Full text of "Specimen criticum"

See other formats

870

EU 78s

c/5

>srfW

SPECIMEN CRITICUM.

A .

o j#.;f>o

/ /j/^V

DISSERTATIO INAUGURALIS

QUAM

AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES RITE CAPESSENDOS

PROPOSUIT

ADAM EUSSNER.

WIRCEBURGI.

TYPIS FRIDERICI ERNESTI THEIN.

MDCCCLXYIII.

university of
mo!^0,s libRary

urbana-champaign

bookstacks

SPECIMEN CRITICUM

DISSERTATIO INAUGURARIS

QUAM

AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES RITE CAPESSENDOS

PROPOSUIT

ADAM EUSSNER.

WIRCEBURGrl.

TYPIS FRIDERICI ERNESTI THEIN.

MDCCCLXVIII.

iViy.THMSKI

Digitized by the Internet Archive
in 2016 with funding from
University of Illinois Urbana-Champaign

https://archive.org/details/specimencriticumOOeuss

870

78-6

LUDOVICO • URLICHSIO

MAGISTRO • SACRUM

omduh j o')r/o(n.i

■

LOCORUM QUI TRACTANTUR

INDEX.

Pag.

E CURTIO.

1) VIII 1(1)4 9

2) VIII 2(6)5 10

3) VIII 2 ( 9 ) 30 10

4) VIII 2 (8) 22 11

5) VIII 3 (13) 17 11

6) VIII 8 (26) 6 11

7) VIII 8 (26) 8 * 13

8) VIII 10 (36) 14 13

9) VIII 13 (46) 23 14

10) VIII 2 (7) 13 15

11) VIII 10 (36) 18 15

12) IX 6 (26) 26 15

13) VIII 10 (37) 23 16

14) VIII 10 (37) 25 16

15) VIII 10 (38) 35 17

16) VIII 14 (50) 36 18

17) VIII 14 (51) 45 19

18) IX 1 (3) 18 20

19) IX 4 (17) 22 20

20) IX 5 (19) 1 21

21) IX 5 (22) 24 21

22) VIII 7 (25) 15 22

23) VIII 8 (28) 15 24

E CICERONE.

24) Tuse. Disp. 12,4 26

E CENSORINO.

25) 4, 12 26

26) 17, 13 27

27) 18, 2 27

E FRAGMENTO CENSORINI.

28) 1 , 2 28

29) 1, 3 29

30) 1, 4 30

E VELLEIO. Pa0'

31) II 1, 3 30

32) II 6 , 2 31

E TACITO.

33) Hist. I 11 31

34) Hist. I 30 32

E IUSTINO.

35) XII 7 32

36) XII 8 33

EX EUTROPIO.

37) VI 10 (8) 34

38) VI 16 (13) 34

39) VII 9 34

40) I 12 (11) 35

E FLORO.

41) II 13 (IV 2) 81 35

EX AMMIANO.

42) XXVIII 4, 13 36

EX EXSUPERANTIO.

43) 4 36

44) 7 37

45) 8 37

EX AMPELIO.

46) 2, 7 38

47) 6, 2 38

48) 6, 13 38

49) 8, 3 38

50) 8, 13 38

51) 8, 21 39

52) 9, 1 39

53) 13, 2 40

54) 16, 2 40

55) 16, 4 40

56) 27, 3 41

57) 30, 1- 41

58) 41 41

59) 44 41

60) 7, 5 42

a. CURTIUM RUFUM.

In eleganti Q. Curtii Rufi libro emendando post Francis-
cum Modium1), qui vetustis codicibus usus primus rectam
Curtii restituendi viam ingressus erat, nostris temporibus unus
omnium prosperrime elaboravit Carolus Timotheus Zump-
tius2). Nam qui praeter eum hac aetate de Curtii reliquiis
bene meriti sunt, Iulium Muetzellium 3) dico etHenricum
E du ardum Fossium4) et Ius tum Ieepium5), eorum

‘) Modius in editione sua , quae prodiit Coloniae a MDLXXIX,
membranas adhibuit Colonienses , alteras sed illis postponendas Sige-
bergenses. praeterea Thosanum librum minoris pretii.

2) Ed. I. prodiit Berolini a. MDCCCXXV1 , ed. II. Brunsvigae a.
MDCCCXLIX , ed. minor ibid. a. MDCCCLII.

3) Ed. Berol. a. MDCCCXLI. 2 voll.

4) Epistola ad Iulium Muetzellium de critica in emendando Curtio
recte exercenda. Altenburgi a. MDCCCXLV. — Quaestiones Curtianae.
Ibid. MDCCCLII. — Ed. Teubneriana. Lips. MDCCCLI.

s) Specimen quaestionum criticarum de Q. Curtii Rufi historiarum
fragmentis. — Censura epistolae Fossianae et editionis Duebnerianae in
Muetzellii ephemeridibus anni MDCCCXLVIII vol. I. p. 416 — 427. —
Censura editionis Zumptianae in eisdem ephemeridibus anni MDCCCL
vol. I. p. 51 — 70. — Censura editionis Fossianae et eiusdem Fossii
Quaestionum Curtianarum in novis annalibus philol. a. MDCCCLII vol.
LXVI. p. 25 seqq. — Emendationes Curtianae , quae eisdem annalibus
insertae sunt a. MDCCCLXV vol. XCI. p. 189 -194.

unus quamvis in explicando scriptoris sermone et in rebus
enarrandis satis laudabiliter versatus sit, tamen bona supellec-
tile plane destitutus nimis anxie criticam artem factitavit, ut
haud raro quas ipse luculenter excogitavit emendationes in
textum recipere dubitaret ; alter in singulis locis saepius feliciter
emendationem tentavit, idem tamen perverse iudicavit de uni-
versa ratione artis criticae in Curtii libris exercendae; tertius
per aliquot iam annos tamquam severus idemque candidus iudex,
quaecunque ad emendationem Curtianam nova a viris doctis prolata
sunt, accurate et diligenter examinavit atque adeo prae ceteris
magna ingenii sollertia atque sagacitate permultos locos correxit
neque vero unquam se accinxit ad parandam Curtii sui editionem.
Zumptius vero accuratiori quattuordecim codicum manu scrip-
torum cognitione nisus, qua etiam Freinshemium6) et
Sn ak en burgi um 7) superavit, primus ostendit, id quod iam
magnus suspicatus erat Iosephus Iustus Scaiiger, omnes,
qui ex septuaginta fere codicibus in singulis Europae bibliothecis
asservatis hucusque inspecti sunt, ex uno mutilo et satis men-
doso fluxisse archetypo, qui quidem nono, ut videtur, saeculo
langobardicis litteris fuit scriptus. Atque hi codices quod non-
nunquam mirum quantum inter se discrepant ita ut, ubi hiant
Florentinus A, Bernensis A, Leidensis et ex maiori parte Vos-
sianus I quoque et Florentinus B , ceteri lacunis expletis tersam
plerumque praebeant lectionem: non casu factum est fortuito,
sed foedissimo interpolationis studio eorum, qui commentis suis
scriptorem emendare sibi videbantur. Hanc vero Zumptius sen-
tentiam, quae omnino vera est, plurimis quidem probavit viris

6) To. Freinshemius satis largam lectionum varietatem ex codicibus
partim bonis transcriptam protulit in editione, quam cum commentariis
et supplementis emisit Argentorati a. MDCXL. 2 voll.

7) Henr. Snakenburgius collationes codicum Leidensis, Vossiani I
et II recepit in locupletissimam editionem suam, quae prodiit Delphis et
Lugduni Batavorum a. MDCCXXIV.

doctis 8) neque vero ad unum omnibus. Nam praetermitto quod
vehementissime in eum invectus est Walchius9), qui furioso in
illum impetu nihil aliud profecit nisi ut ipse derisui esset; sed
sobria, quae viro erudito digna est, ratione usus Zumptium im-
pugnavit Fossius, qui in duas quidem classes Curtianos codices
dividi concessit 10), idem tamen negavit discrimen, quod inter
utramque intercedit, tale esse, ut interpolatorum studiis, non
librariorum erroribus imputandum videretur , quique praecipuum
scriptoris emendandi subsidium codicem Florentinum G quippe
integerrimum atque plenissimum esse censuit, cum tamen Zump-
tius plenissimum quemque codicem eundem interpolatum esse
affirmasset. Errasse autem Fossium cum omnino tum de co-
dice Florentino G, quem et ipse Zumptius placidius tracta-
verat, praeclare ostendit Ieepius ll), qni multa Fossium bene
enucleasse praedicat , id effecisse negat , ut codices recentiores
non pro interpolatis haberentur. Quae accuratius hic enarrare
et longum est neque necessarium: optime enim de his rebus
exposuit in parvo quidem libello , sed bonae frugis pleno ia)
Edmundus Hedicke, neque acta agere mihi in animo est.
Qui vir doctus ex toto codicum, qui hucusque explorati sunt,
numero nisi quattuor non interpolatione carere contendit et hac
tabula codicum cognationes, ut ita dicam, in conspectum dedit:

8) Cf. Orellii censura prioris editionis , quae extat in Seebodii et
et Iahnii annalibus philol. et paedag. a. MDCCCXXXI vol. II. p. 45—55
et Baumstarkii editio , Stuttgard. MDCCCXXIX.

9) In actis litt. Halensibus a. MDCCCXXIX p., 105—144.

I0) Quod enim in egregia epistola ad Iulium Muetzellium data p. 4
negat haec verba faciens »duas codicum classes plane diversas
statui non posse“, idem ipse probat 1. 1. p. 9 haec dicens „in magna
omnium similitudine certe duas quasi classes discerni posse

**) In censura quaestionum Curt. 1. 1. p. 54.

l2) Quaestionum Curt.ianarum specimen. (Dissert. inaug. ) Berol.
MDCCCLXII. *

Codex archetypus

Leid. Voss. I Flor. A Bern. A Codex ignotus et interpolatus

Flor. B Flor. G Cod. ignot. et interpol.

Codices deteriores omnes.

Atque idem fere de singulis et melioribus et deterioribus
codicibus senserunt Ulricus Koehlerus 13) et Arnoldus
Hugius u), ita ut ille Leidensi , cuius tamen accurata collatione
carebat, principem quendam locum vindicaret, uterque de auc-
toritate Florentini A utpote passim interpolati paulum detraheret.

Eiusdem igitur Edmundi Hedickii singulari cura admodum
nuper nova demum Curtii recensio 15) edita est, quae quamquam
discipulorum maxime usui accommodata breviter tamen et ac-
curate lectores de codicum melioris notae lectione certiores facit
et, quid ubique archetypus praebuerit, quoad eius fieri potest,
repraesentat. Quam autem rationem et quibus de causis in
emendandis Curtii historiarum libris secutus sit, quamquam se
postea uberius expositurum esse editor promisit, tamen in uni-
versum iam ita de hac re in ipsa editione praefatus est, ut,
quid de ratione eius iudicandum sit, perspicere liceat. Est autem
ea ratio ab illa, quam in dissertatione sua paucis ante annis
proposuerat , una potissimum re diversa. Cum enim olim
quattuor tantum codices non interpolatos esse arbitratus sit,
ceteros Sardos venales alium alio nequiorem nuncupaverit: nunc
praeter illos quintum quoque in eorum numero posuit, a quibus
omnis emendatio esset repetenda , scilicet Parisinum bibliothecae
imperialis numero 5716 signatum, saeculo IX scriptum, omnium

I3) In commentatione , quam Novo Museo Rhenano vol. XIX.
p. 184 — 196 inseruit; cf. eiusdem comparatio locorum quorundam Cur-
tianorum cum Livio in libro, qui inscribitur: Qua ratione T. Livii Anna-
libus usi sint Historici Latini atque Graeci. Commentatio philologica
praemio ornata. Gottingae MDCCCLX.

u) In Museo Rhenano vol. XX. p. 117 — 129.

l5) Prodiit Berolini apud Weidmannos MDCCOLXVII.

quos novimus manu Scriptorum Curtii librorum vetustissimum.
Etenim quod hucusque principem vetustatis locum obtinuit frag-
mentum Rlienaugiense , quod nunc Turici asservatur, ne ipsum
quidem saeculo IX antiquius est.

Hic igitur codex falso deterioribus accensitus erat a Zumptio.
Nam cum hoc ei sit commune cum optimis, Flor. A Bern. A
Leid. Yoss. I, ut, quamquam hic illic interpolationis vestigia
praebent omnes, tamen omnino illa falsariorum labe, qua deteriores
codices inquinantur, infecti non sint : praeter illos et ipsum Pari-
sinum priori codicum classi adnumerandum esse haud immerito
Hedickius censuit. Idem vero homo doctus , cum ceteris multo
negligentius exaratus sit Parisinus, ad alterum prioris classis
ordinem eum pertinere docuit, cuius ordinis Modii quoque codex
Coloniensis et aliquot codices, quorum paucae tantum schedae
supersunt, Darmstadiensis, Virceburgensis16), Vindobonensis fuisse
videntur. Atque hunc ego codicum ordinem alteri melioris classis,
ad quem referendi sunt Flor. A Bern. A Leid. Yoss. I non solum
pretio parem esse existimo, sed praestantiorem etiam esse contendo.

Fuit autem quasi fato destinatum huic Parisino ut despi-
ceretur; dudum enim innotuerat, sed iacuit neglectus. Nam ante
haec quattuor lustra narravit Zumptius17), se olim a Michaele
Beerio, quem habuit inter familiarissimos, Parisiis commorante,

ls) Fragmentum codicis Curtiani Herbipolitanum , quippe quod ipse
inspexerim , — in hac re ut omnino eximia adiutus liberalitate Rulandi,
qui vir litteratissimus bibliothecae universitatis Virceburgensis praeest, —
affirmare possum eidem atque Parisinum ordini adnumerandum esse; ubi-
que enim cum Par is ini lectione conspirat. Nam prorsus recta sunt, quae
de hoc fragmento primus protulit Sclineidewinus, a Carolo Reussio edoctus,
in Philologo suo vol. V. p. 377, nisi quod in priore pagina non decem
sed tredecim lineae legi possunt. Quamquam enim tres ultimae recen-
tioris cuiusdam scripturae reliquiis obteguntur et nigro fere membranae
colore obscurantur, tamen quae in iis insunt, perspexisse mihi videor, ut
ne in his quidem diversam a Parisino lectionem adnotandam esse affirmem.
Continentur autem hoc fragmento, quod Koehlero quoque valde probatum
est (cf. Mus.Rhen. 1. 1. p. 194), libri VIII 1, 3 fin. — 7 med. et 10 fin. — 14med.

17) In editione a. MDCCCXLIX praef. p. X.

triimi codicum manu scriptorum, numeris 5716, 5717, 5718
signatorum, ex (veteribus) capitulis V et VI libri YII variantes
scripturas acceptas habuisse et integram eorum librorum colla-
tionem non difficulter sibi comparare potuisse, ni satis ex illa
operis particula intellexisset, nihil in iis libris deterioris familiae
contineri, de quo non abunde ex Florentinorum accuratissima
collatione constaret. Quod eo magis mirum videri debet in ipso
Zumptio , qui quamquam de aetate codicum , quorum priores
duos saeculo XII et tertium saeculo XIII scriptos esse vidit ex
catalogo codd. mss. bibi. reg. Paris. III 4 p. 151 18), certior factus
tamen ne sibi quidem ipse constiterit, cum omnino interpolationem
codicum saeculo XY factam esse doceret19), hos codices duo-
bus tribusve saeculis ante exaratos eosdem interpolatos affirmaret.
Sed ipsum catalogum falsa de codicum aetate protulisse, postea
Duebnerus indicavit20). Quae cum ita se haberent, nimirum
Hediekius de Parisinorum aetate ac pretio in tanta sententiarum
diversitate non tam certo iudicio agere potuit, sed in dubio
quaestionem reliquit. At nunc postquam ipse Parisinum 5716,
quem a ceteris neque antiquitate nec pretio superari vidit, non
inspexit solum, sed totum contulit, profecto sperare licet eum
accuratissime de hoc codice disputaturum esse. Neque vero quae
iam in editione de illo adnotavit non ea sunt, unde, quae in
primis scire opus est, percipere possimus.

Itaque quod supra exscripsi ex Hedickii dissertatione codi-
cum stemma, quod vocant, iam in hunc fere modum immutandum
esse censeo:

,8) Cf. de his rebus Hedickii dissertatio p. 30.

19) Iam nonnullis saeculis ante Curtii libros iuterpolari coeptos
esse Muetzellius Ieepius Hediekius certis argumentis ostenderunt.
ao) In nov. ann. philol. vol. XYI. p. 313.

Codex archetypus

(I. classis 1. ordo.)
Paris. 5716. Darmst.
Virceb. Yindob. Mod. cod.

(I. classis 2. ordo.) (II. classis.)

Leid. Yoss. I. Flor. A Bern. A

Flor. B

Hedickius igitur cum dicat , codicis archetypi scripturam
cognosci e consensu utriusque ordinis prioris classis , paulum
a rei veritate abesse mihi videtur. Nam mea quidem sententia
prior prioris classis ordo ita comparatus est, ut is
proxime ad archetypi speciem accedere putandus
sit. Quamobrem Parisinus 5716, quippe qui solum
huius ordinis integrum exemplum extet, ubicunque
a ceterorum primae classis codicum lectione ita
recedit, ut aut solus aut et ipse et illi sanum ali-
quid exhibeant, illis posthabitis sequendus est.
Quid quod saepe Parisini vitia tolerabili cetero-
rum librorum lectioni praeferenda sunt, cum ipsa
veram emendandi rationem monstrent. Cuius rei iam
certum , ut mihi videtur , argumentum praestabo ; non est autem
animus totum scriptorem pertractare, ut congestis omnibus plane
locis controversis sententiam meam ante oculos ponam , sed
satis habebo exemplis ex VIII libro et aliqua parte libri IX
sumptis singularem codicis Parisini 5716 praestantiam ostendisse.

Est autem hic codex Parisinus tam negligenter scriptus, ut
vix persuadere tibi possis librarium omnino latine scivisse; quo
factum est, ut plurimis sane locis scateat mendis quibusdam,
quae in ceteris libris non inveniuntur. Cuius paucas paginas
si perlustraveris, omnis fere generis errores licet deprehendere.
Primum enim ratio ac formula scribendi praecipue in nominibus
propriis a vero aberravit, vel ut VIII 1, 19 clyto, 30 clytus
legitur pro Clito, Clitus; 1, 45 ptholomeo, 48 ptholomaeus;
2, 16 amintan; 2, 25 oxartan atque adeo 27 hoc xartes pro
Oxarten etOxartes; 2, 27 sisimithren et 32 simythri pro Sisi-
mithrem et Sisimithri; 3, 12 spitaminis pro Spitamenis; 4, 20
sagas pro Sagos ; 5 , 2 catanes pro Catenes ; 5 , 20 callesthenes,
6, 25 et 7, 10 callesthenen , 6, 29 calesthenen , 7, 8 chalisthenis
6, 1 poliperconti ; 6, 26 eurilocum — quae quidem orthogra-
phiae quam vocant vitia alias in ceteris quoque codicibus Cur-
tianis occurrunt; neque illud mirum erit, quod compraehendisse
scriptum est pro comprehendisse et similia. — Deinde singulae

litterae aut syllabae immutatae sunt idque interdum ita, ut
casus numeri modi genera immo ipsa verba confunderentur.
Huius quoque rei ex octo primis capitulis libri VIII exempla
promam: 2, 7 alius pro alias; 4, 20 relictam pro relatam;

4, 20 coacta pro cocta; 5, 7 libere pro labare; 5, 8 quidem
pro quidam; 5, 15 offerre pro auferre; 6, 23 detegeret pro de-
cederet; 6, 25 consulendam pro consolandam; 8, 19 cum pro
tuum; 1, 15 venarentur pro venaretur ; 2, 9 offerri pro offerre;
3, 11 venisset pro venisse; 3, 12 suspectis pro suspectus;

3, 13 noscit pro nosci; 3, 14 diversam pro diversa; 4, 3 oculis
modo meantibus pro oculos modo meantis; 4, 22 eo pro eum;

5, 14 silentium pro silentio; 5, 17 credesne pro credisne ;
(i, 20 coepit pro coeptis; 8, 19 quam pro quem; 8, 23 consecutus
pro consecuta. — Tum litterae nonnullae aut syllabae exci-
derunt, item tota verba desunt, e. g. VIII 1, 38 actis pro iactis
scriptum est; 2,8 occubere pro occubuere; 4, 13 et pro sed;
8, 21 utquaquam pro hautquaquam ; 1, 18 quam pro quamquam
reperitur ; 1, 38 tam pro tamen; 4, 14 deprenderat pro de-
prehenderat; 4, 18 que desideratur; 6, 19 quam pro quoniam
legitur ; 7 , 1 inimus pro inivimus. Ac verba quidem interciderunt
in his capitibus haec: 1, 51 i; 2,7 alias; 4, 3 luce; 4,5 tum;
5, 24 te; 6, 27 autem; 7, 7 dicere; 8, 22 quod. — Denique
ne illud quidem deest vitiorum genus , quo sive singulae litterae
sive totae syllabae perperam in textum quem vocant irrepserunt ;
occurrunt autem in his octo capitulis haec, quae eicienda vi-
dentur: 1, 45 at pro a scriptum extat, 1, 47 coierent pro co-
irent, 2, 7 timentique pro. timenti, 2, 13 commisit pro misit,

4, 11 strenuesque pro struesque, 4, 29 et pro e, 5, 24 iis pro
is , 8, 3 sine pro se ; 7,4 pronomen te bis positum est. Adde
quod ipsa verborum collocatio interdum turbata cernitur, velut

5, 14 ritus externosque pro externosque ritus invenitur.

Hanc igitur ingentem singularium errorum colluviem si quis
perpenderit, concedet multum afuisse, ut librarius, accuratiore
linguae scientia haud dubie prorsus destitutus, proprio Marte
quidquam mutare auderet, ut quae a ceteris codicibus, qui ser-

vati sunt, dissentiens sana praebet, ex ipsa archetypi lectione
non fluxisse non possent. Itaque suo iure Hedickius permul-
tis sane locis solam huius Parisini auctoritatem secutus textum
constituit ; velut in libro VIII triginta quattuor loci illius
codicis praestantia restituti sunt, quos enumerare mihi liceat:
1, 5 ea consederant (cum fragmento Virceburgensi) ; 1 , 12 spa-
tiosas; 1, 15 in siria; 1, 19 excusatione; 1, 26 dignos; 1, 82
imperaturus; 1, 34 at cum; 1,41 praeterierit, 2,6 inter; 2,15
II milia; 3, 8 vinoque; 4, 2 minis; 4, 4 cadentium; 4,23 Ro-
xane; 4,25 amorem; conpararetur ; 5,2 autem; 6,6 stirpi post;
6, 11 in permutandis; 6,23 nec; 7, 8 at; 7, 11 sint; 8, 8 (?)
in; 8, 16 videre; 8, 22 aulae et; 9, 31 est (cum fragmento
Rhenaugiensi) ; 10,4 occurrerunt; 10,24 obmolita; 10,25 terra
humore diluta; 11, 12 miserabilis; 12, 6 permissoque ; 12, 9
imperii vires; 13, 15 felix; 14, 1 Abisaren.

Sunt autem praeter hos loci quidam, in quibus et ipsis aut
cum ceteris melioribus aut solum Parisinum germanam lectio-
nem servasse existimo, Hedickius vero ad ceterorum librorum
fidem confugit.

VIII 1, 4: Namque hostis in silvis, quae erant forte
campo iunctae, armatum militem condidit.

Ita Hedickius scripsit Bernensem, Florentinum, Leidensem,
Vossianum I secutus; at Parisinus praebet: et forte campo
erant, item fragmentum Virceburgense. Atque haec lectio,
quam in editionem suam recepit Modius, et Schneidewino (Philol.
V. 378) et Koehlero (Mus. Rhen. XIX. 184) genuina visa est,
nec immerito. Delectatur enim Curtius huiusmodi enuntiatis
interpositis, quae sive pronomine relativo (VIII 14, 20) sive
adverbio quippe (11, 19) sive particula quidem (5, 8) sive con-
iunctione enim (5, 7) vel namque (14, 28) sive nulla omnino
huiusmodi vocula (10, 22) inducit sive coniunctione et posita,
ut nostro loco et huius libri cap. 14, 1 : et ita convenerat, 1. III
c. 11, 13 : et forte in illud cornu omnes fuga abstulerat. Quo
quidem exemplo id quoque comprobatur, verborum ordinem non
esse mutandum, quod maluit Modius. Cf. praeterea Liv. XXIII

1 et pleraeque cavae sunt viae sinusque occulti; 44 et sunt
omnia campi circam Nolam.

VIII 2, 5 : Ille humi prostraverat corpus gemitu eiu-
latuque miserabili totam personans regiam.

Hanc lectionem a Muetzellio Zumptio Fossio receptam contra
P et omnes meliores codices Hedickius repetit — ut ipse dicit,
Modium secutus ; sed fallitur memoria vir doctus , Modius enim
correxerat: tota personante regia. Equidem, cur codicum scrip-
tura mutanda esse videatur, non intelligo ; falsum enim est quod
dicit Zumptius, aut personare aliquem gemitu domum aut domum
ipsam personare gemitu. Nam praeter has tertia quoque struc-
tura cum ablativo reperitur, ut apud Livium XXXIX 15 qui
personant tota urbe; XLI 2 totis passim personabat castris.
Itaque hic quoque etsi simul cum ceteris melioris notae libris,
rectam praebet lectionem P: tota personans regia.

VIII 2, 30: Futurum se in regis potestate respondit.

Sic Hedickius ut olim Muetzellius Zumptius Fossius ex
auctoritate codicum excepto P, qui praebet: potestatem. Quod,
etsi saepius in P casus miscentur, tamen nescio an verum sit;
latinum esse scimus e Gellio, qui I 7, 16 haec habet: Amicus
noster in eiusdem M. Tullii oratione, quae est de imperio Cn.
Pompei , ita scriptum esse a Cicerone dicebat atque ipse ita lectita-
bat: Cum vestros portus, atque eos portus, quibus vitam ac spiritum
ducitis, in praedonum fuisse potestatem sciatis, neque soloecismum
esse aiebat „in potestatem fuissett, ut vulgus semidoctum putat,
sed rationem dictu certam et probam contendebat (12, 33 ubi
Halmius scripsit: in potestate), qua et Graeci ita uterentur et
Plautus verborum Latinorum elegantissimus. Cf. Cic. Verr. V
38, 98 in eorum potestatem portum futurum intellegebant; lex
municipii Salpensani c. 21 (quem locum Halmius attulit) : in
potestatem parentium fuerint ; Liv. II 14 auctionem fortunae
regiae, quae ne in potestatem quidem populi Romani esset;
Sali. Iug. 112, 3 cum talem virum in potestatem habuisset.

Ac ne eos quidem locos deesse dixi, ubi P ut ceteri codices
non interpolati mendosus quidem est, sed ita mendosus, ut ipsis

erroribus optimam emendandi ansam praebeat, id quod in pluri-
bus locis perspexit Hedickius, in nonnullis, de quibus iam dis-
putabo, neglexit.

VIII 2, 22 : Ruinas munimentorum supergressus ad
petram admovit exercitum.

Hanc deteriorum codicum scripturam miror quod etiam
Hedickius secutus est. Etenim „superegressusw, quod praebet
P et codices meliores omnes, corruptum quidem esse eo evinci-
tur, quod, ni fallor, verbum „superegredia primum invenitur
apud Ambrosium ep. 6 ; sed quaeritur, num haec lectio a littera
perperam addita originem duxerit, quod milii quidem veri dissi-
mile videtur esse. Puto enim scripturam illam turbato verbo-
rum ordine natam esse, quem ita restituerim: super ruinas
munimentorum egressus. Porro verbum „ egredi a cum
praepositione „super“ iunctum optime concinit cum verbo „ad-
movit“, quod et ipsum iuxta praepositionem „ad“ positum est.

VIII 3, 17: Arsaces in Mediam missus, ut Oxyda-
tes inde discederet.

Ita codices et editiones; solus P praebet „desederet“, quod
in archetypo quoque fuisse et in ceteris apographis in „ disce-
deret" mutatum esse suspicor. Sed minus bene in hac re ege-
runt librarii; scribendum enim erat: decederet, quod proprie
de iis dicitur qui e provincia sua revocantur.

VIII 8, 6: Lyncestem vero Alexandrum bis insidia-
tum capiti meo a duobus indicibus liberavi, rursus con-
victum per biennium tamen distuli.

Hic vel optime demonstrari poterit, quanto ceterorum co-
dicum consensui unius P auctoritas praeferenda sit. Cum autem
duplici locus macula foedatus sit, liceat alium locum, unde om-
nis emendatio pendet, exscribere, qui est in 1. VII 1, 5 sq. :
Atharrias postulare coepit, ut Lyncestes Alexander, qui multo
ante quam Philotas regem voluisset occidere, exhiberetur. A
duobus indicibus, sicut supra diximus (i. e. in deperdito libro II ;
cf. Diod. XVII 32. Arr. I 25, 3 sqq.), delatus tertium iam
annum custodiebatur in vinculis.

„Per biennium44 quod retinuerunt Muetzellius Fossius Zump-
tius, vix quisquam iis vitio vertet; haec enim est lectio codi-
cum praeter P; at Hedickio, qui idem exhibuit, praesto fuit
lectio codicis P „patriennium“, corrupta illa quidem, sed quae
sola veram emendandi viam monstret. Quid multa? „per
triennium44 scribendum censeo. Quam coniecturam ab optimo
codice indicatam ut magis etiam confirmem, pauca praemonenda
sunt. Si quis enim eum, quem ex 1. VII attuli, locum cum
nostro comparaverit, poterit sane dubitare, utrum „ triennium 44
an „ biennium 44 scribere malit. Nam cum de tertio anno agatur,
aut iustum paene triennium aut biennium, quod iam praeter-
duxit, intelligi potest. Sed alii quoque loci conferendi sunt et
ipse rerum ordo considerandus. Ac Curtius quidem YII 1, 8
Lyncestem Alexandrum narrat causam dicere iussum haesitasse,
quamquam toto triennio meditatus erat defensionem; item Dio-
dorus XYII 80 de triennio loquitur: tqiIzij idv yooroi tv (pv-
Icty.rj ir^Qovf.itros (htitltat. Re autem vera non totum modo
triennium sed maius etiam fuisse temporis spatium, ex Arriano
discimus, qui I 24, 5 Lyncestem iam tum in vincula coniectum
esse tradit, cum Alexander rex apud Phaselin esset cum exer-
citu, id est ea hieme, quae ad annos trecentesimum tricesimum
quartum et tertium ante Chr. n. pertinet. Quae autem initio
1. YII narrantur a Curtio, certe ante annum 330 gesta esse
nequeunt; cf. Muetzellius ad YII 3 (11) 3. Itaque „ triennium 44
procul dubio scribendum est.

Sed altera quoque hic macula haeret, neque illa levior. Con-
ferenti enim eum, quem supra contuli, locum manifestum est, non
liberatum esse Lyncestem „ a duobus indicibus 44 — sic autem
est in eo loco, quem nunc tractamus — , sed iam antea insidia-
tum regi et ob id ipsum suspectum tamen liberum et integrum
mansisse; postquam vero „ a duobus indicibus44 delatus est, in
vinculis esse custoditum, cum Alexandro supplicium differre
placeret. Agedum transponamus verba „ a duobus indicibus44 :
iam omnia quadrant ; locus autem hunc in modum restitutus est :

Lyncestem vero Alexandrum bis insidiatum capiti meo libe-

ravi, rursus a duobus indicibus convictum per trien-
nium tamen distuli.

VIII 8, 8: Obsequio mitigantur imperia: ubi vero
reverentia excessit animis, et summa imis confundimus,
vi opus est, ut vim repellamus.

Ipse Muetzellius , vir magno tradita conservandi studio in-
signis, misellam hanc structuram appellavit, qua scriptor eadem
persona et eum, qui peccat, significet et eum, qui poenas pec-
cati ab illo repetit. At non est misellus Curtii sermo, verum
elegans et iucundus. Quamobrem non scriptori imputaverim
ineptum illud „ confundimus “, sed librario, qui duas exempli sui
syllabas in transcribendo praetermisit. Hoc autem non semel
accidisse notum est, velut eiusdem libri c. 2, 21 codices ad
unum omnes praebent „ obsunt “, quod Vindelinus rectissime in
„ obscura sunt44 mutavit. Ac nostro quidem loco Curtium scrip-
sisse puto: confundi videmus. Hunc enim verbi „ videre 44
usum amat scriptor; cf. eiusdem cap. § 13: In multis enim
gentibus esse video. Librarii autem eum alio quoque loco neg-
lexerunt, IX 2, 20 ubi „ videamus 44 in melioribus libris omissum
iure inseruit omnibusque fere editoribus probavit Iunius.

VIII 10, 14: Lauri baccarisque [et] multa in illis
rupibus agrestis est silva.

Ita Hedickius Heinsii coniecturam repetivit, quam Zump-
tius quoque et Fossius atque adeo, quamvis invitus, Muetzellius
receperant; codicum enim lectio ferri nequit, qui praebent „ lauri
baceque et44. Nam bacca non est herbae species sicut laurus,
sed fructus quidam ; nec silvae baccarum dici possunt, quod recte
adnotavit Zumptius. Sed ipse Heinsius emendationem inchoasse
magis quam perfecisse putandus est. Quod enim „bacequett
mutavit in „ baccarisque44, egregie sane inventum est; quod vero
coniunctionem „et“ expunxit, simplicius quam verius fecisse vi-
detur, nam verisimilius est illam coniunctionem ad nomen ter-
tiae cuiusdam plantae, qualis est laurus et baccar, pertinere.
Hoc autem nomen forsitan quis cogitaverit latere in vocabulo
„multau ; sed non ita est. Nam in Graeco fonte, ex quo Curtii

narratio videtur fluxisse, Clitarcho puto sive Timagene, aXoq
Ttccvzoicc extitisse Arrianus V 2 , 7 fidem facit ; itaque illud
plantae nomen ante „ multa44 excidisse contendo et conicio fuisse :
inulae. Inula enim, quam Graeci kXsvtor , nos Alant voca-
mus , ita excellit saporis austeritate ut baccaris illius sive
nardi rustici radix odoris vi ; commemoratur autem a Lucretio
II 429, qui laedi magis quam titillari sensus dicit inulae sa-
pore; item ab Horatio sat. II 2, 44, qui acidam vocat, quod,
cum coquitur, aceto conditur; ab eodem ibid. 8,51, ubi amaram
eam appellat. Plinius quoque n. h. XIX 5, 29 de inula agit
tamquam per se stomacho inimicissima, eadem dulcibus mixtis
saluberrima.

VIII 13, 23: Traicere amnem ... parabat . . ., cum
procella imbrem vix sub tectis tolerabilem effundit.

Pro „imbrema, quod haud dubie necessarium est et in om-
nibus extat codicibus, P praebet: ingens. Quod cum neque

casu mutatum esse possit, neque consulto factum esse videatur,
primum quia hac mutatione non restituitur sensus loci sed de-
stituitur, deinde quia librarius omnino a tali conamine sese reti-
nuit: in archetypo quoque fuisse putandum est. Suspicor autem
adiectivum „ ingens 44 in textu archetypi omissum in margine ad-
ditum esse: porro pars librariorum in transcribendo illud voca-
bulum omisit ; is qui P scripsit pro sua, quam supra cognovimus,
linguae ignorantia tamquam emendationem vocabuli „imbrema
recepit, hoc substantivum contra expunxit. Quae coniectura
nisi a vero aberravit, scribendum erit: cum ingens procella
imbrem vix sub tectis tolerabilem effundit. Luce enim cla-
rius est , adiectivum „ ingens 44 optime concinere cum universa
loci sententia.

His igitur emendationibus, quas ex ipsis sive meliorum co-
dicum omnium sive unius P corruptelis elicere studebam, paucas
etiam coniecturas adiungere liceat, quibus veri similiorem, quam
quae hucusque circumfertur, lectionem invenisse mihi videor.
Ac primum quidem evolvamus:

VIII 2, 13: Igitur X diebus maxime ad confirman-
dum pudorem apud Maracanda consumptis sqq.

Sine suspicione haec ab editoribus dimissa esse iure mire-
ris ; verbum ,, confirmandum “ enim hoc loco aptam interpreta-
tionem non admittit, quod nulla re magis elucebit quam torta
et artificiosa Muetzellii explicatione allata. Is enim dicit, regis
pudorem scelesta Cliti caede adeo irritatum tamque mollem fac-
tum esse ad accipiendam offensionem , ut quasi quadam confir-
matione egeret. Hocine est verbum in contrariam detorquere

sententiam? Quid enim aliud est confirmare pudorem quam fir-

miorem et maiorem reddere? At ipsum contrarium huius signi-
ficationis universo loci sensu requiritur; scilicet id agitur, ut
minuatur pudor. Dixerat enim scriptor in enuntiato proximo
superiori : quoque minus caedis puderet seqq. Quae cum ita
sint, una sane syllaba mutanda erit, ut efficiatur: ad conso-
landum pudorem, quod sensui loci aptum est.

VIII 10, 18: Eadem felicitas ab Oceano revertentes
temulentos comissantesque inter ora hostium texit.

Sunt loci quidam in veterum scriptorum codicibus, quos
non posse non pro corruptis haberi difficillimum est demonstrare,
quippe quorum lectio, etsi non laudanda, tamen ferenda esse
videatur. Iidem, postquam medela iis adhibita est, ita legenti-
bus arrident, ut recte emendati esse putentur. Atque in horum
numero nescio an ille quoque sit quem supra exscripsi locus.
Etenim eos, qui modo „ab Oceano u revertuntur, nonne statim
navibus egressos „in ora hosti umu comissatos esse credamus ?

Atque huic iam alterum locum addam, cuius emendatio-
nem profecto in medio positam fusius explicare supersedeo.

IX 6, 26: Si licuerit, ipse praestabo hoc: si me
praeceperit fatum, vos mandasse mementote.

Veri simillimum puto, ambiguitatis vitandae causa Curtium
addito pronomine primae personae, quod ex prima syllaba verbi
„mementotea repeto, scripsisse: vos mandasse me mementote.

VIII 10, 23: Nam qua spectat orientem, cingitur
amne torrenti, qui praeruptis utrimque ripis aditum ad
urbem inpedit. Ad occidentem et a meridie velut de
industria rupes praealtas obmolita natura est.

Duae sunt causae, quibus inducor, ut mutilum hoc enun-
tiatum esse contendam: primum enim si quis describit univer-
sum urbis alicuius situm et munitiones, profecto, quomodo in
unaquaque parte munita sit, docere debet — et docet hoc noster
de oriente et de occidente et de meridie, de septentrione non
docet. Deinde si quid aliqua re cingitur, aut ab omni parte
aut saltem a duabus partibus cingi necesse est. Quis enim un-
quam audivit, cingi aliquid ab una tantum parte? Itaque post
verba „qua spectat orientem 46 alterius partis nomen intercidisse
suspicor, atque illius quidem partis, cuius nomen alia quoque
causa commoti desideravimus. Scilicet scribendum est: qua
spectat orientem et septentriones. — Neque vero in
insequenti moenium descriptione omnia plana sunt, etsi editores,
quos quidem noverim , difficiliora et minus expedita saltu quo-
dam mortifero — ut Italorum proverbium est — superaverunt.

VIII 10, 25 sq. : XXXV stadium murus urbem con-
plectitur, cuius inferiora saxo, superiora crudo latere
sunt structa. Lateri vinculum lapides sunt , quos inter-
posuere, ut duriori materiae fragilis incumberet, simul-
que terra humore diluta. Ne tamen universa consi-
deret, inpositae erant trabes validae, quibus iniecta
tabulata muros et tegebant et pervios fecerant.

Omnibus muri partibus inter se bene coniunctis unum
remanebat periculum , ne levior materiae pars ipso lapidum
vinculo ita premeretur , ut totus murus consideret. Quod ne
accideret, cautum erat validis trabibus positis, quae quomodo
fuissent adhibitae , vix posset dubitari , nisi ipsis , quae in codi-
cibus tradita sunt, verbis impediremur. Nihil enim obstat, quo-
minus vel validissimis trabibus supra murum impositis tamen
muri materia considat ; quid quod eo facilius considet , quo gra-
viore trabium onere ac mole praeter illos lapides premitur. Ne

multa, ita trabes muro immitti debebant, ut ab inferiore ad
superiorem partem pertinerent, id quod apud nos quoque in
rusticorum maxime aedificiis latere seu cocto seu crudo factis
fieri solet, et ut muro nihil aliud iniceretur quam tabulata, quae
eum tegerent et redderent pervium. Hunc autem , qui haud
dubie requiritur, sensum efficies una syllaba inserta; videlicet
legendum est: ne tamen universa consideret, interpositae
erant trabes validae. —

Iustinum sive Trogum Pompeium in iis, quae de Alexandro
Magno tradidit, saepissime concinere cum Curtio nostro, quippe
iisdem fere fontibus usum, non est quod moneam. Etenim iam
ante aliquot saecula ipse Curtii textus verbis e Iustino petitis
foedissime interpolatus est ab hominibus sciolis, cuius rei haud
pauca exempla inde a Modio viri docti collegerunt, velut Curt.
IY 11, 16. 17 — Iust. XI 12, 11. 13. Curt. IY 11, 22. —
Iust. XI 12, 15. 16. Curt. IY 12, 22 — Iust. XI 9,2. 3.
Curt. Y 13, 25 sqq. — Iust. XI 15, 5 sqq. Curt. IV 7, 28 —
Iust. XI 11, 11.

Sed aliud est interpolare aliud emendare : idem enim Iusti-
nus, quem modo ineptae interpolationis fontem extitisse demon-
stratum est exemplis a Ieepio in Muetzellii ephemeridibus anni
MDCCCXLVIII v. I p. 420 collectis, nonnihil ad emendandos
quoque Curtii libros confert. Hoc igitur adminiculo adiutus
accedo ad locum qui est:

VIII 10, 35 sq. : Ipsa (scii. Cleophis , quae Mazagis
regnabat) genibus regis parvo filio admoto non veniam
modo , sed etiam pristinae fortunae inpetravit decus.
Quippe appellata regina est: et credidere quidam plus
formae quam miserationi datum. Puero quoque certe
postea ex ea utcumque genito Alexandro fuit nomen.

Ita Hedickius locum exhibuit optimos codices secutus, nisi
quod P praebet „ amplius “ pro „ quidam plus“. Hem in eun-
dem modum narravit, et quod gravius est iisdem fere verbis
narravit Iustinus XII 7, 9 sqq.: Inde montes Daedalos regna-

que Cleophidis reginae petit: quae cum se dedidisset ei, con-
cubitu redemptum regnum ab Alexandro recepit , inlecebris
consecuta, quod virtute non poterat; filiumque ab eo genitum
Alexandrum nominavit, qui postea regno Indorum potitus est.
Cleophis regina propter prostratam pudicitiam scortum regium
ab Indis exinde appellata est. Hunc igitur locum respiciens
illum, quem e Curtio transcripsi, ita correxerim: Et credi-
dere amplius formae quam miserationi datum: quippe
scortum regium appellata regina est. Puero quo-
que sq. Quae quamquam nisi duplici mutatione, verbis et
transponendis et inserendis , restitui non potuerunt : tamen cum
per se ipsa legentibus blandiri videantur, de hac emendandi
ratione verbum non amplius addam. Restat vero , ut de lectione
„ amplius “ pro „ quidam plus“ pauca dicam, quam e codice P reci-
pere dubitavit Hedickius, ego cum egregii huius libri auctoritate
firmatam tum sermoni Curtiano convenientem servandam censeo.
Ne enim subiectum verbi „credidere“ desideremus: Curtius illud
subiectum, quod ad multos neque certos quosdam homines per-
tinet, omittere solet, ut in loco § 32, qui proxime antecedit,
„credebant“ dixit nullo subiecto addito, quamquam aliud sub-
iectum modo praecesserat.

VIII 14, 36: At ille, quamquam exhaustae erant
vires , deficiebatque sanguis , tamen ad notam vocem
excitatus, „Adgnoscou, inquit, sqq.

„ Sanguinem deficere “ quid est aliud nisi plane iam emor-
tuo homine vulnerato sanguinem quippe ipsa morte concre-
tum non fluere ? Quae sententia cum ab universo huius loci
sensu toto caelo distet , facillima mutatione usus conieci „ e x -
sanguis “, ut „ Porus u subiectum sit verbi „deficiebatu ; cf. paulo
infra in § 37 : elephantus deficiebat ; paucis versibus supra
in § 34: deficiens (equus) procubuit; Iustin. XII 9, 12: cum
(scii, rex) sanguinis fluxu deficeret. Praeterea Diodori quoque
narratione collata haec mea eoniectura confirmatur, apud quem
XVII 88 legimus: yfionavog

VIII 14, 45 : Mox donavit ampliore regno quam tenuit.

Lectorem assensurum mihi spero, desiderari hic accuratio-
rem praeteriti temporis significationem in verbo „tenuittt. Neque
vero „ tenuerat44, quod forsitan cuiquam in mentem veniat, con-
iciendum est, nam saepius apud Curtium tempus perfectum repe-
ritur, ubi plusquamperfectum exspectaveris. Itaque ne ipsum
scriptorem , sed ineptum librarium corrigerem , „ quam ante
tenuit44 scribere malui. Hanc enim praepositionem inter sylla-
bas a m et te facile excidisse , eo libentius concedes credo, quod
illud „ ante 44 a me insertum item in Arriani narratione occurrit
V 19, 8: ccllrjv sti /oj()ccv WQOS tfj nalcu ovor] nfaiovcc rrjg
71qog$£v nQoge&rjxe.

Haec habui quae ex iis emendationibus, quas legenti mihi
VHI librum res suppeditare videbatur, in praesentia litterato-
rum iudicio proponere auderem ; ceterae enim , quas tentavi , con-
iecturae partim mihi ipsi non tam certae erant, partim — id
quod tum demum vidi cum praeter Hedickii editionem alias quo-
que adirem — dudum ab hominibus doctis erant praeoccupatae
neque tamen probatae recentioribus editoribus. Scilicet VIII 4, 5
pro ^lubricae et rigentes manus44 merito coniecit -Modius: „nee
retinere arma lubrica rigentes manus poterant44. — 9, 12
„ (Aquilo) ad interiora non penetrat ita alendis frugibus mitia
(pro finitis44) — quae Acidalii coniectura similibus locis con-
firmatur, ipsius Curtii VII 4, 26: quae mitiora sunt, frumento
conseruntur. Plin. h. n. XIV 21 (27): mitiores plagae doliis
condunt. Hor. c. I 18, 2: mite solum Tiburis. — 14, 17: „In
dextrum cornu invehitur 44 , ut emendavit Raderus ex prava
codicum lectione „ laevum44, quae neque cum huius cap. § 15
neque cum Arriano V 16 , 3. 17, 1 sq. et Plut. Alex. 60 con-
ciliari potest. — Itaque iam ea proferam, quae in primis libri
IX capitibus emendanda putavi , et primum id ponam , quod item
intellexi iam a Freinshemio inventum esse. Hic enim IX 1, 30
iure scripsit: „ precatus, ut sospites acciperet, se liberosque
et gentem suam dedidit.44 Quae emendatio lectionis tralaticiae
„sospesa a Zumptio Fossio Hedickio omnino reiecta, a Muetzellio

ita improbata est, ut eam sensui loci convenire doceret, quem
tamen leniore mutatione restituere sibi videbatur. Iam vero
de aliis quibusdam locis videro:

IX 1, 18: Itaque VIII milibus suorum amissis in
oppidum refugerunt. Postero die scalis undique ad-
motis muri occupantur: paucis pernicitas saluti fuit.
Qui cognito urbis excidio paludem transnavere , in vicina
oppida ingentem intulere terrorem.

Si quis accuratius perpenderit singularum sententiarum
nexum, non poterit non intelligere ordinem rerum turbatum
esse. Primum enim legimus : muros occupari ; deinde : paucis
pernicitatem saluti fuisse; tum: nonnullos terrorem invicti Alexan-
dri in vicina oppida intulisse : Quarum rerum altera diversissima
sane ab iis est, quas primam et tertiam legimus, nec quomodo
cum muris occupandis concilietur intelligo. Nam ut de pernici-
tate Macedonum militum, qui murum ascenderunt, cogitaremus,
verbo saltem indicandum fuisset; ut autem illa pernicitas ad
insequentem referretur enuntiationem, altera interpungendi ratione
opns erat et coniunctionis cuiusdam interpolatione. Tum enim
ita scriberetur et interpungeretur : . . . occupantur. Paucis per-
nicitas saluti fuit, qui cognito urbis excidio paludem transnavere
et in vicina oppida intulere terrorem. Atque lianc emendandi
viam ingressus erat Aldus, cui tamen particulam „eta inserenti
recentiores editores assensi non sunt; nec immerito, quamquam
ne ipsi quidem verum viderunt. Tralaticiam enim ferri nequire
scripturam demonstrasse mihi videor; neque vero interpolatione
voculae cuiusdam, sed paucorum verborum transpositione locum
sanabimus, qui ita exhibendus est: Itaque VIII milibus
suorum amissis in oppidum refugerunt: paucis per-
nicitas saluti fuit. Postero die... muri occupantur.
Qui cognito urbis excidio paludem transnavere, ...
intulere terrorem.

IX 4, 22 : Omnis multitudo et maxime militaris mobili
impetu effertur. Ita seditionis non remedia quam prin-
cipia maiora sunt.

Miror profecto, quocl in hoc loco nemo, quem quidem noverim,
hucusque haesit; aperte enim alterum enuntiatum priori repugnat.
Nam in illo negatur principia seditionis magna esse, in priori
contra affirmatur statim principia tanta esse, ut hominum mili-
tarium animi iis efferantur. Agedum priorem enuntiationem
accuratius contemplemur et cum altera comparemus : porro ob-
servabimus in altera oppositum adiectivi „ mobili “ desiderari.
Sensus enim hic esse debet: Mobiles ad seditionem sunt milites,
sed mobiles iidem ad poenitentiam. „Ita seditionis non remedia
quam principia tardiora suntct — id quod militaribus ingeniis
proprium apud ceteros secus se habere videtur teste Tacito, qui
dicit in Agr. cap. 3: Natura tamen infirmitatis humanae tar-
diora sunt remedia quam mala.

IX 5, 1 : Cum ille rem ausus est incredibilem atque
inauditam multoque magis ad famam temeritatis quam
gloriae insignem.

Haec lectio codicibus tradita, probata editoribus intelligi ne-
quit. Quid enim sibi vult illud „fama gloriae“ ? Scilicet gloria ipsa
species quaedam famae esse iure ducitur a Cicerone, qui in 1. II
de inventione cap. 55, 166 hanc protulit explicationem: Gloria
est frequens de aliquo fama cum laude. Atque hoc vocabuli
sensu factum est, ut haud raro gloria i. e. bona fama (cf. Cic.
p. Sest. 66, 139) famae i. e. malae famae opponatur, quae ver-
borum oppositio ut aliis scriptoribus latinis ita nostro usitata
est. Cf. VIII 1,1: maiore fama quam gloria ; IX 10, 24 : non
gloriam solum, sed etiam famam. Similem igitur oppositionem
substantivorum nostro quoque loco deprehendere mihi videor ita-
que legendum censeo : Cum ille ausus est . . . magis ad famam
temeritatis (i. e. malam famam) quam gloriam (i. e. bonam
famam) insignem.

IX 5, 24: Quippe ingens telum adactum erat et
penetrasse in viscera videbatur.

Hunc locum nulla , ut primum legenti videtur , diffi-
cultate impeditum si cum duobus , qui antecesserunt, locis com-
paraveris, leni mutatione egere intelliges. Alexandri regis cor-

pori sagitta infixa erat ab Indo quodam milite. Atque haec
Indorum tela mirae magnitudinis fuisse iam antea bis narraverat
scriptor, VIII 9, 28: binum cubitorum sagittae sunt, quas emittunt
maiore nisu quam effectu: quippe telum, cuius in levitate vis
omnis est , inhabili pondere oneratur. IX 5 , 9 : Ille ( scii.
Alexander) ad omnes ictus expositus non aegre tamen exceptum
poplitibus corpus tuebatur, donec Indus duorum cubitorum sagit-
tam — namque Indis, ut antea diximus, huius magnitudinis
sagittae erant — ita excussit, ut per thoracem paulum super
latus dextrum infigeret. — Ex his ipsis autem locis nostri loci
emendatio repetenda est. Etenim langueret profecto oratio
Curtii, quo vitio minime tenetur, si eandem rem tertium scriptor
recoqueret, quam iam his lectoris memoriae impresserat. Quod
si momenti alicuius esse vult illud enuntiatum „ quippe ingens
telum adactum erat“, non solitum illud narrari potuit, hoc telum
ut cetera ingens fuisse, sed singulare quoddam, quod narratione
dignum videatur, hic inesse debet. Narraverat autem scriptor omnino
sagittas quippe iusto graviores non magna vi emitti solere ;
postea commemoravit eum Indum, qui Alexandrum vulneravit,
tam insolita vi tantoque effectu sagittam excussisse, ut ipsum
regis thoracem perfringeret. Atque huius rei Curtius nostro
loco lectores monuisse videtur his verbis: quippe ingenti vi
telum adactum erat. —

Ac praeter eos, quibus medelam adhibendam esse censui,
alii rursus loci inveniuntur in hac, quam supra dixi, operis
Curtiani parte, qui ut omnino sanentur nulla quidem mutatione
egent, sed recta interpungendi ratione debent restitui. Cuius
generis est, quem ex Hedickii recensione transcribo, locus unus
e multis conclamatus.

VIII 7, 15 : De cetero parce, quorum orbas senectu-
tem: suppliciis ne oneraveris: nos iube duci, ut, quod
ex tua morte petieramus, consequamur ex nostra.

Codices non interpolati praebent „orbamtt, quam lectionem
plurimi recentiorum editorum etsi retinuerunt, tamen ne hi quidem

tralaticiam scripturam probarunt. Iam Modius autem Vossianum II
secutus „ parce his44 scripsit, quo adminiculo, quod in Floren-
tino G quoque ab enarratore superscriptum extat, non opus esse
recte monuit Zumptius; nam illud pronomen facillime subintel-
ligitur et altera nihilominus remanet difficultas, particula „ue“
pro „non“ posita. Nam quominus cum Zumptio „ne oneraveris44
pro imperativo positum credamus, sententiae impedit perversi-
tas, quam optime expressit Fossius: Quum „parce“ nihil fere
aliud sit, nisi „ supplicio ne afficias 44 , iam haec oritur sententia :
supplicio ne afficias eos, quorum orbam senectutem supplicio
ne afficias. Alii igitur critici alias emendationes tentarunt,
velut Schefferus coniecit „per te horum44 ; contra Clericus pro
„ parce quorum44 maluit „parentuma, quod Heusingero et Muetzellio
probatum displicuit Zumptio. Et Muetzellius autem et Zumptius
traditam libris manu scriptis lectionem, quam falsam perspexerunt,
intactam servarunt in editionibus. Quam quod Fossius mutare
ausus est, meritis sane laudibus videtur extollendus, etsi ne ipse
quidem genuinam scripturam restituit. Scilicet luculenter, ut
solet, Ieepius coniecit „orbas44, cetera suo iure reliquit integra.
Quod vero felicissime divinavit, id cum minus bene explicaret:
factum est, ut Fossius in eo non acquiesceret, sed duobus praeterea
verbis additis scriberet „ parce [parentibus et] quorum orbas
idque probabili sane argumento Ieepium impugnans. Re enim vera
„ parce , ne oneraveris44 pro „parce onerare44, quod iam ipsum
poeticum dicendi genus est, non licet dicere. Itaque si nihilo-
minus ut simplicissimam ita veram esse Ieepii coniecturam con-
tendimus, aliam verbi „ parce44 explicationem circumspiciamus,
quae nisi ex ipso sententiarum nexu non eruenda est. Dixerat
paulo antea Hermolaus coram rege primum de praeteriti temporis
usu , qui in praesentia etiam extaret : Liberi homines superbiam
tuam ferre non possumus ; deinde de futuro tempore : Quid

speramus ex te, inquit, quibus aut insontibus moriendum est
aut, quod tristius morte est, in servitute vivendum.
Tum pergit ostendens , quantum rex ipsi debere videatur : primum
enim edoctum esse a se regem de tempore praeterito , quid horni-

nes ingenui aegre tulissent ; deinde de futuro tempore , quid
sibi faciendum esset, scilicet ne superbe ageret sed parceret.
Quodsi recte exposui sententiarum nexum atque ordinem, ap-
paret omnino superbiam regi esse abiciendam atque omnino esse
parcendum. Cum igitur in iis, quae sequuntur, enuntiatis de
duabus rebus agatur, male fecisse putandi sunt enarratores, qui
illud „ parce “ non ad utrosque, et senes et filios, pertinere
putarent, sed ad solos senes. Sensus enim loci bic est: Futuro
tempore parcas rex neu pro pristina superbia tua acerbissimum
quodque ab hominibus poscas. Itaque senibus primum parcas,
filios quidem iis adimas, sed cave eos, quos orbasti, ad sup-
plicium etiam trahas; nobis autem filiis item parcas neve im-
peres, ut in servitute vivamus, quod tristius morte est,
sed leviore poena capitis contentus ad supplicium nos duci iubeas
et ex nostra morte libertatem, quam ex tua nece petieramus,
consequi sinas. Quae cum ita sint, sic interpungendum censeo:
De cetero parce: quorum orbas senectutem, suppli-
ciis ne oneraveris; nos iube duci, ut, quod ex tua
morte petieramus, consequamur ex nostra. — Sed ne
quis haereat, qui responsum Alexandri, quod in sequente capite
extat , comparaverit vel Fossium audiverit: sane rex haec

Hermolai verba respiciens , „Mones me, inquit, ut vestris paren-
tibus parcam “ ; clementiae in filios exercendae mentionem non
facit. Sed cum omnino de solo parentum supplicio in respon-
sione sua ageret, filiorum poenam autem non commemoraret, nimi-
rum ne de clementia quidem, qua in puniendo uteretur, verba
facere potuit. Praeterea monendum est , verbum „ parcere a
absolute positum apud Caesarem quoque reperiri b. G. YII71, 1.

VIII 8, 15: Obtulit nomen filii mihi: recipere ipsis
rebus, quas agimus, haud alienum fuit.

Vitiosam verborum collocationem iam Modius animadvertit,
qui „ mihi filii nomen 44 scripsit , qnod quamvis repugnantibus
melioribus libris Zumptius quoque , et ipse languidum verborum
ordinem reprehendens, et Fossius ex auctoritate Florentinorum
DFGI in textum receperunt. Contra A. Hugius (Mus. Rhen.

XX. 122) corruptelam in pronomine „ruihi" latere suspicatus
est. Verum neque transponendo neque immutando opus est,
modo sic interpunxeris: Obtulit nomen filii: mihi reci-
pere ipsis rebus, quas agimus, haud alienum fuit. —
Quo facto filius eodem modo patri opponitur, quo supra „in mea
potestate" , non „in potestate mea" a Curtio scriptum et deorum
nomini oppositum est.

Quodsi merito codici Parisino 5716 principem inter Curtii
libros manu scriptos locum vindicavimus, sequitur ut iis quo-
que locis, ubi inter duas lectiones utram eligas per se nihil
refert, solum textus, quem vocant, constituendi fundamentum
esse debeat. Exempli gratia hos afferam locos: VIII 13, 10
verborum collocatio , ut est in P , a ceteris libris discrepat ;
atque hos quidem secuti sunt recentiores editores, qui terri-
bilior erat faeies ripae" scripserunt, sed lectio libri P „ facies
erat" pro codicis auctoritate praeferenda est. Item IX 7, 24
„ regis aures " non „ aures regis " scribendum esse scriptura
codicis P ostendit. — VIII 4, 27: Hoc erat apud Macedones
sanctissimum coeuntium pignus. P habet „ Macedonas " , et ita
scribendum est, cf. eiusdem libri cap. 5, 6. 13. 7, 13. 8, 13. 16. 17
ubi omnes codices non interpolati eandem formam exhibent.
Etenim cum in his rebus singuli codices varient, ut P quoque
interdum formam „Macedones" praebeat: nostris temporibus viri
docti tantum abest ut ubique unam formulam rationemque scri-
bendi a grammaticis institutam scriptoribus obtrudant, ut hic
quoque optimum quemque codicem , quoad eius fieri potest , pro
norma habendum putent. Itaque IX 4, 14 non „amni", quam
ablativi formam habent Bern. A Flor. A Leid. Voss. I, sed
„amne" secundum P scribendum est. Item VIII 5, 4 pro
„ laminas" e P scribamus „ lamnas", quod III 11, 15 omnes
meliores libri tuentur. Nam IV 9, 3, ubi ut ceteri codices ita
P formam „ lamminis “ habet , iure haec lectio ab Hedickio
recepta est.

Sed de codice P iam satis dictum.

MISCELLANEA CRITICA.

AD CICERONEM.

Cicero in Tusculanarum disputationum libro I. cap. 2, 4,
postquam exposuit , a Graecis Romanos artifices eo superari,
quod his praemia proposita non essent , pergit : „ An censemus,
si Fabio, nobilissimo homini, laudi datum esset, quod pingeret,
non multos etiam apud nos futuros Polyclitos et Parrhasios
fuisse ? u Hic cum a pingendi arte exemplum sumpserit Cicero,
rectissime Parrhasii mentionem fieri manifestum est ; sed ineptis-
sime ibidem legitur Polycliti nomen, qui, Ageladae discipulus,
et sculptor et statuarius et architecta fuit, pictor non fuit at-
que adeo in eiusdem Ciceronis Bruto 18, 70 pictoribus opponi-
tur. Legendum est sine dubio Polygnoto s. Is enim inter anti-
quorum pictorum celeberrimos laudatur a Cicerone in Bruto 1. 1.

AD CENSORINUM.

In pulchro Censorini libello de die natali cap. 4, 12 legh
mus, in Colchide vel Boeotia consitis anguis dentibus arma-
tos esse exortos, qui spartoe appellabantur, „e quibus mutua
caede inter se necatis pauci superasse traduntur. Apparet ex
necatis neminem potuisse superare sive, ut alio modo exponam,
ablativum „ necatis 44 non esse coniungendum cum praepositione
„ea, a qua solum pendet pronomen „ quibus a, sed esse illud
„uecatis“ absoluto ablativo positum. Sed requiritur aut sub-
stantivum aliudve vocabulum substantivi loco positum, aut ad-
iectivum, quod ad participium „necatistt tamquam ad suum sub-
stantivum referatur. Itaque ante „ mutua a similitudine prima-
rum litterarum vocem „multis“ intercidisse suspicor, qua ut par
est inserta aptissime sibi opponuntur „ multi necati “ et „ pauci

27,

superantes i. e. superstites44. Exciderunt autem haud raro singula
huius libelli vocabula, e. g. c. 6, 2 „uta post „ disponat44 addidit
Schanzius; 10,7 „quitt post „que44 inseruit Carrio ; 14, 6 e vocabulo
„duott TJrlichsius elicuit „ dumtaxat 44 ; 21, 9 „numeranta ante „nam
ut44 Jahnius, 22, 16 wC.a post „SC.“ TJrlichsius, 24, 3 „ortoa
post „soleu Hultschius recte addiderunt. Noster igitur locus ita
exhibendus est: e quibus multis mutua caede inter se neca-
tis pauci superasse dicuntur. — Laetor Mar tinum Schanzium,
eisdem fere quibus ego causis ductum , emendationem huius loci
tentasse , quam pro sua erga me voluntate huic specimini decori
esse libenter concessit; scripsit enim participio „necatis“ tam-
quam glossemate expuncto : e quibus mutua caede pauci super-
erant.

Cap. 17, 13 haec legimus: „Quod si quis credit ludis sae-
cularibus saecula*, sola nominis origine inductus, sciat saecu-
lares dici potuisse, quod sqq.44 Post „ saecula 44 verbum ex-
cidisse dubitari nequit; nam quod Laclimannus „ cludi 44 ante
„ludis“ inseruit, rationibus palaeographicis quas vocant plus
tribuisse videtur quam sermonis usui. Itaque Carrio „ discerni 44
excidisse censuerat, locum qui proxime antecedit respiciens, ubi
„his ludis saecula discerni44 dicuntur. At ob id ipsum mihi
quidem verbum „discerni44 hoc loco displicet; nam solet variare
in talibus Censorinus. Poterit sane aliquis ex eiusdem capitis
§ 9 verbum „ terminari 44 repetere ; sed si reputaveris iisdem fere
verbis singulas commentationis partes et incipere Censorinum
et finire, concedes fortasse, hic quoque inseri verbum „di stingui44,
quod initio huius diatribes, ut ita dicam, legitur § 7: Romano-
rum autem saecula quidam ludis saecularibus putant distingui.

Tertium hunc tentavimus locum, qui est in cap. 18, 2:
„Itaque annos civiles sic statuerunt, ut intercalando facerent
alternos duodecim mensum, alternos tredecim, utrumque annum
separatim vertentem, iunctos ambo annum magnum vocantes.44
Agitur de annis maioribus, qui ita statuti sunt, ut post certa
quaedam intervalla annus minor i. e. annus civilis cum anno
naturali, a quo plus minus discrepat, concilietur. Atque apud

veteres quidem Graecos biennii spatio maior annus continebatur.
Biennium igitur sive iunctos ambo annos Graeci magnum
annum vocabant, singulos autem annos sive utramque biennii
partem separatim vertentem simpliciter appellabant annum.
Quod si ita est, patet pro magna sermonis aequabilitate, quam
ubique apud Censorinum deprehendas, una vocula transponenda
locum refingendum esse : utrumque separatim vertentem annum,
iunctos ambo annum magnum vocantes.

AD FRAGMENTUM CENSORINI,

Caput 1 de naturali institutione inscriptnm ne Jahnii Halmii
Urlichsii Hultscbii quidem curis omnino perpurgatum est. Ac
primum quidem in § 2 nonnullae insunt difficultates; locum
autem ita exhibuit Hultschius : „Stoicorum opinio probanda, qui
cum arte conpositum mundi opus considerarent, introduxerunt
naturam providam ac sapientiam , quam ordo inpermutabilis
ostenderet, et industria factum pronuntiaverunt. * Coniunctio
„et* ante „industria* in Coloniensi, qui admodum nuper fuit
Darmstadiensis , deest l) , neque vero ea inserta non requires
aut substantivum aut pronomen, quo illud „ mundi opus*, de quo
supra dictum est, repetatur. Quod iam dudum intellexit Schanzius
et ostendit in optimo libello, qui inscribitur: Specimen criticum
ad Platonem et Censorinum pertinens, p.46 ; qui „industria factum*
ita vult transponere, ut scribatur „ industria factum, arte con-
positum*; sed ne sic quidem locus sanatur, primum enim non
intelligo , quid novi redundet ad exponendam sententiam , si
„ industria factum* adiungitur illi „arte conpositum*; deinde
„ sapientiam pronuntiaverunt* ut recte se habere putem, non
possum a me impetrare, nam et verbum „ pronuntiare * cum

*) Nam de Vaticano, qui hoc loco cum Coloniensi consentit, loqui
nihil attinet. Illum enim codicem ex hoc descriptum esse , quamvis
repugnante Luedeckio (Gott. Gei. Anz. 1868 St. 13) certissime mihi pro-
barunt Urlichsius et Schanzius.

sapientiae notione minus bene coniunctum videtur, et cum natu-
rae et providentia et sapientia eodem modo attribuatur, iuxta
„ naturam providam " non „ac sapientiam " sed fortasse „ae
sapientem " exspectaveris. Quodsi vere disputavi, scribendum
erit: (Stoici) cum arte conposituin mundi opus considerarent,
introduxerunt naturam providam ac sapientia, quam ordo
inpermutabilis ostenderet, industrie factum pronuntiaverunt.
Duplex quidem emendandi ratio ineunda erat , sed utraque facil-
lima; nam inter vocabula „ providam " et „quam" ablativum
„ sapientia" in accusativum corruptum esse mirum non est ; et
„ industria " natum videtur ex falsa archetypi scriptura „ indu-
striae", quae adverbiorum corruptela in Coloniensi saepius in-
venitur, quod exemplis congestis docuit Sclianzius in libro lau-
dato p. 4.

Sequitur hic locus § 3 : „ Sive perpetuus sive longaevus
est mundus et in flammas abit et vicissim ex flammis renova-
tur ac restituitur, durantibus tamen principiis, nec reccidere
ad nihilum videri potest, quod in se deficit et in se regignitur."
In ultimo enuntiato, ut cohaereat sententia, aut „et" ante „in
se regignitur, aut post „quod" coniunctio „enim" inserta est:
utrumque frustra, restat enim difficultas in coniunctione „nec“.
Sensus totius loci hic est: Sive perpetuum appellamus mundum,
sive longaevum et flamma denique delendum: discrimen in solo
nomine positum videtur, re autem vera nihil inter utrumque
interest ; nam ii quoque, qui mundum igni deletum iri affirmant,
concedant necesse est, certe initia rerum sive elementa remanere,
unde profecto iterum idem mundus regignetur, quippe cum
elementa ad nihilum redigi non possint atque eaedemque causae
idem semper efficere debeant. Atque pro necessitate in omni-
bus rebus dominante novum, qui txjiVQtooeL gignetur, mundum
eundem plane ac priorem fieri debere, Stoicos credidisse auctor
estNemesius tibqI (pvotios ccv&qcotcov c. XXXYIII. Nam sicut sua
ipsius natura mundus incensus erat et in se defecerat, ita non
aliis quibusdam auxiliis sed in se regignitur, itaque revera
aeternus est et ne interdum quidem ad nihilum recidere videri

potest. Hunc igitur sensum efficies, si nulla littera neque im-
mutata neque detracta neque addita transpositionem institueris
hanc: Sive perpetuus, sive longaevus est mundus et in flammas
abit et vicissim ex flammis renovatur ac restituitur: durantibus
tamen principiis, quod in se deficit, in se regignitur
nec reccidere ad nihilum videri potest.

Parvo post intervallo § 4 haec sunt: „ Chrysippus aethera
(scii, principalem putat), cuius motu perenni subiecta tenentur
et administrantur, et ipse quidem aether nihil patitur.44 Oppo-
situm vocis „ nihil 44 quisquis est scriptor huius fragmenti non
omisisse videtur. Quamobrem post „subiecta“ vocabulum ^cuncta44
inserendum censeo, quod per abbreviationem c~cta scriptum post
„ subiecta 44 facile- excidit.

AD VELLEIUM.

In Vellei Paterculi 1. II. c. 1, 3 haec legimus: „ Triste deinde
et contumeliosum bellum in Hispania duce latronum Viriatho
secutum est.44 In his verbis nescio an nemo iam haeserit; certe
est, quod haereant lectores in illo „duce latronum Viriatho44.
Quod quidem latinum esse per se ipsum patet et simili loco
confirmatur, qui est in Aurelii Victoris epit. Caes. 28, 4, ubi
imperator Philippus patre nobilissimo „latronum ductore44 ortus
esse dicitur. Sed quid nostro loco sibi velit ^latronum dux44,
vix poterit explicari. Cum enim ex totius enuntiati structura
appareat, „ duce Viriatho44 ablativo absoluto esse positum, sequi-
tur, ut „dux latronum44 non ita intelligatur, quasi Viriathus, latro-
num princeps, exercitui Lusitanorum praefectus sit, sed ut „ duce 44
referatur ad bellum et eos, qui bellum gerunt, itaque „ dux latronum44
perinde sit ac si diceretur „dux Lusitanorum44. Cum vero apud
alios scriptores, qui de hoc bello memoriae prodiderunt, Lusi-
tani non pro latronibus praedonibusve habeantur : ad quem illud
„ latro44 referendum erit, nisi ad ipsum Viriathum? Ultro igitur
se offert emendatio : „ bellum in Hispania duce latroneVir i atbo

secutum44 i. e. Viriatho duce electo, qui antea fuerat latro. Quae
coniectura cura ei, qui accurate ipsa Vellei verba perpenderit,
non possit non veri simillima videri, magis etiam confirmatur
aliis scriptoribus comparatis , apud quos Viriathus latro appellari
solet. Velut apud Ciceronem , quocum saepius conspirare Velleium
constat (cf. Cic. Verr. II 3, 184. 4, 22. Veli. II 8, 1), in II. 1.
de officiis c. 11, 40 Viriathus Lusitanus cum Barduli Illyrico
latrone componitur. Eodem modo Livius de Viriatho tradiderat ;
nam et in libri LII epitoma haec sunt: „ Viriathus in Hispania
primum ex pastore venator, ex venatore latro, mox iusti quo-
que exercitus dux factus, totam Lusitaniam occupavit44; et a
Floro I 33 (II 17) 15 Viriathus „ex venatore latro, ex latrone
subito dux atque imperator44 factus esse narratur. Item apud
Aurelium Victorem vir. ili. 71, 1 Viriathus inducitur „ audacia
latro, ad postremum dux44.

Item apud Velleium II 6, 2 ^frumentum plebi dari insti-
tuebat44 scribendum duco. Nam cum imperfecta „ dabat, ex-
tendebat, dividebat, vetabat, constituebat, replebat, transfere-
bat44 in eodem enuntiato praecedant, item imperfectum r relin-
quebat44 sequatur, quomodo plusquamperfectum „ instituerat 44
excusetur, prorsus non video.

AD TACITUM.

Hist. I 11 : Ita visum expedire, provinciam aditu
difficilem, annonae fecundam, superstitione ac lascivia
discordem et mobilem, insciam legum, ignaram magi-
stratuum , domi retinere.

Hanc codicis Medicei lectionem Ritterus recepit, Orellius
et Halmius et Haasius et Heraeus Ricklefsium secuti mutarunt
in ^domui44. Cui coniecturae quominus assentiar, duabus causis
impedior: primum enim dubito de verbo ^retinere44 cum dativo
apud Tacitum iuncto ; deinde ne illud quidem concedo , voca-
bulum glomus44 per se ipsum significare posse „domum Caesaris44,
nihil enim obstat quominus Hist. 115, quod exemplum Heraeus

attulit , explicemus : „ Augustus in domo sua “ , neque singulari
explicatione egent cetera exempla a Boettichero in lexico Taciteo
p. 162 sq. congesta. Quae cum ita sint, equidem malim „domi-
tam retinere “ quod optime respondet discordiae illi et mobili-
tati, qua Aegyptum laborare paulo ante scriptor narravit.

Hist. I 30 : Nihil adrogabo mihi nobilitatis aut
modestiae; neque enim relatu virtutum in comparatione
Othonis opus est.

Yerba „in comparatione Othonis “ cum nihil aliud signi-
ficent, nisi ut dicant, cum Otho comparetur, relatu virtutum
opus non esse : nonne mirum est , Othonem in sequentibus enun-
tiatis omnino non comparari cum Pisone, sed solius Othonis
mores describi? Censebimus igitur Tacitum induxisse Pisonem
dicentem: „non opus est relatu virtutem mearum, ut me cum
Othone comparem, quia omnino talem comparationem cum homine
vitiosissimo instituere nolo.“ Itaque unam lineolam in codice
excidisse putabimus et „in comparationem Othonis “ lege-
mus, quod loquendi genus Tacito usitatum item occurrit in Agr. 10:
„non in comparationem curae ingeniive referam “, ubi Ernestius
explicavit „non ea de causa referam, ut comparatio inde fiat
mei ingenii et aliorum.4 ‘

AD IUSTINUM.

E Iustini qui hodie quoque sospitatorem suum exspectat,
libro XII duos tantum locos tractabo , quorum alter c. 7. initio
hic est: „Dein, quod primo ex Persico superbiae regiae more
distulerat, ne omnia pariter invidiosiora essent, non salutari, sed
adorari se iubet.“ Iam manifestum est, Alexandrum non Persico
more distulisse, ut adoraretur; sed distulisse; ut Persico more
adoraretur. Transponendo igitur vera lectio restituenda est ita:
Dein ex Persico superbiae regiae more, quod primo distulerat,
ne omnia pariter invidiosiora essent, non salutari, sed adorari
se iubet.

larti vero ad alterum locum accedamus : sub finem cap. 8 narrat
scriptor, milites Alexandri, finem belli adesse laetantes, maximas
molitiones fecisse, ut posteris admirationem sui relinquerent.
„ Itaque — sic pergit Iustinus — caesis hostibus cum gratulatione
in eadem reverterunt. “ Consideranti mihi gratulationes non
hostium caede , sed victimarum sacrificio agi solitas esse , pro-
cul dubio visum est, hoc loco nisi „ caesis hostiis“ ferri non
posse. Eodem pertinent, quae alii scriptores de hac re memoriae
prodiderunt: velut Curtius IX 3, 19 de duodecim aris ab Alexandro
erectis narrat, item Diodorus XVII 95 et Arrianus V 29, 1 sq.
similia tradunt, qui quidem haec dicit: iog dfi y.aisGy.suctG/idvtu
avitii o 'l ftuiuoi rjoav , &vh drj trc aviwv y.ie, , atque adeo
Plutarchus in vita Alexandri c. 62 conceptis verbis eloquitur,
inde ab Alexandri aetate ad sua usque tempora sacrificia in
illis aris offerri non desita esse.

AD EUTROPIUM.

Eutropii novam editionem , emendatam illam quidem e
veteribus libris manu scriptis, quo iure desideret Bernhardyus,
nuper probe intelleximus omnes, cum Theodorus Mommsenius,
qui unice inter nostrates de rerum Romanarum enarratione meri-
tus est, ex optimo codice Grothano n. 101 s. IX primus verum
libelli titulum publici iuris faceret, qui est „breuiarium ab urbe
condita et equidem vidi, cum causa nescio qua commotus
sextum septimumque breviarii librum obiter perlustrarem. Etenim
Dietscliius, qui multa nec sine laude edidit litterarum antiqua-
rum monumenta , Eutropii editionem , omnium quas quidem
noverim novissimam, haud dubium est quin festinantius per-
egerit. Qui quod de codicum auctoritate et lectione fere nulla
protulit, consulto fortasse fecit ; neque quod vel corruptos locos
ne attigit quidem moror: sed quae dudum erant eifiendata, ea
debebat sane in suum usum convertere.

Velut VI 2 interpunxit Dietscliius: „Ad Macedoniam missus
est Appius Claudius. Post consulatum levia proelia habuit“ —

cum tamen Sylburgiana et Havercampiana , quas solas praeter
Dietschianam inspicere mihi licuit, editiones rectam praeberent
interpungendi rationem: „ Missus est A. Cl. post consulatum.
Levia proelia sqq.44 Quod statim compluribus confirmatur exem-
plis , quae partim in eodem partim in proxime sequentibus ex-
tant capitibus: ,, Missus . . . Curio post consulatum. Is Darda-
nos vicit. — Missus . . . P. Servilius ex consule, vir strenuus.
Is Ciliciam subegit. — Missus est C. Cosconius pro consule. Mul-
tam partem Dalmatiae subegit. “ — Porro liceat ex nonnullis,
quae legenti milii ex re visae sunt, coniecturis modo tres huc
afferre.

Narrationis de M. et L. Lucullorum bellis contra Mithri-
daten et in Macedonia gestis VI 10 (8) hunc finem facit scrip-
tor: „Ambo tum triumphaverunt, Lucullus, qui contra Mithri-
daten pugnaverat, maiori gloria.44 Constat Eutropium iisdem
fere ubique verbis et structuris uti atque in singularum narra-
tionum fine ad ea redire , a quibus exordium cepit. Quodsi com-
paraveris cap. 8 (7) verba: „Haec duo Luculli agebant44 —
assensurum te spero scribenti mihi ne apice quidem mutato, sed
litteris tantum aptius disiunctis : ,,Ambo tum triumphaverunt
Luculli; is qui sqq. 44 Quae lectio quod Graeca Paeanii
metaphrasi quippe lacuna hic laborante stabiliri nequit, dolen-
dum est. Sed idem Paeanius, qui Eutropio fere aequalis fuisse
fertur, auxilio nobis est in hisce duobis locis emendandis:

In lib. VI cap. 16 (13) leguntur haec: „ Metellus de Creta
triumphavit, Pompeius de bello piratico et Mithridatico. Nulla
unquam pompa triumphi similis fuit.44 Vel primum legenti ap-
parebit, ante ,, triumphi 44 desiderari pronomen demonstrativum.
Conieci „huius triumphi44 simul versionem Graecam respiciens,
ubi haec sunt: ayerero ds ovtos tTiMpaveGrccios twv iuLtioie
d-Qictuftwv.

Tertius , qui lacer mihi videtur, locus inest in 1. VII cap. 9 :
„Vieit autem proeliis Dacos. 4i Conferas similes Eutropii locos
VI 6 (5) multis proeliis vicit, VI 10 (8) ingenti proelio supera-

vit, VI 11 (9) ingentibus proeliis provinciam cepit, VI 18 (15)
crebris proeliis vinceret : porro concedes, ante „proeliis“ adiecti-
vum excidisse. Cum autem hoc nostro loco inter proxima verba
legas „ ingentes copias ”, „ multis proeliis” scribendum vide-
tur. Adstipulantur et Suetonius, auctor Eutropii in vita Au-
gusti, qui complures incursiones Dacorum commemorat, et
Paeanius, qui Graece Eutropium refingens de nollalg /ua%aig
narravit.

Huc I. libri quoque unum locum liceat afferre cap. 12 (11):
„ Dictator autem Romae primus fuit Larcius, magister equitum
primus Sp. Cassius. “ Comparanti mihi et universum Eutro-
piani sermonis usum in nominibus propriis proferendis et prae-
nomen Sp. nomini gentili Cassio additum veri simillimum visum
est, ultima verbi „fuit” littera repetenda scribendum esse
„T. Larcius”, idque eo magis quod hic T. Larcius, quem
bis consulem a. 253 et 259 u. c (499 et 493 a. Chr. n.) fuisse
eundemque primum dictatorem Livius II 18 et 21 refert, non
confundendus est cum aequali suo genere factisque claro, Spurio
Larcio , qui cum Horatio Coclite aliquantum temporis in statione
pontis a Porsenna defendendi mansisse traditus est ab eodem
Livio II 10.

AD FLORUM.

Iulii Flori verba II 13 (IV 2) 81 ipsa recentissima Halmii
editio ita exhibet : „ novissime inusitatum Caesaris oculis nefas”.
In quibus si quis substantivum „ oculis” respexerit, assentietur
fortasse „ inusitatum” una litterula addita in „ invisitatum”
mutandum esse. Sunt enim vocabula quaedam, quae saepissime
in codicibus manu scriptis corrupta atque inter se mutata oc-
currunt, velut invictus et invitus, multus et inultus, similia,
quae cum notissima sint, repetere nihil attinet. Cf. Draken-
borchius ad Liv. V 34. „ Invisitatns ” quoque in tralaticia scrip-
tura crebro in „ inusitatus” corruptum permultis locis a recen-
tioribus editoribus restitutum est, in nonnullis perperam adhuc
remansit.

AD AMMIANUM.

Eodem modo, quo Flori locus modo tractatus, duo quoque
apud Ammianum corrigendi videntur. Atque alterius quidem emen-
dationem XXXI 3, 8 iam Ernestius proposuit; alterum legimus
XXVIII 4, 13: „ Poscuntur etiam in conviviis aliquoties trutinae,
ut adpositi pisces et volucres ponderentur et glires : quorum magni-
tudo saepius replicata non sine taedio praesentium, ut antehac
inusitata, laudatur adsidue.” Sed quid sibi vult illud,, an teh ac “, an
eadem magnitudo nunc fortasse usitata videtur ? Videlicet sensu
caret haec oppositio; at „ antehac in visitata “ erat piscium
magnitudo, quo factum est, ut cum tunc eam viderent, omnes
laudarent assidue.

AD EXSUPERANTIUM.

Iulii Exsuperantii libellus de bellis civilibus Marii Lepidi Ser-
torii a Gerlachio solita negligentia editus nonnullis adhuc macu-
lis scatens circumfertur. Exempli gratia tres dico locos a Sylburgio
dudum sanatos, qui apud Gerlachium veterem labem prae se ferunt:
cap. 3 fin. ubi ,, totiens victor” e Pithoeani codicis „ quotiens ” eli-
ciendum est ; cap. 4 fin. ubi nomen Cinnae inseri oportet, ut ita
locus exhibeatur: „ (Marius) Carbonem sibi in Cinnae locum in
septimo consulatu collegam subrogavit” — nisi forte ipsa verba
„in locum” desunt in Pithoeano, quae apud Cortium leguntur,
non commemorantur a Gerlachio. Cap. 8 quod praebet codex
„ commissis atque deletis partibus” recte a Sylburgio in „ con-
tusis atque deletis “ mutatum esse , evincitur comparato cap. 3,
ubi „ contusis Gallis” legitur, et simili loco Sallustii, quem
scriptorem imitatur Exsuperantius , Iug. c. 43, 5: opes contusae.

His igitur egregiis Sylburgii emendationibus tres- meas
qualescunque coniecturas addam: cap. 4 „ (Octavius consul), ut
seditionibus privaretur, collegam suum Cinnam in exilium misit.”
Quomodo ipsum consulem seditionibus privari cogitemus, equi-

dem nescio. Desideratur profecto aliud subiectuni verbi „ privare-
tur nimirum „r esp ublic a quae vox siglis scripta „r. p.“
ante „pr“ litteras facile excidit.

C. 7: „ Promittentes esse facturos"; ante „esse" pronomen
„ se " inserendum est ex usu scriptoris cf. c. 6 pollicendo s e
restituturum; 5 fin. se fore promiserat.

C. 8: „ Cui nisi obviam iretur, actum iam ac debellatum
fore". Ita legendum censeo, nam „ foret" ne nostro quidem
dignum videtur.

AD AMPELIUM.

In Ampelii libro memoriali emendando post Woelfflinum
editorem duo in primis viri operam posuerunt :Urlichsius, quem
summopere magistrum colo , splendide et luculenter haud paucos
locos restituit in commentatione egregia Museo Rhenano (XVII
632 sqq.) inserta; alter Zinkius, quem inter carissimos habeo
amicos , magna sane sagacitate lucem attulisse putandus est
nonnullis locis, quos in Urlichsii ephemeridibus, quae Eos in-
scribuntur, vol. II. p. 317 sqq. tractavit. Atque horum iudicio
haec mea inventa, quorum pauca iam in Philologi vol. XXY
et XXVI prolata hic novis ex parte argumentis stabilita repe-
tam , commendare conabor. Etenim ei , qui in Ampelii libello
artem criticam factitat, re vera venia opus est, ne forte auda-
cior litteratis hominibus esse videatur. Corruptissimum enim
et lacunis cum maxime foedatum libellum esse inter rei peri-
tos convenit: sed in tali scriptore sane difficilius puto diiudi-
care, quid emendandum sit, quam quomodo. Cum enim multa
habeat, quae merito legentes offendant, profecto ubique haesi-
tas, quid tandem ipsi scriptori haud dubie inepto, quid osci-
tanti librario tribuendum censeas. Ac tamen non omnia sin-
gulari perversitate dicta sunt, quae vel a doctissimis homini-
bus tamquam res prodigialiter una notantur. Yelut Bernhardyus
mirum esse putavit , quod principatum Ampelius appellaverit
perpetuam Caesarum dictaturam : immerito, nam simili modo apud

Eutropium quoque principatum quasi novam dictaturam fuisse
legimus I 12 (11).

In Woelfflinianae igitur editionis p. 3 v. 8 sqq. legimus in
capite 2, 7, quo agitur de duodecim signis : „ Libra , quam Graeci
'Qvyov appellant, virile nomen est-j- adeptus: qui insigni clementia
et iustitia (ex Halmii coniectura ; cod. : omni clementiae iustitia)
f Mochos dictus. Priorem crucem Urlichsius 1. 1. p. 632 sus-
tulit, felicissime ita locum, restituens : „ . . . nomen est. Adeptus-
que homo clementia et iustitia -j- Mochos dictus. Alteram quam
reliquit Urlichsius crucem ita tollere mihi videor, ut gtcc&iiov-
%og scribam, cuius prima syllaba post syllabas „stitiatt facile
excidit. Confirmatur autem haec coniectura glossario Arcadii
p. 90, 15, ubi explicatur: ZSiccO-fiovxo g libripens.

P. 5, 10 (cap. 6, 2): Europa, quae est inter fretum etTanain“.
Post „ fretum a excidisse „Oceani“ contendo, cf. in ipso hoc capi-
tulo v. 27 „ Calpe in freto Oceani “ et Liv. XXIII 5.

P. 6, 12 (cap. 6,13): „ Cyclades duodecim “ esse praedicat
scriptor , sed undecim tantum sequuntur nomina. Quare ante
„Cythnosu, nomen „C eo sa inserendum puto ; nam facile a priore
littera C ad posteriorem aberrare potuit librarius ; et ipsum
nomen „ Tenedos “ e „ Tenos “ corruptum indicare videtur, ali-
quid intercidisse.

P. 7, 22 (cap. 8, 3) Woelfflinus apographum Monacense
secutus haec edidit: „Ibi picta sunt gubernacula Argonautarum f
quae coepta navisu. Urlichsius 1. 1. „quaea mutavit in „atquea
idemque suspicatur extitisse alteram de nave ab Argonautis aedi-
ficata fabulam nobis ignotam. At merito et Halmius et Zinkius
vocabulum „coeptaw corruptum habebant, quorum ille „fixaa
hic „factau scribere voluit. Equidem puto, pictis Argonau-
tarum gubernaculis coelatam navem respondere. Ceterum pro
„quaea non scripserim cum Urlichsio „atque“ sed „itemque“,
quod magis ex usu Ampelii est quodque in eiusdem cap. v. 33
ab ipso Urlichsio iure receptum est.

P. 8, 26 (cap. 8, 13): „Samo in templo Iunonis est scy-
phus factus ex hedera , cuius capita foras quattuor arietina magna

cornibus mirae magnitudinis contortis. “ Hunc locum, quem ne
obelo quidem notavit Woelfflinus, Zinkius 1. 1. p. 320 solito
ingenii acumine ita emendare conatus est : „ cuius ** capit am-
foras quattuor; arietina magna sqq.a Quod sagaciter excogita-
tum cum primo quidem obtutu non possit non arridere, tamen
est, quod tollere velis. Nam ut taceam, ne sic quidem locum
planum factum esse, nullum extat exemplum, quo vox „ arietina “
absolute posita comprobetur. Sane fingi quidem posset ellipsis,
ut „arietina“ idem esset atque cornua arietina; sed ne haec qui-
dem ellipsis quadrat, nam non de cornibus sed de capitibus
arietinis cogitandum est. Quae cum ita sint, pro „ foras “ scribendum
et transponendum esse censeo „in ora“, quod quidem si exciderat
vocula „inK litterarum f et f similitudine corruptum est. Mea igitur
sententia ita locus exhibendus est : „ . . . scyphus factus ex hedera,
cuius in ora capita quattuor arietina. “ Simili modo Lucretius
quoque scyphi marginem oram appellat I 937 sq. : prius oras,
pocula circum, contingunt cf. IV 12.

P. 9, 10 (cap. 8, 21): Domus illic (sc. Cypro) Cyri regis
aedificata lapidibus candidis et nigellis auro iunctis, ubi sunt
columnae diversis coloribus et innumerabiles lamnae ferreae,
fenestrae ex argento et tegulae ex lapide prasino. Murus intus
medio Babyloniae , quem Memnon aedificavit lapide cocto et sul-
fure, ferro intermixtus, ubi sunt iuncturae. “ Illud „illic“, quod
ad Cyprum referri nequit, „Ecbatanis“ excidisse significat, quod
iam Woelfflinus indicavit et post eum Zinkius. Cui audacter
sed egregie totum hunc locum tractanti omnino assentior, nisi
quod verba „intus medio“, quae sensu plane carent, non ad
interiora domus regiae refero, sed paululum mutata ante „ domus
illic “ transpono. Zinkii igitur emendatio ita perficienda vide-
tur: „ Ecbatanis in Media: domus illic ... prasino, quam

Memnon aedificavit. Murus Babyloniae . . . Hunc coepit Semira-
mis.a Cf. exempla, quae idem capitulum praebet: Argis in Epiro;
ibi . . . Ambraciae in Epiro. Sicyone in Achaia. Argis in Achaia.

P. 9, 30 (cap. 9, 1): „Ioves fuere tres. Primus in Arcadia,
Aetheris filius, cui etiam Aetherius cognomen fuit: hic primum

Solem procreavit. Secundus f abide in Arcadia, qui Saturnius
cognominatur, qui ex Proserpina Liberum patrem procreavit
primum victoriam **. Tertius Cretae, Saturni et Opis filius,
optimus maximusque est appellatus. “ Duplicem huius loci corrupte-
lam a Woelfflino iam indicatam sic tollere conatus sum: pri-
mum scripserim: „ Secundus ab Saturno item in Arcadia 44 ;
deinde de altera macula haec proxime a vero abesse visa sunt:
tres sunt loves, quorum unus hoc loco Aetherius nominatur,
alias Diespiter, Fulminator, Tonitrualis, Pluvius, Lucetius,
Serenator. Tertius optimus maximusque est appellatus, quem
patrem hominumque deumque celebrarunt poetae. Sequitur ut
secundus is sit, quem Imperatorem, Opitulatorem, Feretrium,
Statorem, Victorem dictum esse constat. Itaque pro cor-
ruptis vocabulis „ primum victoriam “ conieci : „per illum

victoria est. 44

P. 12, 2 (cap. 13, 2): „Cambyses filius *j* equae Cyri.a
E vocula „ equae quae sensu plane caret, frustra Zinkius (cf.
Eos vol. II p. 324) sanum aliquid elicere sibi videbatur, verba
„atque successor14 hic latere ratus , quod vix cuiquam probaverit.
Poterit aliquis, qui Cyrum „ fortissimum 44 ab Ampelio nostro
appellari meminerit, conicere, „ filius nequam Cyri“ scriptum
fuisse, quod eodem modo corruptum est in Curtii codicibus BFLV
X, 1 26 ibique emendatum ab Hedickio. Sed si quis Valerium
Maximum VII 3 , 10 ext. 2 et Ius tinum I 10,7 cum nostro
comparaverit, veri haud dissimile ei videbitur, perperam illud
„ equae44 huc irrepsisse ex inferiore eiusdem capituli loco, ubi
fortasse post vocabula „ hinnitu equi44 exciderunt „ equae ad-
missi44.

P. 15 v. 2 (cap. 16, 2): „ (Alexander) tribus proeliis trecenta
peditum, -j- legionum equitum, duo milia falcatorum curruum
vicit.44 Scribendum censeo: „ quinquaginta equitum44 scilicet
milia ; nam tralaticium illud „ legionum 44 ex numero L male inter-
pretato et perperam suppleto natum est.

P. 15 v. 16 (cap. 16,4): „Perses Philippi filius cum maximis
copiis Macedoniis ** et cum in Graeciam impetum fecisset sqq.44

Erravi quod in Philol. vol. XXYI. p. 43 verbis „et cum“ in
„item cum“ mutandis locum sanatum iri arbitratus sum. Nam
cum illud „ Macedoniis ” oppositum desideret, intercidisse aliquid
Woelfflino concedemus, praesertim cum Florus I 28 (II 12) 3
et Eutropius IV 6 idem suadere videantur. Fuerat fortasse —
nam in tali re nihil pro certo affirmare licet — : „cum maxi-
mis copiis Macedoniis et auxiliis Thracum sqq.“

P. 21 v. 31 (cap. 27, 3): „Spurius cum agrariis legibus
factionem et dominationem pararet ** Lacunam , quam indica-
vit Woelfflinus , similes Ampelii locos 18, 1 et 3 respiciens e
Floro I 17, 26 ita expleverim: „a patre suo interfectus est”.

P. 23 v. 11 (cap. 30, 1) de Cambyse Persarum rege haec
narrantur: „ipse deinde revertens ab Aethiopia rebus -f per-
fractis cum in Aegyptum Memphin venisset sqq.” Corruptum
illud „ perfractis i‘ in „ infectis “ mutavit Dukerus , cruce signavit
Woelfflinus, in „male peractis” mutavit Zinkius 1. 1. 325. Ac-
curatius traditae scripturae vestigia premens conieci: „ rebus
(sive de felici Woelfflini coniectura mavis: viribus) per
famem fractis cf. cap. 13, 2: „ (Cambyses) Aethiopiam pro-
fectus magna parte militum per famem amissa inritus rediit.”
P. 27 v. 30 (cap. 41): „ Civile (bellum), quo inter se cer-
tant cives, ut Marius et Sulla, Caesar et Pompeius, Augustus
et Antonius.” Ut ante „ Caesar” nomina „ Lepidus etCatu-
1 u s ” inserenda putem, commoveor collato cap. 40, ubi haec nar-
rantur : „ Civilia bella quattuor . . . primum Sulpicius tribunus
excitavit, quod susceptam provinciam Mithridaticam Sulla in
Marium transferri noluisset. Secundum bellum Lepidus contra
Catulum . . . Tertium bellum Caesar et Pompeius . . . Quartum
bellum Caesar Augustus sqq.”

P. 28 v. 34 (cap. 44): „ Falso nomen regum Macedonum
Pseudophilippus invasit.” Certa — ni fallor — emendatione
corrigendum est: „falso nomine regnum ... invasit.” Cf.
Flor. I 30 (II 14) 3 : regnum . . . Andriscus (i. e. Pseudophilippus)
invaserat. Eadem loquendi forma Ampelio usitata est; legitur

enim cap. 15, 7 tyrannidem invasit; cap. 18, 16 invasit imperium.

P. 7 v. 6 sq. (cap. 7, 5): „ Aegyptium quod ab Aegypto,
Libycum quod a Libya cognominatur; Syrticum quod a dua-
bus Syrtibus reciprocis aestibus retorquetur” scribendum esse
et ipsius enuntiati structura et constans scriptoris usus docet
cf. Halmii et Woelffiini emendationes capp. 15, 19 et 20, 11. —

ADDEND A.

P. 9. VIII 1,4: P praebere videtur : et erant forte campo.

„31. Hist. I 11: „Domiu ex M receperunt Orellius Haasius Ritterus:
„ domui “ Ricklefsium secutus Halmius, qui codicis lectionem
iure repudiavit.

WincEBlTRGI, TYPIS F. E. THEIN.

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Specimen criticum"

See other formats