Skip to main content

Full text of "Sermones"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  Member  Libraries 


http://www.archive.org/details/sermones03wycl 


lOHANNIS   WYCLIF 

SERMONES 

NOW   FIRST   EDITED    FROM    THE    MANUSCRIPTS 

WITH  CRITICAF.  AND   HISTORICAL  NOTES 

BY 

DB-  lOHANN  LOSERTH 

PROFESSOR   OF  HISTORY  AT  THE  UNIVERSITY   OF   CZERNOWITZ. 
(ENGLISH  SIDE-NOTES  BY  F.  D.  MATTHEW.) 


VOL.  III. 

SUPER  EPISTOLAS. 


LONDON. 

PUBLISHED    FOR   THE   WYCLIF   SOCIETY    BY  TRUBNER   &   Co. 

57  AND  59  LUDGA.TE  HILL 

1889. 
JOHNSON    REPRINT   CORPORATION  MINERVA,  G.m.b.H. 

NEW  YORK  AND  LONDON  FRANKFURT  AM  MAIN 


374354 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 
CHESTNUT  HILL,  MASS. 
1967 


V.  7 


First  reprinting,  1966 


Printed  in  the  United  States  of  America 


INTRODUCTION. 


1.  The  Contents 

The  great  importance  which  we  attributed  to  the  second  volume 
of  the  Sermons  extends  to  those  contained  in  the  third. 

Botli  are  chiefly  occupied  with  combating  the  abuses  of  the 
Church  and  the  usurpations  of  the  hierarchy,  especially  of  the  Papacy 
and  the  Friars,  which,  as  Wyclif  insists,  have  no  foundation  in  Holy 
Scripture;  and  with  the  emphatic  demand  that  the  prosperity  of  the 
Church  may  be  restored  by  a  return  to  the  state  of  the  apostolic  age. 

A  considerable  part  of  the  Sermons  is  directed  against  the 
decrees  of  the  Earthquake  Council  (May   i382). 

Questions  concerning  the  government  of  the  Church  are  more 
fully  expounded  than  those  of  a  dogmatic  nature.  Yet  these  are  not 
altogether  omitted,  and  a  considerable  space  is  allotted  to  dealing 
with  priesthood,   baptism,  confirmation,  confession  and  the  Eucharist. 

Thus  the  present  volume  forms  a  supplement  in  the  full  sense 
of  the  word  to  the  second  volume,  and  all  which  has  been  said  of 
that  applies  also  to  this. 

This  consideration  makes  it  unnecessary  to  supply  any  summary 
of  the  contents  of  these  sermons. 


2.  The  Transmission  in  MS. 

a)  Cod.  B.  1 6,  2  of  the  Trinity  College  Library,  Cambridge  (A). 
The  great  importance  of  the  present  volume  of  Sermons  makes 
us   sincerely   regret,     that   they   have   been    handed   down     only    in   a 

A* 


IV  INTRODUCTION. 

single  MS.,  the  Codex  B.  16,  2  of  Trinity  College  Library^  Cam- 
bridge (described  in  Sermons  vol.  I,  page  XXXV);  all  the  more  that 
this  MS.  abounds  in  faults  and  omissions. 

The  faults  are  so  numerous  and  of  such  a  nature,  that  one  must 
doubt,  whether  the  scribe  understood  Latin.  Yet  the  faults  which 
spring  from  his  misunderstanding  and  careless  writing  (few  of  which 
can  be  corrected  with  absolute  certainty)  impair  the  value  of  the 
MS.  less  than  his  numerous  omissions. 

Single  words,  parts  of  sentences,  and  probably  even  long  pas- 
sages are  missing.  In  consequence  of  these  omissions  the  text  in  many 
places  gives  no  sense,  and  correction  is  rendered  more  difficult  by  the 
impossibility  of  deciding  whether  the  omissions  are  of  single  words  or 
of  sentences. 

How  faulty  the  text  of  A  is,  can  be  seen  from  the  few  ser- 
mons preserved  in  a  second  MS.  this  is: 

b)  The  Codex  C.  i,  23  of  Trinity  College,  Dublin  described  by 
Mr.  F.  D.  Matthew  in  the  preface  to  De  Ecclesia  (pp.  XXII  and  XXIII). 

This  codex  contains  only  four  sermons  of  the  third  part,  viz. 
5,  6,  7  and  lo. 

Mr.  J.  H.  Bullock,  who  has  collated  these  sermons,  does  not 
agree  with  Mr.  Matthew  about  the  date,  which  he  puts  not  at  about 
1400,  but  at  a  later  period. 

c)  De  Religione  Privata  II.  As  the  treatise  verbally  agrees  with 
the  second  part  of  the  29^'^  Sermon  (page   230), 

"Circa  banc  epistolara  dubitatur,  utrum  privata  religio  sit  datum 
optimum  .  ,  .  Explicit  pag.  239.  Et  patet  falsilas  assumptorum  domini 
in  suis  arguciis  et  quomodo  vendicat  mendacia  in  suis  descripcionibus 
et  racionibus  quare  ordines  sint  privati",  we  here  enumerate  the  MSS. 
containing  this  treatise  namely  the  MS.  8930  and  4527  of  the  Vienna 
Imperial  Library  and  X.  E.  9  of  the  University  Library  at  Prague. 
For  description,  see  Polemical  Works,  page  523. 

3.  The  Date  and  the  Edition. 

The  date  of  composition  of  the  third  volume  of  the  Sermons 
has  been  treated  in  the  introduction  to  the  first  volume.  In  editing 
we  have   followed   the  same  principles  which  have    guided   us  in  the 


INTRODUCTION.  V 

previous  volumes.  The  numerous  gaps  in  the  text  due  to  the  bad  MS. 
are  marked  in  the  foot-notes,   as   far  as   they    could  be  discerned. 

I  have  to  express  my  most  sincere  thanks  to  those  gentlemen 
who  have  kindly  assisted  me  in  my  work. 

N4y  thanks  are  due  to  the  founder  of  our  Society,  the  Hon, 
Director,  Dr.  F.  J.  Furnivall;  to  Mr,  Bullock  for  revision  of  the  MS.  A. 
and  for  collating  the  Dublin  Codex;  to  Dr.  R.  Buddensieg  for 
proof-reading,  and  above  all  to  Mr.  F.  D.  Matthew,  who  not  only 
wrote  the  side-notes,  but  also  put  at  the  editor's  disposal  valuable 
suggestions,  both  critical  and  explanatory. 

As  the  editor  had  to  read  a  great  part  of  the  proofs  during 
his  stay  at  Karlsbad,  where  no  library  for  references  was  at  his  dis- 
posal, he  must  claim  the  reader's  indulgence  for  some  slight  errors 
which  escaped  his  notice. 

Czernowitz,  28"'  November  1888. 

J.  Loserth. 


Contents. 


Praefatio, 


Sermon  Page 

First  Sunday  in  Advent. 

I.  Hora  est  iam  nos  de  somno  surgere.  Ad  Rom.  XIII,   li I 

Second  Sunday  in  Advent. 
II.  Quecunque   scripta   sunt   ad  nostram  doctrinam   scripta  sunt.  Ad  Rom. 

XV,  4 9 

Third  Sunday  in  Advent. 

III.  Sic  nos  existimet  homo.  I.  Cor.  IV,  i i6 

Fourth  Sunday  in  Advent. 

IV.  Gaudete  in  Domino.  Phil.  IV,  4 24 

Christmas-Day. 

V.  Apparuit   gracia  Salvatoris  nostri.  Ad  Tit.  II,  11 31 

Sunday  within  Octave  of  Christmas-Day. 

VI.  Apparuit  benignitas  et  humanitas  Salvatoris.  Tit.  Ill,  4 40 

The  Circumcision. 

VII.  Multiphariam,  multisque  modis.  Ad  Hebr.  I,  i 48 

The  Epiphany. 

VIII.  Quanto  tempore  heres  parvulus  est.  Gal.  IV,   i 55 

Sunday  within  Octave  of  Epiphany. 

IX.  Surge,  illuminare  Jerusalem.  Is.  LX,  i 62 

Octave  of  Epiphany. 

X.  Domine  Deus  mens  honorificabo.  Is.  XXV,  i 69 

First  Sunday  after  the  Octave. 

XI.  Obsecro  vos  per  misericordiam  Dei.  Rom.  XII,  i 78 

Second  Sunday  after  the  Octave. 

XII.  Habentes  donationes.  Rom.  XII,  6 88 

Third  Sunday  after  the  Octave. 

XIII.  Nolite  esse  prudentes  apud  vosmet  ipsos.  Rom.  XII,   16 97 

Fourth  Sunday  after  the  Octave. 

XIV.  Nemini  quidquam  debeatis.  Rom.  XIII,  8 104 

Fifth  Sunday  after  the  Octave. 

XV.  Induite  vos  sicut  electi  Dei.  Col.  Ill,  12 114 

Septuagesima  Sunday. 

XVI.  Nescitis  quod  hii  qui  in  stadio.  I.  Cor.  IX,  24 122 

Sexagesima  Sunday. 

XVII.  Libenter  suffertis  insipientes.  II.  Cor.  XI,  19 1 29 

Quinquagesima  Sunday. 
XVIII.  Si  linguis  hominum  loquar.  I.  Cor.  XIII,  i ...     137 


VIII  CONTENTS. 

Sermon  Page 

Quadragesima  Sunday. 

XIX.  Hortamur  vos  ne  in  vacuum.  II.  Cor.  VI,  i 145 

Second  Sunday  in  Lent. 

XX.  Rogamus  vos  et  obsecramus.  I.  Thessal.  IV,  I 152 

Third  Sunday  in  Lent. 

XXI.  Estote  imitatores  Dei.  Eph.  V,   I 162 

Fourth  Sunday  in  Lent. 

XXII.  Scriptum  est  quoniam  Abraham.  Gal.  IV,  22 169 

Passion-Sunday. 

XXIII.  Christus  assistens  pontifex.  Hebr.  IX,   il 176 

Palm-Sunday. 

XXIV.  Hoc  sentite  in  vobis.  Phil.  II,  5 184 

Easter-Sunday. 

XXV.  Expurgate  vetus  fermentum.  I.  Cor.  V,   7 191 

First  Sunday  after  Easter. 

XXVI.  Omne  quod  natum  est  ex  Deo.  I.  Joh.  V,  4 197 

Second  Sunday  after  Easter. 

XXVII.  Christus  semel  passus  est.  I.  Petri  II,  21 206 

Third  Sunday  after  Easter. 

XXVIII.  Obsecro  vos  tamquam  advenas.  I.  Petri  II,  II 213 

Fourth  Sunday  after  Easter. 

XXIX.  Orane  datum  optimum.  Jac.  I,   17 224 

Fifth  Sunday  after  Easter. 

XXX.  Estote  factores  verbi  Dei.  Jacobi  I,  22 239 

Sunday  after  Ascension. 

XXXI.  Estote  prudentes.  I.  Petri  IV,  7 248 

Whitsunday. 

XXXII.  Cum  complerentur  dies.  Act.  II,  i       257 

Trinity  Sunday. 

XXXIII.  Vidi  hostium  apertum  in  celo.  Apoc.  IV,  l 267 

Corpus  Christi  Day. 

XXXIV.  Ego  enim  accepi  a  Domino.  I.  Cor.  XI,  23 277 

First  Sunday  after  Trinity. 

XXXV.  Deus  caritas  est.  I.  Joh.  IV,  8 286 

Second  Sunday  after  Trinity. 

XXXVI.  Nolite  mirari  si  odit  vos  mundus.  1.  Joh.  Ill,  13 297 

Third  Sunday  after  Trinity. 

XXXVII.  Humiliamini  sub  potenti  manu  Dei.  I.  Petri  V,  6 306 

Fourth  Sunday  after  Trinity. 

XXXVIII.  Estimo  quod  non  sunt  condigne.  Rom.  VIII,   18 315 

Fifth  Sunday  after     Trinity. 

XXXIX.  Omnes  unanimes  in  oracione  estote.  I.  Petri  III,  8 323 

Sixth  Sunday  after  Trinity. 

XL.  Quicunque  baptizati  sumus.  Rom.   VI,  3 331 

Seventh  Sunday  after  Trinity. 

XLI.  Humanum  dico  propter  infirmitatem.  Rom.  VI,   19 341 

Eighth  Sunday  after  Trinity. 
XLII.  Debitores  sumus  non  carni.  Rom.  VIII,   12 .■     .     .     352 


CONTENTS.  IX 

Sermon  Page 

Ninth  Sunday  after  Trinity. 

XLIII.  Non  simus  concupiscentes  malorum.  I.  Cor.  X,  6 365 

Tenth  Sunday  after  Trinity. 

XLIV.  Scitis  quoniam,  cum  gentes  essetis.  I.  Cor.  XII,  2 37c 

Eleventh  Sunday  after  Trinity. 

XLV.  Notum   facio  vobis,  I.  Cor.  XV,   i 384 

Twelfth  Sunday  after  Trinity. 

XLVI.  Fiduciam  talem  habemus.  II.   Cor.  Ill,  4,   5 393 

Thirteenth  Sunday  after  Trinity. 

XLVII.  Abrahe  dicte  sunt.   Gal.  Ill,  16 402 

Fourteenth  Sunday  after  Trinity. 

XLVIII.  Spiritu  ambulate.  Gal.  V,   1.6 411 

Fifteenth  Sunday  after  Trinity. 

XLIX.  Si  spiritu  vivimus.  Gal.  V,  25 420 

Sixteenth  Sunday  after  Trinity. 

L.  Obsecro  vos  ne  deficiatis.  Eph.  Ill,  13 429 

Seventeenth  Sunday  after  Trinity. 

LI.  Obsecro  vos  ego  vinctus.  Eph.  IV,   i 438 

Eighteenth  Sunday  after  Trinity. 

Lll.  Gracias  ago  Deo  meo  semper.  I.  Cor.  I,  4 447 

Nineteenth  Sunday  after  Trinity. 

LTII.  Renovamini  spiritu  mentis  vestre.  Eph.  IV,  23 455 

Twentieth  Sunday  after  Trinity. 

LIV.  Videte  quomodo  caute  ambuletis.  Eph.  V,   15 465 

Twenty-first  Sunday  after  Trinity. 

LV.  Confortamini  in  Domino.  Eph.  VI,   10 473 

Tvirenty-second  Sunday  after  Trinity. 

LVI.  Confidimus  in  Domino.  Phil.  I,  6 483 

Twenty-third  Sunday  after  Trinity. 

LVII.  Imitatores  mei  estote.  Phil.  Ill,  17 491 

Twenty-fourth  Sunday  after  Trinity. 

LVIII.  Non  cessamus  pro  vobis  orantes.  Col.  I,  9 502 

Twenty-fifth  Sunday  after  Trinity. 
LIX.  Ecce  dies  veniunt.  Jerem.  XXIII,  5    .     .     .     .' 511 


TERTIA  PARS. 


SERMO  I. 

^'^a      Hora   est   iam   nos   de   somno   surgere.     Ad   Romanes 
^'     XIIF,  II. 

Omnes  quatuordecim  libri  Apostoli  et  septem  epistole     The  N.  T. 

,  ...  ^        .  .       ^       .     epistles  are  of 

5  canonice    quatuor    apostolorum,    scilicet    Jacobi,    Petri,  equal  authority 
Johannis  et  Jude  sunt  paris  auctoritatis  cum   evangelio,  "^^'^^'^^^^°^P^'' 
ymmo  sunt  ipsum   evangelium,    cum    ex    fide    ex  eodem 
spiritu  sunt  dictate. 

Unde  Apostolus  sepe  vocat  epistolas  suas  suum  evan- 

lo  gelium  quod  non  accepit  ab  homine  sed  a  Deo  (ut  patet 
ad  Gal.  1°,  1 1).  Sed  sicut  successio  ecclesie  deteriorando 
procedit,  licet  universalis  et  constans  ecclesia  melioratur 
continue  usque  ad  diem  iudicii,  sic  fides  scripture  est 
in    evangelio    patencior,    in    prioribus    doctoribus    postil- 

i5  lantibus  remissior,  et  in  modernis  expositoribus  peri- 
culosior.  Non  enim  acceptari  debet  glossa,  nisi  racioni 
consona  fuerit  vel  scripture.  In  hac  autem  epistola 
Apostolus  primo  docet  in  generali  peccatum  prohibens 
a  beatitudine   expurgare,   secundo   adducit   triplicem   evi- 

20  denciam  ad  hoc  moventem  et  tercio  specialius  de  sex 
peccatis  specificatis.  Tota  autem  ecclesia  debet  scire 
tamquam  principium  quod  tempore  gracie  assistit  hora 
viantibus   de  sompno   peccati  surgere. 

Patet    autem    ex    sermone    quod    sompnus    anime    sit       Need  of 

25eius  peccatum   et  eius  vigilia  preservacio  a  peccato,   et     ^fro^m^sin^ 
dicitur  quod  hora  est  iam  nos  surgere   a  peccato,  quia 
cum  nos   sumus  in  quos  fines   seculorurn    devenerunt   (ut 
dicit  Apostolus)    et   novissima   hora    est    (ut'dicit  Evan- 

I.  In  marg. :  Dominica  prima  adventus  Domini.  i8.  In  marg. :  i. 

ig.  In  marg.:  2.  20.  In  marg.:  3.  23.  Cod.:  sompno  peccato  vid. 

pag.  2.  1.  7.  8.        24.  In  marg. :  Racio  prima. 

I.  Cf.  WycliPs  Sermons,   ed.   by  Arnold,   II,   pag.    221  —  225. 
28.  I.  Cor.  X,  II. 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  I. 


of  'Salvation'. 


gelista),    propter    parvitatem    temporis   debemus   ad  sen- 
tenciam  istius  principii  festinare. 
Nearness  of  tlie      Secunda  racio  Apostoli    ad    idem    est    ita,    de  quanto 

^"for'Vasic.°"  adiutorium  vel  per  se  finis  fuerit  propinquior,  de  tanto 
mediacio  debet  esse  acceleracior.  Sed  nunc  propior  est  5 
nostra  salus  qiiam  in  tempore  ante  incarnacionem,  quando 
pure  credidimus.  Igitur  cum  tunc  debuimus  a  sompno 
peccati  surgere,  sequitur  per  locum  a  maiori  quod  nunc 
deberemus  pocius.  Apostolus  autem  vere  vocat  totam 
successionem  ecclesie  militantis  unam  personam,  que  lo 
nunc  debet  sic  facere  et  nunc  sic,  secundum  variacionem 
circumstancie,   sicut  fecit  de  facto. 

The  meaning  Minor  autem  argumenti  varie  intelligitur  apud  multos, 
ut  quidam  intelligunt  per  salutem  Christum  incarnatum 
qui  salutare  dicitur  in  lege  veteri;  ipse  autem  quoad  1 5 
incarnacionem  tunc  multum  distitit,  sed  modo  et  preteriit 
et  assistit;  ideo  vere  dicitur  quod  nunc  est  propior  quam 
tunc  fuit.  Alii  dicunt  quod  salus  est  beatitudo  hominis 
formaliter  intellectus,  et  cum  ianua  celi  modo  aperta  sit 
que  ante  ascensionem  Domini  fuit  clausa  et  nos  sumus  20 
nunc  propinquiores  diei  iudicii,  vere  dicit  Apostolus 
quod  nostra  salus  est  modo  propinquior  quam  fuit  in 
lege  veteri.  Et  deduccio  ex  hoc  patet  quod  finis  delec- 
tabilis  per  se  movens,  cum  sit  propinquior,  debet  movere 
forcius,  ideo  cum  salus  nostra  sit  propinquior  aut  25 
clarior  quam  fuit  in  lege  veteri,  debet  movere  forcius 
et  per  consequens  viator  esse  ad  istum  finem  festinacior 
et  ad  movendum  prohibens  sollicicior;  nam  motus 
naturalis  secundum  naturales  velocitatur  in  fine. 

Tercia  racio  Apostoli  stat  in  isto :  Viator  secundum  3o 
quod  habet  a  Deo  circumstancias  plus  facilitantes  ad 
beatitudinem  debet  ad  querendum  eam  festinancius 
laborare,  sed  iam  instante  tempore  gracie  habemus 
iuvamen  multiplicius  plus  .obligans  nos  ad  festinancius 
merendum  beatitudinem  quam  in  lege  veteri,  igitur  hoc  35 
debemus;  tunc  enim  fuit  7^ox  quia  obscuritas  in  figuris 
videndi  solem  iusticie,  sed  in  tempore  nostro  ille  sol 
qui  est  dies  habens  horas  duodecim  appropinquavit  per 
incarnacionem.  Gum  igitur  contingit  hominem  viare 
prompcius    in    claro    die    quam    nocte,    patet    quod    in  40 


Increased 

facilities  a 

ground  for 

urgencj'. 


3.  In  marg. :  Secunda  racio.        10.  Cod.:  p!^'.".        3o.  In  marg. :  Racio 
tercia.        32.  Cod.:  quirendum. 


5,   22.   Rom.   XIII,  I  I. 


SERMO  l]  TERTIA  PARS.  3 

tempore  legis  gracie  debemus  prompcius  et  velocius 
quam  in  lege  veteri  ad  beatitudinem  properare.  Unde 
alludendo  isti  sentencie  dicitur  apud  Ebreos  quod  dies 
incipit  a  vespere,  quia  Gen.  1°,  4  scribitur:  Factum  est 
5  vespere  et  mane  dies  unus.  Duplex  enim  est  generacio 
humani  generis,  primo  naturalis  includens  omnes  homines, 
et  ilia  cepit  a  vespere  vel  tenebra  peccatorum,  cuius 
generacionis  principium  est  primus  Adam.  Sed  secunda 
generacio   est  supernaturalis  que  incepit  a  Christo  tam- 

10  quam  eius  principio,  et  ille,  cum  sit  per  se  sol  iusticie, 
necessario  est  lux  vel  mane,  ideo  vocando  diem  cursum 
nostre  viacionis  signanter  dicitur  quod  nostra  dies  in 
lege  gracie  virtute  secundi  Adam  incipit  econtra  a 
mane.    Ex  ista  triplici   racione  sic   concludit  Apostolus: 

lb  Abiciamus  ergo  opera  tenebrarian  et  indiiamur  arma  lucis. 

Opera  autem  tenebrarum   sunt  opera  peccatorum  que 

sunt  istius   condicionis,   quod   eo  ipso  quo  unum  affuerit 

plurima  comitentur,   et  dicuntur  tenebre,  quia  tenebrant  Virtues  more 
i  .  '  .  "       .  powerful  than 

et     fatuant    intellectum    et    quia    ducunt    subiectum    ad  sins. 

20  duplices  tenebras  infernales;  que  quia  sunt  extra  hominem, 

vocantur  a  Christo  tenebre  exteriores.     Arma   lucis  sunt 

virtutes  condicionis  opposite  ad  peccata;   inducunt  enim 

17  ,  subiectum    ad    salutem   vere   intelligencie   intellectus    et 

238'' ducunt  finaliter  |  ad  lucem  duplicem  beatitudmis,  scilicet 

25  lucem  corporalem  celestem  et  lucem  inaccessibilem 
Trinitatis.  Licet  autem  peccata  sese  comitentur  ut  vir- 
tutes, verumptamen  virtutes  exsuperant,  sicut  exercitus 
bonorum  angelorum  exsuperat  exercitum  malorum;  et 
ideo  signanter  Apostolus  nude  vocat  opera  peccati  opera 

3o  tenebra7'um,  sed  superexcellentes  virtutes  vocat  defensoria 
arma  lucis.  Peccata  enim  subiectum  destruunt,  non  defen- 
dunt,  sed  virtutes  defendunt  a  crimine,  ab  ipso  dyabolo^et 
a  maio  homine;  cum  virtuosum  sit  impossibile  deteriorari 
ab   aliquo  horum   trium,    ideo    signanter    canit    ecclesia: 

35  Nulla  ei  nocebit  adversitas 

Si  nulla  dominetur  iniquitas. 

2.  Cod.:  propriare.        5.  In  marg.  inf.: 

Generacio  humani  generis  duplex  {  "upeSmralis. 
7.  Cod.:  vespera.  1.4..  In  marg.:  Conclusio.  i5.  In  marg.:  Abiciamus 
opera  tenebrarum,  ad  Rom.  XIII.  Opera  tenebrarum  ahicienda  sunt,  cum 
sint  carnalia  et  maculosa,  ut  patet  in  sordidis,  cum  sint  penalia  et  labo- 
riosa,  ut  patet  in  cupidis,  et  cum  sir.t  odibilia  et  maliciosa,  ut  patet  in 
invidis.  21.  Cod.:  arma  lucis  induere  sunt.  2G.  Cod.:  committenlur. 
3o.  Cod. :  sed  sed.        32.  In  marg. :  Nota. 

4.   Cf.  Serm.  vol.  I,  pag.  161.  i5,   29.  Ad   Rom.  XIIT,  12. 

I  * 


4  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  I. 

Et  ex  isto  concludit  Apostolus  correlarie  quod  debe- 
mus  ambulare  honeste  in  virtutibus  tempore  gracie,  ut 
in  die  cuius  racio  est  totum  hoc  tempus  est  dies  solis 
iusticie,   in   quo   die  ab  ipso   relucet  lumen  gracie. 

Slmmcfulness        Et  patet  turpis   enormitas  peccatorum  non  solum  Deo  5 
°^  ^'"-        et     angelis     sed     eciam     ipsis     hominibus.     Sicut     enim 
Christus  induxit  nobis  virtutum  noticiam,  sic  cum  oppo- 
sitorum    eadem    sit    disciplina,    induxit    eciam    noticiam 
viciorum.    Plus   ergo  in  tempore  legis  gracie   discernunt 
viantes  de  viciis  quam  tempore  veteris   testamenti.     Ex  lo 
quo    coUigitur   quod   turpius    foret   viantes    ambulare    in 
monstruositate  peccati  tempore  lucis  atque  percepcionis 
talis    turpitudinis    quam    fuit    ambulare    in    nocte    ante 
tempus  gracie,   quando  turpitudo  peccati  a  conviantibus 
non    adeo   est   percepta.     Et   hec   racio    quare   in   nocte  i5 
peccati  et  ignorancie  predicta  fuit  plus  tediosum  spiritum 
surgere    quam    est    modo;    nam  in  luce  potest  surgens 
paracius    arripere    ornamenta;    nee    sufficit    surgere    de 
lecto  peccaminum   sed  oportet  superaddite  in  virtutibus 
ambulare,   nam   per  ocium  forent  vestimenta  surgencium  20 
viciis    inquinata;    ideo   signanter    dicit    Sanctus    Spiritus 
in  suo  Apostolo:    Sicut  in  die  non  stemus  nee  retroce- 
damus    sed  honeste  mnbulemus.   Et  inde    tercio    duplicat 

Three  classes   Apostolus  tria  genera  coinquinancium  peccatorum.   Mos 

'       enim  philosophorum  est   a   generaliori   ad   speciale   de-  25 
I.  drunkenness;  scendere:    Non,    inquit,    ambulemus   in    commessacionibus 
et  ebrietatibus.   Commessaciones  secundum  quosdam  sunt 
communes    esus    gulosorum    et    frequentes    in    conviviis 
sumptuosis.   Unde  Prov.  XXIIF,  20:   Noli  esse  in  conviviis 
potatorum  nee  in  commessacionibus  eorum  qui  carnes  ad  ?o 
vescendum  conferiint.   Unde  secundum  quosdam  commes- 
sacio    est,    quando    unus    afFert    panem    et   alius    potum, 
ut  sic  se  plus  laute  ingurgitent  vel  secundum  Haymonem 
commessacio    per    vices.     Tales    autem    commessaciones 
communiter    comitatur    ebrietas  que    est    mater  plurium  35 
viciorum.    Unde    secundum    quosdam    ebrietas    dicitur  a 

I.  In  mars.:  Corrolarium.  25.  In  marg. :  Primum.  2G.  Nota 

sex  liic  prohibita,   quia  tria  iuga   peccatorum.  29.  Cod.:   l^rov.  XX[. 

Correxi  ;  ib.  in  marg. :  Commessacio.        3.|.  In  marg. :  Ebrietas. 

26.  Ad  Rom.  XIII,  i3.  33.  Haymonis  episcopi  Halber- 

stadensis  in  divi  Pauli  epistolas  omnes  interpretatio.  Ad  Rom. 
Cap.  XIII:  Comnr.essatio  dicitur  mensae  collatio  si've  mensae 
alternatio.  Sunt  enim  convivia  que  ceiebrantur  alternatim.  et 
preparantur   a   sociis   per   dies  et  vices  (Ed.  Color,  ann.   1529). 


SERMO  I.J  TERTIA  PARS.  5 

bria  que  est  mensura  vel  calix  potacioni  aptus;  unde 
cbrius  dicitur  quasi  extra  briam  positus  vel  mensuram. 
Unde  Apostolus  (ad  Galatas  V°,  21)  nominat  ebrietatem 
inter  opera  carnis  a  fidelibus  detestanda.  Nee  mirum 
5  quia  Christus  (Luce  XXI°,  34)  precipit:  Videte  ne  gra- 
ventur  corda  vestra  crapula   et  ebrietate. 

Secundum  iugum  peccatorum  quod  prohibet  Apostolus  2.  wantonness; 
est  vicia  carnis   ex  priori  iugo  puluiancia:   Non,  inquit, 
in  cubilibus  et  impudiciciis.  Cubile  auteni  proprie  ferarum; 

10  qui  autem  voluptuose  et  inordinate  dormiunt  sunt  ut 
fere,  et  ex  tali  dormicione  cum  iugo  predicto  proveniunt 
impudicicie  omnifarie,  ut  patet  de  beato  Loth  (Genes.  XIX°). 
Et  sic  de  omni  alio  modo  luxurie.  Quies  enim  et  dor- 
micio   sunt  stimulus  specialiter  ebriis  ad  luxuriam.    Ideo 

1 5  dicit  Apostolus:  Nolite  inebriari  vino  in  quo  est  luxuria 
(Ad  Eph,  yo,  18). 

Tercium    autem    iugum    quod    prohibet  Apostolus    est       3.  strife. 
peccata    spiritualia    ex    predictis     puluiancia,     sed     gra- 
vissima    horum    trium:    Non,    inquit,    in    contencione    et 

20  emulacione;  tumultuosa  enim  est  ebrietas  et  facile  in 
contencionem  prorumpit,  ut  litiget  et,  ex  conviviis  ac 
dictis  operibus  carnis  procedit  invidia  et  specialiter  ex 
conviviis  contendencium.  Sed  relictis  istis  sex  viciis 
debent    christiani     induere    dominum    Jesum    Christum, 

25  non  porcum,  canem  vel  leonem  qui  in  passionibus 
predictis  conveniunt.  Christum  autem  induit  qui  in 
moribus  ipsum  sequitur,  quia  cum  induit  virtutem  (et 
Christus  est  Dei  virtus  ac  Dei  sapiencia),  oportet  sic 
virtuosum    Christum    induere.     Virtus     enim     est    vestis 

3o  anime  et  domus  vel  turris  in  qua  virtuosus  habitualiter 

se  includit. 

Pertinenter  ad  hoc    evangelium   est  notandum  propter  Various  uses  of 

1  .  ,  the  word  'sin': 

contenciosas     mstancias     sophistarum     quod     peccatum 

(sicut    alia   nomina  in    predicacione)    secundum   causam       i-  for  the 
„.  ^  .    .  ,  .  ^  ,  person  in 

35  sepe   accipitur   pro   subiecto    peccante,    ymmo    pro    sub-     wliom  it  is. 

iecto   quod   est  hostia  pro  peccato.   Unde  II  Cor.  V°,  21 

dicit  Apostolus    quod    eum,   hoc    est,    Christum    qui   non 

noverot  peccatum  pro    nobis  peccatum  fecit  Deus    pater. 

4.  carnis;  sequitur  lacuna.  7.  In  marg. :  Secundum.  y.  Cubile 
in  marg.';  ib.  proprie;  scil.  habctur.  14.  stimilis  in  cod.  17.  In  marg.: 
Tercium.  24.  Christum  dominum ;  dominum  extinct.  2^.  Cod  :  carncm. 
26.  Cod. :  conveniuntur.  32.  In  marg. :  Nota  quod  peccatum  accipitur 
tripliciter.        34.  In  marg. :  i. 

5,  19.  Ad  Rom.  XIII,  i3. 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  1. 


2.  for  the 
vicioLis  act  or 

habit  ; 

3.  for  defect, 

the  lack  of 

good. 


Sin  is  not  a 
deprivation. 


Fol. 


Secundo  modo  accipitur  peccatum  pro  actu,  pro  habitu 
vel  opere  vicioso,  ut  sepe  loquuntur  doctores  conformiter 
cum  scriptura.  Sed  tercio  peccatum  accipitur  magis 
formaliter  vel  abstracte  pro  defectu  in  moribus  qui  non 
est  actus  vel  habitus  aut  ens  aliquod  decem  |  generum,  ''°^; 
et  ilium  defectum  dicit  Augustinus  non  habere  causam 
efficientem  sed  dejicientem,  ymmo  sicut  loquendo  de 
divinitate  termini  desunt  philosophis,  sic  loquendo  de 
hoc  peccato  sic  intellecto  est  philosophis  atque  logicis 
nimis  magna  penuria  terminorum.  Augustinus  autem  lo 
super  Johannem  videtur  dicere  quod  ipsum  peccatum 
sit  nichil  et  sic  exponere  istud  (Joh.  1°,  3);  Sine  ipso 
factum  est  nichil.  Peccatum  autem  oportet  concedere 
modo  suo  fieri,  cum  (Johannis  VIII°,  84)  dicit  Veritas: 
Omnis  qui  facit  peccatum  servus  est  peccati.  Unde  (ut  i5 
placet  quibusdam)  peccatum  est  condicionis  istius  quod 
facit  subiectum  suum  deterius  quam  foret  ipso  adni- 
chilato  per  impossibile,  quia  secundum  subiectum  non 
ut  peccans  est  creatura  vel  aliquid,  eo  quod  si  foret 
ut  sic  aliquid,  foret  ut  magis  peccans  plus  aliquid,  quod  20 
est  contradiccio.  Ideo  certum  est  quod  subiectum  non 
ut  peccans  est  aliquid,  aliquantum,  aliquale  vel  aliquod 
aliorum  encium,  sed  verum'  est  quod,  ut  peccat,  deficit, 
vagatur  ab  ordine  creature;  negative  non  ut  peccat, 
causatur,  conservatur  vel  amatur  a  Deo;  ideo  super- 25 
fluum  est  tractare  de  peccati  huiusmodi  quiditate,  sed 
consequenter  cum  narratur  eius  quiditas  sive  proprietas, 
equivocare  oportet  de  nomine. 

Aliter  eodem  nomine  loquimur  de  creatis,  unde  pec- 
catum illud  non  est  privacio,  cum  manifestum  sit  ho-  3o 
minem  peccantem  privari  gracia,  et  ad  istam  equivoca- 
cionem  triplicem  de  peccato  oportet  fidelem  notare, 
quando  communicat  cum  sophistis,  ymmo  communi- 
cando  cum  grammaticis  oportet  notare  quod  deficere 
sit  verbum  neutrum,  ita  quod  deficere  nee  sit  accio  35 
nee  passio  ut  privari,  quia  tunc  sibi  posset  inesse  ut 
sic  iusticia,  cum  quamcunque  accionem  aut  passionem 
philosophus  vocaverit,  potest  ipsa  iuste  fieri  vel  recipi. 


I.  In  marg. :  2. 
marg. :  Augustinus. 


'3.  In  marg.:  3.         7.  Cod.:  sic;  Correxi.         11.  In 
3o.  man  in  cod.  =  mau.        35.  Cod.:  difliccre. 


6.  S.  Augustini  Sernio  XXIII,  9  0pp.  torn.  V,  120,  10.  S.  Aug. 
In  Joh.  Ev.  cap.  I,  Tract.  I.  0pp.  torn.  Ill,  2,  294.  Cf.  Trial., 
pag.   140.         35.  Cf.  Trial.   141. 


SERMO  I. 


TERTIA   PARS. 


Ideo  sicut  omnis  caritas  incipit  a  se  ipsa,  quia  a  Deo 
qui  est  gradus  excellentissimus  caritatis,  et  inferatur  a 
nobis  merentibus,  sic  omne  peccatum  absolute  incipit 
a  se  ipso,  cum  non  habet  prius  principium  a  quo 
5  effective  procedat,  ideo  oportet  quod  effectus  in  moribus 
sit  verbum  absolutum  vel  neutrum,  cum  sic  deficere 
neque  sit  agere  neque  pati.  Hoc  autem  deficere  habet 
causam  materialem  vel  subiectantem,  non  autem  causam 
formalem   efficientem  vel   finalem,   sed  ipsummet  est  de- 

loformitas  et  deficiens  sine  fine.  Et  patet  quod  peccatum 
sic  dictum  loquendo  modo  quo  balbuciendo  loqui  possu- 
mus  est  defectus  in  moribus,  et  hec  racio  quare  descri- 
bentes  peccatum  vel  loquentes  de  ipso  loquuntur  ad 
secundum    sensum,    ut    peccatum   est  actus,    habitus    vel 

1 5  opus  viciosum  vel  inordinatum  voluntati  Dei  contrarium; 
et  tale  est  accio,  quantitas  vel  aliud  opus  factum  cui 
per  accidens  inest  esse  peccatum,  quia  per  illam  male- 
dictam   deficienciam   que   est  nichil. 

Loquendo    autem    de    peccato    modo    quo     possumus 

20  dicit  pertinenter  cum  aliis  quod  peccatum  vitari  debet 
triplici  racione,  primo  quia  demonibus  summe  placet, 
Deo  summe  displicet,  homini  vero  summe  nocet.  Primum 
patet  ex  hoc  quod  diabolus  instantissime  movet  homines 
ad    peccandum.     Illud    autem  ad   quod  movet  instancius 

25  est  sibi  delectabilius.  Cum  igitur  quiete  sine  revocacionis 
possibilitate  sit  ipse  peccator  atque  diabolus  per  pec- 
catum, patet  quod  peccatum  sibi  placeat  eciam  supra 
Deum.  Et  hec  est  racio  sue  finalis  obstinacie  qua  peccat 
in  Spiritum   Sanctum.   Si  enim   haberet  racionem   quare 

3o  sic  faceret,  non  propter  hoc  indubie   dampnaretur. 

Quoad  secundum,  scilicet  quod  peccatum  summe 
Deo  displiceat,  ex  hoc  patet  quod  ipsum  est  primo 
enti  summe  oppositum,  nee  potest  diabolus  vel  creatura 
aliqua  displicere  Deo  nisi  de  quanto  peccat.    Peccatum 

35  ergo  plus  Deo  displicet  quam  aliqua  creatura,  cum 
secundum  philosophos  per  se  causa  quicquam  deno- 
minans  magis  aut  prius  habet  illam  denominacionem 
quam  suum  denominatum  posterius.  Cum  ergo  nee 
diabolus    nee    aliqua    creatura    sit   per    se    Deo    odibilis 

40  ut    peccatum,    sequitur  quod    ipsum    peccatum    sit  prin- 


It  is  without 

principle  or 

aim. 


Yet  we  have  to 
speak  of  it  as 
the  act  or 
relation  in 
which  the 
.defect  is. 


Reasons  for 
avoiding  sin: 


I.  It  pleases  the 
devil. 


2.  It  is  most 

displeasing  to 

God; 


2.  inferatur  (sic) ;  cod.  inffra^  3.  In  marg. :  Nota  quod  omne  pecca- 
tum incipit  a  se  ipso.  4.  In  marg. :  Nota.  to.  In  marg. :  Quid  est 
peccatum.  20.  In  marg.:  Quod  debemus  vitare  peccata,  patet  racione 
triplici.  22.  In  marg.:  i.  25.  Cod.:  dilectabilius.  3i.  In  marg.:  2,  a. 
34.  In  marg. :  Nota  tria. 


8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  I. 

cipalius   magis   malum.    Unde  Sap.  XI°,   25:   Nihil  odisti 
eoriim    que  fecisti,    quod    intelligendum    est  nisi  propter 
peccatum   quod  Deus  non  fecit, 
and  that  in  Item,   omnis   creatura  potest  placere  Deo    sine   displi- 

absol'utelv      cencia,    ergo    quod    Deus    odiat    aliquam    creaturam   vel  5 
quod  ipsa  sibi  displiceat  est  solum  per  accidens.    Cum 
ergo    omne    per    accidens   est  reducibile  ad  aliquod  per 
se,   sequitur  quod  displicencia  ipsa  vel  odium   sit  redu- 
cibile ad  aliquod  per  se  Deo  displicibile  quod  non  potest 
fingi  nisi  peccatum.   Ipsum  enim  non  potest  reconciliari  lo 
Deo  ex  sua  potencia  absoluta,   sed   quicunque   diabolus 
vel   peccator,    cum    potest    non    peccasse    (ut   quondam 
potuit),  potest  beatificari  et  a  Deo  diligi  et  beatitudine 
sine  odio;  peccatum  autem  non  potest  beatificari  beati- 
tudine   nee    celum    intrare,    cum    Deus    non    habet    ita  i5 
specialem  amicum  in  mundo  vel  beatitudine  quin  reperto 
in   ipso    crimine    statim    ipsum  expelleret  nisi  resipuerit 
et  dampnacione  perpetua  cruciaret. 
and  because  it       Item,   proporcionabiliter  ut  aliquid    est  magis   malum 
is  the  cause  of  gg,.  magis   Deo   odibile,   sed  peccatum   est   maxime   ma- |    ^ga 
crucifixion,     lum,    quia   malicia   in   abstracto,    ergo    est  maxime  Deo 
odibile.     In     cuius    signum    Deus    pater    ordinavit    cum 
peccato  filium  proprium  crucifigi  iuxta  illud  (Isaie  LIII°,  8): 
Propter  scelus  populi  mei  percussi  eum.  Illud  ergo  Deus 
odit   maxime   propter   quod    destruendum    filium    dilec-  25 
tissimum   crucifigit.   Unde  si  tale  peccatum  foret  aliquid 
positivum,    christianus    non    evaderet    sentenciam    Mani- 
cheorum,  quin  ipsum  sit  deus  malus,  Deo  bono  contrarius, 
et   sibi   in  virtute   ac   potencia   coeternus.    Deus   autem 
bonus   non   potest   ipsum   peccatum   inpenitencie    finalis  3o 
destruere;    peccatum     eciam    habet    leges    suas    contra 
quas  Deus  bonus  non  poterit  dispensare,  ipsum  peccatum 
propter    suam    eminenciam    non    plus  Deo    bono  poterit 
obedire   quam   ipse   sibi.  Non  ergo  mirum  si  ipsum  sit 
Deo  bono  summe  odibile.  35 

3.  It  is  most  Quoad  tercium,  scilicet  quod  peccatum  summe  noceat 
hurtful  to  man.  guo  subiecto,  facile  est  videre,  eo  quod  impossibile  est 
quicquam  dampnificare  hominem  nisi  fuerit  peccatum 
proprium  vel  per  ipsum,  ergo  peccatum  maxime  et 
per  se  nocet  homini.  Si  ergo  peccatum  foret  aliquid,  40 
pertinenter  sibi   dici  poterit  quod  est  summe   ingratum, 


I.  In  marg. :   b.  i3.  Cod.:   beatitudinem.  19.  In  marg. :  c. 

2?.  Cod.:  LII.  Correxi.        36.  In  marg.:  3. 


SERMO  11.]  TERTIA  PARS.  9 

quia  subiectum  proprium  et  primam  causam  eius  effi- 
cientem  tantum  dampniticat.  Nam  de  lege  Dei  invincibili 
si  caveat  homo  sic  ab  hoc  hoste  sive  dampno,  potest 
secure  incedere;  unde  Eccl.  V1II°,  5:  Qui  custodit  tnan- 
b  datum  non  experietur  quicquam  mali,  et  Isaie  III",  lo: 
Dicite  iusto  quia  bene,  et  ad  Rom.  VIII°,  28:  Scimus 
quoniam  diligentibus  Demn  omnia  cooperantur  in  bonum. 
Observet  igitur  fidelis  Dei  boni  iusticiam  et  nee  diabolus 
nee    hostis    alius    positivus  cum   hoc  sibi  nocere  poterit, 

losed  de  quanto  cum  hoc  ad  nocendum  laborant  atten- 
cius,  de  tanto  per  accidens  magis  prosunt.  Benedictus 
igitur  sit  Dominus  veritatis,  quia  si  falsitas  vel  peccatum 
foret  aliquid  in  abstracto,  foret  potencius  Deo  nostro; 
aufert    enim    a    subiecto    sue    vel   saltern    inficit    omnia 

1 5  bona  sua.  Quamvis  enim  peccatum  non  possit  auferre 
a  subiecto  suo  bona  naturalia  que  participative  capit 
a  Deo  bono  nee  possit  privare  ipsum  a  Dei  causancia, 
rapit  tamen  ab  eo  graeiosam  assistenciam  et  inexisti- 
cenciam  et  valorem  cunctorum  suorum  operum  quantum 

20  ad  graciam   promerendum. 

SERMO  II. 

Quecunque   scripta   sunt  ad  nostram   doctrinam  scripta 

sunt.  Ad  Rom.  XV",   4. 

Ista  epistola  sicut  quelibet   scripture    particula    docet       The  final 

1      .  n       1  ,  -  ■       •        conclusion  of 

2Dtamquam    eonelusionem   nnalem   observaneiam   cantatis.    this  epistle  is 

Est  enim   seriptura  ut  speculum  in  cuius  qualibet  parte  ^'^of°charitv"'^'^ 

continuata  cum    altera   potest    homo   videre  Trinitatem, 

se  ipsum  et  viam  per  quam  in  ipsam  tenderet.  Apostolus 

ergo  inprimis  expurgans  errores  circa  scripture  particulas 

3o  sic  orditur:  Quecunque  scripta  sunt  ad  nostrayn  doctrinam 
scripta  sunt;  ubi  notum  est  quod  loquitur  de  scriptis 
universaliter  tam  novo  quam  veteri  testamento;  ipsa 
enim  cum  scribuntur  in  libro  vite  seriptura  eterna 
automatice  erunt  scripta;  ideo  solum  pro  illis  fit  distri- 

35bucio  aceomoda;  aliqui  enim  contempnebant  unam 
partem  legis  veteris  et  aliqui  aliam,  et  sic  de  Judeis 
solum  aceeptantibus  legem  veterem  et  reprobantibus 
legem    novam.    Sed    ulterius    notandum    per   intelleetum 

i5,  16.  Cod.:  aufere  a  peccato  a  subiecto.  21.  In  marg. :  Dominica 

secunda.        32.  Cod.:  ipam.        33.  Cod.:  scrip'*.        35,  36.  Cod.:  aliqnid. 

21.  Cf.  Wyclifs   Sermons,  ed.  by  Arnold  II,   pag.  225 — 228. 


10  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  II. 

istius  termini  '■nostram  quod  mos  est  scripture  vocare 
quamcunque  partem  ecclesie  succedentem  a  mundi 
principio  usque  in  finem  et  omnes  illam  salvandas 
unam  personam,  cuius  unam  partem  scriptura  docet 
mediate  vel  immediate  et  aliam  partem  scriptura  in-  3 
struit  secundum  partem  eius  disparem.  Et  sic  totum 
hoc  genus  varie  doctrina  istius  scripture  participat.  Finis 
autem  huius  participii  est  ut  per  pacienciam  et  consola- 
cionem  scriptiirarmn  spem  habeamus.  Docet  scriptura  et 
specialiter  in  Christo  quomodo  hec  tota  persona  propter  lo 
Faith  is  the  retribucionem  premii  debet  pati.  Christus  enim  licet 
oun  aiion,  omnipotens  ad  sui  beatitudinem  omne  genus  obprobrii 
fuit  passus,  et  cum  ex  fide  huius  scripture  consolati 
sumus  quod  in  nulla  eius  parte  potest  a  veritate  deficere, 
spes  super  hoc  fundamentum   erigitur.  i5 

on  which  is         Cum  autem   spes  sit  certa  expectacio  future   beatitu- 
"' \vahT'    ^"^  dinis  ex  gracia  et  meritis  proveniens,   paciencia   autem 
meritoria  ex  scriptura  non  potest  ab  istis  deficere,  patet 
quam  secure  ex  ista  paciencia  spes  debet  erigi;   et  cum 
sit  facillimum   ac   securissimum  virtuosum   sic  pati,   sed  20 
difficile  ac  periculosum   hominem   rebellare,   patet  quam 
presumptiva  temptacio  est  pacienciam  istam    dimittere. 
Et  ista  racio  convinceret  clericos  contendentes,  seculares 
suos  proximos   debellantes   et  generaliter  quoscunque  tri- 
bulacionem  vie    pusillanimiter    formidantes.    Ideo    docet  2  5 
Christus    (Luce   XXI°,  19):    In    paciencia,    inquit,    vestra 
possidebitis  aninias  vestras. 
and  on  these        Sed     secundo    supposito    hoc    fundamento    cum    suis 
'^^the  roof!  "^'  parietibus     orat    Apostolus     et    docet    quod    super    hac 

fabrica    caritas    debet    erigi.    Dens,    inquit,    paciencie    et  3o 
solacii  det  vobis  id  ipsum  sapere  in  alterutrian  secundum 
Jesum  Christum,   ut  unanimes  uno  ore  honorificetis  Deum 
et  patrem  domini  nostri  Jesu  Christi.   In  quo  textu  Apo- 
stolus pro  ecclesia  orat  devotissime  et  subtilissime  ipsam 
docet.    Deus    autem    est    auctor   paciencie,    cum    ipsam  35 
tantum  approbat  et  auget  et  in  fine  premiat,  ideo  Deus 
solacii;    sicut  |  enim   auget    pacienciam    in    adversis,    sic  ^^\ 
post  tribulacionem   consolatur  et  premiat.   Oracio  autem 
Apostoli    tendit    ut    ecclesia    id    ipsum    sapiat,    quod    in- 
dubie   est  ipsa  divinitas   que    non    potest    quoad    stabili-  40 
tatem  promissi,   quoad   retribucionem   premii  vel  quoad 

(3.  Cod.:  disparemus.         18.  Cod.:  scripture.         3().  Cod.:  ad  ipsum. 
8.  Ad  Rom.  XIII,  4.         3o.  Ad  Rom.  XV,  5,  6. 


SERMO  II.]  TERTIA  PARS. 


immutacionem   propositi  variari;    ideo   de  ipso   est  vera 

sapiencia   ultra  scienciam,   ideo  nichil   delectabilius  via- 

tori  quam  id  ipsum  sapere.   Sicut  enim  secundum  philo- 

sophos   casus   appetitus   est  manifestum  mortis  indicium, 

5  sic  mors  spiritualis   est  in  ianuis   illius   qui  non  dormit; 

sapere    id    ipsum    quidem    est    cibus    anime    sine    cuius 

pastu  delectabili  oportet  inevitabiliter  ipsam   mori,  quod 

si  hac  trinitate  pascitur  ipsa   ecclesia,    patet  quod  vivit 

unanimiter    hac    triplicitate    concordi.    Primo    erunt    ho- 

10  mines  in  corde  unanimes,  si  sapiunt  id   ipsum,   secundo 

erunt    in   voce    iiniiis   oris,    quia    omnes    idem    os   unius 

eiusdem   persone,   et  tercio   debent  in  opere  honorificare 

Deuni    patrem     ad    quem    originatur    tota    universitatis 

ecclesie  variacio   et  terminatur. 

1 5       Christus   autem   secundum   humanitatem   est   mediator  Without  charity 
T^    .  1  ■  ■  ,  •  ^  J-      •  ^  we  cannot  trulv 

Dei    et    hommum,    ideo    propter   istam    mediacionem    et     know  God.  " 

istam     fontalem     originacionem    geminatur    Dens   pater 

domini  nostri  Jesii  Christi.   Qui   enim   recte  sapit   de  Deo 

debet  ipsum  in  qualibet  multitudine  universitatis  tendere 

2o  ut  ad  centrum,  et  qui  non  sapit  regulam  caritatis  non 
noscit  sapide  Trinitatem;  in  animo  quidem  est  fides, 
quia  corde  creditnr  ad  iusticiatn,  in  ore  confessio  (ut 
patet  Rom.  X°,  lo),  sed  in  honorificencia  operacio,  quia 
fides   sine   operibus   niortua    est.    Et    hinc    dicit    Christus 

25  (Matthei  VII°,  2i):  Non  omnis  qui  dicit  mihi  Domine 
Domine  intrabit  in  regnum  celorum,  sed  qui  facit  volun- 
tatem  patris  mei  qui  in  celis  est.  Et  ex  istis  tercio  in- 
fertur  quomodo  membra  ecclesie  debent  inniti  unitati 
que    est    vinculum    caritatis.    Et    ideo    dicit    Apostolus : 

3o  Propter  quod  suscipite  invicem  sicut  et  Christus  suscepit 
vos  in  honorern  Dei,  hoc  est  (propter  has  duas  premissas 
suscipite  invicem)  provocancia  ad  caritatem,  cum  sitis 
fratres  tante  unitatis,  et  debetis  moveri  ad  hoc  ex  imi- 
tacione  Christi  que  est  frater   et  pater  noster  et  suscepit 

35nos  in  curam  per  assumpcionem  humanitatis  que  est 
communis  Judeis  et  gentibus.  Ille  enim  est  maximus 
honor  possibilis  fieri  homini  a  Deo.  Ideo  signanter  dicit 
textus :   Suscipite  invicem  sicut  et  Christus  suscepit  vos  in 

3    Cod.:  ad  ipsum.  4.  Cod.:  appetus.  6.  Cod.:  sapide  in. 

14.  Cod.:  termiams.  27.  Cod.:  est  deest.  3o.  In  marg.  sup.:  Suscipite 
invicem  ad  Rom.  III"!!).  Susciperc  debemus  invicem,  ut  diUgamus  invicem 
in  visceribus  caritatis,  ut  subveniamus  invicem  in  operibus  pietatis  et  ut 
condoleamus  invicem  in  temporibus  adversitatis.        32.  Cod.:  scitis. 

24.  Jac.   II,  20,   26.  3o.  Ad  Rom.  XV,  7. 


1 2  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  II. 

honorem  Dei.  Christus  enim  (quantum  ex  parte  sui  est) 
suscepit  medium  per  quod  quelibet  persona  hominis 
potest  uniri  Christo;  non  ergo  debent  membra  irritare 
se  invicem  sed  ad  Christum  capitis  reducere  se  ad 
unitatem.  Christus  enim  nedum  infirmos  in  fide  sed  5 
mortuos  infidelitate  suscepit  et  traxit  ad  unitatem.  Et 
istam  caritativam  unitatem  docent  exempla  quotlibet 
in  natura,  ut  quelibet  pars  contenta  in  concentricitate 
quasi  tocius  naturaliter  quietatur,  vibi  ipsa  discontinuata 
ad  concentricitatem  sui  integri  niteretur;  sic  moraliter  lo 
boni  communis  afFeccio  debet  affeccionem  cuiuscunque 
membri  ecclesie  superare.  Et  eadem  est  consideracio 
Apostoli  (Cor.  XII°)  quomodo  membra  humani  cor- 
poris mutuo  se  iuvant  in  suis  officiis  et  sine  repugnancia 
intendunt  salutem  tocius   corporis.  i5 

Christ  is  the  Christus  autem  sicut  est  caput  tocius  corporis  ecclesie 
aMHis  mcnibcrs  <1^<^^^  humanitatem,  sic  est  caritas  conglutinans  omnia 
in  one.  eius  membra  ad  invicem  quoad  divinitatem.  Nee  dubium 
quin  viando  sine  personarum  accepcione  servivit  ac 
profecit  cuicunque  membro  ecclesie;  unde  papa  qui  20 
debet  esse  caritativior,  debet  esse  ecclesie  servicior. 
He  ministered  Verumptamen  sicut  secundum  diversum  gradum  capa- 
't"o "the'^Jews*'  citatis  unumquodque  membrum  iuvat  reliquum,  sic 
Christus  ordinate  ministravit  ecclesie.  Ideo  dicit  Apo- 
stolus: Dico  autem  Jesum  Christum  ministrum  fiiisse  2b 
circumcisionis  ad  conjirmandas  promissiones  patrum.  Sicut 
enim  cor  iuvat  atque  vivificat  ordinate  cuncta  membra 
sui  corporis,  sic  Christus  ministravit  circumcisis  prius 
de  spirituali  alimento  vitali  propter  promissiones  factas 
suis  fratribus  et  ministravit  ordinatissime  aliis  conse-  3o 
quenter.  Ideo  vere  dicit  (Matthei  XV°,  24) :  Non  sum 
missus  nisi  ad  oves  que  perierunt  domus  Israel.  Sed 
capacibus  spiritualiter  pastis  et  incapacibus  reprobatis 
pascit  per  ordinem  per  apostolos,  ut  organa,  omnes 
gentes  (ut  patet  Luce  ultimo  et  Matthei  ultimo),  et  sic  35 
duplici  vinculo,  scilicet  cognacione  et  promissione, 
Christus  obligatus  fuerat   circumcisis. 

then,  in  even         Gentes  autem,    dicit  Apostolus,    honorare  Deum  super 
greater  grace,        ....  ..  ..  j^/ 

to  the  Gentiles,  misericordia    maiori    quam    eis    impenderat    (non    enim 

erant    de   Christi    cognacione    humanitatis),  nee  patribus  40 

4.  capitis  in  cod.  recte:  caput.       8.  Cod.:  contente.        26.  Cod.:  con- 
tirmandos.        37.  Cod.:  circiimsisis. 

2  5.  Ad  Rom.  XV,  8.         38.  ib.  9. 


SERMO  II.]  TERTIA  PARS.  l3 

eorum  tam  expresse  promisit  hereditatem  celestem,  ut 
Abrahe,  David  et  ceteris  patriarchis;  ideo  cum  dat  eis 
hereditatem  copiosius,  patet  quod  in  eis  relucet  maior 
gracia,  et  per  consequens  debet  ab  eis  retribui  maior 
5  honor.  Ideo  dicit  Apostolus  quod  gentes  dehent  super 
misericordia  honorare  Deum. 

Sed   dubitatur  dupliciter,   primo   quomodo    non    est  Is  there  respect 
personarum   accepcio   apud  Christum,   cum   ipse  propter    °   ^'j[ri°t?  '" 
cognacionem  carnalem  acceptat  principalius  fratres  suos 

10  et    cum    (Matth.  XII°,   5o)    expulsa    cognacione    carnali 
^?\  generaliter  dicit  Christus    quicunque  [  fecerit    voluntatem 
^"  Patris  mei  qui   in    celis   est,    ipse   mens  frater,   soror   et 
mater  est. 

Sed  hie  oportet  considerare  radicitus  quod  principium 

1 5  salvacionis  vel  exaltacionis  hominum  sine  personarum 
accepcione  est  in  Deo;  ideo  dicit  Apostolus  (Rom.  IX°,  i8) 
quod  Deus  cuius  vult  miseretur,  sed  presupposita  ordi- 
nacione  eterna  Deus  dignius  electos  magis  dignificat 
et  per  consequens  sine  personarum  accepcione  plus  eos 

2opremiat.  Nee  video  quod  carnalis  cognacio  Christi  sit 
per  se  causa  unde  Christus  copiosius  beneficiet;  ideo 
quamvis  ista  sese  quandoque  comitentur,  non  audeo 
adhuc  dicere  quod  carnalis  cognacio  exaltacionis  huius- 
modi  fuit  causa. 

25       Sed   secundo    dubitatur    utrum    promissio   Christi    fuit       Was  the 
facta    specialius  Judeis  quam    gentibus,   et  videtur  quod  Chnst"rnade  to 

non,    quia    verbum     Dei    et    factum     suum    sibi    mutue  t'le  Jews  more 

'     ^  .  than  to  the 

correspondent.   Cum   ergo   Christus  fecit  graciosius   cum       Gentiles. 

gentibus     quam    Judeis,    videtur    quod     signancius     hoc 

3o  promisit.   Et  confirmatur  difficultas   ex  hoc  quod   quante 

Christus  premiavit  aliquem,  tam    graciose   et  misericor- 

diter     ei    fecit.      Sed     Christus     plus     premiavit     gentes 

quam  Judeos,   ergo    magis   misericorditer  eis   fecit.    Non 

enim  tot  Judeos  vocavit  tempore  legis  gracie  quot  gentes 

35vocavit,    et    per    consequens    cum    gentibus    plus    com- 

municavit  suam   graciam  quam  Judeis. 

Hie  dicitur  quod,  sieut   magnitudo  benefieiencie  divine  God  may  shew 

potest  considerari  dupliciter,  scilicet  quoad  excellenciam  degree"of'^^race 

gracie    in    persona    vel    quoad    excessum   multitudinis  in  °'V''?  multitude 
'^  .  ^  ^  .     .  of  the  graced. 

4onatura,    sic    est    de   promissione    et   gracia    senciendum. 

Quidam  enim  reputant  probabiliter  quod  minor  numerus 

7.  In  marg. :  Dubium  primum.      14.  In  marg. :  Responsio.      iG.  Cod.r 
excepcione.  17.  Cod.:  cui  vult.  25.  Dubium  secundum.  27.  In 

marg.:  i.       3i.  In  marg.:  2.       32.  Cod.:  sibi.       37.  In  marg.:  Responsio. 


14  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  II. 

To  the  Jews  it  de  Judeis    quam    gentlbus    est    salvandus,    verum    tarn  en 
^^^degree"  '"  secundum   gradum    alciorem    ac    digniorem,    cum    mater 
Domini,    eius    discipuli    et    Baptista    creduntur    intensius 
beatificari    quam    totidem    de    vocatis    gentibus;    et  cum 
pure  misericorditer  et  graciose  Deus  beatificavit  utrosque,  5 
videtur  probabile  quod  Deus  graciosius  beatificavit  Judeos 
quoad    intencionem   beatitudinis  personarum.   Et  sic  vo- 
cavit  eos   distinccius,   quidquid   beatitudinis    eis  contulit, 
fuit  totaliter  graciosum   atque  misericors. 
to  the  Gentiles       Si    autem    gentes    vocavit    copiosius    (ut    probabiliter.io 
in  multitude,    j-eputatur),     tunc     quoad     multitudinem     cum     eis     fecit 
misericordius.     Et    ideo    Apostolus    notat    quatuor     loca 
scripture     in    quibus    gentes    a   Deo    misericorditer    sunt 
vocate.    Primus  est    illud  (Psalmi  XVII°,    5o):    Propterea 
co7tfitebor  tibi  in  gentibus  Domine  et  nomini  tuo  cantabo;  iS 
ubi    propheta    in    persona    Christi    loquitvtr    Deo    patri 
quod  faciet  gentes  organa  sua  ad  confitendum   Patri  et 
cantabit  copiosius  suo  nomini  quia  verbo  Dei.  Et  iterum 
secundo  dicit  (Isaie  XXV°,  i):  Letamini  gentes  cum  plebe; 
ubi    translacio    nostra    habet  letabitiw  deserta  et  in  rec-  20 
titudinem     morum.     Ipsa    autem    letabitur,     cum    fuerit 
conversa  adDominum,  Et  iterum  tercio  (Psalmo  CXVI",i): 
Laudate  omnes  gentes  Dominum,  magnijicate  eum  omnes 
populi.   Quamvis  autem  singule  gentes  tenentur  et  habcnt 
necessitatem    laudandi  Dominum,    tamen    omnia    genera  25 
gencium  secundum  gratitudinem  ad  genus  earum  tenentur 
specialiter  laudare  Christum.   Exhinc  enim  omnes  populi 
tenentur  magnificare  dominum  Jesum   Christum.   Quarto 
et   ultimo    scribitur   Isaie   XI°,   10:   Erit   radix  Jesse    et 
qui  exsurget  regere  gentes,  in  eum  gentes  sperabunt.  Nam  3o 
Messias  secundum  divinitatem  fuit  radix  Jesse  et  secundum 
humanitatem    resurrexit    a    mortuis    ad   regendum    spiri- 
tualiter  gentes  et  in  eum  diverse  gentes  tamquam  fruc- 
tificantem  stipitem  speraverunt,  et  sic  factus  est  libamen 
plurium   insularum    (Jesse   enim  interpretatur   insule   li-  35 
bamen).  Radix  enim  de  terra  excisa  et  in  terra  iterum 
recondita  multorum    raminiculorum    emittit    propagines, 
et  sic  spiritualiter  est  de  Christo  descendente  de  gentibus. 
In  ipsum   enim   gentes  sperabunt  tamquam  radiccm  fidei 
germinantem.     Nam     (ut    Matthei    I",     5     dicitur)     Booi^^o 

12.  Recte:  locos.  18,  19.  Cod.:  et  certum  secundo.  iq.  Recte 

Is.  XXXV,  I.        33.  Cod.:  genus. 

14,    19,  23,  29.  Ad  Rom.  XV,  9,   10,   11,   12 


SERMO  II.]  TERTIA  PARS.  1 5 

genuit^Obeth  ex  Ruth,  ex  qua  Moabitide  et  gentili  Christus 
descenderat.  Ex  istis  colligit  Apostolus  tamquam  ora- 
cionem  finalem  porrigendam  gentibus  et  Romanis:  Deus 
autem  spei  repleat  vos  cum  gaudio  et  pace  in  credendo, 
5  ut  habundetis  in  spe  et  virtute  Spiritus  Sancti. 

Christus    autem    vocatur    Deus    spei,    quia    fundat    et  Why  Clirist  is 
auget   spem    in    ipsum    credencium.     Ipse    autem   replet  ^^  of  Hope.^° 
gentes  cum  gaudio,  cum  dat  eis  plenitudinem  tam  gaudii 
corporalis  quam  spiritualis  in  via,   et  sic  de  pace  remo- 

lovenda   superbam  contencionem,    cuius  fundamentum  est 
fides  credendi  in  ipsum,  ut  ex  ilia  fide  formata  habundent 
in   spe    quadruplici    tamquam    pariete    domus    in    altum  Fourfold  hope, 
erecte,    cuius  paries    orientalis    est  spes  predestinacionis  i.  of 

ad  beatitudinem,    paries    occidentalis  est  spes  cibacionis  ^^^  estmation, 

i5novissime,    erecta  in  homine  prope  mortem,   paries  bo-       2.  of  the 
realis   est  spes   evadendi  dampnacionem  in  finali  iudicio,   ^'^'''^^"  ^  ^^®^' 
sed    paries    australis    est    spes    perfruendi    leticia    sempi-  3.  of  avoiding 
Po,_terna    in  Christo:    Nam   Cant.   IV",  16   scribitur:    Surge     '^^'""''t'°"' 
2Z<f  aquila,   veni  Auster  et  per/la  ortum  ineum  et  fluent  |  aro- 

20  mala  illius.  Iste  ergo  est  paries  quadruplex  domus  fidelium,    4.  of  eternal 
primo    quod    sperent    suam    predestinacionem,    secundo      '^ippiness. 
quod  sperent  suam  perpetuam   cibacionem.    Tunc    enim 
fideles    habundant   in    spe,    quando    quatuor   parietes    ex 
fundamento  fidei  formate  alcius  eriguntur.  Virtus  autem 

25  Spiritus  Sancti  que  nunquam    excidit   est  caritas  tegens 
et  consummans  in  viantibus  istam  domum. 

Circa  istam  sentenciam  est  notandum  quod  iste  tres 
partes  spiritualis  domus,  scilicet  fides,  spes,  caritas 
sophisticantur    multipliciter    et    ad    sua    opposita   nomi-  Uselessness  of 

3o  nantur.   Quidam   enim   fideles  in  vita  et  opere   dicunt  se       ^^     ^''^' 
habere    fidem    de  Christo    et  cunctis  articulis,  et  tamen 
hec   fides    ut    mortua    non    in    bonis    fructificat,    ideo 
notarent    illud    dictum   Jacobi   II:    Demones    credunt    et 
contremiscunt ;    tolerabilius    quidem    foret   illis    nunquam 

35  sic    informiter    credidisse;    ideo    habitus    eorum    pocius 

foret  dicendus  perfidia.   De  spe  autem  non  dubium  quin  of  false  hope, 
viventes  sic  perfide  non  sperant  virtualiter  sed  desperant 
cum    proposito    divino    contrarii    tamquam    falsi    famuli 
expectant  sine  fructu  meriti  bonum  gaudii  sine  fundacione, 

4^^  quod  blasphema  desperado  potest  dici. 

10.  Rectius:  removente.  i3.  Cod.:  erecta.  18.  Cod.:  IV,  16  deest. 
20.  Cod.:  quadriplex.        36.  Cod.:  De  sepe. 

3—5.  Rom.  XV,   i3.         33.  Jacobi  II,  19. 


1 6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  III. 

and  false  Garitas    autem    recipit    sophisticacionem    multiplicem, 

Clarity.  ^^^  nimis  multi  attendunt  ad  unum  bonum  opus  suum 
de  genere  et  ex  illo  convincunt  se  comprehendere  cari- 
tatem.  Notarent  autem  condiciones  sedecim  caritatis 
quas  explicat  Apostolus  P.  Cor.  XIII°  et  cognoscerent  5 
quod  eo  ipso  quod  aliqua  earum  defuerit  non  est  caritas 
sed  fallacis  amoris  duplicitas.  Et  sic  ex  sophisticacione 
diaboli  sunt  multe  domus  spirituales  viancium  ruinose. 
Oportet  ergo  viatorem  ad  reprobacionem  huius  spiri- 
tualis  domus  in  via  studiose  attendere  ad  sua  opera  lo 
virtuosa  et  in  speculo  scripture  rectitudinem  eorum 
perficere  ne  declinent. 

SERMO  III. 

Sic  nos  existimet  homo  ut  ministros  Christi.  I.Cor.  IV°,i. 

This  passage        Quamvis  autem    sentencia  istius  epistole   dirigi  possiti') 

ad^ress^e/to    ^^    singulos   viatores,    specialius    tamen   et   pertinencius 

the  clergy,     ^d    ecclesie    clericos,    presbyteros    et    prelatos.     Debent 

autem    ipsi   primo   intendere,  ut   ecclesia  capiat  ex   sua 

vita  et  opere  manifestam  evidenciam,  quod  sint  speciales 

ministri  Christi  et  superiora  eius  ministeria  dispensantes,  20 

cuiusmodi    sunt    evangelizaciones,     devote    oraciones    et 

sacraraentorum    collaciones.     Si    autem    contraria    insit 

illis,    tunc    manifeste    populus   debet   estimare    eos    esse 

ministros  diaboli.  Numquid  credimus  sit  hodie  evidencia 

maiorpopulo  existimare  superiores  esse  ministros  diaboli?  26 

dimitto  vestes  et  ornamenta  corporis  et  vado  ad  opera 

que    debent    esse    manifestiora     indicia    caritatis.     Nam 

Princes  seduce  nostri    principes    et  seculare  brachium    non  laborant  ad 

the  clergy  from  g^a^Qie^j^p-,     ^Iq^\    ecclesiam    conformiter    legi    Christi, 
Christ's  laws.  .  .  .        .      °  . 

sed    potentes    indubie    ex    parte    diaboli    nituntur   ipsos  3o 
trahere  ad  mundanum   officium   et  hinc  ipsos   ditare  de 
Christi    patrimonio    contra    ipsum.     Numquid    credimus 
sic  opus  caritatis  in  veste  ferrea  super   equum  validum 
currere    contra   proximum  cum  acuta  lancea  ubicunque 

i3.  In  marg. :  Dominica  tercia.  ii.  In  marg.  sup.:   Nota.  Sic  nos 

existimet  homo  ut  ministros  Christi  ei  dispensatores  ministeriorum  Dei  I  ad 
Cor.  IV.  Hie  sunt  tria  consideranda:  necessitas  fame  redolcniis,  ut  vivamus 
irreprehensibiliter,  ibi:  sic  nos  existimet  horro,  humihtas  rite  servientis,  ut 
obeaiamus  humiliter,  ibir  ut  ministros  Christi,  tidelitas  discrete  dispensantis, 
ut  dispensemus  fideliter,  ibi:  et  dispensatores  ministeriorum  Dei. 

1 3.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  228—231. 
14.  The  fame  in  the  Prayer-book;  in  the  Roman  missal  this 
epistle    and    that  for   the    next  Sunday  change   places  (Arnold). 


SERMO  III.J  TERTIA  PARS.  1,7 

possit  eum  iiocivius  vulnerare?  Et  tamen  examinati 
ad  partes  necessitati  sunt  concedere  quod  hoc  faciunt 
ex  vinculo  caritatis.  Concedunt  enim  (ut  debent)  quod 
amant   quoscuiique  proximos  suos   in   caritate,   et  sic  ut 

5  inimici  eorum  quos  amant  noceant  minus  ecclesie  vel 
ut  minus  sicut  dampnati  sic  puniunt,  et  descendendo 
a  papa  usque  ad  episcopos  nedum  non  prohibent  ista 
fieri  sed  in  causa  et  persona  propria  sic  laborant. 
Numquid  credimus  estimandum  est  officium  sacerdotis 
loChristi  sic  pugnare  pro  stercore  temporalium  et  sic  Evil  of  fighting 
intendere  loricatum?  nam  virtute  et  auctoritate  Christi  P^es  s. 
prophetatur  (Isaie  11°,  4)  de  brachio  seculari  quod  con- 
flabunt  gladios  suos  in  vomeres  et  lanceas  suas  in  falces. 
Quomodo  ergo  surrepsit  lex  antichristiva  summe  Christo 

5  contraria  quod  vocantes  se  sacerdotes  Christi  precipuos 
tamquam  alter  loricatus  Goliath  sic  pugnabunt?  indubie 
nedum  seculare  brachium  paganissimus  hoc  horreret. 
Quomodo  ergo  tales  forent    dispensatores  trium   predic-  They  are  unfit 

.    .  .  T^    • -^  II-  •  •  T  lo  preach, 

torum    mmistenorum    Dei?   non    dubium   qum    smt   dis- 

20  pensatores  precipui  venenorum  diaboli.  Quomodo  (queso) 
tales  pugnantes  prelati  eciamsi  haberent  noticiam  evan- 
gelizandi  (quod  rare  evenit),  devote  predicarent  evan- 
gelium  ad  utilitatem  populi,  cum  sint  in  opere  (cui 
plus  credi  debet  quam  verbis)  tantum  sibi  ipsis  contrarii. 

25  Idem   enim   esset  evangelium  per  ipsos   mittere  et  nectar 

per    fistulam   venenosam    transfundere.     Et    quantum    ad 

oraciones    vel    mediaciones    ad  Deum   pro  populo,   idem       to  pray, 

PqI  foret    talem    prelatum    ministerium    istud    presumere    et 

23g''  Deum  tam   contra  mittentem  quam  missum  |  in  furorem 

3o  vertere  ut  sentenciat  beatus   Gregorius.    Et   quantum   ad 

sacramentorum    ministracionem,    patet  quod  idem   foret  or  to  minister 
prelatum  talem   sacramenta  ecclesie  ministrare   et  Belial 
habens  manus  nedum  plenas  sanguine  sed  veneno  letifero 
distillante   sacramenta  subiectis  porrigere.   Numquid  cre- 

35  dimus  dispensatores  tam  celestis  thesauri  immiscentes 
cum  hoc  tanta  venena  diaboli  esse  Dei  et  sui  populi 
proditores?  quod  si  non  dispensant  thesaurum  celestem 
sed  pure  thesaurum  diaboli,  non  evadent  quin  tunc  sint 
dispensatores  pessimi  legis  Christi  et  utrobique  involvunt 

9.  Cod. :  Notandum  credimus.  12.  Cod. :  Isaie  lo.  14.  Cod. :  sur- 
repcit.  17.  Recta:  sed  et  paganismus.  23.  Cod.:  opero.  26.  Cod.: 
transcindere.       34.  Cod.:  perigere. 

3o.  S.  Gregorii,  Regulae  pastoralis  P.  I.  c.  X,  vol.  II,  10  seq. 
Cf.  Trialog.,  pag.  365. 


l8  JOHANNlS  WYCLtF  SERMONOM       [SEftMO  III. 

tam  se  quam  populum.  Si  enim  fuisset  temptacio  Dei 
Christum  a  templi  deambulatoriis  descendisse  (ut  patet 
Matthei  quarto),  quanto  magis  est  Dei  temptacio  quod- 
cunque  membrum  ecclesie  et  specialiter  prelatum  cum 
hostibus  sic  pugnare?  Maior  autem  Dei  temptacio  foret  5 
principes  seculi  super  populum  suum  tales  prelatos 
preficere,  sed  maxima  et  meridiana  Dei  temptacio  foret 
tales  prelatos  nomen  et  officium  istud  assumere  et 
Christi  carismata  populo  ministrare. 

Punishment  of  Sed  acuendo  racionem  contra  hoc  peccatum  per  lo 
stewards.  locum  a  maiori  Paulus  sic  loquitur:  Hie  iam  queritur 
inter  dispensatores  ut  Jidelis  quis  inveniatur,  ac  si  sic 
argueret:  Hie  in  mundo  inter  dispensatores  thesauri 
terreni  domini  exigitur  sub  pena  gravi  ut  talis  officiarius 
fideliter  dispensare,  ergo  multo  magis  quoad  celestem  i5 
thesaurum  infinitum  pociorem,  quoad  dominum  domi- 
norum  infinitum  maiorem  et  quoad  dispensacionem 
infinitum  periculosiorem  Deus  iustissimus  retribueret 
infideli  dispensatori  qualis  prescribitur  penam  quamlibet 
graviorem.  20 

People  err  in  Sed  quia  contingit  populum  de  talibus  ministris  temere 
^as  to'prlkites.*  iudicare,  ideo  subiungit  Apostolus:  Mihi  autem  pro 
minimo  est,  ut  a  vobis  iudicer,  aut  ab  humano  die.  Sicut 
enim  tempore  Apostoli  erant  ministrandi  fatui  de  suis 
prelatis  temere  iudicantes,  ut  hii  quod  deberent  esse  2  5 
incliti  et  non  mundo  pauperes  et  hii  quod  deberent 
immediate  accepisse  potestatem  a  Domino  cum  ipso 
continue  conversantes,  et  sic  de  multis  aliis  erroribus 
de  apostolicis  seminatis,  ita  contingit  hodie  totum 
populum  de  prelatorum  iudiciis  oberrare,  ut  mundani  3o 
dicunt  quod  oportet  superiorem  prelatum  esse  inclitum 
et  sic  mundo  divitem,  quia  bonum  utile  de  tali  sen- 
ciunt,  et  ita  palliant  quod  licitum  est  prelatum  talem 
pugnare  pro  patria,  cum  hoc  sit  iustum  a  David  et 
Sanctis  ceteris  exemplatum.  Et  hii  dicunt  quod,  nisi  35 
prelatus  potestatem  a  papa  immediate  habuerit,  non 
licet  sibi  sacramentum  vel  speciale  bonum  aliud  populo 
dispensare. 

St.  Paul  cared        Sed    quantum    ad    quodlibet  tale    iudicium,  Apostolus 
judgment.      parvipendit  quod    a    subiectis    taliter  iudicetur,    non  ex-  40 
pectat  in   hoc  humanum    sed    divinum    nee  quietatur  in 

3.  Cod.:  quato  magis.        41.  Cod.:  nee  comme  atur. 
II.  I  ad  Cor.  IV,  2.  22.  ib.  3. 


SERMO  JII.]  TERTIA  PARS.  rg 

suo  iudicio,  cum  licet  tion  sibi  ipsi  conscius,  tamen  non 
in  quantum  sic  iudicat  iustificatur  a  Deo,  cum  errans  in 
consciencia  posset  decipi.  Vocatur  autem  ab  Apostolo 
dies  in  quo  tractatur  humanum  negocium  dies  hominis, 
5  at  concordat  vulgaris  locucio.  Sed  dies  finalis  iudicii, 
in  quo  tractabitur  totaliter  ad  honorem  Dei  suum 
negocium  vocatur  ab  Apostolo  regulariter  dies  Domini. 
Dispensatores  autem  non  debent  aspirare  ad  honorem 
proprium    pro    bonis    Domini    que    dispensant    sed    pro- 

lofiteri  publice  quod  totus  honor  debet  dari   Domino   cui  All  honour  is 
ministrant    et   supposito  quod  sint  fideles  in  suo  officio 
sunt   mercede    propria    finaliter    premiandi.    Et   utinam 
nos    sacerdotes    Christi     notaremus     istam     sentenciam 
quoad  Christum;  tunc  enim  patenter  allideremus  nostram 

iSsuperbiam  et  efFoderemus  Ghristo  unite  gloriam. 

Ex    istis    concludit   Apostolus    correlarie    quod    nulli  We  must  not 
viantes   debent   ante   finale   indicium   de   talibus   temere   '"  ^^  ^^^   ■^'' 
iudicare.    Quamvis    enim    indicium    existimacionis    debet 
inesse   subiectis    de    idoneitate   ministrorum    ecclesie    ex 

20  suis  operibus  atque  vita,  tamen  oportet  subditos  pru- 
denter  istud  iudicium  moderare  et  omnino  quod  non 
diffiniant  Dei  consilium  quod  ignorant.  Ideo  sequitur 
in  textu:  Itaque  nolite  ante  tempus  iudicare  quoadusque 
veniat  Dominus,  qui  et  illuminabit  abscondita  tenebrarum 

25  et  manifestabit  consilia  cordium,  et  tunc  erit  laus  unicui- 
que  a  Deo.  Judicium  autem  temerarium  est  sine  reve- 
lacione  diffinire  quod  talis  dampnabitur,  quod  tunc  erit 
dies  iudicii,  et  sic  de  aliis  que  sunt  apud  Deum 
abscondita;  sed  iudicium  discretum  est  ilia  que  diffinit  nor  go  beyond 

"•..  ^      ^  ^     n  J  ^  ^      ^-1-        what  Scripture 

00  scriptura    constanter    ut    ndem    asserere,    et    patentibus        defines. 

operibus    sui    vel    proximi    contra    mandatum    Domini 

quod   nisi    resipuerit   et   satisfaciat   in  via  dampnabitur. 

P^l  In    finali    autem    iudicio    patebit  Dei    iudicium    de    istis 

34o''niodo  I  nobis    absconditis;  ideo  foret  temerarium   atque 

35  superfluum  nos  nunc  de  talibus  iudicare. 

Tota  autem  nostra  intencio  sive  discrecio  est  satis 
modica  de  nobis  pertinentibus  et  necessariis  cogitare. 
Si  autem  langues  circa  noticiam  eorum  que  sunt  modo 
tibi  abscondita,   instanter  operare  intencione  recta  quod 

19.  Cod.:  idonietate.        32.  Cod.:  re  puerit;  due  litt.  extinct. 

I.  Vulgate:  Nihil  enim  mihi  conscius  sum,  sed  non  in  hoc 
iustijicatus  sum;  qui  autem  iudicat  me,  Dominus  est.  23.  I  ad 
Cor.  IV,  5. 


20  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         fSERMO  III. 

tibi    pertinet    ut    necessarium,    et    tunc    Deus    in    finali 
iudicio  illuminabit  tibi  abscondita  tenebrarum  et  clarebit 
tibi  quam   iustum  sit  Dei  iudicium ;   et  ex  hoc  sedaretur 
Efficiency  of    quorundam   contencio   qui  tenent  et    arguunt  quod    non 
'ba/prdate^    valet  populo  quicquid  prelatus  malus  eis  fecerit.   Constat  5 
quidem    quod    prelatus    nunc    malus    ex    predestinacione 
Dei    eterna     potest    statim    converti    ad    Dominum,    sed 
absit  quod    habens   graciam  predestinacionis  ad  tantum 
peioret    fidelem    populum   quod    in    sacramentis    et  aliis 
donis  Dei  gratuitis  generaliter  illudatur.   Et  ex  alio  latere  lo 
ad  tantum  contingit  esse  malum  prelatum,  prescitum   et 
reprobum,   quod  illudat   populo    in  pena    peccati   sui  et 
populi  quicquid  carismatis  se  finxerit  populo  ministrare. 
Ideo   Deus    ordinavit    sufficienciam   formate   fidei   supra 
tale    prelatorum  ministerium   quod  subiecto  sufficiat  ad  i5 
salutem.    In    hoc    medio    debet   fidelis   confidere    et    de 
prelati     ministerio     estimare;     unde    de    multis    prelatis 
hodiernis  est  probabilis  suspicio   citra  fidem  quod  nocet 
eorum    ministerium   tam    ipsis   quam    aliis;    sed   in    tali 
perplexitate   vel   dubio   non    debet   fidelis   vivus   Domini  20 
quiescere  sed  in  fide  domini  Jesu,   que  est  per  se  suffi- 
ciens  omnino  pausare ;    et  iuxta    hoc    et  non  iuxta  con- 
tenciones  prelatorum   inutiles  laus   erit  unicuique  a  Deo. 
Right  of  with-        Circa  istam  epistolam  dubitatur  utrum  subiecti  debent 
endowments,    ad   istam   inquisicionem  de  prelatis  dimittere   et  posses- 25 
siones  vel  fructus  temere    donatos    subtrahere,    et    patet 
ex  sepe   dictis  pars  affirmativa   dubii  quoad  ambas  eius 
partes.    Non    enim    dat  quis   meritorie  ad  honorem   Dei 
eo  ipso  quod  in  eius  nomine  dat  stulte  premium  tem- 
porale,    quia   potest    dare  cum   hoc  proditoribus   Christi  3o 
quibus  ex  mandato  Dei  dari  non  debeat.  Ideo  (ut  sepe 
dictum   est)    non  sequitur  per  locum   a  simili  quod  per 
idem    subditus    non    debet    dare    stipendium    infidelibus 
dominis,    non    tirannis.     Hoc    enim    Deus    racionabiliter 
precipit  sed  istis  magnis  proditoribus  quoad  dotacionem  35 
vel  possessionem  talem  in  principio  contradicit. 

Patet  autem  hoc  non  solum  ex  allegacione  mea  fre- 
quent! in  ista  materia  sed  ex  racionibus  Parisiensis  et 
aliorum  qui  de  isto  errore  doluerant  sed  remisse.  Prima 
autem    eorum    materia    slat    in    isto:    Licet    temporalia  40 

6.  Cod.:  quidam.       20.  vivus;  an  servus  legendum?       24.  In  marg. : 
Dubinm.        27.  Cod.:  dibii.        37.  In  marg.:  i. 

38.  Cf.  Serm.   Prim.  Part.,  vol.  I,  pag.  364. 


SERMO  III.J  TERTIA  PARS.  2i 

provocativa  sint  ad  spiritualia,   sicut  spiritus  carni  natu- 

raliter  copulatur,   Deus  tamen  prohibuit  temporalia  ad-    God  forbade 

.    .         ,.,  .  ^    1-  ^  1      •  •      •..•  endowments 

lungi  spiritualibus  in  apostohs  et  ecclesia  primitiva,  because  they 
quia  Deus  voluit  ecclesiam  suam  regi  per  spirituales  ^^"h/'^'^ 
5  prelates  et  temporalium  contemptores.  Nam  qui  vult 
sibi  cavere  de  muscis,  cavet  sibi  de  lacte  et  melle  que 
inclinativius  musce  amant.  Previdebat  enim  Ghristus 
quod  amatores  temporalia  auferrent  ei  animas,  si  spi- 
ritualibus officiis  temporalia  lucra  converteret. 

lo  Secunda  similitudo  sua  est  quod  volens  aliquid  dila- 
cerari  a  canibus  ipsum  involvat  in  carnem  et  canes  ex 
appetitu  ad  ipsam  lacerabunt  tarn  carnes  quam  eciam 
involutum.  Sic  autem  est  de  canibus  diaboli;  sunt  spi- 
ritualibus convoluta. 

1 5  Tercium  exemplum  suum  est  quod  pisces  hamum 
ingluciunt  ad  suam  mortalitatem,  quando  hamus  verme 
tegitur  et  sic  milvi  intestina  corrumpitur;  cupidi  prelati 
officia  ecclesie  ad  dampnacionem  sibi  sumunt  inprovide, 
dum  tamen  eis  temporalium  copia  sit  annexa.  Sed  pro- 

2o  verbialiter  dicitur  quod  cadavera  lupi,  frumenta  mures, 
predam  sequitur  turba  ista,  non   Christum. 

Item,    Ghristus   sciebat  quod   temporalia  spiritualibus  but  repel  those 
annexa   terrori    et    impedimento    essent    viris    perfectis,        perfect. 
ideo   omnisciencia   prohibuit   in   prelatis  suis  bona  tam 

25  disparia  commisceri.  Quis  enim  sane  mentis  non  timeret 
esse  dispensator  temporalium,  quando  legitur  Judam 
furem  occasione  temporalium  fuisse  proditorem  Domini 
et  corporis  ac  spiritus  proprii  homicidam?  Aut  quis 
non    timeret    per    locum    ilium    ire    in    quo    scit    clavos 

Sopositos?  sic  quis  non  timeret  per  terrena  ista  incedere 
qui  legit  in  Job  quod  abscondita  est  in  terra  pedica 
diaboli?  Sic  ergo  pedes  vel  affecciones  animi  clavis  huius- 
modi  temporalium  vulnerantur,  quod  vix  unum  prelatum 
invenies  qui   sufficiat   vel  audeat  in  via  Domini,    defen- 

35  dendo  veritatis  causam,   corditer  ambulare. 

Item,   previdebat  Dominus  temporalia  ista   putrifienda    The  Church 
,  .  ...  .  .  .      .       drowned  in 

et  multos  m  ecclesia  submersura;  ideo  non  angustiavit      temporal 
suos    apostolos    istis    aquis;    temporalia    enim    que    sic    possessions. 
mergunt  homines  vocantur  aqua   (Apocal.  XII°,  i5):  Et 
40  misit  serpens  ex  ore  suo  post  mulierem  aquam  tamquam 

i3.  Cod.:  Si  autem.  16.  Cod.:  raortalem.  22.  In  marg.  2. 

29.  Cod.:  quo  sit.       34.  Cod.:  in  viam.        36.  In  marg.:  3. 

3 1.  Job.  XVIII,  10. 


22  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  IK. 

jiumen,  lit  earn  faceret  trahi  a  Jlumine;    vel    mulier  ista 

creditur    esse    ecclesia    quam    serpens    antiquus    habun- 

dancia  |  temporalium  querit  submergere;   et   concordant '"°'j, 

cum   condicione  temporalium  proprietates  aquarum.         ^'^^ 

Item,  previdebat   Dominus    ex    habundancia    tempora-  5 

Hum    ecclesiam    subire,    idee    spirituale    ministerium    et 

copiam    temporalium   que    habent    seculares    improvidc 

Isaiah's       copulasset.    Unde  de  ista  superbia   sic   orta   in   ecclesia 

eviTtha?' wealth  videtur  Dominus  loqui  (Isaie  LX°,  i  5,  i6):  Ponam,  inquit, 

would  bring,    fg  /„  superbiam  seculorum,   gaudium    in  generacionem  et  lo 

generacionem;    et   suges   lac   gencium   et  mamilla    reguni 

lactaberis.    Superbia  seculorum   est  superbia  prelatorum 

que   excedit  omnem  superbiam  secularium  dominorum. 

Gaudium    autem    cui    maledixit  Dominus  (Luce  Vl°,  2  5) 

dicens:    Ve   vobis   qui   ridetis,    prefert    ecclesia    hodierna  i5 

beneficio    luctus    de    quo    ibidem:    Beati   qui  nunc  fletis. 

Ecclesia   (inquam)   moderna  non  lacrimatur  cum  Christo 

fletu  triplici    pro    peccato,    sed  pocius  gaudet  per  gene- 

raciones    multas,    cum   peccatum   sibi  inferat  bona  tem- 

poralia    quibus    abutitur    stulte    gaudens.     Quod    autem  20 

sequitur    de    mamilla    regum    lactaberis,    potest   intelligi 

dictum    prophetice,    sed    in    derisionem    ecclesie    que    in 

senectute    sua    lac    transitorie    consolacionis    non    cessat 

Milk  and  honey  sugere.    Ecclesia    enim   quasi  infancia  sua  fuit  in  veteri 
were  promised  ,  jt^-  -i-i-  /, 

to  the  infant    lege,    uiide    Dommus    promittebat    sibi    terram   jluentem  20 

Church.       lacte  et  melle.  Lac  enim  et  mel  cibus  sunt  parvulorum, 

in   adventu  vero    Christi    a    lacte    separata   est,    quia   a 

mundialibus    Christus    abstraxit    suos    apostolos    et   tam 

ipsos  quam  in  ipsis  prelatos  alios  succedentes  prohibuit 

cum   mundo   et   mundialibus   commisceri,    sed   modo  in-  3o 

Now  we  return  fatuata  ut  puer  ad  lac  rediit.    Et  patet  quod  tante  per- 

to  this  food  for  .^  ,  ,     -     •  .        .      S  ,      .       .    .         ^      , 

babes.        vertitur    regula    Christiana    in    ipsis    ecclesiasticis    quod 

monstruosum   foret  inveteratos  diabolos  nunc  pendentes 

ad    sua   ubera    quot    sacerdotes    apostatas    sustinent    de 

suo  patrimonio  contra  Christum ;    nee   dubium   apostate  35 

totum   sanguinem  vitalem  insugunt  de  cordibus  hominum 

quos  sic  lactant.   Debent  enim   lactare  spiritualiter  bra- 

chium    seculare    sed    modo    conversi    retrorsum    lactant 

subiectos,   ex  cuius  lactis   grossicie    spiritualiter    gignunt 

I.  Cod.:  trahi  flumini.  3.  Cod.:  temporalium  habundancia  tempo- 

ralium. 5.  In  marg. :  4.  7.  Cod.:  tempalium;  ib.  Cod.:  in  quo  habent. 
10.  Cod.:  in  generacione.  27.  Cod.:  ct  adventu.  33.  Hie  verbum  aut 
aliquot  verba  excidisse  videntur;  an  legendum:  diabolos  lactare;  ib.  Cod.: 
hunc.        37,  38.  Cod.:  lactent. 

25.   Exod.  Ill,  17. 


SERMO  III.]  TERCIA   PARS.  2  3 

vermes.    Nam    secundum   Augustinum   vermis  diviciarum 

est  siiperbia  et  Proverb.  V1II°,   i8   vocantur  opes  superbe, 

immo  evangelium  vocat  ipsas  a  nomine  cuiusdam  diaboli 

et  fructu  ex  ipsis  sequente  mammona  iniquitatis. 

5       Item,   Christus  noluit    ecclesiam    suam   habere  princi-  Christ  wished 

,.  /^i-  -i-  ••  lu..  t'lc  Church  to 

paliter    nduciam    suam    m    alio    quam    m    ipso;    volebat  trust  in  Him. 

enim    pocius    fundare    supra    petram    quam    terram    vel 

brachium  seculare,  unde  Matthei  XVI°,  i8:   Super  hanc 

petram  edificabo  ecclesiam  meam;  nam  si   fiduciam  suam 

lohabuisset   ecclesia  in  Christo   et   non  in  mundi  diviciis, 

non   ita   elongasset   se  ab  eo,   leges  suas  et  monita  de- 

serendo,    nee    timuisset    mori    pro    causa    Christi,    sicut 

moriebantur  sancti  in  ecclesia  primitive. 

Item,  non  est  Dei   boni    onerare   prelatos  suos  preci-  Cod  would  not 

■  t  r  ^  cc.    •        hamper  His 

i5puos    onere    possessionum    quibus    lorent    a   suo    orncio    prelates  with 

prepediti;  ideo  blasphemat  in  Deum  qui  auctorizacionem        wealth. 

sibi  imponit  quoad  istas  divicias  prelatorum.   Cum  enim 

prelati   debent   esse   eminencior   oculus   ecclesie,    oculus 

autem    aliter  quam    manus   vel    lingua    de    unico   officio 

20  contentatur  et  terrestribus  opacis  atque  pulveribus  con- 
trariatur,  manifestum  est  ex  similitudine  mistica  quod 
prelati  non  debent  sic  cum  temporalibus  dispensari. 
Sicut  enim  non  est  unio  terre  et  celestis  corporis,  sic 
oculus   ecclesie    debet   a   terrestribus   separari,    et    sicut 

25  oculus  non  indiget  artificio  humano  sed  inniti  relevamini 
naturali,  sic  clerici  inter  viantes  minime  debent  arti 
humane  vel  sufFragio  temporali  intendere,  sed  in  isto 
Jordanis  conversus  est  retrorsum  et  per  consequens  fructus 
eius.  Alia  autem   dicta  expressa  scripture  que  ad  literam 

3o  sonant  in  contrarium  isti  dotacioni,  patent  (ut  sepe  ex- 
posui)  Luce  XIV°,  3  3 :  Omnis  ex  vobis  qui  non  renunciat 
omnibus  que  possidet  non  potest  meus  esse  discipulus. 
Et  Luce  XXIF,  23:  Reges  gencium  dominantur  eorum, 
vos  autem  non  sic.    Et  I  Timoth.  VI°,  8   post  detestacio- 

35nem  cupiditatis  temporalium  Apostolus  sic  concludit: 
Habentes  igitur  alimenta  et  quibus  tegamur,  hiis  contenti 
simus,  et  non  obstante  quod  fides  ista  sit  tarn  patula 
in  scriptura,  tamen  totus  mundus  et  prelati  precipue 
infideliter  ipsam  negant. 

2.  Cod.:  apres  superbe.        5.  In  mare.:  5;  ib.  Cod.:  voluit.         14.  In 
marg. :  6.       20.  Cod.:  opactis.       25.  Cod.:  humani;  ib.  inniti;  sc.  debet. 

I.  S.  Augustini  Opp.  V,  pagg.  83,  175,  355.       4.  Lucae  XVI.  9. 
28.  Psalm.  CXIII,  3. 


24  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IV. 


SERMO  IV. 

Gaudete  in  Domino  semper,  iterum  dico  gaudete.   Phi- 
lipp.   IVo,   4. 
Four  ruling         Ista  epistola  tamquam  clavis  tocius  religionis  christiane 
I.  desire  of     docet  quomodo  passiones  animi  debeant  moderari;  sicut  5 
2  fearo/losina  ^^^"^  (^^  predicitur)  iniciatur  peccatum,   sic  et  meritum. 
3.  grief  for  loss,  Sunt    autem    quatuor    passiones    famosi  1  ores    plus    ad       1 

4.  joy  of  .  ^    .  ^  •        ,,-  '  •  •        240' 

recovery.       propositum   pertmentes;    et    nitelligo  per  passiones  sive 

actus    sive    habitus    hominem    sive    ad   bonum   sive    ad 

malum  moribus  inclinantes.    Svint    autem    iste   quatuor:  10 

desiderium  de  habendo,    timor    de    perdendo,    dolor    de 

perdito  et  gaudium  de  iterum  adquisito.  Apostolus  autem 

hie   non    meminit   nisi    de    ultimo,    quia    finis    mensurat 

ilia  que  media  sunt  ad  ilium. 

I.  Tlie  object  of      Per   primum    autem,    scilicet  desiderium   de  habendo,  i5 
our  desires  is  a  ,.  .  .  ...  ... 

test  of  our     discerni  possit  rectitudo    intencionis    m    opere,    cum    sit 

righteousness.  ^^^  gg  notum  philosophis  quod  illud   quod  homo  magis 

desiderat    in    spe    magis    amat,   quia    si  plus  sic   amaret 

aliud,  plus  ipsum  desideraret.   Ex  quo  videtur,  cum  Deus 

sit  maxime  amandus  ab  hominCj  est  maxime  desiderandus  20 

It  siiouid  be    a    viatore.    Quamvis    enim    omnis   homo    sicut   quelibet 

'         creatura    in    aliquo    modo  habeat   Deum    suum,    tamen 

diversimode,    et    modus  habendi  homini  possibilis   deest 

sibi    quamdiu    viaverit.     Potest    enim    quicunque    homo 

and  heaven,     habere    Deum    beatifice    in    patria,    qui    modus    habendi  25 

where  alone  we  .  ...  .,  .,.     -^    _     .        ^ 

can  possess  est  optimus  sibi  possibilis.  Quicunque  ergo  apponit 
maiorem  diligenciam  pro  adquirendo  statu  vel  temporali 
bono  quam  pro  adquirenda  beatitudine  peccat  graviter 
in  prima  animi  passione.  Et  hoc  notarent  clerici  labo- 
raiites  anxie  et  periculose  ad  curiam  pro  beneficiis  3o 
ecclesiasticis  acquirendis;  secundo  notarent  hoc  idem 
promoti  ecclesiastici  qui  laborant  studiosius  superioribus 
statibus  adquirendis,  et  tercio  notarent  seculares  qui 
laborant  anxius  pro  habendis  mundi  diviciis,  et  quarto 
considerarent  hoc  generalius  viantes  qui  laborant  sollicite  35 
pro  temporalibus  diviciis  possidendis.  In  omnibus  autem 
hiis    sollicitudo    librari    debet    fideliter   utrum    pro    istis 

I.  In  marg. :  Dominica  quarta.  6.  ut  predicitur;  cod.:  sicut  enim 

predict'.        10.  In  marg. :  Nota  de  quatuor  passionibus  hominum  commu- 
niter.        i5.  In  marg.:  i.        36.  Cod.:  possedendis. 

I.  Cf.  Wyclif's  Sermons,    ed.    by  Arnold,    II,    pag.   232  —  236. 


SERMO  IV.]  TERTIA  PARS.  2  5 

sint  magis  solliciti  quam  pro  sua  beatitudine,  et  suppo- 
sito  quod  sint  solliciti  pro  utroque,  pro  quo  prepon- 
derancius  in  amore;  et  ista  consideracio  fidelis  recti- 
ficaret  conscienciam  cuiuslibet  viatoris;  nam  vix  unum 
3  invenies  mundo  deditum  quin  errat  notabiliter  in  hoc 
desiderio. 

Nee  dubium  quin  secte  religionum  novelle  peccent  Tlic  sects  err 
notabiliter  in  hoc  desiderio,  quia  principaliter  amarent  '"  of\jcs?r(;.'^'^ 
beatitudinem     et     consequenter     media    que    reccius    et 

lobrevius  ipsos  ducerent  ad  illam,  quod  indubie  non  est 
privata  religio  sed  simplex  religio  Christiana.  Ideo  ego 
non  video  quomodo  quicumque  tales  attingent  beatitu- 
dinem, antequam  hoc  desiderium  circa  hoc  medium  sit 
purgatum.    Omnes    enim    tales    errant    in    fide    quodam- 

i5  modo,  cum  blasphemant  in  ordinacionem  domini  Jesu 
Christi,  Dimitto  autem  religiosos  plus  errantes  qui  plus 
propter  voluptatem  aut  mundanam  prosperitatem  appe- 
tunt  talem  religionem  vel  in  ea  graduacionem  quam 
propter    suam    beatitudinem    adquirendam.     Ipsi    autem 

20  inexcusabiliter  magis  peccant  et  forte  vix  in  aliqua 
religione  privata  unum  invenies  quin  quoad  illam  gra- 
duacionem peccet  graviter  et  ilium  viscum  linivit  dia- 
bolus  in  istis  religionibus  privatis,  ut  in  compedibus 
suis   capiat    et   eviret   amplius   servos   suos.    Quis    enim 

25  possessionatus  aspirat  ut  fiat  prior  vel  abbas,  aut  quis 
mendicus  desiderat  ut  fiat  in  ordine  suo  altus  vel  sco- 
lastice  graduatus,  ut  adquirat  reccius  et  compendiosius 
beatitudinem?  Indubie  fructus  operis  quod  faciunt,  cum 
illos  gradus  habuerint  oculariter,   indicabit? 

3o       Quantum    ad     secundam     passionem     animi,     scilicet  2.  Fear  of  loss 
timorem  de  perdendo,   est  conformis   consideracio,   cum  strongest  as  to 
illi    qui    plus    timent    perdere    aliquod    istorum    quatuor  temporal  goods. 
bonorum  temporalium  predictorum   quam  statum   quern 
Deus    acceptat    ad    beatitudinem    adquirendam,    indubie 

35  timent  serviliter  et  dampnabiliter,  quod  ex  diligencia 
operis  discerni  poterit,  et  luciferina  audacia  solvendi 
Christi  mandata  atque  consilia  indirecte  rectificaret 
consciencias  hominuTn  in  hac  parte.  Si  enim  audent 
propter  finem   aliquem  temporalem   sic   facere,   plus  in- 

40  dubie  hunc  diligunt  quam  beatitudinem  et  per  consequens 
eius   carenciam   magis  timent. 


3.  Cod.:  amoris.        23.  Cod.:  uec  in.        3o.  In  marg. :  2. 


26  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERAIO  IV. 

3.  Grief  for  loss.       Quantum    ad   terciam   passionerrij  scilicet  dolorem   de 

perdito,  rimetur   christianus  fideliter  suam  conscienciam, 

\Vc  .should     si  plus  dolet  de  gracie  perdicione  quam  habuit  secundum 

most  crieve  for  ^  •      ^-    •  j  j-    ■  i- 

siii.  presentem  lusticiam   quam   de  perdicione  commodi  tem- 

poralis; quod  si  fecerit,  signum  est  quod  in  ipso  caritas  5 
est  perfecta,  et  si  illud  non  fecerit  sed  econtra,  invaluit 
in  CO  amor  indebitus  et  si  caritatem  unquam  habuit, 
tunc  cum  illis  paribus  caritas  est  extincta,  cum  eo  ipso 
beatitudinem  suam  non  diligit  super  omnia.  Et  si  quis 
exammare  voluent  suam  conscienciam  |  vel  rectam  ex-  d 
aminatam  discernere,  notet  modum  faciendi  hominis  in 
ista  tercia  passione.  Hie  enim  claret  noticia  si  homo 
de  peccato  preterite  sit  contritus,  nam  si  continual  in 
peccato  commisso,  tunc  planum  est  quod  de  illo  non 
and  if  we  do    conteintur,   quia  si   doleret  (ut  debet),   cum  istis  paribus  1 3 

so  we  siiall  not  .•  .^  i       ^      •       i_  ^  t-^     ••. 

continue  in  it.  ^^^  continuaret  voluntarie  hoc  peccatum.  Et  ita  non 
video  quod  clerici  excidentes  a  Christi  mandatis  atque 
consiliis  et  continuantes  in  ista  ruina  de  peccato  pre- 
terito  sunt  contriti.  Et  in  isto  casu  videntur  esse  pape, 
cardinales  et  cuncti  prelati  cesarii,  quia,  si  de  peccato  20 
commisso,  de  dotacione  cesaria  admissa  et  de  casu  a 
paupertate  apostolica  sint  contriti,  quis  prohibet  quod 
statum  huiusmodi  quern  habent  tarn  libere  non  omit- 
tunt?  Ideo  vere  dicit  Gregorius  quod  inter  omnes  status 
ecclesie  est  difficillimum  eruginare  maculam  clerico-  2  5 
rum,  et  idem  est  indicium  de  peccato  Possessionatorum 
et  peccato  Mendicancium  in  ordinibus  privatis,  ymmo 
generaliter  de  sex  peccatorum  generibus,  de  quibus 
dictum  est  Sermone  LXXX°,  quod  per  ilia  specialiter 
debilitatur  religio  Christiana.  Et  cum  non  quilibet  3o 
dolor  de  commisso  sufficiat  ad  delecionem  peccati,  cum 
non  sit  contricio  sed  dolor  remissus  qui  vocatur  attricio 
compossibilis  cum  peccato,  patet  quantam  diligenciam 
apponerent  pape  et  episcopi  et  generaliter  confessores 
ad  gradum  contricionis  hominis  discernendum.  Videtur  35 
autem  michi  quod  nuUus  dolor  hominis  de  peccato 
est  vera  contricio,  nisi  fuerit  dolor  maior  quam  foret 
aliqua  contricio  de  amissione  commodi  temporalis.  Cum 


1.  In  marg. :  3.  23.  Cod.:  quem  non  habent.  24.  In  marg  :  Gre- 
gorius 29.  Sermone  LXXX.  (sic);  ib.  S.  LXXX  prime  partis  in  marg. 
35.  In  marg. :  Nota  pro  contricione. 

24    Giegorii.  In  Ev,  lib,  I,   Horn.  XVlI.  35.  Cf,  Trlalo- 

gum,  pag.  33i. 


SKR.MO  IV. J  TERTIA  PARS.  27 

autem  dolor  et  amor  sibi  invicem  ex  opposito  corre- 
spondent, patet  quod  sicut  amor  gracie  vel  divine  bene- 
volencie  debet  esse  maior  quam  amor  alicuius  commodi 
temporalis  et  quamdiu  talis  gradus  de  dolore  peccanti 
5  defuerit,  non  contricione  de  amissione  sponsi  ecclesie 
plene  dolet;  cum  enim  sit  summe  iustus,  exigit  dolorem 
debitum  pro  commisso;  et  ex  isto  videtur  quod  vere 
contritus  iterum  peccatum  preteritum  non  committet, 
sic    quod    contriti   fuerunt  apostoli    et  ipsis    similes;   scd   Deceptions  of 

-  .  ....  contessois. 

10  confessores,  eciam  pape  et  episcopi,  gradum  istum 
doloris  in  vita  media  non  attingunt,  sed  quos  Deus 
voluerit  salvari  et  vivunt  communiter,  in  mortis  articulo 
ipsum  habent.  Et  patet  quam  ficta  est  sentencia  de 
confessionibus  per  satrapas  pululatis;  nisi  enim  confessus 

1 5  contritus  fuerit,  nemo  potenciam  habet  sine  hoc  ab- 
solvendi,  et  assistente  contricione  eo  ipso  peccator  a 
Deo  absolvitur,  unde  (ut  clamant  simplices)  prelati,  si 
contriti  fuerint  de  peccatis  propriis  in  se  ipsis,  dimitte- 
rent    tales    fallaces    rapinas    simplicium    et    decepciones 

20  infideles  quibus  illudunt  ecclesiam.  Ideo  probabiliter 
conviciunt  quod  non  prodest  ipsis  pcccata  sua  detegere 
talibus  diabolis  induratis,  sed  sufficit  in  animo  contrito 
Domino  confiteri.  Nee  valet  antichristiva  auctoritas,  nisi 
de    quanto    fundata    fuerit    in    scriptura.    Unde    haberet 

25  conscienciam   confessor  huiusmodi   dicendo:    Absolvo   te  They  know  not 

,      .  .      .  i_i         1  •  •  J      -  tlic  state  of  the 

ab    isto    crimine,    ne    blasphemacio    mittat    mendacium,   confessed  and 


.      .  .    .  .  S've 

cato,    sic    ignorat    passi   animi  requisitas;    oportet   enim      absolutic 
hoc  esse  secretum  inter  Deum  et  peccatorem.   Quomodo 


cum  sicut  ignorat   fidem   de   contricione   hominis  a  pec-  ''^^^^"^yy^'^^ 

n 

3o  ergo  assecuraret  confessor  confessum   suum   de  tam  sibi 

ambiguo    et  specialiter  non  exigeret  ab   eo  penitenciam      or  enforce 
vel  sibi  equivalens,  antequam  confessus  fuerit  de  delecione 
criminis,   securatus  quod  cum  non  possit  facere,  super- 
fluit    circa    istum    modernum    ritum    et  specialiter  circa 

35  coUacionem  temporalis  muneris  laborare?  Et  si  con- 
fessor condicionem  apponat  quod  peccatum  sibi  con- 
fessum secure  deletur,  cum  peccator  ex  parte  sui  faciat 
id  quod  debet,  vel  deficiet  confessor  in  narrando  con- 
fesso   circumstancias    requisitas  vel  narrando   illas  com- 

40  plete  confessus  debet  ex  fide  esse  securus  quod  peccatum 
suum  per  solum   Christum   delebitur  et  si  ipse  confessor 

21.  Recte:  coniciunt.  24.  Cod.:  in  deest.  28.  requisitas  soil,  cir- 
cumstancias; vid.  1.  3g.  2C).  In  marg.  inf.:  De  penitcncia  et  contricione 
vide  in  Trialogo,   cap.  XXIII  et  XXIV  libri  quarti  etc.  32.  Cod.:  de- 

lecciones.       35.  Cod.:  Et  si  quod;  rcctius:  et  si  ipse  vide  1.  41. 


28  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM        [SERMO  IV. 

cum  omnibus  ci  similibus  fuerit  in  inferno.  Ideo  solebam 
docere  populum  contra  questores  et  indulgencie  ven- 
ditores  quod  fidem  plenam  faciant  de  peccati  dimissione 
et  indulgencie  habicione,  antequam  refundant  pecuniam, 
quia  mcrcantes  aliter  altrinsecus  forent  stulti  et  vendi-  5 
tores  vel  in  fide  deficerent  vel  aliter  non  suos  commer- 
cantes  de  mercimonio  securarent;  ilia  enim  securacio 
est  Deo  propria. 
4.  Joy  of  Quarta  passio    predicta    est    gaudium    de    iterum    ad- 

acquU-cmcnt.    quisito.    Notet    ergo    fidelis    qui    notorie    lapsus    fuit    in  10 
crimen     et     postmodum     per     Christi     graciam     revixit 
quantum     exhinc     super     quantumcunque    possessionem 
temporalis    boni    plus   gaudeat    et   per   hoc    convinceret 
si  habeat  rectitudinem   trium   passionum  predictarum  et 
fidem,    spem    ac    caritatem    que   omnes   istas    passiones  i5 
quatuor    inseparabiliter   |    comitentur;    qui    enim    habet  ^°'; 
rectitudinem    istarum    quatuor    credit    in    Deum,    sperat    '^' 
beatitudinem    et    habet    condiciones    sedecim    caritatis. 
Men  care  more  Vix    unum    peccatorem    invenies    quin    plus    gaudeat    de 

ood  ^^,?'^''^'f  .  adquisicione  temporalium  quam  de  adquisicione  Dei  per  20 
Christ's  Hiacc.  graciam,    ut   patet    de    illis   qui  plus   gaudent  de  adqui- 
sicione amicicie  vel  brachii  secularis  benevolencia  quam 
de  adquisicione  gracie  vel  amicicie  Jesu  Christi.   Et  sic 
invenies   de  peccatoribus  secundo  peccato  mundano  quod 
plus    gaudent    de    adquisicione    dominii    vel    possessionis  25 
temporalium   copiose  quam   de  bono  spirituali  per  quod 
anima  perpetuo    esset    beata.    Et    idem    patet    de    tercio 
genere  peccatorum,  ut  carnales  de  voluptuoso  vescibili, 
de    pulcra    amasia   vel   uxore    quam   de  spirituali    bono, 
licet  ista  infinitum   excesserit.   Si  vis  autem  habere  pro-  3o 
bacionem  istorum,   attende  diligenciam   circa  temporalia 
ista   factam    et   adhesionem   ac   passionem    anime,    cum 
fuerunt    acquisita,    et    erit    manifestum   indicium   de  quo 
istorum    bonorum    conversans    in    seculo    magis    gaudet. 
Nee   dubium   quin  nuUus  talis  ut  sic  gaudet  in  Domino;  35 
quod  est   contra   decretum   Apostoli   dicentis    Gaudete  in 
Domino  semper.  Ille   autem  gaudet  in  Domino,  gaudendo 
de  qualibet  creatura,   qui    gaudendo    de    ilia    gaudet    de 
ipsa  secundum   racionem   eius   potissimam,   ut  gaudendo 

.|.  Cod.:   refiindat.  5.  Cod.:  altrincccus.  ().  In  marg. :   4. 

10.  Cod.:  qui  sivc.  10,  11.  Cod.:  in  criminc.  11.  Cod.:  reminxit. 

i3.  Cod.  :_convincerc.  q  (sic).         16.  Cod.:  committcntiir.        3j.  factam;  in 
cod. :  c'  lam. 

36.  Phil.  IV,  4. 


SERMOIV.J  TERTIA  PARS.  2g 

de    muliere    contingit    hoc    fieri    racione    multiplici    vel     We  should 
quia  in  actibus  venereis  saciat  appetitum,   vel  quia  michi    crcatu'reVfor 
aut  amico  alteri  sit  placida  in   aspectu  vel  bono  animo     food's  sake, 
nobis    utili    apparenti    vel    tercio    secundum    quia    eius 
b  existencia  placet  Deo. 

Nee  dubium  quin  ista  racio  sit  infinitum  prestancior 
quam  priores;  et  iterum  certum  est  quod  gaudendo  de 
ipsa  secundum  racionem  huiusmodi  necesse  est  quod 
de    Deo    principalius   gaudeatur.    Et  cum  impossibile  sit 

loaliquam  creaturam  quin  de  ipsa  gaudeat  secundum 
aliquam  racionem,  patet  quod  nulla  est  creatura  in  qua 
non  sit  reperibilis  nobis  racio  gaudendi  in  Domino;  et 
cum  semper  debemus  gaudere  de  aliquo,  eo  quod  ex- 
tinctus    foret    animus    nisi  haberet  in  aliquo  appetitum, 

i5manifestum  est  quod  debemus  semper  gaudere  in  Domino, 

sed  tale  gaudium  in  creaturis   est  aiiud  quam  gaudium  and  most  of  all 
superius  et  post  sequens;    quod  gaudium   est   directe  et    rejoicVin  the 
immediate  in  Domino  secundum   racionem  qua  absolute         Lord. 
bonus,   et  hoc  licet  gaudium  secundum  eius  plenitudinem 

20  expectamus  in  patria,  potest  tamen  de  eo  haberi  scin- 
tilla in  via.  Ideo  dicit  Apostolus  propter  hoc  gaudium 
maius  sequens :   Iterum   dico  gaudete. 

Et  cum  hoc  gaudium  quietat  bonos  finaliter,  ubi  non 
erit  successio  vel  vicissitudo  temporis,   subtiliter  inculcat 

25  Apostolus  quoad  prius  gaudium  quod  debet  semper  esse 
in  Domino,  cum  in  ipso  gaudio  sit  temporis  vicissitudo; 
sed  quoad  secundum  gaudium  dicit  simpliciter  christianis 
quod  gaudeant.  Nee  vid^o  quod  viator  sit  ex  parte 
Christi  qui  non  gaudet  in  Domino,  ymmo  quin  de  tanto 

3o  peecat  de  quanto  gaudium  hoc  emittit.  Unde  (Joh.  111°,  29) 
dicit  Baptista:  Amicus  autem  sponsi  qui  stat  et  audit 
eum,  gaudet  gaudio  propter  vocem  sponsi.  Sicut  enim 
dicitur  turturem  constanter  gemere  propter  sodalis  ab- 
senciam,    ymmo    pro    cantu    emittit   gemitum,    sic   fidele 

35  membrum  sponsi  ecclesie  propter  Christum;  unde  Cant, 
scribitur:  Vox  turturis  audita  est  in  terra  yiostra.  Tur- 
turem autem  dicunt  sancti  fuisse  Baptistam  cum  sibi 
similibus;  unde  non  video  quin  dissolucio  hominis  in 
cantu,    in  risu  et  ceteris  mundi  lasciviis  attestatur  super 

40  leticia  Deo   innata   et   mundana.    Ilia   autem    est  fallax.     There  is  a 

false  jo}'. 

5.   In    cod.    existenciam    correxit.  6.   Cod.:   dubium    quoniam. 

10.  aliquam;  scij. :  esse;  Cod.:  quin  decet  de  ipsa.        16.  Cod.:    Sed  sine; 
ib.  Cod.:  quam  deest.         3o.  Cod.:  Joh.  11°.         40.  innata  (?)  mtaincod. 

36.  Cant.  II,  12. 


3o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IV. 

brevis     et     parva,     ideo     ad     eius     diflferenciam     angelus 
Luce  11°,  lo:  Annuncio  vobis  gaiidium  magnum.   Si   enim 
geometer  gaudet  de  questionibus   mathematicis  quas   re- 
pent in  figuris  et  in  quolibet   corpore  sit  omnis  species 
figurarum  cum  infinitis  questionibus  adhuc  nobis  abscon-  3 
ditis    magis    subtilibus    quam   Dulcarnon,    quanto    magis 
gauderet    fidelis    in    Domino    considerando    quodcunque 
corpus  vel  quamlibet  creaturam  secundum  racionem  qua 
Dominus  veritatis  fundavit  in  ipsa  huiusmodi  veritates? 
The  true  joy  is       Sed  quia  Apostolus  consideravit  lapsum  nimis  multorum  lo 
mfng?ei'^i\h    in  vanis    gaudiis,    ideo    subiungit    pro    hoc  gaudio   casto 
awe.  in    Domino:    Modestia,    inquit,    vestra    nota    sit    omnibus 

hominibus.  Debent  enim   constantes  fideies  fratribus  suis 
notificare    modestiam    gaudii   sui   in    Domino    et   vanum 
gaudium     mundanum    destruere     et    subdit    pro    causa:  i5 
Dominus  prope  est.   Scolaris   enim   pedagogi  credens  eius 
assistenciam   timet  sibi  propter  eius  percepcionem  terri- 
ficam,   quanto  magis  fidelis  credens  magistrum  optimum 
adesse   cunctaque   facta   ac   intenciones    et   actus  anime 
clare    cognoscere    timeret    sibi     instante    die    furibundo  20 
ipsum  ofFendere.   Nam  Deuteronomii  scribitur  XXXIF,  3  5  : 
Juxta   est   dies  perdicionis  |  et   adesse  festinant   teynpora.  '^°'; 
lUe    autem   dies   est  ex  fide  nobis  longe  propinquior,   et 
ex  istis  infertur  ulterius  quod  nichil  debemus   esse  sol- 
liciti  in  istis  temporibus,  sed  totam  sollicitudinem  nostram  25 
in  ipsum  proicere;  cum  enim  media  nocte  clamor  factus 
est:    Exite    obviam    ei,    patet    quod    philocaptus    insanit 
pro    ilia   hora    circa   mundana.    Nam   Exodi  XIF  legitur 
quomodo    Hebrei     propter    propinquitatem     sue     salutis 
et  ferocitatem    suorum    hostium    festinanter    comederant  3o 
et  iocalia  que  in  Egypto   habuerant  dimiserant.    Quanto 
magis    nos,    cum    instat    dies    iudicii   in    qua    est    salus 
amplior  et  cuneus  diabolorum  fervencior?  Et  hec  racio 
quare  Christus  et  apostoli  et  consequenter  fideies  eorum 
discipuli  noluerunt  habere  perpetuitatem   mundanam  in  35 

6.  In  marg. :  Dulcarnon.  Dulcarnon  is  a  weliknown  Chaucer  word. 
Kersev's  edition  of  Phillip's  New  World  ofWords  1706  says:  ,, Dulcarnon, 
a  certain  proposition  found  out  by  Pythagoras  upon  which  account  he 
offered  an  Ox  in  sacrifice  to  the  Gods,  in  token  of  thankfulness  and  called 
it  Dulcarnon;  whence  the  word  is  taken  by  Chaucer  and  other  old  En^lisli 
writers  for  any  hard,  knotty  Question,  or  Point."  (Furnivall).  8.  Cod.: 
vel  vel.  16.  In  marg.:  Dominus  prove  eat  ad  Phil.  IV.  Dominus  prope 

est  sibi  servientibus  ad  videndum  quid  faciant;  ad  se  (!)  clamantibus  ad 
largiendum  quod  postulant;  in  tide  errantibus  ad  exortandum  quod  redeant; 
pure  penitentibus  ad  suscipiendum  ne  pereant. 

12.  Phil.  IV,  5.         27.  Matth.  XXV,  6. 


SEftMO  v.]  TERTIA  PARS.  3 1 

possessione    temporalium,    nee    in    eorum   copia  congau- 
dere.   Non,  inquit  Apostolus,  habemus  hie  nianentem  civi- 
tatem,  sed  fiituram  inqiiirimiis.  Preparacio  ergo  nostra  sol- 
licita    contra    ilium    diem    debet    esse    in    omni    genere 
5  oracionis    petendo    media    scilicet    nobis    necessaria    ad  How  wc  should 
beatitudinem   querendam;   et  pro  ilia  debemus  cum  ^^- ^"^''day  of 
miracione  instancius   obsecrare,  cum  ideo   dicitur:   Petite      judgment. 
ut   gaudium    vestrum    sit  plenum.    Et   cum   hoc  debemus 
tercio     continue    gracias    agere   Deo    nostra    quod    tarn 

lograciose  huiusque  spirituali  suflfragio  nos  adiuvit  et  a 
tot  ac  tantis  periculis  in  que  facillirae  potuimus  in- 
cidisse  nisi  nos  servasset  sua  gracia  liberavit.  Ista  autem 
contemplacio  debet  in  nobis  esse  assidua,  quia  cogitando 
de    die    iudicii    cum    istis    tribus    disposicionibus    erimus 

i5a  peccato  et  vano  gaudio  preservati.  In  fine  autem 
imprecatur  et  prophetat  Apostolus  quod  servantes  istam 
doctrinam  habebunt  veram  pacem  in  Domino;  nee  est 
ilia  parvipendenda,  cum  exsuperat  nedum  omnes  mundi 
divicias,    sed    omnem    capacitatem    qua  sensus  humanus 

20  sufficit  bona  spiritualia  comprehendere  hie  in  via.  Nee 
exhinc  sequitur  nos  esse  omnino  expertes  huius  pacis, 
quod  licet  adhuc  parum  ipsam  cognoscimus,  tamen  habet 
virtutem  eustodiendi  volueiones  nostras  et  intelligencias 
licet  valde  volubiles  in  Christo  Jesu  constancius  stabili- 

25  tas,  et  si  iste  supreme  potencie  anime  sic  solide  fun- 
dantur  in  ipso,  non  dubium  quin  omnes  ceteri  actus 
nostri  et  opera  consequeneia  in  eo  sanccius  fundabuntur. 

SERMO  V. 

Apparuit  gracia  Dei  Salvatoris  nostri  omnibus  hominibus 
3o  erudiens  nos.  Ad  Titum   11°,  i  i . 

Ista     epistola     doeet    specialius     quomodo     christiani  The  appearance 
viantes     debent     predictam     pacem     Domini     eustodire.  °he  beginning 
Prineipium  autem  eustodiendi  banc  pacem   est  apparicio       °'^  peace. 
gracie    Dei    Salvatoris     nostri,     que    facta    est    omnibus 
35  hominibus.     Quamvis  autem   hoc  verbum   exponi   poterit 
de    salvandis,    cum    alii    reprobi    et    presciti  sint  mistiee 
in    bestias    transformati,    videtur    tamen   mihi   quod    ilia 

5.  me*""  =  mediacionem?  6.  ilia,  scil.  die.  18.  Cod.:  parvipenda. 
28.  A  in  marg. :  In  Natali  Domini;  ib.  in  marg.  inferior!  fol.  241'': 
Misit  Deus  Jilium  suum  ad  Gal.  IV"  Missus  est  filius  Dei  ad  induendum 
habitum  nostra  humanitatis,  ad  debellandum  imperium  diabolice  potestatis, 
ad  solvendum  penam  debitam  pro  peccatis  et  ad  curandum  plagam  humane 
infirmitatis.       5i.  A:  ista  deest.       37.  F:  reformati  videtur  tamen  videtur. 

I.  Hebr.  XIII,  14.         6.  Job.   XVI,  24.         8.   Phil.  IV,  6. 


32  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  V. 

gracia    Salvatoris    apparuit   nedum    omnibus    et    singulis 
christianis,   sed  omnibus  hominibus  gradu  sue;   loquendo 
autem    extense    de    gracia    ut    dicit    doi:ium    Dei    gratis 
datum,  patet  quod  tota  universitas   creata  est  gracia,   et 
cum   ilia   apparuit  omnibus   hominibus,    patet  conclusio.  5 
Verumptamen  apostolos   et  eorum  discipulos  singulariter 
erudivit,  cum  ipsi  sciverunt  quod,  ubi  ante  incarnacionem 
totus    orbis    terrarum    pugnavit    contra    hominem,    post 
The  incarnation  incarnacionem  totus   mundus  servivit  homini  et  adiuvit, 
reiatkm  of  the  ^^   sic    quia    apostoli    fuerunt    extra    vetustam    ruditatem  lo 
world  to  man,  positi,     ideo    dicit    quod     ilia    gracia    apparuit    omnibus 
hominibus,  sed  illos  singulariter  erudivit. 

Istam  autem  subtilitatem  fidei  solum  illi  expresse  nove- 
rant  qui  ex  gracia  Dei  in  incarnacione  Domini  sunt  in- 
structi.   Patet  autem   ista  sentencia   eo  quod  Christus  re-  i5 
conciliavit  sibi  per  incarnacionem  suam  ecclesiam  et  per 
consequens  omnia  que  serviunt  sue  ecclesie,  et  consequen- 
ter  cum  tota  universitas  creata  servit  domino  Jesu  Christo, 
and  specially  to  patet  sentencia.    Et  hinc  Apoc.  legitur,  quando  Johannes 
inst^r^ucted*  as'^to  cecidit  ad  pedes  angeli,   ut  ipsum   adoraret  qui  archana  20 
the  incarnation,  gjbi  ostenderat,  audivit  responsum  angeli:  Vide  nefeceris. 
Conservus   enim    tuus   su?n    et  f rat  rum   tuorum.     Si    ergo 
post  reconciliacionem  angeli  serviunt  hominibus,   multo 
magis  quelibet  alia  creatura  et  in  isto  ministerio  apostoli 
specialiter  fuerant  eruditi.  20 

Sed  notandum  quod  gracia  licet  in  ambitu  suo  ana- 
logo  convertatur  cum  ente,  cum  tam  Deus  quam  que- 
libet creatura  sit  gracia,  tamen  famosius  sumitur  gracia 
pro  forma  qua  creatura  racionalis  dicitur  grata  Deo,  et 
secundum  gradus  quibus  creature  racionales  sunt  grate  3o 

Deo  fit  divisio  graciarum.   Gracia  autem  predestinacionis  ^  , 

1  T^  1      •  Fol. 

Grace  of      est  pocior,  cum  I  Deus  quemcunque  predestmatum  semper  ^c 

pie  es  in        .  gq^g  jj]^igi(-^  licet  sit  varietas  in  dileccione,  et  ab  ilia  gracia 

nemo   potest   excidere,    sicut   nemo  potest  desinere  esse 

predestinatus   a  Deo,   licet  ex  infinitate    libertatis  divine  35 

multi    qui  de  facto    sunt  predestinati   possunt    esse    non 

predestinati.    Et   ista    gracia   videtur    non    posse    maius 

aut  minus  suscipere.   Et  ista  gracia  videtur  caritas  quam 

Apostolus  dicit  F  Cor.  XIII°,  8   nunquam  posse  excidere; 

2.  A:  sed  deest;   ib.  A:  lonquendo.  3.  A:  autem  deest.         i3.  A: 

solum  illi  deest.        14.  F:  Dei  et.        16.  F:  per  deest.        24.  F:  misterio. 
25.  A:  fuant.         29.  F:  que.  3o.  A:  creature  deest.  3i.  A:  Gracia 

deest.        32.  A:  semper  hidden  by  stain.        33.  F:  dilecto.         34.  A:  de- 
cinere.        35.  F:  licet  deest.        3j.  A  in  marg. :  Nota  de  gracia. 

19.  Apocal.  XIX,  10. 


SERMO  v.]  TERTIA  PARS.  33 

sed  alia  est  gracia  secundum  presentem  iusticiam  que  Different  kinds 
variatur  secundum  quod  homo  maius  aut  minus  meruerit.  of  grace. 
Et  de  tali  gracia  fiunt  subdivisiones  multiplices,  ut 
aliqua  est  gracia  preveniens,  aliqua  concomitans,  et  aliqua 
5  consummans.  Gracia  autem  preveniens  est  ilia  gracia 
secundum  quam  Deus  prius  naturaliter  agit  opus  meri- 
torium  quam  viator.  Gracia  vero  concomitans  est  gracia 
secundum  quam  Deus  coagit  cum  meritorie  laborante, 
sed    gracia     consummans     est     gracia    secundum    quam 

I o  Deus  perficit  actualiter  meritum  finaliter  terminantis. 
Et  quelibet  talis  gracia,  cum  sit  qualitas  licet  non  sit 
res   que  possit  per  se  existere,   multipliciter  variatur. 

Quidam  autem  extensius  loquuntur  de  gracia,  dicentes    God's  grace 
quod  quilibet  prescitus  in  quantumcunque  magno  peccato  "the"wTcl«d." 

1 5  fuerit,  eciam  dampnatus,  est  in  Dei  gracia,  cum  Deus 
graciose  ipsum  servat,  dando  sibi  bona  naturalia,  sicut 
misericorditer  ipsum  punit.  Et  per  istam  divisionem 
de  gracia  potest  catholicus  aptare  sensus  scripture 
secundum    quod    intencioni    Sancti    Spiritus    famulatur. 

2o  Geteras  autem  difficultates  metaphysicas  vel  calculatorias 
de  gracia  debet  fidelis  respuere  tamquam  vanas,  hoc 
tamen  notando  quod  gracia  predestinati  est  infinitum 
melior  quam  gracia  presciti,  nee  potest  equiparari  in 
vaiore,   sicut  non  est  possibile  quod  Deus  predestinatum 

2  5equaliter  diligat  cum  prescito,  ymmo  gracia  prede- 
stinacionis  videtur  meliorare  quamcunque  graciam  ultra 
graciam  concomitantem  in  prescito,  cum  propter  illam 
graciam  secundum  presentem  iusticiam  in  prescito  Deus 
non  magis  ipsum   diligit.   Et   sic  est   duplex  gracia,  una 

3o  subiective  in  Deo,  que  est  Deum  creaturam  racionalem 
gratis  diligere,  et  ilia  est  eterna,  alia  autem  est  subiec- 
tive in  creatura  racionali,  que  est  illam  esse  gratam 
Deo.    Et    omnem    talem    graciam    oportet    incipere  et  a  Grace  in  man 

priori   gracia   mensurari.   Et  sic  quidam   intellieunt  illud    springs  from 
.,.,,-  ^         „  •  •        •  •  ""^  grace  ot 

j3(Joh.   1°,  10):    De    cuius  plenitudine  nos  omnes   accepimus  God. 

graciam   pro    gracia.     Omnem     autem    nostram    graciam 

subiectivam   oportet   causari   ex  tali   gracia   increata. 


2.  F:  magis  aut.      3.  A :  suhdiciones.      4.  A:  et  deest.      7.  F:  Gracia 
autem.  11.  A:  Et  quilibet.  12.  F:  posset.  i3.  F:  Quid  autem. 

14.  A:  quodcimque.  20.  Codd.:  methaphysicas.  21.  F:  tanquam  (et 
passim).  23.  F:  equeparari  (et  passim).  '  27,  28.  F:  cum  —  prescito 
deest.      3o.  A:  relacionem  gratis.       33.  F:  gratam  a  Deo.      34.  F:  aliud. 

4.    Cf.   De  Ecclesia,  pag.  140;  Trial.,    pag.    i52. 


34  J0HANNI5  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  V. 

The  purpose  of  Causa  autem  finalis  propter  quam  ista  gracia  est 
fve"iav  Ike  Jonata  est  ista,  ut  abnegantes  impietatem  et  secularia 
rightly,  desideria  sobrie  et  iuste  et  pie  yii'amus  in  hoc  seciilo. 
De  istis  duobus  que  debemus  vitare  primum  est  impietas, 
que  cum  sit  contraria  pietati.  videtur  quod  sicut  pietas  5 
convertitur  cum  caritate  quoad  subsistendi  consequenciam. 
eo  quod  respicit  tam  Deum  quam  hominem,  impietas 
dicit  iniusticiam  in  utraque.  Unde  pietas  Deo  debita 
vocatur  theosebia  et  pietas  debita  proximo  dicitur  de 
malo  suo  compassio.  Et  patet  qui  sunt  impii,  cum  lo 
oppositorum    sit    eadem    disciplina.     Impietatem    autem 

i.  e.  in  sobriety,  debemus    vitare    tamquam     coinmune    venenum    anime, 

honestv  and'  •         i    r     ^  ••..•■  j  _•  t,» 

pietv.         quia    defectum    communis    lusticie    sed    omnino    oportet 
consequenter  abnegare  hoc  venenum  positivum,   scilicet 
desideria  secularia,   que    sunt    multa.    Consequenter    ex-i5 
pulsis  hiis    duobus    malis    debemus    bene   vivere    in    hiis 
tribus,   sobrie  quoad   corpus,   iiiste  quoad   mundum  et  pie 
quoad  Deum.  Tres   enim  noscuntur  esse  hostes  hominis 
spirituales,   scilicet  caro,  mundus  atque  diabolus.   Contra 
carnem  debemus  vivere  sobrie,  non  gulose,  non  luxuriose  20 
vel  aliquo   carnali  crimine  consequente;   contra  mundum 
debemus   servare  iusticiam,   non  faciendo   cuicunque  in- 
iuriam,  et   contra   diabolum   debemus   custodire  undique 
pietatem.  Et  sic   debemus  septem   mortalia  crimina  pre- 
cavere.    Et    timendum    est    cuicunque    fideli    sed  prelato  2? 
precipue     de    ista     sentencia.     cum    Apostolus     hortatur 
(11'^  Cor.  VI°,  1)   christianos   singulos  ne  in   vactixnn  gra- 
ciatn  Dei  recipiant. 
If  this  end  is        Sed    secundum    istam    epistolam    appariiit   gracia    Dei 
2raceTs"i1i  vairf.  propter  istum  finem  quintuplicem  quod  in  vacuum  recipit  3o 
quicunque  istam   graciam   qui  istum   finem  quintuplicem 
non  perficit  in  se  ipso.  Nam  secundum    philosophorum 
sentencias  (et  est  per  se  notum  ex  terminis)  quicunque  facit 
quicquam   propter  finem   aliquem   excludens  hunc   finem 
frustrat    operantem   a  suo  vel  condicionato  vel  absoluto  35 
proposito.    Et  dicitur  operacio  per  se  frustra.   Quamvis 
autem    nuUus    hominum    potest   frustrare    Deum    a    suo 
proposito,     verumptamen    potest     (quantum     in    se    est) 
frustrare   ecclesiam    a    commodo   quod   Deus    intendit.   si 

10.  F:  quod  sunt.  i3— 15.  A:  communis  —  consequenter  deest. 

16.  F:  hiis  decst.        ic».  A:  spiritales.        26.  Codd. :  cum  enim.       20-  F: 
istam  deest.  3o,  Ji.  Cod.:  quintiplicem;  ib.  F:  quod  —  quintuplicem 

deest.        33.  A:  et  deest.       3o.  F:  intendit  sed. 

2.  Ad  Titum  IF,  12. 


SERMO  v.]  TERTIA  PARS.  3  5 

quodlibet  membrum  eius  non  deficiat  adiuvando.  Et  isto 

modo  conqueritur  Dominus  per  prophetam  Jeremiam  VII° 

quomodo  fuit  de  mane  consurgens  et  laborans  ad  correc- 

cioiiem   populi  et  (quantum  fuit  in  populo)  a  suo   propo- 

5  sito  est  frustratus.  Et  revera  frustrans  secularem  dominum 

FoL  ygi  quemcunque  a  suo  sancto  proposito  peccat  graviter  | ; 

"^^    quanto    magis    sic    peccans    in   Deum.     Deus    autem   non 

potest  frustrari   a  suo   proposito,   quia   cum   sit  prescius 

omnium   perversitatum   ecclesie,    non  proponit  istis  per- 

loversis  per  suam  graciam  bene  facere,  sed  ostendit  suam 
graciam  prodesse  ecclesie  et  ingratos  pro  sua  gratitudine 
cruciare.  Cum  ergo  apparuit  gracia  verbi  Dei  erudiens 
nos  ut  sequestrantes  secularia  desideria,  sicut  ipse  in 
persona  sua  fecerat,    vivamus   pie    in    hoc    seculo    vitam 

i5pauperem  sibi  consimilem,  patet  quantum  puniendi 
sunt  specialiter  prelati  ecclesie  et  christiani  singuli 
qui  in  facto  despiciunt  istam  vitam.  Sed  sicut  quicunque 
peccator  non  nocet  Domino  sed  maxime  sibi  ipsi,  ita 
qui    nititur    sic    frustrare    non  frustrat  Dominum  sed  se 

20  ipsum.  Deus  enim  est  lapis  offensionis  et  inmobilis  in 
quem  offendentes  ipsi  non  nocent  sed  maxime   sibi  ipsis. 

Et    moveret    ad    complecionem    istius    sentencie    quod  We  are  to  look 

J   f  ^      J         ;       ^  u  *    for  the  coming 

omnes   debemus   esse   expectantes   beatam    spem,  hoc    est,      ^f  Christ. 
fructum  spei,  quia  spem  in  sua  natura  habemus  continue 

25  sed  a  fruicione  beata  in  via  deficimus  quam  post  diem 
iudicii  firmiter  expectamus.  Ideo  cum  adventus  Christi 
ad  illud  indicium  sit  gloriosus  et  parate  in  veste  nupciali 
a  singulis  expectandus,  patet  cum  quanta  diligencia 
debemus    hunc    magnum    Deum    dignius    expectare;    nee 

3o  Apostolus  nude  incutit  timorem  Dei  vel  Domini  sed 
amorem  ac  amiciciam  domini  Jesu  Christi;  cuius  gra- 
titudo  ex  hoc  convincitur  quod  non  solum  dedit  nobis 
primo  beneficium  incarnacionis,  nee  solum  secundo 
conversando  cum  hominibus  dedit  beneficium  instruccionis, 

35  sed  tercio  (quod  maximum  est)  dedit  pro  nobis  seipsum 
in  hostiam  satisfaccionis,  ut  nos  plene  redimeret  ab  omni 
iniqiiitate  originali  et  actuali  et  lavaret  redemptos 
in    suo    sanguine    et    aqua    que    de  latere    eius  fluxerant 

2.  A:  Jeremiam  sequitur  lacuna.      3.  Recte :  et  loquens.      6.  F:  sancto 
deest.  12.  A:  asperuit.  22.  A:  istius  ppis  sentencie  i.  c.         26.  A: 

cum  deest.        27.  A:  gloriosius.        28.  A:  expectamus. 

2.  Jerem.  VII,  i3;  XI,  7;  XXXV,  14.        23.  Ad  Titum  II,  i3. 
3G.  ib.  14. 

3* 


36  lOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  V. 

et    per     cbnsequens     faceret    nos    populum    acceptabilem 
Trinitati,    supposito    quod    simus    virtuosorum     operum 
sectatores.     Et    in    hoc    ostendii    sentencia    (Deuterono- 
mii  XXXIF,  4)  quod  Dei  perfect  a  sunt  opera;  nichil  enim 
ultra  nobis  debuit  facere  et  non  fecit.   Sed  finaliter  pre-  3 
Tlie  apostle's    cipit    Apostolus  Tito    et    in    eo    cuicunque    episcopo    in 
'^'"pieacli.  "    ecclesia    succedenti    quod    hec    loquendo  predicet    et    ad 
complecionem    eorum    effectualiter    exhortetur,    non    in 
quacunque    forma    sed    in    Christo  Jesu    domino    nostro. 
Of  what  kind        Ex    ista    doctrina    finali    notare    posset    fidelis,    primo  10 
'  liioLifd'^be"^'  quomodo  quilibet  episcopus  vel  sacerdos  debeat  predicare, 
secundo    quomodo    evangelium    salutiferum    debeat   pre- 
dicare,  et  tercio  quomodo  secundum   formam  Christi   et 
non    secundum    adinvenciones  adulterinas   modernas   de- 
beat   predicare,    quia    dictum    est  Sermone    tercio    huiusi5 
quod  sacerdotes   Christi    non    debuerant  dotacionem   ce- 
sarean!  recipisse. 
Rulers  should        Dubitatur    circa    istam    epistolam    utrum    liceat    secu- 
disendow  the   laribus    dominis    dotacionem    receptam    destruere    et    ad 

Church.  ,-  ■  ^^,     •     •  •  •  1  ] 

ordinacionem  Christi  primariam  clerum  suum  reuucere.  20 
Et  videtur  quod  sic,  quia  cum  Apostolus  et  Titus  et 
per  consequens  quicunque  episcopi  debuerunt  secularia 
desideria  abnegare,  sed  cum  manifestum  seculare  desi- 
derium  inseparabiliter  consequitur  ad  dotacionem  huius 
dominii  secularis,  manifeste  videtur  quod  seculare  bra- 25 
chium   debet  ad   hoc  singulariter  laborare. 

Item,  ex  ista  eadem  epistola  seculares  domini  non 
debent  solum  in  Natali  vivere  sobrie,  iuste  et  pie  sed 
continue.  Hoc  autem  non  facerent,  si  sacerdotes  in 
ecclesia  tarn  iniuste  ac  impie  occupare  bona  Christi  3o 
permitterent,  igitur  hoc  non  debent;  nam  omittendo 
vel  operando  in  isto  singulariter  consentirent. 
Bishops  should  Item,  ex  ista  eadem  epistola  omnes  episcopi  licet 
resign  their     fuerint    cesarii    debent    tria    hie    tacta    beneficia    populo 

endowments.  .      .  .  ...  .     .         ,  , 

Christi  predicare.    Sed   predicarent   diabolice,    si    in   do-  3? 
tacione  cesarea  viverent  Christo   contrarie,   ergo  omnem 
talem  dotacionem   debent   dimittere.   Nee  dubito   de  ista 
sentencia,   cum   ipsam  sim  diffuse  alibi  prosecutus.    Unde 
(si   non   fallor)    in    isto    crimine    est    ecclesia  tarn    domi- 

I.  F:  faeeret  eos.  2.  F:  supposito  twice.  6.  F:  Apostolus  deest. 
7.  F:  ecclesia  succedente  quod  hoc  loquendo  predicit.  i3.  A:  quomodo 
deest.  14.  A:  ndinvencionis ;  \b.  F:  modernos.  iS.  F:  licet;  lb.  A  in 
marg. :  Duhium.  21.  A  in  marg. :  1.  23.  Codd.:  cum  deest.  24,  25.  A: 
huiusmodi  dominii  seculare.         27.  A  in  marg.:  2.         33.  A  in  marg.:  3. 

i3.    Vide  supra,   pat;.    20   et   seqq. 


SERMO  v.]  TERTIA   PARS.  37 

norum    secularivxm    quam    episcoporum    et    eis    consen- 
ciencium   nimium   maculata. 

Sed    contra    istuJ    instat    quidam    pseudofratei-    idiota  Objeciions  of  a 
nimis    ignarus    et    fabricat    modo    suo    multas    argucias,    '^'"'  "'"   ""'^' 
5  primo    per    hoc    quod    ecclesia    in    casu    quo    privaretur  i.  The  Cliurch 
suis    dotaliciis    in    numero     ac    ministeriis     ecclesiarum  iiospitalitv  and 
deficeret    et   (quod  plus   est)    in    hospitalitate    et    elemo-         ^l"^''- 
sinis  pauperibus  erogandis.    Secundo  notat  per   modum 
argucie    quomodo    rex    Osias    factus    est    leprosus,    non 

I  o  quia  voluit  tollere  ius  sacerdocii  sed  (quod  multo  minus     Example  ot 
est)   quia  usurpavit  licet   zelo   devocionis   officium  sacer- 
docii solummodo   una  vice. 

Istum   infamem   binarium   preter  verba  improperatoria       Answer- 
inculcat  ad  plurimum   dictus  frater,   sed  protestor  quod 

1 5  si  ipse  vel  alius  docere  voluerit  vel  racione  vel  scriptura 
quod  quecunque  sentencia  quam  ego  detego  sit  falsa 
vel  ad  edificacionem  ecclesie  non  dicenda,  volo  para- 
tissime  ipsam  revocare;  sed  quoad  istas  duas  infames 
argucias  constat  fidelibus  quod  sunt  nimis  informes  et 
a  indigne  equiparari  |  sophismatibus  Antichristi.  Nam  Tlic  apobtles 
(Act.  VI°,  2)  ex  fide  legimus  quomodo  apostoli  dixerunt  tables^'^'^^'^ 
non  esse  bonum  illos  ministrare  mensis  et  relinquere 
verhum  Dei,  ergo  multo  magis  non  foret  bonum  epi- 
scopos  in  negociis   et   dominiis    secularibus    se    cece    in- 

25volvere;  nee  dubium  fideli  quin  talis  dotacio  sit  maior 
cum  mundo  involucio  quam  mensarum  ministracio. 
Christus  autem,  sui  apostoli  et  dicti  fratres  tales  ele- 
mosinas  renuerunt.  Quomodo  ergo  liceret  in  episcopis 
hoc    venenum,    ymmo     (quod     in     fratribus     est     magis 

3o  dampnabile)    ipsi    relictis    suis    monstruosis    edificiis  nee 

hospitant    fratres    alterius    ordinis    nee    alienigenas    sui   Friars  do  not 
ordinis   nisi   turpi    commercio    magis    reddiderint    quam     ho^pitaUty. 
reeeptum  suum  valuerit,   si  pro  accumulandis    et   avare 
retinendis  suis  spoliis   et   bona  pauperum  quos  meminit 

35  evangelium  furtive  predantur  et  in  hospitaliciis  ac  im- 
pudice  in  domibus  pauperum  patrie  evagantur,  Ideo 
iste  pseudofrater  in  easu  quo  non  foret  in  eapitulo 
phariseorum  (Matth.  XXIIF)  colando  culicem  et  degluciendo 

3.  A  in  marg. :  In  oppositum  dubii.        5.  A  in  mai^. :  i.        6.  A:  do- 
taliis.  8.  A  in  marg. :  2.  lo.  F :  istius  ius.  li.  A  in  marg. :  Re- 

sponsio;   ib.  F:  Istum  autem.  14.  A  in  marg.:  Protestacio.  18.  F: 

ipsam  deest.  20.  A  in  marg.:  Ad  primum.  21.  A:   Act.  Vll. 

28.  F:  luceret.        33.  F:  per  actum  laudis  et  avare;  A:  amare.        34.  A: 
quos  inveniunt.     37.  F:  quo  deest.     38.  A:  Matthei  XXI;  ib.  A:  gluciendo. 

9.  II.  Paral.  XXVI,  21,  38.  Malth.  XXIII,  24;   VII,  3—5, 


38  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  V. 

camelum  eiceret   primo    trabem    de   suo    oculo,    antequam 

festucam    de   oculo  fratris    tarn    stulte    imponeret.     Sed 

pharisei   miracula   Christi    et    legem    suam    calumpniati 

sunt   suis   versuciis    (ut    patet   Luce   IF).     Unde   a  fer- 

mento  istorum  phariseorum  est  jidelibus  precavendum  (ut  5 

Christus  docet  Luce  XIF). 

2.  As  to  Uzziah      Quoad  secundam  arguciam  patet  quod  concessio  facti 

assumcTtoo    quod  rex  Osias  percussus  est  lepra,  quia  voluit  sacerdotis 

much,        officium  usurpare,  quod  fuit  in  eo  nimis  magna  fatuitas, 

ymmo  ex  superbia  hoc  fecit  (ut  patet  IF  Paral,  XXVF);  lo 

and  assigns  an  et  sic  propter  istam  causam  vel  aliam  Deo  absconditam 

reisonfor     patet  quod  frater  more  suo  nimis  falsum  assumit  super- 

Uzziah's       fl^g  consequenter,   cum  addit  quod  Osias  non  percussus 
punishment.  ^       .  ,    .  .  ..... 

est  lepra,  quia  voluit  tollere  lus  sacerdocii,  quia  lus 
sacerdocii  est,  ut  sine  usurpacione  alieni  de  ecclesiaiS 
sacerdos  occupet  specialiter  ministerium,  quod  ex  limi- 
tacione  divina  est  sibi  proprium.  Et  sic  creditur  falsos 
fratres  peccare  continue  usurpando  sibi  sine  fundacione 
ministerium  curatorum. 

Sed  sicut  pseudofratres  preter  fundacionem   (nisi  forte  20 
fuerit  Antichristi)    monstruose   occupant  legem  ecclesie, 
sic    iste    idiota    sine    fundacione    vel    racione   garrit   ut 
graculus,  et  ita  ex  sompno  non  fundato  capit  in  minori 
quod    in   isto   rege   fuit   minus   peccatum   sic   usurpasse 
ex  devocione   sacerdotis   officium    solummodo   una   vice  25 
quam  fuisset  temporalia  a  sacerdotibus  abstulisse.  Gum 
enim  Christus   striccius  mandavit  suis  sacerdotibus  nee 
dominia  mundi  habere  nee  in  negociis  secularibus   im- 
plicari,   patet   quod   omnium    pseudofratrum   sompnium 
non  fundabit  quod   minus  foret  regem  sacerdotis  mini-  3o 
sterium   usurpasse  quam  foret  ad   rectificacionem   ordi- 
nacionis  Christi  iniuste  occupatum  dominium   a  prelatis 
cesariis  abstulisse. 
He  attributes  to      Secuiido    sompniat    irregulariter    quod    rex   Osias    ex 
'"due  to  pride^^  pietate  sic  fecerat,    cum   ex   stulta   presumpcione   atque  35 
superbia  videtur  pocius  sic  fecisse. 


2.  F:  de  deest.  5.  F:  istorum  deest.  6.  A:  Luce  XII"  deest. 

7.  A:  concesso  fratri;  ib.  A  in  marg. :  Nota.  Ad  secundum.  10.  A:  ut 
deest.  12.  F:  quod  sunt.  i3.  F:  non  deest.  i5.  F:  ut  deest;  ib  F: 
alicui  de.  16.  A:  misterium.  17.  F:  sicut.  19.  A:  misterium. 

21.  A:  locum  ecclesie.  23.  A  in  marg. :  i;  ib.  A:  garrulus.  24.  F:  sicut. 
28.  F:  neque.        3i.  A:  usurpasse  deest.        34.  A  in  marg.:  2. 


4.'  Marci  VIII,   i5. 


SERMO  V. 


TERTIA  PARS. 


39 


Et  tercio  annectit  sompnium  licet  magis  probabile 
quod  rex  solum  semel  sic  fecerat,  et  patet  quod  argucia 
idiote  in  materia  deficit  multis  modis;  et  quoad  formam 
patet  quod  more  suo  fundatur  in  argucia  simiali.  Sic 
5  enim  pseudofratres  quando  deficit  illis  locus  a  sufficienti 
similitudine  induunt  habitum  nedum  arguendi  ex  factis 
in  lege  veteri  sed  frequencius  arguunt  a  similitudine 
simiali.  Sic  enim  syllogizant  quidam  quod  ordo  suus 
incepit    in  locis  absconditis  sub   Helia,   alii  quod  latita- 

10  runt  in  heremis  diu  antequam  erant  fratres  qui  se  ipsos 
infundabiliter  magnificant  supra  illos,  ymmo  si  omnes 
tales  argucie  capi  debent  per  locum  a  simili,  evidencius 
arguitur  quod  introduccio  falsorum  fratrum  in  Christi 
ecclesiam  seminat  mendacia,   litigia,   bella  et  cetera  mala 

1 5  que  evangelium  nostrum  enunciat;  nam  a  tempore  quo 
intrarunt  et  (ut  notant  cronicantes)  duo  soles  apparuerant, 
crevit  talis  perturbacio  in  ecclesia  militante.  Et  con- 
cordat factum  illorum  nepharium,  cum  non  sint  sine 
contencione    et    emulacione    continua     in    se    ipsis    nee 

20  cessant  procurare  divorcia  et  alia  mala  abscondita  in 
brachio  seculari;  et  talia  indubie  cum  rapinis  pseudo- 
fratrum  de  pauperibus  ecclesie  excitant  ista  mala.  Sicut 
enim  intoxicarunt  sacramentum  eucaristie  et  postmodum 
defendunt    pertinaciter    quod    sit    nichil,    sic    intoxicant 

2  5  alias  veritates  evangelicas,  suas  antichristinas  fabulas 
extoUentes. 

Notarent  ergo  mundi  principes  quomodo  rex  Azarias, 
eo  quod  excelsa  non  abstulit,  percussus  est  lepra  (ut 
patet  IV.  Reg.  XV°);   ita  timendum  videtur  mundi  prin- 

3o  cipibus  quod  percuciantur  lepra  Giezi  (IV.  Reg.  V°)  ex 
hoc  quod  fovent  symoniacam  pravitatem  et  ex  hoc 
quod  non  auferunt  excelsa  edificia  pharisaica  monstruosa, 
ymmo  ex  hoc  quod  excelsa  peccata  superbie  a  clero 
non  auferunt  instar  Christi  (Matthei  XXF),  non  faciendo 

35  clero  iniuriam  sed  per  ablacionem  suorum  benefaciendo 


This  is  the 
usual  friars' 

style  of 
arc'ument. 


They  have 

poisoned  the 

truths  of  the 

gospel. 


The  leprosy  ot 

Azarias  was 

for  not  putting 

down  the  high 

places;  a 

warning  to 

princes. 


I.  A  in  marg. :  3.  3.  In  marg. :  Nota.  4.  F:  quod  deest.  5.  F: 
quomodo  deficit.        9.  F:  incepit.        11.  A:  infundatur;   ib.  A:  sive  illos. 

12.  A:  per  locum  deest;  ib.  A:  evidencius  twice.  14.  A:  seminant. 
i5.  A:  denunciat.  25.  A:  evangelistas;  ib.  A:  antichristianas.  29,  3o.  A: 
principalibus.        32.  F:  phariseica.        35.  suorum;  adde:  bonorum. 

16.  Cf.  Dec.  Greg.  IX,  lib.  I,  tit.  XXXIII,  Cap.  VI.  Solitae: 
fecit  Deus  duo  magna  luminaria,  id  est,  duas  magnas  instituit 
dignitates,   que   sunt   pontificalis    auctoritas    et    regalis    potestas. 

1 3.  It  seems  as  if  Wyclif  did  not  know  that  the  Azarias  of 
IV.  Kings  XV,  5  is  the  same  person  as  the  Ozias  II.  Paral.  XXVI,  21. 


40  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  VI. 

pseudophariseis   et  faciendo  suis  legiis  iniuriatis  iusticie 
complementum.   Multa  isti  |  pseudofratri  dixerim  diffuse,       ; 
sed  taceo,   quia  quidam   doctor  subtilis  atque  catholicus 
usque  ad  fundamentum  destruit  su"as  feces. 

SERMO  VI.  5 

Apparuit  benignitas  et  humanitas  Salvatoris  nostri  Dei. 
Tit.   111°,   4. 
Christ's  Ista    epistola    ut    prior    docet    quomodo    debemvis    in 

*'mo^[ve"to  virtutibus  nos  servare;  movens  autem  ad  hoc  effica- 
virtue.  cissime  est  istud  quod  apparuit  benignitas  et  humanitas  lo 
Salvatoris  nostri  Dei.  Cum  enim  Christus  mundo  appa- 
ruit per  carnem,  nobis  per  fidem,  patet  eius  benignitas 
ex  hoc  quod  eternus  natus  est  nobis  ut  puer.  Benignus 
enim  dicitur  ethimologice  quasi  bonus  ignis  in  Christo, 
ergo  fuit  in  isto  opere  ignis  excellentissimus  caritatis.  i5 
Nee  solum  fuit  in  Christi  primordiis  ista  benignitas   sed 

His  example    effectualiter  eius  humanitas  in  progressu,  cum  a  tempore 

compels  our  u..--*  c  •..    ^  •    •    ^  /..  ^.. 

love.  sue    baptizacioms  quo    ruit    tngmta    annorum    (ut   patet 

Luce    111°)    usque    ad    diem     mortis    sue     efficacissime 

exemplavit    ecclesie    viam    suam    et    demum  viriliter  di-  20 

micando  contra   diabolum   ipsum  et  alios  hostes  hominis 

expugnavit.    Quomodo   ergo  non  resolveretur  christicola 

in  amorem   ex  tam  benigna  humanitate  Dei  et  hominis 

humani  generis  salvatoris?  Quod  si  gratitudinem  operis 

attendas,  patet  quod  Christus  ex  eterna  et  pura  gracia  25 

istud  fecit. 

\VitlioLit  srace       Ideo    dicit   Apostolus :    Non    ex    operibus    iusticie    que 

fecimus    nos,    sed    secundum   suam    misericordiam   salvos 

nos  fecit.   Constat  quidem   ex  condicione  Dei   quod  non 

potest  benefacere  creature  nisi   ex  sua  gracia  illud  fiat;3o 

nam    si    benefacit    homini,    illud    eternaliter    intendebat, 

et    cum    non    potest    meritum    antecedere,    patet    quod 

totum  illud  intenderat  graciose,  et  per  consequens,  sicut 

beneficienciam    illam    graciose    inceperat,     sic     graciose 

continuavit    et  fecit  quicquid  in  quo    homini    benefecit;  35 

potuit    enim    si    continue   voluerit  non  fecisse  et  quam- 

cunque  suam  fabricam  destruxisse;  tota  ergo  beneficiencia 

Christi  est  bonitati  Dei  et  puro  titulo  gracie  ascribenda; 

5.  A  in  marg. :  In  Nativitate  Domini.  8.  Cod.:  Ista  autem.  9,  10.  A: 
efficasissime.  17.  A:  effectualis.  18.  A:  quadraginta.  24.  A:  gratu- 
tudinem.        3y.  A:  beneficia.        38.  A:  bonitate  Dei  et;  F:  Dqi  est. 

27.  Tit.  Ill,  5, 


SERMO  VI.  I  TERTIA  PARS.  4 1 

et  ilia  circumstancia  cause  originantis  per  istam  prepo- 
sicionem  ex  communiter  exemplatur.  Nam  ad  Rom.  XI°,  36 
dicit  Apostolus:  Ex  ipso  et  per  ipsum  et  in  ipso  sunt 
omnia.  Licet  autem  per  opera  iusticie  potest  homo 
5  mereri  beatitudinem,  hoc  tamen  non  potest  sine  gracia 
precedente,  ideo  subtiliter  dicit  Apostolus  quod  non  ex 
operibus  iusticie  que  fecimus  nos  sumus  a  Domino  sic 
salvati,  licet  per  ilia  opera  iusticie  salvemur  ex  gracia 
precedente. 

lo      Notet    ergo    fidelis    totam    mensuram    prioritatis    pre-  Wc  aix  saved 
cedentis    nostram    salvacionem    et   videbit  quod    in   tota  following  upon 
ilia    prioritate    qua    sumus,    sumus    criminibus    involuti.         grace. 
Quomodo    ergo    non    ex    pura    gracia    Deus    incipit    nos 
salvare?  Deus   enim   quadam   prioritate  salvat  nos,   ante- 

i3quam  salvemur  ab  ipso,  et  sic  misericordia  sequens 
graciam  fuit  medivim  liberandi  nos  a  miseria  ad  salutem. 
Est  enim  misericordia  compassio  relevandi  miserum  a 
sua  miseria;  et  sic  videtur  misericordiam  Dei  esse  eter- 
nam,   licet  sibi  insit  miseracio  tantummodo  temporalis. 

2o  Eternaliter  enim  est  Deus  misericors  sed  solum  dum 
est  miser  peccato  actualiter  miseretur.  Salvamur  autem 
in  spe  (ut  dicitur  Rom.  VHP),  licet  nunc  et  diu  post 
sumus  multis  penalitatibus  miseris  convoluti.  Miseri- 
cordia enim  est  primo  et  principaliter  circa  liberacionem 

2  5  hominis  a  peccato,  salus  autem  eterna  excedens  facul- 
tatem  nature  non  potuit  dari  lapsis  sine  gracia  et 
misericordia,  quamvis  tam  angelis  quam  hominibus  ser- 
vantibus  statum  innocencie  sine  misericordia  sed  non 
sine  gracia  posset   dari. 

3o      Modus  autem  salvandi   fiebat  per  lavacrum   regenera-      Baptism  a 

■        ^.        •  means  of 

cionis  et  renovacioms,  quia  per  sacramentum  baptismi.  salvation. 
Cum  enim  homo  fuit  mortuus  per  peccatum,  quamvis 
vetustata  natura  remanserat,  necesse  est  si  (reminiscere 
debet  spiritualiter)  quod  regeneretur  natus  denuo  (ut 
33  dicitur  Johannis  III"),  et  per  consequens  oportet  quod 
vetus  homo  quantum  ad  peccatum  active  corrumpatur 
et  natura  substrata  per  graciam   renovetur. 


I.  A:  circumstanciam.  5.  A:  merere.  lo.  F  :  igitur.  i.f^.  F:  pro- 
prietate  corr.  in:  prioritate.  19.  A:  sibi  deest.  22.  A:  IX".  23.  A: 
miseriis.  29.  A:  possit.  35.  F:  et  per  consequens  deest.  36.  vetus; 
F:  verus  witli  marg.  corr.  al.  man.:  vetus.  37.  A:  substata;  F:  sub- 

stracta. 

22.  Rom.  VIII,  24:  Spe  enim  salvi  facti  sumus.  3o.  Ad 

T't.  Ill,  5.  33.  Joh.  Ill,  3;  Nisi  quid  renatus  fuerit  denuo. 


42  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  VI. 

Baptism  in  Et  si   obicitur  quod  propria  baptizacio  in  aqua  mate- 

no'/'^absolutely'^  ^^^^^  ^^'^^   absolute  requiritur,   ego   confiteor  cum  sufficit 
necessary,      baptizacio    flaminis    per   meritum   et  effluxum   aque  ma- 
terialis    de  latere  Salvatoris.    Ideo    vere    dicit  Apostolus 
(ad  Rom.  VF,  3):    Qiiicunque  bapti^ati  sumus  in    Christo  5 
Jesu,  in  morte  ipsius  bapti^ati  sumus.   Nee  oportet  timere 
stultos   sophistas    qui    contra    istud    obiciunt    quod   nee 
nunc   est   mors   Christi   nee    fuit    a    tempore  quo  fuimus 
baptizati.    Sufficit   enim   quod   mors   Christi   est  pro   suo 
tempore  in  effectu  et  manet  continue  in  profectu.   Cum  lo 
autem   opera  Trinitatis  sint  indivisa,    licet    actus  intrin- 
secos   proprios   persone    habeant,   patet  quod  ista  rege- 
neracio   ac   renovacio   fit  quadam  proprietate  per  Spiri- 
tum   Sanctum  qui  effundit  spiritualiter  sed   habundancius 
dona  sua   in  animabus   capacibus;   ideo  baptismus   delet  i5 
ex  habundante  gracia  |  quodcunque  peccatum  quod  in- ^°''^ 
venit  in  subiecto,  quia  si  unum  peccatum  mortale  rema-  ^^^ 
neret,   oporteret  quecunque  alia    comitari    et    sic    gracia 
nullum    mortale    toUeret,    cum    Jesus    Christus    salvator 
noster    dat  Spiritum   Sanctum    cum   Patre,    eo   quod   est  20 
cum     illo    unum    et    idem    Spiritus    Sancti     principium. 
Signanter    dicit  Apostolus    quod  Deus  Spiritum  Sanctum 
effudit  per  Jesum    Christum  salvatorem   nostrum. 

Tiie  fruit  ot         Fructus  autem   dicte  salutis  ut  iustificati  per  graciam 
t'hat  we'ai-e     cciam  in  presenti  simus  quodammodo  Dei  filii  et  heredes.  25 

heirs  ot  God.  Heredes  dico  non  hereditatis  caduce,  sed  vite  eterne; 
nee  sumus  nunc  heredes  in  plena  fruicione  sed  in  spe, 
quia  (F  Joh.  IIP)  scribitur :  Karissimi  nimc  filii  Dei  sumus, 
et  nondum  apparuit  quid  erimus,  sed  scimus,  cum  appa- 
ruerit,  quia  similes  ei  erimus.  Et  omnia  ista  miracula  3o 
hunt  in  Christo  Jesu  domino  nostro. 
Tiic  Pope  Circa  banc   epistolam  dubitatur  (ut  sepe  alias)   utrum 

'^grace  more'^  episcopus  vocatus  Christi  vicarius  posset  conferre  graciam, 
than  other  men.  g^    patet    ex    fide    quod    non,    intelligendo    per    graciam 

dictam   formaliter   bonam    qualitatem    anime   secundum  35 
quam  quis  est  formaliter  gratus  Deo;  intelligendo  autem 
per  graciam   quamlibet   creaturam  sutor  et  quelibet  per- 


I.  A:  in  qua.  ?..  A:  et  contiteor.  Recte:  quod  sufficit.  5.  AF  : 

Rom.  Vo.  6—8.  F:  Nee  —  tempore  deest.  9.  F:  baptizati  deest. 

10.  A:  et  —  profectu  deest.  11,  12.  A:  intrincicos ;  sic  et  in  pluribus 

locis  seqq.       12.  A:  proprior;  F;  proprios  per  se.       i5.  F:  bona;  ib.  A: 
animalibus.  19.  F :  tollerat  et.  27.  A:  sumus  nee;    ib.  in  spem. 

32.  A  in  marg. :  Dubium.        36.  F:  gratis. 

J.  Cf.  Trial.  IV,  12,  14,  22.  Ad  Tit.  Ill,  6.  24.  ib    7. 


SERMO  VI.]  TERTIA  PARS.  43 

sona  de  plebe  potest  dare  graciam,  quia  donum  Dei 
quod  ab  ipso  Deo  gratis  datur;  intelligendo  autem  gra- 
ciam formaliter  extorquetur  alia  signacio  que  in  raen- 
tibus  multorum  sapit  blasfemiam,  scilicet  quod  con- 
5  ferre  graciam  sit  sacerdotali  ministerio  alteri  graciam 
promereri.  Et  sic  episcopi  vendicant  quod  in  suis 
sacramentis  conferant  graciam,  sed  non  simplices  sacer- 
dotes;  verumptamen  in  isto  ego  non  video  quin  quicunque 
de  plebe  posset  ad  sensum  consimilem  conferre  graciam. 

loSi  enim  episcopus  episcopali  ministerio  meretur  alteri 
graciam  et  sic  illam  graciam  sibi  confert,  non  videtur 
quin  per  idem  quicunque  plebeus  conferret  pape  vel  cui- 
cunque  graciam,  supposito  per  possibile  quod  fideli 
ministerio   eciam  digniori  mereatur  graciam  tali  prelato. 

1 5  Quid  rogo  obesset  quod  ministerium  meritorius  non  daret 
graciam,  ubi  ministerium  deaccepcius  conferret  graciam? 

Item,  si  episcopus  in  confirmacione  et  ceteris  suis  A  bishof)  has 
sacramentis  que  sine  fundacione  scripture  sibi  pro-  powers' above 
priat     confert    graciam,     quare    non    simplex    sacerdos       '^  pncst. 

20  qui  in  merito  maior  fuerit  apud  Deum,  scilicet  ex 
maiori  merito,  sacramenta  conferens  digniora?  Olim 
enim  non  subfuit  racio,  quando  idem  erant  episcopus 
et  sacerdos,  antequam  enim  exaltatum  est  vel  verius 
prophanatum  sacerdocium-  per  dotacionem  cesaream,  qui- 

25  libet  sacerdos  Christi  vocatus  est  indifferenter  episcopus 
vel  sacerdos.  Immo  sancti  doctores,  in  vita  et  doctrina 
mirabiles,  dicti  sunt  a  Sanctis  communiter  esse  pape. 
Prima  pars  patet  XCV°  dist.  cap.  Olim,  et  secunda 
pars   testificata   est   per   eundem  Jeronymum  et  sanctos 

3o  alios   (ut  dictum   est  tractatu  De  Papa). 

Item,     quilibet     simplex     christianus     quantumcunque     If  a  layman 
...  .       ,       .  ....  ,      may  confer 

laicus  potest  mereri  alteri  quantumcunque  nobili  quoad       grace  in 

mundum    suam    primam    graciam,    sicut    potest    eundem  sucli\?mitadons 

debite  baptizare.  Quare  ergo  non  conferret  illam  graciam  for 

35  que  ad  Spiritus  Sancti   infusionem    et  fidelem   ministra- 

cionem  consequitur?  Numquid  credimus  confirmacionem 

limitatam  episcopo  ex  colligancia  capitis  confirmati  cum 

panno  sordido,    cum   oleo  et  ceteris  ritibus  plus  valere 


3,  4.  A:  mercibus.  5.  A:  misterio.  12.  A:  confert.  i5,  16.  A: 
misterium.  18.  A:  appropriatur.  20.  F:  scilicet  deest.  23.  F:  cx- 
cecatum.  24.  A:  cesariam ;  ita  et  in  sequentibus  locis.  26.  A:  sacer- 
dotes.  27.  A:  ducti.  3o.  Rectius  legendum  esse  videtur:  tractatu  De 
Potestate  Pape.       34.  A:  otTeret.        35.  A:  que  ad;  ib.  F:  fideles. 

28.  Deer.  I.  pars,  dist.  XCV,  cap.  V. 


44  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  VI. 

quam  baptismus  persone  laice?  Deliramentum  foret  sicut 
et  observancia  qua  creditur  quod  pannus  talis  a  solo  pres- 
bytero  debet  solvi.  Et  idem  est  iudicium  de  quacunque 
absolucione  presbiteri,  in  qua  oportet  concedere  Spiritum 
Sanctum  dari  eque,  sicut  si  papa  a  crimine  tali  ab-  5 
solveret.  Numquid  credimus  est  personarum  accepcio 
apiid  Deum  quod  communicet  potestate  dandi  graciam 
abiecciori  suo  ministro  et  ab  accepciori  subtraxit  huius- 
modi  potestatem?  Revera  non  foret  racio  nisi  ut  prelatus 
mundo  superior  foret  venditor  carior  columbarum,  sed  lo 
debemus  recolere  quod  (Johannis  11°,  i  6)  legitur  quomodo 
Christus  hiis  qui  vendebant  columbas  dixit  singulariter: 
Auferte  ista  hinc  et  nolite  facere  dommn  Patris  mei 
domum  negociacionis.  Cum  enim  Spiritus  Sanctus  appa- 
ruit  in  columbe  specie  Domino  baptizato  (ut  patet  i5 
Luce  111°),  per  columbam  Spiritus  Sanctus  intelligitur 
in  scriptura,  et  consequenter  per  columbas  intelligitur 
septuplex  eius  donvxm.  lUi  autem  secundum  Augustinum 
vendunt  columbas,  qvii  propter  quodcunque  donum 
Dei  spirituale  volunt  quasi  ex  debito  vel  temporali  20 
commercio  habere  retribucionem  aliquam  temporalem; 
quod   Dominus  indubie   multum   odit. 

Et  patet  solucio  dubii  quomodo  vel  debet  negari, 
loquendo  proprie  de  gracia  et  conferre,  vel  extendendo 
nomina,  concedendo  quod  laici  conferunt  graciam  modo  2? 
suo,  sed  in  ecclesia  primitiva  erant  pauperes  episcopi 
magis  sancti.  Ideo  illi  dicti  sunt  a  doctoribus  singulariter 
graciam  contulisse. 
Suspension  Supposito    autem    hoc    sensu    scrutandum   est  ulteriiis 

"coVhas  firsT' 1'-^°™^'^°    episcopi    et    alie    persone    ecclesie  sunt  a  suo  3o 
suspended  the  ministerio    suspendendi:    et    primo    notandum    est    quod 
oHcnder,        tn        1  ^ .  '  ^ .  ,  ,.,     ^hol. 

Deo  I  est  proprmm   per  se  primo   suspendere  quemiibet  ^     , 

suspendendum.  Nihil  enim  infidelius  quam  quod  solus 
prelatus  cesarius  ut  papa  vel  episcopus  suspendit  dignum 
suspendi;  ymmo  impossibile  est  ipsum  quemquam  iuste  35 
suspendere,  nisi  Deus  prius  ipsum  suspenderit,  quia  aliter 
foret  ipse  Deus  quern  deus  deorum  presupponeret  in  iusticia 
exequenda.  Unde  (Osee  IV°,  6)  scribitur  suspendendo 
presbytero :  Quia  tu  scienciam   repulisti,  ideo  te  repellam, 

I.  A:  baptimus;  ib,  F:  sicut  twice.  8  A:  subiccciori.  14.  F:  enim 
deest.  i5.  A:  Baptisto.  18.  F:  simplex.  20.  A:  spirituali.  2y  A  in 
marg. :  Dubium.  32.  ¥ :  quomodo  licet.  33.  F:  quod  dcest.  35.  F : 
ymmo  dcest.        'ij.  A:  ipse  Deus  deorum  et. 

18.   S.  August.  Opp    torn.  IV,  pag,  1463. 


SERMO  VI. J  TERTIA  PARS.  45 

ne  sacerdocio  fimgaris  mihi.  Et  (I  Reg.  IIF)  legitur  de 
gravi  suspensione  Hely  et  sui  generis,  eo  quod  filios 
suos  indebite  castigavit.  Ymmo  suspensio  Dei  se  extendit 
ad  reges  et  quoscunque  superstites  quos  Deus  de  vita 
5  subtrahit  per  vindictam.  Unde  (I  Reg.  XV°,  23)  legitur 
de  Saul,  quia  impie  pepercit  hostibus  Dei  sui:  Pro  eo 
quod  abiecisti  sermonem  Domini,  abiecit  te  Dominus,  ne 
sis  rex.  Et  sic  senciendum  est  de  peccatore  quolibet 
vel    iuste    suspense     ab     aliquo.     Est    enim    suspendere 

lo  ministerium  vel  bonum   aliquod    pro   crimine  prohibere, 

ut    Deus    quandocunque    punit    hominem    pro    peccato,  as  He  does  in 
suspendit    eum    a    ministerio  vel    bono    alio,   et  sic  pro-  '^^""'^H"^  °' 
porcionabiliter  secundum   quod    variantur    ilia    a    quibus 
homo    suspenditur,    variatur    et    suspensio,    ut    alia    est 

1 5  suspensio  ab  officio  et  alia  a  beneficio,  ut  loquuntur 
nostri  satrape  qui  totum  nomen  suspensionis  ad  se 
trahunt  a  regibus.  Unde  videtur  multis  quod  nullum 
officium  prelatorum  sapit  maiorem  blasfemiam  quam 
usitata  suspensio,  cum  debet  capi  ut  fides  quod  quando- 

2o  cunque  prelatus  variat  in  suspensione  tali  a  divino 
iudicio,  errat  in  suspensione  huiusmodi  contra  Deum ; 
quod  si  suspensionem  illam  pertinaciter  defenderit  contra 
ipsum,  indubie  est  blasfemus.  Ideo  nichil  est  in  facto 
errabili     de    quo     episcopus    attencius    precaveret.     Alia 

25  autem   est  suspensio   de  facto  et  alia   de    iure  cum   aliis 
subdivisionibus     que     ex     ista     sentencia     possunt     capi. 
Suspensionem   autem  de  iure   oportet  Deum   principaliter     Suspension 
regulare    atque    incipere,    suspensionem    vero    de    facto    '^  '"fa'cto"'^  ^^ 
quandoque   causat  Deus  immediate  per  se  et  quandoque 

'■>o  cum  hoc  per  ministros  tam  per  servos  fideles  quam 
eciam   per  tyrannos. 

Sed  descendendo  specialius  videndum  est  quomodo  God  suspends 
Deus  generaliter  suspendit  prelatum  a  ministerio  sacer- ^  {Je^[a}}s' j^nj^g " 
dotalis   officii,    et  videtur  primo   quod  Deus   quemcunque     mortal  sin. 

35  prelatum  vel  viatorem  suspendit  a  suo  officio  vel  mini- 
sterio, quando  incidit  in  mortale.  Patet  ex  hoc  quod 
eo  ipso  quo  quis  irretitur  mortali,  peccat  mortaliter 
quid  in  hoc  fecerit  (ut  hie  supponitur  ex  diffuse  alibi 
deciaratis).      Sed     cum    Deus     non     approbat    sed    vetat 


2.  A:  grave;  ib.  A:  ICIic;  ih.  codd.:  suspencio  (et  passim).  lo.  F: 
aliquid.  14.  F:  et  deest;  ib.  A:  nee  alia.  1(1.  F  :  nostri  deest.  11.  F: 
eriat  enim.  ?2.  F:  suspencacioriem.  3o.  A:  lamen  hoc  tacit.  3f>.  A: 
maiorem.  36,  37.  A:  Kx  hoc  ex  eo  ipso.  37.  F:  qui;   ib.  A:  quic. 

38,  39.  A:  ex  diftusione  alibi  deciaralur. 


46  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  VI. 

ut    aliquis     peccet    mortaliter,    patet    quod     omne    talis 
prelati    ministerium    a    Domino    prohibetur    et    per    con- 
sequens  ipse  a  Deo  suspenditur;    nee  est  ponderandum, 
et   si    non    suspenditur    de    iure    humano,    quia    credere 
debemus  quod   de  iure   divine   et  a  Sacerdote  ac  Domino  5 
qui    non    potest    falli   vel    a    proposito    suspensionis    sue 
decipi   de  facto  suspenditur. 
Grounds  on         Notet    ergo    fidelis    in    exemplo    triplici    supradicto    si 
suspends       prelati  nostri  a  Domino  suspendantur:  primo- si  repellant 
prelates:       g^  gg  scienciam  scripture  et  cvangelizacionem ;  tunc  enim  lo 
suspenduntur  a  Domino   (ut  in   minori   casu   legitur  Osee 
1V°,   6).    Nam  prelati   nostri   habent   utrobique   maiorem 

1.  it  they  do  materiam  predicandi  et  formam  ac  causas  alias  propter 
not  know  the  ,  ,-  ^  i  ^  •  i  ^  • 
Scripture  and   quas    plus    predicarent    quam    sacerdotes    m    lege    veteri 

preach  it,      g^  niinus  exercent  illud  officium ;   ideo  cum  subsit  maior  i5 

racio    et  assit  idem   Dominus  qui  non  potest  de  maiori 

crimine     maiorem    vindictam     subtrahere,     patet     quod 

prelati    nostri     (si     qui     sunt     huiusmodi)    gravius    sunt 

suspensi.  Quoad  secundam  suspensionem  factam  a  Domino 

notet  fidelis  si  prelati   nostri  vel  non  puniunt  vel  culpa-  20 

2.  if  tliey  fail  bilius  puniunt  suos  spirituales  filios  quam  filii  naturales 
\heir  spiritual   Heli    sunt  puniti  per  ipsum.    Et  ad   discernendum   mai- 

children,  oritatem  illius  culpe  debet  fidelis  notare  hec  duo,  primo 
quod  prelatus  plus  obligatur  spirituali  filio  quam  se- 
cundum racionem  qua  obligatur  suo  filio  naturali,  et  an 
secundo  quod  magis  detestabilis  est  punicio  pro  exhausta 
pecunia  qua  peccatum  venditur  quam  est  punicio  remissa 
3.  if  they  spare  ad  vindicandum  Dei  iniuriam    pro  naturali  amore,  sicut 

God's  enemies  ft   i-      •  j    ^  •      £•!••  •  r\  1  ^        • 

for  private  gain.  Hell  videtur  suis  nlus  pepercisse.  Quoad  terciam  suspen- 
sionem tam  in  prelatis  quam  in  regibus,  notet  fidelis  3o 
si  ipsi  plus  deferunt  publicis  inimicis  Domini  propter 
privatum  commodum  quam  Saul  Amalechitis  propter 
cupidinem  suorum  temporalium  deferebat;  quod  si  sic, 
non  dubium  quin  idem  Dominus  qui  non  potest  pre- 
terire  eandem  iusticiam  puniet  gravius  delinquentes.  33 
Unde  signum  evidens  est  de  pene  gravedine  quod  Deus 
difFert  penam  usque  post  mortem  et  non  eos  punit 
temporaliter  in  hac  vita  sed  permittit  eos  vagari  in 
mundanis  prosperitatibus  tamquam  reprobos  incorrectos. 


!.  F:  ut  quis.  I,  2.  A:  omne  tali  mister.  4.  F:  suspenditur  deest. 
5.  F:  divino  ac  sa(!);  ib.  A:  sacedote.  11.  F:  sequitur.  16.  A:  non 
nunc  de.  17.  A:  subtrahcrct.  21.  A:  spirituales  felices.  3i.  F ;  sibi 
ipsi.        34,  35.  A:  preire.        36.  F:  pcne  deest.        37.  A:  punit  et. 


SERMO  VI.]  TERTIA  PARS.  47 

Pro    secundo    prelates    prescitos    Deus    suspendit    per-  God  suspends 
1         rr-    ■  u         £:    •  J  ^    a"  foreknown 

petuo    tam    ab    orhcio    quam    benehcio    quod    occupant       prelates. 

in  ecclesia  militante.   Patetsic:   Quicunque  tales   prelati 

iniuste    faciunt    extra    graciam  predestinacionis  quicquid 

o^fecerint,  |  sed  iuxta  conclusionem  priorem  Deus  suspendit 
de  iure  suo  quemcunque  in  casu  illo  positum  quo  non 
possit  beatitudinem  promereri.  Ergo  conclusio.  Nam 
constat  ex  fide  quod  quilibet  prescitus  in  illo  casu 
positus    in    quo    ex    Dei    absoluta    potencia    non    posset 

lo  beatitudinem  promererii,  quia  aliter  foret  possibile  pre- 
scitum  esse  beatum  vel  Deum  iniuste  detinere  mercedem 
a  suo  famulo  promerente;  sed  primum  noscitur  sapere 
contradiccionem  et  secundum  blasfemiam.  Et  ex  isto 
musitant    quidam    tam    de    se    ipsis    quam    prelatis    aliis  Doubt  whether 

r     •  n    •  1  1-  I      •    •  such  can  duly 

13  SI   vere    conncmnt   vel   sacramenta  aliqua    admmistrant;  administer  the 
ad    quod    solebam    dicere    quod    sicut    fidelis    non    debet     sacraments. 
de  talibus    nimium    musitare,    sic  non  debet  partem   af- 
firmativam    talium    ut    fidem    accipere,    sed    citra    fidem 
ex  bonis  operibus  vel  malis  partem  sequentem  tamquam 

2o  probabilem  reputare,  quia  certus  sum  quod  nee  auc- 
toritas  nee  racio  subducta  revelacione  necessitat  ad  unam 
partem  disiunctive  vel  aliam.  Et  stultum  est  contra 
divinam  sentenciam  temere  iudicare.  Et  ex  istis  infertur 
tercia  conclusio   quod  nemo   debet  in  militante  ecclesia  No  one  should 

aSaccipere  cesariam   prelaciam.    Patet  ex  hoc  quod  nemo     '^prefacy^as' 
debet    prepositis    duabus    viis  quarum    una   est    certa   et  pi'^^a'ls  now, 
altera  ambigua  ambiguam  viam  accipere  et  magis  facilem 
ac  certam  relinquere.   Sed  sic  facit  quicunque  accipiens 
cesariam  prelaciam;  ergo  conclusio.  Maiorem  dicit  beatus 

3o  Jei'onymus  et  ponitur  in  decretis  De  Consecracione, 
dist.  V^  cap.  Non  niediocriter;  et  patet  ex  fide  scripture, 
cum  sic  facere  foret  temptare  Deum  et  plus  quam 
Christum  descendisse  de  pinnaculo  (de  quo  Matthei  IV°). 
Minor  autem  patet  ex  hoc   quod  quilibet    prelatus    pre- 

35  scitus  quidquid  fecerit  aggravat  sibi  penam.  Ideo  ut 
declarat  beatus  Gregorius  in  De  Cura  Pastorali  quod 
melius   foret  molam    asinariam    ligari  circa  collum  talis 

I.  A:  secundo;  F:  Secunda  conclusio.  6.  A:  in  twice;   ib.  A:  illo 

deest.  7.  F:  posset.  7 — 10.  A:  Ergo  —  promereri  deest.  i5.  A:  ad- 
ministrent.  22.  A:  Eciam  stultum.  25.  A:  cesariam  deest;  ib.  A:  pre- 
lativam.  3o.  A  in  marg. :  Jeronymus.  32.  A:  eciam  plus.  37.  F: 
asininam. 

3r.  Decreti  tercia  pars,  De  Consecratione,  dist.  V,  cap.  XXIV. 
36.  Cf.  S.  Gregorii  Moralium  lib.  VI,  cap.  Sy,  0pp.  torn.  I,  208; 
Reg.  Pastor,  pars  I,  cap.  II,  Opp.  torn.  II,  pag,  4. 


48  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  VII. 

of  which  the    prelati    et    demergi    in    profundum    maris.     Stulta    ergo 
aim  is  worldly  /-.  -u-  j-  i*  lu^ 

glory  and  gain.  loret   accepcio    huiusmodi    prelacie    que    non    habet   pro 

fine  nisi  ad  maximum  mundanam  gloriam  et  commodum 

temporale.   Habet  autem   ex  opposito   magnum  spirituale 

periculum  et  impedimentum  a  merito  (quod  est  infinitum  5 

peius)  nimium  tardativum.   Nam  plus   et  securius  posset 

prodesse    ecclesie    talem    secularem    excellenciam    abne- 

gando,    et    iterum    (quod    maximum    est)    Christus    tam 

expresse    prohibet    usurpacionem     huiusmodi    (ut     patet 

Luce  XIV°  et  XXIF  ac  F  ad  Timotheum   VI°).   Si  ergo  lo 

inobediens  mandato  prelati  de  iure  suspenditur,   quanto 

magis    inobediens    mandato    principis    sacerdotum  ?    Sed 

infidelitas  facit  quod  plus  timetur  et  a  mundo  hoc  exe- 

quente    diligencius    plus    ponderatur    humana    suspensio 

quam    divina.  i3 

SERMO  VII. 

Multiphariam,  multisque  modis  olim  Deus  loquens  pa- 
tribus  in  prophetis,  novissime  vero  diebus  istis  locutus 
est  nobis  in  Filio.  Ad  Hebr.   F,    i,   2. 

In   ista    epistola    docet    Paulus    Hebreos    et    cum    hoc  20 
The  divinity  of  fideles  alios  expressius  tempus  gracie  per  mediacionem 
Christ!  Jesu,   Dei   et  hominis.    Solet    enim   queri    ubi    in 
evangelio  asseritur  Christum  Deum,   et  patet  quod,   sicut 
in  evangelio  Johannis  sepe  asseritur  ista  conclusio,   sed 
specialius  tribus  locis,    sic    in   evangelio  istius  Apostoli.  25 
Nam    Joh.    1°    scribitur:    Omnia    per    ipsum   facta    sunt; 
quod   Verbum    caro  factum    est   et   habitavit   in    nobis    et 
Luce:    Omnia  michi  tradita  sunt  a  Patre  7neo.  Et  iterum 
Joh.    X° :    Ego    et  pater   unum    sumus.    In    quibus    locis 
patet  expressius,   quod  Veritas  dicit  se  ipsum  esse  Deum;  3o 
et  idem  patet  in  tribus  locis  huius  Apostoli,    primo    in 
epistola  ad  Titum,    secundo    capitulo    (ut  expositum   est 
Sermone   V°    huius),     ubi    Apostolus    nunquam     dixisset 
quod    apparuit    gracia    Dei    salvatoris    nostri    Christum 
intelligens,   nisi   crederet  ipsum  esse  Deum   et  hominem.  35 
Et  idem   patet  in  capitulo  tercio  (ut   exponitur  sermone 
proximo  precedente),    ubi    dicit  conformiter   quod  appa- 
ruit  benignitas   et   humanitas   salvatoris    nostri   Dei,    ubi 

12  A:  sacerdotum?  Si.  16.  In  Cod.:  In  die  Nat.  26.  F :  ipsum 
verbum.        2y.  A:  Johannis. 

26.  Job.   1,  3,  14.  28.  Lucae  X,  22.  29.  .loh.  X,  3o. 


SERMO  VII.] 


TERTIA   PARS. 


49 


i5 


Fol, 

7^V 


2  5 


40 


patet  quod  numquam  vocaret  Apostolus  Christum 
nostrum  Deum,  nisi  intenderit  ipsum  esse  Deum  verum. 
Et  idem  patet  spissim  in  aliis  dictis  Apostoli  specialius 
atque  difFusius  in  epistola  ad  Hebreos. 

Istam  autem  epistolam  dicitur  Apostolum  ultimo 
scripsisse  suo  generi  in  Hebreo,  alias  autem  tredecim 
epistolas  scripsit  in  Greco  et  Latino.  Iste  autem  tres 
lingue  erant  tunc  famosiores  et  ideo  scriptum  in  cruce 
Christi  Jesus  Na^arenus,  rex  Judeorum  (de  quo  Joh.  XIX) 
erat  scriptum  Grece,  Hebraice  et  Latine.  Post  biennium 
itaque  postquam  Apostolus  appellavit  Cesarem  scripsit 
Hebreis  istam  epistolam  ad  destruendum  fundamentalem 
errorem  in  eis,  declarando  quod  Christus  Messias  in 
lege  promissus  fuit  verus  Deus  et  homo.  Et  quia  auctor 
in  lingua  sua  est  clarior,  ideo  subtilius  et  compendiosius 
inculcat  in  ista  epistola  plures  sensus.  Tacet  autem  in 
ista  epistola  singulariter  nomen  suum,  ne  propter  hoc 
quod  fuit  a  pluribus  sui  generis  exprobatus  sentencia 
sua  plus  pateret  contemptui. 

Dicit  igitur  Muliiphariam  |  multisque  modis  etc.,  hoc 
est,  Deus  qui  est  auctor  cuiuscunque  legis  locutus  est 
olim  in  iuvenili  etate  ecclesie  multipharie  antiquis  pa- 
tribus,  hoc  est,  multis  numero  locucionibus  et  multis 
modis,  hoc  est,  multis  qualitatibus  locucionum,  quia 
per  diversas  figuras  et  velamina  in  sacrificiis  et  sacra- 
mentis  nee  nori  locucionibus  Hebraicis,  figuris  realibus 
et  diversorum  generum  visionibus  in  prophetis  tamquam 
tubis,  ita  quod  multipharie  dicat  divisionem  materie  et 
multis  modis  dicat  divisionem  forme  loquendi.  Et  sig- 
nanter  dicitur  olim  loquens,  quia  apud  Deum  sunt  cuncta 
presencia,  preterita  et  futura.  Et  notatur  quod  ipse  sit 
Deus  tam  novi  quam  veteris  testamenti,  sed  in  prima 
etate  ecclesie  locutus  est  rudibus  sive  iuvenibus  per 
prophetas  proporcionales  rudes  et  pedagogos  tamquam 
in  alphabeto  vel  rudimentis  fidei  instruccionis.  Novissimc 
autem  diebus  gracie  locutus  est  ecclesie  per  magistrum 
subtilissimum,  scilicet  per  suum  naturalem  Filium  incar- 
natum  legem  evangelicam  subtilissimam  non  terrifice 
per  angelum,  ut  in  dacione  legis  Mosaice  (Act.  VIP),  sed 
piano  sermone  ac  litterali  quantum   expedit  viatori.   Nee 


This  epistle 
written  in 
Hebrew. 


Wiiy 
anonymous? 


God  in  the 

youth  of  the 

Church  spoiie 

by  signs  and 

figures. 


Ill  the  time  ot 

grace  He  gives 

us  plainlv 

through  His 

Son  the 
evangelic  law 


3.  F:  patet  dcest.  5.  A:  ultime  generi  suo.  17.  A:  signanter. 

22.  F:  iuvenile.         28.  A:  divisione.  3o.  A:  apud  eum.         3i.  A:  vel 

futura.        35.  Codd.:  alpha.        39.  F:  Aloysaice 

9,    10,  .loll.    XIX,  19,   20, 


5o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  VII. 

dubium    quin    in   isto  Filio,    qui    est    homo    assumptus, 

fuit    tota  Trinitas    presens     specialiter,    quia    secundum 

Apostolum   ad  Ephesos  in  Christo  habitat  omnis  plenitudo 

divinitatis  corporaliter,   non  quod   ipsa  divinitas  sit  cor- 

poraliter,    sed    quod   Christus    qui    est   ipsa    divinitas    sit  5 

corporaliter,    et    ita    quamvis    Christus    non    sit   Trinitas 

increata,    quia    solum    secunda    persona,    ipsum    tamen 

qui   est  ipsa  corporalis   humanitas   concomitantur  ubique 

Pater  et  Spiritus  Sanctus,   quia  (Joh.  X1V°,  9)  scribitur: 

Philippe,    qui    vidit    me,    vidit    et   Patrem    meum;     nescis  10 

quia    egn    in  Patre   et  Pater   in    me   est;    et    sic    quidam 

eliciunt    ex    hoc  textu  quod    lex    evangelica    est    comple- 

tissima  quia  novissime,  post  quam  non  erit  alia,  manifesta 

quia    diebus,   non   noctibus,  et  summe    autentica  quia  in 

Filio;  unde  Danielis  VII°,  7:   Aspiciebam  in  visione  noctis.  i5 

Et    sequitur:     Antiquus    dier'um     sedit.    Erubescat    igitur 

Antichristus    qui    religiones   et  tradiciones  noviores  pre- 

sumit   huic  legi   Dei   conglobare. 

Filius  autem   commendatur  ex  comparacione  ad  qua- 

Christ's       tuor,   scilicet    ad  prophetas,    ad    angelos,    ad    Moysen    et  20 

pieeminencc.    ga^erdotes   legis   veteris.    Prefertur  autem    prophetis  ille 

homo  assumptus  quoad  potestatem,   cum  Trinitas  inmu- 

tabiliter    fecit    eum    heredem     et    possessorem    omnium 

aliarum    creaturarum    iure    filiacionis,    cum    sit    eadem 

persona    cum   verbo  prime.    Secundo   de  ipso    scribitur:  25 

Postula    a   me   et   dabo    tibi  gentes   hereditatem    tuam    et 

possessionem  tuam  terminos  terre.   Et  sic  ille  homo  verus 

fuit    heres    universitatis    create,     cum     fuit    personaliter 

verbum   Dei.    De    ista    autem   hereditate  Judei  voluerant 

ipsum    exhereditare    (Matthei    XXIF).    Est    ergo   Christus  3o 

dominus  verus,   quia  constitutus  a  Deo  patre,   perpetuus 

quia  heres,  et  solus  quia  universorum.;  et  cum  sit  duplex 

natura  scilicet  humanitas  atque  divinitas,   per  eum  Deus 

pater  fecit  non  solum  angelos  sed  eciam  secula  sensibilia 

cum  suis  singulis  mensuratis.  Ideo  (Matthei  ultimo)  vere  35 

dicit:    Data    est  mihi  omnis  potestas  in  celo  et  in  terra; 

et   (Johannis  primo):  Omnia  per  ipsum  facta  sunt;  unde 

Christ  the  skill  secundum   Augustinum    ipse    est    ars    omnipotentis    Dei 
of  God^ 

c).  F:  Joh.  IX".  10.  F:  meum  deest.  11.  F:  quidem.  12.  A: 

EvangeJiste.  18.  F:  domini  coglbare.  19.  F:  commendebatur.  21.  F: 
Profertur;  ib.  F:  ad  prophetas.  23.  F:  possessorum.  27.  F:  posses- 
siones  tuas.         28.  A:  creature.         3o.  A:  exheredare;   ib.  F:  Est  igitur. 

3.  Coloss.  II,  9.       26.  Psalm.  11,8.       36.  Matth.  XXVIII,  18. 
37.  Joh.  I,  3.         38.  S.  August.  Opp.  torn.  II,  680  et  seqq. 


SERMO  VII.]  TERTIA  PARS.  5  r 

plena  racionibus  omnium  creatorum.  Et  ille  raciones  vel 
idee  sunt  substancialiter  ipse  Deus.  Sicut,  nee  ars  ilia 
potest  distingui  naturaliter  ab  ipso  artifice;  et  ex  isto 
patet  eius  dignitas.  Oportet  enim  ipsum  esse  Deum,  si 
5  sit  creator  idem  essencialiter  Deo  patri.  Ex  isto  infertur 
quod  Christus  cum  sit  verbum  Dei  est  splendor  lucis 
prime;  que  est  personaliter  Deus  pater.  Si  enim  in  luce 
creata  lux  splendor  et  fervor  sunt  tres  singule  eadem 
essencia,   quanto  magis  in  essencia  increata  lux  splendor 

lo  et  fervor,  hoc  est,  Pater  et  Filius  et  Spiritus  Sanctus 
sunt  singuli  eadem   essencia  increata. 

Quia    ergo    verbum    est    actus    vel   forma    a  patre  vel  Christ  the  form 
luce  procedens,    ideo  subtiliter  dicit  Apostolus  quod  sit    °'  ^of*^  ° 
splendor  patris;  ideo    (Sap.  VIP,    2  5)    de    sapiencia    ista 

1 5  dicitur :  Vapor  est  enim  lucis  virtutis  Dei  et  emanacio 
quedam  est  claritatis  onmipotentis  Dei  sincera.  In  omnibus 
autem  istis  oportet  fidelem  cognoscere  quod  construccio 
sit  intransitiva  quoad  substanciam  et  quandoque  transitiva 
secundum    proprietatem   que    pertinet    ad   personam;    et 

20  iterum  figura  vel  caracter  substancie  Patris,  quod  enim 
ymago  (ut  dicitur  Col.  1°),  et  cum  figura  ilia  non 
potest  esse  accidens  figurato,  quia  sic  ilia  substancia 
infigurata  posset  intelligi  et  informis,  patet  quod  ilia 
figura  est  substancia  eadem   Deo   patri. 

2  5      Tercio  vero  est  portans  omnia  verbo  virtutis  sue,  id  est,   the  supporter 

sustinens  et  gubernans  universitatem  creatam  suo  imperio,   ^l\  un'ive'rs'e 

et  sic  per    primum    patet  quod  est  eque  gloriosus  cum 

Patre,    quia    omnino    talis    qualis    est    Pater.    Patet    per 

secundum    quod    est    coeternus    Patri    ac    inmensus    ut 
Fol  I  . 

<{^  Pater,    et  |  per    tercium    patet    quod    est    coomnipotens 

Patri   (ut  dicitur  in  symbolo  Athanasii).   Sed  quarto  tan- 

gitur    Christi    humanitas,    secundum    quam    circulus    in- 

telligibilis  est  quadratus,   dum   dicitur  purgacionem  pec- 

catorum    faciens.     Quamvis    autem    tota   Trinitas    faciat 

35  purgacionem    peccatorum    et   redemit   totum    genus    hu-     the  purilier 
manum,    tamen  dispariter  homo  Deus,    quia    ipse    inse-        '""^  ^'"' 
parabiliter   fecit   opus    cum    Patre    et  Spiritu    secundum 
suam    deitatem    et   preter   hoc   fuit   passus    pro   homine 
secundum  suam  humanitatem,  quod  non  potest  competere 

4oTrinitati;  unde  contendunt  scolastici  si  homo  plus  obli- 

2.  A:  sicut  enim.  3.  A:  eciam  ex.  5 — 7.  A:  Deo  patri  —  per- 

sonaliter deest.  8.  F:  sunt  deest.  i3.  A:  precedens.  i5.  F;  lucis 
deest»  16.  A:  quod  est  claritas ;  ib.  F:  claritas.  17.  A:  fidelem  deest. 
19,  20.  A:  est  certum  figura  vel ;  AF:  carecter.  2r.  F:  id  est  imago.  26.  A: 
sue  imperie.      35.  F:  totum  deest.      38.  A:  divinitatem.      39.  A:  expetere. 


52  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  VII. 

gatur  Filio  quam  Patri  suo,  et  videtur  mihi  quod  non 
plus  obligatur  Trinitati  vel  alicui  persone  divine  quam 
obligatur  cuilibet,  quia  si  bonitas  attendatur,  eadem  est 
bonitas  utrobique,  et  si  beneficiencia  attendatur,  quelibet 
persona  divina  tantum  benefecit  homini ;  nam  quicquid  5 
facit  aliqua  persona  divina  inseparabiliter  facit  quelibet; 
ideo  in  nullo  benefecit  homini  Jesus  Christus  quin  in  illo 
benefecit  sibi  tota  Trinitas.  Verumptamen  sicut  Christus 
habebat  humanitus  unum  bonum  modum  faciendi  qui 
non  potest  competere  Trinitati,  sic  habet  unam  racionem  lo 
et  habitum  propter  quem  homo  est  sibi  dispariter  obli- 
gatus,  sed  non  plus;  quia  undique  tante  quante  homo 
poterit  obligari,  sed  post  istam  purgacionem  sedet  a 
dextris  Patris  in  excelsis,  hoc  est,  fruitur  pocioribus 
bonis  Dei  humanitus  super  quamlibet  aliam  creaturam.  i5 
Cliiist  higher        Quia     autem    iste    quatuor    condiciones    angelis    non 

tlian  tlie  angels:  i     /-n     ■  i  n- 

possunt  competere,  patet  quod  Christus  nedum  excellit 
prophetas  sed  eciam  ipsos  angelos  nedum  divinitus 
infinite  sed  eciam  humanitus,  cum  humanitas  sit  caput 
ecclesie  tanto  melior  angelis  effectus  quanta  differencius  20 
pre  illis  nomen  hereditavit.  Ubi  multis  videtur  quod 
scriptura  loquitur  de  Christo  humanitus,  cum  non  fuit 
effectus  divinitus,  licet  logici  dicant  quod  tota  Trinitas 
fecit  se  meliorem  angelis  eo  ipso  quod  fecit  angelos;  nam 
quod  Trinitas  sit  melior  angelis  est  Veritas  que  incepit.  25 
Argumentum  autem  Apostoli  quod  Christus  fuit  melior 
angelis  effectus  stat  in  isto  quod  tota  Trinitas  et  sic 
Christus  differencius  supra  angelos  hereditavit  homini 
assumpto  nomen  reale.  Deus  autem  non  dat  nomen 
nisi  ad  correspondenciam  dignitatis.  Nomen  autem  quod  i^o 
Deus  imponit  et  dignitas  vel  sunt  idem  vel  inseparabi- 
liter se  sequuntur.  Nam  (ut  patet  Philipp.  11°,  8):  Deus 
dedit  sibi  nomen  quod  est  super  omne  nomen,  cum  tota 
Trinitas  fecit  hominem  ipsum  Deum,  hoc  autem  est  ex- 
of  whom  none  cellencius  quam  nomen  aliquod  angelorum.  Nullus  enim  35 

could  be  God.   -,,  .  ..'_.. 

illorum  potuit  esse  ypostatice  ipse  Deus;  ideo  quent 
Apostolus  cui  angelorum  unquam  dixit  Deus :  Filius 
meus  es  tu,  ego  hodie  genui  te,  quasi  diceret  nulli ;   cum 

I,  2.  A:  Filio  —  obligatur  deest.  3.  F:  quod  si.  3,  4.  F:  eadem  — 
attendatur  deest.  4.  A:  quilibet.  6.  F:  quilibet.  7.  F:  qui  in  illo. 
8.  A:  sicut  deest.  9,  10.  AF  :  que  non.  i3,  14.  Codd.:  sedct  de.xteris. 
14.  A:  porcionibus.  16,  17.  A:  angelis  non  possunt  angelis.  19.  F: 

humanitus.  20.  F:  melius.  25.  A:  incipit.  33.  A:  est  deest. 

3r).  F :  aposta'^". 

14.  Heh.  I,  ?.         20.  lb.  4.         37.   Hebr.  I,  V. 


SERMO  VII.]  TtRTIA  PARS.  53 

ergo  hoc  nomen  dedit  sibi  (ut  patet  Psalmo  secundo)  et 
hoc  non  transitorie  sed  hereditate  perpetua,  patet  ex-  Christ  called 
cellencia  Christi  super  cunctos  angelos,  et  signanter  dicit  ^"  ^"^^ ' 
Apostolus  cui  angeloriim  pluraliter;  cum  Christus  vocatus 
5  est  angelus,  quia  a  patre  missus  ad  annunciandum  populo 
verbum  Dei  (ut  patet  Isaie  IX";  et  pertinet  Apostolum 
allegare  Hebreis  hunc  psalmum,  quia  tam  ipse  psalmus 
quam  eius  sensus  predictus  fuit  eis  valde  autenticus,  ita 
quod  hoc  sit  verbum  Dei  Filii  quem  ipsi  vocant  Messiam, 

loDei  filium  naturalem  etei'naliter  genitum  quod  oportet 
signari  per  hodie.  Eternitas  enim  est  secundum  Boe- 
cium  interminabilis  vite  possessio  tota  simul  et  rursum 
primo  Paralip  XVII°,  i3  dicitur  a  Deo  patre:  Ego  ero 
Hit  in  Patrem  et  ipse  erit  michi  in  Filium.    Licet  autem 

i5dicatur  quod  ista  verba  ad  literam  dicuntur  de  Salo- 
mone,  tamen  principalius  dicuntur  de  Christo,  cum  de 
Salomone  non  dicantur,  ut  Hebrei  concordant  nisi  de 
quanto  figurat  dominumJesum  Christum.  Alii  autem  dicunt 
quod  ista  sunt  verba  Ysaie  et  possunt  sentencialiter  colligi 

20  ex  illo  Ysaie  XLI°:  Ecce  puer  mens  et  cetera.  Et  ita  dicit 
Deus  de  futuro:  Ero  illi  etc.  propter  futuricionem  incarna- 
cionis  et  temporalitatem  exemplacionis  in  filio  adoptivo.  Et 
tercio  arguit  Apostolus  ex  prophecia  eiusdem  domini  David 
notans  quoraodo  Deus  pater  cum  introducit  primogenitum, 

25  ut  cum  hominibus  conversetur  post  incarnacionem  dicit 
de  Christo  illud  Psalmi  LXXXXVF,  i  7  :  Adorent  eiim  omnes 
angeli  Dei;  et  idem  fiet  in  finali  iudicio.  Et  patet  quod 
Dei  filius  sic  adorandus  excedit  naturam  quamlibet 
angelorum,   nee  curavit  Apostolus  sive  post  habuerit  ado- 

3o  rate  eum  omnes  angeli  Dei,  cum  utrobique  dicitur  eadem 
sentencia,   et  sentenciam   est  pertinens  Apostolo  allegare. 

Angelis    autem    aptavit    Deus     ad    proximum    nomen     God  makes 

•    c     •  -IT  •    -^  j:      -^     T\  I       some  spirits  to 

inferius,    nam    illos    creatos    spintus  facit  Deus    angelos  be  angels  and 
suos  (ut  patet  sepius  in  scriptura),   et  illos  de  Seraphim,  ^e*^  ^aJ^eP'^f^^i^ 
^  oj  qui  est  supremus  ordo   quasi  urens  in  caritate  ut  ignis  |      ministers; 

I.  F:  hoc  deest;  ib.  A:  nomen  si;  ib.  A:  primo  secundo.  4.  A:  plura. 
6.A:  ut  — IX"deest.  8.  A:  postquam.  i3.  AF  :  XXII"  dicitur.  16. F:  tam. 
18.  A:  Deum.  ig.  F  :  ista  dccst.  20.  F  :  Tsaie  deest.  23.  A:  arguitur; 
ib.A:  domini  deest.  26.A  :LXXXXIX°  :  ib.F:  LXXXVIII».  28  F  :  eius  filius; 
ib.  A:  creaturam.  29.  post;  F:  prius(?).  3o.  Recte :  Del  sive  post.  3i.  A: 
sentenciaque.        32.  A:  adoptavit;  ib.A:  maximum.        33.  F:  facit  twice. 

II,  12.  Cf.  Boethius,  De  duabus  naturis  et  una  persona  Christi. 
i3.  Hebr.  I,  3.  20.  Recte  Isaie  VII,  18:  Ecce  ego  et pueri  mei. 
26.  Hebr.  I,  6.  35.  Post  Trinitatem  primi  sunt  Seraphici 
spiritus  toti  flammei  et  ardentes.  Joannes  Colet,  De  Caelesti 
Dionysii  Hierarchia  Cap.  VII,  (Matthew). 


54  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  VII. 

facit  Deus    ministros   suos   (ut    dicitur  Psalmo   CIII°,   4). 
Ad  Filium  autem   dicitur  (Psalmo  XLIV,  7) :  Thronus  tuns 

whereas  Christ  Deus  in  seculum  seculi,  virga  equitatis,  virga  regni  tui, 
'"eternally!^  ubi  videtur  quod  Christus  vocatur  Deus,  quod  suum 
iudicium  est  eternum  et  quod  disciplina  sua  qua  castigat  5 
ut  virga  filios  est  regula  equitatis,  quia  lex  tua  Veritas ; 
et  Psalmo  11°,  9  dicitur:  Reges  eos  in  virga  ferrea 
injlexibili,  ideo  oportet  thronum  tuum  jirmari  (ut  patet 
Prov.  XXV°).  Dilexisti  iusticiam,  hoc  est,  omne  bonum, 
et  odisti  iniquitatem,  quia  omne  malum  culpa,  quod  per-  10 
tinet  dignitati  sapiencie  increate,  quia  Sap.  1°,  i  dicitur: 
Diligite  iusticiam  et  XIV,  9 :  Odio  sunt  Deo  impius  et 
impietas  eius.  Propterea  ut  faceres  vel  quia  hoc  facis, 
unxit  te  Deus  tarn  corporis  tui  quam  anime,  faciendo  te 
inpeccabilem  oleo  exultacionis  pre  participibus  tuis,  hoc  i5 
est,  gracia  unionis  pre  cunctis  aliis  personis  humani 
generis;  nam  secundum  hominem  Deus  unxit  eum  gracia 
ut  regem  et  pontificem,  ut  prophetam  et  pugilem  et 
hoc  pre  omnibus  Sanctis  qui  plenitudine  sua  participant. 

Christ  is  above      Quarto    excellit    angelos    secundum    naturam    divinam  20 
po^s"elsing"    quoad    creandi    potestatem,    quia    tu   Deus    in    principio 

creative  power,  temporis  et  principio  sapiencie  increate,   terram  fundasti 
(ut  patet  Gen.  1°),   et  Psalmo  CI°,  26   et  Opera  manuum 
tuarum    sunt   celi,    et    quelibet    pars    universitatis  create 
et  propter  istam   similitudinem   dicitur  pluraliter  habere  25 
manus  sive  creandi  potencias,  nam  Deum   posse  creare 
tam  spiritualem  quam  materialem  naturam,  distinguuntur 
saltem  secundum  racionem  sicut  manus  dextera  et  sinistra. 
Secundo  ipsi  peribunt  quoad  duracionem  perpetuam  (ut 
patet  IH  Petri  11°  et  Isaie  LI°)  tu  autem  permanebis  post  3o 
omnem   creaturam,   cum   sis  novissimus  atque  immobilis 
(ut  patet  Apoc.  P  et  Jacobi  1°)  et  omnes  ut  vestimentum 
veterascent,  quia  sunt  ad  minimum   alterata. 
Christ  is  Et   tercio    quoad    status    inmutabilitatem,    quia    velut 

amictum  mutabis  eos  et  mutabuntur,  quia  omnes  creature  35 
ut  pannus  inveteratus  innovabuntur  in  iudicio  tam  faci- 
liter  sicut  amictus  plicatur  et  extenditur ;  unde  Apoc.  XXI° : 

5.  F;  sua  deest.  o.  F:  id  est.  i3.  F:  faceret;  ib.  F:  hec.  18.  A: 
regem  ut;   ib.  A:  propnetam  ut.  19.  A:  Sanctis  plenitudinem  suam. 

23.  A:  CI"  deest.        26.  A:  potencia;  nam.  Hie  verbum  excidit.       3o.  F: 
Isaie  5.        32.  F:  et  deest. 

I.  Hebr.  I,  8.  3  Psalm.  XLIV,  7:  Sedes  tua  . . .  vii'ga  direc- 
cionis.  Hebr.  1,8:  Thronus  tuus  .  .  .  virga  aequitatis.  Wyclif  gives 
reference  to  Psalm,  but  quotes  from  Hebrews.        t3.  Hebr.  I,  9. 


SERMO  Vm.]  TERTIA   PARS.  55 

Vidi  celos  novos.  Sic  ergo  plicabuntur  in  statum  in- 
mortalitatis  perpetue,  sed  eternitas  tua  est  inmobilis; 
ideo  in  Deo  sunt  idem  annus  dies,  et  instans  eternitatis, 
et  patet  excellencia  Christi  supra  alias  creaturas.  Istam 
5  autem  epistolam  et  eius  evangelium  In  principio  erat 
verbum  non  expedit  laicis  particulariter  reserare  sed 
dicere  illis  in  compendio  quod  utrumque  istorum  evan- 
geliorum  diffuse  declarat  ut  fidem  quod  Christus  sit 
eternaliter    verus    Deus    et    quod    eadem    persona    fiebat 

loex    tempore    ex    beata    virgine    verus    homo,    sed    circa 

istam    epistolam    dubitant    et    variant    multi    scolastici  Doubts  raised 
utrum  Christi  humanitas  sit  idem  Deus   qui   est  Trinitas     '^°christ's^ 
et  utrum  ipsa  humanitas  sit  ut  Christus  infinitum  bona,      liumamty, 
sicut  videtur  epistolam  istam  innuere.  Et  musitant  multi 

i3infatuati  moderni  quomodo  ista  humanitas  foret  Deus, 
nisi  foret  Trinitas  et  ipsa  divinitas  et  per  consequens 
infinitum  bona  ut  Deus,  sed  fideles  derident  istum  errorem 
et  istas  argucias  sophistarum  concedentes  cum  Anselmo 
in  De  Incarnacione  quod,    sicut    una    natura    divina   est 

20  multe  persone,  sic  media  persona  divina  est  multe  nature, 
quia  temporaliter  humanitas  et  eternaliter  divinitas.  Et 
est  paritas  solucionis  utrobique  quoad  silogismum  exposi- 
torium  et  alios  paralogismos.  Et  ita  negatur  tamquam 
impossibile  quod  humanitas  Christi  sit  divinitas,  licet  sit 

2  5  personaliter  ipse  Deus;  nee   est  ipsa  humanitas  infinitum  .  wliich  is  not 
bona,  licet  sit  homo  qui  est  infinitum  homo  Deus,  sed 
sicut    ille   homo    est    melior  homo  quam    alius,    sic    sua 
humanitas  est  melior  quam  reliqua  creatura.  Nee  oportet 
proporcionem  racionalem   expetere,  sicut  nee  proporcio- 

3o  nem  aliarum  graciarum  hominum   et  gracie  unionis. 

SERMO  VIII. 

Quanta    tempore   heres  parvulus   est,    nichil    differt    a 
servo,  cum  sit  dominus  omnium   Gal.   IV°,  i . 

In  ista  epistola  declarat  Apostolus  libertatem  ecclesie  The  parallel  ot 
35  in  quadam  similitudine,  eo  quod  liberata  est  per  Christum    with  an  heir. 
ab   observancia   legalium    et    ut  heres   in   etate   pleniori 

I.  F:  igitur.         4.  F:  super.         7.  A:  utramque.  11.  A:  viapant; 

ib.  A  in  marg. :  Dubium.  12.  A:  qua  est.         16.  F:  deitas.         23.  A: 

perlogistuos ;  F:  perlogismos.        27.  A:  melior  horn;   ib.  F:  quam  deest. 

I.  Vulgate:  Et  vidi  celum  novum.  19.  Cf.  De  Benedicta 

Incarnacione,  pag.  144.  Anselm.  De  Incarn.  Verb!.  II,  88.       82.  Cf. 
Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  238 — 240. 


56  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  VIII. 

tamquam  vir  sine  timorosis  et  puerilibus  ritibus  per- 
tractanda.  Similitudo  autem  Apostoli  stat  in  isto  quod 
secundum  leges  humanas  et  consuetudines  quanto  tem- 
pore heres  parvulus  tractatur  pueriliter  tamquam  servus, 
sic  adultus  ad  regnum  recipitur  et  honorem,  licet  se-  5 
cundum  disposicionem  propinquam  difFerat  a  nativo, 
cum  in  potencia  sit  dominus  omnium  temporalium 
patris  sui.    Sed  contra  istam  sentenciam  instant  sophiste  p  , 

Carping       quod    heres  si  |  nichil  difFert    a    servo   et  sic   cum   servo  24/" 
o  jec  ions.      ^^^  servus,   et  per  consequens  non  est  cum  hoc  dominus  10 
omnium.   Sed   erubescant  parvuli   ex  ignorancia  qua  ne- 
sciunt    de    virtute    sermonis    verba   Apostoli    impugnare. 
Patet    sic:    Christus    qui    est   heres    regni    et   Dei    filius 
amabilis  pro  toto  tempore  quo  est  parvulus  nichil  differt 
a    servo,   cum.  sit  dominus    omnium,  ergo  verba  Apostoli  i5 
sunt  verba  de  virtute  sermonis  apud  quemcunque  logicum. 
Christ  is  servant      Et  antecedens  patet  ex  hoc  quod  Christus  est  servus 
manhood,  'lord  secundum   humanitatem   et  dominus  omnium    secundum 

as  to  His      divinitatem,  sicut  est  simul  Deus  et  homo.   Quod  autem 

godhead.  .  .'  .  .  .    ^  .    . 

Christus   sit   servus  Dei   patris    ex  hoc  evidet;    et  mini- 20 
strat   toti  Trinitati    atque    ecclesie,    et    per    consequens 
est   servus  a  ministerio,  licet  liber  fuerit  a  peccato ;    et 
in  isto  concordant  Ambrosius  et  sancti  ceteri.   Non  enim 
Christus  diceret  eius  digniori  vicario:   Quicunque  voluerit 
inter    vos    primus    esse    erit   vester    servus    nisi    ipse   in  2  5 
persona   sua   prius  exemplariter  foret  servus,  ideo  sicut 
servit    vel    ministrat    ecclesie,    sic    indubie    est    Deo    et 
ecclesie  summus  servus  dignissimus  et  utilissimus.  Christus 
autem    vocat    se    ipsum    ministrum    sepius,    ideo    indubie 
concedendus    est    ad    sensum     consimilem    esse    servus.  3o 
Quando     enim     scriptura    vocat    apostolos    servos,    non 
intelligit   eos   servos   a   condicione   sed   a  ministracione. 
."^o  he  who  is  in      Secundo    vero    verificatur    proposicio  Apostoli    quoad 
oPcod^yet'^Iord  verba    de    quocunque    herede    baptizato    et   existente   in 
of  all  things,    gracia,    dum    est    parvulus.    Ipse    enim    nichil    diflfert    a  35 
servo,    cum    sit    servus    Dei    et    cum    hoc    est    dominus 
omnium,    quia    iustorum    sunt    omnia;   ideo  parcatur  so- 
phistis,  licet  nesciant  falsificare  hec  verba  Apostoli;  sed 
ad   sensum    suum    notanda    sunt  verba  Apostoli  ulterius 
quod    talis   heres  parvulus    sub    tutoribus    est    usque    ad  40 
The  heir  is     prefinitum    tempus   a   patre.    Tutores   autem   dicuntur  illi 
un  ertutorh;    ^^^    ^j   tutelam    parvuH    limitantur    ac    tutari   quod    est 

40.  Gal.  IV,  2. 


SERMOVIII.]  TERTIA  PARS.  Sy 

frequenter    defendere,     at    adores    secuntur    defendendo 

iuridice  bona  que  parvulo  pertinebunt.   Unde  actor  apud 

grammaticos    dicitur    defensor,    patronus,    causidicus    et 

advocatus   et   est  actitare  frequenter  agere. 

5       Correspondenter    ergo    ad    istam    similitudinem    Deus  so  the  Churdi 
,  .  ,      .  ....  ,  ,      .        was  trained 

educavit    ecclesiam,    nam    in    prmcipio    quando    ecclesia  under  sensible 

erat  parvula    etate    et  sciencia  et  sic  petulans,   et  indis-    observances. 

creta    servivit    sub  partibus   mundi,    figuraliter    nosceiido 

futurum    seculum    per    sabbata    et  neomenia  et  per  alia 

loque  ceperunt  ab  astris  et  principiis  intrinsecis  mundi 
que  figurarunt  tempus  gracie  et  futuram  beatitudinem 
consequentem.  Unde  tota  lex  vetus  dicitur  quasi  alpha- 
betum  quod  pro  lege  veteri  discebatur  a  populo  Hebreo- 
rum.  Sed  pro  tempore  legis  gracie  legi  debet  sua  sentencia 

1 5  et  frui  debet  christianus  fructu  quem  posterius  germinavit. 
Unde  per  hunc  textum  notandum  quod  Apostolus  sub  isto 
pronomine  nos  intelligit  totam  ecclesiam  successivam  et 
iterum  elementa  intelligit  partes  mundi  ut  celum  et  astra 
que  prius   ecclesiam   in  alphabeto    tradito    instruxerunt; 

:o  pedagogus   enim   facit  suos  discipulos  subservire. 

Et    tercio    notandum    quod  sensus  Apostoli    est    quod  Now  we  sliould 

1       •  -/-111  n  1-        J       m        •      'ay  tliesc   aside, 

tempore  legis  gracie  rideles  legant  hguralia  de  Messia, 
credendo  ipsum  venisse,  et  sperando  per  ipsum  beati- 
tudinem   dimittant  astronomiam    et    cerimonias   ac  ritus 

25  veteres  tempus  gracie  figurantes.  Sed  heu  hodie  introdvicte 
sunt  infundabiles  ceremonie  Antichristi  ad  quarum  ob- 
servancias  plus  quam  ad  decalogum  nostra  limitatur 
ecclesia,  et  sic  in  discibilibus  et  operabilibus  saluti  sue 
inutilibus     plus     quam     iuvenis     ecclesia     insolencius    et 

3o  multiplicius  evagatur.   Nee  mirum  quia  viduata  a  Christo      but  more 

....  ...  r  •      1  K       •        burdensome 

et    suis    apostohs    ducitur  per   tradiciones    irivolas  Anti-  ones  are  intro- 
christi    et   sic   tamquam    anus    decrepita    in    modis  pue-     Ant*ichrist 
rilibus  iuvenescitur  et  sopitur  nimis  magna  pars  doctrine 
Apostoli  in  epistola  sua  ad  Galatas  et  Hebreos  de  ces- 

35  sacione  legalium  et  libertacio  ecclesie.  Ubi,  inquit,  venit 
plenitudo  temporis,  quando  pater  noster  celestis  decrevit 
nos  esse  discrecius  instruendos,  mi  sit  filium  suum  factum 
ex  muliere  factum  sub  lege,  ut  eos  qui  sub  lege  erant 
redimeret,  ut  adopcionem  filiorum  reciperemus.  Fuit  autem 

40  Christus  factus  ex  muliere  et  per  consequens  vere  factus 

10.  Cod.:  seperunt.        11.  Cod.:  beatitudine.        16.  Cod.:  hoc  textum. 
20.  Cod.:  et  petagogus.  22.  Cod.:  legam.  26.  Cod.:  et  earum. 

29.  Cod.:  invenies.        35.  libertacio  scil.  sopitur.        3y.  Cod.:  discresius. 

35—39.  GaJ.  IV,  4, 


58  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  VIII. 

et  creatus,    sicut   simpliciter  fuit  homo.    Ideo   deridendi 

sunt  qui  negant  consequenciam :   Si  Christus  factus  est  ex 

muliere,   tunc  realiter  fuit  factus,   ac  si  iste  terminus  ex 

muliere  sit  distrahens  ut  iste  terminus  mortuus;  nam  beata 

virgo  fuit  viva  in  Christi  nativitate  et  totum  quod  Deus  5 

in    ipsa    excercuit   fuit    sine  ficticia    positivum,   ut    docet 

Christ  was  born  Augustinus  cum  Sanctis.  Fuit   eciam  Christus  factus  sub 
to  redeem  us  to        ^ 

liberty.        lege  ad  confirmandum  legem  veterem  et  ad  optimandum 

ipsam  secundum  sensum  suum  misticum  cum  lege  gracie, 

sed    finis    tocius    huius    operis    fuit    ut   eos   qui  sub    lege  lo 

erant  oppressi  ut  servi  redimeret  ad   gracie  |  libertatem  ^^'-^^ 

et  per  hoc  ad  perpetuam   beatitudinem.  ^'^'^ 

Sed   heu  Antichristus    qui    dicit    se    esse    immediatum 

Christi   vicarium    frustrat    cum    suis    complicibus    istum 

finem.   Nee   dubium   quin  in  hoc  sit  Christo   magis   con-  i5 

Instead  ot'Chnst  trarius    a    catholicis    detestandus:    nam  relicto    magistro 
we  are  governed  .  .  .    .       '  .      '' 

by  an  impostor  optimo  Jesu  Christo   per  Trinitatem  dato    ecclesie  super 
who  misleads  ,  ^         ^  •       i  ... 

us  into  slavery  pedagogos    et   actores   in   lege  veteri    recipitur  ex   parte 
to  the  devil,    diaboli  trutannus  rudissimus  qui  scole  predicte   magistri 

nimium  adversatur,  et  sic  cum  trutannus  dicitur  quasi  20 
trudens  annos,  predictus  Antichristus  de  tempore  gracie 
nimis  perdit;  et  sic  cum  finis  laboris  Christi  fuit  ut 
adopcioneni  Jilioruni  reciperemus,  hoc  est,  ut  libere  re- 
generemur  per  graciam  in  Dei  filios  adoptivos,  facit 
dictus  trutannus  frustrans  tam  sanctum  laborem  Christi  23 
(quantum  in  ipso  est)  homines  de  scola  sua  filios  diaboli 
et  per  consequens  abiectissimos  eius  servos. 

h"'^'^  "for^Chr^'f  ^^'^  °  ^°^  cordati  qui  renunciastis  dyabolo  et  pompis 
eius,  quoniam  estis  filii  Dei  et  misit  Deus  spiritum  Filii 
sui  in  corda  vestra  clamantem  Abba  Pater,  abiciatis  et  3o 
disrumpatis  vincula  huius  trutanni  et  libere  resumatis 
puras  lecciones  huius  magistri  piissimi.  Unum  autem 
patrem  habemus  in  cells  qui  dedit  per  se  legem  suf- 
ficientem  ad  regimen  universalis  ecclesie  militantis,  ideo 
nichil  fideli  et  legi  cuiuscunque  episcopi  nisi  de  quanto  35 
se  fundaverit  in  scriptura.  Unde  tiriaca  est  contra  quos- 
cunque  pseudotrutannos  quod  precise  de  tanto  obediatur 
et  credatur  eis  de  quanto  in  hoc  obeditur  vel  domino 
creditur  Jesu  Christo.  Si  autem  plus  exigunt  sunt  mani- 
festus  Antichristus  qui  extollitur  super  Christum. 

i3.  In  mars.:  Contra  papam.        18.  Cod.:  pedagogo.        25.  Cod.:  fru- 
strant.        3o.  Abba,  in  marg.        3i.  Cod.:  resimatis. 

10,  Gal,  IV,  5.         29,  lb.  6.         40.  I.  Thess.  II,  4. 


SERMO  VIII.]  TERTIA  PARS.  5  9 

Gavendum   itaque  est  de  talibus,    cum   Romanus  epi-    Gregory  XL, 
Scopus  Gregorius  excedens  decalogum  dicitur  catholicasse  ciaims^to'^b'inT 
quod    eo    ipso    quo    ipse    vel    alius    Romanus    episcopus      '^"<^  'o^s'^- 
pretenderet    se    quovismodo    solvere   vel    ligare,    eo   ipso 
5  sic    solvit  vel    ligat.    Et  manifestum    est  quod  nunquam 
a  nativitate   Ghristi  fuit  patencior  blasphemia  usurpata. 
Ideo  caveret  tota  ecclesia  et  brachium   seculare  precipue 
de    tali    heretico,    cum    inter    alias    hereticaciones    suas 
dicitur   stolide    condempnasse    quod    domini    temporales 

lopossunt  auferre  temporalitatem  ab  ecclesia  delinquente. 
Sed  nichil  magis  hereticum  quam  eius  oppositum.  Ideo 
dicit  textus:  Quoniam  autem  estis  filii  Dei,  misit  Deus 
spiritum  Filii  sui  in  corda  nostra  clamantem  Abba  pater. 
Itaque  iam   non  est  servus   sed  filius.    Qiiod   si  Jilius,    et 

Inheres  per  Deum. 

Quia   autem  Deus   vult   ostendere    dictam    filiacionem  We  say  Abba 
adopcionis,  misit  Spiritum  Sanctum  procedentem  a  Patre    pater'noste'"^ 
et  Filio    qui  facit    fideles    re    et  voce   clamare  ad   Deum 
Abba  pater,  quia  omnes  dicimus  Pater  noster.    Est  autem 

20  abba  in  Hebreo  et  Syro  idem  quod  pater  in  Greco  et 
Latino,  et  geminatur  ad  designandum  quod  eundem  et 
magistrum  habemus  in  celo  quantumcunque  in  ligno 
fuerimus  variati.  Cum  itaque  fideliter  confitens  iam  non 
est  servus   peccati  sive  diaboli   sed   Dei   filius  adoptivus, 

25  patet  quod  sibi  debetur  hereditas  celestis  de  lege  adop- 
tivorum,  hoc  est,  de  gracia  Dei,  sic  tamen  quod  observet 
gratitudinem  filiorum,  hoc  est,  defendat  usque  ad  mortem 
legem  ac  libertatem  Ghristi  qua  quoscunque  sibi  con- 
trarios,    quia    aliter    indubie    forisfacit.     Et    in    ista    in- 

3o  gratitudine  que  est  peccatum  maximum  peccant  plurimi 
a  tempore  quo  ex  vecordia  cessavit  martyrium,  cum 
nimis  multi  fatentur  in  facto  Antichristum  esse  suum 
patrem   dominum   et   magistrum. 

Quia  ergo  Sermone  sexto  huius  dictum   est  de  suspen-  The  Pope  and 

35  sione  facta  per  Deum,   dubitandum  est  ulterius,  si  Anti-  arc 'suspen de"* 
christus   cum   suis   complicibus  a  Ghristo   et   suis  leeibus    ^y  ^!^"  P^P^' 

^  .  o  law; 

suspendatur,  et  videtur  quod  sic  ex  facto  et  lege  papali 
quam    suppono    satrapis    esse     iustam.     Scribitur    enim 

2.  In  marg. :  Conclusio  papa.  11.  In  marg. :  Conclusio.  14.  Cod.  : 
tilii.        34.  In  marg.:  Dubium.        36.  In  marg.:  i. 

2.  This  is  evidently  a  reference  to  Wyclif's  10*''  conclusion 
condemned  by  Gregory  XI.  (Fasc.  Ziz.  5r)  as  line  8  is  to  the 
sixth.  Cf.  De  Kcclesia,  pag.  353,         J2.  Gal.  IV,  6, 


6o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  VIII. 

tertio  Decretalium  de  Vita  et  Honestate  Clericorum : 
Cum  fraternitati  tue  mandamus  quatenus  clericos  vestre 
iurisdiccionis  qui  in  subdiaconatu  et  supra  fornicarias 
habuerunt  studiose  monere  curatis,  ut  a  se  illas  removeant, 
eas  ulterius  minime  admissuri.  Si  vero  acquiescere  con-  5 
tempserint  eos  ab  ecclesiasticis  beneficiis  usque  ad  satis- 
faccionem  condignam  suspendatis,  et  si  eas  suspensi  pre- 
sumpserint  detinere,  ipsos  ab  eisdem  beneficiis  perpetuo 
removere  curetis.  Unde  quia  non  est  defectus  in  lege 
sed  in  presuppositis  prepositis  qui  earn  practizarent,  lo 
which  decrees  ideo    superius    eodem    titulo    dicit    papa,    prelatos    vero 

suspension  •  ^    i       •  •     ■    •      -^   j.-l  •   j.         ^-  .•     „ 

against  prelates?"'  tales  in  suis  miquitatibus  presumpsermt  sustmere  maxime 
connivinp  at    5^^  obtentu  pecunie  vel  alterius  commodi  temporalis  pari 

tornicating  ^  ...  •  •  ,- 

priests;        subiacere  volumus  ulcioni.    Et  m  decretis   LXXXIIP  dist. 

sub   auctoritate    beati   Gregorii    sic    dicitur:    Si  quis  epi- 13 
scoporum  fornicacioni   clericorum    consenserit   prece    vel 
precio  non  impugnando  auctoritate  sui  officii  debet  suspendi 
a  suo  officio.    Que    suspensio    secundum  Archidiaconum  p  . 
debet     esse     perpetuo     equivalens  |  deposicioni     propter  24^.-^ 
difficultatem     congregandi     episcopos     ad     deponendum  20 
talem   episcopum   qui  sic  symoniace  vendit  iusticiam  et 
quia  metropolitanus  eciam  Romanus  pontifex  posset  esse 
segnis  quoad  suos   cardinales  in   execucione   huius  iusti- 
cie,    ideo    tercio    ordinarunt    leges   aliud   confusivum   re- 
and  forbids     medium,    scilicet    quod    non    audiatur    missa    sacerdotis  25 
tlieir  mass,     ^t)  iUo  cui   est  notorium    sacerdotem    ilium    taliter    for- 
nicari  nee   ministrentur  sibi   bona   ecclesie  ad  fomentum 
sui  facinoris.    Nam  XXXII'^    distinccione,    Nullus,  sic  lo- 
quitur   Nicholaus    papa:    Nullus,    inquit,    audiat   missam 
presbyteri  quem  scit  indubitanter  concubinam   habere  aut  3o 
subintroductam     mulierem.     Unde     Alexander    II     eadem 
distinccione  sic  loquitur:   Precipiendo  mandamus  ut  nullus 

I.  Cod. :  decretalis.  Haec  decretalis  non  in  titulo  De  Vita  et  Honestate 
Clericorum,  sed  in  titulo  De  Cohabitacione  Clericorum  et  Mulierum  (De- 
cretal. Gregor.  IX,  lib.  Ill,  tit.  II,  cap.  IV)  habetur.  In  decret.  rect.  leges: 
Fraternitati  vestre  per  apostolica  scripta  praecipiendo  mandamus,  quatenus 
clericos  vestre  iurisdiccionis,  qui  in  subdiaconatu  et  supra  in  d-imibus  suis 
fornicarias  habuerint,  studiose  monere  curetis  ut  a  se  illas  dilacione  et 
appetlacione  cessante  removeant .  ...  14.  In  marg. :  2.  i5.  Recte  Grego- 
rii VII.  Cp.  Decreti  Prima  Pars,  distinc.  LXXXHI",  cap.  I.  Signis  episco- 
porum.  17.  In  decret.  text,  sic  habetur:  Si  quis  episcopus  fornicacionem 
presbyterorum,  diaconorum  vel  crimen  incestus  in  sua  parrochia  precio 
vel  precibus  inlerveniente  consenserit  vel  commissum  auctoritate  sui  officii 
non  impugnaverit,  ab  officio  suspendatur.  26,  27.  Cod. :  fornicarii. 

3o.  Cod.:  quem  sit. 

18.  Archidiaconum  -scil.  Guidonem  de  Baysis  (archidiaconum 
Bononienspm)  in  Ro.sario.  De  GuidoneCf.  Fabricii  Bibl.  lat.  med.  et 
inf,  aetatis  torn.  III.  121.       29.  Deer.  Prim,  pars,  dist.  XXXII,  cap.  V. 


SERMO  VIII.]  TERTIA  PARS.  6 1 

missam    audiat  presbyteri   quern    scit    concubinam    habere 

indubitanter.    Et    sequitur:    Unde    et    sancta   synodus  hoc 

sub    excommunicacione    statuit    dicens:    Qiiicunque   sacer- 

dotum,  diaconorinn,  subdiaconorurn  post  constitutum  bone 

5  memorie  predecessorum  nostrorum  sancti  Leonis  aut  Nicolai 

de    castitate    clericorum    concubinam    palam    duxerit    vel 

ductam   non   reliquerit ;  ex  parte  omnipotentis  Dei  et  auc- 

toritate  principuni   apostolorum   Petri  et  Pauli  precipimus 

et  omnino   contradicimus  ut   missam   non   cantet  nee  evan- 

lo  gelium   legat  nee  epistolam  ad  missam,    nee  maneat  cum 

clericis  neque  partem  ab  ecclesia  suscipiat. 

Super    quo    dicit    Archidiaconus    quod    populus    debet.  The 

,         ,  ,.      ,      .  ,  .  .  ,  Archdeacon 

subtranere    a    tah    decimas    voluntarias,    quia    non    bene-  says  we  are  to 
ficiuyn   nisi  p.opulo   ofjicium,   et   cum    omnes   oblaciones  et  ^^  'fro^  ^sucli'^^^ 
i5decime  debent   esse  voluntarie,  videtur  (quod  lex   habeat 
efficaciam  de  omnibus  bonis  ecclesie)  idem  esse  iudicium, 
quia    aliter    in    casu   non    clericus    proditor    ecclesie    ex 
consensu    dampnabili    de    bonis    ecclesie    foveretur.     Et  The  same  rule 

.  ,  ,  .  .....  ,  .      .  should  apply  to 

cum   idem  vel   maius  sit  indicium  de  quacunque  maion  all  worse  sins. 

20  fornicacione  spirituali,  videtur  quod  clericus  inferior 
debet  suspendi  a  superiori  prelato  propter  quodcunque 
peccatum  gravius  spirituale.  Et  cum  sit  certum  quod 
luciferina  superbia  in  prelato,  negligencia  evangelizandi  et 
avaricia  Scariothis  sint  peccata  graviora,  quam  fornicacio 

2  3  corporalis,  manifestum  est  quod  supremus  prelatus  cui  ista 
peccata  graviora  sunt  summe  notoria,  a  suspensione  non 
flectitur    propter    excusacionem    aliquam    culpa    dignam. 

Ex  quibus  cum   cursu  status   ecclesie  satis  fideli  colli-     Almost  all 

,  1  i  ■    r-  II         prelates  must 

gitur  quod   a  papa  usque  ad  sacerdotem  miimum  nullus  he  provisionally 
-■5"  excluditur  a  suspensione  nisi  forte  talis  qui  irreprehensibi-    ^"^'q" j^'^  "^^ 
liter   sequitur    dominum  Jesum   Christum,    quod    indubi- 
tanter non  convenit  quibuscunque  prelatis  cesariis,  qui- 
buscunque     evangelizacionem     culpabiliter     omittentibus 
aut    quibuscunque    aliquo    sex    generum    consensus    istis 
35  consencientibus.    Et    forte    sic    nullus    est    iam    prelatus 
militantis  ecclesie  quin  arraliter  a  Domino  sit  suspensus. 
Et  cum  omnes  tales  secundum   leges   ecclesie    et    legem 
divinam   illicite  ministrant  ecclesie,   patet  quantum  irre- 
gularitates  tocius  militantis  ecclesie  hodie  sunt  complexe, 
40  quod     si     excommunicacio    talis    prelati,    suspensio    vel 
quecunque    episcopalis    ministracio    non  sit  valida  apud 

I.  Cod.:  audeat;  ib.  Cod.:  quern  sit;  ib.  Cod.:  habere  deest.  Addidi. 
4,  5.  Recte:  beate  memorie.  5.  Cod.:  Leonis  et  nichil  de.  7.  Cod.:  relin- 
querit ;  ib.Cod. :  Dei  deest.  Addidi.    3o.  Cod. :  suspencie.    3G.  Cod. :  irrariter. 


62  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IX. 

Deum,    patet  quod   quecunque    sacerdotalis    ministracio, 

status  accepcio  vel  censure  execucio  nichil  valeat.   Quod 

ego   credo  verum  nisi  de  quanto  summus  pontifex  Jesus 

Christus    suppleverit    in    suo    predestinato    famulo  quern 

ad  sacerdotale    officium    per    se  iustificatur.   Et  si   glos-  5 

sentur    leges    predicte,    patet  quod    glosa   non  valet  nisi 

God's         de  quanto    per   legem   Dei    fuerit    confirmata.    Et    si   se- 

can"not^  depend  cundo  dicatur  quod  peccata  que  leges  papales  explicant 

on  the  papal    et  non  alia    (licet  fuerint)    gravioreni    suspensionem    in- 

ducunt;   cum   non  sit  suspensio  antequam  prelatus  cesa-  lo 
rius  subiectum  suspenderit  modo  suo,   patet  quam  contra 
racionem     narratur     blasphemia.      Deus     enim     ex     fide 
suspendit  gravius,    ubi    maior    causa    suspensionis    fuerit 
apud    eum.     Ideo    absit    fidelem     credere    quod     divina 
suspensio   dependet  ab   huiusmodi  proditore,   et  si  tercio  i5 
dicatur  quod  non  taxatur  gravedo  peccati  vel  punicionis 
sue  condignitas  nisi  apud  indicium   prelati   cesarii,   mani- 
festum   est  quod   maior  blasfemia  conglobatur,   cum  Deo 
sit  proprium  talia  indefectibiliter  iudicare.   Ideo  cum   in 
lege    prima    predicta    talis    sacerdos   non    debet    reaccipi  20 
ad    ministerium    nisi   postquam    condignam    penitenciam 
peregisset,    patet    quod    est    extra   noticiam    cuiuscunque 
prelatorum   nostrorum,   quando  a  se  ipso  vel  alio  istud 
fiet,  et  per  consequens  stulta  foret  in  populo  presumpcio 
quemcunque  sacerdotem  secundum  forum   extra  legem  [        a 
scripture    statuere    vel    depositum    ad    statum    pristinum 
revocare.  Nescit  enim   si  in  hoc  facit  conformiter  divino 
iudicio,   et  variare  ab  illo  ubi  non  oportet   foret    stulta 
temeritas;    ideo    sepe    dixi    quod    habentes  conscienciam 
rectam  tam  in  religiosis  quam    in    prelatis    cesariis    ne-  3o 
cessitabuntur    redire  ad  puram   ordinacionem   et  simpli- 
cem  legis  Christi. 

SERMO  IX. 

Surge,    illuminare,  Jerusalem,    quia    venit  lumen  tuum. 

Isaie   LX°,  i.  35 

This  is  a  Epistola    ista    prophetica   narrat    quid    contingeret    de 

cFiri's't's^b^irtli    ^^^sia    statim    post    eius   nativitatem,    ut    commemorat 

festivitas  hodierna.  Hortatur  in  principio  quod  Jerusalem 

2.  Cod,:  sensure.  8.  Cod.:  leget.  9.  Cod.:  fuerit.  17.  Cod.: 
condignita.  26.  Cod. :  scripte  stature.  3o.  Cod. :  religionis.  36.  Cod. : 
quid  deest. 

33.  Cf.  Wyclifs  Sermons,  ed.  by  Arnold,   IF,  pag.  241 — 244. 


SERMO  IX.]  TERTIA  PARS.  63 

(que  est  metropolis  ordinis  christiani)    surgat  a   peccato 
per  graciam   et  illuminetur  tam   afFectu  quam  intellectu 
per  fidei    illustracionem.    Et  causa  subditur:    Qiiia  venit 
lumen   tuum,    hoc    est,   Messias    in  lege  promissus.     Ideo 
5  ad  eius  illuminacionem  predictam   sufficit  quod  apperiat 
hostium  vel  fenestram   interioris  hominis.    Nam  Christus  when  Clirist  the 
qui   est  glot^ia  Domini  ortiis  est  super  Judeam   specialiter    Zor^  ,-ose  to 
et  super  gentes  singulas   consequenter.   Quia  vero  oritur  ''"'^  ^is  people, 
super  Jerusalem   et  non  iuxta  earn,   excluditur  eclipsacio 

loab  opaco  iuxtaposito.  Et  patet  quomodo  Christus  est 
lumen  ad  revelacionem  gencium  et  gloriam  Domini, 
cum  sit  Deus;  et  hoc  idem  faceret  tota  ecclesia  per 
Jerusalem  designata.  Nam  ad  Hebreos  primo  vocatur 
Christus  splendor  glorie,  hoc  est,  splendor  que  est  gloria, 

1 5  cum  sit  realiter  Dei  forma^  et  est  ista  Dei  illuminacio 
desideranda  propter  periculum  iuxtapositum  ad  istud 
lumen  non  surgencium  quia  tenebre  infidelitatis  et  igno- 
rancie  opeiHent  terram,  hoc  est,  infideles  iacentes  in 
crimine,    terrena    solummodo   sapientes;    et   conformiter 

2o  caligo,  qua  eclipsatur  Solaris  radius  operit  populos  in- 
fideles; igitur  ex  properacione  qua  Jerusalem  surgit  a 
crimine  infidelitatis  et  tenebre  orietur  Dominus,  non 
solum  sicut  astrum  oritur  super  terre  superficiem  vel 
Christus    ortus     est    super   Judeam    sed     super    fidelem 

25  populum,  sicut  rex  oritur  super  gentem  suam  secundum 
legem  evangelice  dominandi;  unde  sicut  astrum  oritur 
super  terram,  licet  in  ortu  et  ante  et  post  continue  a 
terra  multum  distiterit,  eo  quod  super  orisantem  regi- 
onis     date     apparet,     sic    sol    iusticie    servavit    divinitus 

3o  equalem  distanciam  a  terregenis,  licet  supra  regionem 
nostram  apparebat  humanitus;  et  cum  secundum  Apo- 
stolum  (ad  Hebreos  P,  4)  sit  tanto  melior  angelis  effectus 
quanto  pre  illis  deferencius  nomen  hereditavit,  patet 
quanto  excellit  alios  fratres    suos;    nam  gloriam    Christi 

35  viderunt  apostoli  quasi  gloriam  unigeniti  a  patre  (ut 
dicitur  Johannis  1°,  14),  non  solum  quia  in  transfigu- 
racione  apparuit  eis  gloria  Christi  humanitus,  nee  solum 
quia  viderunt  eius  gloriosa  miracula,  sed  quia  viderunt 
fide   et  intellectu  licet  obscure,   gloriam   suam   divinitus, 

40  et  si  per  incorporacionem  gencium  in   Christi  ecclesiam 


21.  Cod.:  proparacione.        32.  Cod.:  tantum. 
14.  Hebr.  I,  3. 


64  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IX. 

ambularunt  gentes  in  lumine  fidei    et  intellectus   divini- 
tatis    Christi,    sicut    ad    literam    tres    gentiles    magi    am- 
bularunt   in   lumine    stelle   ab    oriente   in  Betlehem  ado- 
rantes   Christum  puerum    (ut    dicitur  Matthei  IF,   2) ;   et 
cum   illi  fuerunt  reges,   patet  quomodo  ////  ambulaverant  5 
in   splendore   ortus    Christi;   sed   non    dubium    quin    ilia 
corporalis  ambulacio   in  splendore  astri   et  luminis   cor- 
poralis    signat    ambulacionem    spiritualem    in    gracia    et 
virtute  per  illuminacionem   solis   intelligencie. 
These  words        Leva  in  circuitu  oculos  tuos  et  vide:    Omnes  isti  con-  10 
reference  To^^the  gregati  sunt,  venerunt  tibi.   Verba  autem   ista  possunt  ad 
^^g'-         Christum    dirigi    qui    est    universalis    ecclesia    et    caput 
tocius   ecclesie  militantis  et  per  consequens  habet  oculos 
misericordie  efFusivos,   per  quos   dum  respicit  per  orbem 
efFundens    graciam    attrahit    sibi  et  congregat  in  unitate  1 5 
fidei  eos  qui  prius  diversis  erroribus  sunt  dispersi.   Quod 
autem   Christus    levaverat  oculos    suos    in  stabulo   et  vi- 
derat  tres  reges  cum  sua  familia  qui  venerunt  de  Chaldea 
ad  ipsum  fideliter  adorandum,  videtur  esse  sensus  catho- 
licus,    cum    mos    sit   sacre    scripture    onerare  verba    sua  20 
multiformi  sentencia.    Unde  quidem    dirigunt  ista  verba 
ad    sanctam    ecclesiam    cui    ex    omni    latere    in    unitate 
fidei    veniunt    sua    membra:    Filii,    inquit,    tui   de   longe 
venient  et  filie  tue  de  latere  siirgent,  hoc  est,   filii  Christi 
et  sue  ecclesie  venient  de  longe  quoad   mores  ad  suam  2b 
ecclesiam    et    filie    ecclesie,    que    sunt    quoad    virtutum 
fortitudinem    sexus   debilior,    surgent  de  latere,    hoc  est, 
de    cubilibus    petulancie    in    quibus    iacuerant    prostrate 
vel    de    latere,    quia    de    sinistro    intellectu    quern    pi'ius 
habuerant  de  Messia    ad   fidem    dextram,  sicut  patet  de  3o 
Judeis  conversis  |  qui  fuerunt  Christo  propius   tamquam  f^°j-^ 
a  latere  assistentes;   gentiles  autem  Christo  venerant  de    '^' 
longinquo. 
Wondrous  Tunc  videbis  et  a/flues  et  mirabititr  et  dilatabitur  cor 

the  gentiles,  tuum,  quando  conversa  fuerit  ad  te  multitudo  maris,  35 
fortitudo  gencium  venerit  tibi.  Nam  tam  Christus  quam 
sua  ecclesia  post  ascensionem  vidit  eius  crementum  in 
membris,  et  illud  erit  grande  miraculum  de  tam  celeri 
conversacione  gencium  per  tam  paucos  et  simplices 
Christi  discipulos  suo  tempore,  ideo  non  mirum  si  40 
affluat    leticia    et    consequenter    cor    ecclesie    in    gaudio 


7.  Cod. :  corporalis  ambulacio  corporalis.        18.  Cod. :  famula ;  ib.  Cod. ; 
que  venerunt.        21.  Cod.:  niulte  forme.        38.  Cod.:  sceleri. 


SERMO  IX.]  TERTIA   PARS.  65 

dilatetur,     Quando     enim    cor    dolore    et    timore    prius 

restringitur    et    post    ex   gaudii   vehemencia   diffusis    spi- 

ritibus  vitalibus   dilatatur,  tunc  vehementi   gaudio  admi- 

ratur,    et    sic    proporcionaliter    fuit    de    grege    ecclesie, 

5  quando  multitudo  insularum  maris  ad  te  conversa  fuerit    Meanings  of 

per  fidem  et  fortitude  gencium  mediterranearum  venerit  of 't°i,^sea'"and 

tibi  tamquam   pars  ecclesie  matris  tue.   Sicut  enim   tota '''^?  strength  ot 

.  ?        ...  .  the  nations 

habitabilis   dividitur  ni  terram  mediterraneam  et  msulas, 

sic    totus    christianismus    dividitur  in    populum    qui  pri- 

lovatas  observancias  observat  et  ritus  generates  vel  reli- 
gionem  simplicem  christianitatis  et  privatos  ordines  vel 
regulas  insulares;  vel(utaliis  placet)  per  multitudinem  maris 
intelligitur  populus  avaricie  mundane  deditus  (in  qua 
maior  piscis  minorem  devorat)  et  populus  fortitudine  cor- 

iSporali  abutens  propter  libidinem  dominandi.  Ista  enim 
sunt  duo  brachia  scilicet  mundi  divide  et  corporales 
potencie  que  faciunt  homines  superbire.  Sed  Christus  per 
conversacionem  suam  destruens  fundamentum  utriusque 
istorum  fecit  utramque  istarum  parcium  converti   ad  Do- 

20  minum.  Fuit  enim  Christus  pauperrimus  atque  humillimus, 

et  de  tali  conversacione  gaudet  fidelis  anima  sicut  Christus. 

Et  sequitur:  Inundacio  camelorum  operiet  te,  dromedarii 

Madian    et   Epha.    Per    inundacionem    vero    camelorum  The  inundation 

quidam    notant    ad    literam    quomodo    cameli    inundati 

25  post  sarcinas  quas  ad  construccionem  ecclesiarum  et 
habundanciam  temporalium  detulerunt  ita  copiose  terram 
paucorum  christianorum  occupaverant,  quod  propter 
eorum  copiam  tota  terra  fidelium  est  operta.  Noverunt 
autem    experti    quod    cameli    post    magnum  et  diutinum 

3o  laborem  in  onere  sarcinarum  avidius  bibunt  aquas  et 
post  de  illis  aquis  magis  impetuose  transiliunt,  sed  hoc 
remotum  est  a  sensu  evangelico  prophetarum.  Ideo  ad 
sensum  misticum  dici  potest  quod  inundacio  camelorum 
intelligitur    concretive    multitudo    gencium    prius    super- 

35barum,  que  postquam  biberunt  de  aqua  sapiencie  Christi 
et  devocionis  ecclesie,  venerunt  ita  copiose  ad  sanctam 
ecclesiam  quod  maiorem  partem  habitabilis  christianismi 
propter  eorum  copiam  habitarunt.  Camelus  enim  propter  jneamf/^^^The 
gibbum  in   dorso   suo  quem   oportet  deponere  antequam    cameldrivers 

^  .  .       .  .     .  ,.    .  ,  are  apostles, 

40  loramen  acus  intravent  signat  mistice  divites  et  superbos.  the  Midinnites 
Dromedarii  autem  dicuntur  ductores  dromidorum.  Madia-  '"c'ont'cs^sors^^ 

10.  Cod.:  observavit.      26.  Cod.:  temporum.     37.  Cod.:  christianissimi. 
22.   Is.   LX,   6. 


66  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IX. 

nite  vero  qui  sunt  incole  terre  Madian  (interpreta  effun- 

dens  vel  mensura  vel  resolutus)  signant  mistice  apostolos, 

martyres  et  confessores.  Apostolos  qui  duxerunt  iumentum, 

hoc    est,     carnem     suam     velocius    ut    dromidos,     quia 

Psalm o  XVIIF,  5 :  In  omnem  terram  exivit  sonus  eorum.  5 

Madian    sunt    martyres    fortes,    pugiles   ecclesie   qui    ad 

defendendum  causam  Dei  strenue  laborarunt  et  Effa  sunt 

confessores  qui  post  mensuram  temporalium  et  discipline 

effundunt  preces  Domino  in  devocionem  anime  resoluti. 

Those  from         Unde  sequitur  in  textu:    Omnes  de  Saba  venient,  aurum  lo 

heathen'cryi'ng  ^^  ^^"-^  deferentes  et  laudem  Domino  annunciantes.    Saba 

to  God  tor     Yg]^.Q  /-q^jg  interpretatur  captivitas,  clamor  vel  eloquencia") 

guidance.  .     .  ^      ,  .  .  i     t^        • 

est  mistice  populus  pnus  mconversus  ad  Dommum, 
infidelitate  criminis  captivatus  et  ex  ingenio  naturali 
damans  ad  Dominum,  ut  in  viam  cerciorem  ipsum  i5 
dirigat  et  satis  eloquens  e  loquela.  Omnes  autem  prede- 
stinati  venerunt  de  hac  Saba,  aurum  divine  sapiencie 
sue  eloquencie  graciose  superadditum  deferentes,  et  thus 
devocionis  inform ans  affectum  circa  celestia,  et  sic 
omnia  sua  naturalia  tam  corporalia  quam  spiritualia  20 
in  laudem  Domini  converterunt. 

Ad  literam  autem  dicunt  quidam  quod  in  die  Epiphanie 
venerunt  de  istis  regionibus  omnes  quos  Spiritus  Sanctus 
tetigit  ad  hanc  laudem  cum  tribus  magis  predictis.  Et  hec 
racio  quare  ecclesia  ordinavit  in  festo  Epiphanie  epi-  25 
stolam  istam  legi.  Sed  circa  totum  istum  sensum  epistole 
habeo  sensum  probabilem  citra  fidem.  Scio  tamen  quod  ex 
ista  epistola  possit  elici  moraliter  fides  certissima,  satis 
istructiva  ecclesie  ex  verbis  scripture  et  fidei  demonstranda. 
Only  God  can  Circa  hanc  epistolam  dubitatur  per  quam  viam  potest  3o 
lemit  sin.  j^qj^o  surgere  a  peccato;  dictum  est  enim  supra  de 
equivocacione  peccati  et  quid  est  peccatum  formaliter 
intellectum.  Nee  licet  fideli  ambigere  quin  Deus  tollit 
omnia  peccata  remissa,  nee  sine  eius  remissione  est 
possibile  aliquod  crimen  toUi.  |  Nam  impossibile  est  ^  "^' 
esse  peccatum  quod  non  principaliter  fit  in  ipsum,  sicut 
est  peccatum  remitti  nisi  ipse  peccanti  condonet  suam 
iniuriam,    Sed    quid    potest    cogitari    blasphemius  quam 

I.  after  'Madian'  has  been  omitted  'et  Epha'.  Evidently  it  is  Epha 
that  signifies  'effundens  vel  mensura'  (there  is  a  Jewish  measure  Ephah) 
cf.  1.  lo/ii.  Probably  after  'Madian'  there  came  an  interpretation  (mter- 
preta  etc.)  and  this  catchword  in  the  next  line  has  misled  the  scribe. 
5.  Cod.:  XIXo.  17.  Cod.:  divino.  22.  Cod.:  quidem.  26.  Cod.: 

epistolie.        3i.  In  marg. :  Dubium.        35.  Cod.:  est  deest. 

10.  Is.  LX,  6. 


Fol. 


SERMO  IX.] 


TERTIA  PARS. 


67 


quod  aliquis  citra  Deum  remittat  Dei  iniuriam,  sine  hoc 
quod  ipse  prius  remiserit?  ideo  ex  fide  capimus  quod  nee 
angelus  nee  homo  potest  peccatum  tollere,  nisi  forte 
fuerit  nuncius  ad  populum,  vere  nunciando  sibi  quomodo 
5  Deus  prius  peccatum  abstulit.  Et  fundacionem  illius 
significacionis  relinquo  satrapis,  quia  ego  nescio  ipsam 
fundare,  sed  certe  scio  quod  homo  potest  dimittere  sive 
remittere  suam  iniuriam  relinquendo  Deo  finale  iudicium 
et  completum   quoad  suam   iniuriam   vindicandam. 

10  Ex  quo  patet  ulterius  quod  impossibile  est  hominem 
sine  confessione  meritoria  a  crimine  liberari.  Sed  duplex 
est  confessio  humana,  scilicet  facta  meritorie  soli  Deo 
et  eius  sacerdoti.  Prima  vocatur  confessio  generalis  et 
secunda  auricularis.  Et  de  prima  loquitur  scriptura,  de 

1 5  secunda  vero  institucio  papalis,  cum  usu  ecclesie  (ut 
patet  V°  Decretalium,  De  Penitencia  et  Remissione,  capi- 
tulo  Omnis  utriusque  sexus).  Patet  autem  quod  sine 
confessione  priori  cardinali  impossibile  est  peccatum 
aliquod   dimitti    simpliciter.    Quomodo  (rogo)   dimitteret 

20  Deus  peccatum  homini  sine  eius  voluntate?  Nee  dubium 
quin  sine  confessione  secunda  peccatum  dimitti  poterit. 
Absit  quidem  fidelem  credere  quod  homo  in  quo  Deus 
causat  originalem  mutitatem  peccans  in  Deum  non 
posset  ex  animo  contrito  a  peccato  commisso  in  Deum 

25  graciosius  liberari.  Et  idem  videtur  de  mortuis  in  soli- 
tudine  vel  alibi  sine  copia  sacerdotum.  Deus  enim  non 
potest  necessitare  se  ipsum  quod,  si  sacerdos  suus  in 
terris  peccatorem  non  absolverit,  ipse  omnipotens  non 
absolvit.  Ideo  licet  inter  alia  statuta  humana  talis  con- 
So  fessio  et  absolucio  multum  prosit,  cum  multum  nocet 
ecclesie  et  multas  hereses  et  contenciones  circa  fastum 
et  questum  temporalium  introducit;  ideo  non  tantum 
prodest  ecclesie  quantum  prodest  tradicio  Scariothis. 
Videtur    tamen    michi    quod    subditus    debet    obedienter 

35parere  tradicioni  predicte  servata  semper  libertate  eccle- 
sie quam  Christus  dedit.  Cum  autem  prima  confessio 
sit  tarn  necessaria,  videndum  est  de  tribus  que  sunt  ad 
eius  dignitatem  necessario  requisita.  Oportet  enim  quod 
peccator  digne  Deo    confitens    sit   contritus;    et   in   hoc 

40  concordant   tam    unus   quam    alius  qui  vel   perfunctorie 


Confession 

1.  to  God, 

2.  to  the  priest 


Tlic  first  is 

needful,  but  not 

the  second. 


which  with 

some  profit 

does  much 

harm; 


yet  may  be 

rightly 
practised. 


Three  things 

needed  in 
confession  to 

God; 
I.  contrition. 


I.  Cod. :  aliquid. 
25.  Cod. :  sollicitudine. 


4.  Cod. :  nascendo. 
35.  Cod. :  servata  twice. 


16.  Cod. :  decretalis. 
40.  Cod. :  pirofunctorie. 


17.  Decret.  Greg.  IX,   lib.  V,  tit.  XXXVIIl,  cap.  XII. 


68:  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  IX.- 

noscit  fidem.  Deus  enim  non  remittit  peccatum  homini 
nisi  prius  doluerit,  sicut  nee  fecit  dominus  secularis;  et 
cum  non  quilibet  dolor  sed  sequens  sufficiens  ad  delecio- 
nem  criminis  vocetur  contricio  et  pro  instanti  pro  quo 
incipit  contricio,  incipit  peccati  delecio  et  gracie  infusio  5 
iuxta  illud  Psalmi  L°,  1 9 ;  Cor  contritum  et  hutniliatum 
Deus  non  despicies.  Cum  autem  ex  fide  tunc  peccatum 
dimittur,  patet  quod  non  absolute  confessio  sacerdoti 
conversanti  requiritur,   licet  quandoque  proficiat;   et  ista 

sentencia    docta    est    de  decern  leprosis qui   dum  10 

irent  graciose  a  Domino  sunt  mundati,  et  de  Lazaro  qui 
(ut  patet  Johannis  XI°)  fuit  suscitatus  a  morte  per 
Christum  et  postmodum  institis  quibus  ligatus  fuerat 
per  apostolos  est  solutus.  Ideo  nichil  blasfemius  quam 
quod  peccatum  viantis  non  tollitur  nisi  Romanus  epi-i5 
scopus  vel  eius  vicarius  secundum  adinvenciones  mo- 
dernas  reum  absolverit.  Verisimile  tamen  est  ex  evangelio 
Johannis  quod  viri  apostolici  post  signa  absolucionis  a 
Deo  debent  inmunitatem  prius  peccantis  in  populo 
publicare  et  penam  suam  inflictam  a  militantibus  miti-  20 
gare,  et  in  signum  huius  sentencie  Samaritanus  custo- 
diens  libertatem  ecclesie  et  precepta  evangelica  non  ivit 
ad  sacerdotes  legis  veteris,  sed  ad  Christum  laudabiliter 
est  regressus.  De  quantitate  autem  et  qualitate  contri- 
cionis  est  dictum  superius.  Cum  enim  offensa  facta  est  25 
in  summum  Dominum  in  donis  gratissimum  et  remissione 
paratissimum  et  emoUiret  cor  saxeum  quod  tam  miser 
servus  offendit   hunc  Dominum. 

2.  The  intention  Secundum  requisitum  ad  primam  confessionem  est 
"°\igai°i!'^"'^  plenum  propositum  in  dictum  Dominum  non  amplius  3o 
ofFendendum.  Cum  enim  Christus  sit  omnisciens,  scru- 
tans  corda  ex  integro,  patet  quod  contra  condicionem 
sue  iusticie  foret  peccata  servi  sui  remittere,  dum  videt 
quod  est  in  proposito  iterum  in  ipsum  offendere.  Et 
patet  quod  peccantes  qui  occasionem  peccandi  in  pro-  35 
posito  secum  tenent,  non  sunt  tunc  contriti  nee  a 
criminibus  absoluti.  Ex  quo  convincunt  quidam  quod 
The  Roman     Romana  curia   et  prelati  cesarii  non  sunt  de    ingratitu- 

"^"Ihew^thi""'  dine  quam   relinquendo  ordinacionem   Christi  commise- 
intention.      j-^nt  plenarie  absoluti,  cum  gratis  et  constanter  observant  40 

3.  Cod.:  sed  deest.        3,  4.  Cod.:  a  delecionem.        8.  Cod.:  sacerdo- 
toti.        10.  leprosis;  sequitur  lacuna. 

10.  Cf.  Lucae  XVII,  12. 


SERMO  X.J  TERTIA  PARS.  69 

circumstanciam    propter    quam    taliter    peccaverunt,    et 

2^50  sic    tamquam    Antichristus    fedant    plebem    continue  |  et 

quousque  Deo  placuerit  suam  versuciam  ecclesie  reserare. 

Tercia  condicio   requisita  ad  confessionem  primam  est  3.  Satisfactioij 
5  operis  satisfaccio   quam   ego   credo  requirere  delecionem 
accionis  predicte  et  per  consequens  penalitates  medicinales 
ad  crimina  post  cavenda;  ut  contra  peccata  spiritualia  sive 
diabolica  oportet  quod   homo   in  oracione   devota  atque 
continua  sit  intentus;  contra  peccata  mundialia  debet  ele- 
10  mosinare  et  specialiter  ad  elemosinas  spirituales  intendere, 
et  contra  peccata  carnalia  oportet  peccantem   per  penali- 
tates atque  ieiunia  carnem  propriam   castigare.   Sed  quia 
omnes  tres  hostes  predicti   concurrunt  communiter  tarn 
temptando  quam  ad  crimina  inducendo,   ideo  confessores 
i5  iniungunt  mixtim  has  tres   penitencias,   cum   confessi  sui 
sunt  rei  communiter  in  hiis  tribus  generibus  peccatorum. 

Et  hie  videtur   multis   mirabile   quod  prelati  qui  ven-    Incapacity  of 

,.  ,    ,  ,.  .  .  prelates  to  deal 

dicant    se    debere    esse    medicos    animarum    nee    sciunt       with  sin. 
inter  mortale  et  veniale  distinguere  nee  morbum   spiri- 

20  tualem   differenter    a    sanitate    cognoscere,    cum    sint    in 

capitulo  Ysaie  V°,   20,   dicentes  bomitn  malum  et  malum 

boniim.   Nee  tercio  sciunt  condieiones  contricionis  doeere 

nee   medicinas  spirituales  contra  peceamina  adaptare. 

Quomodo  ergo  forent  a  Deo  eonstituti  ut  sint  medici 

25  animarum,  cum  foret  insanus  qui  acceptaret  medicum 
corporalem  condicionis  proporcionalis,  cum  a  verisimili 
noceret  plus  quam  proficeret  pacienti.  Et  in  istis  specialiter 
laici  sunt  illusi,  ideo  oportet  ipsos  cognoscere  quod  salus 
Stat  in  prima  eonfessione    et    primo    medico  animarum, 

3o  SERMO  X. 

Domine  Deus  meus  honorificabo  te.  Isaie  XXV°,  i  et 
Sparsim  alibi. 

Istud  autem  verbum  fuit  prophete   eximii  Isaie,   post- 
quam  vidit  crebras  visiones  propheticas   et  sensit  bene- 
35  ficieneias  graeiosas  Dei    sui;    et    sieut   ipse,    ita  quilibet  All  Chiistians 
fidelis     vel     christianus     tenetur     eonformiter     profiteri.     praise  God. 
Omnis     autem     fidelis     tenetur     honorifieare     Dominum 

4.  Cod.:  ita  condicio.  5.  Cod.:  deleccionem.  g,  10.  Cod.:  elemo- 
sinaria.       25.  Cod. :  insanis.        27.  Cod. :  et  extinct,  in  textu. 

34.  Vulgate:  Domine  Deus  meus  es  tu:  exaltabo  te  .  .  .  .  The 
sermon  for  the  Octave  of  Epiphany,  on  which  day  the  Sarum 
Missal  has  a  lesson:  Lectio  Esaiae  Prophetae.  Domine  Deus 
meus  honorificabo  te  etc. 


yo  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  X. 

tamquam  Deum,   cum   latriam   soli   Deo  debitam  tenetur 

singulariter  sibi  impendere,    et   in   prevaricacione    huius 

quasi    totus    mundus    transgreditur.    Quidam    enim,    ut 

Yet  many      peccatis  spiritualibus  evirati,   adorant  demonia;   quidam, 

through  sin     ^^  peccatis   mundialibus    occupati,    adorant   seculum,    et  5 

dishonour  Him.        .\  •  tl  j  *     4. 

quidam     ut     preoccupati    carnalibus    adorant    tamquam 

graves  ydolatre   carnem  suam,    Quomodo   (rogo)   adorat 
debite  Deum    suum    qui    genufleccione    ad    diabolum   ut 
papam  sive   cardinalem   sive  episcopum   adorat  eum,  ut 
obligacione  falsissima  serviat  Deo   in   ecclesia   militante  10 
non  propter    honorem  Dei   vel    meritum    servientis,    sed 
propter  mammonam  nequiter  adquirendam,   et  (ut  bre- 
viter  dicatur)  quicunque  prevaricando  transgreditur  ali- 
quod  mandatum  decalogi,   non  in  hoc  honorat  Dominum 
sed  (quantum  in  ipso  est)   dehonorat;   et  ita  quasi  totus  1 3 
mundus,   sed  clerici  et  prelati  precipue,   in  ista  dehono- 
racione    offendunt    in   Dominum.    Qui    enim    postposito 
honore   divino    zelant    indebite    ad    honorem   proprium 
Dominum  dehonorant,  ut  zelantes  pro  tradicionibus  suis 
uhra   legem    Domini   observandis,    ut    pape    et   religiosi  20 
privati   Deum   suum   in   isto   contempnunt    et   luciferine 
tamquam   graves    apostate  Deum  spernunt.    Immo  cum 
omnis    honor   indebite    datus    homini,    hoc    est,    non   ut 
Deus   in   ipso  honorificetur  sed  ut  ipse  honore  proprio 
magnificetur,  sonat  in  Dei  contemptum  et  dehonoracio-  2  5 
nem,    patet    quante    hoc    crimen    spirituale    extenditur. 
Formam  autem  divine  honorificencie   explicat   ista    epi- 
stola,  cum  sic  infert:  Laudem  tribuam  nomini  tuo  qui  facis 
mirabiles  res.  Sic  enim  compleretur  illud  Psalmi  CXIII°,  i  : 
iVon  nobis  Domine,  non  nobis,  sed  nomini  tuo  da  gloriam.  3o 
We  must  Causa  autem  talis  laudis  foret  operacio  divina  qua  facit 

praise  Him  for  tot  mirabilia  tam  absoluta  quam  eciam  respectiva.  Mani- 

His  wonderful    .  .  ^   ^  '■  .  .  j.,  ,  . 

works.        festum  est  (mquam)  Deum  operari  m  cordibus  hominum 

tam    bona    quam    mala.    Bona    directe    pro    sua    miseri- 

cordia  et   mala   pene   indirecte   pro   sua   iusticia   decla-35 

randa  et  ecclesie  profutura,    Et    hoc  est  valde  mirabile 

quod    quicquid     diabolus     machinatur    obesse     ecclesie, 

Deus    convertit   ad   contrarium,    ut   vel   per   se   vel    per 

accidens  sibi  prosit.   Debemus  tamen    spiritualiter  orare 

i.F:  tamquam  Deum  deest.  12.  F:  propter  deest.  18.  A:  propriam. 
19.  F:  pro  dicionibus.  22.  F:  graves  deest.  29.  A:  compleretur  deest. 
32.  Ai  eciam  deest.        Sy.  A:  ab  esse.        39.  A:  specialiter  adorare. 

6.  Cf.  Pol.  Works,  pag.  120 — 122.  29.  Sarum  Missal:  Lau- 
dem tribuam  etc. 


SERMO  X.]  TERTIA  PARS.  7 1 

ut  consilium  Christi  antiquum  verum  fiat.  Consllia  autem 
evangelica  sunt  eius  precepta  ad  facilitandum  ecclesiam  pro 
observancia  mandatorum,  et  ilia  sunt  antiqua,  cum  anti- 
quus  dierum  ordinavit  eternaliter  ut  homo  qui  est  ultima 
5  Dei  fabrica  hoc  observet.  Licet  autem  Deus  eternaliter  hoc 
ordinavit  et  homo  debet  perpetuo  hoc  servare,  verump- 
tamen  Christi  consilium  in  effectum  facit,  quando  homo 
facit  illud  ad  quod  Christus  consulit  quod  ecclesia  face- 
ret,  I  si   dimissis  ritibus   diabolicis  mundanis  atque    car- 

^d  nalibus  Christi  ordinacionem  ut  fecerunt  apostoli  obser- 
varet.  Nee  dubium  quin  illud  cuius  consilia  atque  con- 
suetudinem  plus  amamus  constituimus  patrem  nostrum ; 
et  patet  quam   false  multi  orant  Pater  Noster  etc. 

Si  enim  Christus  sit  pater  noster,  debemus  eius  ordi-      We  must 

1 5  nacionem  ac  consuetudinem  observare,  aliter  enim  esse-  Father  Christ, 
mus  filii  degeneres  non  propter  amorem  Dei  patrissantes ; 
filii  quidem   carnales   delectantur  in  consuetudine  ex  hoc 
quod  pater  eorum  carnalis  solebat  sic  facere.  Quanto  magis 
nos  christiani,  cum  pater  noster  celestis  tam  nobilis  ex 

2o  consuetudine  tam  laudabili  solebat  sic  facere  et  cunctis 

filiis  suis  sub  tanta  pena  et  adquisicione  tanti  premii  ad 

talia  imperare.   Unde  sequitur :  Domine  excelsum  est  bra- 

chiuni  tuum  Deus  Sabaoth,  corona  spei  que  ornata  est  gloria. 

Istum    autem    patrem    sequi    in    moribus    est    honor 

25  fidelibus,  cum  potestas  eius  sit  tam  excelsa  ad  vindi- 
candum  et  tam  victoriosa  ad  premiandum.  Finis  autem 
huius  laboris  non  est  temporalis,  transitoria  et  caduca  sed 
gloria  sempiterna.  Vocatur  enim  Deus  exercitus  ange- 
lorum    ad    denotandum    quod    quicunque    ipsum    sequi 

3o  voluerint  habent  eorum  adiutorium  et  solamen,  et 
vocatur  corona  certancium  in  predicacione  secundum 
causam   finalem,  ut  sepe  alibi  in  scriptura. 

Unde  quia  Christi  incarnacio  est  medium  aptissimum 
ad  hunc  finem,   ideo  sequitur  in  textu:  Exultet  desertum, 

35  exultent  solitudines  Jordanis  et  populus  meus  videbit  altitu- 
dinem  Domini  et  maiestatem  Dei  et  erit  congregatus  et 
redemptus  per  Deum;  ac  si  verbum  Dei  diceret:  Exultet 
communitas  gentilium,  que  MattheiXIF  vocatur /ocm5  aridus 

3,4.  A:  antiquis.  4.  A:  eternaliter  deest.  5,  6.  F:  hec  ordinavit. 
6,  7.  A:  verumptamen  ait  (sic)  Christi.  8.  A:  facit  deest.  11,  12.  A: 
ac  consuetudine.  14.  A":  tenemus.  14,  i5.  ordinacione.  19.  F:  noster 
deest.  20.  A:  ac  sic  facere.  21.  F:  pena  adquisicione.  23.  A:  que  coro- 
nata.  27-  A:  laboris  deest.  33.  F:  aptissimi.  34.  A:  Exultet  deser- 
tum deest.      36.  A:  congregatur;  ib.  A:  aggregatus.      38.  A :  Matth.  XXII". 

22.  Sarum  1.  c.         34.  ib.       38.  Matth.  XII,  4?. 


72  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         JSERMO  X. 

How  the  et  inaquosus;  et  ipsa  premittitur,  quia  post  incarnacionem 
cxuIm"  Christ,  ^e  ilia  colligitur  in  ecclesiam  populus  maxime  copiosus. 
Judei  autem  vocantur  solitudines  Jordanis  qui  singulariter 
dimissis  observanciis  pharisaicis  apprehenderant  meduUam 
legis  veteris  et  adherebant  legibus  Jesu  Christi.  Illi  autem  5 
cqniuncti  in  fide  sunt  unus  populus  verbi  Dei  qui  vidit  alti- 
tudinem  Christi  tam  humanitus  quam  divinitus,  et  sic  fuit 
congregatus  in  fide  et  redemptus  Christi  passione  etmorte  et 
per  consequens  per  meritum  Dei  et  domini  Jesu  Christi. 

Christus     autem    frequenter    venit    in   Syon,    quia    in  lo 
templum  Jerusalem  cum  laude  populi,  ut  patet  ex  pro- 
cessu    evangelii:    Et    leticia    sempiterna  super  caput  eius, 
quia   propter  obedienciam   qua  usque  ad  mortem  factus 
est  obediens  Deo  patri,  Deus  dedit  sibi  homen  quod  est 
super  omne  nomen  (ut  dicitur  ad   Phil.   11°,  9).   Nee  du- i5 
bium     quin     propter     gloriam    suam     quam     merebatur 
humanitus  et  propter  congregacionem  ecclesie  exultavit; 
unde  Christus   post    ascencionem    notat    expressius    quo- 
modo   edificavit   ecclesiam :   Aperiam,  inquit,   in  montibus 
flumina,    in    mediis    campestribus    fontes     disrumpam     et  20 
terrain   sicientem    sine    aqua    confundam.    Aperuit    autem 
Christus  post  ascensionemflumina  sapiencie  in  apostolisqui 
propinquiores  Deo  subditis  erant  montes;  in  populo  autem 
qui  erant  vallis  campestris  diversa  dona  fontis  sapiencie 
eruperunt,  quia  tunc  spiritus  Domini  copiosiusre  plevit  or-  25 
bem  terrarum  aqua  sapiencie  salutaris;  illos  autem  qui  non 
receperunt  istam  sapienciam  Deus  tenebris  ignorancie  et 
infidelitatis    et    consequenter   penalitatibus    confundebat. 
The  exaltation       Et    quia    tota    ista    laus    redundat    in    Christum,    ideo 

ot  Christ  s        ...J,..  ,  .,  .  7-T. 

manhood.  dicit  Trmitas  de  ems  humanitate :  hcce  puer  meus  3o 
exaltabitur  et  elevabitur  et  sublimis  erit  valde.  Puer 
autem  iste  est  Christi  humanitas  que  est  naturalis  filius 
Dei  patris  que  fuit  exaltata  a  terris,  quando  fuit  cruci- 
fixa  et  ad  Dei  patris  dexteram  postmodum  ascendebat; 
ubi  patuit  eius  magnificencia  super  omnes  angelos  ele-35 
vata,  et  tunc  patuit  tam  hominibus  quam  angelis  quod 
fuit  sublimis,  quia  patris  gloria  in  excelsis.  Sed  decursus 
ecclesie    post    hoc  factum    prophetatur   expressius,    dum 


1.  F:  in  ipsa.        6.  F:  verbis.        20.  F:  dirumpam.        21.  Cod.:  sci- 
cientem ;   ib.  A:   confundam  deest;    ib.  F:  Apparuit.  23.  A:   subditis 

eravit.        23,  24.  F:  aut  qui.        26.  F:  salutans;  ib.  F:  autem  deest. 

3.  Lucae  XI,  24.  i3.  Is.  XXXV,  10.  19.  Is.  XLI,  18. 

3i.  Is.  LII,  1 3. 


SERMO  X.j  TERTIA  PARS.  7  3 

sic  dicitur:  Haurite  aquas  in  gaudio  de  fontibus  Sal- 
vatoris  et  dicetis  in  ilia  die:  Confiteniini  Domino  et  in- 
vocate  Jiomen  eiiis  etc.  Nam  post  missionem  Spiritus  Wisdom  sivcn 
Sancti  apostoli  exhauserant  de  donis  Dei  sapiencialibus  ho'iy  doctors, 
5  predicaciones  spirituales  ut  aquas,  et  post  illos  sancti 
doctores  postillaciones  salubres  ex  eisdem  fontibus  ex- 
hauserunt  et  utrobique  laudem  Domini  ex  eius  bene- 
ficiencia  sunt  confessi,  rccognoscentes  quod  quicquid 
sapienciale  vel  bonum   habuerint  habent  ab   ipso    et  sic 

loorabant  devocius  de  continuacione  huius  muneris  gra- 
ciosi.  Et  ad  hoc  habebant  apostoli  et  doctores  istam 
sapienciam  ut  notas  facerent  in  populis  virtutes  eius,  xot\^\&im\<:. 
quia  sicut  lux  datur  lucidando  ut  medium  tenebrosum 
illuminet,  sic  dona  Sancti  Spiritus  ut  sapiencia,  intellectus 
-'4.6"  ^'-  sciencia  dantur  superioribus,  ut  lumina  spiritualia  | 
subiectis  communicent;  et  ideo  ista  avaricia  qua  donum 
istud  absconditur  est  naturaliter  detestanda  et  (ut 
videtur)  eo  gravior  quam  avaricia  corporalis  quo  datur 
graciosius   et    est    temporalibus    melius    in    natura.    Ideo 

2o  dicit  Dominus  omnipotens  illis  quibus  dederat  ista  dona: 
Cantate  Domino,  quia  mirabilia  fecit.  Cantate  (inquam), 
non  in  aure  loquamini  sive  abscondite,  sed  super  tecta 
intrepide  et  publice  exclamate,  nee  solum  in  unam 
gentem   sive  provinciam   sed  in  universam  terram,    sicut 

25  fecerunt  apostoli,  cum  (Psalmo  XVIIF,  5)  de  ipsis  scri- 
bitur:  In  omnem  terram  exivit  sonus  eorum  et  in  fines 
orbis  terre  verba  eorum.  Nee  dubium  quin,  cum  omni- 
potens istud  mandat,  sic  cantantes  roborat  ac  premiat 
et    mutescentes   reprobat   et  condempnat.    Et  hec  racio       Duty  ot 

3o  quare quidam  fideles eciam  sacerdotes  simplices  non  cessant 
constanter  evangelizare  propter  excommunicaciones  vel 
censuras  alias  Antichristi.  Cum  enim  Deus  hoc  mandat 
et  Antichristus  comminatorie  mandat  oppositum,  in- 
fideles  forent  Christo,  constituentes  diabolum  Deum  suum, 

35  nisi  habentes  thesaurum  celestem  ad  hunc  finem  man- 
date Domini  maioris  obediant.  Ideo  apostoli  capientes 
istam  sentenciam  ut  per  se  notam  dixerunt  talibus 
prelatis  maledictis  ut  antichristivis  precipuis  (Act.  V°): 
Inter rogavit  eos,  inquit,  princeps  sacerdotum  dicens:  Pre- 

I.  A:  sicut.  3.  F:  eius  deest.  5.  A:  sapienciales  ut.  7.  A: 

extraxerunt.  g.  A:  et  hinc.  i3.  F:  lucido.  17.  F :  absconsitur. 

20.  F:  Dominus  deest.        24.  F:  universa  terra.        3o.  A:  quare  quidem  ; 
ib.  A:  et  sacerdotes. 

I.  Is.  XII,  3.         21.  Is.  XII,  5.         39.  Act.  V,  27. 


74 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  X. 


Priests  need 

no  licence  to 

preach. 


Otherwise 

the  bishops 

would  be 

overburdened. 


cipiendo  precipimus  vobis  ne  doceretis  in  nomine  isto:  et 
ecce  replestis  Jerusalem  doctrina  vestra  et  vultis  intro- 
ducere  super  nos  sanguinem  hominis  istius.  Respondens 
autem  Petrus  et  apostoli  dixerunt:  Obedire  oportet  Deo 
magis  quam  hominibus.  Unde  propter  noticiam  istius  3 
fidei  dixerunt  Petrus  et  Johannes  (Act.  IV°,  19):  Si  iustum 
est  in  conspectu  Dei  vos  pocius  audire  quam  Deum,  iudi- 
cate.  Non  enim  possumus  que  audivimus  et  vidimus  non 
loqui.  Et  proporcionabile  scelus  sed  nequius  fit  hodie  per 
prelatos  cesarios  in  ecclesia  militante.  10 

Circa  hanc  epistolam  dubitatur  utrum  sacerdotes  sim- 
plices  subiecti  prelatis  cesariis  sine  eorum  licencia  licite 
poterunt  predicare  et  videtur  quod  sic,  quia  omnes  sacer- 
dotes Christi  habent  mandatum  aDeo  utpredicent.  SedDeus 
non  potest  esse  contrarius  sibi  ipsi,  cum  in  eo  non  i5 
sunt  est  et  non,  ergo  ex  licencia  Dei  possunt  et  debent 
meritorie  predicare.  Assumptum  patet  Marci  ultimo: 
EunteSy  inquit,  in  mundum  universum  predicate  evange- 
lium  omni  creature;  ubi  patet  ex  fide  quod  Christus  in 
istis  religionis  sue  principiis  intellexit  suos  singulos  20 
sacerdotes,  quia  aliter  non  haberent  prelati  cesarii  a  Christo 
aliquam  potestatem.  Et  fingere  quod  ipsis  singulariter  et 
non  aliis  Christi  sacerdotibus  pauperibus  datur  talis  pote- 
stas  est  nimis  diabolicum.  Sic  enim  Christus  non  daret 
suis  apostolis  atque  discipulis  potestatem  taliterpredicandi,  25 
ymmo  ante  dotacionem  ecclesie,quando  omnes  Christi 
sacerdotes  erant  pares  quoad  istam  licenciam,  nuUus 
eorum  licite  predicavit,   si  fructus  sui  operis  contradicit. 

Similiter,  si  episcopi  et  sui  licenciati  onerentur  cum  toto 
officio  predicandi  et  istud  non  faciant,  sicut  et  nesciunt,  3o 
videtur  ex  fide  evangelii  quod  eorum  singuli  sint  damp- 
nandi.  Ex  isto  certum  est  quod,  si  de  possibili  non 
forent  aliqui  prelati  cesarii,  licitum  foret  ex  auctoritate 
Christi  quibuscunque   suis  sacerdotibus  predicare. 

Item,  nemo  tantum   blasphemat    in  Deum    quod  con-  35 
cedit    ipsum    dare    donum   aliquod  sine    causa,    sed    dat 
simplicibus  sacerdotibus  eciam  supra  episcopos  noticiam 
predicandi,    ergo    racionabilis    causa  subest,  sed   non  est 


7.  F:  Domini.  9.  F:  zelus.  10.  A:  cesariis.  ir.  A  in  marg. : 
Dubium;  ib.  A:  hanc  deest.  12.  A.  licite  deest.  i3.  A  in  marg.:  i. 
14.  F:  quod  predicent.  17.  A:  Matth.  17,  18.  F:  Assumptum  —  pre- 
dicate deest.  3o.  A:  et  deest.  32.  F:  sunt.  34.  F:  licet  autoritate. 
36.  A:  blasfemiet;  ib.  A  in  marg.:  2.      39.  F:  ergo  racio  naturalis  causa. 


18.  Marci  XVI,  i5. 


SERMO  X.]  TERTIA   PARS.  7^ 

fingenda    causa    dacionis    Dei    istius    sciencie    si    non   ut 
predicent  capaci   populo:    icitur  impediens  istum   finem       In  sivin,!; 

^  _,     .     -^       .    ^       ,.        .,  .  .  ...  priests  power 

quern  Christus  intendit  sibi  notone  contradicit  et  tunc  to  prcocli  God 
indubie  foret  Antichristus  sacrilegus.  Sacrilegus  dico  ^comriiissi'oi?'^ 
5  quia  sacram  doctrinam  evangelicam  aufeiTet  ab  auditorio 
quod  devote  ipsam  susciperet.  Sed  heu  Matth.  IX°,  3 7  dicit 
Christus:  Messis  qiiidem  niiilta,  operarii  autem  pauci. 
Cum  autem  a  Domino  messis  habent  quicunque  sacer- 
dotes  sui  licenciam  predicandi,  videtur  quod  diabolicum 

10  foret,  illam  licenciam  impedire.  Sic  enim  Christus  non 
prohibuit  sed  approbavit  unum  non  sequentem  eum  in 
nomine  suo  facientem  miracula,  ergo  multo  magis 
illicitum  foret  vel  angelum  de  celo  quemquam  a  publi- 
cacione    christiane    fidei    prohibere.     Sic    enim    possent 

i5prelati    perversi    totam    fidem    extinguere.     Nee    dubium 

quin  illi  forent  tunc  plus   antichristivi    quam    infidelitas 

paganorum  inter  saracenos.    Licitum   quidem   est  sacer- 

doti  Christ!  cuilibet  predicare   ex   eorum  approbacione, 

sic  tamen  quod  non  predicet   contrarium  legi  sue. 

20      Item,   cum   predicare   evangelium   sit  opus  precipuum   Preachinc  the 
,      .      ,       r .  .       ^^  .         i^        ^         , .        .       chief  work  of 

sacerdotis  (ut  hic  supponitur)  et  magis  erncax  auditono       a  priest. 
quoad    salutem    anime,    quam    celebracio   vel    corporalis 
^   -b  elemosinacio,   videtur  |  ex   lege    caritatis    quod    prelatus 
non    debet    predicantes    huiusmodi    prohibere    sed    pro 

2  5  salute  sui  populi  sustinere,  quod  si  facit  contrarium, 
signum  certissimum  est  quod  sit  diabolus  et  lupus  rapax 
sui  populi.  Cum  enim  ex  fide  Matthei  IV°,  4  homo  vivit 
pochis  ex  verbo  Dei  quam  in  pane  materiali  vel  corporeo 
alimento,    manifestum    est    quod    impediens    huius    verbi 

?o  evangelizacionem  a  suo  auditorio  machinatur  quod 
auferat  eis  vitam ;  vitam  dico  spiritualem  secundum  quam 
vivere  debent  in  Domino.  Qualis  (rogo)  foret  pastor  qui 
recte  minantem  et  sanantem  oves  suas  exhinc  expelleret 
et  puniret,  ymmo  tales  adiutores,   ut  oves  pateant  temp- 

35  tacioni  diaboli,  ammoveret?  Non  dubium  quin  foret  Dei 
proditor  Antichristus.  Deus  enim  cupit  in  nobis  precipue 
quod  simus  sibi  in  isto  officio  adiutores.  Quis  ergo  foret 
iste  idiota  et  Christi  proditor  qui  tale  adiutorium  refu- 
taret?  Numquid  credimus  sue  blasphemie  quod  foret  in  suo 

4oregimine  potencior  Jesu  Christo?  Christus  enim  (ut  legitur 

5.  A:  doctrinam  deest;  ib.  A:  quod;  doctrinam  deest;  ib.  A:  auditore. 
(5.  AF:  Matthei  X<>.         12.  A:  miribilia  ergo.  16.  Cod.:  Antichristiani, 

U).  F :  sed  tamen.  20.  A  in  marg. :  3.  22.  A:  quam  corporalis. 

25.  F:  populi  deest.         27.  A:  populi  Antichristus.         35.  A:  vitam  dico 
deest. 


76  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  X. 

Luce  X°)  misit  septuaginta  duos  discipulos  suos  et 
The  seventy  dedit  ilHs  potestatem  ad  istud  officium.  Cum  ergo  illi 
were  deacons.  ^  probabili  non  erant  sacerdotes,  quia  tunc  forent 
episcopi  atque  apostoli,  sed  erant  diaconi  inferiores 
sacerdotibus,  sicut  erant  Stephanus  et  sex  alii  (de  5 
quibus  Act.  VP),  videtur  quod  Christus  mittendo  eos 
ad  istud  officium  mittit  in  ordinacione  sua  quoscunque 
superiores  ut  sacerdotes  ad  illud  officium.  Et  ad  idem 
sonant  verba  prelati  cesarii  ordinantis  diaconos.  Sed 
quomodocunque  sit  de  verbis  suis,  certum  est  ex  fide  lo 
quod  nisi  Christus  ordinaverit  sacerdotes  quos  ad  officium 
istud  elegerit,  ordinacio  prelati  cesarii  nichil  valeat.  Ipse 
enim  iuxta  dicta  superius  a  Christo  sepe  suspenditur 
et  officium  istud  communiter  false  occupat  ut  prescitus. 

Sed  in  oppositum  videtur  quod,  nisi  episcopus  haberetiS 
potestatem   suspendendi  presbyterum   ne  predicet  in  sua 
diocesi,    periret    sibi    potestas    regiminis   necessarii    sub- 
ditorum.   Potest  enim  esse  quod  presbyteri    idiote    usur- 
pent   istud  officium   qui    sunt   manifesti    heretici    et   lupi 
rapaces.   Quomodo  ergo  non  evacuaret  pastor  tales  lupos  20 
de   suo   ovili  qui  taliter  inficerent  gregem  suum?  Ymmo 
aliter  periret  iurisdiccionalis  potestas  et  regula  obediencie 
nisi  sacerdos,   habens  ab  episcopo   suo  ordines   et  pote- 
states    ad    mandatum   suum,    supersedeat  in  sua  diocesi 
ab  officio  predicandi.   Sic  enim  virtute  obediencie  cessat  25 
subditus    a    multis    actibus    meritoriis,    ut    patet  de  reli- 
gionibus  privatis.    Quare    ergo  non  debet  simplex  pres- 
byter cessare  a  predicacione,   si  de  perverso   dogmate  sit 
suspectus?  Et  ad  idem  sonant  multe  leges  ecclesie. 
How  the  bishop      Sed  hic  dicitur  quod  invento  tali  sacerdote  est  secundum  3o 
^ 'out  false^'^    formam   evangelii  precavendus.   Sed  ubi  (queso)   Christus 
doctrine.       ^ut     sui     apostoli    aliquem     hereticum    per    coaccionem 
cesariam   suspenderunt,    ymmo   falsitatem    sui    dogmatis, 
cum   notum   fuerit  in   persona  propria,   docuerunt?  Non 
ergo   debet  prelatus    ecclesie    credere    in    isto   cuicunque  35 
pseudoclerico  vel  falso   nugigerulo  sed  veritatem   erroris 
talis  presbyteri  secundum   probacionem    validam    expec- 
tare;    aliter    enim    ex    sibi    dubio    incideret    in    infinitas 
hereses  Antichristi  et  blasphemaret,   extoUendo  se  super 

I.  A:  septuaginta  deest.  i — 3.  F:  suos  —  sacerdotes  deest.  3,  4.  F: 
forent  atque  episcopi.  7.  F:  illos.  7,  8.  F:  mittit  —  officium  deest. 
B.  F:  ad  illud.  12.  F:  cligerit;  ib.  A:  valeat.  i5.  A  in  marg. :  oppo- 
situm; ib.  A  in  marg.:  i.  19.  A:  sint.  21.  A  in  marg.:  2.  24.  F: 
ad  mandatum  —  diocesi  deest.  3o.  A  in  marg.:  Responsio.  3i.  A  in 
marg.:  i.        33.  A:  cesariam  deest.        36.  F:  veritate.        3g.  F:  supra. 


SERMO  X.]  TERTIA  PARS. 


77 


Deum,  puniendo  in  casu  simplicem  presbyterum  ante 
noticiam  culpe  sue;  quod  indubie  Deus  non  potest  facere. 
Repugnat  enimDei  omnipotencie  quod  Deus  puniataliquem 
pro  sue  crimine,  antequam  noverit  ci'imen  illud.  Pro- 
5  bacio  autem  talis  criminis  predicantis  patere  potest  maxime 
ex  testimonio  auditorii  prudencius  evangelizacionem  pres- 
byteri  audientis.  Potest  enim  pseudoydiota  ex  invidia 
et  ceca  ignorancia  iustum  presbyterum  accusare. 
Ideo   si   cecus   talis   cecum  prelatum  talem  ducat  ad  irre- 

logulariter  puniendum,  ambo  in  foveam  cadunt.  Et  patet 
quomodo  episcopus  debet  evacuare  de  sua  diocesi  falsos 
et  indebite  predicantes.  Christo  enim  imposuerunt  pharisci 
et  falsi  sacerdotes  quod  in  Belzebub  principe  demonio- 
jum   eicit  demonia  (ut  patet  Matthei  XII°,  et  Luce  XI°). 

i5Et  cum  dampnosum  fuisset  Judee  quod  tantum  iocale  ex-  Vaguc  char'^es 
trusum  fuisset  aut   extinctum  ab  ipsa,  ideo   modicum  est      '*/  licrcsy 

.  t"      '  should  be 

quod  falsi  testes  imponant  heresim  sacerdoti,   nisi  plane    disregarded. 
hoc  docere  potuerint  ex  scriptura;  et  forte  siquilibet  epis- 
copus in  Anglia    episcopatum    suum  defenderet  a    lupis 

20  rapacibus  et  pseudopredicatoribus,  tarn  ipse  foret  necessi- 

tatus  multa  de  lege  Christi  addiscere  et  docere  quam  eciam 

pauci  fideles  evangelici  remanerent.  Videat  ergo  episcopus 

ne  abutatur  sua  potestate  ultra  formam  evangelii  faciendo. 

Et    quantum    ad    primam    confirmacionem,    patet    ex 

2  5  evangelio  Christi  et  sui  Apostoli  quomodo  primo  Veritas  Tf  i;il,-^c  teaching 
falsi   dogmatis   debet  nosci   et  ilia  nota  debet    episcopus  hsii!i'p  shoni'd 
in   persona    propria    contra    ipsum    invehere    et   in  veri-  pi'^'i^ii  :'S'>i"st 
tate  catholica  ex  testimonio  scripture  populum  informare. 
Sad  modo  excedunt  segnes  prelati  Johannem  presbyterum 

3o  qui    (ut   fertur)    in    prandendc    loquitur    maniace:    Nunc 

^'^^■^comedat  totus  mundus.   Quidam  enim  prelati  |  non  solum 

^     prohibent   fideles  ab  actibus  naturalibus  et  meritoriis  sibi 

et  plebi  necessariis  per  suspensionem,  incarceracionem  et 

similes   fictas  censuras  sed  a  predicacione  evangelii,  quod 

35  est  opus  maxime  dignum  ac  necessarium  viatori,  quod 
presbyter  Johannes  vel  prelatus  paganicus  non  presumit. 

4.  F:  antequam  pcene.  5.  F:  patcret  maxime.  7,  8.  A:  invidia  et 
dcest.  10.  A:  cadcnt.  12.  A:  et  deest.  14.  A:  et  deest.  18.  A:  po- 
tuerit.  20.  A:  foret  deest.  24..  F:  ad  primum  deest;  ib.  A  in  marg. :  2. 
2{).  A  in  marg. :  Nota.        3i.  A:  Quidem. 

28.  Cf.  Trialogum,  pag.  aSy.  Cf.  cap.  XXVII.  Itineris  Job.  de 
Montevilla:  Of  the  ryalle  estate  of  prestre  John  etc.  Zarncke, 
Der  Priester  Johannes  (Abhandlungen  d.  phil.-hist.  Classe  der 
kgl.  sachs.  Ges.  d.  Wissenschaften,  VII,  820 — io3o,  Vlll,  i  — 186). 


78 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  XI. 


Prelatical  Et  patet  ad  secundam   confirmacionem  quomodo  foret 

'shouid'^be"     necessarium  et  ad  perfeccionem  ecclesie  quod  iurisdiccio 

suspended,  cesaria  sit  suspensa,  sic  quod  tota  ecclesia  foret  pure 
secundum  ordinacionem  primevam  Domini  regulata. 
Tunc  enim  liberius  et  efficacius  curreret  verbum  Dei,  5 
quod  est  hodie  ultra  quam  fuit  tempore  Apostoli  alli- 
gatum.  Et  quantum  ad  fictas  obediencias  religionum 
privatarum,  patet  quod  ex  argucia,  ex  scriptura  vel 
racione  fundacionem  non  expetit  sed  in  luto;  cum  ergo 
sacerdos  a  Ghristo  per  se  habeat  potestates  et  ordines  lo 
et  nescit  si  a  privato  episcopo,  patet  quod  debet 
Ghristo  primo  omnium  obedire.  Si  enim  ex  hoc  quod 
sacerdos  habet  a  ministro  Christi  huiusmodi  potestatem 
sibi  obedire  debeat  contra  Christum,  tunc  servus  debet 
obedire  domino  suo  et  quilibet  superior  suo  inferiori  1 3 
contra  Deum,  quia  serviliter  esse  vel  sustentacionem 
suam  ab  ipso  recipit.  Papa  ergo  cum  sit  servus  servoriim 
Dei,  debet  de  obediencia  facta  Domino  contentari. 

Christ's  Et  patet  ad  confirmacionem  terciam  quod  si  prelatus 

obeyed  without  ^x  malo  spiritu  mandaverit  oppositum  illius  quod  Christus  20 

regard  to      mandat,     debet     contempni     ut   Antichristus    et    Ghristo 


prelates. 


contempni 

debet  specialiter  ac  principaliter  obediri,  ut  predictum  est 
ex  testimonio  scripture  Act.  IV°  et  V°  capitulis,  quod  si  quis 
ex  caritate  in  causa  ista  sit  mortuus,  non  est  magis  glo- 
riosa  causa  martirii.  Videat  ergo  fidelis  quid  Ghristus  in  25 
lege  sua  precipit  sive  mandat  et  illud  compleat  postposito 
quocunque  prelato  nisi  forte  cum  Ghristo  et  lege  sua  con- 
cordat. De  tanto  quidem  et  non  ultra  debet  fidelis  homini 
obedire  et  quantum  ad  leges  allegandas,  patet  quod  con- 
tempni debent  nisi  de  quanto  fundate  fuerint  in  scriptura.  3o 


SERMO  XI. 

Obsecro    vos    per    misericordiam     Dei,     ut    exhibeatis 
corpora  vestra  hostiam  viventem  sanctam  Deo  placentem. 
Ad   Rom.  XII°,  I. 
Seven  Apostolus    in    ista    epistola     instruit    Romanes    et    in  33 

God's  service,  ipsis    totam   militantem    ecclesiam   quomodo  debent  dis- 


I.  A  in  marg. :  2.  8.  F:  quod  ex  dcest.  9,  10.  A:  cum  sacerdos 
igitur.  ir.  A:  nescit  sibi.  i3.  huius  in  codd.  18.  Codd.:  Domini. 
19.  A  in  mars.:  3.  22.  A:  specialiter  ac  deest;  ib.  A:  obedire.  23.  A: 
testimonie;  ib.  A:  IV"  et  V"  sequitur  lacuna;  ib.  A:  V°  sequitur  lacuna; 
capitulis  deest.  3i.  The  sermon  in  Dominica  prima  post  Octavas  Kpi- 
phaniae. 

3 1.  Cf.  WycliPs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  244 


SERMO  XI.]  TERTIA  PARS.  79 

poni  in  septem  condicionibus,  ut  debite  Deo  observiant; 
et  quia  animus  humanus  ex  sua  nobilitate  facilius  tra- 
hitur  per  verba  mulcencia,  ideo  Apostolus  primo  obsecrat 
eos  per  misericordiam  Dei  qua  peccata  laxantur  et 
5  fraternitas  viatorum  exoritur,  ut  in  se  perficiant  ista 
septem.  Est  autem  obsecracio  oracio  cum  adiuracione 
aliqua  rei  sancte.  Sed  quid  sanccius  aut  pertinencius 
quam  misericordia  Dei  per  quam  peccatores  qui  Deo 
perierant  sunt  conversi,  sicut  patet  de  cunctis  gentilibus? 

lo  Finis  autem  oracionis  Apostoli  non  est  spoliacio  Ro- 
manorum  nee  peticio  rei  impossibilis  vel  impertinentis, 
sed  ut  exhibeant  corpora  sua  in  Dei  ministerium  manci- 
pata.  Hoc  enim  stat  in  libertate  sui  arbitrii,  cederet 
et  ad  honorem   Dei   et  sui  summi   commodi. 

1 5       Et  utinam  predicantes  moderni  ad  istam  formam  atten-    i.  it  must  be 
derent.  Oportet  ergo  quod  ministerium  Deo  impensum  sit 
voluntarium,     quia  Deus    pro    nuUo    nisi  pro  voluntario 
premiat  sive  punit.  Et  hoc  notatur  in  isto  verbo:  Exhi- 
beatis.  Nemo  enim  quicquam  Deo  exhibet  nisi  voluntarie, 

2o  cum   Deus    non    sit  exactor  vel    boni    hominis  spoliator. 

Secundo    oportet    quod   voluntarium   Dei    ministerium    2.  it  must  be 

.  .  ,  .     done  in  person. 

sit  in  corpore  propno  promerentis  non  extranea  hostia 
mactata  vel  in  corpore  alieno  vicarie  macerato.  Et  qui- 
dam    volunt    emere    procuratorium    ut  alii  pro  omnibus 

25  peccatis  suis  respondeant  et  in  specie  istius  et  in  per- 
sona propria  vivere  viciose.  Sed  ex  fide  credendum  est 
quod  unusquisque  mercedem  recipiet  secundum  quod  in 
corpore  suo  gessit,  licet  alieni  possunt  iuvare  vel  im- 
pedire,   ut  homo  peius   aut  melius   mereatur. 

3o      Tercio  oportet  quod  corpus  servi  Christi  sit  sibi  hostia,  3.  The  body  of 

,  ,   -^   7    ,        .  ,  .  ^  Christ's  servant 

hoc  est,  Ut  ad  Dei  latriam.  voluntane  ofteratur :   et  tunc      must  be  a 
oportet  quod  corpus  sic  factum  hostia  sit  voluntatis  concu-  pur,^J,d"oV  kist 
piscencie    proprie  frenativum.    Quando    enim    hostia    est 
ablata,    non    licet   ipsam    reaccipere    ad    voluntatem    et 
35  commodum   offerentis. 

Quarto  oportet  quod  talis  hostia  sit  bonorum  operum    4-  It  must  be 

...  .  .  ,     ,  ...  .  fruittul  in  good 

productiva;    vivum    enim    in    se    habet    prmcipium    sui        works, 
motus.    Nee    dubium    quin    talis    sit    Deo    plus    placida 
quam  aliqua  non  viva  vel  irracionalis  quam  est  possibile 
40  nos  ofFerre.  Ideo  in  lege  gracie    est  oblacio  nostra  bre- 
vior   et  Deo   accepcior  quam   fuit  oblacio  veteris   testa- 

5.  Cod.:  et  in.  6.  A  in  marg. :  Quid  est  obsecracio.  12.  In  cod. :  miste- 
rium.  16.  In  marg.:  Nota.  17.  In  marg.:  i.  21.  In  marg.:  2.  3o.  In 
marg. :  3.     3i.  Cod. :  latria.      36.  In  marg. :  4.      38.  Cod. :  dubium  quoniam. 


8o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  XI, 

menti.     Ideo    Psalmo    L°,   19    dicitur:     Sacrificium    Deo 
spiritus  contribulatus,  cor  contritum  et  humiliatum  Deus  etc. 

5.  Our  oblation       Quinto     oportet    quod     oblacio     nostra     sit    firma     et  ^  1 

must  be  ^  •        tn    ■  •    •      I         -j  j-    •  f^o'- 

constant  in     constans    in    Dei    servicio  |  ,    ideo    dicit   sanctam;   nemo  246* 
service.       enim    est  immunis    a  crimine,    nisi  habeat  firmum  pro-  5 
positum  iterum   non  peccandi. 

6.  Our  sacrifice      Sexto  oportet  quod  hostia  nostra  si  debet  esse  meritoria 

must  be  made   c.    ^  ■  -^    ^  •        i-  t^  1      •  1        ■  1  i-    • 

in  charity,      "^t  in  cantate,  quia  auter  non  .est  Deo  placida;  ideo  dicit 

Apostolus  Deo placentem ;  nemo  enim  propter  bonum  quod- 

cunque  et  quantumcunque  fecerit  gustabit  nupcias  beati-  10 

tudinis,  nisi  vestem  habuerit  nupcialem  ut  patet  Matthei .  . . 

7.  It  must  be        Et    septimo    oportet    quod    hostia    nostra  sit  discreta, 
reasonable;  not  i     n^     i  i.  ■  •  •         1  1 

excessive  in     quod    lit    dum    obsequium    est    sic    racionale,  quod  caro 

austerity.      gj^  maceretur,  ut  natura  conservetur  et  vicia  excludantur. 

Et  per  hoc  docetur  forma  penitencie.  Sed  oportet  in  1 5 
multo  prudenter  cavere  ne  victa  sensualitas  aut  stulta 
austeritas  fiat  iudex;  unde  secundum  racionem  de  rapina 
holocaustum  oifert  qui  austeritate  nimia  corpus  affligit. 
Nee  video  quod  ista  septem  singulariter  attendi  debeant 
in  penitencia  viatoris,sed  inquocunque  opere  meritorioquo  20 
hie  ministraverit  Deo  suo;  magna  quidem  prudencia  est 
quod  in  Dei  obsequio  homo  alternet  secundum  exigenciam 
racionis,  nunc  faciendo  unum  aut  aliud  diucius  vel 
brevius,  secundum  quod  spiritus  consiiii  sibi  dictat. 
We  miist  not  Sed  ulterius  pro  principio  ad  servandum  istam  regulam  25 
to  this  world,  septemplicem  observandum  est  quod  viator  velit  con- 
formari  huic  seculo;  cum  enim  hoc  seculum  secundum 
formam  suam  sit  contrarium  viatori,  quis  fatuus  foret 
ille,  qui  conformari  intenderit  suo  hosti?  Unde  insanes 
sunt  et  gravantes  excusacionem  sui  peccati  qui  cum  3o 
malefecerint  dicunt  quod  sic  oportet  facere,  quia  mundus 
hoc  exigit.  Idem  enim  est  taliter  excusare  et  facere 
voluntatem  diaboli,  dicendo  quod  ipse  hoc  exigit;  quin 
pocius  foret  fideli  regula  si  diabolus,  mundus  vel  caro 
hoc  exigit,  hoc  est,  sibi  acucius  denegandum.  Quicquid  35 
enim  fallax  hostis  pecierit  et  specialiter,  si  fuerit  scrip- 
ture sacre  contrarium,  est  negandum.  Sed  fides  scripture 
precipit  Nolite  conformari  huic  seculo.  Homo  autem 
conformatur  huic  seculo,  hoc  est,  mundialiter  conver- 
santibus    secundum    cursum    huius   seculi,    quando    con- 40 

3.  In  marg. :  5.  7.  In  marg. :  6.  11.  Matthei  sequitur  lacuna. 

12.  In  marg.:  7.        27.  Rectius:  non  velit. 

38.  Rom.  XII,  2. 


I 


SERMO  XT.]  TERTIA  PARS.  8 1 

versacio    sua    istis    secularibus    est    conformis.     Quando 

enim    quis    inordinate    afficitur    desiderio    seculari,   quo- 

dammodo     in    seculum    transformatur,     cum    secundum 

Augustinum    si    terram  vel    aurum   diligis  illud  es,   et  si 

5  Deum    diligis  Deus   es,    supple   participative,    iuxta  illud 

Psalmi  LXXXI°,    6    Ego    dixi,    Dii  estis  etc.,    vel   verius 

si    caritate     perfecta    Deum    diligis,    efficeris    membrum 

Ghristi.  Tunc  ergo  homo  inordinate  afficitur  mundialibus, 

quando  forma  eorum  suo  affectui  indebite  est  impressa. 

lo       Sed  refonnamini  in  novitate  sensus  vestri.    Humanum    We  must  be 
...  ..,..,-  transformed 

enim    genus    ruit    per    peccatum    primi    hommis    deior-  into  the  likeness 
matum,    sic    quod    homo    qui    in    principio    mundi    fuit       ^^  ^°^- 
factus     ad    Dei    ymaginem     ac    similitudinem,     perdidit 
similitudinem    nuda  ymagine   remanente.    Nam    eo    ipso 

1 5  quo  anima  est  terna,  scilicet  memoria,  racio  et  voluntas, 
omnes  et  singule  eadem  essencia,  fit  ad  Dei  ymaginem 
a  quo  non  potest  deficere  nisi  ab  esse  suo  defecerit. 
Sed  tunc  fit  ad  Dei  similitudinem,  quando  ista  terna 
potencia  virtutibus  informatur.  Unde  sicut  est  de  ymagine 

2o  que  constante  materia  potest  pingi  ad  similitudinem 
Herculis  et  stante  ymagine  in  aliam  similitudinem  trans- 
formari,  sic  est  de  spiritu  humano  vel  homine  interiori. 
Ideo  Apostolus  considerans  conformacionem  hominis  ad 
Deum    in    sua    prima    creacione    et    deform acionem  se- 

25  quentem  hominis  per  peccatum  subtiliter  dicit:  Refor- 
niamini  in  novitate  sensus  vestri.  Sicut  enim  sensus  vagans 
in  vetustate  peccati  fuit  radix  deformitatis  predicte,  ita 
sensus  purgatus  secundum  discrecionem  Spiritus  Sancti 
erit    radix     reformacionis     spiritus     novi.     Reformamini 

3o  (inquam)  virtutibus,  fide  memoria,  spe  racione,  et  volu- 
tiva  potencia  caritate,   et  tunc   estis  similes  Trinitati. 

Et  hoc  inducit  in  noticiam  voluntatis  divine;  ideo  one  \yill  in  the 
dicit  Apostolus:  Ut  probetis  que  sit  voluntas  Dei  bona  of  fffe^i™fi'tv- 
et  beneplacens  et  perfecta.   Quamvis   autem  voluntas  Dei 

35  sepe  accipitur  personaliter  pro  Spiritu  Sancto,  frequenter 
tamen  accipitur  essencialiter  pro  natura  divina  volente; 
et  sic  est  una  communis  voluntas  tribus  personis;  ilia 
autem  voluntas  est  bona  in  conferendo  naturalia  sue 
ymagini  ad  correspondenciam  Deo   patri,   est  beneplacens 

40  in  conferendo    gratuita  ad   correspondenciam   verbo   Dei 

4.  In  marg. :  Aiigustiiuis.  12.  Tn  cod.:  principin*  mnndi  I'liit  facta. 

3o.  In  cod. :  racio. 

4.  Aug.  Opp.  torn.  Ill,  p  II,  S43.       10.  Rom.  XII,  2.       33.  ib.  3. 

6 


83  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  XI. 

et    est  perfecta    in    conferendo    consumacionem    beatitu- 
to  which  we    dinis   finalem   ad  correspondenciam  sancto   flamini.     Isti 
c^on"formed.     igitur  voluntati   debet  viator   ex  totis  viribus  conformari, 
verumptamen     non     debet    intelligi    quod    una    persona 
olim    sive    alia    dat    quicquam    fidelibus.    In    isto    mode  5 
dandi    relucet    quadam    proprietate    racio  Trinitatis,    ita 
quod    dacio    naturalium    et    informacio    memorie    corre- 
spondeat  Deo  patri;  sed  dacio  bonorum  gracie  informans 
racioneni   ad  opera  correspondeat  Sapiencie  Dei  patris; 
ipsa  I  enim    est    medium    per   quod   Deus    pater    respicit  ^     " 
genus    humanum;    et    dacio   beatitudinis  que   est   donum 
perfectissimum  et  finale  consumans  voluntatem   que  est 
tercia  res  interioris  hominis  respondeat  Spiritui   Sancto 
ultra  quam  non  est  persona  aliqua  increata. 
Afieciions  to         In  isto    autem    studio    debet    fidelis    persistere,    et    est  i5 
'the'^intellecrto' satis.   Ideo   dicit  Apostolus:   Dico  ertim  per  graciam   que 
ht  instructed    ^f^/^   ^j^-^   niichi  omnibus  qui  sunt  inter  vos:    non  plus  sa- 
pere  quam  oportet  sed  sapere  ad  sobrietatejrif  quasi  diceret: 
ut  instruam  vos   auctoritate  apostolica  que  non  est  ficta 
(ut  prelatus)   cesaria  sed  gracia  data    michi,    dico  vobis  20 
et  omnibus   fidelibus  ut  non  nimis   curiose   vel   imperti- 
nenter    ad    beatitudinem    sapiatis,    sed    in   predicta    con- 
sideracione  Trinitatis  sobrie   quiescatis.    Et  nota  subtili- 
tatem  Apostoli  quomodo  obsecrat  temerius  in  principio 
opem    instruendo    affectum    et    post    precipit    auctoritate  2? 
officii,   quando  instruit  intellectum.   Meritum   enim   con- 
sistit  principaliter    in    affectu;    ideo    levius    et    benignius 
insistendum    est    circa    eius    informacionem,    inclinando 
ad    opera    meritoi-ia,    et    consequenter    instrui    debet    in- 
tellectus  profundius  sub   auctoritate,   ut  sicut  cepit  Jesus  3o 
facere   et  docere,   sic  opera  meritoria  disponant   intellec- 
tum ad  profundius  sapiendum. 
Knowledge  not       Cum    autem    in    sapiencia  vel   quocunque  noticia  non 
"^'^to^vimie^  "^   per  se  consistit  gracia  sive  virtus,   patet  quod   contingit 

in  adquisicione  noticie  quoad  utrumque  extremum  de-  35 
ficere,  ut  quidam  nimis  parum  sapiunt  vel  deficiunt 
sapiendo  impertinencia  ad  salutem,  vel  quiescendo  in 
pura  delectacione  intellectus  non  inclinant  affectum  ad 
opera  virtuosa.  Mandat  autem  nobis  Apostolus  sapere 
ad  sobrietatem.  Nam   (ut  patet  Matthei  IV°)   sicut   homo  40 


22.  Cod.:  bititiidinem.        2\.  temerius,  ita  cod.^  teneriiis  (.-). 
u,  Vide  pag.  S8,  I.  34.         iG.  Rom.  XH,  3. 


SERMO  XI.]  TERTIA  PARS.  83 

exterior  pascilur  escis  carnalibus,  sic  homo  interior 
pascitur  escis  spiritualibus ;  ideo  magna  prudencia  foret 
sic  in  escis  spiritualibus  temperancia  moderari.  Quidam 
enim  periculose  saciant  intellectum  usque  ad  ebrietatem 
5  eius  spiritualem,  cuiusmodi  sunt  quos  Sapiens  meminit 
nhnhnn   mel  gustare  Prov  .... 

Et   ex  isto   patet  quod  christianus  non  nimis  insisteret   We  must  not 

,  .  .  .         .  ,  .       ,.       be  too  eager 

circa    questiones    mathematicas    in    sciencia     doctnnali.    jor  learning. 
Omnes   enim  tales  sunt  sub   elementis  huius  mundi  tam- 

loquam  errantes  in  lege  veteri  servientes.  Quomodo  (rogo) 
potest  valere  directe  ad  salutem  anime  talis  noticia? 
Numquid  credimus  Christus  et  apostoli  qui  erant  hominum 
sapientissimi  tali  doctrine  vel  studio  insistebant?  Ideo 
indubie    talia    superbam    curiositatem    indicant    et    per 

t5  consequens  tardacionem  in  moribus  ad  anime  detri- 
mentum;  sapiamus  ergo  scripturam  sacram  et  nichil 
extra  illam,  cum  in  hoc  consistit  sobrietas  hominis 
spiritualis.  Quo  autem  finalis,  ad  quam  noticiam  debemus 
laborare    secundum    mensuram    qua    Deus    dedit    nobis 

20  iidei    fundamentum,    ideo    dicit    Apostolus    et    uniciiique 

sicut  Dens  divisit    mensuram    fidei,   ut    sicut   aliter   debet      Some  men 

•'  .  ,.  ,      .  need  more  than 

compescere   carnem   suam  coniugatus   aliter    clencus   et        others. 
sic    de   iuvene    et   sene   laborante    et    orante,    sic    aliter 
debent  studere  sapiencie  qui  habent  noticiam   predicandi 

25  et  hereticos  confutandi,  et  aliter  simplices  qui  sunt  de 
rudimentis  fidei  et  virtuosis  operibus  contentati.  Omnes 
enim  debemus  ad  honorem  Dei,  ad  profectum  ecclesie 
et  ad  salutem  nostre  anime  laborare  et  quidquid  istam 
trinitatem     excesserit     est     superfluum     et    inane.     Nam 

3o  reformato  homine  modo  quo  dicitur  varie  tarn  persone 
quam  eadem  persona  dispari  tempore  erit  ducta,  ut 
nunc  faciendo  unum  (ut  expedit)  et  nunc  aliud;  de  qua 
variacione  dicitur  I'''  Cor.  XII°,  8:  Alii  per  Spiritiim 
datiir  sermo  sapiencie  etc.   Unde  sequitur  in  textu :   Sicut 

35  enim  in  uno  corpore  multa  membra  habemus,  omnia  autem 
membra  non  eiindem  actum  habent,  ita  multi  unum  corpus 
sumus  in  Christo,  singuli  autem  alter  alterius  membra 
in   Christo  Jesu  domino  nostro. 


2,  3.  Cod.:  I'oret  si  sihi.        18.  q^tio  autem  finalis;  hie  aliqua  excidisse 
Videntur.     J5.  Cod.:  omnia  enim.    3o.  hent  in  cod.     ^7.  Cod.:  sumus  deest. 


6.  Prov.  XXV,  iG.        20.  Rom.  XII,  3.        34.   Rom.  XII,  4-5. 

6* 


84  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  Xf. 

we'arc^not^iill        Istum     autem    textum    Apostoli    tarn    verum     et    tarn 

one  body,      subtilem  noii  verentur  sophiste  garruli  impugnare;  primo 

in    hoc   quod  non    in   uno    corpore    multa    membra    ha- 

bemus,    quia    in    nuUo    uno    corpore,    cum    non   aliquod 

corpus    sumus  sed  multa   corpora.  5 

We'^rrone  hv       ^^^  sciant  sophiste  quod  sicut  participacione    speciei 

participation  ot  plurcs    homines    sunt    unus    homo,    sic    omnes    homines 
species.  .  ,.,.., 

et  omnia  eorum   corpora  sunt  unus  homo  mdividuus  et 

unum    corpus    individuum.    Divisio    enim    vel    distancia 

parcium  non  impedit  huiusmodi  unitatem    nee  comma-  lo 

nitatem    in    partibus   copulatis.    Nee    oportet  quod   que- 

libet    pars    sit    continuata    cum   qualibet,    cum   homo   de 

omni    corpore    sit  impossibile.    Sed    satis   est  quod  qui- 

libet   copuletur   cum    aliqua,  quod   est  necessarium  nisi 

corpus   per  impossibile   foret  |  in   atoma   per    se   posita       *t 

resolutum;    non    igitur  est  inconveniens  quod  quantum- 

cunque   parvum   corpus  sit  secundum   unam  eius  partem 

hie   in  Anglia  et  secundum   aliam   sit  in  Roma.   Quamvis 

autem    una    illarum    parcium   nunc  non  continetur  cum 

reliqua,    utraque    tamen    earum    vere    continuatur    cum  20 

aliqua  parte  toeius  ex  ambabus  eompositi.    Et   parcant 

sophiste  fidelibus,  licet  ex  innata  stulticia  ignorent  istam 

senteneiam.  Et  patet  quod  peccant  mortaliter  in  assumpto. 

2"*  objection :        Sed    secundo  obieiunt    per    hoc:   Quamvis  non  omnia 
If  all  members  ,  .  ,     ,  ,.1  ,     - 

are  one  body,  membra  eundem  actum   habent,  tamen  falsum  est  quod  2.-> 

^"same°acts^     omnia    membra    non    eundem    actum   habent,   quia  tunc 

secundum   equipollenciam,    ut  sicut  omnia   ipembra  sint 

unum   corpus,   sic  omnes  actus   eorum   sunt   singulariter 

uiTus  actus,  et  ilium  actum  secundum  partes  suas  habent 

omnia   ilia   membra.  3o 

Answer:  ggj     pj.Q     jgjQ     obiectu    difficiliori    notandum,    primo 

1  nis  IS  a  ^    .  .  .        .  .      . 

verbal  quibble;  quomodo    m    sensibus    equivocis    non     est    contradiecio, 
we  must  .  ,  J  ,  •       i_        • 

distinguish     ^^    secundo    quomodo    unumquodque    corpus    in  homme 

J  ff'^^'^^y^^"       vel    extra    hominem    habet    actum    proprium    sicut    pro- 
dmerent  senses        .  .  .       . 

of  words.  prium  appetitum,  eo  quod  in  illo  non  ex  equo  com-  35 
municat  quodcunque  corpus  reliquum;  et  tune  tercio 
patet  quomodo  nullum  membrum  humani  corporis  habet 
sic  proprie  eundem  actum  cum  reliquo;  ideo  ne  verba 
Apostoli  sterilescant,  dieit  universalem  negativam  ad 
sensum  expositum  et  non  particularem  negativam  per  40 
negacionem    prepositam. 


2.  In  marg. :  Prima  obieccio.       6.  In  marg.  •  Responsio.      11,  12.  Cod.: 
quilibet.         24.  In  marg.:  Secunda  obieccio.^      3i.  In  marg.:  Responsio. 


SERMOXI.j  TERTIA  PARS.  85 

Sed   tercio   obiciunt  contra    istud:   Miilti  unuin  corpus    l^'*  objection.- 
sinniis    in   Christo,    singiili   auteni    alter  alterius  membra.    wouW^bTliis 
Ex    hoc    (inquiunt)    sequeretur   quod    homines    quantum-     "^^'"  paiis. 
cunque     distantes     componerent     unum    corpus,    et    per 
b  consequens    cum    sint    partes    quantitative    eiusdem    cor- 
poris,   una    pars    continuarctur    cum   reliqua;    et    quoad 
secundam    partem    textus  Apostoii    videtur    esse    falsum 
quod   singuli   homines   sunt   alter   alterius   membra,   quia 
sic  nedum   quilibet   homo   componeret   quantitative   cum 
loreliquo    sed   quilibet    homo    sicut   quodlibet  composilum 
foret  composite   sue  partes. 

Sed    ad    istum    obiectum    dicitur  concedendo   primam       Answer: 
1-  /^  ^  ^    •  U-*  •,  Natural  and 

conclusionem    (ut    patet    in    obieccione  prima);   verump-       mystical 

tamen     notanda     est     differencia     inter     composicionem     combination 
r  ,  .     .  .    .  differ. 

i^Jnaturalem    et    misticam.     Secundum   composicionem  na- 

turalem   quilibet  homo  componitur  cum   quolibet   unum 

corpus,   et  ita  licet  sint  partes  quantitative    tocius,    non 

tamen    quelibet  continuatur    cum   qualibet.    Continuacio 

quidem    sive    distancia    cum    sit    respectus    et    non    pars  Continuity  and 
,«       u   ...         •  ..    II--.     ■  i  ^-^    ^  ■  •»      distance  are 

20  substancie,    non    toUit    idemptitatem    corporis,    cum    sit      accidents. 

accidencia     a    quiditate     substancie    tam     remotum.     Et 

patet    quod    non    sequitur:     Si    Petrus     et    Paulus    sunt 

partes    quantitative    eiusdem    corporis    quod    ipsi    conti- 

nuentur  ad  invicem;  sed  satis  est  quod  ille  partes  suum 

2  3  totum  quantitative  faciant  esse  mains.  Sed  aliud  est 
corpus  misticum  quod  super  esse  naturale  superaddit 
graciam  predestinacionis.  Et  sic  loquendo  non  quilibet 
homo  mistice  componit  cum  reliquo,  cum  deficit  glu- 
tinum   predestinacionis  continuans.   Unus    enim   Christus 

io  denominatur  et  alter  Belial.  Sed  que  continuacio  Ghristi 
ad  Belial?  Et  isto  modo  possunt  solvi  contra  textum 
Apostoii  I.  Cor.  XII",  ubi  exercetur  consimilis  logica  et 
sepe  alibi  in  scriptura. 

Purgato    ergo    isto    textu  Apostoii    ab    insania    sophi- 

35  starum  videndum  est  de  pertinencia  sensus  sui.  Vult 
ergo  Apostolus  diffiniendo  docere  quod,  sicut  in  corpore 
naturali  quodcunque  membrum  iuvat  reliquum,  licet 
unumquodque  habeat  officium  per  se  primo  sibi  appro- 
priatum,  sic  in  corpore  Christi  mistico  quod  est  ecclesia       Duty  of 

40  unumquodque   membrum   debet  spiritualiter  iuvare  reli-    '""^  ""^     ^  ^' 

I.  In  marg. :  Tercia  obieccio.      12.  In  marg. :  Responsio.      i5.  In  marg. :  i ; 
Composicio  duplex  {  ^^^^"^Falis 

'io.  denominatur ;  den  in  cod.  33.  Cod. :  alii.  34.  In  marg. ;  Nota 

sensum  Apostoii. 


85  JOHANNLS  WYCI.IF  SKRM(.)NUM         [SERMO  XI. 

quum,    licet    unumquodque    eorum   habeat  primo   ct   per 
se  laborem  proprium  et  mercedem;   et  sicut  (I.  Cor.  XII°) 
unumquodque  membrum  humani  corporis  habet  propriam 
dignitatem     et    sine     superbia     servit     secundum     suum 
naturale    officium    suo    toti,    sic   debet    esse  de   membris  5 
ecclesie.     Qui    enim    recipit    a   Deo    ampliora    carismata 
ct  est  apud  eum  superior  debet  sine  superbia  vel  ascrip- 
cione  honori  proprio  facere  officium  gracie,  quam  recepit 
et    totam     laudem     Deo     ascribere.     Oculus     enim     non 
dedignatur    de    pedibus,   sed   sine  indignacione  vel  mur-  lo 
mure  naturaliter  iuvat  ipsos;   et  ita  credunt  fideles  quod 
gradus    altitudinis    cesarie    introductus    in    prelatos    ec- 
clesie facit  divisionem  et  alienacionem  eorum  a  corpore 
Christi    mistico,    cum    ex    superbia    diabolica    et    de    in- 
ferioribvis    dedignantur    et    non    faciunt    officium    modo  i5 
quo   membris   ecclesie  pertineret. 
Difficulties  as        Circa  hanc  epistolam  dubitatur  utrum  omnia  membra 
acrcement  of   '^cclesie    debent  voluntati   Dei    sui    concorditer    copulari, 
our  ^vilIs  with  nec    dubium    quin    hoc    sit     necessarium    et    a    fidelibus 
I.  Men's  wills  maxime  attendendum.  Et  si  obiciunt  quod  multa  membra  2u 
■'  Evcn^saints  e^clesie  sunt  sibi  ipsis   contrarie  voluntatis  atque  officii 
grieve  at  what  valde   disparis,    ymmo  beata  virgo   et  ceteri  sancti  I  na-    "  * 

God  orders.  ,•  i    ,  j  •  •,  ■  '  ^7 

3.  God's  will  isturaliter  dolent  de  penis   et  mortibus  amicorum   et  cum 

not  known.     £)eus    vult  quod    ista    sufiferant,    patet    quod    licitum    est 

eos  voluntati  Dei  esse  contrarios,  ymmo   cum  nec  homo  25 

nec    diabolus    cognoscit    voluntatem    proximi,    quomodo 

cognosceret  viator  voluntatem  altissimi?  Tales  sunt  multi 

obiectus  infidelium  quos  superfiuit   recitare. 

Answers:  Sed    Cum    respondendum    sit    stulto,    ne    sibi    sapiens 

'or^dain  'tlic'     videatur,   respondendum   est  breviter  ad  quodlibet  horum  3o 

difference  of    trium.   Ad  primum  dicitur  quod   contrarietas  voluntatum 

will.  ^  ^    .         ,       .  ,  ,  , 

attestatur  super  peccato  partis    altenus  vel  mortale  vel 

ad    minimum    veniale;    unde    beati    non    sunt    in    aliquo 

sibi  ipsis  contrarii  (ut  fuit  de  Paulo  et  Barnaba  Act.  ,  .  .), 

Stat    tamen    quod    neuter    sit    voluntati    Dei    contrarius,  35 

cum   Deus    ex    causa    nobis    abscondita    sic   voluit    ipsos 

esse   contrarios   et  per    consequens  volicio   qua  Deus  sic 

voluit,    foret    utriusque    actui    conformis.     Licet    autem 

alter    eorum    peccavit    venialiter,    non     tamen    oportet 


17.  In  marg. :  Dubium.  20.  In  marg. :  Obieccio  triplex.  21.  In 

marg. :  i.  22.  In  marg.:  2.  32.  In  cod.:  n)orta|i.  34.  Act.:  se- 

quitur  lacuna.        37.  Cocf. :  volucio, 

34.    Act.  XV,   39,  40. 


SERMO  XI.J  TERTIA  PARS.  87 

quod    sua    volicio    sit    peccatum,    vel    si    fuit    pcccatnm 
venialc,    non    repugnat    quod    Deus    approbet    huiusmodi 
vcnialc    Et  quantum  ad  secundum,  supposito  quod  bcata 
virgo   licite   doluit   de  pena   et  morte  Christi  ex   passione  2.  So  God  may 
5  naturali   inferiori   appetitu  animi,   certum   est  quod  Deus    '^'  **'"  ^"^  • 
voluit  ut  mater  sua  sic  doleret,  et  per  consequens  dolor 
sive  volicio    matris    sue    volicioni    contrarius,    cum    tunc 
ipse    foret    contrarius    sibi    ipsi.     Et  ita    non   sequitur  si 
homo  non  velit  quod  Deus  vult  quod  sit  voluntati  Dei  con- 
10  trarius,     quia     habet     aliam     volicionem     confusam     vel     nor  is  grief 
distinctam   qua  vult  id  quod  Deus  vult.    Et    ilia    volicio  \vHh° a' general 
cum   sit  superioris   potencie,  non  est  inferiori   contraria.        '^^Z'*''  ^° 

'  .  ^.  '       .     .  conform  to 

licet  a  deposita  terminetur.   In  istis  autem  oportet  notarc     God's  win. 

tarn    de   Dei    volicione   quam    de    hominis,    quod    intclli- 

i3gendo  ipsam  formaliter  distinguitur  a  subiecto.   Et  talium 

distinccio    capi    debet    a    distinccione    volitorum    ad   que 

principaliter  terminantur.   Et  illo  modo  loqviitur  Psalmus: 

Magna  opera  Domini^  exquisita  in  omnes   voluntates  eiiis. 

Quoad    tercium    patet    quod    falsum    assumitur,    cum  1  God's  will  i? 
J.    ,     ,  •    ^  .       ^  ,•    .  known  in  many 

20  tarn    diabolus    quam    viator    cognoscit    tarn    volicionem        things, 

quam    cogitacionem    Dei    in    pluribus    et    propter    eius 

inmutabilitatem  longe  cercius  quam  cognoscit  volicionem 

proximi  conviantis.  Verumptamen   cogitaciones   Dei   plu- 

rimas    ignoramus   et  ad  cognoscendum   eas  sedule   labo- 

25  ramus,  quia  scimus   quod  contrariando   eis  inevitabiliter 

peccamus.   Unde  quia  tota    scripture  sacre  sentencia   ex    and  we  may 
fide  est  Dei  volicio,  debemvis  ad  ilium  speculum  dimissis      Scripture. 
aliis   diligenter  attendere,    non    ad   mandatum   pape  sive 
episcopi,    cum    ipsi    sint    sepe    voluntati    Dei    contrarii, 

3o  ideo  eorum  scripture  vocalis  expressio  foret  nimis 
obscurum  speculum  ad  videndum ;  certum  quidem  debet 
esse  quod  dum  aliquis  viator  fuerit  sic  voluntati  Dei 
contrarius  quod  impediat  membrum  ecclesie  secundum 
legem  Dei  proficere  peccat  graviter.  Et  inter  alia  signa  hoc 

35  est  evidencius  quod  est  expers  communionis  membrorum 
ecclesie.  Si  enim  esset  membrum  ecclesie,  deberet 
secundum  Apostolum  quodcunque  aliud  iuvare  atque 
proficere  et  nulli  esse  contrarius  in  opere  meritorio 
vel    obesse.    Et  per  idem    ac    locum    a    maiori    sequitur 

40  quod  nullus   clericus  vel  prelatus  debet  esse  ordinacioni 

1,7.  et  seqq.  Cod.:  volucio  .  .  .  volucioni  etc.         7.  matris;  adder  non 
fiiit.         23.  Cod. :  proximi  quiantis.  3o.  Cod.:  scriptura.         84.  Cod.; 

peccat  deest.        37.  Cod.:  aliurri. 

18.  Psajm.   CX,   2. 


88 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XH. 


Dei  de  clericali  conversacione  contrarius  et  per  conse- 
quens  secundum  formam  qua  Christus  ordinaverit  in 
lege  sua  voluntarie  militare  et  illam  ordinacionem  de- 
fendere  et  fovere. 


Twenty  seven 

conditions  of 

profit  to  the 

Church. 


I.  Prophecy; 

■which  may  "be 

of  future,  past 

or  present. 


SERMO  XII.  5 

Habentes  donaciones  secundum  graciam  que  data  est 
nobis  differentes  sive  propheciam  secundum  racionem  jidei. 
Ad  Rom.  XIF,   6. 

In  ista  epistola  que  immediate  sequitur  epistolam 
proximam  in  eodem  capitulo  docet  Apostolus  viginti  lo 
septem  condiciones  secundum  quas  omnes  viantes  debent 
reciproce  se  iuvare  et  prodesse  ecclesie.  Dicit  ergo  primo 
quod  omnes  viatores  habentes  a  Christo  donaciones 
grade  differentes  debent  secundum  illas  prodesse,  quia 
aliter  in  vanum  graciam  Dei  acciperent.  Per  hoc  ergo  ib 
ad  laudem  Dei  differenciam  donorum  suorum  expri- 
merent  et  non  se  ipsos  ex  alienis  false  et  superbe 
extollerent.  Qui  enim  abscondunt  thesaurum  Domini, 
ut  dictam  racionem  eius  celent,  sunt  Dei  proditores  et 
luciferini  falsissimi,  20 

Prima  istarum   donacionum   est  prophecia  de  futuris, 
preteritis  vel  occultis  ad  tidem  catholicam  pertinentibus 
(a  prophecia  enim  originatur  rides),   et  iuvant  se  mutuo 
communiter.     Nam   Moyses    nunquam    prophetasset    ar- 
chana  fidei  de  mundi  inicio,  nisi  a  Deo  hoc  prophetice  25 
habviisset,     et    conformiter    sancta    Elisabeth    fidem    de 
presenti   de   matre  Domini  nunciasset.   Et  breviter  omnes 
prophete   legis   nove   vel   veteris   numquam    aliter    affir- 
maciones  de  future  vel  negaciones  aliquas  cognovissent 
et   specialiter  de  illis  que    excedunt  ingenium    naturale.  3o 
Omnis    enim    viatoris    noticia    fit    a   Deo,    ergo  |  multo  ^^\ 
magis     superhabundans     noticia     que     excedit     limites   ^' 
naturales.     Et    in    omnibus    istis    Christus    qui    est    Dei 
patris  sapiencia  illuminat  miraculose  quodammodo  illu- 
stratos.  Illas  itaque  prophecias,  cum  donantur  ut  publicate  35 
prosint    ecclesie,     debent    illuminati    constanter    populo 
dimulgare.    Et    ista    racio    movebat    prophetas    in  veteri 


i5.  Cod.:  iiccipericiil.      ly.  Cod.:  cclaiit.       21.  In  marg. :  1.       22.  vel; 
adde:  presentibus.        26    Recte:  nee  conformiter. 

5.   Cf.  Wyclifs   Sermons,   ed.  by  Arnold,   II,   pag.  246 — 249. 
Dominica  II  post  Octavas  Epiphaniae.  21.  Cf.  Sermones  I,  19 

33,  34.  Cf.  supra  pag.  82,  1.  9. 


SERMO  XII.]  TERTIA  PARS.  8^ 

lege  usque  ad  mortem  verbii  Domini  publicare  et  mo- 
verent  nostros  presbyteros  quantumcunquc  mundo  sim- 
plices  intrepide  predicare.  Et  hinc  dixerunt  apostoli 
Act.  IV",  20  quod  7ion  possunius  que  audivimus  et  vi- 
5  dinius  non  loqiii.  Nichil  enim  magis  necessitat  ad  opus 
quam   impulsus   Spiritus  in   anima   fideli. 

Secunda     donacio     est    ministerhnn     sive    laicale    sive     2.  Ministry. 
ecclesiasticum  datvmi  fideli  ex  impulsu  Spiritus  ministranti, 
ut    patet    de     sacerdotibus     fideliter     sacramenta     mini- 

lo^strantibus  et  breviter  de  quibuscunque  ministris  ecclesic 
in  officio  suo  rite  ministrantibus.  Et  condempnantur 
hie  symoniaci,  iudices  falsi  et  causidici  sive  iuridici 
iusticie  venditores.  Omnes  enim  tales  cum  eis  similibus 
vendunt  Christum   in  multis  casibus  dampnabilius   quam 

if>  Judas  Scarioth. 

Tertia  donacio    est    officium    edocentis,     et  specialiter    3.  Teaching. 

evangelizacio;    res  est  privata    informacio   vel   scolastica 

dogmatizacio,   et  primam   earum   vocat  Apostolus  donum  4-  E.\liortation. 

illius  qui  docet  in  doctrina  et  secundam  vocat  donum  illius 

20  qui   exhortatur   in    exhortando.    Et   videtur    multis    quod  These  should 
,  ,  .  ■  .  •  -1  not  be  sold. 

vendentes  hoc  donum  vite  necessitatem  exigentibus  .... 

Et  quoad  terciam  de  doctoribus  qui  in  studiis  generalibus 

coUigunt    pecunias    de    suis    scolaribus,    de    quibus    sunt 

tradiciones    edite    tamquam    leges.     Et    utinam    statuta 

25  talia  destructa  forent,  cum  tam  legem  Dei  dampnificant 

quam   fautores   et  consencientes   condempnant.  5.  Alms  giving, 

„.  ,.  ,.  ,  .  .  .  which  must  be 

Qumta     donacio     est     corporaliter    elemosmantis    qui  without  thought 

tribuit    egentibus    bona    fortune    in  simplicitate,   hoc    est,      °reward'^ 

sine  plica  duplicitatis  retribucionem   a   Domino   et  tem- 

3o  poralem  retribucionem  angulariter  implicantis.  Qui  enim 
dat  hec  temporalia  propter  lucrum  retribucionis  mun- 
dane vel  vane  glorie,  sicut  non  habet  oculum  simplicem 
sed  includit  angulum  tribuendo,  ut  inmiscet  racionem 
tam    inconsonam,     ita     hie    recipit    niercedem    suam    (ut 

35  dicit  Christus  Matthei  VF,  2).  Veritas  enim  requirit  in 
tribuente  tali  sui  ipsius  simplicem  racionem,  quia  du- 
plicitas  totum  inficit,  sicut  unum  peccatum  tota  opera 
bona  de  genere  comitancia  quoad  meritum  mortificat 
et  deturpat.  Et  super   ista  racione  dependet  mandatum 

40  Christi  Luce  XIV° :  Cum  facis  elemosinam  etc.  cum 
multis  similitudinibus. 


4.  In  marg. :  Act.  IV".  7.  In  marg. :  2.  16.  Cod.:  Secunda  dona- 
cio. 21.  In  lioc  sermone  aliquot  partes  excidisse  apparet.  40.  Rectc: 
Matthei  VI",  2. 


go  jbfiANNIS  WYCLIK  SERMONUM       [SERMO  XIl. 

6.  Spiritual  Sexta    donacio     est     curati    spiritualis    qui    preest    in 

'"°'  sollkifudine  tamquam  pastor  fideliter  custodiens   gregem 

suum.  Deus  enim  adintra  hunc  educat  et  pastor  facit 
fideliter  quod  pertinet  suo  officio.  Quod  si  tota  sollici- 
tudo  sit  ad  spoliacionem  et  indebitam  tonsionem  ovium,  5 
quis  est  mercenarius  magis  dampnabilis?  Et  hoc  in  ea 
proporcione  in  qua  anime  beatificande  pociores  sunt 
omnibus.  Sed  secundum  leges  humanas  quas  non  licet 
inficere  negligentes  in  custodia  ovium  sunt  graviter 
puniendi,  ergo  multo  magis  negligentes  in  custodia  lo 
ovium  Jesu   Christi. 

7.  Showing  Septima  donacio   est  illius   qui  miseretur  in  hilaritate, 
cheerliiMv.      hoc    est,    qui     hilariter    compatitur    oppressis    cffectuali 

misericordia    adiuvando,  non  austeritate  vu.ltus  aut  ver- 

borum   amplius   desolando;   et  ad  hoc  valet  attencio  qua-  i5 

tuordecim  operum  misericordie  (de  quibus  dicitur  parte 

prima).     Et    omnia    ista    officia    ordinantur    a    Deo,    ut 

singula  membra  ecclesie  prosint  singulis.  Tantum   enim 

vel    plus    prosunt    indigentes    potentibus    atque    divitibus 

rccipiendo    eorum    suffragium,    quanto    non  prosunt  po-  20 

tentes    aut  divites    oppressos    aut    pauperes    adiuvando. 

Deus    enim    potens   utrique,    ut    modo    suo    prosint    sibi 

altrinsecus,     limitat     statum     suum.      Ideo     in     utroque 

membro  debet  caveri  improperans  et  indignans  superbia. 

jMembrvim    enim    humani    corporis    non    improperat    vel  25 

indignatur  alteri,    licet  a   ministerio   suo   adiuvante   defi- 

ciat.   Talia  enim   septem   officia  habent  membra  humani 

corporis;  virtus    perpetua    precognoscit    futura   mala  vel 

bona,     cum     prophetat    naturaliter    homini    desiderabile 

The  ■^'cl  fugibile  alimentum.   Stomachus  tamquam  cocus  uni-  3a 

corresponding;  yersalis  ministrat  alimentum   omnibus   membris  sequen- 
seven  ofhces  in    .  ...  ^ 

the  human     tibus,    epar    docet    in    digestione    secunda    purum    san- 

guinem   dividere  ab   impuro,   cor  exhortatur  spiritum   et 

sanguinem    moveri    ad    membra,    et    quinto    alimentum 

roridum   tribuit  membris  |  glutinatum    eis  per   cambium      oj 

sue    forme,    caput    cum    sensibus    preest  regendo   corpus 

quoad    extrinseca,      et     ultimo    virtus    regitiva    corporis 

facit     omne     membrum    compati    alteri    leso    (ut    docet 

Apostolus    I   Cor.   XIF).     Et    ilium    ordinem    naturalem 

creditur  Apostolum  in  isto  septenario  intendisse.  40 


i5.  Cod.:  hoc  videlicet.        ly.  Cod.:  in  gentes. 

17.  Cf.  Serm.  Partem  I,  pag,  248,  259  et  sec^q. 


bodv. 


SERMO  XII.]  TKRTIA  PARS.  9  ^ 

Consequcntcr    dcclarat   Apostolus     quibus    vcstimcnlis        Twenty 
spiritualibus     vel     donis     predicli     septem     ofticiarii     et    "giVl^^'wHh'^ 
corum    ministri    debent    indui.    Et   primo    omnium    dicit     which  those 

...  .  should    PC 

quod  necessaria    est  illis   dileccio  sine  simulacione.    Quid     indued  who 
.  ,  s  ^  •  1     •  1      •  fnlfil  these 

0  (rogo)     est     necessanus     membris     ecclesie     quam     vera        offices. 

caritas?  Nam   sine  ilia  non  sunt  membra  ecclesie  sed  in '-.Love  without 

.     .    dissimulation, 
se     divisi     et     per     consequens     mxta     verbum     Christi 

Luce  XI",  1 7  finaliter  desolandum.     Nichil    enim    cercius 

quam   quod   ecclesia   et  omne    totum   habet  robur  a  suis 

lopartibus  coniunctis.  Si  ergo  mia  pars  repugnat  alteri 
ipsam  impediens,  necesse  est  quod  robur  tocius  de  tanto 
diminuatur  et  finaliter  dissolvatur.  Oportet  ergo  quod 
sit  vera  dileccio  excludens  simulacionem  atque  ypocrisim, 
et    per    consequens     oportet     quod    ilia    dileccio    sit    in 

1 5  Christo,  amando  Christum  concorditer  ac  principalitcr 
et  omnia  eius  membra  secundum  racionem  qua  afTec- 
tualiter  ipsum  amant.  Si  enim  ipsum  amamus  et  pro- 
ximos  secundum  racionem  qua  faciunt  nobis  privatum 
commodum,    necesse    est    quod    amores     sint    contrarii, 

2o  sicut  contrariantur  privata  commoda  affectata,  et  per 
consequens  deficiente  vero  fundamento  oportet  quod 
sit  falsa  dileccio  superlata.  Et  cum  Deus  caritas  est, 
talis  (quantum  in  ipso  est)  falsificat  ymaginem  Trinitatis. 
Aristoteles  tamen  philosophus  ethnicus  dicit  VIII°   Ethi- 

25  corum  quod  scelestius  est  falsificare  amiciciam  quam 
monetam.  Simulata  namque  dileccio  que  non  est  dileccio 
confundit  ecclesiam  et  est  inseparabiliter  in  istis  privatis 
ordinibus  atque  sectis,  quia  caritate  non  querente  que 
sua    sunt   necessitantur    privatam    proprietatem    appeterc 

3o  et  per   consequens   esse  contrarii   caritati. 

Sed    secundo    oportet    arma    fidelium    discrete    indui.  2.  Abhorrence 
Nam    pro    tempore   viacionis    membra   diaboli    cum    suis 
vestibus   cum   ecclesia  sunt  commixta.   Ideo  oportet  quod 
fideles    odiant    malum    culpe,   quod    est   vestis    commixta 

35  membrorum  diaboli,  et  cum  hoc  malum  non  poterit 
per  se  esse  sed  requirit  fundacionem  in  bono  positivo, 
necesse  est  quod  natura  tali  malicie  subiecta  in  Domino 
diligatur,  sic  quod  Dei  filius  habeat  in  quo  Christum 
diligat  et  satis  spissim   in  quo  peccatum   odiat. 

16.  Cod.:  quam.  24.  In  marg. :  Aristoteles.  3t.  In  marg. :  2. 

3f).  Cod. :  peccati. 

4.  Rom.  XII,  9.        34.  Aristoteles  Eth.  Nicom.  ii65b,  10 — 13. 
28.  Phil,  II,  21. 


92  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  Xll. 

3.  Adherence        Tercia    vestis    est    bono    virtiitis    adhesio.     Gum    enim 
to  good.       habita    sit    boni    a    malo    distinccio    et    mali    refutacio, 
necessc  est  ut  sequatur  boni  adiiesio,   cum  nemo  potest 
esse    neuter  ad    hec  duo.    Gum    itaque  virtus   sit  per  so 
bona,    excludens   omne  malum  peccati,   patet  in  quanto  5 
Ghristi   fidelis  debet  adherere  sibi,   nam   ex  glutino  con- 
suetudinis  virtutis   potenter   excluditur   peccatum  et  per 
consequens  eius  pena. 
4.  Love  to  each       Quarta   vestis    est    ut  dileccionem    non  solum   in  actu 
Tn  Yct"biit°i'n'^  habeamus    exuti   illam    in   vespere,    sed    in    habitu    sem-  10 
habit.         piterno,    quia   caritas   non    excidit;    ideo    dicit  Apostolus 
caritate    fraternkatis    invicem    diligentes.     Garitas     enim 
communiter   sonat    in    habitum,    sed    dileccio    in    actum, 
llli    autem  vere   diligunt  caritatem  fraternitatis  qui   dili- 
gunt     ordinacionem    Ghristi     servare     in    ecclesia,     cum  ib 
eius  destruccio  et  rituum  privatorum  induccio  Christiana 
sit    seminarium    invidie    et    extinccio    caritatis.     Et    hinc 
primo     signanter    dicitur:    Ecce    qitam    bonmn    et    qiiam 
iocundimi    habitare  fratres    in    itniim.    Debet    enim    pure 
obscrvari    Christiana    religio    tamquam     unguentum    de-  20 
scendens  a   capite   ecclesie  vel  cathena   aurea  per   quam 
cuncti  fideles  debent  esse  in  Domino  cathenati. 
5.  Humihty,         Quinta  vestis   est  ut  cuncti  viantes  fratres   suos   humi- 
^^^to'honmfr"'*  ^^^'^^   venerantur.     Per    hoc    enim    fovetur    caritas    inter 
others.        membra    ecclesie    sed   istam    vestem    violenter    dilaniant  25 
prelacia  cesarea  et  ritus  seculi.    Nam  prelatus  cesareus 
de  subdito   meliori   quoad  Deum   communiter  dedignatur 
Prelates       nee  solum  appropriat  sibi  honorem  negando  reciprocum, 
demand       g^^^j     profundat     se     diabolice     in     modo     honoris    quem 

honour,  but  tail  -t^  .....  .  . 

in  returninf^  it.  tamquam  alter  Deus  exigit  sibi  impendi  tam  verbis  3o 
quam  ad  mundum;  non  tamen  oportet  quod  vocet 
eundem  reverendissinnivi  sive  beatisshnuni,  nee  oportet 
quod  faciat  sibi  genuflexionem  vel  mundanam  incli- 
nacionem  nee  oportet  quod  det  sibi  fructus  temporalium 
vel  apportet  sibi  atum  vel  equum  altum,  sed  tantum  in  35 
diflferencia  signorum  reputet  ipsum  habere  alicuius  boni 
cxcellenciam  quoad  Deum ;  cvtm  enim  de  quolibet  membro 
ecclesie  quoad  aliquam  perfeccionem  virtutis  non  est 
inventus    similis    illi    et    honor    sit    premium  virtutis    se- 

I.  In  marg. :  3.  6.  Cod.:  visu  tidelis.  i).  In  marg. :  4.  12.  Cod.: 
caritatem.  23.  In  marg.:  5.  25.  Cod.:  delaniant.  35.  atum;  sic  in 
cod.  an  argentum  (a'""")?  ib.  cod.:  Sed  cum  in. 

II.  I.  Cor.  XIII,  8.  12.  Rom.  XIII,  10.  j8.  Psalm. 
CXXXII,  I. 


SERMO  XTI.]  TKRTIA  PARS.  qS 

eundum     philosophos,     patet    quam     racionalis     est    lex 
Christi  quod    membra    eius   debent  sese  reciproce  vene- 

%i  rari.  Unde  credo  quod  |  iste  honor  apostolicus  nunquam 

fuisset    in    sua   generalitate    sic   extinctus,    nisi   per  dota- 

S  cionem    succrevissent    invidia    et    indignacio    prelatorum. 

Sexta  vestis   est  quod  ofticiarii  ecclesie  »o«  pigrhentur     6.  Unsloth- 
sollicite  ad  edificacionem  ecclesie  in  suo  officio  alternare;         u  ne^s. 
et     cum     non    sit    prelatorum     officium    sic    congregare 
pecunias  sive  dominia  et  cum  illis  conferare  sibi  seculum 

lovel  ad  mundanam  reverenciam  aspirare  sed  istis  con- 
temptis  humiliter  evangelizare,  patet  quantam  sollicitu- 
dinem  darent  ad  primum  fugiendum  et  aliud  exequendum. 
Sed  Jordanis  conversiis  est  retrorsum,  cum  in  secundo 
non  sint  pigri  sed  ipsum   simpliciter  omittentes  et  totam 

i5  soUicitudinem  dant  ad  primum. 

Septima   autem   vestis   est   quod   partes    ecclesie    sint  7.  Fervour  in 
spiritu  ferventes;  cum   enim  pigricia  debet   expelli    iuxta         ^'^'"  ' 
vestem    proximam,    sequens    est    quod    ministri    Christi 
sint  in    suo   ministerio  fervidi,    quia    aliter  extingueretur 

20  in  eis  caritas;  non  tamen  debent  fervere  circa  tempo- 
ralia  vel  mundana  sed  circa  bona  spiritualia,  que  ad 
honorem  Dei  et  utilitatem  ecclesie  redundarent;  ideo 
signanter  dicit  Apostolus   quod  sint  spiritu  ferventes. 

Octava  vestis   est   quod  sint  Domino  servientes.    Qiiid-  f^-  Serving  the 

25  quid  enim  fidelis  fecerit  debet  intencione  finali  Domino 
deservire,  ut  docet  Apostolus  de  servis  servientibus  suo 
domino  temporali.  Ideo  absit  quod  in  loco  istius  ser- 
vitutis  serviamus  carni,  diabolo  sive  mundo;  et  istum 
moduni  serviendi  diminuit   cesarea    prelacia.    Numquam 

3o  enim  aliter  extraherent  tot  clericos  eciam  curatos  a 
servitute  Dei  in  suis  ecclesiis  et  exigerent  ab  eis  in 
suis  domibus  cesarias  servitutes.  Satis  quidem  fuisset 
quod  ante  istam  dotacionem  seculares  domini  traxerunt 
ministros    suos    a   servitute  Dei   ad    sibi    seculariter    ser- 

35  viendum.  Sed  dominium  inductum  in  clero  et  diminucio 
secularis  dominii  servicium  Dei  diminuunt  et  diabolice 
sese  augent. 

Nona   vestis    est  quod    ministri  ecclesie    sint  spe  gau-  q.  Rejoicing  in 
dentes;     oportet     enim     quod     servicium     habeat     spem  ^^' 

40  remuneracionis  proporcionalem  consequentem.  Ideo  sicut 

2.  Cod.:  sese  recipere.         6.  In  m.nrg. :  6.         9.  Rectius:  confederare 
sive  conservare.       16.  In  marg. :  7.       ;!4.  In  marg. :  S.       3S.  In  marg.:  y. 

1 3.  Psalm.  CXIII,  3.         24.  Rom.  XIF,  11.         38    ib.  12. 


94  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XII. 

servientes  mundo  sive  diabolo,  dimisso  servicio  Dei, 
possunt  esse  desperacione  dolentes  cum  inevitabiliter 
retribucio  eorum  finalis  sit  penalitas  atque  dolor,  sic 
servientes  Deo  debent  esse  de  spe  sui  finalis  premii 
Ground  for  condicionis  opposite  congaudentes.  Sicut  enim  servicium  5 
joy.  factum  mundo  sive  diabolo  habet  dileccionis  quandam 
pruriginem  comitantem  et  finem  condicionis  opposite, 
sic  servicium  factum  Deo  habet  contra  quendam  animi 
gemitum  comitantem  et  in  fine  dileccionem  finalis 
gaudii  consequentem.  Unde  Apostolus  ....  Nos  ipsi  lo 
primicias  spiritus  habentes  intra  nos  gemimiis,  et  Psalmo  .... 
Euntes  ibant  et  flebant  mittentes  seniina  sua.  Venientes 
autem  venient  cum  exultacione  portantes  manipulos  suos; 
et  sic  ex  fide  scripture  debemus  serviendo  Domino  spe 
gaudere.  i5 

10.  Patience  in  Et  ex  istis  sequitur  decima  vestis  quod  fideles  viantes 
debent  esse  in  tribulacione  pacientes.  Cum  enim  ex 
dictis  debent  gaudere  de  premio  et  maior  fructuosa 
tribulacio  infert  mains  premium,  debent  esse  in  tribu- 
lacionibus  eciam  auctis  cum  gaudio  pacientes.  Sed  oportet  20 
in  paciencia  ista  attendere  quod  non  inferatur  propter 
factam  iniuriam  vel  peccatum  sed  propter  defensionem 
iusticie  in  causa  Dei;  quod  si  propter  perpetratum 
facinus  tribulacio  inferatur,  adhuc  Deus  ex  sua  miseri- 
cordia  pacientem  humiliter  condonat  et  premiat  in  2? 
beatitudine  tamquam  repertum   finaliter  in  suo  servicio. 

H.  Continual  Undecima  vestis  est  continua  oracio.  Cum  enim  non 
possumus  ordinate  istas  vestes  induere  sine  speciali 
Dei  informacione,  patet  quod  necessarium  est  continue 
petere  divinum  suffragium.  Ideo  dicit  Apostolus  quod  3o 
debemus  orare  sine  intermissione.  Quicunque  enim  in 
quocunque  ministerio  Deo  ordinate  serviverit  bene  orat; 
nee  mirum  de  contextu  subtilitatis  verborum  Apostoli, 
quia  omnes  dicte  vestes  sunt  conclusiones  pulcherrime 
ex  fide  demonstrabiles  et  instancias  oppositas  facile  est  35 
fidelem   tollere. 

Arguunt  enim  quo4  debemus  tribulantes  nos  diligere 
et  pro  ipsis  tamquam  benefactoribus  exorare,  quod 
verum    est,    cum    aliter    Christus    non    vocasset   Judam 


10.  Apostolus:  sequitur  lacuna.       11.  Psalmo  sequitur  lacuna.      27.  In 
inarg. :  a.        3j.  In  marg. :  a. 

10.  Rom.  VIII,  33.        12.  P.salm.  CXXV,  6.       17.  Rom.  XII,  12. 
27.   Rom.   XII,  12:    Orathmi  institutes.         3i.  I.  Thess.  V,  17. 


prayer. 


SERMO  XII.]  TERTIA  PARS.  9 5 

amicum   hec    pro    suis    cruciatoribus   exorasset.    Secundo  We  are  not  to 
arguunt,    quod    cum    sit    bonum    et    gaudiosum    homini      tnbuiatfon 
r-  ,  tribulari,    homo    eius    maioritatem    appeleret    sine     fine,  ^"'^  ni"*^  pray 

rol.        .  '  .  ...  I    ,     ^  .    .  .      ,  '       against  the 

2^.8"=  quia  semper  eius  maioritas  roret  |  hommi  magis  bonum.  devil's  wiles. 
5  In  isto  dicitur  quod  in  tribulacione  tali  sunt  multa,  ut 
passiva  tribulacio  tribulati,  et  de  ista,  cum  in  paciencia 
accepta  fuerit,  indubie  est  gaudendum.  Sic  enim  homo 
gaudet  armorum  propter  spem  sequentis  mundane  glorie 
acucius    tribulatus.     Quanto    magis    fidelis    in    causa   Dei 

lo  de  maiori  premio  magis  certus?  Ideo  dicit  Jacobus 
primo  capitulo:  Omne  gaudium  existimate,  aim  in  temp- 
taciones  varias  incideritis ;  sed  quia  mente  est,  tribula- 
cionuni  huiusmodi  finem  habere,  quia  ad  ultimum  ter- 
minari    ad    mortem,    ideo    patet    quod    facta  ....    (ut 

1 3  valet  verbum  cum  bene  concluditur),  quam  diu  datur 
occasio  tribulandi,  passive  eciam  usque  ad  mortem, 
debet  homo  cum  gaudio  illam  pati  et  dolere  de  tribu- 
lancia  et  per  consequens  non  prudenter  ad  tribulacionem 
propriam  irritare.    Verumptamen    eo  ipso  quo   maiorem 

2o  tribulacionem  virtuose  tulerit  foret  ilia  sibi  melior  qua- 
libet  parte  sua.  Et  quia  in  ista  materia  fallere  potest 
diabolus,  necessitamur  instare  oracioni  et  informacioni 
infallibili  Dei  nostri. 

Duodecima  vestis   est  compaciencia   necessitatibus  sane- 12.  Compassion 

2  5  toriim.   Cum   enim  fratres  nostri  necessitentur  ex  repug-    nece'ssities  of 
nacione  quomodolibet  tribulari,    debemus   ex   condicione     '•'<-'  Saints. 
caritatis  eis   compati,   dolentes   de   causa  et    tribulacione 
secundum    racionem    qua    ex    infecta   radice    producitur. 
Et  sic  debemus  de  eodem   gaudere   et  dolere  secundum 

3o  disparem  racionem;  et  hinc  Apostolus  ad  Corinthos: 
Quis  injinnatur  et  ego  non  infirmor?  Qiiis  scandali:^atur 
et  ego  non  iiror?  Quod  si  sumus  sic  cotnpacientes  tri- 
bulacionibus  sanctorum,  non  dubium  quin  communicabimus 
bonis    suis,     Deus    enim     est    pronior    ad    premiandum 

35  propter  participium  meritorum  quam  ad  puniendum 
cum   merore  tribulatorum. 

Tercia    decima    vestis     est    hospitalitas   sanctorum    in  i3.  Hospitality. 
tribulacione  viancium.   Cum  enim  debemus  necessitatibus 


I.  Cod.:  exorare;  ib.  In  marg. :  b.  2.  Cod.:  Cum  sint.  12.  mente: 
ita  cod.  14.  facta;  sequitnr  lacuna;  Adde:  tribulacione.  17.  Cod.: 
dolore.      24.  In  marg.:  12.      3o.  Corinthos;  scil.  dicit.      37.  In  marg.:  li. 

II.  Jacob!  1,2.  24.  Rom.  XII,  i3:  necessitatibus  sanctorum 
communicantes.         3i.  II.  Cor.  X(,  29. 


gfi  JOHANNIS  WYGF.IF  SERMONUM        [SERMO  XIT. 

eorum,  et  ipsi  sunt  hospites  peregrini  in  terris  pro 
amore  Christi,  patet  ex  evangelio  Matthei  XXV",  3  5 
quod  debemus  ipsos  in  domum  colligere  vel  iuvare. 
Sed  in  isto  opoi'tet  cavere  de  discipulis  Antichristi. 
14.  Blessing  Quarta  decima  vestis  auteni  est  quod  homo  benedicat  5 
persecutors.  ^^^-^  persequentibus,  ad  quod  necessitat  racio,  cum  ini- 
mici  huiusmodi  lucrifaciunt  persecuto  et  secundum 
racionem  illam  vocantur  amici  a  Domino,  quia  ad 
Rom.  VIIF,  28  timentibus  Deum  omnia  cooperantiir  in 
bonum.  10 

i5.  Blessing  and  Ideo  decima  quinta  vestis  mandat:  Benedicite  et  no- 
uot  cursing.  ^-^^  maledicere.  Nam  virtute  benediccionis  augetur  pre- 
mium et  malediccione  non  maioratur  sed  tollitur  et 
per  consequens  non  mitigatur  sed  ad  deterius  irritatur. 
Ideo  vulgariter  dicunt  fideles  quod  tres  sunt  leges  in  i5 
parte  contrarie,  prima  qua  redditur  malum  pro  bono 
et  hec  est  diabolica,  secunda  qua  redditur  bonum  pro 
bono  et  malum  pro  malo  et  hec  est  ethnica  et  humana, 
tercia  qvia  regulariter  redditur  bonum  pro  malo  et  hec 
est  invincibilis  et  divina.  20 

16.  Rejoicing        Sexta    decima    vestis    est    quod    debemus    gaudere    in 
^^'^  rei'oice.^^^   Donwio  cum  pudice  gaudentibus,  et  septima  decima  quod 

17.  Weeping    Jebemus  flere  cum  flentibus,  quia  cum  debemus  membris 
■with  them  that         .  /  •     •       , 

weep.         Dei    coniormari    m    bono,    patet    quod    utraque   pars    ex 

vi     communicacionis    sanctorum;     quamvis    autem    non  2  5 
prompta  sit  nobis  effusio  corporalium  lacrimarum,  tamen 
in    promptis   habemus   fletum  interioris  hominis,   qui  fit 
ex  vera  compassione  quam  misericors  adhibet  tribulatis. 

18.  Being  of        Decima   octava    vestis  est  quod  cuncti   fideles  viantes 
TaclTother"    ^^^^    concordes    in    animo    id    ipsum    invicem    sencientes.  3o 

Quamvis  enim  necessitemur  quoad  nos  ipsos  in  principio 

sentire  discorditer,  tamen  debemus   ascendere  quousque 

habuerimus    primum    principium    omnino    immobile,    et 

sue   voluntati    ac    ordinacioni    debemus    simpliciter    sub- 

iacere.    Et  tunc  sentimiis  id  ipsum  invicem  et  raeremur.  35 

19.  Not  minding      Unde    decima    nona    vestis    est    quod    simus    non    alta 
high  things,  .  u •  •     ^  j- 

sapientes  zelo  superbie,  quia  tunc  non  ascendimus  primo 
principio  conformandi  et  per  consequens,  dum  ipsum 
non  sapuimus,    insipidum    est  et   demeritorium  quicquid 

I.  eorum  scil.:  succurrerc.  5.  In  marg.:  14.  11.  In  marg. :  i3. 

16—19.  I"  marg.:  a,  h,  c.  21,  22.  In  marg.:  16,  17.  28.  Cod.:  tribu- 
lantis.        29.  In  marg.:  iS.        3o.  Cod.:  in  invicem.         36.  In  marg.:  19. 

5.  Rom.  XII,  14.         II,  12.  ib.  21.  ib.  i5.         3o.  ib.  16. 


SERMO  XIII.  TERTIA  PARS. 


97 


hie  agimus.   Et  ita   ultima  vestis   est  quod  debemus   tarn  20.  Consenting 
modis  quam   personis   humilibus   consentire.    Tunc   enim      ^°hurnblV^ 
disponimur    ut    Dei    beneplacito     conformemur    et    cum 
Deus  humilibus  dat  graciam  nobis  ipsam,  ut  instruamur 
5  in  mediis  et  in   finem   ultimum   beatifice   elevemur. 

SERMO  XIII. 

Nolite  esse  prudentes  apiid  vosmet  ipsos.KdRom.X\\°,\6.  Ten  condition? 
P^^l  In  ista  epistola  immediate  sequente  post  proximam  ^^i^the" world. "^ 
j^g**  in   capitulo  XII°   ad  Romanos   docet  |  Apostolus   gentiles 

10  et    in    eis    cunctos    fideles    decern    condiciones  laudabiles 
secundum    quas    debent    in    seculo    conversari.     Primam 
autem    exprimit    sub    hiis    verbis:    Nolite    esse   prudentes     i.  To  shun 
apud    vosmet    ipsos.    Ista    autem    astucia    qua    mundanus  ®^'"*"  cunning, 
machinatur  malum  contra  proximum  peccatum  commis- 

1 5  sum  est  periculosissimum  inter  seculariter  conversantes,  in 
tantum  quod  mundanus  reputatur  indigne  vivere,  nisi 
habuerit  istam  astuciam,  ideo  vocatur  communiter  pru- 
dencia  personalis;  et  Apostolus  vocat  eam  prudenciam 
apud    homines.    Sed    indubie    non    est    prudencia    apud 

20  Deum,  cum  non  sit  virtus  sed  vicium  destruens  caritatem. 

Dicitur  enim  communiter  apud  regnicolas  quod  debent 

festinanter   invadere    regna    alia,    ne    sibi  noceant  in  fu- 

turum,    sicut    et    habens    proximum    suum  suspectum   de 

futura     malicia     prevenit     malum     alteri    iniuste     sepius 

25  machinando.  Et  ista  vocatur  mundana  prudencia  quam 
Paulus  prohibet   et  in  ipso   Deus. 

Ex    ista    autem    radice    duo    pululant  secundum    excu-  2.  Not  to  render 
sacionem    iustificatam    communiter  apud  mundum   quod    *^^'    °'  ^^* ' 
homo    inahan    pro    malo    reddat.    Et    contra    doctrinam 

3o  priorem  nunquam   bonum   pro   raalo,  quod  venenum   per 
multas    evidencias    potest    tolli,     primo    quod    Deus     ex 
irracionabilitate   operis  non  potest   nisi  bonum  pro  malo 
reddere,     igitur    cum     omnis     christianus    tenetur    sequi  Ort'ence  against 
Christum    Deum    et    hominem,    niillus    christianus    debet    pmiisiinient.* 

35  malum  pro  malo  reddere.  Ergo  cum  Christus  propter 
huius    condicionis    raaliciam    hoc    non    potest    (si    enim 

I.  In  marg. :  20.  4.  graciam;  liic  aliqua  desunt:  sic  c;t  nobis.  11.  lu 
marg. ;  Nota.  14.  Cod.:  qua  proximum.  i5.  est;  cod.:  et.  17.  In 
cod.:  communiter  twice.  21.  Opinio  bellorum.  27.  In  marg.:  iJubia. 
3o.  In  marg. :  i. 

6.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  11,  pag.  249 — 25i. 
Dominica    tenia    post  Octavas  Kpiphaniae.  2C).   Rom.  Xlf,  17. 


98  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM       [SERMO  XIII. 

aliquis  tribuit  IDeo  malum,  tunc  peccat  offendendo  ipsum, 

and  in  omitting  et    per    consequens    Deus    ex    sua    iusticia    retribuit   sibi 

^wmild'return    penam),  et  cum  ilia  pena  sit  iusta  et  bona  eciam  pacienti 

evil  for  evil,    (ut  hic  supponitur),  patet  conclusio.  Deus  enim  non  potest 

se    continere    cum    isto    peccato    ne   puniat,     sed    si    hoc  5 

faceret   omittendo   iusticiam,   malum   pro  malo   redderet. 

In  returning         Item,   quicunque   malum  pro    malo    reddiderit    hostem 

exaspei-ates'his  "^^  maius   malum   exasperat  et  se  ipsura   a   bono    meriti 

adversary,      apud   Deum    dampnificat;    cum  nemo   debet  hanc  legem 

maledictam    implere.     Assumptum     patet    ex    hoc    quod  lo 
nemo  habet  occasionem  vel   evidenciam  probabilem  no- 
cendi    proximo,    nisi    propter    iniuriam    quam    proximus 
sibi   infert;    augmentata   ergo   vel  innovata   iniuria  inno- 
vatur  occasio   plus  nocendi.   Unde    audenter  assero  quod 
as  is  instanced  nunquam   inter  regnum  Anglie   et  Francie  fuisset  bellum  i5 
^"betwe'en' "^     ^^'^^    ^^^^    continuatum    nisi    propter    iniurias    altrinsecus 
England  and    innovatas;     peccant     ergo     clerici     et     prelati     utriusque 
regni    qui    plane    et    aspere    non    predicant   istam   fidem. 
Et    quoad    secundam    partem    assumpti    patet  quod    ex 
omissione    fidei    istius    practice    amittit    fidelis    meritum  20 
tribulacionis,    quod   foret    sibi    prestancius    quam    omnia 
bona   temporalia   huius   mundi. 
Forgiveness         Item,     finis     optimus     ex     reddicione     mali     reciproca 
brings  better    foret  vindicacio  propria  vel  miticacio,   ne  hostis  inferat 

results  than  _  '       *^  .  o  ) 

retaliation,  maius  malum,  sed  finis  necessario  sequens  ex  lege  Apo-  2  5 
stoli  est  prestancior  isto  fine;  ergo  stultum  foret  et 
diabolicum  legem  priorem  admittere  et  legern  secundam 
dimittere.  Supposita  maiori  minor  ostenditur:  NuUus 
(inquam)  dubitat  quin  melius  foret  ad  beatitudinem 
committere  in  manus  Dei  vindictam  quam  viantem  in  3o 
persona  propria  vindicare.  Unde  Christus  nunquam 
in  persona  propria  se  vindicavit  humanitus  sed  secundum 
pacienciam  que  fuit  infallibilis  passus  fuit,   ymmo  videtur 

Vengeance     vindicanciam   talem   in   servis  Christi  sapere   manifestam 
belongs  to  God.  blasfemiam,     cum    ex    fide    Deo    sit    proprium     finaliter  35 
vindicare    a    quo    non    potest    deficere.     Et    si    obicitur 
quod    leges    humane    et   divine  que  sonant  in  vindictam 

True  law  is    tunc     omnino     deficerent,     patet    quod     lex    talis    quam 
^"'^-         oportet   concedere   esse  Deum   sic  vindicat,  non  persona 

hominis   ita  passa,   et   exhinc   dictum   est  quod   luciferina  40 
foret  superbia   dimissa   Dei    vindicta    christianum    taliter 

7.  In  marg. :  2;  ib.  Cod.:  redderit.  g.  Cod.:  quod  cum.  16.  Cod.: 
continuum;  ib.  cod.:  altrincictis.  23.  In  marg.:  3.  3|.TIie  accusative 
after  'videtur'  is  used  in  Wyclif.        35.  Cod.:  ex  twice. 


SERMO  XTII.]  TKRTIA  PARS.  99 

vindicare.   Securitas   eciam   ex   hoc   patet   quod   impotens      Danger  of 
...  .         -i-^  ■  •^••1  retaliation, 

suum   mimicum   m  vindictam   propriani  nescit  si  in   hoc 

perdet    propriam    substanciam     atque    vitam,    sed    cum 

hoc    sepe    contingit,    reliquum    autem    suum    meriti   iioii 

5  potest    deficere,    patet  in    presumente  duplicitas   et  stul- 

ticia    utrobique.    Et    quantum    ad    pacem   confirmandam 

posterius  patet  quod   boni  retribucio   contra   malum   sta- 

biliret  pacem  in  Domino,   sed   oppressio  per  malum  vin- 

dicte    ad  tempus  posset  facere    invasores   dimittere,    sed 

lo  invalescente  parte  oppressa  (quod  est  in  manu  Domini) 

thesaurizat,    ut    post    crudclius    vindicetur.    Stulta    ergo 

foret  invasionis   causa  ubi   periret  securitas    boni  invasi- 

P  I  onis    et     supposita     eius     evacuacione    nesciretur    utrum 

o^q"  parti    invadenti  j  caderet    ad    profcctum.    Lex  ergo  cari- 

i5tatis  est  per  se  sufficiens   ad  gignendum- concordiam   et 

tam    pars    sibi    ipsi   contraria   quam    clericus   et  prelatus 

specialiter     in     hac    parte    fidem     negat    et    est    infideli 

deterior. 

Hanc     ergo     legem     debemus     studere,     addiscere     et        Bnty  of 

,  ...  ,     -I-  1    L    -^  keeping  in 

20  docere,  quia  m  ipsa  patet  tam  subtilitas  quam  salubritas   mind  tiie  law 
christiani    et    experiencia    expergefaciens    nos    ad    istam  "^  forgiveness, 
legem   attencius   publicandam  foret  certitude  qua  scimus 
secundum    legem    peccati    tam    invasores    quam    invasos 
altrinsecos    impediri.     Nam    communiter    dampnificatur 

25  pars  utraque  sed  specialiter  invasores.  lUe  ergo  foret 
infidelis  regi  et  regno  qui  videret  eos  cadere  in  hoc 
precipucium  et  non  (quantum  in  ipso  est)  a  periculo 
prohiberet.  Sed  ignorancia  fidei,  attencio  ad  bona  solum 
presencia  et  prurigo  ad  terrenam  gloriam  sunt  in  causa; 

3o  sed  non  dubium  quin  sic  ingratus  suis  domcsticis  sit 
proditor  l^eo   et  homini  et  pessimus  infidelis. 

Tercio     debemus    esse    providentes    bona    non    tantiim     3-  In  doing 
coram  Deo    sed   eciani    coram    omnibus    homimbits,    quia  good  to  others, 
debemus    tantum    prodesse    ecclesie   quantum  sufficimus, 

35  et  per  consequens  non  solum  quoad  nos  providere  de 
rectitudine  vie;  quod  fit  et  (illud  enim  quod  prodest 
uni  persone  ecclesie  virtute  spiritualitatis  prodest  et 
omnibus  corporaliter)  ab  omnibus  est  sentitum,  cum 
quedam    sit   distincta    sensacio    et   alia    sit   confusa.    Sed 


I.  impotens.  Rectiiis:  impetens.       14.  Cod.:  ad  perfectum.       20.  Cod. 
siibtiilitas.        22.  Cod.:  fore.        3G.  Cod.:  quod  fit  in. 

32.  Rom.   XII,  17. 


lOO  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XIII. 

isti    condicioni    repugnat    mutitas    et    zelus    ad   privatum 
commodum  vel  honorem. 

Et  quia  oriuntur  bellum   atque   contencio   ex  istorum 
carencia,   ideo   quarto    consvilit  expressius,    si  fieri  potest 
quod  ex  vobis  est,  cum  omnibus  hominibus  pacem  habentes.  5 
4.  Dutj'of     Nichil    enim    impediret    iuxta    dicta    talem    pacem    com- 
heariii!?^ private  j^-j^jj^eQ-,   j^igj   inpaciencia  propria    iniurie;    sed   illam    de- 
bemus   tollere.   Si   autem   extrinsecum    membrum   diaboli 
vult  quantumcunque  pacientes  proximos  infestare,  eadem 
est     medicina,     paciendo     inimicos     diligere;     et     tunc  10 
(quantum    in    nobis    est)  pacem   habemus   cum   hostibus, 
cum  facti  sunt  nobis  amici  atque   benefici.   Et  quantum- 
cunque   viantes    distiterint,   ex  vi    communionis   fidelium 
nobis    prosunt;    quod    si  rebellamus    et  irritamus   hostes 
ad    pungnam,    in   nobis    est  causa    quare  pax  inter  pro-  i5 
ximos  non  servatur. 
5.  and  of  Et    ex    istis    quinto    est    toUenda    invasio:     ideo    dicit 

renouncing     ^^^^^    j^^ .    defendentes   carissimi.    Cum   enim   anima  posita 
revenge.  .•'....  -^ 

in  adopcione  sit   hostis  invasio  (quod  ab  Apostolo  voca- 

tur  defensio)  et    paciens    iniurie    accepte    que    est    unde-  20 

quaque  securior  atque  utilior,  non  foret.filius  carissimus 

qui  ipsam  renueret  et  arma  priora   contrarie  condicionis 

acciperet.     Sic     enim    Christus     qui     uno    verbo     posset 

cunctos  hostes  suos  prosternere  (ut  patet  Johannis  XVIII°) 

elegit    humiliter    ipso    pati;    quomodo    ergo    filius    eius  2  5 

animus  non  faceret  similiter. 

Objections:  Sed     contra    istud    instant    plurimi    quod     non    licet 

I.  This  ■^^cmld   christiano   et  specialiter  pape  pungnare,  quod  est  contra 

Pope  for       fidem   iam   currentem. 

2.  Rufers"would       Item,    tunc    periret    regnum    et    militum    officium    et  3o 
have  no  power  pgj.   consequens  totum   brachium    seculare,   quod   est   ex- 

presse  contra  scripturam   sacram. 

3.  God's  gift  of      Item,    sicut    homo    habet    secundum    potencias    anime 
^  "^be^uselTss!     vim  se  ipsum  naturaliter  defendendi,  ut  patet  de  racione, 

sic    habet    secundum    potencias    corporis    vim    se    ipsum  35 
corporaliter    defendendi.    Sed    superfine  Deus    et  natura 
tribuerent  vim  talem   hominibus  nisi   possent    secundum 
talem    vim    finem    exequi    in    effectu;    ergo    licet    homini 
corporaliter  se   ipsum   defendere   et  inimico  resistere.   Et 


1.  Cod.:  et  twice.  7.  Cod.:  proprio.  8.  Cod.:  extrincicum. 

18.  asina  in  cod.        20.  Cod.:  accepto.         22.  revireret  in  cod.         27.  In 
marg. :  Dubium.        21),  3o,  33.  Cod.  in  niarg. :  1,  2,  3. 

4.   Rom.  XII,  18.  18.  ib.  19. 


SERMO  Xlir.]  TKRTIA   PARS.  loi 

cum   talis   resistencia  non   posset   esse  sine   accione    cor- 

porea  comitante,  videtur  quod   inimicos   hominis  sit   sibi 

licitum  inpugnare. 

Ad    primum    videtur    michi    quod    licet  brachio    secu-      Answers: 

5  lari   defensive  pugnare    cum   hostibus   invadentibus.    Sed    Government 

ars    ista    est  periculosa   atque  difficilis,    quia  oportet  ad      '.""y  I'^P'^' 
^  ^  I  ,  invaJers; 

causam,    ad    formam,    ad    nnem    attendere;    ad    causam, 

cum    sit    pro    defensione    fidei  non  pro    stercore  tempo- 

ralium;    ad    modum,    id    est,    ut    sit    cum   moderacione, 

10  pugnando   primo   cum   racione  trahente   ad   concordiam, 

si    potest    fieri.    Sed    impossibilitante    homine    ad    istud,     bnt  must  be 
oportet  finem,  qui  est  caritas,   modum  agendi  et  paciendi  'peace,''iiTus^ 
discrecius   mensurare,    sic  videlicet  quod    pugnans    cari-     practicable. 
tative    diligat    hominem    quem    impugnat    et    semper    sit 

i3paratus  istam  viam  dimittere,  dum  hostis  vult  viam 
racionis  accipere;  via  tamen  securior  foret  pugnare 
spiritualiter  non  cum  gladio  aerem  verberando  sed  Deum 
orando,  sic  in  tractu  hostes  ad  concordiam  obsecrando, 
et  in  ilia  reputata  vecordia  mortem  si  oporteat  paciendo. 

20  Et    istam    viam    videtur    Paulum    innuere,    quando    dicit 

non  vos  defendentes  karissimi. 

Et  patet  solucio   ad  primum   quod  non  negandum  est 

YQ^  assumptum,  extendcndo  nomen  christiani  ad  quemcunque 

24.0''  qui  se  putat  christianum.  I  Nam  secularis  sed  non  clericus  But  the  clergy 
*     c  ^    1-    -^       /        J  1-    -^      \  ..  J  ■  •       may  not  fight 

25  pugnat  Iicite   (modo   quo  dicitur)   contra  adversarium   m       "  thus. 

opere  infidelem:  et  iudicet  ecclesia  quis  est  talis.  Quantum  J"  ^\°^J^l^^ 

1.  '.  .  .^  ^  .  their  lordships 

enim  ad  possessionatos  clericos,  videtur  ne  quod  medium      should  be 
^1  .  •      ■    ■      c       <.  •  ]  i-u]-        withdrawn, 

temptandum  m  prmcipio  roret  ipsos  de  secularibus  domi- 

niis   potcstate   regia  spoliare.    Et  non   dubium   quin   hoc 

3o  posset  fieri  meritorie,  facilius  atque  securius  quam  hostes 

quoscunque  pugnando  invadere,   et  Deus   moveret  partes 

secularis  brachii  ad  perficiendum  sufficienter  et  prudenter 

istam  subtraccionem  dominii  per  quam  ecclesia  venenatur. 

Numquam   enim   sum   avisus  ad  bellum  vel  pungnam  cor-     Wyclif  has 

33  poralem  consulere  sed  ad  partem  securiorem  ad  quem  or-  counselled  war. 

tatur  Apostolus.  Unde  Abraham  et  David  thauri  legis  veteris 

fuerunt    in  statu  imperfecciori   et   magis   ambiguo  quam 

debent  esse  altilia  legis  nove.   Unde  quod  papa  vel  clerici 

pugnant  per  se  vel   alios  pro  temporalibus  est  meridia- 

40  num  demonium  et  inducit  fidem  perversam  in  perfidiam. 

3.  In  marg. :  Responsio.  4.  In  marg. :  i.  12.  Cod.:  que  est. 

3i.  Cod.:  invadere  twice.       40.  Cod.:  inducat. 

36.  Cf.  Ezechielis  XXXIX,  18, 


I02  JOHANNIS  WYCLIK  SERMONUM      |SL;KM0  XIII. 

2.  Kiiif;s  would       Ad    secundum    dicitur    quod    non    est   color  in    conse- 

fi-oni'"^ex'icnial   quencia  sed   bene  sequitur  ex  isto   cum  veris  quod   reges 

wars  to  the     qx.  milites  qui  iam  pugnant  illicite,  quia  contra  caritatem. 

suppression  ol  '■  .  ,  .... 

wickedness  at   pugoarent  per  racionem  contra  suos  domesticos  mimicos 
home.         ecclesie.    Lex  enim   caritatis  sentenciat  quod  prius  inci-  b 
piat  caritas  ab  istis   domesticis   quam    a  regnis  vel  per- 
sonis  exteris;   ideo  cum  nuUus  debet  pugnare  cum  aliquo 
nisi  secundum   caritatem,   ut  patet  ex  tide,  et  pugna   cum 
racione  et  cum  temporalium  subtraccione  sonat  securius 
in     caritatem     quam     pugna     cum     gladio,     patet     quod  lo 
brachium   seculare  regnorum  non  pugnaret   cum    exteris 
regnis  in  gladio,  antequam  istam  pugnam  cum  domesticis 
complevisset.   Absit   (inquam)   fidelem   credere   quod  -non 
sit   militum   officium  nisi   cum   gladio  sic  pugnare,    quia 
tunc  foret  status  imperfectissimus,   quo   Deo  in    ecclesia  i5 
serviretur. 

It  is  the  duty        Debent  autem   milites   servire  Deo  faciendo   utrumque 
perlorm^the     septenarium  operum  misericordie  et  secundum  periculo- 

seven  works  of  sissimum   opus   militum  (modo  quo  dictum   est)  inimicos 

mercy,  and  to  .     .  ^  .  ^  ^^^     ,        ,  rn       i       • 

resist  Ciirist's  Chnsti    et    ecclesie    expugnare.     Unde    Luce    III"   legitur  20 

enemies.       quomodo   milites  venerant  ad  Baptistam   querentes  quid 

ipsi  facerent   merendo   beatitudinem   et  respondit:   Nemi- 

nem    concuciatis    neque    calumpniam    facialis    et    contenti 

estate    stipendiis    vestris;     ubi     patet    luce     clarius    quod 

preco    Christi    et    organum    Spiritus    Sancti    primo    pro-  25 

hibet  oppressionem  vel    invasionem    extra  caritatem,  ad 

quod  sunt  milites  proniores.   Secundo   quod  non   excitet 

ad  pugnas,  quod  licet  sit  minus  malum,  tamen  ad  illud 

sunt    milites    nimis    proni.      Et    tercio    quod    quiete    in 

caritate    non    remurmurent    pro    copia    temporalium    ut  3o 

solempnius  sint  ornati,  ubi  manifeste  patet  quod  militum 

officium   Stat  principaliter   in  predicto    servicio   Dei  sus- 

pensa  pugna  qualibet  corporali. 

3.  While  Ad    tercium   dicitur  qviod    finalis   conclusio  est  concc- 

waTt'are 'fs  of   denda;    sed    sicut    anima    est   dignior  corpore,    ita  debet  35 

"^^"t'-ncc     fidelis    pugnam    preponere    anime    et    exclusa    eius    suffi- 

bodily  war  may  ciencia  per  invasionem  diaboli   ad  pugnam  abstraccionis 

he  incumbent  ,.  .      ,.  .  ,    .  ^ 

on  laymen,     temporalium    mclmare,   et  supposito   quod  ista  non  sur- 

ficiat,   tunc   cum   predicta  condicione  triplici   hostes  cor- 

poraliter    expugnare.    Sed    hoc    solum    secularibus  debet  40 


I.  In  marg. :  2.        6.  Cod.:  regis.        34.  In  marg.:  3. 
22.  Lucae  111,  14. 


SEKMOXIII.]  TERTIA   PARS.  io3 

compctcre;  clcrici  autcm  dcbent  aliam  viam  sccuriorcm 
eligerc.  Et  si  replicatur  quod  ipsi  habent  potenciam  The  clergy 
corporalcm  ut  ceteri,  quare  ergo  non  licet  illis  uti  '"''-^  "°^  ^  ^' 
potencia  sua  in  sui  defensionem  ut  faciunt  seculares? 
5  Sed  erubescant  impudici  qui  istud  obiciunt;  ipsi  enim 
habent  ut  seculares  organa  procreandi  et  tamen  propter 
beatitudinem  adquirendam  se  castrant  ut  eunuchi  (ut 
docet  evangelium).  Quare  ergo  non  propter  magis 
meritum   sic   exercitarent    suam    potenciam    corporalem  r 

lonam  Psalmo  ....  scribit  Sapiens:  Fortitiidinem  meam 
ad  te  ciistodiam.  Quomodo  ergo  non  custodit  potenciam 
suam  ad  Deum  amplius  venerandum  qui  usum  illius 
vertit  in   melius,  eligendo  viam  Domino  plus  placentem  ? 

Sexta    condicio    sequens    ex    priori    est    quod    quilibet  6.  Giving  place 

i5  christianus    daret    locum,   ire;   ille    autem    dat  locum    ire  ^[I'ejpg^apgi'v  in 

qui   propter  iniuriam  Dei  in  caritate  irascitur  et  propter    ^\^^'^  cause, 
^        ^       t  _  ...  .  ..-^^  not  in  our  own. 

honorem  propnum   aut  miuriam   propriam   vmdicandam 

non  irascitur,  sed   expellit  talem  iracundiam  ut  venenum. 

Ille   autem   dat  locum  vere  ire  et  excludit  iram   diaboli. 

20  Sicut  enim  virtuose  iratus  est  Dominus,  sic  Moyses  et 
alii  servi  eius;  undc  ad  discernendum  unam  iram  a 
reliqua  utendum  est  regula  Augustini.  Non  enim  est 
aliqua  passio  anime  vel  aliqua  creatura  quin  in  ilia 
reluceat    divina    iusticia,    nee    est    aliqua    ira    culpabilis  We  must  purge 

2i)  nisi     secundum    racionem    qua    deficit    a    Dei     iusticia;  "'"^jnjlfs^t^ce   ^ 

colemus   ergo   de   ira   que   est  humana  passio  illud   quod 

cpure    sapit    iusticiam    ab    illo    quod    a    defectu    iusticie   I 
249  '^^  ^  ^   .  .       .       1 

est  fundatum.  Et  credamus  quod  illud  autonomatice  inest 
Deo    et    perfecte    quodammodo    iustis    suis.    Et  sic   dicit 

3o  Psalmus  Deum  furere  et  irasci.  Moyses  autem  dicitur 
sepe  irasci  propter  ydololatriam,  licet  quoad  iniuriam 
suam  fuerit  mitissimus.  Ille  ergo  secularis  aggrediatur 
bellum  corporeum  qui  scit  colare  banc  virtuosam  iram 
per  se  ab   alia  viciosa,    et  ille  qui  nescit  nisi  illas  con- 

35  fundere    omnino    abstineat  a    bello  huiusmodi  corporali. 

Sed    sciat  rectus    colator  quod    non    irascatur    nisi    pure    and  be  sure 
ad    vindicandum   Dei    iniuriam    et  ad  utilitatem   persone  motives  are  not 
iniuriantis    atque    ecclesie,    et  nullo    modo    sit  in  animo       personal, 
irracionabiliter    perturbatus   nee    intendat    honorem    vel 

40  lucrum  proprium,  ut  faciunt  communiter  bellatores.   Ideo 

28.  Cod. :  quod  deest. 

10.  Psalm.  LVIII,   10.  i5.  Rom.  XII,   19.  22.  Regula 

Augustini;   cf.  Trialogum,  pag.  175.  3o.  psalm.   CV,  40. 


104  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XIII. 

contirmat  Apostolus  suam  sentenciam  per  dictum  Dcu- 
teronomii  XXXII°,  3  5  Michi  vindicta  et  ego  retribuam. 
Nam  impossibile  vel  nimis  difficile  est  pugnantem,  con- 
cussum  vel  lesum  non  irasci  alteri  propter  vindictc 
propria  appetitum.  5 

7.  FcediiiR  our       Septima     autem     condicio     obligans     ad     dileccionem 
'^prTtbrciic°'to"  cuiuscunque     proximi     eciam     inimici     sub     istis    verbis 

others,  but  of  exprimitur:     Si   esurient    inimicus    titus,    ciba    ilium.    Ubi 

their  needs  '  .  .  ... 

come  before  us.  notandum    contra     sophistas    quod    signum    condicionis 

non    exprimat  nudam    consequenciam    ad  hunc  sensum;  10 

quod  si  inimicus  tuus   esurierit,    debes    eum   cibare  cor- 

poraliter,     quia     tunc     Christus     peccasset    continue,    et 

cuncti     fideles     forent    necessitati     propter     inimiciciam 

spiritualem     criminis     peccare     continue,     oportet     eos 

quantumcunque    distantes    ad    criminosos    currere    et  ci-  i5 

bare  vel  aliter  omittere  quod  debent  facere.   Ideo  dicunt 

notantes  equivocaciones   quod  si  in  talibus    locucionibus 

simpliciter  circumstancie  paritatem  ....   ac  si  scriptura 

intenderet,    si  esurierit  inimicus  tuus  et  fuerit  in   magna 

necessitate    tibi    ita    positus,    tunc    debes    ceteris    paribus  20 

eum  cibare  et  potare  cibario   corporali   et  omnino  spiri- 

tualiter,  volendo   eum   habere   firmitatem   fidei  tamquam 

cibum  et  superaddicionem  consilii  tamquam  potum;  nam 

istas  voluciones  que  terminantur  ad  cibacionem  spiritualem 

pacemque  exigit  regula  caritatis:  sic  debet  intelligi  dictum  25 

Sapientis    Prov et    dictum   Apostoli    in    hoc    loco. 

8.  Giving  them       Et    patet    quomodo    octava    condicio    debet    intelligi: 
so  lieht"in£!  the  ^'    sitit,    potum    da    illi:    Hoc    (inquit)   faciens    carbones 

fire  of  charity  ia-^is   confreres   super  caput   eius.    Relevare  vero  necessi- 
within  them,     ^  .    P    .    .     .     ^  \     .  ..  .  .  - 

tatem    mimtci    m    casu    huiusmodi   est  dare  occasionem,  3o 

ut  ignis    caritatis  in  sue  mentis  arbitrio  accendatur. 
g.  not  to  be         Nona  vero  condicio   est  quod  homo   nolit  vinci  a  malo 
°^'^''^^^°  °^    intelligendo    per    malum    sive    peccatum  sive    suum   sub- 
He  who  is     iectum   proprium  vel   extrinsecum.   Cum   enim  homo  vir- 

slain  for  God's  tuose  occiditur  ab  inimico  qui  sit  membrum   diaboli   et35 
sake  is  a  ...  ,.    ,     ,.  .       . 

conqueror,     peccatis   suis  qui  sunt  diabolice  armature,    non  vuicitur 

ab   eis   sed    eos    superat  per  virtutem.   Ex  cuius  victoria 

coronabitur    apud    Deum.    Et    (ut    breviter    dicatur)   non 

est  possibile   hominem   superari  vel  vinci  nisi  a  peccato 


2.  Cod.:  Viiidictam.  i5.  Cod.:  distanter.  18.  paritatem  (?)  Cod.: 
piteiii.  Unurti  verbum  excidissc  videtur.  26.  Prov. ;  sequitur  lacuna  in  cod. 
29.  Cod.:  Congeries.        34.  Cod.:  extrincicum.        3y.  Cod.:  sed  twice. 

8.  Rom.  XII,  20.         26.  Proverb.  XXV,  2j. 


SERMOXIV.]  TERTIA   PARS.  io5 

proprio     supcrctur,     quia     incitctur    quantumcunque    ah     Man  can  be 
■        ^  ^   ■  -J      -^  ..  •  ]■        conquered  only 

hoste  cxtnnseco  Occident  corpus  supcrante  anima  uit;-  |,y  \W^  ^^v,,  ^^^^_ 
niori.  Ille  homo  superat,  quia  pars  eius  nobilior  superat 
in  qua  per  se  eius  personalitas  est  servata.  Undc  im- 
5  propria  loquuntur  qui  dicunt  mundane  quod  inimicus 
superat  hostem  suum  ex  hoc  quod  ipsum  occidit,  cum 
proprie  loquerentur,  dicendo  quod  occisus  per  paci- 
cnciam   quia  per  virtutem    anime  superat  suum. 

Ideo    Apostolus    dicit    condicione     decima    et     Hnali :   lo.  Overcome 
lo  Vince  in  bono  malum.  Tunc  enim  facit  fidelis  sic,  quando  ^'^'c.^ovcrcnme" 
in    bono  virtutis    superat  reprobum  vel  peccatum,   quod      ■■^,"'  ''y,^''",. 

.         '  ...  slrcngth  ot 

cum    sit    facilius    ac    secundum     racionem    multiphcitcr        viruic. 
bonum    melius,    est    instancius   faciendum;    considerando 
quidem  triplicem  racionem  boni  dicitur  communiter  quod 

i3aliquod  est  bonum  utile,  aliquod  delectabilc  et  aliquod 
est  honestum,  sed  quid  utilius  quam  adquisicio  bcatilu- 
dinis ?  quid  delectabilius  quam  secundum  viam  virtutum 
inccdcre  in  qua  angeli  beatifice  delcctantur?  aut  quid 
honestius  quam   abrenunciare   diabolo   et   peccalo   per  se 

20  maximc  fedativo  secundum  viam  angelicam  ad  beatitudi- 
nem  ascendcndo?  Q^uamvis  autem  multa  dura  circumstant 
istam  epistolam,  tamen  sunt  ad  breviorcs  cpistolas  dif- 
fercnda. 

SERMO  XIV. 

25  Neniini  qidcquam  debeatis  nisi  invicem  diligatis.  Ad 
Rom.  XIII",  8. 

In  ista   epistola    pro    finali    conclusione    trium    prece-       Love  the 

J-  A..1  -1..  •...-  •  •  I'ulfilment  of 

dencium  Apostolus   epilogat   caritatem,    immo    si   quern-       ^\^^  ]aw. 
cunquc    fratrem    tuum   perfectc   diligis,    satis   est   ad   ob- 
3o  servanciam    mandatorum.    Primo    tamen    toUende    sunt 
^°'^  instancie    quibus    instant    avari  [  atque    sophiste    contra 
''^■^  primum    verbum    Apostoli.     Si,    inquiunt,     nemo    debet 
quidquid  debere  alteri  nisi  dileccionem  mutuam  vel  cari- 
tatem  ut   diligat  fratrem  suum,  cum  hoc  non  sit  pecunia 
33  vel   aliquod   temporale,    sequitur  quod  non  est   debitum     Objections: 
de   aliquo  temporale.   Et  cum   nemo  potest  mercari  cum  p,it  an*' end  to 
aliquo    sine    obligacione    pro   aliquo   temporali,   sequitur  '*"  commerce, 
quod  talis  obligacio  non  implicat   debitum,   et  per  con- 

2.  Cod.:  extrincico.  3.  Cod.:  supcriat.  8.  suum;  scil.  hostem. 

c).  Cod.:  dicit  quod.  i3.  Cod.:  boni.  32.  In  marg. :  i;  Duplex  ob- 

icccio.        33.  Cod. :  vol  ut  caritatem. 

24.  Cf.  Wyclifs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  252 — 254. 
Dominica  quarta  post  Octavas  Epiphaniae. 


lo6  JUHANNIS  WYCIJK  SERMONUM     [SliKMO  XIV. 

sequens  nemo  potest   de  debito   corporali   fratrem  suum 
inipetcre. 
2.  and  to  Et   contra  idem   instant  sophiste  multipliciter :   Nemo, 

'^^^dubis'^  ^^     inquiunt,    debet    quicquam   solvere  fratri   suo  nisi   dilec- 
cionem   debet  solvere,   et  per  consequens  nichil  terrcnum  b 
cum    quo    vita    conversancium    nutrietur;    nemo    autcm 
ex  nuda  dileccione  posset  vivere. 
A.ns\vcr-  '^^''-^    P'"°    ^^'■^    argucia    infamis    binarii    est    notandum 

double  use  of  quod  nisi  est   equivocum   ad  hec   duo.   Ouandoque  enim 

•nisi':  ^    .  .  ^  .  i       •    • 

affirmative  and  enim  sumituf  exceptive  ut  noverunt  logici  exponentes  lo 
negative.  jpsum  dupliciter,  scilicet  per  affirmativam  et  negativam. 
Aftirmativa  autem  est  prima  exponens  et  preiacens  ex- 
ceptive, quando  autem  sumitur  negative  simpliciter, 
tunc  valet  istis  duobus  ^7  non',  ut  quando  dicit  Apo- 
stolus  II.    Cor Michi   autem    absit   gloriari    nisi    in  ib 

cruce,    cum    intencio    sua    sit    quod   in   Christo   crucitixo 

principaliter  glorictur.    Sed  intendit  quod  in  nullo  glo- 

rietur    si   non    in    cruce    et   in    passione    quam  Christus 

in   cruce  pertulit,   et  per  distinccionem  et  equivocacionis 

dcteccionem  tolluntur  argucie  sophistarum.  Intendit  enim  20 

The  Apostle    Apostolus   quod  nee  in  commercio   corporali  nee   spiri- 

lovels^lie'diicf ^"'^'^    ^^^    quisquam    debitor    homini    si    non    secundum 

debt.         legem   caritatis  principaliter  debeat  ipsum   diligere.    Ab 

aliis  autem   debitis   temporalibus  potest  homo   exui    sed 

ab   isto   debito   propter  eius   spiritualitatem   et  perpetui-  25 

tatem     nunquam    exuitur.     Quanto    enim    quis    fratrem 

This  is  a      suum    ardencius   dilexerit  in   caritate  tanto  plus  tenetur 

constantly      ^^^^   dilii^ere,   sicut  quantum   plus  de  servicio  Deo  reddi- 

growinp  debt  o        '  n  i  ... 

which  can  dcrit,  tanto  plus  de  servicio  debet  Deo,  quia  servicium 
acquitted,  l^co  inpensum  et  dileccio  caritatis  ex  novitate  mercedis  3o 
et  delectacionis  quam  inferunt  continue  obligant  ad 
simile  magis  novum.  Sic  autem  non  est  de  temporalibus 
debitis  propter  eorum  imperfeccionem,  et  ideo  sicut 
insolubiliter  quis  debet  Deum  et  proximum  suum  dili- 
gere, sic  insolubiliter  debet  Deo  servire.  Et  hoc  inten- 33 
debat  Apostolus  in  primo  verbo  huius  epistole  quando 
dixit:  Nemini  quicquatn  debeatis  si  non  ut  invicem  dili- 
gatis.  Nemo  enim  debet  mercari  vei  tractare  cum  pro- 
ximo nisi   ad  fratrem,   ut  ipsum   caritative   diligat,   cum 

3.  In  marg. :  2.  8.  In  marg. :  Duplex  responsio.  9.  quod  nisi  •/• 
in  cod,;  in  marg.:  nullum  verbum  adicitur;  ib.  in  cod.:  he.  i5.  Cor. 
scquitur  lacuna.  20.  Cod. :  detencionem  ;  ib.  sophisticorum.  29,  3o.  Cod. : 
readerit.        34.  Cod.:  insolibiliter. 

lb.  Gal.  VI,  14. 


SERMO  XJV.J  TKRTIA   PARS.  1 07 

in  hoc  consistit  nicrces  pcrpctua.  Beati  quidcm  pcr- 
pctuo  diligunt  licet  disparitcr  tam  suos  socios  quam 
dampnatos.  Nee  oportet  uUerius  pro  solucione  dictas 
argucias  recitare.  Probat  autem  Apostolus  conclusionem 
3  suam  per  hoc  medium:  Si  quis  perfecte  proximiiin  I'^rtcL-t  love  to 
suum  diligit,  totam  les^em  decalogi  implevit,  cum  omnia  iix\[\\^  tlic  whole 
septcm   mandata   secunde  tabule  ad  hoc  tendunt  finaliter  '«w. 

ut  proximus   diligatur.    Qiii  autem  offendit  in  iino  eormn 
(secundum  Jacobum)  /actus  est  oinnhun   reus,  et  per  con- 

losequens  nullum  perfecte  implevit  nee  proximum  suum 
perfecte  diligit,  quod  si  non  facit,  tunc  cum  paribus 
est  prevaricator  omnium  trium  mandatorum  prime 
tabule  et  sic  tocius  decalogi.  Unde  1.  Johannis  dicit 
Sanctus:  Qiii  enini  fratrem  suum   quern   videt  non  diligit, 

lb  Deum  quem  non  videt  quomodo  potest  diligere?  Quasi 
diceret:  NuUo  modo.  Sieut  ergo  unum  mandatum  est 
connexum  cum  reliquo,  sic  mandata  dileccionis  Dei  et 
proximi  sunt  connexa.  Ideo  dicit  Veritas  Matthei  .... 
quod    in    Jiiis    duobus    mandatis    universa    lex  pendet   et 

20 prophete,  ymmo  secundum  Apostolum  hie  plenitude  legis 
est  utraque  dileccio,  hoc  est,  si  quis  alteram  earum 
jierfecte  habuerit,  totam  legem  implevit,  et  sic  caritativa 
dileccio  est  servanda  propter  sui  brevitatem,  propter 
communitatem,   delectacionem   et  propter    tinalem  retri- 

23  bucionem,  probat  autem  Apostolus  de  septem  mandatis 
secunde  tabule  quod  omnia  includuntur  in  uno  verba 
caritative  dileccionis,   ut   patet   litera. 

Circa  istam   epistolam   dubitatur   utrum   caritativa   di-  Fiiai>'  beciging 

1         •  ..    ,-  1-  1  ,  1-         •  •     .        an  ottencc 

ieccio   et  rratrum  vaudorum   clamorosa   mendicacio   smt  a„;,j,j>,t  (.[jaritv. 

3o  compossibiles,  et  videtur  quod  non,  quia  eo  ipso  quod 
frater  sic  mendicaverit  indebite,  concupiscit  rem  sui 
proximi,  et  si  sic,  otfendit  in  ultimum  mandatum  deca- 
logi et  per  consequens  est  prevaricator  cunctorum  iuxta 
beatum  Jacobum;   et  sequitur  oppositum  dubii  propositi. 

33  Quoad  assumptum  patet  quod  licet  fidelem  concupiscere 
omnia  bona  Dei,  cum  iustorum  sint  omnia,  et  Deus  super 
omnia  bona  sua  eonstituet  servos  suos,  quod  cum  sit 
eoncupiseibile,  patet  quod  licet  bona  alterius  vi  caritative 

22.  sic.  Cod.:  si.  24.  (^od.:  dilcctacioncni.  25.  septcm;  cod.: 

tjuiiiquc.  27.  Cod.:  ct  patet.  28.  In  marj;. :  Dubiiim  notundum. 

DO.  In  marg. :  Prima  lacio. 

8.  Jac.  II,  10.  14.  I.  Job.  IV,  20.  18.  Matth.  XXII,  40. 
21.  Rom.  XIII,  10.  26.  Rom.  XIII,  9:  In  hoc  verbo  instaiiratur: 
Diliges  proximum  tiium  sicut  te  ipsum. 


lo8  JOHAJSINIS  WYCt.IK  SERMONUM     [siiRMO  XIV. 

Such  bcsgin^    commuiiionis    concupiscerc.     Scd    tota    prevaricacio    est 
concupiscence,  i^  concupiscencia  indebita.   Quod  autem  talis  mendicacio 

dicit    concupiscenciam    indebitam    sic    suadetur,    suppo-  ^-^^ 
nendo  |  quod   dicit   concupiscenciam  boni  proximi.   Nam  25o" 
talis   concupiscencia  non  est  fundabilis  in  scriptura  nee  5 
a  Christo  vel  aliquo   eius  apostolo  exemplata.   Ergo  ipsa 
supposita  est  valde  indebita,   cum  tam  in  scriptura  quam 
in  vita  Christi   et  apostolorum    est   omne   opus   hominis 
licitum    exemplatum.    Assumptum    patet    ex    hoc    quod 
ncc  in  Christo  nee  in  factis   apostolorum   fuerunt  est  et  lo 
iioii,    sed    in    apostolis    et    specialiter  in   Paulo   fuit  talis 
mendicacio    detestata.    Ergo    nuUibi    per    cos  fuit  licen- 
ciata.    Christus    enim    qui    venit    non    legem   solvere   sed 
implere   nuUibi    taliter    mendicavit.    Nam    Deuterononiii 
XV",  4   omnino  non  erit  indigens  et  niendicus   inter    vos;ib 
ubi   certum   est   quod   loquitur  de  taliter   mendicante    et 
de  incarcerato   quem  oportet  divites  prevenire.   Et   hinc 
Apostolus    mcndicitatem     tantum     exhorruit     (ut     patet 
Actuum   XX",   I'l   Thessal.   IV"   et  II-^  Thessal.   111").    Nee 
dubium   quin   hoc   organum    et  Spiritus  Sanctus   tistulans  20 
erant   in  isto   Concordes. 
Christ  save  no       item,   ex   tide  supponitur  quod   Christus   fuit  omnipo- 

cxamplc  ol  -      •  ^  -1 

such  bcgfiinj;.  l^'ns,  omniseiens  et  omnivolus,  et  per  consequens  se- 
quitur  cum  veris  quod  tota  conversacio  sua  atque 
commissio  ordinata  fuit,  ut  postmodum  sit  viatoribus  23 
in  cxemplum.  Cum  ergo  totum  evangclium  non  cavetur 
de  tali  mcndieacionc  Christi,  sed  innuitur  manifestc 
oppositum,  sequitur  quod  non  taliter  mendicavit.  Pro 
antecedente  patet,  cum  talis  mendicacio  fuissct  notabile 
exemplum  fidelibus  ad  faciendum  similiter,  quod  Spiritus  3o 
Sanctus  non  omisisset  ipsam  exprimere  nisi  blasfemetur 
quod  fuit  ncgligens  in  dando  fidelibus  legem  suam. 
IJnde  ceci  sic  mendicantes  per  rimas  evangelii  circum- 
They  urge      palpant,    ubi    possunt    sibi    fingere   mendicacionis   huius- 

to'^tiie\vnniaii^  modi  fundauientum.  Et  fingunt  triplex  mendacium  ;  primo  33 
of  Snni;iri;i.     ^^    j^q    \q[^    jyo     j     ubi    Christus    dixit    Samaritanc    ut 

Tlicy  do  iKil  '     /' 

bcj;  only  water,  daret  sibi  bibcre;  sed  hoc  diffuse  explanatum  est  alibi 
non  fuisse  mcndicacionem.  Et  vitinam  fratres  non  mcn- 
dicarent   aliter  quam   de  aqua. 


6.  Cod. :  alico.        22.  In  niarg. :  Racio  secunda.        35.  In  marg. :  Tri- 
plex iiccio  pro  mcndieacionc;  ib.  in  marg.:  i. 

10.  II.  Cor.  I,  18.         i3.  Matth.  V,  17. 


SERMO  XIV.]  TERTIA   PARS.  109 

Secundus  locus   est  illud   Luce   XIX",    5,   ubi  Christus  Christ  did  not 
dixit  Zacheo:    Zachee  festinans   descende,    quia   hodie    in  zacchafus   but 
dotno  tua  oportet  me  manere.    Sed  patet  quod   tioc  non    commanded 
est  verbum  taliter    mendicantis,    sed    innocentis  Domini 
5  imperantis. 

Tercius  locus   est  illud   Luce  X°,  41,   ubi  Martha  fait  Nor  did  he  beg 
soUicita    ministrare    Christo    cum    suis    apostolis.     Cum 
ergo  venit  ad  prandium  non  vocatus,  videtur  quod  taliter 
mendicavit,    Sed  deficiente  colore  in  ista  argucia,   patet 

10  quod  Christus  sepe  venit  ad  prandium  tamquam  uni- 
versalis Dominus  et  vere  innocens,  quando  indecens 
fuisset  quod  servi  sui  ipsum  ad  prandium  invitassent; 
et  non  plus  sequitur  de  Christo  quam  de  terreno 
domino,   si   venit  ad  suum   prandium  non  vocatus,  ergo 

i5mendicat.  Christus  enim  est  verior  dominus  cuiuscun- 
que  essibilis  quam  aliquis  dominus  secularis.  Unde 
Christus  Johannis  VF,  5  in  convivando  quinque  millia 
hominum  de  quinque  panibus  indicat  universalitatem 
sui   dominii.    Non    enim   dicit   Philippo:    Die    populo    ut 

20  mendicent  a  proximis  sicut  ego,  sed  dicit:  Unde  ememus 
panes  ut  manducent  hii.  Et  idem  patet  Johannis  IV°,  8 
ubi  Apostolus:  abierunt  ad  villam  ut  emerent  Christo 
cibum.  Que  ergo  necessitas  sibi,  ut  aquam  a  femina 
mendicaret?  Unde  Matthei  XXI"  postquam  fuit  famelicus 

25  et  detestans  istara  mendicacionem  non  panem  peciit 
clamorose,  sed  surgens  in  Bethaniam  eras  mane  rediit 
ostendens  suum  dominium  et  ingressus  in  templum 
dominanter  eiecit  ab  eo  in  persona  propria  illicite 
commercantes. 

3o  Item,  Christus  non  sic  mendicasset  dando  exemplum 
servis  suis  ad  faciendum  similiter  nisi  hoc  fuisset  racio- 
nabile  et  conveniens  statui  innocencie.  Sed  omnino  patet 
oppositum.  Ergo  Christus  non  mendicavit  taliter  ad  hunc 
finem.   Ordinavit  enim  Christus,   in   cuius  factis  non  fuit  He  taught  tliai 

o,.^,..  ,.  .,  ...  ,  each  man  should 

60  contradiccio,    quod  quisque  provideret    de    boms   quoad     provide  tor 
usum   proprium   et  non  foret  alteri   onerosus.    Sic   enim        himself. 
in  statu  innocencie  unus  non  fuisset  fatigatus  ad  mini- 
strandum    alteri,    sed   quilibet    libere   de  fructibus   quan- 
tum  oportuit  accepisset;    unde  post  lapsum   dedit  Deus 

40  servis  suis  propriam  potenciam  corporalem  et  iniunxit 
proprium  laborem,   ne  forent  proximis  onerosi,   ut  patet 


I.  In  marg. :  2.        G.  In  marg. :  3.         16.  Cod.:  cssebiiis.        22.  Cod.: 
iverunt  adierunt.      26.  surgens;  cod. :  gens.       jo.  In  marg.:  Racio  lercia. 


no  JOHANNIS  WYCI.IF  SERMONUM     [SERMO  XIV. 

Genesis  III",  19,   ubi  dicitur  non  in  mendicacione  vescere 
alieno   cibario  sed   in  siidore  vesceris  pane  tuo. 
The  friars  Secte  auteni  iste   nituntur  in  isto   et   multis  aliis  per- 

comiiumd^io*^  vertere    legem    Christi,    et    hinc    credunt    quidam    quod 
labour.        propter  omissionem   salubris   mandati   Domini    de    labo-  3 
ricione    manuali    fratres    superbiunt    iuxta    illud  Psalmi: 
In   labore  hominum   non  sunt  et  ciun    hominibus    non  fla- 
gellabuntur,    ideo    tenuit    eos    superbia.     duando    enim 
ociantur,   ut  alii    non    dant    se    laboricio   sed   rapine,    et 
quando    alii    de    populo    talliagiis    et    aliis    exaccionibus  m 
macerantur,    illi    tamquam    filii    diaboli    peccato    liberi 
non  taliter  flaeellantur.   Et  cum  ex  fide  laboricium  fuit  I    -  ;, 
iniunctum    a    Domino    ad    reprimendum    superbiam,    ad 
memorandum   culpam  propriam   et  ad  excitandum   con- 
templacionem    devotam,    patet  quod  fratres  per  mendi-  i5 
cacionem    infundabilem    a    talibus    eximuntur.      Et    hec 
racio    quare    Paulus    sic    se    dedit    laboricio    pro    se    et 
sociis,    quare   Clemens    papa   prohibuit    pauperes    bapti- 
zatos  taliter   mendicare;    et    sic   de   ceteris   Sanctis   ante- 
quam   iste  secte  canine  fuerant  introducte.   Christus   ergo  20 
qui  in  summo   continue   servavit  statum  innocencie  non 
taliter  superfine   mendicavit,   quia   tunc  fuisset  onerosus 
ecclesie,    nee    cuncta    opera    sue    viacionis    fecisset    ad 
regulam;   et  patet  quod  mencienfes   de  Christo  in   men- 
dicacione ista  blasphemant  in  ipsum   et  per  consequens  25 
in  totam  Trinitatem. 
Begging  leads        Item,   cum  Christus  ex  fide  Johannis  XIII",  6   sit  prima 
t"  ying>       Veritas,    odit    mcndacia    nee    dat    occasionem,    ut    eius 
discipuli    menciantur.    Sed    si    daret    occasionem    taliter 
mendicandi,   daret  occasionem  crebrius  menciendi.   Ergo  3o 
hoc  non  potuit  competere  Veritati.   Cum  enim  mendicare 
as  in  false     sit   defectum   egentis  indicare,   patet  quod  damans  talem 
''''^need^  °      defectum    sine    substrata  necessitate   manifeste   mentitur, 
et    cum    tale    reale    mendacium    odit    Dcus,    patet    quod 
non    taliter    mendicavit.    P'ratres    autem    mendicant    de  't5 

3.  In  marg. :  Nota.  16.  Cod. :  cxuiintnr.  17.  In  marg. :  Triplex  causa 
quare  liomo  debet  laborarc.  27.  In  marg. :  Quarta  racio.  3i.  In  marg. : 
Quid  est  mendicare.  In  marg.  inf.  Nota  quid  est  mendicare?  cum  quatuor 
conclusionibus.  De  eadem  materia  inf.  Sermone  XXIX"  (Rectius  XXVIII")- 

7.  Psalm.  LXXII,  5.  18.  Clementina  Epist.  prior  (ed.  Dressel), 
cap.  CLI  (text,  lat.),  pag.  io3.  Sed  et  eos  qui  semper  ad  ilium 
propter  praedicationem  atque  doctrinam  conveniebant  maximeque 
quos  sciebat  divitiis  abundare  et  larglri  posse  hortabatur,  nesemel 
sancto  bapti.smo  purgatos  sinerent  publice  a  Judaeis  inopiae  causa 
nuiriri.  CC.  Wyclif's  Serm.  I,  No.  IX,  vol.  I,  pag.  64. 


SERMO  XIV.]  TERTIA  PARS.  i  I  i 

plebe    avide    et    communiter    elemosinantibus    vescuntur  The  Mendicants 
f.  ...  .  -i-i-i        tare  better  than 

laucius,  ut  patet  de  buccis  eorum,  ymmo  in  vescibilibus  their 

et  aliis  temporalibus   usibiiibus  superant  multos  plebeos     almsgivers. 

a    quibus    spoliant    bona    sua.    Cum    ergo    instanter    et 

5  violenter   verbcrant    aerem,    eructando   mendaciter  quod 

adeo    sunt    egeni,    patet   quod  sic   mendicando  seminant 

spissim   niendacia. 

Est  enim   duplex   mendicitas,   prima  qua  persona   de-  Two  kinds  of 

vota     vere     et     naturaliter    innuit    eius    indigenciam    et  i_  jp'n^ftive'i.  e. 

lopauperiem,    et  taliter  fuit  Ciiristus  mendicus   cum   indi-  simply  letting 
r       t^  7  _  _     real  povertj'  be 

cavit    in    re    quantum    passus    fuit    pro    homine    et    sic         seen.  " 

loquitur  Psalm.  XII°    quod    Scarioth  perseciitus   est    ho- 

minem    inopem  et  mendicum.    Et    ad    hunc    sensum    dicit 

Apostolus   II.  Cor.  VIII",  9   quod  Christus  fuit  egeniis  et 

i5  inops.  Cum  enim  in  statu  innocencie  non  fuissent  ho- 
mines onerati  cibariis,  quia  hoc  fuisset  superfluum  et 
Christus  ex  fide  tantum  servavit  statum  innocencie 
quantum  racio  permittebat,  non  fuit  oneratus  cibariis 
sive    pecunia,     sed     habens     continue    precise    quantum 

20  permisit  racio  vixit  in  moribus  summe  bene.  Quod 
autem  habuit  sacculos  atque  pecuniam  hoc  habebat  in 
Scarioth,  ut  exemplaret  posterius  possessionem  tempo- 
ralium   moderatam. 

Secunda  autem   mendicacio   culpanda   est  peticio   cla-  2.  Clamorous, 

25  morosa    sine    indigencia    necessaria    bonorvim    proximi,       ^vant.'^' 
et  isto  modo   Scarioth  peciit    insinuative    de  Magdalene 
valorem    unguenti    ad    trecentos    denarios    (ut    patet  Jo- 
hannis  XIP);  unde  in  pena   (sicut  ponit  Psalm.   CVIIF) 
sunt    singuli    qui    illicite    sic    mendicant,    ideo    vocantur 

3o  Scariotite  a  pluribus,  cum  indubie  ypocritice  devocionem 
simulant  sicut  ipse.  Unde  tales  ypocrite  false  fingunt 
quod  imitantur  Christum  in  conversacione  simillime, 
et  nulli  a  Christo  magis  degenerant.  Si  enim  cum  istis 
paribus    sequerentur    Christum    in    moribus,    potissime 

35  forent  in  egencia  et  mendicacione.  Sed  quoad  egenciam 
superant  multos  populos  et  magnos  dominos  habentes 
in  prop'riis  sumptuosas  domos,  utensilia  et  possessiones 
que    Christus    non    habuit.     Patet    quantum    ab    ipso    in 

8.  In  marg:  Duplex  mendicitas  {  J^^Jj^^illt 
S.  In  marg.:  i.         12.  Cod.:  XVIII".         i3.  Cod.:  medicum.         i<S.  Cod.: 
onertatus.  21.  Cod.:  baculos.  28.  sicut  ponit;  Cod.:  penani  sinpTt. 

3''.  In  marg.:  Nota.        35.  Cod.:  egencia.        3y.  (]od.  sumptuosos  qiio.Td. 

12.   Psalm.  CVIIT,  17. 


112  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XIV. 

egencia  variantur.   Et  quantum  ad  mendicacionem,   patet 

ex  dictis  quomodo  in  hoc  sunt  Scariotite  sibi   contrarii. 

Et  patet  quam   mendax  est  similitudinis  Christi  ficticia, 

unde  metricus  vere   dicit: 

Mendax  mendicus  non  est  veritatis  amicus.  5 

Si    enim    ex  fide  evangelii   Christi   discipuli   sunt   eius 

amici,    si   faciunt    quod    ipse    eis   precipit,    sequitur    per 

locum    a    contrario    sensu    convertibilis,    si    non    faciunt 

quod   Ghristus  precipit    et    false    fingunt    se    facere    sunt 

Christi  inimici  et  hostes  publici  caritatis.  lo 

Such  beggars        Item,   descendendo  ad   destruccionem   reipublice  patet 

^'of  1-eaTms? ^  quod  tales   mendici  sunt  destructores  regnorum  tam  in 

I-  by         temporalibus   quam  in  spiritualibus.   Onustant  enim  ple- 
impoverishing  ,  ,    ,  .  .  -        i-  i  -n- 

lords.         beos  laboratores  m  regnis  et  simplices  per  multa  miilia 

librarum  auri   (ut  sepe  ostensum   est);  nee  dubium  quin  i5 

in    hoc    spoliant    brachium    seculare,    cum    necesse    sit 

deficientibus  tenentibus  redditus  suos  deficere.   Nee  obest 

quod    talem    thesaurum    sparsim    in  inimicis  congregant 

cautelose,   quia    sicut    non   refert  quod    persona   fiat   ex- 

sanguis    et    consumpta   per    cruentacionem    in  una  vena  20 

vel     per    tantum     sanguinis    effusionem    per    poros    aut 

partes  insensibiles,    sic  non  refert  utrum   persona  regni 

sit    consumpta    in    temporalibus    per    globosas    rapinas  p^j 

ut  I  fit    de    possessionatis    clericis,    vel    per    subtiles    ex-  250" 

sudaciones,    ut    fit  de  Mendicantibus;    ymmo    sicut  plus  25 

penalitatis    sustulit,    quando    facte    sunt   sudaciones    eius 

tamquam  gutte  sanguinis  decurrentis,  quam  quando  vene 

sue  clavis  vel  lancea  sunt  aperte,  ita  videtur  de  persona 

regni  quoad    spoliacionem  notoriam    per   possessionatos 

sensibiliter    mendicantes.    Nee    dubium    quin    clerus    ex  3o 

2.  by  robbing  ordinacione   Domini  institutus  multiplicem   rapinam   per 

the  clergy,     f^-atres  patitur,   ut  patet  de  confessionibus,  de  sepulturis, 

de    missis    et    aliis    sub    colore    elemosinarie    defalcatis; 

mendici  vero  Christi  quos  ipse   maceravit  pena  cecitatis, 

claudicacionis     vel     debilitacionis     paciuntur     per    ipsos35 

manifestam  iniuriam.   Nam  cum  regnum  sit  tantum  finite 

prosperitatis    et    copie    temporalium,    necesse    est    quod 

subtractis  illis  per    calliditates   fratrum    tamquam    mare 

recipiendum    et    non  redundancium   quod   egeni   Christi 

deficiant.   Sed   (rogo)  attendamus  ad  spirituale  commo-  40 

dum    quid   refundunt,    nam    si    non    diligunt    dominum 


5.  In  marg. :  Versus;  ib.  God.:  mendiciis.       11.  In  marg. :  Quinta  racio. 
23.  Cod.:  lemporibiis.        24.  Cod.:  ut  ut.        34.  Cod.:  merceravit. 


SERMO  XIV.] 


TERTIA  PARS. 


ii3 


Jesum  Christum  ipsum  sequentes  in  moribus,  certum 
est  quod  deteriorant  populum  cum  quo  communicant 
et  non  prosunt;  ymmo  esto  quod  prodessent  spiritua- 
liter  adhuc  presumpcio  foret  diabolica  hoc  temere 
5  diffinire.  Videtur  quod  sapit  mercandiam  symoniacam 
tractatus  eorum  cum  populo,  cum  monstruosa  eorum 
communitas  necessitat  ipsos  ad  mendicandum  callide 
in  tractatibus  mundi  et  ad  committendum  multa  illicita. 
Item,   cum   secundum   istam   epistolam   omnes  viantes 

lo  necessitantur  ad  diligendum  se  invicem  et  dominum 
Jesum  Christum  et  fratres  propter  conventicula  eorum 
et  privatas  sectas  necessitantur  ad  oppositum,  patet 
quod  deficiunt  a  principali  debito  proximorum.  Si  enim 
debite  Christum  diligerent,   forent  de  suis  ordinacionibus 

i5  et  religiosis  legibus  contentati;  sed  istas  abiciunt,  novi- 
tates  proprias  statuentes,  ideo  videtur  quod  propter 
defectum  dileccionis  Christi  incurrunt  nimis  generaliter 
anathema,  et  specialiter  si  propter  privatum  commodum 
aut    sustentacionem    proprium    sue    secte    ordinacionem 

20  Christi  dissimulant  sive  tacent.  Quantum  ad  dileccionem 
proximi  in  elemosinis  corporalibus,  patet  quod  elemosi- 
nantur  a  proximis,  non  econtra,  nisi  forte  propter  spem 
retribucionis  superhabundantis  convivent  mundi  potentes 
Christi  pauperibus   derelictis.     Et    breviter    sicut   novam 

lb  religionem  Antichristi  constituunt,  sic  in  novis  principiis 
avaricie  sese  fundant.  Nam  Moyses  in  lege  veteri  qui 
fuit  dux  populi  profitetur  quomodo  nullius  subiecti  sui 
aliquid  concupivit  (ut  patet  Numeri  XVI°),  secundo  patet 
illud   de   Samuele  (I.  Reg.  XII°),    et   tercio   patet    idem 

3o  de  Paulo  (Act.  XX°).  Si  ergo  in  lege  veteri,  quando 
populus  sperabat  retribucionem  temporalem,  supremi 
indices  nichil  a  populo  acceperunt,  quanto  magis  in  lege 
gracie,  quando  sunt  lex  Christi  et  eius  retribucio  spiri- 
tualis  specialiter  attendende.   Numquid  sufficit  lex  Christi 

35  que  debet  esse  ultima  quoad  svii  propositos,  nisi  Anti- 
christus  superaddat  legem  quod  non  solum  supremi 
iudices  sed  quilibet  monstruosus  de  suo  exercitu  de 
temporalibus  spoliet  populum  supra  reges?  Nam  Act, 
XX°,   33,   34    dicit   Christus    per  suum   Apostolum:    Ar- 

40  gentutn  autem  et  aurum  aut  vestem  nullius  concupivi, 
sicut   ipsi  scitis,    quoniam  ad  ea  que  opus  michi  erant  et 


Friars  cannot 
fulfil  Christ's 
command  of 
mutual  love. 


They  do  no 
alms  but  are 
founded  on 


They  despoil 
the  people  more 
than  kings  do. 


9.  Inmarg.:  Sexta  racio.       20.  Cod.:  simulant.  Corr.        28.  secundo; 
cod.:  primo.        32.  nichil;  cod.:  vel  a.        38.  In  marg. :  Act.  XX". 


114  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM      [SERMO  XV. 

St.  Paul  earned  hiis  qui  niecum  sunt  ministraverunt  manus  iste.  Nee  dubium 

'^"  '^'      quin  Apostolus    plus    profecit    ecclesie    pro   tempore  sue 

viacionis  quam    faciunt  omnes  fratres,    quia    a    tempore 

quo  subintroducte  sunt  secte   decrevit  Christiana  religio, 

frigescebat   multorum   caritas  et  communitates    fidelium  5 

Evils  produced  per  Antichrtsti  versucias  decreverunt,  ac  si  inmundus 
by  the  sects,  ^piritus  (sicut  in  lege  veteri)  exiverit  ad  tempus  ab  homine, 
et  videns  quod  non  quantum  appetit  tantum  nocet  in 
gentibus  .  .  .  sibi  ipsi:  Revertar  in  domum  meam  unde 
exivi,  et  inveniens  earn,  ritibus  noviter  adinventis  ornatam  lo 
et  scopis  mundatam  tradicionum  novarumque  quoad 
mundi  apparenciam  emundatam  assumit  sibi  Antichristum 
ut  eius  principalem  vicarium  ac  universitatem  suorum 
complicum  et  fiunt  novissima  hominis  nudo  nomine  chri- 
stian! peiora  prioribus.  Et  sic  creditur  (ut  in  lege  antiqua)  1 5 
quod  generacio  nomine  christianorum  sit  pessima  ad 
quod  indubitanter  iuvant  precipue  iste  secte,  cum  lex 
Christi  debet  servari  in  sua  facilitate  ac  libertate  pri- 
meva,  sed  nunc  per  fastum  et  questum  Antichrist!  ultra 
duriciem  et  illibertacionem  legis  veteris  est  gravata.       20 

SERMO  XV. 

Thirteen  Induite  vos  sicut  electi  Dei.  Ad  Col.  IIF,  12. 

nefdfu?^to'^the       Dictum   est  Sermone  XIF  huius    de   viginti   vestibus  |  .5*  d 
Christian,      necessariis  viatori.  Et  omnes  illas  precipit  Apostolus  in 

epistola  ista  ordinate  induere,  quod  est  hodie  eo  neces-  25 
sarins   quo   interiora   spiritualis   hominis   ut   caritas    re- 
frigescunt   (ut  dicitur  Matthei  XXIV°).    Quia   autem    in- 
dumenta membrorum  Christi  atque  diaboli   sunt  condi- 
cionis  opposite  ut  virtutes  et  vicia,  ideo  dicit  Apostolus : 
Induite   vos  sicut   electi  Dei.    Non    enim    melius  possunt  3o 
discern!   membra   Christi   a   membris    diaboli    quam    ex 
varietate   huiusmodi    indumenti.    Membra    enim    Christi 
induunt   uniformitatem   virtutum    et    pacis   sed    membra 
diaboli  varietatem  operum  viciorum.  Nam  licet  quando- 
que  faciant  opera  bona  de  genere  (quibus  enim  vestibus  35 
anime  stragulantur),  tamen  omnia  ilia  in  isto  colore  con- 

3.  In  marg. :  Nota.  5.  Cod.:  frigefiebat.  9.  gentibus;  sequitur 

lacuna  in  cod.  Adde:  dicit;  ib.  Cod.:  Revertatis.        12.  Cod.:  enundatum. 
23.  Cod. :  Ductum. 

6.  Matth.  XII,  43-45.  21.  Cf.  WycIiPs  Sermons,  ed.  by 

Arnold,  II,   pag.  255 — 257.    Dominica    quinta   post  Octavas  Epi- 
phaniae.         27.  Matih.  XXIV,  12. 


SERMO  XV.|  TERTIA   PARS.  Il5 

veniunt  quod  cinguntur  malicia  viciorum.  Induite,  inquit, 

vos   hiis    tredecim  vestimentis,    cum    sitis    electi  Dei    per 

specialem    vocacionem    et    (ut    sperare  debetis)   per  pre- 

destinacionem,    estis    secundo    sancti,    hoc     est,    in    fide 

5  firmati    per    predicacionem     sanctorum,    exemplacionem 

et  sacramentorum  roboracionem.  Tercio  debetis  secundum 

racionem    qua    estis     dilecti    Dei    secundum     presentem 

iusticiam.     Nam    secundum    hoc    debetis    contra    hostes 

Ghristi    in    armatura    sua    pugnare  viriliter,    quia    dilecti 

loChristi  non  possunt  in  pugna  ista  in  fine  deficere. 

Primo   ergo   debetis  induere  viscera  misericordie  tam-    i.  Bowels  of 
.   .  ...  .        .  ■,-  ^  1.    •  mercy; 

quam    camisia    et    speciahter    misericordie    septemplicis       specially 
spiritualis.   Primo   enim  debet  homo  misereri  anime  sue,  sp>"tual  mercy, 
et  si  post  miseretur  fratribus    scilicet    specialiter  pecca- 

i5toribus,  placet  Deo.  Sed  Osee  X°,  12  dicitur:  Metite  in 
ore  misericordie.  Misericordia  enim  debet  per  omnia 
interiora  spiritualis  hominis  profundari,  cum  MattheiV°,  7 
scribitur :  Beati  misericordes,  quoniam  ipsi  misericordiam 
consequentur.  Vocat  autem  Apostolus  viscera  misericordie, 

20  cum  Deus  noster  quern  debemus  imitari  visitavit  nos  in 
Christo,  fuit  interior  eius  filius  vel . .  . ;  et  sic  misericordie 
sue  eterne  adintra  possunt  dici  eius  viscera,  sicut  vera 
misericordie  a  Deo  et  eius  filio  exemplate,  que  debent 
esse  principaliter  circa  turpitudines  peccatorum. 

2  5       Secunda  vestis   quam   debemus  induere  est  benignitas    2.  Kindness, 
que    est    fervor  vel  bona   igneitas    caritatis.    Superfluum 
quidem    foret    christianum    habere    nomen    misericordie 
nisi    misericordiam    corporalem  vel    spiritualem    benigne 
exerceat  in  effectu.  Ideo  dicit Apostolus  ad  Ephesos  1V°,32 : 

3o  Estate  autem  invicem  benigni  donantes  invicem  sicut  et 
Christus  donavit  vobis.  Ista  autem  benignitas  et  hu- 
manitas  Salvatoris  nostri  Dei  non  ex  operibus  iusticie 
que  fecimus  nos. 

Tercia  vestis   est  humilitas  qua   homo   istam  benigni-    3.  Humility. 

35tatem  exerceat  sine  pompa,  cum  MattheiXF,  29  scribitur: 
Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  humilis  corde.  Dicit 
Sapiens:  Quanto  maior  es  humilia  te  in  omnibus;  nee 
quicquam   est   iustius,   cum   ilia  humiliacio  principaliter 


4—6.  In  mai'g. :  i,  2,  3.  ii.  In  marg. :  Prima  vestis.  21.  Hie  ali- 
quot verba  exciderunt.  25.  Tn  marg.:  Secunda  vestis.  27.  Cod.:  Chri- 
stialium.  28.  Cod.:  begnique.  32,  33.  Hie  verbum  excidisse  videtur; 
non  fit  nisi  ex?        34.  In  marg.:  Tercia  vestis.        36.  Cod.:  Dicite. 

II.  Col.  Ill,  12.  37.  Eccli.   Ill,  20. 

8* 


Ii6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XV. 

fit  Deo.    Ideo    dicit  Christus    baptizatus    a  Johanne    sine 
modo;  sic  decet  nos  implere  omnem  iusticiam. 

4.  Modesty;  Quarta  vestis  quam  homo  indueret  est  modestia  in 
God^approves.  omnibus  factis  suis,  hoc  est,  modus  quem  Deus  approbat 

et  ilia  modestia  per  se  facit  hominem  virtuosum;  nee  5 
est  possibile  aliquem  virtuosum  fieri  sine  ilia.  Ideo  bene 
est  illi  qui  habuerit  illurri  modum.  Sed  iocosa,  frivola 
vel  mundana  dicitur  modus  quem  mundus  approbat,  et 
vocatur  a  contrario  modestia  apud  multos ;  et  ilia  indubie 
non  est  modestia  de  qua  Apostolus  ad  Phil.  IV°,  5  :  Mode-  10 
stia  vestra  nota  sit  omnibus  hominibus,  cum  ilia  mode- 
stia   sit    circumstancia    vite    vel    operis    virtuosa,    cum 

5.  Patience.  Luce  XXF,  I  q  scribitur :  In  paciencia  vestra  possidebitis 
reproach  *and  animas  vestras.  Sic  enim  Christus  humillime  paciebatur 
scorn  humbly;  summas  iniurias,  ut  de  abieccione  sui  generis,   cum  .  .  .  .  i5 

vocatus    est  filius  fabri:    Nonne,  inquiunt,    mater  eius  et 
fratres   eius  nobiscum   sunt?  qui    fuerunt    satis    pauperes 
quoad  mundum.  Secundo  passus  est  obprobria  ex  defectu 
ingenii  naturalis,  cum  in  evangelic  ....  scvibViuv.  Insanit, 
ut  quid  eum  auditis?  Et  tercio  passus  est  defamacionem  20 
interpretacione   pessima   de   operibus    maxime   virtuosis. 
Nam  Luce  XI°,  1 5,    quando   eiecit   de   muto    demonium 
pharisei,    interpretati  sunt  quod  hoc  fecit  virtute   cuius- 
dam    diaboli    cui   ex   infideli    obsequio   fuerat  copulatus. 
In  Belsebub,    inquit,   principe    demoniorum  eicit  demonia.  25 
Si  ergo  Christus  in  cognacione,   in  naturali  disposicione 
who  are  we  to  et    virtuosissima    operacione    passus    est    humillime    tot 
e  impa  len  .    Qj-,p]-obria,    qui    sumus  nos  miseri   qui  in  tot  criminibus 
sumus  rei  et  tamen  non  ad  similitudinem  sui  equanimiter 
obprobria  toUeramus?    Sumus    autem  tamquam   filii   de- 3o 
generes    sibi    contrarii,    cum  iniuriam   Dei    cotidie    toUe- 
ramus, sed  nostram  iniuriam  corditer  vindicamus;  econtra 
autem   fuit   de  |  ipso   et    suis   veris    filiis   tam    in   novo  fol.^ 
quam    in    veteri   testamento,    quod    indubie    indicat   nos 
contra   caritatis  regulas  nos  ipsos  diligere  et  non  ipsum.  35 
Ilium     autem    ad    cuius    iniuriam    quis    magis    irascitur 
magis  amat,    et  sicut  notant  quidam:    Felix  ille  in  quo 
est  misericordia  sine  avaricia  sive  accidia.  Et  ista  quinque 
indumenta  spiritualia  tollunt  nuditatem  quinque  viciorum, 

3.  In  marg. :  Quarta  vestis.  i3.  Cod.:  Luce  II" ;    ib.  Cod.:  posse- 

debitis.        i5.  cum;  sequitur  lacuna.         16.  In  marg.:  i;  Nota.         18.  In 
marg.:  2.        19.  evangelio;  sequitur  lacuna. 

I.  Matth.  Ill,  i5.       i5,  16.  Matth.  XIII,  55.       20.  Joh.  X,  20. 


SERMO  XV.]  TERTIA  PARS.  117 

nutriunt  autem  ordinetn  bonum  ad  proximum  tarn  inter 
maiores,  cum  decent  onera  supportare,  ofFensas  remittere 
et  exemplum  tocius  conversacionis  a  Christo  recipere. 
Cum  enim  ipse  fuit  summe  modestie  et  omni  genere  Christ  the  one 
5  virtuosus,  nee  est  exemplum  aliud  familiarius,  propinquius  follow.  ° 
aut  cercius,  stultus  foret  qui  ipso  relicto  gustaverit 
fontem  extraneum.  Cum  enim  Christus  non  potest  pec- 
care  (ut  patet  Joh.  VHP),  omnes  autem  alii  duces  vel 
errant   vel   tenent   rectum    tramitem,  precise  de  quanto 

loipsum  in  moribus  imitantur,  stultus  foret  qui  ilium 
fontem  desereret  et  aquam  turbidam  degustaret.  Et  in 
ista  stulticia  de  eligendo  cecos  duces,  diabolicas  vestes 
et  graves  ac  turpissimas  armaturas  errat  communiter 
totus    mundus.    Et    ideo    fructus    qui  sequitur  est  preci- 

iSpitacio  in  voraginem  viciorum,  perturbacio  horrenda 
conversancium  et  superacio  domesticorum  hostium. 
Maledictus  itaque  dominus  qui  sic  finaliter  premiat 
servos  suos. 

Scola    autem    quam    docet    Apostolus    requirit    sexto  6.  Forbearing 

.  ,  .,,  .  .  one  another. 

20  supportantes  invicem, .  hoc  est,    illos  qui  ex  compassione 

excusant  vicia  proximorum,  et  requirit  septimo  scolares 

donantes    invicem    sub    ipsis.    Cum    enim    debemus    esse 

Christo    filii    imitatorii:    Si  quis   adversus   aliquem    habet    7-  Forgiving 
,  .  ^,     .  ,  .  •       1         •.  •  one  another. 

querelam,   sicut    Lnristus    donavit    suis    nostibus,     sic    et 

25  debet  ipse  iniurianti  donare  sive  dimittere.  Et  patet 
contrarietas  inter  scolam  Christi  et  scolam  diaboli;  nam 
scola  Christi  docet  unum  eius  discipulum  reliquum 
supportare,  scola  autem  diaboli  docet  quemcunque 
discipulum    fratrem    suum    deprimere;     sic     enim    facit 

3o  magister  eorum  quoad  suos  discipulos.  Et  secundo  scola 
Christi  docet  discipulos  suos  altrinsecus  iniurias  illatas 
remittere,  sed  scola  diaboli  docet  omnino  illatas  iniu- 
rias vindicare,  non  solum  in  hostes  sed  in  illos  qui 
vellent   esse    pacifici,    et   sine  modestia  usque  ad  inter- 

35  nicionem    ulcisci.    Et    istam    scolam    videntur    homines    Soldiers  and 
armorum     et    legiste    servare,    cum    priores    usque    ad       revenge; 
mortem  suos  iniuriantes  avide  persequuntur  et  secundi 
omnino    consulunt    quod    iniuriatus    persequatur    suam 
iusticiam,  quia  aliter  leges   (ut  inquiunt)   deperirent,  sed 

4.  Cod.:  modeste.  9.  Cod.:  errent.  19.  In  marg. :  Sexta  vestis. 
20.  Cod.:  illo.  25.  Cod.:  quo  iniuriandi  donare.  3i.  Cod.:  altrincicus. 
34,  35.  Cod. :  intervencionem.  An  legendum :  interempcionem  ? 

20.  Col.  Ill,  1 3. 


ii8 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XV. 


and  so  arc 
against  Christ. 


8.  Love; 
the  wedding 

garment 

without  which 

none  can  enter 

heaven. 


How  Charity 
covers  sin. 


It  carries  with 
it  the  germ  of 
all  virtue,  and 
is  repugnant  to 
all  vice. 


(quod  plus  ponderant)  sua  lucra  atque  litigia  non  veni- 
rent.  Maledicta  itaque  scola  que  ut  habeat  materiam 
fovet  bella  et  lites,  cum  si  ipsa  omnino  extinxerit  non 
haberet  quid  secundum  artem  suam  addisceret;  nee 
dubium  quin  divina  sciencia  que  nititur  tam  materiam 
quam  formam  utriusque  istarum  extinguere  est  utrique 
earum  contraria;  et  cum  non  sint  nisi  duo  magistri 
principales  in  mundo,  scilicet  Christus  atque  diabolus, 
manifestum  est  quod  scola  predicta  scole  Christi  con- 
traria est  scola  diaboli.  Qui  enim  non  est  cum  Christo 
contra  ipsum  est,  et  sic  est  per  consequens  Antichristus 
(ut  patet  Luce  XI°,  2  3).  Et  sic  patet  prudenter  calcu- 
lantibus  quod  in  vocata  ecclesia  militante  sunt  plures 
tortores  diaboli  quam   confessores  Christi. 

Octava  vestis  et  preciosissima  est  garitas,  quia  ipsa 
est  vestis  nupcialis  sine  qua  nemo  intrabit  in  patriam; 
ideo  dicit  Apostolus :  Super  omnia  autem  hec  caritatem 
habete,  quod  est  vinculum  perfeccionis ;  ubi  notum  quod 
super  non  dicit  circumstanciam  superioritatis  situalis, 
cum  omnes  iste  vestes  sunt  ubicunque  est  anima,  sed 
dicit  superioritatem  dignitatis  virtutis  (ut  declarat  Apo- 
stolus I.  Cor.  XII°).  Ipsa  enim  est  cathena  aurea  sine 
qua  anima  est  nuda  virtutibus  et  qua  habita  coUigantur 
omnia  secundum  ordinem  perfeccionis  tam  angeli  quam 
homines  et  virtutes.  Ideo  dicitur  P  Petri  IV°,  8 :  Ante 
omnia  autem  mutuam  in  nobismet  ipsis  caritatem  conti- 
nuam  habentes,  quia  caritas  operit  multitudinem  peccatorum. 

Quamvis  autem  peccata  sint  in  salvandis  tamquam 
in  suis  radicibus  sive  causis,  tamen  operta  sunt  quoad 
actum  accusacionis  finalis.  Sedecim  autem  condiciones 
caritatis  quas  vocat  Apostolus  sunt  diligencius  anno- 
tande,  quia  cum  caritas  tam  crebre  magnificatur  et 
esse  necessaria  ad  salutem  ostenditur  vix  unum  invenies 
quin  fingat  se  habere  eciam  deficientibus  aliis  virtutibus 
caritatem.  Sed  ad  discernendum  utrum  sumus  falsi  et 
duplices  in  sermone,  notandum  primo  quod  quicunque 
caritatem  habuerit  habet  qualemcunque  virtutem  ad 
minimum  in  radice.  |  Secundo  notandum  quod  caritas 
repugnat  cuicunque  crimini,  cum  anima  divisibilis  cari- 
tate   et   vicio    est   vestita.    Et   tercio   notandum    omnino 


i5 


25 


3o 


35 


Fol. 

232' 

40 


i5.  In  marg. :  Octava  vestis.       3j.  Cod.:  virtutes. 
17.  Col.  Ill,  14. 


SERMO  XV.]  TERTIA  PARS.  I  1 9 

quod   caritativus    habeat    condiciones   sedecim   caritatis, 
quia  aliter  decipit  se  ipsum    mendaciter;    ideo    sciamus 
quod   habemus  iudicem    superiorem   qui   nee    in    noticia 
nee  in  iudicio  falli  poterit  vel  frustrari. 
5      Nona  vestis  est  pax  vera  exultans  in  pacem  amanti-  9,  The  exultant 
bus.    Constat    quidem    ex    locis    scripture    quod   nomina  P^^'^^         ^^' 
virtutum   et  aliarum  formarum    abstractarum   sumuntur 
crebrius  pro  subiectis,  ut  Apostolus  describens  caritatem 
imponit     sedecim     condiciones     que     subiectis     caritatis 

10  debent  competere,  et  conformiter  in  proposito  dum  sic 
dicit:    Et  pax   Christi   exultet   in    cordibus    vestris,    hoc 
est,  gignat  in  vobis  exultacionem,  aut  vos  qui  estis  veri 
pacifici  exultetis.  Evidencia  autem  que  moveret  ad  pacis    Unity  of  the 
concordiam  est  vocacio  qua  vocatur  ecclesia  et  ordinatur  bond  of  peace. 

i5a  Domino  esse  unum  corpus  misticum;  ideo  membra 
singula  debent  secundum  legem  nature  primo  mutuo 
se  iuvare.  Racio  autem  naturalis  que  talem  pacem  con- 
cluderet  et  auctoritas  primi  auctoris  cum  suo  opere 
istam   pacem   in    membris  corporis  Christi  convinceret, 

20  ideo  signum  evidentissimum  est  quod  non  sunt  de 
corpore  Christi  qui  non  diligunt  istam  pacem.  Cum 
enim  oportet  omnia  Christi  membra  esse  sibi  grata, 
ipse  autem  tam  crebro  commendat  pacem  suis  fidelibus, 
patet  ex  lege   gratitudinis  qua    mandatum   tam   leve   et 

25  utile  nostri  magistri  et  domini  servaremus  quod  illam 
pacem  custodiremus  quam  Dominus  taliter  nobis  mandat. 

Decima  vestis  semper  necessaria  viantibus  est  quod  indwelling  of 
verbum  Christi  habitet  in  eis  habundanter.  Cum  enim  ^'^  ch'rist  °^ 
Christus  sit  Veritas  (Joh.  XV°),  verbum  suum  non  potest 

3o  deficere  nee  fallere  credentem  in  ipsum.  Ideo  Joh.VIII°,46 
dicitur:    Si   veritatem  dico    vobis,  quare   vos  non  creditis 
michi?   Racio   autem  tocius  perversitatis   ecclesie  stat  in  which  must  be 
hoc  quod  verbum  Christi  non  habitat  in  suis   membris;  feceived^in  the 
habitat  autem  verbum   Christi  in   homine,   quando  aure 

35  devote  percipitur,    in    memoria    diligenter   reconditur  et 

fideliter   in   opere    adimpletur,    ut    patet    Luce  VIII°  de  laid  up  in  the 
semine  verbi  Dei;  unde  qui  perfunctorie  recipit  verbum       memory, 
Dei  in  opere  eius  sensui  contradicit,    obaudit  ipsum  et  fulfilled  in  act. 
non  obedit,  vel  audit  ad  sensum  Christi  per  Apostolum 

4.  Cod.:  falli.  5.  In  marg. :  Nona  vestis.  6.  Cod.:  quidam  ex 

loca.      9.  Cod.:  sibi  (s")  condiciones.      10.  Cod. :  debent  petere.      16.  Cod.: 
prime.       27.  In  marg. :  Decima  vestis. 

II.  Col.  Ill,  1 5.  28.  lb.  16. 


1 20  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XV. 

suum  hie  expositum.   Convincit  quidem  experiencia  natu- 

ralis   quod    sensibile   potest   esse   presensum  et  speciem 

suam    in    sensum    imprimere    et  tamen  propter  occupa- 

cionem  sensus  vel  alienacionem  eius  ad  alia  non  sentiri, 

ut    patet    specialiter    de    visu   et    auditu;    quando    ergo  5 

aliqua  confundunt  in  homine  sentenciam  verbi  Dei,  ita 

quod    ipsa    non    habitet    constanter    et   principaliter    in 

homine  audiente,  et  nunc  dicit  evangelium   ipsum   non 

audiri,    quod    exponit    Apostolus,    quia    non    habitanter 

Wickedness  of  auditur.  Et  patet  quam  culpandi  sunt  qui  gratancivis  et  10 

'to'^thTcospel!  diligencius  audiunt  gesta  gentilium  et  fabulas  poetarum 

quam    Christi    evangelium;    et    plus     culpandi    sunt  qui 

predicant   populo   apocrifa   quibus    non   pascitur    anima 

sed  multipliciter  infirmatur,    cum  Joh.  Vl°,    12    mandat 

Dominus  eius  discipulis  ut  de  quinque  panibus  et  duobus  li 

piscibus  fragment  a  colligimt  et  non  de  ficticiis  phantasticis 

extra  illos. 

II.  Teaching  in      Veritates   autem    postillantes    ex    scriptura    sacra    ex- 

^'^       ■    cerptas  debemus  colligere  et  per  illas  precise  fideles  in 

predicacionibus    nostris    pascere    et    omnino    (quantum  20 

sufficimus)  verbum  Dei  ad  inhabitacionem  imprimere,  et 

tunc    sumus    secundum    vestem    christian!    in    omni  sa- 

Etym9logy  of  pjencia  docentes.    Cum  enim  sapiencia  sit   habitus   intel- 

'sapiencia'.      ••       .  .  ^    .      .        . 

Wickedness  of  lectivus    ad   veritates    de   Deo    prmcipaliter    termmatus, 

sound  teaclfing.  ^^  dicitur  etimologice  quasi  sapida  sciencia,   ideo  quic-  2  5 

quid  fidelis  docuerit  debet  esse  sapiencia,  quia  finaliter 

ut  Deus  ametur  et  honoretur;   unde  diabolici    sunt  qui 

impediunt    clerum    vel    laicum    in    omni    sapiencia    sic 

docere.  Non  dubium  quin  tales  impedientes  dogmatizant 

tam    verbo    quam    opere    sapienciam    huius    mundi    que  3o 

secundum  beatum  Jacobum   est  terrena  animalis  et  dia- 

bolica;  ideo  nulli  sunt  magis  Dei  et  ecclesie  proditores. 

12.  Mutual  Duodecima     vestis    est    quod     christiani     sint     com- 

admonition.  .  ,  .  ,  . 

monentes    se    ipsos    non    solum    reciproce    sed   ut   prius 

bene  operantes  se  ipsos  excitent   ad  futura  bona  opera  35 

continuaiidum   et  augendum.   Sicut  enim  Sortes  in  teatro 

differt   a  se  ipso   in  foro,    sic  fidelis    se  ipsum  excitans 

ad    continuandum    bona    opera   in   futurum  differt   a  se 

ipso  ipsa  opera  in  posterum  prosequente.    Et  ita  docet 

9.  Inmarg. :  Nota.      22.  secundum;  adde  undecimam.      33.  In  marg. : 
Duodecima  vestis. 

3i.  Jac,  III,  i5.         33,  34.  Col.  Ill,  i6,         36.  Cf.  Sermones, 
Pars  II,  Sermo  XXIX,  pag.  21 5. 


SERMO  XV.J  TERTIA  PARS.  i2i 

Apostolus    quod     ista     commonicio    circulariter    stet    in  Five  forms  of 
f"."'- quinque:   primo   quod  ortentur  |  se  ipsos  ...   in  himpnis    '^f."p°  ain°s" ' 
^■'^    per   quod  notatur  laus  Dei  in    mente   intrinseca;    tercio      2.  h);mns 

*^         ^  .  .  .......  1       3.  spiritual 

quod    ortentur   se    ipsos    in    canticis    spirituaiibus  quoad         songs, 
5  iocunditatem     habitam     de     celestibus     (ut     docetur    ad 
Eph.  V°);   quarto   oportet  quod  christiani  se  ipsos   com- 
moneant  et  continue  gracias  agant  Deo  recolentes  sem- 
per   quod    a  Deo    habent  quicquid    laudabile  habuerint,       4..  giving 
cum  secundum   Apostolum   non  simus  sufficientes  aliquid        thanlvs, 

I  o  cogitare    a    nobis   quasi   ex   nobis,   sed   omnis   sufjiciencia 
nostra    ex  Deo    est;    et   quinto    oportet    commonentes    se 
ipsos  in  isto  circulari  tripudio  esse  cantantes  in   cordibus    5.  singing  in 
suis  Domino  iuxta  illud  Phi.  IV^,  4:    Gaudete  in  Domino    their  hearts. 
semper,    iterum    dico    gaudete    (ut    supra    exponitur  Ser- 

iSmone  IV°   huius). 

Decima   tercia  vestis    est    benedicta   regula    ut   omnia  i3.  Doing  all  in 

„  ,   ,         y     ■      .      •  •         J        •    •  ^    •    T  the  name  of 

quecunque  fideles  faciunt,   in    nomine   domini    nostri  Jesu  the  Lord  Jesus. 
Christi    hec   faciant ;    quod    si   vere   compleverint   tunc 
sunt   vera    membra   corporis    Christi    quod    est    ecclesia 

20  et  per  consequens  membra  cui  per  se  detur  accio  et 
ipsi  nuda  ac  humilia  instrumenta;  et  sic  tota  laus 
operacionum  ecclesie  in  Christum  ut  eius  caput  atque 
principium  redundaret,  et  sic  per  humanitatem  Christi 
ad  laudem  Trinitatis  finaliter  saltaretur.  Ex  quibus  videtur 

25  quod  vivens  aut  operans  criminose  blasphemat  in  Deum  Wickedness  of 
et  est  magis  expresse  ypocrita;  facit  enim  in  nomine  domini      hypocrites 
Jesu  Christi  hec  opera  (ut  hie  monet  Apostolus  et  ipse 
ypocrita  innuitive   dicit) ;    cum    ergo  summa   blasphemia 
foret    invocare  Christum  Deum    et   hominem   in   testem 

3o  et   auctorem   criminis,    patet   conclusio.    Sed  que  maior    and  of  those 
blasphemia  quam  imponere  Christo   quicquid  prelati  vel    ^^^°j^^'^^.y,g 
nostri  clerici  fecerint?  Numquid  credimus  sonare  in  eius      authority. 
blasphemiam   quod   mentimur  Christum  in  tanta  pompa 
seculi  conversari?  revera  mentiri  super  fratrem  nostrum 

35  in  eo  quod  sonat  in  denigracionem  sui  status  aut  fame 
foret  grave  peccatum,  quanto  magis  mentiri  in  Christum 
quod  propter  gravitatem  peccati  non  potest  competere. 
In  re  quidem  non  dicimus:  In  Dei  nomine  Amen  et 
cetera  que  Christo  imponimus,    quin    pocius   in  nomine 

2.   After   ipsos   there   is    an    omission;    primo    should    be   'psalmis'. 
3.  Cod. :  intrincica.  12.  Cod. :  ipso.  16.  In  marg. :  Decima  tercia 

vestis.         26.  Cod.:  est  deest.         3o.  Cod.:  minor.         32.  sonare;  cod.: 
sotOJ.        35.  Cod.:  stratus. 

9.  II.  Cor.  Ill,  5.         16.  Col.  Ill,  17. 


1  22  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XVI, 

patris  nostri  satane  hoc  facimus  et  totum  factum  peccati 
Christo  imponimus,  et  inter  omnia  peccata  que  regnant 
in  seculo  hoc  est  horribilius,  in  tantum  quod  sacerdotes 
legis  veteris  scindentes  vestimenta  sua  convenientes  no- 
biscum  in  principiis  hoc  horrerent,  et  contra  istam  5 
blasphemiam  clamarent  singuli  christiani.  Non  enim 
concipio  que  alia  consideracio  christianos  et  specialiter 
sacerdotes  a  degeneracione  ac  blasfemo  mendacio  Jesu 
Ghristi  nostri  cicius  revocaret. 

SERMO  XVI.  lo 

Nescitis  quod  hii  qui  in   studio   currunt   omnes  quidem 
currunt,  sed  unus  accipit  bravium.   F  Cor.  IX°,  24. 
In  ista  epistola  Apostolus  hortatur  racione  exemplar! 

Explanation  of  fideles  viantes  ad  viriliter  decertandum  pro    acquirenda 

^^™text '' '"  beatitudine  cum  hostibus  spiritualibus  ut  carne,  mundo  i5 
atque  diabolo.  Est  autem  stadium  spacium  centum  viginti 
passus  continens,  et  dicitur  a  stare  per  apocrifa  genti- 
lium,  quia  tantum  spacium  incurrit  Hercules  uno  ane- 
litu.  Et  dicitur  stadium  octava  pars  miliaris.  Est  autem 
bravium  grace  palma,  vel  corona  triumphalis;  et  constat  20 
In  our  spiritual  de  exercitacione  hominum  in  hoc  ludo  ....  sic  spiritualiter 

ru"  sn-li^:"tiy  tota  vita  presens  est  quedam  agonizacio  contra  hostes 
and  steadily,  spirituales  et  quedam  rursus  ad  supernum  bravium  ad- 
quirendum.  Ad  hoc  autem  bravium  supernum  oportet 
fidelem  directe  et  continue  currere  per  opera  caritatis;  25 
directe  quia  obliquans  ab  itinere  retardatur,  et  continue 
quia  stacio,  deviacio  vel  retrogradacio  est  dampnabilis 
in  viante;  in  hoc  ergo  difFert  bravium  legis  Christi,  id 
est,  premium  cursus  ab  aliis  braviis,  quod  stat  quemlibet 
ipsum  acquirere,  quia  non  terrena  cupiditate  sed  amore  3o 
celestium   curritur  ad  hunc  finem.   Finis  autem  iste  cum 

Wc  shall  not  sit  res  spiritualis  est  eo  dulcior  quo  pluribus  commu- 
'^  "rivals!  ^nicatur;  nee  tardatur  sic  currens  propter  invidiam  vel 
impedicionem  concurrentis  socii  sed  iuvatur.  Econtra 
autem  est  de  concurrentibus  in  stadio  et  pro  bravio  35 
temporali;  ideo  Apostolus  ponens  istam  difFerenciam  dicit 
in   similitudine  exemplante  quod    omnes  sic  ciirrentes  in 

4.  Cod. :  convcniantes.  8.  Cod. :  blasfemia.  12.  Cod. ;  Cor.  IX"  et  X". 
17.  Cod.:  ypocrifa.  18.  recte:  cucurrit.  21.  Hie  aliquot  verba  desunt. 
23.  Cod.:  spiritualiter  et  quidam.        29.  Cod.:  stat  quodamlibet. 

10.  Cf.  WycliPs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  pag.  II,   257 — 260. 


SERMO  XVI.]  TERTIA  PARS,  i23 

stadio  current  secundum  ultimum  visus  sui,   sed  tantiim 
iinus  accipit    bravium,    eo   quod    solum  premiatur    et    eis 
ex  equo  currentibus  propter  defectum    excessus   utrique 
premium  denegatur. 
5      Cum  autem  tota  hec  vita  presens    sit   nobis    stadium  We  must  bear 

111  L  •   -^         i        ^  ,.   ^  in  mind  the 

quod  debemus  currere  ab  uno  spiritu  ad  octavam  etatem  greatness  of  the 

5°  d  beatitudinis  ut  |  gigantes,    patet   ex   habundancia  premii         P"^*^' 
ex  libertate   Domini    et    ex  punicione   vecordis   tardantis 
quam  instanter  debemus  currere.  Si  enim  tam  impetuose 

locurritur  propter  laudem  vel  premium  temporale  (quod 
nichil  est  in  comparacione  ad  beatitudinem),  quanto 
magis  movetur  fidelis  instancius  propter  tantum  premium 
acquirendum.    Secunda  condicio  que  est   liberalitas  Dei  the  munificence 

^     .  .....  of  the  pnze- 

nostri   moveret  ad  animosius   sic    currendum,    cum    non         giver, 

1 5  debemus  timere  frustracionem  a  premio  propter  velocivis 
concurrentes  nee  angustiare  propter  invidiam  aut  tar- 
dacionem  in  bravio  propter  alios  decertantes;  spectat 
quidem  ad  libertatem  atque  magnificenciam  tanti  Domini 
ultra  dominos  temporales  quod  ludus  suus  sit  graciosior 

20  atque   securior:   sed  tercium    quod   moveret   celeritatem   the  danger  of 

slackness 
huius   cursus  in  bravio   est  hoc  quod  tardans  secundum 

aliquam  trium  predictarum  viarum  latronibus  et  hostibus 

cruciatur  et  demum   eternaliter  condempnatur. 

Nee  est  possibile  viantem  tardare  in  ista  segnicie  nisi      Slackness 

,5  „,.,..  .,  .  comes  from 

25  propter  defectum  ndei  chnstiane;  ideo  propter  certitu-  want  of  faith, 
dinem    huius    cursus    hortatur    Apostolus :     Sic,    inquit, 
currite  ut  comprehendatis.    Unde    secundum    modum   lo- 
quendi    scole    theologice    viator    vocatur    apprehensor, 
quando  aliquam  partem  itineris  celestis  apprehendit,  et 

3o  solum  comprehensor,  cum  unite  et  certe  in  fine  huius 
vite  bravium  celeste  accepit,  unde  per  unum'meditullium 
temporis  quo  legitime  currens  expectat  in  purgatorio 
certus  de  premio  vocatur  nee  tunc  currens  nee  premium 
comprehendens. 

35      Secunda  racio    exemplaris  Apostoli    est    de    agonizan- 2"*  illustration : 

,        ,  ^  .  ,        ,      .        .         the  wrestler. 

tibus  propter  laudem  aut  premium  temporale.  Ipsi  enim 
notant  signancius  quod  nee  propter  defectum  vel  super- 
fluitatem  cibarii  in  quantitate  aut  qualitate  ab  efficacia 
sui  certaminis  sint  tardati.  Ideo  dicit  Apostolus:  Omnis 
40  qui  in  agone  contendit  ab  omnibus  se  abstinet. 

I,  visus;  an  vis?  12.  Cod.:  instancius  twice.  18.  Cod.:  quidam. 

22.  Cod. :  trum  predictarum.        3o.  Cod. :  apprehensor. 

39.  I.  Cor.  IX,  23. 


124  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      fSERMO  XVI. 

Ascetic  Sepe   enim   incorpulentus  vel  ingurgitatus  ante  tempus 

abstinence.  •  ,.        •    •        u  ^-      ^  -u      •        ..  •    • 

sui  certaminis  abstmet  se  cibano  ut  leiunans,  ne  propter 
corpulenciam  aut  defectum  anelitus  sit  postmodum  in 
suo  certamine  impeditus.  Et  sic  Moyses,  Helyas  et 
Christus  leguntur  propter  celestem  coronam  quadraginta  5 
diebus  et  noctibus  ieiunasse.  Si  ergo  hoc  servatur  lau- 
dabiliter  propter  coronam  corruptibilem  acquirendam, 
sequitur  insolubiliter  per  locum  a  maiori  quod  nos 
debemus  facere  proporcionaliter  propter  coronam  beati- 
tudinis  acquirendam.  Utamur  ergo  hiis  temporalibus  de  lo 
quanto  disponunt  atque  facilitant,  ut  taliter  perpetuo 
coronemur  et  ab  omnibus  impedientibus  agonem  pre- 
dictum  secundum  racionem  illam  abstineamus.  Et  patet 
sensus  universalis  quem  sophista  putat  se  intrepide  im- 
pugnare.  i5 

Our  prize  is  Post  duas  raciones  exemplares  ad  viriliter  militandum 
'  premittit  Apostolus  modum  pugnandi:  Ego,  inquit,  sic 
curro  non  quasi  in  incertum,  sic  pugno  non  quasi  aerem 
verberans.  Nam  spes  firma  de  premio  potissime  animat 
laborantem,  sed  currens  pro  bravio  temporali  est  valde  20 
incertus  de  premio,  sicut  pugnans  corporaliter  ut  super- 
flue  multum  pugnat,  ita  de  victoria  est  incertus.  Apo- 
stolus ergo  in  cursu  suo  ex  fide  est  certus  de  premio 
nee  pugnat  superflue  pugna  corporali,  cum  necesse  sit 
sic  pugnantes  verberare  aerem  et  multos  motus  sui  25 
instrumenti  bellici  quoad  finem  quem  intenderit  esse 
and  every      frustra.    Sed  benedicta  sit  pugna  evangelica   cuius  que- 

virtuous  act     1-,     ^  •  ^    ^       •    ^        •       •  -^      ■  ^       ^-i-  j 

helps  to  win  it.  libet  pars  virtute  mtencionis  meritone  est  utxlis  ad 
beatitudinem  acquirendam.  Cum  enim  homo  castigat 
corpus  suiim,  ut  sit  in  virtuoso  anime  servicio  moderatum,  3o 
non  est  aliqua  pars  subieccionis  nutrimenti  vel  pene 
corporis  quin  sufficiat  ad  salutem.  Ne  forte  cum  aliis 
predicaverim  de  sanctitate  vite  et  conversacione  in  mo- 
ribus,  ego  ipse  propter  carnis  petulanciam  et  vitam 
doctrine  contrariam  sim  a  Deo  simpliciter  reprobatus.  35 
Nihil  enim  est  predicanti  catholico  plus  timendum,  quia 
si  contradicit  sibi  ipsi  in  opere  et  sermone,  non  dubium 
quin  sit  ex  parte  diaboli  contrarius  veritati.  Nee  potest 


10.  Cod.:  temporibus.  14.  Cod.:  quem.  18.  Cod.:  in  certum. 

21,   22.    Cod.:    pungnans  ....  pungnat;    sic    et    in    pluribus    locis    seqq. 
35.  Cod. :  simplici  reprobatus. 


17.  I.  Cor.   IX,   26.  29.  ib.   27. 


SERMO  XVI.]  TERTIA  PARS.  I25 

quis  fingere  quod  Christus  defecit  patribus  vel   modernis   Christ  helped 
ad     firmandum     spem     ad     taliter     discertandum,     cum      V^thers.' 
omnes  patres  preterit!  habuerunt  proporcionale  iuvamen 
ad      nostrum ;      sacramenta      quidem      multum      iuvant 
5  currentes,    sed    nonnisi     de    quanto     per    ilia    confertur 
gracia  quam   conferre  est  Deo  facile  per  mium  signum   He  gave  them 
vel  aliud,  Ideo  vere  dicit  Apostolus:  Nolo  vos  ignorare  grace ^by^other 
fratres  tamquam   carnales  vel  sophistas  scripture   scien-  ^'5"^  ^'^^^  °"i's- 
ciam   impugnantes,    sed    Spiritus    Sancti    logicam    atque 

lo  sentenciam    approbantes,    quoniam    patres    nostri    omnes 
Fol.  qui    ducti    erant    quadraginta    annis  |  per    desertum    sub 

"^^  nube  erant,  cum  nubes  in  die  illos  protexit  et  columpna 
ignis  in  nocte  eos  precessit  (Exodi  XIII°).  Nee  dubium 
quin  ilia  columpna  nubis  et  ignis  fuerant  baptizati.   Non  This  explains 

iSenim    refert  quomodo    elementum    tangit   vel   circumdat  bap^izcd^in^the 
baptizatos,  et  sic  tamen  quod  Spiritus  Sanctus.  Et  con-    '^'^^l^'^  ^^^  "^ 
formiter  omnes  illi  mare  transierunt  (Exodi  XIII°),     Et 
non  obstante  quod    mare   fuit   illis    pro    muro   a  dextris 
et   a   sinistris    et   sic   eos   non   tetigit,    in   Moyse   tamen 

aoutrobique  meritorie  fuerant  baptizati.  Ideo  dicit  Apo- 
stolus quod  omnes  in  Moyse  bapt{:^ati  sunt  in  nube  et  in 
tnari. 

Nee   oportet  in  hoc  timere  ridiculosas  instancias  so-    The  manna 
phistarum;     et    ad    sensum     consimilem     omnes    illi    de  theVucl\arist. 

2  5  ducatu  Moysi  eandem  escam  spiritualem  manducaverunt 
(ut  patet  de  manna  Exodi  XVI°).  Que  esca  ideo  dicitur 
spiritualis,  quia  per  eius  miraculosam  missionem  erant 
spiritualiter  saciati  et  per  illam  figuram  futuram  euka- 
ristiam   et  fruicionem   Christi  in  patria   cognoverunt;   et 

3o  ad  sensum  consimilem  eundem  potum  spiritalem  biberunt, 
cum  ad  literam  aquam  miraculose  fluentem  de  petra 
(ut  patet  Exodi  XVII°) ;  petra  autem  fuit  consequens 
eos  in  memoria  et  spiritualiter  fuit  Christus,  cum  cogno- 
verunt   flumina    de    ventre    exitura    aque    sapiencie,    de 

35  quibus   fideles    erant  bibituri.  Si  ergo  Deus  patribus  de  God  who  thus 
lege  veteri  in  necessariis  suo  iuvamine  non  defecit  nee  fathers  win  not 
potuit,  per  idem  in  lege  gracie  reete  currentibus  et  pro         ^'  "^' 
causa  sua  agonizantibus  non  potest  deficere.  Faciat  ergo 
viator  instanter  quod   sibi  attinet  et  non  tantum  timeat 

40  de   influxu  Spiritus  Sancti,    quantum  timeret  de   spiritu 

i3.  Cod.:  Exodi  V".      16.  baptizatos;  Cod.:  bapti":'".  ib. :  quod;  addc: 
detur.       34.  Cod.:  exitura  twice. 

7.  I  Cor.  X,  I.       21.  I  Cor.  X,  2.       24.  ib.  3,  4. 


126  JOKANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XVI. 

aerio    inspirato,    nam    Deus    est    spiritus    qui    infinitum 
prompcius    astat    suis    fidelibus    adiuvandis    quam    astat 
spiritus  aerius  ad  cordis  refrigerium   temperandum. 
The  faithful         Circa    hanc    epistolam    dubitatur    utrum    fideles    cur- 

from  lying, 'as  rentes  viam  spiritualem  ad  habendum  celeste  bravium  5 
from  luxury,  g^  fideliter  agonizantes  pro  corona  patrie  debent  a  men- 
daciis  sicut  a  crapula  abstinere;  nee  dubium  quin  sic, 
cum  omne  mendacium  sit  peccatum  et  econtra,  nee  est 
ab  aliquo  nisi  de  quanto  peccatum  sapuerit  abstinendum. 
Ex  quo  patet  quod  girovagiter  mendicantes  validi,  va-  lo 
gantes  per  patrias,   cuiusmodi  sunt  fratres  et  alie  secte 

Friars  given  to  novelle,  debent  precipue  a  mendaciis  precavere.  Quidam 
^'"^'         tamen    refert    quod   sicut   ingressus    eorum    fundatur    in 
mendaciis,    sic   sunt    in    mendaciis  spissius  involuti.    In- 
Their         ceperant,  inquit,  fratres  Predicatores  sub  Innocencio  IIP  1 5 
I.  'iM-eacli'frs     sub     fuco     istius     mendacii    quod    melius    esset    et    sibi 
honorificencius  sectam  novam   innovare  quam   antiquam 
religionem   Christi  a  suis    contagiis    expurgare;    et  circa 
sextum    annum   sequentem,    cum  talium    sectarum   inno- 
vacio    per    idem    infinitum    procederet,    fratres    Minores  20 
2.  Minors,     inceperant.    Nee  dubium   quin  fundamentum   illorum  sit 
blasphemum     mendacium,     cum     longe    melius    fuisset 
antiquam    religionem  quam   Christus    instituit  expurgare 
quam  novam   sub   blasphemo   mendacio  innovare. 

3.  Augustinians,  Sed  post  illos  videns  pater  mendacii  quod  per  novi- 2  5 
tates  tales  nocebat  eeelesie  introduxit  Augustinenses 
qui,  videntes  quod  in  talibus  sectis  fuit  antiquitas  laude 
digna,  finxerunt  quod  per  quingentos  annos  ante  Predi- 
catores sub  Augustino  licet  plebi  incogniti  in  heremis 
habitarunt.    Sed    quarto    tamquam    quartus    Evangelista  3o 

4.  Carmelites,  secta  Carmelitarum  inceperat  que  callide  fingit  se  habere 

patronam    beatam   virginem    et    diu  ante  inearnacionem 

Christi    sub   Helia    in    monte    Carmeli    Deum    devocius 

coluisse.  Et  sic  per  sompnia  atque  mendacia  faeti  sunt 

Lies  of  these    primi  novissimi  atque  novissimi  primi.   Nee  dubium  quin  35 

to^^thdr  origfn.  sic  posset  sectarum  novitas  infinitum  procedere;  sed 
plurime  sunt  extincte,  Superaddunt  eeiam  iste  secte 
quod  super  illis  sicut  super  quatuor  evangelistis  fundatur 

4.  In  marg. :  Nota  dubium  de  mendacio.  10.  God. :  gerofagniter  (sic !). 
12.  Cod.:  quidem;  ib.  in  marg.:  Nota.  i5.  In  marg.:  i.  Nota  de  incep- 
cione  fratrum  Predicatorum.  21.  In  marg. :  2.  Nota  incepcionem  Mino- 
rum.  22.  Cod.:  blasphemium.  26.  In  marg.:  3.  Nota  de  incepcione 
Augustinensium.  3i.  In  marg.:   4.  Nota  incepcionem  Carmelitarum. 

i5.  Cf.  Trial.  36i.   Cf.  Serm.  Pars  II,  Sermo  XVI,  pag.   i23. 


SERMO  XVI.j  TERTIA  PARS.  127 

ecclesia;  nee  dubium  quin  multum  prosunt  militantibus, 
sed  lion  tantum  quantum  diaboli.  Uli  enim  per  accidens 
multum  profuerunt,  antequam  iste  secte  fuerant  intro- 
ducte,  et  (ut  multi  inquiunt)  scabellum  super  quatuor 
5  pedibus  inequalibus  ac  sibi  repugnantibus,  sicut  sunt 
isti  quatuor  or  dines,  non  est  fir  mum. 

Iste   autem   secte  dicuntur  seminare  mendacia  in  in-    Their  many 

.  >  .  .  lies  *  some 

gressu,    m    progressu    et    m    egressu;    nee    mirum    quia    blasphemous 
menciuntur     concorditer     super    domino    Jesu    Christo, 

10  cum  blaspheme  dicunt  quod  ab  isto  habent  hostiatim 
et  sic  valide  mendicare;  quod  videtur  multis  ex  hoc 
esse  blasphemum  quod,  sicut  Christo  imponunt  igno- 
ranciam  aut  negligenciam,  sic  sibi  imponunt  peccatum 
maximum    in  viando.    Numquam  enim  ex  fide  scripture 

i5introduxit    has    sectas,    ideo   si   sunt   tam   necessarie   et 

^°'^  directe  proficientes  ecclesie,  Christus  vel  ignorasset  eius  | 

^  ^  commodum   per   ipsos  fructificans   vel  cognoscendo  uti- 

litatem    eorum    differens    per    mille    annos    et    amplius 

negligencius  retardasset. 

20      Pro    prima    parte    supponitur    primo    quod    Christus    as  when  they 
sit    omnipotens,    omnisciens    atque    omnivolus,    secundo   '^w^tlf^having 
supponitur   quod   elemosina   sine    maiori    clamore    data  begged  as  they 
liberius   ceteris  paribus  plus  elemosinanti  proficiat.     Ex 
quibus  tercio  coUigitur,  cum  Christus  secundum  deitatem 

2  5  posset  movere  dilectos  suos  sine  tali  mendicacione 
clamorosa,  et  quoad  humanitatem  foret  talis  mendicacio 
sibi  penalis  atque  inutilis  et  pro  exemplo  futuro  nocens 
ecclesie,  blasphemum  foret  peccatum  ex  nuda  parte 
sui  taliter  mendicare.  Totus  enim  defectus  in  cupiditatem 

3o  Domini  redundaret;  sed  quid  blasphemius,  cum  Johan- 
nis  VHP,  46  scribitur:  Quis  ex  vobis  arguet  me  de 
peccato?  Et  ex  ista  evidencia  cum  aliis  sex  prioribus 
capiunt  sancti  et  soUempnes  doctores  quod  hereticum 
sit    pertinaciter    asserere    Christum    taliter    mendicasse. 

35  Nee   habet   causam   istud    mendacium   nisi    stat   ut    isti   This  they  do 
mendici  seducant  populum  et  sine  labore  apostoli  vivant  themsfives^nd 
delectabiliter  in  ocio,  ut  utilius  atque  perfeccius  intrare    ^'^'^^''  orders, 
suum  ordinem  tamquam  perfectissimum.  Sed  repugnancia 
inter  hos  ordines,  perfeccio  christiani  ordinis  et  fructus 

40  consequens  convincunt  mendacium. 


,1.  Cod.:  ecclesie;   ib. :   dubium  deest.  Addidi.  3.  Cod.:   sed  non 

tamen.        7.  In  marg. :  Nota.        8.  In  marg. :  i.        10.  Cod. :  blasphemie. 
16.   In  marg.:   i.  20.   Cod.:    pro  secunda;   ib.   Cod.:    supponendo. 

3o.  Cod.:  sed  qui  blasphemis.        37.  Cod.:  dilectabiliter  in  occio. 


128  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM      [SERMO  XVI. 

They  lie  as  to        Secundo  quoad  progressum  non  est  nobis  facile  nume- 
and'as^to^theiV  I'^^e  sua  mendacia,   ut  patet  de  mendicacione  sua,   suum 

spiritual       ordinem    valde    pauperibus    quos     spoliant    plus    eeere; 
repayment  tor  .   .        ,  rr       •  •    r    •  i         i 

gifts.  quantum    ad    spirituale    suffragium   infinitum   plus  bene- 

ficiis    retribuunt    quam    valet    elemosina    temporalis.     Et  5 
quoad  absolucionem,    sepulturam    et    alia    sacramentalia 
quibus   illudunt  simplicibus   solum   Deus  atque   diabolus 
suorum   mendaciorum  numerum   cognoverunt. 
Also  as  to  the       Et  quoad  tercium  genus   mendacii  in  egressu  fingunt 
those^tiiat  die  blaspheme    quod    patronus    suus    impetravit    a   Domino  lo 
in  their  habit,  nullum    de   secta  ilia  vel  morientem  in  illo  habitu  esse 
ad   penam    perpetuam    condempnandum,    sed  quicunque 
fuerit   in   fructuoso   proposito    mori    in   tali   habitu,    est 
tamquam  predestinatus  in  consummata  gracia  confirmatus. 
Et  revera  Begardi  et  Beguine  non  in  tanta  heresi  erantiS 
lapsi  et  (ut  notant  subtiles)  non  est  aliqua  sui  corporis 
habitus   nutus   vel    signum,    quod    ipsi    invenerant    quin 
patule   menciatur.    Omnia    enim  ista  adinventa  sunt,  ut 
dicant  populo  ipsos  in  religione   Christi  et  in  legis  sue 
observancia  excedere  cunctos  alios  seculares.    Sed  quid  20 
mendacius?  Ideo  non  mirum  si  pater  eorum  perturbat 
ecclesiam  militantem.  Ideo  Lincolniensis  dicit  quod  talis 
vagans  in  populo  (ut  fratres  faciunt)  libencius  quam  in 
claustro,    talis  (inquam)    signatur  cadaver    mortuum,   de 
scpulcro  egressum,   pannis  funebribus  involutum,   a  dia-aS 
bolo    inter   homines   agitatum    et    declarat    particulares. 
Sed   quomodo    queso   non  temptaretur  et  perturbaretur 
respublica   per  huiusmodi   vagabundos?   Penetrant  enim 
loca   et  domos  celerius  in  quibus  credunt  fructum  tem- 
poralis   commodi    residere    et    tamquam    vespertiliones,  3o 
musce    sive    testudines    fructus    quos    inveniunt    sugunt, 
lacerant    vel    corrodunt    et    de    nequicia    facto    suorum 
particularium    indicent   mundam    ab    experiencia    quam 
noverunt. 
They  reply  that      Sed  replicant  communiter  quod  iuxta  racionem  terciam  35 
wou^id^'^Hidemn  superius   nemo   innuitive   vel    tacite    mendicaret,   ymmo 
innuitive       gi    aliquis    viator     a    summo     gradu    possibili    virtutum 
deficiat,  culpandus  foret,  Christus  tamen  faciliter  possit 
ad  oppositum  inclinare;  sed  tales  pseudo  nesciunt  distin- 

I.  In  marg. :  2.   ib.  Cod.:   progressum  pat™  (patulum?).  i5.  Cod.: 

Beguini.       16.  Cod.:  ut  vetant.       24.  Cod.:  cadavar.       3i.  Cod.:  suggent. 
33.  Cod. :  experienciam.  35,  In  marg. :  Replicacio  fratrum.  38.  In 

marg.:  Responsio. 

22.  Cf.  Tiialogum,  pag.  336,  433. 


SERMOXVIT.j  TERTIA  PARS.  129 

guere  inter  verbum   operis   et   clamoris,   sed  arguunt  per    but  tliis  is  a 

^  .....      ...       ..  J      •    /--I     •   ^         J-    •..    •      mere  sophism. 

locum  a  simiah  similitudine,  quod  si  Chnstus  dixit  in 
facto  suam  egenciam  ad  edificandum  ecclesiam  et  dili- 
gendum  eum  pro  sua  ecclesia  tantam  inopiam  pacienteni, 
3  ergo  per  idem  licet  quotcunque  et  qualescunque  fratres 
per  clamores  falsos  et  validos  bona  pauperum  extorquere. 
Et  quoad  secundum  patet  quod  nesciunt  distinguere 
inter  defectum  Christi  proprium  personalem  et  defectum 
alterius  hominis  propter  hoc  quod  ipse  reddit  se  cul- 
10  pabiliter  gracie  incapacem.  Si  ergo  Christus  in  persona 
propria  taliter  non  mendicasset,  foret  in  persona  pro- 
pria   increpandus:    quod    mendacium    blasfemum    fratres  Christ,  the  lord 

,  /-u    •   .  .  *      u-  of  all  took 

accumulant    super     Christum,     cum     tamen     utrobique     sparingly  of 
evangelium     dicit    quod    Christus    tamquam     universalis      ^'^  °^^'"- 
c^  ;  dominus  omniuip  moderate  et  parce  cepit  vescibilia  cum  | 
egencia  atque  inopia  parcens  plebi. 

Unde  Matthei  XXF,  3   quando  misit  apostolos  in  Jeru-  Christ  shewed 

,  ,  ,  ^      -L-  •  11  •       ]    j-^    His  dominion 

salem,   ut  adducerent  sibi    asmam    et    pullum,    eis  dedit  in  sending  for 
sum  mum    signum    sui    dominii:    Si   qiiis   (inquit)    "^^'^"^'^  i,\"'ordedng'the 
20  vobis    dixerit,    dicite    quia    Dominus    hiis    opus    habet    et    room  for  the 

.....  .  J         •        i2  r      -^      last  supper. 

confestim  dimittet  eos ;  et  iterum  quando  in  nne  recit 
suis  discipulis  pascale  convivium,  mandavit  eis  quod 
eligerent  cenaculum  grande  stratum  et  alloquerentur 
patremfamilias   sub   hiis  verbis:    Magister  dicit:  Apud  te 

ibfacio  pasca  cum  discipulis  meis.  Sed  quis  dubitat  quin 
magister  et  dominus  dicunt  summam  excellenciam  que 
soli  Deo  potest  competere?  Sed  mendici  nituntur  per 
sua  blasphema  mendacia  Christum  ab  isto  magisterio 
atque  dominio    spoliare;    et    per    istud    tolluntur    omnes 

3o  argucie  quas  sciunt  pro  parte  sua  ex  evangelio  fabricare. 

SERMO  XVII. 

Libenter  suffertis  insipientes,  cum  sitis  ipsi  sapientes. 
IP  Cor.   XF,  19   et  XII". 

In   ista    epistola  videtur  multis  quod  Apostolus   more  Doubt  whether 
35  suo   increpat  ironice  ipsos  Corinthios   ex  falsa  paciencia         spoke 
pseudopredicatorum   qui    ipsos    seduxerant;    aliis    autem      ironically. 
videtur    quod    ipsos    commendat    ex  immensa  paciencia, 

2.  Cod.:  silitudine.  8.  inter  twice.  10,  11.  Cod.:  in  persona  frustra. 
14.  Cod. :  dicit  deesf.  17.  Cod. :  qui  misit.  18.  Cod. :  eius  dedit.  21.  Cod. : 
dimittit.       27.  Cod.:  medici.        28.  God.:  pro  sua  blasfemia  mendacia. 

24.  Matth.  XXVI,   18.  3i.  Dominica  in   Sexagesima.     Cf. 

Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  H,  260  —  264. 

9 


i3o  JOHANNIS  WYC[.IF  SKRMONUM     [SERMO  XVII. 

qui  eorum  plurimi  erant  tales.  Supposito  ergo  quod 
erant  stulti  et  vecordes  tolerando  pseudoapostolos  qui 
sunt    de    facto    insipientes,    sed    numquid    in    hoc    estis 

Five  injuries  yos  ipsi  sapientes?  Cum  autem  debetis  esse  sapientes, 
teache^s'f      facitis    vos  ipsos   insipientes  taliter  tolerando;    sustinetis  5 

I.  They  bring  enim    superborum    pseudoapostolorum    has    quinque    in- 

into  servitude;  ^  '■  '^  .  ,      ^  ,.      -^      ,      . 

lurias :  Si  quis  eorum  vos  in  servitutem  legalium  legis 
veteris  redigit  propter  devocionem  ypocritice  simulatam, 
libertatem  Christi  (vivendo  faciliter  pro  adquirenda 
beatitudine)  dimittendo;  et  istud  de  facto  est  magna  lo 
stulticia,  cum  vergit  ad  iniuriam  Dei  et  nocumentum, 
istam  insaniam  stulcius  acceptantes. 
2.  They  devour  Secunda  insania  tolerantis  istos  pseudoapostolos  stat 
lepeope,     j^  j^^^  quod  propter  devocionem  ypocriticam  sustinent: 

Si  quis  eorum  devorat  eorum  substancias  et  sic  ipsos.  i5 
Sic  enim  pseudoapostoli  per  verba  adulacionis  laute 
consumendo  eorum  temporalia  ipsos  taliter  devorarunt, 
hoc  est,  comederunt  eorum  cibaria  in  suis  domiciliis 
per  que  viverent  in  persona  propria  et  sic  eos  taliter 
devorarunt.  20 

3.  They  take        Tercio   stulte   sustinuerant  dum  quis  istorum  pseudo- 

too  much  from  ^1  .    ■  ^  t         ^  „      :„ 

the  people;     apostolorum    accipit    eorum    temporalia    et    sua    propria 

domicilia    in    cibariis     et     domibus    prodigaliter    consu- 

mentes. 

4.  They  exalt        Et  quarto  stulte  sustinuerant  dum  quis  illorum  pseudo-  25 
t  emse\es,     apostolorum  extollebatur  de  nobilitate  sui  generis  iudaici 

et  regionis  sue  quam  supra  gentiles  ut  Grecos  vel  alios 
habuerant.  Et  hoc  est  magna  stulticia,  cum  apud  Deum 
nee  talis  generis  nobilitas  nee  futura  religiositas  sed 
iusticia  presentis  vite   aut   operis  sunt  laudanda.  3o 

5.  They  smite  Quinto  sustinuerunt  stulte  Corinthii  dum  quis  istorum 
in     e   ace.     pseudoapostolorum     in    faciem     eos     ceciderat,     quando 

bona  sua  eis  negaverant  vel  eorum  fictam  sentenciam 
non  foverant;  ad  tantum  enim  potest  diabolus  seducere 
servos  Christi  quod  credant  nullum  esse  remedium  35 
apponendum,  etsi  pseudo  ista  presumpserint  eo  quod 
Christi  domini  perante  false  fuerant  puUicati. 
The  friars  are  Sed  notandum  ista  quinque  possunt  finaliter  hodie 
pseudofratribus  applicari.  Numquid  sanctus  Apostolus 
instinctu    Spiritus    Sancti     doctus    ipsos    meminit    dura  40 

3,  5.  Cod.:  incipientes.         22.  Cod.:  in  sua.         2G.  Cod.:  extollebant. 
29.  r,od.:  religiosita.        32.  Cod.:  cederat.        34.  Cod.:  foverunt. 

7.  II,   Cor.   XI,   20. 


SERMO  XVII.J  TRRTIA  PARS.  l3l 

finaliter  subiungit  in  eadem  epistola  periculum  in  falsis 
fratribus?  Constat  luce  clarius  quod  dictus  quinarius 
falsos  fratres  facit  superbire.  Nam  si  parcerent  gregi 
et  intenderent  laboricio,  sicut  fecit  Apostolus  (Act.  XX"), 
5  non  taliter  superbirent.  Sed  (ut  sepe  dictum  est)  in  Psalmo 
sci'ibitur  in  labore  homimnn  non  sunt  et  cum  hominibiis 
non  jlagellabimtur.   Ideo   tenuit   eos  superbia. 

Remedium    autem    contra    istos     pseudoapostolos    est   Kings  should 

^  ^  protect  their 

multipliciter  vanatum,   primo   (mquam)   debent  reges   et     subjects  by 

loseculares     domini     ipsos     prudenter     exagitare     de     suis   such"teache'rs. 

dominiis,  cum  simplices  tenentes  suos  tenentur  defendere 

a   talibus    raptoribus,    cum    hoc    possent   facilius    quam 

forciores   raptores   sua  dominia   manu  valida  invadentes. 

Quomodo    ergo    aut    quare    redditus    reciperent    de    suis 

1 5  tenentibus,  nisi   eis  retribuerent  defensionem  in  corpora 

ac    bonis    temporalibus    cum    quibus    necessitatem    vite 

sue  et  redditus  suis  dominis  supportarent?  Foveant  ergo 

°iseculares   domini  I  suos    subiectos  sirnplices  in  religione 

apostolica  et  non  ultra. 

20      Secundum  remedium  est  quod  prelati  qui  spiritualiter  Bishops  should 

^      ^  ...  repress  them, 

pascerent  gregem   suum  tantam    curam  gregis  sui  ni  se      fiistead  of 

et  in  suis   fidelibus   adhiberent,    ne  populus    necessitetur  prohibiting  true 

'  ■■•    .-^  .  .  priests. 

tales  pseudoapostolos  acceptare.  Scit  enim  episcopus 
prohibere  et  suspendere  fideles  sacerdotes  qui  iuvando 
25  ipsum  evangelice  predicarent.  Quare  ergo  ad  tantum 
cecatur  per  artem  diaboli  quod  nescit  tales  pseudo- 
apostolos impedire?  Revera  fomentutn  peccati  altrinsecus 
est  in  causa. 

Tercium    autem    remedium    stat    in    prudenti    populo     The  people 

.^  .'^    ^  should  refuse 

3oqui\non  retribuit  talibus  pseudoapostohs,  licet  mittantur     them  alms, 
a  principe  tenebrarum,    sed  dum   eis   edificatorie  predi- 
caverint    (quod    raro    evenit)    laudant    Deum,    referentes 
quod  symoniacum  foret  ac  utrique  parti  nocivum  propter 
predicacionem     vel     spirituale     ministerium     quidquam 

35  dare,  et  cum  habent  ex  fideli  testimonio  quod  collegium 
fratrum  sit  in  domibus  et  utensilibus,  in  vestiinentis 
atque  pecunia  ipsis  potencius,  non  stat  cum  sua  con- 
sciencia  collegium  illud  cum  talibus  temporalibus  am- 
plius    onerare;    et    licet    fratres    per    verba    imperatoria, 

40  per  verba  scandalosa    erubescencia   inducencia  sive  per 


iS.  Cod.:  regione.        22.  Cod.:  et  deest.        27.  Cod.:  altrincecus. 

6.  Psalm.  LXXII,   5. 

9* 


I  32  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XVIT. 

verbera  in  faciem   eos   cederent,   equanimiter  sustinerent 

vel    de    aliquo    remedio    in    suis    proximis    providerent. 

Et  ita  superba  cecitas   est  in   causa  quare  tanti  et  tales 

and  make  ihem  pseudoapostoli  ita  regnant.   Alii  autem  subtilius  a  talibus 

give  account  oi'  r     ^   •,  nj  ■    ^  ^  ■  i  ■       ^- 

their  faith,     iratribus  tidem  interrogant,  qui  cum  respondere  nesciant  o 
vel  respondendo   sibi  ipsis  in  opere   contradicant,   habet 
populus    excusacionem    laudabilem     ne    retribuerent    de 
suis  temporalibus  in  fomentum  talis   coUegii   monstruosi. 
Nee  obiciat    frater   vel    aliquis    quod    populo    non    foret 
talis    pseudoapostolorum    tolerancia    animosa    nee    veri  lo 
True  apostles  apostoli  vel  clerici  forent  in  tanta  indigencia   a  populo 
disparaged  by  reputati ;    nam   pacienter  tolerare  talia  propter  nobilita- 
poverty.       j.£,-p,  yirtutis  cst  Vera  religio  faciens  humiles  Deo   nobiles 
et  potentes.   Ideo  Apostolus    exponens   ad  quem   sensum 
hec  debent  fieri  sic  eflfatur:   Secundum  ignobilitatem  dico,  i5 
quasi  nos   infinni  fuerimus    in  hac  parte,  quasi   diceret : 
Loquor   vobis    istam    sentenciam    secundum    nobilitatem 
mundanam  et  debilitatem  secularem,  sicut  erant  apostoli 
Paul  possessed  pro  Domino   conversati,   et  tamen  nuUus   eorum  pseudo- 
they  boasted,   apostolorum    posset    in    aliquo    laudabili    magnificare    se  20 
ipsum    quin    in    eodem    et    ampliori   possunt  Paulus    et 
ceteri  veri  apostoli  se  ipsos  extoUere;   ideo   dicit:   In  quo 
quis  audit  audeo  et  ego,    hoc    est:    In    quocunque    laude 
digno  quis  istorum    pseudoapostolorum   audet  se  ipsum 
extoUere    audeo    et    ego    in    eorum    confusionem    et    Dei  2b 
laudem    a  quo    humiliter  scio   hec  omnia  provenire.    In 
quocunque   ergo   quis   illorum    pseudoapostolorum   audet 
se    extoUere   laude    digno,    audeo   ego   Paulus   me   ipsum 
extoUere    propter   causas   predictas,  verumptamen  genus 
extollencie  vel  laudacionis  reputatur  insipiencia,   sapiens  3o 
inanem   gloriam. 

In  quinque  ergo  in  quibus  pompant  se  reliquos  su- 
perare  equiparo  me  eis  vel  ipsos  tamquam  minus  sa- 
piens me  ipsum  affirmo  excedere:  primo  extollunt  se 
in  hoc  quod  Ebrei  sunt  in  quibus  fides  primo  floruit.  35 
Sed  ego  apostolus  eciam  sum  Hebreus.  Secundo  ex- 
tollunt se  ex  hoc  quod  sunt  Israelite,  hoc  est,  filii  Jacob, 
quia  omnes  fideles  filios  suos  habuit,  et  ego  sum  eius- 
dem  perfeccionis,  cum  sim  de  tribu  Beniamin.  Tercio 
extollunt  se  quod  sunt  semen  Abrahe  a  quo  fides  habuit  40 


5.  Cod.:  cui  cum.        7.  Cod.:  retribuerant.        28.  Cod.:  digne. 
i.i,  22.  II.  Cor.  XI,  21.  35  et  seqq.  ib.   22,  23. 


SERMO  XVII.j  TERTIA   PARS.  t33 

exordium,  et  ego  sum  de  eadem  stipite,  non  de  ancilla 
sed  libera  procreatus.  C)^Liarto  extoUunt  se  quod  sunt  mi- 
nistri  Christi,  et  ego  fui  miraculose  ad  hoc  ministerium 
applicatus.  Sed  quinto  ut  minus  sapiens  dico :  Plus  ego 
5  in  omnibus  istis  et  aliis  sum  supra  istos  pseudoapostolos 
exaltatus.  Et  dicit  sapienciam  talis  locucionis  esse  se-  Such  boasting 
cundum  quid,  et  vocat  prius  secundum  genus  suum  'fooUsh!'' 
insipienciam,  quia  non  est  nisi  occasione  destruende 
superbie  et  extollende  Dei  magnificencie  usitanda.   Habuit 

lo  ergo  ultra   ministerium  Christi  laureolam   maioris  pena- 
litatis  et  paciencie  tribulacionum   pro  Christi  amore,   et 
hoc  sonat  in  excellenciam  militarem.   Unde  consequenter 
recitantur  insignia  quibus  strenuitas  huius   militis  deco-     List  of  the 
ratur,   primo   quia  in  predicando    evangelium  plurimum  pass^ed  through- 

i5  laboravit,  secundo   quia  pro  Christi  nomine  sepe  fuit  in 

carcere  tribulatus,   tercio   quia    pro   fide   evangelii  sepius 

est  plagatus,  quarto  fuit  sepe  positus  in  mortis  periculis. 

P  ,  Et  ilia  pericula  notantur  in  predicacione  secundum   cau- 

253"  sam  |  mortes    sicut    et  pene  quas  in  illis  periculis  tole- 

20  ravit.  Quinto  fuit  a  Judeis  qiiinquies  Jlagellatus  et  in 
qualibet  flagellacione  sustinuit  perciissiones  triginta  novem. 
Nam  Deuteronomii  XXV°  committitur  Judeis  licencia 
quod  pro  minoribus  culpis  pro  quibus  mors  non  foret 
infligenda  inponant  plagas  ct  verbera,    sic    tamen    quod 

25  quadragenarium  non  excedant.  Judices  vero  pretendentes 
pietatem  ordinaverunt  quod  de  illo  numero  diminueretur 
proporcionaliter  ad  delictum.  Dc  Paulo  vero  quia  odi- 
osus  eis  fuit  diminuerunt  nisi  unam  verberacionem,  et 
cum    quinquies    accepit    triginta    novem    verberaciones, 

3o  patet    quod    sustinuit    ducenta    verbera    preter   quinque. 

Sexto   ter  virgis  cesiis  est  (Act.  XVI°,  22),  semel  lapi- 

datiis   est    (Act.   XIV",  18),  fuit  ter  positus   in  naufragio 

(de    quorum    uno    patet  Act.   XXVII°,    41);    et   vel    tunc 

vel    alias    non    dubium    quin    duo    alia    sequebantur,    et 

35  forte  quia  Paulus  vel  de  navigacione  se  intromiserat 
vel  ad  illam  ex  instinctu  Spiritus  Sancti  consuluerat, 
dicitur  quod  fecit  naufragium  non  culpabiliter,  cum 
Christus   indubic  fecit  quamlibet  penam   suam. 


2.  Cod.:  procuratus.        12.  Cod.:  excellcncia.         16.  Cod.:  quia  quia, 
ig.  Cod.:  quas  twice.  24.  Cod.:  s^  tamen.  32.  Cod.:  sum  est 

Act.  VI»    XVI",  VII". 


12.  II.  Cor.  XI,  23.         20.  ib.  24.         32.  ib.  25. 


I  34  JOHANNIS  WYCr.IF  SERMONUM     [SERMO  XVII. 

Nono    node    et   die  fuit    in   pro/undo    maris,    hoc    est, 

in   altitudine   maris   a  litoribus   multum  distans   (ut  patet 

in    suo    naufragio  versus   Romam).    Decimo  fuit   in    iti- 

neribus  sepe  sub   grandi  periculo  propter  insidias  positas 

sibi    ab    hostibus.     Undecimo  fuit    in   periculis  fluminum  5 

mediterraneorum.   Duodecimo  fuit  in  periculis   latronum. 

Tercio    decimo  fuit   in    multis  periculis   genere  propria, 

CO     quod     contra     infidelitatem     eorum     et     occisionem 

Christi    evangelium    predicavit.    Quarto    decimo  fuit    in 

periculis  in  gentibus  aliis  sibi  adversantibus,  non  tamen  10 

tantum    quantum    in    periculis    proprie  nacionis.   Quinto 

decimo    in    omni    loco    in    quo    evangelizavit    perpessus 

est    ab    inimicis    crucis  Christi,    ut    nunc    in    civitate    (de 

quo   Act.   XIX°).     Sexto    decimo   fuit   subiectus  periculis 

in    solitudine    (ut    patet  Act.    XXIX*').     Septimo    decimo  i5 

passus    est    marina    pericula    a    piratis.     Decimo    octavo 

positus  fuit    in    maximis   periculis    a  falsis  fratribus  qui 

false    se  nominaverant    christianos;    in  ipsis   enim   quasi 

in    decimo    nono    periculo    est    perversionis    universitas, 

cum   Matthei   X",    36  dicit   Christus:   Inimici  hominis   do-  20 

mestici    eius.    Decimo    nono  fuit   in    labore    manuali    (ut 

patet  Act.   X°)    et  fuit    in    erumpna,    quia    in  cdia  extra 

rumen    (ut    patet   Cor )  Vicesimo   passus  est  in  vi- 

giliis    multis.     Vicesimo    primo   in  fame  et  siti.   Vicesimo 

How  the  care   secundo   ?'«   ieiuniis   multis.   Vicesimo   tercio   in  frigore  et  25 
of  the  churches         .-,    ,       -ir-        •  .  ,         •  ,  ;-^    .  ^    • 

weighed  upon  nuditate.  Vicesmio  quarto  pretcr  istas  penalitates  extrin- 
St.  Paul.  cecas  passus  est  intrinsece  penas  plurimas  dolorosas. 
Incumbebat  enim  Apostolo  cotidie  intendcre  solite  re- 
gimen omnium  ecclesiarum  suarum  ad  magnam  afflic- 
cionem  mentis  sue,  cum  intense  compassus  est  omni^o 
infirmo  in  fide  vel  moribuSj  et  ita  propter  ruentes  in 
peccata  malo  exemplo  alterius  (quod  est  scandali~ari)  Apo- 
stolus intrinsecus /2//V  ustus,  quia  igne  caritatis  intencius 
est  accensus;  et  sic  cum  istis  tribus  penis  intrinsecis 
sunt  viginti  sex  quas  miles  iste  passus  fuit  ex  caritate  -^3 
fervida  propter  Christum. 

Our  boast,  if        Cum   ergo    gloriari   oportet    propter   viacionem    meri- 
any,  must  be  .  ,*"    , .  "-^  .  .  .  .         .... 

in  suffering,     toriam  vel   directe  in  spem   meriti  vel  mdirecte  propter 

pseudoapostolos     confutandos,    non    est    gloriandum    in 

strenuitate,   nobilitate  vel  potencia   corporali   sed  in  in- 4° 


I.  Cod.:  fuit  lioc.  17.  rccte:  in  falsis.  23.  Cod.:  Cor.  sequitur 

lacuna.        27.  Cod.:  intrincice. 


I   et  seqq.  II.  Cor.  XI,  25,  26,  27,  28.  24.  I.  Cor.  IV, 


SERMO  XVII.]  "         TERTIA  PARS.  1 35 

firmitatibus   et   abieccionibus  quas  quis   captative  patitur 

propter  Christum;    ista    autem    est    spiritualis   strenuitas       Spiritual 

^  -^    ^-  ]•  -^  ■  J       •  •  energy  consists 

strenuitati    corporali   opposita,   quia  quando    in    se    ipso     j,,  patience. 

vires  deficiunt,   corporalem  strenuitatem  oportet  deficere, 

5  et    fructus    remanens    est    plurimum    pomposa    memoria 

per     quam     decrepiti     sese    iactant.     Spiritualis     autem 

strenuitas   est  facilis   a  Domino  commendabiliter   exem- 

plata.    Consistit   enim    in    humili    paciencia,    et    quando 

homo  marcescit  in  corpore,    tunc    virescit  in   anima,    et 

loubi  ilia  edificat  ad  iehennam,  ista  dignificat  ad  coronam; 
et  quia  suspicari  posset  quod  Paulus  de  istis  pompat 
tarn  quam  ypocrita,  adicit  iuramentum  laudabile  quod 
propter  inanem   gloriam   non   mentitur. 

Vicesimo  septimo    narrat  Apostolus   evasionem    parti- 

i5  cularis  periculi  quomodo  prepositus  Damascenorum  sub 
Areta  rege  ad  suggestionem  Judeorum  disposuit  ipsum 
capi,  sed  evadens  per  domum  coniunctam  parieti  in  sporta 
ultra  parietem  est  dimissus  (ut  patet  Act.  IX°).  Apostolus 
autem    nolens    temptare    Deum,    turn    cum    sibi    sufficit 

20  humanum  suffragium,  eo  quod  fuit  personalis  pastorum 
persecucio  et  non  gregis,  ac  revelacionem  a  Deo  habuit 
quod  ulterius  prodesset  ecclesie,  per  fenestram  domus 
modo   quo   dicitur  est  dimissus. 

Si   itaque   gloriari   oportet   taliter,    sicut    directe    non  If  we  boast,  it 

-  i-i-  J  ^1-  ^-i-  ,.   ^  must  be  of  our 

25  expedit,  sed  occasione  a  pseudoapostolis  matenali  oportet  infirmities  and 
^°j;tam    ad  I  materiam  quam  ad  formam   gloriantem   atten-  'l^.f "  °"'0!.'^!' 
dere;   ad  materiam  ut  in  infirmitate  vcl  humili  paciencia        to  God. 
pro   Christo    humilis    paciatur,    et  quoad    formam   quod 
confitendo    cognoscat    sc  tenerc  in  limitibus  veritatis  et 

3o  quod  Dei  providencia  ista  fiant.  Sed  modicum  est  suf- 
ferre  ista  penalia,  nisi  sequantur  alia  gloriosa.  Ideo 
dicit  quod  veniet  ad  vwone.?  intellectuales  et  revelaciones 
noticie  huiusmodi  visionum,  et  cum  talis  sit  actus  per- 
fectissimus  nobilioris  virtutis,   patet  quod  superat  omnes      st.  Paul's 

35  huiusmodi  passiones.   Et  in   contirmacionem  istius  Apo- jjy^^'°j"^^JPj°'j^^.^ 
stolus   habuit    experienciam    arralem,    cum    scivit    de    se       suffering. 
ipso,   quando  fuit  cecatus  a  Domino  in  sua  conversione 
(de  qua  Act.  IX°),  quando  fuit  raptus  ad  tercium  gradum 
visionis  intellectualis,  que  secundum  Augustinum  vocatur 

40  tercium    celum    et   vocatur    a    quibusdam    clara  intuicio 

9,  10.  Cod.:  virescit  ct  ubi  anima  edificat.  Ilia,  sc.  corporalis  strenuitas. 
10.  ista;  cod.:  ita.  16.  Cod.:  Arocha.  17.  sporta;  cod.:  oporta. 

26.  Cod. :  tarn  materiale.        38.  Cod. :  IX"  decst. 

1 3.  II.  Cor.  XI,  3 1.       17.  ib.  32,  33.       24.  Cor.  XII,  i.       32.  ib. 


I  36  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XVII. 

rei  in  sua  racione  exemplari.   Et  sic  Moyses  et  Apostolus 

tamquam   duo  legiferi   erant  celesti    visione    spiritualiter 

illustrati. 

St.  Paul's  Apostolus  autem   quia  hoc  sonat  in  eius  extollenciam, 

mo  ebiy.       singulaiiter    ipsum    non    nominat    sed    sub    verbis    com-  5 

munibus:   Scio,   inquit,    hominern    huiusmodi,    et  quia  in 

illo    raptu    ignoravit    an    anima   fuit    coniuncta    corpori 

Evidence  from  vel  a  corpore  separata,   non  fatetur  banc  ignoranciam ; 

the  personality  ^x    quibus    subtiles    multa    conviciunt,    primo   quod  tota 

may  remam     personalitas  hominis  remanet  in  suo  spiritu  sive  actua-  lo 

body.         verit,    sive    fuerit    a    corpore  separatus,   quia  scivit  per- 

sonalitatem   sui   hec   cernere  et  nescivit  an  corpus  suum 

Intuition  of     fuit   cum   anima   copulatum.   Secundo  notant  quod  cum 
divine  things       ,  •   .  ^   ^  •         •        ,  ,•  -,-.  ru„   „ 

does  not  imply  clara  visione  Stat  nesciencia  de  multis,  cum  Deus  iibere 
omniscience,    xiotificat  homini  quantum  prodest;   et  sic  viantis  intuicio  i5 
in  verbo  nee  arguit  ipsum  esse  omniscientem  nee  beatum 
ex  huiusmodi  visione,   cum    in   visione    ilia  sunt  gradus 
multiplices. 

Paul  docs  not        Apostolus  tamen  non  solum  fuit  raptus  ad  banc  claram 
^^saw.  visionem    intellectus    sed    ad  atfecciones  delectabiles  vo-  20 

luntatis;  ideo  dicitur  raptus  in  paradisum  et  novissime 
suam  predestinacionem  (ut  innuitur  ad  Rom.  VIII"), 
et  ista  verba  non  licet  loqui  expressc  hie  aliis  viam ; 
et  (ut  notant  cronicantes)  a  tempore  sue  conversionis 
usque  ad  tempus  quo  scripsit  istam  epistolam  fluxerunt  2  5 
anni  quatuordecim.  Ideo  dicit  se  ipsum  ante  annos  qiia- 
tuordecim  sic  vidisse.   Parcit  autem  Apostolus  de   multis 

He  was  trained  sibi  cognitis  revelandum,  ne  quis  videndo  vel  audiendo 
°he"^"ei^of^  de  illo  extollat  eum  ultra  limitcs  veritatis;  unde  propter 
Satan.         humilitatem    servandam    datus    est    sibi  quidam   angelus  3o 
sathane  ipsum   temptans,   sive  ad  luxuriam  sive  ad  aliam 
carnalem    insolenciam,    non    est    cura;    et    notant    multi 
quomodo  Vas    eleccionis    rogavit  Dominum    ut    ab    illo 
maligno  spiritu  liberetur,   et  non  est    exauditus    in   isto 
sed    didicit  quomodo  tales  temptaciones  sicut  et  tribu-  35 
laciones  per  accidens   multum   prosunt,   sic   tamen  quod 
homo    habeat    a    Deo    graciam    equanimiter    resistendi. 
Ex  quibus   concludit  Apostolus  quod  libenter  gloriabitur 
in    tribulacionibus    et    temptacionibus    ac    mundanis    de- 
pressionibus,  quia  omnia  hec   tria  sunt  media,   ut  virtus  40 
pacientis  similiter  habitet   copiosius  in  viante. 


8.  Cod.:  corpori.        9.  In  marg. :  i.         iJ.  In  marg. :  2.         i5.  Cod.: 
intuiccio.        16.  Cod.:  omncsoienteni.        24.  notant;  Cod.:  udant. 


SERMO  XVm.1  TERTIA  PARS.  ,.  iBy 


SERMO  XVllI. 

Si   Unguis    hamimim    loquar    et    angelorum,    caritatem 
aiitem  non  habeam,  /actus  sum   velut  es  sonans  aut  cim- 
balum   tinniens.   I.    Cor.   XIIP,  i . 
5       Ista    epistola    magnificat    caritatem    quomodo    excellit    Excellence  of 

...  .  •!•  ^         1  •!■  clmrity, 

omnes  virtutes  alias  in  necessitate,   utiiitate  et  stabilitate.  without  wiiich 
In  necessitate,  quia  sine  caritate  non  valet  aliud  donum  °''"^'"  S'^ts  are 

'   T-  _  useless. 

Dei;  nam  sine  caritate  non  valent  dona  que  pertinent 
ad  locucionem,   in  tantum  quod  si  Unguis  omnium   ho- 

10  minmn  loquatur  quis  quantumcunque  sanctum  evangelium 
et  efticacibus  nutibus,  ut  superiores  angeli  illuminant, 
inferiores  autem  secundum  voces  evangelicas  corpora- 
liter  assumentes,  et  cum  hoc  caritatem  non  habuerit, 
/actus  est  veUit  es  sonans  et  ut  cimbalum  tinniens.   Con- 

1 5  Stat  quidem  quod  alia  est  vox  viva  qua  animalis  anima 
viviticatur  caritate  sicut  corpus  anima;  patet  deficiente 
caritate  emittitur  sonus  informis  quoad  sonum  meri- 
torium,    es    autem    planum    concussum  ab  alio   sonando    Brass  sounds 

...  .  •      ,-  •  J       ..       when  struck  by 

alus    se    ipsum    indicat     et    consumit,     correspondenter  sofnething  else; 

2o  quantumcunque    angelicc    quis    locutus    fuerit    deficiente  ^^.^JJj  J^°^''^'l^(fak 

caritate,    organa    sua    moventur  ab    alio,    quia    a    malo  without  charity, 

Fol.  Ill  1  !■•  i  ^    .^         ^       it  is  at  the 

j.,„angelo  et  per  |  loquelas  alius  quandoque  prohcit,  et  movement  ot 
omnino  angelis  bonis  atquc  hominibus  indicat  suam  ^  ^'^^  angel. 
maliciam,  dampnificando  se  ipsutii  continue,  quia  Psalmo 

25scribitur:  Peccatori  autem  dixit  Deus:  Qiiarc  tu  enarras 
iusticias  meas  et  assumis  testamentum  meum  per  os  tuum. 
Tu  vero  odisti  disciplinam  et  proiecisti  sermones  meos 
retrorsum.  Quando  vero  vita  discordat  a  vocihus,  homo 
fit   membrum   diaboli  sibi  ipsi   contradictorie    in  figura. 

3o  Sicut  autem  plane  ac  nude  dicens  veritatem  evangelicam 
extra  caritatem  continue  officit  sibi  ipsi,  sic  quantum- 
cunque subtiliter  tinniens  racionibus,  concordanciis  vel 
exemplis  dum  a  caritate  defuerit  sibi  nocet,  quia  (ut 
hie    supponitur    ex    declaratis    alibi)    quidquid    peccans 

33  mortaliter  quantumcunque  bonum  de  genere  fecerit 
peccat  continue.  Cum  ergo  oportet  quod  cuicunque 
deest    caritas    insit   peccatum    mortale,    patet    sentencia. 

4.  Cod.:  Cor.  11°.        5.  Cod.:  excessit.       i5.  Cod.:  quidam;  ib.  quam 
animalis.        3j.  Cod.:  intit. 

I.   Dominica   in    Quinquagesiina.    Cf.   Wyclif's    Sermons,    Ci-I. 
by  Arnold,  II,  pag.  205 — 269.         24.  Ps.  XI. IX,  16,  17. 


I  38  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XVIII. 

Caritas   itaque    est   fons    singuloi'um    bonorum,    cui    non 

communicat  alienus,   que  sicut  oleum  non  potest  premi 

vcl   minui ;   que  si   desit  frustra  habentur  cetera,   si  assit 

habentur  omnia,   quia  ipsam   consequitur  multitudo   do- 

norum    Spiritus    Sanctis    que    sicut    oleum    fervide    cate- 5 

nantur,   et  si   habetur  indubie  per  se  ardet. 

Charity  is  tiie        Secundo  dicit  Apostolus   quod,   si  habuerit  propheciam 

vi'ruie^that     noscendo  futura,  ut  Balaam   habuit,   et  noverit   misteria 

changes  all     omnia    divinorum    ut    arcana  Trinitatis,    de    quibus    est 

others  for  the  .         .  .     ,     ,  .  .        .  .  . 

better.         sapiencia,    si    habuerit    omnem    scienciam    creatons,    sive  lo 
divinitus  datam  sive  prophetice  adquisitam,   et  si  tercio 
habuerit    virtutem     miracula     operandi,     ita     ut    monies 
transferat  (sicut  loquitur  evangelium  Matthei  XVII°)   ex 
vehemencia  fidei,    hec  omnia  dona  sive  in  locucionibus 
sive  in   cognicionibus  sive  in  miraculosis   operacionibus  i5 
sine  caritate  nichil  prqficiunt  ad  beatitudinem  promeren- 
dam.   Caritas  enim   est  virtus  suprema  que  omnia  dona 
communicancia    mutat    in     melius.     Ideo    dicitur    apud 
scolasticos   virtutes    alias    informare    nee    sine    eius    for- 
macione  nomen  virtutum   propric  sorciuntur  et  (ut  dicit  20 
Apostolus)    sine    ipsa    anima  non  viviticatur,    sed    homo 
quoad    primam    ordinacionem    Domini    adnichilatur.    Et 
quarto    quantumcunque    quis    poUuerit    operibus    miseri- 
cordie,   distribuendo  omnes  facultates   suas   in  usus  pau- 
perum,    quod    videtur     maxima     pietas     propinquissima  25 
veritati,   et  si  tradiderit  corpus  suum  comburendum,  quod 
videtur  martyrium  durissimum,  nichil  prodest  martyrizato 
quoad    beatitudinem    consequendam.    Nam    propheciam 
Example  of  the  habuerunt    Balaam   et  Cayphas,    ministeria   noscunt    de- 
"mhe"g1fts'     mones   et  Judas,    scienciam    habent  pharisei  et  infideles  3o 
withoiu  It.     philosophi,    opera   vero    misericordie   faciunt   seducti  in 
seculo,   sed  quia  deest  vestis  nupcialis   qua  sola  convive 
secvtre  discumbunt  et  a  perdicionis    filiis    distinguuntur, 
ideo  quecunque  bona    communicata    fuerunt    deformiter 
refrigescunt.    Hoc   enim   est  oleum  per  se  lucens^.  fatuis  35 
virginibus  in  fine  deficiens,   et  hec  est  vestis  qua   frigus 
expellitur  quo  frigebat  Petrus  ad  prunas   Caife  se  calc- 
faciens.   Et  patet  huius  virtutis  necessitas,   cum  sine  ipsa 
quantum    ad    beatitudinem    nullum    aliud    bonum    valet. 

I.  Cod.:  singularum.        5,  6.  Cod.:  cahenantur.        6.  Cod.;  si  hetur. 
10.  Cod.:  creatorum.  i3.  Cod.:  transferant.  24.  Cod.:  facultates 

meas  in  eis  suas.  27.  Cod.:  martyrum.  28.  sequendam  ;  cod. :  qucndam. 
25.  Cod.:  Balaam,  Pa'ul  et  Cayphas;  ib.  Cod.:  noscut.  3o.  Cod.:  pha- 
nseie.        34.  Cod.:  fuerit.        36.  Cod.:  in  line  twice. 

8.  I.  ad  Cor.  XIII,  2.         26.  11.  Cor.  XIII,  3. 


SERMO  XVIII.]  TERTIA  PARS.  iSg 

Sed  quia  caritas  de  difficlli  cognoscitur  et  multi  As  charity  is 
simulant  se  facere  multa  opera  ex  instinctu  caritatis  recognize' with 
quibus  diabolus  illudit  ecclesie,  ideo  secundo  principaliter    "ftainty,  the 

^  .    .  '  .  .         '     ,  .  Apostle  recites 

docet  Apostolus  condiciones  sedecim  cantatis  (de  quibus  its  sixteen 
5  sermone  .  .  .  .)  Nam  in  istis  operibus  decipitur  totus  ''°"  '  '°"*' 
mundus,  cum  infidelissimi  in  sectis  aliis  faciunt  que- 
cunque  opera  bona  de  genere,  et  nostri  mundo  divites 
ac  religiosi  vel  fratres  faciunt  apparenciam  bonorum 
operum  fervorem  caritatis  (ut  fingunt)  indicancium;  ideo 
locum  Christus  Deus  noster  caritas  est,  irapossibile  videtur 
quemquam  secundum  caritatem  procedere  nisi  de  quanto 
imitatus  fuerit  in  modo  vivendi  ipsam  primam  caritatem. 

Dubitant  autem   scolastici,    cum   caritas  sit  habitus  a      js  there  a 
Deo    infusus    in    animam    denominans    hominem    forma- ,   Z"''**'^'"*^'?'^^-. 

between  charity 

1 5  liter  Deo  carum,   gracia  autem  gratum  faciens  sit  habitus     and  grace? 

eiusdem    condicionis    atque    officii,    quomodo     illi     duo 

habitus   thcologici    distinguuntur,    et    videtur    michi    per 

verba   efticacia  quibus   corresponderet   mea  noticia    illos 

distinguere.    Horreo  quidem   quod  qualitas  vel  accidens      Accidents 
,  •  •  •  ...  .  cannot  be  self- 

20  quodcunquc  sit  res   que    possit    per    se    existere    et   non       existent. 

substancie    inhorere,    quia    sic    sine    fundacione    possent 

fingere  graciam   ut  fundamentum   caritatis   datam  a  Deo 

r^d  singulariter  |  et   prius  gratificantem  hominem  Deo,  ante- 

quam   caritas   sit   infusa  et  postmodum   mediante  gracia 

25  el  cooperacione  hominis  tribuit  caritatem,  et  sicut  prima 
virtus  valet  ad  Dominum  diligendum,  ita  secunda  virtus 
valet  ad  opera  meritoria  prosequendum.  Sed  verba  sunt 
multa  talia  sine  fundacione  multiplicata;  scio  tamcn  quod 
tarn  caritas  quam  gloria  sumitur  multipliciter  in  scriptura. 

3o      Quibus  suppositis   dubitatur  ulterius  utrum  Apostolus 

hie  loquitur  de   caritate  vel  gracia  predestinacionis  aut      Charity  of 
I  •.-   ^  J  ^  ■      ^-    •  T-^      •  ]    ^         predestination 

dc   caritate  secundum    presentem    lusticiam.    Et  videtur  anj  of  present 

ex  multis  verbis   quod   loquitur    de    caritate    prcdestina-   riK'iteousness. 

cionis  que  non  potest  excidere;   alia  autem  caritas  stat 

35  cum   peccato  mortali,   ut  patet  de  prescito  (quern   Deus 

eque  odit  continue)   et  editicanti  sibi   continue  ad  iehen- 

nam,   sed  oppositum  videtur,    cum    nemo  viando  potest 

caritatem  predestinacionis   cognoscere. 


3.  Cod.:  ideo  duo.         5.  Cod.:  Sermone  nam.         12.  Cod.:  invitatiis; 
ib.  Cod.:  pravam  caritatem.  I'i.  In  marg. :  Diibiam.  17.  Cod:  ut 

videtur.        29.  Cod.:  in  decst.         '•'o.  In  mafg. :  Diibium.        33.  Cod.:  de 
gracia;  gracia  ext.  in  marg.:  de  caritate. 


5.  Cf.  Serm.  pars  U,  serm,  XXXIII,  pag.  244—247. 


I40  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XVIIJ. 

Quomodo  ergo  absolveret  quis  asscrendo  se  dare 
graciam  presumendo  se  cognoscere  et  ponendo  se  in 
multis  statibus  atque  officiis  ad  que  debet  cognoscere 
caritatem  esse  primo  requisitam.  In  ista  materia  credo 
maiorem  partem  vocate  ecclesie  esse  deceptam,  cum  5 
Prelates  cannot  descendendo  a  papa,  cardinalibus  atque  episcopis  vix 
clwity  informs  tinus     eorum     cognoscit     evidenter     quando     caritas     se 

them;  still  less  ipsuni    informat    et    multo    minus     quando    alius    dona 
wlictlicr  It         '  .   .  .  .      .  .    .  ^ 

informs  others,  spintualia  ab  ipsis  recipit;  et  cum  tam  irontose  m  ma- 
teria ista  diffiniunt,  patet  quam  cece  seducunt  populum.  lo 
Supposita  ergo  distinccione  noticie  patet  quod  nuUus 
nostrum  hie  cognoscit  intuitive,  demonstrative  vel  in- 
fallibiliter  quod  gracia  vel  caritas  sibi  inest,  sed  noticia 
probabili  possunt  ex  actu  dileccionis  cognoscere  et  ex 
intirmitate  intencionis  perseverandi  conformi  proba-  i5 
bilitate  convincere  quod  sit  predestinatus  et  sperare 
quod  erit  beatificatus.  Multi  autem  multiplicant  sibi 
signa  et  palliant  quod  ilia  relucent  in  ipsis.  Videtur 
tanien  michi  quod  quicunque  plus  dilexerit  aliquid  cre- 
atum  quam  dominum  Jesum  Christum  est  cxpers  talis  20 
gracie  et  econtra.  Et  cum  idem  sit  Christum  diligerc 
et  legem  aut  ordinacioncm  suam,  patet  quod  quicunque 
illam  contempnendo  postposuerit  mains  bonum  ut  sic 
peccat   contra  sapienciam   incrcatam. 

He  who  prefers       Ex  quibus  sequitur  quod  quicunquc  prelatus,  rcligiosus  25 
Chrisi's"law    vel    cis    conscncicns    plus    afiicitur    tradicioni   humanitus 
lacks  charily,    adinvente  quam  legi   et  ordinacioni  domini  Jesu  Christi, 
nisi  resipuerit  est  expers   caritatis  et  gracie  ut  prescitus. 
Temptct    ergo  se  ipsum   ftdelis,   si  novitates  dignitatum, 
religionum  vel  statuum  novellorum  plus  amaverit  quam  3o 
antiqua  que  Christus  sue   ccclcsic  ordinavit  et  secundum 
hoc    iudicet    si    habuerit    caritatem.    lUi   autem  qui  non 
considerant    lam    subtiliter    et    profunde    considerent    si 
magis    afficiuntur   alicui    bono    temporali   quam   domino 
Jesu    Christo    aut    plus    instant    pro    tali    aliquo    quam  35 
pro   Dei    obsequio.     Et    hoc    sit  illis    pro   regula    statum 
suum   anime   discernendi. 
Thus  do  Ex  istis   quidam   eliciunt  quod   omncs  prelati   cesarei, 

Caesarean  ......  .  ■  -    . 

prelates  and     omnes    rcligiosi    privati    et    quicumque    eis    consensermt 

private        j^jgj    resipuerint    sunt    damnnandi,    et    probant    per    hoc  40 

religions.  ^  r  ^  r  1  ^ 

4.  primo  requisitam;  Cod.:  p'm'equisitam.  10.  Cod.:  ccducunt. 

11.  In  marg. :  Xota.  16.  Cod.:  conviccre.         2?.  In  cod.:  Nota  conclu- 

sioncni.  29.  In  cod.:  nominatates.         3S.  Cod.:  cesarii;  ib.  in  marg.: 

Nota  intime  conclusionem  ex  causa. 


SERMO  XVm.]  TERTIA  PARS.  141 

quod  omnes  tales  querunt  que  sua  sunt,  ergo  caritatis  They  give  no 
huiusmodi  sunt  expertes.  Et  quantum  ad  resipiscenciam  repemance. 
in  fine  nullum  signum  evidet  quin  in  defensione  et 
appropriacione  proprietatis  huiusmodi  perseverent,  ut 
5  hii  scriptis  frivolis  suam  sentenciam  opinando,  hii  a 
papa  et  mundi  principibus  suas  novitates  irregulares  et 
detenciones  et  appropriaciones  temporalium  augmentando; 
et  ista  non  sunt  argumenta  quod  de  illis  novitatibus 
penitent    hora    mortis.     Ideo    (ut   dicunt  sancti)    non    est 

10  magis    indurata    malicia  quam    in  clericis  sic   pei'versis. 
Sed    quod   plus   dolendum    est    trahunt  per  possessiones 
et  alia  media  ypocritica  populum  Dei  a  lege  Christi  ad 
suam    perniciem    ex    consensu,    et    specialiter    solvendo    They  destroy 
libertatem    legis    Christi,     qua    per    pauca    media    levia    chri.st's°la\v° 

I  Set  honesta  velit  christianos  celum  adquirere.  Ideo 
Apostolus  deridendo  Corinthios  sic  cos  alloquitur  II  ^ 
Cor.  XI°,  20:  Sustinetis  (inquit)  si  quis  vos  in  servitutem 
7-edigit,  hoc  est,  extincta  libertate  legis  Christi,  dum 
quis  pseudoapostolus    per  tradiciones   facit   ultra   patres 

20  legis  veteris  nos  servire.  Sed  sicut  Apostolus  alibi  dicit 
ironice:  Donate  inihi  istayn  iniuriam,  sic  posset  istis 
dici  derisorie  propter  istam  stulticiam:  Retribuat  nobis 
Deus.  Attendendum  est  ergo  ad  libertatem  legis  et 
ordinacionis  quam  Christus  instituit  et  in  eius  defensione 

25  ac  observancia  fundanda  est  consciencia  quod  perseverans 

_  ,  in  illis   finaliter  erit  salvus.   Nee  video   a  quo  alio  signo 
Fol.  ■       I     ■  •  ,     ,•  ,    1  •  •  •      • 

25^a  posset  securius  |  sive  patencius  concludi  habicio  cantatis; 

et  sic  distinguendum  est  de  caritate  secundum  presentem 

iusticiam    et    de    caritate    predestinacionis.     Cum    autem  Desire  to  obey 

3o  actus    anime    sunt    nobis    notissimi,    debet  credi   ex  fide       "presenr^^ 

quod  quicunque  habuerit  ad  leeem  Christi  observandam   righteousness, 

.  .  .  °  .  .  .     and  gives  hope 

claram  mtencionem  et  mundum  propositum  est  m  can-  we  are 
tate  secundum  presentem  iusticiam,  quod  si  habuerit  '"^^  estmate. 
firmitatem  talis  propositi  perseverandi  usque  ad  mortem 
35  debet  sperare  ex  eadem  fide  quod  sit  in  fide  predesti- 
nacionis et  illam  spem  debet  intendere  et  iocunde 
citra  fidem  illi  firmiter  adherere,  verumtamen  ab  in- 
iuriis  illatis  sollicite  se  purgare  et  ab  inferendis  dili- 
gencius  precavere. 


2.  Cod.:  recipiscenciam.  3.  Cod.:  nullum.  7.  Cod.:  temporum. 
i3.  Cod.:  perniciam.  14.  Cod.:  contra  per.  i5.  Cod.;  velut  christianos. 
Hie  locus  corruptus  est.        33.  Cod. :  habuerit. 

2r.  II.  Cor.  XII,  1 3. 


142  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONIIM    [SERMO  XVIII. 

Grace  of  Credi    tamen    debet    quod    gracia    predestinacionis    in 

TnlinltdrthT   quantumcunque     criminoso    secundum    presentem    iniu- 
best.  sticiam     est     infinitum    melior    quam    gracia    secundum 

presentem  iusticiam  in  prescito  quantumcunque  devotus 
fuerit  vel  fervidus  in  operibus  pietatis.   Examinent  ergo  5 
iste  secte  private  se  ipsas  si  in  se  et  in  aliis  intenderint 
et    de    facto    servaverint    libertatem    legis    Christi     suis 
limitibus  vel   econtra  per  tradiciones   additas  illam   gra- 
vaverint   et   in   servitutem    se    et   plebem    redegerint,    et 
secundum   hoc   debent  habere   conscienciam,    si  graciam  lo 
habuerint,    quod    si    perseveraverint    in    opposito,    sciant 
quod  indurant  se  ipsos,   ac  si  cum  malleo   clavum   incu- 
terent    prope    cor  quousque    vita    sua    totaliter    sit    ex- 
tincta,   eciam  licet  cotidie   celebraverint,  oraciones  quan- 
tumcunque   devotas    dixerint    et    opera    quantumcunque  i5 
bona  de  genere  perseveranter  fecerint,  ut  docet  Apostolus 
in    principio    huius    epistole.    Ideo    stulti   sunt  qui  nude 
confidunt  in  talibus  operibus  sectarum  novarum   haben- 
tibus    spem    pietatis,    cum    enim    se   ipsos    continue    per 
peccatum   ....   quomodo  aliis   mererentur.    Et    ista  est  20 
radix    perturbacionis    ecclesie     et    una    de    subtilioribus 
latebris  Antichristi. 
Charity  of  In    tercia    autem    parte    huius    epistole   declarat  Apo- 

"^liever^'falfs""  stolus   post  utilitates    sedecim    stabilitatem  permanencie 

caritatis,  dicendo  quod  non  excidit.  Quamvis  autem  23 
actus  et  opera  caritatis  exciderint,  ymmo  habitus  cari- 
tatis secundum  presentem  iusticiam  quandoque  excidit, 
cum  Apoc.  IF,  4:  Duni  caritatem  tiiam  primam  reli- 
quisti,  tamen  habitus  caritatis  predestinacionis  non  potest 
excidere.  Caritas  ergo  inter  virtutes  theologicas  manct  3o 
It  lasts  beyond  eadem  in  patria.   Prophecia  autem  evacnabitur  in  patria, 

propliecv  .  ■'.,..  ,  .  - 

(wliicli  Avill  be  tum   quia  non  erunt  post  ludicmm  tales  veritates  future 
tulfilled)       contingentes  fidelibus  revelande,  tum   eciam  quia   omnis 
noticia    enigmatica   tunc    evacuabitur   clara   visio    gene- 
toneues  (which  raliter  in  beatis.   Secundo  sive  lin^ite  vel  vdiomata  ces-  35 

will  cease  to  ,  .  ,.-'-... 

vary).  sabunt,  caritas  non  cessabit.  Cum  enim  hngue  vanantur 
secundum  proporciones  et  influencias  celestes  et  varias 
disposiciones  in  corpore,  stante  uniformitate  in  singulis 
beatis,  non  erit  tunc  linguarum  variacio  sicut  modo; 
qui  tamen  credunt  probabiliter,   cum  Psalmo  CXI. IX",  G  40 

I.  In  marg. :  Nota  conclusionem.  C.  Cod.:  ipsos:  ib.  intendunt. 

9.  Cod.:  redigerint.       20.  per  peccatum;  hie  verbum  exciait.       37.  Cod.: 
cesestes.        3().  Cod.:  vaiacio.       40.  God.:  Psalmo  XIV",  9. 

3r,  35.   I.  Cor.  XIII,  8. 


SERMO  XVIII.]  TERTIA  PARS.  H^ 

scribitur:     Exultaciones    vocales    Dei    erunt     in    giitture 
sa7ictorum ;  quod  ydioma  Hebreorum   manebit  in  patria.     Knowledge 

T-        •  •         ■       J      ^         ^  u'^  -^  ■         •      (which  will  be 

Tercio  cum  sciencia  destruetur,  manebit  cantas;  sciencie  changed  into 
quidem  particulares  adquisite  de  sensibus  post  diem  '^'<^^'"  i"tuition). 
5  iudicii  non  manebunt,  tum  quia  scibile  tunc  non  erit 
et  sciencia  ac  scibile  secundum  philosophos  sese  respi- 
ciunt  relative,  tum  eciam  quia  post  diem  iudicii  illu- 
minati  erunt  sensus  ab  emanacione  a  Deo  et  virtutibus 
superioribus  et  non  secundum  ordinem  iam  currentem. 

loEx  parte  enim  scimus  et  ex  parte  prophetamus  et 
utrumque  est  noticia  imperfecta,  quia  sensus  particu- 
lates errabiles  habemus  hie  scienciam  nostram  ortam. 
Sed  in  arras  future  perfecte  sciencie  habemus  certam 
scienciam  universalium   et  veritatum   que  sunt  principia 

1 5  ad  conclusiones  alias  demonstrandas.  In  prophecia 
eciam  est  imperfeccio  quoad  noticiam  et  certilicacionem, 
sed  oportet  cum  venerit  status  gracie  in  quo  erit  per- 
feccio  hominis  ultimata,  quod  evacuetur  imperfeccio 
noticie     et     succedat     clara    intuicio    influxa     secundum 

20  alium     ordinem     miserorum     viancium     quo     superiores 

recipiunt  noticiam  a  sensibus  inferioribus  pretermissam. 

Et   patet    exemplum    confiirmans    istam  sentenciam   in  The  Apostle's 

A^i^i"  ^  ;••  example  from 

natura;  nam  Apostolus  et  alii  cum  erant  parvuli,  inper-  children,  who 

fecta    balbucie   loquebantur,    et    solum    sensibilia  eis  pre-  ^'^^y  ^"'y  *'°'', 

J  ^  '  .  .    .  .  .  their  personal 

25  sencia    sapuerunt    ac   solum   eis  sensibiliter  placencia  et  desires,  but  as 
displicencia    cogitabant.     Quando    autem  facti  sunt   viri,     regard 'the 
evacuerunt  operaciones  huiusmodi  parvulorum,  loquentes  'lonour  of  God. 
ut  perfecti    sapientes    futuram  beatitudinem  ultra  sensi- 
bilia   eis    presencia    et  cogitantes    non    solum  bona  eis 

3o  propria    sed    honorem   Dei    ac    utilitatem   ecclesie.    Cum 

ergo   Deus    et   natura  non  incipiunt  ab  imperfecto  pro- 

r°bgfedi    non   in    perfeccione    ultima    consumantes,    patet   | 

quod  post  istam  secundam  noticiam  quam  habemus  in 

virili    etate    sviccedet    tercia    finaliter    perfecta.    Videmus 

35  enim  per  speculum  in  enigmate,  quia  tunc  facie  ad  faciem. 
Est  autem  duplex  visio  extendendo  visionem  ad  omnem 
noticiam  intellectus,  scilicet  visio  intuitiva  vel  abstrac- 
tiva,   et  utrumque  membrum   habet  subdivisionem  multi-  Intujtive  vision 

,.  .....  .  .  is  directed  by 

plicem.   Intuitiva  visio  vocatur  qua  per  se  visum   imme-       the  eye; 
40  diate   videtur    ab    oculo,    ut    per   se  sensibile  immediate 

16.  Cod.:  imperfecto.  20.  Cod.:  aliam.  2t.  Cod.:  pretermissa. 

27.  Cod.:  loquente.       33.  Cod.:  quod  hahemus.       38.  Cod.:  subdicionem. 

23.  I.  Cor.  XUI,  II.  34.  ib.    12. 


144  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XVnr. 

videtur,    per    hoc    quod    multiplicat    se    secundum    esse 

Abstractive     spirituale    tam    in    medio    quam    virtute    et    aliqualiter 

^"''i'ntcnect     ^'^  tali    modo    viderent    beati    munera  divina.    Visio    autem 

working  on     abstractiva    est  visio    discursiva    quam    intellectus    elicit 
what  the  senses  .    .  .   .    .,.  .  .         . 

present.       ex   noticia  per  se  visibilis  ;    et  isto   modo  videmus  sub-  5 

stancias  tam  materiales  quam  immateriales,  ut  materiales 

propinquius    ex   hoc  quod    sua  accidencia  per  se  sensi- 

bilia   intuemur,    ut  senciendo   quodcunque  per  se  sensi- 

bile    materialis    substancie.    Illam   sencio  sensacione  per 

accidens  sed  substanciam   immaterialem  videmus  distan-  lo 

The  senses     cius    ex   sua    Opera    substancie.    Illam   sencio  sensacione 

acci^ents'Trom  vitali    et    multis    aliis    condicionibus    quas    racione    con- 

which  the      vincimus,  ut  videmus  quod  homo  vivit  vel  vitam  hominis; 

intellect  inters  '  .  ^ 

immaterial     quod  est  idem   ex  hoc  quod  operaciones  quas  vocamus 

vitales  in  ipso   cognoscimus;    et  isto   modo  remotissime  i5 
cognoscitur  artifex  per  suam  fabricam  modo  quo  dicimus 

Thus  we  know  nos  Deum    videre    sive    cognoscere    per    hunc    mundum 
°  ■  sensibilem,   et  sic  indirecte  vel  reflexe  Deum  cognoscimus 

ac    si    homo  videret    rem    cognoscibilem    relucentem    in 
speculo.  20 

Such  knowledge  Et  quia  illam  noticiam  comitantur  decepciones  multe 
°  by  error'^  ^t  fallacie,  ideo  Apostolus  loquens  de  ilia  visione  vocat 
earn  specularem  in  enigmate;  et  sic  abstractive  satis  certe 
cognoscimus  Deum  et  multas  alias  veritates.  Illam  autem 
noticiam  de  Deo  cum  sit  imperfecta  et  obscura,  oportet  ib 
verti  in  claram  noticiam  ad  beatitudinem  hominis  se- 
cundum ultimam  sui  potenciam   meritbriam  faciendam. 

which  shall  be  Et  de  ilia  loquitur  Apostolus,  quando  dicit  quod  videmus 

^"'l^eaven^^  '"  ^""^>  hoc  est,  post  istam   imperfectam  visionem   visione 

patrie  Deum  et  angelos  facie  ad  faciem.  Nunc  autem  3o 
cognoscit  Apostolus  et  multo  magis  quilibet  viator  alius 
citra  Christum  ex  parte,  quia  imperfecte,  noticia  speculari, 
sed  in  patria,  ubi  saciabitur  appetitus,  plene  in  tantum 
commune  sicut  cognoscet,  cognitus  est  a  Deo,  et  ita 
licet  maneant  iste  tres  virtutes  theologice,  scilicet  ^ie^  35 
spes  et  caritas  hie  in  via,  maior  autem  horum  est  caritas, 
et  dicit  horum,  quia  quamvis  fides  mutetur  in  claram 
visionem,  spes  in  beatificam  fruicionem,  caritas  tamen 
que  utrobique  remanet  tam  in  via  quam  in  patria 
superat  ambo  ista.  40 

3.  Cod.:  videret.         8.  Cod.:  intuemus  ut  sensiendo.         22.  Cod.:  et 
deest.        27.  Cod.:  ultima.        33.  Cod.:  plena. 

28  et  seq.  I.  Cor.  XIII,  12  — 14 


SERMO  XIX.]  TERTIA  PARS.  14^ 


SERMO  XIX. 

Hortamur    vos   ne   in    vacuum    graciam  Dei   recipiatis. 
11^   Cor.  Vio,  I. 

Dictum   est  in  communi  verbo  de  gracia,  Sermone  .  .  .  Different  kinds 

r  i     •  1  •  ,1-1  1  Tx  11  •    •       J       •         of  grace  tliat 

5  hums  quomodo  quidhbet  quod  Deus   dat  homini  ad   eius  may  be  received 

profectum  sive  extrinsecum  sive  intrinsecum  potest  vocari       "'  yam; 

gracia,   et   sic  in  vacuum   graciam  Dei  recipit  qui  quod- 

cunque  donum  Dei  receperit  et  non  fruitur  vel  utitur  ad 

hunc  finem;  et  potest  sermo  ex  istis  verbis  ad  quodcunque 

I  o  secundum  pertinenciam  auditorii  applicari,   ut  hii   dicunt 

quod  quidam   in  vacuum  graciam  Dei  recipiunt,  graciam      baptismal 

..  ..  .  .  .  .   grace    gifts  ot 

in    baptismo,    hii   quod   quidam   in  vacuum  graciam  -De/ the  Spirit,  e.  g. 
recipiunt  qui  dona  Spiritus  Sancti  sicut  scienciam  super     knowledge. 
bona    naturalia    habent    copiosius    eis    data,     et    tamen 
1 5  non  applicant  ea  ad  Dei  honorem  et  utilitatem  ecclesie 
et  per  consequens  non  ad  suum  commodum.  Sed  e  contra 
michi  tamen  videtur  quod  satis  pertinenter  potest  tempus  Wyciif  would 

.  ,  ,  ....  ,  .    .  t^    .      say  It  IS  the 

idoneum    datum    hommi   ad    merendum  vocari  ista  Dei  time  given  us 
gracia,    et  sic  qui  preterit  tempus  illud  et  non  laborat      salvation. 
2o  proporcionaliter    illi    tempori    m    vacuum    recipit    illam 
graciam;   et  generaliter  quicunque  recipit  tempus  gracie 
in  quo  Deus    disposuit    humano  generi  libertatem  ultra  We  have  this 

...  .  ...  .  .in  vain  if  we 

ceremonias  legis  veteris  et  tamen  redit  ad  cerimonias  turn  from 
ampliores  dampnabiliter  recipit  graciam  talis  temporis.  ^°ceremmiks^ 
25  Et  ita  cum  totum  tempus  gracie  sit  datum  homini  ad 
copiose  et  faciliter  promerendum,  et  idem  tempus  com- 
mune omni  homini,  patet  quod  prelati  et  quicunque 
impediunt  viantes  ad  taliter  promerendum  in  vacuum 
graciam   Dei   recipiunt. 

3o      Unde    secundum    Lincolniensem    dicto    XLVII°   dupli-     We  receive 
.     ...  .         _    .  .  grace  in  vain : 

citer  contingit  hominem  in  vacuum  graciam  Dei  recipere, 

primo   dum  quis  bona  gratuita  sibi   oblata  unde  salvari  i.  by  refusing  it 

PI  posset  renuit;    de    talibus   dicit  Dominus:    Vocavi  et  re- 

^^y^nuistis,  I  Prov Secundo    dum    bona    gratuite    sibi  2.  by  throwing 

oV    ,  '  •  ,  •    •  •  •  .    u  1       ..      it  away  through 

35  data  prevancans  abicit;   gracia  enim  est  bona  voluntas  sin. 

Dei  qua  antecedenter  vult  omnes  homines  salvos  fieri. 
Primo  ergo  talis  obsistit  Deo  pulsanti  ad  hostium  mentis 
et    ingredi    volenti,    secundo    admissum    aut    receptum 

4.  Numerus  sermonis  deest.        0.  Cod.:  intrincicum;  ib. :  sive  extrin- 
secum deest.        i5.  Cod.:   amplicant.        34.  Prov.;  Cod.:  sequitur  lacuna. 

3.  Dominica  prima  Quadragesimae.         4.  Cf.  supra  Serm.  V. 
33.  Prov.  I,  24. 


146  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XIX. 

abicit;  veteres  quidem  caligas  non  abiciunt  homines 
dum  apte  sunt;  magis  ergo  vilescit  peccatori  spiritus 
datus  quam  calceamentum  vetus  cum  donum  sit  ma- 
ximum et  Deus  non  ofFert  tepide  sed  liberam  volun- 
tatem  et  instancia  maxima.  Quare  ergo  respuitur  stul-  5 
tissime  cum  maximo  dampno  et  iustissimo  supplicio? 
Those  who     Tales  enim  similes  sunt  mari  mortuo  quod  nichil  vivum 

'^Hke\he^dead^'^  intus  recipit  sed  iniectum   casualiter  statim  reicit.  Tales 
Sea.  enim    mortui    sunt  per  culpam,    fluidi  per  concupiscen- 

ciam,    amari    per    iram,    mundi    solicitudines    et   seculi  10 
tristiciam. 

Similiter  hoc  mare  faces  accensas  non  sinit  in  se 
immergi;  sic  et  hii  ardentes  et  lucentes  caritate  et 
sciencia  Christi  cogitaciones  in  profundum  dileccionis 
sui  iniungi  non  sinunt,  sed  mortuas  spiritualiter  ad  1 5 
carnalem  dileccionem  admittunt.  Tercio  sepe  in  hoc 
mari  accidunt  fulmina  et  alie  tempestates;  sic  et  Deus 
fulminat  super  tales  ingratos  vindictam  ire  sue  et  talis 
fulminacio  plus  quam  modernorum  satraparum  excom- 
municacio  est  timenda.  20 

All  have  power      Nec    sunt    excusandi    qui    dicunt    quod    non     est    in 

God's^  grace,    potestate  sua  graciam  Dei  recipere,  quia  Isaie  XLIX°,  8 

dicit   Deus   qui   mentiri  non   potest  quod   tempore    legis 

nove  accepto  Deo  ad  faciendum  graciam  exaudivi  ora- 

ciones  fidelium   et  in  die  quo   Christus  fecit  salutem  in  25 

medio   terre    audivi    te    monendo    et   acceptando.    Sicut 

ergo  nichil   accepcione  temporis   est  vianti    liberius,    sic 

nec  ista  gracia  potest  aliquid   liberius   presentari.    Ideo 

dicunt  fideles   quod    idem    est    non    cooperari    cum   Deo 

in  isto  tempore    ad    merendum    et    ociari   in   loco    insi-  3o 

diarum,    in   vado    aut   portu   periculoso,    ubi    cooperans 

possit    habere    paratissimum    adiutorem.    Christus    enim 

assistit   sic   viantibus    qui    volunt    efficaciter    se    salvari; 

ideo    sequitur:    Ecce  nunc  tempus  acceptabile,    ecce  nunc 

dies  salutis.  35 

It  is  better  to        Instanter    enim    laborant  Romipete    ut    presentes    sint 

present  our „       j  •         j  ^-    • 

petitions  to     pape  ad  porrigendum   peticiones   suas   pro  tempore  quo 

Christ  than  to  gracia  est  accepta.   Sed   papa  noster  Christus  graciosius 

concedit  ampliores  gracias  in  hoc  tempore,   cum  viamus; 

ijec  oportet  currere  Avinionam,   quia   locus    est    ubique  40 

3.  Cod.:  cum  cum.        9.  Cod.:  Huedi.        19.  Cod.:  postquam. 
34.  II.  Cor.  VI,  2.         36.  Cf.  Serm.,  Pars  II,  pag.  341. 


SKRMO  XIX.]  TERTIA  PARS.  147 

contrito  pertinens;  Deus  enim  tripliciter  est  ubique. 
Disponamus  ergo  nos  ad  recipiendum  tantam  graciam, 
cum  sit  tarn  facile  sicut  spiritum  inhaurire,  cum 
Psalmo  CXVIII",  i3i  scribitur:  Os  meum  aperiii  et 
3  attraxi  spiriturn,  quia  mandata  tua  desiderabam.  Facilius 
namque  est  aperire  os  mentis  quam  corporis;  stat  ergo 
disposicio  nostra,  ut  recipiamur  ad  examen  gracie  aperte 
in  negacione  et  affirmacione  tamquam  in  leccione  et 
cantu.    Nam  declinando  a  malo  et  faciendo  bonum    fit 

10  homo  habilis  ad  graciam  eo  ipso.  Ideo  dicit  Apostolus 
quoad  negacionem  quod  nemini  debemus  dare  ullam 
offensionem,  ut  non  vituperetur  ministerimn  nostrum. 
Nam  declinando  a  malo  oportet  cavere  ne  offendamus 
fratres    scandalo    ex    dictis    vel    operibus    minus    rectis; 

1 5  quod  licet  quilibet  fidelis  debet  attendere,  prelati  tamen 
specialiter,  cum  in  ministerio  facilius  possunt  ofFendere 
in  subiectos.  Et  signanter  dicit  Apostolus  quod  non 
simus  dantes  ullam  offensionem,  quia  quidam  ex  lege 
Dei  ministrare  aliis   et  iuvare  omittendo    illud    ministe- 

20  rium   dat  offensionem   in  subditos. 

Ex  quo  quidam  concludunt  quod  papa  et  alii  prelati  The  pope  and 
segnes  inter  omnes  viantes  plus  debent  fratribus,  et  per  shoulS' rather 
consequens  laici  dimittunt  copiosius  illis  sua  debita  vel  ^i'^  forgiveness 
peccata,   dum  tamen  remissionis  huiusmodi  sunt  capaces.  than  pretend  io 

2  3  Ex    quo    quibusdam    videtur    inconsonum    esse    prelatos        ^'^° 
huiusmodi  de  potestate  remissionis    peccati    singulariter 
se  pompare,  Affirmacio  autem  super  qua  stabilitur  totum 
christiani   ministerium   stat  in  isto  quod  in  omnibus  ex- 
hibeamus  nos  sicut  Dei  ministros.   Dicant  (inquam)  omnia 

3o  opera  nostra  quod  sumus  fideles  servi  domini  Jesu 
Christi,  et  tunc  quomodocunque  scandalizaremur  a  dia- 
bolo  vel  membris  eius  ministerium  nostrum  non  vitu- 
perabitur  apud  Deum;  et  revera  eorum  vituperacio  cum 
approbacione   divina  est  simpliciter  commendacio. 

35      Ad     servandum     autem     banc     regulam     apostolicam   Prelates  in  ex- 
oportet  nos   humiliter  sequi  Christum  in   omnibus  factis  ^d^JTo't'^onow^ 
2-  ;  suis.   Sed  quomodo  (queso)  prelati  |  cesarei  excommuni-  *'^^  Q^'?^P!^  °* 
cant  homines  in  nomine  domini  Jesu  Christi  pro  crimine 
ex    falsa     suggestione    pseudofratrum ,     antequam     illud 

40  crimen  fuerit  eis  notum ;   cum  que  autem   dominus  Jesus 

4.  Cod.:  Psalmo  XI".        3y.  Cod.:  cesarii. 
II.  Cor.  VI,  3.         28.  ib.  4, 


148  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XIX. 

Christus    hoc    non    posset    facere,    manifestum    est   quod 

hii  sic  faciendo  non  exhibent  se   Christi    ministros,    sed 

elati  super  omne  quod  dicitur  Deus  precipuos   ministros 

who  endured    diaboli.   Respectu  quidem  Christi  est  non  sic   excommu- 

insult  with     nicare  sed  humiliter    tolerare    iniurias,    et   nonne    docet  5 

patience.  _     ' 

Apostolus  quod  exhibeamus  nosmet  ipsos  sicut  Dei  mini- 
stros in  multa  paciencia?  Christus  enim  cum  malediceretur, 
non  maledicebat   (ut    dicit    beatus   Petrus)    et    generaliter 
sine  vindicta  appetita  vel  capta  humanitus   summe    pa- 
cienter  tulit  omnes  iniurias;   ad  similitudinem   sui   apo-  10 
stoli  suflferebant  novem  tales  penalitates  pro  eius  nomine. 
Et  quia  ille  paciencie  fuerant  geminate  secundum  corpus 
et  animam,   ideo  Apostolus  vocat  earn  multam  pacienciam 
quoad  numerum   et  ad  tempus.   Paulus   enim  passus  est 
in  tribulacionibus    (ut    patet    IF   Cor.   XII°    et    supra    ex-  i5 
ponitur  Sermone  XIX°   huius  de  viginti  septem  tribula- 
cionibus suis). 
Trials  ot  the        Secundo    tribulati    sunt   apostoli  in  necessitatibus,  hoc 

apostles.  .  ..  ...  /^i     ■ 

est,    m    penurns    necessanorum    vite,    sicut    et    Christus 
passus    est,    cum    esuriit    quantum  voluit  (ut  patet  Mat-  20 
thei  IV°  et  XXF). 

Tercio  tribulati  sunt  in  angustiis  quibus  ex  evadendi 
difficultate  sepius   sunt  astricti. 

Quarto  tribulati  sunt  in  plagis  (ut  patet  de  Apostolo 
Sermone  ut  supra).  2  5 

Quinto  in  carceribus  quibus  impediebantur  discurrere 
ad  edificandum  ecclesiam  et  in  corpore  multipliciter 
sunt  puniti. 

Sexto  tribulati  sunt  in  sedicionibus,  ut  una  parte 
populi  tenente  cum  Christi  apostolis  et  alia  contra  illos,  3o 

Septimo  in  laboribus  corporalibus  operando  manibus, 
ut  fecit  Apostolus   aput  Corinthos    (ut  patet  Act.  XX°). 

Octavo  tribulati  sunt  in  vigiliis,  non  solum  propter 
iusticiam  oracionum  et  diligenciam  predicacionum  sed 
propter  timorem  persecucionum.  35 

Nono  tribulati  sunt  in  ieiuniis  que  gratis  acceperant, 
ut  corpus  serviat  anime  meritorius.  Et  hec  novem  exer- 
citant    ministros  Christi    ad   suum    officium   humiliter  et 

5.  Cod.:  non.        7.  In  marg. :  i.  11.  Cod.:  penalitas.        16.  Recte: 

Sermone  XVIII".        18.  In  marg.:  2.  22.  In  marg.:  3;   ib.  in  cod.:  an- 

gustus.            24.  In  marg.:  4-            26.  In  marg.:  5.            29.  In  marg.:  0. 

3i.  In  marg.:  7.         33.  In  marg.:  8.  35.  Cod.:  timoris  persecucionem. 
36.  In  marg. :  9. 

7.  I.  Petri  II,  23.  i3  et  seq.:  II.  Cor.  VI,  4—6, 


SERMO  XIX.]  TERTIA  PARS.  149 

meritorie    exequendum,    que    quia    deficiunt    omnino    in 

nobis,    sumus  nimis  vage  in  Dei  ministerio  negligentes. 

Ulterius   quoad  virtutes   que  sunt  principia   bene  ope-  Virtues  needed 
^  .    .  ^7    .     .       .    ^         .  ^         .-.   .  for  the 

randi   oportet   ministrum   Christi  vivere    in    castitate  que       ministry: 

5  dicit    puritatem    mentis;    redundant  ....    in    corporis      '•  tliastity, 

mundiciam,    et    hec    nedum    precipue  servat  famam  sed 

habilitat     ministrum     Christi     ad     eius     ministracionem 

diligencius   et  placencius   exequendam. 

Et    ista    castitas    secundo    disponit    ad   scienciam  que   2.  knowledge, 

.    .  ,.    .  ,  ^  such  as  is 

loest    noticia    divmorum     et     humanorum,     quantum     est      needful  lo 
necessarium  ad  salutem.   Deus  enim  non  potest  tali  casto       salvation, 
deficere    quin    infundat    sibi    noticiam    in     mensura    qua 
expedit  ipsum   cognoscere   quid  sibi  prodest  facere. 

Tercio    habitis    istis    duabus    virtutibus     lonffanimiter  3.  constancy  in 


t>' 


hope, 


i5  expectat  Dei  promissio  pro  fideli  ministerio  premiantis. 
Ille  enim  vocatur  longanimis  qui  ex  constancia  fidei 
per  longum  tempus  sperat  premium,  sicut  agricultor 
secundum   beatum  Jacobum   sperat  fructum. 

Quarto   succedit  suavitas  quasi   longanimitatis    edilium     4-  kindness, 
20  qua    quis    propter    spem    remuneracionis    cum    quadam 
dulcedine    patitur    et    cum  proximis  leniter  conversatur. 

Quinto     talis     afFabilitas     fit     specialiter     illustracione  5.  and  that  in 
Spiritus  Sancti  secundum  quam  appropriatur  benevolencia.  ' 

Sexto  vivendum  est  in  caritate  non  Jicta,  et  hoc  est  (3.  unfeigned 
25  necessarium  continue  tam  viatori  cuilibet  quam  beato. 
Omnes  enim  fingimus  quod  sumus  in  caritate,  diligendo 
tam  Deum  quam  omnem  proximum  ut  debemus;  sed 
Veritas  clare  intuens  cogitaciones,  verba  et  opera  videt 
quod  fingimus  (ut  plurimum)  menciendo.  Ille  ergo  falsam 
3o  caritatem  aut  fictam  habet,  qui  quandocunque  simulat 
se  habere  caritatem  ad  discrepanciam  verbi  Dei. 

Et    ex  istis    sequitur    septimo   quod   debemus  commu-    7-  truth  (this 

....  ,  .       .  ,        .  ,        forbids  talse- 

nicare  cum  rratribus  in  verbo  veritatis,  eo  quod  miscendo     hood  under 
verba  falsitatis,  duplicitatis,  mendacii,  fingimus  caritatem,     ^c^'^adtv)"^ 
35  ideo    numquam    debemus    communicare    cum    falsis  fra- 
tribus,    nisi   vel    tacendo    vel   veritatem    (ut    mente    con- 
cipimus)  publicando ;   ergo  debemus  in   virtute  Dei  quid-  8.  working  in 

.  .     c      •  ■  1  If  /-I        the  power  of 

quid   lacimus    operari,   non  solum  verbaliter   confitendo  God, 

sed  de  facto  propter  conformitatem  nostri  ad  virtutem 

3.  In  marg. :  i.  5.  redundant;  sequitur  lacuna;  spatium  unius  verbi  va- 
cuum. g.Inmarg.  :2.  14.  In  marg. :  3.  19.  In  marg. :  4..  22.  In  marg. :  5. 
23.  Cod.:  quam  deest.  Addidi.  24.  In  marg. :  6.  3o.  Cod.:  habet  deest. 
Cod.:  quia;  ib.  cod.:  quocunque.       32.  In  marg.:  7.      3g.  Cod.:  nosci  ad. 

9  et  seqq.  II.  Cor.  VI,  6  —  7.  18.  Jac.  V,  7. 


I  5o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMOHUM      [SERMO  XIX. 

(que  est  Dei  sapiencia),    cuncta    nostra  opera  faciendo, 
ita  quod  quesito    a  nobis  in  cuius  virtute  vel  potestate 
hec  facimus,  vere  dicamus    sine  ficticia  quod  in  virtute 
Dei,  et  tunc  stabit  stabile  opus  nostrum. 
(J.  righteous-        ggj   ^um  tales  veridici  habent  hostes  multiplices,  ideo  3 
nono   docet  Apostolus  quod  tuti  simus  per  anna  iusticie, 
faciendo  tarn  amicis  quam   inimicis  iusticie   complemen- 
tum.    Alii    autem    intelligunt    per    dextram    et    sinistram 
prospera    et    adversa    homini    conformia    in    natura   vel 
ipso  inferiora,    premiaciones   quas    iusticia    requirit    nos  lo 
facere.   In  omnibus  (inquam)  debemus  quantum  in  nobis 
est  semper  et  ubique  iusticiam  observare  ]  et  sic  Christo    -  r„ 
ministremus    iuste  Deo    nostro    tam    in   gloria    quam    in 
ignobilitate,  ne  in  primo  inflemur  nee  in  secundo  propter 
oppressionem     hostium     precipitemur,     ut     contingit    de  i5 
illis  qui    succumbunt   a  veritatis    tramite  propter  caren- 
ciam  mundane  glorie. 
II.  constant  Undecimo    debemus    constanter  ministrare  Christo  in 

Clirisrwhet°lier  casu  quo   contingat  nos  impelli  per  infamiam  vel  elevari 
in  good  or  evil^g^  bonam  famam,  sicut  apostoli  reputati  sunt  quandoque  20 
falsi  et   magici    et  quandoque    humiles    et   fideles,    sicut 
fuit   de   Christo,    sic    contigit  modernis  observantibus  in 
plana  iusticia  regulam  veritatis. 
12.  not  fearing       Decimo  secundo  debemus  constare  in  ministerio  nobis 
'of  t^s^e"hoo'd"  credito,   licet   ab    aliquibus   iudicemur   sediictores   et    ab  25 

aliis   veraces. 
i3.  caring  not        Decimo  tercio  debemus  constare  in  Christi  ministerio, 
°  the  world.  °  Hcet  apud  mundum  sumus  qualitate  ignoti,  cum  sufficit 
quod    apud  Deum    simus    in    constancia  virtutis  cogniti. 
Et    omnia    ista    tredecim   reduci    possunt  ad  vite  super-  3o 
biam   deprimendam. 
These  i3  points      ggj  quarto  decimo  quantum  ad  concupiscenciam  carnis 

make  up  our       ..■'.  .  .  ., 

warfare  against  viri  dcvoti  sunt  quasi  morientes  non  actus  vitales  vel  mun- 

'  wo'rM.\°s  tV°  danos  indebite  exercentes,  et  ecce  parati  sunt  ex  hoc  secun- 

the  flesh  we     ^\xm.  interiorem  hominem  delectabilitervivere  quoad  Deum.  35 
must  be  .  .  .  .    .  ^       ,     . 

14.  dying,  Et   SIC  qumto   decimo   debemus  mmistrare  Christo  in 

i5.  chastened,   tempore  nostre  viacionis,  non  ut  Deo   abiecti  sed  ut  ami- 

cabiliter  castigati,  quia  Apoc Ego  quos  amo  argue  et 

castigo;  et  per  consequens  non  debemus  nos  supponere 

mortificatos  virga  vel  baculo  consolatorio  tam  pii  magistri,  40 

17.  Alinea  10  deest.        38.  Apoc.  sequitur  lacuna. 

6  et  seqq.  II.  Cor.  VI,  8,  9.  Sy  et  seqq.  II.  Cor.  VI,  10. 

38.  Apoc.  Ill,  ig. 


SERMO  XIX.]  TERTIA  PARS.  i5i 

Sexto  decimo  debemus  vivere  quasi  tristes  de  tardacione  16.  Sad  because 
nostra   glorie    et   periculo   nostre   carnalis  vel   mundane  ^et  re7oidng'in 
concupiscencie,    et   tamen    debemus   semper   gaudere   in      ^^^  Lord, 
Domino  tamquam  turtures  propter  consolacionem  premii 
5  quod    speramus.  Sed  quoad    concupiscenciam    oculorum 
debemus  videri   egentes,  cum   Christus   pro  nobis  egenus 
f actus  est  (II  ^  Cor.  VIIF,   9).    Et  loquitur  Apostolus  de 
voluntaria    egencia    que   non   est    proximo    onerosa,    ut 
patet  fratres   fingunt   mendaciter  se  egenos;    tales  enim  and  poor  like 

lopauperes  evangelici  et  non  mendici  validi  proximos  tam 
corporaliter  quam  spiritualiter  locupletant.  Quomodo 
queso  locupletaret  plebem,  dominos  vel  rectores  qui 
spoliat  egenos  qui  sunt  basis  omnibus  illis  in  temporalibus 
et  augmentat   sua  habitacula  supra  Christum  et  onerat 

i5totum  populum  et  totum  medium  spere  terre.  Non 
dubium  quin  talis  prevaricator  et  mendax  in  Christum 
non  directe  aliquem  locupletat. 

Septimo  decimo  et  ultimo  viri  vere  evangelici  debent  17.  Possessing 
esse  tamquam  nichil  habentes   civiliter   vel  seculariter  et    ''the  litfi  ol 

20  omnia    possidentes    titulo     iusticie,     cum    iustorum    sunt  righteousness. 
omnia. 

Et   notant    quidam    quod  Apostolus    ponit    coniuncci-    Force  of  the 
onem  similitudinis  in  hiis  que  sunt  temporalia,  non  sic  ^is^\\arnquam)! 
autem  in  hiis  qui  habent  racionem  spirituum  eternorum. 

25  Prima  enim  sicut  in  sompnis  transeunt  fantastice,  ideo 
talibus  additur  quasi  nichil,  cum  sint  similitudines  et 
non  vere  existencie  ut  virtutes.  Et  hoc  dictum  Apostoli 
sicut  suum  1°  ad  Tim.  VI°  et  dictum  Christi  Luce  XI V° 
vere  testantur  quod  clerici  non  debent  civiliter  dominari. 

3o  Secundo    notant    quidam    ex    hoc    textu    quod    Christus 

non  valide  mendicavit,  ut  fratres  blasphemant  in  ipsum.  Christ  did  not 
Christus   enim   perpetuo    possedit   omnia,    sed   nemo   in  recei^ve'd  what 
virtute  Dei   accipiens  quod   suum    est  cum  summa  mo-    was  already 
destia   mendicat   ab    homine,    ergo  Christus   non   taliter 

35  mendicavit.  Si  enim  totum  genus  humanum  stetisset  in 
statu  innocencie,  accepisset  de  bonis  Dei  quantum  libuerit 
sine  mendicacione.  Quomodo  ergo  Christus  summe  iustus 
et  innocens  mendicavit,  cum  fuit  titulo  fortissimo  non 
solum    habens    perfunctorie    temporalia    sed    iustissime 

40  omnia  possidens,    hoc    est,    post  sedens  in  dominacione 


6.  Cod. :  vident  egentes.  14.  Cod. :  augmentant.         22.  Cod. :  qui- 

dem.        28.  suum;  adde:  dictum.        3o.  In  marg. :  2;  ib.  Cod.:  quidem. 
36.  Cod.:  quantum. 


I  52  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XX. 

Friars,  in      eorum  pacifica  et  quieta.  Fi-atres   ergo  imponentes  Deo 

bYggfd*  imply  tnendicacionem    huiusmodi    implicant    blaspheme    quod 

th?,t  He  had    jjon    Continue    stetit    in    statu    innocencie   nee   fuit   vere 
fallen  from  .  .  . 

innocence  and  dominus    omnium     bonorum    Dei;     quod     est     expresse 

Lor?of°air    contra   illud  Matthei  XXF,    3:    Si    quis,    inquit,    aliquidb 
things.        vobis    dixeritj    dicite    quia    Dominus    hiis    opus    habet    et 
confestim  dimittet  eos.   Sed  cum  Dominus  per  se  positus 
sumitur    simpliciter    pro     per    se    domino     dominorum, 
manifestum    est  quia    in   hoc  verbo    ostendit  suum   uni- 
versale   dominium.    Nee    dubito    quin    nisi    in   hoc    loco  lo 
mendicasset  usum  asine  atque  puUi  nuUibi  mendicasset. 
Si    (inquam)    fratres    per   impossibile    stetissent   in  statu 
innocencie    usque    ad    hoc    instans    et   iam    cepissent    a 
proximis   pauperioribus   modo   quo  iam   faciunt   mendi- 
care  et   edificassent   sibi  sumptuosa   habitacula  et  bona  1 5 
Dei  sic  superflue  consumpsissent,  eo  ipso  a  statu  inno- 
Rapacity  of  the  cencie  decidissent  et  pociore  racione  quam  Caym  prius 
habitum    dominium    perdidissent.     Iniuria    enim    abusus 
bonorum  raptorum  per  suam  ypocrisim  clamat  ad  Deum; 
ideo  scintilla  |  caritatis  in  eis  si  affuerit  extingueret  hoc    r .; 
peccatum.  Certum    est   tamen   quod   fuit  mendicus  Dei, 
cum  panem   cotidianum  a   Deo   suo   (ut  Augustinus  sen- 
tenciat)    mendicavit;    et  illam    mendicacionem  ad  allici- 
endum  amorem  fratribus  indicavit,  ac  si  homo  stetisset 
in    statu    innocencie    et    pro    amore    fratrum    de    bonis  2  5 
propriis  pepercisset.  Et  sic  dicunt  fideles  quod  Christus 
oravit  in  persona  ecclesie  quod  Deus  debita  sua  dimit- 
teret,  licet  in  persona  sua  peccare  non  potuit. 

SERMO  XX. 

Rogamus  vos  et  obsecramus  in   domino  Jesu.    I^  Thes-  3o 
sal.  IVo,  I. 
St.  Paul's  In  ista   epistola   hortatur  Apostolus  Thessalonicos    et 

warn^ng^hiT    in    ipsis    singulos    christianos    quomodo    debent    Deo    et 
flock.         spiritualibus    suis    patribus    obedire,    et    nota    quod   iste 

papa  piissimus  qui  est  dignior  quam  omnes  pape  cesarii  35 
non    mandat     filios     suos     sub    pena    excommunicacionis 
mandatis  suis  jirmiter  obedire,   sed    rogat    eos    humiliter 

I.  Cod.:  imponentes  decimo.  20.  Cod.:  sintilla._        29.  In  marg. : 

Dominica  secunda  Quadragesime.      32.  Cod.:  Tesselonlcos.      36,37.  "^<^ 
formula  utitur  curia  Romana  in  bullis. 

29.  Gf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,   II,  pag.  272—274. 


SliRMO  XX.]  TERTIA  PARS.  i53 

et    obsecrat,    hoc    est,    cum    adiuracionc    deprecatur,    et 

ut     ista     forma    servetur    in    prelatis    sequentibus    dicit 

pluraliter,   non  dominative  ut  nostri   prelati,   qui  in  hoc 

blasfeme    super    Dominum    extolluntur,    nee    auctoritate 

5  sua  hoc  precipit  sed  in  domino  Jesu  memorans  illud  .... 

Omnia  qiiecunque  facitis  in  nomine  Jesu  facite. 

Et   moveret  huius  prelati  filios  tam  timor  quam  amor  He  gives  them 

verbis  suis   attendere:   timor  in  Domino  et  amor  in  Jesu.  commaiidment 

Nam  Malachie   1°,   6    scribitur:   Si  eso  Dominus,  ubi  est      '.i"t  a  new 
'  ^  ..•!->  invention; 

10  timor   mens,    et  Abbacuc   111°,  i8:    Et   exultabo    in  Deo, 

Jesu    meo.    Et    nota    quod    iste    prelatus    discretus    rogat 

filios    seniores    et    obsecrat    iuniores,    non   ut    dent    sibi 

pecuniam    sed    ut    timeant    et    ament   Dominum   etc.    In 

hoc    non    dat   eis   mandatum    novum,    ut    pape    moderni, 

1 5  sed  mandatum  vetus  quod  habuerunt  ab  inicio  (ut  dicitur 
I.  Joh.  11°,  7).  Et  utinam  subiecti  pape  cesario  remitterent 
sibi  responsum,  quando  apostoli  non  mandatum  novum, 
sapiens  cupiditatem,  miserunt  suis  filiis  sed  amorem 
Dei    et   observai:iciam    mandatorum.    Et    cum    non    plus 

20  tenentur  spirituales  filii  suis  patribus  obedire,  mandatum 
pape  cum  neutrum   istorum   sapuerit   debent  renuere. 

Formam  autem  obsecracionis  explicat  Apostolus,  cum  and  what  he 
subiungit :  ut  quemadmodiim  accepistis  a  nobis  quomodo  tj'jgy  should 
vos   oporteat   ambulare    et    placer e  Deo,   sic  et  ambuletis    waik  in  the 

*  .  .  ,  .,.,,.      way  of  virtue. 

25  ut  habundetis  magis.    Non  rogat  ut   detur  sibi  de  bonis 
fortune  subsidium  vel  ut  de  beneficiis  ecclesie  que  ven- 
didit  dentur  sibi  symoniace  primi  fructus,  sed   (ut  sepe 
repeciit)   quomodo    oportet    illos    viantes    per   viam    vir-    He  does  not 
tutum    incedere    et    sic   Deo    per    opera    meritoria    com-     subsidies  or 

3o  placere.     Et    patet    quomodo    Apostolus    necessitat    sub     ^''^t  fiuits. 
auctoritate  Dei  et  necessitate  auditorii  ut  faciant;    non 
enim  potest  viator  a^ifugere  quin  ex  Dei  mandato  opor- 
teat ipsum  taliter  ambulare  vel  dampnacionem  incurrere. 
Et  patet  quante  subditus  tenetur  suis  prepositis  obedire, 

35  quia  solum  in  istis  que  mandat  Apostolus  vel  in  hiis 
que  media  sunt  ad  ista.  Non  enim  plus  tenetur  obedire 
domino  Jesu  Ghristo;  non  ergo  plus  debemus  obedire 
Antichristo,   licet  extollitur  super  Christum. 

Eciam  propter  hoc  mandat  Apostolus  I.  ad  Cor.  1V°,  i  6  : 

40  Imitatores  mei  estote,  sicut  et  ego  Christi.   De  tanto  enim 

5.  illud;  sequitur  lacuna.  Adde:  Col.  Ill",  17.  9.  Cod.:  Malachie  11". 
i5.  Cod.:  papa.  17.  quando;  rectius:  quod.  28.  Cod.:  recipiit. 
3g.  Cod. :  Apostolus  ad  Corinth ;  sequitur  lacuna. 

6.  Col.   Ill,  17. 


i54 


JOHANNIS  WYCLIF  SKRMONUM       [SERMO  XX. 


Subjects  are 
bound  to  obey 

prelates  only 
so  far  as  these 

obey  Christ. 


If  this  were 
acted  on,  it 
would  put  a 
stop  to  papal 
provisions. 


We  ouglit  to 

abound  in 
spiritual  gifts. 


et  non  ultra  quam  prepositi  imitantur  Christum,  tenentur 
subditi  eos  in  preceptis  vel  monitis  imitari.  Et  utinam 
ecclesia  istud  perfecte  cognosceret;  tunc  enim  solum 
verba  Christi  loquentis  in  prelatis  attenderet,  quia  si 
in  domino  Jesu  Christo  quicquam  precipiunt,  Christus  3 
in  eis  illud  loquitur.  Et  sic  intelligenda  est  lex  beati 
Cypriani  posita  in  decretis,  distinccione  VHP,  Si  solus 
Christus  audiendus  est.  Et  ser^'ata  hac  fide  videtur  multis 
quod  provisio  paparum  cesaria  qua  dat  inhabilibus  vel 
sibi  incognitis  beneficia  ecclesiastica  de  regnis  exteris  lo 
omnino  cessaret,  cum  in  hoc  nee  Christum  nee  apo- 
stolos  imitatur,  sed  imprudenter  necessitat  eos  ad  me- 
dicum  quern  debet  scire  esse  inhabilem  vel  tamquam 
expers  huius  noticie  vel  exempli  nescit  sive  bonum  eis 
facial  sive  malum.  Obligantur  autem  fideles  singuli  ut  i5 
ambulent  secundum  formam  quam  Christus  eis  iniunxit 
et  sui  apostoli,  que  repugnat  indubie  huic  forme.  Sicut 
ergo  acceperunt  ab  apostolis  quomodo  eos  oporteat 
ambulare,  sic  contemptis  novitatibus  hoc  observent; 
tunc  eciam  magis  continue  in  caritate  et  bonis  spiri-  20 
tualibus  habundabunt,  ubi  iam  servantes  oppositum  ex 
Antichristi  monitis  a  bonis  spiritualibus  retrocedunt  et 
in  malicia  profundantur.  Et  hec  racio  tocius  perversitatis 
ecclesie. 

Nee   dubium   quin  quilibet  fidelis  tenetur  continue  in  25 
bonis  spiritus  habundare,   quia  |  ex  quo  datum  est  sibi  ^°| 
tempus  continue  ad  hunc  finem  frustrans  ilium  incurrit 
Dei  indignacionem  et  debitum.  Debemus  autem  ereseere 
continue  ad  minimum  successive  in  virtutibus  et  earum 
operibus,    et   ita   necesse   est   ut   videatis  quomodo  caute  3o 
ambuletis  (ut  precipitur  ad  Eph.  V°,   i  5).  Et  hoc  in  via 
lata  mandatorum   et   strieta  semita  consiliorum;  habun- 
detis  (inquam)  fide,  sievit  aer  luce  (ut  precipitur  IP  Cor. 
VIII°,   7),   spe,   sicut   agricola   certitudine   fruetuum    per 
inspeeeionem     germinis     et     florum     (ut     precipitur     ad  35 
Rom.  XV°,  1 3),    caritate,    sicut    fornax    igne;    nam    vas 
nostrum    quod    Deus    dedit    nobis    ut    caritate    finaliter 
repleatur  et  sic  ad  celum  spiritu  pleno  hoe  igne  trans- 


255"= 


7.  Cod.:  decretis  in.        17.  Cod.:  repungnat. 


7,8.  Deer,  prima  pars,  dist.  VIII,  cap.  IX.  Cf.  Serm.  I,  lyS; 
II,  i5,  33.  33.  Vulgate:  Sed  sicut  in  omnibus  abundatis  jide 
et  sermone.  36.  Rom.  XV,  i3:  ut  abundetis  in  spe  et  virtute 
Spiritus  Sancti. 


SKRMO  XX.J  TERTIA  PARS.  1 55 

eatur,    debet    attend!    continue   caritate,   quia  ocium   ac- 
censionis   huius  vasis    indicat    accidiam    viatoris;    et    sic 
debemus  ad  firmitatem  vel  intencionem  bonorum  operum 
attendi   continue   caritate. 
5       Ista  autem  precepta  vetera   et  novissima   debent  sepe    The  faithiLil 
fidelibus  recitari,  cum,  sicut  clavus  in  rota  per  inusitatam  "omrmindmcnt^ 
aure  siccitatem  perditur,   sic  noticia   mandatorum.    Ideo  °^^°"  repeated. 
dicit  Apostolus :    Scitis  enhn  que  precepta   dederim   vobis 
per  dominum  Jesum.    Precepta    autem    currunt    in    uno 

loverbo  dileccionis,  ut  scilicet  debite  diligantur  Deus  et 
proximus,  et  sicut  variantur  periodi  individuorum,  sic 
oportet  hec  precepta  in  recitacionibus  variari.  Oportet 
enim  cuiuslibet  predestinati  furnum  calefieri  caritate  in 
quo   tres   panes   (de  quibus  Luce  .  .  .  .)   inpistentur.    Si 

1 5  ergo  refrigescet  caritas  multoriim  ex  sua  desidia,  cum 
subsit  tanta  indefectibilis  materia,  sunt  culpandi.  Dedit 
autem  Apostolus  fidelibus  ista  precepta  non  tamquam 
nuncius  domini  Jesu  Christi;  II.  Cor.  ultimo  dicit:  An 
experimentwn    qiieritis    eiiis   qui  loquitur   in    me    dominus 

20  Jesus  Christus;  operibus  autem  Preconis  debetis  credere 
et  non  nude  membrane  mortue.  Nam  Joh.  X°,  3 7,  38 
Christus  dicit:  Si  non  facio  opera  patris  mei,  nolite 
michi  credere.  Si  autem  facio  et  non  vultis  mihi  credere, 
operibus  credite.    Nam  viva  opera  caritate  accensa   sunt 

25  efficacissimum  testimonium  in  prelatis;  ideo  non  dubium 

refuga    qui    extollitur    super  Christum,    vendicans    mem- 

branam   suam   plumbo  buUatam  plus   credi  quam  opera, 

cum   Christus    de    se    ipso    hoc   non   potuit  sed  negavit, 

est  tamquam   meridianum   demonium  fugiendus. 

3o      Nee  sunt  ista  precepta  ad  Dei  singularem  proprieta-  The 

^•i-  ^  ,  -  ^         ^•^•^  ^1  ^       commandments 

tem  utiiia,  et  non  nobis,  cum  tota  utiutas  et  honestas  arc  given  tor 
in  subditos  redundaret;  ideo  dicit  Preco  de  voluntate  our  good. 
Dei  sui  certificatus :  Hec  est,  inquit,  voluntas  Dei,  ut 
vos  sanctificemini,  hoc  est,  ut  in  stabilitate  virtutum  et 
35  sinceritate  vite  firmemini.  Quam  vis  enim  non  omnia 
ista  sequuntur  in  singulis,  tamen  voluntas  Dei  bene- 
placiti  undique  est  impleta,  cum  vult  ut  sanctificemini, 
licet  non  velit  quod  sanctificamini;  nam  volucio  qua 
Deus  vult  homines   debere  sanctificari    ad    eorum    com- 

7.  Something  missing  after  perditur.  14.  Luce;  sequitur  lacuna. 
i5.  refrigesset.  26.  Refuga,  cf.  Trial.  SSg :  „Sed  iste  refuga  dicit." 
29.  Cod. :  figiendus. 

8.  Thess.  IV,  2.  14.  Lucae  XI,  5.  i5.  Matlh.  XXIV,  12. 
18.  II.  Cor.  XIII,  3.         33.  Thess.  IV,  3. 


1 56  JOHANNIS  WYCLIP  SERMONUM       [SERMO  XX. 

modum    et    illis    parate    tribuere    (quantum    in   ipso   est) 

graciam   et  adiutorium   vocatur  Dei  volucio  antecedens; 

God's  will  is    et  sic  voluntas  Dei   est  nt  declinando   a  malo  abstineatis 

that  we  should  j-        •        •  ^  ^•  ■    -^      ^• 

abstain  from    '^^•^    "^  jomicacione   tam    corporali    quam    spiritual!    que 
^°',"."'^3^'°"     amplectitur  omnem   culpam    (ut  precipitur  Act.   XV°   et  5 
spiritual.       I''^   Cor.  VI°).     Sic    umisquisque    vestrum    sciat   possidere 
corpus  suiim  tam  quam  domitum  anime  et  non  dominans, 
cum  sit  vas  in   quo  vitales  spiritus  operantur  (ut  patet 
IP   Cor.   IVO);    unde    P   Cor.   IX^,    27    dicitur:     Castigo 
corpus  nieum  et  in   servitutem   redigo,  et  hoc,   in  sancti-  10 
ficacione    et    honore,    cum    sit    domus    Dei    quam     decet 
sanctitudo     et    honor    ultra     iumenta    quibus     operatu^? 
peccator.    Corpus   enim   hominis  licet  naturaliter   distin- 
guatur  a  spiritu,   sunt  tamen  utrumque  personaliter  idem 
homo.  Et  sic   corpus  participacione   anime   meretur  aut  i5 
demeretur,   sicut   est  eodem  participio  factus   homo. 
The  'vessel'  is       Quod  autem  quidam  intelligunt  per  vas  sexum   femi- 
°"'as  °omc"°^  neum  coniugatum,  videtur  michi  minus  probabile;  corpus 
suppose  a  wife,  autem    hominis    non    debet    foveri    in  passione    desiderii 

sic  ut  quicquid  sensualiter  appetit  sibi  detur  sicut  nee  20 
uxor;  sed  oportet  utrobique  quod  animus  superet 
racione ;  hoc  enim  proprium  est  gentibus  que  vivunt 
sensibiliter,  ut  erant  geniti.  Dedi  eciam  vobis  preceptum, 
ne  quis  super grediatur  elacionis  violancia  nee  circum- 
veniat  calliditatis  fraudulencia  in  negocio  fratrem  suutn.  2  5 
\Vc  must      Et  sic  caveatis   a  maledicto   ternario,    scilicet  luxurie  in 

beware  ot  .  ...  .  ... 

pride,  lust  and  passione,     superbie    in    supergressione     et    avaricie    m 

greed.         circumvencione.   Et  hoc  prohibetur  IH  Cor.  VI°.   Causa 

autem   quare   debetis   abstinere  ab  isto  ternario  est  ista: 

Quoniam    vindex  est  Doviinus  de  hiis  omnibus,  eo   quod  3o 

excedunt  limites   caritatis. 

These  three         Quamvis    autem   dictus    ternarius    sit   odibilis  in  quo- 

vices  most     cunque    statu  I  viancium,    est    tamen  in  clericis   maxime  ^°^- 
liatctul  in  tlie  ^  1  '   .    .  .         .  255 

clergy.        detestandus.    Cum    enim    illi    debent    fortitudinem    suam 

ad  Dei  servicium  custodire,  quid  horribilius  quam  carnem  35 

fornicariam  infideliter  in  corpus  suum  peccare?   Secundo 

cum   clerici  debent  in  humilitate  maxime  sequi  Christum, 

quid    detestabilius    quam    quod    talis     luciferine     super- 

grediatur  fratrem   suum?  Ipse   enim  vult  zelare  ad  digni- 

tates    ecclesiasticas    potissime    propter    caput    et    totum  40 

12.  Cod.:  iumenta  quilibet.         16.  Cod.:  factum  homo.         20.  Cod.: 
sensialiter.        38.  Cod.:  luceferine. 

6,  1.  Thess.  IV,  4.         19.  ib.  5.         24.  ib.  6.         3o.  ib. 


SERMO  XX.]  TERTIA  PARS.  iSj 

residuum  status  proximi  opprimendura.  Sed  tercio  de- 
testanda  est  ydolorum  servitus  qua  clerus  symoniace 
negociatur  pro  beneficiis  adquirendis;  ubi  non  dubium 
quin  circumvenit  non  solum  digniores  et  habiliores 
5  privando  ipsos  illo  officio,  sed  subiectos  simplices  quos 
intoxicat  et  celeriter  arte  dyabolica  incantat  pocius 
propter  temporale  lucrum   quam   salutem   anime. 

Et  isto   crimine   ambulant  falsi  fratres;   circumveniunt      How  false 
enim    fideles    simplices,   ut    caput    racionis    eorum    sub-  'oxVmacii' 'tlie 

losternant,   suis  fictis  suffragiis,   fraternitatibus  et  aliis  viis       faitbtul. 
antichristivis,  et  subtracto  capite  spoliant  subditos  multis 
modis    negociantes   de    eorum    possessionibus.    Unde    se- 
quitur    in    textu:    Sicut  prediximus  vobis  Dei    assercione 
et  testificati  siunus   scripture    confirmative;    in    puniente 

1 5  namque  est  potestas,  quia  vindex  est  Dominus,  in  punicione 

equitas,  quia  in  omnibus  hiis  indifferenter,   et  in  utroque 

Veritas   quam  testificati  sumus, 

Secunda    racio    quare    debemus    obedire    generaliter  We  must  obey 

predicto    mandate    est    vocacio    sunimi    regis    (ut  dicitur  ^'^i^s'fromllic'^" 

20  ad  Eph.   IV°)   et    utilitas    ac    honestas  termini    ad  quem     Great  King, 
.  .  .       .  ...  ,   .  .„        .  and  IS  to  a 

vocavit,  quia  non  in  innnindiciam  sed  in  sanctificacionem ;     noble  end. 

unde  Proverb.   XXIP,  r  i :    Qui  diligit   cordis   miindiciam 

habebit   amicuni  regem.    Moveret  eciam    ad    obediendum 

huic    mandate    fragilitas    et    indigencia   vocatorum    quos 

aSnedum  oportet  vocare  in  via  sed  trahere  (ut  dicitur 
Johannis  VI°);  nee  iuvantur  nee  salvantur  nisi  qui 
vocacioni  isti  libenter  obediunt. 

Tercia  racio   ad  obediendum   est  ista  quod  quicunque  if  we  disregard 
spernit  hec  monita  salubria  non  solum  hominem  spernit  ^'j^g^^p^^'Q^^y*^ 

3o  sed  Deum.  Grave  namque  est  hominem  spernere  (ut 
patet  II  Sermone  XXXIV).  Et  patet  de  vindicta  quam 
terrenus  dominus  capit  spretus;  gravius  vero  est  sper- 
nere Dei  vicarium  (ut  patet  Luce  X°)  et  gravissimum 
est   spernere    Deum    (ut   patet   ad  Hebreos  XII°).    Cum 

35  enim  Deus  dedit  Spiritum  Sanctum  in  ipsis  apostolis 
ad  hec  mandata  promulganda,  patet  ipsos  spernere  est 
spernere  Deum  et  salutem  propriam,  cum  Luce  X",  1 6 
dicit  Deus:  Qiii  vos  spernit  me  spernit.  Spernere  autem 
salutem    propriam    est    contra    legem    nature    que    cui- 

40  cunque  creature  indidit  se  appetere  bene  esse. 

16.  Cod.:  qui  in.  22.  Cod.:  Prov.  XXIX".  24,  25.  Cod.:  quos 

negandum.       3i.  Cod. :  II.  S.  XXXIII".  Cf.  Scrm.  Pars  II.  pag.  247. 

i3,  21.  Thess.  IV,  6,  7.         26.  Joh.  VI,  44. 


1 58  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XX. 

To  despise  Circa  hanc  epistolam   notandum  quod  spernere   evan- 

t^r  \vorse'tlian  gelium  sive  epistolam   est  infinitum   gravius   quam  sper- 

to  despise  a    nere  scripturam  cuiuscunque  prelati  cesarii,  quia  infinitum 
prelate's  .      .      ^  .       .  .,?     .  ..... 

mandate.       maioris  auctoritatis,   utilitatis   et  subtuitatis,  ynimo  cum 

scriptura    sacra    sit    posita    in    limitibus    quos    non   licet  ."> 

accedere,    patet  quod    acceptare    unum    oppositorum   sit 

spernere    reliquum,    patet    quod    omnia    talia   prophana 

corditer    sunt    spernenda.    Et    hec    racio   quare    detestor 

vitam   et   dicta  de  prelatis   cesariis   et  privatis   religiosis. 

Sicut     enim     ilia    duo    genera    maxime    persequebantur  lo 

Such  mandates  Christum    mortalem    in   vita    et    moribus,    sic    hec    duo 

are  often  ....  .  ,. 

opposed  to  the  genera  hodie   maxime  persequuntur  veritatem    sue    reii- 

Gospel.        gionis    et    per    consequens   Christum    omnium    dominum 

iam  regnantem.   Nam  Joh.   XI°,  47,  48   scribitur:    Colle- 

gerunt  pontijices  et  pharisei  consilium  adversus  Jesum  et  1 5 

dicebant:  Qiiid  facimus,  quia  hie  homo  multa  signa  facit? 

si  dimittimus   ewn   sic,    onines    credent  in  eum  et  venient 

Romani    et    tollent    nostrum    locum,    et    genteni.     Et    Jo- 

hannis  XII°,  19   dixerunt  pharisei  ad  semet  ipsos:  Videtis 

quia  nichil  proficimus?  ecce  totiis  mundus  post  eum  abiit.  20 

Nee  dubium   quin  gravius  sit  hodie  tam   spissim  repug- 

nare  veritati  religionis  domini  iam  regnantis,   ideo  totus 

mundus  intenderet  legem   Christi    in    suis    limitibus  ob- 

servare,   et  clerus   fidelis  specialiter  racione  et  scriptura 

How  the  laity  adversarios    impuenaret.     Et    hec    racio    quare    quidam  2  5 
should  fight  ,  ,         M-    .      J  J       •      •  • 

against  bad     seculares  tamquam  alter  Nichodemus  sed  nimis  remisse 

prelates:  ^^  tacite  impugnant  hec   duo  genera   et  primos  per   ex- 
disregarding  communicacionis    sue    detestacionem,     secundos    autem 
their  excom-  ...  ,.  ,      ^  . 
munications,  per  appropnacionis  sue  temporalium    destruccionem    et 

withdrawing    mendicacionis    blaspheme    declaracionem.    Nee    dubium  3o 
their  quin,   sicut  pontifices  tam  acute  persecuti  sunt  Christum 

endowments.  .  .  .  ... 

et    eius    sentenciam,    quia    contradixit    eorum    avancie 
atque  superbie,  sic  pontifices  et  prelati  moderni  perse- 
quentes  paucos   pauperes    conformem    evangelicam   sen- 
tenciam    publicantes,     timentes     sibi    maxime    ne    forte  35 
veniant  Romani    milites    et    seculares    domini    et  toUant 
possessionem    eorum    atque    dominium    et    consequenter 
gentem  tam   de  suis  partibus  quam  servitoribus  eis  sub-  p-^, 
iectam.  Nee  potest  sine  grandi  |  miraculo  tam  inveterata  2:G" 
infirmitas  aboleri.   Licet  autem  secundum  primum   genus  40 
parcium    Antichristi     foret     medicina     theorica     auferre 


3.  Cod.:  qui  infinitum.       7.  Cod.:  relicum.       14,  i.''.  Cod.:  colligerunt. 
17.  Cod.:  credunt.        23,  24.  Cod.:  observare  twice. 


SERMO  XX.]  TERTIA  PARS.  iSg 

sua  temporalia,  discredere  sue  ficte  absolucioni  et  in- 
fundabili  potestati,  hie  tamen  breviter  invehendum  est 
contra  suam  excommunicacionem,  ne  populus  simplex, 
timendo  ubi  non  erat  timor,  a  lege  Domini  terreatur. 
5  Sunt  autem  mille  testimonia  sanctorum  quod  non  The  Saints 
est  excommunicacio  timenda  de  eis  nisi  de  quanto  ipsos  '^']hat  ex"^ 
inficit  et  priori  excommunicacioni  Domini  est  conformis.  communication 

*       .  .  .         .  IS  to  be  teared 

Pnmo   ergo  mvehitur   contra  istam  excommunicacionem      only  when 
per  hoc  quod  nee  in  scriptura  sacra  nee  in  vita  Christi  '^''"'^cod.*^^    ' 

lo  aut  apostolica  est  fundata,  sed  omnia  que  prelati  debent 
facere  sufficienter  fundatur  in  illis;  ergo  non  debent 
taliter  excommunieare.  Christus  enim  talem  prohibuit 
(ut  patet  Luce  IX°)  et  a  tali  abstinuit  (ut  patet  de 
Scarioth),    cum   tamen   utrobique    fuit   infinitum    maior 

1 5  causa    excommunicacionis    quam    sunt    hodie   ventilate. 

Nee  valet  dieere  quod  Petrus   excommunicavit  Ananiam  Christ  did  not 
et  Saphiram(Act.Vo)nec  quod  Apostolus  excommunicavit  ^"'^iscadot.'^^*'' 
Corinthios    (1°    Cor.  V°),     quia    illos     excommunicarunt 
excommunicacione    qua    prelati    nostri    excommunieare 

2onesciunt  nee  habent  a  Domino  potestatem;  primos  enim 
tradidit  Petrus  morte  intercedente  perpetuo  a  diabolo 
flagellandos  et  secundum  tradidit  Paulus  satane  cru- 
ciandum  ad  tempus  ut  spiritus  salvus  fiat.  Sed  istius 
maneriei  excommunicacionis    omnes  prelati  cesarii  sunt 

25  expertes. 

Item,  iuxta  fidem  evangelii  nemo  debet  excommunieare      The  only 
alium  nisi  propter  earitatem  quam  habet  ad  eum,   turn  communication 
quia    ex    fide  debemus    inimicos    nostros    diligere,    turn  should  be  love. 
eciam   quia   debemus   omnia    opera    nostra   in    earitate 

3o  facere.     Sed   prelati   nostri   cesarii   non    exeommunieant 

subditos  ex  earitate,  ergo  non  catholice.  Minor  probatur 

-  a   signo    eo    quod   illos    qui    magis    obediunt,    eicius    et 

honorabilius  exeommunieant,  ut  patet  de  exeommunieatis 

subiectis  qui  nolunt  pecuniam  vel  prelaeiam   ad  votum      with  our 

35  prelatis  tribuere.   Ideo  multis  videtur  quod  prelati  nostri    ^"^^1^]^^^^^  '* 
exeommunieant    similitudine    et    auctoritate     pontifieum 
Judeorum     qui     excommunicarunt     (ut    videtur     Sanctis) 
Christum   et  eius  apostolos  ac  omnes    alios  eis   fideliter 
adherentes.     Sic    enim    conspiraverant    dieti    pontifices 

40  patres  generacionis  huius  adultere  quod,  si  quis  eonfi- 
teretur  Jesum  nostrum  esse  Christum  promissum  in  lege. 


8.  In  marg. :  Prima  racio.  17.  Cod.:  V"  deest;  Act.  sequitur  lac. 

26.  In  marg.:  Secunda  racio.        39.  Cod.:  aderentes. 


i6o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       |SERMO  XX. 

extra   synagogam    fieret;    nee   video    ex  qua   alia   radice 
ista  excommunicacio  sit  fundanda. 
Since  chanty        Item,   cum  non  debent  excommunicare  nisi  ex  caritate 

begins  at  liome,  ,    ^  a^       \--  -^      \      ^  ^   ^  j-^ 

the  prelates     v^^  ^^    ^^^  hic  capitur)   et  oportet  quod  sit  cantas  or- 
should        dinata  procedens  a  caritativo  et  suis  domesticis  ad  alienos  5 

excommunicate  .       ^  .  

themselves  first,  extnnsecos,  videtur  quod  prelati  et  sui  ministn  rei  debent 
primo  excommunicare  se  ipsos  et  consequenter  alios 
quibus  minus  ex  caritate  debita  obligantur.  Sic  enim 
impetrantes  defamaciones  excommunicant  primo  se  ipsos 
si  sint  rei  criminis  de  quo  appetunt  se  purgari.  Quare  lo 
ergo  non  increpant  episcopi  istum  modum  in  laicis  vel 
observant  ipsum  in  se  ipsis,  si  fuerit  per  se  iustus? 
Et  confirmacio  magna  est  quod  Christus  non  posset 
excommunicare  alios  quin  supposito  suo  reatu  ex  in- 
vincibili  iusticia  excommunicacionem  prius  inferat  in  se  i5 
ipsum.  Si  ergo  omnes  christian!  debent  sequi  Christum 
quantum  sufficiunt,  quare  prelati  nostri  non  observant 
hoc,  cum  communiter  sint  tam  rei?  vel  supposita  sua 
innocencia  non  dubium  quin  Deus  condicionis  huiusmodi 
recordatur,  sic  videlicet  quod  iniuste  excommunicans  20 
excommunicetur  a  Deo  primo  et  principaliter  et  post- 
modum  a  se  ipso. 

Prelates  cannot       Item,  nemo  debet  difFormare  voluntatem  suam  volun- 
th^eir^cMom-    ^^'^^  divine  sed  presumens  hoc  in  sibi  ambiguis  temptat 

municaiions     Deum.    Sed  quilibet   prelatus    cesarius    est   ambiguus    si  25 
accord  with  ^       .  ^  .  '-' 

God's  will.  Deus  excommunicatum  suum  excommunicet,  ergo  cum 
ista  ignorancia  hoc  diffiniendo  temptat  Deum  tamquam 
hereticus  et  blasphemus.  Sic  enim  Petrus  quia  noluit 
Christum  precedere,  sicut  non  curant  excommunicatores 
isti,  vocatus  est  ab  ipso  sathanas  (ut  patet  Mat-  3o 
thei  XVF,  2  3):  Vade,  inquit,  ipost  me  satana,  quia  non 
sapis  que  Dei  sunt.  Et  hinc  dicit  beatus  Judas:  Michael 
non  audebat  iudicium  blasphemie  infer  re  diaholo.  Quanta 
ergo  presumpcio  in  prelatis  cesariis  inferre  excommuni- 
cacionem in  predestinato  Domini  et  electo.  Non  dubium  35 
quin  sunt  medici  Antichristi,  cum  non  tantum  curant 
de  anima  quantum  medicus  corporalis  curat  de  corpore 
pacientis. 

Ex    istis    eliciunt    quidam    catholici    quod    christianus 
non  debet  ad  excommunicacionem  talem  attendere  nisi  40 

3.  In  marg. :  Tercia  racio.        23.  In  marg. :  Quarta  racio. 
32.  Judae  9. 


SERMO  XX.]  TERTIA   PARS.  l6t 

forsitan  destruendo,  sed  ex  omnibus  viribus  suis  continue 
perficiendo  fidele  Dei  ministerium  ipsum  diligere  et 
25(3b  excommunicaciones  frivolas  non  timere.  Sic  enim  fecit  | 
Christus,  qui  iuxta  beatum  Petrum  cum  nialediceretur 
3  non  maledicebat  sed  honorificavit  patrem  suum  continue 
inturbate  (ut  patet  Johannis  VIII°,  49).  Et  istam  doc- 
trinam  est  hodie  eo  necessarius  fideles  spargere  quo  a  This  may  be 
tempore  Christi  et  pontificum  legis  veteris  non  fuit  hec  rival  popes 
excommunicacio    Antichristi    frivola    crebrius    fulminata.  ^J^'!j|  g^^'J 

10  Sic    enim    dicitur  Urbanum    nostrum    cum    suis    car-    munications, 
dinalibus    excommunicare  Gybbonensem    cum  cunctis 
suis  fautoribus  sollempniter  et  econtra.  Nee  sciunt  pre- 
lati  discernere  si  excommunicacio  Gybbonensis   non  sit 
tarn  valida  sicut  sua.    Habet    enim  Gybbonensis  pro  se 

1 5  verba  legis   papalis   patencius  quam    noster  Urbanus    et 

plures  fratres  ac  regiones  sibi  subiectas.  Ideo  benedicta  which  may  be 
sit  Trinitas    que    ordinaverat    istum    casum,    ut    fideles    disregarded. 
Christi  cognoscant  servando  se  ab  iniquitate  non  timere 
ex  lege  prestancioris  domini  hunc  vel  ilium.   Quid  ergo 

20  nobis,  si  Gybbonensis  excommunicat  prelatos  nostros  et 
cunctos  eis  subiectos,  cum  ex  fide  debemus  credere 
quod 

Nulla  nobis  nocebit  adversitas 
Si  nulla  dominetur  iniquitas. 

2  5  Et  tanta  indubitanter  est  parvipensio  Robertinorum 
excommunicacionis  Urbani  nostri,  quia  scitur  quod  non 
fulminatur  altrinsecus  caritate;  et  iste  casus  sedaret 
altrinsecus  prelatos  cesarios,  ne  sic  excommunicent,  quia 
nesciunt  si  sint   de   Christi   ecclesia,    et  secundum  leges 

3o  eorum  prelatus  qui  est  extra  ecclesiam  non  extrahit  vel 
excommunicat  subiectum  a  Christi  ecclesia  sed  includit 
per  accidens  humiliter  pacientem.  Sic  enim  docent  leges 
papales  quod  excommunicatus  debet  medicinam  illam 
pati   humiliter    pro    suo    perpetuo,     quousque    secundum 

35  leges  superioris  pape  medici  finaliter  sit  sanatus. 


7.  Cod. :  spergerc.        27,  28.  Cod. :  altrincicus. 

4.    I.   Petri  II,  23.  10.    Cf.   Introd.   in   primam    partem, 

pag.  XXXI.  Cf.  Walsingham,  Hist.  Anglic.  II,  pag.  71 — 76. 
22.  Cf.  supra  pag.  3.  32.   Cf.  Sexti  Decret.  lib.  V,  tit.  XI, 

De  Sententia  Excommunicationis  cap.  i  :  Quum  medicinalis  sit 
excommunicacio,  non  mortalis,  ....  dum  tamen  is,  in  quern 
lata  fuerit,  non  contemnat  .... 

u 


I  62  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XXI. 


SERMO  XXI. 

Estate   imitatores   Dei   sicut  filii   carissimi.    Ad    Ephe- 
sos  V°,  I . 
St.  Paul  teaches      In    hac    epistola  Apostolus    docet    Ephesios    et   in    eis 
"*  Christ.^  ^    singulos    christianos    quomodo   debent  imitari   Christum,  5 
servando  utramque  partem  iusticie,  quia  aliter  in  moribus 
tam    degeneres    non    sunt    filii    Ghristi    sed    Antichristi, 
ymmo  necessario  servi  Dei,    cum    nemo    potest  evadere 
quin  serviat  Deo,  vel  faciendo   quod  debet  vel  paciendo 
quod  debet,  ideo  omnes  filii  diaboli  sunt,  sicut  ipse  dia-  lo 
bolus,  servi  Dei.  In  hoc  ergo  quod  homines  non  imitantur 
Even  if  we  be  Christum   et  per  consequens  Deum  in  moribus,   consistit 
cEm'not^ escape  tota  transgressio   mandatorum    dicente  Augustino  in  De 
from  serving   Vera    Religione    XXIX°    quod     nullum    peccatum    potest 

committi  nisi  dum  appetuntur  ea  que  Christus  contempsit  i5 
vel  fugiuntur  que   Christus  "sustinuit;    et    declarat  pulcre 
membra  istius  conclusionis.   Ex  qua  sequitur  quod  omnes 
homines  post   Christum    debent    sub  pena   dampnacionis 
perpetue  sequi  ipsum. 
Three  degrees        Sed  quia  nobilitas  animi  virtuosi  consistit  circa  diffi-  20 
o   sons  ip,     ^-^^^   ideo  monet  Apostolus   suos  tamquam  Jilios  carissi- 
mos  sequi   Christum.    Sunt    autem    tres    gradus  filiorum 
I.  dear,  -who    Dei,    scilicet    cari,    cariores    atque    carissimi;    cari    sunt 
superior";      9^1  observantes  Christi   precepta  obediunt  suis  superio- 

ribus  sicut  debent;   cariores  sunt  qui  observantes  Christi  2  5 

2.  dearer,  who  precepta  et  quedam   consilia  obediunt  tam   suis  superio- 
° an^ *e"qua7s°r  ^ibus  quam  equalibus  sicut  debent;   sed  filii  Dei  carissimi 

sunt    qui    observantes    Christi    precepta    et    omnia    eius 

3.  dearest,  who  consilia    quoad    genus    obediunt    superioribus    equalibus 
tn^ferior^s^      et    subditis    sicut    debent.    Et   sic    Christus,    Baptista    et  3o 

principales  apostoli  fuerunt  filii  Dei  carissimi,  implentes 
omnem  iusticiam  (sicut  dicitur  Matthei  III",  i5);  et  isto 
modo  dicitur  Fratres  et  Minores  specialiter  esse  filios 
Dei  carissimos,  quod  si  nomen  fratris  extenditur,  vocando 
quoscunque  fratres  in  Domino  et  sic  fratres,  et  vocando  35 
Minores   eos   qui   in  maiori   humilitate  quoad  reputacio- 

9-  In  marg. :  Nota  conclusionem.  14.  In  marg. :  Nota  Augustinum ; 
ib.  Cod.:  XXIX".  Recte  XVI"  vid.  inf.  22.  In  marg.:  Nota  tres  gradus 
filiorum  Dei.  i,  2,  3.  35.  In  marg.:  Nota  ad  quern  sensum  fratres  Mi- 

nores possunt  dici  filii  Dei  karissimi. 

I.  Dominica  tertia  Quadragesimae.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed. 
by  Arnold,  II,  pag.  274 — 277.  14.  S.  Aug.  Opp.  tom.  I,  758. 


SERMO  XXI.]  TERTIA  PARS.  1 63 

nem   suam  sunt  ministrativius  fratres  in  domino,   concedi    What  Friars 

,      ~  ...  /^,..     T>.    ■  ...      Minor  should 

potest    quod    fratres    Mmores    sunt    nlii    Dei    canssimi,  t>e; 

eciam  iste  secte  novella,  supposito  quod  istam  condi- 
cionem  in  vita  et  opere  recompensant.  Et  sic  intelligi 
5  potest  racionabilitas  huius  legis  quod  oportet  papam 
esse  fratrem  Minorem.  Sed  quid  hoc  ad  corporalem  which  has  little 
habitum  vel  observancias  novellas  ad  institucionem  secte  ^hat  they  are. 
huiusmodi  adinventas?  Revera  nichil,  nisi  forte  loquendo 
secundum    logicos    omne    repugnans   vocetur   pertinens, 

loet  quedam  res  per  antifrasim  sorciuntur  sua  nomina, 
cum  iste  novitates  retardantes  vel  repugnantes  Christi 
consiliis  faciunt  sectas  huiusmodi  a  regula  caritatis 
digredi  et  de  sua  excellencia  pharisaica  superbire.  Et 
in   degeneracione   huius   imitacionis    stant    prelati,    cum 

1 5  plus  appreciantur  temporales  dominos  dotantes  et  eorum 

leges    ac    monita  quam  Jesum    nostrum    caput    ecclesie.    Prelates  care 
.   °  .         ,  ^  ,.        .  ■         ^  ,        more  for  rich 

ita  quod  ad  eos  apphcari  possent  pertinenter  verba  jords  than  tor 
2  5°5cevangelii  Joh.  IX*^,  28  |  dicta  ceco  a  phariseis  dum  sibi  Chnst. 
maledixerint:  Tu  discipuhis  eius  sis,  nos  discipuli  Moysi 
20  sumus.  Ipsi  enim  qui  sunt  clerici  et  prelati  cesarii  nedum 
abiciunt  legem  Christi  cum  sua  pauperie,  sed  eciam 
tradiciones  Mosaycas  et  tamquam  vypera  progredientes 
extinguentes     seculare     dominium    proditorie    destruunt    They  spring 

_   ,  .  .         _,        .  »j    ^  1     •     Tirn  from  secular 

matrem    suam.    Exhmc    enim    Baptista    Matthei    111",   7    dominion  and 
25vocavit  phariseos  progenies  viperarum    eo   quod    in    suo    ^es''jroy'''thdr 
exitu    ad    suam   maliciam    destruxerant   synagogam.    Et       mother, 
iudicet   (rogo)    ecclesia   si   isti   prelati    et   sui   complices 
sint  filii  imitatorii  Christi   carissimi,    cum   ipse   tantum 
amavit    statum    innocencie    et    brachium    seculare,   quod 
Soservando  illis   ex  integro   seculare  dominium   non  habuit 
de    illo    ubi   caput    proprium    reclinaret    (ut    dicit    Mat- 
thei   VIIF,    20).     Sed    fratres    sophistice    ac    ypocritice    Friars  build 

,..,...,..  ,  ,        .  .  .    i_  great  houses 

discipuli  Antichnsti  potant  hos  dommos  sme  cipho,  non  and  make  over 

solum  in  spoliacione  suorum  tenencium  sed  de  thesauro  the  owners^hip 
35  regnorum  edificant  sibi    habitacula   supra    reges    et    do-        whose 

.......  r  ■  c       ^  usurpation 

mmium  in  Antichristum  transferunt  qui  non  toret  capax  would  destroy 

huius  dominii,   sed  supposita  eius  usurpacione  plus  quam    3"  kmgship. 

dyabolus  (Matthei  IVo)    destrueret  omnia  regna  mundi; 

diabolus   enim   si    fideliter   dedisset   Christo   omnia   ista 

40  regna,   cum   Christus  non  potuit  fuisse  secularis  dominus, 

racio  civilis  dominii  fuisset  omnino   destructa.   Sed  cum 

I.  ministrativius;  Cod.:  ministranu'  (ministrantibus?).       4.  In  marg. : 
Nota.  32.  Cod.:  Matthei  IX".  33.  Cod.:  tipho.  35.  •Cod.:  edifi- 

cavit. 

II* 


1 64  JOHANNIS  WYCIJF  SERMONUM     [SERMO  XXI. 

Let  friars  shew  Christus  tantum   amavit  seculares   dominos,   longe  peius 

t^ey' possess    destruerentur  per  tale   dominium  Antichristi.   Sad  (rogo) 

these  goods,    iudicet  de  ypocritarum  simulacionibus  ex  proiecta  eccle- 

sia  oculis   conniventibus  suscitans  intellectum  quo  titulo 

sive    dominio    fratres    possident    ista  bona;    non    titulo  5 

civilis    dominii   (ut    fatentur)    nee    titulo   iusticie,   cum  a 

Christo  qui   est  prima  iusticia  tantum  degenerant.    Nee 

dubium   quin  non  sit  alius  titulus  preter  illos. 

or  in  what  this       Sed    quomodocunque    dixerunt    papam    esse    suorum 

"differs  ^from     bonorum    dominum,    reservantes    sibi    usum    eorvim    vel  lo 

civil  possession.  Ygj-iyg    abusum,    videamus  quomodo    abusus  talis   differt 

a    civili    dominio.    Sunt    enim    plus    proprietarii    in    suis 

locis  aut   domibus   quam   aliqui    domini    seculares,    quia 

contingit    illos    foris    facere    et    hereditatem    devolvi    ad 

genus  aliud,   sed  non  tam  faciliter  contingit   de  posses-  i5 

sionibus  persone  huiusmodi  monstruose;   ipsi  enim  ultra 

periodum  generacionis  secularium    occupant   ista    bona. 

Their  life  is         Vivunt  secundo  vitam  activam  maxima  cum  circueunt 
active  fi.  e.  not  ^     ^^  •      ^  ■         11  1  -li-  ^•■ 

contemplative)  contrattas  rapientes  sine  labore  bona  reipublice  et  ipsis 

and  they  go     molestatis  de   fictis   elemosinis   seductorum    nuUis   atten- 20 
about  seizing       ... 
all  they  can.    cius    mnituntur    cautelis    val    sufFragiis    lagum    civilium 

preter  hoc  quod  ipsi  sine  expansis  val  subiaccione  illis 

They  attend  to  legibus    habent    irregularitar    fructum    harum.     Judicet 

esca°p"e^its       (^ogo)    ecclesia  si  possassio  secularis   domini  ut  fructus 

obligations,     ^^   domus    plus    appropriatur    sibi    et    sue    familie    sine  20 

and  possess  ... 

monks        particiona    gentis    extranee   quam  fratrum   possessio   suo 
absolutely  than  •         .  ..         -m  j    u-  •  j      ... 

secular  lords,  generi   est    servata.    Non    dubmm,    cum    non    possident 

ilia    sic    titulo    iusticie,    sicut    Christus    non    potuit,    in- 

iustissima  occupant   aliena.    Sed   quomodo   forent    tales 

imitatores  Dei  sicut  filii  carissimi?    Revera    non  illi  sed  3o 

alii   tales   sunt   in   tempore   suo    qui   ab    eis    in   vita   et 

moribus     sunt     discordes;     nee     contentantur     in     ista 

Even  more  than  blasphemia,  sed  sunt  manifesti  sophiste  diaboli  simplicas 

pretend^to^  have  itliotas  in  simias  transformantas.  Vidant  enim  quod  soror 

nothing  of  their  sua    senior    illusit    multo    populo    per    hoc    quod    dicuntSS 

se  nichil   habere   in   proprio   sed    communi;    ista   secta 

super    sororam    suam    mendaciter    exaltata    fingit    quod 

nichil  habet  in  proprio  nee  communi.   Sed  non  dubium 

quin  sicut  sorori  priori  appropriantur  omnibus    et    sin- 


2.  Cod.:  pro  tale;  ib.  in  marg. :  a.  3.  Cod.:  simulacionem  simulacio- 
nibus. 9.  In  marg.:  i.  i5,  16.  Cod.:  depoiiibus.  18.  In  marg.:  2; 
ib.  Cod.:    circuiunt.  20.   Cod.:   molestiatis;   ib.   nullis ;    Cod.:  uTTT 

23.  Irregulariter  in  marg.  In  cod.:  irrariter.  26,  27.  Cod.:  sui  generi. 

32.  Cod. :  contemptantur.        37.  Cod. :  sorore. 


SERMO  XXI 


.]  TERTIA  PARS,  i65 


gulis   bona  naturalia  sic  et  sibi   appropriantur  bona  for-  Yet  some  things 

tuita,  quia  aliter  forent  omnes  et  singuli  salvati  eadem     personal  or 

beatitudine   in  numero  (quod   non   credo)   vel    dampnati  ^^'^y  Y;^"''^  ^" 
^  .    ^    .       snare  the  same 

eadem   dampnacione  in    numero,    quod    est    propmquius     salvation  or 
r         V   *•  damnation. 

5  veritati. 

Et  contra  mendacium  secunde  sororis  instatur  simi- 
liter: Si  enim  secta  ilia  est,  tunc  est  capitata,  lineata 
et  figurata,   ut   communitates   alie,  quia  aliter  foret  mon- 

struosissimum   in  natura.   Nee   dubium  quin  ilia  persona  The  corporation 
^11.  •  .  .  ]•  ^  is  a  person  and 

loaggregata  habet  possessiones  et  usus  temporalmm  et  per         holds 

consequens  habet  aliquid  in  proprio  vel  communi.   Non    possessions. 

enim   conincidit  cum   blasphemia  legistarum   quod  com- 

munitas     excommunicari    non     poterit,     eo     quod     non 

habet    animam.    Nam    ex   veritate    fidei   scripture    patet 

1 5  quod  ilia  communitas  est  una  persona,  sicut  ecclesia 
cuius  caput  est  Christus,  cum  Act.  IV°,  32  dicitur: 
Multitudinis  credencium  erat  cor  unum  et  anima  una. 
Nee  infidelissimi  pharisei  errarunt  in  ista  logica:  Qiio- 
usque,  inquiunt,  animam  nostrum  tollis?  si  tu  est  Christus, 

20  die  nobis  palam.   Non  enim   magnificarunt  suam  logicam 

Fol.  et  dampnarunt   scripturam   tamquam  ]  hereticam. 

^  Quibus    suppositis    istis  religionibus  privatis   audenter  in  fact  the  friars 

,,•!•,  ^  1      •  J       •  •       possess  both, 

assero    quod   vel   nichil   prosunt    ecciesie    sed    ei   spuria  jn  common  and 
vitulamina  monstruosa  vel  habent  multa  tam  in  proprio    individually. 

25  quam  in  communi.  Aliter  enim  vere  dicerent  quod 
viventes  de  pura  gracia  neque  comedunt  neque  bibunt; 
sed  deliramenta  sunt  hec  frivola  et  inmanifesta  ac  in- 
certa  mendacia  ut  religionem  quamcunque  stabiliant; 
et    sub    eodem    involucro    concurrunt   mille   meandri  so- 

3o  phistici,    ut  fingunt:    Quicquid  laudabile   aliqua  persona 

vel  pars  de  communitate  sua  fecerit  cederet  illi  com-  They  pretend 
munitati  ad  commodum  et  honorem,  sed  quicquid  community  is 
culpabile  aliqua  pars  sue  communitatis  fecerit,  iusti  de  ^^'^  better  for 
sua  communitate  residui  non  sunt  propterea  increpandi.    its  members, 

35  Et    sic    extoUuntur    secte    iste    super    Christum,    cum    in -v/o^e  for  their 
bonis  vel  eis  placentibus   sed    non    in    malis    vel    displi-       dements. 
centibus  volunt  esse  participes.  Christus  enim  dira  passus 
est  propter  maliciam   Scariothis.    Quare  ergo  iste  secte 
non  sic  paterentur  in  fideles   et  infidelissimos  bipartiti? 

4oTotam  autem  logicam  scripture  nituntur  evertere;  tamen 

i6.  Cod.:  Act.  sequitur  lacuna;  IV"  deest.       22.  In  marg. :  Conclusio. 
18.  Joh.   X,   24. 


1 66  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XXI. 

Apostolus    (licit    quod    viri    evangelic!    sint    quasi   nichil 

habentes  et  omnia  possidentes. 

St.  Paul  teaches      Sed  redeundo  ad  textum  monet  Apostolus  ambulare  in 

love  "not^idling  dileccione,  sicut  et  Christus  dilexit  nos  et  tradidit  se  ipsum 

or  resting,     p^Q  nobis  oblacionem  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavitatis.  5 

Cum   enim  Christus  tarn   gratis  tractavit  nos  prius  apo- 

statas,   lex  nature  monet  quod  sequamur  tarn  pie  patris 

vestigia  ipsum   effectuaiiter  diligendo.  Et  signanter  dicit 

nos   debere  ambulare  in  dileccione,  non  ociari  ut  segnes 

nee  adhuc  quiescere  benefice  in  termino  bravii  ut  beati,  lo 

sed    ambulare    continue    merendo    ecclesie    ut    viantes. 

Exemplar  autem  huius  ambulatorie  dileccionis  est  Christus 

qui  effectuaiiter  nos  dilexit  et  tradidit  semet  ipsum  primo 

flagellandum  tamquam   oblacionem    et    post    occidendum 

tamquam    hostiam     in     odorem    suavitatis    accepte    Deo,  i3 

quia  in  fervorem   caritatis  intensissime,   sicut  figuraliter 

dicitur  Levitici  1°  et  111°  de  hostia  consecranda.    Licet 

autem  attingere   ad  istum   gradum   non  sufficimus,   pro- 

cedamus    tamen    continue    versus    hunc    terminum,    ita 

that  we  may  be  quod  in  nobis  non  sit  defectus,  quominus   suaviter  pro  20 

o/christ^unto  ecclesia  moriamur;    sic   enim    Christi  bonus  odor  sumus 

God.         Deo,    cum    tamquam    flores    redolentes    ecclesie    taliter 

For  this  foul    ambulamus.   Ex  quibus  infertur  quod   oportet  peccatum 

de^strowl*;  first  fetens    deleri    et    primo   fornicacionem    quam    patencius 

,    of  ^^         horrent  sancti  atque  ecclesia,    ymmo   pagani    et   singuli  25 
tornication,  7.  ...'■',         .^°,.  ^     . 

militantes   naturaliter   mfugiunt    hommes    hums    peccati 

patenciam,    quod   si   fornicacio  que  est  simplex  luxuria 

inter  solutum  et  solutam  sit  peccatum  mortale  (ut  patet 

ad    Galat.  V°),    multo    magis    omnis    Ivixurie    maior    in- 

mundicia,    ut    aduiterium   quod  est   dum   altera  pars  vel  3o 

utraque  coniungatur,    incestus  ubi  est  utraque  pars  vel 

and  then      altera  spiritualis  et  alie  species  luxurie  contra  naturam ; 

avarice.       ^^  idem  iudicium   de  avaricia  que  est    inordinata    cupi- 

ditas  temporalium   plus  elongatorum  ab  homine,   et  dicit 

plus   detestandam  spiritualem  luxuriam;   et  debent  fideles  35 

sed    clerici    specialiter   tantum  fugere  istas   culpas   quod 

non    dent   occasionem    ut   ista   peccata   vel   nominentur 

in  eis. 


3o.  Cod.:  adulterum.        32.  Cod.:  spiritalis. 


I.  II.  Cor.  VI,  10.       3 — 5.  Eph.  V,  2.        17.  Levitici  1,9,  i3 
III,  3,  5.         21.  II.  Cor.  II,  lb. 


SERMO  XXI.]  TERTIA  PARS.  167 

Ex    quibus    videtur    multis    quod    plus    suspectum    est  Endowment  as 
clericos   dotari  temporalibus   quam   cohabitare   cum  for- f^"  uspldon^as 
nicariis;   sed  istud  peccatum   est  tam   patule  defensatum    ^  concubine. 
quod  nedum   non   erubescitur  sed  quod   est  honoriiicum 
5  ac    meritorium    clerico    reputatum.    Ista    autem    delecio 
occasionis  multipliciter    decet  sanctos,    cum    mundi    pre- 
servant  se  a  volutabro  peccatorum  nee  incedunt  prope 
Caribdim,   temptando  Deum,   sed  preservant  se  a  fedante 
pulvere  ut  speculum  mundum,   ut  copiosius  lumen  reci- 
10  plant  a  sole  iusticie. 

Et    ex   istis   infertur    quod    peccata    minora   non    sunt     Other  sins 
fidelibus  nominanda,   ut  turpitudo  que   est  in  osculis   et  ^ta°lied  of'^as'^ 

amplexibus    mulierum,    stultiloquia    in   verbis    blandis    et  ^'^^  thought  of 
r       .    .  ,    ,  .  •     ,•  •  ...  them  inchnes 

mcitativis   ad  luxunam  et  vmdictam,   et  tercio  scurrilitas        to  evil. 

1 5  que  Stat  in  verbis  superfluis  et  inhonestis;  que  non 
pertinent  ad  salutem,  sed  pocius  distrahunt  et  inclinant 
ad  turpia.  Sed  magis  graciarum  accio  nominetur  in 
vobis,  ne  sitis  in  istis  sex  deviis  oberrantes  nee  ex 
taciturnitate  dampnabili  mutescentes.   Nam  semper  debet 

20  animus  circa  spiritualia  occupari,  et  si  quis  loquitur, 
redoleat  in  ipso   ministerium   Salvatoris. 

Racio  autem  fuge  huius  peccati  triplicis  capitalis  est    Sins  lead  to 
eorum   mortalitas,   cum   in  mortem  istam   inducunt  et  a  ot^our  heave°nly 
beatitudine   exheredant;  ideo   dicit  Apostolus  quod  omnis       heritage. 

2b fornicator  aut  immundus  aut  avarus  quod  est  ydoloruni 
servitus  non  habet  hereditateni  in  regno  Christi  et  Dei. 
Ista  enim  peccata  licet  sint  corporalia,  originantur  tamen 
a  peccatis  spiritualibus;  nee  excusantur  ex  hoc  quod 
sunt  communia  et  a  populo  parvipensa.  Dicta  autem 
r  ;  hereditas  |  est  infinitum  carior  quam  hereditas  tempo- 
ralis, cum  quietat  beatitudine  perpetua  tam  sensus  ho- 
minis  quam  eciam  intelleetum;  sensus  secundum  huma- 
nitatem  Christi  et  intelleetum  secundum  eius  divinitatem. 
Ideo  dicit  Apostolus  quod  nuUus  talis  usque  ad  mortem 

35  habet  hereditatem  patris  nostri  spiritualis  Christi  et 
Dei,  et  cum  non  potest  nisi  titulo  adopeionis  spi- 
ritualis filii  ad  hereditatem  istam  attingere,  patet  quod 
sit  expers  huius  hereditatis  vel  regni. 

Et  inculeat  Apostolus  quod  avarus  et  quomodocunque  The  sinner  is 

40  peecans  mortaliter  sit  ydolatra,   cum  sibi  instituat  falsum     ^"  ^  °  ^^'^'^' 

I.  In  niarg. :  Conclusio.      5.  Cod.:  Ita  autem.      11.  In  marg. :  Conclusio. 
ig.  Cod.:  innitescencia.      27.  Cod.:  eciam  enim.      39.  In  marg.:  Conclusio. 

6.  Eph.  V,  3.         13  —  17.  't>.  4.         24.  ib.   5. 


1 68  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XXI. 

since  he  loves  Deum.  Ideo  dicit  quod  esse  avarum  est  servituti  subici 
^"Than  "(fod°'^^  i'iolorum ;  cuius  racio  sepe  tacta  est  quod  quicunque 
peccat  mortaliter  plus  amat  finem  ilium  gracia  cuius  sic 
peccat  quam  amat  tunc  Deum  gracia  cuius  peccatum  huius- 
modi  devitaret,  eo  quod  finibus  oppositis  inclinantibus  5 
voluntatem  ad  vias  contrarias  quicunque  forcius  inclinat 
ipsam  ut  huiusmodi  plus  amatur.  Gum  ergo  temporale 
mortale  peccatum  suadens  inclinat  contrarie  Deo  ad 
medium  ad  quod  ipse  multipliciter  dissuadet,  patet  quod 
voluntate  libere  eligente  finem  talem  illicitum  et  relin-  lo 
quente  finem  ad  quem  Deus  inclinat  ut  sic  preeligit 
temporale  huiusmodi  et  Deum  de  facto  postponit.  Cum 
ergo  quicquid  homo  plus  amaverit  constituit  Deum  suum, 
patet  quod  omnis  criminosus  sit  ydolatra  et  econtra. 
Apostolus  tamen  exemplificat  expressius  de  avaricia  i5 
atque    gula,    subintelligendo    per    locum    a    maiori    vel 

Vain  words  of  simili  de  criminibus    aliis   quibuscunque.    Nemo,   inquit, 

ose  w  osay.^^^  seducat  inanibus  verbis  vel  disputando  vel  suadendo 

I.  Lust  is      oppositum,  ut  faciunt  philosophi,  suadentes  naturalitate 

'       luxurie,    mundani   suadentes  quod   propter  hominem  ut  20 

2.  the  world  is  mundo   dominetur   et  suis  partibus  Deus  ordinat  istum 
'"to  possess,^"  mundum,    et   generaliter   suadentes   cum    Origene   quod 

Deus  neminem   vult  dampnari,   capiunt  quod  homo  ne- 
cessitabitur,    licet   in   voluptuosis    delectetur  ad  tempus, 

3.  God  will  turn  ipsa  autem  relinquere;  et  omniquaque  est  turpis  seduccio  25 

from  sin.^^   in   deformi   argucia   peccante    in   forma,   in  materia  vel 
utrimque. 

Et   tamen   propter   hec   sophismata   venit   ira  Dei    in 
filios  diaboli  qui  in  verbis  legis  Dei  erronee  diffidebant. 
Avoid  all  such  Nemo   enim  dampnatur  nisi    propter    defectum    fidei    in  3o 
sophists.       parte    aliqua  legis   Dei.    Durum    ergo    est   homines    fieri 
illorum  jiliorum  participes,  nam   qui  vel  faciunt  vel  con- 
senciunt  istis  finaliter  digni  sunt  morte  eterna  (ut  dicitur 
Rom.  1°);  ideo  cum  omnes  isti  sunt  indubie  stulti  sophiste 
diaboli,  considerate  quod  contagionem  sumpsistis,  quando  35 
Consider  how  fuistis  tenebre,  id  est,   peccata  in  predicacione  secundum 
infected  V  sin.  essenciam   vel   subiectum,    sine   luce   fidei    in   intellectu, 
sine  fervore  caritatis  in  affectu  et   sine    splendore   boni 
operis    in   exemplo.    Nunc   autem   estis   mundi  tamquam 
lux    in   Domino    qui    est    prima    lux,    ideo    corporaliter  40 


4,  5.  Cod.:  huius.        34.  Cod.:  Ideo  omnes. 

17.  Eph.  V,  6.         32.  lb.  7.         35,  39.  ib.  8. 


SERMO  XXII.]  TERTIA  PARS.  169 

ambulate    ut  jUii    huius    lucis,    cavendo    offendicula    vie 

turpis. 

Fructus   enim  talis  lucis    est    quadruplex,    primus    est  and  the  glorious 
1  ]         -^     •  ..  •  ^-  •        fruits  of  light. 

esse  pure    bonum   quod    erit    in    patna    evacuatis    rugis; 

5  quod    non    competit    ecclesie    hie    vianti  caritative   com- 

municando,    ut    lex    indifferenter    difFunditur.    Secundus 

est  in  iusticia  recte  respiciendo  Deum  et  creaturas  sicut 

lux   recte    multiplicatur.    Tercius    est    in    sanctitate    sine 

contaminacione,  sicut  lux  non  maculatur  ex  coexistencia 

10  cum   corporibus   maculosis.    Sed  quartus   est  in  veritate 

respiciendo,   res   ut  pulcre  sunt  in   naturis   propriis  dili- 

gendo.    Lux  enim  ubique    agit    adequate    secundum    ca- 

pacitatem    materie    ostendens    pulcritudinem    diligibilem 

omnium  in  que  lucet. 

i5  SERMO  XXII. 

Scriptum  est  quoniam  Abraham   duos  filios  habuit.  Ad 

Gal.  IV°,  22. 

Constat    ex    serie    huius    epistole    quomodo  Apostolus  ^t-  l^'aul  teaches 
■    ^       t-  ,     ,         ....  .         '■  ,    ,     ^  how  the  gospel 

intendit  quod    legalia  legis  veteris   cessare   debuerant  et  opens  a  simpler 

20  libera,    facilia    atque    pauca    evangelica    tempore    legis  ^"^  bHss'^thrn^ 
gracie    debent    currere    ad    beatitudinem    facilius    adqui-    the  old  law. 
rendam;    et   notant    doctores    quomodo    in    ista    epistola 
tangitur  tercia  racio   pro  ista  sentencia  declaranda.   Nam 
scriptum  est  (Gen.  XVI°,  i  5),  si  legistis,  quoniam  Abraham 

23  habuit  Ismael  de  Agar  ancilla  et  Ysaac  de  Sara  uxore 
libera.  Primus  autem  natus  est  sine  miraculo,  dum 
Abraham  fuit  potens  ad  procreandum  et  Agar  naturaliter 
sufficiens  ad  gignendum.  Ysaac  autem  procreatus  fuit 
miraculose  de  Sara  vetula,  sicut  Deus  promisit  sibi  per 

3oangelum;     et    patet    particularius    in    ystoria    Gen.,    ubi 

supra.   Isti  autem   filii   erant  condicionis   contrarie,   sicut    ishmael  and 

,.  .,  .  .  ,.  .  Isaac  types  of 

modi    quibus    sunt   geniti    erant    dispares;    prior    autem        the  two, 

filius    de   ancilla    secundum    carnem    natus,    sed  secundus 

natus   de    libera  per   graciosam    et    miraculosam     repro- 

35  missionem.    Et    hec    gesta    signant    allegorice    duo    testa- 

menta,     scilicet    vetus    et    novum,    tamquam    servile    et 

liberum,   et  duo  filii  signant  duos  populos  ex  istis  legibus 

25„bprocreatos.     Ideo  dicit  Apostolus  quod  per  allegoriam   I 

6.  Inmarg.  :2.    S.Inmarg.  :3.    10.  In  marg. :  4.    23.  tercia;  in  cod. :  UK 

1 5.  Dominica  Media  Quadragesimae.        3o.  Genesis  XVI,   i5 
to   16.         32.  Gal.  IV,  23.         38.  ib.  24. 


testaments. 


lyo  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXII. 

The  four  senses  ista    dicuntur.     Est    enim    quadruplex    sensus    scripture, 
scrip  uie.    g(,j^(,£j-  ystoricus,    allegoricus,    moralis  vel   tropologicus, 
I.  Historical,    et    anagogicus.    Historicus    est    sensus,    primo    indicans 
ystoriam  rei  geste;   triplex  autem  sensus   misticus  primo 
2.  Allegorical,  indicans    quid    sit    credendum    de    ecclesia   hie    pro   via;  5 
3.  Tropological,  sensus     tropologicus     sive    moralis    est    sensus    indicans 
4.  Anagogical.  qualiter   moraliter  sit  agendum.    Sed  sensus   anagogicus 
est    sensus    misticus    indicans    quid    de    triumphante    ec- 
clesia sit  sperandum,   ut  ystorice  Jerusalem  signat  civi- 
tatem  metropolim  Judee,  allegorice  ecclesiam  militantem,  lo 
tropologice    animam     fidelem     et    anagogice    ecclesiam 
triumphantem;  unde  metricus: 

Litera  gesta  docet,  quid  credas  allegoria, 
Moralis  quid  agas,  quo  tendas  anagogia; 
I.  The  literal    et  concordant  interpretaciones  nominum.   Et  nota  quod  i5 
^liiftorkal'  or    sensus    literaiis    scripture    est  sensus    quem  litera  primo 
mystical.       debet  gignere,   et  est  quandoque  ystoricus  et  quandoque 
misticus;   et  sic  est  communior  quam   sensus  historicus; 
multa  enim  sunt  divina  scripture  de  quibus  non  oportet 
sensum   ystoricum    expectare,    sed  statim   sensum  misti-  20 
cum    unum    vel    alium    transmeare.    Et    sic    quandoque 
scriptura    facit    hunc    sensum    literalem    multiplicem,    ut 
illud  II.  Reg.  VIF,  14  et  I.  Paral.  XXIF,  10:   Ego    ero 
Sometimes     illi  in  patrem   etc.  fuit  dictum   ad  literam  de  Ghristo   et 
than'^onc  literal  Salomone    Ut    ipsum    figurante,    de    Ghristo    vero    quia  25 
sense.        aliter    Apostolus    ad   Hebreos   F  deficeret    in    loco    ab 
auctoritate    ad    probandum    Christum    excellere    angelos 
per  hoc  dictum.   Et  quod  intelligitur  de  Salomone  patet 
III.  Reg.  V°,   5,  ubi   Salomon    exponit  hoc   de   se    ipso. 
Iste    tamen    sensus    est   ystoricus    et   secundus    misticus  3o 
quoad    firmitatem    et    sic    diversis    auctoribus    scripture 
eandem    eius   literam   exponentibus    ad    sensus    dispares 
quilibet  eorum  est  eque  autenticus. 
If  there  is  a         Si    autem    scriptura    sacra    habet    sensum    historicum 
•^'^Ycnse"*'     vel    literalem     summe     autenticum    atque     planum     et  35 

I.  Cod.:  quadriplex.  In  marg. :  Quadruplex  sensus  scripture,  i — 4. 
2.  Cod.:  tropolicus.  4.  Hie  locus  corruptus  esse  videtur,  quia  exposicio 
sensus  allegorici  omittitur;  cf.  S.E.W.  I,  3o,  ubi  rectius:  It  is  seid  comonnly 
that  holy  writthath  foure  undirstondingis.  The  first  undirstondinge  is  pleyne, 
bi  letter  of  the  storye.  The  secounde  undirstondinge  is  clepid  witt  allegoric, 
whan  men  undirstonden  bi  witt  of  the  letter,  what  thing  shal  falle  her  bifore 
thedayof  dome.Thethridde  undirstondinge  is  clepid  tropologikandittechith 
how  men  shulden  lyve  here  in  vertues.  The  fourthe  undirstondinge  is  clepid 
anagogic  and  it  tellith  how  it  shall  be  with  men  that  ben  in  hevene.  i3.  In 
marg. :  Versus.    18.  In  marg. :  Quid  est  sensus  literaiis.    25.  Cod. :  Salamone. 

3.  Cf.  Introd.  in  prim,  partem  Sermonum,  pag.  XIII. 
26.  Heb.  I,   5. 


SERMO  XXII.J  TKRTIA  PARS.  17  ^ 

preter  hoc   sensum  misticum  non  per  auctorem  scripture    it  is  of  more 

,  ,  1-  ^  ^■    ■       weight  than 

sed  per  doctorem   ahum   quantumcunque  sanctum   elici-    any  gloss  of 

tum,  ille  sensus  non  est  eque  autenticus  ut  scriptura  doctors, 
sed  paris  evidencie  cum  doctoris  postillantis  sentencia. 
5  Et  istam  sentenciam  dicit  Augustinus  in  epistola  ad 
Vincencium  Rogatistam:  in  omnibus  istis  servandum  est 
ut  fides  quod  scriptura  sit  verissima  secundum  quamlibet 
eius  partem;  unde  nunquam  audivi  magis  nephandam 
heresim  publicatam  quam  quod  scriptura  sacra  sit  fal- 
losissima  secundum  plurimam  sui  partem;  hoc  enim  esset 
falsificare  Deum  et  omnino  auctoritatem  tollere  a  scrip- 
tura  (ut  patet   ex  dictis  alibi). 

Sensus     autem     allegoricus    quem    declarat  Apostolus        2.  The 

,.       .       ,-  ,.  ■  allegorical  sense 

est    eque    autenticus,    sicut    sensus    aliquis    literalis;    qui  jg  iierg  declared 

1 5  sensus    ad   istud    redit    quod    filie    libere    tempore    legis  ^y  ^'^"^  ^P°*^'<^- 

gracie   debent   a    servitute  Agar    per    libertatem    uxoris 

libere   ab   observanciis  vel  ceremoniis  veteribus  liberari; 

et  hoc  plane  confirmat  conclusionem  Apostoli. 

Sed   preter    hunc    sensum    allegoricum    potest    sensus        3.  The 

20  moralis   vel   tropologicus    assignari,    ita    quod   Abraham    mora°^sciise?'^ 

qui     interpretatur    pater     multarum    gencium    significet 

Deum   patrem,   cum  dicitur  ab  Abba  quod    est  pater  et 

Ham  quod  est  multarum  (subaudi  gencium).  Ysaac  autem 

qui    interpretatur    risus    vel    gaudium     signat    Christum 

25  nobis    ex  promissione  datum,    eciam    summe  miraculose 

genitum  ex  ecclesia,  senescente  Sara  libera,  ut  allegorice  Isaac  signifies 

signat  novum  testamentum,   cum  interpretatur  princeps,    predestinate, 

sic    tropologice    signat    predestinatos   qui    sunt  liberi    ad 

merendum    in    comparacione    ad  Ismaelitas,     qui    inter-     ishmael  the 
•2  ....  ^  J--  TA'i-..  *  forclvnown. 

3o  pretantur  assumentes  audicionem  Dei,  licet  sunt  a 
medulla  sentencie  alieni.  Presciti  quidem  ex  peccato  et 
servitute  innata  sunt  servi  et  improprie  sed  predestinati 
tamquam  filii  adoptivi  Dei  liberi  sunt  in  gracia  prede- 
stinacionis    inseparabiliter,     licet     secundum     presentem 

33  iniusticiam  sint  filialiter  castigandi.   Et  sic  totus  mundus  Sarasenes  and 
dividitur  in  Sarasenos  et  Agarenos,  hoc  est,  predestinatos        garcnes. 
et    prescitos,     de     quorum     confusa     distinccione    atque 
noticia    dictum    est    superius    Sermone  ....    Nee    obest 
quod  Deus   pater  habet  hos   ambos   filios,    cum  presciti 


5.  Cod.:  Donatistam;  ib.  Inmarg. :  Augustinus.  i3.  In  marg. :  Alle- 
goricus. 19.  In  marg. :  Sensus  moralis.  35.  sint.  Cod. :  sicut  (?). 
38.  Sermone;  sequitur  lacuna. 

5.  Aug.  Opp.  torn.  II,  245.  Cf.  Trialogum,  pag.  23g. 


172  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXII. 

secundum  naturam   sunt   filii  Dei,   licet  secundum  defor- 

Both  are  sons  mitatem   culpe  sunt   filii  diaboli;   sic  enim  ipse  diabolus 

°be  said  tndmf  potest  dici   filius   Dei,   cum   sit  servus   eius  ad  Dei  simi- 

of  the  devil,    litudinem  procreatus.   Nam   filius   ex  hoc  quod  fit  servus 

perpetuus    patris    sui    non    desinit    esse    filius  in  natura;  5 

et  correspondenter   potest    moralizari  totum    illud  quod 

dicit  Apostolus  allegorice   consequenter.    Sicut  enim   lex 

vetus    similatur   materia    et   lex   nova   forme  vel  perfec- 

Old  law  =     cioni  ultime,  sic  lex  peccati  est  deformis,   prope  nichil, 

'        medium   inter  ens   et  quedam  fraus  ficta  crassis  tenebris  lo 

New  law  =     involuta,  ut  loquuntur  Augustinus,  Urso,  Plato  et  ceteri. 

Et    patet    quod,    sicut    hii    blasphemant     in    Deum    qui 

nituntur    falsificare    legem    novam    vel    veterem,    ac    si 

These  are      vellent  destruere  fundamentum  nature,   scilicet  materiam 

we'maynot    primam    et    formam    perpetuam,   sic  Antichristiani  bias- 1 5 

add  to  them,   phemant  qui  legi  veteri  ut  fundamento  et  legi  nove  ut 

forme  ultime    presumunt    superaddere   novas    leges   quas 

dicunt   superexcellere   legem   gracie  que    est  forma  sub- 

stancialis  et  perfeccio  ultima  quam  dignatus  est  Dominus 

nobis  dare.  20 

In  the  old  law       Ideo    certum    est    quod   tradiciones   adiecte   non   sunt 

are  acdden'tal'*  "isi  forme  vel  deformitates  accidentales  in  comparacione 

the  morals     g^j  corpus  legis  Dei.   Sicut  I  enim  Agar  (que  interpretatur    ?_; 

advena)  signat  vetus    testamentum    cum    suis   ceremoniis 

quod    est  adventicium    persone,    sicut    materia,    iusticia  25 

vel    gracia    inest   prescitis    accidenter,    cum    necesse    sit 

ipsos    a   substancia    huiusmodi  separari;    et    ita  moralia 

Sons  born      legis   veteris    que    sunt    idem    cum    moralibus  legis  nove 

1  a w^  served  °for  sunt   quasi    essencialis   materia    a  Deo   homini  limitata; 

fear  or  reward  ^i   sicut   in   utroque    testamento    genuit  Deus    filios    sed  3o 
and  looked  tor  .  .  .      ^  .      .  "  .     . 

pleasantness;  m  veteri  genuit  servos  qui  timore  pene  et  promissione 
under*'\l!c°new  temporalium  serviebant,  ideo  secundum  carnem  nati 
law  are  drawn  sunt    qui    abhorrent   aspera    et  amant  dulcia.    Qui  vero 

to  sutler  by      .  ^  '■  y-,.     •  ,-i       • 

love  and  hope  ui  novo  testamento  nascuntur  post  Christum  liberi  sunt, 
of  eternity,  ^llecti  per  amorem  et  spem  eternorum  ad  aspera  paci-  35 
endum  pro  patre  finaliter  ac  dulciter.  Correspondenter 
est  moraliter  de  Dei  fiiiis  adoptivis  et  nuda  natura  ab 
ipso  creatis  et  precitis  ad  dampnacionem  perpetuam. 
Et  sicut  textus  Apostoli  dicit  quod  vetus  testamentum 
signatum   per  Agar  datum    in    monte  Sina    cum    terrore4o 

II.  loquuntur;  sequuntur  verba  "de  ilen"  Cf.  Sermones  I,  pag.  170. 
i5.  In  marg. :  Nota  consideracionem.  33.  Cod.:  que  abhorret  aspera  et 
amat  dulcia. 

II.   Urso  scholasticus  saeculi  XIII.  Cf.  Trialogum,  pag.  87. 


SERMO  XXII.]  TERTIA  PARS.  lyS 

in  tabulis  lapideis  et  omnes  circumstancie  signant  ser- 
vitutem  ac  corporalitatem,  sic  lex  prescitorum  et  eorum 
circumstancie  indicant  dampnacionem  finalem  et  perpe- 
tuam  servitutem,  Et  sicut  dacio  in  Sina  signal  super- 
5  biam  Judeorum  ex  legis  accepcione  vel  rebellionem 
eorum  contra  Sina  (que  interpretatur  mandatum),  sic 
infideles  et  singulariter  falsi  christiani  sed  singularissime  Signs  of  pride 
falsi  religiosi  conferunt  in  sua  professione  signa  luci-  '"eiigio^us^^ 
ferine    superbie    in  se   ipsis.     Religiosi    quidem    obligant    ,,'''"'?'"§ 

lose  contradictorie  ad  plus  merendum  et  sanccius  viandum    be  more  holy 
quam    exigit  simplex  religio    Christiana.     Econtra  autem    ^'^^"eligion''^ 
est  de  lege  gracie  data  amicabiliter  in  monte  (ut  patet      demands. 
Matthei   V°);     unde    quibusdam    videtur    quod    religiosi 
nostri    plus     obligantes     se    quam    obligati    sunt    patres 

1 5  legis  veteris  vel  quam  obligantur  ex  religione  Christi 
qui  libertatem  addidit  super  legem  veterem  et  difficul- 
tatem  servavit  ad  diligendum  Deum  ex  omnibus  viribus, 
sunt  inter  omnes  homines  magis  stulti,  quia  ex  minori 
auctoritate    quam   patres   legis   veteris   obligant  se  stul- 

20  tissime  plus  quam  possunt.  Gum  enim  seculares  ex 
obligacione  Christi  obligantur  ad  ipsum  diligendum  ex 
omnibus  viribus  suis,  patet  quod  isti  per  obligaciones 
novellas  non  excidunt  ab  obligacione  ista  que  obligat 
eos  quantum    possunt,    Et  cum   preter  hec    obligant    se 

25  ad    suas    tradiciones    singulares,    videtur    quod    plus   se 

obligant  quam   possunt. 

Nee    est  fingenda  fuga,    nisi    incidatur  in    istam   bias-    There  is  no 

phemiam   quod    eo    ipso  quo    sic    obligantur    sunt    suffi-    fhe^tact  that 

cienciores    quam     secundum    obligacionem     christianam  ^'^^J  ''°  ^°  '^'"'^ 
.  .  ^  ''  themselves. 

3o  simplicem  conversantes.  Sed  quomodo  (queso)  lateret 
apostolos  et  alios  fideles  usque  ad  introduccionem 
istorum  ordinum  hec  cautela?  Unde  quidam  fideliter 
sibi  statuunt  pro  regula  quod  non  obligantur  de  novo 
ulterius  nisi    secundum   quod    sibi   a  Deo   eveniunt  nova 

35  dona.   Aliter    enim    foret    quelibet    obligacio    condicionis 
opposite  stulta.   Et  patet  quam   spissim  vocati   christiani 
in  servitutem  se  ipsos  generant  et  alios  secte  sue.    Sed  Such  servitude 
secundum  Apostolum  si  quis   eos  in  servitutem  redegerit,       '^   °  ^'' 
sustinencia     foret    stulta.     Unde     mons    Sina     secundum 

40  Apostolum  est  in  Arabia  (que  interpretatur  humilitas  sive 
affliccio),    sicut   tempore   Apostoli   servivit    peccato    ilia 

Cod.:  lapidiis.        i5.  Cod.:  vel  qua.        38.  Cod.:  redigerit, 
39.  Gal.  IV,  25. 


174  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXII. 

afflicta  peccato  infidelitatis  et  usque  hodie  servire  dicitur 

ut  ancilla  et  contratta  ilia  iuncta  Jerusalem    servit  cum 

filiis  suis  cum  habitantibus  Jerusalem  eo  quod  omnes  qui 

banc  libertatem  Cbristi  renuunt  vere  dicimus  Agarenos. 

The  children  of      Unde  (ut  quidam  notant)  textus  Apostoli  intendit  quod,  5 

now  is  are  the  sicut   Arabia    et    habitantes    in    monte    Sinay    serviliter 

clergy  under    g^j^^   peccato   et   temporali   premio,    sic  Jerosolimite   se- 

false  traditions,  ^^  ..... 

cundum     comparacionem     condicionis    vivunt     conformi 

modo  serviliter.    Non  enim   ad    literam   raons  Sinay  est 

contiguatus  Jerusalem  localiter;   et  isto   modo   multi  in-  lo 

cole    infideles   istis    partibus    sunt  coniuncti.    Et  quidam 

intelligunt  per  Jerusalem   et  filios  suos  taliter  servientes 

clericos    et    religiosos    stultis    tradicionibus    obligatos    et 

alios  ut  proselitos    et   suos  filios  in  conformi  devio  ex- 

cecatos.   Ilia  autem  ecclesia  que  sursum  est  per    inhabi-  1 5 

tacionem     ad    celestia    secundum    amorem    filialem    est 

libera  ab  istis  tradicionibus,  ut  lex  nova,  quarum  utraque 

scilicet  lex  nova  et  Christi  ecclesia  est  et  mater  nostra, 

quia   gignit   nos    spiritualiter  enim   Dei  filios    adoptivos. 

who  are  not         Ex  quibus   videtur    quod   secte   vel    religiones    private  20 

truly  of  Christ's  .,         .  ^  ^       i-    •  -rju-i 

church.  que  SIC  deprimuntur  per  tradiciones  mrundabiles  non 
sunt  de  Christi  ecclesia.  Unde  lex  Christi  data  est  in 
animis  liberatis  ab  istis  servitutibus  per  amorem  cele- 
stium  et  per  impensionem  terrestrium;  in  signum  cuius 
libertatis  scriptum  est  Ysaie  L1V°,  i  secundum  prophe-  2  5 
ciam  ecclesie  gencium  dirigendam:  O  ecclesia  gencium 
Freedom  given  que  iam  es  sterilis,  letare  propter  vocacionem  Christi,  quia 
y  ns  s  aw.  ^.^  jidelitate  tua  propter  defectum  celestis  coniugii  non 
spiritualiter  peperisti,  nee  solum  debes  letari  in  animo 
sed  in  laudem  Dei  erumpere  et  clamare,  eo  quod  uni-  3o 
versitas  gencium  que  est  septem  mulieres  (de  quibus 
Isaie  IV°,  i)  spirituali  matrimonio  apprehenderit  virum 
Christum.  Et  nunc  parit  spiritualiter  Dei  filios  adopti- 
vos, licet  non  parturit  cum  angustia  naturales  filios 
corporaliter  sicut  prius,  quia  iam  tempore  legis  gracie  |  P  j 
sunt  plures  filii  ecclesie  gencium  que  antea  est  deserta 
quam  Judeorum  qui  vocati  sunt  populus  Dei  peculiaris 

5.  Cod.:  textum.      6.  Cod.:  in  deest.      11.  Cod.:  convicti.      14.  Cod.: 
procelitos. 

2.  Vulgate  (Gal.  IV,  25):   qui  coniunctus  est  ei,   quae  nunc 
est  Hierusalem,   et  servit  cum  filiis  suis.  i  5.  Gal.  IV,  26. 

26— 3o.  Gal.  IV,  27:  Scriptum  est  enim:  Laetare  sterilis,  quae 
«o«  paris:  erumpe  et  clama,  quae  non  parturis,  quia  multi  filii 
desertae,  magis  quam  eius,  quae  habet  virum.  Cf.  Isaie  I. IV,  i. 


SERMO  XXII.]  TERTtA  PARS.  lyS 

et    sic    copularis    de    matrimonio    spiritual!    sicut   virgo 

coniuncta   viro    suo,    cum    illud    quod   olim    fuerit   veri- 

ficatum    de   gente   Judaica    et   verbo    Dei   ante   incarna- 

cionem    tempore    legis    gracie,     cum     ecclesia    gencium 

5  gignit  copiosius  filios  Dei  adoptivos  quam  perante  genuit 

sinagoga.   Ideo  Apostolus  loquens  in  persona   communis 

ecclesie   Judeorum    et    gencium,    ubi    dicit:    Nos   autem 

fratres  siimus  repromissionis  filii  sraciose  in  Ysaac  nostra,  ^hrist's  person 
•'  .  y        '^      .  'is  not  slain  in 

hoc   est,    dommo   Jesu  Chnsto,    cuius    persona    non   est    the  sacrifice, 

lo  extincta  in  immolacione    sed    aries,    id    est,    humanitas;      humanity. 

unio    que    adhesit    verbo    tam    secundum    corpus    quam 

animam  facta  eorum   separacione,   et  ita  vita  corporalis 

Christi,    sed    non    eius    humanitas    est    extincta.    Et  hoc     Even  when 

body  and  soul 
notatur    per    anetem    post    tergum    Abrahe    adherentem  are  parted  bpth 

iScornibus.  Deus  enim  dereliquit  unionem  istarum  parcium  withThe'word 
Christi,    ac    si  quis  post  tergum   quicquam  poneret,   sed  ^"'^.  are  Joined 
in   utraque    natura    sic    relicta    remanserunt    cornua,    id     three  days. 
est,    potestates  statim  post  triduum   iterum   copulari,   et 
ilia  disposicio  propinqua  signatur  per  vepres;   ideo  instar 

20  generacionis  Ysaac  spiritualiter  generati  et  contra  spem 
operis  nature  a  peccato  et  servitute  ad  graciam  et 
libertatem  translati,  non  debemus  incidere  in  voluntariam 
et  superfluam  servitutem,  quia  tunc  transiremus  a  statu 
spiritualis   mundicie   ad  statum  peccati,   sicut  generacio 

2b  secundum  carnem  est  ab  opere  nature  ad  peccatum 
originale.  Unde  circumcisio  introducta  post  generacionem 
Ysaac  signat  abscisionem  veteris  hominis  in  sua  etate; 
que  abscisio  tam  figuraliter  quam  efficienter  est  Christus. 
Et  debet  figura    cessare   veniente    figurato    sicut   umbra 

3o  cedit  veniente  lumine.   Ideo  in  risu  et  leticia  serviamus 

Ysaac  nostro  et  in  umbris  servilibus. 

Et   conformis   est    ortacio    ad    sensum    moralem   quod  \  ^"""^l  stnst-, 
J    ,  .  ^  that  we  should 

debemus    peccata    deserere    et    religiones    novellas    que    leave  sin  and 

nimis    sunt    serviles    relinquere.    Sed  quomodo  tempore     ^^o°rders'^.'^ 

35  Abrahe  Ismael  qui  secundum  carnem  natus  est  persecutus 

est  tacita    illucione  Ysaac   natum    spiritualiter  miraculo 

gracioso    (ut    notatur    Gen.    XXl°)     sic    Judei,    religiosi 

novelli  et  amatores  mundi  persequuntur  amatores  regni 

zelantes    pro    libertate   Christi;   Judei    quidem    per    abo- 

4olendas   legis    cerimonias,    religiosi    nostri    per    subintro- 

5,  6.  Cod.:  gignit  sinagoga.      26.  Cod.:  circumsisio.      3i.  Cod.:  noster. 
35.  Cod.:  persecutus  et.        40.  Cod.:  serimonias  (sic  et  in  locis  seqq.). 

7.  Gal.  IV,  28. 


176 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXIII. 


The  church 
should  strive 
for  Christ's 
pure  religion. 


ductas  tradiciones  frivolas   et  mundani    per    imitaciones 
seculo   conformantes. 

Sed   quid   dicit  scriptura  (Gen.  XXP,  10):    Eice   istam 
ancillam  triplicem  et  fiUutn  eius  adulterine  crimine  pro- 
creatum,   cum   omnes  iudaizantes,    populum  ritibus  ser-  5 
vilibus  deprimentes  et  ab  ascensu  in  celestem  Jerusalem 
retardantes,   sunt  ut  sic   a  fidelibus   condempnandi;    sed 
natura    filiorum    amanda    est    contemptis    moribus,    sic 
legalia  legis  veteris  servatis  moralibus  et  figuris  misticis 
sunt  spernenda.   Non  enim  erunt  tales  filii  ancillati   cum  10 
liberis   predestinatis   ad   gloriam  in  hereditate  perpetua 
sociati;     itaque    nos    servantes    pure    religionem    quam 
Christus    instituit,    non  sumus  ancille  filii  sed  libere  qua 
libertate  Christus  liberrimus  eius  adoptivos  filios  liberavit. 
Et  utinam  ecclesia  moderna  eiciendo  istas  ancillas  et  filios  1 5 
zelaret   effectualiter   pro   hac   pulcra    et   facili   libertate. 


SERMO  XXIII. 


Christ's  six 
excellencies: 


I.  dignity  of 
person. 

2.  Eternal 
coexistence 
with  God. 


3.  Priesthood 

of  good  things 

to  come. 


4.  Greatness 
of  His  temple. 


Christus    assistens   pontifex  futurorum    bonorum.     Ad 
Hebreos  IX^,  1 1. 

In   ista   epistola   commendat   primo  Apostolus  ex  sex  20 
excellenciis  pontificium  Jesu  Christi.  Primo  ex  dignitate 
persone,  quia  ad  Hebr.  F,  4  tanto  melior  angelis  quanta 
differencius  pre  illis  nomen  hereditavit.  In  hoc  ergo  quod 
est   ille   Christus    est   gigas   gemine   substancie,   cui  non 
potest    alius    pontifex    adequari.      Secunda     excellencia  25 
Christi  est  eius  eterna  coexistencia  Deo  patri.  Alii  autem 
pontifices  quandoque   elongantur   a  Deo   per   peccatum, 
sed  Christus   non    potest   a  Deo    deficere,    cum    semper 
assistit    vivens,    paratus    ad    interpellandum    pro   nobis. 
Tercio     excellit    in    hoc    quod     est    pontifex    futurorum  3o 
bonorum  patrie.  Pontifices  autem  nostri  vel  legis  veteris 
sunt  vel  prelati  stercorum  vel  bonorum  amici  hie  in  via, 
et   ilia   sunt   in   hac  via   ante    diem    iudicii    finalis    pre- 
sencia.    Quarto  excellit  in   hoc  quod  templum  suum  in 
amplitudine    excedit    templa    aliorum    pontificum;    nam  35 
totus  iste   mundus,    divisus  in  celestia  perpetua,  ut  sibi 


8.  natura.  Cod.:  n».       18.  Cod.:  existens.       21.  In  marg. :  i.       25.  In 
marg. :  2.  3o.  In  marg.:  3;   ib.  Cod.:  excedit.         32.  Cod.:  bonorum 

miti  (seu  mici).       34.  In  marg.:  4.        36.  Cod.:  est  sibi. 


3.  Gal.  IV,  3o.       12.  Gal.  IV,  3i. 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  280  —  28?. 
Domini. 


17.  Cf.  Wyclifs  Sermons, 
19.  Dominica  in  Passione 


SERMO  XXIII.]  TERTIA  PARS.  I77 

sancta  sanctorum,  et  speram  corruptibilium  tamquam 
sancta,  est  Christo  templum.  Templum  ergo  aliorum 
pontificum  fuit  opere  humano  factum,  sed  templum 
istud  factum  est  digito  Dei.  lUud  fuit  portabile  vel 
5  fixum  destruibile  (ut  patet  de  tabernaculo  Moysi  et 
templo  Salomonis),  sed  istud  est  irremobile  quoad 
situm;  circumduci  quidem  potest  circulariter  sed  non 
removeri  situaliter.  Illud  fuit  strictum  et  temporale, 
istud  autem  spaciosum  et  perpetuum;  illud  fuit  umbra, 

10  istud   lux.    Et   patet    ex   istis    quatuor   perfeccio    templi 

nostri    pontificis.    Quinto    excellit  Christus    in    oblacione       5.  In  the 
priores    pontifices;    ipsi    enim    sanguinem    taurorum    et     his^offering. 
vitulorum   et  animaliura  immolaticiorum  similium  offere- 
bant,   Christus   autem  proprium  sanguinem   et  se  ipsum 

1 5  infinitum    plus    preciosum    offerebat    pro    toto    humano 

genere   preterito,  presente  et  futuro.    Sed   sexto  excellit  6.  in  its  brevity 
Christus    in    compendiositate    et    sufficiencia,     cum    alii    ^"    ^   '^^^^' 
23ga  pontifices  necesse   habuerant   cotidie    introire    in  [  sancta 
sanctorum;  Christus  autem  semel  pro   semper  se  ipsum 

20  obtulit  et  in  celum  ascendit  et  ibi  racione  altitudinis 
sui  status  invenit  redempcionem  eternam.  Ad  quam  alii 
pontifices  per  se  non  potuerunt  attingere.  Et  patet  textus 
cum  concordanciis  gestorum  Christi  et  pontificum  legis 
veteris,    et    proporcionaliter    sicut    templum    Christi    se 

25  habet  ad  alia,  sic  magnus  annus  mundi  deputatus  Christo 
pro  semel  se  habet  ad  annos  aliorum  pontificum ;  et 
sic  in  loco,  in  tempore  et  instrumentis  pontificis  ex- 
cedit  alios. 

Secundo    principaliter    applicat    Apostolus    specialiter  Superiority  of 

3o  istas  excellencias  super  oblaciones  veteris  testamenti :   Si       sacrifice, 
(inquit)  sanguis  bestiarum  habuit  efficaciam  ad  mundandum 
homines   (Numeri    XIX°   et  Levitici   XIV°),    longe    magis 
ista    Veritas    figurata,    et    hoc    specialiter    propter    tria, 
primo   quia  offerens   est  persona  dignior,    secundo    quia 

35  oblacio  est  preciosior  et  tercio  quia  modus  offerendi 
est  perfeccior. 

Sed  pro  isto  argumento  Apostoli  est  notandum  quod 
oblacio  bestiarum  legis  veteris  non  mundavit  dispositive 

I.   et;  scilicet  divisus  in;  ib.  Cod.:  incorruptibilium.      11.  In  marg. :  5. 
16.  In  marg.:  6.       3o.  In  marg.:  i. 

18 — 21.  Hebr.  IX,   12.  3o   ib.  Vulgate   i3:    Si  enim  san- 

guis hircorum  et  taurorum  ....  sanctificat   ad   emundatipnem 
carnis,  quanta  magis  sanguis  Christi  .... 

12 


1 78  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXIII. 

The  O.  T.     vel    figurative    a    crimine    nisi    de   quanto   Deus    ipsam 
"(Miiy "s^o^  far 'a^s  acceptavit   respectu   huius   oblacionis.     Cum    ergo   Deus 
God  accepted   semper   acceptat   res    secundum    quod  sunt  acceptabiles 
oflFered' Himself  racione,    patet    quod    infinitum    acceptabilior    est  Verbi 
^a'ccep^ted  the    oblacio    quam    priores.    In   ilia   enim   pro    complecione  5 
offering.       finali  se  ipsum  obtulit,  quam  oblacionem  pro  delecione 
peccati  quam  voluit  acceptavit.  Cum  enim  ipse  sit  Deus 
contra  quem  primo  peccatur,  potestatem  habet  peccata 
dimittere  pro  recompensa  qualibet  quam  acceptat.   Sed 
cum   non  possit   racionem    excedere,    iusticia   sua  exigit  ro 
quod    homo  qui    peccavit  in  aliquo   eius  supposito  pro- 
porcionabiliter    satisfecit,    ut    quantum    Adam    peccavit 
se  ipsum  implicite  exaltando,  tantum  vel  amplius  Christus 
satisfaciat   qui   sit   frater  Ade   idem   in  specie  se  ipsum 
humiliando.    Sicut   enim    eadem    est  via   ab  Athenis  ad  i5 
Thebas    et    econtra,    sic    eadem    est    via    humiliacionis 
Christi   a   sum  mo   gradu    deitatis   ad   humanitatem   que 
foret,    si    per    impossibile   Adam    exaltasset    se    ab    hu- 
manitate   ad    deitatem,    sed    ista    presumpcio    fuit    falsa 
et    ficte    implicita,    ista    autem    satisfaccio    est    vera    et  20 
effectu    reali    completa.    Et   patet    declaracio   argumenti 
Apostoli. 
Sprinkling  of        Nec    video    quod    lubricacio    sanguinis    bestialis    vel 
cieansronw"as  aspersio  cineris  mundificaret  naturaliter  corpus  hominis 
a  figure  of     ged  pocius  turpificaret,  nisi  de  quanto  Deus  acceptaret  25 
sacrifice.       illam     in     obedienciam     et    fidem    immolacionis    ultime 
Jesu  nostri.    Et  de  tanto   emundavit  non  solum   corpus 
sed  animam  dispositive   ad   istam    emundacionem  com- 
pletam.    Ideo    vero    dicunt    doctores    quod    emundacio 
facta   per  oblacionem  Christi   longe  excellit  in  efficacia  3o 
emundaciones  factas  tempore  veteris  testamenti. 
Christ's  Sed   tercio    principaliter  declarat  Apostolus    quare   et 

neededlfecluse  quomodo    oportuit  Christum   sic  pati.    Nam  sacramenta 
of  the        et  ritus   legis   veteris  fuerant   imperfecta    et  detecciones 

imperfection  of  .         .  ,       ,  .     .  1  or 

the  O.  T.  prevaricacionum  patrum  sub  lege  veteri  mcomplete.  33 
sacraments,  Cum  enim  Christus  sit  sacerdos  tam  dispar  in  perfeccione 
a  sacerdotibus  veteris  testamenti,  patet  quod  oportet 
ipsum  dare  legem  tamquam  formam  completam  et  inter 
Deum  et  patres  legis  veteris  mediare  communicando 
cum  utroque  per  novum  testaraentum  confirmatum  per  40 
intervencionem  mortis  sue,  ut  vocati  per  predestinacionem 


4.  Verbi;  Cod.:  v'.        9.  Cod.:  quem  acceptat.         17.  Cod.:  ad  decst. 
23.  In  marg. :  2.        32.  In  marg. :  3. 


SERMO  XXIII.J  TERTIA  PARS.  179 

accipiant   repromissionem    eterne   hereditatts ;    morte   dico  which  prepared 
satisfaciente     pro     prevaricacionibus    veteris     testamenti     ^^'^Him.  °"^ 
pro    quibus    non    potuit    ipsum    satisfacere.    Sicut    enim 
materia  est  quedam  potencia  ad  actualitatem,  sic  dispo- 
5  sicio    in    lege    veteri    fuit   quedam   preparacio   ad  com- 
plecionem    salutis    humani   generis.    Ex   quo    ergo  Deus  For  God  having 
cepit  illam  salutem  facere,  est  necessarium  quod  com-  ^furd  not^b'ut" 
plevit,    quia   alias   foret   imperfecte   potencie    atque  dis-    complete  it. 
crecionis,  quod  blasfemum  est  credere.   Cum  ergo  positis 

10  paribus  oportuit  Christum  sic  pati  et  mori  pro  com- 
plecione  predicta,  patet  quam  vere  dicitur  quod  oportuit 
Christum  pati  et  sic  intrare  in  gloriam  suam.  Et  patet 
quod  dispar  est  racio  quare  testamentum  hominis  recipit 
confirmacionem  per  mortem  suam  et  testamentum  novum 

i5Christi  confirmacionem  recipit  morte  sua.  Homo  enim 
quam  diu  vixerit  est  errabilis  et  potest  in  prudencia 
ordinacionis  sue  deficere,  sed  ipso  mortuo  impossibilitatur 
ad  prudencius  providendum.  Ideo  dicit  Apostolus  .... 
quod    testamentum    humanum   per    intercessionem    mortis  Confirmation  of 

20  hominis    confirmatur,    sed    in    confirmacione    testamenti  '  ^'^  Testament. 
Christi    est  causa    alia,    cum    oportuit  mortem    suam  ut 
precium    Deo    solvi    pro    prevaricacionibus    ad    quarum 
satisfaccionem   mediator  Dei    et    hominum  se  libere  sed 
eternaliter    obligavit.     Et    ita    dicitur    quod    duplex    est 

2  5vocacio,  scilicet  predestinacionis  et  temporalis  iustifica- 
cionis,  prima  est  eterna  sed  alia  temporalis;  et  de  ista 
secunda  loquitur  evangelium  Matthei  ....  Multi  sunt 
vocati,  pauci  vero  electi.  Et  isto  secundo  modo  videntur 
apostoli   anteferre   se   vocatos    ad    apostolatus    officium. 

3o  Non  enim  presumerent  publicare  se  esse  vocatos  pre- 
destinacione,  licet  illud  sciverint  esse  verum. 

Circa  hanc  epistolam  dubitatur  quomodo  peccatum  The  distinction 
mortale  et  veniale  hominis  distinguuntur;  et  videtur  an^d^vcniaf°sin'. 
quod   valde    pertinet    sacerdotibus  et  prelatis  specialiter 

35punctum    istum    cognoscere,    quia    aliter    videtur    quod 

Fol.  nesciunt  quemquam  |  absolvere  vel  medicinam  spiritalem 

^^°  aptare,  nee    scirent  quando    excommunicabunt  vel  cele- 

brabunt,   quando    necessitabuntur  confiteri  vel    quantum 

ad  peccatum  pertinet  facere   quodvis  opus.   Nemo  enim 

12.  Cod.:  et  paret.  i5.  Cod.:  confirmacione.  18.  Cod.:  Apostolus 
sequitur  lacuna.  19.  Cod. :  intercisionem.  24.  In  marg. :  Vocacio  duplex. 
27.  Matthei;  sequitur  lacuna.       32.  In  marg.:  Dubium. 

I.  Hebr,  IX,  i5.         ig.  ib.   16,   17.         27.  Matth.  XX,  16. 

12* 


I  So  JOHANNIS  WYCLIF  SERMO.NUM   [SERMO  XXIII. 

potest  hie  esse  sine  peccato  veniali,  nee  in  mortali 
licet  celebrare  sed  solum  pro  ipso  excommunicare. 
Ymmo  prelatus  errando  in  ista  noticia  peccaret  mor- 
taliter  sicut  dicunt.  Ad  istam  ergo  noticiam  oportet 
prelatos  omnino  attendere,  quia  aliter  totum  opus  eorum  5 
quod  prelati  ex  potestate  clavium  faciunt  est  suspectum. 
Sunt    autem    multe    opiniones    in    ista    materia,    ut    dixi 

1.  Some  make  alias.     Quidam    enim  dicunt  quod  per   inhabilitatem  ad 
cnpacky  for    graciam  gratum  facientem  cognoscitur  mortalis  carencia 

grace.         g^    econtra;    et    sic  difFerencia  distinguens  inter  mortale  lo 
et  veniale   est  gracie   talis    carencia  vel  habicio  eius  in 
anima.    Sed  contra  balbuciem   sic  loquencium   est  quod 
nesciunt   quiditatem    gracie    huiusmodi    cognoscere    nee 
quando  habent  ipsam  vel  ipsa   carent  discernere.    Quo- 
modo   ergo   sic  Ignorans   hanc  difFerenciam    discerneret  i5 
de  mortali?  nam  si  omnino  ignoscam  datum  hominem, 
numquam  querendo  ipsum  ab  aliis  discernerem.  Similiter 
graeia    maxime   gratifieans    est    gracia    predestinacionis, 
sed   ilia   stat    cum    mortali  tam   originali  quam    actuali, 
ut   patet   de   apostolis   prius   originaliter   peccantibus  et  20 
postmodum  blasphemantibus. 

Similiter,    quiequid   repugnat   gradui    gracie   repugnat 
gracie,  sed  quodcunque  peecatum  veniale  viantis  repugnat 
gradui  gracie,  quia  plenitudini  gracie  habende  in  patria, 
ergo  etc.   Si  enim   quicquam  repugnat   gracie   consump-  25 
mate,  repugnat  gracie. 

2.  Others  say        Ex  istis  videtur    aliquibus   quod    ista  differencia  inter 
that  mortal  sin  ^   .  ^  •    ,  ^    ■         en    ■  ^        ■     •  u- 

is  that  which    mortale    et    veniale    est   msurriciens    et    mmis   ambigua. 

incurs  the  pain  ideo    secundi    dicunt    quod    pro    omni    peccato    mortali 

per  se  est  peccator  dampnabilis  sed  non  pro  aliquo  3o 
veniali.  Sed  contra  istud  videtur,  cum  solum  pro  pec- 
cato finalis  impenitencie  sit  homo  dignus  dampnari  per 
se,  videtur  quod  solum  illud  peecatum  sit  peecatum 
mortale  et  per  consequens  quilibet  viator  dubitat  si  sit 
in  peccato  mortali  vel  solummodo  veniali.  35 

Similiter,  pro  quolibet  veniali  quantumcunque  levi 
foret  homo  dampnandus  stante  statu  innoeencie,  ergo 
dignitas  dampnaeionis  sequitur  ad  quodcunque  veniale. 
Sicut  enim  Dei  volucio  facit  quodcunque  peecatum  ac- 
eusabile  quod  delebitur    dignum    venia,    ita   Dei  volucio  40 


6.  Cod.:  quod  ut.        8.  In  marg. :  Prima  opinio;  ib.  Cod.:  ad  deest. 
Addidi.  12.  Cod.:  balbucium.  i5.  Cod.:  ignora  hac  differencia.  In 

marg.  :a.        22.  In  marg.:  b.        27.  In  marg.:  Secunda  opinio.       38.  ve- 
niale; in  cod.:  sequitur  g"  =  ergo. 


SERMO  XXIII.]  TERTIA  PARS.  l8l 

eterna  faceret  quodcunque  peccatum  quantumcunque 
leve  pro  quo  homo  dampnabitur  dignum  morte.  Si  enim 
quodcunque  peccatum  viantis  pro  tempore  legis  gracie 
inducat  in  mortem  secundam,  nisi  homo  fructuose 
5  peniteat,  et  quantumcumque  grave  peccatum  fuerit  est 
dignum  venia,  si  homo  finaliter  fructuose  peniteat, 
sequitur  opinionis  huius  insufficiencia. 

Similiter,    ista    via    ut    prior    ignorat    de    quocunque    Neitlier  test 
peccato    si    sit    mortale  vel   veniale,    eo  quod  ignorat  si   tell' whether  a 

lopeccator    sit    pro    illo    per    se  dignus    dampnari;    ymmo     ^'^o"t5'"  1^ 
videtur  quod  nullum  peccatum   quod  homo  scit  signare        venial. 
sit    huiusmodi,    quia    dato    uno    peccato    pro  quo  homo 
sit  dignus   dampnari  infinita   alia  consequuntur. 

Tercia  via  dicit  quod   solum  peccatum   finalis  impeni-    3.  Some  say 

i5tencie  est  mortale  et  quodlibet  aliud  veniale,  eo  quod  impenitence  is 
illud  necessario  inducit  mortem  duplam  et  nullum  aliud  *^^  on^y  mortal 
sine  illo,   ut  patet   de  peccato   in  Spiritum   Sanctum. 

Sed  contra  istam  viam  videtur,    primo   quod  quilibet     Objections: 
viator  sit  ambiguus  utrum   fuerit  in  mortali  vel  veniali   in  what  state 

2oetsic  superflueret  omnis  absolucio  vel  potestas  clavium         '^^ '^• 
prelatorum. 

Similiter,  iuxta  hoc  nullus  predestinatus  unquam  pec-        2.  The 
cavit  mortaliter,   quod  videtur  falsum   de  peccato  origi-    ^cTnnot'siV 
nali  et  actuali  eque  gravibus  in  predestinatis  vel  prescitis.       mortally. 

25       Similiter,    cum    quilibet    viator    debet    sperare    quod  3.  This  would 
non  sit  in  peccato  mortali  et  per  consequens,  cum  nullus     papa^aw.'^ 
debet   credere  quod  sit  in  mortali,   nullus   debet   ex  con- 
sciencia  ad  confessionem  accedere,  et  periret  lex  papalis 
et   totum    forum    consciencie    iam   currentis.    Multi  sunt 

3o  tales    modi    dicendi    de    istorum   peccatorum  differencia, 

ut  alias    recitavi  de   illis   septem    cum  evidenciis  contra 

illos.    Sed  pro    isto    suppositis   dictis    alibi  utendum   est 

distinccionibus    terminorum,    specialiter    cum    peccatum     (Mortal  and 
^   1         ^  -1  •    ^  •  •    ^  ^  venial  are  not 

mortale   et   veniale    non   smt   nomma  scripture  et  nun-      scriptural 
35  quam  vel  raro  inventa  in   scriptis    sanctorum   de   mille-     terms,  and 
nario  Christi.   Potest  autem  peccatum  dici   mortale  tri- in  three  senses; 
pliciter:     primo     modo    quodcunque     peccatum    presciti 
cum  de  facto  continue  inducit  mortem  duplam;   quamvis 


7.  opinionis ;  cod. :  oracione.  14.  In  marg. :  Tercia  opinio.  20.  super- 
flueret al.  man.  script,  in  textu.  23,  24.  Cod.:  originale.  24.  Cod.: 
vel  precitis.  3i.  Cod.:  et  alias.  32.  In  marg. :  Kesponsio.  36.  In 
marg. :  Peccatum  dicitur  mortale  tripliciter.        3j.  Cod.:  preacti  cum. 

32.  Cf.  Trialogum,  pag.  144,  .T45. 


I  82  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXIII. 

I.  All  sin  of  enim  prescitus  quandoque  dicatur  peccare  venialiter, 
t  e  ore  nown.  ^^j^gjj  illud  peccatum  preparat  et  indvicit  continue  ad 
mortem  finalis  inpenitencie,  et  isto  modo  peccatum 
mortale  et  veniale  possunt  distingui  ex  opposito,  cum 
omne  peccatum  predestinati  et  solum  illud  ad  quod  5 
Deus  ordinat  veniam  dicitur  veniale. 
2.  All  sin.  Secundo    modo    dicitur    peccatum    mortale    quod    est 

inductivum    mortis    secunde,    et    isto    modo    non    video 
quin  quodcunque  peccatum  sive  presciti  sive  predestinati 
potest   dici   mortale,   quia  est  inductivum  mortis  anime.  lo 
Nam    licet    homo    modo    non    moritur,  tamen  infirmitas 
inductiva  in  mortem   corporis  j  dicitur  mortalis;   et  isto  ^  33= 
modo   mortale  et  veniale  non  ex  opposito  distinguuntur, 
cum   dicitur  ad  subsistendi   consequenciam. 
3.  Such  sin  as       Sed  tercio   modo   peccatum   dicitur   mortale   eciam  ini5 
grace  ofp^r^sent  prescito  quod  tollit  ab   eo  graciam   secundum  presentem 
righteousness),  iusticiam,  et  peccatum   quod  dicit  in  prescito  carenciam 
talis   peccati    dicitur   veniale.    Per  istam    autem   distinc- 
cionem  equivocacionum  potest  toUi  quecunque  instancia 
in  ista  materia  opposita  veritati.  20 

Answers  to  Ad  primum  argumentum  contra  terciam  sentenciam 
I.  We^ought  not '^cgsi^ur  consequencia ;  nam  multi  fideles  nee  dubitant 
to  doubt  of  our  utrum    sint    presciti    nee    debent,    cum    debent    sperare 

predestination  ,  ^  .       .     '  \    . 

but  hope  it.    oppositum,    verumptamen    in   ista    spe    et    supposicione 

credulitatis  firme  possunt  decipi,  in  quo  deficiunt  a  35 
finali  perseverancia.  Sed  quantum  ad  claves  confessio- 
num  et  aliorvim  quibus  prelati  cesarii  nimis  pompantur, 
patet  quod  est  plena  plebis  illusio,  cvim  ipsi  nesciunt 
distinguere  inter  mortale  et  veniale  nee  doeere  gradum 
gravedinis  peccati  in  homine  quem  absolvunt,  sed  grave-  3o 

The  keys  of  dinis  talis  noticia  debet  evidencius  surgere  ex  peeeante, 
s1mpfy'^a°deceit.  sicut  medicina  suffieiens  ad  delecionem  peccati  que  est 
contricio;  ideo  est  fatuitas  peceatorum  ,  quod  querunt 
sic  medicos.  Christus  autem  est  medicus  scrutans  corda 
et  renes,  qui  scit  distinctissime  gravedinem  peccati  et  35 
quo  medieamine  sanaretur.  Alii  autem  mediei  antichristivi 
usurpant  quod  nesciunt;  sed  sicut  in  Sacramento  altaris 
ex  ceca  ignorancia  illudunt  populo,  sic  in  isto.  Claves 
enim  regni  eelorum  stant  in  sacerdotibus  quos  Deus 
instruit,  ordinat  et  eligit  ad  istud  offieium.  Et  de  pote-40 
state  et  limitibus  harum   elavium  patet  alibi. 


7.  In  marg. :  2.   i5.  In  marg. :  3.   21.  In  marg. :  A. 


SERMO  XXIII.]  TERTIA  PARS.  1 83 

Ad  secundum  patet  quod  non  valet  consequencia,  cum  2.  It  is  true  that 

.^  ,  .  .  1     !•»       the  predestinate 

sequatur   oppositum ;    bene   tamen    et    vere    concluditur     cannot  sin 
quod  nullus  predestinatus  peccat  mortaliter  primo  modo,       mortally. 
hoc    est,    peccato    finalis  impenitencie,    cum  sic  peccare 
5  proprium   sit  prescitis;   nee  video  quomodo  stat  peccata 
esse   eque   gravia   in   predestinatis    et   prescitis    propter 
comitanciam  sui  finis. 

Ad  tercium  negetur  consequencia  ut  priores,  sed  bene      We  may 
procedent,    si    non    sit    aliquod    peccatum    mortale    nisi  betwee'n^mortal 

lopeccatum  finalis  impenitencie  in  prescito.  Ipsum   autem   ^i"' '^hy'"*^! 
cum  necessitat  ad  mortem  secundam,   et  concomitancia 
gracie    in    aliis    cum    necessitat    ad    vitam    perpetuam, 
satis    equivoce    dicuntur    mortalia.    Ideo    quidam    vocant 
primum     peccatum     mortale    simpliciter     absolute,     sed 

1 5  secundum  vocant  mortale  secundum  quid  vel  sub  con- 
dicione.  Et  credo  quod  Deus  ordinavit  futuricionem  in 
istis  peccatis  viatoribus  incognitam,  ut  prelati  erubescant 
tam   blaspheme   de  sibi  incognitis   diffinire. 

Unde  tyriaca  foret  contra  prelatos  cesarios,  confessores  Prelates  should 

20  de  sectis  novellis,  questores  et  alios  volentes  pro  pecca-  how  they  know 
torum   delecionibus    et    absolucionibus   pecuniam    extor-    mortal  from 
quere,  querere  primo  instanter  per  quid  peccati  mortalis 
et  venialis  differencia  cognoscetur;  quod  si  nesciunt  tota 
sua   fabulacio   in   ista   materia   est    suspecta,    et    si    de- 

25  finiunt  per  nomen  actus  exercicia,  ut  hominem  occidere, 
furari  vel  quecunque  similia,  patet  quod  quecunque 
species  actus  extrinseci  potest  meritorie  exerceri,  ut 
posito  quod  Deus  precipiat  ilium  actum  vel  aliter 
dispenset    quod    non    sit    prevaricacio     propter    causam 

3o  sibi  incognitam   quam  non  noscunt. 

Standum    est   ergo   in   fide   scripture,   timendo  Deum  Venial  sin  may 
et  omne  genus  peccati,  istorum  fabulaciones  sophisticas 
relinquendo.    Unum  tamen   videtur    mihi    notandum  ex- 

pressius,  quod  peccatum  dicitur  veniale  dupliciter,  primo  i.  the  sin  of  the 

•  ...       Dredsstinate 

35  quia   ipsum    est  dignum  venia    ex  concomitancia   gracie    ^  ' 

predestinacionis    et  lenitate  illius  peccati  propter  quam 

Deus  diffinit  quod    habebit   veniam,    et   venialitas   istius 

peccati    est   vianti   incognita,    licet   peccet    graviter    cum 

concomitancia  voluntatis.  Secundo  modo  dicitur  peccatum  2.  sins  merely 
.    ,  .     .  •    ^  r     -^        J   of  omission  in 

40  veniale    quecunque    omissio    qua    viator    non    racit    ad  God's  service. 

I.  In  marg. :  B.  7.  Cod. :  sue  finis.  8.  In  marg. :  C.  10.  Cod. :  finale. 
II.  Cod.:  concominancia.  25.  nomen.  Cod.:  novi.  26.  Cod.:  finari. 
27.  Cod. :  extrinceci.  34.  In  marg. :  i.  Peccatum  dicitur  veniale  dupliciter. 
39.  In  marg.:  3. 

19.  tyriaca,  Vid.  infra  pag.  201. 


1 84  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXIV. 

regulam  plene  ut  serviret  Deo,  peccato  preterite  non 
obstante,  sed  isto  modo  apostoli  peccaverunt  continue, 
et  istud  peccatum  potest  dici  involuntarium  presencialiter, 
licet  sit  voluntarium  inicialiter.  Et  istud  est  peccatum 
levissimum,     sicut    peccatum     finalis     inpenitencie     est  5 


gravissimum. 


SERMO  XXIV. 


Hoc    sentite    in    vobis   quod    et    in   Christo   Jesu.    Phi- 
lipp.  11°,   5. 
Our  thoughts        In   ista  epistola  docet  Apostolus    singulos    christianos  10 
mcfdened  on    quomodo    debent    aptare  formam   suam   exemplarem  ad 
those  of  Christ,  conformandum  vitam  suam  prime  regule,   et  primo  dat 
pro    principio    quod    christiani    singuli     hoc    senciant    in 
se  ipsis  quod   senciunt   in    Christo  Jesu.    Cum   enim  sen- 
tire  sit  commune  ad  apprehensionem  sensus  extrinsecam  i5 
atque  intrinsecam,  patet  quod  iste  philosophus  utrumque 
in  eodem  involucro  apprehendit,    et   cum    multiplex   sit 
ydemptitas,  patet  quod  Paulus  non  demonstrat  per  hoc 
universalem  ydemptitatem    sed   mediam    inter   ipsam   et 
ydemptitatem  specificatam,  ac  si  diceret :   Quicquid  sensu  20 
extrinseco  vel  intrinseco  senseritis,  videatis  quod  a  sen- 
Sensation  is    sacione  Christi  Jesu  debite   exempletur.    Sensacio    enim 
th^"^  recep^timf  of  ^^''*^"*^^™   philosophos  dicit  primo  passionem,   quia   re- 
an  appearance;  cepcionem    speciei   sensibilis    et  secundo  dicit  accionem 

then  active,      .    ^  ^         .  ,  .  .,.,..  j-    ^       c 

apprehending   immanentem,  quia- apprehensionem  sensibilis  inmediate  25 
^^appeafance^**  ^^^   specie.    Primo    ergo    debemus    in    accione   qualibet 
nostra  pati    et   secundo    debemus    considerare   attencius 
quod  quid   pro  passione  tali  voluntaria  apprehendemus  p^j 
de  premio  et  istam  leccionem  |  pocius  aflfectare  addiscere  258"* 
quam  aliquam  aliam  assignandam.  Debemus  enim  omnes  3o 
sensus  nostros   extrinsecos  a  visu  primo  usque  ad  tactum 
ultimum    voluntarie    et    humiliter    subicere    passioni,    sic 
quod    quicquid    pro    veritate    iniusticia    passi    fuerimus 
quoad  corpus,    arbitremur   esse   thesaurum   apud  Deum 
absconditum  infiniti  premii  inductivum,   et  quoad  sensus  35 
intrinsecos  cogitemus  ymaginativa,  estimativa,  phantastica 
et  memorativa,   non  imprecative  quomodo  vindicta  foret 
capta  de  hostibus,    sed    desiderative,    ponendo   pro  basi 

7.  In  marg. :  In  die  Palmarum.      11, 12.  exemplarem  —  vitam  suam  twice. 
12.  Cod. :  confirmandum.        23.  Cod. :  decepcionem.        33.  Cod. :  fuerim. 

7.  Dominica  in  Ratnis  Palmarum.    Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed. 
by  Arnold,  II,  pag.  283. 


SERMO  XXIV.]  TERTIA  PARS.  i85 

Christi   pacienciam   et   addendo  ymaginem  quomodo  nos 

et  viantes  singuli   ad  pacem   ecclesie  imitaremur  ipsam ; 

unde  (ut  breviter   comprehendam)    omnia    bella  ecclesie    All  quarrels 

,  ,.  ,  .  -  .  1-  ■    •  •  •        arise  trom  our 

publica    vel     pnvata,     omnia     eius     litigia,     omnis    eius     not  having 

5  dissensio    ac    mala    in    moribus    oriuntur    ex    hoc    devio '^'■'™^^^^''^'P'^'* 

quod  non  plene  addiscimus  pacienciam  Jesu  Christi,   et       patience. 

tamen   rogamus    assidue    habere    paciencie    ipsius   docu- 

menta,    cum    in    facto    attendimus    ad    commenta   regis 

filiorum    superbie.     Quis    enim    fuit    Christo    potencior, 

locum  uno  verbo   at  que  intuitu  hostes  suos  prostravit  qui 

fuerant  missi  ipsum   comprehendere   (Joh.   XVIII°)  ?  Aut 

quis    fuit    Christo    sapiencior    qui    didicit    et    exemplavit 

posteris  in   causa  humana  pati  humiliter  pro  Deo? 

Et    hoc    est    melius    quam     blasfeme     more    demonis       Christ's 
r     .     ,.  •  1         A  11  •  ^        ■  •         example  in 

i3vmdicare;   ideo  Apostolus   detegens  istam   sentenciam  m      humbling 

radice   dicit  quod  cum   Christus  in  forma  Dei  esset,  non       himselt. 

rapinam    arbitratus   est    esse   se   eqiialem  Deo,   sed   semet 

ipsum   exinanivit  formam  servi  accipiens.   Quamvis  autem 

multipliciter    dicatur    aliquid    esse    in    alio,     tamen    ad 

2o  propositum   accipitur  pro  inesse  formaliter,   sicut  homo   How  He  was 
.       ,  .  .  .         _,     .  .  ,  in  the  form  ot 

est    in    humanitate;    sic    enim   Christus    cum  sit  verbum         God. 

Dei  secundum  Apostolum  (ad  Hebreos  P)  fuit  in  deitate, 

hoc    est,     sibi    inest    eternaliter    quod    sit    verus    Deus. 

Sicut    enim    humanitas    est   forma  qua  homo  formaliter 

25  dicitur  esse  homo,  sic  deltas  est  forma  qua  Trinitas 
dicitur  formaliter  esse  Deus.  Ex  quibus  cum  ystoria  de 
gestis  coUigitur  quod  non  cadebat  arbitrium  suum  super 
rapinam  arbitrando  se  esse  equalem  Deo,  sicut  fecit 
primus   apostata   et  primus  homo,    cum    illud  arbitrium  The  devil  and 

3o  Christi  fuit  verum.   Sicut  enim   communis  humanitas  est  at  equality  with 
forma,   qua  quelibet   persona    hominis    vere    dicitur   esse         ^°'^5 
homo,   sic  communis   deltas   est  forma  Dei   qua  quelibet 
persona  divina  vere  dicitur   esse  Deus.    Una    ergo   arbi- 
tracio  fuit  blasfema  usurpacio   et  alia  fuit  veridica  verbi 

35  Dei    sentenciacio ;    et    tamen    cum    tota    ista    equalitate  Christ  took  it 

.      ,  '  ,  .  ,  ^  .  of  right. 

assumpsit   humanam    substanciam    vel    naturam,    et    sic 

factus    utraque    natura    in   unitate    persone    semetipsum 

exinanivit,   quia    produxit    creaturam    ad    extra    que    fuit 

Christi  humanitas  quam  assumpsit  in  unitatem   persone 

40  verbi  eterni;   et  sicut  in  ore  cifre  vel  figure  nichili   qui 

5.  Cod.:  descensio.  6.  Cod.:  oleno;  ib.  addicimus.  14   Cod.: 

blasfemie.        3i.  Cod.:  qua  deest.        $4.  Cod.:  blasphemia  usurpacio. 

16.   Phil.   II,  6-7. 


I  86  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXIV. 

dat  signare  sequentibus  dedit  exemplum  omnibus  chri- 
stianis  sequentibus  humilitatis  et  paciencie  ad  quern 
gradum  nullus  alius  possit  attingere  sed  remote  in 
Christ  set  an  moribus  imitari ;  ideo  sicut  Ghristus  est  vera  humanitas, 
patience^ and  ^ic  est  verus  servus  et  mendicus  Dei  ministrans  aliis  5 
humility  for  all  h^jYiilitjjtis  exemplum,  quomodo  debeant  sequi  ipsum. 
Cum  enim  acceperit  istam  humanitatem  individuam  non 
solum  specificatam,  patet  quod  ista  humanitas  et  sic 
Ghristus  qui  est  humanitas  fuit  veraciter  forma  servi. 
Sic  ergo  Ghristus  vere  dicit  Deo  patri:  Panem  nostru7n  ^o 
cotidianum  da  nobis  hodie  et  sic  se  vere  constituit  men- 
dicum  Dei  non  hominis,  sic  extensio  se  vere  facit  tarn 
Dei  quam  hominis  esse  servum  (sicut  intrepide  dicit 
Ambrosius  et  alii  sancti).  Sicut  ergo  in  priori  usurpa- 
cione  fuit  blasphema  falsitas,  sic  in  posteriori  arbitra-  i5 
cione  suprema  fuit  Veritas. 

As  many  lUi  autem   qui    negant  quod   ista    humanitas    sit    per- 

persons  are  one  ,  ,  ...  ...  ,  . 

God,  so  many  sona     sed    substancia,    habens    quicquid    persona    verbi 

"^^"pcrsorT  """^  habuit  sed  non  habet,   garriunt  ut  graculi  voces  proprias 

ignorantes  de  terminacione  suppositacionis  aliene  cum  20 
aliis  fabulis  quas  diabolus  adinvenit;  ideo  immerguntur 
profundius  negantes  de  Ghristo  omnem  predicacionem 
humanam  quam  scriptura  sibi  attribuit.  Sicut  ergo 
multe  persone  et  earum  quelibet  sunt  idem  Deus  in 
numero,  sic  multe  nature  et  earum  quelibet  sunt  eadem  25 
persona  in  numero,  et  sicut  in  Trinitate  cum  unitate 
deitatis  servatur  distinccio  personarum,  sic  in  incarna- 
cione    preservatur  cum  unitate  persone   distinccio  natu- 

These  natures  rarum.    Et    patet    quod    Ghristus    severe    ad    tantum    se 

humiliavit  quantum  primus  homo  presumptive  et  false  3o 
se  exaltavit.  Non  enim  vere  vel  de  facto  realiter  Adam 
se  exaltavit  sed  misere  se  minoravit.  Unde  secundum 
Augustinum  quia  Adam  et  primus  angelus  voluerunt 
divinitatem  rapere,  perdiderunt  felicitatem.  Solius  enim 
Dei  est  preceptis  nullis  superioris  domini  obedire.  35 
Econtra  vero  de  Ghristo  qui,  ut  fuit  gigas  gemine  sub- 
stancie,  vere  secundum  humanitatem  ostendit  se  minorem 
patre    et    nullo    modo    ut   sic    se    equalem;    ideo    Veritas 

2,  3.  Cod.:  quam  gradum.  3.  Cod.:  ponit.  16.  Cod.:  veritat. 

28.  Cod.:  perservatur.        28,  29.  Cod.:  personarum.  Et  patet.       29.  Cod.: 
se  vere.        38.  Cod.:  si  equalem.  Cf.  Phil.  II",  6. 

10.  Lucae  XI,   3.  i3.  S.  Ambrosii  De  Incarn.  V.,  Migne 

II,  862.  3i.  Cf.  Trial.,  pag.  2i5,  216.  33.  S.  Aug.  Opp. 

torn.  IV,  696.         38.  Phil.  II,  6. 


I 


SERMO  XXIV.]  TERTIA  PARS.  187 

postulabit  quod   humanitatis   exaltacio   et  divinitatis  ade- 

quacio  sequeretur,    et  ita  secundum   has   duas   maneries     How  Christ 

1,,     .  ...  ...  emptied 

.-  ,  Chnstus    vere    recipit    duas    predicaciones,    ut    vere    se     Himself  in 
2SQ'' exinanivit,  non  adnichilavit,  vere   creatus  est  et  incepit,  |      iiu^ani'ty 
"5  minoratus    ab    angelis,    et    sic    de    aliis    predicacionibus 
que  non    possunt    competere    deitati,    licet   Christo   con- 
veniant  qui  est  deitas;  unde  Augustinus  Serm.  q.  LXXIV^ 
exponens  illud  Apostoli  habitii  inventus  ut  homo  declarat 
quoraodo  quadrupliciter  potest  unum  alteri  esse  accidens 
lovel    habitus;    primo    modo   quomodo    est    invariatum    in  Four  ways  iu 

...  ,  .  .  .  -^       c      -^  wliich  accident 

se  et  transhmitat  subiectum   cui  advenit,  ut  Veritas  tacit     and  subject 
animum    sapientem,    secundo    modo    quando    utrumque '^^y,^^^j.''J^'"^^^'^' 
transmutatur    ut    cibus     advenit     nutrito,     tercio    modo    their  mutual 
quando  neutrum  exhinc  mutatur,   ut  quando  anuius  inest 

iSdigito,  sed  quarto  modo  quando  adinvencio  alteratur 
et  quando  aliud  cui  advenit  non  exhinc  alteratur,  ut 
vestis  vel  habitus  inest  induto.  Recipit  enim  a  corpore 
formam  et  formam  aliam  quam  habuit  quando  iacuit 
complicatus,    et    aliqualiter   tali    modo    licet    remote    et 

20  equivoce   inest  humanitas  verbo   Dei. 

Et  hinc   dicit  Apostolus   quod    Christus  fuit  in   simili-    Christ  to  be 
,.  ,         .  ,     ,  ,    I     r  -J       •  ^  ^    1  -^     praised  for  His 

tudinem  hominum  factus  et  habitu  inventus  ut  liomo,  ita  passion  as  well 

ut    similitudo    dicit    veram    ydemptitatem    specificam    et .    ^^  for  His 

J  ^  '^  incarnation  and 

carnem    humanam    univoce    alteratam.    Nee    solum    est  life. 

25  humanitas  Christi  laudanda  propter  incarnacionem  aut 
propter  meritoriam  viacionem,  sed  omnino  propter 
gloriosam  passionem  qua  voluntarie  humiliavit  semet- 
ipsum,  factus  obediens  usque  ad  ultimum  et  turpissimum 
terribile,    quia    mortem    crucis.    Et   sic    utrobique    corre- 

3o  spondet  satisfaccio  culpe,  cum  fructus  ligni  crucis  in 
ipso  obediens  equifarie  satisfecit  inobediencie  fructus 
ligni  vetiti,  et  alia  correspondent;  propter  quod  oportuit 
divinam  iusticiam  exaltasse  Christum  a  mortalitate  et 
passibilitate  ad   immortalitatem   et  impassibilitatem   et  a 

35  situ  inferni  et  sepulcri  usque  ad  situm  siderum  et  celum 
empirium. 

Nee  dubium   quin  proporcionaliter  donavit  sibi  nomen 
realis  honoris  quod  est  super  omne  nomen  alterius  creature; 

2.  maneries;  Cod.:  namias.  7.  Recte:  LXXIII"  vid.  inf.  9.  Cod.: 
quadripliciter.        22,  23.  Cod.:  ita  aut.        35.  siderum;  cod.:  sidonum. 

3.  Phil.  II,  7.  8.  ibid.  Cf.  S.  Aug.  Lib.  De  Div.  Quest.  83, 
LXXIII,  9.  Opp.  torn.  VI,  64  seq.  21.  Phil.  II,  7.  27.  ib.  8. 
32.  ib.  9.         37.  ib.  9. 


1 88  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXIV. 

nee  caret  illud  nomen  virtute  summe  obediencie  persone 
Christi,   cum  in  nomine  Jesu  omnis  potestas  flexibilis  tam- 
qiiam  genu  obediat:  celestium  que  implevit,   mundi  quem 
Christ's  glory,  redemit,    et    inferni    quem    spoliavit;    quod    factum    est 
post  Christi  ascensionem.   Et  ita  oportet  ut  omnis  lingua  5 
conjiteatiir^    iion  Ebrea,   Greca  et   Latina    sed   quecunque 
alia    barbara,    quia    dominus    noster  Jesus    est    in    eadem 
gloria    Dei  patris,    cum    humanitas    assumpta    sit   verbo 
Dei  eiusdem  nature  cum   patre  ypostatice  copulata.    Et 
hoc    figuravit    scriptura    quam    scripsit    Pilatus    in    hiis  lo 
tribus  linguis  super  crucem  Christi  in  passione  a  Spiritu 
Sancto   nescius    agitatus:    Qiiod,   inquit,    scripsi,    scripsi. 
Et  in  hiis  tribus  linguis  intelligitur  omne  genus  hominum 
salvandorum. 
We  cannot         Et    in   ista    materia   de   incarnacione    oportet  logicum  i5 
Chdst'^arGod  notare  quid   divinitus   et  quid  humanitus   est  in  Christo, 
what  wc  may  et    quomodo    reduplicativa    posicio    multiplicitur    potest 

predicate  ot     .        7i-    -  i-  i    -  ^,     •     ■     r   ■  • 

His  humanity,  mtelligi,    Ut    licet   deltas   Christi    fuit   causa    cuiuscunque 

predicacionis    competentis    sibi    humanitus,    non   tamen 

conceditur  quod  secundum   divinitatem  vel    in   quantum  20 

Deus   habet  tales   predicaciones  humanas,  quia  tunc  eo 

ipso    quod    aliqua   persona    est  Deus  est   capax  predica- 

cionum    huiusmodi    vel    formarum,    verumptamen    quia 

humanitati     sue     possunt    predicaciones    divine    ex    sua 

divinitate    competere.     Concedunt    quidem   quod  Christo  26 

donatum     est     nomen     excellens     quamlibet    creaturam, 

quia  illi  homini   ex  unione  ypostatica  potest  singulariter 

tale    nomen     competere,     et     mediante     Christo     potest 

How  people    participacio    talis    nominis    ad    alios    derivari.     Et    patet 

\Xirthey'^do    quam    equivoce    et  turpiter  laborant  ydiote  qui  in  doc-  3o 

not  understand,  torum    absencia    mordent   ut    canes    scripta    eorum    que 

Example  of  this  .        ,,.  -^  .    -       . 

in  a  certain    vix    superficietenus    mtelligunt;     utuntur    autem    miami 

'"°"''        medio    ad    hoc   opus,    scilicet  mendacio   et  falsificacione 

scripture.     Quidam    autem    canis    niger    mordet    medio 

isto   duplici  aliorum   scripta   et  specialiter    in    hoc   quod  35 

scriba  suus  scripsit  mendaciter  alium  doctorem  priorem 

interpolatim    dixisse    quod    omnis    lex    est  Deus   et   cum 

hoc  alibi  quod  quelibet  creatura  habet  propriam   legem 

suam.    Nee  mirum  si    isti  philosophi    super  scriptis  ab- 

sencium   conglobant   mendacia,  quia  super  verbis  Christi  40 

17.  posicio;  Cod.:  ppo.  29.  derivari.  Cod.:  divinari         38.  Cod.: 

ahbi  qmdem  quilibet. 

2—4.  Phil.  II,  10.  12.  Job.  XIX,  22. 


SERMO  XXlV.j  TERTIA  PARS.  i8q 

mendaces  Judei   finxerunt    similia    sed  plus  probabiliter. 
Ubi    enim    Christus    dixit:    Solvite    temphnn    hoc    et    in 
tribus  diebus  excitabo  illud,   reportaverunt  hii  viri   men- 
daces  ipsum    dixisse :   Possum    destruere   templum   hoc  et       who  has 
bin  tribus   diebus   reedijicare;    correspondenter   dictus  tol- faisc^reports"ot' 
stanus     vel    sui     catuli     dicuntur     reportasse    usque    ad  ^^'y'^''^'''^^^°'"'^*- 
curiam    Romanam    sed     nimis    ydiotice,    quia    quousque 
nee  hii  nee  illi  intelligunt  duo  verba.  Dixit  enim  quidam 
doctor  catholiee  quod  quilibet  existens  in  gracia  gratiji- 
\o  cante  jinaliter  nedum  habet  ius  ad  rem  sed  ius  in  re  super 

omnia  bona  Dei.  Et  ibi  balbucientes  catuli  loco  istorum  His  'whelps' 
duorum  verborum  gratijicante  Jinaliter  reportarunt  usque  Condemnation 
ad  Romanam    curiam    nimis    ydiotice    ista  duo   sratifice  °^^  conclusion 

.  ■'  o        J         which  was  too 

et  fidehter,    et    sic    emerunt    quod    conclusio    quam    ne-  hard  for  them. 

1 5  scierunt  construere  foret  tamquam  heretica  eondempnata. 
\.°';  Sic    autem    dicitur    hie   doctor    facere  I  proclamacionem 

^  mendaeem  quod  ad  destruccionem  scole  terminabit 
veritates  catholicas  tali  die.  Et  tamen  magna  pars 
fructus  sequentis  stat  in  ficcione  mendaci  super  absentes 

20  simplices  per  ipsum  et  scribam  suum  composita.  Jam  enim 
non  est  laicus  cognoscens  linguas  quantumcunque  stultus 
sentencia  quin  per  ilium  modum  posset  horam  scolasticam 
superflue  occupare,  sed  ista  preconizacio  mendax  indicat 
quod  sit  eiusdem  scole  et  eiusdem  secte  plus  sciolus,  qui 

25  artem    mendacii    tamquam  virtuosam   Oxonii  introduxit. 

Sed    (ut    ista   verba    superflua    omittantur)    supposito       Need  of 
J    •  "^  •  •    ^-        ^  L-  i-    ^  ^        •  attendine  to 

quod  mvenit  ni  scriptis   et  verbis  predictam   sentenciam,  sense  in  which 

et    adhuc    patebit    suum    stultum    mendacium.     Pro    quo  ^^°'"'^f, ''""?. "^'^'^' 

■^  .  .  ^  or  the  bible 

notandum  quod  nomina  quedam  analogica  quandoque  may  accused  of 
3o  abstrahuntur  ad  pure  signandum  divinam  essenciam  et  contradiction. 
quandoque  ad  signandum  cum  ilia  anologice  quicquam 
sicut  creaturam ;  per  hoc  enim  toUuntur  instancie  facte 
contra  veritatem  scripture  sacre  supposita  ista  equi- 
vocacione,  et  quod  inest  notis  non  est  contradiccio.  Nam 
35  ex  illo  evangelii  Joh.  1°,  3  Per  ipsum  facta  sunt  ignari 
balbueiunt  isto  modo.  Si,  inquiunt,  omnia  per  Verbum 
facta    sunt,   Pater    et  Spiritus   Sanctus    sunt  aliqua,    ipsi 

5,  6.  tolstanus  seu  colstanus;  it  is  likely  to  be  a  name  or  nickname  for 
a  big  dog,  but  the  nearest  I  can  find  to  it  is  'Spartanus'  which  will  not 
do  (Matthew).  11.  Cod.:  balbicientes.  i3.  Cod.:  ydiote.  3i,  32.  Cod.: 
quam  sicut.  Creatura;  Hie  locirs  corruptus  esse  videtur,  fortasse  legendum: 
essenciam  aliquam  ut  creaturam. 

2.  Joh.  II,  19.  4.  Matth.  XXVII,  40.  9.  Cf.  Libellum 

magistri   Johannis  Wyclif,  quern  porrexit  parliatnento    regis  Ri- 
cardi  contra  statuni  ecclesie.   Fascic.  zizann.,  pag.   247. 


I  90  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXIV. 

facti     sunt     per  Verbum    Dei;     et    isto    modo    inficiunt 

evangelium  Apostoli:    Ex  ipso    et  per  ipsum    et    in  ipso 

sunt  omnia  (Ad  Rom.  11°)  cum  multis  scripturis  similibus. 

Nee    mirum,     cum    ydiote    ignari    ignobiliter    proprium 

nidum  inficiunt.   Sentencia    enim  venerabilis  Anselmi  in  5 

libello    suo    De  Veritate    quod    omnis    Veritas    est   Deus. 

Ipse  tamen  Lincolniensis  cum  aliis  Sanctis  sepe  sentenciat 

quod    quelibet    creatura    habet   propriam  veritatem,  ubi 

patet  quod  ipsi  more  scripture  equivocant,  et  valde  decet 

doctores  ad  memorandum  istam   equivocacionem   scrip-  10 

So  with  regard  ture    equivocaciones  tales   quandoque    inserere.    Quando 

(that' law  Ts^   ergo     dicitur     quod     omnis     lex     est    Deus     abstractive 

God)  which  has  secundum    consideracionem    summam    de   lege    intellecti 
been  attaclced.  .....  .  .       .  , 

(ut  Anselmus  mtelligit  veritatem),   quia  m  Psalmo  .... 

Lex    tua    Veritas,    et  quando    dicitur    quod    multe    sunt  1 5 

leges    eciam    inique,    anologizatur   equivoce    in    nomine 

legis,  sicut  sancti  equivocant,  dicentes  quod  sunt  plurime 

veritates.    Sed    super    istis    clamat    inscius    et  super  isto 

convincetur    ad    minimum   quod  omnis  lex  est  increata, 

et    cum    aliqua   lex   non  est   increata,    et   sic  est  doctor  20 

quem   mordet  in  sua  absencia  redargutus. 

This  fellow         Sed  discat  ydiota  talis  requisita  ad   contradiccionem, 

the°clements"of  antequam  procedat,    in    summulis    ad    discendum    legem 

grammar  and   g^     naturam     contradictoriorum.     Melius     quidem    foret 

logic.  .    .  ^ 

talem  ydiotam   stulticiam   suam   plangere    sub  columpna  10 
quam  tam  patule  ignoranciam  suam  declamare  in  scola; 
prius   enim  addisceret  summulas    et    libros  elenchorum, 
antequam  alios  sic  dupliciter  defamaret.  Et  si  adducatur 
in    testem     tota    scola     puerorum     vel     effeminatorum 
similium    qui   nesciunt   planius    contradiccionem    in  ter-  3o 
minis  limitare,    parcatur  pueris   ydiotis,    et  talibus  doc- 
toribus  stulticia  ydiotica  remittatur.   Scimus   quidem   ex 
fide    quod   nunquam   fuit    blasphemior    heresis  blaterata 
quam  quod  dicte  scripture  sacre  cum   eis  similibus  sint 
summe  impossibiles  heretice  et  dampnande.  Unum  autem  35 
predico  istis  hereticis  quod  omnes  illi  nesciunt  minimum 
verbum  scripture  sacre  (cum  sit  verbum  Sancti  Spiritus) 
impugnare,    sed    oportet    ipsos   addiscere  linguam   et  lo- 
gicam   quam  ignorant. 

6.  Recte:  est  quod.        12.  Cod.:  dicitur  deest.  Addidi.        14.  Psalmo; 
sequitur  lac.  in  cod.        23.  Cod. :  similis. 

6.  S.  Anselmi  Cantuariensis  Opp.  (ed.  Gerberon),   pag.   log: 
Quoniam  Deum  veritatem  esse  credimus  ....     14.  Ps.  CX  VIII,  142. 


SERMO  XXV.]  TERTIA  PARS.  1 9 1 


SERMO  XXV. 

Expurgate  veins  fermentum.   l^    Cor.   V°,   7. 

Ista    epistola    docet    fideles    quomodo    se    debeant    ad  Preparation  for 
1       •  ^-  ..         •  ..        ^         reccivinff  the 

esum   eukanstie  preparare;    et   pnmo   necesse    est  vetus      Eucharist. 

5  fermentum,    hoc    est,    antiquum    peccatum    hominis    ex- 

purgare.  Fermentum   enim   ad  literam   est  pasta  antiqua 

ex    detencione    diutina    cum   operacione  nature  acerbata 

et    quodammodo    putrefacta;    ipsa    enim   commixta  cum 

azimis,    hoc    est,    pasta    recenti    sine    fermento  tali  facit 

lototum  multum  plus  sapidum;   et  signat  mistice  peccatum   Tlic  leaven  of 
quod    ex   vetustate    fit    continue    magis    grave    et    reddit 
interiorem   hominem   plus  acerbatum  Deo  et  spiritualiter 
putrefactum.  Quando  enim  delectacio  nature  fertur  super 
suis     malis    operibus,     gravatur    peccatum    continue     et 

i5  vetus  crimen  in  putredine  quodammodo  innovatur;  ideo 
sicut  in  esu  agni  pascalis  in  lege  veteri  edebant  ilium 
cum  pane  azimo,  sic  in  lege  nova  comederent  fideles 
sacramentum  eukaristie  in  azimis  in  figuram  mundicie 
spiritalis. 

20       Unde  signanter  et  subtiliter  adiungit  Apostolus  secundum 

verbum  huius  epistole,  cum  sic  dicit:  ut  skis  nova  How  dough  is 
conspersio,  sicut  estis  a:^imi;  ubi  notanda  est  series  ver-  sprinkled  with 
borum    et   signandum    ministerium ;   quando   enim   panis  ^""^• 

inter  lapides   mollitur    et    furfur    a    subtilitate    albe    sub- 

2  5  stancie  separatur,  illud  purum  aggregatum  polen  dicitur, 
quod  propter  continuacionem  cum  aqua  munda  et 
preservacionem   a  vetustate  insipida   cum  sale   spargitur       Mystical 

^      .  ,  .  •  ...  mcanins  of  the 

et   sic  ad  preparacionem   panis  propmqums  impastatur.       process. 

Et  totum    istud  signat   mistice   disposicionem   connexam 

3o  in  caritate    qua    populus  in  recepcione  eukaristie  para- 

retur  (ut  notat  Augustinus  de  gradu  quadruplici  faccionis 

panis    azimi).    Primo    enim    notat    quomodo    ex    granis    i.  The  grains 
••       •  ■    •       J-  •  .>.        •        J-  ..      ..-u         c  ..•  ai'2  brought  to- 

p,  .  varus   in   spicis    diversis    ac    terns    distantibus    rrumenti  gather  from  far 

„c„c  materia  congreeatur,  sic  in  unitate   fidei  virtute   primi  I    and  wide,  as 

239  .  ...  .  r  \  the  members  ot 

35  grani  frumenti  ex  diversis  generibus  et  contrattis  populus     the  church. 
contritus   in  crimine  ad  impastacionem  panis   spiritualis 
colligitur  et  unitur. 

I.  In  marg. :  In  die  Pasche.  6.  antiqua;  cod.:  aiiqua.  g.  Cod.: 
resenti.  23.  misterium  (?).  25.  polen;  cf.  Trialogum,  pag.  267,  not.  7, 
poline ;  rectius  legendum :  polimen  sive  pollen. 

I.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  286 — 289. 
21.  I.  Cor.  V,  7.         32.  Aug.  0pp.  torn.  VIII,  pag.  456. 


192  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXV. 

2.  Grinding  (fear      Et  ita  secundus  gradus  quo  separatur  purum  ab  impuro 
°separates"\hc    P^r  viam  molicionis  est  antiqui  peccati  contricio  propter 

pure  from  tlie  timorem     amissionis     eterni     eaudii     celestis,     tamquam 
impure.  .  .....  .  . 

molaris    superions    in    circuitu     continue     currentis,    et 

propter      timorem      eternalis      dampnacionis     tamquam  5 

molaris    pigri     inferius    quiescentis;     inter    hec    quidem 

conmota  divine  gracie  furfur  peccati  dividitur  et  populus 

ad  unionem   caritatis  et  fidei  preparatur. 

3.  Sprinkling        Tercius  gradus  quem  notat  Augustinus  est  salis  et  aque 

^of  wisd^m^'  sapiencie  super  polimen  sic  mundatum ;  conspersio  qua  po-  lo 

keeps  the      pulus  constanter  adheret  fidei  et  virtuti,  ne  vento  levi  temp- 
people  to-      ^     .      .  ,.,,,.        ^       .   . 
gether.        tacionis  vel  eventus  seculi  ab  adhesione  Domini  separetur. 

4.  Baking  in  the      Quartus     gradus     quem     notat  Augustinus     est    panis 
triljuiation.     formati   digito  Dei  in  furno  tribulacionis  induracio;  ista 

enim   constans  duricies   caritate  vel  igne   Spiritus  Sancti  i5 
perficitur.   Et  nota  quod  neque  hii  quatuor  gradus  panis 
spiritualis  neque  azimitas  sunt  primo  circa  activa  ydiotis 
incognita,   sed   circa  verum   panem  qui  virtute  verborum 
Christi  fit  vera  sed   mystice  corpus  suum. 
This  sacrament      Et    ita    hoc   sacramentum    specialiter    indicat    propter  20 
a  specia^^sign  of  ^^^^g^j^      triplicem      caritatem,      primo     propter     istam 
figuram  quadruplicem  qua  panis  in  unitate  connectitur, 
modo    quo    fideles    in    caritate    unius    diei    per    graciam 
coniunguntur,    secundo    propter    hoc   quod    panis  ille  fit 
corpus   Christi   in  cuius  passione   pro  proximis  maxima  25 
caritas     demonstratur,     et    tercio    quia     accepcio    huius 
sacramenti  in  memoriam  Christi,   qui   est  prima  caritas 
debet  fieri  ut  nos  facientes  istam   memoriam   in  caritate 
quodammodo  vivamus  simpliciter. 
The  apostle         Notato    autem    hoc   sensu    mistico    videnda    est    series  3o 
re^main^  wiThout  verborum  Apostoli    quare    imprecatur    fideles    esse    per 
leaven  (of  sin),  conspersionem    novam    sicut    sunt  a^imi,   ubi   notandum 
secundum  logicos  quod  concretum  recipit  vicissim  predi- 
cacionem  contrariam  de  concreto  sed  non  sic  abstractum. 
Apostolus  ergo,  volens  illam  puram  novitatem  fidei  esse  35 
constantem    et    non    momentaneam,    vocat    fideles    per- 
versos  conspersionem  novam   propter    repugnanciam  qua 
perverti    possit    populus    ad    peccatum.    Sicut    ergo  sunt 
azimi    de    presenti,     cum    eternitas    signatur     presencia 

4.  Cod.:  in  trituita.  6.  Cod.:  quidam.  7.  con  mota  in  cod.  an  cum 
motu  legendum.  10.  Cod.:  polmen;  ib.  Cod.:  conspercio.  11.  Cod.: 
virtute.  17.  Cod. :  actriva.  22.  Cod. :  quadriplicem.  23.  unius  twice. 
3i.  fideles  twice.        36.  Cod.:  fidelis. 

4.  Cf.  De  Ecclesia,  pag.  202. 


SERMO  XXV.]  TERTIA  PARS.  igS 

verbi    essendi,    sic    maneant    perpetuo    azimi,    hoc    est, 
immunes  a   crimine,  nunquam   a   Domino   separati. 

Et     ista     est     sentencia     variacionis    logice    verborum  A  subject  may 

Apostoli;    nee  est  horrenda  logica  qua    subiectum  nunc     ^now'by  a°^' 

5  intellieitur  per    concretum   et  nunc  secundum   racionem   concrete  now 

,-  ,  ■  r  •  by  an  abstract 

aliam  per  abstractum,  quia  cum  forma  actualis  abstracta  term;  as  Noah 
non  possit  per  se  existere,  eo  quod  modus  actualis  reconcilfation. 
substancie,  ut  a  subiecto  distinguitur  ulteriori  abstrac-(^'^'^'-^LlV,i7.) 
cione;    sic    enim    sacerdos    sanctus    dicitur    tempore   ira- 

\o  cundie  reconciliacio,  nedum  reconciliat  gentes  ad  invicem, 
et  est  medium  per  quod  renconciliati  per  graciam  sumus 
Deo.  Sed  quamvis  more  Judaico  inpresenciarum  plus 
quam  unquam  in  lege  nova  vel  veteri  attendimus  ad 
signa   sacramentalia  vel  figuras,   quia   cum   postponimus 

1 5  rem    sacramenti    et    ipsum    signatum   modo  perversionis 

Judaice,    ideo   totus   fructus  quem   haberemus  ex  sacra-    We  lose  the 

mento  isto   et  aliis   exsufflatur.   Quando   enim  fuit   minor    sacram'ent  fn 

unio    quam    est    modo    possibili    in   amore:  nee  dubium    amending  too 
"  .    .  ^  .  '  much  to  Its 

quin  sacerdos  qui  istum   amorem  gigneret  sit   in  causa,  outward  signs. 

20  Et    nota     quod    sicut    iuxta     grammaticorum    principia 

nomen    concretum    subiecti    est   prius    abstracto    et    ipsi 

superaddito  primitivum,  econtra  autem  secundum  logicos 

ut  album    prius    est    quam   albedo   derivata  ab   ipso,   sic 

esse    naturale     substancie     est    prius     naturaliter    quam 

25  forme    tales    abstracte,    licet    secundum    consideraciones    Abstractions 
1-  •  -.r..  -^luj  u-^  cannot  have  an 

logicas    prius    naturaliter    sit    albedo,    quam    subiectum     independent 

tale    sit   album.    Et    patet    consideranti    dilFerencia  inter      existence. 

abstractum  terminum   et   concretum   et  ad  quem  sensum 

verificari  potest  grammaticorum  sentencia  et  consideracio 
3o  logicalis.     Et   in    ista    contencione    ac    dissensione    stant 

verbales    logici,    eciam   prelati  superiores,   quia  ignorant 

logicam   et  sentencias  scripturarum. 

Et  hec  ignorancia  est  radix  tocius   erroris  in  materia    Ignorance  of 

de  quiditate   eukaristie,   ut  dicunt  quod  ipsa  est  accidens  of  error  as  to 
35  vel   accidencia  sine  subiecto  et  sic  vere  virtute  sue  bene-  ^^^  Eucharist. 

diccionis  panis  quem    consecrant    in    nichil   convertitur; 

non    enim    est    racio    quare    plus    verteretur    in    corpus 

Christi  quam  in  deitatem  vel  formam  aliam  respectivam.   They  say  that 

sed  sicut  nichil  quod  fuit  pars  panis  remanet,  sic  panis,  turns  the  bread 
40  in  nichii  convertitur  virtute    verborum   sacramentalium,    '"^°  nothi"g> 

omnino  fit  nichil.   Et  ista  blateracio  ydiotica  dicit  blas- 

2.  Cod.:  acerrime.  9.  dicitur  twice.  12.  Cod.:  morte  Judaico. 

17.  Hie  aiiqua  verba  excidisse  videntur.      3o.  Cod. :  conten  ....  discensione. 
34.  ut,  adue:  aliqui.      35.  Cod.;  activa  sine.      40.  Rectius :  cum  in  nichii. 

l3 


1 04  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXV. 

and  no  spiritual  phemis  ignoraiitibus  quod  hoc  sacramentum  licet  sit  pri- 
ai    comes   rom  j^j^jyg  gpeciei  nichil  est,  et  nichil  spiritualis  sufFragii  inde 
venit;   et  propter  istam   benediccionem   crudelem   dicunt 
quidam   quod    benediccio    sacerdotis    tam   maioris   quam 
minoris    plus    quam    eius    malediccio    est    timenda.     Si  5 
Cruel  blessing  enim  Deus  maledicit  suis  benediccionibus   et  longe  plus 
^od's  curs^e^   timenda   est  Dei  malediccio  que  efFectualiter  est  sacer- 
witli  iti       dotalis  benediccio,  non  mirum   si  plus  timetur  sua  bene- 
diccio   quam    sua    malediccio    propter    concomitanciam 
malediccionis  et  benediccionis  divine.  lo 

Faithful  citizens      Hec    eciam    est    racio   quare  |  fideles    burgenses    non  ^'P'* 
enter*  theh-     permittunt    fratres    penetrantes    domos    intrare    celaria  ^^^ 
cellars  lest  their  sua    vinaria    ad    vinum,    ne    forte    benedicendo   vino  in 

wine  should  be         .  '  .  . 

turned  into     calice    convertant    totam    doliorum    congenem    m   pura 

not  ing.       accidencia;  non  enim  est  racio  quare  frater  benedicendo  i5 

pani  multum  distanti  a  duobus  globis  panum  in  corporal! 

separatis  virtute  verborum  suorum  et  intencionis  convertit 

omnes    illos    in    pura    accidencia,   quin    per    idem    frater 

habens  intencionem  consecrandi  omnia  vinorum  dolia   et 

verba  sacramentalia  rite  prolata   super  vinum  in  calice  20 

quod  potabit  convertit  omnia  ilia  dolia  in  pura  accidencia 

vel  nichil.   Sed   magna  gracia  est  quod  omnes  illi  fructus 

quos    fingunt    se    sic    destruere    valent    tantum    ut   non 

Fortunately  the  alterata    alia    ad  vescendum ;    quod  si  vera  foret  eorum 

cquaUy  good    ficta  sentencia,    salubre   esset  quod    audientes  missas  in  25 

for  tood.       gujg  oblacionibus  stent  a  longe.  Teneamus  igitur  fidem 

antiquam  quod  hoc  sacramentum  sit  in  natura  sua  panis 

aut  vinum    et  sacramentaliter  vel  mistice  corpus  Christi 

aut  sanguis,  sicut  dicit  decretum  antique  Romane  ecclesie 

De   Consecracione  dist.   IF :   Ego  Berengarius.  Sic  enim  3o 

dicit    Apostolus    qui    accepit    sensum    suum    a    Domino 

(ut   patet  I  ad  Cor.  X°  et  XI°),    ubi    regulariter    vocat 

sacramentum    hoc  panem    aut  calicem    et  numquam  ac- 

Scriptural      cidens   sive  nichil;   cum   hoc   dicit  evangelium   quod  ille 

panis  aut  calix  est  corpus  Christi  aut  sanguis,  ideo  cum  35 
scriptura    non    potest    falsificari     (ut    fingunt    heretici), 
patet  quod  utrumque   de  hoc  Sacramento  debet  concedi. 
Hoc  autem  sacramentum  non  estydemptice  vel  ypostatice 
corpus    Christi;    et   per    hoc   tolluntur   omnes    instancie, 

2.  Cod.:  et  nichil.  deest.  i5,  18,  21.  accidencia;   cod  :  activa. 

29.  sanguis;  cod.:  signis. 

3o.  Deer.  Ill  pars,  distinct.  II,  cap.  XLII.      33.  I.  Cor.  X,  16,  17; 
XI,  23,  26,  27,  28. 


SERMO  XXV.]  TKRTIA  PARS.  19^ 

que  syllogizantur  syllogism  i  expositorii,  quia  vel  sunt 
contra  fidem  scripture  vel  ex  racione  diversitatis  signanda 
sunt  vilissimi  paralogismi.  Sic  enim  conveniebant  Christus 
et  Baptista  preco  suus  in  sentencia,  quando  primus  dixit 
5  quod  Baptista  fuit  Helias  et  propheta;  secundus  autem 
negavit  ad  sensum  equivocum  quod  Elias  fuerat  vel 
propheta,  et  ita  (ut  dictum  est  diffuse  alibi)  ex  uno 
latere  cavenda  est  ydolatria  et  ex  alia  detestanda  blas- 
phemia,   cuius  testificans   declaracio   est  scriptura. 

lo      Sequitur    autem     in    textu    Apostoli:    Etenim    p ascha  Om  symho\  [^ 
nostrum  ymmolatus  est  Christus.   Quamvis  autem   pascha  q",^.,"  oZ-p/jtl^g 
vel  pasce  dicatur  equivoce,  tamen  in  proposito   accipitur  paschal  iamb), 
pro    agno,    filio    Dei    infiguratus.     Unde    sicut    Christus      sacrament 
semel  pro  semper  intravit  in  sancta  nee  est  eius  introicio   ^s^jmiffjcance" 

iSrepetenda  (ut  patet  Hebreorum  IX°),  sic  est  de  ymmo- 
lacione  huius  agni  Dei  fideliter  senciendum.  Ipse  ergo 
dicitur  autonomatice  pascha  nostrum,  et  licet  agnus 
paschalis  in  natura  sua  precellebat  sacramentum  nostrum 
quod  accipimus   in   memoriam   veri  agni^  tamen  figura- 

20  liter  et  ad  sensum  misticum  hoc  sacramentum  misticum 
excedit  sacramenta  veteris  testamenti.  Oportet  enim 
figuram  datam  rudi  populo  ad  credendum  Messiam 
venturum  esse  magis  sensibilem  et  naturaliter  plus  pro- 
pinquam   suo   figurato   quam  oportet  memoriale   in  lege 

25gracie  quod  sit  sacramentum  memorans  idem  corpus. 
Non  enim  est  tale  memoriale  sacramentaliter  memorans 
corpus  Christi  quin  sit  vere  et  realiter  idem  corpus 
Christi,  sed  modum  quo  est  corpus  Christi  oportet 
fidelem     attendere.     Nam     unio     ilia     sacramentalis     est 

3o  maxima  citra  ypostaticam  unionem;  sicut  enim  secundum 
regulas  Augustini  mistice  et  non  corporaliter  Christum 
comedimus,    sic    hoc    sacramentum    sacramentaliter    est  The 

sed     non    ydemptice     corpus.     Non     enim     dixit  Veritas    un?on"is"not 
ilium    agnum    pascalem    esse    corpus  suum   sicut  panem     hypostatic. 

35  istum  dixit  esse  corpus  suum,  et  hec  est  sufficiens  racio 
diversitatis  quare  secundum  debemus  concedere  sed  non 
primum.  Ideo  argumenta  ydiotarum  a  simili  deficiunt 
in  hac  parte. 

3.  Cod.:  vilissime  perlogissimi.  23.  Cod.:  sensibile.  3i.  Cod.: 
Augustine.        32.  Cod. :  comedemus. 

4.  Matth.  XI,  14;  Job.  I,  21.  to.  I.  Cor.  V,  7.  3i.  S. 
Aug.  III.  De  Doctrina  Christiana  0pp.  torn.  Ill,  62.  Epist.  XIV 
ad  Bonifacium  Opp  torn.  II.  Ep.  XCVIII,  9.  Cf.  Serm.  sec  par.s., 
pag.  453. 

i3* 


196  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXV. 

Keeping  the  Tercio  conclusionaliter  hortatur  Apostolus:  Itaque, 
thTsac^ramenf  inquit,  epulemur  non  in  fermento  veteri  neque  in  fer- 
which  implies   mento    malicie    et    nequicie    sed    in    azimis   sinceritatis   et 

the  spiritual  .       .  _  .  ,  ,  ,    '  .... 

eatin?  of      veritatis.     Ex     quo    videtur    Apostolum     mtelligere     per 
Christ  s  body;  gp^j^^-Qj^gj^     manducacionem     corporalem      sacramenti  .^ 
manducacionem     spiritualem     corporis     Christi     in     sua 
natura  principaliter  implicentem,  ac  si  diceret:  Epulemur 
hunc  partem   sacramentalem  memorialiter,   non  in  veteri 
peccato   sed  in  statu  gracie  innovato.   Fermentum   autem 
malicie  est  peccatum  hominis  in  se  ipsum;   oportet  enim  10 
ex  lege  peccati  omnem   peccantem   primo   peccare  in  se 
ipsum,   et  hoc   est  innaturalis  nequicia.   Debemus  autem 
epulari    in    virtutibus    facientibus  vitam   sinceram  quoad 
mundiciam    et   vitam  veram    excludendo    fraudes   contra 
and  this  must  proximos,     ne     quis     in    negocio     circumveniat    fratrem  ib 
and  Tinceri'ty.   suum,    quoniam    vindex    est   Deus    in    omnibus    istis,    et 
per   consequens  vir  talis   duplex   animo   comedens  sacra- 
mentum     hoc     in     memoriam    Salvatoris     et     proditorie 
accumulat  sibi  iram   Dei. 
All  the  Et  possunt   notari    omnes    circumstancie    in    esu    agni  20 

of'the"pa^ssover  pascalis   (ut  notat  Gregorius)    et   exposui  ad  sensum  tro- 
may  be        pologicum  in  esu  huius  venerabilis   sacramenti.   Sic  enim 

expounded  as    ^        "-^  .  .        ,,  .  ,. 

signs  of  the    Apostolus    alludit    tam    sensui    ailegorico    quam    morali, 
Eucharist,      q^^^  vetus  fermentum   est  vetus  homo   cum   accidentibus 

suis.    Azimus    est    homo    virtuosus,    nova    conspersio   est  25 
hominem     innovari     particulariter      memoria     passionis 
Christi.    Assumit    ergo    Apostolus    vulgarem     parabolam 
quod  parum  veneni  inficit  totam  substanciam  rei  munde;  p^j 
ideo    iuxta    historiam    Exodi    XII°    sicut   |   Judei    moniti  260" 
sunt    in    esu    agni    evacuare    de   domibus    suis  vetus  fer-  3o 
mentum,   secundo   quod  sint  solum   azimis  instaurati,   et 
tercio  quod  molerent  farinam  evacuato  furfure,  et  quarto 
quod  ipsam   spergerent  aqua,   reducendo   in  pastam,    ne 
Mystical       evolaret  sed  oportune  fieri  posset  in  modica  quantitate; 

interpretation    ^orrespondenter    mistice    debet    homo    primo    penitencia  35 

preparation  of  laboriosa    rimari    domum    anime,   ne  fermentum   peccati 
the  bread.       .....  ,  ...  .        '■ . 

mibi    sit    repertum ;    ad    quam    labonosam    rimacionem 

secundo  consequitur  quod  sit  virtutibus  instauratus  quod 

est    ipsum    esse    azimum.    Talis    enim    panis    est    cibus 

anime.     Sed    oportet    tercio    molere    granum    frumenti,  40 

II.  Cod.:  legi ;  ib.  Cod.:  pcccaverit.        21.  Cod.:  tropicum.        33.  Cod.: 
pergerent. 

I.  I.  Cor.V,  8.       21.  S.  Gregorii,  In  Evang.  lib.  II,  Horn.  XXII. 


SERMO  XXVI.]  TERTIA  PARS.  197 

recolendo  subtiliter  Christi  passionem,  et  sic  quarto 
simpliciter  comedere  carnem  et  bibere  eius  sanguinem 
(ut  docet  Salvator  Johannis  VI°).  Qiiando  enim  homo 
interior  ista  devocius  memoratur,  spiritualiter  pascitur 
5  longe  laucius  quam  homo  exterior  quantumcunque 
lautum  cibarium  anxius  comedendo;  et  tunc  intus 
Christus  per  graciam  fit  eius  membrum,  quia  qui  ad- 
heret  Deo  unus  spiritus  est. 

Sed    oportet     ad     dictum     conglutivitatem     excludere 

10  furfur  laxativum  et  subtilitati  noticie  commiscere  cari- 
tatem  cum  timore  filiali,  quia  hoc  est  aqua  purissiraa 
sapiencie  qua  redigitur  lex  ad  mandatum  de  dileccione; 
et  supportatur  onus  Christi  ut  leve  compendiosissimum 
et  viaticum  utilissimum  viatori. 

i5  Et  hec  racio  quare,  sicut  in  lege  veteri  festinanter 
parabant  pascha  tale  ad  esum  in  transitu  maris  rubri, 
sic  mistice  debemus  festinanter  parare  nobis  hoc  spiri- 
tualiter edulium,  dum  viamus  ad  patriam.  Et  hec  racio 
quare    hoc    sacramentum    vocatur    viaticum.     Si    autem 

20  hoc    sacramentum     sensibile     faciliter     et     compendiose 

habere  possimus  memoriale  mentale,  quod  est  suffi-  The  sacrament 
ciencius  et  compendiosius  quam  sensibile  sacramentum,  o'lfr'tom-ney  to 
et  ita  tota  ista  epistola  Pauli  reduci  potest  ad  formam   'leaven  as  the 

.,,...,  .  passover  did 

sillogisticam  m  hunc  modum:   cum  omnes  viantes  debent    the  Jews  for 

r  ^  J  11  their  Exodus. 

23  preparare  et  comedere  agnum  pascalem,  ad  sensum 
misticum  debent  expurgare  vetus  fermentum,  ut  dicit 
maior  textus;  sed  cum  Christus  finis  tocius  huius  figure 
sit  taliter  immolatus,  sequitur  tercio  quod  debemus 
diligencius     ad     sensum     expositum     epulari.     Et    patet 

3o  syllogismus   cum   suis   premissis   ex  sensu  Apostoli. 

SERMO  XXVI. 

Omne     quod    natum     est     ex     Deo     vincit     niundum. 
F  Joh.  V^   4. 

Beatus  iste  Johannes  tractans  specialiter  de  dileccione  The  new  birth. 

35  Dei    et    proximi    dat    in    epistola    ista    principium    quo 

foveret   ista    dileccio   et   removet  obstaculum   quo   extin- 

gueretur  potissime.   Premittit  ergo  nativitatem  qua  homo 

ex  Deo    nascitur   virtuosus,    et    ilia    nativitas    exprimitur 

16.  Cod.:  pascham.      18.  patriam  deest.  Addidi.     37.  Cod.:  postissime. 

8,  I.  Cor.  VI,  17.  3r.  Dominica  prima  post  Pasclia.    Cf. 

WycliPs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  289 — 291. 


198  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXVI. 

crebrius  in  scriptura.  Cum  enim  homo  ut  sic  habet 
noviter  Deum  patrem  et  noviter  sanctam  matrem  eccle- 
siam,  signanter  dicitur  ex  Deo  nasci  noviter.  Patet 
istud  Johannis  IIP,  3  quomodo  oportet  hominem  nasci 
denuo  (ut  Veritas  explicat  Nichodemo)  et  Job.  1°,  1 2 :  5 
Qiiotquot    autem    receperunt    eiim,    dedit    eis    potestatem 

filios  Dei  fieri.  Hoc  autem  licet  sit  hodie  parvipensum,  est 
tamen  virtute  maximum,  quia  I.  Joh scribitur,  cum 

filii  Dei   sumiis  et  nondum  apparuit  quid  erimus,  scimus 

quoniam    cum    apparuerit   et   similes    ei    erimus.    Tercius  10 

autem  locus   explicatur:    Ista    nativitas    est    caput  huius 

capituli    in    quo    docetur    a    signo    quis    est    spiritualiter 

We  conquer  the  natus    GX   Deo.     Omne,    inquit,    quod   natum    est   ex  Deo 
world  when  we     .      .  ,  .  .    .  ^  j-      • 

love  Jesus  more  ^'"czf  mundum;   m  qua    proposicione    ut    compendiosius 

than  worldly    includatur  uterque  sexus  non  dicit:   Omnis  homo  natus  1 3 

ex  Deo  sed,  sive  vir  sive  femina  ex  Deo  nascitur,  vincit 

mundum.    Potest    autem  intelligi  in  utroque  sexu  racio 

cuiuslibet    virtuosi,     quia    virtuosum    quodlibet    oportet 

originaliter  ex  Deo  nasci.  Per  mundum  autem  intelligitur 

res  mundana   alliciens   occasione  peccati    proprii    et   in-  20 

stinctu  diaboli  ut  res   mundane   domino  Jesu  preponde- 

rancius   diligantur.    Quando    autem    racio  ista  refellitur, 

mundus    vincitur;    et    ista    est    racio    potissima  qua    ex- 

tingueretur  caritativa  dileccio.   Ideo  oportet  quemcunque 

viantem   hoc  impetum  primitus  removere.  25 

Faith  enables        Unde  sequitur  modus   medii  per  quod  potissime  ista 

us  to  do  this,  victoria  compleretur,   Hec  est,  inquit,   victoria  que  vincit 

mundum,  fides  nostra.    Oportet    autem  in  construccione 

spiritualis    castri    fidem    supponere    et    cum   omni  spiri- 

tuali  edificio  ipsam   erigi,    quia  nullus  viator  quicquam  3o 

boni  perficit  si  non  fide,   ut  patet  Hebre.  XI°,  33:   Sancti 

per  fidem  vicerunt  regna  etc.   Nee   est  resistencia  mundo, 

carni  sive  diabolo,  si  non  fide;  ideo  movet  Apostolus  .... 

quod    simus    in     omnibus    sumentes    scutum    fidei.     Ideo 

signanter    dicit    Evangelista    quod   victoria    qua    mundus  35 

vincitur  est  fides  ecclesie.    Hec   est   causa  sufficiens,    et 

causa  effectualiter  hostes  spirituales  convincens  est  fides 

posita  in  effectu. 


6.  Cod.:  reciperunt.  7.  Cod.:  licet  sic.         8.  Joh.  sequitur  lacuna 

in  cod.         20.  Cod.:  aliciens.         21.  Cod.:  mundana.         33.  Cod:  Apo- 
stolus 1°  (primo?);  sequitur  lacuna. 

9.  I.  Joh.  Ill,  2.         27.  I,  Joh.  V,  4.         34.  Eph.  VI,  16. 


SERMO  XXVI.]  TERTIA  PARS.  199 

Explicat    autem    tercio    iste    philosophus  particularius  He  who  believes 

1  !•         -^  c     •  ...  .  ,        Jesus  to  he  the 

quod    explicavit    conrusius,    incipiens    a    primo    et    plus     son  of  God 

necessario    articulo    fidei:     Qiiis    est,    inquit,    qui    vincit  ^^^^  '°^s  '""^ 

niundum    nisi   qui   credit    quod  Jesus    est  filius  Dei.    Qui  hardened  devil. 

5  enim    perfecte    credit    Christi    divinitatem    et    complete 

superaddit  sue  incarnacioni   eius   conversacionem  et  non 

mollitur  vel  inclinatur  a   caritate  est  diabolus  induratus. 

Potissimum     ergo    medium    huius    victorie    est    credere 

perfecte   et   explicite  Jesum   esse  verum  Deum   et  verum 

„/-^bhominem  I  .   Et   multi  nomine  christiani   dicunt  se  istud 
200  I  .  .  .  „   . 

perfecte  credere  et  tamen  turpiter  et  mfideliter  denciunt 

in    radice;    si    enim    credimus  quod  Salvator  noster  ad 

exemplandum  nobis  iter  ad  patriam  sic  viavit,  quomodo 

cum   hoc  sic  ab  eius  semita  erraremus?  nam  exorbitando 

1 5  in  Deum  et  hominem  blasphemamus  et  preponendo 
viam  diaboli  ipsum  vel  instrumenta  sua  pro  Deo  nostro 
infideliter  adamamus. 

Et  ex  ista  radice    cepi    originem    ad    dicendum   quic-       Christ's 
quid  de   statu    ecclesie   in    castris   scolasticis    sepe    dixi.    purgmg^HL 

20  Supposui  enim  ut  fundamentum  fidei  quod  Jesus  Ghristus        church, 
sit  verus   Deus    et  verus    homo;    et   illi    secundo    addidi 
omnia  facta  sua  et  dicta  in  evangelio  vel  alibi  expressata. 
Et    tercio    supposui    quod    omnia    ilia    scripta   vel    facta 
sunt    ad    ecclesiam    viancium    instruendam.     Et    ex   ilia 

25  radice  triplici  processi  ad  conclusiones  particularius 
explicandas,  et  primo  instar  Christi  incepi  ab  ecclesia 
cleri  sui.  Ipse  enim  Matthei  XXI°  in  adventu  suo  ad 
Jerusalem  maxime  memorando  statim  ivit  ad  templum 
et    errores    pullulantes    ex  avaricia  sacerdotum   primitus 

3o  expurgavit.  Cum  ergo  omnis  Christi  accio  sit  nostra 
instruccio,  patet  quod  nos  facere  debemus  similiter. 
Sumpsi  autem  pro  radice  in  ista  materia  Christi  pau- 
periem,  secundum  quam  dominus  mundi  summe  dives 
ad  intra  et  dives  super  toto  mundo  tam  ex  titulo  status 

35  innocencie  quam  ex  titulo  ypostatice  unionis  fuit  cum 
hoc  ad  exemplacionem  sue  ecclesie  et  specialiter  supe- 
riorum  de  clero  sine  aliqua  repugnancia  summe  pauper. 
Patet  ex  fide  sui  Apostoli  II.  Cor.  VIII°,   9. 


yj.  Cod. :  adiamus.      18.  In  marg. :  Nota  stabile  fundamentum.  i,  2,  3. 
25.  Cod.:  processessi.  27.  Cod.:  Ipsa;    ib.  in  marg.:  Nota.  3o.  In 

marg. :  Conclusio  notanda. 


3.  I.  Job.  V,  5. 


200 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXVI. 


Authority  of 
N.  T. 


Authority  of  Cum  autem  Jesus  sit  noster  Deus  tarn  legis  nove 
?n(kiwments!  quam  veteris,  assumpsi  ad  hoc  triplex  testimonium  ex 
utraque.  Nam  Numeri  XVIIF,  Deuteronomii  X°  et 
Ezechielis  XL°  Deus  precipit  quod  illi  de  tribu  Levi 
non  habeant  partem  hereditatis  cum  cetero  populo  suo.  5 
Si  ergo  clerus  legis  veteris  qui  fuit  allectus  per  bona 
temporalia,  ut  introductorie  serviat  Deo  suo,  fuit  tam 
arte  preceptus  carere  possessione  hereditaria,  quanto 
magis  tempore  legis  gracie  mundo  senescente  et  die 
finalis  iudicii  propinquante?  lo 

Ex  novo  autem  testamento  sumpsi  triplex  testimonium 
sepius  replicatum.  Primo  est  illud  Luce  XIIF,  ubi 
dominus  utriusque  testamenti  Christus  Jesus  sic  allo- 
quitur  suos  discipulos;  sensum  autem  ad  quem  renun- 
ciarent  suis  temporalibus  docet  optime  vita  Christi  et  i5 
suorum  apostolorum  conversacio  ab  ista  regula  exem- 
plata. 

Secundus  locus  testificans  eandem  sentenciam  est  istud 
Luce  XXII°,  2  5:   Reges  gencium  dominantur  eorum,  vos 
autem    non   sic;    sed   quicunque    voluerit   inter  vos   maior  20 
esse  sit  aliis  magis  servus,  ut   coUigitur  ex  factis  Christi 
et  aliis  evangeliis. 

Tercius    locus    est    dictum    Christi   Matthei  XX°,   22, 
ubi  cognatis  Christi  primatum  temporalium  per  matrem 
suam   petentibus   Christus  hoc  negavit,   implicite   conce- 2  5 
dens   illis  pauperiem  passionis  et  declarans  consequenter 
quod    tam    ipse    dux    belli    quam    illi    primatum    talem 
aufugerent    et    ministerio    summo    humano    humiliter    et 
exemplariter    subiacerent.    Cum    ergo    isti    articuli    fidei 
non    possunt  ab  aliquo  impugnari  et  manifeste  precipiunt  3o 
abdicacionem    secularis    dominii    a    clero    Christi,    patet 
quomodo    secundum    Christi    ordinacionem    totus    clerus 
debet  a  tali  temporalium   possessione  penitus  expurgari. 
Satis  quidem  est  quod  totus   clerus  quanto   mater  nostra 
indiget  in  viando  vivat  pure  de  decimis  et  oblacionibus,  35 
sicut   vixerunt    sacerdotes    maioris    ministerii    in    veteri 
testamento. 


3.  In  marg.:  1°;   lb.  Cod.:  Deuter.  XVIII";  Rect.  X",  8.  4-  Cod.: 

Ezechielis  XLIV°.  12.  In  marg.:  i;  ib.  Rectius  Luce  XIV",  33:  Qui  non 
renunciat  omnibus  que  possidet  non  potest  meus  esse  dhcipulus.  i8.  In 
marg.:  2.  23.  In  marg.:  3.  26.  Cod.:  pauperem.  27.  Cod.:  tam 
ipse  —  quam  illi  dux  belli  (sic).         28.  Cod.:  humanis. 


20.  Matth,  XX,  26. 


SERMO  XXVI.J  TERTIA  PARS.  20i 

Et  unum   sepe   prenosticavi   et   adhuc  prenostico  quod    The  Cluu-ch 

1      .  .       •  ^      ,        .  ^    u-i-  *  cannot  liavc 

ecclesia  numquam  ent  sine  perturbacione  notabui,  ante-    peace  until  it 

quam   Christi    ordinacio   que    tantum    hiis   diebus   despi-*°"°^j?  ^'^'"'*^''' 
^.  ...  ...         ordinance. 

citur  ad  institucionem   secundum   formam  primariam  sit 

5  reducta.  Tres  auteni  patriarche  in  legum  confinio  scilicet 

Christus,   Baptista   et   Paulus    pro    ista   sentencia  zelave- 

runt.   Christus  summum   caput   ecciesie  tam  verbo  quam 

opere  licet  enim  non   mendicavit  a  fratribus  (ut  pseudo 

blasphemant    in  ipsum)  nee   dedit  se  manuali   laboricio, 

10  quia    fuit    continue    melius    occupatus,    tamen    notando 

omnia  temporalia   sive    vescibilia  vel  aliter  usibilia  que     Clirist  gave 

•      ]  1-1  •      •  •  ]  more  temporal 

pro  viacione  sua  cepit  de  ecclesia,   longe  copiosius  eidem    gjftg  tlian  he 
ecciesie   de  temporalibus   ministravit.   Fecit   enim   duplex       accepted. 
convivium    (ut    patet    Matthei    VI°  et  VII1°),    in    quorum 

i5uno  saciavit  quinque  millia  hominum  et  in  alio  quatuor 
millia  exceptis  fragmentis  remanentibus,  cum  quibus 
multus  populus  poterit  saciari;  et  patet  calculantibus 
quod  nee  ab  ipso  nee  a  suis  apostolis  pro  convivaeione 
tot   vescibilia    sunt    sumpta.    Tributum    autem    solvebat 

2o  cesari   et  nemini   cum   suis   apostolis  fuerat   onerosus. 

Baptista  autem  seeundus  patriarcha    vixit    in    heremo  The  Baptist  was 

? ;  de  melle  silvestri   et  locustis   cum    tegumentis    de    pilis  |    "^  n"o^n e^^  ^'" 

camelorum  et  sic  nulli  ecciesie  viancium  fuerat  onerosus.       Paul  was 
.  .  ■     r   •  ■       content  with 

Tercius  autem  patriarcha  vas  eleccioms  fuit  de  parcis         little. 

20  alimentis  et  tegumentis  simplieibus  contentatus  (ut  dicitur 
I  ad  Tim.  VI°,  8),  ymmo  communicando  cum  avaro 
populo  vel  egeno  vixit  de  laboricio  manuali  (ut  patet 
Actuum  XX*').  Si  autem  non  licet  scandalizare  hos 
tres    patriarchas    in    isto,    quia    hoc    est  blasphemare  in 

3o  Deum,    patet   quomodo    clerus   Christi    debet    in    populo 

conversari. 

Ex  istis   convincitur  quomodo  tiriaca  convincens  tres    Belief  in  the 
,  .  -  -p  -^        ,.  ,  .  .  incarnation  a 

hostes   anime    loret    enectualiter    credere    mcarnacionem  specific  against 

domini    Jesu    Christi.    Quia    autem    hec    fides    supponit       cnemks! 

35  humanitatem    et    deitatem    unitas    ypostatice    in   eodem 

supposito,    ideo    Johannes    ostendit    primo    multipliciter 

quod  Christus    sit  homo.    Hie  est,   inquit,   qui  venit  per 

aquam  et  sanguinem,  Jesus   Christus.    Nam   nemo    debet 

vere   et  non  fantastice  baptizari    per    aquam    nisi    fuerit 

I.  In  mai-g._:  Prenosticacio.  7.  In  marg. :  i.  i3.  Cod.:  talibus. 

18.  Cod.:  conviacione.        21.  In  marg.:  2.         25.  Cod.:  contentatis;  recte : 
contentus. 

32.   tiriaca,   theriacum,    antidotum.    Gf.    De   Officio   Pastoral!, 
pag.  16.         37.  I.  Job.  V,  6. 


202  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXVI. 

Christ's       verus    homo.    Christus    fuit    baptizatus    per    aquam    (ut 

proof  orHis    patet  Matthei   111°  et  Luce  111°),  fuit  igitur  verus  homo. 

manhood,      py^j-  enim  baptizatus,  non  quia  indiguit  lavari  a  crimine 

vel  expurgari  a  macula   corporali,    sed    ut  suam   huma- 

nitatem   ex  sua  baptizacione  ostenderet  nobis,  ut  fratres  5 

suos    ad    baptismum    duplicem    incitaret    et    ut    aquam 

tactu    sue    beatissime    carnis    sanctificaret.    Et    quotlibet 

istorum    cum    circumstanciis    sibi    adiacentibus    indicat 

Christum   esse  verum   hominem. 

as  is  also  the        Secundo    probatur    idem    per    hoc    quod    Jesus    effun-  lo 

shedding  of  His   ,       ,  ,  •  •  •       <-„         ;„ 

hlood.        dendo    pro    nobis    suum    preciosum    sangumem    tam    m 

venis  quam  arteriis  tam  vivus  eciam  quam  mortuvis 
cum  sensacione  maximi  doloris  moriebatur  vera  morte, 
que  solum  homini  potuit  competere:  Fuit  igitur  verus 
homo.  Et  istas  duas  raciones  intelligit  Johannes  per  ib 
aquam  et  sanguinem.  Ideo  Johannis  XIX°,  3  3 — 3  5  dicitur 
signancius :  Ad  Jesum  aittetn  cum  venissent,  ut  viderunt 
eum  tam  mortuum,  non  fregerunt  eius  crura,  sed  unus 
militum  lancea  latus  eius  aperuit,  et  continuo  exivit  san- 
guis et  aqua.  Et  qui  ista  vidit  testimonium  perhibuit.  20 
Quia  ergo  indigemus  absolucione  et  redempcione,  ideo 
fuit  nobis  Christus,  et  Jesus  Christus,  quia  multipliciter 
unitus,  et  Jesus,  quia  tirannide  diaboli  nos  salvavit.  Et 
nota  quod  ter  nominat  Johannes  aquam  et  bis  sanguinem, 
quia  aqua  baptism!  nos  lavit,  aqua  lacrimarum  nos  25 
meruit  et  aqua  lateris  nos  inebriavit,  non  una  vice  sed 
amore  caritatis  ac  dulcedine  premii  celestis ;  bis  vero 
interpolacione  notabili  cruentavit,  scilicet  in  circum- 
cisione  et  passione  sudando,  flagellando  et  vulnerando 
passive,  totum  tamen  censetur  una  cruentacio,  sicut  et  3o 
una  passio;  unde  in  circumsisione  dedit  patri  arras  pro 
mercato  et  in  passione  efFundendo  totum  sanguinem 
solvit  et  plenum  precium  pro  humano  genere  redimendo. 
Aqua  ergo  ter  nominata  signat  baptismum  Trinitatis, 
et  sanguis  bis  nominatus  signat  imperfectum  sacra-  35 
mentum  circumcisionis  utriusque,  cum  fuit  Christus 
auctor  sicut  utrumque  a  latere  sui  iam  mortui  ema- 
navit,  indicans  quod  habebat  divinitus  secundum  naturam 
superiorem  virtutam   aliam    regitivam;    contra  naturam 

b.  ut  aliquain  in  cod.  i6.  Cod.:  dicit.  21.  Cod.:  indigemus. 

26.  meruit;  incerta  lectio;  Cod.:  m'mt;  ib.  Cod.:  una  vitis.         29. ^od.: 
suadendo.       3o.  Cod.:  sensetur.       33.  Cod.:  generi.       38.  Cod.:  divinit'. 

24.  I.  Job,  V,  6. 


SERMO  XXVI.]  TERTIA  PARS.  2o3 

quidem  est  quod  exeant  ab  homine  iam  mortuo  tarn 
sparsim  aqua  et  sanguis  tam  mirifice  separati.  Spiritus 
autem  assumens  sibi  corpus  fantasticum  caret  totaliter 
istis  signis,  ideo  signanter  dicit  Johannes  quod  Christus 
5  non  venit  in  aqua  solum  sed  in  aqua  et  sanguine.  Aqua 
enim  posset  illusione  diaboli  in  concavitate  corporis 
instaenari,    sed    sanguis  necessario    generatur  ab   anima,  The  water  and 

?.'.,..^  .  .  °  .  .  c  blood  indicate 

et  spiritu  vitali   ui  quo  viget  eius  potencia  circumrertur.   His  body  and 
Ideo  ista  duo   sic  unita  in  Christo  vere  indicant  corpus  ®°"'- 

lo  humanum  ac  eius  animam.  Sed  quia  efficacius  probant 
vivi  quam  mortui,  ideo  tercio  principaliter  adducit  Jo- 
hannes testimonium  Trinitatis  ad  probandum  utramque 
naturam  ypostatice  copulatam:  Et  Spiritus,  inquit,  est 
qui  testificatur  quoniam  Christus  est  Veritas.  Nam  essencia  Witness  of  t!ie 

r        ,.       .  "^  rr^      .        .  .       .  spirit;     tliat     IS, 

lodivnia     que    est    tota    Tnnitas     est     spiritus,     ut     patet    the  Trinity. 
Joh.  IV°,  24:   Deus,  inquit,  spiritus  est;  et  ipsa  testatur 
Christum   esse  verum  Dei  filium  naturalem   et  per  con- 
sequens    veritatem    (sicut   ipsemet    dicit  Johannis  XIV°). 
Approbat    enim  Trinitas    frequentibus    miraculis   Christi 

20  facta.  Cum  ergo  Christus  arbitratur  se  esse  verum  Deum 
et  hominem,  ut  patet  Veritas  huius  arbitrii,  aliter  enim 
asset  Christus  blasphemus  et  hereticus  manifestus,  tunc 
autem  spiritus  increatus  non  eum  tam  multipliciter 
approbaret.    Sed    tota   ista    testificacio    patet    expressius 

23  ex  testimonio  Trinitatis.  Ideo  dicit  Johannes  pro  causa 
quia  tres  sunt  qui  testimonium  dant  in  celo:  Pater,  Verbum 
et  Spiritus  Sanctus,  et  hii  tres  unum  sunt.  Pater  enim 
testatur  Jesum  esse  filium  suum  dilectum  (Matthei  111°). 
Verbum  eciam  testatur  de  se  ipso  quod  sit  idem  essen- 
2gQd  cialiter  Deo  patri.  Ego,  inquit  |  ,  et  Pater  unum  sumus 
(Joh.  11°  et  Joh.  XVI°).  Quod  Verbum  sit  eadem  natura 
cum  Spiritu  Sancto  sed  prius  origine,  patet  ex  hoc: 
Si,  inquit,  abiero,  mittam  eum  ad  vos.  Sed  tercio  Spi- 
ritus Sanctus  testatur  in  columbe  specie  (ut  patet  Mat- 

35  thei  111°)  totam  Christi   conversacionem   et  bine  persone 

prioris  testificacionem;    et   ista    est    summa    auctoritatis 

Concordia,  cum  hii  tres  sunt  essencialiter  unum  summum. 

Et  quoad  eius  humanitatem  tres  sunt  qui  testimonium 

dant  in  terra:  Spiritus,  aqua  et  sanguis,  et  hii  tres  unum 

I.  Cod.:  exiant.  2.  Cod.:  nnifice.  5.  Cod.:  scd  in  aqua  deest. 

Addidi.  7.    Cod.:    sanguinis.  11.    Cod.:    vivi    deest;    ib.    cod.: 

dicit   tercio.        3i.  Recte:  Joli.  X",  3o.        38.  Cod.:  liumanitatis. 

i3.  I.  Joh.  V,  6.  26.  I.  Joh.  V,  7.  33.  Joh.  XYI,  7. 

38.  1.  Joh.  V,  8. 


204  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVI. 

The  three      siint  (UX.  habet  litera  Augustini).   Spiritus  autem  est  anima 
witne'sscs-      Christi    quam    inclinato    capite    moriendo    tradidit    Deo 

The  spirit,  i.  c.  patri   (ut  patet  Johannis  XIX°).   Quamvis  autem   spiritus 
the  soul  ot      ^  ^        f      .,  .  ^     ^  .  nj 

Christ;        assumpsent  sibi  corpus,  non  tamen  aiiimatur,  ut  ex  lide 

poui-eVfortli  in  Gvangelii   de   Christo  credimus.  Aqua  vero  quam   effudit  5 

weeping  and  in  tam   varie,   testatur  veram   Christi  humanitatem.   Effudit 
His  passion ;  .  .,  ...  ,        .  .        ,  , 

enmi  aquam  tnbus  vicibus,  lacnmando  (ut  patet  Jo- 
hannis XI°)  in  suscitatione  Lazari  (Luce  XIX°),  in  flendo 
per  Jerusalem,  et  in  passione  (ut  testatur  evangelium 
Apostoli  Hebreorum  V°,  7)  cwm  clamore  valido  et  la-  10 
crimis  offerens  preces  Deo,  exauditus  est  pro  reverencia 
sua.  Et  correspondentur  ad  fletum  hunc  triplicem,  tri- 
pliciter  legitur  spiritum  tradidisse,  primo  post  eius 
creacionem  uniendo  ipsum  corpora  (Luce  1°),  secundo 
in  passione  tradendo  spiritum  Deo  patri  (Johannis  XIX°),  i5 
et  tercio  remittendo  in  resurreccione  (ut  patet  Rom.  VIII°). 
Cum  autem  sit  Deus  in  tota  ista  transmutacione  in- 
variabilis  et  necessario  agens  omnem  operacionem  ad 
extra^  patet  quod  omnibus  hiis  tribus  vicibus  tradidit 
spiritum  Jesu  Christi,  et  correspondenter  tribus  vicibus  20 
emisit  aquam  de  suo  corpore,  quod  soli  homini  potuit 
competere.  Primo  (ut  dictum  est)  in  tripliciter  lacri- 
mando,  secundo  in  passionis  articulo  aquam  cum 
sanguine  esudando.  Si  enim  secundum  philosophos  ychor 
miscetur  cum  sanguine  in  cruentacione  hominis  natvirali,  25 
multo  evidencius  emanavit  cum  sanguine  in  exsudacione 
Jesu  Christi.  Et  tercio  effudit  aquam  cum  sanguine 
iam  mortuus  lanceatus  (ut  patet  Johannis  XIX°).  Et 
quelibet  ista  aque  effusio  testatur  veram  humanitatem 
domini  Jesu  Christi.  3o 

the  blood.  Tercius  autem  testis  est  sanguis  quem  effudit  tripliciter 
(ut  patet  ex  dictis);  et  testatur  Christum  esse  varum 
hominem  non  spiritum  corpori  fantastice  copulatum. 
Et  (ut  Augustinus  exponit)  hii  tres  testes  in  terra  effec- 
tualiter  uniuntur  testificando  veram  Christi  humanitatem.  35 
Quando  enim  tres  testes  concordant,  unum  in  testimonio 
possunt  dici;  istud  autem  triplex  testimonium  probat 
Christi  humanitatem,  cum  nichil  habet  animam  racionalem 
quam  Johannes  vocat   spiritum    nisi  homo,   nee  angelus 

5.  Cod.:  evangelic.  14.  Cod.:  corp.  22.  Cod.:  et  tripliciter. 

24.  icor  cod.;  of.  De  Ben.  Inc.  40.       37.  Cod.:  probat  twice.        39.  Cod.: 
nisi  angelus. 

I.    Cf.    Aug.    Contra    Maximinum    Arlanum,    Opp.    torn.  VIII, 
pagg.  725,  726.         22.  S.  Aug.  1.  c. 


SERMO  XXVI.]  TERTIA  PARS.  2o5 


lacrimatur    nee    corpus    fantasticum    emittit    sanguinem.      They  bea 

"""''""      "    "01 

is 
bi 

ty 


Et    hii    tres    non    solum     testantur    Christi    humanitatem  only  to''chnst 


sed    nostram    redempcionem    et    eius    divinitatem.    Nam   manhood,  but 

^  ....  to  His  divinit}' 

per    hoc   quod  anima  descendit  ad   inferos   disrumpendo       and  our 
5  claustra  diaboli,   et  per  hoc  quod  sanguis   et  aqua   simul     '^  ''"^^  '°"' 
exierunt    de   latere    Christi    iam    mortui,    notatur   nostra 
redempcio,   et   cum  nullus  pure  homo   habet  potestatem 
sic  emittendi  aquam   et  sanguinem   de  suo  latere,   patet 
Christi    divinitas,    et    sic    iste   triplex  testis  simul  reddit 

1  o  testimonium    ad    hec    tria.    Cum    ergo    accipimus    testi- 

monium hominum  qui  possunt  mentiri  ad  probandum 
legaliter  facta  abscondita,  quanto  magis  debemus  acceptare 
pro  veritate  plus  patula  duplex  Dei  testimonium  tripli- 
catum.   Nam   hoc  triplex  testimonium  in   terra   cum  non 

iSpossit  sic  testificari,  nisi  ex  divino  spiritu  naturaliter 
moveatur,  patet  quod  est  Dei  testimonium;  ideo  dicit 
Johannes  quantum  ad  testimonium  tam  divinitatis  Christi 
quam  eius  humanitatis:  Qiioniam,  inquit,  hoc  testimonium 
Dei,  quod  maius  est,  quoniam   testificatus  est  de  filio  suo; 

20  hoc,  inquam,  duplex  testimonium  triplicatum  est  testi- 
monium Dei  (ut  patet  ex  dictis).  Et  hoc  idem  testimonium 
testatur  de  Dei  filio  quod  sit  verus  Deus  et  verus  homo 
et  per  consequens  gemina  substancialis  natura.  Et  ulti- 
mam  racionem  Johannes   exprimit  per  hec    verba:     Qui, 

2  5  inquit,   credit  in  filium  Dei,   habet  testimonium  Dei  in   se. 

Ex  quo  textu  multis  videtur  quod  racio  ista  innuitur: 
Omnia  homo  tenetur  credere  illud  quod  cedit  ad  honorem 
patris  sui  et  eius  utilitatem,  sed  omnis  homo  tenetur 
esse   filius  Trinitatis,   ergo   omnis   homo    tenetur   credere 

3o  Trinitati,    sed    tota  Trinitas    testatur    supradictam    sen- 
tenciam   (ut  prius   ostenditur),   ergo  omnis   homo  tenetur 
hanc    credere.    Nee    dubium    quin    ista    sentencia    omni 
homini    cedit    ad    modum    et  honorem.    Qui   ergo   credit  He  who  believes 
in  Filium   Dei    fide    caritate    formata,    habet  in  se  testi-    iiimseif^and 

35  monium  Trinitatis,   ymmo   cum   quelibet  creatura  sit   in  "'^^'^^  no  other. 
Deo,  habet  in  se  aliud  triplex  testimonium  quod  est  Dei; 
et    patet    quod    non    oportet    fidelem    preeminere,    testes 
citare  vel  examinare  ad  probacionem  huius  sentencie,  cum 
habeat   tam  vivax  et   efficax  testimonium   in  se  ipso,    et 

40  sic  ista  testificacio  excedit  omnes    probaciones  politicas. 

4.  Cod.:  disrupendo.         8.  Cod.:  emittendi.         24.  Cod.:  per  deest. 
27.  Cod.:  illud  deest.        32.  hanc  twice.        40.  Cod.:  poleticas. 

18.  I.  Joh.  V,  9.         24.  lb.   10. 


2q6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [sERMO  XXVII. 

SERMO  XXVIl. 

Christus   semel  passus   est  pro   nobis,  vobis  relinquens 
exempluni,    ut   sequamini   vestigia  |  eius.   P  Petri   IF,   21.    ^  ; 
How  we  ought       Ista  epistola  (sicut  multe  alie)  docet  quomodo  debemus 
^^'^Qirisfs'"     imitari    Christum     in    modo   vivendi.    Et    in    diversitate  5 
footstecps,      istius    sequele    patet   nequicia  tocius    ecclesie    militantis. 

Nam  Joh scribitur:  Exempluni  dedi  vobis  ut,  quem- 

admodum  ego  feci  vobis,  ita  et  vos  faciatis ;  et  P  Cor.  XI°,  i  : 
Itnitatores  mei  estote,  sicut  et  ego  Christi;  et  F  Petri  11°: 
Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum,  10 
ut  sequamini  vestigia  eius.  Si  ergo  tanta  Christi  precepcio 
et  tanta  vasis  sui  doctrinacio  et  tanta  passionis  sue 
excitacio  non  movent  ad  sequendum  Christi  vestigia, 
non  video  quin  inmobilis  cum  istis  paribus  sit  dyabolus 
incarnatus.  Planissima  quidem  sunt  dicta  Spiritus  Sancti  i5 
quod  omnis  viator  debet  omnimode  sequi  Christum, 
to  gain  heaven,  Si  enim  volumus  celum  adquirere,  cum  ipse  sit  via 
(Johannis  XIV°,  6)  sine  qua  nemo  potest  celum  attingere, 
patet  quod  necessitamur  sequi  vestigia   huius   ducis. 

Iterum,  cum  necessitamur  per  viam  periculosam  hostibus  20 

multiplicibus  incedere,   patet  quod   oportet  nos  refugium 

huius  inquirere,   et  iterum,   cum  via  sit  lubrica,   undique 

and  avoid  the   caribdi  vallata  et  sine  sequela  huius  lucis  periculosissima 

siuTound  uV    tenebra  circumsepta,   patet  quod  fidelis  cupiens  quietari 

sine  lapsus  gravi  periculo  ....  splendenciam  huius  lucis,  25 

ideo    Joh dicitur:    Modicum,    lumen    in    vobis    est, 

ambulate  dum  lucem  habetis,  ut  non  tenebre  vos  com- 
prehendant.  Et  patet  quod  contempnentes  ista  vestigia 
sunt  infideles  in  diaboli  devio  desperati.  Cum  ergo  ista 
sit  brevissima,  clarissima  atque  tutissima,  patet  cecitas  3o 
deviancium  qui  semitam  istam  spernunt  et  specialiter 
cum  argucia  exemplacionis  huius  finis:  Christus  dux 
belli  fidelium  tot  sit  passus,  qui  enim  frustrare  nititur 
opera  recta  terreni  hominis  est  culpandus,  multo  magis 
qui  in  tantum  sui  perniciem  nititur  frustrare  blasfeme  35 
Deum  et  hominem. 

3.  Cod.:  Petri  III".  9.  Cod.:  ego  Petri.  19.  Cod.:  vestigia  deest. 
Addidi ;  ib.  Cod.:  due';  ducatus(?).  24.  Cod.:  circumcepta.  25.  splen- 
denciam huius  lucis;  hie  verbum  excidisse  videtur.  26.  Joh.;  sequitur 
lacuna  in  cod.       28.  Cod.:  contempnente.       29.  ista  scil.  via  sive  semita. 

I.  Dominica  secunda  post  Pascha.  Cf.Wyclif's  Sermons,  ed.  by 
Arnold,  II,  pag.  292 — 294.       7.  Joh.  XIII,  i5.       26.  Joh.  XII,  35. 


SERMO  XXVII.]  TERTIA  PARS.  207 

Pastor  autem  iste  fuit  tam  iiinocens  et  faciens  cuncta 
opera  sua  ad  regulam  quod  peccatum  non  fecit  in  aliquo, 
et  per  consequens  cum  nee  diabolus  nee  hostis  aliquis 
nocet  homini  si  non  ex  devio  sui  peccati,  patet  quam 
5  securum  est  sequi  semitas  tanti  ducis.  Et  si  requiratur 
certitudo  promissi,  ipse  est  Veritas  prima,  in  cuius  verbis 
non  potest  dolus  aliquis  reperiri.  Ideo  Joh.  X°  (ut  reci- 
tatur  in  evangelic  hodierno)  dicit  Christus  se  esse  bonum  Christ  the  good 
pastorem   oves    suas    fidelissime    diligentem;    ipsas    enim      •'^''^Pici  ■ 

loperditas  per  devium  perscrutatur,  ipsas  infirmitatas 
scabie  celesti  medicamine  plene  sanat  et  ipsas  per 
pascua  semper  virencia  tute  muniat;  et  tainen  propter 
defectum  imitacionis  Christi  oves  racionales  in  manus 
luporum    incidentes,    quia    per    multa    capita    et    sectas      Danger  of 

i5  infidelissimas     oberrantes;     unde    tota    nitencia    ecclesie      '^VoTd^  "^ 
debet  diversitatem   istam    destruere    et    unitati    ovilis    et 
simplicitati  pastoris  intendere.   Stat  autem  huius  pastoris 
imitacio    specialiter   in    paciencia    sue   iniurie,   quia  cutn 
malediceretur  obprobriosissime,   econtra  non  maledicebat,  His  example  of 

20  sed  pro  suis  hostibus  exorabat,   et  cum  pateretur  penam       patience. 
acerbissimam  quam  hostes  sui  iniustissime  et  ingratissime 
inferebant,    non   comminabatur  humanitus   quod  redderet 
illis  pro  sua  iniuria  vices  suas,  sed  (ut  patet  Joh.  XVIII") 
quando  ipsos  prostravit  uno  intuitu   mitissime  osculando 

aSJudam  gratis  se  obtulit  cruciandum.  Et  sic  (ut  dicit 
epistola)  tradebat  se  ipsum  Pilato  iudicanti  se  iniuste 
timore  cesaris   et  favore  heresis  Judeorum. 

Et   in    isto    capitulo    sunt  multi    moderni  tam   milites    We  moderns 
quam   alii  omnium   nacionum.   Hii  enim  timent  similiter  thg^'j-u^ji^^f^the 

3o  dicere   veritatem    evangelicam    propter   timorem    brachii        Gospel. 
secularis  et  hii  plus  timent  dicere  veritatem   fidei  scrip- 
ture propter  prelatos  cesarios,   et  utrobique  subiugantur 
servituti  diaboli  timentes,  iibi  non  erat  timor.  Nam  peccata 
nostra    ille    ipse   Jesus    noster    in    corpore    pertulit,    de 

35  quanto  penam  et  satisfaccionem  suam  in  corpore  suo 
pro  peccato  humani  generis  in  ligno  sustulit.  Sicut 
enim  in  ligno  peccatum  inobediencie  primi  hominis 
iniuste  florebat,  sic  fructus  obediencie  secundi  Adam  in 
ligno    crucis    arido    dependebat.     Peccatum    enim    sepe 


4.  Cod.:  ex  divine.  10.  Cod.:  infirmitates.  14.  Recte:  sunt  inci- 
dentes. 17.  Cod.:  simplicitate.  19.  Cod.:  et  obprobriosissime  econtra 
maledicebat.        3g.  Cod.:  ari^o;  ib.  Cod.:  dependeat. 


2.  I.  Petri  II,  22.  7.  Joh.  X,    14.  18.  I.  Petri  II,  23. 

33.  Ps.  LII,  6.         33.  I.  Petri  II,  24. 


2o8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVII. 

sumitur  pro  hostia,   pena  vel  satisfaccione  hominis  pro 
peccato,   et  sic  dicitur  in  textu  Petri:  Qui  peccata  nostra 
ipse  pertulit    in    corpore   suo    super    lignum,   cuius  livore 
sanati    sumus.     Sicut    enim    primus    homo  faciendo    sibi 
peri:^omata     de     peccato     erubuit,     sic    secundus     homo  5 
christiani     generis     livorem     penitencie     percussionibus 
penalibus    pro    nobis    sustulit,    ut    erigentes    caput    pro 
complecione   iusticie    confortemur;    et   ita   sicut    primus 
homo     cum     suo    genere    timuit   detegere,    asserere    vel 
defendere  pro  sua  macula  veritatem,  sic  secundus  homo  lo 
auderet    cum    suo    genere    pro    complemento    iusticie    in 
radice   destruere  falsitatem. 
This  is  the  test      Unde    evidencia    est  de  quo  genere    sunt  viantes,   per 
''^''^a'lfve^o  ^"^^  hoc    quod    sunt  veritatem  aut  falsitatem   divine  vel  dia- 
righteousness.  bolice    defendentes.    Causa  autem   finalis   huius  commu-  i5 
tacionis    fuit    ut    peccatis   mortui  iusticie   vivamus.   Tunc 
enim     homines     mortui    sunt     peccato,     quando     quoad 
obedienciam  dyaboli   et  consensum   peccati  sunt  corrupti  p^] 
vel  I  causam  inobediencie  Deo  non  vivifice  defendentes;  261  * 
et    tunc    vivunt   iusticie,    quando    cordati    in    causa    Dei  20 
defendunt  iusticiam   Dei  sui. 

Eratis   enim    pro    tempore    commissi    primi    criminis 
sicut    oves    errantes    sine    pastore;    partes    sui    corporis 
unientur,  cum  diabolus  rapit,  dividit  et  disperdit.  Christus 
autem    econtra    colligit,    continuat    atque    unit;    quando  25 
ergo    genus    humanum    habuit    pro    suo    duce  principem 
tenebrarum^    nimirum    in  devio   erraverunt;   sed  quando 
tunc  tempore  gracie  conversi  sunt  ad  pastorem    ecclesie 
et  animarum  episcopum  dominum  Jesum  Christum,  debent 
relicto    Antichristi    devio    intendere     concordie    pacifice  3o 
viam   eius. 
Christ  is  bishop      Christus     autem     est     episcopus     non    siliquarum    vel 
wo^ddly  dross°  stercorum   mundane  substancie  sed  secundum   dona  vir- 
tutum   et  gracie  episcopus  animarum.   Et  sicut  anima  in 
subtilitate  distat  a  corpore,  sic  Christi  episcopatus  distat  35 
ab    episcopis    per    mundanos    perversis.    Primo  enim   ad 
tempus    successerunt    episcopi    per    Petrum,    Clementem 
et  sanctos   alios  loco  Christi,   sed   a  tempore  quo  relicta 
Christi  imitacione  atque  pauperie  intendebant  maioritati 
seculi    et    mundi  diviciis,    perversi    sunt  sub   doctrina  et  40 

II.  Cod.:  audiret.         20.  Cod.:  vivut.         3i.  Cod.:  vim.         35.  Cod,: 
episcopatum. 

4    Gen.  Ill,  7  20.  I.  Petri  II,   24.         28.  ib.  25. 


SERMO  XXVII.] 


TERTIA  PARS. 


209 


dictu  scolastico  Antichristi.  Ideo  erubescerent  de  evan- 
gelio  quo  christiani  precepti  sunt  in  fide  scripture 
tarn  crebro  et  communiter  sequi  Christum.  Concludunt 
enim  sibi  patencius  ex  priori  professione  fidei  et  sequenti 
5  in  opere. 

Istam  autem  metam  argucie  notat  diabolus  et  ducit 
finaliter  ad  earn  sed  vendicacione  callida  iusticie  Dei 
sui  singulos  qui  sibi  finaliter  serviunt  et  complete.  Non 
enim  posset  diabolus  concludere  hominem  vel  dampnare 

10  nisi  in  virtute  prime  iusticie  cui  oportet  ipsum  invitum 
paciendo  penam  sui  domini  subservire;  cum  prelati 
contencionum,  non  episcopi  animarum,  cancellant  in 
pluribus,  Ghristi  sentenciam  non  sequuntur,  cavendum 
est  cunctis   Christi   fidelibus   sed  precipue  regibus,   prin- 

iScipibus  et  terrenis  dominis,  ne  participent  eorum  crimen. 
Potest  enim  esse  quod  ad  tantum  adversentur  Christi 
vestigiis  sequentes  diabolum,  quod  tam  se  ipsos  quam 
seculares  dominos  ex  consensu  nephario  ducant  et 
precipitent  ad  infernum.   Docet   enim   Petrus  P  Petri  11° 

20  quod  christiani  singuli  et  prelati  precipue  debent  in 
moribus  sequi  Christum.  Sed  Christus  (ut  docet  Cephas) 
cum  malediceretur,  non  maledicebat,  prelati  autem  pre- 
sumunt  maledicentibus  maledicere  et  hoc  (quod  turpe 
est  dicere)    propter    observanciam  legis  Christi.    Ideo  si 

25  in  malediccione  peccare  vel  errare  non  poterunt  (sicut 
fingunt),  audeo  dicere  quod  peccare  non  poterunt  in 
aliqua  causa  mundi. 

Cum  ergo  tam  crebro  peccant  excommunicando  et 
maledicendo  insontibus,  timendum  est  mundi  principibus 

3o  ne  ex  consensu  defensorio  participent  eorum  criminibus. 
lam  enim  cecatum  est  regnum  Anglie  ultra  cetera,  ut 
quicunque  in  excommunicacione  duraverit  ultra  qua- 
draginta  dies  ex  auctoritate  regis  et  regni  carceri 
mancipetur.    Hoc    enim    nee    fundatur    in    lege    Domini 

35  nee  papali.  Sed  corrigunt  simplices  de  suis  temporalibus 
et  ut  includant  seculares  dominos  in  culpis  gravioribus, 
excecant  regnum,  ut  ad  onus  suum  fideles  sui  legii 
taliter  onerentur.  Cum  enim  papa  explicat  multos  casus 
in    quibus    excommunicatus    debet    excommunicacionem 


The  devil,  the 

vindicator  of 

God's  justice 

will  punish 

wicked  prelates, 


Kings  must 

beware  not  to 

share  their 

guilt. 


The};  sin  in 

cursing  the 

innocent. 


Evil  of  the  law 

which 

imprisons  the 

excommunicate. 


I.  Recte:  ductu.         7.  Cod.:  mendicacione.  y.  Cod.:  homini.  Hie 

locus  corruptus  esse  videtur.  12.  Cod.:  causellant.  3o.  Cod.:  nee  ex. 
3i.  In  marg. :  Nota  contra  incarceracionem  excommunicatorum  per  quadra- 
ginta  dies.        34.  Cod.:  mancipentur.        35.  Cod.:  corrigent. 


22.  I.  Petri  II,  23. 


14 


2  I  o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVII. 

pro   suo  perpetuo  tolerare,   et  hii   secundum  legem  quam 

in  regnum   nostrum   induxerant  debent  post  quadraginta 

dies    pro   tali    excommunicacione    detrudi    in    carcerem, 

manifeste    sequitur    quod    rex    et    regnurn    nostrum  facti 

sunt    in     casu     tortores     pauperum,    quia    faciunt    sicut  5 

debent.     Sed    quis    rex,    princeps    vel  compos    mentis  in 

regno  non  horreret  tantam   nequiciam   motam? 

The  remedy  is       Est  autem   propter  salvacionem  regni  et  extinccionem 

the  kul^^'from  nequicie  Antichristi   quedam   evangelica  medicina,   quod 

cxcommunica-  {[qqi  cuicunque  legio  regni  nostri  ab   excommunicacione  lo 

tali   cuiuscunque  sacerdotis  regni  nostri  ad  regem  et  eius 

consilium   appellare.    Et  fundatur  super   omnes   appella- 

ciones  factas  ad  Romanum  episcopum,  quod  sanctus  Paulus 

diu  post  conversionem  suam  in  causa  fidei  pro  defensione 

sui    corporis    et  utilitate    ecclesie  appellavit  ad  cesarem  i5 

(ut  patet  Act.  XXV");   non  (inquam)  appellavit  ad  papam 

Petrum,    licet   fuerit    sibi    propinquior,    nee    ad    summos 

episcopos    legis    veteris    sed    ad    regem    Romanum,    licet 

tunc    reputatus    fuerit    infidelis;    et    milites    licet   pagani 

ipsum     duxerunt    incolumem     anxie    et    sumptuose    per  20 

terras   et  maria  usque  Romam   (ut  patet  ex  fide  Actuum 

apostolorum). 

Que    ergo    racio    diversitatis    fingi    poterit    quod    non 

licet  fidelibus   Anglicis   appellare    ad  regem   fidelem   per 

tutelam    ministrorum    suorum  non  paganorum   in  causa  25 

tam     racionabili     per     episcopos     adinventa,     specialiter 

cum     rex     et    regnum    auctorizarent    ultra    excommuni- 

cacionem    talem    iniustam    incarceracionem    subdole    in- 

troductam    propter    quam    tam    rex    quam    regnum    tam 

He  should  make  corpore  quam  anima  perdi  posset.    Cum  erso  rex  habeat  3o 
the  bishops  ^  ^.  ,      ■  •  • 

justify  their    omnes    episcopos    et    clericos    regni    sui    suos    mmistros 

action.  sumptuose  conductos,  vocare  debet  ipsos  ad  tale  con- 
silium, si  habeant  evidenciam,  unde  iustificare  poterunt 
excommunicacionem  huiusmodi  atque  legem,  et  Deus 
ex  sua  gracia  cum  defensione  ac  focione  procerum  35 
regni  nostri  providebit  sibi  de  ministris  fidelibus  |  qui  ^°'- 
convincent  stulticiam  legis  huius  atque  facti.  Nee  dubium 
quin  ad  regem  et  miliciam  suam  pertinet  in  tali  casu 
cognoscere,     quia     pertinet     ad     eos     consensum     talem 

8.  In  murg. :  Nota  medicinam  contra  talem  incarceracionem.         g.  In 
marg. :  i.  10.  Cod.:  regis  nostri.  12,  i3.  Cod.:  appellaciones  deest. 

i5.  et  utilitate  —  sibi  alia  manu  in  textu  scriptnm.       !33.  Cod.:  si;  recte :  et  si. 

16  et  seqq.   Gf.  Serm.   sec.  part.,  pag.  416,  422 — 424. 


SERMO  XXVII.]  TERTIA  PARS.  2  r  I 

nepharium  precavere:  ergo  pertinet  ad  eos,  cum  possunt 
corrigere,  ne  ex  omissione  dampnentur  errore  huiusmodi, 
communicare. 

Iterum,     iuxta    argumentum    Augustini    Deus    perfecte  The  king  must 
5  donans    regi    regni    custodiam    donat    sibi  quod  pertinet 
ad    eius    tutelam,    quia    aliter    illaquearet    regem   in  rete 
diaboli.    Sed  sensus  publice  iniurie   et  eius  auctorizacio  aj  for  the  good 

,.    .  J       1-  of  his  kingdom ; 

in  regno    sonat  maxime    in  cius    perdicionem   duplicem, 
et  eorum   destruccio    maxime    sonat  ad    eius  tutelam   et 
lo  stabilicionem ;    ergo    rex    potens    in    ministris    suis    hec 
facere  principaliter   debet  ad  ista  tendere. 

Iterum,    nullum   dubium   quin  reges  et   milites   debent  fc-)  because  he  is 

.  ....  .  ,.  .    .  „    God's  vicar  and 

Deo    m    puniendo    inimicos    eius    tauter    ministrare.     Lt  the  superior  of 
hec  racio   quare  Augustinus  dicit  quod   rex  est  vicarius     *'^^  bishop. 

li  Dei  et  episcopiis  vicarius  Jesu  Christi;  prior  enim  debet 
vindicative  et  posterior  passive  procedere.  Et  ex  istis 
elicitur  talis  racio:  appellare  est  de  iniuria  facta  a 
superiori  habente  ad  hoc  potenciam  per  Antichristum 
postulare;     sed     omnis     talis     iniusta     excommunicacio 

2o  legii  regis  est  eius  iniuriacio  et  rex  est  excomrounicante 
superior  habens  ad  corrigendum  potenciam;  ergo  ad 
regem  in  tali  casu  est  licitum  appellare.  Unde  idem 
est  episcopum  talera  potestatem  regi  precludere  et  eius 
regalia  proditorie  toUere   et  in  fauces  diaboli  ante  quam 

2  5  Antichristus  ipsum  tradere.   Notorium  quidem   est  quod 

incarceracio  que  est  quedam   mors  licenciam   originalem  imprisonment 
habebat    a    regibus,    et    iterum    notorium   est  quod  nulli  '^  authm-ity"^  * 
reges  christiani  nisi  fuerint  proditores  Dei  et  profundati 
tyrannide    darent   licenciam    suis    presbyteris    ad    incar- 

3o  cerandum  suos  legios,  quia  faciunt  sicut  de  lege  Dei 
debent;  ideo  presbyteri  presumentes  hoc  facere  ofFendunt 
proditorie  in  regaliam  Dei  et  regis.  Unde  Act.  IV°,  19 
quando  apostolis  preceptum  est  sub  gravi  pena  quod 
lion  ulterius  predicarent  in  nomine  Jesu  Christi  dixerunt: 

35  Si  plus  obediendum  est  Deo  quam  homini  vos  ipsi 
iudicate. 

Nee  sacerdotes  legis  veteris  maledicti  presumpserunt 
in  casu  isto  incarcere  homines,  ut  audent  prelati.  Nimium 
ergo    est   quod   tantum   diminuerant  in  regibus    seculare 

40  dominium,  licet  non  auferant  illis  fidem  et  sequestrent 
eorum  potestatem,   post  quam   beatitudinem   mererentur. 

4.  S.  Aug.  Opp.  IX,  282,  464  (?).  14.  S.  Aug.  Epp.  CLXXXV. 
0pp.  torn.  II,  65 1.  Cf.  Trialogum,  pag.  297. 

14* 


2  I  2  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVII. 

Bishops  return  Per  hoc   enim   manifeste  ostenderent  cuius  sunt  servi  et 

li1ce\heir  father  fi^-ii-    Diabolus     enim     secundum     legem     suam     semper 

the  devil,      reddit   malum    pro    bono,    et    sic    sui    filii,    si    pro    bono 

dotacionis     et     ampli     dominii     secularis     patronis     suis 

reddiderint  istud   malum.   Nee  dubium  quin  incarceracio  5 

ista  non  sit  fundabilis  in  scriptura  sed  tradicio  peccatoris 

satane   et   tradicio   morti  pro  purgacione  ecclesie,  sicut 

fecerunt    Petrus    et    Paulus,     sed     prelati    cesarii    carent 

huilismodi  potestate;  ideo  dicitur  quod,  quia  evangelizare 

nesciunt  nee  volunt  addiscere,  ideo  ad  extoUendum  suum  lo 

venenosum  dominium  incarcerant  plus  tyrannis.   Et  idem 

Friars  too      est'  indicium    de    sectis   novellis    incarcerantibus    fratres 

""'bre°hren^"^  suos ;   unde  quidam   sagax   politicus    fertur  dixisse   quod 

wrongfully,     j-g^  et  regimen  debent  iure  poli  sub  pena  dampnacionis 

perpetue  appellacionem  ab  excommunicacione  huiusmodi  i5 

approbare  et  secundum  legem  Dei  et  racionem  naturalem 

quam   Deus   eis  indidit  ipsam  iustificare   conformiter  ad 

evangelium  et  fovere.  Addit  eciam  quod  prelatus  cesarius 

debet    excommunicatis   iniuste   et   regnicolis    circa  istud 

Prelates  should  officium   occupatis  sumptus  tribuere   et  quintam  partem  20 

fhose 'they^'have  sui    redditus    aut    minus    vel    amplius    (secundum    quod 

unjustly  ex-    racioni   coneruit)   dare  regi,   et  facit  ad  hoc  evidenciam 
communicated  .         .  ^ 

and  a  tine  to  ex  sapiencia  Joseph  Genes.  XF  qui  ordinavit  ad  elidendum 
egi  peccatorum  quod  quintam  partem  suorum.  fructuum 
darent  regi.  Quinarius  enim  racione  sue  circulacionis  25 
numerus  superbus  dicitur  a  quibusdam.  Et  confirmatur 
legis  racionabilitas  isto  modo:  Si  licet  regi  confiscare 
omnia  temporalia  sui  episcopi  propter  levem  causam, 
ut  quia  curatum  in  sua  diocesi  revocat  a  regis  servicio 
et  'non  licenciat  eum  ut  in  regis  seculari  servicio  quiete  3o 
resideat  omittens  curam  officii  pastoralis:  multo  eviden- 
cius  pro  causa  Dei  et  proditoria  regis  et  regni  potest  rex 
quintam  partem  possessionum  sui  episcopi  ad  elidendum 
eius  superbiam  confiscare.  Et  hoc  foret  evidens,  si  liceret 
regi  ad  restituendum  ordinacionem  Christi  omnia  tempo-  35 
ralia  sui  episcopi  capere  in  propria  potestate.  Proditores 
enim  suos  in  evidencius  puniunt  gravius  non  solum  in 
temporalibus  sed  eciam  pena  mortis.  RogemusitaqueDeum, 
ut  in  causa  Dei  et  salutis  anime  reges  et  regna  habeant 
voluntatem   et  prudenciam  legios   suos  acucius  puniendi.  40 

i5.  Cod.:  huius.      21.  Cod.:  reddatur.      23.  Cod.:  eligendum;  cf.  1.  34. 
24.  egi  peccatorum;  ita  cod.  Recte:   superbiam.   Cf.   1.  34.  20.  Cod.: 

superbum.       3i.  Cod.:  omittentes.        Sg.  Cod.:  regni. 

24.  Gen.  XLVII,  24. 


Fol 

2 


SERMO  XX VIII.]  TERTIA  PARS.  2 1 3 


SERMO  XXVIII. 

Obsecro  vos  tamquam  advenas  et  peregrinos  abstinere 

/*'j  vos  a  carnalibus  desideriis  que  |  militant  adversus  animam. 

'    P    Petri   IJo,  II. 

5      Docet  beatus  Petrus  quod  christiani  debent  non  solum     We  should 
!••  ^  ..  •  31-1-u-         spread  the  law 

predicacione  aut  sancta  conversacione  sed  humili  subiec-      of  Christ: 

cione  diffundere  legem  Christi.   Et  defectus  huius  ternarii  '•  ^J  preaching, 
"  ...  2.  by  conversa- 

mdubitanter    est    causa    quare    christianismus    est    hodie  tion, 

„i„  ,.  c-  •  ..•  ^        •  ^  3.  by  obedience. 

adeo    coartatus.     Si    enim    contrariorum    contrarie    sunt       ^ 

1  o  cause,    et    ista  tria   erant  per  se    causa  in  primitiva  ec- 

clesia  quare  fides  ecclesie  fuit  adeo  dilatata,  sequitur 
per  locum  a  contrario  sensus  quod  defectus  eorum  sit 
causa  quare  fides  ecclesie  sit  nunc  adeo  coartata.  Non 
enim    est  aliquis    iam   conversans    in  ecclesia  a  minimo 

1 5  usque    ad  summum    pontificem    quin    deficiat    in    aliquo 

horum   trium.   Nam   clerus  deficit  in  recta  predicacione,    All  these  are 
seculare    brachium    deficit   in   sancta    conversacione    et  ^^  'dly"?^'^' 
vulgus  deficit  in  huiusmodi  subieccione.   Et  quia  carnale 
desiderium    magis    impedit'  in    populo    sanctam    conver- 

2o  sacionem,  ideo  Petrus  incipit  cum  prudenti  modestia 
ortari,  ut  populus  ammoveat  istud  calcar:  Obsecro, 
inquit,  vos,  hoc  est,  cum  adiuracione  rogo.  Et  nota 
quod  non  dicit:  Maledico  vel  excommunico,  nisi  taliter 
facialis,    sed   humiliter   obsecro,    non   propter   temporale 

2  5  meum   commodum  (ut  faciunt  evangelizantes  et  excom- 

municantes  moderni)  sed  propter  vestram  salutem  per- 
petuam  animarum.  Sicut  enim  ista  Dei  est  condicio 
quod  servicium  illud  desideret  pre  cunctis  illis  quod 
sit   utilius    servitori,    sic    evangelizantes    qui  debent   esse 

3o  Christi  vicarii  omnino  cavebunt  ne  contra  carilatem 
querant  sua  commoda,  omittentes  bonum  quod  utilius 
est  subiectis. 

Petit    ergo   Petrus    instancius    ut   subditi  sui  tamquam     .  We  are 
advene   et  peregrini  a  carnalibus  desideriis  se  prudenter  strafigers  here. 

35  abstineant.  Constat  quidem  ex  fide  quod  omnes  viatores 
pro  tempore  sue  viacionis  sunt  tamquam  advene  respectu 
civitatis  huius  seculi  et  peregrini  a  civitate  celesti; 
nam  ad  habitacionem  istam  terrestrem  pro  brevi  tempore 

8.  Cod.:  indebitanter;  lb.  Cod.:  christianissimus.  i3.  nunc;  cod.: 

non  adeo.        21.  Cod. :  ammovet. 

I.  Dominica  tertia  post  Pascha.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by 
Arnold,  II,  pag.  294 — 296, 


214  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVIII. 

adveniunt  et  in  comparacione  ad  habitacionem  perpetuam 
civitatis   celestis  in  valde  brevi  tempore   inconstanter   et 
vane  concurrunt.  Ideo  signanter  vocat  eos  Petrus  advenas 
et  peregrinos.    Advene    secundo    cavent    ne    hereditatem 
vel    possessionem    perpetuam    ultra  indigenas  sibi  accu-  5 
mulent,    quia    sic    inter    ipsos    et    priores    terre    incolas 
generaretur    invidia;    et    hec    est  racio  quare  sacerdotes 
non    debent    in    nostra    habitabili   proprium   sed  ad  ser- 
vandas     possessiones     temporales     mundanis    hominibus 
debent  ut  advene  hortantes  ad  civitatem  celestis  Jerusalem  lo 
evagari;    nee    peregrini    sunt    soUiciti    de    nutricione    et 
ornacione  sui  corporis  sed  quantum   exigit   et   promovet 
necessitas  vie  sue. 
Our  body  Proporcionaliter     autem     debent     viantes     et     clerici 

'soui'''^ horse ^  specialiter    transcurrere    tamquam     super    pontem    pro  i5 
under  good     brevi     temporis     meditullio     istam     viam;     aliter     enim 
contingeret    de    facili   viatorem    substerni    tarn    de    selle 
culmine  quam   de   equo.   Anima  enim  dominans  corpori 
habet     sibi    ipsi    subditum    tamquam    equum;    quod    si 
habeat     culmen    virtutum,     in    virtute     appetitiva    sedet  20 
superius  ut  in  sella;   carnis   autem  petulancia  prosternit 
personam    hominis    ab  utroque;    ideo   dicit  Petrus  quod 
carnalia   desideria   militant  adversus  animam.   Sunt  enim 
inter  virtutes   et    carnalia  desideria    quasi    hastiludia,   in 
quibus    oportet,    plus    quam    in    hiis    ludis    corporalibus  2b 
cavere    de    corporis    lesione,    a    lesione   spiritual!    anime 
precavere.    Debent    enim    hii    spirituales    milites  servare 
strenue    pro    tempore    huius    milicie  strepas   suas;   quod 
fit,    quando    conversacionem    siiam    inter   gentiles   servant 
in   statu    bonitatis    moralis,    et    per    consequens,   quando  3o 
habent  intencionem    divine    glorie  ut  strepam   dexteram 
et  intencionem   edificandi  ecclesiam    ut  sinistram.    Finis 
autem   consequens  istam   miliciam    est  ut  gentiles  in  suo 
errore    talibus    viris    evangelicis    detrahentes    post    suam 
conversacionem   glorificent   Deum  qui  dedit   talem    con-  35 
stanciam  servis  suis.  Hoc  enim  fiet,  quando  Deus  visitabit 
viventes    gentiliter    ad    fidem    ecclesie    convertendos,    et 
omnino   quando  Deus  finaliter  iudicabit  hoc  seculum   et 
unicuique  mercedem  propriam  pro  sua  milicia  adaptabit. 


4.  secundo;  cod.:  u°  (vero?).      8.  non  debent,  sc. :  habere.      11.  Cod. 
peregri.         17,  18.  Cod.:  celle  culmine.  21.  Cod.:  cella.         26.  Cod. 

cavetur.        27.  Cod. :  servant. 

23.  I,  Petri  II,  1 1.         33.  ib.  i3. 


SERMO  XXVIII.]  TERTIA  PARS.  2 1 5 

Tunc   enim   omnes   homines  vel   gratis    vel    invite    glori- 

ficabunt   dominum  Jesum   Christum,   noscentes   quod  via 

sua    est    rectissima,    doctrina    sua    compendiosissima    et 

premiacio     sua    iustissima    et    peramantissima,    ut    vita 

5  perpetua.     Ideo    signanter    dicit    Christus  Joh.   XIV°,   6 : 

Ego  sum  via  J  Veritas  et  vita;  et  ita  signanter  et  subtiliter 

dicit     Petrus     quod     gentiles     considerantes     christianos 

radicitus    ex   bonis    operibus   glorificent   Deum    suum,    et 

tenetur  strepa   dextera   huius   milicie. 

JO      Sed    quia    humilitas    est  fundamentum    et    custos    vir-    Humility  the 
^    ^  ■  1-  -jT-i^  j^-      foundation  of 

tutum     omnium     auarum,     ideo     Petrus     mandat     suis     all  virtues. 

discipulis  ut  sint  subiecti  omni  homini  tamquam   creature, 

in  qua  relucet  ymago   Dei;   hominem   enim   effecit  Deus 

ad     ymaginem     et     similitudinem     Trinitatis     (ut     patet 

i5Gen.    V)\     et    debet     fieri     ista    subieccio    non    propter 

questum    aut    lucrum    habendum    ab    homine    sed    pure      We  must 

et    simpliciter    propter  Deum    et    potissime   superioribus      ourseTves 

personam    Dei    representantibus,    sicut    regi    qui    debet     specially  to 

extoUere    in    execucione    iusticie     feriendo     iniustos     et  represent  God, 
Fol.  •       J       •      *  c-      *  •  -I  ;;-^and  of  these  the 

r  a  premiando    lustos.     bicut    enim    persona    regis  |  precellit    yng  jg  chief. 

quoad  mundum,  sic   concomitante  iusticia  precellit  alios 

quoad  Deum.    Ideo    signanter   Petrus    premittit    eum    et 

dimittit     apostolos,     quia    intencio     sua     est    nominare 

personas     suas    graves     ecclesie     que     direccius     Christi 

2  5  indicant    deitatem    sive    ducibus    tamquam  missis  a  regia 
potestate,   nam,   policia  secundum  Deum   servata  Integra 
sicut  hodie  laceratur  ex  Antichristi  stulticia,   reges  iusti 
sicut  debent  precellere  quoad   honores   seculi   et  timores,     He  must  be 
sic    debent   precellere    in   virtute;    et    ita    duces    debent        ^ 

3o  mitti  a  regibus  propter  hos  fines  duplices  ad  vindicandum 
Dei  iniiiriam  de  malefactoribus  et  laudandum  Dei  iusticiam 
ad  premiandum  moraliter  virtuosos.  Et  patet  quantus 
honor  debetur  regibus  et  ducibus  sic  conservantibus 
virtutes  et  destruentibus  vicia  tamquam  precipuis  ministris 

35  Jesu  Christi. 

Racio  autem  huius  subieccionis  humilis  stat  in  isto 
quod  sic  est  voluntas  Dei  ut  imprudentes  detractivi  non 
habeant  datam  occasionem  detrahendi  vobis  ex  inobediente 
superbia,      sed      pocius      obmutescendi     ex      subieccione 

40  humillima  quasi  liberi  a  peccato.  Nee  obest  talis  subieccio 

4.  Cod.:  peramantissimam.  i3.  Cod.:  in  aqua;  ib.  efficit.  i6.  Cod.: 
lucrum  mandavit.      28.  Cod.:  Sicut  deest.      38.  Cod.:  accionem  detrahendi. 

12.  I.  Petri  II,  i3.         25.  ib.  14.         37.  ib.  i5. 


2l6  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVIII. 

True  freedom,  libertati    a    viciis    que    est    vera    libertas,    nam    libertas 
fundata    in    potencia    seculi   coactiva  est  velamen  quoad 
extra  apparens  hominibus,  stans  de  possibili  cum  maxima 
servitute   peccati;    et   est  communiter  occasio  peccandi, 
cum  non  sit  per  se  virtuosa,  sed  superbie  seculi  inductiva.  5 
Ideo  vocatur  libertas  malicie  et   est  nuda  valde  et  peri- 
culosa,  nisi  vera  libertas  virtutis  et  subieccionis  humilis 
fuerit  concomitata.   Ideo  non  per  se  laudat  Petrus  statum 
huius    sed    statum    humilem    in    quo  contingit    seculare 
dominium  propter  humilitatis  concomitanciam  collaudari.  lo 
Petrus  ergo   coUaudat  humilitatem  in  regibus  et  ducibus, 
supposito   quod  virtutibus  fuerit   perornata. 
All  men,  even       Et   patet    quam    intricate   Romanus    episcopus    tractat 
prelafes,^must  hanc  fidem   De  Maioritate  et  Obediencia  capitulo  Solite. 
be  subject  to    Nam    intencio   Apostoli    est    quod    reges    et    ecclesiastici  i5 
each  man.  ..  .  ...  .  ,  ii-- 

potissime  smt  subiecti  otnni  creature  humane  vel  hommi. 

Et  sic  Spiritus  Sanctus  vere  intendit  quod  omnis  vians 
subiciatur  alteri,  eciam  sibi  ipsi  secundum  spiritum  (et 
ista  doctrina  est  universalis  omni  homini  sed  maiori  in 
ecclesia  ut  viro  apostolico  et  pape  precipue  attendenda,  20 
cum  Christus  fuit  subiectus  cesari,  ducibus,  suis  apostolis, 
eciam  sibi  ipsi);  qui  vero  non  obediat  sic  tam  maiori 
quam  minori,  est  infideliter  indispositus  ad  cognoscendum 
fidem  scripture.  Deus  enim  obedit  homini  et  maior 
quoad  Deum  subicitur  alteri,  et  quoad  corpus  secundum  25 
racionem  spiritus  subicitur  sibi  ipsi  et  multo  evidencius 
domino  seculari.  Unde  periculosum  et  stultum  videtur 
hoc  evangelium  Petri  sic  exponere:  „  Subiecti  estate  omni 
„humane  creature,  hoc  est,  non  debetis  omni  humane 
^creature  esse  subiecti  quocunque  binario  de  humano  3o 
The  fiction  of  „genere  annotato;  et  sic  intelligitur  quod  fecit  Deus 
t  e  two  ig  ts.  ^^^^Q  luminaria  magna:  luminare  maius,  hoc  est,  papam 
„tamquam  luminare  maius  ut  preesset  diei,  id  est  clericis, 
„qui  diei,  id  est  clero  subdito,  eructat  fideliter  verbum 
„vite,  et  luminare  minus  ut  lunam  vel  cesarem  qui  se-  35 
„cularibus  subiectis  iudicat  in  Deo  scienciam  terrenorum". 
Ista  enim   exposicio  se  ipsam  inficit,  scripturam  sacram 


10.  Cod.:  domini  dominium.        11.  Cod.:  collandi.        14.  Cod.:  hunc 
fidem.         16.  Cod.:  humani.  18.  Cod.:  ipsi  subici.         22.  Cod.:  Qui 

vero  non  deest;  ib.  Cod.:  et  sic.      28.  Cod.:  sicut.      3o.  Cod.:  esse  deest. 

16.    I.    Petri    II,   1 3.  14.    Decretal.    Gregor.    IX.,    lib.   I, 

tit.  XXXIII,  cap.  VI.  32.  Cf.   Decret.  Innoceniii  III,  cap.  So- 

litae  in  Corp.  iur.  can.  ed.  Friedberg,  II,  pap.  198. 


SERMO  XXVIII.J  TERTIA  PARS.  217 

impossibilitat  et  a  sensu  Spiritus  Sancti  infatuat;  unde 
a  probabili  videtur  fidelibus  quod  sensus  talis  sit  peri- 
culosus  atque  hereticus,  quia  secundum  Jeronymum 
qui  scripturam  sacram  aliter  intelligit  quam  Spiritus 
5  Sanctus  flagitat  hereticus  est  censendus.  Sed  tam  in 
testamento  veteri  quam  novo  fuit  ista  scriptura  intellecta 
fideliter,  quando  nulla  talis  sentencia  de  papa  cesario 
est  exorta.  Sed  unum  videtur  et  scripture  consonum 
quod  luminare  mains  sit  vir  apostolicus  pauperior,  According  to 
10  humilior  et  fidelibus  ceteris  servicior;  quod  a  tempore  great^J"'5glj\  ^s 
dotacionis    (ut    dicitur)   nuUi    pape    cesario    competebat.      he  who  is 

.  ,       .     .       ^  ,    .  '^ ...      ^       .  .        ,  poorer  and 

Idee     quid     isti     fidei     evangeln     Petri     et     patriarche  more 

Jerosolimitano?  non   enim  pertinet  directe  sed  repugnat  ^^^[/'('{{^g  ^gg^  ^" 
isti    fidei    scripture    quod    papa,    patriarcha   vel    aliquis 

iSprelatus    cesarius    sit    maior  in  populo   quoad  mundum. 

Maiores    ergo    in    clericis    debent    esse    in    maiori    vel 

humiliori   ministerio    magis    secundum  .  .  .  .,    id  est,    ad 

Dei  honorem   et   ecclesie  obedienciam   plus  ministrantes, 

secluso  ab   eis  seculari  dominio  ut  veneno;   sed  seculare 

20  dominium    debet    seculi    potentatibus    concomitante    vir-  Secular  power 
tute   et  gracia  reservari;    ideo    subiungit   Petrus:    Omnes  ^^^y^^  ^^y^^^ 
honorate,     fraternitatem     diligite,    Deum     timete,     regent 
honorificate.     Omnes     (inquam)     homines    honorate    tam 
superiores  quoad   mundum   vel  Deum   quam   eciam   nos- 

25  met  ipsos,  cum  Apostolus  precipit  ....  ut  sitis  invicem 
honore  prevenientes.  Et  istud  fit  reccius,  quando  supra 
bestias  sive  divicias  honor  racionabilis  creature  honorato 
impenditur;  nee  hinc  repugnat  sed  pocius  ex  fide  con- 
sequitur    quod     talis     honor    includit     societatem,    cum 

3o  Paulus  et  Barnabas  fuerunt  socii  Petro,  Johanni  Evan- 
geliste  et  ceteris  qui  in  caritate  perfeccius  dilexerant 
fratres  suos.  Ideo  absit  quod  Petrus  includit  repugnanciam 
in  verbis  suis  quoad  istam  sentenciam,  sed  conformiter 
ad  Paulum  intendit  quod  propter  timorem  Dei  debemus 
262*  t^o^orare  reges  et  principes  secundum  honorem  qui  | 
eis  convenit  et  sic  honorem  dare  cuilibet  fratri  nostro 
secundum  quod  dictant  regule  legis  Christi;  non  est 
in  isto  quaternario  data  per  opposita,  cum  tam  debemus 

II.  Cod.:  nulle  pape  cesarie.  17.  secundum.  Hie  verbum  excidit. 

24.  Cod.?  superiore.        25.  precipit;  sequitur  lacuna  in  cod. 

3.  Hieroymi  Comm.  in  Jesa.  I,  cap.  I,  vol.  IV,  pag.  25  (ed. 
Domin.  Vallarsius,  Venet.  1766).  Cf.  Trialogum,  pag.  243. 
21.  I.  Petri   II,  17.  25.   Ronn.  XII,  10. 


2  i8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXVIII. 

Deum   honorare  quam   regem  timere  et  econtra,  verump- 

tamen  licet  unicuique  rei  quam  timemus  et  honorificamus, 

debemus     proporcionalem     et     congruum     timorem     et 

honorem    tribuere,    et    quia    regi    debemus   explicite   (in- 

est    facto     supra     alios)     honorem     tribuere,    ideo    dicit  5 

Petrus :   Regem  honorate. 

All  truth  is  in       Et  in  isto  labore  in  equivocis   multi    stolidi  ex  igno- 
the  gospel,  but  .  .  ■^     ^^  ,.  .  ,  " 

some  (e.  g.     rancia    logice    seducuntur.    Ydiote    quidem    non    solum 

only  "im^Hcitty.  ignorant     equivocacionem     latentem     in     generibus     (ut 

dicitur  VIP  Phisicorum)  sed   ampliorem   equivocacionem  lo 

in     analogicis     explicatam,     ut     lex     evangelica    in    sua 

analogia  dicit   quamlibet  veri'tatem,    modo   quo  loquitur 

Augustinus,   ponens  in  scriptura  sacra,   ymmo   eciam   in 

evangelio,     esse     quamlibet    veritatem.     Sed     noverunt 

philosophi   quod   dupliciter  potest  Veritas    esse  in  evan-  i5 

gelio,    scilicet    explicite     vel     implicite;     explicite     sicut 

Veritas   signis  adequatis   et  propriis  in   evangelio   expres- 

sata,   ut  ista  Veritas:   In  principio  erat  verbum,  implicite 

autem    Veritas    que    in    evangelio    includitur    et    non    sic 

signis    propriis    expressatur    ut    ista    Veritas    geometrica :  20 

Omnis    triangulus    habet    tres    angulos    equales    duobus 

rectis    cum    sibi    similibus    in    evangelio    isto   includitur: 

Omnia    per    ipsum  facta    sunt.     Sed    non    dubium    quin 

implicite    et    non    explicite     sit    Veritas    ista    evangelica 

nominanda.  25 

Ignorant  men        (Jnde  in  ista  analogia   equivoca  laborant  multi  ydiote, 

fancy  there  is  .  .   ^         .  .  . 

a  contradiction  contendentes   ex  ignorancia  logice  homines  contradicere 

when  words  are    •,  ■    •      •  ^  ,  j-    -^         1         l 

used  in  diiFcrent  sibi   ipsis,   Ut  quandoque   dicitur  lex  humana  quecunque 

senses.        veritas    de    novo    humanitus    promulgata    et    quandoque 

dicitur  lex  humana  decretum  hominis  culpabile,  humanitus  3o 

sed  non  divinitus   adinventum ;   sicut  autem   leges  inique 

(de  quibus  loquitur  Ysaias)   et  sic  intelligendum   est  ec- 

clesia    Deum     alloquens:     Tu    solus    sanctus,    tu    solum 

Dominus,  et  cum  hoc  sine  repugnancia  concedens  multos 

homines   esse  sanctos  et  dominos.  35 

Et  sic  equivocant  homines  in  mendicacione,  ut  quidam 

vocant    mendicacionem    innuitivam    vel  insinuativam  vel 


4..  Cod.:  ut  quia.  i3.  In  marg. :  Augustinus.  16.  In  marg. :  i; 

Nota  quomodo  omnis  Veritas  est  in  evangelio.  17.  Cod.:   adequata. 

x8.  In  marg.:  2.        20.  Cod.:  propriis  et  expressatur. 

10.    Cf.    Aristol.    Metaphys.   VII,   i.    0pp.    torn.  Ill,    5io    (ed. 
Acad.    Bor.).  i3.    S.    Augustini,   Contra    Faustum,    XIII,    5. 

0pp.  torn.  VIII,  254.   Cf.   De  Baptismo  contra  Donatistas,  IX,  98. 
18.  Joh.  I,  1.         3i.  Is.  X,  I. 


SERMO  XXVIII.J  TERTIA  PARS.  219 

verbis  expressam  peticionem  elemosine  corporalis;  et 
illo  modo  concedi  debet  quod  omnis  viator  mendicat 
a  Domino;  immo  innuitive  vel  insinuative  dicuntur 
superiores  a  suis  subditis ;  sed  aptando  equivocacionem 
5  pertinentem  ad  statum  ecclesie  militantis,  dicitur  quod 
mendicare  est  egenum  preter  titulum  mundani  debiti 
contra  temporalia  pro  sua  relevacione  expressa  voce 
sensibili  postulare.  Et  sic  tam  Christus  humanitus  quam 
reges    et    principes    et    omnes    viantes    necessitantur    a 

10  Domino  mendicare.  Et  sic  est  de  multis  aliis  signis 
analogicis,  in  quibus  ydiote  ignorantes  summulas  stolide 
fabulantur.  Cognoscerent  enim  inprimis  quod  triplex 
est  gradus  equivocacionis,  scilicet  in  analogis,  in  gene- 
ribus,   in   cuiuscunque   sensus   discrepacionibus. 

1 5       Sic  enim   equivocarunt  Dominus   et  Baptista,   quando 

"^  Dominus   dixit  Baptistam   esse   Heliam   et  Baptista  verba 

ilia  non  sensum   Domini  abnegavit. 

Secundo  cognoscerent  quod  ad  contradiccionem  oportet  Foolish  attack 
1  11-  /  •         T^i         1  TTin      of  triars  on 

equivocacionem  taiem  tolli  (ut  patetprimoElenchorum,Jll"  secular  doctors. 

2ocapitulo);  et  tercio  notarent  summulas  puerorum,  ante- 
quam  tales  inscii  corroderent  peripsimata  scriptorum 
hominum  que  ignorant,  ut  quidam  fratres  ignari  logice 
peripsimata  scolastica  corrodentes  clamant  in  scolis 
quod  seculares  doctores  tamquam   sacerdotes   accusantes 

25  Susannam  debent  ab  invicem  separari  et  tunc  statim 
(ut  inquiunt)    eorum   repugnancia  debet  nosci. 

Ignorant  quidem  hii  falsi  fratres  quomodo  ignorancia  Their  quibbles. 
ex    summulis    puerilibus    debet    capi.     Ignorant    secundo 
ex    nutricione    in    simiali    argucia,    in    qua    ab    introitu 

3o  suo  in  religionem  frivolam  educantur,  quomodo  si 
doctores  instar  scripture  sacre  in  verbis  equivocanl, 
tunc  adulterine  tamquam  sacerdotes  volentes  Susannam 
cognoscere    sibimet    contradicunt.    Sed    ignorant    tercio  Counterattack  ; 

,-      ,  ...  ..  ,  ,  -     ^  ,    ^    a  recent  case 

nuditatem  cnmiiiis  proprii  quomodo  duo  rratres  (ut  of  immorality, 
35  fertur)  unam  meretricem  simul  conduxerant  de  rapinis 
quas  ab  egenis  rapuerant,  et  villa  non  distante  ab 
Oxonia  per  decern  milia  facinus  istud  percipiens  fregit 
fores  et  captis  fratribus  suscepit  meretricem  in  domo 
stercorum  delitentem;   et  interrogaciones  ac  confessiones 


6.  In  marg. :  Quid  est  mendicare?         12.  Cod.:  famulantur.         i5.  In 
marg. :  Triplex  gradus  equivocacionis.  23.  Cod.:   scolasta ;    ib.  Cod.: 

sclamant.        27.  In  marg. :  i.        28.  In  marg. :  2.        33.  In  marg.  :  3. 

16.  Cf.  Trialogum,  pag.  273,  274. 


220  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVIII. 

which  involved  sequeiites    est   turpe    chrlsticolis   publicare.    Tales    enim 

contradiction,  fratres  in   eodem  lecto  fuerunt   contradictorii  sibi   ipsis. 

We  must  beg        Ex  ista  autem   descripcione   mendicacionis  ad  propo- 

situm   patent  conclusiones   per  quas   ad  argucias  fratrum 

frivolas    respondetur:    prima    est  quod   omnis  homo  ne- 5 

cessitatur  pro  tempore  sue  viacionis  a  Domino   mendi- 

care.  Patet  quod  Christus  egenus  /actus  est  {II.  Cor.WUl°,g), 

et  per  consequens  omnis   homo   qui  debet  partem  suum 

cotidianum   a  Domino  pro    suo   relevamine  postulare,   et 

sic    verificantur    dicta    scripture:    Ego    autem    mendicus  \o 

sum  et  pauper,  et   multa  eis    similia  que  asserunt  quod 

Christus  Jesus  qui   est   dominus   omnium   mendicavit. 

Demanding  Secundo  sequitur  quod  bailivi,   domini   temporales   et 

begging.       reges    per    ministros    suos    petentes    tallagia    a    subiectis 

suis   ]    licet     indigeant    non     autem    ut    huiusmodi    sunt   (■  '. 

mendicantes,    quia    preter    titulum    elemosme    ex    titulo 

mundani  debiti  ista  petunt. 

Asking  on  Tercio    sequitur    quod   Apostolus     et    ceteri    petentes 

behalf  ot  others  c     ^  •■l.  ■  ^-l  i 

is  not  begging,  pro  iratribus  suis   egentibus  non  pro  relevamme  proprio, 

non   sunt    ut    sic    ab    iliis   elemosinantibus   mendicantes,  20 

quia  non  pro  relevamine  proprio  ita  petunt.    Si   autem 

extendatur    mendicacio    ad    quamcunque    postulacionem 

huiusmodi,    equivocatur    in    termino;    sicut    posset    dici 

quod  Christus   et  omnes   beati  sui  mendicant  pro  nobis 

viantibus  a  se  reciproce  et  a  Deo.  25 

Saints  in  bliss       Quarto    sequitur    quod    Christus    non    secundum    dei- 
cannot  beg.     ^   ^  ,.  ^    -^        •      ..  u..-  *^ 

tatem  mendicare  potuit,  sicut  nee  beati  pro  statu  sue 
beatitudinis  sunt  mendici.  Prima  pars  patet  quia  Christus 
non  secundum  deitatem  potuit  indigere  iuxta  illud 
Psalmi  ....  Dixi  domino:  Deus  meus  es  tu,  quoniam'io 
bonof'ujn  meorum  non  eges.  Ex  qua  causali  plane  sequitur 
quod  Christus  non  potuit  secundum  deitatem  aliquo 
indigere.  Et  secunda  pars  conclusionis  patet  ex  hoc 
quod   omnes   beati  sunt  ut  sic   extra  statum   egencie. 

Et    per    ista    patet    responsio    ad    argucias    cuiusdam  35 
fratris    qui    mendicacionem    suam    nititur    stabilire.    De- 
ficiente  enim   sibi   evidencia  ex  scriptura  ad  stabiliendum 
suum     ordinem     vere     suam     mendicacionem     mendicat 


3.  In  marg. :   Nota   de  mendicacione  et  fratrum  incepcione  sentencia 
sermonibus  XlVo  gt  XVI".  7.  In  cod.  I.  Cor.  VIII" ;   in  marg.:  Prima 

conclusio.  i3.  In  marg.:  Secunda  conclusio.  i5.  Cod.:  sunt  deest. 

18.  In  marg.:  Tercia  conclusio.        21.  Cod.:  quia  deest.         26.  In  marg.: 
Quarta  conclusio. 

10.  Psalm.  XXXIX,  18.         3o.  Psalm.  XV,  2. 


SERMO  XXVIII.J  TERTIA  PARS.  221 

argucias  a  scriptis  apocrifis   de  vita  beati  Martini,   beati  A  friar  justifies 
Cutberti,    beati    Gregorii    et    beati    Edwardi;    in    quibus  uie^ifvef  o'f^JjJe 
quatuor   vitis    (ut    mendicando    mentitur)    licet    fratribus        Saints. 
sicut  et  Sanctis   angelis   mendicare.   Sed   constat  ex  dictis 
5  beati    Augustini    in    libro    suo    de    Sermone    Domini    in 
Monte   quod  talia  dicta  in    legendis  vel  vitis  sanctorum 
apocrifa    licet  vera,   et  non  sequitur:  Talis   beatus  petit 
elemosinam  pro  Christo,  ergo  mendicat.   Nam   sic  petere 
elemosinam    potest    competere    non    egenis  nee  pro   suo 

lorelevamine  sed  ad  relevamen  ecclesie  militantis;  et  tunc 
circa  descripcionem  predictam  beatus  huiusmodi  non 
mendicat. 

Et  si  obicitur  quod  tam  Christus  quam  beati  sunt 
egentes  (ut  patet  Matthei  XXV°  et  Act.  IX°),  patet  quod 

i5  equivocatur  in  egencia  membrorum  et  egencia  persone 
proprie.  Sic  enim  fratres  occidunt  Christum  crebrius 
tam  in  fratribus  suis  fidelibus  quos  occidunt  quam 
eciam  in  egenis  quos  spoliant. 

Supposito    ergo   quod    relevamen    suum  vel  proprium  His  stories  do 

20  dicat  relevamen  persone  proprie,  patet  quod  ista  obieccio     heggin'g.^as 
non   procedit.   Supposito   ergo,   sicut  in  lege  veteri  angeli    ''^'i'^"  angels 

^  .  ^^  °    .  °  ...  appeared  as 

apparuerunt  m  persona  hommis  personam  Dommi  septus  men. 

presentantes,  sic  angeli  apparuerunt  in  forma  hominis 
istis    Sanctis  viantibus    elemosinam   Dei    et  ipsorum  pro 

20  relevamine  acceptantes.  Sed  frater  deficit  in  posteriori 
argucia:  igitur  mendicarunt;  sed  notent  historici  quo- 
modo  angelus  qui  apparuit  beato  Cutberto  non  sic 
mendicavit  sed  fuit  ab  eo  obnoxius  invitatus,  et  relicto 
pane  qui  fuit  nive   candidior    insalutato    sancto    domino 

3o  laborante  pro  pane  calido  recedebat. 

7.  In  marg.:  Augustinus.        27.  Cod.:  qui  deest. 

2.  Beati  Edwardi  i.  e.  Regis  et  Confessoris.  4.  Vita  S.  Cuth- 
berti,  episcopi  Lindisfarnensis  ad  Edfridum  episcopum  et  fratres 
Lindesfarnensis  insulae  (f  687)  aactore  Beda  Venerabili  ed.  in 
Bedae  opp.  ed.  Smith  227 — 264.  Vita  altera  metrica  ib.  267 — 291. 
Vita  alia  auctore  monacho  coaevo  Lindisfarnensi  A.A.S.S.  Boll. 
20.  Mart.  Ill,  pag.  117 — 124.  Vitam  Edwardi  Angliae  regis  et 
Confessoris  Oct.  i3*  invenies.  7.  Fortasse:  Contra  Faustum 
XIII,  1 3.  Opp.  torn.  VIII,  259:  Nee  illi  audiantur,  qui  sub  nomine 
quasi    secretae    et    apocryphae   veritatis   et   hominum   paucitatis 

dicunt  etc Cf.  Trialogum,  pag.  239:  Unde  scripta  aliorum 

doctorum  magnorum  quantumcun que  vera  dicuntur  apocrypha  .... 
29.  Cf.  Bedae  V.  Vita  S.  Cuthberti  cap.  II.  A.A.S.S.  XX.  Mart, 
II,  pag.  100. 


222  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXVIII. 

Friars  disguise       Econtra    autem    fratres   deformantes    se    bonis  angelis 

^  ^Tngelsf  ^^  penetrant  domos,  vocatas  elemosinas  sed  rapinas  proprius 
extorquentes.  Et  sic  in  legenda  beati  Edwardi  legitur 
quomodo  anulum  quern  habebat  Evangelista  ab  ipso 
remisit  per  quemdam  peregrinum  Anglie  ad  Edwardum  5 
indicans  sibi  horam  mortis  et  beatitudinem  conse- 
quendam. 

Fratres  autem  non  reddunt  rapinam  quam  rapiunt  nee 
supererogantes  spirituale  donum  instar  Johannis  Evan- 
geliste  suis  beneficis  recompensant,  ideo  deficiente  eorum  ro 
argucia  ad  stabiliendum  quod  illi  angeli  mendicarunt 
topice  suaderi  possit  ex  talibus  scriptis  ypocrifis  quod 
fratres  mendicantes  in  hoc  malis  angelis  similantur. 
Nam  sicut  demones  reddentes  malum  pro  bono  spoliant 
bona  fidelium  per  fraudem  atque  mendacia;  sic  et  ista;  i5 
extendendo  autem  nomen  mendicacionis  ad  quamcunque 

Friars  beg  in    postulacionem  insinuativam  vel  innuitivam    egeni,  patet 

^^""^  '       quod  fratres  in   mendaciis  excedmit  limites  Jesu  Christi 

nisi  forte  dicatur  quod  mendicant  in  gallico  universaliter, 

petentes  quod   donentur  fratribus  pro  amore  Dei   aliqua  20 

bona. 

perhaps  to  Sed   ego  nescio   excusare  formam  quare  sic  petant  in 

*  RobeVtfnes.^^  gallico  nisi  vel  quia  sic  mendicare  in  Anglico  erubescunt 
vel  ut  indicent  se  esse  plurimum  Robertinos.  Primum 
autem  cum  sit  meritorium  sicut  et  confessio  fieri  aS 
deberet  expresse  in  Anglico,  et  quoad  secundum  non 
est  laus  fratribus,  cum  in  prima  creacione  Urbani 
nostri  tam  provinciales  quam  capitales  eorum  cum 
suis  subditis  iurati  sunt  sibi  ut  pape  fideliter  adherere, 
licet  modo  tamquam  apostate  ab  ipso  infideliter  sint  3o 
divisi.  Et  patet  quod  eorum  mendicacio  non  est  a 
Ghristo  vel  apostolis  exemplata  sed  tam  fide  scripture 
quam   racionibus  reprobata. 

They  do  not        Redeundo    ergo    ad    textum    Petri    patet    quod   fratres 
Ki'ng!  '^     predicti  ut  Petrus  precipit  non  honorificant  regem   suum,  35 
tum    quia    spoliant  pauperes  regni  sui,   monstruose  edi- 
ficia    conglobando,   tum  eciam   quia  facti  confessores   et 
consiliarii    tam    preconsulum  |  quam    eciam   dominorum    g  ;, 
vel  tacent  vel  impugnant  fidem   evangelicam.  Et  sic  tota 

2.  Cod.:  penitrant.        9.  Cod.:  supererogant.        29.  Cod:  iurate. 

3.  The  story  is  told  in  the  lectiones  of  the  service  for  that 
day.  Cf.  Sarum  Breviary,  Lectiones  V  and  VI  of  the  service 
for  the  Translatio  Edwardi   Regis  et  Confessoris.  XIII.  Oct. 


SERMOXXVIII.]  TERTIA  PARS.  22  3 

disseiisio  regnorum  fit  ex  inequa  participacione  tempo-  bm  disturb  the 
ralium  specialiter  in  egenis  et  ex  defectu  paciencie  leam. 
evangelice  quam  fratres  debent  in  publico  predicare; 
patet  evidenter  quod  tota  perturbacio  regnorum  radi- 
5  caliter  stat  in  ipsis;  et  patet  quod  fratres  dehonorificant 
regem  suum  nisi  forte  more  suo  loquantur  yronice  quod 
preparant  sibi  cathedram  igneam  cum  principe  tenebra- 
rum.  Hii  enim  procurant  et  consulunt  quod  rex  aucto- 
rizet  licenciam   in  suis    conventibus,    ut    fideles   veritatis 

loamatores  incarcerent  et  occidant;  nee  dubium  quin  rex 
si  non  ab  isto  crimine  resipiscat,   edificat  ad  iehennam. 

Iterum,  episcopos  iegios  regni  nostri  pseudofratres  Mischief  of 
episcopi  inficiunt  et  per  consequens  totum  regnum;  et  ""'^"^  isiops. 
hii  sunt  episcopi  demonum,  dissensionum  et  divorciorum 

1 5  in  populo  cum  suis  complicibus,  quia  ad  hoc  laborant 
precipue,  querentes  bona  populi  sed  non  ipsos.  Et 
revera  quesita  medullitus  racione  legii  regis  invenietur 
tales  pseudo  non  esse  eius  Iegios  sed  pocius  proditores; 
nam    nee    in    se    nee    in    suis    principibus    faciunt    hoc  Friars  instead 

11^  •  1        ^-  UT       of  pavine  taxes 

20  viagium    regi    suo    sed    dant    pape    eciam   hosti    publico  ^q  (he  king  give 
regis    et    regni    omnia    bona    regis    que    ipsi    occupant,    ^°  ^'^^  Pope, 
licencia    regis    non    petita,    et    ubi    seculares    presbyteri 
regni  nostri  solvunt  regi    nobile    pro    tributo,    ipsi    licet 
habeant  multiplicata  salaria  de  regni  subsidiis,  huiusmodi 

2  5  nichil  solvunt.  Cum  ergo  simulata  sanctitas  sit  duplex 
iniquitas,  patet  quod  fratres  regni  nostri  plus  alienantur 
a  regis  legalitate  propter  infeccionem  et  spoliacionem 
subdolam  regni  quam  alienantur  a  legalitate  regni 
Francie    quod     circueunt    et    devastant.     Et     tamen     ex 

3o  subtilitate  patris  sui  vendicant  de  rege  ut  debitum  quod 
sint  confessores  eius  consiliarii,  licet  spolient  eius  the- 
sauros  multipliciter  et  divisionem  anime  et  corporis 
multorum  procerum  eciam  Cesaris  procurarunt,  sicut 
divorcia  multorum   coniugum   satis  libere   coniunctorum. 

35       Quidam    tamen    eorum    videntur    esse    boni    et    plures   Yet  there  are 

habent    a  Deo    naturale    ingenium    et    multa    spiritualia  and^with  go'od 

dona  Dei,    si   non    a    veneno    patris    sui    et    cathena  sui  8'^^^  ^^  ^9'^  ^^ 
.....  .  a  certain 

ordinis  sint  infecti,   ut  doctor  Carmelitarum   quem      Carmelite. 

alloquor.    Nam   a  tempore  quo   habitus  huius    ordinis 

40  fuerat  stragulatus  usque  ad  hoc  tempus  quo  iste  quatuor 

-  CO         .  CO 

I.  Cod.:  in  econtra  =  ico  pro  leq.  3.  in  publico;  cod.:  ip".  8.  In 
marg. :  i.  10.  Cod. :  Occident.  12.  In  marg. :  2;  ib.  Cod.:  pseudofratres. 
20.  viagium;  cod.:  uiagm.  viagium  —  anniia  pensio  ad  vitam,  usutVuit, 
pension  viagere,  viage  (Du  Cange).  21.  In  marg.:  3.  23.  nobile  = 

()  s  8  d  p/j  mark).       24.  Cod.:  regno.        3i.  Cod. :' circuicrunt. 


2  24  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXIX. 

His  arguments,  secte  per  Robertinos  et  Urbanitos  difformiter  stragulantur, 
non  novi  fratrem  qui  in  donis  Dei  supernaturalibus 
plus  excellit,  ideo  licet  ipsum  honorem  propter  racionem 
multiplicem,  excipio  tamen  honorem  veritatis.  Ponit 
enim  quod  sicut  sunt  quatuor  ordines  fratrum,  sic  sunt  5 
He  condemns  quatuor  maneries  mendicandi;  quarum  prima  quam 
^^sl'otfi.  ""^  vere  dicit  esse  dampnabilem  est  mendicacio  ex  ignavia, 
et  ilia  omnes  iste  quatuor  secte  participant.  Si  enim 
forent  plene  igne  caritatis,  sicut  erarit  apostoli,  religiosi 
sequentes  vel  isti  ordines  in  suis  viciis  non  pocius  nunc,  lo 
This  is  what  quando  plus  vacant  a  fructibus  spiritualibus  quam 
^p'ra'ctis^e'!^  habundantes  in  fructibus  spiritualibus,  mendicarent.  Si 
igitur  ignavia,  si  ignis  spiritualis  vacuitas,  patet  quo- 
modo  omnes  isti  ordines  sunt  ignavi.  Sed  relicta  ista 
voragine  vanitatis  notandus  est  textus  Petri  quomodo  i5 
servt  debent  esse  subditi  dominis  suis  temporalibus  eciam 
discolis,  non  faciendo  quicquid  precipiunt  sicut  nee 
implendo  quicquid  ad  quod  pseudofratres  consulunt.  Et 
istam  doctrinam  que  cederet  ad  pacificacionem  regnorum 
et  comodum  dominorum  pseudofratres  (ut  patet  alibi)  20 
pretermittunt.  Timor  autem  debet  esse  non  solum  corpo- 
ralis  sed  spiritualis  quo  principaliter  timeant  Deum  suum. 

SERMO  XXIX. 

Omne  datum    optimum    et   omne  donum  perfectum  de- 
sursum    est,  descendens   a  patre  luminum.  Jacobi  F,  17.25 
Spiritual  good       Constat    ex    doctrina    Augustini    quomodo    de    tribus 
modis  bonorum   bona  fortune  sunt  infima,   bona  nature 
sunt    media    et    bona    gracie   sunt  optima.    Et  quamvis 
omne    bonum    creatum    a  Deo    descendit,    tamen  beatus 
Jacobus    specialiter    et  sibi    pertinenter   nominat  bonum  3o 
tercium    spirituale;    et  sicut  dare  est  communius  quam 
donare,     sic    Deus    dat    communius     homini    ista    bona 
triplicia    intencione    promerendi    beatitudinem;    que    in- 
tencio   est  optima  sed  donum   beatitudinis  quod  est  finis 
predicte    dacionis    est    perfectum,    perfeccior    ultima  et  35 
completa.   Sicut  enim   a  circumferencia  celesti   mediante 

I.  Cod.:  Urbanicas.  8.  Cod.:  illara.  9.  Cod.:  religio.  i3  Hie 
aliquot  verba  deesse  videntur.        i5.  Cod. :  voragin. 

23.  Cf.  Wyclifs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  29?,  829. 
25.  Donninica  quarta  post  Pascha.  26.  Hunc  locum  in  scriptis 
S.  Aug.  non  inveni.  Cf.  torn.  V,  769. 


the  best. 


SERMO  XXIX. 


TERTIA  PARS. 


225 


Fol. 


lumine  venit  influencia  ad  totam  speram  corporalium 
non  econtra,  sic  in  bonis  spiritualibus  venit  vel  causatur 
totus  ambitus  eorum  a  patre  luminum  qui  est  fons  et 
origo  tocius  influencie  que  causatur  et  in  homine  redit 
5  circulariter  ad  beatitudinem   consummatam. 

Et  patet  destruccio  errorum  in  ista  materia,  ut  secta 
Pelagiana  dicit  quod  homo  pure  ex  naturalibus  sine 
data  gracia  posset  mereri  beatitudinem,  et  sic  virtutes 
atque  felicitas  non  descenderent,  id  est,  non  causarentur 

10  graciose  a  patre  luminum  sive  Deo.  Non  enim  yma- 
ginandum  est  Spiritum  Sanctum  intendere  quod  hec 
dona  que  sunt  qualitates  descendunt  a  Deo  localiter 
sed  causantur,  cum  iuxta  naturale  principium  omne 
causatum  ad  extra  fit  a  suo  principio  quod  est  efficiens 
^^,a  et  I  finis  ipse  superius  in  natura. 

Secunda  heresis  Manicheorum  per  hoc  tollitur  quod 
quicquid  per  se  causat  causam  causat  eciam  suum 
causatum.  Si  ergo  totum  genus  spiritualium  per  se 
causatur    a    Deo,    eciam    totum    genus    corporalium    que 

2o  causantur  a  spiritualibus  causatur  eciam  ab  eodem. 
Posuerunt  autem  Manichei  duo  principia  scilicet  deum 
bonum  et  deum  malum:  deum  bonum  deum  spiritualium 
et  deum  malum  deum  corporalium.  Seducti  autem  sunt 
hii  ambo  ex  errore  philosophic  et  logice.   Pelagius  autem 

25  accepit  omne  accidens  esse  rem  per  se  possibilem,  et 
sic  Deum  non  oportere  de  necessitate  absoluta  dare 
graciam  spiritui  ad  hoc  quod  ad  beatitudinem  ipsum 
acceptet.  Sed  error  huius  logice  (ut  dictum  est  in 
materia    de    eukaristia)    est    causa    heresis    consequentis. 

3o  Manicheus  autem  putavit  esse  magnum  inconveniens 
Deum  bonum  causare  corpora  venenosa  ut  serpentes  et 
alia  nociva  homini.  Nam  eo  ipso  quod  opifex  potest  et 
scit  bonum  facere  et  facit  cum  hoc  malum,  de  tanto 
est    culpandus.    Deus    ergo    bonus    cum    semper    scit    et 

35  potest  facere  bonum  faciendo  malum  foret  racionabiliter 
increpandus.  Gum  ergo  accio  opificis  denominatur  a 
suo  operCj  ut  homo  faciendo  bonum  benefacit,  sic 
Deus  faciendo  mala  opera  malefacit  quod  Deo  bono 
non  potest  competere. 

40  Et  hec  confirmacio  metaphisica  per  hoc  quod  bonitas 
et  malicia  in  eodem  subiecto  pariter  includuntur.  Sed 
bonitas  potest  esse  per  se,  ut  patet  in  Deo  bono,  ergo 


Error  of  the 
Pelagians,  who 
say  man  may 

have  merit 
without  grace, 


and  of  the 
Manichaeans, 
who  attribute 
all  matter  to 
the  evil  God. 


Both  errors 
sprang  from 

false 
philosophy. 


19,  20.  Cod. :  que  causatur. 


40.  metaphisica;  adde:  apparet. 
i5 


226  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXIX. 

malicia  potest  esse  per  se;  quod  non  potest  esse  nisi 
infuerit  Deo  malo.  Sic  enim  arguit  Averroys  ex  hoc 
quod  est  dare  movens  et  non  motum  (ut  patet  de 
materiali  substancia)  et  est  dare  motum  et  non  movens 
(ut  patet  de  materia  prima),  quod  est  dare  movens  et  5 
non  motum,  quod  est  Deus  vel  prima  causa.  Sic  in 
proposito.  Et  confirmat  Manicheus  sentenciam  suam  ex 
TheManichaean  testimonio  multiplici  scripturarum :  Terra,  inquit,  erat 
h[rpoint^from  inanis  et  vacua  et  tenebre  erant  super  faciem  abyssi,  ecce 
Scripture,  multiplex  artificium  Dei  tnali.  Sed  certum  est  quod  er-  lo 
rores  in  philosophia  et  metaphisica  induxerunt  hanc 
heresim;  unde  Augustinus  convictus  quandoque  ex  argu- 
mentis  sophisticis  seductus  gradatim  ordinat  creaturas, 
aliquam  magis  bonam  et  aliquam  minus  bonam.  Et 
decet  ac  oportet  Deum  nostrum  ordinare  creaturas,  ut  i5 
gradibus  suis  bonitatem  eius  participent,  quia  aliter  non 
constituerent  universum.  Immo  concedi  debet  quod  Deus 
noster  facit  mala,  immo  ipsas  malicias  pene  sed  non 
God  makes  evil  culpe.  Sed  nimis  rudis  foret  metafisicus  qui  crederet 
^ '"^^'  quod  malicia  poterit  per  se  esse;  malicia  quidem  pene  20 
si  est  est  in  punito  ad  iuste  constituendum  pulcritudinem 
universi;  et  malicia  culpe  si  est  est  formaliter  in 
peccante,  et  per  consequens  Deus  bonus  ordinat  eius 
subiectum  et  quod  ipsum  peccatum  sit  bonum  indirecte 
faciens  ad  pulcritudinem  universi.  20 

but  the  evil  that  Ad  primum  argumentum  Manichei  conceditur  quod 
a  good'mirpose.  Deus  bonus  causat  omnia  corpora  venenosa,  cum  venenum 
sit  bonum  atque  licet  venena  nunc  post  lapsum  nocent 
hominibus,  qualiter  non  in  statu  innocencie  nocuissent; 
et  patet  quod  assumptum  racionis  Manichei  est  impossibile.  3o 
Deus  enim  optime  facit  mala,  quia  modus  faciendi  non 
attenditur  pure  penes  bonitatem  aut  maliciam  rei  facte, 
cum  Stat  virtuosum  bene  facere  rem  malam  de  genere 
vel  viciosum  male  facere  rem  bonam  de  genere ;  et 
huius  exemplar  est  quod  Deus  simul  producit  creaturam,  35 
unam  bonam  et  aliam  minus  bonam.  Sed  cum  omne 
malum  sit  penale  vel  culpabile,  creditur  quod  Deus 
nunquam  permitteret  fieri  malum  culpabile  nisi  propter 

0.  Ecce;  in  cod.:  ex.       10,  11.  Cod.:  error.       11.  Cod.:  in  induxerunt. 
14.  Cod.:  et  aliam  minus.        24.  Recte:  eo  quod.        26.  In  marg. :  i. 

8.  Gen.  I,  2.  Averroes,  Commentarii  in  Atistotelis  opera  (ed. 
Ven.  i56o)  torn.  IV,  fol.  70  et  seqq.  12.  Cf.  S.  Aug.  0pp. 

torn.  I,    140  seqq.  VIII,   552  seqq.  X,  iSig. 


SERMO  XXIX.] 


TERTIA  PARS. 


227 


bonitatem  libertatis  arbitrii  et  bonum  multiplex  inde 
sequens.  Nee  faceret  malum  pene  nisi  peccati  malicia 
antecedit,  verumtamen  creacio  nature  peccantis  et  in- 
tencio  Dei  universitatem  suam  bonificantis  precedunt 
5  omnimode  malum  culpe.  Utrum  autem  Deus  posset 
facere  mundum  meliorem  vel  quicquid  fecerit  modo 
meliori  quoad  racionem  facti  est  difficultas  in  qua  non 
oportet  pronunc  theologum  profundari. 

Quoad  secundam  racionem  Manichei  patet  quod  non 

losequitur;  nam  tales  forme  accidentales  simul  inexistentes 
subiecto  nullo  modo  poterunt  per  se  esse,  verumptamen 
quando  forme  positive  quarum  neutra  est  privativa, 
insunt  eidem  subiecto  et  imperfeccior  poterit  a  per- 
fecciori   seiungi,    multo  evidencius  perfeccior  poterit  ab 

i5  imperfecciori  in  subiecto  aliquo  separari,  ut  si  sit  dare 
motum  et  non  movens,  multo  evidencius  est  dare  per- 
feccius  quod  sit  movens  et  non  motum  (ut  arguit 
Aristoteles).  Econtra  autem  de  privativis  non  est  evi- 
dencia,   et  Manicheus  istam  metaphisicam    ignoravit,  ut 

20  non  oportet,  si  est  dare  magnum,  quia  Deum  immensum, 
quod  sic  est  magnum  quod  non  parvum,  ergo  est  dare 
parvum  et  non  magnum;  et  sic  est  de  bonitate  et  ma- 
licia et  aliis   similibus  infinitis. 

Quantum  ad  terciam  racionem  de  auctoritate  scripture, 

25  patet    quod     directe    militat     in     oppositum     sentencie 

Manichei,  nam  quando  Genesis  dicit:   In  principio  creavit 

Deus  celum  et  terrain  vel  loquitur  de  deo  bono  vel  de 

^°'^  deo  malo,  cum  mixtim  non  |  posset  intelligi,  si  de  deo 

bono,  tunc  ipse    fecit   terram    que    erat   inanis  et  vacua, 

3o  et  per  consequens  fecit  quodcunque  corpus  mixtum 
medium  inter  ilia;  si  de  deo  malo,  tunc  ipse  fecit  corpus 
celeste  tam  gloriosum  et  nobile  et  per  consequens  omnia 
sua  lumina  et  influencias  per  quas  orbis  regitur  sublu- 
naris.   Motus  autem  quo  Deus  singulariter  producit  suam 

33  fabricam  per  hoc  exprimitur  quod  apud  Deum  non  est 
transmutacio  nee  vicissitudinis  obumbracio.  Ipse  enim 
manens  immobilis  cuncta  movet  (ut  docetur  VIIF  Phisi' 
coram);    movens    enim    perfeccius    sine    sui    variacione 


Manichaeus  did 
not  recognize 
the  difference 
in  accidental 

forms  between 

positive  and 

privative. 


Manichaeus' 

proof  from 

Scripture 

recoils  on 

himself. 


The  act  of 

creation  does 

not  imply 

mutability, 


4.  Cod. :  bonifi"s.        g.  In  marg. :  2.        24.  In  marg. :  3.        33,  34.  In 
cod.  sublmaris. 


18.    Est  enim   quoddam   movens   et  immobile;    Aristoteles, 
Phys.  Auscult.  Ill,  i.  Opp.  Ill,  pag.  212. 

i5* 


228  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXIX. 

movet  cetera,  igitur  summe  perfectum  et  finis  omnium 
aliorum   movet  ilia  omnia  sine  hoc  quod    aliquo  trans- 
mutetur;    aliter    enim    esset    perfectibile    ab    extrinseco 
ipsum  movente.    Ex    hoc  patet  quod  tarn  quoad  actum 
extrinsecum    non   vicissitudine    obumbratur.   Tunc    enim  5 
per  vices  et  interpolacionem  temporis  nunc  necessitaret 
et    vellet    ad    intra    et    nunc    ad    extra    suam    fabricam 
conservaret;    quod    est    impossibile,    cum  sit  lux  actua- 
lissima,    cuius   actus   intrinsecus   est  lucere  et  opus  ex- 
trinsecum est  lumen  sue  fabrice  conservare.  Sed  videmus  lo 
quod  lumen  corporale  decidit  in  absencia  luminosi. 
in  spite  of  the       Sed    contra    istud    instant   philosophi,    dicentes    quod 

philosophers.    ....  .  ,        .  ^  •      •  , 

idem    (m  quantum    idem)    semper  agit  idem,  ergo  cum 
ex  voluntate   antiqua   non  provenit   accio  nova,  videtur 
quod    nee    iste    mundus   nee   aliqua   eius   pars  de  novo  i5 
inciperetj  sed  (ut  dicit  error  philosophancium)  cum  Deo 
eternaliter  permaneret. 

In  isto  lapsu  philosophorum  oportet  theologum  meta- 
So  soon  as     phvsicam  cum  philosophica  sentencia  commiscere.  Deus 

time  was  the    '^    .         ,.  e  ■  ,•  , 

■world  was,     enim   licet   luit   eternaliter    ante    mundum,    non    tamen  20 
th^e^eternaf  will  temporaliter,    cum    iste  mundus  necessario  semper  fuit, 
of  God.       quia  per  omne  tempus  (ut  docet  Augustinus  libro  Con- 
fessionum);     et    tamen    incepit    in    principio    quod    est 
verbum    et   in   principio   temporis  quod  est  instans.    Et 
idem  est  querere  racionem  quare  iste  mundus  fuit  tam  2  5 
diu  et  non  amplius,  et  quare  in  quantitate  permanente 
continua    iam    est    tantus.     Ex    voluntate    enim    eterna 
quando    sibi  placuit  genuit  istutn  mundum,  non   quod  a 
voluntate   antiqua   decidit   vel   quod   voluntatem   novam 
ex  voluntate  obiecti  tunc  primo  noti  elicuit.  Et  sic  est  3o 
intelligendum     de     partibus     mundi    integralibus    quoad 
suam    materiam    et    de    partibus    suis    specificis    quoad 
genus    humanum.    Itaque   genus   est  inicium  aliquod  uni- 
versitatis  create,  quia  ex  illo  cum  aliis  generibus  rerum 
iniciatur     quelibet     individua    creatura.    Verbum    autem  35 
Dei     eternum    quod     est    plenum    veritatis,    immo    ipsa 
Veritas,  est  Jesus  Christus,  Dei  filius  naturalis  (ut  patet 
Joh.  I°etXIV°);  et  secundum  talem  analogiam  producimur 


3.  Cod.:  extrincico.      4.  tam;  rectius  tantum  leg.  esse  vid.      5.  Cod.: 
extrincecum.  12.  In  marg. :  Obiectus.  18.  In  marg. :  Responsio. 

22.  In  marg.:  Augustinus.        29.  Cod.:  decidi.        38.  Cod.:  anologiam. 

19.  Cf,  Trial.,  pag.  5o,  5i.  22.    S.  Aug.  Confessionum 

lib.  XF,  cap.  X.  Opera,  torn.  I,  pag.  199.  28,  33.  Jacobi  I,  18. 


SERMO  XXIX.]  TERTIA   PARS.  229 

per    graciam    et   facti    sumus    noviter   Dei   filii   et   nove 

quodammodo  creature.  Verbum   autem  istud  non  solum 

est  verbum  Dei  idem  substancialiter  Deo  patri  sed  verbum 

veritatis  et  gracie,  verbum  scilicet  evangelicum  per  quod 

5  instrumentaliter  recreamur. 

Ex    istis    colligitur,    cum    Deus    semper    agit    in    sua  How  we  should 

creatura    secundum    disposicionem    que    sibi   congruit  et     receive1Lht° 

in    creacione    dedit    homini    liberum    arbitrium,     ut    ex    ^P*^  teaching 

.    ^  .  from  God. 

disposicione   propria   reciperet   vane   mfluencia   a  patre 

loluminum,  patet  cum  quanta  diligencia  homo  ad  hoc  se 
disponeret  quoad  Deum.  Ideo  docet  Jacobus  quod  omnis 
homo  debet  esse  velox  ad  audienduni  divinam  sentenciam 
et  tardus  ad  loquendum  quodcunque  nisi  quod  a  Deo 
audierit  diffinitum.   Homo  enim  est  naturaliter  vas  primi 

i5luminis  receptivum,  sed  unus  est  magister  scilicet  verbum 
Dei  a  quo  oportet  omnem  doctrinam  primo  recipi; 
ideo  nisi  instigetur  per  doctrinam  huius  luminis  reticebit, 
et  patet  salubritas  doctrine  Jacobi  quod  omnis  homo 
quantumcunque  sciolus  debet  esse  velox   ad  audiendum 

20  verbum  Dei,  cum  ministerium  plus  ignorat  de  fide  quam 
nescit  distincte,  et  per  idem  reprimendo  superbiam  debet 
esse  tardus  ad  loquendum  quaracunque  sentenciam, 
cum  stulte  se  ingerere  ad  diffiniendum  aliquid  quod 
Deus   in  ipso  non  loquitur  sapit  blasphemiam.   Et  cum 

25  passiones   anime   ut  ira    specialiter  ad  banc  spiritualem    our  passions 

influenciam  disponunt,  patet  quomodo  homo  generaliter  ^i^^^j'f^''^  Y'J'h 
^  .      ^  "  .        ,  °  this  disposition, 

debet  esse  tardus  ad  iram.   Debet  enim  homo   quandoque 

irasci,   et  sicut  non  debet  loqui  nisi  quando  ex  instinctu 

Domini    agitatur,    sic    non    debet  irasci  nisi   quando  or- 

3o  dinacio  Domini  reversatur;  et  tunc  generaliter  ire  Domini 
conformatur,  de  qua  ira  loquitur  Psalm.  IV°,  5 :  Ira- 
scimini  et  nolite  peccare.  Alia  autem  ira  qua  homo  ex 
superba  blasphemia  irascitur,  dicitur  ira  viri,  sed  prior 
dicitur    ira  Dei;    ideo   de    ista   secunda    dicitur:  Ira,  in- 

35  quit,  viri  iusticiam  Dei  non  operatur.  Talis  enim  ira 
oculum  interioris  hominis  conturbat  et  sic  in  disponendo 
ad  intuitum  veritatis  excecat,  et  sic  facit  non  solum 
iusticias  Dei  omitti  sed  iniusticias  diaboli  sepe  committi. 
Et  patet  quod  nemo  vindicaretur  de  quacunque  iniuria, 


n.  In  mars.:  Nota.        26.  In  marg. :  Nota.         28.  Cod.:  loqui  irasci. 
3i.  Cod.:  confirmatur.  32.  In  marg.:  Ira  duplex.  34.  Cod.:  ia; 

recte:  ira.        35.  Cod.:  non  deest.        3y.  Cod.:  non  secundum. 

12,  27.  JacobI  I,  19.         34.  ib.  21. 


23o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXIX. 

nisi    de    voluntate    Dei    revelacionem     et    certitudinem 
habuerit  specialem. 
Wars  and  Ex   quo   patet   quante    bellantes,    excommunicantes  et 

againstlhe^'^lw  militibus  altercantes  sunt  contrarii  legi  Dei  propter  quod 
of  God.  abicientes  omnem  immundiciam  mentis  ebetantem  |  in-  r-^\ 
tellectum  et  habundanciam  malicie  procedentem  in  opere 
intellectum  hominis  excecantem  in  mansuetudine  suscipite 
verbum  fidei  quod  Deus  inserit  tanquam  molliciem  ad 
figuram  cere  disponentem.  Sicut  ergo  semen  est  insitum 
et  virtute  magnum  licet  fuerit  modicum  quantitate,  sic  lo 
est  de  verbo  fidei  (ut  patet  Hebr.  XI°).  Ideo  debet 
accedens  ad  scolam  fidei  in  mansuetudine  primo  credere, 
cum  mansuetudo  sit  quedam  tractabilitas  ad  obediendum 
nature  supra  hominem,  ut  est  Deus  et  per  consequens 
ad  obediendum  fidei,  sicut  cere  mollicies  disponit  ad  i5 
recipiendum  impressionem  sigilli.  Tale  autem  verbum 
fidei  est  salvificum  animarum,  cum  nemo  vincit  mundum 
nisi  qui  credit  quoniam  Jesus  est  filius  Dei  (ut  dicitur 
I  Joh.  V°,  5),  Nee  dubium  quin  si  homo  vincit  hostem 
vincet  diabolum  atque  carnem.  20 

Private  religion       Circa  hanc  epistolam  dubitatur  utrum  privata  religio 

not  a  gift  from     •       ,  •  ,1  .         ■<        ■ 

the  Father  of   Sit  datum    optimum,    descendens    a  patre  lummum,  per 
lights.         quod   anima   fidelis    disponitur   ut   salvetur;     et   videtur 
quod  non,  quia  tunc  exprimeretur  in  aliquo  verbo  evan- 
gelico    quod     aliqualiter    continet    quamlibet    veritatem.  2  5 
Sed    cum    Deus    necessario    agit    ad    extra     secundum 
capacitatem   subiecti,   Sanctis  prioribus   magis  capacibus 
religionem    istam  prius    insereret;    quod  cum  non  fecit, 
patet    quod     preter    patrem     luminum     religiositas    ista 
habuit    alienam    originem.    Non    enim  in  toto  evangelio  3o 
fundatur   tacite  vel  expresse   nisi  (ut  loquar  yronice)  in 
isto   Matthei   ultimo:    Ite,    docete   omnes    gentes.    Voluit 
enim  Christus    quod,    quando    eius  discipuli  erant  plene 
instructi,   non   incarcerentur  claustraliter  intra   parietes, 
sed  irent  in  orbem  universum  ad  evangelice  prodessendum  35 
ecclesie,  nee  haberent  ad  proprium    claustrum  reditum, 
cum  Christus   habuit  nichil  suum  tygurium. 
Orders  fail  in       Et  si  dicatur  quod  claustralis  nutriant  suos  discipulos, 
I.  of  number,  patet   quod   deficiunt   in    numero  et  in  modo.    Christus 

3.  Cod.:  quante  twice.        16.  Cod.:  singuli.        21.  In  marg. :  Dubium. 
23.  In  marg.:  i.        26.  Cod.:  ad  exempla.        38.  Cod.:  maturat  suos. 

4 — 7.  Jacob!  I,  21.       21.  From  here  is  the  tract  "De  Religione 
PrivataH",printedby  Buddensieg, pag.  524.      32.  Matth. XXVIII,  19. 


SERMO  XXIX.]  TERTIA  PARS.  23 1 

enim  nutrivit  soles  duodecim  quorum  duodecimus  scili- 
cet Scarioth  fuit  pessimus.  Que  ergo  blasphemia  quod 
patronus  peccabilis  nutriat  multa  millia?  Numquid  est 
sufficiencior  et  sapiencior  Jesu  nostro  qui  ad  ponendum 
5  mensuram  in  grege  pusillo  istum  duodecimum  permisit 
perire?  Quot  ergo  milia  credendum  est  peccare  gravius 
in  talibus  conventibus  quam  peccarent  in  seculo,  cum 
Scarioth  cum  magistro  prudentissimo  et  coUegio  sanc- 
tissimo  ita  fecit, 

lo      Et  quantum    ad    modum,   patet  quod  per  tradiciones  2.  of  traditions, 
suas    multiplices   excedunt   infundabiliter   legem    Christi. 
Cum    ergo   libertas    atque  facilitas  illius  iegis  debet  ob- 
servari   in  suis   limitibus,   videtur  quod  presumentes  sic 
stabilire  hos   novos  ordines  culpabiliter  temptant  Deum. 

1 5  Nemo  enim  debet  quicquam  facere  nisi  quod  ex  divina 
revelacione  et  doctrina  scripture  fuerit  sibi  notum  pro- 
desse  ecclesie.  Sed  ex  neutro  istorum  est  notum  prelate 
vel  suis  obligatis  quod  talis  inclaustracio  foret  eis  utilis 
vel   prodessens  ecclesie;  ergo  debet    omnimode  reticeri. 

20  Sic  enim  secundum  Jacobum  homo  debet  esse  tardus 
ad  loquendum,  quod  non  loquatur  aliquid  nisi  alter 
istorum  duorum  modorum  habeat  evidenciam  sic  lo- 
quendi;  ergo  multo  magis  in  religione  perpetua,  ubi 
foret  magis  periculum  quam  in  levi  loquela. 

25      Et  quantum   ad  loquelam  nedum  Jacobus  sed  beatus     Sermons  on 
Petrus    ortatur:    Si   quis   loquitur^    videat   que    loquatur,  are^not'as^the 
quasi  sermones  Dei.   Ubi  ergo    possunt  fundari  sermones  oracles  of  God. 
de    habitu    corporali,    de  victibus    et    aliis    signis  frivolis 
que  ultra  regulam  evangelicam  observantur?  Immo  sub- 
So  stancia  regule  que  ordinatur  esse  perpetua  confundatur; 
grave  quidem  videtur  quod  christicole  quibus  Deus  dedit 
disposiciones  tam  dispares  sint  ultra  obligacionem  Christi 
tam  anxie  obligati.  Idem  enim  videtur  sic  obligare  servos 
Dei  et  more   primi    apostate   innuere  quod  Antichristus 

35  habet  potestatem  ultra  Christum  disposicione  mentis  tri- 
buere  et  correspondenter  ad  illas  generaliter  novas  re- 
gulas  stabilire.  Unde  (ut  sepe  tetigi)  in  omnibus  talibus 
privatis  ordinibus  evagatur  consilium  Antichristi;  nam 
fratrifactor  vel  procedit  imperative  vel  consultive  vel  seduc- 

40  tive,  quia  nuUi  vel  pauci  sunt  quos  fiendi  fratres  rogant  ut 

I.  Cod.:  nutrivit  celos.  3.  Cod.:  notandum  est.         26.  Cod.:  ne 

quis  loquiatur  (sic).       39.  Cod.:  insultive. 

26.  I.  Petri   IV,   II. 


232  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXIX. 

Danger  of  pure  titulo  elemosine  faciant  illos  fratres.  Primum  autem 
^  t"^become"a"  rnembrum  foret  luciferina  presumpcio  et  secundum 
friar.  coincidens  cum  tercio  foret  stulta  et  presumpta  se- 
duccio.  Nemo  enim  fratri  suo  consuleret  nisi  ad  illud 
de  quo  est  certus  Spiritum  Sanctum  consulere.  Sed  5 
nuUus  frater  non  inspiratus  ad  hoc  scit  Spiritum  Sanctum 
consulere,  ut  homo  quem  alloquitur  fiat  frater;  non 
ergo   debet  sic  nude  ad  illud  consulere. 

Maior   patet    ex  hoc  quod   nemo  debet   specialiter  in 
hiis    que    concernunt    salutem    anime   voluntati    Domini  lo 
contraire,  cum  notum  sit  quod,  consulente  spiritu  Domini 
ad    salutem    et    spiritu    religiosi    privati    consulente   ad 
contrarium  et  sic  ad  dampnacionem,  foret  Antichristus 
expresse    quod    contra    regulas   caritatis   quibus  diligeret 
proximum    ut    se    ipsum    procuraret     stulte    fratris    suii5 
dampnacionem. 
Many  incur         Nec    dubium,   cum    multi  fiunt  de  sectis  istis  privatis 
worse        qui    g^    occasione    gravius    sunt    dampnati,    ut    est    in  p^, 
through       baptismo  atque  ceteris  virtu  |  osis   operibus   (a  quo  lex  2  63'* 
en  ering  or  ers.  (^j^j-^g^-j    consulit),    videtur    stultum     et    periculosum    ad  20 
tales  privatas  vitas  sine  fundamento  consulere.    Si  ergo 
talis  fratrifactor  debet  esse  tardus  ad  loquendum  eciam 
in  illo  quod  est  scripture   sacre  sentencia,  multo  magis 
in    tam    periculoso    debet    consultor    ponere   custodiam 
ori  suo.  Quam  rogo  excusacionem  haberet  in  die  iudicii25 
de  dampnato?  Christus    enim  eligens  Scarioth  dedit  sibi 
graciam  secundum  presentem  iusticiam,  et  ille  occasione 
mala  accepta  ex  malicia  propria  gravius  est  dampnandus, 
et   tales    consiliarii   sic   non   possunt;   ideo    cavent  pru- 
dentes  in  hiis  que  concernunt  salutem  vel  dampnacionem  3o 
anime  dare  consilium. 
Recruiters  for       Ex  istis  videtur  quod  multi  augentes  religiones  privatas 
°^  ^devlrs    ^  sunt  in  hoc  procuratores  diaboli  et  sui  proximi  seduc- 
procurers.      tores.   Communis    autem    Christiana    religio    est    cercior, 

melior  et  levior  quam  privata.  Qua  ergo  fronte  con-  35 
siliarius  Antichristi  consuleret  ad  periculosius  gravius 
et  imperfeccius  Christi  consilio  pretermisso?  Unde  quidam 
describunt  religionem  christianam  communem,  quod 
est  ilia  quam  Christus  precipit,  cuius  proxima  regula 
est  in  suo  evangelio  expressata,  ut  in  illo  (Luce  XII°,  35):  40 
Sint  lumbi  vestri  precincti   obligatur  quilibet  christianus 

6.  Cod.:  sit  Spiritum.       p.  Cod.:  spiritualiter.      10.  Cod.:  consernunt. 
12,  i3.  Cod.:   ad  contrare  (ad  contraire?).  17.  Cod.:   dubium  quin. 

24.  Cod.:  periculo.        3o.  Cod.:  consernunt.        35,  36.  Cod.:  consuliarius. 
38.  Cod.:  communionem. 


SERMO  XXIX.]  TERTIA  PARS.  23  3 

ad    observanciam    castitatis.     Christus    enim    more    suo 

dat  apostolis  singulare  principium  quod  vult  esse  imme- 

diata    regula    suis    fidelibus    consequenter,     Sed    quidam  a  certain  monk 

dompnus    describit    communem    religionem    christianam    ^^common'^'^ 

5  quod    est    relieio  pure  oblieans  naturam   racionalem   ad     religion  of 

.  .         Christ  binds  to 

observanciam  decem  mandatorum,  excludendo  ab  huius-  the  observance 

modi  obligacionem  ad  observanciam  trium  principalium    °ments™but'^ 
consiliorum  Christi  de  paupertate,  castitate  et  obediencia,  private  religion 

.         .•    •  •  •  -■    •  >    ^>  11*  31S0  to  tnc 

et  quod  religio  privata  sit  religio  essenciahter  obhgans  observance  of 

lonaturem  racionalem  ad  observanciam  tam  mandatorum      counsels. 
Dei  quam   eius  trium   principalium   consiliorum   et  acci- 
dentaliter  obligans  eandem  ad  observanciam  preceptorum 
et    consiliorum    per   sanctos   patres   promulgatorum;    et 
-iste    dompnus    more    monachorum    intricate    loquitur    et 

1 5  diffuse.  In  hoc  tamen  quod  tanto  explanat  suam  sen- 
tenciam  est  laudandus. 

Quoad  primam  descripcionem  patet  quod  implicat 
hos  dompnos  esse  dampnabiles,  quia  excludit  eos  a 
religione    simplici    Christiana;     quam     si    non    observent 

20  content!  precise  suis  privatis  religionibus,  indubie  damp- 
nabuntur.  Et  patet  assumptum  ex  hoc  quod  iuxta  has 
descripciones  communis  religio  Christiana  et  religio 
privata  forent  contrarie  (ut  patet  ex  multis  particulis 
descripcionum),  melius  ergo  foret  concordare  has  duas 

25  religiones,  sic  quod  prior  religio  sit  Christi  compassibilis 
et  substrata  fundamentaliter  ad  eandem. 

Item,  eo  ipso  quod  communis  Christiana  religio  obligat   Obligation  to 
ad  observanciam  mandatorum,  obligat  ad  observanciam  mentsTn'voives 
Christi  conciliorum,  cum  eorum  observancia  laudabiliter    obligation  to 

the  counsels. 

3o  sequitur  ad  observanciam  mandatorum.  Et  eo  ipso  quo 
aliqua  regula  obligat  ad  antecedens,  obligat  formaliter 
ad  quodcunque  sequens  ex  eodem.  Si  enim  quis  diligit 
Deum  ex  toto  corde,  ex  tota  anima  et  tota  mente,  tunc 
observat   paupertatem,    castitatem    et   obedienciam   Deo 

35  suo.  Castitatem  quia  illam  Christus  precipit  cuilibet 
christiano,  paupertatem  quia  aliter  non  diligeret  Deum 
ex  toto  corde  nisi  imitetur  in  paupertate  voluntaria  Dei. 
Ipse  enim  dicit  Matth.  V°,  3  :  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam 
ipsorum  est  regnum  celorum.   Ilia  ergo  paupertas  spiritus 

3.  Cod.:  regulam.  4.  Cod.:  dompnuus.  7.  Cod.:  obligacione  ad 
observancia.  11 — 13.  Cod.:  et  accidentaliter — consiliorum  deest.  Addidi  e 
textu  "De  Rel.  Privata".  14.  Cod.:  iste  depci'.  18.  Cod.:  dampnos. 
20.  Cod.:  precisi.        21.  Cod.:  quod  in  quantum. 

33.  Marci  XII,  3o. 


234  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXIX. 

que  est  optima  est  ad  beatitudinem  requisita.  Et  quantum 

ad  obedienciam  manifestum    est  quod  Christi  consilium 

loquitur   de   obediencia    servanda  Deo    atque    prepositis 

ymmo    cuilibet    conviventi.    Ait    enim :  Deus   obedit   voci 

viri  (Josue   X°,   14)    et    laici    obediunt    voci    viri    evan- 5 

gelici  predicantis. 

The  monk  shuts      In    hoc     ergo     iniuriatur    nobis    iste    dominus    quod 

°"  pdcsfs'' and"^^  excludit  seculares  tam  presbyteros  quam  laycos  a  Christi 

laymen)  from   consiliis  observandis.  Nam  tunc  licenciaret  nos  ad  carnis 

obeying  Christ  s  .  1      •       t.    j-         • 

counsels.      petulanciam    qualemcunque    ad    mobedienciam    nostris  10 
prepositis    aut  ad  temporalium   cupidinem  ampliandam. 
Et  tunc  omnino  secularium  foret  vana  religio.  Sed  non 
credamus  taliter  stolidato  sed  observemus  regulam  reli- 
gionis  nostra  quam    habemus  in  evangelio  expressatam. 
Si    enim    debemus    observare    ista    consilia,    tunc   Deus  i5 
obligat  nos  sub  pena  amissionis  premii  ad  ista  concilia 
observandum,  et  per  consequens  non  debet  a  secularibus 
vel    religionem    communem    Christi   servantibus    excludi 
observancia  istius  triplicis  consilii  christiani. 
If  observance  of      Et  quantum    ad  secundam  descripcionem  patet  quod  20 
^^esseS't^o'^  ipsa    multipliciter   sapit   calumpniam.    Si    enim    privata 
private  religion  relieio    obligat    quemquam    ad    mandata    sive    concilia, 

any  monk  who  "         .        "         ,  ^       .       ....  ....  ,    . 

breaks  one     tunc   enim    est  de    essencia  illius  rehgionis  quod  ipsum 
'^"eiiglon!"*    obliget   ad    eandem,    et   per   consequens   repugnat  quod 

religio  talis  servetur  in  monacho  nisi  ipsum  obliget  ad  25 
observanciam   istorum,    et   per   consequens   quociens  vel 
quamdiu    monachus   prevaricatur  vel   deficit   ab    obser- 
vancia  istorum    trium    conciliorum    expirat   sua   religio.  p^j 
Tunc  omnes  religiosi   privati  continue  forent  apostate.  |  264" 
Yet  all  the  Qui  (rogo)  sunt  de    illis    religiosis,   qui  non  declinant  3o 

'de^cd'v^e  ^n^  a  mandatis  Domini  vel  non  deficiunt  in  observancia 
some  point,  istius  triplicis  consilii  christiani?  Considerarent,  inquam, 
quod  iuxta  illud  sequeretur  quod  repugnat  monacho 
fornicari,  quod  sit  inobediens  suo  preposito,  et  ad  iniuriam 
ecclesie  accumulent  sibi  dominia  sive  divicias,  vel  quod  35 
peccet;  et  tunc  indubie  non  foret  aliqua  privata  religio. 
Nam  si  esset,  tunc  religio  in  subiecto  aliquo  observatur 
et  per  consequens  descripcio  que  ponitur  esse  de  reli- 
giosis talis  essencia.  Nulla  quidem  religio  essencialiter 
obligat  ad  illud  quod  non  potest  esse,  sicut  nee  monachus  40 
obligatur  suo  abbati  mortuo  existenti  diabolo  iam  damp- 


5.  Cod.:  viri  deest.  8.  Cod.:   tam  deest.  21.  Cod.:   capit. 

35.  Cod.:  accumilant.       Sg.  Cod.:  nulla  qui  quidem.       41.  Cod.:  diabolus. 


SERMO  XXIX. 


TERTIA  PARS. 


235 


nato;  et  per  consequens  talis  privata  religio  non  essen- 
cialiter  se  obligat  alicui  preposito  conversanti.  Ideo  si  ista 
frivola  religio  quemquam  obligat,  tunc  solum  accidentaliter 
obligat,  sicut  solum  accidentaliter  est;  et  si  valeat, 
5  accidentaliter  obligat  quemlibet  christianum.  Oporteret 
ergo  hunc  dompnum  studere  ad  quern  actum  et  a 
quo  tempore  ac  circumstanciis  individuatum  religio  sua 
obligat;  etrealius  accedendo  quomodo  observat  secundum 
legem   communem    Christi    hoc   triplex  consilium?   Non 

lo  enim  valet  sophisma  quod  nuUus  talis  religiosus  dissolvit 
suum  ordinem  de  possibili,  quia  si  est  talis  religiosus, 
habet  ilium  ordinem  subiective  servatum  in  se  ipso  et 
per  consequens  manet  integer  non  solutus;  et  per 
consequens  manet  religiosus   perfectus  ut  prius,  quia  si 

1 5  religio  ilia  deficit,  tamen  manet  irreligiosus  apostata. 
Et  per  consequens  talis  religiosus  non  tunc  dissolvit 
suam  religionem,  quia  tunc  non  est  religiosus  nee  sua 
religio. 

Tales   multas   instancias    posset  logicus  diffuse  facere 

2o  contra  sentencias  stolidorum  qui  tamquam  titinillus 
simulant  repugnancias  doctorum  et  nee  scientes  sum- 
mulas  nee  leges  equivocorum  sive  oppositorum  nesciunt 
construere  codicem  elenchorum,  sed  detegentes  in  scriptis 
suas  diffiniciones  invenirent  ex  deteccionibus  logicorum 

25  quod  quodlibet  verborum  suorum  alteri   sit   repugnans. 

Arguunt  autem  ad  stabiliendum  excellenciam  sui  pri- 

vati  ordinis  multas  mardosas  argucias.  Primo  sic:  Quia 

religio  privata  ex  racione    sua   intrinseca   essenciali   or- 

dinatur    ad    cultum    Dei     ampliorem    quam     communis 

3o  religio  Christiana,  ergo  est  ilia  perfeccior.  Potenciorem, 
inquit,  cultum  exhibet  religio  privata  Deo  per  sui  obli- 
gacionem  quam  communis  religio.  Cum  (ut  dictum  est) 
religio  privata  obligat  essencialiter  tam  ad  observanciam 
preceptorum  quam  consiliorum  Christi,  qualiter  non  facit 

35  communis  religio,  et  (ut  dicit)  tam  Christus  quam  sui 
apostoli  fuerunt  de  privata  religione,  licet  non  fuerunt 
de  ea  secundum  illam  variacionem  accidentalem  quam 
habet  hodie,  fuerunt  tamen  de  ea  secundum  omnia  sua 
essencialia;  et  (ut  dicit)   religiones  private  non  diflferunt 

40  a  se  invicem  essencialiter  specifice  sed  accidentaliter 
tantum. 


These 

chatterers 

charge 

contradiction 

just  because 

they  do  not 

understand  the 

elements  of 


It  is  argued 

1.  that  private 
religion  gives 

God  fuller 
worship ; 

2.  that  Christ 
and  His 
apostles 

belonged  to  a 
private  order; 

3.  that  the 

orders  do  not 

differ 

essentially. 


2.  Cod.:  Ideo  sic.        6.  Cod.:  huic  dompni.        19.  Cod.:  posset  locus. 
20.  Rectius:  tintinillus  =  tinnulus,  cf.  Du  Cange  Vl",  5gi.  25.  Cod.: 

quod  quilibet. 


236  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXIX. 

The  first  Quantum    ad   istam    arguciam,    patet   quod   est  plena 

bonowedVom  repugnancia  et  veneno.   Nam  primum   assumptum  men- 
Scotus,  by  men  Jicatur    ex    loquela    doctoris   Scoti,    et   tam    eius    logica 

who  do  not  .  ^   .  ....  ....  .  . 

understand     quam     ignorancia     quiditatis     rehgionis     private     a    sic 
^™'  balbucientibus  ignoratur.  Nesciunt  enim  religionem  suam  5 

vel  eius  essencialem,  ideo  illud  assumptum  negabitur 
ut  venenum.  Nam  communis  religio  Christiana  est  religio 
quam  Christus  et  sui  apostoli  observarunt,  que  ordinatur 
ad  ampliorem  cultum  Dei  quam  omnes  religiosarche 
sciunt  vel  poterunt  observare;  ideo  sua  religio  diminuit  lo 
a  religione  Christi  nisi  forte  dicatur  yronice  quod  religio 
istarum  vaccarum  pinguium  in  hoc  extollitur  quod  in 
eorum  sumptuosis  cibariis  et  monstruosis  edificiis  Deus 
contra  Christi  ordinanciam  honoratur.  Sic  enim  con- 
tendunt  quedam  abbatie  quod  habeant  laciora  fercula  i5 
et  omnia  que  sonant  in  seculare  desiderium  magis 
ampla.    Ideo    absit   fidelem    blasfemare   in   Deum    quod 

How  should    Spiritus  Sanctus  dedit  religionem  communem  in  Sanctis 
wise"  than  the  apostolis   quam   voluit   in    christianis   singulis    observari 

Holy  Spirit?    g,.  q^od  Antichristus  succedat  vel  religiosarche,  minime  20 
servi   Christi,    qui    inveniant    religionem    privatam    ista 
religione  catholica  plus  perfectam.    Omnes  autem  secte 
religionis  private  nesciunt  fundare  suam  religionem  vel 
unam    ab    alia    essencialiter    separare.     Quomodo    ergo 
balbutirent  quod   religio   sua   ex   racione  sua  intrinseca2  5 
essenciali    sit    perfeccior    quam    communis  ?    Numquid 
credimus,  si  ex  religione   sua  sic  lateant  sub  columpna, 
ditantur   in   seculo    et  cavent  in  communicacione  evan- 
gelica     quod    perfeccior     sit     propria    quam    communis 
religio    Christiana.    Nam   nee   in   genuflexionibus   nee  in  3o 
longis   ethnicorum   oracionibus  nee  in  buccis  rubeis  nee 
in  ventribus  pinguibus  stat  religio   Christiana,  sed  pocius 
concomitatur     oppositum.     Communis     quidem     religio 
obligat    tam    ad    observaneiam    preceptorum    quam    et 
Christ's       Christi    consiliorum.    Absit    inquam    quod    leve   verbum  35 
'wefghty  than°  abbatis  pinguis   qui  ex  Dei  preseiencia  est  diabolus    in- 
an  abbot's     carnatus   sit   preceptum    suis    monachis    et   non  verbum 

command.  .  •     /  ,         1  1 

Christi    Jesu    abbatis    nostri    (quod    ad    salutem    anime  p^j 

fidelibus  est  consultum)  sit  |  eis  preceptum,  ut  maiorem  264" 

racionem  precepti  habet  Christi  consilium  Matthei  V,  25  :  40 

Esto  consenciens  adversaria  tuo  cito  dum  es  in    via  cum 


16.  Cod.:  magit  (sive  magic).      23.  Cod.:  senciunt  fundare.      36.  Cod. 
presencia.       41.  Cod. :  consciens. 


SERMO  XXIX.]  TERTIA  PARS.  23; 

illo,  quam  habent  omnia  precepta  prelatorum  qui  sunt 
noviter  introducti,  quibus  precipiunt  subiectis  suis  ut 
procurent  dominis  multas  divicias,  ut  preparent  eis 
multas  lauticias  aut  ut  faciant  observancias  frivolas 
5  propter  quorum  mandatorum  dirupcionem  et  inobe- 
dienciam  sunt,  ut  inquiunt,   gravius  puniendi. 

Et    quantum    ad    hoc    (ut    asserit)    Christum    et    suos       How  the 
apostolos  fuisse  de  religione  privata,  patet  quod  potest  '^  wfti°  worcfs^  ^ 
dicere    religionem     comunissimam     (qualis     debet     esse 

I  o  Christiana  religio)  esse  privatam,  sicut  religiosi  illi  dicunt 
carnes  tritas  non  esse  carnes,  venacionem  sine  gravi 
tumultu  non  esse  venacionem,  aut  cognicionem  mulieris 
cum  hoc  quod  non  sit  ad  corporis  destruccionem  sed 
carnis  consolacionem  non  esse  luxuriam.   Christiana  ergo 

1 5  religio   cum   debet  communicari  cunctis  Christi   fidelibus 

debet    esse    communissima,    licet    ex   introducta    cautela 

refuge    nunc  sit  rara,   et  quomodocunque  apostate  tales 

dixerint  religionem  Christi  et  suorum  apostolorum  quam 

dicunt  esse  privatam,  ipsimet  non  observant. 

20      Quantum    ad   illud  ultimum   quo   dicit  religiones  pri-    It  is  true  the 
j-rr  •    1-  ^  -c  J  religious  are  all 

vatas   non   diiterre   a   se    essencialiter    et    specince    sed       one;  the 
accidentaliter  tantum,   placet  quod  dicit  religionem   pos-  ^jjy'^j"\^i  "^'^^^ 
sessionatorum    non  differre  specifice  a  religione  mendi-  should  be  put 
cancium,    sicut   nee    religionem    sacerdotum    secularium 

25  differre  essencialiter  ab  altero  eorundem.  Ex  quo  cum 
veris  sequitur  quod  stante  eorum  religione  quoad  omnia 
sua  essencialia  tam  ipsi  possessionati  quam  fratres 
possunt  et  debent  esse  de  religione  secularis  presbyteri 
per    coactivam    potenciam    brachii    secularis;    nam    per 

3o  nudam  ablacionem  talis  accidentalis  servato  essenciali 
non  toUitur  sed  pocius  extollitur  religio  Christiana.  Tunc 
enim  foret  ecclesia  ordinacioni  Christi  conformior,  tota 
religio  cleri  religioni  Christi  similior  et  unitati  propin- 
quior,    et  dissensionis    causa   in    populi    iniuriacione    de 

35  raptu  suorum  bonorum  foret  sedacior;  et  per  consequens 
dominacio  secularis  brachii  secundum  ordinacionem 
Domini  foret  maior. 

Secundo  arguit  ad  exaltacionem  sui  ordinis  isto  modo :  The  monk  savs, 
Beatitudo     intencior    nata    est    adquiri    per    essencialia  o^bfa'ined  in^the 

40  private  religionis  quam  per  essencialia    communis    reli-        orders. 
gionis;    ergo    privata    est    perfeccior    quam    communis. 

2.  quibus  scil.  preceptis;  ib.  Cod.:  Christi  subiectis.      3.  Cod.:  domini. 
9.  Cod.:  comissimam.         10.  Cod..:  rcligiosius.  17.  Cod.:  nunc  ut  sit. 

23.  Cod.:  difre  specifice  a  religine.        39.  Recte:  intensior. 


238  JOHANNIS  WYCLIF  SF.RMONUM    [SERMO  XXIX. 

Such  an       Medicina,  inquit,    est  reliqua  perfeccior  per   quam  nata 
assuniptifni  is  ^^^  acquiri  sanctitas  intencior;   ergo  etc.   Sed  assumptum 

drunkard's     istius  areucie    dicitur  esse  post  crapulam   et  ebrietatem 
dream.  ,  .  .  ■  j    ^   i- 

monachis    sompniatum;    unum    tamen    scio    quod    talia 

sompnia  non  adquirunt  beatitudinem   sed  pocius  preci-  5 

pitant  ad  infernum.    Christus    enim    et  sui   apostoli   per 

religionis  communis  observanciam  ad  intenciorem  gradum 

beatitudinis  attigerunt  quam  aliqui  de  privatis  ordinibus 

attingere  suffecerunt;    ideo    ex    miraculis    patentibus    in 

vita  eorum  pauci  vel  nuUi   de  istis  ordinibus  sunt  beati;  lo 

nam     empcio     canonizacionis    apud    Romanam     curiam 

fratris  vel    monachi    ex    hoc    quod    comedit    lampredam 

integram  sine  potu  vel  ex  hoc  quod  corpus  suum  movit 

feretrum   agitatum   a  demone  cum  similibus  illusionibus 

diaboli    vel    apparicionibus     sompniatis     non     constituit  i5 

beatum   in  ecclesia  triumphante.   Ideo   absit  quod  omnes 

canonizaciones  huiusmodi  sint  ut  articuli  fidei  ab  ecclesia 

catholica  acceptande. 

It  is  argued  that      Tercio  arguit  ex  conformi  assumpto  putrido :  Ex  hoc 

'orders'^tVierr  scilicet  quod  impedimenta  que  sunt   impeditiva    homini  20 

are  fewer      in  viando    versus    beatitudinem    copiosius   toUuntur   per 
hindrances  in       ,  .  .....  , 

the  way  to     observanciam  religionis  private  quam  per  observanciam 

blessedness,     religionis   communis,   ergo    etc.     Nam    istud    assumptum 

blasfemic   innuit   religiosarchas    suos    esse    prudenciores 

quam  fuit  dominus  Jesus   Christus.   Ipse  enim  non  pre-  25 

cepit  suos  presbyteros  includi  sumptuose  in  claustro  sed 

ire  in  niundum  universum  ac  predicare  evangeliiim  omni 

This  assumes  creature    (ut    patet  Matthei  ultimo).    Et    si    non    in   isto 

*be  wiser^'haif  verbo  evangelico  fundent  inclusionem  religiosorum  suorum 

Christ.        inter    parietes    vel    in    claustro,    audeo    dicere    quod    in  3o 

tota    scripture   pagina    non   fundabunt.    Si    enim    volunt 

esse  scolares  penitencie  cum  Baptista,  petant  heremum 

habitantes    sub     divo     et     non     abutantur     artificialibus 

nostris  ad  onus  ecclesie  plus   quam  ille. 

The  signs  of        Consideret  ergo  fidelis  quomodo  generacio  ista  adul-  35 

red  cheeks  and  ^^"^^  signa  querit   et   videat   si   lex    evangelii   et   signum 

fat  bellies,      crucis  Christi    sit    pocior,    nam    sub    signis  suis  gignunt 

buccas   rubeas   et   ventres    pingues    cum    omnimodis  in- 

solenciis  peccatorum.    Et   patet  quomodo  signa  genera- 

cionis  huius  adultere  minus  impediunt  a  peccatis  quam  40 

2.  Rcctc:  Intensior.  8.  Cod.:  attingerunt.  9.  Cod.:  sufficerunt. 

II.  Cod.:  canonizacionis  hii.        34.  Cod.:  illi. 

28.   XXVIII,  19. 


SERMO  XXX.]  TERTIA  PARS.  239 

signa  religionis  simplicis   christiane.    Quid  ergo   prodest 

monachum    sive    fratrem    habere    distinccionem    coloris 

vel   forme    in    habitu    et    habere    cum    hoc    animum    in- 

solentem?     Revera    nichil,    nisi   forte    ultra    christianam 

5  religionem   habuerint  signa   ypocrisis;    et    sic    geminetur 

^°^-  in  populo  duplex  iniquitas.  Et  sic  (ut  quidam  dicit)  ad  |    .  The  true 

^  "^  hoc  valet  in  monacho  vestium  amplitudo    ut  ventris   et  ^'  '^I'^bhs. 

corporis   grossicies   latencius    adolescat;    nfgredo   autem 

vestium   attestatur  cuius  sunt  filii   et  quomodo  in  animo 

lo  variis  criminibus  fiunt  nigri;  rotunditas  vero  bote  testatur 
quomodo  eorum  afFeccio  circa  carnalia  circulariter  est 
laxata.  Unde  metricus 

Ampla  cuculla  nimisj  nigra  vestis,  bota   rotunda 
Non  faciunt  monachum,  sed  mens  a  crimine  munda. 

1 5      Et     idem    est    iudicium    de    numero    et    magnitudine        Evil  of 
escibilium    quos    requirunt.    Quid    ergo    valet    ad    refre-      rules  as°to 
nandum    carnem    vel    cavendum    quecunque    peccata  re-         *°°'^- 
quirere  quod  tantus  panis  et  potus  ministrentur  monacho 
in  dies  sub   debita   qualitate?    aut  quid   valet   numerum 

20  ovorum  foramine  mensurari,  numerum  allecum  et  fer- 
culorum  carnium  cum  aliis  monachorum  eduliis  ad 
mensuram  et  numerum  limitari  et  plus  pro  lUis  quam 
pro  observancia  evangelii  litigare?  Revera  huiusmodi 
vana  est  religio.    Et  si  sub   signis  istis  religiosus   quan- 

25  doque  proficeret  in  ordine  christiano,  hoc  est  valde  per 
accidens  atque  raro.  Quod  autem  surgunt  media  nocte  et 
dicunt  in  dies  tot  missas  et  psalmos  sub  pena  tam  gravi 
est  indiscrecionis  indicium  et  a  libertate  profeccius 
ecclesie  tardativum.  Et  patet  falsitas  assumptorum  dompni 

3o  in  suis  arguciis  et  quomodo  mendicat  mendacia  in  suis 
descripcionibus  et  racionibus  quare  ordines  sunt  privati. 

SERMO  XXX. 

Estote  factores    verb!    Dei    et    non    auditores   tantum, 
fallentes  vosmet  ipsos.  Jacobi  1°,   22. 
35      Constat   ex   processu   epistole   huius   sancti   quomodo      St.  James 
commendat  actum  virtutis  ultra  habitum;    et  ideo  sepe    prafs^e's^good 
loquitur    de    actu    virtutis,    de    actu    religionis    et    aliis        works. 

8.  Cod.:  gossiens.        16.  God.:  esibilium. 

1 3.  See  Serm.  II.  pars,  vol.  II,  pag.  loi,  et  De  Quatuor  Sectis 
novellis  Pol.  W^rks,  pag.  254.  32.  Dominica  quinta  post  Pascha. 
Cf.  Wyclifs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  299 — 3oi. 


240  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXX. 

virtuosis  actibus,   habitus  omittendo,  quia    nichil  habere 
habitum  caritatis  et  actum  omnino  omittere,  quia  secun- 
dum Gregorium   caritas   omnino  operatur   magna  si   est; 
True  charity    licet    autem    quidam    fideles   non    habeant    sufficienciam 
"^"^^act!"*^  '"   procedendi  in  opus  extrinsecum,  acta  tamen  operis  intrin-  5 
seci  nemini  negantur,  unde  infantulus  baptizatus  flamine  et 
statim  mortuus  habet  sufficienciam  Deum  in  actu  diiigere, 
antequam  anima  recedat  a  corpore.  Jacobus  ergo  ortans 
viantes     sufficientes     ad    perficiendum    actum    duplicem 
virtutis   precipit    quod   sint  f adores   verbi  Dei   in    opere  lo 
et  non  solummodo  auditores.  Ille  autem   est  factor  verbi 
Hearing  and    Domini  qui   complet  eius  sentenciam  in  effectu;    et  ille 
iliek^s^Tfaawn  ^^t  auditor  solummodo  qui  audit  a  Deo  verbum  Domini 
is  omitted,     atque     intelligit    et    quoad    duplicem     eius     actum    eius 

sentenciam  criminaliter  pretermittit.  Talis  enim  sophista  i5 
diaboli    fallit     populum     sed    principaliter    semetipsum. 
Ad  hoc  enim  habet  talentum  Domini  sibi  datum,  ut  in 
actu     procedat    quem     si    renuit    se    ipsum     onerat     de 
redicione   racionis  talenti    et  putans  se  sibi  sufficere  ex 
nuda    sciencia   sibi   data   sibi   non   proficit   sed  multum  20 
officit    quoad   Deum,    quia    finem    muneris    divini   culpa- 
biliter   subtrahit;    et  talis  intencionis  humane  frustracio 
est   culpanda.    Et   sic   non  Deo   sed   frustranti   provenit 
fallax  malum.  Ad  hoc  enim  datur  a  Deo   talis  habitus, 
ut  secundum  sufficienciam  sic  habituatus  prosit  ecclesie.  2  5 
Et   ocium    in   huiusmodi    dono  Dei    infert  omne    malum 
ecclesie   militantis. 

Declarat  autem  Jacobus  istam  sentenciam  in  exemplo: 
Si  quis,  inquit,  auditor  est  verbi  et  non  factor  hie  com- 
parabitur  viro  consideranti  vultum  nativitatis  sue  in  3o 
speculo.  Auditor  enim  talis  considerat  qualem  suffici- 
enciam habet  a  Deo  genitam  et  perseverans  ociose  in 
illo  intuitu  ut  fatuus  concernatur,  ac  si  homo  intueretur 
se  ipsum  in  speculo;  et  in  ilia  visione  reflexa  quies- 
ceret  non  ulterius  directe  ad  opera  prodessencia  pro-  35 
cedendo.  Ideo  signanter  dicit  Jacobus.  Consideravit  enim 
se  et  abiit  et  statim  oblitus  est  qualis  fuerit.  Sentit  autem 
quod    ex    nativitate    sua    data    a  Deo   in    multa   sufficit 

5.  Cod.:  extrincecum,.  5,  6.  Cod.:  extrinceci  6.  Cod.:  nemini 

negatus.  16.  Cod.:  semet  ipm.         33.  Cod.:  fatuos.         38.  in  multa; 

rectius:  in  vultu. 

3.  S.  Greg.  Reg.  Epist.  Ep.  LIIl.  Opp.  torn.  II,  pag.  780. 
Ep.  LXIV,  pag.  809.  In  Ezechielcm,  lib.  II,  Horn,  V,  torn.  I,  i354. 
29,  36.  Jacob!  I,  23,  24. 


SERMO  XXX.]  TERTIA   PARS.  241 

quod  in  practica  huius  potencie  evagando  circa  mun- 
dialia  atque  carnalia  ociatur.  Deus  autem  dedit  sibi 
istam  potenciam  atque  noticiam,  ut  prosit  ecclesie  ac 
sibi   ipsi.    Sed   oblitus   est    istius    sentencie    vel    oblitus  He  wastes  on 

r  •       •  1-N  1    •  1  J      £:  wordly  things 

5  generacionis  sue  a  Deo  vel  ipsam  recolens  de  nne  suo,  ti,e  power  God 
hoc    est,    de    actu    non    memorans    in    extraordinariis  ,ife^  good"o/*the 
actibus   mundialibus   evagatur,    Sicut   enim    rem    videns       Church, 
in   speculo  fallitur  circa   eius  situm,    magnitudinem,  in- 
stanciam    et    ceteras    appendicias   materie   rei   vise,    sic 

10  culpabiliter  pausans  in  consideracione  qualitatis  primeve 
quam  habet  a  Deo  in  omnibus  istis  errat  mistice  in- 
tellectis.  Debet  enim  considerare  situm  ubi  est,  ut 
patet  ex  verbis  Domini  dictis  Ade  Gen.  111°,  9 :  Adam 
ubi  es?  Et  tunc  recoleret  quomodo  positus  est  in  valle 

iSviancium    ad    attingendum    situm    celestem    per    obser- 

vanciam  legis  Domini  in  effectu.   Secundo  recoleret  quam 

magnus    positus    est    a    Deo    in    officio    ministrandi    et 

p  J  quam    magna  pena  est  sibi  debita   in  casu  quo  deficiat 

264''  ab   hoc   ministerio,  |  et    tunc    circa    specularem    magni- 

2otudinem  non  erraret.  Sed  tercio  consideraret  verum 
locum  in  quo  Deus  ipsum  posuit,  et  tunc  non  erraret 
circa  instanciam  credendo  implicite  per  suam  cecam 
superbiam  quod  distat  multipliciter  a  se  ipso.  Et  sic 
de  aliis    consideracionibus  que   iuxta  perspectivos  pecu- 

25  lialiter  concernunt  istam  materiam.  Debemus  enim  more 
scripture  succincte  transcurrere  Spiritus  Sancti  sen- 
tenciam  et  in  opere  diffusius  immorari :  ideo  satis  est 
quod  consideremus  Dei  sentenciam  in  hiis  verbis,  ut 
sicut  videns  se  vel  quicquam  in  speculo,  videns  visione 

3o  reflexa    inducitur    in    errorem,     cum     non    inprimit    in 
memoriam  verum  (si  tamen  veram  magnitudinem  atque 
distanciam  rei  vise),  sic  attendens  ad  speculativam  fidei   Looking  only 
dimissa    operacione    que    debet    esse    ut    eius    materia,  speculative  side 
gracia   cuius   fides   adicitur,    errat    circa  materiam  fidei  "^acTin'^^iead""^ 

35  atque    finem,   eo   quod   non   habet   affectum    simul  cum  man  into  error 
illo  quod  videt;  sed  fantastice  et  indirecte  videt  ymaginem  ''knowledge, 
crediti  reflexam  in  se  ipsum  et  non  directe  transeuntem 
in    opus    secundum    Dei    beneplacitum.    Et    sic    noticia 
genita  est  imperfecta  non  informans  ternam   potenciam 

40  anime,  cum  voluntas  deficit  informata  memoria  cum 
racione;    ideo    obliviscitur    fidem    propter    defectum    sui 


7.  Cod.:  videns  twice.       12.  In  marg. :  i.       16.  In  marg. :  2.       20.  In 
marg. :  3.        25.  Cod.:  consernunt.        27.  Cod.:  minorari. 

16 


242  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXX. 

operis.    Unde  Matthei  VIF,  21   dicit  Veritas:   Non  omnis 
qui    dicit    mihi    Domine,    Domine    secundum     has    duas 
potencias  intrabit  in  regnum  celorum,  sed  oportet  quod 
addat    tercium    Domine    in    opere    voluntatis    faciendo 
beneplacitum    Dei    patris.    Et    utinam    nos    ociantes    in  5 
opere  et  nimis  innitentes  speculative  intenderemus  effica- 
citer  isti  fini. 
The  perfect  [aw      Unde  sequitur:    Qui  autem  perspexerit   in    legem  per- 
that'gfvcn 'by /*2^'^'"    Hbertatis   et  permanserit  in    ea,  non  auditor  obli- 
Christ.        viosus  factus   sed  factor   operis,    hie    beatus   in  facto  suo  10 
erit.   Lex   autem    perfecte   libertatis,   lex  est  nova  quam 
Christus     edidit,     quia    supra    legem     antiquam     liberat 
hominem,  ut  post  mortem  transeat  immediate  ad  gloriam; 
et  supra   omnes   leges   humanas   libertat   eciam    servum 
civilem    ad   regimen  patrie,  ubi  lex  canonica  vel   civilis  i5 
quecunque     compatitur     secum     maximam     servitutem 
peccati  atque  diaboli  ad  penam  perpetuam  mancipantem. 
Ideo  signanter  ilia  lex  vocatur  inter  omnes  lex  perfecte 
The  mere      libertatis.    Alia    autem     libertas    momentanea    in    facie 

hearer  does  not  . 

continue  in  the  secundum  racionabilitatem  dicitur  imperfecta.  Ille  autem  20 
^^"  permanet  in  lege  evangelica  qui  usque  ad  finem  manet 

in    ea,    quia  deficiendo    ab    illo    termino    manet    in    ea 
momentanee  et  nimium  imperfecte.  Et  hec  est  sentencia 
textus  Jacobi.  Ille  enim  qui  sic  permanet  in  lege  evangelica 
non    est  auditor    obliviosus    qualis    predicitur,   sed  prin-2  5 
cipaliter   intendit   ut   sit  factor  operis,    cum  ille  sit  per 
se   finis    quare    fides   et   alia   carismata    Christi    dantur. 
Nee   intendit   quod   omnis   viator   tempore    legis    gracie 
transit    immediate   ad   gloriam,    cum    multi   manent    in 
purgatorio,  sed  quod   non    est   universale   medium  resi-  3o 
stendi  predestinatis,  sicut  patribus  in  veteri  testamento, 
quin  plene  purgati  in  via  (sicut  erant  Paulus  et  ceteri) 
immediate  transierunt  ad  gloriam. 
He  who  Nee    solum   innuitur   quod   talis   beatus    erit   finaliter 

an"eai-rfe^st  of  beatitudine  premiatus,  sicut  erit  quilibet  premiatus,  sed  35 
bhss  in  this  hfe.  quod  erit  beatus  beatitudine  arrabili  vie,  sicut  medicina 
dicitur  sana,  quia  facit  hominem  finaliter  esse  sanum. 
Talis  autem  viator  quantum  cunque  tribulatus  fuerit 
racione  speciei  facti  sui  meriti  beatus  erit;  sed  cum 
oportet  omnem  christianum    permanere  in  lege  simplici  40 

5.  Cod.:  occantes.        7.  Cod.:  isti  fine.        20.  Cod.:  secundum  racio- 
nabiliter  racionabiliter  dicitur.        23.  Cod.:  momentanea;  ib.  hec  est  deest. 

8—1 1.  Jacobi  I,  25. 


SERMO  XXX.j  TERTIA   PARS.  248 

Christiana  ac  multi  vocati  religiosi  ab  ipsa  deficiunt, 
ideo  signanter  annectit  Jacobus:  Si  quis  autem  putat  se 
religiosum  esse  non  refrenans  linguam  suani  sed  seducens 
cor  siium,  huius  vana  est  religio.  Sicut  autem  fides  sine 
5  operibus  est  mortua,  sic  religio  que  videtur  mente  pla- 
cere  Deo  et  cum  hoc  maiedicit  ore  proximo  est  inanis. 
Sicut  enim   opera  caritatis   excludunt  quodcunque  inper-  Perfect  religion 

•       •  •  •  ■  ■       cxcIuclcsG\'iI 

fectum    ipsis    contrarium,     sic    perfecta    religio;    et    sic 
religiosi    nostri    qui    videntur    ultra    seculares    prestare 

10  Deo  obsequium  et  cum  hoc  seminant  mendacia  ac 
detracciones  in  proximos  inaniter  laborant  nee  sunt 
ut  sic  religiosi,  nisi  forte  vocata  fuerit  religio  conversacio 
discipulorum  patris  mendacii.  Sed  illam  vocat  iste 
sanctus     religionem     vanam,     cum     putantes     religionem 

i5  christianam  minus  sufficere  sed  superaddentes  religionem 
superfluam  se  ipsos  seducunt  in  opere,  quia  Christiana 
religio  sine  qua  non  valet  alia  preexigit  refrenacionem 
verborum  in  lingua  sine  qua  quecunque  superaddita 
religio  foret  vana. 

20      Et  in  signum   quod   religiones  novelle  sunt  vane,  quia       The  new 
verbum    Dei    quod    est  Christus    despiciunt,    generaliter  valn^'fmMhc'v' 
sunt  in  verbis  mendacibus  dilapse,  ac  si  forent  a  patre    are.  given  to 
mendacii    adinvente.    Ipse    enim    non    sunt   tarde  ad  lo- 
quendum,  ne  in  ecclesia  Dei  disseminent  venena  mendacii 

23  sed  lapsu  lingue  serpentine  inficiunt  religionem  simplicem 

f^?.'^  christianam;     ideo     sicut     habitus,  |  corpore    si    careret, 

subtracto   corpore  foret  vacuus,    sic    talium   qui  se  false 

vocant  religiosos  religio  foret  vana.   Et  sicut  homo   dum 

est  mortuus  non  est  homo,   sic  hec  religio  dum  est  vana, 

3o  non  est  religio,  quia  deest  religio  Christiana.  Et  sic  (ut 
quidam  dicunt)  est  de  qualibet  religione  privata,  dum 
privatur  vere  religionis   Christi  propria  racione. 

Sed    quia    fit    mencio    de    religione,    ideo  Jacobus   de-     What  pure 
scribit  religionem  in  actu,  quam  preponderat,   ita  dicens:      "^c'tfon'^s" 

35  Religio  munda  quoad  Deum,  quia  tersa  a  pulvere  teni- 
poralium  tamquam  speculum,  et  immaculata  quoad  pro- 
ximum,  quia  infedata  errore  peccati  quoquo  odit  ipsum, 
hoc  est,  visitare  pupillos  et  viduas  in  tribulacione  eorum 
et   immaculatum   se   custodire   ab    hoc    seculo;  qui  solum 

24.  Cod.:  disceminent.  25.  Cod.:  infiunt.  26.  In  cod.  perperam: 
ideo  sicut  si  tcmpus  corporeus  (corpeus)  si  careret  ...  3i.  Cod.:  qua- 
Hter.        35.  Cod.:  quia  terra. 

2 — 4.  Jac.  I,  26.         4,   5.   Jac.  II,   20.         35 — 39.  Jac.   I,   77. 

16* 


244  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXX. 

servat   perfecte   hoc   opus   misericordie  observat  septem 
opera     misericordie   corporalis    et    alia    septem    miseri- 
cordie   spiritualis,    sicut   implens    vel    offendens    in  unum 
It  is  the       mandatum    implet    vel   offendit   in    singula.    Ilium  autem 
the  scven"works  qui  non  spiritualiter  visitat  pupillos  destitutos  a  sufFragio  5 
of  mercy  bodily  matris   ecclesie   nee   viduatos    a    Christi   ascendentis   iu- 

and  spiritual.  ... 

vamme  iuxta  illud  Psalmi  ....    Viduam  eius  benedicens 
benedicam,    non    informat    religio     Christiana,    et  tamen 
religio  est  forma  qua  homo  vere  et  non  vane  religiosus 
dicitur.   Sed  sicut  oportet  ad  serviendum  Deo  informari  lo 
trinam  spiritus   humani   potenciam,    scilicet   memoriam, 
racionem   et  voluntatem,   sic    oportet   verum   religiosum 
spiritualiter  visitare  pupillos  et  viduas  et  se  immaculatum 
ab  hoc  seculo  custodire.  Si  enim  fuerit  in  temporalibus 
maculatus,    sua    visitacio    non    reficeret    sed    inficeret  i5 
christianos.  Sic  enim  vocati  prelati  visitantes  particulares 
ecclesias   per   suam   avariciam   inficiunt    et    nocent    illis 
quas  apostatice  sic  visitant. 
Four  causes  of      Et   nota   secundum   perspectivos    quod    quatuor    sunt 

error  in  ^  ..         •       •    ^    -^  i      •  • 

regarding  a  cause  propter  quas  erratur  in  mtuitu  speculan,  primo  20 
lookinggiass.  propter  intemperanciam  lucis  reflexe  que  exhinc  est 
debilior;  secundo  propter  situs  diversitatem,  tercio  propter 
puncti  visi  (a  quo  forma  reflectitur)  remocionem;  videtur 
enim  speculiariter  visum  per  duplicem  lineam,  que  est 
incidens  et  reflexa;  et  quarto  propter  variacionem  25 
centri  visus  a  superficie  speculorum  (ut  patet  V°  Vitu- 
lonis  conclusione  septima). 

1.  Light  wasted       Correspondenter   cum   radius   incidens   sit   gracia    in- 

tellectum  illustrans  que  in  vanum  recipitur  et  reflectitur, 
dum     opere    non    impletur    propter    defectum     experti  3o 
saporis  dulcedinis  abscondite  in  opere,  quem  habent  illi 
qui    voluntatem    Dei    voluntarie    practizant,    ultra    illos 
qui   inaniter   solummodo   speculantur,    patet   correspon- 

2.  Position;  the  dencia  primi  sensus.  Quoad  situm  ecclesie  omnis  peccator 
puts  himself  in  cum  sit  superbus  ponit  se  reputative  in  situ  Dei  a  quo  35 

^^'^  8'od^  ^^  influitur  influencia  intelligencie  et  ideo  est  cecatus;  et 
hinc  oportet  quod  sit  error  in  mundo  quoad  situm  et 
magnitudinem. 

7.  Psalmi;  sequitur  lacuna.      20— 25.  In  marg. :  1—4.      26.  Cod. :  visis. 
35.  Cod.:  se  deest. 

4.  Jacob!  II,  10.  Quicunque  ....  offendat  in  uno,  f actus  est 
omnium  reus.  7.  Ps.  CXXXI,  i  5.  26.  De  Vitelone  cf. 

Serm.,  vol.  II,  pag.  385. 


SERMO  XXX.] 


TERTIA  PARS. 


245 


we  keep  afar 
from  God. 


4.  The  centre 
of  sight  IS 
wrongly 
directed. 


Tercio   patet   quod   licet  Deus   sit    inmediatus    quoad  3.  Remoteness 
esseuciam    cuilibet    viatori,    tamen    sic     deside    videntes  °  wiatisseen: 
per    refleccionem    gracie    elongant    se    a    Deo    propter 
duplicitatem  radiorum,  'cum  vir  duplex  animo  inconstans 
5  est  in  omnibus  viis  suis. 

Sed  quarto  cum  centrum  visus  qui  secundum  pira- 
midem  debet  directe  in  Deum  tendere,  videt  terminative 
fantasticum  distans  ab  angularibus  visualibus,  non 
mirum    si    visus    sit    errore    multiplici    involutus.    Unde 

losicut  septem  sunt  specula  ad  que  fit  regularis  refleccio, 
sic  secundum  septem  mortalia  peccata  reflectitur  gracia 
propter  temporalia  indebite  afFectata.  Et  sicut  speculariter 
videns  videt  sic  solum  pro  tempore  obieccionis  speculi, 
sic   obliviosus   in    bono    opere    solum    prout    recolit   de 

i5audito.  Et  nota  quod  specularis  visio  secundum  racionem 
multiplicem  conceptui  hominis  comparatur,  ut  alia 
racione  ponit  Jacobus  similitudinem  inter  accidiosum 
auditorem  legis  Domini  et  speculariter  se  videntem.  Et 
alia  racione  Apostolus  dicit:  Videmus  nunc  per  speculum 

20  in  enigmate;  utrobique  tamen  quedam  defectiva  racio 
est  communis. 

Quia  autem  vani  religiosi  nostri  contendunt  circa 
religionem  suam  noviter  adinventam  quod  sit  perfeccior 
quam     communis    antiqua    religio     Christiana    ac    socii 

25  considerant  quod  ista  sentencia  multum  dependet  ex 
verbis  communibus  dictis  de  lege,  ideo  notandum  est 
breviter  quod  lex  nunc  dicitur  nuncupative  et  nunc 
vere.  Lex  autem  vere  dicta  est  descriptive  Veritas  direc- 
tiva  hominis  ad  beatitudinem  attingendum.  Et  sic  nunc 

3o  sumitur  abstractive  pro  prima  veritate  et  nunc  concretive 
in   proprio   genere   ut  ab   aliis  veritatibus   est   distincta. 
Et  ita  quedam  est  lex  evangelica  vel  divina   et  alia  lex 
humana ;  nee  distinguuntur  ista  ex  opposito,  cum  utraque  All  true  law  is 
tripliciter  et  equivoce  variatur.  Lex  autem  divina  primo 

35  modo   dicitur  lex  Dei  que  in  scriptura    sacra  quomodo- 

libet   implicatur;   et   sic  omnis  vera  lex  est  lex  Dei  vel 

lex    evangelii;    lex    autem   falsa    quam    fingunt   ypocrite 

P  .  solum  nuncupative  vocatur  lex  Dei.  Et  hoc  est  tercium 

255bsignum  |  in  quo  magi  Pharaonis  defecerant. 


Meaning  ot 
"law". 


divine. 


8.  Cod.:  anxibus  (sic).       39.  Cod.:  deficerant. 
19.  I.  Cor.  XIII,  12. 


246  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XXX. 

Three  kinds  ot       Lex    autem    humana    potest    iterum    sumi    tripliciter: 

human  law:     ^^.^j^q    pj.^    i^^q    humanitus    adinventa    sed    in    scriptura 

1.  Natural  law  gQcra  ab  antiquo   implicita,   secundo  pro  lege  vera,   sive 

implicitly        .  .        ^,.    .        '        .      '.        .         ...  ,     ^      .     ,  .    . 

approved  in     m  lege  Dei  explicita  merit  sive  implicita,  dum  sit  hominis 
Scripture.      directiva;    tercio    nuncupative    pro    lege    humanitus    ex-  5 
plicata,  dum  tamen  non  sit  in  scriptura  sacra  implicita; 
et    ita    duplex    lex    tercia    est   iniqua.     Et    sic    intelligunt 
quidam    quod    lex    divina    et    lex    humana    ex    opposito 
distinguuntur;     et     ista     membra     significacionis     tercie 
dicuntur  satis  equivoce.    Et  patet  quod  lex  humana  est  10 
necessaria  viatori,  nee  potest  quisquam  ipsam  destruere. 
2.  True  law,    Secundo    patet    quod    lex   vera,    (ut    est  plus  necessaria) 
impl'icu'ly^or    magis   ostenditur  in   scriptura.  Et  tercio  patet,   cum   lex 
explicitly  in     git    regula    religionis,    quod    proporcionaliter     se    habet 
3.  Law  of     religio    ad    religionem,    sicut    se    habet  lex  ad  legem,   et  i5 
'"'^fra'm'ing^^"  P^^"    consequens    lex    sine    regula    humanitus     adinventa 
whether       gepe    sapit    calumpniam,    lex    autem    vel    regula    divina 

approved  by         ^  ^  .      ^     ,    ^  ,,..",.. 

Scripture  or    non  potest  a  veritate  dencere,  patet  quod  religio  Christiana 
"°^'  est  perfeccior  quam  aliqua  religio  pure  humanitus  adin- 

venta.  Nee  est  cura  de  quacunque  religione  huiusmodi  in  20 
fide  nisi  de  quanto  in  religione  Domini  est  fundata.  Sancti 
autem  infinitum  inferiores  quamChristus  sciencia  etvirtute 
statuerunt  sibi  pro    regula  quomodo  voluerunt  vivere  et 
stultificati  in   hoc  sepe   defecerant;    genus  autem   eorum 
sequens   plus    stultificatum    voluerunt    perpetuare    talem  25 
regulam  quibuscunque  quos  circueundo  poterunt  seducere. 
A  black  dog  of      Et    in    ista    blasphemia    consistit    maior    pars    veneni 
Sl  Benedict    ordinum  privatorum.   Unde  quidam  canis  niger  de  ordine 
says  that  the    Benedicti  assumit  pro  principio  quod  religiones  private 
orders  is      non    differunt    a   se    invicem    specifice  sed  accidentaliter  3o 
accidenta  .     ^antum.   Unde  tres  ponit  causas  quare  isti  ordines   sunt 
This  phrase  is  privati:    prima  quia    privant    suos    professores    a    multis 
'"a'^Carmelite!"  faciendo  ipsa    esse    sibi  illicita,   que   si   non  foret  huius- 
who  called  W.  modi   professio,    forent    sibi    licita.     Voco    autem    istum 

dompnum   et  sibi  similes    canes  magni,  quia  sic  vocavit  35 
Carmelita  publice  predicando  me  vulpem  et  ipsos  canes 
vulpem    illam    usque  ad   exitum   insequentes.    Et  gaudeo 

2—5.  In  marg. :    i,  2,  3.  ^    o.  Cod.:   tercii.  17.  Cod.:   capit. 

21.  Cod.:  nisi  de  deest.         27.  Cod.:  veni.  32.  Cod.:  privati  primati. 

35.  Cod.:  mangni.        37.  In  marg.:  i. 

3o.  [)e  isto  cane  nigro  de  ordine  Bencd'Cti  cf.  Johannem 
Weilys,  monachum  de  Ramseye,  cuius  ,Acta'  in  Fascic.  ziz., 
pjg.  239  memorantur.  3j.  'Carmelita'  Is  the  Carmelite  Stokes, 
cf.   Lechler  II,  628,  629. 


SERMO  XXX.]  TERTIA  PARS.  247 

quod  sunt  adeo  concordati  tamquam  Herodes  et  Pilatus 
quod  omnes  iste  religiones  private  sunt,  ut  idem  niger 
canis   asserit,   essencialiter  idem   ordo. 

Sed  non  dubium  quin  per  hoc  verbum  implicatur  eorum 
5  confusio  et    contra   regulam  propriam   ac  dispensaciones 
papales     repugnancie    intricacio.    Arguitur     ergo    contra 
dictam  causam  quare  isti  ordines  sunt  privati.  Si  enim  sic  If  the  religious 
privant  suos  professores,   forent  illis  illicita,   tunc  ilia  a  ^\\^i  1°"^ allowed 
quibus   sic  privant   essent  illis  illicita  et  per  consequens  to  others  they 

loillicite     facerent     ipsa;     et    ita    illicite    viverent    propter      Christian 
talia   opera   perpetrata.    Melius   ergo   foret   illis   servare        '^^^  °™' 
libertatem  pristinam,  ne  sic  vivant  illicite,  nee  ad  tantum 
infatuabitur    canis    iste    religionem    suam    facere    multa 
esse  illicita,  licet   non  sint,   quia  vana  foret  talis  religio 

i5  principians  huiusmodi  faccionem.  Nee  dubium  quin 
multipliciter  conglobatur  impossibile  aliunde;  nam  quis 
sophista  dubitat  qui  noscit  quod  ex  negativa  non  se- 
quitur  affirmativa,  quin  impossibile  sit  quod  si  non 
foret   talis    professio  ipsa  forent    illis    licita.    Cum    enim 

20  si  foret  talis  professio  ipsa  forent  illis  licita,  patet  quod 
absolute  necessario  ipsi  forent  et  sic  ordo  talis  apo- 
statans  foret  Deus.  Talia  multa  de  universalibus  operibus 
cogitari  possent  in  ista  materia  que  manifeste  inficerent 
istum    canem.    Non    enim    scit    que     descriptive    forent 

2  5  illicita,    sed    cuicunque    religioni    sunt   multa  illicita  que 

secundum  ....  sunt  satis  licita.   Ideo  canis  iste  edentulus  Private  religion 

non  habet  os  vel  sapienciam,  cum  inficiat  dictam  vulpem.  because^t\>inds 

Secunda  causa  nominacionis  religionis  private  secundum  °J,'y.^.  P'Y*  °^ 

°  ^.  .      Christendom. 

eum  est  ista,  quod  religio  privata  solum  obligat  partem  chri- 

3o  stianismi;  communis  autem  religio  obligat  omnes  homines. 

Contra  istud  instatur  per  hoc  quod  omnis  particularis  Then  every  part 
,-•  ui-..  .-  !-•...•••        ..  ..4.  of  the  common 

religio    obligat     partem     christianismi     et     non     totum ;      Christian 

quelibet    pars    communis    religionis    christiane  est  parti-    religion  is  a 
^   ,      .  ,.    .  .  .  ...      private  order. 

cularis    religio,    ergo   quelibet  pars    communis  religionis 

35  christiane  obligat  partem  et  non  totum  et  est  per  conse- 
quens privata  religio,  et  sic  tota  communis  religio  Christiana 
foret  secundum   se  totam   religio  privata.   Gaudeo  autem    True  religion 

J  •!-•..•  1-    •         u^•      ..  u         •  binds  even  the 

quod  communis  Christiana  religio  obhgat  omnes  homines       blessed. 
eciam   beatos  in    patria.    Sua    autem    religio    non    intrat 
4opatriam    sed    solum    obligat   stultos   miseros   hie  viantes. 

12.  Cod.:  prestinam.  i5.  Cod.:  principans.  19.  Cod.:  illicita. 

26.   secundum;   hie  verbum   excidit.  Adde:   eum.  2'8.  In  marg. :  2. 

29,  32.  Cod. :  christianissimi. 

I.  Cf.  Lechler  1.  c.  628. 


248  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXI. 

3'-^  argument:       Tercia  causa  dompni  est  quod  quelibet  privata  religio 
religion^spdngs  ^st    singulariter    per    Spiritum    Sanctum    inspirata,    ubi 

from  special    communis   reiieio    Christiana   non   sineulariter  sed   com- 
inspiration.  .  .         .  '-^  _,,.  . 

muniter   inspiratur.    Sed    hic    miror  quomodo  sompniat 

hie  canis  tam  vigilans  quod  quelibet    persona  religionis  5 
private    a    Spiritu  Sancto    singulariter    inspiratur,    cum  |  f^^'- 
multi  sunt  ab  exordio   incarnatus    diabolus  peior  quam  ^ 
Scarioth.     Si    enim     sua    religio    subiecta    in    anima    a 
On  the  same    Spiritu     Sancto     singulariter     inspiratur,     tunc     et    ipsa 
^[ndiv idua*i  ^    anima,  sed  cum  quelibet  singularis  religio  sit  a  Spiritu  10 
Christian  may  Sancto  singulariter  inspirata,  quodlibet  autem  individuum 
specially       communis    religionis     christiane    est     singularis     religio, 
inspire  .       p^tet  iuxta  istud  quod  quodlibet   individuum   communis 
religionis    christiane   est  a  Deo    singulariter  inspiratum.. 
Ideo    dicit  quidam    quod    non    propter  istas  tres  causasi5 
mardosas  dicitur  sua  vana  religio  privata  religio,  sed  ideo 
quia  privatur   fundamento   laudabili;    loquor    autem  ex- 
tense    de   privacione,    et   materia   privatur  forma    quam 
nunquam   habuit.  Christiana   autem  religio  (ut  patet  ex 
balbucie  huius  canis  et  fide  scripture)  a  Deo  singulariter  20 
inspiratur,   sed   timeo  quod   talis   privata  religio  ex  sua 
infeccione  et  reatu  qui  ipsam  destruerent  nimis  generaliter 
obligat  viatores. 

SERMO  XXXI. 

Estate  prudentes  P   Petri  IY°,  7.  2  5 

Prudence  an  Secundum  philosophos  patet  quod  prudencia  est 
intellectual  quinta  virtus  intellectualis,  dirigens  homines  quomodo 
debent  in  agilibus  regulari;  et  ad  exercicium  istius  virtutis 
movet  Petrus  sicut  magister  suus  Christus  Matth.  X°,  16: 
Estate  prudentes  sicut  serpentes;  necesse  quidem  est  3o 
viatorem  quemlibet  excitari.  In  ista  prudencia  tamen 
quilibet  debet  dupliciter  progredi  per  viam  satis  ambi- 
guam  erumpnosam,  primo  imitando  Christum  in  moribus 
secundum  quod  Christi  dona  exegerint  et  secundo 
procedendo  successive  usque  ad  diem  Domini  in  quo  35 
oportet  omnem  hominem  sibi  singulariter  racionem 
tribuere,   quomodo    hic    continue    conversatur,    et    quo- 

12.  Cod.:  communis  religio.  16.  Cod.:  et  ideo,         26.  Cod.:  patet 

deest.         3o.  Cod.:  Esto;  ib.  Cod.:  est  twice.         34.  Cod.:  Christi  dona 
Christi  exigerint. 

24.  Dominica  infra  Octaves  Ascensionis.  Cf.  Wyclif's  Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  3o2— 3o5.         26.  Cf.  Trial.,  pag.  129,  i32. 


SERMO  XXXI.]  TERTIA  PARS.  249 

modo  dona  huius  Domini  secundum  prudenciam  dispen- 
santur. 

Cum  autem  sunt  hostes  tres  anime  et  quilibet  eorum        Against 
habet  suum  exercitum,  viatores  continue  debent  vigilare.     cnc'mi'cs'wc 
5  Cum   enim   nemo   sufficit  ex    se   ipso   hostibus  resistere    ^^""^  "'^°'^  °^ 
et    adiutorium    divinum     est    presto    pulsantibus,    patet      i.  prayer, 
quam  necessarium  est  istum  spiritum  continue  postulare, 
ut . .  . .  nostrum  dirigat  ad  portum  salutis.   Sed  secundum  2.  watchfulness, 
Apostolum   qui  filii  Dei  sunt  hii  spiritu  Dei  aguntur  (Ad 

loRom.  VIIF,  14)  ideo  precipit  Paulus :  Sine  intermissione 
orate;  et  magister  suus  Christus  precipit  omnibus  vigilare. 

Terpia  vero   armatura  tutissime  defensiva  contra  hos      3.  charity. 
insultus  hostium  est  tunica  caritatis;   ideo  tercio  precipit 
Petrus    quod    sint    ante    omnia    mutuant    caritatem    in    se 

lb  ipsis  continuam  habentes.  Et  debet  continuitas  ista  intelligi 
non  quoad  molem  sed  quoad  tempus,  cum  valde  peri- 
culosum  sit  quod  vians  cum  calidissimis  hostibus  con- 
tinue invadentibus  intrinsece  quoad  tempus  quantum- 
cunque   sit  inermis,  specialiter    cum   armatura  ista  non 

20  sit  gravis  vel  frigida  sed  allevians  ad  beatitudinem  et 
mitigans  frigus  diaboli.  Debent  autem  viantes  omnino 
semetipsos  caritative  diligere,  cum  sint  caritatis  filii 
qui  debent  in  eodem  exercitu  contra  cuneum  diaboli 
se    iuvare;    quod    si    in    veste   dispari   sint   inducti   sibi 

25  ipsis  contrarii,  quis  dubitat  quoniam  exercitus  christianus 
stabit  invalidus  contra  hostes?  Ista  ergo  est  vestis  nup- 
cialis,  pro  qua  omnis  prescitus  in  finali  iudicio  repro- 
batur. 

Et   cum   peccata   sint   vulnera    quibus   quilibet   viator    Sins  are  the 

3o  cum   hostibus    vulneratur,    caritas   precipue   habet   banc  e^^mies^ inflict- 

efficaciam    quod    operit    istam    multitudinem    vulnerum   chanty  covers 
?■        .       '^ .  .  and  heals  them. 

contra  lacula  diaboli  atque  sanat;  ideo  Petrus  revelans 
necessitatem  huius  vestis  dat  pro  causa  quod  caritas 
operit  multitudinem  peccatorum.  Nee  oportet  timere 
35  instancias  sophistarum  quod  si  caritas  operit  multitudinem 
peccatorum,  tunc  ipsa  peccata  remanent,  eo  quod  sub 
caritatis  vestibus  sunt  celata,  cum  tamen  secundum 
theologos  sunt  directe  contraria  et  necessario  mutuo  se 

3.  Cod.:  et  deest.  Addidi.  4.  Cod.:  debent  deest.  Addidi.  5.  Cod.: 
se  resistere.  8.  Cod.:  ut;  seq^uitur  lacuna.  Adde:  animum.  10.  Cod.: 
cum  (cu)  intermissione;  recte  sn  =  sine.  18.  intrinsece;  Cod.:  intersice 
sive  intussice.  Hie  verbum  excidisse  apparet:  pugnet  sive  dimicet.  Fortasse 
legendum:  invadentibus  intersit.  25.  quoniam.  Recte:  quin.  32.  reve- 
lans; Cod.:  imaculans. 

10.  I.  Thess.  V,  17.         14.  I.  Petri  IV,  8. 


2  5o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXI. 

expellunt.  Constat  quidem  quod  tam  meritum  quam 
peccatum  remanere  potest  in  suo  fructu  sive  vestigio, 
quia  aliter  non  diceret  Evangelista  quod  opera  bonorum 
sequuntur  illos;  nee  aliter  nominaret  Apostolus  fructus 
tam  virtutum  quam  eciam  viciorum.  Remanet  ergo  post  5 
remissionem  reatus  peccati  quedam  inclinacio  vel  promp- 
titas  ad  peccandum,  sicut  et  remanet  pena  peccati,  et 
sic  in  istis  peccatum  remanet  sed  ad  dampnacionem 
vel  reatus  imputacionem  caritatis  vestibus  est  opertum. 
Et  per  illas  emplastrum  sanans  continue  ab  invasione  lo 
hostium   est  protectum. 

4.  Charity  Et    ex    ilia    caritatc    fraterna    quarto    sequitur    quod 
ho'spUabye,     conviantes    sint    hilares    hospitales.    Non    enim    intendit 

Petrus  quod  quilibet  viator  obligatur  ad  capiendum 
peregrinum  in  hospicio  corporali,  cum  Christus  et  sui  i5 
apostoli  carebant  propriis  domiciliis,  in  quibus  sic  ad- 
venas  hospitarent,  sed  obligantur  active  viantibus  ad 
most  of  all  prudens  corporale  hospicium;  vult  Petrus  quod  omnes 
spin  ua  y.     j^Qj^jj^gg    obligentur    ad    hospitalitatem    spiritualem    que 

melior  est  priori.  Quis  (inquam)  excusare  se  potest  |  ^g^i 
a  vestibus  anime  vel  eius  hospicio,  ne  communicet  cum 
fratre?  et  certum  est  quod  de  tanto  ipsum  peregrinum 
et  fratrem  in  Domino  magis  egregie  hospital  atque 
vestit.  Aliter  enim  nee  unquam  doceret  suam  humanitatem 
atque  apostolos  deserere  domicilia  ac  possessiones  25 
omnimodas  seculares.  Murmiiracio  autem,  cum  contra- 
dicit  elemosinacioni  voluntarie,    debet  abici  in  hoc  facto. 

5.  Wc  arc  Quinto  necessitat  ad  ista  racio   fidei,   supposito   quod 
distribaltc  God's  fides  quidem   cst  quod  omnia  temporalia  vel  spiritualia 

^brctlu-en"'^  que  habemus  propter  istum  finem  a  Deo  accipimus,  3o 
ut  caritative  administremus  et  communicemus  ea  cum 
fratribus.  Ideo  dicit  Petrus:  Unusquisque  sicut  accepit 
graciam  in  alterutrum  illam  administrantes  sicut  boni 
dispensatores  multiformis  grade  Dei,  ac  si  diceret:  Sicut 
unusquisque  viator  accepit  a  Deo  multiplicia  dona  Dei,  35 
que  Petrus  vocat  graciam,  eo  quod  tam  gratuite  sunt 
donata,  et  finis  intentus  a  Domino  est  ut  communione 
caritativa  confratres  ipsis  participent:  sint  ergo  illam 
administrantes    prudenter    cum    fratribus,     ne    frustrent 

6,  7.  Cod.:  promptas.  27.  Cod.:  elemosinacone.  28.  Cod.:  suppo- 
sita;  ib.  supposito  quod:  hie  aliquot  verba  exciderunt.  Rectius  leg.: 
Quinto  necessitat  ad  ista  racio  fidei ;  fides  quidem  ...       33   Cod. :  in  deest. 

3.  Apocal.  XIV,   1 3.         i3.  ib.  14,         32.  I.  Petri  IV,   10. 


SERMO  XXXI.]  TERTIA  PARS.  25  t 

(quantum  in  illis  est)  tam  factum  Dei  propositum;  et 
propter  variacionem  horum  donorum  vocat  ea  Petrus 
in   communi  graciani  multi/ormem. 

Et   quia   communis   consistit    sensibilis    communicacio     Prudciice  in 
b  fidelium    in    loquela,    ideo   Petrus    dat    pro    regula   quod        specci. 
si  quis  loquitur,  multis  fratribus   audientibus   sive  nuUis, 
quod  tali  prudencia  dirigat  linguam  suam  quod  loquatur 
quasi  sennones  Dei,    id    est,    verba   veritatis    edificatoria 
audienti.  Et  patet  quod  fratres  seminantes  mendacia  et 

ro  predicantes  ludicria  notabiliter  ....  mandat  Petrus  quod 
quis  ministrat  in  aliquo  ministerio  membri  ecclesie, 
ministret  tamquam  ex  veritate  quam  administrat  Deus. 
Debemus  ymaginari  atque  supponere  quod  Deus  influit 
virtutem    ministrandi    toti    ecclesie    militant!    et    quilibet  Every  minister 

1 5  minister    illius   ecclesie  habet  ex  dono   Dei  partem   talis   iVstrumcnt^io 
virtutis.    Et    ipse    tamquam    sarra   vel    ministerium    per  '^°  God's  will. 
illam   virtutem   agitur,    ut  perficiat  Domini   voluntatem. 
Et    patet  quam   alienus   a   Petri    sentencia    atque    verbis 
est  stilus  atque  conceptus   prelatorum  hodierne  ecclesie. 

20  Quando  enim   vocant  se  non  ad    conceptum    talem    mi-  Prelates  claim 
nistros    ecclesie    sed    hii    patres    beatissimos    habentes    a  possession"  as 
Christo  plenitudinem   potestatis   et  hii    inferiores    dicunt     "^^''"  °^^"- 
se   esse  dominos  redituum   atque  proventuum  et,  ut  istud 
nomen  fiat  solempnius,    eciam    episcopi   vocant  se  suos 

25  dominos,  licet  ministerium  evangelicum  pretermittant: 
doctrina  tamen  Petri  est  ut  in  omnibus  honorijicetur 
Deus  confitentibus  se  esse  nudos  ministros  Dei  abiectos, 
licet  acceptos  per  graciam,  cum  taliter  fecit  Christus. 
Sed  Antichristus    et   sui    discipuli    extolluntur   multifarie 

3o  super  ipsum. 

Circa    istius    epistole    sentenciam   dubitatur  utrum   sit       Folly  of 
prudencia    ecclesie    novas    leges    et    religiones    statuere  newTa^vl's'and 
ultra    legem    et    religionem    simplicem    christianam;    et      religions. 
patet  ex  sepe   dictis  oppositum.   Nam  prudencia  viatoris 

35  Stat  in   mediis  virtuose  tendendi    ad   beatitudinem.    Sed 
ilia  securissime   et  potissime   dotentur  in  legem   et  reli- 
gionem   Christi,    igitur   stulticia    est    ipsas    dimittere    et 
novas   atque  ambiguas  accipere.   Et  ista  videtur  sentencia 
Sepe  viatorem  nova,  non   vetus,  orbita  fallit; 

9.  notabiliter.  Adde:  peccant;  ideo  mandat.  19.  Cod.:  et  stilus. 

29.  Cod.:  ante  Christus.  3i.  In  marg. :  IHibium.  3g.  orbita  =  via 

publica. 

6,  8.  1.  Petri  IV,   11.         3i.  Cf.  Fascic.  ziz.,  pag.  239. 


252  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXI. 

et    hinc    creditur    matrem    ecclesiam   non   gignere   post 
introduccionem  istorum   ordinum   tot  palmites  in  beatis 
quot    genuit    quando    viabat    solum     secundum    legem 
simplicem    cristianam.    Via    enim    ilia    adinventa    est   ut 
plurimum  infundabilis  atque  incognita;  nee  dubium  quin,  5 
cum  viator  sit  solum   finite    capacitatis    cognoscendi   et 
currendi  per  hanc  viam,  eius  noticia  ac  sufficiencia  occu- 
pata    circa    ista    media   novella   ab    occupacione   media 
legis  et  religionis  Christi  quodammodo  retardatur. 
I.  I  am  said  to       Sed   contra   istam    sentenciam    et   raciones    quas   feci  lo 
Aiigiisthiic,' who  ill     ista     materia     arguit    multipliciter    dompnus    niger. 
says  wii  add  to  Primo  quod   contradico  Aueustino   et    experiencie    com- 

tlic  Gospel.  .       ^  .  ,.     °     ,  .         ^     .,^  ,.     . 

mum,   cum  Augustmus  dicat  (ut  recitatur  XI°   distinct, 
capitulo  Ecclesiasticarum)  et  plura  adicitnus  evangelio  et 
per  consequens  licet  addere  alia  super  evangelium.  Hie  i5 
notaret   canis  edentulus   quomodo  aliqua  includuntur  in 
evangelio  explicite  et  alia  implicite.    Et  ille  inclusiones 
sunt  satis  equivoce;    et   tunc   patet   responsio  ad  argu- 
mentum   monachi  quomodo  nunc  procedit.   Multa  enim 
facimus  que    sunt   illicita,    sicut    multa   fecit  Augustinus  20 
de    quibus    penituit    et    postmodum    retractavit,   cum   ut 
narrat   beatus   Possidonius    de   ipso,    quando    vidit   con- 
tenciones  inter  discipulos  suos  et  seculum  circa  paucas 
possessiones    temporalium    quas    habebat,    displicuit  sibi 
quod    illas    acceperat.    Quis    ergo    color    in    argumento  25 
That  does  not  monachi :  si  multa  adicimus  evangelio,  ergo  bene?  Sed 
rigiuTii^ddYng.  supposito     quod     evangelio     multa    virtuose    adicimus, 
patet    quod    hoc    est    licitum,    quia    dum     implicita    in 
evangelio    tamquam    fragmenta    de    quibus    certi    sumus 
patule   explicamus.   Sic   enim    fecit  sanctus  Augustinus   |  ^g/. 
The  only  lawful  et  ceteri   sancti   super   evangelio   postillantes.    Si  autem 
explaining  what  quis,  eciam  angelus  de  celo,  adiecerit  leges  vel  religiones 
was  there      q^jg  j^e^  in  evangelio  explicite  nee  implicite  includuntur 
laborat    circa    leges    iniquas    et    religiones    vanas    quas 
Isaias    et  Jacobus    nobis    notant.    Ideo    nisi   quis   fuerit  35 
certus  de  plena  inclusione  sentencie  que  est  in  evangelio 
stultum  videtur  illam  sentenciam   expressare. 

5.  Cod.:  quin  deest.  i3.  Cod.:  nee  distinct.  i5.  Cod.:  aliqua. 

i<).  Cod. :  quomodo  non.  20.  Cod.:  illicia.  3i.  Cod.:  postulantes. 

33.  Cod.:  explicitatem  nee  implicitatem.        36.  Cod.:  est  deest. 

10.    Cf.  Fasc.   zizan.,  pag    289.  i3.   Cf.    Decret.    Prima 

pars,    dist,   XI,    cap.  VI:   Sed   et   alia  plura    adicimus    magnam 
quasi    vim  commendancia  20.   Cf.    S.  Aug.  0pp.  11.  Suppl. 

torn.  X,  pag.   273.  Cf.  Trialogum,  pag.  414. 


SERMOXXXI.]  TERTIA  PARS.  25  3 

Per  hec  patet  responsio  ad  secundam  eius  arguciam  qua  2.  My  opponent 
nititur  ostendere  me  contradicere  michi  ipsi,   cum   arguo    '^"^*rnem°^° 
quod  non  licet  novam   religionem   superaddere,   eo  quod    contradiction 
licet  novam  legem  superaddere  (ut  suppono  ex  alibi   de- 
5  claratis).   Patet  solucio  planior  quam  tunc  dixi;  nam  reli- 
giones  iste  private  aliquid  includunt  de   regula  Christiana 
et  aliquid  superaddunt.  Quantum  ad  illud  quod  includunt, 
sunt   licite    et    antique,    quantum    ad    illud  quod    super- 
addunt, si  ipsum  incorporant  tamquam  partem   sue  reli-   That  may  be 
logionis   et    regule,    si    ipsum   nee  sit  explicitum  nee  im-  fs^^iniawfuVto^ 

plicitum    in  scriptura,   manifestum   est  quod    ipsum     est      impose  as 
,,.,,.  ,         .  ,  necessary. 

venenum  et  rethe  diaboli,  cum  prudenciores  doctores 
quos  ponunt  fuisse  de  suis  privatis  ordinibus  (ut  Petrus 
Gomestor  et  beatus  Bernhardus)  dicunt  quod  ordo  suus 

1 5  et  sua  religio  est  idem  qui  fuit  in  ecclesia  primitiva 
(ut  alibi  diffuse  exposui).  Nam  sapientes  qui  fuerunt  in 
ipsis  ordinibus  acceptarunt  adinvenciones  adiectas  tam- 
quam peripsimata  et  ipsis  ordinibus  aecidentalia  et  non 
partes.   Sed  stulti    sequentes  plus   appreciantur  adinven- 

20  clones  que  quibusdam  personis  erant  utiles  quam  regulam 
evangelicam  vel  mandatum;  unde  stulte  statuunt  quod 
quelibet  persona  talis  ordinis  tamquam  partes  eius 
essenciales  atque  precipuas  has  observat,  ut  patet  de 
corporal!  habitu  et  ritibus  deridendis. 

25      Tercio  arguit  dompnus  sic:   Si  observancia  pure  legis    3.  He  says  it 
evangelice   per   se   sufficit   ad    salutem,    tunc   alie    leges  enough  aR^iaws 
private  superfluunt.   Si  (inquit)   hoc  argumentum  valeat,    ^^"'^•t[J'^  °^^!" 
tunc  sequitur  quod   omnes   libri  Augustini    et  tota  sen-     supcrtiuous. 
tencia   mea   quam    scrips!   superfluunt.    Si    (inquit)    hoc 

3o  argumentum  non  valet,  sequitur  per  idem  quod  argu- 
mentum meum  non  valet. 

Quoad  istum  obiectum  patet  quod  dimittitur  subiecti     If  they  are 

^         .         .  •         •  •  J  1^  ^       against  the 

constancia    m    mmori    qua    capitur    quod    multe    sunt  Gospel  they  are 
leges   private  que  non  sunt  in  evangelio,   et  tunc  indu-  '^  nifJcl!i"vou'^s"'^ 

35  bitanter  vere  concluditur  quod  sunt  superflue  atque 
false;  et  certum  est  quod  sunt  alique  leges  et  religiones 
huiusmodi;  unde  si  Augustinus  vel  doctor  aliquis  scrip- 
serit  ill  logica,  in  philosophia  vel  theologia  quamcunque 
sentenciam   que   non   sit   fundabilis   in   scriptura,  mani- 

4ofestum    est    ipsum     de    tanto     errasse,    cum    secundum 

2.  Ccd.:  ostendere  mihi.  5,  6.  Cod.:  religione.  18.  Cod.:  ipsi, 

22.  Cod.:  quilibet.        25.  In  marg. :  Responsio.        36.  Cod.:  aheque. 

2.  Fasc.  ziz.  1.  c.         25.  ibid. 


254  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXI. 

Augustinum    si   aliqua   sit    Veritas,    in    hac    scriptura    in- 
venitur.  Et  ista  est  sentencia  Apostoli  ad  Galatas   1°,  8 : 
Si  quis  vobis  aliud  evangeli^averit  quam  evangeli^avimus 
vobis,    eciatn    si  sit   angelus   de   celo,    anathema    sit;   ubi 
patet  quod  Apostolus  supponit  evangelium  suum  includere  5 
explicite  vel  implicite    singulas  veritates.    Secundo    sup- 
ponit  quod    si    quisquam    evangelizat    aliud    quam    ipse 
evangelizavit    explicite    vel     implicite,     tunc    evangelizat 
errorem   et  heresim.  Et  istam  fidem  adiceret  canis  niger, 
antequam    superfine    et  ydiotice    multiplicaret    tales    ar-  lo 
gucias.   Ego  autem  protestor,   sicut  sepe  confessus  sum, 
quod    si    quidquam    scripsero   vel    dixero    in    quacunque 
sciencia,    quod    non    sit     fundabile     in     scriptura,    illud 
dolenter  revoco,   confitens  quod  sepe  erraveram;   et  rogo 
ut    ecclesia    illud    habeat    ut    errorem;    sed    credo    quod  1 5 
nee    in   logica    nee  in  philosophia  nee  theologia  tociens 
infundabiliter    erraveram    a     scriptura,     sicut    religiones 
novelle    in   suis    adinvencionibus    ac    ritibus    erraverunt. 
Ideo  vellem   quod    ipsi    supersederent  ab   illis,  sicut  ego 
propono    supersedere    ab    erroribus    philosophicis,    quo-  20 
usque  ipsos  fundaverint  in  scriptura. 
4.  He  gives  a        Quarto     arguit :     Cum    Deus     per     se     sufficit     creare 
argumenVand   mundum  et  non  minus  potens  est  nunc  quam   tunc  fuit, 
says  It  IS      gj-CTQ  nunc  alie  cause  secunde  superfluunt.   Talem  (inquit) 
modelled  on  ^  .  ■       r-  ■•  •    -n 

mine.         formam    facio    ego    in   fine  tractatus  tercn;    ergo  si  lUa  25 

forma  non  valeat,   nee  mea  valebit. 
The  dog  for  a       Hic  considero  quod  ydiota  propter  zelum  quem   habet 

while  changes        ,  ^-  ■  -^    ^-      ■     i  j       c  ■      • 

into  an  ape.  S'l  sustmenciam  ventatis  induendo  tormam  simie  exuit 
formam  canis.  Arguit  enim  per  locum  a  simiali  simili- 
tudine,  quando  latraciones  canine  sibi  deficiunt.  Prima  3o 
autem  argueia  non  habet  eolorem  licet  forte  ut  alius 
frater  suus  ignorans  vocem  propriam  prophetizet.  Nam 
verum  est  (ut  dicitur)  quod  multe  cause  secunde  super- 
fluunt, cum  in  eibis,  in  potibus  et  eduliis  monachorum 
sunt  superfluitates  plurime,  ut  in  fructibus  ex  eis  genitis,  35 
et  cum   omnes   ille   sint   cause  secunde  superfluunt.   Hoc 


2.  Cod.:  Galatos.         7.  Cod.:  alius.         9.  Recte :  addisceret.        22.  In 
marg. :  4.        27.  In  marg. :  Rcsponsio.        33.  Cod.:  cause  due. 

I.  Vide  Trial.  64,   240,   Syg.  11.  Cf.  Protestationes   inulti- 

plices  magistri  Johannis  Wikieff  ap.  Hofler,  Anna  von  Luxemburg, 
Kfinigin  von  England,  Denkschriften  d.  k.  AkaJemie  der 
Wissenschaften,  XX.  Band,  pag.  147  —  150.  22.  Ease,  ziz., 
pag.   240. 


SERMO  XXXI.]  TERTIA  PARS.  25  5 

autem   non   docet   per   unigeniti    argumentum  sed  forte 

super   hoc   cespitat    ut    propheta.     Si    autem   concluserit  Three  kinds  of 

quod  superflueret  aliqua  causa  prima  ad  Dei   creanciam,        causes. 

verum    non    concluderet;    sed    notaret  ydiota    quomodo 

5  sunt     quatuor    genera     causarum     secundum     racionem 

distincta.     Deus    autem    per   se    causat,    cum    cuius  cau- 

sancia    'nulla    creatura    communicat.     Notaret    secundo 

P  ,  quomodo  per  se  quandoque  dicit  sufficienciam  causacionis 

jse*"  signate  sine  alio  in  eodem  |  genere  adiuvante;  et  quando- 

10  que  dicit  secundum  logicos  exclusionem  alterius  in 
quocunque  genere  concausantis.  Primo  modo  Deus  per 
se  sufficit  creare  mundum  et  multa  facere  ad  que  habet 
ex  se  et  per  se  sufficienciam,  sed  secundo  modo  dicit 
logicus    (cui    ego    dissencio)    quod   Deus  non  sufficit  per 

i5se  causare  mundum,  cum  requiritur  aliud  concausans 
cum  ipso,  ut  patet  de  mundi  partibus  que  mundum 
materialiter  sunt  causantes,  et  de  universalibus  partibus 
quiditativis  quas  Deus  preexigit  concausantibus ;  cum 
secundum    Auctorem    De    Causis    prima    omnium    rerum 

2o  creatarum  est  esse,  et  ante  ipsum  non  est  creatum  aliud. 
Notaret  ergo  monachus  quomodo  tota  Christiana  regula 
et  sua  ficticia  adinventa  concurrerent  in  eodem  genere 
attingendum.  Et  (ut  sepe  assumpsi)  multi  viantes  attin- 
gerent  hoc  bravium  brevius,  compendiosius  atque  facilius, 

25  ergo  tradicio  supercumulata    est  superflua  atque  stulta. 

Quinto  arguit  dompnus  sic:  Cum  observancia  manda-  5.  He  argues: 
torum  per  se  sufficit  ad  salutem,  tunc  observancia  con-  to  'obscrve"the 

siliorum   est  superflua.  command- 

,         .  r  ,         .  .  merits, 

Sed   miror  qua   fronte    edentulus    iste    assent  hoc  as-  observance  ot 

3o  sumptum,    cum    nedum    ad   salutem  hominis  multa  alia     siiperfUious. 
preter  istam  observanciam  sunt  in  aliis  generibus  requi- 
sita,  sed  in  genere  cause  materialis  ac  efficientis,  quod 
est    idem    cum    genere    observancie    mandatorum,    sunt 
multa    alia    requisita.    Oportet    enim  quod  beatificandus  One  cannot  be 

35  operetur    meritorie     que     operacio    distinguitur    ab    ilia     ■w^thout'^the 
observancia.    Nee    potest    quisquam    observare    mandata         other. 
nisi   eo   ipso   observet   consilia   et    multas  alias  circum- 


I.  Cod.:  argument].  3.  Cod.:  creanciam;   cf.  Serm.  I,  174,  1.  26; 

III,  II,  1.  32.       26.  In  marg. :  5.        29.  In  marg. :  Responsio. 


19.  Auctor  De  Causis  i.  e.  Alpharabius.  Cf.  Trial.,  pag.  86. 
Vid.  Opp.  B.  Thomae  Aq.  Expos,  in  Librum  de  Causis,  ed. 
1592,  fol.  2.  26.  Fasc.  ziz.,  pag.  240. 


256 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXI. 


6.  He  argues: 
Tliere  is  more 
grace  than  is 

needful  to 

salvation,  so 

the  rest  is 

superfluous. 


He  adds  that 
laws  compel, 

but  private 
orders  induce 

to  be  good. 


stancias    laudabiles    que     distinguuntur    ab    observancia 
mandatorum. 

Sexto  arguit  sic:   Cum   medietas  latitudinis  gracie  per 
se    sufficit    ad    salutem,    sequitur    argumento     consimili 
quod     totum     residuum     superfluit.      Sed     argucia     ista  5 
putrida     coliecta     est    antiquitus    per    summos    ydiotas. 
Ymaginantur    enim    quidam    eorum    plus    profundati    in 
erroribus    quod    gracia    componitur  ex  suis  partibus  in- 
tensivis,    sed    extendendo    nomen    gracie    latitudinis    ad 
quodcunque  donum  Dei  gratis   datum    se    habens  diffor-  lo 
miter    quoad    tempus    vel    subiectum,     concedo    gracie 
latitudinem,    sic    nulla    pars    eius    per    se    sufficit    ad 
beatitudinem,     cum     preter     qualitatem     oportet     addi 
operacionem,    perseveranciam    et    multa    alia.     Et    cum 
quicunque    beatus    premiabitur    secundum    gradum    quo  i5 
meruit,   patet  quod  non  est  color:   Si  quis  potest  beati- 
ficari  ad  aliam   beatitudinem  inducendam;    sed   propter 
hoc  superfluit.   Sic  enim  et  coloracius  quilibet  monachus 
et  totus   ordo   suus    superflueret,  cum  tota  militans  ec- 
clesia   potest   plene    et   perfecte    consequi    beatitudinem  20 
sine    illo    ordine    vel    aliquo    monachali.     Licet    autem 
persona    matris    ecclesie    posset    esse    plene   beata   sine 
istis    privatis    ordinibus,    prosunt    tamen    per    accidens 
matri  nostre  sicut  diabolus,   sicut  monachus  vere  dicit: 
lex   Christi,    quantum    est    ex    parte    legis,     est    per    se  26 
sufficiens  toti  humano  generi  ad  salutem.  Si  tamen  hoc 
sit  verum,  ve  illis  qui  addunt  tradiciones  frivolas  tam- 
quam  leges,  sicut  religiones  private  spissim  faciunt,  per 
quas    tradiciones    lex    Domini    immaculata    obscuratur, 
ignoratur    et   in    effectu   pseudodiscipulorum  Antichristi  3o 
postponitur. 

Sed  addit  monachus  quod  coaccio  et  instruccio  sunt 
necessarie  ad  legem  Domini  addiscendam,  et  sic  leges 
civiles  sunt  medium  cogens  fideles  ad  bonum  tamquam 
medium  timoris,  sed  privati  ordines  sunt  medium  amoris  33 
inducens  eciam  ad  bonum.  Et  sic  multipliciter  prosunt 
matri  ecclesie. 

In   ista  nota  verum    assumitur,  cum  Spiritus  Sanctus 
et    sua    mocio    sunt    media   necessaria   ad   instruendum 


3.  In  mars.:  6;  ib.  Cod.:  beatitudinis;  Correxi  e  Fasc.  zizann., 
pag.  241.  4.  In  marg.:  Responsio.  6.  Cod.:  summas.  g.  Cod.:  ac 
latitudinis.  i3.  Cod.:  beatitudine.  21.  Cod.:  cum  illo.  3o.  Cod.: 
pseudodiscipulorum. 

3.   Fascic.  ziz.  241,         32.  ibid. 


SERMO  XXXII.]  TERTIA   PARS.  257 

fideles  quomodo  et  quantum  debent  agere  pro  beatitudine 
consequenda.  Medium  autem  ad  hoc  stimulans  est  timor 
pene  et  amor  premii,  sed  sui  rubiginosi  stimuli,  licet 
prosint  per  accidens  sicut  omne  peccatum,  ante  induc- 
5  cionem  istorum  mediorum  ad  profectum  ecclesie  neminem 
stimularunt,  sed  post  per  introduccionem  eorum  sunt 
plures  ad  cursum  vie  ad  patriam  aliqui  retardati  et 
alii  simpliciter  impediti.  Nee  video  quod  ordo  hodiernus  Modern  orders 
monachalis  vel  alius  privatus  stimulet  per  amorem  nisi    stimulate  by 

10  forte    carnales   quorum  Deus   venter   est   et    alios  despi-         '°^^- 
cientes    legem    et    media    religionis    simplicis    christiane. 
Stulticia    enim    magna    est  onerari   mediis  inutilibus  vel 
minus    utilibus,    mediis    maxime     necessariis    a    Christo 
traditis   pretermissis.    Nee   multum    excitat  fideles  quod 

1 5  quidam  qui  volunt  in  religionibus  privatis  constare, 
servantes  religionem  Christi  et  defectus  eorum  arguere, 
incarcerantur  horribiliter  et  longiori  pena  inaudita  in 
seculo  occiduntur.  Ideo  religiones  iste  private  rubiginosa 
calcaria  sunt  timoris,    et    sic   verum    in  fine  annectitur, 

20  sed  impertinens  est  dicendum  vel  efficaciter  invehendum. 

SERMO  XXXII. 

Cum  complerentur  dies  Pentecostes,  erant  omnes  pariter 
in  eodem  loco.  Act.  11°,  i. 

Ystoria  actuum  apostolorum  licet  superflua  vel  super-   Derivation  of 
gge  ficialis   videatur   aliquibus,  |  est   tamen   necessaria,    cum      t-entecost. 
particularius    instruit    in    Christo    et    suis  apostolis  quo- 
modo   debeamus    ipsos    in    moribus    imilari.     Est    autem 
dies  Pentecostes    dies    quinquagesimus    a    resurreccione 
Domini    et  dicitur    a  Pente   quod    est    quinque    et   Coste 
Sodecem.    Et   est    hoc    festum    solempne    exemplatum    ex 
veteri   testamento;    patres    enim    illius    testamenti    cele- 
brarunt  festum  proporcionabile  in   memoriam   legis  date 
in   monte  Synai  (Exod.  XX°);   que  lex  dicitur  data  fuisse   English  name 
quinquagesimo    die    ab    exitu    de    Egypto;     et    hinc    i" '^i^^c'^Ha'^^of' 
35  Anglico    dicitur  hoc    festum   dies    dominica    sapiencialis,       wisdom'. 
nam    isto    die    effusa    et  confirmata    est   sapiencia   legis 
gracie  per   Spiritum   Sanctum   in   corda   discipulorum. 


9.  Cod.:  stimilet.      20.  Cod.:  dicendis.       34,  35.  Cod.:  in  angelicum. 

21.   In  die  sancto  Pentecostes.   Cf,  Wyclif's  Sermons,    ed.  by 
Arnold,  II,  pag.  3o5 — Soy. 

•7 


258 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXII. 


Miraculous 

character  of  the 

thunder. 


How  the 
apostles  spoke 
with  tongues. 


The  one 
utterance  was 
heard  as 
different 
languages. 


Narrat  autem  ystoria,  cum  Ghristi  discipuli  erant 
discipuli  pariter  mente  et  corpora,  sonus  venti  quam 
tonitruus  non  terrens  sed  mulcens  per  Spiritum  Sanctum 
qui  est  consolator  cordium  et  spirans  ubi  vult  ipsis 
discipulis  in  auditu  sensibili  apparebat  et  replevit  totam  5 
domum  singulariter.  Ex  quo  patet  miraculum  eo  quod 
tonitruus  communiter  et  distanter  causatur  in  aere  ex 
causa  alia  quam  fuit  loco  eis  conveniens,  nee  solum  fuit 
locus  ille  repletus  sono  sed  splendore  insolito.  Nam 
ignes  lucentes  apparuerunt  spissim  in  aere  quorum  lo 
fervor  indicavit  caritatem  in  apostolis,  forma  autem 
ignea  indicavit  noticiam  disparium  ydiomatum  vel 
linguarum  et  lucencia  indicavit  undique  claram  noticiam 
in  ambobus.  Iste  autem  ignis  sedit,  id  est,  permansit 
supra  singulos  eorum  secundum  modum  loquendi  i5 
Scripture  ....  Sedistis  in  Cadesbarne  multo  tempore, 
id  est,  mansistis;  et  (ut  quidam  reputant)  illo  modo 
sederunt  apostoli  in  suo  cenaculo  vel  stando  vel  genu- 
flectendo  vel  Deum  ut  Spiritus  Sanctus  moverat  ado- 
rando.  20 

Ilia  autem  stacio  linguarum  signat  in  discipulis  firmi- 
tatem  noticie  et  virtutis ;  et  sic  repleti  sunt  Spiritu 
Sancto  in  effectu.  Quamvis  autem  Trinitas  necessario 
sit  ubique,  dicitur  tamen  esse  noviter  vel  singulariter, 
ubi  taliter  operatur  in  signo  sensibili,  ergo  necessitati  2  5 
sunt  eloqui  postquam  sic  repleti  Spiritu  Sancto,  et  hoc 
secundum  diversitatem  linguarum,  ut  auditorio  fuit  con- 
veniens. Unde  ad  magnitudinem  mirabilium  non  solum 
loquebantur  isti  illustres  discipuli,  intelligendo  omne 
ydioma,  sed  distincte  loquebantur  simul  in  eodem  aere  3o 
singulum  ydioma.  Nee  oportet  ex  isto  quod  ille  aer  fuit 
simul  et  semel  figuratus  contrarie  sive  motus,  sed  qui- 
libet  de  suo  auditorio  distincte  audivit  et  noviter  pro- 
prium  ydioma.  Sicut  enim  per  rebellionem  populi  contra 
Deum  divise  sunt  lingue  (Gen.  VI°),  sic  per  unionem  35 
populi  in  Deum  per  donum  Spiritus  ydiomata  sunt 
unita,    sic   quod    ex  eodem  materiali  vocis  per  illustra- 


2.  recte:  venti  tamquam.         8.  Cod.:  ut  solum.         10.  Cod.:  lucetes. 

11.  Cod.:  farvor;  ib.  caritatem  deest.  Addidi.  Cf. :  The  secounde  signe  of 
this  miracle  was  of  the  substance  of  fier,  that  bitokned,  that  thes  apostles 
weren  ful  of  charite  to  speke.  11,  12.  Cod. :   forma   autem   lignea. 

12.  Cod.:  disparum.  14.  Cod.:  cedit.  i5.  Cod.:  secundum  deest;  addidi. 
16.  Scripture;  sequitur  lacuna.       18.  Cod.:  senaculo.        29.  Cod.:  illustri. 


2.  Act.  II,  2.      4.  Joh.  Ill,  8.      16.  Deut.  I,  46.      22.  Act,  II,  4. 


SERMO  XXXII.]  TERTIA  PARS.  2^9 

cionem  internam  dispariter  conceperunt.  Ad  quod 
manuduci  potest  experimentator  quod  eodem  sono  cam- 
pane  vel  alterius  sonorici  videtur  diverse  motis  quod 
aliter  loquitur  vel  sonorat;  et  ita  Spiritus  Sanctus  movebat 
5  animas  auditorii  eundem  sonum  dispariter  intelligere, 
cum  instruccio  intrinseca  fuerat  variata.  Et  sic  sepe 
per  inmocionem  maligni  spiritus  plures  demoniaci  sunt 
seducti.  Et  ilia  operacio  interna  que  sic  sonat  in  bonum, 
dicitur  Spiritui   Sancto   conveniens. 

lo      Viri    quidam    religiosi    ex    genere  primo  Judei   qui   ex  How  the  Jews 
i-         •       •!  1      •      •        •  •       •!  ^      J-  •    were  scattered 

captivacionibus    plurimis     in    nacionibus    sunt    dispersi     abroad  and 
venerunt    peregre    in  Jerusalem    ad    istam    festivitatem.    ,    ^ook  the 

.  .  .  language  and 

Erant    autem  Judei    plurimi    sepius    captivati    (ut    patet    name  of  the 

i\T      D o    1  \       T     J    •  .-•      *•     nations  witli 

IV.    Keg.  .  .  .  ,    per    Salmanazar).    ludei    ergo    captivati     whom  they 

1 5  per  regem  Caldeorum   propter  affeccionem  possessionum         ''v^'^- 
et  filiorum   multi  non  redierant  Jerusalem    (ut    patet  1° 
Esdre).   Et  sic  de  multis  captivatis  per  Antiochum  regem 
Grecorum   (de  quibus  1°  Macchabeorum).   Horum   autem 
plurimi  venditi  sunt  diversis  nacionibus  in  quibus   didi- 

2o  cerunt  linguas  dispares  et  nomen  nacionis  proprie 
contraxerunt. 

Facta  autem  hac  voce  miraculosa  tamquam  tam  The  various 
apostolorum  quam  aliorum  fidelium  assistencium  Deum  ^v|pe^heard^ 
cordate    laudancium     pre     magnitudine    miraculi,     dum 

25  tamen  prius  non  audiebant  loqui,  convenit  multitudo 
predicta  peregrinorum  et  mente  confusa  est,  eo  quod 
irradiabantur  per  voces  proprias  Galileorum  quos  noverant 
audire  distincte  quilibet  lingiiam  suatn.  Et  narrat  naciones 
septemdecim;     Judei    namque    secundum     partes    Judee 

3o  diversas  dispariter  formant  voces,  ut  patet  de  Petro, 
cuius  loquela  manifestum  se  fecit  quod  fuerat  Galileus, 
et  hinc  Juda  bis  inseritur.  In  istis  autem  Unguis  aliqui 
sunt  plus  diversitati,  ut  Judei  et  Romani;  aliqui  minus 
propter    regionum    propinquitatem,   ut  habitantes  Meso- 

35potamiam  (que  est  pars  Sirie)  et  Judei;  aliqui  vero 
minime  variantur,  ut  incole  eiusdem  regionis  propter 
diversitatem  inter  Austrum  et  Boriam  vel  alium  locum 
eius.    Judei  vero  vocantur  specialiter  illi   de  tribu  Juda 

3.  Cod. :  sonorisi;  ib.  an  diversimodis  legendum?  6.  Cod.:  intrinsica. 
10.  Cod.:  quidem.  14.  Reg.  sequitur  lacuna.  20,  21.  In  cod.:  et  nomen 
accio  (sic)  proprie  contraxerunt.  Hie  locus  corruptus  est.  22.  Cod.:  ac 
voce.        27.  Cod.:  Galleorum.        3o.  Cod:  format. 

14.  IV.  Reg.  17,  3,  18,  9.  22.  Act,  II,  6.  32  bis  inseritur. 
Cf.   Act.  II,  9,  II. 

17* 


26o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXII. 

et  Proselyti    illi    qui    de    gentilitate    ad  Judaismum   sunt 

conversi,  ut  communiter  fiunt  fratres. 

Fuit    autem    duplex    causa     huius    auditus    mirabilis,  p  . 

primo    quia    tarn  j  miraculose    et    tarn    dispariter    sunt  266'' 

Some  of  the    locuti   in  linguis  tam  variis,   secundo  quia  tarn  sapienter  5 
inhabitants  of  c       j         1  ■  i    -i-       -i  1 

Jerusalem  did   et     proiunde     de     scripture     subtuitatibus     sunt    locuti; 

or'^pcrcdve'^^thc  verumptamen  inter  audientes  aliqui  sinistre  conceperant 
miracle.       ut  Judei    perfidi,    incolentes   Jerusalem.     Hii     enim    nee 
sensum    conceperant  neque    miraculum,    sed  interpretati 
sunt    istos  Christi    discipulos    ex    ebrietate    meri    stolide  10 
balbutire.    Sed  Petrus    tamquam    vir    auctoritatis    et  alii 
Christi  apostoli  declararunt  Jerosolymitis  ex  fide  scrip- 
ture prophetice  quod  sic  ex  spiritu  Domini   sint  locuti. 
In   Jerusalem     quidem     viguit     testamentum    vetus    tam 
secundum     legem     Mosaycam     quam     secundum    partes  i5 
ystoricas   quam   eciam   prophetarum.    Et  nota  quod  evi- 
dencia    Petri    non    est    demonstracio    infideli,     licet    sit 
fidelibus    satis    certa;    et    consimili    evidencia    ostenditur 
ex  evangelio  Marci  ultimo   cum  facto  notorio.   Et  multi 
prelati    sunt    communiter   infideles.    Nam   Christus    dicit  20 
quod   signa    eos    qui    crediderint   in    evangelium    hec   se- 
quentur:    In  nomine  meo,    inquit,   demonia  eicient;   et  sic 
de  quatuor  aliis   signis  sequentibus. 
Prelates  should       Et  cum   oportet  ilia  signa  impleri  ad  sensum  aliquem 
'^"but°cann^ot'^' '"   quomodocunque  conversis  ad    Dominum,    patet  quod  2  5 
even  from      oportet    in    factis    prelatis,    si    perfecte     crediderint     in 

themselves.         ^  ,      .  S  .  ^        .      .  .  .         ,      . 

evangelium  et  legitime  sint  conversi,  ista  signa  impleri 
et  specialiter  signum  primum.  Sed  illi  nee  evangelizando 
eiciunt  demonia  a  suis  fratribus  nee  eciam  a  se  ipsis 
quod  primo   et  principaliter  facerent.  3o 

The  devil  Sed    secundum    evangelium    sint    fideles:    cum    enim 

posTe'sseTthem.  sint  septem  maneries  demonum  incitantes  homines  ad 
septem  peccata  mortalia,  ut  spiritus  superbie,  spiritus 
avaricie  atque  luxurie  et  sic  de  aliis  incitantibus  homines 
ad  peccata  ad  que  ipsos  concipiunt  plus  proclivos,  no-  35 
temus  si  spiritus  avaricie  que  mammon  dicitur  a  pre- 
latis nostris  atque  religiosis  exhinc  expellitur.  Et  cum 
signis  sensibilibus  ac  fidei  scripture  credi  debeat,  patet 
ex  maioritate  sue  avaricie  quod  non  sunt  conversi.  Et 
utinam    convincentes    in    foro    humani    iudicii    accusatos4o 


I.  Cod.:  Proselti.        4.  Cod.:  dispariti.       22.  Cod.:  sic  deest. 
10.  Act.  II,  1 3.         2  1.  Marci  XVI,  17. 


SERMOXXXII.]  TERTIA  PARS.  261 

suos  de  crimine  luxurie,  heresis  vel  quocunque  alio  tam 
evidenter  convincant  dampnatos  suos  quos  iudicant, 
sicut  populus  potest  ipsos  convincere  ex  infidelitate  et 
perversione  ad  mammonem.  In  illis  autem  que  oportet 
5  esse  mundo,  ut  virtutibus,  potestate  atque  noticia, 
simulant  sanctitatem,  dicentes  quod  habent  plus  potestatis 
quam  Petrus  vel  alius  Christi  apostolus,  eo  quod  ab-  They  claim  a 
solvunt  a  pena  et  culpa  et  facientes  miracula  multa  i>°tcr^s-  Uia°t"ot 
abscondita    dant    ampliores    indulgencias    quam    aliquis     absolution. 

10  apostolus  unquam  dedit;  sed  in  ista  seduccione  Anti- 
christi  oportet  fidelem  notare  opera  Christi  cum  fide 
scripture  et  ex  eorum  operibus  quoad  Christi  simili- 
tudinem  ipsos  cognoscere  et  non  ficticias  miserabiles 
ac    infundabiles    ultra    Judeos    imponentes     ebrietatem 

1 5  Christi   fidelibus  omnino   contempnere. 

Circa  hanc  epistolam  dubitatur  (ut  sepius)  si  religiosi  Doubt,  whether 
nostri    privati   ut   sic    a  religione  Christi    degenerent    et  pri^te"orders 
sint   ut  sic  per  consequens  infideles,  et  (ne  equivocacio    ^^°  infidels, 
fiat  in  termino)   intelligendo   per   religionem    presentem 

20  privatam,  que  supra   religionem  Christi  superaddit  adin- 

venciones  humanas  infundabiles   in  scriptura  vel  partes 

essenciales     religionis     aut     ordinis     velut    proprietates 

inseparabiliter    consequentes     ad    perfeccionem     ordinis 

generaliter   observandas,    et    scrutetur   theologus    eciam  yiicy  ^jk  ,joi 

2  5  ab  illis  privatis  ordinibusque  requiruntur  et  sufficiunt  ad  declare  what  is 
.    .      ^    .  .  .    ^  .  the  essence  and 

individuacionem  vel  speciem  lUorum  ordmum  et  genera-   distinction  of 

liter  hec  duo  inveniet  in  cunctis  privatis  ordinibus  homini 

occultata;  occultata  dico  quia  professores  illorum  ordinum 

nee  audent  nee  seiunt  ilia  detegere  vel  sciolis  publieare. 

3o  Si  enim  verum  sit  (quod  dicit  monachus)  omnes  privatos   A  monk  says 
ordines  tam  possessionatorum  quam   mendicancium   non  aj-g  esse°ntialiy 
differre    in   specie,    unde   habebitur  difFerencia  quod  illi      ^^^  ^^"^'^• 
ordines    differunt    specifice    a    religione    apostolica    vel 
communi    simplici    Christiana?    aut    quare    non    diceret 

35  quis     probabiliter     quod     sicut     ordo     canonicorum     et    What  then  is 
monachorum    incipit  temporibus    apostolorum,   sic  ordo      'fro'm^thc'"" 

Fratrum  incepit  eodem  tempore  et  non  fuerunt  in  aliquo       ^onimon 

^  .      ^  .       .  .  ^  Christian 

apostolo  sed  a  solo  Dommo  confirmati,  licet  illi  ordmes       religion? 

longe  posterius  inceperunt  esse  monachorum  et  canoni- 

40  corum    et   per    multos    annos    posterius    inceperant    esse 

Fratrum.   Ordo  enim  per  accidens  est  talis  nominis. 

5.  Cod. :  ab  ut  virtutibus.  16.  In  marg. :  Dubium.  28.  Cod. :  homine. 
27, 28.  Cod. :  homini  occultata  dico.  29.  Cod. :  seiunt ;  nee  deest.  In  marg. :  i. 
3o.  Cod.:  omines.        38.  apostolo;  cod.:  app'";  ib.  Cod.:  conformati. 


262  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXII. 

\yhy  do  they        Similiter,    si    omnes    isti    ordines    tantum    conveniunt, 
caci" other ?'    quomodo  variaretur  tantum  contencio  inter  dictos  ordines 
de  antiquitate  et  novitate,  quod  unus  eorum  per  papam 
et   alius  non  adeo   confirmatur,   ab  uno   eorum   licet  ad 
alium  ut  perfecciorem  procedere,   non  econtra.   Si  enim  5 
solum    difFerunt    secundum    maius    et    minus    que    non 
variant     speciem,     quomodo    non     in    ordine    quorum- 
cunque    possessionatorum    vel     mendicancium    contingit 
in    eodem    ordine    in   numero    esse    personas    secundum 
maius    et    minus    adeo    variatas,     et    sic    eadem   persona  lo 
foret   qualiscunque  ordinis  possessionatorum  vel  mendi- 
cancium,  cum   non  ex  opposito   distinguuntur. 
In  truth  they        Similiter,   si  omnes  illi   sint  eiusdem   ordinis  et  regule 
since  a   '     apostolice  simplices  professores,  quomodo  non  apostatant 
diflerencc  in    ^     guo     ordine     vel    ab     apostolis    tantum    degenerant?  i5 

accidental  .  .        ^  .  ° 

lorms  may     Tenetur  enim   communiter   quod  variando  a  populo  vel 
ange  species.  gj,Qj^j.j.j^  |  apostatatur  ab   ordine;   et  sic  de  conversacione    ?  \ 
in  populo    extra    claustrum.    Et   ita  de    multis    acciden- 
talibus  que  longe   minus  facerent  ad  variandum  speciem 
quam    universacio    omnium    claustralium    facit    ad    vari-  20 
andum   speciem    vite  eorum    a   vita   apostolica    et   obli- 
gari    ad    privatum    prepositum    vivendo    secundum    eius 
obedienciam,   obligari    ad    claustrum    vivendo    secundum 
observanciam    talis    loci    et    obligari    ad    privatas    obser- 
vancias    longe    plus    faceret  ad   distinccionem   specificam  25 
religionis  talis  private  ad  religionem   apostolicam  quam 
facit  qualitercunque  distinccio    ordinum    privatorum    vel 
ordinis   cleri  ad  ordinem   laicalem. 

Istam     materiam    videret    theologus     tractando     earn 

profundius    et  responsionem    scioli    adversarii  audiendo.  3o 

Modica    enim    variacio    in    formis    accidentalibus    mutat 

speciem,    ut   patet    de    numeris,    de    figuris,    de    propor- 

cionibus;    quare    ergo   non  sic  in  religionibus,   cum   sint 

forme    accidentales    que     personis     tam     accidentaliter 

inexistunt?  36 

Nothing  that  is       l^    ista    materia    alibi    dixi    diffusius    quomodo    nulla 

"scrfptTrc'^can"  circumstancia  que  non   est   implicite  fundabilis    in   scri- 

constitute  a     ptura    constituit    aliquam    religionem  vel  ordinem  laude 

dignum.     Sed    catuli    ceci    nolunt    videre    distincciones 

I.  In  marg. :  2.  4.  Recte:  ut .  .  .  liceat.  5.  Cod.:  profectorem. 

10.  Cod.:  varietas.  i3.  Cod.:  in  marg.:  3.  28.  Ad  ordinem  twice. 

29.  In  marg.:  Responsio.       36.  In  marg.:  Conclusio. 

I.  Cf.  De  Fundatione  Sectarum,  Pol.  Works,  pag.  25  et  seqq. 


SERMO  XXXII.]  TERTIA  PARS.  263 

atque    sentenciam    per    quas    sue    argucie    deliterent  et     I  have  Dot 

/.       .^  •  ^-  •    u  v       c  •         declared  this 

forsitan   m    penam  peccati  mei  hoc  evenit.     Sepe  enim  trmh  as  i  ought 

tractando  istam  materiam   absconderem  veritatem,  nunc  ^".'^  ^^^'^  ^'^^^ 

.     .  '  misunderstood 

equivocando,  nunc  ipsam  sub  communi  involucro  ab-  even  by  my 
5  scondendo,  et  nunc  veritatem  pusillanimiter  reticendo, 
vel  propter  superbiam  vel  propter  adiutorium  ordinis 
quern  non  adeo  impugnabam,  vel  propter  timorem 
servilem,  cum  in  caritate  evangelica  non  tunc  adeo 
sum  accessus.  Sed  Matthei  V°,  3  scribitur:  Beati  pau- 
10  per es  spiritu,  et  Jeremie  XVIF,  5:  Maledictus  qui  con- 
fidit  in  homine,  et  Matthei  X°,  28:  Nolite  timere  eos  qui 
occidunt  corpus  etc. 

Amplius    autem    cum  Dei    adiutorio   propono   planius 

sensum    catholicum    quem    dederit  Deus  declarare.    Sed 

1 5  quod    magis    molestat    me,     amici    mei    karissimi    cum 

quibus   sepe    communicaveram  sensum  Dei,  vel   sinistre 

vel  imperfecte  reportant  sentenciam  promulgatam.  Dixi    Whatever  in 

1         .  I-      1  1  •  •  •  human  law  is 

enim  sepe  quod  universalia  legum  hommum,  immo  ipse  true  is  implied 
leges  hominum,  sunt  veritates  eterne  in  scriptura  planius    '"  Scripture. 

20  implicate,  sicut  est  ista:  Perturbans  rempublicam  sensi- 
biliter  est  racionabiliter  puniendus.  Et  sic  de  multis 
aliis  principiis  legum  civilium,  que  leges  non  possunt 
iustificari  nisi  ab  eternis  principiis  et  per  se  necessariis 
orirentur;  leges  tamen  humane  non^  sunt  vere  generaliter 

25  quoad    tempus     et    nimis     generaliter    quoad    populum 
applicandum.    Patet  quod    adinvenciones   sue    que    sunt 
leges  inique  se  exorbitant  a   tramite  veritatis.    Nee  un-    I  have  been 
quam   dixi  quod  omnes  leges  hominum  sunt  inique  vel  to^say 'th'at'^an 
quod    nulla    principia    legum    hominum     sunt    veritates     arrwicked* 

3o  eterne  sed  plane  oppositum.  Si  autem  placet  equivo- 
canti  restringere  leges  hominum  ad  tradiciones  iniquas, 
non  est  vis  quoad  sentenciam.  Leges  autem  universales 
hominum  sunt  inique  vel  plurimum  defective,  quia  licet 
nunc    ex    sua   universalitate   non   eveniat    nocumentum, 

35  novi   tamen  casus  crebro  emergunt  ex  quibus  cum  sua 

universalitate  stante  fit  iniusticia.  Et  tales  casus  politici  Law  is  truth 
non  considerant  in  sua  institucione  primaria,  et  sic  dixi  how  to^le'rve 
quod  lex  in  sua  generalitate  est  Veritas  directiva  hominis  ^°'^- 

ut    debite    serviat    Deo    suo,     et    hoc    genus    legis    est 

40  generaliter  lex  divina  cuius  una  pars  in  scriptura  sacra 


6.   Cod.:  adiutorii.  14  and  16.  sensum  corr.  in  marg. :  Cod.:  (ex 

tinct.)  secundum.  17.  Cod. :  vel  implete.         26.  Cod. :  que  sunt  twice 

36.  Cod.:  poletici.        %.  Cod.:  servat.  In  marg.:  Quid  est  lex. 


264 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXII. 


Part  of  it  lies 
hid  in  Scripture 

and  when 
explained,  this 
is  human  law. 


By  equivocation 
some  laws  are 

called  laws 

although  unjust, 

such  as  that 

ordering 
imprisonment 

of  the 
excommunicate. 


It  is  defended 
on  the  ground 
that  the  prelate 
is  supposed  to 
excommunicate 
justly. 


This  implies 

that  prelates 

are  impeccable. 


My  opponents 

attempt  a 

'reductio  ad 

absurdum'. 


absconditur.  Et  applicant  explicite,  ut  debite  serviant 
Deo  suo,  sunt  heedem  leges  humane  et  sub  eodem 
nomine  sunt  equivoce  leges  aliquando  nuncupate  que 
sunt  leges  inique;  earum  tamen  iniusticia  nunc  percipitur 
in  republica  et  nunc  latet,  ut  ponitur  pro  lege  regni  5 
Anglie  quod  quicunque  episcopus  vel  prelatus  dotatus 
vel  mendicus  de  religionibus  privatis  incarceraverit 
suum  obedienciarium,  rex  et  regnum  ratificabunt  in- 
carceracionem  huiusmodi  et  auctoritative  ac  defei:isone 
approbabunt.  Nee  dubium  quin  ilia  sit  lex  periculosa  10 
et  iniusta  ac  radix  perturbacionis  regno  et  seminarium 
iniurie  faciende;  et  ita  est  de  legibus  multis  papalibus, 
ut  patet  De  Maioritate  et  Obediencia,  capitulo  Solite, 
De  Penitenciis  et  Remissionibus,  capitulo  Omnes  utriusqiie 
sexus.  De  Ritibus,  capitulo  Si  duobus  in  Sexto  cum  i5 
multis  similibus. 

Supponunt  autem  maiores  politic!  fundamentum  nimis 
putridum,    inficiens    facta    sua  quod    non  debet  supponi 
prelatum     excommunicare    vel    incarcerare    suum    obe- 
dienciarium    nisi    iuste;    idem    est    illud     supponere    et  20 
supponere  quod  sint  impeccabiles  sicut  Deus.   Quandoque 
autem    ex   iusta   radice    de   tali   lege    bonum    evenit    et 
iusticie    complementum    et    alias    crebrius  venit  malum;  p  . 
et  quo  I  ad  leges  papales  supponunt  quod  papa  generaliter  267'' 
tamquam  persona  impeccabilis  interpretetur  legem  ultra  2b 
suam   generalitatem,    ut   exigit   iusticie    complementum; 
quod    cum   sit   falsissimum,    patet  quod   foret    expediens 
et   debitum   de   Dei  iusticia  quod  nuUe  leges  huiusmodi 
statuantur;    et    sic    est    de    religionibus   nostris    privatis. 

Ulterius  quantum  ad  questionem  qua  queritur  an  3o 
quatuor  libri  evangeliorum  per  se  sufficiant  ad  regimen 
ecclesie  pro  quocunque  tempore  sui  lapsus;  si  sic,  videtur 
quod  superaddicio  apostolorum  in  epistolis  suis  canonicis 
ad  ipsos  quatuor  libros  sapit  peccatum  tamquam  super- 
flua,  sicut  in  tribus  evangeliis  Marci,  Luce  et  Johannis  35 
per  ordinem  superadditis  evangelio  Matthei,  et  per 
idem    omnes   postillaciones   sanctorum    et  leges  ecclesie 


I.  Cod.:  absconditas.  Hie  aliquot  verba  desunt.  3.  Cod.:  sut  equi- 
voce; ib.  lege  aliquo.  14.  Cod.:  capitulo  decst;  ib.  in  marg. :  Funda- 
mentum suum.  i5.  Recte:  De  Appellationibus  in  Dec.  Greg.  IX"  vide 
infra.      3o.  In  marg. :  Questio  notanda.        35.  Cod. :  Johannes. 

1 3.  Decretal.  Gregor.  IX,  lib.  I,  tit.  XXXIII,  cap.  VI. 
14.  ib.  lib.  V,  tit.  XXXVIII,  cap.  XII.  i5.  ib.  lib.  II,  tit.  XXVIII, 
cap.  VII.  Cf.  Trialogum,  pag.  427. 


SERMOXXXll.]  TERTIA  PARS.  265 

forent  superflue  et  inique,  vel  aliter  non  est  dicenda 
quare  generaliter  leges  humane  et  religiones  private 
forent  superflue. 

In  ista  argucia  blasphemie  simiales  similitudines  sunt    Tiicy  do  not 

r  ^         J  1  J  •      •1-.     J-  •      understand  the 

5  assumpte,    dum    per    locum   a   mardosa    similitudme    sic      diticrcnce 
areuitur:   Auctores    fidei    scripture    paulatim   addiderunt       between 

°  ....  explaining  old 

codices  ad  utilitatem  ecclesie  et  veritates  prius  abscon-      laws  and 
ditas  explicarunt,   ergo   per  idem  licet  doctoribus,   papis      ne'w 'ones" 
et    aliis    regnicolis    leges    superaddere    sine    fine.     Capi 

lonamque  debet  ut  fides  (sicut  docet  Augustinus)  quod 
scriptura  sacra  sit  ut  sic  infinitum  maioris  auctoritatis 
quam  sunt  ut  sic  leges  alie;  consequenter  et  sic  necesse 
fuit  pro  regimine  ecclesie  et  a  Sancto  Spiritu  ordinatum 
quod   tali   tempore    et   tali    mensura    sint    codices    fidei 

1 5  scripture  taliter  publicate;  ideo  ille  qui  arguit:  ergo 
per  idem  debent  leges  et  scripta  sequencia  secundum 
suum  ordinem  publicari,  in  casu  quo  stulte  credit  sue 
argucie  se  ipsum  seducit  ut  infideli  deterior;  scripta 
autem    sequencia    nunc    proficiunt  et  specialiter  si  pure 

2o  sapiunt  legem   Dei    et  nunc    officiunt  retardantes,   et   eo 
specialiter  quod  declinantes  ab  operibus  legis  Dei  deficiunt 
a    regimine    Spiritus    Sancti,    sicut    oppositum    contingit 
in    ecclesia   primitiva.    Ideo   videtur   michi  quod    stante  There  are  many 
eternitate   legis   vive   novi   testamenti    non    obesset    sed      m'ight^be 

25  proficeret  quod  multi  codices   et  multe  scripte  sentencie      destroyed 

'^.  ^  .  -^        .      .  without  loss. 

smt  destructe,  sic  tamen  quod  sacerdotes  imitantes 
Christum  in  moribus  evangelizent  efficaciter  veritates 
evangelicas  scriptas  in  libris  suis  interioribus.  Ad 
quantum  autem  terminum  hoc  foret  expediens  et  non 
3o  ultra  non  est  nobis  discutere  sed  illis  qui  sunt  ad  hoc 
a  Spiritu  Sancto  specialiter  illustrati.  Hoc  tamen  possu- 
mus  statim  cognoscere  quod  propositis  duabus  viis 
disparibus  debemus  meliori  intendere  et  sic,  cum  melius      Preaching 

•       ^  J.  1         •  1.-        better  than 

Sit  operari    et  predicare  populo  viva  voce  quam  multi-  copying  books. 

35  plicare  tot  codices,  muta  taliter  invenire.  Dimittamus 
hoc  secundum  et  priori  diligencius  innitamur  et  sic 
supplicatis  erroribus  non  multiplicemus  signa  talia 
inanimata  sed  ex  auctoritate  scripture  sacre  talibus 
erroribus  vivis  vocibus  obviemus.  Unde  instinctu  diaboli 

40  generacio  adultera  querit  signa  huiusmodi,  multiplicando 

4.  In  marg. :  Responsio.       20.  Cod.:  sapiant.       34.  Cod.:  et  predicare 
twice.        36.  Cod. :  invitamur. 

9.  Cf.  Trial.,  pag.  239. 


266  JOHANNIS  WYCI.TF  SERMONUM    [SERMO  XXXII. 

codices,  basilicas  et  alias  novitates  in  signis  mortiferis 
ac  religionibus  evangelico  opere  pretermisso.  Conceditur 
ergo  quod  post  evangelium  Matthei  necesse  fuit  (quia 
ordinatum  a  Sancto  Spiritu)  ut  tria  sequencia  evangelia 
adderentur  et  post  ilia  omnes  epistole  apostolorum  5 
canonice  ac  actus  apostolorum  cum  Apocalypsi,  et  cum 
Spiritus  Sanctus  non  ultra  progreditur,  ibi  siste.  Si 
autem  ex  fide  Spiritus  Sanctus  docuerit  homines  postil- 
lare,  admittant  quibus  fit  talis  revelacio  postillaciones 
huiusmodi;  et  sic  de  aliis  factis  ecclesie  militantis.  lo 
God  gave  truth  Credimus  autem  ex  fide  quod  licet  tota  Veritas  et 
''"  measure.  ""^  lex  Dei  sit  in  prioribus  scriptis  evangelice  implicite, 
Deus  tamen  eternaliter  ordinavit  quod  sint  secundum 
illam  mensuram  adeo  implicite.  Et  cum  Deus  posuit 
omnia  opera  sua  in  numero,  pondere  et  mensura,  i5 
Antichristus  cum  suis  discipulis  fabricat  cotidie  novas 
scripturas  quas  dicit  equivalere  scripture  sacre  vel  ipsam 
superaddere,  ac  si  vellet  constituere  novum  mundum. 
Verba  autem  Christi  superant  in  mensura,  numero  et 
pondere  fabricam  huius  mundi;  et  sic  de  omnibus  20 
notulis  quas  omnes  instituendo  inserunt  vel  novas  regulas 
fabricando  vel  novos  ritus  aut  fabricas  faciendo  vel 
quicquid  aliud  mundiale  secundum  mundanam  sollici- 
tudinem  providendo.  Si  in  clericis,  sapit  subtraccionem 
predicacionis  vel  implecionis  operis  legis  Dei  et  de  tanto  25 
superfluit  tamquam  culpabile,  et  sicut  ista  regula  extin- 
gueret  soUicitudinem  temporalium  in  possessionatis  ut 
in  secularibus  et  clericis,  sic  extingueret  mundanam 
soUicitudinem  in  quibuscunque  collegiis  secularium  vel 
claustralium  qui  propter  occupacionem  in  talibus  super-  3o 
fluis  ab  opere  evangelii  ociantur.  Et  sic  considerante 
prudenter  Christi  discipulo  post  complecionem  scripture 
ut  mundi  fabrica  utatur  ilia  pro  regula  sui  operis  et 
extinguat  quantum  sufficit  novas  species  ordinum  vel 
scripturarum  |  que  non  elucidant  atque  facilitant  ex  ^5  'c 
complecione  operis  legis  Dei  ad  eius  sufficienciam 
declarandam;  et  ita  sicut  carnalis  copula  extra  matri- 
monium  vel  intencionem  procreacionis  ad  constituendum 
seculum  est  dampnabilis  nobis  lapsis,  sic  quodammodo 
sentit   catholicus    de   scripturis.    Multi  enim  fornicantur  40 

2.  Cod.:  evangelicis.  6.  Cod.:  Apocolypsi.  25.  Cod.:  opere; 

ib.  Cod. :  et  deest.        34.  Cod. :  continguat. 

i3.  Cf.  Trialogum  1,  c. 


SERMO  XXXIII.]  TERTIA  PARS.  267 

superbe   cum  ipso  diabolo,  scripturas  vel  regulas  impro-  \Vc  vary  more 

.  ,  ,  ,  .  •    -I-  •    r»  •       lli'i'i  we  need 

Vide    statuendo    et  de    possessione    civili    speciauter    in  ,yo„,  h,,..  ^latc 
clericis    providendo,    et    sic    licet    post    lapsum    debcat    °^  innocence. 
ecclesia    a    modo    vivendi    in    statu    innocencie    variare, 
5  non   tamen    debet    secundum    instruccionem  Antichristi 
sed  legis  Christi  prudenter  hoc  facere  in  mensura. 

SERMO  XXXIII. 

Vidi  hostium  apertum  in  celo.   Apoc.   IV°,   i. 

Cum  exposicio  huius  libri  requirit  revelacionem  novam,     DitficuUy  of 

losimilem   quam  Johannes  habuit,    que    revelacio   commu- ^^^^pocalyp^^se."" 
niter    postillantibus    est    absconsa,    grave    videtur    michi 
ignaro  huius  scripture  sentenciam  sompniare;  ideo  quid- 
quid    in    exposicione    ista    dixero,    dico    non    diffiniendo 
vel  temere  asserendo,  sed  tamquam  probabile  si  placeat 

i5ipsi  Deo.  Tenetur  enim  communiter  quod  Johannes  in 
Apocalypsi  scribit  sompnum  ymaginarium,  cuius  inter- 
pretacio  illi  qui  ipsam  noverit  statum  militantis  ecclesie 
abhinc  usque  ad  diem  iudicii  in  maioribus  mentibus 
indicaret.    Et  sic  est  Apocalypsis  sextipertita   cum    suis  Sixfold  division 

20  incidenciis;  quarum  prima  pars  tractat  de  persecucione 
martirum,  que  Psalmo  ....  vocatur  timor  noctiirnus; 
secunda  tractat  de  heresi  que  propter  verba  acuta  et 
subtilia,  violancia  in  ecclesia  lucidata  dicitur  sagitta 
volans   in    die;    tercia    tractat    de    symonia,    que    dicitur 

25  negocium  perambulans  in  tenebris;  quarta  tractat  de 
Antichristo,  qui  est  demonium  meridianum ;  quinta  de  die 
iudicii   et  sexta  de    statu    ecclesie  proinde  triumphantis. 

Ista  autem  epistola  inculcat  quomodo  militans  ecclesia  How  gloriously 
serviendo  celesti  ecclesie  gloriosius  regulatur.  Vidit  itaque   ^'' is^r'uied" 

3o  Johannes  ymaginarie  hostium  apertum  in  celo,  per  quod 
signatur  scripture  sacre  sentencia  fidelibus  viantibus 
reserata  ad  modum  loquendi  Apostoli  ....  Ostium  miki 
magnum  apertmn  est,  et  ad  modum  loquendi  evangelii 
Luce  XI°,   7    iam  ostium,  clausum  est.     Scriptura    autem 

35  et  specialiter  evangelium  est  celum;  ut  ergo  tota  scrip- 

II.  Cod.:  a  postillantibus.        17.  Cod.:  novcrint.        19 — 29.  In  marg. : 
Apocalypsis  est  sextipertita.    i,  2,  3,  4.  5,  6.  21.  Psalmo  seqnitur  lac. 

in  cod.      22.  Cod.:  accita.      27.  Cod.:  pro  indm.      3i.  Cod.:  sentenciam. 
32.  Cod.:  Apostoli;  sequitur  lacuna. 

7.   Cf.  WyciiPs  Sermons,   ed.   by  Arnold,   II,   pag.  3o8 — 3i2. 
In    die    Sanctae  Trinitatis.  21.    Ps,  XG,  5.  ?3,    ib.  6. 

25,  26.  ibid.  32.  I.  Cor.  XXI,  9. 


268  JOHANNIS  WYGI.IF  SERMONUM   [SERMO  XXXIII. 

Tlic  voice  calls  tura   dicitur  mundi  fabrica,    vox   autem   primo   vocantis 
"o/scriptunf/  angeli     est    minister    triumphantis    ecclesie    ad    sensum 
scripture   debite  incitantis   et  signanter  iiotatur  in  tuba, 
sed   Spiritus   Sanctus    in  ipso  loquitur  scripture  senten- 
ciam.  Oportet  autem  exponentem  scripturam  debite  esse  5 
alienatum    a    seculo    et    ad    angelicam   vitam   ascendere. 
Et  tunc  in  ipsa  intelliget   eventus  ecclesie  quos  oportet 
cito  fieri,   cum  omnia  que  eveniunt  aut  bona  aut  mala 
a  Deo  necesse  sibi  eveniunt. 
The  throne  is        Et    statim    talis    tactus    ab    angelo    per   Deum   prius  lo 
Trini?y\nd  o?  tangentem  sit  in  sompno  vel  spiritu,   dimittendo  omnem 
Christ's       vitam    temporalem    ac    negocia    secularia    in    celestibus 

Immanity.  ,         ,,    ,  ...  ,  ,    ,  . 

conversando.  Sedes  autem  posita  in  celo  est  locus  debitus 

Trinitati  et  humanitati  Christi    totum    mundum   et  spe- 

cialiter  ecclesiam    regulantis.    Hec   autem   sedes   indicatiS 

in  Deo  summam   et  iudiciariam  potestatem,   supra  quam 

sedem  Trinitas  sedet  inmobilis;   cuius   maiestatem,   quia 

lingue  ipsam  balbuciunt,  non  in  ista  revelacione  Johannes 

singulariter    nominal,    sed    quia    ex    efFectibus    habemus 

de  Deo  scintillam  noticie,  ideo  Johannes  describit  colorem  10 

The  Jasper     duplicem    in  sedente:   Aspectui  autem  dicit  esse  similem 

sTrdnie'(red)'^  I'^pidis    iaspidis    et  sardinis,   quia   Deus    in    essencia  sua 

indicate  God's  j^on    est    hic    a    nobis    noscibilis,    sed    noticia    de    ipso 

mercy  and  His  ,  .       ,     ,  .  .......  . 

wrath  against    quam   hic  habemus  est  simul  aspectui  colons  viridis,  quia 
the  wic  e  .     Qcuim;^^   interioris   hominis  letificantis,   eo  quod  Deus  est  25 
benevolus   et   misericors  retributor  hiis  qui  fideliter  ser- 
viunt   sibi.    Aspectus    autem    lapidis  sardinis   qui  rubeus 
dicitur  notat  in  Deo  vindicativam   in  hiis   qui  proditorie 
sibi   serviunt  hic  in  via.    Istam   autem   noticiam  oportet 
viantes   primo   ex  fide  habere  de  Deo,   ut  dicit  Apostolus  3o 
Hebreorum  XI°,  6 :  Accedentem  ad  Deum  oportet  credere 
quia  est  et  retributor  bonorum  sit. 
The  rainbow         Iris  autem  que  erat  in  circuitu  sedis,  ac  si  quis  colorem 
God'r mercy    smaragdinum    inspiceret,    signat  quomodo   Deus    in    cir- 
and  His  justice  cuitu    omnium    suorum    operum    miscet    misericordiam  35 

are  mingled.  .  ..,„.^  ...  ^     .  c    i      • 

cum  seventate  lusticie.  Sicut  enim  ins  est  signum  rederis 
inter  Deum  et  terram  (ut  patet  Genesis  IX°),  sic  color 
puniceus  superior  et  color  viridis  inferior  impressi  in 
exaltacione    aerea    et    aquea,     indicant    temperatam    et 


I.  Cod.:  mund.  6.  Recte:  ascendentem.  8,  9.  Cod.:  evenit. 

i3.  Cod.:  po"  in  celo.  19.  Cod.:  nominatur.  20.  Cod.:  sintillam; 

ib.  Cod.:  discribit.        21.  Cod.:  similis. 

(5  et  seq.  Apoc.  IV,  2.         21.  ib.  3. 


SERMO  XXXIII.]  TERTIA  PARS.  269 

mitigativam   regulacionem   ecclesie  factam  a  Christo  Deo 

et  homine  qui    est    singulariter    caput  eius.    Unde  sicut 

apparentibus    duabus    iribus    color   viridis    inferior!    est 

superior    et    amplior    ex    aqueitate    duplici,    sic   Christus 

5  post  incarnacionem   agit  misericordius   cum  sua  ecclesia 

Fol-  quam   egit  in  |  veteri  testamento.    Nee  oportet  quod  in 

^7   istis  exemplis  sit  similitudo   omnimoda,   cum   impossibile 

sit  Deum  ad  extra  agere  nisi  simul  agat  misericorditer 

atque   iuste.    Raciones   tamen   sicut    colores   iridis   sunt 

10  distincte. 

Quod  autem  Johannes   vidit  viginti  quatuor  sedilia  in  The  24  elders 

.^.  .•r^••  •  •  •■  signify  the 

circuitu  sedis  Dei,    signat    universitatem    posicionum   su-   leaders  of  the 
periorum  fidelium  in  ecclesia  militante,   sive  sint  persone       faithful. 
simplices    sive    persone    ex   multis    episcopis    aggregate. 

1 5  Sic  enim  David  ordinavit  XXIV  sacerdotes   maiores  suc- 
cessive ministrantes  in  templo  (ut  patet  I.  Paral.  XXV°), 
et   notant    arsmetrici    sensum    misticum   secundum   pro- 
prietatem   huius  numeri,    sicut    ille   numerus    est  super-       Mystical 
ficialis  resultans  ex  ductu  quaternarii    in    senarium,    sic     "Jtic^numbc"/ 

20  singuli  superiores  prelati  ecclesie  debent  habere  secundum    twenty  four, 
sensum  quadruplicem  scripture  scilicet  literalem,  moralem 
allegoricum    et    anagogicum    iuxta  convenienciam  status 
vie    et   numeri    senarii    perfectum    sensum    licet    super- 
ficialem   aut  tenuem   de    scriptura.    Et    sicut    immediate 

2  5  post  ilium  numerum  sequitur  numerus  quadratus  resul- 
tans ex  ductu  quinarii  in  se  ipsum,  sic  immediate  post 
istam  viatorum  noticiam  resultat  perfeccior  pro  statu 
patrie  que  fit  ex  ductu  Trinitatis  et  diversis  nature  in 
Christo  sine  aliquo  superfluo  vel  diminuto.   Et  ita  viginti 

3o  quatuor  istorum  sedulium  vacuitas  attestatur  super 
sterilitatem  ecclesie  militantis.  Quamvis  autem  ecclesia 
submersa  in  temporalibus  non  considerat  istum  statum, 
tamen  ordinata  in  priori  pauperie  et  elevata  in  celum 
quo    Christus    ascenderat   videret    quod    status    iste    epi- 

35  scoporum  foret  infinitum  perfeccior  quam  status  cesa- 
riorum  ad  inferius  suos  trahencium  quantumcunque  in 
temporalibus  sint  dotati;  ////  enim  seniores  sedentes  super 
tronos  illos  viginti  quatuor  forent  maturi  in  moribus, 
quia    in    sciencia    divina    populo    seniores,     et    propter 

I.  Cod.:  regracionem.  i5.  Cod.:  sacerdotores.  19.  Cod.:  cenarium. 
21.  Cod.:  quadripUcem.  23.  Cod.:  cenarii.  28.  diversis.  Cod.:  diu'c'. 
Rectius:  et  divine.       39.  Cod.:  pp. 

II.  Apoc.  IV,4.     21.  Vide  supra  Serm.  XXII.     By.  Apoc.  IV,  4. 


270  JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXIII. 

tronos  forent  ipso   alciores  ad  sensibilius  attrahentes  in 

via  spirituali  qua  secundum  ordinem  Christi  sunt  positi 

stabiliter  insidentes.  Prelati  autem  cesarii  habentes  tronos 

suos  subtus  terram   et  non  in   circuitu  sedis  Dei  trahunt 

conversantes  superius   ad  infernum.  5 

They  arc  Sunt  autem   isti  viginti  quatuor  de  ordinacione  Christi 

clothed  in  white         ,-  .•  ,,  •  .  .  ^.  •  ,•    •  , 

as  being  pure  vestimentis    albis     circumamicti,     quia     mundicia     quoad 

from  the  world,  carnem,   mundum   atque  diabolum  habent  vestes  anime  a 

the  tiesli,  and  '  "  .... 

the  devil.       macula    reservatas.    Corone  autem  auree  istorum  viginti 

quatuor  seniorum  sunt  victorie  laudabiles  ab  istis  hostibus  10 
et  rutulantes  sapiencie  quibus  ducunt  ad  patriam  gregem 
suum.  Nostri  autem  prelati  carentes  istis  coronis  ster- 
coribus  temporalium  sunt  ornati.  Et  de  trono  Dei  per 
istos  tronos  viginti  quatuor  procedunt  hec  tria  per  or- 
dinem/z//^ura,  voces,  tonitrua.  Fulgura  sunt  miraculorum  i5 
corruscaciones,  voces  sunt  sancte  et  mulcentes  ad  amo- 
rem  patrie  exhortacioiies,  sed  tonitrua  sunt  terrifice 
predicaciones  de  die  iudicii  et  pena  perpetua  infernali. 
Quamvis  autem  Johannes  vidit  hec  tria  de  sede  Dei 
veniencia  per  ista  sedilia,  quia  tamen  modo  sunt  loca  20 
Now  their  vacua,  nec  Johannes  nee  eciam  ipse  Christus  videt  modo 
''vacanl'^  pei"  ipsa  sedilia  currere  ista  tria,  licet  Johannes  viderit 
quod  in  desperatis  sedilibus  bassioribus  quoad  seculum, 
sed  alcioribus  quoad  Deum  ista  rutulent,  prioribus  et 
viginti  quatuor  sedilibus  terremotu  submersis.  25 

The  seven  Septem  autem   lamvades  ardentes  ante  tronum   intelli- 

lamps  indicate  .  .  *  .   .  ,  ,     _    . 

the  vvhole  body  guntur    universitas    spirituum    beatorum    parata    ad    Dei 

ot  the  blessed,  beneplacitum  in  militante  ecclesia  exequendum.  Iste 
autem  lampades  sunt  semper  plene  devocione,  caritate 
et  gracia  ac  semper  ardent  illuminantes  et  accendentes  3o 
duplicem  naturam  ecclesie  militantis.  Quia  autem  per- 
manent iam  secundum  situm  temporalem  pro  suo  officio, 
ideo  fixi  in  celis  sunt  ut  lampades  sine  sedilibus  in 
aere    dependentes. 

The  crystal  sea       Quarto   autem  vidit  iste  propheta   mare  vitreum  simile  lb 
a  sign  ot  .       ,,  ,      .  .... 

baptism.       cristallo,  per  quod  signatur  res  sacramenti   baptismatis, 

cuius     caracter     tamquam     cristallus     indissolubilis     est 

virtus  baptismi  indelebilis,   licet  hoc  mare  in  tribulacione 

frangi  poterit  tamquam  vitrum. 


0.  Cod.:  viginti  deest.  19.  Cod.:  se  sede.  22.  Cod.:  seduiia. 

28.  Cod.:  exequendam. 

7,  g,   r5,  26,  35.  Apoc.  IV,  4 — 6. 


Fol 

268' 


SERMO  XXXIII.]  TERTIA  PARS.  271 

Quinto  vidit  quatuor  animalia  in  medio  et  in  circuitu  The  four 
sedis  Dei,  quia,  cum  anima  sit  ubi  afficitur,  quatuor  ^eva^ngelfsts'"'^ 
evangeliste  tarn  intellectu  quam  afFectu  occupati  circa 
Cliristi  divinitatem  atque  humanitatem  possunt  singula- 
5  riter  et  quadam  proprietate  in  ipso  existere;  sedes 
autem  ista  non  potest  esse  vacua.  Ista  animalia  sunt 
plena  oculis,  quia  habent  plenam  noticiam  omnium 
preteritarum  veritatum  ac  eciam  futurarum. 

Primum   autem    animal  simile  leoni  Marcus   dicitur  et 

10  consequenter  Lucas,  Mattheus  et  Johannes.  Istum  autem 
ordinem  innuit  potencia,  sapiencia  et  benevolencia 
deitatis,  cum  Patri  appropriatur  potencia,  Verbo  sapiencia 
et  Spiritui  Sancto  gracia  vel  benevolencia.  Johannes 
autem   interpretatur  gracia  Dei,    sed  Mattheus   humani- 

i5tatem   Christi  indicat ;    sed    quia  Christus   conceptus  est 
de  Spiritu  Sancto  et  oportet  ipsum  Spiritum   exequi  in 
effectu   omnia    ad  que  Christus    spiritum  istum   miserit,    not,  as  some 
ideo    forte   Johannes    vel    aquila     in    fine    ponitur.    Alii    ^pa'triarcliai' 
autem    intelligunt    per    ista    quatuor    animalia    quatuor      churches. 
cathedrales  |  ecclesias,  scilicet  Hierosolymitanam  et  Anti- 
ochenam,  Alexandrinam    et  Constantinopolitanam.     Sed 
istud  videtur  michi  esse  fabula  sompniata. 

Sex   autem   ale  quas   habebant  animalia   intelliguntur  The  six  wings 
sex  maneries  legis  Dei,  scilicet  lex  naturalis,  lex  Mosaica,   '^  ^' bw" 

25  prophetarum  oracula,  lex  evangelica,  apostolorum  epistole 
et  eorum  consilia.  Nam  per  ista  sex  debent  evangelistarum 
vicarii  volare,  nunc  contemplando  divina,  nunc  descen- 
dendo  ad  edificandum  ecclesiam  militantem,  nunc  ad 
dexteram  per  graciarum  acciones  in  prosperis,  nunc  ad 

3o  sinistram  per  pacienciam  in  adversis,  nunc  ante  con- 
siderando  penas  et  premia  et  nunc  retro  considerando 
Dei  mirabilia  retroacta.  Isti  autem  quatuor  Evangeliste  The  Evangelists 

.       .  ....  .  and  their 

sicut   et   eorum    ven    vicani    cantant    continue    cantum  successors  sin<' 
Trinitatis  que  substancialiter  est  natura  divina.  Gonfitentur   'Ji*^  i""^' l^  °/ 

.  .  .  ...        God  and  of 

35  eciam  Dei  proprietates,  ut  eius  generale  dominium  quia      His  work. 
dominus,     omnipotenciam     eius     creativam     quia    Deus 
omnipotenSy  eius  effectualem  produccionem  mundi  volun- 
tariam  quia  erat  in  principio  ante  tempus,  eius  graciosam 
gubernacionem  continuam  quia  est,   et  eius  consumma- 

40  cionem  completam  post  finale  iudicium,  quia  venturus  est. 

32.  Cod. :  Iste. 

I,  9,  3o  et  seqq.  Apoc.  IV,  6,  7,  8, 


2  72  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXIII. 

The  Church  Et  istud  solempne  canticum  cantabat  ecclesia  trecentis 
ifwls^endowed.  annis  ante  dotacionem,  sed  post  luxit  multipliciter 
perturbata;  et  post  ista  animalia  procedit  episcoporutn 
exercitus  tempore  prosperitatis  ecclesie  ab  illis  quatuor 
informatus,  adorans  Deum  eternum  et  Trinitatem  con-  5 
formiter  istis  quatuor  animalibus  supradictis.  Ipsa  enim 
dederunt  gloriam  ad  correspondenciam  Dei  Patris, 
honorem  ad  correspondenciam  actus  mirifici  Verbi  Dei, 
et  benediccionem  ad  correspondenciam  Spiritus  Sancti, 
omnia  opera  sua  in  perpetuitate  benivole  consummantis.  lo 
Now  our  elders  Sed  istud  canticum  ignorant  nostri  seniores,  cum 
"^"thTsong"^^  sint  monstra  subterranea  ut  bufones;  in  fide  tamen 
confessionis  Trinitatis  cum  suis  appendiciis  consistit 
totus  profectus  ecclesie  militantis  (sicut  patet  in  parabola 
Salvatoris  Luce  XI°).  Ipsa  enim  ecclesia  habens  Christum  i5 
amicum  rogat  eum  obnixius  ut  tres  panes  sibi  accommodet, 
hoc  est,  tres  articulos  fidei  de  noticia  Trinitatis.  Ipsa 
The  Churcli  autem  ecclesia  instat  pro  istis  panibus,  quando  in  noctis 
''knowk;d"e^of' '"^"^'o  spiritualiter  tribuatur.  Et  anima  que  est  amicus 
the  Trinity,  ecclesie  extravagans  in  temporalibus  tamquam  via  20 
revertitur  ad  cor  volens  salvare  utramque  naturam 
ecclesie.  Sed  deficientibus  istis  articulis  fidei  non  habet 
de  cibo  spirituali  quid  poneret  ante  ipsum.  Christus 
autem  cum  suis  electis  pausans  in  beatitudine  ecclesie 
triumphantis  propter  priorem  maculam  continuatam  25 
ingrate  reddit  se  quoad  peticionem  istam  difficilem 
atquetardum.  Sed  persona  militantis  ecclesie  in  peticione 
ista  constancius  perseverans  impetrat  istorum  articulorum 
noticiam  et  per  consequens  in  ipsis  panes  quotquot 
habet  necessarios,  ut  viando  spiritualiter  sit  cibata.  Nam  3o 
talis  continuacio  pulsacionis  Christum  necessitat  ad 
iuvandum  dominaliter  ...  ex  passione  et  lege  propria  foret 
improbus  apud  Deum.  Potest  autem  tota  ista  materia 
eciam  Trinitas  nature  divine  capacibus  demonstrari. 
Quis  (inquam)  dubitat  quin  ex  pura  philosophia  a  35 
posteriori  demonstrari  poterit  esse  unam  potenciam 
essencialem  vel  naturam  quam  Deum  dicimus?  et  cum 
ilia  sit  optima  et  perfectissima,  planissime  ac  delecta- 
bilissime  legit  intus  se  ipsara  cum  omnibus  suis  passi- 
onibus,  et  per  consequens,  cum  quelibet  assignando  nec4o 

7.  Cod.:  de  patris.      24.  Cod.:  paulans.      32.  dominaliter.  Hie  aliqua 
dcsunt.       33.  Cod. :  patet  autem. 

6  et  seqq.  Apoc.  IV,  8,  9,         i5.  Lucae  XI,  5. 


SERMO  XXXIII.]  TERTIA  PARS.  273 

potest  interpolari  in  ista  intelleccione,  incipiendo  vel  Philosophical 
desistendo,  quia  secundum  philosophos  tunc  vilesceret  '^Trinhy. 
indigens  ad  suam  beatitudinem  causa  extrinseca  adiu- 
vante.  Si  ergo  ista  natura  ita  se  habeat,  quis  dubitat 
n  quin  habeat  potenciam  secundum  quam  potest  ad  intra- 
sic  agere?  Et  cum  ilia  potencia  non  potest  ociari  ex 
racione  proxima,  necesse  est  quod  ab  ilia  potencia 
equaliter  atque  sapienter  procedat  actus  intrinsecus;  et 
necesse  est  quod  ex  ista  potencia  ac  verbo  et  sapiencia 

losibi  equali  procedat  res  tercia  que  est  quietacio  vel 
complacencia  in  se  ipso;  et  ista  tria  vocat  ecclesia 
Patrem  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum.  Nee  potest 
eciam   infidelis   subterfugere  racionem. 

Circa    istam    epistolam    dubitatur    (ut    sepius)    utrum    It  is  unlawful 

1 3  licet  innovare  religiones  ultra  hoc  quod  Christus  ordinavit     "refigion"!^ 
in  ecclesia    primitiva;    et   patet   ex   decursu  Apocalipsis 
et  deterioracione  ecclesie  quod  non  licet.   Unde  (ut  patet 
in    epistola    proxima    precedente)    viri    religiosi,    nacione 
primeva  Judei,   confitebantur   miraculum  Spiritus  Sancti; 

2oJudei  indigene,  consencientes  morti  Christi  in  Jerusalem  The  Jews  who 
inclaustrati,  interpretati  sunt  miraculum  diabolice  niodo  ti^°e  cloistered 
quo    patres    eorum    interpretati    sunt    Christi    miracula.    ^^  Jerusalem. 
Ideo     (ut    sepe    dixi)     talis    novitas    inclaustracionis    et 
religionis    private    non    fundabitur    in    scriptura   nisi    (ut 

25  loquar  yronice)  ex  isto  Marci  ultimo:  Ite  in  orbem 
universum  et  predicate  evangelium  omni  creature.  Sicut 
enim  Christus  abbas  noster  noluit  in  templo  parvo  vel 
tabernaculo  alligari  (ut  patet  ad  Hebreos  IX°,  ii); 
Christus,   inquit  Paulus,   ponti/ex  bonorum    largorum    et 

3o  perpetuorum   peramplius   et   perfeccius   tabernaciilum  in- 
Vftb  t^oivit    semel   in    sancta.     Et  |  propter    eius    imitacionem  For  3oo  years 
Apostolus    et    ceteri    discipuli    per    trecentos    annos    et     w^entTboi" 
amplius  circuierant  istum  mundum  edificando  ecclesiam ,,  preaching: 

^  ,     .     .        _     ,  then  from  detect 

mstar    Christi.     Sed    postmodum    refrigescente    caritate  of  charity  they 

35  multorum    constipati    sunt    sacerdotes    ecclesie    propter "  \n  clol'sters!'^^ 

defectum    caritatis    atque    noticie    et    propter  vecordiani 

atque  verecundiam   in  claustris  ut  tetris  carceribus  sunt 

inclusi.    Nee   dubium   quin    ista  incarceracio  prenosticat 

incarceraciones    alias    plus     nocivas.     Fundabilis     ergo 

12.  In  marg. :  Dubium.  14.  Cod.:  epistolam  ducitur.  17.  Cod.: 

patet  in  ecclesia.         20.  Cod.:  morte.         24.  Cod.:  religionibus  privatis. 
33.  Cod.:  circuerant. 

23.  xMarci  XVI,  i5.         34.  Matth.  XXIV,  t2. 

18 


274  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIII. 

difficultas  est,  ex  qua  auctorizacione  isti  privati  ordines 
ceperunt  originem,  cum  sit  per  se  ut  fides  quod  non 
licet  matri  ecclesie  retrocedere  in  viando,  et  est  iterum 
notorium  quod  nisi  assit  fundacio  vel   authorizacio,   est 

The  first  monks  dicta  novitas  ex  cautela  diaboli  introducta.  Cum  autem  5 
incorpor"a'ted.  i"  scriptura  sacra  sit  omnis  Veritas  sive  licencia  ac  in 
dicta  scriptura  infundatur,  patet  quod  a  fundacione 
evacuatur  talis  vana  religio.  Nam  ante  coUeccionem 
Benedicti  fuerunt  multi  sancti  monachi  secundum  vitam 
heremiticam  instar  Baptiste  licite  conversantes,  et  sic  lo 
in  principiis  ordinum  sine  dispensacione  vel  incorpora- 
cione  tradicionum  erant  homines  licet  debilius  et  debilius 
conversantes.    Fundacio    autem,    authorizacio    et    confir- 

The  orders  seek  macio  istorum  privatorum   ordinum   a  Romano  pontifice 

the'pope  which  sunt  petite,   et  cum   ignoratur  sed    probabiliter    creditur  i5 
is  valueless',     jpsum   ct  suos  sequeutes   esse  diabolum  condempnatum, 
ex  illis  sine  dubio  suus  ordo  cepit  confirmacionem  atque 
originem   a   diabolo  non  a  Christo. 

They  might  as       Item,    cum    cuncti   tales  Romani   pontifices    non  plus 
thlmsewei"as  valent  auctoritatem  tribuere  sive  licenciam  ad  novitates  20 

do  bandits  and  huiusmodi  quam  sacerdotes  alii  scienciores,  videtur  quod 

pirates.  .  ^  .  .  .    ^  ..... 

provide  est  sive  debilius  ac  si  forent  a  propriis  rratribus 
confirmati.   Nam  fratres  proprii  scienciores  ac  sancciores 
habent     maiorem     potestatem     apud    Deum     et     totam 
ecclesiam     triumphantem.     Locus     enim    Rome    est    ex-  25 
cellencie    tali     impertinens     sicut    locus    Jerusalem,    et 
humana    eleccio,    cum    sepe   sit   frivola   et   maledicta   a 
Domino,    ad    talem    excellenciam    nichil  facit.    Cur  ergo 
non    liceret  quibuscunque    coUegis    novum    ordinem    ad 
votum    statuere  ?    Sic    faciunt    raptores   et  fures  in  mari  3o 
et  terra  qui  in  magna  parte  sunt  sibi  similes. 
The  Schism         Item,    cum    Stat    auctoritatem    Romane    curie    cassari, 
claThing^in^the  Ut  confunditur  sedes  Jerusalem,  videtur  quod  stat  istos 

obedience  due  privatos  ordines  servare  omnes  suas  servancias  et  propter 
to  the  Pope  and  i'^  .  .  .      -^      ^  , 

to  the  head  of  defectum  fundacionis  extra  ecclesiam  evagari,  et  cum  3.") 
the  order.  j^-^qJq  ^q,^  habent  fundacionem  plus  quam  tunc,  videtur 
quod  tamquam  sine  fundamento  populum  christianum 
in  fide  decipiunt.  Unde  quesivi  sepius  si  in  ista  divi- 
sione  duorum  paparum  et  nomine  ipsi  tenent  populum, 
cum  papa  religioni  christiane  sit  necessarior  quam  suus  40 

2.  Cod.:  est  tidelis.  11.  impciis;  in  primiciis?  i|.  Cod.:  Romano 
piiblice.  i5.  Cod.:  sunt  ptite;  cf.  Trialogum,  pag.  437:  In  cuius  cviden- 
ciiim  pelunt  contirmaciouem  instancius  a  Romano  pontilice.  17.  Cod.: 

iilis  du"  ;  sine  deest.  3S.  (>>d.:  quesivc.  iq.  Cod.:  iu  nomine. 

40.  Cod. :  sit  deest. 


SERMO  XXXm.]  TERTIA  PARS.  275 

privatus     prepositus     est    necessarius    ad    religionis    sue 

observanciam     quam     taliter    profitentur,    videtur    quod 

detestando     suum    privatum    prepositum    licet    eis    sine 

apostasia  ad  alium  declinare  ct  per  idem  omnes  privates 

5  sine  difFerencia  se   miscere  et   multo   magis  difFerenciam, 

in    habitu    corporis  vcl    ab'is   ritibus    infundabilibus  licet 

dimittcre. 

Similiter,    Grecos    reputamus    ex    sua    divisione    scis- 

matica    infideles,    licet    teneant    fidem    apostolicam;    et 

10  sic    de    Indis    quoad    fidem    quam    eis    indidit    sanctus 

Thomas,    et  ita  de   multis  nacionibus   que  non  subiecte 

sunt   Romano    pontifici.    Cum    ergo    tantum     errat    que-     One  pope's 

cunque    istarum    duarum    parcium   que    tenuerit  partem  "^and  the"friars^' 

falsam   et  tantum  declinat  a  sentencia  veri  -pane,  videtur    /ne  already 
r  1        1  -,1  •  ^1  .  divided  as  to 

o  quod    alter    lUarum    omnino    a    hde    exorbitat    et    ante    the  choice  of 
divisionem    istorum    paparum    constanter  et   concorditer     P™^'""^  s- 
tenerent    nostri    religiosi    istam  sentenciam.    Sed  videtur 
quod   expectant  ut  perfidi   cum  utroque    papa   commixti 
in  tantum   quod  in  Anglia  fratres  eiusdem   ordinis  sunt 

20  propter  provincialem  tamquam  in  materia  fidei  separati, 
ut  hii,  quod  provincialis  quern  Urban  us  noster  con- 
stituit  sit  provincialis  eorum  legitimus,  et  hii  quod 
alius  quem  ipsi  elegerint  vel  generalis  sub  Roberto, 
iusticia    sit    provincialis     eorum    legitimus;    et    breviter 

25  non  est  racio  quare  de  divisione  istorum  duorum  paparum 
foret  dissensio  sive  dubietas  quin  per  idem  in  eleccione 
quorumcunque  prepositorum,  prelatorum  ordinum  posset 
esse  consensus  dubietas. 

Similiter,    notemus    racionem    quare    ante  istam   divi-   The  religious 

3o  sionem  isti  religiosi  magnificarunt  quod  oporteret  simul    malnTifed"  the 
esse   papam    unicum   et   non  multos.    Est  duplex  causa,     "'^'-"l^  ^"'"  ^ 

n  r^^     •  •  ,•  sjiigle  pope; 

prima,  cum  papa  hgurat  Christum  tamquam  immediatus  i.  as  a  figure  ot 
eius  vicarius,  idem  foret  approbare  tales  duas  figuras  ^.hnst, 
et  asserere  quod  fuerant  duo  Christi.  Sed  hoc  foret 
35  omnino  infidele  et  antichristiva  sentencia:  ergo  et  alia 
sentencia  istud  indicans  in  figura.  Sic  enim  Apostolus 
diffinit  ut  infidelitatem  quod  christianus  sit  regulariter 
circumcisus;  idem  enim  foret  hoc  asserere  atque  similia 
ut  futurum  Messiam  alium   expectare. 

u,  10.  Cod.:  et  si  de  Indis.  12.  Cod.:  sunt  deest.  22.  Cod.:  pro- 
vinciales.  23.  Cod.:  eligerint.  2G.  Cod.:  discensio.  27.  (^od.:  pre- 
liatonim.        28.  Cod.:  consccnsus  dibietas.        3o.  Cod.:  magificarunt. 

8.  Cf.  Trial.,  pag.  44!"). 

18* 


276  .lOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXTII. 

2.  Because  01         Secunda  racio  quare  tenuerunt  religiosi  |  quod  repu gnat    ^^j^', 

'\voul J  "follow^  ssse  duos  papas  in  omni  ordine  christiano  est  ista,  quia 

from  many     pej-    idem    liceret    esse    quatuor    vel    quotquot    populus 

particularis   voluerit,    et  multo   magis  liceret  in  privatis 

ordinibus    esse    simul  quotos    et  pares    prepositos,   quod  5 

notum    est    religionem    talem    confundere.    Quare    ergo 

non    in    papis   disparibus    ordinem   christianum?    Et  hec 

racio   quare  dicit  Aristoteles  quam   erit  necessarius  unus 

princeps;    et    cum    eadem   racio  quecunque  fuerit  modo 

One  of  these    movet,   videtur  quod    necessario   alter  istorum   paparum  10 

^°ap*osVate.    "^  cxim    suis    complicibus    a    religione  Christiana  apostatat. 

Nee    dubium    quin    alter    istorum,    vendicans    immediate 

sic    proponi    toti    christianismo,     econtra    notatur    cum 

omnibus    suis    consencientibus;    quod    si   fratres    et    alii 

ordines   privati    concesserint,    asserendo    nos    fideles    et  i5 

partem   aliam   infidelem,   cur  non  audent  in  tanto  devio 

Yet  the  friars    fidei    predicare,    confirmando    nos    in    fide  quam    dicunt 

say "vhichTs    ^sse    catholicam    et    repugnando    vel    detestando    fidem 

the  true  one  but  aliam,    ut    martvres    fecerunt    in    simili,    specialiter  cum 
keep  relations  '  •'  ' .     '^ 

with  supporters  habent  tot  apostatas  de  fide  contrana  quos  tantum  20 
°  °^  ■  fovent  et  nutriunt  et  cum  quibus  ad  decepcionem 
regnorum  tantum  communicant?  Si  (inquam)  plena 
radix  eorum  in  ista  materia  esset  rimata  sedulius,  forent 
inventi  infideles  et  regnicolis  proditores.  Nos  autem 
seculares  sumus  extra  istud  periculum,  quia  sicut  de-  25 
testamur  omnes  istos  infundatos  privatos  ordines,  sic 
detestamur  papas  et  quoscunque  prelates  cesarios, 
dicentes  quod  foret  expediens  ecclesie  quod  a  talibus 
generaliter  sit  purgata.  Dicimus  tamen  quod  Urbanus 
noster  cui  plus  credimus  sit  papa  verus  nobis,  cum  3o 
putatur  necessarius  ad  salutem.  Docemus  eciam  quod 
Urbano '  nostro,  Roberto  Gybbonensi  et  cuicunque  alii 
volumus  obedire  de  quanto  legem  Christi  nobis  dixerit, 
non  ultra.  Christo  enim  non  plus  debuimus  obedire; 
quomodo  ergo  excederemus  in  luciferina  obediencia  35 
quoad  detestandum  apostatam  vel  eciam  Antichristum. 
Facta  autem  istorum  privatorum  ordinum  cum  ista 
divisione  felici  plane  docent  quod  isti  ordines  nos 
Friars  are  seculares  non  diligunt  sed  nostra  temporalia,  que 
'^be'^c''of'each°  fraudulenter     rapiunt;     in     cuius     signum     fratres     non  40 


other; 


5.   Cod.:   quotus.  8.   Cod.:    necessario;   ib.    recta:    quod   erit. 

3o.  Cod.:  cum  preter.        3q.  Cod.:  seculare  non  diligunt. 

8.  De  re  publics  III,  18.,  Opp.  torn.  Ill,  65^. 


SERMOXXXIV.]  TERTIA  PARS.  277 

mendicant  a  fratribus  eiusdem  ordinis  quantumcunque 
potentes  ipsos  noverint  in  pecunia  sicut  modicum  men- 
dicant a  monachis  et  aliis  privatis  ordinibus  ac  si 
communitas  eorum  tamquam  regnum  Antichristi  com- 
5  mixta  fidelibus  intenderet  regnum  Christi  in  suis  pau- 
peribus  destruere  et  regnum  Antichristi  in  copia  tem- 
poralium  confirmare.  Si  enim  propter  amorem  caritativum 
tam  instanter  ab  extraneo  et  alieno  populo  mendicarent, 
multo    magis    ab    avaris    divitibus    suis    consociis,    cum 

lomaior   foret    color    et    necessitas    utrobique.     Sed    unum 
regnum     devastans     aliud    parcit    regno    proprio     totis 
viribus   consumens   regnum   quod    invadit.    Possessionati 
autem     religiosi    ac    si     cognoscerent    istam    perfidiam    and -they  get 
obviant  fratribus  cautelose,   nunc  dando   illis  parce  freig- '^  ^^"^monks/"™ 

i5menta,  nunc  includendo  eos  sine  alimento  vel  tegumento 
in  domibus  et  nunc  eos  sine  aliquo  diversis  racionibus 
emittendo.  Et  utinam  seculares  simplices  istam  cari- 
tativam  communicacionem  cum  fratribus  a  religiosis 
possessionatis  addiscerent  vel  dicendo  illis  quod   doceant 

20  utrum  sint  Urbaniti  vel  Robertini,  vel  quod  nimia  pars 
temporalium  regni  per  quam  relevarentur  huiusmodi 
evagantes  est  in  domibus  possessionatorum  ordinum 
per  fratrum  negligenciam  incastrata. 

SERMO  XXIV. 

25'  Ego  enim  accept  a  Domino  quod  et  tradidi  vobis. 
I^   Cor.  XP,   23. 

In    ista   epistola   docet  Apostolus   nedum   Grecos   sed  Doctrine  of  the 

•     ■  Euchsrist 

cunctos  fideles  quomodo  de  sacramento  Eukaristie  est 
credendum;    et    primo    ut    indicet    fidelibus    firmitatem 

3o  sue  sentencie  dicit  quod  accepit  illam  a  Domino  et  per 
consequens  non  potest  a  veritate  deficere.  Et  nimis 
blasfemum  foret  vel  in  isto  dicere  quod  Apostolus  men- 
ciatur  vel  quod  sentencia  Domini  foret  falsa:  Ego,  in- 
quit,   accepi  a  Domino  quod  et  tradidi  vobis,  quasi  diceret 

33  sentenciam  de  Eukaristia  quam  tradidi  vobis  non  a 
capita  proprio  sompniavi  sed  inmediate  accepi  a  Domino 
veritatis.  Et  si  Christus  posset  in  fidei  constancia  variari, 
potissime  profiteretur  veritatem  fidei  quam  fuit  docturus 

ig.  Cod.:  addicerent.  23.  Cod.:  tratrem.  26.  De  sacramento 

altaris  in  marg.  inf.        32,  33.  Cod. :  mensiatur. 

24.  In  festo  Corporis  Christi. 


278  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIV. 

ecclesiam    in    nocte    ccnc,    cum    ipsum    cognoverat    esse 

crastiiiLim    moriturum.     Doriiiniis,    inquil,    Jesus    in    qua 

nocte  tradebatur  accepit  paneni    et   gracias    agens  /regit 

The  question  is  ef    dixit:    Accipite    et    manducate.    Hoc   est    enim    corpus 

oronmn/'this'   '"^'""    quod    pro    vobis    tradetur.    Ubi    post    divisionem  5 
denotes.       lidei   contendunt  pluriini   quid  demonstratur  pronomine. 

The  decrciists        Decretiste    quidam    ut    glossator    ordinarius    De    Con- 

^'^'^nothintT'^^  secracione    dist.   11"   tenent  quod  omnino  nichil  demon- 
stratur pronomine,    cum    ipsum    et  tota  ojracio  sumitur 
materialiter  tamquam   recitatum   a   Ghristo;   qviod  si  sit  10 
verum,    omnino    tota    oracio    sicut    et    eius    subiectum 

If  so  Christ's    bonum    demonstracione    significans    nichil    penitus    indi- 

speech  means  ._  ,  ^  ,  _,     .     .    .  ,  . 

nothing.       caret.   Quomodo   ergo   forent  hec  verba  Christi   in  nobis 

etfectiva    sacramenti    altaris    vel    panis    tam    mirabiliter 

conversiva?  i5 

Others  say  Ideo    dicunt    alii   quod    per    illud  |  pronomen    demon- ^9^;, 

'*^'the  Bodv^"    stratur    absolute    simpliciter    corpus,    sed    ipsi    stulcius " 

If  so  Christ     maculant  fidem   nostram,    cum    iuxta  illos   Christus  non 

merely  said  .       .  ,  ... 

'this  bodv  of    magis    intenderet,    nisi    quod    corpus    suum    sit    corpus 

'bod\'\nd^     suum  quod  a  nativitatis  sue  exordio  continue  fait  verum,  20 

instituted  no    ideo    teneiida    est    sentencia   beati  Jeronymi    in   epistola 
new  sacrament.  ,  ,.  ,    ...  ,.  .        -.j        .         ■  ,. 

sua  ad  Helvidiam  dicentis:   JSos,  inquit,  audiamus  panem 

quern  /regit  Dominus  deditque  discipulis  suis  ad  mandu- 

candum  corpus  esse  domini  Salvatoris,  ipso  dicente :  Hoc 

est  corpus  meum;  ubi  patet  quod  iste  sanctus   (qui  plus  25 

novit  de  sensu  scripture  quam   omnes   mendaces  postil- 

lantes  a  tempore  Innocencii  III''  usque   hodie)   confitetur 

ut    certitudinem    fidei  quod    in  ista  proposicione  sacra- 

mentali  panis  substancia  quam  Christus  ut  eius  vicarius 

We  should     in    manus    prius    acceperat    demonstratur,    et    hie    tam  3o 

^o°p\1ii'on°thaf  crebro  Apostolus   in  hoc  tractatu    tam    decimo    capitulo 

the  bread  is     quam     undecimo     hoc     sacramentum     pronunciat     esse 

panem.  Et  idem  patet  in  quatuor  Evangelistis  (Luce  XXIV"^ 

et  Act.  11°  capitulis).  Nee  dubium  quin  auctores  scripture 

per  panem  intelligunt  non  nichil  vel  ignotum    accidens  35 

5,  6.  divisionem  fidem  in  cod.  Rectius  leg.  esse  videtur:  post  soliicioncm 
lidei  vid.  infra:  divisa  est  hec  fides.  7.  Cod.:  quidem.  S.  Cod.:  tenet; 
ib.  in  marg. :  Prima  opinio.  16.  In  marg. :  Secunda  opinio.  22.  Cod.: 
Ethclhidiam;  in  marg.:  Tercia  opinio  Jeronymi.        23.  Cod.:  quem  twice. 

2.  I.  Cor.  XI,  23,  24.  7.  Cf.   Decreti  tert.  part.  dist.  II, 

cap.  XLII.  Ille  glossator  Johannes  de  Deo  esse  videtur,  Lusi- 
tanus,  celeberrimus  seculo  XII.  canonista,  cf.  Trialogum,  pag.  25 1. 
22.  Cf.  Hieronymi  Ep.  ad  Hedibiam.  0pp.  torn.  II  (ed.  Venet. 
1766),  844.  Cf.  Trial.,  pag.  25o.  Sermon,  lat.  torn.  II,  pag.  453. 


SERMO  XXXIV. j  TEHTIA  PARS.  279 

sed  verum  panem  quern  sacerdos  transsubstanciat  virtute  This  is  what  the 
verborum  sacramentalium  in  corpus  Domini;  et  revera  '^"P*"'""  ^''y- 
istc  sanctus  doctor  cum  aliis  de  millenario  Christi  sanius 
atque  profundius  sentit  de  sensu  scripture  et  specialiter 
5  de  proposicionibus  fidei  quam  omnes  pape  vel  postilla- 
tores  succedentes  a  tempore  quo  diabolus  est  solutus. 
Iste  autem  sanctus  manifeste  dicit  quod  panis  ille  quern 
sacerdos  capit  in  manibus  consecrando  est  corpus  Do- 
mini; quod  probat  per  hoc  quod  ille  qui  mentiri  non 
10  potest  dicit:  hoc  est  corpus  meum,  quem  panem  ille 
indubie  demonstrando  .  .  .  Sed  a  tempore  quo  divisa  est 
ecclesia  per  apostatas  introductos  divisa  est  hec  tides  de 
Sacramento  eukaristie  indicans  divisionem  ulteriorem  in 
papis  et  aliis  .  .  .  Dei  a  religione  simplici  cristiana,   cum      The  false 

n  ^  A  ^1  J-...  J  ji  1^3  01  teachers  cannot 

1 5  tamen  Apostolus   dicat  quod  esse  debeat  una  fides.   Sed    say  what  the 
omnes    fratres   vel    alii  de  religionibus  privatis  nesciunt  denote's"or'what 
quid    demonstratur   pronomine    aut  quid   in   natura  sua     the  host  is. 
sit    hoc    sacramentum    sensibile    quod    oculo    corporal! 
cernitur,     secundo     in    tres    partes    dividitur    et    tercio 

20  masticatum   dentibus  inglutitur.   Istam  autem  questionem 

quam  instanter  quereret  fidelis   a   satrapis   aufugiunt   ut 

ignari    vecordes    multa  subterfugia  trutanica  simulando. 

Fidelis  autem  non  communicaret   cum  illis  tamquam 

tide,  antequam  istam  materiam   fidei  reserarent.   Quesivi 

25  namque  sepe  a  fratribus  ad  quem  sensum  sacramentum 
illud  quod  tarn  crebro  vocatur  panis  debet  intelligi,  sed 
ipsi  tamquam  ydiote  ignari  fidei  postulacionem  suam 
exprimere  non  audebant. 

Sed    contra    nostram    sentenciam    et    sensum    Domini  They  accuse  us 

3o  arguunt   ydiote    primo    paralogismo    quem    vocant    sillo-    Christ's  bociv 

gismum   expositorium,    dicentes    se  probare  quod  totum  '"''^'.^•i°  ?|'  'i'^ 

corpus    Christi,    coUum     et    membra    singula,     a    nobis     bread,  put- 
j    1-  r  ■  ^  ■         ..  u      .-■•       ^         •     •  resccnce  etc. 

crudeliter    irangitur,    putrescit    et    a    bestns    turpissime 

devoratur,   quia  iste  panis  in   multis  taliter  est  traclatus, 

35  et    ille    panis    secundum    nos    est    corpus    Christi,    ergo 

corpus  Domini  sic  tractatur. 

Sed    (ut    sepe    dixi)   isti   ydiote    in   primis  addiscerent     They  rnust 

logicam    ac    fidem    ecclesie    quomodo    non    sequitur    ex-    '"seen  hf'uie^^ 

positorie:     Si    ista    natura    divina,     communicatur    istis  doctrine  oi  the 
.  .  .  .  .       '  .  .  Trinity, 

40  tribus  suppositis,    et   sic    de    mille    exemplis    in    materia 

de  Trinitate. 

II.  demonstrando :  hie  aliquot  verba  cxciderunt.  14.  Et  hie  aliquot 

verba  desunt.      20.  In  marg. :  Nota.       24.  In  marg. :  Questio.       3o.  Cod.: 
per  logistuo;    ib.  in  marg.:  Prima  obieccio.  37.  Cod.:  addicerent.  In 

marg.:  Responsio.  i. 


28o 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIV. 


of  the 
Incarnation 


of  universals. 


An  argument 
put  forth  by 
Wyclif  which 
bis  opponents 
could  not 
answer. 


Secundum  cxemplum  est  in  materia  de  incarnacione, 
ubi  non  sequitur:  Iste  Christus  est  humanitas  assumpta 
et  ille  idem  Christus  est  deitas,  ergo  humanitas  assumpta 
est  deitas;  per  istam  enim  arguciam  arguunt  et  tenent 
aliqui  infideles  quod  deitas  passa  fuit  et  mortua,  quia  5 
Christus   qui  est  ilia   deitas   taliter  se  habebat. 

Tercium   exemplum  est   in    materia    de    universalibus, 
per  quod   exemplum   manuducuntur  in  materia    de    fide 
eciam  ydiote,    ut  si  A  sit  homo   communis,  non  oportet 
si   hoc  A    sit    sortis    et    hoc    idem   A,    cum    homo    com-  lo 
munis    sit   omnis   homo,   quod  papa   sit  sortis.    Ideo  (ut 
dicunt  recti  logici)  solum   quando    medium    existit,    hoc 
aliquid  necesse  est  per  vim  sillogismi  expositorii  extrema 
quorum    unum    est    per   se    communius    coniungi,    ut   si 
sortis   moritur  et  ipse   est  per  se  species  humana,   tunc  i5 
species  humana  moritur.     Minor    autem    est    falsa,    cum 
sortis  sit  individuum   secundum   suam  proprietatem  per- 
sonalem ;    homo    autem    est   species    humana    secundum 
communionem     qua     communicatur     cuilibet     individuo 
illius  speciei,   et  talem   extraneacionem   reperies  in  quo-  20 
libet  tali  paralogismo  vocato  sillogismo   expositorio. 

Undc    quidam    ydiote    propter    timorem    similitudinis 
negant  sentenciam   de  rebus   communibus;   sed  nee  pos- 
sunt  raciones  illarum  aufugere  nee  communitatem  nature 
divine  tribus  personis  aut  communionem   persone  verbi  23 
naturis    disparibus    declinare.      Unde    quidam    secularis 
sciolus    interfuit     consilio    perfido    in    quo    adversarius 
scripture   cum  sviis   catulis   estimavit  se  dampnasse  quod  ,.  . 
post    consecracionem    substancia    panis    re  |  manet,    sed  jeg" 
sic  arguens   et  responsum    non    habens    dissensit    eorum  3o 
perfidie.    Genus,   inquit,    generalissimum    substancie   ibi 
manet,   et  ipsum  genus   est  quecunque  substancia  et  sic 
substancia  panis,    nisi  omnino  omnem   panem   destruxe- 
rint,   ergo  substancia  panis   manet  post  consecracionem. 
Sic  enim  confitetur  ecclesia  quod  cum  Ghristo  est  nostra  3.S 


I.  In  marg. :  2.  7.  In  marg. :  3.  10.  Sortis  of.  Scrni.  vol.  II, 

pag.  2i5  cl  De  Couip.  Horn.,  pag.  99;  ib.  in  cod.  A  plo'.  it.  In  cod.: 

papa  plo'  (sic);  quid  sibi  vult  hoc  v'crbum?         ili.  In  marg. :  Nota  c.xpo- 
sicioucin  logicaiu.  21.  Cod.:  per  logismo.  28.  In  marg.  inf.:  l)e 

Sacramento  altaris. 


7.  Cf".  Trialogum,  pag.  273:  Et  in  materia  de  universalibus 
non  oportet  ambigere  de  exemplis,  ut  licet  species  humana  sit 
Petrus  et  eadem  species  sit  Paulus,  non  ex  hinc  sequitur  quod 
Petrus  sit  Paulus  etc. 


SERMO  XXXIV. 


TERTIA  PARS. 


281 


substancia    in    celo    collata,    nedum    ergo    genus  gerlera- 

lissimum   sed  quia  species  vel  natura  humana,  que   cum 

sit     communis     omnium    hominum    cuiuslibet    individui 

hominis  est  natura. 

5      Tales     autem    ydiote    nedum    discerent    logicam    sed  Other  fallacies 

sillogismos  aut   consequencias,    ne    seducantur    a    pueris  t;nrhiginc"i'rom 

et  infideliter  seducant  populum   christianum.   Sicut  ergo    mcapaciiy  to 
„    .  .  ...  .,  ,.  reason. 

deficit     paralogismus     expositorius     in     tribus    exemplis 

propositis,    ita    deficit    in    ista    materia:     Si    iste    panis 

losacramentalis  sic  se  habuerit,  ille  panis  est  corpus 
Domini,  ergo  corpus  Domini  sic  se  habet;  longe  quidem 
sit  fidelibus  ab  istis  hereticis  concedentibus  quod  in 
quocunque  sacramento  altaris  vident  corpus  Domini 
oculo   corporali,   quod   mus   comedit   corpus  Christi    aut 

1 5  quod  dilaniant  fractura  suorum  pollicium  vel  contricione 
suorum  dencium  omnia  membra  Christi.  Tales  enim 
conclusiones  licet  approbate  fuerint  per  bullas  vel  litteras 
a  Romana  curia,  sunt  negande.  Et  eodem  modo  tolluntur 
per  sillogismum   quos  ydiote  dicunt  in   modis   et  figuris 

20  rectissime  regulari:  Omnis  (inquiunt)  panis  sacramentalis 
rotundatur,  figuratur  vel  taliter  accidentatur ;  omne 
corpus  Christi  est  panis  sacramentalis,  ergo  omne  corpus 
Christi  sic  se  habet.  Et  sequitur  multiplicacio  incon- 
veniencium  predictorum. 

25  Sed  isti  ydiote  nescientes  sillogizare  in  frisesimorum 
de  istis  tribus  terminis:  frater,  mendax  et  mendicus, 
cognoscerent  per  sillogismos  in  tribus  materiis  supra- 
dictis.  Non  enim  sequitur:  Omnis  Christus  est  natura 
divina,    omnis    humanitas    est    in    Christo,    ergo    omnis 

3o  humanitas  in  Christo  est  natura  divina;  et  ita  de  suis 
similibus. 

Sed  tercio  principaliter  arguit  catulus  quidam  varius 
isto  modo:  Si  sacramentum  altaris  sit  panis  materialis, 
sequitur,  quod  omnis  viator  sit  in  natura  sua  sacramento 

35  illo     perfeccior,     eo     quod     forma     ultima    cuiuscunque  imperfect  in  its 
hominis    sit  perfeccior    accidente;    forma    autem    ultima 
huius  sacramenti  sit  accidens,  cum  ipsum  sit  accidenter 
sacramentum.    Sed   vulpes    musitavit  sepius  circa  istam 
arguciam  primo   circa   conclusionem  primo  propositam, 

40  cum   omnes    canes   contrarii    fidei    sacramenti    senciunt 


Objection : 

To  say  the 

sacrament  is 

bread,  is  to 

make  it 


21.  Cod.:  accntatur.        25.  frisesimorum;  ita  cod.        26.  Cod.:  tribus 
twice.      32.  Cod.:  quidem.       38.  In  marg. :  Responsio.       39.  In  marg. :  i. 


1 3.  Cf.  Job.  Hus  Opp.  torn,  I,  fol.  CLXIV. 


282  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXIV. 

quod    ipsi    sint  inperfeccius  in  natura  sua  quam   aliqua 

substancia    assignanda.      Quomodo    ergo    habet    catulus 

iste    pro    inconvenienti    quod    homo    gracia    cuius    hoc 

sacramentLim     editur     sit    in    natura    perfeccior     quam 

ipsummet  sacramentum.  Miror  secundo  de  forma  sccundie  5 

argucie    huius    canis.    Nam    si    ilia  argucia  daret  fidem, 

per   idem    omnis    creata    substancia    foret    imperfeccior 

quam  aliqua  assignanda. 

The  Quarto   quod  non   est  creata  substancia,   quoniam   sit 

symbol'ls^fn    accidentaliter  informata.   Ideo  dimittendo  tales   argucias  lo 

nature  less     concedo    quod    hoc  sacramentum   sit  in  natura  sua  im- 
perfect than  the         -       .     ^  ....  .    . 

Paschal  lamb    perfeccior    quam    agnus    paschalis    m    lege  veteri  ipsum 

pert'e'ct°in       figurans,    sed    est  sacramentaliter  longe  ipso   perfeccius, 

signification,    quia    creatus    corpus    Ghristi.    Et    vellem    quod    fideles 

vel  heretici  (si  auderent)  ponerent   suam   tidem   de   qui-  t5 

ditate    huius    venerabilis    sacramenti.    Nee    dubito    quin 

omnes  defendentes  pertinaciter  oppositum  istius  sentencie 

sunt  ut  sic  heretici,  sive  papa  sive  episcopi  sive  religiosi 

privati.     Nam    iuxta    sanctos    de    millenario    Ghristi    et 

fidem   antiquam   kpecialiter  servatam  in  laicis  hoc  sacra-  20 

mentum    est    corpus    Ghristi    in    forma    panis,    sed    illi 

pertinaciter  defendunt  contrarium,  ergo  iuxta  diftinicionem 

heresis  sunt  manifeste  heretici;   quod  si  negaverint  scrip- 

turam  sacram  illud  asserere,    discuciant  per  testimonia 

sanctorum    et   vigiles    raciones    quomodo    debet    intelligi  25 

dictum  Veritatis  que  mentiri  non  poterit,  hoc  est  corpus 

meiirn,    et   non    credant   falsis    fabulis  falsorum   fratrum, 

quod  hoc  sacramentum   sit  nichil  vel  accidens,    sed   (ut 

dicit    fides     scripture     crebrius)     substancia    veri    panis. 

Sicut    enim   Ghristus    est  due    nature    scilicet  humanitas  3o 

atque   divinitas    personaliter  copulate,   sic  quod  utraque 

Three  kinds  ot  iUarum   sit  persona  Ghristi,  ita  quodammodo  hoc  sacra- 

'"^Tormal"" '     nicntum   est  verus    panis    naturaliter   et   sacramentaliter 

h*'*h"t''^''       corpus  Ghristi.   Et  ista  unio  tituli  ypostaticam  unionem 

est    maxima.    Oportet  autem    fidelem  theologum  notare35 

predicacionem    triplicem   pro   detegendis  arguciis   sophi- 

starum    diaboli    in   ista    materia,    scilicet    predicacionem 

formalem,     predicacionem     essencialem     et    habitualem. 

Qui    autem    ignorat    istam    ternam    illi    secure    denuncio 

et    ignorabit    quomodo    panis    ille    sit   veraciter    corpus  40 

Ghristi;  non  enim  secundum  predicacionem  ydempticam 


I.  Cod.:   sit.  5.  Ill  marg.:   2.  16.  Cod.:   quoniam  omnes 

34.  Cod.:  tit'.        40.  Cod.:  verasciter. 


SERMOXXXIV.J  TERTIA  PARS.  283 

vel  ydemptice  sed  sacramentaliter   et    figurative  est  ille 
panis  Domini  corpus,  sicut  secundum  Augustinum   homo 
vera    et    realiter    sed    figurative    comedit    corpus   Christi. 
Et    per   istam    noticiam    predicacionis    triplicis  potest 
5  fidelis     defendere     secundum    quam     formam    verborum   Knowledge  of 
FoL  (jebf^t  concludi  Veritas  istius   materie,   ut  bene  |  sequitur    MnVi'd'^ygVinst 
"  in  sillogismis  expositoriis  supradictis  quod  corpus  Christi  '"^"^  t^iHacies. 
est  illud  quod  frangitur,  quod  putrescit  ct  quod  dentibus 
masticatur;   et  tamen  corpus   Christi  non   formaliter  si'C 

lose  habet,  ut  in  assimili  loquendum  est  in  exempio 
triplici  supradicto.  Et  eodem  modo  formandus  est 
sillogismus  in  secunda  conclusione  in  predicacione 
essenciali   que  sequitur. 

Secundo  notaret  fidelis  quomodo  concedi  debeat  quod    How  Christ's 

i5  corpus   Christi   est  ostensum   in  sacramento,   quia  panis    "sacrament.  ^ 
ostensus,    et  tamen  nee   ipsum  nee  aliqua  pars   eius   ibi 
ostenditur,    sed    habet    esse    spirituale    secundum    quod 
ibi  multiplicatur  ut  anima;  nee  audeo  dicere  quod  panis 
vel  aliqua  pars  eius  sit  caput  Christi  vel  aliquod  membrum 

20  suuni,  licet  probabiliter  dici  poterit  quod  quelibet  pars 
quantitativa  illius  panis  sit  veraciter  corpus  Christi  et 
cum  qualibet  parte  illius  hostie  sit  spiritualiter  secundum 
concomitanciam   quodlibet  membrum  suum. 

Tercio  obturaret   fidelis  instancias  hereticorum  in  ista  We  must  admit 

25  materia    quibus    arguunt   per   locum    a    similitudine,    et        said^tn  '* 
per  idem   concedi  debet  agnum  paschalem   et  quamlibet      Scripture. 
figuram  vel  terminum   signantem   esse  ut  est  ista   euka- 
ristia    corpus    Christi.    Ad    hoc    enim    quod   valeat    talis 
argucia  oporteret  prius  fundare  quod  Veritas  que  mentiri 

3o  non  potest  dixerit  talem  rem  esse  corpus  suvim,  sicut 
dixit  de  pane  sacramentali,  quod  si  Christus  concesserit, 
tunc  concedam.  Absit  enim  quod  imposicio  vel  imagi- 
nacio  nostra  de  signis  habeat  tantam  efficaciam  quantam 
habet  verbum   Veritatis,    que    dixit   et  facta   sunt  omnia; 

35  concedo  tamen  quod  Christus  est  leo,  vermis  et  vitulus 
cum  predicatis  figurativis  similibus;  et  quod  in  predicatis 
huiusmodi  sunt  multi  gradus  quorum  omnium  quietans 
evidencia  est  ista:  fides  scripture  sic  asserit.  Et  hinc 
nolo    extraneare    in    terminis    extra    scolam,    diffiniendo 

4«  quod   hoc  sacramentum  sit  panis  materialis,  substancia 

8.  In  marg.  sup. :  De  sacramento  altaris.     14.  Cod. :  in  secundo.     18.  Cod. : 
multi'.       20.  Cod.:  quilibet.       21.  Cod.:  Christi.       25.  Cod.:  a  deest. 

34.  Joh.  I,,  3. 


284  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIV. 

panis  vel  quocunque  alio  nomine  nominatus,  quo   supra 
fidem  scripture  ecclesia  difficultare  poterit.   Multa  tamen 
sunt    vera     que     scolastice     et     particulariter     catholice 
possunt    dici.    Fides    autem    scripture    dicit   quod  ipsum 
sacramentum    est    panis    qui    frangitur,    et    certum    est  5 
quod    nee   ille    panis    est  ydemptice    corpus   Christi  nee 
accidens  ignotum  fidelibus  sive  nichil.   Et  sic  nego   quod 
ille  panis  in  natura  est  prior  pane  equino  vel  quacunque 
materiali  substancia  ut  veneno.   Unde  in  talibus  arguciis 
opturo    hereticos    querendo    more    Christi    ab    illis    quid  10 
ipsi    senciunt   de    quiditate   et   passionibus    huius    vene- 
rabilis  sacramenti. 
In  Christ's  Redeundo    autem    ad    textum,    sepe    exposita   Christi 

words  the  •  n     1  •  ,        ■,•    ■        rr 

predication  is  sentencia    alludcns    nostre  sentencie,   quando   dicit:   rioc 

habitual.      facite     in     meam     commemoracionem.      Nam     memoriale  i5 

voluit    Christus     esse    suis    fidelibus    panem    et    vinum 

sacramentalia    ita    sumi.    Per    hoc    autem    quod    textus 

dicit  calicem  esse  novum  testamentum  in  Christi  sanguine 

plane    habitualis    predicacio    designatur,   cum   notum   sit 

nee    talem    calicem    nee   vinum    in    eo    contentum    esse  20 

ydemptice  novum  testamentum,   sed  novum  testamentum 

et     eius     fructum     ex     proprietate     liquoris     huiusmodi 

figurantem     et     in     commemoracionem     amoris     Christi 

debemus  hoc  facere.  Nee  fas  est  discredere  quod  verbum 

Dei   quod   est   eterna   sapiencia   sic   alternat   ex   indiffe-  2  5 

rencia  verba  sua  sed  fructuosa  ac  notabili  racione.  Non 

enim    dicit    hoc    vinum    est    sanguis    meus  sed  hie  calix 

novum  testamentum  est  in  meo  sanguine,  ubi  patet  quod 

secundum  figuram  methonimie  intelligit  per  hunc  calicem 

vinum   contentum   in  calice,   et   per  hoc  docetur  quod  in  3o 

priori    proposicione    hoc    est    corpus    meum    uniformiter 

demonstratur    pronomine    illud    sacramentum,    cum  non 

sit    fingenda    racio    quare    in    proposicione    secunda    hie 

calix  novum  testamentum  est  demonstraretur  pertinenter 

liquor    sensibilis    contentus    in    calice  quin    per  idem   in  35 

priori  proposicione  demonstraretur  panis  constans  quern 

accepit  ii:i   manibus. 

Secundo  nota  quomodo  Christus  per  secundum  verbum 

dicit  varie  ilium   calicem  non  esse  suum   sanguinem   sed 

novum    testamentum    in  suo   sanguine,    ut   vel    sic    doceat  40 

2.  ecclesia.  Cod.:  eccia.         20.  Cod.:  nee  unum.         2g.  In  marg. :  i. 
34.  Cod.:  pertinctcr.        36,  37.  Cod.:  que  accepit.        38.  In  marg.:  2. 

14.  Lucae  XXII,  19.  18.  ib.   20. 


SERMO  XXXIV.]  TERTIA  PARS.  285 

suam  ecclesiam  predicacionem  talem  esse  habitualem 
et  non  ydempticam.  Ideo  postillantes  qui  dicunt  quod 
ex  serie  verborum  post  et  ante  patet  quod  ilia  non 
est  figurativa  locucio  sine  fundamento  se  ipsos  decipiunt 
5  et  sequentes. 

Sed  tercio  patet  quod,  sicut  aspersio  sanguinis  vituli 
figurabat  remocius  confirmacionem  veteris  testamenti, 
sic  vinum  huius  calicis  figurat  propinquius  novum 
testamentum,  et  est  secundum  habitudinem  ipsummet 
lo  testamentum,  et  non  est  repugnancia,  sed  Spiritus 
Sanctus  simul  dixit  utrumque,  licet  dispariter  atque 
equivoce  quod  hie  est  ealix  sanguinis  inei  novi  et  eterni 
testamenti.  Et  hie  ealix  novum  testamentum  est  in  meo 
sanguine,  quia  utrobique  est  eadem  sentencia  sic  dicenda. 
„r\c      Et  pudeat   erammaticos    ex    infundabili  ruditate  I  qua    Grammatical 

209       .  ^  ^  '    ^.   .        use  of  the 

dicunt    quod    hoc    pronomen    hoc    non    demonstrat    nisi       pronoun, 
rem    insensibilem.    Nam    in   grammatica  Spiritus  Sancti 
demonstrat    rem     sensualem    communiter,    ut    patet    in 
proposito  in  illo  Eccles.  ultimo:   Deum  time  et  mandata 

20  eius  observa,  hoc  est  omnis  homo.  Et  in  illo  Marci 
ultimo:  Signa  autem  eos  qui  crediderint  hec  sequuntur. 
Qiiociens,  inquit,  manducabitis  panem  hunc  et  bibetis 
hunc  calicem,  mortem  Domini  nunciabitis,  donee  veniat. 
Corpora    quidem    ista    ad    hunc    finem    sacramentant    et 

25  usque  ad  diem  iudicii  viator  mortem  Domini  memoretur. 
Sed  ex  tunc  adveniente  clara  noticia  de  presencia  cor- 
poris Christi  accidentaliter  experiencia  superflueret 
huiusmodi  sacramentum.  Itaque  quicunque  manducaverit 
panem.  vel   biberit  calicem  Domini  indigne  feus  erit  cor- 

3o poris  et  sanguinis  Domini,  cum  tamquam  falsus  proditor 
nephando  osculo  simulat  sacramentalem  et  fructuosam 
memoriam  et  tamquam  alter  Judas  substernit  calicem 
nequiter  simulatam. 

Nam  probet  se  ipsum  homo  et  sic  mundus  a  crimine    A  man  must 

„ .  .  .  :  ,     -  ,  ,  examine 

33  et    111    recta    intencione    ad    rructuose    memorandum   has       iiimseit. 
partes  Domini  ut  tam   secundum   corpus   quam   animam 
fiat  salvus.    Qui  enim   manducat  et  bibit  indigne,  iudicium 
sibi  manducat  et  bibit,   cum  falsitatem  simulat  contrariam 
iudici    veritatis;    quomodo    ergo    diiudicat,    hoc    est,    in 

6.  In  marg. :  3.      16.  In  marg.  sup.:  De  sacraraento  altari.      25.  Cod.: 
vator.  26.  Cod.:  de  puericia'.  32.  Cod.:  alter  index.  34.  Cod.: 

Non  probet. 

12.  Lucae  XXII,  20.        19.  Fccle.  XIT,  i3.       21.  Marci  XVI,  17. 
22.  I.  Cor.  XI,  26.  28.  ib.   27.  37.  ib.  29. 


286  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXV. 

discrecione  memorie  finem  hunc  iudicat  racione  cuius 
tali  corporali  cibario  vesceretur;  finis  eius  quern  Deus 
intenderat  tali  iudicio  temerario  in  proditore  huiusmodi 
est  frustratus.  Si  autem  sine  tali  vescencia  homo  biberet 
de  corpore  et  sanguine  Ghristi  fructuosam  memoriam, 
bene  spiritualiter  comederet  corpus  Ghristi  et  biberet 
eius  sanguinem.  Et  ista  quadruplex  recitacio  qua  sacra - 
mentum  dicitur  esse  panis  evigilaret  fideles  ad  defen- 
dendum  Pauli  sentenciam  atque  verba  licet  verba  atque 
sentencia  extranea  fuit  infundabiliter  sompniata.  Quid 
ergo  per  panem  et  calicem  intelligeret  sanctus  Paulus? 
Our  opponents  Sed  si  obicitur  quod  iuxta  sentenciam  illam  vilesceret 
depraving  the   sacramcntum,  dicatur  adversario  fidei  quod  sic  obiciunt 


sacrament. 


ydolatre  creaturam  sensibilem  tamquam  Deum  infideliter 

adorantes;     sic    eciam     garriunt    ydiote    qui    ignorantes  ,5 

voces  proprias  nesciunt  quid  sit  sacramentum  huiusmodi. 

Sed  sciunt  (ut  falsi  fingunt)   quod  sit  imperfeccius  quam 

aliqua  materialis  substancia  signanda,  et  per  hoc  seducunt 

populum   quod   non    hoc    sacramentum   est  honorabilius 

in   natura    et   nedum    in    hoc  sacramento   sed  ipsummet  20 

We  know  it  is  (ut  credit  fidelis  populus)  sit  realiter  corpus  Ghristi.  Quid 
Christ's  body,  ,   ,-  ,  /-  1    i-  •  V  1   i- 

while  they  say  crgo  promovet  ad  lidem  hdelium  sua  mndelis  sentencia, 
■  o^l^yft  ^^!^'^L  cum    credunt    concorditer  et    adorant   affectualiter  illud 

IS    111     11,     clIlU     su 

bring  it  down  sensibile     tamquam     Ghristum,     et     elevato     quocunque 
to  the  level  of, .       .      ,  .^    ...        ,  -t-  •    •  •         • 

any  log.  ligmculo  est  m  illo  beata  Trmitas,  cum  necessario  sit  26 
ubique,  et  per  consequens  perfeccius  corpore  Ghristi,  in 
illo  eciam  est  communiter  ipsum  corpus  Ghristi,  cum 
habet  se  spirituale  per  partem  quamlibet  regni  sui.  Isti 
ergo  adversarii  fidei  ex  ignorancia  turpi  dehonorant 
quantum  in  ipsis  est  corpus  Ghristi.  3o 

SERMO  XXXV. 

Deus  caritas  est.   P  Johannis  IV",   8. 
Johannes  Evangelista  more  suo  tractat  specialiter  de 
perfectissima  virtute  theologica,  scilicet  caritate  et  hinc 

12.  Cod.:  Sed  obicitur. 

3i.  Dominica  prima  post  festum  S'^Trinitatis.  Cf.Wyclif's  Ser- 
mons, ed.  by  Arnold,  II,  pag.  3i2 — 3i6.  In  the  Roman  missal  the 
same  epistles  occur  on  the  first  twenty-four  Sundays  after  Pentecost 
that  occur  in  the  Sarum  missal  on  the  first  twenty-four  Sundays  after 
Trinity;  that  is  each  epistle  is  read  a  week  earlier  in  one  case  than 
in  the  other.  The  English  Prayerbook  it  is  needless  to  observe, 
adheres,  with  a  few  trifling  deviations  to  the  Sarum  use  (Arnold). 


SERMO  XXXV.J  TERTIA   PARS,  287 

in  ista  epistola  inculcat  sepius  nomen  illud,  Dicit  ergo  How  God  is 
pro  fundacione  dicendorum  quod  Deus  caritas  est.  Quod 
potest  verificari  in  predicacione  triplici;  cum  enim 
caritas  sit  ordinata  dileccio  et  quelibet  persona  divina 
5  ordinatissime  diligit  quamlibet  creaturam,  patet  quod 
tota  Trinitas  est  summa  caritas.  Secundo  tamen  modo 
caritas  sumitur  personaliter  pro  Deo  Patre,  eo  quod 
ipse  est  origo  personarum  duarum  sequencium ;  ita 
originaliter  est  caritas  dans  Filium   et  Spiritum   Sanctum 

load  salvandum  ecclesiam.  Sed  tercio  sumitur  caritas  pro 
actu  vel  habitu  theologico  subiective  in  homine  emanente 
a  caritate  priori,  et  de  ilia  caritate  communiter  loquuntur 
theologi.  Licet  autem  nomen  et  signacio  caritatis  multi- 
pliciter  variatur,   sufficit  tamen  ad  propositum   ista  tria 

1 5  exprimere. 

Prima    ergo    evidencia    quod   Deus   Pater    sit    caritas,  God  tlie  Father 
Stat    in    isto    quod    misit  Verbum    suum    pro    salvacione   shewn  by^His 
humani    generis;    unde    notato    emittente    et    misso    ac     sending  the 
homine  cui  fit  missio  patet  dileccio  vel  caritas  mnnita. 

20  Et  patet  inconculcacio  significacionis  triplicis  supradicte. 
Impossibile  est  quidem  Deum  communicare  cum  homine 
nisi  ex  vi   communicacionis  ostenderit  caritatem.   Tribus  He  shews  His 

]•  ^       ]-^      T>.  -^   ^  1  •    •     '"^■'i  'o  man  in 

ergo     modis     ostendit     Deus     caritatem     suam     homini,       creniion. 

primo    in   hoc    quod    graciose    creavit    ipsum   ex  nichilo 

25  et    gracia    sue    utilitatis    creavit    quamlibet    creaturam; 

F-ol.  secundo    ostenditur    caritas  I  Dei    ad    hominem    in    hoc      revelation, 
260  .      .  '  . 

^  quod  lapso   homine  et  indignificante  se  ut  a  Domino  ta- 

liter  . . .,  Deus  tamen  ex  immensitate  gracie  prius  ostendit 

homini  prophetas  ut  ruditer  informantes,   secundo   misit 

3o  sibi  Filium  proprium  magistrum   dignissimum,   ut  notat 
Apostolus  ad  Rom.  VIII°,  32:   Propria  filio  non  pepercit 
sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  ilium.   Sed  tercium  signum       salvation. 
caritatis    consummate    est    beatificacio    hominis  post  tot 
carismata  prius  data.  Unde  propter  variacionem  racionum 

35  caritatis    et    gracie    non    solum    Prima    Persona    divina 

sed  Verbum   et  Spiritus  Sanctus  quandoque  appropriate  Ho\y  the  ^\"ord 
dicitur  caritas  increata;  Verbum   quia  caritas  Dei,   cum 
non    consistit   in   habitu    sed    in    actu,    signanter  dicitur 
actualis    eius    dileccio,    que    est   verbum;    secundo    quia 

<lo  Christus    tam    divinitus   quam   humanitus  habet  quadam 


4.  Cod.:  quilibet.  7.  Deo  Patre;  Cod. :  tempe  (sic).  Correxi.  Vid.  1.  iG. 
i5.  Cod.:  epnmere.  27,  28.  taliter.  Hie  \erbiim  ant  aliquot  verba  exci- 
derunt.  Que  in  epist.  R.  Johannis  1.  c.  IV.  q  dicuntur,  supra  desunt. 


288  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXV. 

proprietate     quandam     rutilanciam     caritatis.    Maiorem, 
inquit,    dileccionem  nemo  habet,    ut   animam    suam  ponat 
quis  pro  amicis  suis.   Et  tercia  racio  quia  Media  Persona 
infinita  dileccione   extremas  respicit. 
How  the  Holy       Sed     caritas     est    duorum     extremorum     connexio     in  5 
Spirit  IS  Love,  amore,   et   similibus  racionibus  Spiritus  Sanctus  quadem 
proprietate    caritas    dicitur.    Ipse    enim    graciosissime  et 
mediatissime  homini  communicat  bonitatem,    ideo   cum 
sit    nexus    patris    ad    filium  quadam    proprietate    caritas 
dici  potest;    nee    dicat    aliquis  quod  Deus  puniendo  vel  lo 
dampnificando    hominem    non    indicat    caritatem,    quia 
impossibile  est  quod    actus    tales    exerceat    nisi    propter 
caritatem   quam   habet   ad  hominem   sic  punitum.    Nam 
ut    sic    benefacit    homini    puniendo    eum    micius    quam 
meretur,    et   sic   natura    divina   secundum  tres  personaso 
est  ut  ignis  illustrans.    Secundo  principaliter   declaratur 
ordo    lucencie    istius    caritatis    immense    et    sperice    in 
homines  quos  dilexit;   et  conclusio  evangelica  est  quod 
habitudo    qua  Deus    active    dilexit    nos    est    longe    prior 
quam   accio   qua  nos  Deum  diligimus.  Ideo  dicit  textus:  20 
In  hoc  est  caritas,  non  quasi  nos  dilexerimus  Deum,  sed 
quoniam  ipse  dilexit  nos   et   inisit  Filium  suum  propicia- 
eionem  pro  peccatis  nostris. 
All  love  in  the       Sed  iste  ordo,  quia  omnis  caritas  ut  talis  est  bonum, 
Gomefro^m"God.  omne  bonum  oportet  esse  patrem  luminum  vel  ab  ipso  25 
descendere,    igitur    omnem    caritatem    creature   oportet 
ab  ipso  descendere;  ut  si  non  foret  possibile  esse  aquam 
derivatam    nisi    a    dicto    fonte    descenderit,     non    esset 
possibile  aquam  effluere,   nisi   ab  illo  fonte  fuerit  deri- 
vata;  sic  est  de  caritate  causata.  3o 

Similiter,  cum  omnem  habitum  oportet  ab  actu 
procedere  et  omnem  actum  creatum  oportet  ab  actu 
eterno  procedere,  patet  quod  non  possibile  dileccio- 
nem inesse  creaturis  nisi  a  dileccione  eterna  processe- 
rit;  et  hoc  est  notum  illis  qui  sciunt  quod  Deus  non  3  5 
potest  quemquam  noviter  diligere  vel  odire,  si  ergo 
quemquam  in  caritate  diligit  Deus  vel  odit,  eternaliter 
ita  se  habuit.  Et  patet  quod  creatura  non  potest 
equari  Deo  quoad  tempus  vel  ordinem  nature  sive 
originis    in    dileccione    caritatis.     Non    autem    sequitur:4o 

12.  Cod.:  tale.      18.  Cod.;  evangelice.      19.  Cod.:  et  longe.      33.  Cod.: 
quod  patet  quod;  ib.  Cod.:  non  est  possibile. 

I.  Joh.  XV,  1 3.         21.  I.  Job.  IV,  10. 


SERMO  XXXV.J  TER'llA  I'ARS.  289 

licet  ista  missio  Christi  fuit  temporalis,  quod  propositum 
Dei  sive  dileccio  a  qua  ista  processit  fuit  propterea 
temporalis,  verumptamen  effectus  caritatis  divine  est 
generaliter  prior  tempore  vel  natura  quam  est  dileccio 
5  creature  posterius  correspondens. 

Christus  autem  dicitur  propiciacio,  redempcio,  et  sic  God's  immense 
de  .  multis    aliis    abstractis    in    predicacione    secundum  "^  in"c^hrist's^*' 
essenciam  et  equivoce  predicantis.    In  hoc  autem   quod    propitiation. 
Christus    est     propiciacio     pro     peccatis,     ostenditur    in 

10  Deo  immensitas  caritatis,  quia  peccatum  quod  obicitur 
caritati  divine  obstaret  quodammodo  infinite,  ideo  nisi 
Deus  esset  infinite  caritatis,  plus  atque  misericors,  esset 
oppositum  in  adiecto  quod  ipse  foret  propicius  pro 
peccatis.  Cum  enim  non  sit  possibile  peccatum  esse  nisi 

i5primo  fuerit  contra  Deum  et  gravitas  peccati  penes  hoc 
attenditur  et  gravior  est  persona  que  illo  ofFenditur,  patet 
sentencia.  Et  ideo  canit  ecclesia  quod  Deus  omnipoten- 
ciatn    suam  parcendo    et    miserendo    maxime    manifestat. 

Sed  tercio    docet  Johannes  quomodo   nostra    dileccio      We  must 

20  debet  a  dileccione  primaria  exemplari.  Omnis  enim  crea-   ""'  ]ove.  °'  ^ 
tura  racionibus  eternis  exemplatur  in  Deo  et  signanter  actus 
meritorius  creature.  Sed  quia  nimis  remote  foret  plane 
exemplare  nostram  dileccionem  a  natura  divina  nisi  ab 
incarnacione  Filii  fuerit  exemplata,  ideo  ex  caritate  duplici 

25  in  Christo  est  necessarium  nobis  dileccionem  nostram 
mcritoriam  exemplare;  ideo  dicit  textus:  Karissimi,  si 
sic  Deus  dilexit  nos,  et  nos  debemus  alterutrum  diligere. 

In  qua  similitudine    sunt   tria    notanda    in    exemplari,  We  must  lo*-e 
ut  similitudo  dileccionis  humane  sit  apcior.   Primo  enim  Jo'tie°"psj^io,,yji^ 

3o  notandum   est  quod    in  Christo   dileccio  qua  nos  dilexit 

precessit    redileccionem    in    nobis,    et    quando    dileccio 

^  ,  nostra  cessat  vel  extinguitur,  prior  manet,  sic  debemus 
Fol.  .....  y         '  ^      .        ^  I  ^ 

2    a  nos  in  dileccione  proximos  prevenire  et  non  expec  |  tare 

ut  ipsi  nos  prius  diligant,   sive  inimici  fuerint  vel  amici, 

35  cum     iuxta     fidem     scripture    debemus     generaliter     et 

parate    tam    inimicos    diligere   quam   amicos.    Et  si  ipsi 

cessaverint    propter    perfidiam    vel    frigus    diaboli,    nos 

debemus   remanere   in   igne  Domini    et   illos    accendere 

5.   Cod.:   posterius  quorum  deus  Ciiristus.  18.  Cod.:   miserando. 

27.  Cod.:   sicut  Deus.        35.  Cod.:  tamen  iuxta. 

17.  „Deus  qui  omnipotentiam  tuam  parcendo  maxime  et 
miserando  manifcstas."  Oraiio  for  1 1"'  Sunday  after  Trinity 
in  the  Sarym  Missal.         26.  I.  Job.  IV,   11. 

19 


290  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXV. 

in  amorc.   In  hoc  enim  ostcnderetur  caritas  plus  meri- 

toria  et  caritati  divine  similior. 

Divine  love  Secunda  proprietas  amoris  divini  est  quod  non  diligit 

our^^eighboul•'s  ^^i^^  propter  commodum  proprium  sed  propter  honorem 

for  God's      divinum    et    dilectorum    commodum,    sic   nos    deberaus  5 
honour  and  our    .  .  ,.,.  , 

mutual  spiritual  Sincere    proximos    nostros     diligere    propter     honorem 

profit.         jjg-    g^    communicacionem    boni    utilis    spiritualis    inter 

nos  et  illos.   Qui  enim  non  diligit  proximum  pure,  ipsum 

non    vere    diligit,    immo    odit     et    diligit    sua    vel    alia 

delectabilia  ad  que  dileccio  principaliter  terminatur.  Et  10 

talis  dileccio  est  corrupta.   Diligamus  ergo  fratres  nostros 

in  Domino. 

True  love  leads      Tercio  autem  dileccio  habet  hanc  proprietatem  quod 

us  to  hate  evil.  pj.Qp|-ej-  amorem   sincerum  odit   malos,   diligendo  eorura 

naturam  et  odiendo  eorum  defectus  vel  crimina,  sic  i5 
nos  debemus  perversos  et  inimicos  Christi  diligere  et 
odire;  diligere  naturas  et  bonam  fabricam  Dei  et  odire 
peccata  vel  opus  diaboli.  Et  in  confinio  dileccionis  talis 
licite  atque  illicite  iacet  magnum  periculum,  cum  invidus 
faciliter  odit  bonitatem  proximi  propter  superbiam  atque  20 
invidiam,  sed  virtuosi  ut  Moyses  et  ceteri  debite  vindi- 
cantes  vindicant  (quantum  pure  sufficiunt)  Dei  iniuriam, 
iniuriam  propriam  sustinentes.  Sic  enim  Christus  ex- 
probravit  phariseos  et  sacerdotes  legis  veteris  et  dili- 
gendo naturas  et  odiendo  prodiciones  Dei  atque  ypocrises.  25 

Et  ad  istam  similitudinem  nos  debemus  communicare 

cum    fratribus    et    ceteris    de  privatis  religionibus  instar 

Christi.    Et   non    ex    eorum  superancia  superbire  vel  ex 

eorum    crimine    congaudere,    sed    caritative    velle    ipsos 

esse  nobis  similes  in  perfeccione  religionis  primeve.         3o 

Love  will  lead       Quarto    moveret   ad   debitam    dileccionem    fraternam 

"^ove^and^"^   quod  ipsa  est  in  Dei  dileccionem   beatificam  inductiva. 

knowledge.     Nam    hic   habemus  de  Deo  noticiam    solum  specularem 

vel  perfunctoriam  et  per  consequens  dileccionem  levem 

et   a    beatitudine   remotam,    ideo    sicut  Dei   noticia,   sic  35 

eius  dileccio  in  proficientibus  accendetur.  Unde  Jo  ...  . 

Hec   est    vita    eterna,    ut   cognoscant   te   veriim   Deuni    et 

quern    misisti  Jesum    Christum.     Nam    clara    noticia    Dei 

secundum  virtutem    intellectivam    inducit  inseparabiliter 

3.  Cod.:  divine.        8.  Cod.:  non  deest.        8,  9.  Cod.:  ipsum  —  diligit 
twice.  10.  Cod.:  dilectibilia.  18.  Cod.:  confino.  26.  Cod.:  non 

debemu.s.        33.  Cod.:  hic  debemus.        3(5.  Joh.  sequitur  lacuna  in  cod. 

36.  Joh.   XVII,  3. 


SERMO  XXXV.]  TERTIA   PARS.  29  f 

dilcccionem  ct  gaudiuni  secundum  polenciam  volutivam. 
Ideo  videtur  multis  quod  Christus  in  actu  cognoscendi 
simul  intelligit  utramque  potenciam;  unde  propter  ob- 
scuritatem  Dei  noticie  sepe  dicit  Evangelista  quod  Deum 
5  nemo  vidit  iinquam,  hoc  est,  naturam  divinam  non  est 
intuitus  in  viando,  quia  Exodi  XXXIIF,  20  scribitur: 
Non  videbit  me  homo  et  vivet,  hoc  est,  non  intuebitur 
naturam  meam,  vivendo  vitam  istam  sensibilem  et 
carnalem.    Et    sic  intelligitur  scriptura  que   crebrius  in- 

loculcat  istam  sentenciam  (ut  patet  Job  IX°  et  XXIII"). 
Nam  quando  sensus  viancium  sunt  pleni  speciebus 
sensibilium,  circa  ilia  mens  adeo  occupatur  quod  de 
divinitate  valde  parvam  habemus  specularem  noticiam 
abstractivam. 

1 5  Sed  ilia  parva  cum  virtuosis  circumstanciis  modificata 
in  viatoribus  inducit  in  claram  noticiam  quod  Deum 
videbimus  sicut  est,  quia  Matthei  sicribitur:  Beati  mundo 
corde,  quia  ipsi  Deum  videbunt.  Ideo  dicit  textus:  Si 
diligamus   invicem,  Deus    in    nobis    jnanet   et   caritas  eius 

20  in  nobis  perfecta  est.  Nam  diligendo  proximos  nostros 
in  Domino  varie  Deum  diligimus;  et  ilia  dileccio  inducit 
dileccionem  Dei  propriam  et  sinceram,  sicut  ceta  inducit 
filum.  Ideo  in  sic  diligendo  pro  via  Deus  in  nobis 
manet    per  graciam    titillans    ad  dileccionem   huiusmodi 

25  et  accendens  et  non  solum  inducens  caritatem  vie  per- 
fectam  sed  permanente  finali  perseverancia  caritatem 
patrie  consummatam.  Ideo  Johannes  instructus  in  ista 
scola  quod  apud  Deum  sunt  cuncta  presencia  dicit 
subtiliter  quod  in  nobis  ilia  caritas  est  perfecta. 

3o      Sed  quia  viator  desiderat  maxime  istum  statum,   ideo   How  we  may 
Johannes     docet     qua     experimentali     noticia     debemus    areTn  a\me 
cognoscere  probabiliter    nos    ipsum    habere   et    servare :       °^  grace. 
In    hoc,    inquit,    cognoscimus,    quoniam    in    eo    manemus 
et    ipse    in    nobis,    quoniam.    de    spiritu    suo    dedit   nobis. 

35  Arre  quidem   per  quas    possumus  confidere   nos   currere 

in  Christo  ad  patriam  et  ipsum  in  nobis  permanere  per  If  we  have  the 
graciam,    sunt    iste    quod   Deus    participavit   nobis   dona  ^'  '^  Spirft.  °  "^ 
Sancti  Spiritus    quod    experiencia    possimus    cognoscere 
et    efFectu.    Quid    enim    est    nobis    noticius    quam    actus 

27.  Cod.:  consummata ;   ib.  Cod.:  ideo  Jo.  3o.  Cod.:  desiderator. 

32.  Cod.:  ipsum  habere  servare.        36.  Cod.:  ipse. 

4.    T.    Job.    IV,    12.  10.    Job.    IX,    11;    XXIII,    8,    q. 

17.  Matth.  V,  8.         18.  I.  Job.  IV,   12.         33.  ibid. 

19* 


2y2  JOHANNIS  WYCLIK  SERMONUM    [SERMO  XXXV. 

anime    quibus    diligimus    et    cum    circumstanciis    debitis 
delectamur?  Opus  autem  extrinsecum  quod  ab  illis  ex- 
equimur  nedum  est  nobis  notum  sed  proximo  conviventi; 
et   istam    consideracionem    parum    palpant    episcopi    et 
quicunque    alii    qui    cece    sunt    in    amore    temporalium  5 
involuti.  Et  tamen  iste  thesaurus  anime  est  |  prcstancior  ^°\ 
ac    delectabilior    quam     omnis     pecunia    vel    corporalis    ' 
thesaurus  quem  habet  aliquis  dives  seculi.  Nam   ex  fide 
et    demonstracione    deduci    poterit    quod    iste    celestis 
thesaurus  infinitum  prestancior  calefaceret  ecclesiam,  ubi  lo 
alius  thesaurus  tam    prelatos  quam    svibiectos   frigifacit. 
Our  prelates        Et  hec  racio  quare  per  divisiones  et  anfractus  tantum 
^^hese*gffts°'^   hodie    discontinuatur    ecclesia;    non    enim    appreciamur 
dona  Spiritus  Sancti  sed  Terremotum  per  cuius  spiritus 
inclusos  expiratos  aer  inficitur  et  peiorantur  quecunque  i5 
vivencia;    super   terram    autem   terrenam    victoriam    af- 
fectant    eciam     prelati    ecclesie    et     de    victoria    super 
hostibus  spiritualibus  vel  de  donis  Sancti  Spiritus  parum 
gaudent.   Et  cum   sicut  aer  inclusus  in  homine,  in  puteo 
vel    cateracta    subterranea,     quia    caret    irradiacione    a  20 
sole  et  ceteris  astris  celestibus,  statim  inficit  inspiratus; 
sic  opus  spirituale  bonum   de  genere  nisi  Deus  assistat 
per    graciam    docens    circumstancias    virtuosas,    inficit 
interiorem     hominem    et    dividens    terram    per     motum 
eius    innaturalem    demergit    animum    ad    infernum;    sic  25 
enim    aperta    est   terra    et    deglutivit    Datan    et    operuit 
congregacionem  Abiron.  Et  utinam  iste  eventus  in  lege 
veteri  non  prestituat  in   lege   gracie   eventus    consimiles 
in  prefatis. 

Talem  autem  similitudinem  experimentalem  de  donis  3o 
Sancti  Spiritus  habuerunt  apostoli  tam  ad  intra  quam 
ad  extra;  ideo  dicit  Johannes:  Et  nos  vidimus  et  testi- 
jicamur  quoniam  Pater  misit  Filiutn  suum,  salvatorem 
mundi.  Apostoli  quidem  conversati  cum  Christo  viderunt 
ipsum  ac  eius  mirabilia  oculo  corporali;  viderunt  eciam  35 
fidem  oculo  mentali  sincerius  quam  vident  viantes  hodie; 
cuius  probacio  est  quod  efficacius  et  copiosius  testificati 
sunt  ecclesie  fidem  illam  et  utrobique  rutulant  dona 
Spiritus    Sancti.     Nos    autem    licet    impossibilitamur    a 

2.  Cod.:  extrincecum.       22.  Cod.:  quasi  Deus.      27.  Cod.:  isti  eventus. 
28.  Cod. :  prewtitet. 

14.     Concilio    Terraemotus    (anno    i382)    hoc    loco     procul 
dubio  innuitur.         26.  Num.  XVI,  32.         32.  I.  Joh.  IV,   14. 


SERMO  XXXV.]  TERTIA.  PARS.  2^3 

visione  corporali  viacionis  Jesu  Christi,  in  fide  tamen 
secundum  interiorem  hominem  possumus  ipsum  cogno- 
scere:  Joh.  XX°,  29  dicit  Christus:  Quia  vidisti  me  Thoma, 
credidisti.  Bead  qui  non  viderunt  et  crediderunt.  Remanet 
5  autem  in  nobis  via  possibilis  dona  Spiritus  experiendi 
et  beatitudinem  attingendi.  Aliter  autem  Deus  defective 
desereret  suam  ecclesiam  et  non  foret  nisi  desperacio 
in    viante    post    apostolos    succedente.     Sed    cum    fides  We  must  have 

workssswcll 

sime    operibus    mortua    est,    patet    quod,    licet    habemus       as  faith. 

'°  fidem  ut  fingimus,  tamen  defectus  operum  mortificat 
nos  quoad  beatitudinem,  cum  si  vidimus  per  fidem 
sicut  viderunt  apostoli,  non  tamen  efficaciter  testificamur 
in  opere  sicut  illi. 

Et  cum  talis  testificacio  in  modo  vivendi  et  evangeli- 

'^zandi  est  tarn  necessaria  quod  preciosissimum  fructum 
infert,  ideo  dicit  textus:  Quisquis  confessus  fuerit  qiioniam 
Jesus  est  jilius  Dei,  Deus  in  ipso  nianet  et  ipse  in  Deo. 
Tunc  enim  fit  ore  confessio  ad  salutem,  quando  ex 
mundo  corde  et  virtuosa  conversacione  viator  testificatur 

2°  quod  Jesus  est  Dei  filius  naturalis  et  propter  dignitatem 
sui  commercii  et  humane  operacionis  ipsam  magnificat 
et  exequitur  eius  linem  in  se  ipso  et  aliis  quantum 
potest.  Aliter  enim  non  foret  laudanda  confessio  sed 
ridiculosa  narracio.   Deus  autem  manet  in  tali  confitente 

^^per  graciam  illustrantem  et  ad  opera  meritoria  incli- 
nantem,  et  ipse  manet  in  Deo  tamquam  in  causa  per 
se  finali,  cum  vivens  taliter  sit  ut  sic  in  disposicione 
quam  Deus  sibi  eternaliter  ordinavit. 

Nee  scitur  ista   sentencia    ab   homine   nisi  pro   parte;    The  apostles 

^^ideo   dicit  Evangelista:    Et  nos   cognovitnus   et   credimus  chTrlfv'as^the 
caritati   quam  Deus    habet   in    nobis.    Ipsi    enim    apostoli  ^^peciai  eift  of 
cognoverunt   noticia  multiplici  (scilicet  sensu,  intellectu 
inspirato   et    coniectante   ab    effectu)  caritatem  Verbi  et 
crediderunt  caritati  humanitatis  Christi  et  magnificarunt 

^^  caritatem   (que  est  donum   Dei)   specialiter  ipsis   datam. 

Unde  ut  perfecte  moveamini  ad  sectandam  caritatem, 

notate  eius  excellenciam,  quia  Deus  est  persona  caritatis 

et    gracia     increata     et    fundens     immediate     caritatem 

donum   suum;    ideo    manere   formaliter   in   caritate   est 

4°  manere    in    Deo     reciproce,     quod     est     tutissimum     et 

8.  Cod. :  succedentes.         23.  Cod. :  sed  twice.         33.  Cod. :  caritatem 
twice.       33,  34.  Cod. :  non  crediderunt. 

8.  Jac.  II,  17.         16.  I.  Joh.  IV,   1 5.         3o.  ib.  16. 


294  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXV. 

delectabilissimum     viatori,     cum    excludit     horrorem    et 
timorem   de   die  iudicii;    ideo  textus   dicit:    In  hoc  per- 
fecta   est    caritas    Dei    nobiscum,    ut  fiduciam    habeamiis 
in    die   iudicii,   quia    sicut   ille    est   et   nos   sumus   in    hoc 
mundo.   Perfeccio  autem    in  nobis  viantibus  stat  in  isto  5 
quod    participantes    caritatem     increatam    per    amorem 
finalem,    quod    sicut    ille    est   iam    in    corpore   et  anima 
gloriosus    propter    perfectum    amorem   tam   amici  quam 
inimici  quern   habuit,   sic   et  nos  sumus  in  suo  tempore 
quamvis  sumus  nunc  in  hoc  mundo  multipliciter  tribulati.  lo 
Medium    autem    firmans    spem    nostram    in    isto    stat  in 
hoc     quod     sumus     imitantes  |  eum     ut     filii,     et     ideo       'c 
I.  Joh.   111°,   2    dicit    Sanctus:    Karissimi,   nunc  filii   Dei 
sumus   et   nondum    apparuit   quid    erimus;    quoniam    cum 
appariierit    quasi    similes    ei    erimus,    quoniam    videbimus  i5 
eum  sicuti  est,  et  per  consequens  ex  visione  ilia  beatifica 
erimus  in  beatitudinem  transformati.   Et  signanter  super- 
additur  amor  filialis  firmans   dictam  spem   et  scienciam 
in  beandum,  quia  oportet  illos  habere  caritatem  perfectam. 
Sed     perfecta     caritas  foras    mittit    timorem;    est    cnim  20 
timor  multiplex,    scilicet  naturalis   in  quo  non  consistit 
meritum  sive  demeritum,   et  taliter  timuit  Christus   cum 
membris  eius  pro   amissione  bonorum  nature. 
Five  kinds  of        Sed    est    quintuplex    timor    alius    bona    accidentalia 
^^^'^''  pcrsone    respiciens,     scilicet    timor    servilis,    mundanus,  25 

1.  servile,      inicialis,     castus    et    filialis.    Timor    autem    servilis    est 
%^oodl  mOT°'^  usque  ad  perdicionem  virtutis  de  bonis  futuris  vel  favore 
than  sin;      hominum  timere.   Talis  enim  timor  manifeste  facit  servos 
2.  worldly,  a    peccati.  Timor  vero  mundanus  est  timor  culpabilis   quo 
leading  on[y  to  propter  servandam  prosperitatem  mundanam  continuatur  3o 
loss  of  merit;  usque    ad    perdicionem    meriti   inclusive.    Timor    autem 
3.  initial,  true    inicialis  est   timor  meritorius  quo  spernuntur   hec  bona 
but Yainted  wth  transitoria,   et  Deus    timetur  principaliter  et  permixtim, 
earthly  regards,  quando  scilicet  hoc  timetur  de    amissione  tali,    et    licet 

timor     laudabilis     imperfecte     et     inicialiter     habeatur,  35 
ad   ulteriorem    timorem   laudabilem    ego    hucusque    non 


2.  tuciorem  de  die.  14.  erimus;  adde:  scimus.  24.  Cod.:  qiiinli- 
plcx.  In  marg.  sup. :  De  timore  quintiplice.  Timor  quintuplex.  26.  In 
marg. :   i.         27.  Cod.:   future.  29.  In  marg.:   2.         3i.  In  marg.:  3. 

34.  Cod.:  non  licet.        35.  Cod.:  habeatur  et. 

2.  I.  Joh.  IV,  17.  20.  I.  Joh.  IV,  18.  32.  Et  ilium  dicuni 
David,  Salomo  et  Ecclesiasticus  esse  inicium  sapiencle.  Et  iste 
timor  est  perfectissimus  ad  quern  nos  mundani  in  via  attingimus. 
De  Mandatis,  cap.  X.  MS.  (Matthew). 


SERMO  XXXV.j  TERTIA  PARS.  295 

attegi.    Quartus    autem    Timor  dicitur  castas    quo   fidelis  4.  Chaste  fear 

anima  sic  desponsatur  cum  sponso  ecclesie  quod  servat    "outdoes  not 

spirituale  ministerium  inturbate  quotquot  casus  de  bonis ''^'i''  "ot  loss  of 

hiis   (falsum   dicitur)   sibi   contigerint. 

5       Sed    timor    filialis    superaddens    timorem    castum     in  5.  Filial,  fears 

patrem   offendere  aggreditur  usque  ad   mortem  terribilia  "but'^casts  cfuV' 

instar  Christi,  et  ilia  perfecta  caritas  foras  mittit  timorem     servile  and 
,  -,   ,.  .  .,-  worldly  tear. 

servilem    et    mundanum.    Talis    autem    tmior    servilis    et 

mundanus  habet  penam  racione   criminis  comitantis.   Et 
loita  est  de   timore   iniciali  quo   racione   peccati   venialis 

comitantis    habet    penam    et    anxietatem    pro    mundanis. 

Sed  timor  filialis   quern   comitatur  perfecta   caritas   habet 

omne   gaudium,    cum    in    amissione    temporalium   eciam 

bonorum    nature    usque    ad    vitam    corporis    Dei    filius 
iSfuerit    tribulatus,    quia    de    premiacione    patrie    tantum 

gaudet   quod  quidquid  de    pena  temporali  passus  fuerit 

propter  spem   premii  suffert  cum  gaudio. 

Et  in  tali  pena    anxia   necessaria  est  quilibet   mundo     Servile  fear 

dcditus    et    specialiter   fratres    et    religiosi    possessionati  \,^y  world'lv^" 

20  circa    temporalia    insaciabiliter    inhiantes.     Sed    qui    sic  specially  fnars 
^  .  .  .  -^    .  .  and  endowed 

timet  non  est  perfectus  m  cantate,  sic  utDeum  non  diligat        clergy. 

toto   corde.   Omnis   enim  talis  imperfectus  timor  penam 

habet,   quia  quadam  inclinacione    appetit    peccatum  sed 

timet  penam   aut  famam   seculi  pro  qua   et  non  perfecte 

25  pro  amore  iusticie  ab  opere  peccati  continet,  sicut 
adultera  non  amore  sponsi  sed  timore  et  dolore  in 
seculo  cavet  adulterum.  ^icut  ergo  talis  tristatur  in 
adventu  sponsi,  mulier  ex  pura  dileccione  mariti  continens 
gaudet  in  eius  adventu,   sic  est  de    perfectis  in  caritate 

3o  et  in  perfeccione  continentibus  respectu  adventus  iudicis 
in  finali  iudicio.  Et  hie  conclusio  est  Johannis:  Diligamus 
ergo  Deurn  integre  confidentes  in  eius  amicabili  amore, 
cum  tantum  eternaliter  nos  dilexit;  ideo  namque 
plenam  spem  debemus  habere  in   eum,  omnem  timorem 

35  anxium  expellendo;  et  sicut  est  in  isto,  sic  generaliter 
in  omnibus  aliis  ministeriis  quoad  Deum,  scilicet  quod 
illud  quod  est  delectabilius  nobis,  facilius  atque  utilius, 
est  mandatum  et  declinans  ab  illo  incidit  in  gravius 
tristabilius.   Benedictus   ergo  sit  sponsus  qui  taliter  amat 

I.  In  marg. :  4;  ib.  Cod.:  qui  fidelis.  4.  falsum;  cod.:  Hm;  falsum 
dicitur;  hec  verba  e  margine  in  textum  incidissc  videntnr.  5.  In  marg. :  5. 
ID.  Cod.:  que  racione.  21.  Cod.:   sic  ut  dccst.  26.  Cod.:   et  do. 

29.  Cod. :  in  in. 

3i.  I.  Job.  IV,   ig. 


296  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXV. 

sponsam;    sed   dolendum    et   timendum    est  quod    nimis 
multi   sint  afFeccione  adulteri. 
If  we  love  God,       QiAinto  plane  sequitur  quod  debemus  fratres    nostros 

oar  TreVhren^  complete    diligere,     eo    quod    ad    dileccionem    Dei    ista 
dileccio    fraterna     requiritur.     Si    quis,     inquit,     dixerit  5 
quoniam  ego  diligo  Deiim  et  fratrem  suum  oderit,  mendax 
est.     Et    loquitur    de    odio    fratris    quoad    naturam    vel 
donum   Dei,    quia    odire    malum    in  proximo  est  amare. 
Ista    autem    conclusio  Johannis    ex   hoc  evidet  quod  sic 
odiendo  proximxim   odit  quis  Dei  fabricam   et  sic  Deum,  lo 
similiter  amare  inicialiter  proximum  secundum  racionem 
qua    servus    Dei,    est    principium    necessarium    ad    Dei 
dileccionem    in    via:     Qui,    inquit,     non    diligit  fratrem 
suum  quern   videt,  Deum  quern  non  videt  quomodo  potest 
diligere?    Et    hinc  in  vulgo   dicitur:    Qiii  perfecte  diligit  i5 
proximum    diliget  eciam  canem  suum.    Multo    magis   qui 
perfecte  diligit  Deum,   diliget  suam  fabricam   sibi   consi- 
milem  in  natura,  cum  ad  hoc  a  Deo  instinctum  habeat 
naturalem.   Et   tercio    moveret    ad   dileccionem    proximi 
quod     hoc     mandatum     expresse    habemus    a    Deo    quod  20 
diligens    Deum     diligat    et    fratrem    suum.  |  Nam    Mat-  ^°^\ 
thei  XIX°,  1 9    requisitus  Dominus  quid  faciendo   viator  ^7° 
vitam  perpetuam  possideret,  respondet  Christus  finaliter 
quod   in  diligendo  Deum    secundum    racionem  triplicem 
et  proximum  ut  se  ipsum  propter  complecionem  universe  25 
legis  vitam  perpetuam  mereretur. 

Private  orddrs  Et  patct  ex  sentencia  huius  epistole  quomodo  privati 
°lo"ve  one's  "  ordines  non  disponunt  professores  suos  ut  perfeccius 
neighbour.      Jiligant  proximum  quam  facit  communis  religio  Christiana, 

quia  omnes  illi  ut  sic  private  diligunt  ordinem  proprium  3o 
et  sunt  ab  opere  dileccionis  caritative  in  pluribus 
retractati;  ut  religiosi  exhinc  non  audent  in  multis  que 
prodessent  populo  predicare  vel  dicere  veritatem. 
Temporalia  autem  secularia  audent  diripere  sed  propter 
timorem  simulati  sacrilegii  in  quantacunque  necessitate  35 
non  audent  proximos  adiuvare  et  propter  talem  ypo- 
crisim  sepe  celebrant,  predicant  et  continent,  bona  opera 
de  genere  facientes.  Sed  (ut  multis  videtur)  si  perfecte 
diligerent  proximos  suos  a  talibus  nidis  reprobis  con- 
tinerent.    Sunt  castra  ad  bona  seculi  rapiendum  et  (ne4o 


2.  Cod. :  sint  deest.        6.  Cod. :  diligo  deest. 

5.  I.  Joh.  IV,  20.         i3.  ib.         20.  ib.   21. 


SERMO  XXXVI.]  TERTIA  PARS.  297 

communicentur  fidelibus)  retinendum  et  sunt  repagula 
ad  proximorum  adiutorium  in  necessitatis  articulis 
repellendum.  Nee  sufjicit  inexpertis  malicias  istorum 
detegere,  sed  benedicti  quidam  dirumpentes  hoc  vinculum 
5  detegunt  eius  versucias  atque  fraudes,  et  cum  perfecta 
caritas  foras  niittit  timoretn  ad  quem  ex  religione 
necessitantur  quod  ipsa  a  perfecta  caritate  necessario 
ipsos  privat;  et  ex  hoc  patet  quam  vana  est  eorum 
religio. 

10  SERMO  XXXVI. 

Nolite  mirari  s^i  odit  vos  miindus  P  Joh.    111°,   i3. 
Verba    huius    epistole    possunt    tarn    ad    bonos    dirigi    How  worldly 
quam     ad     malos,    sed    ad    bonos    direccius.    Confortat  interferes^  with 
autem    Evangelista     fideles    quod    mundana^  prosperitas  God's  service. 

iSipsis  ut  ceteris  mundialibus  non  arridet:  A^o//Ve,  inquit, 
mirari  si  odit  vos  mundiis.  Per  mundum  autem  videtur 
sane  posse  intelligi  quelibet  communitas  vel  persona 
que  est  in  negociis  vel  causis  mundialibus  implicata; 
ille    autem    implicat    se    in    illis    qui    propter    timorem 

20  mundanum  dimittit  caritativum  servicium  quo  servire 
debeat  Deo  suo.  Et  sic  potest  intelligi  textus  Apostoli 
IF  Tim.  11°,  7:  Nemo  militans  Deo  implicat  se  negociis 
secularibus  ut  ei  placeat  ciii  se  probavit.  Nam  cum  tam 
activi    seculares  quam    contemplativi    militant   meritorie 

25  Deo  suo,  manifestum  est  quod  implicacio  in  negociis 
secularibus,  ut  dicit  vitam  culpabilem  ordinacionem 
amoris  Dei  qui  de  vobis  requirit  preponderanciam 
amoris.  Ille  autem  qui  dicit  se  Deum  perfecte  diligere 
et    in   negociis    secularibus    preponderanter    se    occupat 

3o  tamquam  vir  inconstans  et  mendax  in  negociis  secularibus 
se  implicat. 

Racionem  autem  quare  fugiebat  hec  conversacio  The  Christian 
assignat  Apostolus :  iit  ei,  inquit,  placeat,  cui  se  probavit  """Ibovl^n  ""^ 
christianus.     Ghristianus     enim    (in    quantum    talis)    ad        things. 

35  tempus  post  baptismum  servavit  religionem   et  ordinem 

4.  Cod.:  quidem.  7.  Cod.:   cessitantur.  17.  Cod.:   quilibet. 

20.  Cod.:   mundianum.  22.  Cod.:   negaciis.  23.  Cod.:  tam  deest. 

24.  Cod.:   actui.  26.  culpabilem;  hie  aliquot  verba  exciderunt;  adde: 

est  contra  sen  adversus.        29.  Cod. :   preponderantur.        32.  hec  conver- 
sacio scil.  in  amore  Dei. 

10.   Cf.  Wydifs  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  paa.  Siy — 32o. 
33.  11.  Tim.  II,  4. 


298 


JOHANNIS  WYGLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVI. 


Secular 

business  is 

lawful,  but  we 

may  be 

unlawfully 

involved  in  it. 


How  friars  arc 
so  involved. 


So  are  the 
possessioners 

who  toil  at 

Court  and  at 

Rome. 


christianum.  Et  hoc  ad  hunc  finem  experiencia  nosci 
poterit  utrum  in  religioiie  ilia  posset  perpetuo  permanere. 
In  confirmacione  autem  et  ceteris  sacramentis  sequentibus 
ad  religionem  Christi  ulterius  est  professus ;  precipuus 
autem  punctus  istius  religionis  est  iste  quod  homo  5 
super  omnia  creata  diligat  Deum  suum ;  quem  punctum 
manifeste  infringit  qui  implicat  se  negociis  secularibus 
modo  dicto;  et  in  ista  heresi  videntur  mihi  secularia, 
temporalia  vel  mundana;  et  sic  negocia  secularia  sunt 
licita,  sed  in  implicacione  illicita  stat  venenum.  Nee  10 
contendo  circa  illud  principium  Apostoli:  Euntes  ad 
villam  et  ementes  prandium  Christo  et  suis  negocia 
secularia  exercebant  Christo  sedente  ad  fontem  cum 
muliere   Samaritana  Joh.   IV°,   9. 

Supposito  autem   quod  negocium    seculare  ita  ample  i5 
ostenditur,    sicut    est    fundabile    racione,     et    supposito 
quod  implicacio  in  istis  negociis  sit  implicacio  culpabilis, 
sicut    describitur    (qua    descripcione    videtur    papam    in 
tercio  Decretalium    non    meliorem   vel    aliam   invenisse), 
patet    sentencia    predicta    de    statu    ecclesie,    et    primo  20 
incipiendo    a   fratribus.    Limitatores  enim   emunt  a  suis 
confratribus  patrias  de  quibus  excoriarent  populum   cum 
tot     instanciis     atque    fallaciis,     sicut     emitur     bos    vel 
equus,  et  consequenter  (ut  oportet)  mendicant  instancius, 
nunc  tacendo  populo  necessariam  veritatem,  nunc  multi-25 
plicando   ludicria   atque    mendacia    que    credunt  populo 
complacere   et  nunc   dimissa  predicacione  et    intencione 
honoris   Dei    ac    salutis    populi    mendicando    sollicite    et 
circa  alia  studia  inutilia  evagando.    Numquid   credimus 
tales  ex  descripcione   predicta   negociis   secularibus  im-  3o 
plicari?  Et  idem    est  iudicium   de  toto   ordine  qui   istam 
nequiciam   auctorizat,   ita  quod  videtur  includere  repug- 
nanciam    quod    tot    globi    fratrum    sint    secundvim    istos  p  , 
ritus  in  ecclesia  cumulati,  nisi  fuerint  ad  implica  |  cio-271" 
nem  in  negociis  secularibus  necessitate   De  possessionatis  35 
autem     videtur     esse     maior     evidencia,     cum     laborant 
sollicite,  nunc  ad  secularem  curiam  pro  temporalibus  per- 
petuo impetrandis  ac  suis  possessionibus  defendendis   et 
nunc  ad  Romanam   curiam   pro   ecclesiis  suggestione  fal- 
sissima  perquirendis  et  nunc  pro  vescibilibus  gulose  per  40 


5.  Cod.:  est  ista.  g.  et  sic;  rectius  legendum  esse  videtur:   et  si. 

II.  Cod.:   illud  primum.         18.  Cod.:  descibitur;   ib.  sicut;  adde:   supra. 
25,  26.  Cod.:   nee  multiplicado.  3/.  Cod.:  temporibus.  40.  Cod.: 

vestibus. 


SERMO  XXXVI.]  TERTIA  PARS.  299 

se  et  suum  capitulum  consumendis.  Cum  ergo  necessi- 
tati  sunt  pro  istis  atque  similibus  in  ministerio  Dei 
deficere,  patet  quam  spissim  necessitantur  ex  suis  pri- 
vatis  religionibus  se  negociis  secularibus  implicare.  Et 
5  idem  est  iudicium  de  prelatis  cesariis,  quos  oportet 
seculariter  bona  sua  consumere  et  fastui  ac  mundo 
cultu  Dei  postposito  deservire. 

De  Romana  vero  curia  ut  papa  et  cardinalibus  est  idem  The  same  may 

,.    .  ^  ,  .  „,     .     .     be  said  of  the 

ludicium.   Item,   propter  dotacionem   et  vocatum   Chnsti      pope  and 

lopatrimonium  defendendum,  turn  propter  iudicia  secularia      cardmals. 
in  distribuendis  beneficiis  ecclesiasticis  in  quibus  se  stulte  et 
infundabiliter    onerarunt,    turn    tercio    quia    evangeliza- 
cionem    et    studium    legis    Christi    cum    ministerio    apo- 
stolico  propter  seculum   amiserunt.    Et    cum    implicacio 

1 5  talis  in  negociis  secularibus  hereses  et  excommuni- 
cacionem  implicat,  patet  qualiter  secundum  legem  Dei 
est  de  talibus  iudicandum.  Si  enim  Christum  diligerent 
iuxta  suum  testimonium  (Job.  XIV°),  serraonem  suum 
servarent,   et  cum  ipse  sermo  sit  evangelium  quod  neque 

2o  audiunt  neque  intelligunt  neque  servant  sed  illo  post- 
posito leges  privatas  et  seculares  fabulas  anteponunt, 
manifestum  est  quod  ut  sic  dileccionem  Dei  contempnunt. 
Et  si  cecitate  sua  abstrusa  et  blasfemia  de  absolucio- 
nibus  ct  indulgenciis  pretermissa  viderent  clare  ut  beati 

25  per  quam  viam  transeunt  anime  talium  dcfunctorum, 
dolerent  de  suis  viciis  et  spissim  commixtis  blasfemiis 
quorum  omnium  radix  est  quia  volunt  mundum  diligere 
contra  preceptum  Christi  in  Evangelista  I'^  Joh.  II",  i  5  : 
Nolite  diligere  mundum  neque  ea  que  in  mimdo  sunt.  Et 

3o  quia  simile  ex  quadam  naturalitate  afficitur  suo  simili 
ct  odit  suum  dissimile,  signanter  dicit  Johannes  in 
principio  huius  epistole  viris  evangelicis :  Nolite  mirari 
si  odit  vos  7nundus,  cum  magister  suus  dicat  Johannis 
XV",  ig:   Si  de  mundo  fuissetis,  jnundus  quod  suum  erat 

35  diligeret,  quia  vero  de  mimdo  non  estis  sed  ego  elegi 
vos  de  mundo,  propterea  odit  vos  tnimdus. 

Sed    parvipendendum    est    hoc    odium,    ymmo   de  illo    The  faithful 
fidelibus  est  gaudendum,  quia  cum  iste  mundus  eum  non  iV°hc  wo'dd'^s 
cognovit   et   per    consequens   nee   conversacionem    suam  hate. 

I.  Cod.:  consumendum  7.  Cod.:   caltum;   ib.  Cod.:   proposito. 

i3.  Cod.;    cam  minister  Jo  applicio.  14,   i5.   Cod.:   implicio  talis. 

i5,  16.  Cod.:  ex'qs"'.  20,  21.  Cod.:   preposito.         23.  Cod.:   abstrosa. 

26.  Cod.:  vitis.        3o.  Cod.:   simile  est.        33,  34.  Cod.:  Joh.  XVII". 

29.  I.  Joh.  Ill,  1 3. 


3oo  JOKANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVI. 

nec  premia  que  distribuit  servis  suis  sed  omnino  scolam 
principis    huius    mundi,    stultus    foret  qui    appreciaretur 
eius   dileccionem   sed  pocius   eius  odium   adoptaret. 
Love  to  the         Nec  credendum   est  fabulis   sompniatis  de   absolucione 

cause  of"grace.  ^  pena  et  a  culpa  sed  evangelic  Jesu  Christi.  Evangelista  5 
vero  dicit:  Nos  scimus  quoniam  translati  sumiis  de  morte 
ad  vitam,  quoniam  diligimiis  fratres.  Apostoli  quidem 
post  missionem  Spiritus  Sancti  cognoverunt  in  Spiritu 
has  hereses  futuras  per  exercitum  Antichristi,  sed  de 
ipsis  certe  cognoverant  quod  translati  sunt  per  graciam  lo 
Salvatoris  de  morte  anime  que  consistit  in  conversacione 
huiusmodi  seculari  ad  vitam  gracie,  licet  in  honoribus 
et  diviciis  secularibus  non  habundent;  et  utinam  prelati 
cesarii  istud  scirent.   Causa  autem   huius  vite  gracie  est 

The  'brethren'  fraterna  caritas  quam  observant;  ideo  subdidit:  Quoniam  i5 
diligimus  fratres.  Non  autem  intellexit  quod  diligit  fratres 
privati  ordinis,  cum  ipsi  sint  mundus  communiter  et 
per  consequens  odiendi,  sed  quod  diligit  fratres  in 
Domino,  hoc  est,  generaliter  christianos.  Si  enim  apostoli 
privates  fratres  diligerent,  privatas  sectas  eorum  sicut  20 
posteriores  religiosarche  multiplicarent  et  scriptis  auten- 
ticis  confirmarent;  quod  cum  non  fecerunt  sed  habuerunt 
spiritum  prophecie  secundum  quem  conversacionem 
,  sectarum     huiusmodi     dampnarunt,     est    'nobis     evidens 

quod  adventum  eorum  in  conversacionem  racionabiliter  25 
odierunt.  Poterunt  enim  melius  quam  aliquis  vel  omnes 
de  istis  ordinibus  ipsos  instituisse  et  in  suis  scriptis 
approbasse,  si  hoc  fuisse  de  Dei  beneplacito  cognoscent. 
Diligamus  ergo  nos  fratres  nostros  secundum  religionem 
simplicem   christianam   et  odiamus  huiusmodi  vanitates.  3o 

Them  too  we        Nec  est  negandum  ,quin  nature  falsorum  fratrum  sicut 

h'ateSheir' evi'/  Omnia  bona  opera  sua  de  genere  sint  amanda,  quoniam 
ways.  ill  evangelio  huius  epistole  sequitur:  Qui  non  diligit 
manet  in  morte.  Debemus  ergo  secundum  hanc  formam 
ipsos  diligere  et  odire  conversaciones  suas  fallaces  et  35 
crimina  instar  Christi  qui  odiendo  ypocrises  et  damp- 
nando  peccata  dilexerat  phariseos,  et  sic  communiter 
intcUigit  scriptura  in  predicacione  simplici,  quando 
dicit  de  Deo:  Iniquos  odio  habui  cum  talibus  similibus 
locucionibus,    id    est,    odivit    quod    creature    sue    taliter4o 


33.  Cod.:  qui  in. 

6.  I.  Job.  Ill,  14  33.  ib.         39    Ps.  CXVin,  ii3. 


SERMOXXXVI.J  TKRTIA  PARS,  3oi 

sint    inique;    et   sic    intelligitur    quod    christianus    oJire 
debeat  privates  ordines. 

Ex     istis     sequitur     correlarie     quod     omnis    qui    odit 

culpabiliter  fratrem   suum    homicida    est,    cum    extinguit 

5  spiritualem    vitam     anime    proprie,    ad    quam    graciam 

Fol.spiritus  est  translatus;  et  dispositive  ac  |  sepe  actualiter 

^7'   est  homicida  fratris  sui,   cum  tamquam  alter  Gaym  sepe 

animam  .  .  .   hoc  .  .  .   privat  eam   spirituali  vita  que  est 

prestancior  quam  vita  proximi  naturalis.   Et  cum  omnis 

lo  talis  homicida  non  habet  ut  sic  graciam  vivificantem  que 
dat  titulum  ad  vitam  eternayuy  patet  quod  omnis  talis 
excluditur  a  societate  predicta  tamquam  hostis  Christi 
de  exercitu  Antichristi. 

Et    istam    equivocacionem    de    dileccione    hominis    et   What  love  is 

iDinimici    oportet   diligenter    notari;  quomodo   diligi   debet  "^''""^    "   "^" 
natura  ac  bona  de  genere   que  Deus  graciose  sibi  distri- 
buit;  sed  odiri  debet  culpa  et  quecunque  privativa  devocio 
gracie  et  beneplaciti  divini  quam   capit  a  principe  huius 
mundi.    Omnes   enim  tales   secte  stragulatis  vestibus  et 

2ovariis  induuntur;  ideo  quoad  vestes  albas  quas  habent 
a  Domino  sunt  amande  et  quoad  vestes  contrarias 
odiende;  et  sic  specialiter  debet  intelligi  de  istis  reli- 
gionibus  novellis  que  tamquam  viri  duplices  in  animo 
inconstantes    quoad    vestes    anime    stragulantur ;    eciam 

2  5  creditur  quod  heresis  prenosticatur  ex  induicione  per- 
petua  et  desponsacione  cum  varietate  habitus  corporalis; 
sed  quia  superficialis  dileccio  fraterna  non  sufficit,  ideo 
docet  Johannes  quam  dileccionem  Christus  in  se  et 
membris    suis    exigit:   In   hoc  cognovimus  caritatem  Dei, 

3o  qiioniam     ille    pro     nobis    animam.    suam    posuit    et    nos 

debemus  pro  fratribus   animas  ponere.    Incitativum   ergo    We  must  be 
sufficiens  christiano  diligi  foret  sic  facere  quod  Christus  ^l^^^^  \^  uy-^s. 
prius  in  persona  sua  sic  fecerat  et  verbis  docuit  faciendum. 
Ad    hoc    enim    si    sumus    in    caritate,    habemus    a    Deo 

35potenciam  et  virtutem.  Si  ergo  Christus  mortuus  est 
in  corpore  dignissimo  ad  reconciliandum  et  inimicos, 
quanto  debemus  nos  ponere  corporalem  vitam  nostram 
tam  abiectam  pro  salute  spirituali  amicorum  et  matris 
ecclesie   quibus   sumus    adeo    obligati.     Nam    secundum 

8.  animam;  Rectius  legendum  esse  videtur:  animam  extinguit,  hoc  est. 
14.  Recte:  Et  secundum  istam.  25.  Cod.:  quot  hereis;  an  legendum  hec 
eis;   hereis  alia  ut  videtur  manu  scriptum.        Sy.  Cod.:   dcmus  nos. 

4.  I.  Joh.  Ill,  1 3.  9.  ib.  29.  ib.  16. 


3o2  lOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XXXVI. 

Augustinum  I"  Dc  Doctrina  Christiana  XXXII"  dcbitus 
ordo  caritatis  cxigit  quod  primo  diligamus  Deum, 
secundo  spiritus  nostros,  tercio  proximorum  secundum 
gradus  propinquitatum  et  quarto  corpora  nostra.  Ipsa 
ergo  corpora  minus  bona  debemus  in  casu  prudenter  5 
tribuere  pro  salute  meliorum  spiritus  proximorum.  Aliter 
enim  nostra  dileccio  Dei  vecorditer  deformatur,  cum 
viator  et  prelatus  spiritualiter  debet  causam  Dei  de- 
fendere  et  salutem  proximi  procreare,  et  licet  mors 
proprii  corporis  fuerit  intentata.  lo 

We  must  give  Aliud  vero  signum  caritative  dileccionis  nostri  sed 
possessions.*^  minus  priori  est  caritativa  communicacio  bonorum 
fortune  cum  circumstanciis  debitis  egenum  proximum 
relevare.  Ideo  dicit  textus:  Qui  habuerit  substanciam 
huius  mundi  et  viderit  fratrem  suiim  necessiiatem  habere  lo 
et  clauserit  viscera  ab  eo  quomodo  caritas  in  eo  manet? 
Et  in  ista  materia  Basilius:  Famelici  panis  quern  tu 
tenes,  nudi  tunica  quam  tu  in  conclavi  ad  putrefaccionem 
conservas,  discalciati  caliga  que  apud  te  marcescit,  indi- 
gentis  argentum  quod  tu  possides  tibi  superjluum  contra  20 
tot  iniurias  quod  dare  valeres,  et  Augustinus:  Pasce  fame 
morientem  quern  si  non  pascis  occidisti;  et  spiritus  huius 
scripture  et  sanctorum  sentencia  demonstrari  per  locum 
a  maiori:  Si  pro  salute  proximi  debemus  vitam  nostri 
corporis  in  casu  exponere,  et  multo  magis  debemus  26 
vitam  nostram  et  bona  naturalia  nostra  bonis  fortune 
adiacentibus  nobis  diligere,  multo  magis  debemus  tempo- 
ralia  nostra  pro  relevamine  proximi  prudenter  tribuere, 
et  respectu  mensurans  dicionem  elemosine  est  illud 
Luce  XI°,  40 :  Verum  tamen  quod  superest,  date  elemosinam,  3o 
et  ecce  omnia  munda  sunt  vobis.  Non  enim  video  quo- 
modo aliquis  christianus  et  specialiter  clericus  cogno- 
sceret  indigenciam  proximi  plus  quam  suam  sine  assi- 
stencia  alterius  relevantis  et  hoc  habens  ultra  necessarium 
ad  sustentacionem  proprii  corporis  illud  quod  superest  35 

I.  In  marg. :  Augustinus;  ib.  rectius  XXIII°  legendum  :  Cf.  S.  Aug.  I.  c. : 
Cum  ergo  quatuor  sint  diligenda,  unum  quod  supra  nos  est,  alterum  quod 
nos  sumus,  tercium  quod  iuxta  nos  est,  quartum  quod  infra  nos  est ...  . 
7.  Cod.:  sed  vecorditer.  23.  Cod.:  in  sanctorum;  ib.  demonstrari;  adde: 
potest.    2S. Cod.:  relavamine.     32. Cod.:  spiritualiter.    34. Cod.:  rcvelantis. 

I.  S.  Aug.  0pp.  torn.  Ill,  I,  II.  14.  I.  Joh.  Ill,  17.  17.  Ba- 
silii  Magni  Sermo  I.  in  Divites  Avaros  0pp.  (edit.  Bas.  1540), 
tpm.  I,  pag.  355:  Esurientis  est  panis  quern  tu  retines,  nudi  est 
veslis,  quam  tu  in  area  custodis,discaIceati  calceus,  qui  apud  te  mar- 
cescit, egentisargen  turn,  quod  tu  interramfodis.     2i,3o.  I.Joh.IV,i8. 


SERMO  XXXVI.]  TERTIA  PARS.  3o3 

a    iuvamine    proximi    rctineret.    Idem    est    iudicium  |dc 

quocunque   quod   clericus  vel   frater  habuerit  ultra  hoc 

quod  regula   Christi   et  apostolorum   requirit;   tota  ergo 

Christiana  Feligio  in  caritate  fraterna  consistit  que  non 

5  sit  sophistica  neque  fucata:   ideo   dicit  Johannes:  Filioli 

mei,    non     diligamus    verba    neque    lingua    sed    opere    et 

veritate.    Multi   sunt  qui    oleo    sophistico   ungunt  capita 

P  ,  indigentum    sed    factis    fructuosis    subtrahunt    iuvamen, 

jyjctamen  multi  eciam  sunt  qui  adulacione  et  fame  falsa  | 

lo  publicacione  palpant  proximos  et  reputantur  de  tanto 
ipsos  diligere,  cum  tamen  in  rei  veritate  ipsos  de  tanto 
odiunt,  impediunt  atque  nocent;  ideo  signanter  et 
sapienter  inculcat  Johannes  quod  debemus  diligere  in 
opere  contra  primum   et  veritate  contra  secundum. 

1 5      Sed  cum  in  ista  dileccione  stat  tota  religio  Christiana,  Friars  do  not 
dubitatur  utrum  fratres  in  ista  dileccione  fructuosa   ex- 
cellunt  alios    christianos,    cum    certum   sit  ex  fide  quod 
si  religionem  suam  supra  omnes  alias  in  verbis  magni- 
ficant   et   torpent   infructuosa    dileccione   proximi   supra 

20  alios  quos  postponunt  quod  tunc  vana  est  eorum 
religio  atque  mendax. 

Et  videtur  quod  doctrina  Johannis  est  facto  fratrum 
oppositum,  capiendo  in  primis  quod  non  in  corporal! 
elemosina  vel  opere  misericordie  sed  in  opere  spiritualis 

25  misericordie  statprecipue  meritum  viatoris;  nam  Christus 
et  sui  apostoli  ab  intento  dominii  perpetuati  a  tali 
elemosina  ....  foret  maxime  necessaria  viatori;  ergo 
non  in  ilia;  sed  aliunde  stat  summa  religio  Christiana; 
in    hoc   omnes    secte    fratrum    consenciunt   faciendo    se 

3o  gratis   mendicos   voluntarios    et  inhabiles  ad  hoc  opus; 

ideo  scrutandum   est  aliud  opus  caritatis  in  quo  fratres 

excellunt  alios  a  caritate  fraterna.  Et  non  est  fingendum 

aliud  si  non  in  hoc  quod  dant  aliis  spirituale  suffragium. 

Et   videtur    ex   tercio    dicto  Johannis    quod  fratres  in 

35  ista  caritate  fraterna  deficiunt,  primo  ex  hoc  quod  animam 
suam  non  ponunt  pro  fratribus  sicut  Christus.   Ubi  enim 
possent   dicere   veritatem   pro    utilitate  et  salute  populi  They  disguise 
subterfugiunt    simulantes    tarn    in    confessionibus    quam 
in  privatis  consiliis  et  communibus  exhortacionibus,  quod 

40  alienum    fuit    a    Christo,     cum     noscens    sacerdotes    et 

5.  Cod.:  SO":*  neque  fa'».  11.  Cod.:  ipso.  17.  In  marg. :  Dubium. 
21.  In  marg. :  A.  27.  elemosina.  Hie  aliquot  verba  exciderunt.  3-j.  po- 
puli; cod.:  prosperi.        38.  Cod.:  similantes. 

5.  I.  Joh.  IV,  18. 


3o4  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [siiRMO  XXXVI. 

phariseos     maxime     spiritualitei-     nocere     populo    illos 

maxime    exprobravit.     Et    quantum     ad    prosperitatem 

temporalium  ex  uno  latere  calidissime  excoriant  populum 

ct    ex    alio    latere    illos    qui    dicunt   veritatem    de    cleri 

pauperie    quomodo    eius    defectus    facit    tantam    dissen-  5 

cionem  et  perturbacionem  in  populo,  quantum  sufficiunt 

in   verbis    et    opere    persequuntur;    et    cum    hoc   faciunt 

propter   conservanciam    sui  ordinis  in  excessum  edificii 

quod  magis  diligunt,   sequitur  quod  a  caritate  deficiunt; 

nam  hec  adinventa  religio  simpliciter  abtracta  est  eciam  lo 

infinitum  imperfeccior,  humana  vel  est  nichil;   et  certum 

est  ex  fide  et  opere  Christi  quod  lapides  vivos  debemus 

infinitum    magis    diligere   et    per    eorum    structuram    in 

domo  Dei    magis   zelare   quam    lapides    inanimatos    vel 

quotquot  alias  basilicas.  i5 

Instead  of  Secunda  via  Evangeliste   ad   convincendum    defectum 

th^ey  ^clutch  ^  caritatis  fraterne  stat  in  defectu  communicacionis  terrene 

all  they  can  to  substancie :  fratres  autem  pro  construendis  basilicis  habent 
spend  on  '       .  ^    . 

churches,      tam   commumter   quam   private    multas    libras    pecunie 

congregatas,  et  cum  in  quantacunque  necessitate  viderunt  20 
simpliees  christianos,  ipsos   cum   ilia   non  adiuvant  sed 
pocius  extorquent  et  quantumcunque  exigentibus  et  hoc 
per   fraudes    atque    mendacia;    quomodo   ergo   non   est 
talium  vana  religio? 
They  He  to         Tercium    medium  Johannis   ad  convincendum  vanum  25 
gain    onoui.    Qj-j^j^gj^  g^-^^.  [^  jg|-Q   quod  quidam    simulant  se  diligere 
verbis  mendacibus  atque  signis  sed  in  opere  et  veritate 
deficiunt.  Sed  numquid  credimus  fratres  in  isto  capitulo, 
cum  de  illis  quos  adeunt  instar  eorum  patris  simulant 
scandalosa  mendacia?  et  hoc  ut  prosternantur  et  diffa- 3o 
mentur   in   populo;    et    cum    pro    toto    mundo  salvando 
non  taliter  mentirentur,  quam  vana  est  sua  religio.   Ideo 
dico    illis    cum  Jacobo   quod  quicunque  eorum  putans  se 
religiosum  esse  non  refrenans  linguam  sed   seducens  cor 
suum,  huius  vana  est  religio.  Et  quoad  celebraciones   et  35 
oraciones    et    absoluciones    quibus    seducunt    populum 
patet,    quod    nisi    sanctitas    vite    in    eis    precesserit    in 

I.  Cod.:   noscere.  5.  Cod.:   paupe  =  paupere.  ^.  Cod.:  que 

magis.  10.^ Cod.:   nam  hoc.    Hie  locus  corruptus  est;  ib.  Cod.:  ab- 

tractus  =  abtrct'.  11.  Cod.:  humana  nam  vel.  i3.  Cod.:  structura. 
14.  Cod.:  inanimatis.  16.  In  marg. :   B.  18.  Cod.:   destruendis. 

20.  Cod. :  congregatis.  22.  exigentibus.  Hie  verbum  excidisse  videtur. 
27.  Cod.:  atque  lig» ;  rectius  sig';  ib.  oportet  in  opere.  29.  Cod.:  quos 
adiut.        34.  Cod. :  seducit. 

33.  Jac.  I,  26. 


SERMO  XXXVI.]  TERTIA  PARS.  3o5 

omnibus  talibus  magis  nocent.  Seducunt  autem  se  ipsos 
et  populum  per  hoc  fraternitatum,  absolucionum  et 
aliorum  spiritualium  simulatum  suffragium,  cum  non 
habent  potestatem  concedere  aliis  participacionem  in 
5  suis  meritis  eciamsi  assint,  sed  eorum  distribucio  fratribus 
est  propria  soli  Deo. 

Quamvis  autem  oracio  meritoria  pro  persona  alia  in    Prayers  may 

Fol  1  •  •    1   I  1  •  1  1     profit  others, 

a  multis   casi  |  bus  multum  prosit,  tamen  secundum  quod     but. only  if 

cupiditas  et  blasphema  securitas  in  oratoribus  fuit  °^^'^^'^  nghtiy. 
lo  extincta,  sed  illas  convincunt  communicantes  cum  fra- 
tribus ex  verbis  suis  et  opere,  et  eodem  modo  con- 
vincunt quod  predicant  principaliter  propter  lucrum 
temporalium  et  non  propter  salutem  anime  auditoris, 
Sed  quis  dubitat  quin  tunc  predicacio  sua  est  blasphema? 

1 5       Secundum    quoad    mendicacionem    voluntariam    quam  Friars  rob  the 
.p.  1-1111  ■  poor  and 

tantum  magniiicant,  patet  quod  in  hoc  blasphemant  m  trouble  the 
Christum  Deum,  imponentes  mendaciter  quod  taliter  realm, 
mendicavit,  et  elemosinas  pauperum  extinguunt  commu- 
niter,  cum  deceptus  in  sua  maiori  egencia  per  mendi- 
2o  cacionem  fratrum  sit  impotens  diu  posterius  ad  se 
ipsum  et  suam  familiam  relevandum.  Et  multi  pauperes 
ex  tali  fraude  fratres  inopes  incurrunt  mortem,  ubi 
fratres  habundant  in  vescibilibus  petulancia  et  in  ediiiciis 
et  ornamentis  aliis  sumptuosis.  Si  ergo  distribucio 
25  temporalium  discrasiat  rempublicam,  respondeo:  ille 
secte  non  publice  perturbant  illam;  si  ergo  omnis  qui 
odit  fratrem  suum  sit  ex  Johannis  testimonio  homicida, 
quomodo  non  foret  in  sectis  fratrum  homicidium  va- 
riatum?  Dicuntur  enim  corporaliter  occidere  suos  do- 
So  mesticos   et  extrinsecos  quos  odiunt. 

Sed  tercio  spiritualiter  occidunt  quosdam  scandalosis  They  commit 
mendaciis,  eo  quod  dicunt  defectus  ordinum  ut  in  murder, 
ecclesia  corrigantur.  Quarto  occidunt  se  ipsos  et  multos 
alios  per  hoc  quod  extinguunt  in  eis  vitam  spiritualem 
35  secundum  quam  viverent  apud  Deum;  quomodo  ergo 
talis  proditor  non  est  elegius  regni  quod  incolit,  cum 
tantum  perturbat  regna  principum  atque  ecclesiam  que 
est  regnum  celorum? 

2.  Cod.:   per  hanc.  8.  Cod.:  turn  sed;   ib.  Cod.:   quod  fu^*  (su<=» 

seu  su«»).  i3.  Cod. :  auditore.  i5.  Cod. :  Secundum  quia  da. 

17.  Cod. :  Deum  in  potestates.       20.  Cod. :  domini  posterius.        24.  In  cod. 
perperam:   si  ergo  in  ergo.        25.  Cod.:   rem  pie'"™.        28,  35.  Cod.:  quo 
pro  quomodo.      3o.  Cod.:  extrincecos.        33.  Cod.:  Tercio.        34.  Cod. 
quod  deest.        36.  Cod.:  eligus.  Cf.  pag.  325,  I.  23,  3o,  3b. 

27.  I.  Joh.  Ill,  i5. 


3o6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVII. 


SERMO  XXXVII. 

Humiliamini  sub  potenti  manu  Dei.  F    Petri  V°,   6, 
Need  of  Ista    epistola    docet   humilitatem   viancium   iii    opere 

"'"' '  ^'      exequendam    que    fundamentalior    sit    sive    perfeccior, 
cum   virtutes   locum   non   occupant    sed    singule    quoad  5 
speciem  sunt  connexe  et  econtra,    Prodest  autem  yma- 
ginacio  istius  materie  cum  recto  sensu  mistici  intellectus. 
Deus    enim    est    magister    optimus    nedum    per    totam 
habitabilem   sed   eciam   totura    mundum.    Habet    autem 
in    manu    sua    virgam    et    baculum    quibus     dispariter  lo 
castigat  homines  pro  militate  ecclesie,  et  quosdam  facilius 
et  quosdam   severius,   ut  oportet.   Ista   autem  est  virga 
vigilans  quam  viderat  Jeremias   in  brevitate,  fragilitate, 
God's  rod  and  non  potens  deficere.  Et  conformiter  senciendum  est  de 
neaiM:cf  puinfslff  baculo,    cum    utrumque    sit   potestas    divina    secundum  1 5 
us  and  keep  us  racionem     duplicem     variata.      Cum     ergo     quocunque 
viator  tenderit  habet  tam  virgam  quam  baculum  magistri 
iustissimi    super    caput,    debet  varie    et    humiliter    sibi 
servire,     considerans     quod     quantumcunque     magistro 
placuerit,  hec  instrumenta  magistralia  sunt  presto  capiti,  20 
ut  vindictam  vel  penam  ad  votum  incuciat.  Nee  solum 
causa   ista    efficiens   propter   timorem    necessitat    ad   sic 
humiliter  gradiendum,   sed  causa  finalis  intrinseca  inde 
sequens.    Qui   enim    sic   currit    humiliter   viam   Domini 
sub    hac  virga    et   baculo   in    die   visitacionis   (id    est,    in  2  5 
finali    iudicio)     erit    ad    beatitudinem    patrie    exaltatus. 
Teneat   ergo   se   viator   humiliter,   ne    blasphemet    cum 
Lucifero    multipliciter    appetens    gradum    Dei.     Et    ista 
doctrina  patet  ex  cantico  sancte  virginis  Luce  1°,  5i,52: 
Dispersit  superbos  mente  cordis  sui,  deposuit  potentes  deio 
sede  et  exaltavit  humiles,  et  Luce  XIV°,  1 1 :    Omnis   qui 
se    exaltat    humiliabitur    et    qui  se     humiliat    exaltabitur 
cum   multis  dictis  similibus. 
We  must  cast       Sed   secundo  docetur  quomodo   huius  magistri  disci- 
"""^God^  °"    puli    debent    ex    integro    sollicitudinem    suam    in    ipsum  35 
proicere,    cum    sit    summe     misericors    et    statum    sui 

4.  Cod. :  exequendam  fundamentaliorum  sit  sive  perfeccioni.  12.  Cod. : 
se  vierus.  23.  Cod.:  intrincica.  28.  Cod.:  multiplicite.  29.  Cod.: 
cantico  et.       3o.  Cod. :  despexit.       36.  misericors  (?) ;  Cod. :  mctor. 

I.  Dominica  tertia  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclifs  Sermons, 
ed.  by  Arnold,    II,    pag.   32i — 323,  10.    Psalm.    XXII,    4. 

12,  Jerem.  I,   11.  35.  I.  Petri  V,  7. 


SERMO  XXXVII.J  TERTIA  PARS.  Soy 

fidelis   famuli    summe    curans,    Ideo   dicit    textus    Petri: 

Omnem  sollicitudinem  vestram  proicientes  in  eum,  quoniam 

° :  ipsi  cura  est  de  vobis.  Oportet  enim  viantes  esse  sollici- 1 

272      ^  .     .  .  .  .  .  .     .  .  ' 

tos;  sed  sollicitudo  huiusmodi  est  partita  in  sollicitudinem 
3  celestium    et   sollicitudinem    terrenorum,   et  dividitur  in 
licitam  atque  illicitam.   Licita  vero  est  sollicitudo  acti-     Lawful  and 

•^  •         •  -^ni^LT^  ^  T«.  unlawful  care. 

vorum  virtuose  viancium  sicut  Marthe.  Ista  autem  licet 
sit  periculosa  atque  difficilis,  est  tamen  necessaria 
viantibus,    dum    tamen    sollicitudo    in    unum  principium 

lofinaliter  sit  directa;  unde  sollicitudo  illicita  vocatur 
sollicitudo  circa  temporalia,  dum  caruit  isto  fine,  et 
illam  sollicitudinem  Christus  prohibet  Matthei  VI°  et 
sepe  alibi.  Et  patet  Petri  sentencia,  cum  omnis  solli- 
citudo circa  temporalia  vel  fines  alios  citra  Deum  debet 

i5finaliter  si  sit  licita  in  ipsum  proici.  Sed  ad  iudicandum 
necessitatem  sollicitudinis  circa  temporalia  si  sit  super- 
fiua  oportet  legem  Dei  consulere,  discernendo  quomodo 
ad  beatitudinem  provocat  et  sollicitum  non  retardat; 
et    sic    omnis    operacio    viancium    debet    ad   oracionem 

20  ac  honoracionem  Dei  finaliter  retorqueri;  nam  qui 
operatur  fideliter  bene  orat  et  qui  vivit  meritorie  de 
tanto  magistrum  honorat. 

Sed   quia   superfiuitas   in    temporalibus    usualibus    et  wealth  brings 
vescibilibus    et   ceteris    instrumentis  inducit  communiter         '^'^'"^• 

2  5  sollicitudinem  viciosam,   ideo  tercio   dicit  Petrus:   Sobrii 
estate  et  vigilate,  quia  adversarius  vester  diabolus  tanquam 
leo  rugiens  circuit  querens  quern  devoret.   Sobrietas  autem     Temperance 
licet   in  vescibilium  temperancia    consistit,    principaliter  concern°eati'ng 
tamen  potest  extendi  ad  temperatum  medium  circa  ali- 

3o  menta  et  tegumenta  quorumcunque  viancium,  intelli- 
gendo  per  alimenta  generaliter  cibos  et  potus  et  per 
tegumenta  pannos  cum  ornamentis  ceteris  et  domibus 
regni  tegentibus  corpora  viatorum.  In  temperamento 
autem    istorum    secundum    medium    virtuosum    consistit 

35  magna  prudencia  viatoris  (ut  patet  F  Tim.  VI°,  8),  quia 

superfiuitas  in  esibilibus  et  generaliter  in  tegumentis  in-     Superfluity 
ducit  nedum   sompnum  corporis,   sed  communiter  somp-  m'^iices  sloth, 
num  aiiime  in  peccatis;   non  amittit   Petrus   (sicut  sepe 
mandat  Dominus:    Vigilate,    ad    expergefaciendum    non 

5.  Cod. :  et  deest.  16.  Cod. :  temporalia  sc.  26,  27.  Cod. :  tangit  leo. 
3i.  Cod.:  genus  aliter.  33.  Cod.:  regem.  35.  Cod.:  I.  Tim.  LXII". 
38.  Cod.:  amictit;  hie  locus  corruptus  est. 

25.  I.  Petri  V,  8. 

20* 


3o8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVII. 


We  must  be    vigiles)   stimulum   m  oracionibus.    Qui   enim   petit  quic 

""'atchful  '^ 
prayer 


watc    u  in     quam  a  temporal!  domino,  ut   duce,   principe  sive  rege 


non  tunc  dormitat,  sed  attente  vigilat  pro  intencione 
petiti  et  honore  Domini;  quanto  magis  petens  summum 
desiderabile  a  Domino  dominorum.  5 

Vigilance  Nec  solum  amor  habendi  evigilaret  viantes  sed  timor 

"%ie  defn."^^  diaboli    callide    et    conscie     insultantis.     Circuit    autem 
diabolus    per    circulos     cautelarum,    temptans    varie    in 
quibus  peccatis  homo  sit  facilius  superatus.   Ideo  Job  1°,  7 
dicitur:    Circuivi  terram  et  perambulavi  earn;   et  in  tali  10 
circuitu    impii    ambulant,    ut    prestatur.    Unde    secundo 
rugit  diabolus  per  semitam,  non  tamquam  leo  de  tribu 
Juda    mortificatos    peccatis    vivificans;     nec    obest    sed 
consonat    quod   tam   Christus    quam    diabolus    sit   leoni 
secundum  proprietates  dispares  comparatus.   Sed  tercioiS 
querit  diabolus  sollicite  quem  devoret,  et  finaliter  assi- 
milet  in  comparando  se  ipsum  in  suum  corpus  misticum 
per  peccatum    contra   ipsum.  Sicut  enim  omnes  prede- 
stinati  sunt  membra  Christi  finaliter  similati,  sic  omnes 
presciti    sunt    membra    diaboli    sibi    corporati    reprobi.  20 
Ista    ergo    consideracio   timoris    expergefaceret   viatores. 

Faith  enables        Remedium    autem    contra    istos    insultus    diaboli    est 
^^"^' fortiter  in  fide  sibi  resistere;  fidem  autem  habere  debemus 
quod     si     membra    Christi     esse    volumus,    sicut    gratis 
possumus,    ipse    cum    tota    triumphante    ecclesia    contra  25 
diabolum   cum  toto  suo   exercitu  nos   iuvabit.   Et  sic  ex 
fide    debemus    capere  quod    si  non  assit  nostra  desidia, 
pars   nostra    erit  forcior,    et  sic  non  fortitudo   corporis, 
sed    talis   fortitudo    formate    fidei    per    se    iuvat    contra 
diabolum.  In  principio  autem  aciei  exercitus  debet  esse  3o 
pugna    acucior,    quia   pugna    diaboli,   sicut  qui  |  cunque  ^°^\ 
motus  violentus  secundum  philosophos  versus  finem   est    ' 
tardior,    econtra    autem    spiritualis   victoria    contra    dia- 
bolum   sicut   motus   naturalis   est   versus   finem    facilior 
atque  velocior;  ideo  prudencia  fidelium   est  forcius  ob- 35 
stare  principiis. 
Remedies  Remediurti    contra    diabolum    vel    quemcunque    spiri- 

i."fvo?ding"sin;  tualem    anime   est    triplex,    primo    declinare    fomentum 
peccati     in     quo     hostis     fortificatur     contra     hominem; 


1.  Cod.:  amictit  stimulum.  7.  Cod.:  consciencie;  ib.  Cod.:  insu- 

liantis.      9.  Cod.:  Job.  X".     20.  Cod.:  reprolu.      21.  Cod.:  consideracioni. 
32.  Cod.:   secundum  phariseos.        38.  spiritualem ;  adde:  inimicum. 


23.  I.  Petri  V,  9. 


SERMO  XXXVII.]  TERTIA  PARS.  3 09 

secundo  inclinari  circa  occupacionem   laudabilem  divino  2.  seeking  good 

sufFragio;    cum    enim   Deus    principaliter  facit  victoriam     °'^^'^P^'0"' 

sed    principaliter    in    adiutorio    suo    confidere    et    tercio  3.  with  God's 
T^  J.         ^    ,  .  ^  ^  J-      •       •    ^  ■    ^  lielp  casting  off 

cum  Deus  adiuvat  hommes  ut  sunt  digni,  viator  excuciat  sjns  and  lusts. 
5  a  se  peccata  atque  desideria,  et  tunc  posset  de  victoria 
hostium  secure  confidere;  nee  posset  fingi  quod  prede- 
stinato  ex  privilegio  divino  adest,  cuius  diabolus  pre- 
destinacionem  ignorat  et  sanccioribus  ....  plus  mundum 
tamquam    securus    de    reprobis    quos    videt    tantum    ad 

lofacinora  inclinatos.    Ideo    dicit  Petrus:    Scientes   eandem         Tiie 
passionem    ei   que    in    mundo    est    vestre  fraternitati  fieri,   also  tempted. 
quasi  diceret:  Debetis  scire  quod  diabolus  temptacione 
consimili     temptat    predestinatos     ut    prescitos     mundo 
deditos,  ideo  vestram  fraternitatem  sive  collegium  oportet 

iSpati  a  diabolo  ut  mundanos.  Finis  autem  victorie  facit 
diversitatem  specificam,  licet  partes  priores  pugnas  ha- 
beant  satis  consimiles. 

Petrus  autem  confortatus  in  hac   certitudine   fidei  pro- 
rumpit    in    laudem    Christi    dicens:    Deus    autem    omnis  God's  gifts  of 

20  grade  qui  vocavit  nos  in  eternam  ecclesiam  suam  in 
Christo  Jesu,  modicum  passos  ipse  perficiet,  confirmabit, 
solidabitque.  Ipsi  gloria  et  imperium  in  secula  seculorum 
Amen.  Primo  ergo  profitetur  Petrus  Deum  patrem 
istorum    fidelium    esse  Deum    omnis    gracie  ad  comple- 

25  cionem  sue  victorie  requisite.  Dat  enim  primo  graciam 
gratuitus  et  virtutibus,  secundo  in  multiplici  adiutorio 
actuali  et  tercio  dat  graciam  finaliter  consumantem. 
Ipse  autem  cum  vocavit  suos  electos  quos  Petrus  ex 
prophecia  noverat  nedum  ad  beatitudinem  sed  in  eter- 

3o  nam  suam  gloriam,  hoc  est,  proposuit,  ut  sitis  gloriosi, 
licet  modicum  in  Christo  paciamini  hie  in  via,  tamen 
victoria  est  speranda.  Dicit  ergo  modicum,  quia  non 
sunt  condigne  passiones  huius  temporis  ad  futuram 
gloriam     que     revelabitur,     et    dicit    passos    in    Christo, 

35  quia  cum  non  in  quacunque  causa  ut  furto,  homicidio 
vel  simili  causa  seculi  erant  passi  sed  iusticia  que  est 
causa  Christi,  et  realiter  ipse  Christus  et  necessario 
perficiet  victoriam  pugne  quam  tam  graciose  inceperat, 
secundo   confirmabit    regulans   pugnam   in   fine    vite    et 


8,    9.    Hie   locus    corruptus    est.    Aliquot    verba   excidisse   videntur. 
14.  Cod.:  collegin.  26.  gratuitus) ;  cod.:  g»cmct'.   Adde:   et  plenam. 

37.  Cod.:  Christus  est.        38.  Cod.:  quam  turn.        39.  Cod:  in  finem. 

to.  I.  Petri  V,  9.  ig.  ib,   10,   11.         34.  Rom.  VIII,   18. 


3  I  o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVII. 

tunc    imponet    sigillum    victorie    et    tercio    solidabit    in 

patria,    quando    non    erit    vagus     error    sed     perpetuus 

fructus  victorie,   ergo  fit  laus  ipsi. 

Unlawfulness        Circa    istam   epistolam    dubitatur  (ut    sepe)  utrum  sit 

relig?c)ns?      licitum    religionem     privatam     cum    tradicionibus     suis  5 

perpetuis    supra  religionem   Christi    statuere,    et  videtur 

quod   non,    quia   nullam    religionem  licet  intendere  nisi 

que     in     humilitatem     sub     potenti     manu    Jesu    Christi 

sonuit;    sed    sic    non    sonat  talis    novella    religio,    ergo 

conclusio.  lo 

The  orders  rob      Item,   ex   fine   huius   epistole  Christus    perficiet,    con- 

dlfeme'^^tlfo"se    firmabit   et    consolidabit    statum    religiosorum    quos    in 

who  do  not    suam   ecclesiam  introduxit,   sed  novelli  ordines  laborant 

belong  to  them.      ,  .  /  ,  ,.       ^ 

ad    oppositum,    ergo    male;    nam    non    solum    spoliant 

ecclesias  particulares,  privantes  eas   temporali   suffragioi5 

quo  officium  debitum  perficerent  hie  in  via,  sed  statum 

earum     denigrant     et     blasfeme     suum     extollunt,     cum 

Christus     statum    priorem    confirmavit    et    consolidavit, 

cuius    confirmacionem     et    consolidacionem    non     licet 

infringere.     Dicunt     enim     regulariter    quod     status    sui  20 

ordinis    est    apud  Deum    perfeccior  quam    aliquis  status 

ecclesie   antecedens,    cum   aliter  non   esset  color  |  licite       '^ 

introducere   statum   suum;    quo    dato   implicat   commu- 

niter  quod  rarius  et  excellencius  beatificantur  quam  de 

religione   simplici   Christiana.    Si   enim   ita   communiter  25 

et   tam    alte   beatificarentur   homines    extra    religionem 

suam  sicut  infra  earn,  in  quo  staret  perfeccio  religionis 

huius  ? 

The  popes         Et   confirmacio   huius   est   practica   paparum    qui    ad 

support  them,  j-gligionem  alciorem  ac  arcciorem  secundum  legem  suam  3o 

licenciant,  non  econtra;  quod  non  haberet  colorem  nisi 

status    religionis    talis  foret  pro  beatitudine  adquirendo 

labilior.  Concessa  ergo  ista  sentencia  videtur  quod  pape 

et   christiani   quilibet  qui    in    tales    privatos    ordines    in- 

troierunt    (nam    omnes    fideles    tam    clerici    quam    laici  35 

perficerent  Dei  beneplacitum)  quod  tam  faciliter  possent 

implere,    nam    de    laicis    et    clericis    quodcunque    opus 

fecerint  possunt  esse,  fratres  vel  femine,  et  cum  matri- 

monium    sit   laudabile    ac  meritorium   conveniens  statui 

innocencie,    non  videtur  ideo   quare   non  licet  fratribus  40 

uxorari;    dispensacionem    enim     maiorem    quam    illam 

4.  In  marg.:  Dubium.  i.  7.  Cod.:  intencere.  11.  In  marg. :  2. 

12.  Cod.:  statim  religiosorum  quas.       22.  Cod.:  color  twice.       24.  quam 
beatificantur  in  cod.        34.  Cod. :  privatas. 


SERMO  XXXVII.J  TERTIA  PARS.  3 1  1 

sepe    quesierant    et    forte    tarn     lucrum    ex    operacione 

feminarum    adquirerent   quam    temptaciones    contrarias    Why  should 

inter    multas    evaderent,    quam     eciam     multa    peccata      "marry" 

innominabilia  evitarent.    Quare  ergo  non  audent  predi- 

5  care  istam  sentenciam,  cum  ex  fantasiis  eorum  sequitur 

quod  omnes   christiani   extra  suos  ordines  peccant    gra- 

viter  ex  hoc  quod  perfeccionem  huiusmodi  pretermittunt? 

Qui  enim  potest  magis  bonum   eligere  et  minus  bonum 

pretulerit,  non  mediocriter  peccat  secundum  Jeronymum 

*o  et  decretum  De  Con.  d.  IX*^   cap.  Non  mediocriter.    Et 

cum    a   tempore   quo    introducti    sunt  fratres  nichil  vel 

modicum    est   de   suis   miraculis    post   mortem,    sed   de 

aliis   (quos  inportunius  inpecierunt)    ut   domino  Ardma-       Miracles 
,         ^  ^  .  ,.         ^  ,  .        wrought  at 

chano    et   ceteris   audita   sunt   post   mortem    multa  mi-     Fitzraiph's 
i5racula;   unde  Romana   quam    acceptant    ut   evangelium         tomb, 
canonicum    aut    pro    tempore    pro    quo    introducti    sunt 
plures    quam    de    illis;     et    non    est    fas    illis    accusare 
illam  ecclesiam  quod  hoc  facit,  quia  fratres  nolunt  ad 
illam  ecclesiam  pecuniam  conglobare  et  symoniace  pro  Canonization  is 

1     .  J.       ...      ,  TT  •  ^  said  to  be  sold. 

20  canonizacione  huiusmodi  sibi  dare.  Hoc  enim  esset 
hereticare  illam  ecclesiam  contradicere  communi  expe- 
riencie  de  fratribus.  Volunt  enim  pro  acquirendis  huius- 
modi privilegiis  tam  in  corpore  quam  in  pecunia  plus 
ceteris    laborare.    Ideo    dicunt   quidam :    Nisi   laboraret 

25  pecunia  sua  ad  curiam,  nunquam  fuisset  canonizacio 
sanctorum  sui  ordinis  introducta.  Et  hoc  facit  excellencia 
status  religionis  private  ut  supra  sanctos  ecclesie  primi- 
tive et  ipsos  apostolos  vel  status  quos  nee  per  se 
solidaverunt  extollantur.   Vana    est  ergo  religio  que  ex- 

3o  citat  sic  ad  fastum. 

Similiter,  cum  ordines  in  perfeccione  sint  dispares,  sicut  Rivalry  among 
nee   ipsi  nee  Romana  ecclesia  scit  quis  ordo  altero  sit 
perfeccior,  ut  nee  sciunt  quid  in  natura  sua  sit  hostia 
consecrata,  videtur  quod   lex   privatorum  ordinum  per- 

35  plexat  ecclesiam.  Non  enim  sustinuerunt  monachi  quod 
status  fratrum  foret  suo  perfeccior,  nee  alii  fratres  ac 
monachi  Cartusie  tolerarent  quod  status  fratrum  Minorum 


2.  Cod.:  contrarius.  3.  Cod.:  quod  eciam.  g.  Cod.:   peccant. 

i3.  Cod.:  quies  importunus.  i5.  Romana:  hie  aliquot  verba  excidisse 

apparet.        i6.  Cod.:   canoninum.       36.  Cod.:   status  suum. 

g.  Decreti  Tertia  pars,  dist.  V,  cap.  XXIV.  i5.  Cf.  Trial., 

pag.  433:    Dicitur   enim,   quod  a  tempore,   quo    ordines  isti  in- 
ceperant,  plures  sunt  canonisati  de  illis  quam  aliis  .  .  . 


3l2 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVII. 


Friars' 

extravagant 

claims  to 

holiness. 


What  is  the 

status  of  the 

church. 


foret  Statu  suo  perfeccior.  Cum  ergo  quicunque  statum 
perfecciorem  reliquerit  omissione  peccat  graviter,  videtur 
quod  ilia  perplexione  perfeccionis  vite  viancium  est 
tota   railitans   ecclesia  involuta. 

Similiter,   cum    episcopi    servant    statum    apostolorum  5 
et    status    eorum    est    statu  episcoporum    alcior,  videtur 
quod    fratres   quoad    statum    apostolos    antecellunt.    Sed 
quid    blasfemius?    forte    hinc    est    quod    predicando    de 
fratribus    suis    quos    sanctos    reputant    capiunt    sibi    pro 
the  I  mate,     ubi   ponemus    eum,     et    laborant    evidenciis  f^°'^ 
putridis   quod  omnes  sanctorum   ordines  antecellunt;   et  "' 
conformiter    senciunt  de    se    ipsis  viantibus,    cum  status 
excellencia  supra  divicias  sit  laudanda.    Et  hinc   dicitur 
quod  se   ipsos  dignificant  ad  primas   cenas  in  conviviis 
dominorum     et     habere     recubitus    in    secretis    cameris  i5 
dominarum. 

Et  hinc  quoad  statum  contendunt  plurimi,  querentes 
si  sacerdocium  sit  ordinum  privatorum,  et  videtur  quod 
non,  quia  cum  sacerdocio,  episcopio,  apostolatu  et 
statibus  aliis  viatorum  stat  peccatum  mortale,  sed  cum  20 
religione  sua  non  stat  peccatum  mortale,  quia  tunc 
foret  religio  immunda  et  forent  inobedientes,  facientes 
indebite  quicquid  agunt.  Ergo  omnes  tales  status  priores 
sunt  imperfecciores  statibus  ordinum  privatorum.  Sed 
ego  non  video  quo  tenderet  ista  luciferina  presumpcio  25 
nisi  quod  excedentes  omnes  status  ecclesie  militantis 
parificari  volunt  in  statu  domino  Jesu  Christo.  Responsio 
ergo  fidelium  stat  in  isto  quod  fratres  et  quicunque 
de  privatis  ordinibus  si  fuerint  in  aliquo  statu  laudabili 
ilium  mendicant  de  statu  priori  quem  Christus  instituit;  3o 
nam  quoad  status  proprios  quos  haberent  ex  institucione 
suorum  ordinum,  ego  nescio  fundare  quiditatem  nee 
perfeccionem  eorvim  nisi  ut  sint  monstra  accidentalia 
statui  sacerdotis. 

Unde  pro  declaracione  istius  materie  notanda  est  35 
quiditas  atque  distinccio  status  ecclesie.  Quamvis  autem 
status  dicatur  multipliciter  atque  equivoce,  suppono 
tamen  quod  status  ad  propositum  sit  disposicio  in  qua 
verbum  Dei  ordinavit  creaturam  racionalem  stare,  ut 
debite  serviat  Deo  suo.  Et  est  quidam  generalis  in  quo  40 


2.  Cod.:   perfeccionem.  5.  Cod.:   s.  n.  (scilicet  enim)  episcopi. 

14.  Cf.  Lucae  XX",  46.         18.  Cod.:   sit  deest.        19.  Cod.:   apostolatum. 
29.  Cod.:   alico.  3i.  Cod.:   haberet.  33'.  Cod.:   nisi  sint.  35.  In 

marg. :  Nota.        38.  In  marg. :   Quid  est  status.        40.  In  marg. :   i. 


SERMO  XXXVII. 


TERTIA  PARS. 


3i3 


Stat    una    communitas    ad    hunc    finem    et    quidam    per- 
sonalis qui  solum   convenit  uni  persone   simplici. 

Est  autem  divisio  huius  generis  vel  membri,  scilicet 
naturalis,  ministerialis  et  moralis.  Naturalis  autem  est 
5  congregacio  disposicionum  ac  accidentalium  quas  Deus 
ordinavit  in  creatura,  ut  sibi  serviat  et  propter  varia- 
cionem  in  partibus  huius  status  dicitur  (Job  XIV°) 
quia  homo  viando  nunquam  in  eodem  statu  permanet. 
Status    autem    ministerialis    est    status    in    quo    Deus 

lo  partem  ecclesie  instituit,  ut  debite  sibi  ministret  et 
quosdam  dicit  prophetas,  quosdam  apostolos  et  quos- 
dam  doctores  (ut  dicit  Apostolus  Ephes.  IV°),  Sed  de 
statu  fratrum  non  inveni  nee  video  quomodo  variacio 
corporalis    habitus    cum    aliis    circumstanciis    induceret 

i3religionem  novam,  ordinem  laude  dignum  quin  per 
idem  pannus  linneus  quem  ligant  in  capite  Saraceni 
vel  milites  Anglie  qui  illuc  laboraverant  aut  peple 
vetularum  novos  ordines  aut  religiones  inducerent,  cum 
statu   aut   tali    ministeriali    stat   peccatum    mortale,    ut 

2opatet  de  episcopatu  atque  apostolatu  Scarioth  cum 
regaliis  plurium  tirannorum  ac  ceteris  deficientibus  in 
suis  officiis.  Nee  contendo  utrum  status  officialis  sive 
equivoce  dicatur  in  talibus  et  in  aliis  qui  virtuose 
complent  suum  officium. 

25  Tercius  autem  est  status  moralis  qui  est  per  se 
dignus  premii  celestis;  nee  per  se  sequitur  ad  unum 
istorum  statuum  vel  alium,  si  cut  nee  Christiana  religio 
que  proprie  per  se  dicit  virtutem  quoad  Deum  in 
qualieunque    statu    alio    fundata    fuerit.    Goncedo    ergo 

3o  quod  status  sacerdoeii  est  status  ministerii  et  perfectus, 
expresse  fundabilis  in  scriptura.  Statum  autem  fratrum 
non  plus  scio  fundare  in  racione  vel  scriptura  quam 
statum  reprobum  harlatorum  si  fratres  ....  virtuosi, 
cum  virtuosos   contingit  esse  in  statu  officii   incolarum, 

35  ideo  statum  pastorum,  agricolarum  et  aliorum  artis 
mechanice  possunt  homines  fundare  ab  experiencia  et 
scriptura,    sed   non    statum    fratrum    nisi    forte  ex  solu- 


I.  Natural. 


2.  Ministerial 

as  of  prophets 

and  doctors. 


3.  Moral,  which 
is  independent 
of  the  others. 


No  authority 

for  friars  in 

reason  or 

scripture. 


I.  In  marg. :  2.        3.  Cod. :   membris.       4.  In  marg.  inf. : 
(  naturalis, 
Status  triplex  <  ministerialis, 
I  moralis. 
5.  In  marg. :  a.        9.  In  marg. :  b.        11.  Cod. :  dedit.        21.  Cod. :  prolium. 
33.  fratres;  sequitur  lac.  un.  verbi. 


7.  Job.  XIV,   10—14. 


3  14  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVII. 

clone    patris    mendacii.     Sed   patet   solucio  |  obiectuum      ';, 
in    ista    materia,    quando   queritur    si    sacerdocium    sit 
status    perfeccior  statu  fratrum,    est  autem   status  quern 
Christus  susceperat  et  perfeccior  salva  falsa  implicacione 
quam  novellus  status  quem  fratres  tantum   magnificant,  5 
ideo  fratres  et  communiter  de  vocatis  religionibus  pri- 
vatis   non   sunt  religiosi    sed    manifest!   apostate;    quod 
si    illorum    religiosi    fuerint,    contingit    laicos    in    quali- 
cunque  statu  laudabili  esse  plus  religiosos  ut  latrinarum 
purgatores,    obstetrices    cum  eis   similibus,   non   est  im-  lo 
pertinens  ubi  in  patria  locabuntur. 
These  orders        Et  quantum   ad  regulas  datas  istis  privatis  ordinibus 
be' higher*^ ?han  quomodo   licet   a   faciliori    ad   alciorem   procedere   non 
other  religions,  econtra,  nec  eorum  fundacio  nee  leges  ex  illis  ordinibus 

stabilite  sunt  super  evangelium  sed  communiter  apocrife.  i5 
Quod    si    intelligitur    per    ordinem    stricciorem    religio 
magis  sancta  in  quocunque  statu  fuerit,  multa  dicta  in 
ista  materia  possent  sane  intelligi,  Et  patet  quod  multa 
dicta    a    fratribus    et    istis    privatis    ordinibus    de    suis 
habitibus    et   de   suis   ritibus    ac   religionibus   sonant   in  20 
manifestam  heresim  atque  blasphemiam;  in  cuius  signum 
nescientes    fundare    ipsos    in    racionibus    vel    scriptura 
sumptuose   et   laboriose   querunt   confirmacionem   suam 
a   Romano    pontifice;    qui    si    de    possibili   fuerit   Anti- 
christus,    tunc  ab  Antichristo  et  mendace  sathana  con-  25 
trahitur   originaliter   suus   ordo,    Nec    balbucia    in   istis 
quod   blasphematur   in    beatos  Domini,   ut  Benedictum, 
Dominicum    et  Franciscum,   cum    status  eorum  moralis 
si  et  quatenus   sanctus   fuerit    est  laudandus.    Sed   cum 
nec  eorum  sanctitas  nec  canonizacio  sit  de  fide  ecclesie,  3o 
ipsa    est  tamquam    possibilis    et  probabilis  supponenda. 
Status    autem    alius    quo    ministrant    Deo    et    ecclesie, 
sepius    fuit    stultus;    nec    ad   Ambrosium,  Jeronymum, 
Augustinum    cum    eis    similibus    quo    extra   illos    status 
fuerant  attigerunt;  ad  omnia  ergo  opera  Christi  debemus3  5 
respicere    et    ipsum    quantum     sufficimus    imitari,     sed 
propter  talia  extraordinaria  tam  noticia   conversacionis 
Christi   quam    eius    imitacio    et   ad    ista    attencio    sunt 
omisse. 


3,  4.  Cod.:  quod  Christus.  9,  10.  Cod.:  latrones  purgatores.  Cf. 

Wyclif's  questionem  de  absolucione  a  pena  et  a  culpa:  Revera  evidenter 
posset  papa  movere  homines  ad  purgandum  latrinas.  ii.  Cod. :  veri  in. 
i5.  Cod. :  apocrite.         23.  Cod. :  suptuose.  26.  Cod. :  balbucia  inscius 

(iustius?).        27.  in  beatos  domini;  cod.:  lubes  Deum. 


SERMO  XXXVIII.]  TERTIA   PARS.  3 1  5 


SERMO  XXXVIII. 

Estimo  quod  non  sunt  condigne  passiones  hunts  temporis 

adfuturamgloriamquerevelabiturinnobis.  Rom.VIII°,  i8. 

In    ista    epistola    hortatur   Apostolus    quod   voluntarie 

5  sine    murmure    ministrent    in    servicio   Jesu    Christo    et  Only  Christ's 
,  .  u        -r!  J-     grace  makes 

per  consequens  quod  omnes  passiones  quas  beatmcandi  suffering  merit 

sufferre    poterunt    hie   in   via,    non    sunt    digne    minimo         ''''^^• 

gradu  beatitudinis  nisi  preveniente  gracia  Redemptoris. 

Nam   omnes  huiusmodi  passiones  sunt  sub   certo    gradu 

lopenales  et  bone  moraliter,  quecunque  pars  beatitudinis 
est  infinitum  melior;  ergo  non  potest  fieri  cambium 
iustum  nisi  ex  gracia  gratis  dantis.  Nam  bonum  tem- 
porale  valet  laborem  aliquem,  ut  patet  de  operariis 
iustis  laboribus   conductivorum   et  communiter  laboran- 

iScium  pro  hominibus  hie  in  via.   Sed  bonum  beatitudinis 

est  infinitum  melius  quam  bonum  huiusmodi  temporale, 

ergo  infinitum  plus  valeret   de   labore   gracia   subducta. 

Unde  cum  dignum  sit  quod  qualitercunque  Deus  voluerit 

impleatur,    Deus   autem   vult  ex  gracia  sua  quod  beati- 

2o  tudo    pro    labore    modico    homini    sit    donata,    ponunt     Distinction 

.  .     ,.  ,      ,.       .  ......       between  dignity 

periti   hnguarum    quod    dignitas    et    condignitas    distm-  and  condignity. 
guuntur;    dignitatem   autem  ponunt  generaliter  quando- 
cunque    ex   titulo   gracie   vel   sine   illo   iuste   sunt   com- 
municati;   et  sic   dignum   et  iustum   est  quod  quicunque 

25  predestinatus  honoretur  in  patria  quem  rex  celorum 
voluerit  honorari;  nee  aliter  quod  sic  possumus  aliquid 
vel  bonum  vie  vel  bonum  patrie  a  Domino  vendicare. 
Condignitas  autem  dicit  utriusque  equalitatem  dignitatis 
coniuncte  communitati;   et  patet  prima  proposicio  Apo- 

3o  stoli    ut    quantumcunque    viator    patitur    nisi   assit   Dei 

donantis  gracia  beatitudinem  non  meretur.    Et   hec  est 

famosa  distinccio   quod  aliud  est  meritum   de   condigno  Condignity  and 

et  aliud  de  congruo,  scilicet  quod  de  racione  magnitu-  cond^fnity'^can 

dinis   dominii  sui  sit  coneruum  quod  pro  fidelitate  servi    ^^  °"'y  f'"°™ 
°      .         ^  .         ^  .  man  to  man. 

35graciose  atque  magnifice  sibi  retnbuat.  Meritum  autem 
de   condigno    est   meritum   unius   viatoris  quoad   alium, 


6.  Cod. :  consequens  deest.  17.  Cod. :  gracia  gracia.  19,  20.  Cod. : 
pro  beatitude.  22.  Cod. :  ponun.  23,  24.  Cod. :  comminata.  3i.  In 
marg. :  Meritum  duplex.        32.  In  marg. :  i,  2. 

I.  Dominica  quarta  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclifs  Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  323  —  325. 


3  I  6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVIII. 

quando    sine    gracia    reddentis    ex    pura   iusticia    bonum  p  , 
equi  I  valens    sibi    reddidit;     nee    distinguuntur    ilia    ex  jtS*" 
opposite,    cum    eo    ipso    quod    aliquod    est    meritum    de 
condigno,  est  meritum  de  digno  vel  congruo,  non  econtra. 
Controversies        In   ista    autcm    materia    cum    terminis    magistralibus  5 
^^  %race.  ^"   atque  sentenciis  sunt  multi  plus  quam  expedit  intricati; 
et  hinc  sunt  respondentes  in  ista    materia    multipliciter 
variati,   ut  hii  dicunt  quod  nemo  meretur  beatitudinem, 
cum   pure  graciose  a  Domino  sit  donata,    et  hii  dicunt 
coloracius     negantes     hanc    viam    tamquam    hereticam,  lo 
concedentes    quod   viator    meretur    a    Domino    sed    non 
de  condigno,  ut  dicit  Apostolus,  ymmo  ut  Deus  doceat 
neminem   debere  quicquam  donare  alteri  nisi  de  congruo 
presit  dignitas,   ordinat  quod  nemo  haberet  beatitudinem 
nisi  ut  congruit;   et  quicunque  secularis  dominus  tribuit  i5 
servo  suo  aliquid  sine  hoc  quod  primo   se  ipsum  digni- 
ficet  ad    illud,    et   per  consequens  mereatur,   offendit  in 
divinam   iusticiam,    cum  oportet  quod  in  omni  retribu- 
cione    iusta    hominis    Deus    retribuat.     Ideo    modificant 
logici,  respectu  quorum   est  talis  reddicio  pure  graciosa  20 
vel    congrua    et    respectu    quorum    est    talis    retribucio 
pure  iusta.   Et  signanter  dicit  Apostolus /w^uram  gloriam 
revelandam,  quia  nondum   nobis  apparuit,  et  cum  appa- 
ruerit  eius  perpetuitas  revelata,  ultra  illam  non  oportet 
expetere  confirmacionem  vel  certitudinem  per  alia  argu-  25 
menta.   Et  in  spe  illius  omnes  viatores  virilius  laborarent, 
cum    tales    creature  viantes  statum   expectant  certissime 
sue  beatitudinis    in  quo    revelabitur    eis    ut    filiis  Dei   et 
in    actu    ut    suis    heredibus    quidquid    fuerit    ad    beatitu- 
dinem requisitum.  Nam  P  Johannis  111°  dicit  Evangelista:  3o 
Scimiis    qiioniam    cum    apparuerit   similes   erimus   ei.    Et 
nota  quod  homo    secundum    quandam    excellenciam    est 
Dei    creatura,    cum    creabatur   secundum    naturam    cor- 
poream,  secundum  naturam  spiritualem  anime,  secundum 
donum  gracie  et  secundum  statum   patrie.   Et  ideo  quia  35 
nomen   creature  sibi  convenit  autonomatice,    hinc    facta 
distribucione     vel     per     se    nominacione    huius    termini 
creatura  ad   hominem  tamquam  signatum  famosius  limi- 
tatur,    ut  patet   ex  verbis  Domini  Matthei  ultimo:    Pre- 
dicate   evangelium    omni    creature.    Et    confirmatur    ista  40 


8.  In  marg. :  i.        g.  In  marg. :  2. 

3 1.  I.  Joh.  Ill,  2.        39.  Matth.  XXVIII,  19,  20. 


SERMO  XXXVIII. 


TERTIA  PARS. 


3i7 


Fall. 


sentencia  de  voluntaria  passione  per  hoc  quod  vanitati 
omnis  homo  post  lapsum  de  necessitate  subicitur,  eo 
quod  in  certitudinem  vite  penalitatem  vie  et  tribula- 
ciones  multiplices  oportet  hominem  velit  nolit  suscipere, 
5  et  omnia  talia  instar  Ecclesiastici  vocat  Apostolus 
vanitates. 

Et    quia    necessitatur    illis    subici    tamquam     materia  Man  is  subject 
forme  quam  non   potest    exuere,    ideo   dicit  quod  homo    through' the 
est  creatura  illis  subiecta;  et  ad  denotandum  quod  homo 

1 6  non  habet  vanitatem  huius  ex  ordinacione  Dei  primaria 
sed  ex  lapsu,  sive  voluerit  sive  noluerit,  ideo  subiungit 
Apostolus  quod  homo  sic  subicitur  vanitati  et  non  volens; 
cum  ergo  sit  ad  subeundum  istam  vanitatem  tanta 
necessitas  et  eius  passio  voluntaria  pro  Christo  respectu 

i5alterius  sit  meritoria  atque  levis,  stultus  foret  qui  illam 
viam  non  gratis  ordinacioni  Domini  se  submittit,  ut 
patet  ex  Christi  martyribus. 

Predestinatus    ergo    considerans    quod    Deus    subiecit 
peccatores  iustissime  in  huiusmodi  vanitates,   gratis  sub- 

20  mittit  se  illis,  expectans  in  spe  retribucionem  perpetuam; 
semper  speret  itaque  quod  homo  qui  est  tam  indigna 
creatura  pro  statu  vie  liberabitur  a  servitute  corrupcionis 
in  libertatem  glorie  filiorum  Dei.  Liberabitur,  inquam, 
quia    fiet    liber    et    exuet    pro    suo    perpetuo    servitutem 

25  corrupcionis,  id  est,  servitutem  carnis  corrupte,  cui  de 
necessitate  iam  subiacet,  et  liberabitur,  id  est,  in  statu 
libertatis  ponetur  in  patria  qui  filiis  post  possessionem 
regni  patris  sui  competit.  Et  ilia  libertas  est  maior  ac 
gloriosior    quam    homo    habuisset    in    statu    innocencie 

3o  eciam  in  patria  sine  lapsu. 

Ponitur    autem    duplex  evidencia  ab   experiencia  fidei  The  elect  groan 
J  •  ■    ^  •     ^  .  .      and  travail, 

quod    omnis    viator    necessitatur    pro    tempore    quo    est 

creatura    Dei    et   sic    quodammodo  |  prope    nichil   inge- 


The 

predestinate 

submits 

willingly. 


Fol 


2']!)' 


miscere  de  sua  vita  penali,  et  electi  ad  patriam  necessi- 
35tati  sunt  fructus  meritoriorum  operum  penaliter  partu- 
rire.  Ideo  dicit  textus:  Omnis  creatura  ingemescit  et 
parturit  usque  adhuc,  ubi  notum  est  quod  loquitur  de 
viatoribus  predestinatis  pro  tempore,   pro  quo  sic  viant. 


4.  Cod.:  velut  nolit. 5.  Cod.:  Ecclesiasticis.  17.  Cod.:  mribus. 

10.   huiusmodi;  cod.:   hui'.      20.  Cod.:   dei  His.      28.  Coa.:  libertaas  (sic). 
38.  Cod. :  viavit. 


I.  Rom.  VIII,  20.        5.  Eccle.  I,  2.        9.  Rom.  VIII,  20,  21. 
22.  ib.         33,  34.  ib.  22. 


3  I  8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVIII. 

Need  of  Secundum    exemplum    est   per   locum    a    maiori,    ubi 

patience.  Apostolus  testatur  de  se  ipso  et  sibi  similibus  quod 
intra  se  gement  consimili  racione,  cum  tamen  habeant 
primicias  Spiritus  Sancti,  sicut  non  habebant  ceteri  in- 
formandi.  Nam  Spiritus  statim  post  Pentecosten  dedit  5 
copiosius  capacioribus  dona  sua,  ideo  apostoli  et  ceteri 
discipuli  qui  miraculo  suo  ilia  receperant  dicuntur 
habere  primicias  Spiritus  Sancti.  Si  ergo  non  solum 
inferior  viator  qui  instruit  alios  sed  a  superiori  instruitur 
ingemescit  et  parturit  modo  dicto,  ymmo  ipsi  apostoli  lo 
qui  alios  genuerunt,  ideo  ex  generalitate  illata  personis 
tam  inferioribus  quam  superioribus  debet  generaliter 
quilibet  humiliter  gratis  pati,  si  (inquam)  spe  confortati 
ut  anchora  in  tribulacionibus  fluctuantis  sunt  pacienter 
expectantes  redempcionem  corporis  glorificandi  que  ge-  1 5 
neraliter  fiet  aliis  adoptivis,  et  sic  spe  (non  adhuc  re) 
salvi  sunt,  quanto  magis  inferiores  filii  gratis  et  humi- 
liter taliter  paterentur.  Quorum  omnium  invincibilis 
racio  est  in  Christo  qui  immunis  a  crimine  et  dignissi- 
mus  hominum  taliter  erat  passus.  Quando  enira  natu-  20 
ralis  filius  Dei  cuius  infliccionem  nemo  potest  evadere 
ex  decreto  eiusdem  Domini  taliter  cruciatur,  quomodo 
inferiores  servi  ex  proprio  delicto  rei  adoptandi  in  filios 
et  premiandi  per  graciam  non  remurmurarent  contra 
penam   minorem   eis   duplici  racione  debitam?  25 

The  orders  not  Circa  hanc  epistolam  dubitatur  (ut  supra)  utrum 
^^"ffatience.  °^  religiosi  privati  sunt  ad  istam  voluntariam  pacienciam 
quam  Apostolus  meminit  magis  apti,  et  videtur  quod 
non,  quia  ex  ficcione  multiplici  vendicant  quod  a  nullo 
extrinseco  puniantur.  Apostoli  autem  subiecti  erant  3o 
omni  genti  et  cuilibet  nacioni,  ergo  cum  securitas  pro- 
speritatis  temporalium  et  proteccionis  hominum  sit 
culpanda,  videtur  quod  isti  religiosi  privati  de  tanta 
paciencia  laudanda  exorbitant.  Si  enim  non  plus  magni- 
ficarent  suum  ordinem  quam  fecerunt  apostoli  sed  gratis  33 
afferent  se  in  mortis  periculo  pro  defensione  valida 
legis  Christi,  tunc  meritorius,  religiosius  et  proximis 
suis  utilius  conviarent.  De  tanto  ergo  est  eorum  religio 
increpanda.  Et  confirmatur  ex  proprio  eorum  principio; 

5.  Cod.:  Pentacosten.  7.  Cod. :  sive  ilia.  7,  8.  Cod.:  debentur  habere. 
i3.  Cod.:  pacti.  16.  Cod.:  adoptivus.  19.  Cod.:  qui  deest.  26.  In 
marg. :  Duoium.  28,29.  Cod.:  quod  non  videtur;  quia  deest.  3o.  Cod. : 
extnncico.       32.  Cod. :   snnt.        37.  Cod. :   meritoriis  religiosus. 

3.  Rom.  VIII,  22. 


SERMo  xxxvm. 


TERTIA  PARS. 


3  19 


Beggary  is 
wrong. 


cum  secundum  eos  obediencia  facta  homini  fundat  magis 
eorum  meritum,  sed  tunc  forent  apciores  ut  plus  obe- 
dirent  toti  humano  generi  quam  modo  obediunt,  ergo 
prompciores  ad  meritum.  Tunc  enim  haberent  amplius 
5  claustrum,  amplius  collegium  at  viliorem  prepositum. 
Cum  ergo  ab  omnibus  istis  excluduntur  per  suam  reli- 
gionem  privatam,  patet  conclusio.  Sed  quia  religionem 
suam  magis  magnificant  ex  mendicacione  voluntaria, 
videndum  est  parum  de  ilia. 

10  Quantum  vero  ad  sentenciam  legis  veteris,  videtur 
quod  omnis  mendicacio  sit  culpanda,  primo  per  illud 
Deuteronomii  XV°,  4:  Omnino  indigens  et  mendicus  non 
sit  inter  vos.  Secundo  per  illud  Prov.  XXX°,  8 :  Men- 
dicitatem  et  divicias  ne  dederis  michi.  Et  tercio  per  illud 

1 5  Job  XXXIII,  3:  Quis  michi  tribuat  ut  cognoscam  menses 
pristinos.  Ubi  patet  quod  sapiens  Salomon  non  oraret 
ne  veniat  sibi  mendicitas  nisi  fuerit  detestanda,  nee 
sanctus  Job  optaret  sic  opulenciam  et  detestaretur  sic 
mendicitatem,    nisi    eciam    fuerit    odienda;    et    de    lege 

20  nova  patet  quod  religiosarcha  Christus  non  potuit  taliter 
mendicare.  Per  hoc  ergo  quod  in  toto  evangelio  talis 
mendicacio  subticetur,  patet  quod  non  est  de  regula 
Christiana,  cum  iuxta  illud  quod  est  utilius  est  in  evan- 
gelio Christi  expressum. 

23       Item,    Act.   IV°   quando    discipuli    purissime    tenebant    At  the  outset 

!•    •  ^L    •  ..•  •u'..  •  ^    of  the  church 

religionem    Christi,    scribitur,    nee   quisquam    egens    erat    none  lacked. 
inter  illos  sed  erant  illis   omnia    communia.    Et    sequitur 
causa:    Dividebatur  autem   singulis  prout    cuique  necesse 
erat.   In  privatis  autem  nostris  religionibus  unus  privatur 

3o  pecunia  et  vite  necessariis  dum  alius  proprietarius  possi- 
^°^^  det  multas  |  libras.    Numquid  ilia  est  religio   apostolica 

'  quam  discipuli  ex  Sancti  Spiritus  doctrina  didicerunt? 
Sicut  enim  fundantur  in  mendaciis  et  ipsa  sunt  eis 
organum    temporalia    adquirendi,    sic    in    via    et   regula 

35  sua  contrarii  menciuntur.  Si  autem  mendicacio  vel  eius 
causa  taliter  sit  culpanda,  sequitur  per  locum  a  maiori 
quod  mendicacio  voluntaria  in  valido  qui  non  eguerit 
amplius  est  culpanda,  cum  voluntarie  se  subiciens  cul- 
pando    statui    est    plus    increpandus    quam    necessitatus 

4oilli  subici. 


I.  Cod.:  cum  deest.         24.  Cod.:  expressius.         3o.  Cod.:  aliis  pro- 
prietarius.       3i.  Cod. :  Nuquid.       3j.  Cod. :  egerunt. 


26.   Act.  IV,  34    32.  35. 


320 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVIII. 


If  the  triars 
may  beg,  so 

may  all 
christians. 


Why  should 

the  merits  of  a 

convent  be  at 

the  disposal  of 

a  single 

limitour. 


They  beg  for 
ill  got  money. 


Item  de  racione,  si  mendicacio  talis  sit  licita,  tunc 
liceret  cuicunque  parti  ecclesie  quaiatumcunque  inoppor- 
tune circa  talia  occupari.  Non  enim  est  racio  quare 
divites  fratres  et  validi  mendicant  licite  quin  per  idem 
licet  possessionatis  quantumcunque  placuerit  mendicare.  5 
Si  enim  racio  debet  esse  fratribus  frenum,  nulli  vel 
paiici  eorum  aliquociens  mendicarent,  ut  si  non  indi- 
gencia  fuerit  racionale  obstaculum,  cum  quilibet  eorum 
habet  omnia  in  com  muni  que  totus  ordo  habuit,  quo- 
modo  non  dicior  persona  populi  de  qua  sic  mendicant;  lo 
ymmo  cum  in  ambiguis  utrum  sint  contraria  ritui  vel 
consona  debet  fidelis  racionem  consulere,  antequam 
racionem  presumpserit  obviare,  videtur  quod  seculares 
negarent  mendicacionem  in  fratribus  vel  saltem  habens 
probabilitatem  de  prestancia  suarum  diviciarum  cum  i5 
ipsis  quodam  involucre  calcularet.  Si  enim  in  pecunia, 
in  domiciliis  et  vescibilibus  cum  ornamentis  corporeis 
habundent  plus  quam  tenens  simplex  vel  pauper,  qua 
racione  ab  ipso  taliter  mendicarent? 

Similiter,  si  seculares  debent   mendicacionem  fratrum  20 
de    lege    Domini    procurare,    quare   non    alius    secularis 
potencior  veniente  alio  mendicante,  vel  quare  tota  per- 
feccio  mendicantis  erit  ad  unam  personam  de  conventu 
plus    reprobam    limitata    et  non    communicata  fratribus 
aliis  plus  perficiendis?  Si  enim  bona  corporalia  debent  25 
esse    communia,    multo   magis   ex  vi   communionis  bona 
spiritualia,    et    si    in    limitatore    mendico    mendicat  tota 
communitas   eiusdem    ordinis,    cum    multi   de   tali   com- 
raunitate  a  racione  mendicacionis  propter  causas  plurimas 
excluduntur,   videtur  quod  quelibet  talis  mendicacio  in-  3o 
iquitate  participat,  et  quantum  ad  instancias  factas  contra 
ista  argumenta  per  locum   a  simiali  similitudine  doceat 
obiciens    primo    similitudinem    et    det    secundo    claram 
racionem  diversitatis,  et  sic  rimabitur  illis  mendicantis. 

Similiter,  si  tam  instanter  licet  mendicare  ab  ho- 35 
minibus  et  specialiter  divitibus,  cum  divites  racione 
peccati  atque  iniurie  prioris  darent  iniuste  tribuendo 
fratribus  aliena,  videtur  quod  fratres  excitant  ut  proximi 
peccent  distribuendo  aliena  inprovide;  sed  cum  talis 
consensus    sit    reputandus,    perfecte   videtur   quod    tota  4° 


10.  Cod.:  sibi  mendicant.  11.  Cod.:  ambiguus.  18.  Cod.:  plus 

deest.         19.  Cod.:   mendicaret.         22.  Cod.:  alia.         25.  Cod.:   perficis, 
3o.  Cod.:  excluditur.  32.  Cod.:   a  simili.  34.  Cod.:  i" ;   ib.  Cod.: 

mendica'i. 


SERMO  XXXVIII.]  TERTIA   PARS.  321 

fratrum  mendicacio  ex  sibi  dubio  sit  iniusta,  specialiter 
cum  sine  consciencia  mendicant  ab  avaris  divitibus, 
a  publicis  raptoribus  et  sine  consciencia  a  quibuscunque 
de  quibus  se  crediderunt  plus  lucrari;  cum  tamen  se- 
5  cundum  legem  ecclesie  rector  non  debet  capere  divicias 
a  furibus  et  meretricibus  vel  quocunque  lucro  illicito 
bona  fortune  querentibus,  videtur  subterfugium  si  frater 
isti   distribucioni  consenserit  et  procurat. 

Ilia    autem    distribucio    est   culpabilis   et  iniqua,   ergo    They  jead  to 

lo  distribucionem     culpabilem     et    iniquam     procurat.     Et    distribution, 
hoc   videtur    racio    quare    apostoli    laborarunt    manibus 
et  non  ad  tales  distribuciones  illis  ambiguas  procurarunt. 
Si    autem    quisquis    sit    certus    de    dignitate    sui    quod 
dignum    est    et    habeat   ilia    bona,    cum    cognoscit    quod 

iSDeus  qui  est  suus  dominus  graciosus,   illorum  bonorum 

dominus   capitalis,    potest  de  illis   gratis  ablatis  licenter 

accipere,    sic    tamen   quod  non  procurat  ad  actum  illi- 

citum.   Et  hec  racio   quare  Christus  innuitive  solomodo 

mendicavit,  dans  exemplum  ut  solum  taliter  mendicarent. 

20      Si    autem    dicatur  quod    bona   que    sic   gratis  veniunt  They  say  that 
J.-  rn    ■         •  -1         ^  !••  J     unasked  gifts 

non    sunt   mendicis    sufnciencia,    videant    mendici    quod      would  be 

^„.aSua  stulticia  vel  |  cupiditas  non  sit  causa,   ut  puta,  quod   insufficient  to 

non    in   superfluo  globo   stulte  se  cumulent,   quod  men- 

dicantes   elemosinas  non  expendant  inprovide  vel  quod 

2  5  minus  inportune  petant  ab  homine,    quem   debent    sup- 

ponere    in   distribucione    talis    mendicantis    peccare.    Et  They  want  tooi 
sic  considerantes  cuncta  sollicite  videbimus  quod  mendi- 
cacio    est    multis     perplexitatibus     de    duplici     nequicia 
involuta.   Dubii  quidem   sumus  vel  verisimiliter  credimus 

3o  quod  communitates  pro  quibus  mendicatur  vel  aliquis 
earum  sit  Scarioth  et  sic  sollicite  nutrimus  Antichristum 
atque  diabolum.  Ex  parte  autem  personarum  a  quibus 
mendicatur  ignoramus  si  mendicans  seducit  suum  ele- 
mosinantem    excitando    eum    ad    opus    per    quod    indis- 

35  ponitur,  ut  faciat  iusticie  complementum. 

Absit  ergo  quod  fidelis  talem  artem   perplexam   inten-    We  are  told 
deret   vel  foveret.    Et  per  hoc  patet  responsio  ad   com-   herp°e'vln  the 
munem    instanciam    qua   suadetur   quod    homo    in    casu        wicked. 
nutrire    debeat  Antichristum    atque    diabolum,    qxiia    in 

40  casu  nutrire  debet  et  fovere  in  vite  necessariis  propter 
finalem    necessitatem    ilium   Petrum    qui    tunc,    post  et 

I.  Cod.:  in  ista  spiritualiter.  12.  Cod.:  ambiguas  quod.  21.  Fol.  27311 
in  m.  inf. :  cupiditas  non  sit  causa.  24,  25.  Cod. :  quod  mens.  27.  Cod.; 
cunctis.       40,  41.  Cod.:  prope  finalem. 

21 


322  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXVIII. 

This  is  false,  ante  est  Antichristus  atque  diabolus;  ergo  conclusio.  Sed 
sic  arguentes  in  probacione  antecedentis  deficiunt,  cum 
non  potest  vel  perfunctorie  suadere  quod  aliquis  debeat 
nunc  sustentare  hunc  Petrum  in  vite  necessariis,  immo 
posito  quod  deficiat  michi  evidencia  ipsum  esse  tunc  5 
Antichristum,  prescitum  sive  diabolum,  sed  credam 
oppositum,  peccatum  quod  prius  feceram  est  in  causa, 
et  sic  nutriendo  ac  fovendo  ilium  Petrum  in  penam 
peccati  prioris,  facio   contra  Christum. 

Et  hinc  est  quod  sapientes  milites  ecclesie  exuunt  lo 
se  a  corporali  sufFragio  quo  indigentes  huiusmodi  rele- 
varent  et  habentes  de  tali  suiFragio  non  relevarent 
taliter  indigentes,  sed  in  casu  posito  inspiracionem  con- 
sulerent  Dei  sui,  cum  aliter  in  penam  peccati  prioris 
facerent  ut  non  debent.  i5 

We  should  be       Et    hinc    creditur    mendicantes    disperses    per    patrias 
reHeve  a^°turdy  esse  diabolos  fidelium  temptatores.  Prescitus  enim  licet 
beggar.        habuerit    fratris    habitum,    importunissime    pecierit    ele- 
mosinam  in  mortali,  predestinatus  ipsum  relevans  facit 
ut   sic,    ut   non    debet.    Ideo    debet  homo    et  specialiter  20 
a  relevamine  validi  mendici  de  sufFragio  precavere,  quia 
in    casu    quo    in    ultima    necessitate    voluerit    relevare 
God  may  intend  talem   diabolum,    si  Deus   determinat    quod   non   noceat 
more^ha'rm"to  ^^^ra  ecclesie,  in  illo  proposito  peccat  graviter  contrarius 
the  church,     beneplacito    divino  et  utilitati  ecclesie,  et  multo  magis,  25 
quia  relevat  talem  validum   mendicantem,  ideo  stultum 
est  quod  simus  ad  relevacionem  validorum  talium  nimis 
proni,    et    magis    inconveniens    quod     ex    istis    infertur 
communiter    est  quod    elemosinantes  non  excitentur  ad 
fovendum   huiusmodi   mendicantes.     Sed  felix  conclusio:  3o 
Si  enim  debeo  diligere  inimicum,  eciam  prescitum  atque 
diabolum,    debeo    cum    paribus    sibi    benefacere,    sed   in 
casu  beneficia  tali  prescito  in  ultima  necessitate  posito 
foret    sufFragii    corporalis    subtraccio,    ergo    in  casu  hoc 
sibi  debeo;  si  enim  ulterius  vivendo   et  peccando  gravius  35 
augeret  sibi  penam  inferni,  quis  dubitat  quin  hoc  faciens 
ipsum  dampnificat  elemosinare  corporaliter  aliquem?  Et 
si    obicitur:    Per    istam    evidenciam    non    debeo    facere 
corporalem    alicui,    patet  quod  non  sequitur,   sed  plane 
quod  non  debeo    elemosinare    corporaliter  aliquem  nisi  40 


I.  Cod.:   est  Christus.         3.  Cod.:  protunctorie.         10,  11.  Cod.:  se- 
xuunt  se.  11.  Cod.:  indigen'cs  liiibilus.  12.  Cod.:   non  taca'^C?). 

i3.  Cod.:   posili.  3o.  Cod.:    Iiuuis;   modi  deest.  3i.  Cod.:   prescili. 

39.  corpor;)lcm ;   adde:   clcmosynam. 


SERMO  XXXIX. 


TERTIA  PARS. 


323 


vel  particulariter  vel  confuse  mihi  fuerit  revelatum, 
quia  debeo  esse  in  gracia  et  in  omnibus  agibilibus 
meis  spiritu  Dei  duci;  in  elemosina  spirituali  prestanciori 
elemosina  corporali  non  est  periculum;  et  planum  est 
5  quod  tenens  banc  fidelem  sentenciam  non  ero  procurator 
placidus  mendicanti,  quia  procurator  talis  improvidus 
sepe  malefacit  illi  cui  benefacere  vult  et  nocet  matri 
ecclesie;    qui    autem    est    mendicus   ex  impotencia  quod  At  best  he  takes 

T^  .      .  •         1-  1-  1-    •  r  •    ■     wliat  should  so 

Deus  ni  ipsum  mtulit,  populi  malicia  et  iratrum  nequicia  to  the  impotent. 
lo  est  causa  quare  populus  sufficienter  tali  in  vite  neces- 
sariis  non  providit,  et  sic  ilia  clamorosa  mendicacio  ad 
minimum  est  a  malo.  Fratres  autem  arguunt  ex  mendi- 
cacione  huius  decepti  in  falsa  consequenter  et  talibus 
illusionibus  decipiunt  activos  ecclesie. 


i5 


SERMO  XXXIX. 


Fol. 

274 


Omnes    unanimes   in    oracione    estate.   P  Petri  IIP,   8. 

Cum    nemo    salvabitur    nisi  dona  Spiritus  Sancti    ha- 

buerit,   nemo  autem  recipit  hec  dona  nisi  disposicionem 

priorem    habeat,   patet  quod  ad  habendum   banc  dispo- 

20  sicionem  viator  sedule  laboraret.  Hec  autem  disposicio 
consistit  in  illo  potissime  quod  viatores  sint  eiusdem 
intellectus  et  eiusdem  affectus  in  Domino.  Unde 
Act.  IV°,  32  dicitur:  Multitudinis  credencium  erat  cor 
unum    et   anima    una.    Et  ad    ilium    sensum   dicit  Petrus 

2  5  quod  omnes  debemus  esse  unanimes  in  oracione,  hoc  est, 
unius  intellectus  quoad  fidem  credendam  et  unius 
affectus  quoad  retribucionem  in  oracionibus  postulandam. 
Fides  autem  in  oracionibus  debet  esse,  quicquid  iuste 
postulaverimus,    si    non    ponamus    obicem,    Deus    dabit; 

3o  sed  oportet  cavere  in  talibus  oracionibus  quod  petamus     We  should 
finalem  beatitudinem  vel  alia  que  media  sunt  ad  illam.     biiss°o/the'^ 
b  Ideo  Joh.  XV°   dicitur:   Petite,  ut  gaudium  \  vestrum    sit    means  to  it. 


plenum,  et  accipietis.  Oportet  secundo  quod  ad  habendum  We  must  live 
petitum  per  vitam  nostram   meritoriam   simus   digni;   et     \vo1-d/°  t''^ 
35  patet  quod  radicalis   dignificacio  in  oracionibus   ex  pre-        receive. 
destinacione   exoritur.    Et    oportet   tercio    quod   petitum 
in  oracionibus   dignorum    sit    eis  utile;    unde  Apostolus 


4.  Cod. :  plane. 
8.  Cod. :  qui  ante. 


Cod. 
Cod. 


non  ego  procurator.      7.  Cod.:  vult  deest. 
clamosa.        35.  Cod. :  quod  deest. 


1 5.   Dominica  quinta   post  Trinitatem.  Cf.  Wyclifs  Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  325.         32.  Joh.  XVI,  24. 

21  * 


324  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XXXIX. 

quamvis    ter    rogavit   Dominum    quod    ab    eo    discederet 

stimulus    carnis    sue,    discessum    tamen    quia    foret    sibi 

God  will  give  inutilis    non  habebat.    Et  (ut  breviter  dicatur)   quicquid 
wliatever  is        ,.       .  ^^        .  ,  .         ,  .         ,  ... 

good.         aliquis    a  Domino    postulavent    ab   eo   racionabiliter  ex- 

hibendum,   cum  Deus  sit  Veritas   et  racio  prima,  neces-  3 

sario    obtinebit;    et    tunc    solum    petit    in    nomine    verbi 

Dei.     Unde    Johannis    XV°,    17:     Si    quicquam    pecieritis 

patrem   in  nomine  meo,  dabit  vobis.   Quantumcunque  ergo 

orans  petitum  non  impetrat,   sciat  quod  illud  non  petit 

in  nomine  Jesu   Christi.  10 

Debemus  eciam  in  oracionibus  esse  eiusdem  affectus, 

quia   divino  beneplacito   conformari,  quia   aliter  indebite 

diceremus    peticionem    terciam :    Fiat   voluntas  tua,  sicut 

in  celo  et  in  terra;   et    cum   ilia  peticio  Sancto  Spiritui 

correspondet,  patet  quam  multi  non  orant  in  illo  spiritu,  i5 

et   sic   multi  intellectu  et  affectu  contrarii  localiter  simul 

orant,     sed    propter    contrarietatem    spiritus    non    sunt 

plus  quam  canes   bellantes   in    eodem    saculo    exauditi; 

per   ista   namque    communiter   oracio    est    confusa.     Et 

eadem    est   consideracio   si   aliqua   persona   in   oracione  20 

fuerit  beneplacito  Dei  contraria. 

Dispositions         Exequitur  autem  Petrus  disposiciones  necessarias  ora- 
needed  in  those        .        '■  .  ,  .  ,  ^        . 

who  pray,     ton,  Ut  necessarium  est  quod  petens  quidquam  a  Dommo 

sit  compaciens    fratri    suo    (ut  patet    in  parabola  Christi 

de     villico    Matthei    XXII°).     Unde     ad     compacienciam  23 

viatoris    requiritur    in    eo    prudencia,    ut    compaciendo 

iniustis,  dando  pecuniam  mendicis  validis  vel  peccantibus 

I.  Mutual      in    quocunque    alio    genere    peccati.     Requiritur    primo 
compassion.  .       ^     .        .  ,.  ....  •  .    i-  1      -n 

compassio    misencordie    spiritualis,    ut  videlicet    ab    illo 

crimine  quo  gravatur  spiritus  liberetur.  Et  hinc  sepe  3o 
contingit  quod  talis  compassio  requirit  subtraccionem 
possessionis  quam  possidet  ita  peccans;  nemo  enim 
debet  multare  aliquem,  auferre  ab  eo  aliquid  nisi  ex 
caritate  et  prudencia  moveatur;  et  ad  opera  spiritualis 
misericordie  plus  quam  ad  opera  corporalis  misericordie  35 
debet  prudens  attendere,  quia  opera  corporalis  miseri- 
cordie non  sunt  utilia  nisi  de  quanto  opera  spiritualis 
misericordie  presupponunt;  nam  notatis  septem  operibus 
corporalis  misericordie  patet  quod  ipsa  per  accidens 
sunt    habitus,    cum    homo  potest  peccando  in  datarium  40 

2.  Cod.:  dissessum.       12.  conformari;  scilicet  debemus.       20.  aliqua; 
cod.:  a' =  autem.      26.  ut;  rectius  nee  compaciendo.      38.  Cod.:  nam  nam. 

i3.  Matth.  VI,   10. 


SERMO  XXXIX.]  TERTIA  PARS.  325 

dare  sibi  cibaria  et  tegumenta;  ideo  nisi  assint  pru- 
dencia  et  virtutes  alie  regulantes,  nichil  valent.  Sicut 
ergo  membra  eiusdem  naturalis  corporis  compaciuntur 
ad  invicem  reciproce  se  iuvando,  sic  debet  esse  de 
5  membris  ecclesie  (ut  patet  P  Cor.  XII°).  Sic  enim 
ferrent  levius  insultus  hostis  extrinseci  ut  comportantes 
ferunt  pondus  levius,  licet  quilibet  ferat  totum,  et  in 
mirabili  inpercepto  quando  aliqais  de  militante  ecclesia 
quantumcunque    remotus    ab    alio    apud    Deum    meruit, 

loprodest  et  iuvat  quemcunque  de  eadem  ecclesia  quantum- 
cunque destiterit,  et  ista  consideracio  movet  multos  ad 
amplius   promerendum. 

Secunda  disposicio  ad  orandum   est  amor  fraternitatis ;  2.  Love  of  the 
et    potest    ostendi    faciliter    ex    predictis.    Quando    enim 

1 5  multi  simul  orant  vel  vivunt,  qui  ut  taliter  bene  orant, 
omnes  se  iuvant  mutuo  tamquam  membra  ei^isdem 
corporis  et  levius  ferunt  pondus  peccati  quo  ecclesia 
pregravatur;  cum  igitur  iuvare  membrum  talibus  sit 
precipuum  opus   misericordie  et  amoris  indicium,   patet 

20  quomodo    unanimes    in    oracione  debent  esse  tarn   com- 
pacientes  quam  fraternitatis  amatores,  nee  solum  debemus 
amare    fratres    in  Domino     sed    fratres    ordinum    priva- 
torum    quos    quidam  vocant  extravagantes   elegios,   quia     Friars  are 
in  omnibus  regnis  et  patriis  quantumcunque  discordibus  ^'^^outlav/s.^" 

25  vendicant  ex  patris  sui  licencia  se  licite  evagare.  Et 
cum  princeps  huius  mundi  vel  Antichristus  habet  spissius 
tenentes  in  mundo  quam  habet  dominus  Jesus  Christus, 
hii  Antichristi  discipuli  habent  ubique  alimenta  et 
tegumenta    ex    fratrum    suorum    consorcio.     Et    dicuntur 

3o  elegii,  quia  ultra  omnes  alios  legis  divine  consilia  evan- 
gelica  cum  suis  tradicionibus  transmutarunt:  ut  dispen- 
sacio  cum  suis  habitibus  ac  observanciis  fictis  quod 
non  licet  eis  stare  pro  fide  evangelii  (ut  liberi  extra 
hos     ordines)    nee    ea    que     apponuntur    ut    nos    gratis 

35  comedere  vel  tegumenta  (nisi  de  secta  sua  fuerint) 
instar  Christi  et  apostolorum  induere.  Et  sunt  elegii 
principum  terrenorum  (ut  supra  tangitur),  eo  quod 
vendicant  non  subici  suis  regibus  sed  sine  regnorum 
licencia  spoliare  suas  provincias  copiosius  quam  faciunt 

40  earum  domini  temporales.  Homicidia  autem  corporalia 
sine  sua  impeticione   dicuntur  in    suis  domesticos  com- 

18.  cum;  cod.:  cm.  21.  Cod.:  amores.  Cf.  I.  Petri  IIIo,  8.  3o.  In 
cod.  perperam:  ultra  omnes  alios  nee  legis  divine  ut  consilia  evangelica. 
Hie  locus  probabiliter  corruptus  est. 


326 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIX. 


\V^e  ought  to 
love  tlicm  and 
hate  their  sins. 


Friars  and 
possessioncrs 

are  the 

daugliters  of 

the  horseleech. 


3.  Pitifiilness. 

4.  Courtesy. 

5.  Humility. 


mittere,   sed  omnino   homicidia  spiritualia  per  mendacia 
sua     et    scandala     in     ecclesiam     militantem.     Debemus 
tamen    ipsos    caritative   diligere  odiendo  sua  peccata  et 
destruendo     suas     malicias    quantum     sufficimus,     cum 
supponimus     quod     sicut     Nichodemus     phariseus     sunt  5 
eorum    singuli    indurati.    Istam   autem   cautelam  videtur 
famulos   Christi   debere  servare   contra   religiones   priva- 
tas,    ut,     si    sanguissuge    due    filie    cantant    Affer,   affer  p^j 
Prov.  XXX°,  1 5,   fideles   Christi  re  |  cantent  contra    has  274° 
filias:     Aiifer,     aufer.     Istarti     sanguissugam     intelligunt  10 
quidam  Antichristum    sive    diabolum,    eius    autem    duas 
filias  intelligunt  duas  religiones  privatas  possessionatorum 
et   mendicancium;   contra  priorem   filiam   debent  poten- 
tatus    ecclesie    per    subtraccionem    validam    sue    diutine 
elemosine   recantare    et    contra    secundam    filiam    debet  i5 
eadem  ecclesia  sed  populares  precipue  per  subtraccionem 
prudentem    sue   date    elemosine  recantare.    Nee  dubium 
quin    exequitatores    prioris    filie    et    limitatores    secunde 
filie  principalius  dediscerant  Affer,  affer. 

Tercia  autem,  quarta  et  quinta  disposicio  hominum  20 
ad  orandum  est,  ut  sint  misericordes,  modesti,  humiles. 
Misericordes,  non  solum  compacientes  miseriis  fratrum 
in  animo  sed  eciam  corporale  suffragium  cum  circum- 
stances debitis  tribuendo.  Et  hinc  immediate  annectitur 
quod  in  istis  relevantes  alios  sint  rriodesti,  servantes  25 
modum  et  ordinem  et  non  ipsos  stulte  ac  improvide 
disrumpentes,  sicut  faciunt  illi  qui  improvide  ditant 
has  duas  filias  sanguissuge;  sed  omnino  spiritualis 
misericordia  est  notanda,  cum  quodammodo  infinitum 
plus  sit  relevare  peccato  miserum  a  sua  miseria  quam  3o 
miserum  corpore,  ut  patet  de  Christo  et  apostolis  qui 
ad  hanc  misericordiam  principaliter  intendebant.  Iste 
autem  binarius  filiarum  sanguissuge  debet  has  tres 
species  misericordie  annotare,  cum  debent  in  animo 
misereri  dupliciter  egentibus  et  omnino  egentibus  terrenis  33 
diviciis  quos  ita  spoliant;  sed  quoad  terciam  partem 
misericordie  debent  incipere  ab  anima  propria  misereri 
et  sic  progredi  tribuendo,  subtrahendo  illusiones  a 
populo  quem  seducunt.  Humiles  —  humilitas  autem 
debet  esse  quasi  sigillum  ad  omnes  disposiciones  hominum  40 


8.  Cod.:  ut  sibi.  14.  Cod.:  sue  diucie.  17.  Cod.:  dante.  21.  Cod.; 
adorans.  Cf.  pag.  325,  1.  i3.  26.  Cod.:  modum  ordinem.  3o.  Cod.: 
plus  plus.        35.  Cod. :  egens, 

21.  I.  Petri  III,  8. 


SERMO  XXXIX.]  TERTIA  PARS.  827 

virtuosas,  ut  patet,  videlicet  ab  elacione  refrenati  tribuant 
humiliter    totam    bonitatem    suorum    operum   Deo    suo. 

Sed     sexta     circumstancia     oracionem     bonificans     et    6.  Returnine 
humilitatem    declarans    est  quod    iniuriatus  in  facto  vel  ^°°     °'  ^^'' 
5  verbo  non  econtra  reddat  malum  pro  malo  vel  maledictum. 
pro  maledicto  sed  e  contrario  benedicat;  Et  illam  regulam 
Petri     que    valet    omnes     regulas     privatorum    ordinum  The  orders  are 
hee    due    filie    sunt    oblite,    cum    non  sint    alique  gentes      ^'"  ^^  ^^^' 
vel    communitates    in    mundo    plus    vel    crudelius    tarn 

10  verbo  quam  opere  quantum  sufficiunt  vendicantes; 
sed  in  hoc  simulant  se  prestare  obsequium,  quod  in 
hoc  defendunt  suos  sanctos  ordines,  sed  ordinem  sancte 
ecclesie  quem  Christus  instituit  ac  suas  regulas  sunt 
obliti.   Petrus  enim  convincit  regulam  istam  ex  operibus 

i5Christi,  quem  debemus  tamquam  necessariissimum  pre- 
positum  imitari:  Christus,  inquit,  passus  est  pro  nobis, 
nobis  relinquens  exemplum,  ut  sequamini  vestigia  eius, 
qui  cum  malediceretur,  non  maledicebat,  cum  pateretur, 
non     co?nminabatur    P   Petri    11°,    2i,     23.      Ecce     quod 

20  Christus  infinitum  superans  omnes  privates  prepositos 
quem  debemus  singuli  imitari  in  se  servavit  hanc 
regulam  et  voluit  ipsam  in  singulis  eius  discipulis 
observari.  Et  hinc  Petrus  immediatus  Christi  vicarius 
superans  hos  omnes  ordines  doctrinam  istam  ingeminat. 

25  Nee  dubium  quin  ista  regula  sufficeret  plus  privatos 
ordines  regulare  quam  omnes  sue  private  ille  adinvente. 
Nunc  enim  magis  attenditur  et  premium  expectatur  de 
observancia  private  regule  quam  regule  Jesu  Christi. 
Sed  quid  in  collegio  infideli   blasphemius? 

3o      Forma    autem    vocacionis     ad    Christi    religionem    et  It  is  in  blessing 
regulam    stat    in    isto,    ut    benedicendo    et    benefaciendo     possess  our 
eciam   inimicis  possideamus  hereditatem.   Cum  triplex  sit       heritage, 
regula    in   ista  materia,   prima  et  infima   est   regula  vel 
lex  diaboli,  ut  ipse  cum   omnibus  membris    suis  reddat 

35  regulariter  malum  pro  bono;  secunda  lex  mundi  est  ut 
reddat  bonum  pro  bono  et  malum  pro  malo;  sed  tercia 
lex  suprema  que  est  celestis  excedens  hanc  mediam 
est  lex  et  secte  sue  reddens  regulariter  bonum  pro 
malo.   Licet  autem  Christus  econtra  reddat  malum  pene 


4.  Cod.:  iniuritatus.  8.  Cod.:  obligate.  9.  Cod.:  mundo  se. 
10.  Cod. :  mendicantes.  33.  In  marg. :  i.  35.  In  marg. :  2.  36.  In 
marg.:   3.        38.  lex,  adde:  Christi. 

5.  I.  Petri  III,  8. 


328  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIX. 

pro  malo  peccati,  ipsa  tamen  pena  est  bonum  iusticie 
personam  perficiens  cui  datur.  Si  ergo  volumus  esse 
filii  Dei  et  heredes  Christi,  oportet  nos  ipsum  in  vita 
et  moribus  imitari.  Et  istam  regulam  evangelicam 
studeremus  et  alias  prophanas  (cum  ista  sufficiat)  5 
taceremus.  Nam  Luce  VI°,  3  5  scribitur:  Diligite  ini- 
micos  vestros,  benedicite  maledicentibiis  vobis  et  orate 
pro  cahimniantibus  vos,  pauci  enim  vel  nulli  de  privatis 
ordinibus  obligant  se  ipsos  ad  istam  evangelicam  reli- 
gionem  vel  regulam,  cum  ipsa  dimissa  et  contempta  lo 
ad  vanas  religiosos   soUicitant  obligare. 

We  must  Et  cum   secundum  religionem   Christi  debemus  bene- 

foolish        dicere    et   nolle    maledicere,    hortatur    Petrus    fideles    de 

speaking.      g^^    religione    linguam    a    stultiloquio    cohercere:     Qui, 

inquit,  vult  vitam  diligere  et  videre  dies  bonos  coherceat  i5 
linguam  suam  a  malo  et  labia  sua,  ne  loquantur  dolum; 
ubi  patet  quod  regula  ista  de  Psalmo  XXXIIF,  1 3  ac 
eciam  textu  Petri  est  prestancior  quam  omnes  regvile 
private  vel  observancie  de  silencio  in  privatis  ordinibus 
obser  |  vando.  In  cuius  signum  professi  in  privatis  a 
ordinibus  exeuntes  in  seculum  plus  elabuntur  in  peccato 
lingue  quam  seculares  observantes  religionem  simplicem 
christianam.  Qui,  inquit  propheta,  vult  habere  vitam 
sine  morte  que  est  vita  beata  (dampnati  enim  appetunt 
mori  et  odiunt  tam  vitam  propriam  quam  omnium  25 
aliorum,  et  dies  boni  sunt  dies  beatitudinis  sine  inter- 
rupcione  noctis,  una  quidem  dies  in  patria  est  propter 
multas  lucencias  multi  dies  perpetui),  coherceat  linguam 
suam  publice,  ne  publice  maledicat  et  labia  sua  ne 
machinentur  iniurantibus  malum  in  occulto.  3o 

By  doing  good       Magis    autem    malum  venit  a  lingua  primo  prohibita 

we  seek  true  ,  ^    -  n-    ,  ■  i    i  •• 

peace.  et  malum  superhcietenus  palliatum  venit  a  labus,  et 
correspondenter  qui  in  verbis  refrenat  hec  duo  crimina 
habet  correspondenter  hec  duo  bona  superius  memorata. 
Unde  sequitur  in  textu  prophete:  Declinet  autem  a  malo  35 
et  faciat  bonum.,  virtutes  firmando  et  fundando,  quia  iste 
due  sunt  plene  partes  iusticie  et  regule  christiane.  Intus 
querat  pacem  tam  intellectu  quam  afFectu,  quia  in  via 
absconditur,  ut  perfecte  sequatur  earn  usque  ad  celum 
unde  processit.  Et  patet  quod  prosequi  non  semper  40 
sonat  in  malum   culpe;   multi   quidem   perfunctorie  que- 

7.  Cod. :  et  orate  deest. 

14.  I.  Petri  III,    10.         35,  38,  39,  I.  Petri  III,  11. 


SERMO  XXXIX.]  TERTiA    PARS.  329 

runt  pacem  sed  non  earn  cum  sufficienti  violencia  vel 
diligencia  persequuntur,  cuius  impedimentum  est  quod 
non  conformat  se  debite  legi  Christi.  Hie  autem  caro 
concupiscit  adversiis  spiritum  et  econtra  (ut  dicitur  ad 
5  Gal.  V°,  17),  ideo  vera  pax  prime  comprehenditur  in 
patria,  licet  hie  cum  magna  violencia  corporis  sit  secuta. 
Unde  sancti  qui  illam  pacem  in  via  percipiunt  in 
celestibus  conversantur;  nam  oculi  dileccionis  Domini 
diriguntur  ad  iustos,    et    audit  eos   celeriter  quoad  ipsis 

loutilia,  sed  vultus  indignacionis  Domini  super  maliciosos, 
ut  perdat  memoriam  eorum  de  turba  vivencium,  ubi 
iusti  scribuntur  (Exodi  XXIF). 

Et    nota    hie    quod    intus    hec    octo    que   narrat  Psal-     The  orders 
mista  per  ordinem   est   miranda  proprietas  primi  ad  se-  woddly  peace. 

i3  cundum  et  subtilitas  commixionis  quoad  ordinem  chri- 
stianum,  et  cum  omnis  religio  securitatem  appetit  (ut 
patet  eciam  de  religionibus  privatis  que  propter  hunc 
tinem  conglobant  et  perpetuant  sibi  redditus  atque 
ecclesias),    mendici    autem     propter    talem    securitatem 

20  vecordem  dicunt  se  mundum  relinquere  et  sibi  consoeios 
qui  de  facto  superfluunt  congregare,  utrique  autem  sibi 
edificant  irreligiose  domos  superfluas  tamquam  castra, 
sed  cum  illis  seeuritas  primo  debet  esse  ab  extrinseco 
adquisita,  patet  illorum  irregularitas,  cum  querant  pacem 

25  in  seculo,   ubi  non  poterit  inveniri. 

Et  patet  ex  fide  scripture   quantum   mundani   et  spe-    Disturbance 

eialiter  isti    privati    ordines    sunt    adversi.    Omnes   enim  '^scnfrnble^foV 

debemus  pacem  in  Christo  inquirere;   ipse  autem   docuit       ternporal 

...  .  .       ,  .?.  .  .  .  things. 

inquisieionem   istam   m  humilitate  et  virtutibus   aliis  ad 

3o  intra  ineipere;  religiosi  autem  revertentes  hunc  ordinem 
pacem  Christi  non  inveniunt  sed  perturbaeionem,  et 
ipsi  sunt  qui  magis  perturbant  eeelesiam,  ut  fuit  in 
tempore  Christi  de  saeerdotibus  qui  non  tantum  de- 
generarunt  a  regula  legis  Dei,   ut  faciunt  nostri  religiosi 

.33  quos  homines  reputant  sanceiores.  Nam  inequa  distri- 
bueio  temporalium  tamquam  lapides  ceresorum  deieeti 
in  pueros  eonturbat  ecclesiam  militantem.  Sed  quis 
eonglobat  vel  rapit  avidius  hec  temporalia  quam  faciunt 
iste  secte?  Christus   autem   (Johannis  XIV°,   27)  reliquit 

40  in    religione    sua    et    suis    discipulis    ordinem    sue    pacis 

5.  Cod.:   Gal.  IV.  9.  Cod.:   quoad  ad.  12.  Recte  XXXIK 

3o.  Cod.:  relio.       34.  Cod.:  faciant.        36.  Cod.:  seresorum. 

8.  I.  Petri  III,  12. 


33o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XXXIX. 

et   docuit  formam  contrarie  habicionis  sue  et  perfeccionis 

pacis    sue:    Pacem,    inquit,   relinquo    vobis,  pacem    meam 

do  vobis;  et  pro  forma   habendi  hanc  pacem   subiungit, 

non  quomodo  mundus   dat,   ego  do  vobis.    Clerus    autem 

conformatus  seculo  querit  pacem  seculi  secundum  formam  5 

dacionis    mundi,     et    hinc    invenire    non    poterit   veram 

pacem ;   et  audacter  assero   quod  antequam   iste  ordo  in 

clero    destructus   fuerit    et  ordo  quern   Christus  instituit 

suscitatus,   nunquam  militabit  ecclesia  sine  perturbacione 

notabili.     Clerus     enim    qui     debet     esse    ut    cementum,  lo 

coniungens    laicos    lapides   Deo    suo,    multipliciter    com- 

mittit  mendacia  que  sunt  seminarium  discordie  diaboli; 

et    quoad    evangelizacionem    subvertunt    per    fabulas    et 

adinvenciones  sacramentalium  infundabiles  legem  Christi. 

Per    hec    ergo    tria    tam    deordinate    regnancia    oportet  i5 

veram   pacem   ab   ecclesia  exulare. 

If  we  are  Petrus  autem  assecurando  viantes   de  securitate    pro- 

followers  of  ....  _.....,. 

Christ,  nothing  spera  vere  pacis  sic  loquitur:    Qins,  mquit,  est  qui  vobis 

will  harm  us.  noceat  si  boni  emulatores  fueritis?   Illi  autem   sunt  boni 

emulatores   qui  directe  sequuntur  Christum  ducem  chri-  20 
stiani  exercitus  et  hortantur  alios  ad  sequendum  |  .    Sed  ^^^'^ 
emulacio    ista  ad  invidiam   est  perversa.    Quis  ergo   est  ^^ 
qui  inordinate  timeret  pusillanimitate  vel  fatigaretur  in 
consciencia,    cum    boni    emulatores    Christi    sunt   ut    sic 
securi   ab    omni    perturbacione   nocente.    Christus  enim  25 
et   precedit    et    sequitur    et    plene    concomitatur    suum 
exercitum.    Confidens   ergo   de   sua  omnipotencia,   omni- 
sciencia,   omnivolencia  evadet   securius  per  passus  seculi 
erumpnosos.  Totum  autem  periculum  in  viacione  huius 
exercitus    quod    timeret    attencius    ad    seculum    stat    in  3o 
isto   quod  christiani    sepe    usque    ad    mortem    variam    a 
reprobis  paciuntur. 

Suffering  for        Sed  Petrus  prudenter   excludit    istam   instanciam.    Si 

righteousness'  ...  .  ...  ...  ,^.  .,. 

sake  is  not  quid,  mquit,  patimini  propter  lusticiam  beati,  quasi  diceret, 
harm.  -^^^[  maior  timor  imminet  secundum  apparenciam  mun-  35 
danorum  est  maior  securitas,  cum  inquirendo  pacem 
intrinsecus  in  virtute  et  sic  stabilita  pace  cum  Domino, 
tunc  quidquid  viator  patitur  propter  iusticiam  non  est 
nisi  via  florida  directe  et  secure  ducens  ad  beatitudinem. 
Et   ex   istis    concludit   Petrus    quod    in    fide    constantes  40 

9.  Cod.:  suscitatus  twice.         35.  imminet;  cod.:  fuuet.         Sg.  Cod.: 
directa. 

33.  I.  Petri  III,  14. 


SERMO  XL.]  TERTIA  PARS.  33 1 

non  timerent  persecucionetn  habitus  mundanorum  neque 
timorem  ipsorum  fidelium  intrinsecum  a  mundo  ini- 
ciendum,  cum  ipsum  constanter  excuterent.  Quis  rogo 
fidelis  firmus  in  fide  quod  homo  suus  interior  non 
5  potest  interimi  et  quod  Deus  a  premiacione  constantis 
et  virtuosi  non  potest  deficere,  timeret  istas  mundanas 
instancias?  Ideo  dicit  Christus  Matthei  X°,  28:  Nolite, 
inquit,  tiinere  eos  qui  occidunt  corpus,  animam  autem 
non  possunt   occidere,    sed    pocius   timete   eum  qui  potest 

10  et  animam  et  corpus  perdere  in  iehennam;  totus  ergo 
timor  fidelium  debet  in  Christum  colligi,  ne  ipsum 
offendat  propter  amissionem  virtutum  et  lapsum  in  vicia. 
Quamvis  autem  timor  naturalis  in  talibus  insit,  non 
tamen  attingit  ad  timorem  sensus  et  intellectus  quo  vir- 

iStutes  anime  deprimuntur;  talis  enim  dicitur  conturbacio 
timidi  in  temperancia;  sed  dominum  Jesiim  Christum 
qui  est  Deus  et  homo  et  dux  nostri  exercitus  sanctificate 
in  cordibus  vestris,  quod  fit,  cum  ei  constanter  semper 
secundum    fidem    caritate    formatam    et    indefectibiliter 

20  adheretis. 

SERMO  XL. 

Quicunque  bapti^ati  sumus  in    Christo  in  morte  ipsius 
baptis^ati  sumus.  Rom.  VI°,    3. 

Cum   quecunque  scripta  sunt  ad    nostram    doctrinam        Baptism 

25  scripta  sunt,   patet  quod  ista  historia   de    morte    et    re-    /efth  of  sVn. 
surreccione  Christi  est  nobis  ad  sensum   misticum   fruc- 
tuosa.  Instruit  enim  nos  secundum  declaracionem  Apo- 
stoli  quomodo   debemus  vivere  hie  in  via.    Nam   bapti- 
zacio   qua  baptizamur  in  Christo  signat  motus  quomodo 

3o  debemus  ut  sic  mortificari  viciis  et  ablui  a  peccato  et 
aliter  baptizacio  foret  frustra.  Baptismus  autem  noster 
contrahit  virtutem  a  morte  Christi,  cum  aqua  qua 
abluimur  signat  suam  tribulacionem  ab  inicio  sue  pas- 
sionis  usque  ad  mortem  suam  inclusive.  Inmersio  vero 

35  in  aquam  signat  nos  sepeliri  sum  Christo  quoad  peccata 
mundi  et  sic  mori  peccato,  et  levacio  de  fonte  signat 
tam  Christi  resurreccionem   quam    nostram   qua    in   via 

i3.  insit;  cod.:  misit.        32.  Cod.:  contrait. 

21,  Dominica  sexta    post  Trinitatem.   Gf.  Wyclifs   Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  328—329. 


3  32  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  XL. 

surgerenius  ad  novam  vitam  mundam  a  peccato  sine 
interrupcione,  sicut  Christus  resurrexit  immortalis,  nam 
ablutus  in  flumine  surgit.  Et  patet  extendenti  verba 
temporis  et  admittenti  predicacionem  secundum  habi- 
tudinem  quomodo  fideles  rite  baptizati  et  in  Christo  5 
baptizantur  in  eius  morte,  quia  in  virtute  mortis  sue 
et  eius  similitudine  spiritualiter  baptizantur. 

In  baptism  \yc       Et  cum  plene  ac  rite  ad  sensum  misticum  baptizantur, 
^'^'^  Christ  ^^'"^ ^  patet    quod   nedum    ad    sensum    misticum    cum    Christo 

morimur,  sed  sepulti  sumus  cum  ipso  pro  toto  viacionis  lo 
triduo  in  sepulcro.  Sicut  enim  baptizati  sensibiliter  in 
aqua  merguntur,  sic  ad  hunc  sensum  misticum  in  se- 
pulcro includimur  et  prius  peccatis  morimur.  Ideo  dicit 
Paulus:  Consepulti  enim  sumus  cum  illo  per  baptismum 
in  mortem.  Et  ita  sicut  Christus  miraculose  surrexit  a  i5 
mortuis,  sic  nostra  levacio  de  fonte  baptismatis  figurat 
quomodo  debemus  pro  perpetuo  surgere  a  peccatis; 
ideo  dicit  Paulus  quod  quomodo  surrexit  Christus  a 
mortuis  per   gloriam.  patris,   ita    et   nos   in    novitate    vite 

and  arise  new  ambulemus.    Sicut    enim    Christus    resurgens    immortalis  20 
"^^'  ■  factus  fuerat  ex  novitate    docium    novus    homo,    ita    re- 

surgens  a  peccato   et    mundus    ac    constans    in   via   vir- 
tutum    ambulans    eciam    dicitur   novus    homo.    Si   enim 
nos   evulsi  de  terra  mala  per  mortem   Christi  complan- 
tati  sumus   in    terra    flores    et    fructus  virtutum    per  or-  ib 
dinem     germinante,     et     hoc     sine     recidivacione,     sicut 
Christus    amplius    non    moritur,    indubie    simul    erimus 
dotati    gloria    ad    similitudinem    resurreccionis   Christi. 
Et    patet    patule    sensus    textus:    5/,    inquit,    complantati 
facti    sumus     similitudini     ?nortis    eius,    simul    et     resur-  3o 
reccionis  erimus.    Nam    in    lege  veteri  usque   ad  tempus 
incarnacionis    Christi    maledicta    fuerat  |  terra    hominis,      -^ 
ut  Gen.   111°,  17   dicitur:    Maledicta   terra    in    opere   tuo, 
sed    in    lege    nova    virtute    incarnacionis    Christi,    terra 
humani  generis  fuerat  benedicta.    Si    ergo    in  ilia  terra  35 
plantati  fuerimvis  benediccionis   Christi,    participes  tunc 
facti    sumus    per    graciam     simul    vere    mortis    Christi. 
Nee    dubium    quin    tunc    erimus    participes    fructus    re- 
surreccionis. 


16.  Cod.:  bap''s.  24,  25.  Cod.:  complati.  32.  Cod.:  maledicta 

sicut  terra.        34.  Cod.:  Christi  twice.       37.  Cod.:  simul  ibi. 


14.  Rom.  VI,  4.         29.  ib.  5. 


SERMO  XL.]  TERTIA  PARS.  333 

Sed    oportet    omnino    ad    istam    innovacionem    quod    For  this  end 
vetus   consuetude  peccati   corporis  corrumpatur,   ut  tota  "^"^  m°us{  ^e  ^"' 
peccatorum     congeries     destruatur;     ideo     dicit    textus:      destroyed. 
Scientes  quod   vetus   homo    noster   criicifixus   est,    ut    de- 
b  struatur   corpus  peccati   et    ultra    non  servianius  peccato; 
debemus    quidem    credere    quod    vetustas    omnium   quos 
Deus    decrevit    salvari    fuit   simul  in  crucifixione  Christi 
destructa    et    sic    quodammodo    cum    ipso    moriente    in 
patibulo   crucifixa.   Omnes   enim  tales  salvandi  habuerunt 

lo  esse  immortale  propinquum  in  Deo  pro  tempore  mortis 
Christi.  Vocatur  autem  corpus  peccati  congeries  pecca- 
torum disparium  specierum,  ad  cuius  similitudinem 
dicitur  corpus  iuris.  Exemplum  autem  a  quo  capitur 
ista    nominacio    est    compaginacio    corporis    ethrogenii 

i5naturalis.  Sed  finis  aut  fructus  quare  Deus  sic  pro- 
posuit  et  taliter  passus  est  fuit  ut  ultra  non  servianius 
peccato  sed  integremus  perfecto  in  nostro  ordine  reg- 
num   Dei. 

Et  ve  illi   qui   illud  propositum   aut  istam  passionem 

20  frustraverit  vel  impedierit  retardando.  Qui  enim  habet 
omnia  membra  laxata  ad  prone  peccandum  non  habet 
veterem  hominem  crucifixum  vel  membra  illis  ligata 
aut  astricta  per  amorem  crucis  Domini,  sed  evagatur 
aliter  quam  spiritualiter    crucifixus,    et    cum    illis    spiri-  To  be  dead  to 

25tualis  crucifixus  est  magni  precii,    cum  dicat  Apostolus:   tveed^fi-om  fts 
Qiii  mortuus  est,  iustificatus  a  peccato;  sensus  enim  scrip-        power. 
ture    videtur    intendere    quod     homo     mortuus     est    rei 
signate,    ut    peccato,    mundo    vel  rei   alteri,   quando  illo 
prius  regnante  in   illo    post    extinguitur.    Et    patet   pro- 

3o  posicio,  cum  peccatum  deserere  sit  iustificari  ab  illo; 
et  patet  ultra,  quod  si  mortui  sumus  cum  Christo  ad 
sensum  expositum  scilicet  peccatis  mortui  et  sepulti 
baptismo  proporcionaliter  ad  Christum  et  resurrexerimus 
modo    dicto,    credimus   quod   vivemus   proporcionabiliter 

35  cum  eo  hie  per  tempus  modicum;  sicut  Christus  post 
per  assensionem  clarificatus  est  in  dextra  patris  celestis, 
sic  post  finale  indicium  corregnabimus  in  eternum. 
Morte  autem  baptismi  virtute  mortis  Domini  destruitur 
totum     corpus    peccati    tam     originalis    quam    actualis, 

10.  in  Deo(?);  cod.:  mdo.  14.  Cod.:  ctliremo"',  ct.  De  Eccl.,  pag.  104. 
19.  Cod.:  proponitur.  26,  27.  Cod.:  sensus  in  scripture.  28,  29.  Cod.: 
illis  prius.        29.  Cod.:   in  illo  ex  post.  Hie  locus  corruptus  esse  videtur. 

4.    Rom,  VI,  6.  2G.   ib.  7.  36.  ib.  8 


334  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  XL. 

mortalis  vel  venialis,  sicut  et  pena  saltern  sparsim  pro 
suo  tempore,  et  sic  granum  frumenti  tamquam  mortuum 
fructificat  novus  homo  ad  imitacionem  Christi  fructus 
virtutum   destructa  pelle  contracta   ex  veteri  Adam. 

Iste  autem   cursus  paulative  procedens  ponit  finaliter  5 
gloriam  tam   corpori   quam   anime.    Ordo    autem    huius 
Christ  is       patet    quodammodo    in    figura,    cum    Christus   resiwgens 
^  *^'^to  sm.'^'^     ejr  mortuis   iarn    non  moritur,    scilicet  ab   instanti  resur- 
reccionis   usque    in    eternum    nee   mors   sibi   dominabitur 
ultra  angustias  animam  suam  ut  prius,   et  proporciona-  lo 
biliter    debet    esse    de    christianis    singulis    imitantibus 
hanc  figuram.  Quod  autem  Christus  mortuus  est  peccato, 
mortuus  est  semel,  quia  sicut  solum  una    vice    mortuus 
est  corporaliter  pro  toto  peccato   mundi  tollendo,   cum 
illud  in  tanto  sacerdote  sufficiat,   sicut  sibi  sufficit  semel  1 5 
introisse  in  sancta  pro   magno  anno   mundi   (ut  patet  ad 
Hebreos  IX°);  sic  eternaliter  mortuus  est  peccato,  cum 
nunquam  peccare  potuit  sicut  nee   mori  divinitus.   Imi- 
temur  ergo  hunc  ducem  et  sacerdotem  magnum,  quantum 
sufficimus.  Et  propter  has  causas  non  iteratur  baptismus  20 
morte   Domini  figuratus. 

Quod  autem  Christus  vivit  vel  vita  deifica  vel  humana, 

vivit  Deo,  quia  ad  honorem   et  beneplacitum  Dei  patris. 

Et  ita  cuncti  viantes  debent  existimare  se  esse  peccato 

mortuos  et  pure  ac  integre  vivos;    et  ita  quamvis   mo- 25 

raiizari  poterit  totus  textus   Genesis   et  Exodi   cum  tota 

scripture  historia,   sufficit  tamen  a  sanctorum   limitibus 

contentari;    credimus    enim    in    omnibus    istis    Spiritum 

Sanctum    virtutis    medium    attigisse,    sic    quod   ulterior 

expressio  fuisset  ad  onus  ecclesie;    et  hinc  multi  ne  in  3o 

exposicionibus  excedant  virtutis   medium,    scientes  quod 

scriptura   sua    non    ligat    alios,    intendentes    practice    de 

quanto  supponunt  eis  proficere,   contentantur. 

The  Apostle         Et  nota  quod  pseudo  imposuerunt  Apostolo   sequi  ex 
will  not  have     ,-     •  •.  •  11  ^  -t-uj^tQ: 

evil  done  tiiat  dictis  suis  homincm   debere  peccare,  ut  gracia  habundet;  33 

good  may      j^jgQ    iUud   removet    dicens:    Absit   non   per    se    sed    per 

come.  .  ^  ^ 

accidens,  et  indirecte  evenit  bonum  ex  malo  et  com- 
muniter  non  illi  qui  fecit  malum  sed  alii  sue  speciei. 
Sic  enim  occasione  accepta  ex  bona  lege  et  aliis  multis 
eveniunt    multa    mala;    ideo    non    sequitur:    Si    ex    hoc  40 

iG.  pro  magno  anno;  cod.:  pro  mag°  a'.         27.  Cod.:  ad  sanctorum. 

7.  Rom.  VI,  9.  i3,  23.  ib.    10  17.  Hebr.  IX,   12,  25. 

36.  Rom.  VI,   1 5." 


SERMO  XL.]  TERTIA  PARS.  335 

evenit  bonum,   quod    illud    sit    racionabiliter  faciendum, 
sicut  non  sequitur:   Si  ex  hoc   evenit   malum,  quod  hoc 
non  sit  faciendum;   ideo  absit  quod  credatur  infidelium 
reportatorum  argucie,   si  ubi  habundavit  delictum  super- 
5  habundavit  et  gracia,   tunc  si  plus  habundasset  et  gracia; 
ista    enim    est    argucia    gulosorum    et    in    omni    genere 
peccancium   dampnandorum. 
P  J       Sed     est    difficultas    ulterior,    utrum    aliquis    peccare  It  is  said  that 
2y5«debeat   supposito    quod  omnia  que  evenient  |  de  neces- *  fui^is'^oj-"'^' 

lositate     evenient     et    quod     peccata     multa     prosint     per  "^^i"  '"  winning. 
accidens    et   quod    de    tanto    sint  bona    et   de  Dei  bene- 
placito    ipsa    esse;    et  videtur  quod,    sicut    peccata  sunt 
bona  et  de  Dei  beneplacito  ipsa  esse,  sic  peccator  debet 
facere  ipsa  esse,  et  cum  idem  sit  peccatum  facere  esse 

I  Set  peccare,   videtur  quod  peccator   debet  peccare. 

Item,  peccator  necessitatur  a  Deo  peccare,  sed  nemo 
necessitatur  a  Deo  ad  aliud  vel  modum  aliquem  nisi 
quod  Deus  vult  fieri  et  facientem  illud  facere,  ergo 
peccare  debet  peccator  et  peccatum  facere. 

20  Item,  sicut  peccatum  est  bonum  ac  proficit,  sic  illud 
bonum  debet  fieri  ac  perficere  et  per  consequens  pec- 
cator debet  faciendo  taliter  prodesse  ecclesie.  Multe 
tales  sunt  raciones  logice  in  quibus  tam  communiores 
•quam   subtiliores  theologici  occupantur. 

25      Sed     supposita     veritate    triplicis     assumpti,     videtur     We  cannot 
nimis    grave   ilia    que    inferuntur    concedere,    cum    tunc    '^conclusion  ^ 
videtur    quod    nemo    possit    facere     nisi     faciendo    Dei 
beneplacitum,    sicut    debet,    cum    nemo    possit    peccare 
nisi   Deus    eternaliter    ordinaverit   et  necessitaverit  quod 

3o  sic  peccet;  quomodo  ergo  est  peccator  propter  hoc 
quod  sic  facit  Dei  beneplacitum  increpandus?  Tolle- 
retur  ergo  omne  peccatum  et  pena  vel  increpancia  pro 
peccato,  et  tolleretur  vel  blasphemaretur  divinum  indi- 
cium et  maior  pars  scripture  inficeretur,   cum   deficeret 

35  gloria  vel  exposicio  sibi  danda.  Ideo  sepe  dixi  alias 
quod  peccatum  est  bonum,  quia  felix  culpa  est  neces- 
saria  pro  fine  inde  per  accidens  consequente  et  de 
tanto   est  de  Dei  beneplacito. 

Sed    dupliciter    potest    intelligi    esse    peccati,    scilicet 

40  esse  primum    et    esse    secundum ;    esse  primum  peccato 

19.  Cod.:  peccare  debet  et  peccator  peccatum.  36.  Cod.:  felix  ciil- 
patur  necessaria.   Cf.  Trialogum,  pag.  i\\. 

40.  Gf.  Trialogum,  pag.  141,  142. 


336  JOHANNIS  WYCr.lF  SF.RMONU.M       [SERMO  XL. 

Sin  in  its      deficit,    cum    sit    defectus   vel   deesse   et  sic  quoad  illud 

nature  is  only  ^  ^       ■  i  •  i     i  i 

a  defect,  but  it  peccatum    est    Sine    esse    cum    loco    eius    habet  deesse. 

"^^Jccident  ^^  ^^^^  ^^^°  secundum  peccati  est  ipsum  peccatum  per 
accidens  prodesse,  et  sic  Deus  non  possit  permittere 
deesse  primum  peccato  inesse,  nisi  prodesse  secundum  5 
sibi  infuerit,  quia  malum  non  potest  esse  nisi  fundetur  in 
bono.  Et  ita  negetur  quod  homo  debet  peccare,  et  sic 
de  multis  similibus,  licet  peccatum  perpetratum  debet 
proficere;  et  sicut  non  est  color  quod  homo  debet 
peccare,  si  debet  dampnari,  cum  antecedens  sit  iniustum  lo 
et  consequens  pure  iustum,  ita  non  sequitur:  Si  pec- 
catum meum  debet  proficere  quod  debeo  sic  peccare 
atque  proficere.  Et  ita  de  multis  similibus  que  solverent 
mediate  primum  peccati  quod  est  deficere. 

Only  God  can       Ad    primum    areumentum    neeetur    assumptum,     cum  i5 
bring  about     T^•:  •  r  n  j 

such  profit.     Jjeo    Sit    proprium  facere  peccata  proficere  et  de  tanto 

facere  ea  esse  non  quoad   esse  suum  primum,  quod   est 

ipsa     deficere,     quia    tunc    faceret    quod    homo    peccet 

(quod   videtur    esse    blasphemum),    sed    facit    quod  cum 

homo  peccaverit  illud  prosit,   et  sic   mirabili  modo  Deo  20 

est  proprium  facere  peccata  esse,  quia  quoad  esse  suum 

secundum,   eo  quod  non  potest  peccare,    sicut   soli  sibi 

convenit    facere     peccata    proficere.      Creatura     autem 

peccabilis    non    debet    facere    peccata    esse,    quia    tunc 

foret  culpabilis,   blaspheme  sibi  assumens  quod  Deo   est  25 

proprium.   Peccatum  autem  non  est  nisi  equivoce.  Ideo 

oportet  secundum  quandam   penuriam   modum  loquendi 

in    ista    materia    acceptare;   nam    loqui    de    peccato    est 

simile  locucioni  in  materia  insolubilium,   cum  peccatum 

sit  insolubile  maximum.  3o 

God, does  not        Quantum  ad  secundum  argumentum  negavi  quondam 

sin,  but  to  the  assumptum,    concedendo    quod    peccator    ex    sua    mala 

whi^ch^p^roduces  consuetudine  et  peccati  detencione  necessitatur  peccare, 

sin.  sed   tamen  Deus    non   vult    ipsum    peccare    nee    a  Deo 

necessitatur,   nee  Deus  ipsum  necessitat  ad  peccandum,  35 

verumptamen   Deus  ipsum  necessitat  ad   esse  positivum 

quod  produxerit  peccatum ;  peccatum  enim  intellectum  for- 

maliter  non    est  aliquid  positivum,   cum  Johannis  1°,   3 

vere    dicit    Evangelista:     Omnia    per    ipsum  facta    sunt; 

peccatum    non    includitur    sed     excluditur,    cum    ipsum  40 

2.  Cod.:   elus  twice.  7.  Cod.:_sic  deest.  i3.  Cod.:   solvarent. 

14.  mediate!?);  cod.:   me";   rectius  inee  —  inesse. 

3i.  Ct.  Trialogum,  pag    141,  142. 


SERMO  XL.]  TERTIA  PARS.  SSy 

communiter  dicitur  fieri  sine  Deo,  tioc  est,  sine  hoc 
quod  Deus  velit  ipsum  fieri.  Et  si  obicitur  quod  Deus, 
volendo  antecedens  cuiu&cunque,  vult  et  ipsum  consequens, 
et  si  vult  unum  convertibilium,  vult  et  reliquum;  Deus 
5  ergo  volens  illam  consuetudinem  vel  causam  primam 
que  necessitat  ad  peccandum  vult  et  consequens  illatum 
scilicet   quod  peccetur. 

Ad  illud   dixi  negando  illam   magnam   consequenciam   God  does  not 
et  loquendo   de   consequencia  ex  parte  rei,    concedendo  ^fi^  the'go'od 

loassumptum,    cum   Deus    vult    illam    consuetudinem,   sive  that  comes  of  it. 
sit  peccatum  sive  passio  peccati,  et  vult  suum  consequens 
scilicet    peccatum,    et    tamen    non    vult    quod    peccetur, 
cum  non  vult  quod  peccatum  deformet  subiectum  quoad 
esse  primum  peccati,  sed  vult  quod  informet  ad  creature 

iSprofectum  quoad  esse  secundum  peccati;  et  ultra  con- 
ceditur  quoad  multorum  convertibilium  Deus  vult  unum 
quoad  esse  suum  primum,  ut  secundum  Augustinum 
bene  sequitur,  si  homo  peccet,  punitur  pro  peccato  et 
de    illis    convertibilibus    beneplacitum    est   Deo    de    esse 

20  primo  secundi  et  non  de  esse  primo  priorum,  et  ita 
est  de  multis  passionibus  peccati  et  ipso  peccato  cum 
eius   convertibilibus. 

Ad  tercium  negatur   assumptum,   cum   peccatum  debet 
esse  bonum   atque  proficere,  cum  hoc  sit  de  Dei  ordine, 

23  sed  Deus  non  ordinat  quod  peccatum  fiat  vel  debet 
fieri,  verumptamen  debet  proficere,  sicut  homo  laudando 
Deum  debet  ut  sic  de  eo  gaudere;  nemo  tamen  debet 
gaudere  de  hoc  quod  quis  peccet,  sed  quod  de  peccato 
ex  Dei    gracia    profectus    provenit.    Et   ita    non  sequitur 

3o  quod    peccator    debet   peccando    prodesse    ecclesie,   quia 

^°J-tunc     deberet  |  obesse     ecclesie     et     ipsam     culpabiliter 

^^"^   deturpare.    Quod    ego    non  audeo   affirmare,   licet  multi 

et    magni    illud    asserant    inpetentes   super    dictis    quod 

esse  secundum  peccati  non  dicitur  nisi  peccatum  habuerit 

-o  aliquod    esse    primum     nee    peccatum    ita    debile  .... 

potest    quicquam    facere    nisi    in   virtute  Dei    et   sic    de        Sin  has 

,..  --oir-  1-  J  properly  no 

multis    instancus.    Sed    rateor  quoad  primum   quod  esse     "^    being. 

secundum  peccati  dicitur  equivoce  quoad  esse  primum, 

sicut  illud  dicitur    equivoce    esse,    inteliigendo    per    esse 


16.  Cod.:  quod  multorum;  ib.  enim  quoad.       22.  Cod.:   eis  converti- 
bilis  (ju't).        35.  debile;   codex:   debilis;   sequitur  lacuna. 

17.  S.  Aug.   Contra  Faustum   0pp.  vol.  VIII,  435. 


3  38  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XL. 

deficere,    nee    aliter    video    quomodo    possemus    in    ista 
materia  balbutire.   Et  secundo  videtur  probabiliter  quod 
peccatum  facit  profectus  ecclesie  in  virtute  Dei,  et  tamen 
ipsum    non    habet  ydeam    in  Deo    nee    esse   aliquod  sed 
habet    deesse    in    subiecto    peccabili.    Et    tamen    oportet  5 
nos   ex  fide  scripture  Joh.  VIII°,   3  4  credere  quod  omnis 
qui  facit  peccatum  servus  est  peccati,   et  quod  peccatum 
habet    multas     leges    et    multas    subtiles    ac    laudabiles 
passiones. 
Christ  did  not       Et    ex    ista    consideracione    potest    fidelis    respondere  10 
^^^'  ad    argucias    quibus    suadetur  quod   Christus  vocabiliter 

mendicavit.    Si    (inquiunt)    mendicare    sit    egenum  bona 
fortune    sine    titulo   mundani  debiti  pro    suo   relevamine 
postulare,   cum  Christus   fit  egenus   et  sic  postulavit  pro 
suo    relevamine    bona    huiusmodi,    sequitur    quod  taliter  i5 
mendicavit.  Quando  autem  quesivit  a  muliere  Samaritana 
aquam,    quando    dixit  Zacheo:    Festinans    descende,    quia 
hodie  in  donio  tua  oportet  me  manere,  et  sic  de  similibus, 
videtur    quod    de   vescibilibus    pro    suo    relevamine    sine 
titulo  mundani  debiti  suffragium  postulavit  et  per  con-  20 
sequens  mendicavit.   Unde  cum  Christus  habuit  racionem 
multiplicem     preter    titulum    mundani    debiti,    videlicet 
racionem  divinitatis  secundum  quam  est  dominus  omnium 
circa    ipsum,    racionem    status    innocencie    et    existencie 
in    plena    gracia  secundum   quas    est   dominus  omnium;  26 
petat  ergo   Christus  vel  membrum   eius    temporalia  pro 
suo    suffragio    secundum    racionem    huius    excluso  titulo 
secularis  dominii.   Et  tunc  ex  descripcione  sequitur  quod 
mendicat. 
Meaning  of         Ad  ista  dubitatur  quod  theologus  non  debet  onerare  3o 
picposiio       ecclesiam     diffusis     sermonibus     sed     antiquas     linguas 
prudenter    onerare    multis     sentenciis.     Secundum    ergo 
antiquam  grammaticam  philosophorum,  iuristarum,  theo- 
logorum    ista   preposicio    pro     cum    suo    casuali    signat 
circumstanciam  per  se   cause   extrinsece  ut  efficientis  vel  35 
finalis.   Sic  enim   dicunt  iuriste  quod  homo  non  excom- 
municat  quemquam    pro    aliquo    nisi   ipse   sit  per   se   et 
completa    causa    excommunicacionis    huiusmodi.     Et    sic 
in     evangelic    Johannis     IV°,     42     dixeriint     Samaritani 


7.  Cod.:   peccatus.  28.  Cod.:   secularics.  Sj.  Cod.:   ipsum. 

38.  huiusmodi ;  cod.  (hie  ct  passim  hT'  =  habitus). 

17.  F^ucae   XIX,   5. 


SERMO  XI,.]  TERTIA   PARS.  3  3q 

muliei'i  instructe  a  Christo :  Jam  non  propter  tiiam  lo- 
qiielam  crediiniis,  ipsi  enim  audivimus  et  scimus  quia  hie 
est  vere  salvator  mundi;  ubi  notum  est  quod  loquela 
Samaritane  fuit  causa  parcialis  atque  per  accidens  fidei 
5  populi  inductiva,  quia  cum  assistencia  et  eloquencia 
Christ!  fuit  principalis  causa  huius  fidei;  ideo  ante- 
ccdencia  notantes  pro  causa  tacent  priorem,  et  sepe 
alibi  in  scriptura  illud  quod  homo  diligit  solum  in 
ordine  ad  finem  maiorem  diligendum  dicitur  non  diligere 

losed  odire. 

Istis  notatis  patet  quod  ilia  particula  pro  sua  rele- 
vamine  signat  circumstanciam  per  se  cause  finalis  et 
per  consequens  connotat  racionem  elemosine  sive  miseri- 
cordie    in    donante,   quia    cum    isti    termini    misericordia 

i5et  elemosina  sunt  termini  analogi  satis  ambigui,  ideo 
videtur  multis  quod  in  descripcione  huiusmodi  sunt 
tacendi. 

Ad    primum    sepe    concessa    est    conclusio,    loquendo  Christ  begged 

]  J-         •  •  •^-  ^      J  !■         ■  c     ^      innuitively  but 

de    mendicacione    mnuitiva    et    de    mendicacione    facta  not 

20  Deo  patri,   sed  limitatum   est  ad   mendicacionem  clamo-    clamorously, 
rosam  factam   homini.   Et  taliter  non   est  fundabile  quod 
Dominus  mendicavit,  quia  semper  tacuit  taliter  postulare, 
docens     discipulos     et    ypocritas     sequentes     non     esse 
taliter  nutriendos. 
23       Et  quantum  ad  confirmacionem  duplicem  consequentem,       Mischief 
patet    quod    Christus    non    potuit    pro    suo    relevamine  ti?e  g'J'o^l  of'tlfe 
secundum    titulum    misericordie    ab  una  persona  petere  v^^'fon  whom 

..,.,.  He  asked. 

ista    bona    sed   pocius    pro    spintuali    relevamme    perso- 
narum   a  quibus  taliter  postulavit.    Unde    (ut   sepe   dixi) 

3o  non  est  color  si  Dominus  petit  potum  vel  aliud  bonum 
suum  a  ministro  suo  quod  propterea  mendicat  ab  illo, 
quia   deest  racio   mendicandi  vel  postulandi. 

Et  si  obicitur  quod  Christus   quandocunque  innuitive    An  act  may 
mendicavit   ab    homine,    postulavit  pro   donantis  releva- 

35  mine  non  pro  suo,  patet  quod  falsum  assumitur,  cum 
sicut  Christus  sit  egenus,  inops  atque  esuriens,  sic  voluit 
et  indiguit  relevari.  Hoc  tamen  non  repugnat  sed  con- 
sonat  quod  Christus  voluit  datarios  per  meritum 
spiritualiter  relevari,  cum  Christus  sit  compendiosissimus 

40  operator,    nee    est    inconveniens    sed    racioni    consonum 


6.  huius;  cod.:  hi';  ib.  fuit  twice.         6,  7.  antecedencia;   cod.:  aia  = 
anima.         9.  maiorem;  cod.:  a™.  u.  Cod.:  particularia.  14.  Cod.: 

misericordi.        23,  24.  Cod. :  non  est  taliter. 


have  two 
purposes. 


540  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  XL. 

quod    idem    causatum    habeat   plurimos  per   se   fines,   ut 

innuicio   qua  Christus  innuebat  devotis   suam   egenciam, 

habuit    suam    relevacionem   corporalem   et  relevacionem 

spiritualem   fidelium   qui   sibi  temporalia   donaverunt. 

As  lord  of  all        Et  quantum    ad  tercium    patet    quod    est  summe  im- 5 

coul'(f^not  beg.  possibile    quod  Christus    sic    petat    temporalia   pro    suo 

relevamine    secundum    racionem    status    innocencie    vel 

existencie    sue    in    gracia,    quia    tunc    diceret    quod    ilia 

racio   competeret  suo    relevamini   et  per  consequens   (in 

quantum   est  innocens   et  sic  in  gracia)  quod   est  summe  lo 

impossibile,    quia    racio    utriusque  status  in  sua  perfec- 

cione    pocius    excludit    talem  I  ecenciam.    Ideo    Christus    ".„ 

, .^°.  .    27I)" 

postulavit  sic  innuitive  secundum  racionem  qua  assumpsit 

nostram     miseriam     et     non     secundum     racionem     sui 

dominii,  licet  ipsa  racio  necessario   fuerit  comitata.         i5 

As  such  He         Et  patet  quod    repugnat  aliquem  recte  postulare  pro 

"dij  ^command"  ^^o    relevamine    sine    egencia    secundum    racionem    qua 

est  dominus  postulati.   Christus  tamen  extendendo  suum 

dominium    sepe    peciit    secundum     modum     dominandi, 

ut  patet  de   asina  et  pullo   eius,   de  Zacheo   et  similibus.  20 

Et    si    dicatur    quod    limitator,     cum    postulat    pro    suo 

conventu,   non  mendicat,   patet  quod   non  sequitur,   cum 

pro    egencia    sui    sic    postulat,    licet    aliud    stulcius    sit 

secutum;   et  nota  quod  sicut  mendicacio  in  sua  analogia 

sumitur   licet    equivoce    pro    mendicacione   licita    atque  25 

illicita,    mendicacio    autem    proprie    dicta    et   unita    ad 

descripcionem  huiusmodi  solum  sumitur  pro  mendicacione 

solum  licita.   Ex  quibus  videtur  quod  mendicacio  fratrum 

non     est     mendicacio     sed     sophisticacio     ypocritica     et 

rapina.     Ad     veram     quidem     mendicacionem     oportet,  3o 

prime  quod  persona  mendicans  primo   egeat  postulate, 

quod    tam    in    limitatore    quam    in    suo    capitulo    sepe 

fallit;   oportet  secundo  quod   secundum  veram   racionem 

petat  pro  suo   relevamine  quod   eciara  sepe  fallit;    ideo 

dicunt  quidam   quod  mendicacio    fratrum   est  fantastica3  5 

ypocrisis    falsius    simulata.     Nee    obest    quod    clamorosa 

mendicacio    sit    licita,    cum    necessitatus    eventu    celesti 

egere   et  carere   potencia  se  ipsum   de  labore  necessario 

adiuvandi    potest    in    penam  peccati  fratrum  qui  preve- 

nirent  et  sepelirent   eius  egenciam   clamorosam   et  licite  40 

mendicare. 


Cod.:  epencia.        .^o.  potest:  cod  :  pt 


SERMO  XLI.]  TERTIA   PARS.  341 


SERMO  XLI. 

Himianiiin  dico  propter  injirmitateni  carnis  vestre. 
Rom.  VI«,   19. 

Ista  epistola  docet   media   et   medicinas   per   que   pec-   How  to  avoid 
5  cata    carnalia    et    grossa    debeant    evitari.    Incipit    ergo      ^'"''^ 
Apostolus  ut  prudens  medicus  quomodo  debet  carnalibus 
apponere    medicinam:    Humaniim,    inquit,    dico  propter 
injirniitateni   carnis   vestre.    Humanum,    id   est,    sentencia 
plana   et  utilis  auditorio  tali  conveniens  quam  predicator 

lovel  curator  debet  in  tali  populo  seminare.  Prudencia 
enim  prelati  huius  stat  in  hoc  quod  aptat  semen  et 
medicinam  populo,  ut  sibi  plus  congruit  ad  salutem. 
Quid  enim  valet  predicare  rudi  populo  subtilitates  Tri- 
nitatis    increate?    Revera    idem    videtur    esse    ac    si   quis 

1 5  seminaret  frumentum  in  lapides  vel  terram  sterilem  et 
incultam.  Et  ista  videtur  Christi  sentencia  Matthei  VII°,  6  : 
Nolite  sanctum  dare  canibus  neque  spargere  niargaritas 
inter  porcos.  Illi  enim  sanctum  dant  canibus  qui  predi- 
cant evangelium   induratis  in  crimine    et    pronis    ad    re- 

20  cidivacionem  tamquam  canis  qui  redit  ad  vomitum;  illi 
enim  spargunt  margaritas  inter  porcos  qui  subtiles 
veritates  constantes  et  lucidas  instanter  predicant  car- 
nalibus voluptariis  et  tardis  ingenii.  Tales  enim  debent 
per  exempla  sensibilia   manuduci.   Istam   autem  formam 

2  5  generaliter  prosequitur  sanctus  Paulus  inculcans  tacite 
subtilitates  altissimas  quas  non  sufficit  comprehendere 
totus   mundus. 

Exemplum   autem  manuducens  fideles  rudissimos,  quo-  Atonement  for 
modo    prius   viventes    in    petulancia    debent    facere    Deo    disobedience 

3o  restitucionem  in  serviendo  sibi  debite,   stat  in  isto   quod  '"^^id^Go^^"^*^ 
sensibiliter   cognoscunt  proximum  eis  iniuriantem  debere 
eis  satisfacere  recompensam.   Ergo   per  locum   a  maiori 
qui    iniuriatur    supremo    domino    ita    debet.    Cum    ergo 
ex  fide   dedit  Deus  omnia   membra   et  quecunque    natu- 

35  ralia  istis  hominibus  ut  ex  integro  sibi  serviant,  mani- 
festum   est  quod    petulanter    declinant,    serviendo    carni, 

9.  auditorio;  cod.:  auctOo.  19,  20.  residivacionem  in  cod.  23.  vo- 
luptariis; cod.:  volups*'  (sic);  fortasse  legendum ;  hominibus  in  carnalibus 
voluntatibus  (for  fleishly  lustis  that  thai  have,  Sermons  1.  c);  ib.:  tardi. 
28.  Cod.:   exemplum  autem  quod.  3o.  stat  in  isto;   cod.:   statim  isti. 

36.  Cod. :   petulant  declinans.  Hie  locus  corruptus.  Aliquot  verba  exidissc 
videntur. 

I.  Dominica  septima  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclif's  Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  33o — 33  i. 


342  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XLI. 

mundo  vel  diabolo,  Dei  servicium  omittendo,  te  facere 
recompensam.  Sed  quomodo  rogo  restitueret  nisi  eadem 
membra  diligencius  de  cetero  in  Dei  servicio  manciparet? 
Hoc  autem  totum  non  sufficeret  nisi  immensitas  divine 
gracie  mediaret,  quia  quantumcunque  in  futurum  faceret  5 
dona,  posterius  plus  requirunt.  Unde  ergo  de  iusticia 
subducta  misericordia  insurgeret  satisfaccio  pro  peccato? 
Ideo  dicit  textus  alludens  diem  misericordie  et  satis- 
faccioni  congrue  et  non  condigne:  Sicut,  inquit,  exhi- 
buistis  membra  servire  immiindicie  et  iniquitati  ad  ini-  lo 
qiiitatem,  ita  exhibete  membra  vestra  servire  iusticie  in 
sanctificacionem.  Ille  autem  exhibet  membra  sua,  ut  ser- 
viat  iniquitati  qui  movet  ea  ut  peccet,  quia  ut  sic  tarn 
homo  quam  membrum  suum  servit  peccato  ac  iniqui- 
tati ad  iniquitatem  sive  principium  iniquitatis  quod  i3 
est  diabolus.  Econtra  autem  exhibet  membra  sua  servire 
qui  ea  aptat  ut  debite  serviat  Deo  suo;  cuius  aptacionis 
terminus  intrinsecus   est   quod  homo  sit  sanctificatus. 

The  service  of       Movet  autcm   ad    istam    communicacionem    tam    finis 
coexist  with  the  intrinsecus   quam   finis   extrinsecus;   pro  quo    declarando  20 

service  of  sin.  ^apit  Apostolus :  Cum,  inquit,   servi  essetis  peccati,  liberi 
fuistis   iusticie.    Homo    enim    est    servus  peccati,   quando 
peccatum   dominatur  in  ipso,   inclinando   atque  necessi-  ^^j 
tando  ipsum  |  ad   serviendum   sibi   atque   diabolo.    Cum  2-76" 
enim    necessitatur    servire    carni,    mundo   atque  diabolo,  2  5 
ubi    subiectis    istis    serviret    libere    Deo     suo?     adicitur 
maxime    servituti,    et    de    quanto    consuetudo    mala    vel 
peccati  gravitas   magis    obligat    de    tanto    servilius    obli- 
gatur.   Tunc  autem   dicitur  homo  liber  iusticie,   quando 
nichil    sibi    et    iusticie    propter  extraneacionem    et    con-  3o 
federacionem  cum  iniusticia.  Tunc  enim  iusticia  sua  non 
obligat  eum   ad  aliter  serviendum,   quia  non  est  iustus, 
iustus   autem  de  quanto  est  iustior  de  tanto  plus  iusticie 
obligatur.     Et    patet    modus    loquendi    de    predicacione 
danti  sextuplici  in  epistola  precedente.  35 

The  service  of       Status  autem    talis    vane    libertatis    patet    ex    vanitate 

unfruitful,      fructus  laudabilis.   Ideo  dicit  textus:    Qitem  ergo  fructiim 

habuistis  in   illis  in  quibiis  nunc   erubescitis?   cum  (inquit) 

debet  credi   sano   iudicio   et  non  corrupto,   ut  febricitans 

non    sane   iudicat    de   sapore,    patet  quod  facti  virtuosi  40 

I.  te  facere;   ita  cod.;   satisfacere?        11.  Cod.:   exhihente.        32.  Cod.: 
est  iustus  autem.        35.  Cod.:   sextiplici. 

q.   Rom.  Vi,    19.  21.  ib.   20.  By.  ib.   21. 


SERMO  XLL]  TERTIA   PARS.  3^3 

et  in  moribus  maturati  erubescentes  de  statu  priori 
ilium  iudicant  fuisse  putridum  et  iniquum.  Fructus 
autem  eius  non  est  nisi  momentanea  et  pruriginosa 
delectacio  ad  quam  laniato  interiore  homine  consequitur 
5  tristicia  dolorosa.  Finis  autem  huius  libertatis  est  mors 
penalis  in  via  et  ipsa  usque  ad  mortem  continuata  con- 
sequitur mors  eterna.  Finis  autem  alterius  libertatis  qua  The  fruit  of 
homo  fit  liber  a  peccato  consequitur  in  hoc  mundo  pci'^petnarb'lfss^ 
parva  tristicia   et   dolor  sensvts   cum   mentis    gaudio    sed 

lopost  mortem  vita  perpetua  et  beata.  Ideo  dicit  textus: 
Nam,  inquit,  Jinis  illorum  mors  est ;  nunc  autem  literati 
a  peccato,  servi  autem  facti  Deo  habetis  fructum  in  sancti- 
ficacionem,  jinem  vero  vitam  eternam.  Nam  continuantes 
in  virtutibus   ex  hoc  sanctificantur,   id   est,   firmantur  in 

1 5  moribus  hie  in  via,  et  perseverantes  usque  ad  finem 
beatitudine  perpetua  premiantur.  Exemplum  illud  Apo- 
stoli  est  satis  rude  secularibus  et  quantumcunque  sciolo 
est  subtile.  Nam  secundum  beatum  Jacobum  agricultor 
laborat  anxie  pro  seminacione  suorum  seminum  in  aura 

20  frigida,  sed  cum  gaudio  eorum  fructus  colligit,  si  copiosi 
et  boni  fuerint  in  estate;  correspondenter  est  de  bonis 
fructibus  supradictis,  ut  Psalm.  CXXV°,  6 :  Euntes 
ibant  et  flebant  mittentes  semina  sua,  venientes  autem 
venient  cum  exultacione  portantes   manipulos   sues.    Quid 

25  dubium  quin  ista  experimentalis  sentencia  manuducit 
valde  rudes  ad  Deo  debite  serviendum?  Sed  latet  mira 
subtilitas  quomodo  qui  seminant  in  lacrimis  in  exulta- 
cione metent  et  quomodo  fructus  temporalis  et  fructus 
anime    mistice     correspondet.     Nee    dubium    quin    fines 

3o  extrinseci  sequentes  ex  istis  fructibus  variantur,  cum 
finis  servitutis  peccati  sit  ipse  diabolus  et  finis  servitutis 
iusticie  verus  Deus.  Non  enim  possunt  inesse  isti  fines 
intrinseci  nisi  isti  fines   extrinseci   statim  assint. 

Sed    quantum    ad    fines    intrinsecos    dicit    textus:    Sti- 

3b pendia  peccati,  mors;  gracia  Dei,  vita  eterna,  in  Christo 
Jesu  domino.  Sicut  enim  omnes  servi  diaboli  usque  ad 
mortem  habent  pro  stipendio  intrinseco  mortem  per- 
petuam,  ita  habent  pro  stipendio  suo  extrinseco  obiective 
ipsum    diabolum;    nam    Apoc.   VI°,    8    scribitur:    Ecce 


I.  Cod.:  et  in  moribus  twice.  ii.  Cod.:  nunc  inquit.  i5.  hie; 
cod.:  liuius  modi.  24,  25.  Quid  dubium ;  cod.:  quin  dubium.  29.  Recte: 
correspondent.        32.  Cod.:    potest  possunt. 

II.  Rom.  VI,  21,  22.  18.  Jacobi  V,  7.  34.  Rom.  VI,  23. 


344  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XLI. 

eqiiiis  pallidus  et  qui  sedebat  super  eum,  nonien  illi  mors 
et  in/emus  sequebatur  eum.  Sanguissuga  enim  facit  servos 
suos  pallidos  et  exsangues;  ideo  non  mirum  si  equus 
diabolus  qui  est  mors  mentis  extrinseca  sit  pallidus. 
Infernus  autem  cum  omnibus  circumstanciis  dampna-  5 
cionis  perpetue  sequitur  istos  servos.  Sed  finis  intrin- 
secus  servorum  iusticie  est  gracia  consummata  que  est 
vita  eterna  et  finis  eius  extrinsecus  est  dominus  Jesus 
Christus.  Ideo  dicit  textus:  Gracia  Dei  vita  eterna.  Nee 
video  multum  difFerre  sive  gracia  intelligatur  nominative  lo 
sive  eciam  ablative,  utrobique  autem  est  beatitudinis 
causa  extrinseca  obiectiva  verbum  Dei  divinitus  atque 
humanitus.  Ipsum  enim  terminabit  secundum  quietacio- 
nem  perpetuam  tam  sensum  beati  quam  intellectum, 
quia  Joh.  XVII*^,  3  scribitur:  Hec  est  vita  eterna  ut  iS 
cognoscant  te  et  quem  misisti  Jesum  Christum.  A  fructibus 
ergo  et  finibus  istorum  statuum  cognoscetis  eos.  Et  sunt 
in  progressu  condicionis  opposite,  cum  servitus  Dei 
invalescit  in  delectacione,  et  hoc  tanto  plus  apparet 
de  quanto  quis  est  acucioris  iudicii.  Et  habet  (ut  sepe  20 
dicitur)  finem  vitam  eternam  et  in  toto  econtra  est  de 
innaturali  servitute  peccati,  cum  omnes  regule  scripture 
religionem  sapiant  et  de  religione  ut  fundamento  est 
maior  contencio.  Ideo  de  ipsa  (ut  sepe  superius)  erit 
sermo.  25 

Various  Sed    quia    ex    fide    scripture    supponi    debet  quomodo 

meanings  of       .        .         i-    ■  ^  ,  ...  j       r>      .. 

religion ;       ^^  ^st   religio    et    quomodo    quid   est    ex    secundo   Poste- 
I.  the  truth  that  j.Jqj.^j^  immediate  ad  illam  consequitur,  ideo  circa  illam 

teaches  us  how  _  ... 

to  serve  God.   questionem    est    paululum    immorandum,    capiendo    in- 

primis  quod  nomen  religionis   est  satis   equivocum.   Ali-  3o 
quando    enim    accipitur    religio    pro    veritate    directiva 
hominum,  ut  debite   serviant  Deo  suo   et   aliquando   pro 
actu  a  religione  huiusmodi  procedente  sed  tercio  materia- 
2.  The  acts     liter  pro  ipsis  religiosis  taliter  inclinatis.  Religiones  autem 

springing  from  .  ,.  ^  i-    -^  •         ^•    -^     -^c 

that  truth,      vane  cuiusmodi  sunt  omnes  nee   explicite  nee  implicite  j5 
fundabiles    in    scriptura    non    sunt    religiones    nisi   forte 
3.  The  people  nominetenus  et  valde  equivoce.   Religionem  autem  veram 

wlio  do  them,    j-   ^-       •  •  •  i-    •  1     •  ^-  1  fol. 

distmxi    sepius    m    religionem    christianam  |  communem  ^^c 
et    religionem    privatam.    Religionem    communem    chri- 
stianam   vocavi    religionem    quam    omnis    fidelis    debet  40 
sub  pena  amissionis  beatitudinis    observare,    et    ilia    in- 

26.  Ill  marg. :  Dubium.  3o.  In  marg. :  i.  32.  Cod.:  de  suo; 

ib.   in    marg.:    2.  33.    huiusmodi;    cod.:    hi"*;    ib.   in    marg.:    4. 

34.  Cod. :   religiosos. 


SKRMO  XLl.j  TKRTIA   PARS.  -M^ 

tellecta  primo  raodo  est  lex  mandatorum  Domini,  scd 
intellecta  secundo  modo  est  vel  actualis  complecio  huius 
mandatorum  vel  universalis  observancia  sine  prevarica- 
cione  in  aliquo  individuo  legis  Dei;  et  sic  quicunque 
5  habuerit  plenam  observanciam  cuiuscunque  mandati  Do- 
mini, habet  individuum  illius  legis  communis,  et  per 
consequens  illam  legem.  Et  ab  ista  religione,  cum  sit 
dupliciter  intellecta,  dicuntur  viri  religiosi,  viri  Judei,  ex 
nacione  primaria    et    ex    omni   nacione    in  qua    dispersi 

lofuerant  terras   alios  incolentes  (ut  patet  Act.  1°);   et  pro-  The  dispersed 
babiliter   supponitur    quod    illi   viri   religiosi   ser\'averunt   reli'g^o'ii  purer 
longe  perfeccius  religionem  simplicem  christianam  quam  ^''^st.^'!°j'^j,7'^" 
alii  Judei   qui  pro  suo   perpetuo  habitaverunt  in  Judea.        JudaeLi. 
Et  ad  ilium  sensum  dicitur  Cornelius  miles   vir  religiosiis 

i5(Act.  X°,  2)  cum  multis  aliis,  cuiuscunque  laudabilis 
status  fuerit,    dum    perfecte    observaverit   legem   Christi. 

Sed  circa   descripcionem   religionis  private    est   magna        Private 

^         .  •    1-^  J        V-    •      •        ■      ^-        1  •       *  relii'ioiis  retiise 

contencio,  eo  specialiter  quod  religiosi  privati  vel  nesciunt     to  describe 
vel    non    audent    relieionem    illam    describere    vel   illam    ^'^^""  '■'^'■sion 

o  .....        because  tbey 

20  in  limitibus    suis    detegere    sed    more    fluminis    instabilis  wisii  freedom 
volunt    ad    novam    religionem    noviter    addere    vel    sub- 
trahere,    licet    dicunt    in    verbis    quod    non    obstante  ilia 
variacionc    manet    continue    religio    eadem    in    numero; 
sed  oportet  eos  limitare  sensum  religionis  de  qua  tamen 

25  mirabiliter  sunt  locuti.  Dixi  autem  quondam  quod  pri- 
vata  religio  est  parti  ecclesie  propria,  religioni  Christi 
superaddita  a  suis  patronis  sequentibus,  et  ritibus  ad- 
inventis  individuata. 

Sed    illud  dictum   intelligi  potest   multipliciter,   primo  Private  religion 

3o  quod  religio   privata  sit  date   leges  vel  regule  que  omnes    ^i-'as  it  onty 
prius    erant    in    scriptura    implicite    sed    per     patronos  ^^^k^s  clear  tlic 
posterius    expressate,    et    similiter    iuxta    significacionem       scripture, 
secundam   et  terciam   religionis   est  de   religione  privata 
proporcionabiliter  senciendum,  et  solum  talem  religionem 

35  privatam   sencio   ego   esse  laudabilem. 

Secundo    vero    modo    potest    intelligi    privata    religio   but  nowadavs 

^    i-u  1-^1  ••  1       1  -y-u       it  means  addiiit,' 

aggregatum  ex  talibus  regulis  et  observanciis  culpabiiibus    unauthorized 
quas  religiosi   dati   afFeccione  indebita  observant.   Et  sic         ''"''^*- 
intelliguntur  omnes   private   religiones   hodie    in  ecclesia 

1.  primo  modo  twice.  5.  Cod.:  mandati  deest.  10.  Cod.:  incolantcs. 
17.  In  marg. :  Dc  religione  privata.  18.  Cod.:  quo.  29.  In  marg.:  1. 
3(5.  In  marg. :  2. 

17.  Cf.  Wyclif,  De  Religione  Privata,  Pol.  Works  II,  49; — 536. 
26.  ib.  pag.  5o2. 


346  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XLl. 

transcurrentes.   Ule   autem   dicuntur  religiones    equivoce, 
cum    omnes    sint  vane  propter  peccatum  inseparabiliter 
sapientes. 
How  the  Et    quantum    ad    incorporacionem    illorum    modorum 

thefr°acfditions!  vivendi  in  religionibus  huiusmodi  non  est  finis,  ut  aliqui  5 
incorporant  in  religionem  suam  unum  ritum  vel  modum 
vivendi  qui  vel  est  vanus  vel  impertinens  religioni  chri- 
stiane,    et    alii    incorporant    alium    sic    quod    ex    eadem 
religione    communi  privata  puUulant  quelibet  religiones 
vane  peccatum  inseparabiliter    sapientes.    Nituntur   ergo  lo 
religiosi  privati  stabilire  suam  religionem  secundo  modo 
dictam,    primo    toUendo    instancias    contra    illam.    Nam 
assumptum  est  sepius  quod  religio   communis  Christiana 
per    se    sufficit  aliam   explicare.    Primo    (inquiunt)    quod 
illud  non  sequitur  et   quia  deficit  eis  viva  racio  ad  hoc  1 5 
improbandum,    induunt    habitum     simialem;     per    idem 
(inquiunt)  sequitur  quod,  cum  sufficit  ad  salutem  hominis 
servare  tria   mandata  prime    tabule,    sequitur  quod  alia 
septem    mandata    superfluunt  omnino.    Sed  caveant   isti 
blasphemi  quod    non    credant    tradiciones    suas  adiectas  20 
equivalere    septem    mandatis    secunde  tabule,   quia  tunc 
cum  paribus  forent  Deus.  Omnia  autem  mandata  secunde 
tabule    includuntur   in    tribus   mandatis  prime  tabule   et 
econtra,  sic  quod  omnia  decem   mandata  dicuntur;   con- 
vertibiliter    ad    subsistendi    consequenciam    quorumcun-  25 
que   sic  ex  mandatis   negativis  sequuntur  mandata  affir- 
mativa   et   econtra.   Ideo   dicit  Jacobus   quod  qui  offendit 
in    uno  factus  est  omnium  reus.    Necessarium    itaque    fit 
quod  omnia  decem  mandata  decalogi  secundum  formam 
quam   Deus    ecclesie    sue    instituit    simul  sibi  sapiencius  3o 
explicentur;   et   conformiter  intelligitur  de  religione  sim- 
plici   Christiana.   Et  patet  quod  ecclesia  Dei  non  posset 
pure    vivere    secundum    tria    priora    mandata    decalogi 
septem   aliis  pretermissis. 

New  laws  are        Et  hic  videtur  mihi  quod  ecclesia  novella  in  ordinando  35 

not  wanted,  but  ,.    -  ....  ,       ....  ,   . 

the  execution    novas    religiones    et    novas    obligaciones    ab    illis    multi- 

of  the  old  ones,  piiciter  oberravit,   cum   contenti  de  regula  Christi  darent 

operam     ad     eius     practicam    exequendum.     Non    enim 

oportet  pro  quocunque  delicto   constituere  novam   legem 

sed  antiqua  lege  manente  punire  secundum  illam  taliter  40 

10.  Nituntur ;  cod. :  intclliguntur.      29.  Cod. :  omnia  septem.      3o.  Cod. : 
qucm  Deus.        40.  manente;  cod.:  ma"=;  manifeste?  ib.  Cod  :  illis  taliter. 

27.  Jacobi   II,    10. 


SliRMO  XLI.]  TERTIA   PARS.  347 

delinquentem;  et  sic  desidia  exequendi  legem  Christi  in 
practica  est  causa  quare  terpens  ecclesia  instituerat 
tales  leges.  Et  ex  istis  videtur  niultis  quod  dampnacio 
tmim  episcoporum  in  Anglia  adiunctis  viginti  quatuor 
5  doctoribus  in  theologia  et  in  viginti  quatuor  sentenciis  non  Falsity  of  tlie 
caruit  omnino  calumpnia.  Dampnant  enim  ut  erroneum  ''°"  onhc'°"^ 
et    opponunt    falsum    quod   sancti    instituentes    relimones    '>^;u-tli quake' 

.     ^  ^  ^  .  ^  council. 

privatas  qiiascunqiie  tarn  possesswnatonmi  quam  mendi- 
canciutn    in   sic  instituendo  peccaverunt.    Nam    secundum 

10  beatum  Evangelistam:   Si   dixerimiis   quod  peccatum    non 

habemus,    nos    ipsos    seducinius    et   Veritas    in    nobis    non 

esty  quia  (ut   sepe   docet)  necessitati  sumus  post  lapsum 

PI  saltern    venialiter    peccare    continue.    Cum   ergo    religio- 

•iyo^  sarche  pre  |  dicti  non  erant  scienciores  dicto  Evangelista, 

1 5  videtur  quod  in  medio  sue  etatis,  quando  illos  ordines 
instituerunt,  venialiter  peccaverunt.  Non  enim  summe 
meritorie  istorum  ordines  instituerant  et  per  consequens 
non  omnino  sine  defectu  sed  melius  et-  meritorius  in- 
stituere  potuerunt,    et    ita    in    sic    instituendo    peccatum 

'.;<->  eis  infuit;  aliter  enim  attigissent  gradum  quo  Christus 
religionem  suam  instituit  et  omnes  religiosarche  predicti 
eque  perfecte  instituissent  suum  ordinem  et  per  con- 
sequens omnes  hii  ordines  fuissent  eque  perfecti,  quod 
contradicit  istis  privatis  ordinibus  et  sentencie  communi 

35  ecclesie.  Nee  dubium  quin  si  dicti  religiosarche  dum 
sic  instituerant  defectibiliter  hos  ordines  peccaverunt 
ut  sic  quicquam  operando  peccato  venialiter,  tunc  in 
illud  operando  peccato. 

Secundum  argumentum  predicti  catuli  stat  in  isto:   De   Our  opponent 

3o  quanto  sponsa  Christi  habet  plura  promovencia  ad  suum    huma^n  laws 
linem  vel  dirigencia  ad  eundem,   de  tanto  viat  perfeccius    j,.?'"'^  ^",   , 

°  '    .        .  ^  additional  help 

versus  lUum,   sed   ex  hoc  quod  quis  viat  secundum  legem    to  good  life. 
Christi   et  leges  humanas  cum  lege  Dei  commixtas,  habet 
plura    promovencia    et    dirigencia    versus    suum    finem; 
35  ergo   ex  hoc  perfeccius  viat  versus   suum   finem. 

9.  Cod.:   ct  sic.        20.  Cod.:   eis  insiuuatur  enim.        26.  Cod:   pecca- 
verunt twice.       27.  Cod. :  ut  si.       29.  In  marg. :   Secundum  argumentum. 

3.  Cf.   Fasc.  zizann.,  pag.   286,  498.  4.   Cf.  Fasc.  zizann., 

pag.  286:  „Numerus  episcoporum  decern",  pag.  287:  „Numerus 
doctorum  theologiae  septemdecim,  doctorum  juris  quatuor- 
deciin  .  .  .  ."  7.    Cf.    Fasc.    zizann.,    pag.    281:    Item   quod 

sancti  instituentes  religiones  privatas  quascunque  tam  possessio- 
natorum  quam  mendicancium  in  sic  instituendo  peccaverunt. 
ID.  Job.  I,  8. 


348  JOHANNIS  WYCl.IF  SERMONUM       [SERMO  XLI. 

On  this  Sed  videamus   quo   tendit  ista  blasphemia;  nam  sup- 

supposiuon  the  pQgi|-Q    quod    procederet,    sequeretur  quod  religiosi    pri- 

rcligious  ought  yati    copiosius    et    alcius    tenderent    versus   beatitudinem 

to  surpass  even  ^  .....  ,..._,.. 

the  Apostles,    quam    lecerunt  auqui    ab    institucione    religionis   Chnsti 

usque    ad    illos.    Sed   quid   blasphemius?    Nam    apostoli,  5 

martyres   et  confessores  spissius   et  alcius  rapti  sunt  ad 

celum    quam    erant    aliqui    postquam    isti    ordines   erant 

introducti.    Supposito '  autem    quod    unum    infinitum    sit 

magis    alio    et    quod   infinitas    iuvancium    viacionem   ec- 

clesie    post    eius    dotacionem    et    illos    privatos    ordines  10 

sit    maior  quam    infinitas    iuvancium    antequam   ordines 

isti   fuerunt    adinventi,    ad    hoc    patet    quod    assumptum 

argumenti    est    summe    impossibile,    cum    Christus    cum 

paucissimis    mediis    ipsum    iuvantibus    perfectissime    et 

altissime  in  celum   ascenderat.    Potest  autem   esse  quod  1 5 

Things  meant   sint  plura  iuvancia  et  retardent,  eo  quod  iuvant  remissius, 

"  lihidei"'^^    ^^t    possessio    maior,    et    virtuosos    secundum    quamlibet 

eius    partem    iifvat  ad    beatitudinem   (ut  supponitur)   de 

possibili,    et    tamen     suppono    quod    vians    renunciaret 

quacunque  tali  et  viaret  in  maiori  gracia,   sicut  fecerunt  20 

apostoli,   melius   et  celerius  attingeret  ilium   finem.   Ideo 

non  video  quomodo  ilia  fallax  argucia  assumeret  hoc  po- 

risma  nisi  ut  magnificaret  amplas  possessiones  in  mona- 

chis  quod  de  tanto  sunt  plus  habiles  ad  beatitudinem  pro- 

merendam.  Sed  quid  blasphemius,  cum  Psalm.  CXLIII°,  1  5  20 

scribitur  quomodo  narratis  multis  prosperibus  mundanis 

stolidi   mundani    beatum  dixerunt  populuni  cui  hec  sunt; 

sed  cum  Christus  fuit  pauperrimus,   adiungitur  diffinicio 

Sancti  Spiritus:   Beatus  popiilus  cuius   est  dominus  Deus 

eius.     Unum     ergo     promovens     ad    beatitudinem    quod  3o 

Christus     instituit    valet    mille     illorum     que     retardant 

communiter.   Et  Deus   cum   suo   exercitu  iuvat  specialiter 

viantes   de  Christi   adiutorio  contentatos   et  curiosi   que- 

rentes   iuvamina  extranea  dedignantur. 

It  is  uiged  that       Tcrcio    arguit    catulus    isto    modo:     Si    viacio    sponsi  35 

would  cieslrov  Christi    sit    imperfecciorata    propter  hoc   quod  viat   tam 

all  human  law.  secundum  legem   evangelicam  quam  humanam,  vel  ergo 

ilia    imperfeccio    exoritur    racione    legis    evangelice    vel 

racione    legis    humane.    Non    potest    primo    modo,    ergo 

secundo;    ex    hoc    sequitur    quod    omnes    leges    humane  40 

abroijande  forent  ut  iniuste. 


5.  In  marg. :  Rcsponsio.       11.  Cod.:  antequam,  antequam.       16.  Cod. 
eo  eo.         17.  Cod.:  virtuoso.  34.  Cod.:  dcdignatur.         35.  In  marg. 

Tercium  argumcntum. 


SERMO  XLI.]  TKRTIA   PARS.  349 


Hic    catulus    tanquam    cecus     ante     novem     dies     ad  Human  law  is 

needed  in  its 
own  spliere. 


minus    respicit:    Conceditur    quidem    quod    expedit    via     '"^'^  '"'    ""  '^^ 


cioni  toti  tocius  ecclesie  quod  tarn  secundum  leges 
divinas  quam  humanas  partibiliter  reguletur,  ut  clerus 
5  pure  secundum  leges  divinas  et  alii  populares  ecclesie 
viventes  secundum  leges  hominum  sunt  iuste,  non  ergo 
plus  sequitur:  Ecclesia  debet  vivere  secundum  humanas 
leges,  ergo  clerus,  quam  sequitur:  Ecclesia  debet  civiliter 
dominari,   ergo   monachi. 

10  Sed  replicatur  communiter  quod  ille  leges  que  clau- 
strales  sic  imperficerent  eo  ipso  forent  inique  et  per 
consequens  destruende. 

Sed    innitens    isti    argucie    est    indispositus    ad    perci- Tilings  are  bad 
piendum      habitudinem     iungendorum,     quomodo     funis,    according  to 

i5furce  et  collum  sunt  singule  res  bone  et  tamen  habitudo  '  "^"  '^'^'""''■ 
illorum    secundum    quam    iustus    suspenditur    est    mala, 
sic    pinguis    monachus    est    natura    bona   sicut  cibarium 
quo  vescitur,   et  tamen  superfluitas    coUeccionis    in   sto- 
macho    est    mala,     et    sic     de    infinitis    similibus,    cum 

20  sicut  Deus  facit  creaturas  absolutas  bonas  et  determinat 
eis  quantitates  et  qualitates,  ita  determinat  eis  habitudines 
respectivas,  cum  omnia  posuit  in  mensura.  Correspon- 
denter  est  de  iniustis  legibus,  cum  alique  uni  personc 
congruunt     et     alie     alteri    quoad     usum;     nee     ignorat 

25  sophista  fallaciam  si  reprobacio  vel  dampnacio  cuius- 
cunque  presciti  sibi  proderit,  sicut  et  querit:  lex  peccati 
tunc  proderit  sibi  quod  dampnabile  huiusmodi  informetur. 

Item,  querit  catulus  utrum    leges   humane  sunt  neces-  Each  member 
sarie  ad   regimen  ecclesie  vel  non;   sed  sepe  dictum   est  "haVbis  own ' 

3o  quod   leges   humane,  quia   ille  que  sunt  iuste,  sunt  neces-         office. 
f^o';  sarie    ad    regimen    ecclesie,    quia    sunt    implicite    leges   | 

''  evangelice  et  per  consequens  leges  Dei.  Alie  autem 
leges  humane  inique  ecclesie  sunt  nocive  et  non  solum 
preternecesse,    sed    non    sequitur    si    leges    humane  sint 

35  utiles  ad  regimen  ecclesie,  tunc  monachus  vel  clericus 
debet  ipsas  addiscere,  docere  vel  exequi,  ut  necessarium 
est  ad  regimen  humani  corporis  quod  fex  eiciatur;  sed 
absit  ex  illo  inferri  quod  oculus  debet  huiusmodi  ege- 
stlonem   ministrare;   cum  Apostolus   dicat  I   Cor.  VI",  i  : 

40  Negocia,  inquit,  secularia  si  habueritis,  contemptibiles 
qui  sunt  in  ecclesia,   illis  constitute  ad  iudicandinn. 

I.  Cod.:  ante  IX'<='='";  ib.  in  marg.:  Responsio.        0.  Cod  :  homicidum 
sunt  iuste.  28.  In  marg. :    Questio.  20.  In  marg. :  Responsio. 

39.  Cod.:  enim  Apostolus. 


35o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XLI. 

The  need  of         Ulterius    arguitur    si  leges    humane    sunt   ad    regimen 

'^docs"nor     ecclesie  necessarie,   ergo  lex  Christi   expressata  in  evan- 

impugn  the     gelio    non    est   per   se    sufficiens.    Sed    revera    non    est 
sufficiency  of    '-'     .  ...  .  .      .  .  , 

Christ's  law.    maior  color  m  ista  argucia   quam   si   sic  arguitur:    Iste 

latrinarius   est  necessarius  ad  purgacionem  latrine,    ergo  b 
Deus  non   est  per  se  sufficiens;   nam   lex  Christi   expres- 
sata in   evangelio   (cum   sit    essencialiter  Deus    ipse)    est 
per    se    sufficiens    requirens    alias    leges    in    genere    ut 
perficiant  domum  suam.   Nee  sequitur:  Si  leges  ille  sunt 
preternecessarie,    quod    sint     superfine    et    nocive,    quia  lo 
aliqua  sunt  preter  necessitatem   absolutam,   et  cum  hoc 
necessaria  necessitate  ex  supposicione,  quia  multis  utilia, 
ymmo  si  aliter  argumentum   simie  illius  procederet,  se- 
queretur  evidencius  quod  quecunque  pars  sue  dotacionis 
sit   superflua    et  nociva,    quia    certum   est   quod  possent  i5 
eque   sancte  ut   modo  vivere    sine  ilia.    Sic  enim  vivunt 
fratres     qui     (ut    fingunt    monachi)    vivunt     sub    eodem 
ordine   eque  perfecte  vel  perfeccivis,   ut  fratres   asserunt. 
Acts  may  he         Et    per    hoc    respondetur    ad   arguciam    qua    arguitur 
yeT  no" bhidTng  qi-iod  facta,  dicta  et  scripta  doctorum   superfluunt,   sed  si  20 
on  all  men.     jj^  q[^   meritoria,    tunc   sunt   eis  necessaria,   sicut  que- 
cunque   ultra    sunt    necessaria    ad    finem    avide    prose- 
quendum.   Sed  facta  talia   non  presumunt  publicare  ut 
legem   evangelicam   novas    sectas    ut  lex  Domini  instru- 
entem,  et  sic  multa  sunt  in  sua  natura  separatim  neces-  aS 
saria,    que    licet    multum     proficiant,     habitudo    tamen 
eorum    et  stulta    commixtio  postmodum    multum  nocet, 
sicut  patet  de   dominiis  et    possessionibus  humanis   que 
applicata  religionibus   multum  nocent.   Et  ita  sciendum 
est    de    possessionibus    a    fratribus    spoliatis.     Isti    enim  3o 
deordinando    habitudinem    bonorum    ecclesie    intoxicant 
multa  bona,   et  ita  sicut  lex  Christi   est  perfeccior  quam 
humana,    ita    ecclesia    cleri    est  perfeccior  vivendo  pure 
secundum   legem   Christi   quam   foret  vivendo  secundum 
legem    ex   lege    humana    composita.   Ecclesia  enim   apo-  35 
stolorum    est    perfeccior    quam     ecclesia     laicorum    vel 
ecclesia  presencium  prelatorum,   sicut   componere  unam 
legem    ex    illis    est    luciferina    presumpcio.     Plus    enim 
valet  illustracio  quam  Christus  dat  sue  ecclesie  fideliter 
laboranti  quam   valeret  postulacio  vel    cumulacio  tradi-40 
cionis    humane     cum    lege    Domini,     et    sic    conceditur 

I.  In  marg. :  Argumentum.       3.  In  marg. :   Responsio.       16,  18.  eque; 
cod.:   esse.  19.   In   marg.:   Argumentum.  20.   Cod.:   si   deest. 

38.  3o.  Cod.:   Plus  enim  videlicet. 


SERMO  XLI.J  TERTIA  PARS.  35 1 

quod  secundum  formam  qua  predicarunt  apostoli  foret 
lex  Christi  perfeccius  explicata  quam  secundum  frivolas 
et  fabulas  hodiernas.  Sicut  enim  non  expedit  onerare 
frigidum  cum  quotquot  vestibus  propter  frigus,  sic  nee 
5  expedit  quotquot  appendicias  apponere  domibus  vel  aliis 
tegumentis,  et  specialiter  quod  illis  linite  fuerunt  vel  con- 
servate;  conformiter  non  expedit  sine  fine  addere  glossas  vel 
regulas  ad  scripturam  et  specialiter  non  eas  tamquam 
alterius    generis    et    sibi    observientes    induendo.    Regule 

loautem  illorum  ordinum  blaspheme  inducuntur,  ac  si 
quelibet  earum  foret  perfeccior  quam  lex  Christi,  et 
ita  blasphema  induccio  non  valet  ad  declinacionem  vel 
voluntariam  defensionem  legis  Christi  sed  ad  eius  obscura- 
cionem  ac  parvipencionem. 

1 5      Et  patet  mendacium  cause  triplicis  ficte  quare  sponsa   Falsity  of  the 
Christi   viaret    perfeccius    secundum     commixtionem    ex  for^Tdifiteratfn" 
lege    divina    et    humana    et    eciam   exposicione  scripture    tiin'st's  law. 
sacre  quam  pure  secundum   legem  divinam,   primo  quia 
sic  viando   foret  lex  Christi    plus    cognita  in  efFectu,  ut 

2o  patet  de  statu  ecclesie  primitive;  secundo  quia  perfeccius 
corrigerentur  rebelles  per  legem  simplicem  christianam 
quam  modo  corriguntur  per  leges  minus  laudabiles 
sophistice  palliatas;  et  tercio  quia  leges  evangelice  licet 
communes     obligacione     sunt     maxime     applicabiles    ad 

25  opus  plus  necessarium  viatori.   Fingere  autem  tres  falsas 

causas    istis     oppositas     pro     stabiliendo     contrario    est 

blasphemum. 

Ulterius    patet    quam    prophanum    est  allegare    philo-  ^i?'"  opponent's 
^  ^  .    ^      -^  ,.  .    .  citation  from 

sophum  secundo  Rethoncorum  quod  melius  est  civitatem     Aristotle  is 

3o  regi    per    leges    scriptas    quam   per  arbitrium  hominum.       P'o  ane. 
Nam   iuxta    ordinem   Christi    civitas    ecclesie    debet    regi 
mensurabiliter     per    utrumque.     Debet     enim     regi    per 
legem    scripture    scriptam    dupliciter    sed    vivacius    per 
arbitrium   hominum  legem    illis    debite    promulgancium, 

35  cum  vox  viva  movet  effeccius  quam  scriptura.  Sed 
tercio  potissime  per  inspiracionem  Dei  qui  graciosius 
assisteret  fideli  Christi  mediis  contentato.  Multe  quidem 
leges  humane  sunt  culpande  propter  suam  generalitatem 
et     commixtionem     cum     falsitate,     multe     eciam     leges 

40  humane  licet  iuste  tamen  propter  propinquitatem  iniuste 

12.  Cod.:  non  videlicet.        14.  Cod.:  ac  per  impencionem.        24.  obli- 
gacione;  cod.:   obli"".        3i.  Cod.:   civitas  ecci. 

29.    Rectlus  Artis  Rhetoricae  I,  i3.    0pp.  torn.  Ill,  pag.  705. 


'52  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     |SERMO  XLTl. 

sunt  de  difficili  et  impossibili  pi^actizande  ut  leges 
dantes  potestatem  viatori  interficere  latronem,  ne  ipsum 
occidat;  que  eciam  dant  licenciam  viro  aut  famine  ut 
stupratorem  violenter  irruentem  ante  illatum  stuprum 
si  possit  interimat,  |  et  sic  que  tangit  Augustinus  1°  °  ; 
De  Libero  Arbitrio.  Quamvis  autem  licet  in  casu  possi- 
bili  sic  facere,  difficile  tamen  vel  impossibile  est  via- 
tores  attingere  illos  casus,  ideo  lex  paciencie  quam 
Christus   docuit   est  secura. 


SERMO  XLH.  10 

Debitores  sitmus  non  canii,  ut  secundum  carnem  vivamus. 
Rom.  VIII«,   12. 
How  wc  arc         In  ista  epistola  docet  Apostolus  quomodo  vita  nostra 

debtors  to  tlic  ^    i  -^  j  ■        ^         ■ 

Spirit.        nptabitur  secundum  corporis  et  anime  variam  racionem, 

proponens    primo    quomodo   debitores  siiinus  non   solum  i5 
Spiritui  Sancto  sed  spiritui  nostro  proprio,  et  non  carni, 
ad    tantum    ut    vivamus    regulati    principaliter    secundum 
eins  appetitum.    Et  patet    gradus    obligacionis    vel   debiti 
horum  trium,   scilicet  debiti  nostro  Deo  qui,   sicut  tota 
Trinitas   est  spiritus,    cum  Johannis  IV",  24  dicit  Veritas:  20 
Dens  spiritus  est,   quem   infinitum   plus  debemus   diligerc 
quam  nos  ipsos.   Spiritui  autem    nostro    debemus   dilec- 
cionem  secundum  gradum  sue  bonitatis  et  confederacionis 
naturalis,   cum   natura  docet  omnem  hominem  se  ipsum 
diligere    et    sic    vitam,     et     consimili    racione    debemus  2? 
carnem     nostram    diligere,    cum     secundum    Apostolum 
nemo     carnem     suam     unquam     odio     habuit.     Oportet 
tamen    quod     longe     plus    diligamus    spiritual    nostrum 
quam   carnem,   quia   carnem  solum   secundum   racionem 
qua  apcius  debet  servire  spiritui  et  secundum   racionem  3o 
et  regulacionem  spiritus   corpus  in    moderamine  guber- 
nare;     et    per     consequens     cum     caro    debet    ancillare 
spiritui,   non  debemus   esse   debitores    carni    ad    tantum, 
ut     secundum     ipsam     vivamus     vitam     humanam     vel 
spiritualem   a  Deo   et  spiritu  proprio   regulandum,   licet  35 
vivamus     secundum     racionem     anime     sensitive     vitam 
corporalem    que    est   similis    bestiali.     Et    excepto    patet 

2.  Cod.:  dantas.        12.  Cod.:   Joh.  VJII".        33.  Cod.:   debiliores. 

5.  S.  Aug.  Opp.  torn.  I,  pag.  .S72.  10.  Dominica  octava 

post    Trinitatem.     Cf.    Wydif's    Sermons,    ed.    by    Arnold,    II, 
pag.  33i — 333. 


SERMO  XLII.]  TKRTIA  PARS.  3  53 

quod    non  debemus   alicui    creature  sic  obedire  ut  Deo 
spiritui  faciamus   contrarie;   nam   hoc  faciendo  occideret 
homo   spiritum   proprium,   cum   sibi  obligatur  in   debito 
maiori. 
5      Et   in   errore    confinii    solucionis    debiti    carni    atque    Difficulty  of 

...  .     .  .      1  .  ...  adjusting  the 

spiritui  consistit  magnum  periculum,  sicut  et  in  solucione  claims  ot  Hesh 
debiti  domino  temporal!  proporcionabiliter  ad  hec  tria,     ^""^  spirit. 
Ideo    dicit    textus;    Si   enini    secundum    carnem    vixeritis, 
ynoriemini,  si  auteni   spiritu  facta    carnis    ?iiortiJicaveritis, 

10  vivetis.  Et  loquitur  Apostolus  in  proposicione  priori  de 
vita  suprema  in  homine,  cum  analogum  per  se  sumptum 
debet  sumi  pro  famosiori;  et  correspondenter  loquitur 
de  morte  spirituali,  cum  medius  qui  est  anima  vivit 
ex  Deo    per   graciam,   sicut   vivit   corpus  ex  isto  medio 

1 5  spiritu  per  naturam, 

Et    patet   quomodo  domini   temporales  et  prelati  ec-     Rulers  may 

,      .  ,    ,  ,     ,  .  .      ^  .  ,         .  ^     .   .  ,  require  nothing 

clesie  non  debent  ab  homme  quicquid  exigere  nisi  quod  that  is  contrary 

debet  secundum  Deum  vite  spiritus  convenire,  sic  vide-    ^°the^spidt°^ 

licet,  quod  quicquid  foret  congruum  spiritui  subiectorum 

2out  Deo  plus  placeat  et  magis  obediat,  debent  isti  pre- 
positi  requirere  a  subiectis.  Cum  ergo  spiritui  hominis 
a  Deo  commissa  sit  regula  sue  carnis,  patet  ex  debito 
legis  Dei  quomodo  anima  hominis  regulare  debeat 
cuncta  opera  sue  carnis.  Cum  ergo  omnia  opera  vitalia 

25  carnis  hominis  procedunt  ab  anima,  tunc  mortificantur 
ipsa  intrinsece  antequam  genita  sint  ad  extra,  quando 
racio  actus  illos  ad  intus  genitos  sic  extinguit,  quod 
non  procedant  in  opus  extrinsecum.  Mala  autem  que 
mente    concipimus   apcius    mortificantur,    ne    procedant 

3o  in    opus    extrinsecum,    considerando    de    soliditate    vite 

petre    iusticie    iuxta    illud  Psalmi  CXXXVI°,   9:    Beatus 

qui  tenebit  et  allidet  parvulos  suos  ad  petram. 

Et    patet    quod     utile     est    homini    adherere    Christo     It  we  dwell 
■        ■  t   j-1        •  •  1  •  i_  with  Christ  the 

cogitacione  et  dileccione,  quia  per  hoc  actus  anime  ab  soul  will  be 
35  ipsa  geniti  tamquam  parvuli  in  casu  quo  sint  illiciti  '^^',?ititw  ^° 
mortificati  sunt,  dum  ad  ilium  lapidem  alliduntur,  et 
in  casu  quo  sint  boni  per  acuicionem  ad  ilium  lapidem 
in  opus  extrinsecum  virtuosius  producuntur.  Ideo  dicit 
Psalmista:  Mihi  autem  adherere  Deo  bonum  est.  Et  cum 
40  totum    capitale    regimen   stat   in   primo    spiritu,  necesse 

9.  Cod.:  mortifice.        i5.  naturam;  cod.:  nm.        23.  Cod.:  regula  de. 
27.  Cod.:  illis.       3o.  soliditate;  cod.:   soli'^. 

8.  Rom.  VIII,   1 3.  39.  Psalm.  LXXII,  28. 

23 


354  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XLII. 

est    quod    omnes    salvandi    finaliter    sibi    adhereant    per 
amorem.  Ideo  dicit  textus:  Quicunque  spiritu  Dei  aguntur, 
hii  filii  Dei  sunt.    Sicut   enim  Deus    communi  influencia 
movet    singulas    creaturas,    sic   instinctu    speciali    movet 
per   viam   ad   patriam    omnes  quos  ad  ilium  adoptavit.  5 
Viator  secundum  Apostolum  est  secundum  corpus  navis 
et    secundum    animam    nauta    cum    suis    mercimoniis 
fluctuans    in    mari    seculi,    cuius    ancora    est    spes    de 
beatitudine   et  ventus  ducens  est  flatus  Spiritus  Sancti. 
Ideo  debemus  importune  ilium  spiritum  adorare.  Multum  lo 
ergo   valet   duci   per   amorem   ad   patriam   ut   heres    et 
filius    et    non    trahi   quadam    innaturalitate    ad    tartara 
tamquam  servus. 
God  has  many       Non  obest  Deum  habere  multos  filios,   cum  unicus  sit 
ad'option.      ^i    filius    naturalis     et    mediante    virtute    illius    multos  i5 
habeat  sancta  Trinitas  adoptatos;  et  illi  dicuntur  dupli- 
citer,   vel   secundum    legem   timoris   ut   in   veteri   testa- 
mento,   vel  secundum   legem    amoris   ut  in  lege  gracie. 
Ideo   dicit   textus:    Non,    inquit,    accepistis   spiritum  ser- 
vitutis  iterum  in  timore,  sed  accepistis  spiritum  adopcionis  20 
filiorum    Dei,    in    quo    clamamus   Abba   Pater.     Quamvis 
autem  multi  patres  de  lege  veteri  fuerant  predestinati, 
habuerunt    tamen    legem    duram    et   servilem    serviliter  p  , 
castigandi,  quia  nondum  attege  |  rant  statum  filii  trac-  27^"= 
tandi   filialiter   et    statim    post   mortem   in    hereditatem  25 
patris   iure   hereditario  inducendi,    quia  nondum  incar- 
natus   est  Ghristus   Dei    filius    naturalis    quem    oportuit 
primatum  tenere  quoad  ius  et   possessionem  hereditatis 
celestis;    ideo    patres    legis    veteris    non    sic    actualiter 
erant    filii    sed  tamquam   parvuli  serviliter  pertractandi.  3o 
Cum  ergo  Deus  semper  meliorando  procedit,  cum  dedit 
patribus  de  lege  veteri  spiritum  dure  servitutis,  oportet 
quod  in  lege  gracie  dando  per  Spiritum  Sanctum  legem 
novam    quod    illis    sit    lex    amoris    dulcior    et    facilior 
quam   antiqua.  Si  enim  Deus  iterum  daret  legem  servi-35 
tutis   eque   difficilem    et   eque  timorosam,   non   graciose 
sed  superflue  in  factis  suis  procederet,  ac  si  lex  antiqua 
foret  stulte  vel  improvide  nobis  data.  Ille  ergo  spiritus 
datus    in    lege    gracie,    hoc    est,    illud    donum    Spiritus 
Sancti  signanter  vocandum  spiritus   adopcionis  filiorum  40 

n.  Cod.:  ergo  videlicet. 

2.  Rom.  VIII,   14.  19.  ib.  i5. 


SERMO  XLIL]  TERTIA  pars.  355 

Dei,    quia    virtute    illius    doni    vocamur    et    sumus    filii 
Dei    adoptivi    et    illo    titulo     audacter     clamamus    tam  The  meaning 
Hebrei  quam  singule  naciones  Abba  Pater.   Abba  Hebreum  °  ^    '^^"' 

est  pater  vel  patir  in  Greco  vel  Latino,  et  sic  per 
5  geminacionem  vocum  eiusdem  sentencie  vocatur  nedum 
quod  Deus  est  pater  Hebreis  sed  Grecis  et  Latinis  et 
per  consequens  cuncte  fidelium  nacioni,  sed  quod 
tempore  legis  gracie  Deus  est  nobis  pater  nedum 
creacione    et   servili    instruccione    ac   gubernacione    sed 

lospeciali  filiali  adopcione. 

Quamvis    autem    non    possumus    cognoscere    experi-  How  we  may 
mentali  noticia  quod  sumus  sic  filii  Dei,  tamen  Spiritus  are°the  sonTof 
Sancti   revelacione   et   illustracione   speciali    dat  spiritui         ^°^- 
nostro   testimonium  quod   sumus   sic    filii  Dei.    Quando 

iSenim  homo  non  deficit  in  peccando,  subtrahendo  ser- 
vicium  quod  Deo  debet,  Deus  docet  eum  revelacione 
vel  medio  alio  secundum  quod  expedicius  foret  sibi 
pro  tempore.  Unde  I  Cor.  11°,  lo  dicitur:  Nobis  autem 
revelavit  Deus  per  spiritum  suum.  Nee  est  perfecta  spes 

2oviantis  nisi  habeat  talem  noticiam,  cum  triplex  sit 
noticia  viatoris,  scilicet  sciencia,  credulitas  et  spes. 
Omnia  ergo  hec  tria  excludunt  anxietatem  formidinis, 
et  si  simus  sic  filii  Dei  adoptivi,  quod  solum  prede- 
stinatos  consequitur,  tunc  sequitur  quod  sumus  heredes, 

25  et  cum  hereditas  ilia  non  potest  dividi  sed  communicari 
cunctis  beatis  sine  eius  diminucione  vel  beatitudinis 
privacione,  patet  quod  oportet  illam  hereditatem 
communicare  cunctis  filiis  taliter  adoptivis;  et  ita 
debemus   esse    heredes  Dei    patris    et    coheredes   Christi 

3o  cum  filio  naturali  habente  primatum  cum  Deo  filio 
patre  suo. 

Circa  istam  epistolam  dubitatur  utrum  communicacio   The  share  in 
in   hereditate    celesti    et  racio    meriti    correspondent;  et    ^herftage  is 
videtur    quod    sic,   quia    de    lege  Dei    proporcionabiliter  correspondent 

35  ut  beatificando  de  congruo  merebatur,  in  patria  sal- 
vabitur,  ut  patet  ex  fide  catholica  et  significacionibus 
terminorum. 

In     oppositum     sic:     Si     quilibet     predestinatus     sic 
merebitur,   contingeret  tunc  ipsum  pro  statu  vie  cogno- 

40  scere  taliter  se  mereri  et  per  consequens  posset  ius  ad 

20.  Cod.:  nominativam,  cum.        27.  Cod.:  prioracione.        38.  Cod.: 
sic  qui  quilibet. 

32  et  seqq.  Gf.  Trialogum  lib.  IV,  cap.  XXX,  pag.  349  et  seqq. 

23* 


iS6  JOHANNIS  WYCMF  SERMONUM     [SERMO  XLII. 

It  does  not     beatitudinem  in  alios  derivare;   quod  faciliter  conceditur 

share  is       a  fratribus  qui  concedunt  secularibus  literas  fraternitatis 

transferable,    testantes    porcionem   vel    partem  sui  meriti  tam  in  vita 

quam  in  morte. 
If  it  were,  a         Et   ne    fiat    equivocacio,    suppono    quod    fratres    non  5 
'away'hfs^  ofvn^  intelligunt  unum   confratrum  suorum  incommunicantem 
salvation.      unam     partem    sui    meriti    et    alium     aliam,    sed    quod 
quilibet     ex   vi    communionis    habeat   ipsum    totum.     Si 
enim    in    prima    insania    errant    fratres,    tunc    ex    eis 
dubio     stulte    distribuunt    bona     meriti    pro    quibus    in  lo 
beatitudine   salvarentur.    Et  cum  erit  divisio  immediata 
post  diem    iudicii,   quod  omnis  homo  dampnabitur  sive 
salvabitur,    videtur  quod   fratres    nesciunt    si    ex    stulta 
particione  sui   meriti   dampnabuntur. 
No  one  can  be       Item,  nemo  debet  cerciorare  fratrem  suum  de   retri-i5 
bucione     quacunque,     nisi    de     ilia    de    qua    est    certus 
ipsam  evenire.   Sed  quilibet  frater  huiusmodi  est  incertus, 
si   ipsemet   beatificabitur;    igitur    non    debet    cerciorare 
alium    de    participio    sui    meriti.     Si    enim    sit    prescitus 
quomodo     participabit     aliquis     merito     suo     in    patria,  20 
cum    ipse    in    die    iudicii  non   erit  particeps  sui  meriti? 
Item,    nemo   scit  vel  debet    credere  quod  frater   suus 
cui   concedit  tale  participium  sit  beatificandus  in  patria, 
et   si   non   beatificatur   non   participabit  merito  alterius 
post  mortem,   ergo  fratres  huiusmodi  non  debent  hoc  eis  25 
tam  dubium   confratri  suo    concedere.   Cum   enim  fratres 
per  litteras  huiusmodi  expectant  retribucionem  temporalis 
commodi,    ita    quod    sapiat    empcionem,    videtur    quod 
nullus   sciolus   debet   sic   emere    catum    in   saculo,    cum 
foret    stultissimus    qui    rem    temporalem    emeret    quam  3o 
crederet  venditorem  non  posse  vendere  neque  dare. 

Item,  propter  illam  talem   commutacionem   est  homo 

cercior  de  premio,  sed  finis  cuiuslibet  talis  commutacionis 

foret   premii    certitudo,    ergo   quelibet  talis    commutacio 

foret  superflua.  35 

It  is  urged  that      Hic  dicitur   communiter  quod  si  non  foret   alius  finis 

merit  although  talis     commercii     quam     premii     certitudo,     tunc     illud 

indt"es'^rne'n  to  commercium    foret    frustra.     Sed    nunc     est     excitacio 

good.         hominis    ad    merendum    et    ad    communicandum    opera 

misericordie   indigenti,    et    de   tanto    est   sentencia    lite- 40 
rarum  licita  atque  pia. 


6.  Cod.:  incommunicanter. 


SERMO  XLII.]  TERTIA  PARS.  3  5; 

^°j      Sed    mirandum    videtur  |  de    illo    rcsponso   sophistico, 

primo  cum  nemo  mentiri  debeat  propter  totum  mundum    Wc  may  not 
salvandum,   evidencius  non  debet  mentiri  propter  devo-     di'votion^in^ 
cionem   in  alio  excitandum   et  specialiter  propter  lucrum        others. 
5  temporalium    sibimet    cumulandum;    secundo  quia  iuxta 
doctrinam  Petri :   Si  quis  loquitur,  debet  loqui  quasi  ser- 
moneni  Dei;   sed    ex   sibi  dubio  isti  sermones  sunt  falsi 
et  nunquam  in  scriptura  vel  racionibus  exemplati :  ergo 
nuUus    frater    debet    taliter    loqui,    et    multo    magis    ex 
lo  deliberacione  scribendo   et  sigillo   communi  testificando. 
Similiter,  nemo  meretur  sperando  vel  credendo  quod 
non   debet    credere   sed    quod    daret    sibi    audaciam    ad 
superflue    in    alio    confidendum,    dimissa    vita    propria      Letters  of 
virtuosa.     Sed    hoc    faciunt    tales    litere    fratrum,    ergo  *mcT\'r«st"fn*^' 
1 5  neutri    parti    sunt    meritorie    directe    ad  devocionem   vel  °'^''°';^'.  instead 
•  TVT  11-  1  •     •         •  of  living 

meritum    excitantes.    JNec  valet  aha  sophisticacio  que   a     virtuously. 

discolis  posset  fingi,  quod  non  concedunt  simpliciter 
absolute  tale  participium  sed  condicionaliter :  si  Deo 
placuerit  et  cetera,  sicut  paria  aliunde;    nam    si  solum 

2o  ad  sensum  talem  condicionatum  concessum  foret  vel 
donatum  aliquid  alicui,  quia  ex  condicionali  non  sequitur 
quicquam  dari,  et  si  Deus  occasione  illius  sophismatis 
per  impossibile  quicquam  daret,  iste  litere  a  fraude 
decepcionis   et   superfluitatis   non   forent    propterea    ex- 

2  3  cusate. 

Similiter,    ad    ilium    sensum    posset   frater    concedere 

cuilibet  beatitudinem   et  quodcunque  signabile,   ut  quem- 

libet  esse  Deum,    quia   si   hoc  Deo    placuerit,    ita    fiet. 

Similiter,  ut  prius  litere  ille  ad  sensum  talem  forent 

3o  omnino  superflue  et  populi  seductive,  ideo  non  darent 
occasionem  populo  ad  merendum  sed  tam  fratribus 
quam  populo  ad  illos  cum  quibus  fiet  interlocucio  sedu- 
cendum;   ideo  nullus  sani   capitis   finget  illud. 

Item,  vel  multiplicant  fratres  tales  literas  pure  propter  The  friars  issue 

35  caritatem    quam    habent  ad    eos    cum   quibus   communi-  from^unwonhy 
cant,    vel  pure    propter  lucrum  vel    commodum  tempo-       motives, 
rale  aut  mixtim;   si  secundo   modo,   tunc  sunt  simoniaci 
et  populi    seductores,    cum  non   querant  salutem  anime 
proximi   sed   bona   sua    per    mendacia     patris    sui.     Sed 

40  tercio   modo   discuciendum    foret  que   causa  principalius 

i3.  Cod. :   confitendum.  29.  ad  sensum  twice. 

6.  I.  Petri  IV,    11. 


358  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XLH. 

illos    movet    et  quomodocunque    foret    commutacio  sua, 
de    tanto    sapit    peccatum.     Si    primo    modo,    mirandum 
foret    quare     sancti     apostoli    qui     habuerunt     maiorem 
caritatem  quam  fratres  predicti  tales  literas  non  fecerunt 
nee   faciendas    posteris    exemplarunt,    quare    eciam    epi-  5 
scopi    et    religiosi    possessionati   non   utuntur    communi- 
cacione    huius    caritatis,    aut    quare   fratres   non    donant 
literas    huiusmodi    cognatis  suis    et  dominis   quos   magis 
diligunt,    sed    pure    illis    de    quibus    sperant    lucrum    et 
decepcionis  aditum.   Multa  sunt  signa  decepcionis  huius  lo 
ex    quibus    probabiliter    capi    potest    quod    fratres    non 
pure  sic  faciunt  propter  caritatem    fraternam;    si    enim 
ex    vi     communicacionis     sanctorum     iste    litere    forent 
superflue     suis     fratribus    et    religiosis    aliis,    per    idem 
forent  superflue  aliis  secularibus  adeo  ferventibus  caritate.  i5 
Dicitur    tamen    quod    regibus,     dominis     et     dominabus 
quorum     confessiones     audiunt     et    aliis    religiosis    tales 
literas  non  concedunt. 
It  is  God's  Item,     videtur     quod     quelibet    talis     confessio     sapit 

^'^dismbutV°  blasphemiam;  nam  quecunque  opera  talia  mirabilia  cum  20 
merit.         desieruiit  esse  in  suo   genere,  non  habent  esse  nisi  spiri- 
tuale   in  Deo    absconditum    iuxta    illud   Apoc.    X1V°,    1 3 
dictum    de    Sanctis:    Opera    enim  illoriim  sequuntur  illos. 
Si   ergo   Deo    sit    proprium    servare    illis    merita    post- 
quam   desierint    esse    in  suo  genere,   sequitur  quod  Deo  25 
est  proprium  ipsa  distribuere  cui  volet,  et  per  consequens 
premiandus  a  Deo  ex  titulo  gracie  non  habet  potestatem 
sic    ipsa    concedere.    Nam   quantumcunque  bonum   opus 
de    genere  quis    fecerit  non    habet  sibi  racionem   meriti 
nisi  de  quanto   ad   meritum  Deus  ipsum   acceptat.   Ergo  3o 
multo    magis    vel    a    pari    ipsum    non    habet    racionem 
meriti    quoad    alium    extraneum    nisi    de    quanto    Deus 
acceptat     illud     ad    meritum.     Sed    Deus    propter    tales 
literas  non  plus  vel  minus  acceptat  quicquam  alicui  ad 
meritum,     sed    regulariter    ut    fuerit    de    congruo    ipse  35 
dignus;    ergo    litere    quoad    hoc    forent    superflue.    Idem 
enim    innuerent   tales   litere   ac   si  maniacus  concederet 
quod     vult     aut     concedit     quod     Deus     acceptet     opus 
meum,  ut  tu    a  Deo    premieris;    et    sic  cum  triplex  re- 
sponsio    blasphemie,    aut    quod   Deo    aufertur   quod   sibi  40 
est    proprium,     aut    quia    creature    tribuitur    quod    soli 
Deo   potest   competere,   vel   utrumque,    patet    quod   ilia 

37.  Cod.:   mancus.        Sg.  cum  triplex;  addc:   sit. 


SERMO  XLII.]  TERTIA  PARS.  SSg 

fratrum    zizannia    implicat    omnia    ista    tria,   et  eo   colo- 

racius    quo    cum   dehonoracione  Dei    seducunt  populum 

quoad    suam    beatitudinem    adquirendam    et    perturbant 

rem  publicam  temporalia  proditorie  a  populo  spoliando. 

5       Item,   tantum  videtur  conferre    merita    persone   quam     if  they  can 

approbo   sicut  auferre   merita  ab  eadem;  sed  in  primum    "^"they  «in"' 

possunt  Cut  inquiunt),   ergo   et  in  secundum.   Et  cum  non  ^^i'^^'^raw  it  and 
'^ .  .  ^  .       ^  .  -  .     can  deprive  the 

Sit    racio    quare    merita    sua    possunt    sic    auferre,    quin  saints  in  heaven 

per  idem    et    merita    aliena,    videtur  quod  possunt  spo-  °  ^  "^"^  rewar  . 

loliare  ecclesiam  de  suis  meritis,  sicut  spoliant  eam  de 
suis  temporalibus.  Non  enim  est  racio  quare  conferunt 
vel  auferunt  merita  alieni  nisi  quia  orando  merentur 
ut  Deus  sic  faciat  et  hoc  eque  bene  possunt  de  alienis 
meritis    sicut    de    propriis,    ymmo  ut  sophista   contendit 

^'  beatos  |  in  celo  possunt  facere  quod  non  taliter  pre- 
mientur  sed  quod  tam  a  meritis  quam  premiis  sint 
frustrati.  Sicut  enim  evidencia  sua  dant  beatitudinem 
et  premiant  finaliter,  eo  quod  faciunt  Deum  sic  facere, 
sic   distribuunt   merita    ecclesie    eo   quod   faciunt  Deum 

20  sic  facere,  sed  cum  hoc  sit  eis  ambiguum  et  incognitum 
utrum  sit  beneplacito  Dei  contrarium,  videtur  quod  sit 
blasphema  presumpcio  sine  sufficienti  evidencia  istud  sic 
in  cartis  asserere.  Nam  sophiste  mundi  non  obligati 
non  concedunt  falsum  vel  eis  dubium,  aut  negant  verum 

25  ad  quod  se  Deus  determinat  tamquam  sibi  necessarium 
que  omnia  faciunt  isti  sophiste  diaboli.  Cum  enim  ex 
cartis  suis  sequitur  quod  cartatus  habebit  beatitudinem 
cum  eis  et  quod  non  dampnabitur  in  inferno,  utrumque 
illorum  volunt  consequenter  concedere  et  eorum  oppo- 

3o  sita  negare;  que  cum  communiter  sint  falsa  et  contraria 
eorum  necessaria  eternaliter  a  Deo  determinata,  patet 
quam  expresse  isti  sunt  Antichrist!  in  difficultatibus 
suis   Christo   contrarii. 

Item,    videtur  quod  quicunque  de  ecclesia  et  specia-  Every  member 

33  liter  frater   cartativorum  potest  eque  concedere  fratrum   °carfdo^as'^ 
merita  sicut  ipsi;  non  enim  concedunt  nisi  quia  rogant  much  as  they, 
Deum  ut  sic  eveniat,   et  ita  potest  vidua  facere  devocior 
et  per  eius  oracionem   eque  faciliter  evenire,   ergo   con- 
clusio.    Non  enim   est  meritum   iam  subiectum    in    ipsis 

40  sed  vel  extinctum  per  peccata  superveniencia  vel  natura- 
liter  desiit;    quomodo    ergo   sunt  illi  singulariter  meriti 

I,  2.  Cod.:  celeracius.  7.  Cod.:  ut  inquirunt.  11,  12.  Cod.:  auferunt 
vel  auferunt.  i3.  Cod. :  esse  bene.  14.  Cod. :  et  sophista.  26,  27.  Cod.: 
ex  caritatis.        35.  Cod.:   caritativiorum. 


36o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XLII. 

yet  they  claim  talis   domini  vel  habentes   super  ipsum   specialiter  pote- 

^aTdst's'^and^  stat.em  ?    Nam    videtur  quod    ipsi    excedunt  Christum   et 

the  Pope's,     papam    in    talibus.    Christus    nee    potest    sic    concedere 

nisi   sciverit   illud    esse    de    beneplacito    patris    sui    nee 

potest  cartas  huiusmodi   sigillare,    cum   sepe   sint  false,  5 

sed   Johannis    111°,   1 1    dicit   quod    ipse    et    membra  sua 

solum   quod  sciunt  loquuntur,  diabolus  autem  et  membra 

sua   scripturis  et  sigillis  affirmant  quod  nesciunt.   Forma 

autem  dominacionis  eorum  in  verbis  suis  super  Christum 

extoUitur  in  hoc  quod  Christus  qui  est  (ut  sepe)  minister  lo 

ecclesie  dat  singulariter  quod  promittit,   sed  isti   conce- 

dunt  pluraliter  quod  sic  fiat  ubi   est  papa  qui  non  dat 

indulgencias  vel  absoluciones  a  pena  et  culpa  nisi  con- 

fessis  et  contritis;  isti  in  suis  concessionibus  illud  tacent; 

excedunt    itaque    papam    in    spirituali    suffragio    ecclesie  i3 

militantis   et  (ut   multis  videtur)   ex  istis  implicant  quod 

plane  dominantur  suffragio  temporali  ecclesie  militantis. 

Si    enim    potest    dare    quecunque    opera    meritoria    sua 

vel    alia    militantis    ecclesie,    cum    opera    meritoria    sint 

facta  ad  extra  in  gracia,  videtur  quod  quecunque  talia  20 

opera  aurifabri,   monetarii  vel  cuiuscunque  artificis  pre- 

ciosi  cui  voluerint  possunt  concedere  et  sic  super  talibus 

operibus   dominantur.    Ipsa    enim  sunt  opera  meritoria, 

quia  facta  in  gracia  ut  suppono.  Nee  valet  dicere  quod 

fratres    concedunt    hec    opera   non   secundum    racionem  2  5 

qua     sunt    bona    temporalia     sed     secundum     racionem 

qua    sunt    merita   Deo    placencia    ad    beatitudinem    con- 

sequendam;    quia    cum    fratres    non    sunt    tanti  sophiste 

ut    concedant    quod    dare    non    possunt,     videtur    quod 

possunt    omnia    talia    merita    secundum    racionem    qua  3o 

merita   beatitudine   digna  de  congruo  plebi  dare;   quare 

ergo  non  spoliant  omnes  prescitos   de   manu  diaboli    et 

inducunt    omnes    viantes    in    gaudium    celi?    Cum    enim 

habent  ad  ilia  potenciam   (ut   fingunt),   videtur  quod   ex 

ocio  talis   potencie  sunt  dampnandi.  35 

Merit  can  only       Et  patet  corum  blasphemia,   cum  fingunt  quod  fructus 

'"r-'^'j^"'!)"''^     dienissimos    homini    operum    possunt    dare    ad    libitum 
as  God  ordains.      "  .  .  . 

sed  non  materialem  substanciam  ipsorum  operum.   Unde 
quero   communiter  ab   eis  si  vel  ex  se  habent  vel  speciali 
dono  Dei  quod  possunt  talia    merita    sic    distribuere    et  40 
habitudinem  consequentem;    si    primo   modo,    tunc  sunt 

3.  Cod.:  Christus  nee  non.  8.  Cod.:  afhrmat.  10.  Cod. :  qui  deest. 
12.  Cod.:  qui  deest.  21.  Cod.:  aurefabri.  25.  Cod.:  nam  secundum. 
38.  Cod.:   materiale.        39.  Cod.:   si  deest. 


SERMO  XLII.]  TERTIA  PARS.  36 1 

expresse  luciferi,  cum  se  extollunt  super  omne  quod 
dicitur  Deus.  Si  secundo  modo  iuxta  Jacobum  dicentem 
quod  omne  datum  optimum  et  omne  donuni  perfectum 
desursum  descendit  a  patre  luminum.  Ex  quibus  sequitur 
b  quod  Deus  prius  naturaliter  donat  talia  merita  eis 
quibus  sibi  placuerit  impertiri  quam  fratres  hec  faciunt, 
ymmo  semper  vel  regulariter  Deus  prius  temporaliter 
hec  concedit. 

Ex  quibus  sequitur  quod   banc   distribucionem  primo 

loconcedere  est  Deo  proprium  et  cum  sequens  concessio 
fratrum  non  proficit  plus  vel  minus  sed  concessioni 
Dei  eterne  oportet  cedere  atque  stare,  videtur  quod 
ista  fratrum  concessio  sit  superflua  et  blasphema.  Idem 
enim  est  ilia  concedere    et    concedere    homini  quod    sit 

i3  predestinatus  vel  quod  est  a  Deo  vel  eius  oppositum 
eternaliter  diffinitum.  O  si  seculares  theologi  seminassent 
tantam  blasphemiam  que  est  suprema  pars  heresis, 
quam  spissim  forent  illi  publici  heretici  et  acute  a 
satrapis    persecuti,    sed   membra  diaboli   ex  iuvamine  in 

20  scelere  mutuo  sibi  fovent.  Omnes  enim  partes  Anti- 
christi   defendunt   eius  sentenciam  contra  Christum. 

Item,    videtur    quod    omnes    isti    fratres    sunt    ut    sic      Friars  are 

,  .  ■  •        ■  crGcdv 

ypocrite,   avari  et  omni    genere    sceleris    maculati,    sicut     hypocrites. 

prius     sit     per     evangelium     apostolicum     prophetatum. 

25  Quantum   ad  ypocrisim   que  est  maledictissima  superbia, 

''°'-  patet  quod  I  in  cartis  suis   implicant  se  singulariter  esse   They  pretend 
278''  '  •  •  to  be  singularly 

'     sanctos,   et  cum  vita   eorum  ac  opera  ex  scnptura  sacra  holy. 

manifeste  ostendant  oppositum,    planum    est    quod   sunt 

ypocrite.     Et     illud     videtur     Apostolum     plane     docere 

3o  I^  Tim.  IV,  I  :  Spiritus,  inquit,  manifeste  dicit  quod  in 
novissimis  temporibus  discedent  quidam  a  fide,  attendentes 
spiritibus,  erroribus  et  doctrinis  demoniorum  loquencium 
in  ypocrisi  mendacium.  Qui  (rogo)  manifestius  discedunt 
a  fide  quam  fratres  qui    tradiciones    suas    ultra    ordina- 

35  cionem  Christi  naagnificant,  mencientes  et  blasphemantes 
in  Christum  quod  ipse  mendicacionem  eorum  in  per- 
sona propria  exemplavit?  Qui  secundo  plus  attendunt 
spiritibus  erroris  quam  fratres  qui  dimisso  evangelio 
veritatis  ludicriis,  fabulis  et  mendaciis  in  suis  sermonibus 

40  innituntur?    Si  enim   fuerit  senescallus  vel  referendarius 


10.  Cod. :  concessio  twice.        12.  Cod. :  oportet  credere. 
I.  I.  Thess.  II,  4.         3.  Jac.  1,  17. 


3  62  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLII. 

regis  ad  mediandum  inter  ipsum  et  suos  tenentes  ex 
magno  concilio  ordinatus  qui  dimisso  verbo  veritatis 
quod  sibi  iniungitur  nunciat  tenentibus  mendacia  que 
non  a  domino  sunt  precepta  et  exhinc  exoritur  discordia 
inter  dominum  et  tenentes,  nonne  foret  talis  mediator  5 
proditor  utrorumque?  Sic  autem  est  de  fratribus  vel 
quibuscunque  aliis  evangelizando  mendacia  seminantibus 
et  per  consequens  facientibus  discordiam  inter  Deum 
et  populum   christianum. 

Et  quoad  secundum   manifestum   est  quod  tales    sunt  lo 
demonium  meridianum  in  ypocrisi  loquentes  mendaciiim. 
Quomodo  (rogo)  seducerent  populum  sic  ad  fraternitatem 
suam  per  literas  suas  nisi  sanctitatem  pre  ceteris  simu- 
larent?    aut  quomodo    (rogo)    tam    frontose    loquerentur 
mendacium    de    valore    huius   fraternitatis,    de    predesti-  i5 
nacione     sua    ac    populi    cum    aliis    mendaciis    in    suis 
litteris    implicitis    nisi    sua    falsitas    peplo   ypocrisis   sit 
velata?    Hii    ergo    sunt    seductores    populi  quos  Spiritus 
Sanctus  manifeste  dicit  venturos  in  fine  seculi  in  nomine 
The  root  of  all  Antichristi.    Nee   dubium   quin  radix    omnium    malorum  20 
■wickedness  is   cupiditas  pro   continuacione   et  defensione  sui   consorcii 
covetousness.   niovet  eos.   Que  (rogo)  foret  necessitas  sic  seminare  men- 
dacia   perturbativa  ecclesie   de  suis  proximis  nisi  fuerit 
candens   cupiditas  terrenorum?    Unde    illi  videntur  esse 
falsi  prophete  quos  Christus  prenunciat  Matthei  VII°,  i  5  :  25 
Attendite   a  falsis  prophetis   qui  veniunt  ad  vos  in  vesti- 
mentis    oviiim,    intrinsecus    autem    sunt    lupi    rapaces;    a 
fructibus  eorum  cognoscetis  eos.   Qui  (rogo)  sunt  falsiores 
prophete    quam    fratres    sic    seminantes    mendacium    et 
fingentes  per  literas  suarum  fraternitatum  quod  quilibet  3o 
eis     in     fraternitate    confederati    fuerint    perpetuo    sunt 
salvandi?    Vestimenta    autem    sua    dicunt  esse  omnia  in 
sanctitate    et    securitate    beatitudinis    excedencia   vestes 
Christi,   cum  dogmatizant  nimis  heretice  quod  quicunque 
mortuus  fuerit  in  suis  vestibus  dampnacionem  perpetuam  35 
non   videbit.    Intrinsecus   autem  sunt  lupi  rapaces,   cum 
animas    et    corpora     fidelium    rapiunt    ad    infernum    et 
tamquam  sanguisuge  docent  limitatores  suos  hoc  canticum 

Quarto     autem     docet     Christus     per     quod     signum  40 
possumus    ipsos    cognoscere.    Non   enim    arbor   a    foliis 

25.  Cod.:  false. 

II.  I.Thim.  IV,  2.         39.  Prov.  XXX,    i5. 


SERMO  XLIL]  TERTIA   pars.  363 

vel  a  floribus,  sed  ex  fructibus  cognoscetur  utrum  sit  Their  fruits 
laudabilis  qualitatis;  si  ergo  laboriosus  circuitus  fratrum  '^'^^^'them^^"^' 
est  gracia  querendi  lucrum  ab  auditorio,  laute  consu- 
mendo  pauperum  elemosinas  subtiliter  spoliatas  et  jin 
3  edificiis  ac  aliis  ex  pure  extraordinariis,  quis  dubitat 
quin  talis  fructus  finalis  indicat  qualitatem  fratrum  et 
finem  tocius  operis  precedentis?  Si  enim  laborarent 
gracia  salutis  fidelium  sicut  apostoli,  tunc  servarent 
doctrinam  eorum  viventes  nunc  in  laboricio  sicut  oportet, 

losed  omnino  non  forent   adiutorio  onerosi. 

Nee    oportet    sollicitari    circa    soluciones    arguciarum  Their  various 
quas  fratres  fabricant  pro  suis  mendaciis    confirmandis.  ^^'^'^  P''^'^"'^'^^" 
Dicunt    enim    ex    similitudine   simiali,    cum    merita    sint 
sua,  possunt  communicare  ea  fidelibus,  specialiter  cum 

1 5  sonant  in  piam  devocionem  que  resonat  caritatem.  Hoc 
sophisma  diaboli  per  illud  toUitur  quod  fratres  si  sancte 
viverent  et  utiliter  cunctis  hominibus  gratis  concederent 
communicacionem  huiusmodi  sine  cartis;  notiricari 
quidem    debet   fratribus    et  cunctis   fidelibus  quod   carte 

2o  tales  sigillate  non  ad  hunc  finem  directe  proficiunt  sed 
officiunt  undequaque;  fundamentum  auteni  huius  simi- 
litudinis  de  communicacione  talis  meriti  sapit  blas- 
phemiam.  Quarta  autem  simialis  similitudo  per  quam 
fideles    seducuntur    stat    in    isto    quod    sicut    ad    unam 

25  candelam  lucentem  candele  plurime  accenduntur,  sic 
ad  unam  sanctam  viam  et  merita  fratrum  unius  secte 
multi  extincti  seculares  quoad  sanctam  conversacionem 
spiritualiter  illustrantur.  Sed  pallescat  talis  ydiota  sic 
proclamando  sui  consorcii  sanctitatem,  cum,  posito  quod 

3osit  sanctum   (ut  raro  evenit),  nee  talis  proclamacio  sibi 

prodesset    nee    ecclesie    sed    noceret,     cum    sanctitatem 

2_8c  prius  habitam  ypocritice  extingueret;  |  recolerent  inquam 

de  doctrina  Christi  Matth.  VI",  3  :  Ctim  facis  elemosinam, 

nesciat    sinistra     quid  facial    dextra;    et    sic    de    multis 

33  doctrinis  contra  ypocritas  quas  Dominus  ibi  docet.  No- 
taret  (inquam)  secta  fratrum  quomodo  phariseus  se  pom- 
pavit,  quod  non  erat  sicut  ceteri  hominum,  et  specia- 
liter sicut  ille  humilis  publicanus,  qui  ex  diffinicione 
Christ!    descendit   iustificatus  in  domum    suam    ab    illo; 

40  sic  multo  magis  simplex  christianus  iustificabitur  et 
globus   pharisaicus  dampnabitur,  cum  multiplicius  ypo- 


II.  Cod.:  sed  oportet.       i(5.  Cod.:  si  deest.       18.  huiusmodi;  cod.:  h'; 
ib.  Cod.:  carnalis.       22.  Cod. :  cxcommunicacionc.       35.  Cod.:  quas  deest. 


364  JOHANNIS  WYCUF  SERMONUM     [SERMO  XLIl. 

Their  errors  as  crite  se  iustificant  ultra  simplices  christianos,   quia  non 
to  the   uc  arist.  g^i^^i^  verbis  privatis  sed  publicis  instrumentis,   scriptis 
et    buUis.     Sicut    enim    in    ista    materia,     sic    seducunt 
populum    de    eukaristia    unionis;    variant   enim  infunda- 
biliter  de  eius  qviiditate  et  passionibus  eam  sequentibus,  5 
in    tantum    quod    dicunt    corpus    Christi    et  Deum    olim 
fuisse   comestum    a   muribus    et   laniatum  ad  quamlibet 
eius   partem    et   irrecuperabiliter    putrefactum.   Tercium 
exemplum  simiale  est  quod  excommunicatus  communicat 
aliis   excommunicacionem    ex    solo   consorcio   coniugatis.  lo 
Cum     ergo    Deus     sit     pronior    ad     premiandum    quam 
puniendum,    multo     evidencius    sequitur    quod    fratrum 
sanctitas     difFundit     se     in      alios     caritatis     elemosina 
coniugatos.   Sunt  talia  multa  exempla  similia  que  fratres 
implicant   ut    de    accensis    carbonibus    et    multis    rerum  i5 
partibus  ex  unione  earum  redduntur  notabiliter  forciores. 
Quantum    ad    istud    patet    supposita    ex    distinccione 
excommunicacionis    quod   nemo    ex  vi    communicacionis 
cum     excommunicato     dampnabitur    in    anima     nisi    ex 
proprio  peccato  delinquat  noviter,   quod  est  ex  vi  com-  20 
munionis  cum  alio  abscondito  a  Deo  amplius  maledicto. 
Si    enim    assistencia    excommunicato    per    se    maledicit 
communicanti,  tunc  tota  Trinitas,   angelorum   assistencia 
et  fidelium    convertencium    prius  conversos  excommuni- 
cacionem   in    eis    induceret;    quod    oportet    excommuni- 25 
catores    nostros    negare,     cum     multos    excommunicant 
communiter   et  absolvunt  posterius  propter  lucrum. 
Without  ciiarity      Correspondenter,    nisi    quis    habundaverit    in    caritate 
^spki"t"any  *^    D'-'i    ^^    proximi,    prudenter    signa    dileccionis    proximis 
helped  by      ostendendo,     non     communicabit    fratrum    vel    aliorum  3o 
spirituali  suffragio,  sed  subductis  omnibus  fratrum  Uteris 
vel  concessionibus  assistente  tali   augmento   caritatis  vel 
gracie    participabit  quibuscunque   spiritualibus  suffragiis 
ecclesie  eciam  suppositis  fratrum  suffragiis,  velint  nolint. 
Deus   enim   concedit  communicacionem  talium   bonorum  35 
spiritualium  ad  quam   concessionem  fratres  non  possunt 
attingere.   Orare  tamen  possunt  et  mereri  aliis  specialiter 
si  ab   eis  hec  heresis  subducatur.    Concedi  tamen  debet 
quod     multi    viantes     tam     fratres     quam     alii    possunt 
parcialiter  in  aliquod  antecedens,  faciendo  et  concedendo  4° 
et  dando  ipsum,  et  in  suum  consequens  sic  non  possunt; 
ut    homines    possunt    mereri    beatitudinem     et    primam 

I.  Cod. :  iustificat.      2.  Cod. :  publicis  vestimentis.      3.  Cod.:  sic  deest. 


SERMO  XUII.]  TERTIA  PARS.  365 

graciam  aliis,  et  tamen  non  possunt  dare  illis  beatitu- 
dinem  actualiter,  cum  in  beatitudine  (ut  videtur  sapienti- 
bus)  possunt  dare  iuxta  illud  Luce:  Mensiwam  bonam 
et   confertam   et   coagitatam    et   superfluentem    dabiint    in 

5  sinum  vestrum.  Error  autem  in  logica,  metaphysica  et 
fide  catholica  cum  cupiditate  mundana  confundit  fratres 
in  ista  materia,  ut  fabulantur  quod  committunt  vel 
donant  omnia  bona  sua  in  manus  sui  prepositi,  quod 
sic    quod    sibi    liceat    quecunque    voluerit    bona    huijiis- in  the  Judgment 

o  modi  dispensare,    sed    sciant    quod    in    die  iudicii  unus-  '''"^'i,j's'own '^'" 
quisque    onus    suum    portabit  et  premiabitur  vel  damp-        burden. 
nabitur,    quomodocunque    meruerit    vel    demeruerit,    et 
tunc    non   valebunt    contra    fidem    scripture   palliaciones 
iste  diaboli   per  sectas  fallacie  introducte. 

i5  SERMO  XLIII. 

Non   simus   concupiscentes   malorum,   sicut   et   illi   con- 
cupierunt.  I.   Cor.   X°,   6, 

Paulus  in  ista  epistola  tamquam  speculator  providus  The  Apostle 
predicit  ecclesie  ex  prenosticacione  exemplari  scripture  a'^aTnsf  lust■ 
2opreterita:  Non  simus,  inquit,  concupiscentes  malorum 
desideriorum,  sicut  prevaricatores  legis  veteris  cupierunt. 
Et  talis  concupiscencia  secundum  formam  illicitam  est 
mater  omnium  malorum  que  perversis  eveniunt,  et  ideo 
ilia  est  imprimis  diligencius  precavenda.  Si  enim  in 
23  lege  veteri  propter  illicitam  concupiscenciam  virga  Dei 
celerius  punit  pueros  legis  veteris  pena  sensibili,  nos 
autem  peccantes  gravius  non  sic  punit,  quia  pena  in- 
sensibilis  inferenda,   posterior  longe  gravior  est  servata. 

Secundo  hortatur  Apostolus  ne  ex  tali  inordinata  against 
3o  concupiscencia  simus  ydolatre,  quia  (Exodi  XXXII°)  idolatry; 
scribitur  quomodo  post  ydolatriam  vituli  dederunt  se 
insolencie  et  postmodum  a  Moyse  et  suis  fratribus  sunt 
puniti.  Et  talis  ydolatria  crebrescit  in  ecclesia,  cum  eo 
ipso  quo  plus  Deo  diligitur  aliquod  temporale,  ydolatria 
33  talis  committitur.  Sed  quis  inchoando  a  papa,  prelatis 
inferioribus  et  transeundo  per  religiosos  duplices  ad 
homines    seculares    non   plus    afficitur    honori    et    lucro 

5.  sinum  deest.         lo.  Cod.:  sed  stant.        19.  Cod.:  pronosticacione. 

3.   Lucae  VI,  38.  i5.   Dominica   nona   post  Trinitatem. 

Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.-  by  Arnold,  II,  pag.  333 — 336. 
3o.  I.  Cor.  X,  7. 


36e  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIII. 

seculi  quam  honori  et  cause  Dei?   Opus  enim  et  solli- 
citudo  cum  pugna  in  isto  indicant  veritatem. 
against  Tercio     caveamus     ne    fornicemur     cum     mulieribus 

bodi'ij^and'    alienigenis     sive     indigenis     fornicacione     corporali,     et 
spiritual;      specialiter  ne  fornicemur  |  spiritualiter,  virum  in  sponso  ^^gd 
ecclesie  dirumpendo,   quia    (ut  patet  Num.  XXV°)   Deus 
est  vindex  in  istis  omnibus,  cum  propter  fornicacionem 
corporalem    quam     minus     odit    occidit    viginti    quatuor 
millia,  et  per  consequens  minor  numerus  in  textu  Apostoli 
erat    verus,    nee   dubium   quin   ex   causa   notabili   ilium  lo 
exprimat,  non  maiorem. 
against  Quarto    non    temptemus   Christum,    sicut    ipsi    tempta- 

b  ™oui"fvSdV?  verunt  (Exod.  XVIP)  et  a  serpentibus  perierunt  (ut  patet 
''*^;  Numeri   XXF,   5).    Illi    autem    temptant  Christum    cul- 

pabiliter    qui  dimisso  suo  mode  penali  vivendi  intendunt  i5 
conversacioni   seculi    et    corporis   voluptati.    Tales  enim 
vel   non   aspiciunt   pendenciam  Christi    in   cruce   vel    si 
eam  respiciunt  hoc  faciunt  nimis  sinistre,  et  Timoth.  111° 
scribitur,    sicut  Moyses   exaltavit   serpentem   in    deserto, 
ita  exaltari  oportet   filium    hominis,    ut  omnis  qui  credit  20 
in    ipso    non    pereat    sed    habeat     vitam     eternam.     Illi 
autem    temptant    Christum    qui    dimissa    attencione    ad 
exaltacionem    eius    in    cruce   veluti   deorsum   in    volup- 
tatibus  amant  seculum  atque  carnem. 
against  Quinto    cavere    debemus     ne    contra    Deum    murmu-  2  5 

murmuiing.  ^^^^^^^  ^j.^  nostra  tribulacione  vel  prosperitatis  mundane 
diminucione  vel  pena  alia  quam  Deus  pro  crimine 
nobis  infert,  quia  ut  (patet  in  processu  Exodi  et 
Numeri)  ab  angelo  occidente  qui  priusquam  terminos 
terre  promissionis  attigerant  perierunt:  sic  nos  carentes  3o 
dono  finalis  perseverancie  et  murmurantes  contra 
eventus  seculi  terram  vivencium  et  bona  patrie  non 
intramus,  sed  malus  angelus  nos  prius  exterminat,  hoc 
est,  ponit  extra  terminos  quos  perseverando  finaliter 
ad  similitudinem  Sancti  Spiritus  haberemus.  35 

The  world  is        In  isto  itaque  superbo   quinario  viciorum  perit  secu- 
tiiese'^vfces"now  l^"^    longe    copiosius    quam     in    lege    veteri    perierunt. 
than  under  the  /fg^  autem  omnia  contigerunt  non  solum   propter  penam 
illis    reprobis    intelligendam,    sed    ut   penam    graviorem 

5.  Cod.:  verum;  cf.  Num.  XXVo,  8.         12,  i3.  Cod.:  si  ipsi  tempta- 
verunt. 

3.  I.  Cor.  X,  8.       8.  Cf.  Num.  XXV,  9,       18.  II.  Tim.  HI,  8. 
38.  I.  Cor.  X,  II. 


SERMO  XLIII 


]  TERTIA  PARS.  367 


nobis  magis  peccantibus  figurarent  et  ut  predestinatis 
cautelam  cavendi  culpas  consimiles  demonstrarent.  Unde 
sic  infert  Apostolus:  Scripta  sunt  eniin  ad  correccionem 
nostram  in  quos  fines  seculorum  devenerunt.  Nam  totum 
5  tempus  ab  ascensione  Christi  usque  ad  diem  iudicii  la  this  old  age 
vocatur  secundum  singulas  eius  partes  fines  alicuius  ^e  shouid'^be 
seculi :  nam   correspondenter   ad   etatem   seculi   debemus  grave  and  leave 

'  .  ^ ,  .  the  flesh,  the 

servare   gravitatem    in   moribus.    Ista   autem  est  ultima  world  and  the 
etas   seculi   in   qua   debemus   tamquam    graves   persone 

loet   mature   in   moribus    carnem,    diabolum    et    mundum 

deserere.     Si    autem    post    tot    exempla    et    documenta    The  flesh  is 
etatis  prioris  quam  debemus   servare  in  memoria  reman-  sTnce  men^'are 
serimus  obstinati,   sumus  pueris  prioribus  amplius  puni-     degenerate 
endi.     Et    movet    ad    hoc    quod    decor    carnis    et   flores    and  beauty. 

1 5  seculi  nunc  plus  tepescunt  quam  in  priori  etate  mundi 
et  per  consequens  sunt  remissius  appetendi.  Quis  enim 
nunc  in  carne  tantum  est  validus,  sicut  priores  in 
corpore  valuerunt?  Patet  quod  nullus,  ut  patet  de 
robore,     agilitate,     pulcritudine,     longevitate     cum     eis 

2o  similibus.  Quomodo  ergo  miser  decrepitus  tantum  de- 
corem  corporis  afFectaret? 

Et  quoad  cupiditatem  prosperitatis  mundane  patet  The  world  is 
quod  raciones  consimiles  facerent  in  nobis  ipsam  vile-  "^^lince^it"^' 
scere.  Mundus  (inquam)  non  alliceret  propter  sterilitatem     troubles  are 

2  5  omnium  terre  nascencium  que  homini  deservirent, 
propter  incertitudinem  ex  pestilenciis,  bellis  et  aliis  que 
prosperitatem  seculi  extingunt,  tercio  propter  maliciam 
et  fraudem  proximorum  qui  sese  diligerent  et  ultimo 
propter    experienciam     tedii     in    mundo     et     doctrinam 

3o  scripture    docentis    ad    bona   patrie  properare.   Diabolus  The  devil  has 
eciam   quoad  constantes  in  fide  virtute  passionis  Christi     agalnstThe 
suffragiorum     sanctorum     sacramentorum    iuvamine     et       taithful. 
predicacione    evangelii   est   in   potencia    mitigatus.    Ideo 
forte     dicitur    quod  fines    seculorum    quoad    mundialia 

Zbvenerunt  inter  nos.  Sicut  enim  sunt  multa  secula,  ita 
habent  in  ultima  etate  ecclesie  multos  fines.  Propter 
tales  consideraciones  multi  viantes  cupiunt  dissolvi  et 
esse  cum  Christo  cum  Apostolo  et  Martino.  Si  enim 
spem    certam   habent    de    superiori    vita    post    mortem, 

40  ipsam   vitam    debent  desideranter  appetere.    Quis   enim 


38.  Martino;  cod.:  mar;  proxima  lin.:  tFo. 
3.  I.  Cor.  X,  II.         38.  Phil.  I,  23. 


368  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLIII. 

infirmus  sperans  convalescenciam  non  desiderat  sani- 
tatem?  Ideo  evitabiliter  defectus  fidei,  spei  et  caritatis, 
amor  carnis  et  seculi  sunt  in  causa  quod  tarn  manifeste 
tres  virtutes  in  senibus  etatis  ultimi  seculi  refrigescunt 
et  due  alie  insolencie  ex  cautelis  diaboli  misere  inva-  5 
lescunt.  Nisi  enim  essemus  in  istis  miseriis  philocapti, 
nunquam  sic  afFectaremus  sic  vivere  et  cum  tanta 
tristicia  statim  mori. 
We  must  Cum    ergo    diabolus    cautelis    prioribus    habundat    et 

\\'^es^of  the'^  specialiter  quoad  eos  qui  non  innituntur  divino  suffragio,  lo 
devil.         itjeo   signanter   subiungit   Apostolus:    Itaque   qui  se   exi- 
stimat  stare  videat  ne  cadat.    Racio  quidem   exigit  quod 
aliquis    maturioris     etatis     existens     in    via     plus    labili 
diligencius   caveat   ne  cadat,    cum  sit  in  statu  fragiliori 
et   hostis   insidians    per   viam   lubricam    sit  |  sic    temp-    ° ; 
tando    subtilior,     et     eo    cercior    quo    verecundius    est 
hominem     cadere     qui     tot    iuvaminibus     est    sufFultus; 
cadit    autem    qui    temptacionibus    hostium     consenciens 
succumbit    vecorditer    superatus.     Et    hec    racio    quare 
Christus  per  stratam  regiam  transiens  in  viando  docuit  20 
confederacionem  cum  mundo  deserere.  Et  cum  religiosi 
nostri    ad    tantum    stultificantur    cautelis    diaboli    quod 
deserta     ordinacione     Christi     sunt     cum     tradicionibus 
frivolis  et  dotacionibus  seculi  desponsati,  et  tamen  quem- 
cunque    qui    detexerit    istam     sentenciam     dampnant    ut  25 
hereticum   et   machinacionibus   subdolis   persequuntur. 
Christ  kept  the       Sed    quia   inveterata    malicia  faciliter  induratur  ultra 
™"ur  relfgiou"   possibilitatem    dileccionis    hominis    in    diabolum    trans- 
have  turned     formati,     ideo    mandat    Apostolus:     Temptacio    vos    non 

apprehendat  nisi  humana  ac  si  in  nomine  Christi  preci-  3o 
peret,  quia  non  in  forma  diaboli  sint  temptati.  Necesse 
quidem  est  quod  temptemur  ab  hoste  triplici  tamquam 
primus  homo  de  consensu  faciliter  penitentes.  Et  est 
ista  humana  temptacio  cuius  est  faciliter  cadere  et  a 
peccato  per  penitenciam  resilire.  Alia  autem  temptacio  33 
qua  privati  ordines  per  multos  centenarios  annorum 
communiter  indurantur  est  temptacio  diabolica  indurata, 
et  per  consequens  illi  sunt  diaboli  populum  cum  quo 
habitant   seducentes. 


7.  nunquam;  cod.:  iniqua.      16.  cercior;  cod.:  cercio(!|.      3o,  3i.  pre- 
ciperet;  cod.:  p'ciperet. 

II.  I.  Cor.  X,  12.         3o,  ib.  i3. 


SERMO  XLIII.]  TERTIA  PARS.  3 69 

Nee  est  desperandum   de   potencia   resistiva,   quia  re-  God  will  grant 
pugnat   fidelitati    et   iusticie  Dei  quod   homo   temptetur    rnen"eve/to 
ad  malum   aliquod  perpetrandum  ultra  hoc  quod  possit  \'^n°*s®in''Y/|he'^ 
resistere,  quia  tunc  Deus  daret  hostibus  hominis  poten-  will  accept  it. 
5  ciam  et  virtutem  contra  quam  non  posset  iuvare  hominem 
ad    sibi    fideliter     serviendum,     quod    summe    repugnat 
prime   iusticie;   ideo  dicit  textus:  Fidelis  autem  Deus  est 
qui  non  pacietur  vos  temptari  supra  id  quod  potestis,  sed 
eciam  faciei  cum  temptacione  proventum,  ut  possitis  susti- 

10  nere.  Quamvis  enim  irretitus  peccato  non  sufficit  cum 
illis  paribus  resistere  temptatori,  habet  tamen  potenciam 
ad  resistendum,  licet  non  habet  sufficienciam  propter 
suam  stulticiam  precedentem,  sicut  gratis  faciens  se 
vinciri  et  in  lacum  deici  fit  insufficiens  ad  resistendum 

i51onge  debiliori,  quamvis  potencia  maneat  maior  potencia 
devincentis.  Sic  est  de  peccatore:  Potencia  manet  in- 
corruptibilis,  cum  sit  liberum  arbitrium  et  rediret  eadem 
vinculo  male  consuetudinis  dissoluto.  Ideo  committat 
homo  se  Deo   non  ponens  obicem   ad  recipiendum  gra- 

20  ciam.  Et  tunc  non  dubium  quod  Deus  faciet  omnem 
temptacionem  provenire  ad  augmentum  meriti  sic 
temptati.  Ideo  dicit  Psalmista  Psalmo  XXV°,  2 :  Proba 
me  Domine  et  tempta  me.  Vel  enim  Deus  cadere  non 
sinit  vel  in  casu  quo  sic  egerit  et  sic  vel  coronat  propter 

25  victoriam  vel  augmentat  humilitatem  et  graciam,  et  sic 
casus  est  multis  expediens  ut  resurgant  in  maiori  gracia 
et  caucius  ac  diligencius  de  cetero  se  preservent. 

In    omnibus    autem    istis     oportet    cavere    tamquam  Yet  the  greatest 

1  ,  .  ...    ^         of  dangers  is 

summum    periculum   ne   homo  ex  ignorancia  irreciatur  continuance  in 

3o  in  rethi  diaboli  ultra  hoc  quod  possunt  cum  illis  paribus  s'"- 

resilire,  quia  talis  indubie  est  demonium  meridianum,  Et 

religiosis  privatis  timendum  est  specialiter  de  hoc  lapsu, 

quia  tantum  confidunt  de  privatis  observances  et  factis 

fratrum  sui  ordinis  precellentis  quod  putant  se  prestare 

35  Deo  obsequium,  ut  sint  in  augmento  talis  erroris  amplius 

indurati.  Et  ista  induracio  omnino  perturbat  ecclesiam. 

Circa    istam   epistolam   dubitatur    utrum    domini  tem- 

porales  possunt   ad  arbitrium  eorum    auferre    bona    tem- 

24.  Cod.:  quo  sic  deest.  29.  Cod.:  irretitatur.  35,  36.  Cod.:  am- 
plius iniustati. 

37.  Cf.  Conclusiones  erronee,  Concl.  XVII:  Item  quod  do- 
mini temporales  possint  ad  arbitrium  eorum  auferre  bona  tem- 
poralia  ab  ecclesiasticis  habitualiter  delinquentibus  vel  quod 
populares  possint  ad  eorum  arbitrium  dominos  delinquentes 
corrigere.  Fascic.  ziz.,  pag.  280.  Walsingham  Hist.  Angl.  II,  Sg. 

24 


Syo  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLIII. 

The  poralia     ab    ecclesia    habitualiter   delinquente,     et    dicitur 

synod^has'  quod  ista  conclusio  tamquam  error  nimis  periculosus 
condemned  as  ^  svnodo  Terremotus  in  Anelia  est  dampnata.  Nee 
a  dangerous  i  .  j      r  i   •      r         -l 

error  the      duDito  quin  caterva  demonum  de  lalsis  rratribus  inter- 

temporano\-d^s  ^^^^  ^^  teiBptatrix.    Si   enim    sit    hoc    error    nimis   peri-  5 

may  deprive    culosus,  tunc  est  falsum  contra  rectam  viacionem  ecclesie 

dehnquent  ...  .  . 

clergy.        et    SIC    heresis,    eo    quod    in    scriptura   sacra    est   omnis 

Veritas  (ut  sepe  asserit  Augustinus);   et  per  consequens, 
cum   iste  error  sit  falsitas,   sequitur  quod  sit  ille  scrip- 
ture sacre  contrarius.    Et  certum  est  quod  pertinaciter  lo 
defensatur,    quia    reges    et    principes    credunt    quod   ad 
regaliam  suam  pertineat  ita  posse;  nam  dato  opposite 
sequitur  quod  viri  ecclesiastici,    cum   sint   valde  pecca- 
biles,    possunt    regna  et  populum  eorum  destruere  sine 
hoc  quod  regibus  liceat  clero  resistere  vel  eius  insaniam  1 5 
per  ablacionem  proprie  elemosine  que  est  ignis  ad  hoc 
excitans  impugnare.  Rex  autem  Anglie  non  posset  licite 
punire   corpora  talium  traditorum,    si    non   posset  licite 
subtrahere  sua  temporalia    ab   ipsis   plus   aliena,    super 
quibus  habet    speciale   dominium,    et   sic    cum   ilia    po-  20 
testas  regalia  sit  regis  precipua,  idem  foret  ipsam  infrin- 
gere  et  regimen  regni  subdole  impugnare. 
In  doing  so  it       Item,    cum    multi  reges  valde  nobiles  atque  catholici 
condemned     crebrius    exercuerunt   illam   potenciam,    idem    esset    se- 

many  Catholic  ^.  .      ' 

kings.         cundum  talem  formam   oppositum   eius  asserere   et  here-  2  3 

ticare  eorum  vitam  ac  animam  postmodum  condempnare, 

quod  heredes  re  |  gum  Anglie  et  specialiter  eorum   filii    °  ^ 

viriliter  impugnarent.   Sic  enim   ad  similitudinem  phari- 

seorum  et  sacerdotum  impetencium  Christum  de  heresi 

imponerent    regi    suo   de   quo  habent  tantum   temporale  3o 

subsidium    errorem    et   heresim    manifestam.    Sed    Deus 

movebit  cor  regis,  si  sibi  placuerit,  ad  destruendum  istam 

vesaniam. 

The  clergy         Item,    vel   sunt   ecclesiastici    Anglie    capitales    domini 

c^'^t  n  ^d^  r'  reddituum   et  bonorum   temporalium  que   rex   eis   dona- 35 

over  their      verat  vel  econtra.    Si   primo   modo,   sequitur   cum   veris 
endowments.  ,     -,,.  ....  .  .      .  .     , 

quod    lib    ecclesiastic!    sunt    in    maiori    parte    capitales 

domini  regni  nostri   et  sic  quoad  temporalia  regi  Anglie 
To  this  end     "on  subiecti.    Quod  videtur  ipsos  sentire  eo   quod  pro- 
ad  ded'^a'^ciause  porcionabiliter  ut  papa  se   habet  ad  imperatorem  quoad  40 

about  the       seculare  dominium   se   habet  clerus  Anglie  quoad  regem. 
depriving  lords.  Et   illud  videtur  sentire   secunda  particula  dampnacionis 

21.  Cod.:   sit  decst.        3i.  Cod.:   errem.        32.  Cod.:    si  deest. 


SERMO  XUIL]  TERTIA   pars.  Syi 

predicte:     Error,     inquiunt,    nimis    periculosus     est    sic  This  clause  is 

credere  vei  quod  populares  possunt  ad  eorum  arbitrium  inventfon'^i'!  e. 

dominos    delinquentes    corrigere,    nam    superflue    et  sine  '^  ^^  P.^p  °f 

aliquo   previe,   asserunt,   globata  foret  ista  particula  nisi      teaching). 

5  ad  innuendum    similitudinem   quod,    sicut    domini    secu- 

lares  Anglie    dominantur  popularibus,    sic    clerici    domi- 

nantur  ipsis  dominis.  Sed  audacter  assero  quod  utriusque 

istorum     assercio     nimis     perturbaret     rempublicam     et 

pacem   atque  concordiam  regni  nostri.   Sed  forte  dicitur 

to  quod  per  adieccionem   istius  particule  quod  possunt   ad 

arbitrium  eorum    sic  facere   toUitur    omnis    instancia    in  They  object  to 
^        •  J-     ■        ,  ,  J  1      •      4.-    •    the  words  'if 

contrarmm    lacienda;    sed    quomodocunque    ecclesiastici  they  see  fit'  but 

presentes    vel    fratres    locuti    fuerint   in    presenti    sedata       ^'^'^  '*  ^ 
^  .  .  ^     .  necessary 

tamen  eorum  insania  et  redeunte  recta  logica  ac  meta-      condition. 

iSphisica,  patebit  clarius  quod  plane  sequitur  quod,  si 
rex  et  domini  non  possunt  ad  arbitrium  eorum  sic 
facere,  tunc  non  possunt  facere,  quia  illud  arbitrium  vel 
est  potestas  iudiciaria  vel  actus  iudiciarius  huius  pote- 
statis   et   quodcunque    detur    si    domini   temporales    non 

2o  possunt  sic  facere  secundum  potestatem  huiusmodi  actum, 

omnino  non   possunt    sic    facere,   quia    si    oporteret    ex-    If  the  clergy 
pectare  arbitrium  Romani  pontificis  vel  arbitrium   archi-  op,  ^\^Q  need  of 
episcoporum  vel  clericorum    omnium    regni    nostri,    rex    t'h'^^be^ome 
vel  seculares  regni  non  haberent  huius  potestatem,  sed  tiie  chief  lords. 

25  resideret  in  clericis  capitalibus  dominis  eorundem,  et 
sic  rex  indubie  non  foret  rex  Anglie  nee  aliqui  eius 
magnates  domini  temporales,  cum  necessario  totum 
eorum  servicium  foret  reducibile  ad  refugam  Anti- 
christum,   et  sic    totum    regnum    foret    plene    hereticum. 

3o  Regnum,  inquam,  plane  defendit  contrarium,  et  clerus 
si  noluerit  vel  nescit  hoc  esse  catholicum  ex  timore 
servili  eciam  foret  hereticus.  Et  quantum  ad  illud  ad- 
ditum  quod  error  iste  sit  nimis  periculosus,  patet  quod 
timuerunt   in  Terremotu,    ubi   non  erat  titnor,  quia    cer- 

35  tissimum  medium  ad  pacificandum  rempublicam  foret 
servare  et  firmare  solide  legem  Christi.  Hoc  autem  fit 
per   punicionem    errorum    et    rectam    evangelizacionem. 

Quantum   ad  punicionem   errorum   patet  quod  oportet    xhe  secular 
esse  in  ecclesia  in  seculari  brachio  potestatem  aliquam  ^'^'^J^gr^o^^^ 

40  ad      regendum,     sicut     manus     iuvant      oculos;      aliter    punish  error. 

I.  Cod. :  periculosius.  4.  previe:  cod.:  p'me;  pretextu?  ib.  cod.:  asse- 
rent.  9.  forte;  cod.:  porte.  i3.  Cod.:  cedata.  3i.  Cod.:  ut  nescit. 
39.  Cod  :  ut  seculari;  ib.  cod.:   aliam.  40.  Cod.:   sic  autem  manus; 

ib.  cod.:   oculos  et  sepe.  Hie  aliquot  verba  exciderunt. 

34.  Psalm  XIII,  5. 

24* 


372  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XUII. 

periret  regnum  atque  respublica.  Quod  autem  ex  isto 
medio  duplici  pax  ecclesie  stabilitur,  patet  ex  hoc 
quod  tota  perturbacio  oritur  ex  peccato;  sed  hoc  est 
medium  ad  ipsum  efficacius  destruendum.  Cum  enim 
pax  a  Deo  descendit  omnibus  hominibus  bone  voluntatis  5 
per  observanciam  legis  Christi,  patet  quod  idem  est 
in  hoc  Christo  resistere  et  perturbacionem  ecclesie. 
Unde  talem  pacem  infamem  non  venit  Christus  mittere 
in  terrain  sed  gladium;  unde  satrape  dicunt,  ut  propheta 
recitat,  Pax,  pax  et  non  est  pax,  quia  (ut  Fides  loquitur)  lo 
nemo  Deo  restitit  et  pacem  habuit.  Fratres  autem  tam- 
Friars  hinder    quam   Antichristi  discipuli  (ut  quidam  prudens  eloquitur) 

1.  by  frivolous  impediunt    veram    pacem,    primo    in    hoc    quod    dimissa 
preaching,     evangelizacione  in  qua  voluntatem  Dei  plebi  ostenderent 

innituntur  ludicriis   et  prophanis.   Nee  mirum  si  ex  tanta  i5 

2.  by  preaching  prodicione  turbatur  ecclesia.   Secundo  in  hoc  quod  illud 
tor  money,  ,  ,.  ,.  .  ,  .    ,.       ^  , 

quod    predicant    dicunt    symoniace,    multiplicando    men- 

dacia,  que  est  forma  sceleratissima  contra  veram  pacem 

3.  by  causing   perturbacionis   maxime  inductiva.   Et  tercio  in  hoc  quod 

distribution  of  perturbacio    plus    sensibiliter    consistit    ex    distribucione  20 

misiTa^dinc'  the  i^is^ua   temporalium,    cum   ex    ea   magis  omnes    mundo 

rich  and       dediti  perturbantur.  Diabolus  autem  tamquam  seminator 

spoiHng  the     ...  .  .      ^     .  ,     ,- 

poor.         lapidum   cerasorum    mter   pueros    semmat    mter    deditos 

mundo  discordiam.   Illi  autem  qui   originant  distribucio- 

nem  talem  inequam  originant  perturbacionem  atque  dis-  25 

cordiam.   Fratres  autem   ut  custodes  anime  magnatorum 

et  dominarum  in  absolucionibus  et  consulcionibus  inducunt 

errorem  in  dominis  per  quos  pax  huiusmodi  infirmaretvir. 

Et  quoad  plebem  spoliant  ipsam  temporalibus  quibus 

redderent  firmam   dominis  et  viverent  ad  sustentandum  3o 

rempublicam;     ad     tantum     enim     quantum    expendunt 

They  hinder    fratres  superflue  per  induccionem  eorum  oneratur  eccle- 

true  preachers.     .         .  '^  .     .        -^  .  , 

sia;  ideo  nimirum  trahunt  secum  maiorem  partem  stel- 
larum  seducentes  episcopos;  iam  enim  ex  suggestione 
diaboli  (quia  discipulorum  Antichristi)  negant  ipsi  35 
evangelizacionem  sacerdotum  pauperum  nisi  habeant 
ab  eis  licenciam  I  :  cuius  racio  non  videtur  nisi  ut 
fratres  sermocinaciones  suas  vendere  possunt  liberius  ; 
et    ut     crimina     in     clero      sint     plus     cautela     diaboli 


7.  perturbacionem;  adde  esse.  12.  Cod.:  et  quidem  prudens. 
16.  Secundo;  cod.  ex  errore  scribentis:  duplici.  23.  Cod.:  cirasorum. 
39.  Cod.:   diaboli  conculcata  occultata. 

8.  Matth.  X,  34.  10.  Jerem.  VI,  14.  11.  Job.  IX,  4. 


SERMO  XLlll.J  TERTIA  PARS.  3 78 

occultata:  Christus  enim  voluit  habere  ad  evangelizan- 
dum  Paulum  et  alios  adiutores,  sed  prelati  nostri  non 
audebunt  blasphemare  in  Christum  quod  sint  ex  sua 
potencia,  ex  sua  sapiencia  vel  sua  diligencia  sufficieii- 
5  ciores  Domino  ut  perficiant  istud  opus.  Quare  ergo 
renuunt  habere  adiutores  in  evangelizacione  legitima 
plus  quam  Christus,  sicut  sacerdotes  predicti  habent 
ex  speciali  dono  Dei  noticiam  et  animum  evangelizandi? 
Sed   nee   licet  Deo    nee   homini   impedire   ipsos,   ne    in 

10  hoc  impleant  verbum  Dei,  ut  currat  Christi  sermo 
liberius.  Ergo  non  licet  episcopis  in  hoc  impedire  dictos 
presbyteros.  Rex  enim  non  tantum  dominatur  super 
liberorum  temporalibus  regni  sui  quin  possint  gratis 
dare  elemosinas  quibus  volunt;    ergo   multo  magis  epi-   Bishops  have 

1 5  Scopus  non   dominatur    tantum   super   sciencia   pauperis  pi-event^pricsts 

presbyteri  et  aliis  donis  Dei  quin  possit  libere  ex  titulo  *''°i"  ,^'''^'"?'5'"S 
^  .  .  ^   ,.       ,  .  .       ^      .   ^        ,.  ,.  God's  gifts. 

spintuahs  elemosine  gratis  populo  predicare,  cum  aliter 

nee    Deus    nee    rex    potest    licite    talia    impedire.     Qua 

fronte  auderet  Antiehristus  ilia  presumere?  nam  fratres 

20  videntes  suas  fabulas  et  muleentes  ac  foventes  peccatores 
et  suas  culpas  statim  licenciant  ad  populo  predicandum, 
sed  illos  qui  volunt  gratis  dare  verbum  evangelizandi 
sine  mendicacione  non  sinunt  evangelizare.  Quod  oritur 
indubie  ex  instinctu  diaboli;  nam  procuracio  sua  semper 

23  circa  magis  difficile  et  plus  perturbativum  ecclesie, 
quid  rogo  istorum  foret  magis  difficile  vel  plus  per- 
turbaret  ecclesiam  quod  sacerdos  Christi  gratis  diceret 
populo  verbum  Christi  sine  mendicacione  vel  lucro 
temporali  vel  quod    frater    seminaret    populo    frivola    et 

3o  mundo  placencia  ac  post  mendicaret  avide  et  per  con- 
sequens  foret  auditorio  onerosus?  Evangelium  autem 
dicit  (si  volumus  illi  credere  Matthei  X°,  8)  quod  gratis 
accepistiSy  gratis  date.  Cum  autem  iugiim  Christi  sit  suave 
et    onus    suum    leve,   iugum    autem  Antichristi    se    habet 

35  contrarie,    patet    quod    iugum    Christi    fratrum    in    tali 

predicacione  sit  vinculum  Antichristi  quod    satrape  de- 

cepti  nituntur  tantum   defendere. 

In   isto    ergo    concilio  Terremotus    turbatur    nimirum  The  earthquake 
,      .  ,  ....  ,.         .  council  has 

ecclesia;  populus  autem  laicalis  exoneratus  mendicacione    troubled  the 


Church. 


12.  Cod.:   non  tamen.  19.   Antiehristus;    Cod.:    X^  =  Christus. 

24,25.  Rectius :  Nam  cum  procuracio  sua  semper  sit  circa  magis  difficile. 
26.  Cod.:  quod  rogo.  33.  Cod.:  accepisti.  35.  Rectius  in  tali  predi- 
cacione fratrum. 

33.  Matth.  XI,  3o. 


374  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIII. 

symoniaca  fratrum  et  de  audicione  sermonum  suorum 
frivolorum  atque  mendacium  gaudet  nimirum  in  reci- 
piendo  eorum  oppositum.  Qualis  ergo  foret  prelatus 
qui  in  ista  rectitudine  populum  impediret?  Credo  autem 
ex  gracia  Dei  quod  nee  populus  cessaret  eciam  invito  5 
episcopo  verbum  Dei  audire  secundum  formam  hanc 
evangelicam  nee  quod  dicti  presbyteri  angeli  Christi 
atque  apostoli  propter  Antichristi  instancias  timebunt 
serviliter  vel  cessabunt;  magnam  quidem  vim  habet 
natura  et  inclinacionem  ac  facilitatem  consimilem  verbi  lo 
Dei;  ille  ergo  episcopus  foret  demonium  meridianum 
et  directe  contrarius  episcopo  animarum  qui  necessitaret 
suos  subditos  ad  audiendum  fabulas  mendicancium 
mendosorum  et  divertendum  a  predicacione  evangelii 
gratis   denunciancium   catholicam  veritatem.  i3 

The  number  of  Nec  obest  quod  in  Terremotu  determinata  sit  hec 
no^we^ight  to  heresis  per  plures  satrapas,  quia  cum  miilti  sunt  vocati 
the  decrees,  pauci  vero  electi  est  evidencius  quod  processit  ex  plu- 
ribus  et  forcioribus  membris  diaboli;  ideo  non  est 
attendendum  in  talibus  synodis  ad  multitudinem  elec-  20 
torum,  ut  ex  hoc  arguatur  topice  quod  diffinicio  eorum 
sit  magis  heretica,  sed  attendendum  est  ad  fundacionem 
sinceram   elicitam   ex  scriptura. 

Communiter  autem   talis    pars  Antichristi    onerat    se- 
culares   dominos  et   alios  eis  subditos  non  honorat.   Quid  25 

Evil  of  bishops'  rogo  profectus  quod  auctoritate  regis  Anglie  episcopi 
''"priests'"^  et  prelati  sibi  subditi  incarcerent  et  occidant  iniuste 
communiter  fratres  suos?  Revera  lucrum  temporale 
consequenter  non  sibi  evenit,  sed  expensis  regis  et  regni 
fundantur  tales  carceres  et  carcerantes  vel  carcerati,  et  3o 
super  hoc  contingit  regem  ex  consensu  tali  vel  auctoritate 
dampnari  perpetuo,  eo  quod  sit  carnifex  fidelium  et 
auctor  sentencie  Antichristi.  Lucrum  autem  aliud  regi 
vel  regno  nunc  ex  talibus  incarceracionibus  non  expectes. 
Et  ita  reperies  de  omnibus  declinacionibus  Antichristi  35 
in  quibus  est  contrarius  meritorie  utili  et  facili  legi 
Dei.  Fidelis  ergo  populus  cum  habeat  largas  ecclesias 
et  verbum  Domini  non  sic  alligatum,  non  attenderet  ad 
•tales  prepositos  Antichristi. 

14.  mendosorum;  recte:  mardosorum.      27.  Cod. :  Occident.      3i.  Cod.: 
rem  ex. 

17.  Matth.  XX,  i6.  Cf.  Nomina  episcoporum  consentien- 

tium    et    praeseniium    in    condempnatione,    Fasc.  ziz.,    pag.  286. 


SERMO  XLIV.J  TERTIA  PARS.  375 


SERMO  XLIV. 

Scitis  quoniam,  cum  gentes  essetis,  ad  simulacra  muta 

proiit  ducebamini  euntes.   P   Cor.   XII°,   2. 

In    epistola    ista    docemur    quomodo    debemus    ex    re-        Duty  ot 
c  •  •      •     u         ^    •         •  ^-  /-iL    •  ^       r\  ■        gratitude  to 

5  cepcione  prions  benenciencie  grati  esse  Christo.  Q.uamvis      Christ  for 
enim  secundum   Senecam   'De    Benificiis'    est  ingratitudo  bringing  us  to 
naturaliter  detestanda,  commemorat  ergo  Apostolus  quo-       religion. 
modo  fideles   Corinthii    sunt    a    gentilitate    bestiali    gra- 
ciosius  revocati.  Scitis,  inquit,  quoniam  cum  gentes  essetis, 

lohoc    est,    iure   gentiliter   viventes   secundum   legem  cor- 

FoL  ruptam,    ut    geniti    tamquam    ydolatre    turpissimi     ad  | 

'9  simulacra    muta  prout   ducebamini    ex    instinctu    diaboli 

erratis,    nunc    ad    unum    simulacrum   euntes  et  nunc  ad 

aliud.     Hoc    autem    foret    humane    nature  turpissimum, 

1 5  cum  homo  detestatur  turpem  uxorem,  turpem  partum 
et  turpe  ornamentum,  sed  usque  ad  caligam  multo 
magis  horreret  turpem  Deum  qui  est  quodcunque 
simulacrum  quod  in  nomine  Domini  quis  honorat; 
magis    ergo    et   graciosa    gratitudo    Christi    fuit    gentiles 

20  ab  istis  erroribus  revocare;   sed  similis  videtur  necessitas    Our  prelates 
hodie  revocare  superiores    ecclesie   ab   infidelitate   ydo-  away\o  a  false 
latrie.  Nam   reges  et  temporales  domini  in  pena  peccati  °"'^- 

prioris   ducuntur  ut  bos    ad    iugum    diaboli,    ut    consen- 
ciant  machinato  facinori  Antichristi,   et  in  tantum  cecati 

2  5  sunt  et  ex  diabolo  prevalente  in  eis  adeo  simulati  quod 
assumunt  ut  evangelium  quod  oportet  eos  eciam  contra 
evangelium  diabolo  taliter  obedire. 

Nee  dubium   quin  vadant  ut    sic    ad    simulacra    muta 
et  tradiciones  prophanas  quas  in  Antichristo  participant 

3o  ex  consensu,  sed  contra  omnia  talia  debemus  clero  et 
cuicunque  fideli  vel  infideli  ut  fidem  supponere  quod 
non  valet  in  clero  usus,  lex  vel  privilegium  vendicatum, 
nisi  de  quanto  in  Christi  evangelio  est  fundatum.  Immo 
docto  quod    aliquod   talium    repugnat  Christi  evangelio, 

35  ministerium  foret  debitum  seculari  brachio  istud  in- 
fligere,  quod  aliter  plus  honoraret  infideliter  tradiciones 
frivolas  Antichristi  quam  leges  et  ordinaciones  domini 
Jesu  Christi. 

5.  Cod.:  esse  deest.       6.  Senecam;  cod.:  senc.       36.  Cod.:  honeraret. 

I.  Dominica  decima  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclifs  Sermons,  ed. 
by  Arnold,  II,  pag.  336— SSg.      6.  Seneca,  De  Beneficiis  lib.  I,  i.  III,  i. 


376  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLIV. 

In  setting  other      Et   certum   est  quod   quicunque  talis  fuerit    tamquam 
'^Chris^sVT'^  plenus  spiritu    diabolico    et   volens    desideria    patris    sui 

implicitly  call  fgcere,  loquitur  verba  ista  sua.   Unde  Apostolus  sienanter 
Him  accursed.  .         .    ^    . ,  ,  .       ,     .  .  ... 

submngit:    Ideo   notum    vobis  jacio  quod  nemo  in  spiritu 

Dei  loquens  dicit  anathema  Jesu.   Quicunque  enim   magni-  5 
ficat    tradiciones   suas    contrarie   ordinacioni   Jesu   dicit 
implicite   verbo    et    opere   quod   Jesus    excommunicatus 
fuerat    vel    divisus    a    Deo,    et    sic    dicit    sibi    implicite 
anathema,  Et  cum  Spiritus  Sanctus  ymmo  tota  Trinitas 
approbat   cuncta    eius    opera    atque    dicta,    patet   quod  ro 
nuUus    talis   qui    ex   auctoritate  Spiritus  Sancti  loquitur 
imponit    Christo    huiusmodi    anathema.    Et   patet   blas- 
phemia    satraparum    qui    innuunt    implicite    ultra    Sara- 
cenos  vel  quamcunque  sectam  infidelium   quod  Christus 
in  tradicione  sue  legis    excommunicatus   fuerat   et   per-  i5 
versus.   Ipsi  in  verbis  fatentur  quod  sunt  veri  et  appro- 
bant  Christum  Deum    sed   factis    expresse   negant,    cum 
in    re    subvertunt    eius    ordinacionem    ac    legem    longe 
copiosius   quam    faciunt  Saraceni.    Ubi   (queso)   unquam 
auditum    est    eciam    inter  ludeos    quod    qui    gratis    pre-  20 
dicaverit    Christi    evangelium    carceri    mancipetur,    qui 
autem   discolariter  trutannizaverit  et  symoniace  populum 
spoliaverit   approbetur?    Hoc  autem    est    malum    a   quo 
habent   Dei    filii    virtutem    et   potenciam    declinare.    Et 
ex  alio  latere  patet   quod    impossibile    est    quemcunque  25 
fructuose    dicere  Christum  dominum  Jesum  suum,   nisi  in 
spiritu  fuerit  roboratus.   Si  enim  secunda  persona  fuerit 
eius  dominus  et  salvator,  tunc  ex  gracia  Sancti  Spiritus 
illud    fiet.    Et    patet  quam    multi    sunt  false  et  nomine- 
tenus    christiani,   quia    omnes   qui    tradicionibus  novellis  3o 
legi  Christi   contrariis  nituntur;  illi  enim   intendunt  im- 
plicite   divisionem    in  Trinitate,   quod    est  sum  me  here- 
ticum  et  blasphemum.  Cum  ergo  non  sit  possibile  via- 
torem   aliquem   meritorie  operari,  nisi  fuerit  de   Christi 
familia,    cum   dicat  Matthei  XII°,   3o    qui   non  est  mecum  35 
contra    me    est,    patet    quam    preciosus    est    iste    titulus 
viatori.    Licet  autem   sint  divisiones    in    operibus  Trini- 
tatis  tarn  bonis  qviam  malis,    est   tamen   summa  unitas 
in    Deo    atque    concordia   a  quo    procedunt    hec    dona; 


12.  Cod.:  Christo  huius.         26,  27.  Cod.:  nisi  in  spiritu  fuerit  twice. 
26.  Cod.:  personana. 

4.  I.  Cor.  XII,  3.         26.  ib. 


SERMO  XLIV.]  TERTIA  PARS.  3 77 

ideo  dicit  Apostolus:  Divisiones  vero  graciarum  sunt, 
idem  aiitem  spiritus;  et  divisiones  ministracionuni  sunt, 
idem  autem  Dominus ;  et  divisiones  operacionum  sunt, 
idem  vero  Deits  qui  operatur  omnia  in  omnibus.  Tres  The  ditterence 
5  autem  divisiones  procedunt  a  spiritu  domino  Deo  nostro 
de  quibus  debent  omnes  et  singuli  contentari;  quidam 
autem  habent  gradus  dispares  graciarum  de  quibus 
debent  omnes  habituati  gracias  agere  unitati  spiritus  a 
quo  tam   dispariter  hec  procedunt.    Ad  tantum  quidem 

loDominum  pertinet  habere  gradus  valde  dispares  mini- 
strorum  et  per  consequens  prius  est  necessarium  habere 
gracias  valde  dispares  ad  debite  ministrandum,  et  cum 
Deus  operatur  omnes  operaciones  creature  de  quanto 
bonum  nature  sapiunt,  patet  quod  de  necessario  omnes 

1 5  operaciones  moraliter  bone  vel  male  ad  unius  Dei  uni- 
tatem  reducuntur  a  quo  oportet  illas  procedere  secun- 
dum dispares  raciones;  ideo  non  est  aliquod  opus  tam 
malum  in  Antichristo  vel  eius  discipulis  quin  quodam- 
modo  prosit  ecclesie;    ideo  cum  Deus  Spiritus  Sanctus 

20  est  et  tantus  dominus  et  tante  videns  utilitatem  sue 
ecclesie,  laus  sit  illi. 

Signum  autem  quod  viantes  sint  de  Christi  familia  Christ's  true 
PI  est  quod  de  tali  variacione  nolint  contendere  sed  de  not  contend 
280"  pulcritudine    divini    operis    contentari.     Novem  |  autem  oifts°but'accept 

2  5  sunt  gradus  varietatis  tamquam  novem  angelorum  ordines  God's  work  as 
in  quibus  scintilla  Domini  pulcritudinis  intimatur.  Ideo 
dicit  textus :  Unicuique  datur  manifestacio  spiritus  ad 
utilitatem;  nam  diversa  membra  ecclesie  habent  diversas 
noticias  experimentales  de  suis  officiis,  et  ex  fide  con- 
So  cipiunt  quod  omnia  ista  cedunt  ad  utilitatem  unius 
ecclesie  necessariam  (quod  non  est  divisio  vel  apostasia 
in  militante  ecclesia  quin  prosit  ad  laudem)  et  honorem 
reducuntur  matris  nostre.  Cum  per  talem  obfuscacionem 
datur  occasio,   ut  ilia   detersa  fiat  postmodum  speciosior 

35  et  clarior  in  membris  que  Deus  ex  gracia  dignabitur 
fide  stare,  ideo  dicit  Apostolus:  Unicuique  datur  mani- 
festacio spiritus  ad  utilitatem,  hoc  est,  unicuique  membro 
ecclesie  manifestatur  in  proximo  effectus  spiritus  Dei, 
non  ad  utilitatem  servi  sed  ad  utilitatem  sancte  matris 

40  ecclesie;  quod  de  novem  gradibus  tamquam  de  novem 
ordinibus  angelorum  ostenditur. 

25.  God.:  tamquam  nomen.       26.  God.:  sintilla. 

1—4.  I.  Cor.  XII,  4-6.         27,  36.  1.  Cor.  XII,  7,  8. 


SyS  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERAIO  XI.IV. 

Eimmcration  of  Alii,  inquit,  per  Spiritiini  datiir  sermo  sapiencie.  Iste 
the  nine  gitts.  g^^gj^  gradus  tamquam  altissimus  attingit  divinam 
noticiatn  et  alcius  dirigit  ecclesiam  militantem  quare 
et  qua  racione  debet  procedere.  Secundo  autem  datur 
alii  membro  ecclesie  sermo  sciencie  secundum  eundem  5 
Spiritwn,  cum  apostoli  habuerint  noticiam  veritatum 
fidei  ad  ecclesiam  alte  et  fundabiliter  instruendum.  Ipsi 
autem  et  posteriores  eorum  vicarii  habuerunt  noticiam 
bassiorem  ad  consilia  et  opera  particularia  ecclesie 
dirigenda.  lo 

Tercio  datur  fides  alteri,  quia  generaliter  prius  natura 
vel  tempore  cognoscit  viator  veritates  fidei,  antequam 
ipse  illas  cognoscat  per  interiorem  illustracionem  vel 
a  posteriori  demonstracione;  ideo  istud  donum  tercivim 
oportet  supponere  tamquam  aliis  fundamentum.  Nee  i5 
dubium  quin  ab  uno  eodemque  Spiritu  eidem  membro 
ecclesie  istud  evenit. 

Quarto   quia    miracula    sensibilia    et    specialiter    circa 
sanitates    hominum    affectatas    confortant    et    confirm  ant 
rudes    ecclesie,     ideo    dicit    Paulus    quod    alii    membro  20 
ecclesie    datur  gracia  faciendi   in    proximo    sanitates,   ut 
Christus   promisit  Matthei   ultimo   et  patuit  de   Pctro   et 

Paulo    apostolis    cum    multis    aliis,    ut    patet  Act 

et  XXVF. 

Quinto   datur  alii   membro    ecclesie  operacio   virtutum  ib 
ostendencium   in  populo   Dei  potenciam  et  virtutem,   ut 
contingit    de    stacione    solis    Josue    et    divisione    maris 

Exod cum   eis  similibus;   aliud  enim   est  miracula 

plebi  facere   et  aliud  virtutes  Dei  in  illis  ostendere,   cum 
infideles   miracula  possunt  cernere   et  tamen  discredere.  3o 

Sexto  datur  alii  membro  ecclesie  prophecia,  cum 
apostoli  habuerunt  prophetis  legis  veteris  maiorem  cer- 
titudinem  prophecie,  et  nos  qui  scripta  eorum  constanter 
credimus,  habemus  licet  remissius  spiritum  prophecie, 
cum  ista  que  sunt  procul  a  populo  tam  noticia  quam  35 
tempore  constancius  predicamus;  et  ilia  est  necessaria 
ad  providendum  pro  periculis  futuris  ecclesie  ad  cog- 
noscendum  Dei  noticiam  et  ad  diligendum  eius  salubrem 
gubernacionem. 

n.  Cod.:  fideles.  23.  Act. :  sequitur  lacuna.  28.  Exod.:  sequitur 
lacuna. 

I,  5,  II.  I.  Cor.  XII,  7,  8.  Cf.  Johannis  Wyclif,  De  Septem 
Donis  Spiritus  Sancti,  Pol.  Works,  I,  pag.  208.  16.  I.  Cor.  XII,  9. 
20.  ib.         25,  3i.  ib.   10. 


SERMO  XLIV.]  TERTIA   PARS.  379 

Septimo  alii  datur  discrecio  spirituum  utrum  sint  boni 
vel  mali,  diaboli  vel  beati;  sathan  quidem  quandoque 
transfert  se  in  angelum  lucis  et  multis  patribus  tam 
legis  nove  quam  veteris  sunt  spiritus  varie  apparentes. 
5  Nee  dubium  quin  spirituale  donum  Dei  sit  spirituum 
istorum   qualitates  scire  distinguere. 

Octavo  dantur  alii  genera  linguarum,  ut  sciat  eloqui 
fidem  scripture  variis  gentibus  (ut  patet  de  apostolis 
Act.  1°). 
10  Sed  nono  et  ultimo  datur  alii  interpretacio  sermonum 
fidei  in  scriptura,  ut  sunt  doctores  et  predicatores  fideles 
usque  hodie  ecclesiam  illustrantes.  Et  hec  omnia  novem 
dona  operatur  unus  ac  idem  Spiritus,  et  non  sicut 
gentiles  crediderant  errando,  putantes  quod  Minerva 
i5dedit  a  proprietate  sapienciam,  Mercurius  eloquenciam, 
et  ita  de  aliis  donis  Dei. 

Sed    pro    solucione    obiectuum   in  ista   materia  et  in- 
utilium  questionum   dicit  Apostolus  quod  spiritus  Domini 
dividit  omnia  ista   dona  singulis  membris   ecclesie,  prout 
20  vult  et  noscit   ecclesie   et  illis  prodesse. 

Ex  quibus  patet  primo   quod  Deus  habet  distinctissi-         God's 

.    .  ...  .  .  .  knowledge 

mam   noticiam   smgulanum   et  non  contuse  ipsa  noscit,  extends  to  all 

ut  quidam   erranter  dixerunt,   sub  intencione  vel  nomine  details, 
transcendentis.    Patet   secundo  quod    causa  sufficiens  et 

25  quietans  fideles  ad  respondendum  vane  querentibus  quare 

Deus    tam    varie    ista    facit    quod    ideo    quia    vult.    Cum  His  will  is  a 

enim   sit  omnipotens,   si  vellet  aliud  vel  aliter  in  mundo  ''"eas^on. 
fieri,   itaque  esset.    Et    patet  tercio   reieccio   questionum 

quibus    quidam    querunt,    utrum   Deus    de    potencia    sua  There  are 

3o  absoluta  posset  velle  aliter  vel  melius  quoad  prod uctum ;  officii  \ve"must 

quid    ereo    est    utile    ecclesie    in    ista    materia    diffinire?    be  content  to 
^  ^  ...  be  Ignorant. 

Nec     est    pudendum    quod    multa    sunt    queribilia    que 

particulariter  ignoramus.    Satis   est   ergo   fidelibus   plene 

cognoscere  quod   si  Deus   voluerit   poterit    ita   velle,    et 

g  b  ista  videtur  mihi  nunc  via  prudencior  |  quam   responsio 

ilia  particularis  secundum   quam   fui  in  ista   materia  in 

minori  etate  soUicitus.   Quando   enim  vita  hominis  bre- 

viatur,  debet  ad  doctrinam  salubriorem  attendere  vanis 

et  inutilibus  pretermissis. 

I.  Septimo;  cod.:  9°.        2.  Satham  in  cod.         i3,  14.  God.:  non  sint 
gentiles.        14.  Minerva;  cod.:  munera. 

I.  I.  Cor.  XII,   10.         7.  ib.  10.  ib,         ig.  ib.  11. 


38o  JOHANNIS  WYCI.IF  SKRMONUM  [SEKMO  XLIV. 

The  Circa  hoc   evangelium   dubitatur  utrum   per  Spiritum 

Counci'l'lias     sapiencie    atque    sciencie     datur    vianti     cognoscere     si 

at'fiL-mcd  that  a  speciales    oraciones,    applicate    iini    persone    per   prelatos 

person  profits     ^  .  ,  -n-  i 

more  by  special  vel   religiosos,  plus  prosunt   lUi  persone  quam  generates 

beiiaff  than  by  oraciones    eidem    persone;    et    catholica    est     affirm ativa  5 
general  prayer,  huius   dubii   ac   hereticatum   huius  oppositum  in  concilio 
Terremotus.    Et    cum    nee    racio    nee    scriptura    videtur 
eonfirmare  istorum  prelatorum  senteneiam  in  hac  parte, 
videtur  quod  licet  circa   illam   dubitare. 

Videtur    autem    quod    sentencia  quam    catholicant    sit  'o 
This  is  lalse.    falsa.   Primo  sic:   Oraciones  generalissime  sunt  maxime 
necessarie  cuilibet   salvando,    ergo    nuUe   speciales   ora- 
ciones   applicate    uni    persone    etc.    plus    prosunt    quam 
generales  applicate  eidem  persone. 

Probatur  consequencia  ex  hoc  quod  oraciones  gene-  '  3 
ralissime  quas  Christus  dixit  maxime  profuerunt  illis 
pro  quibus  oravit,  ergo  nuUe  oraciones  sic  applicate 
magis  profuerunt  quam  alique  generales;  et  cum  Christus 
sit  semper  vivens  ad  interpellandum  humanitus  pro 
quolibet  salvandorum,  videtur  quod  nulla  oracio  spe-  20 
cialis  sic  applicata  plus  prosit  viantibus  quam  alia 
generalis. 

Et    consimile    est   argumentum  de  beatis  in   celo   pro 
nobis   generaliter  orantibus   et   de   oratoribus   hie  in  via 
qui  ad  similitudinem   triumphantis    ecclesie    oracionibus  2  5 
generalibus   magis  prosunt,   quia  (ut  suppono)    ad    simi- 
litudinem triumphantis   ecclesie   ex  maiori  caritate  orant 
pro   viatoribus.     Et    si    dieatur  quod    applieaeio    talium 
oraeionum    generalium    magis    prosit,    cum    necessario 
Deus  applicat  omnes   oraciones,  quecunque   profuerunt,  3o 
videtur  quod  oraciones   generales  tantum  prosunt    sicut 
alique   speciales. 
The  application       Confirmatur  per  hoc  quod  nulla  oracio  prodest  homini 
"^''v'iiirGod"'' nisi  de  quanto  Deus  acceptat  eam   et   applicat,    ut  sibi 

prosit;   sed  sive  attendatur  ad  dignitatem  oracionis  sive  35 
ad    dignitatem    persone    iuvande,    eque    contingit    Deum 
acceptare   oracionem  generalem  sicut  specialem  aliquam 
ad  iuvandum.   Tdeo   theologizare   que  oracio  plus  prosit 
homini   videtur   esse   de  sensu  Dei  abscondito  divinare. 


3.  Cod.:   applicat.        4.  Recte:   noii  plus. 

3.  Gonclusio  XIX:  Item,  quod  speciales  oraciones,  applicate 
uni  persone  etc Cf.  Fasc.  ziz.,  pag.  281. 


SERMO  XLIV.]  TERTIA  PARS.  38 1 

Item,    cum    oportet    omnem    fidelem    attendere    quod  If  a  man  could 
quelibet  oracio  prodessens  alteri  precise  de  tanto  prodest  i't^'wIul^'^beTn 

de  quanto  Deus   earn   acceptat   et  ut  vult  personam   pro    '"?  power  to 
'■  .  .  ...  .  ,  ^  '^  change  the 

qua    oratur    luvari    per    lUam,   videtur  quod    est    m    po-  eternal  win  of 

5  testate  orantis  specialiter  facere  Deum  velle  ut  persona  °  ' 

pro  qua  specialiter  oratur  tantum  vel  taliter  sit  adiuta, 

quod  videtur  sapere  blasphemiam.    Si   enim  omnia  que 

evenient   de  necessitate  evenient,    non  videtur  quomodo 

specialis  oracio   magis    prosit,    eo   quod  sive  oretur  ge- 

loneraliter  vel  specialiter  sive  non  oretur  pro  ilia  ab 
ecclesia  militante,  de  necessitate  tantus  profectus  pro- 
veniet  proporcionabiliter  ut  persona  iuvanda  fuerit  Deo 
digna.  Si  autem  negetur  quod  omnia  que  evenient  de 
necessitate  evenient,  adhuc  oportet  ad  dignitatem  persone 

i5et  voluntatem  divinam  attendere  et  penes  illam  maiori- 
tatem  iuvancie  mensurare.  Quibus  habitis  cum  sentencia 
catholica  oportet  dicere  quod  (ut  oracio)  plus  specialiter 
voluntas  Dei  intenditur  ad  iuvandum.  Sed  quid  blas- 
phemius   quam   quod  Dei  volucio   sic  variatur?  Et  con- 

20  sequitur  opus  nostrum ;  nam  opinans  non  dicet  quod 
quelibet  Dei  volucio  sit  invariabilis  et  eterna,  ymmo 
hoc  dato  oportet  quod,  sive  generaliter  sive  specialiter 
oret  pro  aliquo,  stabitur  diffinicioni  divine  eterne;  quam 
non  est  in  potestate  hominis  variare;   et.  sic  sive  homo 

asintenderet  sive  remiserit  intencionem  ad  prodessendum 
persone  alteri  pro  qua  orat,  impertinens  est  quod  ilia 
persona  per  oracionem  huius   plus  iuvetur. 

Item,    quelibet    talis    prodessencia    vel    iuvancia    vel  Profit  of  prayer 
penes  hoc  attenditur  quod    est   bona    in   sui   natura   vel  i.  because  the 

3o  penes    hoc    quod    Deus    vult    illam    personam    pro    qua  2'^'Yecause^  c'od' 
sic  oratur  ad   maximum   a  Deo  adiuvari,   ita  quod   qui-  has  willed  the 
libet  adiuvans   ad  finem   ilium  ad   tantum  adiuvet,   sicut    ''^'helped, 
iuvans   aliquod  assignandum,   et  multi  trahunt  navem  et  ma^'^be'^Kood'' 
quilibet  eorum  tantum  trahit  ut  aliquis  qui  totam  navem,  but  the  person 

,.      ^  ■  .  .  ,  unable  to  profit. 

35  licet  non  apposuerit  tantum  nisum;  primo  modo  non, 
turn  quia  potest  esse  bonum  in  sui  natura  et  non  me- 
ritorium  alicui,  turn  eciam  quia  stat  personam  pro  qua 
oratur  quantumcunque  oracio  fuerit  meritoria  ex  sui 
incapacitate    et    per   oracionem   huius   ad   beatitudinem 

40  non  iuvari,  ut  patet  de  orante  prescito  inhabili  pro 
quo  oratur.  Si  secundo  modo,  tunc  cuilibet  vianti  oratori 
est  dubium   quante  oracio  sua  quantumcunque  specialis 


2.  Cod. :  et  tanto. 


382  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLIV. 

2.  No  one  can  fuerit  proderit   elemosinanti.    Ex  quo  patet  quam   bias- 
prayer  ^is^good.  phemum    est    elemosinas    tales    vendere    pro    corporal! 
precio  vel  mutare,  quia  neutra  pars  noscit  utrum  emptum 
vel  venditum  proderit  mercenanti. 
Other  Nee   valet    dicere    quod    oracio    proporcionaliter    ad  |    g^c 

assigning  p^rofit.  ^ius  valorem  prodest  elemosinanti  supposita  eius  capa- 
citate, quia  elemosinans  iam  mortuus  non  habet  iuvamen 
in  anima  divisibile  secundum  suas  partes  quantitativas 
aut  qualitativas.  Et  quantum  ad  iuvamen  corporis,  non 
est  fingenda  racio  quare  oracio  unam  partem  premii  a  lo 
proprietate  habeat,  quin  per  idem  quantumcunque,  vel 
quare  specialiter  proderit  uni  persone  ecclesie  et  non 
supposita  equa  capacitate  proderit  eciam  adeo  cuicun- 
que.  Et  conformis  est  racio  de  proporcione  oracionis 
generalis  ad  oracionem  individuam   quoad  mores.  i5 

All  depends  on       In  ista  materia  videtur  michi  quod  non  est  de  equi- 
acceptance,     Valencia  oracionum  huiusmodi  sompniandum,  sed  tantum 

which  is       precise    valet    quecunque    racio    quantum    Deus    ipsam 
unknown  tous^  ^  ^.  .^  .  .      .     ^ 

and  rests      acceptat    ad    prodessenciam    et    mvanciam    alicui,    quod 

wortliin°ess^of  ("^  plurimum)    est  nobis  incognitum ;   ideo   debet  predi-  20 
the  recipient,    c^j-i   hominibus  pro   quibus  fit  talis  oracio  quod  tantum 
precise  valebit  illis   quantum   apud  Deum    se  ipsos  dig- 
nificant.    et  sic  forsitan  in  nuUo   eis  proderit  quantum- 
cunque  specialis  fuerit,    sed  nocebit.   Sicut  enim   oracio 
vel    quodcunque    meritum     ecclesie     prodest     capacibus  25 
secundum   distribucionem  Deo   cognitam,   sic  demeritum 
iniuriatur     vel    dampnificat    homines    proporcionabiliter 
ut    Deus    tardaverit    propter   huiusmodi    demeritum    hos 
iuvare.   Tota  ergo  racio  iuvaminis  vel  impedicionis  ora- 
cionis talis  vel    meriti   stat   in   acceptacione   vel   in   de-  3o 
acceptacione   divina;   ideo  iuvet  se  ipsum   homo  in  vita 
propria  stando  pro  ordinacione  et  lege  Christi  quantum 
sufficit  et  penes  hoc  tam  generalis  quam  specialis  oracio 
ecclesie    se    iuvabit.    Et    hinc    sepe    contingit   quod    de- 
struendo  privatos  ordines,  privata  loca,  privata  collegia  35 
et  quecunque  alia  a  lege  Dei  exhorbitancia  plus  iuvat  vel 
proficit  cuilibet  de  ecclesia  quam  iuvat  quecunque  oracio 
quantumcunque  specialis.   Unde  videndum  est  ad  quanti- 
tatem   iuvaminis  vel  prodessencie  ad  qualitatem  oracionis 
vel   ad   qualitatem    persone   pro    qua   oratur,    ut   oracio  40 
plus    prodest    ecclesie    quam    isti    persone    A    vel    nichil 
forsitan  sibi  prodest. 

6.  Cod.:   ens  valorem.  16,  17.  Cod.:   equavalencia.  2r.  Cod.: 

hominis. 


SERMO  XLIV.]  TERTIA  PARS.  383 

Et   ista   materia   fideliter  predicata  vulgaribus   contin-    If  this  were 

gerent  privates  ordines   expensas  spiritualium   oratorum       preached, 

et  omnino    facerent   viatores    in    vita    sua    meritoria    se-     *-'^''j®K*  '^'^ 

would  be  more 

cundum  legem  Christi  primevam  confidere.  Et  credo  followed. 
5  quod  intencio  generalis  iuvaminis  ad  istam  senteiiciam 
plus  prodesset  ad  oracionem  utilem  quam  quotquot 
intenciones  private  iuvarent  vel  sic  intendentem  vel 
alium  pro  quo  orat;  nam  omnes  operaciones  meritorie 
et  specialiter  ille  quibus  intenditur  et  iuvatur  ordinacio 

10  Christi  primeva  afferunt  persone  et  ut  capaciores  sint 
plus  suffragii  spiritualis;  nam  (ut  dictum  est  superius) 
nimia  blasphemia  est  asserere  quod  quicunque  viantes 
possent  ad  libitum  quecunque  merita  plus  vel  minus 
ad  prodessendum   persone   quam  plus  diligunt  applicare. 

1 3  Nee  dubium  quin  quecunque  vita  vel  operacio  sanccior 
est,  oracio  utilior,  et  sic  contingit  quod  taciturnitas 
vel  operacio  circa  edificacionem  ecclesie  est  oracio 
utilior  quam  quecunque  intenta  specialissime  ab  orante. 
Nam  non  in  labiis  tantum  sed  in  toto   corpore  sed  spe- 

2o  cialiter    in    anima    consistit    oracio    Deo    placita.     Non 

tamen    nego   quin    multum    proficit    sic    orare   vocaliter, 

dum  tamen  animus  sic  orantis  attenditur. 

Et  patet  quod  plus  prodest  conducere  oratorem  recte  it  is  suspicious 

viventem   quam    quemlibet    prelatum   vel  fratrem   plus   a  \',^^yjJQf]J°""  jj,' 

23  lege  Domini  declinantem.   Ideo  clerus  collectus  in  synodo    say  as  to  the 
™  .  .....  prayers  of 

Terremotus  non  sine  causa  racionabiliter  suspecta  preter-  secular  priests 

misit  oraciones  secularium  sacerdotum  et  oraciones  alias    '^"aymen!" 

fidelium  laicorum.    Si  enim   ad  vitam   et  regulam   ordi- 

natam   Christi  attenditur,   ipsi  sunt  communiter  prelatis 

3o  cesariis  et  privatis  ordinibus  apciores  et  magis  laudabiles 
oratores,  eo  quod  vita  eorum  est  auctorizacioni  Christi 
propinquior.  Nee  sequitur  ex  isto  superflue  orare  spe- 
cialiterve  pro  partibus  ecclesie  ordinate,  quia  sepe  di- 
cemus  in  talibus  plus  caritative  Deum  et  ecclesiam  suam 

35  diligere;  debemus  tamen  regulariter  plus  Deum  et  post 
universalem  ecclesiam  Dei  diligere  et  tercio  proporcio- 
naliter  ut  Deus  magis  diligit  mains  bonum,  continue 
dicentes  in  animo  Deo  nostro  Fiat  voluntas.  De  quanto 
enim  magis  humiliter  illud  dixerimus,  magis  matri  nostre 

40  proficimus,  et  pro  ....  quam  nuda  est  diffinicio  Terre- 
motus, cum  sit  impertinens  utrum  oracio  specialior  vel 
generalior    plus    prosit    ecclesie,    communiter  tamen  ge- 


40.  et  pro;  hie  verbum  excidisse  videtur;  Rectius  et  probo. 


384  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XLV 

neralior  cum  sit  oracioni  Christi  similior  est  ecclesie 
et  partibus  capacibus  apcior  quia  Deo  accepcior,  cum 
Deus  plus  diligit  res  communes.  Et  sic  nisi  varie  simul 
illuminatur  et  accenderetur  ecclesia  plus  prodesset  sibi 
orando  nude  |  dicere  oracionem  dominicam.  Et  patet  o  d 
solucio  ad  obiectus,  communiter  namque  constituendo 
speciales  oratores  et  promovendo  eos  aliter  quam  lex 
Christi  ordinat  peccatur  graviter  ad  retardaciones  ecclesie 
militantis. 

SERMO  XLV.  lo 

Notum  facio    vobis    evangelium    quod  predicavi    vobis. 
P   Cor.  XV",    I. 
Meaning  of         In    ista    epistola  Apostolus  innuens    commendacionem 
'     ' "         ■     sui  evangelii  racionc  quadruplici  docet  fructum    beatitu- 

dinis    ex    eo    finaliter    consequendum.    Evangelium    enim  i5 
dicitur    ab    eu    quod    est    bonum    et    angelum    nuncium, 
quasi    bonum    nuncium,     nee     refert    sive    pronuncietur 
evangelium     seu    euangelium.     Stultum    quidem     est    de 
pronunciacionibus  vocum   tantum   contendere,   ut  in  una 
lingua    eadem    sentencia    profertur    varie    in  Austro    et  20 
Boria;    nee    est  tantum    sacramentum  in  sonacione  ver- 
borum  lingue  latine,  et  sic  quod  maneat  recta  sentencia. 
All  the        Et    patet    (ut    sepe    asserui)    quod    omnes    quatuordecim 
writ?ngs°rnay    epistole  Pauli  et  alie  canonice   cum  actibus   apostolorum 
be  counted  as  g^  quatuor  libris   evangeliorum   evangelium  possunt  dici.  25 
Si  autem  plus   amplicetur  terminus,   non  contendo.   Non 
enim   est  racio   quare  ista   epistola  Pauli   et   epistola  ad 
Galatas    sit    evangelium,    ut    est    ex    fide    credere,    quin 
per  idem   et  alia  scripta   apostolorum. 
Great  authority       Cum    autem    auctoritas    dicentis    multum    commendat  3o 
having  been    nunciata,   patet  quod  ex  raptu  Pauli    ad  tercium   celum 
'heavon°       ^^^    1^°    audivit    archana   verba,    que    non   licet    homini 
loqui)  cum  excellencia  sue  conversacionis  rectissime  tam 
ex  Deo  in  Paulo  tubante  quam   ex  vase  verbum  sancti- 
ficante  sit  hoc  evangelium   devocius  acceptandum.    Ideo  35 
dicit:  Notum  vobis  facio  evangelium  quod  predicavi  vobis. 


12.  Cod.:  I"  Cor.  III".         18.  quidem;   cod.:   quidest  est.        24.  Cod.: 
alie  a  canonice.        28.  Cod.:   Galatos.        3i.  Cod.:   nunciat. 


10.    Dominica    undecima    post  Trinitatem.    Cf.   Wyclif's    Ser- 
mons, ed.  by  Arnold,  II,  pag.  33g — 341. 


SERMO  XLV.]  TERTIA  PARS.  385 

Liquor   enim    perfectissimus    exspirans   a  tanto  vase  est 

ultra    oleum     emanans    a    tumbis    sanctorum    inducens 

sanitatem     corpoream     acceptandus;     nam     longe     plus 

sanitas   anime    quam   sauitas    corporis    est   laudanda,  et 

5  inter  omnes  operaciones  viantis  evangelizacio  antecellit. 

Secundo   commendatur  evangelium  Pauli  in  isto  quod        General 
/->        •  •     ^  ^   ^-     c  ^  •      4.-     •      •  acceptance  of 

Greci    qui    tunc    reputati    ruerunt    sapientissimi,    ymmo  ]^js  Gospel  by 

generaliter    secta    christianorum    gratis    acceptavit   Pauli    "^^^  Church. 

epistolas.   Ideo   secundo  subiungitur:    Qiiod   et   accepistis. 

lo  Inter  alia  quidem  miracula  que  fecit  Dominus  fuit 
unum  de  maximis  quod  per  tam  paucos  predicatores 
et  apud  mundum  tam  abiectos  evangelium  tantum  supra 
sensum  humanum  tam  difficile  ad  credendum  et  ser- 
vandum  apud  carnem   et  seculum  tam  late  in  tam  brevi 

1 5  tempore  seminaret.  Nee  dubium  quin  illud  non  contin- 
geret  nisi  in  hiis  verbis  vite  verbum  Dei  miraculose 
ageret. 

Tercio   commendatur  evangelium   istud  per  hoc   quod    Its  elevating 
erigit    accipientem    ad  Deum    et    celestia   contemplanda 

2o  et  affectanda  subiectis  temporalibus  supra  bruta.  Unde 
secundum  Aristotelem  XIV°  De  Animalibus  solus  homo 
inter  animalia  erectum  habet  caput  ad  celum  propter 
substanciam  divinam  qua  homo  participat,  et  secundum 
theoiogos  anatomia  de  stacione  hominis  non  solum  est 

2  5  ut    rectus    habeat    animales    spiritus    puriores,    sed    ut 

mistice  contempletur  celestia  et  non  inclinetur  in  sensu 

suo  tamquam  bestia  ad  terrena.  Ideo  Apostolus  alludens 

isti  sensui  dicit   Corinthiis   quod    in  evangelio  isto  statis. 

Sed   quarto   cum    a   fine   attendi   debet   rei  perfeccio, 

Sovidendus  est  terminus   ad  quem   ducitur    subiectum  hoc    Its  aim;  the 
evangelio    alteratum;     et    cum    sit    beatitudo    que     est 
terminus    perfectissimus    quem    creatura     aliqua    potest 
attingere,  patet  quod  evangelizacio  racione  istius  termini 
est    perfecta.     Lex    ergo    evangelii     tante     perfeccionis    Present  need 

35sitibunde    debet    hauriri    et    populo    predicari    ac    alie    be  preached, 
leges   humane    que   ab   ista   distrahunt    debent   abici   ut 
prophane,    quia  Psalmo  CXVIIF,  2i    scribitur:   Maledicti 
qui  declinant  a  mandatis  tuis.   Et  ista  declinacio  creditur 
esse    causa    quare   ecclesia    non    stat  erecta  contra  dia- 


ip.  et  celestia ;  cod. :  et  ceteri  a  (ce"  a).      35.  Cod. :  scitibunde ;  ib.  Cod. : 
predicate. 

21.  Aristoteles,  De  animalibus  hist.  I,  i5,  494.   Cf.  Trialogum 
lib.  II.  cap.  VI,  pag.  94.         28.  I.  Cor.  XV,   i. 

25 


386  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     fSERMO  XLV. 

bolum  sicut  olim;  ideo  (ut  sepe  dixi)  ista  predicacio 
qua  predicantes  dimittunt  evangelium  et  annunciant 
populo  mendacia,  ludicria  et  prophana  est  maior  pars 
cause  perturbacionis  ecclesie.  Si  enim  populus  audiret 
in  talibus  predicacionibus  regulariter  verbum  Dei,  ad  5 
aliquid  attenderet  et  servaret,  nee  lex  Christi  ad  tantum 
sterilesceret  sicut  modo. 
Preaching  Sed  in  ista    evangelizacione  potest    esse    labor  inutilis 

"d^ocs^not'^     et,    posito    quod    Apostolus    predicaverit    genti    verbum 
produce  Its  end  Dei  quoad   memoriam   et   complecionem   evangelii  negli- lo 

of  good  life.  7  .  .  •  ,      •  ,•  ■        r  T    •        • 

gently    eciam    posito    credidermt    rudimentis    ndei    sine 

hoc  quod  fructum  fidei  in  virtuosis  operibus  servaverunt, 

labor   evangelizantis    quoad  talem  populum  foret  frustra. 

Labor  enim   ex  IF  Physicorum   fit  frustra,   quando   finis 

non  sequitur  qui  ex  recta  intencione   opificis  intenditur.  i5 

Ideo  dicit  Apostolus:    Qua     racione  predicaveri7n     vobis, 

si   teneatis    nisi  frustra    credideritis,    ac    si    diceret,    non 

est    signanda    racio    quare    ipsis    sic    evangelizaverit    nisi 

teneant    memorialiter    et  opere   exequantur,   nisi,   id  est, 

si    non    huiusmodi,    fi  |  nis  sequitur,   tunc  frustra  credi-   g  ; 

derunt,    cum  fides    sine    operibus    est    mortua,    eo    quod 

fides  est  fundamentum  ad  fideliter  operandum.   Si  autem 

sic  fructuose  teneant  verbum  Christi,  tunc  ostendunt  in 

facto    qua    racione    eis    taliter    predicavit    et    aliter    non. 

Paul  preached        Nec  solum  frustrantur  a  sua  audicione   et   credulitate  25 

'"burial!'^    '  ^cd    ex    negligeiicia    reprobantur.    Tradidit    enim  Paulus 

resurrection     Corinthiis    fidem    quam    accepit    a    Domino,     cum    fides 
and  appearance  -^    .      .    .  ■'■  .        . 

after  death,     debet  esse  principium  ad  opera  meritoria  que  sequuntur. 

Quatuor     autem     articulos     fidei    de    Christo    predicavit 

Corinthiis    qui    presupponunt    Christi    incarnacionem    et  3o 

nativitatem.  Docuit  enim  eos  primo  quod  Christus  mortuus 

est  pro  peccatis  nostris  non  suis  (ut  patet  Isaie  XLn°,5); 

sepultus    est    ut    Veritas     mortis     eius     plus    probaretur 

miraculis    (ut    patet   Matthei  XXVII°) ;    tercio    resurrexit 

terciadie  accipiendo  primum  diem  et  ultimum  synecdochice  33 

secundum  partem   quartam,   incipiendo    diem  naturalem 

a  medio    noctis;    quarto    apparuit  Petro    et  aliis  (Matth. 

ultimo). 


14.  Cod.:   sit  frustra.  35.  Cod.:  synodo":".   Cf.  Dc  lien.  Tncarn., 

pag.  56. 

14.    Arist.    Physic.    Aiisc.    II.    3.  iG.    I.    Cor.    XV,    2. 

2t.  .fac.  II,  26.  26.  I.  Cor.  XV,  3.  3  1—34.  ib.  4,  3. 


SERMO  XLV.]  TERTIA  PARS.  3 87 

Apostolus  autem  exprimit  personas  autenticas  quibus  The  witnesses 
Christus  apparuit  post  resurreccionem  ut  Petrum  (Luce  resurrection 
ultimo),  secundo  vero  apparuit  post  octo  dies  Thoma 
presente  (ut  patet  Joh.  XX°),  sed  tercio  apparuit  quin- 
b  gentis  fratribus  simul  in  Galilea  (ut  patet  Matth.  ultimo). 
Unde  in  confirmacionem  efficaciorem  huius  apparicionis 
dicit  Apostolus  quod  inulti  illorum  fratrum  manent  usque 
adhuc,  testantes  viva  voce  dictam  resurreccionem.  Et 
istud   triplex   testimonium    magis   notabile    sufficit  Apo- 

lostolo,  quamvis  (ut  patet  alibi)  erant  duodeviginti  quoad 
quartam  visionem  qua  visits  est  Jacobo.  Dicunt  quidam 
quod  facta  est  die  Pasche,  alii  autem  quod  facta  est 
post  tres  visiones  predictas,  quando  Jacobo  ex  speciali 
devocione   singulariter    Christus    apparuit.     Sed    priores 

1 5  dicunt  quod  deinde  non  dicit  ordinem  temporis  sed 
ordinem  visionis  laudabilis  in  vidente.  Unde  qviia  Ja- 
cobus vovit  quod  non  comederet,  antequam  videret 
Dominum  (quod  non  est  valde  laudabile),  ideo  Apostolus 
premittit  banc  visionem   triplicem   ante  illam,    Sed  ista 

20  contencio  variacionis  non  est  nobis  utilis,  ideo  est 
tacenda.  Quinto  autem  visus  est  Christus  omnibus  disci- 
pulis  in  sua  ascensione  (ut  patet  Matthei  ultimo);  in 
qua  visione  videtur  oportere  ponere  plures  quam  undecim 
viros  quibus  Christus  visus   est   apparicione  secunda   (de 

2  5  qua  Joh.  XX°) ;  quod  potest  intelligi  mixtim  de  viris  et 
feminis  vel  mixtim  de  discipulis  qui  non  erant  apostoli. 
Sexto  et  ultimo  apparuit  Christus  Apostolo  quod  quidam 
intelligunt  in  prostracione  Pauli  Act.  IX°.  Ideo  dicit: 
Novissime    autem     omnium    tamquam    abortivo     visus    est 

3o  et  michi.  Ego  enim  sum  m.inimus  apostolorum  qui  non 
sum  dignus  vocari  apostolus,  quoniam  persecutus  sum 
ecclesiam  Dei. 

Abortivus  autem  dicitur  tripliciter:  vel  si  extra  tempus  Three  meanings 

,    ,  .  ,     .  ....  .of  abortive. 

debitum  nascatur  vel  si  cum  violencia  et  dampno  materni    ah  apply  to 
35  uteri    educatur   vel   si   non    ad   debitam    quantitatem  vel      ^"^^  ^'^"'• 
alia  genito  naturalia  producatur,  que  tria  vere  et  humi- 
liter  de  se  sentit  Apostolus.    Nam    alii  vocati  sunt  ante 
missionem  Spiritus  Sancti   ad   apostolatum    et  visionem 
resurreccionis  Christi,  sed  Paulus  posterius;    alii  sponte 


4.  Cod.:  ut  no  patet.        5.  Cod.:  fratribus  twice.        10.  duodeviginti; 
sic  cod.      29.  Cod.:   abortavo.       3i.  Cod.:   sum  deest.      Sg.  Cod.:   Palus. 

7.   I.  Cor.  XV,  6.  8.    Cf.    Sermon.    Pars    I,    pag.    167. 

II.  I.  Cor.  XV,  7.         21.  ib.         29.  ib.   8,  g. 

25* 


388  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  XLV. 

conversi    sunt,    ipse    autem    violenter    quasi    precisus    de 

utero    synagoge    quam    per    suum    exitum    diruperat    et 

quassavit    (ut    patet  Act.   IX°   et    infra),     et    tercio    cum 

ab     aliqua     perfeccione     cuiuscunque     alterius     apostoli 

Paulus    in    prodiendo    in    synagoga    defecerat,    signanter  5 

et     vere     vocat     se     ipsum     abortivum     et     apostolorum 

Every  saint  has  minhnum.     Sicut    enim    sancti    in    quadam    preminencia 

"veakncss.      excedmit  alios,  racione  cuius  vere  dicitur  non  est  inventus 

similis  illi,  sic  quilibet  sanctus  habet  vestigium  singularis 

defectus  quod    sit    sibi    causa   vere    humiliacionis.    Ideo  lo 

Paulus    istum    defectum    in    se    considerans    verum    dicit 

quod    est    minimus    apostolorum    quoad    racionem    istam 

et    non    secundum    illam    est    dignus    vocari    apostolus. 

Non  enim  licet  credere  quod  Paulus  propter  devocionem 

in  istis  sermonibus  est  mentitus.   Unde  Apostolus  referens  i5 

verba    sua    ad    tempus    quo    blasphemavit,    pro    quo    in 

parte  sed  non  totaliter  fuit  excusatus,  sic  infert:    Qiioniam 

persecutus  sum  ecclesiam  Dei. 

St.  Paul  Sed  inferius    recognoscens   Dei   magnificenciam    recog- 

attributes  all  •  •  •  -a      ^  • 

that  is  good  in  noscit    se    per    eius    graciam    magnincatum   eciam   supra  20 

him  to  tlie     alios  apostolos,   dum   sic  dicit:    Gracia  Dei  sum  id  quod 
grace  of  God.  ^  ...  .   .       _  .  . 

sum,   et   gracia   ems   in    me  vacua  non  fuit.    Licet  prrnia 

proposicio  intelligi  potest  tripliciter,  primo  in  nominativo 

intelligendo    subiectum,    secundo    intelligendo    ipsum    in 

ablativo,   et  intelligendo  id   quod   est   apostolus  pro   eius  2  5 

essencia    naturali,    sed    tercio  videtur  mihi   pertinencius, 

intelligendo  hoc  signum  gracia  in  ablativo  et  intelligendo 

per  hoc  signum  id  quod  sum  essencia  christiani  secundum 

quam     homo     fit     membrum     ecclesie,      cui     vivere     est 

Christus,    et    per    graciam    nova  quodammodo    creatura;  3o 

unde    ad    magnificandum    quia    plus    omnibus    laboravit 

statim  attribuit  totum  laborem  et  dignitatem  sui  |  laboris    g  ; 

Dei  gracie  dum  sic  infert:   Gracia  eius  in  me  vacua  non 

fuit,    quasi   diceret  Deus    ex    se   et  non    ego   ex  me  ope- 

ratus    est    per    graciam    in    me    ut   nudo    organo    et    sic  35 

qui    dedit    graciam    applicavit    illam    ad   opera.    Ideo   sit 

laus  illi. 

The  apostles         Circa  hanc  epistolam  dubitatur  utrum  Paulus  et  ceteri 

^t'roni°s\n'-'^°  apostoli     peccaverunt     continue    in    viando,     et     videtur 

quod    sic,    quia    nullus    eorum    fecit    continue    post    mis-  40 


I.  Cod.:  prescisus.        7.  Cod.:  preemincncia  provincia. 
21.  I.  Cor.  XV,    10. 


SERMO  XLV.]  TERTIA  PARS.  3 89 

sionem  Spiritus  Sancti  plene  ut  debuit,  sed  eo  ipso 
quod  in  illo  defecit  peccavit  continue  saltern  venialiter, 
ergo  conclusio.  Et  istam  sentenciam  videtur  Veritas 
innuere  Matthei  VI°,  1 2,  ubi  docet  viatores  quoscunque 
5orare:  Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  etc.,  ubi  super- 
flueret  orare  pro  dimissione  debiti  plus  quam  in  patria 
nisi  debitum  saltern  peccati  venialis  in  viatore  generaliter 
remaneret. 

Item,   si  viator  vivit   per   tempus   plene    ad    regulam,  as  follows  from 

10  sic   non    habet    ex   donis    Dei    unde    vivere    debet    per-   ^  st^John. 
feccius,    ut   oportet   concedere  de   assignato   homine   sic 
peccante,    patet    quod   talis   de   se   vel   quocunque    alio 
hoc  asserens  presumit  contra  paranimphum;   Evangelista 
qui  scribit  I.  Joh.  1°,  8   in  rnemoriam  ad  istam   heresim : 

1 5  Si  dicimus  quod  peccatum  non  habemus,nos  ijpsos  seducimus, 
et  Veritas  in  nobis  non  est.  Idem  enim  est  ad  sensum 
Dei  in  Evangelista  non  peccare  et  peccatum  non  habere, 
quia  (ut  contendunt  sophiste)  quilibet  viator  peccatum 
non  habet,    non    solum  quia  quilibet  ab  aliquo  peccato 

20  fratris  excluditur,  sed  quia  omnes  homines  non  habent 
peccatum  aliquod,  cor  vel  caput,  licet  habeant  peccata, 
idem  ergo  est  ad  sensum  Spiritus  Sancti  peccatum  non 
habere  et  (dum  vivamus  in  vita  sensibili)  non  peccare; 
quamvis    autem   quidam   ante  mortem   habeant  datum  a 

2  5  Deo  singulariter  quod  faciunt  plene  ad  regulam  diligentes 
Deum  quantum  debent,  oportet  tunc  ipsos  esse  exclusos 

a  vita  sensibili,   quia  Exod scribitur:    Non    videbit 

me  homo  et  vivet. 

Item,  videtur  quod  beatus  Petrus  in  tota  conversacione  Even  St.  Peter 

3o  sua  post  missionem  Spiritus  Sancti  diligencius  sequentibus  ^'""'^    ^^"'^  ^' 
apostolos  Spiritum   Sanctum  consuluit,  sed  ipse  peccavit 
venialiter,    abstrahendo    se    cum    Judeis    a    communione 
cum  conversis  gentibus,  ergo  multo  evidencius  quicunque 
alii  de  nostris  faciendo  quicquid  meritorium  quod  fecerit 

35  vivendo  in  vita  sensibili  peccaverit.  Nam  in  fide  ecclesie 
ad  Gal.  IF,  1 1  scribitur  quomodo  Paulus  in  faciem  Petro 
restitit,  quia  reprehendendus  erat;  cum  nee  Petrus  nee 
alii  Judei  conversi  communicare  voluerunt  cum  gentibus 
ut  debuerunt.  Et  utinam  nos  plus  declinantes  a  stricti- 


5.  Cod.:  dimittere.  21.  cor  vel  caput;  rectius:  sicut  nee  unum  cor 
vel  caput.  26.  Cod.:  turn  tunc.  27.  Exod.;  sequitur  lacuna,  g.  Cod.: 
deberent. 

27.  Exod.  XXXm,  20. 


390  JUHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  XLV. 

tLuiine   vite  Christi    iion    plus   peccaremus   in  quocunque 

opere    nostro    quam    in    isto    opere    fecit  Petrus.     Idem 

ergo     est    asserere     nos     esse     inpeccantes    in    nostris 

operibus,   dum   sensibiliter    sic   viamus,    et    asserere    nos 

esse    patres    beatissimos,    sic  quod    non  teneamur  dicere  5 

oracionem   dominicam,   eo  quod  sine  debito  vel  defectu 

facimus    secundum    omnia    que    a  Deo    recipimus,    quod 

Even  in  doing  foret  luciferina  presumpcio  supposita  nostra;   ideo  dicunt 
good,  we  sin.  .    .  ...  ^       .         .^  '. 

periciores    logici    quod  quicquid    opens    meritoru  m  sic 

viando    fecerimus,    peccamus    continue,     quia    deficimus  10 

a    plenitudine    perfeccionis  operis  quod  debemus,   et  sic 

in   sic    operando    peccamus,    sed   non    in   quantum  illud 

genus  merit!  operamur.   Et  patet  quam  stulta  et  maligno 

spiritu    subterraneo    inspirata    fuit    ilia    sentencia    quam 

diffinuerunt  satrape  quod  nulli  sancti  instituentes  privates  i3 

ordincs    in    institucione    huiusmodi   peccaveriint.    Blasphe- 

How  Christ,    rnant  enim  de  ipsis  supra  Christum   in  isto  qui   creditur 

though  he  had  ^  ^       .  .    .  ^ 

no  sin,  could    secundum  formam   oracionis  dommice   exorasse,   eo  quod 

prayen     ^  Hcet  in   persona   sua    peccare    non    potuit,    tamen    vere 

reputans    peccatum    ecclesie    esse    suum,    eo    quod    pro  20 

ipso     puniri    debuit,     cum     ecclesia    fuit    membrum    sui 

corporis,     sic     oravit:    Dimitte    nobis     debita    nostra;     et 

istam     sentenciam     tenet  Augustinus     in    De    Natura     et 

Gracia,   et  alii  sancti   communiter  qui  omnes  modernos 

satrapas  vel  fratres   de   dicto   concilio   excellebant.  25 

No  prelates  can      Ex    istis  videtur    inferri  quod    nulli  fratres  vel  prelati 

further ^than  ^  quicquam  debeant  in  materia   fidei  diffinire  nisi   ad  hoc 

they  have      habuerunt     auctoritatem     scripture    vel    revelacionem    a 
authority  from        ....  . 

Scripture,      spiritu  specialem ;  nam  quoad  pnmum,  cum  omnis  Veritas 

secundum   Augustinum    sit    in    scriptura,    patet    quod    si  3o 

veritatem    diffiniunt,    includitur    in    scriptura ;    quod    si 

rite  procedunt  ignorantes  utrum  in  scriptura  includitur, 

debent    Spiritum    Sanctum     consulere    et    si    in    penam 

peccati     non     inficitur     ipsorum     diffinituni     concilium, 

patet    quod    oportet    ipsam    a    Spiritu    emanare.     Unde  35 

error  in  dicto  concilio  procedens  a  tetro  spiritu  infernali 

dicitur  super  eorum   stulticia  attestari  Deum  odire  quod 

3.  Cod.:  essem  in.  25.  concilio;  sc. :  Terremotus.  28.  Cod.:  re- 
velacione.        37.  Cod.:  Deum  enim. 

i3.  Fasc.  ziz.,  pag.  28r,  324.  Conclusio  XXI:  Quod  sancti 
instituentes  religiones  privatas  quascunque  tarn  possessionato- 
rum  quam  mendicancium  in  sic  instituendo  peccaverunt. 
22,  Mattli.  VI,   12.  23.  S.  Augustini  Opp.  torn.  X,  pag.   i35. 


SERMO  XLV.]  TERTIA  PARS.  Sgi 

iniuriatus    ab    eis  a  rege  Anglie  poscat  auxilium;    cuius 

racio   videtur  pluribus,   ne   eorum  versucia  suis  dominis 

sit  detecta. 

Et  quantum  ad  appellacionem  Pauli  Act.  XXV°  fingunt      St.  Paul's 

5  quod    ipse    non    a    sacerdotibus    sed    a    seculari    iudice     ca^sar'was 

appellavit    ad    regem    suum.    Sed    isti    ad    minus    pauca      ^^l"  ^hc 
Fol.  ■    ■      ^         J  •      •       1      •    I  •  ■     ,  -J  priusts, 

g  „  respicientes    de    nimis    levi  |  pronunciant;    ludex   quidem 

iste  in  multis  favebat  Paulo,  ideo  non  antequam  habuisset 

ab   eo  responsum  voluit    duxisse    eum  Jerosolimam,    sed 

loPaulus  timens  quod  ex  sacerdotum  pecunia  corrumpe- 
retur  et  quod  in  Roma  seminando  fidem  Christi  profi- 
ceret  ab  ipso  iudice  sed  principaliter  a  sacerdotibus  qui 
plus  sibi  gravaminis  et  iniurie  intulerunt,  non  autem 
appellavit    ab     iniquo     tribuni     iudicio     sed     ab    iniquis 

iSoperibus  sacerdotum.   Et  multis  videtur  quod  sacerdotes   who  yet  wore 
moderni  sacerdotes  illos  in  defectu  auctoritatis  et  iudicii  "our^moderu'' 
scelere  antecellunt;    non  enim  legitur  quod  incarcerarunt         ones, 
ex  sua  auctoritate  quempiam   ex  hoc  quod  gratis  predi- 
cavit    evangelium,    sed    prelati    moderni   fratres  dicuntur 

20  sic  evangelizantes  incarcerare  et  velle  occidere  ac  fratres 
legitimare  ad  predicandum  populo  qui  sibi  predicant 
ludicria  atque  mendacia  ac  post  adiutorium  spoliant 
horrendissima  symonia.  Et  revera  inter  Judeos,  Saracenos 
vel  sectam  aliam  non  legitur  contra  Christum   crudelitas 

2  5  tam   horrenda. 

Nee   mirum  quod  vesania  tartarica  ad  tantum  efFerbuit  They  implicitly 
quod    regem    nostrum     ac     eius    proceres    de    pravitate  '^Xylih  heresy"^ 
heretica  subdole  impetunt.   Asserunt  enim  quod  est  error 
regem   vel   temporales  dominos  posse   aiiferre   temporalia 

3o  ad  suum  arbitrium  ab  ecclesia  delinquente ;  et  cum 
notum  sit  regem  auferre  a  quibusdam  abbathiis  quin- 
gentas  marcas  per  annum  et  a  quibusdam  monachis 
Francigenis  ad  suum  arbitrium  plus  vel  minus,  patet, 
cum    hoc    defendit    pertinaciter  quia    constanter  ut  pro- 

35  priam  regaliam,  quod  si  hoc  sit  error  et  in  materia 
fidei,  tunc  est  heresis,  quia  falsum  scripture  sacre  con- 
trarium  pertinaciter  defensatum.  Et  sic  rex  et  totum 
regnum  in  isto  sibi   consenciens  foret  hereticum. 

Et    ultra    cum    veris    infertur    quod    episcopi    et    alii    Bishops,  and 

1.-^  ^j  ^        ■  ^  ^-    •  jr^         Still  more  friars 

40  prelati  tenentes   de  rege  sunt  eciam  heretici,   sed  fratres    are  heretics 
potissime    ex    consensu    dampnabili;    et    ita    sicut    homo 
in   peccando    nocet   primo    et  principaliter    sibi  ipsi,   sic 

28.  Fasc.  ziz.,  pag.  280.  Conclus.  XVII. 


392  JOHANNIS  WYCI.IF  SERMONUM    [SERMO  XLV. 

videntur  dampnantes  articulos  huiusmodi  hereticare 
precipue  semetipsos.  Nee  dubium  quin  ille  sit  spiritus 
inferni  qui  ad  dampnacionem  huiusmodi  inspiravit; 
alias  autem  dampnaciones  in  pitaciis  inertibus  intulerunt, 
They  will  not  sed  laus  sit  Deo  nullus  fidelis  vel  infidelis  hanc  formam  3 
^^^host  is  dampnacionis  alicubi  defendebat,  sed  quod  pudet  eos 
cognoscere  defendunt  quod  nesciunt,  quid  non  est  sacra- 
mentum  altaris,  sed  quid  sit,  ubi  iacet  difficultas,  non 
reserant  ut  non  sciunt, 

Sepe   autem   dictum    est   ex   auctoritate   Pauli   et   per  i« 
consequens  Spiritus  Sancti   quod   hoc   sacramentum  est 
panis  quern  frangimus,  non  accidens  sive  nichil.  Paratus 
sum   tamen,    quiescendo   in  verbis    scripture,    concedere 
quod   ille   panis  est  in   natura  sua  quicquid  sufficienter 
fuero   doctus    esse,   pocius   tamen   concederem    quod   sit  i5 
capud  fratris  vel  quecunque  signanda  substancia,  antequam 
concederem   quod   sit   aliquod  de   novem   generibus  sive 
Wyciif  will     nichil.    Numquam    autem  pertinaciter  defendebam  quod 
d'eat'ii^that°itSs  esset  substancia  panis  materialis,  sed  quod  sit  panis  ex 
bread  after  the  auctoritate  Apostoli   usque    ad   mortem   volo    defendere.  20 

Apostle's        ^     ,       .     .  ^  ^,.  ...  , 

authority.      Sed   si    mstetur    contra   dicta    per  tradiciones   humanas 
de    appellacione    et    synodum,    patet   quod   omnia   talia 
non  valent,  nisi  de  quanto  fundata  fuerint  in  scriptura. 
Ideo  nichil  facere  de  lege  civili,  de  forma  appellacionis 
qua  simulant  et  de  alia  forma  quam  reprobant  nisi  sen-  25 
tenciam  suam  fundare  poterint  in  scriptura. 
Small  weight        Et  conformiter  dici  debet  de  conciliis  suis  generalibus 
^to  CoMdis!    q^^^  adeo  solemnizant.  Non  enim  accipi  debet  vel  credi 
consilium    apostolorum    nisi    de    quanto    creditur    quod 
Spiritus     Sanctus     confirmavit    eorum    sentenciam.     Sed  3o 
cum    multi    concurrentes    ad    modernum    concilium  sunt 
(ut  plurimum)  apostate  stolidi  et  ignari,  blasphema  foret 
lex   vel    regula    que    dictaret    quod    generaliter    standum 
est    et    credendum    iudicio  pluris    partis;   cum   enim   per 
argumentum    topicum    infertur    oppositum,    patet    quod  35 
in  scriptura  sacra  est  finaliter  quiescendum   et  quicquid 
dubii     in     operibus     particularibus     superexcreverit    sine 
lege    ulteriori    in    revelacione    divina    sive    concilio    est 
pausandum,    cum    maior    pars    apostatarum    taliura    de 
facili   heresi   et    destruccioni    ecclesie    consentiret.    Ideo  40 

4.  Cod. :   pitaciis  meribus.  23.  Cod. :  fundata  deest.  24.  Cod. : 

facere  scilicet  debent.  32.  Cod.:   blasphemia.  35,  36.„Cod.:  quod 

scriptura;  in  deest.  38.  concilio;  incerta  lect. ;   cod.:   9C1. 

4.  Cf.  Trial,  pag.  Syy. 


SERMO  XLVI.]  TERTIA   PARS.  SgS 

sicut   religiosarche    nostri    ad    Christum    in    constituendo 

suos    ordines    non    possunt    attingere,    sic  vocati  aposto- 

lorum    vicarii    racione    sue  conversacionis  perverse  apo- 

stolos  ipsos  in  suis   consiliis  non  possunt  attingere ;  ideo 

5  blasphema    est    regula  quod    si    maior    pars  talium   sen- 

tencie   cuicunque    consenserit,    tunc    est  vera,  laudabilis 

aut  tenenda;    quod    si  glossetur,    semper  credendum   est 

maiori  parti  collegii  habenti  maioritatem  racionis.  Revera 

ita    tenendum    esset    cum    persona    unica    omnibus    aliis 

lo  contradicentibus     ymmo     cum     graculo     vel     quocunque 

extra    illos;    multi     namque    corrupt!    communiter    sese 

^  ,  inficiunt  ex  consensu.  Nee   est  plus  articulus   fidei  quod 
Fol.  ^   .  .  I  ,.  ^.        .  ^ 

ogjdnon  errent  in  conci  |  ho  quam   m  vita. 

SERMO  XLVI. 

1 5      Fidiiciatn  talem  habemus  per   Christum  ad  Deuin,  non 

quod   sufjicientes  simus  aliquid  cogitare  a  nobis  quasi  ex 

nobis.  IP    Cor.   111°,  4,    5. 

Ista    epistola    multipliciter    docet     ecclesiam    quid    et 

qualiter  credere  debeat  et  sperare  et  consequenter  alias 
20  fructiferas    conclusiones    que    ex    istis    patule    inferuntur. 

Primo  ergo  docet  quod  sperare  debemus  per  mediatorem    All  oar  hope 

TN    •      ^  1  •  •!•      ..  J  •  ^  cn    •        •       should  be  in 

Dei   et  hominum,   scilicet  quod  omnis  nostra  sufriciencia        Christ. 

est    ex  Deo.  Patet    ex   hoc  quod    omnis  creatura  est  ex 

Deo;  ejr  enim  signat  circumstanciam  primo  originantis;    Force  of  the 

25  secundo    negant    theologi    quod    ex   verbo    Dei    procedit ''^'^^°^' '°"  "^^ ' 
Spiritus    sed    a  Patre  per  Verbum    et    ex  Deo,   quia   ex 
Patre  est  quelibet  creatura,  sed  per  Verbum  et  Spiritum 
Sanctum,  et  sic  intelligit  Apostolus   ad  Romanos  XI°,  36: 
Ex   ipso,  per  ipsum    et   in    ipso    sunt  omnia.    Nam    inter 

3o  Patrem  et  Filium  est  prioritas  quedam  originis;  unde 
philosophi  qui  lacius  loquuntur  cum  preposicionibus 
dicunt  quod  omnis  materialis  substancia  constat  ex  sua 
materia,  quia  materiam  ponunt  formam  precedere  et 
nichil  dicunt  moveri   ex  se  nisi  quod  habet  in  se  prin- 

35  cipium  sufficiens  sui  motus  ut  animata  et  specialiter 
homo,  habens  in  se  appetitum  et  intencionem  obiecti ; 
inanimata   autem    ut  elementa    et  mixta  ponunt  moveri 

4-  Cod.:   ideo  sive  immo   (io)   possunt.  5.   God.:   blasphemia. 

16.  Cod.:   sumus.        27.  Cod. :   quilibet. 

J4.   Dominica  duodecima  post  Trinitatem.    Cf.  Wyclif's  Ser- 
mons, ed.  by  Arnold,  II,  pag.  342 — 345. 


394  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XL VI. 

ab  extrinseco  ut  a  generante  et  prohibens  removente. 
Nam  gravia  et  levia  non  sufficiunt  de  se  incipere  suos 
motus  sed  expectant  influenciam  cell  quod  ipsa  generat 
vel  iuvamen  hominis  aut  alterius  illud  quod  ipsa  detinet 
removentis;  homo  autem  potest  cum  vult  quiescere  et  5 
post  quietem  ex  sua  sufficiencia  motum  gratis  incipere, 
quia  habet  secundum  philosophos  intrinsecus  sufficienciam 
sui  motus,  cum  sit  divisibilis  in  per  se  movens  et  per 
se  motum ;  per  se  movens  est  anima  cum  suis  potenciis 
et  intencionibus,  sed  per  se  motum  est  corpus  a  quali  lo 
divisione  parcium   inanimata  corpora  sunt  exclusa. 

All  action  is  in  Sed  Apostolus  striccius  loquens  de  ex  negaret  quod 
\vorn''God. '^  homo  vel  mundus  aut  aliquid  aliud  ex  se  possit  moveri, 
cum  oportet  omnem  motum  appropriate  fieri  ex  primo 
movente  immobili.  Nee  est  in  ista  equivocacione  istius  i5 
preposicionis  ex  diucius  immorandum;  et  patet  negativa 
prima  Apostoli  quod  non  sufficit  aliqua  creatura  eciam 

We  cannot  even  homo     qui    est     creatura    perfeccior    ex    se    vel    aliquid 

less  act,  ot     cogitare,     et     multo     evidencius     non     sufficit    ad    extra 

ourselves;     facere  aliquid  corporale,  quia  ad  faccionem  talem  oportet  20 

alia    iuvancia    comitari,    sed    ad    cogitacionem    creditur 

non    requiri    aliquam    aliam    substanciam    preter  Deum. 

Spiritus    enim    humanus  qui    est  homo,   si  per  possibile 

vel   impossibile    per    se    esset,    adhuc   sufficeret    cogitare 

Deum  et  ipsum  diligere.   Deus  tamen  excellencius  cogitataS 

de    se    ipso,    quia    sine    actu,    specie    et    habitu,    que    a 

divina  essencia  distinguuntur.   Ista  tamen  oportet  super- 

addi  essencie  creati  spiritus  ad  hoc  quod  Deum  intelligat. 

yet  with  God's  Si    ergo    quantum    ad    omnem    actum     intrinsecum    (in 
help  we  can  act.  •  rr-    •  n  t->  •  ^  •   •  ^ 

quem  magis  surficimus)  Deum  prms  agentem  requirmius,  3o 

patet  quod  omnis  sufficiencia  nostra  est  ex  Deo;  ex  quo 

patet  quod  cum  suo   sufFragio  habemus  sufficienciam  ad 

agendum. 

Here  is  the         Et  patet  destruccio   erroris  illorum  qui  ponunt  solum 

answer  to^-.  ^a  •  -..a-  ^•>- 

certain  errors   Deum    posse    agere,   Ut    Averroys    imponit    Avicenne,    et  :>o 

,  .°*  ^he         forsan    intellexit    quod    solum   Deus    potest    ex    se    agere 
philosophers       .  .  ^ .      .  .  .      ^  " 

atid  of  the     sme    adiuvancia    alicuius  extrmseci;   quod   est  verum,   et 
c  agians.      consimili     racione     tollitur     error    Pelagianorum     quos 
creditur    ad     tantum     magnificasse     liberum     arbitrium 
hominis,  quod  homo  potest  per  se  mereri  beatitudinem  40 

I.  prohibens;  cod.:  phens.       7.  Cod.:  philosophos  twice.       20.  Cod. : 
qui  ad.        29.  omnem;  cod.:   omciu. 

3i.   II.   Cor.   Ill,  5.  35.  Cf.  Trialogum,  pag.  74. 


SERMO  XLVI.]  TERIIA  PARS.  395 

sine  gracia  anime  perfusa;  et  forte  intellexerunt  quod 
non  requiritur  gracia  preter  Deum  et  spiritum,  que 
gracia  poterit  per  se  esse.  Ideo  non  capit  intellectus 
fidelium  ut  anima  mereatur  per  se  nisi  prius  per 
5  Deum  gratis  et  per  consequens  per  graciam  sit  adiuta; 
sed  ilia  gracia  cum  sit  bona  qualitas  mentis,  non  poterit 
per  se  esse;  et  tercio  patet  prima  affirmativa  Apostoli 
quod  fiduciam  debemus  habere  per  Christum  ad  Deum 
in  singulis  factis  nostris;   cum   enim   debemus  in  ipsum 

lo  credere,  debemus  in  ipso  confidere  quod,  si  sibi  servimus 
fideliter  necessario,  ipse  ad  nostra  iuvamina  presto  erit. 
Deus  enim  non  potest  in  tali  iuvamine  creature  deficere 
et  multo  evidencius  non  potest  deficere  interiori  homini 
ad  similitudinem   eius  facto. 

i3       Ex    quibus   sequuntur    multa    correllarie,    primo    quod    We  musi  not 

,    ,  ,  ,  ....        pride  ourselves 

nemo  debet  de  actu  vel  opere  suo  superbire,  sed  quic-  0,1  our  acts  but 
quid  fecerit  humiliter  agere  laudes  Deo.   Sic  enim   fecit  givc^htuiks  to 
Christus    humanitus    (ut  patet  Joh.  Vo,  VII°,   XF,  XIV° 
et    XVI").    Si    ergo    homo    dignissimus    ita    fecit,    quod 

20  supercilium    cecaret    nostrum     animum     ne    nos    taliter 

faciamus?    Secundo    sequitur    correllarie    quod    debemus 

divino    suffragio  intendere    et  sperare,    non    in    creature 

r,  ^  sutfragio    religiose    confidere.    Credimus    enim    quod    si 

homo    fideliter  |  serviat    Deo    suo,    ducetur    Dei    spiritu     if  we  serve 

2  5  tam  anima  quam  corpore  ad  quidquid  fuerit  necessarium    ^ni  teach  us 
ipsum  facere  vel  habere.   Quomodo   ergo  non  temptaret     '*"  j^^  "'^'^'^ 
Deum  infideliter  qui   cum   istis  inniteretur  humano   con- 
cilio,    humanis    legibus    vel   ordinanciis,    cum    habet    ex 
Deo  sufficienciam  in   se  ipso?  Apostoli   enim   congregati 

3o  Deum  consulere  fuerunt  ab  eodem  Spiritu  concorditer 
informati.  Non  queramus  ergo  superflue  concilium  qua- 
liter  facere  debeamus,  cum  verbum  Dei  quod  est  scrip- 
tura  sacra  et  impulsus  Spiritus  inrecte  viventibus  factis 
docet;    et    practizata   ista   sentencia  non  foret  sic  mon-    If  this  were 

35  struosa  religiosorum  caterva  nee  multitudo  legis  hominum     shol!id^'"have^ 
conelobata,    que    omnia    implicant    diffidenciam    in    Deo  t'Jwer  rehj,'ious 

^        .       ' .  ^  .  ^  .  .  and  lawyers. 

et  declmacionem  a  vita  apostolica  et  a  Christo.  Et 
tercio  patet  correlarie  quam  diligenter  Christi  humanitas 
est  studenda  per  ipsam,  ut  per  gradum  necessarium 
40  scale  in  fide,  spe  et  caritate  in  eius  divinitatem  et  per 
consequens  in  totam  Trinitatem   ascendimus.   Ipsa  enim 


3.  esse.   In  cod.  sequuntur  duo   verba  spiritui   (sive  spiritum,   spm) 
collinita:   quid  sibi  velint,  haud  apparet.        4.  Cod.:  et  anima. 


396  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLVI. 

tollit  peccata  mundi,  ipsa  instruit  errantes  in  seculo  et 
ipsa  quietat  beatificandos  in  patria.  Ideo  nimirum  Apo- 
stolus commendat  istam  naturam  nobis  tam  necessariam, 
quando  dicit  jiduciam  habemus  per  Christum  ad  Deum, 
ubi  planum  est  quod  per  nomen  Ghristi  simpliciter  eius  5 
humanitas   annotatur. 

Gratitudo  autem  Christi  et  doni  sui  precipui  excel- 
Excdlcncc  of  lencia  ex  hoc  patet  quod  fecit  apostolos  et  eorum  vica- 
Christ's  gitts.   j-jQg  ministros  ydoneos  novi  testamenti.   Cum  enim  ipsum 

testamentum   sit  novissimum  immediate  ducens  ad  bea-  10 

titudinem  et   ex  fide  scripture  Joh dicit  Christus: 

Ubi   ego  sum,   illuc  et    minister   meus   erit,    patet    quam 
preciosa    est  ista  ydoneitas  ministerii  viatori.    Sic  enim 
cupidus  gaudet  de  terreno   ministerio  lucrative,   ut  con- 
tingit    de    dignitate    secular!    vel    ecclesiastica;    quanto  i5 
magis  gauderet  de  isto,   cum   ministerium  infert  eviden- 
cius,   levius    et    cercius    incomparabiliter    maius    lucrum. 
Sed    per    filargiriam    fides    titubat  in  hac  parte    ydiota: 
quod    Stat    in    sensu    scripture,    cum     Luce   XXIV",   46 
scribitur:    Dedit   illis  sensum    ut   intelligerent   scripturas,  20 
et  secundo  in  fortitudine  perseverandi  in  tali  ministerio 
quam   eciam   sepius  illis   dedit. 
Duty  of  Tota    autem     ministracio     laudabilis    in    sacerdotibus 

preaching.      ^^^^  jj^  j^^^,  quod  instanter  vocant  se  ipsos   et  populum 

ad  cenam  novissimam  Jesu  Christi  (ut  patet  Luce  XIV°).  25 
Unde  inter  omnes  culpas  clerici  videtur  mihi  illam  esse 
magis  dampnabiiem  que  non  rite  implet  officium  sic 
vocandi;  nam  tales  sunt  ut  sic  quoad  honorem  Domini 
infidelissimi  et  quoad  utilitatem  vocatorum  sceleratissimi. 
Si  enim  rite  vocando  subditos  invitatos  darent  ad  hoc  3o 
maiorem  operam,  tunc  forent  plus  pro  honore  Domini 
et  pro  utilitate  vocati  et  per  consequens  plus  pro  persona 
propria  promerentes;  et  (ut  sepe  dixi)  est  in  parte 
indicium  de  illis  qui  dimissa  lege  Domini  predicant 
mendacia  sive  ludicria  vel  ponunt  in  evangelizacione  35 
instanciam,  mendicacionem  vel  lucrum  temporalium 
commiscentes;  ilia  enim  ministracionem  predicancium 
inficiunt  et  conversacionem  populi  subiecti  sepe  retar- 
dant.  Sicut  autem  populus  debet  servo  bono  et  fideli 
in  istis  credere,   sic  pigrescente  servo  in  hoc  ministerio  40 

n.  Joh.:  sequitur  lacuna.        ao.Recte:  Aperuit  illis.        3i.  Cod.:  tunc 
forte.        33.  Cod.:   sic  sepe  dixi.        3y.  Cod.:   predicantum. 

I.  Joh.  I,  29.  8,  9.  II.  Cor.  Ill,  6.  12.  Joh.  XII,  26. 


SERMO  XLVI.]  TERTIA  PARS.  3 97 

populus  debet  ipsum  contempnere  et  vocacioni  Dei 
interne  sine  qua  non  valet  alia  constanter  intendere. 
Pars  eciam  laicalis  post  notam  desidiam  sacerdotum 
debet  quatuor  maneries  hominum  ad  intrandum  in 
5  banc  cenam  compellere  (ut  patet  ex  processu  Luce 
XIV°).  Et  utinam  nos  curati  non  essemus  in  isto  mi- 
nisterio  Domino  .servi  pigri,  et,  cum  prelati  sunt  plus 
nobis  ad  hoc  ministerium  obligati,  ve  illis  si  non  in 
propria  persona  illud  implent,  ymmo  servos  alios  fideles 

load  implendum  hoc  ministerium  habentes  preceptum  a 
Domino  per  potestatem  coactivam  et  tradiciones  suas 
frivolas  impediunt  aut  retardant.  Unde  Luce  XF,  52 
dicit  Christus:  Ve  vobis  legisperitis,  quia  tulistis  clavem 
sciencie;   ipsi    non    introistis    et    eos    qui    introibant   prohi- 

iSbuistis.  Et  Matthei  XXIIF,  i3  patet  eadem  sentencia : 
Ve,  inquit  Christus,  vobis  scribe,  pharisei  et  ypocrite, 
quia  clauditis  regnum  celorum  ante  homines.  Vos  enini 
non  intratis  nee  introeuntes  sinitis  intrare.  Et  in  isto 
capitulo  videntur  esse  episcopi   atque  fratres;   ipsi   enim 

20  et  tulerunt  ypocritice  claves  sciencie  ad  rectum  et 
facilem  introitum  in  beatitudinem  populo  predicandum 
et  tamen  nee  recte  vivunt  imitantes  Christum  in  moribus 
nee  salubriter  subiectos  vocant  ad  cenam  novissimam, 
sed  pocius  ponunt  obicem,  ut  non  intrent. 

25      Debent    autem    ministri  vel  servi   Christi  intendere  in       Christ's 

1  cii    ■  J  J      j-i  1  •.  servants  must 

hoc    orhcio     non    nude     ad     literam,     hoc    est,    sensum    attend  to  the 

literaiem,    sed   ad   spirition,    id    est,    spiritualem    sensum     spiritual  as 
'  r  y  )      r  _  -vveH  35  the 

P  .  quoad     finem     quem     Deus    intenderat    pro     salvacione    literal  sense. 
2g2i>populi    apciorem.    Sicut  enim   talis   litera   carens  spiritu 
3o  est  exanimis  in  |  se  ipsa,   sic  occidit  subiectum   et  audi- 
torium^   cum    taliter  ministratur.   Econtra  autem    sensus 
spiritualis  tam  legis  nove  quam  veteris  vivificat  populum 
cui    debite    ministratur;    et    ex    istis  verbis   eliciunt  false 
pharisei   quidam   quod   lex  Dei    tam   in  lege  nova  quam 
35veteri  sit  falsissima  cum  occidit;   sed  (ut  diffuse  ostensum 
est  alibi)  nichil  blasphemius  vel  mains  hereticum,   cum 
ydiote   isti    palpati    funditus    non    habent    racionem    sue 
sentencie,    nisi    quia    ex    errore    suo    ex    ignorancia    sic 
senciunt    de    scriptura    ac    si  arguerent    solem    esse    fal- 
40  sissimum,     eo     quod     errantes     concipiunt     ipsum     esse 

18.  Cod.:    sinistis.  28.  Cod.:    salvacio.  3.-).  Cod.:    quidem. 

36.  mains;  recte  magis. 

26,  II.  Cor.  II,  6. 


SgS  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLVI. 

solummodo  tripedalem;  et  sic  Deus  noster  foret  blas- 
phemus,  eo  quod  nulla  res  est  de  qua  homines  falsius 
concipiunt,  et  cum  signare  si  actus  oportet  Domini 
facere,  ut  ipsi  arguunt,  Deus  signat  falsissime,  ymmo 
quod  OS  Domini  locutum  est  tam  divinitus  quam  5 
humanitus  sic  foret  falsissimum,  sicut  et  loquens;  verbum 
enim  falsum  loquentis  a  proprietate  ipsum  iudicat  esse 
falsum.  Heresis  autem  ista  a  diabolo  est  inventa,  ut 
tollatur  scripture  sacre  auctoritas  et  liceat  Antichristo 
cum  suis  discipulis  sine  obligacione  ad  legem  Domini  lo 
evagari.  Dicit  enim  quod  lex  Dei  et  articuli  fidei  sunt 
inter  omnia  scripta  sectarum  falsissimi,  quia  de  illis 
sic  false  concipiunt  et  obligare  eos  ad  vere  intelligendum 
foret  eis  labor  inutilis  et  logice  sue  ac  dictis  et  factis 
contrarium.  i5 

Scripture  is  not      Nec  est  aliqua  alia  secta  sub  sole  que  tantum  turpi- 
beomse'^men    ^^at    legem     suam,    ut    patet    de    Judeis    et    Saracenis, 

misunderstand  ymmo    de    ipsis    politicis    Ut    lege    cesaris,    de    aforismis 
ypocriticis,  quibus  cunctis  lex  Dei  blaspheme  supponitur. 
Sicut   ergo  res  nature  non  eo   minus   est  vera   quo  false  20 
concipitur,    sic    scriptura    sacra    vel    lex    Domini.     Ideo 
arguentes  pueriliter  in  oppositum  probarent  primo  quod 
lex    Dei    sic    recte    debet     intelligi    quod    non    possunt. 
Quelibet    enim    scripture    sacre    particula    et  si  videatur 
esse     quantumcunque    falsa     principaliter    signat    Deum  20 
esse    a    proprietate    sensum    pertinentem    catholicum    et 
accessorie    vel     consequenter    indirecte    sensum     alium 
verum    vel    falsuin.     Sed    quid    hoc    ad    convincendum 
legis  Domini  falsitatem?  Revera  non  plus  quam  si  quis 
convinceret    impossibilitatem    oris    et  lingue   erronee  sic  3o 
loquentis.    Discat    ergo    hie    stultus    signanciam    rectam 
legis  Domini,   et  ipsam  sic    stolide    non  blasfemet.   Unde 
istam    heresim   dampnarent    episcopi    in    concilio  Terre- 
motus,     cum     sit     fundamentum     aliis    heresibus,     sicut 
scriptura   sacra  est  speculum  et  fundamentum  fidelibus  35 
ad    quascunque    hereses    vel   iniquas    conversaciones    in 
ecclesia    convincendum.     Sed    multi     vellent    quod    hoc 
speculum  non  pateret.   Litera  ergo  scripture  sacre,  licet 
occidat  hos  stolidos    sicut  Deus,   remanet  tamen  infrin- 
gibilis    vera,     licet  Antichristus    ex    scriptura    et    sensu  40 
quern  sibi  applicat  fundaverit  legem  suam.  Illud  autem 
non  est  scriptura  sacra  licet  in  signis  communicet. 

2.  Cod.:    blasplicmius.        19.  ypocriticis;  cod.:   ypctis.        40.  Cod.:  et 
scriptura. 


SERMO  XLVI.]  TERTIA  PARS.  399 

Sensus  autem  Spiritus  Sancti  quem  oportet  esse  veri- 
tatem  catholicam  est  forma  a  qua  denominatur  carac- 
teres  esse  sacri.  Unde  sequitur  in  textu  Apostoli :  Qiiod 
si   ministracio    mortis   Uteris   deformata   in    lapidibus  fuit 

5  in  gloria,  ita  ut  nan  possent  intendere  Jilii  Israel  in  faciem 
Moysi  propter  gloriam  vultus  eius  que  evacuatur,  quo- 
modo  non  magis  ministracio  spiritus  erit  in  gloria}  Ad 
intelligendum  autem  hoc  argumentum  Apostoli  per  locum 
invincibilem    a    maiori    oportet    primo    notare    terminos 

loatque  historiam.  Constat  quidem  quod  ministracio  potest 
intelligi  vel  accio  ministrantis  vel  ipsum  signum  subditis 
ministratum ;  et  sic  lapides  scripti  digito  Dei  vel  alii 
lapides  sequentes  ad  eorum  similitudinem  exarati  di- 
cuntur  ministracio  mortis,  quia  ab  illis  occasione  mala 

iSaccepta  multi  sunt  mortui.  Et  ad  litteram  lapides  illi 
fuerunt  exanimes  deformes  in  comparacione  ad  sanctas 
animas  in  quibus  Christus  legem  suam  expresserat. 
Scriptura  quidem  ilia  fuit  valde  deformis  et  turpis  in 
comparacione    ad    scripturam     quam    Spiritus    Sanctus 

20  impresserit  animabus  Sanctis  quas  duo  sentencie  atque 
sciencie  tam  mirabiliter  illustrant. 

Ulterius  notandum  est  ex  historia  Exod.  XXXIV°, 
quomodo  facies  Moysi  cornuta  fuit  vel  duobus  radiis 
stillantibus     ex     coUocucione    cum    Domino    perornata; 

25  propter  quod  filii   Israel  non  audebant  in  ipsum   atten- 
dere,   sed  facie  velata  loquebatur  cum   eis.   Hiis  notatis 
patet  sensus  verborum   Apostoli    tam   de  scriptura  lapi-    Greater  glory 
dum  quam  de  glossa  faciei  Mosayce.    Mains  autem  est  °he'^Sp?dt'"tLn^ 
animam    illustrari    per    graciam    Sancti    Spiritus,    sicut    of  the  Law. 

3o  contigit  die  Pentecostes,  quando  lex  Christi  data  fuerat, 
quam  erat  faciem  Moysi  taliter  corporali  lumine  radiari. 
Hoc  enim  in  natura  sua  fuit  inperfeccius  et  evacuatum 
est  infra  modicum  tempus;  sed  irradiacio  mentis  cum 
augmento    gracie    usque    ad    beatitudinem    et    per    con- 

35  sequens  in  perpetuum   perseverat.  Velamen  autem  Moysi 
Fol.  secundum   misti  |  cum   sensum  quem   exponit  Apostolus 
signat     cecatam     perfidiam     Judeorum,     propter     quam 
attingit  ultra  nudam  litteram  veteris  testamenti  ad   in- 
telligendum   Christum    verum    Deum    et    hominem    per 

40  quascunque    figuras    legis    veteris    denotatum.    Nam    ad 

2,  3.  Cod.:   carccteres.  20.  Sanctis  twice.  21    Cod.:   mra'"  =: 

magistraliter;  ib.  Cod.:  illustravit.        22.  est  liistoria;  ex  deest. 

3-7.  II.  Cor.  Ill,  7,  8. 


400  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLVI. 

intuitum   Christi    reverberati    sunt    radii    usus    interioris 

pontificum  Judeorum,    ne    eius   divinitatem    fide   conspi- 

cerent. 

Glory  of  the        Et   patet    consequencia  Apostoli;    et    si    vetus    testa- 
Gospel  and  ^  /u  4.   ^  -^      •  ^  ^  N 
degenerac}'  of  mentum   (hoc  erat  transitorium    et  momentaneum)   erat  o 

those  who  live  ^^^1    ministris    suis    in    tanta    eloria    et    honore,     multo 
under  it.  .  °  . 

magis     testamentum     novum    eternum    inferens    tantam 

gloriam  in  filiis  adoptivis.  Et  patet  quantum  vocati 
fideles  tempore  legis  gracie  degenerant  a  glorificacione  et 
honorificencia  legis  Christi,  eciam  plus  quam  patres  veteris  lo 
testamenti;  non  enim  presumebant  vel  audebant  asserere 
quod  lex  antiqua  secundum  aliquam  sui  particulam 
erat  falsa  sed  honorem  multiplicem  sibi  et  suis  carec- 
teribus  tribuebant;  nee  audebant  propter  legis  illius 
sufficienciam  novas  leges  condere  et  specialiter  lege  1 5 
veteri  inconsulta.  Moderni  autem  presumunt  statuere 
leges  novas,  condere  eciam  legi  Dei  contrarias,  et  tales 
novellas  magis  magnificant  et  honorant  quam  evangelium, 
quia  dicunt  ipsam  esse  in  plurimum  impossibile  atque 
hereticum  et  inutile  ad  praxim  vel  indicium  ecclesia-  20 
sticum  et  ad  utiliter  populo  predicandum.  Sed  quis 
toleraret  letanter  talem  blasphemiam?  Unde  Apostolus 
reprobans  heresim  istam  sic  arguit:  Si  ministraciG  damp- 
nacionis  gloria  est,  multo  magis  habundat  ministerium 
iusticie  in  gloria,  quasi  diceret  si  ministracio  Moysi  20 
quando  Christi  noticia  velata  est  et  populus  ductus 
serviliter  reputata  fuerat  modicum  de  fide  habentibus 
gloriosa,  quanto  magis  ministracio  secundum  quam 
filii  plene  liberi  iustificantur  ab  observancia  tali  servili 
reputari  debet  a  filiis  Dei  carissimis  plenis  fide  et  3o 
Spiritu  Sancto  secundum  mentis  iubilum  gloriosa.  Unde 
Luce  XXIV°  quando  velum  templi  scissum  est,  con- 
summate sunt  figure  intollerabiles  et  umbre  sensus 
legis  veteris  luce  vera  in  lege  gracie  vivente.  Sed 
signum  infallibile  adventus  Antichristi  est  quod  lex  35 
Christi  ad  tantum  deprimitur  et  lex  novella  ad  tantum 
a  populo  honoratur.  Unde  Psalmo  ....  scribitur:  Con- 
stitiie  legis  Domine  latorem  super  eos,  ac  si  diceret:  Ex 
hoc  quod  nolunt  glorificare  in  mente  et  opere  legem 
Christi,    constitue    proporcionaliter    ad    suum    delictum  40 

ID.  Cod.:   quam  deest.       25.  Cod.:   in  gloria.        32.  recte  XXIII",  45. 
37.  Psalrrio;  sequitur  lacuna. 

37.  Psalm.  IX,  21. 


fault. 


SERMO  XLVI.J  TERTIA  PARS.  401 

eis  prepositum  Antichristum.  Non  enim  intendit  lex 
gracie  quod  habeat  codices  sumptuosos  vel  ministros 
mundialiter  exaltatos  sed  plene  oppositum,  sed  quod 
tarn  intellectu  quam  affectu  glorificent  sentenciam  legis 
5  Christ!  et  quascunque  alias  tradiciones  hominum  vili- 
pendant.  Hoc  enim  est  honorare  legem  et  capere  occa- 
sionem  a  lege  ut  earn  venerantes  perpetuo  salvi  fiant. 
Principium  autem  debet  esse  fidelibus  quod  lex  Christi 
est   levis,    brevis    et    utilis,    non    onerans   Dei    filios    ut 

loceremonie  veteris  testamenti  nee  consumens  suos  legistas 
in  studio  tedioso  ut  leges  cesarie,  sed  in  opere  brevi 
ac  delectabili  reficiens  sibi  fideliter  adherentes.  Et  sic 
utilitas  legis  Christi  patet  ex  hoc  principio  quod  quic- 
quid    est    vianti    utilius    lex    Christi    precipit    illud    pre 

1 5  omnibus  observari.    Aliter  enim   non   foret   legifer   eius 

Christus  per  se  sufficiens  et  facetus. 

Circa  hoc  evangelium  dubitatur  utrum    in  prevarica-  Priests  more  to 

clone  legis  Christi  sunt  sacerdotes  vel  seculares  domini   secular  lords 

plus   culpandi:    nee  dubium   quin  sacerdotes,   cum  inter       who  are 
i  r  ...  ^ .        .  '.      .  nevertheless 

20  eos    fundatur    originaliter   Antichristus,    ab    ipsis    debet    seriously  in 
exemplariter    et    doctrinaliter    legis   Christi   observancia 
derivari,    et   iterum    non  dubium  quin  in  isto  seculares 
domini  sunt  notabiliter  increpandi,   cum  ad  hoc  portant 
gladium  Christi,   ut  per  coactivam  potenciam  deprimant 

25  Antichristum,  sed  ypocrisis  sua  tantum  excecat  hoc 
brachium  quod  in  causa  Dei  et  in  eo  quod  maxime 
cederet  illis  ad  commodum  sunt  nimis  timidi  et  ve- 
cordes.  Nam  in  causa  seculi  fallaci  et  fragili  audent 
regna  aliena  invadere  et  ad  mortem    ac    destruccionem 

3o  sui  ac  populi  laborare,  sed  levem  et  meritoriam  causam 
Dei  in  suis  domesticis  non  audent  defendere.  Et  idem 
est  argumentum  de  causa  diaboli  qua  propter  inanem 
gloriam  et  seculare  dominium  usque  ad  mortem  audent 
contendere,  et  sic  de  causa  carnis  eciam  propter  amorem 

35  sed  verius  odium  meretricis.  Cum  ergo  isti  sint  tres 
hostes  fidelium,  patet  quomodo  vecordes  in  secular! 
brachio  presumunt  causas  hostium  suorum  defendere 
et  causam  Dei  sui  dimittere.  Sed  que  maior  infidelitas 
in  procuratore   qui  debet  esse  vicarius  Christi  Dei?  Sed 

40  Antichristus  summe  odit  et  obstat  ne  ista  sentencia 
secularibus  dominis  predicetur. 


7.  Cod.:  salvo.       29.  Cod.:  morte. 

26 


402  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLVII. 


SERMO  XLVII. 

The  eternal         Abrahe  dicte  sunt promissiones  et  semini  eius.  Gal.  111°,  1 6. 

given"by'gracl,       I'^  i^ta    epistola    docet  Apostolus  quod    per  graciam  |  ^'°^; 

not  by  the  law.  domini  Jesu  Christ!   datur    eterna    hereditas    et    non    ex 
lege  veteri    moralia,    legalia  et  ceremonialia  includente,  5 
et    per    consequens    veniente    herede    in    carne    servatis 
moralibus  et  non  curatis  iudicialibus  cum  ceremonialibus 
est    ad    vitam    Christi    et   consuetudinem    attendendum. 
Et    pro    declaracione     assumpti    notat    Apostolus    quod 
super     testamentum     hominis     mortui     confirmatum    de  lo 
hereditate  danda  filiis  nemini  licet  addere  vel  diminuere; 
ergo    multo    minus    quoad    testamentum   Dei    et  promis- 
siones factas  Abrahe  et  suo  semini.  Abrahe  quidem  dicte 
sunt  promissiones   et  confirmate    per  modum    testamenti 
successione    hereditaria    (ut    patet    de    iuramento    Dei  i5 
Gen.  XXIF,  i6).   Multo   ergo  minus  licuit  ilia  infringere 
vel    aliam    maioris    auctoritatis   vel   priorem    origine  ad 
dandam  hereditatem  superaddere.    Si  autem  daretur  ex 
lege  que  tarn  diu  post  successit  et  non   ex  promissione 
post    fidem  que    per    tantum    temporis  precedebat,   pro-  20 
missio  foret  irrita;   quod  de  Deo  foret  blasfemum  incon- 
veniens,    cum    nee    Deus    nee     homo    potest    infringere 
volicionem     Domini    vel    promissum,     quia    Deus     non 
potest  hoc  velle  vel  in  volicionibus  taliter  variari. 
The  seed  of         Notat  autem  Apostolus   quod    scriptura  dicit  singula-  25 
Chrfst^'and     riter  qvaod  Abrahe  dicte  sunt  promissiones  et  semini  eius, 

those  are  sons  pg^  j^q^,   denotans    quod  est  unus  viator  de  semine  suo 

of  Abraham     '^  ^  ...    ,  j.  .      . 

who  have  faith  in  CUIUS  una  fide   consequentur  alii  hereditatem  prmci- 
in  Christ,      p^^i^ej.  intentam.   Ex  quo  patet  quod  filii  Abrahe  quoad 

illam  hereditatem  percipiendam  solum  sunt  fideles  ipsum  3o 
sequentes  in  fide  Christi.  Si  enim  in  legibus  mardosis 
hominum  attendi  debet  ad  numerum  atque  casum,  in 
tantum  quod  homines  illius  legis  utuntur  famose  tam- 
quam  principio  quod  qui  cadit  a  sillaba  cadit  a  causa, 
Grammatical  quanto  magis  debet  hoc  intelligi  de  lege  Domini  imma-  35 
'^°"the"text"  °^  culata  data  a  Spiritu  Sancto  et  dictata.  Ideo  dicit 
Apostolus:   Non  dicit,  inquit,  et  seminibus,  quasi  in  multis; 

19.  Cod.:   post  post.  23,  24.  Cod.:   volucionem  .  .  .  volucionibus. 

37.  Cod.:  in  seminibus. 

I.    Dominica    decima    tercia    post   Trinitatem.     Cf.    WycliPs 
Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  345  —  347.         37.  Gen.  XXil,  18. 


SERMO  XLVII.]  TERTIA  PARS.  4°  3 

sed  quasi  in  uno:  et  semini  tuo,  qui  est  Christus.  Nee 
oportet  curare  de  disconveniencia  generis  relativi  et 
sui  antecedentis,  cum  Apostolus  plus  curavit  de  relacione 
et  conveniencia  sensus  quam  littere.  Ideo  textus  Genesis 
5  promittentis  in  semine  tuo  benedicentur  omnes  gentes 
intelligit  quod  in  illo  semine  qui  est  Christus  est  ilia 
celestis  benediccio  inferenda.  Cum  ergo  dicte  promis- 
siones  tam  Abrahe  quam  semini  suo  sunt  quasi  testa- 
mentum    iureiurando    confirmatum    a  Deo,    patet    quod 

lolex  Mosaica  data  posterius  post  quadringentos  et  tri- 
gintu  annos  in  monte  Sinay  post  dictam  promissionem 
non  evacuat  vel  irritat  ipsam  promissionem  a  Deo 
precedentem,  sed  lex  scripta  posterius  irritaret  priorem 
promissionem,    si    dicta    hereditas    daretur    ex    lege   sic 

1 5  scripta.  Ergo  non  sic  datur  hereditas  ex  lege,  cum  non 
irritat  promissiones  Domini  prius  factas.  Tunc  enim 
omnes  sancti  morientes  interim,  ut  Abraham,  Isaac  et 
Jacob  et  predestinati  filii  Israel  hereditatem  illam 
Domini    non    haberent,    cum    nondum    in    tempore    suo 

2o  data  fuit  lex  Mosaica. 

Et  nota  quod  iuxta  dicta  superius  ex  signal  circum- The  inheritance 
^  .      .  .    .        ^  .       .  ,  ....  ,  granted  by 

stanciam   cause  prions  ongmantis,  ideo   dicit  Apostolus       promise. 

quod   ex  promissione   et  non   ex  legis   dacione   confertur 

celestis    hereditas.     Nam    lex    et    fides    seminis   Abrahe 

25  sunt  duo,  quorum  primum  non  est  nisi  remotum  dispo- 
sitivum  ad  secundum.  Ideo  oportet  dacionem  hereditatis 
ex  Dei  grata  promissione  procedere,  non  ex  lege;  et 
sic  si  Deus  principaliter  propter  legem  sic  scriptam 
daret   dictam    hereditatem,    tunc   irritaret  promissionem 

3o  priorem.  Et  patet  in  parte  sentencia  textus:  Hoc,  inquit, 
dico,  testamentum.  confirmatum  a  Deo,  que  post  quadrin- 
gentos et  triginta  annos  facta  est  lex,  non  irritum  facit 
ad  evacuandam  promissionem.  Nam  si  ex  lege  hereditas, 
iam  non  ex  promissione,  quasi  dicer  et:  Illam  promissionem 

35  Dei  priorem  dico  testamentum  confirmatum  a  Deo 
infinitum  plus  quam  confirmatur  per  mortem  hominis 
testamentum,  cum  iusiurandum  Dei  sit  infinitum  pre- 
stancius  quam  mors  hominis.  Ilia  ergo  promissio  que 
per  tantum  tempus  sequens  facta  est  lex  per  scripturam 

40  Moisaicam  non  irritat  promissionem  a  Deo  precedentem, 

5.  Cod. :  benedicent.        25,  26.  disposicioni  in  cod. 

5.  Gen.  XXVI,4.       22.  ib  XXVIil,  14.      3o— 34.  Gal.  Ill,  17, 18. 

20* 


404  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVII. 

sic    quod    ipsa    originet    hereditatis    dacionem    et    non 
prior   promissio.  Vocatur   autem   lex  Mosaica  in  propo- 
sito  universitas  veritatum  quas  Moyses  in  scriptis  redegit, 
et  inter  illas  Veritas  predicta  Genesis  erat  una.   Quando 
eciam  ligavit  filios  Israel  hec  scriptura  ex  promulgacione  5 
Moysi,    tunc    facta     est    lex,     cum     secundum    famosam 
signacionem    Veritas    non    est    sic    lex    antequam    fuerit 
promulgata. 
Yet  the  law         Et  si    obicitur  quod    promissio  Dei  facta  Abrahe  fuit 
superfluous,    per  se  ex  se  sufficiens    ad  hereditatem  patrie  possiden-  lo 
dam,    ergo  dacio    legis  fuit  [  superflua,   patet  quod  non  '^^.l;^ 
valet  consequencia,  cum  Deus  utrumque  propter  causam 
racionabilem     ordinavit.      Et     utinam     omnes     discipuli 
Antichristi     scirent     assignare     causam     tam      patulam 
negacionis    consequencie    qua     infertur     quod     leges     et  i5 
religiones     novelle     post     dacionem     legis     et     religionis 
Christi   superfluunt.    Negacionem    autem    prioris    conse- 
quencie  innuit  Apostolus,   cum    sic  dicit:  Abrahe   autem 
per  repromissionem  donavit  Deus.    Qiiid   igitur   lex?    ac 
si  argueretur:    Si  Abraham    et    ceteri   patriarche   conse- 20 
cuti    sunt    beatitudinem     ex    repromissione     sine    legis 
dacione,  ergo  superfluit  posterius  dare  legem.   Sed  con- 
sequenciam  istam  innuit  Apostolus  esse  negandam,  cum 
It  was  needed,  legis    dacio  valeat   ad   hec  tria,  primo  ad  cohercendum 
repression 'until  et  castigandum  rebelles  transgressione  notabili  quousque  25 

Christ  brought  yeniret   lex    amoris    cuius    auctor    est   Christus    qui    est 
in  the  law  01  .  ,..    .      ^      ,. 

life.  semen  Abrahe  promissum  et  legem  evangeln  immediate 

tradens.  Ex  quibus  sequitur  quod  lex  vetus  infra  ter- 
minos  sic  inclusa,  sicut  habuit  racionem  sui  inicii  quoad 
iudicialia,  sic  debet  habere  finem  quoad  iudicialia  et  3o 
ceremonialia  causa  racionabili  exigente.  Sed  cum  Christus 
fuit  per  se  causa  finalis  omnium  huiusmodi  figurarum, 
manifestum  est  quod  Christo  Dei  filio  veniente  in  carne 
cessare  debuerant  et  lex  levis  amoris  filiis  et  heredibus 
debet  dari.  Ideo  dicit  Apostolus  quod  lex  propter  trans- "ib 
gressionem  posita  est,  donee  veniret  semen  cui  promiserat, 
ordinata  per  angelos  in  manu  mediatoris,  quasi  diceret: 
Lex  vetus  propter  petulantes  iuvenes  et  rebelles  posita 
est  illis  ut  frenum,  et  hoc  per  ministerium  angelorum 
qui  locuti  sunt  Moysi  (ut  patet  Act.  VIII°)  donee  veniret  40 


18.  Cod.:  apostolis.        27,  28.  Cod.:  immediate  tardens. 
18.  Gal.  Ill,   18,  19.         35.  ib.   19. 


SERMO  XLVll.j  TERTIA  PARS.  40 5 

semen  qui  est  Christus,   habens   potestatem  interpretandi 

totam  legem  veterem,   servando   moralia,   mutando  iudi- 

cialia  et  terminando   ceremonialia,   ut  Matthei  VII",    29 

legitur  quod    erat   docens  eos   sicut  potestatem    habens  et 

5  non  sicut  scribe  eorum  et  pharisei.   Et  eadem  auctoritate 

sequitur  Matthei  XIF,  8:  Dominus  est  filius  hominis  eciam 

sabbati.  Non  ergo  sequitur:   Si  licet  Christo  ad  profectum 

ecclesie    sue    in  legibus    particularibus    variare,    et    per 

idem    licet  Antichristo    in    suis  tradicionibus    et  privatis 

10  religionibus    quantumcunque    sibi    libuerit  variare.   Deus 

autem  dedit  multa  in   manu  mediatoris  Dei   et  hominum 

que  non  sunt  communicabilia  alteri  creature.   Ideo  dicit 

Paulus    quod   lex   vetus    ordinata  per   angelos  posita  est 

in  manu  mediatoris. 

1 5      Per    hoc    autem    quod    est  talis    mediator  infert  Apo-    Christ  could 

^  .       .  ^        not  have  been 

stolus    quod    sit  Deus,    eo    quod    nichil    pure    homo    vel    the  Mediator 

creatura  possit  sic  reconciliando  inter  Deum  et  hominem  double  nature. 

mediare.     Ideo    dicit  Apostolus :    Mediator    autem     imius 

non    est;   Deus    autem     iinus    est,     quasi     diceret:    Cum 

20  Christus  sit  medians  ex  fide  inter  Deum  et  hominem, 
eo  quod  mediator  (in  quantum  huiusmodi)  requirit  duo 
extrema,  oportet  quod  conveniat  cum  utroque,  et  sic 
oportet  ipsum  esse  tam  Deum  quam  hominem,  et  cum 
tantum    unus    sit  Deus,    patet    quod    oportet    Christum 

25  racione  sue  divinitatis  esse  omnipotentem  supra  singulas 
creaturas,  et  per  consequens  est  mediator  optimus 
possibilis  ad  reconciliandum  genus  humanum  Deo  in 
quem   deliquit. 

Cum    ergo   ex  istis  sequitur  quod   Christus  sit  auctor   The  promise 

o^.  ,.  ^   ^  ,-^  •      ^  •  and  the  law 

00  utnusque  legis,   patet  quod  mterveniente   causa  raciona-   cannot  clash 
bill  potest  cum    lege   veteri    dispensare    et    facta    recon-  ^'P'^'^  Christ  is 
ciliacione  legem  gracie  promulgare.   Patet  secundo,   cum         both. 
Christus   omnipotens  sit  Deus   et  homo,  auctor  utriusque 
legis    et    omnium    promissionum   Dei,   quod    lex    et    pro- 

35  missa  Christi  non  possunt  contrariari,  eo  quod  Christus 
tunc  foret  contrarius  sibi  ipsi.  Ideo  dicit  Apostolus: 
Lex  ergo  adversus  promissa  Dei?   Absit;  quasi   diceret: 


5.  Cod.:   et  earum  auctoritate.         7.  Cod.:   sabboti.  18.  In  marg. 

sup.  fol.  283''  Deus  autem  unus  est,  ad  Gal.  III".  Deus  unus  est  cuius 
maiestas  est  adoranda  a  singulis.  Dominus  unus  est  cuius  potestas  me- 
tuenda  est  a  famulis,  unus  pater  cuius  paternitas  reverenda  est  a  filiis, 
unus  magister  cuius  Veritas  audienda  est  a  discipulis.  35.  Cod. :  potest 
possunt. 

18.  Gai.  Ill,  20.         37.  ib.  21. 


4o6  JOHANNIS  WYCLIK  SERMONUM  [SERMO  XLVII. 

Sicut  lex  vetus   et  promissiones  priores  non  erant  con- 

trarie,    sic    eadem    lex    vetus    et   adventus   Christ!    cum 

Secondly  the    lege  gracie  non  erant   contrarie   sed   consone   pro    loco 

'uTshew^an^s  et    tempore    necessario    requisiti.     Et    hec    est    secunda 

need  of  Christ,  racio  quare  oportet  utramque  legem  in  ordine  suo  sue-  5 

cedere;  nam  lex  vetus  fuit  utilis  ad  ostendendum  peccata 

et  insufficienciam   hominis   ex  se  ipso  et  per  consequens 

ad  desiderandum  Christum  sufficiens   medium   tam  varie 

in  lege  veteri   figuratum. 

The  law  was        Et  patet  quod  lex  vetus   medians  inter  promissionem  jo 

^"  with^h^e"*^*^  divinam  et  adventum  Messie  fuit  utrique    consona,    sed 

promise  of     no^    per   se    sufficiens    ad    ivistificandum,    cum    oportuit 
Christ's  ^  ,  .  .      .      ^        .    .  ^ 

coming,  but  it  post    ipsam    adventum    mcarnacionis   Domini    expectare, 

^n1y°as"a^     in  cuius  virtute  valuit  dispositive,  valuit  et  in  spe  tam 

preparation  for  ilia    promissio    quam    eciam    lex    antiqua:    media    non  i5 
that  coming.  .      ^  ...   ^     .   .     ,  ,.  '■  , 

enim   sunt  utilia  nisi  de  quanto   disposuerunt  ad  per  se 

nnem   apcius   consequendum.  Finis   autem   talis  est  opti- 
mus   per   se    movens   omnia   mediancia   ad   eundem,   ut 
si  homo  ambulat  gracia  sanitatis,  tunc  ipsa  sanitas  est 
secundum  philosophos  prima  intencione  moveri  per  loca  20 
singula  ambulantis;    et   multo  magis  per   media  |  Trini- Fol. 
tatis,   cum  non  potest  pro  aliquo  loco  vel  tempore  de-  '°^ 
ficere.    Si  enim  lex  vetus   per  se  iustificare   poterit  sine 
line  in  lege  gracie   consequente,   tunc  tam   promissiones 
quam  lex  vetus  superflue  antecederent  ad  legem  aliam,  25 
et  Deus   foret    ecclesie    sue    improvidus    ordinator.    Ideo 
necesse    est    (ut    fides  loquitur)    quod    sequatur  Messias, 
cum    per    se    fine    et    lege    ultima,    post    quam    non    est 
alia    expectanda.    Quod    autem    Antichristus    commiscet 
lutum    cum    ferro    (ut    figuratum    est    de    pede    imaginis  30 
Danielis  11°),    facit    totam    ecclesiam    militantem    impo- 
tentem    ut    sequatur    velociter    suum    ducem.     Et    patet 
quod  lex  Mosaica  conclusit  omnia  facta   secundum  illam 
esse  defectivam  et  perfeccionem  ultimam    expectatam  a 
Messia    et    occasione     accepta    irretivit    suos    servantes  35 
peccato   multiplici   quod  ostendebat  et  non   per    se    im- 
mediate mundabat.    Ideo   dicit  Apostolus:    Si  enim  data 
esset  lex  que  posset  vivificare,  vere  ex  lege  esset  iiisticia. 
Sed  conclusit  scriptura   omnia   sub  peccato,   ut  promissio 
ex  fide  Jesu   Christi   daretur   credentibus,  quasi    diceret:4o 


3.  Cod. :  consoni. 

3i.  Dan.  II,  33.         35 — 40.  Gal.  Ill,  21,  22. 


SERMO  XLVII.]  TERTIA  PARS.  407 

Si    data    esset    lex   Mosaica  que    ex    se    posset    vivificare 

spiritualiter,   vere  ex  ilia  lege  foret  iusticia  sed  scriptura 

legis    Mosaice    conclusit    peccatum    superhabundare,    eo 

quod  nondum   erat  satisfaccio   pro   peccato,   et  per  con- 

5  sequens  omnes  tunc  viantes  tamquam  oppressi  crimine 

militaverant  sub  peccato. 

Tercia  racio   que   est  extra  epistolam  stat  in  isto  quod    Thirdly  the 

priusquam  veniret  fides  Christi,   disposuit  lex  per  figuras     fim'^wcre  a'' 

rudes   et  remotas   ad   fidem  Christi   credendam   et  susci-    training  for 

taith.. 
lopiendam.   Unde  P  Cor.  X°,  11    Omnia  in  figura  contin- 

gebant  illis.  Et  sic  conclusa  est  multitudo  fidelium  quo- 

dammodo  coacte  in  fidem  Christi  quam   crediderunt  ut 

nos  sed  minus  libere  atque   clare.    Et    sic   fuit   lex   ista 

pedagogus    disponens    ad    fidem   Christi,    sicut    puer    in- 

i3  ducitur  timore  magistri  ad  virtutem  futuram. 

Circa    hanc  epistolam   dubitatur  utrum   filii 

quam  sui  filii  naturales:  Nee  dubium  quin  ex  diffini-  Better  to  be 
clone  Apostoli  et  racione  pars  affirmativa  istius  dubii  Abraham  by 
sit   tenenda,    eo    quod    nulli    sunt    filii    alicuius    hominis  imitation  than 

20  laudabiles,  nisi  de  quanto  ilia  filiacio  fundatur  in  Deo, 
cum  Deus  et  racio  sua  superat  quamlibet  creaturam. 
Sed  in  quantum  aliqui  sunt  filii  imitacionis  in  moribus 
sunt  tam  filii  quam  filii  Dei  sed  non  in  quantum  sunt 
filii  Abrahe   naturales:    ergo    pars    affirmativa  dubii   ca- 

25  tholice   est  tenenda,   sicut  docet  Apostolus. 

Sed   pro  ulteriori  declaracione  istius  materia   est  no-  Through  Christ 
tandum    quod    unicus    est    naturalis    Dei    filius    scilicet  adoptive  sons^, 
dominus  Jesus  Christus,   sed  per  ipsum   multi  filii  adop-    'Jj-^^^  P^}?y^ 
tivi.    Est    autem    Dei    filius    qui    ex  Deo    est    genitus    ad 

3o  beatitudinem  consequendum  iuxta  argumentum  Apostoli 
....  si  filii  et  heredes.  Dividitur  autem  totus  iste  mundus 
in  Dei  filios  et  diaboli,  sicut  filios  principis  huius  mundi. 
Quamvis  autem  illorum  distinccio  capi  potest  ex  prede- 
stinacione  et  Dei  presciencia,  verumptamen  quia  utrumque 

35  istorum  est  nobis  incognitum,  ideo  loquendo  evidencius 
potest  dici  quod  ille  descriptive  est  Dei  filius  qui  finaliter 
sequitur  Christum  in  moribus.  Ideo  Joh.  I",  12,  i  3  dicitur: 
Qiiotquot  autem  receperunt  eum,  dedit  eis  potestatem  filios 
Dei  fieri,    hiis   qui   credunt   in    nomine  eius,   qui   non    ex 


lb.  tilii;    hie   aliquot    verba   excidisse   apparet.    Lacuna   in    cod.    non 
assignatur.       3o.  Apostoli;  sequitur  lacuna  in  cod.        32.  Cod.:  et  deest. 

3i.  Rom.  VIII,   17. 


4o8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLVII. 

sanguinibus  neque  ex  vohintate  carnis  neque  ex  voluntate 

viri  sed  ex  Deo  nati  sunt.   Ubi  patet  quod  verbum   Dei 

sine  quo  factum    est   nichil   dedit    hominibus    potestatem 

ut    fierent    filii    Dei    adoptivi,    sed    oportet    quod    prime 

recipiant    ipsum    per   fidem,    graciam   et  amorem.    Gum  5 

autem    Deus    non    fecit    sibi    filios    invitos,    patet   quod 

oportet    ipsos    diligere  patrem   suum   et  per  consequens 

oportet  ipsos   credere  in  nomine  patris  sui.   Sed  sequitur 

triplicitas  diabolica  quam  oportet  Dei  filios  detestari  et 

unitas  quam    oportet    eos    necessario    amplexari.    Primo  lo 

oportet  quod  non  nascantur  ex  sanguinibus,  secundo  quod 

non   nascantur   ex  voluntate   carnis    et    tercio    quod    non 

nascantur  ex  voluntate  viri.   Pro  quorum  intellectu  sup- 

pono  quod    ex   significat    circumstanciam    cause    princi- 

paliter    originantis    formam    nativitatis.    Hoc    autem    est  i5 

famosum  tam  apud  philosophos  quam  eciam  apud  auc- 

tores  scripture. 

Those  are  born      Isto    premisso   videtur    michi    quod    illi    nascuntur  ex 

set /he"  tieT  0°   sanguinibus  qui  preponderant  nativitatem   suam   munda- 

kindred  above  ^^xn    quam     habent     ex    cosnacione    supra    nativitatem  20 
God  s  adoption.  '■  "  :       .  .      . 

spiritualem   quam    habent    ex  Deo.    Et    m   isto    capitulo 

sunt    multi    populi    qui    sunt    ad    tantum    cognacione    et 

sanguine  federati  quod  pro  quolibet  sui  sanguinis  volunt 

mori,    sed   fratrem    suum    secundum    Deum    efFectualiter 

parvipendunt.     Tales    autem    nascuntur    ex    sanguinibus  25 

qui  sunt  filii  multorum  sanguinum   quorum    filiacionem 

plus    appreciantur  quam    filiacionem    qua   sunt  Dei    filii 

adoptivi.    Licet   autem  homo  naturaliter  afficeretur  suo 

sanguini,    non    tamen    tantum   quod   racionem   eius   plus 

diligat  quam  racionem  filii  Dei  sui  |  .  g.,; 

Those  are  born      Secundo  detestandum  in  filiacione  mundana  est  quod 

tlie  flesh'who   homo  nascatur  ex  voluntate  carnis;   qui  sunt  filii  huius 

care  most  for  seculi    plus    propter    commodum    seculare,    propter   vo- 

luptatem    carnalem    vel    aliam     circumstanciam     indivi- 

duantem   carnem,    appreciantes  talem   filiacionem   quam  35 

filiacionem   qua  sunt  Dei   filii  adoptivi.     Sic  enim   multi 

non   timent    offendere    in    iusticiam    (que    est  Dei  filius) 

propter    lucrum    seculi    vel    propinquitatem    in    loco  vel 

patria,   et  omnes  tales  nascuntur  ex  voluntate  carnis. 


I.  Cod.:   sanguine.  14.  Cod.:  quo  ex.  18.  Cod.:   nascantur. 

3i.  Cod. :   Secunde. 

3.  Job.  I,  3. 


SERMO  XLVII.]  TERTIA  PARS.  409 

Tercii  autem   filii   Belial   maledicti    sunt    illi  qui    nas-  Those  of  the 

cuntur    ex   voluntate    viri    plus    appreciantes    quod    sunt  ^ho  pride' 

filii    generosi   vel    divitis    quam    quod    sunt    filii    Dei,    et  ^n'^'Kf(f'h'%°" 
sic    filiacionem    naturalem    turpificant,     cum    ipsa    per 
5  filiacionem  in  moribus  ornaretur. 

Relictis  autem  hiis  tribus  filiacionibus  Dei   filius  pre-  We  ought  to 

ponderat  quod  nascitur  sic   ex  Deo.   Ex  quo  patet  quod  brofherhood'^'in 

christianus  dilieeret  fratrem  suum  longe  plus  sub  racione  the  Lord  than 

,..,-  .       ^        .  natural  kinship. 

qua   christianus   vel   frater   in  Domino  quam  secundum 

loaliam  descriptam  triplicem  racionem.  Secundo  patet 
quod  racio  filiacionis  Dei  sic  purgata  a  predicta  triplici 
racione  diabolica  pacificaret  totam  ecclesiam  militantem, 
cum  non  turbatur  si  non  alia  filiacione  huius  triplicis 
racionis.  Et  tercio  patet  medium  quo  homo  potest  pro- 

i5babiliter  iudicare  si  sit  Dei  filius  vel  in  gracia  vel  ad 
beatitudinem  adoptatus.  Cum  enim  actus  anime  ut  est 
dileccio  sunt  nobis  plus  cogniti,  quilibet  diligens  fratrem 
suum  potest  faciliter  racionem  et  intencionem  illius  di- 
leccionis    concipere,     ut    quilibet    potest    cognoscere    si 

20  sincere  diligat  fratrem  suum  in  Domino,  hoc  est,  ex 
racione  qua  supponit  eum  esse  fratrem  suum  in  Domino, 
quia  filium  Dei  patris  et  matris  ecclesie.  Si  autem 
mundialiter,  carnaliter  vel  diabolice  diligit  ilium  quem 
naturaliter   habet    fratrem,    tunc    indubie    est    apostata, 

25  quia  filius  diaboli  qui  est  Belial  vel  primus  apostata. 
Et  istum  sensum  intelligo  sanctum  Evangelistam  plenum 
amore  concipere,  quando  dicit  I.  Joh.  111°,  14:  'Nos 
sctmus  quoniam  translati  sumus  de  morte  ad  vitam,  quo- 
niam  diligimus  fratres;  ubi  primo  patet  certitudo  noticie 

3o'ex  firmitate  propositi  et  revelante  gracia  assistente: 
Nos,  inquit,  sctmus.  Secundo  exprimitur  casus  a  quo 
est  translacio,  quia  non  solum  a  casu  commiini  humani 
generis  sed  a  lapsu  de  crimine  originali  et  multis 
actualibus,   de  quibus  omnibus  per  graciam  sunt  trans- 

35  lati.  Sed  tercio  causa  inducens  ad  istorum  omnium 
efficienciam  actualem  subiungitur,  cum  sic  dicit  quoniam 
diligimus  fratres,  ac  si  assecuratus  fuerit  si  sincere 
diligit  fratres  suos  et  permanserit  in  ilia  dileccione, 
tunc  indubie  habet  omnia  supradicta. 

40      Et  ex  istis   colligitur  quam  diabolice  religiosi  privati    The  private 

et   specialiter   fratres    apostatant,    specialiter   si   propter    sia'ndfr^thdr 

invidiam    et  continuacionem  sui  mardosi  ordinis  multi-  bretiiren  as  to 

the  Eucharist. 

36.  I.  Joh.  Ill,  1 5. 


4IO  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVII. 

plicant  super  illos  qui  debent  esse  fratres  sui  in  Domino 
mendacia  scandalosa,  ut  de  fidelibus  plebi  pronunciant, 
ubi  credunt  magis  officere,  quomodo  fideles  publice 
dogmatizant  quod  sacramentum  consecratum  a  presby- 
tero  fractum  in  tres  partes  et  post  masticacionem  in  5 
ore  fidelium  inghititum  non  est  corpus  Christi  sed  solum 
pascha  panis. 

Alii  autem  menciuntvir  quod  corpus  Christi  solum 
est  ibi,  dum  verba  sacramentalia  proferuntur,  et  alii 
quod  non  in  confinibus  illius  panis  sed  solum  in  medio  lo 
remanet  corpus  Christi.  Et  sic  de  multis  aliis  mendaciis 
que  pater  eorum  docuit  sine  causa. 
Their  various  Ego  autem  examinavi  ad  partem  sed  publice  istos 
°'''the  host.       apostatas,  et  quidam  eorum  subtiliores  inter  alios  dicunt 

quod  hoc  sacramentum  sit  nichil.  Alii  autem  dicunt  1 3 
quod  hoc  sensibile  non  est  sacramentum  sed  accidens 
sine  subiecto,  tercii  vero  dicunt  quod  est  species  panis, 
sed  nee  est  nee  esse  potest  corpus  Christi;  quarti  autem 
dicunt  quod  est  corpus  Christi,  sed  non  potest  frangi 
vel  dividi,  nee  reeipere  mutaciones  sensibiles  peregrinas.  20 
They  are  Cum  ergo  nos  et  fideles  ecclesie  sentimus  in  omnibus 

danceroLis        •     ■       /    ^     j         ^  i-        \ 

heretics.       istis    (ut    docet    evangelium)    expresse    oppositum,    mani- 
festum  est  quod  illi  sunt  perieulosi  heretici.   Querebam 
ergo     erebrius     quare     de     fidelibus    fingunt    supradicta 
mendacia,   et  cum  non  possit  fingi  titulus  amoris,   solum  25 
relinquitur  odium  sive  invidia.   Et  cum  iuxta  evangelium 
Johannis  (quod  mentiri  non  poterat)  omnis  qui  odit  fratrem 
suum  homicida  est,    manifestum    est   quod   omnes  huius- 
modi    sunt    in    ecelesia    homicide  et  sic  heretici  excom- 
municati  a  Deo  atque  apostate;   et  cum  non  solum  qui  3o 
talia  agunt  sed  qui   consenciunt  agentibus  sunt  similiter 
criminosi,    manifestum    est  quod   totus    ordo   eorum  vel 
qviasi    sit    crimine    |    consimili    spiritualiter    sic    occidi.    00 
Revera   plus    in    ea    proporcione  in   qua  est  plus  anime 
occisio  quam   corporis   detestanda  et  plus  dileccio  fratris35 
in    Domino    quam    fratris    carnalis    ex    caritatis    legibus 
attenda,   non  tamen  intendo  quod  scientes  de  istis  apo- 
statis    ista    mendacia   irruant    in    eos,    occidendo    eorum 
corpora  sed  quod   caveant  ab  illis  tamquam   infidelibus 
et   non   per   falsas   rapinas    et    eorum    fictas    elemosinas  40 
nutriant  sua  facinora  vel  defendunt. 


i3.  Cod. :  exanimavi.        3o.  Cod. :  a  Deo  twice. 


SERMO  XLVllI.  TERTIA  PARS.  41^1 


SERMO  XLVIIf. 

Spiritu    ambulate    et    desideria    carnis    non    perjicietis. 
Gal.  V",  16. 

In    ista    epistola    intendit  Apostolus    docere    viantes       Various 
5  secundum  quam   regulam   recte  viabunt  semitam   rectam    '^p^rk"^and^ 
ad  patriam.    Distinguit  autem  inter  carnem  et  spiritum,         'flesh', 
et    suas    leges    supponens    et    vocacionem    liiultiplicem 
utriusque.     Spiritus     enim     nunc    accipitur    pro    Spiritu 
Sancto,   nunc   generaliter  pro  spiritu  create,  sive  bonus 

lofuerit  sive  malus,  et  tercio  pro  natura  que  condiciones 
immateriales  habuerit  sine  corpore,  ut  ventus  vel  aer 
sepe  spiritus  nominatur;  sed  quarto  plus  ad  propositum 
accipitur  spiritus  pro  anima  vel  parte  pociori  anime 
secundum    quod    legibus    Sancti    Spiritus    regulatur.    Et 

i5illo  modo  intelligo  Spiritum  in  proposito.  Caro  eciam 
nunc  accipitur  pro  natura  carnali,  ut  in  illo  Joh.  P,  14 
Verbum  caro  factum  est,  et  nunc  pro  animata  natura 
secundum  quod  ad  carnalia  desideria  inclinatur.  Et 
sic    intelligo    carnem    in    proposito.    Multe    autem    sunt 

20  alie  signaciones  et  variaciones  signum  horum  terminorum 
quas  omitto,  attendens  ad  sensum  littere. 

Dicit    ergo   Apostolus   ad   sensum   expositum :    Spiritu  To  walk  in  the 
ambulate.  Non  enim  intendit  ambulacionem   corporalem    foXw  Christ 
sed  viacionem  spiritualem,  sequendo  Christum  in  moribus    f^d  ?^j°'^-  ^" 

25  qua  viatur  ad  patriam.  Ilia  enim  ambulacio  est  motus 
Spiritus,  quia  instinctus  spiritualis  ad  quem  secundum 
dignitatem  spiritus  debemus  magis  attendere.  In  qua 
deambulacione  si  simus  assidui,  debemus  a  carnalibus 
desideriis  precavere.    Nichil   enim   plus   valet   (ut  sancti 

3o  asserunt)  ad  dominandum  carnis  desideria  quam  cogitare 
intimius  qualem  exitum  post  mortem  habebimus  et  quam 
vilis  ipsa  erit,  cum  sit  mortua.  Quamvis  enim  sancti 
viantes  habeant  sepe  stimulum  carnis,  ut  contigit  de 
Vase    eleccionis,    non    tamen    consenciunt   perpetracioni 

35  facinoris    nee    implent    in     opere     cogitatum;     quod     si 


2.  In  marg.  sup.  fol.  283'^  Spiritu  ambulate,  ad  Gal.  V°.  Ambulandum 
est  spirilUj  id  est,  via  spirituali,  cum  sit  via  spaciosa,  quia  pluribus  pre- 
parata,  via  sponsa,  quia  moribus  adornata,  via  laboriosa,  quia  penis  circum- 
septa,  et  via  gloriosa,  quia  ad  gloriam  est  directa.  7.  Cod.:  supponens  est. 
11.  Cod.:  sine  rpe  (sic).        i3.  Cod.:  anima  natura.       32.  Cod.:   vel  ipsa. 

I.  Dominica  decima  quarta  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclifs 
Sermons,  ed.  by  Arnold,  IF,  pag.  848 — 35 1. 


412  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVllI. 

facerent,    cum    desideria     carnis     perficerent,     hoc     est, 
usque  ad  opus  extrinsecum  plene  facerent. 
Carnal  liberty        Isto  autem  modo  inducitur  mandatum  Apostoli;   prius 

IS  truly  slavciy.  qj^[^    manuduxit    Galatas,     ne    subdantur    tradicionibus 
onerosis    legalium,    cum    homines    sicut    tam    fere  quam  5 
aves    naturaliter    appetixnt    libertatem.     Sed    cum    talis 
eflfrenis    libertas    aliquibus    sit    nociva,    docet  Apostolus 
qualiter    a  tali  vinculo  liberati  debent  secundum    legem 
Spiritus  et  non  voluptatem  carnis  in  Dei  semita  ambulare. 
Et  talis  ambulacio   est  omnino  facilior  et  brevior  quam  lo 
carnalis.    Caritas    enim    cum    sit    actus    spiritus    et    non 
corporis  nee  requirit  organa  sive  divicias,  sicut  requirit 
carnalis  voluptas,  est  facilis    atque  levis;  iinde  putantes 
carnaliter  se  libertari  ad  faciendum   quidquid  voluerint, 
se  ipsos   in   servitutem   illaqueant  et  deserunt  desidera-  i5 
bilem  libertatem.   Generaliter  enim  (ut  sepe  dictum  est) 
peccans  in  Dominum   maliciam  in  se  ipsum   reverberat, 
non  in  Deum. 
Such  is  tiic         Et  sic  generaliter  de  mencientibus  atque  peccantibus 
wWch'some    i"    suum    proximum.     Quidam    enim    nituntur    libertare  20 
would  protect  clericos  dotatos  in  Anglia,   quod  quantumcunque  contra 
from         legem  vel  regnum  deliquerint,  non  in  ablacione  suorum 
punisinicnt.    ^grnporalium    saltern    ad    regis    arbitrium    puniantur    et 
cum    sic    veris   implicant    quod    nobilissimus    rex  Anglie 
Edwardus   III    sit    dampnatus;    et    per    consequens,    sicut  25 
non  orant  specialiter  pro   diabolo,    sic    nee  orarent  pro 
illo,  cum  oracio  eorum  foret  superflua,  et  per  eonsequens 
cum    habent    multa    temporalia    secundum    illam   condi- 
eionem   eis   expressam,   eonvincitur  ex  eorum   confessione 
quod  ab  ipsis  sint  sua  temporalia  auferenda.  Non  enim  3o 
licet    eis   ut    begardis    secundum   suum  iudieium   evagari 
vel  sua  suffragia  secundum   intenciones   quantumcunque 
regulares  desiderant  limitare,  quia  tunc  iuvaret  seeulares 
patronos  specificare  eis  regulam  secundum  quam  vivere 
debeant   vel    orare,    et    cum    eapitulum    eiusdem   ordinis35 
fratrum     habeat     singulariter     offieium     ad     audiendum 
eonfessiones  regis  prioris  et  sequentis  posterioris,  nimis 
perfidus    foret    et  infidelis  sicut  totus  ordo  suus  in  isto 
sibi     conseneiens,     nisi      notificaret     regi     superstiti     de 
periculo  heresis  huius  dampnabilis.  40 

Bishops  should       Episcopi    autem    et    fratres    si    crediderunt    hoc    quod 
^"^"truth.  ^'^     dampnant,  debent  ex  caritate  subdueta  cara  condieione 

33.  Cod.:  secularis.       35.  Cod.:  capitulis.       42.  conducionc. 


SERMO  XLVIII.]  TERTIA  PARS.  41 3 

civilis  stipendii  publicare   hoc  regi   et  regno,   cum   Bap- 

tista  de  peccato  quod    reputant   longe    minus    et  minus 

jf ;  perturbans    sanctam    mati-em  |  ecclesiam,    Herodem    pu- 

blice   arguebat.    Que  ergo  perfidia   excusaret   eos  ab   in- 

5  fidelitate  quoad   Deum   et  proximum?    Numquid   addicio 

illius    particule  secundum  suiim  arbitrium  vel    sophistica 

reputacio   quod    est    error    sanat  eorum  perfidiam,    cum 

ipsimet  procurarunt  a   Gregorio  XI°  quod    sit    heresis 

dampnatissima?    Et    istud    observant   ut   evangelium ;    et 

lodicerent   eius  convenienciam  cum  sua  sentencia,   si  aude- 

rent,    eo    quod    si    sit    heresis    dampnatissima,    tunc    est 

error. 

Et     patet    quod     perplexi    sunt    mundi    oratores    qui      Danger  of 
..     .     .  .*.,        ^  ...  ...  .      ^    .  special  prayers. 

dnnissis  oracionibus    generalibus    obligant    se    gratis    ad 

i5orandum  specialiter  atque  simpliciter  pro  patronis  de 
quibus  trepidant  si  nunc  sunt  in  celo,  in  purgatorio 
vel  inferno.  Si  enim  decedebant  in  mortali  vel  heresi, 
tunc  sunt  diaboli  condempnati.  Ista  consequencia  est 
cognita  illis  esse  bona  et  antecedens,  nee  est  illis  cog- 

20  nitum  esse  verum  nee  illis  cognitum  esse  falsum,  ergo 
nee  consequens  subducta  obligacione  alia  ab  eis  sim- 
pliciter est  negandum.  Et  cum  gratis  concedunt  et  orant 
specialiter  et  absolute  pro  talibus,  debent  gratis  con- 
cedere  quod  tales  non  sunt   modo   diaboli   condempnati, 

2  5  cum  nemo  debet  simpliciter  et  absolute  orare  pro  illo 
quod  seit  divino  iudicio  repugnare.  Ideo  prudenciores 
orantes  non  orant  nisi  eondicionaliter  pro  talibus  de- 
functis;  nee  dubium  quin  oraciones  condicionales  non 
prosunt    illis    nisi    de    quanto    per    eorum    merita    erant 

3o  digni.  Ex  quo  manifeste  sequitur  quod  oraeio  generalis 
in  tanta  caritate  tantum  valeret  illis,  quantum  valeret 
condicionata  oraeio  specialis. 

Et  quantum  ad  applicaeionem  specialem,  videtur  quod     We  should 
sit  stulta,   mitigans   caritatem,   eo   quod   caritas  non  que-    to  assign  the ' 

"ib  rens    que    sua    sunt    debet    Deo    humiliter    dicere:    Fiat     '^"prayers""' 
voluntas  tua,  sicut  in  celo  et  in  terra.   Sed  constat  quod 
maior    est    humilitas   voluntati    divine    sic    subiei    quam 
suffragium   nostrum  uni  persone  cuius  condiciones  sunt 
nobis  incognite  "propriari.    Tantum   enim  videtur  valere 

40  talis  singularis  applicacio  quantum  valet  singularis    do- 

5.  Cod.:  addero.        27,  28.  Cod.:  defuctis. 

8.  Chronicon  Angliae  (appendix),  p.  396.       34.  II.  Cor.  XII,  14. 
35.  Matth.  VI,   10. 


414  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVIII. 

nacio  sive  concessio  eorum  que  sunt  singularia  dona 
Dei.  Et  eodem  modo  stultum  est  nobis  absolute  asserere 
quod  oramus  vel  facimus  quicquam  meritorie  ut  debe- 
mus,  quia  si  simus  presciti  (quod  est  nobis  incognitum), 
gratis  asserimus  quod  est  satis  ambiguum.  Et  hec  racio  5 
cum  suo  fundamento  destrueret  multas  oraciones  spe- 
ciales  et  moveret  ad  ambulandum  secundum  Spiritum 
et  non  carnem,  quia  caro  concupiscit  adversus  spiritum 
et  econtra.  Caro  enim  afficitur  circa  sensibilia  et  homo 
pro  talibus  sic  oral,  ut  talia  sic  affectat.  Spiritus  autem  lo 
conformans  se  voluntati  divine  plus  amat  communia 
et  pro  particularibus  sibi  incognitis,  nisi  forte  condi- 
cionaliter  nunquam  orat.  Sic  autem  sepe  fit  in  orato- 
ribus  quod  orant  pro  oppositis,  quia  oportet  omnino 
esse  dissonum  voluntati  divine,  cum  carnalis  et  spiritualis  i5 
affeccio  sepe  sibi  invicem  adversantur  et  per  consequens 
orans  sive  desiderans  taliter  suffragari  adversatur  sibi 
ut  alteri  oranti  vel  desideranti  sibi  suffragari  secundum 
condicionem  oppositam,  ut  si  ego  volo  implicite  et 
absolute  Petrum  salvari  vel  ante  horam  in  purgatorio  20 
liberari  et  Paulus  orans  humilius  dimissis  talibus  appli- 
cacionibus  orat  quod  generaliter  compleatur  Dei  volicio, 
orat  in  spiritu  voluntati  divine  conformius  quam  ego. 
We  know  not        Ex    quibus    patet  quod,    sicut   viantes  non  quecunque 

volunt  volicione  sensuali  faciunt  in  opere,  sic  est  oracione  25 
senciendum  ;  unde,  quia  ignoramus  quid  specialiter  petere 
debeamus,    dicit    Apostolus  ....    et   ipse   Spiritus   orat 
pro    nobis   gemitibus   inenarrabilibus,   non    quod    Spiritus 
Sanctus   gemat   in   persona   propria   sed  postulat  Deum 
patrem    quod    est    nobis    utilius;    pro    cuius    ignorancia  3o 
debemus   gemere    ultra    quam    scimus   exprimere,    sicut 
turtur  gemit   pro  pluribus  que  ignorat.  Si  autem  viator 
Spiritu   Sancto    et  legibus   sui  spiritus  sic  ducitur,   tunc 
non    legalibus    penis   veteris    legis    subicitur,    cum    non 
sequitur:  Volo  parate  si  sic  fecero  sic  puniri,  ergo  volo  33 
et  debeo  sic  puniri. 

Et  hec  est  una  stulticia  que  ex  tradicionibus  adin- 
ventis  adstringit  multos  christianos  ut  faciant  et  sufferant 
quod  non  debent.  Unde  generales  regule  post  evangelium 
adinvente  tollunt  a  pluribus  libertatem.   Ut  autem  Apo-  40 

22.  Cod.:  volucio  (et  passim).         26.  Cod.:   bene  quia.         27.  Cod.: 
Apostolus  sequitur  lacuna. 

27.  Rom.  VIII,  26. 


what  to  ask. 


SERMO  XLVIII.]  TERTIA  PARS.  41 5 

stolus  specificet  suo   auditorio    opera   carnis,  ut  caucius 

caveantur,    enarrat   septemdecim    et   postmodum    iuxta- 

ponit    opera    duodecim    spiritus   cum   spirituales  racione 

fulciti  opera  preciosa  avidius  amplexantur. 

5       Primum     autem     operum     carnalium     est    fornicacio,  The  seventeen 
J  .  .,  .,  .    .  ..       .  .    .       works  of  the 

quod    cum    sit    sensibile,    est    noticie    carnalis    hommis  flesh.) 

manifestum.   Est  autem  fornicacio  corporaliter  intellecta 

peccatum    carnale  inter  solutum   et  solutam.   Secundum 

opus  carnis  est  inmundicia  contra  naturam  vel  quecunque 

g  b  inordinata  poUucio.  Tercium   opus  |  carnis   est  impudicia 

in    tactu    et    osculis.    Quartum    opus    carnis    est  luxuria 

generaliter   ista    sequens.    Quodlibet    enim    trium  prece- 

dencium    sicut    multa   similia    possunt    dici   luxuria.    Ex 

istis  autem  pullulat  ydolatria   (ut  patet  III.  Reg.  XI°   de 

iSSalomone)  et  ideo  ydolorum  servitus  nominatur  ab 
Apostolo.  Quintum  opus  carnis  et  sextum  sunt  venejicia 
que  sunt  sortilegia,  que  fiunt  communiter  ad  querendum 
honorem  libidinosum,  et  cum  omne  animal  prolificum 
tempore    coitus    sit    bellicosum    (ut    dicunt    philosophi), 

20  patet  quod  ex  predictis  luxuriis  oportet  septimum  opus 
carnis  scilicet  inimicicias  exoriri  (ut  patet  de  historia 
II.  Reg.  XIII°  de  Absolon  contra  Amon).  Octavum  opus 
carnis  procedens  a  prioribus  sunt  contenciones  in  verbis 
clamorosis,    non    solum   in  viris  sed  feminis,   nee  solum 

25  circa  luxuriam  sed  circa  bona  fortune  et  famam  quibus 
luxuria  est  nutrita.  Nonum  opus  carnis  sunt  emulaciones 
in  verbis  pungitivis  ab  invidia  procedentes.  Decimum 
opus  carnis  est  ira  quam  necesse  est  ex  prioribus  sepe 
procedere,    cum    tam    ex    factis    quam    verbis    predictis 

3o  irascitur  homo  qui  se  reputat  vilipensum ;  et  manifesta 
signa  talis  iracundie  apparent  statim  in  facie.  Unde- 
cimum  opus  carnis  sunt  rixe  que  sunt  inordinate  appli- 
caciones  irati  in  verbis  vel  sermonibus  preparantibus 
ad  vindictam.  Duodecimum  opus  carnis  sunt  dissensiones, 

33  quoniam  incipiunt  fieri  partes  ad  pretensam  iniuriam 
reciproce  vindicandum.  Decimum  tercium  opus  carnis 
sunt  secte,  sicut  partes  ex  prioribus  peccatis  sunt  fir- 
mate.  Et  videtur  mihi  quod  omnes  religiones  private 
sapiunt     quodaromodo     tales     sectas;     unde     in    actibus 

40  apostolorum  vocantur  secte  religio  phariseorum  et 
christianorum.  Cum  in  omnibus  talibus  sectis  fit  quedam 
divisio   in   conversacione   humani   generis;   ideo  oportet 

5   et  seqq.  Gal.  V,   19,  20. 


4 1 6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVHI. 

quod  quedam  secte  sonent  in  vicium   et  alie  que  dicunt 

divisionem  a  peccatoribus  in  virtutem.  Decimum  quartum 

opus     carnis     sunt     invidie    que    ex    seeds    communiter 

oriuntur  et  in  signis  sensibilibus   ostenduntur,    ut  patet 

de  fratribus    qui   ad   defendendum   suas  sectas  invadunt  5 

invide  et  multipliciter  adversantes,  et   specialiter  detra- 

hendo,    pugnando    et  de    displicentibus  menciendo,   cum 

iste    secte   sint    bona  privata  citra  religionem   Christi  et 

que  dum  propria  querunt  infundabiliter  citra  bona  com- 

munia   sancte   matris   ecclesie   vel   diminuunt   caritatem  lo 

que  non    sic    querit    que    sua    sunt.     Decimum    quintum 

opus    carnis    sunt    homicidia    que   sequuntur   hec  priora. 

Decimum    sextum    opus    carnis   sunt  ebrietates  que  sunt 

extra  mensuram  bibiciones  sensum  hominis  perturbantes. 

Decimum     septimum     et     ultimum     opus     carnis     sunt  i3 

commessaciones  que  sunt  inordinate    et  frequentes   com- 

mestiones. 

Multa  autem  sunt  talia  opera  et  eis  similia  que  dum 

homines  inordinate  agunt  regnum  Dei  non  consequuntur. 

Sicut  enim  analogum  pro  famosiori  sumitur,  sic  famosius  20 

dicuntur    hec    agere  que    sine    sufficienti  contricione  vel 

penitencia  ista  agunt. 

The  orders  are       Et   nota  quod  Apostolus  non  intendit  ista  describere 
the  cause  of  ,  ■«.       i-   ^-  ^  •  •   ^ 

political        vci  ex  opposito  distinguere  tamquam  genera  impermixta, 

disturbance,     jj^et  indubie  istorum  ordo  et  causacio  subtilitate  mirabili  ib 
sese    respiciant.    Secundo    nota    quod    querenti    causam 
perturbacionis     reipublice      responderi     potest      secure 
quod    causa    tocius    perturbacionis    sunt    secte    noviter 
introducte.    Sicut   enim   secta  Machometi   causavit   divi- 
sionem  notabilem   in   humano   genere,  sic  et  alie  secte  3o 
plus  alie  minus.  Et  confirmari  potest  ex  hoc  quod  ubi 
sunt  multe   cause  concurrentes  ad  idem,   quelibet  earum 
coniunctim  et  divisim  (ut  patet  philosophis)  causat  idem. 
Cum  ergo  omnes  ille  condiciones  sepjemdecim  causant 
perturbacionem  ecclesie,  cum  vicia  sunt  connexa,  patet  35 
quod  vicium   sectarum   causat  illam  discordiam. 

Et  hoc  patet  specialiter  eo  quod  ante  introduccionem 
illarum  fuit  maior  concordia  et  multipliciter  illis  maior 
discordia  sequebatur;  nam  ubi  multitudinis  credencium 
est  cor  unutn  et  anima  una,  exinde  necessario  comitatur  40 


10.  Cod.:  matri.       25.  Cod.:  caucio.       36.  Cod.:  causam. 
3  et  seqq.  Gal.  V,  21.         Sg.  Act.  IV,  32. 


SERMO  XLVIII.]  TERTIA  PARS.  4^7 

Concordia.  Ideo  ex  opposito  ubi  est  maior  intencionis 
et  volicionis  discordia,  oportet  quod  maior  perturbacio 
sit  secuta.  Patet  ex  historiis  a  principio  mundi  usque 
hodie  et  racio  id  convincit.  Possent  enim  private  secte 
5  cum  privatis  observanciis  tantum  vel  plus  facere  ad 
popularem  concordiam,  Ideo  cum  earum  divisio  sine 
humilitate  apostolica  facit  discordiam,  patet  quod  esset 
utilius  universali  ecclesie  quod  secte  private  sine  divisione 
huiusmodi  secundum  libertates  legis  Domini  militarent.  Sic 

10  enim  plus  tenderent  ad  perfeccionis  simplicem  unitatem. 

Unde  quidam   considerans  fratrum  nequiciam  dicit  quod  'd'ena^rted^f'^^^^ 
secundum    eorum    principia    et   veritatem    catholicam  in   their  original 
obediencia  Deo  et  homini  staret  potissime  eorum  religio,  ^haveTmUa^ed 
sed    tamquam    Antichristi    filii    plus    quam    Begardi    aut  the  Beghards. 

iSBegwine    ab  obediencia    huiusmodi    sunt    exempti.    Nam 
quoad    leges    civiles    in    contractis    quas    incolunt    dicunt 
quod    nihil    illis    et    hiis   legibus,   cum   privileges   quibus 
g  c  immediate    subduntur    pape    regum    |    non    interest    ab     They  claim 
eis    tributum    accipere,    ipsos    corripere    vel    punire,    et  'thMJing"  ruiT 

2o  sic     in     ipsis    Antichristus     extollitur    super    omne    quod        '^"^  the 

1-   ■  rC  y".  X-.1     •  1    •  -I  •  prelates 

dicitur  Deus.    Cum    Christus    solvit    tributum    cesari    et    jurisdiction, 
sibi  ac   ministris  suis   fuit  summe  obediens   quoad  leges  ^^'^f  j„^fl"gn"e^ 
ecclesiasticas,    dicunt  quod    in    regnis   quibus    inhabitant     they  set  at 

,.  .  '  ^  ,  r^  u  J       naught  the 

licet   eis   quantum   cautelose    surncere    bona    rapere,    sed     Pope's  law. 

25  prelatis  regnorum  non  sunt  subditi  sed  econtra;  et 
quoad  leges  papales  patet  quod  de  ipsis  propter  causam 
multiplicem  nichil  curant.  Habent  enim  procuratores 
suos  habundantes  in  pecunia,  constantes  et  callidissimos 
oratores,   sic  quod  non  licet  sed  sufficit  iuratis  in  regnis 

3oremotis  ipsos  a  suis  erroribus  removere  et  si  eis  pla- 
cuerit  privilegia  contra  leges  papales  priores  adquirere, 
statim  fiet.  Et  quoad  legem  divinam  simulant  ypocritice 
excellenciam  sanctitatis  et  quoad  ipsorum  legem  cautelis 
diaboli  implicant  gregem   Christi. 

35  De  illis  autem  duodecim  fructibus  spiritualibus  .... 
et  spiritualiter  calefacit  ecclesiam. 

Gum    autem    Spiritus   Sanctus    sic    inhabitat   viventes, 
patet    quod    necesse    est    ipsum    germinare    caritatem    in 


8,  g.  Cod.:  sive  divisio  huius,  14.  Cod.:  sed  tantam.  33.  Cod.: 
quod  ipsorum  est  legem.  34.  Cod.:  implicat.  35.  spiritualibus;  hie 
aliquot  verba  excidisse  apparet. 


10.  II.  Thess.  II,  4.         38.  Gal.   V,  22. 

27 


4 1  8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  XLVlII. 

The  twelve     mente   quam    sic    inhabitat,    et    cum    omnis    manens    in 
truits  of  the  .  .      _  -^  .  ... 

Spirit.        cantate  in  Deo   manet   et  Deus  m  eo,  non  mirum   si   sit 

gaudium  de  tanto  hospite.   Ideo  gaudium  ponit  Apostolus 
secundum  fructum   spiritualis   conversacionis,   et  ex  istis 
sequitur    tercius    fructus    scilicet  pax,   quia,    cum    fortis  5 
armatus  caritatis   custodit  atrium,    in    pace    sunt  omnia 
que  possidet.   Quartus  fructus  spiritus  est  paciencia,  quia 
hoc    est    medium    valde    necessarium    ad    pacificandum 
ecclesiam,    cum    viator    debet    gaudere    de    spa    fructus 
maturi    in  patria,    patet    quod   considerando   Christi  pa-  lo 
cienciam    et  idem   pacem   eius   et  gaudium   debet  viator 
equanimiter  pati  quicquid  adversitatis  contigerit.  Quintus 
fructus    et    sextus    sunt    benignitas   et    bonitas.    Est    enim 
benignitas    caritativa   volicio    qua    quis    proponit    accen- 
dere    proximum     in    caritate    tam    exemplacione    quam  i5 
doctrina.    Et    bonitas   est  radius  caritatis  quo  quis   mo- 
vetur  benefacere  proximo  in  bonis  extrinsecis.  Unde  (ut 
quidam    interpretes     locuntur)     benignus    dicitur    quasi 
bonus    ignis,    et    hoc    analogum    bonus    contrahitur     se- 
cundum locucionem  vulgarem,   ut  intelligatur  esse  boni-  20 
ficus.    Et    cum    Spiritus    Sanctus    docet    perseveranciam 
esse  necessarium   coronando,    patet  quod  oportet  longa- 
nimitatem    tamquam    fructum    septimum    ex    hiis    sequi. 
Est     enim     longanimitas     temporalis    longitudo    virtutis 
animi.    Ex    istis    infertur    octavus    fructus    qui    est   man-  2  5 
siietudo    nostra  mitigans,    ad    quam    multum    valet    con- 
sideracio    quod    Deus     necessitat    ad    opera    tam    bona 
quam   mala,   ut  procedant  in  suo   ordine   ad  prodessen- 
dum    ecclesie;    nam    mansuetus    se    mancipat    humiliter 
omnipotent!  manu  Dei,   et   ne   fraude    vel    dolo   circum-  3o 
veniatur  proximus,   est  nonus  fructus  jidelitatis  necessa- 
rius,   quia    sicut  fides   disponit  hominem   ad  tendendum 
in   Deum   qui    est    supra    se,    sic    secunda    fides   que    est 
fidelitas    disponit    hominem    ut    diligat    proximum    iuxta 
se   et  per   consequens   quomodo   debet  diligere  se  ipsum.  35 
Qui  enim  videret   magnum    periculum    patrie  quam   in- 
colit  imminere   et  sciens   illud  latere    alios    inhabitantes 


I.  Ill  cod.  sequitur:  Et  patet  quomodo  ex  scctis  novellis  refrigcscit 
carilas  multorum.  Ubi  enim  secukires  occiduiit  corpus  humani'tus,  ipsi 
animam  occidunt  diabohce,  quia  mendaciis  per  que  fuit  homicidium 
diaboli  introductum.  2q.  Cod.:  non  mansuetus.  34.  Cod.:  hominem 
diligit. 

3   et  scqq    Gal.  V,   22.  29,  3o.   I.   Petri  V,  6. 


SERMO  XLVIII.]  TERTIA  PARS.  419 

patriam   sileret   et  taceret  enarrare  periculum,   quomodo 
fidelitas    quoad    Deum    et    proximum    maneret    in    illo? 
Nonne    foret    reus    mortis    per  suam   negligenciam   occi- 
sorum? 
5      Et    ista    consideracio    de    Ezechiele    accepta    moveret  Friars  will  net 

,^  ^  ^  •        •  J       declare  the 

multos  cognoscentes  peccata  communia   ipsa   usque  ad  truth  either  as 
mortem    populo    publicare.    Et    ista    infidelitas    videtur  *°  endowment 
habitare  in  fratribus,  cum  ablacionem  temporalium  quam      Eucharist, 
quidam    iudicant    meritoriam    atque    catholicam    et    alii 

10  dampnabilem  atque  hereticam  nee  approbant  nee  re- 
probant  vecorditer  reticendo.  Et  conformiter  senciendum 
est  de  infidelitate  fundata  in  sacramento  eukaristie,  ubi 
non  audent  vel  unam  partem  vel  aliam  populo  publice 
predicare.    Nos  autem   publicamus    secundum    antiquam 

i5fidem  ecclesie  quod  illud  sacramentum  est  et  realiter 
corpus  et  sanguis  Christi  in  forma  panis  aut  vini;  fratres 
autem  contradicunt  concorditer  vel  tacent  vecorditer  et 
sic  in  fide  fluctuant  simplices  christiani.  Dicitur  enim 
patenter    fratribus   (quod   et  noscunt)   quod    maior    pars 

20  populi   credit  ilium   panem   post  consecracionem  realiter 

esse  corpus  Christi,   sicut  dicit  evangelium   Apostoli;   et 

quando   queritur  a  fratribus  si    populus    congrue    credit 

in   talibus   vel   tacent  vel   subdole    contradicunt.    Quare 

'  ergo  non  sunt  proditores  ecclesie?  cum  tantum  spirituale 

25  periculum    est    infinitum    maius   quam    foret    hostilis  in- 

vasio   corporalis,    vel  tacent  vel    consenciunt   parti  false. 

Decimus  fructus  spiritus  est  modestia  que  dicit  modum 

o'i  congruum  in  agibilibus  atque  scibilibus  |  conversandi  cum 

populo  cum  circumstanciis  oportunis.   Undecimus  fructus 

3o  et  duodecimus  sunt  continencia  et  castitas  appetitus. 
Gontinencia  autem  patitur  concupiscencias  intrinsecas 
sed  non  vincitur;  castitas  autem  cum  mortificavit  appe- 
titus illicitos,  sensitivos  quietat  et  illas  non  patitur.  Et 
isti  dicuntur  esse  duodecim  fructus  notati  Apoc.  ultimo, 

35  quia  licet  in  via  incipiant,  tamen  usque  ad  fructus  patrie 
immorantur;  et  in  essencia  manent  idem.  Et  hii  fructus 
exuunt  viatores  a  fructu  penali  legis,  licet  sint  prompti 
in  casu  quo  errantes  debent  sic  puniri.  Ideo  dicit  Apo- 
stolus:  Adversiis  huhismodi  non  est  lex. 


3,  4.  Cod.:  occisor.  3o.  Cod.:  appetitum.  36.  Cod.:  manet. 

38.  Cod.:   errantis;   ib.  Cod.:   deviant  sic. 

34.  Apoc.  XXII,  2.         39.  Gal.  V,   23. 

27* 


420  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIX. 

Preaching  Ex  quibus   quidam  colligunt  quod  utilius  esset  ecclesie 

wouM^v^M     legem    Christi     efficaciter     predicare    quam     tradiciones 
more  than      novellas    ad    puniendum    rebelles    tarn    multas    statuere. 

making  new  ^  .  ,   . 

rules.  Nam  tempore  apostolorum  et  dm  post  antequam  multi- 
plicate  sunt  tradiciones  huiusmodi  copiosius  fructificavit  5 
ecclesia.  Et  a  tempore  istarum  tradicionum  sepe  inflicte 
sunt  pene  fructibus  hiis  spiritus,  quod  est  hie  contra 
Apostolum,  et  adinvenit  Antichristus  viam  subtiliorem 
ad  sordescendum  in  crimine  tarn  ex  parte  populi  quam 
ex  parte  illorum  qui  debent  exequi  illas  leges.  Qui  lo 
autem  vel  sunt  membra  Christi  vel  filii  quod  evangeli- 
zacioni  contingit  apcius  illi  crucijixerunt  carnem  suam 
cum  viciis  et  concupiscenciis.  In  hoc  enim  debemus  imi- 
How  we  should  tari  Christum  patrem  nostrum  in  sua  crucifixione,  et 
ow  Ciiist.  gJ^^^.  jpgg  crucifixit  carnem  suam  in  natura  propria  in  i5 
patibulo  usque  ad  mortem  durissimam  extendendo,  sic 
nos  debemus  spiritualiter  ad  imitacionem  sui  carnem 
nostram  super  crucem  Christi  extendere;  et  sicut  ipse 
mortificavit  vitam  suam  corporalem,  sic  nos  debemus 
facere  in  corpore  et  sensitivis  potenciis  secundum  hos  20 
fructus  spiritus  sic  vivere,  quod  non  sinamus  vicia  vel 
concupiscenciam  actualiter  pululare.  Et  tunc  mortifica- 
mus  in  cruce  tam  carnem  nostram  quam  vicia  et  eius 
concupiscencias  in  radice;  corpus  enim  et  eius  naturales 
potencie  sunt  in  predicacione  secundum  causam  vicia  25 
vel  virtutes.  Et  patet  solucio  ad  obiectus  fratrum  qui 
arguunt  quod  non  debemus  in  omnibus  sequi  Christum. 
Debemus  enim  in  omnibus  que  concernunt  Christi  di- 
vinitatem,  humanitatem  vel  crucifixionem  remota  simi- 
litudine   et  mistica  sequi  ilium.  3o 


SERMO  XLIX. 

Si  spiritu  vivimus,  spiritu  et  ambuletniis.   Gal.  V°,   25. 

In    ista    epistola    docet    Apostolus    ipsos    Galatas    spe- 
cialius  quomodo   debent  in  virtutibus  viare  et  quomodo 
debent  peccati  pericula  precavere.  Quoad  primum  verbum  35 
notandum    quod,    sicut    est    duplex    esse    precedens    exi- 


2.  Cod.;  quod  tradiciones.       11,  12.  Cod.:  evangelizacione.       so.  Cod.: 
sensitimis.        33.  In  marg. :   Nota.        3b.  [u  marg.:   i. 

10.   Gal,  V,    24.  3 1.    Dominica   decima   quinta   po.st  Trini- 

tatem.    Cf.  W'j'clif's  Sermons,    eJ.  by  Arnold,  II,  pag.   35 1 — 354. 


SERMO  XLlX.j  TERTIA  PARS.  42  1 

stenciam   humanam   in   suo    genere,    sic    est    duplex    exi- 
stencia    illam    sequens.    Habet    enim    homo    esse    ydeale     The  doLibie 
eternum   secundum   quod   est   essencialiter  Deus  si  cut   et    m^mr^idcany 
quelibet    creatura,    non    tamen    conceditur    quod    omnis  y^,n-iJ",,[|'"f,^  i^j^ 
5  homo   sit  Deus,    et    sic  de  nominibus  signantibus   quali-      ancostors. 
tates    substanciales    in    genere.     Conceditur    tamen    cum 
pronomine  signante  substanciam  nostram,  ut  quod  homo 
est    Deus    ante    mundi    creacionem    secundum    primum 
esse  suum   eternum  (ut  diffuse  declaratum  est  in  materia 

10  de  ideis),  sed  secundum  esse  precedens  existenciam  ac- 
tualem  est  esse  seminale  ad  quem  sensum  Christus  fuit 
in  lumbis  Abrahe  et  omne  semen  hominis  in  primo 
homine.  Et  sicut  prima  materia  expectat  sentenciam 
de    ideis,    sic    secunda    materia    expectat    declaracionem 

i5  de  racionibus  seminalibus;  sed  prima  sentencia  est  me- 
taphysica  et  secunda  philosophica  quas  suppono.  Sed 
post    produccionem    hominis    in    actu   individuali    habet     His  double 

,       ,.  .  .  ,         r  •!•  •  •  cxislciice; 

duplicem  existenciam  plus  famosam,  scilicet  existenciam  natural  and  in 
naturalem   et  existenciam  graciosam.   Secundum  prim  am         grace. 

20  informatur  anima  vel  spiritus  que  est  eadem  persona 
cum  homine;  et  quoad  secundam  existenciam  informatur 
gracia  primi  spiritus  habitantis  in  homine.  Sicut  enim 
homo  habet  in  actu  esse  naturale  per  animam,  sic 
habet   esse  spirituale  per  graciam  informantem.  Et  cum 

23  tot  modis  dicitur  unum  oppositorum  quot  dicitur  et 
reliquum,  patet  quod  oportet  credere  non  esse  qua- 
druplex  hominis  correspondens.  Et  patet  racionabilitas 
condicionalis  prime  apostoli  dum  sic  dicit :  Si  spiritii 
vivimiis  etc.   Cum   enim   omnis  viator  sicut  quelibet  crea- 

3o  tura  necessitatur  moveri  ad  suum  terminum,  patet  quod 
homo  vivens  secundum  informacionem  gracie  quarto 
modo  debet  proporcionabiliter  ambulare.  Nam  dimittendo 
ambulacionem  istam   desineret  homo   sic  vivere. 

Fructus   autem   huius  vite   duodecuplex  in  priori  epi-  The  best  guard 

35  stola  declaratur,  et  quantum   ad  cautelam  fugiendi  peri-  '*^is"to^a'void'^'^ 
cula    prima     et    potissima    est    non    gloriari   inaniter   de       boasting. 
operibus    nostris,    etsi    bona    moraliter    videantur,    cum 
prima    cautela   diaboli   sit   extoUencia  hominis   suggerere 
instar    sui.    Ideo    dicit   Apostolus    non    efficiamur   inanis 

40  glorie  cupidi,  invicem  provocantes,   invicem  invidentes.   Ilia 

38.  In  marg. :  i. 

36,  39.  Gal.  V,  26. 


43  2  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIX. 

quidem  |  fraus    diaboli    surrepit    in    animas    devotorum,    °  ; 
faciendo      eos      sese      provocare      verbis     dedignantibus 
ex  putata  sanctitate   et  invidere,    cum   fratres  novissime 
apostatantes    affirmant    quod    sunt    viris    apostolicis    de 
religione  primeva  secundum  quasdam  tradiciones  frivolas  5 
plus    perfecti;    quorum    evidencia    potissima  stat  in  isto 
quod  patronus  quem   vendicant  esse  suum   religiosis  sui 
temporis  vixerat  plus  perfecte. 
Christ  IS  the         Sed  oportet    simias  istas  secundum  spiritum   prophe- 
His  order°ex^cels  ticum    interioris    hominis    ad    statum    ecclesie  plus  pro- lo 

all  others,  funde  proficere,  nos  autem  secundum  oculum  interioris 
hominis  usque  ad  altissimum  iudicantes  ex  fide  credimus 
quod  abbas  noster  Christus  vixit  perfeccius  quam  fuit 
possibile  aliquem  singularem  patronum  eorum  vivere. 
Ideo  licet  nimis  degeneramus  a  vita  abbatis  nostri,  i5 
scimus  tamen  quod  status  et  religio  nostra  excedit 
statum  et  reli^ionem  eorum,  que  non  valet  in  aliquo 
nisi  de  quanto  statu  et  religione  nostra  participat.  Et 
utinam  privati  religiosi  nostri  non  solum  sibi  ipsis  non 
invideant  nee  Christo  et  regule  christiane.  Amant  enim  20 
que  sua  sunt  contra  caritatis  regulas  et  populum  extra 
ipsas  spoliant  quantum  sufficiunt  et  dona  fidei  ac  alia 
dona  spiritualia  ab  illis  subtrahunt,  vel  quia  nesciunt 
vel  verius   quia  bona  temporalia  sua  querunt. 

We  must  Apostolus    tamen    ad    Gal.   VI°    capitulo    ita    scribit:  25 

gentleness  and  Fratres,  et  si  preoccupatiis  fiierit  homo  in  aliquo  delicto, 

modesty.  ^q^  q^j  spirituales  estis  huiusmodi,  instruite  in  spiritu 
lenitatis,  considerans  te  ipsum,  ne  et  tu  tempteris.  Q^uod 
mandatum  Spiritus  Sancti  religiosi  nostri  debent  magis 
attendere,  cum  ipsi  vendicant  esse  spiritualiores  ecclesie  3o 
eciam  Apostolo  loquente  eis  ad  os  secundum  evangelium 
sibi  datum.  Si  ergo  fides  scripture  Apostoli  a  dicto 
Spiritus  Sancti  non  posset  pati,  quod  fratres  vendicant 
se  esse  veros  spirituales,  nam  ad  superiores  pertinet 
ipsos  inferior es  illuminare,  sicut  partes  mundi  tam  35 
maioris  quam  minoris  partes  inferiofes  subiectas  illu- 
minant,  et  ilia  illuminacio  debet  esse  secundum  pru- 
denciam  quoad  peccantes  ex  ignorancia  et  defectu  in- 
struccionis  in  spiritu  lenitatis,   si  autem  gravius  ex  certa 

2.  Cod.:  eos  esse  sese.  7.  Cod.:  religiosum.  32.  Rectius  legendum 
esse  videtur:  Sic  ergo  fides.  33.  Cod.:  vendicantes.  34.  Cod.:  viros; 
ib.  Cod.:  namque  superiores.        3g.  Cod.:   Icnitantis. 

26,  Gal   Vr,   I. 


SERMO  XLIX.]  TERTIA  PARS.  42  3 

mala  noticia  quis  peccaverit,  tunc  est  acrius  arguendus, 
sic  enim  Christus  argiierat  acucius  phariseos;  et  moveret 
ad  hoc  quod  quilibet  spiritualis  viator  est  valde 
fragilis  et  sic  egens  mutua  vicissitudine  relevacionis,  et 
5  per  iuvamen  tale  confratris  acuitur  et  stabilitur  virtus 
compacientis:  Ideo  dicit  Apostolus  quod  talis  debet 
esse  considerans  se  ipsiim,  ne  et  ipse  temptetiir.  Et  utitur 
numero  singulari  ad  demonstrandum  attencionem  sin- 
gularem  ad  fragilitatem  propriam  et  debitum  ministerii 
loex  officio  a  dacione  Domini  ministrantis.  Et  sic  tota 
universitas  viancium  debet  tam  in  bonis  faciendis  quam 
malis  tolerandis  mutuo  se  iuvare;  sic  enim  agent  cele- 
rius   et  levius  tolerabunt. 

JVec  impedit  quoad  ista  localis  distancia,  quia  omnes  All  members  of 

^     u    •   *■       ■  ..  •      1^         •  Tj  u-  -^  tlie  Church  are 

1 3  chnstiani  sunt  unum   corpus  m  Dommo.   Ideo   subiungit       bound  to 
Apostolus:   Alter  alterhis  onera  portate  et  sic  adimplebitis    "mutual  help. 
legem    Christi.    Cum    autem    lex    Christi    sit    caritas    et 
caritas    fraterna    potissime  se   extendit  ad  taliter  iuvan- 
dum    proximum    et    ipsum    in    penalibus  supportandum, 

20  patet  quod  ad  hoc  tenetur  fidelis.  Cum  enim  ex  fide 
scripture  ecclesia  sit  unum  corpus  et  unius  corporis 
una  sit  accio  et  una  passio,  patet  per  locum  a  suffi- 
ciente  similitudine  quomodo  omnia  membra  ecclesie 
debent  in  utroque  mutuo  se  iuvare.    Et   cum   plenitudo 

25  legis  sit  dileccio,  patet  quod  in  ista  dileccione  lex 
Domini  est  impleta.  Unde  superiores  tardantes  ab  isto 
officio  seducunt  se  ipsos  et  fraudant  ecclesiam.  Ideo 
dicit:  Nam  si  quis  aliter  presiimat  se  esse  in  ecclesia 
magne    dignitatis    et    meriti,    cum    ex   sua   superba  pre- 

3o  sumpcione  constat  Deo  contrarium  et  sic  presumendo 
ipsum  seducit  a  statu  gracie,  et  sic  se  facit  quoad 
quartum  gradum  existencie  esse  nichil.  Cum  enim 
quartus  gradus  existencie  requirit  graciam  informantem 
et  per   consequens  virtutes    et    humilitatem,    patet  quod 

35  qui  decidit  ab  humilitate  et  caritate  fraterna,  decidit 
a  gracia  informante  et  facit  se  ipsum  spiritualiter  mor- 
tuum  et  sic  nichil,  et  per  consequens  se  ipsum  decipit, 
cum  secundum  inanem  superbiam  falsa  reputat  de  se 
ipso.    Et   utinam    prelati    ecclesie    a    papa  usque  ad   in- 


I.  Cod.:   arguendum.        3.  Cod.:   quantumlibet.        5.  Cod  :   stabilitur 
twice.        29.  Cod. :  superbia. 

16.    Gal.  VI,  2.  28.   Gal.  VI,  3.  Vulgate:   Nam   si  quis 

existimat  se  aliquid  esse,  cum  nihil  sit,  ipse  se  seducit. 


424  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIX. 

fimum  non  in  ista  voragine  seducantar.  Si  enim  inni- 
tuiitur  spoliacioni  temporalium  subditorum,  postponentes 
inform  acionem  et  spirituale  suffragium,  quis  dubitat 
quin  inferiorant  se  ipsos,  adnichilant  et  transformant? 
Inferiorant  (inquam)  se  ipsos  a  superiori  officio  in  5 
membra  diaboli. 
Let  every  man       Ex    istis    patet    cum   quanta    diligencia  quilibet  viator 

examine  himself  •  ^      ..    ^  ^  ■  ,.  r-^a    u-^ 

and  give  God   examinaret  statum   et  opus  propriuiji,  utrum  tacit  debite  p^j 
glory  tor  what  g^  plene  opus   quod  I  pertinet  suo   officio,   quod  si  post  285* 
probacionem  fidelem  in  constancia  sua  invenerit,  laudet  10 
Deum    a    quo    graciose    tot    bona    in    organum    tam    ab- 
iectum  influxerunt;   et  sic  servata  humilitate   et  abiecta 
presumpcione    in    se    ipso    gloriam    habebit    et   in    Deo, 
quem    in   se    invenerit  et  non  in  se  altero   quem  fanta- 
siatur    superbe    esse    aliquid    per    inhabitantem    graciam  i3 
cum   non  insit.   Talis   enim   putat  se   esse  alterum  quam 
sit  de  facto,   cum   manifeste  se  seducit.   Ideo   dicit  Apo- 
stolus:   Opus    aiitem   suuni   probet    iinusqiiisque  et  sic  de 
se    ipso    tantum    gloriam    habebit   et   non    in   altero.    Non 
enim   intendit  Apostolus    in    hoc   dicto   quod  viator  non  20 
debet  gloriari  in  Domino  vel  quod  ecclesia  aut  proximus 
suus   procedit    prospere    in    virtute,    sed  quod    ipse    non 
debet  inaniter  gloriari   de  se  ipso,   quia  tunc  de  se  de- 
cipitur,    credendo    se    esse    alterum    quam    sit   veraciter 
No  one  can     apud    Deum.    Ideo    stulti    sunt    qui    vane    gloriantur    in  2  5 
well  as  our     ficta  laude  alterius,   cum   debent  in  propria  consciencia 
^-  melius    quoad     meritum    quam     alii    iudicare    et    longe 
minus   de  meo   merito   quod  in  consciencia  mea  propria 
stabilitur.   Et  ideo  subiungit  Apostolus:    Umisquisque  onus 
suum  portabit.   Cum   enim  vita  viantis  sit   meritoria  sive  3o 
culpabilis    ex    rectitudine    vel    obliquitate    proprie    con- 
sciencie,    patet  quod,    sicut    ilia    consciencia  est  in  Deo 
abscondita    et    Deo    plane    cognita,    sic    ap^id    Dominum 
oportet    quad    portet     mercedem    propriam,    ut    meruit 
apud  Deum,  non  ut  blasfemant  fratres:  qui  emunt  peccata  35 
hominum,   obligantes  ex   dacione  munerum  sibi  vel  alteri 
fratri    suo,    sic    premiantur    apud    Deum    vel    salvantur; 
nam   secundum   Apostolum    Umisquisque  onus  suum  por- 
tabit,   secundum    quod    in    proprio    arbitrio    meruit    vel 
demeruit  apud  Deum,   quod   excedit  noticiam  vel  iustifi-40 
cacionem   fratris. 

19.  Cod.:  gloria.        36.  Cod.:  alterius. 
18.  Gal.  VI,  4,  29.  ih.  5. 


own  conscience. 


SERMO  XLIX.]  TERTIA   PARS.  42  5 

Nec     negatur     communicacio     in     temporalihus    inter  It  is  right  that 
,        J-  "^-^  ^  •    -^       i-^         •      ^  ^  •4.  lltose  who  are 

mundo   divitem    et    spiritualiter    instruentem,    sic    tamen   taught  should 
quod    elemosinans    ex    sua    prudencia    in    spiritualibus    S'y^  'o  their 

"  .    .  ^  .      ^  .        teachers, 

instruatur.  Ideo  dicit  Apostolus:  Communicet  autem  qui 
5  cathechizatur  verbo  ei  qui  se  cathechi:^at  in  omnibus  bonis. 
Est  autem  cathechizare  instruere  in  spiritualibus  vel 
confirmare,  modo  quo  evangelizans  alium  cathechizat. 
Cathechizatus  autem  tunc  communicat  cum  omnibus 
bonis  cum  suo  instructore,  quando  secundum  pruden- 
lociam    cathechizati    et   strictam    egenciam    cathechizantis       hut  only 

•    •   ^      ^    ^  !•         ^  ..^         •■^i-  ■■       according  to 

mniistrat  temporaha  et  reportat  spintualia;  nam  spin- their  real  need. 
tualis  communicacio  in  bonis  meriti  hie  requirit,  cum 
cathechizatus  large  et  stulte  indicanti  tribuens,  unde 
occasionem  accipit  ut  sit  petulans  in  alimentis  et  tegu- 
i5  mentis  ultra  quam  ad  meritum  suum  ^xigitur:  ideo 
non  communicat  in  omnibus  bonis,  quia  non  in  bonis 
gracie  vel  meriti  sed   econtra. 

Et  in  isto   capitulo   sunt  fratres   et  cuncti  clemosinati     Letters  of 

'^   .     .  .  iraternity  the 

ultra  regulam  Chnsti  P  ad  Timotheum  VI",  8:   Habentes  worst  kind  of 

20  alimenta    et  qiiibus  tegamur,  hiis  contenti  simus.    In    ista       simony. 
cciam    symonia    maculantur    fratres  vendentes  spirituale 
suum   per    literas    fraternitatis   (ut  tactum   est  superius). 
Unde  ista  symonia   habet  aliquam   racionem  pluris  stul- 
ticie  quam  symonia  qua  emitur  beneiicium  ecclesiasticum 

25  a  patrono,  quia  illi  communiter  inducunt  in  beneficium 
temporale,  alia  autem  vendicio  suffragii  fratrum  nec 
inducit  beneficium  temporale  nec  beneficium  spirituale; 
unde  blasphemamus  ergo  in  illo  quod  Deo  est  proprium, 
quia  non  obstante  nostro   commercio  ipse   distribuit  ad 

3o  regulam  unicuiquc,  ut  est  dignus.  Ideo  dicit  Apostolus: 
Nolite  errare:  Dens  non  irridetur. 

Errant  autem   qui  credunt  quod  quantumcunque  male  Bliss  cannot  be 
vixerint  possunt  mercacione   cum   presbytero  emere  pre-  °"^^  ' 

mium   tamquam   ex   merito   et  fiectere  divinum  indicium. 

35  Et  evidencia  stultissima  capitur  a  similitudine  iudicis 
temporalis;  ipse  enim  potest  flecti  a  iusticia  pro  com- 
modo  temporali.  Nec  dubium  quin  omnia  talia  sapiunt 
manifestam  heresim  atque  blasphemiam.  Et  simili  modo 
errant   qui   emunt  oraciones   hominum   quos  sanctos  re- 

4.  Cod.:    instruentis.  5.  Cod.  iiic  et  in  locis  seqq.:    cathezizatur 

(cathezizare).  Corrc.xi.  In  marg. :  chathezizare  quid  est.        16.  Cod. :   com- 
municat omnibus.        20.  Cod  :   in  hiis.        28.  Cod.:    blasphemus. 

4.  Gal.  VI,  4.         3i.  ib.  7. 


426  JOHANNISWYCLIF  SERMONUM    [SERMO  XLIX. 

putant,    intendentes    quod    ipsi    possunt    propinquius    ad 
Deum   accedere,  ut  inferiores  non  possunt  obstacula   et 
frequentem   soUicitudinem   quibus    excluduntur    pauperes 
a    divino    colloquio.    Nolite    (inquam)    errare    in    talibus 
similitudinibus  falsis   fictis,   quia  non  est  Deus  homo  ut  5 
homo,  ut  presencia   corporali  sit  necesse   ad  ipsum  ac- 
cedere vel  a  iusticia  flecti  poterit  vel  mutari.   Cum  ergo 
omnis   homo  eo  ipso  quod  est  habet  spiritum   cum  quo 
efficacissime  possit  loqui  cum  Deo,   cum  cuius  colloquio 
fructuoso  non  valet  procuracio  mediantis,   confidat  homo  lo 
in   merito  proprio   quod    ad    mensuram    illius   Deus    ne- 
cessario  premiabit. 
It  is  contrary        Et  licet  mediantes   blaspheme  usurpent  quod  Deo  est 

to  God's  nature  .  ^      .       ,  ^  ...  ^\    r»  j    •    •       ^ 

to  reward  a     proprium,   et  SIC   (quantum  m  ipsis   est)   Ueum   deiciunt 
'"than'as'^hc^'^  ^  trono  sibi  proprio,  non  tamen  promittit  Dei  nobilitas,  i5 
deserves.       quia    effectualiter    sit    irrisus    unus,    cum    potest    mereri 
alteri   de  quanto  potest  iuvare  ut   alius   mereatur.    Ideo 
in    firmacionem    istius    sentencie    dicit  Apostolus:    Q."^  |  285^ 
enim  setninaverit  homo  hec  et  inetet,   quoniam  qui  seminat 
in  came  sua,  de  came  et  metet  corrupcionem ;  qui  autem  20 
seminat  in  spiritu    de   spiritu    metet    vitam    etemam.    Hec 
est  autem  triplex  diffmitiva  immo   sentencia  quam  nulli 
oratores  prelati  vel    curatores    possunt    infringere;    ideo 
videant    quante    bonum    possunt    instruere    vel    monere, 
quia    in    hoc    consistit    eorum    suffragium,     unde     sicut  ib 
naturale    est  quod   fructus    prodeant    iuxta    naturam   se- 
minum  seminatorum    nee    est  in  potestate  hominis   hoc 
mutare,   sic  multo   magis  est  de  seminacionibus  merito- 
rum,   in  tantum   quod,  licet  sit  Deo  possibile  facere  post 
seminacionem  zizannie  frumentum  crescere  vel  fructum  3o 
a  suo  semine  quantumlibet  variatum;    cum   impossibile 
est    Deum    post    meritum    viatoris    facere    ipsum    inpro- 
porcionabiliter   metere   de    mercede,  quia    hoc   repugnat 
Dei    iusticie,     sed    mutare    quodcunque    corpus    in    re- 
liquum    est    Deo    possibile.    Nee    audiendi    sunt    fratres  35 
deliri  qui  magnificont  erronee   Dei    potenciam,    dicendo 
secundum  quod  possibile  est  quemcunque  sanctum  in  celo 
eciam   humanitatem  Christi  vel  beatam  virginem   damp- 
nari  eras  sine  interveniente  demerito  et  quemcunque  dia- 
bolum   sine  merito  interveniente  beatificari  perpetuo   et  40 


19.  Cod.:   seminavit.        22.   immo;   Cod.:  10.        34.  Cod.:   quanlum- 
cunqiie. 

18—21.  Gal.  VI,  8. 


SERMO  XLIX.]  TERTIA  PARS.  4^7 

sic  de   multis  aliis  heresibus   frivolis  quas    fratres    semi- 

nant,   dicendo   quod  in  hoc   potenciam   Dei   magnificant. 

Et  quantum  ad  secundam  conclusionem  Apostoli,  patet    God's  justice 
J  L      I    ^  •  J         •  •  •       ^  compels  him  to 

quod    est    absolute    necessanum    quod,    si    quis    seminat     punish  the 

5  in  carne,    et  metet  de  came  corrupcionem,    hoc  est,   si     jni^"n''/nt 

opera  carnis  usque  ad  finem   sue  viacionis  compleverit, 

quia  ilia  seminacio  est  completa.    De    tali    seminacione 

per  se  posita  loquitur  scriptura.   Oportet  ergo  quod  sic 

seminans,  cum  non  potest  adnichilari,  metat  corrupcionem 

lo  de  carne  quia  putrida,  penam  scilicet  perpetuam  carnis 
sue,  ita  quod  quam  necessaria  est  hec  consequencia 
apud  Deum,  si  homo  sic  demeretur  in  carne,  tunc  in 
carne  taliter  punietur,  quia  Deus  alienaret  se  a  ivisticia, 
faciendo   oppositum.   Et  ideo  fidelis  credit  quod  absolute 

i3necessario  si  taliter  promeretur,  taliter  premiabitur.  Et 
hoc  stabilit  fidem  fidelium  et  destruit  hereses  de  simo- 
niacis  cambiis  premiorum.  Et  iste  est  stimulus  quo  ani- 
mantur  servi  Christi  ad  standum  usque  ad  mortem  pro 
defencione  iusticie,  quia  sunt  certi  de  ista  veritate  con- 

20  neccionis,  ut  sunt  certi  quod  Deus  est,  quod  si  taliter 
in  vita  merentur,  erunt  in  patria  taliter  perpetuo  pre- 
miati.  Ideo  dicit  Apostolus:  Boinim,  inquit,  facientes 
non  deficiamus;  tempore  enini  suo  metemus,  non  defi- 
cientes.    Et   intelligit    per    bonum    non    nude    bonum    de 

25  genere  sed  bonum  meritorium  beatitudinis  perpetue,  ab 
illo  bono  est  in  potestate  viantis  non  deficere,  quia  cum 
oportet  viantem  tam  secundum  corpus  quam  animam  hie 
operari  continue,  patet  quod  si  cum  istis  usque  ad  mortem 
servaverit    caritatem,    hie    non    deficit    opus    meritorium 

3o  operari.  Et  cum  Deus  semper  agendo  procedit  ex  sua 
magnificencia  ultra  condignum,  patet  quod  in  proporcio- 
nabili  tempore  premiabit  ducendo  ad  statum  in  quo  non 
solum  de  facto  non  deficient  sed  in  quo  non  possunt 
deficere;  nam  confirmati  in  patria  possident  istum  statum. 

35      Ex   istis    conclusionaliter    colligitur  quod    debemus  in      This  is  a 
via    (quantum    sufficimus)    caritatem    nostram    extendere  carneb^t°chaiity 
et    eius    funiculos    secundum    racionis    limites    ordinare. 
Ideo   dicit  Apostolus :    Ergo    diim    tempus  habemus,  ope- 

I.  Cod.:  muUis  annis  (anis).  17.  Cod.:  est  deest.  3o.  Cod.:  pro- 
cedit peccunias  (sic).  Recte  procedit  premians.  38.  In  marg.  sup.  fol.  285'= : 
Dnm  tempus  habemus,  operemur  bonum.  Ad  Gal.VI".  Sperandum  est,  quia 
tempora  sunt  preciosa  cum  sint  necessaria,  opera  laboriosa  cum  sint  meri- 
toria,  ocia  sunt  damnosa  et  anime  contraria,  premia  gloriosa,  quia  gaudia 
multipharia. 

2:.  Gal.  VI,  9. 


428  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  XLIX. 

remtir    boniim    ad    omnes,    maxbne    autem    ad    domesticos 

Jidei.    Si    enim    agricultor    in    spem    fructificacionis    sui 

semiiiis    et   sue   fruicionis    seminat    anxie    semen    suum, 

cum  non  sit  tanta  spes  de  fructificacione  seminis  corpo- 

ralis    nee    tanta    spes    de    fruicione    illius    fructus,    cum  5 

fuerit    maturatus,    quia    multe   cause  possunt  intercidere 

que  istos  fines    poterunt  impedire,   per  locum   a  maiori 

quomodo    debemus    continue  spiritualiter    seminare?    Et 

cum    secundum    Apostolum    qui   parce   setninat   parce  et 

metet,    patet    quod    debemus     in    spem     premii    largius  lo 

seminare,    cum   multi  sunt  dampnati  quibus  non  potest 

proficere.     Et    multi     sunt    viantes    qui     ipso    invito    se 

ipsos  inhabilitant  ut  sint  participes   meritorum. 

All  the  Ista    ergo   videtur   obligacio   que    sic    excedit    hominis 

Jl!anfln"tlic    potestatem,    scd   videtur    mihi    quod   limitate    viatoribus  i5 

merit  of  the     ggt  distribucio   commodata.   Et  quoad  omnes  illos  potest 
Church.  .  .  .       ,  -111  •  • 

existens    in    gracia    bonum    utile  vel   bonum   meriti  ope- 

rari,   cum   predestinati   participant  merito  partis  ecclesie 

conviantis,    et    presciti    vel    a    suo    crimine    retardantur 

vel  facientes  bonum   secundum    presentem  iusticiam  vel  20 

a    dampnacionis    gravedine    relaxantur,    ideo    in    virtutc 

potencie  divine  commvxnicantis  appropriate  merita  viatoris 

prodest     simul    promerendo     beatitudinem     toti    ecclesie 

militanti.   Sed   ut  docet    hec  ultima  proposicio  Apostoli, 

debemus  |  in  operacione   huiusmodi  prudenter  attendere  ^y^a 

quod    prius    operemur  bonum    ad   domesticos   fidei;    ubi 

videtur   michi  quod  Apostolus  hie  non  intendit  de  com- 

municacione    meriti    qua  Deo    est    propria    et    per    con- 

sequens  indefectibilis  sine   errore  possibili,    sed  loquitur 

de    operacione    quam   debemus    communicare  domesticis  3o 

fidei,    hoc    est,    illis    quos  reputamus   Deo  plus  acceptos 

et    plus    ecclesie    profuturos.    Illi    autem    sunt    domestici 

fidei  qui  fidem   evangelii  plus   defendunt  et  plus  procu- 

rant  ut  magis  fructificet  caritate.   Nam  hac  regula  utitur 

Deus  in  communicando  nostra  merita.  Nos  ergo  debemus  35 

ad     eius     similitudinem     familiarius    communicare    cum 

illis  quos  magis  domesticos  fidei  reputamus.   Deus  tamen 

communicat    et    distribuit    merita    indefectibiliter,    quia 

summe   ad  regulam,    et   nos   defectibiliter,   quia  supposi- 

cione  probabili  sic  facimus;   quod  si  peccatum  nostrum  40 

precedens  non  inducat  nos   penaliter   in  errorem,   sumus 

14.  Cod.:   In  ista.  16.  Cod.:   quod  ad.  19.  Cod.:   conviantes. 

41.  Cod.:   non  penaliter. 

9.  II.  Cor.  IX,  6. 


SERMO  L.J  TERTIA  PARS.  429 

excusabiles  de  opere  quod  communicamus  non  ad 
magis  domesticos,  sed  ad  illos  domesticos  fidei  quibus 
nobis   communicare   congruit. 

Et  in  ista  accepcione  personarum   nimis   magna   pars     Too  much 
5  ecclesie  peccat  communiter,   diligens  fratres  suos  et  ipsos      '^p^c'r^so^ns^ 
domesticos     tractans,     non    quia    illos    credit    esse    Dei  prevails  among 
magis  domesticos,    sed    propter    affeccionem    mundi    vel 
carnis    (ut  dictum   est  superius   de  distinccione    filiorum 
Dei  atque  diaboli).    Et  hec  est    racio   quare   quidam   se 

loabstrahunt  a  communicacione  cum  fratribus,  cum  multis 
signis  eis  evidet  quod  non  sunt  domestici  fidei  sed  per- 
fidie  Antichristi.  Et  illos  simplices  qui  reccius  laborant 
ad  profectum  ecclesie  secundum  ordinacionem  et  regu- 
1am  Jesu  Christi,    magis   nituntur  extinguere  per  media 

i5  sceleratissima  patris  sui.  Sed  perturbacio  populi  stat  in 
isto  quod  ipsi  sunt  plures,  videntur  populo  sancciores 
et  habent  de  prelatis  et  dominis  plures  consentaneos 
et  foventes.  Quomodo  ergo  non  debet  populus  illis  cre- 
dere  et  contradictores   destruere?    In    ista    materia  sepe 

20  dixi  quod  necesse  est  totam  ecclesiam  fundabiliter  cog- 
noscere  (idem  evangelicam.  Secundo  necesse  est  cog- 
noscere  iilorum  fratrum  et  suorum  complicum  conver- 
sacionem  et  regulam,  et  ex  istis  tercio  non  solum 
testificacionem   humanam   (cum   sepe  sit    fallax)    sed    se- 

25  cundum  fidem  et  opera  de  talibus  iudicare;  ideo  dicit 
Christus  Job.  X",  38:  Si  mihi  non  viiltis  credere,  operi- 
bus  credite.  Nee  dubium  quin  opera  et  conversaciones 
eorum  et  multo  magis  verba  (cum  seminant  sepe  men- 
dacia)     non    sunt    laudabiliter    fundabilia    in    scriptura. 

3o  Opdrtet  tamen  in  temporibus  istis  periculosis  non  omnino 
obmutescere    sed    fidem   Christi    cum   modestia  reserare. 


SERMO  L. 

Obsecro  vos  ne   dejiciatis   in   tribidacionibiis    meis.    Ad 
Eph.   111°,  I  3. 
35       Dictum    est   in    proxima  epistola  ex  auctoritate  Apo- 
stoli  quomodo   omnia  membra   Christi-  debent  reciproce 


5.  Cod.:  e  ipsos.  32.  In  marg.  snp.  fol.  285'':  Obsecro  vos  ne  de- 

ficiatis  in  tribulacionibus.  Ad  Eph.  III".  Tribulacio  valet  ad  probandum 
preliantis  miseriam,  ad  indicandiim  tribulantis  maliciam,  ad  exequendum 
divinam  iusticiam  et  ad  expiirgandiim  humanam  inmundiciam. 

32.    Dominica    decima    sexta    post    Trinitatem.     Cf.    Wyclif's 
Sermons,  ed.   by   Arnold,  II,   pag.    354  —  356. 


43o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  L. 

se  iuvare  et  ex  hoc  ferent  levius  et  festinancius  ad 
The  Epliesians  patriam   properabunt;    et  hinc  Apostolus  in  primis   ob- 

^do'ifbt"tliat°  secrat  Ephesios  ne  deficiant  in  tribiilacionibus  quas  pro 
St.  Paul's  trials  \i\[^  patitur,  cutn  de  illis  debeant  gloriari.  Dupliciter 
would  benefit  ^  '.,,...  ,    „  •       .   -u    i      •       -u       c 

the  Church,     autem  potest    mtelligi    ipsos    deficere    m    tnbulacionibus  o 

Apostoli,   primo  desperando  de  liberacione  sua  aut  quod 
tribulacio  sua  cedat  ad  profectum  ecclesie.   Sed  de  istius 
opposito   est  Apostolus   securatus;   scit  enim  cui  credidit 
et  qua  intencione  pro  ipso  sic  passus  fuerit;   ideo   cum 
scit  eius  omnipotenciam  atque  iusticiam,   scit  eciam  eius  lo 
resuscitationem    perpetuam,    sequens    est    ut    sciat    eius 
liberacionem   ad  profectum   ecclesie  et  suam   beneficien- 
ciam  perpetuam. 
They  might  fail      Secundus    modus  quo    intelligi   potest    defectus  Ephe- 
him°spfritiia1   siorum    in    tribulacionibus   Apostoli    stat    in    isto    quod  i5 
't^'p-         ipsi  deficient  iuvare  ipsum   suffragio  spirituali;  per  hoc 
enim  posset  tardari  fructus  tribulacionis  Apostoli  et  in 
latitudine    ac    profectus    copia    minorari.    Ideo    nimirum 
sic  obsecrat  et  intendit.   Michi  videtur  quod  tribulaciones 
sue    sunt    gloria    eorum    loquendo    in    predicacione    se-  20 
cundum   causam,    cum    tribulacio    sua    sit    glorie   eorum 
causa  efficiens  vel  finalis,    et   in    utroque   debent   agere 
fiducialiter     et     verbis    Apostoli    confortati.     Mos    enim 
scripture  secundum   pertinenciam  generis   vel    numerum 
in  revelacione  intelligere  rem  autenticam,  nunc  ut  unum  2  5 
et  nunc  ut    multa,    nunc    secundum    habitudinem    unius 
generis    et    nunc    secundum     aliam    consequentem.     Sic 
enim  loquitur  Apostolus  ad  Gal.   111°,  16:  Et  semini  tuo 
qui  est  Christus;  et  sic  in  proposito   quando   dicit  quod 
tribulaciones   mee   est   gloria  vestra;  nee  oportet  in  isto  3o 
grammaticorum    instancias     formidare.     Propter     finem 
autem    perseveracione  Ephesiorum    in    isto    sancto    pro- 
posito flexit   Apostolus   genua    ad  Deum   patrem    domini 
nostri  Jesu    Christi   ex   quo    omnis  paternitas   in    cells  et 
in  terra  nominatur.  35 

How  the  Ex  quibus  verbis  patet  primo  quod  Apostolus  intendit 

''tb^r  them? "^  nomen  rei,  intendendo  per  rem  quodcunque  signabile, 
eciamsi  fuerit  extra  genus,  nam  Ephesios  sic  perseverare 
constanter  in  tribulacione  Apostoli  non  est  formaliter 
res    alia    intra    genus;    secundo    patet    quod    sive  |  Apo- ^gg^ 

6.  Cod.:  disperando.        20.  Cod.:   Ion'*''.        36.  In  marg. :   Nota  tria; 
ib.  in  marg.:    i.        40.  In  marg.:   2. 

3o.  Eph,  III,  i3.         33.  ib.  14,  i5. 


SERMO  L.]  TERTIA  PARS.  43l 

stolus  flectat  genua  corporalia  (quod  est  probabile)  sive 
genua  spiritualia  (quod  est  magis  probabile),  patet 
ipsum  orare  Deum  patrem  humiliter  pro  illo  quod  se- 
cure estimat  esse  dandum.  Sic  enim  Christus  oravit 
5  pro  fratribus,  exemplando  aliis  orare  similiter  et  me- 
rendo.  Sunt  autem  genua  mentis  vel  interioris  hominis 
in  quibus  homo  considerans  processum  suum  a  Deo  et 
fragilitatem  propriam,  secundum  quas  applicat  in  con- 
sideracione  humili  ilia  ad    invicem,   et  considerans  ipsa 

lo  humiliter  attribuit  complecionem  eorum  Domini  volun- 
tati;  nee  sine  tali  fleccione  valet  in  orante  fleccio 
genuum  corporalis.  Sed  tercio  notandum,  cum  oportet 
omnem  celestem  paternitatem  et  terrestrem  a  pater- 
nitate  patris  ad  filium  nominari;   et  loquitur  de  nomine 

i5reali,  quomodo  denominatur  subiectum  realiter  ab  ac- 
cidente  vel  forma  alia  que  sibi  infuerit;  omnis  ergo 
paternitas  Dei  ad  angelos  que  est  paternitas  in  celis, 
sicut  et  omnis  paternitas  hominis  ad  hominem  que 
paternitas  est  in  terra,   omnis    (inquam)  talis  paternitas 

20  originatur  ex  paternitate  patris  ad  filium,  in  tantum 
quod  paternitas  patris  mendacii  ad  suos  filios  originatur 
indirecte  ex  ilia  paternitate,    de  quanto  sapit  iusticiam. 

Finis    autem    planior    oracionis   Apostoli    fuit    ille,    ut  He  prayed  for 
det    illis    graciam    Christum    in    eis    habitare    secundum       blessings. 

25  racionem  qua  ipsos  vere  denominet  christianos;  ideo 
sequitur  in  textu  Apostoli:  ut  det  vobis  secundum  divi- 
cias  glorie  sue  virtiite  corroborari  per  spiritum  eius  in- 
tcrioreni  hominem  Christum  habitare  per  Jidem  in  cordi- 
bus  vestris.   Huius   autem   textus  construccio  videtur  esse 

3o  obscura  aliquibus,  licet  indubie  subtilis;  videtur  autem 
sic  posse  intelligi:  Finis  per  se  bonus  et  nobis  utilis, 
cur  sic  oro  est,  ut  Deus  pater  det  vobis  secundum 
divicias  glorie  sue,  et  non  secundum  corporales  ac  cor- 
ruptibiles   divicias  temporales,   quod  Christus  per  fidem 

33  formatam  habitet  perpetua  constancia  in  cordibus  vestris; 
quod  fit  si  per  dona  Spiritus  Sancti  haheatis  virtutem 
in  interiorem  hominem  infusam,  ut  servetis  taliter 
istam  fidem.  Et  patet  quomodo  in  istis  verbis  expresse 
tota  Trinitas    nominatur.    Patet    eciam    quomodo   Deum 

40  patrem  concedere  Christum  sic  habitare  in  cordibus 
filiorum    procedit    ex    eternis   diviciis,    cum   sit  infinitum 

8.  Cod.:  secundum  tibias.         12.  In  marg. :  3.        27.  Cod.:  virtutem. 
26.  Eph.  Ill,  16,  17. 


432  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  L. 

prestancius  quam  divide  temporales;  nam  Deum  habere 
potenciam  eternam  ad  taliter  et  taliter  ditandum  crea- 
turam  suam  sunt  eterne  divicie  quibus  Deus  videtur 
esse  formaliter  dives.  Et  sic  implicat  Apostolus  verbis 
subtilibus  fidem,  spem  et  caritatem ;  fidem  secundum  5~" 
quam  Christus  tam  deitate  quam  humanitate  habitat  in 
cordibus  fidelium;  spem  per  Spiritum  Sanctum  conso- 
lantem  ad  beatitudinem  consequendum.  Tunc  enim  per 
Spiritum  Sanctum  corroboratur  homo  interior.  Sed 
tercio  explicat  caritatem,  cum  dicitur:  In  caritate  radi-  lo 
cati  et  fundati,  ut  possitis  comprehendere  cum  omnibus 
Sanctis  que  sit  latitude,  longitudo  et  sublimitas  et  pro- 
fundum,  hoc  est,  oro  ut  sitis  in  caritate  radicati  quoad 
vitam  activam  fluidam;  que  sine  radice  predestinacionis 
in  vita  ista  a  beatitudine  efflueret,  cum  sitis  in  hac  vita  i5 
ut  arbores  aqua  et  ventis  multipliciter  vacillantes;  ideo 
necesse  est  ut  sitis  tam  quam  arbores  in  caritate  forma- 
liter radicati,  et  quoad  vitam  contemplativam  stabilem 
habeatis  caritatem  constanter  fundatam  tamquam  in- 
mobilem.  Per  talem  quidem  caritatem  potestis  ultra  20 
conscendere  ad  comprehendendum  cum  omnibus  Sanctis 
tam  angelis  quam  hominibus  in  beatitudine  noticiam 
Trinitatis  et  passionum  sive  nocionum  que  non  potestis 
comprehendere  hie  in  via. 

What  are  the        Iste    autem   quatuor    proprietates  varie    possunt  intel-2  5 
length  and      ligij    Ut    satis  probabiliter  per  latitudinem   Dei  intelligi- 

hei'<rT/of'ck)d  ^^^  ^^^^  immensitas,  per  longitudinem  eius  eternitas, 
per  subtilitatem  eius  infinitas  et  per  profundum  eius 
stabilitas  sive  subtilitas.  Gregorius  autem  X°  Moralium, 
sic  intelligit  istum  textum :  Habet,  inquit,  Deus  latitu-  3o 
dinem,  quia  dileccionem  suam.  usque  ad  persequentes  ex- 
tendit;  habet  longitudinem,  quia  ad  vite  patriam  nos  longa- 
nimiter  tolerando  perducit ;  habet  subtilitatein,  quia  ipsorum 
intelligenciam  qui  recepti  in  supernam  fuerint  congrega- 
cionem  transcendit  et  habet  profundum,  quia  dampnatis  in-  35 
ferius  districcionis  sue  iudicium  incomprehensibiliter  exhibet. 
Que  quatuor  exercet  in  nobis  singulis  positis  in  hac  vita, 
quia  et  latitudinem  amando,  longitudinem  tolerando  et 
celsitudinem  non  solum  nostram  intelligenciam  sed  et  vota 
superando.    Et   profunditatem    suam    exhibet   occultos    et  40 

34.  Cod.:  superna  fuerint  congregacione. 

10.  Eph.  Ill,  17,  18.         3o.  S.  Gregrorii  Mor.  lib,  X,  cap.  IX. 
Opp.  torn.  I,  pag.  346. 


SERMO  L.]  TERTiA  PARS.  433 

illicitos    cogitacionis    motus    districte    iudicando.     Sed    eius 
celsitudo    et    profunditas    quani     sit    investigabilis    nullus 
agnoscit   nisi   qui   vel   contemplacione   ad    summa   provehi 
vel   occultis    motibus    resistens   temptacionum    ceperit    im- 
b  portunitate  turbari.    Unde  beati  Job  XP,   8  dicitur :    Ex- 
celsior  celo    est,    et   quid  fades?  profundior    inferno,    et 
unde   cognosces?    Ac   si   aperte   dicat:   Profunditatem  at- 
of'b  que  I  excellenciam  quomodo  tu  cognoscere  sufficis  qui  vel 
virtute   ad   summa    evehi   vel   te   ipsum    in  temptacionibus 
10  reprimere  nescis. 

Alii   autem    aptant    hec    quatuor   ad   crucem  caritatis  How  these  four 

J.  •  J  1        J       J  dimensions  of 

in    via     que    disponit    ad    comprehendendum    summam  God  are  figured 

Dei  caritatem   in  patria,   ita  quod  latitude  sit  protensus  '"  '*^.^  "^^^^  °^ 

a    dextris,    ubi    amici    et    proximi    diliguntur,    usque    ad 

i5sinistrum,  ubi  inimici  in  Domino  diliguntur;  longitude 
autem  huius  crucis  est  perpetua  perseverancia  que  nun- 
quam  excidit,  et  ilia  presupponit  latitudinem,  sicut  suc- 
cessivum  presupponit  rem  permanentem;  sed  subtilitas 
et  profundum   se  extendunt  ad  Deum  qui  supra  omnem 

2o  creaturam  diligitur  usque  ad  creaturam  inferiorem 
homine  cuius  profunditas  ignoratur.  Quis  (inquam)  scit 
discernere  vel  tenere  contra  arguentes  aliquam  esse 
infimam  creaturam?  Per  illam  autem  crucem  in  via 
deveniet  homo  ad   comprehendendum  investigabilem  Dei 

25  caritatem  in  patria.  Tales  sunt  multi  sensus  quos  omnes 
(dum  sint  catholici)  Spiritus  Sanctus  intenderat;  sed 
quis  sit  principalior  ignoramus. 

Unde    subiungit    textus    Apostoli:     Scire   eciam    super- 
eminentem    sciencie    caritatem    Christi,    iit    impleamini    in 

3o  omnem  plenitudinem  Dei,  quasi  diceret :  Oro  eciam  ut 
possitis  scire  illam  caritatem  Christi  quam  comitatur 
sciencia  de  eodem,  quia  tunc  cognosceret  homo  Chri- 
stum tam  divinitus  quam  humanitus;  quod  attenderet 
maxime   caritatem.  Ei  autem  qui  potens  est  omnia  facere 

3b  superhabundanter  quam  petimus  aut  intelligimus  secundum 
virtutem  que  operatur  in  nobis,  ipsi  gloria  in  ecclesia,  in 
Christo  Jesu  in  omnes  generaciones  seculi  seculorum 
Amen,  ac  si  diceret:  Deo  sit  gloria,  cum  ipse  sit  ille 
qui  potens  est  secundum   virtutem  quam   nobis  donaverit 

40  superhabundancius  facere   quam  petimus  vel   intelligimus. 


4.  Gregor.  1.  c.  resistentes.        5.  Gregor.  1.  c. :  beato  Job  dicitur. 

28.   Eph.  Ill,   19.  34.  ib.   20,  21. 

28 


4J4 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM 


SERMO  L. 


The  two  senses 
of  glory. 


Seven  senses 
of  'seculum'. 


Doubt  whether 

the  Church 
grows  holier  as 
It  grows  older. 


It  does  as  a 
whole ;  i.  e. 
including  the 

Church 

triumphant, 

dormant  and 

militant. 


Ipsi  ergo  sit  gloria  in  ecclesia  et  in  Christo,  et  hoc 
secundum  mensuram  que  competit  istis  tribus,  scilicet 
ecclesie,  Christo  et  divinitati.  Ideo  dicit:  In  omnes  ge- 
neraciones  seculi  seculorum.  Gloria  enim  nunc  dicitur 
actus  glorificantis  et  nunc  proprietas  gloriati;  primo  5 
modo  variatur  secundum  etates  Christi  et  sue  ecclesie, 
sed  secundo  modo  gloria  divinitatis  similiter  est  eterna. 
Unde  seculum  dicitur  esse  equivocum  ad  hec  septem, 
prime  ad  periodum  rei  cuiuslibet  temporalis,  secundo 
tempus  mille  annorum,  tercio  ad  totum  hoc  tempus  vie  lo 
ecclesie,  quarto  ad  octavam  etatem  vite  eterne  future; 
quinto  ad  quamlibet  septem  etatum  mundi,  sexto  ad 
eternitatem  Dei  et  septimo  ad  evitatem  cuiuslibet  sem- 
piterni.  Et  ideo  crebro  dicitur  in  oracionibus  quod  Deo 
sit  gloria  per  omnia  secula  seculorum.  i5 

Circa  banc  epistolam  dubitatur  utrum  ecclesia  ut 
antiquior  sit  sanccior  atque  perfeccior,  et  videtur  quod 
sic,  quia  manet  eadem  continue  que  ab  experimento 
et  influxa  noticia  continue  acquirit  scienciam;  ergo 
Veritas  dubii  coniirmatur  per  locum  a  sufficient!  simi-  20 
litudine,  quia  diabolus  ab  experimento  et  longevitate 
continue  adquirit  scienciam.  Cum  ergo  Deus  graciosius 
respicit  suam  ecclesiam  quam  ipsum  diabolum,  videtur 
quod  ille  a  quo  derivatur  omnis  sciencia  pocius  in 
suam  ecclesiam  influit  maioritatem  sciencie  quam  in  25 
ipsum   diabolum. 

In  isto  dubio  oportet  equivocacionem  terminorum  in 
primis  distinguere;  ecclesia  enim  nunc  accipitur  genera- 
liter  et  nunc  particulariter;  generaliter  pro  unitate  prede- 
stinatorum  in  suis  temporibus  existencium,  et  sic  habet  3o 
ecclesia  tres  particulas:  ecclesiam  triumphantem,  eccle- 
siam dormientem  et  ecclesiam  militantem.  Omnes  autem 
iste  tres  partes  post  diem  iudicii  triumphabunt.  Ecclesia 
vero  militans  nunc  accipitur  singulariter  pro  unitate 
viancium,  et  sic  nunc  est  una  ecclesia  militans  nunc  alia  35 
more  fluvii  sibi  invicem  succedentis,  cum  ad  cuius- 
cunque  predestinati  nativitatem  vel  mortem  ecclesia 
militans  innovatur;  nunc  vero  accipitur  ecclesia  militans 
longe    constancius    et    permanencius    pro    unitate     pre- 


4.  In  marg. :    Gloria  accipitur  dupliciter.  8,  In  marg. :  Seculum 

equivocatur  ad  septem.  16.  In  marg.:   Dubium.         27.  In  marg.:   Re- 

sponsio.         29.  In  marg.:   Nota.         3  |..  Cod.:   ecclesia  nunc  militans.    In 
marg. :   Ecclesia  accipitur  multipliciter.        35.  In  marg. :   Nota. 


3r.  Cf.  Wyclif,  De  Ecclesia,  pag.  4  et  seqq. 


SERMO  L.J 


TERTIA  PARS. 


435 


Fol 


destinatorum  secundum  quamcunque  partem  militaverit 
hie  in  via;  et  ad  similitudinem  illorum  duorum  sen- 
suum  equivocatur  particularius  in  nomine  ecclesie,  ut 
patet  de  Anglicana  ecclesia  et  Romana.  Quod  autem 
5  quidam  equivocant  pro  quacunque  unitate  hominum 
predestinatorum  et  prescitorum  simul  vivencium  vel 
pro  ipsis  basilicis  est  equivocacio  nobis  inutilis. 

Istis  premissis  manifestum  est  quod  accipiendo  eccle- 
siam  militantem  singulariter  pro  istis  predestinatis  vel 
loillis  in  hoc  mundo  viventibus  iam  est  ecclesia  militans 
peior  et  ignorancior  quam  fuit  ilia  ecclesia  que  tempore 
Ghristi  et  apostolorum  viaverat.  Racio  autem  facta 
superius  bene  procedit  quod  intelligendo  ecclesiam 
militantem  constanter  pro  numero  predestinatorum  que 
i5  habet  aliquam  partem  nunc  militantem  et  in  dormicione 
ac  triumphacione  succedentem  et  continue  secundum 
aliquam  noticiam  novam  partem  noviter  militantem, 
certum  est  quod  talis  ecclesia  ut  crescit  continue  in 
personis,  sic  crescit  continue  in  sciencia  et  virtute. 
ggc  Ghristus  enim  manet  |  continue  caput  illius  ecclesie  et 
apostoli  eius  partes;  sed  querendo  utrum  isti  superstites 
sunt  scienciores  vel  sancciores  quam  fuerunt  superstites 
illi  antequam  diaboli  malicia  tantum  crevit,  non  dubium 
quin  succedens  ecclesia  sit  debilior  quam  precedens. 
25  Debilior  dico  sciencia  et  virtute,  in  tantum  quod  Ghristus 
caput  ecclesie  potest  dicere  particulariter  illud  .... 
Factus  sum  sicut  vir  qui  colligit  racemos.  Olim  enim 
fuit  militans  ecclesia  tam  spissim  collecta  de  numero 
predestinatorum  quod  paucos  zizannicos  reperires  corn- 
So  mixtos,  ac  si  quis  vindemiaret  frumentum  post  semina- 
cionem  et  culturam  diligenter  maturatum,  sed  post 
illos  successerunt  superstites  rarenter  ponibiles,  ita  quod 
multos  viantes  respiceres,  antequam  unum  predestinatum 
vel  membrum  ecclesie  reperires,  ac  si  quis  post  autump- 
35num  granum  credens  hie  unum  et  hie  aliud  sparsim 
in  campo  ecclesie  reperiret.  Sed  ex  ceca  stulticia  viantes 
cardones  et  alias  herbas  nocivas  acceptant  tamquam 
stipites  sancte  matris  ecclesie,  cum  de  facto  sint 
membra  diaboli  eradicanda  et  in  ignem  perpetuum 
4ocomburenda;     patet     ilia    sentencia     ex    ultima    synodo 


It  we  consider 

tlic  militant 

Church  only,  it 

is  worse  than 

in  the  time  of 

Christ. 


The 

predestinate 
are  more 

scattered  and 
rarer  than 
aforetime. 


17.  Cod. :  noviter  twice.     26.  Cod. :  illud  ;  sequitur  lacuna.     40.  Cod.: 
patet  quod. 


27.  Michaeae  VII,  i. 


28* 


43 G  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  L. 

The  Terremotus    in   Anglia,    ubi    diffinitum    est    accidens    in 

Council"ha's    sacramento  altaris  esse  sine  subiecto  et  hereticatum  oppo- 

decreed  situm,  ac  si  fuerit  summe  falsum.  Multiplicabam  autem 
wronglv  as  to       .        '  ...  ., 

the  sacrament  alias  ad  stabiliendum  quod  hoc  venerabile  sacramentum 

non    sit    accidens    sine    subiecto    plurima    argumenta    et  5 
specialiter    ex    testimonio  Augustini    et    ceterorum   sanc- 
torum qui   antequam   pater   mendacii    est    solutus  dixe- 
runt  sepius  quod  accidens  esse  sine  subiecto  non  potest 
capi  ab  intellectu  humano. 
It  cannot  be         Illis  autem    racionibus    hie    suppositis    tenetur    proba-  lo 
substance  if    bilitCF  quod  in    hoc    sacramento    non    sit    accidens    sine 
Christ's  body  subiecto.    Nam    in    hoc    sacramento    est    accidens    cum 

IS  at  all  points  .... 

of  it.         corpore  Christi  existente  ad   quemubet   ems  punctum   et 

ipsum    corpus    Christi    ....    est    subiectum,    ergo    etc. 
Videtur  enim  vere   et  particulariter  quod  homo  non  est  i5 
sine    socio,    dum    habuerit    socium    sensibiliter    ab    eo 
distantem,    sicut   homo    non   est    sine  pecunia  dum  ha- 
buerit pecuniam   in  loculo  vel  parate  in  corbano  quies- 
centem;    ergo  multo   maius  hoc  sacramentum   quod  est 
accidens    non    esse    sine    subiecto,    si    ad    omnem    eius  20 
punctum  intrinsecum   et  extrinsecum  habuerit  subiectum 
tarn  notabile  Aniens  vel  sustentans. 
Even  the  friars       Item,  secundum  distincciones  fratrum  recencium  omne 
acadeVt^Siave  accidens    respectivum   et  qualitas  subiectatur  in  quanti- 
quantity  as     ^^^-g  gjj^g  informata    priori    substancia    remanente:    ergo  2  5 

their  subject.  .  -^  .  .      ^ 

secundum  lUos  ad  omnem  punctum  sacramenti  accidens 
subiectatur.  Et  illam  sentenciam  declarat  crebrius  doctor 
communis,    doctor    subtilis,    et   alii   qui    finxerant   istam 

Thus  the  viam.  Unde  Inceptor  Ocham  videtur  dicere  quod,  si 
a  °iibj^ect  maiics  sint     accidencia     respectiva     ut    motus    vel    variaciones  3o 

the  friars       distiiicte    ill    hoc    sacramento    omnia    illis    fundantur   in 

licrctics. 

qualitate  ut  in  subiecto,  ideo  videtur  nimia  presumpcio 
hereticare  fratrum  tam  probabilium  sentencias  in  hac 
parte. 

Item,    in    nulla    parte    eius    sacramenti    est    accidens  35 
sine  individuo  speciei  vel  generis  accidentis,   si  est  genus 


2.  Cod. :  hereticum  ;  ib.  in  marg. :  Nota  de  sacramento  altaris.  10.  In 
marg. :    i.  14.  Christi:    sequitur  lacuna  in  cod.  18.  Cod.:   corban'. 

18,  19.  Cod.:  quiesccnte.        20.  non  esse;   cod.:   ee.        23.  In  marg.:  2. 

27.  Doctor  communis  i.  e.  Thomas  de  Aquino.  Doctor  subtilis; 
this  is  the  distinguishing  name  of  Duns  Scoius,  cf.  Fabricii 
Biblioth.  lat.  med.  et  inf.  actatis  IV,  422.  29.  Guilehnus  Occam 
ord.  Minorum,  venerabilis  inceptor,  cf.  Fabricii  Bibl.  I.  Hi,   147. 


SERMO  L.J  TERTIA  PARS.  487 


in  specie   et  species   in  individuo  ut  in  subiecto,   et  patet 
modus  loquendi  de  subiecto  in  Predicamentis  Aristotelis. 

Ex  istis  patet   quanta  presumpcio   est   hereticare  sine       It  rashly 
evidencia    sentenciam    pliilosophicam   que    testificata    est  ^1[f  Kfn|%'*nd° 
3  tamquam   per  se  nota,   antequam   Veritas  fuerat  a  scien-     ^is  Council, 
cioribus   de   ecclesia  confirmata;   et  ad   tantum  procedit 
ista  insania  sicut  heretical  regem  Anglie  et  eius  nobiles, 
sic    heretical    seclas    fratrum,    et    cum    fratres    dicuntur 
regulatores     huius     synodi,     videtur     cum     veris     quod 

loherelicanl   semelipsos.    Videtur    enim    multis    quod    epi- 

scopi    qui    ignorant    quiditatem    accidentis    vel    subiecti    The  bishops 
eius   equivocantibus  non  determinarent  islam  sentenciam     "clmTng'!'^ 
quam  ignorant;   non  enim  videtur  esse  illis  magna  pru- 
dencia  catholicare  ysagogas   Porfirii,   predicamenta  Ari- 

i5stotelis  et  quintum  Melaphysice  quoad  multa  dicta  de 
subiecto  et  accidente  et  dampnare  scripturam  sacram 
cum  multis  aliis  sanctorum  sentenciis,  specialiter  cum  ille 
terminus  accidens  quantum  recolo  nee  isle  terminus  sub- 
iectiim  ad  sensum  eorum  est  terminus  legis  Dei  in  qua  est 

20€»mnis  Veritas  (ut  sepe  asserit  Augustinus).  Ad  quid  onera- 
renl  ecclesiam  cum  istis  frivolis  que  ignorant,  cum  ante  illos 
vel  auclores  eorum  fuerunt  articuli  fidei  satis  multi  quos 
articulos  usque  hodie  eciam  prudentes  eorum  non  noscunl? 

Evidenciam  autem  ad  hoc  moventem  non  video  nisi      The  only 

25  quia    in    legenda    mardosa    huius   fesli   legunt   accidens   the'judgment 
esse    sine    subiecto,    sed    illud    quod    est    sanum    atque '?  °"^ '^/'^^'^'^'^^ 

.  .     ^  "         lesson  for  the 

autenlicum  in  canone  misse,   in  oracionibus  atque  ymnis  feast  of  Corpus 
dimittunt    ut    frivolum.     In    omnibus    istis    enim    plane  is'oppo"ed\o' 
asseritur  quod    panis   est  corpus   Chrisli    et    vinum    eius  the  text  of  the 
3o  sanguis,     sicut    teslatur    evangelium ;     sed    scriptura    in 
legendis   est  ypocrifa    licet    vera  (ut  teslatur  Augustinus 
in    libro    de    Sermone    Domini    in    Monte).    Quid    enim 
moveret    catholicare     illud    ypocrifum    lam    infundabile 
atque  falsum,   ut  Augustinus  sepe  asserit?    Non  dubium 
^°'_i  quin  ilia  |  catholicacio  sonat  in  hereticacionem  evangelii 
quo    Christus    expresse    asserit    quod    isle    panis    quern 
sumpseral    in    manibus    est    corpus    suum,    et    per   con- 
sequens  remanet  non   destructus    subiectans    activa  que 

I.  Cod. :  species  in  dividuo.  2.  Cod. :  in  ante  predictis  Aristotelis. 
g.  Cod.:  quando  hereticant.  18,  19.  Cod.:    terminis.  34.  In  marg. 

inf.  286"= :   De  sacramento  altaris  per  totum. 

25.  In  legenda  mardosa.  Accidentia  enim  sine  subiecto  in 
eodem  consistunt.  Lectio  1 1*  in  festo  Corporis  Ghristi.  32.  Vide 
supra  pag.  221. 


438  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  LI. 

sentimus,     licet    quoad    coasideracionem    fidelium    eius 

quiditas  propter  corporis  Christi  excellenciam  est  sopita, 

ut  videns  ymaginem   dimittit  considerare  naturam   ligni 

et    in    consideracione    ac    veneracione    sancti    cuius    est 

ymago    quantum    sufficit    se    suspendit.    Tunc    enim    se-  5 

These  heretics  cundum  philosophos  talia   a   consideracione  dimissa  di- 

'^  what  Chnst"  cuntur   non    esse   in    actu.    Unde    frequenter  quesivi    ab 

ineans  by      jgtis    hereticis  quid  Christus  intelligit  per  panem   quern 

vocant  tarn   communiter  sacramentum,    et    dicunt    quod 

accidens    quod    ignorant,    glosantes    speciem    specialissi-  lo 

mam    rei    satis   note    per    terminum    analogum    nimium 

ignoratum ;    unde  non  valet    eorum    ficticia.    Quacontra 

dicunt    quod    expedit    tam    illis    quam     nobis    ignorare 

quiditatem   huius  venerabilis  sacramenti,  sicut  ignoratur 

a  nobis  quiditas  Dei  nostri,   tum  quia  hoc  sacramentum  1 5 

est    satis  sensibile  et  panis  ab   apostolo   diffinitum,  tum 

They  attribute  eciam  quia  evangelium   diffinit  illud  esse  corpus  Christi, 

^°  power'^of'^^'^  sicut  maior  pars   ecclesie  vere  credit  quod  tale  accidens 

making  Christ's  git  corpus  Christi,   omnes  predicti  heretici   non  auderent 
law  heresy.  .,,  ,-•  •  ,t 

asserere.    Ad    hoc    autem    tendit  msania   quod  Innocen-  20 

cius    III.    Rohaanus    episcopus    et   per    idem    alius    habet 

potestatem   hereticandi  legem  Christi   et  per   consequens 

Jesum  nostrum   et  statuendi  legem  contrariam.   Sed  que 

sanctitas  vel  sciencia  in  tali  ecclesia  Antichristi? 


SERMO  LI.  25 

Obsecro  vos  ego  vinctus  in  Domino,  ut  digni  ambuletis 
vocacione  qua  vocati  estis.  Ad  Eph.   IV",  i . 
St.  Paul  Apostolus  in    ista    epistola    hortatur    nedum  Ephesios 

EphesiansVy^hi  ^d  ordinate  servandum  moralia  sed  eciam  singulos 
imprisonment,  christianos;  sed  quia  incarceracio  Apostoli  qua  fuit  in- 3o 
carceratus  Rome  moveret  Ephesios  ad  gratancius  ac- 
ceptandum  suam  sentenciam,  ideo  sic  orditur:  Obsecro 
vos  ego  vinctus  in  Domino.  Non  enim  fuit  vinctus  propter 
homicidium  sive  furtum  sed  propter  defensionem  fidei, 
ideo  dicit  se  esse  in  Domino  vinctum.  Et  patet  consi-35 
deranti  ex  maturitate  status  Apostoli  quomodo  sic  in- 
carceratus  predicaret  illis  fidelem  sentenciam  et  salubrem. 
Patet    secundo    quantam    diligenciam    servavit    sanctus 

II.  Cod.:  terminum  twice. 

25.   Dominica  decima  septima    post  Trinitatem.    Cf.  Wyclifs 
Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  356 — SSg. 


SERMO  LI.J  TERTIA  PARS.  489 

Apostolus  ad  vocandum  fideles  ad  nupcias  qui  tarn  libere     His  energy 
viando    per    patrias  quam    vincula    paciendo    in    carcere    '"  P^'^^<^  '"S- 
fratres    suos    ad    celeste    convivium    invitavit.     Et    patet     His  gentle 
tercio    mollicies   facetorum   Apostoli,    quando    dicit    non       "^etio  . 
5  impero  vobis  sed  obsecro  vos,  licet  Deus  illud  percipiat 
quod  vobis  omnino   cedat  ad  commodum   taliter  ambu- 
lare.    Quos    ergo    fideles    non    mulceret  et  ad   caritatem 
non  alliceret  ille   modus?  Primo   ergo  hortatur  ad  gene- 
ralem    observanciam,    ut    digne   ambulent   vocacione    qua 

10  vocantur  ad  patriam.  Constat  quidem  ex  fide  evangelii 
Luce  XIVo  quomodo  omnes  homines  instinctu  Dei  vo- 
cantur ad  beatitudinem  appetendam,  cum  omnes  homines 
instinctu  naturali  Dei  non  dubium  hoc  affectant.  Et 
preter    illam  vocacionem   internam   Paulus  et  alii   evan-    He  calls  the 

i5gelizantes    tamquam    fideles   Christi    servi    ortabatur    in- ^"uic^i^iy°to^°™e^ 
vitatos  ut  ad  cenam  paratam    veniant    celeranter;    nam        supper. 
a   tempore    ascensionis    Christi    usque    ad    diem    iudicii 
aperta    est   ianua    aule    celi.    sic    quod    paulative    fideles 
possunt    libere    intrare    ad  illud   convivium,   quia  parata 

20  sunt  omnia;  nam  Christi  divinitas  atque  humanitas 
presto  preponitur  super  mensam  Domini  per  quas  beati 
tarn  sensualiter  quam  spiritualiter  sunt  cibati.  Sicut 
ergo  totuni  officium  predicantis  completur  in  hoc  unico 
verbo  ut  fideles  rite  vocet  ad   istas  nupcias,    sic    totum 

23  vocatorum  ministerium  in  hoc  verbo  unico  completur, 
ut  digne  ambulet  secundum  vocacionem  istam  ad  ter- 
minum  beatitudinis,  cum  Deus  non  propter  sui  com- 
modum sed  propter  nostrum  optimum  nos  invitat.  Ille 
autem   digne  ambulat  vocacione  Dei  ad  ilium  terminum 

3o  qui  perseveranter    usque    ad    finem    ambulat    in    virtute, 

et  ille  non  descendit    per    gradus    peccati    sed    ascendit 

de  virtute  in  virtutem   quousque  videatur  Deus  in  Syon, 

hoc  est,   in  supremo   montis   ecclesie  triumphantis. 

Prima  autem    virtus    per  quam    gradatim    debent    as- 

35  cendere   est  humilitas,  sicut  primum   peccatum  per  quod  The  first  virtue 
luciferine    descenditur    ad   infernum    est    superbia  humi-     ^^    umiij. 
litati    contraria.    Sed  quia    sunt  tres  gradus  humilitatis, 
primus  qui   est  necessitatis  secundum  quern  viator  sub- Its  three  grades, 
ditur  superior!,   secundus  qui  est  perfeccionis  secundum 

40  quern  viator  obedit  humiliter  suo  pari,  et  tercius  qui 
est  opus  supererogacionis  secundum   quem  viator  obedit 


8,  g.  Cod.:  generale.  n.  Cod.:  omnes  h.  34.  In  marg. :  i. 

3/.  In  marg.:   De  tribus  gradibus  humilitatis.  i,  2,  3. 


440  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  LI. 

humilius  suo  inferior!  (sic  enim  Christus  implevit  omnem 
iusticiam   cum  Baptista,  quando  Dominus  a  servo  fuerat 
baptizatus,  ut  patet  Matthei  III"):    ideo    dicit  Apostolus  p^j 
quod    viantes    debent    ambulare    cum    omni    humilitate  |  .  287" 
Second  virtue,       Post   humilitatem    necessaria    est    mansuetudo  que  est  5 
meekness,      tractabilitas,     ut     a    quocunque    proximo    homo    motus 
consonet  racioni.   Unde  Matthei  XI°,   29   dicit  Exemplar 
ecclesie:  Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  humilis  corde. 

Third,  patience.      TcFcio  cst  paciencia  necessaria  ambulanti,  sicut  arimdo 

^xa  in  radice  terre  vivencium  vincit  impulsus  fluctuum.  10 
Quid     ergo     viator     de     tribulacionibus    seculi,    quando 
cogitat  et  perfecte  desiderat  celeste  premium? 

Fourth,  mutual       Et  quarto  infertur  ex  istis  quod  viatores   debent  sup- 
torbearance.    pgrtare  se  invicem  in  caritate.   Sic  enim  debent  secundum 

leges  Dei:  Alter  alterius  onera  portate.  Et  hinc  Aposto-  i5 
lus  in  tractatu  suo    de  caritate  querit:    Quis   infirmatur 
et  ego  non  infirmor?  quasi   diceret:   NuUus.    Cum   enim 
omnia  membra  ecclesie  debent  mutuo  se    iuvare,    patet 
quod    infirmato    uno    membro    in   spirituali    potencia    a 
quolibet  membro   ecclesie,   de  tanto  vis  quedam  perditur  20 
et  per  consequens  mfirmatur. 
Fifth,  Et    sic    quinto    debent    viatores    esse    solliciti    servare 

^eep^the"unitY  "'"'^'^^^"^   spiritus,    hoc    est,    id    ipsum    concorditer    sen- 
of  the  Spirit,   cientes,   quia    niultitudinis   credencium    erat    cor  unum  et 

anima  una.    Et  hoc  est  spirituale  vinculum    pacis;    cum  10 
existente    in    homine    repugnancia    et    falsitate,    cum    est 
et  non  est,  tunc  homo  non  est  bone  voluntatis. 
Errors  Et  hanc    credo    racionem   quare    pax   tantum    ab    ho- 

host'^have"§ereft  ^iiiibus  exulavit,  nam  sacram  entum  eukaristie  quod 
us  of  peace,  debet  esse  signum  pacis  unionis  atque  concordie  ad  3o 
tantum  infideliter  est  tractatum,  quod  vix  duos  prelatos 
vel  fratres  invenies  quin  dissonant  in  fide  illius  senten- 
cie;  quod  si  concorditer  sentencia  in  aliquo  viatore 
reperta  fuerit,  hoc  erit  in  christianis  simplicibus  qui 
dicunt  ex  auctoritate  evangelii  quod  ipsum  sacramentum  35 
est  corpus  Christi  aut  sanguis  in  forma  panis  aut  vini, 
cum  satrape  in  synodo  Terremotus  diffinierant  quod 
accidencia  manent  sine  subiecto;   quod  non  verificaretur 

5.  In  marg. :  2.  6.  motus;  cod.:  mo'.  7.  Exemplar;  cod.:  ex»''. 
g.  In  marg.:  3.  29.  Cod.:  cxultavit.  3o.  In  marg.  inf.  fol.  287":  De 
Sacramento  altaris  per  totum. 

4.  Ad  Eph.  IV,  2.  1 3.  Eph.   IV,  2.  i5.  Gal.  VI,  2. 

16.    II.  Cor.  XI,  29.  22.    Eph.  IV,  3.  24.    Act.  IV,  32. 

26.  II    Cor.  I,   18. 


SERMO  LI.J  TERTIA  PARS.  44 1 

in  casu  aliquo,  si  non  sunt  ilia  accidencia  que  sunt  hoc 
venerabile  sacramentum ;  et  per  consequens  ipsum  sa- 
craraentum  non  est  corpus  Christi  vel  sanguis,  sed  cum 
sint  novem  genera  generaiissima  accidencium  sub  qui- 
5  bus  sunt  species  infinite,  patet  quante  contingit  viantes 
in  materia  de  quiditate  istius  sacramenti  fantastice 
variare.  Ubi  ergo  est  diffinicio  sancti  Pauli  qui  vocavit 
ipsum  sacramentum  non  rem  nobis  incognitam  sed 
propter  misterium   annotandum;    et  cum  nee  racio  nee 

loauctoritas  subsit  unde  foret  color  dicendi  accidens  esse 
corpus  Christi  vel  sanguinem,  patet  quod  satrape  sic 
diffinientes  tamquam  heresim  manifestissimam  hoc  ne- 
gabant;  et  cum  evangelium  tam  crebro  ex  auctoritate 
Christi    hoc    asserit,    patet    quomodo    dicti    satrape    im- 

iSplicant    implicite   Christum    fuisse    hereticum.    Sed  quid 

horribilius    causans    in    morte    Christi    a    causa   veritatis 

et    virtutum    et    per    consequens    in    mente    cunctorum 

fidelium  terremotum?    Quamvis  autem  factus   est  terre- 

motus    in    corporis    Christi    morte,    tamen    Judei    perfidi 

20  non  presumebant  (sicut  nee  poterant)   in  Christo  extin-    According  to 
^         .  ,     .       .     ^    „  ,.  .     .    the  prelates  it 

guere  veritatem,   quod    in    isto  Terremotu    dicuntur    isti  is  neither  bread 

satrape  presumpsisse,   cum  nituntur  auferre  ab  evangelio     ""'^body!*^  ^ 

Christi   quod    hoc    sacramentum    sit    panis    et    vini,    et 

nituntur  secundo   auferre  a  veritate   evangelii  quod  hoc 

25  sacramentum  sit  corpus  Christi  vel  sanguis. 

Ex  quibus  suppositis  tamquam  veris  inevitabiliter  se- 
quitur  quod  Veritas  sit  ablata  ab  anima  viatoris,  sed 
quis  infidelis  illud  blasphemum  presumeret?  Si  autem 
dicti    satrape    ad    tantum    insaniant    quod    dicunt    illud 

3o  accidens  sine  subiecto  esse  corpus  Christi  vel  sanguinem, 
sicut  nos   de   pane   et  vino  asserimus,    queratur    ab    illis 
racio    sive    auctoritas,    eo    quod    panis    quem    Christus   Christ  said  it 
sumpsit  in  manibus,   benedixit  et  fregit  ante  verba  con- ^^fjis^'body^"'^ 
secracionis    non    fuit    accidens   sine    subiecto,    sed   vera 

35  substancia  et  ilium  panem  asseruit  esse  corpus  suum, 
sicut  docet  beatus  Jeronymus  cum  aliis  Sanctis  (ut  patet 
ad  literam). 


5.  Cod.:  quod  quante.       16.  causa;  cod.:  a  c».       22.  In  marg. :  i,  2,  3. 
23.  Rectius:   substancia  panis  et  vini. 

7.    Coll.  II,   26  —  28.  23.    Cf.   Fasc.  ziz.,  pag.  277:    Quod 

substancia  panis  materialis  et  vini   maneat  post    consecracionem 
in  Sacramento  altaris.  36.  S.   Hieronjmi   Ep.  ad   Hedibiam 

0pp.  vol.  I,  824.  Cf.   Serm.   Pars  II,  pag.  453. 


442  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  LI. 

Similiter,   si   aliquid  accidens   sine  subiecto  sit  corpus 
Christi,    sequitur  quod    quelibet    pars    illius    sit   in    sub- 
iecto,  quia  in   corpore  Christi  quod  est  subiectum;   nam 
The  prelates'    per  talem  sillogismum   expositorium  inferrent    potissime 

doctrine  leads  ,  •  i  ■  ,  •  .  „,     .      .  .     . 

us  to  make  quod  accidens  smc  subiecto  sit  corpus  Christi,  quia  o 
t^ie' sl'biect"6T  ^^'^^^  sacramentum,  et  illud  est  accidens  sine  subiecto. 
all  kinds  of  Per  idem  autem  sequeretur  quod  quantitas,  qualitas  et 
cetera  accidencia  parcialia  sunt  in  subiecto,  quia  in 
suo  toto,  quod  est  corpus  Christi  et  per  consequens 
subiectum.  Nee  credo  quod  fidelis  aliquis  ad  tantum  lo 
insaniet  quod  neget  illud  consecratum  a  fidelibus  in 
manu  presbyteri  esse  sacramentum,  ut  patet  ex  descrip- 
cione  sacramenti  et  testimonio  sanctorum  et  paparum 
concordi   cum   testificacione   ecclesie   cantantis   quod 

Fracto  demum  sacramento  i5 

Non   vacilles  sed  memento  etc. 
Sed   isti  satrape  in  Terremotu  sue  synodi  vacillarunt. 
Concors    ergo    legum    paparum    sentencia    est    quod   in 
The  three  things  isto  Sacramento   est  dare  tria,    scilicet   sacramentum    et 

which  make  up  ^        ^    -ii     j  -lm 

the  sacrament ;  "O"  ^em  Ut  est  lUud   sensibile  sacramentum,   et  rem  et  20 

rh'-^l^'^^kS      sacramentum    ut    est    corpus   dominicum,   et  tercio  rem 
Cnnst  s  Dodv,  ^  '  PqI 

the  union  <j"f    et  non  sacramentum      ut  est  unio  membrorum  ecclesie.    „  ', 

the  Church.     r\  ^  r       ...     l  •  rr-  7 

Quomodo    ergo    foret    hoc    sacramentum    signum   efficax 
amoris  pacis   et  unionis   ecclesie  inductivum,   cum  super 
ipso    et    Christo    sunt    tot    mendacia    cumulata?    Mentiri  2  5 
siquidem    super  simplici   christiano  est  magnum    pecca- 
tum,   quanto   magis  mentiri    tam    multipliciter   super    re 
tam   venerabili,    sicut    est  Christus    cum   suo  corpore   et 
tamquam    fidem  illud   mendacium   tam  universaliter  se- 
minare?    Membra    autem    ecclesie    debent    compaginati  3o 
ad  invicem  in  uno  simplici    vinculo    veritatis,    sic  quod 
sint    unum    corpus    Christi    misticum    non    ex    membris 
diaboli    qui    est    pater    mendacii    stragulatum ;    et    debet 
ad    conformem    sensum    ecclesia    esse    una    anima    vel 
unus    spiritus,    quia    l^   Petri  VP    dicitur:    Qiii    adheretSb 
Deo,  units  spiritus  est. 

1.  Cod.:   aliud.  16.  Recte:   ne  vacilles.  21.  Cod.:   id   est 

35.  Petri;  rect.  Cor. 

1 5.  The  Sequence  for  the  feast  of  Corpus  Christi.  Ex  Sequentia 
S.Thomae  Aquinatis,  Lauda  Sion  Salvatorem,  str.  X.  See  Daniel, 
Thes.  hymn.,  vol.  II,  97  seqq.  Cf.  Lechler,  Joh.  v.  Wiclif  I,  637. 
19.  Cf.  Trialogum,  pag.  248.  Hunc  locum  et  in  opusculo  Johannis 
Hus,  De  corpore  Christi  (0pp.  I,  fol.  146'')  invenies.  Cf.  Loserth, 
Wyclif  and   Hus  (Enpl.  ed.),  pag.  287.         35.   I.  Cor.  VI,   17. 


SERMO  LI.]  TERTIA  PARS.  443 

Nee  obest    sed    congruit  quod    multi    fideles    uniti    in  The  faithful  aie 
conformitate    fidei    sint    tarn    unum    corpus    quam    unus     °"spite  oV" 
spiritus,  cum  omnis  homo  sit  duarum  naturarum  utraque,       distance. 
et    localis    distancia   non    impedit    huiusmodi    unionem. 
5  Moveret    autem    ad    talem     unionem    quintuplex     racio    Five  kinds  of 
unitatum    contra    quinarium    superbum    causantem    cir- 
culariter  divisionem. 

Prima   ergo   est   unitas  spei   que  habet  idem  obiectum     i.  of  hope; 
vel    terminum    ad    quern    omnia    membra    ecclesie    sunt 

lovocata.  Ideo  dicit  Apostolus:  Sed  vocati  estis  in  una 
spe  vocacionis  vestre,  quasi  diceret:  Sicut  in  termino 
ad  quem,  scilicet  in  beatitudine  patrie  eritis  perfecte 
unus  homo,  sic  debetis  in  via  tendere  ad  proporcionalem 
imionem,   cum   finis   debet  intendi   et  figurari  in  mediis. 

1 5       Secunda    unitas    est    in    beatitudine   obiectiva  que   re- 2.  union  in  one 
quirit    unitatem    in   sua   familia.    Ideo    dicit    Apostolus:    whom' comes 
Unus  dominus;    et    cum    ille  dominus  sit  Jesus  Christus       salvation. 
vere    Deus    et    homo,    patet    quod    est    materia   vel    ter- 
minus a  quibus   est  tota  salus   humana.   Sed  quia  nemo 

20  venit  ad  beatitudinem  nisi  tractus,   patet  quam  necessa- 

rius   est  funiculus  triplex  qui  de  difficili  rumpitur;   cuius  3.  in  one  faith. 

.     rj  ^   ^  ,  J       (A  triple  cord 

prima   pars  est  jides  quam   oportet  unam  esse  loquendo    draws  us  to 
de  fide   credita;   ideo   dicitur  una  fides.   Cui  connectenda  "^''o^if^  g'*''^^' 
est    secunda   pars    funiculi    amoris    que    spes    dicitur    et 

25  persona  prima  quinque  unitatum  exprimitur.  Ista  autem 
pars  fidei  credite  cum  tam  ethromogenie  variatur,  non 
infringibiliter  continuatur,  eo  quod  sicut  Greci  habent 
unam  fidem  de  Sacramento  altaris  et  Latini  aliam,  sic 
in  Latinis  unam   fidem   habent  seculares   et  simplices  et 

3o  aliam  religiosi,  ut  fratres,  monachi  et  prelati;  ideo  sicut 
credunt  contrarie  per  tam  disparates  funiculos,  sic  ne- 
cesse  est  quod  ad  diversas  differencias  sint  attract!. 
Necesse  quidem  est  quod  tam  contrarie  credencium 
quod   una    pars   vel  alia  sit  infidelis   et  per  consequens 

35  quicquid  fecerit  boni  de  genere  in  vacuitate  perfidie  et 
vicii  sit  seducta,  necessaria  quidem  est  fides  orthodoxa 
ad  stabilimentum   cuiuscunque   meriti  vel  virtutis;    ideo 


5.  Cod. :  quinqueple.x.  8.  In  marg. :  i.  10.  In  marg.  sup.  fol.  287'' : 
Vncati  estis  in  una  spe.  Ad  Eph.  IV".  Vocat  nos  Deus  validis  clamoribus, 
ut  nos  expediat  instancia,  variis  langoribus,  ne  nos  impediat  carnislasci- 
via,  minis  et  terroribus,  ut  nos  terrcat  per  minas  et  supplicia,  precibus 
et  muneribus,  ut  nos  attrahat  per  perpreccs  (sic)  ct  bcneficia.  i5.  In 
marg. :  2. 

10.   Eph.  IV,  4.  17.   ib. 


444  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  LI. 

creditur  quod  omnes  satrape  Terremotus  a  stabilimento 
huius  virtutis  deficiunt. 

and  of  chanty).  gj;  quoad  terciam  partem  huius  funiculi  patet  quod 
est  caritas  que  in  nomine  baptismi  exprimitur;  ideo 
4.  In  one  dicit  Apostolus  pro  quarta  unitate:  Unum  baptisma.  Est  5 
aptism.  enim  unitas  in  Christo  principaliter  baptismate,  unitas 
in  aqua  de  suo  latere  effluente  et  unitas  in  virtute 
baptismum  huiusmodi  consumante.  Et  utrobique  est 
caritas;  unde  baptizatur  catechumenus  in  nomine  Patris 
et  Filii   et  Spiritus   Sancti.  10 

5.  In  one  God  Habita  ergo  unitate  domini  Jesu  Christi  qui  est  ter- 
an  ^i^]^'' °  minus  a  quo  salutis  humane  et  unitate  funiculi  triplicis 
per  quem  attrahimur,  scilicet  Dei  Patris,  ideo  dicit 
Apostolus:  Unus  Deus  et  pater  omnium  qui  est  super 
omnes  et  per  omnia  et  in  omnibus  nobis;  ubi  finalis  i5 
terminus  ad  quem  est  motus  cuiuscunque  racionalis 
creature  exprimitur.  Divinitas  enim  est  pater  cuiuslibet 
huiusmodi  creature,  ideo  sibi  dicitur  Sap.  XIV°,  3 :  Tu 
Pater  gubernas  omnia,  et  Deus,  cum  sit  Trinitas  super 
omnia  secundum  potenciam  creativam  et  per  omnia  20 
creata  secundum  virtutem  formativam  et  in  omnibus 
creatis  secundum   concordiam   finaliter  quietivam. 

How  to  answer      Circa  hanc  epistolam   dubitatur,   cum  una  debeat  esse 
e  icvLfi.     ^jgg   jjg  Sacramento  altaris,  quomodo  debeat  ad  obiectus 

et  questiones  infidelium  responderi.  Certum  quidem  est  id 
quod  una  pars  in  ilia  materia  a  fide  devians  non  com- 
municat  caritative  cum  reliqua,  cum  sit  Belial.  Arguit 
autem  hie  Belial  contra  fidem  Apostoli:  Si  hoc  sacra- 
mentum  sit  corpus  Christi,  est  aliquantulum,  aliquale 
et  alicuiusmodi  in  situ  huius  venerabilis  sacramenti;  et  3o 
ex  hoc   multiplicantur  argucie  infinite. 

Predication  may      Sed    hic  oportet  tam   fidelem   quam   infidelem  notare 

essen°ia?^or     distinccionem  predicacionis  triplicis   supradicte,    scilicet 

relative.       formalis,    essencialis    et    habitudinalis,    cum    aliter    non 

sit    vera    predicacio    quod    hoc    sacramentum    vel     iste  35 
panis    sacratus    est    corpus   Christi   nisi    in   predicacione 
habitudinali;   oportet   ulterius  notare  differenciam  predi- 
cacionis   essencialis,    et    quomodo    corpus    Christi    non  p  . 
habet  in  situ  huius  sacramenti  nisi  esse  spirituale  | ,  licet  287"= 

3.  In  marg. :  4.  iG.  motus.  Hic  aliquot  verba  excidissc  apparet. 

21.  Cod.:  crcaturam.  23.  In  marg.:  Dubium.  25.  In  marg.:  De  sacra- 
mento  altaris  per  totum.  32.  In  marg.:  Responsio.  i,  2.  34.  aliter; 
cod. :  aiitcm. 

5.  Eph.  IV,  5.         14.  ib.  6. 


SERMO  LI.]  TERTIA  PARS.  44 5 

ibi  habeat  unum  esse.  Tercio  autem  oportet  notare 
quod,  sicut  corpus  Christi  est  ille  panis  vel  hoc  sacra- 
mentum  integrum,  sic  est  quelibet  eius  pars  quantitativa, 
sicut  et  est  quelibet  hostia  consecrata.  Habet  enim 
5  corpus  Christi  ut  sic  racionem  tocius  universalis  quod 
est  eius  pars   quelibet  obiectiva. 

Istis  tribus  notatis  dicitur  quod  in  predicacione  habi-  The  body  of 
tuali  et  secundum  essenciam  corpus  Christi  est  quantum-  Yafj  To\ie  ^ 
cunque,    qualecunque    et    cuiusmodicunque    est    aliquod    gapp^^^^"^*^'^^ 

lohuiusmodi  sacramentum;  et  sic  est  de  quantitate  duorum 
pollicum,  et  rotundum  ibidem  est  secundum  quantitatem 
que  inest  formaliter  sacramento,  et  sic  est  de  qualitate 
et  ceteris  generibus  accidencium  senciendum.  Licet 
autem   corpus   Christi    sit    tantum   et  tale  in  situ  sacra- 

iSmenti,    non  tamen  quantificatur  vel  qualificatur    in   illo 

situ,  sed  est  quid  quantificatum.  vel  qualificatum  ibidem  ;  Yet  quantity  and 
unde  convenienter  annectitur  talis  proposicio:  Corpus  to  be  predicated 
Christi  quantificatur  ibidem  isto  modo,  ibidem  quanti-  g'^nietllin*'' 'tiia\ 
ficatur    corpus   Christi,    et    non    sic:    quod   quantificatur    has  quantity 

20  vel  quantificatum    est    ibi    corpus  Christi,    cum    hoc    sit  4     '  -  • 

verum    et    reliquum    falsum ;    et    conformiter    diciter    ad 
omnes  instancias  ydioticas  sophistarum. 

Et  si  queritur  quid  in  natura  sua  sit  ibi  corpus  The  body  on 
Christi,    dicitur  quod    ibi    est    corpus   Christi    in    natura    nature  bread, 

25  panis,    cum    sit    ibi    natura  panis   et  non   est  ibi  natura     not  <:hrist's 

.  .  .  ...  .        body  as  in 

corporis  Christi,  ut  est  in  celo,  sed  est  ibi  virtus  Dei,  heaven. 
cum  sit  ibi  spiritualiter  et  sapiencia  Dei  patris.  Et 
patet  ex  hie  dictis  et  dictis  in  superioribus  sermonibus 
quomodo  est  ad  argucias  illius  materie  respondendum. 
3o  Concedi  enim  debet  quod  corpus  Christi  est  in  situ 
sacramenti  corpus  Christi,  sed  illud  corpus  non  habet 
ibi  esse  corporale  sed  spirituaie,  cum  corpus  vel  cor- 
poreitas   de  genere  quantitatis  que  inest  corpori  Christi  It  has  not  there 

,  ''...,.  ^.  ,  a  bodily,  but  a 

in    celo    non    sit    m   situ    hums    sacramenti    sed    corpus  spirituar being. 
35  quod   est  substancia  naturaliter  prius  isto  corpore  quan- 
titatis.  Et  proporcionaliter  dicendum  ad   denominaciones 
aliorum   accidencium:    Quidam   autem   ponunt  quod   ac- 
cidencia    habent    ibi    concomitanter    esse    virtuale,    sicut  We  need  not 

•        .  •       /^i     ■   ..•  1^-    1-        enquire  too 

omnes  partes   quantitative  corporis   Christi   conmultipli-     closely  how 
40  cantur    cum    ipso    concomitanter   per    totum   situm,    sed     *^^^^  things 
non    oportet    ad    onus    ecclesie    tantum    in    ista    materia 
profundari.    Corpus    enim    Christi    est    ibi    divisibile    et 

II.  Cod.:  rotundum  ibimus.  17.  Cod.:    enectitur.  3j.  Cod.: 

ponunt.        40.  Cod. :  concomitantur. 


446  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM         [SERMO  LI. 

non  tamen  videtur  michi  quod  habet  ibi  divisibilitatem 
quantitativam,  quia  non  habet  ibi  corporeitatem  de 
genere  quantitatis,  habet  tamen  ibi  racionem  divisibili- 
tatis  in  suas  partes  qualitativas  et  quiditativas,  et  sic 
corpus  Christi  est  ibi  non  formaliter  quantitative;  non  5 
tamen  est  indivisibile  quantitative,  quod  est  falsum ;  et 
patet  falsitas  illius  quod  corpus  est  ibi  septipedale, 
sic  quod  septipedalitas  sit  inclusa  infra  hostiam  vel 
secundum  aliam  eius  partem  in  hostia  et  secundum 
aliam  ad  extra  in  aere.  10 

Nonsense  talked  Patet  eciam  quod  alie  sentencie  blaspheme  ficte  a 
J  liars.  fratribus  sunt  false  quod  possunt  ponere  totum  mundum 
manentem  sub  equali  quantitate  quam  fuit  in  mundi 
principio  in  suis  oribus  cum  aliis  vanis  conclusionibus 
similibus.  Nam  fundamentum  putridum  gignit  multas  i5 
vanas  sentencias  consequenter,  nee  delector  respondere 
ad  tales  subtilitates  frivolas  antequam  arguens  fundaverit 
fidem  suam  de  quiditate  huius  sacramenti  quid  sit 
naturaliter  et  quid  sit  sacramentum.  Et  patet  quod 
stant  antique  sentencie  philosophice  de  panis  quiditate  20 
ad  aliorum  accidencium  passive  cum  aliis  antiquis 
veritatibus  in  nature  visceribus  reservatis,  quia  absit 
quod  sacramentum  veritatis  interimit  veritatem,  sed  cum 
illusione  sensuum  tarn  patitur  vere  sensus  hominis  quam 
Wyclif  thanks  eciam  intellectus,  et  inter  alia  pro  quibus  sum  obligatus  20 
him  knowiedgl  Deo  pro  dono  noticie,  videtur  michi  quod  ex  dono 
of  this  matter,  jioticie  huius  materie  sim  sibi  singulariter  obligatus 
cuius  causam  inductivam  estimo  quod  defenderem  scrip- 
turam  sacram  et  specialiter  evangelium  esse  verum  se- 
cundum quamlibet  eius  partem.  Ex  quo  fundamento  30 
oportet  fidelem  concedere  predictam  sentenciam  con- 
sequenter. 

Quantum  autem  ad  sentenciam  racione  ecclesie  cre- 
ditur  quod  diu  fuit  in  ista  heresi  et  maiori,  in  tempore 
tamen  Nicholai  IP  sensit  catholice  (ut  patet  de  Con- 35 
secracione  dist.  IP  Ego  Beryngarius),  sed  postquam 
introducti  sunt  fratres  tam  ipsi  quam  illi,  eciam  quam 
sui  glossatores  sunt  multipliciter  in  stulta  heresi   capti- 


7,  8.  Cod.:  septipedibile  .  .  .  septipedibilitas.  Cf.  Fasc.  ziz.,  pag.  120. 
10.  Cod.:  ayere.  21,  22.  Cod.:  antiquis  viribus.  27.  Cod.:  sive  sibi 
37.  Cod. :  ecclesia  quam. 

36.  Cf.  Decreti  tercia  pars,  De  Consecratione  dist.  II, 
cap.  XLII.  Cf.  Fascic.  zizann.,  pag.  128.  Cf.  Trialogum,  pag.  249. 


SERMO  LII.]  TERTIA  PARS.  447 

vati,    ut    si  Urbanita    vel  Robertinus    conti-a    sentenciam 
illam     remurmurat,      dicat     quid    secundum     doctrinam 
illius    ecclesie    a    tempore    Innocencii  IIP    sit    in    natura 
sua  hoc  venerabile   sacramentum.   Cum  autem   sit  panis 
5  secundum    fidem    Apostoli    et   (ut    ipsi    videntur    sentire)  He  is  willing  to 
sit    accidens,    manifestum    est    quod    a    tunc    facti    sunt      but  cares '^'^' 
contrarii  fidei  veritati.   Paratus  sum  tamen  sentire  utro-     "°5ui'i"^-^°' 
bique  catholice,   si   in    ilia    materia   vel    quacunque    alia  comparison  of 
ab  illis,  ecclesia  vel  creatura  alia  fideliter  sim  instructus,      ^'^    °^^^ ' 
losed  unum  scio  quod  infinitum  plus  valet  sensus  evangelii 
quam    omnes    buUe  quas   ista   sedes    posset    in   materia 
fidei  vel  alia  derivare. 

SERMO  LII. 

Gracias  ago  Deo  meo  semper  pro  vobis.  I^  ad  Cor.  1°,  4.  St.  Paul  wrote 

1 5       Corinthi    dicuntur    esse  Achaici   et  sunt  Greci  quibus  corin°hians  in 
Apostolus    dicitur    scripsisse    in    lingua   Greca    sicut  Ro-  G'eek,  as  to  the 
28_a  manis    scripserat    in    Latina.     Licet    autem     isti  |  Greci         Latin, 
fuerint  subversi   multipliciter  a  priori  doctrina  Apostoli, 
tamen    commendat    eos    multipliciter    capiendo    eorum 

20  benevolenciam  non  false  vel  adulatorie  sed  pro  illis 
statibus  in  fide  quibus  specialiter  direxerat  verba  sua. 
Gracias,  inquit,  ago  Deo  meo  semper  pro  vobis.  Nam 
mos  est  auctoris  scripture  pro  speciali  gracia  agere 
laudes    Deo.    Sed    que    gracia    maior    quam    quod    Deus  God's  greatest 

25donet  servo  suo    virtutem    gignendi    fideles    in  Domino?    ^po'^we'rof^ 
Ideo    non    mirum    si    Apostolus    propterea    gracias    agit  ^t""Ju"^/°th'* 
Deo,  unde  tercia  canonica  Johannis  scribitur:  Maiorem 
horum  non  habeo   graciam  quam    ut   audiam  filios   meos 
in  veritate  ambulare,  cuius  racio  est,  quia  in  die  iudicii 

3o  ipsi  erunt  testes  ydonei  quod  prelatus  ut  servus  bonus 
et  fidelis  vocavit  eos  fideliter  ad  cenam  novissimam; 
et  illis  est  maxima  consolacio  quam  prelatus  habere 
debeat  de  subiectis;  unde   qui  plus  consolatur  de  lucro 


i3.  In  marg.  sup.  fol.  287= :  Gracias  ago  Deo  meo  semper  I  ad  Cor.  X" 
(sic).  Agende  sunt  gracie  Deo  propter  largitatem  beneficii  quod  donavit 
indigentibus,  propter  enormitatem  fiagicii  quod  donavit  delinquentibus, 
propter  acerbitatem  supplicii  quod  toleravit  pro  omnibus  et  propter 
severitatem  iudicii  quod  preparavit  pereuntibus  et  rclaxavit  penitentibus. 
i5.    Cod.:    et    deest.  19.   Cod.:    capiendum    (capiendis;    capiende). 

22.  Cod.:   pro  deest.        22,  23.  Cod.:   iam  mos. 

1 3.  Dominica  decima  octava  post  Trinitatecn.  Gf.  Wyclif's 
Sermons,  ed.  by  Arnold,   II,  pag.   359,   ^60.  27.  III.  Job.  4. 


448  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  LII. 

temporalium    quam   de  ipsis  reportat  est  perfidus  Anti- 
christus  in  pena  perpetua  desolandus. 
Prelates  should      Ex    quibus    patet    correlarie    quod    prelati    ut    pape, 

tieir^sulbjects  cpiscopi  et  rectores  audientes  subditos  suos  a  veritate 
go  astray,  fldg}  errare  debent  de  hoc  in  infinitum  plus  dolere  5 
quam  si  perdiderint  omnia  lucra  mundi.  Nam  per  hoc 
perdent  beatitudinem  et  per  consequens  omnia  bona 
Dei.  Et  patet  quod  prelati  videntes  populum  suum 
errare  in  fide  eukaristie  et  propter  infidelitatem  vel 
negligenciam  suam   qua  debent  illis   cognoscere  et   con-  lo 

As  it  is,  the    stanter  suo   populo  predicare  habent  desolandi  materiam 
more^'fakh'than  de    sua    perfidia ;    sed    prelati    faciunt    plene    oppositum 

the  prelates,  c^ni  populus  habet  communiter  maiorem  scintillam  fidei 
quam  prelati.  Nee  obest  quin  Apostolus  semper  gracias 
agat  Deo,  quia  omnis  predestinatus  (in  quantum  bene  i5 
vivit)  agit  gracias  Deo  suo.  Licet  autem  Deus  sit  Deus 
omnium,  est  tamen  singulariter  Deus  predestinatorum, 
sicut  de  se  ipso  novit  Apostolus, 
St.  Paul's.         Agit   autem    gracias    Deo    suo    non    quod    prosperati 

^arefo'r"th°     sunt  Corinthi  in  temporalibus  nee  quod  sanati  sunt  in  20 
spiritual  welfare  jjatuj-alibus    sed    omnino  quod  prosperati  sunt  in  spiri- 

Corinthians.  tualibus  donis  Dei.  Hoc  enim  infert  quicquid  est  ne- 
cessarium  homini  tarn  quoad  corpus  quam  quoad  ani- 
mam  necessitate  perpetua;  ideo  dicit  Apostolus  quod 
gracias  agit  Deo  non  de  bonis  fortune  vel  bonis  nature  25 
sed  de  tribus  bonis  gracie:  In  gracia,  inquit,  Dei  que 
data  est  vobis  in  Christo  Jesu.  Et  ad  conform  em  sensum 
gaudenter  loquitur  de  ipsis  Corinthis,  quando  dicit 
quod  in  omnibus  divites  facti  estis,  ubi  loquitur  non 
dubium  de  spiritualibus  diviciis  et  non  de  habundancia  3o 
stercorum.  Si  enim  attenderemus  ad  legem  Domini  et 
statum  primeve  ecclesie,  deberemus  de  talibus  diviciis 
et  clerici  specialiter  condolere.  Plus  enim  gaudebat 
Apostolus  quod  Hebrei  divites  in  Christo  rapinam  bo- 
norum  suorum  cum  gaudio  susceperunt  quam  gauderet  35 
de  tota  dotacione  ecclesie  sub  papa  Silvestro  tempore 
Constantini.  Nam  affluencia  temporalium  nichil  valet 
ecclesie  nisi  de  quanto  ipsam  ceperat  in  spiritualibus 
diviciis,   hoc  est,  virtute  et  gracia;   quod  raro  vel  nun- 


I.  Cod.:   perfidius.  12.  Cod.:  prelacia  sed.         i3.  Cod.:  sintillam. 

23,  24.  Cod.:  quam  quo  animam.         28.  Cod.:  dicit  deest.         34.  Cod.: 
Hebrei  di  divites. 

26.  I.  Cor.  I,  4,  29.  ib.   5. 


SERMO  LII.J  TERTIA  PARS.  449 

quam   evenit,    cum    ecclesia   Christi    et    apostolorum    di- 
tissima   caruit  bonis   illis. 

Signum   ergo   evidens   est   quo  tendit   afFeccio   ecclesie  The  Church  is 
ex  hoc  quod  temporalibus  vel  spiritualibus   diviciis   de-   prefci-cnce  for 
5  lectetur.   Fides  quidem  est  quod  spirituales   divicie  tern-     spiritual  or 

^    .  ^  ^  .  temporal 

porales,  quia  ille  ditant  et  exaltant  hoaiinem  quoad  Deum         riches. 
sed    alie    deprimunt    quoad    ipsum     et    exaltant    quoad 
diabolum    et    ad  mundum.    Et    sic    per    priores    divicias 
facti    sunt    christian!    fideles    in   Christo    sed   per    poste- 

loriores  divicias  facti  sunt  divites  in  mammona  sive  dia- 
bolo.  Ideo  de  Gorinthis  dicit  Apostolus  quod  in  om- 
nibus divites  facti  sunt  in  Christo;  nam  intelligendo 
materialiter  certum  est  quod  divicie  que  sunt  spiritus 
sunt    infinitum    meliores    quam     divicie     corporales,     et 

i5loquendo  formaliter  in  infinitum  melius  est  ditari  vir- 
tutibus   quam   ditari   affluencia  temporali. 

Condicio  autem  ditacionis  spiritualis  est  ilia  quod  The  condition 
plene  spirituales  divicie  quantum  sufficit  sunt  connexe;  endowmctif  is 
ideo   dicit  Apostolus    quod   Corinthi  facti  sunt  divites  in       that  it  is 

^.  ?..  .  .  .  ^      .     .    granted  m  all 

20  onini  verbo   et  in  omni  sciencia,  sicut  testimonium  Christi  ways 

conjirmatmn    est    in    eis.     Videtur    enim    quod    Corinthi     *"  "^'^"  ^' 

sicut    communiter    in    primitiva    ecclesia    habuerunt    in 

accepcione   Spiritus  Sancti  noticiam    omnis    lingue,    sed 

securius   dicendum   videtur  quod   ipsi    fuerunt  divites  in 

2  5  omni  verbo  de  articulis  fidei  et  in  omni  sciencia  habituali 
et  actuali,  sicut  tercio  habuerunt  ilia  non  perfunctorie 
sed  tamquam  testimonium  Dei  in  suis  memoriis  con- 
firmatum,  ita  quod  nichil  necessarium  ad  perfeccionem 
status  viandi   desit    illis   Gorinthis;    habuerunt    enim    de 

3o  fide,  de  virtute  et  gracia  quantum  sit  necessarium  viatori 
pro  beatitudine  acquirenda,  cum  in  universis  principiis 
in  quibus  habebant  omnia,  habuerunt  per  graciam  vir- 
tutem  applicandi  particularia,  quantum  pertinuit  viatori; 
et    cum    due    maneries    diviciarum    non    sint    utiles    nisi    whereas  one 

35  de  quanto  sunt  congrue  ad  suos    terminos    inducendos,  temporal  wealth 
patet    excellencia   et  sufficiencia   diviciarum   spiritualium  '^y'^fe,-c'^a^o^th^e"' 
supra  alias  temporales.   Nam  regulariter  assistente  copia      is  lacking. 
aol  diviciarum  |  temporalium    alius   modus  illarum   deest   et 
quantumcunque  habundans  quis  fuerit,   certitudo   et  se- 

40  curitas  harum  deest,  omnino  contrarium  evenit  in  divi- 
ciis   aliis.    Ideo    non    proprie    sunt    divicie  sed   defectus. 

25.  Cod.:  verbo  de  de.        29.  Cod.:  Corintheis. 

27.  I.   Cor.   I,  6. 

29 


45o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LII. 

Cum  ergo  omnis  viatoris    possessio    nichil   valet    nisi 

de  quanto  habilitat  ad  coronam  pro    die   iudicii   possi- 

dendam,     patet     Veritas     prioris     sentencie.     Ideo     dicit 

Apostolus :    Ita  ut  nichil  vobis  desit  in    ulla   gracia,    ex- 

pectantibus    revelacionem    domini   nostri  Jesu    Christi,  qui  5 

et   conjirmabit    vos    usque    in  finem    sine   crimine   in    die 

adventus    domini   nostri  Jesu    Christi.    Cum    autem    divi- 

siones    graciarum    sunt    et    Paulus    dicit    quod    Corinthi 

There  are      habent  plenitudinem  sufficiencie  gracie  quantum  sufficit 

ciVtrof  g"ace    viatori,    ideo    dicit    quod   nichil    eis  deest  in  ulla  gracia.  lo 

but  each  man  Quamvis  autem  gradus  et  multa  habenda    in   posterum 

has  all  he  needs  .      .  .  .  .        ^ 

for  the  time,  ipsis  non  tunc  mmerunt,  tamen  cum  lUis  circumstanciis 
non  tunc  erant  necessaria  nee  eis  defuerant.  Habens 
enim  hereditatem  terrenam  et  copiam  terre  fructuum 
atque  reddituum  (quantum  nunc  congruit)  non  dicitur  i5 
deficere  propter  hoc  quod  nunc  non  adest  copia  fruc- 
tuum pro  alio  tempore  subsequentis;  sic  multo  magis 
est  de  spirituaiiter  divite,  sed  sicut  mundo  dives  positus 
in  adopcione  eligeret  temperatam  copiam  temporalium 
congruentem  et  non  globum  monstruosum  ex  istis  divi-  20 
ciis  et  aliis  succedentibus  pro  temporalibus  futuris,  ergo 
multo  magis  est  de  donis  Spiritus  Sancti  qui  operatur 
omnia  in  omnibus  ad  mensuram.  Nam  in  die  iudicii 
habebunt  sancti  revelacionem  non  solum  de  adventu 
Christi  sed  de  suo  iudicio  finali,  qui  erunt  salvati,  et  per  25 
consequens  habebunt  sancti  revelacionem  de  penis  et 
premiis  que  se  quuntur;  et  omnia  bona  intrinseca  vel 
extrinseca  iam  nobis  attinencia  nichil  nobis  proficiunt, 
nisi  de  quanto  preparent  ad  hunc  diem;  ideo  firmatus 
in   hac    fide   aptat    se   et   sua    continue   ad  hunc  finem.  3o 

The  hope  of         Spes  autem   iustorum   in  hoc  consolatur  quod  credunt 
'  ^^God^  \viir^'  Deum   confirmare  sine  crirnine  finalis  impenitencie  usque 

confirm  them    ad   diem   iudicii    et   viatoribus    confirmatis    in    ista    fidei 

against  the  sin  .         ,  ... 

of  final '      constancia  plus  prodesset   quam  omnes  mundane  divicie 

impenitence.    ^^^  seculares  noticie  quas  est  possibile  viatorem  acqui-  35 

rere,   ideo   defectus  fidei   quo   solum   attendimus   ad  sen- 

sibilia   presencia  sicut   bruta   est   causa   quare  scienciam 

illam   contempnimus  et  circa  alia  soUiciti   sumus.    Quis 

dubitat    quin    divicie    pro    suo    fine    ultimo    mundanam 


8.  Cod.:   sunt  Paulus  dicere.  24,  Cod.:   revelacionem  de  penis  et 

premiis  que  sequuntur.  Vid.  J.  2G.        38.  Cod.:  simus.        39.  ultimo;  hie 
aliquot  verba  e.\ciderunt:  scilicet  attendant  ad  sive  habent.' 

4—7.  I.   Cor.  I,  7,  8. 


SERMO  LII.]  TERTIA  PARS.  4 5 1 

eloriam    que   est   particularis,    momentanea   et    caduca?  Worldly  glory 

■       1      •       ,•  -I-  -J  ^    t^-   1       J       ^  is  narrow, 

particularis  dico,  quia,  licet  quidam  stulti  laudant  prop-  momentary  and 
terea  mundo  divitem,  alii  tamen  plures  et  sapienciores  uncertain. 
ipsum  increpant  tamquam  stultum.  Dico  secundo  quod 
5  ilia  gloria  est  momentanea,  quia  diu  erit,  antequam 
mundanus  in  istis  diviciis  gradum  excellentem  attigerit 
et  ipse  a  casu  habito  ac  divite  a  mundo  mortuo,  statim 
eius  memoria  sepelitur  et  pro  tempore  quo  est  laus 
vel  memoria  mundi  recencior  parum  aut  nichil  prodest 

lodiviti  iam  defuncto.  Et  dico  tercio  quod  diviciarum 
temporalium  gloria  est  caduca,  quia  infiniti  casus  mundi 
possunt  contingere  qui  divicias  tales  a  divite  miserabi- 
liter  possunt  eripere.  Nam  et  idem  est  indicium  de 
mundana  gloria  quoad  bella  vel  alia  laudabilia  fundata 

1 5  in  bono  corporis  naturali.  Bona  autem  virtutis  et  gracie  Spiritual  gifts 

,  .     .  ,.  „,......  .        are  lasting. 

expectant  longanimiter  diem  tinalis  ludicu  et  tunc  uni- 
versaliter  et  eternaliter  et  firmitate  perpetua  premiantur. 
Quis  ergo  habens  hanc  jidem  ut  granum  sinapis  non 
transitoria  ilia  ac  noticias  humanas  dimitteret  et  spi- 
2o  rituales  divicias  ac  noticiam  fidei  affectaret? 

Circa  hanc  epistolam  dubitatur  utrum  regulas  prelacie      Antichrist 

...  .         '^  ,      .  ,         °         .      .  maintains  that 

et  militantis  ecclesie  oportet  secundum  vanacionem  the  laws  of  the 
temporis  variari,  et  videtur  quod  sic  ex  praxi  prelatorum  ^ary'^withThe 
ecclesie.    Nee   videtur   racio    quare   pro    diversitate   loci  fashion  of  the 

r  .  .        ,  .  .  ,  .  .  ime. 

25  est  in  opere  vanandum,   quin  per  idem  pro   diversitate 

temporis;  ideo  cum  omnia  argumenta  que  possunt  capi 

ex    fide    scripture    vel    opere    sanctorum    priorum    uno 

flatu  diaboli   dissolvuntur,   sequitur  quod  pro  diversitate 

temporis    diversimode    est    agendum.     Ideo    dicit    Anti- 

3o  christus  quod,  sicut  modus  su,us  operandi  et  regulandi 
illi  tempori  congruebat,  sic  modus  vivendi  prelatorum 
presencium  istis  nunc  congruit.  Nee  ex  eorum  discre- 
pancia  sunt  prelati  hodie  reprobandi,  sed  quantum  ad 
illam  Antichristi  instanciam  cavenda  est  imprimis  fallacia 

35  consequenter;  ipsa  enim  est  fallacia  extra  diccionem 
que  competit  numero  superborum.  Concedendum  est 
itaque  quod  praxis  viancium  tarn  prelatorum  quam  sub- 
ditorum  est  secundum  diversitatem  temporis  variata, 
sed  cavendum  est  de  ista  turpi  fallacia  diaboli;  ergo 
^°'^  est  sic  varianda.  Scimus  quidem  ex  fide  |  quod  si  per 
impossibile    fuerit    per    processum    temporis    taliter   va- 

26.  Cod.:  cum  deest.      28.  sequitur;  cod.:  s.      29.  Cod.:  temporis  pro. 
i8.    Matth.   XVII,  19. 

2Q* 


452  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  LII. 

rianda,  tunc  est  varianda;  sed  ccontra  non  sequitur. 
Cum  autem  omnis  Veritas  fundatur  in  aliqua  influxibili 
veritate,  patet  quod  omnes  articuli  fidei  et  omnis  Veritas 
causata  reducibilis  est  ad  illam;  cum  ergo  Deus  racione 
eternitatis  sue  sit  presens  omni  tempore  preterite  et  5 
futuro,  patet  quod  eius  iusticia  regulabit  qualitercunque 
homo  in  successione  temporis  variaret. 

The  more  evil        Cum    ergo    ex    fide    scripture    in    fine    temporis    dies 
the  more^we    "lali   Sunt,   et   sic   debemus  tempus  redimere,  patet  quod 

should  strive    ggt    stulto    stulcior    qui    credit    quod    propter    maliciam  lo 

righteousness,  debemus  male  agere  sed  pocius  propter  eius  maliciam 
debemus  instancius  et  caucius  pro  operacione  iusticie 
providere.  Debemus  ergo  pro  variacione  temporis  in 
nostris  operacionibus  variare,  quia  plus  occasione  pe- 
riculi  precavere  et  instante  conflictus  striccione  cumi5 
nostris  hostibus  virilius  decertare.  Cum  ergo  nos  sumus 
in  quos  fines  seculorum  devenerunt  et  per  consequens 
propinquiores  Dei  iudicii,  debemus  agere  virilius  et 
cavere  caucius  et  desiderare  fervencius  nostrum  termi- 
num  ultimatum.  Ideo  pro  istis  tribus  debemus  in  nostris  20 
operibus  variare.  Cum  ergo  ilia  Veritas  conneccionis  sit 
invariabilis  et  eterna,  quod  si  Deus  hoc  magis  desiderat 
et  sic  nobis  utilius,  tunc  debemus  magis  ad  illud  atten- 
dere,  et  si  ab  experiencia  et  consuetudine  Antichristi  dies 
nostri  in  deterius  transmutantur,  debemus  placencie  Dei  ib 
et  nostre  utilitati  pro  variacione  temporis  plus  inniti; 
et  ultimo  cum  veris  sequitur  quod  debemus  plus  pre- 
parare  nos  ad  disposicionem  securantem  pro  die  iudicii. 
Sed  Antichristus  mendax  non  audet  negare  quin  ilia 
disposicio  stat  in  constanti  observancia  legis  Christi.  Jo 
Ideo  debemus  nunc  ipsam  observare  constancius  et 
arguere  ac  punire  acucius  delinquentes.  In  hoc  consi- 
steret  nostra  varietas  propter  variacionem  temporis  et 
non  ad   deterius   declinando. 

The  clerg3'  is        Sed     cum     ecclesia     militans    dividitur     in    hec    duo,  35 

bound  to  be  •,.  •  1  1  1  i    1 

specially       sciiicet  in   clerum   et  populum,   clerus   autem  debet  esse 

'^^'"doine  ^^'^"  P^"^^^    ^^^     propinquior     et     in    virtute     ac    observancia 

legis   Dei  plebeis   superior,    illustrans  partem   infcriorem 

ecclesie,     sicut     astra     illuminant     speram     terre,     patet 

quod    clerus    ad    illam    periculositatem    temporis    magis  40 

6.  Cod.:   reglimabit.  17.  Cod.:  in  quo.  24.  Cod.:   si  deest. 

27.  Cod.:   ultima. 

17.  I.  Cor.  X,    12. 


SERMO  Lll.]  TERTIA  PARS.  45  3 

attenderc't  et  per  consequcns  dum  tcmpus  habet  opc- 
rctur  bonum  morum  instancius  et  specialiter  circa 
instruccionem  brachii  secularis.  Sed  Jordanis  conversus 
est   retrorsum,    cum    (ut    sepe    supra    ostenderam)    sunt   but  ihcy  have 

_,j-  nt-  ■  ■         1  !•  1-1-  become  twelve 

5  duodecim    fihe    sanguissuge    in    brachio    clencali,    quos    daughters  of 
quidam    sic   nominant:    pape,    cardinales,    episcopi,    ar-  "^'^  horseleech, 

T..  .  .  rr7_  7r  r;  _   -who  prey  upon 

chidiaconij     officiales     et     decani,     rectores,     presbyteri     the  Church. 
seculares,    religiosi    possessionati    et    mendici,    clerici   et 
questores.    Isti    autem    duodecim    post    dotacionem    ec- 

loclesie  et  postquam  clerus  sit  ad  cupiditatem  temporalium 
que  est  radix  omnium  maloruin  secundum  Apostolum 
inclinatus,  sunt  tortores  temporalium  et  ad  onus  ec- 
clesie,  non  profectum.  Suggunt  enim  vitam  ecclesie  quia 
sanguinem     tam     naturalem     quam     spiritualem     et    de 

1 5  officio  priori  quo  veherent  spiritus  secularium  ad  cele- 
stia  per  predicacionem   evangelii   parum   curant. 

Ideo  generaliter  loquendo  seculare  brachium   caveret  The  temporal 

j^i-L^  1-^  c  <-  •  •      power  should 

de    talibus    tamquam    lupis    et    non    roveret    eos    in  suis  Jestniin  such. 
maliciis     per     ministraciones     temporalium     que     magis 

20  afFectant,  quia  tunc  indubie  dampnabiliter  ipsis  in  anti- 
christivo  crimine  consentiret.  Deus  avitem  providebit 
sibi  de  clericis  et  observantibus  legem  suam  qui  ver- 
sucias  Antichristi  detegerent,  censuras  suas  fictas  non 
esse    timendas    ostenderent*  et    promissiones    fallaces    de 

23  absolucionibus  et  indulgenciis  declinarent;  quod  si  in 
potencia  seculari  confidant  et  simplices  alterius  brachii 
de  bonis  fortune  spolient,  Deus  movebit  superiores  brachii 
secularis  ad  coactive  ypocritis  resistendum.  Et  supposito 
quod    ipsi    resistunt    stante    veritate    et  perseverante  pa- 

3o  ciencia  triumphus  gloriosus  et  corona  patrie  consequetur. 

Nee    video    in    quo    clerus    plus    quam    in    deteccione  The  best  work 
.,,.  ,.,.,..  1     -r^        •  lilt;  clcrcv  can 

illius    secularis  Antichristi    posset    apud    Dommum    pro- do,  is  to  unmask 

mereri.   Nam   in  hoc   et  propter  hoc  fuit  Christus  passus     Antichrist, 
et  mortuus    et  ad  dandum    indubie    exemplum   posteris, 

35  ut  ipsi  in  casu  consimili  paciantur,  sed  quid  refert 
persequi  Christum  in  suis  naturalibus  vel  persequi 
legem  suam?  Principium  quidem  debet  esse  fidelibus 
quod  superfluit  in  ecclesia  esse  papas  vel  prelatos 
cesareos    qiii    plus    intendant    lucro    temporalium    quam 

40  profectui    aut    saluti    anime    populorum.     Christus    enim 

I.  Cod.:   attenderent.        3.  Cod.:    sed  sed.         19.  Cod. :   ministratores. 
21.  Cod.:   consentirent.        .''i.  Cod.:   detcncione. 

3.  Ps.  CXIII,   3.  10.  I.  Tim.  VI,   10. 


4^4  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LII. 

instruxit    clerum    mundo    pauperem   et  abiectum;    cuius 

causa    vel    racio    tantum    vel    plus    hodie    moveret    ad 

idem,    si    ilia  ypocrisis    in  clero  subvertit  ordinacionem 

Christ  and  His  Domini     in     hac     parte.     Nam    Christus    servavit    banc 
apostles  set  the  ,  ,  .       ^  .  ,  .      , 

example  of     regulam    de    summa    paupene    tam    vita    quam    verbis,  5 

poverty.       ^^^^   ipsum    autem    successerunt    apostoli    qui    tam   vita 

quam    scriptis    eandem    regvilam    confirmabant    et    post 

per   multos  centenarios   annorum  successerunt  sancti  qui  „  , 

eandem     veritatem     perceperant    et  |  specialiter    beatus  288" 

Jeronymus  (ut  alibi  diffusius  allegavi).   Concordat  autem  10 

norma     usque     hodie    quod     nemo     potest     extinguere 

copiosa     temporalium     que     inducit    sollicitudinem     et 

cogitacionem     eorum.     Cum     autem    homo    sit    tantum 

finite    capacitatis     et    apprehensionis    in    anima,    patet 

quod  tanto  est  incapabilior  ad  legem  Dei   et   spiritualia  i5 

Now  prelates    contraria    temporalibus    capessendum.    Olim    autem  fuit 

3.rc  cstcciTi£cl  •     - 

merely  for  their  regula    Christiana    quod    plus    abiciens    hec    temporalia 

wealth.        Q^    sollicitudinem    eorum     intentus     legi     Dei     et    bonis 

spiritualibus   foret    maior,    sed    hodie    est    econtra    quod 

habens    nudum  nomen    prelati   et  copiam   temporalium,  20 

de    quanto    falsius    nomen    habuerit  cum    maiori    copia, 

de  tanto  debet  reputari  in  seculari  iudicio   esse  maior. 

Et  ilia  heresis  tacta  fuit  de  Romanis  diaconis  tempore 

Augustini     et    usque     hodie    excecat    magnam    partem 

ecclesie,  et  (ut  breviter  dicatur)  non  est  aliquod  officium  20 

laudabile  in  clero  cesareo  quin  in  contrarium  ex  parte 

diaboli  sit  eversum,  ut  predicacio  eversa  est  in  iocula- 

cionem,    sancta   conversacio  in  ypocrisim   et  iusta  ope- 

racio    in    diaboli    iniquitatem   ypocritice    simulatam,    et 

(ut  breviter  comprehendam)  totus  clerus  sapit  avariciam  3o 

spiritual!  regimine  et  officio  pretermisso. 

Some  of  these        Descendendo    autem    particulariter    ad    ilia    duodecim 

12  classes  need      rn    ■  1      -  1  1      •  1 

only  to  be  put  oincia  Status  cleri  pateret  luce  clarius  quomodo  eorum 

an  end  to;     quHibet    sit    eversus.    De    quibusdam    autem    cum    non 

habeant  fundacionem  in  primitiva  ecclesia  non  est  cura,  35 

nisi  quod  celerius  destruantur,  cuiusmodi  sunt  questores, 

others,  ordained  fratres  et  omnes   privati  ordines  possessionatorum   cum 
by  Christ,  to  be         ,    ^.  .       f.         ,..  ^      .     .  ,.         . 

reformed,      prelatis  cesareis.  De  aliis  autem  fundatis  ex  ordinacione 
Christi  in  primitiva   ecclesia  videtur  multis  quod  status 
stare   debeant    et   persone    corrigi,    ut  secundum  primi-40 
tivam  regulam   conversentur.    Et   ad   ilium    finem    labo- 


8.  annorum;  cod.:  aliorum.       9.  Cod.:  et  twice.  Cf.  Trial.,  pag.  296. 
II.  norma;   cod.:  viva.        12.  Cod.:   que  deest. 


SERMO  LIIL]  TERTLA  pars.  4^5 

rare  debet  tota  ecclesia,  clerus  secundum  racionem  et 
secundum  solucionem  obiectuum,  seculare  brachium 
per  temporalis  suffragii  subtraccionem  et  cumulacionem 
inconveniencium  in  defensione  consensuum,  totus  autem 
5  mundus  orando,  operando,  subtrahendo  et  quomodo- 
cunque  Spiritus  Sanctus  consulit  sanctam  ecclesiam 
adiuvando. 

SERMO  LIII. 

Renovaniini  spiritii   mentis   vestre.   Eph.    IV°,    23. 

10      Pro  exposicione  illius   epistole   oportet    primo   notare  Meaning  of  the 

.  .    terms  used  in 

termmos   et  equivocaciones  eorum;    cum   emm   renovari       the  text. 

sit    idem    quod    iterum    novari,    patet    quod    tunc    homo 

renovatur    spiritu,    cum    iterum    novatur    in    virtute    et 

gracia    sicut    olim.    Quamvis   autem   hoc  posset  intelligi 

i3  generaliter  de  renovacione  humani  generis  in  primo 
homine,  tamen  vix  unum  reperies  quin  in  baptismo  vel 
paulo  post  habuit  graciam  et  virtutem  a  quibus  cecidit 
per  peccatum  et  per  consequens  est  ad  statum  ilhim 
florificatum  virtutibus  renovandus.   Sic  enim   dicit  Psal- 

2o  mista  quod  inventus  interioris  hominis  renovabitur  ut 
aquile  (ut  mistice  concorditer  a  Sanctis  exponitur).  Spi- 
ritus autem  nunc  pro  spiritu,  nunc  pro  homine  interiore 
et  nunc  pro  vento  accipitur,  sed  accipiendo  spiritum 
tercio   modo   dupliciter  potest  intelligi  vel  pro  potencia 

25  anime  in  qua  spiracionem  a  Spiritu  Sancto  ipsa  recipit 
vel  pro  ipsa  essencia  anime  ut  a  Sancto  Spiritu  inspi- 
ratur.  Et  licet  iste  significaciones  in  parte  conveniant, 
tamen  loquendo  de  eis  formaliter  variantur.  Et  patet 
quomodo    primum    preceptum    sive    consilium    Apostoli 

3o  est  implendum;  quondam  enim  quando  fuimus  baptizati, 
fuimus  purgati  a  crimine  et  donis  Spiritus  Sancti  repleti, 
sed  frequenter  postmodum  per  recidivacionem  a  statu 
illo  excidimus;   ideo   necesse   est  nobis  secundum  mentis 


2.  Cod. :  solacionem.  8.  In  marg.  superior!  t'ol.  288= :  Renovamini 
spiritu  mejitis  vestre  ad  Eph.  IV".  Renovantur  diruta  ut  reparentur,  ut 
patet  in  edificiis  Macch.  1V°,  35.  Ecce  contriti  etc.,  preterita  ne  obliviscantur 
vel  ut  rememorentur,  ut  patet  de  amiciciis  I.  Macch.  XIII",  i.  Et  vidit  Jonathas 
etc.,  emortua  ut  reviviscant  vel  revirescant,  ut  patet  in  vegetabilibus,  et 
Vetera  ut  iuvenescant,  ut  patet  in  reptilibus  et  volatilibus  exemplum  de 
aquila  et  serpente.  24.  tercio  modo;  cod. :  111°  me"  (=  medio).  29.  Cod. 
concihum.        32.  Cod.:  residivacionem. 

8.  Dominica  decima  nona  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclif's  Ser- 
mons, ed.  by  Arnold,  II,  pag.  36o — 362.  20    Psalm   CII,   5. 


456  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIII. 

The  renewal    spiritum    renovari.    Quamvis   autem   mens   dicatur  equi- 

"^nward  man!^  voce,    tameii    in    proposito    accipitur    pro    ipso    spiritu 

secundum    racionem    qua    Devim    meminit   vel    actu    in- 

trinseco  essenciali  quo   meminit    semetipsum.    Sic  enim 

homo    interior    est    terminus    secundum    tres    potencias,  5 

scilicet  memoriam,  racionem   et  voluntatem  ad  similitu- 

dinem  primarie  trinitatis. 

Sed  quia  non  sufficit    veterem    hominem    exuere    nisi 

homo  indumenta  habuerit  quibus  poterit  novum  induere, 

ideo    secundo    subiungit    Apostolus:    Et    induite    novum  lo 

hominem  qui  secundum  Deum  creatus  est.  Nam  secundum 

evangelium  Johannis  1°,  1 3    illi    qui   non    ex  sanguinibus 

neque    ex    voluntate   carnis   neque   ex   voluntate    viri  sed 

ex  Deo  nati  sunt,  ut   sic  nascuutur  secundum  Deum,  et 

per  consequens   cum  Deus    ex    infinitate  sue  gracie  noni5 

permittit  quemquam   secundum   eum    nasci,    nisi    ipsum 

virtute  induerit,   patet  quod  concreat  virtutes  secundum 

quas    creatura    sua    que    est    novus    homo    debet    indui. 

To  justify  the  Et  cum   secundum  sanctos  tantum  vel  magis  sit  impium 

^hard  as^to^    iustificare    sicut    novum    mundum    creare,   quia  primum  20 

create  a  new    ggj-   ^   distancia  infinita  cum   resistencia    et  secundum   a 
world. 

tanta  distancia  sine  resistencia,  patet  quomodo  signanter 

dicitur  novum  hominem  secundum  Deum  creation.  Quamvis 

enim  in  vulgari  dicitur  quod   princeps   creat  potentatus 

qui    sibi    subserviunt,    tamen    ille    modus    loquendi    est  2  5 

improprius    ab    infinita  Dei    similitudine    exemptus;    ve- 

rumptamen  plus  accedendo  ad  sensum   Apostoli  verum 

J  ,        .  I  •    J    •  J        F0I. 

est  quod  nemo  potest  novum  hominem  |  indui  secundum    god 

virtutem,    ut   flores    terre    nascencium,    nisi    induat    do- 

minum    Jesum   Christum.    Ipse    enim    est    Dei   virtus    et  3o 

We  must  put   Dei  sapiencia   quem   oportet  substerni  in  qualibet  virtute 

morali  posterius  inpingenda.    Ideo  Rom.   XIII°,  14   dicit 

Paulus:    Induimini    dominum  Jesum    Christum.    Et    patet 

quod    non    mirum    si   corpus    suum    (quod    est   persona 

Christi)    spirituale    esse    habuerit  in    sacramento   altaris,  35 

cum   oportet  totum  Christum  in  mente  indui  in  quolibet 

virtuoso.    Sicut    ergo  Christus    secundum    naturam    cor- 

poralem  est  quadrans,   ut  secundum  naturam  spiritualem 

est  circulus,    ita    sunt  quatuor  virtutes  anime  que  con- 

sequuntur.  40 

i3.  Cod.:  sed  ex  voluntate.        i5.  Cod.:  infinite.        24.  Cod.:  princeps 
credat.        Sg.  Cod.:   quatuor,  ut ;   ib.  virtutes  a«  (=  anime)  consequuntur. 

10.   Eph.   IV,    24. 


SERMO  LIU.]  TERTIA  PARS.  4^7 

Virtutcs   autem  cardinales  nominantur  famosius   iusti-       The  four 
cia,   prudencia,   fortitudo   et  temperancia.   Justicia  autem        virtues: 
descripcione    duplici    scilicet    materiali    et    formali    de- 
scribitur.    Materialiter  autem   dicitur  unicuique  tribuere      i.  Justice. 
5  quod    suum    est,   quod  autonomatice   soli  Deo   convenit,  pnmai  fustice. 
cum    solus    ipse    sic   potest    debite  singulis  tam   largiter 
impertiri,    et    cum    in    eo    non    sit    habitus   distinctus  in 
sua     essencia,     patet    quod    essencia    divina    sit    virtus 
iusticie   et  per  consequens  prima  iusticia. 
lo      Obiciunt    autem    sophiste    contra    istam     sentenciam  Sophists  object 

■    ■  J  J  ^^    -I      -^  ■       •  tliat  God  does 

prime  lusticie,   secundum   quod  non  attnbuit  unicuique  ^ot  give  every 

quod    est    suum,    cum    multi    homines    ad    taiitum    sunt  '^^"  ^J'  ^}^?^  '^ 
T  '         .  .  due  to  him. 

frustrati  a  suo  debito  quod  carent  illo  secundum  per- 
petuas  iniurias,  ut  patet  de  multis  casibus  in  humanis 
i5  1egibus,  sed  sciant  garruli  quod  secundum  artem  pro- 
priam  sunt  in  ilia  argucia  superati;  nam  secundum 
principia  fidei  Deus  tribuit  pro  suo  tempore  unicuique 
dampnato  vel  salvato,  ymmo  cuilibet  individuo  unitatis 
create  quicquid    habuerit;    cum    ergo   quelibet    res    talis     Ml  that  any 

•     J-    -J  i_L^  1^  ^   ^  J  -i-i     ...  ...  man  lias  comes 

20  individua    habet    multa,     patet    quod    cuilibet    creature      from  God. 
tribuit    aliquid  quod    est    suum.    Quis    enim    dampnatus 
habet  cor  vel    animam    vel    aliam    partem    corporis    vel 
quodcunque  accidens  sine  ipso?   Sed  ulterius   accedendo 
ad    dubium    sophistarum    queritur    si    Deus    tribuit    uni- 

25  cuique  creature  quod  est  suum;  et  patet  ex  propria 
arte  sophistarum  hoc  esse  verum  ut  primum;  nam  si 
aliquid  sit  suum,  sequens  est  quod  illud  habeat,  ut 
patet  ex  vi  construccionis  possessorie,  et  quod  Deus 
illud  sibi   attribuit,   et  per  consequens  quelibet  creatura 

3o  habet  quidlibet  quod  est  suum.  Sed  tercio  gravant  so- 
phiste si  quelibet  res  habeat  quidlibet  quod  debeat  esse 
suum,  et  videtur  quod  non,  quia  hoc  dato  nee  Deo 
nee  homini  fieret  iniuria  contra  quod  elamat  patule 
totus  mundus.   Sed  quantum   ad  illud  tereium   obiectum 

35  sophisticum   respondeo,   concedendo    quod    omnis    homo 

et    per    consequens    quelibet    creatura    habet    quidlibet       Worldly 

j,,^  U.-JI-  -cu    injustice  does 

quod    debeat    esse    suum;    probatur    de    homme    cui    nt  not  prove  that 
perpetua    iniuria,    in    quo    casu    potissime    capi    deberet  *  "Jf^i'-^^due*^ 
instancia,   ut  puta  quod  habere  deberet  iure   hereditatem 
40  vel  aliquod  temporale   eonvocaret  perpetuo,   ut  beatitu- 
dinem   perpetuam   aut  virtutes  vel  media  ad  illam  quibus 

3.  God.:  discripcione.      10.  Cod.:  autem  solli*"  (=  sollicitc).      14.  God.: 
multis  canibus.  3o.  gravant;  rectius:  querunt.  3i.  God.:  sed  que- 

libet res. 


458  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIII. 

eciam    caret    perpetuo,    et    tunc    de    illo    probatur    quod 

habet  a  Deo  quicquid  habere   debeat,   et  per   consequens 

quicquid  debeat  esse  suum;  supponendo  primo  sophistice 

illud   famosum  quod    omne    quod   fuit   vel   erit    est   pro 

tempore    suum,    et    tunc    arguo    sic    sophistice:    Nemo  5 

debet  habere  nisi  quod   Deus  vult  ut   ipse    habeat,    sed 

si    Deus    vult    ut    ipse    habeat,    necesse    est    pro    aliquo 

tempore,     quod     ipsum    habet,     cum     omnia     quecunque 

voliiit  Dominus  fecit    in    celo    et    in    terra.    Si    ergo    sit 

iustum  vel  debitum   quod  homo  quicquam   habeat,    pro  lo 

aliquo  tempore  ipsum   habet;   ideo   errant  mundani  pu- 

tantes  quod  homo  iniuriatus  secundum  leges    suas    fru- 

stratur  a  complecione  iusticie  pro  suo  perpetuo.  Multos 

enim   prescitos  secundum  ius  suum  reputant  esse  dignos 

He  may  be     possessione  rei  pro  qua  placitant  et  tunc  apud  primam  i5 

before"Go^d.     iusticiam    sunt    indigni.     Multi    enim    predestinati    sunt 

If  predestinate  (jigni    possessione    temporalium    que    numquam    habent 

possesses  in  a  civiliter,    sed    habent    eam    fertilius    et    melius   in   iure 

by^fvii  ^  '  poli.  Justorum  enim  sunt  omnia  (ut  suppono)   et  consi- 

ownership.     dera  quod  Deus  facit  utrobique  secundum  suam  invin-  20 

cibilem   iusticiam  recompensam.   Prescitus   enim  existens 

in  gracia  secundum  presentem  iusticiam  deberet  habere 

beatitudinem    et  multa  accidencia  que   media  forent  ad 

illam;    non   tamen   debet  habere  illam,    sicut  nee  Deus 

vult  quod  ipsa  habeat,    cum    eius  torpor  et  negligencia  25 

sit  in  causa;    sed    debet    habere    dampnacionem    perpe- 

tuam,    cum    hoc   sit    de  Dei   beneplacito  et   sic  iustum. 

Et  de  habicione  illius  pro  suo  tempore  est  securus. 

Both  God  and       Patet    eciam    quomodo    tam    Deo    quam    homini    fit 
man  have  what         ,.,...  _  ,  lu^5„ 

rightly  is  theirs,  multiplex  miuria,   et  cum   tam   Deus   quam   homo   habet  :>o 

not  wliat  rightly  j^Qjj  quicquid  deberet,  sed  quicquid  debeat  esse  suum. 
theirs.  Omnis  enim  iniurians  habet  quamcunque  penam  quam 
debet  habere  pro  sua  iniuria,  et  ita  videtur  quod  qui- 
libet,  sicut  perpetuo  iniuriatur  sibi  ipsi  et  cuilibet  in 
celo,  sic  perpetuo  habet  penam  pro  tali  iniuria,  ut  35 
perpetuo  est  iniustus.  De  qua  pena  non  ipse  sed  beati 
habentes  fructum  de  quolibet,  de  quo  iniuriatum  est 
illis   habent  gaudium   sempiternum. 

Sed     redeundo     ad     sentenciam     grossiorem     iusticie,  ^  , 

.  .  r  ol 

cum      secundum     Aristotelem  |  Y°     Ethicorum      iustum  ^3^ 

8.  Cod. :  quod  deest. 

8.  Ps.  CXXXIV,  6.       40.  Ethic.  Nicom.  V,  2.  0pp.  torn.  Ill,  SSy. 


SERMO  LIII.]  TERTIA  PARS.  459 

constitit    in  quatuor,    patet   quod   quatuor  sunt  extrema  Justice  is,  as  it 
,  1-  11  •       ^  .•!•  were,  the  four 

duarum    Imearum    ad    modum    crucis    transversatilium,     points  of  a 

in    cuius    extremis     quatuor    consistit     iusticie    comple-         cross. 

mentum.    Prima    autem    linea    longitudinis    ii:iiciatur    a 

5  Deo  et  transiens  per  hominem  terminatur  in  abiectissima 

creatura.     Linea    autem    latitudinis    iusticie    incipit    ab    The  upright 

...  ,  1  •  1    •    •      •  passes  from 

amicis  et  procedens    per  hominem  ad  mimicos  progre-    ^od  to  the 
ditur.    Et  sic   tribuendo    supremo    extremo   prime  linee,  lowest  creature 

^      _  ,  ,^,  ,  '     and  the  arms 

hoc  est,  Deo  latriam  et  quicquid  est  sibi  debitum,  from  friends  to 
locompletur  iusticia.  Tunc  enim  tribuitur  secundum 
inferius  extremum  eiusdem  linee  omne  debitum  rei 
inferiori  homine,  et  sic  secundum  aliam  lineam  a 
dextris  amicis  tribuitur  eis  debitum  et  a  sinistro  latere 
perfecte  tribuitur  debitum  inimicis.  Et  in  istis  lineis 
1 5  potest   materia  iusticie  ad  libitum   dilatari. 

Loquendo    autem    de    descripcione    iusticie    dicta  for-  ,    Formally 

.   ^         .  .    .  ...  .  .       treated,  justice 

maliter    dicunt   logici    quod    iusticia    est   virtus    moralis,    is  the  moral 
secundum    quam    homo    dicitur    formaliter    esse    iustus,     man  is  just.  ^ 
ut  ilia  descripcio  sit   communis  tarn  viris  quam  feminis 

20  dicunt  theologi  quod  omnis  femina  secundum  interiorem 
hominem  est  ipse  spiritus  et  sic  iustus  vel  iniustus, 
nee  oportet  timere  sophistas  vel  grammaticos  in  hac 
parte.  Sumitur  autem  hec  descripcionis  forma  ab 
Aristotele    qui    in  Predicamentis    describit    taliter  quali- 

25  tatem    et  secundum    banc  formam    facile  est  describere 

virtutem   quamlibet  vel  peccatum. 

Secunda    autem   virtus    cardinalis   est  prudencia,   quia  2.  The  second 
,.  ,  ...  ...  .   .    .     .  cardinal  virtue 

licet    homo    habuerit    communem    lusticiam    nisi  habeat    is  prudence, 

prudenciam     pro     complemento     iusticie     nichil     valet,  ^^q"^'!,^!  'jusUcc 

3o  Oportet    ergo    pro    complemento    iusticie    annecti    pru-         valid. 

denciam.  Est  autem  prudencia  virtus    aptans   media  ad 

iusticie   complementum,   et  ilia  debet  pro  reddenda  Deo 

iusticia   per    supremam    partem    crucis    ascendere,    quia 

impossibile    est  quod    iusticia  debita    servetur  Deo,   nisi 

35  servetur    eciam    cuilibet     creature,     cum     in     ipso     sunt 

omnia,  et  hinc   dicitur  Joh.   111°,    [4    quod  sicut  Moyses 

exaltavit     serpenteni     in     deserto,     ita     exaltari    oportet 

Christum  in  cruce.   Nee  dubium    quin  totum   hoc   fiebat 

ex  summa  prudencia.   Unde  Matthei  X°,  1 6   movet  ipse 


2.  Cod.:   literarum.        27.  Cod.:  virtus  twice. 

24.  Predicamentis,  i.  e.  in  Categoriis.  Cf.  Categoriae,  cap.  VIII. 
Opp.  torn,   in,  pag.  5.  35.  Rom.  XI,  36. 


46o  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIII. 

quod     sinius    prudentes     sicut     serpente.s,     quia     indubie 

nemo  potest  sine  prudencia   Christum   induere. 

3.  Third  virtue,      Sed    cum    non    sufficit    habere  has   duas  virtutes  nisi 

witliout^which  tercia  virtus   cardinalis  fortitude  scilicet  habeatur,   ideo 

man  cannot  do  oportct    secundum    ipsam    eirare    circulum    vite    nostre.  5 
justice.         ^  ,      ,         .    .     "    .        "  .     .  .... 

Quomodo  (rogo)  iret  viator  a  complecione  unius  lusticie 

ad  aliam  nisi   haberet  fortitudinem   sic  agendi?   Sed  ilia 
non    videtur    mihi    fortitudo     naturalis     corporalis     aut 
animi    sed    habitualis    aut  moralis  fortitudo    spiritus   ad 
constanter  et  hilariter  operandum ;    et  hinc  dicitur  for- lo 
titudo   quartum   donum   Spiritus  Sancti   (Ysaie  XI°).   Nee 
sufficit    virtuoso    habere    talem    fortitudinem    nisi    cum 
hoc    habuerit    temperanciam    fortitudinem    regulantem ; 
4.Fourth  virtue,  sicut    enim    habens    fortitudinem     corporis    sed    carens 
needed  to  keep  modo  operandi,  fortitudinem  illam  destrueret  infra  breve,  i5 
^°'rjgiu%'ay!'^'^  sic    habens    fortitudinem    moralem    nisi  habuerit  tempe- 
ranciam    citissime    deviaret.    Nee    est    ilia    temperancia 
(ut  mihi  videtur)  virtus  sumendi   cibaria,   sed  generaliter 
virtus    applicandi    fortitudinem    moralem    ad    opus    cum 
morali  modestia.  Et  patet  quod  quicunque  habuerit  unam  20 
illarum   quatuor,    habet   quamlibet,   cum    necessario    sint 
connexe.  Dilataciones  autem  illius  materie  et  proprietates 
huius    virtutis    quadruplicis    relinquo    aliis    applicandum. 
All  virtues  arc       Cum  ergo  omnes  virtutes  sunt  connexe,   sicut   et  vicia, 
connected,      patet    quod    nunc   possunt    intelligi    per    unam    virtutem  2  5 
et  nunc  per  duas  vel  quotquot  homo  voluerit  secundum 
pertinenciam   ad   hortandum.    Ad   hoc   enim   valet  appli- 
cacio  specierum  virtutis,   ut  talis  virtus  distinccius  atque 
intencius  habeatur.    In  hoc  autem  potest    homo    in  una 
virtute  alium  vel  se  ipsum   excellere,   cum   multe  virtutes  3o 
habentur  ad  graciam  vel  caritatem  sed  in  potencia,   unde 
Apostolus    dicit    quod    noviis   homo    creatus    a    Deo    per 
graciam   producitur  in  iusticia  et  sanctitate  veritatis. 
The  Et    hinc    dicunt    philosophi    quod    iusticia    est    omnis 

srv^'iha"'ji'istice  ^irtus,    quia    reddens    unicuique    sibi    debitum,   quantum  35 

includes  all     est     in     potestate     hominis,     facit     enim     quomodolibet 
virtue.  .  ^  ..,,.,  ,         ^        . 

virtuosum ;    et    sic    mtelligendum    est    de    sanctitate   que 

est    firmitas    declinandi     a    malis     et     adherendi     bonis 

non    solum    quoad    humanum    iudicium    sed    specialiter 

quoad     arbitrium     veritatis.      Quod     autem     philosophi  40 

distinguunt    de   iusticia   distributiva    et   commutativa   (ut 


I.  Cf.  Trialogum,  pag   i32.        ii.Is.  XI,  2.        32.  Eph.  IV,  24. 


SERMO  LIII.]  TERTIA  PARS.  461 

patet  V"  Ethicorum),  patet  theologis  quod  solum  ra- 
ciones  iusticie  vel  intenciones  eius  per  tales  terminos 
exprimuntur.  Qui  vero  est  vera  virtuose  deiformis 
distribuit  Deo  et  universitati  sue  quicquid  honoris  vel 
5  amoris  debeat  sibi  dari;  nee  talis  iusticia  distributiva 
solum  particulariter  inest  magnatibus,  sed  cuilibet  vir- 
„°b'tuoso,  cum  oportet  |  eum  ut  sic  cum  Deo  in  premio 
commercari,  et  sicut  oportet  in  iusticia  ilia  quatuor 
considerare,  scilicet:  hominem  iustum  et  Deum,  meritum 

losuum  et  premium,  licet  premium  secundum  propor- 
cionem  irracionabilem  modo  quo  congruit  liberali  ex- 
cedat   meritum. 

Et    est   istis    patet  quod    multi    extra  graciam   habent    Out  of  grace 
bonam   consuetudinem    ad    opera  bona   de  genere  incli-    "sorri™"ood° 

i5nantem,    licet    non    sint    propter    defectum    caritatis    vel  works  but  are 

.  .  ^       ^  not  virtuous. 

gracie  vn-tuosi.  Unde  secundum  Gregonum  super 
Joh.  XV°,  I  I  :  Hoc  est  preceptuni  mewn  etc. :  precepta 
multa  sunt  et  umim,  multa  in  ramisy  sed  uniciim  jn  ra- 
dice,  quia  cum   plenitudo  legis   sit   caritas  sive    dileccio, 

20  patet  quod  nichil  mandat  Christus  radicitus  nisi  ut 
Deus  debite  diligatur,  sed.  ex  ilia  radice  procedunt 
multe  virentes  virtutes  que  non  servant  florem  viredinis 
nisi  in  radice  caritatis  fuerint  stabilite;  ideo  hie  dicit 
Apostolus :    Propter   quod    deponentes    mendacium    loqui- 

2  5  mini  veritatem  unusquisque  cum  proximo  suo,  quoniam 
sumus  invicem  membra. 

Mendacium    autem    in    sua    analogia    secundum    An-  Lying  includes 
selmum   et  alios  pro  peccato  quolibet  potest  sumi,   cum        ^"  '^""' 
quanto  homo   peccaverit,   est   mendax,  quomodo  satanas 

3o  contrarius  veritati  est  pater  mendacii  non  solum  in  se 
ipso  sed  in  quolibet  peccatore.  Et  racio  est,  quia  cum 
mentiri  sit  contra  mentem  ire  et  in  mente  ilia  sit 
necessario  prima  Veritas,  patet  quod  vel  nemo  potest 
ire   contra   Deum   vel  esse  sibi   contrarius,   vel   homo   de 

35  quanto  peccat  est   contrarius  veritati. 

Similiter,   cum  quelibet   res  dicit  se  ipsam   naturaliter  All  sin  is  lying, 

et   obligacionem   et  debitum   servicium  Deo   suo,   et  cum  proclaim 't'hei^-* 

in    quantum    peccat    deficit,     patet    quod     in     quantum  service  to  God 
'■  '^    .  'IT  -1  [jy  their  very 

peccat   est   mentitus.  "   being. 

35.  Cod.:  peccat  est  contrarius  veritati,  peccat  est  contrarius.  Hie  locus 
corruptus  est. 

1.   Eth.  Nicom.  V,   5:   Opp.  torn.  Ill,  pag.  568.  17.  S.  Gre- 

gorii.  In  Evang  lib.  II,  horn.  XXVII.  Opp.  torn.  I,  i56o. 
24.  Eph.  IV,   25.  28.  Cf.  infra  pag.  462. 


462  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIII. 

Every  man  in        Similiter,    cum    quilibet    in   quantum    peccat  est  con- 

*'""'tlf  hfs*^'^^  trarius     menti     sue     ymmo     illi     consciencie     qua     vult 

conscience,     naturaliter  beatitudinem,  patet  quod  omnia  peccator  in 

quantum    huiusmodi    est    mentitus.  Vocale    autem    men- 

dacium    est    modicum    ponderandum    nisi    subsit    prius  5 

mendacium  in   mente   et  realis  discrepancia  obligacionis 

hominis    ad   Deum,    quod  mendacium   communiter  con- 

sistit    in    opere    et    in   passionibus    anime    ante   vocem 

We  speak  trutli  formatam.    Ad    ilium    utique    sensum   debemus  deponere 
if  we  love  our  .  .  '^  .  ^   . 

neighbour  as    mendacium,    quia    a    malo    peccati    quantum    surncimus  10 

we  ought;  declinare,  et  debemus  secundo  loqui  veritatem  cum 
proximo;  quod  facimus,  licet  muti  sumus,  si  proximum 
diligimus  ut  debemus.  Et  iste  sunt  due  radices  iusticie, 
cum  Psalm o  XXXVF,  27  dicitur:  Declina  a  malo  et 
fac  bonum,  inquire  pacem  etc.  Solum  autem  talis  in-  i5 
quirit  pacem,  cum  tota  mundi  turbacio  oritur  ex  peccato, 
et  ille  solum  pacem  perfecte  sequitur  qui  plus  animam 
and  then  each  amat  quam  aliquod  temporale.  Racionem  autem  omnium 
Ch'urch  iKlp'r  illorum  Paulus  complectitur,  cum  sic  dicit:  Quoniam 
the  others,  sumus  invicem  membra  alicuius  hominis,  quia  tocius  20 
humani  generis  secundum  esse  suum  naturale;  quod 
genus  est  secundum  Porphyrium  unus  homo;  sed  membra 
infirma  quandoque  nocent  toti  corpori  et  magnam 
partem  eius  inficiunt.  Si  autem  sumus  membra  ecclesie 
ut  debemus  secundum  quartam  existenciam  virtuosam  25 
in  homine,  manifestum  est  secundum  principium  Apo- 
stoli  quod  debemus  in  nobis  utilibus  taliter  nos  iuvare; 
nam  sic  loquendo  veritatem  supportamus  et  iuvamus 
nos  ipsos  reciproce,  quod  est  magnum  iuvamen  ad 
currendum   expedicius  viam   ad  patriam.  ^o 

Not  even  to  save  Et  ex  istis  patet  sentencia  quam  Augustinus,  Anselmus 
we^tcl'l  a  He^.^  ^^  ceteri  sepius  inculcant  quod  non  est  menciendum 
propter  salvacionem  humani  generis  sive  mundi.  Men- 
dacium enim  in  quantum  sic  est  peccatum  grave  vel 
leve,  vil  mendacium  iocosum  vel  officiosum.  Inter  ergo  35 
eius  genera  levissimum  est  peccatum  ad  minimum 
veniale  (ut  docet  Augustinus  in  libello  suo  Contra 
Mendacium).     Ideo     (ut     declaravi     alias)     in    latitudine 

14.  Cod.:  cum  deest:  fortasse:  de  quibus  Psahno  XXXVI"  dicitur; 
ib.  Cod.:  XXXIIl". 

22.  Porphyrii  Introductio  cum  aliis  commentariis  in  Aristoteletn 
scriptis  (ed.  Ven.  1562).  De  genere  cap.  II,  vol.  I,  2''.  Cf.  Tria- 
logum,  pag.  78.  24.  Anselmi,  lib.  Kxhortat.  Opp.,  ed.  Gerberon, 
peg.  193.  August,  vide  infra.  38.  S.  Aug.  Opp.  torn.  ¥1,419. 


SERMO  LIII.]  TERTIA  PARS.  463 

mendacii  non  est  medium  virtuosum.   Quomodo  (queso) 

placeret  aliquis  veritati  contrarium  faciens? 

Et  patet  cum  hoc   multipliciter  simul  et  semel  quod    Anger  dift'ers 

contingit  ipsum    menciendo    dicere  veritatem,    sed    quia  thaMt  may  be 

5  afFectus    hominis    secundum    iram    communiter    pertur-  nghteous,  when 

^.  directed  against 

batur,   ideo   docet  Apostolus   quomodo   dispanter  ira  se     sin  and  not 

habet  ad  mendacium;   contingit  enim   hominem  virtuose  pefs^on^of  the 

irasci,     ideo     dicit     conformiter     ad     Psalmum    IV°,    5 :        sinner. 

Irascimini  et  nolite  peccare.   Cum   enim  sit  in  peccatore 

10  duplex  racio,  scilicet  racio  qua  naturam  consonat,  quod 
est  laudabile  et  a  Deo,  patet  quod  omnis  debet  quem- 
cunque  secundum  illam  racionem  de  tanto  diligere 
quia  diligendo  sic  naturam  opificis  opifex  ille  qui  est 
Deus    diligitur,    et    cum    odire    et  diligere    sint  in  parte 

iScontraria,  patet  quod  dupliciter  contingit  hominem 
odire  alium  licite  et  illicite.  Illicite  quando  odit  naturam 
vel  ipsum  secundum  racionem  qua  est  Dei  fabrica, 
nam  quicunque  aliam  creaturam  sic  oderit  odit  Deum, 
quod    inseparabiliter    est    malum    peccati,     odire    vero 

2o  licitum    et   laudandum    est    odium    quo    quis    odit    pec- 

catum  in  proximo  vel  se  ipso.   Et  talis  ira  precipitur  in 

Apostolo  et  Psalmista. 

Sed    quia    difficile    videtur    racionem    nature    hominis  It  is  difficult  to 
*  **  "■  !•'  ks6D  the 

et  racionem   peccati  sui  a  se  mvicem   pure  distmguere,    distinction  in 

25  ideo   subiungit  Apostolus:   Sol,  inquit,   non  occidat  super   act,  since  we 
'' '^'- iracundiam    vestram.    Contmgit    enim    sicut  |  scimus    ab      moved  bj 
^  9  experimento    et    scripture    testimonio    hominem    irasci   ''"^^  ^  ^^'  ^' 
alteri  pure  propter  hoc  quod  peccat  in  Deum,  faciendo 
sibi     iniuriam     quem     homo    plus    diligit    quam     aliam 

3o  creaturam;  et  per  consequens  ut  sic  peccat  in  totam 
ecclesiam.  Contingit  eciam  faciliter  hominem  irasci 
alteri  propter  appetitum  vindicte  proprie  vel  impedi- 
cionem  alicuius  privati  commodi  temporalis.  Primo 
modo  Christus,    ipsa   ymmo    divinitas    homini   est  irata, 

35  cum    Psalmista   orat    Psalmo  VI°,   2:    Domine    neque   in 
furore  tuo  corripias  me.  Et  isto  modo   creditur  Moysen    The  sun  (ot 
iratum  fuisse  ydolatris  in  adoracione  vituli  (Exod.XXXIF),   "^'foes^down 
et    sic    contingit    de    aliis    hominibus    licet    raro.    Tunc  "P°" '^"'■^^'■^"'' 

.    .  ...  .    .  when  we  are 

autem  sol  iusticie  vel  splendencia  racionis  occidit  supra   angry  on  our 
40  iracundiam  passionati,  quando  plus  propter  inordinatum 
appetitum     vindicte    proprie    quam    propter    appetitum 
vindicte     iniurie     facte     prime     iusticie     quis     irascitur, 

25.  Cod. :   non  subiungit.  35,  36.  Cod. :  Domine  ne  ne  in  furore 

(recte :  ira)  tua. 


4^4  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LITI. 

quod    sepe    evenit    in    expertis    caritatis,    qui  ea  que  sua 

sunt    querunt    et    diligunt.     Et    ilia    sentencia    declarata 

catholice  necessaria  foret  iudicibus,   quia  ipsi  sepe   con- 

miscent    cupidinem    et    passionem    indebitam,    eo    quod 

ea  que   sua    sunt  querunt   communiter.    Nee   video    quo-  5 

modo  faciliter  quis  pugnaret  pugna  corporali  cum   alio 

nisi   iratu3   fuerit  illicite  cum  homine  quem  impugnat.   Et 

In  personal     quia  in  tali  passione  laceratur  communiter  vestis  anime, 

^ofthQ  soul  is    sic    quod    diabolus    intrare    poterit    faciendo    sua  ultima 

torn  and  the    gggg  unum,   quia  voluntates  que  sunt  ultime  virtutes  vel  lo 

devil  finds  '    ^        .       .  ^  . 

admittance,     actus  sue  essencie  m  qua  concordia  necessario   est  pec- 

catum,    patet    quam    periculosum    est    sic    diabolo    dare 

locum.   Ideo   dicit  Apostolus :   Nolite  locum   dare  diabolo. 

Sed    finaliter    cum   iracundia  consistit   communiter  in 

The  apostle     operacione  incommoda,  dissuadet  opus  tale  illicitum :  Qiii  i5 
furabatur,   inquit,   iam   non  furetur,   magis  autem   laboret 
operando    mariibus   suis   quod  bonum  est,    ut  habeat  unde 
tribuat  necessitatem  pacienti.   Ubi  videtur  quod  illud  pre- 
ceptum   Apostoli    specialiter    dirigitur    ad  furantes.    Ipsi 
autem   debent  generaliter  occupacionem  furti   sui  dimit-  20 
tere    et    laboricio    manuali    intendere,    cum   fructus  inde 
consequens   dupliciter  sit  laudandus,    scilicet    ex  preser- 
vacione    a    furto    in    persona    propria    et    relevamine    a 
penuria   ex   misericordia   de  persona  alia. 
The  friars  in        Et  hic  patct  quod  fratres  apostatando  transgrediuntur  2  5 
disre^fifrd^this   mandatum  Apostoli,  cum   mendicando   communiter  ypo- 

prohibiiion.  ^^j-jgj  rapiunt  aliena,  quod  est  deterius  quam  furtuin 
commune.  Et  ideo  cum  non  habent  a  Deo  naturalem 
potenciam  et  tempus  ad  taliter  operandum,  patet  quod 
mendicacionem  talem  debent  dimittere  tamquam  furtum  3o 
et  laboricio  manuali  intendere  (sicut  diffuse  declarat 
Augustinus  in  De  Operibus  Monachorum).  Non  enim  ex- 
cusari  potest  taliter  mendicans  ab  ocio  increpando  tam 
ex  oneracione  simplicium  pauperum  quam  ex  ocio  mem- 
brorum  naturalium  et  corporalium  et  potencie  corporalis,  35 
nisi  forte  doceri  poterit  quod  omnia  sua  naturalia  conti- 
nue melius  quam  taliter  occupantur,  quod  videtur  tempori 
mendicacionis  sue  et  insolenti  sue  desidie  repugnare. 
Apostolus  enim  adinvenit  sibi  tempus  ad  taliter  laboran- 
dum  (ut  patet  Act.  XX°  et  secunda  ad  Thessal.   ultimo).  40 

4.  Cod.:   ea  quod.  19.  Cod.:   diligitur  ad.  32.  Cod.:   in  deest. 

40.  Cod. :  ad  twice. 

2,  Phil.  II,  2r.  1 3,  16.  Eph.  IV,  27,  28.  3  2.  S.  Aug. 

0pp.   torn.  VI,  475. 


SERMO  LIV.]  TERTIA  PARS.  4^5 


SERMO  LIV. 

Videte  quomodo  caiite  ambuletis.  Eph.   V°,  i5. 

In   ista   epistola    docet  Apostolus   quomodo    christian!  We  must  watch 
debent     spiritualiter     ambulare;     si     enim     cum     magna    snfres^of  the 
5  cautela  previdenda  est  ambulacio  corporalis,  ubi  posite         '^'^'^''• 
sunt  insidie  ad  nocendum   corpori  vel  temporalia  spoli- 
andum,  quanto   magis   cavende  sunt  insidie  diaboli  qui 
tamquam    leo    rugiens    circuit    viam    nostram    ad    devo- 
randum    animam    et    ad    bona    nostra    spiritualia    (que 

10  sunt  infinitum  meliora  quam  corporales  divicie)  de- 
struendum.  Revera  si  in  ilia  cautela  sumus  negligentes, 
defectus  fidei  est  in  causa,  et  per  consequens  sumus 
stulti;  ideo  dicit  Apostolus  quod  debemus  ambulare  non 
quasi    insipientes    sed   quasi    sapientes.    Que   (rogo)    foret 

iSmaior  insipiencia  quam  viatorem  tam  fragilem  gratis 
se  subicere  et  ligare  contra  hostem  tam  callidum,  tam 
malivolum  et  subtilem,  sicut  est  diabolus  cum  suis 
complicibus;  quicumque  quidem  se  irretit  peccato 
gratis   sternitur    ipsi   diabolo    consuetudine   crimine  vin- 

2o  culatus.    Sed  Proverb.   IV°,    2  5    scribitur:    Palpebre    tue 
precedant  gressus  tuos.    Per   palpebras  vero  videtur  in- 
telligere     visionis     acuitatem     secundum     quam     viator 
prospicit   periculum   de  longinquo,    ad    hoc   enim  valent  We  are  apt  to 
palpebre  intuentis.  Sed  quia  adquisicio  noticie   cautelose 

25  et    fortificacio    in    virtute    multum    proderit,     ideo    nos 

viantes,  quia  ab  istis  excedimus  peccato  desidie,  debemus 

g  d  (ut    mandat    Apostolus)    tempus    redi  |  mere,     quoniam^ 

inquit,  dies  mali  sunt.  Unde  Gregorius  V°  Moralium  VIIF: 

Tempus  redimimus,  quando  ante  actam   vitam  quam  las- 

3o  civiendo  perdidimus  flendo  reparamus.  Et  (ut  sentenciat 
Augustinus)  oportet  perdentes  tempus  suum  precedens 
in.viciis  plus  inniti  virtutibus  et  abstinencie  a  peccato, 
quia  dum  sic  facimus,  tempus  prius  perditum  per  operam 
plus  fructuosam  redimimus,   quia   occasione  accepta  de 

35  perdicione  temporis  gracia  Dei  facit  ipsum  nobis  pro- 
ficere.  Illi  eciam  tempus  redimunt  qui  despiciendo 
curas  seculi  paciuntur  illis  iniuriari  in  bonis  tempo- 
ralibus,   ut  lucrentur  fructum  spiritualem,    quia  hec  est 

14.  Cod.:  sed  sed.        16.  Cod.:  se  deest. 

I.  Dominica  vicesima  post  Trinitatem,  Cf.  Wydif's  Sermons, 
ed.  by  Arnold,  II,  pag.  362 — 365.  S.  Gregorii  Opp.  torn.  I,  172. 

3o 


4^6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LIV. 

To  redeem  the  cautela   que   pacificaret    ecclesiam    quoad    litigia    atque 

g'i've^  ourselves  pugnas;  cum  autem  malicia  magna  hominum  multo  instat 

to  spiritual     retrahens  a  progressu  ad  patriam,  et  ex  cautela  diaboli 

things.  CO  ^         .  .         . 

lubnncata    et    tenebrata    est    via    viancium,    ideo    racio 

exigit  quod  diligencius,  stabilius  et  cautelosius  ambulemus;  5 

ideo   dicit  Apostolus  quoniam   dies  inali  sunt. 

The  important       Cum  autem  pes  hominis  sit  sua  affeccio,  patet  quod 

our"aVe^ct\on's  ^"^    firmitate    iUius     pedis     homo    potissime    stabilitur. 

siiouid  be      Habeat   ergo    homo    afFeccionem    ad   legem    et  honorem 

rightly  placed  .  "  rr    •  \  11  11 

in  the  law  of  Dei    (quantum  surncit)   exaltandum   et  quoad  bona  pro-  10 
'         pria    vel    privata    pro    bonis    caritatis    prioribus    depri- 
menda    et    in    caritate    legis   Domini   stabit  fixus.    Ideo 
Psalmo   XKXV°,    12    orat    propheta:    Non    veniat    michi 

\  pes    superbie    et    manus   peccatoris    non    moveat  me.    Ex 

superbia  quidem  qua  propria  excellencia  inordinate  i5 
appetitur,  insurgit  primus  insultus  diaboli,  ex  quo  arma- 
tura  militis  Christi  et  specialiter  fidei  vecorditer  proi- 
citur  et  oppressus  cuilibet  manui  inimici  substernitur. 
In.  istis  ergo  diebus  malis  daret  operam  ad  pedem 
affeccionis     impetuosis     desiderantibus    infigendum.     Et  20 

not  trusting  in  quia    stulticia    nostra    magis    consistit    in     confidencia 

prud"nce"but  humane    prudencie    que    est    fallax    regulariter  contrarie 

understanding  nominanda,    ideo    dicit  Apostolus:   Propterea  nolite  fieri 
God's  will.      .    ■         ,  ,    .       ...       -^  .       ^ ,  T%   . 

impruaentes   sea   mtelligentes   que   sit    voluntas  Dei,  nam 

qui   desertis  aliis   innititur  Domini  voluntati  sine  errore  25 

declinacionis    habebit    quod    appetit,    sed    humana   pru- 

dencia   sepe   inducit    oppositum,.  ideo   imprudencia  dici 

debet.     In    lege    autem    Dei    rectitudo    voluntatis     eius 

exprimitur,  ideo  fidelis  continue  meditabitur  istam  legem. 

We  must  be  on       Sed  quia  in  vescibilium  intemperancia  consistit  maior  3o 

''"agfinst''      P^""^   insolencie   mundanorum,   ideo   subiungit  Apostolus: 

drunkenness.    Nolite,  inquit,   inebriari  vino  etc.   Luxuria  quidem   magis 

silvestricat     et    furibundum     facit     et    vivere     bestialiter 

viatorem.    Ideo    cum    luxuria    sit    in    ebrietate    vini    ut 

causa,   singulariter  annectitur   quod  in  vino  est  luxuria;!)^ 

We  should  be  cuius  occasio  est  cavenda.  Sed  pocius  debent  spirituales 
spiritu  impleri,  ut  in  isto  loquentes  audacter  sibi  ipsis 
et  aliis  in  psahnis  (qui  ad  bene  operandum  movent), 
in  ympnis   (qui    laudern   Dei    sonant),    in    canticis    spiri- 

I.  Cod.:  que  deest.        20.  impetuosis;  in  petrosis(?).        36.  Cod.:  ca- 
vendam.        37.  Cod.:  spiritus. 

6.  Eph.  V,   16.  23.  ib.  17.  32.  ib.   18.  38  et  seqq. 

lb.    18,    19,  20. 


filled  with  the 
spirit, 


SERMO  LIV.J  TERTIA  PARS.  4^7 

tualibus    (qui    iocunditatem    patrie    celestis    annunciant),        always 

^  ■*,         .  .  ]••       ,  M      X  •         rejoicing  and 

cantantes  alacnter  in  spem  gaudii  et  psallentes  specia-  giving  thanks. 
liter  in  caritate  Domini,  et  ilia  debent  fieri  in  cordibus 
Udelium  Domino  mundo  abscondite,  sed  omnino  recta 
5  intuicione.  Si  autem  cum  istis  canticis  intrinsecus  assint 
continue  opera  caritatis,  tunc  erunt  viantes  gracias 
agentes  semper  pro  omnibus  et  in  nomine  domini  nostri 
Jesu  Christi  Deo  et  patri.  Qui  enim  vivunt  in  caritate 
continue     et     perseveranter     gracias     agunt     semper     in 

10  nomine  humanitatis  Christi  ut  medio,  et  hoc  Deo 
trino   ac  patri  hominis  ut   dilecto. 

Et    ex    istis    sequitur    conclusio    quoad    hec    mutualis    We  must  be 
caritativa  subieccio;   ideo   dicit   Paulus:   Subiecti   invicem       another, 
in  tirnore  Christi.   Quis  queso  non  timeret  conversacionem  ^°|n°  humijitv'^^ 

i5et  subieccionem  exemplarem  Christi^  cum  fuit  minister 
summus  apostolis  lavans  eorum  pedes  et  quidquid  in 
ministerium  spirituale  sonuerit,  dum  tam  salubre 
exemplum  respuerit?  Nee  potest  aliquis  viator  de  ex- 
cellencia    super    fratrem    suum    se    extollere,    ne    iustus    We  may  not 

2o  inferioribus     sit     subiectus,     cum     nullus    viator    scit    si    subjection  to 
maior    vel    minor    alio    fuerit    apud  Deum;    quod    si    <Js  ^"ve^'jhiilk'hi^^ 
maioritate    sua    revelacionem  habuerit^,    tanto  gratancius  less  righteous 
ad  similitudinem  Christi  humilius  subiectus  erit.  Christus 
enim    dicitur    lavasse    pedes    Scarioth    et    non    obstante 

2  5  quod  fuit  diabolus  sibi  multipliciter  ministrasse.  Hoc 
enim  licet  sibi  ad  salutem  vel  beatificacionem  non 
profuit,  tamen  generi  universali  et  nobis  cuilibet  profuit 
ad  exemplum,  fuitque  ad  dampnacionem  prelacie  cesarie 
iam    instantis,    qui    habent    pro    maximo    inconveniente 

3o  quod    prelatus    mundo    superior    suo    subdito    quantum- 

cunque    bonus    reputatus    fuerit    sit    subiectus.    Et    ilia 

obediencia   carent  religiosi  privati,   cum  docentur  ex  suis 

■p  ,  tradicionibus    frivolis     suo     superiori     quoad     hec     licet 

2qo"  diabolo  |  singulariter   obedire;    sed    fraternalis    subieccio 

35  que  fieret  in  nomine  Domini  tamquam  Deo  proscribitur, 
cum  mundus  cum  regulis  suis  attenditur  et  lex  Christi 
contempnitur. 

Unde     in    concilio    Terremotus     dampnatum     fuit     ut  Justification  of 
heresis    quod    Deus    obedivit   diabolo,   non    recolendo    de        *^^' 

12.  hec;   cod.:    .h.;   mutualis;   cod.:   mutu".  20.  Cod.:   viator  sit. 

33.  hec;  cod.:   .h.         34.  Cod.:   diabolus.         38.  In  marg. :   i. 

i3.  Eph.  V,  21.         3q.  Cf.  Fascic.  Ziz.,  pag.  278.  Concl.  VII: 
Item  quod  Deus  debet  obedire  diabolo.  Cf.  Fasc.  ziz.  pag.  LXIV. 

3o* 


4^'8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LIV. 

God  obeyed  fide  Scripture  Josue  X°  quod  Deiis  obedivit  voci  hominis 
nee  quod  Christus  obedivit  Scarioth,  non  obstante  quod 
simul  fuit  Deus   et  homo,   et  Scarioth  tunc  fuit  diabolus. 

Christ  obeyed  Et  si  fingatur  quod  talis  ministracio  in  sensibili  signo 
scano ,  ^^^^  |.^j^  obediencia  propter  maioritatem  Christi  ad  5 
Scarioth,  quomodo  non  destrueretur  per  illud  cuius- 
cunque  virtuosi  operis  exercitacio  maioris  ad  minorem 
quoad  Deum.  Et  cum  ignoratur  regulariter  si  prelatus 
vel  subditus  maior  fuit  quoad  Deum.,  nullus  debet  sub- 
ducta  revelacione  obedire  temporali  prelato,  cum  ignorat  lo 
si  debet  sic  facere  iuxta  illam   ficticiam. 

and  submitted       Similiter,  Christus  fuit  passus  et  temptatus  a  diabolo 

to  be  tempted    ,    ^         ^   ^    »t       i     •    TTrr.\  -i  ■    i 

of  the  devil,    (ut  patet  Matthei  IV°),    quare  ergo  non   sibi  humanitus 

obedivit?  Non  enim  sequitur:  Si  Christus  negavit  adorare 
latria  ipsum  diabolum,  tunc  negavit  sibi  in  aliquo  i5 
obedire,  quia  iuxta  hoc  nulla  foret  obediencia  nostris 
prepositis  faciendum,  cum  latria  sit  illis  negandum.  In 
hoc  ergo  quod  Christus  permisit  se  sic  difFerri  a  dia- 
bolo fecit  sibi  maiorem  obedienciam  vel  humilitatem 
quam  subiectus  monachus  facit  suo  abbati  sive  prepo-  20 
sito.  Christus  enim  non  solum  obedivit  Deo  sicut  nee 
sibi  solummodo  ministravit,  cum  Apostolus:  Dico 
autem  Jesum  Christum  ministrum  fuisse  circumcisionis. 
Melius  ergo  fuisset  hiis  dampnatoribus  decrevisse  qui- 
ditatem  sacramenti  eukaristie  cum  sua  fundacione,  cum  25 
de  illis  est  tanta  heresis  tam  in  prelatis  quam  subditis 
seminata.  Sed  hereses  infectivas  ecclesie  dicti  satrape 
nutriunt  et  occultant,  veritates  autem  catholicas  despiciunt 
et  contempnunt. 

Some  of  the         Quantum    ad    dampnacionem    atque    catholicacionem  3o 
condemnations  „  ••n  •i--t-  i-- 

are  catholic,    lactas  in  illo  concilio  Terremotus,  patet  ex  dictis  quo- 
""conc^usfons"*  "^^^^^    alique   sunt    catholice    et    alique    plene    heretice; 

which  no      catholice  sunt  ille  que  sunt  de   heresibus  quas   mendaces 
cathohc  has  ,,  1,  1     ,•  1 

maintained,  and  ex   se  et  patre  SUO  hnxerant  quas  nullus   cathohcus  vult 

for  a^s^anderous '^^^^'^"^-   Talia   enim   fingunt  de  viris   catholicis,  ut  suam35 

imputation,     famam    denigrent,     ac     si    hercticarent    quod   Deus    est 

diabolus    vel   quamcunque    aliara    heresim    manifestam: 


I.  Cod.:   voci  h.  7.  Cod.:  cxercicio.  8.  Cod.:   sed  prelatus. 

12.  In  marg. :    2.  22.  Apostohis;   adde:   dicit.  24.  Cod.:   aampna- 

cionibus.        3^.  Cod.:   fixerant. 

I.  Josue  X,   14.  22.   Rom.  XV,  8.  3i — 32,  Que  hie 

sequuntur    in   'Defensione  Wyclyf    post    damnationem    suam    in 
concilio  Londoniensi"  invenies.   Fasr.  ziz.  pag.   283. 


SERMO  LIV.J  TERTIA  PARS.  469 

parati  consequentci-  per  falsos  apocryphos  testes  imponere 

fidelibus,    ac    si    ipsi    forent    ipsarum    perfidi   inventores. 

Primum    ergo    dampnatum    ut    heresis     stat     in    isto  Proofs  that  the 

quod    siibstancia    panis    materialis    vel    vini    manet    post  bread'reniahL 

5  consecracionem  in  Sacramento  altaris.    Assumptum   patet  ■•  ^f, '"'^"?'i'"*, '" 

otncr  brcBQ 
ex  hoc  quod  post  multas   consecraciones  in   sacramento 

remanet    substancia    panis   materialis   aut  vini  in  multis 

aliis  locis;    nam   nimis  insanum   foret  asserere  quod   eo 

ipso     quod     consecratur    aliquod     sacramentum     altaris 

10  quod  omnis  substancia  panis  aut  vini   destruitur. 

Sed    secundo    obiciunt   sophiste    propinquius,  ponatur  2.  Unconsecra- 

quod  A    sit    sacramentum    altaris    sub    forma    panis    et    ^vini'may  be 

quod    ipsum     servans     prioritatem     (sicut    fecerat    prior  mixed  with  that 

.  \      .      .  .  .  r  which  has  been 

panis)    mtmguatur    in    vino    non    consecrate,    quod    est    consecrated. 

1 5  satis  possibile  et  contingens,  sicut  casus  triplicis  decretalis 
de  commixcione  albi  vini  sive  ante  consecracionem 
sive  post  in  vocatis  accidentibus,  tunc  arguitur  illo 
modo :  substancia  vini  remanet  in  porositatibus  post 
consecracionem    in    sacramento   Eukaristie  quod    suppo- 

20  nitur  esse  sacramentum  altaris.  Cum  igitur  illud  sit 
Veritas,  licet  sit  prelatis  dubia,  videtur  nimis  magna 
stulticia  illam  veritatem  dampnare  tamquam  hereticam. 
Infinite  sunt  tales  instancie  sophistice  quas  fideles  multi- 
plicant    docentes    plane  quod    non    est    heresis   veritates 

25  illas  asserere,   cum   sensus   sit  probabilis. 

Tercio  obiciunt  theologi   fideles  realius    ilium    panem       3.  More 

quem   Christus   accepit  in  manibus,    benedixit    et    fregit,  chdst°dfd^not 

fecit    eciam    postmodum    corpus    suum,    sed    ille    panis     destroy  the 
c  .  ,  .  .  ...  substance  ot 

ruit  substancia  panis  materialis,  et  manet  post  consecra-  the  bread  and 
3o  cionem  in  sacramento  altaris;   et  idem  est  argumentum         ''^''"®' 
de   vino    in    calice;    et    pro    antecedente    notandum    est 
quintuplex  evangelium   testans  quod  Jesus  accepit  primo 
panem    in    manibus,    secundo    benedixit    et    tercio    fregit 
antequam    protulit    hec    verba :    Hoc    est   corpus   meum. 
35  Gum  igitur  ante  plenam  probacionem  verborum  illorum 
non   fuit    hoc    sacramentum    confectum,    ut    omnes    lo- 
quentes   catholice   concedunt   concorditer,  sequitur   quod 
substanciam    panis    materialis    fecit    Christus    esse    post-    Arguments: 
modum   corpus  suum.   Et  ad  hoc  multiplicata  sunt  alibi  ^^^  ^nhttlnc^'^ 
4oargumenta:    primo    per    hoc    quod    omnis    essencia    est 

I.  Cod.:  falsos  apostolos.  3.  In  marg. :   i.  8.  Cod.:  insane. 

II.   In  marg.:    2.  i5.   contingens.    Cod.:    conti' ;    ib.  Cod.:    triplici. 

tCu  In  marg.:   3.       29.  Cod.:  et  deest.        36.  Cod.:   ut  omnes  ut  omnes. 

4.  Fasc.  ziz.  pag.  277. 


470  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIV. 

substancia,   secundo   per   hoc   quod  omnis  res  est  (eciam 

b)  Every  thing  accidens   conservans    condiciones    materiales)    ut  sic  res 

co*ndit1ons°of   materialis,    tercio    per    hoc    quod    operaciones   illius   sa- 

matter  is       cramenti  testantur  super  substancia  rei   materialis,   cum 
material.  „    .  .  .        ^  .  ' 

renciunt   et  luebnant   corporaliter  et  sicut  res  consimiles  5 

varie  transmutantur. 

c)  The  Totum  ergo  subterfugium  stat  in  illo  quod  tam  panis 

consecrated  •  i  .    .  •  •  , 

elements  are    quam    vinum    secundum    se  totum  m   consecracione  de-  p  i 

subject  to      sinit    et    de    illis    solum   I    accidencia    manent.     Contra  one." 
conditions  or  i  •    i-  •    •  •  -' 

matter.        quod   multiphcata  sunt  alibi  plurima  argumenta;   ymmo  lo 

videtur  fidem  scripture  impugnare  illam  ficticiam.  Non 
Christ  did  not  enim  dicit  Christus:  Hie  est  corpus  meum,  sed  hoc  est 
my^bod^y'^but  corpus  meum,  demonstrans  indubie  ilium  panem  quem 
'This  is^  my  sumpsit  in  manibus,  quia  aliter  foret  nimis  sophisticus 
„g  jjj  j^^j^^g^,  impertinenter  precipiens  quod  ederent  ex  hoc  omnes,  i5 
mere  accidents  quia  certum   est  quod  panem   ilium  materialem   et  non 

nude  accidencia  postmodum   manducabant. 
Evidence  from       Et   ad   idem    sonant    dicta    sanctorum    doctorum    de 
mass  and  the    miHenario   Christi,    ut  patet  de  Ambrosio,   Jeronymo   et 
Corpus  Christi  Augustino    cum    eis    similibus,    qui    dicunt    concorditer  20 
cum   evangelio   quod  panis  est   et  fit   corpus  Christi.    Et 
concordat  usus   et   cantus   ecclesie   quos  prelati   predicti 
pro  verecundia  non  audent  dampnare,   quia  tunc  opor- 
teret  nova  officia  ecclesiastica  pro  servicio  huius  sacra- 
ment! venerabilis  ordinare,   quia  hoc  temere  presumpto  25 
et  antique  servicio  destructo,  diu  foret  antequam  ecclesia 
participaret  hoc  venerabile  sacramentum.   Ideo  (ut  sepius 
allegavi)    non    solum    in    canone   misse   patet   ista   sen- 
tencia  quod  panis   et  vinum  nobis  fiant  corpus   et  san- 
guis   domini    J6su    Christi,    cum    illam    oblacionem    non  3o 
licet    fingere    aliam    quam    illas    materiales    substancias; 
et    idem    patet    de    recenciori    cantu    ecclesie    quo    sic 
canitur : 

Verbum  euro,  panem  verum 

Verbo  carnem  efficit,  35 

Sitqiie  sanguis  Christi  meruniy 
Et  si  etc.  — 
Talia    autem    verba    multa    et    sensus    tam    antiques 
quam    modernos    recenciores    ecclesie    esset    sacrilegium 

7.  In  marg. :  Nota.         12.  In  marg. :  i.  18.  In  marg. :  2.         37.  Et 

si,  adde:  seiisus  deficit. 

28.  In  canone  misse.   Cf.  Serm.  LXI  partis  secundae,  vol.  II, 
pag.  454.  32.   De  recenciori  cantu  see  ibid.  pag.  469. 


SERMO  LIV.J  TERTIA  PARS.  47 1 

condempnare   tamquam    heretica,    cum    sint    in    antique 
dierum   et  cum   Sanctis  tam   communiter   approbata. 

In  ista    materia  asserui  propter  raciones   multas  con-  The 

•  <  ^  u    u-1  3      u  .-  sacrament  is 

similes     tamquam     probabile    quod     hoc     sacramentum  spiritually  and 
5  spiritualiter  et    realiter    est    corpus   Christi   aut   sanguis,  .""^^''^  d'hi'^'d 
et  interrogatus  ulterius  concessi  quod  ipsum  sacramentum 
est  naturaliter  substancia  panis  aut  vini  materialis.   Nunc 
autem   taceo   hec   duo  nomina  substancia    et    materialis, 
non    quia    credo    ilia    nomina    dissonare    naturaliter    a 
loveritate   rei   predicte,    sed   quia  non  video  ad  quid  cum  Wyclif  will  not 
istis    nominibus    oneraretur    ecclesia;    ideo    remaneo    in  'substance'  and 
verbis  brevioribus  in  fide  scripture  expressis,   concedendo      'material', 

^  .       ^  '  .  which  are  a 

quod    hoc    sacramentum    est    panis  quern  frangimus,    et  needless  burden 
sic   dicit  Apostolus,   qui  accepit  sensum  suum  a  Domino;  b^t  assertr^tha't 

1 5  semper    autem    exspecto    declaracionem    satraparum    et  the  sacrament 
...  .  ^    .         ...  .  ...  ,     IS  bread  and 

specialiter     fratrum     in     lUa    materia    qualis    panis    vel    the  bread  is 

cuiusmodi  sit   hoc  sacramentum,  vel   si    concedi   debeat       "''  soy. 

quod    est    panis;    quod    si    omnes    isti    negaverint,    ego 

tamen    usque    ad    mortem    concedam    ut    fidem    ecclesie 

2o  per  Deum  in  suo  Apostolo  reseratam  quod  hoc  sacra- 
mentum est  panis  et  quod  ille  panis  est  vere  et  realiter 
corpus  Christi,  quia  utrumque  docet  fides  evangelii, 
considerans  quod  concilium  illorum  satraparum  fuit 
incompletum    et    stolidum,    quia    formaliter    ipsi    agitati 

25  fuerant  et  indispositi   ex  tremore  timido  Terremotus. 

Sed  aliud  quod   deteriorarunt  dicti  satrape  tamquam     The  council 

J     .  .       ^  1    ^  •  ^    ^  condemned  as 

erroneum    sed    mconvenienter    non    determmarunt    tam-    an  error  that 
quam    hereticum    fuit    illud    quod    decime   sunt  elemosine  '^''^'^^  '"''^  ''''™*- 
et    quod    parrochiani    possunt    propter    peccata    suorum 

3o  ciiratorum  eas  detinere  et  ad  libitum  aliis  conferre. 

Pro   ista  sentencia  que  indubie  si  sit  error  est  heresis.     Sophistical 
sophiste  arguunt  multis    modis,    probando   quod    sit   in-    beha"f'of*tliis 
diffinita  vel  particularis  sapiens  pro  multis  suis  partibus     conclusion, 
veritatem. 

35  Certum  quidem  est  quod  non  est  dampnabile  sed 
summe  catholicum  quod  aliquis  est  Deus,  et  tamen  non 
pro  omnibus  suis  individuis  est  verum  sed  solum  pro 
unico   quod   superat  omne  genus. 

2.  Cod.:   et.  et.  5.  Cod.:   aut  sanguinis.  20.  In  marg. :    Nota. 

26.  Cod. :  dicte  satrape. 

28.  Cf.  Fasc.  Ziz.,  pag.  280,  281.  Concl.  XVIII:  Item,  quod 
decime  sunt  pure  elemosyne  et  quod  parrochiani  possunt  propter 
peccata  suorum  curaiorum  eas  detinere  et  ad  libitum  aliis 
conferre. 


472  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LIV. 

I.  The  rector        Arguvint  autem  sophiste  sic,   primo:   Iste  decime  Petri 

may  distribute  .••  ,  ^    ^         i  ^  ^i~,ii- 

them  in  charity  laici  Secundum   se  totas   donantur  a  rectore  Paulo  laico 

and  then  they  indigenti   et  hoc  secundum   sinceram   intuicionem.   Ouo- 
are  alms.  "  .  ^^ 

modo   ergo    non    pure    elemosine,    ymmo    priores    quam 

alia  elemosina  data  fratri?  5 

Totum     antecedens    suppono    tamquam    possibile     et 
ambiguum  istis  satrapis,   si   sit  verum. 
2.  All  we  have       Secundo    instant   logici    per   hoc  quod  ille   decime   et 
'^  ^God/"'"    omnia   bona  fortune  sunt  pure  elemosine  quoad  Deum, 

cum    omnis    homo   vel    rex    est    mendicus    Dei    (ut    sepe  lo 
asserit  Augustinus),  et  per  consequens,  si  fructuose  ali- 
quod   tale  bonum  a  Deo   accipit,    ipsum    est   pura    ele- 
mosina quoad  Deum,   ergo  hoc  est  pura   elemosina. 

Tercio  instant  logici  quod  omnes  decime  sunt  se- 
cundum se  et  quamlibet  eius  partem  elemosine,  nee  est  i5 
alia  racione  quam  elemosina  si  sint  secundum  se  totas 
elemosine,  tamen  sequatur  si  sunt  alio  modo  vel  aliter 
quam  elemosine,  nee  tunc  sunt  aliter  quam  ille  ipse. 
Serious  Sed  accedendo  ultra  limites  sophiste  querendum   est, 

^What^lie      antequam    ecclesia    dotata    fuerat,    utrum    alimenta    et  20 
apostles       tegumenta   donata  apostolis  fuerunt  pure  elemosine  vel 

received  was  ,  ,.         •  ,  .,,..,         ....         ,. 

alms;         ex  obligacione  humani  debiti  donabilia  alia  racione,  et 

^^becoime"'^     cum  non  sit  fingenda  racio   quin  erant  pure   elemosine 

continuous,  but  sicut  Christus  pro  se  et  suis  apostolis  acceperat,  videtur 

that  does  not  ,       .  ^       .  ,  ^  ,.    ^  ' 

change  its      quod,  sicut  ante  mtroductam   consuetudmem  erant  pure  2d 

nature.        elemosine,    sic    et    post,    cum    consuetudo    eiusdem    rei 

secundum   racionem  omnino   consimilem  non  variat  spe- 

ciem   racionis.    Sic    enim    possent   fratres  I  vendicare   ex       ^ 

.  '     .  290 

consuetudine  ultra  puritatem   elemosine  debitum   quoad 

Deum,  et  fundare  humanum  titulum  pure  ex  continuacione  3o 
talis  elemosine  est  omnino  contrarium  racioni  elemosine; 
ergo  perpetue  observat  racionem  puritatis  elemosine 
quam  in  principio  habuit,  cum  condicionata  obligacio 
non  destruit  puritatem;  unde  non  video  racionem  quare 
machinari  debet  ista  Veritas,  nisi  ut  Antichristus  contra  35 
Christ!  sentenciam  diabolice  dominetur.  Vendicat  enim 
ex  titulo  vacuitatis  pro  decimis  taliter  placitari,  sicut 
frater  vendicare  possit  ex  diuturna  et  corrupta  conti- 
nuacione secundum  talem  quantitatem  vel  circumstan- 
cias  mendicare.  40 

Sed  caute  debet  ecclesia  obstare  principiis  Antichristi. 
Non    enim    color  si  prelatus  vel  curatus  perficit  corpo- 


28.  Cod.:   Sicut.        33.  Cod.:   habuerunt. 


SERMO  LV.]  TERTIA  PARS.  47 3 

rale   ministerium   quod    debet    proplei-ea    ex    civili  titulo    A  prelate  or 

divicias  vendicare,   turn   quia  ex   parte   decimantis  quam    civu'^rigM  "o 

ex    parte    curati    debet    tale    ministerium    gratis    dari    et     payment  for 
^  ....  .    .  Ins  ministry. 

non    ex    commutacione    civili,     cum    non    exigitur,    sed 

5  pocius  repugnant   equivalencia  talium    mutatorum,    turn 

eciam   quia  nemo    gratis    dat    aliquam    elemosinam    nisi  Alms  should  be 

^   ..  •  1-     3    1  -^  4.     •  given  for  the 

expectet  ex  lure  poll  debite  recompensam,    et   m   pere-    *'  sake  of  a 

grinacione,   in  oracione,   in   cantu,   in  predicacione   cum   ,  ri^ward  in 
<^         .  ...  .  .      ...     ^  .     .  .    .      heaven,  v^'hijc 

ieiunio   et  vigilns   cum    eis    consimilibus    consistit    mini-     the  priest's 

losterium  corporale,   et  fruicionem  spiritualem  illorum  non    services  "may 
licet  civiliter  vender e  vel  mutare,  ymmo  (ut  dictum  est  "o^  lawfully  be 
superius  de  Uteris  fratrum)   hoc   temptans   vel    asserens 
blasphemat.   Et  hec  racio   quare  non  requiro  ut  civiliter 
debitas  oblaciones  aut  decimas  sed  ut  pure  elemosinas 

1 5  gratis  datas. 

3^^°';  SERMO  LV. 

Confortamini  in  Domino  et  in  potencia  virtutis  eiiis. 
Ad  Eph.  VI°,  10. 

Ista    epistola    docet    fideles   viantes    quomodo    debent     in  our  war. 

20  pugnare    spiritualiter    contra    diabolum;    sed    quia    ista  jevfr\"e  artf  to 
pugna    non   potest    perfici    sine    Dei    adiutorio    speciali,  f''"^'^  in  God's 
ideo  hortatur  in  illo  adiutorio   confortari.   Est  enim  iste 
dominus    potentissimus,    paratissimus    atque    largissimus 
de  quibus  inopes  suffragandi   debent  racionabiliter  con- 

2  5  fortari.    Ideo    nedum    hortatur   Apostolus    confortari    in 
Domino  sed  in  potencia  virtutis  eius;  habet  enim  poten- 
ciam  et  virtutem   solo  verbo   superandi  diabolum,  verbo 
suo  creavit   ipsum    et   singulas   alias    creaturas,    oportet  To  put  on  the 
tamen  videre  quomodo  caute  ambuletis  propter  astuciam  ^™°o  put  on° 

3o  temporis.    Ideo    dicit  Apostolus:    Induite  vos  armaturam        Christ. 
Dei.   Cum  autem   armatura  Dei  sit  virtus   et  iuxta  dicta 
nemo    potest   virtutem    induere    nisi    induerit    dominum 
nostrum  Jesum   Christum,    patet  quomodo   oportet   fun- 

7.  Cod.:  recompense.  i3.  Cod.:  ut  civile  debite.  27,  28.  rectius: 
cum  verbo  suo. 

i5.  Explicit  prima  pars  epistolarum  et  tercia  in  ordine. 
S(ermones)  isti:  Confortamini  in  Domino  etc.  Ad  Eph.  ¥1°. 
Confidimus  in  domino  Jesu.  Ad  Phil.  X°.  Imitatores  mei  estote. 
Ad  Phiiipp.  111°.  Non  cessamus  etc.  Ad  Coloss.  1°.  Ecce  dies 
veniunt.  jerem.  XXIII"  (dict)os  sermones  post  ....  ad  tale 
signum  G+0  (fol.  347'').  16.  Dominica  vicesima  prima  post 

Trinitatem.  Cf.  Wyclif's  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  365 — 368. 
3o.  Eph.  VI,  II. 


474  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM        [SERMO  LV. 

damentaliter  illam  virtutem  induere;  et  cum  ilia  virtus 
sit  armatura  invasiva  acutissima  et  armatura  defensiva 
tutissima,  patet  quod  sibi  est  tota  victoria  ascribenda. 
Cum  autem  virtutes  morales  que  sunt  qualitates  de 
prima  specie  sint  m.odi  quibus  armatura  qui  est  Christus  5 
homini  alligatur,  patet  quod  oportet  ipsas  attendere. 
Ideo  propter  duplicem  racionem  et  duplicem  induicio- 
nem  mandat  Apostolus  quod  homines  secundum  dupli- 
cem    naturam     induant      banc     duplicem     armaturam. 

We  must  put   Debet  enim   homo  tam  corpore  quam  anima  et  Christum  lo 
on  Christ  both     ^      •  j  •     j  r^-    •  ^  •  ■  i 

bodily  and      ^t   eius  modum   induere.    i^ims    autem    gracia  cuius   de- 

spiritually.      bemus     sic     virtutes     induere     foret    victoria    superandi 

diabolum.   Nee   est  hoc  modicuin,   quia  ipse   est  in  spi- 

ritualiter    pugnando    contra   virtutes    creatura    potissima 

et  eius  victoriam   consequitur  merces  largissima.   Habet  i5 

autem  consuetudinem  primo  hostem  per  quem  invaditur 

spiritualiter   prosternendi;    ideo    statim   secundum   recti- 

tudinem    affectus    spiritualium   et  temporalium   qui  sunt 

pes    dexter    et    sinister    primo    omnium   est   attendendus, 

et  huius  pedis  infirmitas    est    sananda.    Ideo   dicit  Apo-,20 

stolus:   lit  possitis  stare  adversus  insidias  diaboli. 

The  armour  is       Est   autem   hec  armatura  virtutum  necessaria  propter 

bcautv  and  Us  honestatem  splendencie  virtutum  in  spectaculo  et  propter 

service.        necessitatem  iuvandi  in  prelio,    et    hoc    specialiter    cum 

diabolus  sit  potens,   malivolus,   callidus   et  astutus.   Ideo  25 

dicit    Apostolus    quod    non    solum    est   nobis   colluctuacio 

adversus   carnem    et    sanguinem,    sed   adversus  principes 

et  potestates,  adversus  mundi  rectores  tenebrarum  harinn, 

contra  spiritualia  nequicie,  in  celestibus.    Quamvis  autem 

debemus  pugnare  spiritualiter  contra  carnem  et  mundum,  3o 

tamen  ilia  pugna   est  levis  in  comparacione  ad  insultum 

diaboli;     utrobique    tamen    capit    diabolus    membra    et 

The  devil  figlits  partes   hominum   ad   ipsos   cum  armis  propriis  superan- 

mvn  wSpifns'  ^^'^'^'■>  hec  est  enim  victoria  superborum.  SedJobXLF,  24 

dicitur  non   est  potestas  super  terrani  que  ei  comparetur.  35 

Ipse   enim   est   rex  super  omnes  filios  superbie.   Ille  ergo 

pugnat    adversus     carnem     qui    carnale     desiderium     in 

esculentis   mitigat  temperanter,    et    ille  pugnat  adversus 

sanguinem    qui    appetitus    venereos    mitigat,    spiritus    et 

sanguinem    refrenando ;    quorum    utrumque  est  facile  in  40 

g.  Cod.:   induanlur.  16.  Cod.:   invadit.  21.  Cod:  versus. 

27,    28.    Cod. :    carnem    —    potestates    adversus    deest.    Addidi    e    textu 
Eph.  VI,  12.        34.  Cod.:   Job  XK 

26  —  29.   ^P^    ^^    '2- 


SERMO  LV.j  TERTIA   PARS.  47  5 

comparacione    ad    cautelas    diaboli    tam    cum    carne    et 

sanguine  quam   eciam   cum  omnibus    mundi    delectacio- 

nibus  hominem  invadentis.   Pugna  enim  nostra  est  contra  We  are  said  to 

ipsos  diabolos;  et  cum  de  quolibet  novem  ordinum  aliqui    pdncipalftTes^ 

5  ceciderunt,    signanter    dicitur    guod    nostra    colliictuacio  , '^"'^  powers, 
'         °    .      .  ■'■  because  among 

est    adversiis   principes    et   potestates.     Sed    non    habent  the  fallen  angels 

nobiscum   illud  officium   quod  beatis  spiritibus  limitatur.     each  of  the 

Sunt  tamen    aliqui    inferiores    et    aliqui    superiores,    sed    "*"^  orders. 

omnes  secundum   sua   desideria  sunt    super    demoniacos 

lo  principantes.   Non  enim   credo  esse  unum  diabolum  quin 

uno  tempore  vel  alio   ex  invasione  particulari  vel  prin- 

cipali  secundum  aliquem  hominem  principetur.  Potestates 

autcm   intelligitur  superiores   diaboli  genti  vel  provincie 

principantes     vel     dominantes.     Sed     secundo     describit    'This  world' 

r   »  ^    1  .....  means  the 

i5  Apostolus   ex  eorum  superancia   maius   dominium,    cum     wicked  who 

nacta   victoria    ad  suum   libitum   regant  mundum.    Non  have  yielded  to 

.    p  .  .  the  devil, 

autem  bene  regunt  creaturam  sensibilem  vel  insensibilem 

sed  inclinant  superatas  ad  tenebras  peccatorum;   et  illas 

tenebras  specificans  Apostolus  vocat  mundum  modo  quo 

2o  P  Joh.   11°,  i6    dicitur    omne    quod    est    in    mundo    etc. 

Intelligendo  autem   mundum   abstracte  pro   mundanis  a 

diabolo  superatis,   patet  quod  omne  quod   est  in  mundo 

2     h  ut  sic  est  aliquod  istorum  trium  |  peccatorum,   cum  per 

universitatem  huius  triplicitatis  correspondenter  ad  hostes 

25  hominis  complet  diabolus  suum  mundum.  Iste  autem 
est  mundus  tenebrarum  quem  diabolus  ita  regit.  Sed 
tercio  tangitur  condicio  diaboli  hominem  omnimode 
superantis,  cum  dicitur  quod  luctamur  contra  spiritualia 
nequicie    in    celestibus,    non    solum    luctamur    contra    in- 

3o  feriores  diabolos  qui  dicuntur  principes  et  potestates 
hominem  invadentes  nee  solum  contra  medios  diabolos 
hominem  ut  captivum  ducentes  et  regentes  per  latitu- 
dinem  sue  vie,  sed  tercio  luctamur  contra  summos 
diabolos    qui    sunt    spiritualia    bona    Dei    quoad    suam     The  \vickcd 

35  naturam,    sed    consencientes   nequicie  primi  apostate  in  p'jaces  ai-e"he 
celestibus.  Constat  quidem  quod  primum  peccatum  Luci-    9}-]}^^^  °^  ^^'^ 
feri    commissum    est    in    celo    (ut    patet   Ys.    XIV°,  12) 
cum    peccato    superiores    angeli    consenserunt,    et    illos 
quoad    bonum    nature    vocat    Apostolus    spiritualia,    sed 

40  quoad  consensum  apostate  vocat  eos  spiritualia  nequicie, 
et  quia  totum  hoc  perpetratum  est  in  celo,  ideo  vocat 
eos  spiritualia  nequicie  in  celestibus. 


8.  Q.  Cod.:   secundum  omnes. 


476  J0HANNI3  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LV. 

The  apostle's  Sed   oportet  quod   notetur  logica  Apostoli   ad   haben- 

'^demons?^  dam   subtilitatem   et  ordinem  verborum  suorum.   Dividit 

1.  Principalities  cnim  totum   exercitum   demonum   in  tres  partes.   Prima 

''^'acainsf"  ^^t  ad   certamen  spirituale  inchoancium,   et  illi  vocantur 

kingdoms  or  principes    et  potestates    qui    decertant    cum    regnis,    cum  5 

2.  Victorious  communitatibus    aut    personis.    Secunda    est    demonum 

rulcrs'of'^tliis  superancium  et  hos  vocat  Apostolus  hiihts  mundi  rectores 

world'.        secundum  has  tenebras  peccatorum.  Tercia  vero  pars  est 
3.  'Wicked       ,  .    .  ^  .  .  .  .  , 

spirits',  who    demonum  nequiciam   consumancium    in  prescitis   et  hos 

wi°ckedness^'in   vocat  Apostolus  spiritualia  etc.   Et  quilibet  istorum  trium  lo 
the  foreknown,  ordinum   primo  instar  angelorum   stancium   dividitur  in 
tres  partes;   et  nota  quod  Apostolus  loquens   de   duabus 
partibus    dicit  quod    est    fidelibus    coUuctuacio    adversus 
illas,    quia    nondum    cum    illis    est    consumata   victoria, 
sed  est  spes  discertantibus    sive    inchoent   sive   subster-i5 
nentur  de  victoria  per  virtutem  et  graciam  domini  nostri 
Jesu  Christi.   Unde  Christus  Matthei  IV°,  lo   et  XVF,  2  3 
vocat    ipsum    diabolum    et    Petrum    sathanam,    hoc    est, 
veritati  primarie  adversantem.    Oportet    enim   in  adver- 
sacione    quod    sit    renitencia    quedam    utriusque    partis,  20 
sed  loquendo   de  tercia  parte   huius  exercitus  dicit  quod 
est  coUuctuacio   contra  spiritualia  etc.,   quia   ad  tantum 
superat    eorum    nequicie    et    super    hominem    exaltatur 
quod  solum   innitendum   est  Dei  sentencie  et  sic  finaliter 
superatis.    Et  ita   est  Dei    indicium    expectandum.    Ideo  25 
dicit    tacendo    renitenciam    contra    ista    spiritualia,    sed 
non  adversus  ilia  est  hominibus   reluctandum. 
The  exact  force      Vocantur    autem    (ut    dictum   est  superius)    in    neutro 
used^'iis  toTlfcsc  gei^ere  spiritualia  ad  denotandum  naturas  et  artem  primi 
wicked  spirits,  opificis   que  sunt    bona,    et    subiungitur   intransitive    ne-  3o 
quicie,    ad    denotandum    quod  in  illis   est  nequicia   con- 
sumata,   et    annectitur    tercio    in    celestibus    vel    propter 
consensum   eorum   ad  peccatum   primi  apostate  vel  quia 
summe  excellunt  in  gradu  sue  nequicie   superatos.   Ista 
autem    pars    tercia    dicitur    pugnare    cum    homine,    non  35 
in  quacunque   causa    sed    ad    victoriam    finaliter    consu- 
mandam;    et    sic    toUunt    generaliter    a    communitatibus 
plene   perversis   virtutem  generaliter  et  specialiter  fidem 
et    caritatem    cum    aliis    noticiis    veritatis.     Nam    sicut 
secundum    philosophos    architector    est    ille    qui    induit  40 
formam   artificis  viltimate,   sic   archidiabolus   est  ille  qui 
induit   deformitatem   ultimam   in   homine  desperante.   Et 

3.  In  marg. :    1.  6.  In  marg. :  2;    ib.  Cod.:  communibus.         8.  In 

mare. :   3. 


SERMO  LV.J  TERTIA  PARS.  477 

sic    idem    diabolus    in  numero   potest  nunc   esse   Sathan  One  devil  ma) 
at  nunc  Belial  vel  diversarum   condicionum,   ut   diversis       ^lames."^" 
nominibus  nominatur.   Dicitur  enim  diabolus  a  dia  quod 
est  duo  et  bolus  morsellus,   quia  mordet  et  devorat  tarn 
5  corpus  quam  animam  in  prescito.   Vocatur  autem  Sathan    Derivation  ot 
quod    interpretatur    adversans,    eo    quod    taliter    prime    ^""^    names. 
iusticie  adversatur.  Dicitur  ergo  Belial  quod  interpretatur 
apostata    et    quarto    dicitur  Leviathan,    quia    ad    partem 
sinistram  Domini  in  finali  iudicio   ducit  suos;   et  sic   de 

10  multis  aliis  nominibus  secundum  proprietates  diaboli 
sibi  datis.  Propter  ista  movet  Apostolus  accipere  arma- 
turam  non  ferri  vel  metalli  alterius  nos  gravantem  sed 
armaturam  spiritualem  alleviantem  suos  armatos,  cum 
ducunt   finaliter   perseverantes    in   illis   ad  celestia   tam- 

1 5  quam   premium. 

^°'*       Unde  quod    mundus  accipit  armaturam   opacam  |  di-     Tlie  world 

^'   missa    hac    armatura    est    signum    evidens    quod    multi     "^spidtuar 

spissim  descendunt  ad   inferos   et  pauci  raro  ascendunt  .armour,  which 
•^  .    -^  .  IS  light  and  lifts 

ad  celos,  cum  armature  contrarie  sunt  sic  capte;  nam    to  God;  and 

20  armatura  Dei   cum  sit  levis,    subtrahens   ab  inferioribus  armouWhTch 

ducit  hominem  ad  Deum  et  beatitudinem  consequendain,    ,'®  heavy  and 

^  '    draws  to  hell. 

armatura  autem   opaca  cum   sit  gravis,    ducit  hominem 

ad   centrum   et  per   consequens   ad   diabolum    et    penam 

perpetuam   consequendum.   Ideo   dicit  Apostolus:    Prop- 

2b  terea  accipite  armaturam  Dei,  vt  possitis  resistere  in  die 
malo  et  in  omnibus  perfecte  stare.  Loquitur  Apostolus 
de  armatura  celesti,  cum  describit  posterius;  vocat 
autem  diem  malum  diem  conflictus  cum  ipso  diabolo 
vel   diem  novissimum,  in   quo   iudicantur  ad  penam  gra- 

Sovissimam  per  diabolum  finaliter  superati.  Prima  dies 
mala  licet  sit  Deo  certa,  est  tamen  nobis  incognita  ut 
secunda,  ideo  propter  Dei  certitudinem  ille  dies  nomi- 
natur ab  apostolo  masculine.  Ille  autem  tercio  dicuntui- 
stare  perfecte   qui    usque    ad    finem    renunciant    diabolo 

35  et  omnibus  pompis  eius,  sic  tamen  quod  continue  sint 
Deo  flexibiles  et  sic  simul  humiliati  sub  potenti  manu 
Dei  et  recte   elevati   contra  versucias  Antichristi. 

Nominat    autem    Apostolus    sex    armaturas    quarum 
quinque  sunt   defensive    et    ultima    invasiva,    sed    omnes 

3.  Inmarg. :  Diabolus.        5.  Inmarg. :  Sathan.        6.  Rectius:   totaliter. 
7.  In  marg. :  Belial.       8.  In  marg. :  Leviathan.      i5.  Cod. :  tamquam  prime. 

4.  Cf.  Wyclif,   De    Diabolo    et    Mennbris    eius,    Pol.  Works, 
pag.  362.  24.  Eph.  VI,   14. 


47 8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LV. 

Six  pieces  of    illas    oportet    intelligi    mistice    et  spiritualiter  secundum 

mentioned  by   quod    spiritualiter    interior     homo     induitur     secundum 

the  apostle,     dispares  potencias  has  virtutes. 

I.  Tlie  girdle        Prima  ergo  armatura  quam  Paulus   commemorat    est 
of  chastity  to  .  ■  •  •  ■  .       •       . 

refrain  thefiesh.  zona    sanctimonie  qua    corpus    primo    omnium    est    cm-  5 

gendum;  ideo  dicit  Apostolus:  State  ergo  succincti  lumbos 

vestros  in  veritate.   Stat  autem   qui   conservans   caritatem 

insultibus  diaboli  non  succumbit,    lumbos  mentis   cingit 

castitatis     zona     qui     secundum     virtutem     temperancie 

stringit  debite  lumbos  mentis,   ubi  patet  quod  Apostolus  lo 

loquitur  de  spirituali  armatura  non  corporis,   cum  aliter 

istam    zonam    ante    armaturam    cingentem    premitteret. 

Primo  tamen   debet  interior  homo  hostem   suum  dome- 

sticum   refrenare,   quia  per   ilium    communiter    diabolus 

invadit  forcius;  ideo   Luce  XII°,  3  5    dicit  Christus:   Sint  iS 

himbi  vestri  etc.   Nee  refertur  vel  contrariatur  ista  sen- 

tencia   verbis    Apostoli,    cum    succinccio    corporalis   non 

valet   nisi    primo    originetur    in  mente   et  nisi   precingat 

indebitos  luxus   corporis;    ideo    in    lumbis   corporis  sunt 

tam  renes  quam  corporis  crassitudo  (ut  notat  Gregorius),  20 

et  ideo  dicit  Petrus  I''*  Petri  F,  i  3  propter  quod  succincti 

lumbos  mentis  vestre,  sobrii  perfecte  sperate  in  earn  que 

offertur  vobis  graciam. 

They  who  serve       Illi    autem    qui    infideliter    serviunt    carni    vel    femine 

the  fiesh  do  not  ^  -^    ^       r  1    ■      •  1  ^-  •    ..        j    1    * 

stand  in  the     Sunt    a   veritate    talsissime    elongati,    cum    suit  ydolatre,  20 
tnith.  colentes    carnem    cui    subiecti    sunt   tamquam    domino; 

ideo  Micit  Apostolus  quod  venter  gulosorum  est  situs 
Deus,  et  hinc  precipit  quod  fideles  stent  succincti 
lumbos  in  veritate  et  non  infideliter  succumbant  hosti 
tam  fragili.  Unde  quia  hoc  peccatum  carnis  est  sepe  3o 
absconditum,  lubrificans  vel  humectans  exteriorem  ho- 
minem  cooperante  diabolo,  dicit  Job  XL",  1 6 :  Sub 
umbra  dormit  etc.  Illi  quidem  gulosi  in  quibus  habundat 
lubricitas  carnis  iacent  in  luxuria  absconditi  sicut  porci, 
sed  oportet  quod  in  illis  sit  humiditas,  sicut  conimu-  35 
niter  est  in  radice  calami. 

Et  sic  est  prima  armatura  cingulum  castitatis,  cingens 
tam  interiorem  hominem  quam  exteriorem,  ne  profluat 
in  libidinem   sed  non   ficte  sicut  fatue  virgines  habentes 


4.  In  marg. :   i.  7.  Cod.:   stat  autem  quod.  ig.  Cod.:  luxos. 

22.  Cod.:  sobrie. 

6.    Eph.  VI,   14.  20.    S.    Gregorii    In     Kvang.    Lib.    II. 

Horn.  XXII.  0pp.  torn.  1,  pag.  i535.  27.  Phil.  Ill,  19. 


SERMO  LV.]  TERTIA  PARS.  479 

vasa  sine  oleo  (de  quibus  dicitur  Matthei  XXV°,  3). 
Lampades  nostra  mentis  sunt  potencie  a  carnis  petu- 
lancia  reservate.  Sed  si  desit  devocio  et  finis,  recta 
intencio  termini,  non  obstante  observancia  boni  de  genere 
5  lampades  sunt  extincte.  Et  sic  monet  Apostolus  ad 
stabilitatem  operis,  ad  puritatem  afFectionis  et  ad  recti- 
tudinem  intencionis  que  sunt  necessaria,  cum  sumus 
in  lubrico,   in  luto   et  in  humo. 

Secunda    armatura    est    lorica    iusticie    que    conservat  2.  The  breast- 

lomaiorem  partem  interioris  hominis,  ideo  dicit  Apostolus:   ligli'teousness. 
State,  induite  loricam  iusticie.    Sicut    enim    lorica  ferrea 
undique  cathenatur  circulis,    sic    iusticia    in    suo  genere 
undique   cathenatur  secundum   lineam  longitudinalem  et 
latitudinalem,     secundum    racionem    circuli    infiniti    (ut 

1 5  dictum  est  de  prima  virtute  cardinali).  Et  patet  quod 
^°'*non  I  sufficit  rectum  facere  nisi  intencio  circuli  circum- 
^'    cmgat. 

Tercia  vero  armatura  est  pedum,  id  est,  afFeccionum  3.  The  sandals 
interioris  hominis  calciacio.  Ideo  dicit  Apostolus:  State  x:nzfzex,f^l]x\-\t 

20  calciati  pedes   in   preparacione   evangelii  pads.    Ad    hoc      affections. 
autem    obligantur    evangelizantes    et    singuli    christiani; 
evangelizantes  qui  non  principaliter  propter  affeccionem 
temporalium    vel    iurisdiccionis    aut    fame    statum    pro- 
nunciant  evangelium.  Tales  enim   qui  ea  intencione  pre- 

25  dicant  nee  excuciunt  pulverem  pedum  nee  verbum 
evangelicum  volante  vento  superbie  in  auditorio  manet 
fixum.  Populus  autem  evangelizandus  debet  preparare 
afFecciones  suas  ad  audiendum  evangelium  pacis,  cum 
eo    fine    debet    predicacionem    audire,    ut    pax    habeatur 

3o  cum  Deo  et  homine;  et  tunc  sunt  afFecciones  interioris 
hominis  calciate,  quia  desiderando  mundo  patencia 
fierent  nude. 

Sed   quia    fides    est   necessaria    cuilibet   viatori,    ideo  4.  The  shield 
quarto  subnectit  Apostolus :  In  omnibus  sumentes  scutum       °    ^'*  ' 

35 Jidei  in  quo  possitis  omnia  tela  nequissimi  ignea  extin- 
guere.  Scutum  autem  hoc  fidei  habet  pro  basi  articulos 
Trinitatis  et  alios  fidei  articulos  ordinate  depictos;  qui 
si  nervis  caritatis  sint  fortiter  coUigati,  possunt  extin- 
guere  omnes  temptaciones  hostis  triplicis  que  sunt  quasi 

40  tela  ignea  intentive  impellencia  per  artem    diaboli    agi- 

I.  Cod.:  XXIX°.         9.  In  marg.:   2.         18.  In  marg.:  3.        35.  Cod.: 
omnium. 

II.  Eph.  VI,   14.  ig.  ib.  i5.         34.  ib.  16. 


480  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LV. 

This  is  needed  tata.  Debet  autem  hoc  scutum  portari  in  sinistra  parte 
only  m  this  life.  ^g^^p^j,jg  nostri,  scilicet  temporis  viacionis,  quando 
sinistra  dura  viando  patimur  et  non  expectare  tempus 
in  quo  spiritualiter  morimur  vel  perpetuo  premiamur. 
Tunc  enim  evacuatur  fides  tamquam  inutilis.  Ideo  Canti-  5 
corum  11°,  6  dicitur:  Leva  eius  sub  capite  meo  etc. 
In  statu  vero  nostre  peregrinacionis  in  quo  continue 
subiacemus  periculis,  necessarium  est  scutum  fidei  cari- 
tatis  vinculis  omnibus  actibus  nostris  atque  potenciis 
Defects  that  fortiter  colligatum.  Aliter  enim  foret  fides  informis  10 
'"''^shieW.  ^  ^  tamquam  scutum  nimis  tenue  vel  in  defectu  articulorum 
credendorum  infideliter  perforatum  vel  informiter  collo- 
catum.  Nam  omnibus  istis  tribus  modis  in  defectu  scuti 
fidei  viator  per  tela  diaboli  spiritualiter  est  occisus. 
Istud  autem  scutum  triangulare  stabile  et  integrum  ini5 
soliditate  est  armatura  pro  defensione  tutissima,  cum  un- 
dique  tegit  interiorem  hominem  pro  statu  vie,  sic  quod 
non  est  possibile  evacuatis  istis  tribus  defectibus  ipsum 
ledi  ab  hostibus  spiritualibus  vel  ofFendi.  Malignus  autem 
non  tangit  talem  repens  in  hominem  per  rimas  vacuas;  20 
ideo  I*^  Joh.  V,  t8  dicitur:  Malignus  non  tangit  eum. 
Nee  est  hoc  scutum  nimis  tenue,  si  fuerit  ut  granum 
synapis  acerba  fortitudine  tribulancium  inspissatum.  Ideo 
dicit  Christus  Matthei  XVII",  19:  Si  habueritis  fidem 
sicut  granum  sinapis,  dicetis  monti  hide:  Transi  hinc,  et  25 
transibit  et  nichil  impossibile  erit  vobis.  Sed  tercio  multum 
prodest  quod  hoc  scutum  pro  suo  tempore  caritati  con- 
Faith  must  be  formiter  sit  acceptum,  quia  Jacobi  11°,  19  dicitur:  Z)e- 
informed  with  j      ^      ^  ^  •  ^  n  j 

charity.       mones  credunt  et  contremiscunt,   nam    ndes    eorum    non 

perfecte  fundatur    in  Trinitate    nee   colligatur  indissolu-  3o 
bilibus  vinculis  caritatis;   ideo  non  mirum  si  dicat  Apo- 
stolus  quod  in  omnibus  bellis  spiritualibus  sumat  viator 
tale  scutum   fidei,   cum   sit  inaxime  necessarium  viatori. 

5.  The  helmet        Quinta  autem   armatura  qua  caput  tegitur  est  galea; 

i°  e!^the  liop'e  ideo  dicit  Apostolus:  Galeam  salutis  assumite.  Tunc  35 
of  bliss.  autem  assumit  racio  galeam  salutis,  quando  in  spem 
beatitudinis  procedentis  a  capite  qui  est  Christus  debite 
se  involvit.  Sicut  enim  racio  est  supremum  in  homine, 
sic  spes  beatitudinis  exaltat  pugnantem,  si  a  capite 
ecclesie  sit  descendens.  40 

21.  Cod.:  Joh.  IV".        34.  In  marg. :  5. 

10.  Cf.  Sermones  I,  89.  35.  Eph.  VI,  17. 


SERMO  LV.]  TERTIA  PARS.  481 

Sed  quia  nimis  miserum  foret  et  superacionis  indicium  6.  The  weapon 
viatorem   cum   hoste  spirituali   contendere   et  uti  solum-    °wo"d'^of  ihe 
modo    istis    quinque    armis    defensivis,    nisi    quandoque         Spirit. 
prudenter  invaserit  hostem  suum,    ideo  sexto   et  ultimo 
5  annectit  Apostolus    armaturam    invasivam    cum    dicitur: 
State  assumentes  gladium  spiritus  quod  est   verbum  Dei. 
Nam  Deus  format  linguam  in  ore  hominis  ad  loquendum 
in    caritate    operis,    ut    patet    ex    anathomia    multiplici 
mistice  intellecta.  Unde  Matthei  X°,  g  promittit  Dominus: 
,  On  Nolite    cogitare    quomodo    aut    quid  |  loquamini.   Dabitur 
enim  vobis  in  ilia  hora  quid  loquamini,  quia  Luce  XXI°,  i  5 
dicit  Veritas:  Ego  enim  dabo  vobis  os  et  sapienciam   etc. 
Nee  solum  est  iste  gladius  taliter  invasivus,    sed  ecia.m 
incisivus,    quia    spiritum    a    carne    dividit,    cum    dicitur 

1 5  ad  Hebreos  IV°,  12 :  Vivus  est  enim  sermo  Dei  et  efficax 
et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti  et  pertingens  usque 
ad  divisionem  anime  et  spiritus;  unde  anathomatici 
notant  quod  lingua  ad  modum  gladii  est  formata.  Nee 
solum     est    sermo     iste    prostrativus     aut    incisivus    sed 

20  eciam  occisivus,  quia  IsaieXP,  4  dicitur:  Spiritu  labiorum 
suorum  interficiet  impium. 

Nee    dubium    quin    non    proprie    et  primo    loquuntur  When  we  speak 
homines   verba  Christi    sed    prius    et   verius   Deus    ipse,  chrisi,  it  isGod 
cum  Matthei  X°,   20   dicit   Christus:   Non  enim  vos  ^5^/5  who  speaks  in 
....  .  .  .  .  .  lis. 

2  5  qui    loquimini    sed    spiritus    patris    mei,    qui    loquitur    in 

vobis.  Unde  quidam  asserunt  quod  peccatum  lingue  in 
prelatis  principaliter  dicit  duo,  primo  superacionem 
plenam  a  diabolo,  cum  arma  invasiva  in  predicando 
evaginare  non  audeant,   secundo  quod    sunt  de   exercitu 

3o  diaboli  qui  loquuntur  fabulas,  mendacia,  detracciones 
et  verba  similia  venenosa.  Unde  comparantur  verba 
loquencium   sagittis  gladiis  atque  telis. 

Circa    banc    epistolam    dubitatur    utrum    prelati    qui     Most  of  all 
debent   esse  in  prima  acie    spiritualis   exercitus    debeant  be°t'hus''arme" 

35  armari  simili  modo  quo  hie  dicit  Apostolus.  Nee  dubium 
quin  sic,  quia  si  existens  in  prima  acie  belli  sit  ineptus 
ad  pugnam,  raro  vel  nunquam  victoria  consequetur,  cum 
ipse  prostratus  gignit  in  exercitu  posteriori  vecordiam, 
ipse   vulneratus   vel    occisus    impediet   inficiens    ne  resi- 

40  duum    exercitus  posset  hostes   invadere  et  omnino  pro- 


II.  Cod.:  Luce  XX".        i5.  Cod.:   vivax.        33.  In  marg. :  Dubium. 

6.   Eph.  VI,    17. 

3i 


482  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LV. 

ditorie    consenciendo    hostibus    parabit  illis    media  quo- 

modo     facilius     et    plus     subdole     exercitum     potei-unt 

superare.    Et  hec    racio    quare  christianus    exercitus  est 

tantum    hodie   superatus.    Et  quamvis   non.debemus  de 

dampnacione  proximi  temere  iudicare,   tamen  ex  verbo,  5 

opere    et    taciturnitate    prelatorum     et    vocate    ecclesie 

supponendum  videtur  atque  probabile  quod  sint  diaboli 

incarnati.    Unde    quidam    asserit    quod    sunt    secundum 

formam  qua  hie  dicit  Apostolus  tripartiti,  sic  quod  papa 

et  cardinales    sunt   spiritualia  nequicie  in  celestibiis,  epi-  10 

scopi    et    curati    sunt  jnundi   huius  rectores  et  inferiores 

clerici  sunt  principes  et  potestates. 

Our  prelates         Cum  enim  sunt  duo   extrema  ex  quibus  debeant  iudi- 

devil^s%ride    cari    viatores,    videndum    foret    si    prelati  nostri  vivunt 

ratlier  than     Christo   similius   quam  ipsi  diabolo.    Christus   enim  fuit  i5 
Christ's  .  .      ^  \  . 

humility.       summe     humius,     sed    diabolus    summe     superbus.    Gui 

ergo     istorum     extremorum     prelati     moderne     ecclesie 

pocius    simulantur?  Evidens  videtur    ex    gestu,  verbo    et 

opere,   quod  plus   simulantur  regi  superbie. 

They  are  not        Christus  secundo  fuit  summe    incupidus  temporalium  20 

riche^s^as  was   atque    pauper:    isti    autem    videntur  econtra  esse   cupidi 

Christ,  nor     ^elo  bonorum  spiritualium  pretermisso.   Cuius   ergo  exer- 
simple  in  living.     .  ^  ........  ^  " 

citus  sunt  duces  aut  milites  ludicandi? 

Christus  tercio  fuit  in  vescibilibus  ac  usu  temporalium 
summe  parens:   isti  autem  videntur  esse    in  usu  talium  23 
maxime    prodigales.     Cuius     ergo    domini     sunt    famuli 
sive    servi?  Videtur   indubie    quod    sunt  filii    patris   dia- 
boli et  de  eius  familia. 
We  must  be         Sed  quia  ignoramus  conversionem   eorum  vel  exitum, 
con^sent"t°ie[r'  ^^^"^   videtur    de    sua    dampnacione    temere    iudicandum.  3o 
evil  ways.      Sed  istud  videtur  sanum   atque   eatholicum  quod  christi- 
anus non  communicet  cum  eis  in  sacramentis  aut  sacra- 
mentalibus    sed    pocius    caveat    de    eorum    perfidia,    ne 
sequendo    eos    aut    capiendo    exemplum    ab    eis    deserat 
legem   Christi    et    omnino    in    eis    consenciat    aliquo    sex  35 
generum  consensus,  sed  totam  pugnam  suam  spiritualem 
contra    diabolos    convertat   in    ipsos.    Si  enim    Scarioth 
propter     oecisionem    duplicis    nature    proprie     et    alios 
quos    pervertit    sit  diabolus,    quanto    magis    prelati    pre- 
dieti  cum   plus  participant  racionis   diaboli?  40 

i5.  In  marg. :   i.        20.  In  marg. :   2.        24.  In  marg. :  3.        26.  Cod.: 
Cuius  ergo  domus. 

10.  Eph.  VI,  12. 


SERMO  LVI.]  TERTIA  PARS.  4^3 


SERMO  LVI. 

Confidimus  in   domino  Jesu   etc.   Ad   Phil.   1°,   6. 

In    ista     epistola    ostendit    et    exemplificat  Apostolus 

caritatem,   quomodo  prelati  in  signis  se  habere  debeant 

5  ad    suos    subditos    et    econtra.    Dicit    ergo    primo   quod 

ipse    et    socii    sui    conjidunt   in    domino  Jesu    qui  cepit  in 

eis   opus   bonum    et  perjiciet   usque  in  diem.  Jesu   Christi. 

n,  ,   Opus  autem  hoc  bonum   est  conversio  istarum   gencium      The  'good 
1*01.      ^  .  .      ,  r      •  J        ..      work'  i-s  the 

3  .gb  que    excedit    omnia    edincia  |  vei  questus    secuii,  id  est,   conversion  of 

loDeo  singulariter  architectonice  tribuendum.   Deus  autem     the  nations. 

singulariter   incipit,    continuat    et    terminat    istud    opus, 

et  cum  non  posset  stulte  quicquam  incipere,   sed  oportet 

quod   inceptum    suum    complecius  virtuose    continuet  et 

laudabiliter  consumet,   patet  quod  humilis,   meritoria  et 

i5laudabilis    confidencia    in   Domino    est    opus    taliter    in-  Since  the  work 

,^  ,      -  r-..     1  •     is  God's,  it  must 

ceptum    Deum     complecius     consumare.     iLt    hec    racio   be  completed. 

quare    noscentes     se    fundari     in     sancto     proposito    de 

rectificacione    ecclesie    confidunt    quod    Deus    (cum    sibi 

placuerit)  in  die  iudicii  vel  ante  laudabiliter  consumabit. 

2o  Scimus    quidem    quod     exercitus    diaboli     non    finaliter 

prevalebit.   Unde  dies  iudicii    finalis   dicitur    singulariter       The  last 

dies   domini  Jesu  Christi,    quia    in  illo   die  ipse  habebit   called  the  day 

finalem    tractatum    cum    hostibus    et    consumatis    eorum  °f  Jesus  Christ, 

...        as  treaties  are 
maliciis    pacem    suam    perpetuo    confirmabit.     Sic    enim     called  after 

25  dicuntur    Dies    Marchie   vel   Dies    Marchiatus    concordis  the  chief  hand 
eorum  hominum   qui  erunt  in  illis  tractatibus   capitales.       '"  them. 
Ideo   dies  ante  finale  indicium  vocantur  dies  hominum, 
sed    ilia   vocatur    singulariter    dies    domini  Jesu    Christi, 
unde    dies     secuii    vocat    Apostolus    dies    hominum    (ut 

3o  patet  F  ad  Cor.  IV°,  3).  Sed  diem  Domini  vocat  diem 
finalis  iudicii  (ut  patet  hie  et  sepe  alibi),  quia  in  ilia 
die  sua  sentencia  prevalebit,  que  licet  semper  prevaleat, 
tamen  ilia  sentencia   est  nunc   mundo   abscondita. 

Applicat  autem  Apostolus  significacionem  sue  caritatis 

35  suis  conversis  dans  exemplum  prelatis  sic  faciendi: 
Sicut,    inquit,    est   mihi   iustum    hoc   sentire  pro    omnibus 

2.  Vulgate :  Confidens  hoc  ivsum,  quia  qui  cepit  in  vobis  opus  bonum, 
perjiciet  usque  in  diem  Christi  Jesu.  6.  Cod. :   ipsi.  22.  In  marg. : 

Dies  Domini.        29.  In  marg.:  Dies  secuii.        3o.  Cod.:  II.  Cor.  IV". 

I.  Dominica  vicesima  secunda  post  Trinitatem.  Cf.  Wyclif's 
Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  368 — 370.  25.  Dies  Marchie, 
see  Walsingham  II,  41,  108.         36.  Phil.  I,  7. 

3i* 


484  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LVI. 

vobis,    eo    quod   habearn    vos  in  corde  et  in  vinculis  meis 

et     in     defensione    et    in     confirmacione     evangelii    socios 

The  Apostle    gaudii   mei   omnes   vos  esse.    Quod  autem   ista  sentencia 

grace  which"  quam  Paulus   dicit  suis   filiis    sit  debita  atque  iusta,    ex 

God  might     j^QQ  evidet  quod  pater  cui  revelatum   est  ipsum   esse  in  5 

distribute  to  .  ~         .         .       .        .    ,  .     ^ 

His  spiritual    cantate  predestmacionis    debet  communicare  et  specia- 

c  ii  ren.       j^-^^^  c\xvs\  suis  filiis  beneficium  devocionis  et  cuiuscunque 

actus  meritorii  quern  datori  primo  placuerit  ipsis   dare. 

Nam  ad  istum  finem  debet  caritativus  instancius  provideri 

ut  Deus    fructum    meriti    secundum    quod  sibi  placuerit  10 

filiis    suis    distribuat.    Et    ista    sentencia    foret    notanda 

fratribus  qui    blasfemant    quod    concedendo    participium 

sui     meriti    secundum     quod     sibi     placuerit     filiis    suis 

distribuant    et   tamen    nesciunt    utrum    ipsi    vel    persone 

quibus   concedunt  sint  meriti  talis  habiles  quoad  Deum.  i5 

Sed  Antichristus   extollitur  super  ornne  quod  dicitur  Deus 

He  does  not    secundum  Apostolum.   Et  nota  quod  Apostolus  secundum 

wlfi  share  h?s  istam   formam    moderat  verba    sua,   quod    non  concedit 

merit,  but  that  yei  diffinit  ipsos  fore    participes    sui  meriti,   sed  sentire 
God  will  ^  ^  ^  '  .  _,,    .     . 

complete  the    pro    omnibus    illis    humiliter    quod    per    graciam  Christi  20 

-work  in  them.  ^^^^  suum  inceptum  finaliter  consumabit.  Unde  videtur 
multis  quod  sentire  in  proposito  accipitur  pro  repu- 
tare  sive  supponere,  licet  alii  dicant  probabiliter  quod 
sermones  suos  singulariter  dirigit  ad  illos  quorum  sibi 
finalis  perseverancia  revelatur.  25 

Nee  Apostolus  diffinit  participium  suorum  meritorum 
(ut  fratres  faciunt)  sed  promittit  gratis  quod  eos  habeat 
in  corde,  diligendo  ipsos  caritative  et  proficiendo  eis 
quantum  Deo  placuerit.  Et  eodem  modo  in  vita  triplici 
consequente;  cum  enim  scivit  quod  promeruit  vinculatus  3o 
et  in  defensione  legis  Dei  multipliciter  tribulatus  et  in 
evangelizacione  suis  filiis  confirmata,  optat  quod  illi  in 
omnibus  participent  suo  merito,  non  ut  retribucionem 
accipiat  premii  temporalis,  sed  quia  reputat  ipsos  esse 
socios  et  omnes  simul  esse  futuros  participes  gaudii  sempi-  35 
terni.  Debet  enim  fidelis  in  tribulacione  sua  ac  sociorum 
in  Domino  habere  magnum  gaudium  de  quanto  sperat 
ipsos  participare  per  tale  meritum  premium  sempiternum. 
Et  ne  credatur  Apostolum  in  hiis  verbis  fingere  vel 
adulari  iurat  pro  sinceritate  sue  sentencie :  Testis,  inquit,  40 
est   mihi  Deus  quomodo   cupiam    vos  omnes  in  visceribus 


12.  Cod.:   quod  deest.        14.  Cod.:   distribuat. 
16.  I.  Thess.  II,  4.         40.  Phil.  I,  8. 


SERMO  LVI.j  TERTIA  PARS.  485 

Jesu  Christ!.  Fuit  enim  Apostolus  plenus  gracia  et  per- 

fectus    in    caritate.    Ideo    concupivit    vel    desideravit  (si 

Deo    placuerit)    quod   omnes   illi,   ymmo    omnes   homines 

forent  spiritualiter  in  visceribus  Jesu   Christi.   Sicut  enim  The  bowels  of 

5  viscera  misericordie  deitatis  vocantur  potencia  miserendi  Hi"  ordinances 

vel    (ut    placet    aliis)    potencia    ecclesie    sponse   Christi,    contained  in 
,      .  .,,.  ^  ,      .  .  r  .     '      the  Church. 

Sic  quod  viscera  lUius   ecclesie  non  smt  plena  putredine 

o  °5.;  sed    capacia    ac    gignitiva    seminis    verbi    Dei  |  et    sic 

caritativus  cupit  fideles  esse  in  visceribus  Jesu  Christi,   de 

loquanto  cupit  ipsos  esse  spiritualiter  genitos  in  membra 
ecclesie  secundum  actum  misericordie  a  capite  ecclesie 
in  eius  viscera  procedentem,  vel  (ut  placet  aliis)  ille 
ordinate  cupit  proximum  in  visceribus  Jesu  Christi  qui 
cupit  ipsum  stare  in  ordinacione  ecclesie  quam  disposuit 

iSdominus  Jesus  Christus;  et  ita  sicut  omnia  interiora 
membra  hominis  concava  atque  latencia  vocantur  vis- 
cera, sic  omnes  ordinaciones  Christi  latentes  in  suo 
corpore  (quod  est  ecclesia)  vocantur  viscera  Jesu  Christi. 
Et  sicut  viscerum    aliqua    sunt   intestina,   aliqua  matrix, 

20  et  ita  de  aliis,  sic  alique  sunt  ordinaciones  de  prescitis 
et  alie  de  predestinatis. 

Omnis   autem   se   conformans   voluntati    divine    debet    The  Apostle 
cupere  de   quolibet  intra  ecclesiam  ipsum  stare  in  ordi- ijfcrease  of  their 
nacione   domini  Jesu  Christi,  verum   tamen  optare  debet        charity. 

25  et  orare  ut  stet  constanter  tamquam  membrum  ecclesie 
predestinatum  ad  gloriam;  ideo  dicit  textus:  Et  hoc 
oro  ut  caritas  vestra  magis  ac  magis  habundet  in  sciencia 
et  in  omni  sensu,  ut  probetis  ut  sitis  sinceri  sine  offensa 
in    die   Christi.    Non    autem    orat    ut   nostri    ecclesiastic! 

3o  quod   tribuatur    eis   lucrum   putridum    temporale  sed   ut 

ad    honorem    Dei     et    utilitatem    ecclesie    maior    virtus 

theologica    que    est    caritas    in    suis    afFectibus    augeatur. 

Nee  sunt  audiendi  intideles  deliri  qui  falsificare  nituntur     Objections: 
,        .         ^    ,.  .  ,  1         11  ^  -..I-  There  cannot 

ista  verba  Apostoli,  primo  per  hoc  quod  nulla  est  caritas  be  one  charity 

35  una    multorum    et    secundo    per  hoc  quod  nulla  caritas       '"  ^^^^ 

"   .  .  .  persons, 

potest    augeri    vel  minui,   cum   propter  innovacionem   in      2.  Charity 
..  ■  r  cannot  be 

partibus   continue  foret  nova.  changed,  or  it 

becomes  new. 

5.  Cod.:  potenciam.  10.  Cod.:  cupit  deest.  19.  matrix;  ita  cod. 
20.  Cod.:  sicut.  28.  Cod.:  et  sitis;  ib.  in  marg.  sup.  fol.  348'' et  348"  : 
Sitis  sinceri  et  sine  offensa  ad  Phil.  1° ;  hie  nos  movet  Apostolus  ad  tria, 
primo  ad  vite  mundiciam,  ne  diligamus  sed  fugiamus  libidinem,  secundo 
ad  mutuam  amiciciam,  ne  offendamus  sed  diligamus  invicem,  tercio 
ad  faciendum  iusticiam,  ne  circumveniamus  nee  opprimamus  aliquem. 
33.  In  marg.:   Obieccio. 

26.  Phil.  I,  9,  10. 


486  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVI. 

Answers:  Primus    obiectus    est  infidelissimus,   quia  tolleret   uni- 

objectiorf  would  tatem     corporis     ecclesie     et     per     consequens    omnium 

destroy  the     suorum    accidencium.    Secunda   autem  instancia  est  pa- 

unity  of  the  •        ,-  •  • 

Church.       tencius  fatua,   cum  ignorat  quomodo  quadratum   circum- 

positum     gnomone     crevit,     sicut    vulgus    vere    concipit  5 

quomodo  acervus  vel    cumulus   vere  crevit.  Ergo  multo 

The  second  is  magis  caritas   manens  continue  idem   subiecto   et  obiecto 

"""P  ^  potest    in    distinccione    et    intencione    sine    adquisicione 

suarum   parcium   maiorari. 

The  moral  Sed    quia    virtus    moralis    non    proficit     sine    virtute  lo 

accoirfpan^e^d  by  intellectuali  nec  econtra,  sicut  nee  valet  afFectus  hominis 

the  intellectual  sine   intellectu    nec    econtra,    ideo    subiungit  Apostolus: 
which  shew  us  .  ...  .  . 

the  chief  good,  lit   habundet   caritas   vestra    tn  sciencia  et  m  omni  sensu. 

In    sciencia    quoad    speculativam    noticiam    et   in   omni 
sensu    quoad    noticiam     practicam    ad    opera    sensibilia  i5 
dirigentem.    Ceca    quidem    foret   caritas  nisi  sciret  quo- 
modo  est  Deus    et   quomodo    est    proximus    diligendus. 
Finis  autem  habundancie  caritatis  atque  noticie  est,  ut 
pocioribus    cognitis    ipsa    relictis    minus    bonis    effectua- 
liter  approbentur,   quia  non  mediocriter  peccat  qui  magis  20 
bono   cognito    et   eque  facili   cognoscenti    illo   postposito 
appetit  minus  bonum,  quia  per  idem  liceret  Deum  propter 
minus  bonum   maius   bonum  deserere,  cum  in  maioritate 
boni    relucet    sapiencia    Dei    nostri,    sic    quod    ille    qui 
cum  istis  paribus  ipsum   maius  bonum  deserit,   de  tanto  ib 
deserit  Trinitatem.   Nam  in  hoc  quod  Dominus  dat  po- 
tenciam    ad    maius   bonum    eque    faciliter    acquirendum, 
ostenditur    potencia   Dei    patris,    et    in    hoc    quod  Deus 
dat    sapienciam     ad    proficiendum     et     crescendum    in 
virtute,   ostenditur  sapiencia    verbi  Dei,   et  in  hoc  quod  3o 
Deus  tam   gratis  oflfert  homini  magis  bonum,  ostenditur 
benevolencia  Spiritus  Sancti.   Et  sic  tota  Trinitas  stultum 
in    eleccione   huiusmodi    gratis   dampnat,    et    si  viatores 
pro    tempore    vie    sic    approbant    pociora,    non    dubium 
quin  tunc  in  die    iudicii   erunt  sine   crimine  in  se  ipsis  35 
et  sine  ofFensa 

Nam  omnis  beatus  est  post  ilium  diem  secundum 
capacitatis  sue  ultimum  saciatus,  quia  de  beatitudine 
accidentali    dicitur  Luce  VI°,    38:    Mensuram   bonam   et ^o 

I.  In  marg. :  Responsio.  11.  Cod.:  intellecu.  35.  Cod.:  sine  carie 
crimine.        3t).  Spacium  unius  linee  vacuum. 

i3.  I.  Phil.  9.         20.  Decreti  tertia  pars,  dist.  V,  cap.  XXIV, 


SERMO  LVI.] 


TERTIA  PARS. 


487 


confertam  et  coagitatam  et  supereffluenteni  dabunt  in 
sinum  vestrum.  Beatitude  vero  essencialis  replebit  totam 
capacitatem  hominis  sibi  correspondentem,  et  sic  beatus 
post  hunc  finem  undique  est  repletus,  sed  medium 
5  necessarium  ad  utramque  replecionem  in  racione  cause 
multiplicis  est  dominus  Jesus  Christus,  ut  Deus  plene 
3  gd  et  sine  fine  laudetur  active  a  sic  fruentibus  |  et  glorifi- 
cetur  ex  claritate  sue  fabrice,  cum  gloria  Dei  ostenditur 
iudicio  naturali.    Laus    enim   dicitur  laudancia    actualis, 

10  sed  gloria  dicitur  claritatis  excellentis  indicacio  naturalis. 
Nee  mussitandum  est  quod  in  Deo  ista  poterunt  ab  invicem 
separari.  Et  patet  sentencia  sequentis  textus  Apostoli  ac 
eius  conneccio  ad  priora,  dum  dicitur:  Repleti  fructu 
iiisticie  per   Jesum   Christum    in    laudem  et  gloriam  Dei. 

1 5  Dubitatur  hie  utrum  liceat  viatori  zelarc  pro  resus- 
citacione  ordinacionis  Christi  in  sua  ecclesia  militante. 
Nee  dubium  quin  sic  ex  ista  fide  textus  Apostoli;  nam 
primo  dicitur  quod  iustum  est  Apostolum  et  per  idem 
quemlibet    fidelem   hoc  sentire  pro  omnibus   christianis, 

20  ut  direccius  sequendo  Christum  eligant  pociora.  Simi- 
liter Apostolus  et  quilibet  fidelis  debet  ad  sensum  ex- 
positum  cupere  omnes  proximos  in  visceribus  Jesu 
Christi,  sed  iuxta  non  cupit  eos  in  illis  visceribus  nisi 
affectando  quod  de  illis  Dei  ordinacio  impleatur,  ergo  etc. 

25  Similiter  Apostolus  debet  sicut  quilibet  christianus  orare, 
ut  Christi  ecclesia  et  clerus  specialiter  crescat  in  cari- 
tate,  probet  pociora  et  finaliter  sit  mundus  in  conspectu 
Dei  et  sine  ofFensa  proximi.  Sed  cum  ad  hoc  principa- 
liter    exigitur    in    via    observancia    legis    Christi,     patet 

3o  Veritas  dubii  propositi,  unde  nisi  propter  commixtionem 
infidelium  hoc  non  foret  dubium,  sed  ut  fides  a  sin- 
gulis acceptandum.  Ad  oppositum  tamen  istius  dubii  sic 
arguitur:  Stante  veritate  predicte  sentencie  oporteret 
quod  totus   clerus   dotatus    dotacionem    illam    desereret, 

35  omnes  novelle  religiones  mendicancium  desertis  suis 
tradicionibus  ad  religionem  puram  Christi  et  eius  legem 
attenderent,  ymmo  quod  totum  brachium  seculare  et 
omnes  persone  ecclesie  complecione  sentencie  istius 
insisterent.    Sed    quid    phis    perturbaret  ecclesiam,   quid 


Distinction 

between  praise 

and  glory. 


We  should 

desire  the 

revival  of 

Christ's 

ordinances. 


Some  say  this 

would  trouble 

the  Church. 


2.  In  marg.:  Beatitudo  duplex  {  ^^^Sis. 
i5.  In  marg.:   Dubium.        18.  In  marg.:   i.        20.  In  marg.:   2.        25. 
marg. :  3.        28.  Cod. :   hoc  deest.        32.  In  marg. :   Ad  oppositum. 


In 


i3.  Phil.  I,  II. 


488 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       SERMO  LVJ. 


W.  holds  to 
his  faith  that 

Christ's 

ordinance  is 

best. 


Poverty 
promotes 
sincerity. 


Endowment 

corrupts  the 

clergy, 


and  causes 

offence  in  the 

Church. 


plus  confunderet  leges  papales  et  Romanam  curiam  et 
(ut  dicatur  planius)  quid  plus  offenderet  in  episcopos, 
religiosos,  possessionatos  et  mendicaiites?  Cum  ergo 
supponendum  videtur  quod,  si  istud  foret  racionabile 
ad  quod  omnes  dicti  clerici  tenerentur  specialiter  ad-  5 
iuvare,  novitates  suas  relinquerent  et  in  pauperie  apo- 
stolica  religionem  Christi  acciperent,  sed  hie  cum  facto 
eorum  concluderet  quod  omnes  illi  sunt  Antichristi 
discipuli   conglobati  et  (ut  ipsi  arguunt)   periret  ecclesia. 

In  ista  materia  seminavi  multas  catholicas  veritates,  lo 
nee  adhuc  dubito  sed  credo  ut  fidem  quod  ordinacio 
Christi  in  clero  suo  est  pocior  quam  aliqua  ordinacio 
ipsam  sequens,  sive  fuerit  ordinacio  cesarea,  sive  papalis. 
Et  iterum  credo  ut  fidem  quod  facilius  foret  clero 
statum  pauperiei  quem  Christus  instituit  in  mundo  i5 
accipere    quam    statum    cesareum    noviter    introductum. 

Ex  quibus  videtur  iuxta  recitata  superius  quod  non 
mediocriter  peccat  clerus,  postponendo  pro  istis  abiec- 
cioribus  pociora,  quia  (ut  dictum  est)  aliter  ofFendunt 
graviter  Trinitatem.  20 

Similiter,  non  dubium  quin  clerus  sic  foret  in  se 
sincerior  in  defensione  et  confirmacione  evangelii  prom- 
cior  et  ab  ofFensa  secularis  brachii  et  cleri  subiecti 
elongacior.  Ergo  iuxta  istam  epistolam  est  status  iste 
abiecto   contrario  amplectendus.  25 

Quantum  ad  sinceritatem,  quis  dubitat  quin  status 
pauper  a  macula  conservat,  ut  patet  de  Christo  et  suis 
apostolis,  qui  fuerunt  propterea  sinceri,  ubi  Judas  et 
sui   complices  mundo   divites  fuerant  maculati. 

Quantum  ad  secundum  patet  quod  Christus  et  sui  3o 
apostoli,  ymmo  viri  apostolici  consequentes  fuerunt  in 
defensione  et  confirmacione  evangelii  dotatis  posteriori- 
bus  promciores,  ymmo  vere  loquendo  dotacio  talis  ce- 
sarea facit  multum  clerum  ineptum  ad  evangelizandum 
et  inclinat  eos  tam  ad  viros  evangelicos  quam  ipsum  35 
evangelium   contempnendum. 

Et  quoad  tercium  non   dubium   quin    precipua    causa 
off"ense   et  contencionis   ecclesie    stat   in    ablacione    tem- 
poralium  et  specialiter  pauperum  et  iniuste  occupancium. 
Cum    ergo    dotacio    cleri    causat    potissime    istam    abla-  40 
cionem,    videtur    quod    gignit    in    ecclesia    oflfensionem. 


10.  In  marg. :   Responsio.  11.  In  marg. :    i.  14.  In  marg. :   2. 

17.  In  marg.:   3.        21.  In  marg.:  4.       2(3.  In  marg.:  a.       28.  Cod.:   sin- 
ceres.        3o.  In  marg. :   b.        36.  In  marg. :   c. 


SERMO  LVI.]  TERTIA  PARS.  489 

Quis    rogo    dubitat,    cum    Deus    ordinavit    in    militante 

ecclesia  tantum  finitas   possessiones    et   predia  quin,    si 

FoK  clerus   haberet  de  illis  parcius,  foret  secularibus  |  minus 

onerosus    et    sic    relinquens    omnia    instar    Christi    foret 

5  contencionum  ecclesie  sedativus? 

Si  enim  Apostolus  commendat  Hebreos  ex  sua  pa- 
ciencia  ac  sedancia  licium  ex  hoc  quod  rapinam  bonorum 
suorum  cum  gaudio  susceperunt,  quanto  magis  com- 
mendaret  Apostolus    iam   vivens  in  clero   si   donaciones 

10  ac  possessiones  superfluas  et  iniustas  voluerit  gratis 
dimittere?  Cum  ergo  hoc  foret  melius,  supposita  bonitate 
alterius  sequitur  ex  dictis  quod  ofFendunt  graviter  Tri- 
nitatem,  qui  hoc  facilius  et  melius  dimittunt  et  aliud 
gravius  et  turbativius  prosequuntur. 

:5      Et   istam    sentenciam    fratres    et   cuncti    possessionati     Friars  and 
defenderent.    Omnes   enim    isti  paupertatem,  castitatem     ^°'^H  Y^ 
et    obedienciam     singulariter    profitentur    et    propterea  uphold  poverty, 
contendunt  se  esse  secularibus  meliores;  maior  paupertas, 
generalior    castitas    et    obediencia    facta    Christo    foret 

20  melior   quam    sua    triplicitas    simulata,    Ideo    predictum 

statum  evangelicum   ut   longe    pociorem  quam    alterum 

tenentur  defendere. 

Et    eadem    est   racio    de    mendicantibus    qui    ex    hoc    On  this  very 
^      J       ^  J  .....  ,.  point  the  friars 

contendunt  quod    sunt    possessionatis    clericis    meliores;       claim  to 

20  ymmo  nullus  mendicus  negabit  nisi  forte  Judas  apostata     ^^'^'^^^oner^s 
quod  religio  sua  et  ordo  foret   multum  imperfeccior  in 
casu   quo   exproprietatem    desereret   et   dotacioni    avare 
intenderet. 

Et    confirmatur    ex    mendicacione    fratrum,    quia    non  The  laity  should 

3o  posset   salvari    a    peccato    dampnabili    nisi  exoneracio   a '^    °      P"^^""  Y- 
temporalibus    foret    meritoria    atque    bona.    Aliter    enim 
spoliarent    et    imperficerent    populum    a    quo    tot    bona 
accipiunt    mendicando.    Totus    ergo    clerus    cuiuscunque 
status  fuerit  sentenciam  istam   debet  defendere  racione. 

35  Nee  dubium  quin  totum  seculare  brachium  debet 
ipsam  defendere,  secundum  potenciam  coactivam,  pau- 
peres  autem  plebei  debent  ipsam  defendere  per  sub- 
traccionem  vocate  elemosine  et  generaliter  tota  ecclesia 
oracionibus    ac    suffragiis    promerendo.     Debemus    enim 

40  orare  cum  Apostolo  pro  statu  ecclesie  cleri,  ut  caritas 
sua  magis  ac  magis  habundet.    Nee   dubium   quin  magis 


6.  In  marg. :   i.        9.  Cod.:   tarn  vivens.        i5.  In  marg. :    2.        23.  In 
marg. :   3.        29.  In  marg.:  4. 


49°  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVI. 

■habundaret  sequendo  Christum  et  sanctum  de  ecclesia 
primitiva  propinquius;  ymmo  cum  Veritas  testatur  sibi 
ipsi  omnibus  modis  non  est  aliqua  Veritas  vel  falsitas 
quin  testatur  istam  sentenciam:  Veritas  tamen  directe 
et  falsitas  indirecte.  5 

To  induce  men       Quomodo    queso     iion     erubesceret     fratrifactor     tam 

to  follow  Christ  ...  ...  .  ,       r 

is  far  belter     copiose    muucere    hommes    m    suum    ordmem    sub    fuco 

"tVieni°fr^rs'^   sanctitatis    quod    talis    ut    sic    mundum    deserit    propter 

Christum   quin  longe  evidencius  et  copiosius  totus  clerus 

mundum   sancti  desereret  in  casu  quo  secundum  formam  lo 

evangelii   dotaciones  suorum   temporalium  relinqueret  et 

secundum  formam  religionis  Christi  predicaret  et  viveret? 

Cum    ergo    hoc    foret    magis    bonum    et    satis   facile    in 

tota   ecclesia  daret  operam   ad  eius  hortacionem  et  com- 

plecionem,    videtur    quod    fratres    dimissa    fratrifaccione  i5 

privata  debent  isti  magis  bono  intendere,  nam  predicare 

et   consulere  publice   et  private   ad   complecionem  istius 

veritatis   evangelice  foret  ipsis  facile.    Sed    pater  eorum 

propter    superbiam    et    privatum    commodum    sic    ligat 

illos  oppresses  quod    non   audent  pro  fama  et  stercore  20 

temporalium    istam    sentenciam    evangelicam    publicare. 

The  lay  power       Dubium   tamen   diffusum   est  utrum  seculare  brachium 
has  a  right  to,,^,  ,.^  ^   ^  , 

enforce  poverty,  debet  clerum  suum  ad  istum  statum  secundum  coactivam 

potenciam    coartare.     Sed    ego    non    dubito  quin  sic  (ut 

diffuse  alibi  est  probatum);  nam  servus  hominis  facientis  25 

cenam    novissimam    tribus    vicibus    legitur    exivisse    (ut 

patet  Luce  XIV°)    et   tercia    vice    mandatur   a    Domino 

exire  in  vias  et  sepes  et  compellere  intrare  ad  istud   con- 

vivium,   Servus  ille  videtur  esse  seculare  brachium  quod 

in  servicio  isto  post  tantam   inobedienciam  Deo  in  fine  3o 

seculi    factam    Domino    suo    pertinentissime    deserviret; 

exiret  ergo   publice  per  totum   mundum,    ubi   est  clerus 

ambulans  in  lata  via   diaboli,  et  in  sepibus  ubi  est  clerus 

altitudine    dominorum     secularium,     sed     inartificialiter 

irretitus,    et    compelleret   clerum,    non    per    eorum    occi-  35 

sionem   sed  per  spinarum  subtraccionem  que  sunt  facula 

qua    diabolice    sunt    combuste,    intrare   in   viam    regiam 

et  strictam   directe   ducentem   ad  celum.   Nee  video  quo- 

modo    isti    domini    servarent    Christo    ecclesie    et    ipsis 

clericis    caritatem    nisi    istud    officium    diligencius  |  exe-  o     i 

quantur. 


22.  In  marg. :  Dubium.       38.  Cod.:   ducente. 
28.  Lucae  XIV,  23. 


SERMO  LVII.  TERTIA  PARS.  49 1 


Nec  timende   sunt   excommunicaciones,    predicaciones  without  fear  of 
,    .  .  .     .  .  ...  ,  excommunica- 

vel  invasiones  istis  opposite,   quia   (ut  dictum  est)  homo  tion. 

debet  esse  in  causa   Dei   audacissimus,  nec  perseveranti 

in  ilia  nocebit  adversitas.   Quis  ergo  timeret  exequi  quod 

5  Deus  precipit  eciam  ipso  diabolo  reclamante?  Scio  tamen 

quod    ad    tantum    invaluit    Antichristus,    quia    in    primis 

fuit  clerus    contentatus    de    pauca    elemosina    temporali, 

cum    (Matthei  VI°)    Christus    precipit    nolle  thesaurizare 

pro    talibus    eciam    usque    in   crastinum.    Sed  postquam 

lo  Antichristus  excessit  quoad  cleri  elemosinam  in  multi- 
tudine,  in  magnitudine,  in  diuturnitate,  baptizate  sunt 
elemosine  scilicet  quod  titulo  mundano  sunt  debite,  et 
cum  non  sint  pura  dominia,  non  restat  nisi  quod  sint 
pura  spolia  Antichristi. 

1 5  Nec  horreret  fidelis  magis  perfidum  simulatum  quam 
quod  licitum  fuit  ac  meritorium  clerum  ab  ordinacione 
Christi  quam  observavit  in  persona  propria  declinare, 
sicut  et  totus  mundus  debet  ad  hoc  multipliciter  pro- 
curare,    ab   ordinacione  vero    diaboli,    cesaris   vel  Anti- 

2o  christi  nulli  hominum  liceat  procurare,  infringere  vel 
contradicere  propter  censuras  in  omnes  tales  acutissime 
fulminandas.  Quis  (rogo)  unquam  audivit  talem  blas- 
phemam  insaniam  aut  quomodo  possent  patencius  Anti- 
christi  discipuli  iudicari   quam   pro   Christi  ordinacionis 

25  destruccione  sedule  procurare  et  pro  continuacione  ac 
defensione    ordinacionis    contrarie    acutissime    laborare? 


SERMO  LVII. 

Imitatores  mei  estate  etc.   Ad   Philipp   111°,  17. 

In   ista    epistola    hortatur  Apostolus    fideles   quomodo    The  Apostle 

3o  ipsum  imitari  debent  et  annectit  secundum  quam  form  am  j^'' to  be  imitated 

debeant    apostolos    et   viros  apostolicos  imitari.    Omnes  .^f  f^^'"  2,^ '1° 
^  ^  .  follows  Christ. 

enim  illi  sunt  fratres  in  Domino  et  possunt  sine  repug- 
nancia  omnes  et  singuli  simul  et  semel  Christum  in 
moribus  imitari.  Nec  vult  Apostolus  quod  aliter  ipsum 
35  vel  quemcunque  alium  imitentur  nisi  de  quanto  ipse 
recte  secutus  fuerit   ducem  exercitus  christiani  dominum 


9.  talibus;  temporalibus  (?).        i5.  In  marg. :   i. 

27.   Dominica   vicesima   tenia   port   Trinitatem.    Cf.   Wyclif's 
Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  370 — 37?. 


492  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVIl. 

Jesum  Christum;  ideo  dicit  P  ad  Cor.  XI°,  i:  Imitatores 

mei  estate,  sicut  et   ego   Christi.    Christus    enim    coraula 

noster    est   ubique,    et   omnes  christian!   fideles  tenentur 

ipsum   imitari  in  gradu  dispari,   ideo  nee  ex  parte  ducis 

nee    ex    parte    sequentis    repugnat    sed    consonat    quod  5 

ipsum   christian!  singuli  imitentur.    Sed   cum   sint  duces 

contrarii,  non  solum    dux    capitalis  Christus    sed    eciam 

omnia    eius    membra    debent    diligencius    annotari,    ideo 

subiungit  Apostolus:    Et  observate  eos  qui  ita  ambulant, 

We  may  all     sicut  habetis  formam  nostram.    Sicut    enim   omnes   chri-  lo 
learn  from  ....  .  .  .  •       ,• 

each  other,     stiani    debent    mutuo    se    luvare,    sic    et    m    rectitudme 

imitari;  nee  oportet  quod  quilibet  fidelis  imitandus  vel 
doctus    exemplariter    quomodo    debemus    agere    vel    in 
rectitudine    itineris    sequi    Christum    sit    maior   quolibet 
exemplando,    quia    sicut    christian!    in    aliquibus    se    ex-  i5 
cellunt,  sic  in  doctrina  et  exemplacione  reciproee  obli- 
gantur;     nam     assecurati     quod     quicunque     sequuntur 
Christum    secundum    formam    evangelicam    illos    debent 
secure     circulariter     imitari:     ideo     noticia     imitacionis 
Christi   est  primo  omnium   attendenda.    Qua  habita  est  20 
quilibet  illius  forme  tam   in  virtute  quam  moribus  imi- 
tandus;   si    autem    fuerit    de  forma   curie   contrarie,    est 
tamquam   apostata  fugiendus. 
We  must  shun       Unde    quia    multi    sunt    et    patuli    in    corea    diaboli 
wickedly.       ambulantes,     ideo    subiungit    Apostolus:     Multi,    inquit,  25 
ambulant,  quos  sepe  dicebam  vobis  (nunc  autem  flens  dico) 
inimicos  crucis  Christi,  quorum  finis  interitus,  quorum  Deus 
venter   est   et   gloria   in    confusione   ipsorum,  qui  terrena 
sapiunt.    Illos    autem    debemus    aufugere    et  nichil   quod 
To  bad  prelates  precipiunt    perficere    nisi    de    quanto    in    sentencia    con-  3o 
^'^only\he'^^   cordant  cum  exercitu  christiano.  In  nullo  autem  debemus 

obedience  of    sequi  ipsos  in  moribus,   ideo  (ut  dixi  superius)  sunt  duo 
resistence  or         ^  -^  '         .  .    ^  . 

flight.         duces  notandi,   Christus   scilicet    atque    diabolus,    et    re- 

spiciendo    ipsorum    modos  vivendi   contrarios  videndum 

est    utrum    prelati    nostri    vivant    diabolo    similius    sive  35 

Christo.  Et  ista  regula  quietaret  Dei  filios  de  obediencia 

Christiana,    cum  virtute  vere  obediencie   debeamus  tales 

aufugere   et   Christo  in  omnibus   obedire.    Ideo   (ut  sepe 

dixi)  obediencia  resistiva  vel    fugitiva    est   in    istis    peri- 

culosis  temporibus    maxime    attendenda;    et   ista    regula 40 


36.  In  marg. :   Obediencia  duplex. 

9.  Phil.  Ill,  17.  25—29.   Phil.  Ill,  18,  19. 


SERMO  LVII.]  TERTIA   PARS.  498 

excuteret  tradiciones  infundabiles  et  excommunicaciones 
349 


■  rapaces  I  quibus  hodie   ecclesia  oneratur. 


Nee  mirum  quod  Apostolus  plenus  gracia  flevit  pro  We  should  have 
talibus,  quia  Psalmo  CXVIIF,  i36  scribitur:  Exitus  'iS  ^kkcd" 
5  aquarum  deduxerunt  ociili  mei,  quia  non  custodierunt 
legem  tuam.  Et  Jeremie  IX°,  i :  Quis  dabit  capiti  meo 
aquam.  et  oculis  meis  fontem  lacrimarum.  Flevit  enim 
Apostolus  pro  eorum  perdicione,  cum  homo  viando 
debet    compati    eciam    ipsis    diabolis,    sed    magis    debet 

10  flere  pro  aliorum  intoxicacione.  Unde  propter  quatuor 
mala  dicitur  Apostolum  istorum  pseudodoctorum  nequi- 
ciam  deflevisse,  quia  inimicantur  cruci  Christi,  virtutem 
eius  contempnendo,  Christi  imitatores  persequendo,  alios 
per  suas   observancias  illicitas  retrahendo   et  voluptuose 

i5ac  cruci  Christi  contrarie  vivendo.  Et  ideo  consequens- 
est  quod  finis  talium  prelatorum  sit  interitus  dampna- 
cionis  perpetue,  cum  oportet  finem  proporcionari  mediis 
ad   eundem. 

Nee    mirum    si   fingere   debemus  istos  ydolatras,   quia 

20  secundum  peccatum  castrimargie  Deus  eorum  est  venter 
suus  quern  gulose  preponderant;  ideo  oportet  quod 
deficiente  Deo  suo  Deus  iustus  mercedem  eis  retribuat; 
ideo  adiungit  Apostolus  quod  gloria  sua  est  in  confusione, 
nee  solum   in    mundialiter    gloriando    sed    specialiter    in 

25  fructum  illius  glorie  ponendo.  Et  idem  est  indicium 
generale  de  omnibus  qui  terrena  sapiunt;  nam  gloria 
omnium  talium  vertetur  in  confusionem  maximam,  cum 
in  iudicio  finali  ligatis  manibus  et  pedibus  in  tenebras 
exteriores  transmittentur. 

3o      Et   notet  (rogo)    considerator   fideliter   status   ecclesie    Our  prelates 
utrum   prelati  nostri  sint  in  isto   casu  de   corea   diaboli  ^aitWy  wisdom, 
vel    in    capitulo    Christi    et    sui    Apostoli;    et    secundum 
hoc    debet    obedire    eis    proporcionabiliter    et  imitatorie 
eos  sequi.   Ipsi  enim  videntur  duel  per  fallaciam,   sapien- 

35  ciam  mundanam,  que  est  mere  stulticia  apud  Deum, 
et  terrena,  animalis  et  diabolica  secundum  Jacobum  (de 
qua  ad  Rom.  1°  et  Baruch  111°,  12).  Quanto  enim  quis  illi 
plus  innititur  tanto  confusius  deicitur,  Unde  hie  nomi- 
nantur  voluptuosi,   superbi  et  avari  correspondenter  ad 

40  tres  proprietates  mundane  sapiencie  quam  Jacobus  111° 
capitulo   commemorat. 


12.  In  marg. :   Nota  quatuor.  i,  2,  3,  4.  23.  Cod. :  confusionem. 

26.  Cod.:  gloriam. 


494  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  LVII. 

Our  Sed    quia   opposita   iuxta    se    posita    magis    apparent 

in  heaven  when  Secundum    philosophos    iuxtaponit   Apostolus    conversa- 

our  affections    cionem  verorum  apostolorum,   ut   a  pseudoapostolis   me- 
are  set  there,  .  '^  .         .  '^  ^ 

lius  discernantur:   Nostra,  inquit,  conversacio  in  celts  est; 

ex    quo    patet   quod    repuguat    statui    eorum    quod    sint  5 

voluptuosi,  cupidi  vel  elati.  Et  istam  religionem  debent 

privati  religiosi  nostri  attendere.    Gum    autem    apostoli 

nostri    non    sapiunt    terrena,     relinquitur    quod    anima 

eorum,  non  mens  sapiat  celestia,  et  cum  anima  verius 

sit  ubi  afficitur  quam  ubi  informat  sine  affeccione  sub-  lo 

iecti,    patet  quod  ipsi  in  celestibus   conversantur.    Cum 

autem    anima   sit    eadem    persona    cum    homine,    patet 

quod    querentes    que    sursum    sunt    et    non    que    super 

terram  vere  sunt  in  celis. 

and  if  so,  we        Nec  dubium   fideli  quin  post  istam   presentem   tribu- i5 
shall  rest  in     ,      •  •  ,  , 

perpetual  bliss,  lacionem    eciam    apud    mundum    oppressionem    oportet 

ex  fide  alium  finem  sequi.  Unde  dicit  Apostolus:  Unde 
et  salvatorem  expectamus  dominum  nostrum  Jesum  Chri- 
stum qui  reformabit  corpus  humilitatis  nostre  conjiguratum 
corpori  claritatis  sue  secundum  operacionem  qua  possit  20 
eciam  sibi  subicere  omnia.  Si  enim  fideles  conversantur 
in  celis  propter  Christum  qui  est  in  dextera  Dei  sedens, 
cum  affeccionem  illara  usque  in  finem  continuatam 
non  deserent,  patet  quod  post  mortem  conversacionem 
illam  cum  Christo  in  celis  sincerius  confirmabunt;  et  25 
cum  oportet  corpus  in  fine  resurgere  et  animam 
ipsum  perpetuo  actuare,  patet  cum  isto  principio 
omne  corpus  compositum  situatur  naturaliter  in  situ 
quem  appetit  natura  in  ipso  dominans,  quod  oportet 
tales  in  beatitudine  perpetua  quietari;  ideo  dicit  Apo- 3o 
stolus  quod  Christus  reformabit  corpus  nostrum,  quod 
quondam  creando  formaverat  et  iam  est  vile  et  incura- 
bile;  ad  hoc  enim  potest,  cum  habet  potenciam  subi- 
ciendi  eius  imperio  singulas  creaturas.  Sicut  ergo  Chri- 
stus solum  per  se  ascendit  in  celum,  sic  post  exalta-  35 
cionem  suam  trahet  omnia  membra  ecclesie  ad  se  ipsum. 
Nec  hoc  erit  sibi  difficile,  cum  natura  potens  in  tali 
celesti  homine  ad  habitacionem  celestem  potissime  in- 
clinatur.  Non  enim  est  aliquis  articulus  fidei  contrarius, 
sed  consonus  racioni,    quia    si    foret   racioni  contrarius,  40 

32,  33.  Cod.:  incuriabile. 

4.  Phil.  Ill,  20.  17—21.  ib.  20,  21. 


SERMO  LVII.]  TERTIA  PARS.  49 5 

5^°  a  foret  falsus  et  sic  iion  articulus  fidei  christiane  |,  cum 
Veritas  non  necessitat  ad  credendum  falsum  contrarium 
veritati. 

Sed    quia    prodest    habere    multos    testes    in    materia    The  Apostle 
5  fidei,   ideo  Apostolus  rogat  tres  personas,   duas  feminas  fnends^to°aid 
et  unum  virum   quod  ipsum   adiuvent  in  hac  parte.   Per  ^^"^■ 

hoc  enim  tolerabunt  hostes  facilius  et  ex  societate 
iocundius  et  copiosius  merebuntur.  Et  sic  debemus 
nostros    fratres    rogare    de    spirituali  adiutorio  in  causa 

loDei,  cum  hoc  foret  illis  meritorium,  nobis  iocundum 
et  Deo  magis  honorificum,  et  ita  debemus  mendicacio- 
nem  suorum  temporalium  abdicare,  cum  preponendo 
illam  indicamus  nos  utriusque  partis  expertes  et  tem- 
poralium  inquisitores    precipuos    et    cultores.    Sic    enim 

1 5  in  maiori  anxietate  fecit  Apostolus  quem  debemus  in 
conversacione  et  opere  imitari. 

Dicit  ergo  primo  exhortacione  generali :   Itaque  fratres  Three  grades 
mei  carissimi  et  desideratissimi;  gaudium  meum  et  corona     °  ^  ^'^'  ^'' 
mea,  sic  state  in  Domino  carissimi.    Sunt   autem  fratres 

20  Apostoli  per  communem  fidem  carissimi  propter  triplicem 
caritatem.  Dividitur  enim  caritas  ecclesie  in  tres  gradus 
quorum  primus  et  infimus  communiter  plebeis  convenit 
denominans  ipsos  filios  Dei  caros.  Secundus  gradus  iustis 
seculi  potentatibus  convenit  ipsos  communiter  denomi- 

2  5  nans  cariores.  Tercius  autem  gradus  clero  convenit 
sequenti  Christum  propinquius  ipsos  denominans  fratres 
et  filios  Dei  carissimos.  Sed  cum  sepe  contrarium  evenit, 
dicendum  videtur  quod  status  inferiores  sepe  superero- 
gant   et   status    superiores    a    dignitate    sua    exorbitant. 

3o  Apostolus  autem  talibus  fratribus  carissimis  sermonem 
dirigens  vocat  eos  carissimos  et  desideratissimos.  Desi- 
deratissimos  quidem  non  solum,  quia  desiderat  hie  in 
via  propter  fructus  spiritualis  participium  tanquam  filios 
visitare    sed    eo    principalius    quo    desiderat    finaliter    in 

35  patria  habere  socios  et  concives.  Et  ad  istum  sensum 
vocat  eos  Apostolus  gaudium  suum  et  coronam  suam 
sub  Deo  causaliter  obiective.    Hortatur  autem  sic  stare 


I.  Cod. :  sic  sit.  i8.  Cod. :   mei  deest.  lO.  In  marg.  sup. 

fol.  3491^  (with  mark  of  reference):  Stale  in  Domino  ad  Phil.  III".  Stare 
solemus  ad  obediendum  velocius  cum  ministramus,  ad  intuendum  remocius 
quod  ignoramus,  ad  resistendum  forcius  seu  robastius  cum  dimicamus  et 
ad  apprehendendum  facilius  quod  optamus  vel  desideramus.  22.  In 

marg.:  i.  23.  In  marg.:  2.  25.  In  marg.:  3. 

17.  Phil.  IV,  I, 


496  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVII. 

(ut  superius  per  ipsum  est  eis  regula  recitata)  et  tunc 
erunt  in  Domino  carissimi  qui  in  iudicio  non  potest 
deficere,  sicut  sunt  carissimi  in  hominis  reputacione, 
et  specialiter  si  in  gradu  illo  perfeccionis  finaliter  per- 
severent.  5 

The  Apostle's  Ideo  subdit  Apostolus :  Euodiam  rogo  et  Cinthicem 
EvoS?a  and  deprecor  id  ipsum  sapere  in  Domino,  eciam  rogo  et  te, 
others.  germane  compar,  adiuva  illas  que  mecum  laboraverunt 
in  evangelio  cum  Clemente  et  ceteris  adiutoribus  meis, 
quorum  nomina  sunt  in  libro  vite.  Istas  autem  duas  lo 
mulieres  scilicet  Euodiam  et  Cinthicem  primam  rogat, 
et  secundam  (de  qua  magis  timet)  obnixius  deprecatur 
id  ipsum  sapere  in  Domino,  hoc  est,  sapere  eandem 
doctrinam  non  solum  speculative,  sed  specialiter  affec- 
cione  et  devocione;  solebant  enim  iste  mulieres  evan-  i5 
gelizantes  specialiter  suscipere  et  fovere;  sed  rogat  virum 
quendam  germanum  quern  Apostolus  vocat  comparem, 
quia  in  evangelizando  consocium,  vit  adiuvet  dictas 
mulieres  fragiles  et  eis  consimiles  salutari  doctrina  et 
cdnfirmacione  conversacionis  sancte  priorum.  Ipse  enim  20 
mulieres  ministrabant  Paulo  et  Clementi  cum  ceteris 
adiutoribus  Dei  atque  ecclesie  in  vite  necessariis  atque 
hospicio.  Asserit  autem  Apostolus  quod  istorum  adiutorum 
Dei  et  ecclesie  nomina  scripta  sunt  in  libro  vite,  hoc 
est,  in  verbo  Dei  ad  vitam  perpetuam  eternaliter  in-  20 
scribuntur.  Ille  autem  liber  dicitur  liber  vite,  tum  quia 
est  prima  vita,  tum  eciam  quia  omnibus  viventibus 
creaturis  vitam   communicat. 

Proper  names        Et    notat    Lyncolniensis    cum    aliis    quod    dupliciter 
arbifr^ary'^or    potest  intelligi  nomen  proprium   scilicet  vocale  et  reale.  3o 

'"'^auaiftTe^s'^  ^°  ^omen  vocale  est  nomen  impositum  ex  accidencium 
possessed  by  colleccione  que  non  est  in  alio  reperire.  Nomen  autem 
reale  est  colleccio  bonitatum  quam  non  est  in  alio 
formaliter  reperire:  Et  intelligunt  non  solum  relacionem 
secundum  idemptitatem  specificam  nee  secundum  idemp-  35 
titatem  individuam  sed  secundum  conformitatem  plene 
consimilem.  Tale  autem  nomen  eternaliter  scribitur  in 
libro  vite,  dum  eternaliter  ad  beatitudinem  approbatur. 
Unde  vane  contendunt  sophiste  si  talis  homo  eternaliter 
inscribitur  in  libro  vite,  dum  eternaliter  ad  beatitudinem  40 

6,  II.  Cod.:  Euchodiam.       24.  In  marg. :  Liber  vite.        29.  In  marg. : 
Lyncolniensis.        3i.  In  marg.:   i.        32.  In  marg.:  2. 

6  -10.  Phil.  IV,  2,  3.         3o.  Cf.  Serm.  P.  I,  pag.  Sg. 


SERMO  LVII.]  TERTIA  PARS.  497 

vel  ante  mundi  constitucionem  a  Deo  eligitur,  tunc 
talis  homo  est  eternaliter  et  ante  mundi  constitucionem. 
Sed  hec  vana  contencio  per  hoc  dissolvitur  quod  qua- 
cunque  creatura  signata  concedendum  est  hoc  esse  ante 
35q»  mundi  constitucionem  et  eternaliter,  quia  |  secundum 
esse  suum  ydeale,  secundum  quod  est  essencialiter  ipse 
Deus;  et  tamen  negandum  est  aliquam  creaturam  esse 
eternaliter  vel  quamlibet  temporaliter  esse  Deum,  unde 
(ut    patet    alibi)    est    turpissimus    paralogismus    propter 

10  variacionem  supposicionis,  si  hoc  est  Deus  et  hoc  est 
ista  creatura,  tunc  ista  creatura  est  Deus.  Concedi  tamen 
debet  quod  iste  homo  est  in  Deo  vel  secundum  esse 
suum  ydeale  vita  eterna  et  Deus.  Et  ad  conformem 
equivocacionem    concedi    potest,   quod  ista  creatura  vel 

1 5  iste  homo  fuit  electus  a  Deo  ante  mundi  constitucionem, 
cum  Deus  ipsura  elegit  ante  mundi  constitucionem 
secundum  esse  ydeale  vel  intencionale  Dei,  et  tamen 
non  fuit  ante  mundi  constitucionem,  quia  tunc  fuisset 
in    esse    suo    individuali    ante    tempus,    quod    repugnat 

2o  fidei    de    quolibet    puro    homine,    hoc    est,    de    quolibet 

qui  non  est  alia  natura  quam   humanitas. 

Sed     dimissa     ista     contencione    sophistica    dubitatur    The  wealthy 

utrum  potentes  seculi  debeant  fratres  et  alios  mendicos  ha^rbour  friars 

validos  generaliter  hospitare.   Et  videtur  quod  sic,   quia  °'"  °}^^'^  sturdy 
-  .  ..  .    ^         .  ^    .  beggars. 

25  hoc   foret    generaliter    opus    misericordie    et   in    Sanctis 

mulieribus    per   Paulum    in    ista    epistola    commendatur. 

Sed  certum   est  quod  hoc  est  hereticum   et  multorum 

discolorum    in    ecclesia    gignitivum,    quia    sic    fratres    et 

cuncti    mendici    validi    possunt    licite    ociari    et    secure 

3o  habere  sua  alimenta  et  tegumenta  a  divite  quocunque 
quem  voluerint  visitare;  sed  quid  magis  contrarium 
racioni?  tunc  in  brevi  fierent  impotentes,  et  ultra  statum 
innocencie  multiplicarentur  ad  tempus  discoli  mendi- 
cantes. 

35      Similiter,    fratres    cum    habent    propria    alimenta    et  Friars  are  not 
tegumenta,   forent    ad   istam   regulam  precipue  obligati,     e*ac^'  other.° 
sed    constat    quod    nee    in    hospitalitate    nee    in    cibariis 
suscipiunt  sed  vix  fratres   de  ordine  proprio,   cum   alie- 
nigenas  de  suo  ordine  faciunt  solvere  plus  quam  debent.  P°?''  ^^^  ^?y 

"  .  ..  take  example 

40  Cum   ergo  vita    eorum    debet    esse    exemplar    aliis    pau-     from  them, 
perioribus    in    seculo,    videtur   quod    seculares  tam   pau- 


22.  In  marg. :   Dubium.  27.  In  marg. :   In  oppositum.  28.  In 

marg. :   i.        35.  In  marg.:   2. 

33 


498  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVII. 

peres  non  debent  fratres  in  hospitalitate  tam  divites  in 
hospicium  suum  recipere,  specialiter  cum  fratres  tam 
spissim  edificantur  quod  communiter  infra  decern  mi- 
liaria homo  domum  fratrum  inveniet.  Et  consonancius 
foret  quod  domus  fratrum  ordinis  hospitaret  fratrem  5 
alterius  ordinis  quam  quod  foret  a  paupere  seculi  hospi- 
tatus;  ergo  frater  non  debet  taliter  superflue  hospitari. 
Friars  should  Et  idem  est  argumentum  de  domo  possessionata  que 
withYhe  rnonks.  racione   multiplici  plus  obligatur  ad  opera  misericordie 

et  plus  quam  secularis  fratribus  similatur.  Quomodo  lo 
ergo  non  caperent  mundiales  exemplum  de  talibus 
religionis  private  et  specialiter  quoad  eos,  quibus  debet 
affeccio  esse  maior;  quod  si  dicatur  quod  isti  plus  se 
odiunt,  manifestum  est  quod  tunc  sunt  peiores  aliis  et 
religionis  vane,  indignificantes  se  ipsos  ut  vivant  ex  1 5 
divino  sufFragio  vel  apud  aliquos  hospitentur. 

They  have  so        Similiter,    cum    habent  temporalia    ad    excessive    edi- 

much  wealth     n  ]  -u-j  c\  ..jr-j  i- 

thatthey  should  ncandum    sibi    domos    supertiuas    et  ad   faciendum    alia 

not  burden  the  opera    extraordinaria    sumptuosa,    videtur    quod    de   tali 

pecunia,    ne    sint    onerosi    pauperibus,    debent    ex    tali  20 
extravagancia     se     iuvare;     sic     enim     legitur     sanctum 
Thomam  in  India  quasi  innumerabilem  pecuniam   regis 
Gundofori  dedisse  pauperibus,  quanto  magis  ordo  fratrum 
innuens    se    in    perfeccione    supra    apostolos    de    bonis 
propriis    fratribus    suis    in    evangelizacione    laborantibus  25 
quod   est  opus   maxime  meritorium  ministretur.   Per  hoc 
ergo  quod  tam  patenter  est  in  illis  est  et  non,  negantibus 
in    hoc    Ghristi    morale    principium :     Omnia    quecunque 
vultis  ut  faciant  vobis  homines  hoc  et  facite  illis,  videtur 
patens    pluribus,    quod    sunt    filii   Belial    et    non  Christi.  3o 
Que  ergo   communicacio   est  cum   illis? 
To  harbour         Quantum    ad    istud    dubium    videtur    mihi  quod    nun- 
encourage  them  quam  vel    raro    sunt  fratres   huiusmodi  vel  alii   mendici 
^" customs'^     validi  taliter  hospitandi,  specialiter  cum  non  debent  sic 

vivere    et  per   consequens   foventes    eos    in    alimentis    et  35 
tegumentis  ad  vitam  sic  reprobam   se  ipsos   constituunt 
criminis   eorum   participes, 

Et  si  dicatur  quod  elemosinantes  hoc  nesciunt,  patet 
ex  fide  evangelii  quod  tota  ecclesia  debet  a  falsis  pro- 

17.  In  marg. :   3.  3i.  Cod. :   communicacione.         32.  In  marg.  inf. 

fol.  350"  without  mark  of  ref. :   Contra  validos  mendicantes. 

22.  Cf.  Wyclif,  De  Ecclesia,  pag.  369.  27.  II.  Cor.  I,  18. 

28.  Matth.  VII,  12.  39.  Matth.  VII,  i5. 


SERMO  LVII.J  TERTIA  PARS.  499 

phetis  istis  attendere  et  ex  conversacione  ac  operibus 
„  °  b  eorum  ipsos  cognoscere  j  et  specialiter  cavendo  de  eius 
simiali  similitudine  qua  in  conquestu  et  illis  que  mundum 
sapiunt  excedunt  apostolos;  sed  in  parcitate  vite,  in 
5  sincera  evangelizacione,  in  domorum  et  possessionum 
appropriacione  apostolis  maxime  deformantur.  Que 
ergo  racio  similitudinis,  si  sancte  mulieres  debent  tales 
viros  evangelicos  qui  non  habent  propria  domicilia  reci- 
pere    in   suis    hospiciis,    ergo    per    idem   debent  recipere 

loistos  fratres? 

Aliud    autem    sequitur    per    locum    a    simili  quod,  si     They  leave 
apostoli    in  tribus  predictis  fuerant  inter   homines  con- instead  of  living 
versati,   ergo  a  pari  vel   maiori  fratres  debent  senescente       a^o^tle^ 
mundo   et  crescente  in  avaricia  similiter  conversari.   Sed 

1 5  certum  est  quod  relinquendo  hoc  melius  sive  bonum  et 
adherendo  seculo  (quod  est  deterius  vel  malum)  mora- 
liter  a  lege  Ghristi  apostatant.  Que  ergo  foret  elemo- 
sina  nutrire  taliter  apostatantes?  Ideo  quando  arguunt 
quod  facienda  sunt  septem  opera  corporalis  misericordie, 

2o  conceditur,   sed  probabiliter  supponitur  quod  sic  nutrire    True  mercy 
fratres    in   alimentis    et  tegumentis  non  foret  opus   cor-   put  an  end  to 
poralis    misericordie    vel    elemosine,     sed     pocius     foret  ^'^^""f^'^^'i°°''''- 
opus    misericordie    spiritualis    seducciones    tales    frivolas 
Antichristi  extinguere  tam  negando  quam   eciam  fratrum 

25  fallacias  declarando.  Quis  (rogo)  susciperet  in  suum 
hospitem  ilium  virum  quem  probabiliter  crederet  tam 
se  ipsum  quam  suam  familiam  horribiliter  vulnerare  et 
ipsis  dormientibus  crudeliter  strangulare  ?  Si  ergo  hoc 
causam  det  in  corporali  periculo,   multo  magis  in  peri- 

3o  culo  spirituali,  cum  ex  fide  sit  cognitum  quod  infinitum 
periculosius  est  communicare  cum  animam  in  crimine 
vulnerante  quam  cum  viro  corpus  quantumlibet  crude- 
liter  occidente.  Ideo  nichil  infidelius  quam  tenere  quod 
non  refert  cui   detur   corporalis   elemosina,  sed  precipue 

35  huius  quantitas  est  pensanda.  Nam  ex  diffinicione 
Ghristi  mulier  paupercula  mittens  quadrantem  in   etc. 

Quantum    ad    racionem    elemosine   Christus    eciam    et  Alms  may  not 
apostoli  erant  valde  parci  aut  nuUi  in  elemosina  huius-      unworthy 
modi  corporali;  nee  refert  cui  pauperi  vel  diviti,  cognato,       subjects. 

40  habundanti    vel    egenti,    bono    scilicet    proficient!    spiri- 


39.  cognato;  hie  duo  verba  desunt:  vel  alieno. 
36.  Lucae  XXI,  2. 

32* 


5oo  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  LVIl. 

tualiter  ecclesie  vel  reprobo  nocenti  reipublice  quantum- 
cunque,  prodigo  vel  latroni,  quis  distribueret  racione 
misericordie  elemosinas  huiusmodi  corporales.  Sed  quid 
magis  hereticum  aut  blasphemum?  Blasphemum  dico 
quia  implicat  quod  non  refert  sive  serviatur  Christo  5 
proficiendo  sue  ecclesie  sive  diabolo,  membra  sui  cor- 
poris nutriendo.  Blasphemia  ergo  foret  de  Christo  cre- 
dere quod  sit  dominus  donans  servis  suis  temporalia 
ad  distribuendum  ipsa  elemosinarie  aliis  nisi  eciam 
dederit  regulam   quibus   et   qualiter  sunt  ipse   elemosine  lo 

They  should  be  taliter   parciende.    Et    hinc   tam    signanter   in    evangelio 
p^'or"who  are  docetur   quomodo    fidelis    debet    elemosinare    abscondite 

blind,  lame,  or  g^  quibus,   quia  pauperibus   membris  Christi,  quos   evan- 
gelium    specificat  per  pauperes    cecos^  pauperes    claudos, 
et   pauperes    debiles  Luce    XIV°,    i3,    ubi    oportet    quod  1 5 
iste    terminus   pauperes    cum   tribus    terminis    sequenti- 
bus  triplicetur;   quia  elemosinare  episcopum   cecum  vel 
mundo  divitem,  claudum  avarum,  prodigum  et  in  diviciis 
seculi  quantumcunque  potentem,   et  sic  de   debili  quan- 
tumcunque  fluente  temporalibus  ad  onus  et  augmentum  20 
sui  criminis  foret   non  elemosina    sed   crudele  flagicium 
Antichristi.  Videant  fratres  si  sint  pauperes  ceci,  pauperes 
claudi    et    pauperes     debiles,     et     tunc     sed     non     aliter 
paciuntur    racionem    accipiendi    opus    misericordie    cor- 
poralis;    sed    iniuriando    hiis    tribus    Christi   pauperibus  ib 
non   obstante  quod   sophistice   nomen   paupertatis  acci- 
piunt,    manifestum    est    quod    furtive    iniuriantur   sancte 
matri  ecclesie  atque  Christo. 
Friars  are  Nec    valet    obiectus    quo    tollitur    ab    eis    furtum    per 

have^dimbed    ^^^    quod    sophista    allegat    ipsos  patenter  et  gratis  ac-  3o 
into  the  fold,    cipere   elemosinam  taliter   mendicatam,   quia  Joh.  X°,  i 
dicit  Christus  quod  omnes   quotquot  venerunt  sine   eius 
auctoritate   in   suam    ecclesiam    sed   ascendentes    aliunde 
supra    ostium  fures    sunt    et    latrones.     Sed    scrutentur 
(rogo)    fratres   vel    alii    ubi    secte    sue    introitus    in   lege  35 
Domini    est    fundatus,     quin    pocius    ascendendo    supra 
Christum    qui    est    ostium    magnificant    quod    excedunt 
Christi  discipulos   multiplici  racione.   Excedunt  enim  (ut  p  , 
asserunt)  nostros  |  episcopos   quos    dicunt    ex    dotacione  350" 
non   imperfici    sed    perfici,    et    cum  ipsi   episcopi  tenent4o 

5.  Cod. :   qui  implicat.       i2.  Cod. :   abscondito.       20.  Recte :   aftiuente. 
29.  In  marg.  inf. :   Contra  mendicantes  validos. 

14.  Cf.  Serm.  Pars  IV,  Serm.  XIII  (Serm.  Mixt.  XIX). 


SERMO  LVII.J  TERTIA  PARS.  5oi 

vicem    apostolorum,    patet    quod    oportet    ipsos    dicere 
consequenter  quod   excedunt  ipsos  apostolos. 

Similiter,    ut    inquiunt,    observant    omnia    que    obser- Tlicy  say  their 
varunt    apostoli    et    super    que     excedunt     apostolos    in  better'^than^ t'hc 
5  observanciis  vestium  et  vescibilium,   vigiliarum  multarum      apostles'. 
et  votis  plurimis.   Ideo   cum   non  dimittunt  mains  bonum 
propter  minus   bonum,   ut  oportet  ipsos  concedere,  patet 
quod    oportet    ipsos    consequenter    concedere    quod    ex- 
cedunt ipsos  apostolos. 

lo      Similiter,   cum  fratres   concedunt  literas  fraternitatum.  They  claim  to 

,    I  •  f     .  •  ..■    •         ^  ■        distribute  merit, 

SIC  quod  hommes  conrratres  sui  participent  sua   merita,  ' 

quod    apostoli    facere    non    poterant    nee   Christi    huma- 

nitas  hoc    presumpsit,    videtur    quod    supra    hoc   humile 

ostium   Christi  ascendunt  aliunde. 

1 5       Similiter,  ipsi  concedunt  plenas  absoluciones    auctori-     and  to  give 
tate   patris  sui  et  quod  semel  celebrando  in  loco  quern  "^han^ChrisT  o'r^ 
elegerint  liberabunt  animam  quam   optaverint  de  purga-    ^^'^  apostles. 
torio  vel  inferno.   Cum   ergo  hoc  nee  sit  a  Christo  nee 
ab  apostolis   exemplatum,   patet  qviod  aliunde  ascendunt 

20  supra  ostium;  et  eadem  est  racio  quam  fingunt  de 
sanetitate  suarum  vestium  sanctitatem  tunica  ineonsutilis 
excedentem. 

Similiter,     cum     secundum     ordinacionem    Christi    et      They  set 
Dei    non  debet    esse    supra  apostolos    status   aliquis  nisi    above  ChTist. 

23  status  Dei  et  hominis  Jesu  Christi,  videtur  quod  fratres 
singuli  pretendunt  se  equiparari  statui  isti  summo  et 
status  superiores  eorum  sunt  maiores  ac  perfecciores 
inferioribus  (ut  ipsi  asserunt),  patet  quod  oportet  ipsos 
concedere  in  gignendo  filios  perfecciores  ipsis  apostolis 

3o  dominum  Jesum   Christum   superare. 

Tali  ergo  quinario  diabolico  circueunt  terram  et  per- 
ambulant  eam  coUigendo  in  corbonam  patris  sui  mun- 
danas  divicias.  Fratres  ergo  qui  supra  Christum  sic 
ascenderunt     sub     racione    qua    involvunt    se     et     alios 

35  tenebris  peccatorum  sunt  fures  nocturni  et  sub  racione 
qua  furtive  latent  in  silvis  sub  umbra  potentatuum  se 
tegentes  sunt  latrones  diurni;  nee  dubium  quin  indi- 
recte  spoliantes  ex  campo  scripture  et  minera  ecclesie 
sunt  proditores  atque  sacrilegi  et  ita   (ut  patet  superius) 

40  sunt  manifest!  heretici  et  raptores. 


3.  In  marg. :  2.    10.  In  marg. ;  3.    i5.  In  marg. :  4.     23.  In 
marg. :  5.    32.  Cod.:  corbanan. 


5o2  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  LVIII. 


SERMO  LVIII. 

Non   cessanius  pro    vobis    or  antes     et   postulantes    Ad. 
Col.   1°,   9. 
How  earnestly       In    ista    epistola    ostendit   Apostolus    tarn    affeccionem 
^'^prayed.^  '^     quam    operacionem    sue    ecclesie,    ut   ecclesia  dupliciter  5 
informetur.    Dicit    ergo    ipsos    Christi    discipulos    orare 
continue  pro  tota  ecclesia  secundum   suam   capacitatem 
et    specialiter    pro    Colossensibus,     quia     cum     preventi 
erant  secundum  Jeronymum  a  pseudoapostolis,   pro  ipsis 
constitutis    in    tanto    periculo     orare    debet    instancius.  10 
Nee    repugnat    viatorem    orare    incessanter,    cum    bene 
vivendo   orat  continue,  quod  competebat  Apostolo,   cum 
omni    tempore    scilicet   nocte    et    die    omne    tempus    in- 
cludentibus    oravit    tam    promerendo    quam    eis    bonum 
vocaliter    exoptando.      Unde     oracio     dicit     peticionem  i5 
simplicem   sed   postulacio    dicit   allegacionem   ad  racio- 
nabilitatem   consensus;    et    cum    orare   dicit   desiderium 
non  implecionem  petiti,  patet  quantum  moderni  pseudo- 
The  apostles    discipuli     excedunt     apostolos.     Non     enim     pomparunt 
that  all^thdr    apostoli  quod  quicquid  oraverint  impetrarent,  cum  Paulus  20 
prayers  were    ^i^    jg^-Q  defecerat    pro  se  ipso,    sed    corde  simplici  vere 
friars  do.      affirmaverant    quod    habent    affectum    taliter  postulandi. 
P'ratres   autem   et  orantes  moderni   diffiniunt  quod  illud 
quod    postulant    impetrabunt,     nee    tamen    considerant 
dignitatem    persone    pro    qua   petitur   vel    que    petit.    In  25 
hoc    enim    extolluntur    super    omne    quod    dicitur  Deus. 
Nee    orarunt    apostoli    pro    prosperitate  seculi,   pro  vic- 
toria hostis  corporis  vel  pro  aliquo  huiusmodi  eorporali, 
sed  ut  Colossenses  impleantur  agnieione   voluntatis  Dei 

They  prayed    in    omni    sapiencia    et   intelleetu    spirituali,   ut  ambulent  3o 
for  spiritual      j-  r\  •  1  ^  •  •  u 

benefits.       digne,   Deo    per    omnia    plaeentes,    m    omni   opere  bono 

fructificantes  et  erescentes  in  sciencia  Dei.   Primo  quidem 

omnium   est  necessarium  viatori  ut  cognoscat  quid  Deus 

velit    per    ipsum    fieri,    quod    satis    facile    est    fidelibus 

bene    operantibus    et    in    principiis    fidei    enutritis.   Deus  35 


9.  In  marg. :   Jeronymus.         i5.  In  marg. :  De  oracione.        20.  Cod.: 
oraverent.  3i.  In  marg.   fol.  35o<: :  Ambuletis  digne  Deo;  ad  Coloss. 

Ambulandum  est  modeste  ut  nichil  videant  levitatis  in  moribus  qui  nos 
laudent,  sapienter  ut  cum  sunt  Semite  plene  raptoribus  qui  nos  obsident, 
et  festinanter  cum  sunt  tenebre  nocive  viatoribus  si  nos  occupent. 

I.   Dominica  vicesima    quarta   post  Trinitatem.    Cf.  Wyclif's 
Sermons,  ed,  by  Arnold,  II,  pag.  SyS — 378.         26.  I.  Thess.  II,  4. 


SERMO  LVIII.]  TERTIA  PARS.  5o3 

enim    non    deficit    a    revelacione     facienda    talibus    nee 

habitis  communibus  fidei  principiis  est  facile  illis  propter 

ignoranciam   ociari. 

Et   nota  quod  Apostolus    licet    multum   ab  illis  desti-    The  Apostle 

^-'^^dterit,  I  non    concessit    eis  literas  fraternitatis,   quia  bene  ^orfrateraity" 

scivit    quod    hoc    fuisset    utrique    parti    superfluum    et 

nocivum;    ideo    reliquit  Deo    applicacionem   et  distribu- 

cionem    meriti,    ut   sibi    placuerit,    quia  lucrum   suorum 

temporalium  non  quesivit.   Optat  autem  Apostolus  illos 

loimpleri     in    onini    sapiencia    tarn    activam    vitam    quam  What  he  desires 

speculativam  plenius  dirigentem  et  intellectum  contem-  i.  theVmay  be 

plandi,   ut  exinde  habeant  triplicem  profectum  in  bonis,      ^'I'^'^j  ^^^^ 
.  ,  .         ^  '        wisdom; 

primo  pro  recte  secundum  practicam  operando,  secundo 

ut    sint    placentes   Deo    integro    tarn     intencione     quam 

iSopere,  non  ut  avis  discolor  Jeremie,  nee  duplici  veste 
induti  Levitici  XIX°,  19,  sed  tamquam  arbores  bone 
uniformi  et  simplici  intencione  fructificantes  Deo  et 
proximo,  et  per  hec  sint  crescentes  in  sciencia  de  Trini- 
tate,  quia  sciencia  mundi  injiat  (ut  dicitur  I  ad  Cor.VIIF,  i). 

20  Vani  quidem  sunt  omnes  homines  in  quibus  non  est 
sciencia  Dei  (ut  dicitur  Sap.  XIII°,  1). 

Secundus  profectus  principalis  Colossensium   est  con-     2.  may  be 
fortacio  in  omni  virtute    sua  secundum  potenciam   Dei,  ^^'^aU^virtue;  ^^ 
qua    clare    cognoscunt   servos    Domini    non    perire;    no- 

2  5  scentes  enim  banc  fidem  in  Dei  virtuoso  servicio  con- 
fortantur,  cum  sciunt  repugnare  Dei  omnipotencie  quod 
in  tali  virtuoso  opere  vel  deficiant  vel  a  premio  sint 
frustrati. 

Sed    tercius    profectus     est    tollerancia    adversitatum    3.  may  have 

3o  pacienter,   perseveranter  et  gaudenter  (ut    precipitur  Ja- enf ure^loyfuHy 
cobi  1°  et  ultimo).  Et  utinam  fideles  persecuti  a  satrapis 
nostris    saperent    istam  Apostoli    doctrinam;    ideo    dicit 
Apostolus  quod   in    omni  paciencia   et   longanimitate   cum 
gaudio    sufferant    et    reportent   istum    fructum    triplicem 

35  in  Christo  Jesu  domino  nostro. 

Dubitatur    hie    utrum    licet    satrapis    fideles    persequi  Wickedness  of 
tamquam   hereticos    sine   forma   in   lege  Domini    exem-    P^'^secution. 
plata.    Et  patet  quod  non,  quia   non   licet  aliquos  per- 
sequi nisi  explieita  vel  implicita  in  seriptura  sacra.   Licet 

40  autem  maior  pars  heresis  (scilicet  blasphemia)  precepta 

i3.  Cod.:   prime  per;  ib.  in  marg. :  i.         22.  In  marg. :  2.         29.  In 
marg. :  3.        %.  In  marg.:  Dubium.        39.  In  marg.:  i. 

10  et  seqq.  Col.  I,  10,  11.         i5.  Jer.  XII,  9, 


5o4  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM  [SERMO  LVIII. 

fuerit  lapidacione  puniri  ex  veteri  testamento,  tamen 
ex  lege  gracie  non  potest  colligi  quod  aliquis  combu- 
stione,  decapitacione  vel  aliqua  pena  mortis  propterea 
puniatur.  Satrape  tamen  postquam  dotacionem  cesaream 
induerunt  ad  magnificandum  potenciam  suam  secularem  5 
The  king  may  ultra  cesarem,  istam  stulticiam  diabolicam  presump- 
preiates%^ower  serunt;  nec  videtur  quod  liceat  regi  committere  illis 
to  persecute,  procuratorie  potestatem  huiusmodi,  turn  quia  potestas 
talis  in  clero  non  est  in  lege  gracie  exemplata,  tum 
eciam  quia  per  idem  licet  coronam  regnorum  suspend!  lo 
et  potestatem  cuiuscunque  liciti  homicidii  acceptare, 
quod  notum  est  regalias  regum  extinguere;  unde  licet 
papa  multos  extinguat  quos  vocat  hereticos,  hoc  tamen 
non  facit  nisi  ex  potestate  cesarea  non  ex  Christo. 
Christus  enim  (ut  Luce  IX°,  5  5,  66  legitur)  quando  i5 
apostoli  voluerunt  hereticos  patentes  correspondenter 
ad  veterem  legem  extinguere,  sic  dixit:  Nescitis  cuius 
spiritus  estis.  Filius  enim  hominis  non  venit  animus  per- 
dere  sed  salvare.  Cum  enim  dominantes  seculi  non 
habent  noticiam  regularem,  quando  foret  tempus  plus  20 
oportunum  ut  plus  lucrifiat  spiritui,  videtur  quod 
repugnat  legi  gracie  subducta  revelacione  hominem 
regulariter  sic  occidi.  Si  ergo  ad  rogatum  Jacobi  et 
Johannis  istos  tam  patenter  hereticos  eciam  miraculose 
ad  similitudinem  legis  veteris  non  licebat  occidere,  25 
multo  magis  non  licet  pontifici  christiano  ex  falso 
testificato  et  temeraria  presumpcione  occidere  christia- 
If  persecution  num ;  non  enim  sciunt  quid  est  heresis.  Sed  tracta  hac 
pr^'iatershould '^^g"^^  ^^  consequenciam  forent  ipsimet  (ut  plurimum) 
be  its  first     occidendi,   cum   tantum   exorbitando   a  vita   Christi  sunt  3o 

ODICCtS. 

heretici  graviores;  nam  IV°  Reg.  1°  de  Helia  legitur 
quomodo  rogavit  quod  duo  quinquagenarii  cum  suis 
principibus  propter  levem  heresim  comburantur,  quod 
et  factum  est,  ut  Dominus  imperavit,  sed  satrape 
Antichrist!  presumunt  supra  Christum  et  legem  veterem  35 
fideles  occidere  ex  falso  testimonio  in  materia  quam 
ignorant. 

Consequence  of      Similiter,     s!    liceret    sic    occidere    hominem     quem  p  . 

^suctf  Dowe^r.r  pretendunt  esse  hereticum  |  liceret  illis  in  casu  occidere  35 ,8 
regem     suum     et    totum     eius     consilium     baronum     et  40 
militum.  Et  cum   possunt  ex  cautela  diabol!  habundare 

3.  Cod.:   proptere.        38.  In  marg. :  2;   ib.  quem  deest;  addidi. 
3i.  IV.  Reg.  I,  10—12. 


SERMO  LVIIl]  TERTIA  PARS.  3o5 

in  potencia  suorum  complicum  eciam  plus  quam  bra- 
chium  seculare,  videtur  quod  iiceret  illis  in  casu  totum 
brachium  seculare  extinguere.  Tantum  enim  possent 
contra  regem  suum  terrenum  propter  affeccionem  ad 
5  temporalia  usurpare  quod  possent  tantum  et  plus 
contra  regem  celorum  et  dominum  omnium  usurpare; 
et  hoc  ex  levi  seduccione  diaboli.  Sic  enim  possent 
dampnare  ut  heresim  quod  reges  aut  domini  possunt 
auferre  temporalia    ab  ecclesia  delinquente  et  per  con- 

lo  sequens  dampnata  potestate  dampnare  possent  personas 
que  illud  effectualiter  practizarunt,  et  sic  non  super- 
essent  in  regnis  reges  vel  magnates  aliqui  preter  illos. 
Ex  quibus  videtur  quod  usurpant  potenciam  super 
Christum   humanitus,    cum  fratres  hoc  implicant,   et  illi 

iSasserunt  quod  in  potestate  iurisdiccionis  super^nt  omnes 
fratres.  Si  ergo  quoad  potestatem  spiritualem  humani- 
tati  Christi  equivalent  et  quoad  potestatem  secularem 
ipsum  superant,  cum  Christus  non  potuit  aliquem 
gradum    secularis    potestatis    attingere,    videtur  quod  de 

20  tanto    in  potestate  superant  dominum  Jesum   Christum. 

Similiter,    cum    sint    persone    errabiles    tam    in    suis  .     Their 
iudiciis     quam     factis,     videtur    quod     oportet     regulam  '"afiible  and 
certam   et  infringibilem   esse  datam   ex  qua  convincerent  ^?'"^i|Hr®  [ij[f 
quiditatem    heresis    et    alium    quem    punire  voluerint  in       down  to 

25  heresim    incidisse.    Non    enim    sufficit  eorum  testificacio       'henl'y.^ 
vel    fratrum    falsa    multiplicacio,    quia   cum    omnes    illi 
transformari    poterunt   in    discipulos  Antichristi,  videtur 
quod    hereticare    poterunt    dominum    Jesum     Christum. 
Ideo  palpata  undique  heresis  quiditate  invenies   fideliter 

3o  quod  sit  dogma  falsum  scripture  sacre  contrarium 
pertinaciter  defensatum;  et  sic  scriptura  foret  illis 
regula  ad  heresim  iudicandam.  Si  enim  decretum  pape  Scripture  is  the 

cc    •    ^    1  •  J  •  •  only  safe  rule. 

suxhciat  heresim  condempnare,  cum  ipse  sit  persona 
peccabilis   et    scripture   sacre   posset  esse  sinister  inter- 

35pres,  videtur  quod  posset  dampnare  ut  heresim  quod 
est  catholicum  et  econtra.  Oportet  ergo  quod  scriptura 
sit  sensu  patula  penes  quam  debet  iudicari  sensus  here- 
ticus,  et  oportet  secundo  quod  persona  patule  defendat 
pertinaciter  ilium   sensum. 

40  Et  patet  quod  ignari  scripture  non  presumerent 
istud  opus;  sic  enim  possent  dampnari  tamquam  here- 
ticum    quod    sacramentum    altaris    sit    verus     panis     et 

21.  In  marg. :  3.       40.  In  marg. :  De  sacramento  altaris. 


5o6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LVJII. 

catholicare    quod    ipsum    sit    accidens    sine    subiecto  vel 
quicquid  voluerint,    et    cum   Apostolus    dicat   regulariter 
quod    sit  panis,    contingeret  ipsos  hereticare  Apostolum 
et  sic  Christum. 
A  prelate  who       Et  patet  quam    periculosum    est    cecum    prelatum    de  5 

judges  falsely    i  •     -    j-  •  -^  j     -        l 

of  heresy  is  heresi  ludicare,  quia  supposito  quod  in  hoc  erraverit 
himself  a  adiuncta  pertinacia  (quod  contingit  communiter),  ipse 
iudex  est  ut  sic  hereticus,  quia  ut  sic  defendit  perti- 
naciter  sentenciam  contrariam  veritati.  Ideo  dicitur 
communiter  quod  accusans  quemquam  de  heresi  se  lo 
obligat  ad  penam  talionis.  Ideo  querunt  communiter 
impetiti  de  heresi  qui  sunt  illi  qui  ipsos  accusant  de 
heresi  et  probaciones  eorum  notant  diligencius  et  im- 
pugnant.  Et  licet  sepe  deficiat  iudicium  terreni  iudicis 
in  hac  parte,  iudicium  tamen  primi  iudicis  nunquam  i5 
deest,  cum  Luce  VI°,  3 7  dicat:  Nolite  iudicare  et  non 
iudicabimini.  Oportet  enim  iudicantem  quemquam  de 
heresi  excercere  illud  iudicium  propter  sinceram  cari- 
tatem  ac  misericordiam  iudicati,  quia  ibidem  in  principio 
dicit  Christus:  Estate  misericordes,  sicut  et  ego  misericors  20 
sum.  Oportet  ergo  quod  sic  iudicans  notet  precipue 
quod  puniat  personam  quam  impetit  citra  condignum, 
quia  Jacobi  11°,  i3  dicitur:  Iudicium  enim  sine  miseri- 
cordia  illi  qui  non  facit  misericordiam;  superexaltat 
autem  misericordia  iudicium.  Ille  ergo  prelatus  qui  nescit  25 
taxare  proporcionem  pene  heresis  ad  peccatum,  taceret 
a  dampnacione  heresis,  ne  forte  puniret  insontem  vel 
ream   ad  condignum  vel  ultra. 

Ideo    in   istis  videtur    mihi  quod   standum    est  sensui 

et  verbis  |  scripture  sacre  in  materiis   tangentibus  here-  -f  J, 

sim,  ut  si  homo   a  sensu  variat,  teneat  saltem  humiliter 

verba    fidei    paratus    semper    obedire    sensui    orthodoxo. 

How  errors  as  Sed  a  tempore  quo  ecclesia  plus  obedivit  privatis  pre- 

to  the  host  have  •   ■  •  -      •  ..in 

grown  up.      positis    quam    episcopo     animarum,     ut     plus     Romano 

pontifici  quam  evangelio  Jesu  Christi,  surrepserunt  hereses  35 
tarn  operis  quam  sermonis  et  specialiter  in  materia  de 
Sacramento  altaris.  Deus  tamen  ex  speciali  gracia  ad 
tantum  cecavit  corda  privatorum  ordinum  et  hereti- 
corum  in  ista  materia  quod  nesciunt  quid  in  natura 
sua  sit  sacramentum  altaris  secundum  decretum  Romani4o 

24.  Cod.:   qui  facit.       34.  In  marg.:  Nota.       38.  In  marg. :   De  Sacra- 
mento altaris. 

22.  Lucae  VI,  36. 


SERMO  LVIII.]  TERTIA   PARS.  5o7 

pontificis;  tempore  tamen  Nicolai  IP  valde  catholice 
sensit  Romana  ecclesia  in  ilia  materia;  sed  a  tempore 
Innocencii  IIP  nescitur  utrum  catholice  vel  heretice 
senciebat;  ad  unum  tamen  cogunt  obedienciarii  ecclesia- 
5  stici  tamquam  fidem,  scilicet  quod  credatur  accidens 
esse  sine  subiecto  in  hoc  venerabili  sacramento,  sed  nee 
afferunt  racionem  nee  scripturam  unde  debeat  ita 
credi,  ideo  fideles  in  Domino  istud  renuunt.  Nam  si 
Jeronymus  et  alii  sancti  doctores  fugerunt  inusitatos 
loterminos  in  materia  fidei,  ne  forte  venenum  lateret  sub 
melle,  quanto  magis  moderna  ecclesia  fugeret  a  seduc- 
tivo  satrapa  capere  tam  terminos  extra  fidem  scripture 
quam    eciam    sentenciam    a    scripture    extraneam.    Nam    Accident  and 

.     .  .    -  .,  ^        r  •      .  J  1  •  subject  are  not 

isti  termini  accidens  et  subiectum  ad   sensum  loquencium      scriptural 

1 5  in  ista  materia  sunt  satis  extranea,  et  sensus  superadditus         terms, 
scilicet    quod    sacramentum    sit    accidens    sine    subiecto 
est     satis    periculosus;     qua     ergo     fronte     necessitarent 
fideles  ultra  sufficienciam  fidei  ex  scriptura  hoc  credere? 
Revera  nee  Christus  nee  sui  apostoli  nee  secta  Machometi 

20  ad  fidem  talem  vel  taliter  perurgebant,  cum  ex  fide 
scimus  quod  non  sequitur:  Si  papa  vel  sua  ecclesia  sic 
diffinierit,   ergo  verum. 

Similiter,   quod  accidens  sit  sine  subiecto  tam   philo-  The  existence 
sophi  quam    theologi    renuerunt  propter  hoc  quod   non  without  subject 

25  potest   sic    esse    de  Dei   potencia   absoluta,  quod   si    sit  .  '*  '^'^'^•up'l, 
verum,    blasphemum    est    hoc    credere;    simpliciter    ergo    philosophers, 
irracionabile  foret  satrapas   sine   evidencia   fidem   huius-  ^'  ^'     ^^^^  '"'^' 
modi  perurgere.  Tunc   enim   ex  sibi  dubio  necessitarunt 
ad  credendum  blasphemiam.  Nam  philosophi  crediderunt 

3o  concorditer  quod  hostia  non  potest  esse  sine  subiecto. 
Augustinus  eciam  peritus  in  philosophia  et  valde  catho- 
licus  in  theologia  sepe  asserit  ut  per  se  notum  quod 
accidens  non  potest  esse  sine  subiecto.  Que  ergo  neces- 
sitas    sentenciam    tam    periculosam    et    tam    extraneam 

35seminare?  Si  enim  non  potest  esse  de  Dei  potencia 
absoluta  (ut  asserunt)  sic  esse  regulariter  in  sacramento 
altaris,  committit  nedum  mendacium  de  Christo  sed 
manifestam  blasphemiam,  quia  quicunque  dixerit  quod 
Deus  regulariter  in  hoc  sacramento  servat  accidens  sine 

I.  Cod.:   catholico.  4,  5.  Cod.:   ecclesie  ei.  i3.  In  mare.:   i. 

23.  In  marg. :  2.        3i.  In  marg. :  Nota  Augustinum.        36.  Cod.:  ut  deest. 

I.    Cf.    Serm.    Part.    II,    pag.   464.  3i.    S.   Aug,    0pp. 

torn.  V,  I,  973;  cf.  ib.  338. 


5o8  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM   [SERMO  LVIIl. 

subiecto,  dicit  evidencius  quod  Deus  potest  hoc  facere; 
quod  si  Deus  non  potest,  patet  quod  blaspheme  imponit 
Deo  quod  sibi  non '  potest  competere.  Immo  dato  per 
impossibile  quod  sibi  competeret,  Deus  se  ipsum  summe 
imperficeret  atque  destrueret.  Quis  ergo  honor  foret  5 
talem  passionem  Deo  imponere,  cum  secundum  Aposto- 
There  are      lum  Deus  se  ivsum  nesrare  non  potest.   Et  sic  de   multis 

things  that  God  .,  f  °.  ^  •      ,-, 

cannot  do,      que  videntur  in  creaturis  sonare  potencie  libertatem,  ut 

wmfid'^be      l^^^s   peccare  non   potest  vel   mentiri;   sed  homo  potest 

contrary  to  His  faciliter.   Sicut  ereo  non  est  honor  sed   summa  blasphe-  lo 
nature.  .....  ,  .  ,  .  ,  . 

mia  sibi  imponere  quod  conservat  accidens  sine  subiecto 

in  hoc  venerabili  sacramento,  et  propter  istam  oracionem 

tacent  fideles  istud  concedere,  cum  idem  foret  secundum 

philosophos    et    Augustinum    ponere    accidens    esse    sine 

subiecto   et  verificare  contradiccionem,  quod  Deo  propter  i5 

sui  perfeccionem   non  potest  competere,  quia  tunc  forent 

in   eo   est  et  non,  et  foret  falsissimus  in  se  ipso. 

To  say  that         Quantitas    enim  non  est  nisi  quantificacio   substancie 
God  can  keep        ,    .  .„        .  ..  '•  ... 

the  accident    vel  ipsam  quantihcari,  quahtas  autem  non  est  nisi  sub- 
subjecHs^'to    stanciam  qualificari,   et  sic   de  aliis  accidentibus  respec-  20 
say  that  He  can  tivis.     Idem    ergo    foret    Deum    servare    accidens    sine 

make  a  thing         ,  .  ,       ,.      .         ,  .  .  ,.         ,. 

be  thus  without  subiecto  et  servare  quod  ahcui  substancie  accidit  tauter 
being  at  all.    gg  habere,  et  tamen  illam  substanciam  omnino  non  esse 
quod  est  contradiccio   manifesta. 

Si  autem  dicatur  quod  |  nee  termini  accidentis  ita  ,r  ' 
signant  nee  res  accidentis  est  respectivum  huiusmodi, 
sed  res  per  se  possibilis  sicut  substancia:  quantum  ad 
primam  partem  petunt  fideles  significaciones  talium 
terminorum  accidentalium  ex  fundacione  sufficienti 
scripture  vel  racionis,  quod  cum  nemo  potest  facere,  in  3o 
antiqua  sentencia  philosophica  vel  theologica  quietantur. 

Et  quantum  ad  secundam  partem  ficticie,  declaratum 
est  alibi  quod,  posito  tali  accidente  per  se  possibili 
adhuc  oportet  ponere  informacionem  distinctam  sine 
tali  absoluto  accidente  per  se  possibili  et  quod  sompniare  35 
tale  per  se  accidens  foret  omnino  superfluum,  quod 
non  potest  Deo  competere,  et  sic  ut  prius  talis  ficcio 
foret  blasphemia  manifesta. 

Radicalis    autem    fundacio  stat  in  isto  quod  Romana 
ecclesia  sic  determinat,   sed  ipsa  non  potest  peccare  et4o 

14.  In  marg. :   Augustinus.  26.  Cod.:  accidentis  twice.  28.  In 

marg. :   i.        32.  In  marg.:   2.        39.  In  marg.:   Secunda  ficticia. 

7.  II.  Tim.  II,  1 3.         17.  II,  Cor.   I,  18. 


SERMO  Lvm.]  TERTIA  PARS.  5 09 

specialiter  in   materia  fidei,   ergo   sic  generaliter  est  ere- The  root  of  the 
dendum.   Et  inter  omnes  blasphemias  que  de  Antichristo    the  fictitious 
unquam  surrepserant  hec  est  maior,  quia  (ut  sepe  tactum  '"/he  Roman°^ 
est)    si    peccare   non    poterit    in    fide,    tunc    peccare  non        church. 
5  poterit,    cum    infidelitas    (ut    hie    supponitur)    generaliter 
consequitur  ad  mortale,   et  sic  peccare  non  poterit,   tunc 
extollitur  super  Christum,  cum  licet  sibi  vivere  declinando 
a  Christi  religione,  ut  inpresenciarum  cernitur,  quod  cum 
Christus  non  potuit,  ideo  de  tanto  extollitur  super  Christum. 

10  Similiter,  totus  exercitus  m.alorum  angelorum  peccare 
potuit  ut  suppono  ex  fide,  sed  ille  exercitus  positus  in 
statu  innocencie  fuit  longe  maior  papa,  cardinalibus 
ac  omnibus  aliis  prelatis  sibi  adherentibus;  fuit  eciam 
ex  statu  innocencie  a  peccato  elongacior  et  in  naturalibus 

iSsuis  potencior.  Si  ergo  Romana  ecclesia  in  non  posse 
peccare  excedit  personam  huius  exercitus,  non  superest 
nisi  ut  multipliciter  excedat  Christum  qui  est  omne 
quod    dicitur  Deus,   quia    tam    deltas    quam    humanitas. 

Similiter,    si   ilia   ecclesia   peccare   non   poterit,    tunc      li  this  be 

,.    .  ,  .....  granted, 

20  divisa   ut   modo   peccare   non   potest   et   pan   evidencia  urbanites  and 
qua   nos   Urban ite    concedimus    quod    ipse    cum    suis  ^"'"^3//^"  ^'^ 
cardinalibus  peccare  non  potest,  Robertini  concederent     impeccable, 
quod    ipse    cum    suis    cardinalibus    peccare   non    potest. 
Et  sic  haberemus  duas  personas  simul  militantis  ecclesie 

25  que  peccare  non  poterunt.  Nee  dubium  quin  persona 
aggregata  ex  hiis  sit  eque  vel  plus  peccabilis,  sicut 
altera  illarum  parcium  per  se  posita,  cum  nocent  sibi 
ipsis  ex  peccato  multipliei  iuxta  se  posite. 

Nee  est  racio  quare  tota  Romana  ecclesia  determinare 

3o  posset  ut  fidem  quod  hoe  sacramentum  sit  accidens  sine 
subiecto,  quin  per  idem  determinare  posset  quod  sit  panis 
vel  quecunque  substancia  vel  natura  aceidentalis  quam 
voluerit  assignare.  Possibile  est  ergo  quod  Urbanite  et 
Robertini  sint  in  ista  materia  sibi  ipsis  contrarii.  Cui  ergo 

35  illarum  eeclesiarum  foret  in  hoe  racionabiliter  credendum? 

Unde    querunt   instanter    nostri  satrape  et  specialiter     We  say  the 

•  ScLcr^mcnt  is  in 

fratres  de  Anglia   quid   in   natura  sua  sit  sacramentum    nature  bread. 
altaris.     Nos    autem    dicimus    cum    sancto   Apostolo    et 
quadrupliei     evangelio     quod     est     panis.     Sed     querunt 
4oulterius    utrum    sit    substancia    panis    materialis;     quod 

4.  In  marg. :   Prima  racio.         10.  In  marg. :   Secunda  racio,         19.  In 
mare. :  Tercia  racio.  29.  In   marg. :   Nota  de  sacramento   altaris. 

38.  In  marg.:    Questio. 

18.  11.  Thess.  II,  4. 


5  TO  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM    [SERMO  LVIII. 

dampnarunt;  et  utinam  non  in  hoc  Christum  et  suos 
Evidence  of  the  apostolos,  cum  ecclesia  Anglicana  dicit  quod  usus 
illius  ecclesie  in  secreta  medie  misse  Natalis  Domini 
quod  sicut  homo  genitus,  idem  refiilsit  Deus,  sic  hec 
terrena  substancia  nobis  conferat  quod  divinum  est.  5 

Nee  dubium  quin  intelligendo  per  hanc  terrenam 
substanciam  substanciam  materialem  intellexit  illam  esse 
sacramentum  altaris,  ut  patet  in  secreta  misse  ferie 
quarte  Quatuor  temporum  in  Septembri.  Si  ergo  Christus 
accepit  panem  materialem  et  fecit  ipsum  esse  corpus  lo 
suum,  ut  testantur  quotquot  sanctorum  sentencie  cum 
decretis,  que  foret  auctoritas  vel  fidei  constancia  credere 
quod  sit  accidens  sine  subiecto,  cum  secte  fratrum  hoc 
negarunt,  dicentes  quod  est  quantitas  vel  qualitas 
subiectans  alia  accidencia  sive  nichil.  i5 

Istam   ergo   blasphemiam    de    inpeccabilitate  Romane 
ecclesie  placuit  Deo  dissolvere.  Ideo  teneamus  pristinam 
libertatem  et  antiquos  articulos  fidei  in  Christo  |  fundatos  y  \ 
qui  peccare  non  poterit  vel  suos  fideles   decipere. 
Remedies  Sed    horrendus  timor   incumbit  quod  satrape  provin-  20 

op^p^i^eTslons^of  ciarum  necessitant  fideles  'vel  die  ad  hoc  vel  ex  tacencia 
the  prelates:    dampnaberis    tamquam    hereticus    et    postea    occideris', 
et    a    mundi    principio    non    fuit    maior    persecucio   vel 
minus     colorata     in     alia    secta.     Ideo    ego     non    video 
remedium    nisi    aliquod  horum  trium,   primo  orare  pro  25 

1.  Prayer  that  ipsis  Ut  Deus  in  fide  ipsos  illuminet  et  quod  in  exami- 

God  will  ^     .  r-  ,    y  u.  .  •        •      c-  * 

enlighten  them,  nacione  ndelium  obtemperent  racioni.  Si  propter  antiqua 
crimina  Deus  non  audierit  vocem  fidelium  in  hac  parte, 
temporale  remedium  videtur  pulsare  temporales  dominos 

2.  Appeal  to    et  totam   ecclesiam  in  iuvamen,    dicendo    illis  quomodo  3o 
temporal  rulers.  ...  ,  ^  ^l    ■   .• 

^  nos    dicimus    hoc   sacramentum    esse    corpus    Christi    in 

forma  panis.   Q_uando  autem  hoc  negantes  superinducunt 

novos   articulos   ut   fidem    ecclesie   quos    nescimus,  illos 

autem   vellemus   acceptare   gratancius,    docto    quod    sic 

possemus     sine    ofFensa    legis    domini   Jesu    Christi    sed  35 

3.  Patience     deficiente    propter    copiam    temporalium    munerum    iu- 
under  •         •       u  *  -i  •   •    .        • 

oppression  with  vamme  in  hac  parte,  ego  non  video  nisi  tercio  maxime 

trust  in  Christ,  securum     refugium     ponere    spem    nostram    in  domino 

Jesu  Christo,   tribulaciones  et  mortes  et   cuncta  que  in- 
ferre  poterunt  humiliter  paciendo.  40 

25.  In  marg. :   i.        29.  In  marg. :   2.        3-j.  In  marg. :  3. 

4.   Sarum  Missal  ed.  Dickinson  col.  58.  9.   Deus  qui  de 

his   terrae  fructibus   tua  sacr amenta  constare  voluisti  etc.    Id. 
col.  540  (Matthew). 


SERMO  LIX.]  TERTIA  PARS.  5  I  i 


SERMO  LIX. 

Ecce  dies  veniunt,  dicit  Dominus  etc.  Jeremie  XXIII°,  5. 

Quia    ista     est     ultima     dominica     anni     precedentis 

immediate  antecedens  ad  dominicam   primam  Adventus 

5  anni    sequentis,    ideo    aptavit    ecclesia   epistolas  istas  ad 

invicem    sic  quod    ultima    epistola    anni    prions    indicet 

prophecias   legis    veteris    de    adventu    Christi    futuri    ad 

incarnacionem,   et  prima  epistola  Adventus  Domini  pro 

anno  futuro  indicet  Dominum   iam  venisse.   Innuit  autem 

loJeremias    causam    adventus    Christi    in    carnem,    scilicet  Christ  coming 
,  ....  ,         ,  made  necessary 

quod    pastores    perversi    legis  veteris    perverse   ducebant         by  the 

populum     ad    abyssum.     Ideo    cum    nequicia    pastorum  ti'ie'^ pastors °of 

non     potest    procedere    infinite,    necesse    fuit    Christum    the  old  law. 

venire  ad  evacuandum  istos  apostatas  et  populum  corri- 

i5gendum.  Et  conformiter  creditur  has  sectas  privati 
ordinis  confederari  cum  pseudoepiscopis  quousque 
Christus  veniat  ad  finale  indicium  vel  ostendat  ante 
illud  aliquod  patens  miraculum  propter  quod  Christi 
populus    servabat   integre   legem    suam ;    ideo  incipit  vi- 

2o  cesimum  tercium  capitulum  Jeremie:  Ve  pastoribus  qui 
disperdunt  et  lacerant  gregem  pasciie  mee,  dicit  Dominus. 
Ista  autem  sunt  verba  Dei  de  sacerdotibus  et  prophetis 
perversis  in  fine  veteris  testament!.  Sed  post  istam 
perversionem   et  punicionem   prelatorum   pro  lege  veteri 

25propheta  sic  incipit:  Ecce  etc.  Sicut  enim  etas  hominis 
succedit  uniformiter  et  invariabiliter,  sic  oportet  dies 
mundi  succedere  nee  solum  necessitatur  etas  mundi 
que  tempus  est  uniformiter  variare,  sed  necesse  est 
eventus    seculi    in   illo  tempore    secundum  legem   consi- 

3o  milem  procedere  successive,  nee  oportet  timere  evi- 
dencias  sophistarum  de  successione  parcium  temporis 
que  non  manent.  Omnes  quidem  manent  pro  suo  tem- 
pore et  omnes  antiquas  oportet  preterire  et  novas 
succedere;  nee  est  sentencia  ista  calculaneium  astrono- 

35  morum  vel  sompniancium  virorum  mendacium  sed  (ut 
testatur  propheta)  assercio  Domini.  Ideo  Jeremias  et 
ceteri  non  confirmant  suam  sentenciam  per  vicarium 
Antichristi,  dicentes  quod  hec  mandat  Romanus  epis- 
copus  vel  alius  eius  vicarius  sed  hec  dicit  Dominus. 

I.  Dominica  proxima  ante  Adventum.  Cf.  Serm.  Part.  IV, 
Serm.  XV.  Cf.  Wyclif  s  Sermons,  ed.  by  Arnold,  II,  pag.  ByS — 376. 
20.  Jer.  XXIII,  I.         25.  ib.  5. 


5  I  2  JOHANNIS  WYCLtF  SERMONUM      [SERMO  LIX. 

How  prophets       In  omiiibus  tamen  istis  oportet  credere  alicui  sensui 

ai-e  taTfTht  by  coiitingeiiti,   ut  sicut  in  lege  veteri  credendum   est  quod 

God.         Isaias,  Jeremias  vel  propheta  alius  habet  sensum  suum 

a  Domino,   quod  est   contingens,   sic   quod  potest  oppo- 

situm    evenire,    ita    credendum    est    in    lege    gracie    de  5 

auctoritatibus  illius  legis,   ut  de  apostolis,   quod  sensum 

suum    a  Domino   acceperunt.    Per   talem    enim    connec- 

cionem    veritatum    contingencium     est    populus    connec- 

tendus   cum  Domino  in  veritatibus  sempiternis,   ut  sicut 

prophete     in     lege     veteri     immediate     crediderunt     et  lo 

noverunt  quod  habuerunt   sensum   suum   a  Domino   qui 

non   potest    decipere   vel    aliquid    ignorare,    sic    fuit    de 

evangelistis    atque    apostolis    licet    excellencius    in    lege 

gracie,  sic  quod  Apostolus  non  peciit  demonstracionem 

quod  Deus  enarraverat  sensum  suum;  nee  debent  fideles  i5 

demonstracionem   de  |  revelacione  huiusmodi    expectare,  ^°'-_ 

sicut   fuit    in    lege   veteri,    sed    fide    oportet    in    talibus 

conneccionibus  incipere.  Et  in  istarum  viarum  principiis 

iacet   magnum   periculum    cum  pseudo  possunt  induere 

habitum  prophetarum  et  apostolorum,    sed    conversacio  20 

et   fructus    finalis    quare    hec    referunt    certitudinem    in- 

dicabunt. 

All  revelation        Nec  video  quin  oportet  utrobique  aliquam  revelacionem 

conversion^of  Dei    procedere     in    populum     convertendum,    sic    quod 

the  people,  who  Dgus  utrobique  immediate  connectitur  plebi  sue,  et  sicut  20 
must  judge  of  .         .        ^  .  ^  ... 

prophets  and  obediencia  facienda  preposito  multum  prodest  subiectis, 
whether  they  sic  credulitas  adhibenda  prophetis  atque  apostolis  auget 
are  genuine,  meritum  in  credendo.  Et  sic  senciendum  est  de  merito 
resistendi  pseudoprepositis;  sicut  enim  in  lege  veteri 
non  quilibet  false  simulans  habuit  spiritum  prophecie,  3o 
sic  in  lege  gracie  non  quilibet  false  simulans  habet 
graciam,  noticiam  scripture  vel  officium  pastorale. 
Opera  autem  (gracia  quorum  sic  faciunt)  cum  vita  sua 
et  omnino  inspiracio  Dei  de  veritate  credenda  certi- 
ficant  fidelibus  quid  et  qualiter  est  credendum,  ita  35 
quod  multa  milia  satraparum  quantoscunque  se  simulant 
in  latitudine  potestatis  non  valent  sentenciam  unam 
scripture  vel  inspiracionem  quam  Deus  dignabitur  fide- 
libus revelare,  immo  de.  facto  maior  multitudo  talem 
attestatur  evidencius  maioritati  false  sentencie  Antichristi.  40 

Prophecia   ergo  Jeremie  de  Christo  a  Spiritu  Sancto 
sub  hiis  verbis  sibi  ostenditur:   Suscitabo  David  germen 

42.  Jer.  XXIIl,  5. 


SERMO  LIX. 


TERTIA  PARS. 


5 1 3 


iustum  etc.,  ubi  planum  est  fidelibus  quod  Deus  pro- 
phetice  loquitur  de  domino  Jesu  Christo  qui,  sicut  fuit 
fructus  ventris  David  mitissimi  regis  ad  literam,  sic  fit 
mistice  et  autonomatice  manu  fortis;  ideo  sicut  Christus 
5  dicit  Baptistam  esse  Heliam,  sic  debet  credi  dominum 
Jesum  esse  David.  Longe  autem  prius  ante  Jeremiam 
David  mortuus  est  ad  litteram  et  pertinencius  videtur 
intelligere  litera  David  in  accusative  casu  quam  dativo, 
licet  sensus  videantur  paululum  variare. 

lo  Sunt  autem  octo  proprietates  quibus  David  noster 
describitur  atque  cognoscitur.  Prima  est  quod  est 
germen  iustum.  Est  autem  humanitus  germen  patriar- 
charum  et  Marie  virginis,  quia  licet  per  aliquos  pa- 
triarchas   viciosos    descenderat   propter   inpeccabilitatem 

i5sui  ex  predestinacione  sue  unionis  ypostatice  viciari 
non  poterat.  Sicut  enim  aurum  et  lapides  preciosissimi 
nascuntur  in  cateractis  subterraneis  turpibus  et  lutosis, 
sic  eciam  de  Maria  matre  Jesu  dicitur  quod  sicut 
lilium    inter    spinas,    sicut    rosa    ex    arbusta    spinosa    et 

20  sicut  carnes  munde  lucii  ex  bufone,  de  parentibus 
culpabilibus  processit,  et  sic  non  obest  sed  consonat 
eius  filium  processisse.  Hamus  tamen  iste  de  primo 
parente  processerat  undique  propter  notandum  misterium 
in  qualibet  persona   que   ipsum    genuit;    et   sicut  deltas 

2  5  sub  unco  carnis  celata  fuit  in  extremitate  huius  ger- 
minis  per  quam  antiquus  serpens  diabolus  caperetur, 
sic  in  qualibet  parte  huius  germinis  Dei  predestinacio 
et  Christi  figuracio  rutilarunt.  Hoc  ergo  germen  autono- 
matice dicitur  iustum,  quia  in  toto  humano  genere  non 

3ofuit  aliquis  similiter  iustus  preter  ilium.  Immo  dicitur 
origo  nostre  iusticie  sine  qua  non  potest  alius  esse 
iustus.  Ipse  enim  est  per  se  rectitudo  sive  iusticia  sine 
cuius  participio  non  potest  aliquis   esse  rectus. 

Secunda  condicio  David  nostri  est  quod  regnabit  rex. 

35  Christus  enim  a  primo  instanti  nativitatis  sue  secunde 
fuit  rex  super  totum  genus  humanum  et  quamlibet 
aliam  creaturam,  quia  constitutus  est  humanitus  caput 
ecclesie  et  propter  unionem  ypostaticam  et  propter 
statum    innocencie    dominus    huius    mundi.    Unde    blas- 

40  phemant  ignari  et  cupidi  qui  ex  isto  textu  ponunt  ipsum 


Christ  is 

mystically 

David. 


Properties  of 
the  mystical 

David. 

I.  He  is  the 

righteous 

branch. 


He  shall  reign 
as  King. 


His  kingdom 
is  spiritual. 


8.  litera;  cod.:  ly.  10.  In  marg. :  Nota  octo.  11.  In  marg. 

16.  Cod.:   Sic  enim.        20.  lucii  i.  e.  piscis.        34.  In  marg.:  3. 


34.  Jer.  XXm,  5. 


33 


5i4 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIX. 


3.  His  is  wise 
aj  in  His  God- 

iiead,  as  thie 

wisdom  of  tiie 

Father; 

b)  in  His 

manhood  with 

the  wisdom  of 

the  blessed ; 

cj  with  the 

wisdom  of  the 

Spirit, 

d)  with  the 

wisdom  of 

reason, 
e)  and  of 
experience. 


4.  He  shall 

execute 
judgment. 


5.  and  do 
justice. 


regnare  civiliter,  quia  iuxta  fideni  evangelii  non  habebat 
tantum  proprietarie  ubi  caput  suinn  reclinaret.  Gum 
ergo  civile  dominium  dicit  ut  sic  proprietatem  possessionis 
ultra  statum  innocencie  et  includit  necessario  peccatum 
veniale,  patet  quod  non  potuit  Christo  competere.  In  5 
hoc  ergo  quod  evangelium  exemplificat  regni  siii  non 
fore  finem  Luce  1°,  3  3  manifestum  est  quod  loquitur 
de  regno  spirituali  cum  omne  temporale  regnvim  oportet 
ante  diem   iudicii  terminari. 

Sed   cum    ad   regem   spectat    sapiencia    (ut    patet   de  m 
Salomone  Christi   figura)    decens    est  secundum  terciam 
proprietatem  quod  sit  sapiens.  Christus  autem  secundum 
duplicem    naturam    multiplici    sapiencia    rutilavit,    nam  \?  \ 
secundum    deitatem    fuit    abstracte    sapiencia    Dei  patris 
et    secundum    humanitatem    sub    racione  |  qua    compre-  i5 
hensor   videns    omnia   in  verbo    habuit  creatam    sapien- 
ciam,   ut   qualis   est    in   beatis.    Habuit   eciam   ex   dono 
Spiritus  Sancti  infusam  sapienciam  (ut  dicitur  Isaie  XI°,  2), 
et  quarto  dicitur  habere  sapienciam    in  proprio  genere 
secundum  racionem   qua   scivit   naturaliter  conclusiones  20 
celestes  sequi  in  demonstracione  quia  ex  proprietatibus 
cause.  Sed  cum  sapiencia   dicitur  quasi  sapida  sciencia, 
quinto  omnis  experimentalis  noticia  quam  Christus  habuit 
sapiencia  potest  dici;  et  patet  ex  hac  quintuplici  sapiencia 
quam   singulariter  Christus  fuit  sapiens.  2  5 

Et  quia  ad  regem  sic  sapientem  pertinet  suum  popu- 
lum  iudicare,  patet  quod  Christus  faciei  indicium  gentis 
sue  proporcionale  suo  dominio  et  sue  sapiencie.  Discernet 
enim  fideles  ab  infidelibus,  predestinatos  a  reprobis, 
vocando  cunctos  sed  trahendo  electos  iudicio  nobis  3o 
occulto.  Sed  in  die  finalis  iudicii  patenter  et  universa- 
liter  iudicabit  vel  potuit  civiliter  iudicare. 

Sed  quia  ad  talem  iudicem  pertinet  facere  iusticie 
complementum,  ideo  quinto  subiungitur  quinta  Christi 
condicio  quod  faciei  iusliciam  in  lerra.  Ipse  enim  fecit  35 
omnem  factam  iusticiam,  cum  nulla  creatura  potest 
iuste  quicquam  agere  nisi  de  quanto  participet  primam 
iusticiam.  Sed  humanitus  fecit  iusticiam  in  terra,  quia 
nisi  per  adventum  suum  fuisset  tota  operacio  humani 
generis  menstruata,  sic  videlicet  quod  aliter  nemo  post  40 


5.  Cod.:   non  deest.  19.  In  marg. :   3. 

26.  In  marg. :  4.         34.  In  marg. :  5. 


22.  Cause;   cod.:   Ce 


2.  Matth.  VIII,  20.         35.  Jer.  XXIII,  5. 


SERMO  LIX.] 


TERTIA  PARS. 


5i5 


lapsum  fuisset  virtuosus  et  per  consequens  nullus  iustus. 
Ipse  ergo  rectificando  ovem  quam  ponebat  in  humeris 
(Lvice  XV°),  iustificavit  ovem  centesimam,  et  ad  hoc 
sonat  dacio  legis  evangelice,  tota  conversacio  humani- 
5  tatis  sue  et  iusticia  in  finali  iudicio,  quando  dabit 
unicuique  homini  proporcionabiliter  ut  dignus  erit.  Nee 
solum  continebitur  iusticia  sua  intra  limites  terre  mo- 
riencium,  sed  prosiliet  usque  ad  terram  vivencium,  cum 
omnibus   beatis  dabit  gaudium   et  quicquid  fuerint  digni 

lo  recipere,  ymmo  supereroganter  per  suam  incarnacionem 
accibilem   beatitudinem   cumulabit. 

Et  quia  ad  regem   pertinet  potestative  regere  regnum,  6.  His  kingdom 
ideo    sexto    subiungitur    quomodo    regnum    Christi    erit     earth  as  in 
tam     in    via    quam    patria    regulatum.    In    diebiis    illis,        heaven. 

i5inquit,  salvabitur  Juda  et  Israel  habitabit  conjidenter.  Cum 
autem  Juda  interpretatur  confitens,  patet  quam  signanter 
signat  omnes  recte  confitentes  adventum  Christi  in 
carnem.  De  talibus  enim  dicitur  (Joh.  1°,  12):  Qiiotquot 
autem     receperunt    etc.     Et    ista    est    confessio    de    qua 

20  (Rom.  X°,  10)  dicit  Apostolus:  Ore  autem  etc.  Ideo  sig- 
nanter dicitjir  pro  predestinatis  viantibus  quod  in  diebus 
illis  etc.,  quia  in  patria  absterget  Deus  etc.,  et  non  erit 
amplius  etc.  (ut  dicitur  Apoc.  XXI°).  Et  filii  Dei  possunt 
in  premio  isto  ccnfidere,  quia  si  sunt  filii,  tunc  secundum 

sSApostolum  sunt  heredes  et  per  consequens  confitenter 
possunt  dicere  et  orare:  Adveniat  regnum  tuum.  Et  nota 
quod  sicut  Jacob  et  Israel  fuit  eadem  persona  sic  per 
ordinem  nominata,  ita  eadem  persona  ecclesie  est  prius 
Jacob  et  post  Israel,  cum  Job  XIX°,  27  scribitur:    Quern 

3o  visurus  sum  ego  ipse  etc.  Post  luctum  ergo  cum  angelo 
videbimus  Deum  clare. 

Septimo  adiungitur  unio  divinitatis  et  humanitatis  in    7-  The  union 
Christo,   cum   dicitur :    Et    hoc   est   nomen    etc.    Per   hoc       human  \s 
autem   quod  dicitur  quod  hoc    est  nomen    et    non  quod    expressed  in 

35  hoc    erit,    eternitas    Christi    exprimitur,    cum    diu    post      name  etc' 
Jeremiam    fuit    Christus    natus    humanitus,    et    per    hoc 
quod    de    futuro    exprimitur    quod    vocabunt    eum,    eius 
mutabilis   humanitas    designatur,    scilicet   per    hoc    quod 
dicitur:   Habebit  nomen  domini  iusti  nostri.   Sed  habebit 

40  perpetuo  inseparabiliter  illud  nomen,  quod  cum  non  sit 


12.  In  marg. :  6.    3o.  Cod. :  luctam.    32.  In  marg. :  7.    38.  Cod. :  sed  per. 

14.  Jer.  XXIII,  6.         24.  Rom.  VIII,  17.         26.  Matth.  VI,  10. 
29.  Job.         33.  Jer.  XXIII,  6. 

33* 


5  I  6  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM       [SERMO  LIX. 

vocale  sed  reale,  oportet  movere  beatos  singulos  ad  sic 
vocandum.  Et  nota  quod  circa  hoc  nomen  Dominus 
iustus  noster  contendunt  plurimi,  sed  quia  ista  contencio 
est  multum  apocrifa,  ideo  dicam  probabilem  sentenciam 
modo  quo  talis  sentencia  est  loquenda.  Dicitur  enim  5 
quod  translacio  Septuaginta  et  Hebraica  Veritas  habent 
loco  huius  termini  Dominus  nomen  Domini  tetra- 
The  tctra-  grammaton,  et  secundum  Radymoysen  in  libro  de  direc- 
grammaton.     qIq^^q    propheciarum    hoc    nomen    tetragrammaton    (hoc 

est,   quatuor  literarum,   quas   cum   earum  vocibus    igno-  lo 
ramus),  cum  non  sit  hoc  nomen  Deus,   impositum   est  a  ^°'-^ 
Deo    ad    significandum    cuidam    eius    essenciam    absque 
respectu    ad    creaturam,    et    ideo    est   incommunicabile, 
sicut    non    est  |  hoc    nomen    dominus    nee    hoc    nomen 
Deus    (ut   patet  Exodi  XXIP);    unde    solis    sacerdotibus  i5 
Judeorum    licuit   nominare  hoc   nomen    et   non   ubilibet 
sed  in  templo. 

Quia   ergo    non  habetur  nomen   latinum  sibi  synony- 
mum,  ideo  translatores  posuerunt  loco  eius  hoc  nomen 
dominus  vel  hoc  nomen  Deus  sine  determinacione,   unde  20 
translacio  Galdaica  habet  hoc  nomen  Messias  loco  huius 
nominis  dominus;   et    sic    viciant  expositores  aliqui  sen- 
tencias    modernorum    Hebreorum,    qui    sic    corrumpunt 
literam    dominus    Deus    vocabit    eum    hoc    nomen.    Sed 
circa   tales    contenciones  frivolas  non  debet  fidelis  con-  25 
tendere,   sed  ex  fide  capere  quod  Christus  sit  vere  Deus 
et    homo    et    quoscunque    textus    qui    ad    hoc    sonuerint 
acceptare.  Sed  quia  textus  predictus  Hebraicus  reprobatus 
potest    trahi    ad    istam,    ideo    ad    sensum    talem    potest 
concedi,  et  historias  recitatas  superius  potest  qui  volu-  3o 
erit   credere  vel  supponere  citra  fidem. 
8.  He  will  give       Octava    condicio     et    ultima    regis     nostri     est    quod 
"^Hi^nervanV"  beatificat  eternaliter    servos    suos,    que    condicio  in  isto 
textu    exprimitur:    propter    hoc    ecce    dies   veniunt,    dicit 
Dominus,  et  non   dicent  ultra:    vivet  Dominus  qui  eduxifib 
Israel    de    terra    Egipti,    sed    dicent:    Vivit    Dominus    qui 
eduxit  et  adduxit  semen  domus  Israel  de  terra  aquilonis 
et  de  cunctis   terris  ad  quas  eieceram  eos  illuc,   et  habi- 
tabunt   in    terra   sua.    Octava    autem    proprietas    Domini 
alludens    octave    etati     seculi    beatitudinem     includenti  40 


8.  Rectius:   Rabi  Moyseii.         18,  10.  Cod.:   synononum.         35.  Recte: 
vivit. 

34  et  seqq.  Jer.   XXIII,  7,  8. 


SERMO  LIX.]  TERTIA  PARS.  5  1 7 

premittit  prefacionem  ut  prima.  Ecce,  inquit,  dies 
veniunt,  dicit  Dominus,  quod  intelligitur  de  tota  succes- 
sione  dierum  qui  veniunt  usque  ad  diem  iudicii.  AUudit 
autem  hie  textus  eciam  historiis  filiorum  Israel  quo- 
5  modo  a  captivitatibus  fuerant  liberati,  et  utraque 
historia  figurat  liberacionem  finalem  qua  predestinati 
erunt  ab  hoc  valle  miserie  ad  patriam  celestem  genera- 
liter  liberati.  Prima  autem  historia  patet  in  Genesi 
et  Exodo   et   secunda   patet   in  Jeremia   et   IV°  Regum. 

loLaudaverunt  autem  Dominum,  exprimentes  eius  eterni- 
tatem  vivificam,  dum  clamarunt:  Vivit  Dominus.  Sic 
enim  legitur  1°  Regum  X°,  24  quod  Saul  in  regem  electo 
clamavit  populus:  Vivat  rex.  Vult  ergo  propheta  dicere 
quod  post  diem   iudicii    non    sic   dicent:    Vivit  dominus 

1 5  qui  eduxit  Israel  de  Egipciaca  servitute,  nee  dicent 
secundo:  Vivit  Dominus  qui  eduxit  Israel  de  terra  Aqui- 
lonis  a  captivitate  Nabugodonosor,  sed  dicent  tercio 
laudacione  perpetua:  Vivit  Dominus,  hoc  est,  regnat 
eternaliter.   Irascantur  populi   quantumcunque   voluerint, 

20  quia  Dominus  eduxit  semen  Israel,  hoc  est,  ecclesiam  in 
qua  fuit  predestinacio  tamquam  semen  hominibus  occul- 
tata  de  terra  Aquilonis,  Terra  autem  Aquilonis  est  terra 
in  qua  habundat  aeris  et  passionum  suarum  turbacio  et 
specialiter  refrigescencia  communis   aeris  quod  significet 

25  mistice  refrigescenciam  caritatis.  Nam  in  tota  valle  huius 
miserie  non  est  nisi  contenciosa  turbacio  et  aeris 
pestilencialis  inspiracio  in  comparacione  ad  amenitatem 
temporis  supra  nubes.  Ideo  cum  supra  statum  innocencie 
reducetur    ecclesia    ad    statum     ecclesie     triumphantis, 

3o  signanter  dicitur  quod  Dominus  adduxit  et  eduxit  hoc 
semen  veri  Jacob  de  terra  vallis  lacrimarum  et  cunc- 
tarum  insularum  ad  quam  ipsum  Dominus  de  paradiso 
eiecerat  ad  terram  vivencium  vel  triumphantis  ecclesie 
ad  quam  sunt  prius  naturaliter  ordinati.   Causam   autem 

35  quare  Jeremias  non  moralizat  historiam  secundam  ex- 
plicite,  videtur  quosdam  assignare  propter  hoc  quod 
suo    tempore    fuit   Veritas    rei    geste.    Hec    autem   terra 

i5.  Cod.:  dicens.  20.  Cod.:  qui  Dominus  eduxit.  22.  In  marg. 
sup.  fol.  252= :  Habitabunt  in  terra  sua  Jeremie  XXIII".  Est  terra  quam 
gerimus,  quam  terimus  et  quam  querimus.  Prima  est  terra  nostre  natiyitatis, 
secunda  nostre  captivitatis,  tercia  nostre  hereditatis.  Primam  inhabitamus 
racione  nostre  condicionis  primarie,  secundam  ut  vallem  nostre  tribulacionis 
et  miserie,  terciam  iure  empcionis  meritorie,  donacionis  voluntarie  et 
dominacionis  hereditarie. 

19.  Ps.  XCVIII,  I. 


5i8 


JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM     [SERMO  LIX. 


The  secular 

ruler  must 

imitate  Christ. 


I.  He  must 

defend  his 

subjects, 


and  not  delegate 

power  to  those 

who  will  hurt 

them. 


Christ's 

teaching  in  His 

answer  to 

James  and 

John. 


vivencium   vocatur    terra    sua   naturalis,    quia   ad   ilium 
fuerunt  a  Deo  finaliter  et  naturaliter  ordinati. 

Dubitatur  hie  utrum  gubernacio  regis  temporalis 
quoad  regnum  suum  debeat  ex  gubernacione  regis 
Christi  in  omnibus  exemplari.  Nee  dubium  quin  sic,  5 
cum  ex  participio  sapiencie  huius  regis  oportet  omnes 
reges  terre,  omnes  seculares  dominos,  immo  omnes  alios 
christianos  regulari  (ut  patet  in  prophecia  huius  epistole). 
Tres  ergo  sunt  gradus  sapiencie  huius  regis  in  regimine 
regni  sui,  primo  quod  omnes  legios  suos  |  defenditof  a 
potenter,  cum  sint  materialiter  regnum  suum,  secundo 
quod  hostes  suos  destruit  sapienter  et  specialiter  ini- 
micos  suos  domesticos,  cum  sint  sui  precipui  inimici, 
et  tercio  quod  legem  et  regaliam  suam  docet  longani- 
miter,  cum  sine  eius  regimine  non  stat  regnum;  et  i5 
ad  ista  tria  oportet  regem  terrenum  attendere,  cum 
impossibile  sit  ipsum  regnum  suum  regere  sapienter 
sine  tribus   ab  istis  proporcionabiliter  derivatis. 

Quoad  primum  oportet  regem  terrenum  legios  suos 
potenter  defendere,  cum  non  foret  aliter  rex  suorum  20 
nisi  forte  equivoce  ad  defensionem  istam,  cum  non  sit 
defensio  spiritualis  sciencie,  sed  pocius  defensio  cor- 
poralis,  cum  vendicat  super  corpore  sui  legii  dominari, 
spectat  ut  rex  non  deficiat  in  regimine  corporis  sui 
legii  quod  multipliciter  potest  contingere.  Primo  si  rex  25 
ex  negligencia  concedat  suis  subditis  potestatem  quo- 
modocunque  voluerint  legios  illos  extinguere.  Talem 
autem  negligenciam  voluntariam  non  audivi  in  rege 
aliquo  christiano  vel  pagano,  cum  foret  nimis  supina 
stulticia.  Ideo  absit  quod  rex  Anglie  concedat  inimicis  3o 
suis  domesticis  potestatem  ad  legios  suos  sub  fuco 
pravitatis  heretice  inquisicionis  sic  corporaliter  extin- 
guendum.  Christus  enim  (ut  dictum  est)  non  habuit 
huiusmodi  potestatem.  Quis  ergo  color  quod  vendi- 
cantes  se  esse  Christi  vicarios  illo  titulo  hoc  optarent?35 

Similiter  (ut  docet  Luce  IX°),  Jacobus  et  Johannes 
qui  videntur  fuisse  filii  Zebedei  extinccionem  coloracius 
exoptabant,  sed  cum  illi  fuerunt  apostoli  qui  singulariter 
cupiebant  dominium  ex  procuracione  petitoria  matris 
sue,     videtur    quod     omnes    volentes    secundum    illam  40 


4.  In  marg. :  Dubium.  9.  In  marg. :   i.  11.  In  marg. :   2. 

14.  In  marg.:   3.        25.  In  marg.:   i.       36.  In  marg.:  2. 


3.  Cf.  Serm.  part,  IV,  Serm.  I. 


SERMO  LIX.]  TERTIA  PARS.  5 1 9 

fideles  extinguere  sunt  filii  superbie  et  perversitatis 
istorum  apostolorum.  Talem  ergo  licenciam  non  debet 
rex  nunc  approbare. 

Similiter,   Christus   quem   oportet   nos  sequi  quantum    Clirist  spared 
5  sufficimus,    facile    potuit    hereticos    maximos    qui   ilium 
ceperant  extinxisse.    Cum  ergo  non  fecit,  ubi    potissime 
debuit,    videtur    quod    non    auctorizavit    licenciam    suis 
vicariis  taliter  extinguendi. 

Similiter,     extinguere    sic    homines     est    speciale     in 

lobrachio    seculari    sed    cum    prelati    vendicant    se    esse 

sacerdotes  Christi,  videtur  quod  nullo  colore  eciam   ad 

vendicandum    Christum    debent    esse    carnifices    populi 

christiani. 

Similiter,    papa    non    potest     sic    castigare    hereticos  ,  The  Pope's 
1 5  nisi   titulo   quo    vendicat    esse    rex   secularis    medietatis  "heretics  r^e^sts'^ 
imperii;   cum   ergo  papa  non  dominatur  sic  super  regno  °" 'j^*^ '^'?'"ljA° 
Anglie,    sicut   nee   imperator   habens   plenum    imperium        empire, 
unquam  fecit,  videtur  quod  papa  non  habet  potestatem 
hereticos    in  Anglia    taliter    castigandi.     Et    hec     racio  England  is  not 

L-i-  AT  -u^-  •         subject  to  the 

20  quare   nobiliores    reges  Anglie   non  smebant  m  nomme       Empire. 
pape  intrare  in  regnum  suum  vocatos  inquisitores  here- 
tice    pravitatis,     quia    idem    foret    illud    permittere    et 
regnum  suum  domino  pape  subicere  ;  cum  si  dominatur 
super  corpus  legii  regis  nostri,  tunc  dominatur  cuilibet 

25  persone  regni  et  per  consequens  toti  regno. 

Similiter,  non  licet  viatori  fratrem  suum  extinguere, 
nisi  noverit  statum  suum  occisioni  competere,  ut  puta, 
si  predestinatus  fuerit  quasi  in  statu  optimo  quo  viavit, 
et  si  prescitus  fuerit  quasi  in  statu  pessimo  quo  viavit; 

3o  cum  ergo  status  ille  sit  prelatis  nostris  incognitus, 
videtur  quod  non  debent  ad  corrigendum  hereticos 
ipsum  presumere. 

Assumptum  declaratum  est  alibi  per  hoc  quod  Deus  Since  a  man's 
non   potest   aliquem   viatorem    occidere    nisi    secundum  determineVat 

35  talem  regulam:   ergo  multo  maeis  non  licet  Antichristo      death,  the 

.       ^   .      .  °  °      .  prelates  should 

vel    ems    discipulo    quemquam    occidere   tanquam  here-     slay  no  one 
ticum   nisi  aliquo  tali   modo.   Si   enim  quis  sit  predesti-  j-evelatkm,  they 
natus,    cum    continue   promerendo    et    meliorando    pro-    1^"°^  '"■"  ^° 

,.  .  .  .  .      ,       .  .  be  desperate. 

cedit,  est  ex  lege  Dei  in  mortis  articulo  m  statu  optimo 

40  quo   viavit;    si    autem   prescitus  fuerit,   cum  tunc  deme- 

rendo  et  deteriorando   procedit,    est   in    mortis   articulo 

in  statu  pessimo  quo  viavit,  quia  tunc  primo  peccatum 

9.  In  marg. :  3.   14.  In  marg. :  4.   26.  In  marg. :  5. 


520  JOHANNIS  WYCLIF  SERMONUM      [SERMO  LIX. 

finalis   impenitencie  est  firmatum.  Gum  ergo  hoc  debent 
cuncti   fideles   cognoscere   et  specialiter   prelati,  videtur 
quod  neminem  debent  occidere  tanquam  hereticum  nisi 
de   eius    conversione  fuerint  ex  certa  revelacione  omni- 
mode    desperati.    Quomodo  ergo  occiderent  inquisitores  5 
tales    Luciferi    christianos    profitentes    se    velle    credere 
quomodocunque   docere   voluerint    esse    de   Cliristi    fide 
credendum,  ut  salva  fidelitate  Christo  servanda  credere  p^j 
poterunt  sine  offensa  |  Domini  dominorum;  revera  tales  352' 
Antichristi    in    pluribus    excedunt  Christum    qui    cogere  10 
non   poterit   ad   credendum,   nee  negare  informacionem 
et     consolacionem    volenti    ipsam    recipere.     Sed    sicut 
tales  Antichristi  abdicarunt  evangelizacionem  inducentes 
privatam     confessionem,    sic    abdicarunt    ulterius    fidei 
instruccionem  inducentes  condempnacionem  luciferinam.  i5 
Inquisitors  put       Similiter,  de    lege  Domini   (Exod.  XX°)    ex    precepto 
™^unjustiy?^     secunde  tabule  nemo  debet  fratrem    suum  iniuste  occi- 
dere,   sed    certum    est    quod    satrape    sic    dampnantes 
proximos  iniustissime  occidervmt  illos,   ergo  sunt  mani- 
festi  prevaricatores  decalogi,  excedunt   seculares  indices  20 
perturbatores   reipublice   condempnantes,    quia    illi    hoc 
non    faciunt    nisi    ex   turbacione   reipublice   sensibili   et 
populo    manifesta.     Isti   autem    occidunt    evangelizantes 
sine    precio    et    rempublicam    in  Domino    confortantes. 
Secundo  indices  regum  non  condempnant  quosquam  ad  25 
mortem,   nisi   ex   auctoritate   et   lege   regis   terreni;   isti 
autem    indices  Antichristi    a    nuUo    si    non    a    diabolo 
habent  auctoritatem  taliter  condempnandi.  Christus  enim 
taliter   dampnare   non   potuit,   nee   reges   vendicant  sibi 
pertinere  in  causa  huiusmodi  condempnare.  Tercio  cum  3o 
simulata     sanctitas     sit     duplex     iniquitas,      manifestum 
videtur  quod    tales   simulantes   ex  sanctitate  tam  dupli- 
citer   persequi    christianos   sine    fundacione    legali    sunt 
iniustissimi  homicide;   et  si  aliqui  erunt  homicide  irre- 
gulares    regnorum    perturbatores,    contra   quos   reges    et  35 
regna   debent  insurgere,  hii   sunt   illi.    De   isto   inferius. 


9.  Fol.  352°:  Que  adhuc  sequuntur  in  foliolo,  incausto  non  signato 
scripta  sunt.  16.  In  marg. :  6.  19.  In  marg. :  i.  25.  In  marg. :  2. 
3o.  In  marg.:  3. 


I.  Index  of  Bible-Quotations. 


Gen.  I,  4 3 

—  3,  7 2o8 

—  3,   9 241 

—  3,  17 332 

—  3,  iq no 

—  10,  i5 169 

—  16,  16 169 

—  21,  10 176 

—  22,  18 402 

—  26,  4 4o3 

—  28,  14 4o3 

—  47,  24 212 

Exod.  3,  17 22 

—  33,  20 291,  389 

Levit.  I,  9,  i3 166 

—  3,  3,  5 166 

—  19,  10 5o3 

Num.  10,  5 366 

—  16,  32 292 

—  21,  5 366 

—  25,  9 366 

Deut.  I,  46 258 

—  i5,  4  ........   .  108,  319 

—  32,  4 36 

—  32,  35 o,  104 

Jo'sue  10,  14 234,  468 

I.  Reg.  i5,  23 45 

II.  Reg.  7,  14 170 

III.  Reg.  5,  5 170 

IV.  Reg.  I,  10 5o4 

—  I,  II 5o4 

—  I,  12 504 

—  17,  3 259 

—  18,  9 259 

I.  Parat.  17,  i3 53 

—  22,  10 170 

II.  Paral.  XXVI,  38  .   .  .  37,  38 
Job.  I,  7 3o8 

—  9,  4 372 

—  II,  8 433 

—  14,  10—14 3i3 

—  18,  10 21 

—  33,  3 310 

—  40,  16 478 

—  41,  24 474 

Psalm.  2,  8 5o 

—  2,  9 54 

—  4,  5 229,  463 

—  0,  21 400 

—  i3,  5 371 

—  i5,  2 220 

—  17,  5o 14 

—  18,  5 66 

—  25,  2 359 

—  33,  i3 328 

—  35,  12 466 

—  36,  27 462 

—  39,  IS 220 


Psalm.  44,  7 54 

—  49,  1(3,  17 i37 

—  52,  6 207 

—  58,  10 io3 

—  72,  5 no,  i3i 

—  72,  28 353 

—  81,  6 81 

—  go,  5,  6 267 

—  96,  17 53 

—  98,  I 5i7 

—  loi,  26 54 

—  102,  5 455 

—  io5,  40 io3 

—  108,  17 Ill 

—  no,  2 87 

—  ii3,  I 70 

—  n3,  3 93,  453 

—  116,  I 14 

—  118,  21 385 

—  118,  ii3 3oo 

—  118,  i3i 147,  igo 

—  118,  i36 493 

—  125,  6 g4,  343 

—  i3i,  i5 244 

—  i32,  I 02 

—  i36,  Q 353 

—  143,  i5 348 

—  i4g,  6 142 

Prov.  I,  24 145 

—  4,  25 465 

—  8,  18 23 

—  22,  n     i57 

—  23,  20 4 

—  25,  16 83 

—  25,  21 104 

—  3o,  F. 3ig 

—  3o,  i5 326,  362 

Cant.  2,  6 480 

—  2,  12 29 

—  4,  16 i5 

Sap.  I,  I 54 

—  iq,  25 8 

—  i3,  I 5o3 

—  14,  3 444 

—  14,  9 •54 

Eccl.  I,  2 3i4 

—  3,  20 ii5 

—  8,  5 9 

—  44,  17 193 

Isaie  2,  4 17 

—  5,  20 69 

—  7,  18 53 

—  10,  I 218 

—  II,  4 481 

—  II,  10 14 

—  12,  3 73 

—  12,  5 73 

—  14,  12 475 


Isaie  25,  I ■  .   .   .     14 

—  25,  I 6g 

—35,  10 72 

—  41,  18 72 

—  42,  5 386 

—  49,  8 146 

—  52,  i3 72 

—  53,  8 8 

—  54,   I 174 

—  60,  I 62 

—  60,  6     65,  66 

—  60,  i5,  16 22 

Jerem.  i,  n 3o6 

—  4,  14 372 

—  7,  i3 35 

—  9'  I 493 

—  II,  7 35 

—  12,  g 5o3 

—  17,  5 263 

—  23,  I 5ii 

—  23,  5 5ii 

—  23,  6 5i5 

—  23,  6,  7 5i6 

—  35,  14 35 

Ezechicl  39,  18 loi 

Daniel  7,  7 5o 

Osee  4,  16    ....    44,  45,  46 

—  10,  12     ii5 

Michee  7,  i 435 

Abacuc  3,  18 i53 

Malach.  i,  6 i53 

Matthei  2,  2 64 

—  3,  7 i63 

—  3,  i5 116,  162 

—  4,  4 75 

—  4,  10 476 

—  5,  3 233,  263 

—  5,  7 ii5 

—  5,  17 108 

—  5.  23 236 

—  6,  2 89 

—  6,  3 363 

—  6,  10 324,  4i3 

—  6,  12 389 

—  7,  3-5 37,  38 

—  !,(> 341 

—  7,  12 498 

—  7,  21 II 

—  7,  29 405 

—  8,  20 i63,  5i3 

—  10,  8 373 

—  10,  g 481 

—  10,  16    ....  248,  45g,  460 

—  10,  20 481 

—  10,  28 263,  33i 

—  10,  34 372 

—  II,  14 195 

—  II,  29 ii5,  440 


322 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS. 


Matthei  ii,  3o 373 

—  12,  8 405 

—  12,  18 23 

—  12,  3o 376 

—  12,  43 71 

—  12,  43—45 114 

—  i5,  24 12 

—  16,  23 160,  476 

—  i7»  19 .480 

—  20,  16 179 

—  20,  26 200 

—  21,  3 129,  i52 

—  22,  40 107 

—  23,  i3 3q7 

—  23,  24 3? 

—  24,  12    ....    i55,  273,  418 

—  25,  3 479 

—  25,  6 3o 

—  20,  18 129 

—  27,  40 189 

—  28,  18 5o 

—  28,  19 23o,  238 

—  28,  19,  20 3i6 

Marci  8,  i5 38 

—  12,  3o 233 

—  14,  i5 74 

—  16,  i5     273 

—  16,  17 260,  285 

Luce.  I,  33 5i4 

—  I,  5i,  52 3o6 

—  3,  14 102 

—  6,  25 22 

—  6,  35 328 

—  6,  36,  37 5o6,  5o7 

—  6,  38  . 365 

—  9,  55 5o4 

—  10,  16 187 

^  10,  22 48 

—  10,  41 109 

—  II,  5 i58,  272 

—  n,  7 267 

—  II,  i5 116 

—  II,  17 91 

—  II,  24 72 

—  II,  40 3o2 

—  II,  52     397 

—  12,  35 232,  478 

—  14,  II     3o8 

—  14,  23 490 

—  h!  33 23 

—  16,  9 23 

—  17,  12 68 

—  19,  5 109,  338 

—  21,  2 499 

—  21,  19 10,  116 

—  21,  34 5 

—  21,  i5 481 

—  22,  19,  20    ....     284,  285 

—  22,  23 23 

22,  25 200 

—  24,  45 396 

Joh.  I,  3    .     6,  48,  5o,  189, 
283,  336 407 

—  I,  12 5i5 

—  I,  12,  i3 407 

—  I,  i3 456 

—  I,  14 48,  63,  411 

—  I,  16 33 

—  I,  21 195 

—  I,  29 396 

—  2,   19 188,   189 

—  3,  3 41 

—  3,  8 258 


Joh.  3,  II 36o 

—  3,  14 459 

—  3,  29 29 

—  4,  7 108 

—  4,  8 109 

—  4,  9 298 

—  4,  24 2o3,  352 

—  4,  42 338 

—  6,  5 109 

—  6,  12 120 

—  6,  44 i57 

—  8,  34 6,  338 

—  8,  46 119,  127 

—  8,  49     . lOi 

—  9,  28 i63 

—  10,  I 5oo 

—  10,  II     5i5 

—  10,  14 207 

—  10,  20 116 

—  10,  24 i65 

—  10,  3o 48 

—  10,  37,  38 i55 

—  10,  38 420 

—  II,  47,  48 i58 

—  12,  19 i58 

—  12,  26 396 

—  12,  35 206 

—  i3,  6 no 

—  i3,  i5 206 

—  14,  6 206,  218 

—  14,  27 320 

—  i5,  II 461 

—  i5,  i3 288 

—  i5,  17 324 

—  i5,  19     299 

—  16,  7 203 

—  16,  24 3i,  323 

■—  17,  3 290,  344 

—  19,  19 49 

—  19,  20 49 

—  19,  22 188 

—  9,  33—35 202 

—  20,  29 293 

Act.  2,  I 252 

—  2,  2 37,  257 

—  2,  4 25S 

—  2,  6 258 

—  2,  9 259 

—  2,  II 259 

—  2,  i3 259 

—  4,  19 74.  2i"i 

—  4,  32  .  i65,  3i9,  323,  416,  446 

—  4,  34 3i9 

—  4,  35  .   . 3i9 

—  5,  27 73 

—  10,  2 345 

—  12,  33 ii3 

—  12,  34 ii3 

—  i5,  39,  40 86 

—  16,  22 i33 

—  27,  41 i33 

Rom.  6,  3  • 42 

—  6,  4,  5 332 

—  6,  6,  78 333 

—  6,  9,  10 334 

—  6,  ig 341,  342 

—  6,  20,  21 342 

—  6,  22 343 

—  6,  23 344 

—  8,  12 352 

—  8,  i3 353 

—  8,  14 249,  354 

—  8,  i5 354 


Rom.  8,  17 407,  5i5 

—  8,  18 3i5 

—  8,  20,  21  .   .    • 3i7 

—  8,  22 3i8 

—  8,  24 41 

—  8,  26 419 

—  8,  28 9,  gg 

—  8,  32 287 

—  8,  33 gi 

—  9,  18 i3 

—  10,  10 II 

—  II,  36 41,  3g3 

—  12,  I 78 

—  12,  2 80,  .«f£ 

—  12,  3 82,  83 

—  12,  6 88 

—  12,  4,  5 83 

—  12,  9 91 

—  12,  10     92,  217 

—  12,  II 93 

—  12,  12 93,  94 

—  12,  i3     95 

—  12,  14 96 

—  12,  16     97 

—  12,  17 98,  99 

—  12,  18 100 

—  12,  19     100,  io3 

—  12,  20 104 

—  i3,  4 10 

—  i3,  8 io5 

—  i3,  9 "07 

—  i3,  10 92 

—  i3,  II 42 

—  i3.  12     3 

—  13;  i3 4,  5 

—  i3,  14 456 

—  i5,  4 9 

—  i5,  5,  6     10 

—  i5,  7 n 

—  i5,  8 12,  468 

—  i5,  9 12,  14 

—  i5,  fo,  II,  12 14 

—  i5,  i3 i5,  i54 

I.  Cor.  I,  4 447,  448 

—  I,  5 448 

—  I,  6 449 

—  I,  7,  8 4.50 

—  2,  10 355 

—  4,  I 16 

—  4,  2 18 

—  4,  3 18 

—  4,  5 19 

—  4,  16 i53,  i54 

—  5,  7 191,  195 

—  5,  8 196 

—  6,  I 349 

—  6,  17 197,  442 

—  8,  I 5o3 

—  9,  24 122 

—  9,  25 123 

—  9,  26     124 

—  9,  27 124,  i56 

—  10,  I 125,  492 

—  10,  2,  3,  4 125 

—  10,  6,  7 365 

—  10,  8 366 

—  10,  II I,  36i,  407 

—  10,  12     ....    367,  368,  452 

—  10,  i3 .   .   368 

—  10,  16,  17 194 

—  II,  21 200 

—  II,  23 194,  277 

—  II,  26 194,  285 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS. 


523 


I.  Cor.  Ti,  27 194,  285 

—  II,  28 194,  285 

—  12,  2 3/5 

- 1^:  3 376 

- 12, 4 377 

—  12,  5,  6 377 

—  12,   7 377,   378 

—  12,'  S 83,  37^,  378 

—  12,  9 378 

—  12,  10 378,  379 

—  12,  II 379 

—  12,  i3 141 

—  i3   I 137 

—  i3,  2,  3 i38 

—  i3,  8 32,  92,  142 

—  i3,  II 143 

—  i3,  12     144,  245 

—  i3,  i3 144 

—  i3,  14 144 

—  i5    I 384,  385 

—  i5,  2,  3,  4,  5 386 

—  i5    7    8    9 387 

—  i5,  io     .       388 

—  16,  9 267 

II.  Cor.  r,  18    .   .  108,  440,  498 

—  2,  6 397 

—  2,  i5 166 

—  3,  4 3q3 

-35 121,  393 

—  3,  6 396,  397 

—  3   7 398 

—  3,  8 398 

—  5,  21 5 

—  6,  I 34,  145 

—  6,  2 146 

—  6,  3 147 

—  6,  4 I47>  148 

—  6,  5 148 

—  6,  6 148,  149 

—  6,  7 149 

—  6,  8,  9,  10 i5o 

—  6,  10 166 

—  8,  7 1:4 

—  8,  9    ...     Ill,  i5i,  199,  220 

—  9,  6 428 

—  II,  20     i3o,  141 

—  II,  21,  22 l32 

—  11,  23     i32,  i33 

—  II,  24     i33 

—  II,  25     i33 

—  11,  29 95,  440 

—  12,  14 4i3 

—  i3    3 i55 

Gal.  I,  8 254 

—  2,  2 389 

—  3,  16 402,  43o 

—  3,  17 4o3 

—  3,  18 4o3,  404 

—  3,  19 404 

—  3,  20 4o5 

—  3,  21 4o5,  406 

—  3,  22 406 

—  4,  I 55 

—  4,  2 56 

—  4,  4 57 

—  4,  5 58 

~  4,  6 58,  59 

—  4,  22,  23 169 

—  4,  23 169 

—  4,  24 169,  170 

—  4,  25 173 

—  4,  26 174 

—  4,  27 174 


Gal.  4,  28     175 

—  4,  3o,  3i, 176 

—  5,  16 411 

—  5,  17 329 

—  5,  19 415 

—  5,  20 4i5 

—  5,  21 5,  416 

—  5,  22 418 

-  5,  23 419 

—  5,  24 420 

—  5,  25 420 

—  5,  26 421 

—  6,  r 422,  423 

—  6,  2 440 

—  6,  4 424,  425 

—  6,  5 424,  425 

—  6,  7 425 

—  6,  14 106 

Eph.  3,  i3      429,  43o 

—  3,  14,  i5 430 

—  3,  17 432 

—  3,  18 432 

—  3,  19,  20,  21 433 

-4,  I    .... 438 

—  4,  2,  3 440 

—  4,  4 443 

—  4,  5,  6 444 

—  4'  23 455 

—  4,  24 456,  460 

—  4,  25 461 

—  4,  27 464 

—  4,  28 464 

—  4,  32 ii5 

—  5,  I     162 

—  5,  2—5 166,  167 

—  5,  6,  7,  8     168 

—  5,  i5 i54,  465 

—  5,  16-20 466 

—  5,  18 5 

—  5,  21 467 

—  6,  10,  II 473 

—  6,  12 474 

—  6,  14 477-479 

—  6,  i5,  16 479 

—  6,  16 198 

—  6,  17 481 

Ad  Phil.  I,  6,  7 483 

—  I,  8 484 

—  I,  II 487 

—  I,  23 367 

—  2,  5 184 

_  2,  6 i85,  186 

—  2    7 i85,  187 

—  2,  8 52,  187 

—  2,  9 7^'  '87 

—  2,  10 188 

—  2,  21 91 

—  3,  17 491 

—  3,  18 .492 

—  3,  19 478.  492 

—  3,  20,  21 494 

—  4,  I 495 

—  4,  2,  3 .495 

—  4,  4 24,  28,  121 

—  4,  5 116 

—  4,  6 3i 

Col.  I,  9 5o2 

—  I,  10 5o3 

—  I,  II 5o3 

—  2,  9 5o 

—  3,  12 114,  ii5 

—  3,  i3 117 

—  3,  i5 119 


Col.  3,  16 no,  120 

—  3,  17 lii,  i53 

I.  Thess.  2,  4  .  58,  36i,  484,  5o2 

—  4,  I l52 

—  4,  2,  3 i55 

—  4,  4,  5 i55 

—  4,  6 n6,  157 

—  4,  7 »57 

—  5,  17 94,  249 

II.  Thess.  2,  4 A17 

1.  Tim.  4,  2 362 

—  6,  8    ...    23,  201,  307,  425 

—  6.  10 453 

II.  Tim.  2,  4 297 

—  3,  8 366 

Tit.  2,  II 3i,  32 

—  2,  12 34 

—  2:  i3 35 

—  2,  14 35,  36 

—  3,  5 40,  41 

—  3,  6 42 

—  3,  7 42 

Hebr.  1,1 48 

—  I,  2 48 

—  I,  3 52,  53,  63,  171 

—  I,  4 52,  o3 

—  I,  5     52 

—  I,  6 53 

—  I,  8,  9 54 

—  4,  12 481 

—  Q,   II 176,  273 

—  9,  12 '77,  334 

—  9,  i3 177 

—  q,  i5 179 

—  9»  16 '79 

—  9,  17 .17.9 

—  9,  25 334 

—  II,  6 268 

—  i3,  14 3i 

Jacob.  I,  2 95 

—  I,  17 224,  36i 

—  I,  18 228 

—  I,  19 229 

—  I,  21 229,  23o 

—  I,  22 239 

—  1,  23 240 

—  I,  24 240 

—  I,  25 242 

—  I,  26 243,  3o4 

—  h  27 243 

—  2,  10 107,  244,  341 

—  2,  i3 5o6 

—  2,  17 2Q3 

2,  19 i5,  486 

—  2,  20 II,  243,  386 

—  2,  26 II,  386 

—  3,  i5 120 

—  5,  7 149,  343 

I.  Petri  I,  i3 478 

—  II,  12,  i3,  14,  i5,  17  .  2i3— 217 

—  12,  21     206,  327 

—  2,  22 207 

—  2,  23  .   .   .  148,  161,  207,  209 

—  2,  24 207,  208 

—  2,  25 208 

—  3,  8 323,  226,  227 

—  3,  10 328 

—  3,  II 328 

—  3,  12 329 

—  3,  14 33o 

—  4,  7 248 

—  4,  8 ii8,  249 

—  4,  10 25o 


524 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS. 


I.  Petri  4,  II    .   .     23o,  25i,  35? 

—  5,  6     3o6 

—  5,  7 3o6 

—  5,  8 3o7 

—  5,  9 3o8,  309 

—  5,  10 309 

I.  Joh.  I,  8 389 

—  2,  7 i53 

—  2,  i5      299 

—  2,  16 475 

—  3,  2 198,  294,  3i6 

--  3,  i3 297,  299 

—  3,  14 3bo,  409 

—  3,  i5 3oi,  400,  409 

—  3,  16 3oi 

—  3,  17' 3o2 

—  4,  8 a86,  287 

—  4,  10 28s 

—  4,  II 289 


I.  Joh.  4,  12 291 

—  4,  14 292 

—  4,   ID 293 

—  4,  16 293 

—  4,  17 294 

—  4,  18 294,  3o2,  3o3 

—  4,  19 295 

—  4,  20 107 

—  5,  4 197,  I9« 

—  5,  5 199,  23o 

—  5,  6 201,  202,  2o3 

—  5,  7 20'? 

—  5,  8 2o3 

—  5,  9 2o5 

—  5,  10 200 

—  5,  18 480 

III.  Joh.  4 447 

Jude.  9 160 


Apoc.  2,  4 142 

—  3,  19 i5o 

—  4,  I 267 

—  4,  2 268 

—  4,  3 268 

—  4,  4 269 

—  4,  5 270 

—  4,  6 270,  271 

—  4,  7 2-1 

—  4,  8 271,  272 

—  4,  9 272 

—  5,  7 343,  344 

—  12,  i5 21,  22 

—  14,  i3 25o,  358 

—  14,  14 25o 

—  19,  10 32 

—  21,  I 54,  55 

—  22,  2 419 


II.  Index  of  Names. 


Abiron  292. 

Abraham  i3,  loi,  i32,  169,  171, 
175,  402,  4o3,  404,  421. 

Absalon  415. 

Achaici  447. 

Adam  3,  178,  186,  207,  241,  339. 

Agar  169,  171,  172. 

Agareni  171,  174. 

Alexander  II  papa  60. 

Alexandrina  eect.  271. 

Alpharabius  255. 

Ambrosius  186,  3i4,  470. 

Amalachite  46. 

Amon  4i5. 

Ananias  159. 

Anglia  77,  81,  84,  98,  209,  222, 
264,  275,  3i3,  370,  371,  37^, 
391, 413, 436,  437,  509,  5i8,  5i9- 

Anglicana  ecclesia  435,  5io. 

Anselmus  55,  196,  461,  462,  259. 

Antichristus  37,  69,  75,  76,  77, 
78,  ni,  114,  142,  i54,  i?8,  160, 
162,  i63,  164,  208,  209,  210, 
211,  2i5,  23i,  232,  236,  25i,  261, 
266,  267,  276,  277,  286,  3oi, 
3i4,  321,  322,  325,  32rt,  359, 
36i,  362,  371,  372,  373,  374, 
3-5,  376,  377,  398,  401,  404, 
405,  406,  417,  420,  429,  45(, 
452,  453,  472,  477,  484,  485, 
491,  499,  5oo,  504,  5o5,  5ii, 
519,  520! 

Antiochena  ecclesie  271. 

Antiochus  259. 

Arabia  573,  574. 

Archidiaconus,  vide  Guidonem 
de  Baysis. 

Ardmacnanus  3ii. 

Areta  rex  Damascenorum  i35. 

Aristoteles  91,  208,  219,  226, 
227,  276,  344,  357,  385,  386, 
^37,  458,  459,  462. 

Athanasius  5i. 

Athenae  178. 

Auctor  de  Causis  vide  Alphara- 
bius. 

Augustinenses  126. 

Augustinus  23,  24,  5o,  58,  io3, 
i35,  i52,  162,  171, 186, 187,  191, 
192, 195,  204,  211,  218,  221,  224, 
226,  228,  252,  253,  254,  283, 
3o2,  3i4,  337,  352,  370,  390, 
436,  437,  454,  462,  464,  465, 
470,  472,  507,  5o8. 


Averroys  226,  394. 
Avicenna  394. 
Aviniona  146. 
Azarias  39. 

B. 

Balaam  i38. 

Baptista   29,    3o,   162,    i63,  195, 

201,  219,  238,  274,  4i3,  440, 

5i3. 
Barnabas  86,  217. 
Basilius  3o2. 
Beda  221. 
Begardi  412,  417. 
Beguine  417. 
Belial  17,  85,  444,  477- 
Benedictus  274,  314. 
Beniamin  i32. 
Berengarius  194,  446. 
Bernhardus  253. 
Bethania  109. 
Bethlehem  64. 
Boethius  53. 
Bonifacius  195. 
Boreas  269. 

c. 

Cadesbarne  258. 

Carmelita  vide  Stokes. 

Carmelite  126. 

Carmelus  mons  126. 

Cartusi  3n. 

Cayphas  i38. 

Cesar  49. 

Chaldea  64. 

Chaucer  3o. 

Cephas  vide  Petrus. 

Cinthices  (.Syntyche)  496. 

Clemens  papa  iio,  208,  476. 

Clemens  antip.  161,  275,  276. 

Constantinopolitana  eccl.  271. 

Constantinus  imp.  448. 

Colossenses  5o2. 

Corinthii  129,  i3o,  149,  385,  386, 

447;  448,  4.49-  45o. 
Cornelius  345. 
Cutbertus  221. 
Cyprianus  154. 


D. 


Damasceni  i35. 
Daniel  406. 
Datan  292. 


David  i3,  18,  loi,  294,  5i3. 
Dominicus  3i4. 
Duns  Scotus  436. 

E. 

Edwardus,  rex  et  confessor  221, 

222. 
Edwardus  III.  rex  412. 
Kgyptus  3o,  5i6,  517. 
Epna  65. 

Ephesi  5o,  43o,  438. 
Ezechiel  419. 


Francia  98. 
Francigene  391. 
Franciscus  3i4. 


Galate  57,  412,  420. 

Galilei  259. 

Galileus  259. 

Germanus  496. 

Giezi  39. 

Greca  lingua  59,  188,  355,  447- 

Greci   259,   275,  277,    355,    383, 

447. 
Gregorius  s.  17,  26,  47,  481  6°, 

196,  221,  240,  432,  433,    461, 

465,  478. 
Gregorius  VII  60. 
Gregorius  IX  216. 
Gregorius  XI  5p,  41 3. 
Guido  de  Baysis  60. 
Gundoforus  rex  498. 


H. 

Haymo  ep.  Halberstadensis  4. 
Hebraica  lingua  59,  188. 
Hebrei    20,   48,  49,  53,  57,  63, 

i32,   143,  195,  355,  448,   489, 

5i6. 
Hedibias  278,  441. 
Heli  46. 
Helias  39,  124,  126,  195,  219,504, 

5i3. 
Hercules  81,  122. 
Herodes  247,  4i3. 
Hierosolimitana  eccl.  271. 
Hieronymus  217. 


526 


INDEX  OF  NAMES. 


Jacobus  I,  149,  234,  229,  23i, 
240,  241,  242,  243,  245,  252, 
3o4,  36i,  387,  4o3,  5o3,  5o4, 
5i8.  . 

.lacob  patr.  5i5,  iiy. 

Jeremias  3o6,  5o3,  5ii,  5i2,  5i5, 
517. 

Jeronymus  47,  278,  3ii,  314,441, 
454,  470,  5o2,  507. 

Jerosolyma  391. 

Jerosolimite  260. 

Jerusalem  62,  63,  72,  170,  174, 
176,  259,  260,  274. 

Jesse  14. 

Indi  2/5. 

India  498. 

Innocentius  III.  126,  216,  278, 
438,  507. 

Ismael  i6g,  175. 

Johannes  Ev.  1,  b,  177,  198,  217, 
222,  267,  271,  286,  287,  289, 
291 — 3o5,  347,  38g,  447,  504, 
5i8. 

Johannes  de  Deo  278. 

Johannes  presbyter  77. 

Jordanis  23,  67,  453. 

Joseph  212. 

Josue  378. 

Isaac  169,  175,  4o5. 

Isaias  114,  218,  252,  5i2. 

Israel  5  5,  517. 

Israelite  532. 

Judas  I,  21,  i38,  160,  207,  3o8. 

Juda  tribus  259. 

Juda  5i5. 

Judaica  gens  175. 

Judea  63,  77,  170,  259,  345. 

Judei  14,  64,  i59,  173,  175,  176, 
193,  207,  259—61,  273,  345, 
375,  389,  391,  398—400. 


Latina  lingua  Sg,  188,  355,  447. 

Lazarus  68. 

Leo  61. 

Lincolniensis  128,  145,  190,  496. 

Loth  5. 

Lucas  271. 

Lucifer  t52o. 

M. 

Machometi  secta  416. 

Madian  65,  66. 

Magdalena  in. 

Martinus  221,  367. 

Manichei  8,  225. 

Manicheus  225,  227. 

Marcus  271. 

Maria.  14,  86. 

Maria  virgo  5i3. 

Martha  109,  307. 

Mattheus  266,  271,  378. 

Mercurius  379. 

Mesopotamia  25g. 

Messias  62—64,  275,  406,  5i6. 

Michael  160. 

Minerva  379. 

Minores  126,  16?,  i63,  3ii. 


Mosaica  lex  260,  403—407. 
Moyses    5o,    io3,    ii3,   124,   i25, 

i63,   177,  365,   366,  399,  400, 

404,  45g. 

N. 

Nabuchodonosor  517. 
Nicodemus  i58,  320. 
Nicolaus  papa  II.  60,61,446,507. 

O. 

Obeth  i5. 

Occam  Wilhelmus  436. 

Origenes  168. 

Osias  37,  38,  39. 

Oxonia  189. 


Parisiensis  20. 

Paulus  I — 4,  5,  9 — 16,  18,  19,  24, 
29 — 32,  34 — 36,  40,  48 — by,  61, 
78,  81 — loi,  io5 — 108,  no,  ni, 
n3  - 125,  i2g— i3g,  141— 145, 147, 
148,  i5o— 153,  i55,  i5g,  162, 
166— I7g,  184,  i85— 1S7,  igi- 
197,  201,  210,  212,  217,  242, 
245,  24g,  273,  275,  270,  2bo, 
298,  3i5— 3i8,  332,  341—343, 
352-354,  36i,  365-368,  373, 
377,  378,  38^-389,  391,  3g2, 
3g4 — 3u6,  Sgg,  400,  402—407, 
4n,  412,  414,  416,  418,  426— 
432,  433,  438—441,  443,  444> 
447—450,  455,  456,  460—464, 
466—468,  471—480,  481-487, 
48g,  491 — 497,  5o2,  5o3,  5o8, 
5i2,  5i5. 

Pelagiana  225,  394. 

Pelagius  225. 

Petrus  I,  61,  85,  i38,  i56— 161, 
209,  210,  212-218,  222,  224, 
23i,  249— 25i,  260,  261,  2^0, 
3o7,  3o9,  322—324,  328,  33o, 
33i,  357—378,  386,  387,  389, 
390,  414,  472,  476. 

Petrus  Comestor  253. 

Pharao  245. 

Philippus  5o,  109. 

Pilatus  188,  207,'  247. 

Plato  172. 

Predicatores  126. 

Proselyti  260. 

Porphirius  437,  462. 

Possidonius  252. 

Pythagoras  3o. 

R. 

Radymoyses  5i6. 

Robertini  161,  222,  224,  277,  Sog. 

Robertinus  447. 

Robertus  Gibbonensis  vide  Cle- 
mens VI- 

Roma  84,  89,  i34,  274,  391. 

Romana  curia  238,  274,  2g8, 
2gg,  488. 

Romana  ecclesia  34,  435,  507 — 
5io. 

Romani  i5,  78,  7g,  i58,  25g,  447, 
454. 


Rex  Romanus  210. 

Romanus  episcop.  2ro,  216,  5n. 

Romanus  pontifex  274,  275,  3i4, 

371,  5o7,  5o8. 
Ruth,  Moabitis  i5. 

S. 
Saba  fco. 
Salmanazar  25g. 
Salomon  170,  177,  2Q4. 
Samaritanus  68,  298,  338,  339- 
Samuel  n3. 
Saphira  i5g. 
Sara  i6g. 

Saraceni  171,  3i3,  376,  3g8. 
Saul  46. 
Scarioth    61,   in,   i59,   i65,   23i, 

248,  321,  468. 

Scariotite  n2. 
Scotus  236. 
Seneca  375. 
Silvester  papa  448. 
Sinai  173,  174,  4o3. 
Sion  72,  439. 
Stephanus  76. 
Stokes  246 — 248. 
Susanna  219. 
Syria  259. 
Syrica  lingua  5g. 

T. 

Thebae  178. 

Thomas  s.  275,  293,  387,  498. 
Thomas  de  Aquino  255, 436, 442. 
Titus  36,  48. 

u. 

Urbanita  224,  277,  447,  Sog. 
Urbanus  VI  161,    222,  275,  276. 
Urso  172. 

Y. 

Vincencius  171. 
Vitelo  244. 

W. 

Wyclif  28,  3g,  98,  368. 
Wyclif  De  Ecclesia  33,  5g,  ig?, 
433. 

—  libellus  quem  porrexit  parlia- 
mento  i8g. 

—  De  Mand.  294. 

—  Protestacio  37. 

—  De  Religione  priv.    23o,  345. 

—  De  Quatuor  Sectis  novellis  239. 

—  DeFundacioneSectarum  262. 

—  Trialogus  6,  17,  27,  3o,  42, 
26,  77,  io3,  126,  128,  171, 181, 
186,  2n,  217,  221,  228,  248, 
252,  254,  255,  264—266,  278, 
280,  335,  336,  355,  383,  394, 
442,  4^6,  454,  460. 

—  De  Trinitate  279. 

—  Engl.  Sermons  i  et  seqq. 

—  Sermones  Lat.  26  et  seqq. 

Z, 

Zacheus  109,  338. 
Zebedeus  5i8. 


III.  General  Index 

(Printed  in  the  orthography  of  the  text). 


A. 

Abba,  quid  dicit  5g,  355. 

Blasphemie  de  absolucionibiis  290. 

Non  credendum  est  fabulis  de  absolucionibiis 

a  pena  et  a  culpa,  sed  domino  Jesu  Christo  3oo. 
Abstinere  debemus  a  fornicacione  i56. 
Accidens    esse    sine    subiecto    turn    philosophi 

quam  theologi  renuerunt  507. 
Quadrupliciter  potest  nomen  altcri  esse  acci- 
dens 187. 
Adiutorium  divinum  presto  pulsantibus  249. 
Admonicionis  forme  quinquc  121. 
Adoracio  70. 

Advene  qualiter  sumus  2i3,  214. 
Agonizare  debemus  contra  hostes  spirituals  122. 
Non  simus  alta  sapientes  96. 
Sacramentum  altaris  est  in  natura  sua  panis  et 

sacramentaliter  vel  mistice  corpus  Christi  194. 
Scelestius  est  falsificare  amiciciam  quam  mo- 

netam  gi. 
Anima  h'ominis  regulare    debet   cuncta    opera 

sue  carnis  353. 
Vigilie  anime  est  eius  preservacio   a  peccato  i. 
Sompnus  anime  est  eius  peccatum  i. 
Dubium  si  Antichristus  (papa)    cum  suis  com- 

plicibus  a  Christo  suspendatur  59,  60,  61,  62. 
Antichristus  dicit  quod  lex  Dei  et  articuli  fidei 

sunt  falsissimi  Sgs. 

—  cum  suis  discipulis  fabricat  cotidie  novas 
scripturas,  quas  dicit  equivalere  scripture 
sacre  266. 

Apostoli  utrum  in  viando  peccaverunt  38819. 

—  noluerunt  habere  copiam  temporalium  3o,  3i. 

—  subiectis  non  miserunt  mandatum  (ut  faciunt 
pape),  sed  amorem  et  observanciam  manda- 
torum  i53. 

Apostolos  quomodo  imitari  debemus  491—501. 
Scriptura  apostolos  vocat  servos  56. 
Historia  actuum  apostolorum  necessaria  257—258. 
Appellare  licet  Anglicis  ad  regem  210. 
Appellacio  Pauli  391. 
Induere  arma  fidelium  91. 
Arma  lucis  3. 

Armatura  contra  diabolum  47 — 81,  481/2. 
De  attricione  26,  27. 

Non  oportet  currere  Avinionam,  quia  locus  est 
ubique  contrito  pertinens  146,  147. 

B. 

Baptismus  Christi  202,  2o3. 
De  baptisacione  33i— 334. 
Sufficit     baptis'mus     flaminis     per     meritum 
Christi  42. 


Baptisacio    signar  niotus    quomodo    debemus 

mortificari  viciis  33i. 
Baptista  vixit  in  heremo  et  non  mendicavit  201. 
Fructus  beatitudinis   ex  evangelio  consequendi 

384/5.  .       ^ 

Quomodo    debemus    certare    pro    acquirenda 

beatitudine  122 — 126. 
Begardi    et    Beguine    non    in    tantam    hercsim 

lapsi  sunt  quam  fratres  128. 
Omnia  bella  in  ecclesia  oriuntur  quod  non  plenc 

addiscimus  pacienciam  Jesu  Christi  i85. 
Causa  bellorum  est  carencia  caritatis  100. 

inter  Anglos  et  Francos  98. 

Debemus  bencdicere  et  nolle  malediccrc  16,  328. 
Induere  benignitatem  ii5. 
Reddere  bonum  pro  malo  327. 
Bona  fortune,  nature,  gracie  324. 


Caldaica  translacio  5i6. 

De  canonisacione  empta  238,  3ir. 

Canonisaciones  non  ut  articuli  fidci  acccptandc 

238. 
De  caritate  9,  92,  io5— 107,  249,  286—297,  440, 

486. 
Excellencia  caritatis  137—144- 
Gondiciones  sedecim  caritatis  118,  119,  i3g. 
Caritas  de  difficili  cognoscitur  139. 

—  virtutes  alias  informat  i38. 

—  manebit  142/3. 

—  est  catena  aurea  118. 
Induere  caritatem  118. 

Lex  caritatis  per  se  sufficiens  99. 
Differencia  inter  caritatem  et  graciam  i3g. 
Carmelitam  alloquitur  J.  Wyclif  223/4. 
Carte  fraternitatum  false  36o,  363. 
De  ceremoniis  Antichristi  57. 
Christus  coeternus  Patri  51. 

—  eternaliter  Deus  i85. 

—  Deus  et  homo  56. 

—  se  ipsum  obtulit  178. 

—  servus  secundum  numanitatem,  dominus  se- 
cundum divinitatem  56. 

—  factus  ad  confirmandum   legem  veterem  58. 
Omnis  lingua  confiteatur  gloriam  Christi  188. 
De  nativitate  Christi  prophecia  (32/3. 
Christus  quare  tribus  vicibus  lacrimavit  204. 

—  —  oportuit  pati  i78jQ. 

—  ad   tantum   se  humiliavit,  quantum  primus 
homo  se  exaltavit  186. 

—  se  ipsum  vocat  ministrum  56. 

—  servavit  regulam  summam  de  paupertate  tam 
vita  quam  verbis  454. 

Sex  excellencie  Christi  176. 


528 


GENERAL  INDEX. 


Christus  excellit  omnes  pontifices  177. 

prophetas  ct  angclos  52-55. 

Christi  preeminencia  5o. 

Christus  caput  universalis  ccclesie  64. 

—  papa  noster  146. 

—  bonus  pastor  207. 

—  voluit  ecclesiam  habere  fiduciam  in  ipso  23. 

—  dat  indulgencias  sohim  contritis  36o. 
--  iuvavit  patrcs  veteris  testamenti  I25. 
Adventus  Christi  a  singulis  expectandus  35. 
Solus  Christus  audiendus  est  154. 
Christus  non  deficit  recte  currentibus  i25. 

—  exemplar  summe  modestie  117. 

Suomoao  debemus  imitari  Christum  162, 206—8. 
ereditas  Christi    est   infinitum  ccrcior  quam 
hereditas  temporalium  i67. 
Christus  non  mendicavit  108— no,  129,  i5i,  i52, 

201,  338,  340. 
Christus  non  excommunicavit  159. 
Christus  renuit  dotacionem  37. 

—  noluit  quod  discipuli  incarccrentur  claustra- 
liter  23o— 23i. 

—  et  apostoli  non  fuerunt  de religione  privata  23?. 

—  obedivit  diabolo,  quomodo  intelligitur  467/8. 
Historia  de  morte  et  resurreccione  Christi  est 

nobis  fructuosa  33i. 
Verbum  Christi  habitet  in  viantibus  iig. 
Beneficiencia    Christi    est    bonitati   Dei    ascri- 

benda  41. 
Excellencia  donorum  Christi  SgS. 
Utrum  Christi  promissio  fuit  facta  specialiter 

Judeis  i3,  14. 
Christiana  religio  a  Deo  inspiratur  248. 
Communis  Christiana  religio  obligat  omnes  ho- 
mines, eciam  beatos  in  patria  247. 
est  religio  quam  Christus  et  apostoli 

observarunt  236 
obligat  ad  observanciam   mandatorum 

Christi  233,  234. 
decrevit    a    tempore    quo    introducte 

sunt  secte  114. 
Christiani  quomodo  debent  in  predicacione  aut 

sancta  conversacione  diffundere  legem  Christi 

2l3. 

—  quomodo  debent  spiritualiter  ambulare 
265-473. 

—  debent  Deo  obedire  i52,  i53. 

—  debent  aptare  formam  suam  exemplarem 
ad  conformandum  vitam  suam  prime  regule 
184. 

Christianus  daret  locum  ire  io3. 

—  non  nimis  insisteret  circa  questiones  mathe- 
maticas  83. 

Multi  sunt  nominetenus  christiani  376. 
Christianismus  dividitur  in  populum  fidelium 

et  privates  ordines  65. 
Circulus  quadratus  5i. 

Clemens  papa  mendicare  pauperes  prohibuit  no. 
Cleri  status  qui  sunt  destruendi  454/5. 
Clerici  inferiores  sunt  principesetpotestates  482. 

—  debent  intendere  ut  sint  ministri  ccclesie  16, 17. 

—  et  prelati  cesarii  abiciunt  legem  Christi 
cum  sua  pauperie  i63. 

Clericorum  culpe  397. 

Clericos   dotare   temporalibus  plus  suspectum 

est  quam  cohabitare  cum  fornicariis  167. 
De  commessacione  416. 
Commonere  nosmet  ipsos  debemus  120. 
Utrum    communicacio   in    hereditate  celesti   et 

racio  meiiti  correspondent  3— q,  65. 
Compaciencia  necessitatibus  sanctorum  q5. 
Ad  compacienciam  requiritur  prudencia  '324. 
De  compassione  misencordie  spiritualis  324. 


Concupiscencia  365. 

Condiciones  laudabiles  secundum   quas    debe- 
mus in  seculo  conversari  97. 
De  confessione  27,  28,  67—69. 
Confessio  generalis  67. 

—  auricularis  67. 

De  confessione  generali  facta  soli  Deo  loquitur 

Scriptura  sancta  67. 
Confessio  auricularis  est  institucio   papalis  67. 

—  que  blasphemiam  sapit  358. 

Nisi  confessus  contritus  fuerit,  nemo  potenciam 

habet  absolvendi  27. 
Non    absolute    confessio    sacerdoti    requiritur, 

licet  quandoque  proficit  68. 

8ue  ad  confessionem  requiruntur  68. 
onfessio  debet  fieri  in  Anglico  222. 
De  contencionibus  4i5. 
De  contricione  26,  27,  68,  69. 
Miraculosa  conversio  gentilium  64,  65. 
Fructus  spiritualis  conversacionis  418/9. 


D. 

Decime  sunt  elemosyne  471-473. 
Septem  maneries  demonum  260. 
Carnalia    desideria    militant    contra     animam 

214—215. 
Deus  maxime  desiderandus  24. 
Spernere  Deum  gravissimum  157. 
Deus  non  potest  frustrari  in  suo  proposito  35. 

—  habet  distinctissimam  noticiam   singularium 

^79-  ^  .    , 

—  vocatur  Deus  spei  i5. 

—  dedit  homini  liberum  arbitrium  229. 

—  fecit  mala,  que  226. 

—  non  permittit  fieri  malum  culpabile  226  227. 
Quodlibet  quod  Deus  dat  homini  potest  vocari 

gracia  145. 
Non  est  Dei   boni  onerare  prelatos  possessio- 

nibus  23. 
Quomodo  debemus  instrui   ut  debite  Deo  ser- 

viamus  78—80. 
Diabolus  unde  nomen  habet  477. 

—  et  predestinates  temptat  309. 
Dies  Domini  19. 

Distinccio    inter    dignitatem    et  condignitatem 

3i5,  3i6. 
De  dileccione  Dei  197. 
Ambulare  in  dileccione  166. 
Caritativa  dileccio  106,  io7. 
Siena  caritative  dileccionis  3oi — 3o3. 
Dileccio  sine  simulacione  qi. 
Debemus  tribulantes  nos  dfiligere  94. 
Debemus  fratrem  nostrum  complete  diligere  296. 
De  dissensionibus  4i5. 
De  distribucione  iusta  32i. 
Ditacio  spiritualis  449. 
De  diviciis  45o,  45i. 
Servire  Domino  93. 
Dona  Spiritus  S.  378,  379. 
De  donis  Trinitatis  82. 
De  dotacione  cesarea  26,  201. 
Utrum    liceat  secularibus  dominis   dotacionem 

receptam  destruere  36 — 40. 

E. 

De  ebrietate  416. 
De  Ecclesia  434,  435. 

Ecclesia  sumitur  pro  unitate  predestinatorum  435. 
Ecclesia  militans  dividitur  in   clerum  et  popu- 
lum 452,  453. 


GENERA!,  INDEX. 


529 


Utrum  ecclesia  ut  antiquior  sit  sanccior  et  per- 

feccior  433. 
Theologus  non  debet  onerare  ccclesiam  diffusis 

sermon) bus  338. 
Afl'eccio  ecclesie  et  operacio  5o2. 
Deus  educavit  ecclesiam  Sy. 
Utrum   liceat  viatori  zelare  pro  resuscitacione 

ordinacionis  Christi  in  sua  ecclesia   militante 

487-93. 
Ecclesia  quid  et  qualiter  debet  credere   et  spe- 

rare  3c)3 — 400. 
Distinccio  status  ecclesie  3i2-3i4. 
Condiciones    secundum    quas    viantes    debcnt 

prodesse  ecclesie  88—96. 
Ad   perfeccionem    ecclesie    iurisdiccio    cesarea 

suspendi  debet  78. 
Dicunt  secte  qaod  super  illis  fundatur  ecclesia  127. 
Corporalis  clemosinacio  89,  499,  5oo. 
De  emulacionibus  4i5. 
Emundacio  facta  per  oblacionem  Christi  excel- 

lit  alias  emundaciones  178. 
Episcopi  et  curati  sunt  huius  mundi  rectores  482. 
Idem  erant  olim  episcopus  et  sacerdos  43. 
Episcopus    non    dominatur    super    scienciam 

pauperis  presbyteri  373. 
Episcopi  quomodo   sunt   a   ministerio  suspen- 

dendi  44 — 48. 
Episcopi    et   fratres    ferunt    hypocriticc   claves 

sciencie  397. 
De   Eucharistia   193—197,   277—286,   392,   393, 

409,  410,  419,  436,  437,  440,  447,   469—471, 

507— 5io. 
Unitas  fidei  sacram.  Eucharistie  4^4. 
Sacramentum  Eucharistie  indicat  caritatem  192. 
Quomodo  fideles   debeant    se  ad  Eucharistiam 

preparare  192,  193. 
Fratres  intoxicant  sacramentum  Eucharistie  39. 
Evangelium  quid  est  384,  385. 
Officium  edocentis  sive  evangelizacio  89. 
Labores  S.  Pauli  in  evangelizacione  i33— 135. 
De  excommunicacione  159— ibi,  2i3. 
Non  est  excommunicandum  nisi  ex  caritate  148. 
Excommunicacionem  qualem  attendere  non  de- 

bemus  160,  161. 
De  excommunicacione  iniusta  209  —  211. 
Excommunicaciones  non  sunt  timende  i59,  491. 
Excommunicacio    indigni    sacerdotis    non    est 

valida  61,  62. 


Fervor  in  spiritu  93. 

Fidelis  tenetur  in  bonis  spiritus  habundare  154. 

Quecunque  fideles  faciunt   in   nomine  Domini 

faciunt  121. 
Fides,  spes  et  caritas  sophisticantur  i5. 
Nemo  dampnatur  nisi  propter  defectum  fidei  168. 
De  materia  fidei  241. 
Qui  credit  fide  formata  in  Filium  habet  in   se 

testimonium  Trinitatis  2o5. 
Fides  scripture  i. 
Tres  gradus  filiorum  Dei  162. 
Fornicacio  60,  366,  4i5. 
A  fornicario  decime  subtrahende  sunt  61. 
De  fortitudine  460. 
Fratres  quando  inceperunt  261. 
Contra  fratres  368. 
Ad  quern  sensum  fratres  Minores  possunt  dici 

filii  Dei  carissimi  162. 
Fratres  petunt  in  Gallico  222. 

—  sunt  avari  36i,  362. 

—  hypocrite  36i,  362. 


Fratres  a  legibus  civilibus  exempt!  417. 

—  sunt  extravagantes  elegii  325. 

—  mendicantes  sunt  quasi  cadaver  mortuum  128. 

—  sine  labore  rapiunt  bona  reipublice  164. 

—  intenderent  laooricio  i3i,  363. 

—  mendicantes  pauperes  spoliant  128. 

—  edificant  sibi  habitacula  supra  regcs  i63, 164. 

—  logicam  scripture  evertere  nituntur  i65. 

—  fingunt  quiaquid  laudabile  aliqua  persona 
fecerit,  cedit  communitati  ad  commodum 
i65-i68. 

—  dicunt  quod  status  suus  est  apud  Deum 
perfeccior  quam  aliquis  status  ecclesie  ante- 
cedens  3io. 

—  quidam  videntur  esse  boni  223. 

—  transgrediuntur  mandatum  Apostoli  464. 

—  impediunt  veram  pacem  372. 

evangelizacionem    sacerdotum   pauperum 

372. 

—  illusionibus  decipiunt  activos  ecclesie  323. 

—  in  caritative  dileccione  deficiunt  3o3. 

—  imponunt  Deo  mendicacionem  i52. 

—  falsi  circumveniunt  fideles  simplices  157. 

—  non  audent  de  sac.  Eucharistie  predicare  419. 

—  dicunt  quod  sacramentum  Eucharistie  sit 
nichil  410. 

—  seducunt  populum  de  Eucharistie  unione  364. 

—  diffiniunt  quod  illud  quod  postulant  habe- 
bunt  5o2. 

—  leges  privatas  anteponunt  299. 

—  excoriant  populum  298. 

—  literas  fraternitatum  multiplicant  propter 
lucrum  357—358. 

—  sunt  apostate  3i4. 
Fratrum  possessiones  164. 

—  concessiones  meritorum  superflue  36i. 

—  falsorum  introduccio  39. 

Non  videtur  quare  fratribus  uxorari  non  licet 

3io,  3ii. 
De  fratrum  absolucionibus  5oi. 

—  -  heresibus  427. 

Quare  fideles  burgenses  non  permittunt  fratres 

penetrare  cellana  194. 
Quare  fratres  a  fratribus  non  mendicant  277. 
Nemo  fratrem  iniuste  occidere  debet  52o. 
De  amore  fraternitatis  325. 


Debemus  gaudere  in  Domino  29. 

Christus  gentes  vocavit  14. 

Glossa  non  valet,  quando  i,  62. 

Non  expedit  glossas  addere  ad  scripturam  35i. 

Gracia  Dei  3i-35,  256. 

Gracie  divisiones  33,  377. 

Per  graciam  datur  eterna  hereditas  402. 

Nullus  cognoscit  quod  gracia  sibi  inest  146. 

Gracia   est  tempus   datum   homini  ad   meren- 

dum  145. 
Respuentes  graciam   similes  mari  mortuo  146. 
Graciam  in  vacuum  recipere  145,  146. 
Utrum    per    inhabilitatem    ad  graciam    cogno- 

scitur  mortalis  carencia  180. 
Prescitus  est  in  gracia,  cum  Deus  graciose  ip- 

sum  servat  33. 
Quomodo  debemus  grati  esse  Deo  375—384. 
Grecos    reputamus    scismaticos,     licet    teneant 

fidem  apostolicam  275. 
Gregorii   pape   XI   blasphemie   de  solvendo  et 

ligando  Sg. 
Utrum  gubernacio  regis  temporalis    debeat  ex 

gubernacione  Christi  exemplari  5i8. 


34 


53o 


GENERAL  INDEX. 


H. 

Hebraica  Veritas  5i6. 

Dcbemus  esse  heredes  Dei  355. 

In   materiis   tangentibus  heresim    standum   est 

scripture  sacre  5o6. 
Periculosum  est  prelatum  de  heresi  iudicare5o6, 
Papa  quando  hereticos  ca«tigare  debet  5ig. 
Hominem  quem  pretendunt  esse  hereticum  oc- 

cidere  non  licet  5o4 — 5o6. 
Satrapis    fideles    persequi    tamquam    hereticos 

non  licet  5o3 — 3io. 
Christus  hereticos  non  exstirpavit  5i9. 
Ncc  Christus  nee   apostoli    aliquem   hereticum 

per  coaccionem  cesariam  suspenderunt  76,  77. 
Quare  nobiliores  reges  Anglie  non  sinebant  in 

nomine  pape  intrare   in  regnum  inquisitores 

heretice  pravitatis  519. 
Omnes  homines  sunt  unus   homo  per  partici- 

pacionem  speciei  84. 
Homines  sub  pena  dampnacionis  debent  sequi 

Christum  16. ■. 
De  homicidiis  416. 
Honor  Domino  debet  dari  19. 
Omnis  fidelis  debet  honorificare  Deum  69 — 74. 
Hospitalitas  25o. 
—  Sanctorum  q5. 

Contra  hostes  hominis  debemus  stare  34,  249. 
Humilitas  92,  ii5,  2i5,  3o6,  327,  439. 


I. 

Idiote  mordent  scripta  doctorum  188. 

—  ignorant  equivocacionem  latentem  in  generi- 

bus  218. 
Idolatria  365,  366,  416. 
In  degeneracione  imitacionis  Cbristi  stant  pre- 

lati  i63. 
Immundicia  4i5. 
Incarceraciones  non  sunt  fundabilcs  in   scrip- 

tura  210,  212. 
Tndi  tenent  fidem  quam  eisindidit  S.Thomas  275. 
Contra  indulgencias  28. 
Cibare  inimicum  104. 
De  invidia  416. 
De  ira  229,  23o,  4i5. 
De  captivacionibus  Judeorum  259,  260. 
Judicium  temerarium  19. 
He  iusticia  457 — 461. 
Membra    Christi    debent    reciproce    se    iuvare 

429—432. 

L. 

Et  laici  dimittunt  peccata  147. 

Lex  nunc  dicitur  nuncupative,  nunc  verc  2^5. 

Lex  vetus  dicitur  quasi  alphabetum  5?. 

fuit  utilis  ad  ostendendum  insufficienciam 

homini  405,  406. 
debet   habere   finem  quoad    iudicialia    et 

ccremonialia  404. 
Legalia  legis  veteris  cessare  debuerunt  169. 
De  lege  divina  242,  245,  398. 
Lex  Christi  est  brevis,  levis,  utilis  401. 

est  caritas  423. 

lile  permanet  in  lege  evangelica  qui   usque    ad 

finem  manet  242. 
In  quantum  fideles  degenerant  a  glorificacione 

legis  Christi  400. 
Lex  evangelica  debet  populo  predicari  385. 
Attendendum  est  ad  libertatem  legis  Christi  141. 
Clerici  perversi  solvunt  libertatem  legis  Christi 

141. 


Quicunque  habet  ad  legem  Christi   observan- 

dam   claram   intencionem   et  propositum    in 

gracia  est  141. 
Civitas  ecclesie  debet  regi  per  legem  scripture  35i. 
Lex  Christi  expressata  in  evangelic  est  per  se 

sufficiens  265,  35o. 
Alie  leges  humane  inique  ecclesie  sunt  nocive  349. 
Leges  Tiumane  que  sunt  iuste  sunt  necessarie  349. 
Multe  leges  humane  sunt  culpande  35i'2. 
Lex  humana  tripliciter  potest  sumi  246. 
Leges  humane  que  a  lege  evangelica  distrahunt 

debent  abici  385. 
—  quando  sunt  inique  263. 
Si  aliquis  eciam  angelus  de  celo  adiecerit  leges 

que  nee   in  evangelic  explicite  nee  impliciie 

includuntur,  laborat  circa  leges  iniquas  252/3. 
Leges  papales  264,  487,  488. 
Quatuor   libri   evangelici  sufficiunt  ad  regimen 

ecclesie  264. 
Libertas  ecclesie  55-58. 

Litere  fraternitatis  356—365,  4^5,  473,  5oi,  5o3. 
Fructus  quadruplex  lucis  in  Domino  169. 
Luminare     maius     est     apostolicus    fir    pau- 

perior  217. 
De  luxuria  4i5,  466. 


M. 

Malum  unde  venit  328. 

Mali  reddicio  98. 

Manichei  ponunt  duo  principia  225. 

Mansuetudo  440. 

De  mendacio  46i,  462. 

Fideles  se  abstineant  a  mendacio  126. 

De  mendicacione  III,  112,  220,  221,  319,  32o. 

Mendicantes  in  mendaciis  involuti  126. 

Omnis  mendicacio  culpanda  Sig. 

Quid  ad  veram  mendicacionem  pertinet  340. 

Mendicacio  fratrum  26,  u3, 114, 129, 222—224, 3o5. 

Non   est   fundabile  quod  Dominus   mendicavit 

339,  340. 
Mendicacio  fratrum  non  estfundabilis  in  script- 

ura  108. 
Utrum  caritativa  dileccio  et  fratrum  validorum 

mendicacio  sint  compassibiles  107 -112. 
Secte  in  mendicacione  pervertunt  legem  Christi 

no. 
Si  divites  fratres   et  validi   mendicare   debent 

tunc  omnes  christiani  32o. 
Creditur    mendicantes    disperses  per     patrias 

esse  diabolos  322. 
Mendici  sunt  destructores  reipublice  112. 
Mendici  edificant  sibi  domos  superfluas  329. 
Ballivi,  reges  etc.  licet  tallagia  petant,  non  sunt 

mendicantes  220. 
Mentiri   super  fratrem  nostrum  sonat  in  dcni- 

gracionem  sui  status  121. 
Nemo  mentiri  debet  357. 
De  Messia  57. 
Ministri  Christi  in  suo  officio  intendere  d-bent 

non  nude  ad  literam  sed  ad  spiritum  397. 
Ministerium  79,  89,  149,  i5i,  3i3. 
Ministracio  399. 

Voluntarie  mmistremus  Deo  3i5. 
Miseracio  in  hilaritate  90. 
Misericordia  102,  ii5,  326. 
Modestia  116,  326. 
Modestia  S.  Pauli  i36. 

Ante  Benedictum  fuerunt   multi   monachi  274. 
Status  moralis  3i3. 

Moralia  quomodo  servare  debemus  438—47. 
De  morte  spirituali  353. 


GENERAL  INDEX. 


53i 


Mundus  quiJ  est  297. 

Vincere  mundiim  198,  ujq. 

Not!  murmurcmus  contra  Deum  366. 

N. 
Nomen  proprium  duplicitcr  potest  sumi  496. 

O. 

I)e  oblacione  sive  hostia  nostra  79,  80. 

Odium  mundi  parvipcndendum  299,  3oo. 

Status  offlcialis  3i3. 

Ott'iciarii  non  pigritentur  93. 

Opera  viva  i55. 

Licet  liabeamus  fidem,  dcfectus  operum  morti- 

ficat  293. 
He  oracionc  94,  249,  324 — 327. 
Nulla  oracio   prodest   homini,    nisi   dc   quanto 

Deiis  acccptet  earn  38o/i. 
Oracio  pro  defunctis  4i3,  414. 
De  oracionibus  applicatis  uni  personc  per  prc- 

latos  38o. 
Blasphemum    est   oraciones   venderc   pro   cor- 

porali  precio  382. 
Ncc  in  genufiexionibus  ncc  in  longis  ethnicorum 

oracionibus  stat  rcligio  Christiana  236. 
Que  requiruntur  ad  speciem  ordinum  261. 
Ordines  quando  inceperunt  261,  262. 
Medium  ad  vincendum  vanum  ordinem  3o3, 304. 
Contra  ordines  37,  38,  296. 
Pauci  de  ordinibus  sunt  beati  238. 
Quare  ordines  sunt  privati  247. 
Ordines  nos  seculares  non  diligunt  sod  nostra 

temporalia  266. 
Ordines  laborant   pro   tcmporalibus  impetran- 

dis  298,9. 
Rcgule  privatorum  ordinum  non  sunt  stabilite 

super  evangelium  3i4. 
Stulte    ordines    statuunt    ut    quelibet    persona 

ordinis  novas  adinvenciones  observet  253. 
Melius  foret  ordinibus   servare  libcrtatcm  pri- 

stinam  247. 
Differencie  in  ordinibus  261,  262. 
Rivalitates  inter  ordines  3ii,  3i2. 

P. 

De  paciencia  116,  317,  3i8,  440. 

De  quadruplici  faccione  panis  azimi  igi,  192. 

Quare  oportet  esse  papam  unicum  et  non 
multos  275 — 277. 

Papa  est  persona  pcccabilis  5o5. 

Detestamur  papas  276. 

Papa  dominus  bonorum  fratrum  164. 

Papa  dat  inhabilibus  ecclesiastica  beneficia  154. 

Papa  inter  omnes  viantesplusdebetfratribusi47. 

Pape  cardinalcs  etc.  sunt  ad  onus  ecclesie  453, 4  82 

Pape  non  licet  pugnare  100,  101. 

De  passionibus  24 — 29,  3i5. 

Patres  vcteris  testamenti  354- 

S-  Paulus  Corinthios  increpat,  quare  129. 

—  habuit  laureolam  i32,  i33. 

Pax  Domini  3i,  32,  119,  32Q,  33o. 

Peccator  non  debet  peccando  prodesse  ec- 
clesie 337. 

lugum  peccatorum  4—9. 

Peccatores  magis  gaudent  de  adquisicione  tem- 
poralium  quam  de  acquisicione  Dei  per 
f.raciam  28,  29. 

Peccator  nocet  sibi  ipsi  35. 

Peccatum  tripliciter  sumitur  5—8. 


Peccatum  veniale  ct  mortale,  distinccio  179 — 184. 
Utrum  pro  omni  peccato   mortali    peccator   sit 

dampnabilis  180/1. 
Ilumanum  genus  deformatum  per  peccatum  81. 
Surgere  a  peccato  66. 
Blasphemia    qua    dicitur    quod    peccatum   non 

toUitur,  nisi  Rom.  pontifex  reum  absolverit  68. 
Esse  peccati  primum  et  secundum  335—336. 
Utrum  aliquis   pcccare  debeat   supposito  quod 

omnia   que  cvenicnt   de   necessitate  cvenicnt 

335,  336? 
Deus  non  vult  peccatum  fieri  337. 
Omnis  qui  facit  peccatum  servus  est  peccati  338. 
Media  per  que  peccata  carnalia  debeant  evitari 

341—352. 
Pelagiana   secta   dicit    quod    honor  sine  gracia 

potest  mereri  beatitudinem  225. 
Pelagianus    dixit    omne    accidens    esse   per    sc 

possibile  225. 
Pentecoste,  derivacio  nominis  257. 
Duplex   causa   auditus  mirabilis   in  die  Pente- 

costes  258,  260. 
I^criculum  in  vindicta  99. 
Personarum  accepcio  quomodo   non   est  apud 

Christum  i3. 
Sicut  una  natura  divina  est  multe  personc,  sic 

media  persona  divina  est  nHjite  nature  55. 
Utrum  populares  possunt  dominos  delinquen- 

tes  corngere  371. 
Possessionati  clerici  26. 
Potentes  nituntur  trahere  clericos  ad  mundana 

officia  16. 
Potentes    seculi    non    debent    fratres    validos 

hospitare  497—501. 
Gracia  predestinacionis  32. 
Caritas    predestinacionis    non    potest  excidere 

i39,  142. 
est  infinitum  melior  quam  gracia  secini- 

dum  presentem  iusticiam  142. 
Prelati  debent  esse  eminencior  oculus  ecclesie  23. 
De  predicacione  17,  74 — 78. 
Quomodo  episcopus  vel   sacerdos  debet  predi- 

care  36,  37. 
Fideles  a  predicacione  prohibentur  77,  78. 
Nil  prodest  predicare   rudi   populo   subtilitatcs 

Trinitatis  341. 
Labor  inutilis  in  predicacione  386. 
Moderna    predicacio   causa   perturbacionis  ec- 
clesie 386. 
Utilius  esset  legem  Christi  efficaciter  predicare 

quam  tradiciones  novellas  420. 
Illicitum  est  quemquam  a  predicacione  christiane 

fidei  prohibere  75. 
Falsi  predicatores  i3o. 
Quomodo  prelati  in  signis   se  habere  debeant 

ad  suos  subditos  483 — 491. 
Utrum  prelati  debeant  amari  481 

—  —  nostri  vivunt  Christo  similius  quam  dia- 
bolo  482. 

Prelati  vocant  se  patres  beatissimos  25i. 

—  a  veritate  fidei  errant  448. 

Sunt   qui    dicunt   quod   non  licet  sacramentum 

dispensare   nisi  prelatus  potcstatem   a   papa 

habucrit  18. 
Signa  S.  Spiritus  in  prelatis  non  apparent  260. 
Prelatus  vel  religiosus  qui   plus  atficitur  tradi- 

cioni  humanitus  adinvente  quam  legi  Christi 

est  expers  gracie  146. 
Prelati  persequuntur  Christum  i58. 

—  curent  re  populus   necessitetur  pseudoapo- 
stolos  acceptare  i3i. 

—  et  religiosi    privati   persequuntur   veritatem 
religioms  Christi  i58. 

34* 


532 


GENERAL  INDEX. 


Prclati    qucrentes   que    sua    suntj    sunt  damp- 
nandi  141. 

—  cesarii  excommunicant  ex   falsa  suggestione 
fratrum  147. 

Supponere  prelates  iniuste  incarcerare  est  sup- 

ponere  quod  sint  inpeccabiles  264 — 265. 
Dc  prclatorum  diviciis  23. 

—  —  supcrbia  22. 

Utrum  subiccti  debeant  prclatis  fructus  temere 

donates  subtrahere  20,  21. 
Prelatos  prescitos  Deus  suspendit  ab  officio  47,48. 
Utrum   oportet   regulas    prelacie    et    militantis 

ecclesie  variari  45i — 55. 
Utrum  in  prevaricacione  legis  Christi   sunt  sa- 

cerdotes  vcl  domini  secularcs  plus  culpandi  401. 
IMundi  principes  auferre  debent  excelsa  edificia 

pharisaica  monstruosa  89,  40. 
Principes   non    laborant   ad   stabiliendum   cleri 

ecclesiam  conformiter  legi  Ciiristi  16. 
Propliecia  88. 
Proprietates  octo  quibus  David    noster   dcscri- 

bitur  5i3— 517. 
De  prudencia  248,  249,  25i,  45g,  460. 
Utrum  sit  prudencia  novas   leges   et   religiones 

statuere   ultra   religionem    simplicem  christi- 

anam  25i— 57. 
Condiciones  pseudoapostolorum  i3o. 
Populus  elemosinas  non  tribuat  pseudoapostolis 

i3i,  i32. 
De  pseudoepiscopis  5u. 

Pseudofratres  episcopos  inficiunt  et  regnum  223. 
Pugnare  pro  temporalibus  non  licet  17. 
An  licitum  est  prelatum  pugnare  pro  patria  17. 
De  modo  pugnandi  pro  acquirenda  beatitudine 

124—126,  473—482. 


R. 


Quid  est  religio  344,  345. 

Reiigio  communis  cliristiana  que  est  344,  345. 

Religiones  novelle  sunt  vane,  quia  vcrbum  Dei 

despiciunt  243. 
Religiones    novelle  errant   in    suis    adinvencio- 

nibus  et  ritibus  254. 
De  privatis  religionibus  232—239,  345,  34(>. 
Utrum  privata  religio  sit  datum   optimum  23o. 
Utrum  sit  licitum  religionem  privatam  statuere 

3io— 314. 
Utrum  licet  innovare  religiones  ultra  hoc  quod 

Christus  ordinavit  273. 
An   privata   religio    sit  perfeccior  quam   com- 
munis 237—239. 
Privata  religio  est  religion!  Christi  superaddita 

345,  346. 
In  privatis  religionibus  unus  privatur  pecunia, 

dum  alius  possidet  multas  libras  3q. 
Religiones  private  nihil  prosut  ecclesie  i65. 
Utrum  religiones   private    differunt    se  invicem 

specifice  sed  accidentaliter  tantum  246. 
Religiones  vane,  que  sunt  344,  345. 
De  religiosis  173 — 175. 

Utrum  religiosi  declinant  a  mandatis  Domini  234. 
Utrum  religiosi    nostri    a  religione  Christi   de- 

generant  261. 
Utrum    religiosi    privati    sunt    ad    voluntariam 

pacienciam  apti  3i8,  3iq. 
Religiosi  privati  apostataiites  409—410. 
Religiosi  sunt  viri  duplices  3oi. 
Remedium  triplex  contra  diabolum  3o8,  309. 
Homo  debet  remittere  67. 
Ad  remissionem  peccati  que  requiruntur  67. 
Revelaciones  S.  Spiritus  355. 


Rcvclaciones  Johannis  Ev.  267--272. 
Rex  habet  quod  sibi  pertinet  ad  regni  tutelam2ii 
Reges    pseudoapostolos    debent    exagitare     de 
suis  dominiis  i3i. 

—  crebro  peccant  cxcommunicando   et  maledi- 
cendo  insontibus  209. 

—  debent    Deo    in    puniendo    inimicos    mini- 
strarc  210. 

—  sint  subiecti  omni  creature  216. 

Ad  rcgem  licitum  est  appellare  209—212. 
Reges  et  militcs  pugnarent  per  racfonem  contra 

suos  domesticos,  inimicos  ecclesie  102. 
Tres  gradus  sapiencie  regis  5i8. 
Regem  oportet  legios  suos  defendere  5iS. 
De  rixis  4i5. 

Stat  auctoritatem  Romane  curie  c^sari  274. 
Romani  pontifices  non  plus  valent  auctoritatem 

tribuere  quam  sacerdotes  alii  scienciores  274. 
Romipete  porrigunt  pape  peticiones  146. 


Sacerdos  a  Christo  per  se    habet  potestates   et 

ordines  78. 
Utrum    sacerdocium    sit    ordinum    privatorum 

3i2— 314. 
De  officio  sacerdotis  17. 
Episcopus  non  debet  suspendere  sacerdotes  qui 

evangelice  predicarent  i3i. 
Simplices  tenentes  suos  defendere  debent  i3i. 
Simplices    sacerdotes    nee    non    et    quicunque 

picbeius  potest  conferre  alteri  graciam  43. 
Sacerdotes   simplices   sine    prelatorum  licencia 

predicare  possunt  43,  74,  75—78. 
Constipati  sunt  sacerdotes  in  claustris  ut  tetris 

carceribus  273. 
Sacerdotum     pauperum     evangelizacio    prohi- 

betur  272,  273. 
Sacramenta  multum  iuvant  viantes  i25. 
Nemo  salvabitur  nisi  dona  S.  Spiritus  habuerit 

323. 
Apparicio  gracie  Salvatoris  3i,  32. 
De  benignitate  et  humanitate  Salvatoris  40,  41. 
Modus  salvandi  fit  per  lavacrum  regeneracio- 

nis  41. 
Sancti  instituentes  religiones  privata;   peccave- 

runt  347. 
Nasci  ex  sanguinibus,  ex  voluntate  carnis  oportet 

filios  Dei  detestari  408. 
Scriptura  est  verissima  171. 
Qui    scripturam    S.    aliter    intellegit    quam    S. 

Spiritus  fiagitat^  hereticus  est  217. 
In  scriptura  consistit  sobrietas  hominum  83. 
Veritates  postillantcs  ex  scriptura  sacra  excer- 

pere  debent  120. 
Nulla  circumstancia   que  non  est  fundabilis  in 

scriptura  constituit  ordinem  tive  religionem 

262,  263. 
De  sectis  privatis  232—239,  4i5,  416,  422. 
De  sectarum  fundacione  274. 
Secte  novelle  peccant  in  desidcrio  de  habendo  25. 
Secte  dicuntur  seminare  mendacia  127. 

—  excedunt  legem  Jesu  Christi  23i. 

—  infundabiles  in  Scriptura  174. 
Secte  ficciones  128. 

Secte  perturbant  rempublicam  3o5. 

Stultum  est  ad  sectas  consulere  232. 

Christus  nunquam  sectas  introduxit  127. 

De  brachio  seculari  loi,  io3. 

Sensacio  quid  est  184. 

Sensus  quadruplex  Scripture  S.  170  — 172. 

Sentire  id  invicem  quid  est  96. 


GENERAL  INDEX. 


533 


Septuaginta  translacio  5i6. 

SoDrietas  307. 

Sollicitudo  90,  307,  440. 

SoUicitudinem   in  Christum   proicere   debemus 

3o6,  3o7. 
Cause  per  quas  erratur  in  intuitu  speculari  244, 

245. 
Sperncre  salutem  propriam  quid  est  157. 
Spes  10,  93,  94. 

Sufficiencia  nostra  ex  Deo  est  SgS. 
Nemo  debet  superbire  305. 
De  suffragiis  3o5,  382,  383,  284. 
Subici  debemus  superioribus  2i5. 
Supportare  inv.  'I'nd  est  117. 

Suscipere  debemus  mvicem  11. 
De  suspensione  44 — 47,  61,  62. 


De  temperancia  460. 

Temporalia  bona  debent  a  clero  auferri  59,  i59, 

299,  36g,  3/0,  412. 
TeiTiporalia  viris  perfectis  impedimento  sunt  21. 
—  cum  proximis  communicanda  sunt  25o. 
Superfiuitas  in  temporalibus  307. 
Domini    temporales    non    debent  exigerc,    nisi 

quod  debet  vite  spiritus  convenire  353. 
Non  temptemus  Christum  366. 
Opera  tenebrarum  abicienda  3. 
Concilium  Terremotus  292,  370 — 374,  390,  398, 

436,  440 — 444,  467,  468. 
Timor  quintuplex  294,  295. 
Non  debemus  vadere  ad  vanas  tradiciones375,376. 
Tribulaciones  94,  148,  449. 
Tyriaca  quid  est  i83,  201. 


U.  V. 

De  veneficiis  415. 

De  verbo  Dei  214. 

Omnis  Veritas  est  Deus  190. 

Veritas  evangelica  207. 

Vestimenta  necessaria  viatori  114. 

—  fratrum  362. 

Viantes    necessitantur    ad    diligcndum    se   in- 

vicem  ii3. 
Viator  debet  ingemiscere  317. 
Secundum  quam  regulam  viare  debemus  411. 
Utrum  vicarius  Christi  possit  conferre  graciam 

42-44- 
Vigilancia  contra  diabolum  3o8. 
De  virtutibus  40--48,  82,  92,  239,  240,  420—429, 

456 — 464. 
Adhesio  bono  virtutis  92. 
In  sapiencia  non  per  se  consistit  virtus  82. 
Visio  duplex,  intuitiva  et  abstractiva  i4'%  144. 
Vita    nostra    aptabitur    secundum    corporis    et 

anime  variam  racionem  352. 
De  unitate  fidei  443. 
Utrum  omnia  membra  ecclcsie  debent  voluntati 

Dei  concorditer  copulari  86,  87. 

W, 

Wyclif,  Conclusiones  a  concilio  Terremotus 
dampnate  59,  347,  369,  370,  371,  38o,  38i, 
390,  391,  467,  468. 

—  Dampnacio  articulorum  non  caruit  ca- 
lumpnia  347. 

—  undc  cepit  originem  ad  dicendum  de  statu 
ccclesie  199. 

Canis  niger  mordet  scripta  magistri  Wyclif 
188,  189. 


Corrections. 


Page  22,  line      6,  for  subire  (sic  cod.) 

read  superbire. 

«       52, 

'      44, 

(    Hebr.  I,  V. 

«     Hebr.  1,  5. 

«     54, 

<       37, 

<    Apoc.  XXIo, 

«     Apoc.  XXI",  I. 

«     57, 

I           31, 

1    ducitur 

«     seducitur. 

«     59, 

(          42, 

<    Fasc.  Ziz.  5i 

«     Fasc.  Ziz.  25i. 

«     67, 

<      3o, 

<    cum  multum 

«     tamen  multum. 

«      81, 

<      33, 

I     perocus 

II      persons  (in  the  side-notes) 

«    108, 

(      26, 

<    cavetur 

II     canit  (?) 

«    i38, 

<      45, 

<    II.  Cor.  XIII, 

3 

.1     1.  Cor.  XIII,  3. 

"   224, 

<      39, 
(      3o, 

<    829 

II     298 

«   222, 

(    scri-ptura 
(    mendicat 

II      scrip-tura 

«  239, 

(1     vendicat. 

«  267, 

<      42, 

I.  Cor.  XXI, 

9 

«     I.  Cor.  XV,  9. 

The  Society's  Issues  for  1888  and  1889  will  be  sent  only 
to  those  Members  who  have  paid  their  Subscriptions.  The 
Subscriptions  for  1889  became  due  on  Jan.  1,  and  should 
be  paid  at  once  to  the  Hon.  Sec,  J.  W.  STANDERWICK, 
Esq.,  GENERAL  POST  OFFICE,  LONDON,  E.G.  Gheques 
to  be  crost,  '  London  and  County  Bank.? 


Sixth  Report  of  the  Executive  Committee,  for  1888. 
{March,  1889.) 


7.  Manuscripts  copied,  ■p.  3.         [p.4. 

8.  Need  of  more  Money  and  Editors, 

9.  Thanks  to  Helpers,  p.  5. 
10.  Miscellaneous,  p.  5. 

List  of  Fublications,'p,6. 
Hon.  See's  Cash  Account,  p.  7. 
List  of  Officers,  etc.,  p.  8. 


1.  Half  the  Society's  work  done,  p.  1. 

2.  The  Society's  Books  for  1^^?,,  p.  1. 

3.  The  Books  for  1889,  p.  2. 

4.  Advance  Subscriptions,  1890,  p.  2. 

5.  The  Book  in  arrear  for  1887,  p-  3. 

6.  Books  preparing  in  Editors'  hands, 

p.  3. 

1.  The  Committee  bave  not  yet  reacht  the  point  of  their 
ambition,  the  getting  of  the  Society's  year's  work  out  in  the 
year  ;  but  they  hope  to  attain  it  in  this,  which  is  the  eighth 
of  the  Society's  being.  They  are  moreover  able  to  announce 
that  almost  the  whole  of  the  Society's  work  is  now  in  hand, 
only  a  few  short  Treatises  remaining  unallotted  to  Editors. 
The  beginning  of  the  end  is  thus  apparent ;  and  with  steady 
support  of  Subscriptions  from  Members  for  another  eight 
years,  and  diligent  work  on  the  part  of  Editors,  the  Society's 
work  ought  to  be  finisht,  and  one  more  of  England's  shames 
wiped  out,  its  iive-hundred  years'  neglect  of  its  great  Early 
Reformer's  efforts  to  set  right  the  teaching  and  life  of  his 
Chaucerian  time. 

2.  The  first  volume  of  the  Society's  issue  for  1888,  the 
third  of  Wyclif's  Sermons,  edited  by  Prof.  Loserth,  is  sent 
out  witb  this  Report.  It  deals  with  the  same  topics  as  the 
second  volume,  the  evil  and  hoUowness  of  the  Pope's  preten- 
sions, the  ill  life  of  the  Prelates,  Monks,  and  Friars,  the 
pressing  need  of  Reform  of  all,  the  duty  of  the  secular 
Power  to  carry  out  that  reform,  etc.  The  like  outspeaking, 
the  like  denunciation  of  abuses,  the  like  appeal  for  a  pure 
and  higher  life,  that  were  in  the  former  volume,  are  found 
in  the  present  one.  The  reality  of  the  evils,  the  earnestness 
of  the  Reformer,  none  can  doubt. 

The  second  volume  of  the  Society's  issue  for  last  year  will 
be  whichever  of  the  following  two  books  first  leaves  the 
press  : — 

De  Apostasia,  Book  XI.  of  the  Summa  Theologiae,  edited 


2         §  4.  The  Society's  Books  for  1888,  1889,  and  1890. 

by  Mr.  M.  H.  Dziewicki,  now  printing  at  Fromme's, 
Vienna,  two  sheets  up,  the  whole  copy  side-noted. 
Be  Bominio  Bivino,  edited  by  Dr.  Reginald  Lane  Poole, 
lately  re-collated  by  him  in  the  Yienna  University 
Library,  with  a  long  Appendix  of  the  first  four  Books 
of  the  Be  Pauperie  Salvatoris  of  Richard  Fitz-Ralph, 
Archbishop  of  Armagh,  to  whose  doctrine  of  Dominion, 
Wyclif  owed  much.  This  work  is  printing  at  the  Claren- 
don Press,  Oxford,  and  five  sheets  of  it  are  in  type. 

3.  That  one  of  the  two  last-named  books  which  last  leaves 
the  press  will  be  the  first  volume  of  the  Society's  issue  for 
1889.  The  second  will  be.  Vol.  IV.  of  "Wyclif  s  Sermons, 
edited  by  Prof.  Loserth.  It  will  include  all  those  Sermons 
that  are  still  in  MS.  only.  Five  sheets  of  this  work  are  in 
type.  The  Committee  trust  that  both  these  volumes  will  be 
out  during  the  present  year. 

4.  For  1890,  Prof.  Loserth  will,  with  his  unfailing  and 
steady  help  to  the  Society,  produce  one  volume,  either  of  the 
Opus  Evangelicum  or  the  Be  Eucharistia.  Of  Dr.  Herzberg- 
Frankel's  edition  of  Be  Simonia,  Book  X.  of  the  Summa,  the 
whole  is  in  type,  tho  without  sidenotes.  Dr.  Rudolph  Beer 
has  copied  from  the  unique  MSS.  the  13  Quaestiones  Logicae 
et  Philosophicae,  and  the  Be  Ente  particulari,  and  they  are 
now  at  Fromme's  press  in  Vienna.  Mr.  Dziewicki  has 
in  hand  Shirley's  copy  of  the  Logica,  and  will  send  it  to 
press  with  the  Logicae  Continuatio  soon  after  the  transcript 
of  the  latter  (lately  orderd)  has  been  made.  Mr.  Dziewicki 
may  also  be  able  to  prepare  for  the  printer  this  year,  Be 
Blasphernia,  Book  XII.  of  the  Summa,  the  editing  of  which 
Mr.  T.  A.  Archer  has  been  obliged  by  ill-health  to  give  up. 

Thus,  either  by  the  close  of  1889,  or  during  1890,  at  least 
four  of  the  books  named  in  this  Section  4,  ought  to  be  ready. 
If  they  are,  the  Committee  will  not  put  ofi"  the  issue  of  them, 
but  will  send  out  two  for  1890  and  two  for  1891,  asking 
Members  for  Advance  Subscriptions  for  one  of  these  years.  It 
will  be  a  proud  day  for  the  Wyclif  Society,  which  has  been 
for  eight  years  in  annual  arrear  with  its  work,  if  it  can, 
for  a  happy  change,  be  a  year  in  advance.  Those  Members 
who  care  enough  for  Wyclif  to  pay  their  advance  subscrip- 
tion will  get  their  books  in  advance ;  those  who  don't,  will 
get  their  volumes  (if  they  pay  promptly)  in  the  first  week 
of  January  in  the  year  the  books  are  assignd  to,  instead  of 
waiting  for  them,  as  heretofore,  till  the  March  or  June  of 
the  year  following.     They  will  thus  benefit  by  the  generosity 


§  6.  Books  2Jrepanng  and  in  Editors^  hands.  3 

of  the  Advance-Subscribers.  If  only  the  Society  could,  on 
this  plan,  get  its  remaining  eight  years'  work  done  in  four, 
the  gain  to  all  concernd  would  be  great. 

5.  The  volume  in  arrear  for  1887,  De  Officio  Regis,  edited 
by  Mr.  A.  W.  Pollard,  M.A.,  and  Mr.  Charles  Sayle,  B.A., 
is  still,  the  Committee  regret  to  say,  unfinisht.  But  all  its 
text  and  Indices  are  printed,  and  the  Introduction  is  in  type. 
It  needs  only  a  description  of  the  MSS. 

6.  Through  the  Rev.  Dr.  Buddensieg,  the  Rev.  H. 
Schnabel  of  Dresden  has  kindly  undertaken  to  edit  a  volume 
of  Miscellaneous  Treatises  by  Wyclif ,  out  of  those  mentioned 
on  p.  4.  Mr.  M.  H.  Dziewicki  has  also  agreed  to  edit  other 
Texts  for  the  Society  besides  those  which  he  has  now  in 
hand. 

Mr.  F.  D.  Matthew  has  again  been  obliged  to  give  all  the 
time  that  he  can  spare  the  Society,  to  writing  the  side-notes 
to  Prof.  Loserth's  volume,  reading  Dr.  Poole's  and  Mr. 
Dziewicki's,  and  making  suggestions  with  regard  to  them. 
He  has  been  obliged  to  stop  night-work  at  his  own  editions 
of  Wyclif 's  Miscellaneous  Tracts  and  De  Mandatis,  so  that 
the  appearance  of  these  must  be  deferd  till  more  leisure  and 
stronger  health  come  to  him. 

Dr.  Buddensieg  has  done  about  a  quarter  of  his  edition  of 
the  De  Veritate,  but  having  accepted  a  call  to  the  Head 
Mastership  of  a  Public  High  School  in  Dresden,  his  new  duties 
will  compel  him  to  set  aside  his  Wyclif  work  for  at  least  two  or 
three  years.  Besides  the  remaining  volume  of  Sermons,  Prof. 
Loserth  has  kindly  undertaken  to  edit  Wyclif 's  De  Eucha- 
ristia  tradatus  major  (Shirley,  No.  18),  and  he  has  also  copied, 
and  will  edit,  the  Opus  Evangelicum,  sive  De  8ermone  Domini 
in  Monte  (Shirley,  No.  42).  M.  Patera  is  proceeding  slowly 
with  his  edition  of  De  Potestate.  Mr.  Hessels  has  laid  aside 
his  imperfect  copy  of  De  Actibiis  Animae. 

7.  The  following  works  are  copied,  and  in  Editors'  hands, 
preparing  for  publication : 

Summa  Theologiae. 

Book  I.     De  Mandatis  Divinis,  ed.  F.  D.  Matthew  (nearly  ready 

for  press). 
„  II.     De  Statu  Innocentiae.     (Ditto.) 

„     IV. -V.     De  Civili  Dominic,  ed.  R.  L.  Poole,  M.A.,  Ph.D. 
(Book  III.  was  issued  by  the  Society  in  1884). 
„         VI.     De  Veritate  S.  Scripturae,  ed.  Dr.  E.  Buddensieg. 
(   „        VII.    De  Ecclesia,  was  issued  in  1885). 
„      VIII.     De  Officio    Regis,   ed.    W.   A.    Pollard,  M.A.,  and  0. 
Sayle,  B.A.  (in  the  press  for  1887). 


4    §  7.  Work  in  hand.    §  8.  Need  of  more  Monet/  and  Editors. 

Book       IX.    De  Potestate  Papae,  ed.  A.  Patera. 

„  X.     De  Simonia,  ed.  Dr.  Herzberg-Feankel  (at  press). 

.,         XI.     De  Apostasia,  ed.  M.  H.  Dziewicki  (at  press). 
„       XII.    De  Blasphemia,  ed.  M.  H.  Dziewicki. 
Sermons,  ed.  Prof.  J.  Loserth,  Ph.D.  (Vols.  I.-III.  are  out)  ;  IV.  at 

press. 
Opus  Evangelicum,  sive  De  Sermone  Domini  in  Monte,  ed.  Prof. 

J.  Loserth,  Ph.D.  (preparing). 
Miscellaneous  Tracts,  ed.  Rev.  H.  Schnabel,  Dresden  (43, 44,  Shirley) ; 

Expositio  S.    Matth.    c.   xxiii.   xxiv. ;    (54)  Contra  Magistrum 

Outredum  de  Omesima ;  (55)  Contra  Willelmum  Vynham ;  (48) 

De  Servitute  civili  et  Dominio  seculari ;    (64)  De  Paupertate 

Christi  ;  (77)  De  Ordine  Christiano. 
De  Dominio  Divino,  ed.  R.  L.  Poole,  M.A.  (at  press). 
De  Actibus  Animae,  ed.  J.  H.  Hessels,  M.A, 
De  Eucharistia  tractatus  major,  ed.  Prof.  J.  Loserth  (preparing). 
Quaestiones  logicae   et   philosophicae,  and  De  Ente  particulari, 

ed.  Rudolf  Beer  (at  press). 
Logica  et  Logicae  Continuatio,  ed.  M.  H.  Dziewicki  (part  done). 

The  following  works  were  copied  and  placed  at  tlie  Society's 
disposal  by  Dr.  Buddensieg.  The  Rev.  H.  Schnabel  and  Mr. 
C.  Sayle  will  edit  some  of  them. 

(23)  De  Eucharistia  et  Poeniten-    (58)  ad    argumenta    cujusdam 

tia,  sive  De  Confessione.  emuli  veritatis. 

(24)  De  Prophetia.  (59)  ad  xliv  quaestiones. 
(39)  Sermo  Pulcher.                         (60)   ad  decem  quaestiones. 

(47)  De  Oratione  Dominica.  

(48)  De  Salutatione  Angelica.       (61)  Epistolae  Octo. 

(92)  De  Praelatis  Contentionum. 

Responsiones.  (94)  De  Graduationibus. 

(57)  ad  Radulfum  Strode.  (95)  De  Gradibus  Cleri  Ecclesiae, 

Mr.  J.  H.  Bullock,  M.A.,  has  copied  Book  I.  of  the  De  Ente,  sive 
Summa  InteUectualium. 

Dr.  Rudolf  Beer  will  shortly  copy  De  Materia  et  Forma, 
Replicatio  de  Universalibus,  and  Differentia  inter  Peccatum 
Mortale  et  Veniale  (Shirley,  6,  9,  28). 

8.  The  Society  wants  more  money  and  more  Editors. 
Those  few  Members  who  have  complaind  of  the  small  issues 
of  the  Society,  forget  that  nearly  half  their  Subscriptions  has 
had  to  be  spent  in  copying  (including  Editors'  journeys  to 
examine  or  collate  MSS.).     The  figures  are  as  follows : — 

£       s.  d.  £  s.  d. 

Copying,  etc 1882-3     295  16  0  Printing  and  Binding,  1883  22  15     6 

1884  195  0  0  1884  250  0  0 

1885  177  15  0  1885  198  2  2 

1886  103  12  6  1886  330  5  5 

1887  20  0  0  1887  393  1  8 

1888  87  9  0  1888   32  2  8 

£879  12  6  £1226  7  5 


§  9.  Thanks  to  Helpers.     §  10.  Miscellaneous.  5 

Heasonable  folk  will  see  at  once  that  with  this  great  outlay  on 
copying — an  outlay  without  which  the  Society  could  not  have 
moved  a  step — large  issues  of  books  have  been  impossible. 
Moreover,  Members  must  remember  that  over  £150  worth 
of  work  done  for  them  has  been  paid,  not  by  them,  but  by  the 
Bishops'  Fund  (£100),  and  by  the  other  donations  to  the  Society 
which  have  amounted  to  £62  14s.  The  Committee  cannot  make 
bricks  without  straw.  The  Society's  issues  depend  solely  on 
the  amount  its  Members  subscribe ;  and  if  any  Member  com- 
plains of  the  smallness  of  the  issues,  he  should  feel  bound  in 
conscience  to  accompany  his  complaint  with  a  £50  note  in 
order  that  his  grievance  may  be  remedied.  The  Society  has 
a  big  job  in  hand,  the  payment  of  England's  debt  to  its  great 
early  Reformer's  memory,  the  printing  of  all  the  Latin 
works  he  has  left,  in  which  the  record  and  development  of 
his  ideas  are  to  be  traced.  Many  years  of  strenuous  effort 
are  needed  for  this  task,  both  on  the  part  of  Members  in 
general  and  the  Society's  Editors  in  particular.  Much  copying 
of  MSS.  has  still  to  be  done.  New  Editors  for  some  of 
the  Treatises  already  copied,  and  for  those  still  untoucht,  are 
wanted.  The  preparation  of  a  Wyclif  MS.  for  press  is  no 
easy  matter,  as  Dr.  Poole  explaind  in  the  Eeport  for  1884 ; 
it  often  takes  years  of  the  scanty  leisure  which  an  Editor 
can  spare  from  the  other  engrossing  work  of  his  life.  Mean- 
time the  duty  of  subscribing  Members  is  clear :  to  provide 
the  money  wanted  for  copying  and  printing ;  to  pay  their 
own  Subscriptions  promptly,  and  to  canvas  all  their  friends 
and  acquaintances  for  more. 

9.  The  Executive  Committee  repeat  their  thanks  to  the 
Society''s  Editors,  Copiers,  and  Helpers,  and  specially  to 
Prof.  J.  Loserth,  Mr.  F.  D.  Matthew,  Dr.  R.  L.  Poole,  Mr. 
Bullock,  etc.  The  Society's  thanks  are  also  due  to  the 
Governing  Bodies  of  Trinity  and  Queen's  Colleges,  Cam- 
bridge ;  Trinity  College,  Dublin ;  and  the  University  Libraries 
of  Yienna  and  Prague,  for  loans  of  MSS.  for  the  use  of  the 
Society's  Editors. 

10.  The  Subscription  to  the  Society  is  One  Guinea  a  year, 
payable  on  every  First  of  January.  The  payment  of  five 
or  ten  years'  Subscriptions  in  advance  will  help  the  Society's 
work.  All  Subscriptions  and  Donations, — which  are  much 
desired, — should  be  paid  to  the  Hon.  Sec,  J.  W.  Standerwick, 
Esq.,  General  Post  Ofiice,  London,  E.C.,  and  Members  will 
save  both  him  and  themselves  trouble  by  sending  him  an 


6  Publications  of  the  Wyclif  Society. 

Order  on  their  Bankers,  in  tlie  following  form,  to  pay  their 
subscriptions : — 

1888. 

To  Messrs. 


Till  further  order,  pay  to  the  London  and  County  Bank 
for  The  Wyclif  Society,  One  Gruinea  now,  and  One  on  every 
following  First  of  January. 

( Signed ) . 


The  Society's  Publications  for  1882  and  1883  *  (£1   Is.  each  year)  are  :— 
1,  2.  "Wyclif's  Latin  Polemical  Works,  2  vols,  (with  Facsimile  of  MSS.)  edited 
by  Dr.  R.  Buddensieg. 

The  Society's  Publications  (£1  Is.)  for  1884  are  :  — 

3.  Wyclif's  Be  Civili  Dominio,  Lib.  I.,  edited  by  Dr.  Eeginald  Lane  Poole. 

4.  Wyclif's  Be  Composicione  Hominis  (witb.  Facsimile  of  tbe  MS.),  edited  by 

Kudolf  Beer. 

The  Society' s  Publications  for  1885  (£1  Is.)  are:— 
6.  Wyclif's  Be  Ecclesia  (witb  Facsimile  of  tbe  MS.),  edited  by  Prof.  Loserth, 
Pb.D. 

6.  Wyclif's  Bialogus,  sive   Speculum  Ecclesia  Militantis,   edited  by  A.   W. 

Pollard,  M.A. 

The  Society's  Publications  for  1886  (£1  Is.)  are:  — 

7.  Wyclif's  Be  Benedicta  Incarnacione  (with  Facsimile  of  tbe  MS.),  edited 

by  tbe  Eev.  E.  Harris,  M.A. 

8.  Wyclif's  Sermones,  Part  I.,  edited  by  Prof.  Losertb,  Pb.D. 

The  Society's  Publications  for  1887  (£1  Is.)  will  be:— 

9.  Wyclif's  Sermones,  Part  II.,  edited  by  Prof.  Loserth,  Pb.D.     {Issued.) 
10.'  Wyclif's  Be  Officio  Regis,  edited  by  A.  W.  Pollard,  M.  A. ,  and  C.  Sayle,  B.A. 

The  Society's  Publications  for  1888  and  1889  will  be  chosen  from  : — 
11.  Wyclif's  Sermones,  Part  III.,  edited  by  Prof .  Loserth,  Ph.D.     (Issued.) 
Wyclif's  Be  Dominio  Bivino,  edited  by  Eeginald  Lane  Poole,  M.A.,  Ph.D. 
Wyclif's  Be  Jpostasia,  edited  by  M.  H.  Dziewicki. 
Wyclif's  Sermones,  Part  IV.  and  last,  edited  by  Prof.  Losertb,  Pb.D. 

The  Society's  Publications  for  1890  will  be  chosen  from  : — 
Wyclif's  Be  Simonia,  edited  by  Dr.  Herzberg-Frankel. 
Wyclif's  Quaestiones  and  Be  Bnte  particulari,  edited  by  Dr.  Eudolf  Beer. 
Wyclif's  Miscellaneous  Treatises,  edited  by  the  Eev.  H.  Schnabel. 
Wyclif's  Be  Eucharistia,  edited  by  Prof.  J.  Loserth,  Pb.D. 

»  The  very  heavy  outlay  for  copying  in  these  years, — £295,  see  p.  4,— made 
the  issue  of  more  volumes  in  them  impossible. 


Treasurer's  Cash  Account  for  1888. 


H 

(— t 
O 

o 

w. 

Pq 

o 

O 
H 

fin 
P 

o 


Q 


O 
< 


'  O  00  O         O  00 


«+>  t^  (5^  1^         1-1  CO 


PL, 


bD 


bO-2 
•^-^ 

W)  bo 

•S.S 

>^^  ■ 

o  .1=1 
Qpq 


•Tl 

•  a 

:  iii 

ii^ 

a  : 

••^ 

'-t^    : 

:  S 

a    : 

•  o 

■^    : 

•  a 

tu     I 

02      ; 

cs    : 

:,si 

!=i   : 

•  hr 

.    3 

.  u 

O      • 

•ra 

0)    : 

.  += 

^   : 

:tS 

■A    : 

:  ^ 

crt 

03    : 

to 

!=i    : 

■^nS 

m 


^•05  0 

00    I— I    O 

I— I 


o  ^ 

50  '^ 


o 

rt 

05  '-' 

Ph 

CO 

;  o      a 

"03          o 

s 

CO    e^  '-I    CO 

§ 

M 

Decern 
'iptions 
ription 
iseller's 

)  o   tc   o 

CO  ^    O 


CD    «2         .y 


pq 


rt<  cjq  I— 1 

mm 


*<^ 


'0 


CD  ®  ■^  »0  CO  0505  00  t^^    I   5q 


eqW^w:>CDr^ooaso^ 
oooocaOGOaooooOcoo^Ci 
OOCOQOaOCOGOOOOOCOCO 


THE   WYCLIF   SOCIETY. 

Patron — His  Grace  the  Lord  Archbishop  of  Canterbury. 

President. — His  Grace  the  Lord  Archbishop  of  York. 

Vice-Presidents. — Most  Rev.  Lord  Plunket,  Archbishop  of  Dublin  ;  His  Grace 
the  Duke  of  Devonshire,  K.G. ;  Eight  Eev.  Lord  Bishops  of  Bath  and  Wells, 
Carlisle,  Durham,  Liverpool,  London,  St.  Davids ;  Et.  Hon.  Lord  Ebury. 

Executive  Committee. — F.  J.  Furnivall,  3,  St.  George's  Square,  Primrose  Hill, 
London,  N."W.,  Director ;  Prof.  Montagu  Biurrows,  9,  Norham  Gardens,  Oxford ; 
F.  D.  Matthew,  Quarryton,  Hayne  Eoad,  Beckenham,  Kent. 

Sonorary  Secretary. — J.  "W.  Standerwick,  General  Post  Office,  London,  E.G. 

Local  Honorary  Secretaries. — Ireland — The  Eev.  C.  H.  H.  "Wright,  D.D., 
Cliftonville,  Belfast ;  Scotland— Th.&  Eev.  James  Kerr,  53,  Dixon  Avenue, 
Crossbill,  Glasgow ;  Wales  (iVo>-i!A)— Principal  Eeichel,  University  College  of 
North  Wales,  Bangor  ;  New  South  Wales — Eev.  E.  Harris,  Sydney ;  Cheshire 
— Rev.  A.  MacKennal,  Highfield,  Bowdon,  Cheshire ;  Derby — Eev.  W.  E. 
Linton,  Shirley  Vicarage,  Derby;  (?/o/<ces^er— TheEev.  J.J.  Mercier,  Kemerton, 
Tewkesbury;  Lancashire — Jos.  Thompson,  Esq.,  23,  Strutt  Street,  Manchester; 
Middlesex  {West)—'ih.e  Eev.  E.  Chester  Britton,  Hermosa,  Ealing  ;  Norfolk — 
Eev.  0.  W.  Tancock,  Norwich ;  Warwick— T.  B.  Dale,  Esq.,  Warwick ; 
Yorkshire  {East Biding) — The  Eev.  Horace  Newton,  Driffield;  Yorkshire  {West 
Hiding) — Eev.  J.  N.  Worsfold,  Haddlesey,  Selby. 

Bankers. — The  London  and  County  Bank,  Aldersgate  Street,  London,  E.G. 


DATE  DUE 

1 

MAR  2 

11986 

GAYLORD 

PRINTED  INU.S. A. 

i 


BOSTON  COLLEGE 


3  9031   014 


5636  8 


374334: 


BR 
75 
.W8 
v.7,pt.3 


%ciiffe. 


Bapst  Library 

Boston  College 

Chestnut  Hill  Mass.    02167