Skip to main content

Full text of "S. Pufendorfii De officio hominis & civis juxta legem naturalem libri duo. Selectis variorum notis, maximeq; propriis illustravit ... Buddei Historiam juris naturalis notis adauctam præmisit, indicemq; rerum subjunxit Tho. Johnson"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world’s books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
ai[http: //books . google. com/| 














pgtaesy Google 
fe 




















bake ——”—<“CS a 











(> 


| § PUFENDORFII? 


DE 
OFFICIO 
HOMINIS & CIVIS 

JUXTA 


Legem Naturalem 
-LIBRI DUO. 





Selettis Varrorum Notis, maximegs propriis Per 
illuttravit, celeberrimi Buppe1 Hiftoriam Gudee 


podanes Franp. 





~ Juris D uris Naturalis Notis adauétam pre- 


mili, Andicemgs rerum RII com Ato had 


THO. JOHNSON, A. M. 
. Coun. Macp. Can? Soc. 
nn 


Esitio Tertia longe auctior & emendatior. N? 





LON DIN} 
+ Impenfis Gui. Tuvripourn, Bibliopolz Cantab. 


Protant apud [, Beecrorr P. Vaittanr & I. 
Noursg, Londini; & Fisrcngr, & Ciements, , 
Oronii, 1748, 





- Qik. oF . not. 











PRAEFATIO 
EDITORIS 


’ Olumus muita prefando, ut 
N moris eft, lectorem diutius 

in limine-morari ; cum ne patien- 
tia ejus & otio abutamur, tum ne 
liber, qui jam fatis pinguefcit, in 
majorem quam par eft molem ex- 
crefcat. Nolumus-vel in -laudi- 
bus audtoris longe celeberrimi-e- 
narandis, vel in difcipline quam 
tradit preeftantia & utilitate proe- 
dicandis tempus conterere. Notif~ 
fima hec omnia, & fere quoti- 
diane épere, Attamen pauca funt, 
| quz de ratione & inftituto nof- 
: A tro 


i 


i 


ae 


il 


PRAEFATIO 


tro in libro hoc edendo forfan {cire 
avebit léGor, & noftra intererit 
dicere; ne miretur aliquis qua fi- 
ducia & fpe, quo confilio & men- 
te poft toties iteratas editiones 4 
viris celeberrimis T1T10, BaR- 


_ BE¥RACCIO, OTTONE, WE- 


BERO,TREVERO,CARMICHAE- 
LE, LEHMANNO aliifq; ‘adorna- 
tas & commentationibus fatis fu- 


~ perque illuftratas, ipfe alteram pa- 


raverim. Non eft noftri alienos 
labores finiftris fermonibus carpere. 
& lacerare, etfi votis & defideriis 
noftris haud prorfus fatisfaciant. 
Nemo inficias ibit viros. illos doc- 
tiffimos in PUFENDQRFIO ador= 
dando utiliffimas operas praeftitiffe : 
plane injuftus effem, fi illos pra. 
clare (proculdubio longe fuprameas 
vires & moduli rationem) in hac 
paleftra fe exercuifle haud luben- 

ter 

s 


EPITORIS 
tér agnofcerem, ex quibus uberri- 
mos ipfe fruétus percepi. Sed plus 
vident oculi quam oculus; & fi 
priorum hominum laboribus adju- 
tus ipfe his longe inferior opufcu- 
lom Pufendorfianum mekori forma 
&habitue prefo exire juffero,minus 
tatieefi Jaudis & gforiole (quam 
ex hac re nequaquam capto) mihi 
exindé accrevérit, non minus ta- 


ther commodi’ & fractus percipict 


kor riovitius, & in hifée rebus 


Param exercitatus. Etenim non eft 
noftti inftitutl aut ex{peationis, 
ut doétis & harum rerum peritis 
frofim; hoc folum in votis eft, 
ut tyronibus guiddam adjumenti 

_ afferre poffinr; & Juventuti, Aca- 
demicze prafertim, quae Furi Na- 
taralé operam, dat, notitiam ejus 
ficiliorenst reddam, 


Aa . Fa- 


3 


a. 


PREFATIO 


FATEOR equidem affatim 
{criptorum reperiri poffe, qui hanc 
' materiam cum laude traGarunt > 
inter quos primas ‘partes tenete 
Grotium & PureNnDORFIUM 
nemo eft in hifce literis mediocri- 
ter verfatus, qut non ultro agno- 
{cit. Ile -vero eriditis f{cribens, 
tyronibus fe minus utilem prebuit, 
quippe quod ftylus brevis & ter-. 
minis {cholafticis impeditus haud 
facile intelligatur, & teftimoniis 
veterum perpetuo refertus non nift 
adultis & his literis imbutis ten- 
tandus fit. Preterea tota ejus 
hypothefis falfo fundamento niti- . 
tur: in. his precipue claudicans, 
primum quod Fas Natural: ab 
abftra@is rerum naturis, fepofita 
Dei voluntate, derivet ; deinde 
quod Fus Gentium % Jure Nature 
prorfus diftin@um & diverfum, id- 
of que 


EDITORIE. 

que ex moribus gentium Proteo 
mutabilioribus quodammodo ex- 
fulptum, fibi in mente fingat: 
ob quas caufas multis ambagibus 
& difficultatibus feepe fepius im- 

plicatur. ~ Nofter vero PurEn- 
DORFIUS, in gratiam tyronum 
* brevi & perfpicuo compendio 
 (verbis ipfius utor) pracipua 
“ juris naturalis capita expofuit ; 
“ne fi citra cognitionem velut 

“« ‘élementarem i in diffufa ejus dif- 
“« ciplinze “fpatia fefe immiferjnt, 

© copia & difficultate rerum pro- 
© telentur,t” Certis: & firmiffimis 
principiis Syfterna adftruxit ; 3 legis 
naturalis originem & auétoritatem 
ab ipfo nature autore deduxit ; 
officia hominis: ab ipfius indole & 
natura fociali profluere docuit ; 





® Vid. Profat, Au@oris, § 1. 
A323 - omnia 


PREFATIO 


omnia denique (pauciffimis minorig 
momenfti exceptis) fybacto ingenio 
& acti judicio conftruxit, & fi 
minus copiofe &.ornate, vere tar 
men apteque dixit, 


Cu igitur Juventutem, quer in 
noftro Collegio bonarum literarum 
fatagit, erudiendi ‘inftituendique 
mihi demandatum fit munus ; id 
vero maxime necelarium habyi, ut 
Jurifprudentia & Philofophia Mo- 


‘ralis, in quarum ftudio omnium 
* artium, que. ad re@am vivendi vi- 


am pertinent, ratio & difciplina 
continetur, in Pupillorum: gratiam 
illuftrentur: hupc ad finem Pv- 


- FENDORF1UM mihi ducem felegi, 


& ex eoque ad Jus Naturale & 
Mores {pedtant, dacere 8 exponerg 
fufcepi; Juventutem noftram bo- 
num exinde fruaum een 

¢ ie 


EDITORIS 
effe ‘{perans: nec ut opinor {pes 
tne fefellit. Sed cum plurima in 
hoc libello preeclata & bonee frugis 
invenerim, facile tamen fenfi eam 
non omnibus numeris abfolutum 
efle ; multa perquam neceffaria 
extremis tantum labiis attingere ; 
nonnulla prorfus omittere ; pauca 
denique (quod humanum eft) per- 
peram tradere. Omnia hec in lis 
bro exponendo auditorum gratia 
mihi notanda effe duxi: ideoque 
memorize caufa animadverfiones, 
que vel legendo vel cogitando 
mihi occurrebant, chartis commifi, 
quas fingulis libelli foliis interpo~ 
fai. Ex hoc fonte & origine Pu 

' FENDOR#IUS jam hac nova facie 
& ornatu in publicum prodit. 
Nihil tale meditabar, cum notas 
exfcripfi, qu noftris omnino & 
Pupillorum paucorum ufibus def— 


A 4 tinates 


vil 


viii 


PREFATIO 


tinate fuerunt: fed cum privatis 
meis commodis eas infervire exe 
pertus fim, aliis étiam haud pror- 
fus inutiles effle. poffe fperavi ; 
ideoque animus utilitatis publica, 
prefertim academice, ftudiofus in 
propriis {criniis eas diutius’ delite- 
{cere haud paffus eft. Neque cau- 
fam vidi, quare me ab hoc inftituto 
detefrerent ‘aliorum, in eadem pa- 
Teeftra labores ; cum facile perce- 
perim tantam effe hujufce dotrinae 
ubertatem, ut locus fit pluribus 
idem argumentum ‘eraGare, & 
plurima bonz frugis addi poffé iis, 
que ab aliis in commentariis fuis 
edifferuntur ; preefertim chm neme 
inter nofttates reperiatur qui ullam 
hujufce libri editionem. emifit ; 
Jifque editionibus, quz in Germa- 
wia evulgate fuerint, hqud’-tam 
facilis in Bibliopolarum noftrorum 

officinas 


EDITORIS; 
| officinds pateat aditus. Quanam 
vero in hac noftr4 editione ador- 
nanda preftitimus,. & in quibus 
preeciput utilis effe poffit, paucis 
aeciplat leGor,. 


Cum plurima ab ip audtore 
Penitus omittantur, alia vero- ni- 
amis concife. tradantur : (ut' fupra 
qmonuimus) id pracipue kaboravi, 
ut ea fupplerentur, quorum accef> 
fione ipfe liber una cum; notis jul 
tum fyftema! tum Jurifprudentie 
aaturalis, tum Philofophiz mora 


lis conficeré. poffet.’ Hc, autem - 


vel ex proprio penu,: vel ex.alio- 
¢om Editorum,. precipie verd. cl. 
BaRBEXYRACCII Gallicanis ‘com- 
mentariis, vel-ex probatiffimis. auc- 
toribus,. quales funt Grotius, 
. SANDERSONUSs,. BUDDEUS, &c. 
fabminiftravi.. Nolui_. fane illa 
° unquam 





\ 


a 





* 


PRA FATIO 
tunquam: dicere, quie. magis apte 


8 ornate alius quifquam © prius 


dixerat. Spero itaque me leGtoris 
veniam impetrare poffe, quod cum 
deficit autor, ex aliis fcriptoribus 
ea, que ad rem propofitam perti- 
nere maxime videbantur, identi- 
dem allegavi: nequit illi fraus effe, 
cum ipforum nomina femper fub- 


_ Jeci. . Szepe etiam exemplis fingu- 


laribus generalia auctoris praecepta 
illuftravi ; modo ex jure Romano, 
modo ex veterum Philofophorum, 
ARISTOTELIS, CICERONIS,SE= 
nece, &c. {criptis, iis, quae ma- 
gis recondita & obfcura funt, lu- 
cem affundere conatus fui, Erro- 
res item, in quos nonnunquam 
labitur au@or (ecquis autem nog 


” aliquando dormitat?) diligenter no» 


tandos efle duxi. Deinde in grati- 
am illorum, qui eandem materians 
- fufius 


EDITORIS; 


fafins & proliays traftgtam videre - 


velint ; parallela loca GRoti & 
PUFENDORFI] in opere majoti 
femper adanyuffim indicavi*: adeo 
at duos iftas angtores, fi quis velit, 
pio perpetun covunentario ad hoe 
opufculum fibi comites bakaat. 


In fecunda hac editio#e ut nihil 
deficiat, quod Juventutis coitimo-~ 
dis infervire poflit, non tantum notas 
auQlores feci; fed & Hz i ftoriam 
Juris Naturalis a viro do&iffimo 
J FR. BuppDEo confcriptam, le@u 
dignifimam premifi, quam notis 


adauxi eo vade~ 
ret & ad  pere 
duceretur, 





* Numeri, quos a principio ad finem libri 
2 margige adfcriptos videbit Lector, parallela 

Lge loca indicant, 
Deni-: 


a 


PREFATIO. 
Dewique Indicemrerum, tam 
que in textu, quam quz in notis 


occurrunt, fubjunxi: Nil aliud 
reftat,quod leGtorem monendum 


effe volui, nifi quod conatibus 


noftris faveat, & fi que acti 
irrepferint, 


——Qusas aut inguria fudit, 
| Aut humana parum cavit natura—3, 


. nobis eas humaniter condonet. 


ta 


TABULA 








TABULA 


CONTENTORUM. 


B UDDEI Hiforia Juris Naturalis, 


: Pag. 3 
Purgnpvorri1 Dedicatio. “p. or 


Ejufdem Prafatio vad Lrecrorem. -p. 97 





> 


De Officio Hominis & Civis. 
LIBER| PRIMUS. 


Ht DE Attine humana. ps 113 

De Norma attionum buma- 

narum, feu de Lege in geo 
. nere. Togs Pe t4g- 

I. De Lege Naturali. ~~ p. 169 
IV. De Officio Hominis erga Deum, 
Seu deReligione Naturali. p.187 

“ V. De Officio Hominis erga Seip/um. 
p. 217 

VI. De 


xiv 


TABULA 


VI. De Officio quorumlibet erga quof= 
a liber; S primd, dé non ledena 


dis aliis. p. 246 

VIL. De agwofcenda Nataral Homi« 
num equalitate. p. 258 

VUL, De. promifenis Ofciis Humani~ 
+ pabiss p. 165 
IX. De Officio Pacifcentium in genere. 
B. 274 


- X. De Officio Sermocinantium. p. 299 
XA. De Offcio Furantinm.  p. 308 
XH. De Officio circa adguirendum reo 

rum dominium. p. 318 

SEH. De Offcity, gue ex Dominir rt+ 

. .rum per fe refultant. Pp. 339 

XIV. De Pretio. Pi 343 

XV.. De Contrattibus, qui pretia res 
rum prafapponum, S fuichtibus 
. inde Officiis, _ Pe 352 

EVI. Quibus Mods foloantur Obliga- 

. tomes, quit ex Pattis oriititur. 

p- 369 

RVIN. De leterpretation. P- 374 


LIBER 


CONTENTORUM. 





LIBER SECUNDUS. 


1 D E Statu hominum natural. 

. p. 384 
‘WL. De Officiis conjugalibas. pp. 393 
Til. De Offciis Parentum © Libero. 


rum. P» 403 

IV. De Offciis Dominorum (5 Ser- 
Vorumn Pp. 413 

V. De Caxfa impulleva confiituende 
Gwitatis. : p. 417 

VL De interna Civitatam Struitura. 
P. 423 


VII. De partibus fami imperii. p. 430 
VIU. De Formis Rerumpublicarum. 
p- 438 

IX. De Affettionibus imperii civiks. 
P- 444 

X. De modis adquirend: Imperium, 
imprimis Monarchicum. p. 448 

XI. De Officio fummorum Imperan- 


tum P. 453 
XIL De Legibus civihbus in Specie. 
p- 460 


XIIL De : 


x 


xi = 6 TABULA, &e. 

XII. De jure Vite 6 Necis. p. 465 

-XIV. De Exiftimatione. P47s 

XV. De Poteflate fimmi imperti in 

_ > bona Givitate contenta. p. 480 

XVI. De Bello 6 Pace. p. 489 

XVIH. De Federibus. Pp 498 

XVIII. De Officits Civium. P- 494 


MESSEEESETHECE CHECKER EEEEEREECS 
VIRI CL 


joan. Francifci Buddei 
Theol. D. et P. P. O. 
Apud JENENSES 

Hisrorra Jurts Naturaus. 


Notis Ep1ToR1s adaudta. 


$349945539950053-38ded0s0sseR0EE5 


HISTORIA® 
Juris Naturauis. 





1 - 


| UI eam philofophie partem, Ju Nea 
que de officiis bominum ad om- iil com 
| nem honeftatem componendis gerun inibus 
precipit, quam plerique ry- 
centiorum jxs sature appelli- 
tant, cum ipfis hominibus natam effe affe- 
Be Funt * 5 


* Hac literaria Hiftoria Juris Nature prima vice 
prodiit Lugd. Bat. 1692. Pury. Reinu. Vitaiargr 
Infitationibus Nature Gestion adjefta, Pofea autor 
ipfe eam longe auétiorem reddens & ad fuam ufque 
etatem perduceng in lucem emifit inter sie puadam 
‘Jaris Natura & Gentinm, Hale. 1704. 

Si quis Hittoriam Juris Naturalis plenius cogno{ceye 
voluerit, plarimi fant libei huic ufui infervientes, se 
‘hic recenfebimes. 

Joax. Baten. Waannaar Differtatio de procigsds 
Noanallis Juris Nature fcriptoribus. Lipfe. 1699. [wed 

. n 


HISTORIA 
runt * ; ita-ut par eft, utque doftrine hujus & 


tatio & antiquitas exigit, fentiunt. Quod enim 
nonnulli, 





Joaw. Grogwrnoir Prafatio ad Pufendorfium de 
Officio Hominis €9 Civis. Holmia. 1701. 12mo. Eju/= 
dem Bibliotheca Juris Gentium Exotica. Hamb. 1703. 
8vo. 

Jac. Frrp. Lupovics Delineatio Higorig J Juris di- 
vini natusalis & pafitiyi univer{alis. Hole. 4791. 4to. 
Recufa auttius, 1714, 8vo. 

Nic. Hert11 Commentatio de jurifprudentja 
univ quae Opy/cults inferta legiturs~ Frage. 1700. 

- Cx. Taomasrr’ Hiftotia Juris Natura’ paulo pfe- 
nior. Hale. 1709. 4to. 

.. Gorre. Srovii: Introduftio in Hiftosiamliterariam 
latin’ verfa a Langio. P. 3.¢. 2. Fene, 1728. 4to. 

Jo. Fr. Bupps1 Compendium Hiftoriz Philofo- 
phice, a Walchie. cap. 6. Hale. 1731. 12m0. 

Respouanny Aiftoria literaria. Vol. 6. 1718. 

Erur. Geauarni -Prolegomena ad delineationem 
Juris Nature. Jena. 1712. 8vQ. 

Byrc. Gort. Struvit Bibliotheca Joris fele&ta, 
Cap.'7. Fene. 1725. Ejufdem Bibliotheca Philofo- 
~phica, cap. 8. Feaas 1721. 

Day. Georo, Moguorit Palyhiftar.. Literariys. 
“Tom. 3. L.6. Lubecee. 17342. 4{0. 

+ Denique qui inftar omnium eft, Joan. Barseyrac- 
Gir Hiforica Prafatio “ad verfionem Gallicam-Pufer- 
-dorfii de Fure Natura &S Gentium. Anfiel: 1706. ato. 
' & fepius pofthae recofa, 

*-In quo fenfa vult auftor Jus nature. . cum taf he 
minibus natum eff, haud certe perfpefum habeo: fed 
-vehementer {ufpicor. eum. notitiam qu:ndam a natura, 
infitam & ingenitam innuere,: quippe qui in alio opere 
[fc. Philof. Moral, P. 2.6.2. p- 398.) innate que- 
dam effe Principia Pragica ex profeiio docet, eaque 
contra Locxium acerrimé Propugnat. Hanc autem 
Hypothefin effe ab dmni veri Philofophis Jongg alie- 
nam, vix quifqaam inveniri poteft, f modo Philofg- 
sphiam vel fammis labris attigerit, qui ignoret. Jus 

nature 











‘JURIS NATURALIS. 5 


nonnulli, interque eos C. Corn. Tacitus * 
rerum fitarim longe confultiffimus fcriptor, 

tradidere, vetuftifimos mortalium, nuila adbuc 

mala libidine, fine probro, feelere, eoque fine 
pene, aut coercitionibus egiffe, 8 {ponte fua, 
fine lege, fidem re€tumque coluiffe ; id ejuf- 
modi eft, ut aut a fide abhorreat penitus, aut 

pfincipum juffis, tabulifque legum, {eriptif- 

que eos faltem caruiffe monumentis, evincat * 
condoceatque. 

IL. Parentes vero fuos‘ erudiviffe liberos, 4 pary. 
rectique’ & honefti non minus imbuiffe eles sibus in. 
mentis, quam vero de Numine féfrfu, id fi cx/catum 
quis in dubium vocaverit, nz! is fimplicium ‘beris: 
proborumque, & fanctiorum, quibus predi+ 
tierant cordatiffimi mortalium, morum, haud 
fane zequus eft zftimator. Aft, cum aut 
alienze potenti# metus,’ aut alia quevis ra- 
tio jungeret homines, & in majores coetus, ' 
quos civitates deinceps’ appellarunt, coire ju- 
beret; priftinis moribus eoufque vixerint, ut 
@ parentibus, quid jus fafque & nefas effet, 
acciperent liberi ; rectores autem civitatum re- 
Tumque domini, faltem qu e re civitatis ef 
fent, fancirent ftatuerentque. Erumpete ih- . 
de in zevum omne nefas, homirium pravita$ 





nature eo fenfu naturale & innatum effe profitemur, 
qoo ipfa Ratio vel Lingua a natura infita’ dict potefts 
fed non alio, Natura faculcatem, Ufus & Inftitutio 
rem ipfam five habitum conceflit. Vid. Tra@atum . 
anonym. De morali Obligatione. 

3 Amal. UK. 26. ad. Ovio. Metam. 1. & Le- 
exzrivs, Lib. V. . 

B3 tnagls 


6 , HISTORIA : 
tmiagis magifque { prodere, fraudibus, dolis 
fe invicem convenire, {celeribus injuriifque 
nec modum nec finem ftatuere.. Qui insque 
rerum fummam tenebant, ruere precipiti ca- 
fa & collabafcere civitates, intelligebant, ni 
yvitia hominum fuis circum{criberenoar limi- 

. tibus, poenifque coercerentur. 
Fceuobrd II. Nimirum & {pernere rationis impe- 
imprest sium, & domefticam difciplinam negligere, 
bus. ut rebus deperditis ac profligatis non aliud 
quid remedio effet, quam publica ayctoritate 
fanétionibufque, ad obfervanda ca, que ho- 
nefta fant turpia fugienda, homines rationis 
rete contemptores compellere. Sed vero & 
tunc ut credo patuit, quod nunquam, fere non 
jentia eft comprobatum, clariffimum il- 
Jud fulgentiffimumque lumen, infufum a fa- 
pientiffimo Numine, infirumque amortalium 
pettoribus, velut nubibus quibufdam obductis 
ab{condi, nec cuivis quid pulchrum honef- 
tumque fit, quid turpe foedumve, femper per- 
fpic. . Qua ergo preeunte’ ac pralucente 
fatione quilibet facere debebat, ad_ a civili- 
bus fan¢tionibus adigi coepere. Cumprimis 
que ut homo homini exhiberet, fas erat, fe- 
dulo erant inculcanda, cum proclives valde 
pronique fint mortales ad fe invicem leeden- 
dos; unde lites contentionefque & infinita 
quibufcum civitatibus conflitandum eft, ma- 
da enafeuntur. : 

Legucivi. * TV.’Sic itaque arbitror, quod gentium aut 

des praci- omnium, aut plerarumque leges, que diviles 

pe et Focanehr; preitantiora fimul juris, naniralis 
captecer coita compleétantur, id non aliuride rmagis 
. a effe 


JURIS NATURALIS. 


effe arceffendum. Faciet pretium operz, qtfi 
gentiumn tum veterum, tum recentiorum, & 
inter Has earum-quam maxime, que noftram 
ancoluere Germaniam, leges, quae ceu fervg- 
‘te ex naufragio tabule magnorym virorum 
Ope ad nos pervenere, excufferies & hujus, 
quod ratio om 
ientiffima fubin 
nim leges lube: 
naturales THe t 
confpiciendas pr 
tium inftitutis ¢ 
mum virorum co 
fant +. Aitici: 
a Romane, fao 
minor eft preft 
fententie noftre 
guod ne quenquz 
sti atque Samu 
lod ftrenue eryen 
digna effecit. 

v lein rs Nee facile 
pofiti ari fok ab iis dif 
tw “quan Cernuntar. 
lator n gbi 
long, ue, per civitatum omnium 
jura difperfe fant atque diffufe ; fignul jta- 
men civiles & patyrales inter fe confule: ia 





+ Conf. de Jure Nature & Gentium, Romanprpm 
fpeciatim Jureconfultorum, Joanygs Gaoeniicrys in 
Bibliatbeca Juris Centum juxta difeiplinan Europaorym, 
Lib. W'e."1, feqq. qui & cap. 6. de Jure urtiverfalj 
fecundum daGrinam Germanorum'& Borealium agit. 

B4 etque 


3 HISTORIA . 
atque commixte, ut has ab illis fecernere, . 
res fummi & defperati fere laboris, doctifi- 
mis quoque viris vifa fuerit *.. Intellexit hoc 
probe, fi' quis alius, Joannes Serpznus, 
Britannia illud immortale decus. Namque 
perplexa rite extricare, confufa invicem dif- 
tinguere, veri ac falfi confinia, horumque fi- 
nuofos anfractus fatis habese exploratos, & 
demum ex eis qu fuperftruuntur, de funda- 
mentis feu principiis recte conjicere (qui illis 
utique fubeundus eft Iabor, qui naturales civi- 
lefque leges inter fe permixtas fecernere rite 
‘ac fejungere volunt) rem perquam arduam, 
pene inacceffam, & mortalium pauciffimorum 
effe, diferte profitetur «. Jam ergo mirari 
defino tot effluxiffe fecula, -feracia quidem 
doétiffimorum virorum legumque civilium 
interpretum fapientiffimorum, quibus inge- 
nium zeque ac induftria adeo ‘non defuit, ut 
commentationum, quas feduli affiduique ho- 
mines in lucem protulere, mole jam pridem 
- orbis eruditus laboret ; fed recentiori demum 
zetate extitiffe, qui preclarum iftud pulcher- 
rimumque opus, ex involucris fuis, tegumen- 
tifque evolvendi nature effata, ingenti ani- 
mo, labore incredibili, fed fucceffu feliciffimo, 

lerentur. 
tiuemToes- “VI. Cetérum ut civilibus legibus (id quad 


logia im. 
wintoms commonftratum haétenus comprobatumque 


— 
5 Vid. Samugs Racuativs in Prolegom. ad Ofi- 
cia Ciceronis. § XXIV. 
6 De Jure Nature & Gentium fecundum fs ptinam 
Kbreorum, Lib. 1. ¢. 3. 
* eft) 


JURIS NATURALIS. 
ef) ita & fanGiori illi reconditeque difci- 
plinee, quam Theologiam huncupant, non mi- 
nus interfperfa fuerunt, && intermixta rationis 
di@ata, tanto majori inde induftria eruenda 
& colligenda, quanto acrius facri antiftites in 
campo, in quo. illis nec meti nec feri vide- 
batur, ingenii exercuere vires. Urique ita 
eft, non ultimam in hac arte fedem occupant- 
officia, quibus fan@tum & immortale Numen 
ex luminis naturalis prefcripto colunt mor- 
tales. Dum igitur nondum in civitates coa- * 
luiffent homines, unumquemque patrem fa- 
milias facra rite faciendo, & exemplum pre- 
ivifle fuis, 8& quid de Numine fentire, quo © 
pacto iftud venerari fas effet, eos edocuiffe 
arbitror. Conditis autem rebufpublicis, ut 
viris morum integritate, & puritate, & fan- 
Gitate preeditis illud munus demandaretur, 
publica auctoritate, bonorum omnium prin- 
cipum maxime, & ipfarum civitatum inter- 
erat. Si enim forte quofdam parentes neg- 
ligentius fuo munere fungi contingeret (con- 
tingere autem facile poterat) feroces homines 
Iegumque contemptores inde prodire necefle 
erat, qui exemplo alios, ut ad quevis {celera 
ita ad impietatem invitant, civitatefque non 
raro in maxima falutis difcrimina adducunt. 
Venenum iftud fi fimul quorundam mentes 
afflavit, longe lateque ferpit, virefque eundo 
fumit, & incrementa inopinata. Sanétioris 
jtaque diftiplinze antiftites, preter ea, que 
de ratione Deum facrificiis placandi, aut cri- 
mina expiandi, 8 qua de Numine quemque 
fentire oporteret, exponebant folerter ; | 8& 
cum 


10 


Et Mytho- 


HISTORIA 


cum probe {cirent, mente pura {odlerumque 
experti Deum coli quam redtiffime, fubinde 
& de morum fanGitate pariter ac juftitia, 
rusia pracepere. Laadohoc proboque, id= 
que ¢o magis, quod juris naturalis fcientia, 
quam ita fibi vindicaverunt facrorum pra 
fei, iftorum cura & vigilantia immunis ab 
Jabe ac errore, ad pofteros 8¢ ultima fecula 
fransferri, 8 propagari potuiffec; nifi infer- 
nalis genii fraude abrepti, non tam rationis 
rede diGtamina, aut doftrinam a majortbus 
accoptam, quam inepta ingenii commenta, 
homrinibus propinare maluiffent. 

VIL Ex quo enim ceeleftem divinamque 


IugieGen- veritatem erroribus polluere, 8¢ commaculare 


tilium. 


coeperunt gentiles, in ipfo quoque nature ju- 


. te nihil fanum, nihil integrum feit, cuncta 


Ccormpte, depravata, cehebrifque plus quam 
Cimmeriis involuta’. Hoc vero nomine 
nefcio an doétas iftas, creditafque vererum 
theologomm ac poeterum fabulas redarguere 
debeara. Fuere quippe @¢ tum, fi quibuf- 
dam ceedimus, qui reftiusfaperent, quibus ne 
non defiperc faaudi effet, aut tnvoluctis ima- 
Sinibufque ocoukarune verttarem, aut certe 
in ipfis fgmentis veftigia ejus quefiverunt. 
Nec vero natwralis falteem feientis -myfteria, 


Tre 
7 Calpam hanc veterum Gentiliam hoc modo sepre- 
thendit Lactantivs. * Nihil ibi differisur, quod pro- 
**:Geiat ad mores excolendos, vitamque formandam : 
noc haber inguifitianem aliquam veritatis, fed tan- 
“* tummodo ritum colendi, quod non officio mentis, fed 
“* minifterio corporis conftat”’. Ayfit. Divin. Lib. IV. 


©. 3. 
&d 


JURIS NATURALIS. 
Sed moralis civilifque philofophise camprimis, 
jurifque adeo naturalis capita Jonge praeftan- 
tiffima, hifce fub tegumentis latejare 
quod cum ab 4liis dodtiffimis in hoc litera- 
rum genere viris, GenuaRDO Joanne Vos 
sto *, Fapio Pranciape Fuicenrio °, 
JoannsBocario'®,Nataut Comite ** . 
Picrorio Vinu'*, tum maxime a Fran- 
cisco Bacone de Verulamio '*, quam luc 
dentiffime evidtum eft & commenftratum. 


ts 


_ VIL Difpnifa autem qua orbi univerfo 4 Theek- 
incumbebat caligine, ortaque denuo poft na- siacbrifi- 
tom Caristom fervatorem opile(ti veritate, ree, 


redditus eft & narurali juri priftinus {plendor, 
refticuta purins, fuperftitio denique mque ac 
impiems fabinde profcripta ac profligata, 
Sublimiora fateor Jongeque fanctiora funt, 
(que a viris divino afflam perculfis proficifce- 
dantar, quae tamen & refta quoque ratio ho- 
nofta effe di@abat ; eamtum abeft, ut ab illis 


rejeita dint, wt potivs epregie ftabilica & con- - 


firmata, fetvatore ipfo fubinde ad rationig 
di@amen provotante, Ea utique chriftianze 
dodrinz eft indoles, ut preter fidem, vitam 
‘quoque ad -omnem honeftatem compofitam, 
a hominibus-exigar, modo quidem & ratio- 
ne longe extellentiori, quam ut ad mores 
chriftianos Tormandos fola fufficiat ratio ; in- 





* De Idololatria-Geatilium. 9 In libris III de My- 

i 10 In Libris XV, de Genealog. Deorum. 

i Mychologtaram fibro X. In Theologia My- 

tholog. "3 De fqpientia veterum. .Add. Buddei Differ- 
tatio de ufa Fabulamuy in. Philofephia, . 

terim 


12 


Apatribus 
ecclefia 


“HISTORIA 
terim tali profecto, ut, qu ex rationis pra- 
fcripto honefta ‘unt, neutiquam habeat pro 
turpibus, quin ut .ceteras virtutes proprias 
Chriftianis, ita & illas, .quae omnibus com- 
~~ funt, commendet. 

Sepius igitur antiquiffimis etiam ec- 
clef fi dottoribus, de j juris naturalis capitibus 
haud perfunétorie fermo inftiwitur ‘+. - Ba- 
sitrtum Macnum, Grecorium Nazian- 
ZENUM, ipfumque CHR YsosTOMUM non tan- 
tum grece, fed univerfe quacunque patet ec- 
clefiz, fummum decus, evolvat, legat, fcrute- 
tur, cui dubium forte ambiguumque, id quod 
ame afferitur, videtur. Hos, ingenio acri, 
judicio fingulari, juris hujus queftiones, quo- 
ties eas attingerent, (attigerunt autem fzpius) 
expediviffe conftat, ut ipfe Huco Grortus, 
reftaurator hujus philofophiz feliciffimus, tum 
demum & pondus & robur, & lucem infig- 
nem, fe affertis fuis conciliare poffe, fi: prie- 
fulum ‘horum auétoritate, fententiam fuam 
muniret, fuerit opinatus ‘*, AMBRostus, 
quiplane ad Tutxr1 exemplum tres de officiis 

- libros 

4 Ad. Micuaguis Foertscuit differtatio de 
philofophia morali & jurifprudentia naturali chriftiana 
veterum ecclefiz doftorum, fubjunéta Ausrosio de of- 
ficiis, ab illo edito, in qua jurifprudentiam naturalem 
Curmentis Avexanprtn1, Gronoi Nyssenr,- 
Lacrantit, & Aucustint exhibet. 

43 Longe ab hac fententia recedit’ cl. Barser- 
Raccius, qui in Hiftorica Preefatione, quam operi 
Pufendorfiano de Fure Nat. &F Gent. premifit, de mo- 
tali Patrum Theologia copiofé verba fecit, corumque 

errores, 





JURIS.NATURALIS, 
libros compofuit '*, quanta folertia in hac 
doétrinz: parte fuerit verfatus, nemo puto ig- 
norat 5 aut fi quis igno:at, Joannem Hen- 
RicuM BogcLerum. adeat velim, qui in 
Preefatione ad hofce Amsrosi1 libros, quan- 
ti iftius viri labor fit faciendus, omnes edo- 
cuit. 


13 


ffi- Sed com 


X. Hi ipfi autem ecclefiae dottores, o! Theclogia 
cia bominis 8 cbriftiani, (id. quod non eft dif morali im- 


mixtem. 





€rrores, quotquot reperiri poflunt, acriter perftrinxit, 

Adverfarium nattus eft Ramicruy Czriirer, ‘qui 
patrum caufam egit in Libro cai titulas; Apologie we 
1a Morale des Peres de I Eglife, contre lesinjuptes Accufa- 


tions’ du Sieur Jean Barbeyrae. Paris. 1718, 419. Cai” *~ 


relpondit Barbeyraccis in, Traité de Ja Morale des Peres . 
i728.. Nofter Buppeus hujufc 
fommatim tradidit’ in Wagoge Hi 
2.¢. 4. Lipfie. 1727. Quedam nuper contra Bar~ 
BeyracciuM in Asglia ftriftim dicuntur a viro dottif- 








fimo Dan. Warzrvann, S, T. P. in libro cui tita- 


lus: The Importance of the H. Trinity afferted, Cap, 7 
Lond. 1734. Que Banagyraccjo ftomachum move- 
runt in Praefatione ad quintam editionem Gallic: verfio- 
nis libelli Pufendorfiani dy officio hominis EF civis, Amit. 
1735. Sunt & alii duo libelli in lingua Anglicana 
confcripti, ad hync locum fpectantes. 1. The Spirds 
of Ecclefiafiicks, of all Ses and Ages, deteAed, Londy 
3722, Auétor hic njhil aliud egit, quam ea, que a 
Bagzzyraccio contta Ethicam Patrum dicuntur, an- 
glicé tranftulit. “2. The Spirit of Infidelity deteGed. 
Lond. 1722, Aaftore Zach. Grex, L. L: D. qai 
iterum longe auétiar pradiit. Land. 1735. De meritis 
hujafce controverfiz nit dicemus 5. zon aoffri ¢f tantas 
camponere lites. 

_ 28 Recafi font A. MDCXCIX. Stuttgirdie, opera 
& fiadip Migwaniis Forntscuy1, qui & differtatio- 
nes quafdam fubjunxit. 





fimulandum) 


HISTORIA 

fimulandum) miulto minus principia, diverfa 
utique & admédum ‘inter fe differentia, non 
ita ut par eft, fecernendo, qua tamen fecer- 
nenda effe ipfi fine dubjo quidem perfpeCtum 
habuere & exploratum ; aliis ut in eundem 
errorem incidereiit, ac, quod & hodie non 
adep infrequens eft, theologiam. moralem cum 
jure natura confundérent, fuppeditavere oc- 
cafionem. Quod ut excufemus quam luben- 
tiffime, admiremur autem, fi imitari non li- 
cet, que tecte fapienterque ab optimis viris 
aida fadtaque fant, noftrarum quidem erit 


AScbolaf-. XT, Et utinam non duriora fata, & theo~ 


ticis obfea- 


rates 5 


logiam & jus infimul nature, excepiffent T 
Ecquis ignorat, fuifle tempus, cum fada & 
triftis ignorantia orbi univerfo incumberets 
& faperititionis regnum magnis undique vi~ 
ribus ftabiliretur ‘7 ? Deplorent alii cladem 
puriori doGtrine ccelefti illatam. Id ego 
unc non ago. Philofophiam moralem quo- 
que cum ceteris artibus incultam, fqualoie 8 
subigine obfitam jacuiffe, ut profcriptam ve~ 
fut profugamque avolaffe, & mortalium de- 
feruiffe fedes, cenfere ejus artis homines po- 
quiffent, neminem fugit. Non quidem defia- 
¢runt, cum /ébolafticorum, ut -vogant, barba~ 
.fis vocibus literarum fedes & fapicatiae facta- 
-tia perfonatent; ew ipfis etiam thealogis, qui 
hanc do@rinz partem fub incudem revoca- 
Tent, aft adeo infeliciter, ut nullus dubitem, 


7 Conf. Boovet int. Phil. TL. Part. f 





, Cap. V. §. IV. feqa. ok ue 


JURIS RATURALIS, 


Wolcos itt eat Huros fententidm, faties hofce 


dothines & fbi, & optinve arti confultsros 
fuiffe, fi heec facra non contrectaffent **. 
XAI. Qui. vere in horum foecefferunt 10> serump 


15 


én, .cjufdem difcipline alunini afiquanto re- ‘Eiipalis 


éentiores, induftriam profecto & ingenium '*, 
ad fcientiam hanc ékcolendam, quod non dif. 
fiteor, -attulerunt, && fubtili ac {pinofo dicen- 
di genere, quat fere propria illoram hominum 
devs eft, -avulta juris naturalis excufferunt ca- 
pitas fine ordine tamen cunéte tradunt, in- 
&emp sut lubrico fundamento, que docent, 
feperttruunt, divina humahaque-jura mifcent, 
‘ationum monterts aut plane non, aut jejuna 
quandoqué & ridicuta afferune, feepiffime con- 
a ad patrum auétoritatem, ad conciliorum 
ccanones, ad Rotmanerum prefulum decreta, 

ive provocant. Sunt tamen, que 
indefeffo horun hominum ftudio, id quod 
-equus rerum exiftimator non abnuet, atque 
labori incredibili debentur. Nec tamen ab 
-Arroribus variis, lifque graviffimis fuerunt im- 
aavunes, quostantum abeft, ut Romans eccle- 
fise theologi, qui horum cew majorum fuorum 
-fe premere veftigia gloriantur, emendaverint 
Conexerintyue, ut auxerint etiam, ‘heredita- 
tem novis commentis locupletatam ad pofte- 
ros tranfiniffuri. 

38 Pleniorem Philofophiz Scholaftice Hiftoriam vi- 
dere efit, fi cai voluptas effe poflit, apud Bupe1 Hifter, 
ard ot S« vel ejaldem Lfagoy. Toeving. P. 2. c- 
a 

» Conf, Grorzus in Pro! de J. B& 
&P. 4. 52. add. Boxcusa, ape om 


16 





::i HISTORIA —- 
XIII: Certe veteres illos minus defipu- 
Sadie iffe, contendere aufim, adeo aut ignorantia, 
ovis w/e. Ut, quod credere malim, malitia, quofdam 
corum in tranfvorfum agit. Fidem faciunt 
illepida ifta, de p»obabilis. opinionis uf, unde, 
judice Lupovico Montattio, vel potius 
‘Beasto Pascuaut, (hunc enim Montar- 
.TIt nomine tegi accepimus) ceu ex vitiato 
fonte, cetera dodtrine: flagitia fluxerunt, ut 
& de peccato, ut vocant, philofophico, commen- 
.ta, Hujufmodi figmentorum, utut jam in 
antiquioribus illis THoma, BonaAVENTURA, 
'Vasquzsio, Sancuezio, Carzna, Na- 
vaRRO, CornpuBa, Azorio, Ramirezio, 
.Castanngoio, Escosario, Lepssma, 
Varentia, Castro Patao, Mepina, 
Sanctio, Arraconio; Lopzezio, Mar- 
TINEZIO, ZARANDO, VILL4 BOLOSIO, aliif- 
;que, cumprimis vero Diana, veftigia qua 
dam deprehendantur : recentiores- tamen , 
Honoratum Fasar*®, Anrontum Ts- 
-RILIUM *", AMapgeum GuimMeDIuM *7, 
.& plures, audacia eoufque provexit, ut non 
_tantum affererent, fed & {criptis publicis con- 
wtenderent fas effe, eligere fententiam, vel s1- 
-hius viri doétrina inclyti auttoritate munitam, 
_Utut ceteroquin Jegi plane repugnantem. 
Quod cone XIV. Cui quidem. temeritati an addi ali- 
feentur quid poflit, vchementer- dubito- Idque_in-- 
emanen- tcllexerunt cordatiores, faniorefque ex ipfis 
fe : ‘ 
© In Apol. doftrine moral. Jefuit. 4*In- 
-morum contra Elica/dum. + Ini fing. theolog. moral. 








‘ecclefia 


JuRIS NATURALIS. 


ecclefie Romanenfis propugiatoribus, Vine 
eantius BARontus **, Gonzrus **; 

EscuaPezius **, Antonis MerenDa 2, 
SrapHanus Grapius *7,' JoAnnes Stuwi~ 
curus**, Awronrus ‘Ceirapeus *°,° alii. 
que. « ein Fefuitici’ ordinis viri cegerrime 
jam ferre incipiunt, tam lepidi foetus paren? 
‘tes inter fuos quaeri. Cette-Tavasus Got” 
2aiez, int Salmanticenfi: quondam Academia’ 
Theologize Profeffor, deinde -Prepofitus ge 
neralis Sacietatis Fefu, corimenti hujus pri- 
mum excogitati gloriam- ‘adeo non fio ording 
vindicat, ut ceu crimen ab ilto amoliri, guin 
hanc ipfam fententiam a focietati huic att 
ditis, Frrpinanpo’Resitto videlicer &. 
Pauzo Comrrox, primurii impughatam fil 


iffe, contendere non ita pridem> aufius’ fue! ” 


rit?°: Ipfe vero, etfi:probabilium opinio« 
num non plane -ejiciat ufiam, ita tamen eun- 
dem temperat, ut Jonge honeftierem fententia 
ifta induiffe ‘faciem videatut.’ Que tamen 
affert, fintne veritati coriféntaiiea, ab aliis dif. 
cuffum iri, nullus fere dubito, 


17 


XV. Mea quidem’ parum refért, fintié 4 9 efuitis 
Fefuite an alii figmenti huyus audtores's nun- orrupeua- 


quam tamen ame quifquam impetrabit,’ ut 
non cladem, quam aliis erroribus fuis,. & 





33 In theolog. moral; adverf. probabil.  * In dif. 
fert. de probabilismo. . *5 Cuntra probabil. 6 In 
difpat. de confil,  *7 De opinione- probabil’ *® In 
traftat. de probabil. *9 Contra probabil. Jefuit.-" 3° In 
fandament. theologiz moralis, h. eb tradtaty thevlogi 
de reGo ufa opine Probab, 





18 


: HISTORIA 
theologiae 8% philofophie morali, quidam ex 
focietatis Fefu facerdotibus (omnes enim eo- 
dem loco habere nefas. effet) intujerunt, tan- 
tam effe cenfeam, ut dubitem, an ullis, quan- 
tumvis preclaris iftorum in literas bonafque 
artes meritis, poffit penfari, Sed acceperine 
hunc errorem ab aliis: fortiffimos tamen, per- 
tinaciffimofque ejus defenfores, hac ipfa fo- 
cietas fubminiftravit. Ab ea vero periculo~ 
{iffimas opiniones fibinde in moralem doétri- 
nam invettas fuiffe evictum, ut alios taceam, 
jam pridem eft 'a Cassrano a S,, Evia ?*. 
"Fheologis Nemaujeafibus **, atque ArNaL- 
po.*3, Et nonne profanum iftud de peccata 


* pbilafopbico coramentum annitensibus {ocieta- 


tis hujus doftoribus in {cenam prodiit ? Aut, 
fi antiquus error eft, quod non plane abnuo, 
a StepHano Baunro. ** tamen eundem 
maxime ab orco.revocatum, exceptum ab 
Esrryxto ‘5, defenfum & propugnatum ab 
Antonio Burounpo 36, Jacoso Pra 
petto?’, Tearizo **, prefertim Divio- 
nenfibus Fejuitis fuifle, palam eft 5 fi quis ve~ 
ro inficiari aufit, eum rectiora Antontus 
Arnarpus *° docebiz. . 

In theologia morali a corruptdlis Jefuisaram re- 
purgata. 3 Kemuitio, Boquino, Gotyifo in doGrinn 
Jefuitarum capitibus retextis. 33 Dans la morale 
prattique des Fefuites dB andor libri: Religion des Fe 
faites ; item, quae de utriufque libri biftoria diximms, in- 
differtatione, de fuperftitiofo mortuorum aped Chinen- 
fes caltu. 34 In'fum. peccat. 54 In thefibus A. 1688. 
die 23. Jul. prop. 3°-In thefibus A.. s670 edits: 
§7 In Synopfi theol. _ * In regula morum. . 

39 In nova harefi epifcopis & principibus denanciata, 
add. ¢jus denunciatio fecunda, & tertia. XVI 


JURIS NATURALIS. 


19 


. XVI. Ita moralis doGtina, optima nobi- 4Philof- 
lifimaque philofophit pars, profuga velut & pee 


extorris, modo per jureconfultorum, modo 
theologorum: caftra oberrans, mitius profeéto 
ab illis, quam his habita eft, quippe quibus 
parum fuit, non ita ut decebat illi litre, fed: 
corrumpere infuper 8& depravare, pulchrum 
vifum foie. Nec alia eam terhere excipere 
fata potuerunt, x quo:a philofophis negle@a, 
quin ejeéta in exilmm, & penitus profcripta 
uit. Rem omnem a primis, quod aiunt, ar- 
-ceffere fontibus juvat. : 


XVYL. Fuerunt, res nota eft, olim homi- Psid/- 
phice me 


nes, qui rerum ofnisiun fcrutabantur & in- 27 


is orige 


yeftigabant caufas. ‘ Hos fapientes ab initio, a Socra- 
‘deinde poft Py THacoram philofophos ap- pala 


pellabant. Cum vero in naturdlium maxime 
Terum cdntemplatione ztatem agerent, So- 
crates tandem *° eam veram fapientiam effe 
intellexit, que homines non tantum doCiores, 
fed & meliores redderet ; adeoque de forman- 
dis ad omnem honeftatem hominum moribus 
fuit follicitus. Permulti ¢jus fuerunt difci- 


ee. 


4° Nec tamen teliqui philofophi, qui Socratem ante- 
cefferant, hujus doétrinz fuere expertes. conf. de jure 
naturali ad. mentem Grecia Poetarum, itemque feptem 
fapreetom at Pytbapwe, Joannes: Groxinaits in 
Bibliotheca juris gentiam’ Reropea, Jib. I cap, 2, 
3, 4- De feptem Gracie Capieatibus, & hérum phi- 
Jolophia, & nos oginius in peculissi somatentatione, 
cai ciulus: Sapientia veterum. De Secratis; Gsicorem, 
Democriti, cetecotumque philofoptioran jurifpredgntia 
naturali idem agit 1. ¢. cap. 5,6. Bupoaiue. - 

C2 puli, 


20 : HISTORIA | 
Puli, qui varias iterum condiderunt fettas, 
quarum ille demum quam proxime ad fapi- 
entiffimi viri difciplinam accedere videban; 
tur, qu in moribus emendandis, in vita in- 
tegritate & puritate tuenda, plurimum ftudii 

*  atque opera collocabant. 

a @ XVIIL Platonicorum cumprimis, & <Ari- 

ped ‘fotelicorim celebre olim fuit nomen, Ex 
Prato quidem de ‘morali philofophia, ipfo- 
que adeo jure natura fubinde precepit **, 

praifertim vero in apologia Socratis, in Critone, 

Boiled, Menone, Alcibiade primo & fecundo, 
Charmide, hi enim funt dialogorum. tituli. 
Sunt qui fundamento certo ubique non inniti, 
que differit, contendunt, nonnulla etiam dif 
fimulaffe aiunt ; unde multa ejus de graviffi- 
mis quzftionibus fententiz nemini fint. per- 
fpetae. Quicquid vero hujus fit, preclara 
“admodum jus extare effata conftat, quibus 
jus nature exornari haud mediocriter poffic. 
Platonici, quorum ad nos pervenere {cripta, 
funt Pu1zo Jupaus, (modo rette Platonicis 
annumeretur) Prorinus, ApuLzrus, Maxi- 
mus Tyrius, CHALCIDIus, JAMBLICHUS, 
Procius, Atcinous, qui cum de officiis | 
pracipiunt, ejufmodi ea funt, ut de plurimis 





# Conf. Jo. Joacnimt Zenrorvatt fpecimen ju- 
ris naturalis fecundum deGrizam Platonicam, 1679. edi- § 
tum. add. de philofophia juris Platonica preter alios 
etiam Fe. Nicolaus Herts de jurifprudentia univer. 

_ fali {8% .1. §.XXXL.T. 1. opafcal. Sed & Fugurir 
. legi meretur differtatiode Platone, : libro ejus de fele@u 
Smethodo fadioram fubnexa. 


juris 


JURIS NATURALIS, an 


joris nature capitibus rette eos fenfiffe inde 
edoceamur, doétrinaque adeo morali hicem 
laud contemnendam affundunt, an 
XIX. Arisrorezes itidem in hac phi- Er ab 

lofophiz parte ingenium exercuit ** : nec con- Arifote: 
temnenda funt Peripateticorum, THroruras- 
t1 Eresti, Anpronicr Ruopu, Aex- 
Anprr ApHRoDI‘z1, ceterorumque opera. 
Ego tamen ita arbitror, Stoices Socratica di- 
ftipline_alumnos in hoc literarum genere ita 
excelluiffe, ut Peripateticis pariter ac Epicu- 
rais** dubiam reddiderint palmam, _ licet. 

& ipfi fubinde a recto abberrarint tramite **, 
Extat Epiftola Nazranzenr ad Endoxium 
Rbetorem *5, in qua cum ceteris philofophis 

ita contendit’ Stoicos, ut’ his Principem tri- 
buat intei’ omnes locum ; cujus judicio eouf- 
eee 

# Conf. de philofophia juris 4iferelica, Hertive 
Lc. &reliqui ejufdem generis feriptores, quibus addenda 
Sawvgiis Racueni ad Philofophiam’ moralem 4ri- 
Stelis introduétio, itemque Joannis Ersenuarty ins 
ftitationum Juris Naturalis in Moralis Philofophiz Do. 
rina reprefentatio. 

* Horam dofrinam moralem exhibet Gassenpus 


in fyftemate philosophic Epicurea, & alibi: item Brr- 
mim Be Mieatie deGaffindi: add. Gata 
xinus prelogiio in M. durelii Antonini librum de fe 
ipfo ad fe ipfam. : 
“4 Hoc ipfe oftendi in quatuor differtationibus de er- 
reribus Stoicorum in philofophia morali. Ipfam illorum 
doGrinamt moralem ex recentioribus Justus Lrrsivs, 
&CasparSctoprius, dederunt, & Du Vair, dans la 
Milofopbie des Stoiques. Add. Gataxznus in prielo- 
guio ad Antoninum, & de Jarifpradentia illoram nate- 
nli; Hertius, &. Buppevs. * a 
45 Apud Bafil. 1618. an 
C3 . que 





or HISTORIA 
que fubfcribo, quod in morum do@trina non 
temere occurrant inter veteres, qui Svoicos fu- 
peraverint. Non fpernenda, fateor, funt Py- 
thogoraorum effata, Nie preter ScHALEE- 
rum, vel potius Marcum Marrum *°, 
aliofque, ¢tenebris produxit Magnus DanrEt 
Omeistus +7. Stoicorum tamen in quibuf- 
dam, fi non pluris, cerre non minoris ga 
fecerim decreta. Utinam vere multo pree- 
ftantifimorum virorum, qui ftrenue in por- 
ticu militarunt, pulcherrimeque: de officiis 
hominum, que periere, commentationes ad 
nos perveniffent! Sane tum demum poffet in- 
telligi, quantum jus nature deberet Stoicis. 
Preclara quidem funt, que Seneca, Stoicis 
utique, on Epicareis, ut Scaticr®-cenfet, 
aut Cynicis annumerandus **, -Erqeretys, 8& 
qui, judice Dacerro+°, utrumque fuperat, 
M. Aurszivs, Anrowinus Imperator 8 
Philofophus preecepere 5 jis tamen, que ater-" 
his tenebris obruta funt, Stoicorum operibus 
hzec cedere puto. oo 

Itemque a XX. Non leviter auitem Stoicos, jus naturae 

Swicis.  serigiffe, nec intra parene(es fubltitife, vel 
Creeronss! de officiis libri teftantur. « Utut 
enim Academicorum fabinde ili probentur 
placita s in morali tamen philofopbia ex Stoi- 





—— 


4% in Differt. de Ethica Pythagor. . 
47 In Ethica Pythagorara. add. augtores hattenys 
Jandati. * . 7 7 
# Vid. Jonsrus de foriptoribus Hiffon, Philef. lib. 
iii. cap. xx. . 
49 In Prefat. ad M. Aurelii Antonini verfionem Gal. 
licam, , . 
Corum 


JURIS. NAFURALIS. 
orem fantibus Tua utplurimum irrigavi¢ 
arva ‘*. Hacc vero. quoties: mecum repuro, 
mirari fubit, qui factum, ut non chriftigni 
yeteres,manibus pedibufque in Stoicorum 
philofophiam iverint. Ertores enim illorum 
hand djfficulter potuiffent refecari. H1apo- 
aymvs quidem a chriftianoram de moribus 
Placitis. quam proxime abefle Stoicos, profi- 
tetur diferte **: Nihilofecius plerique. vete- 
mm Platonicorum feCtati funt dogmata, fe- 
pius etiam incautiys cum chriftiana religione 
a popjungendo in graviffimos errores pre- 
cipitati. Si conjiciendo hic proficeretur ad 
rei funamam, que tamen ceteroquin lubrica 
admodum .via eft, praterquam quod. ipfa 
Platomica. quoque & Chriftiane doétriaz con- 
venientia multos inducere ad hoc potuerit 5 
haud adep difpliceret mihi eorum fententia, 
qui muktitudine fue chriftianis quam'maxime 
agcuiffe Stoicos, preefertim eum moribys in- 
tegris vitaque honeftiffime ata magnam fibi 
parafient auctoritatem, indeque adeo odio 
ilis fuiffe opinantur. Sane Stoicos fua ztate 
omnes ceterarum, berefium philofophos ru- 
mero fuperafle, Sextus Emprercus §* lo- 
cuples mihi teftis eft. Prior tamen apud ‘me 
potior eft ratio, cum exiftimem, in quibuf- 
dam fanétiorem adhac effe Praronts & 
Pyengaor.x philofophiam, quam Stoicorum, 
& haicmultis nominibus preferendam ; cujys 
- © Vid. Hgnaicus Jurive Scuzuatius in Biblio. 
graphia morali, § xxix. . 

© In.eap. viii. Kfaig, 
* Lib, 1. de Philof. 
C4 _ caufam 


a3 


% -? ‘HISTORIA 
caufam facile perfpiciat, qui fecum expenderit 
Jonge plura utrumque’ a barbaris gentibus, 
forte 8 ab ipfis Ebrais per traditionem ac- 
cepta, Yetinuiffe, quam reliquos philofephos. 
Quiquid--Hujus fit, neglexerunt Stoicam phi- 
Jefophiam:; 8¢-Platonicam initio, deinceps vero 
Ariftotelicam inito‘quafi_ certamine- amplexi 
funt, eo quidem eventu ut parurn abfuerit, 
_ quin moralis doétrin: jaGturam fecerint..- 
Peripate: “ XXI."Enimivero ut illorum, qui fe Peri 
commenta- pateticos ‘aut Ariftotelices’ effe glorténtur, de 
tionesje~ yndecim virtutibus commentationes quando- 
june. so fase. tel vaca 7 
que fatis- jejunas, dignas effe que hot titulo 
fuperbiant, credam, vix'a me impetfare queo. 
Non ‘is fum, qui de gloria’ & exiftimatione 
“iftius Philofophi aliquid detraétum ‘cupiam. 
‘Scio multos’ tum derhum fapientiat fe litaffe 
* ‘eredere,’ fi in Stagirisain' ‘acriter ‘Infergant = 
inter quos’-Francifcus’ ile PaTarrros pri- 
“mum obtinét locurn 523 "fed nec’ illud-me 
fugit hominem fuiffe’ Arrsroretem, .8&. 
‘eum excéllenti quidem ingenio preditum, 
multis tamen iifque graviffimis & vitlis 8c 
erroribus fuiffe obnoxium : que vero de moraté 
“philofopbia Scripfit, ad civiliin reCtius refertt =, 
3 In difeufionibus Perjpateticis: add. Pats Gas- 
senpus in exercitationibus paradoxicis contra 4ri/fore- 
a Genainim Ethice -Ariftorelice fy fons. ucividtin 
potids ‘quam “moralém do€trinain exhibens Spadnid defi 
neavi T’. I) Inflit Philof: Ecle@. patt.¥.c. IV. ¢¥XXHI, 
De navis etiam Erbice Arifctihice’ined dub” differta- 
tionem juvenis quidam feripfit: “Défettumrgncfount, 
qui ceteroquin communem fenténtiam fequuntar.‘vid. 
Oveisi1 theatrum virtutum ab -Arifletele ofpifiatumt. 
Buppgus, * 2 
: ‘Be 











JURIS NATURALIS. 2$ 
& cum iis, que aut Prato, aut Stoici de 


ea preceperunt, neutiquam effe comparanda 5 
faltem veris & genuinis do¢trine moralis 
fontibus recludendis non fufficere: tantum 
abeft, ut omnem ejus ambitum exhauriant. 
Et nihilofecius per aliquot fecula, ex quo 
fcholas occupavit Stagirita, intra hofce ter- 
minos morum doétrina fubftitit. Quin aliud 
adhuc malum greeci fermonis' imperitia acce- 
debat, unde -hi ipfi, qui peripatetice philo- 
fophize preclari audiebant interpretes, ne 
-mentem quidem Stagirite fatis affequebantur, 
ludicraque adeo.commenta fuis propinavere 
difcipulis. Sed huic quidem ‘malo preter 
aliog Perrus Vicrorius eruditiffimus vir 
-pbviam ivit. 

XXIE. Atque de Arisrorere. quidem Jus Na- 
multi preclare .merité. fant,. moralis tamen Gyo.g 
“doGtrina non alia inde incrementa fumlit, refauras 
quam ut nunc demum, quid ARisroreces 
_fenferiz, neminem facile latere poffet 5*. Fata 

. tandem 





88 De NicuoLao-Macutavetto, qui in hoc argu- 
mento multa praclara,: licet- non omnia calculo noftro 
notanda, feripfit, nihil hic dixit au€tor. IRgitur que ad 
hanc rem neceflaria videntur, ex ipfius Buppg1 Hiftorid 
Philofephicé, p. 502, Edit. Walckii hic fapplebimus. “ In- 
** tex feripta -hijus loci funt-Princeps ejus cum animad- 
“ vesfionibus politicis Herm." Conringii editus Helm- 
* fad.” 1686. 4to.' Et. Difputationes “de Republica, 
“ 1620. 8vo. In teifce, prafertim in- priori, ve 
“ Principe, .talia docuit, que.tom omnibus placuerunt : 
“ cam primis id vitio datum,: quod Principgmy fyum ita 
 inftruxerit, ut qnagumquye ratione dominatum aut 
* confequi aut tueri minimé nefas confendum fit ; imo 

“ eupdem 


HISTORIA 


tandem dedere Huconau Gaotrum, iJlum 
jaris nature reftauratorem felicifimum, qui 


[eS ERenEMANADUnEEEaEnenaennemnened 
«« eundem non tantum cunéta ad fuum commodum in- 
“ fyper habita populi falute, referre docuerit ; fed el- 
« dem pro virtate folida fimulationem virtutis commen- 
** daverit, imo a virtutis vegia’ vid defle&endum ifti 
“* foaferit, fi faa falva efle velit. Sunt & alii, qui alia 
+« in MacgiavaL1o colpants quemadmedam neo de- 
* fyat, qui eum aut defendunt aut excufant. Sed ob 
“ a, quz recitavimus, dogmata, Flerentinum huncce 
“*-Politicum non fine ratione male audire, Herm. Conrin- 
“© givs equiffimas Macutaveitt cenfor pronunciat, in 
++ prafatione ejufdem Principé premiffe. Interim cer- 
% tam, MACHIATELLUM rever aibil novi docuiffe. 
** Ipfam Arifetelem, ne quid de aliis tum Philofophis 
“ tum Hitoricis, &inter hos de C, Cornelie Tacito dicam, 
“+ jampridem eadem docuiffe, MacuiaveLLUMQUE 
«© faq ex Arifotele defumfiffe idem, quem jam landav 
“ mus, Herm. Coaringins pronentiat. {ilatrod. in Polit. 
<* Arifict.c. 3. p- 683-1 Molton Macusavreciuig d¢- 
 teftaci qui revera nihil alivd agunt, qnim quod Ma- 
46 curavessus docuit, imo hunc nihil aliud docuific, 
* qaam quod plerique Principes reramqs Domini agunts 
“« experientia docuit Inter cenfores, :quos Ma- 
«© cHrAvetLus naétus eft, eminent Innoc. Gentiletas, 
& Antonius Poffoviaus, Tho. Boxias, Petrus Ribadencira, 
«© Hieron. Oforias, Joan. Laur. Luccbefinius : uti autem 
“* omnibus, qui contra Macitavertum fcripferent, 
8 citra contreverfiam preferendus ef Her. Cennrx- 
4 ers inanimadvenfienibus politicicin ejaldemPrincigem; 
4° ita idem vir doétiffimas in Prefatione obfervat now- 
4« pullosex MacHrAvELLt cenforibus {eripta ¢jys. non 
4S lepiffe, aut fi legerunt non intetlexiffe'; {geciatim ab 
“© Antonio Poffevine Jefoita haud .inodebré;.:cajus in- 
* finkta matiné 2 Romank inguifitions Macira- 
6 -vpiti Princeps 'damnatus Gait, “huncce lium re 
+4 quidem: leG@um fuilfe ueulentér oftendit. .~-foser illos, 
“« Gal’ Macuravetium.. defenderunt, ‘geingipans eft 
“ Cast. Scioprius is padia Politics vt i 
i ~ yoftitute 








JURIS NATURALIS. 
reftitutae fu nitori hujus philefophize moralis 
+partis gloriam apud literatum, quacunque 
patet, orbem jam pridem retulit. 
henduntur, tateor, in ejus de belli & pacis jure 
libris Gingulares quedam fententise, quas ta- 
men facile declinabit peritus lor, neque, 
propter aliquem nzvum, totius. corporis pul- 
shritudinem defpiciet. Hic fignum aliquod 
ad bene de jure naturali {perandum fuftulit, 
viamque primum ingreffus eft, quam clarif- 
fimi deinceps folertiffimique viri fuis figna- 
runt veftigiis. 


28 


XXUHI. Non fperanda equidem jam ante J» codem 
Grorium in medium aturere Paixippus /dera- 
Marancutuom *°, atque . BewgD1cTus Melanch+ 
‘Wincxxerus 57; ille quidem in fua philo thon 

ink 


fepbia moraiis epitome, hic autem in commen- Dine 


tutions de -principits juris. Sed difpellendis 
tam craffis, que orbi incumbebant tenebris, 
hx tenuis rion fufficiebat: cum poft Me~ 
LANCHTHonisatatem omnes, preeunte The- 
logorum -ordine, in {cholafticorum com- 
‘mentis. poftliminio reducendis, immo augen- 
‘dis atque ftabiliendis, certatim elaborarent. 
Grorro demum ingenium, & tanta inter 





% Omifit AyGor, qui inter Melanchtbhonem & Winck- 
derum inferi debet, Nic. Hzmminarum 3 cujus Metha- 
sus apodittica de. lege natunce prodiit, Witteaberg. 1562. 

$7 Wincexeri Principia Juris in lucem prodie- 
sunt, A.D. 1615. Conftat hoc opus ex quinque libris, 
quorum I, agit de lege omnia primo movente ac gauber~ 
nante. II, De Jure primo ac proprie diftlo. III, De 
Jore Nasurali. IV, De Jure Gentium. V,De fare 
Politivo ac civili. 

eruditos 


ug “" " HISTORIA 
eruditos obtigerat audtoritas, ut vel hoc nos 
imine, fi quifquam alius, ‘ille fane par effe cam 
arduo operi merito crederetur. . Nec tamen 
conftitutum ‘ili. quicquam aliud fuit, quam 
gentium integrarum controverfiis hanc juris 
-accommodare tractationem 5 ut juris gentium 
quoque nomine appellate. illos libros voluerit, 
quos de belli ‘pacifque jure deinceps infcripfit. 
Hoc ipfum vero cum ita exequeretur, ut cer- 
tis ex gentium, immo ex humani generis na- 
tura, conftitutis principiis reliqua ordine inde 
derivaret, exemplum praivit reliquis prascla- 
rum utique 8 omnino imitandum, ° quod in 
‘_, Univerfo nature jure, qua fingulorum ‘etiam 
” officia fpectat, hunc in modum adornando. fe- 

~ juerentur. . 

Grofias 8b ~~ XXIV~ Prodiiffe hos Hocowss Grorn 
Sostifti- tibeos primum Parifis. 4m. pe. xxv. Con- 
damnatus, ftat, quos: fuafa fummi viri Perrzscix com- 
-pofuit, cujus fingulari in litteras earumque 
‘aultores favori, egregios quos orbis eruditus 
inde percepit fruétus, merito haud ingrata 
imputat poftéritas. Nec ‘quifquam, quam 
diu ipfe vixit Grorrys, contra eos quic- 
“quam: movere aufus eft: nifi quod tertio, ab 
£0-/tempore quo prodicrunt, anno, m.pc. 
xxviIt. die quarto Februari, :ab inguifi- 
‘tionis, quod Roma’ eft, officio nota Haerafeos 
‘is inureretur. Quai feveritatem forte nen 
“expedtaffet’, ‘Grozres, qui, multa Romanz 
ecclefize placita etiam hoc ipto i in -opere, ‘hott 
‘finealiorum indignatione, comprobavit. . Ce- 
tetos ut auttoritate forte famaque a cenfura, 
quam ¢ diu vixit, deterruit ; ita erumpente li- 
berius 


JURIS'‘NATURALIS: 29 
berius poft mortemi invidia celebrari_ contra 
magis hi libri coeperunt, paffimque erudito- 
rum commentariis illuftrari, ut tum demum, 
quid Groriys fibi voluiffer, intelligi vide- 
retur. 

-XXV. Sed Joannes tamen SErDENUE fw ex 
agtus glorize cupidieate in tranfvorfum, vide- «spit Sel- 
sur, fi ftandum illorum judicio eft, qui’ Gro- 
11 emulatione incenfum putant virum doc- 
tiffimum, eruditum illud de jure natura & 
gentium, juxta difiiplinam Ebrecrum opus **, 
in luem emififfe. Certe hoc fua induftria 
effecit, ut que Ebraorum de graviffimis 
juris nature capitibus fententia fit, neminem 
fugere poffit. Extitiffe autem in hac gente, 
qui & ingenio, & doétrina cum quibufvis 
certare queant, vel Mosis Marmonrp1s, 
doGtiffimi utique viri & juris peritiffimi, ex- 
emplo conftat. Accedit, quod qua a majo- 
fibus fuis acceperunt, diligentia qua’ poffunt 
maxima referant. Ebrei doétores, ut vel hoc 
nomine,; de hac moralis doétrine parte, non 
male meriti’ videantur. Et Szupenvus qui- 
dem, Noachidarum decantatis preceptis fun- 
damenti loco fubftratis, longe- lateque per 
varia noni juris: modo fed antiquitatis capita 
Pprocurrit, in Ebreis, Gracis, Latinis, Arabicis, 
fcriptoribus, immo ipfis Scholafticis; nihil 
Argentorati 1665. 40. Natus eft ipfe Aufor Dec. 26, 
1584. Mortuus Nov. 30. 1694. Conf. Vitam ejus 
eradite conferiptam a ViroCl. Joan. Wrokins, .T.P. 
quam premift SeipEwt operibus ab ipfo editis 6 Vol. 


Fol. Loed. 1726. . 
me tT intaftum 


40 . .. HISTORIA 
ineaftum relinquens, quod fao quodammodo 
inftituto infervire putavit. Hoc ipfum vero 
eft, quod nonnulli in eo reprehendunt, qui 
fuo.cum comprobaffe exempio aiunt, quam 
facile nimia eruditionis confectatione judicii 
vim obtundant viri dotti, JJoannzm SEL- 
peNnum hac ratione fua ita”perturbaffe ftudia, 
ut eddem tempore de rebus toto genere di- 
verfis cogitaret. Digrefliones, enim, inqui- 
unt, captat adeo remotas & interdum tam 
longas, ut nifi ita ftudia inftituiffer, (hac 
enim ‘mali iftius, quod eruditos vexat origo) 
non potuiffet tantam erdinis & rerum per- 
. turbationem ferre. Ac fane dum ordinem 
& perfpicuitatem negligit, non parum tedii 
Jeétoribus creat; quz vera ac utilia habet, 
longe plurima minus facile intelliguntur,. 8 
ficubi in errorem delabitur, yix origo erroris 
deprehendi poteft +». 
XXVI. Mortuo Hucone Grotto, in il- 
Prexime ortrn numero, qui lucem juri natura: af- 
Jfequebatur fundere annitcbantur, comparuit THomas 


‘Hobbe- : . « 
fits, quem Hosszstvs, Malmesburienfis, vir omnium 





landius, 39 Ifthec de Sxupeno fcripfit Joan. Ciericus in 
Bramhal- poe Cyitied, P. 1.6. 5.§§. Quer probixius a Sai- 
pgNo feripta fuerunt, opere pretium fibi duxit nofter 
Sharroc- 2addexs in compendium mittere ; ut in eo citra ambages, 
kius, Fil- fine cultu, fine ornatu (verbis ipfius utor) moralem 
merus, Hebrzoram Doétrinam eruditorum oculis fabjiceret, & 
ipfius ut plurimum Sgupen1 verbis exponeret. Ali- 
orum etiam {criptorum prefertim accuratius jus nature 
interpretantium fubinde indicavit loca, ufui futura illis 
.qui revocare ad Examen Ebraicz gentis placita cupiuat. 
Prodiit ad calcem Virriartt Infitut. Lug. Bat. 1734: 

. judicio 





us, aliigs 


JURIS NATURALIS. 3 
judicio ingenii fubtiliffimi. Is fi tantam ad 
litterarum ftudia attuliffet probittem, quan- 
tum attulit ingeniym, ingens ab co emolu- 
mentum cum omnes litteras tum maxime juris 
naturalis difciplina capere potuiffet. Jam 
vero fuam quam excogitavit de ftatu naturali 
fabulam, ceteraqtte qux eidem fuperftruxit, 
eo comparatam voluit, Carono fecuxdo ut 
placeret Anglie Regi: Plane ac fi imperan- 
tium in tuto collocari majeftas nequeat, nifi 
advocatis in fubfidium figmentis. Is vero 
etiam dum pius- in regem videri voluit, 
parum abeft, quin impius in Deum ipfam 

imperantium arbitrio fubjiciendo, 
injuriufque i in cives fervili prorfus conditioni 
vos addicendo, extiterit, Videre vero & hic 
Kiewit, quam difficile fit mediam tehere viam, 
‘quoties civium libertas auctoritafque Princi- 
pum inter f€ committuntur. Hossesivs 
vero fie audacie pceenas abunde dedit. Ri- 
CHARDO CUMBERLANDIO °°, Jo, BRaM- 
fratto °', Grspgrto Cocquto **, Ro- 
BexTO SHARROCKIO ©? , Roserto Fit 
mer °*, Jo. Scnarro, Samurt STRIME 

» aliifQue °*, qui ingenium calamofque 

. contra 





-& Difquittio de Leg. Natane, 1672. ‘yo. 
 Vindicatio vera Libervatis. 1675.. 
© In Vinditiis pro Lege 69 lnperdv, & Anateme Hib 
Sefiani fai. 
|S De Offciie focundum Fas Nature. 1660. 8v0. 
& Obfervet. ad Hovszert Leviathan. 1679. 
$5 Scil. CuarenDon. contes Hobbofi Leviath. Par- 
xrR0 in Difputatianibas de Deo. 1678. Et De Legibus 
Nature 


: - HISTORIA! 

contra eum acuerunt: quorum ut idem {cos 
pus, ita nefeio, an idem fuerit fucceffus: ne 
quid nunc de- iis dicam, qui non quidem ex 
inftituto, fed data occafione, & ws iy waghdy 
illum aggreffi funt. Nec tamen defuerunt 
qui patrocinium ejus fuifciperent, ejufque phi- 
lofophiam defenderent, quos inter LamBer- 
tus V8uTHuysrus eminet **, ingenio pro- 
feéto & ‘acumine ipff Hoxsesto comparan- 
dus®%, Danzerrs Scarciir enim cona- 
tus, cujus auétor vitae Hobbefianz meminit, 


. in ipfa, quod ajunt, herba fuppreffi funt **. 


Et 





‘Nature. 1681. StH Wann Exercitatio Epiftolica, 
2656. Et qoi infar Omnium eft, Rap, Cupwortna 
in Syflem. Intelle, & de eterna & immutabili Mora- 
Fitate; qui nuper prodierunt lating verfi 4 Doétiff, 
Mosuemio. 2 Vol. Fol. Jena 1733. 

65 Jn difqiifitione epiftolica de principiis jupti EF de- 
cori, primo feorfim, deinde cum reliquis ejus operibus 
vedita. 9 Wwh 410. Roterod. 1680. . 

67 Non tamer ita defendebas Hossgsium, at im 
verba magiftri juraret, vel eum per fas & nefas vindi- 
caret. Studiym {cipfam confervandi pro fundamiento 
moralis obligationis, omnifq; iftius quod juftum & de- 
corum haberi folet, cum multis viris cordatifimis po- 
fait 5 fed principiis iftis nefandis de Statu Nature State 
Belli, de Fure omnium in omnia, de pattis fonte Obliga~ 
tionis, & ejulmodi, neutiquam patrocinatas eft. 

 Pancos alios naétu3 eft Hosuestus defenfores. Nic. 
Hieron. Gunpiincivs eum ab Atheifmi crimine ‘vin- 
dicare annititur. Odfervat. Sel. Tom. I. p. 37. Item 
de Statu Naturali Howsest1 defenfo tS defendendo. Eaf- 
dem partes fafcepit Rap. Batuursr in Vita Hobbefi. 
ejufq; auétario. 1681. Quedam Hossesi placita 
Jo. Cur. Becmannus calculo fo comprobavit in Me- 
ditationibus politicis, itemq; in politica parallela. Sad & 

. Parrus 


JURIS NATURALIS. . 33 


Et Hossest1 quidem de cive elementa a. Mi 
pe. xtv1. lucem primum adfpexenint, que 
aliquot poft annos videlicet m. pc. x1. alter 
gus foetus, eui Leviathan titulum fecit, ex- 
it °F. . 
XXVII. Sed. Grorii tamen nondum ita Grotioade 
obliterata memoria erat, ut non quoflam ejus vr fatur 
de belli €F pacis jure libri occuparent. *Et hoc Feldenus, 
ipfo fane tempore Jdannes a FELDEN Vit Grafwine 
juris pariter ac mathefeos callentiffimus, pro Xelius. 
co quem erga Ariftotelem animo conceperat 
favore infurgere in Grotium, ejufque dicta, 
in quibus a tanto fapientia magiftro diffen- 
fera, atro notare lapillo in animum induxit, 
Cujus conatus non difplicebant illis, qui-fa- 
mam & gloriam Grortt egris intuebantur 
oculis, Quos inter & Craupius Satmasivs 


Petrus Gassenpus, dum Juris & Jultitiz originem 
ex pattis derivat, aliaqs Epicuré dogmata tuetur, ne 
latum unguem ab Hobbefio difcedit. Vad. Qyxtagma 
Philof. Epicur. P. 3. ¢ 26. Purewporriys | nofter 
Hossesi1 veftigia in quibufdam premit, in iis Scil. 
qu fana fant & Philofopho dignas nonnulla tamen 
impia ejus dogmata folidé et praclaré refellit. 

© Pauca bujus libri exemplaria privs evulgata funt 
Parifiis “1642. Deinde auétior prodiit Amy 164). 
De hoc Hosszst1 Opufculo hanc fententiam profert 
Pursuvosrrus. Etfi quid profani fapiat, pleraque ta- 
men cetera fatis arguta ac fana, Prefat. ad Elem. Jorif- 
prod. Ineunte anno 1550 publicatum eft Hoasrsir 
opus, lingua vernacul& confcriptum, de natura hu- 
mana ; ‘ficut etiam anno vertente liber de corpore Politico 
Landini impreffas eft. A. D. 1655 prodiit lating liber 
d corpore, et proximo anno vernaculé. A. D. 1658 
in Incem emiffus eft Liber de Homine. Qui plura vule 
de Hosszsio, adeat Bazitt Difion. Hifor. et Crit, 
vel vitae Hobbefi A Rav. Baruuast. 1681.° 0 ** 

: D 








fuit 


34 


. - HISTORIA 
.fuit, qui fuze invidiz praclarum hoc extare 
.voluit monumentum in quadam epiftola, 
“quam e tenebris produxit. vir clariffimus 
Tuomas Crenius 7°: “* in philofophicis, 
« fi difputandi folertia fpeétetur, vix me- 
diocribus par eft: nec unquam vidi, qui 
minori cum vi ratiocinetur : id quod teftan- 
tur {cripta ejus, quibus Rivetus & Ma- 
Resius refcripferunt: in ftudio literarum 
multos habet pares, & plurimos fuperiores, 
In jure quantum excelluerit, oftendit {par- 
fio Horum ad jus Fuftinianeum. Librum 
ejus de jure belli ac pacis refutandum fufcepit 
« quidam Profeffor alme Julia, qui amicis 
*¢ aliquot, quos vidi, adfirmavit fe oftenfu- 
© rum effe, nullam paginam vacare infigni- 
& bus erratis”. Nullus dubito quin Ftp e- 
num ‘defignet SALMAsrvs, qui-quo .animo 
ad hanc cenfuram accefferit, vel ex hoc ipfo in- 
telligere licet, quod nullam paginam erratis 
vacare fe oftenfurum pollicitus fit. Prodie- 
runt vero tandem annotata ifta M. pc. L1it. 
quibus Tueoporus GraswinkELivs, vir 


_ doétus & civilium rerum haud imperitus, anno 


fequenti ftri€turas fuas oppofuit, quas duobus 
Huconis Grorir filiis facras effe voluit. 
Non .equidem fibi defvit Fetpznus, fed re- 
fponfionem ad iftas ftri@turas edidit, tacente 
quidem GraswWINnKELIo, forte" qiiod per- 
fpexiffec optimam hanc effe vincendi litigio- 
fos homines rationem; fi-res fuas fibi habere 
jubeantur. 





to 'T. 1, Animadverl. Philelog. (% Hifter.:p. 22. 
. XXVIL 


JURIS NATURALIS, 


XXVIII. Sed juvabit, obfervata quantum 
fieri poteft annorum ferie, que naturalis j ju- 
‘is doétrina fubierit fata, porro pertexere, 
Anno itaque M.pc. tix. Martini Scxoo- 
K11, viri in quo alia omnia potius quam dili- 
gentiam defideraveris, prodiit de jure nature 
liber in quo tamen nihil eximii admogum 
& non quotidianum attuliffe vifus eft : quan- 
quam idem & aliis {criptis ad civilem mo- 
ralemque doétrinam fpe€tantibus ingenii pe- 
fiditatus fit vires. Qua inter de imperio 
maritimo eminet commentatio. Qui vero 
illum in hoc ordine excepit Jo. Henricus 
BozcLeRus, majorem dottrine copiam vim- 
que ingenii exquifitiorem ad hoc attuliffe 
opus traditur. Anno namque M. pe. LxITI. 
commentarius ejus in ibrum primum, & fep- 
tem priora capita libri fecundi lucem adfpexit, 


35 
Schookii 

cle. 
vi merit 
in jus na- 
tara. 


cui feleCbae aliquot, de infignibus juris naturalis . 


capitibus, differtationes adjuncte funt. Mul- 
tis utique preefidiis inftru€tus hunc adgreffus 
eft laborem Borcterus: civilis doétrina 
peritia in eo haud vulgaris, veteris recentio- 
rifque hiftorize cognitio, fontefque, ex qui- 
bus fua hauferat Grorrus, perfpecti peni- 
tus. Anfractus tamen nefcio quos, & am- 
bages in eo vituperant nonnulli, 8 impedi- 
tum dicendi genus, quo plura ubique polli- 
ceri videtur, quam preftafe :. cui doctrine 
ad illorum, quos offendere nolebat accom- 
modatio, in plerifque viri dodtiffimi fcriptis 
manifefto fe prodens accedit. Morte autem 

prepeditus perducere ad finem coepta non 
poterat non fine infigni, ut creditur, litterati 
erbis damno, Da XIX. 


36 
Compendje 
Gren a 
Mallero 


Zieglerus 
in Grotis 
um com- 
mentator. 
Gul. Gro- 
tius cum 
Sais come 
mentatori- 
Se 


HISTORIA . 


XXIX. Joannes Parzippus Mutterus 
fequenti anno M. pc. txt v. in tabulas re, 
degit Grorit de belli pacis jure libros. 
Etenim ut’ ftudiis atque moribus, ita ingeniis 
maxime differunt homines  videafque alios 
faftidire Jibros,*quos non contextus rationum 
fucculenta & plena oratione ornatus com- 
mendat, alios contra {celetis illis, ut nunc cum 
medicorum filiis mihi loqui liceat, maximo- 
pere delectari. Mercatores itaque fi imi- 
tentur eruditi, quid. mirum? quos tum de- 
mum a fapientia commendari novimus, fi 
merces guftui & indoli emptorum diverfimode 
attemperatas exponant. Hinc tam diverfus 
etiam in jure nature ad ingenium mor-. 
talium aptando 8 inftruendo’ labor, Hinc. 
preter tabulas compendia, quorum ni fallor 
primum a Jano Kienxyo concinnatum eft, 
quod fub tituto inftitutiones juris natura, gen- 
tium, & publici, a. M. Dc, Lxv. lucem ad- 
fpexit. 

XXX. Crefcere tum indies exiftimatio 
coepit deutilitate librorum Gro 11, ut paflim, 
in academiis viri docti juvenibus eofdem prae- 
legere & interpretari confultum ducerent. In 
his fummus quoque vir, ifque non minus juris 
quam omnium literarum confultiffimus fuir, 
Caspar ZIEGLERUS, Cujus in iftos Hugonis 
Grotii libros animadverfiones mM. pc. LxvI. 
prodierunt. Libertatem modeftia temperatam 
ineo laudant omnes. Nec eruditionem in 
iis, nec judicium defiderayeris ; meliora ta- 
men & exactiora ab ifte viro proficifci_ potu- 
iffe, fi ingenii fui vires.intendere aut volu- 

: iffet 





JURIS NATURALIS. 


iffée, aut per temporis rationes potuiffer, ‘om- 
nes judicant, quibus res ejus cognite fuere 
ac explorate. Utilem tamen lis operam 
preftitit, qui a fingularibus in religione opi. 
nionibus, quas mire fuo & huic peri paffim 
infperfit Grorius, fibi cavere cupiunt. Has 
enim non temere pretermiSt, quin notaret 
eas & pro re nata refelleret. Zr EGLERO jun- 
gamus jureconfultum, & doétrina, & ‘mo- 
deftia eo non inferiorem, eumque ipfius Hy 
gonis fratrem, Guitetmum Grotium, qui 
ds principiis juris nataralis enchiridion, quod 
vocat, edidit. Is in compendio tradere, quae 
prolixiori ambitu complexus eft frater, in- 
fimit; nec tamen, que fibi conftituerar,’ * 
fadia prorfus emenfus elt, Agnoftas facile 
virum elegantioribus literis innutritum & ci- 
vilis juris peritia imbutum; a fcholafticis. mi- 
hutis abhorrentem minufque adeo placentem 
illi, quibus pulchrum nibil eft, nifi quod 
ineptis vocibus conditum, ineptiori methodo 
adfridtum, fab nefcio cujus aixgCcias {pecie 
illis adblanditur. " Academicis tamen_ ftudiis 
cum infervire voluit Groreius Gozztus, 
difertifimus quondam Fenenfium antittes ; cu- 
Js exemplum fecuti fone, qui deinceps fuis 
hoc enchiridium commentationibus illuftra, 


tunt Jo, Gzorcius Simon, & Jo. Jacosus 
Moutervus. 


XXXI. Eodem circiter tempore nova ad Mevii 


33 


hanc doétrinam fa&a eft acceffio, per prodro- ind 
_ 5 . rari fprun 
mim jurifprudentia communis, Davipts de : 


Mevii, in tribunali Suecico, quod Wifmaria + 
ch vice-prajfidis, qui invaltera editione, nu- 
D3 clei 


lentia. 


38 


Ofandri 

commenta~ 

vies ad 
ium 


, HISTORIA’ 

clei juris naturalis & gentium, titulum -gerit. 
Vel ex fronte libri conftat, alterius longe ma- 
joris operis hunc velut effe precurforem : id 
quod & ex ipfa tractatione ea, que generatim 
de naturali jurifprudentia’ difceptari folent, 
exhibente perfpicitur. Et fama, & ingenium 
auctoris, 8 eruditio fingularis, nihil nifi exi- 
mium de ipfo opere fperare omnes jubebant, 
defideriumque vehemens illud videndi & ufur- 
pandi in multorum excitarunt animis ; irrita 
tamen haétenus eruditorum fuere vota. Id 
quod quo fato contigerit nefcio, cum maxi- 
mam faltem libri partem jam tum perfettam - 
a fe teftaretur auctor, cum prodromum emit- 
teret in‘ lucem. Eft tamen non diffitendum, 
& in ipfo hocce prodromo non omnium pro= 
meruiffe calculum Mevium. Parumque ab- 
fuit, quin ad agendas caufas quam profundio- 
remi juris nature inquifitionem, aptiorem eum 
nonnulli cenferent. Id tamen, quod maxime 
in illo reprehenditur, quod ex ftatu integri- 
tatis principium ac normam juris nature re- 
petierit, cum multis ei commune eft: dicetur- 
que ea de re fuo loco. De mutabilitate 
autem juris naturae qua dixit, cenfuram non 
admodum benignam Samueris Racwe- 
111 7° provocaruit. Nec difficile foret & 
alia in eo repreliendere, fi quis erroribus 
aliorum in lucem producendis fe natum 
crederet. 

XXXII Mevium excepit Zubingenfium 
Theologus Joannes Apamus OstANDER, 


% De jure nature thef. LVI. . . 
cujus + 


JURIS NATURALIS. 


cujus obfervationes maximam partem theo- 
logicas in Hugonem Grotium, M. pc. LXxx!. 
orbis eruditus primum vidit 5 Tudinge quippe 
eodem anrfo impreffas, Exemplo Zizciert 
jncitatum virum dicas ad ea 8 notanda & 
confignanda, qua offendere aliqntm ecclefia 
Lutherane {citis innuttitum poterant. Nec 
negaverit feciffe utrumque quod opera pre- 
tium fit, qui cogitaverit fubinde afferere Gro- 
tium talia, qu caftigantur teprehendunturque 
merito. Nimium rigorem facile condona- 
bunt Os1anpro, qui theologum fuiffe ‘re- 
cordantur, qui, cum ardua femper traCtant, 
nec minutias, qu periculum afferre poffunt, 
pretermittere folent. De fatis autem Gro- 
11, quod fuo quaedam operi premifit, id 
magis hiftorize caufa, quam ut ullam inde. 
ili conflaret invidiam, eum feciffe arbitror, 
. Scholafticorum vero quod fubinde placita 
advocavit, id ejufthodi quidem eft, ut ele- 
gantioribus multum difpliceat, qui vellent 
tandem ab hifce quifquiliis moralem doétri- 
nam repurgatam penitus: fed a viro, qui 
omnem his in fludiis ztatem egit, expectan- 
dum aliud nihil fuit. Preetermitterida itaque- 
hee fant, & in ceteris, que rette dita & 
obfervata funt, fua non defraudandus laude. 
Idemque exiftimare omnes velim de altero 
Gus opere, qui typus legis naturalis infcribitur, 
quodve itidem ad ejus juris, quod ex. natura 
omnibus conftat, ftudium promovendum 

comparatum effe voluit. 
XXXII. Longe aliam viam ingreffus eft 
SamueL Purgnporrius, ad quem nunc 
D4. - temporis 


39 


49 


HISTORIA 


Pafendor- temporis nos deducit ordo. Facile vidit vir 


fas, alter 


* reflaura- 


perfpicaciffimus, commengariis, amnotationi- 


tor juris bus, flricturis, cenfurifque ix Hy, ‘ongm Groti- 


satura. 


sim, parum in naturalis juris dodtting profici 5 
€9 namque tandem rem redige, ut quid Gro~ 
Tius fenferit, intelligatur ; modg intelliga- 
tur, cum commentariis facilius obfcurentur 
autores, quam illuftrentur. Comprobatum 
nimirum & Grotit exemplo eft perpetuis velug 
circulis literarum {tudia circumagi, ut quando- 
que éxiftant, qui ex ipfa rerum natura, non 


_ &x folis libris fapere geftientes, eo ufque pro- 


xehantur in rerum perfcrutatione, ut fupra 

communem hominum fortem pofiti penetraffe 

in iftos receffus videantur, ad quas ceteris ad- 

itus fit interclufus. Hos mirari, que morta- 

lium eft ignavia, quam imitari plerique ma~ 

“June: remque prorfus egregiam fe fufcepiffe 
purant, fi & ipfi dicant, quod heros ejufmo- 

di dixit, & novitatis fpecie fe commendent. 

. Hinc novorum fyftematum, compendiorum, 
“tabularam, uberrimus proventus : hinc com- 
mentationum & adnotationum florentiffima 

feges, in quibus ex obfoletis denug conferunt 

& conveétant, que auctor fpreverat, often- 

furi, 8 alios ea dixiffe, que ipfe afferuit, 

aut dubiola movent, aut fimile quid quifque 

pro ingenii fui modulo agunt. Herc Arijtote= 

Tes, hee Plato, heec Thomas de Aquinc, haec 

Cartefius, hac Grotius, expertus eft fata, Hac 

quotidie luditur fabula. Poftquam ejufmodi 

librorum pertzfum, furgit iterum aliquis, qui 

magno impetu proftratis & rejeétts quotidia- 

nis iftis nova confeCtatur, eandem commenta- 

. torum 





JURIS NATURALIS. 


torum & adnotatorum turbam poft fe traftue “” 


rs. Purfnporreus itaque Grotii veltigia 
premens facile, ¥idit hoc in illo laudandum, 
quod ex §(Hominum natura accuratioreque 
gus confideratiotge novifin aliquod juris na- 
ture zdifium exftruxerit. Hoc unicum 
efle, quo reliquis Grotius preeftet, hoc ergo 
& fibi faciendum :. prefertim’ cum ‘exquifita 
illa humani ingenii meditatio nunquam fine 
fruétu inftituatur, ut non detegat aliquid, 
quod perfpecétum cognitumque neutiquam fuit 
alii, Hfaec magnorym virorum veftigia fe- 
liciter premens Purznporrivs, parum ab+ 
fuit quin fuperaret ipfum Grotium, exemplum 
faltem longe clarius una cum Hobbefio pre- 
iret’ ceteris, que vera ratio effet perficiendi 
perpoliendique juris naturalis. Hujus fui in- 
ftituti fpecimen equidem jam dederat in ele- 
mentis jurifprudentia univerfalis: fed illud 


demum opus, quod plenam doétrinz ejus fa-, 


ciem exhibet, omniumque oculos animofque 
in fe convertit, M. Dc. Lxxis. prodiit 7’> 
Quod deinceps ipfe in compendium mifit, tie 

” Scil. De Jure Nature & Gentium, quod prodiit 
Landini Scanorum, 4to, 1672, & fepius deinde recu- 
fom; tandem vero cum adnotationibus Joan. Nic. 
Hearit, Frascf. 1704. Verliones ejus Germanicam, 
Gallicam, Anglicanam commemorat auctor Bibliathece 
Juris Imper. cc. 1. p. 31. Sed Gallica Joan. Bar 
BEYRACCiI Cum primis commendanda, fummo quippe 





ftadio confecta, & dostiffima Prefatione, & nétis exqui- 


firifimis exqmata & locupletata, quibus precipua Juris 
naturalis capita copiofius illuftrantur. Purenvoryi- 
vm cum cl, Barszyraccit notis anglicana verfione 
donavit Basrh Kennet. Lond. 1729. Fol, Ed. yta. 


tulo 


al 


“a 


HISTORIA 
tulo de officiis hominis € civis indito 7* ; fed 
ita, ut 8¢ compendia confici, qua a fcholafti- 
corum barbarie aliena effent, poffe ipfo hocce 
exemplo comprobaret. * 





%3 In gratiam eorum, qui Pyrewporrii Hiltoriam 
defiderant, brevem vite ejus narratiunculam, quam no- 
bis fuppeditat Srouuius in Hifor. Liter. p. 764, hic 
fabjungemus. Samuzt Purenvorrius Lipfe commi- 
Vitonem habuitValentinum Alberti, & poltea Jene cum 
celeberrimo Weigelio amicitiam contraxerat, qui fuam 
Exbicen Exclideam liberz ejus voluntati tradidit, qua & in 
Elem. Furifprad. Univ. Hag. 1660. editis nonnullis in 
locis ufus eft. Eruditusille Palatinatds Princeps Ele@tor 
Cartias Ludovicus, cujus nomine illa prefcripferat, Pro- 
fefforem eum Juris Nature ( Gentium Heidelberg 
conftituit, A. D. 1668 Lundini in Scandia Profefior 
fa&us eft, ibidemque 1672 opus fuum de Fure Nature 
& Gentium in 4to edidit. Quod verd in eo ulterius 
quidem ac Grotius progreflus fuerat, {cholafticorumque 
mugas penitus rejecerat, multos equidem experiebatur 
adverfarios, in quorum acre tamen non din fuerat. In- 
terea Confiliarius Regius, & Hiftoriographus Holmiex. 
Fe fa€tus, nobilitatifque infignibus ornatus eft. Con- 
fcripfit hinc opera illa de Rebus Suecicis ub Guftavo A- 
dolpbo ufque ad abdicationem Chrifina, & de Rebus a 
Carole Gujtave geftis. Ita hac fufcipiebantur benigné, 
nt non multum poft res Friderici Gulielwi Principis E- 
leBoris Brandenburgenfis defcribere juberetur. Ornabatur 
fimul offitio Confiliarii intimi Eleoris Brandenburgici. 


+ Rex Suecie Caroxus XI. diberum Baronem eum pronun- 


ciabat, juraque ipfi ea concedebat ; immo ipfemet Im- 
perator Leopoldus magnis eum pollicitationibus conatus 
eft ad vitam fuam defcribendam perfuadere, quod nun- 
quam tamen in fe fufcepit. Mortuus eft Of. 26. 1694, 
ztatis 635 poftquam’ & alia publicdrat feripta, ju/gue 
Jou faciale divinum reliquerat in MS¢o ; quod poftea 
typis exaratum erat, & tum latine tum anglice in lucem 
emiflum. : 


XXXIV. Per 


JURIS NATURALIS. 43 
I XXXIV. Per iftam autem, quam tenuit, “riter 2 
| philofophandi ratinem, Purenporrius non pone 
potuit non a receptis {cholafticorum decretis, 
| jnquibufdam diffentire. #Bgre iftud rulerunt 
| quidam ex theologorum ordine viri, qui in- 
troduéta femel ifta fentiendi libertate, nihil 
tam fanétum, tam inviolabile fore autuma- 
bant, quod ‘non convellere auderet hominum 
nova confectantium profana libido. Lutheri 
namque jam pridem relicta fimplicitate, fcho- 
lafticorum poftliminio reduxerant commenta, 
his ecclefize purioris dogmata ita involverant, 
ut his falvis, profligari illa poffe, non crede- 
rent. Integra itaque ad Pufendorfium im- 
pugnandum coorta eft cohors, in qua princi- 
pes Fofua Swartzius, Nicolaus Bekmannus, ° 
50. Adamus Scherzerus, Valentinus Veltbemi- 
us, Valentinus Alberti, Fo. Foachimus Zent- 
gravius, Samuel Strimefius, Fridericus Gefe~ 
nius, notiffima nomina, totam fere Germani- 
am nobiliffimaique in ea academias fuo ftre- 
pitu complevere. Nec rationibus magis quam 
convitiis certatum ftrenue, ut tanto preclari- 
orem quifque retuliffe victoriam fibi videre- 
tur, quanto acrius ingenium in convitifs exco- 
gitandis probaffet. Omnibus vero, quod 
mireris, unus fufficiebat Purznporrius, fi 
ab infelici ejus hyperafpifte Klingero difcedas, 
quifub nomine Rolleti latitare dicitur, 8z le- 
fe majeftatis {cholaftice poenas in academia 
Jenenfi dedit. Nemini namque, quicunque 
is effet, aut ingenio aut eruditione aut promp- 
titudine aut mordaci & aculeato feribendi ge- 
nere fe inferiorem demonftrabat, Eris.Scan-° 
dca 


~ 


44 


HISTORIA 


dica'Purenvorrit, & alia ejufdem generis 
fcripta utrinque eo tempore, haud exiguo nu- 
mero edita, docere & hac que diximus, & 
totam belli iftius umbratici ferietn poffunt, fi 
quis accuratius hzec noffe fua intereffe putat. 
XXXV. Ejufmodi utique erant, fupra 
quibus magnis tum animorum motibus con- 
certabatur, ut aut tuto ignorari aut facile, fi 
mens non leva fuiffet, componi potuif- 
fent. De ftatu enim naturali, quem ab Hob- 
befio, fed facris literis magis attemperatum, 
acceperat Purenporrrus, de fundamentali 
propofitione legis naturalis, de ovigine morali- 
satis, & indifferentia motus phyfici_in astione 
humana, fimilibufque difceptabatur acerrime. 
Eoque’ effectum, ut magno equidem ftrepitu 


" paffim in academiis jus natura doceretur, cum 
“non temere litis materiam dimittant, qui in 


fchofis 8 academiis vivunt, & infiniti libelli, 
& differtationes innumeraz hac de re conf{cri- 
Qerentur: fed ut omnis labor in {peculationes 
inutiles de principio juris natura, fimilibuf- 
que doétrinz fcholaftice capitibus abiret. Et 
qui de hifce veiba facere didicerant, pulchre 
fibi fapere, jurifque nature confultiffimi vi- 
debantur, cum ejus effent ignariffimi. Ia 
infelici_ ifta concertatione evenit, ut nobiliffi- 
ma ifta philofophie pars a viris cordatis & 
ad majora natis, quippe quos fcholafticarum 
gjufmodi quifquiliarum pudebat, neglecta; 
occupata contra ab hominibus, a quibus mul- 
tum obfcuritatis parum lucis aut dignitatis ac 
cipere poterat, fuo pretio excideret, 8 fucco 
nervoque fpoliata jejunifque quaeftionibus ob- 

ruta 


JURIS NATURALIS, 
rita eodem apud fapientiores loco, quo iftud 
ineptiarum chaos, quod metaphy/icam vocant, 
haberetur. Sed juvat tamen, ne quid defit, 
languentis 8 tantum non agentis animam fata 
porro perfequi. 

XXXVI. Inter pracipuos Purznpor- 
F11 adverfarios VALENTINUS ALBERTI fuit, 
vir nec elegantioris doétrina: rudis, 8 ceteris 
multum ingenio preftans. Is non tantum 
variis fctiptis controverfa PuFENDORFI1 
Placita impugnavit: fed novum quoque juris 
nature fyftema, fuze quam elegit hypothefi, 
fuperftruétum condidit. Vocavit illud com- 
perdium orthodox theologia conformatum, in- 
que eo illud: potiffimum egit, ut ex ftatu in- 
tegritatis, in quo conditus homo initio (erat, 


45 


Alberti, 
Mevius,. 
ckens 
dorfius 
jus ad- 
werfariic 


regulam normamque officiorum omnium, qua - 


kx nature: ab omnibus exigit, derivaret ac- 
cerferetque. Qua in re non facri mode or-" 
dinis viros plerofque, fed ex jureconfultis 
guoque Da vi bem Mevium, quem fupra lau- 
davimus, & Vitum Lupovicum Secken- 
poaFiumM fibjadftipulantes habuit, Et hujus 
quidem cum haud obfcure niteretur ayctoritate; 
aliterque .fentientibus a objiceretur, oportuit 
NDORFIUM PUFENDORFL I quoque eX~ 
petiri aculcos, liberrimumque judicium, non 
aditrié.um ullius cx.ftimatione, fed unice ra- 
tionibus fuifulcum. Fgo vero maximoperg 
miror, potuiffe inter viros doétitfimes ullam 
hac fuper re exiftere diffenfionem, i fen- 
dirfizs illorum exponebat oT cia, qui chrifs 
tiane: religionis funt expertes: horum contra 
intraunt vitam & theslosi, aut quetquce 

. naire 





46 - HISTORIA 


nature aut integra: aut reftitutee conditionem 
confiderant. lio itaque fundamento illum, 

alio hos niti oportet. Reéte utique hac a fe 
invicem difcernuntur, cum multa fint, qua 
rationis captum fuperant, & que fruftra illis 

* obtruferis, qui religionis chriftiane {citis non 

funt imbuti. Cum ejufmodi vero hominibus 

cum raro nobis commercium intercedat, rur- 

fus diffimulandum non eft, fi a principum 
negotiis difcedas, in private vita inftitutione 

Jonge ampliorem,. imo unicum illius juris 

ufum effe, quod ad chriftianam difciplinam 
hominum mores exigit. Ut ergo. errant; 

qui jus nature non aliud agnofcunt, quam 

quod ex fcitis chriftianze religionis aut ftatu 

nature vel integrae vel reftitute derivatur, 

nec, fatis, que ratio dictitat, difcernunt ab 

dis, que ex revelatione conftant: ita rurfus 
decipiuntur, qui ubique jus nature crepant, 

& chriftianorum etiam ad illud componi ac- 

tiones volunt, qui tamen longe excellentiori 

, jure, quod nature {cilicet reftirute eft, utun- 
tur; id qnod plerifque Purenporrtt fecta- 

toribus contigit. 

Bune lawe XXXVIL Superiorem ex hoc certamine 
dante difceffiffe PurrnporFium multa evincunt. 
vie Namaue ut alia taceam, in iis ipfis academiis, 
in quibus tam acriter impugnata fuit ejus phi- 
lofophia, eadem recepta & propagata fola 

fere regnat ; explofis & confepultis adverfa- 
riorum ejus decretis. Cum dignitatibus etiam, , 
* cuikus a magnis principibus ornatus fuit, , 
auctoritas ¢jus crevit, ut ad eam paffim pro- | 
yocetur, multifque pro ratione fit. Nec | 
, quidquam | 


JURIS NATURALIS, 


quidquam defuit, quo minus Grotio tandem 
gquaretur, quam ut commentarii & adnota- 
tiones ad illius opus confcriberentur. ‘ Com. 
pendium ex-eo fecit quidam, tub titulo jarif- 
prudentia univerfalis, tironibus non prorfus 
fpernendum.: Placita ejus cumprimis fecta- 
tur Apamus Recuenserctus in Lipfenfi 
academia ‘Theologus longe clariffimus, qui 
mira brevitate & exquifito judicio in linea- 
mentis philofophiz fuz civilis cunéta com- 
plexus eft, additis ex fuo fundo que ad in- 
tegrum civilis doétrinze complexum deefie 
videbantur. Ad libellum etiam de officiis bo- 
minis ac civis, obfervationes {cripfit Got. 
TLizp GERHARD TiT1us7*, 


XXXVIIL 


ey 


% Foerunt & plorimi alii inter eruditos, qui Opafcu- 
lum hoc Pufendorfianvm dignum judicarunt, in quoeden- 
do & commentando operam fuam reété collocare poffent= 
inter quos ultimum ordine, non meritis, locum occupat 
Trevervs ; quid id adnotationibus illaftratum in lucem 
emifit, Lipfe, 1734. cojus Hiftoriarh borum edito- 
sum & commentatorum, qui ei pracefferunt, haud inu- 
tiem operam agam, fiin medium proferam. “ Licet 
“ (ingnit, fa Prefat.adnotationxm) varii in eundem li. 
“ brom fant commentati, illorum tamen interitio, me- 
“* thodas & tratationis materia ita inter fe differunt, 
“ut nemo alterius limites attigiffe dicendus fit. Tr- 
“‘trus definitionesy divifiones & terminos maximam 
“ partem examinavit, minutias nonnunquam fectatus, 
“methodi Pufendorfane acerritmus ubique cenfor. 
“ Hocusrerrenus in Collegio Pufendsrfano non tam 
“librum hune refpexit, qudm locos communes: furis 
“ Nature condidit, Theologian moralem admifcuit, 
“ & Theologie revelate principiis in Juris Nature” 
 placitis firmandis ufus eff. Wencnus texum fere 

tani 











47 


48 HISTORIA 

Quidin XXXVI. Ut redeam, unde digreffus 
Jere 9a- fam, cum Pufeadorfius faum luci exponeret 
ture pre- ‘ 

fiterunt . opus 
Benin —— 
Lae a “ tantim breviffime declarat, & omnia ad ufum pre- 
mon. Re ce cipue jaridicum dirigit. Kewserrcuius in Apho- 
Velthes  rifmos librum hunc commodifime refolvit, inter- 
mius. * fperfis iis, que A Pufendorfo omifft fuerunt. Jas 


«ren duabus plagulis in tabellas rédegit. Wato- 
« xrxci exemplis Juridicis, nonnunquam Hiforicis 
“ jlluftravit, vix in ullius fententiz veritatem inquifi- 
“ vit. Barszyraccivs in Gallicam linguam ele- 
 gantifimé tranftulit, notis pauciffimis adje€tis quum 
omnia vattiffimo fuo commentario ad majus Pufen- 
«© dorfii opus complexus effet. Pratrevs omnia Juris 
+* Nature Dogmata ‘ex confervatione fai immediate 
«£ deducens hune libram principio ifti, majori quidem 
“ ordine & ratiociniorum nexv, accommodavit, lima- 
« teque Judicio propofuit : fed principia jufti & he- 
“* nefti non fatis diftinxit. Pacenstecuer edidit qui- 
«© dem denuo libellum Pufendorfi, fed promiffas in 
© eum obfervationes, quantum mihi conftat, nondum 
“ in Incem protraxit. His accefferunt Lenmannt ad- 
* notationes, qui variorum fententias ex diversd fepe. 
 fiypothefi enortas congeflit, placitaque fua interjefta 
* colluftrare magis voluit, quam demonftrare, Jo. 
* Batru..Wernnert AvaleGa ad hune librum valde 
“* extemporalia funt & jejuna, foliditatem hujus doc- 
“© trina parum juvantia’. Hifce addendi fant Car- 
aichant Philofophi Profeffor in academia G/a/gou!- 
enfi, cajus precipuus eft fcopus (tefte Ortome) ut Phi- 
Jofophiam moralem ex ipfis nature principiis deduétamh 
legifque naturalis obligationem atque precepta ex pet- 
feétione fupremi numinis demonftraret, totamque mo- 
yalem difciplinam ordine naturali delinearet 3 & Ever- 
-anpus Orro Jabs & Anteceffor, éui illud adhuc fuper- 
effe videbatun, ut Juris naturalis deGtrina magis ad 
ufum & intelletuny Legum Civilium v. gr. Hebrearum 
& Grecarum fed maxime Romanarum applicaretur, 
quo pleniug tandem apparere poflet eas non vaoa hem!- 

aan 


JURIS NATURALTIS, . 
opus, alii adhuc in omando explicandoque 
Grotio elaborarunt. Etenim pits pra 
obfervationes fuas prodire jufit Henricus 
HENNING gs, in quibus id Operam dedit, at 
defenderet Grotium, 8 contra cenfores jus 
tueretur. Eodemque fere tempore Jo. Gzor- 
ctus StMon, qui initio in Fenenf, poftea in 
Hallenfi academia docuit, recudi Grotij opus 
fecit, additis itidem notis, eruditis iis quidem, 
aftnon femper ad rem facientibus, nec na+ 
turali juri infignem affundentibus lucem. Ini 
hoc laudandus, quod fubinde ad publicum, 
quod vocant, jus, naturalis juris decreta ac+ 
commodaverit. Grotium, ad rem ipfam 
quod attinet, quandoque fequitur, quitndoque 
deferit, interdum & cum Feldeno contra Gro- 
tium facit. Qui his M. pc. txxvi. acceffit, 
Samuet Racwetius, juris in academia Ki« 
lonienfi Profeffor, in differtationibus de jure 
aature & gentium, Ariftotelis legit veltigia, 
nec facile quicquam, quod alibi obvium nor 
eee 
ttum exiftimatione, fed ratione arteqde ¢onftare. Hund 
adfmem tendunt propriz ipfius adnotationes, quibus 
aecedunt Yit#i ad hune libruam Ob/ervatioues. . Prodiit 
Traje&i ad Rhen..1728, Sic alii alios in hoc libro 
edendo fibi propofuerunt fines 3 ipfius vero Tazvent 
inftitacum eff, ficut ipfe profitetur, Juris naturalis dog- 
thata exponere, prajadicia que circa eadem eriti fa- 
lent removere, juftum ab honefto & decoro fecernere, 
in recentiorum fententias & thefium veritatem inqnirere, 


ntionibus pro virili emnia fulcire, & explicatiora audi- . 


toribus fuis exhibere. Poft tot eruditotum labores in 
hic paleeftra, fi quis mirabitur, quo fine et inftitutd 


‘ple eundem Jibrum iterum prodire jufferim, hunc ad 


Prefationem meam remitto. 


fit, 


49. 


m . ‘HIBTORIA” ~- 

. Git, affert’: idem tamen jarn antes fua in Cf: 
ceronis. officia commentatione, eidemque de’ 
natura honefi premiffa differtatione, fuaz 
dogtrings specimen dederat.. Vanenrine 

ELTHEML autem, quz eodem anrio compa~ 
nuit, ad Hugonis Grotii faepius laudatos bros 
intraduétiq, cujufmodi fit, ex di@is facile 
eonjeCuuma quia affequaxx: Laudaveris dili- 
gentiam viri, conatufque rem literariam ju- 
vandi ; {cholatticis tamen nimis eum indul- 
fiffe tricis res ipfa docet. Ifta vero traCtan= 
di jus nature ratione, fi alio feculo vixiffety 
ingentem promereri potuiffet laudem: fed 
hac atate, qua multi jam {cholafticam itam 

+ fuliginem animo detergere inftituebant, pla- 

Gronovit °° paucis poterat. 
& Kalpi- XXXIX, Jureconfultis hucufque & theo-~ 
fii Com. logis negotium faceffiverat Grofius: nunc 
aenearitih vero & criticorum diligentiam provocavit. 
" Gronovium innuo, qui M. Dc, LxxX. cum 
notis fuis Grotii opus recudi curavit. Suns 
ifte, uti conftat, diverfi prorfus genetisy. 
quam quibus vexatus laceratufque a ceteris 
fuerat Grotius. Non de rebus ipfis, fed fen- 
fa Grotii fellicitus eft, quem ut recte percipiat 
Teétor, anniti debet ; hinc obfcurius didtis 
lucem affundit, quod nemo re¢tius facere po- 
terat Gronovio 75. Nec interea defueruot, 
: qui 





75 Elegantem hujufce operis editionem, omniumque 
qua haétenus prodierunt, emendatiflimam, cum anme- 
fatis auttgris, ejufdemque differtatione de mari libero, 
ac libello fingulari de cquitate, indulgentia & facilitate, 
negnon Joan. Fr. Gronovii Notis, fuas quoque notulas 
. “ addens, 


JURIS NATURALIS, 5r 
| @ui conftietam viam tererent, licet non eos 
dem‘omnes fucceff. Jo. Grorcrus Ku1- 
pisrus M. DC: Lxxx11. his annumerari voluit;. 

\ edito collegio ifto Grotiano, quod maximum 
eruditi orbis‘adplaufiim promeruit: Brevitate 
enim & judicio, 8’ moderatione omnibus fe” 
commendat 7°, Optima ex omnibus féligit, 
ut multis commientariis carere facile . queat, 
qui co uti voluerit, cum, quod eximium in 
omnibus eft, hic unico fafce comprehenfum 
videas. Eft, ubi receptas fcholz fententias 
fon prorfus exuere potuit : aft hofce qualef+ 
ounque nzevos magnis virtutibus compenfat. 

XL. Ceterum ‘Grotii nomine cum orbis Cuttini 
ita perfonaret ; & in aulis, in {cholis, in circo, Teche Gale 
in trivio, Grotius aut celebraretur aut damna- Grotiani. 
retur, quid mirum; fi -& homines latina lin- 
gux imperitos cupido legendi tam preclarum 
opus incenderet ? Horum infervire defideriig 
Cuxrinus voluit gallica verfione, eleganti 
& perfpicua, ut eadem & commentarii vicem 
daftinere poffe credatur 77; In indice accu- 

. » Be rato 





addens, fummé curA ornavit cl, Joa. Barserrac, & 
in lucem emifit, Amjfel. 1728; iterumque 1736. 2 Vol. 
ftvo, Ejufdera quoque viri dodtiffimi & Jurifpra- 
dentite Profefforis celebertimi vesfio gallica cum com 
Mentariis copioSfimis patiter ac preftantiflimis Iycem 
afpexit, Amft. 1724. 2 Vol. 4to. ‘ . 

% Pot Kuristum prodiit Joas. Scurrrrni Gre. 
ties Enucleatus. Helmftad. 1712. 8vo. 

7 Longe aliter fentit Barzzyracctus, qui Cus- 
Timi verfionem acriter reprehendit, eum Gtotii mgn- 
tam baud rette tenvide inanmeris in locis alferens, & 

. ftilem 


am. . “HISTORIA” ~- 

. Gt, affert: idem tamen jam antes fa is Ci: 
ceronis officie commentatione, eidemque de 
natura honefti premiffa: differtatione, faa 
dogtring specimen dederat.. Vanentiny 

ELTHEMLI autem, quz eodem anrio compa~ 
nuit, ad Hugonis Grotii faepius laudatos libros 
intraduétiq, cujufmodi fit, ex di@is facile 
eonjecium quis affequany. Laudaveris dili- 
gentiam viri, conatufque rem literariam ju+ 
vandi ; {cholafticis tamen nimis eum mdul- 
fiffe tricis res ipfa docet. Ifta vero traCtan< 
di jus nature ratione, fi alio feculo vixiffet, 
ingentem promereri potuiffet laudem: fed 
hac atate, qua multi jam {cholafticam itam 

+ fuliginem animo detergere inftituebant, pla~ 
Gronovit °S paucis poterat. 

& Kulpi- XXXIX. Jureconfultis hucufque & theo~ 

fii Com. logis negotium faceffiverat Grofius: nunc 

menearitin vero & criticorum diligentiam provocavit. 

rotium. . rf 

Gronovium inruo, qui M. Dc. LxxxX. cum 

notis fuis Grotii opus recudi curavit. Sunt 

ifte, uti conftat, diverfi prorfus generiay. 

quam quibus vexatus laceratufque a ceteris 

fuerat Grotius. Non de rebus ipfis, fed fen- 

fu Grotii follicitus eft, quem ut rece percipiat 

lector, anniti debet; hinc obfcurius didtis 

lucem affundit, quod nemo reétius facere po- 

terat Gronovio 7*, Nec interea defuerunt, 


qui 





7 Elegantem hujufce operis editionem, omniumque 
qua haétenus prodierunt, emendatiffimam, cum aane- 
fatis au&toris, ejufdemque differtatione de mari libero, 
ac libello fingulari de equitate, indulgentia & facilitate, 
negnon Joan, Fr. Gronovii Notis, fuas quoque notulas 
. “ addens, 


jURIS NATURALIS. 
Gui confuetam viam tererent; licet non ed: 
dem‘omnes fucceffi. Jo. Grorcivs Kux- 
pisius M. pc: Lxxx11, his annumerari voluits_ 
edito colegio ifto Grotiano, quod maximum 
eruditi orbis‘adplaufiim promeruit. Breyitate 
enim & judicio, 8’ moderatione omnibus fe-* 
commendat 7°. Optima ex omnibus feligic, 
ut multis commentariis carere facile queat, 
qui co uti voluerit, cum, quod eximium in 
omnibus eft, hic unico fafce comprehenfum 
videas. Eft, ubi receptas fchola fententias 
hon prorfus exuere potuit: aft hofce qualef- 
ounque naevos magnis virtutibus compenfat. 
XL. Ceterum ‘Grotii nomine cum orbis Cuttini 
ita perfonaret ; 8 in ails, in fcholis, in circo, Tere Gale 
in trivio, Grotius aut celebraretur aut damna- Grotiani. 
retur, quid mirum, fi & homines ktinz lin- 
gue imperitos cupido legendi tam praclarum 
opus incenderet ? Horum inlervire defideriig 
Currinus voluit gallica verfione; eleganti 
& perfpicua, ut eadem 8 commentarii vicem 
Seftinere poffe credatur 77, In indice accu- 
. »- Ee rato 


br 


—— 


addens, fammé curf ornavit cl, Joa. Barseyrac, & 

lucem emifit, Ampel. 1728, iterumque 1736. 2 Vol. 
vo. Ejufdem quoque viri doftifimi & Jurifpra- 
dentie Profefforis celeberrimi verfio gallica cum com- 
tentariis copiofifimis patiter ac preftantifiimis Iycem 
afpexit, Am. 1724. 2 Vol. ato. ‘ . 

% Pott Kurristum prodijt Joai. Scurrreri Gree 
Was Enucleatus. Helmftad. 1712. 8vo. 

7 Longe aliter fentit Barszyraccivs, qui Cun- 
Tint verfionem acriter reprehendit, eum Gtatii men- 
tem baud refte tenpidfe innumeris in locia aMferens, & 

: : ftilum 


ba ‘ HISTORIA =~ ~ 
rato, quem addidit, cunéta velut in compen- 
dium mifit, novamque lucem, additis obfer- 
vatiunculis, locis Grotii.difficilioribus concili- 
avit. Prodiit ifta verfio m. pc. rxxxvirt. 8¢ 
hoc ipfo anno, quo hec fcribo, m. pec, 111, 
recufa éft. Ex qua facile documentum capias; 
. eruditis eam haud prorfus ingratam fuiffe. 
Hier XL. ‘Interim in academiis pracipuis Ger- 
ae the, mania controverfiee Pufendorfiane adhuc fer- 
mafus. vebant, 8 magnis animorum motibus agita- 
bantur, Prefertim in Lipfienfi caufam Pu- 
fendorfi_contra acerrimos ejus cenfores tuen- 
dam fufceperat CurisTIANus THOMASIUS, 
vir ingenii acutiffimi, ipfique Pufendorfio, ut 
paucis omnia dicam, comparandus, Is ani- 
madvertit, recte equidem, Pufendorfium Grotit 
vettigiis -infiftentem, ex focietatis cuftodia 
officia hominum fecundum’ nature legem de- 
rivare, 8 hanc viam premendo multa ceteris 
neglecta detexiffe, aut accuratius & clarius 
explicaffe, fed nondum omnia eum exhaufiffe. 
Multa etenim adhuc fupereffe in jure naturali, 
cum illo, quod Pufendorfius.ponebat, prin- 
cipio, clariori & evidentiori ratione connec: 
tenda. Hoc ergo fibi datum credidit. Hint 


_ 


ftilum ejus barbaram, horridum & obfcurum, notafque 
falfas, imperfe&tas, & confufas appellitans, adeo ut qué 
illuftrari debent, obfcuriors fiant. Vid. Prafat. Hifer. 
- Se€t. 31. Neque, ut opinor, Buppgvs ipfe tam mag- 
nifice de Curtino fenfit, poftquam Verfionem & Nous 
Barserracci! viderat, quippe quas pro meritis fois 
laudat in Hift. Philof. p. 5173 eumque reliquis omnibus, 
qui hofce Grot11 libros ilyftrare aggreg funt, dubiam 

. xeddidiffe palmam diferté afferit. 
a ifud 


JURIS NATURALIS. 


iftud Pufendor fii de focietatis cuftedia princi- 
pium fuis limitibus circumfcripfit, & que 
inde derivari poffent, accurate oftendit, quaf 
vero non poffent, ea juris natura: effe, intre- 
pide negavit. Simul tamen ut illis, qui qua 
juris natura: non funt, ftatim licita effe, inferre 
poffent, occurrefet, non tantum commontftrat, 
ex alio fonte officia hominis erga Deum 8& 
feipfum fluere, fed de legibus etiam pofitivis 
univerfalibus accuratiorem quam huc ufque 
faum inquifitionem inftituit, & in, matri- 
monialibus rebus precipue, ubi nature leges 
non fufficerent, ad divinas pofitivas recur- 
rendum ftatuit. . 


58 


XLII. Apertius itaque ‘cum multa theolo- Hine nove 
gorum & Jureconfultorum fcita, quam ab ullo # Fis de Pu - 


fendorfil 


ante eum factum, impugnaret, non potuit Detrine 


non multorum in fe concitare odia. Hinc 
acriter fubinde de cultu: Dei externo, quem 
juris naturalis effe ille negabat, de gradibus 
Gffinitatis €F confanguinitatis, impurifqué 8 
.illicitis commixtionum generibus, difputatum 
fuit. Maxime autem cum oppofita hac philo- 
fophia illorum fententiz -effet, qui in rationis 
locum revelationem ‘fubftituentes, ex /tati, 
quem vocant integritatis, & difciplina chri- 
ftianorum jus nature derivabant, non poterat’ 
non, tum ab aliis tum a clariffimo jurecon- 
fulto eodemque elegantiorum quoque litera 
mum pertifimo Jo. Lupovico Prascuio 
diffeatire, qui in fua de lege charitatis com- 
mentatione, itemque in defignatione juris na- 
turalis fecundum difciplinam ochriftianqrum,, 
in eadem {e* verfari ‘opinione demonttrabage 

E3 Recru 


3 HISTORIA | 
Recraduit ergo inter illos hoc certamen, PRase. 
cHIo quidem cum fuis, imperfeétionem hu- 
jus juris, quod ex focialitate, prelucente ra- 
tione derivatur, urgente: ‘THomasio contra 
naturalis juris a theologia, quam moratem vo- 
¢ant, obfervandum difcrimen, nec rationis 
revelationifque confundendos limites, conten- 
denté, Et hac. quidem aliaque difputata 
acriter funt, eo tempore, cum hic prima vice 
jurifprudentiam foam divinam in lacem emit- 
terét, id quod M. pc. Lxxxviri. faétum. 
-Recufa vero eadem fuit, non fine acceffione, 

M. Dc. xciv 7°. 

Contre. * “XLII. Legum divinarum, quas poli jitivas 
heb Dei univerfales nonnulli vocant, quia antea inje- 
poftivis cimus mentionem, quid vires doétos, ut 
univerfa- eas in {cenam producerent, impulerit, paulo 
explicatius hic tradere operae pretium fuerit. 
Ipfe, ut rem a prima origine repetam, Hugo 
Grotius precter nature leges alias adhuc effe, 
~ qu’ univerfo hominum generi a Deo lata 





® Sed deinceps proiliit Editio 4ta precedentibus 
audtior, Hale 1718. gto. in qua vir doétiffimus fuam 
non tattam de Jegibus pofitivis univerfalibus, fed gene- 
ratim quoque de Fure Nature mutavit fententiam, & 
ejufmodi excogitavit fyftema, quod ili foli propriam 
effet, & ex quo nemo quidquam fibi vindicare poffet. 
In eam nimirum ingreffus eft fententiam, ‘Léges Nature 
proprié diétas /eges non effe, fed tantum conffia, que 
obligatione quidem, fed interna tantim, id eft, impro- 
prie fic dia, gaudeant ; quemadmodum nec peena prov 
prie fic didte, feu pofitive dentur, fed tanfim naturales, 
hoc eft, quz per confequutionem natoralem ex homi- 
nom vitiig fuant, Vid, Buppsiy Bi. Phil. ¢. 6, 


e Stas 
Gng 


JURIS NATURALIS. 


fine, fabininuit, a fbera quidem Numinis vo.” 
luntate profectas, eas tamen utiles adprime’ 


omnibus valdeque neceffarias: Non equidem 
iftas leges diferte defignat, nec rationem a 
naturalibus luculeriter illas difcernendi- mon- 
ftrat : aliis tamen, accuratiori meditatione 


hoc profequendi, occafionem fuppeditavit-’ 


Nec difplicuit id difcrimen Zreglero Kulpifio, 
allifque, licet non deeffent, qui rejicerent, ut 
faftidiré nonnulli, que novitatis fpeciern ha- 
bent, affolent. Ex theologorum tamer 
ordine Jo. Conrapum Dawnnaverum, 
Jo. Avamum ScmerzeruM, aliofque, ojtl- 
modi leges quas naturales non fint ad omnes 
titen pertineaflt, agnoviffé, obfervatent jam 
nébis rpfis alibi 79 eft. Ut verd atcuratiort 
ftadio in’ eas nonnull inquirerent, td, qua 
de Polygamia ort furit deeeptationes, effe~ 
ceturit: Eteniri cirea annum Mm, oc. Lx. 
& fequentibus, quidam -Jo. Lyserus, mox 
fab Sinceri Wabrenbergii, mox fub Fheopbill 
Akshei nomine latitans, variis {criptis - poly- 
gamie caufam agebat, qiam & vir quidam 
ilnftris 8 infigni eruditione clarus Dapbnat 
Arenarii dornine tetus defendendam firfces 
peew. Hianc certatirh refutabant Jo, Mus 
saoy Dizcmanve, Fer tTMannts, Brunst 
Manwos Gistnivs, idiique ; fed juris’ nas 
tutalis fcitis infiftentes, vix toHere cunéta quae 
oppohebatitur peterant, ut non dubicdndi rat 
idties ‘ fupereffe ctederent, qui pre ceveris 





“Ty dilftasione-de'se, Quod abothingbils.Deo-ely 


eeu ehara§ere legis moralis . 
_ E _ perfpi- 


55 


56 


HISTORIA 

fpicaciores videri volebant. Nec defuit, 
qui fub Atbanafii Vincentij nomine polyga- 
miam triumphatricem fcriberet, five Lyse- 
Rus is fit, five aliys. Aliam itaq; viam fibi 
ingrediendam cenfuit is, quem laudavimus 
Curistranus Tuomasius, defenforibuf 
que polygamiz id dedit, natura lege non 
effe nefas, plures ducere uxores; fed. aliis 


‘Numinis legibus, quas pofitivas univerfales 


yocavit. Id vero ne lubricum videretur fun- 
damentum, ut indolem legum iftarum expli- 
caret, omnefque fcrupulos removeret, omni 
glaborayit opera. Celebrari inde paffim .iftes 
leges, & a quibufdam admitti, rejici ab aliis, 
Utique, ut mihi videtur, ad dvoziey illarum 
ationum, qua nature lege prohibite de- 
monftrari_ nequeunt, nihil accommodatius : 
unde & ipfe non dubitavi huic fubfcribere 
fententiz, & naturalibus divinas iftas pofi- 
tivas, qua omnes tamen homines obftrin- 
gant, adjyngere. Ne quid tamen diffimu- 
Jem, temanet femper circa originem & pro- 
mulgationem iftaram dubium, quam pofitam 
in aprico oportebat, fi martalium ad eas exi- 
gere actiones, fas ducimus. Nec tanta nunc 
earum mihi apparet neceffitas, difciplinam 
chriftiznam non refpuant, qui de his officiis 
difpytant: hac autem abunde expleat, quae 
naturali jure deeffe videntur. Efto ergo, 
nature lege non haberi nefas, plures ung 
ducere uxores: ducant, qui tantum natura 
lege vivunt, fed fciantetiam, fibi inter chrif- 
fianos locum non eff€ ; ‘his enim, quod idem’ 
pon: liceat, divine: Jiveres quarum iis, qui 


oa 


JURIS NATURALIS 57, 
chsiftiani videri cupiunt, non poteft non facra 
8 inviolabilis effe auftoritas, nos ignorare 
non finunt. Hoc vero eft, quod 8 ipfe alibi 
monui, rete inter nature jus & chriftianem 
difciplinam, quam theologia moralis tradit, 
Gifcrimen conftitui : & ubi de aétionibus pri- 
vate fortis hominum difceptatur, ad hanc, 
non ad aliud, eas exigendas, Proinde & fi 
in hifce nature leges deficiant, recurrendum 
omnino ad difciplinam chriftianam effe, 
que naturam reftirutam, & ad integri ftatus 

indolem componendam fupponit, & hinc. 
longe perfectiors horminum officia, quam we 
juris nature: funt, defcribit. 

XLIV. Ad temporis ordinem revertimur. "Mafet, 
Etenim M.pe. rxxx1x. Sim. Henaigr Mv- eae 
sai jus paradifiacum, & Jo. Jacosr A Bodini, 
Ryssgn de jure nature & gentium liber, uter--Becmanni, 
que non adeo magni momen:i, lucem ad- Spinel, in 
fpexit. Hic Pufendorfii veltigia legit; ille bac pale- 

contrariam viam ingseditur, ut ve). titulus¥r¢- 
libri indicat. Ne guid nunc de Ecxrs prin- 
cipiis juris naturalis,, que identidem. eadem, 
anno edita funt, commemorem. Hifce enim; 
non diu admodum immorandum, M. pc. xce 
auzem Henricus Bopinus, tune -Rinthelen- 
Js, tance Hallenfis Jureconfultus -longe cele- 
berrimus, fuam de jure mundi differtationem 
dedit, M. nc. xcyi1t, Hale recufam, 8¢ vel 
boc nemine Jeudandam, quod, diverfam 
ab aliis viam fectans, ex ording creaturarum 
gunGa juris naturalis capita derivati poffe, 
Gemonftrayerit. Majoris autem expettationis 
ope anno eens aggrefius eft, & MDE xer, . 

a 





‘ HISTORIA ~.¢ 
ad finem perduxit Joawn. Cunisrotitores- 
Becmannvs, Illorum hamque exemplum, 
qui veteres fcriptores variorum criticorum” 
notis ornatos dederunt, imitatus, Hugonis: 
Grotii de jure belli 8 pacis opus eadem ra- 
tione recudi curavit, -additis Gronovti ceu 
maxime ad Grotium intelligendum neceffariis, 
Ziegieri, Oftandri, Simonts, aliorumque notis 
fele€tis quidem & magna cum indufttia -ex 
ipfis horam virorum commentariis excerptis.” 
Laudanda, quicquid alii dicant, iHorum di+ 
ligentia, ‘qui non tam fuz:gloris, quam illo- 
rum, qui literaram facris operantur utilitati 
confultum cupiunt; Quod profeéto “8 ilti 
faciunt, qui vafta aliorum: vohimitia in- com- 
pehdium rhittunt, tmagtio“ilérum commodo; 
qui & temnperi, & firaptibus parcere ‘ctr- 
‘piunt. Difficillimum autein hic eft omniiert 
fatisfacere votis, cum ut mofibes ita judictig 
maximopere‘a fe diffideatit mortales, 8% -né- 


* seeffiriamt relipendutique pre ‘ceteris exiftiner 


Vitriarii, 


. Schefferi, 


Dethlevi, 


unus, quod fupervacaneum &-omnino pra~ 
termittendum alii arbitrantur. Becmannus 
autem follicite hoc ldbore perfunétus eft; 
adeo ut neque Cwrtini gallicem verfionent 
prectermitteret, fi quid -forte -& ‘ek ea RS 
Grotio. affundere . poffet,... Imitatus équidett. 
hoc inftitutum in Belgio Spinztus quidam @fG 
itidem ctim ‘neti variorush ‘Gréti opts odes, 
fed minori,. quam Beeigatwon, ut Bo qe 
dem judico, fucceffu. «- * 

XLV. Ita ergo Grotius fernper pre cee 








Compendia veri eminuit, ut nondum definerent “virt erin? 


sperisGre- dit, 
iy 


aut commentaries in: umn ferlbere,- au? 
x 


JURIS.NATURALIS, 
€& eo compendia concinnare. Principe in: 
his locum merito obtinet Paruiepvs Rein. 
Harpus ViTRIARIVS,. qui fereniffimo prin- 
cipi -Cbriftiano Ludovico, Marchicni Branden- 
burgico, nature leges explicaturus, Hugonem 


Grotium in ‘quaftiones luculenteis redegit, . 
forma juris naturalis capita fis ica COmplerus, 


ut, quod optimum ‘in ‘priecipuls -commentar. 
toribus, fimul infereret ; fubinde: etiam ad 
ftaturh impetii Germanici refpiceret, Grotio 
dutem ita inkereret, ut nec ab: eo diffentixe 
fibi religionern duceret. Edidiv has queftiones 
titulo, inftitustones juris :nalura. & gentium, 
at. metbodum Hagonis Grotii-:eonferipte, M.., 
pe-xcii. Lapdwni Batavoruns, quay jam dua-, 
bus vicibus heic loci; addita hac ipfa hifte-. 
Tia juris nacuralis, quam nunt auétiorem dar, 
mus, -iterhque-fynop&i juris nagure:& gentium 
Seldeniana, recudi curavimus.. Vir R1aR10 
autem comitem .damus,. quem. fib! :adjungé 
haud wgre puto. feret, furimmm, virim Jou 
axnem. Scuittrgatia, ex tot prieciaris in- 
genii monumienttis’ orbi ‘erudito” ‘hand. imaeg> 
nitum. Is in denim Gufavi.. Adolphs Conia, 
tis de la Gardie,; furniation: fucdinétis -prow 


politionibws Grorii ‘opus complemus fuit, mira - 


& brevitate & perfpicuitate:. indequdienatus eft 
Hingo ille Grotias eoucleatus, quan. Deru.e- 
ros Marcus Free, wusno.xovji loci: ex. 
pofuit. Autime'oppnia faltint, ait dubiam 
libellus hic reliqais. eompendiis palayary red« 
dit. Tanta fide, tam acturate, fimnulque 
tam breviter Grotii menteth teddit, ut dubl- 


frm, an ipfe Grotias meneiPenpiiieis ap 
. : tius 


55. 


* 60 


Van Der 
Muelen, 
Tefmari, 
&O- 
brechti 
commen- 
tarti ad 
aundem. 


HISTORIA 


tius potuerit, fi breviori uti fermone voluiffet: . 
fimul tam perfpicue, ut & pro commentario 

effe queat. Exigua, fcio, laus eft mittere in 

compendium alterius laborem ; accurate mit- 

tere, profecto non cujufvis eft. 

XLVI. A compendiis iterum ad fplendi- 
diora op#ra convertimur, Anno namque 
M. pc. xcviI. GULIELMUS VAN DER MUE- 
ren, & Joannes Tesmarus in hoc ordine 
comparuerunt, quorum commentationibus 
illuftratus eft Grotius. [lius opus Ultrajecti 
impreffum eft, tribus conftans tomis, quorum 
ultimas demum hoc ipfo, quo hc fcribo,- 
anno M. Dec. 411, prodiit. Vaftum equidem 
opus, 8 varia eruditione refertum, fed quod. 
fine lectoris, ut puto, datnno minore conftare 
mole potuiffet. Ingenii fui fpecimen ceteroquin 
hac in doétrinze parte idem auctor dedit in con- 
tentione, de jure natura paradifiaco, cum S1- 
Mone Henrico Musao.. Hujus enim 
fententiam cum ille in differtatione de juris 
nature origine impugnafiet, Muszus qui- 
dem vindicias juris nature feripfit, quibus 
Muezenius fue. differtationis defenfionem, 
ut huic iteum Muszus_ refponfionem. 
oppofuit. Sed hac jam ante m. pe. Lxx1v. 
fequentibufque. aéta -funt. Alter vero, Jo. 
annes TesMarus, de augendo potius Gro- 
tie, quam jure nature explicando, follicitus 
fuit. Id enim precipue agit, ut ex hiftoricis, 
aliifque veteram monumentis, teftimonia & 
exempla congerat quibus dicta confirmet at- 
que illuftret: Haud credo perpendit étiam 
tes optimes, cum nimiz funt, noxias effe: 
7 Planeque 


JURIS NATURALIS. 


Planeque faffragor Foanni Henrico ‘Boeclero * %, 


exquificam juris nature notitiam ex iifdem 
petendam fontibus, ex quibus eam ipfe haufit 
Grotius : fed ita etiam legendos ejufmodi 
auctores, ut leéta rite digeramus ad exem- 
plum Grotii, addi velim. Philofophos ille 
confuluit omnium feGtarum, confuluit & hif- 
toricos, oratores, & poetas, qui haud raro 
cum philofophis paria faciunt. Certe ex 
hujufmodi fcriptoribus, quantum roboris aut 


prefidii, aut fubfidii auxiliique, aut cultus. 


ac oramenti accedat juri natura, ex uno in- 
comparabili Grotii de jure belli ac pacis opere 
intelligi poffe, Fo. Andreas Bofius** pro- 
nunciavit. Reéte equidem, modo in his om- 
nibus felectus inftituatur, nec judicii vim in- 
fringat imminuatque rerum, quas ubivis fec- 
tamur, copia. Sed ad TesMarum redeo, 
cujus commentationi fatis prolixee accedunt 
etiam obfervationes fummi viri, & harum 
rerum longe peritiffimi, Utricr Osrecutr, 
Ego fic arbitror, fi quis aliquid Grotio dignum 
proferre potuiffet, hunc effe OprecHTuM : 
id quod differtationes ejus, de /ponfore pacis 
& ratione belli, condocent. Hz tamenob- 
fervationes opinioni, quam omnes de viri iftius 
exquifita doctrina animo conceperunt, non 
refpondent: idque ideo, quod ipfo invito, 
quas juvenes' docendo prout in mentem vene- 
rant pofuerat, impreffe, 8& Tesmar1 com- 


——$—$$_$_$ ————— 


© In Pref. Comment. ad Grot. 
* De comparanda pradent. civil. §. CVI. 
mentationi 


é1 ‘ 


62° 1, HISTORIA 7 

tmentationi ut pretium inde accederet, afi= 
nexe: fint. . 

Centrover. XLVIL Oanectiri imterim conttitic ex- 
fe inter emplo, eum-hanc doétrinam cuta fua indig- 
pe nam non -reputaffe, licet hucufque fcholafticis 
fundamen. ifputationibus valde effet commaculata, Et 
ema ica hac e& ratio, ut priftino nitori reftiti- 
Nore,’ atur, f-viri non prudentia minus, quam doc- 
‘trina pollentes;’ in ea percolenda ‘operam ftu- 
diumque collocent. Quo nomine & laudani- 
dus ihuftris vir Henricus Coécetus, cujus 
maxima in rem literariam merita nemo nifi 
+ Omnium rerum rudis ignorare poteft ; qui 
magna cum Jaude in natwrali quoque jurif- 
prudentia verfatus eft. Id cum paffim juvenes 
teftarentur, qui ejus in Augonem Grotium 
prelectiones frequentaverant, 8& ex pofitio- 
nibus quoque ejus pro explicatione juris gen- 
tium illucefceret, Henricus tandem Erne- 
stus KestneRus, juris in academia Rinthe- 
lenfi Profeffor, que ab illo acceperat, additis 
de fuo nonnullis, uberiori commentatiohe , in 
lucem Cocce11 placita protulit, edita m. pc. 
vil. prudentia juris naturalis fex difputa- 
tionibus expofita. Biennio poft M.pc.xcrx. 
ipfe illuftris vir, fuam in differtatione, de 
' principio juris natura unico, vero & adequate, 
mentem de hoc jurifprudentia: capite, de quo 
tamdiu, tamque acriter concertatum, aperuit, 
dostrinaeque fuze fummam corfplexus eft, Ex 
eo vero intelligebatur, quod & aliunde con- 
flabat, voluntatem Dei pro vero & unico juris 
nature & obligationis principio, ex monte 
viri fammi, ‘habendam effe. Hianc vero," qua 
: je 


JURIS NATURALIS: 
jes permifivum, a faculeate & libertate agen: 
dia creatore nobis ‘conceffa, qua jus preceps 
tivum, aliunde cognofci -atque nobis inno- 
tefcere. Abire ea in re quam: longiffime a 
receptis hacteniis opinionibus videbatur, ut 
fiec temperare’ fibi hinc inde viri quidam doéti 
poffent, anonymus {cilicet quidam, ** Jo: 
Nicotaus Hertivs, ** & Jaconus Fri- 
Bericus Lupovicr nofter, ** quin fia 
contra hanc fenteritiam dubia exponerent: Es 
yes occafionem dedit Samuzt1 Coccz10 
magni parentis haud degeneri filio, ut tracta- 
tum, quem vocat, juris gentium, de principio 
juris naturalis’ unico, vero, 8 adaquato, 
M. pectt. in lucem emitteret, in cujus parte 
altera fuam parentifque fui fententiam clare 
& perfpicue edifferit, in altera ‘a dubiis doc- 
forum virorum & objeCtionibus eam vindicat. 
Summa doétrinz, quam uterque eruditifimus 
‘it, 8 pater & filius tuetur, eo redit ; pri 
mum juris naturalis, uti & antea indicavimus, 
principium effe ipfani Numinis voluntatem ; 
cum ad id demum obftricti homines fint, quod. 
Deus velit, id poffunt, quod ille non prohi- 
beat , id autem qiiod Deus permittat, vel ex 
ipfa libertate & facultate-mortalibus a Deo 
‘eonceffa intelligi, ctim nefas fit cogitare conce- 
dia Deo facultatem agendi, quam exeri nolit. 


** In diGertatione peculiari, Epbemeridibus literariis 
Hoaneveranis menfe Julio u. vec. inferta. 

*3 In differt. de focialitate, primo juris naturalis prin- 
tipio. ° 

‘+ In dekinestiqne biferia juris divini. , 
roy Quoties 


63 


L HISTORIA 
-Quoties autem illa libertas. naturalifque fa 
cultas a Deo reftringatur 8 certis circumfcri- 
batur limitibus; tum inde oriri illud jus quod - 
praceptioum vocant. Hoc vero intelligi atqs 
cognoki ex verbis Dei, ex motibus a Deo cre- 
atis, ex attionibus creatoris, ex fine actionis 
neceffario vel probabili, ex medii neceffitate, 
& denique ex natura perfeCtiffimi creatoris, 
qui nihil fruftra fecerit. Eleganter -hzc. ita 
& accurate docentur. Nec enim mihi per- 
fuadere poffum, a preftantiffimis juris naturae 
magiftris eorumque decretis, immo ipfo Pu- 
fendorfio hc magnopere diffentire, ut prima 
quidem fronte videri poterant. Dei enim 
voluntatem effe juris naturalis canfam, quam 
efficientem, itemque principium effendi, in 
Scholis barbare vocare folent, nemo puto 
temere negaverit. Eamque rem, cum Grotii 
~ dubitatio ftatim explofa a cordatioribus fic, 
multis comprobari, quod nulla de ea lis effet, 
forte fupervacaneum quibufdam videri po~- 
terat, Ea vero Numinis voluntas reéte qui- 
dem ex iis, qui alti fynt, fontibus intelli- 
gitur, facultate fcilicet libertateque agendi a 
creatore nobis conceffa, ceterifque ; fed & ex 
focietatis cuftodia, quam alii urgent refte 
intelligitur.. Huc ergo omnis tandem ifta 
contentio redit, quidnam in hominis natura 
deprehendatur, quod quam facillime, quam 
evidentiffime illam Numinis nobis patefaciat 
voluntatem? Fateor, multa in homine funt, 
quz accuratiore confideratione expenfa hanc 
nos edoceant. Ideoque mirum non eft di-, : 
verfas doftorum viroram-de primo juris na- | 
turalis 


JURIS NATURALIS. 
turalis principio, quod cognofcendi in {cholis 
vocant, effe fententias. Multiplici enim ra- 


tione homo confiderari poteft, multique adeo - 


inde nafcuntur conceptus, ex quibus hominum 
derivare officia pronum eft. Nec tamen inde 
ulla juris naturalis colligenda eft incertitudo : 
cum non ad ipfas nature leges, fed ad modum 
accuratius eas cognofcendi, 8 interpretandi, 
tota ea pertineat difputatio ; quie profecto, fi 
rem, uti eft, efferre licet, & ipfa non adeo 
magni momenti.eft, in Jogicorum potius quam 
jureconfultorum commentationibus ventilanda, 
Ergo ex iftis utriufque Coccerr criteriis vo- 
Juntas Numinis intelligitur, : & etiam ex focia- 
litate : fed ex hac tamen ea faltem officia, quae 
ad alios homines pertinent. In officiis nam- 
que_hominis erga Deum. & erga feipfum, 2- 
lum noftrae cognitionis fontem quarendum 
conftituendumque effe, lubens fateor. Suis 
autem limitibus circum(cripta focietatis cuf- 
todia, cum, quz aliis debemus, & apte fatis 
& plene & luculenter exhibeat ; non video, 
ur refpuere eam debeamum & in ejus vicem 
alios conceptus 8 quidem plures fubftituere, 
qui ne quidem univerfi noftram cognitionem 
que ac focialitatis adjuvent; tantum abeft, 
ut finguli hoc efficere valeant. Nec evinci 
poteft exemplis, omnibus officiis erga alios 
hunc non fufficere fontem, cum ea aut omnino 
juris naturalis non fint, aut faltem ad officia 
erga alios non pertineant. Poffunt autem 
omnino quadam juris naturalis effe, licet ad 
dios non fpegtent homines: modo id obfer- 
Yetur, duplici fubinde acceptatione vocem ju- 

F tis 


65 


HISTORIA 

ris venire, que fubintle inter fe mifcedntur. 
Nam cum quis ab alio exigere aliquid poteft, 
id jus vocamus; & etiath leges generatim, 
quibus homo obftringitur, hoc nomine com- 
prehendimus. Ad priorem, nifi me ornnia 
fallunt, fignificationem iluftres ii viri, de 
quibus hic fermo inftituitur, fubinde refpi- 
ciunt : 8 ita etlam hen ‘poteft'non illud; quod 
inter jus 8¢ virtutem conftituunt, difcrimen 
inde fluere. Altera autem apud plkerofque 
fignificatio obtinuit 5 quarti.adeo qui {equun- 
tur, facile intelligunt jus ac viréutem aque 
‘late patere, pofitumque in’ co faltem dif 
crimen, quod jus obligationem perfeffam pa- 
Titer ac imperfectam inferat, animi aptern dif- 
pofitionem defignet virmus ‘+. 





5 Ejufmodi lis nuper in Anglia tnota eff, in qué fan- 
Aamentale Principiam mordlis obligationis ex volaxtete 
Dei pendere contendant nopnulli, alii viciffim ex «- 
frallis rerum relatienibas, fepolito protfus ad pratdsia 
‘poenas refpetta, derivant 3 adeo ut virths omuitto eadeh 
Maneat, utrum exiftentiam Dei fupponamas nevie. 
Hujufce controverfiz origo ex eo petenda eft, quod Dr. 
Warerzanp tandem Augtoritatem & obligandi vim 
Secum ferre precepta Dei tum pofitiva tum movalis 
contra Crankrum afferait. Vid. Traétatam ejus de Na- 
turd © Effcacid Sacramentoram, cam ejufiem Sapple- 
mento. Lond. 1730. Adverfarios experts eft Dr. 
Syxzs, Nichotts, Cuuss, quibus efponfum dedit 
Anonymui, in uno tragtatulo, cui titalus 5 on Efy on 
Moral Obligation. Lond. 1731. Per id tempus mults 
de fandamento moralis obligationis in Jacem emifi font 
feripta ; uti videre erit, cui libet, in Quséfiowibes 00- 
Gris Philgfophicis, cap. 11. Gant. 1735. 

XLVIO. Jue 


juRis NaATURALIS. 67 
XLVEL Jurecontfitltos excipiunt adhuc Zeatgrai 
thealogi dud clariffimi, qui identidem faa © ‘Orty 
extare de jure natural’ monurhenta véluérunt. St/e7e- 
Alter Argentoratenfium eft, Joannis Joa-re. 
curmus Zewrorarius, Tubingenfium ace 
Micuaex Foktscnivs. Hic Ambrofi de 
Offctis libros tres dum, ut fupra diximus, 
recitdi fecit, quinque adjecit differtationes 
frimaiti dnalyticam de offciis Ambrofii, al. 
teram de patrum pbilofopbia morali hiftorico= 
analyticam, tertiamh de natura & indole offcit 
féundum difciplinam chriftianam, de officit 
eficientin, quartam, & .quintam denique de 
oficiorkm comparatione. Oftendit yero ubi- 
qe intimiiores docttiné moralis receffus fibi 
hom effe ignotos ; eaque alfert, que profun- 
Giottth fatile proWocare mieditationem que: 
ant. He vero otis jai ex aliis, hujus - 
digdnienti; ingeiii monumentis, prefertim 
alt fot illa de origine, veritate, & ime 
fedlinidiné juris naturalis, fecundum 
chriftianam, ad gentilium tamea 
inflituta, & Pufendorfo M.DC.LEXYIIT, 
peritan itémqlé vindiciis originum fim- 
fun, contta Pufehdorfium & Strimefiums 
A.W. Dc, Lkxxr. dditis, fummam juris di- 
Fink, five ifagogicam, ub yocat, inflitutionem, 
de juftitia & jure, A.M: De. xctx. emifit: 
Conjumkit, ut vel tx fronte libri patet, ratio- 
hem cura fetiptura facta; nec adeo tantum 
oS hatuta!, fed & had contemnendam theo- 
logit mordlis partem tiadit, exemplo non 
quideth viruperando, caute tamen, ne per-—* 
‘niet eerie, imiwndo, 
XLIX. Ee - 


68 


Reliquo- 
rum fer) 
ta famma-* 
tim indi- 
cantur. 


| “HISTORIA: 41 
XLIX. -Et hec. quidem juris ;maturatis , 
ad noftram ufque ztatem; fuerte fata, aqua, 
iniqua, -communia omnino cum reliquis-lice- 
rarum © generibus. Nunquam enim, ullam 
doétrinae partém excellentium ingeniorum 





_Monumentis perfici infigniter contigit, ut non 


mox eadem, intempeftiva ut plurimum, il- 
Jorum, qui ejus fe. cultores profitentpr; dili- 
gentia novis involveretur \tenebris.: ,.quibus 
Uifcutiendis dum alii iterum incumbunt, dem 
fempér . volvitur faxum vicefque aut: iluf- 
trate aut obfcurate difciplinae ejufdem re- 
currunt. Nec adeo_ mihi placeo, , ut: .exifti- 
mem omnes omniym in jure nature me re- 
cenfuiffe labores. ° Scio, smultorum .adhuc fu- 
pereffe feripta, quorum injicere. me oportuiffeg 
mentionem. Namque in ipfumi. Grotium 
Surcers quoque extare compendium .Grotia- 
num memini, & WachtTLeri le&tiones, Gro- 
tianas, 8 Joannis ReiwHarpt Hepin- 
GERI ficilimenta pbilofo fopbica juris, ¢x illuftris 
Grotit“libris de jure belli ac pacis, & & qui 
alii fant ejufdem ‘commatis libri. “Ek: illis 
autem, qui fui ingenii ductum fecusi-funt, 
Huco pe Roy & eo quod juftum of, Cr 
riacus Lentuus de jure belli ac pacis, 
ynvoes clementa, Luca -OPALENIL 
de officiis libri tres, Henrict Micwaetig 
vinculum juris univerfalis, circa naturalia , 
moralia & politica, Lanost conceptus. juris 
naturalis, & plurime ali aliorum comme- 
morand# mihi fuiffent commentationes, fi 
cunéta exequi animus’ tuliffet. Addenda, 
quoque fuiffent ‘differtationes doctorum. vix 
‘forum, 


JURIS’ NATURALIS. 
rorumi, de felectis naturalis ‘juris argumentis. 
Has enim plurimi facio, cum qua levi ut 
plurimum brachio -attinguntur in generali ifta 
totius .difcipline pertractatione , exquifitiori 
ftudio,‘cum de fingulis ejus argumentis trac- 
tatio fufcipitur, evolvi foleant. Cujus rei il- 


luftre.documentum, ut nunc alios taceam» - 
Joanwes Nicoraus Hertius & Joannes * 


Werinorivs prebent, quorum ille in Gi- 
cfenfi, hic in Helmftadienfi, academia, pru- 
dentiam juris magna cum laude docent. Et 
Herrii quidem integer exftat ejuftnodi dif- 
fertationum fafciculus, in ‘commhentationibus 
gus dc opufculis,.‘m. pec. conjunétim editis, 
videlicet de jurifprudentia univerfalis de fociali- 
tate primo juris naturalis. principio, de com- 
meaty literarum, de mbtrimonio putativo, de 
modo conftituendi civitates,:an Jumma rerum 
Semper fit penes populum, deque tutela regni. 
-Wertuor tt autem fparfim exierunt differta-’ 
tiones exquifitiffima eruditione referte, de 
ufe juris - Romani, aliorumque privatorum 
jurium , «de decidendis controverfiis liberarum 
gentium, de genuinis fontibus rette decidendi con- 
troverfias. publicas €&2 illuftres, vindicie Gro- 
fiani dogmatts de prajcriptione inter gentes li- 
Jeras contra Petrum Puteanum, & que alie 
fant ejufdem generis. Sed hifce aliifque im- 
morari diutius confultum non duxi, cum per 
illnftria & maxime neceffaria faltem hifto- 
rie hujes ire capita: animus fuerit. Manebit 


etiam fuum cuique libro: pretium, fi vel ma-- 
xime mihi non innotuerit, aut ifto loco, quo’ 


memorari debuiffet; ‘a.me non fit collocatus. 
. F3 L, Aft 


69 


79 


HISTORIA 


Scriptores J. Aft nimis incurius rerum mearum melr 


' de jure 


Geatium. 4. 


¢ inftituti immemor videri poflem, fi de 
ilis non aliquid adderem, qui de gantinaty 
nt vocant, jure commentati, fimul de nay 
turee jure haud male meriti funt. Qualecun- 
que enim gentium jus comminifcantur, ad rem 
ipfam cum veniunt, aut mores gentium pra 
jure venditant, aut recurrendum ad ips na» 
‘ture leges eft, quod & plerique faciunt, qui 
jus gentium fe’ dacere profitentur. Ipfam, 
quidem Grotium. ad integras magis gentes, 
quam fingulos homines,- cum fuum de jure 
belli & pacis opus fcripfit, fe retuliffe con: 
ftat. Ricuarpus deinde Zovcnaus hoc 
¥xemplum fecutus eft, in juris, ut vocats 


. judicii fecialis, Gve juris inter gentes, & quar 


ftionum de eodem explicatione; qui liber 
Haga Comitum a, M.pc. 11x. impreffus eft, 
8 deinceps Moguntie recufus, In hoc lau- 
dandus, quod ex hiftoriarum monumentis 
dicta fubinde illuftret- WoLtrcancus 
Texror in /vnopft juris gentium, itidem que 
diverfa’a jure nature fint, non tradi In 
naturam & indolem hyjys juris, quod gaze 
tium dicitur, accuratius inquirunt JoANNES 
Lupovicus Peascnivs, & Jo. Joacur- 
Mus Zenroravius: ille in difquifitione da 
jure gentium , hic in commentatione de ovi= 
‘gine, veritate & obligatione juris gentium. Sed 


-falluntur omnes magnopere, qui gentiym jus 


a jure nature diftinQum fingunt, & leges 
aut cum moribus, aut cum pactis turpiter. 
confundunt. Joanwes Jacopus Mutterus, 
in {ua jariprudentia gentiye, Grotii veltigiis 


? 


JURIS NATURALIS. 
accurate infiftit, immo ipfum Grotium alia 
methado exhibet. Joauwes Gaoznincius 
in biblioteca juris gentium communi, europea 
8 exotica, haud ita pridem editis, gentium 
de rebus ad mores fpectantibus praefertim phi- 
Jofophorum placita collegit. De ceteris dicere 
nihil attinet. “Unicus tamen mihi -comme- 
morandus adhuc eft, Utaicus Huserus, 
qui inftitutionum fuaram biftoricarum tomo 
prima, jurifprudentia hiftorica, five obfer- 
vationum ad fuperiores libros hiftoriz civilis, 
x jure publico potiffimum univerfali, fpeci- 
men addsdit. Quod quidem viri inftiturum 
nemo, nifi ferum harum ignariffimus, repre- 


hendet : mirorque neminem extitiffe, qui- 
monftratam ab éo viam ingrederetur. Uti . 


enim hiftasiarum momumenta & lucem affun- 
dunt juri naturali, 8 rationem applicandi ad 
ipfos aétus civiles monftrant ; ita hiftorias. is 
demum recte colere cenfetur, qui prudenter 
de omnibus, quid jus fafque aut nefas, quid 
utile, quidve noxium, exiftimare didicit. 


7 


LE Atque hue gentium etiam integrarum yin, de 
imperantiumque, ¢um inter fe cum cum ci- Jure Gene 


vibus cantraverfje pertinent. In shis enim “i 


demum maxima jurifprodentia naturalis fefe 
exerit utilitas, quum non aliis, quam nature 
Iegibus, in qufmodi litibus componendis 
locus fit. Et ¢3s quidem, quibus imperan- 
tium civiymgue muta jura & officia diri. 


guncur, diligentey quidam viri, erudid, de - 


ftrugtura & indole sivitatis agpnges, expli- 
gaunt, nobilifiimamgue puris-naturais partem 
hoc ipfa iHuftsatuat’ egmgie, Locum inter 

Fy - cos 


7, 


HISTORIA 

eos haud extremum occupat Jo. Fripr- 
Ricus Hornrts, in politica, quam vocat, 
architeftonica, ceteris omnibus in hoc genere 
preferenda, nifi in. quibufdam per nimiany 
fentiendi libertatem in devia fe abripi paffus 
effet vir ceteroquin acutiffimus. Cujufmodi - 
illud eff, quod de imperii civilis per natu- : 
ralem confecutionem origine +commentus 
eft, & de majeftate folis imperiis monarchicis 
Propria, & que forte alia fint ejufdem ge-° 
neris. De Uxrict Huseri autem jure’ 
civitatis non eft ut dicam, cum nemo facile - 
egregium opus ignoret, quamvis & in eo 
nonnulla poft tam accuratam juris naturalis* 
inquifitionem utique emendanda alii depre- 
henderint. Generatim autem omnes, qui de 
juribus quae Yocant |majeftaticis.commentantur, : 
in hunc ordinem redigendi funt, quibus haud 
Contemnenda jus nature incrementa imputat, 
Quos inter Hewnincem Arnis@um ftre- 
nuum monarchomachicorum impugnatorem, 8. 
CaspareM ZreGLeRuM, utrumque in opere 
de juribus majeftaticis eminere nemo nefcit, 
ut reliquos filentio pretermittam. Acrius 
hac agitgri folent,. cum ipfa partum jura 
~defendenda funt, qua {criptorum genera, uti 
neutiquam negligenda, ita in naturali june 
Confillenda cum primis; cum non tam {choles 
quam aula inferviant, 8& eruditorum medi- 
tationes’ velut in aciem deducant. Omnia 
quz pofiem, fi recenfere vellem, rem fafci- 
perem, non quidem a meo, qui juris natura 
hiftoriam condo, inftituto alienam ,° infiniti 
“tamen Iaboris, & @ nobis heic non perfici- 

: oe endam, 


JURIS NATURALIS. 
endam. Pauca fpeciminis loco adferre fatis 
eit. Belge, cum Hifpanorum jugum excu- 
terent, armis non minus quam {criptis, ‘ili 
« pro libertate, hi pro imperio pugnarunt. 
Horum caufam quidam Armacanus, fub quo 
nomine CornELtuM JaNsENiuM Jatitare 
fama eft, egit, & in academia Lovanienfi 
Nicoraus Vernuraivs: illorum, Mar- 


tinus Scuoockius de jujtitia belli, quod’ 


federati Belge ob perpetuam pacem cum Hif- 


panorum Rege gefferunt. Similis vero, fi a- 


nonnullis difcefferis, & Lufitanorum caufa 
fuit contra Hifpanos, cum horum imperio illi 
fe fubtraherent. Nec-utrifque aut argumenta 
defuerunt, quibus caufam fuam ornarent, nec 
defenfores. Ut enim Caramuet Losxo- 
wiz in Philippo prudente, itemque in re/pon~ 
fone ad manifeum regni Lufitanici Hifpanoe 
rum, ita Antonius pE Sousa, in Hifpania 
liberata, & AGEyRa de fuccefione Portugal- 
Uica Lufitanorum partes tuendas fufcepit. In An- 
gia, que inter Carolum I, Regem, populum- 
que Anglicanum orta.eft diffenfio Regi admo- 
dum funefta, longe alterius indolis eft; erudi- 
torum tameni provocavit calamos, ingeniaque 
ad imperantium 8 populi jura excutienda, & 
certos utrifque limites conftituendos, excitavit- 
Vel JoannisMittontr, pro populo Anglicano, 
& Craups1 Saumasit pro Rege, impari & 
expeftatione, 8 eventu edita fcripta hoc fatis 
foperque teftantur * 

LID: Ea 


ee 
% De Origine civilis Imperii adeoque de Principum 


Sandtitare & Autoritate inviolabili plurima apad nof- 


trates 


%3 


74 
Lites da 
monar- 


aid, 


HISTORIA 


Ll. Ea res in memoriam mihi revocat 
varias illas contentiones, qua fubinde inter 
eruditos de imperantium populique juribus fuere 
agitate, ut Monarchomachicorum 8 Antimon 
narcbomachicorum quoque nomina inde fint 
enata, Illuftre ubique juris naturalis caput 
& maxima follicitudine definiendum, ne aut 
pro principibus tyrannios obtrudamus populo, 


. aut ibs, infima plebis poteftati fubmittamus. 


Vix reperies tamen, qui moediam teneant 
viam, nec cum alterius detrimento confultum 
alteri cupiant ; idque eo magis, quod affectus 
ftudiumque partium, fi unquam, huic cere 
doctrine generi fefe immifceat. Gzorcium . 
BucnHawanum Scotum, poctam feculi fui 


facile principem, in dialogo de jure regn 


‘Scotia, populo pre Regibus favere conftat. 
Aft facere aliter non poterat, qui totus ab 
illis pendebat, qui dejecta Marra Stvuarta, 
Scotia regina, rerum ad fe trahere fummam 
annitebantur. Quid Marrum Saamo-— 





trates verfata fuit controverfia. Sunt qui a Deo per 
Patriarchas id ducendum effe profitentur. Fitment Pa 
triarcha, Lond. 1680. &vo. Lesty de erigine civilis 
Inperii. Bavvorn de Fure Principum bereditario. Lond. 
31713. Sunt viciffim, qui idem a populi confenfu & paftis 
oriundum effe volunt. Locke de.civili Jesperie. Lond, 
1698. Swnzy de eodem. Hoaptey de orig. & 
Infiit, civilis Imperii. Lend. 1710. Hine in diverfs 
abeunt opiniones de fupremi magiftratus Poteftate, quam 
fan@am effe & inviolabilem prorfus contendunt divine 
im ocginis aertores, dum qui ex parte populi fant, 
ifti ere licere in fupremo Reipublica difcrimive 
dpceant. , Plures ex utraque. parte fcriptores vid. in 
equrtion, Phileeph, Cap. ILS 3. 


NUM 


JURIS NATURALIS. 


pium in libro de principau 5 parfonatuay 
dum Steryanum Juntum Bautuy, five 


Paitrpeus Monuaus piyta Hugonem Gro. 
sium, five Huegrtus Lancvetus, jyxta * 


Boeclerum, five alius fub hoc naming latitet, 
in vindiciis contra tyraunos; quid Joayyem 
Boucnerium in jufe Hesrict UN. abdicati- 
one a reguo Francorum; quid Franciscya 
Horromanwum in Franco-gallie, & in libro 


de jure regni gallici impulerig, ad noxias im- * 


Perantium ayctoritati opiniones defendendas 
nemo puto ignorabit, qui temporum & reg- 
horum, in quibys yixere, reputaverit condi. 
tionem. Joanuzs ALTHYsIUS, an pecye 
liars, que in banc ewm induxerint fenter- 
tiam, habuerit rationes, nefcia: hoc fcig, 
acrius nimis de ¢o cepfijfe HeRMannuss 
Cowrincium, quod peftilenti velu fiders, 
affatus co impudentig progrefiiss fir, ut illa 
ipf feditioforum hominum deliramenta in, 
formam artis redigere, {cripturee facraz tefti- 
moniis incruftare non erubuerit. Ego At: 
THUsIUM non defendam: hoc tamen fateors 
multa vere & cordate ab illo difta, qua ho; 


dig forte affentatoribus principym, ut plerin 


que funt, qui f¢ politicos jafticant, maxime in 
academiis, dura nimig afpera videntur. Neg. 
Subito, quin mult monarghomachicorum 
¢fata commodim admittant interpretatio. 
nem, & ideo faltem. difpliceant, quod. aperta 
nimis veritatem prodant. Aiquitati ubiqué. 
fudendum, prefertim in feriptis emudixorum 
eenfendis: aft mirifice ab ca alienj fant, qui. 
aficCtibus preapediti ad hag facta aarrste 


¥5 


‘HISTORIA 
Que di&a ab his contra fanGtitatem princi- 
pum. funt, merito rejicienda: fed an di@ta 
fint, diligenter prius difpiciendum. ' Juxta 
hanc regulam de reliquis etiam pronuncian- 
dum, qui in hujus criminis fufpicionem veni- 
unt, uti Partrppus Hawontus in difputa- 
tianibus pdliticis : GuiteLmus Rossaus, five 
potius WitHetmus Girrorpvus, in libro 


’ de vindiata reipublice chriftiana, adverfus re- 


Lites de 
Dominio 
- Eminexti. 


ges impios & hereticos, & denique auctor, 
libri, de regimine civili, qui ex anglicana lin- 
gua in gallicam eft: tranflatus. 

LIV. Cum autem principym imperium 
fubinde cum civium libertate collidatur, duo 
tamen pre reliquis momenta funt, in quibus. 
fine fummo ‘vix hoc fieri poffe periculo merito 
cenferetur ; religio, & bonorum, quz cui- 
que obtigerunt, fecura poffeffio. Hic ergo, 
ut imperii rite definirentur, per nature quo- 
que leges, limites, eruditi rete dedere epe~ 
ram: nec tamen ita definivere, ut non fu- 
binde fuper iis difceptatio‘oriatur. Iidem, 
quos fupra notavi, & hic recurrunt affetus, 
prout quifque aut principi aut populo fuas, 
quas .compofuit, placere voluit fabulas. Et 
ad bonorum quidem poffeffionem quod at~_ 
tinet, nata eft, fuperiori feculo, agitata de 
dominio eminenti_ controverfia. Afferuit hoc 
Hueco Grotius, primufque hanc vocem 
‘ufurpavit, quanquam alii hanc gloriam Hu- 
cont CARDINAL! vindicent. Secuti Grotir 
exemplum funt Jacosus Anpreas Cru- 
stus, in peculiari de hoc argumento com- 
wientatione,-ieemque quidam Hetznus Po- 

. LITANUS 


JURIS NATURALIS. 
LITANUS, in differtatione dé dominio eminenti 
in imperio Romano, aliique. Sed limites iftius 
facultatis extendere, ultra quam par eft, mul- 
tis vifus eft, is quem fupra laudavimus Jo. 
Fripericus Hornivs, in differtatione de 
dominio fuperemineriti, in academia Witte- 
bergenfi M.pc.iviir. habita, cui mox thefes 
quafdam oppofuit Witnetmus Lyszrus, 
in eadem academia tunc juris prefeffor. Nec 
defuit fibi Hornius,. fed in politica, quam 
arcbitefonicam vocat, denuo hoc argumentum, 
fab, incudem revocavit, fuamque fententiam 
contra Lyszrum defendit; Lysero demum, 
Horwio jam mortuo, differtationem pro im- 
perio, contra dominium eminens, M.DC.LXXIIT. 
cidem opponente. In eo autem facile confenti- 
unt, nefas effe imperantibus citra neceffiratem 
utilitaremque manifeftam reipublice —pri- 
vatorum invadere ‘bona: faltem imperiumne, 
an dominium, imperantis in bona civium fa- 
cults dicenda fit, difquiritur. Dominium vo- 
cat Hoanivus; imperium mavult Lyszrus, 
quod ex dominio ita imperantibus propria 
forent civium bona, ut iis femper ex arbitrio 
uti poffent. Aft pone poffe & aliam dominii 
effe fignificationem, 8 facile inter eos conve- 
niet. Utique facultas ipfa, juftis limitibus 
Circumfcripta, quod imperantibus competat, 
conftat: imperium vero an dominium quis 
cam vocare velit, perinde fuerit. 


7 


LIV, De poteftate principum circa facra, Lites de 


& acrius & fepius, magnis animorum moti- 


petefate 
principuys 


bus concertatum fuit. Namque non tantum circa fa- 


Gvium omoium intereft, ne imperantes limites “4 


faz 


1 


HISTORIA 

Tue poteititis hic migrent ; fed accedunt 
etiam facri ordinis viti fibiea haud raro vin 
dicantes, que rerum debentur dominis. Hinc 
ffiox cives conquerentes audias fevire princi~ 
pes in conftientias, & id; quod foli Deo 

roprium eft, Nefando auf involare; mox 
$erbi divihi minittros, conculcari pedibus 
poteftateni & auCtoritatem divinitus fibi con- 
eeHam 3 isiox principe’ 4 clericis facrilega 
impietate, eteptd facrortim jure, fain int- 
-Wiiui majeftateth. Ergo omni temhpore ut’. 
Hiih ex fcriptura fcra; fur ek nature lepie 
bis Hoe Jus défibiretur, ftrenué fui elabora= 
tim. Nihil dicath de jtite regalia; de quo 
inter Gallié reges 8& pohtifices toties fuit difs 
ptitatum, itimio 8 inter Imperatores germa~ 


| Rico aque pontifices; *7 utt vel Henrici TV; 


Imnperatoris fata ‘teftdntur. Sub Ludowted 
Bavaro, vit alibi a nie oltenfum, vindicatd 
égtepie imperantium auctoritas fuit contra 
{nfultus pontificis,‘multorum eruditiffimorun 
yirorut monurnentis, que in unum coHeéta 
gonfervavit nobis Metcr1or GoLtpasTus 
ab Haimensfeld, in Monarchia facri Romani 
Imperii, Lutagri opera; quai egregi¢c 
proculcata haétenus imperantium poteftas 
teftituta fit, & aliunde conftat, & Barras 
SAR etiam Basexius in differtatione; - xz 
beneficiis magifiratni politico beati LuTHERY 
miniftcrio exbibitis, demonftravit. Nec minis 


_ mum illud reformationis a LurHeéro™ infti- 





7 Conf. bac de re pra ceteris Joannas Scuigte nus 
in preclaro de Libert, Becl/, Germ, opete, 
‘ tuti 


JURIS NATURALIS, 
tute eft momentum, ut imperantium 8 dd: 
centium ,ordo juftis limitibus circumfcribere- 
tur. Sed poftea quoque fubinde de hac re 
difputatum, nefcio tamen, an acrius unquamt, 


& majori eruditionis adparatu, quam in Beél- _ 


gio. Cum etiam Remonftrantes faventes fibi 
haberent imperantium animos, perque eos 
fuam poffe promoveri caufam crederent, ftre- 
nui affertores poteftatis civilis circa facra exif- 
tésint. Iniprimis hoc VyTrytocaRpus 
- tit, in libro Belgica lingua con{cripto ; quem 
tame ex iis, quas olim defendit, fententiis, 
tefellere adgreffus eft Ruarpus Acrontus, 
Tum vero Bocermannus, Sr#raNpDuS 
Lusbertus, capita ~Contra-remonftrantium, 
aliigie, acriter Statuum Belgii circa facta 
poteftatem impugnabant, eam quod caule 
fu nocere arbitrabantur: quibus tamen pie- 
farm = ordinum Hollandie oppofuit Huco 
GRétits. Et hic quidem in alia commen- 
titidtie, de imperio fummaram poteftatum circa 
Jara, eiudite hoe, argumtentum pertractavit; 
quod 8 NicouAus Vepebivs fecit, in 
fibre de epifeopatu Conftantinit Magi. Sed 
‘adem alibi paffiin iniftrudta fuit {cena s erunt- 
que feinper, qui hac fuper re difputent, & 
mox poteftatis hujus, quath principes titca 
facra fibi afferunt, littites extendart, mox 
refttingant & coarttelit, prout fuis inititutis 
fut faventes aut iélidtantes principes habe- 
Yurit. Id ile, qua non ita pridem apud nos, 
inter Joannem Banepictum Carpzoyi- 
um alivfque ex facro otdine, viros & Curis- 
tianuM Tabwasivm agitate controver- 

.- fiz 


oe 


«& 


- HISTORIA 
fixe funt, ‘condocent. Hic vero, ut ubique 
de, gature jure praclare meritus eft, ita in 
aliquot etiam fcriptis, Igtino & germanico 


.idiomate: de jure principis circa facra editis, 


in hoc: argumento enodando multum ftudii 

collocavit **. 

. : LV. Dum 
FE 


“88° De" Poteftate Principam circa facta pleniorem 
Hiftoriam exhibuit au€tor nofter in Ilagoge Hiftor. Theo- 
Agid. 1. 2. 6.5. § 10. fed cante legendus; quoniam 
Ecclefie Lutherane addi@o Regimen Ecclefiz Epifco- 
pale huic neutiquam arridet. Inter 0s, qui in Aegied 
Jura Epifcopalia afferuerunt, precipae eminet Henx. 
Dopvwettus, qui hoc ex inftituto agit in Paremefi ad 
exteros de nupero {cbifmate anglicano, Lond. 1704. 8vo. 
cui refponfum dgdit ipfe Bupveus in Differtatione de 
origixe & poteflate Bpifcoperam. Sunt & hodie plarimi, 
qui difciplinam omnem ecclefiatticam rejiciunt se impug- 
nant, quos non opus eft ut hic recenfeam. Sed quoniam 
Eraftianorum vettigiis precipué infiftunt, de horam doc- 
trina pauca fubjangam, que nobis, prebuit vir dodtifi- 
mus Joan. Hane. Hervgcorrus in Corpore Theol. 
Chrifiane. Loc. 28. Se€. 1.. “ Horam-ante-fignanus 
“ fuit Tuomas Erastus, Heidelbergenfis Medicus. 
“ Cenfent illi, ecclefie nullum regimen, nullam fen- 
“* tentize di€ionem, nullum forum, nullam poteftatem 
“* verbum Dei per cenfaras, excommunicationem impri- 
“* mis, applitandi a Chrifto datam effe ; poteftatem clas 
vium in folo verbi preconio confiftere ; & ecclefiam 
magiftratui Chriftiano, omaem quam ufarpat difcipli- 
“* nz auRoritatem ex mera magiftratus delegatione ufur-, 
pare, cum omnis Politia externa, omne regimen & 
*” omnis ccetuum minorum potettas in epublica a fumma 


_ “ majeftate derivari & in eandem refundi debeat. Proin 


“* etiam magiftratuum fafces cenfuris ecclefie obnoxios 
“ effe iidem pernegant ; & a fententiis ecclefiafticis ad 
magiftratuum tribynalia, utpote quibus ultimum. & 

S fapres 


FURIS NATURALIS. 81 


LV. Dum vero in eo fam, facerq nop Viram <- 
poffum, quin & illud addam, folere fifbinde ork. 
juris naturalis decreta, & ad religionis, quam 7aleadRe- 

i ligionis & 

qpilgue AE Sea. 

tum accom: 
modare 





“tapremom rerum cmnium in republica judiclum 
 conveniat, provocationem permittunt.....Horum 
“ fententiam , in Anglia glifcentibus Prefbyferianos 
“* inter & Independentes controverfiis, quidam Co.t- 
“ wawnus Londinenfis Paftor incraftavit ; qui Poli- 
 ticoram inftin@ta &-vand prurigine motus in conc}. 
*© one Londini Parliamesto coram habita Regingn 
“ Ecclefie magiftratui obtulit: cui fe G. Gritesrivs 
© & Sam. Rugrerroorpius dottiffimis differtatio- 
“ nibes, quibus omnem Erafiani commenti iniquita- 
“ tem aperuerant, oppugnatum iverunt.....In Bel- 
« gio Grorivus & Remexftrantes (quos peculiari libro 
“ Vyrenzocarpus defendit “magiftratui arebite@o- 
“ picam in Ecclefiam poteftatem adferens) Erafto fecun- 
“ das fecerunt. Sed Remonfrantes qui quamdiu magi- 
“ ftratum fibi faventem & propitium experti fant, miré 
“ poteftatis ejus periftromata dilatarunt : converfa for- 
“ tuna, velificationem finuare_cceperunt.”” __Horum 
partes tuendas fufcepit Lupovicus Mouinzus in 
Pardtachi ad edificatores Imperti in Imperio, Lond. i656. 
4to. De hoc libro fic pronuntiat Meicu. LerpecKe- 
nus: “Ibi damnata Hieratcbia epifcopali, & tegi- 
“ mine fimel prefbyteriali, tradita tandem’ omnia poli. 
“* tico Principi vides independentivm confiliis. Ttaque 
“. Erafiem ad coelum extollit eam Grotie, “Liber 
“* Crommellio dedicatus eft.” ... Hac ideo recitare 
jevabat, quoniam hujufce eontroverfie ortum -& pro- 
greffam velat in compendio exhibent. Aidjicere liceat 
‘quofdam apud noftrates hodiz delitefcere, quibus nimium 
arrident Eraftianorlmn & Independentiam placita, quippe 
fon tantum Difcipline Ecclefiaftice manibus pedibufqs 
smpugnare ftadeant ; fed & viros omnes Ecclefiafticos ia 
lagaeum ire jubeant. Horum antefignanus: eft T¥N- 
PaLivs in ‘libro fanrofo, cai titulis; Rights of toe 
Chrifian Church. Lond. 1706: quem adfetantur haud 
C ‘ 


Paucy Le 








82 





Bxemination ofpthe Codex, bec. Lond, 1735. - 


HISTORIA 7 


” quifque. profitetur, & ad reipublice etiam, 


in ‘qua, quifque vivit, ‘ftatumi accommodari. 
Que res quam noxia fit, per fe patet ; irae 
termittenda mihi tamen non‘eft, ut non incre- 
menta medo, & deerementa juris--naturalis, 
fed. cdufe etiam utrorumqte intelligancur: 
‘Conftitit’ vero omnibus, id quod dixi, ut 
nunc alia exempla preteream, in ea coniro- 
verfia, cui eccafionem dedit Hafnienfium. the- 
logus, Hector Goperizo Masivus. Is 
‘Mm, pe, L&xkvir: librum edidit, quem trter- 
eff priscipum ciréa’ religionem evangelicam 
vocavit. In eo id dat operam, ut demontftret 
Lutheri difcipulorum eam de fummo princi- 
pum imperio doétrinam effe, per quam hoc 
firmum & fupra omnes monarchomachicorum 
infultus pofitum fit, cum ea, qua ex divinis 
literis & juris naturalis decretis afferunt, huc 
maxime fint accommodata. Id quidem rete. 





pauci caufe chriftianz non nimium faventes, qui nuper 
contra viri optimi Eouunnt [Gibfon] hoidie Epifcopi 
Londinenfis Codicem Juris Ecclefaftici Anglicani {crip- 
titarunt. In hac claffe non infimas habent partes 
Ephemerides quedam, que fingulis hebdomadibus pro- 
deunt hoc titulo, The Old Whig, or Confiftent Preteftant, 
infignite ; fed imprimis eminet in bac caufa anonymus 
quidam [fed nominatim, fi qua fame Fides, Forster, 
Propretor Briftolicafis} qui nuper in lucem emifit, Ay 
Examination of the Scheme of Church Power laid down 
im the Codex Juris Ecclefiafici Aaglicaxi, Lond. 1735. 


“quem librum Clericorum tum munera tum.perfonas con. 


tumeliis & malediGis acriter infedtentem ad examen 
tevocat &. fanditus evertit vir do@ifimus & utriufque 
Juris peritifiimus in libro, cui titulus: As Axfwer to the 


Idem 


jJURIS NATURALIS. 
{dem vero dum de reliquis, in quas orbis 
Chriftianus feinditur feétis, contrarium pro- 
bare annititur, iftis Reformatos adjungit. 

res ti cordatis omnibus, & prudenti= 
bus, admodum difplicuit, ita & Huserto 
Mosano, hoc eft, doctiffimo yiro Jo. Curis- 
‘opHORO Becmanno bilem movit, ut eru- 
dito fcripto lingua’ vernacula edito iftam 
Masri temeritatem caftigaret. Variis hinc; 
tt inter eruditos moris eft, iifque vehementi- 
oribus fcriptis inter “utrumque ‘cohcertatumi 


fut, hoc eventu; ut innotefceret utrinqué © 


honnullos incommode fepius fuiffe lecutos; 
‘utrinque extitiffe qui a de auctoritate inype~ 


rantium ex jure nature & theologia affume- . 


tent placita, qua rebus fuis quam maximé 
conducere arbitrarentur: quod vero fupereft, 
ipfam utriufque partis religionem ita compa+ 
ratam effe, ut nee auctoritati nec majeftati 
imperantiumi quicquam detrahat; & cum iis, 
que jus nature hac de re omnes condocets 
accurate confentiat atque confpiret. 

LVI. Et ea quidem, que hucufque diffe- 


83 


Lites de 


‘tuimus; ad impetantium atque civium officia bor dig 


imutua fpectant. Hine vero priufquam dif- trium: 


cedam, de fuccefionibus illuftrium aliquid 
addendum ; de quibus cum feepius concerta- 
tum fit, vit fieri hoc potuit, quin ad naty- 
ralemi - jurifprudentiam aliqua inde ex erudi- 
torum monumentis atceffio fieret. Vel de 
facceffione in regnum Portugallie, poft mor- 
tem Sebaftiant Regisy que multis libroram 
voluminibus difceptata funt; ad hoe evincen- 
dum fufficiunt.. Dixit & ipfe ca @e controver- 

G2 fie 


84° 


HISTORIA... 

fia aliquid, in mea de fuccefionibus primoge- 
nitorum differtatione, in qua & alia, que huc 
facere queant, attigi. Qua de jure devolu- 
tionis Brabantine, ab auctore traCtatus. de 
juribus regina chriftianifima, ‘itemque ab auc- 
tore dialogi de juribus reging, aliifque, pro 
Gallia. Rege, a Perro SrockmaNno con- 
tra de jure devolutionis, & autore clypei 
Ratus.@ juftitia pro Hifpanie Rege {cripta 
fant, alterum exemplum prebent. | Noftra 
vero zxtate, ut reliqua nunc pratermittam, 
fucceffio illa Hifpanica, quam hinc Aufiriaca, 
illinc Burbonica fibi gens afferit, ut Europam’ 
fere univerfam ad arma pro libertate, ita 
eruditos ad calamos pro juftitia expediendos 
impulit. Nec aliunde tamen, quam ex natu- 
ye jure momentum caufe decidendum, five 
de teftamenti a Carolo If. conditi valore, five 
de fucceffionis jure per teftamentum, non 
tollendo, five denique de efficacia renunciati- 
onis a Delphini matre facte, quiettio inftitu- 
atur. Id equidem & ipfe in peculiari demon- 
ftravi differtatione, fed alii etiam viri eru- 
diti in eadem elaborarunt caufa, quorum alibi 
indicare animus eft monumenta. Ifte vero 
de fucceffionibus controverfia, ut ex naturae 
jure ceu unico fonte rite derivanda funt, ita 
rurfus accuratius pertractate, ipfi juri natura 
lucem infignem affundunt. Hinc nec eodem, 
qui ad eas animum adjecerunt, id fecere fuc- 
ceffu. Certe qui, antequam per Huconem 
GrotiuM naturali juri fuus reftituerctur nitor, 
de ejufmodi argumentis expofuere, dici non 
poteft, quam turpiter.plerumque fe traduxe- 

: Tint, ~ 





JURIS NATURALIS. 


tit,” jarii civilis; canozici, publici, naturalis, 
decreta"‘inter f€ commifcendo, ut ipfi vix 
aliquid invenirent, in quo pedem figerent. 
Aft qui recentiori ztate hocce munus in fe 
fulcipiunt, tanto felicius ad fummum & caput 





caufe provehuntur, quanto ipfi hujus juris, ° 


quo folo principum & gentium fata conti- 
nentur, fuere peritiores. Nemo vero’ ita 
peritus eft, ut non, quoties ad fpecialta adpli- 


catio inftituenda, pulchram in eo proficiendj * 


indipifcatur occafionem * 9: 


85 


LVIL. Et dubia quidem ifta atque incerta Lisesde do- 
faccedendi ‘ratio, non tantum imperantes cum * ints Ma- 


civibus, fed’ & diverfas fecum committit gen-" 
tes. Longe autem plura’ fant, quae tantum 


inter gentes ipfas ‘agitari folent, & atrocium . 


haud raro bellorum ‘caufe exiftunt. Horum 
fivel preecipua faltem, non dicam enumerare 
aut ediffere, fed indicare faltem vellem, rem 
fufciperem magna molis integroque libro 





“% Huc fpeGtat, controverfia non ita pridem apud 
noftrates mota de Succeffione Hereditarié ad Regnum 
Britannia, in qua precipuas partes fuftinuerunt Hic- 
pans & Beprorpius, qui ex adverfis invicem parti- 
‘bos fteterant : cum enim manus probandi Jus ad Reg- 
nam Britanniz non adeo effe fanétum & inviolabile, quin 
& arbitrio Poteftatis Legiflative fubjici poffit, in fe 
fulcepiffet alter imprimis in libro, cui titulus, 4 Vicay 
of the Englifo Conftitution, Lond. 1709 + & deinceps i in 
Gafdem defenfione, Lond. 1710: alter id pracipue 
agendam effe fibi duxir, ut contra Hicpznum probaret 
jas regam Britannix hereditarium effe. abfolatum, & 
nullo modo, ne quidem in fammo rerum_difcriming, 
violandum, iid libro, qui-hunc pre-fe fert titelam The 
hereditary right of the Gown of Rigland.afarthd, Tidnd, 


1713. Fol. © :: 
: 7 G3 fuffec- 





86 


‘HISTORIA 
fuffecturam. Etenim quam dives ftatim 
librorum ‘feges efflorefcat, cum inter’ rerum 
dominos ejufmodi exoriuntur difputationeg - 
vel illorum exemplo patet, qui de. dominio 
maris agere ita inftiruerunt, ut affererent illud, - 
aut infringerent, prout illorum, quorum cau- 
fam tuebantur, rebus conveniens hoc effe 
putabant. Ipfe Huco Grorius primum 
Velut fuag in jure naturali ‘peritie tirocinium 
hac ipfa in queftione pofuit. Cum enim circa 
feculi proxime elapfi. initium inter Hifpanos 
& Belgas de inductis tra€tantes mulia etiam de 
Jibertate indicanorum commerciorum:, quam 
invitis & reluctantibys Hifpanis fibi- vindica- 
bant Belge, difceptarentur; Huco Graorius 
pro eo quo patriam complectebatur amore, 
edito (titulo maris liberi) libello liberam ad 
Indos navigationem afferere adgreffus eft °°, 
Ipfe tamen deinceps, in majori de jure belli 
& pacis opere, in quibufdam fententiam fuam 
emendavit , certif{que, qua ante pofuerat , 
limitibus-circumfcripfit. Nec quifquam con- 
tra eum’ quidquam movit, donec. plurimis 
jam preterlapfis annis, trigefimo videlices 
quinto feculi proxime elapfi, Joannys Sex- 
DENus idem fub incudem revocaret argumen- 
tum, editoque de mari, ut vocat, ‘claufo, libra 
ontrariam adftrueret fententiam,. dnylorum 
forte referre putavit, ut ad Batavorum com; 
mercia intra anguftioses limites coercenda, 
gentibus ejufmodi quid perfuaderemr. Er 





2° Vid: Dominreus Bavprus lib. HE. de induciig 

Belli: Bolgici, add, Boecizays ad Grofii lib, I. cap. 

Fe Pe 49s ; so 
: wo funy 


JURI§S NATURALIS., 


tum demum concertari ea de re cceptum. 
Grorrx namque partes defendendas fibi 
puravit ‘THEODORUS GRASWINKELIUS in 
vindiciis, quas vocat, maris liberi, & Jo. 
Isaacus Pontanus, Danorum infimul atque 
Norwegorum caufam aéGturus, in duobus 
difeufionum biftoricarum libris. Pro Seldeno 
conta ‘ftetit GunietMus Weetwopus, 
Perrusque BaprisTa Burcus, in opere 
de dominio Maris Liguftici, cui is, quem antea 
landavi, LTHroporvs GRaswiNKELivs re- 
fufitionem oppofuit. Nec defuerunt, qui a 
partium ftudiis -dlicni proficere demum ex 
ewtmodi fcriptis ad veri inveftigationem 
fimtlque juris naturalis amplificationem vifi 
fant. Quos inter eminet Tomas Rivivs 
"jn faa bifforia navali media, Jacosus Gopo- 
Frepus in differtatione de imperio maris, 
®* Joannes Sreaucuius in de imperio 
maris differtatione: ne quid nunc de Loc- 
ernie aute SryGMannq dicam, quorum 
uterque de commerciorum maritimorum jure, 
nifi his delibutis, pracipere non potuit: nec 
de CLaupio BarTHOLOMAZO Monisoro, 
cui'ln orbe maritimo non fatis fuit generatim 
quadam de maris dominio delibaffe, fed de 
Hifpenorum quoque, Lufitanorum, aliarum- - 
que gentium -imperio maritimo fpeciatim fibi 
exponendum duxit. - 


LVII1. Ejufmodi vero cum fepe 8 noftra Contl 


®& majorum noftrorum atate, inter gentes, 
&, ‘qui ‘hartim vicem gerunt, imperantes 





93 ‘Ad deg. depreé-9.. ae Rbodia de jalu. * 
ee . 4 rerumque 


84 


8s 


HISTORIA 
rcrumque dominos lites agitate. fint, iifque 
definiendis non alia, quam natura leges fuffi- 
cerent ; facile patet, neceffitate velut quadam 
induétos viros ingenio & eruditione preeftan- 
tes, in accuratiorem earum incubuiffe invefti- 
gationem. Nec ullam credo temere effe 
hujus doctrine partem, que inde aut lucem 
non ceperit, aut capere faltem non potuerit, 
Jfimodo in media non voluerunt ccecutire luce, 
qui ad illuftrium caufaram momenta difcep-. 
tanda animum adjecerunt. Id quod ut illis, 
qué afferre animus fuir, exemplis abundé 


‘conftat, ita reliquis, quorum haud.. pauca 


fupereffe {cio, idem comprobare _preaum 
fuiffet, nifi decretum conftitutumque foiffet 
juris naturalis hiftoriam condituro; per fumma 
faltem rerym maximeque illuftria ire capita. 
Conftare vero nunc omnibus puto, per. vices 
hanc philofophize: partem, quam, juri(pruden- 
tiam naturalem vocamus, mox illuftratam 
fcriptis prudentum, mox umbraticorum & 
{cholafticorum hominum variis, difputationi- 
bus obfcuratam, majori quidem ftudig quam 
reliquas philofophi. practice partes cultam, 
neutiquam tamen perfectam, ea expertam & 
adhuc experiri fata, que omnia {cientiarum 
genera manent. Ij vero ipfi, qui promovere 
gam debebant, cum ludicris fuis figmentis 

uam maxime illi nocuerint, quid mirum , 
quod a fummo faftigio multum abfit? Nec 
credo meliora expectanda fata, ex quo impe- 
ritorum abufu eo res proceffit, ut cordati 
quidam huic ie non aliter obviam ire poffe 
epinentur, quam profligate illorum errore, 


JURIS NATURALIS, 

qui, pro verbo divino jus natura crepantes, 
| vix fentiunt in ethnicos fe degeneraffe, quos 

& fupra jam notavimus. Ita enim fieri aliter 
non poteft, quam ut ipfum merito fufpectum 
reddatur jus nature: faltem culture, quz 
huic impenditur, jaCturam potius faciendam, 
quam ut pro chriftianifmo ethnicifmus tandem 
palm o i omnibus permittatur, nemo 
rerum fuarum confultus temere abnuet. Manet 
interim fheec jurifprudentie naturalis, pre 
ethices & prudentiz civilis doctrina, prero- 
gativa, quod longe majori ftudio preeftan- 
tiffimi ineam fe dederint viri: fed nunc tamen 
& his priftinum redire quodammodo videtur 
decus, quod vix ex iftis {cholafticorum nebulis, 
quibus academiz: tantum non haétenus obtene- 
bratz fuere, emergere potuit. Optamus vero 
merito, ut emergat: modo ita emergat, ut 
ceelefti veritati, qua chriftianorum difciplina 


fola conftat, fuus fervetur honor, immo ut” 


ad hanc, que fola vera fapientia, 8 fons 
etiam omnis fapientia eft, confervandam, 
illuftrandam, amplificandam, cunéa refe- 
rantur, Faxit ergo Deus, ut primo vera & 
non fucata pietas, deinde vero & artes ill 
litereque, qua huic inferviunt, in dies magis 
magifque provehantur, & letius efflorefcant. 


S.D.G, 


tres 











Ilaftrifimo atque Celfifimo Heroi Domino 


Guftava Ottoni - Steenbock, 


Comiti in Bogefund, Libero Ba. 
roni in Chronebeech & Ohrefteen, €c. 


Regni Suecra Archithalaffo, & Acade« 
miz Gothorum Carolinz Cancellario; &c. 


_ Domino MEO GraTrosisstmo. 


lluftriffime atque Celfiffime Comes, 


Domine GRATIOSISSIME, 






AUT levis in diver[a animum 
f meum diftrabebat dubitatio, sum 
please fatis ex decoro foret tantillum 
opus tam illuftris fibi nominis aufpicia 
adfcitum ive. Nam ex una parte rubo- 
tem incutiebat libelli tenuitas, qui nul- 
ligs ingenii. ant {plendoris capax erat ; 

quippe. 


92 


DEDICATIO. . 
auithe prima duntaxat rudimenta Mora- 
lis Philofophix, ex diffu/tore noftro opere 
fére excerpta, complettens. Qui uti fot- 
taffe aliquem prabere ufum potest primum 
cam ad difciplinans gradurp metientibus; 
ita fi & faftigii Tui, 8 mee obligationis 
heic babenda erat ratio, ad neutram fatis 
adparebat attemperatus, Ex altera parte 
devotifimum Iiustkissima Tua Exe 
CELLENTIA animum flimulabant private 
now minus quam publica Tua mertta., ut 
ingrati notams fibi vehementer pertimelen- 
dam duceret, fi qualemcungue occafionem 
neghgeret, faltem conteftands, quan 
Eidem foret devinttus. ~ Neque de ilh 
jam meritis loquor, queis per res domi 
forifque egregie geftas patriamTibi maxi- 
mopere objtritiam reddidifti, fomulque 
Nomen Tuum immortals glorié dudum 
dedicafti. Ifta pro dignitate recenfere, 
hiftorie labor eft; que dum circa glorit- 
JSifima Nationis Tua facinera, & felci- 
Sime per tot regiones circumlata arms 
defudat, magnam Te femper tantarum 
rerum partem deprehendit , Eundemqut, 
ubi a bells ceffiatum eft, primum amphff- 
ma provincia gubernanda, pop totins re 


’ 


DEDICATIO 
i tutoriomoderamini admotum, non minus 
paris artibus effiorefcentem admiratur. 
SIffa potius boc loco attingere fas fuerit, 
que in recentem hanc Academiam, in 
qua, invitante Optimo Maximo rece, 
fortenarum fedem figere mibi datum fuit, 
ab Invustrissima Tua Excertentia, 
profetta funt. Que Te fapientiffimum 
juxta ac benignifimumdefen| orem, acfum- 
mum moderatorem nunquam pro meritis 
fatis depradicare poteft, dum {uis commo- 


dis ac ornamentis inter tantam publicorum. 


negotiorum molem citra tedium velifican- 
tem quotidie deprebendit. Enimvero que 
peuhariter TrustrissiMa Tua Ex- 
CELLENTIA in me contulit, qua cum ve- 
neratione a me aftimanda funt? Albis 
fumma votorum eft, eus fafigit Viris 
innotefcere, ©S probari. Aft mibi ita 
effufa Tua gratia allubuit, ut eandem 
* in commodis meis promovendis, & in affil- 
tibus malevolorum abs me averruncandis, 
non femel benigniffimum expertus fim. 
Quibus ut aliquid reponatur, cum longe 
fipra menfuram fortune mee fit, necef~ 
Jarium tamen utique fuerit faltem fubmif~ 
fo animi culty, 06 ingenua tot beneficiorum 


Prefer 


"a 


DEDICATIG. 
profeffione ‘defungi, poftquam id quoque 
fummorum Virorum benignitas habet, ut 
brati conteftatione animi libenter fibi fatis- 
freri: patiatur. Et quia generofis morta+ 
dium folenne eft, etiam tenni fibi exbibite 
cultus interpretatione pietatis dignationem 
altro addere ; id quoque WLusTRIssIMa 
Tun Excerientia bonitas -fperare 
me jubet, ut in magnitudinem Tuam deli 
quiffé non videar, fi tam exiguo opufcule 
utar in occafionem publice exprimends erga 
candem devotifimi mei animi. Nam 
[plendidius aliquod, 5 quod avum ferre 
queat opus, abs me ex{pectare longum fue+ 
rit; prefertim ciim immane quantum 
réfrigerentur ingenia, fi deprehendant,dum 
vulgo fefe laborant eripere, lvorem & 
infeitiam impune in fe dentem exercere, 
otit vationem non reddi, Novo tamen 
vigore efflorefcet animus, © oborta tedia 
ejiciet, fe buncce cultum ab W1ust Riss 
Ma Tua Excerrentia placida fronte 
admiffion intellexero; fomul in pofterum 
de gratia, &§ patrocinie Tuo fecurum me 
le jufferis. Ita Devs O. M. Inruse 
TRISSIMAM TuaM E.XcELLENTIAM it 
Patria, Splendidifime Tue Familie, ae 

—  woftre 


DEDICATIO. 
| nofire novella Reip. decus ac emolumena 


tum, ‘plurimos per annos Forentem vigen- 
temque confervet ! 


Unftriffime Tue Excellentia 
Devotiffimus 


SAMUEL PUFENDORF. 


Undini Scanorum 
X Kal, Febr. A. 
MDC. LXXIIL. 


Sam. 


95 - 








Sam. Pufendorfus 
LECTORI 


BENEVOLO SALUTEM. . 


L I receptus pletifque eruditis 
mos legis propemodum vim 
induiffet, fupervacuum vi- 
deri poterat circa rationem 
hujus {cripti aliquid prafari; - 
cum res ipfa fatis Joquatur, 
me niki aliud egiffe, quam ut tironibus pre- 
cipua Juris Naturatis capita brevi, &, 
ut arbitror, perfpicuo compendio exponerem : 
ne fi citra cognitionem velut elementarem i in 
diffu ejus difciplinae fpatia fefe immiferint, 
copia & difficultate rerum ab initio protelen- 
tur '. Simul & illud publico expedire vifum, 
Sjiufmodi Doftrina Morali * ftudiofe juven- 





i Auéor hoc comperdium literis tradidit paulo poft 
editam librum illum infignem de Fure Nature & Gen- - 
tum, Naqn opus: majus in lacem prodiit A. D. 1672. 
hoc vero opufculum A. D. 1673. 

*'Sub hoc nomine auétor non tantum Erbicam proprie 
difam, fed etiam Jurifprudeptiam naturalem.& politi, + 
4an complegtitur. . . 
H tusis 


PREFATIO 

cujus ufus manifeftus in 

Et licet alias femper 

n, aliorum diffufiora 

zis propria, in compen- 

amén cum fuperioram 

_ a cordatis vitio mihi 

verfum ifi non arbitror, quod ifthoc laboris 

nice Juvéntutis utijitati dare voluerim 5 

cujus merito tantus effe favor debet, ut in 

ejufdem gratiam fufcepta opera, etiam ingenii 

& fplendoris non capax, nemine indigna fic 

judicanda. Czeterum quin. ejufmodi . prin- 

Cipia ad univerfam Juris difciplinam ‘magis. 

idonea fint, quam cujufvis Juris Civilis ele- 

menta, nemo cui fanum finciput abnuet. 

Atque hec-in prefens fufficere poterant, ni 

quidam monuiffent non abs re fore, aliqua 

Premittere, que ad indolem Juxis Na- 

TURALIs in. univerfum intelligendam, ejuf- 

demque limites accuratius defignandos face- 

rent. Quod eo libentius fufcepi, quia hoc 

modo pretextus adimitur hominibus impor- 

tune curiofis febriculofam fuam cenfuram 

extendendi ad hancce difciplinam, qua faepe 

velut interjecta ab ipforum provincia disjun- 
gitur 4, 


IL. Mani- 


3 Vide Ipfius Au@oris (fab nomine Fulii Rondini ) 
Pref. ad Erid. Scandic. in Poft{cripto. Et Comment. ad 
Pullum Venet. p. 48, 47. ' 

4Josuam Swartzium & Nicoraum Beckman- 
num (illum Theologiz, hanc Juris Profeffores, fiofqs 





“in academia Carolina Lundini Collegas) his verbis netat, 


qui livore & invidia agitati, preter Indfcem Novitatum 
in odium operjs confeCtum, Scanie Epifcopum inftiga- 
, baot 


. (| 
PUFENDORFIL 99 

II. Manifeftum igitur eft,- ex tribus velut Tre: fenter 

fontibus homines cognitionem Orricr1 fui, fientia 
& quid in hac vita fibi tanquam honeftum fit 
agendum, tanquam turpe omittendum hau- 
rire; ex Lumine rationis, ex Legibus civilibuss 
& ex peculiari Revelatione divini Numinis. 
Ex primo fluunt Officia hominis communif- 
fima, precipue que ipfum cum aliis hémini- 
bus fociabilem reddunt: ex altero Officia 
Hominis, quatenus peculiari & definite civi- 
tati fubjectus degit : ex tertio, Officia Homi- 
nis Chriftiani. 

Ill. Inde & Tres feparate: Difciplinae PLO- res difcie 
yeniunt: quarum prima eft Juris Naturalis, pline mos 
omnibus gentibus communis. Altera Furis raless 
Givilis fingularum civitatum, que tam mul- 
tiplex eft, aut effe poteft, quot numero funt- 
Civitates, in quas genus humanum difceffit : 

Tertia Theologia Moralis habetur, illi parti 
Theologiz contradiftinéta, quibus credenda 
exponuntur. Singule haram Difciplinarum 
modum fua dogmata probandi adhibent, fuo 
principio refpondentem. In Jure Naturali Jat Natus 
aliquid faciendum afferitur, quia per rectam rale, 
rationem idem ad focialitatem inter homines 
neceffarium colligitur. Preeceptorum Juris Guile, 
Civilis ultima ratio eft, quia Legifator ita 
conftituit. Theologus Moralis in ¢o ultimo Toeologia, 
adquiefcit, gaia Deus in Scripturis Sacris ita ““”*"" 
jaflic. 

bant, ut fbi cenfuram libri a rettoribus regni pottu. 

Jaret. In horum ergo-gratiam fines trium difciplinarim 

valgo tunc confufos regit, ut, ubi inchoet natuta & 


definat, queve Rationes huc pertineant vel non, liqueret, 
Vid. AuStoris Bris Scandica. Otto. 


H2 IV. Quem- 


. 


100 
Sibi invi- 


. || PRHEFATIO 
IV. Quemadmodum autem difeiplina Juris 


cem non re Civilis Jus Naturale tanquam generalem 


pugnant. 


magis difciplinam prefupponit : ita fi. quid 
Jure Civili continetur, de quo Jus Naturale 
filet, non ideo hoc illi repugnare cenfendumi 
eft. Simili modo fi in Theologia Morali aliqua ” 
tradantur, ex revelatione divina profiuentid; 
ad qua ratio-noftra jam non pertingit, que; 
adeo & Jus Naturale ignorat ; imperituni 
valde foret, ideo illam cum hac committere, 
aut repugnantiam aliquam iftarum  difcipli- 
narum fomniare. Vice verfa, fi qua in difc- 
plina Juris ‘Naturalis praefupponantur ex ¢o 
quod per rationem inveftigari poteft ; ill 
propterea iis, quae Sacre Litera: fuper eadem 
re liquidius tradunt, nequaquam opponunti, 
fed tanquam abftrdhendo concipiuntur *. Sic 
v. g. in difciplina Juris Naturalis, abftra- 
hendo ab illa cognitione, quae ex Sacta Scrip. 
tura hautitur, formatué conditio _piimi 
Hominis, utcuindue in mundurh project *, 
quatenus fola ratiocihatio affequi poteft. Ifta 
opponere iis, que ‘fiper eadem conditione 
Divine Litera tradunt, hic vero eft fuccis 
nigre loliginis, hac eft ergo mera 7. 


‘3 Hac ideo monet nofter, quoniam ab adverfariis; 
quos naétus eft liber de Jure Nat. &F Gentium, aaultis 
‘contumeliis laceffitus eft ob quorundam.omiffionem, qu# 
non nifi Revelationis ope nobis ipnotefcunt. . 

6 Qualis effet naturalis ifte Hominis ftatus, oftendit 


“Gnfra Hib. i. c. 3. § 3. & lib. di, c. 1. § 6. & de Fare 


Nat. € Gent. lib. ii. c. 1. § 8.8 G11. § 2. 
7.Ex Horat. Serm. I. iv. 100. 
——Hic nigra fuccus loliginis, bac eft 
AE ruge meraemme— 





¥. Enint- 


PUFENDORFII 


101 


V, Enimvero uti Juri quidem Civili, 8 Eorem dif- 


Naturali, facite inter fe conveniet: ita inter 
idem Jus Naturale & Theologiam Moralem 
fines regere, ac quibus potiffimum partibus 
ill different definire, paulo operofius videtur. 
Qua fuper re paucis fententiam meam expo- 
nam, non quidem pro auctoritate Papali, ac fi 
abomni errore privilegio aliquo. mihi cautum. 
foret neque qui ex fomniis divinitus immif- 
fis, aut irrationabili aliquo inftinétu fingularis 
cujufdam illuminationis fiducia animetur ; 
fed tanquam talis, cui Spartam fibi commif- 
fam pro modulo ingenii exornare cordi fit. 
It tamen, ut quemadmodum cordatos & 
eruditos: viros meliora fuggerentes lubenter 
audire, 8 citra pertinaciam prius -placita 
emendare fum paratus: ita flocci faciam 
Mide zmulos cenfores, rerum ad fe nihil 
fpetantium arbitria’ proterve - involantes ; 
totamque ardelionum nationem, cujus cha- 
raterem lepidiffime Paaprus * repre. 
fentat ; 


Trepida concurfans, occupata in otio, 
Gratis anbelans; multa agendo nibil agens, 
Sibi molefta, 9 aliis odiofiffima, 


1. Primum igitur difcrimen, quo ifte 
Difcipline invicem feparantur, refiltat ex 
diverfo fonte, unde fua dogmata utraque 
derivat ; de quo jamjam tetigimus. Ex quo 
confequitur : fi aliqua firit, qua Divinis Lite- 
————— 





ii, Fabs. viz. 


H3 gis 


ferentia. 


102 


PREFATIO 
ris agere aut omittere jubeamur , quorum 
neceffitatem tamen ratio fibi reliéta perfpicere 
nequit ; ilfa extra Jus Naturale effe, & ad 
Theologiam Moralem proprie fpectare. 

2. Preterea in.Theologia Lex confide- 
yatur, prout innexam habet Divinam promif- 
fionem, 8 quandam rationem’ Foederis inter 
Deum &.Homines 9%. Abs qua confidera- 
tione Jus Naturale abftrahit ; quippe cum ifta 
4 peculiari Dei revelatione proficifcatur, quam 
fola ratio invenire nequit. a 

3. Illud porro difcrimen longe maximum 
eft; quod finis gifcipline Juris Naturalis 
tantum ambitu hujus vite includatur *° ; 

adeoque 

9 Vid. Exod. xix. 5. Deuter. v. 93. Confer de hae 
re AuGoris libram de ure Feciali, in quo hoc ex pro, 
-feffo agit, ut oftendat Religionem Revelatam habere - 





. Rationem Fogderis inter Deum & Homines, 


.%9 Auétori id vitio dederunt nonnulli, quod fine ' 
Jorifprudentiz Naturalis intra hujas vite terminos ‘con- 
clufit, fpeciatim vero Jo. Joacn. Zenrorarivs in Orig, 
Juris Nat. p.129. Alji viciffim eum de hac re vindi- 
care aggrefli funt, v. gr. Hocusretrerus in Coll, 
Pufend. iv. 40. & Buppsus in Yeol. Morali, Proleg, 
ad Part. 2. §8. De hac controvertia ambage verborum 
2 nonnullis perplexd fic judicanduim effe arbitror. Juris 
Naturalis Pracepta non alia fant, ‘quam qyz humanam 
felicitatem in hac vita promovere poflint, que proinde 
eft primarius ejus finis ; unde commune bonum a Cum- 
BERLANDIO rete vocatur /yprema tex. Hoc vero non 
obftat, quo minus Jus Nature vitam futuram (quatenus 
nobis innotefcit) profpiciat, eo nigirum fenfa quo 
fanflionem fuam a Deo, pramia & penas hujis obfer- 
vationi & negleétui annegtente, habeat. Finis, ad quem 
‘tendant cus Pracepta, eft vite prefentis, ‘maxime.qua 
focialis, felicitas; fed finis, ob quem obedicndum, ipfa 


of 


PUFENDORFIL 


aseoque ea hominem formet, prout hanc 
vitam ‘cum aliis fociabilem exigere_debeat. 
Aft Theologia Moralis hominem Chriftianmn 
informat, cui propofitum effe debet non hance 
folurty vitam honefte tranfire, fed qui fructum 
pietatis poft hancce vitam maxime exfpedtat, 
quique adeo arizeze fuum in ccelis habet, 
heic autem viatoris duntaxet aut peregrini 
inftar gerit *'. Quanquam enim animus 
hominis non folum ardenti cum affectu 
immortalitati'velut immineat, fuique deftruc- 
tionem ‘veliementer averfetur ; atque inde 
apud plérofque gentilium inoleyerit perfuafio 
de anime 4 corpore feparate duratione, & 
qaod tunc bonis bene, malis male fit futu- 
num: ejutimodi tamen circa haec perfuafio, 
in qua animus hominis plane & firmiter adqui-" 
efcere poffit, ex folo Dei verbo hauritur **, 

4 Inde & Juris Naturalis fcita ad forum 
duntaxat humanum adaptantur, quod ultra 
_ hancce vitam fefé non extendit ; qu ipfa 





e& fan&tio legis, que non nifi ex premiis & poenis, 
maxinie qua in ftatu futuro expectantur, petenda eft. 
Profefta non eft diffimolandum, auctorem cum de hac 
re diflerit, vix fibi conftare, vel faltem hoc ii in loco non 
fatis caute verba feciffe. 

" Vid. Paut. ad Philipp, ii. 20. 

™ Etfi veriffimum eft viam certam & tutam, qui ad 
ztemam felicitatem pervenire poffumus, non nifi Revela.. 
tionis lamine nobis eff patefadtam ; quoniam feil. nfnis 
aperté conftat neminem leges divinas, ut decuit & poruir, 
obfervaife : attamen fatum aliquem, in quo bonis bene, 
amalis male futurum fit, rationis ope. colligi Pofle,. i quid 
faltem vateat maxima verifimilitudo, ipfe, ni: fallor, 
‘hendi in not, ad lit. ¢. 4. § 8. 

H4 multis 


103 


PREFATIO 
multis in partibus prave ad forum divigum 
adplicantur, circa quod Theologie maxime 
cure eft. 

5. Ex quo & illud fluit, ut, quia forum 
humanum circa externas tantum hominis aéti- 
Ones occupatur, ad ea autem, qua intra pectus 
Jatitant, nec aliquem effectum aut fignum 
foras produnt, non penetret; adeoque nec 
circa eadem fit folicitum ; Jus quoque Natu- 
rale _magnam partem *? ‘circa formandas 
hominis ‘exteriores attiones verfetur. Aft 
Theologiz Morali non fufficit, exteriores 
hominis mores utcunque ad decus compofuiffe ; 
fed in eo maxime iaborat, ut animus, ejufque 
motus interni ad placitum Numinis fingantur : 


“& illas ipfas actiones improbat, que extrin- 


fecus quidem recte fc videntur habere, ab ani- 
mo tamen impuro promanant. Qug ratia 
etiam videtur, quare in divinis Libris haut 
ita frequenter agatur de illis actionibus, qua: 
peenis fori humani furit fancite, aut circa 
quas ibidem jus dicitur: quam de illis, que 
uti '* Szweca loquitur, funt extra publicas 
tabulas ; uti manifefte adparet iis, qui pra- 
cepta & yirtutés ibidem’ inculcatas accurate 
infpexerit. Etfi cum & ille ipfe virtutes 


a 


13 Hine patet au€torem non omni ex parte excludere 
interoum mentis habitum, uti criminatus eft Leibmitzcing 
in Epiftola. quadam ad Pufendorfium. 
| % Locus oceurrit in lib. ii. de Ira, c. 27. Quam 
angifia éft innecentia ad legem bonum effe? Quanto lating 
Siciorum patet quam juris regula P Quam muita pietas, 
fumanitas, liberalitas, jufitia, fides exigunt, que omnia 
fytra bublicas Tabulas fant ? 

. . , . Chrittj- 


PUFENDORFII 
hriftiane animos hominum ad focialitatem 
quam maxime difponant, Theologia quoque 
Moralis ** honeftatem vite civilis efficacif- 
fime promoveat. Uti & vice verfa, fi ali- 
quem videas qui turbulentum & importunum 
vite civilis membrum fe gerat ; tuto judices 


licet, Religionem Chriftianam intra Jabra ~ 


tantum ipfi hzrere, cor nondum penetraffe. 
Atque ex hifce non folum genuini limites, qui 
Jus Naturale, prout 4 nobis illud traditur, & 
Theologia Morali feparant, manifefte puto 
adparent: fed etiam quod Jus Naturale 
nequaquam dogmatibus vere Theologix re- 
pugnat; fed tantym a quibufdam ejus dog- 
matibus, quiz per folam rationem inveftigari 
nequeunt *°, abftrahat. 


705 


VIL Unpve & illud patet, neceffarium effe, Homines 
ut in difciplina Juris Naturalis homo confide-* "ature 


Tetur, prout ipfius natura eft corrupta, adeo- 
que prout eft animal multis pravis cupidini- 
bus fcatens 7, Nam etfi nemo tam ftupidus 
’ a . fit, 
‘SV. AuGtoris Differt. Acad. IV. de Syftem. Ciit. 
$7. & IX. de Concordja vere Polit. cum Religione 
6 Hojafmodi fant officia quedam erga Deum, Ho- 
minem & nofmetipfos. V. G. Ut colamus Patrem, 
Filium & Spiritum Sangtum ; ut erga inimicos amice 
nos geramus ; denique ut nofmetipfos abnegemus ; que 
omnia vel fupra rationem pofita fant, vel faltem in. 

naturali gentium Religione locum non invenerunt. 
‘7Sunt, qui hanc noftri dogtrinam infimulant, quai 
8.5. literis minus confentaneam ; fed nefcio quo jure. 
Volant utique Joris Nature normam ad purum & inte- 
grum hominis flatuth accommodatam effe ; -volunt ideale 
quiddam 





corruptos, 


106 


Y . 


PREFATIO 


- f€ quin in feipfo inordinatos ac int devia tén- 


dentes affectus deprehendat **, tamen nifi Dt 
vine Liter: prelucererit, nemini jam conftare 
poffet, iftam affeCtuum rebellionem per cul 
{pam primi hominis proveniffe. Et confequen- 
ter cum Jus. Naturale ad ea non abeat, quo 
Yatio pertingere nequit ; -incongruum fort, 
idem ex natura hominis integra velle deducere, 
Prefertim cum & pleraque precepea ipfts 
Decalogi, prout verbis negativis conecpt 
funt, naturam hominis corruptam manifefte 
prefupponant. Sic v. g. primum pracepfum 
utique prefipponere videtur hominem ad 
idololatriam. 8 aorv8ébrilg credendam pro- 
clivem. Si enim ponas hominem, integra 
adhuc natura preditum, in quo liquida per 





: quiddam & a vero hominum ftatu prorfus alienum. Sed 


ni ufai inferviet lex ifta hypethetica ? Vel quid magi 
yationi congraum, quam ut lex hominibus defignats et 
natura humana, qualis qualis fit, petita effet? Attame 
vix edito opere majore male audiebat nofter, quafi mal- 
tim detraxerit dignitati Juris N&ture. Sic Van. At 
BERTI jas nature pertinere ad reliquias imaginis divine 
&S & Chriftians Philofepho ex notitid de flatu integritatis 
Bodie poft Lapfum exquifité tradt debere contendit, in Praf. 
-ad compendium Faris Nature orthedoxym, p. 3. iteramg; 

1. § 14. Fons, inquit, 2 guo & Chriftianis pura 
Suris Naturalis notitio bauriri porep S debet soft orthodixe 
dofrina de fate integritatis, cujus nofitia non ex rationt, 
Sed relatione ant revelations bauriri poteft. Qaibus in lo 
‘cis id magis Iaboraffe videtur anétor, ut quo Jute quave 
Injuria fe orthodoxum profiteatur, quam ut veritatem 
inveftiget. Huic refpondet nofter in Pofffir. ad Apel. 
$28. Specim. Controverf, c. 4. Comment. ad Vontris 
Lip, pullom, p. 37. Er. Scand: p. 554. 

Mv. Specimen Controverfiaramc. 1. § 2. 





erat 


PUFENDORFIL 
erat cognitio, & qui fubinde velut familiari 
ejus revelatione fruebatur, non video, quo- 
modo tali in mentem venire potuerit, aliquid 
fibi fingere, quod loco veri DEI aut cum eo. 
colere vellet; aut credere in eo Numen in- 
effe, quod ipfe finxerat. Igicur huic opus 
non erat verbis negativis injungi, Ne dees- 
alienos coleret: {ed fufficiebat eidem fimplex: 
& affirmativum preceptum,; Diliges, bonora- 
bis, &F coles Deum, quem Uniyerfi hujus, & 
mum quogue Creagorem nofti, Idem circa 
Secundum praceptazm obtinet. Nam quare 
negativo precepto vetaretur Deum blafphe- 
snare, qui liquide ipfius majeftatem & bene~ 
ficia intelligebar, 8 quem nullz praver cupi- 
dines agitabant, cujufque animus ftatu fibi ® 
Deo affignato placide adquiefcebat? Quomedo 
hunc tanta infania fubire poterat? Quin hic 
affirmativo tantum precepto monendus eraty 
yt nomen Dei glorificaret. Aliter tamen di- 
cendum videtur de Tertio, ut & Quarto pra- 
septa: que cum. affirmativa fint, neque necef- 
fario corruptam naturam prefuppermt, in 
utroque ftatu ‘locum inivenire poffine. Sed 
circa xelique pracepta, proximum fpeCtantia, 
yes zque eft manifeftifima. Homini enim, 
qualis initio a Deo conditus erat, fufficiebat 
fipspliciter injunxiffé, ut proximum fuum dili- 
geret ; ad quod & natura proclivis erat. Aft 
quomodo eidem poterat precipi, ne occide= 
ret ; quando nondum mors cadebat in homi- 
nem, qua per peccatum in mundum introivit? 
‘Verum nunc negativo precepto quam maxime 
spus-eft, ubi pro dilectione tania odia inter 
. homines 


307 


108 


IPR EFATIO 
‘homines gfaffantur, ut etiam magna eorum 
feges detur, qui ex mera invidia, aut libidine 
alterius: fortunam invadendi, alios non inno- 


.centes-folum, fed & amicos, & de ipfis bene 


meritos fubverfum ire non dubitent ; & qui- 
dem: ut hortidum &: inconfultum turbulenti 
animi‘impetum fub confcientiat vocabulo,' fi 
diis placet, .venditare non erubefcant. Sic 
quid opus erat expreffe adulteria vetare inter 


eos conjuges, qui tam ardenti & fincero amore _ 


fefe ampleéterentur ? Aut’ quid. furta vetare 


. intererat, cum nulla penuria foret, & nemo, 


Nun Lex . 


quid fibi proprium putaret, quo alteri_ pro- 
deffe pofiet? Aut quid neceffum erat falfa te- 


ftimonia interdicere, cum nondum exifterent, _ 


qui exinde famam fibi atque gloriam aucupa-" 


rentur, fi alterum foeda atque inficeta calum~ 
nia adfpergere poffent ? Sic ut non inepte huc 
adplicaveris itud Tacitr '7;° Vetuftifimé 
mortalium, nulla adbuc mala libidine, fine pro- 
bro, fielere, eoque fine pena .aut coercitionibus 
agebant ** ::€F ubi nibil contra morem ouperent, 
wibil per metum vetabantur..: 

VII. -Atque hac ipfa probe intelleGta viam 


fit eadem pandere poffunt ad amovendam eam dubita- 


& flatuin- 


tegro ac 


tionem:; num igitur Lex diver/a *° fuerit. in 


cerrupto? | Statu 





7 Annal. 1. 
1 Met. -89. 





6. Huc etiam {peétat illud Ovid. 


: Aurea prima fata oft etas, 8. 
%8Hic omittuntur verba, que in loco citato oceur- 
runt: Negue premiis opus erat, cum honefta fuopte ingenie 
terentur. 
19 Quattio eft fepius verfata, utrum Jus Nature in 
Satu integre idem fit ac ix corrupto 2 Partem affirmati- 
. vam 


PUFENDORFII 


falu nature integra, an vero eadem? Ubi 
paucis refponderi poteft ; Summa Legis capi- 
ta in utroque ftatu effe eadem: fed multa 
precepta particularia, propter diverfitatem 
conditionis humanz, variare ; Seu potius, 
eandem fummam Legis per diverfa, (non ta- 
men contraria) praecepta fefe explicare, prout 
diverfo fefe modo habuit homo, cui illa Lex 
obfervanda. Summam Legis Salvator nofter 
ad duo capita redegit ; Dilige Deum, & Di- 
lige proximum. Ad hec capita referri potett 
univerfa Lex Naturalis, tam in integro quam 
in corrupto ftatu hominum ; (nifi quod in fta- 
tu infegto .nullum aut modicum videetur dif- 
crimen fuiffe inter Jus Naturale, & Theolo- 
giam Moralem.) Nam & focialitas, quam 
fos pro fundamento Juti Naturali fubftravi- 
mus, commode in dilectionem proximj re- 
folvi poteft. Sed quando ad precepta parti- 
cularia defcenditur, fane difcrimen non leve 
emergit tam circa pracepta affirmativa, quam 
hegativa. Et quidem affirmativa precepta 





vam defendunt contra noftrum Atsertus, Secxen- 
porrivs, & alii, Neque multum diftare videtur horam 
Hypothefis a recentiorum quorindam Religioni reve. 
late oppugnantium dogmate, qui jus nature perfeum 
effe docent, & Religionem veram omnibus effe unam 
eandemque. Sed -in his tota lis dijudicatur. 1. Finem 
generalem omnis verz Religionis {fit naturalis an reve- 

« lta, fit in ftata integro an corrupto) effe eundem, ni- 
miram dilige Deum, & dilige proximum. 2. Media ad 
hone finem neceffaria, i. ¢.: particularia precepta uti 
&tis probavit nofter, effe in diverfis diverfa, ncn cu- 
tem contraria. 


ged 


109 - 


$10 


PREFATIO 


quod attinet, eorum non pauca jam in ifthoe 
flatu dantur, quibus in primzvo ftatu locus 
non fuiffe videtur: idque partim quia lla 
prefupponunt tale inftitutum, quod an in feli- 
ciffimam hominum conditionem cadat, non 
Conftat; partim quia fine miferia & morte; 
qu ab illo ftatu exulabat, non intelliguntur. 

G. Jam inter precepta Legis Naturalis 
eft, ne quis alterum in emtione & venditione 
decipiat ** ; ne falfa ulna, menfura, aut pon- 
dere utatur ; ut pecuniam creditam convento 
tempore reftituat. Aft illud nondym ad li- 
quidum eft perductum, an-fi peccati expers 
genus humanum perftitiffet, ejufmodi com- 
mercia, qualia nunc agitantur, exercenda fu- 
erint, & an aliquis yfus pecunia tunc futurus 
fuerit. Sic fi tales civitates, quales nunc funt, 
jn ftatu innocentiz locum non habuerunt; 
locus quoque ibldem non fuit preceptis, quz 
id genus civitatum, iifque contentum impe- 
rium prefupponunt. Jam quoque Jure Na- 


- turali jubemur fuccurrere egenis, fubvenire 


iniqua calamitate eppreffis, curam habere vi- 
duarum, orphanorumque. Atqui hac fruftra 
precipiuntur iis, qui miferiae, egeftati, mor- 
tique non funt obnoxii. Ad condonandas in- 
jurias, pacemque conciliandam pronos effe 
nos jam jubet Lex Naturalis. Que fruftra- 


nea eft inter eos, qui in leges focialitatis non 


— 
+t Ne quis alterum in emtione US venditione decipiat 
ne falfé ulnd, menfera aut pondere tater) Hec verb 
fic immutavit Weserus (ut in emtione & vendition 
bona fide agamus, ut reéte ulna, menfura, aut ponder 
utamur) ¢& {cil, mente, ut pracepta Gint afirmativa. 


peccant. 


PUFENDORSFIL |. 1Ig 
percant. Atque id ipfum manifefte quoque 
perfpicitur in preceptis negativis, ad Jus 
jam Naturale (non pofitivum) fpeCtantibus: 
Etfi enim quodvis preceptum affirmativum 
virtualiter contineat interditum omnis oppo- 
fii; (V.G. qui jubetur diligere proximum 
eo ipfo vetatur inferre illi omnia, qua dilec- 
- tioni repugnant :) tamen ut expreffis praccep- 
tis illa fanciantur, fuperfluum videtur, ubi 
null prave ,cupidines ad talia patranda pro- 
pellunt. Ad quod illuftrandum accommodari 
poteft, quod Soton ** parricidarum poenam 
lege publica fancire noluit, quod tantum fce- 
lus in aliquem filium cadere non arbitraretur. 
Cui fimile eft, quod Franc. Lopez de Go- 
mara, Hift. Gent. Ind. occident. Cap. 207. 
refert de populis Nicaragua, apud illos nul- 

! a fuiffe ftatutam peenam in eum, qui regu- 

lum (Cacique ipfi vocant) occidiffet; quod 

nullus, aiebant, ‘fit fubditus, qui excogitare 
aut patrare tam dirum facinus velit. : 

VIL. Vereor ne putidum videatur ifthec Ilapiratie 
tam aperta pluribus inculcare. Ad tironum 247 Exem- 
tamen captum hoc exempli addam. Sunt 
alicujus informationi commiffi duo pueri, fed 
difpari plane indole. Unus modeftus eft, 
verecundufque, & magno literarum amore 
flagrans. Alter diffolutus, petulans, foedas 
potius libidines, quam libros amat. Summa 
Officii utrique eadem, literas‘addifcere. Sed 
peculiaria pracepta difparia. Priori enim 
fufficit injunxiffe, que ftudia, quo tempere, 





BV. Dioz. Laert. in Vita douent3, LT, BY 5. Ci- 
@r. pro Rofcio Am, c. 25. 
. quave 


qx. 


_ Conclafee 


. “PREFATIO 
quave ‘ratione traétare debeat. Alteri preter 
hc acerrima fub com minatione vetandum,- 
ne circumcurfitet, ne alea ludat, ne libros 
vendat, ne in exercitiis componendis aliena” 
vitula aret, ne pergrecetur, ne fcorta confec- 
tetur. Eadem fi quis prioris indolis puero’ 
opetofe declamare inftituat, hic edenuay ipfum 
jubebit, & cuivis potius quam ifta fibi eanere, 
qui talium nulla cupidine tangatur. 

TX: Ex quo manifeftum arbitror effe, longe 
aliam fore Juris Naturalis faciem, fi quis 
flatum hominis integrum velit prefupponere. 
Simulque, cum tam liquido limites hujus Dif 
ciplin; quibus a Theologia Morali fejungi- 
tur, defignati fint ; non deteriore hancce-dif- 
ciplinam conditione futuram, quam Jurifpru- 
dentiam Civile, Medicinam, Scientiam Na- 
turalem, aut Mathefin; in quas fi aliquis 
éyinr@ irrumpere audeat,, fine popoli fuffra- 
giis .cenfuram fibi vindicans, non dubitant ipfi 
occinere, quod quondam Aprztizs Meca- 
BYzO, de arte pictoria nefcio quid differere 
aggredienti: Quefo, aiebat, tace, ne pueri, 
qui melidem terunt **, te irrideant, loqui orfum 
de rebus, quas non didicifti **. Sedum bonis * 
quidem, cordatifque viris facile nobis conve-" 
hiet. Malevolos autem, ineruditofq; obtrec- 
tatores fatius fuerit invidiee fua excruciandos 
commendare ; fiquidem utique conftat, eterna 
pofitumg; lege eft, ut Zcbiops cutem non 
mutet. 








2° i, e, colores i€toris ufum conterunt. — 
4 V. £lian. Hitt Var. 1. xi.c. 2. De Zeuxi, nod 


‘DE 


- de Apelle traditur, tefte BarpeyRac. 


a 





DE 
OFFICIO 
HOMINIS & CIVIs. 

LIBER PRIMUS. 





‘CAPUT L 


Dz Actironzg Humana. 





nis ad praferiptum legum ree at- pur 
temperata. 


* Refpondet hic Titalus alteri, quem majori operi 
infcripit au€tor, De Jurz Natura et Gentiva. 
Hoc peculiare eft, atque. hominem fpetat, quatenus in 
civitate degit, & legibas adventitiis fabjicitur ; illad 
univerfale, atque hominem attingit, quatenus ftatu 
saterali utitur, abftrahendo omne illud, quod civili pro- 
Priam eft. Hine Orricium Hominis er Civis 
omnia comple@itur, que Jus Natura ev Gentiva 
jnbet: nihil linquit inta@um, quod utriufvis nomine 
obligare poffit. Hujus verd. locutionis genus eft 
aeddonuay & au€toribus diverfis diverfa ejus fignificatio. 
Justintanus id vocat jus NATURALR, guod natura 
mia animalia docuit; yus centiuM, quod naturalis 
ratio inter omnes bomines conflituit ; us civite, quod 
sifque populus fibi jus confituit. Unfit. Lib. I. Tit. 2. 
Grorrus jus NaTURALE definivit diZatum reRe rati- 
‘it, indicans a@ui alicui ineffe moralem turpitudinem, aut 

 mefitater moralem 5 50s GENTIUM, quod gentivm om» 
I nium 


BR FFICIUM nobis heic vocatur, Offcium, 
C} AGio hominis pro ratione obligatio- alts bom 


minis age 


114 
Cap. 1. 
wn 
-foa 
Eft abo 
liad 
mom quae- 
wis 


Dz Actions Humana. LL 
‘temperata®. Ad quod intelligendum, neceffa- 
rium eft premittere tum de natura Ationis 
humanz, tum de Legibus in univerfum. 

IL. Per Humanam Afionem + intelligimus 
non quemvis. motum a facultatibus hominis’ 
procedentem 5 ed illum duntaxat, qui pro- 
Venit ac qirigitur ab iis facultatibus, quas 


L.1.¢.3-humano generi pre brutis Creator O. M. 


gn 


attribuit ; nempe qui velut prelucente Intel- 
leu, ac decernente Voluntate fufcipitur. 


Sed ab in- - Hi. Datum quippe eft homini, ‘ut non 
elligente tum varias res, que in hoc univerfo occur- 


& wolente 


Safeepta. 


runt, 


ee 





‘ion aut multarum voluntate vim obligandi accepit + JUS 
civite, quod & potefate civili proficifcitur. De Fure 
Belli & Pacis, Ll. cap.i. §. 1, 14. Nofter tale 
jus gentium A jure nature diftinum non agnofcit, 
*quippe homines fint natura zquales, & dari non poflit 
lex Univerfalis, nifi quae ad. jus nature:_immutabile per- 
tineat. Vid. De Fare Nat. & Gent. Lib. IL. ¢. iti. 
§. 23. Sed Jus naturale denominationem Juris gentium 
fortitur, quando genti cum gente, nationi cum natione 
intercedit, licét in, fa formadi ‘non differat a Jure natu- 
“yali, quale eft jus legatornm.” 

2 Opricir nomen confentit cum greco 7h xabiixe. 
Sic Cicero ad Attic. KVL, 11, Quod de Infeription: 
guaris, non dubito, quin-2d nabixey orviciom ft. De- 
finivit idem de Finib. Wl. 17: Quod rations afuse fit, 
id oFFiciuM appellamus. Ad~honc locum reéte notat 
Barseyraccius definitionem nimi generalem & 
vagam effe. Verfatur ratio circa ‘omnia ad humanam 
vitam fpe€tantia, utut adiaphora éfle- pofiat, & nihil 
habeant cum rebus moralibus commune, . Qui fbi finem 
aliquem proponit, neque modis ad eum affequendam 

_ Receflariis utitur, is rationis prefcripto adverfatur ; fi 
wero nulla ei necefitas [moralis] incumbit rem propoli- 
tam 





Li De Action Homawa: 1i5 
runt, poffit cognofcere, eas inter fe conferre, Cap. 1. 
& harum occafione novas fibi notiones for-* —~\~ 
mare #: fed ut etiam poffit profpicere, quid" * $2 
agturus fit, ac ad id exfequendum fefe movere; a 
idemque ad certam normam, certumg; finem 
conformare, & quid inde proventurum fit, 
colligere ; quin & que peraéta jam funt, an 

ad regulam congruant, judicare ‘: Sed nec 

omnes hominis facultates fefe perpetuo, aut 

modo uniformi movent: verum aliqua ifta: 

furh intrinfeco hominis impulfi excitantur, 
excitateque temperantur, & diriguntur: De- 

hique nec in omnia objecta promifcue homo 





tam exequendi, non peccat, nihil inbonefuss commeretut; 
tel quod pocnam pofcat: Itaque reétis nofter, qui in 
dliicio definiendo ad /égum prae{cfiptum rationem habet. 
Vid, infea. cap.ii. $3. 

3 Aftio humane eft; quam fcienses volentes fulcipimus; 
fiewti diftingnitur ab adtione (fi ita Jogui liceat) necefa- 
+a, quales fant motus cordis, perceptio fenfaum, &c: 
AGio meralis fenfur minis latum obtinere folet ; ad 
eamque conftituendam requiritur; ut ad legem moralem 
iferatur. Illa adiaphora effe pateft; hac nequit non 
tie vel bona vel mala... . . Porro notandum eft voca- 
balum A@ionis hot ini loco comple&ti omiffionem, juxta 
illad Stuec, Epift. 95. Omnia, que praftanda funt ac 
vitanda, formula bumani offcii includit. — * 

*Nimiram perception; comparatione, alii{que opera- 
tionibus, quas mens in Ideas exercere folet. V. Locke 
de Intell, Humiano. L, ii. 6 95 11. 

SSimiliter Cicero. ‘* Homo quod fationis eff 
“ particeps, -per quam confequentia cernit, caufas rerum 
“‘videt; earumq; progreffus & quafi antecefliones non 
“ ignorat, fimilitudines comparat, & rebus prefentibus 
‘ adjangit atqs adne@it fataras, facilé totius vitz cur- , 
“ {um videt, ad eamg; degendam praparat res necefs 
" farias, De Ofc, J. 4. rin 

j . Ja fertur; 


116 


De Actions Humana, Lk 


Cap. 1. fertur, fed quadam adpetit, quadam aver- 
GV fatur ® Szepe quoque licet objectum agendi 


Entelle@us 
hominis 
Officii com- 


Soins. 
C8. §.5. 


adfit, ‘motum fufpendit ; & pluribus objectis 
prefentibus unum eligit, cetera re{puit. 

IV. Circa facultatem ergo comprehendendi 
& dijudicandi res, quae Intellefius 7 yoca- 
bulo venit, ‘id ante omnia pro certo, haben- 
dum eft ;- cuilibet homini matura atate & 
mente integra tantum fupereffe naturalis velut 

luminis, 





5 Intelligit voluntatem, que facultas eft eligendi, 
refpuendi, vel fafpendendi. Vid. nos infra, ad § 9. 

? Ad hunc locum notat Barseyraccivs auctorem 
duas mentis facultates inter fe commifcere. Voluit nimi- 
rum cum Cartefanis judicium ad volumtatem pertinere = 
Purenporrium vicifiim tuetur-Treverus, qui itlad ad 
intellefum referat. Si quid ego in hic caus judico, fic: 
ftatuendum eft, Judicium duplici modo fumitur; vel 
perceptionem convenientiz aut difcrepantie Idearum 
denotat, vel ipfum animi® affenfum, quo rationibus 
acquiefcit. In priorf fenfa ad Intelle&um pertinet, 
quatenus non aliud eft quam perceptio, qua neceffarid eft 
id quod eft. Quod percipimus, id revera percipimus, 
idgs certo modo pro circumftantiis datis, nempe facul- 
tatibus noftris, Phsenomenis rerum, &c, que neceffariz 
fant, & a nobis non pendent. Quod fi afenfum animi 
denotat (quo modo intellexit Barugyracctus idg; 
fummo jure certo certius ad qo/untatem referri debet. 
Nam 1. dari poteft Judiciam vel Affenfos, & fepiffime 
datur, ubi non datur perceptio ; quod errorum noffrorum, 
precipuus eft fons. 2. Si quando fibi fint comites Per- 
ceptio & Affenfus, non tamen unum idemq; funt, nec 
inter fe commifceri aut confundi debent. Ideo affenfum. 
prebemus, quoniam rem hoc vel illo modo fe habere 
percipimus. Prait perceptio, fequitur affenfus ; illa eft 
caafa, hic effeftus. 3. Hinc plané difcernitur 4 percep- 
tiene; chm autem omnes mentis actus ad perceptionem. 

& 


Li. De. Actione Humana? 


117 


huminis, ut adhibita cultura, ac debita medi- Cap. 1. 
tatione, poffit re€te comprehendere faltem t\—~ 


generalia illa pracepta & Principia, que ad 
vitam hancce honefte & tranquille exigendum 
faciunt : fimulque judicare, ifta utique indolf 
humanz congruere *. Hoc enim nifi, faltem 
intra {phzram fori humani, admittatur, quis 
bufvis fuis deli€tis homines ignorantiam invine 
cibilem obtendere poffent : cum nemo in foro 


_ 
& volitionem, omnefgs ‘ejus facultates ad intelle@um & 
voluntatem, referri debent; Fudicium, quod a percep- 
tione ‘diftinftum effe liquet, non poteft non ad volunta- 
tem pertinere. 4. Ad argumentum, quo Probare aggre- 
diuntur nonnulli judicium ad intelle€tum referri debere, 
exeo quod nequit vel cogi vel cohiberi, facile eft refpon- 
fom, viz. non effe neceflarium, nifi cm prius detur clara 
perceptio ; e& verd data, judicivm nihilominus a Pe 
ceptione diftin&tum effe, ideoqug voluntarium etfi necef. 
“farium : uti voluntati adfcribendym eff hominem eligere 
quod fibi arridet, etfi non poteft non eligere, 

*Per lumen naturale non -intelligit cognitionem 
qoamvis innatam vel mentibus humanis a natura infitam, 
de qua fomniarunt veteres quidam Philofophi, fed facul.- 
tates mentis, qaz fi rite colantur, homines ad verita- 
tem reéta via perducere poffant. . Neque tamen omnes 
omaium facultates equali vi gaudent, neque iis, qui 
pretantiffimis utantur, ad omnes veritates patebit aditus. 
Id folam fibi voluit au&tor, talem effe natusalem intgl- 
efits reftitudinem, & praecepta quedam generalia tam 
i aperto jacere, ut nemo, nifi per fe fteterit, ea igno. 
rare poflit, vel in errores fundamentales (ut loquuntur 
‘Theologi) dilabi. Hue pertinet, quod nos docet SENECA 
& benef. L. 7. c.1. Qatequid nos meliores beatofque 
Sacit, aut in aperto aut in proximo locavit natura. Et 
Paun. ad Rem. II. 15. Gentes que legem non habent, fibi 
pfs fant lex, quippe oftendunt opus degis in cordibus fuis 


Inferiptum, . 
“13 ~~ humano 


118 


Cap. 1. 
wrH 


Confeien- 
tia rea, 
& probas 
bilis. 

£3. § 6. 


Dz AcTiONE Humana: LI, 


humano atgui poffit violaffe regulam, quam 
sapere fupra ipfius vires eft. 

V. Intellectus hominis, quando de eo, quod 
agendum vel omittendum. eft, reéte infor; 
matus fuerit, 8 quidem ita, ut fententize fuze 
certas & indubias rationes norit reddere, folet 
vocari Conftientia Refta °. Sed ubi quis 
veram quidem fententiam circa agenda vel 
omittenda fovet, quam tamen ipfe per rati- 
‘ones demonftrare nequeat, fed eandem ex vita: 
civilis tenore, ex affuetudine, aut fuperiorum 
auctoritate hauferit, neque tamen ipfi fuppecae 

ratio, 
Eee 

9 Perfangtori nimis hung locum traétavit nofter, ade- 
que facile nobis ignofcet lector, fi rem paulo penicias 
perfcrutemur. 1. Supplenda eft definitio Con/ciemtias 
qoam auctor omifit. Conscrentia «ff Judiciumm de 
qeorali aftionum natura faltum, approbans quod nobis 
videtur norma morali conforum, &F damnans quod buic 
contrarium exiftimatur. Aétiones ipfas modo antecedit, 
modd confequitur, unde vel ansecedens, vel confequens 
appellatur, | 2. Seduld advertendum eft, ne quid nature 
nimis tribuatar in hac re, ut fepe fieri folitum eft. Sunt, 
qui docent confcientiam quandam effe facultatem nato- 
yalem, a ratione difcernendam, a Deo hominum men- 
tibus infitam, quam reéti, & obliqui indicem effe voluit, 
& vicem judicis vindicifque in animo faftinere. Sic Sax- 
personus confcientiam vocat habitum innatum. Pra- 
eB. i. p. 16. Hoc autem ab orani vera Philofophia 
prorfus alienum videtur, ut cuivis facilé patebit. Sit 
enim confcientia, vel ipfa ratio de natura aGtionis morali 
judicium ferens, vel ipfum judicium immediate & fine 
‘ullo ratiocinandi aétu elicitum, fuppofito duntaxat aéti- 
onis apprehenfione. In prioré fenfu confcientia nen 
magis innata eft & naturalis quam ipfa ratio, que tanren 
fee inftitutionie & cultara adminiculo pro nibilo haben- 

a eft. In peferieei verd, quod immediagum videtor 
aoe . : & 


“L.E. | Dr Actions Humana. © 119 


ratio, qu contrarium magis perfuadeat, folet Cap. 1. 
vocati Conftientia Probabilis. Qua maxima “\~ 
pars mortalium regitur: quippe cum pducis 

rerum cognofcere caufas conceffuun fit. 

VI. Solet tamen quibufdam non raro eve- Etiam du- 
nire, circa cafus potiffimum fingulares, ut ex bia fps: 
utraque parte fefe offerant rationes ; nec illi pom. 
ita polleant judicio, ut, utra preeponderent, c. 3- § & 
Jiquido difcernere queant. Id quod vocari fue- ‘ 
vit Confcientia Dubia. De qua hac eft regula : 
quamdin in ancipiti beret judicium, bonum quid 





& fine ratiocinio elicitum, revera effecit vel previa infti- 
tutio, vel interna animi meditatio, vel alioram aué@to- 
ritas, vel alia ejufmodi, quibus fubjicitar non folum 
approbandi & averfandi, fed & (quod plerumque fit) 
jedicandi ratio. Mens humana eft ad omnia habilis 
& idonea, accedente ufu & inftitutione ; unde varie fant 
hominum approbationes & averfationes, varias formas 
induunt faculeates mentis, ques vulgus hominum & 
minorum gentium Philofophi pro naturalibus habere 
folent. 3. Cavendum eft ab iftorum hominum errore, 
qui con{cientiam in genere pro fuprema a€ionum norma 
tonftitaunt, cujus diGamitia’ qui ex animo fincero & 
fine faeo fequitar, criminis eft expers, & tuto in porta 
tavigat. Plura (ut opinor) humani generis peccata 2 
fapind megligentia & ignofantii voluntaria quim 2 
prava peccandi libidine contra immediatum confcientiz 
lumen ofiginem ducunt. Conféientia a€ionum imme- 
diata norma effe debet ; caufa ett fie gua non (at togicd 
Iequamuz) moralis a@ionum reétitudinis; adeo ut qui 
contra cenfcientiain agit, pro certo peccet; fed non 
exinde fequitur eum peccati immunem effe, qui ex con- 
icientixe didtatis'crimen admittat. 4. Denique notandum 
efle velim, auGoris diftributionem con{cientix in fuas 
fpecies haud ritd mftituis nam rea Spponi debet erre- 
ma, & corte prodabili, * . 

14 “ft, 


120 De Actions Humana. LI: 
Cap. 1. fit, an malum, aétio erit fufpendenda *°. Nam 
“-—™’ nondum difcuffa dubitatione, ad agendum - 
fefe determinare, propofitum peccandi, aut 

faltem neglectum legis involvit **. 
Errorein- VII. Spe etiam  intellectus hominis pro 
cibilis, ine vero falfum: adprehendit , & tunc in Errore 
ns verfari dicitur **. Qui error Vincibilis folet 
vvibu:p  adpellari, quando quis adhibita attentione & 
diligentia debita cavere poterat, ne in eum 
. incideret. Invincibilis autem, quando quis 
etiam adhibita qmni diligentia, quam vite 
communis ratio fert, iftum evitare non pote- 
rat. Qualis error tamen faltem inter eos, 
queis rationis lumen excolere, & vitam ad 
honef- 





%© Ratio eft, quoniam in re dubia tutior pars femper’ 
eligi debet. V.G. Si Chriftianus in incerto hareat, 
utrum fanguinem edere fit licitufa necne, omnino ab 
efa abftinendum eft, quoniam abftinentia pro certo licita 
eft, incertum vero, utrum efus fit licitus. Quod dubitas 
ne feceris, regula eft tam facris literis quam veteram 
Philofophorum fcriptis confentanea. Vid, Paux. ad 
Rom. xiv. 23. Crc. de Offt.d.9. Prin. Epift. i. 18. 
Nec militis dubitantis de juftitia belli exemplum, quod 
adducit Grotiws, huic reghl# contradicit , nam tatior 
pars eft mandato Principis obtemperare, cui parendum 
effe in re dubia nalla eft dubitandi ratio. Vid. Gro- 
trum de Jure B. & P.L. ii. c. 26. §. 4. Pur. de 
Fure Nat. & Gent: L.i. c. 3. §. 8. & L. viii. c.i. §. 8. 

_ Sawpenson de Obligat. Confcient. Pral. vi. §.17.'Tar- 
tox Dufor Dubitantium, L.i. c. 5. p. 184. 

™ Si confcientia fruftra & inepté dubitat, vocatur 
Serupulofa. De Jure Nat.‘& Gent. ©. 3. §.9. 

4% Confcientia erronea, qua hic innuitur, eft per- 
ceptio relationis inter aétiones noftrafq; de norma mo- 
rali fontentias erroneas. Reminifcimur erroris pric 

v 











LIL Dz Actions Humana? 


Fon 


honeftatem componere cordi eft, non circa Cap. 1- 
communia_ vivendi pracepta, fed duntaxat. “wn 


circa fingularia negotia incidere fuevit. Nam - 
& = naturalis Juris precepta generalia plana 
funt: & qui leges pofitivas fert, id ante 
omnia agere folet & debet, ut illa fubjectis 
innotefcant. Unde citra fupinam negligen. 
tiam heic error non nafcitur. Sed in fingu- 
laribus negotiis facile eft, ut error invito & 
preter culpam obrepat circa objeCtum, ali- 

afque aCtionis circumftantias **. 
VIII. Ubi vero fimpliciter cognitio abeft, 
vocatur Ignorantia **. Qu duplici modo 
confi- 





vel prajudicit vulgaris tanquam normz vivendi, que 
apud nos auctoritatem legis obtinuit: ad illam referi- 
mos noftras aétiones. Perceptio vero ifta five con{ci. 
entia non eft erronea in fe, fed ita dicitar propter effec- 
tum & objeétum fuum, quod eft error. Veram enim 
adipifcimar notionem relationis: veré eam percipimus 
a@ionem cum regula comparandam, five regula vera 
fit aut falfa. Etiamfi (monente Lockio de Int. Hum. 
Lz. ¢.28. § 20.) baud reffa fit norma, & quod ad 
am attinet verfer in errors, cowvenientia tamen & repug- 
sentia rerum cum illa comparatarum mibi manifefifima 
fant : atq; in boc relationis motio confit. Per falfamvero 
regulam rem menfurans de morali gus ReBitudine falfem 
juaiciam laturus fom, quoniam sam ad regulam band 
‘cera exegi : baud vero erro circa aftionis iftius relationens 
ad regulam, cui & me tomparatur, que comvenientia eff, 
xt repugnantia, TREVERUS. 

% Quales font modus, intentio, inftramentum apt 
qualitas aétionis. Vid. Banseyrac. ad lec. 

% Nefcio an jufta fit, fed pro certo obfcuritate 
borat auétoris Doétrina de variis ignorantiz fpeciebus. 
Forfan preferenda fit hee triplex divifio, quam T1tT10 


Ignoran: 


tia intel- 


lectus va~ 


ria. 


dcceptam referimus, -1. Ratione OfjeGi in ignorantiam . 


juris 


124 De Actions Humana. LL 
Cap. 1. confideratur ; uno, prout ad a¢ctionem aliquid 
S\-~ confert ; altero, prout invito, aut’ non citra 
£.3-$1% culpam, oborta fuit.” Priori refpeétu igno- 
rantia folet dividi in Efficacem & Concomi- 
tantem **, Ila eft, que fi abfuiffer, pre- 
fens actio non fuiffet fufcepta: Hac eft, qua 
licet abfuiffet, nihilominus aétio fufcepta 
fuiffet. . Pofteriori refpectu ignorantia eft ‘Vor 
luntaria, vel Involuntaria. Mla eft, quam 
quis vel ultro affeCtavit, rejectis veri cognof- 
cendi mediis; vel debita diligentia non ad- 

" hibita, obrepere fibi paffus eft. Hzac eft, 
- quando quis ignorat, qua nec {cire poterat, 
: nec 





juris & fai, 2. Ratione Efecis in efficacem & con- 
somitantem. 3. Ratione Con/en/is in voluotariam & 
involuntariam. Sed quoad moralem aétionis naturam 
tota res (uc mihi videtur) in eo expedita eft, quod ig- 
norantia fit vincibilis aut invincibilis, five voluntaria act 
“involuntaria. Hoc in loco nos menet Banmeyaac- 
crus, errorem & ignorantiam fere femper mifceri, five 
tamen jungantur five feparentur, eos quoad imputatio- 

nem eundem parete effectum, .eafderh fequi regulas. 
1S Effcax dicitat, que effitit ut adtio fiat que alias 
non fata fuiffet, nifi adfuiffet illa ignorantia : Conce- 
mitans, quam nihil ad aétionem contuliffe, fed cam 
faltem comitatam fuiffe credunt, quod, licét igno- 
rantia abfuiffet, aétio tamen fuiffet fofcepta. Lau- 
Mannus. Ignorantiam efficacem reQids vocari efeasi- 
alem, & concomitantem accidentalem hit obfervat Bax- 
Beyaaccius, duoque addit exempla, quibus res illu- 
Rretur. Uxorem aliquis ducat, quam innuptam effe 
credit, vel nefcit maritum ejus adhuc in vivis effe. Rece 
ignorantiam, que ipfam rei naturam {pedtat, ideoque 
entialis ch. Si nihil occurrat, quod ei fafpicionemn 
<Moveat eam alteri nuptam effe, & de hac re, quantam 
par fuit, inquirit, criminis prorfus abfolvitur: fin wre 
ulla 


LL Dr Actions Humana, 123 


nec tenebatur '. Et hac iterum duplex eft Cap. 1, 
Vel enim quis in przfens quidem ignoran- 

tiam exuere non potuit, ut tamen.in culpa‘ 
fit, quare in tali {tatu verfetur ‘7 : Vel non 

folum in prafens ignorantiam vincere nequit, 

fed & in culpa non eft, quare ad talem condi- 

fionem fit devolutus '*. 

IX. Altera facultas, qua in homine pra Volenta- 
brutis peculiariter cernitur, Voluntas vocatur 5 "4 «aie 
per quam velut intrinfeco impulfu ad agen- rey tbe. 
dum fefe homo movet, & eligit quod fibi re. 
maxime arridet, averfatur, quod fibi none. 4. § 1 
convenire videtur '°, Habet igitur homo a 

: voluntates 





lla licet minima oriatar fulpicio eam, quam ductarus eft, 
Tevera effe alterius uxorem, vel fi non operam det ut fe 
de hac re certiorem reddat, Iguoranti« rationi reddenda 
gbnoxius ef, ut ut animus ab ejufmodi conjugio, 
cam alius fuifle viri pro certo {ciret, longe abhorreret. 
Rece vero exemplum ignorantim accidentalis. Homi- 
‘Bem, quem nefcit, vel alium eff putat, quidam injurid 
afficit. Poenam pariter meretar, five potuit fcire necne 
cui injuriam fecerit, licet hoc cognito facere refugeret 5 
qeoniam nulli damnum inferre licuit. Barseyrac. 

%6 Voluit Waszrus has voces, nec senctur, omitti. 
Sed ad idem redit, utrum omittantur necne, quoniam 
nemo id fcire tenetus, quod {ciendi non datur facultas. 

"7 Hac ignorantia voluntaria exiftimari debet, quippe 
jn caufis fais vincibilis. 

+ Inter omnia ignoranti# genera, qaz memoravit auc- 
tor, hze fola eft involuntaria, é& reatas immunis, 

19 Kefi inter omnes convenit (nifi Atheos quofdam 
fxcipiamus) homines libertate quadam gaudere, & ab ex- 
terna emni neceflitate immunes effe : attamen de-natura 
Iujafce libertatis in diverfas admodam diftrahuntur opi- 
niones ; quarum precipuas, haud igutilem operam age- 
pus, fi brevicer recenfeamus, 





3, Sunt, 


124 


Cap. 1. 


De Actions Humana: L.L 
voluntate, tum ut Sponte agat, id eft, ut non 


S\-~’ per intrinfecam aliquam neceffitatem ad agen- 


dum determinetur, fed attionis fua ipfe 
ayctor fit; tum ut Libere agat, i. e. ut uno 
objeto 


ee 


1. Sunt, qui per libertatem intelligunt poteftatem agendi 
vel non agendi juxta mentis determinationem ; i. ¢. li- 
bertatem afferunt, quatenus impulfui cuivis externo oppo- 
nitor, fed eligendi aut refpuendi libertatem adimunt. 
Locxe de Intell. Hum. L. ii.c, 21.§.20. Epift. ad Lim- 
BORCH, p. 474. 

2. Alii per libertatem volunt Phyficam poteftatem a- 
gendi & non agendi vel juxte vel citra vel contra mentis 





- determinationem ; i. ¢. libertatem homini attribuunt, 


quatenus omni vi tam interne quam externe opponitor. 
Cuarke Refponf. ad Courins, p.24. Jackson Defes/. 
Ham. Libert. contra Catowis Epi 99: . 
3- Quidam libertatem ponunt in indifferentia quadam 
ad omnia objeéta ; i. ¢. vim quandam aéivam voluntati 
afcribunt, qua fefe determinat, fine ratione habita vel 
ad anxietatem, vel ad intelleGtum, vel ad majus bonum, 
& cui non aliud pra alio natura convenit, fed id maxime 
Congrujt, cui applicari contigerit. Kine de Orig. Mali; 
Cap. v. §. 1. Hane Hypothefin acuté defenfam (fi modo 
defendi polit) vid. is Notis Anglican. Verfion. ab Epa. 
AW. 





4. Volt Leramrrzrus homines ideo gaudere liber 
tate, quoniam fine ratione fufficiente determinare nop 
poflunt: Que ratio fuffciens eft majus apparens bonum. 
Cum rationes zquale habere momentum videntur, de- 
erminatio fequi non poteft. Quod fi hanc hypothefin 
necefftatem homanarum aétionum fecam implicare afle- 
ratur, refpondet id libertati falvande fufficere, quod 
ratio illa inclinet, non cogat. Vid. Theodicea, §. 45- 

5. Qui cam auttore noftro per voluntatem intelligunt 


-facultatem mentis, qua bonum appetimus, & malum fa- 


gimus, ii in co libertatem ponunt; nos, quod bonym 
apparet, 


LI Dz Actionz Humana: 125 
objecto propofito poffit agere vel non agere, Cap. 1. 
idemque eligere vel refpuere ; aut pluribus 
objectis propofitis unum ligere, caetera re- 
fpuere 
ee 
apparet, eligere poffe, quod malum, refpuere, & in qui- 
bafdam circumftantiis determinationem fufpendere. Non 
poffumus non felicitatem appetere, vel miferiam aver- 
fari; id nimirum voluit autor nature fibi quemque 
charum & proximum effe, idque, quod bonum apparet, 
neceflario cuique placere, quod malum, difplicere. 
-Malam qua malum eligere non poffumus, vel bonum 
qua bonum averfari: fed deliberandi & fufpendendi 
fuppetit facultas, adeo ut nunquam ad hoc vel illud 
eligendam cogamur, nifi cum per fe & manifefto pateat 
(de qaa re decipi nequimus) obje€tum propofitum in 
caufis contineri, qua neceflarid requiruntur ad noftram  ~, 
felicitatem. Si cui vero incidat fufpicio hanc hypo- 
thefin nobis libertatem omnino adimere, ad es que 
fequuntur animum advertat que mihi fufficere videntur, 
Ut nobis Jibertatem vindicent. 1. Quod nunquam ad 
malum amplef&tendum cogamur. 2. Quod deliberare 
in animo & fufpendere poffimus, nifi clm fummamn 
noftram felicitatem in. objeéto contineri planiffiim’ per- 
fpettum habemus. Eodem fcil. modo fe habet voluntas 
ad bonum & malum, ac Intelle€tus ad verum & falfum ; 
& ficut affenfus cogi nequit nifi 4 veritatibus evidentif- 
fimis, fic nec voluntas nifi a bonis certiffimis.. 3. Quod, 
fi quando ex utraque parte rationes in zquilibrio po- 
nantur, utramvis eligere. poffimus. 4. Quod ultimum 
intelle€tis judicium (cujus E/edio indivalfus eft comes) 
magnam partem ex voluntate pendeat, ideoq; etiamfi, 
determinatio voluntatis neceffario fequatur ultimum jue 
dicium, vel (quod ad idem redit) majus apparens bonum, 
atamen non eft in caufis fais neceflaria : quatenus fepe 
eficere poteft voluntas, ut hoc vel illo judicet intelleGtus, 
ut malum boni, bonum nrali fpeciem induere poffit. Res 
ipla profetto & experientia docet, quod intelle€tus pre- 
cedat voluntatis determinationem. Nequit enim vo- 
Tnntas id appetere aut averfari, quod non ulla cognitum 
Tatione 


126 
Cep. t. 
wr 


Kjusratio- 
se homo 





Dz Acrione Humana. Le 
fpuere 2°, Porro cum aétionum humanarum 
quedam propter fe fufcipiantur, quadami 
quatenus ad aliud confequendum inferviunt, 
#.¢. cum quadam rationem Finis;’ quaedam 
Mediorum habeant ** ; circa finem quidem 
ita voluntas verfatur, ut eum cognitum ptimo 
adprobet, dein ad eundem confequendunt’ 
efficaciter fefe moveat, & velut ad eum ten- 
dat, vehementius aut ‘remiffius,; eoque ob- 
tento adquiefcat, placideque fruatur: Media 
autem primo probantur; tum qua maxime 
idonea fuerint vifa, eliguntur, ac demum ufut 
adplicantur. : - 

X: ** Quemadrhodum autem hoc maxime 
Romine homo actionum fuarum auttor - habe- 
tur, quia ipfe voluntario eas fufcepit ; ita 
circa voluntatem id cum primis obfervandum, 


| 





fatione menti, aut perfpeétum fit num bonum aut ma- 
Jom ; juxta effatum illud vulgare, ignoti nulla cupido. 
Acamen viciffim, voluntas determinare intelletam poteft 
ad bonom aut malum accuratids examinandum & dif- 
qairendum, vel contra; imo ad objeétaum ‘ea ratione 
confiderandiim, qua id confiderari volumus, ut exindé 
appetitus vel averfatio noftra excitari aut augeri poflit: 
Quo vero aut quali modo voluntas intelleum dirigit, 
vel hac illac movet, me prorfas ignorare lubens agnofco; 
Fem autem ita revera fe habere, etfi caufa late, ex- 
perientia comprobatum & certiffime perfpe&tum habeo. 

4° Spexte fieri dicuntur, que fine deliberatione fant j 
at motus man@s, dum {cribo ad materiam tradtatam at- 
tentus ; digitorum attio, dum citharami pulfo harmoniz 
captus ; Liber? vero, que cum deliberatione & fcienteg 
volentes fufcipimus, & que vel eligere vel refpuere’ 
poffumus. Mens nil nifi fponte faltem agere poteft, hac 
erepta, und eripitur voluntas. Poteft autem non libere 
affentiri, non libere velle. Spontancitati invitum, liber- 
tati coagum opponitur, 


cut 


LI. De Actione Humawa? 127 


ejus fpontaneitatem utique afferendam effe, Cap. 1. 
faltem circa illas a€tiones, de quibus ab homi- —\e~, 
ne in foro humano *? ratio folet exigi. Ubi 

autem homini nihil plane fpontaneitatis relin- ¢. 4. §. 21 
quitur, ibi non ipfe, homo, fed qui eidem 
neceffitatem adfert, auctor habebitur aCtionis, 

ad quam homo invitus membra virefque fuas 
accommodat. 

XI. Porro quanquam voluntas bonum in Voluntas 
genere femper adpetat, & malum in ** ge- friar is 
nere avetfetur: magna tamen inter fingulos idgee wa 
homines tum adpetituum tum a¢tionum cer- rixm. 
nitur varietas. Idque inde provenir, quod 
non omnia bona & mala homini velut pura 
adpareant, fed invicem mixta, bona malis, 
mal bonis *5. Et a diverfa objecta di- 

verfas 


ee 

* Sepiffime idem objectum habebit & medii & fnis 
“ratignem. Felicitas eft finis ultimus humanarum a@i- 
enum; Virtus, Honor, Divitie, Doérina, &c, fant 
media ad hunc finem confequendum idonea; at finis 
ulimus fepe fepius evanefcit, & media ipfa, quafi fines, 
perfequimur. Sic ainbitiofo finis eft Hoaor, avaro 
Divitiz, &c. 

8 Quz fequuntur in § 10—15. ad incitamenta, 
vel (at valgo dicitur) motive omnino {pectant. 

Non opus fuerit tanta cautela; neque Dens eft 
injoftus, ut id ab hominibus exigat, quod voluntati non 
fubjicitor. 

% In genere, i.e. bonum qua benum, & malum qua 


45 Sic avarus, fi fit idem ambitiofus, cum nullis par- 
cat famptibus ut pra cxterisemicet, hoc pro bono habet 
fiambitionem confulat, pro malo fi avaritiam. Hec bo- 
nig mali mixtura ex eo profluit, quod ‘pugnant inter fe 
oficii ratio & vitiofi affefus, ut patet ab exemplo Me-- 
he apud Poetas. Interdum quod in prafens adparet 

bonum 


128 


Cap, 1. verfas velut partes in homine peculiariter affi- - 


Bzr-Actions Humana. LL 


C~ ciunt, v. g. quedam zftimationem illam 
4. §. 4. quam homo de feipfo habet, quedam fenfus 


. 


ejus eyeriores, quedam amorem fui, quo 
feipfumi confervare ftudet: iride eft; quod 
illa quidem homo adprehendat tanquam 
Decora, ifta tanquam Fucunda, hee tanquam 
Utilia #6. Et prout quodque horum validum 


“ motum homini impreffit, ita eundem quoque 


verfus fe peculiariter propendere facit. Cui 
accedit in plerifque hominibus ad certa que- 
dam peculiaris inclinatio, aut a certis aver- 
fatio. Hinc fit, ut circa quamlibet fere 
actionern fefe fimul offerant fpecies bonorum 
& malorum, ‘verorum aut adparentium, ad 
‘quay folide difcernandas aliis major, _aliis 





bonum, in fatorum evadit malum ; fic fruétus guftai 
gratus poftea ventrem excruciat. Vicifflim quod in pre- 
fens malum cenfetur, in faturam bonum effe poteft: fic 
medicamentum palato ingratum faluti recuperandz in- 
fervit. Denique bonum pro malo & malum pro bono 
habetur, fi cam majori bono vel malo refpeétive com- 
paretur. Barpgyrac. 

36 Bona vacantur, que voluptatem afferunt augentve, 
*vel dolorem minuunt auferuntve ; ea vero mala appel- 
Jantur que dolorem funt pariendo vel augendo, five 


voluptatem auferendo vel minuendo. Amborusm varia 


font genera, neque facile ad fuas fpecies referuntur. 
Nofter bona dividit in decora, jucunda & utilia, Barney. 
Rac. in corporea & fpiritualia ; forfan juftior erit eoram 
diftributio juxta diverfas affedtiones, vel diverfas percipi- 
endi facultates, qua plerifque mortalibus contigerunt, 
quarum quingue. habentur claffes. 1. Qu per fenfus ex- 
ternos introeunt. 2. Que fenfus internos vel imaginatio- 
nem percellunt. 3. Qu honorem fequuntur. 4. Que 
benevolentiam. 5, Que fui approbationem. 


motum 


Li De Actionz Humana. © _ 129 
minor eft perfpicacia*’. Inde mirum non Cap. I. 
eft unum ad id ferri, abs quo alter maxime —~ 
abhorret. 

XII. Sep nec femper voluntas hominis Hee qe, 
circa quamlibet actionem velut equili- fone a fee 
brio pofita deprenditur, fic ut inclinatio in penit di ue 
hanc aut illam partem’unice ab impulfa ejuf- peftion. 
dem intrinfeco poft mature perpenfa omnia 
proveniat : fed frequentiffime per extrinfeca 
velut momenta verfifs unam magis quam al- 
teram partem homo propellitur. ** Ut enim «. 4. §. 5. 
pretereamus communem illam mortalium in & Grot. 
prava proclivitatem, cujus originem atque 20 §. a . 
indolem alterius fori eft excutere*® ; primo 
voluntati fingularem quandem vergentiam 








#7 Utde bono reali jufte difcernamus, nonnihil adju- 
menti adferre poffunt regule que fequuntur. 1. Quan- 
titas boni zeftimanda eft ab intenfitate voluptatis duAa 
indurationem. 2. Nulla habenda eft ratio de tempore 
prefenti vel futuro; five, diftantia valorem boni non 
imminnit, fi modo certus fit events. 3. Quod fi even- 
tus fit tantum probabilis, imminuitur valor boni pro 
ratione imminute probabilitatis. 4. Prefens bonum 
negligendam, qued majus malunt in futuram adferet, 
5. Prefens malum negligendum, quod majus bonum in 
faturam adferet. 6. E duobus malis minus eligendum. 

*{ Perfpe€ta jam natura humane libertatis, mox fe- 
quuntur caufe qua’ eam vel impedire vel plane tollett fo- 
lent. Sunt autem maximé peculiaris ingenii difpofitio, 
temperamentum cosporis, confuetudo, affeétus, furor, * 
ebrietas ; quibus attribuendum eft homines nubem pro 
Junone ample&ti, mala pro bonis eligere. 

+9 Intelligit pravos hominum affectus 4 primorum pa- 
reas lapfu derivatos, de qdibus Theologorum ett dif 

rere. 


K cone 


130 De Actions Humana, LI 
Cap. conciliat pecullaris ingenii difpofitio, qua ad 
~~ certum genus attionis aliqui valde proclives 
redduntur; qyg on in fingulis tancum ho- 
minibus, fed & integris in nationibus de- 
prehen@tur. Eam autem producere videtur 
cceli nos ambientis °°, folique genius, humo- 
rum in corporibus temperatura ex ipfo fe- 
mine, eztate, victu, valetydine, ftudiorum 
ratione, fimilibufque caufis proveniens ; item 
conformatio organorum, queis animus ad 
funétiones fuas obeundas utitur, & fimilia **. 
Ubi ndtandum, praterquam quod homo ad- 
hibita cura temperamentum fuum non pa- 
rum retundere & alterare poffit; quantacun- 
que etiam vis eidem tribuatur, non tamen 
eoufque illa valere judicanda eft, ut homi- 
nem neceffario in violationem legis ‘naturalis 
rapiat, quoufque hac in foro humano exer- 
cetur ; ubi pravae cupidines, intra aCtum in- 
teriorem ** fubfiftentes, non attenduntur. A~ 
deoque fi vel maxime natura recurrat, furca 
licet expulfa +*, id tamen prohibere poteft, 





3° Emollit gentes clementia celi. Lucan. L. VIL. 


366. 
’ 3 Nullus eft dubitandi locus, quin magna inef&t ani- 
mis ¢ corporis temperamento vis, quam fententiam vi- 
defis propugnatam 4 Gazzno in fiogulari libro, quod 
‘eres temperamentum corporis fequantur. 
3 Omnino legendum eft isterierem, eth omnes quas 
_ vidi editiones, preter unam quz Lrumanns operi 
prodiit exteriorem exhibent. _ 
id "Hor. 1 Epift. 10. 24. 
Naturam expellas farca, tamen ufque recurrtty 
Et mala perrumpet fortim fapidia virix. 
ne 


LI De Actionz Humana 13 
ne exteriores a¢tiones vitiofas producat. Et Cap. I. 
qu in fuperanda ejufmodi inclinatione oc- 

currit difficultas, illam fplend6r laudis pen- 

fat, que heic victorem manet. Quod fi 

autem ejufmodi ftimuli animum cencutiant, 

quos nulla ratio, quo minus erumpant, re- 
" primere poteft ; via tamen eft, ut citra pec- 

catum ** velut depleri queant. 

XII. Vatpe quoque in certas aétiones 4 confue- 
voluntatem inclinat frequens ejufdem generis iadint ex 
a@ionum repetitio, ex qua enata proclivitas aatone. 
Confuetudo vocatur**, Per hanc quippe ef- ¢ 4. §.2. 

. ficitur 





% Hoc non femper fieri poffe arbitrantur Bare y- 
bac & Faevenus, quorum hie non deplendas fed 
reinguendas effe paffiones monet. Ciceron: de hac 
ye avcultemus. Tufc. Difp. iv. 37. Qui natura 
dicuntur jracyndi, aut mifericordes, aut invidi, axt tale 
quid 5 cis funt confiituti quafi mala valetudine anini, fa~ 
nabiles tamen, ut Socratis dicitur. Item Hor. 1 E- - 
Pill 3376 . 

Invidus, iracundus, iners, vinofus, amator 3 

Nems adeo ferus eff, ut non mitefcere poffit, 

Si mode cultura paticatem prabeat aurem. 

35 Dritur confuetudo ex repetito adtu ; & quam vocat 
Cieano alteram naturam (de Fin. v.25.) forfan natura 
ipfa im plerifqye rebus retius dicetur. Sic Annos, 
L. IL. Confuctudo in ipfam naturam vertitur. Et Juvex. 
Sat. xiii. 29. 









——— Ad mores natura recurrit 
Damnatos, fixa & mutari neftia. . 
Neque mirum hoe cuivis vider poteft, qui éum — 
Locx1o noftro vim habitis & ufas ab idearum afip- 
ciatione derivat. Idew, -{cil. que in focietatem fo- 
Tent venire, paulo poit temporis feparari nolunt: wnde 
Kz . media 


192 De Actione Humana. LI 

Cap. I. ficitur, ut libenter & expedite attio aliqua 

—v—~—™ fufcipiatur, fic ut objecto preefente in id ve- 

jut trahi animus videatur, aut idem abfens 

vehementiffime defideret. De qua id obfer- 

vandum:. uti nulla videtur effe adfuetudo, 

- quin eam adhibita diligentia iterum exuere 

poffit homo ; ita nulla quoque animum eouf- 

que detorquere valet, ut non exterioribus fal- 

tem actibus, in quos illa rapitur, heic & 

nune cohibendis par homo fit. Et quia pe- 

nes hominem fuit ejufmodi adfuetudinem 

contrahere, inde utut hac aétiones facilitet, 

tamen neque inde bonarum aétionum pretio 

. aliquid decedit, neque pravarum malitia red- 

ditur levior. Quin uti bona adfuetudo ho- 

minis laudem, ita prava ejufdem turpitudinem 
\intendit, 


Abanimi XIV. i 
Band PLuriMuM quoque intereft, an pla- 


ofiaibes. cida tranquillitas animo conftet; an vero 
‘idem peculiaribus motibus, quos Affeé?us vo- 
cant, concutiatur *°, Circa quos illud tenen- 


dum: 





media pro finibus fepe ampleCtuntur hominés, & vo- 
Juptates dolorefque &ibi creamt @ conficiunt. Locxe 
de Int. Hum. LU. €. xxxiii. Prelim. Diff. ad Kino 
de Orig. Mal. Neque hoc prerfus ignotum fuiffe Re- 
«mano Philofopho vifam eft, hoc modo de amicitia dif- 
ferenti: ‘* Primos congreffus copubationefque, & con- 
“ fuetudinum inftituendarom voluntates fieri propter 
“* voluptatem : cum autem u/as progrediens familiarita- 
“* tem effecerit, tum amorem cfflorefceMa tantum, ut, 
“© etiam fi nulla fit utilitas ex amicitia, tamen ipfi amici 

“© propter /eip/os amantur."” Crc. de Fin. I. 20. 
36 Animi affeus (quos Cicero perturbationes appellat 
nos plerumque pafione:) & f{enfibua nofris origi- 
. acm 


L/L De Actionz Humawa. ' 133 


dum: quantumcunque vehementes ifti fint, Cap. I. 
tamen debito rationis ufu hominem iifdem aed 
fuperiorem effe poffe, ipforumque impetum c. 4. §. 7. 
faltem intra ultimum actum fiftere. . Cum au- 
tem affectuum alii excitentur fpecie boni, alii 
fpecie mali, 8& ftimulent, vel ad adquirendum 
aliquod gratum, vel declinandum moleftum ; 
nature humanz congruens eft, ut hos, quam 
illos, plus favoris auc venie mortales inter 
comitetur, eoque magis, quo infeftius 87. in- 
tolerabilius fuerit malum, quod eos excita- 
vit. Longe quippe rolerabilius habetur ca- 
rerebono, *7 ad nature confervationem non 
adeo - 
—— eee 


nem trahont. Objeéta quz dolorem excitant ingrata 
Yocamus, quz voluptatem afferunt grata. Hec ani- ' 
mam adblandiuntar,’ alliciunt, attrahunt, unde con- 
foctudinis vi nafcitur amer ; illa averfationem excitant’ 
&repellunt, unde oritur odium. Sed ex amore & odio 
cxteri omnes nafcuntur affectus : .corumque caufe vo/up- 
tas & dolor, i.e. fenfationes grate & ingrate fant duo 
quafi cardines, in ‘quibus omnes vertuntur. Ex voluptate 
ortum faum ducunt amor, gaudium, fpes, &c. ex dolore 
odium, triftitia, terror, invidia, ira, cateriqs ejufmodi 
affectas tetei, qui apjmam contaminant & corrampunt. 
“ Vacandum eft (inquit Crcero) omni animi perturba- 
“ tione tum cupiditate & metu, tum etiam zgritudine 
“& voluptate animi, & iracundia, ut tranquillitas 
“adfit & fecuritas, qu adfert tum conftantiam tum’ 
“ etiam dignitatem.” Ofic. I. 20. Et paulo poft : 
“ que cum aliqua perturbatione fiunt, ea nec conftan- 
“ter Geri peffunt, nec ab iis qui adfunt approbari.”” , 
1. 38. 

# Bodem modo Aristotess. Ethic. ad Nicom. 
LIL. c. xii, “H pty avai eisnos x pbeipse viv 7% 
Lewr® grow i 3 iderd Sev otter qoudl Error 
Piincoror, I txovesdisszepor. Dolor quidem na- 
‘ K3 turam * 


134 
Cap. I. 


A morbis 
& ebrie- 
tate, in- 
clinetur. 





De Actions Humawa, LE 
adeo neceffario, quam excipert tdlum, ad 
nature deftruétionem tendéns. 

XV. Denrave utidanturcerti Morbi, qui 
ufum rationis in perpetuum, aut ad tempus 
plane tollunt: ita multas apud nationes fre- 
quens eft, homines fibi ultro acceffete. n-or- 
bi quoddam genus brevi tranfiens, tfum rati- 


¢. 4. §.8. onis non parum perturbans. ** Quo inmiinnus 


Ebrietatem, ex certis potulentoruin generibus, 
ac quibufdam fumis provenientem ; que vio- 
lento motu fanguinem ac fpiritus impellit 8 
_turbat, ac ad libidinem imprimis, iram, te- 
meritatem & enormem lztitiam homines pro- 
clives reddit; fic ut multi velut extra fe per 
ebrietatem rapti videantur, & diverfum plane 
genium induiffe, quain quo fobrii confpicie- 
bantur 7°, Hc tamen uti non femper om- - 
nem 





turam ous, Gui angitur, de flatu fuo deturbat €F interimit 
woluptas autem nibil tale facit ; eff igitar magis volunta- 
ria adeog; flagitiofor. Bazu1vs prorfas contratiam afferit, 
& acriores effe voluptatis quam doloris ftimules probare 
-aggseditur. De Comet. §. 167. Quam opinionem refel- 
lit cl. Banseyr. fur le Droit delaN. &G. LI. c. vi. 
§. 14. not. 4. Conf. Gror. de Fure B. & P. L. IT, 
©. xx. § 31. 

38 Meridionales nationes pleremque deteftantur hoe 
vitiam, libidini majorem in modum ftudentes ; & fam- 
.ma ignominia afficitur Hi/paxus, quando ebrii titulo 
infignitor. Septentrionales € ‘contrario Bacche ut pluri- 
mum litant: Hicet & Boream malus auferat amor, & in 
imperio veneris non detar zona ftigida. Trev e- 
RUS. . 

39 Tritam eft illud, Ebrietas non excufat delifum, 
Sed ut res plenids intelligatur, audiamus de hic re 
Titra in loc. Ebrietas vel eft sscdica, hac attio- 

: . nent 





1.L De Actions Humana. 135 


nem ufum rationis fequeftrat; ita quatenus Cap. I. 
ultro arceffita eft, odium potius quam favorem, ~~ 
adtionibus per eandem fufceptis conciliare " 

apta eft. . 

XVI. Porro aétiones humane, uti Volun- aie oo- 
taria folent vocari, quatenus a voluntate pro- duntariay 
ficifeuntur & diriguntur ; ita fi quae relua- mite 
ante voluntate fcienter fufcipiuntur, Invite ad- 
pellantur, preffius fumto hocce vocabulo, Nam 
latius id acceptum etiam illas comprehendit, 
que per Ignorantiam patrantur. Invitum au- & 4 §-% 
tem nobis hoc loco idem notat, quod Co- to 
4fum; quando nempe quis ab extrinfeco 
Pincipio validiore adigitur membra fua ad- 

Plicare, ita utaverfationem & diffenfum fuum 
fignis ac _precipue renitentia corporis fignifi- 
cet, Minus autem proprie Invita & illa di- 
cuntur, quando incumbente graviore neceffi- 
tate aliquid tanquam minus malum ligitur, 
& fufcipitur, abs quo alias homo extra necef- 
fitatem conftitutus vehementer abhorrebat. 
Quakes aétiones vulgo Mixtas vocant. Ha 
cum fpontaneis illud habent commune, quod 
voluntas pro praefenti ftatu eas utique eligat 





‘nem voluntariam relinquit ; vel imma, que omnem ufum 
tationis fequeftrat. Hc fi fuerit quoad originem ixvo- 
dentaria, {pata fiquis vim & efficaciam vini ignoret) a€io- 
nem invitam producit, adeoq; agentem excufat : fi vero’ 
wlmtaria, tam attus indifferentes {at contraétus) adhuc 
imputari non poffe videntur ; quia hi liquidam cognitio- 
nem requirunt, nec iis animandis culpa pracedens fufficit : 
fed avs iMiciti feu deli€ta imputabuntur. Quod fi quis 
dire€te ob eorom executionem ebrietatem contraxerit, 
tum gravior imputatio obtinet. ‘ 


K 4 tanquam 


136 
Cap. 1. 


Que abtio 
Bomini im- 
petari 
queat, 
&5. § 2,3. 


De Actione Humana. LIL 
tanquam minus malum. Cum jinvitis autem 
aliquatenus quoad effectum conveniunt, quod 
vel plane gon, vel non ita graviter, uti fpon- 
tanez, foleant agenti,imputari **. . 

XVII. €z7eRuM:actionum humanarum, 
que ab intellectu & voluntate proficifcuntur 
& diriguntur, hec eft praccigas-affectio, quod 
ill homini poffint imputari, fea quod homa 
Pro earum auctore recte poffit haberi, ac ad 
teddendam de iifdem rationem adftringj ; 
quodque in ipfum redundent effectus, qui ex 
iftis proveniunt. Nulla enim propior ratio 
eft, quare alicui aétio quepiam imputari poffit, 
quam quia ab ifto fciente & volente, mediate 
aut immediate, profecta eft; feu quia penes 
ipfum fuit, ut fieret vel non fieret **. Hinc 

on axio- 





* A&io mala, altero cogente, imputatur, quia 
nequit cogi voluntas, & quia malum patrari non de- 
bet, ut exinde eveniat bonum ; aéio dona non item, 
quia ex omni parte perfeéta effe debet. Ideo Lucretia 
nequaquam excufari poteft ob violatam 4 Targuinio pudi- 
citiam, etfi non nifi dedecoris terrore vita fuccubuit. 
Vid. Liv. Hift. L. I. ¢. viii. . 

# Dt aétionum moralium natura rite iaselligatut, 
earum effentia apte diftribuitur in paites, saterialen 
& formalem. Materia adtionis. et ipfa aio in ef@ fuo 
vel phyficé confiderata ; forma vero, 4 qua moralis ejus 
watura Gerivatur. Nofter in Elem. Jurifprud. Univ. 
moralis a€tionis effentiam in tribtss confiftere voluit; 
quorum unam eft materiale, -alterum fundamentale, 
tertium formale. “ 1. Materlale eft mots aliquis phy- 
“* fics potentiz phyfice, putd locomotive, appetitus 
“ fenfitivi, &c. 2, Fundamentake eft ratio prozretica, 
“* qua motus ille phyficus, ut  decreto voluntatis pra- 
“< dugus intelligitur, 3, Formale config in imputa- 

, a & tione, 


LL Dr Actions Humana.” 137+ 
axiomatis primarii loco in difciplinis morali- Cap. I. 
bus ad forum humanum fpeétantibus habetur, + 

quod de illis aétionibus ** rationem pofcit 

queat homo, quz ut fiant vel non fiant, pe: 

nes ipfum eft» Seu,. quod eodern recidit ; 

quod quzelibet aétio, directionis humanz ca- 

pax, quam pefita aliquem eft fieri vel non 

fieri, ipfi queat imputari. Sic & contra ne-. 

mo pro auétore ejus actionis haberi poteft, 

que penes ipfum neque én fe neque in fua 

caufa fuic **, . 

XVII. Ex hifce premiffis aliquot particu- aio alte. 
lares formabimus propofitiones, unde conftet, 71 alteré 
quod cuique imputari, feu cujus actionis even- on impate 
tufque auctor quifque poffit haberi. Primo, «. 5. § 5 
Aftiones ab alio patrata, ut € operationes 
quarumvis aliarum rerum, nec non quivis ¢- 
ventus, non poffunt alteri imputari, nifi qua~ 
tenus ille poteft && tenetur iftas moderari. Ni- / 
hil quippe eft frequentius inter homines, 





“ tatione, feu potius in imputativitate, qua effedus , 

“ a@ionis voluntarie agenti poteft imputari, five ipfum 

“ agens effeftum phyfice produxerit, five per alios eum 

“ produei fecerit. A qua quidem aGtionis formalitare 

“ ipfam etiam agens moralitatis denominationem par- 

“ ticipat, 8 caufa moralis appellatur.” L. I. Def. i. 

P. 2,3. 

Hic addit Wsnerus Prepofitionem ‘ad, fed 

Otiofa eft & tuto omitti potelt. Sic Ovip. Met. I. 

137. . 
Nec tantum fegetes alimentag; debita dives“ 
Pofcebatur humus : 

47 Eodem modo Cicero. Culpam autem nullam off 
cum id, quod ab bomine non potuerit preflari, evencrit. 


Tale, Difp, L, Il. c. 16, ° 








quam 


138 ‘De Acrionz Humana. LL 
Cap. I. quam ot uni commiffum fit alterius a€tiones 
&\—’ dirigere. Heic igitur fi attio aliqua ab altero 
fit patrata, circa quam ifte omifit quod penes 
fe erat; actio illa imputabitur non folum ei, 
qui immediate ipfam patravit, fed etiam ifti, 
qui ex debita & poffibili direétione aliquid 
omifit **. Habet tamen a res fere fuum mo- 
dum finemque, fic ut illud pofibile cum ali- 
quo velut temperamento & moraliter fit intel- 
ligendum. Cum per quamcunque fubje@io- 
nem unius fub altero, fubjeéti tamen libertas 
hon extinguatur, quin alterius directioni re- 
niti, 8 in diverfa tendere poffit; nec vitae 
humanz indoles ferat, ut quis uni perpetuo 
velut affius, omnes iftius motus obfervare 
queat. Igitur fi quis omnia fecit, que direc- 





45 Uc in exemplo magiftratts, vel parentis, vel tutoris 
nimia lenitate peccantis ; ita ut corum, qui audtoritati 
fabjiciuntar, corrampantur & in nequitiam dilabantur 
mores. Traduciter privatorum culpa ad perfonam pub- 
licam, cui vel alienos mores formandi vel intelle&tum 
erudiendi cura mandatur ; quoniam vel id, quod fieri 
non debuit, commifit, vel, quod debuit (uct fepius fit) 
omifit.- Et hinc liberorum facinora ad parentes, fubdi- 
torum ad principes referuntur, tanquam eorum auétores ; 
i modo iis prevenire potuerint, neq; tamen prevenie- 
bant. Qui nen vetat peccare, cum pofit, jubet. Sannc. 
Neque folum publicis perfonis transferri poflunt aliorum 
aétiones, verum etiam aliquo modo privatis ; nimirum 
fi vel hortatu, vel {criptis, vel pravo exemplo aliis pec- 
candi occafiongm & caufam prebeant. Sed de hac ma- 
teria legas omnino Jouannis Bunton Concionem Lat. 
cui titulus H211, multo cum ingenio pariter & animo 
utilitatis publica ftudiofigimo con{criptam. 


~tronis 


Li De Actions Humawa. 139 
tionis fibi injunct natura ferebat, ubi nihilo- Cap. I. 
minus quid ab altero -patratum fuit, patranti “v~ 
foi imputabitur. Sic poftquam in animalia 
homines dominium exercent; que per illa 
in alterius detrimentum facta funt, domino 
imputabuntur, fiquidem is ex debita cuftodia 
& circumfpectione aliquid neglexit **. Sic 
& quevis mala, que alteri obtingunt, im- 
putari ifti poffunt, qui eorum caufam & oc- 
cafionem, cum poffet & deberet, non fub- 
tratit. 7 Sic cum multarum rerum natura- 

lium 

— 

46 Vid. infra, cap. 6. § 12. 

47 Trés fant conditiones que neceflario pottlantur 
ed jufam criminis imputationem. 1. Ur nexus ft aliquis 
(wel ofintialis vel accidentalis) a&ionis frve omifionis 
cam re trifti cujus eff eccafo. 2. Ut bic nexus cogntfeatur 
S verifimilitude detur effeBum preeveniri poffe. 3.Ut agen- 
Hi aliquatenus obligatio incumbat ne id agat, qued efeui 
occafienm prebuit. Si quando omnes hz conditiones ab- 
Gat, calpa nequit imputari. E. Gr. Omnes in eo con- 
veniunt conditiones, qui fovea effoffa in via publica eam 
s@eribus operire vel palis cingere negligit, eo fine, utnec 
poeruloluce, nec cuivis noétu in eam incidere contigerir, 
quod ut accidere poffit, facile quifpiam preevidebit. Pri- 
ma deficit conditio in fententia, quam tuliffe Cream Pife- 
nem refert Seka De ira I. 16. Prieterea in hac re re. 
vocanda eft in memoriam Fabula Lupi & Agni ad eun- 
dem rivem bibentium. Secunda in eo defiderabitur con- 
ditio, qui vitam pre dolore in laqueo concludit, quod 
Virginis quath deperiret repafam accipit, vel de pecunia 
decidit quam commodare vellet. Tertia verd deficit, 
im confeii non fimus malum aliquod huic vel illi 
faboriri poffe, vel fi ejus confcii fuimas, id ne quidem 

; de jure noftro cedendo impedire potuimus, Si Pater 
| familias foveam in ared fua effodiat, noftuqs forte in- 
+ terveniat 


140 De Actionz Humana: LE 
Cap. I. lium operationes promovere aut fufpendere 
\—Y—" fit penes homines ; quod ab hifce commo- 
di vel damni datum fit, iftis imputabitur, 
- quanti .eorundem opera vel neglectus ad id 
momenti attulit **. Aliquando etiam preter 
ordinem imputantur alicui eventus tales, 
qui alias fupra humanam direCtionem funt, 
quatenus intuitu certi hominis iftos divinum 





terveniat aliquis, cui nihil ifthic fuit negotii, & in 
eam incidat, pro infortunio habendum ‘eft. Caupo 2 
vino vendendo abftinere non requiritur propterea quod 
fciat plures emptores e& inebriatos iri, turbafq; forte 
excitaturos. Vel enim nefcit, quinam fint qui ni 
um meri fibi indulferint, vel fi fciat, nulli tamen ofsi 
infervire poteft fi emptores rejiciat, quoniam plures in 
vico tabernz occurrunt. Quod fi ebriofi, vel quos 
ebriofos effe fufpicatur, ‘noétu & hord minimim tem- 
peftiva vinum poftulant, criminis expers haud erit, 
qui iis fappeditat ; ficut nec Faber armorum, qui cui- 
pian gladium vendit, quem ad alium occidendum adbi- 
biturum effe probe cognofcit. Hzc eft confequentiz 

. tum clara tum prexima, cui occurrendum eft, quantum 
potuit. Barseyrac. 

4 Sic qui incendium extinguere, vel furto obftare 
negligit, damnum refarcire tenetur. Qui nom defcsdit 
+ nec obfftit, fi potep, injurie, tam eft in vitio, quam fi pe- 

rentes, aut amicos, aut patriam deferat ; wt nos monet 
Cicero, De Ofc. L. I. c. vii. Huic innititur lex, que 
ia Anglia hodie valet, ut iter facientibus interdiu, ia 
Jatronibus in via publicd fpolientur, ab incolis refarci- 
atur damnum. Eandem legem valere in Heracled tradit 
AnistoTe.es, Aufcult. Mirab. & in gypto, Diopor. 
Sic. L. I. c. lxxvii. Ejufmodi quoque legem in Gallia 
latam effle A. D. 1713. memorat Trevarus; ut ¢0 
vigilantiores redderentur pagorum incolz ad Jatrocinis 
impedienda, . 








Numen 


LL’ De Actione Humana? 14 
Numen peculiariter procuravit **. Extra hofce Cap. I. 
%& fimiles cafus fufficit, fi de propriis aétio- 

nibus rationem quis poffit reddere. ‘ 

XIX. Secundo; Qyaecunque in quolibet Yn, cxjes 
bomine funt vel non funt, quae penes ipfum non cava pene 
fuit ut adeffent vel non adeffent ; non poffunt ipfi von, of? 
imputari, nifi quatenus per induftriam natu- | 5.5 75 
ralem defeitum non fupplevit, aut nativas vires >” 
non adjuvit. Sic cum perfpicaciam ingenii, 
virefQue corporis nemo fibi preftare poffit ; 

Remini quoque eo nomine imputari quid po- 

terit, nifi quantum culturam adhibuit, aut ad- 

hibere neglexit. Sic non ruftico, fed urba- 

bano atque aulico, horridi mores vitio ver- 

tuntur. Unde & valde abfurdz funt judican- 

dz exprobrationes ejufmodi qualitatum qua- 

tum caufa penes nos non fuit; v. g. brevis . 
ftaturee, forma: parum felicis, & fimilium. 7 

XX. Tertio, Que per ignorantiam invin- fy, que 
cibilem patrantur, imputari non poffunt. Quia ex invin- 
neque dirigere a€tionem poffumus, ubi intel- cibili ig- 

. orantia 
le€tus lumen non pralucet: Et praefupponitur, patitur ? 
tale lumen fibi hominem non potuiffe compa- ¢. 5. § 19. 
fare, neque quo minus poffet, in culpa fu- _ 
ife. Quin & in vita communi 73 pofe mo- 7 





49 Sicut, cium publice calamitates propter peccats. 
principis vel populi civitati infiguntur. Ad hunc lo- 
cum monet Barsgyraccius, ad eventus extraordi- 
naties nobis non effe temeré recurrendum, nifi 4 reve- 
latione patet eos effe extraordinarios. Idem: quoque 
Hic loca S. Literarum indicat, in quibus exempla hu- 
jofmodi occurrunt ; viz. Gen. XVII. 32. XIX, 21° 
2 Sam XXIV. 13, 17.1 Reg. XVII. 1. XVIII. 42+ 
Jacob. V. 17, 18, : 


raliter 


142 De Action Humana. LI 
Cap. 1. raliter accipitur pro illa facultate, folertia 
w\~ & circunifpectione, que vulgo fufficere ju- 
dicatur, 8 que probabilibus rationibus fub- 
nixa fuit. 
Me, gue XXII. Quarto, [gmorantia, ut & error, 
fistegee circa leges & officium cuique injuyfium, ab 
oficii?  imputatione non liberat. .Nam qui leges & 
. officium alicui injungit, efficere folec & de- 
bet, ut in notitiam fubjecti ille perveniant. 
Et ad fubjeéti captum leges ac regule officii 
attemperari folent & debent ; circa quas cog- 
nofcendas 8& retinendas quemlibet folicitum 
effe oportet, Unde qui eft caufa ignorantiz, 
refpondere etiam tenebitur de iis aétionibus, 
Meg exjus PEE illa ignorantia promanant. ' 
exequendh me -XXIL Quinto, Cui occafio agendi citra 
defuit vc. fuam culpam decft, ili non imputatur, quod 
safe? non egerit. Videtur autem occafio quatuor 
hecce completti; ut objectum aétionis fit in 
promptu *°, ut adfit commodus locus, ubi non 
poffinws ab aliis impediri, aut malo aliquo 
multari 5", ut adfit opportunum tempus, quo 
non fint obeunda negotia magis neceffara, 
quodque item aliis, qui ad a¢tionem con- 
currunt, fit opportunum ** ; ut denique na- 


— 
5° Quafi dixerit materiam agendi adeffe oportere, 
finemque in quem agendum eft. Huc enim omnia, que 
adducit audtor, referuntur Exempla, Bar BEY RAC 
5 Addere oportuit reftriGionis caul ; faltem f aliss 
Sf pericule objicere nox devinciatar, Sic militem pro 
deridiculo haberemus, qui ad ftationem fe referre 
juflus pre timore mandato non pareret. BaRBerk 
5* Sig magiftratus concilig, cujus pars eft, adeffe 
nequit, fi eum ad fe accerfat Princeps. Ba RB E ¥ RAC 
turales 


LI Dz ActTione Humana: 143 


turales vires fuppetant **. Citra ifthzc enim Cap. I, 
cum aétio fieri nequeat, etiam abfurdum fu- ~~ 
erit, fi alicui imputetur, ad quad agendum 

occafio defuit. Sic medicus fegnitiz non po- 

teft argui, fi nemo zgrotet. Sic liberalis effe . 

non conceditur, qui ipfe indiget. Sic talen- 

tum fuum defodiffe argui nequit, cui rite am- 

bienti ftatio denegata fuit. Et cui multum da- 

tum fuit, ab eo multum repetetur **. Sic 

non poffumus fimul forbere & flare **. 

XXIII. Sexto, Non poteft quogue alicui Au, ua 
imputari, quod non praftiterit ea, que vires otis te 
ipfiusexcedunt, neque per eas probiberi aut ef- eat 
ici poffiunt. Inde vulgo impoffibilium nulla 
effe obligatio dicitur. Addendum tamen, ¢, 5. §. 8, 
modo quis fua culpa vires praftandi non de- 
triverit, aut perdiderit, Hic enim eodem 





5 Si cohortes, verbi gratia, quibus vel ad prelium 
committendum vel ad obfidionem fufcipiendam opus eft 
Deci, ei fe adjungere non fint parate ; hic non adeft 
agendi materia, ideoque ad primam referri debet con- 
ditionem. Ut modo breviffimo maximeque concinno 
‘quatuor hz conditiones proponantur, dicendam eft, 
me judice, hominem omiffionis rationi reddende ob- 
noxiam effe, 1. Cm modi adfint neceflarii, qui ad 
agendum requiruntur. 2. Ci iftis uti poffumus, nec 
eficium magis neceffarium violantes, nec occafionem 
magno alicui malo nofmetipfos objiciendi prabentes. 
Sic regulz hujus paragraphi & fequentis ad unam redu- 
cutur. BarBeYRac. 

% Ex Luc. xii. 48. 

8 ExPLauti Moftel. AQ. iii. c. 2. v. 405. 

Simul flare forbereque baud facile : 
ER: ego hic eff & illic faul non potui. 


medo 


‘144 
Gap. 1. 
Bw 


An, que 


quis co- 
ae pati- 
fur aut 
agit? 
5. $9. 


‘De Actions Humana. LE 
modo tra¢tari poteft, atque fi vires adhuc ob- 
tineret 5°: cum alias facilis effet via quamvis — 
obligationem paulo laboriofiorem eludendi, — 
ultro corruptis praftandi viribus +7. 

XXIV. Septimo, Imputari quoque non pof- 
funt, qua quis coatte patitur, aut agit, Ta- 
lia enim amoliri aut- defugere fupra ipfius 


_vires pofitum intelligitur. Cogi autem dici- 


mur duplici modo: uno, quando alius valen- 
tior per violentiam noftra membra ad aliquid 
agendum aut patiendum adplicat: altero, fi 
potentior grave aliquod malum cominus in- 
tentet, (idque ftatim repraefentandi faculta- 
tem habeat) nifi ultro nos ad aliquid facien- 
dum moveamus, aut a faciendo abftineamus. 
Tunc enim, nifi expreffe obligemur id quod 
alteri eft inferendum, noftro malo redimere 5 





56 Non vult autor legiflatorem id exigere pofle, 
quod plane impofibile eft, dum maneat impofibili- 
tas; cos vero, qui fe impotentes reddiderunt, 2qué 
puniri poffe, ac qui, chm fint agendo, recufent. Ex- 
emplum adferre licet eorum, qui inter veteres Roma 
nos vel fibi vel filiis pollices abfciderunt; ut bellis ob- 
eundis impares effent. Fieri etiam poteft nos rationem 
rei impoffibilis reddendo obnoxias effe, licet per nos 
non fteterit ejus impofibilitas ; {cilicet cum negotioa- 
licui nos immifceamus, quod fciamus, vel {cire facilé 
potuimus vires nofiras exfuperare. Sic fi equitandi 
difcipline rudis alacriter equum ferocem, quem cobi- 
bere nequit, confcendat, & damnum alteri inferat, id 
proculdubio refarcire tenetur. Sic etiam cum mulione 
agitur, qui mulos alendo quzftum facit, quamvis ¢os re- 
gere nefciat ; quo modo hunc cafum dijudicavit Jus Ro- 
manum. L. 8. §. 1. Dig. ad Leg. Aquil. Bansy. 

57 Hic addit Weserus 5 mifi quis infirmitatis fue 
confeius fe negotio temeré immifcucrit. . 
‘ ot] 


LI Dr Acrionz Humana. 145 
is qui eam nobis neceffitatem adfert, pro au- Cap. 7. 
Gore facinoris habebitur ; nobis autem: non 

magis factum iftud imputari poterit, quam 

gladio aut fecuri cades **. 

- XXV. Oétavo, Eorum, qui rationis uf de- 4m, que 
Sfitiuntur, afiones non imputantur, Quia Suet 
quid agatur, liquido dignofcere, 8& ad nor- antur ? 
mam comparare nequeunt. Et huc fpectant 

actiones infantum, antequam ufus rationis c.v. § 10. 
paulo diftinétius {ef incipit exferere. Quod 

enim ifti propter quafdam aétiones i increpan- 

tur aut verberantur, id non ideo fit, quafi in 

foro humano poenam proprie diftam meriti 

fint; fed per modum nuda emendationis, & 
difciplina, ne per talia moleftiam aliis facef-. 

fant, aut ne pravam*adfuetudinem contrahant. 

Sic & furioforum, mente motorum; & deli- 

forum actiones pro humanis non habentur, 

quibus equidem citra a. fam culpa ifte morbus 
provenit. 





XXXVI. 





S® Anétor, ut mihi videtur, hujufce coadtionis ef. 
feftum ulterius quam par eft extendit. Non eft diffi- 
tendam eam in foro humano culpam minuere; fed in 
foro divino non penitus excufat. Exemplum gladij 
vel fecuris nihil hic ponderis fecum fert; etenim qui , 
non alio adigitur modo quam magnum aliquod malum 
interminando, fine vi aliqua phyficd & irrefiftibili, ille 
profe&to fciens volens agit, & attioni quam patrat 
quodammodo affentitur. Preterea, humanas vires non 
prorfas exfuperat, ut mortem fubire ftatuamus quam 
cvitare poffimus; id quod ipfe agnofcit auétor in ma- 
jori opere. L. 3. c. 7. §.5. Fuerunt, qui in rebus 
levioribas hanc fortitudinem demonftrarunt. Poffem . 

: L equidem 


146 “De Actions. Humana. LL 


Cap.1. XXVI. Nono, denique imputari..,non re 
N~ fant, quae quis in fomnis agere fii videtur ; w- 
eis fi quatenus talibus interdju cogitandis cum delec 
agere vi- tatione immoratus, corum imagines anime alte 
dewur? impreffit °° 5 efi & heec rariffime in foro hu- 
mano attendantur. Alias enim phantafia in 
fomno eft veluti cymba fine reCtore fluitans, 
fic ut penes hofninem non fit prapftare, qualia 
vifa iftheec effingat. . 
Asioa-  XXVIL. Crrca imputationem autem aio- 
gent pri num alterius, paulo diftinétius obfervandu, 


cipal 
inftrumen- 
sali qui 

imputetur? 





equidem oftendere principia anétoris neque fundamen- 
to fatis firmo niti neque fibi-confare: Hoc autem 
non hyjus eft loci. Unicum {olummodo _proferp 
poffum exemplum, quo fuperiori praya jubenti ob- 
temperare licet, ut malum minitatum evitemus: Ni- 
mirutn cum is, ad quem illicita ettio fpeétat, nofnet 
ipfius gratia infortunia fubire nolit, quibus ma@abimer 
fi nos immorigeros preftemus: Et in hoc quidem ex- 
emplo advertendum .eft in animo rem’ ejufmodi effe 
oportere, ut malo quo ma¢tandus eft, aflentiri liceat, 
« vel jus quod violatur, iftud effe, de quo cedere fas fit. 
Siquis enim mihi ipfam interimendi licentiam ¢opce- 
dat, nequeo tamen licité me alterius furoris talem mi- 
niftram prebere, ut minis ejus perterritus innocents 
vitam adimere adducar. Barperyac. : 


 9Utinexemplo Byblidis apud Ovo. Met. ix. 467. 


Spes tamen obfcaenas animo dimittere aoy oft 
Aufa fuo vigilans, “Placida refolvta quite 
Scape videt, quod amat 
Somnus abit ; filet illa dius repetitgs quietis 
Ife fue fpeciem ; dubiag; ita mente profatur : 
Me miferam! Tacite quid vult fibi weis image? 

Quam nolim rata fit |———m + . 

quod 





LI De Actionz Humana. 147 
“quod aliquando quidem contingat, ut aétio Cap. I. 
ei, qui immediate eam patravit, plane non “V~ 
imputetur, fed alteri, qui hoc tantum velut * ve $id 
inftrumento ufus eft °°. Sed frequentius eft, 
ut & ei, qui actionem patravir, & alteri, 
qui ad eandem’ agendo quid vel omittendo ’ 
concurrit, illa fimul impurtetur. Id quod: fit 
triplici potiffimum modo ; vel ut alter prin- 
ipalis caufa aCtionis, patrator minus princi- 
palis habeatur ; vel ut uterque pari vélut paffu. - 
ambulet ; vel ut alter minus principalis, pa- 
trator principalis caufa fic **. Ad primam 
claffem pertinent, qui alterum auétoritate fua 

ad 








 Plurimi fant. modi, quibus aliquid conferre pof- 
fomus ad alienas aétiones. Hos fic recenfet Grotius : 
“ Qui faétam vitiefum jabent, qui confenfum requifi- 
“tum adhibent, qui adjuvant, qui receptum preftants 
“ giove modo in ipfo crimine participant, qui confi- 
“liom dant, laudant,  affentantur, qui cum ex jure 
“* proprié di€to teneantur vetare, non vetant, aut cum 
“ teneantur ex fimili jure opem ferre injuriam patienti, 
“non ferunt, qui non diffuadent, cum diffuadere de- 
* beant, ‘qui faGum reticent quod notum facere ex 
“jure aliquo tenebantur; hi omnes puniti poflunt § 
in ipfis talis fit malitia, que ad meritum pone fafhi- 
“ca” DeFure BES P. 1.2.0. 21. §. 1. Conf. eun- 
‘dem. c, 17. §.6——9. Horum pracipuos memorize _ 
Frtia_ duobus verficulis fic complefitur THomas 
Aquin. z2da 2de que/t. 62. Art 7. 


Jaffio, conflium, confenfus, galpo, recurfus, . 


Participans, mutus, non obftans, nom manifeftans. 





§ De concurfu ad alienum ctimen accuratius diftinxie 
Barpeyraccius, & haram trium caufarum, .(quas 
Wincipalem, collateralem, & fubalternam nominat) 

L2 defi- 


148 De Actions Humana. LL 

Cap. 2. ad quid permoverunt ; qui confenfum re. 

—V— quifitum adhibuerunt, citra quem alter agere 
non poterat ; qui poterant & debebant pro- 
hibere, & non fecerunt. Ad fecundam claf- 
fem pertinent, qui mandant, aut ad facinus 
patrandum conducunt ; qui adjuvant ; qui 
receptum & defenfionem preftant ; qui cum 
opem ferre injuriam patienti poffent & debe- 
Tent, non fecerunt. Ad tertiam claffem re- 
feruntur, qui confilium fpeciale dant “ ; qui 
laudant & affentantur ante patratum facinus ; 
qui exemplo fuo ad peccandum accendunt, & 
fimiles. 





definitiones apté fupplevit. 1. Caula Principalis ad ali- 
enam aétionem eo modo concurrit, ut, ifta femotd, 
admiffa non fuiffet. 2. Gllateralis, quantum potuit, 
concurrit, fed non adeo efficaciter, quin, e4 femoti, 
admiffa fuiffet. 3. Subalterra vel (ut vulgo dicitur) 
Accefforia aliquo modo fed minus efficaci faétum pro- 
movet ; ut hortatu, conlilio, exemplo, vel non adhi- 
bendo, ‘que potuit & debuit, remedia. Hifce regulis 
applicatis, quevis cau/a ad fuam claffem, nullo “negotio 
refertur. 

6 Nonnunquam qui confilium adhibet, canfa ef 
collateralis, vel etiam principalis; ut Judzi, qui de 
Curisto -crucifigendo Pilatum hortabantur, Qui 
verd deli@is jam commiffis (at notat Orro ad h. |.) 
lztantur aut ea ratihabent, nifi lucram ex iis quzrant, 
nil preter pravam voluntatem fuam fuere debent. 
Nimium ergo caufe fuz infervit Cicero. Pailip. ii. 
12. Qnid intereft inter feaforem fatti & probatorem? 
aut quid refert, utrum velucrio fitri, ax gaudeaye faiun? 


GAP. 


149 


CAP. IL 


_ Di Norma Acrionum HumManaruM; 
Seu, De Lece rn Genere. 





UIA aftiones humane 4 voluntate 4#iones 

dependent, voluntates autem fingu- norma ine 
lorum non femper fibi fimiles, 8 digent. 

diverforum in diverfa fere tendere folent ; © ¥* §* 

igitur ad ordinem & decorem in genere hu- 

mano conftituendurh neceffarium fuit normam 

aliquam exiftere, ad quam ifte componeren- 

tur. Alias enim fi in tanta voluntatis liber- 

tate, tantaque inclinationum & ftudiorum di- 

verfitate, quifque citra reflexionem ad certam 

normam ageret, quod ipfi in mentem veni- 

ret; non poterat' non maxima confufio in 

genere humano exiftere :. 





* Homines ejufmodi naturam fortitos efle que ad 
legem componi poffit, facilé intelligitur ex didis in 
Cap. faperiore. Pari evidentia. patebit eos ita compa- 
Tatos effe, ut fine legibus & morum regulis ‘ne vivere 
quidem poffint, nedum felices effe ; quod prolixits 
demonftravit nofter ex variis argumentis ; ex hominum- 
dignitate, pravitate, ingeniorum varietate, « imbecilli- 
tae ac naturali incultu. Conf. Pur. de Jure Nat. 
& Gent, L. I. ¢. i, Bupper Philof: Prag. P. I. ©. iii. 

L3 I 





150 
Cap. 2. 
“AwN 
- Lege feili- 


cet, que 


deferibitur. 


Obligatio, 
ex lege, 
oriunda, 


guid? 


Dz Lece tw Generg. L.L- 

ll. Norma *illa vocatur LEX 5, qua ‘eft 

decretum, quo fuperior fibi fubjeftum obligat * 

ut ad iftins praferiptum astiones fas compo- 
nat. : 

III. Hac definitio ut eo melius intelliga- 

tur, evolvendum eft, quid fit obligatio; unde 





"4 Sunt qui normam aétienum a lege diftingui volunt, 
dq; ut opinor hand inept: ut illa fit regula morum, 
id, quod in fe & omni fepofito precepto re@um & 
pravam eft, indicans ; hee vero fuperioris decretum, 
ad id, quod re€tum eft, obligans vi premiorum & pee- 
narum. Volt nofter nihil vel reftum vel pravum effe 


> poffe, quod ipfi legi antecedit, ideoqs Grotianam legis 


definitionem improbat, ut fit regula afuum moralium 


* obligans ad id quod RECTUM ¢f. Mihi videtur normam 


moralem dari poffe, que re&i & obliqni index eft, 
neque tamen -perpetuo obligat: unde legis aut jyris 
nomine venire non queat, quippe lex obligationem ne- 
ceffario fecum ferat. Idea legis minus genesalis eft, 
quam norme 5 dari poteft norma, quz non eft lex, 
fed non -vice verfé. Conf. Purzenp. de Fure Net. 
€F Gent. L. Lc. vi. §. 4. Gro. de Fure B.S PLLA. 
ci, §. 

NER hujufce vocis fenfus atcurate diftinguit 
Hooxer. Ecclef. Polit, L. 1. c. 3, 16. 

4 Auores. in diverfas opiniones diftrahuntur do 
natura legis, quatenus obligat vel permittit. Bare 
szyraccivs huic auctoris definitioni addit, quod 
Tibertatem pro lubitu agendi vel nen agendi permittat. Vult 
nimirm cum Tit1o Ideam legis permittentis com- 
pleéti. Noftri partes in hac re tuetur Trevervs, 
quoniam lex permittens ne quidem lex proprie di- 
cenda eft, & permiffio non tam a@tio legis eft quam 
non-aétio. Et rece quidem, me judice.  Sitniliter 
Grorius contendit Permiffonem proprid nom effe altio- 
nem legis fed aftionis négationem, niff quatenus aliam ab 
aaa permittitur obligat, we impedimentum ponat. Ubi 

‘pra. : . 





ca 


LI. De Léce in Genere. 150° 
ca offatur'; quis obligationem recipere; 8 Cap. 2. 
quis eandem alteri injungere queat. Vulgo “wv 
igitur OBL 1GAT 10 dicitur vinculum juris, quo 
necefitate § adftringimur alicujus rei preftande. 

Scilicet injicitur per eam quafi frenum ali- 

quod noftrae libertati, ut, quanquam’ de fac- 
tovoluntas in diverfum tendere quéat, intrin- . 
feco tamen per éandem velut fenfu imbutam ~ 

fe deprehendat, ut, ni prefcripte norme 
conformis fit a€tio edita, non rette fe egiffe 

cogatur agnofcere 6, Adeoque fi quid mall’ 





SNeceffitas eft- vel Phyfica, vel Moralis: illa & vi 
extema oritur, que libertatem agendi deftruit ; hee 
verd Afcaufa morali, que voluntatem (falva libertatey 
fie@it & impellit. De hac {ola neceffitate verfantur 
tei morales: & chm manifefts pateat bonum & ma- 
i e. fpem voluptatis, & metum doloris) fola 
efle incitamenta, que voluntatem movere aut inclinare 
poflant ; ideo fit hac fola obligare pofle, & “ a@ionem 
“ agenti rationali tum necefariam effe intelligi, cum 
© certum eft eam contineri in caufis neceflario requi. 
“ fis ad felicitatem illam, quam naturaliter adeo 
“ neceffasio expeti CumBERLAnD. de leg. Nat, ~ 
C.v. §.27. p. 240. Ed. 4ro. 

Attamen non exiftimandum eft perfeftam obliga- 
tiowtm exinde oriundam effe. Datur voluptas quadam, 

- Qua perfunditur mens fibi confcia reéti; & e contra do- 

lor prive-confcientix perpetaus comics. Quid autem > 

Tdeone voluptas & dolor confcientie comites ‘realem 

aGloaurn re€titudinem & pravitatem indicant? Vel 

hot fappofito, poffuntne hec fola ad hoc vel illo modo 

agexdum movere & determinare contra validiora in- 

citamenta ad diverfas prorfus aétiones trahentia? Ni-* 
hil minus, Ieaque in obligatione perfe&ti & proprié 

diG&: requirimus profpe€tum honi vel mali, quod exinde 

fiteventerom, 











Ls co 


152 
Cap. 2. 
um 


Homo fua 
natura oft 
obligatio- 
nis capax, 
©. vi, §.9. 


De Lece in Gewere. LL 
eo nomine homini eveniat, non immerito id 
fibi accidere judicet: cum normam, prout 
par erat, fequenti, iftud evitaffe licuerit. 

IV. Quon autem bomo aptus fit ad. recipi- 
endam obligationem, duplex caufa eft; una 
quidem, quia is voluntatem habet, que fefe 
in diverfas partes flectere, adeoque 8& ad nor- 
mam componere poteft; altera, quia homo 
a poteftate fuperioris non eft immunis 7. Nam 
ubi alicujus agentis vires per naturam ad uni- 
formem .agendi modum funt alligata, ibi li- 
bera attio fruftra expectatur: iftique incaf- 
fum prefcribitur aliqua norma, qui eam ne- 
que intelligere, neque ad eandem {efe compo- 
nere poteft. Si quis autem non agnofcat fu- 
periorem, eo ipfo nemo exiftit, qui neceffita- 
tem eidem jure queat injicere 8, Et fi maxi- 
mé is in agendo certam rationem obfervat, & 


‘a quibufdam actionibus conftanter abftineat, 


d tamen non ex obligatione aliqua, fed ex 
proprio beneplacito facere _intelligicur ». 
Sequitur 





7:Hee eft ratio vera & Proxima, altera verd non’ 
tam caufa quam conditio neceffaria; ficut manifefto pa- 
tet ex eo quod in Deum, licet infinita Intelligentia & i. 


+ ‘bertate praditus fit, cadere non poffit obligatio. Bar. 


BEYRAC, . 

3’ Hinc vocibus abutuntur, qui abftragtas rerum rela_ 
tiones in fe & fimpliciter confideratas hominibus vincu- 
lum juris imponere, & moralem obligationem inducere 
contendunt, fepofito fuperioris mandato. 

9 Hinc patet nec hominem individuum, nec ftatum ci- 
vilem (qui proprié eft una perfona moralis) fefe pofle ob- 
ligare. Conf. Pur. de Fure Nat. & Gent. L. I.c. wi 7 

ratet 


LE Dz Lece iw Gewere, 

Sequitur ergo, ut ille obligationis fic capax, 
qui & fuperiorem habet, & normam prefcrip- 
tam poteft cognofcere, & voluntatem habet in 
diverfa flexilem ; qua tamen ubi norma per 
fuperiorem fuerjt prefcripta, fentiat fe ab ipfa 
non recte difcedere. Quali natura hominem 
preditum adpdret. : 

V. Introducitur obligatio in animum hominis 
proprie a fuperiore, i. e. tali, cui non folum 
vires fant malum aliquod reprefentandi con- 
tranitentibus; fed & cui jufte funt caufe, 
quare poftulare queat ex fuo arbitrio volun- 


153 
Cap. 2. 


Obligatio 
omnis in- 
troducitur 
& fuperi- 
ore. 





covie § 12, 


tatis noftree libertatem circumfcribi. Talia: 


enim ubi in aliquo fuerunt, poftquam quid 
velit fignificavit, neceffum eft in animo ho- 
minis oriri metum  reverentia temperatum : 
illum quidem ex potentia;~hanc autem ex 
confideratione caufarum, quz etiam remoto 
metu <allicere aliquem debebant ad iftius vo- 
juntatem ampleGtendum. Qui enim nullan 
Tationem allegare novit, quare mihi invito 
obligationem velit impingere, prater folas 
vires; is terrere quidem me poteft, ut effu- 
giendo majore malo ipfi tantifper parere fa- 





Patet etiam Deum non poffe obligari, vel legibus fab- 
ji, quippe ens fupremum. Nedue tamen ad arbitri- 
um vel ex accidenti & fine qualibét norma aétiones fuas 
dirigere intelligitur, fed ad foaruin perfeCtionum normam 
aBiones componere. Sua fbi lex eff, (ut ita dicam) & 
quid ens eft natura perfe@iffimun, ideo quodcunque agit 
vel eligit, non poteft non effe Optimum. Itaq; nugas 
agant vel quiddam pejus, qui Deum, ens primum & fum- 
Tum, virtutis & obligationis capacem effe docent. _ 
tius 


154 De Lece tw Genere. LI 
Cap. 2. tius ducam ; fed co metu remoto, nihil am- 
WYY plius obftat, quo minus meo potius, quam 
illits arbitrio agam ". Contra qui rationes 
quidem habet, quare ego ipfi parere débeam, 
a viribus ‘taten malum aliquod mihi jmpo- 
nendi deftituitur, ejus juffa impune 4 me 
poffunt negligi, ni potentior aliquis hujus 





10 BH contra afferit Homprsius jus Deo regnandi 
puniendi cvs, qui leges fuas vidlant, effe & fold potentié ir- 
refifibili. De Cive. c. xv. § 5. Sed facile patet 
quam iniquum fit & male conftitutum in potentia fola 
imperii fundamentum. 1. Aliud eft cogere, aliud 
obligare. Poteftati cogenti refiftere licet, ebliganti non 
item. 2. Utut irrefiftibilis fit imperantis poteftas, nulla 
ratio ad obediendum movere poteft, nifi conjungantar 
juftitia, fapientia, & bonitas ; quippe -iis fepofitis, vel 
pramia ob obedientiam, vel pcenas ob inobedientiam 
nullus erit expeétandi locus. L.I.'c. vi. §. 10. Sunt 
&, qui jus imperandi dacunt ab excellentiori entis na- 
tora : ficut: 7) sigyeroqexdy in hominum mentibus fepe- 
tiorem locum occupat, adeog; ceteris facultatibus 
imperare debet ; eodem modo Deus in homines, homo 

. in bruta jure imperii utitur. At vero nec poteftas, nec 
fapientia, nec alia quavis perfettio per fe: confi- 
derata jus imperii in alterum tradit. Huc pertinent 
verbaCiceron15 contra Epicureos allata; Sin Dii neqi 
poffient nos jwvare neq; velunt, nec omnino curant, nec quid 
agamus animadvertunt, nec eft, quod ab-bis ad benixum 
witam permanari poffit, quid oft, quod ullos Diis immortali= 
bus cultus, bonores, aut preces adbibeamus? De Nat. Dear. 
fi. 25. Neque ex hoc fonte homines in bruta jus deti- 
vare poffunt, fed ex ‘{peciali Creatoris defiguatiest: 
Reftat igitur, ut fola jufti imperit fundamenta fint, 1. 
Abfoluta dependéntia fubjeéti ab imperante, que divi- 
ni imperii eft fandamentam. 2. Volantaria fabjectio, 
que humani, Ibid. § 11. 


- auctori= 


LI. De Lece mn Gener. ~ 155 
auétoritatem proculcatam adfertum eat. Ra- Cap. 2. 
tiones autem, quare quis rete poftulare que- “ago 
at, ut ab altero fibi. obtemperetur, funt; fi 
ab ifto in hunc infignia quasdam bona fint 
profecta ; fi conftiterit, iftum & bene huic 
velle, & rectius, quam ipfe yalet, cidem 
profpicere poffe ; fimulque fi. actu ifte hujus 
direGtionem fibi vindicet ; 8& denique fi quis 
ultro alteri fefe fubjecerit, 8 in ipfius direc- 
tionem confenferit ™, . 

VE Carrum ut lex vim fyam in animis Reguirit’ 
eorum, quibus fertur, exferere poffit, requi- ne 

" Ite quidem rationes fortiorem & aréiorem red- Legiflato- 
dere poffunt obligatiomem ; fed alibi querenda funt 7#-, 
fandamenta, quibus jus neceflitatem moralem impo-° Vi: §13- 
nendj innititur. Id vero ex eo. deducitur, quod ho- 
mines a Deo pendent, quippe qui in eo exiftant, vi- 
vant, moveantur. Artifex jus habet fuum opus, prout 
valt, tragtandi, licet formam folam' huic tribuat. Po- 
natur ftatuarium propria virtute featuas animare pofle, 
ifs verum effe intelligentie au@terem; hoc ipfum 
jofta effet caufa, quare marmor vel aurum fabro, cu- 
jus manibus formatum & intelleétu donatum fuiffet, 
obtemperaret. Haic non aliena effet res Parentum, 
fi in liberis procreandis non ceca effent inftramenta 
&canfe materiales ; fed cum res ita fe habeat, eorum 
Potetas ex alio fonte derivatur. Deus & materte 
& formz, ex quibus conflamuf, nobis eft auc- 
tor; tm ‘corpora tum animas noltras creavit iif; fa- 
cahates, quibus fruuntur, indidit. Eas igitur qui- 
bafiter limitibus circumfcribere liéet, nec non & ab 

inibus poftulare, ut iis ex preferipto fuo utantr. 
Porro nil probibet, quin jus illud, quod cuivis in me 
ft, cum altero communicare poflit: Sic Deus auéto- 
itatem quandam cum hominibus participat, vel di- 
re ut cum inter Judzos, durante Theocratia, Ma- - 
gilratus conftitdit, -vel indireéte, id eft, Per confequens 
a co, quod fe velle teftatur, Barsexrac. 

: 7 . ricur- 


156 


Cap. 2. 


De Lece in Genere. LAL 
ritur Cognitio tum Legiflatoris, tum jpfius Le- 
gis. Nemo enim obedientiam preftare vale- 
bit, fi neque cui parere: debeat, neque ad 
quid teneatur noverit '*. Et Legiflatoris qui- 
dem cognitio eft facillima. Legum quippe 
naturalium eundem effe auctorem, qui Uni- 
verfi, ex lumine rationis conftat. Nec civis 
ignorare poteft, quis in ipfum imperium ob- 
tineat. Leges porro naturales quomodo in-- 
notefcant, p:ulo poft exponetur **. — Civiles 
autem leges per promulgationem publice & 
perfpicue factam in fubjectorum notitiam per- 
veniunt **. In qua de duobus conftare debet ; 
tum quod -lex eum habeat auctorem, penes 
quem fummum in civitate eft imperium ; 
tam quz fit legis fententia. Prius cognofci- 
tur, fi vel ipfe legem fua voce promulget, 
vel autographo confignet; vel fi id fiat per 
ipfius ‘delegatos.. Quorum auuétoritas fruftra 
in dubium vocatur, fi conftet, hoc cum mu- 
nere, quod in civitate gerunt, effe conjunc- 
tum, & ipfos regulariter ad idem adhiberi: 
‘Si iftee leges in ufum judiciorum deducantur ; 
“fi nihil contineant, quod fummo imperio de- 





3% Tile vero minimé excufari poteft, cui fuppetat fa- 
cultas legem ejufq; latorem cognofcendi. BarBeyrac. 

33 Vid. infra, ¢. iii. § 12. 

% Ad promulgationem requiritur ; 1. Ut fit folennis, 
Partim ut fiat publica au@oritate ; partim ut fiat ceremo- 
nis publicis. 2. Ut fit clara & diflinéta, vel ratione idio- 
matis & charaéteris, vel ratione modi Promulgationis. 

+3. Ut fit fufficiens, & ad sunétoram notitiam n pertingere 
pofit. Trever. 
, - “ roget 





LIL De Lecz in Genzre. 157 


roget. Ut autem fententia legis rete per- Cap. 2. 
cipiatur, promulgantibus incumbit, quanta 

fieri poteft, perfpicuitate uti. Si quid in legi- 

bus obfcurum occurrat, ejus declaratio ‘peten- 

da abs legiflatore, aut illis, qui ad jus fecun- 

dum leges dicendum publice funt confti- 

tuti. 

VIL. Cujuflibet legis perfelte $5, dua Legis pap 
partes fant: una, per quam definitur quid fit cpt 
faciendum, quidve omittendum: altera, per & commi- 
quam indicatir, quodnam malum fit pro- #4 | 
pofitum ei, qui preceptum intermittit, & in- ~ 4 
terdi@um facit ‘*. Nam uti propter pravita- 
tem ingenii humani, in vetita tendere amantis, 
fupervacuum eft dicere, boc fac, fi non faci- 
entem nil mali fit manfurum ; ita abfurdum 
eft dicere penas dabis, ni caufa, qua poenam 
Mereatur, pracefferit. Sic igitur omnis vis 
legis confiftit in. fignificando eo, quid fupe- 
rior a nobis fieri velit, vel non velit, & qu 
peena violatoribus legis fit conftituta '’. Vis 


_—_ 


"3 Sant enim leges quedam imperfefae, nempe que 
aliquod fimpliciter vetant, neque pcenas violatoribud 
jnantur; quas fi ftriée loquamur, re@ius confilia 
giam Jeges vocabimus. Hujufmedi exemplum habe- 
mus in lege Valeriana apud Liv. x. 9. de quo fic tefta- 
tur Gruterus ad loc. ‘* Si quis adverfus ea feciffet, 
“ nib altra quam improbe faétum adjecit, id (qui tum 
“‘pador hominum erat) vifum, credo, vinculum fatis 
“‘validam legis: nunc vix fervo ita minetur quif- 
“ quam. 

'S Hae vocatur pars legis vindicativa ; illa definitive. 
.”” Leges vel premiis vel poenis fanciri poftunt, que 
tam vel fpes boni vel fuga mali voluntatem fle&ere 

valet. 


158 


Dz Lece in Gewere. LI. 


Cap. 2, autem obligandi, i i. e. intrinfecam neceffitatem 
\-™ adferendi, & vis cogendi, feu per poenas ad 


Materia 
legis fe 
eet 

bilis 
ahs. 


obfervationem legum adigendi, proprie eft 
in legiflatore, 8 cui" legum cuftodia, atque 
executio eft commiffa. 

VIIL. Intup quod per leges alicui injun- 
gitur, debet non folum intra vires effe illius, 


2. cui leges feruntur, fed & utilitatem aliquam 


afferre five ili ipfi, five aliis*. Nam uti fub 
comminatione, poena aliquid exigere velle ab 
aliquo, quod eft -8¢ femper fuit fupra ipflus 
vires pofitum, abfurdum & crudele fuerit, ita 
fopervacuum eft naturalem: vohuntatis liberta- 
em conftringere, fi nulla in quenquamutili- 
tas inde proveniat. + 





yalet. Sed poenarum fanétio eft de effentia legis, 
premiorum non item ; neque hac inter legis charaéte- 
res & obligationis indicia numerari folent. Ratio eft, 
quia dolor magis acriter pangit, & voluntatem pro- 
Penfits movet, quam voluptas. Vid. nos fupra, ad cap. 


14. 
, a iro cui legit Wenerus in iis quibus. 

19 Non neceffe eft, ut lex fingulis profit, quod fepe 
fieri non poteft. Liv. xxxiv. 3. Nulla lex fatis commeda 
omnibus oft : id modo quaritur, fi majori parti & in fum- 
seam prodef. Alteram etiam legum conditionem addere 
oportet, fcil. ut fint jufte, id eft, ut nihil in {e contine- 
ant fuperiori alicui legi contrarium ; aliter non obli- 
gant. 

40 §i ex hoc loco objiciat aliquis contra Dei leges pof- 
taves, refponfum eft, eas omnes quiddam in f¢ continere 
fabjeétis utile. Deus nihil facit fruftra. Quod fi rt 
tio legis nobis non pateat, attamen obtemperandum ef, 
fi modo de ejus au@toritate fatis conftet : ‘quoniam non 
ratio legis, fed autoritas legiflatoris obedientiz caufa 
effe debet. 

. Ix. 


LL De Leor tn Genrrg. 159 


TX. Quanquaat autem regulariter lex Cap. 2. 
omnes legiflatoris fubditos compleftatur, in Yeo” 
quos materia legis quadtar, & quos ldgifla- Dipenfa. 
tor ab initio exemtos non voluit ; interdum quis pope 
tamen contingit, ut 2b obligatione legis aliquis f ? is 
Peculiariter folvatur. “Id quod difpenfare yo ‘aut? 
cant“. . Uti tamen difpenfare ifle taatum po- 

: . teh, 


__ 


™ Alind eft ‘legem tollere 5 aliud vinculum ejus cir. 
¢a perfonam aut faétum fingulare (manente de catero 
lege) adimere 5 hac vero & difpenfare. Quod fi legifla- 
tori poteftas competat leges abrogandi & penitus tol- 

lendi (quod apyd omnes ig confeifa eft) proculdubio & ~ 
3 fortiori carum vinculym pro tempore potest folvere. 
Quiduam - vero de legibys divinis exitimandum eft? 
Hic diftingui folet 4 BaragyRaccto alii(q; inter leges 
aaterales & pofitivas, & affirmari has difpentationem 
admittere pofte, illas vero non ites. Quid autem? 
Nongg cam Deo aliifq; legilatoribus commune eft, ut 
ab obligatione & prena Jegis aliquem liberent, pro re 
ata? Prpceldubio cecus eft qui non hoc non videt. Ex- 
inde autem fit quoldam in errorem de hac re laplos fu- 
iffe quod Ipgem moralem voluntati divine anteceden- 
tem & prorfys independentem fupponunt, eamgne 3% 
Priori, i.e. ab eterna & immutabili rerum relatione 

derivent. Non hujus eft loci hanc opinionem ad ex- ~ 
amen revocare, “quod alibi ex inftituto feci. Vid. 
TraGat. de Morali Obligatione. Hoc folum ftatuere li- 
cat, Deum, quatenus ommiym creatorem & dominum, 
non poffe non legis moralis, cui fubjiciuntur creature, 
Conditarem haberi ; que quidem lex infinite fapientiz 
& bonitati congrua erit, utpote que audtorem habeae 
omnibus perfeétionibus praditum. $i materiam ejus: 
fpeQes, varia eft & mutabilis pro datis circumfantiis = 
fi vero finem, ideo immutabitis eft quoniam Deus mu- 
‘wi nequit, ideo indifpenfabilis, quoniam ens perfeétif-. 
foum nequit id velle, quod non ¢f optimum. Paren- 
. tem, 


C. vi. §17. 








: ; 
Dz-Leoe iw Genzre. « LIL 


teft, cui legem ferendi & abrogandi poteftas 
competit ; ita -cavendum, ne promifcua, & 
citra graviffimas .caufas fatta difpenfatione, 
auétoritas legum convellatur, 8¢ invidize atque - 
indignationi inter fubjectos anfa praebeatur **. 
X. A difpenfatione tamen multum differt 
Equitas, que eft correétio ejus, in quo‘lex 
deficit ob univerfalitatem ** ; feu dextra legis 
interpretatio, qua ex naturali ratione oftendi- 
ar, 
oo 
tem, ut immolaret filium, jubere poteft, quippe vite 
folus eft autor & dominus ; ipfam vero ationis finem 
mutare, five velle ut quifpiam fit animo crudelis, per- # 
feGtio ipfius nature prohibet. Porro, fi materiam legis 
moralis cum pofitiva comparamus ea mente, ut quenam 
fit preferenda judicemus; procul omni dubio pofitiva 
morali in genere cedat, oportet ; etfi non eft diffitendum 
Regulam hanc generalem exceptionibus fubjici poffe. 
Si ftri&te loquamur, nulla Dei mandata (fint pofitiva 
an naturalia) difpenfationem ab hominibus admittere 
poffunt: fed cum duo fimul obligare videntur, & utrifg; 
obtemperandi non datur facultgs, id cedat opertet, quod 
minis neceffarium videtur ; de qua neceflitate ex variit 
circumftantils collatis judicandum eft, Generales quz- 
dam regule afferri poffant, qua huic rei dijudicandee in- 
ferviant ; qualis eft ifta Crcrrownis de Inv. 2.“ Pri- 
mum leges oportet contendere confiderando, utra lex 
“ ad majores, hoc eft, ad utiliores, ad honeftiores ac 
“ magis neceflarias res pertineat : ex quo conficitur, ut 
fi leges dux aut fi plures aut quotqaot erunt, confer- 
vari non poflint, quia difcrepent inter fe, ea maxime 
confervanda putetur, que ad maximas res pertinere 
videatur.” Vid. infra caput ultimam hujus libri. 
32 Caufe difpenfationis 4 Grorio allatz funt doz, 
intrinfece aut extrinfeca ; i. ¢, Implicite ipfi negotio, 
: at, 


« 
“« 
“ 


“ 


LI. De Leer: mn Gener. 161 
tur, eaiuum aliquemn peculiarem fub lege uni- Cap. 2. 
verfali nort.corprehendi,. eo quod alias abfurdi tay~w 
quid inde foret fecuturam. Nam quia ob in- 
finitam varietatem omnes cafus neque pravi- 
deri, neque exprimi poffunt ; ideo judices, 
quorum eft generalia legum decreta ad fpeciales 
cafusadplicare, debent a lege excipere ejufmo- 
di cafus, quos excepturus fuerat ipfe legiflator, 
fi prefens adeffet, aut tales cafus previdif- 
fee 7%, mo 
XL 
ee 
_ aut exterits accedentes, 1. Jetria/eca, cum fi non ine 
+ juda, dura tamen eft porna ad fa&um comparata. 2, 
Estrinfoca ex merito alique aut alia re commendante z 
fut etiam fpe magna in pofterum. De Fare B. &y P, 
LI. c. xx. § 25, 26. ay 
9 Similiter Ansstoraies Ethic. ad Nicom. L. V, 
G10. “Oray ob Abyy ward rou nadtrx, cuuly J 
tal cerors wap 73 xadbrry, Tore opis Exe  mapan 
Asin’ vomedirns x} iuaprer dxadis tiara, ioavop Sip 
Tinney, 6 xd SB roucSirns ota cd sited endl wae . 
fF" Heider, Srouobitnecy av. Cum igitur lage gene. . 
raliter loentd, aliquid evenit péflea preter genus illu 
srivtcfue 5 tunc equum cf, qua pratermifit aliquid leo 
Siflater &F peccavit in eo quod. abjolute locutus eff, id quod 
icf geadque emiffum eff, corrigere : qiied étiain legiflater, 
Killic adeffet, ita elogicretur, &S de gua legen tulifit, fi 
Wefivifer. © 1’ 
 Difpenfatie legent vel legis parteth pro tempore ab. 
Toit; equitas ejus rigerem minuit, & mentem legifta- 
toris magis quam literam legis refpicit. “ Aliud eft (ine 
“quit Grows) legent-aut probabili auc urgente canta 
“allere, alivd declarate faStiam: ab initio’ mente legis * 
“non. faiffe comprehenfam,” Ubi. fepra.. .Vid. 
Vasper Muyaen in lec. ;Smpe verifimum eft- tri-, 
tum illud dogma ; femmsin y Jrmma, iajeria¢ in. 
‘gui 





162 Dz Lace in Generg. LE 
Cap. J. © XI. Porro a relatione & congruentia ad 
“\~ normam moralem, aftiones humane certas 
‘Adie per fortiuntur qualitates, & denominationes, Er 
legen lici- iftge quidem aétiones, de quibys in neutram 
ta bene partem quid difponit lex, vocantur Licite five 
” Permiffa, Exfi quandoque in vita civili, ubi 
non omnia ad vivum poffunt refecari, illa e- 

tiam licita dicantur, in que poesa fori huma- 

ni non eft conftituta, etfi in fe honeftati na- 

L. +5 turali repugnent *6. Que pore a€tiones cum 
12 § 21 congruunt, Bone, que difcrepant, Mala 
wee ” wens Sed ut aliqua aftio bona fit, ne- 
ceffum eft, ut ex-omni parte cum lege con- 

- ; gruat 





dediffet mentem & propofitum fequi. De hac re legs, 
emnino Grotis Trefatem de guitate ad caleem 
adi Vol. de Fure BES P. Edit. Bansava. 

43 * Permiffio qua lege fit aut plena ef, quxz jus dat 
** ad aliquid omnino licité agendum ; aut minor 
gue tantum impunitatem dat apud homines, & jas 
* ne quis alins impedire licité poffit.” Gaor 
Jure BLP. L. L. cit § 17. Procaldubio longe a 
weritate abeft Dogma Hobbefanum, leges humanas efic. 
adzquatum moraliom actionum criterion. VerifGmum. 
eft effatum Sentca, Tread v. 334. 


Qued won vrtat lex, boc vetat fieri guder, 

$4 i. Quoad qualitatem vel difpofitionem agentis, 
Objeftum, foe aliafg; circumftantias aftionis. Sic ut 
Tinea refta St, necefle eft, ut ex omni parte cum regula 
congross. Si vel in uni parte deflediat, obliqua fiet- 
Eadem-medo, & adtip aut. plane cum lege non conve- 





LL Ds Lece tn Gener? - 363 

Qruat 6; ut mala fit, fufficie, G@ in una dun- Cap. 2. 

taxat parte deficiat. . J 
XI. Justitia autem quandogque eft at- 54isi0 

tribumum Afionum, quandoque Perfonarsim, Pa 

Quando jupitia perfor tribuimus, folet vulgo pele 

definiri, quod fit conftans & perperua volun. ““* 

tas fuum cuique tribuendi 7, Juftus quippe c.vii. § 6 

vir dicitur, qui jufta faciendo deleCtatur, qui 

juttitie ftudet, feu in omni re conatyr facere 

id, quod juftum eft. Injuftus contra, qui neg. 

ligit cuique fuum tribuere, vel id non debito te 

fo, fed praefente commodo menfurandum exi- 

ftimat: ‘Sic ut jufti hominis non Ppauca: poffint 

effe a€tiones injufte: ; & vice verfas, Juftus 

-_ 

nist, aut vel unica ciccamitantia defit, mala eft, Tans 

tum abe@, ut une mgicects adionem legi repugnans 

tem reddere poffit bonam. Unde bons istentio non 

3+ fe fafficit ad bonitayen a&tfs, & celeberrima metho. 

dus intestionem dirigendi corruit. 

«JT Jabitia perfonarom e& fudiam, yoluntatis nofire 


ad Joris prodentiam meritd refertur. Miror autem 
quod etm jurium cultores juftitiam a@ionum cuyent 
‘aque finem effe credant, in definienda tamen juftitia {a 
adkibeant definitionem jutitie perfonarum, quo ipfo 
Jane cum illa perperam confandunt. Leuuan, 

% Materialiter quidem, fed non Sormaliter, Nequit 
jalus, qua juitus, fermaliter contra legem pescares 

fcunque exis totam legem fervauerit, ofendat antes ia 
Me, falas of smaion rons, Jas. ii. 10, . 


M2 quippe 


154 Dez Lece 1n GENnERE. Lf. 
Cap. 2. quippe jufta facit propter preceptum legis, 
Sox injufta non nifi per infitmitatem ¢ injuftus au- 
tem jufta facit propter poenam legi adjunctam, 
an injufta per animi malitiam. 
e quid ab XIIL Quanpo vero Fuftitia affionibis 
+ gjus boxi- tribuitur, tanc nihil aliud eft, quam reéta ad- 
tate 4iffe- plicatio earundem ad_perfonam. Ec jutta 
+rat? .. a@io, que ex prozrefi, feu'a fciente & vo- 
c.vii. §7, lente adplicatur ad perfonam, cui illa debe- 
» vii. § 7. . Pr : 
tur. Sic ut juftitia a&ionum a bonitate in 
-hoc potiffimum differat, quod hac fimpliciter 
notet convenientiam cum lege, juftitia autem 
preterea involvat refpeCtum ad eos, in quos 
actio 
Een 
29 Bonitas eft virtus generalis, julitia /pecialis, ABio 
bona eft, quatenus cum lege convenit ; jufe verd, qua- 
“genus relationem habet ad alium, qui jes habet eam a 
+ nobis exigendi. tos no 
¥ Obfcuré fatis differentiam bone & jupe’ aAionis 
auétor hic exponit: bona enim attio quoque refpefum 
“ad alios involvit, quum ad illius effentiam reqairatur, 
ut, in omnibus circumftantiis etiam perfonarum-cam 0t- 
+ ma agendi conveniat. Ergo fic mihi res videtur ex- 
+ plicanda: Bonitas terminus generalis eft, notans, 1. 
Qualitatem agtionis moralem, qua cum norma agendi, 
quzcunque illa fit, convenit. Bona ergo adtio eft, 
: tum que convenit principiis jufti, tum. qua conveni- 
* ens eft principiis honefti & decori. Joftitia & contra- 
‘glo notat illam a@ionis qualitatem, qua per obligati- 
" enem externam ad normam legis AriGE fic dite five 
ad principia jufti compofita eft. Omnis itag; attio 
: jufta, bona quoque neceffario eft, fed non omnis aftio 
+ bona ftatim jufta in fenfa proprio dicenda 5 €. g. deco- 
‘rz aGtiones nihil jufti involvant. 2. Bonse quoque & 
malz aQionis terminus preter conformitatem cum Fe 
| ola agendi involvit quogue refpe€tum boni & mall 
ee aan q 





LL Dz Lece in Gaver. 165 
agtio exercetur *®. Quo nomine etiam jufti- Cap. 2. 
tia virtus adverfus alium dicitur *°. an. 
XIV. Jusrit1# divifionem non OMNES, Jafitie 
eodem modo inftituunt. Receptiffima eft do 
divifio in Univerfalem 8¢ Particularem**. Mla mien. o 
dicitur, quando quodcunque’ officium exerce- g, 
tur erga alios, etiam quod per vim, aut in- 
tentata in foro’ aétione exigi non poterat **. 
Hec autem eft, quando alicui potiffimum ex- > 
hibentur, quz ille fuo jure ** poftulare pote- 
rat, & hzc iterum folet dividi in Difributi- 
vam 8¢ Commutativam**. Illa nititur pacto 
inter focietatem & membra inito circa parti- 
cipandum 


-™ 





quod per eandem ex poteftate normz agendi in nos re- 
dundant: juftitia verd & injuftitia, a€ionum folam 
convenientiam & difconvenientiam cum norma legis 
fignificat. Trever. 

* Hane dicit Grerius expletricem, quod per eam 
expletar & fatisfit cuique pro eo, qued ab illo atce- 
Pimas: illam attributricem, quod per eam plus alteri 
atuibultur, quam fuo jure poftulare poterat.~ Gror. 
ke Jure BG PLL... i. § 8. 

‘3 i.e. Qua officia praftat, non nifi jure imperfefto 
alteri debita, ut liberalitatis, mifericordise, gratitugir 
nis, 

i.e. Jure perfeo, ut in cgntractibus, smseih, 
fponfionibus. 

% Hane juftitie fubdivifionem Arifoteli audtori 1 
feramus, oportet. Ethic. ad Nicom. L.v. c. 2. que 
timen non fine juftitia plerifque difplicet, quibus accom- 
modatior videtur Groriana in Reforiam, & Aquateri~ 
4m: Ila inter inzquales, hac inter zquales verfatur. 
Refterie tot fant {pecies quot fant focietates in quibus 

i impérant, alii parent; Zquatoria tot funt {pecies, 

M3 quot 


, 


Dz Lecz 1n Genzrz, LL 


Cap. 2. cipandum pro rata damnum & lucrum, Hae 


autem nititur contra@u bilatere potiffimum 
circa res & actiones in commercium venien- 
tes. 
XV. Cocnrto quid juftitia fit, facile 
etiam-quid Injuftitja fit colligitur 3s, Ubi ob- 
fervandum, ‘quod aétio injufta, que deftinato 
ex confilio fufcipitur, & per quam violatur 
quod aleri perfeéfto jure 3 debebatur, aut quod 
tali jure undecunque partum is poffidebat 5 
proprie Jnjuria vocetur. Que triplici modo 
" fit : vel fi alicui denegetur, quod fuo jure po- 
ftulare poterat, #7 (non fi quid duntaxat ex hu- 
manitate aut fimili virtute debebatur 5) vel & 
euferatur, quod fuo jure 3s adverfus auferen- 
tem valente » tenebat ; vel fi malum aliquod 
alteri inferatur, quod inferendi poteftatem non . 
habebamus «°. Ad injuriam preeterea requiri- 
tur deftinatum confilium, 8& malitia ejus, qui 
facit“. Qua ubi abfuerit, lefio alrerius Infor- 





quot funt gonera officioram, quz homo ergs homi- 
nem, civis erga civem praitare tenetur. Sic licet ma- 
jori in minorem, quod non licet minori in majorem, 
aut pari in parem. Gror. de Fare BL PLL ci 
§ 3. Bupprr Phil. Pra@. P. II. . ii, 

35 Nam bec illi dire&é adverfatur. Rectum eft int 
dex fai & obliqui. 

38 Jus perfeftum vocatur, quo quis id quod fuum eft 
aftione in foro exigere poteft, ut in contraftibus: is 
ferfeltum vero, quo quis aliquid jure benevolenti# aut 
Aumanitatis debicum reéte expettare poteft, non autem 
adtione exigere, ut in Eleemofynis. 

37 E.G. Damnum refarcire, contraCum peragere, &c,, 
Banaarnac, . 
funium 


| 








LL De Leos iw Gentre: 167. 
tunium aut Culpa vocatur, gtavior aut leviot, Cap. 2. 
Prout gravis aut levis fuerit focordia & negli- Gayaw - 
gentia, ex qua quis in alterum velut incurrit. 

XVI. Lex refpeétu auétoris dividitur in Lex dvi 
Divinam & Humanam, illa abs Deo, hac ab ™#s buna 
hominibus lata eft. Sed fi lex confideretur, mee of 
prout neceffariam & univerfalem congruen- tiva. 
tiam cum hominibus, vel minus, habet ; divi- 
ditor in Naturalem 8 Pofitivam. ‘Illa eft, 
que curt rationali ac fociali natuta hominis 
ita congruit, ut humano generi honefta & pa- 
Cifica focietas citra eandem conftare nequeat, 
Unde & illa per rationis homini congenitz lu- 
men, & ex confideratione humana nature, in 
tmiverfum inveftigari & cognofci poteft. Heec 4 
eft, que ex communi conditione human: na- 
ture haudquaquam fluit, fed abs folo legifla- 
toris placito proficifcitur: etfi nec ipfa fua 
Fatione, ac ufu, quem certis hominibus aut 
peculiasd focietati generat, carere debeat 4. 

. Eft 


C.¥i. § 18. 





* E.G. Bona vel Jura, que aéu poffidet. Ipzu, 

® Hac exceptio jus {pectat, quod Principes fibi ven- 
Geant bona alioram proferibendi, qui crimina quzdam 
atoc perpetrarunt. Ipza. 

® Hac etiam limitatio jus magiftratds pomnas comme- 
Teatibus infligendi refpicit. Ine. 

# Ut paucis dicam: ad injuriam requiritur. 1. Ut 
a8io ex prowrefi firfcepta fit. 2. Ut inferatur invito ; 
tamvelenti nulla fit infaria. 3. Ut attio fit lege proki- 
bita.. 4. Ut jas dleerias perfeftam ledatur. 

* Diverfitas, quae legibus moralibus cum pofticis di- 
vanis intercedit, fie brevitey definiri poteft. Morales 
fog imumutabiles: & univerfales, quippe que necef 

: M4 farium’ 


168 Dez Leo in Genere. LI 
Cap. 2. Eft autem Lex divine alia naturalis, alia po- 
“\~ fitiva. Humana autem omnis, preffe accepta, 


ofitiva eft. . 
” CAP. 





farium habeant nexum cum humana felicitate 5 poflive 
viciffim varie & mutabiles, non fine jufta ratione in- 
ftitutz, fed variis hominum circumftantiis accommo- 
datz. Dum vie foa maneat, quiddam fecuin ferent, 
ip quo cum moralibus communicant, vig. quateous fi- 
dem in Deo implicant, & lex fit moralis, quod Deo 
confidames & obtemperemus. Sed notandum, fuifle 
homines, qui leges quafdam pofitivas univerfales afle- 
roerunt ; fed fruftra, Ita Grotius jus pofitivam divi- 
dit in id quod datum eft humano generi, & id quod 
populo uni conceffum. Humano generi, inquit, ter jug 
datum a Deo reperitur : flatim poft hominem conditum, ite 
rum in reparatione bumani generis poft diluwium, pofreme 
in fublimiori reparatione per Chriftum. Tria bac jura baud 
dubie omnes bomines obligant 5 rete quidem addit, ex que 
quantum fatis eft-ad corum notitium pervenerant, De 
Jure Belli & Pac. L. I. c. i. § 15. Sed cum divi- 
Ta revelatio non fit univerfalis, plane patet ab ipfis 
Grorir verbis ultimo memoratis has leges pofitivas 
non effe univerfates. _ Promulgatio eft legi “effentialis,’ 
fed pullarum legum pofitivarum ratio promulgandi 
fufficere poteft, yt per eam certo ad omnium honti- 
num notitiam leges ifte pervenire potuerint, quod 
tamen ad legem univerfalem omnina requiritur. Mal- 
ta de hac rp inutilxer difputarant Germani, uti vi- 
dere erit. cui libet in Lenmawnr wef. ad hunc 
locum. . 

* Quoniam fuerunt, qui ipfam legis naturalis exif- 
tentiam labefaGtare aufi funt, ideo imprimis quzren- 
dum eft, utrum eaifat lex nature ? Fruftra, inquit 
Grortus, de jure fafcipitur difputatio, fi ipfum jus 
nullum, “Eam verd partem fufcepit apud veteres 
CaRweaves, cojup difputation, narrante Lactan- 
Tro, bec fuit fumma. Yura fbi homines pro utilitate 

Sanxif? 











CAP. IL To 
De Lect NaTURALI. . 


1 UZNAM Legis naturalis* fie Cap. 3. 

indoles, qua neceffitas, & quibus “—\~ 
~ eadem preceptis in ifthac morta- Lex mater 
lum conditione conftet, planiffime perfpicitur, tura bomi« 


nis erate 
Gi ait crue 





fanxiff:, feilicet varia pro meribus, © apud cofdems pro 
temporibus fape mutata 3 jus autem naturale xullum eft. 
Inftit, L. V. c. xvii, Et ad hanc rem Horat. 1. 
Serm. ili 98. 
Migs ipfa utilisas jupti prope mater SF aqui. 
Ibid. v. 113. . 
Nec natura potef jufte fecernere iniquum. 


Contra quos difputat Grorius ex appetitu focietatis, qui 
bomini eft proprius, cum bis gui fui funt generis. Proleg, 
§6. Fuerunt & apud Philofophos ifte difcipline, 
quz com fummum bonum fais commodis non honefta- 
tate metiri foleant, idque voluptatem ftatuant (ut Epi. 
carus & qui de fuo grege funt) bonoram & malorum 
fines deitruunt & officium omne pervertunt. ‘* Ha 
“ difgipline (inquit Cicero) fi fibi confentaner effe 
 yelint, de officio nihil queant dicere: neque ulla 
© ofcii precepta firma, ftabila, conjunéta nature 
“€ tradi poffunt, nifi aut ab iis qui folam [at Stoic’) aut 
“ abiis qui maximé [ut Peripatetic’) honeftatem prop- 
“ ter fe dicunt expetendam.” De ofc. I. 2. Vult 
Hoasesius civiles effe regulas boni &F mali, ideog; quod 
legiflator praeceperit, id pro bono; quod vetuerit, id pre 
acl babindem effé. De Cive, c. xii. § 1. Et pari ratione 
ipfam rerum naturam, voluptatem & dolorem, vel ra- 


sonem numererum & quantitatam ab codem princi 
: pio 


590 Dr Lece Naturatr. LI 

Cap. 3. fi quis naturam & ingenium hominis penitius 

— fuerits, Sicuti enim ad accura- 
ati © Be 

rn a tam 





pio derivare faserit Nam lex nature omnino ex rerum 
natura petita eft; & hac manente aut mutati, itl procul- 
dubio pariter manet aut mutatur. Sed de hac re adeas 
omnino Cumbercanp. de Leg. Nat. Cap. v. Purensoar. 
de Fare Nat. & Gent. L IE ©. iii: § 10. 
i jus nature dede- 
rifconfulti jus xaturale vocant, 
natura omnia animalia decnit. Vid. Just. Infit. 
L. I. Tit. ii. Ti autem vocjbus abutuntur ; vel fenfu n+ 
mis aréto coercent. Nam {Grorio audtore) jaris proprie 
capax’ wen of, wifi natura praceptis utens gentralibus. 
De Jore B.& P. L. E. c.i. $11. Ee toftis eft Cicane, 
Nibil jaris fe bemini cum beftiis. De Finis. L. IL. c 
xx. Conf: Purawn. de Jare Nat. & Gent. L, If. c. iii. §2, 
3- Secuxdes Sunt, qui innatum effe volunt, vel naturd 
maentibus humanis infitum. Et eadem ratione affirmare 
Ticet mathefin vet quamvis fcientiam effe innatam. Conf. 
de Fure N.S G. Ibid. §. 13. Specimen Controv. Cap, 
iv. §23. Veutraursen. de Princip. Fufti F Deceri. 
Locke de Intell. Hum. L.¥. ertio; Alii ex naturli 
focietatis appetitu oriundum effe velunt, quia {copo hand 
multim aberrant; fi cum grano falis voces interpreta 
mur; homini {cilicet ineffe facultatem {ciendi agendiq; 
fecundum generalid precepta, v. g, ut jus fuam cuigs 
tribuat, neminem ledat, &c. quorum extra focietaten 
nullus eft ufus. Gror. Proleg. § 7. Creer. de Leg. i, 
5. Quarto; Quidam funt, qui foatem juris in ‘univerfo 
hominum confenfu inveniuat. Omni in re (ut Cicerae 
wu placer) confenfio omnius gentine lex natura putarte 
of. Tufc. Difp. i. 13. Cui fententize fuffragator Aris- 
TOTELES. Suaindy udy Sinai 73 avlaxs tiv cere 
Fxer Duvazer. Id jus naturale off, quad ubigs canden 
vim obtinet. Eth. L.v. c, 10. Sed quenam jera font, — 
que ubdque obtinent, vel de quibus inter omnes con- 
venit? Aut f rem ita fe habese concedatur, wt 
. ie 











L 3. De Lece Narvuratr, 

tam legum civilium cognitionem plurimum 

facit, ftatum civitatis morefque & fhudia ci- 
~ vium 





inde patebit ratio, quare hoc juftum fit, alind injuftam 5 


que 4 veris principiis refte ratiocinando folim colligatur. 


Conf. Purenn. de Fure Nat. & Gent. L. iI. c. 
8,q Hones. d& Cive, C. II. §1. 


nibus ineffe volunt, qu fons & origo cf juris naturalie, 
femotis omnibus circumitantiis, puta legiflatoris auGori- 
tate, premiis vel pernis, bono vel malo inde confecutu- 
ris, Cranage de Nat. & Rev. Relig. Prop. i. Qua hy- 
porbefis in eo deficit, quod vel datur lex fine ebligatione, 
velobligatio fine neceflitate morali, vel neceffitas ‘maralis 


fine incitamento, vel incitamentum fine sefpefte ad feli-. 


sitatem aut miferiam 5 i.¢. effe@lus fine caufi. Conf. 


Purenp. de Fure, L. I. c. iii. § 4. Sexto; Aliiex vo- 


lontate divina derivatum effe volunt, qui in duas partes 
difrahuntur: vel (cum Heszzsic) Deum pro arbitrio 
omnia agere fingunt, rerum naturas nihil morantem ; 
adeo ut qued jam reGtum ef, mutato confilio, obliquum 
foerit, & vice verfa, quo nihil magis abfardum aut ini- 
quom concipi poteft; [Uti demonftrat Cupwortuus 
4.ateraa & immut. Maral. C. iii.) velad effentiales Dei 
perfedtiones refpectum ‘habent, & jus nature immutabile 
efe dicunt, quoniam Deus mutari nequit. Regt, ut 
opinor, agunt, qui Deum juris naturalis quippe ipfius na. 
ture au€torem agnofcunt ; (nam, ut loquuntar Logici, 
gricpuid oft canfa antecedentis, idem oft casfa confequentis) 
- ttamen quiddam ulterius progredi oportet. -Parum pro- 
fecit legis au€torem eognofcere, lege ipa haud cognit3. 
Sed qua ratione lex divina nobis innotefcet? In veri- 
ate inveftigand4 & notioribus ad minus nota datur pro- 
Fells: & qui voluntatem Dei intelligere volunt, 3 ne- 
fra & relationibus serum ad leges notura/es progre- 
_ dimtur, quas proinde diving voluntati congruas effe, 
& ab ea ftabilitas & fancitas conclidendum eft; ut 


omnem obligandi vim exinde obtineant, Hac ni ef-, 


few 





7R 


Cap. 2, 
ww 


172, "De Leox Naturar. LI 

Cap. g.. vium probe intellexiffe:’ ita perfpe€to com- 

“~~ muni mortalium ingenio ftatuque facile pate- 

bit, quibus legibus eorundem incolumitas con- 
tineatur. : . , 

Conferva- I]. Ip igitur homo habet commune cum om- 

tient fi nibus animantibus, queis fenfus fui ineft, ut fe 

Some fi ipfo nihil habeat carius, /eip/um ftudeat omnni- 

ait, bus modis confervare: ut qua bona fibi viden- 

eili. $15 tur adquirere ; qua mala, repellere_nitatur. 

Qui quidem affeftus regulariter tantus eft, ut 

reliqui omnes eidem cedant*. Et quicunque 

hominis falutem impugnatum it, eum non po- 

teft non ifte averfari, eoufque ut etiam depulfo 

-malo intehtato plerumque odium & cupiditas 

vindiéte adhuc remaneat. 

Ki, otra —_—“‘ILL. Ast in eo pre brutis homo deteriore 

Gicittatem, jam conditione videtur, quod vix ullum aliud 

gram bra- animal tanta a nativitate imbecillitas profe-. 

za, per. quatur; fic ut miraculi fit inftar futurum, fi: 

¢.ti. §16. quis'ad maturam gtatem pervenerit, nifi alio- 

mum 





fet, non effet lex. Naturales ejus effettus fuadere pof- 
fant, ut obfervecur; obligare non poffunt. Septime; 
Reftat denique alia inveftigandi methodus, (quam perfe- 
quitur autor nofter) omnibus aliis longe praferenda; 
Jéil. jos naturale & natura hominum repetendo ; non & 
tatu ifto integro & perfeéto, quem quidam fibi in mente 
fingere poffunt & mere idealem effe arbitror; fed a cali 
hominum natura, qualem in nobis experimur, aliifq; no- 
bifcum communem effe intelligimus, Quicquid huic na- 
turz convenit, Deus non poteft non approbare, contra- 
rium improbare. Conf, Purewnp. de ure Nat. & Gent. 
L. IL c. iti, § 14. ; 

3 Audiamus Cicznonam de Offic. I. 4. “ Generi, 
* animantitm omni eft a paturA tributum, ut fe, vitam 
me «6 core 


De Lecr ‘Natura 173 
jinum auxilium accedat. Cum nunc Cap. 3. 
inter tot inventa humana neceffitatis admini- ew, - 
cula, plurium annorum folicita informatio re-" 
quiratur, ut proprio quis Marte victum & 
amiétum fibi parare queat. Fingamus homi- 

nem, citra omnem ab aliis hominibus acce- 
dentem curam & culturam ad robuftam zta- 

tem provectum, cui nihil fit {cientiaz, nifi quod 

ex proprio ingenio velut ultro pullulavit, eun- 
_demque ab omni aliorum hominum ope atque 
confortio in folitudine deftiturum 4. Sane vix 

* miferabilius animal deprehendetur. Elingue 
‘nimirum ac nudum, cui nihil aliud reli€tum, 

“quam herbas radicefque vellere, aut {ponte 

natos fructus legere : fitim fonte, flumine, aut 

“lacuna obvia levare; repellendis aeris injuriis 

antra fubire, aut mufco gramineve corpus ut- 

cunque tegere ; tempus tediofiffimum per o- 

tium exigere; ad quemvis ftrepitum aut alte- 

"us animantis occurfium exhorrefcere : deni- 





OO 
* corpufque tueatur, declinetque ea que nocitura vi- 
“ deantur, omniaque quecunque ad vivendum fint ne- 
“ ceffaria acquirat & paret.”” Et hic quidem fex/us eft 
vere naturalis & innatus: nanquam non agit, nec ulld vi 
ant confilio deponi poteft. In eo ab omnibus aliis af- 
fedtibus ditinguitur unde merito dubitari poteft, utram 
quivis alius pro innato habendus fit; an non omnes ex 
ula & confuetudine vel idearum affociatione ortum ducant, 
Vid. Tra@tat. noftrum de Morali Oblig. Cap. v. 

4 Declarat autor in Eride Scandicd, pag. 301, 3025 
hoc figmentum effe, non pro vero venditandum, fed 
rei illuftrande gratid appofitum ; quod ex Revelatione 

| diving falfam effe conttat. Similiter fingit Grorius in 
Prokeg. § 11, & Hopnss, de Give, c. 8. 


que , 


174 


De Lecs Naruratr. LY 


Cap. 3 que fame, frigore, aut per feram beftiam de- | 


ob 
vem alti 
xacendi 





mum perire 5. Contra, quidquid j jam com! 
moditatum vitam humanam comitatur, idom- \ 
“ne ex mutua hominum ope redundavit. Sic 
ut poft Deum O.M. nihil in hoc orbe fit, ex 
quo major utilitas homini provenire queat, 
quam ex ipfo homine. 

IV. Istuoc tamen tam utile invicem ani- 
#mal non paucis laborat vitiis, & non minore 
qo Mocendi facultate preditum eft ; que con- 
* junGionem cum ipfo reddunt fatis ancipitem, 
magnamque requirunt cautionem, ne pro bo- 
no malum quis ab illo fortiatur. Jam pri 
mum major fere ad nocendum proclivitas in 
homine, quam in quovis brutorum deprehen- 
ditur. Nam bruta fere cibi defiderio & Ve- 
neris efferuntur, quorum utrique tamen facili 
negotio ipfa fatisfacere poffunt. Ex co defi- 
derio fepito non temere in iras, aut ad lx- 

dendum 





$ Litem non movet au&or de primevo heminun 
Ratu, qui non nifi revelationis ope nobis innotefcit; 
fed propofitum eft tantim contemplari ftatum hominum 
in quo extra focietatem sivilem abfque ullé culturi & 
inftitutione degese intelliguntur, Hunc ftatum fic dee 
feribit Cicero; ** Fuit quoddam tempus, cum in 
** agris homines paffim beftiaram more vagabantar, 
“* & fbi vida ferino vitam propagabant: nec rati- 
“ one animi quicquain, fed plerags viribus corporis 
“¢ adminiftrabant. Nondum divine religionis, non 
“* humani officii ratio colebatur: nemo legitimas vi- 
“* derat nuptias : non certos quifquam infpexerat libe- 
** ros: non jus zquabile, quid utilitatis haberet, ac- 
“* ceperat. Ita propter errorem atque infcitiam, ce- 
“ ca ac temeraria dominatrix animi cupiditas ad fe ex- 
t ‘ & plenda 


LL De Lace Naturaty: 175. 
dendum alios concitantur, nifi quis irritaverit, Cap. 3- 
Aft homo animal eft nullo non tempore in li- 
bidinem paratum ; cujus ftimulis longe fre- 
quentius vellicatur, quam confervandz {peciei 
neceffarium videbatur. Ejufdem quoque ven- 
ter non fatiari duntaxat, fed 8 titillari vult 5 
& feepe plura adpetit, quam natura digerere 
valet. Veftibus pe indigerent bruta, natura 
profpexit: Aft homo non ad neceffitatem tan- 
tum, fed 8 ad oftentationem veftiri gaudet, 
Multi preterea affectus atque cupidines, brus 
tis ignoti, in mortalium genere deprehendun- 
tur, ut fuperflua habendi libido, avaritia, glo- 
rie & inter alios eminendi cupiditas, invidia, 
zmulatio, ingeniorumque contentio. Indicio 
eft, quod pleraque bella, quibus genus mor- 
talium colliditur, ob caufas gerantur brutis 
ignotas. Atque ifta omnia ftimulare homines 
poffune & folent, ut fibi mutuo nocere velint. 
Accedit in multis eximia quadam_petulantia, 





“ plendam viribus corporis abutebatur, perniciocif< 
“ mis {ereltitibus.” De Invent. L. I. Similiter Critias 
aped Str. Eurin, adv. Ply. ¢. 9. "His 6 zepbe,, Ba”, 
iv dra] Sr Spacrar Bid, x Onpsddns, ig’ 9 v: vanes 
irae, &c.. Idem fentit Hoaatius, 1 Sem. iii. v.99. . 


Cae pres epferent: primis aximalia trvris 
Mutxn {Si turpe fecus, glandem aty; cubilia peogurr, 
Unguikus &f puguis, dein fuflibus atg; ite perro 
Pugeabiant anmis, qua poft fabricaverat ufas : 
Denec verka quibus woces fenfafg: wetarent, 
Keminags ixeanere : debinc abfefigre tulle, 

Oppida ceperant munire SD poxere legen 

Ne quis fer effet, new latro, nes quis adalter. 


. 


376 Dz Lect Naturau.. LE 
Cap.. 3. &-aliis infultandi libido ; quibus czteri, etiam 
SA-~ modefto ingenio preediti, ftudio fe ac fuam li- 
” bertatem confervandi ac tuendi, non poffunt 
non offendi, ac ad refifterdum accingi, Quan- 

doque etiam homines ad mutuas lzefiones inci+ 

tat inopia, & quod preefens rerum copia cupi- 
piditatibus aut indigentiz eorum non fufficiat. 


Etmaje- —-V. Sev & maxima vis ineft hominibus ad 


remnexat noxas mutuo inferendas. Nam etfi neque denti- 
mutuo in- 5 4) . 
fernd; Dus, neque unguibus aut cornibus fint formida- 
‘vim; _iles, ut multa brutorum: tamen habilitas ma- 
‘hus in efficaciffimum nocendi inftrumentum 
évaleftere poteft; & folertia ingenii aftu & 
per infidias graffandi facultatemi dat, qua aper- 
ta vi pertingere non licet. Sicut facillimum fit, 
hominem homini graviffimum maloram natu- 
ralium, nempe mortem, inferre. 
Majerem- VI. Dewique & in genere humano con-, 
susad = fideranda eft infignis illa ingeniorum varittas, 
Foner dif. Fvalis in fingulis brutorum fpeciebus nda ‘cer-’ 
‘peftionen, hritur ; quippe que confimiles fere’ inclinatio- 
nes habent, parique affectu & appetitu du- 
cuntur, Aft. inter homines quot capita tot’ 
fenfus ; & fuum cuique pulchrum. Nec fim- 
plici aut uniformi cupidine omnes agitantur, 


ae 


© Ut ot infelix fie humanz nature’ facies hoc modo 
depita; attamen prorfus abhorret ab Hobbefiana hy- 
pothefi, ut bamo bomini natura fit lupus, & flatus nature 
fatus belli. - Omnino nature convenit, feu affectus ho- 
‘minum feu rationis di@amina fpeftemus, wt neminem Iz- 
dant, aliena commoda promoveant, & omnibus benign 
ac faciles fe prabeant. Conf de Fare, &c. ibid. § 16, 


17. . 
of e fed 


LL Dez Leoz Naruraty. 195 


fed multiplici & varie inter fe mixto. Imo Cap. 3, 
unus & idem homo fepe fibi diffimilis cerni- 

tur, 8 quod uno tempore concupivit, ab eo- 

dem alio tempore valde abhorret. Nec mi- 

Nor in ftudiis, inftitutis, & ad exferendum a- 

nimi vigorem inclinationibus varietas, qu 

jam in infinitis fere vice generibus confpicitur. 

Per quz ne mutwo collidantur homines, foli- 

cita temperatura-8& moderatione opus eft®. 

VIL Sic igitur homo jam eft animal fui yey ap. 

confetvandi ftudiofiffimym, per fe egenum, ducitur f- 
fine auxilio fui fimilium fervari impotens, ad sitatis<o- 
multa commoda promovenda maxime idone- cofftas, 
um ; idem tamen juxta malitiofum, _petulans, 
& facile irritabile, ac ad noxam alteri in- 
ferendam pronum non minus quam validum. 
Unde colligitur, eidem ut. fit falvus, necefjum 
efe, ut fit fociabilis, id eft, ut curp fui fimilj- 
bus conjungatur, & adwerfus illos ita fe gerat, 
ut ne ifti probabilem cainfam aecipiant eum 
lxdendi, fed potius ejufdem commoda fervare 
& promoyere velint. 7 

VIII. Huyus ergo focialitatis leges, feu Hie fore 
que docent quomedo quis fefe debeat. gerere, viene: few 
ut eommodum focietatis humana membrum ges funt 


exiftat, yocantur Leges Naturales’. ton 


ee 


7 Traque auétoris conclufionum feriem fic breviter 
complei poflumus. 1. Homo neceffarid ‘feipfhm a, 
mat. 2. Indiges aliorum auxilio. 3. Tam nosed , 
dum quam ad javandam alios proclivis eff & idoneus, 
4 Varius S mutabilis, 5. Hine colligitur neceffuln 
dle, ut fit fociabilis, Et 6. Socialitatis leges funt leges 


j wares N’ . : Ix, 


it. De Lece Naryaatt. L-L- 


Cap.3: IX. Hrs pofitis adpaces, fundamentalem 
WAS legem naturalem fle hang + Cuilibet homini, 
Lex furde- quantum in fe, colendam & fervandam effe 
Jrvandom focialitatem *. Ex quo confequitur, quia qui 
‘Yeialita- yult finem, vult etiam miedia, fine quibus fi- 
be. nis obtineri nequit ; omnia, qua ad iftam fo- 
cialitatem neceffario 8& in: univerfum faciunt, 
jure naturali precepta 3 qua eandem turbant 
aut abrumpunt, vetita intelligi. Reliqua. au- 
tem preecepta funt tantum velut fybfumtiongs 
fub hacce generali lege,, quorum evidentiam 
Jumen illud nagurale heminibus jnfisum in+ 
finuat, Lo x 





$ Ne latam ungyem difcedit hac lex fundamentalis 
ab ifta CumBercanpit. Benevolentia maxima fingu- 
Jorum agentium rationalium erga omnes fatum conpimit 
Sfinguloram omuiumg; benecelorae, quantum fieri ab igfs 
pote, felicifinum ; SF ad flatum corn, quem pofficat af- 
Lege, felicifimum necefario requiritar 5 ac proinde, Com: 
MUNE BONUM ERIT sUPREMA Lex. De Leg. Nat, 
Cap. i. §. 4, Pupen, de Fare NG. L, It ©. iit, 


15. 

9 Froftra laborarunt atheifmi.defenfores, ut oftes- 
dant morale honum & malam cum {ao impio {yfema- 
te confiftere poffe, quod fic expofrit Toranppa in 
adcifidemone, p. 71. “ Virtatum & vitiorum difcre- 
f* pantiam Iubens agnofcit tbeas, ab ipG utpote 
§ rerum effentia promanantem, laudifque femper in- 
“ ternz & vituperii fibj confcius ef ob a, qué read 
“ aut fecus fecerit. Quamvis nihil abfolutd & per fe 
“ bonum aut malum fateatur, fed refpettu. tantom 
“* habito ad bonos aut malos ufas, quibus res quaeque 
** infervit, prout {cilicet homines gaudio afficit aut 
*¢ dolore, vel in quantum tedet aut dele@at. Cate 
& sum quo minds mercedem ullam gut ponam pot 

SS more 


} 


LT. De'Lecr Naturarr 181- 
X. Istu ec porro precepta etfi manifeftam Cap. 3. 

habeant utilitatem, tamen ut eadem vim legis “WY 

obtineant, neceffum eft pratfupponi, Deum effe, lait 

& fua providentia omnia regere 5 eundemque bebeat, 

mertaliam  generi injunxiffe, ut ifta rationis Gere . 

diGtamina.tanquam leges ab ipfo vi congeniti ¢, iii, § 29 

luminis promulgatas, obfervent. Alias enim 

pofient ed quidem fortafe obfervari intuitu 

utilitatis, ficue que a medicis regence valetu- 

dini prefcribuntur ; non autem tanquam le- 

9f33 quippe qu neoeffario ponunt fuperio- 

rem, & quidem talem, qui alterius guberna- 

tionem actu fufceperit 9. 
: XL 

mortem fafpeétat faturam, ¢3 magis ftadere tene- 

“tur prafentis vite (& unicd fecundum illum) felici- 

« eatis quam nemo timen: comfequi pofle novit abfque 

“ aliorgm adjamento& muta oper’, quia nulla foci- 

“ etatis benchcia percipere debet ille nec percepturus 

“ eft, qui aliis non fecerit que fibi fieri exoptat. En 

“ fundamentum virtutis & excitamentum!" Funda- 

mentam quath infirmum, quéd in hic fol vita @ruitur ! 

Execitamentain’ quam turpe, quod homines orget & 

impellit; wt prefenti volapeati litént, & ad propria 

commoda, delammodo fe attentos prebe- 

ant! Syftema morale, quod latronibus & piratis haud 

parum arridet, homine, cui vel mica falis ayt genero- 

&. indolis, -penitus indignum! Nen ef, curleGorem 

@iatius morer in hypothefi tam abfurda refellenda ; 

fed notandam ef viros offs cordatifimes, qat in: dif- 

ferendo de morali obligatione fe non fatis cautot: pre 

beecant, dust leges natura eandem obtinere vim: af- 

fmant ; eth daremus non effe Deum, ‘vel én ciras | * 

si ab 0. negtia hemana. “{Gaor. Prilig°§ n} 

Quanto -reftins nofter, ‘qui diviagn spGoritatémn 

lege nagar Soleliendan pots t Qual: Ge ips 

4 2 C] 


182 De Lece Naruratr. LA, 
Cap.3.°  X1. Ess2 autem Deum degis naturalis 
CG. aufforem, ex ratione naturali, ita demonftratur, 
Legisnate- {i prascife preefenti mortalium conditioni in- | 
rat Dew heereaptus, non attendendo an primseva condi- 
quéur, fio diyerfa ab hac fuerit, 8 unde ifte misatio. 
“"" prowenerit. Cum; natura hominis ita. fit con. 
ftituta, ut citra fociabilem -viram hymanum 
genus incolume effe nequeat, hominifque ani- 
‘nus notionum hue infervientium capax depre- 
hendatur ; & vero pateat, non folum genus 
humenum, oti alias: creatusas, originem fuam: 
Deo debere ; fed. & eundem iftud utcunque 
jam conftitutum providentiz: fuze moderamine. 
compleéti: inde confequitur, Deum velle, ut 
homo iis viribus, quas fibi pre: brutis peculi- 
ares ineffe fentit, ad nature {yz incolpmitatem 
ytatur, utque adeo @ brytorpm exlege via 
humana vita fit diftinéta, Id.quod cum ali- 
ter, quam fervata lege naturali, obtineri ne- 
Qqueat; intelligitur quoque a Deo obigatum 
hominem ad ifthanc fervandam, tanquaiti me- 
dium non ex arbitrio hominum inventum, 2 
x eorum libidine mutabile, fed expreffe ab 
ipfo Deo huic fini; procurando conftitatum. 
‘Qui enim obligat:ad: finem, cenfetur quoqué 
~ pp ance, eundem 





fe Ciceno, qui jamdudum fenfit, pictate adverfar Devs 
Sublatd, fdem etiam & focictatem bumani generis S wnen 
excallentifimam virtatem juftitiam toi. _ De nat, Deor. 
J. 2. seni quis tam ipeptus eft, qui non plase 
Percipiat ite comperatam efie homium naturam, uf 
Spofitis pramijs pealqs .. vite fature, efiraneta 
quadain : Hibidine edi wikia incitentar, .ad - poirae 


Lt De Lircz NAturact: 


183. 


eundem’ obligaffe ad ufirpanda media fini Cap. 3. 


neceffaria; Sed & foctalem vitam a Deo homi- 
nibus pro imperib injurétam effe, indicio eft; 
quod in riullo praterea animante fenfus reli- 
gionis; aut metus Numinis depréhendatur, qui 


in animali exlege intelligi non poffe’ videtur: ° 


fibs que generdtut tentr admodtim fenfus iri 
animis hominum non plane cérruptorum, qué 
convincuntur; in legem natordlem peccando 
offendi illum, cui in avirtios hominum impe- 
rium eft; & qui -metuendis fit, etiam ubi a¥ 
hominibus metus non impendet. 

XII, Quop vuigo dicitur, ifthanc legen 
wre natawh effe,. id non ita caplendum vi- 


Fagus 
tar ef 


detur. quafi in animis hominum jam nafcen- satura 


tium inhzreant attuales & diftinéte propofi- sata? 


tiones circa agenda & fugienda, Sed 

quod illa per tumen rationis, inyeftigari poffit ; 
partim quod faltem communia & precipua ca- 
pita legis napuralis ita plena & liquida fint; 
ut ftatim affenfum inveniarit, 8& ita animis 
infolefeant, ut nunquain inde iterum deleri 
quearit, vitut forte homo impius ad fopiendas 
confcientias vellicationes eorundem fenfum pla- 
ne fludeat extinguere. Quo nomine etiam int 


“bie eas 


Commodam, penittis attenti? Unde fit atheifmum om- 
nino focietatem deftruefe, & fi non Plane ceffat jut 
tature (fepofita Dei exiftentia) tamen rationém legis 
habere non pofit fed confilii tantum quod yel feqai 
vl negligere licebit; prout privatem commodum pof! 
Ware videbitur. Vid. Basszvrat ad Putenvonr: 
| de Jere, &e. L. Ue ce six, S19. Et nos infra ad 
| SP 4. $ 13 
7 N 3 Sacria 


184 Dez Leoz Naruratt. LE 
Cap.3. Sacris Literis cordibus bominum infcripta di- 
Nev™ citur'®. Inde & cum a puero ex vite civi- 
lis difciplina eorundem fenf inbuamur ; & 

vero recordari non poflimus id tempus, quando 
primum eadem hauferimus ; non aliter de ea 
cognitione cogitamus, ac fi illa nobis nafcen- 

tibus jam adfuiffet. Id quod cuilibet etiam 

circa linguam ipfi vernaculam contingit. 

Offcia le- XIII. Divifio offciorum que ex lege natu- 
Sifietont rali homini incumbunt, commodiffime vide- 
mama tur inftitui ecundum objefa, erga, que ifta 
€3.$ 24. funt exercenda. Quo intuitu illa in tres prin- 
cipales . partes difpefcuntur ; quarum prima 

tradit, quomodo ex folo rete rationis ditta- 

mine 





Pau. ad Rom. 2. 152, “Egyer vbuou year iv 
Tdi negSiass dvrar, nempe ethnicomm. Nemo,’ ut 
opinor, temere exiftimabit apoftolam per locationem 
hhanc metaphoricam denotare voluiffe naturales quof- 
vis charaéteres, five notiones innatas & in animis nof. 
tris ab origine quafi confignatas s cum nihil aliud vo- 
ces fignificant, nifi juris naturalis principia tam mani- 
fefta & in aprico pefita effe, ut nemo, nifi per fe fe. 
terit, ea ignorare poffit. “ ‘‘ Boni honeftiq; notitian 
«© (inquit Srrnca Epif. 120) nos docere natura non 
«« potuit; femina nobis {cientie dedit, {cientiem non 
«© dedit. Nobis videtur obfervatio collegiffe, & re- 
«rum Gepe fadtarum inter fe collatio per analogiam 
“< nofiro , intelledta & honeftum & bonum judi- 
“© cante.” 

™ Eandem officiorum partitionem fequitur Crczro. 
Hac Philefophia nos primum ad Deorvm caltum, deinde ad 
jus hominum, quod fitum oft in generis humani focictate, 
tum ad modeftiam magnitudinem que animi erudivit. Tul. 
Difp. i. 26. Gonf. M. Antonin. L, viii. § 27. 


LL Dz Leoe Natura 188 
mine quis fefe debeat gerere adverfus Deum; Cap. 3. 
altera quomodo adverfus /cipfum ;. tertia quo- ew, 
modo adverfus alios bomines **. | Quanquam’ 
autem primario & directe ea precepta legis 
natutalis, quae ad alios homines fpectant, ex 
foeialitate, quam fundamenti loco, fubftravj. 
mus, deriventur: tamen etiam indirecte offi- 
-ca hominis egra Deum tanquam creatorem 
inde deduci poffunt, quatenus ultimum firma- _ 
mentum officiis erga: alios homines a religione 
& meta Numinis accedit, fic ut fociabilis 
quoque non effet home, ni religione foret im- 
butus '*, 8 quia, fola ratio in religione ulte- 
tius progredi nequit, quam quoufque illa in- 

fervit 





% Varlis thodls focietatis commiodis infervit Religio, 

1. Hac fola officia, qua imperfe&lam obligationem fe. 
am feront, nobis obftringit & rata fecit. 2. Que 
perfe& obligant, vim majorem & prorfus iis necef- 
fariam exinde recipiunt. Ut paucis dicam, religioni 
cam focialitate talis intercedit neceffitas, ut meta nu- 
minis fablato vix aut ne vix quidem flare poffit humae 
ta focietas. Hic autem notat Barserracctus auce 
torem haud refte feciffe in eo quod omnia officia, 
tam qoz ad Deum & nofmetipfos quam que ad homi- 
bes fpe@ant, ab‘uno eotlemqs fohte [viz focialitate] 
detivare voluit. Suppoiatur, inquit; unicum folum 
effe in terris hominem, Deum nibilo minus colere, fe 
incolamem fervare, facultates quantum potuit excole. 
ye debet. Neque neceffym ¢ft omnia officia ab uno 
effato deduci; fed dicendum potius ¢ria dari fumma’ 
Principia juris naturalis; qu funt, -1. Religio, que 
officia erga Deum completitur. 2. Philautia, qu 
quicquid erga nofmet decet preftare, continet. 3; 
Sccialitas, ex qua derivatur omne id quod proximo de- 
us: Principia, que licet aexu imfolubili conjun- 
N4 gantur 


186. 


; pees 


De Lzce Natura LL 
fervit promovendz tranquillitati 8 focialitati 
hujus vite'*. Nam prout religio falutem ani- 
marum procurat, ex peculiari revelatione di- 
vina provenit. Officia autem hominis erga, 
feipfum ex religione & focialitate conjunétim 
promanant. Ideo enim quaedam non prg ab- 


- foluto fuo lubitu homo circa feipfum difponere 


poteft, partim ut cultor idoneus. divini Nu- 
minis, partim ut commodum & utile mem- 
brum focietatis humana effe queat. 





gantur, & pariter omnis ad'Deum tandem referanta, 
nibilominus indole faa diverfa fant, & tam prudenter 
exerceri debent, ut unum alteri non prevaleat, fed 
omnia intra limites fuos contineantur. 

"3Hic nimidm caufe fuze infervit au€tor. Non 
prorfus negligenda fant argumenta pro ftatu faturo ex 
Tomine naturali duéta, Vid. nev hepa ad Pret § ok 
infra ad Cap. iv. § 8 


387 








CAP. Iv. 


Dz Orricr1o HoMings £RGA 
Deum; fu, De RELIGIONE. 
Natura 


L FFICIUM hominis erga Deum, Ofcium 

O quantum quidem ex naturali ra- ried 
tione inveftigari poteft, duabus partibus abe fetSain. * 
folvitur: tum ut de Deo reéte fentiamus, 
tum ut actiones noftras ad ipfius voluntatem 
componamus’. -Inde religio naturalis conftat 
propofitionibus tum Theoreticis, tum Praffi- 
as. 

Il. InreR ea, que de Deo cuivis homini Sexe %. 
fentienda fant, primum omnium eft, ut certo mnep 
perfuafus fit, Deum cxiffere, id eft, revera Deum exis 
dari fummum aliquod & primum Ens, abs fer¢ ¢ 
quo hoc univerfum dependeat. Id quod fa- 
pientes ex fubordinatione caufarum, quz de- 

mum 





* Omifit hoc caput autor in opere majori; quippe 
ad theologiam naturalem, magis quam ad civilem doc- * 
trinam fpe€tare exiftimaverit. Vid. Eris Scandic. p. 253+ 
Sed re€te hic locum habet, quoniam (ut fupra nos mo- 
nuit anor) religio eft firmifimum humane focietatis 
Vinculum, & ¢a fublata jus naturale funditus ever- 
titar, 


" Prius off Denm fcire, confoguens colere. Lact ant. 
Div, Inflit. L. IV. ¢. iv. 


188 De Rezicrone Naturati. LL 


Cap. 4. mum in primo aliquo fifti volunt*, ex mo- 
ty 1? & ex contemplatione machinz: hujus uni- 
verfit; 8 fimilibas atgumentis liquidiffime 
demonftrarunts. Que fi quis neget abs fe 

capi pofie, non idéo athéifmi fui excufationem 

invenit. Cum enim univerfum genus huma- 

num in perpetia velut poffeffione iftius perfua- 
fionis fuerit, necelMfuni erat, fi quis eandemt - 
oppugnare velit, ut non folum omnia argu- 

menta quibus Deus effe probatur, folide de- 

ftruat, 


* Argumentatio fic inftitaitur, Aliquid nunc exif- 
tit, ergo aliquid exftitit ab xterno. Si negas, tam 
quod hitc exiftit, vel i nihilo exiftentiam recepit, i. ¢. 
datir effe€tus fine canfa; 2, E. 4. Vel fefe produx- 
it, i. ¢, aliquid egit, priufquam exfitits Q. FE. & 
Vel ab alio produétum eft, quod & ab alio, & fic de- 
inceps in infinitum ; i. ¢. datur infinita feries entium 
s caufatoram, ig qua non datur primum. Sed infinite 
eatium feries contradiftionem implicat ; 1. Qeia ne- 
- grtivaeft, (at infinitus numerus, infinita quantitas) i. ¢, 
nequit a€tuexiftere. 2. Quia conftat ex partibus fini- 
tis: demas ergo unam, tum infinitate minor eft ; vel 
unam addas, tum infinitatem excedit. ¢. 7. unitate 
demptay quod finitum fuit, fit infinitum, vel unitate 
addita, quod infinitum fuit, fit finitnam, aut quod in- 
finitum, majus infixito. 2. F. 4. 3. Quia in hac fe 
rie nullum datur ens, cujus non fuit principium 3 fed 
quicquid exiftere copit, aliquando faturam erat, quod 
vero futarum eft, aétu non exiftit ; ergo tempus erat, 
com nulla pars feriei exftitit ; ergo non eft infnita. 
E.D. 

. 3 Corpus iners eft ; non movet fed movetur; ergo 
motas eft effettus, fed effedtus requirit caufam, ergo 

principium habuit ; unde patet, &c. 2. E. D. 
4 Ordo &  ftru€tura fyftematis mundani, vel par- 
tium ejus, vg. Terte, vegetabiliam, animalium 
- quorum. 





FE. 1. De Reticione Naturaut 189° 
* ftruat, fed & plaufibiliores rationes pro affer- Cap. 4. 

tione fua proférat ; Simulque cum generis hu- “v2 
mani falutem ea perfuaftone contineri hacte- ‘ 
nus creditum fit, oftendendum ipfi preterea 
fuerit, generi humano per atheifmum melius’ 
confuli, quam retento fano cultu Numinis, 
Quod cum fieri nullo modo queat, omnium 
eorum, qui ifthanc convellere quocunque mo- 
do aggrediuntur, impietas maxime eft dete- 
fianda, & graviffimis poenis coercendaa, 

tl 





qaoram ad finem certum collocate ac figurate fant 
partes, archite&tum tanti operis tantiqs muneris plane 
demonfrant. Omnia ad certum finem deftinantuy, 
fedob finem agere non eft, nifi intelligentis nature. 
“ Hic ego non mirer effe quenquam (ut cum Cicr- 
“none loquar) qui fibi perfuadeat corpora quedam 
“‘folida atqs individua vi & gravitate ferri, mun- 
“ dumq; effici ornatiffimum ex eorum corporum con- 
“ carfione fortuita ?” Hoe qui exiftamat fieri potuiffe, 
“non intelligo cur non, idem putet, fi innamera- 
 biles unius & viginti forma literarum, vel aures 
“vel quales libet, aliquo conjiciantur, pofle ex his 
“in terram excuiffis annales Enni, ut deinceps legi 
“ poffint, effici. °° De Nat. Deor. ii. 37. 

SV. G. A confenfu omnium gentium, ab idea en- 
tis perfeétiffimi, ab innatis notionibus, vel prolepfi 
quadam in mentibus hominum Deum effe, 4 miraculis, 
Afpatio & duratione,  neceffaria exiftentia quam vo- 
cant demonftrationem a prieri; quorum argumento- 
rom vim non eft noftri inftituti edifferere. Proculdu- 
bio non omnia xquali vi pollent, & fi quedam penitus 
rgiciantur, nihil detrimenti capiet religio. Sed valeant 
fingula, quantum valere poffunt. 

*Quoniam fcil. eadem opera ip’ focietatis vincu- 
la convellunt, Senfit Arrstoretas eum, qui Deum 

. . - hono. 





190 
Cap. 4. 


De Rerigtonz Narugatr. Lf 
I, Avrerum eft, Deum effe Univerfi bu- 


a jus conditorem, Cum enim ex ratione mani- 


Deinde, 
effe bujus 
sniverfi 
conditerem 


feftum fit, ifthzec omnia non extitiffe a feip fis, 
Oportet ut cadem fummam aliquam caufam 
habeant?. Que ipfa eft id, quod Deum ad- 
pellamus: Ex quo confequitur, falli €0s, qui 
fubinde Naturam tanquam-ultimam omaium 
rerum & effectuim caufam crepant*, Nam fi 


per 





honorandum aut parentes amandos neget, non arga- 
mentis fed pena edomandum effe. Top. L. Lc. xis 
Cui opinioni aditipulatur Grorius. “ Has notitias, , 
“qui primi incipiunt tollere, ficut in bene confitu- 
“ tis civitatibus coerceri folent, ut Diagere Meli acci- 
“ diffe legimus, & Epicureis, qui ex bene moratis ur. 
** bibus ejesti fant 5 °° [Cic. de Nat. Deor. «iii, 
47] * fea & cdeggeri poffe arbitror Der, bess ie 

** focietatis, quam fine ratione probabili violant. ". 
De Fure BLES P. L. Ihc. xx. § 46. 2. 4. 

7 Quod principiim habuit, non poffe a fe exiftere, 
patet ex to quod nec fe creare nec fortuité exiftere po- 
tuit. Unde reftat id tertium (nam quartum non datur) 
idem exiflentiam habuiffe ab alio. Sic facilé demonftra- 
tur prima & zterna rerum omnjum caufa; fed vix 
fafficit hoc argumentum atheifmo opponere; quoniam 
fant qui in atheorum caftris militant, & licet fibi pa- 
tum conftantes, fupremam caufam agnofcunt: id verd 
“& Theiftis poftulant, ut caufam hanc libertate, fapien- 
tia, eeterifque perfectionibus preditam effe, omniag; 
quz exiftunt pro fapientie & voluntatis fue modulo 
condidiffe & creaffe oftendant. Hos autem in quatuor 
claffes fic diftribuic Tazvinvs: 1. Sunt qui Hylopa- 
thiam ftataunt effe rerum omnium principium, id eft, 
materiam omni fenfu deftitutam. 2. Alii Hylozeifmun! 
adferunt, five materiam non quidem vite, fed tamen 
fenfs & intelligentiz expertem. 3. Nonnulli ad for- 
tuitum atomorum concirfum provdcant, qui vocan- 

. tur 











LE De Retratonz Naturatr: oq 
per id. vocabuhim intelligitur efficacia illa 8 Cap. 4, 
vis agendi, quz in rebus confpicitur, illa ipfa vee 
utique auétorem fui, id eft, Deum arguic: 
tantum abeft, ut ejus vis ad negandum Deum 
quid valere poffit. Sin autem per naturam 
intelligatur fumma rerum omnium caufa, ex 
profano quodam faftidio defugitur plana & re- 
Pe Dei ‘appellatio Enrant quoqne ili, qui 
, . gredynt, 


tur Atemiffe. 4. Denique non defunt, qui saturam cn. 
tam & fatalem crepant, omnia neceffario impulfa diri- 
gentem & gubernantem: -Horam: omnium fyftema~ 
um impoffibilitatem & abfurditatem optime demon- 
ftravit Cupwortuus in Syfemate intelleGualis & 
ipfe, ni fallor, demonftrabo, in ndtis que mox fe- 


sTUntyT eg 
* Satis ‘obfcura ‘eft hac vox Nature, de qui multa 
jadtitarant veteres Philofophi. Audi de bac 
te Crcaronam. “ Alii Neturam cenfent effe vim 
* quandam fine ratione, cientem motus in corperibus 
“© neceffarios: Alii autem vim participem rationis 
$ aque ordinis; ‘tanquam via’ progredientem, de- 
“ clarantemqs quid cojufque rei caufa efficiat, quid 
% fequatur ; cujus folertiam nulla ars, nulla manus, 
.“ nemo opifex confequi poffit imitando. Sant 
autem, qui omnia Nature nomine appellent, ut K- 
“ ricunuss qui ita dividit omnium, qua fint, natu- _ 
“rm, effe corpora: & inane queque his accidant. 
fone. Lucrer. I. 420. Dioc. Lazer. L. X. § 
9. 40. S. Emin. adv. Math. L. VII. p. 363.) “ Sed 
nos cum dicimus Natsra conftare- adminiftrariq; 
“# mandam, non ita dicimas, ut glebam aut frag- 
* mentum lapidis, aut aliquid ejufmodi, nulla [a/. 
“ vada) cohzrendi natura, fed ut arborem, ut ani- 
, in quibus nulia temeritas, fed ordo apparct 
a artis jaedam fimilitado " De Natur. Desrum, 
: ¢ paulo poft. <* Si mefiora funt ea qua 
s natura, 











192 Dr Revtergnz Natveaur.: Lf. 
Cap. 4. credunt, Deum effe aliquid eorum, qu in 
Sym €nfus incurmnt, & precipue fidera?.. Nam 
hac omnia: fibftantia ipforum:arguit non effe 





** natur8, quam illaque arte perfedta fant ; nec ats 
“‘efficit quicquam fine rationé; ne” natara quidem 
¥* rationis expets eft-habenda.”” -Scilicet de Mater, 
daz fant receptiffime notiones ; vel principium elle 
extra illad cujus dicitur principium, qua ratione Deus 
folus eft natura j" “Val ‘principium “interim, five inffeams; 
quo modo rotunditas dicitur natura. globi, vel. ele- 
menta natura mundi, vel quemadmodum Crceao aif 
maturas fe diverfas, ut alind equa ft natura, alin Lauty 
alicd bemini, De Fin.v. 9, Unde, Philofophis berbarg 
Joquentibus alis satura xaturans, alia natura naturatg 
diciuur. Mihi quidem videtur nayuram saturantes 
(ut aiunt) five principium iftud interius & infitum ele 
meré ens ratignis, & figmentum ex cerebro’ philofophi 
erjundum., Huic autem nature quiddam tribuere, 
vel cum Srratone, qui phyfcus, appellatur, ominem 
vim divinam in natura fitam effe docere (que caulis 
gignendi, augendi, minuendi habeat, fed careat om- 
ni fenfu ac figura) in Spinozifmum protinus abit sq 
jus affertores in eam impietatem incidunt, ut fi* verbis 
agnofcunt Deum, re tamen omnino tollant. Docent 
“enim omnia sffefa ef watuna, fubflantian nex pelt 
groduci ab lio, in rerum naturé non nifi unam fubfiantion 
dari, aliag; ¢jufmodi, que qui faltem recitat, eadem 
opera refellit: Srivoz. Erb. P. I. Cic. de N. Deer 
LL Acad Quan. L. HU. B vid. Cupwonra 
Syft. Intell, Buover Spinoz. ante Spinozam. Cyarrit 
Demonftr. de Deo &% gjus Attr. Prop. vii. Qui vero 
nateram saturatem, five externum quoddam principi- 
um, rerum omnium audorent & canfervatorem, pre” 
dicant; ii vel figmentum aliquod cerebri pro.vero 
Deo fubftitunnt, vel ipfum Deym, qualem ‘volumos, 
agnofcont, Sunt, qui fere omnes yeterum Philofo 

ram Seftas intra atheiffmi limites“ concluferunt, sf 

. . a 








LI: Ds Reuiciomz NaruRaun 193 
primum ‘aliqued, fed ab alio ortum. Nec Cap. 4. 
minus indigne de Deo ‘fentiunt, qu cm “™. . 
mundi animam dicunt '°, Anima enim mun- 

di, 





non eff ommes eodem calculo notandos agnofcunt. 
 Fundamentum atheifmi /teprici eft, (inquit Buddeus 
de atbeifine & fuperfitione, cap. 2,” § 10)“ non dari 
* cetam, rerum coguitionem, judiciamgs. adeg de 
“omnibus fafpendendum effe: Dogmatici generale 
eft, materiam femper fuiffe, & ad ejus effentiam per- 
“inere neceffariam exiftentiam ; Arifetelici, mun- 
“dam prout nunc eft femper exftitiffe: Srojci, Deum 
*¢ com materia arétiffimo vinculo effe’ conjunétum : 
 Bpicurei & Stratonici, muandum ex atemorum fortu- 
* ito concurfa coaluiffe: Spinoxigni, ynam ,tantim 
* effe fabftantiam, {cil. corpus. ”” : 

9Quales.“fuerant apud veteres philofophos, ut pla- 
nd patet ex hoc Crczronis loco. “ Hanc in ftellis 
“ conftantiam, hanc tantam tam variis curfibus ip omni 
“ gterditate convenientiam temporum, non poflum 
“ intelligere fine mente, ratione, confilio. Que 
* com in fideribus in effe videamus, non poflumus ¢& 
“ ipf non in Deorum numero reponere.”” De nat. 
Deer. Il. xxi. 

1©Vetus boc deliramentnm de animé myndi inyeniffe, 
Puatonem dicitur ; fed reGtius forfan Pu atonis 
quibufdam fettatoribus attribuunt alii. Nomine au- 
tem iftius anime intelligunt univerfale quoddam princi- 
pium ratione quadam (hand facil in¢elligenda) omnia 
movens & dirigens ; quam fic exponit Bortuius 
De Confel. Philof. 1. WI. 


Tu triplicis mediam nature cuntia moventen 
ConneBens animam per confona membra, refolvisé 
Que cum fea dues motum glameravit in erbes 
In femet reditura meat, , mentemgs profundam 
Circuit, & fimili convertit imagine calue, 


Quorfugy 


194 Dez Recreronz Naruratr. LI 
Cap. 4. di, qualifcanque illa demum fit, partem mun- 
AJ di notat, pars autem rei quomodo ejufdem 
caufa, i.¢. prius aliquid effe potuit ? quod fi 

autem per animam mundi intelligatur primum 

illud 8 invifibile, 2 quo omnium rerum vis 

& motus dependet, pro plano vocabulo obfcu- 

. rum 


————————$$$< 
Quorfumn & illud Vinerui: pertinet Ansid. vi. 724, 


Principio carlum & terram campofgs liquentes, 
Lucentemg; glebum lune, Titaniags aftra 
Spiritus intus alit, tetofqs infufa per artus 
Mens agitat molem&S magne fe corpere mifcet. 


Fuerunt & apud recentiores Philofophos, qui nef. 
{cio quid de plaftied Naturd (quam & witale Principium 
non nemo vocavit; Vid Grew in Co/mol.) & mundo 
materiali ‘difttnguenda fomniarunt, que ab animé 
mundi haud multam diftare videtur. Hujus Patro- 
nus precipue nominandus eft Rap. CUDwoRTHUS 
in Syfemate Intelle@xali; quem in hac re atheorum 
caufe haud parum faviffe probare aggreditur Baruivs 
in continuation des penftes diverfes fir les cometes, cui te. 
fpandit J,Crzercus in, Biblietheq.. Choifie. Tom. 5. 
Ar. 4. Cugrico multum asridere videtar hec 
Hypothefis Cudwerthiana ; tantum quidem apud eum 
valuit, ut longias etiam CubwWorTHo procede-, 
ret, & verifimile duceret efle medium quoddam inter 
animam & corpus in homine principium, unde omnes 
ifte adtiones, quas CUDWORTHUS anima tribuit, 
proficifcerentar. Me judice, omnia hujufmodi ad oc- 
Cultas qualitates recidunt, & 3 vere Philofophiz im- 
perio protinas profcribi debent. . 

1 Vel animus me vehementer fallit, vel hoc argu. 
mentum eft petitio principii . etenim qui mando zter- 
nitatem attribauat, hoc ipfo cacfam “jus “exiftenti« 

- auferunt. Quoniam ver, Viede varia dentur atheif: 
mj fyfemata, omnis in ¢o odnveniunt, quod mater 


LT De Reuictows Naruratt 195 
rum & figuratum nomen fubftituitur, Ex Cap. 4, 
hoc ipfo quoque adparet, mundum non fe Are, 
eternum. Id enim abhorret a natura jus, 
quod caufam habet. Et qui mundum, zter- 
hum afferit, aliquam ejus caufam negat, & fit 
ipfum Deum negat™. 

VL 


----ee—_—_— 
ab eterno exftitit, ideo paulo pouitits hance rem pers 
ferutemur. Qui sternitatem mundi tuentur, in duat 
partes diftrahuntur. I. Sunt; qui zternitatem materia 
folummodé tribuynt ex qua mundus conflatur, formant 
¢jus Deum habuiffe auétorem agnofcentes: Hujus 
opinionis inventor Anaxacoras eft habendus; [D1- 
6c. Lazer. L. IL, n. 6, Pruvarcn. de Plac. Philof. 
L, i.] Quam fic refello : Quod ab ztérno exftis 
tit, idem eft independens; é& quod independens eft, 
nequit ab’ alio mutasi, vel wllo modo affici.. Sed ex 
hypothefi mundus formam, motum, && recepit. & 
Deo; ergo non eft zternus. Q. £. D. Aliter fic. 
Quod ab ztemno exfitit, nequit mutationibus fabjicis 
nam quod mutatar, per modum fucceffionis exiftits 
quoniam matationes funt fircceffive § fed quod fuccef+ 
fivam eft, nequit zternurd effe (quoniam dari non po- 
th infinita feries, Vid. fapra) ergo materia’ mundi 
non exftitit ab zterno. Q. £. D. Lf. Alii_volant & 
materiam & formam mundi ab zxterno exhtitiffe ; quo. 
fum due fant fede. 1. Arieffotelici volunt mendum 
ab aterno creari A Deo, i. e. effeftum effe cum cau- 
sh fia cowvum. Q, &. A. 2: Denique hypothefis, 
qoz omnes alias in abfurditate & impietate longe an- 
tecellit, docet mundum ab xterno, & a fe extitiffe 
iifdem ‘modo .& forma, quibus hodié wtitur. [Srixo- 
2m Op. Pog. P. I. Prop. iis P. H. Prop. ji. Brounr 
4 Orac, Rat."p. 216) Paucas inter infinitas; quibus la~ 
borat dificultatibus, aftingam. 1. Motus non eft 
eflentialis materiz, ergo nec & fe nec fine causk moves 
tipotests ergo nec ab xterno. 2, Si mundus fit xtes« 

Q ney 





196 Dz Raticione NATURAL. LE 
Cap. 4. ‘IV. Teatium eft, Deum tum in univer- 
AH fim mundum, tum in genus bumanum reginen 
Mundique exercere. Id quod ex -admirabili.8& conftanti 
gener ne ordine, qui in. hoc univerfo cernitur, liquido 


“Geren. adparet’, Quoad effetum autem moralem 
: . perinde 
———— 


= 


. nus, tum datur jofinitus numerus annorum, horarum, 
&ec. i.e. infmita feries Q. E. 4. 3. Sunt & ratio 
nes phyfice, que contra probant; ut diminutio Iumi- 
nis folaris, fuidorum in terra, &. 4. Gravitas non 
eft effentialis materi; ergo A causa externa originem 
duxit. 5. Denique non ab zterno extitifle hominam 
Qenus probatur ab artium progreflibus & incultis olim 
terris, que poftea habitari cceperunt 5 ficut cecinit 
Lucretius, V. 325. . 


Praterca fi nulla fuit genitalis origo 

Terrarum & ceeli, femperque eterna fuere, 

Quo tot falta viriim toties cecidere 5 nec ufquam 
LEternis fama monumentis infita florent ? 

Quare etiam quedam nunc artes expoliuntur, 
Nunc etiam augefcunt ? nunc addita navigiis funt 
Multa, modo organici melicos peperére lonores. 


Con. de hac.re Srituincriezr Or. Sacr. L. Hl. 
c.ii. Qtr. Parner de Deo, Difp. iv. Curyne Pb. 
Princ. ¢. iv. Hau de Prim. Orig. Hum. Gen. per tot. 
Aliofque autores citat. in Queft. Philof. Cap. ii. Qu:2. 
1 Univerfum 4 Deo regi Grotius variis argumen- 
tis probat. “ 1. Quod -fit ipfe & omnifcius & omni- 
«* potens, ita ut'non poffit non cognofcere ea qu agun- 
“ war aut agenda funt, eaque ipfe temperare ac dirigere 
«* facillime poflit. Quod fi & illa cognofcit Deas, 
 quidni & curet? 2. Ex confervatione imperiorum. 
“ 3, Ex miracalis.” De Veritate Relig. Cor. L.1.$ 
yo—r3. Sunt autem, qui generalem quandam provi- 
dentiam agnofcunt,’ particularem vero tollunt, quali 
ipfa reram genera, qu a Deo confervari illi ipfi avt- 
es 








LL De Reticrovie Naturatr 


157 


petinde eff, uitrum quis neget, Deum exifte- Cap. 4. 


re, an ab,eodem humana curari ; cum utrum- «~~ 


quéorhnem religioném plane tollat.  Froiftra 
enim metujtur aut colitur, utut in fe fit pra 
ftantiffimus, qui nulla plane noftri cura tan- 

gitur, 
——— et 


tored fateritur; non fubfifttint in fingilis. $i fingula 
pereant abdicata a divina providentia, quidni & pere- 
ant ipfa genera? Proculdubio non generatimi modo ad 
totum hoc univerfum, fed fpeciatim ad fingulas res 2 
Deo condiras hec fe providentia extendit ; tum quod 
omnts & fingul# divind prévidentid indigeant, tum 
quod in illis' divine Uireétionis veltigia haud raro con- 
fpiciantur. Hoc agnofcunt omnes ; exceptis Atheis & 
Epicureis Sed de modo ejus (qui captum humanum 
forte faperat) inter: Philofophos non convenit. Ré- 
‘bus femel creatis haud neceffaria viderur perpetua 
guedam vis, quafi nova indies’ ertatio, it in of fu 
perfeverent, quoniam quévis mutatio requirat caufam : 
fed utram Deus ita omnia ab ofigine conttituerit, ut 
fecindum leges conftitutas vel barmoniam quandats 
preflabilitam (ut aivit) conftanter agant, & effeétus, 
quos ab zternd prtnovit & fequi Voluit creator juxta 
@jis beneplacitum, naturali yuo ami modo producant, 
(fcut riichina qua femel conftituta opificis concurfa 
non indiget) utrum fecundds cavfas conftariter dirigat, 
‘tt effe€tus :noh ex legibus ftabilitis, fed ex arbitrio 
fio edant, nodus eft non ita facilé folvendus. Sive 
hate five illam athpleétamur opinionem ; hoe faltem 
admitti debet, Deo non indignum effe, at imritediatam 
fuum dire€tionem aliquando interponat, & tam men- 
teshominum quam rerum inanimatarum facultates ita 
dirigat, ut preter expeétationem .& fblitas agendi re~ 
gulas res evenire poffint. Media quidem via in hac re 
tutifima videtut ; nimirum ut & caufis ordinariis houd 
temere difcedatnus, neque tamen Deum ica iis aiftric- 
tim effe credamus, ut nihil anquam extra ordinem 
caufarum nataralium agat. . Vid. Leienstz Effais de 

Oz Theodic, 











198 
Cap. 4. 
ww 
Denique, 
thei 
oe ibd 
babere, 


De Retrcrons NaTuratr. LIE 
gitur, & nihil bdhi malique in nos vult aut po- 
teft conferre™. . 

V. QuarTuM eft, Nullam attributum in 
Deum cadere, quod aliquam imperfettionem 

involvat. 


1 eee 


Theodic. Worr. de Syft. Harm. Prefab. Swenoce 
de Previd. Wutston. Theor. L. IV. c. iv. Sol. 87. 
Jannin, de Rel. Gr. Vol. I. p. 218, Fippes. Theol. 
Bpec. L. HL. P. ii. c. 4 

43 Hanc ob caufam Philofophi Errcunum atheifmi 
seam poftulabant, quippe qui, divinam providentiam 
hhaud agnofcens, verbis reliquerit Deum, re faftulerit. 
Similiter Crcsno. “* Sunt philofophi & fuerunt, 
* gai omnino nullam habere cenferent rerum. humana- 
“¢ rum procurationem Deos. Quoram fi vera eft fen- 
* tentia, qux potet effe pietas? Que Religio? Que 
«© fan@ites?” De Nat. Deer. 1. 2. Conf. Gror. é 
Sure B.S P. L. IL. c. xx. § 46. 

14 Hoe in loco nimiam brevitatem ftudet vir dodif- 
fimus. Res gravis eft & permagni momenti, ut de di- 
vinis perfetionibus rite concipiamus + ideoque liceat 
mihi prolixiore difquifitione hoc argumentum perle- 
qui. Perfetium duplici modo dicitur, vel abfolute vel 
fuo genere. Xd feo genere perfeétum eft, cui nihil e0- 
‘rum deficit, qu ad fingularem ejus naturam pertinere 
poffint. Mundus eft perfeétus, fi nihil huic deficit, 
quod ejus ufai & commoditati infervire potuit : Let 
eft perfeéta, qua fubjeétis optimé convenit. Id vero 
abjolute perfe&tum, quod omnibus qu= bona fant & 
zftimabilia, fine ullo defeétu potitur. In quo fenfa 
Deum effe perfe€tam probare fic aggredior. 1. Que 
in effedtis apparent perfeftiones, eadem in caufa ft 
erint, Homines gaudent pe#feGionibus quibufdam s 
v. g, potentid, fapientia, bonitate, felicitate, &c. ¢'B? 
Deus iifdem frvitur. 2. Deo competunt ha peri 
ones modo infinito; nam fi aliquid finituzh eft, cum 
vel quia caufa ejus tantum nec plus ei communicavit, 
vel quia ipfum non amplius capicbat. Sed nec hoe 

peo 


L. 1. De. Reticione Natura. - 199 


dnvolvat. Cum enim ille omaium rerum caufa Cap. 4. 

fit & origo, abfurdum foret, creaturam ipfius —\~. 

aliquam fibi pofle perfeéfionem animo conci- 

pere, quae abs Deo abeffett, Imo cum iftius 
perfectio. 





nec illad in Deum cadere poteft. 3. Attributum finis 
tum nequit competere fubjeéto infinito, nec infinitum 
attributam fabjeéto finito ; in Deo unum eft attribu- 
tum infinitum, viz. zternitas (quod fupra probatuy) 
ergo catera attributa funt infinita, 4. Patet ex crea- 
tione mundi, ex cavfis finalibus, ex mirabili rerum 
ftruftura & ordine. 5. Idem facilius probatur de 
fingulis attributis figillatim. Primo, Aternitas ea- 
dem opera demonftratur, atque ipfa exiftentia ; redi 
igiturad Not. 2. Hic addemus tantim modum hujuf- 
ce attributi nobis effe prorfus incognitum. Nequit 
enim duratio xeterna effe fuccefliva, vel tempori confi: 
milis, quoniam contradiGionem implicat: a nobis ta- 
men vix concipi poteft fine partium fucceffione, quo- 
niam ipfa idea durationis oritug ex fucceffione. Secun- 
do, Ab zternitate fequitur independentia, vel neceffaria 
exifextia 5 nam quod fine principio exttitit, fine caulé 
exiflere neceffe eft ; ne daretur caufa prior prima. 
Sed exiftere independenter, neceflario, & fine caufé 
idem prorfus fonant ; unde patet, &. Q E. D. Tep- 
tie, Potentia rete Deo: attribuitur, tum quia mundum 
creavit, tam quia cfeaturis potentiam dedit, ut fupra 
oftenfum eft. Hoc vers admiffo, omnipotentia proba- 
tur ab. independentia ; nam ubi nulla datur limitatio- 
nis canfa, ibi nullus erit limes. Quarto, Omnifcientia 
iifdem mediis demonftratur, ac omnipotentia, Quin. 
to, Probatur immutabilitas ab independentia ; nam 
quzvis matatio requirit caufam. Sed nulla caufa agit 
in Deum, nec Deus agit’ in fe; ergo, &€. Sexto, 
Attributa moralia demonftrantur 4 pofteriori, vel A caue 
fis finalibus. Nimirum, omnia ad hunc finem confti- 
tuto videntur, ut felicitatem vel commune bonum pro- 
Moveant, Unde patet creatorem hunc finem confilio 

~ fuo 


200 


Be Reticiove Naturaur- Lf 


Cap. 4. perfeétio infinttis modis exfuperet capftint tan- 
Layee) 


till creature, eandem terminis potius nega- 
tivis quam pofitivis exprimere par erit. Inde 
Deo hautquaquam funt tribuenda, que fnitum 
aut determinatum quid, notant ; quia fi- 
nito majus femper aitribui poteft. “Et omnis 
determinatio ac figura tefminos ac circumfcrip- 


4ionem involvit. Quin nec dicendus eft di- 


ftindte 





fuo.deftinaffe ; & cum finis bonus eft, auétorem cjus 
effe bonum neceffario fequitur. Pofit& bonitate Dei, 
patet infinitam effe ; necnon & infiniam julticiam, ve- 
Yacitatem caterafque’ perfedtiones morales re€té Dea 
attribui; nam omnifcientia, quod optimum eft, often- 
dit, omnipotenua id efficere poteft, & voluntas ad i- 
dem impellit. Undé colligitur, hifce omnibus fimul 
fampris, Deum omnibus perfe€tionibus, tam morali- 
Dus quam naturalibus infinito mado gaudere. @ EF. D. 

15 Hac nimis incauté difa funt, nec cum reéligione 
fincer4 conftare poffunt. Perperam quod pofitivum ef, 
jn Idea infiniti omittit, & ei quod negativum ef, 
tantum inheret. Qui comprehendi Deum poffe ne- 
gant, non hoc fibi volunt (ft fapiunt) ac fi nulla plané 
ratione agnofci queat; fed quod humanz mentis nimis 
angutti fint limites, quim ut Dei perfeétiones adzquie 
4 & omni modo concipiat. Quis yero hanc ratio 
cinationem ferat? Cujufcungpe rei non datur adaqua- 
tus conceptus, illius nulla eft Idea, illy nea ‘ens. Bor 
dem prorfus argumento, quo hic wtitur. nofter, mi- 
Jitarunt athei quidam contra Deum, pamque inter aa- 
foras, que neque exilunt ufquam, Reque pbffant exif- 
tere, collocare conati funt. Wulla cf, tnqait Hose 
sis, idea neque conceptus, gui otir poteft ¥x bac voce 1¥- 
FINITUM, Quando dicimus vem wtliquine effe infiniter, 
bac tantum fignificamus, non ~pof nos iljius vei termines 
ac limites concipere, neque aliud comcipére'prater mfiram 
fmpotentiam. Phyf.P, IV. ec amtviz Bt alibi: mee 


® 


L.2 ‘Dz Rericront Naturare 201 
finde 8 plane comprehendi aut concip: noftra Cap. 4. 
Emaginatione, vel-quacunque facultate anime “v—~ 
noftree; quia quicquid animo diftinéte 8& plene 
concipere valemus, id finitum eft. Neque.ve- 
ro ideo, quia. Deum infinitum dicimus, ejus + 
conceptum plenum animo tenemus: cum infi- 
nitum proprie non notet aliquid in ipfa re, 
{ed impotentiam in animo noftro's, ac fi dice-. 

remus, 





do dicinus aliquid offe infinitum, non aliquid in re fgnifi.. 
camus, fed impotentiam in animo noftro: tanquam fi dice- 
remus nefcire, an ubi terminetur. De Cive, c. xv. -§ 
14, Que quidem fententia & pietate maxime abliorret ; 
cum id nobis perfuafum effe velit, que de Deo vulgd 
predicantur, nibil habere veritatis; nuda enim & 
‘mera effe omnia vocabula, quz nihil preter hoc fig: 
nificent, mentes noftras ftupore quodam & veneratio- 
ne perculfas effe. Sed hac omnia falfo nituntur fun- 
damento, & hac voce infinitum rite explicata, fundi- 
tus corraunt. Quam ad rem diftinguere oportet in- 
ter infinitatem, que de numero, quantitate & ejufmo- 
di predicatur, atqae eam, que rebus indivifibilibus 
attribuitur. lla eft mera negatio limitum;  infinitus 
eft numerus, quia femper augeri poteft, & ob hanc 
ipfam rationem dari nequit numeras aétu_infinitus, 
Keane vero de-divinis attributis definire licet, ea now 
effe au infinita? i.e, effe finita ? Nam quicquid ex- 
iftit, a@w e&. Quodcunque quantitatem -habet de eo 
predicabilem, vel numero menfurari poteft, ob hanc 
ipfam ganfam pon ef vere infinitum, Idem fentit 
AnistorELEg oun tsy doe cide uiyhD, 
Nulla quantitas off infinite. Metaph. L. XIV. c. vii. I 
vero infinituny eft were & proprie di€tum, cui rihil 
addi poteft :.qna-modo ,divina attributa vocantur in- 
finita, Potentia eft infinita, coi nihil deficit; vet 
que ad omnia potestiz objecta extenditur: & fic de, 
ceteris. . Ug vgrbg. dicam, infiitas cum Dag attribu- 
O4 itur, 


aa 


202 


- De Revicréuz Narorart.. LI 


Cap. 4. remus, non capere nos magnitudinén, ejus ef 
SA» fentiz. Inde nec rete dicitut, Hed “partes 


habeat, gut fit totum aliquid ; quia ‘hxc attri- 
buta finitorum funt. Neque quod in loco ali- 
quo contineatur ; quit hoc innyit fines & ter- 

‘ minos .magnitudirtis. Neque quod moveatur, 
aut quiefcat ; utrumque enim fupponit effe in 
-Joco, Sic sec Deo proprie aftupbui poffunt, 
qu dolorem aliquém mut pa/iMem notant, 

” {proprie dico: nam wbi tala Deo attributa le- 
guntur, id fit dySeeee@atas, pro effectu, non 
affeétu) 


itur, idem fonat, ac perfeaie. Conf. Cupwonra. Syf. 
fatell. Cap. v. Se&. i. §.17. ex Notis doGifimi Mos- 
REMII. 

#5 Modus diving effentia nobis eft prorfus incogni- 
tus: Deus ubique prefens eft fine extenfione ; omnia 
cognofcit fine idearum fugceffione, Nam quod ex- 
tenfum eft, nequit cogitare; & quod fuccefivum, 
haud ree sternum dicitur. Difficilimam guidem 
eft in conceptibus noftris vel extenfionem vel faccef- 
fionem ab exiftentia remoyere ; fed cum ex hac paste 
datur demonftratio, ex illa difficultates tantim ex 
modis effendi & noftroram conceptuum imperfedione 
oriundz, nullus relinquitur dubitandj locus, cuinam 
parti affentiendum eft. 

#7 Sic in facris litteris Deum alicujus faati (v. g. 
¢reationis, Gene/. vi. 6.) peenituiffe dicitur, cum aliud 

* agit, quam prius agebat vel adturus effe videbatur, 
guia fimile quid facit hominibus, quos panitet. Non 
Tevera ednfilium mutat, (ipfe enim eft immutabilis). hd 
‘ifta rerum feu eventuum mutatio in tempore fit juxta 
immutabile Dei decretam, quo ab jeterno’ fancita & 
Sonftituta faerat, ee 

*® Cayendam ef autem ab iftorum errore, qui.nol- 
Jam effe ideam Dei, nullam divinorum astribytormm 

pany 


» 
LL. L° De Rerterone Naturaus. ~ 203 
affe@tu) ut*eft ira, ‘poenitentia, mifericordia, Cap. 4, 
Ytem, qué“Aeftatem 8 abjentiam alicujus bo- “~~ 
ninotant, ut eft adpetitus, fpes, concupifcen- 
tia, amor cupidinis. Nam heec involvunt ih- 
digentiam, adeoque & ifhperfeGtionem 5 cum 
intelligi non pofitt, ut quis adpetat, fperet, 
cupiatve, nifi quibus indiget, ‘caretye, » Sic 8 
quando Ded tribidtur infellectws,” voluntas, 
Seientia, & Bius fenfrum, vifio, euditio, fla 
Jonge fublimiori Modo funt capienda, quam® 
quo nobis infunt’*, Nam voluntas eft adpe- 
utug 





* cum noftris facultatibus fimilitudinem docent ; fed bo. 
nitatem, intelleQum, voluntatem, &c. Deieffe tote ge- 
nere A noftris diverfa & difcreta, atq; fenfa mer? ang- 
hgice & nobis intelligenda ; que do@rina (nifi cum 
grano falis admittatur) nec cum fan religione, nec 
sum veris {cientia principiis re€t conftare poffit. Quid 
enim magis & ratione alienum effe poffit, quim 
ut affenfum prebeamus, cum nihil omnino de verd 
rei natura intelligator ? Quid magis impoffibile, quam _ 
at divinas perfe€tiones (v. g. bonitatem, juftitiam, cz- 
ferafqae ejufmodi) admiremur, necnon & nobis in 
exemplam proponamus, fi fint penitus incognite, & 
ab omnibus quas de iis formare poffumus notiones, 
omnino remote & diverfe? Itaque ut rettins de hac 
Je jodicium feramus, paucis exponam, que ad litem 
dirimendam valere poffunt. 1. Ubi non dantur idex, 
ibi nec rationi nec fidei locus dari poflit. 2. Perfeétio 
in genere difta in wnoquoque fabjeAo idem valet. 3 
Idéa divinarum. perfe@ionum oritur ab iis, guas in 
nobifmet ipfis experimur. 4. Perfeétiones quas Deo’ 
atuibuimus ejufdem fant generis, atqs ifte quas homi- 
wi. Ideam potenti  ‘noftris facultatibus acquirimus, 
fandem Deo competere probamus. 5. Ea'folum 
We PeiteBionibus cam humanis imersedit differentia, 

at 











204 


De Revove NATURAL. 7 LT. 


Cap. 4. titus ratiomlis: adpetitus ‘zutém prasfupponit 
t-—— abfenti#m, & indigentiam, rei congruentis. 


Et intelle€tio ac fenfis in hominibus involvit 
paffionem, per objecta in ergana corporis, & 
potentias animz impreffam. Quod eft indi- 
cium potentiz ab alio dependemtis, & confe- 
quenter non perfectiffime. Denique & illud 
4 pgrfetione divina abhorret, fi dicantur plx- 
res uno vi. Nam preterquam quod admi- 
rand& anundi harmonia unum duntaxat ejus 


mode- 





uthz finite fint, ille infinite: in genere convenjunt, 
in gradu & modo effendi-differunt. Sic {cientia bomi- 
num eft imperfedta, Dei perfeéta; illi ope idearum,: 
cognofcunt & percipiunt, hic veré modo nobis ab- 
{condito. Scientia in abftraéto ubique eadem eft, fed 
in diverfis fubjeétis diverfa, nunc major nunc minor, 
nunc hac nunc illic modificata. Sunt autem, qui nos 
Per analogiam faltem de modis divinorum attribsto- 
yum, & de omnibus myfteriis concipere volunt. Eam 
autem ab omni philofophiA exulare malui ; quippe ad 
ideas intellectus minime pertinet, & cum phantafia {o- 
14 commercium habet. Res prius intelleétas per ana- 
Jogiam facilis docemus & in mente concipimus, fed 
ut ignote intelligantur, ne hilum quidem profit. 
Qui Deum effe omniprafentem {cit, rete dicit efit 
omnia ‘audire & videre; que quidem non vert & 
proprié diéa funt, fed analogict. Vid. Law ad 
Kine de Orig. Maki, p. 88. Edit. 8vo. 

19 Haud tam levi opera demonftratur unites. Rett 
Grotivs: Deos plures uno non eff, notio non aeque tft 
evidens ac Deum exiftere.. De Jure B. & P. L. IL. c. 
xx. § 47. Verifimiliter. patet ab harmonia mandi 0 
nicum effe Deum: nulla ratio oft, quz plures effe fus- 
dm, ergo evidentié demonftrativa patet (non dico plu- 
wm fie won poffe, fed) mam offe plares credendos, vd 

. plares 


Li. De Retroron; Naturair: 205 


moderatorem aeguit, etiam finitus -gunc foret Cap. 4. 

Deus, fi plures effent paris poteftatis ab ipfo “Y™. 

non dependentes. Sic ut contradi¢tionem in- 

volvat, plura dari jnfinita®. Que cum ita 

fint, maxime rationi congruum eft, circa at- 

tributa Dei utcunque exprimenda uti nomi- 

bus vel negativis ut infinitus, incomprehenfi- 

bilis, immenfus, eternus, i. e. principio & Gne —*"*-? 

carens: vel fuperlativis, ut optimuss maxi- . 

mus, potentiffimas, fapientiffimus, &c. v@ in- 
definitis, 





plares colendos. Unde gentes,’ quas de Polytheifmo 
reprehendit Apofolus, rete dicuntur inexcujabiles, 
Rom. i. 20. Sunt & rationes quedam {cholaftice a 
viris doétiffimis ad unitatem Dei evincendam allatz, 
quibus vero, me judice, plus jneft fubtilitatis quam 
etitadinis, Accipe autem quales quales funt; 1. 
Quod A fe eft, fingulare etiam eft ; fingulare autem . 
zon poteft cum pluribus communicari, Buppeus 
& Piet, Philef. § 18. Cui vix difimile eft argumen- 
tum Grorit. Deus eft neceffario, vel per fe, necef- 
farid autem quidque eft, non qua in genese confide- 
matur, fed qua aétu eft: aétu autem funt res fingu” 
le. De Berit, Rel. Chr. L. 1. § 3. 2. Dei nomine 
ee fammum perfectifimumg; intelligitur; quare fi 
quis pluses vellet admittere Deos, ille admitteret en. 
tia, que & perfe&iffima effent, fimul tamen & imper- 
feéla, quia unum careret perfeftione alterius. Bup- 
Deus ubi fupra. 3, Si duo effent aut plures Dii liberé 
agentes & volentes, poffent contraria velle ; impedire- 
tur autem alter ab altero, quo minis quod vellet, ef- 
fceret ; impediri autem poffe, Deo indignum eft. Ibid. 
4- Deus neceflarid exiftit, que neceffitas eft fimplex & 
uniformis, Qui duo neceffarid exiftere fupponit, “w . 
cofibimet contradicit, quad cum utrumque «indepem« 
dens eft, uirumvis fine altero exiftere fupponi potelt, & | 
eX 


206 Dz Retecrone Naturaur.* LI: 
' Cap. 4. definitis, ut bonus, juftus, creator, rex, do. 
—— minus, 8c. eo fenfu ut non tam velimus, quid 
fit, diftinéte dicere, quam noftram admiratio- 
nem 8 obedientiam qualicunque expreffione 
profiteri ; quod eft fignum animi humilis, & 
animi honorantis quantum poteft*», 
CultusDei VI, PRopostTion ES prattice religionis 
a naturalis verfantur partim circa aternum, | 
geibus? —partim circa externum cultum Dei.  Internus 
. cultus Dei confiftit in ejus boxore. Honor 
autem eft opinio alienx potentia, conjuntte 
eum bonitate. Debet feilicet animus homi- 
nis ex confideratione potentize 8& bonitatis 
Dei, quantam poteft animo venerationem ad~ 
verfus ipfum concipere. Ex quo fluit, ut eun- 
dem debeat amare tanquam omnis boni auc- 
torem & datorem ; in eum /perare, tanquam 
abs quo in futurum quoque omnis noftra fe- 
Jicitas dependeat ; ejus voluntate adquie/cere, 
tanquam 





ex confequenti neutrum neceffarid exiftit. Cuarcir 
demonfiratic de Deo & attribatis. Prop. 7. De horum ar- 
gumentorum vi & efficacia nihil dicemus. Si quis ea 
ad juftum examen revocare velit, confalat omnino 
eraditiffimi noftri amici Eomunpt Law notas ad 
Kine de origine mali \e6u - digniffimas, necnon & 
Fefponfum ejus ad J. Jackson in differtatione de (patio, 
tempore, &c. 

#°Similiter Hopsesius. Nomen Dei non ufurpatar; 
ut illum concipiamus; fed ut bonoremus. Leviath. P.I. c.1. 
de qua re vid. fapra not. 15. 

* Audi Senzcam. “ Primus eft deorum caltus 
** deos credere, deinde reddere illis majeftatem fuam, 
# reddere bonitatem, fine qo4 nulla majeftas eft. Scire 

: € illos 


L.1. De Rericionz Naturair. 207 
tanquam qui'pro fua bonitate omriia optime Cap. 4. 
faciat, nobifque'det, que maxime expediunt; —\~, 
eum fimere, tanquam potentiffimum, & cu- 
jus offenfa maximum fit malum conciliare apta 5 
eidenique in omnibus humillime ob/egui, tan- 
quam creatori, domino, ac reCtori optimo 
maximo**, a 
Vil. ExternusDei cultus in hifce potifimum Exjeray 
confiftit, uthomo Deo gratias agat pro tot bo- 9 
nis ab eo acceptis ; ut ipfius voluntatem per 
aGtiones fuas, quantum fiéri poteft, exprimats 
feu ei obsemperet. Ut ejus magnitudinem 
admiretur, & celebret. Ut preces ad ipfum 
fundat pro obtinendis bonis & averruncandis 
malis, preces enim funt figna fpei, {pes vero 
bonitatis & potentiz divine agnitio eftss.. Ut 
fires tulerit, per folum Deum juret, & jura- 
. mentum 


ee ble le 
vatur 2 


1 





* illos effe, qui prafident mundo, qui oniverfa vi faa 
“* temperant, qui hamani generis tutelam gerunt, inter- 
“ dam curiofi fingulorum.” Epi. xcv. 

4 Sunt, qui neceffitatem cults externi ex lumine na- 
turali patere poffe vel negant vel in dubium vocant. 1mo. 
Quia Deo nom opus oft noftris laudibus aut precibus, cui jam 
Satis perfpeEta fint fenfa nofire mentis. 240. Quia varia 
fut methodi, quibus pictatem noftram & venerationem ad- 
‘unfis Deam, tanquam Ens fupremum, agnofcere & illw+ 
Srare poffienus, €S fi vitae bominum fint virtutis norma cone 
Sormes, iis non opus eft precibus. Hafce vero: rationes 
nihil omaino in hac- caufa valere, graviflimis argu- 
mentis evinci poteft. Etfi enim Deus non indigeat exe 
temis fignis ad animi noftri percipiendos fenfus, tamen 
Preces neceffariz videntur. tum ad noftri tum ad aliorum 
hominum commoda. 1. Refpe@u nafri, precep ore 
Prolate magis apte funt ad excitandos animi motus ; 

earum 


208 


Cap. 4. 


ww 


DeReiricrows Naturair, LIL 
mentum religiofiffime’ obferver: Hoc enim 
poftulat omnifcientia & potentia Dei." Ut de 
Deo confiderate loquatur ; id eriim eft fighum 
timoris ; timor atitem potentia cenfeffio eft, 
Ex quo confeqhitur, non effe utendum Dei no- 
mine temere & fruftra , utrumque enim in- 
confideratum. Non effe jurandum, ubi non of 
opus; eft enim fruftra. Non effe curiofe © petu- 
Lanter difputandum circa haturam © gubers 
nationem Dei: ex hoc enim nihil aliud fequi- 
tur, quam ut Deum exigere velimus ad mo- 
dulum noftre rationis. Item, ut quidguid Deo 
praftandum oft, in fuo genere fit eximum. & 
honorem exprimere aptum. tem, ut hemo 
Deum non folum fecreto; fed (F palam 9 pub- 
lice in confyeéiu bominum colat, Occultare 
enim aliquid eft, quafi quis eo exercendo erv- 
befceret. Contra publicus cultus non folum 

de 





earum auxilio attentio facilits confervatur, & piz mer. 
tis cogitationes meliis foventur. Quorfum  {peQat 
illud Aucustint. Nefcio guomodo, cum hi motus corporis 
Siri, nifi mote animi precedente non poffint  iifdem rurfits 
extérius vifibiliter faltis,ille interior imvifibilis, gui eos fect, 
augetur. De Cur. pro Mort. cap. 5. Et hine patet 
privataram precum obligatio. Deinde vix concipi in 
mente poteit, eum qui nunquam preces ore effundit 
re&té de Deo fentire poffe. Mens pia naturali quodam 
motu ad gratiarum actiones impellitur. 2. Refpedtu Lomi- 
num aliorum, preces publice & fupplicationes folennes 
cum omni apparatu honefto cultis exterioris perquam 
utiles & neceffarie videntur. Experientia compertum 
eit, immane quantum exterior pietatis facies, & religiof 

cults 








LI Dy Reticionzt NaTuRaLh- 409 


de noftra devotione teftatur, fed && alios ex- Cap. 4. 
emplo incitat. Detiique ut fiummo conatu le- aud, 
ges naturales obfervet. Nam uti imperium 

Dei parvi , pendere, fuperat omnes contume- 

lias 3 ita € contrario omnibus facrificiis eft ac- 

ceptior obedientia. 

VIII. Evimvero id certum eft, effectum. y,,,, 
hujus Religionis Naturalis, pracife. & pto Salutiobri« 
prefenti hominum coriditione confiderdte, in- qede 
tra fpheram hujus vite terminari; ad eeter- i. Sof 
nam autem falutem nancifcendam nequaquam 
valere. Ratio quippe humana fibi reliéta j jam 
ignorat pravitatem, qua in facultatibus & in- 
clinationibus hominis cernitur, per culpam hu- 
manam proveniffe, Deique offenfam & eter- 
num exitium mereri. Eoque & neceffitas fal- 
vatoris, ejufque officium & meritum, nec non 
promifia Dei humano generi facta, & qua alia 

inde 





caltts profeffiones ftatz & ordinarie ad mentem vulgt 
hominom faltem metu numinis & reverentia percellen- 
dam conferre folent : adeo ut nefciam an iis fublatis fo- 
cietas humani generis und. cum omni religione tollatur. 
Publica pietatis exempla plurimiim valent ad excitan- 
dum in hominum mentibus religiofam quandam vene- 
rationem nurninis, que focietatis vincula firmiori nexu 
colligant. Conjun@io plurimorum hominum in eddem 
mente & voce haud param conducit, vel ut ira Dej 
avertatar, vel ut impetrentur beneficia, Quacunque au- 
tem faciunt, vél ad promovendam falutem publicam aut 
privatam, vel ad avertendam Dei iram, vel ad impetran- 
da beneficia, ea omnia funt inferenda aut ut adoptanda i in 
teligionem naturale, 

33 Non 


210 De Rerictowe Naturatt: 


Cap. 4. inde degendent, eandem latent : per que fola 
Sayed falutem zternam hominibus provenire, ex di 
vinis literis conftat**. 

Diu IX. Opzr pretium porto fuerit paulo di- 
wiigione ftinétius expendiffe ufum, quem in vita huma- 
cirtatis na religio gignit ; ut conftet, eam revera effé 
vincalem. yltimum €8 firmiffimum bumane Jocietatis vin- 

culum. Nam in libertate naturali, fi metum 
divini numinis removeas, ubi quis propriis 
viribus fifys fuerit, quilibet imbecillioribus 

pro 





23 Non autem in eo fenfu intra limites hojafce vite 
continetur jas naturale, ut nihil omnino ad faturam 
fpeétet. Argumenta fant varia, que plorimum fuadent 
vitd hac conclusé, nondum expleri omnes partes hujus 
dramatis: mens humana ab intuita hodierni ftatts ad 
faturum aliquem prefagiendom ftatim excitatur ; & eri- 
gitur expeétatione earum rerum, quz fecuture fant in 
altera vita, quafi in proxima fcena, §i naturam animz 
attentids perpendamas, facilé patet, referente Crcs- 
nonn, nibil effe buic admixtum, nibil concretum, nibil co- 
pelatum, nibil coagmentatum, nibil duplex. Quod cu ila 

. Sits carte nec fecerni, nec dividi, nec difcerpi, nec diftrabi 
. pote/t ; nec interire igitur. Tufc. Difp. 1. a9. Integire non 
poe haud tam certé fequitur ; probat autem pereunte cor- 

pore, non ideo pereundam effe animam, adeoque poft 

mortem fuperftitem effe poffe. Deinde cum Deus fit 

Wequi reGique amantiffimus, non erit hujufce mundi 

otiofus fpectator ; jus faciendum curabit, nec eandem 

" vel doloris vel felicitatis portionem dignis & indignis 
impertiet ; fed bene & male merentibus fuam’ unicui- 

que debitam. Enim vero fatendum eft neminem mor- 

talium perfe&tam obedientiam praititiffe, nec fi pro- 

prié diétum eft, premia mereri poffe: unde demron- 

ftrari nequit quenquam premia aliquando pro certo 
confecuturum fore; attamen cum bona fortunz é& fe- 

licitas hujulce vite virtuti & fapientie non femper ad- 
*hareant 


L.I. Dz Reticrone Naturati.. 


‘pro lubita’inferet, ac honeftateni, pidtotem, Cap. 4 
fidem, inter inahia vocabula teputabit, nec vse” 


ad re€te faciendtim aliter, quam fenfu pros 
pric imbecillitatis adigetur “*. Porro, religione 
remota, civitatum fitmitas irtttinfeca femper 
i inderto foret ; ac ad cives'in officio conti- 
fiendos hautquidquam fufficeret metus tempo- 
talis poenae, fides fuperioribus data, ejufque 
fervandz gloria, & gratitudo, quod ope fum- 
mi imperii a miferiis ftatus naturalis defendan- - 
. tur 
. 3 ee . 
Jereant & pefimé merentibus interdum optime fit, 
hanc,inaequalitatem ferre mequit Deus, fed aliquando 
alium ab alio difcernet : ita ut diverfa fit rerum diftri- 
butio in ftatu futuro ab ea, que hodie obtinet. Et 
quo quifque eft perfectior, & Deo proximior indole & 
natata, eo erit altior & beatior, vel faltem eo mino- 
rem poenam fortietur, Conceflo enim (quod quidem 
-falva Dei juftitia negasi non potefl) refigionem natura- 
lem per fe & fine piaculo quodant pectati, ad falyten 
zternam non fofficere: Attamen rationibus maxime 
probabilibias, & qua fidért facile faadere poffint, fta- 
bilitar havc. veritas ; iis, qai pro modulo humanz in- 
femigsis vite in hac vita colant, aliquando me- | 
lias fore, quam profanis & impiis, qui Deum aver- 
fantur, & quicquid bonum & honeftum eft, repudiant 
& abhorrent. Unde confequentiffiimum eft, ut jus 
naturale non inffa {phieram hujus vité tefthinétur, et 
Jamen rationis diftitet aGiones hominumi ad vitam fa- 
turam fpeétare debere. Sublato autem ftatu faturoy 
tna tollantar legis naturalis fanétiones, adeeque ipfa 
-ebligandi vis. Vid. Buandt de Statd Mertuorem: 
Cuaovin de Relig. Nat, L. I. cap. vii. 

% Quattio verfatur, ‘uttum focietas cam athe- 
ifmo ene roe Partem . affirmativam tuenter 
Macutaveitivs, Hoszesivs, Totanpus, a 
Barivs; quorum rationes vix opera eft pretium ad 

oP éxitnert 











212 





De Rerrcionz Naturart. LL 
. tur. ‘Tune enim revera lotumn haberet, Qui 
mori feit, cogi nefeit 8: quippe, cum Deum 
non metuentibus nihil magis quam mors me- 
tui poffit, t uic contemntndz qui fufficerer, in 
imperantes quevis tentare poffet. Ut autem 
id vellet, vix cau'a defutura foret; puta ut 
declinaret incommoda, qu2 fibi ab alterius im- 
petio videntur incumbére ; aut ut ipfe poti- 
Tetur commodis, qua imperii poffefforem co- 
mitantur. Praefertim cum facile judicare pof- ° 
fit, jure fe id facere ; vel quod qui in pre- 
Yensrerum potitur, prave remp . videatur ge- 
“rete ; vel quod ipfe fonge melius imperatu- 
tum fefe fperet. Occafio autem ad talia ten- 
tanda facile offerri poffet, rege vitam fuam nom 
fatis caute circuméepiente (8: quis tali rerum 
ftatu cuftodes ipfes cuftodiet * ?) vel mukis 
confpirantibus, vel bello externo ingruenti 
adfcitis in partes hoftibus. Praeterea-cives ad 
injurias_mutuo inferendas futuri effent pronif- 
fimi. Cum. enim in foro civili promuncietu 
fécumdum atta 8& probata ; ommia feelers 8c 


fiagitia, 





‘examen révocare. 1. Qaia ‘nulla whquam gens eom- 
petta fuit, que Decm non agnofceret : Hifi cai ratio 
“R boni mores, induéta fetitate, plane fordéfeant. Un- 
de vel nihil, vel quod contra “hos facit, ab exehephs 
colligi poteft. 2. Quia oinites uho bre Titehear, vee 
“gioie fubtata, hamthaihfOtietkteth. non tam BO Fe 
Rabili pede ftare.pdffe.- Quod ipfi verhatie’ & verse 
Teligionls Hoftes aghovile vidtitar 5 tum fa erforem: 
.quodamriodo contratiuth @Aabaater, in-Yo, @aod reki- 
giorwem, qham legés‘divihes contticaint 8 tanim faci- 
‘unt, Gitlgeater Colendanh effete tetdter Focent, Falla. 
7 . & 





Lt De Ratroroxe Naturati. arg 
flagitia, ex quibus lucrum provenire aptum Cap. 4. 
eft, fi occulté patrari_ && fine arbitris poffent, ~~? 
pro dexteritate ing in qua. placere fibi 
quis poffet, haberentur. Nemo quoque opera 
mifericordie aut amicitiz foret exerciturus,” 
hifi gloriae aut ertiolumenti explorata fpe. Ex 
quo & illud confequefetur, ut dim fémto in al 
terius fide, remotis pcenis divinis, folidam fi- 
duciam collocare poffet, finguli perpetuo metu 
& fufpicionibus anxii viverent,” ne ab aliis de- 
ciperentur; aué lederentut. - Séd & tam im- 
perantes quam fubjetti parurh proclives futuri 
effent ad pracclara & gloriofa opera patranda: 

Nam imperantes; nullo cofifcieritia! vinculo 
conftriti, omnia munia, ipfamque juftitiam 
venalia effent habituri, & in omnibus ptivatum 
commodum quefituris cum oppreffione civi- 
im: a quortm rebellione uti fibi femper me- 
tuerent, ita fam falucem unice in eo pofitam 
intelligerenty ut iftos quam mraxime énerves 

redderent. Cives contra, oppreffionem im- 

perantium formidantes, nunquam non circum- 





——— 


ft an vera nifril morantes, Hoc modo Macutavext. 
“ fn id ditigenter incumbere debent, quicunque Reip. 
“ aut regho alictti imperant, ut efus religionis quam ipfi 
“ colnet & venerantur, fimdamenta farta te€taque con- 
“ Rivent : qu& qaidem ré cives fabs pios devotofqué 
“ efficient, & aptos ad con¢ordiam ¢olendam.”” De Re- 
wb. L. 1. cap. ati. 
Sanz. Heréul. Fer. ¥. 425¢ 
55 Pong feram, cobibty fed quis cifledict ipfos 
Gxfttderormm Juvan. Sav. vi. 346. 


Ps SpeCtart 


214 ‘De Revicione Naturait ‘L,I. 
Cap. 4. fpecturi forent occafiones rebellandi : nec mi 
‘—-— nus tamen ipfi inter fe diffifuri, feque miutuo 
formidaturi erunt.. Quin & conjuges, cborta 

vel levi querela, fe invicem effent fufpieaturi 

ne veneno, aut alio clandeftino modo necaren- 

tur. Par periculum a familia immineret: 

Cum 





‘s? Omifit anor, quod in hac re pratcipuum eff, fine 
fide in Deum nihil valere juramenta, & fine juramentis 
hullum effe fiducie & veritatis vinculum. Teftem ha- 
bemas Ciceronem. ‘“ Utiles aittem effe opiniones 
“has, quis neget cum iritelligat, quam multa firmen- 
“© wr jurejurando, quantz falutis fint foederum religio- 
“ nes? Quam multos divini fapplicii metus a feelere 

+ © yevocarit ? Qaamque fanéta fit focietas civium inter 
+ * ipfos, diis immortalibus interpofitis, tum judicibas, 
“© cum ceftibus?"’ De Leg. II. 

88 Eadem argumenta, quz religionem cum utilitate 
civitatum amicé confpirare probant, @ fortiori concor- 
diam Chriftian Doétrine cum vera politicé demon- 
ftrant. Audi de hot argumento ipfum Purexporr. 
“ Hat in parte amice confpirat religio Chriftiam, 

. ‘# dumque ita optimam habitudinem civitatum valde 
«« deformantia folis fuis artibus tollere nequit, aut 
'€ gravioribus velut diftrita negligit, emendare-& ex 
 fundamento curare, quantum humana pravitas in 
“* hac mortalitate corrigi idonea eft, Jaborat. Nam 
“ primo; Religionem Chriftianam divina quedam 
comitatur gratia apud illos, qui 
“eam profitenturs ,per quam anii 
ut deinceps ad officium futim faciendum incumbant, 
«* non refpe&u poenz aut emolumenti temporalis, fed 
ex amore & reverentia erga Deum, & ut eidem ob- 
fequium faum approbent. Deinde religionis Chrif- 
“* tian detretis.non fatisfecit; qui externis tantum & 
craffioribus vitiis fefe abftinuit; ‘fed ille qaam 
‘* maxime’ internam cordis puritatem, affeCtuumque 
+“ & cupidinum compofitos motus requisit. Nec illi 
“ aliquod 







L. L De Rerictons Naruraui: 215 


Cum enim fine religione nulla quoque futuraCap. 4.” 
foret confcientia, non facile effet occulta ejuf: <n 
modi {celera deprehendere.”” ; quippe que ple- 
rumque per inquietudinem confcientiz, & ter- 
rores, in exteriora jndicia erumpentes, pro- 
santur +, Undeadparet,. quantopere interfit 

generis 


** aliquod minutum aut contemnendum peccatum vi- 
“* detur, fed etiam de otiofo verbo apud tribunal di- 
“‘ vinum rationem reddendam docet. Neque illi 
“ fatisfecit, qui alterom non Jefit aut contraéus 
“explevit ; fed benéficentia quoque, humanitas, 
 mifericordia quantum in cajufque viribus exercenda 
 injungitur, etiam ubf nulla recuperandi fpes airide-, 
“ Neque illi fufficit vanis litibus alteri moleftiam non 
# faceffere ; fed & ad injurias tondonandas, ad re- 
# mittendum aliquid de fummo jure pronos effe eadem 
* jubet. Nec alteri fua eripuiffe, aut per alterius 
* ftragem ad honores graffatum non fuiffe fatis eft: 
“ {ed etiam per innoxia media ayaritie aut ambitioni 
“ litaffe inter vetita habetyr. Denique Chriftiani ho- 
minis officium nequidquam impleviffe jadicatur, qui 
“ utcunque vite fuz innocentiam civili judici adpro- 
“ bare potuit, & fi non café tamen cauté agere, faa. 
“ quefacinora dextre negare & obtegere calluit ; qui- 
“f que adeo probitatis fuse hoc palmariam habet argu- 
“mentum, hujus vel illiys facinoris me nemo legiti- 
me convicerit. Sed ex {citis Chriftiane religionie 
Deus etiam arcana pectoris arbitratur.’? Et fic de> 
inceps. Difertat. Acgdem. de Concordia vera Polit. 
tum Relig. Chrift. p. 557. Selet autem & nonnullis 
difputari, Chriftiane religionis dogmata nequaquam 
cam bello gerendo conftare: poife, vel faltem huic 
Plurimum officere. T'angit hanc rem Macutav. Die. 
ad Liv. L. IL. ¢. ii, EtChrifianam do@rinam omnino 
tnutilem = & noxiam effe militantibus (utcunque ‘fit , 
dea caufa belli) probare aggreditur Mawpevrez. in 
ow P30 Dialog, 


216 


De Retictone NATURALI, LL 


Cap. 4. Beneris humani, atheifmo omnes vias, nein. 


¥ valefcar, pracludere ; fimulque quanta vecor- 
dia eos agitet, qui ad opiniohem  prudentiz 
Politica: concjliandam facére auturant, fin 
impietatem proclives videantur, 
: : CAP, 





Pialog. de Ufe Chr. Rel. im belle. Eandem partem toe 
tur Beuius. Refiec. de Comet. Utrum bellum fy 
Chriftianis licitum necne, non hujus ef loci difqui. 
ere: Vid. nos infra ad Lib. TI. cap. xvi, & Grot. 
De Fure B. EF P. L,I. cap, Viptutes autem, quas 
nobis commendat Chriftus, vera fortitudini & bellicn 
virtati nog folam non adverfantur, fed revera: infervi- 
pnt & promovent; quod fatis probayit nofter jo lib 
fupra laudato. ‘* Quanguam fi omnes homines eligi; 
“ onem Chriftianam ampleGterentur & Secundum ejus 
‘ pracepta exatte vitam iuftituerent, yix tllus bell 
“¢ locus fore videatur ; tamen cum magna generis hu- 
$* mani pars eandem non profiteatur, & inter eos ai 
£* verbo fe Chriftianos J:Gant, ngo pauci habendi & 
‘ domjnandi libidine in bella injufta rapiantar 5 fas 
* fane erit veris Chriftianis iftorum injaftam yim 4 a vir 
“ 14, libertate fortunifque fuis propalfare,“ Ipfa vir 
“tus patientig, legitimam fui defenfioném, & jarium, 
 faorem affertionem neqR quam excludit. Incon- 
“ falta antem & caco impetu ruens ferocia ellis ut 
* plurimum exitiofa eft 3 nedum ut vera pol ica civir 
#* ym animos ea imbuendos ceafeat. “Nam ‘modetq 
#* &compofito animo qui funt, non minus ftrenué pog- 
$* nare poffunt, ubi res pofcit, quam feroces, & peri- 
#* culorum propter ipla pericula cupidi. Denique & 
“© in-hog fortitydinem miljtarem infigniter Promoret 
« religio Chriftiana, quod « ea de immortalitate gnima 
f* & piorum poft hane vitam Wlicitate fecuros nos 
* reddit ; fic ut jufta caufa bellanti co minus jaGera 
9 hujus vite metuenda fit, quod per eam ad-meliorem 
f* conditionem transferatur. Ad quod illuftrandom 
& fagere pote, saad perfuafionem immortalitatis & 
& meteny 


















217 








CAP V. 
Dz Osricro Hominrs ERGA 
-SEIPSUM. 


1 UAN QUAM hominem amo. {ii Oficia cir 
AZ penitus infixus fobigar, folicigam fig ft baad 
euram agere, fuaque commoda omnibus mo-‘mini injun- 
dis procurare, fic ut boc intuit aliquam o-4e. 
bligationemr’ comminifet: fupervacuum videa- L, ii.c. 4. 
tur; alio tamen refpe&u homo urique ecr-§ '- 

: co ta 





“« spetemfychefgés populis Celricis quondag meta 
“ mortis dempiifle ait Lycanuy. Lib. I. ¢60. 





wa Inde rue . . 
In ferrum mens prona yir animeque capaces | 
Mortis, & ignavam rediture parcerg vite. 





Cusar de Bell. Gall. L. vi, de Druidibys loquens: Im 
primis boc volunt perfugderey yan interixe animas, fed 4. 
aliis poft mortem tranfire ad glios + gtque hac gaxime gd 
virtutem excitari putant, mee mortis vegleda. Ipid. p. 


536 . 
Conf. De Fare Nat. & Coop. Lu UL, ¢. iv, § 3. Eris 

Kequd. § 6. p. 7. Saicifeg. Goptron. § 49. P, Zap. 

Exays. DeGr. $2. Qu. 348. _— 

_ __T bicet aptem home megane impgtn 9f yj cenlerya- 
tionem feratys, pbligations tgman opus fyeris, sum quia 
aliguando cum sepido {¢ dedrugndi ingedaye porelt, 
a quia bomiges pt plyrimum mediis, qyibps fe cap- 

VARS 





218 Dez Orricro Homints LE 
Cap. 5. ta quedam circa feipfum obfervare tenetur. 
Se~ Cum enim non fibi foli fit natus homo, fed 
ideo tam eximiis dotibps a Greatore fit orna- 

tus, ut ipfius gloriam celebret, & idoneum 
focietatis humanz membrum exiftat; inde ita 

fefe componere homo tenetur*, ut ne dona 
Creatoris incultu perire patiatur,.& ad focie- 

tatem humanam aliquid pro virili conferat. 

Sic etfi fya cuique ruditas maximo fit probro 

: : & 





* Nemo fibi obligari poteft ; nam cum idem effet of- 
Higatus & obligans, obligans autem obligatum poffit libe- 
Yare, fraftra effet fibi obligari, quiliberare feipfum po- 
teft arbitratu fuo, & qui hoc poteft, jam afta liber ef 
Hosses de Give, C. vi. § 14. Attamen homo erga 
JSeipfum obligati potett, ut alius fit au€or obligationis 
fimpliciter conftitute, ipfe vero ejus fubje€um & ob. 
jeétum. Sic cum ex omniym fapientum canfenfu Crea- 
tor O. M. hominem condiderit, ut ipft inferviat, excul- 
tifque bonis ab ip(o fibi conceffis ejafdem gloriam red. 
deret illaftriorem ; cumque focialitas, ad quam homo 
conditus eft, exerceri commode & fervari nequeat : pi 
guilibet feipfum, quantum in fe, excolat & feryet : ad-' 

t abje plané fai cur§ hominem non fbi quidem, 
Deo creatori, fed generi humano facere injuriam.” 
3 Locoeorum, qua fequuntur ufque ad finem hujufce 
commatis, Editio Orronrs fex feGignes exhibet de 
animo, & qoz ad illius cylturam idone§ fant : .quas 
fapplevit quidam nomine Wrgervs. ~Proculdublo 
que alteram agnofcunt an@orein, locum in ipfius Pu_ 
yeNDORPII textu habere jon dehent. * Sed cum leéta 
digna fint, & non’ nift confentiente ipfo auétore' (tefte 
-Srouwio, in Istrodua. ad Hift. Liter. p. 769) addita 
faerint 5 noluimus le@orem iis omnino carere, ideoque 
hic commentarii vice sppopi curavimas, Sunt autem, 
gee fequyntor, ran 
4, Anis 





LAL eroa Szipsum.: - 219 
‘édamno, recte timen a magiftro vapulat dif- Cap. 5. 
‘cipulus, fi, quarum capax erat, artes addif. —~~¥ 
cere negligat. 

Il. Porro. cum homo conftet-duabus par P, ine 
tibus, Anima 8 Corpore, quarum ila rectogis, corum fpere 
hoc miniftri aut inftrumenti vicem fubit ; fic inure 
ut animi imperio, corporis fervitio magis civ, § 4, 
utamur ; utriufque quidem cura, fed illius ta: 13- 

-Inen praecipue, agenda, Et} Animus quidem 
. 7 _ ange 





y. Animam quidem quod attinet, ejus cultura huc 
potifimum redit, ut recte fefe habeant /ententia de re- 
pus que ad offcjum hominis refpiciunt, ac ut rise 
formetur judiciym ac gitimatio circa ses, que adpe- 
Siwm ftimulare folent ; ut motus animi ad normam 
fatz rationis. revocentur, ag temperentut ; honeys 
artibus atque fcientiis opera detur, & a nt ad 
yitam focialem formetyr animus, officiique one fea- 
fu & amore imbuatur. 

y Inter { fententias jgitur, quas imbibifte ompem hg- 
pie oportet, princeps.ea eit, ut.ea de Deg Greate 
#& confervatore hujus * 
precedenti .capite tradita fuerunt,, 
foafione non folum‘precipuum hominis officium vert}. 
tur, fed etiam ca firmamentum eft omnis.probitatis ad- 
yerlus alios homines exercendz, & fundamentum illi- 
$s adquiefcentz;. gua hominum animi intrinfece per- 
fandungur. Hac uti nemo negabit, ita, qua his re- 
pugeant, opiniones folicite excludendz fant. Nec 
folum hic intelliginys Atbeifimum & Epicursifmam, fod _ 
s quoque opinignes bonis moribus. & focietati hu- 
mang exitiofas #2 indglem aétionum humanarym plage 
evertentes, quas inter eftilla de Fato Stoico, de fideram 
pofitu aftionibus & eventibus ‘hamanis indifpenfabilemn , 
neceffitatem. adferente, unde homings pon nifi inftra- 
Penta a@iongm. fuaram sedduntur,. quas Bere mode~ 
- wei 

















220 Dx Orrrcro Homrnts LIL 
Cap. 5. ante omnia ad commode tolerandam vitam 
rm focialem eft formandus, officiique & honetti 
. fenfu 
- TY 
yari penes ipfos non fit. Cognatum huic dogma eft, 
+ qaod confecationes caularam & effectuum, feu illa ve- 
* Iutcatena rerum, & creatore conftitata, tam immobj- 
- Jem habet legem, yt Dens circa eandem, .ne in parti- 
cularibus quidem cafibus, libertatis fibi quid referva- 
“yerit. Pemiciofa quoque eft perfuafio, quod. Nemes 
Speceata pominum velut nundinetur, & ¢aredimi patiatur 
pecunia aliifque myneribus, inanibus quibufdam riti- 
bus, aut conceptis verborum formulis, citra emendati- 
-onem vite. “Teem quod Numen capiatar ejufmodi in. 
“wentis hominum; ad/umpti/que vitee infiitutis, que xt f- 
‘eieratem bomanam & civilem ad fanz rationis. & le. 

“gis natoralis diGtamen attemperztam non 
“Mala quoque eft illa perfaafio, quai homini folum pie- 
Yatis exercitium erga Deum fufficeret, citra relpectom 
“ad probitatem & officia erga homincs exercenda: aut 
poffé hominem non folum pro fe fuo office adverfus 
Deum fatisfacere, fed & ipfi fuperefe pole, quod in 
, alios transfundat, “Item, dexveritati & nequitiz fcele- 
rum eum indulgere, & quedatn peecata habere velut 
-joculatia, Ac denique Deo placere preces, ut alii ho. 
‘mines immetitd maly madtentur, quo ipfis lacri aperig- 

, ver oecefid, 

j 3. Poft hase cuique culeara aninsi circs hic potifi- 
: gram occupator, ut /eipfim, foamque naturam _probe 
exploret & sofé difeat. Ex hac enim cognitione fii 
SpGzus rite fafcepta homo deducitur ad cognitionem fuz 
onditionis ac muneris, dam primo animadvertit, 
non i fe ipfo extitiffe, fed fablimiogi principio orig 
nes faas debere : fe nobilioribus facgltatibus dotatun, 
1» qquse circa fe profpicit, bruta ; fe denique non fo- 
lum nec fibi foli natam, fed partem effe generis humasi, 
-Ex qua notitia concladit, fe “imperio divino fabje. 
gum; ac pro eaptu donorum fibi concefforum & Deo 
~ & focietati humanz obligatum effe's & quidem ixeellu- 
*gus lumine ideo donatum, ut co reéte utatur, certum, 


poli 


LL wrca Serrsum, . 225 

fenfa & amore imbuendus, Tum pro oyjusCap. 5+ 

que capacitate & fortung aliquid addikcendum, 
. ne. 


rtVvVxK—$—noOOnr 


pofibilem & Jicitum finem fibi propgnendo, &. tam 
aftiones foas, tam alia media ad gum rede attempé- 
rando 3 cui conjunctum, ut.quia yerom & rectum 
femper upiforme pf, de fimilibus femper fimiliter 
judicet, bique, poflquam refe judicaverit, femper 
‘conflet. Velawtatem autem & adpetitam ita compef- 
renda -effe, ut reQum judicium non precurrant, fed 
Sabfequsansor, nec. pjutdem, dectetjs obluctentur.. Dee — 
inde ‘fe. probe cognito, homo, dgprehendit faam pQ- 
teatjam finitam, gertolque habere limites, adeogde 
plorima effe, que dirigere, aut quibus obfiftere nufla 
jasione queat ; aliqua'noa quidem abfoluce fupra ipfins 
gorentiam ele, fed que tamen. jntercurfu & oppofiti- 
poe aliarum potentjarum intercipi poflint ; quadam fe, 
nique ejus potentige non aliter coders, quam ficadem Gd: 
teritate fulciatur. Et quum videat, nihil tantopere MH 
fos poteftate conftirytum, quam liberum arbicrium, efaf- 
quepotentia, quacenns tirca’ proprias hominis actiones 
pliciendas diffunditur 5 inde in id pracipue incuinbenddm 
&ibj judicat, ut his fuis facaltatibus bene & ad praferip- 
jam rationiis recie utatur, Hoc quippe ttud eff, ex quo 
“'gyjalque intrinfeca praftantia & probitas eft metiénda, 
+ Danigue de caigris, quae extra nos pyfita fant, ita cerifetgut 
fi vires ipfius non excedant, ad finem ejus faciant: & 
.digna fint, propter que labor fumatur, circa ea éo- 
get, & propoficum quidem recte formatum urgeat, ec 
famen etiam contra torrentem nitatur, Et quia homo, 
jo quantum folo rationis lumine regitar, im his'terris 
fad aliam felicitatem adfpirare nequit, quam que ex 
rudente facultatum fuarum regimine nafcitar, & ex 
Jubfidiis & divina providentia ordinatis, hine concte ¥e- 
Jat aleze nihil committendnin exiftimat, Bt. quomfa- 
goros eventus penes hominem rion fit dirigere, ‘iigue 
fepe preter fpem noftram cadant ; inde nec praifenti~ 
pus nimis fecure confidendum, ne¢ favara fopervecug 








22 Dez Orricio Hominis LL 
Cap. 5. ne quis inutile terra pondus fit, ftbi gravis, 
t\-~ aliis moleftus. Sed & tempettive eligendum 

honeftun 


* anxietate & cura precipienda, fed ob eandem caufam 
fecundis rebus infolentiam, adverfis defperationem 
. procal habendam ftatuit. 

4- Sunt quoque que adpetitum humanum precipue 
ftimolare folent, quibus ut homo juftum pretium po- 
pere fciat, pars quoque hojes cultur# eft neceffaria. 
“In his autem ut opinio prafastio & excellentiz,: unde 
honor & gloria apad alios progignitur 5, fplendidifima, 
& que erettioris indolis homines precipue folicitare 
jdonea eft: ita circa hanc fit formandus animus ot 
Omnium maxime exifinationem fimplicem fea opiniooem 
boni viri acquirere & confervare etiam adverfus calum- 
nias laboret, Jatenfrua autem ¢xifimatie, honor 
gloria catenos adpetenda, quatenus ex praclaris & ad 
Donum focietatia humang fpefantibus factisredandant : 
$ fedulo cavendum, ne animus arrogantia & infolentia 
infletur. Ubi occafio, qua praftantiam fuam exferat, 
_ Meficit, id equo animo ferat, & quia penes nos non eft, 

fortunam pro lybitu fabricare, meljora citra zgritadi, 

nem expeftet, quum hoc cafu nihil fit,. quod ei polit 
-pxprobrari. Inter ftultiffima autem merito habetar, 
; de.eo velle gloriari, quod inane eft, aut per malas 
‘artes ad famam & honores graffari. Opes etiam: & re- 
_. fam extrinfecaram copia plerumque hominum mentes 
 gflicere folent. Et indiget quidem iis homo, non fo- 

Jam ad fai confervationem, {ed & aliis inde profpicere 

inter officia eft. At quia indigentia noftra non eft in- 

finita, nec natura definit effe feecunda in iis producen- 
dis, &a morientibus omnia relinquenda funt ; inde raz 
tionis ef, tum in parandis, tum in poflidendis & ero. 
.gandis iis modum tenere, ne lefa honeftate eas corra- 
damus, aut avaritia prodigalitateve peccemas, aut de- 
nique vitiorum fomenta faciamus. Et quia variis ca- 

fibus perire poffunt, ita animus adfuefaciendas, ot, i 

. fore forat, iis amiffis non velit concidere.” 





5 Magnan 


LI ERGA Sgipsum. 


honeftum vitae genus, prout impulfus“genii,Cap. 5. - 
corporis atque ingenii habilitas, natalium con-ayew. 


ditio, 

5. Magnam quogee vim moventli aaimos homioum 
habent wolsptates, quas fi quis innocentes modice de- 
goftet, id crimen non habet. Nam quemadmodum 
dolor ad deftruétionem corporis tendit & non necefla- 
ius fagiendus eft ; ita dele€tatio corpus que ac ani- 
mum reficit, see repugnat rationi eam adpetere. Mo- 
do caveatiir, me immoderato ejus ufa homo enervetur, 
torporis juxta ac animi vigor fapprimatur, opes me- 
lius erogandse diffipentur, aut alias cam deliéto con- 
junta periculum, damnum, dedecus & dolorem ea 
pot fe trahat. Tandem & circa id follicite animo 
‘cara eft: adhibenda, ut motus fuos & ¢fz@us in po- 
teftate habeat, quorum plerique non folum valetudi- 
nem corporis & vigorem animi vehementer profii- 
gant ; fed & judicium intelletus velut obnubilant, & 
in devia ab officio declinant, fic ut frigus affeonm 
fit velut naturale principium prudentise & probitatis 
inter homines. Letitia in fe nature quidem cumpri- 
mis congruit, fed cavendum, ne intempeftive, aut ex 
Gufis non idoneis, fe exferat: Trifitia animum ¢ot- 
pofque velut carie quadam exedit ; igitur ea, quantum 
potet, exterminanda, nifi quatenus inter officia hu- 
manitatis habetur, calamitatem aut mortem aliorum 
lagere, aut quatenus pcenitentia ob prava facinora.ex- 
Primenda requiritur. Interdam ea ex mets imminen- 
tis mali oritur ; verum, quia hoc animo famto & cir- 
camfpe@ione pradenti fepe averti poteft, indé. quan 
‘tum pote, procul ifta formido pellenda. deer huma- 
ne natare amicus affetus, fed qui ratione hattenus 
temperandus eft, ut jn objeftum diggum & licitum fe- 
ratar.. Odivm infeftus affeQus. tam habenti, quam il- 
ls, in quos fertur.” Ergo id; quantam poteft, reftin- 
gendum, &, fi quis omnino dignus occurrat, quem a- 
verfemur, ne tamen ideo nobis ipfis egritudinem oon- 
ciliemus. Invidia deformis plane affectes, dum invi- 
us propriis moribus, ficut rubigine ferrum, confici+ 
. ture 








223 


! 


226 De Orrreto Hottinis§ LL 
Cap: g1- ditio, fortune bona, parentuns anétoritas, im- 
UA perintinm civilium joffa, occafio, aut neceffi- 
‘was ferunté, , 
Proxinem, --LL. Cust-autesis animus falturis Corparis 
corporis SuStineatur, ihde vires jus covigruentibus ali- 
Jrrvandes, RRS ac laboribus erunt firmanda & con- 
. tec intemperantia- cibi potufque, 
cir. $m imtempeltivo ac non neceffario labore, aliave 
tatione affligetide %. Quo nomine vitanda in- 
gluvies, cbrictas, immodica Venus, 8 fimilia. 
Gam etiam inosdinati & vehementes affectus 
non folum ad perturbandam focietatem ftimu- 
Jos moveant, fed & ipfi homini plurimum no- 
ecant; inde canda opera, ot quis affectus 
. foes, 





tar. _ Spes lenior quantumvis, ita tamen temperanday 
ne dum vana, incerta ac fuper vires pofita complect? 
tur, anitnus fele gratis fatiget. , Ira Violentiffimus jux- 
ta ac perniciofiffimus, cui omni ftudio relu&tandum, 
que & ipfam fortitudinem ac in periculis conftantiant 
Welut occ#cat & precipitat. Huic congrua eft libidd 
windi@e, que quatenus excedit legitimam & modera- 
tam defenfionem, & fuorum jarium affertionem, plane’ 
im vitio eft. 

© Datar praterea peculiaris animi cultura in vari 
aram rerum artium & difciplinarum zotitia’ confftens, 
oz licet tion quibufvis adeoneceffaria fit, ad officiunt 
‘hominis rite obeandum; nemo tamen in dubjum vo- 
eabit, quin neceffiatibus & commoditatibis human 
Vite apprime fint uciles. Igitur, ne inutile terre pom 
dus fit, fibi inutilis, aliis moleftus, quifque ees cape 
fat. Et quidem tempeftive eligat honeftiim vita genus; ~ 
Prout impulfus genii, corporis atque ingenii habilitas, 
Aatalium cognitio, fortune bona, parentum audtori- 
sas, imperantiom civilium jufla, occafio aut necesitas 
ferum, Wanarve ~ 


LI. ERGA SgiPsuM. — 225 
fuos, quantum fieri potelt, compefter, Be Caps 5. 
quia multa peticula repelli poffimt, ubi ani« Gaya 
tmofe iis obviam eatur ; mollities animi ejici- 
enda, idemque contra periculorum terrores 
obfirmandus. , 

TV. Quta autem nemo fibi ipfi vitam de> Qeid juris 
dit, fed illa pro Dei beneficio’ eft“ habenda.j ms #= 
adparet quoque homini hequaquarh compe: aitam? 
tere poteftatem in propriam ‘vitam hattends, ¢-iv. $19 
uteandem pro lubitu poffic abrumpere ; fed 
exfpectandum utique effe, quoad quis evoces 
tur ab eo, qui nos in hatce ftatione colloca- 
vit, Enquidem id utique reéte fieri poffe 
videtur ; cum homo poffit & debeat fua opera 

aliis 





+Super hoc argumento dignifima lea eft cel. 
Bupper exercitatio juris nataralis de culturd Ingenii in 
SeleBis Furis Nat. & Gent. Hale Sax. 1717. 

5 Peccant etiam contra hac officia qui curam corpo- 
ris plané abjiciant, && vel avaritié indo@i faum defraw- 
dant genium, vel faperftitione abrepti corpora poenis 
olantariis fabjiciant & mutilant. 

©Suicidium ipfi Philofophi illicitum exiftimabant. 
Cie. Tufe. Difp. i. 30. Vetat dominans ille in nobiy 
Deas injuffis bine nos fue demigrare. Et Sawec. Epitte 
70. Invenies etiam profeffes fapientiam, qui vim afferen- 
dam vitae fue negent, & nefas judicent ipfum interempto- 
tom fui freris expeltandum effe exitum quem natura de- 
oevit, Ex hae fententia Vircitius de iis, qui fibt 
Yeahas attolerant, xn. vi. 437. 





Quam vellent ethere in alto . 
Mune & poupariem, (F duros perfarre labores 
Ee Lucent. iii. 984. 
Viemgur manctgiv aulli datur, omnibus uf. 


Sed 


226 
Cap. 5 


De Qrricto Hominits LL 
. aliis infervire, 8& vero certumi genus laborum, 


wes aut corum intenfio, vires hominis ita atterat; 


ut fenium viteque terminus maturius ingruat, 
quam fi quis molliter ztatem exigiffer ; ut 
quis eligat probabilem otcafionem brevioris 
vite, quo talenti fui ufum aliis eo largius dif- 
penfet. Sed & cum fepe miltoriim vita fer- 
vari nequeat, nifi pro iis alii probabili fee 
vite periculo exponant ; per imperantem legi- 
timum poffet civi fub comminatione gravilli- 
marum poenarum injungi, ne ejufmodi peri- 
culum fuga declinet. Imo et ultro tale: peri- 
culum fubire licebit, modo graviores caufs 
non retrahans, 8 fpes fit ifthoc in alionwin fa- 


 Futem ceffurum, & hi digni fint, qui tam cha- 


fe redimantur. Nam id ftolidum fuerit?, 
alteri perituro fruftra fefe comitem addere; 
alt egregium virum pro nauci homine mor- 
tem oppetere. De cztero tamen per legen 
natura hautquidquam precipi videtur, ut quit 
vis cujufvis alterins vitam fua vite praeferat 5 
fed ceteris paribus fibi quifque proximus effe 
permittitur. Aft vero; qui vel tedio mole- 

ftiarum, 





Sed Stoicorum dogma fuit res adverfas juftam effe cau- 
fam, “quare homines fibi nécem con(cifcere poffant, 
‘Horum autem dé fpontane& morte decreta, quibus pe 
ruit Cato, videfis apud Lresrom Mazad. ad Phil. 
Stoic. L. II. Diff: xxdi. Conf. Gror. L. If. @. 19, 


$5. . - - 
FNén ftoliduny tantem, Ted & injuftam héc fuerit, 
quemadmodum etiam jus nature non folum permitti¢, at, 
cateris pnribtis, quifqae fibt ipfi proximus fit, fed id 
etiam jabct. Cum alio igitur vel pro alio' velle perirey 


“#égulariter juta exceptionon eft, Titivs. 


 y rlings San: 929, 

anu, gue vitam, hpngoam congnantier G: 

omitant dpa as aerated ag 
clos ni 








ftra ab, slie einine Fifer es conjicisuy, ev. se 
fic rb ae hi i an no 
commodval Sut alver cum Japfione 
propulfendiin:: .iginar quali’ cum maderaming 
defenfio, wifirt contra: aligs :bemines fit, tempe-. 
nands, jam tradendum... .Inftiquitur igitur. de- 
Feat eaves ne lane gus abe quo tma- 
. sable garninebats dum efficimus; ut ei 
a att formidolofa noftri invafio videatur 
vel cum iftius lafione aut pernicie. Prior mo- 
- dus quin fit licitus, omnique peccato vacet, 
@ubiubt now habet. 

7 vt 









8 ic virgen cout jos strc pect, que noes 
tem fibi confcifcunt, uc Rupram évirene, 
9Sic Mant: L. XI. Epigr: lvii.. 
Rebus i6 ‘adboerfs facile oft contemnire ofr; 
_ _ Fottiter tlle facil, qui mifer fe poteft. 
% Cicaronr de hac re acfcultemus: “ER 
“ now fcripta, fed nata lex, quam-non didicimas, 
“ cepimm, legimits, verum ex natura ipfa artipdit 
“ baufimus, exprefimus; ad sama GORI fed fi fol 
8 St tip 


wee oy Drorted Miting = LE 
Cag, §, VEE ABINANeERS tite! polttriogdin Aiedum 
Respals ent pri, ple ate 


‘7 feaenis 





shit “ACH. a Teetetsabh Aver exit 
Ca alia, aaa le 
Nite prodete jibes: ot alberta wtdieis-taat 
pai area quest. "Be gob t-eilinoceation 

ate 








ae inimicoram incidifiet, omnis honefta ratio effet 
dz falutis.”” Pee: _Milox. 


rena pete pet experi cashes setenen dem 
Taeunt, Eueush. M&.aes fc. 734.95. i: uo 

3 Ob levem injuriain: ofque ad fanguinamy. Qouemis 
odio pecttqa: f jerieatyrali; tundenacuetjuate ¢van- 
gelico, congeaerii, wiketies- Hec théde Geerius; 
“S41 UGi ‘pericalum immineat accipiendss alapa, wt 
“omalt finilis, baie -quoque jus eff 1d, arcendi com 
‘rosie ininit, & fot = pent, teh i are z 


wg 


"s 


Li einaal ‘Srapttes ¢ 2 
5 HABA GG fe 45) fit Ou gi 

imputet, YOR nH FRAT RCE cite one 

polwits* teecaneeiene a ; 

ra aut Hadefttiy, hobis “f #} fruftra® forent 

concBHa; Filet? inj x fiviceriel vin tion 

ficeret 









i ee parce TO 
thay Aefitoiode fei pom, 
ve alba retnirece po- 


¢ ne ofitione 
pod hte 


ubi 
ir ata aut penta 
ba Na a hae t fimili modo ‘f- 
lugs 





dda explettiz relpiciatar, non diffentio, Quan. 
* quae: ‘enki -Instgcalidfenisoors & -alapyas tamer 
“gal ff tod! pera idhicerey:te mfibi eo ipl dat 
“* Fass Nee af; “fatultatein: quéiitain moralém adverfas 
mi Hida tedn} quitbettes alice matein| sla, Bme ps 
‘mequee, __ Caritas $ quoque per fe non videtur nos 







ae accipi 2 Guam adverfantd noces 
™ aturg conmigo €am verat rhe 





‘nim modeftisimus gu ayn ans Spage 
_perpetuum ludibrium deberet. hoc porto 











 ende cavfa.” De Swe.B SF PL. al, 
“Conf. Pur. De Fare N. GG. Ang nto ft! 
sguldubio.a nobis hor eMlagitat humaniins, -wx vist = 
-valoris, parcamur fi,ab(que nollra «patient fet 
spo eer tor geet 
- ™% Similiter Grorius, “* Si exp! icem, jaidan 
= refpicimus, non negabo' ae ryandas, apie 
a no, & ita opus fi, nie ee nat Lied 


rhe 4 SS 








LL _ FRod Sziesum; 7 23t- 
fata noniftdhirn i prefens intentatum péricuCap. 5.‘ 
lum repellere,° "gd & hoe depulfo inven : 
co ufgue perfeqt poffem, pd Bill infu. * % 
turum fais rhif cautum fir. * “Super qua cone 
tione ita” habenduint. Si’ quis, injuris intra 
tay ultro poenitentid ductus’ veniam petat, 8c : 
damni_reftitititnem offerat, in ratiam cum -.- 
ipfo, fide accepts, redire debeo, - Nam firms 
um eft fignum animi ¢meindati; fponte poenis 
tere, & veniany petere.’ vAdt qai tune demum 
peenitentiam pre fefert; quande refiftendi vi- 
res deficiunt, gus nude prémiffo fidere parurit 
tutum videtur. Igitur tali vel’vires nocendé . 
fubtrahende, vel aliud vinculum inficicnidutng 
ne deinceps'nobis exiftat formidabilis.- : 
TX Qut autem imperio civili ful des Malte re- 
it” Oem violentam fui dteionen tren 
ie adhitent, quando tempus at locus TON cer sages 
féc‘auziliom magiftratus implorari ad repel. 4, 
Iendarn eam injuriam, qua vita,’ viteeque equi- ° 
polléns, aut irreparabile bonum in preefenta- 
‘neu periculum conjicitur. Erquidem ut pe- 
Siculum tantummodo depellatur ; vindidia‘ay- 





“ ter rem & vitam eft inzqualitas, ea favore inndcen- x 
““ tis & saptoris odio compenfarur, Unde fequituh, 

i id jus folum refpiciamus, poffe farem cum re vie 

a” giestem, fi aliter res recuperari nequeat, 

bal ‘Nec obftat caritas per modum pr: 

“ lege divind homanaque fepofita : nifi‘ res ¥it,. oe 

“ minimom valeat, ut proinde contemni Mereaput."* 

“De Fors BFP. LU. coi. Gre 


ty 


Q3- : LO er 





5 fen ee in piri 
ts Giderit. ain fli cp aes oon 


Gace omer, gubesidepcnn, 
as fit abligatio.ad orn ra ia, 
-ML. Cinca tempus, ina quod. defenti 


aged pete Geri potelt, ita, habendysn eft. Gui in 

mabe naturali libestate utrinque deguot, etfi pof- 

© 68 0% 5 debegnt praelymere, dos adowiis & 
Oe iam i ie 

* proper ingenii jmani ppequaan ita 

‘fecuri effec debent, OO ad innoxia 
a. CirCURRPN|NG 5 PU, AaicurH 

* ftrvendo hpftilia rend, aoa 


“ome, forigs singin din oe cO- 





- 88 Qaoalan Lejl. bie ftatys nepeftaris, in goo ma, 
iftrards ayziligm a nequit implosari, rationem _habeat 
Hats natorlisé . 
.- 16 Hic re&te gorkingit audtor Hobbefanam 
Hom aajcnique,  Sacuritatis confervationt gue fue inca fen 
€- wiribus artibpfgne propriis praeicae fee coed pa 
vel ex infidiis prasceapare polit. De Civg," ar § 
no Quod ab omni zequitatis rations ebhornepy. 
‘a Jad minjns ferendage + eft (inguit Gory 
“quidem ‘qradidapont, jure gentiog arma j a 
2d imginvendagy potentian cqeloqngar,, Guxe 
“ um anfta nocere pe ” Et monente Qujntj- 
yqawo, “ Qais hoc ftatvit unquam aut cui coacedi 
tft Sine fammo onnleg periculo pore, ut cum joe 
# poty 









Li avs grba dered: 7 433 
‘nae niginter‘obfervande, & qua:fonn fet Cap. 5. 
dia. > Verum. ifta fufpicio, orta’ ax-commereni 
Rominum.maiitia,. nor fufbeit, «ut fab-obren- 
tc defen Gents: mes: alterum ultro.armisopprie |” * 
-mere ‘poffim, ne quideovdi -potentiam ipfius nie 
ais glifcere videam "6; preertim ubi eandem 
innoxia indufiria, aut per benignitatem fati 
era. alictum oppreffiancm’ adaurerit . Quis. 
fe quispreter facukatem nocendi etiam vekev 
gatem oftendat, non quidem adverfis me, $4 
alitim, son ideo ftatiny meonoming eum inva 

- dere ulsto pofliim 3 nifi ad aupiham altesi, qui 
injufte a potentiore invaditur, ex foedere te 
‘nedr®¥,. Quod co prointius faccre ex, & 
probabilevix, iden aero oprectsinine cue 
‘que trafieurim, & priore victoria pro inftra- 
‘mente fequentis ufurum. [Aft ubi hquido act ; 
sparet, alteram circa ipfeyendam mihi vim jom 
occupari ; ftasim licebit violentam fui defen- 





 pataerit oasidere, A quo metilt fe dieat, 1 we ile 
 patterits occideretur 2” Dyclan. Ion Ve. Xie 
, Qged  potentia erefcens cum apimo nogeodi ie Sear 
«" Jona, & ex circuintantiis. conjicere Reant. abana, 
fm pots, wos 1¢ jura vel aling nabiicum. fgde- 
sihgs amicitiz: conjondlos edene. vetles tam proguidukio 
do lex nataratis & omajum gontiew moses probyrifimi 
nen perraitewnt, ws akering Pateasiams nimis siiteanesh 
depigoamus 


9 BiG non ferdus aquest inporesat tater buted 
aitath vineulis adéringimyy, Og altar Sajqriie. ieppietio 
Seen foram justa-ilbad Cotaxotie t' Qi ines oe- 
yarh ace obfifit, Mt pitt. depute, tite. in: witie, 
i ee ae en Oe “De 
Aen 


. ges %. ; |. Gonem 


534 ‘Dr Orrrcro Hours Lt 
Cap, 5. fionemn aufpicari, Se noxani adpéraittem occa?” 
Ae pare ; fiquidem nutla fpes.fit fore, we amie 
admonitus hoftilem animiim exnat, aue‘ quf 

‘modi admonitio rebis nofivis néwbd’ fie futur 

ta. Unde heic pro aggrefire erit hebere 

ric wt cane exfoyde aletl con: 

Cepit, ‘8 ad eandem ri Se -dOespee 
favit ; defenfionis autem favor ktm: 
mitabieut, qui celeriuave-tifus -tardiys ‘yolied- 

tem oppreflerit. “Neque eniin ad deferfienema 

equiritur primum * sium exeipére; aut ittes, 

qui intentantur, ‘ludere:dnintamat - & repel 


as quale pein ‘Ase in civitieibns haurquidquarn eam 
Fe etacom fparium a fui defenfionem indviga. 
our Nam heic licet quis. intellexerit,. civem fee 
fat? comparare ad vim ipG-iaferendam, ae atrones 
© 5: § 7-mings fares: nequaquam + cocupane, ee 

. ts 





% Hoc in loco fequentia addit Weseeus: In 
hoe porrd “faa non folum in ptefens intentat wm peri 
¢ulam repellere, fed & hoc depulfg invaforem 09 af 
que ai pofikm, quoad i itlo in fornramy tpi 
amihi cautom ft. “Super qoa cautione ite 
Si quis injorid intentath, vjtro panitentié does vex 
az petat, .damni ‘reftitutionem offerat, in gratian 
com ipl fide  accepth redire debeo. Nam frum ef 
Sum animi- emendati, . fponte penisere & venom 





wil Lies pete eur videtor.  Igi oat yt toe 

Hocendi fabfrskendss yel aliod yinculum jwjiciedess, 

“Sean eee 2 "ee te 

ae m pezfens hic requiricar, we quaft Ya 
Panéto. Fateor quidem fi infultator ariha: 

en vee he OF sgepeat eum fare oi 


Li, enon Szresem. : * 


23 


dicebit 5 fol-a8-communem imperantem. erit Cap. 5, 
daforeadus, 8 .ab coder. cautio petenda ¥, 


Veruin ‘obi quis: ‘xb altero jam invaditur, & 
in Gas redighur anguftias,. ut magiftratus, aut 
-aligrum ciwium-intplorendi fabfidium facultas 
gion fir 5: mc detnum ad repellendam vimvel 
eapsempa invafori licebit intentare : pon qui- 
dam ea jngensione,: ut per czdem vindida ob 
inpuiam cxigatur, fed quatenus vita citra e- 
gudmodi codem ¢ pradenti periculo nequit erie 
pie, Initiom asa tempos illius, quo quis 
in uj defenfionem.alium impune. poteft occi- 
dege, inde fumitur, quando aggreffor volun- 
tem, impetendi yim meam pre fe ferens, 


4-@-wiribus inftrumentifque nocendi inftruc- _ 


$4, jan intra illum.locum exititerit, ex quo 


steipfa nocere poffic, compytato qogque illo . : 


ities ano pen a fi ego prevenire quam 
prevenici 


rn anigpo, occupari poffe facings, Nam in morajibus, 
yt & jn natpralibus pundum non jnvenitar fine a- 





# liqua: latitudine ; fed multum falluntur & fallunt, 


- gui shetum qealemcungue ad jus occupandz inter- 
$ GeAionis admittunt.”. Gror. de Fure B. oP. 
L Jt ci 45. 

v Adgit auétor in opere majori, L. Ie. 5: $2. 
‘vim vi ‘repellere,: ad noftfi defenfionem licitum effe, 4 
fabGdiue debitum nobis refpuat magittratus 5 cui fab- 
Jongit Bansgygaccyus ad locum, idem non tantuin 
‘ad noftri fed etiam ad aliorum falarem tuendam licerg. 
Hee mode, Mofen in eo vindicayit Cuenicus, quad 
Pupion' ‘ob injusriam viro /raslisicp allatam percuffe- 
rit, “* Noverat  inguit): ‘Méfes Hebreds ab Aigyptiis 


 jodicibus xqui nibil impetrare ‘potuifle ; cunque © 


aA -byranaisco devenit, urjos ‘non ampling dicatus, {b- 
# rats 


236 _ De Osreayo Moras Lt 

ay 3. preeweniri-omalim *. Eefi pir wesbneio 
Dem animi, quam tastem . evciter, 
‘modicus exneffis in foro duran von-cumpe. 
Perdurat autem foatium ixenigata txtele;que- 
ad aggreffor, fuenit depellqeniantultro:nenctier - 
fit, vel poenitentia in:ipf fatinoris memeno 
tadtus, vel quod consmin ejnv-even sas dufti- 
tuetit.: icv urin prefranceme emplus: ae- 


Non fogere “XH Quawey ass autem diGue ft, } on 
aliquande ,roRe ad .cadem -peovolari; ubi consmudiave 
Mate Via pericutura depelli poteét samen ‘prepter 
yf al perturbationem-anitni, quam imtminens periew- 
5. $9 Jum parere folet, non omaided vives refteari 
folent, cum in tli peticulo sepidenti non ign 
accurate, omnes evadendi vias liceat circum- 
fpicere, ficut ei frangulllo animo rem ~ 
confiderat ‘nie ex loco tuto ad prover 
cantem ultro defcendere temerariumn. eff 5 it, 
& inaperto me loco conftjturpim alter invade’, 
non pracife ad fugam obligor, nifi forte in 





“* ratis fosietatis civilis fundamentis res ad jus nata- 
“ gale redit ; ex quo unufquifque fe & fuos tueri po- 
‘0 eft, nequaquam imploraté egrum ope, qui aoxilion 
“ eis ferve nolunt, Sed eo jurg, nefas ef utie aie ia 
* famma perturbatione omnium, rerum, geatis, age 


“ tanec in ubi impgne t a quolibet, Ge 
a Serer pass Blea 


Chae. ad 4g. pep. Viiv Bn 


vo eect 








oftendendum, furriaqne péxicoband lnpfes ian 
meinet; acti femel geo fisdepp' fis, cundem 
jteram componere haut facile eft. Uti ‘autent 
alquia favore: dekkeltonis‘nomestleditur, Qood.. . 


vltao.in pubbeom ada negotia oberon pre 


déity corefidemi maakt, a petieslo immune - 
pimeranmusys : im-eedem non frsitur, qi 


abplecen itr daciinc proworstes: ubi compa! * aan 


Dperit, ita preeotiur, ut ni dllum transfoctiae, 
jpfi Git pereundum, Nam cum leges id pevi- 
Mohuer fubise'vetent, ejoa quoque ad excufan-  - 
syee cotiom nulla habetor ratio ¥. 


. XIV, Quon pro defenfione virz, idem & Dewefe : 
defenfione. membrorum conceditur 5. fic us vite eqns 
& ille innocens habeauur, qui violentum in- Tin jay- 


waforem occidit, cui fortafié intentio fuit nem- ram: 


bro:eum duntaat mutilandi, aut grave vulnus ¢, 5. § 10, 


‘infligendi. Nam & natura a motilatione, & 
gravi lefione maxime abhorremus : & mutila- 
.fio membri, pracipue nobilioris, quandoque 
-pon mulgo mjnoris quam ipfa vita eftimatur. 
. wet Quin 





* Melins off ocepeners in tempore, quam pot exitma 
-mindicare, Cod. LUE, Tesla. 7! 
- + Qui-inswe/b contendant, pleramque ad berorem, 
wt aunt, recyperanjisseid-agunt, ad.quemfinem cogien 
“gette parsat cadinitti. +! Quod'mibi {ait Groravd) 
-*6 & sation a pietate valde alienum videter. Nam 
-$*-bonoreit oping do excellentis-» at qui talem ‘fert 
+ injoriam, is patientem $e excelleptes oftendic: at- 
_ que 


age - Dz Orstcro Hommes | LL; 
SRS Gea sc culm mors lr tran ea 
! ‘citatione ac svulnere mors fit fecutura = ac talis 
 seeangpe peng wlan canftantiam 

pak oqae regulariter non folent 
gratiam prefersim hominis’ mz 


Bion yo ev. "seo & quod pro wing, id Be pro pu . 
dcitia, | theltia Hoes fadicatut: quippe cum nulle-tia 
Ee Soe oe emeaeane 
lent. 


i ase ogame, 
pani : XVL Defenfio matem rerum inter ecs qui. 
fee pr dem, qui in naturali:libertate- vivynt, ‘even 





ae 27. que ideo honorem puget magis, qu minuit. Nee 
“ refert & quidam corrupto judicio virtutem haac in 
Ҥ* probram vonfiais nominibus tradacant. Perverts 
* gnimilla jadicia nec rem nec rei‘efimationsn im- 

«+ matant.. Nec Chriftiani veteres boc tantum vide. 
sunt, fed & philofophi, qui dixerunt pufilli effe animi 

“. -contumeliam ferre non pofle—— Quid & vero dicat 

& aliguis de ‘nobis, obiay aod creditum spud bonos exiti- 

* mationem seftram delibaret? Hunc quoque ec: 

“ di pofle fant qui doceant: mendofe admodum, 

“ & contra nature quoque jas. Nam interfedtio its 

“ non eft modus aptus ad tuendam exiftimationem.” 


puis valde fit grave, & vine quai mauipebile: 4. ad 
- “ de quod vix fciri queat, an non periculum mors 

“ poft fe trahat, ppt ten ra Larirkrar’ 
£ Mote pevicaam oasidi ret B poli”: hid. § 6 


LL . tron SerrewG 7 
ad cade wfuue ifs rc gC 5 
" paado resnon figejufmodi, t.contembi mere: vd 
atur. Nam Citra res utique. viex nofire. fer-. 
vari nequit ; & seque hoftilem animumtlerier 
Tat, qui res, quam qui vite pet. iniuciamn 
impetit. Verum in civitatibus,-ubj: ‘agpta 
fublidio magiftrans recupetat podtuns,.id.ro-* ° 
gulariter non conceditur 5 nifiin eacafi,-ubi.. 6 
gui res noftras ereptum venis, in judicium ad- . 
duci.non poteft. Quo intuitu licitum et oe 
Gjdere pradones, & furesnoftarnos*s§, ., . 3 
7 XVIL Atauz hae de defenfione..ab. iis teoafer? 
fatta, qui ultro ab aliis per injuriam invadun. ¢uid 7eri# 
tuc," Quia. ausem prior. alteram lefit, tune 54/24" 
Gegaum rette fe defendere, eaque defenfionc dem? 














44 * Pro pudicitia’ gain idem liceat, controverfiam 

Vhchabet, com.non tantum communis seftimatio,-fed 
a lex divina pudicitiam vite adequet.” 2bid. §% 
Neqaeo i igitur non mirari Cl. Bupprum ii in contrarias 
pastes abire, Pudicitia inquit, cum xextiquam vite bo- 
teinis fit equiparanda, med ‘spinione vielenter defend neo 
ger. Philof. Pra&. Cap. iv. S. 3. § 14. 

*$ Nofarnum furem occidere, diurnum non ixem, 
WK Mofaica permittit ; Exod. xxii. 2. & Soxonis 3 
Demostn. Orat. contr. Timecrs p. 4 
Jerxur'tabularam. Cicre, pro Ms 
‘cin tabule noBurnum jurem quoque mode, ts 
Pf telo defenderit, interfici impune voluertint, Cujusle- 
 rationem fic exponit Grotivs,: “ Difcrimen 

a noturni & diurni turis in hoc pofitum eft, quod 
gota vix fit copia tefliumadhitendesam : atque 
® ideo fi occifus fur reperiatur, facilius ‘credatut ei, 

a qui & fe vitz tends cav{& dicat furem inter m om, 
“ repertum {cilicet cum aliquo inflrumento, quo no- 
"© core. poiier,"* De Jur B.S PL. Mei $12, 
Vid. 






De Overcre Hessais Lh 
“Cdp: gr iftietdpnasbthaders potelt, . poflynam peerie 
Cie ‘teenie :radtus:reoparetionem-danrei-dati, SE etree 
sttonem Oe wer la@endo if poftertty obrike: 
&& Yafis vandens per afperitatem-anierll sehr 
& rharva {Ok vindictam faceve pertendit: § -"'* 
Crattroa >. MYL. Desire eB ranti haberurtonterd 
tia fail og, G45-AATFi-en dbtineri eliter nequeat; itt 


te 
fe "fre ibs db: obligicione commited 





eit, 





tanto ardore‘ad fai confervationeny Hem “y#! 
prac, Hon “face prefomitur, talem #t} dbl. 
‘“gheionens impétam, cui propria falus’ ordefe 
‘debeats “Quumquam entm nen-Deus foleini; 
fed 8, ubi ‘materice gravieas eqquitie, -frempd 
fium civile tam rigidam nobis obtigationem 

injungexe Gest | ur mort fis amen 
















Vid. Gronov: fn'toc.” In flat naturali ceniphi’ 
‘Mutat Sithites viotetitae defenfionic, fed ‘itt civitate 
‘Mined fefe Tratvet. “Latro diumus facttis ad jude 
dacitor; B violencia jus miner cum _ bericht 
pellitur, 

48 8 eft; qui th extremd neces verfal 
‘bus ‘ordinarfis hon'fubjicitar. : gr. Lex eft gen 
‘nlterias jus ne fedas. Wee auterit mit dBltaty 400% 
Fummd inopift vidés labors %& fam tandent famé 
‘fiturus, Id gdod-ad titam faltemaridam ‘nete! 
‘elt ab aktero; ‘edi fatis faperque ett, fatripere * 
‘Sunt autem varia neceffitudinis: ge era, de qu 
‘differuit Crcend. “ “Atque’ chiast hoe mibt! 
 Yidere cffe quafdarh cum adjunAllone’ decedltsding, 
 quafdans finplice’, 8 abjolutas.— Cai fafles exp 
 ntcellivudo,” iil érity quod’ mulia’ dicantus, Tag 


* ‘Quod 


Pe cami malls atuong Ienire _Fesfins, a 
abi 
A 













Et vt ads Sete = ae, 
dé flende tet tmgern ‘ab’ i diktedahia Cap. 3° 
tathien reftaper tam rigida leghunt Feith ORAS © 
sarosigads: “a enitn qui rh an ‘au! 
qui TaRtitdrt qi inter hominés thtrodux-. 
crant, ‘cuin wtigdetalacem aut comtioditaten - 
Moinitum pert! promovere voluctint, 1 
Titer quoque ob oculos crear 3a 
difionéin nate Hottarze; BE Gut-hort- 
ndt-fiomo refligérs & atholti ia? 
deftinétioneiti tendune, Inde reguiaritet- teges 
imps politivat, & quavis inftituta humana 
judicanear exciperd clfam neceffitatis,' feu non” 
obfigare," qiund6 pfarum ‘obfervationem eo- 
mitaturum effet malum, humarlm- naturany 
- gut coitimuni honyinuin ‘¢onftentis 
fitpetins § fifi: Eprelfe,- aut -prepter ‘négotll ° 
mania’ ite qaegued tafus fie bémprehenfus*7s 
“I. ayes ! . pot, 















‘‘iafidegirer, -omat tempore'id pertinelit-aut ad bas 
* peftatem, aut ad incolumitatem;“aoc; ad:commodiz 

bi vers we fommia quidem necefituda-videtar zee 

3 buie. proxima, incolupisgtiss: tertia 
ifima, ‘nmoditatis: Hafce aa fe & 
owe a tpi: ut quanquam pred he 
“Chellas incobaititati}’ tharen weri poriffimnm confalen: 
Adam Ga, delibeietafri~ Sunt. res, quaidain ex rei? 
‘pilores & ex Rope’; fon ex fed naturé :comfderans 
: quibus in omnibus, quid tempora petant, aut 
‘Fgeid perfonis dignum fit, confiderandum eft: & 
som quid, “fet qus “quidque siinvs, quicum, quo 
*\ tempore, quamdit fiat; gttendesidum- eft.” id 

drvest. L. I. ¢. Wii, Wiii. 

TEx. gr cam in bello aligqnis ad fiasionem peritu. 
Jofem mitfas St, ea eonditione, ut fationem non dav 
ferat, priufquam alter ejus vicem fappleat. Bar- 


BIYKAC, 
Unie 





, 


me De Qrricto Homing ok Ee 
“ Cap..s. Wade siegpifites non id quidem effct, ut di- 
Conroe rete lex pot violari, &. pectxtum admitti; 
fed ex benevola legiflatorum ménte,, fintulque 

nature humane ¢onfideratiane .prefimitur, 

-€afam neceffiatis fub lege generqliter etncep: 

ineri,.. Exemplo uit & alsero res 





vesit declavanda.- ed 
Sint ob. XIX. Quaney ase alias homift ton ft 
Sisdert 5 
mambots 
pre falate 
toting 2 ~ 





won imped 
yee SX. Sy in naufragio plures. ix Lapbom, be 
jaunt Gverint; qfoun lla forte, gefGity.nbqoe ad 
Trib urn pecebari,jure {caphe PerRaeE f Valente 
‘égrava- forte ducendi, qui projiciantur : & fi quis 
fam: foprispericutam fabire detreétaverit; tanquant 
qui omniumn:.interitum quaraty, extra: formar 
precipioasi poterie. tat wy 
Peritwe | XXI. Steduo in preefens vite periculune th- 
alias for chdant, in quo utriqae Be peteundum'y. inf, 
en mor- uid facere licet, ex quo alteri, alias peyiuy 
a ees, fata almovcantur, ut ipfefalvus asl 
~ Si ego natandi peritus cum altero-natandé im 
perito:in profundas aquas incidiffem, & ille 
: oe ie 






er 
- ¥ Eadem rarione licet mapiffratal civem’ séithusy’ 

de medio tollere. ot 
$9 Quod fi imbecillior viribus prits tabulane écoofs- 
verity minim’ licebig validiori itlem sabuld diftorbare # 
+: cose qnonian 


LL #roa Szipsum, - 243 

me circumplesus teneret, neque ‘mihi. tate Cap. 5. 

fint vires; ut ipfam mecum’aquis efférre va- (49 

leam : potero talemi a me violenter amoliri, ne 

cum ipfo fimul fuffocer, etfi is per exiguam 

tempus a me iitcunque fuftentari potuerit. Sic 

‘in naufragio, ubi ego tabulam occupavi duo- 

Tum non capacem, fi quis adnatans éidem quo- 

ue fe velit injicere, me fimul fecum perdi+ - 

turus, potero eum quavis violentia a tabula 

Fepellere*. Sic quando duobus fugientibus 

hoftis necem intentans inftat, unus vel porta 

poft fe claufa, vel ponte dejetto, alterum in 

‘periculo vita Aeftituere poteft, fi uterque fis 

mul feryari nequeat. ‘ : 
XEXIIL. Ex neceffitate poteft alteri pericu- temoceart 

lum mortis aut magna lafionis intentari indj- pericuban 

reffe ; ita ut nobis non fit propofitum ipfi ners 

hocere, fed duntaxat pro noftra confervatione c. 6. § 4 

talem ‘actum fufcipere, ex quo probabiliter 

Hoxa ipfi poffit inferri ; ut tamen mallemus 

quavis potius alia ratione neceffitate noftra de- 

fungi, & ipfarn lefionem quantum in nobis 

temperemus. Sic fi rabuftior mortem inten- 

tans me perfequatur, ac.in angufta via, qua 

fugiendum, forte quis occurrat ; ubi admoni- 

tus non cefferit, aut id temporis locive an- 

guitia non admiferit, licebit illum profternere, 

‘& per eum jacentem fugam perfequi, etfi pro- 

babiliter ex eo impulfu vehementer videatur 





ooniam in pari caufa poffidentis melior eft conditio, 
Vid. Lactant. Infit. L, V.c. vis 


244 Dez Orricio Homints L-L 

Cap..5. affiigendus. Nifi forte illi peculiari obliga- 

tione tenear, ut etiam ultro pro ipfo pericu- 

lum fubire debeam. Quod fi fuga interpofi- 

tus, admonitus licet, decedere via nequeats 

puta. fi infans fit aut claudus ; faltem excufa. 

tionem merebitur, qui fuper eundem faltum 

molitur potius, quam moras neétendo corpus 

hofti prebet. At vero fi quis petulanter vel 

‘inhumane rhihi obftiterit, & viam fugiendi 

concedere rioluerit, etiam directe  imtpelli ac 

profternti poteft. Czeterum quibus pet iftos 

cafus lzfio conciliatur, eam tanquam fatalen 
calamitatem ferre debent. 

Jn secef- XXIII. Sr quis preter propriam culpam 

see ievitein extrema inopia viflus aut veftium advertus 

domine — frigus neceffariarum verfetur, neque abaliis lo- 

“et"** eypletioribus atque abundantibus, precibus, 

¢: 6. § 6. pretio, aut oblata fua opera, ut ultro fibi i- 

las concederent, impetrare potuit ; citra cri- 

men furti aut rapins, vi vel claneulum illas 

fubducere poterit; prefertim fi intentionem 

habuerit earum zeftimationem preeftandi, quan- 

“do occafio oblata fuerit. Nam locuples in 

ejufmodi 





- 3° Non opus eft hac reftritione > non enim ideo 
pauperibus fame pereundum eft, quoniam opum, quas 
prius habuerunt, prodigi fuerunt. 

3 Contrariam partem tuetur Wottastonus, quiz 
nemini licet jus alterius ledere. Sed refpondeo in 
hoc cafu, jus domini ceffare, & ad inopem transferri. 
8i neceffitas jus in alterius vitam dare poffit (ut fopra 
oftenfum eft) quidni etiam in bona? In extrema ne- 
ceffitate jus communiter omnibus competit in res, que 
Singulorum proprie prids facue feerant, Cujus ratio 

: . nem 


Ld ERGA SEIPsuM: 243 
tjufmodi neceMtate conftituto ex officio hu- Cap. 5. 
manitatis deBebat fucturrete.. Quanquarn au- 

tem regulariter, quae ex humanitate debentur; 
hautquaquam vi poffint eripi: tamen extrema 
neecffitas effieit, ut talia non minis afferi que- 

ant, quam qux ex obligatione perfecta de- 
bentur#. Neceffum tamen eft, ut egenus om~- 

hes prius vias tentet, quo volente domino ne- 
teffitatibus fuis fuccurrere queat; neve domi- 

nus pari neceffitate teneatur, aut mox in ean- 

dem fit devolvendus. Et ut reftitutio fidt: 
ptefertifn ubi alterius fottunz non ferant, gra- 

tis tale quid condonare. , 

XXIV. Dewrque videtur & neceffitas; cit- pyig 7: 
ares noftras verfans; veniam indulgere res ceat in ret 
alienas perdendi : ita tamen ut citra noftram allena: pre 
culpam id perieulum rei noftrae exttiterit 5 utogar* 
idem commodiore via difpelli nequeat ; ut nec. 6. § % 
pro viliori noftra re alterius’pretiofiorem per- 
damué ; ut zeftimationem ejufdem preftemus, 
fi quidem ifta alias peritura non fuerat ; aut 
in partem damni veniamus, fi alterius res una 
cum noftra alias peritura erat, qu nunc fua ° 





nem fic explicat Grotius: ‘' Spetandem eft, in- 
“gait, qua mens eorum. fuerit, qui primi dominis 
“ fingolaria introdaxerunt : que credenda eft talis fat 
* ide, ut quam minimim ab zequitate naturali recefs 
“‘ferit. Hine primo fequitar in graviffima necefState 
| “ revivifcere jus illud priftinum rebus utendi, tari- 
“‘qoam fi communes fuiffent: qhia in orhnibus legi- 
“bos hamanis, ac proinde & in lege dominii, fom- 
“ ma illa neceffitas videtar ta.” De Faure B.S 
PL Ie. ii § 6. “ne TBs 


Ra jadtora 


+246 
bag 5. 


Offcia bo- 


minis cu- 


we gitfibet er- 
fa quemli- 
et. 


Lifi.e. . 


1 

De Orricio Homtmis, &.° LT. 
jaAtura noftram fervat**. Quam aequitatem fere 
leges nautice fequuncur”, Sic & orto incen- 
dio, eoque edibus meis imminente, licebit vi- 
cini zedes dirvere, ita tamen, ut quorum zdes 
hoc modo fervata funt, pro rata vicini dan- 
num farciant #4, 





CAP. VI 


Der Orric1d QUORUMLIBET ERGA Quos 
LiBET ; © primo, De Non LaDENDIS 
ALIIS. 

I. GQEQUUNTUR Offcia, que homini 

adverfus alios bomines fant exercenda 
orum aliqua provenitint ex communi obliga 
tione, qua Creator omnes homines ut tales in- 
ter fe devinctos voluit : aliqua autem ex certo 
inftituto. per homines introducto aut recepto, 

‘vel ex certo bominum ftatu adventitio proma- 








3 Sic lege Rbodid cavetur ; ut fi levanda navis grata 
JaBus merciam fabus ft, omnium contributione Sfarciater, 
quod pro omnibus datum eft. Digett. L, 15. Tit IL, Li 
a “ Sic in navigatione, fi quando defecerint ciba- 
ria, quod quifque abet, in commune conferri dé- 
beat. Sic fumes aut retia defcindere poffom,’ i 
#*- qu navis mea impulfa eft, ft aliter explicari nequit.” 
Gror. ubi fepra. 
.. © Exemplis idem Seweea illuftrat. Controv. L- 
AV. Necefftas eft, que navigia jafu exonerat ; necefitat 
ft, quae ruinis incendia opprimit y meceffitas eft lex temperis. 
+ ® Status eft adventitius, qui hominibus vel natura 
‘eoatigit, ot .patris.& filiis vel vi paai alicojas, at 
magiftratts & fubditi, mariti & uxoris. . 





nant, 





. ier 


LI De NON LADENDIS ALIIS. 247 
nant ", Ila cuilibet erga quemlibet exercen- Cap. 6. 
da: hec autem non nifi erga certos, pofita 
certa conditione aut ftatu, Inde & illa poffis 
vocare abjoluta, hc bypothetica, . 
- IL Inver officia abfoluta feu quorumlibet priprum “ 
erga quoflibet primum locum obtinet : Neprimum, - 
guis alterum ladat. Eft quippe hoc officium Gini 
omnium Jatiffimum, omnes homines ut tales dum. . 
Complexum. Idemque facillimum ; utpote® 1-2 
nuda actionis intermiffione conftans, nifi qua 
obluctantes rationi libidines quandoque com- 
pefcendae funt. Quin & -maxime neceffarium 
idem eft, quod citra illud focialis hominum 
vita nullo modo confiftere queat +. Qui enim 
nihil boni in me confert, qui ne vulgaria qui-’ 
dem officia mecum mifcet, cum eo tamen we 
tranquille vivere poffum, modo nulla ratione 
meledat. Imo a maxima parte mortalium ni- 
hil amplius quam ifthoc defideramus + Bona 
fere inter paucos invicem communicantur. Aft 
cum eo, qui me -ledit, nullo modo pacifice 

poffum 





2} Homini non licere hominis incommoda {uum sit 
gere commodum demonfirat Cicero: tum quia can- 
fa naturam eft, tum quia diffolvit omnem humatam 
fecietatem. De Offic. L. III. ¢. v, vi. Ufque adeo a- 
lienom eft 2 ratione & zquitate dogma Hebbefanum, 
matoram unicuique jus in omnia dediffe, i.e. in Ratu 
Taturali, unicuique licere facere quacanque & in quof- 
sanque libet & poteft. Ds Ciae. c. i. § 20. 

*4Totum, preceptam jaris watere ftridte fie digi 
negativum eft ; & -prohibet ne alter alceri obfit, vel 
amnum quacanque ‘ratione inferat. -Affirmativa pre- 
septa ad Principia honefti & homanitatis pertinent, ut 

R3 nempe 


a48 
Cap. 6. 


Negus ix 
saturali- 


bus, neg 
erie 


fie § 3 


Dade ft , 


Soc 


Dz wow rapenpisarus. LE 
poffum vivere : cum natura‘cuique tam .tene- 
Tym amorem {pi, rerumque fuarum infeverit, 
ut non poffit non omnibus modis repellere 
cum, qui iftis noxam jnferre aggreditur. 

IU. Hoc ipfo autem officio velut muniun, 
a, tur nop illa fantum, que per ipfam naturam 
alicui adfunt ; uti eft vita, corpus, membra, 
pudicitia, libertas; fed & quecunque inftitu- 
to aliquo atque conventione. humana funt 
quefita. Sic ut quocunque legitimo titulg 
aliquid noftrum fit, hoc precepto idem au- 
ferri, corrumpi, ledi, ufibus noftris ex toto 
aut parte fubtrahi vetetur. Unde hac ipfo. 
interdita. intelliguntur quevis crimina, qui- 
bus aliis noxa infertur: uti eft caedes, vulne- 
tatio, verberatio, raping, furtum, fraus, vis 
direéte aut indirecte, mediate aut immediate 
illata, & que funt fimilia §. 

IV. Ex hoc porro confequityr : Si cui ft 
ab altero jafio illata, damnumye datum ulla 
modo, qui ipfi reéte poteft imputaris id quan 


he fe efar tum fieri poteft ab eodem effe farciendum §, A- 
é i § oF lias enim vanum erit pracceptum, ne quis le- 


datur 





mempe alter alteri profit; nec ad eadem in foro ha- 
yaano, nifi obligationis perfeéte vinculum ex facto hu- 
mano & nepeflitate obveniat, cogi aliguis pote. Tax- 
VER. 

$His fabjuagam, omifionem aligujus, qued alter 
perfeéto jure debetur, pro damno habendam effe. Ibid. 
3 Eedem modo Grotivs: “ Maleficium ap- 

‘pellamus calpam omnem five in faciendo five ix su 

E fapiends pognantem cum ¢0, quod aut homines poms 


LI De now papenpis Avis. 249 
datur, neve cui damnum detur ; fi ubi de Cap. 6. 
fatto kefus fuerit, damnum ipfi gratis fit devo- ~~ 
randum ; & qui lafit, frutu fox injurie fe- 

cure & citra refufionem gaudere queat. Ne- 

que etiam citra neceffitatem reftitutionis ab 

fe invicem ledendis abftinebit unquam morta- * 
lium pravitas; nec ei, qui damnum paffus 

eft, facile fuerit animum ad agendam cum al. 

fero pacem componere, quamdin iftius repae 
rationem non obtinuerit 7, 

V. Damnum etfi proprie ad rerum lefionem Damnum 
pertinere * videatur, ita tamen late a nobis heic _ 
accipitur, ut notet omnem lafionem, corrup, frum «f, 
tionem, diminutionem, aut fublationem ejus, ‘M+ ant 
quod noftrum jam eft 5 aut interceptionem cok, §3- 
Jus quod ex jure perfecto debebamus habe. 
te; fiye id datum fic a natura, five aecedente 
fatto humano aut lege attributum ; aut deni- 
que omiffionem ac denegationem alicujus pre- 
ftationis, quam alter nobis ex obligatione per- 
fefta exhibere eenebatur. Aft fi intercipian- 
fur, qua ex obligatione duntaxat imperfecta 
debebantur ; non cenfetur datnnum datum, 


> 
“ maniter, aut pro ratione certe qualltatis facere de- 
" bent.” De Jure B. EF P. L. Ul, ¢..xvii. § 1. 

6 Ut refte percipiamus, quinam ad damnum refar- 
tiendum tenentur, prius intelligere oportet, quibus & 
quando ft injuyia, Pe qua re videfis cap. ii, § 15. 
met. 41. . 

7 Nos boc tantum ; fed eum tanquam hoftem jure. 
eiiftimare pote. Barsgyrac. . 

3 In hoc enim fenfu vocem ufurpant Jureconfulti Ro- 
mani, quibus folenne eft damnum, injeriam, & xoxam 
inter fe diftinguere. Vid, Digef. L.XXXIX. T. ii. { 3. 


R4 


ago 
Cap. 6. 
—— 


Blue rei 
ipfius, frve 
proveni- 
entis inde 
fracas, 


De-NON LADENDIS ALII&. LE 


quod penfari debeat %. Inconveniens enim fi 
erit damni loco ducere, talia non accepiffe, 
aut penfationem eorum poftulare, qu ab al- 
tero non nifi in locum ultronei beneficii ex- 
pectare poteram, & que inter mea, antequam 
ea accepero, cenfere non poffum ', 

VL. Sue damni porro nomine venit non 
modo res noftra, aut nobis debita, que ledi- 
tur, perditur, aut intercipitur 5 fed & frudus 
qui ex ip re provehiunt, five jam fint per: 
Cepti, five adhuc fpereritur, fi mododominus 
eos percepturys fuerat ** : deductis tamen im- 

que ad fruétuum perceptionem fue- 
unt neceffarji. AEftimatio autem fructwwm 
fperatorum intenditur aut remittitur, provt 
propius aut longiys a fine incerti proventus 
remoti fuerint *. Denique & pro uno dam- 
no habetyr, quicquid ex aljqua lefione velut 
paturali neceffitate deinceps profluit ", 


9 Sic An{STOTRERS : wAtorex]és ut Ey 6 dv Bowbioes 
regina SP dvercuSegiay. Nom peccat contra jufiitian, 
qui pre tenacitate pecunid alteri non fuccurrit. Erh.od 
Nie LV. ce. 4. 

*© Conf. Groat. De Fure Belli & Pac. L.U. c.17. 
§.2. 


 Exemplo fit illud Grotianum. ‘ Fur & raptor 
“ tenentur rem fubftradtam reddere cum fuo inctes 
¢* mento naturali, & cum fequente damno aut ceffane 
“te lucro.” De “Fure B. &f P. L. IL, c. xvi 

16. 

@ “ Spes lucri ex noftro zftimahitar, non ut illod 
* ipfam, fed fecundum propinguitatem ad atom, ut 


* in Semente Spee mefis.". Grgtius whi {opr 
$s yh 


Li Dz won papenpis Axis. 25t 


VII. Porest autem quis. alteri damnum Cap. 6. 
dare non folum immediate & per je, fed & “~~ 
peralios, Poteft & damnum immediate ab Je, per a 
aliquo datum alteri imputari, quia ad iftud vier: & 
faétum aliquid contulit vel faciendo, yel non ae 
faciendo quod debebat facere*, Quandoque ¢.1. § 4 
inter plures, qui ad idem fa€tum concurre- 
funt, unus principalis caufa habetur, alter ac- 
tefforii in loco eft : quandoque omnes pari 
paffu ambulant. Circa quas obfervandum : 
illos ita teneri ad reparationem damni, fi re- 
vera caufa damni fuerint, & momentum ali- 
quod attulerint ad totum damnum, aut ejus 
partem §. Ubi autem quis ad ipfum aétum, 
quo damnum fuit datum, realis aliquid ope- 
re non contulit, neque ut ifte fufciperetur 
antecedenter effecit, neque in partem emolu- 
menti venit : is licet occafione iftius aétus ali, 
quo peccato obftringatur, ad reftitutionem ta- 

men 
ry 

*3 Exempla varia, ad hanc rem illuftrandam adduxig 

Grotius, quorum unum & alterum fubjiciemus : 
“1, Homicida-injuftus tenetyr.folyere impenfas, 
“ que faite funt in medicos,-& iis quos occifus alete 
* ex officio folebat, puta parentibus, uxoribus, libe- 
“ ris, dare tantum, quantum illa_ {pes alimentorum, 
* ratione habita ztatis Sccifi, valebat. 2. Qui my- 
‘ tilavit, fimiliter tenebitur ad impenfgs, & ad zxftic 
‘ mationem ejus quod jam, qui motilatus-eft, minus 
* poterit Iycrari,”* Ubi fapra. $13,174. 

"4 Vid. Qua fupra commentabar de concurfu ad g= 
Hetium crimen ad Cap. I. § 27. not. 60, 61. . 

'§ Exempli canfa ; “ Cui magiftratds collatio man, 
data eit, is reip, tenetur ad ¢ligendum eum qui dig. 
{ans Sy &ad hoc exigendum refp, jus habet proprie 


Lomi 


252 


Dz now Lapenpis aris; = LI. 


Cap. 6. men damninon tenebitur : uti fun, qui ali- 


enis malis latantur; qui patratum damnum 
laudant, excufant ; qui antequam fiat, op- 
tant ; dum fit, favent, aut affentantur. 


Phares ff IIL Us plures ad unum adtum ex quo 
dederinty damnum profluxerit, concurrerunt , primo lo- 


ordi 


Kieantar? CO tenebitur, qui imperio, aut alio modo ne- 
€. 1. § 5+ ceffitatis quid habente, ad fa€tum alios impu- 


Jit. Patrator facinoris, cui minifterium de- 
treétare non licuit, inftrumenti tantum ratio: 
nem habebit. Qui citra neceffitatem ad faci: 
nus acceffit, ipfe primo loco tenebitur ; tum 
cateri, qui ad facinus aliquid contylerunt, 
Ita tamen, ut fi a prioribus reparatio damni 
fuerit facta, pofteriores ab eadem fint immunes 
(quod in poenis fecus eft.) Si plures per con- 
{pirationem aliquod facinys patrayerint, om- 
nes pro finguljs, & finguli pro omnjbus tenen- 
~ ur; fic us fiomnes comprehendantur, finguli 
: ratam. 





“© am: quare fi ex indigni eleftione damnum fecerit 
* refpublica, ille refarcire tenetur."*” Grotivs ubj 
fapra, § 3. 

46 Aétus fant vel dividui, vel individui. 1. In diei- 
duis quilibet in cantum tenetur, in quantum nocuit. 
Exemplum nobis fupplevit ipfe au€tor in opere majori: 
* Si plures aliquem fuftibus iavaférint, quoram unos 
“ capiti vulnus inflixerit, alter brachium fregerit, 
“* tertius oculum excufferit, finguli non de: tots lz- 
~ fione tenebuntar, fed quifque pro eo quod ipfe fe- 
“* cit. Etfi fepe quando unus elabitur, qui deprehen- 
“ duntar, in, folidum damnentor ; prefertim ubi con. 
‘ fpiracum inter ipfos ad facinus patrandum faerit.”” 
LIL. ¢. i. § 5. 2. Individai fant, ad qaos multi con-, 
Garrunt, fed ita ut etiam ex unius opera integer 180 

ri 


; oo Dz NON LEDENDIS ALIS. 253 


ratam partem ad damnum farciendum conferre Cap. 6, 
debeant. Ubi. reliquis -elapfis unus tantum 
deprehendatur, hic pro omnibus folvere tene- 
bitur. Ubi autem ex deprehentis aliqui non 
fint {glyendo, locupletes in folidum tenebun- 
tur. Quod fi plures citra confpirationem ad 
idem facinus concurrering, ac difcerni liquido 
poflit quantum quifque ad damnum contu- 
Jerit 5 quifque tantum tenebitur ad id penfan- 
dum, quod ab ipfo proceffit: Quod fi unus 
folidum folverit, reliqui a reparatione darnnj 
liberantur "6. 

TX. Ap reparationem damni tenetur non zy dete 
folum, qpi dalo malo alteri nocuit ; fed 8 qui per negli- 
preter dijrectam ingentionem per negligentiam einen 
feu culpam, quam evitgre facile erat. Hac senetur 5 
enim non minima pars eft focialigatis, ita cir-. ,, $7 
cumfpecte agere, ut noftra converfatio aliis - 
non fiat formidolofa, aut intolerabilis, Quin 





foerit {ecuturys, neque fingulis certa velut pars iftius 
queat affignarj ; uti eft ipcendipm, perfoffip aggeris, 
&fimiles. Nam damnum inde datam idem fuiffet fe- 
cuturum, fi vel maxime unus tantum ei facinori ma- 
nusadmoviflet : fic pt definizi nequeat, quota pars in- 
¢podii vel inundationis 4 fingulis proyenerit. In tali 
afta finguli in folidum-tenentyr : ita tamen pt fi fin- 
goli comprehendantur, quales damni partes farcire 
debeant, Similiter Grorius: ‘* Tenentur in_foli~ 
“ dum finguli qui ad aétum caufam dederunt, fi totus” 
“aus ab ipfis, quanquam non folis, proceffit. ” 
Ubi fapra, § 11. Quam regulam hoc exemplo illof. 
travit nofter. “ Tres fant, qui faces fimal alicui 
 domui ii injecerunt. Heic aétus *incenfe domds tatus 
* videtur 3 fingulis Proce, cui non ad folis. * 
a fpra. . 
& 


254 De wow rapenpis ans. . LL 

Cap. 6. 8 fepe ex/peculiari obligatione quis ad accu- 

Sx ratam- diligentiam adhibendam aftringitur ". 
Imo & leviffima culpa ad reparationis neceffi- 
tatem fufficere poteft, fi modo negotii natura 
exaGiiffimam diligentiam non ultro velut ad- 
fpernetur aut ejus magis, qui damnum acci- 
pit, quam qui dat, culpa verfetur’; aut nifi 
magna perturbatio vel negotii circumftantia 
accuratam circumfpectionem non admittat ; 
puta fi quis in fervore pugnz, dum arma qua- 
tiat, proxime fibi adftantem ladat **. 

Nos item =X. Verum qui per cafum fortuitum & cie 

ten fee fuam culpam”? lafit, ad reparationem non 

ito accidit. tenetur. Quia cum nihil fit admiffum, quod 
imputari ipfi queat, nulla ratio eft, quare po- 
tius is, qui invitus fecit, fatale malum luere 
debeat, quam alter, qui paffus eft *. 

Ex dame XI. Ittup quoque naturali zequitati con- 

#b aligee graym eft, ut fi bomo nofter citra ‘culpam nov 


nofire 
wine “aan 3 





4 Sic ex negledtu tenentur reges ac magiftratus, qui 
ad inhibenda latrocinia & piraticam non adhibent ea 
qu poffunt ac debent remedia.’ Grorius abi fupre. 
Si-quid damni a latronibus fecerit viator, incolz refarcire 
tenebuntur. Vid. fupra, c.1. § 18. not. 48. 

8 Bxemplom ab/ExrAno [Var.Hif. L. Hl. ¢. xi] 
adducit nofter in opere majori. Ubi fupra. ‘ Adole- 
#-feenti qui in fociam enfem impulit, dam latronem, 
# ferire conatur, ita Pytbia refpondit: 


Ex esas tiv ixdiigon duvivar, ob 0° tubarcy 
Ala, wtatis 3 xipas nabape repos, 9 on por fede 


Daefendens focium verfo mucrone necépi 5 
Pavier os manibus wunc, quam print offt folebas. 
* : 


fram 


LI. De-now r@penpis ALus. 255 
ftram alteri damnum dedit ; id vel ipfi penfe- Cap. 6.. 
mus, vel iftum lefo dedamus. Nam fervus 
utique naturaliter reparationi damni_ a fe dati 
eft obnoxius. Cum autem ipfe non habeat 
bona unde reparatio fieri queat, ejufque cor- 
pusdominf fit; azquum fane eft, ut dominus 
aut damnum farciat, aut iftum dedat™. A- 
lias enim fervo daretur licentia omnes pro li+ 
bidine ladendi, fi neque ab ipfo, qui nihil, ° 
ac ne feipfum quidem habet, neque a domi- 
no reparatio damn obtineri poffit. Nam fi 
vel maxime ob lefionem dominus ipfum ver- 
beribus aut carcere velit plectere, lefo inde 
hautquidquam fatisfieri poteft. 

XI. Quin & idem circa animalia noftra Aut ab as: 
aequum effe videtur, ut quando illa etiam citra pina ‘id 
noftram culpam, & contra’ naturam generis guid tens 

fponte mor ?, 





19 Addere oportet, vel negligentiam. 

* Hzc ratio probare videtur, non ut ledens ab 
omni reftitutione abfolvatur, fed ut par fit infortunium 
x utraque parte. Juxta hanc regulam qui damnum 
dedit, dimidium rei valorem ferenti rependere debuit, 
Aipares fint circumftantia : iis imparibus, equum eft 
divifionem imparem pro. rata fieri. Sunt qué volynt 

-caufam damni phyfcam, qua talem, ad rettitutionem 
omninoteneri, etfi nulla huic culpa ingft : que norma 
.®quitati quadrare. non videtur. Attamen res fie 
flare poffunt, ut qui fortuité alteri damnom det, ad 
integram reftitutionem faltem imperfecto jure teneatur 
‘puta fia divite damnum fecerit pauper. 

™ Cenfet Grotrus hoc folum. effe ex jure civili ; 
& dominum, qui in culpanon eft, natura ad tihil 
teneri. Ubi fupra, § 21. Sed mihi, magis arride: o- 
Pisio auGtoris, qui dominum j jure nature & wqnitatis 
toi ratione 


856. Dz Non LADENDIS ALIIS: Li 
Cap. 6. {ponte corhmota, alteri damnum dederint, dé- 
minus vel damnum farciat, vel animal-dedat. 
Nam fi ab animali, quod in libertate natarali 
degebat, lafus fuiffem, poteram utique qua 
litercunque damnum’ meum reparare illud ca* 
piendo vel occidendo : quod jus fane per al 
terius dominium tolli non. potuiffe videtur: 
Et cum dominus ex eo animali lucrumn capiat, 
ego vero damnum ex eodem fenferim, repara- 
tio autem darhni longe fit favorabilior, quant 
fucri adquifitié : adparet, recte adomino ani- 
malis poftulari, ut datnnum datum reparet, 
aut’ fi tanti non fit ipfi animal, illud noxé 
dedat **. 
Be date XII. Sic Igitur qi damnum alteri citra 
fae dol dolum maluin dedit, ultro reparationem debet 
wmelitite, offerte, teftarique malitiam: abs fe abfuiffé, 
ad quid fe- ne leefus ipfum pro hofte habeat, ac viciffim 
seamer? hoftilia intentet. Qui autem per malitiam 
alterum lefit, is non folum ultro reparationem 
damni debet offerre, fed 8 pcenitentiam {ui 
f.€tt oftendere; veniamque petere. Viciffini 





ratione teneri ftatuit. Cum enim natira cuig; tribuat 
facultatem damni fibi illati reparationem aliqua rationé 
quarendi, & cum fervus nihil haleat de proprio, 
wequitati & rationi confonum videtur, ut dominos; 
qai omne lucrum ex ejus oper& fbi’ acquirit, damnum 
2 fervo datum refareiat, vel ipfimm dedat. 

24 Vult Barseyraccius non.eandem. effe animi: 
lium & fervorum rationem, quippe in hoe-culpa cadert 
poffit, in illa non item. Que diftin€io’ cantum facit, 

* ne animal peenas det, (pond proprié dif in irrati¢- 
alia non cadente) non autem, atdominus cui lucrofam 
eft, 4 damno refareiendo abfolvatur. : 

heefus 


Li De non rapenpis auiis. 259 
lefus, reparatione obtenta, poenitenti ac pe- Cap. 6. 
tenti veniam dare, 8 cum ipfo in gratiam re- —\~, 
dire tenetur. Nam qui reparatione damni & 
penitentia adquiefcere non vult, fed vindictam 
utique manu fibi quefitum it, nihilaliud agit, 
quam utacerbitati animi fui obfequatur, a- 
deoque ex caufa fupervacua pacem inter ho- 
mines abrumpat. Quo nomine damnatur e- 
tiam naturali lege vindiéfa, que nullum alium 
finem habet propofitum, quam zgre facere 
illis qui nos leeferunt, eorumque dolore noftrum. 
animum fatiare. Eo proniores autem morta- 
les ad condonandas mutuas offenfas effe decet, 
quo frequentius ipfi fupremi Numinis leges 
Hani eoque & ipfi venia quotidie opus ha« 
t a3 


eT 


"3 Conf. Gro. De Fure B.& P.L. Il. c. xx. $3. 
quiibidem oftendit non chriftianos modo doftores, fed 
& philofophos ultionem in hominibus improbare. 


CAP. 








, CAP. VIL 
De AGNOSCENDA NATURALt 
HominumM #Quaritate 


Oficien L ST homo atiimal non modo fui cons 
chem TH, fervandi ftudiofifimum, fed & ai 
seandes fbi infita fic delicata quadam fui zeftirnatio ; cui fi 
@quales. quid detrahatur, non minus fepe commoveri 
foler, quam illata corpori aut rebus noxa + 

6.2. §.1, Quinin ipfo hominis vocabulo judicatur ineffe 
aliqua dignatio, fic ut ultimum fimul atque 
efficaciffimum argumentum, quo aliorum in- 
folens infultatio retunditur, iftoc habeatur : 
utique non canis fum, fed zeque homo atque 
tu‘. Cum igitur natura humana omnibus 
geque competat, & nemo libenter velit aug 
poffit illi fociari, abs quo non faltem tanquam 
geque homo, & communis naturz particeps 
seftimatur : ideo /fecundo loco inter officia quo- 
tumlibet in quoflibet habetur: Us qui/que al- 
serum hominem aftimet atque trafiet, tanquams 
. naturaliter 





1 + AdjunGa ef adpetitio quedam principatis, gt - 
“© pemini parege paimus bene 2 naturé informares 
“* velit, z-nifé pracipienti aut docentiaut utilitatis cat 
“ fa jut & legicime imperanti: ex quo animi magni- 
* eado ‘exiftit,. humanarumque rerum contemptio." 
Crcex. ds Off. T. 4. 
® Stat. ‘Theb. XII. 565. 


Homines 


LI Dez Hominum AQuarirars. 25D 
naturaliter fibi aqualems feu ut aque bomi- Cap..7: 
nem Vane 

IL. Consistrt, autem ifthac hominum ¢- Zqualitas | 
qualitas non in ed folum, quod hominum a- beminum 
dultorum vires fere fint zequiales * haétenus; % /* nda 
ut etiam imbecillior robuftiori mortem’ adfer: satur ? 
fe poflit, pet infidias, aut adjuvanté dexteri-c. 2. § 
tate, armortimque habilitate:.fed & in €0, 
quod licet unas prez altero variis dotibus animi 
corporifque’a natura fit ornatus, non eo minus 
tamen legis naturalis preecepta adverfus alios 
ei fint exercenda, atque ipfe ab aliis idem ex- 
fpettat ; nec ideo plus licentize-ipfi concedatur 
i is afficiéndi. Sicuti & contra ne- 
minem parca in. ipfum natura, aut tenuis fot- 
tuna per fe ad id condemnat, ut deterioris 
Conditionis circa fruitionem communis juris 
fit; quam alii, Sed qua. unus ab altero po- 
ftulare aut exfpectare poteft, eadem alii quo- 
que ceteris paribus, ab. eodem debent; & 
qnod juris quis in alios ftatuit, eo ipfum uti 
maxime convenit. Obligatio quippe ad colen- 
dam cum alii bominibus vitam Jocialem; omnes 

bomines 














Hominum, inclyte Thefen, 

Sanguis erant omnes, cademgue in fidera, cofdem 

Sortitus animarum, alimentaque vefra creati. 
&. 


} Ratio ab equalitate Viriuni patita nihil omnino. 
valet ad probandam naturalem heminam zqualitatem, 
Tantam abeft 4 veritate, ut hc fla fit canta, prout 
iferit Hossrsius. De Cive. cap. i. § 3. Aliud jas, 
Potentia. Superiores facultates (fint animi vel’ 

s ‘corporis) 





eto — De Naruearr LL 

Cap. 7. bonis quater Brivgit, nec uni mags licet 

leges naturales int alio violare; quam altesi. 

\ Esfi nec defint pupwleres rationes eam aqua- 

lxatem iMealbrantess puta quod ex eadem ftirpe 

arnnes cefcendanms, codem medo nafcamur, 

petriammi, moriamir+ ; quodque Deus ne- 

mini de fabili & inconcufla fortuna caverit * 

Sicut & Scita religionis Chriftians:, parando 

uminis favori non nobilicatem, petentiany 

dividiafve, fed pictatis Tinceritatem comumet- 

dant, que sque-in humilem, quam illeftr 
Coiguepr- POfitum loco, cadere porett $. a: 

waitsdem, Ul. Ex hatce potro xqualitate confequitr 

stali eam, qui aliorum opera. ad commaodum fun 

codon Juni. vule, wiciflim qaoqae in corundem ufus fele 

freanter. CifpenGare debere. Nam qui peftulat ut all 

¢- ii. § 3- quidem fibi inferviant, ipfe contra Semper ie 

-rnutis effe cupic, is alios atique Sibi ineequales 

.ducit?. Inde uti ad focictatsm quam maxi 

me fant idonci, qui facile cade oxanibus po- 

. mMiborts 





corporis) qualitatem ron deftruunt, ut exinde jus im- 
‘perii in alterum oriatur. Vid. quae notavi fapre t@ 
exp. Fi. 4 5. net. TO: 
4 Cravpian. in Rufin, ii. 473. . 
\ “Hue poft emeritam mortalia fecula vita 
* Deveniunt, ubi nulla manent difcrimina fatty 
Nullus bonos, vanogue exutum nomine reget 
Proturbat plebeius egens—— 


9 Flora. 1.Carm. 34, 


fim 


LL Homitiom Movatiratzi 


26% 


iHittunts give fibi ¢ ita plane infociabiles fant, Cap. 7. 


qui dum aliis fisperiores fefe exiftimant, om- 
nia licere fibi folis volunt, 8 ante cacteros ho- 
Héreni fibi arrogant, partemqtie precipuant ek 
reébus iri medio pofitis, ubi nullo prée reliquis 


eximio jure pelleat. Unde & id inter com: - 


munia legis naturals officia eft: Us ne quis 
cui peculiare jes non oft quafitum , pies fibis 
quam relignis arrogety fed alios equo fecxm 
jure frui per inittat: . 


IV. Eapem sequalitas quogt oftendit, fe jure di 
quomodo quid fefe debeat Zerere, whi jas inter Aribuende 
whos ipfi fit wiftribuendam 5 eine Ut Tai=Pandi wt a- 
quam sequales cos tractet, 8 nettri praerer gules. 
inérita caufe qitid prée altero indulgeat.” Se oii. § 9° 


cus enim fi fit, is qui pofthabetur contuinelid 
final 8¢ injuria afficicof, && digwatio 4 natura 
data cidem detrahiter. Unde ‘tonfequitur, ut 
fes cominitiniis equalibus pottioibus ineer 2- 
quales juve fit dividenda, Ubi divifiomeni res 

non 
he a . 

wae Valet ita furthiis 


Matitre, 09 infigerh attemiat Deas 
Obfeura prowiens——— 





Scout. Aucaris Bris Scandic. p. 51. 

TValet hac regula tam id ftatu eiviti-qnam seterd: 
li, Quae rinveniunt eidem tertio, conveniint igter fe, nok- 
faa elt tam rebus movalibus quam miathematicis conve- 
nithsi tdi falvatoris mandatum quadrat ; Queecungug 
wultis ui faciatt yobis bomines, eadem vos facite illis, Mat. 
tii: iz. . 

¥Ta ttatii civili guidam peculiarijure ab aliis exige- 
te offint, quod ab iis reciprocé nequit poftulari 





Sz Alia 


262 . De Naturact LI 


Cap. 7. non atiniietit, eadem communiter uti debent, 
SV— qui quale jus habent ; idque fi quantitas rei 
permittat, quantum quifque velit. Sin res 
iftud non ferat ; ut tunc utantur ea re prefi- 
nito modo, & proportionate ad numerum u- 
tentium. Alius enim modus excogitari nor 
poteft zequalitatem obfervandi. Quod fi aa- 
tem neque dividi res, neque communiter ha- 
beri poffit ; ufus ejus fit vel alternus; vél fi 
ne hoc quidem fuccedat, aut reliquis zqui- 
pollens preftari nequeat, per fortem uni res 
erit adjudicanda, Nam in ejufmodi cafibus 
commodius quam fors remedium inveniri_ ne- 
quit ; quippe qua opinionem contemtus re- 
movet ; & cui non favet, de dignatione nihit 

_ detrahit. 
dn que’. -V. Contra hoc officium peceatur per fi. 
confftat perbiam, qua quis nulla de caufa aut non fuf- 
fpoerti ficiente alis fe preefert, 8 velut inzequiles 
bumilitas, cofdem pret fe defpicir. Nulla de canfa dick. 
c.ii, §6.mus. Nam ubi quis fibi rite jus quelivit, 
quod ipfi pre aliis pralatiorem dat, recte il. 
tad exercere & tueri poteft, citra tamen ind- 
nem faftam, aut aliorum contemtum.  Sicuti 
& contra,. quilibet alteri pralationem hono- 
remque, qui ipfi debetur, meri:o praftat. De 
. CxteKO, 
Aliz circumftantiz alios mores requirunt ; diverfs 
conditio magiftratts & fubditi, domini & fervi, diver- 
fam obligationem fecum fert. “| . 
9 Audide hac re Carresium. ‘ Omnium injal- 
&f siffima eft fuperbire abfque caufa 5 i, e. cum quis 
. & etiam 


L,1. Hominum Hquarirare. 263 
cetero, verze generofitati femper comeseft ho- Cap. 7. 
nefta quadam bumilitas, qux confiftit in re-———4 
flexione, quam facimus fuper infirmitate na- 
ture noftre, & erroribus, quos olim potuimus 
commififfe, aut deinceps poffumus committere ; 
qui non minores funt tis, qui ab aliis com- 
mitti poffunt, Per quam efficitur, ut nos ne- 
mini preferamus, reputantes, czteros aque 
bene fug libero arbitrio, ac nos, uti poffe, qua 
zeque pollent ; cujus legitimus ufys unicum il. 
lud eft, quod homo pro fuo reputare poffit, 
& quo fefe eftimare aut defpicere queat, 
Nulla autem de caufa fefe efferre, revera ri- 
diculum eft vitium °: quia & per fe’ ftultum, 
propter nihil fe magni facere ; & quia alios 
. omnes pro ftultis habet; quafi ipfum citra ra- 
tionem effent ceftimaturi. 

VI, Macis adhuc peccatur, fi quis: con- Superbia 
temtum adverfus alios oftendat fignis exterio- <#™ contu- 
tibus, factis, verbis, vultu, rifu, ac quacun- -junBa, dee 
que contumelia. Quod peccatum eo deteriysserrimay, 
eft cenfendum, quo afperius aliorum animi in cil, §7. 
iras ac ulcifcendi libidinem concitantur. A- 
deo ut multi deprehendantur, qui vitam ma- 
lint preefenti periculo exponere, mylto magis 
Pacem adverfus alios abrumpere, quam con- 





“etiam nihil cogitat Abi ineffe meriti propter quod 
* exiftimari debeat ; folummodo qiia meritam non 
magni facit, fibique imaginando gloriam nihil aliud 
“effe quam ufurpationem, credit eos qui ejus fibi plus 
“arrogant, ejus quoque plus habere.”” De Pafion, 
4x. 157. , 

$3 tumeliam 


264 . De Narurarr &. LE 

Cap. 7, tumeliam inultam pati: Quippe cum per 

GW hance violetur ‘gloria & exiftimatio, cujus in- 
tegritate & yigore omnis animi voluptas con- 
tat. 





19, i Hog Toso nol adam ¢ ef anforem omit wilt. 
pam confeétarium, quad ex naturali hominum, 
gqualitate fequitwr 5 i viz, ogenes jure naturali liberos nafei, 
& nullos effe hatura fervas. Hoc igitur ex opere ma 
jori fupplebimur. “*-Citra pactum humanum nemo 
** pocefatis, quid. in alterum habeat, fed quiliket fua- 
sum -aGionim aw viriam ft moderater. Ibid. § 9. 
Et§8. “ Longe abfurdiffimum foret credere,’ ab 

@ ipf@ natura Ratim agtu pradentioribus jn hebetjores 

“ effe imperiam datum, aut faltem tale jes, ut illj 

“t hofce etiam inyitos ad feriendum adigere queant. 

‘£ Nam ut au conftituatur imperiom, fa6um ali-, 

* quod humanum antegedeve oportet. Et nequaquas 

* aptitudo,naturaljs ad_imperandam flatim alicui dat 

“ imperium in eum, cui 4 natura ingenium_eft fer-, 

« vitio aptum. Neque ftatim quod “lteri utile eft, 

“© id licet mihi per vim ipfi imponere. Nam homines 

** natarali libertate ex zquo gaudent.; cojus diminu- 

“* tionem ut patiantur, neceffian ek ipforum confesfas, 

* expreffus vel tacitus aut interpretativus accedat, aug, 

“ aliquod iplorym faGum, quo aliis jus fait queefitum 

“ eandem vel invitis eripiendi, Inde re&e QuinTIL., 
* © Declam. iii. Quid non HiBerum natura gemit ?- 

“*. Facto de fervis, qucs bellorum iniquitas in predam, 
** uiftoribus dedit, iifdemlegibus, eddem fortuna, eddem | 
“ a fiat xatos. Ex codefa.celo Spiritam srabunt, nee, 
* matuta lis fed fortuna denjanm dedit.”” 


CAR 








CAP. VIL 


De Promiscurs Orricris 
HuMANITATIS. 


265 


L I NTER officia quormmliber erga quol- ogciom 
tibet, & que ‘propter commnnem fo-tertium, 


(iterius 


cialitatem fant exercenda, tertio loco id poni Alois 
tur: Ut quilibot akerius utilitatem, quantiem promoven- 


commode foteft, promoveat. Cum enim cop: 42 ; 
¢. iii. o 


nationem quaridam intér homines natura con- 
ftituerit, parum fuerit atios~ non lefiffe aut 
coatemfiffe ; fed talia quoque in alios confe- 
renda, aut invicem commumicanda, ex qui- 
bus mutua inter homines beneyolentia alatur:. 
Profumus autem aliis vel indefinite, vel defi- 








+ Hac funt oficia kumanitatit, quer, § leges, humanas 
fpeGemus, non funt jure perfedo debita: fed cam 
ntititatt communi neceffatie videentur, perfedtam obli- 
gatiqnam 2 numine Ghi adjunftam hebent. Egyegié 
le has, xe feripfit Cicaga. ‘ Non nabis folim path 


“ fumus, ortufq; noftri partem, patria vindicat, partemr. 


“« parentes, partem amici. - Aiqne,, ut placet Stoicity 
* qua in terris gignuntur, ad ‘ufum hominum omnia 
<* creari ; hoesines asecm Kominus’ canla, ¢ffe, ggnera- 
tos, ut ipfi inter fe, alius.alii, prodefe poffint. In 
** hoc naturam debemus @ucem: fequi, & ommunes 
<¢ usilitates in medium sfférre, mutatione offcierum, 
f* dando, accipienda: tum artibus, tum opera, tum 
 facultatibus devincire hominum inter fe foctetarem,!- 
De Ofe.1. vin 





S4 niles 


266 Dz OrriciisHumanitatss.  L, rT 


Cap. 8: nite; ies idque ut vel nibil nobis, vel aliquid de- 
S\V~ cedat 
ply oie 18 “Indefinite aliorum commoda promotum 
Wiles baie it, qui animam ac ‘corpus fuum probeexcolit, 
ones & in-ut utiles abs fe'actiones in alios ' proficifei que- 
peas. ant; auc fi ingenii per folertiam talia inveniat, 
iti. $2. quibus vita humana reddatur inftruétior. Unt 
de contra hoc officium peccare funt cenfendi, 
qui nullam honeftam artem addifcunt, vita- 
que per filentiym tr nfita gnimam pro fale ha’ 
bent, ne putifcant 5 3 mumerus tantum, & fru- 
ges confumere nati?: & qui apibus per majo 
«res relictis sontenti, ideo i impune abs fefe ig- 
navie ‘Titari credunt, quod aliorum induftrig 


jam fitparfum, unde victiteng : * 














_ Et qui divitiis foli incubuere repertis, 
Nec partem daftcre fais 4 


Ttem qui ad porcorum inftar neminem nifi 
morte fui exhilarant. “Et id farine alia atio 
fe-terre pondera,” “ 

— 
"« Hie addit Wenenus : Er quidem at vel nibil nobis, 
" feilicet per officia innoxie utilitatis, wel aligald simiruin 


e, beneficia alia decedat. 
3 Ex Horar. 1 pif. 





. 276 


Nos mumerus fumas &. faze confers nati 
4 Vine. Zneid. vi. 610. : 
‘ 5 Vincriius recte in campis Elyfiis eas Jocavit, 


. Inventas — gui witam excoluére per artes, 
L Relame fi memores alios feckre merendo. 
Facid. “vie 663. 
stig 





LI. De Orrreris HuMAnitartis, 267 


IIL Vicsssrai illis, qui de mortalium ge. Cap. 8. 
nere bene mereri inftituunt, czteri hoc de 
bent, ut ipfis ne invideant, nec preeclaris eo- neritarity 
rundem conatibus remoram injiciant. Tum efimare 
fi alia non fit via Paria cum jftis facjendi, fal- a de. 
tem celebritatem memorize famzeque corum) ¢, jij, ¢ 5, 
qui precipuus laborum fructus ¢ft, promporum. 
cant s. 

“IV. SImprimis autem illa bona, que citra’ Tum bu- 
noftrum detrimentum, moleftiamque aut labo-#vitate 

in rebus 
rem preeftari poffunt,, non libenter in alios di 





penfare, deteftanda malignitas & inhymanitas ue aa 
habetur : Que vocari folent res ianoxia wtili- ©: $4e, 
tatis, {eu que accipienti profynr, preftantem | 

non gravant. Ufi fynt, nen prohibere aquam 
profluentem, pati ab jgne ignem capere, con- - 

filium fidele deliberanti. dare, erranti ¢omiter 
monftrare yiam-s. Sic fi quis, fem aliquam 
amplius poffidere nolit, propter. nimiam co- 

plam, aut quia affervatio ejus ipfi molefta eft ; 

cur non malit eam patius integram relinquerc, 

ut aliis non hoftibus ufum prebere poffir; 





6 Ha@enus de indefinitis officiis, quibus hamani_ ge_. 
neris utilitati “infervire“’ poflumis. Quz feguunths, 
a officia definita pertinent. 

. 7 Aliter Weserus: Definite quis infervit, quand 
certis bominibus indulget, quod ipfis utilitatem quandam 
afferre, &F vel citra fuum detrimentum, moleftiamgue aud 
Faborem praflari poteft, quale quid non libenter, &c. 

+ © Enniws apud Cicer.’ de Offic. L xvi.” ‘ 


Homo, qui erranti comiter monflrat viam, 

Quafi lumen de'fuo lumine accendat, facit : 
Nikiloninus iif ces, sum illi accenders, 

ar quam 


268 


Cap. 8. 


Tom gus. 
que bee 


De Orrrcis Humanrvaty, LL 
quam eandem corrumpere? Sic nom fas nutri- 
mentum perdere, ubi nos fararati fumus ; me- 
que fontem obturare, aue occultare, ubi nos - 
affatim bibimus ; neque figna navigationis iti- 
nerifque abolere, -poftquam ifs ufi fumus. 
Huc pertinent modicse ftipes locupletum in e- 
genos collate ; item illa humanitas, qua jutta 
de capfa peregrinantibus exhibetur, prcies- 
tim ubi atiqua ipfos calamitas oppreflérit ; 8& 
¢jus generis alia %. 

Vv. Sv pLimior gradus humanitatis eft, ex 
fingutari benevolentia gratis quid in alteram 


ee Gm Fee COnFEITE, innpenfa gue opera laboriofa con+ 
dus aut o- ftans, quo ipfius neceffitatibus obvenjatur, aut 


pera. 


tidem infigris quepiam utilitas concilietar. 


Frili $15. Quee zal tBexdy vocantur Deneficia, aptiffins 


materia infignem laudem parandi, fi magni- 
tudo animi & prydentia eadem rite sempera: 
yerit. Eorum difpenfationem acmodum fe» 
re conditio dantis atque accipientis moderatur, 
Jn quibus id comprimis obfervandum, ne ob- 
fit benignitas & iis ipfis, quibus benigne vi- 
detur fieri,. & caeteris: deinde ne major be- 


“nignitas fe, quam facultas 5 tury ut pro dig- 


nitate cuique tribuatur, & quidem ante ormnia 
bene meritis , rym ut quifque noftyze opia ing 
diget ; 





9 Conf. Gaor. Re Faure BEF P, L. UL. c. id. § ety 
3© Audiamus Cickronam preclare de gratitudine 
differentem : ‘* Nullam officium referenda gratia ma- 
“* gis neceflarium eft. Quod fi es, qua otende acce. 
“* peris majore menfurd, fi mode poflis, jubet reddere 
“ Hesiopys: quidnam beaefieia, provouati.. facere 
& debemus 2 





L.}. Be Qrricis Homa NITATIS, 26) 
iget; obfervatis quoque conjunétionis gradi- Cap. 8. 
bus inter homines. Videndum quoque, quid s—“-¢ 
cuique maxime neceffe fit, & quid quifque 
ngbifcum, aut fine nobis poffit conféqui, aut 

non poffit. Modus quoque dandi mulrum 

gratize beneficijs addit, fi hilarj fronte, prom- 

te, & cum confeftatione benevolentia de- 

mus. a ' 

VI. Viciss1m in eo, qui beneficium. acce- Gyatus g- 
pit, exiftere, debet graius animus, quo is o- vines iy 
ftendit, iftud fibi acceptum fuiffe, dantique ves 
fam ob caufam favet, & occafionem querit invelvat? 

" paria reponendi, ant amplius, quantum. ejus ii, 516, 
fleri poteft. Nam id‘non neeeffarium eft, ut — 
praecifé tantum reddamus, quanti id fuit quod 
datum eft’; fed fepe fudium &conatus obli- 
getionem. explent'®. Modo’ ramen nihid fit,, 
quod.ei, qui beneficium fe dediffe preetendit, 
recta opponi poffit: Nam qui me’ ex: aquis 
gxtraxie, ei pihil debeo, fi ms in eas prius . 
conjecerat. 

VH, Carerum. que: magis ad.devincien- Berefciam 
dos hominum gnimps apta. funt.beneficia, eo,4 eon : 
aarius. ad: gratiam .referendam incumbere de- rendam ob- 
cet, qui ifta accepit. Saltem ne eum, qui fi-digat. 
dueia noftri’ prior’ nobis benefecit, ob eam rem ¢, 








$-debemus ?-am ititgri:agres ferilea; qoi mol:d- plus 
‘ efférunt, quam aceeperunt ? Etenim-f in- €09, quos 
‘© {peramas nobis: profetures; non dubitamus- offieia _ 
**-canferre; qualés in eo3 effe-debemus; qui jam-pro- 
«* fuerant 2" De Ofie. I.xy. Conf. Carre ss dePafe 
fon. Art. 194, — . 


deterione 


270 Dez Orriciis Humawitatis. L, I, 
Cap. 8. deteriore effe.conditione patiamur ; neve be- 
\7V™ neficiem accipiamus, nifi animo nitendi, ne 
dantem merito dati poeniteat. Nam fi certam 
ob caufam peculiariter alicui nolimus obligari, 
licebit oblatum beneficium dextre recufare, 
Et fane fj abfque necelfitate gratia referenda; 
foret, contra rationem fecerit, fi quis fua te- 
mere jactaverit, &, quod periturum profpicit, 
beneficium prior contulerit, Quo modo om- 
nis tolleretur inter homines beneficentig 8 
fiducia, unaque omnis benevolentia; neque 
“ effet inter eos quidquam gratuite opis, nec 
ullum gratize concilianda initium ‘*. 
Qb ingrae vor. Quanquam aytem in animo ingrato 
fitudinem per fe nulla fit injuria" : foedius tamen & may 
ae fore odiofum ac deteftabile habetur‘nomen in~ 
qon datur. grati, quam injufti. Cenfetur enim animj 
valde abjecti 8 degeneris, feipfum indignum 
declarare eo judicio, quod alter de ipfius pro- 
bitate tulit: ac ne beneficiis quidem qux e~ 





% Hoc comma maxima ex parte huc transfertur ex 
Hosszsio. De Give, cap. III. §8. 
*5 Quoniam gratia, qui gratia, nequit perfeétq jure 


pottulari. 
14 Similiter Sgnzca : ‘ Primum omnium pars opti- 
7 «« gia beneficii periit, fi 2éio, ficut certe pecuniz, aut 


“* ex conduéto datur. Deinde cum res honeftiffima 
“¢ fit referre gratiam, definit effe honefta, fi neceffaria 
eft. Adjice nunc, quod huic uni legi omnia fora 
“* vix fufficient.” De Benefic. L, Ill. c. vii. Perfas 
“* autem in ingratos feveré animadvertere auctor eft 
“Manopnon. Gyroped, L.I. Pr. Conf. Gror. L. If, 
§ xX. § 20. ; 
tiam, 


L.I, De Orfictis Humantratis, : 278 
tiam bruta demulcent, moveri poffe ad conci- Cap. 8. 
piendum humanitatis fenfum. In foro tamen —~— 
civili ob fimplicem ingratitudinem, feu ubi 
quis nudi beneficii oblivifcitur, 8 occafione id 
data referre negligit, aio non folet dari. 
Pars enim optima beneficii perit, fi a@tio, uti 
certa pecuniz, detur: jam enim creditum effe 
incipiet. Et cum res honeftiffima fit referre 
gratiam, definet effe ita fplendide honefta, ft 
fit neceffaria. Denique huic uni legi vix om- 
hia fora effent fuffectura, ob difficillimam efti- 
Mationem circumftantiarum, que beneficium 
vel intendunt, vel elevant’*. Et eam ipfam 
ob caufam beneficium dedi, i. e. ejus quod de- 
di refufionem mihi ftipylatus non fum, ut & 
alteri foret occafio oftendendi, fe honefti amo- 
fe, non ex metu poenze humane aut coa¢tionis» 
pratiam retuliffe ; utque ipfe non fpe lucri, fed 
ob humanitatem exercendam videar erogaffe, 
de quo recipitndo mihi caveri noluerim 5, E~ 
. : nimvero 





13 Hoc in eapite tra@tari debent officia, que ad ins 
tegras gentes fpeftant : qualia A gentibus erga gentes 
retté exercentur efi non font perfe&to jure debita. 
Hac fpefant plurima de quibus Grorius verba fecir, 
De Fure BLP. LLU. cit,“ 1. Sie & terre & 
* flamina, & fiqua pars maris in proprietatem popu: 
“Fi alicujus venit, patere debet his, qui tranfizu opus 
“ habent ad caufas,juftas ; putd quia {uis finibus ex- 
pulfi quzrunt terras vacuas, aut quia commercium 
expetunt gente fepofi:a, aut etiam quia quod fuum 
eft, jutto bello petant.” At verd hoc de innoxio 
tranfitu dicendum eft, ut ubi pauci aliqui & inermes 
tranfire volunt: non autem de magnis exercitibus, & 
quorum tranfity juftus metus oriri pofit. Grorivs 

. quidem 


“ 


294 


De Orsieus Humasttariss Lib 


Cap. 8. aimvero qui non folum beneficiumi non fe- 
y— pendit; fed 8 benefactoti infuper malum fe- 


ponit; 





Quidem exiflimat metom ed negatidum tranfitum noni 
Galere. Sed mihi magis arridet dpinio Growovit 3 
Qeoniam (ut notat ipfe #d Joc.) fi principi vel populo 
Hicet prohibert ipfis indigenis, Ae fint armati ineta fines; 
geamvis pauti, quamvis finguli, malto magis ei licet 
hoc nonconcedere exteris: Prateréa fi privatas pro- 
hibere poteft; ne quis ingrediatur fundum fuom ve- 
nandi vel aucupandi gratia, maltd magis princeps vel 
Populus me exercitas aut multitudo armata ipfius tran- 
teat fines, Porrd retvlé animadvertit nofter,.<* diffi- 
* cultatemi aon tolli, fi quis dicat tranfitiiat effe dan- 
“* dum, ubi jufto bello alter petattrs negandam, ff 
“© jnjuftumt ci fiac bellum. Nam neque ifta dijudicatio 
& femper eft {atis expédita; & temerarium habetur 
* ultd fe duobus armatis; velut arbitrum, intetponeres 
% & tantam litem fuam facere. Accedit, quod cons 
“* ceffo ttanfitu if noftris terris belli fedes poffit con- 
* ftitwi” De Faure Nae. & Gent: L. UL. c. iil, § gs 
U1. Ad res innoxia utilitatis; que ¢aivis libenter indul- 
geridebent, 2 Grorto refertur, mercibus per terrad 
noftras tranfitum concedert. “* Nam quo mtinus (inquity 
* gens queque cum quavis gente {epofit commercium 
“* colat; impediendi nemini jus elt: id enim permitté 
* intereft focietatis humanz ; nec cuiquam damno id 
“* eft: nam etiam fi cui lucrum {peratum fed non de- 
“ bitum, decedat, id damni vice reputari non debet."” 
Hoc autem nimis laxé nimifque liberaliter pronunciae 
tum decernitGronovius. Etfi enim concedit inter= 
effe focietatis humanz, effe commercia ut plurimum li- 
beta, nec ulli genti omnino pracludi: attamén haat 
vel illam gentem excludi 4 commerciis certaram gen- 
tium, que tamen aliinde habeant; non effe iniquutti 
judicat. Ut mihi videtur, hanc rem acu tetigit Buo- 
peus. Difpiciendum,; inquit, an metces ad gentis 
walterius contervationem fiat neceffariz, an vero faltent ~ 
ad 





LL De Orricis Humanrratis; 273 
ponit, ille ob hocce faétum eo graviore poena Cap, 8. 
eft afficienchs, quo feediorem animi malign Aw, 
tarem fibi ineffe oftendit. 

CAP. 





ad voluptatem, luxtm, lacrum fint cofhparate. Si priug 
fit, tantam abeft ut tranfitus denegari queat, ut ad eum 
concedendum jure perfeéto obligati fmt imperantés. Sd 
Pofterius, rurfus videndum, an forte tranfitus ejulmo- 
di rempublicam noftram infignt quodam commodo aut 
Jucro privet. Sinon privet, inhumanum foret eundest 
‘petentibus denegares Sin privet, & certa fpes fit me 
‘tranfitum denegando infigne commodam in meam rem. 
ppublicam derivare poffe, non puto aliqaem ad cum 
concedendum obligstum effe, Licet enim jus per- 
feétum ad ejufmodi lucrum nemo habeat ; nemo tamen 
obligatus eft, alterius commoda potiu’ quam faa pro+ 
movere. Quod ft verd videam tranfitds’denegatione, 
& meam rempublicam, & alteram gentem lucro & 
eommodo privatum iri; rarfus ishumanam eft altert 
invidere, quod nos impetrare non poffumus. Philo « 
Prag. c: iv. §9. Ul. Qozritura Grotio; anita 
tranfeuntibusmercibis terra aut amne aut parte maris,qua 
terre acceffio dici pofit, Vecticaria imponi poffiat ab 
ta, qui'in terrd imperium babet ? In qua quzttione fic 
wdecernit : ** Certe quecunqueée onera ad illas merces 
“© pullam habent refpectum, ea mercibus iftis imponi 
“ nulla equims patitur. Sic nec capitatio fi. e. cenfuss 
-* vel ftipendium in capita hominum defcriptum] ci- 
“* vibes impofita ad fultentanda reipublice onera ab 
* exreris tranfeuntibus exigi poteft. Sed fi aut.ad 
a praftandem fecuritatem mercibus, aut inter cetera 
* etiam eb hoc osera fultinentur, ad ea compenfanda 
* yeétigal aliquod imponi mercibus poteft, dum mc- 
“* dus caufe non excedatur."” Sic cum fumptus funt 
fa¢iendi ad vias muniendas, ad pontes ftruendos, ad 
ripas munimentis, preefidiis vel arcibus tuendas, cx- 
feraque ejufmodi, omnino xquum ci vedtigalia exigi. 
AV. Rem 








CAP. IX. 
Di Ofricio PAciIScENTIUM 
in gence: 


bia et B Offitiis abfolutis ad hypothetica 
this on fit velut tranfitus per pata interme- 
jullaex dias quippe cunt omnia Officia, preter jam 
beds ori- enymerata, pactum expreffum aut tacitum vi- 
Lijec, 4. deantur prefupponere '. Igitur hoc loco’ a- 
gendum’ erit de. natura pafforum, & ‘quid illa 
ineuntibus dbfervandum fit */ ; : 

Tf. Fursse 





IV. Rem effe innoxie utilitatis exiftimat Grorivs 
moram aliquanti/per pretervebentium, aut pratereuntinmls 
valetudinis aut alia’ qua jutta de caufa permitter. 
Cui & hoc confequens eff, ut tugurium momentane. 
um ponere liceat 3 puti in litore, etiamli litus a popu. 
Jo occupatum concedamus. Adjungit pfaterca, perpd. 
juam babitationem his, qui fedibus fais expulfi recep. 
tum qurunt, denegandam non effe externis ; dum & 
imperium, quod conftitutum eft, fubeant, & quz alia 
‘ad vitandas {editionés font neceffaria. V. In hoc jure 
gentium erga gentes ineffe cenfet Grotius, libertatem 
matrimonia ambiendi & conttabendi apud vicinas gentes. 
Hoc autem caute capiendum effe reété monet Buppd- 
js: nimiruni fi qui matrimonioram libertatem expe- 
tunt, iifder’ nobifcum utantur facris, nec fceleftum 
Vite genus feéténtur, aut aliis.yitiis fta:ds hujus indo}; 
adverfis laborent,’ tam falvo humanitatis jure, jllis nda 
potelt dari repulfa. VI. Ad officia humanitatis refert, 
Buppeus, jus fepulture, idque ad jus nature (quod 
quater ad integras gentes pertinet, jus gentium VO~ 

catur) 


Lil. Dz Orricro Paétscestium. 275 
Il Fursse autum acceffarium pacta inter Cap. gs 
bomines iniri, fatis manifeftum eft. Quan- Sa a 
a 
Quam enim officia hurnanitatis late fefe per vi-mutua fo- 
“tam humandm Giffundant : hautquaquam te-cialirats 
. men ex eo folo fonte deduci omnia poffunt, ie ae 
que hominibus ab fe invicem utiliter percipete c. iv. § 1g 
licebat. Nani neque quibufvis ea eft ingenii 
. bonitas, .ut omnia quibus aliis prodeffe poffunt, 
ex fola humanitate velint preeftare; citra ex- 
ploratamn fpem paria recipiendi, Et frequen- 
. ter illa, qua ab aliis in nos proficifci queunt, 
ejufmodi fune, ut gratis eadem nobis exhibeti 
. falva fronte poftulare nequeamus: Szepe quo- 
. que noftram fortunam aut perfonam non de- 
- Cet; alteri tale beneficium debere: Adeoque 
ut plurimum alter dare non poteft, faepe nos 
accipere nohumus, nifi ifte’ pata a nobis t reci= 





- tatar) fpeftare exittinat., Nimiram, licet poft mertent 
Corpus nihil fentiat, adeoque perinde effe videatut 
quicquid ei eveniat : nihilo fecius fufficit, quod ho ui 
nes dum vivunt, horrore, quodam Percellantur, fi 
telligant corpora fua infepulta abjeétum jri. Adeo- 
gue | ut reéte honnulli per fepilture denegationem 
. puniuntur a per ¢jus conceflionem humanitas exe 
ercetur,  Contrariorum enim coniraria eft ratio. 
Accedit quéd moribus & confuetudine hominum, in 
fepultura fignum & monuntentum honoris pofitum, fits 
Philof,, Praf. cap. iv. $79. 

* Officia vocantur ab/olura, qu: homines quA homineg 
obligant, idgoque pro univerfalibus haberi debent, 
qualia. fant, faum cuique tribuere, alterum non ledere, 
&e. Hypothetica vero, que flatum, adventitium prefup- 
ponunt, & non nifi accedente aliquo inftitato homae 
p obligant : quorum traétationi jam au@or fe ats 
ingit. 

* Conf. Grot. De Fare B. ee, Le, xi. 

vy 


piat; 








G 


276 


De Orricio Pacascentium, LI 


‘Cap. 9. piat. Non raro denique alios Jatet, qua ra- 


tione commodis noftris ‘infervire queant. Igi- 
tur ut miutua inter homines officia, qui fruétus 
eft focialitatis, eo crebrius & ad certas velut 
regulas exerceatur, n eceffum fuit homines ip- 
fos inter fe convenire furper ejufmodi rebus in- 
-vicem preeftandis que ex fola humanitatis lege 
certo fibi polliceri ab aliis non poterant’, A- 


-deoque in anteceffum -determinandum fuit, 


quid alteri quis praftare, quidque ab eodem 
iterum exfpectare fuoque jure exigere deberet. 
‘Id ipfum autem fit per promiffa & pasa. 


In promif- ILI, Circa iftheec generale officium ex lege 
Su pais naryrali debitum eft : ut quilibet fidem datam 


data 


files 


@ft fervan-fervet, feu promiffa & pata expleats. Citra 


- da. 


hoc enim fi effet, plurima pars utilitatis peri- 


¢. iv. § 2 ret, quee humano generi communicatis invicem 


. 


~opetis 





4 Vult Trevervs duplicem folummodo ‘effe pac. . 
torum finem ; nimirum vel ad tollendam ‘vel ad confti- 
tnendam obligationem. Sed Trrivs cim ‘noftro 
eorum afus & beneficia in quatuor partes rettids dif- 
pefcit » quz fic breviter compleéti poflumus. 1. Ex- 
inde nove obligationes creantur. 2. Imperfeéte red- 

“duntur perfect. 3. Abrupte & intermiffe ‘renovan. 
-tur. 4. Obligationes tolluntur & irrite fiant. . 

# Hac regula generalis eft, qua tamen exceptionibus 
fubjicitur. Ife circumftantize incidere poffunt, que 
tfidem datam violare jufferint. Ad eam ‘fententiam 
,Crceronem allego teftem. ‘ Incidunt fepe tempo- 
. sa,.cum ea quz -maxime videntur dipna effe jufto 
 homine, eoque quem virum bonum dicimus, com- 
“ mutantur, fiantque contraria ; ut reddere depofitum, 
“* promiffam facere, queque ‘pertinent ‘ad veritatem 
“ & ad fidem, ea migrare interdum & nom fervare fit 

ee * Jaftum: 


L.L De Orricto PacsscénrryM. 299 


operis ac rebus enafci apta eft, Et ni pro-Cap. 9. 
miffa fervandi neceffitas foret, hautquaquam “—~\"*4 
liceret rationes fuas firmitet alioram hominum 
fubfidiis fuperftruere. Quin & ex decepta 
fide juftiffimz querelarum bellique caufe pul- 
lulare funt idonea. Nam ubi ego ex patto a+ 
‘liquid preettiterim, caltero fider fallente, mea 
mihi res aut opzra fruftra periit. , Sin vero, 
nihil adhuc preeftiti, ratjones tamen & defti- 
-hata mea turbari moleftum eft; cum alio mo- 
-do rebus meis .potuiffem confalere, nifi ifte fe 
mihi obtuliffét. Et indignum eft ludibrio 
haberi, quia alterum cordatum ac bonum vi- 
mum credidi s. 
IV. OsservaNDUM auteni, ea quat ex ba demic 
“folo humanitatis officio debentur, in hoc po- Parlunt 


- tiffimum differre ab iis, que ex padto aut-pro Sligatio~ 
iniffo i me jer 
a 








+ juftosi. Kefetri enini decet ade ea, que “propoli 
“in principio, fundamenta juftitie, primum 
** cui noceatyr, deinde ut communi utilit 
“* Cum tempora “commutantur, commatatar officium, 
“ & non femper eft idem ; poteft enim accidete pro- 
i effici fit inutile, 

qui’ promiferit.* 

utilitatem ejus qui 

fic enim ru juf- 

\& vite incola. 

nnino cauté agen- 

} iti_promifforam. 

praitandum fit, 

m violare liceat, 





5 His rationibus, accedit confenfus veteram Philofo- 
phorum. . Anistor, Réetor. L.L. c. xv. "Mere dads 
Ta per 





278 
Cap. 9. 
By 


Dez Orricro Paciscentivm. L. £ 
miffo perfecto debentur ; quod ifta quidertt 
rete petantur, & honefte preeftentur: fed ubi 
alter ea ultro preftare neglexerit ; de inhurha- 
nitate duntaxat, feritate, aut duritia ejufdem 
queri poffum ; non tamen per violentiam pro- 
priam aut fuperioris, eundem ad preftandum 
cogere. Id quod tamen licet, ubi ultro non 
preftantur, qua ex promiffo perfecto, aut 
patto debentur ®, Inde etiam ad illa jus im- 
perfeltum, ad hac jus perfeflum habere: ficut 
& ad illa imperfeéte, ad heec perfefte obligari 
dicimur 7." 


Fides a V. FipeMm damus vel per adtum folitarium 
promiff feu pordxasuger, vel per adtum reciprocum feu 
gratuito, — Nrasupore 
wel pace. 

Ce 


+ paw styvoutvan HS ourbnniir avaipcizas i apis @AAHe 


aus xethe Of drOpdaren, Sublatis padtis tollitur wfus bo- 
minum inter fe. Tee Grotto, Platonici fepe jultitiam 
vocant danQesay, quod fidelitatem tranftulit AruLEtus, 
Apol. de Plat. Phil, Mort. Cicer. de Offic. I. vii. 
«© Fundamentum eft juftitie fides; id eft, di@orum 
« conventorumque conftantia & veritas. Ex quo 
© quamquam hoc videbitur fortaffe cuipiam durius, 
«© tamen audeamus imitari Stoicos, qui ftudiofe exqui- 
“runt, unde verba fint du@a: credamu(que quia 


. © fiat quod di@um eft, appellatam fidem.”* 


6 Ur regte percipi poflit’ dogtrina de pattis & pio- 
miffis, ay€tor nofter in opera majori obligationem dit 


vifit tripliciter. 1, Naturalis eft, vel adventitia aut 
" divilis, 2. Mutua’ vel rén mutua. 3. Imperfedé 


mutua, vel perfe&t? mutua, De quibus non opus eft, 
ut verba faciam, chm voces magis fint clare, quim' 
gue definitionibus indigent. 


7 Quid denotant terniini, Jus perfeltum & imperfec 


"tum, videas qua fapia notavimus ad cap. IT. § 15. dot 


36, 


LI. De OrFrero PaciscenTIuM, 279 


Sixagupor. Quandoque enim unus fe duntaxat Cap. 9. 
‘ad quid preeftandum obftringit ; quandoque—V—~ 
autem duo plurefve mutuo fe ad quid pre- 
ftandum obligant. Prior a€tus vocatur"pro~ 

miffum gratuitum, potterior paflum $s. . 

VI. Promiffio poteft dividi in imperfetfam Promiffo 
8 perfeétam. Illa eft, quando ipfi quidem imper/oaa, 
qui promittimus, utique obligari volumus ; ut dat jus eeni 
tamen alteri jus ad ex'gendum non demus, exigendi. 
fed ut nolimus ad promiffum noftrum implen-c. v. § 6. 
dum violenter compelli. v. g. Si ita concipiam 
promiffum, ego ferio deftinavi hoc vel illud 
tibi p-aeftare ; 8 peto, ut mihi credas% Sic 
enim videor obligatus magis ex lege veracita- 

. : tis 





36. Quibus addendum eft hoc in loco officia perfelter 
ebligationjs vocari, qu leges civiles 4 nobis exigunt, 
imperfefla vers, qu lex nature precipit, civiles autem 
in medio relinquunt. ed quifquis horum naturam 
penitins perfpettam habeat, huic manifeftd conftabir 
eanon minis obligare, quam que obligationem fecum 
ferre vulgé, dicuntur, eorumqne negle€tum civilis 
focietatis commodo haud minis officere. Cujus rei 
teftem appellamus SeNscam: ‘* nt fcias per fe ex. 
‘ petendam effe grati animi affectionem, per fe fugi- 
 enda res eft ingratam efle; quoniam nihil zque 
** concordiam humani generis diffociat ac diftrahit, 
« quam hoc vitium.” De Benef. L. IV. c. 18. 

® Haic affinis eft divifio Gretiana in aus beneficos, 
& permutatorios. De Fure BL &.P. LU. ¢. xii. § 2. 
In jure Romano aliz funt paétoram divifiones, quas 
tutd preterire poffumus, quippe fint extra juris natara- 
lis difciplinam. 

9 Magis accurata eft divifio promiffionis, de future, 
quam Grotio acceptam referimus. ‘* Primus grads 
# eft affertio explicans de futuro animum qui ‘nune 

Th 3. aft efos 





2fo 
Cap. 9. 


Perfeda, 
que dat 
gmnina. 


. De Orricio PaciscenTIUM, LI, 
tis, quam juftitiz' ; maloque videri propris: con- 
ftantie & gravitatis impulfu ferri ad facien- 
dum officium, quam propter jus alterius. 
Huc fpeCtant pollicitationes virorum potentum 
aut gratioforum, quibus alicyi nan per verba 
honoris, fed {erio fuam commendationem, in- 
terceffioném, promotionem, auf fuffragium 
{pondent : qué tamen hautquaquam velutjure 
aliquo abs fe volunt exigi, fed in folidum fuze 
humanitati ac veracitati cupiunt imputari; ut 
officii fui gratia eo major fit, quo longius ab 
€odem coactio abfuerit. . 

VII. Perrecra autem promiffio eft, quan- 
do non folum ipfe utique obligari yolo, fed & 


£:% §-7 - fimu} 








eft: & ad hanc ut vitio careat, requititur veritag 
“ cogitationis pro tempore prefenti, non autem ut int 
ea cogitatione peffeveretur. Habet enim animus 
humanu$ non tantum naturalem potentiam mutandi 
 confiliam, fed- & jus. Quod fi in mutatione fen- 
* tentié vitium fit aliquod, aut accedit, id non eft, 
§* jntrinfécum mutationi, fed ex materia, pata quia 
** prior fententia erat melior. Secundus gradus eft 
cim voluntas feipfam pro /fatiro rempore determi: 
# nat, camt figno fufficientp ad indicandam perfeve: 
f* randinccefitatem. Et hee pollicitatio dici potefts 
** qu fepofitd lege civili obligat quidem aut abfolate 
# ant-fab conditioner, fd jue propriam alteri non dat, 
* Multis enith cafibusevenit, ut obligatio fit in nobis - 
# & nallam jus i pid: ficut in depira mifericordia 
“* &gratite reponende apparct, quibus fimile ef hoc 
* debitam conftantiz five fdelitatis.”'. De Sure Be 
& P.L. I. c.xi. § 2,3. Itaque malt, ut ‘opinor, 
ftatuit Howsesrus de promifis de. fitera, ea nihil 
Brdnéferre : cojas hoc exemplam profert.: “ Qui de 
$f fattiro fic dicet, cras daGo, aperté fignificat, fe non 
& dedifa 





LIL De Orricro PaciscenTIUM. 285 


fimul jus in alterum confero, ut rem promif=Cap. 9. 
fam velut debitam plene me pofcere queat. 

VIIL Porro ut promiffa & pacta nos o- Promiffa 
bligent ad aliquid dandum aut faciendum, ,, ae 
quod antea non debebamus; aut omittendum, gent, con- 
quod antea jure poteramus facere ; maxime /eyim re- 
Tequiritur altroneus nofter confenfus'°. Nam 2” 
cum cujufvis promifft & patti impletio cam 
aliquo onere fit conjun¢ta, nulla propior ratio, 
eft quare fuper eo conqueri reéte nequeamus,, 
quam quia ultro in idconfenfimus, quod evi. 
tare penes nos‘erat. ° 

IX. Consensus. etfi regulariter per. figna, Bei quan- 

ta voces, literas, nutufque exprimi foleat™ : 277M «*- 

_ nd aliquando ft, 
tacitus. 
C.¥i. § 20 


evi, $1, 





“* dediffe. Toto itaque hodie jus immotum eft, ma- 
“ netque etiam craftino die, nifi interea aétu dederite 
** Quod enim meum eft, meum manet, nifi poft de- 
“ derim. Quod fi de prafenti loquar, puta hoc mo- 
=" do, do wel dedi habendym eras, illis verbis fignificatur 
*© me dediffe, & jus habendi cras trangtubiffe hodie.”? 
De Cive, c. c. §.6. Sed non video, quare verbo futuro 
nequit transferri jus. Qui fic dicit, cras dabo, fignifi- 
cat fe jas hodie alteri*® dediffe god craftino die afte 
poflidebir. 

© Confenfus eft convenignsia duarym. ploriomve 
voluntatum circa rem easdem ejufqs circumfantias. 

Reqnifita ejus fant, primo ut declaretur §9. Secunda, 
ut fit verus, § 10-m—=15. Tenis, ut fit mucuuy, § 16, 
Orro, . 

m « Sant & figas quedam muta ¢x confuetudine 
* fignificantis, ut olim vitte & ramfojiyarum, Vigo, 
 Ainsid. viii/127. Apud Macedones hafgrym creo. 
“tio. Liv. xxiii. 10. Apud Romans fcuta capits 
§ impofita, figna, rene dedisignis, que proinda 
, “ & obligant 


282 De Orricio Paciscentyum. — Lf. 
Cap. 9. aliquando tamen contingit, ut ille citra ifthec 
figna ex ipfa negotii natura, aliifque circum- 
ftantiis. liquido colligatur. Sicuti interdum 
JSilegtium, cum certis.circumftantiis confidera~ 
tum. loco figni confenfum exprimentis valet, 
Unde & dantur paéfa tacita, quando nempé 
confenfus hofter non per ejufmodi figna, qua . 
regulariter in commercio hominum recepta 
funt, exprimitut 5 fed quando idem ex ne- 
gotii natura, aliifque circumftantiis liquide 
colligitur. Sic & principali patto fepe adhe 
ret pactum tacitum, quod ex ipfa negotii na- 
tura’ profluig. " Sicpe & ufiatifimum, ut in 
pattis tacita quedam exceptiones, & condi- 
tiones neceffariz fint fubintelligenda **. 
Promifa =X, Ur autem aliquis liquido confentire 
al poffit, requiritur ufus rationis hactenus, ut 
amentiunt, preefens negotium intelligat, an fibi- conve- 
sbriorum.’ iat, & abs fe preftari queat, eoque ‘perpenfo 
E-ViS45+ onfenfum fuum fufficientibus fignis exprimere 
pofit. Unde fequitur, promiffa & pafta jn- 
fantum, ut & amentium ac furidforum, nifi vbj 
: ae . ‘ dilucidis 
* obligant ad arma ponenda.” Gror. De Faure B. 
fo PLL, IIT. xtiv.'"§ 5. - 
- a8 Ex eo oritur tacitus confenfus, quod ex quibufdam 
circumttantis‘agens confenfuin ‘praebuiffe prafainitur, 
Exerfipla attotit augtat in’ opere majori, ubi fupra § 2. 
4 1, Si quis peregrinus in civitatem aliquam exterds 
« amict tiatate folitam amici fab {pecié accedar, etl 
“© panquain-exprefle fidem dederit, tacit tamen & ex - 
« ipfo‘ acceffionis aétu fidem dediffe ¢enfetur, quod pro 
% yationé atts fui velit fefe legibus ejas civitatis at- 
 temperare. 2, Si quis cum altero-pacifcatar de tuto 
sat Soot, “« acceffa 





Li. Der Orricto Paciscentrum. 283 
dilucidis intervallis furor diftinguitur, nulla Cap. 9. 
effe. Id quod & de promifils ebriorum eft pro- 
nuncjandum, fi ebrietas jam eo ufque procef- 
ferit, ut ratio fit plane obruta & fopita, Nam 
pro vero & deliberato confenfu haberi requit, - 
fi quis vel maxime momentaneo & inconfulta 
impetu in aliquid inclinet, aut figna quaedam 
€dat confenfum alias exprimentia, eo tempore, 
quando mens velut medicamine quodam loca 
mota fuerat. Sed 8 impudens foret, tale 
promiffum, prafertim cum magno onere con- 
junctum, exigere velle ¥. Quin fi quis ebrie- 
tatem eam captavit, & obfervata alterius fa- 
cilitate promiffum aftute elicuit, ne abs doli 
quidem fraudifque crimine immunis erit. Aft 
qui, difcuffa crapula, per ebrietatem acta rata 
fabuerit, utique’ obligabitur, non tam ex eo 
quod ebrius, quam quod fotrius egit. 
XI. Carerum quoufque in pueris duret Qi etas 
, imbecillitas rationis, contrahendam obligatio- %eligatiqa’ 
nem impediens, lege naturali adeo accurate eat, 
Gefiniri nequit ; cum in aliis citius, in aliisc, vi. § 5. 
tardius 





« acceffa in aliquem locum, ¢tiam de reditu conyeniffe 
** judicatur, effi de hoc expreffa mentia nunquam 
“ fuerit fata: quod alias priore padto nihil foret a@um. 
3- Qui cubiculum in zdibus fuis alicui lqcat, con- 
“ one etiam judicatur ufum earum partjum, quibus 
<6 lle carere nequit 5 puta januz & viarum que ad 
«« iMlud decunt, faltem hatenus ut foras prodire ac 
«© redire liceat.”” Conf. Gror. De Fure B.S P. L. 
II. c. xxiv, 
- 3 Pradenter in Flandria (tefle Burcunpo in Praf. 
ad confugtud, Flandr.) nullus contractus i in caupona initus 
obtigat 


284 
Cap. 9. 
ww 


Errorque- XII. Consensum quoque impedit error '5, 
wfque cone ; 


De Orricio Paciscentium, LL 
tardius judicium maturefcat. Sed illud eft ex 
cujufvis quotidianis actionibus judicandum. 
Ecfi in plerifque civitatibus leges civiles cer- 
tum heic temporis terminum in univerfum 
conftituerint *. Sicuti & alicubi falutariter 
eft receptum, ut aliorum prudentiorum auto- - 
ritatem adhibere neceffum haberent in con- 
trahendis obligationibus, quoufque inconful- 
tus ille juvente impetus deferbuife cenferetur, 
Quippe cum ea zxtas, etiam quando negotium 
quod geritur intelliget, vehementi fere ac pa. 
rum provido impetu feratur, ac in promiffa 
fit facilis, fpei plena, liberalitatis famam cap- 
tans, in amicitias ambitiofe colendas prona, 
ac diffidere nefcia. Unde & dolo vix caret, 
qui iftius atatis facilitati imminet ; & junio- 
rum difpendiis locupletari vult, qua ifti per 
judicii imbecillitatem previdere aut xftimare 
non norunt. 


Circa 


fenfum im- 


‘pediat P 
c. vi. §.6. 





obligat, nifi die fequente ratihabeatur. Similem fuiffe 
morem Perfarum teftatur Heron. I. 133. Cretenfum, 
Artuen. 4.5. & veteram Germanorum, Tacit. de 
Mor. Germ. c. 22. Otto. 

14 Diverfis gentibus diverfe fant leges, que certum 
mature ztatis terminum defignant, prout indoles fin- 
guli populi fert. Sic apud Hebreos adolefcentis, qui 
annum XIII impleviffes ; puelle, que XI annum, 
promiffio valebat. Apud Perfas, Indos, & Athenienfe, 
pot annum XVIII; apud Britannos non nifi poft 
annum XXI infantes vel minores (ut aiunt)-effe definune. 
Notandum eft autem non eandem ztatis periodum ad 
omnia negotia exigi: fic in Anglia matrimonium con- 
trahere vel guardianum eligere poffupt annos ond 

. nati, 


LI Dz Orricio Paciscentium, 285 
Circa quem hee regulee funt obfervanda.. I. U- Cap. 9, 
bi in promjffione aliquid tanquam conditio- 
nem fuppofuerim, citra cujus intuitum pro ~ 
miffurus non fyeram, naturaliter promiffionis 
nulla erit vis. Nam promiffor confenfit non . 
bfolute, fed fub conditione : qua non adpa- 
“ rente, promiffio quoque nulla eft, II. Si ex 
errore ad pacifcendum aut contrahendum fue- 
rim impulfus, cumque re integra, & quandg 
nihil adhuc fuit praeftitum, deprehendero 5 Be 
quum fane fuerit, ut facultas poenitendj mihj 
concedatur: prafertim ubi pre me tulero, dym 
ad pacifcendum accedo, qua me caufa impel- 
Jat ; nec alter ex mea poenitentia detrimentum 
patiatur, aut id penfare ego paratus fim. Ve- 
yum ubi res non amplius eft jntegra, & ubj 
error tunc demum patuerjt, quandojam paétum 
eft impletum, ex toto aut ex Parte ; qui er- \ 
ravit, a pacto refilire non. poterit, nifi quan- 
fum alter ex humanitate ‘velit indulgere *. 
: ~ Il, 





pati, quorum promifiiones in plerifque negotiis ufque 
ad annuin XX] irrite ac null funt. 
+5 Ad hunc locum reéte nos monet Trevervs 
@troretn impellentem’ pa@um non ditimere. 1. Quia 
¢aufa patifcendi ad nataram paGi non pertinet, fed 
extra negotium eft. 2. Quia fic multi, ubi fai eos 
Peeriteret, ad ejufmodi errotem provocare poffent ad 
tludendam padti moleftiam. 3. Nulla caufa fabeft, 
cur alteri error meus magis imputari debeat quim mihi, 
4, Allud eft, quid officio humanitatis aliquis preeitituras 
fit, & an juri {uo velit renunciare, quod paéto fibi 
acquifivit 5 aliud an jure perfeéto ad id teneatur. 
‘6 Ex lege naturali nihil omnino valet, atrum reg 
fit imtegra, an pa€um fit impletum vel ex toto vel ex 
. , Parte: 


236 De Orricio Paciscentium. LI, 
Cap. 9. III. Ubi error contigerit circa ipfam rem, de 
‘ev qua convenitur ; pactum vitiatur non tam ob, 
errorem, quam quia legibus pati non fuit 
fatisfattum. Nam in pactis ipfa res, de qua 
convenitur, ejufque qualitates debent effe cog- 
nite ; citra quam cognitionem liquidus ‘con- 
fenfus intelligi nequit. Unde defeétu depre- 
henfo, qui lzedendus fuerat vel a contraétu re- 
filire poteft, vel alterum ad defectum fupplen- 
dum adegere, vel etiam ad priftandum id 
quod intereft, ubi ipfius dolus aut culpa in- 

* tervenit. 
Dolus an, XIII. Quon fiquis dolo & malitiofa frau- 
& quite dulentia alterius indu€tus fuit ad ‘ promit- 
G pada tendum aut pacifcendum, ita eft habendum, 
violet ? 1. Si tertius dolum adhibuerit, non colludente 
£ Vi § Beg, quicum pacifcimur ; negotium erit fir- 
mum: ab eo tamen, qui dolum adhibuit, po- 
: terimus 





+ parte. Nam fi in hoc cafu firmus ftabit affenfus, quare 
& non in altero? Tota res pendet ex ipfa natura er. 
roris ; five circa ipfam rem verfetur, five circa cir- 
cumftantiam reinon effentialem. Sic fi me virginem 
emere putarem, cum effet jam mulier, emptig valebit, 
in fexu enim non eftersatum. Czterum fi ego mulie- 
yem venderem, tu puerum emere exiftimafti, quia in 

+ fexu error eft, nulla emptio, nulla yenditio eft. Digef. 
L. XVIII, Tit. i. Itaque error circa effentiam rei 
padtum vitiat. Attamen hoc intelligendum volui non 
tantum de phyficd rei effentia, de qua padtum initur, 
fed etiam de qualitatibus iftis, quas pacifcens precipue 
vel unice refpexerit. Unde non folum irritus erjt 
contragtus, fi ab altero Davum emi, & ille mihi Sy- 
yum tradiderit ; fed etiam ubi profeflus fam me fer+ 
vum quarere coquendi peritum, & ejus artis imperitus 
_ : mihi 





L.f. De Orricto Paciscentiim. 287 


terimus repetere id quod intererat, nos nonCap. 9. 
fuiffe deceptos. II. Qui dolo fuo malo cau- 
fam dedit ut ipfiquid promitterem*’, cum eove 
pacifcerer, ei ex ifthoc aétu hautquaquam ob- 
ligor ®. IIL. Si quis ultro quidem & liquida 
cum deftinatione animi ad pacifcendum accef- 
ferit ; in ipfo tamen negotio, puta, circa ob- 
jectutn, ejufve qualitates 8 aeftimationem do- 
lus intercefferit ; haétenus pactum etit vitio- 
fum, ut in arbitrio decepti fit illud penitus 
diffolvere, aut lefionis: penfationem exigere. 
‘IV. Que ad effentiam negotii non faciunt, 
“nec expreffe fuerunt defignata, actum de cx- 
tero rite conceptum non vitiant; licet forte 
alter de iis; dum pacifeitur, tacite cogitavie; 
aut'ejus opinio aftu fuit confirmata, quoufque 
contractus conclufus foret. 
XIV. Metus qui circa promiffa 8& patta in- Mets des 
ceptionis 
re quantum 
inihi traditus fuerit. Ibid. § 7. Sed, ut reQ& hos stio-?## detras 
fet Grotius, fi promiffor negligens fuerit in re“4**, 
* exploranda, aut in fenfu fuo ¢xprimendo, & damnumc. vi. fioy 
inde alter paffus fit, tenebitur id refarcire promiffor, 
non ex vi promiffionis, fed ex damno per culpam 
* dato, Si vero adfuerit quidem error, fed in’ quo 
fundata non fuerit promiffio, ratus erit actus. De 
Jure B.S PLL. AL. c.xi. $6. | . 
°7 Jure nature: perindé eft, an dolus caulam dederit 
Contractui, an in comvvactum iaciderit, Sed Leges 
Romanz illam fervant differentiam, ut  contractus 
bone fidei; actione ex contracty nata, poflint refcindi : 
in contractibus- ver fricti juris opus eit claufuld de 
dolo, quam Crcero everriculum omnium malitiarum 
vocat. De Nat. Déor. iii. 30. Oro, 
© Quoniam {¢il. nemo ex delicto metiorem faam: 
¢onditionem facere pote ; ut loquuntur jurifconfalti. 
Digeff. Lib. L, Put, xvii. 7 








terverit 


288 


De Orricto PaciscenTIUM: Lab 


Cap. ‘9s tervenit dupliciter famitur : vel pro fu/picione 
e\w probabili fore, ut ab altero decipiamur 5 idque 


vel quia ejufmodi vitium in animo ipfius ha- 
fet, aut quia malignam fuam voluntatem fat 
perfpicue fignificavit: vel pro vebementi ani- 
mi terrore otto ex intentato gravi malo, ni 
promiffim aut pactum inire velimus. Circa 
priorem {peciem metus ita habendum. I. Qui 


-cofifidit illius promiffis & paétis, cui fidei re- 


Jigio in univerfum nihili fit, iniprudenter qui- 
dem facit ; fed eam folam ob caufam pactunt 
non redditur irritum *%. IT. Ubi paétum jam 
fit initum, ac nulla nova emergant indicia ine 
tentate deceptionis 3 non licebit a pacto refi- 
lire ex obtentu vitiorum, quz ante pactum 
erant cognita. Nam qua caufa aliquemi non 
prohibuit, quo minus pacifceretur ; eadem 
quoque prohibere nan debet, ne pactum im 
pleat. III. Ubi poft pactum initum certiffima 
emergant indicia, alterum id agere, ut mihi, 
quando meum priore loco praeftitero, illudat 

. nom 





9 Cum quocunque paétam initum eft, id violare now 
icets nam in paétis nullus habendus eft ad perfonas re- 
fpedtus, Fuerunt istet philofophos, qui idem docebant 
refertur difcipulorum Zoroastr1s hoc fuifle dogma, | 
Ne putes tecum dicere, quamvis paflum fregeto, id tamen 
ston erit mibi peccatum, F five fit cum aliquo in religiont 
noftra, five extra eam, res perinde eff. Hype de Relig, 


‘Vet. Perfar. Imprudenier quidem agit, qui paéum 


init, cum iis,’ qui vel fepe fidem violdrunt, vel apgrt® 
dogmata ptofitentur, qua omnem religionem pactorum 
deftruunt. ReéteCictro: Primo decipi incommodum 
gf, iterum flultum, tertid turpe. Sumima igitur amentia 
tft in‘corum fide fpem habere, quorum perfidid tories deceptut 


fu 





LI De Orricio Paciscenrium. 289 
non prius ad preftandym adigi potero, quam Cap. 9. 
contra eam deceptionem mihi cautum fit *°, 

XV. Cikca alteram fpeciem metus he re= Metus ex 
gule obfervande. 1. Patta, quae ineuntur ‘*tentate 
propter metum a tertio incuffum, valida funt. ea reddat 
Nam in hoc utique nullum refider vitium, ‘rita ? 
quo minus alter jus ex pacto fibi adverfus mec, vi.§ 146 
-adquirere queat ; & metum ab altero inten- 
tatum difcuffiffe, penfatione utique dignum 
eft.’ II. Qua patta ex metu aut reverentia 
imperil legitimi ineuntur, aut ob auctoritatem 
+eorum quibus magnopere devinéti fumus, va- 
lida funt**. III. Paéta, ad quz ab illo ipfo, 
cui promittit aut quicum pacifcitur, injufta e- 
jufdem vi quis compellitur, invalida funt. Nam 
injuria, quam alter incaffo metu injufto mihi 
infert, incapacem eum reddit, ut jus fibi ad- 
verfus me ex illoaétu querere poffit. Et cum 
quis alias teneatur penfare damnum abs fefe 
‘datum ; per compenfationem velut tolli obli- 


gatio 


fs. De Invent. I. xxxix. Quod fi cam talibus pacif- 
cor, eo ipfo declaro ea vitia nihil obftare, quo mine 
“his fidem habere Poflim s ideoque pacto ftare adftrin- 
gor. 
2° Conf. Pur. De Sure Nat, & GL. MI ¢. vi. §.9. 
Grot. De Fure B.S P.L. Ue xi. §7. Racua- 
uit Notas ad Ge. de Of. I.x. Gunpuinor Tract. 
de cfficientid metis. Boumenr Differt. de Exceptions 
metiss injufti in flatu nature. 
1 Nibil enin (at loquitar Spweca) med refert,-an ts 
cogaris, fi non ame cogeris. Meam culpam effe oportet, ut 
~ mea pana fit. Controv. IV, xxii. 
% Exemplis fint, que affert nofter in opere majori, 
Ubi fupra, Gur." Si Princeps ail milites fuos 
** extranee: 





299 De Orrjcro Paciscknvium. L, fs 
Cap. 9.’ gatio intelligiur, fi npn folvitur id, quod fta- 
—— tim reftitui debebat *. 
Matus = XVI. Prwrerea oportet confenfum non 
cinferfus, in pacts Solum; fed & promiiffis.effe mutuure 3 
jromifis, fic ut confentire debeat nort folum qui promit- 
requiriter. tit, fed & cui promittitur. Quando enim hu- 
ovis $16 jes. confenfas abeft, feu quando is oblatum 
promiffanh acteptare detreétaverit, res pro- 
miffa penes ptomifforem manet.” Qui enim 
alteri rem fuam offert, neque invito eam vult 
impingere, neque pro derelitta habere. Ergo 
+ -fi alter mon acceptet; juri promittentis in 
“ rent 


de extraneo cuipiam velit prefidii caufi adjungere, & 
«ad majorem fecuritatem compellat eos ifti quoque 
ti. fdem dare : non poterunt hi promiffa eludere ob- 
«© tentu metis fibi injeéti, utpote ab eo profecti coi 
4 talia quocunque modo exigerdi jus etat. Sic fi po- 
% jams patrémt filize etiam invite fponfum dare poffe, 
«« ubi ea metu paterni imperii {ponfo invita fidem 
é« dederit, havtquidquam illum deinceps fallere pofit- 
Nam im fponfo nihil heret vitii, quare fibi ex od 
« promiffo jus non potuerit quareré 3 & debebat filid 
« ulord patris joffa capeffere.” . 

43 Sic atuunt jurifeonfulti Romani. Nibil_confenfui 

tam contrarium éf, quam vis atqué metus, quem compro- 
bare contra bonos moreseft. Digeft. Lib. L. Tit. xvii, 
Idem fentit Cicero. Yam illis promiffis flandum nox 
eff, quis non videt, quae toadlus quis wietu, qua deceptut 
dole promifotrit? Que quidem pleraque jirre pratori like. 
yantur, nonnulla legibus; i.e. XII tabularam De Offic. 
I, x. Sed de hac. re magna eft fenténtiarum .varietas. 
Ego Gort [ubifipra, §7.} fententize maximé accedos 
qui exiftimar, fepofira lege civili (que obligationem po- 
teft tollere aut minuere) eum, qui meta promiific ali- 
. ot quid 


Le ; ’ 


Bb Ds Orricio Paciscey tiga ; 298 





rem oblatam nihil decedit **:. Quod. fi rogatio Cap. g.. « 
anteceffit, cenfebitur’ ea durare; nifi exprefit ara 
fuerit revocata ; eoque,afu in anteceffum, ac- 
ceptatio {ta intelligitur.;, ita tamen ut roga- 

tioni refpondeat oblatiq. : Nam & hac difcre- 

pet, expreffa requirityr ;acceptatio ; quia fepe 

mihi non confulitary iff tagtundem quantum 
fogaviacceptro: — 

_ XVIE Circa materiam promilforum & Bromiff 
pactorum requiritur, ut_quod. promigtimys aut PaFique 
pacifcimus noh, fit fapra nofteas vires, neve id Fon nig 
patrarg Jegp aliqua prohtheamur : enitn pogibilis 


56. wily 











Quid, obligatl quia conferifus hic adfuit; ‘sfc condi: 
tionalis fed’ abfolutus. ‘Nequit ‘cpgi voldntas, & qui 
netu coaftus promistit, eo ip obligatut, -qaed-cont 
fenfant prttbuit, tanqnam.e duobus malis mints eligens, 
Fepofitis give omanigus ambapions; quilics in,-eenehrix 
Occultari folet hec:quzftio, laculentifiim? paret, nulla 
paGa.vel promiffa metu diffolvi vel irrita fieri poife. Vi 
infra.cap. xi. $6. * + 
2% Similiter Grorivs: “ Ut promiffio jus ttansfe- 
rat, acceptatid hic non mints quam fr dominit 
“ tranflatione requiritur 5 ita: tamen ut hic quoque 
4« précedens rogatio dorare intelligatur; ac vim-habe- 
« re acceptationis. — Hind etiam quari folet, an fats 
fit acceptationem ‘fieri, an verd etiam innotefterd 
 debeat plomiffori, antequam: promiffio plenum effee= 
4 cum ‘confequatur. Et certum eft atroque modo 
«© fieri poffe promiffionem ; aut hoc modo, velo ut va- 
* leat, fi acceptetuif : aut hoc modo 3 wold ut vakat, fi 
+ acceptatum intellexer#, ‘Eb in his quidem quee ad mu- 
« tuam pertinent obligationem, pofterior fenfus pra~ 
© fumitar ; in promiffs verd’ meré liberalibos. potius 
€ ef, uit prior fenfue credator adfaiffe, nift abiud: ap. 
© parca.” De Sure B. & P, L, UL. c. xi. §. 14, 15. 
, uv aut 





~ - & 





292 + 


De OrFicio PAciscentiéms  L. 


Gap. 9. aut ftolide aut improbe" prontittimus!, Fix+ 
\-~’ inde conféquitur, ‘ neminem fefe obligare poffe 
~~ ad id; quod ipfi eft impoffibile, Quod fi au- 


tem res, quae tempore pact initi pofiibilis habe- 
batur, poft impoffibilis dliquo cafu citra paci- 
{centis culpam facta fit’; re integra pa&um e= 


‘rit nullum. Ubi quid -preefticum:ab alteto jam 


fuit, id reftiruendum, aut’ equipolleiis- Tepo= 
néndum. Si ne hoc quidem fieri poffit,’ fam- 
mus erit conatus adhibendus, fit alter detri- 
menti quid cipiat. Nam im pattis primario 


fefpicimus ad id, de‘quo expreffe fuit con: 


yentum, .ubi hac obtinere non poffumas, fuf- 
ficit equipollens exhiberi: faltem ne damnum 
fentiamus, oinnimodo cavendum eft. Qui ve- 
ro delo aut gravi. culpa. fibi ipfi vires praeftan- 
di detraxit, non folum-ad fummum. conatum 
teneter,-fed & velut'in fuppkementi vicem 
malo infuper poterit mactari ®. -- 





.. 35 Cipoa materiam patti impofibilem videndum. . 1; 
An impoffibilitas illa ortum traxerit ex culpa vel dolo 
pecifcentis. cujufdam,. an omnis culpa exulet. 2. Aa 
utergue pacifcentium {civerit rem efle impofiibilem 
neon. 3. An fit impofibile ex /e, & quidem vel 
impofibilitate natura vel juris vel fatti, an ex accidene 
ti. .Trever. 

. %6 Exemplum attulit ipfe andor in opere majori, 
quod hanc rem probé illufttat. ‘ Debitores obzrati 


" $ ubi cafa fortuito& citra fuam culpam folvendo effe 


« defierint, fammum folyendi conatumi debent. Ubi 
£ tamen sequitas & humanitas requirit, of mora alique 
« ipfis 


she 





LiL De Orricto Paciscenrry 293 
XVII’ Pater quoque ad rem illicitam Cap. 9. 
przeftandam obligari nos non poffe. Nam ne- Laas 
mo valide fe poteft obftringere ilferius quam citgs ut 
ipfi eff poteftas. Att qui legé adtionem pro- tarp 
Hibet, adimit itique poteftitem eam fulcipi-nela ft 
endis & de eadem preftanda obligationem ad-¢, vii. § 2: 
mitteridi, Contiadittotitim Quippé eft; ex ob- 
ligatione per leges confirmata aliquid netef. 
frio debere facere;-quod per edfdeth leges eft 
Omittendath, Unde peccat quidem, qui illi- 
Cita promittit'; {6d bis peccat, qui eadein pre- 
flat. -Ex qiio. & hoc colligitur; non fervart 
debere promifia, quz:illi, cui fiunt, noxe funt: 
ftura ; cum naturali lege prohibitum fit, ne 
quis alteri; etiam ftolide volenti; tmaluirtt infes 
rat. Si igitur paétum circa’ rem turpem fue. 
rit initum; - neuter ad id explendum tenebitur; 
Quin & ubi turpe facinus ab uno fuit pretti- 
tum, alter ad folvendam conventam metcedem 


« 1s woe . 
Sl 
« ipfis indulgeatyr, circumfpiciendis & parandis fol 
“* vendi mediis. Sicuti & nefas fuerit tales omnj fuad 
*, fabftantid exutos, ad mendicitatem redigere. Quid 
“* & alias certarum perfqnaram favori hoc dederunt 
“© leges Romanz, ut non condemnarentur, nif, gas 
“© senus facere paffent. Nifi tamen Sreditor, quae pra 
*« fentes facultates excedunt, condonaverit, ad refidua 
“ folvenda tenebuntur; quando in re. lautiore’ effé 
“* copperint. Dolus aatem & culpa décoforum etiam, ‘ 
& malo aliquo poteft cogtceri, in quos demum iflad 

“© tritum valet’; qui non baket in ere, luat du corparg. 

L TID. c. vii. § 3. Conf. Grorivm abi Sipras § 

xs : 





294 De Orricio PaciscynPium, | L.I, 


Cap. 9. non obligabitur *7, Quod tamen illo intuit 
jam ef datum, repeti, nequit *, nifi forte do= 
. lus aut enormis lafic atcefferit *9 ; 

Pafa & XIX. Deniqus & hoc manifeftum eft, 
previ friftra ptomittere nbs aut pacifci circa res a 
paid lienas, in quantum ille non noftre, fed alte. 
frafranea, rigs digeStioni & arbitrio fant fubjeftaz. Quod 
cuvli fut i autem ita promifero, me eperam daturumi; 
ut alter, (cui pro imperio.me quid impevare 

non poffe prafuppenitur) praftet , tunc teneor 

omni modo moraliter poffibili; (i. e. quantum 

alter honefte a me poftularé poteft, & quan- 

tum vite civilis ratio. fert) laborare, ut ad e+ 

andem ‘preftandam alter’ permoveatur. Sed 
& fuper rebus aut a¢tionibus noftris, in quas 

jam alteri jus fuie quaeficum, tertio valide pro 

mittere non poffium, -nifi forte in eum cafurn, 
qua 








a7 E contra docet Grorivs, crimine pe to 
ecm qui conduxit, admercedem folvendam obligari 7 
cujus rei exemplum affert in Juda Jacobi filio, qu; 
Tbameri, qoam’ mesetricem putabat, promiflam mer: 
gedem, tanquam debitam, perfolvit. Ubi fapra. Cui af- 
Finis eft Ulpiaai Objorvarie ad L. EV. § 3: ° D. de cond, 
absurp. cau, Meretriceth ‘toxpiter facere, quéd fit 
£ meretrix, non turpiter accipere; cum fit meretrix."* 
Sed me judice, preferenda eft noftri fententia, quoni. 
am dari non poteft aétio de re illicitd. ex. er. Si quis 
ficaria pafam. mercedem “folvere recufaverit,-aatig 
non datur ficario,.quenlam id ipfum, qgo° 
sanfam defenfuru$ eft, nequit nda ex ijt 
¢¢ jlligitd. promanare. aan 
i 28. Cajua thane fitiogem aiferant juri{confuld, igo 
burpitudine melior eff conditio poffidentis. SimiliterGro, 
givs: © Non guicqaid vitiofe fit; effcétu juris caret, 
ra S qued 





LL -Dz Orrrcto Paciscentrum. 295 

quo alterius fs exfpiraverit. Nam qui prio-Cap. 9. 

ribus promiffis aut pa¢tis jus futim in alterum.<—v¥—~ 

jam tranftulit, ipfe utique nullum tale jus re- . 

Jiquum amplius habet, quod in tertium poffit 

conferre. Ac nullo negotio omnia promiffa 

8c pacta poffent fier irrita, ‘fi liceret aliud: in- 

ire, in quo contraria’ priori difponerentur, 

at quicum prius fimul expleti nequit. In quo 

tundatur tricum illud: gui prior tempore, po- 

fior jure.” ‘ . 

* XX. Esr preterea cirea promiffa potiffir om je 

mum obfervandym, illa congipi folere vel pur Lions pi 

€2 abfalute, vel fab conditione , ut fcilicet. vali- 4 

ditas promiffionis conferatur in aliquem even-2), 

fm a cafu-aut arbitrio humano pendentem. ” 
unt autem conditiones vel poffébiles wel impoffi- 

biles. Ila fubdividuntur in cafyales fey tot- 

‘ fuitas, 









4 quod in prodiga donation appsret. Hoc interef, 

£* quod donatione fa& jam ceffat vitiofitas : nam fine 

* vito es relinquitur apud donatarium.*? Ubi 

Sipra. . 

19 Vid. que notayit el. Barseynacc. ad opus ma; 
jus. L. IIT. ¢. vii. $6, #2, Ubi prolixits de bic re 
‘differit, quoniam materiam de pactis circa res illicitas 
hon fatis’ explanarum effé ab auttoré exiftimat. Seq 
neque ab eo rem penitns confeftain effe volt Trave~ 
tus db negleéta Jutta principia, Itaque rem totam 
evidenter. enycleatam effe judicat, fi ad Ideam relatly 
yam ilficiti attendamus, quzinvelvit comparationem ac- 
tionis cuth lege,- pet qaam aliquid prohibetar vel illi- 
firum redditar ; adeog; patta tunc {lum de rebus if- 
dicitis fieti, chm’ materia illorum jari perfedto alteriae 
Atetrahat. Sed mihi fifficere videntur, f modo dill. 

~ gentet in animo perpenfa fint, que de hac re auttor 
wees U3 differuit 


256 Dz Orricio Paciscentium. iL. 1; 
Cap. 9. tuitgs, que ut exiftant vel non exiftant penes 
Sev? nos non eft 3°: poteftativas feu arbitrarias, que 
ut exiftant vel non exiftant, penes eum eft, 
ui promittitur *: & miztas, quarum impletio 
« partim ab arbitrio ejus, in quem confertur, 

partim a cafu dependet #, Impofibiles autem 

funt vel phy/ice tales, vel moraliter 5 i, ¢. que- 

dam per rerum naturam fieri a nobis non poi 

: funt, quedam per leges & honeftatem fier} - 
_— non debent. Et impoffibiles quidem condi> 


* 











differuit. Et nequeo non profiteri, me tam hebetis 
* ‘Pile ingenii, ut, lectis relectifgs ‘utriifgs horain doctif* 
fimoram aid hunc locum notis, ne hilum quidem ipl 
profecerim, nec quiddam majus, quam quod ex ipfo 
Purznvorrio percepi, de natura pactorum circa 
res illicitas intellexerim. Plurima verba rem per fe fatls 
fhanifeftam pertarbant & obfcurant. Quis autem, 
qui quid fe illicitam, percipit,-de hec axiomate ¢t- 
Tare poteft: ad rem illicitaw preflandam nequit dari 
@bligatio? = en 
te Exempli cau} : Dabo tiki decem, libras, fi intra 
triduum non pluet. Ad conditionem vero requiritur, 
ut eventus fit incertus, nam adjectio conditionis; 
jwam certd eventyram effe fcimus, (v. g. fi fol cras 


Oriatur) abfoluta promiffo equipollet, 





* 35 Quod fi per alterum pacifcentjum fteterit quo mis 
‘Hus conditio pacti impleri queat, alter recté. ak €0 pol; 
tulate poteft,, ut pactum integram ‘maneat. Hoc 
modo ftatuunt Romani jurifconfulti. ‘* Labeo fcribit, 
{Gi mihi Bibliothecam ita vendideris, fi Decurioy 
Sf pes Campani locum mihi vendidiffent, in quo eam 

‘ ., soos cma § 


6 





L.1. De Orricte Paciscentium: “297 
‘tiones, i naturalem initerpretandi fimplicita-Cap. 9. 
tem fequamur, grationem promittentem faci- . 
unt négativam #, Erfi per leges fieri poffit, 

ut fi adjeCte fint negotio alicui ferio, habeantur 

pro noh adjectis + ne per, aftus nullum even-. 4 
tum fortituros, hominjbus illadatur ¥, B 

: XXL Denique promittimus & pacifcimur ri fae. 
non folum per nofmetipfos, fed ¢tiam aliorum per inter 
hominum interventu, quos ipfi voluntatis no- nese cra th a 
Stree internuncios anne interpretes -conftitai~ ‘gant. 
. ae a mus 38:¢. ix. 


* 


Lee 





** ponerem 3 & per me fet, quo minis id A Campanis 
“* impetrem ; non effedubitandum, quin prefcriptis . 
“«, verbis agi poffit. Ego etiam ex vendito agi poffe 
“© puto, quafi impleta conditione, quum per empto- 
« sem flat, quo minus impleatur.”” Digeft. L. XVIII. 
"Pi, De contrab. Empt.1. 50. 

3 Sic leges Romanz (yt rette obfervat nofter in o- 
pere major. L, III. c. viii. § 5.) in teftamentis adjedas 
conditiones impofiibiles, turpes aut ludicras pro non 
adjettis declarant; qudd abfurdum videretur in tali 
agty quem maximé ferium gravemq; conveniebat effe, 
ita petulanter per inanes claufulas illudi, ‘* Condir 
* tiones contra Edita Imperatorum, aut contra leges, 
* aut qua legis vicem obtinent fcriptz, vel contra 
* bonos mores, vel deriforiz, aut hujufmodi quas Pras. 
“* tores improbaverunt, pro non {criptis habentur, & 
«* perinde ac fi conditio Hareditati five Legato adjec- 
“ ta non effet, capitur Hzreditas Legatumve.* Di- 
bef. L. xxviii. tit. vii, De condit. leg. 14.4 pud Pato 
yrum Eumolpus teftamento fuo ita cavet : Omnes, qui 
dn teflamento meo legata babent prater liberos meos, ‘bac 
conditione percipient, quan’ " dedi fi corpus meum in partes 
conciderint, F adfante “popula comederist,, Apud Hoa» 
RAT. 2. HM. §. 84, Tinsfas. ita dicie 








a8 Dz Orricio Patrstentiom. LY. 
Cap. 9+ mus ss. Per quos, ubl bona fide égetint % 
Se\—~ quod a nobis in mandatis habebant, valide 
obligamur apud eos, qui cum iftis veh-no- 

ftras vices gerentibus egerunt?”. 
Offcia re XEXIL Arque hac funt officia hominis 
tiqua fia- abfoluta, ut 8c per qe velut tranfitus ad alia 
tm fi ft. Reliqua preefupponunt aliquod inftitutum 
gievn = bumanum, generali pacto fubnixum, & in 
Lgpemn. genus kemanym mtrodugtum ; vel etiam fta- 
i tum aliquem peculiarem, ; Inftituporumiftorum 
deprehenduntur potiffimum tria ; ferme, domi- 
nium rerum, eqrundemque pretium, 8 impe- 
tum buminum, De fingulis, ut & que inde 
yelileany officiis, deinceps exponendum, 
i uo ‘ CAP 





Me fone, quod dicam, faction oft; anus inproba Thebit 
. Ex teftamento fic oft elata: Cadaver 7 
~~ Unctung oleo largo audis bumeris tulit haves 3 
Scilicet elabi fi poffet mortua: credo, . 
Quod nisnium inpiiterat vivesti ——+ 


+ 35 Hic re&@é notat Tirrvs, perfonas intermédiag 
Miquando fofius inftrumenti ‘rationem habere, aliquns 
do verd fuo etiam confenfu pacifci. Jo cafa pac; 
€um eas plane non attinet ; hot autem, quamdiu qua- 
litas intermedi perfone in iis durat,, ipfe etiam ex 
pedo agere & convenire pofimt : quorfum pertineng 
Precuratores, & inftitores fimilefve perfone. . 
“36 Non tantum qui boed fide agunt : nam fier! potelt, 
‘at nbs ebliget qui negatio ‘prapofitis eft, agendo con 
tra voluntatem noftram ‘ibi'fignificatam. “ Diftindj 
“ {inquit Groriys) fant @us volendi 3 anus quo 
% nox obligamas ratum habitiros, quicquid ille in 
{ cali négotibram genere ¥ecerit ; alter, quo, illum 
£ nobis obligamus, ut ton ‘agat, nift ex -pralcripto, 

: & fbi 

iJ 


eae - 299 
CAP. XX, 


De Orricio SERMOCINANTIUM. 


. eho 
L UAM utile ac plane neceffarium fit Officio 

\ J inftrumentum focietatis humana Ser, ferme 
mo, nemo eft qui jgnorat: cum multi vel ea oyerunde. 
fola facultate collegerint, hominem ad agen: <ipiat. _ 
dam vitam focialem a natura deftinatum a, + i¥-¢-+ 
Circa hujys ergo legitimum & focietati hu- ‘ 
manz proficuum ufum, id officii lex naturalis 
hominibus dicitat ut ne quis fermone, aut 


Gliis 





f* fibi non aliis eognito. Quad notandym ef ad ea, 
** que legati promittunt pro regibus ex yi inftramenti 
‘* procuratorii, excedendo arcana mandata.” De 
Sore B. FP. LU. c. xis § 12. : 
Si cni venditio, commiffa eft, alignatios: receps 
tie pretii haic mandata eff. widewr, fifi de contrarid 
exprei confter, 
. ' Nimirum Arcsrorsres, Cicero, alilq; quos 
Aenjlat auctor in opere majori, O'usiy ye deny 3 
v4 rel, Royo NE ined dvdeww- bce roy fbor. 
Ti'r0 yale mes's ra dara Cie rais dvdesams Ivor, 7h 
wisver dyad re aa} eae nal Prue 2a} BBee vad. 
Tov darwy disney tye, § I vérer nowevia ont 
bixlay nad wbaw- a. 7... Natura aibil  farit frufe 
tras bewini vero foli inter ommia animalia competit 
Sermonis faciitas. Hoc enim prater cetera animalia 
eminibus . proprium. ofs, xt bani €. mali, pi 
injupi, afiorung 5 gyfmodi fonfam Joli babrant. “Horun 
grim comaunia fackt domum & civitaten. Anetor. 
Polit. L. 1’ ¢. ii, Non vait-Philefoptius. fermonoth 
ty hominibus 


990 De Orr, Sermocinantium, L. I. 

Cap. 10. aliis fignis ad exprimenda animi fenfa inputs, 
‘  alterum decipiat. 

Verbis ix II. Sep ut indoles fermonis penitius intel- 

recepta fig- ligatur, feiendam eft, circa fermonem voce 

aifeationt viva aut Jiteris exprefum, duplicem obliga- 

pam? tionem occurrere. Una eft, qua ifti, qui ca- 

Gri $4. dem lingua utuntur, certe: rei certym vocabue 

lum, prout ufus cuyufque linguz fert, adpli- 

care tenentur. Cum enim neque voces, neque 

certi literarum ductus certam rem natura na- 

tent *: (alias enim omnes lingua aut feripturee 

genera coincidere deberent ; 3) inde, ne ufus 

linguz foret inanis fi quifque quo vellet vo- 

cabulo quamlibet rem nuncuparet, neceffuny 

eft inter eos, qui eadem lingua utuntur, ta- 

Citam interceffiffe conventionem, ut certam 

rem certo, -& non alio vocabulo denotent?. Ni 

enim in uniformem vocum adplicationem fug; 





Lominibus naturé ingenitum effe (que opinio long? 3 
yeritate aberrat) fed naturam facultatem difcendi fer- 
monem humano generi indulfiffe, quo melius focieta+ 
tem inire poffiat : quippe fine fermone vix aut ne vix 
. Bion fabfiftere poteft vita focialis. Quo fenfa dixit 
cero 5 “* Moderatio vocis, conciliatrix eft hema- 
& nz maxim’ focietatis.” De Leg. 1. 9. 
- & Similiter Grorius: “ Voces natura ipfa & ci- 
** tra hominum voluntatem nihil fignificant 5 nifi forte 
; f vox fit confufa & dvepSe&, qualis in dolore, qua 
{ ipf& rei magis appellatione venit quam locutionis. 
S* Addendum eft non folis vocibus tale feri indicium, - 
# fed & nutibus, ut apud mutos, five illi nutus ali- 
S* quid habent cum re fignificata commune ipfa natu- 
“14, five tantum ex inftituto Signifcame.” ‘De Jur, 
8? LIL, c. i. § 8. : 


, rit 


LI Dz Orr. Sermocinangiun? 49% 
rit confpiratum, impoffibile eft ex fermone al- Cap. 10, 
ferius fenfa animi colligere, .. Unde. vi iftiug ae) 
padti quilibet tenetur ita adhibere in fermong 
communi yocabula, prout receptus ejus lingua 

uifus fert*. Ex quo stiam hoc confequitur, 

yt quanquam fenfa animi a fermone difcreparg 

queant, id tamen in vita humana quifque vq- 

Iuiffe cenfeatur, quod verba ejus, pra fe ferunr, 

etfi fortaffe intrinfeca mentis deftinatio ab 

itis difcedat. “De hoc enim cum nifi per fig-° 
na conftare' nequeat 5 omnis ufus fermonis re 
derecur * irritus, fi interna animi cogitatio, 
quam fibi quifque pro lubitu fingere poffit, id 
quod figna pra; fe ferret in communi vita eli- 
dere poffer, 


Il. Altera. obli; tio, que in fermone in- ? OBligasia 


tervenit, in eo confiftit, ut quis alicui per fer- af alters 


_~ Ptriendam 
me a * unde? 

3 Sermonem natura ud nihil fignificare, fed vime. i. § 7 
ejus fignificativam effe ab impofitione hominum fatis 
quidem certum eft. Sed an illa impofitio fimplici 
confenfu, an obligatorio faéta fit, quaritur? Autor 
pofterius aflerit, fed prius magis verum eft. Nam r 

lomines, impofitionis faciendz caufi, nunquam con- 
yenerant s {fed potius fucceffive impofitio facta eft, 
pieo ut fepe ab ung hodie illa fat, reliqui_ vero eam 
‘ultro fine wll fe” obligiadi intentione admittant, non 
fecus ac uno hitoriam vel .fabulam’ narrante, muldi 
ejus_redduntur’ aricipes, atque ita communis noti- 
tia fed nulla obligatio exiftit. “2. Si conventione fa 
“effet impofitio, tum’ innoxig etiam mutatio in vi 
‘effet, quod tamen nemo dixerit & experientia refell 
Titrus. Hifce varids rationes fabjangic Trevervy 
guibus Trr11 obfervationem confirmat. 

4 Bene loquitur Quintintanys. Inftit. I. vi. Unig 
fim g Sermoneys wt mummo, cui i publica, forma &. 


* “Fponem 

















got 


Be Orr. Sexvocrsantium,. LL 


Cap. 10, monem animi fui: fenfa ita debeat pandere, ut 
Bap hac ex illo liquido cogndfeere queat. Cum 


enim non loqui tantum, fed & tacere homé 
queat, 8 cum non femper, quod quis in ani- 
mo volvit, id coram quibufvis aperire tenea- 
tur ; igitur neceffum eft, ut peculiaris exifta 
obligatio, qua alicui neceffitatém adferat tum 
adloquendum, tum ad itadoquendum, ut al- 
ter fenfa animi noftri intelligat. . Oritur au. 
tem illa obligatio, vel ex ‘peculiari pafto, vel 
€% communi pracepto leghs’ naturalis, vel ex 
prafentis négotii indole, cui ‘contrahendo fermo 
adhibetur 5. - Sept enim’ expreffe cum aliquo 
COnvenitar, ut quis animj fui fenfa fupet ali- 
, quo negotio mihi aperiat ; ut, fi quem infor- 
,matorem mihi in aliqua difciplina adfcifcam, 
-Sape quoque preceptum aliquod legis natu- 
salis meam: fcientiam alteri_ communieare ju- 
bet, ut hoc modo ipfi pom, yel noxam ab 
eodem ayertam, aut noxam accipiendam 


t 





SVid. Que prolixits & diftinains de obligationg 
‘fad fenfa animi verbis exprimenda ‘cémmehtatur vir 
doétiffimus J. BArsgyraccrvs,’ in otis ad opup 
anajus, L, IV. 6. i. § 7-1. 1. .— 
*, © Exempla proferam ex audtoris opere major. L, 
IW.c. i. § 7. “Sic f quem mifeto ad explorandurh 
% certe rei ftatum, is ex patto tenetur indicare om- 
pia, qua fuper e4 re ipfi comperta fuerint. Sic 
“@ an exhibendim fit officium humanitatis, quod fer- 
“« mone peragitur, ad fenfa animi noftri verba quoque 
* effe. conformanda in aperto eft. “Sic denique in 
* commerciis hominum & quibufvis negotiis, in qui- 
bus ex confenfa jus vel obligatio e nafcitura; Stree 
oak fea 


Lk, De. Orr..Sermoctwantrum:: g0y 
caufam vel cotcafionerti_ non presbeam. Ali- Cap. rai 
guando, deniqué pigrfens negotium, quod “cum Senne: 
alio fufceptum eft, aliter expediri nequit, ni,” 
judicium meum fuper eo pandam ; ,ut circa ces 
Iebyandos contraétys contirigic®.. 

IV... Quia autem non femper ufa venit, ut He op . 
ex-aliquo horum capisum quavis cagitata 5 nea fait hiceh 
alteri fint fignificanda ; patet,’ me. nen, alia’ idee 
teneii alteri ferrfione meo indicare, quam athge : 7 

jue ex me intelligenda jus perfeltum aut im- 
perfettum habet. Adeoque reéte tacendo dif- 
fimutare yme poffe, utut maxine” interroger; 
qua: ut ex ine fiat. akier jus por-babet, neque . 
ad id aliqua obligatione ego teneor.: , 

V: Emo quia fermo non folum eft invent Diwerfums 
propter alios, ‘fed tS proptek ups ipfos: ‘ideo gue 2b 4 , 
tii aliqua.mea. in eo verfatur utilitas, neque Mite 
cujyfquam, alterius jus leditur, licebie mahi exprimend 
fermonem ite. formare, tit diverfum ‘ab co,” 
guod animo volvo, exprimat% 





Vi. 








a ea que ad prafemam xem {estan feala animi not. 
‘ tri liguido funt exprimenda ‘ills, -asibufeam. aa 
* gitur. 

7 a hunc locum difeveatiam inter, finale & difimm 
fare notat Laumanyus ; de. qué citat Servius ad 
Virg. En. 1. 516. Difioalanns neta, faslanss iguetat 
difimulamus quod famus, finulamus qued noe fomus: 

‘ 8 Hanc mageam guejftionem, latebrefam traSationenm; 
Liestationem inter deftos alternantem agaofcit Aucust1- 
NUS 5, quze ab.ifto aliifque quamplurimis viris celeber- 
imis sigidé determinatyr. Quail veritas per f¢ 
profequenda Ait, & omnis omnino ah e&-deviatio pet 
F Prava & fugienda, Aucust. Bathirid, ad Laurent. 


fe 






gba” Dé Orr. Sermocrvantrum. 1 


- “tet: ‘Narh qui alicui prodéfte’ ule & debet, 
° : . hon 


= oo ~ " 





¢ xxii, Eandem partem’:tientur Axtstorezes,” 
(Eth. L. LV. ¢. ii.) Gaaconrus, (Moral. L. XVIIL co: 
-cdv.) Wairssius, (£¢b. L. I. c. v.), Vanper Muy- 
civ BEN, (4d Grotium, L, Ill. ci. § 9.) Wotrasro- 
<-! tus, (De Relig: Nat. 8. i. Prop. 4.) &. Neque de- 
. . eft virératt: doétifimorum auétoritas, qui pro parte 
<.° moftri au@oris’ fteterunts) vid. QuintiLraNnus, (Ine 
+ flit. XIL i} Grotids, (ubl, fupre) Buodevs (Phibf: 

PraG. c. iv. § 6.) & inter Philofophos -veteres Soceas 

ves, Prato, XgnoPHon, Cicero cujus teftem 

‘ Kabemus Grotium, Joc. cit. Mirum fane, tantam 

effe in re fatis_per fe. clarg {ententiarum varietatéae. 

‘Nam luce clarius videtur veritatem non effe ultinum 

nem, viom elle per: fe Optabiléin, fed quali niediem quod 

buic fini, nimirum. utilitati ‘ppblice, infervit: unde 

fequitur ipfam veritatem, fi quando noxia fit, déferen- 

dam effe. Plurisnz fant caufe, in quibus falfiloquio 

uti poflumus, quas hie 2 Grorio addidam, qui ea 

plené & accuraté enumeravit. “ Primunj eft, etiamfl 

“ quid dicatur, quod falfam habeat fignificationem; 
“*infanti aut attenti in eo mendacii culpam non 

“* effe, Ratio proxima eft, quia cum in infantibus & 

* amentibus non fit judicii libertas, nob potelt cis 

‘* circa’ eam libertatem injuria fieri. Scoumdam eft. 
* quoties fermo ad eum dirigitur,’ qhi tion decipitud 
. © ctidm! 





E-f = Dg-Orr. Sermocinan ruil: 308 
‘hon utique id ténetur’‘facere eo.modo, quo fi- Cap. roz 
nem fuurh non erat obtenturus;. “™ 
VIE: Ex hifce colligitur, in quonam cON- Veritas 

fiftat veritas, cujys ftudio boni viri tantopere mralis 
commendantur : nempe ut verba animi noftri"<? 2 

} anier logica di- 
fenfa commode repreefentent alteri,. cui eademyfinguendad 
intelligendi jus ;: quasque ut.ipfi aperiamus; 
niobis obligatie: perfecta aut imperfecta incum- 
dit ; idque eo fine, ut vel idem intellectis ani: 





eee 





+, etiamil tertius inde falfam hauriat perfuafionem, nub 
«Jam effe mendaciam: non ratione ejis ad quem . 
* fermo eft ; quia illi libertas manet integra, plané ut 
4 jtlis qaibus id’ iatelligentibus fabula narratur, aut 
“* apud quos proféttur fermd figuratus: -—ineque ra4 
# tione ejus qui obiter id audit ; quia cum eo non a~ 
« gitur, ideoque nulla ef ad illum obligatio. Ter 
 tinm eft, quoties -certum effeum ad quem fermo 
* eft libertatis fu% in judicando Iéfionerh now @gre 
‘ Jaturum, imo ‘gtatias’ habiturum eo nomine, ob 
« commedum aliquod, quod inde affequitur,: tune 
# quoque mendacium ftridte dium, id eft, injurio- . 
fam non committi. Quartum & fuperiori affine eft, 
ev quoties qui frabet' jus fapereminens--in omnia jure 
$* alterius, €0 jure bono ipfius five proprio five publi- 
% co utitur. Quintin ‘effe potett, quoties vita inho- 
 gentis, aut pal aliquid aliter fervart, &alter ab im: 
i probi facinoris perfeétione aliter averti non poteft. 
#L iximus patet, quod paflim 
fi aoftem falfo fermone licere 
iy x de falfiloquio diximus ad” 
“a uidem talem qui nolli niff 
“py iad promitfentem referenda. 
«* Nam ex promiffione jus fpeciale ac novum confertur 
* ei cui fit promiffio, idque inter hoftes etiam locum 
“ habere.* De Jure B.S PLL. UL o& & § 12 


oe 18, 











mi 


" g06 De Orr. Sanmacinantrei Lt 
Cap. 20. ri noftri fenfis debieum aliqued commodung 
Se nancifcatur ; vel nes ubi diverfim, fuerit figs 
- {\hificarum, damrio preter meritum multetur, 
Ex quo & hoc obiter patet, fon femper men- 
Gacium admitti; quando etiam data opera non 
dicitur, quod'vel cum ipfa-re, vel cum cogi- 
tatis noftris examiflim congruit : adeoque, ver 
ritatem quali. Jgicam, qua.in congruentia-ver- 
borum cum rebiis cénfiftic, cum veritate mos 

: ralisnon per omnia coincidere **. 
Mendaci- VUE, Mendacium contra eft; ubi de’ indu- 
bm, uf: ftria’ fermo aliam pre fe fert fententiam ani- 
gue requis ty noftri, quam qua-eevera eft ; cum tament 
. hanc ipf@m is, ad quem fermo dirigitur,. ine 
telligendi jus haberet, nabifque obligatio. in- 
cumberet efficiendi; ut ille noftram featen- 

tiam utique intelligeret 4, 

Mesdacio 1X, Ex dictis igitur conftat, mendacii no= 
aaname. tam, hautquaqyam contraheres qui fictis fer- 
fans fer- Menibus, -fabulifque ueantar adverfus, pueros 


ed aut 
givis - ae 

















. 9 Veritas moralit et cobcordig’ verbordm cum,menté 
logeentis. Unde patet eam, qui verum dicit judicang 
eM’ falfam, aut nefciens utrum verum fit an falfiims 
Sarmaliter mentiti. 
10 Non ‘per emniz] Legit Weserus, non. femper:” 
+ ™Effentia meadacii confittit in eo, quod juri alteriu’ 
aliquid detrahendi habeamius animam, fapprefione ve- 
ritatis quam intelligendi'jus habet: non vero in rationé 
damni, quod exinde promanat, Nam id quoqde 
tmendacium~erit, quando fine altérius damno veritatemt 
feticeo, quam fciendi jus habebat. Contra, non fém> 
per mendacium eft fecundum jus nature, quando falfo 
fermone damnum alicui infertur, qui juri omni excidit 
intelligend? 


LI. De Or. SERMOCINANTIUM. 367 
‘aut fimiles, ad eotum meliorem informa-Cap. 10., 
fionem, quatenus nudé veritatis non funt ca- 
paces. Et quialii fitum fermonem bona 
fine adhibent, quem plano adfequi non lice- 
bat ; puta, fi innocens. protegendus, iratus 
placandus, meeftus demulcendus, meticulofo 
animus addendus, faftidiofus ad medicamenta 
cdpienda movendus, pertinacia alicujus fran- 
Benda, dut malum propofitum alterius inter- 
Vertenduimn, aut fi arcana reip. 8 confilia, quae 
. intereft aliorumi notitie fubtrahi, fictis ramo- 
ribus velut obvelanda, & aliorum importuna 
curiofitas fit amolienda$ aut fi hofti, quem a- 
perta ratidne ladete poteramui, fabulis int 
ftratagematis vicem illudamus. 
' X,-Conrra fi aliquis utique tenebatur 5.4, gue 
alteri fenfa animi fui liquido fignificare ; cul- sli illudié 
im non effugit, fi vel partem duntaxat veri 07> Oe 
icat, aut ambiguo fermone alteri illudat, aut perire tents 
tacitam quandam reftrictionem, a communi bar. 
ufu abhorrentemt, in inente refervet ? : 
: a CAP, 
jatelligendi veritatem. E. C. Si quis latronem veb 
hoftem falfis narrationibus vel rumoribu’ in infidias 
trahat. Qui jus perfeftum non habet in noftram 
veritatem, ill? noni fit injuria, fi falfa dicamus, Taxv.- 
4* Hane rem pulthré illuftrat Lucretius, i. 935+ 
Sed veluti pucris abjinthia tetra medentes 
Cum dare conantisr, pritis oras pécufa cireum : 
Contingut mellis dulci flavogue Liquore, oa 
Ut pucrorum cetas improvida ludificetir 
Labrorum tenus 3 interea perpotet amarum 
Mbfinthi laticem, deceptague non capiatur, 
__ Sed potius tali fae recreata valefeat. 
45 £quivocationes & mentales -refervationes sikiil 


a atind 


308 


Offcium 
jurantium 
ex natura 
jurisju- 
randi. 











CAP. XL 


De Orricio JuRANTIUM 


L E:'R JFusjurandum fermoni noftro; 
. Pp omnibufque attibus, circa quos fermo 
intervenit, infigne accedere firmamentum ju- 


dicatur. “Eft quippe ilhid affertio religiofa, 
ii. gua divine mifericordie renunciamus, aut di- 
“vinam panam in nos depoftimus ; nifi verum 


dicamus*. “Dum autem omnifcius & omnipe- 


“tens teftis fimul vindex invocatur, . prefum- 


_ tio 


a 





alind font quam avsinientiond. “Waite. Beh. 1. IL ¢: 
y, 4.12. Hojutmodi fermenum exempla sb’. audoris 
opere majori huc transferam. L. IV. & i § 14 
“© Quid hoc vel rationis vel fubtilitatis habet, fi in- 
« terrogatus an fecerim, jurem non feci, nempe ali- 
“ud quidpiam, aut alio die? Ant fi petenti pecuni- 
** am dicam, non haheo, {cil. quam tibidem. Aug 
“ promitto me tibi daturum {cil, dicis cayfa? Stu 
“ tum autem eft, quod ¢jufmodi hominem a mepdacii 
“* & perjarii crimine’ volunt eximere ideo, quia is. 
“ tantum‘non dicit unam veritatem “decerminatan, 
“quam andientes concipiunt, ac verba illa fignificare 
“¢ videntur, fed aliaty vetitatem difparatam. 

1 Sic reftius definitur quam ‘a cel. SannzRsoxo’ 
qui hoc mntum in definitione poftulat, ut Deus tan- 
quam teffis invocetur, daAws & precife, non ut judex 
& vindex. Deus proculdubio ut judex & vindex’ 
invocatur, ‘peenas graviffimas jurisjurandi . religionem 
infuper habentibus © infffurus, Quod quidem non 


_ Regat 


L. I Dz Orrrcio Jerantium: 304 
tio: wenitatis ideo extitatur, quod nemo te-Cap. 11/ 
mere tam ishpius.credatur, ut ita’ petulanter —V— 
gravifimam Numi is indignationem infe de- 
pofcere fit aufurus#, Inde officium jurantium 

hoc effe intelligitur, ut 7 ad jurandum cum 
reverentia accedants &F quod juratum of reli= 

ginfe obfervent. . 

Il. Finis porro 8 ufus jubanienti in hod Bjus fxii 
imaxime vertitur; ut hdmiries ad enunciandum:‘rmamen- 
verum, aut fervandum, promiffum pactumve t™ adder 
eo firmius adftringantur, metu divini Numi- dai:. 
his omnifcii & omnipotentis? ; cujus vindi&t- ¢ ii. § 24 
am, fi {Cientes fallant; per jusjurandum in fe 
invocant, ubi alias metus ab hominibus im- 
minens non fatis efficax Videbatur ; quippe 





. 2 s sits 


thegat Sawparsonvus, fed fatetur utrumque facere 
dam qui jorat, vid. Deum & teflem adducere veritatis 
ejus quod dicitur, & vindicem falfitatis ; iHad quidem 
primarid & per fe, hoe fecundarid & ex confequenti. 
De Jaramenti oblig. Prall: i. § 4. 

& Apud ipfos philofoptios: ethnicos maxima femper 
¥is fait & fan&imonia jerisjarandi. “ Nullum (in- 
& qoit Ciezro) vinculim ad adftringendath fidem jo- 
“ab yejurando majores aiétius effe voluetunt. Id indi- 
-*© cant leges in MII Tabulis, indicant facratz, indi- 
“© cant faddera, quibus etiam cam hofte devincitur f- 
4° des > indicant notiones animadverfionefque cenforum, 
& qai nulla de re diligentits quam de jarejurandd 
64 judicabant.” De Of. UL. xtxi. Corif. Hérop. L: 
VIL ¢. Ixxxvi. Hesiod, Theog: v. 231. Et admi- 
-randa vicim eft impietas Hoswedsir, qui extra fla- 
«dum civilem juramento non offe locum, vel ullam obliga- 
tionem proftetur. De Hom. p. 57. 
- 3 Bodem modo Apeftolus. Hominibus omnis coniriioer* 
fia finis 6p ad.confirmationeni juronentiii.” Hebr. vi. 16° 

: K2 quorunt- 


310 De Orricio JuRANTIUM,’ Lf: 


Cap. 11. quorum: vires contemnefe aut declincre, vel 
—~— {cientiam fallere fe poffe fperabant. , 


Per Dewm Ul. Quia vero prater Numen nihil eft 
quo fenfas omnifcium, aut omnipotens, inde abfurde ju- 
Sr fol ramentum concipitur per rem aliquam, qué 
‘as juretur. opinione divinitatis deftituitury hoc fenfu, ut 
cil. §3-ea res teftis atque ultrix perjurit invocetur. 
Etfi hoc frequens fit, ut in juramentis certa 
res nominetur, per quam juretur, hoc fenfu, ut 
Deus, fi jurans fefellerit, vindi&tam fuam in 
-iftam potiffimum rem exferat, tanquam ju- 
ganti chariffimam, & maximi zeftimatam 4. 
Jarandi IV. In juramentis formula illa, qua Deus, 
formula 
Tertatisres ‘ _ dura 
ligioni ap- : : a 
tanda. 
cli $ 4° 4 Audiamus Sanvgrsonum, qui hanc rem  pre- 
clare (ut falet) expedivit. ‘‘ Sciendum eft in iftiefmo- 
“© di formulis, in quibus fit creature alicujus mentio, 
«* quafi per modum jurandi, per Deum tamen reverd 
“« Gepe jurari interpretative. Ut in omnibus iis que 
% ex “communi more concipiendi habent in fe vim 
** quandam execratoriam : ut per animam, per falutem 
«© eam hoc vel illud faciam ; qua funt perinde intel- 
“ Tigenda ac fidiceretur, ne fit Deus anime mee pre- 
< pitius, ne mibi Deus falutem aternam donet, ni feceto.” 
De Juram. Oblig. Pral. V. § 2. . De formula quidem, 
qua quis per animam fuam jarat, pofitum hoc eft extra 
omnem: controverfiam : fenfus ‘enim eft, quod Deus 
anime noftre graviflimas immittere adflifiones debe- 
at, nifi veritas diis conftet. Per aliorum autem’ fa- 
lutem fi jusjurandum concipiatur, fupponitur eam no- 
bis charifimam, immo ip{a vitd noftra chariorem effe- 
Sic per falutem Pharaonis juravit Fofephus. Gen. alii, 
is. Ad quem locum fic commentatur do&iffimus 
Cusricus : “ Eft jusjarandum per falutem Pharavnis, 
“ qnemadmodum pottea per falutens Cafarum jarabant 
: on & Romani 





L. 1 Dz Orricio Jurantrum. 


“git 


. dum teftis & vindex invocatur, deferibitur,Cap. 11. 


accommodanda eft ad perfuafionem {eu religio- <7 


‘nem, quam circa Deum fovet, qui jurat. 
’Froftra: quippe jurando- quis ‘adigitur per 
Deum, quem non credit, adeoque nec me- 
tuit 5." At nemo per. Deum jurare f@ putat 
alia fab’formula, aut alio fub nomine, quam 
quad fuz, i. €. ex opinione jurantis, vere re- 
ligionis qreceptis continetur. Inde quoque 
eft, quod qui per falfos Deos jurat, quos ipfe 
-tamen pro veris habet, utique obligetur ; 8 
fi fefellerit, revera perjuriuni admittat. © Quia 
fab .quocunque fpeciali- conceptu generalem 
‘Numinis notionem ante ocules habuit ; adeo- 





f Romani & qui iis parebant. Sic. 1. Sam. xx. 3. 
F Vivit Fehova & vivit anima tua, fimilis eft jurandi 
** formula. Senfus hujus jurisjurandi eft: ut verum eft 
* vivere Pharaonem, fic vere-hoc veftri famam expe- 
« simentum, vel [potids] ut vere falutem Pharaoni 
© precor, ita verd, &e. Sic & veteres Chriftiani pet 
© fadutem Caefarum jurare non dubitabant. Juramus 
«© ficut non per genios Cafarum, ita per falutem sorum, 
«© qua oft angupior omnibus gentis, ait TERTULLIA- 
{© nus. Apol. c. 32. ad quem vid. Des. Herald.” Cx- 
terum qui per-creaturam jurat abfoluté ita ut conftitu- 
‘atur in aliqua creatura finis & vis juramenti fine re- 
latione ad Deum, id, quod fimpliciter illicitum eft, 
agit + cujus hanc rationem affert SanDERSONUS: 
quia exhibetur eo ,patto creature reverentia Deo foli 
debita, Unde iftiufmodi juramentom plan? eft idolola- 
tricum. 

5 Unde atheorum juramentis nulla fides habenda eft. 
Ipfe Hossesivs fatetur fruftra aliquem adigi ad jus- 
jurandum per Deum, quem non credit, ideqque non 
metuis. De Cive, c. ii.§ 21. , 

: X30. _ ue 





1342 De. Qrrrcro Jurawrium. .L. FT. 
Cap. r1.que dum fciens pejeravit, divinze majeftatis 
‘—— reverentiam, quantum in fe, violavit *. 
Juramenti V. Ad juramenti obligationem requiritur, 
ob atio yt animo deliberato id fufceptum fity, Unde 
tum ‘ani, juramento hautquidquam obftrictus erat, qui 
mum pof- fimpliciter juramentum recitando protulerit, 
oii g 5:08 ejufttem verba concepta in prima perfona 
, *alteri preiverit®. Aft qui fpeciem ferio jura- 

turi pre fe tulit, is utique obligabitur, quic- 

quid demum in animo {uo dumi jurat agitave- 

rit, Nam alias omnis “ulus jummentorum, 

jmo omnis rafio interyenientibus . fignis fefe 

obligandi ex hymana vita tolleretur, fi quis 

tacita fua intentione. poffet impedire, ne. ef- 

* fetus ille a€tum aliquem fequatur, cui proz 
ducendo idem eft inftirutus. 

Jusjuran- “VI. JuRamenTa in f@ non product no- 

dum obli- vam 

gationem . , 

frmat, OT epee A, 

rit. 

Ch § 6. 6 Vel, ut loquitur Grorrys, quia quanquam fab 
falfis notis, generali tamen complexione numen intue- 
tur; ideoque Deus verus, fi pejeratum fit, in fuam 
injeriam id fatum interpretatur. De Fure B.S B 
L. Il.c. xiii. § 12. 7 

7 Que fapr3 de promiffis docentur, (vid. Cap. ix.) 
hic locum habere poffunt ; & iis intellettis, facilé in- 
telligitur, quid fentiendum fit de obligatione juramen- 
‘ti. Hine plan patet infantijm, amentium, omnium- 

+ que, qui vel intelleéu vel voluntate ne uti quidem 
ffunt, juramenta effe irrita & prorfus nulla. 

# Sic Ov1p, Heroid. xxi. 139. 

Sed fi nil dedimus pretir fine peftore oocetly 

Verba fis fraftra viribus orba tentt. 
Nox ego juravi, /egi jarantia verba. 
~ 9 Jos jurandum novami obligationer ¢teate nod 
*- fpof, eth vim quandam addis obligationi prius yalide, 
* 


LE De Orricio Jurantivm, == 313 
wam & peculiarem obligationem ; fed obliga- Cap. 11. ° 
tioni in fe valide velut accefforinm quoddam —~— 
vinculum faperveniunt®. Semper enim dum 

" juramus, fapponimus aliquid, quo non pre- 
ftito divinam pcenam in ‘nos provocamus. 
Quod ineptum effet, nifi illicitum foret non 
preftare id, quod fupponitur ; adeoque nifi 
jam antea obligaremur. Ex quo fequitur, quod 
a€tus, quibus in fe vitium adhzeret obligatio- 
nem impediens, per juramentum accedens ob- 
ligatorir rion fiant. Sicuti nec per fubfequens 
joramentum antegreffa obligatio valida elidi- 
fur, aut jus per eandem-queefitum alteri tolli- 
tur. Inde .fruftra quis juraverit, fefe alteri 
debitum non foluturum. Nec obligabit jura-” 
yRentym, wbi conftat cum qui juravit factum 
ge : aliqyod 
Ve rrerre 

ex ipfé .natush obligationis feild patebit. Jn omnj 
pegotio vel datur obligatio ad veriloquium, prie& 
quam joravimus: vel ex ipfo juramento nulla oritur 
Obligatio. Si affertorium fit, res in aperto jacet; fi 
promifforium,. cafas eft panld difficilior, quoniari ob- 
ligatio cum aétu jurandi eoava.efe potelt.. Attamen 
-vish obligandi recipit jusparandusi & natard promifli ; 
hoc obligante,: illud eft obligatoriam, & vice verla + 
jucta hanc regulam que ¢x natard_patorum ‘elicitur + 
sbicungue ebligatie in pacts caffar, ibi jusjurandum quoque 
non obligat. Ethinc facile judicati poterit, quid de 
jeramentis per delum, motum, érrorem, aut fuper 

+ xebus illicitis & impofibilibas conceptis cenfendum fit. 
Neque obftant dubia, quz hoit fententie 4 Grorio 
©ppenuntur, qui per jasjurandum novam obligationem 
creari. autumat, femper quidem adverfus Deum,’ ali- 
quando etiain adyerfes alios homines. Cui rete ref- 
pondet Buppzws, in purfuttnie tihil promitt! Deo,  ~ 
:ideog: inselligi non pose, yay patho. nova inde ‘erga 

an x4 Deum 








314 Dz Orrrcro Jurantivm, LI, 
Cap. 11.aliquod fuppofuiffe, quod reyera ita fe non ha; 
f-y™ bebat ; ac nifi id credidiffet, nop fuiffe jura- 
turum ; imprimis ubi per dolum ejus, cui ju- 
ratur, in errorem fuerit addudtus, Nec quj 
injufto metu me ad jurandum adigit, ex eo jus 
ramento jus fibi adquirit ad aliquid a me rete 
poftulandum ‘. Nullas quoque habebit vires 
fixjurandum fuper'preeftanda re quapiam illi- 


cita; imo 8 fuper omittendo aliquo bono, 
quod legibus divinis aut humanis precipitur. 
Denique juramentum non immutat naguram 





Deum oriatur obligatio. Interim yi imperii, quod 
Deo in homines competit, non tantom ut legibus ejus 
obtemperent, fed & ne quifquam aliquid, qio omai- 
potentia aut omnifcientia ejus ledatur, admittat, me- 
Titd ab omnibus poftulat ; & fecus fe gerentes graviffj- 
me poniendi caufam habet juftifimam, Sed nec erga‘ 
alios homines jasjurandam novam produeit obligatii- 
nem; cum nec illis novi quid promittit jurans, fed quz 
promifit fanéte fe obfervaturuin affevetat. Relingui- 
tor ergo, quod jusjurandum obligationem {altem an- 
tea jam exiftentem’ confrmat. Vid. Buppex Tico/, 
Moral. P. Ul. cap. iii. S$. ¥. § 12. 

te Eandem fentgntiam tneter Cicmro. Si predoni- 
bus, inquit, pacium pro capite pretium nox.attuletis, rulla 
, Sraus eft, ne fi juratus quidem, id ton feceris. Nam pe 
rata non ef perduellinm numero definitus ; fed communis 
Doftis omnium. Cum hoc nec fides debet, nec jusjurandem 
fe commune. De Offic. IL xxix. Cui opinioai 
fuffragatur Seneca: Nemo jurcjurando tenctur, ad quod 
per neceffitatem adafus ef.. Controv.i. 6. Hic autem 
in eandem errorem delabuntur viri celeberrimi, quem 
fapra commifit nofter de promiflis ¢x metu, Hac igi-, 
tur applicari poffunt, que notavimus ad’ Cap. ix. § 15. 
H, 23. Quibiis adjungam fententiam cl, Sanpgnsony, 

EF 4, Si jaramentum comtinegt in fe guid iliciti, ie vel 

: “ 








LI, De. Orricto Jurantium. 31g 
& fubftantiam promiffi pattive, cui accedit. Cap. 11. 
Inde fruftra jurantur impoffibilia. Et pro- ‘ecm? 
miffio conditionata per juramentum non:mu- 

tatur in abfolutam, feu puram. Et aque in 

Jurato promiff requiritur acceptatio, 

* VIL. Hoc autem efficiunt juramenta prop- £¢:Amm 
ter interpofitam Dei invocationem, quem ne-jeramenti 
que aftu quis deceperit, & cyi nemo impune tam idem, 
illuferit, ut non folum atrocior pena cenfeatur c. ii. § 125 
imanere eum, qui juratam, quam qui injura- 

tam fidem fefellit ; fed ut a negotijs, qujbus 





«© mortis vitande eaula-a viro konefto fufcipi debere ; 
# nec {afceptum poffe fine peccato: fervari. 2.'Si res 
f¢ exigatur intentata vi aliqua ayt gravi metu, que 
«© nge illicita eff, nec cuiquam injuria, {ed ipfi tantuny- 
« juranti plus minufve incommoda ; ut fiquis iter facie 
ens ‘incideret in’ latrones, qui mortem ei ftridtig 
*¢ gladiis minarentur, nifi' promiffa fub juramento 
“ cert pecuniz fompna vitam redimat: licitum effe’ 
“ in hoc cafu pecuniam promittere, & promiffionem 
“¢ jurejurando firmare. Ratio eft, quia ¢ duobus ma; 
vi fig Heat prudentem decet minus eligere. 3. 
« Juramentam iftiufmodi obligare & paétum cum 
«* predonibus pretium omnino effe _perfolvendum. 
‘Ram qui jurat rem licitam & pofibilem, tenetur id 
* preftare.” Et fic deinceps. Idem fentit Aucus- 
‘ginus. Epift: 124.. EtGrotius. De Jure B. & 
PB. Le IL c_xili, §.14. tL. TL c. xix. §5.  Reftat 
autem’ ¢afus; qui forfan magis .dificilis videbicur: 
.£*.Si_ quis (inquit Sanpersonus) incidens in latrones 
** cogatur, ne ab eis occidaiur, juramento filentium 
“« promittere. Quzro, licuitne ei in tam certo vite 
«© difcrimine jurare filentium vel non licuit ? Si non lic 
* cuit, certo pereundum ei fait: & quis tum fupereffet, 
+ #© qui magiftratui latrones indjcaret ? At fi ficuit, lice~ 
“ fea juramentum obfervare ; nifi forte (quod fieri 
£ poteft) cafus aliquis infperato emergens rem, quo 
* tempore jurabatur, licitam reddiderit poftea ex 
ff accidente illicitam.” De Furam. Prel. IV. § se 


316 


De Orrrdio Jurantium. EL 


Cap. 11.adjiciuntur, omnis dolus & cauiffatio fit exclu, 
vn" denda ", . 

Jusjuran- VIEI. Now tamen femper late, Jed & ftricte 
“an 34" gnandoque juramenta funt interpretanda, fi-. 
safe quidem fubjefta materia id requirere videa- 


rn 


3 


tur ; puta fi juratum fit in odium alteriys, & 
"non tam pfomiffioni, quam minis juramentum 
fit adjetum", Quin nec juramentum excludit 
tacitas conditiones & limitationes, qu ex ipfa 
Fei natura rite fluunt: Puta, fialicui quidquid 
velit petendi optionem jurato conceffi, ubi ifte 
jniqua autabfurda petierit, hautquidquam te- 
nebor. Qui nim aliquid indefinite aleeri ro-° 
ganti promittit, antequam -noverit, quid tte 
fit petiturus ; prefupponit alterum petituram 
honefta, moraliter poffibilia, non abfurda, non 
fidi aut aliis perniciofa, : 


’ Yurandim-. IX. Ip quoque notandymi, “in juramentit 
Sorfe illiss ferfum totius orationis valere, prout capere fo il- 


guijara- lum profitttur is, qui juramentum defert, fey 
defert. + . cal 
di. § 156° ; : 


CC 
1 Vid. fapra, Cap. x. § 10. 
* ™ Hoc vaft auétor, non neceffe effe, ut ultra Titg. 
yam & receptum Ioquendi morem extendatur jarisje- 
randi fignificatio, fi modo materia ejus fit inntilis vel 
pemiciola. Sic Davus Terentianus herum decipere vo- 
duit, neque tamen juramenti vetba violare. Ardr. 
4a, 4. Se 4. Froftra, Nam interpretandi regulz 
Prorfus ezdem fant in pagto jurato, quae in injurato. 
Qai jurando vult alium decipere, perjurii reus poftula- 
fur, etfi contra literam jurisjarandi & verba friQ$ 
fampta pon peccat, quoniam in juramentis interpreta. 


L. Dg Orricio Jurantium. By 
cui juratur, Hujus enim precipue, non ju-Cap. 11. 
rantis caufa juramentum preftatur. Unde ¢-—w— 
- jufdem quoque eft con¢ipere verba juramen- 
- tis & quidem quantum fieri poteft planiffime ; 
fic ut ipfe fignificet, quomodo illa intelligat & 
jurans annuat fe iftius fenfum probe percipere 5 
‘eaque mox ab hoc liquido funt exprimenda, 
fic ut nulla ratione eadem, cavillari & eludere 


eat; ; 

a X. Divifio juramentoram commode defu-Divifo 
mitur ab uf, cui illa in vita communi adhi-7“engve 
bentur. Quadam enim promiffis pattifque ufuduplic, 
asduntur, ut eo majore cuns religione obfer- ¢ Hi. § 18, 
wventut, Quaxdam autem adhibentur ad con- 
firmandam alicujus affertignem circa factum 
Wiquidum,, 8¢ .ubi veritas aliis rationibus com- 

modius inveftiguri nequit. Quale ‘exigitur 4 
sefibps, five qui alieni faCti confcii habentur. 
_Quandoque etiam. ipfi, qui—interfe—difcep- 

fant, deferente judice, aut alter parte, {yg 
juramento litem folvunt *, 





‘lo fieri debet gd. mentem ejus, cojas caufa jarutur, 
Ttaque mallem aa&orem dixiffe de hujatmodi juray 
‘nentis, quod fi eorundem materia Gt illicita, iis tare 
non liceat, © 
_ '3 Hine rité diyiditur jusjurandam in afettorium & 
greniferien 5 & tutd negligi poteft. multiplex divifid 
judiciale, & extrajudiciale s publicum -& privatum ; 
fimplex & folenne; sudum & execratoriun ; abfolu- 
tum & conditionale, & fimilia. Sed ‘froftra contens 
Git Hopszsivs omne jusjurindym efle promifforiem, 
Pe Giver. ji. § 20, : 


; . CAP. 


prs 


CAP. XII 


De QrFicio CIRCA ADQUIRENDUM 
Rerum Dominium, 


Permifom 1, U M ea fit conditio corporis humani, 
bemini ree ut adfumtis extrinfecus rebus indi- 
ae ‘ye Beat, queis nutriatur, 8¢ contra ea, qua: ipfius 
defruere. compagem deftruétum euat, muniatur ; per 
L.iv.c. 4.complures quoque res iftheec vita commodior 
& mollior reddi poffit: inde tuto colligitur, 

volente utique fummo univerfi Moderatore 

' fieri, quod homo alias creaturas ad ufus furos 


adhibeag : quin nt etiam sae indem —_ 





De vegetabilibus nullus eft dubitandi locas ; tum 
quia fenfu deftitutis nequit iis inferri injuria, tum quia 
neceffaria fant ad vitas hominum fuftentandas. Sed 
de animafibus neque hac neque illa valebit ratio. 1. 
Nobis non videntur neceffaria ad victum, q ve= 
getabilia, lac, ova, “& fimilia ad vitam Tinh fof. 
tentandam abunde fufficere poffint ; neque queri de- 
bent homines parcam effe naturam, aut neceffitatibus 
fais haud fatis profpicientem, licet jus in vitas anima- 
lium iis non conceffum fuiffet. 2. Cam animalibos 
fenfus fui ineft, ut voluptatibus frui, & doloribus af- 
igi pogint ; & prefertim chm vitis, quas creatori 
vifum eft iis indulgere, non fine cruciatu deftituantur ; 
non video, quomodo ex lege naturali jus in eorum vi- 
tas poffit hominibus competere. Nee fapientia, nec 
alia quevis perfeétio (ut nonnullis placet) jus imperij 
in alteram tradit 3 quod omnino ab aliis principiis ori- 
ginem trabit, Vid. fepra, cap. ii. § 5. not. 10. Nec 

major 





1 
$ 


Lt Der Dominio? 319 


ftruat. Neque id folum obtinet circa veges Cap. 12. 
tabilias 8 quecitra fenfum corrumpuntur ; fed <4. 
& circa innoxia animalia, qua utut cum do- 

lore moriantur, citra petcatum tamen ab ho- 

mine eibi caufa occiduntur & confumuntur *. 

Ik. Carerum ab mitio omnes ifte res in- Res pre 
telliguntur abs Deo velut.in medio bominibus mum in . 
expofite, ita ut non magis.ad hunc, quam ad 7°", pe . 
alterum pertinerent, Ita tamen ut fic circa fete be- 
eas difponerent homines, prout conditio hums , 
mani generis, & ratio pacis ac tranquillitatis,~ “ 
bonique ordinis in eodem confervandi videre- 
tur exigere: Inde cum adhuc intra paucos 
genus mortalium fubfifteret, placwit, u# illa 
quidem chjufque fierent, nec ab altero ipft eript 
deberent, que quis adprebendiffeét, hac inten- + 
: tione, 





mmajori vi pollet argumentum, quod affert nofter,(De 
Fare No & G. L. LV. . iii. § 5.) nollum heminibus 
brutifqve jus, nullam obligationem invicem intercede- 
re: ande fequi voluit ftatum belli inter eos, qni fe 
mutuo ladere poffunt. Dogma quidem Hosszsit 
placitis quod nimium favet, fed rationi & zquitati 
minis convenit. Quid enim? Licetne potentiori do- 
lorem pro arbitrio altri infligere, vel vitam eripere ? 
Si homines adverfus homines ita fe preftare tenentur, 
.ut nec aliorum felicitatem imminuant, nec vitas adi- 
mant ; quidni & adyerfus bruta? Ex alio igitur fon- 
te jus hominum in animalia, ut ea occidant & carnes 
“edant, derivare oportet : nimirum ab expreffi illd li- 
centia, quam Deum Noacuo ftatim poft diluvium 
concefliffe. facris literis traditum eft. Gene/. ix. 3. 
Quicquid repeat & vivit, id vobis vidas erit ; omnia nan 
Socus de virentem berbam vobis do. Ante diluvium jus 
quidem fuit homini in animantia; ut {cilicet lage, 





Tana, 


‘prs 


CAP. XII 


De Qrricio CIRCA ADQUIRENDUM 
Rerum Dominium, 


Permifim I, U Maa fit conditio corporis humani, 


bomini re ut adfumtis extrinfecus rebus indi- 
ee a geat, queis nutriatur, & contra ea, qu: ipfius 


depruere. compagem deftructum euat, muniatur ; per 
L.iv.c. 4.complures quoque res iftheec vita commodior 
. & mollior reddi poffit: inde tuto colligitur, 
volente utique fummo univerfi Moderatore 

' fieri, quod homo alias creaturas ad ufus fuos 
adhibeat : quin ut etiam multgs earundem de~ 

‘ ftruat, 


a 





De vegetabilibus nullus eft dubitandi locus ; tum 
quia fenfu deftitutis nequit iis inferri injuria, tum quia 
neceffaria funt ad vitas hominum fuftentandas. Sed 
de animalibus neque bec neque illa valebit ratio. 1. 
Nobis non videntur neceffaria ad vittum, quippe vs- 
getabilia, lac, ova, & fimilia ad vitam hontanste fof 
sentandam abunde fufficere poffint; neque queri de- 
bent homines parcam effe naturam, aut necefflitatibus 
fais haud fatis profpicientem, licet jus in vitas anima. 
Tium iis non conceffam fuiffet. 2. Cam animalibus 
fenfus fui ineft, ut voluptatibus frui, & doloribus af- 
igi pogint ; & prefertim cm vitis, quas creator] 
vifum eft iis indulgere, non fine cruciatu deftituantur ; 
nor video, quomodo ex lege naturali jus in eorum vi. 
tas poffit hominibus competere. Nee fapientia, nec 
alia quevis perfeétio (ut nonnullis placet) jus imperij 
in alterum tradit 5 quod omnino ab aliis principiis ori- 
ginem trait. Vid. fepra, cap. ii. § 5. not. 10. Nec 

mje 





Li Dr Domtnro? 3t9 
ftruat. Neque id folum obtinet circa veges Cap. 12. 
tabilias 8 quzecitra fenfum corrumpuntur ; fed <4. 
& ciréa innoxia animalia, quae utut cum do- 
lore moriantur, citra peccatum tamen ab ho- 
mine ¢ibi caufa occiduntur & confumuntur *, 

Ik. Carex ab initio omnes iftze res in- Res grf- 
telliguntur abs Deo velut.in medio bominibu smn in . 
expofite, ita ut non magisad hunc, quam ade : 
alterum pertinerent. Ita tamen ut fic circa fate be 
eas difponerent homines, prout conditio hu-ninme : 
mani generis, & ratio pacis ac tranquillitatis,”  * * 
bonique ordinis in eodem confervandi videre- 
tur exigere: Inde cum adhuc intra paucos 
genus mortalium fubfifteret, placwit, u# illa 
quidem chjufque fierent, nec ab altero ipft eript 
deberent, que quit adprebendifét, hac inten- + 

tione, 





wmajori vi pollet argumentum, quod affert nofter,(/De 
Fare N: & G. L. AV. . iii, § 5.) nullum heminibus 
brutifque jus, nollam obligationem invicem intercede- 
ye: unde fequi voluit ftatum belli inter eos, qni fe 
mutuo ledere poffunt. Dogma quidem Hosassit 
placitis quod -nimium favet, fed rationi & aquitati 
minis convenit. Quid enim? Licetne potentiori do- 
lorem pro arbitrio akteri infligere, vel vitam eripere ? 
Si homines adverfus homines ita fe preftare tenentur, 
.ut nec aliorum felicitatem imminuant, nec vitas adi- 
mant ; quidni & adverfus bruta? Ex alio igitur fon- 
,te jus hominum in animalia, ut ea occidant & carnes 
edant, derivare oportet: nimirum ab expreffa ill li- 
centia, quam Deum Noacuo ftatim poft diluvium 
concefliffe. facris literis traditum eft. Gi. ix. 3. 
Quicquid reptat & vivit, id vobis vidi erit ; omnia nan 
Secus de virentem berbam cobis do. Ante diluvium jus 
quidem fuic hominé in animantia; ut {cilicet lade, 

lana, 





326 


De Dominio. LE 


Cap. 12.tione, ut eatem ad wfut fhos adplicaret é ; 
S\— ipfa tamen corpora, ex quibus ile res pro- 


Yenirent, in medio ad neminem peculiariter © 
fpeCtantia manerent $. Sed poftea, multipli- 
catis hominibus, & cum cultura coepiffet ad- 
hiberi rebus, ex- quibué homini alimenta & 
tegumenta proveniunt; ad evitaidas rixas, 8¢ 
introducendo bono ordini, ipfa quoque cor- 
pore 








lana, & mortucramt fuo fato exuviis, utque viventium 
Yabore, quo faus imminueretur, ad ferenda aut trahen- 
da onera uteretur ; atnon ut ea in cibum verteret: 
Fraftra alioquin hoc Nadc#o itteretar, quod’ 
dudums licitum erat; com prefertim Moszs antes 
fatis indicaffet (Gen. i. 29.) herbas & fructus antedilu- 
vianis hominibus in vi€tum datos. Vid. Grotium * 
da loc. 

% Intentid, five metus animi a€tus non per fe fufficit; 
Ut resin dominium venire poflint ; quippe atta exter. 
‘Ko opus eft, quo fignificare & tefari poifumus rem oc- 
@upatam & apprehenfam noftri prdpriam nos facere 
woluiffe. Conf. Gror. de Fare B. & P: L. I. c. ii: 


' $2. 


3 FraGuum proprietas non involvit dominium rei; 
aade proveniaat; quarum vero rerum fufus fafficit 
Omnibus, communes in ftatu fuo naturali relinquuntur. 
Sic in mundi peimordiis; cum pauci faerant telluris in- 
¢olg, folum commune manebat, licet quifque colligen- 
do frugius cecuparet; & ad propriam ufum applicaret: 
Sia quercus communis effe potuit, cum glandes, quai 
Secidebant, ejus fiebant, qui legendo eas occupafiet, 
fibique fectpfo aliorum jure feeiffet propria, =~ 

+ Regte potat Vanvex Moyien ad Gror. sdf 
Jupea ; non opus effe fitione alicujus tacite’ convénti- 
nie five confenfis, quo conveniffe homines fingendum, 
‘at eeeupatio jufta effet, five legitimus acquirendi do- 
mini modus: quaft fine ejufmodi patto aut conventi- 


one; 


Li Dz Domtwio. got 
pora rerhai inter bomines divifa, & cuilibet Cap. 121 
faa portio propria affignata} hac addita yw 
conventione, ut gue in prima rerum 
divifione in medio’ forent relifta, deinceps 
gjus poffent , fieri, qui primus eadem fibi 
aferuiffet. Sic igicur volente Numine, previo 
tonfenfu hominum, pactoque faltem tacito« - 
° Propri- 





bne, fola dccupatione proprietas a¢quiri nequit. Im= 
mediata origo dominii proculdubio eft occupatio: cant 
énim omnibus in omnia jus non potuit competere, ne- 
Que res fingula, que facceflivé exiftunt, communitet 
haberi ; intelligendum eft voluntatem fuiffe creatoris, 
ut homines terra ejufqi frudtibua wtexenwr ; quod finé 
Gominio fieri nequit. Voluit vsique Deus res noti 
communes manere 5 ideoque ned pacto quovis vel ex: 
preffo vel tacito opus éf, ut in proprictatem tranfire 
pofint. Occupatio juftus ef acquirendi tieulus, Lu- 
églenter hoc explicat Titius. ‘ Origo dominii fin- 
“© gularis a fagta hominum sepetenda eft, & hoc qui* 
© dem non aliud fait quam Occupatic. Hoc fané pro 
é primo & antiquiflimo merité habetar. Nam quan- 
4 do univerfitati, que nan fimul £ femel fed fucceffi- 
de ye exiftit, nec res’ communiter babe¥e potet aut 
4 debet, (qualem univerfitatem genus humanum re: 
4 prefentat) aliquid indefinite donatur s eum-ex volun- 
** tate donantis primi homives.cé utiqge prerogativa 
“« gaudent, ut occupandg dominiae .contra alios vali- 
f turam fibi acquirere queant: imo in -univerfum, ea 
* vis occupation? voluntate donantis ‘tribuitar, ut 
“c quivis per eam rem nollius fbi comparare poflit; 
 modé plus jufto fibi non afferat, Sed intra leges fo- 
é cialitatis fubfiftat ; nec opus eft caterorum, qui ex- 
4 cluduntur, confenfa y vam ex ordinatione donantis 
4 vim excludendi occupatio. fortitur.. Jam fi pre- 
+ fopponas originem genesis. humani; prout eam S. 
4 Liters: tradunt nam fine.ajulmodi préefuppofito ra- 

& tio 








32, _ De Dominid. | on a 
Cap. 12. Proprietas rerum Sve Dominium fait intro~ 


wn dudtum 5. 

Deniziomn UL. Esr autem Dominrem jus, quo ali: 
quid? & cujus rei velut fubftintia ita ad aliquem per- 
fuaspatia: 5:04, ut codem modo in folidum nén pertineat 
far hse a lium: EX quo’ confequitur, ut de rebus, 


fienes ? t ; 
¢. iv. § 2-quae tanquam proprie ab nos pertinent, pro 
arbitsio noftro difponere, 8& ad eorundem uf 
quofvis alios arcere poffimus 6; nifi quatenus 
per pacta fingulare jus a nobis fibt quzfive> 
rint. Etfiin Civitatibus contingere foleat, ut 
, doini- 
4 tio hic philofophari nequit) tum probabile eft primog 
< homines ftatim occupando fibi aliquas res afferuiffe. 
«« Hine Apamo, Eva, eoramque liberis, fub imperio 
«« paterno lic&t adhuc exiftentibus, proprias res tribu- 
«« gre nil vetat. (Vid. Gen, iv.) Reliqua qua prim? 
« homines non attigerunt, remanfére in ftatu concef- 
“ fionis divine ; feu res sullivs, dohec multiplicatis 
« hominibus, fucceffive occupata dominium vel com. 
“ munionem fabireat. Quod fi adhuc res incognita: 
«© vel-faltem nondum acceptatz occurrant, illz erunt 
 pollius ; quemadmodum in illum ftatum recidunt, 
que a dominis derelinquuntur. Si verd quedam 
“ omoium ufibus fofficiant, ut vaftus oceanus, ille 
“ accuraté loquendo non funt amplids aullius, quia 
“© homines fibi eas afferuerunt, fed potius funt commu- 
<* nes univerfaliter & negativé.”” _ 

5 Sunt, qui Deum humano génert dominiyi fingu- 
lare & definitum coatulifte votunt ftatim 4 mundo cqn- 
dito, atque iterum mundo poft diluvium reparata: 
Quorum doétrinam (nec veritati nec naturali hominum 
sequalitati confonam) fic refellit nofter. De ure N. 
@G.L. IV.c. iv. § 10, “ Sane accepit homio jug 
“« in res ex concefione numinis, fed indefinitim, gev 
“© nerale; indifferens, neque ad proprictafera aut 

: S coms 


LL Dz Dominio: 323 
dominiurii non femper penes quofvis fit’ illi- Cap; 12. 
batum, fed certis limitibus‘circumfcriptum pei WN 
imperium civile7 aut ex difpofitione & con- 
Yventione hominum inter fe*. Quando autem 
tes una ad plures indivifim eodemt modo per- 
tinet, illa iftis pluribus vocatar communis. : 

TV. Sxcurs autem’res-non Gimul & femel Re + hon 
in proprietatern iveruint, fed fucceffive; & prout nulla ex 
ufus humnani generis poftulare viftis eft: ita *tura fid 
fon neceffum fait, ut omnes & fingul res ielinguene 


nes. 
cy. $B 
4 comthunionems 8& qubd homines, protit tatio & 
“* ingceflitas fuaderet, in pecoliarem, quafi formam 
« sedigere poffent. Neque fequitur: primus homo. 
non accepit aut ufurpavit jus in res fub formali 
4 satione proprietatis, ergo potter! ipfius fab ei forma- 
4 Jitate id non potuerant exercere. Neque concefiia 
«ite Givind MeHls Hitedjs ‘exprelf defitead aliquem 
«¢ modum: dothinti défighat, fell fndefinicditr jus rea 
4 adhibendi atl oftis rAtitni. &* devefitati congruentes, 
* quod jus zqué in 
© proprietate exerce: 
4é mmotedles accepérun 
«© ergo proprietas a 
 divifione.” Conf. 
+ @mnium hc redit: 1 
tateth tebus creatis 
mhediate hontinibus ¢ 
per occupationem it 
ferenda fiint. 
6 Quod vdeatur dominium plensim, 
* 7 Quod dominium ¢ft minus plenum ant reftridum ¢ 
ut ifusfrudtis, fervitis, pignis, byporbtca & hujafmodi, 
de quibus agunt Romani juris interpretes, Vid. infra, 
$38. 
© Ut in contrattibus,; teftamentis, donationibus, & 
fmilibws, : : an 
x proe 


a 


324 Dez Dominio. LI. 

Cap. 12. proprize fierent, fed falva pace “generis huma- 

v— ni alique potuerunt, alique debuerunt intra 
~ " primevam velut communionem permanere. Nam - 

qua utilia licet hominibus, inexbaufta tamen 

fant, fic ut omnium ufibus poffint patere, nec 

tamen fingulis ufus ifte reddatur malignior ; 

ca dividere velle fupervacuuni fimul ac inep- 

tum foret. Uti eft lumen calorqiie felis, aer, 

aqua profluens, & fi qua: funt fimilias, Quo 

refertur etiam vaftus oceanus, magnis conti- 

‘ * nentibus interjectus, quoad partes a litoribus 

c. v. §,4Temotiffimas. Quippecum ille non folum om- 

: nium ufibus promifcuig fufficientiffimus, fed 8 

uni 

aan 


9Ov1p. Met. vi. 349- 


Quid probibetis aguas? Ufes communis aquarum eft 
Nec folem proprium natura, nec atra fecit,. 
Nec tenues undas; ad publica. munera veni. 


Similiter Romani jurifconfulti: Naturali jure communia 
font omnium hac 5 atr, aqua profluens, & mare, &S per 
ec litera maris. Inftit. L.IL tit, i. § 1. 
1© Quaftio fépius verfata eft 2 viris dofifimis, 
utram mare fit capax dominii. Jure Jiberum elle con. 
tendit Grotius ; claufum effe pofle difputat SeLpE- 
nus. Quz contentio fic breviter dijudicari poteft. 
“ Quod nec limitum nec cuftodie capax eft, atque om- 
ninm ufibus infervire potefts idem nequit effe dominii 
, objectum. Hujufmodi eft ipfe oceanus ; qui omniym 
, navigationi & mercature fufficit, & omnibus liber & 
comriiunis effe debet, quippe occupationem nec natu- 
sanec ufts publici ratio permittat, Sed alia ratjo eft 
maris juxta litora ;- quod inftar munimenti effe potett, 
& in eorum proprietatem venire, quorum terras al- 
luis; ideoque exteris in eo vel navigandi vel pifcandi 
: jus 


LI De Dominid: $25 


uni alicui poptlo ejus cuftodia moraliter fit Cap. 12. 
impofidilis*°, Ubi enim aliqua res ita fit-W 
tomparata, ut nullo modo alii ab ejus ufu 
. arceri queant ; illam dividi, aut propriam cu- 
jufpiam fieri non fupervacuum folum eft, fed 
& inanibus litigiis materiam praebere aptum. 

‘V. Modi adgutrendi dominii fant vel ori- Modi da 
ginariivel derivativi, Per illos ab initio inirem $¥7e"0) 
aliquam proprietas introducitur. Per hos do- ginarii (S 
ifinium jam conftitutum ab uno in alterum éerivativi: 
tranfit. Priores modi iterum funt vel fimpli-© = § * 
citer tales, quibus dominiur in corpus alicu- 
us rei adquiritur # ; vel fecundum quid, queis 














jus re piobiberi potet: “ In diberticalo maris 
% ( quod fatetur ipfeGrorius) ficut in diverticulo flu- 
“ minis, fi locum talem octuparim, ibique pifcatus 
“ fim, maximé fi animum privatim poffidendi plurium 
“« annorum continuatione teftatus fuerim, alterum eo- 
4 dem jure uti prohibebo ; non alitéf quam in lacu 
“ qdi inci dominii eff." Mare lib. c. v. fet alibi. 
4 Videtar mare occupari potuiffe ab eo, qui terras ad. 
“« latus utramque poffideat ; etiamfi aut fapra pateat 
«© at finus; aut fapra & infra ut fretam: dummodo 
“gon magia fit pars maris, ut non cum terris compa- 
“ rata portio earum -videri poffit. Et quod uni po- 
“* pulo aut regi licet; idem licere videtur & duobus 
“* aut tribus; & paritet maré interfitum occupare vos 
«* Iderint. Nem fic flumina, qux duos populos inter- 
“ Iuunt, ab utroque occupatd funt, ac déinde divifa.”” 
De Fare B. &F P.L, Mc. iti. § 8. ride plane fe- 
Qaitur omnes maris partes que ad térram jacent, in 
dominiam venire poffe; earumque proprietatem refe 
fis attribui, quorum funt terre adjacentes, 
“4 Scilicet occupations; qua folus eft originarias mo- 
+ das domviniam acquirendi. 
; ¥2 inere: 





326 Ds Dominio. LI 

Cap. 12 incrementum aliquod ad rem noftram adjun- 
—v— gitur®. . 

Ile oft oc- VI. Post recepta inter homines divifa re- 

ewpatios rym dominia, ita inter homines conventum, 

Stat ret aut quascunque fub prima-vam divifionem non 

‘xtendat venerunt, ¢a cederent occupanti, i. €. ei qui 

¢. vi, § 3+ primus eadem corporaliter adprehendiffet ani- 

mo fibi habendi. Sic ut hodie originarius 

modus dominium in corpus alicujus rei ad- 

quirendi, fit fola occupatioss. Hoc igitur mo- 

~ do adquiruntur regiones , deferte, quas nulls 

_ unquam homo fibi afferuit : que fiunt illius 

qui primus eas ingreditur animo fibi habendi, 

ita ut culturam eis adhibeat, & certos limites 

conftituat, quoufque eas fuas effe velit. . Ubi 

autem ccetus multorum hominum junétim o¢- 

cupaverit partem quampiam terra, ufitaciffi- 

mum 





2 Conf. Grot. De Fure B.& P. L: Ic. iii. - 

13 Modi, quibus rea occopantur, varii fant pro re- 
ram varietate. ‘* Occupatio (tefte Grozio) in mo- 
«© pilibus eft apprebenfio, in-immobilibus inftruaio 
*© gut limitatio.”” Mare 4b. c. v. “* Tunc demum, 
«© inquit nofter, occupaffe rem aliquam dicimur, quah- 
do poffeffionem ejus adprehendimus ; cujus initiom 
$* eft corporis ad corpus immediate, aut per idoneum 
& inftrumentum, adjunétio. Igitur regulare eft, ut 
“* occupatio reram mobilium fiat manibus, rerum 
« [immobilium ut] foli pedibus, cum intentione’ cul- 
«© turam iifdem adhibendi, ac conftitutis limitibus vel 
¢ exadtd vel cam aliqué latitudine,”. bid. § 9 Me 
bilia’ vocantur, qu folo non adherent, ut animalia, 
arbores excife, fru€tus decerpti, &c. IJmgobilia au- 
tem, vel folum,- vel que folo adbzrent ; -ut edificis, 
arbores, fraétus pendentes, &» Romani jurifconful- 

. a 





LI » De Dominio: 


327 


mum eft, ut fingulis ex eo coetu aliqua portio Cap. 12 
adfignetur 5 -qu faperfunt, ad totum coetum “~~ 


pertinere cenfeantur. Per occupationem quo- 
que adquiruntur feree beftize, aves, pifces, in 
mari, fuminibus aut lacubus verfantes; item fi 
qua a mari in litus folent ejici *; modo tamen 
per imperium: civile promifcua ejufmodi rerum 
captura non fit interdiéta, aut certo alicui af- 
fignata. Quas neceffum e@, ‘fi noftre debent 
fieri, ut corporaliter adprehendamus, & in 
noftram poteftatem sedigamus. Occupatione 
quoque adquiruntur res, in quibus dominium, 
cui ante fubjecta fuerant, plane eft extinc. 
tum. Puta, fi qua abjiciuntur ea intentione, 
ne amplius ea fint noftra ; aut que ab initio 
+ jnviti amittimus, fed pott pro dereliétis ha- 
bemus". Quo etiam pertinet thefaurus*, feu 








ti immobiles dicunt res, guce oli funt. Digett. L. XXI, 
tit. i leg. 1. § 1. 

14 «6 Fer beltie & volucres & pifces & omnia ani- 

“ malia, que mari, cglo & terra nafcuntur, fimul at- 
“© que ab aliquo capta fuerint, jyre gentium ftatim 
“© illiusefle incipiunt. Quod enim ante nullius eft, id 
“* natusali ratiope occupaati eonceditur.” Inf. L. 
II. tit. i, §.12. Sed quenam animalia pro feris haberi 
debent, nequit tam certo definiri. Ex jure Romano 


pavones, columba, cervi & apes funt frre nature. Di- 
1 


get. L. XI. t. i. 1. 5. 

15. Pro dersli@e habetur, quod dominus ea mente 
* abjecerit, ut id in numeso rerum fuarum effe nokit, 
_ “ idgoque ftatim ejus dominys effe dednit.” Init, 
LO $47. Unde ns dccupantis feri mas 
nifeftd.patet. 
- * Vplgs vocatus, Treafrs-trevee 


¥3 + pecunia 











328 Be Domrinia. LL 
Cap. 12. pecunia, cujus dominus ignpratur ; qui inven- 
terv—~ tori cedit, ubi per leges civiles aliter non eft. 
difpofitum "7. . 
Auf. VY. Carerum plurima res, qua domi- 
sum idem, nig fubjedte fant, non jn eodem femper ftatu 
of. perfiftunt ; fed variis auétibus fuam fubjtan- 
ii, tian dilatant™* : quibufdam extrinfeca incre- 
menta acgedunt 9 , ali fruéus proferunt *° ; 
multis per formam jnduftria humana fuperin- 
dudam 








17 Thefaurus eft vetus quedam depofitio pecuniz, 
* cajus non extat memoria, ut jam dominum non ha- 
“! beat 3 fic enim fit ejus qui invenerit, quod non alte- 
* ius fit. Alioquin fi qpis aliquid yel lucri caufa vel 
‘© mertis vel cuftodix condiderit fub terra, non eft 
“ shefaurus, cujus etiam fartam fit.” “Digeft. 1. XLT. 
ti, leg. 31. Rebus hifce, qua ex occupatione in pro- 
prietatem veniunt, addunt Romani jurifconfulti,' ea, 
quaex hoftibus capimus, Bello capta ejus fiunt. qui 
pris corumn poffeffonem natius oft. nltit, LHI. tit. iy 


$17. 

7 ¥ ue aurifodine, lapidicing, &c. que perpetud 

augefcunt. Tales etiam fant ayhores & plante, que 

3 parvo femine ad immanem magnitudinem, cera 

temporis intervallo, adaugentur. * . . 
19 Sic que per alluvionem accrefcunt, ejus funt, 
ai eft dominus & poffeffor agri. ‘ 

. Ur animalja & vegeublli. Notandum eft autem 

ex jure Romano fre@us intelligi dedudis ‘expentis, 

que quarendorum, cogendorum, confervandorumque 

qoram gratiafiunt. Digeft. L. V. tit. ili. leg. 36. 

3 Ut fi artifex horologium ex zre; vel pidtor ex 
panno viliffimo pretiofam tabulam conficiat. . 

# Sed hac regula ron eft perfeéta & adzquata, 
quoniam fepe fit quandam effe communionem dominii, 
& accefionem ex plurium dominorum concurfa produ. 
si- Unde ogiri neceffe eft gommunionem qundan 

. * frudensy 


L. 1 De Domito. 


duétam pretium accrefcit*. Qua omnia vo- Cap. 12. 
cabulo acceffionum comprehendi poffunt ; & —<~—~ 


in duas claffes dividuntur. Quadam enim cj- 
tra fa&tum hominis ex fola natura iftarum re- 
rum proveniunt : quedam faéto & induftria 


hominum in folidum, aut ex parte procurgn- « 


tur, Circa quas ifta eft regula, ut qui éft 


dominus rei, ad eundem quoque pertineant * 


accefliones & quavisemolumenta “ ; & qui ex 
fua 





froftuum aut acceffionum, nifi tansferendi volupms 
interveniat. Exempla quedam ex jure Romano addu- 
cam. 1. Si equam meam equus tuus pregnantem fece- 
rit, non eft suum, fed meum, quod natum eft. Digef. 
Ly VI. tit. i. leg. 5. Nam fetus (ut aiunt) feguantar 
wentrem ; i, ¢. ad dominum matris pertinent. Sic fta- 


taunt jurisconfulti: hoc autem non effe naturale exif- ° 
timat Grorivs, nifi quatenus plerumque pater igno. © 


ratur : at fi probabili ratione de eo conftaret, partus ex 
parte adeum pertinet. De Jur. B. & P.L. II. c. viii 
§ 18.2. Si Titius alienam plantam in folo fuo pofuerii 





ipfius erit; & ex diverfo, fi Titivus fuam plantam in| 
Mavii folo pofuerit, Mzvij planta efit ; fi modo — 


utroque cafu radices egerit. Infit.L. II. tit, i. § 31. 
Hoc verd Grorius ex jure pofitivo non ex naturali” 
ita effe cenfet: quoniam alimentum rei jam ante exif- 
tentis partem duntgxat facit ; atque ideo ficut ex ali- 
mento jusquoddam in rem foli domino nafcitur ; ita. 
domino feminis, planta aut arboris jus faum naturalj- 
ter certé ob id non perit. Ibid. § 22. 3. Si quis in alieno, 
folo ex {ua materia domum edificaverit, illius fit do- 
mus, cojus & folum eft. Inflit. L. IL. tit. i, § 30. Sad 
ex mente Grorit, in edificio, cujus partes funt folum 
& faperficies, cummanio locum habebit ; & fi mobile 
fit, nullum in co jus habebit foli dominus. Jbid. 4. $i 
quis in alien tabula pinxerit, nobis videtur melins efe 
tabulam pidure cedere. Ridiculum eft enim pictu- 

Y4 ram 


330 De Dominig; LA 
Cap. 12.fua materia {peciem fecit, ejus {pecici fit dor 
—v— minus. . *” 

Dominio VIII, FrequenTeER tamen contigit, ut 
_ detvabent’s alii ex contractu, ayt alia via jus fibi queGiy 
Freitas erin ex re noftra certum commodum perciy 
‘¢. iiiy, piendi, aut etiam impedjendi ne ‘noftra re . 

omni modo utamuras, Que jurg folent vo; 
7 cari 





yam Apellis vel Parrbagi in acceffionem viliffime tabu- 
Tx cedere. Infiit. L. IL, tit. i. § 34. 5. gum res con, 
ftent ex materia & {pecie tanquam fuis partibus, fi al- 
tgius fit materia, alterius {pecies, fequitur naturaliter 
yem communem fieri pro rat@ e¢jus quanti pnumguod- 
que eft. Grotius, ubi /upra, § 19.6. Confufis ma- 
geriis, ut fi qui vina fua confaderint, aut maffas argen- 
ti vel auri conflaverint, communio inducitur pro rata 
ejus quod quifque habeat. Grorius, sbi fapra. De 
bonz fidei poffeffore vid. infra, c. xiii. § 4... 
* 43 Hoc dominium imperfe&ym, vel-jus minds plenum 
vocatur, cujus quinque genera numerari folent. 1. 
Emphyteuticum, quod neftrates dicunt, The 
Right of bolding in Fee. Nam Empbyteafis contraétus eft 
2 Zenonz Imp. prim}m nominatus, cum ager ec 
lege fruendus datur, ut quamdiu merces folvatur, 
nanquam ad dominum redeat. 2. Jus fuperficiarium, 
quo zdes in conduéto folo certa penfione annua pofi- 
te fant. 3. Jus bone fidei poffefforis. 4. Pignus fea 
Hypotheca. 5. Servitutes. . 

* Servitutes aut perfonarum fant ut ufas & ufasfrac 
ts 5 aut rerum, ut fervitutes refticotam predioram & 
urbanorum. Digef. Ls. VIII: sit. ie deg. a. 

25 Ufusfruétus eft jus alientis tebus utendi & fruendi,. 
falva reram: fobftantia. Diget. H; VIL. tit. i. leg. 1, 
Confituitur autem ufusfruéue non fantum in fando 
f edibus, verum etiam in fervis & jumentia &-cate- 
tis rebus ; exceptis iis, -que ofe.gonfumunturs Nam 
de res neque natarali ratione neque ¢ivilj wecipiunt 
plmfrudem 5 quo in numero fent vinum, olewm, 

oo framentatay 





“LL Ds Domyxto. 33 
cari Servitutes. Acdividuntur in perjénales, ubi Cap. 12, 
tutilitas ex re aliena ipfi perfone immediate —rve 
obvenit ; & regles, ubi ex ve aliena, mediante 
re noftra, utilitas capitur “. ; Inter itlas nume- 
rantur ufusfructus*, ufus*%, habitatio*/, oper 

- fervorum **, Reales iterum dividuneur i in fer+ 
witutes prediofum urbanorum, & rufthorum, 





frumentum, veftimenta; quibus proxima eft pecunia 
numerata, namque ipfo ufu affidud permutatione 
quodammodo extinguitur. Infit, L. UL. tit. iv. § 2. 
Porro fatuunt jurifconfulti, eum, ad quem ufusfroctus 
fundi pertinet, non aliter fru€tuum dominum effici, 
quam, fi ipfe eos perceperit. Et ideo, ‘licet maturis 
frutibus, nondum tamen percepsis, decefferit : ad .ha- 
redes ejus non pertinent, fed domigo proprictatis 
acquirantar. Jnjtir. L. HE, tit. i. § 36. 

26 Minus eft juris in a/v, quam in ufofradu. Nam 
is qui fandi nudum habet ufum, nihil uleerius habere 
intellighur, quam ut oleribus, pomis, floribus, foeno, 
ftramentis & lignis ad ufumaquotidianum utatur, Nec 
ulli alii jus, quod habet, aut locare aut vendere, aug, 
grails concedere potett. Jn/fit. L. II. tit. v. §1. 

41 Habitatio jurifconfultis Romanis jus eft, per 
“« quod omne emolumentum ex inhabitatione zdium 
“¢ alienarum Provenire folitum percipitur. Ea ar&i- 
“us patet, quam u/usfruéus ; quia ad hunc pertiner 
-“ emolumentum, quod: ex mercium reception aliif- 


« ve caufis p 2m quam nudus ufus 
“* extenditur, i aliis {uo loco inha- 
 bitandas Ic De Jure N.& G.L- 
IV. c. viii. § ue IL tit, v.'§ 5. Cod. 
L. IIL. tits . 

a8 Lege: rvorum ar@ins quim 
« corum uf ti quia alia quoque 


«* vid quam per fuas operas preftare utilitatem fervas 
“ potelts” + Ibid. §mo. Vid. Digeft. L: VIL tit. vii 
pe cperieferyeram. 


a Pa : ie 


_—_ew wee 


332 De Domrnro. L.1. 
Cap. 12.Tle fant, v. g. fervitus oneris ferendi », lumi- 
SV num, ne luminibus officiatur*, profpectus *, 
ftillicidii recipiendi #, &c. Hz funt, v. g. 
iter #,2dtus 3s, via, aqueductus, aque hauftus, 
pecoris ad aquam appulfus, jus pafcendi, 8zc. 
Quz omnes fere ex gccafione vicjniz intro- 

duétz funt. 
Medusad- IX. IntzR modos adquirendi derivativas 
guirendi alii funt, quibus res devolvitur in aljium ex 
a arins, Ulpofitione legis alii, quibus faéto prioris 
c.ix,  domini. Et quidem ut vel bonorum alicujus 
, univerfitas, vel certa corundem portio transfe- 

ratur. 

Mortis X. Unrversrras bonorum lege tranfit 
caxfa, vel per mortem prioris domini in /uccefionibus ab 
plot inteftato. «Cum enim 8 commypni. hominun 
inteftate, inclinationi repugnet, & ad pacem generis hu- 
¢. xi. mani minime omnium conducat, bona, que 
quis tanto cum labore, dum viveret, quefivif- 
fet, a domini morte haberi pro derelictis, & 
cuivis occupanti patere ; inde fuadente ra- 
tjone apud omnes populos receptum, ut, fi 
quis de fuis bonis ipfe nihil difpofuiffet, fies 
ne 





29 Qué vicini paries, vel columna onus noftrarum 
sedium fuftinere debet. Dige/t. L. VIII. tit. v. leg. 6. 
$2. Eum debere columnam reftituere, qu onus 
vicinarum adium ferebat, cujus effent ades, qua fer. 
virent. L. VILL. t. ii. leg. 33. 

4° Qué quis noftras feneftras cogitur excipere, _ Ibid. 
Teg. iv. 

# Qua quis nequit aliquid facere, quo quavis nof. 
traram zdinm Jumina obfcurentur & minuantur. Ibid, 

3* Quod in profpeétu quis habet, .ne quid ¢i officis- 

or 


LiL De Dominio. . 333° 
bona devoivantur ad eos, quos pro communi Cap. 12, 
hominum affeétu chariffimos habere judica. “7: 
tur 3, Quales funt regulariter, qui ex nobis 
defcendunt, & juxta hos alii fanguine aobis 

junéti, pro gradu quifque propinquisatis. Ex 

licet aliqui homines dentur, qui vel, propter 

accepta beneficia, vel ob peculiarem affectum 

alienos quofdam magis ament, quam fuos cqn- 
fanguineos : tamen pacis interfuit, non confi- 

derato paucorum quorundam affectu, commu- 

nem potius mortalium inclinationem fequi, 
modumque fyccedendi obfervare planiffimum, _ 

& nullis impeditis difceptationibus obnoxjym: * 

Que emerfura erant, fi benefactores & amici 

cum iis, qui fanguinis jure nituntur, poffent 
concurrere, Et fi quis omnino benefactores 

aut amicos cognatis volebat preeferre, debebat, 

expreffe fuper ea re difpofuiffe. 

XI. Ex his confequitur, proximos Cuique, In qua gre 
beredes effe fuos Hiberos, ‘quos & natura par traiae 
rentibus. alendos educandofque folicite com: eedast s 
mendavit, & quibus quifque parentum cenfe- ¢ + 
tur quam lautiffime voluiffe profpicere, ag que 





tar ad gratiorem profpectum & liberum. Ibid. leg? 
Ve 
* 33 Qué quis aquam onerofam in fuam aream recipe: 
yetenetur. {xfit.. L. II. t. iii. § 1. 
¥% Jos eundi ad pr¢dium noftrum per aliepum, 
3§ Jus agendi jumentum aut vehiculum. Cztera de- 
finitionibus vix indigent. : 
36 Nihil eft tam conveniens naturali zquitati (ut lo. 
quontur jureconfulti Romani) quam voluntatem domini, 
yolentis rem fuam in alium ¢ransferse, ratam haberi- 
Mifit. L. I. iy i § 40, . abi 


334 . Dz Dominio. LI 
Cap. 12. fibi fuperfunt ipfis potiffimum relinquere ”. 
ve Per liberos autem intelliguntur precipue, qui 
ex legitimo matrimonio nati funt. His enim 

& ipfa ratio, & decor vite civilis, & leges po- 
pulorum cultiorum pre naturalibus favent. 

_ Ifta tamen ita demum ‘obtinent, nifi pater a. 
diquem pro fuo filio ob fufficientes rationes no- 

Juerie agnofcere, aut nifi'ob atrociffimam ma- 

litiam eundem abdicaverit. Sub liberis etiam 
comprehenduntur ii, qui funt ulteriorum gra- 

duum ; quos ut alere, ipforum parentibus de- 

funétis, avus tenetur ; ita ut 8 ipfi cum patruis 

& avunculis ad hereditatem avi concur- 

rant zquiffimum eft; ne.fuper calamitatem 

mature defunéti patris, etiam avi hereditate 
excludantur, Ubi defcendentes defunt, par 

eft ad: parentes defunctorum ‘liberorum bona 
devolvi. Quibus liberi & parentes non. funt 
fuperftites, iis fratres fuccedunt. Ubi & hi 
deficiunt, heres erit, prout quifque defunétum 
-fanguine propius contingit. Exfi ad lites evi- 

.tandas, que heic exoriri poffiunt frequentif- 

fimz, fimulque ut ea res ad ufum reip., probe 

attem~ 





37 Si queratur de jure primogeniti fupra alios, ut 
mihi videtur, fucceffio ejus in bona parentum neati- 
quam ex lege nature, fed arbitrio parentum, aut com 
fuetudine, aut lege civili, aut denique pattis & con. 
ventionibus pendet. Naturaliter enim quoad fucceffi- 
onem ab intefato, omnes liberi ejufdem funt conditio. 
nis, eodemq; haberi debent loco. Eodem itaque jure, 
quo per teftamenta inzqualitas quedam introduci po. 
teft, nititur etiam prerogativa, qua pre reliquis geu- 
dent primogeniti, De origine autem & fandamentd 

heja 


Li ¢ De Dominio. 335 
attemperetur,: in pletifque civitatibus fuperCap. 12. 
ordine fucceffionis accurate deprehenditur dif- WW. 
pofitum. Et hunc ordinem ut fequantur pri- 

vati, tutiffimum eft, nifi graves caufte peculi- 

ariter difponere fubigant. : 

XI. Facto domini : priaris univerfitas 721 per 
rerum mortis caufa tranfit per seffamentum ¥, tefamen. 
Nam & illud in qualecunque folatimn morta.‘ 42 
litatis apud plerofque eft receptum, ut quissranfrs 
vivus fua bona transferre poffet in eventum® * 
mortis, in eum, quem maxime amaret. Cz- . 
terum cum _antiquiffimis tempoyibus ufitatum 
fuiffe videatur, ut imminente jam fato palam 
fuos haeredes nuncuparent; 8 patrimonium de 
manu in manum ipfis traderent ; poftea:graves 
ob rationes multis populis aliud teftamenti 
genus magis atrific. Ut nempe quocunque 
tempore placeret, ultimam fvam voluntatemn 
vel palam fignificare, vel literis tacite con- 
fignare poffent ; quam mutare pro libitu li- 
ceret, & ex qua heredibus nuncupatis aut 
{eriptis tance demum jus nafceretur, quando 
teftator ex{piraret®, Atque tales ultimz vo- 

luntates 





hujus Juris vide que de hac re ex profeffo differuic 
Bupprus in differt. . de fucceffionibus primogenitorum, 
que exitat in Sekedis Furis Nat. & Gent. p. 151. 
® .Teftamentum-elt voluntatis noftre jufta fenten- 
tia, dle eo quod quis poft mortem faam fieri velit. 
Digest. L. XXVIIL tit. i. 
9  Poflum rem meam alienare non pure modé, 
“ fed & {ub conditione ; nec tantum irrevocabiliter, 
“ fed & revocabiliter ; atque etiam retenia interim 
{.poffeffione, & pleniffimo fruendi jure, Alienaio 
“* autem 


936 


Dz Dominro. LI 


. Cap. 12. ]untates licet merito magnum habeant favo- 
‘NAV rem ; ita tamen temperand@ erunt, prout ne- 
- ceffitudinum ratio,‘ & utilitas civitatum reé 
~ quirit**. Qua & inde legibus fueverunt ¢a- 


Isiter vi- 
ves otro 
doxationé 
wel con- 
treads. 


vere, quomodo cuique teftamenta fint ordi- 
anda. A quorum difpofitione qui difcefferit, 
queri non poteft, fuae voluntatis non fuiffe Ha- 

bitam rationem. . 
XIII. Inter vivos fatto prioris domini res 
tranfeunt vel gratis, vel interpofito contrafu. 
Prioris 

. 

“ autem in mortis eventum ante eam revocabilis, re- 


“ tento iiternm jure poffidendiac fruendi, eft tefamrex- 
“tum” Gror. De Faure B. & P, L. IL. c. vi. § 


7 He Inter eraditos non cénvenit de teftamentis; atram 


x jure daturali; an pofitivo originem trahant, Ex 
* hac parte flat nolter in opere majori (L. IV. c. x. § 4.) 


4 quia non neceffarium videtur, ut dominium in fe 
«* continetet facultatem difponendi, quid cifea res 
“* alicujus poft mortem debeat fieri : {ed fufficére pb. 


,  telt, fi quis res faz poteftati fubjeétas haberet, quo- 


 ufque viveret, nec eam ultra vitam extendere poflet ; 
¢* de bonis autem eorum, qui inter homines effe defi. 


-* erunt, vivis difponendi cura relinquitur.”* Quz 


Tationes non fatis valid videntur ad fententiam ando- 
tis ftabiliendam ; & regtiis, ut opinor, dectrnit Gro- 
‘tres: “ Quanquam teftamentum, ut aétos alii, for- 

_“* mam certam accipere poffit & jure civi/i, ipfa tamen 
4 qjus fubftantia cognata eft dominio, & €0 dato, juris 
« nattralis.” De Fure B.S P. L. Il. c. vii § 14. 

Eafdem partes tuetur Buppzus; quo judice, non 

tantum licet teftamenta condere, fed naturaliter quogue 

vim habent & efficaciam rerum dominjum ad eos, qui 

in illis haredes {cripti fant, transferendi. Nulla enim 

profedis vis effet dominii, nifi'domino liceret ejafnt. 

ar 








Lui Dez Dominio, 337 
Prioris generis tranflationes vocantur dona- Cap. 12+ 
tiones «. De contraétibus infra erit agen. pnw 
dum 4, 

XIV. Quanpogv etiam invito priore do- Iyvite deo 
mino res transferuntur, & quidem in civita- sino res 
tibus potiffimum per modum peenz ; dum ob “@™41## 
deli€ta damnatis interdum omnia bona, in- ane 
terduni certa eorum portio eripiuntur, 8 vele. vi.§.14. 
publico, vel lefo adplicantur. Sic & in bello 
invitis res per hoftem viribus fuperiorem eri- 





di quid fancire, qaod etiam poft mortem ejus. valeret, 
Et hoc’ fenfis teftamienta funt juris naturalis, eth a 
jare civili certi ritus ac céremoniz, quibus obfervatis ° 
valorem demum faum confequantur, addi poflint, imo 
hoc ut variis hominam improborum molitionibus obvi-- 
am eatur, confultum fit. Theol. Moral. P. Il. c. iii. S. 
v. § 21. Idem pluribus demonftravit in differt. de 
teftamentis fummorum imperantium, in Sele. Furis 
Nat. & Gent. Eandem fententiam comprobat Bar- 
aittrac. [ad Pur. De Jure Nat. & Gent. L. 1V. c. x. 
$ 4-] quam pluribus refellere conatur Treverus ad 
Joc. fed laterem lavat. 

# Ad dominium transferendum requiritur ex lege 
civilitraditio, non autem ex jure gentium. Sic enim 
Grotius: “ Ad dominii tranflationem naturaliter 

~  traditionem non requiti; quod & ipfi jurifconfulti 
¢€ in quibufdam cafibus agnofcunt, ut in re donata 
** ufafruga retento, aut in eum collata, qui poflideat, 
“« aut’commodatam fervet.” De Fure B. & P. L. II. 
c. viii. §25. Conf. L. HI. c. vi. § 1. 
" # Ipfe vero donationes quiddam in fe continent 
cum contraétibus commune, quoniam ut valeat dona- 
tio, neceffaria eft acceptatio; requiritur mutuus do- 
hantis & accipientis confenfus : ut ipfe auctor oftendit 
fupra, cap. ix. § 16. 
piuntur, 


33% De Dominio. LL 

. 120piuntur, taptorique adquituntur # ; ad quas 

paar Si recuperandas pari violentia prior do- 

” minus jus non amittit, quoufque per fubfe- 

. . quentes pacis . tfaétatus ommi preterifioni ad 

-  eaddem renunciaverit. 

Ufemplo XV. Pacunianis denique modus adqui- 
me M*vendi eft ufucapio; per quam is, qui Lona’ ~ 

Ce uxefide jutoqae titulo rei alicujus poffefionem’ 

ratio. wadtus eft, eamque diu quietam & non diters 

blend Fuptam obtinuit, demum pro perfecto domino 

ejus rei habetur, ita ut antiquum dominum, 

fi poftea rem eam vindicare velit, repellere 

queat™. Cujus juris introduéti ratio fpit, 

partim quod pro relicta rem habere judica- 

retur, qui diu eandenr vindicare neglexerit, 

cum longo tempore ad id occafiones vix deeffe 

judicentur 4s-: partinr quod tranquillitatis & 

pacis intereffet; aliquando poffeffiones rerum 

extra controvetfiam eollocari«. Praefertim 

cum longe gravius videatur? poft diuturnam: 

poffeffionem re bona fide parta privari; quant 

olim amiffa, 8 cujus defiderium dudum erat 


—— 


4# In hac re fequitar auctor jureconfultos Romanos, 
Ea, que ex boftibus capimus, jure gentiom atin nifird 
Fant, inguit Justinian. Totti, L. Ub tit. i. § 17, 
Sed de hac re vid. infra, L, I. c. 15. 

+ Poffeffionem ita demum legitimam effe, chm om- 
nium adverfariormm filentio & tacitarnitate firmatur: 
interpellatione vero & controverfif progreffa, non 
pofle eum intelligi poffefforem, qui licét poffeffionem 
Corpore teneat, tamen ex interpofité conteftatione, & 
eaufa in jadicium dedu€a faper jure poffeffionis va- 
sillet ac dubitet. Cod, Le WIL. tit'xxxii,  - 

: digeftum 


Lt Dez Domisio? "939 
digeftm, in pérpetuum carere. Ut tamen ih Cap. 12. 
civitatibus cetti termini; prout ratio & utili- ——sd. 
tascivitatis fuggefferit, definiantur, intra quos 
tifucapio compleatur ; tranquillitatis & pacis 

intereft 4”, 


ee 
CAP. Xi 
. Dz Orerciis, Quz ex Dominio Riz 
RUM BER sERRsULTaNT. 
LJP X ihtrodintto revisit doininid: ita of. Offcia es 
: ficia intet Homines provenerunt. daminia: 


Primo: Ut quillbit tenedtir alterum (ion ae 


hottem) pati rebiis fuis quits fri; negie vi jemintan 
Gut per frdidem illas corrumipere; intervertere, tr. 

aut ad fe trabexe fuftineat. Quo ipfo furta, bi *13- 
fapinze; & fimilia crimina, in res aliertas ten- 

dentia, vetantur *. 





45 Sed diutina poffeffio tantam jure fucceffionis find 
Jallo titalo obrenta prodeffe ad praferiptionem hic 
fold rationé non poteft. Cod. L. VII. tit. iii. 

46 Bono piiblico w/icapis introdu@a eft, ne feilicet 
quarundani rerum diu & fere femper incerta dominis 
effent, cum fufficéret domino ad inguirendas res foas 
fatuti temporis fpatium. Dige?. L. XLT. tit. iii 

on . 

7 Conf: Gror. De Jure B. & P. L. I. & iy, 
# Conf. Gror. De Furt B.& P.L. Hc. x. . 
z senemut 


340 


De Orricits quaz , L. 


Cap. 13. tenemur efficere, quantum in nobis eft, ut illa 
“ in poteftatem legitimi fui domini redeat. Non 


tamen tenemur-ilam rem reftituere noftrisim- 
penfis ; & fi quas in eam fervandam fecimus; 
reéte’ pofitimus fepetere, aut rem tantifper, 
quoad illz folvantur, retinere. Et ad refti- 
tuendum tunc demum aétu tenemur, quando 
innotuit nobis, illam rem effe alterius.  ‘T'uné 
enim debemus fignificare, rem eam penes nos 
effe, nec per nos ftare, quo minus dominus 
fuum poffit recipere. Quod tamen jufto titu- 
lo adquifivimus, non tenemur ipfi in dubium 
revocare, & velut publice denunciare, an quis 
eam rem fibi velit vindicare- Atque ifthoc 
officium preponderat contractibus particulari- 
bus iifque exceptionem dat. vv. g. Si fur apud 
mie infcium furti rem furtivam depofuerit, 8 
poft' verus ejufdem dominus adparuerit ; huic 
non furi, eadem erit reftituenda. i 
, ‘ I 





2 Tritum eft jureconfultorum dogma: Jure sature 
aequum eft neminem cum alterius detritento © injuria fier? 
Jecupletiorem. Eodem modo Cicero : Contra naturam 
eft ex hominis incommodo fuum augere commodum. De 
Offic. III. v. Sed auétoris opinioni de bonz fidei pof- 
feffore minimé adfentitur. Barszyraccius, qui 
ejulmodi poffefforem ad fruétus confumptos reftituen- 
dos haudquaquam teneti contra Grotixe & noftrum 
difputat ;-cojus hanc precipue caufam affignat: Bona 
fide qui rem aliquam’ pofidet & tanquam fod utitur, 
tantifper ejafdem verus & realis dominus exiftimari 
debet, ideoq; frutus ejus percipere jure poteft. Ejuf- 
modi poffeffio quafi interregnum eft, quo durante 
interrumpitur veri domini proprietas ; dominogs pu- 

tativa 


Li ex DoMinio RESULTANT. 34r 

-, IIL. Terrio:, Quod fi autem res aliena, Cap. 13+ 

bona fide. parta, ft confumta ; officii oft tan-A~2> 

tum reftituere domino, quantum fasti fumus Confimta 

Jocupletiores : ne ex immerito alterits damno ale 

lucrum capiamus s. pletiorem, 

IV. Ex hifce porro. fequentes eonclufi fiones ei $9- 

deducuntur ?: E. Poffeffor bonz. fidei «non om er 

tenetur ad ullam reftitutionem, ff res periit 5 sia he 

quia nec resipfa peneseum eft; nec hucrum #4 iat 

exeare, II. Bonz fidei poffeffor tenetur ad exit §roz 
* reftituendum non folum rem fed & Sfruttus . 

adbuc exftantes. Naturaliter enim ad quem 

pertinet res, ad eundem. quoque, fructus per- 

tinent. Licebit tamen poffeffori detrahere om- 

nes impenfas in rem .ejufque culturam, quo 

fru@us provenirent, faétas. III, Bonz fidei 

poffeffor tenetur ad reftitutionem rei & fruc- 

tuum confumtorum ; fi modo alias tantundem 

confumturus, Fuerat, & poffit rei evidtae Pree 


pe ong oy 





tativo percipiendi fraftas, qui exinde accrefcunt, jus 
Competit. Igitur nullos reditus, nulla emolumenta 
eftituere tenetur. Vid. Not. ejus ad loc. nec non ad 
opus majus.L. IV. c. xiii. § 3. not. 1. Similiter Gro- 
trum corrigit ad Libr. IIc. x. § 4 Non tenetur, 
inquit, ad reftituendos etiam fru€tus exftantes rei 3 
quoniam ille, quamdin fait bonx fidei poffeffor, fecun= 
dum legem naturalem eadem plane jura habuit, ac & 
verus domings fuiffet. _ 

3 Que fequuntur, ex Gnorro tranftulit auéor, 
ejufdem errores implicit? ample&ens. De Fure B. & 
PLL. Ic. x. § 3-9. 

4 Pofiffer ona fide fidei vocatur, qui rei alienz, quam 
poffidet, illefam habet confcientiam. v. Canvint 
Esxicon. Furid, 


Za +. dita 





342 


De Orrieris quae Lt 


Cap. 13.tium ab autore fuo reciiperare. Nam in hot 
need factus eft locupletior, dum rem alienam con- 


fumendo fue pepercit.. IV. Bonz fidei pof 
feffor non tenetur penfaré fruchis, quos neg- 
Jexit, Quia nec rem habet, tiec quidquam quod 
rei fucceit: V. Si Bon fidei poffeffor tem 
alienam fibi dohatam alii donaverit ; non te- 
fetur, nifi omnino ex officio aliquo’ tantun- 
dem donaturus fuerat. Turic, enim lucrum 
erit rei fu peperciffe. VI. Si bon fidei pot 
feffor rer alienam onerofe titulo partam quo- 
tcunque modo alienaverit ; non tenetur, nifi 
quatenus ex ea Incrum fecit: WIE Bone fi- 
dei poffeffor etiam onerofo partam titulo rem 
alienam tenetur reftituere, neque dominum id; 
quod erogavit; repofcere poteft; fed ilham dun- 
taxat, abs quo eam rém accepit. Nifi quate- 
nus dominus rei fiz poffeffionem recipere fine 
aliquo impendia probabiliter non potuit, aut 
wirdIgor § ultro pollicitus fuerit *. y 





3 Indicii premium. _ 

& Onfifit nofter tres regulas, quas-ex Gtotif met. 
te fequi tenetur botz fidei poffeffor, ideoque has fay- 
plebimus. ‘ VIFI. Bum, qui rem alietam emit, 
*« on poffe eam reftituere venditori, ut pretium fer- 
* Gets quia ex quo res in ejus fait poteftate, jamt co 
«« pit obligatio teftimendi, IX: Bom qui rem habe- 
«© at cujus dominus igfGratur; non teneri naturaliter 
eam rem pauperibus dare: quanquam valde hoc pium 
“© fit, & reéte multis in locis conftitutum. Ratio eft, 
“* quia ex dominio nemo jus habet prétter dovhimum, 
Non effe autem & non apparere, tantundem valent, 
** quoad eum cui non apparet. X. Nateraliser. quod 
“ct : . ob 


L.f ex Domisia-resuttanr. 343 
V. Qui rem alienam invenit, quam domi- Cap. 13. 
no inwito. excidiffe probabile fit, ‘Aon poteft vy 
i: aac «_ Resinven- 
eam colligere hoc animo, ut eandem domino tas quando 
sequirenti fubtrahat. Ubi autem dominus non retinere i 
adparet, reéte eandem fibi Fetinere poteft, «eat? us. 
——— 
GAP. XIV. - - 4 
De Prerro, 


LD OST introduéta rerum domjnia cum presi; ig 
nec omnes res ejufdem effent natura, transferens 
nec eunden} ufum humanis neceffitatibus pra cares 
herent s nec cuivis iffa rerum copia adeffet, ‘tus 
quam qd ufus fuos defideraret ; mature inter L. V_c i, 
homines receptum res invicem permutare*. 
Sed quia fepifime Contingeret, ut reg difparis 
_fature aut pfus effent transferend@ ; ne a'ter- 
pter ejufmedi permutatione lederetur, necef- 
. fum 





** ob caufam turpem aut honeftam, ad quam quis ob- 
* ligabatur, acceptum eft, non effe reftituendum ; . 
f quanquam hoc qyoque non immerito legibus qui- 
“© bufdam introdu@um eft. Ratio eft, quia fatione © 
“{ rei memo tenetur, nifi res jit aliena;’ hic autem 
* dominium tranfit ex prioris domini voluntate. A- 
‘ lind. erit & in ipfo accipiendi modo vitium’ faerit, 
#£ puta extortia: hoc enim eft aliud obligationis prin- 
* cipiam, de quo hic non agimus, ” Ibid. § 10— 
32. 

* Ex permiutatione ortum eft commercium, ex com- 
mercio pretium, & ex pretio fummus. Permutatio 
putem crevit ve} ox naturali-hominum indigentia, vel 

Z3 a 


344 Dez Pretio. LL 
- Cap. 14. fam erat conventione hominum rebus affignar! 
‘—— aliquam quantitatem, juxta quam res invicem 
comparari, exzquarique poffent. Quod iti- 
dem contingit circa actiones, quas in aliorum 
ufum non gratis adplicare placuit. Ea quan- 

titas nomine pretii venire folet . 


Pretium “TT, Daviprrur pretium in vulgare & em- 
walears in Ulud fpe€tatur in rebus, 8 attionibus 
qu- 
penny 





———<$—$—$— 


ex eorum Juxuria. Cim enim indoftria hominum res 
naturd communes in occupationem, & exinde in domi- 
hhium venerant, plereque autem res, qu ufibus huma- 
nz vite maximé infervire poffint, breves & caduce 
fuerunt ; exinde res brevi perituras pro firmis & ftabi- 
libus permutare copperant, pata fromentum pr’ nugi- 
bus, viétum pro veftitu; & fic inffiture fant rerum 
permatationes & commercia. Deinde rebus quorun- 
dam indies crefcentibas ufque ad fatietatem, neque ta- 
men permutationi idoneis, (non enim facilé fingu- 
Jaa loco ad locum deferri poffunt ) tandem inter ho- 
nines convenit quiddam mutué dare & accipere, quod 
diutits durare & nullo fere negotio traétari & deferri 
potuit ; cujus valor ex arbitrio & confenfu ‘hominum 
zftimatus quafi communis menfyra effet, ad quam omnia 
pretiofa referri poffunt. Juxta illud ArisroTeiss 
Eth. ix. 1, Tewbersas nowdy ubrpor vopsoya, pos THT 
H adyta dvagheetas, x Thry ustpeta ware. Ex- 
cogitatur pro communi metfura nummus 3 ad quam omnia 
réferantur, quaque menferantur omnia. Metalla, au. 
ym, argentum, xs, & { quid tale, huic ufai maxime 
idonea fuerunt, quorum valor primum a pondefe, 
deinde 4 figno his impreffo ( quod menfare vice fungi. 
potuit) definitar. Et hac eft origo nummi. Audia- 
yaus de hac re Romanos jureconfultos : ‘* Origo emen- 
“© di vendendique & permutatjonibus cepit. Olim 
% enim non ita erat nummus, neqpe .alind merz, 


 aliog 


LI ; Dez Preto. : 345 
tenus ufum aliquem & dele€tationem homini- Cap. 14. 
bus afferunt. Hoc autem cernitur in nummo, 
quatenus is omnium rerum & operarum pre- 
tium virtualiter continere, & communem iif- 
dem menfuram prebere intelligigur. : 

IIL. Vusoaris pretii fundamentum in {© rlivs quod 
eft aptitudo illa rei vel opera, qua aliquid fundamen- 
mediate aut immediate conferre poteft ad vi-“™ & . 
te humanz neceffitates, 8 ad eandem commo- eepta 
iorem aut jucundiorem reddendam #, Undee i-§ 4. 


& 





** aliud pretium vocabatur ; fed.unufquifg; fecundum 
** neceflitatem temporum ac rerum, utilibus utilia 
* permutabat; quando plerumque evenit, ut quod 
« alteri faperelt, alteri defit ; fed quia non femper nec 
** facilé concurrebat, at cum tu haberes, quod ego 
“* defideragem, invicem haberem quod .tu accipere 
“ vel les, eleéta materia eit, cujos publica & perpetua 

zftimatio difficultatibus permutationum gqualitate 
$ quantitatis fubveniret  eaque materia forma publi. 
“© ¢4 percuifa ufam dominiumque non tam ex fubitan. 
** tid prabet, quam ex quantitate: nec ultra merx 
“© utrumque, fed alterum pretium vocatur.”” Dige/. 
L. XVIIL tit. i. : 

2 Pretium fic definiri folet : Quantitas moralis rerum 
£9 afionuer quatenus aliquem ufum habent in vitd com- 
muni, atque invicem comparantar, quo in commercium ve- 
nire apte fint. Conf. Grov. De Fure B. &, P. L. 1. 
¢. xii, §. 14. Buppvgr Theot, Mor. P. HL. c. iii. S. 5. 
24. 
igint tamen, qui hoc non per fe fufficere conten- 
dunt, fed preter utilitatem addendum putant, ut om- 
nibus non fufficiant, adeog; fuo modo res rara fit. Ita 
Titivs & Barsgeyrac. ad loc. ReAé, ut opinor, 
noftrum defendit Buovews [ Theol. mor, P. Il. c. ities 
S. v. § 24. ] quoniam de fold aptitudine recipiendi pre.’ 
tium loquitur Purswporrivs: ut pretium ade im-| 


Z4 ponatuy* 


346 Dz Pretig. LE 

pase 14. 8 res nullum plane ufum prebentes, nulliug 
 pretii folemus vocare. Dantur tamen res quae 
dam, vite humana utiliffime, quibus nullum 
¢ertum pretium impofitum intelligitur ; vel 
quia dominio funt & debent effe vague, vel 
quia ad permutationem funt inept, & inde a 
gommerciis fgpofite, vel quia in commerciis 
nynquam aliter quam appendix alterius rej 
confiderantur. Sed & dum Jex divina aut hy- 
gang quafdem agtiones extra commercium re- 
movet, feu pro mercede obire vetuit, pretium 
quoque iifdem detraxiffe jntelligitur. Sic quia 
fuperiores partes aeris, zther, ac cceleftia cor- 
pora, vaftufque oceanus 3 dominio humang 
funt exempta, nullum quoque pretium iifdem 
tribui poteft. Sic liberi capitis nullum eft pre- 
tium, quia liberi hominesih commercitim non 
yeniunt 4. Sic apricum folis lumen, liquidys 
&& purus aer, amoena facies terrae, quatenus 
oculos duntaxat pafcit, ventus, umbra, & f- 
milia i in fe-8 fearfim confiderata, pretium non 
habent 5 cum ,homines fine talibus ufu terra 
frui nequeant, Quibys ipfis tamen magnum 

mos 





ponatur, accedere debet, ut non a) 
Aqua, fi in tanta copia adfit, ut omnium afibug prin 
fundamentum pretii habet, utilitatem, In co aptita- 
do ad recipiendum pretium confiftic. Ut adu impo- 
natur pretium, ob abundantiam non necedie eff. Quod 
G vero rara fiat, pretium omnino atu imponitur. 

_ ff Menfara ejus, (inquit Grotius. L. I. . xii. $ 
“ 14.) quod res queque valet, maxime naturalis eft * 
** indigentia, ut AnisToTEtes reéte oftendit. (Ee. 
7 }. Vic. viii) good in permuaoniby te mm jes 





LL De Peetin 342 


momentum ine& circa augendui aut minugh- Gap. 144 
dum pretium regionum, fupdorum atque pre: 
diorum. Sic illicitum eft prefia addicere ac 

tiones facras, quibus effeftus aliquis moralis 

ex inffituto ‘djyino eft affignatus; qued cri; 

men Simogiam yocant § & jmmprope juttiriany ‘ 
yenalem habet judgx. : 

“IV. Causa autem, cur nius §& ejufdemIntenfi vel 
roi pretinin’ intepdatur yel remittatyr, quod- cenifh pre 
que adgo una res alseri preferaturs lices hac caufa. 
zqualem aut mejorem ufam i ip yita humange i. 4 9- 
videatuy ebtinere, : fant varie, Heic enim uf- 

que adeo neceffitas rei aut npbilitas ufus pri- 

mas femper pop kenent Ut patius viliffima effe 
cetpamys, quibus vita humana minime carere 

potelt s ideo qued.non fine fingulari Dei pra- 

yidentia uberem gorum proventum natiira pra- 

fundat. Ad intentionem igicus. pretii imprimis 

facit raritas 3 quae non param. commendatur, 

pi ex locis remotis res afferuntur. Inde am- 

bitio& hominum luxuria multis rebus, queis 
vyita-humana commodiffime catere poterat, er 

pormia pretia pofuiit ; puta unionibus, & gem- 





ig baibaros populos maxime {peétagur. Nen tame 
hee’ unica elt menfura, Nam hominum voluntas, 

** qua? rerun domina eft, multas res magis defiderat - 
4 quam fant neceflariee. “‘Margaritis, inquit Puiniua, 
(Hig. Nat. ix. 34) pretia luxuria fecit : 

4 Libertas inaefimabilisres oft. Digelt. Lib. 
5 Simonia ( qiiim* Latini ambitum ‘vocant; fiquides 
Simonia non eft vox Latina) dicitur, quando quis 
vult dare aut accipere dona De 
“canid~ Et hine “tralaté dicitar di 


elefiahica vendant aut emant 








348 De Prerro. Lb 
Cap. 14.mis 6. Rerum vero quotidiani ufus pretia po~ 
\-~ tiffimum intenduntur, quando raritas earun- 
dem conjungitur cum neceffitate feu indigen- 
tia. Pretia rerum artificialium preter rarita- 
tem maxime folent intendere fubtilitas 8 ele- 
gantia artis, quam prz fe ferunt ; quandoque 
& fama artificis, nec non operis difficultas, 
“artificum & operariorum raritas, & fimilia. 
Operarum & aétionum pretia intendit earun- 
dem difficultas, dexteritas, utilitas, neceffi- 
tas: agentium raritas, dignitas, libertas, & 
denique ipfa artis opinio, nobilis an ignobilis 
illa habeatur. Contraria horum pretium mi- 
nuere folent. Aliquando denique certa aliqua, 
resnon in univerfum, fed a fingulis magni 
eftimatur ex peculiari affe€tu; puta quod ile, 
a quo ifta in nos profecta eft, maximi a nobis 
fiat, exprimendoque ipfius affeCtui data fit ; 
aut quod eidem adfueverimus, aut quia infig- 
nis cafus fic monumentum, aut ejufdem ope 
magnum malum declinaverimus,’ aut quia 8 
nobifmetipfis confeéta fit. Quod folet vocarj 
pretium affettionis. 
Rerun V. Ast circa definienda fingularum rerum 
pretia defi- pretia alia quoque confiderari fueverunt. Et 
siustur “inter eos quidem, qui in naturali libertate in- 
elges ‘vicem vivunt, rerum fingularium pretia non 
wf. aliter, quam contrahentium conventione defi- 
¢-i.§8)9 niuntur, quippe cum illis liberum fitalienare 
aut adquirere, que velint 5 nec communem 
. habeant 





§ Qui modus oft in bis rebus cupiditatis, idemeft afima 
mationis § 


LL . Dz Pretio. 349 
habeant dominum, qui eorum commerciamo- Cap. 14: 
deretur. Aft in  civitatibus duplici modot——~¥ 
pretia rerum definiuntur : uno per decretum 
fuperioris, aut per legem : altero per commur 
nem hominum zftimationem atque judicium, 
feu ufum fori ; accedente confenfu eorum qui 
inter fe contrahunt. ‘Illud pretium aliqui fo- 
Jentvocare legitimum, hoc vulgare. Ubi pre- 
tium Jegitimum in gratiam emtorum fuit con- 
ftirutum, quod frequentius fit; non licebit _ 
yenditoribus plus exigere ; etfi minus accipere - 
fi velint, non prohibeantur. Sic ubi merces 
opérarum publice fit taxata in gratiam eorum, 7 
-qui conducunt ; operario: non licet plus exi- 
gere, etfiidem non prohibeatyr minus accj- 
pere. aed 

. VIL Enrmvero vulgare pretium, quod Pretiem 
pe leges non eft taxatum, habet aliquam la; ex 4M fort 
titudinem, intra quam plus minufve dayi fia babes 
accipi poteft ac folet, prout inter contrahentes sem. 
-fuit conventim, Quod tamen fere fequiturs-+ $1 
ufum fori. Ubi folet haberi ratio laborum 

& expenfarum, quas mercatores communiter 

faciunt in mercibug adportandis & tradtandis 5 

necnon quo modo ematur aut vendatur, in 

magna quantitate, an minutatim. Subito 

quoque interdum mutatur ¢ommune pretium 

ex copia aut paucitate ementium, pecunia, 

aut mercium. Nam paucitas ementium & 
pecunia, (ex peculiari caufa emergens) & 








tionis: difficile ef enim fine facere pretio, nif libidini fr. 


geris, Crono in Verr. iv. 7. 
‘ mercium, 


358 Dz Prerroa Lf 
Cap. 14. mercium abundantia pretium minvit. Contra 
teev——/emturientium 8 pecunia copia, & mercium 
raritas, pretium intendit. Sic & ad minuen- 

dum pretium facit, fi merx querat emtorem. 
Contra intenditur pretium, ubi venditor ultra 
rogatur, alias non venditurus. Denique & 

illud folet attendi, paratam quis pecuniam 

offerat, an in diem folutionem differat ; cum 

etiam dies fit pars pretii-7. 7 

_ VIL Carerum poftquam a primeva fim- 

endis ne plicitate mortales defciverunt, & varia qua- 
gotiis m¢- ftys genera introduxerunt ; facile fuit depre- 
a henfum, folum illud vulgare pretium non fuf; 
gus. __ ficere expediendis hominum negotiis, & glif- 
6. i. $12+ centibus commerciis. “Nam tunc fola permu- 
tatione commercia conftabant ; & operg alio- 
* rum locari aliter, quam mutua opera, aut re 
tradita non poterant. Atqui poftquam tam 
varia defiderare ad commoditatem aut yalup- 
tatem coepimus, non fane in proclivi fuergt 
an cuivis ejufmodi res poffidere, quas alter fuis 
mutare vellet, aut qu alterius rebus aequiva- 

lerent. Ec in civitatibus cultis, ubi cives va- 

Tiis ftatibus diftinguuntur, complura hominum 
genera dari neceffum ef, qu, fi fimplex ill, 
rerum & operarum permutatio vigeat, vitam 

plane non tueri, aut egre queant. Hinc ple- 
rifque gentibus, queis amplior vite cultus ar- 

ridebat, vifum fuit conventione quadam pre- 

tinm eminens certe rei imponere, ad quod 
—_——— 


1 Dies folutic 
pig Ln 1 





a fei finma, pars af Aipylationiy 
caetex 


LL De Prerio, gst 
ceterarih rerum pretia vulgaria exigerentur, Cap. 14+ 
& in quo eadem virtualiter continerentur. net 
Adeo ut interveniente illa re quamlibet rem 
venalem quis fibi comparare, & quevis com- 
mercia & contraétus commode poffet exercere. 

_  VIIL Hune ad finem plerifque gentibus sateria 
placuit adhibere mezalla nobiliora, 8& non ad- illi idenea 
modum frequentia. Nam & -illa fabftantia: *9iHiera 

Pf setalla. 
funt valde compact, fic ut uf non facile de- ¢. 1.513. 
teri queant, & divifionem in plurimas minutas 
particulas admitcant. Nec minus cuftodiz & 
tratationi eadem funt habilia ; & propter ra- 
“ritatem multis aliis rebus aequivalere poffunt. 
Etfi quandoque ex neteffitate, 8 apud quaf- 
dam gentes ex defectu metallorum, alia res ift 
vicem nummorum fint adhibite *.- 

IX. Iw civitatibus porro valorem nummi de- Nummi 
Jinire eft penes fummos imperantes 9; & inde walor a 
publica figna eidem folent imprimi. Eft ta i caw 
men im eo definiendo refpicienda communis #e/a, de- 

“gentium vicinarum, aut quibufcum nobis 4*# 

commercia exertentur, ftimatio. Alias e- 
‘nim, fi nimis magnum nummis fuis valorem 
‘pofuerit civitas, aut fi materiam eorum rite 
non temperaverit, commercia civium fuorum 

cum extraneis, que quidem fola rerum _per- 
mutatione abfolvi non poffunt, valde fuftlami- 

‘nabit. Et ob eam ipfam caufam non temere 


¢)s———— 


Ut corium apud Lacedemonios. de quo vid. £2. 
nec. de Benef. v.15. . . 
“9 Hine nummi fummorum imperantium imagines 
preferre folemt. : 


in 


352 De Pré rio, Ik 


Cap, 14. in valore nummorum figri debet mutatio, nifi 
v— fumma refp. neceifitas id exigat. Etfi glifcente 
auri argentique copia paulatim nummorum 

valor in comparatione ad pretium fundorum, 

” & quz inde dependent, foleat velut ultro de- 


crefcere. 








CAP. XV. 


De Contracrisus, Qut PRETIA RE- 
RUM PRASUPPONUNT, ET FLUENTI- 
BVS INDE OFFICIIS. 


Gatrital. PACT UM in genere eft confenfas & 
= e conventio duorum pluriumve in idem 


‘a fup- Placitum. Sed quia frequenter fimplicia pafta 
rate fi pli, contradiftinguuntur, id di/crimen 


-V.¢.ii.in hoc potiffimum’ videtur confiftere, quod 
contraflus vocentur pacta, qua: circa res & 
actiones in commercium venientes verfantur, 
adeéque dominia & pretia rerum prefuppo- 
nunt. Sed que circa alia ineuntur conven- 
tiones; communi paforum vocabulo infigni- 





¥ Alii alias differentias inter contraffus & pada 
éonftituunt. Hoses. De Cive, c. ii. § 9. ViTria 
rit Inftitut. Fura. N.& G. L. IL. c. xii. Qu. 2. Sed 
ex jure Romano videntur tantum in eo differre, ut 
paéum fit genus, contradtus /pecier, Illud enim defict. 
re folent, duorum pluriumve in idem placitum confenfus- 
Digett. L. 11. tit. xiv. Sed conventiones, que pariunt 
aétiones, in fo nomine non ftant, fed. tranfeunt ih 
proprium nomen contrafus, ut emptio, veriditio, lo- 
eatio, &c. Digef.ibid. 


® Conf. Gror. L, Il. c, xii, 
untur 


: LL. Dz Conrractisus; 353 


untur. Ecfi ex hifce quibufdam promifcueCap. 15. 
paétorum & contratuum nomen tribuatur», =e. 
II. Conrractus dividi poffunt in bene-Suat du- 
ficos 8 onerofos. Uli alteri_ contrahentium#*ees, ali 
‘parti gratis commodum aliquod afferunt ; uti¢i Ac 

mandatum, commodatum, depofitum*. Hi of. 
utramque partem ad zequale onus adftringunt; * # § 8 
quippe in quibus eo fine preftatur aut datur 
aliquid, ut tantundem recipiatur +. 

II, Hasznr autem hoc omnes contraétus fy onerofie 
onerofi, wt in illis fervari egualitas debeat, contradi- 
feu ut uterque contrahentium tantundem nan- bus fer e 
eifcatur : & ubi inzequalitas intervenerit, alteri, gualitas. 
qui minus accepit, nafcatur jus ad_poftulan-¢ gue 
dum, ut fuppleatur quod fibi deeft, aut ad 
contratum plane abrumpendum. Id quod 
tamen in civitatibus potiffimum obtinet, ubi* 
ufu fori, aut lege, pretia rerum definiuntur. 

Ad hanc autem zqualitatem inveniendam & 
determinandam requiritur, ut utrique contra- 
hentium res ipfa, circa quam contrahitur, cum 
fuis qualitatibus, quz aliquod momentum 
heic habent, fit cognita. Unde &, qui per 














3 v. g. Si quis rem minoris vendat, animo beneficium 
dandi; cujus exemplum vid. apud SuzTon. in Fu/, 


4 Quorum 4 jurifconfultis quataor enumerantur 
fpecies. 1. Do ut des, ut pecuniam pro pecunid, vel 
rem pro pecunia, vel ufum rei pro re aut pecunia aur 
ufu rei. 2, Facio ut facias, cujus innumers funt {pe- 
cies pro faftorum varietate. 3. Do ut facias, ut pecu- 
niam pro fervitute. 4. ,Facio ut des, ut in conductioni- 
bus. Digef. L. XIX. tit. v. Conf. Gror. L. IIc. 
Bi. § 3. 

. ccn- 


354. 
Cap. 15. 
tay 


Erratum 





ts 
cabs, 
corrigen- 
turn, 
©. if. $2. 


+ De Contracrravs. Lb 
contractum rem ih altérom eft tianflaturus, in- 
dicare debet non folum quilitates rei zeftima- 
bites, fed & eatiintlem privationes, & vitia *. 
Citra hoc enim juftum pretium confticui ne- 
quit. Etfi illas citcumftaritias, que per fé 
rem non contingunt; indicare non fit neceffumy 
Vitia autem utrinque jam nota non opus eft 
indicari. Ex qui {ciens vitiofi quid comparaty 
habet quod fibi imputet. 

IV, Eousque autem in hifce contractibus 


~ ; eequalitas eft atthibenda, ut licet nihil diffi: 
mulatatn fit; témfen fi pofteg ihaqualitas de- 


prehendatur, etiam citra culpam contrahen- 
tum, puta quia vitium latebat, aut in pretio 
eft erratum, éa corrigenda fit ; & demendum 
¢i; qui plus habet, addendumque minus ha- 

bentt 





5 Preceptum eft in lege Mofaicd. Quum rem vexa- 
lem vendideris quifque proximo fio, aut emeris ¢ mand 
proximi tui, ne fraidem facito alter alteri. Levitic. 
xxv. 14. Hie affine eft illud Crceronis: Jerif 
natura fons tft neminem id agere, ut ex alterius predetar 
inftientia, De Offic. III. xvii. Omnem abefle difii. 
maulationem 4 contraibus precipit jus ~Romanom, 
Dolum malum & fe abiffe preftare venditor debet, qui non 
tantum in 60 eft, qui fallendi cauféd obfeurt loguitur : fed” 
etiam qui infidiofe obfeuré diffimulat. Digest. L. XVII, 
tit. i, Ac de jure prediorum hoc fancitum effe teftis 
eft Cicero. Quicquid effet in pradio vitii, id ftatee, 
runt fi venditor feiret, nifi nominatim diflum effet pra- 
Stari oportere. De Offic. ILL. xvi. 

© Ut legato, qui omnia ad prefcriptum agere te 
netur. 

7 Praclaré Cicero de hac re differuit. ** In priva- 


“ tis rebus fi qui rem mandatam non modo malitioity 
«© pellet 





Li _ Be Conrgacriays, gag 
benti. Etfi ad declinandam multitudinem li- Cap. 15° 
tium leges civiles vix aliis quam enormibus VJ 
Teefionibus heic medeantur ; de caetero quem- 

que rerum fuarum fatagere jubeant. 

4. Contrafius benefici fant pracipue tres : Manda- 
Mandatum, Commodatum, & Depofitum. 14" 
Mandatum eft, quando quis gratis alterius benefcur, 
riegotia ipfo requirente & committente ex-& qualis?. 
pedienda fuicipiz. Idque contingit dupli iv. $e 
ratione, vel ut prefcribatur ipfi_ modus rei 
expediendz *; vel ut is ejufdem judicio ac dex- 
teritati relinquatu& In hoc contractu uti 
fumma cum fide & induftria verfandum eft 5 
quippe cum nemo fere nifi amico, & de quo. 
optime fentit, mandet 7 ; ita contra mandata-. 
rius indemnis preftari debet a fumtibus in 

. Ferm 


 geffifict fui quits aut commodi caufi, verum etiam 
© negligentius ; eum majores fummum admififfe dede- 
“* cus exiftimabant, Itaque mandat? confituwm eff 
 judicium, now minds turpe quam farti. Credo prop. 
“ terea, quod quibus in rebus ipfi intereffe non poffu- 
“* mus, in-his opere noftre vicaria fides dwicorim 
“* fapponitur : quam qui ledit; oppugnat omnium 

: “commune prefidiam ; & quantum in ipfo eft; diftur-" _ 
“ bat vite focietatem. Non enim poffumus omnig 
“ per nos agere. Atus in alia eft re magis' utilis. 
. “ Ideirco amicitie comparantur, ut .eémmure cont. 
“ modum matuis officiis gubernetur: Quid recipi, 
“ mandatom, & aut negleurus, aut ad tuum commo. 
‘* dum converfaras es? Cur mihi te offers, ac meis’ 
“* commodis, officio fimolato, officis & obitas ? Rece~ 
“* de de medio: per alium tranfigam. Sufcipis onus 
« officii, quod te putas fuftinere poffe : quod mini~’ 
© me videtur grave iis, qui minimé ipfi leves fine, 
Aas. Ergo 





356 De Gontaactinys LL 
Cap. 15.rem fibi commiffam faftis*: nec noa adamnnis, 
om in qu ex caufa mandati incidit, & quae pro= 
‘prie ex ipfa re mandata profluxerunt 9. 

Commda. Wi. Commodatyrs eft, quo rei noftrae ufum 
tam goa Alicui gratis concedjmus. In quo obfervap- 
dew gra- dum, ut quis eandem rem follicite & furmma 
oii a cum diligentia fervet, trattetque: neque ip- 
wg? fam ad alios ufus adhibeat, autulterius, quam 
si. § 6 commodans conceffit : ac illaefam 8% prout ac- 
cepta fuit reftiuat, nifi quantum per ordina- 

rium ufum eidem deceffit. Quod fi res ad 

certum tempus fuerit conceffa, & interea do- 

minus eadem valde indigere incipiat, ex cafa. 

aliquo tempore commodationis fact non pra- 

vifo 5 repecenti eadem citra tergiverfationem 

erit reftituenda. Quod fi qutem res commo- 

data cafu fortuito & improvifo citra omnem 
commodatarii culpam perierit 5 ejus zeftimatio 
: Ron 








“4 Ergo idcirco turpis hac culpa of, quad dvae res 
& fanBiidimas violat, smicitian & fide. Nam seque 
«= mandat quifquam lege, vifi amica, sage cuplit nif ci 
* quem Adelem patas. PerditiGimi ef igitun hominis, 
“ Gisoul & amicitian didolveng, & fallege aura, qui blue 
*  nomelieg nid cagdidifizt.” Pro Sens Ro. €. xxxvii, 


AKI . 

# Sic G a lgronjbps fpoliatns fit, wel naufragiqn 
fecesit, mandagy af, dammam refasciendum tenetur. 

9 Quai folet, an, negotio .tibi data. & quid omnino 
faceses definito s, contra quid Fecern debeap, fi 00 falto 
vider poflit res .qveniure profperite oxque- uullitats 
jus, qui bi id negotiam mandatiak De qui quatione 
vid. A. Gast. Mf. 4. L, 1c. xiii, Hane fic accuraté 
disingt pollgr. “* Ditinguecdum efbinter wasdatum, 
* quod per iimpesinm, faperioris, & qyod bx contrac. 
# ta altronco fulcipitur, In, privatis negotiis facile 
: . & ot 





LL De Contractisus. 387 
tion erit folvenda, ubi eadem apud dominum Cap. 15. 
quoque peritura fuerat. Alias equum vides . 
turcommodatarium zftimationem rei preftare, 
qtippe quam dominus amiffurus non fuerat, 
ni adverfus alterum benignus fuiffet . Vice 
verfa, fi quid utiliuny aut neceffariaturn im- 
penfarum in rem comrhodatarm faétum fit ex- 
tra eas, que alias ufum rei regularitet comi-' 

" tantur, id a domino reftndendum erit. . 

VIE. Depofitum eft, quo rerh noftram, aut Depofei 
ad'nos quecunque modo fpettantem altetius natura 
fidei committimus, ut eandem gratis cuftodiat. Bee ad, 
In quo requiritur, ut res concredita diligenter c. iv. § 7< 
‘endtodiatur, & quandocunque deponenti pla- 
cunrit reftituasur ; nifl ea fteftitutio dortiins 
aut allis nosia fit Aittira, eoque intultu difft- 
reridd fie“. Neque licobit te depofita citra 
confemtum domini utl, fiquidertr er utlo modo 


pet 





“ eft, ut modus expediendi negotium alteri prefums- 
tur praferiptds dantaxat in vicem confilii, in que 
<< jmmiueando prodentia’ mandatatli locus’ eff relictus. 
“* Av-wroqui’ pro imtperie aliquid alfer? mandat, nom 
“* cenfecur ipfi nifi meram executionem injunxiffe, ide- 

pon. licebit. 3 mede- preeferipte difcedere."” 
De Fure N.WG.L.V. 6. iv. § 5. 

10 Sic ftatuant jarifconfuiti Romani. ‘* Si comthd- 
“<‘davero tibi equum, quo utereris afque ad certum 
* Yocum, fi nulla culp& tua interveniente in ipfo itines 
** re deterior eqgus fit, non’teneris commodati: nam 
«* exo in culpa’eto, qui in tam longum iter commodax 
«* vi, qui etm laborem foftinere non potwit.” Digs? 
L. XIN: tig. vis L 23. . 

™ Tempora enim incidere poffunt in quibus depoft- 
tum ‘reddere nom debemus y ut fi quid mente capus 

Aaz gladiom 





358 Dz Contractisus, L.1. 


Cap. 15.per ufum fiat deterior, aut domini interfit ne 
“—-v—ea confpiciatur. Ac fi quis hoc aufus fuerit, 
quevis pericula, in que res ob ufum incidit, 
preitabit. Sed nec licet rem depofitam exuere 
illis vinculis aut receptaculis, quibus a depo- 
nente fuit inclufa.. Cum autem valde tur'pe 
fit & foedius furto, depofitum abnegare ;_ tum 
id multo eft rurpius, fi quis inficiatus fuerig 
depoficum miferabile, feu quod ob pericuilum 
jnceadji, ruin, tumultus deporitur. Vici 
fim a deponente fumtus in rem depofitam faét 

funt refundendi. : 
Contrafu- VILL Inter contraéius onerofes antiquiffi- 
Suen pri- mus fere, & quo folo ante inventum num 
‘mas, per> TUM commercia expediebantur, eft permuta,. 
mutatio. tio, qua utrinque res pro re zquivalente da 
©V$% tun Eth & hodie poft inventam pecuniam 
‘ inter mercatores cum primis ufiratym fir ge- 
nus petmutationis, quo non fimpliciter res in- 
ter fe comparantur, fed prius pecunia taxan- 
tur, & deinde lece pecuniee invicem tradun- 
tur. Diverfum tamen negotii genus a con-, 
tractu permurationis eft reciproca donatio ; in 
qua ut equalitas obferverur neceffum non eft, 
‘TX. “Enmtio venditio eft, qua pro pecunia rej 








— §2. gladium requirat. Senzc. De Benefic. IV, x. “ Dey 
“* pofitum reddere per fe res expetenda eft; non tamen 
« femper reddam, nec quolibet loco, nec quolibey 
“ tempore. Aliquando nihil intereft, utrum inficier, 
“an palam reddam. Intuebor utilitatem ejus ¢aj. 
“* sedditurus fom, & nociturym ijli depofitum ag 
“* gabo." : 

alj- 


LI * De Contractiaus. 359 
Alicujus dominium, aut eidem zquipollens jus Cap. 15- 
adquiritur. Ejus fimpliciffimum genus eft, fi 
ubi in pretium fuit confenfum, emtor ftatim 
pretium, venditor mercem offerat, tradatque. 
Frequenter tamen ita convenitur, ut merx 
quidém ftatim tradatur, pretium autem poft 
certum intervallum fit folvendum 's, Aliquan- 
do fuper pretio quidem convenitur, fed ut tra- 
ditio rei feu mercisad certum terminum de- 
beat fieri. Ubi aquitati conveniens videtur, 
ut ante‘elapfum eum terminum res fit pericu- 
Jo venditoris : {ed fi poft eum elapfum emtor 
_4in mora fuerit, quo minus eam fibi tradi cu- 
_ ratit, emtori deinceps res peribit 5, Solent & 
“emtionis venditionis contractui varia pacta ad- 
jici : uti eft addifio in diem, qua res ita ven- 
. ditur,-ut liceat venditori meliorem conditio- 
nem, ab altero intra certum tempus oblatam, 
-acceptare’*. Item /excommifforia, quando ita 
convenit, ut fi ad certum diem pretium non 
folvatur, res fit inemptars. Item retraffus, 
feu pactum de retrovendendo ; quod vel: ita . 
‘ concipitur, ut fi pretium intra certum tempus 
aut quandocunque offeratur, emtor rem te- 





% Emtjo & venditio contrahitur, fimut atque de 
“pretio convenerit, quamvis.nondum ‘pretium numera- 
tum fit, ac ne arrha quidem data fuerit. Infit. L. 
“LL tits axxiv. . . 

13 Vel venditori, fi ipfe in mora fuerit, Tage 
“VER. - . 

% Digest. L. XVII. tit. ii 
Lot 5 Wbid, tit 

- Aa3 neatur 





_ 360 Dz Contract isus. L.t 
Cap. 15.neatur venditori refticuere* , vel ut fi res of 
‘—--™ feratur, venditor pretium teneatur reftituere 7; 

vel ut fi emtor ultro fit iterum vendieurus, 
prior venditor ad emendum pre ceteris admit- 
tatur : quod etiam dicitur jus wgerisiosws **. Sic 
’ §& frequens eft, ut ex prediis venditis aliquam 
fibi particulam, aut certum ejus ufum recipiat 
venditor. Eft quoque emtionis genus, quod 
vocant per averfionem, quando multz res dif- 
is pretii non figiHatim xftimate, fed con- 
Jun@im & velut confufé taxate emugtur. {in 
eo modo venditionis, que vocatur ayéio, res 
demum illi addicitur, qui ex pluribus licitan- 
tibus plurimum obtuleric. Eft denique & ge- 
nus emtionis, quo non certa res, fed proba- 
bilis tantum /pes emisur ; cui aleze quid eft 
admixtum , fic ut neque emtor, fi {pes fefeele- 
rit, neque venditor, fi ¢a muleum fupra fee. 
rit, queri debeat. . 
Locatie X. Locatio conduétio eft, qua pro mereede 
gondefio, alicui ufus rei, aut opera addicitur In qua 
bd $7,(" licet regulariter in anteceffum de, meresde fo- 
ganda ? leat conveniri: tamen fi quis citra definitam 
¢-vi,  prius mercedem alteri operam aut ufum fue 
- ei addixerit, cenfetur id expectare quantum 





16 Cod. L. IV. tit. liv. 

7 Ibid. 

#* Quod in lingua vernacula vocamus, The Refa/al, 
e, g- Qui fandum vepdidit, ut eum certd mercede 
conduétum ipfe habeat ; vel fi vendat, non alii fed fii 
diftrahat, vel fimile liquid pacifcatur : ad. complen. 
dum id quod pepigerant ex vendjto agere potetit; 
Digef, L, XVI, tit, i. 1. 75. ae . 


am 





LL “De Conrractiavs, . 361 
Gofnmutils ufus dur céndudtdrls equitds tilé- Cap. 15. 
vit, Circa Hunt contfaétum obférvandum, —v— 
fi reg Jocata plane perierit, ex eo tempore 
€onduétorem ad mercedem feu penfionem ron 

‘amplius teneti. Quod fi res locdta certim 

a¢ definitum habeat ufum ; uti dominus eanh 
praftare debet, quo ef ufui fit idonea : ita fi 

illa détfithenti quid ceperit, condu@or de 
-penfione detrahit, quantum ufui rei decefferit. 

ed fi rei locate proventns fit incertus, 8 ali- 

quid dle cohtintat ; uti exuberans proventus 
conduttoris lttcro, ita maligtius ejufdem dam- 

ho eft; hec ftriGo jure de “péiifione bb ftetili- 

tatem qiiitquinr detrahentard j Priefeitim cur 
-uinids arhi Wetititds altetils uobercite foleat 
penfari. Niff cafus, qui prdventum intercé- 
S$ fuierint, Bt dé quorum aléa th 









atid & cdidaRW proximna eft emtioni & 
5 iNdemaqué jttib Repelis conflftle. Infit, L. 
II. tit. xxv, 

44 Coniubtio’ tacitd cbifeifa’ fiert’ poteft. Sib qui 
iinpleto téthpore coddeidnis FAnaNEit in condaétione, 
Hecbidaxise Videbitir. Digger I MIM tie i. 
Ad¢g culpa ~ 





362 De Contractisus, L1 
Cap. 15. culpa corruptum eft, itidem praftat, Qui 
~~? momentaneam fuam operam alicui locavit, ubj 
am quocunque cafu preftare impeditus fue- 
srit, mercedem petere non poteft. Sed qui 
continuam alicujus operam conduxit, ubi is 

marbo aut alio cafu per modicum tempus ad 
operam inutilis tutrit faétus, inhumaniter ip- 

fum vel plane fua funétjone dejicit, yel de pen- 

fione quid ejdem detrahit. 

Muteum, XL. Iv contraétu mutui datur glicui_ res 
fumgra- fungibilis ea lege, ut is poft intervallum idem 
teltwmy |, Benus reddat in eadem quantitate & qualitate. 
xfura. Vocantur autem res, qua mutuo folent dari, 
& vis fungibiles, feu que fungtionem in fuo generg 
recipiunt, ideo, quia quodlibet ex jfto genere 

vicem alterius ita fubire poteft, ut qui ex eo- 

dem genere, eadem quantitate 8 qualitate re- 
ceperit, idem’ quod dedit recepiffe dicatur, 
Ezedem quoque respondere, numero, & men- 

fora determinantur, & fpecificantur : quo re- 

fpeétu etiam quantitates folent adpellari, fpe- 
ee siebus 

_——— 

4 Neque obftant leges divinz, que u/uras prohiberg 

yidentur, apud Exod. xxii. 25. Levit. xxv. 36. Dexter. 

xxiii. 19. uti oftendit Bupeus. Thee. Mar. P. If. 

S S. v. § 28. Nam ob terra canaanitice conditio- 

nem, aliafqs rationes Deo caufe juftiffime erant, car 

Yraclitis omnes cujufcanque generis ufaras a Sratribas 

accipere prohiberes. Sed generatim ad omnes homines 

hoc extendendum non effe patet ex Deuter. xxiii. 29. 

quod tamen non de precepto, fed de permiffione 

tantom eft intelligendum ; ab alienigenis fcil: illis li- 

citam effe ufuras accipere. Ufure vero intelligun- 

fan que charitati & aequitati naturali nen repognant : 





LE Dx Contractisys, 


“giebus contradiftingtee, Caetenum datur alignid Cap. 44, 
- mutuo vel gratis, itaut non plus, quam daturp Soya? 


uit, recipiatyr 3 vel cum aliquo emolumento, 
quod ufire vocabylo infignitur, Que nihil 
chabet naturali juri repugnans, figiidem fue: 
tit modica, 8c refpondens.lucro, quod alter ex 
ypecunia, aut glia re credita facit ; meoque 
‘damno, aut lycro ceffanti, quod ex.abfentia 
yei mez capio ;  ubi non exigatur ab homi- 
_nibus tenuibus, apud quos mytuum yicem ¢- 
Jeemofyne fubit +. . 
XII. In contractu focietatis duo plurefves, 


inter {¢ pecuniam, res, aut operas conferunt gig han 


€0 fine, ut quod inde redig lucyi jnter fingulos’# 
‘pro rata dividatur 5 && fi quid damni capiatu 
jd fimili modo a fingulis pro rata feratur. In” 
qua focietate, uti officii eft fidem & induf 
ariam adhjbere ++ 5 ita ex illa intempeftive & 
jn fraudem focii difcedi non debet.  Caeterun} 
focietate foluta, quilibet poft detraétum lu: 
¢rum aut’ damnum, quantum intulit, recipis, 


“cum nec peregrinum,'dpprimere fas fit, -ipfos Y/raclitay 
[pujus officit admonente Deo, Exéd. xxiii. 9. Sum 
qui generale Stlvatoris noftri praceptum, {Sere'Cerg 
pandey dreacriCovres. Luc. vi. 35.} quafvis afaras pro- 
hibere exiftimant. Sed manifefts -conflat hic pon de 
mutvo officiofo, fed de eleemofynis fermonem effey 
adeoque ‘ad ‘ufuras ‘compenfatorias & enegotiatoriag 
cha verba minimé trahenda effe. : 
"sa @ fp rebus minoribas’ fociom fallére turpifimamy 
6'eit ; neque injurid, propterea quod auxiliam fibi fe 
Bad “putat adjunxiffe, qui cum altero rem communicayity 
“ 'TeQi effe ad alienos poffamos, intipi myulta aperz 
ae an paces 





964 De Conteacriavs. E.t 
Cap. 15. Quod fi autem urus pecuniarit aut ferh, 2Hte; 
——w contuferit, videndum elt, quo died 
fatta fit collatio. Quando emit alterius ope- 

ra tantum verfatur circa iftius pecuniam aut 

tem traCtandam aut diftrahendam, partes Iu- 

cti ita defininntur, prout fefe pecunie aut rei 
emoluthentumyad ptetium opere: habet, && fors- 

falva eft, ac perit ei qui contlit. ‘ 

autem opera impenditur ad mellorandam réth 

ab altero collatam, ifte pro ratione rhelioratic- 

nis in ipfa quoque re partem habefe intelligi- 

tur, “Aft ubi omnium bonorum focietas eft 

inita; finguli foci, uti quae lucrantur fideliter 

conferre débérit; ita contra ex corhiriuni midffa 

: Re ratione conditionis fur fingult fuftenrar- 

. Solura autem focietate, divifie bonotum 

fit pro ratione eoratn, quie finguili in fotiess- 

fém initio intulerunt ; mon attehdendo, per 

i : cia 





 thora videant, neceffe eft 5 focium vero cavere qui 

«“ as? Quyemetiam fi metuimus, jus officii le. 

“ dimus. Reéte igitur majores eum, qui focium fe. | 
«« fetiitee, in virdram boworum numero non patarunt 
4 Kaberiopartere.” Pre. 8. Rofcio, c. xl. 

a oR oe bout alata at nba adgtte 
“ ex aquis partibus foci fimus, veluti fi alter phis 
 operz, induftrix, pecaniz in focietatem collaturds 
© fie” Digef. L. XVIL tit ii. 1.6. ; 

4 Sic ex Jegibus quarundam civitatum omnis vis 6b. 
Tigandi fponfionibus fortuitis detrahitur, uti inter mér. 
Gaores Amibelsdamentes (tee Ev. Ortonr ix oc. ) 

Min Anglia, aAie de lucro, quod aled qusfitum eff, 
(tii exiguomn ft ) invita eff, Roma quidém & in aliis 
Behe shoratis:civicatibas sbeatorés lucri fatiendi cau 
‘Setid infamia notati fant, Vid. Crc. Philipp. ii. 23, 


LL : Dz Conrractrsus. 365 
cxjus bona focietati ducrum aut damnum pro-Cap. 15. 
svenerit ; nifi.aliter fit conventum. —~ 
XIU. Dawrur quoque complures contrac-Sponfo, luo” 
.4us qui aleam continent. Quos inter referre tein 
poffis fponfi ones, quando eventus alicujus, non- for 7 ona 
dum utrinque notorii, exiftentiam alter affir“affecura> 
mat, alter negat, certo pretio utrinque depo. “. 
fito, quod illi cedat, cujus affertiont eventus~ ix 
‘congruere deprehentus fuerit, Huc pertinent 
omnia Judorum genera, in quibus aliquo pre- 
tio certatur. Inter quos. tamen minus alee 
. habent, qui certamen ingenii,-dexteritatis, fo- 
leitie aut roboris continent. In quibufdam 
ingenium & alea pasi vigore fefe citferit. In 
alis. denique alea predominanr. Es recto~. 
sun Civitasis it defpicere, quoufqueex ufu pub- 
joo aut fingolorans Gc, ejwfmodi contracim %0- 
‘erari-se, Hare Spectat lotarie. o», cpncido plores 
deze, quans collatiia pecunia-emant, pott forte 
decer- 





ad. Attic. i. 16. Diverf de lodis, qui fortem fappo- 
nont, viroram dogorum fant fententia. Sunt, qui 
veos omnes ommino dammant, inter qaos cenfendes eft 


5 Genus Indi, quod noftrates vocant, Raffing. 


$66 De Contrdctisus: Le 1 
‘ap. £5. decernunt, cui foli ea tota debeat cedere. Item 
olla fortuna *, quando dejecto in utnam certo 
tefferarum fu fchedularum numero inferipra- 
tum & inanfumt, pretio redimitur facultas eaf- 
dent extrahendi, ita ut extrahens id accipist, 
quod illarum infctiptio pre fe fert. . Hifce 
contragtibus affinis eft affecaratio, feu contrac=- 
tus periculi avertendi & praeftandi, quo quis 
certa pecumia accepta in fe fufcipit & pracftat 
pericula, qua fubiture fant metces in alia fo- 
@ ttanfportandz ; ita ut fi has interire con- 
tigerit, affecurator earuridem pretium domino 
reftituere teneatur. 
Fidijegls XIV. Ab majotetn firmitatem 8 fecurita- 
contraGsi tert contraétibus frequenter folent adjici f#dei- 
ae * juffiones 8 pignora. In fideijuffione alius ho. 
‘tm. ~ Mo, qui creditori idoneus judicatur, princi- 
€ x. . palis debitorisebligationem.velut in fubfidium 
- in fe fufcipit, ita ut nifi ifte folvat, hic ipfius 
vices fubeat : ut tamen quod crogavit, a prin- 
cipali debitori ipfi refundidebeat +7, Ecfi au- 
tem ad majorem fummam fidejuffor, quam 
debitor 





46 Lingua vernacola, Lottery. . 

47 « Solent autem alii pro aliis fefe obligare tripli¢l- 
** bus potiffimim in negotiis. 1. In gbligationibus 
“< circa preftandas res & attiones pretio zttimabiles, 
‘« maximé inter privatos. 2. In ctiminibus, quod re- 
«* us fententiam in fe latarh fit fubiturys ; qai propfio 
*€ vocabulo vocantur vades. 4. In obligationibus 
* publicis, quibus cavetur pet fponfores & obfides,"” 
Pur. De Fure N.& G. L.V.c. x. $9. 

48 Sic flaruunt jurifconfalti: ** Fidejuffores ita obli- 


-* gari non poffant, ut plus debeant, quam debet'is, pro 
:  qoe 


LL Dr. Conrractiaus, 36y- 


ebitor prinéipalis teneri non poffit ; non ta-Cap. 15, . 
amen repugnat iftam, quam hunc arétius tene- yr 
ris quippe cum huic plus quam illi, fidei 

fuerit habitum +s. Naturaliter tamen princi- 

Palis debitor prius,.quam fidejuffor eft appel_ 
‘Jandus,, nifi hic iftius obligationem plane in 
‘ke receperit*? ; qui expromifar vocari folet, 

Quod fi plures pro uno fidejufferint, pro rata, 
duntaxat erunt finguli conveniendi ; nifi forte 

quis eorvm folvendo non fit, ant ejufdem cone 
veniendi non detur facultas, “Tyne enim ree 

Jiquui djs portione onerabuntur, 

XV. Spx quoque: folet creditori in’ fecu- Itemgue 
ritatem crediti tradi aut affignari a sebitore igras dah 
certs iam tes Pignoris aut Hypothece#™ 
noming qloulgue bal exiolatin, Co ied 


Inde regulariter 8 pignora tanti aut majoris 


effe folent, quam ipfum debitum. Caterum * 
Fes, quae pignori opponuntur, funt vel frudiuo- 
3 pe Oey 


* quo obligantur, Nam eorum Ubligatio accefio eff 
* principalis obligationis ; nec plus in acceffione po- , 
* welt effe, quam in principali re, At ex diverlo ug 
“ minus debeant, obligari poffunt. Traque G reus 
* decem aureos promiferit, fideinffor in quinque 
** ree obligatur s contri verd obligari_non potelty 
* Item fi ille puré_ promiferit, fidejuffor fab coauitio- 
“ne pramittere poteft: contr ver> non porett. ” 
dofit. L. UML, tit. 24. 

#9 Sed ex jure Romano poteftas eft creditori, reli9n 
#8, sligendi fidejuffores 5 nifi inter consrahentes aliud 


placityay 


368 


Ds Cowrractises. ' LE 


Cap, 15. fe, velteriles. Circa priores fepe adjici 
UV folet pattum dreiypieses 3°, fen ut creditor loco 


ufurae fruétus iftius pignoris percipiat. Circa 
potteriares ausem /ex commiffaria, ut nempe 
pignus cedat creditori, ubé intra certum tem- 
pus folutio non fit fatta *. Id quod natura- 
liter iniquum non eft, ubi pignus pluris non > 
e&, quam debitum, & ufora intermedi tom- 
pore; aut fi quod excedit, domino reftitua- 
tur, Uti aucem creditor pignus folutione facta, 
debet veftinuere: ita. interea non minorem, 
quam propriis rebus illi coftodism debe: & . 
ubé packum entichreticam: non aceefferit, fit- 
que talis.res, que ufii atteratur, aut fi debi-. 
toris ullo moda interfit, invito hec eadem uti. 
gon Differt hy a juad.. 
pon poset my, hypemnces« Pigoes pignose, q . 
re non teadita, conftat nuda tigations nek. 
inyprimis insmohilis, ex qua, folutione non fae- 
ta, creditor fuo credito potiri queat 3*. 


Gxtrabene XVI. CztzRuM quenam contrahentium. 
finn off funt officia, ex fine & natura horum con- 


tra€tuum liquido adparet. 





placitum doveater. Cod. L. VIBI. tit. sli; Conf, Pur. 
De Fare N. & GL. V. cx. 
Di, * Asrixpuress eft matuus pignoris ufas pro esedito. 
oft. Li. XX. tite i. 
Ng,  Cujus hanc rationem seddant jurifconfulti quod 


in hoe cafu quodammodo conditionalis ft venditiog. 


Digeft. ubi fapra, 1. 16. § 9. 
+ Hanc lingua vernaculd dicimus, @ Mortgages illed 


vero, a Paws. 


_ CAP. 








CAP. XVI. 


Quisus MODIS SOLVANTUR Oxtigae 
TIONES QUA EX PACTIS ORIUNTUR. 


I, PJNTER modos folyendi obligationes ops, . 

ex pastis oriundas, quibufque aded offi- wapee 
ia inde promanentia plane exfpirant, maxi- 3 
me naturalis eft expletio aut folutia ejys, de Chie" 
quo fuit conventum*. Ubj licet regulasiter is, 
qui debet, folvere teneatur: tamen ff prenfte- 
tip fiat abalio, nomine ejus, qui abligationem. 
contraxit, hac diffolvitur : fiquidem alias nihil 
interfit, abs quo expletio fiat *. Ita ramen ue. 
qui pro altero anima non .dopandi folvit, ab. 
hoc quod erogayit repetere queat. Solven- 
dum preterea ei cui debetur, aut quem hic 
delegavit, yt ipfius nomine debitum recipjat. 
Et. denique illud ipfum preeftandum, aut fole 
vendum, de quo conventum fuit ; non aliud 

jus 





* Tollitur omnis olligatio folutiona gina quod debetees 
Toftic. L. LD. tig. xxx, 

+ Quis folverg debet, awt.porel, %& cui ant quid fale - 
vendum eft, amping ex naturd conventionis judiean- 
dum elt. “ Si navem 4 fe fabricandam quis promife.~ 
“ rit, vel infalam zdificandam, foffamve faciendam, 
# & hog fpecialiver aflum oft, ut fais operis id pert 
 ciat: fidejuior ipfe adificans vel folfam fodiens, non . 
+  confentiense ftipnlatore, son liberabit reum." 
Digef. LXLYVL. tit. ji. 1, 34+ Ratio ibidem allata‘eft, 

Propterca, 


378 Bz Moni . LI 
€ap. #6. Gus loco: integrum, non’ mutilum, non pars 
duntaxat, non divifum, loto itidem & -tem- 
= pore convento.’ Ecfi fepe humanitas credito- 
, ris aut impotentia debitoris fubigat terminum 
felutionis' prorogare, aue diffindere, vq etianr 
aliud pro alio acciperes “ mo 
4 cow ML Tottunrur quoque obligationes com-* 
 penfatione, quai eft crediti & debit! inget fe 
“ye; contributio, few quando debjtor ideo libera- 
€8-§ §-tur, quia -cideey ipfe creditor rem gjufdent™ 
generis, & que tantidem eft, viciffim liqui- 
do debet?. Cum enim imprimis in rebus fun- 
gibilibus tantundem fit idem ; & vero-ub? mu- 
tuum eft debitum, mihi ftatim: tantundemr efter 
reddendum, atque ipfe accepi: igitur decli- 


halidis inugjjus folution) -Comugodayimem 
ef vine at eda folutione defun- 


gi. Patet autem compenfari proprie poffe res 
fangibiles ejufdem generis, quarum folvenda_ 
fum tempus prefens eft, aut preterit ; non 
afias res aut praftationes diverf nature +: ° 


. ge Mitt 
. . - . 2a 

- . + . fea . 
Fopterea qdbd inter artifices longa differentia eft & ins 
genit & natHte &Ao@rinz & inftitutionis, . . 

3 Juhitia expletrix, quoties ad idem-non poteft 
« pertingereS fertur ad tantundem, quod eft morali 
« geftimatione idem.” Grot. RB Fore B.S P. Lil 
Hc. vin § 2. a” 

4 Nem tantum ejufdem generis, fed zequé bonz reddy 
Gebént. Sic jubet jus Romanum: Now sitet debiper i 
thteriortm remy qua ex codem genere ft, reddere igvelati' 
Wittim-novum pro vetere. Digeft. L, XIL. ti 

5“ Acceptilatio eft imaginaria folutio.. Quod eniat' 
« ex. verborum obligatione Titio debetur, fiid velic 
“ ‘Titias temittere, poterit fic fieriy ut patiatur debi- 

. * voreay 

















L. 1. SOLVENDE OBLIGATIONES, 


_ 37t 
nif: forte illee’ utringue in fai seftimationem, Cap, +6, 
feu- in pecuniam refolvantur. + ed 


Ill. TourituR quoque obligatio condona- Aut conde. 
tione feu remiffione ejus, cui quid debebatur, satione, 
&¢ cujus intereft obligationem fuiffe. expletam./@ e*Pre* 
Ea fole fieri vel expreffe per adhibita figna//"™ 

yconfenfum teftantia, puta, data acceptilation 
ne5, redditis aut abolitis chirographis ; vel ta- ‘ 
cite, ‘Ti quis ipfe impediat, aut in caufa fit, _ 
quo gminus, quod fibi debetuy poffie pra- _ . 
ftari®. * ' 

IV. SoresT quoque folvi obligationes, quée ur, r¢ 
tutriufque partis preftatione conftant, ‘re ad-adbue is 
huc integra, -Mutao diffenfi 5 nifi leges pofiti- (eee 
va id prohibterint ’, Ubi autem ab altera jy. 

parte jam quid fig preftiram, acogdat oportet 

vel hujws! ct ie: Fle ‘ratione id | 
farciator§, 0 ms, 

. V. Prmreezanon .tam-folvitur, quien tirunpt 
abrumpitur obligatio, alterius partis perfidia, tar obliga 


; i Quando: tio altering 


yoy Perf. 


©. xi. § gq. 

a bea 5? 9 ae yi 
“ torem hac-verbardicete Quod ego tibi promif bas 
s defer actegtan F Et Titius refpondeat,. Habre “ 

A pli canfi: ** Si cum aliquo, ita ihi conve: 
“ nesit, quod-ipfum fim admonituras, ubi opera erit™ 
“ obeunda, gdmonitione & me omiffi iftam cenfehot. 
“ remififfe. Ubi etiam quando alium ejufdem vic 


i 
«+. obiturtim fubftituergs”*  Pursno. De Fure N. a, 
G.L.V.c. xi. § 7. r 


+ 
7 Ut ia contradibus matrimonialibus, fi modo pon 

detus confammatio. » 
* Ex gbligationes, quz contrahentur confenfu, con. 
trarid voluntate diffolvuntur. Nam & Titius & Seius 
Bb inter 











372 Dez Mop1s Le 


Cap. 16. Quando enim unus non preftat, de quo eft 
—v— conventuni, neque alter tenetur praeftare, quod 
jntuim iftius preeftationis recipit ».. Nam ca- 
pita preftandorum in paftis priosa pofteriori- 
bus infunt per modum conditionis, quafi ita 
dium foret; Preftabo, fitu prettiteris prius, 
Exfirat, VI. Exsp1ranT quoqueobligationes, quan- 
musa he do fatum, in quo e tum unice fundabantur, 
fuxdaters routaverit vel ille, qui preftare, vel is, cui 
oxi. § 10-preeftari debebat **. . 
‘Aut lao VII. Ieso tempore exfpirant obligationes, 
ore quarum duratio a punéto aliquo temporis faf- 
: nf fuit ; nifi expreffa aut tecita partium 
LES ponventione illa proropata fuerit. leceffum 
eft tamen, ut intra illud tempus facultas exi- 
_” gendi obligationem exftiterit *. 
Mertega VILL Morte denique folvuntur obligationes 
ee mh io perfona alicujus radicapze. Subjecto quippe 
aris ratio. 


©. xis §11. 





inter fe confenferint, ut fandum Tufculanom emptum 
Seins haberet centum aureis 5 deinde re nondam fecati, 
id eft, neque pretio folugo neque fundo fradito, pla- 
cuerit inter eos, ut difcederetur ab e& emptione & 
venditione, invicem liberantur. Ja/tit. L, TIL. dt, xxx: 
§ 4. Sed non poterimus eddem ratione, uti pot pre. 
u tium folutum emptione repetité, cum poft pretium fo. 
Iutam jnfeftam emptionem facere non poflumus. Digef. 


Lib. XVIII. tit, +a 5 
9 Fruftra fibi fidem quis poftulat ab eo fervari, cui 


Sidem a fe ptaftitam fervare recufat. Decres. L. VI. tit, 
ule. . - 
10 Exempla font in manomiffis, emangipatis, tuto- 
sibus, &c. qui depofitd conditione, vel munere prittino, 
ad fpecialia non amplits obligantar, Conf, Digs. L. 


XLVL tis. iii, Looe 
fublato, 


L. 1. SOLVENDI OsiIGATiones, 373 


fublato, accidentia quoque extingui_neceffum Cap. 16, 

eft. Spe tamen in fuperftitibus defun&orum —y— 

obligatio continuatur. Idque vel quia fuperftes 

ex officio pietatis, aut alias ob rationes de- 

fundti ebligationes . explendas in . fe fiifcepit 5 

vel quia ex detunéti bonis obligationi erat fa. 

tisfaciendum, que cum ifto onere in heeredemn 

tranfierunt. Le ee 
IX. Per delegationem fubltituit quis credi- Delegatid 

rori fuo confentienti debitorem faum, ut hic per jubjii- 

Joco ipfius debitum fuum exfolvat *», Ubi cre~Jium ae- . 

ditoris quidem confenfus requiritur,; non AU- gue ? 

tem tertii iftius debitoris, quem etiam igna-©-xi.§ 144 

rum & invitum alteri_volenti delegate pof- 

fam". Nam nihil ingereft, utri quis falvat : 

amultum giitem, a quo,quis debitum exigat 

: : -CAP-.. 





§ Hoc autem non fit naturaliter, fed ex jure eivili. 
‘Tempus nihil agit, nifi in ipfd conventione expreffe 
ftipulatut : ue fi hac expreffa fit Conditio: rif intra 
stlewnitin rapbtis, debitem nom Jolvand. Sic moris eft, ut 
fidejuffor ad: certom. duntaxat ‘tempus fefe “obliget i eo 
nimiram fing, ‘wt mature, quamdiu adhoc folvendo 
eft, debitorein cfeditor urgeret ; né in infinitum ifte”’ 








' Delegare eft vice fud alium ream date ereditori, 
vel cui jufferit.  Digef. L. XLVI. tit. ii 1 if 
- S¥'Delegatio debiti, ‘nifi ‘confer 
Promittente debitote, jure ‘peifici 
L. VIL tit. xiii. a 
~14 Hifce aiodis obligationes folvendi duos alios addi- 
dit jas Romanum, Configfonem fe. & Nowationem. 1 
Additio hzreditatis nonnunquam jure confundit obli« 
Rationem 5 veluti fi creditor debitoris vel contra debi- 


for creditoris adierit hareditatem, Digef. L. XLVE 
Boz tit 







iente & ftipulante 
ion ‘poteft. . Cod, 


374 


CAP, XVII. 
‘De INTERPRETATION E 


Officio for-L. TA quidem eft, ut neque in iilis, que 
ait reBa imperio injunguntur, quis ulterius ob- 
etree Higetar, quam hic voluit; neque ad quae quis 
tie, ultro fefe adftringit, ulterius tencatur, quam 
L.v.c. 12. ipfe voluit. Quia tamen de voluntate homi- 
. nig alter homo judicare non poteft, nifi ex afi- 
ot bus & fignisin fen{us incurrentibus 5 inde de. 
- gum in id quilibes obligari in foro bumano cer 
Setur, quod refla fignorum inserpretatio  fugge 
ret?, Unde tam ad leges quam ad paéta nie 
* jntelligenda, 8 exinde officio explendo plur- 
mum prodeft regulas bone interpretations cit 
ca verba potiffimum, tanquam communifi- 

mum fignum, conftitui *.. 
Verbae- i. De verbs popularibus hac eft regula 
pularit 6 Verba regulariter intelligenda funt in propre 
alert .fao & famofo fignificatu, ‘quem ipfis impofuit 
v/s. ‘non tam proprietas aut analogia grammatica 


_ © ai, § 3 
5 





titdiLgs. 2. Nooati eb prioris debiti in aliam abligati 
onem, vel civilem vel natgralem, trausfufio atque 
tranflatio : hoc eft cum ex precedenti caufa ita novy 

. ‘conftituitur, at prior perimatui. “ Novatio enim § 
novo nomen accepit, & 4 nov obligations. Dige. L 
XLVI. tit. id. . 


au 





LU De Inrerpreratione. 375 
aut derivatioriis conformitas, quam popularis Cap. 17. 
ufus ; _—— —™~ 
Quem penes arbitrinm eft, F jus BF norma 
Jogquendi>. : 


Ill. Vocabula artium explicanda fant fecun- Kocabule - 
dum definitiones prudentum cujufque artis, ertivm 
Quod fivocabula artinm a diverts diverfimodet¢ 4 
definiantur, ad lites prafcindendas facit, p0-c: zi, § 4. 
pularibus verbis exprimere, “quid per eas . 
voces intelligamus. 7 

IV. Conjefturis autem ad eruendum Senui-Conjeture 
num fenfum opus eft, fi vel verba fimplicia, eu in 
aut verborum complexio fint ambigua ; aut fi one 
pattes quedam orationis fibi invicem videan-nantibus. 
sur repugaare, ut tamen dextra explicatione © *i-§ 6 
adhibita conciliari invicem poffint. Nam ubi. 
certa & manifefta eft repugnantia, pofterius. 
derogabit prioribus «. 

V. Conjectur voluntatis, rectique fen- Cynjefure 
fus in fermone ambiguo aut intricato petuntur/ormanda 
potiffimum ex fubfrata materia, ex effeéiu, oie jefe 
& conjunttis. Circa materiam hec eft regula 3c. xii.§ a 
verba regulariter funt intelligenda fecundum 
fabftratam materiam. Nam femper illi, quj . 
Jocutuseft, materia, de qua fermo inftitucus . 





* Valese etiam hanc regulam coram tribunali divino 
decernit Baxpzyeac. 

* Conf. Gror. De Fure B.& P. L.IL c. xvi. 

3 Hoxar. Ars Post. v.73.’ De segulis idterpretandi 
vid. Cuzrici Art. Critic. P.M. 

4 Ubi dua contrariae leges fust, femper antique abro- 
gat gevge Liv: ix. 34. 

Bb3 eft, 


376 Dz InTERPRETATIONE. L,. 7 


Cap. 17. eft, ob oculos verfari prefumitur ; jdeoque 
“~~ femper ad eandem fententia verborum adtem- 
peranda 5. 
Ast ex of- VI. De effetiu & confequentibus hac eft 
fe et & _tegula: Ubi verba crude & fimpliciter accep- 
tia ta vel nullum, vel abfurdum aliquem effeétym 
¢. xii. §8. poft fe effent traCtura, a receptiori fenfu paulif- 
.per defletendum *, quatenus nullitatis aut 
abfurditatis vitandz neceffitas requirit 7. 
‘beter cone VIL, Ex conjunétisvalidiffima fumuntur con- 
fundiswel eBearce 3 quia regulariter quilibet fibi conftare 
crigine, preefumitur. Conjunéta fant vel loco, vel san- 
©. xii. §9- tum origine. De prioribus hac eft regula : Si 
fenfus in ejufdem fermonis loco aliquo plane 8 
perfpicue fit expreffus, obfcuriores locutiones 
ex illis planis funt interpretande. Cui vicina 
eft altera : In omni fermone interpretando ac- 
curate ad antecedentia 8 confequentia eft at- 
“ tendendum, quibus interjeéta attemperari & re- 
fpondere prefumuntur. De pofterioribus au- 
tem ifta habetur regula : Unius & ejufdem ho- 
minis ob{curum dictum interpretandum eft ex 
ipfius 





5 “ Sic vox diei, & triginta dieram pa¢tz fint in- 
« ducia, non debet de diebus naturalibus, fed civilj- 
# bus intelligi : id enim materia congruit.”” Grov 
wus, ubi fapra. § 5. 

Sic Bononiz lege fancitum eft, ne quis alteri fan- 
guinem in plated effundat: iniqaum tamen eflet ton- 
forem, qui venam in plated fecuit, criminis ream 
poftolare. Banszyrac. _ 

7In ambigua voce legis ea potits aceipienda eft fig- 
nificatio, qua vitio caret ; prafertim olm etiam vo- 
Jontas legis ex hog colligi poffit, Dige/. L. I. cit. iii. 

, : Cojus 


LE De Inrerpretatione. 377 
ipfius dictis clarioribus, licet alio tempore & Cap. 17. 
loco prolatis ; nifi manifefte’ adpareat, ipfum “~~ 
fententiam mutaffe *, : 

VIIL Prurrmum quoque prodeft ad ve- Senfulgis 
rum fenfum inveftigandum, inlegibus cum pri- -7yin” * 
mis, infpicer€ rationem legis, feu caufam & legis, 
refpectum illum, ‘qui ad legem ferendam Iato-¢ sii. §ro. 
rem moverit ; ‘imprimis ‘bi cénftat, unicam 
eam legis rationem fuilfe.- De quia hec regula 
eft : Illa interpretatio legis elt {¢quenda, que 
rationi legis congruit ;. & ‘contra rejicienda, 
quz ab eadem difcrepat ». .Isem, ceffante ra- 
tione légis' unica & adaequata, ceffat ipfa lex. 

Verum ubi plures ejufdem Jegis fuerint ra- 
tiones, non ftatim una ceffante tota lex ceffat 5, 
cum reliquz rationes ad ejus. vin,fuftinendam - - 
fufficere poffint. Szpe quoque fola voluntas ~ ° 
legiflatoris fufficit, utut ratio. legis fubjectos 
lateat. : 

EX. Osservawpum praterea eft, multa Faverabi- 
vocabula habere plures una fgnifcationes, al. it latins, 

: teram frigins 
tandec 


©. xii. Gra. 





 Cujas hanc rétionem attulit Cicero: Nullam efe le. 
em, que aliquam rem inutilem aut iniquam freri velit. 
Invent. 11. § 138. Et ibid. 1. § 68. Omnes Je- 
ges ad commodum reip. referre oportet, © eas ex utilitate 
communi, nox ex fcriptione, que in literis off, interpre- 
tari. . . 
* Optimam interpretandi regulam nobis prebuit 
Cicero : Qué in fententia feriptor fusrit, ox caterissjus 
Sriptis, fabtis, diBis, anime atque vitd gjus fomi opertebit, 
Delnv. I. § 117, | 
9 Exemplo fit illud, quod profert autor ad Herenn, 
1. §19. “ Sit lex que "atest 0s, qui propter tempetta- 
Bb4 tem 





378 
Cap.1 


De InreRPRETATIONE. LE 
z.teram laxiorem, alteram ftriftiorem. Sed & 


——v— aliam materiam effe favorabilem, aliam odio- 


Sam, aliam mixtam. Favorabile eft, quod utri- 
ufque partis zequalem facit conditionem, quod 
communem utilitatem fpectat, quod a€tus quof- 
libet confervat, quod pacem promovet, &c. 
Odiofum eft, quod unam duntaxat partem, aut 
unam magis quam alferam gravat, quod poe- 
nam in fe continet, quod aCtum reddit irritam, 
+ aut priora immutat, quod bellum promovet, 
Mixtum eft, v. g. fi quod priora quidem im- 
mutet, fed pacis ramen caufa. De iftis hac eft 
regula: Favorabilia ‘latins, odiofa ftri€tius in- 


terpretanda 1”. . 

Iaterpre- . Danrur quoque conjecture aliunde 
tatie quan-quam ex verbis orte, que efficiunt, yt inter- 
devi ts” pretatio quandoque fit extendenda, quandoque 


vmnit 5 


ccarGanda, Ech facilius dentur rationes, que 


€.xii,§17.fuadent interpretationem coarGari,’ quam ex 





“« tem navim reliquerint, omnia perdere, eoram navin 
* cateraque effe, fi navis confervata fit, qui remanfe- 
“ rint in navi. Magnitudine tempeftatis omnes per- 
“ territi navim reliquerunt, {capham’ confcenderunt, 
“ preter unum zgrotum 3 is propter morbum exire & 
** fagere non potuit. Caf & fortuito navis in portum 
« incolumis delata eft, illam egrotus pofidet ; navim 

S* petit ille, cujus fuerat. "” 
1° Hanc diftin@ionem & Grotio tranfolit nofter ; 
cum autem non adeo certe definiri poteft, quenam fant 
Sevorabilia, quanam sdiofa ; hanc regula parim uti- 
lem effe, nec fatie certo fundamento nid, re&é nos 
monent T1T1u3 ad los. & Banarrracc. ad Gror, 
De Fure. B.S PL. UL. c. xvi. § 10s: . 
. tendi 


1 


i ae 


LE De InrERPRETATIONE. | 379 
fendi... Poteft igitur lex ad cafum, qui ‘in Cap. 17. 
lege, non exprimitur, extendi, fi conftet; ra+ 
dionem, qu in illum cafum quadrat, unicam 
fuifle, que legiflatoreni moverit, eamque ab 
jpfo confideratam fuiffe in fua generalitate, 8¢ 
ut zequipollentes quoque cafus comple@teretur. 
Sed. & extendi lex debet ad illos cafus, qui 
in fraudem legis ab hominibus prave folerti- 
bus inveniuntur.“, Sape re- 
XI. Ur autem verbs generaliter pofita reAringende 
fringantur, contingit aut ex defetin volunta. arlodefuc! 
4i5 originario, aut ex cafus emergentis tum ‘vom tu-wvoluse 
Juntate repugnantia. Quod aliquis ab initio *##s 
‘guid noluiffe prasfarnitur, intelligicur, J. Bg 7 See 
abfurdo, quod alias inde fequeretur _ id quod 
nemo fanus voluiffe judicatur, Inde verbs 
generalia funt reftringenda, in quantura alias 
abfurditas inde erat emerfura™. IL, Ex dex 
feflu rationis, que unice ipfius voluntatem 
moyit 








« © Cojus rationem fi¢ expofuit QuiwtiLianus, 
#* Nulla tanta providentia potuit effe eoram, qui leges 
 componebant, ut omnes fpecies criminum complec- 
** terentur. Nam & femper caventes nequitia viciffer 5 
** & jus ita multiplex atque diffufam effet, ut pro ine 

“ certo haberetar ignotum. Fecerunt ergo ut rerum 
“* genera completerentur. Et fpectarent ipfam zqui- 
“ tatem. Muita -ergo inveniuntuy frequenter, quy 
“* legum yerbis non teneantur, fed ipfa vi & poteftate 
“* teneantar."? Declam. 331. . 

5+ Bxemplo fit, quod de Ariflide narrant, qui dena 
rium promiferat ei, qui veritatem ipfi didurus fig 

Cai fophifta dicebat 5 tu promiffum denarium mibi nom 

dabis, Dubitatur, quid Arifiide faciendum. Si dat 

dodit ei, qul veritatem hon dixit Ai non dat, veritas 
tem 


3%0 DeInterererationg, -E. b 
€ap. 17. thovit. - Inde fub generali locutione non com- 
ve ptchenduntut cafus; int quos ratio legis unica 
* & adaequata non quadracs. HL Ex defeftu 
' materia, de qua femper is, qui loquitur, co- 
gitaffe cenfetur. Inde & ad eandem verba ge- 

neralia femper funt adtemperanda «, 
Ait ex ca- “KAI. Quon autem cafus, qui poftea emer- 
fuemer- git, cum voluntate ejus, qui aliquid cortfti- 
oe tuit, pugnet ; id deprehenditur vel ex naturali 
Santati. ratione, vel ex aliquo figno voluntatis. - Privs 
€.4ii.§22-contingit, fi ab sequitate foret difcedendum, 
. nifi certt cafus ab generali lege eximerentur. 
Eft quippe equitas cotreétio ejus, in quo lex 
deficit ob univerfalitatem. Quia enim non 
omnes cafus pravideri, nec ob infinitam varie- 
fateth exprimi poffunt; ideo quando gene- 
salia vetba ad fpeciales cafus funt adplicanda, 
exiniendi funt illi cafus, quos exemturus fue- 
fatipfe legiflator, fi fuper tali cafu confultus 


nt 


tem ifte dixit, & frifide Ppromiffum non fervat. Pur, 
De Fure N. &F GL. Vic. xii. § 16. 
+ .¥ Sie jare Romano ftatutum’ eff, patronum non 
pofie adigere jurejurando libertum, ne uxorem dacat, 
att liberos tollat: “adjicitar vero 5 guemvis nulla perfor 
doge extipiatur, tamen intelligendam oft de bis legen, Sentire, 
gui liberos tellere poffent. Ttaque fi caftratum libertumju_ 
ejurande quis adegerit ; dicendum oft non puniri patronum 
bac lege. Digelt. L. XXXV. tit. xiv. 

"#v. g. Si feadum concefftn fit alicui pro fe & de- 
fcendentibus mafculis, non intelliguntur nepotes ex 
filié ; quia natara ejafmodi feudi repugnat, que foemi- 
-has & defeendentes ex illis plané excludit. Pur. De 

Tare, 8. ibid, 


fuiffet 


LBL Dez InTERPRETATIONE. 38h 


fuiffet. ‘Ad ifthanc tamen xquitatem decur-Cap. 17. 
rere non licet, njfi fafficientia indicia fubigant. Senoul-: 
Inter qua certiffimum eft, {j adpareat, viola- 

tum iri legem naturalem, wbi preffe quis li- 

teram legis humana fequi velit’s.. Proximum 

ad hoc, fi non quidem illicitum fit verba legis 

fequi ; fed tamen rém humaniter ezftimanti 

id nimis videatur, grave, 8, intolerabile, five 

in univerfunr omnibus hominibus, -five certis 
perfonis: aut fi finis tanti non videatur, quj 

tam care fit redimendus *°. 


facienda eft except fi yerba alio Joco wine wtriqus 
gum prefent iege aut. pao non. quidem j tisferi, 


ris-circumftantiam—heic-& nuac—fimul obfer- 
vari nequeunt. Hieic igitur certae funt obfer- 
vande regula, ‘ut intelligi poffit, quanam 
lege jn 0 “ality ubi  ubrique Simul, Satisfers neguity 


ah §23. 





35 Hic notavit TiT1vs au€orem, dam nimis fecard 
Grottum fequitur, in modo docendi varie impinge- 
re. 1. Facit duas adhibendz reftriionis caufas, cum 
faltem unica fit, 2. Tria adducit interpretandi funda. 
tmenta cum tamen plura dentar. 3. Eandem rem fub 
novis faltem, iifque ambiguis repetit. 4. AZquitatem 
cum interpretatione reftrictiva vel confundit, vel illam, 
huic foli adjungit. Porro idem exiftimat totam rem 
fic breviter & perfpicué proponi poffe. Reftriétione 
opus eft, quoties deficit voluntas; defetum autem 
illam ex confuetis interpretandi fundamentis ( inter qua 
tria hxc utique occurrunt ) colligimus, 

16 Vid. qua fupra notavimus de aquitate ad cap. ii, 
$9, 10 . 


pres 


.s 
382 Dx ln tPerpaeratione. £.-E 
1y-praferri:debeds 1. Id qadd permitticur tan- 
ee ctit ci, ‘quod jubetar ™, TI. Quod fa- 
ciendunt ef, Getto. ‘tempore, prefersur Ci: ei, 
quod quoivis tempore fieri poreft'», IIT. Af 
firmativum preceptum cedit negativo ; feu 
quando precepto affirmativo’ fatisfieri nequit, 
nifi_violaco preecepto negafivo, “iftius imple- 
tio'erit in prefens omitienda™. “V. Incer 
conventiones, legefque cattera eijiales, pecu- 
liaris preefettur’ generali =, Inter quas 
preeftationes, certo.temporis articulo invicern 
collifas ;"quarum una caufas’ magis honeftas 
aut utiles, quanraltera habet, hahc ifti cedere 
par fuerit “*, SVL Injuratum patum cedit 














1? Has regulas tranftulit andlor’ x jterio de Bqui- 
fates cap. i . 
+19 Plus valet fanio permiffione. Au&s ad Herean. L. 
ILc. x. Cujus hane rationem_attulit Cicero. J 
quod imperater neceffarium oft s illud, quod permittitur, 
wolustarium ef: Deé-Tnvent, II. § 145. 
x, 19 Deinde ex‘lege utram flatin fieri aveeffe fit: wtrud 
x a! babeat aliquam moram€S faftentationem ; sam quod pation 


iendim eft, perfici prius eportet. Ybid, 
‘ ar Deinds utradex eben, ab sutra vetet. Nam fe tay 


que crtat, quafi exceptions quadam corrigere widstar illam 


que jubet. Ibid. . 
rs Deinde utra lex de genere omni, utra de parte quadam ; 


utra communiter in plures, utra in aliquam certam rem 
Afripta videatur., Nam que in partem aliquam, @ qua 
ix certam quaxdam rem feripta eft, promptius ad casfam 

accedere videtur & ad judicium magis pertinere. Ibid. 
93 Legas oportet contendere confiderando, utra lex ad 
majores, boc oft, ad utiliores, ad bongfioreiac magis me- 
offariasres pertineat. Ex quo conficitur, ut fi leges duct 
. : ost 


va 
LL De InTERPRETATIONE, ahs 
jurato, quando utrique fimul fatisfieri nequit.Cap, 17, 
VIL Obligatiani ‘pecfeGte cédit “imperfeéta, —y—a 


- VILL Lex beneficentize, ceteris paribus, ce- 
dit legi gratitudinis s, 





rere os 

aut f plures, aut—quotquet srunt, confervari non pofint, 
aia diferefant isterfe 5.0 maxims conferuende pateter, 
gua ad maxis pertinere videatar.! Ihid> 


bad De bac. re-Tegas omnino el. Bupper exercitatio- 


ex diverfis hominum ftatibus oriantar, in Sele 
ASG: p. 677. . 











Qa t 


SAM. 


eee 


- L@AM PUFENDOR FIL 
DE. , 
“Oo FFT Cc I O° 
“HOMINIS & CIVIS. 








LIBER SECUNDUS. 
De Orricro Civis. 








CAPUT L 


Dr Statu Hominum Naruracr. 


Oficia ex I. P ROXIMUM eft, ut inquiramus 

diver fa fle» de illis officiis quae homini obeunda 

“ erian- -incumbunt ex diver/o fate, i in quo in 

fa ii, Vita Communi degere. deprehendjeur. Voca- 
mus autem /kstum in generevillam conditios ~- 
nem, in qua horhines conftituti intelliguntur 
ad certum genus a€tionum obeundum, Quem 
etiam peculiaria fere jura comitantur. 


It. 





4 Hoc caput eft quafi drextpeaciwsts eorum, quit 
fupra dia fant in Lib. I. c. iii. adc. vii. inclufive. 
Qui ratione officia ‘triplici modo dividantur fe. 
cundam objetta. 1. Officia erga Deum, 2. Erga ! 
nofne- 


SSS 


L. Dz Statu Naruraj 388 

: LI. Status hominum eft vel naturalis, vel ad-Cap, 1, 
| wentitius. Naturalis triplici modo confiderari, == 

folo prelucente rationis amine, poteft ; vel States nas 

in ordine ad Deum creatarem,-yel in ordinepiee, ae 
JSingulorum bominum ad feipfos, yel in oxdine deratio 3 
ad aljos bomines*. , 

IIL. Priori miodo confideratus naturalis ftavas y)ip ay», 
hominis eft illa,conditio, in qua a creagore eftdine ad * . 
conttitutus, dum eximium pra cateris animal Per ‘ 
eundem effe voluit. Ex quo ftam fyit, quod” a 
homo debeat autorem fui agnofcere, colere, 

& ipfius opera admirari ; ac diverfg plane ra- 
tione a brutis vitam fuam exigere. Inde & ej 
flatui opponitar vita &9 conditio brutorum', 

IV. Aligro modo ftatum hominis naturglem 7elinerdte 
confiderare poffumys, fi animo fingamus, qua: ty fee 
lis ejufdem conditio futura effet, fi quilibet infer ; 
Gbi foli relitus foret Gine ullo adminiculo:ab 
aliis hominibys accedente ; & quidem pofita 
ila naturze humanz conditione, qualis jam de- 
prehenditur. Quer fane miferior quam, aja 
vis belly: videnar fypura fuiffe, fi expendatur, 
quanta,cum debiligate in hunc myndum jam . 
egrediatur homo, periturus ftatim fine aliorum. 
guxilio : & quam rudem fit vitam idem exac- 
turus, fi nihil aliud cuique adeffer, quam quod 
Proptiis viribus ingenioque debeat. " Quin po-- 
tius quod ex tanta imbecillitate adolefcere ‘po- 
tuimus,” quéd in! is jan commoditatibus 





rofmetiplor. 3. Erga alios hcmines. De guibys 
{opra differitur. 1. Lg, iv, y. yiy 
oF Gombe Ty dy es ivy, 


fouimur. 


386 Bz Sratu Natura., L. If 

Cap. 1. fruimur, quod animung corpufque in noftrum 

UY¥™ & aliorum ufum excolimus ; id omn¢g Ab apz- 
lio: alioram hominum provensit.. Ee inggoc 
fenfuu ftatus naturdlis opponiturzvite per indy- 


firiam bominum exculte* 2. 
Pel denigy. Vs Tertio {modo ftatum ‘hominis natural 
in trdind * confideramus, prout intelliguntur homines fee 
ad alia inviceni habere ex nuda illa & communi cog: 
intte  satione, quz ex fimilitudine natyras refaltat, 
ante paétum aliquod aut factym humanum, quo 
peculiariter unus alteri redditus fuit obftrictus 
Quo fenfu in ftatu naturali invicern vive 
dicuntur, qui neque cofnmunem habent domi- 
num, 8 quorum unusalteri non’eft fubjectes, 
. Quique inter fe neque beneficio neque injuria 
~~ fant cogniti s.- Quo fenfu flatus naturalis 

ponitur flatui civill, 

Hie ta ‘VI. Huyjus porto traturalis flatus indoles 
vi poet confiderati poteft vel prout per fiftionem re 
wa as prefentatur, vel prout revera exiftit. Prius 
wal gore. fe fi vel concipiamiss ab initio aliquam mul- 
titudinem horhinum fimul extitiffe fine ulla 
wnius ab altero dependentia ; uti de Cadmzis 
fratribus in fabulis eft : vel fi fingamus totum’ 
“genus 





4 Conf. LI. cits - . 
J Quo flatuomnesatuntur, nifi ‘confeafa fao exprefio 
vel tacito pa@um Cum aliis inigrunt, & communione 
focietatis cum hominibes conjungentar. Henc locum 
Contra adverfarios fuos defendit nofter in Jrids Scandi. 
ca. p. 185. * 
© Reéte hunc ftatum vocat fGitium, quem tamed 
rtalem effe exiftimabant veteres philofophi ; necnon 
& & recentioribus Hpsazsius. (De Give, oui) 
Vid. 





L. I. | De Staru Natur. *: 287 

genus. humhanum jam ita diffolutum effe, ut Cap. 1. 

quiliberipfim feorfim guberharet, 8 nemo “~~ 
* ljfalio effet vinculo conjun@us, quam fimi- . 

litudine natura *, Sed ftatus naturalis, qui re- » -- 

vera exiftit, id habet, ut quis cum aliquibys ~ : . 

hominibus, petuliari focietate jungatur ; cum * 

reliquis autem" omnibus nihil ‘preter fpeciem 

humanant obtineat commune, nec lio nomine 

quidquam ipfis debeat. Qualis ftatus jam in- 

ter diverfas civitates ac cives diverfarum re- 

rum publicarum exiftit, ‘& quondam inter pa- 

tres familias fegreges obtinebat. 

VIL Maytrestum quippe eft univerfum Fiau pes. 

genus humanum nunquam fimul & femel in eokoaee 

ftatu naturali extitiffe. Qui enim ex proto-(% 

plaftis geniti erant, ex quibus quidquid eft” 

mortalium originem ducit, prout divine tra- 

dunt Scripture ; eidem poteftati patria fub- 

jectierant’. Neque tamen eo rhinus poftea 

ftatus hicce naturalis inter quofdam homines 

emerfit. Nam primi mortalium, ut orbem ad+ 

huc vaftum implerent, & laxiorem fibi fuifque 

specoribus habitationem quzrerent, relictis la- 

fibus paternis in diverfa difcefferunt, fuam+ _ 








Vid. fapra, L. iii. § 3. not. 5. Et plura ejefmodi 
in opere majori. L. I. c. ii. § 4, Nos autem qui 
lumine revelationis gaudemus, certiores de primzva 
hominum ftatu faGti famus. Conf. Erid. Scand. p. 3085 
362. 

4 Civile imperium revera originem fuam 4 paterno 
duxiffle admodom verifimile videter; & vetuitiffimat 
hiforie tum facre tum profane congroum, Vid. 
Hier, Univ. L. I. c. ii, § 7. Vol. 1. pe 4786 

Ce 





388 
Cap. 1. 
Sr 


“Egat fia 


_ De Sratu Nature. 1.0 
que fibi fere finguli mares familiam conftitue- 
runt. Inter quorum pofterps itidem jefe dit dif. 
pergentes, peculiare cogngtionis vinculum, & 
ortus inde afeQus paylatim exolgvit, &z com- 
mune tantum illud, ex {imiliqudine naturae re- 
fulyans, remanfit. Doner poftea, cum genus 
humanum infigniter fuiffet myltiplicatum, de- 
prehenfis vite fegregis incommodis, paulatim 
proximi quique cohabitantes i in’ civitates coive- 
Je, minores primo, dein majores, ex pluribus 
Aninoribus ultro aut per vim coalitis. Quas 
inter civitates, utpote nullo alio, quam com- 
munis humanitatis vinculd juncigs, ftatus na- 
turalis utique adhug exittir. 

VIII. Eory™ autem, qui in ftatu naturali 


tus liberta- yivunt, hoc eft precipuum jus, ut nemini pre- 


tis SB a- 
gualitatiss 


terquam Deo fint fubjetti atque obnoxii. Quo 
refpectu etiam ille ftatus nomine liber tatis na- 
turalis venit 3 per quam quilibet citra ante- 
grelfum fattum humanum, {ui juris poteftatif- 
que, ac nullius hominis imperio fubjeGtus effe 
intelligitur. Quo. ipfo etiam quivis cuivis al- 
teri, cui neque ipfe fubjeétus eft, neque eun- 
dem fibi fabjeftum haber, equalis cenfecur *, 
Cum porro homini lumen rationis fit infitum, 
quo prelucente aétiones fuas temperare pof- 
fit ; confequitur, quemlibet, qui in naturali 
libertate vivit, in regendis fuis aCtionibus a 
nullo mortalium dependere ; fed ex proprio 
jedicio atque arbitrio omnia, que fanz ratio- 
nm 


3 





* De naturali hominum zqualitate, vid. fapra. L. I, 
6. vil. . 


Lil De Sraru Narturz: 389 


ni congruunt, agendi habere poteftatem. EtCap. 1. ° 
cum homo ob communem inclinationem, om- “= 
nibus animantibus infitam, non poffit non ad, 
confervationem fui corporis viteeque, nec.non 
ad difpellenda ea, qu eandem: deftruere vi- 
dentur, omnibus modis incumbere, mediaque 
ad eum finemn adhibere ; & vero in ftatu na- 
‘turali nemo hgbeat alrerum hominem fuperio- 
rem, cui voluritatem, judiciumque fium fub- 
miferit : inde in eo ftatu quilibet ex proprio 
"judicio definit de aptitudine mediorum, an ad 
confervationem fui conducant, necne. Nam fi 
vel maximesalterius confilium audiat, penes 
ipfum tamen eft, an velit alienum confilium 
probare vel non. Ut tamen ifthac propria fuj 
gubernatio reéte fefe habeat, requiritur, ut 
ea juxta diGtamen rette rationis legemque 
haturalem fufcipiatur. : 

IX. . Srarus natiralis, utut libertatis no- Gravif- 
mine, & immunitatis ab omni fubjectione in- inte 
figniter blandiatur ; idem tamen antequam modi; ox. 
hominibus in civitates fuerit conceffum; plu- poftus. ” 
tima habet adjuntta incommoda ; five fingamus 
omnes & fingulos in eo exiftere, five confide- 
remus conditionem patrum familias fegregum. 

‘Nam fi animo concipias hominem etiam adul- 
ta ztate in hoc mundo deftitutum folum, & 
fine omnibus commodis & adminiculis, quibus 
‘vitam cultiorem & molliorem reddidit:folertia 
hominum ; videbis animal nudum, mutum, in- 
ops, famem radicibus & herbis, fitim obvia 
aqua, injurias aeris antris utcunque difpel- 
lens, feris beftiis expoficum, & ad cujufvis 

Sea “0: 


390. 


Dz Statuv Natura. L. I 


Cap. 1. occurfam pavidum, Paulo cultior vita poruit 
\“—v—™ cffe inter cos, qui in familiis fegregibus dege- 


bant : Sed quz tamen cum vita civili null 


- modo comparari poterat ; non tam ob indigen- 


tiam, quam inter coercitas cupiditates familia 
fic fatis videtur poffe difpellere; quam quod 
&ecuritati parum ibi fit confulum. Ex ut in 
pauca rem conferamus, in ftatu naturali quif 
que propriis tantum viribus proteginar ; in 
civitate omnium : ibi fruétus ab induftria fia 
nemini certus ; heic omnibus ;_ ibi imperium 
affeCtuum, bellum, metus, paupertas, foeditas, 
folitudo, barbaries, ignorantia, feritas 9; heicim- 
perium rationis, pax, fecuritas, divitiae, ornatus, 
focietas, elegantia, fcientia, benevolentia ”, 


Gutrover- X, In ftatu porro naturali, fi vel quis a- 


Sfaeines 


‘ert qus- teri ultro non preftat, quae ex pacto debet, aut 


modo diri- fi injuriam intulit, aut & alias controveriz — 


merda? quid oriator ; nemo eft, qui pro imperio d- 


xii. 


terum ad preftandum debitum,' reparandam. 
ve injuriam adigere, litemque decidere pofiit; 
uti in civitatibus, ybi judicis communis auxi- 
lium implorare datur.. Quia tamen non ob 
quamvis caufam natura in bellum mere per- 
mittit, etiam -ubi quis de juftitia fue caufe 
ampliter it perfuafus: igitur prius centandum, 
: . num 
RE eee 
9 Hic paulé nimium caufe fuz infervit auctor, Hos- 
aestt veltigiis inhaerene s cujas verba ‘hic appofuit ex 
cap. 10. de Give, § 1. Vid. Banszyaac. ad opus m- 
jus. L. I. c. ii. § 2. & Tris obfervat. 480. 
% Vid. fpr, L. 1. e ili, § 3. 
™ ¢ Cum fint duo genera decertandi, unum per dif- 
™ ceptationem, alterum per vim s cumque illud pro” 
. ff prio 





L. i. - Dez Sratu Natura. gx 
rium molliori via res poffit componi, difcepta-Cap. 1. 
tone feilicet partim amica", & puro (non——~—~ 
conditionato’) compromiffo *, feu provocatione 
ad arbitros. Qui arbitri aquos fefe utrique 
parti gerere debent, & in ferenda fententia ni- 
hil odio aut gratia dare, fed unice merita 
caufée refpicere. Quam ob rationem etiam non 
folet quis capi arbiter in ea caufa, in qua ipfi 
commodi, vel glorize peculiaris {pes major ad- 
paret ex victoria unius partis, quam alterius ; 
adeoque ubi ipfius intereft alterum quocunque 
modo caufam obtinere. Hine & nullum pac- 
tum aut promiffium intercedere debet inter ar- 
bitrum & partes, cujus vi pronunciare in gra- 
tiam alterius teneatur. Quod fi arbiter neque 
x communi partium confeffione, neque ex'cer- 
tis in@rumentis, aut indubiis rationibus & fig- 
nis, quid in facto fit cognofcere valeat, ex effa- 
tis teftium id erit cognofcendum. Quos licet ad 
verum dicendum lex naturalis, 8 plerumque 
juramenti religio adftringat: cutiffimum tamen 
fuerit tales non admittere, qui erga alterutram 
partem ita funt affecti, ut confcientiz ipforum 
cum gratia, odio, vindiéte libidine, alioque 
violento animi motu, aut etiam arttiore qua+ 
dam neceffitudine fit velut luétandum ; quibus 
fuperandis non omnibus fat conftantie eft, A- 





 prium fit hominis, hoc bellugrum, confugiepdum eft 
“ ad pofterius, fi uti non licet fuperiore.” Cc. de 
. Off. I. xi. 

1% Compromiffum eft fimultanea illa partium promiffio, 
qué faa {ponte ad alicujus boni viri arbitrium fyam. 
semittant controverfiam. Canvins Leg Farid. 

Ce 3 . liquandg 


\ 


392 De Statu Nature, L. 0, 
Cap. 1. liquando etiam per communiym amicorum in- 
‘—-— terpofitionem lites tolluntur ; quod merito in- 
ter fan¢tiffima officja habetur, Czeterum in 
hoc {tatu exfecutionem, ubi ultro ab altero non 
preftatur quod debetur, fibi quifque Facit 1. 
+ XL Quanquam autem natura ipfa inter 
Heian homines aliquam cognationem effe voluerit, 
ille parew Cujus vi nefas fit alteri homini nocere, & po- 
fre. ., tius fas fit cuivis aliorum commodis fefe dif 
5-8 penfare : # tameninter eos, qui jn naturali I- 
bertate invicem vivunt, hac cognatio fat debi 
les fere exferit vires; ita ut quivis homo, qu 
non eft nofter civis, feu quicum in ftatu naw | 
rali vivimus, non quidem pro hofte, fed a- 
men pro amico parum firma fit habendusY 
Cujus rei ratio eft, quod homines non folum 
fibi invicem maxime poffint, fed & variisd | 
caufis fepiffime velint nocere. Alios quippe 
pravitas ingenii, aut dominandj 8¢ fuperfua | 
habendi_ libidg ad ladendos alios incitat ; ali 
modefto licet ingenio, ftudio fe confervandi, & 
ne ab aliis preevenjantur, in arma aunt, Muy 
fos ejufdem rej defiderium, aliog ingeniorum 
no _ , comeentg 





33 Tertia ratiq dirimendi lites fit per /artem; d¢ 
qua fupra, L. I. c. xv. § 13. Tres igitur'faint modi, 
sues vita: pote is ne controverfie in bellum crea 
pant, viz. Colloquium, compromiffum, & fortem 
Cont Por. De Jure N. Fe. L. Vic ae oe 
Pe Fure B.S P.L. Ul. c. xxiii. § 7,8. 

14 ReGe nofter Hobbefanum ftatum nature: ( qui bel 
ftatus eft ) repudiat. Hanc naturalem homitianr og. 
nationem juitum effe pacis & amicitie fordamentm 

- pno ore teRantur-yeteres Philofophis Ex hoc (inqut 
Crore | 


~L.O. De Sratu Nature. 393 
contertio coifimittit. Inde in ito ftatu tan- Cap. 1. 
tum non perpetuz vigent fafpiciones, diffiden-———~ 
tia, ftudiuth aliotum vires fabruendi, libido 
alios préveniendi, aut ex aliorum tuina vire$ 
fuas augendi. Ergo iiti probi eft hominis re- 
bus fuis contenti alios ton lacéffere, née ali- 
ena adpetere: ita catti eft, fieque falutis d- 
mantis, ita ommed homines aitiicos credere, ut 
tamen jidem mox hoftes fieri queant ; ita pa: 
cem cum oninibus habere,. quafi qié nog 
bello muteri poffie. Qua de caufa & felix 
habetur refpub. que etiam in pace de bello 
cogitat. 








CAP: ft. 


Dz Orricris Cont jticarisus. 





NTER featus.adventitios, few ii qui- 

|, bus homo faéte alique humario antece- stain a 
dente confliuigurs, prinio teco:venit mat tiino-primusoa- 
nivm': Quod ipfam eiam eft primum veut trimenitm 


fpetimen 


Ce 







“ nafcitur, ut etiam com- 
© munis hominum inter homines naturalis fit commen- 
®* datio, ut oporteat hominem 2b fiostine, ob id ipfum 
#qood ond fit, ton aliettui’ 

15 Vid fapra, L. I. c. ili. § 6._ 
” t SeaROY adwentitit ree in ‘quatuor ciaffes diftribuun- 
tar, Sant enim vel conjugas paternut, vel heritis, 
vel civifis. Quorum ultimus itidem yarios ftatus fpe- 
ciales fub fe compleétit Modo baud multum ab- 
Sali diftinguit Cicero: Prima facietas in ipfo conjugio 

Cog fs 















394 
Cap. 2. 


Extra bec 


De Orricits Conyucatisvs. L. I 


Specimen vitze focialis, s fimulque generis hu- 
mani feminarium +, 
IL. Crrxca hoc initio conftat, ardemtem il- 


’ atten Jam fexuum inter fe proclivitatem a fapientif- 


e- 
wus outh di 
nis. 


te 


fimo creatore inftitutam, non ad inanem vo- 
j. luptatem fatiandam, quippe que unice fpectaa 
fammam foeditatem 8 confufionem in genere 
humano excitaturg erat: fed tum ut €0 jucun- 
dior inter conjuges effet converfatio, tum ut 
eo Jubentius homjnes propagationi fobolis o- 
peram darent, ac moleftias tolerarent, que 
iftius fufceptionem atque educationem comi- 
tantur. Ex quo confequitur, naturali legi re- 
pugnare omnem ufim membrorum genita- 
lium, qui ab hifce finibus abit. Quo nomine 
etiam vetita libido in- diverfam fpecjem, aut 
eundem fexum ruens ; quvis foedae pollu- 
tiones, & denique omnjs commixtio five mu- 
tuo confenfu fufcepta, five invite feming 
intentata extra matrimonium, 


Rye ft . Ill. Obligatio ad contrabendum matrimo- 
Co a cpeattium confiderari poteft vel in refpeétu ad totum 
obligatie ?genus bumanum, vel in refpetiu ad fingulos. 


6.15 6. 


* Zila in eo confiftit, quod propagatio fpeciei hu- 
manz hautquaquam fit inftituenda -per vagos 
& folutos concubitus ; fed utique Jegibus con- 
nubialibus circumferibenda, adeoque per ma- 
trimonium duntaxat exercenda. Citra hoe 
enim decora & bene difpofita . inter .homines 


fs proxima in liberis; deinde una domus, commesis 
omnia; id autem of principinm urbis, SF quafi femina- 
rium reip. De Offic. I. xvii. 7 . 

~ focietas, 


LL. I. De. Orricsis Conjvaarreus. 395 

focietas, viteque civilis cultus intelligi nequit.Cap, 2. 

Sénguli autem ad matrimonium ineundum te- vd 
mentur, quando commoda fefe ejus occafig 
offert : quam tamen non fola etas generandj- 
que facyltas abfolvit ; fed ut copia quoque fig 
ecentis conditionis, nec non_ facultas alendi 
uxorem & prolem nafcituram ; ac ut mas 
quoque fit idoneus ad gerendam Peron 
trisfamilias. ‘Nifi tamen aliquis fitus 
it ad exigendum eaftum calitatume J fentiate 
que: plus fe utilitatis poffe procurare humang 
generi, aut civitati celibem, quam uxoratum 5 
precfertim bi nulla prolis Penuia fit mer 

enda, 

IV. InrzR.-c0s qui matrimoniym inituri Peat cog. 
font, intervenire foler & debet pattum, quod jar 
ubi regulare 8 perfeftum fuerit, hifce capiti fe eat 
bys abfolvitur.- Primo, quia vir. (abs quout preccipes 
contraftus incipiat, utriufque {exus indoli mar 
gis congruit) propriam utique fibi fobolem in- 
tenidit querere, non fappofititiam aut adulte- 

Hnam : igitur fidem dare viro debet femina, 
‘tut hemini praeerquam ipfi corporis fui ufuram 
velit coricedere.. Quod itidem.g. marito far 
wring viciffim folet fipulari. Deinde cum ni- 
hil’ Tmagisab indole. vitae focialis & civilis ab» 
horreat, quam. vita vaga ac defultoria, incerto 
Jare, nulla fortunarum fede ; cumque commu. 
nis febolis educstio commodiffime infticuatury 





* Matrimoni i stioies laculenter defcribit Moe 
€25. Gen. IT. zo, feq. 


. E Genk, Grot De Fort BP. L.f-c.v. 
Ll.  "conjundis 


396 De Orerciss Consuoatisos. LL: IL 
Cap, 2. conjunétis veriufque parentis wpetié » ac coh: 
vm bitatio continu plurimut continedt jucundi- 
tatis inter conjuges bene compefitus, per quam 

etiam matito certius de caftitate uxoris con- 

flare poteft : igicur in id quoqué idem rarito 

dat uxor, ut urd contingo cebsiitare, adeo- 

in arétiffiradm vite focietatem, eandem- 

que familiam catn ijfo coalefeete velit. Cut 

ipfi & mutua promifflode tli inviceth coi 
verfatione, qualem indoles ¢jus focietatis rei 

quirit, inefle intelligicur. Quia autem. noi 

folum natutali ytriufque fexus cbaditioni tna. 

xime congriit,. ut in matrimonio viri conditié 

fit potior, fed & maritus familie, a fe utiqué 
covttiute, caput fies confequiter, ut ane 

_ cnegotiis. matritnonium ac: famifam is 

. ‘bus direCtioni mariti fit obmoxia.. Inde 8 ma 

siti eft de domicilio conftituere ;. nec txor ifté 

invito peregre abire aut fecubare poteft.. Ta 






svim ox lege ci videtur : Sone masiti quidem 
qui fue caufz’nimium faventes, ex mafculini fexgs 
preftantia colligi’ poffé exiftimant dignaim eff maritam 
ut, potiores ii” conjugio ‘partes’ teneat. Quid autem, 
ahne ideo jus habet-imperandi ? Quod fi ‘Hoc fit con: 
ceffum, tom conceff itidem. férhinint: vid ee fapier 
tid pranftantiorem, .hinc pron fequisur exorem efle 
marito faperiorem, & imperiym quoddam in eum. te- 
nere. Proculdubio nequit vel fuperior poteftas, vel 









fapientia, -vel-alia quevis perfectio- jus imperii—imaite- 
rum tradere. Vid fupra, L._ I. 
Quicquid igitut juris mas habér in fz _ id’ex ip. 


fius confenf, quecendam erit: fant enia{ wi . 
wales. Fieri “atique’ potéf'deittum altefius dominio 
fabjici; vel maritum uxoris imperio effe obnoxiam. 

Ie 


L. IL .De Orrictis Conjucan aud, 


Je tamen imperium, quod: jus Wita: - 8 neois, Cap., 2. 


387 


gravemque coercitionem, nec npti plenani po- “~~ 


teftatem circa quevis bona uxoris difponendj 
comprehendat, ad effentiam matrimonii necef- 
farium non yidetur.; - fed illud ex peculiaribus 


pactis inter conpiges, aut ex legibus civilibus_ 


alicubi conftituitur « . 


. V. Porzo uti itud-manifotte legi naturali pies. 
repugnat, sam mulierem pluribus viris imal mia omnis 
cohabitare: ita, ut wns finml duas plarefoe? rations 
wwores habeat, apud plurimas. gentes, & ine. i. $16. 
ipfo quandam Judaico populo raceptum.’ Ni-— 19- 


hilominus fi vel maxime a printeva matrimo- 
nit inftixutione in divinis keeris tradita abttraha- 
mus 5 ex ipfa “tamen reéta ‘ratione confiar, 
Jonge decentius juxta atque utilius effe, unum 
una_effe contentum. Id quod & ufus omni- 
um quas novimus gentium Chriftianarum a 
tot feculis comprobavit s. 

: ‘ VL 


a 





“-§ Polygamiam’ non: effe jure matere vetitam Aidt 
flatait: nolter : “'" Qadd Pohpamiam attinet, certunt- 
* quite eft taletit, qua mia pluribus-ithat vitis: weer 
eft, ¥-nitura Ke fine matrimonii provfas abhorreres 
“ at vero ut unas pluribus feminis Gaiul fungarur, 
* tdi lege divin’ pofisiwd inter Chriftianos jam creda~ 
“tur interdi@um, legi tamen nature. in fe haud 
“ sepugnat. Non enim necoffum, eft, ut quemadmo- 
* dum uxor nemini viro corporis fui copiam debet 
* facere, prasterquani ami marivo ; fic f& maritus alif 
“ Semina: ponterquamt ;uniew. oxori. . Naw prius nee 
“S ceffasimm eft obi césritudinem ' {eholis.. Graviflimis- 
© de cauhis ‘compefiam batehac.Bolygamiam, polt per 
‘*. poficivas leges: prohibicem faiffe teqfendum eft.” .. 
lem. Furifpr. Univ. L, 11, Oblerv. ve § 7. Notavit 

etiam 


398 , De Ormetts Conjecatrsus. TL. If 


Cap. 2. VI. Nec minus natura tam arctae conjun- 
Sta%ime, Ctionis oftendit, matrimenium debere effe per- 
fi wince. petuum, & non nifi alterutrius conjugum: morte 
Jan iafele- Fniendum : nifi principalis pacti matrimonialis 
‘i Eo capita fuerint violata per adulterium, 8 ma- 
"3°" litiofam defertionem. Ob mores autem male 
compofitos, & qui cum malitiofa defertione 
eundem non producunt effectum, feparatio 
duntaxat quead shorum &F menfam inter Chri- 

ftianos recepta eft, fine permiffione ad fecunda 

vota tranfeundi. Cujus inter alias etiam hac 

tatio eft, ne facultas divortii contumaciam 

morum alat ; ‘fed potius alterius conditionis 
defperatioad commoditatem morum, mutuam- 

que tolerantiam conjuges incitet, Cacterum ob 

viokta 








etiam Grorius viros fanétos ante legem plures und 
axores habuiffe, & in lege precepta quedam dari his, 
qui plures uni habeant. De Fare B. & P. L,I. c. v. 
$9. Satis autem apparet, quid optimum fit Deoque 
gratiffimum ex prima ill4 conditione, qua uni mari non 
nifi anam feminam Deus attribuit. Bene Sariuszi- 
Us. Fugurth. c. lxxxii, Apud cos qui plures wxoresbabeat, 
levis ipa dacitur neceffitude, quod animus maltituis dif- 
tradtus wullam pro focid obtinet, omnes pariter vilts fente 
EcCraupian. De Bello Gildon, v. 442. 

Connubia mille 5 

Neon illis gewvris nexus, non pignora cure, 

Sed numero languet pitas ——= 


Sequuntur & hoc Chriftiani, ut fcilicet animus ab ux- 
ore in folidum marito datus squali retributione penfe- 
tur (1 Corinth. vii. 4.) quod, ubi diverfe fant axores, 
Requaquam fieri poteft, Sed licet plarimie rationes 
alfetri queant, quibus probetar fatins effe, & ad plu- 








L. WW. De Orrsers Conyucatrsus} “899 
violata pa¢ti matrimonialis capita, pars lsefa Cap. 2. 
tantum vinculo exfolvitur ; quod in altero con- w=, 
tinuatur, fiquidem pars lafa velit, 8& cum al- 

tero in gratiam redire dignetur 6. 

_ VIL Conrranere licite matrimonium, Contrabse 
wbi lex civilis non obftat, potelt guilibet cum ahora 
qualibet, {i etas corporifque conftitutio matri- guibus 1- 
monio habjlis adfit 7 ; nifi impedimentum aliquod cat ? ¢.4g 
morale obftet. Moraliter impeditur aliam S25. 
conjugem adfcifcere, qui, queve alteri jam 
conjugi junétus, jundtave eft, 

VIII. Sep & pro morali legitimarum nup- Ne# fas? 
tiarum impedimento habetur aréfa nimis fan- Cesirary 

“guinis aut affinitatis conjunéio. Quo nomine simis oj 
etiam naturali lege nefariz judicantur nuptie?™ 

; inter i $284 





: e 
ima incommoda evitanda convenientius, ut una uxore 
contentus fit maritus, inde tamen non fequitur (ut rec- 
t@ nos monet Buppeus) jure naturali Polygamiam 
effe prohibitam.’ Interim id inde liquet divinam pro- 
hibitionem, qua ex inftitutione matrimonii primzvg 
petitur, zquiffimis rationibus ad hominum etiam fpec- 
tare falutem. Theo/. Mor. P. II. c. iti. S. 6. § 9. 

6 Chritti lex, ut res alias, ita & hanc conjuglj 
“ inter Chriftianos ad perfectiorem redegit normam, 
“ex qué & qui dimififfet uxorem non adalteram, & 
qui duxiffet dimiffam, adylterii reos pronunciat. 
“ (Matt. v, 32.) Et apoftolys ejus atque interpres + 
** Pautus non viro santum jus dat in corpus vxorls 
* (quod & in naturali fata procedebat) fed & uxori 
* viciflim in corpus mariti, 1 Cor. vii. 4. Grov. 
De Fore B69 P, L. U.e.v. §9. Conf. Lacrant, 
Infiit, vi. 23- 

“y Hine eunuchorum, aliorumq; omnium a quibus 
precipuus matrimonii finis obtineri nequit, illicita eff 

_Conjugia exitimat Buppsus. Idem jud 





de con- 


jogs 


400 De Orercrts Conytcarisus. EL. Hh 
Cap. 2. inter afcendentes & defcendentes in infinitum. 
“—-v—™ Reliquas autem nuptias in limite tranfverfo, 
puts cum amita & miatertera, cum forore ; 

item in affinitate, cum noverca, focru, pri- 

 vigna ; non folum lex divina, fed & cultarum 

leges gentium, & Chriftianorum confenfus de- 

teftatur. Quin & multorum populorum leges 

civiles remotiores quofdam gradus prohibue- 

funt, ad objiciendam velut fepem prius diétis 
gradibus fanctioribus, ne ad hos temerandos 

ita facile rueretur *. 
x 





jagiis Sexwm, quoram aut utraque aut alteratra pars 

ita comparata eft, ut finis principalis, nempe procrea- 

tio fobolis obtineri non poffit. Vid. Theol. Moral. P. 
@ IL ceili. 86. §7. . 

* De gradibus affinitatis, quibus licita fant matrimo- 
hia, fepe & acriter difputari folet, nec jure natorali 
facilé definitur. ‘* Caufas certas ac natarales (inquit 
“ Grorius) cur talia conjugia, ita ut legibus aat 
«* moribus vetentur, illicita fint, affignare qui voluerit, 
* experiendo difcet quam id fit difficile ; imo preftari 
“ non poffit.” De Fure BS PLU. cv. § 124 
‘Ut mibi videtur, afcendentines & defcendentium carjagia 
(v. g. parentum cujufcunque grads cum liberis) in 
tantum juri naturali repugnant, in quantum inde 
commixtio & confufio obligationum diverfe naturé 
oriwr. Sed quoad fratram & fororum, caterorum- 
que affinitatis graduum, cerumque fanguinis preefertim 
ex tranfverfo limite, haud facile ratione affequi poffu- 
mus, ea juri naturali adverfasi. Hic igitur in fubfidi- 
um veniunt facre litera, que collateralia ifta matri+ 
monia prohibent, & fines affinitatis definiunt, intra 
qaos contrahi non debent. Levit. c. xviii, “ Con- 
* ceffo {inquit Grorius) & mero jure nature non 
4 -yenire bees interdicta, videri tamen pofflunt precepto 

diving 


-L. BH. De Orrrctss Conjvaauiaus. 401 
IX. Carenym usialiis conemaéibus atque Cap.’ 2. 
negotiis certa quedam yequifita fueverunt ad- wyand 
lere leges civiles, qu fi obfervata non fue-Seomwia 
runt, in foro civili pro validis non habentur a ane 
ita & circa matrimonium contingit, dum ali-juris cute 
cubi per leges civiles honeftatis & bonj ordi- 4 
nis caufa /olennia quedam requiruntur. Que 
Jicet extra jus naturale fint ; citra illa tamen, 
qui legibus civilibys, fubjiciuntur, legitimuna 
matrimonium. non contrahent ; aut faltem ¢- ‘ 





«* diving, voluntatis hac iviffe ip vetitam: neque vers 
“© tale id effe preceptum, quod folos Hebracos aftrin- 
“* gat, fed quod homines univerfos ; colligi videtur 
“<* ex illis Dei verbis apud Mosem (Levit. xviii. 24. 
“* —27.) Ne polluite vos ulla barum rerum: quiaome 
“© nibus iftis polluti funt populi, quos wobis adveniontibug 
* difpelle, Mox, Ne facite ullam x iftis relus abominan- * 
“* dis: nam omnes ifs facergnt indigenes terre iftixut, que 
“ qobis expofta eft, unde polluta oft terre." Ibid. § 13, 
De gradibus autem affinitatis, ebfervari in promptu eft, 
in lined re@4 a/cendente & defcendente conjugium jure 
divino prohiberi in infinitum in line’ collaterali equali 
nuptias tantam effe prohibitas inter fratres & forores 5 
in collaterali ineguali, inter eas que fibi parentum & 
Kiberorum loco funt, etiam ex uno Iatere in infnitum, 
Sic nuptia cum amitd, materterd & patruo, i. e. fecun- 
dus confanguinitatis gradus linese collateralis ineequalis, 
diferte prohibentar. Vid Buppeus ubi fupra. 

Porro notandum eft leges quafdam civiles alias fa- 
cultates morales requirere, ut maturitatem ztatis, 
confenfus parentum, é&c. de quibus hoc obfervandum 
eft, non ideo matr:monia jure effe irrita, quoniam juri 
repugnant : fepe valet hac regula, quod fieri non debet 
fadum valet ; & fant diverfa, prohibere & irritum 
facere. . 





jufmodi 


462 


De Orrrerss Conyucatisus. WL. IL 


Cap. 2. jufmodi conjunétio effetus jufti matrimonii in 


fea mariti 


& sxoris. 


civitate non habebit *. 
X. Offidium mariti eft uxorem diligere, nu« 
trire, regere, atque defendere : Uxorés mari- 
tum amare, honorare ; adjutorio effe ei, non 
folum in generanda & educanda fobole, fed & 
in parte curarum domefticarum capeffenda. 
Utringue autem indoles tam arétz conjundtio- 
his ‘requirit, ut conjuges tam profperas quam 
adverfe fortune fint focii, 8 fi qua aleerutri © 
¢alamitas obtingat, ab altero fublevetur ; nec 
minus ut prudenter mores ad concordiam in- 
‘vicem tolerandam attemperent ; qua tamen in 
parte concedere magis uxoris eft. . 
nee en vOEIT Eva YETI RNOTEE OD ETS OES 
- 91d quidem habent matrimonia cum aliis paétis 
Commune, ut per leges: civiles certs qeedam ceremo+ 
ni & ritus foleones iis adjangantur, quibus fepofitis 
in foro civili pro validis non habentur. Vera tamen 
& indiffolabilia effe poffant matrimonia, licet quibuf- 
dam effetibus civilibas deflituantur. Nam conjunc. 
tio illa matrimonialis fit per mutuum utriaf ; partis 
confenfam. Unde facile dijadicari poteft, quid de nup- 
tiis, ab ebriis, vel per errorem aut vim imitis cenfen- 
dum fit. Nam eodem fere modo hac fe res babet, 
ac in aliis padtis. Sic fi error fuerit in iis, qua ad ipfam 
matrimonii effentiam ex fine ejus primario zftimandam 
Pertinent, irrita fun fponfalia. In eo vero hec a 
Yeliquis pa&tis differunt, quod mutuo confenfu difiolvi 
mequeunt, 





CAP, 


493 








CAP. Il. , 


De Orricits PARENTUM 
ET LIBERORUM 


1 E* matrimonio provenit ptoles, in Postar 

quam conftituta eft poteftas patria ;patris ims 
antiquiffimum juxta ac fanétiffimum genus 
imperii, quo parentum jufla venerati, edrun-maus, 
demque pre fe eminentiam agnofcere libetil.VLe.il, 
tenentur '. 

Il. Oritur impetiurh parentum in libetos du- Qebas 
plici potiffimum de caufa: Primo quia ipta ee ait, 
Jex naturalis, dum fociabilem. effe hominem meatis? 
jullit, parentibus curam liberorum injunxit 5¢ ii. § 4 
quz ut co minus negligeretur, tenerrimum fi- 
mul affectum in prolem natura iifdem implan- 
tavit. Ifti cure exercenda requiritur poteftas 
liberorum , aétiones dirigendi ad ipforum falu- 
tem, quam ipfi propter judicii defeftum non- 
dum intelligunt. Deinde id imperium tacito 
quoque confenf prolis nititur. Nam récte pres 
fumitur, fi infans ed, quo fublatus eft, tem. 
pore ufum rationis habuiffet, ac perfpexifiee 
Vitam fe citra parentum curam ac jun@um 
ipfi imperiim fervare non poffe, lubenterillam 
in id confenfuram, commodamque fibi educa. 
tionem ab iifdem viciffim fuiffe ftipulaturam. 





§ Conf. Gror. De Furt B. of PLL Id ¥ 
Dd ; dite 


404 De Orriciis Lo 
Cap. 3. 4fu autem parentibus imperium in prolenx 
—~™ conftituitui, quando illam tollunt nutriuntque, 
& in commodum humang focietatis membrum. 
pro virili formandam fufcipiunt *. 
Urrape- TI. Cum autem ad generationem fobolis 
sior pote? non mater minus quam pater concurrat, adeo- 
ie eee que phyfice proles utrique fit communis ; dif 
c.ii. § 5. quirendum, wtrius jus in prolem fit potius. 
Super -qua re diftin@e pronunciandym. Si 
enim extra matrimonium proles fit generata, 
illa primo matriserit ; quia pater heic nifi in- 
dicio matris cognofci nequit % Inter ees 
que, qui in libertate naturali &F fupra Tee 
‘civiles degunt, pacto conveniri poteft, ut nop 
patris, fed matris jus potius fit. . Séd ia eivi- 
jatibys utique per. mares conftitutis, cum re- 


splarjor 





+ Alii ab aliis principiis jus parentum in libergs de- 
‘ducunt.' Vult Grorius generatione parentibus ja’ 
in liberos acquiri ; utrique fcil. parentum, patri ac 
mati, De Fore B.& P. L,I. ¢.v. § 1. Impeflbile 
eis proaancias Hosaperys, mt domisium qmpivo 
acquirapur fold generatione 5 & contendit jare mature 
domjninm infantis ad cum primum pertinere, qi 
primas jn potettate {ud ipfum habet. Sic infas qi 
“mod nafcitur prius.eft in poteffate matrés, quam ca- 
jufqaam alteries; ita et ium vel edacare vel exponere 
fao arbitrio & jure pofit. A matre autem ad alios 
tranGt, dominiom divers modis, x. Si jus fuum de- 
reliquerit, five sbjecarit Gligm expanendo s ig qpi 
open edacayerit, idem habebit dominium, quod 
hi t mater. 2. Si mater bello capta fit, natus ex 
-e capicatisel, 3. Si mater civis Gt, is qui in civisate 
fammum habet jmperigm, dominium habebje ¢jes, 
quiab cd nafcetur. 4. Sicontra@us fit inter marem 
. & 


L. Ul. Partnrum er Lizzrorum. 405 
Sulariter contractus matrimonii a patre inci- Cap. 3. 
piat, & is caput familie fit, potius erit jus —V—~ 
patris: ficut licet proles matri utique reve- 
tentiam, gratumque anithum debeat ; juflis 

tamen mattis non obligetur, qu quidem non 

iniquis patris preceptis repugnant «  De- 

funéto tamen patre jus ipfius in prolem, faltem 
hondum adultam, matri videtur accrefcere 3 

& hac ad fecundas nuptias tranfeunte, vitrico, 
fiquidem ipfe in fidem 8 curam naturalis pa- 

rentis fuccedat. Et qui defertum, aut orba- 

tum parentibus, liberaliter educandum fufci- 

pit, jure fuo ab eo filialem obfervantiam exi- 

gere poteft. - 

: - Ur autem accurate intelligatur, quanta Ba guou/: 
Parentum fit in liberos poteftas, diftinguendum gee fee 
eft tum inter patresfamilias Segreges, 8 qui in nie 
non 

©. ii. § 60 





& fceminam ad cohabitationem, liberi geniti patris 
» quia in omnibus civitatibus imperium domefticam 
viri eft: Hoses. De Ge, c ix. § 2—6, Nofter 
tacitum confenfum ptolis requitit ad impetiom paternum 
fiabiliendam. Enimvero mihi videntur re@tite ad 
fcopam tendere, qui ut in c2teris focletatibus, iti & in 
paternd imperium & obligationes ex fine fotietatis 
derivant. Hic autem finis eft nutritio & educatio fobo- 
lis, qui fine quodam imperio obtineri mequit : unde 
plane fequitur parentibus imperfum in liberos compe. 
tere, a liberis autem obfequiam exigi, ‘Quod fi illis 
nulla fit liberoram cura, imperiam ‘foum ceffat, & ad 
€0s pertinet, qui ipfos alendo & educando confervant. 

3 Lex nature hee eff, ut qui naftitur-fine legitino 
matrimonio, matrem fequatar,’ nif lex fpecialis alivd 
inducit. Digef L. I. tit. v. leg. 24. 

* Si contendane inter fe impetia, prefertur patris 
imperium ob fexts preftantiam. Grorrus ubi fupra. 

Dd civitatem 





406 De Orrtcuis L. © 
Cap. 3. civitatem fubierunt 5 tum inter poteftatew 
Sw quam habet genitor ut talis, & quam habet 
ut oft caput Jua@ familia. Patri ut taji cum 

fit a natura injun@um, ut liberos bene edu- 

cet, quo in commoda humane focietatis mem- 

bra evadant, quoufque ipfi fibi_ profpicere 
queant : inde tanta eidem in liberos poteftas 
conceffa intelligitur, quanta ad hunc finem 

fufficit. - Quae hautquaquam eoufque fe exten. 

dit, ut parentes prolem, intra materna vifcen 

latentem elidere, aut editam abjicere, necare- 

que poffint *. Nam excitatur quidem ex fub- 
ftantia parentum foboles ; ut tamen in equ | 

lem conditionem humanam cum illis locenr, 

& injuriz etiam ab ipfis parentibus capax fit, 

‘Neque etiam hzc poteftas ad jus vitae & necis 

ex occafione deli¢ti exercendum videtur por- 

tigi, fedad modicam duntaxat caftigationem : 

quippe 





4 Homigidii reus eft qui prolem exponit juxta illat 
Pauli jorifcoafalti: Necare videtur son tantum is, qui 
partum perfacat, fod &S is qui abjicit, qui alinesia dene- 
gat, SS is qui publicis locis mifericordia canfé exponit, quam 
ipft sox babet. Digest. L. XXV. tits iii 1.4, Attaren 
expofitio liberorum, { utut inbomanum fit & crndele) 
plerique gentibus, iifque (quod miro fimile videtur ) 
ezteroquin excultis & bene moratis, Grecis & Rom» 
nis, haud inyfitata fuit. De Romanis id tradit D1o- 
uysivs Hauicar. Astig. Row, L. Jl. Vayeriys 
Max. L. v. c. 8. Idem de Grecis teftatur Agus- 
rorenss, faoqgs calculo probat in Polit, L, YI. 
c. 16, . 

Sunt qui fentiunt patribus in tatu naturali, proat 
opponitur civili,. conftitutis, jus vite & necis tribuen- 
dum effec; fed falfa nituntur hypothe, ac fi ftatu 

famill 





L. 1. Parenwtum er Lrezkorum. 407 
quippe qua: verfatur circa xtatem teneram,Cap. 3. 
in quam tam atrocia deliéta, que morte fint-———~ 
expianda, vix cadunt 6 Sed fi tamen citra 

Spem emendationis omnem difciplinam perti- 

naciter adfpernetur puer, poterit domo patria 

ejici, atque abdicari. 

V. Istuac porro poteftas, ita preffe ac- Quanta 
cepta, confiderari poteft juxta diverfitatem fit in pri- 
atatis in liberi, Nam in prima atdte, ubitj, sre" 
immaturus adhuc rationis ufus eft, omnes li-c.ii.§7, 8. 
berorum actiones direétioni parentum fubja- 
cent. Quo tempore, fi quid bonorum ab aiiis 
in impuberem transferatur, id parens loco 
filii acceptare, 8 adminiftrare debet, ut ta- 
men dominium ipfi filio adquiratur; etfi ut 
fruétus patri cedant ad plenam ufque filii eta- 
tem zquiffimum fit. Sic & quod ex filii la~ 
bore lucri aut emolumenti provenit, id merito 
fibi pater vindicat, cui ex adverfo filii nutri- 
tio & educatio incumbit7. Iv. 





familiarum in ftatu naturali viventiom non differat a 
fata civili, & qued in illo patribus ceu capitibus 
familiaram fammum aliquod imperium competat. 

am fententiam poft Hossgstum defendendam 
fampfit D. Robert. Frumervs, in libro, cui titu- 
Jus Patriarcha: quem ex inftituto refatarant ALcERN, 
Sipnty & J. Locxius de isperio civili. 

7 Ut res omnes liberorum parentibus acquirantur, 
“ non naturale eft fed ex quorundam populorum legi- 
“bus.” Grotrus sbi fupra. Et reété de hac re 


Buppeus. “ Si lib induftria aliquid ad- 
“€ quirant, omnino i i. Imperium enim 
“* paternum facultate » qua per naturam 
** gaudent,: eos prival tod fi autem ex rebus 
“ parentum aliquid a: n fibi fd parentibus 


Dd3- ** adqui- 


408 Dez Orsrers LW 
Cap. 3. VIL In adulta etate, ubi liberi pleno qui- 


Quanta Familise patema exiftunt 5 diftinée conficerari 
etatis eft poteftas, quam pater habet xt geniter, 
abet Fe quam haber ut coped familie. Hie cum 
& ™ 31° commodam educationem & gubernationem k- 
berorum pro fcopo habeat, patet adultos quo: 
que liberos autoritatem parentum tanquam 
piudentiorum fequi debere. Et-qui vule 
paternis bonis fuftentari, ac in ea deinceps 
fuccedere, neceffum eft, ut ad familise paterna: 
rationes fefe attemperet ; quam moderari uti- 

que penes patrem eft *. 
Quen VIL. Carenum patresfamilias, qui nom 
fas ne’ dum in civitates fuccefferant, in domo fua im- 
eet! perium aliquod inftar princi gerebane. 
fate? nde & liberi in eorum familia adhuc haere: 
_ $1- tes ipforum imperium tanquam fummum ve- 
7 perari debebant ». Verum poftea imperium 
iftud familiare, ( uti & alia jura ) ad ufum & 
decus civitatum fuit attemperatym 5 & alicubi 
tmultum, 





«© adguirunt 5 cim frodtus ad dominium rei pertineant, 
“ g induftria liberorum alimentis penfotur. Af quod 
«© Jiberis ufa rationis deftitntis donatur, Jiberorum eff, 
« Parentes enim in,acceptione vices illorum fuftinent, 
«* nulla ratio fuadet, ut liberi eodem priventar.” 
Pbil. Pra&. P. Il. ¢. iv. 8, 11. § 12. 

# © Verum hoc debitum clm non fit ex vi facaltatiy 
«* meralis, fed ex pietate, obfervantia, & gratiz re. 
* pendendz officio ; non efficit ut irritam fit, f quid 
* contra fit fa@am.” Grotius ubi fufra: ‘ 

9 Vult Hosszsius civile imperium ‘& patern® patef: 


fate derivari, De Givg, ov, §12, Eandem partent 
. togtat 


©. I | Parentom e+ Liserorum. 
tmultum, alicubi parum de eo patribus relic- Cap. 3. 
tum. Inde obfervamus, in qhibufdarh tivita- ~~ 
tibus pattes jus vite & necis, ex canfa delidti- 
exercéndum, in liberos obtinuiffe ; in aliis id 

ipfum iis ademtum, ne forte pafentes fua in 

liberos poteftate in fratidem boni publici, aut 

ad iniquam iftotum opptefficnem; abuteren: 

tur ; aut né ob niollitiet paterni affeus dif. 
fimularentur vitia, in exitioni publicumn erup- 

tura; autiie patri tam triftis fenténtiz pro: 
nunciaride néceffitas imponeretut. 

VII. Sep ubi priles familia paterua plane Excefs 
excefit, & vel iovam fibi familiam conftituit prolts ‘far 
vel alteri adjiingitur, poteftas quidem patria folatur ? - 
folvitur ; uf tamen femper' pietatis & obfer: ¢ ii. § 13. 
varitial debifttti maneat; quippe fundatum iA 
meritis patetitum, quibuftufn paria facére li- 
beri nunquam aut rariffinié creduntut. “Et 
ifta merita non in eo tanturti confiftunt, tod 
parentibus liberi vitari debearit, occafionem 
omnium bonorum ; fed. & quod laboriofam ac- 

: ‘> fom 








hh 


tuetar Dominus Ros. Fitmer, in libro cui titulus, 
Patriarcha. Unde abfolutam & irrefiltibilém poteiitiam 
aivili mi: 


vag 


410 Dr Ovriciis LU 
Cap. 3. fumtuofam educationem corum fufeepering, 
‘——~"’ cos in commoda humanze focietatis members 
formarunt, ac fepe de mediis vitam commode 
& copiofe exigendi iifdem profpexerunt. 
Mterique- IX. Ersr autem parentibus obligatio edu- 
s/queprolis Candi prolem a natura fit injunGa: id tamen 
eéscatie non obftat, quo minus, utilitate prolis aut ne- 
pper Sellitate exigente, cjuldem adminiftrasio alter’ | 
commendetur , ita tamen yt infpectionem fibj | 
in jftum delegatum parens refervet. Unde & 
pater non folum preeceptoribus idoneis filii in- | 
formationem recte committit : fed & eundem 
alteri adoptandum dare poteft, fiquidem cx 
inde in filium aliquod fit emolumentum redun- 
daturum, ‘Et fi nylla alia ratio fit prolem 3- 
fendi ; potivs quam inopia extinguatur, pater 
¢am oppignorare, aut vendere in tolerabilem 
fervieutem poteft, faltem fub lege retraGus, 

_ ubi pater ad lautiorem fortunam pervenerit, 
aut quifpiam ex cognatis iftum redimere ve- 
lit. Quod fi gutem parens per jnhumani- 
fatem prolem expofuerit & abjecerit, is qui ean- 

_ . dem fuftulerit atque educaverit, in paternum 





& paternxm prorfus diverfi funt generis: noc origine, 
nec fine, nec ufu conveniunt. Fieri quidem poteft, 
& probabile videtur in primzvo rerum ftatu, priuf- 
quam homines in civitates venerunt, patres-familiss 
jmperium aliquod civile in fais familiis geffiffe : id 
autem 4 confenfa liberoram vel exprefio vel tacite 
ortum eft, qui pradentiam & affeflum parentum exper- 
ti facil€ fibi utile effe jadicarunt, ut eorundem imperio 
& direGioni fabjicerentur, Exinde autem aullo modo 
oc! pote cli mains ipso 3 pat jee 

: vert 





L. IE Panentum er Lingrorum, 4u5 


equogue jus fuccedet ; ita ut ifte alumnus filiae Cap, 3, 
Jem obfervantiam educatori fuo debeat. yw 
X. Unt autem pater prolem familia fua gi An & pqs 
cere non debet, educatione & auxilio iftius ad- tris cox 
huc indigentem, citra graviffimas cqufas : ita epee 
#z proles non nifi cum, bong patris venia ex Sie ie 
ipfius familia excedet. Caterum cum liberi gium 
mnatrimonii fere contrahendi occafione pater-° igay 
nam:familiam relinquant; 8 yero parentum 
pitique interfit, ‘cui proles fua jungatur, & ex 
quibpss nepotes fibi proveniant : inde officium 
filiale plane requirit, ut patris confenfum beig - 
fequantur liberi, nec eo invito conjugi focien- 
tur. Quod fi tamen de’ facto invitis parenti- 
bus matrimonium contraxerint, & confumma: 
ering liberi, jure quidem naturali id irrisuna 
non videtur; prafertim ubi familiam pater- 
nam non amplius ifti onerare velint, & alias 
conditio non fit-indecora. Inde fi alicubi e+ 
jofmodi matrimonia habentur irrita, aut ille- 
gitima, id ex legibus civilibus eft", 

XL. Officium parentum in hac precipue con- Oficie pac 
fiftit, ut liberos commode alant, corpufque & renter 


erga libre 
ANNUM yo; gue h 


EEE 


derivari poffe. Vid fupra, eap. I. § 7. not. 7. Conf, 
Locwe De Civ. Jeep. P. IL. ¢. yi. 
49 Sic ex. jure Romano quedam nuptiag irritee funt, 
+ fi -confenfas patris deficit : quod non ex natura effes, 
fed ex juris conditoram voluntate “rete nos mont 
Grorivs. De Jure B.& PLL. U, cv. § 19 


° 


Dr Orrreris &c. Lu 
; animum per dextranh 8 cordatam écuéationiem 
ita forment, quo idonea & utilia mernrbyva fo 
* cietatis humanz & civilis fiant, probi; cordati, 
& bene morati. Item & eofem ad idoneum 
& honeftum vite genus adplicent ; & quantam 
ratio & occafio fert, fortunam ipforurn fun- 
dent & promoveant *. 
tee vi- XII. Liberorum contra debitum eft parentes 
4e- honorare, id eft, reverentiam illis exhibere; 
a ore non externis tantum fignis, fed mutto tnagis 
interna zftimatione, tanquam autoribus vite, 
ac tantorum aliorum beneficiorum ; fifdent o 
bedire; pro viribus inférvire, inprimis  fenio 
aut egeftate confeétis ; fine confilio & autori- 
tate eorum nihil magni momenti‘fufcipere ; & 
denique eorum morofitatem, aut vitia, fi qua 
inveniuntur, patienter ferre"s. 
eine 


 Reéte Jovenat. Sat. xiv. 70. 


aia 





Gratam eff quod patrie civem papuloque dedifii, 

&i facis, ut patria fit idenees, utilis agris, 

UAlis © bellorem, & pacis rebus agendis. 

Plarimum enim intercrit, feibas artibus, & Quibus 
bune te 

Moribus infiituas 





* Bene fancitam eft 2 JustTinrano reveiention 
Parentibus etiam impiis deberi: /icet enim leguin con- 
temter & impins fit, tonten pater eft, Novell. L, XIf, 
© ii, 


ie) 
‘>. 
i] 











CAP. Iv. 


De Orricr11s DoMINoRuM ET. 


SERVORUM. 


ay 


LT) OST QU AM genus humanum mul- Introdufe 


tiplicati ccepiffer; atque deprehenfiam/f7vits 


in famili. 


fuiffet, quam commode res domeftic aliorum gm occafe- 
minifterio curari poffent ; mature introduétum L viscsiii. 


fuit, ut ad operas domelticas obeundas in fa~ 
miliam adjci(cerentur fervi. Quos ab initio 
ultro fefe obtulife probabile eft, inopia adactos, 
aut propria hebetudinis fenfa; ftipulatofque 
fibi_perpesuam alimentorum & aliarum necef-. 


fitztam prebitionem, in perpetuum hero fua 7 


minifteria addixiffe’. Dein cum bella paffim 
increbefcerent, apud plurimos populos recep. 
tum, ut quibus bello captis vita donata effet, 
fervitio addiceréntur, una cum prole,. qua de- 
fnceps ex ipfis effet proventura a. Etfi apud 
mraltes populos nulla ejufmodi. fervitus in uf, 
fed omnia muunia domeltica per mercenarios ad 
tempus condndtes expediunears, 


nae 


FSequitur ex naturali, hominum zequalitate, funda. 
mentant fervitutis eff pattane ; & tullos effe naturd 
dante onme fa€um humanum in ftatu fervili. 

*Quod omnino jnjuftum eft ; vid, mox infra. not. 5, 

iConf. Gror. De Jure B. & P. L. Il, c. v. § 26, 
Rel. IB c. xiv. : 

. ih Prowe 


4% De Orrretts Log 


Cap. 4; If. Paour autem funt diverfi velut grads 
 fervitutis: ita 8¢ poteftas herorum, 8 fervo- 
4, (2 rum conditio variat. Mercenario temporaris 
fercenae- Gominus conventam mercedem ; ifte huic vie 
thar - ciffim conventam operam debet. Ex quia in 
#4, $3. €0 contractu domini melior eft conditio, ideo 
etiam ejufmodi minifter domino pro ratione 
dignitatis reverentiam exhibere tenetur ; & 
_ ubi malitiofe aut negligenter opus fecerit, ¢- 
‘jufdem coercitioni eft obnoxius; quae tamen 

_ ad gravem corporis afflictionem, multo minus 

ad mortem, propria autoritate fumendam, 

lete nequit*. 

Sse in YT. Eyusmop1 autem fervo, qui /efeulin 

fram ty ving Micui in perpetuum fervitium addixit, domi- 
Sradéixirf nus perpetua alimenta, 8 quar alia vitae necef. 

©. ili: §4- faria funt; ille huic viciffim perpetuas opera, 
quafcunque dominus prefcripferit, preeftare 
debet, 8 quicquid ex illis provenit, domino 
fideliter confignare. In quibus tamen virium & 
dexteritatis fervi humaniter rationem habebit 

. _, doininus, ‘ne vires ipfius excedentem laborem 
* * * eum afperitate exigat. Caftigationi quoque 
dorhini ifte fubeft, non folum ad expellendam 
fegligentiam in opere exfequendo; fed & ut 

ipfius mores ad decus & tranquillitatem fami- 

liz componantur. Non tamen invitus alteri 

vendi talis poteft ; quia ultro hunc, & non 

alium dominum ad{civit ; & ipfius intereft, u- 

tri ferviat. Si atrox delictum in alium extra 

familiam 

—— 
*Grorio fervitus eft perfelta vel imperfela: Prior 


ef que perpetuas operas debet pro alimentis & ‘aliis 
que 


jy. Dom1norum ET SERVoRUN. ais 
- €amiliam admiferit : in civitatibus poenze po-Cap. 4, 
 teftatis civilis fubjacet : ubi familia fegrex “VY. 
| fuerit, expelli inde poterit. Sed ubi delictum 
4n ipfam familiam fegregem fit admiffum a do- 
miino etiam per extrema coerceri poterit. a 
. TV, In iftos autem fervos, qui bello capti Rae 12 ile 
. : ° 1» qua 
fuerant, a plerifque durius agi coeptum, quod S¢//o cag, 
hoftilis adhuc ire quid in co firpereffet, & 1 ef? 
quia ipfi extrema nobis noftrifque fortunis in-* hh 6 
centaverant. Quamprimum tamen inter ejuf- 
modi victorem victumque mucua fides circa 
confociationem in familiam interceffit, omnis 
antegreffa hoftilitas remiffa cenfetur. Et tune 
utiqie injuridm etiam taliter adquifito fervo 
facit dominus, fi vel neceffaria ad vi€tum non 
fappeditet, vel citra rationem in eum feviats 
“multoque magis G citea condignum delictumi 
eundem occidat. 
¥V. Crrca illos quoque fervos, qui bellica szoss : 
yi in eam conditionem fuerant abftracti, nec quo, & 
‘nen qui pretio emuntur, receptum, ut non fe ig 
cus ac alize res noftree in quemeunque placeret jiceat ? 
transferri, 8 ad inftar mercium venire poffent. c- ii.§ 42 
Sic ut ipfum corpus fervi domini effe intellige- 
setur, Ubi tamen humanitas jubet, ut nus- 
quam objivifcamur, fervum ufique hominem 
effe: adeoque pequaquam eum ita tyactemus 
velut alias res noftras, quibus pro libicu uti 
abutique, cafqye deftruere poffimus. Et ubi 
“salem fervum alienare placeg 5 ne jis data ope- 


nll 


uz vitee neceffitas exigit  pofterior werd, que in diem 
‘eh aut fab conditione, aut ad res cestas, Ds FJure B. 
OP L Hew $27 3% 2 


416 Ds Prrretis &c. L.t 
Cap. 4. ra aut preter meritum addicatur, pwd qua 
inhumana ipfum tradtatio eft manfura. 
Virsaqe VY. Dewtque & id paffim receptum, uw 
jare flaxt que: ex fervis parentibus nafcitur profes, fervi- 
demiima lis & ipfa fit conditionis, peitineatque tan- 
© i. § 9. quam mancipium ad dominum matris. Fd quod 
ifthoc argumento defenditur, quod cujus eft 
corpus, ejus quoque par fit fractum effe, qui 
ex eo corpore provenit: Et-quia ifta proles 
nafcitura plane non erat, fi dominus jure beli 
in parensem ufus fuiffet: Et quia parens ni- 
hil habet proprii, nulla ratio prclem ejufmodi 
alendi fupereft, nifi ex bonis herilibus. Cum 
igitur dominus alimenta praebeat ejufmodi pro- 
Ai diu ante, quam ipfius opera utilis effe queat, 
& fequentes opere fui temporis alimenta noe 
multum fere excedant ; effugere eidem fervi- 
tutem invito domino non licebit. Manifeftum 
tamen eft, cum ejufmodi vernz nulla fua cul- 
pa in fervitutem perveniant, nullum effe pre- 
textum, quare ifti durius debeant tra@ari, 
quam conditio perpetuorum mercenariorum 

admittit s. 
CAP. 
—— es 
SNatoralis quidem fervitas eoram, qui ex fervis 
nafcuntor, axiomati ifti, bomines eft naturd equates, 
dire&é adverfatur; quam ob caufam opinionem aude+ 
tis omnino repudiamus. Qui in fervitutem non con- 
fenferunt, nec jufto bello redaéi fant, domino nal- 
Jum in eos imperium competit. Praterea mitiorem 
“ conditionem proculdubio merentur, qui ex ejalimodi 
Servis nati funt, & preter tulpam faam in benc tatum 
devenerunt. Audiamus Grotius : “ Romano jare 
“* & jure, gentium circa captivos, at in beftiis, ita in 
* fervilis 


. 417 











GAP. v. 


De Causa IMPULSIVA Constrtuens 
- pa CIviratis. 


I, Uanquam vix fit jucunditatis quid at-Oficia in 
que sommoditatis, quod per hatte- cvitate, 

wus enumemmta offigia ftatufque obtineri ROM ort ri dd 

pofle videatur ; quare tamen mortales, non 

contenti -parvis illis primifque focietatibus, re Ee 

magnas focictates, qua civitatum* nomine 

veniunt, conftitverint, jam inveftigandum 

reftat. Ex hifce enim fundamentis dedycene 

da eft ratio officierum, que ftatum hominun 

civilem comitantur. . 
Il Hare igitur non fufficit dixjffe , Homi. fd eam 

nem per naturam ipfam rapi ad Societatem gn _ 


ma- . 
tura proe 
num now 
“ fervilis conditionis hominibus partus matrem fequitur ; fuffcit. 

-* quod tamen juri natorali non fatis congruit, ubic> i+ § 3 
“* pater aliqua ratione fufficiente cognofci poteft. Po- 
namus autem, quo minor fit difficultas, utrumque 
parentem fervitutem fervire; & videamus, an na- 
taraliter partus fervilis futurus fit conditionis. Cer- 
“ te fi alia nulla fuerit ratio educandi partum, potue- 
“ runt paremtes prolem fibi nafcituram in fervimtem 
 fecum addicere: quippe cim tali ex caufa etiam in 
“ Jibertate natos vendere parentibus liceat. Sed cum 
“ hoc jus nataralicer ortum ducat ex ipfa neceflitate, 
* extra eam non eft jus parentibus prolem fuam.cui- 
© quam addicere.” “De Fure BE P. L. Ul. cv. 
a 
5 : Gia cagtufque hominum j jure fociati civitates appeal. 
lester. Circ. Somn. Seip. e iii. 





civilem 


418 Dr Causa tmputsiva LL 
Cap. S.civilem, ut citra eam nec poffit, nec velit vi} 
ete. Sane enim cum apertum fit, hominen} 
éffe tale animal, quod felpftim & fuam util, 
fatem quam maxime amat ; neceflum &, ui 
dunt ultro focietatem civilemi afféGtat, aliquam 
utilitatem inde fibi proventuram refpexerit:, 
Et quanquam extra focietatem cum fui fimil- 
bus homo erat futurus animal longe mifeni- 
fmum : tamen cum naturalibus defideriis & m- 
Ceffitatibus hominis per primas focietates, & 
per officia ex humanitate aut pactis preeftin, 
abunde potuerit fatisferi, non ftatim ex & 
cialitate hominis inferri poteft, ejus indolea 
reecife ad focietatem civilem ferri. 

Grighs ix WI. Ip quod planius fiet, fi confiderems, 
tinfdera. ENA Conditio ex conftitutis civitatibus 
Hid. pud homines proveniat; Quid requiratur, # 
: quis vere dici queat animal politicum, i.e, 
‘bonus civiss Quid denique deprehendatur is 
natura bominis, indoli vite civilis repugnans. 

Brine IV. Qur civis fit, libertatis naturalis ja- 
@exditionsstUTaM facit, ac imperio fe fubjicit, quod jus 
ex bac fo- Vite & necis complectitur ; &.cujus juffu pla- 
Seabee sima facienda, abs quibus quis alias abhorre- 
bat; & omittenda, qua vehementer adpete- 
bat. . Plerseque etiam aétiones ad bonum fo- 
Cietatis referenda, quod feepe a bono fingul- , 

rum: 








*Similiter Crcero: ‘ Hanc ob canfam maxime ct 
“(faa tenerent, refp. civitatefque conftitutee fant. 
“* Nath etfi duce xaturd congregabantur homines, ta- 
“* then {pe cuftodiz retum fuarum erbium prefidia 
“ quzrebant, De Ofic. Us xxi, Male autem fa. 

> tag 


L. I, constiruznp# Ciyiparts. 419 
rym videtur difcrepare; - Atqui ad hac per ins Cap. 5, 
clinagiones jam congenitas fertur homo, ut.ne-=y—4 
mini fubjechys elie, ut- omnia fuo agere arbir 
trig, ut proprig commedo in omnibus velifi- 
cari velit, up), one 

V. Animal vere politicum 3, i. @. bouum pi-Tum, re 
vem illum dicimus, qui juffis_imperantium 2°", 

_- Promge paret, qui ad bonum publicum’omni- mats po- 
bus viribus connititur, ac poft illud privatum “ici s 
boniin luben * *  * . ° 

num credit, 

tati; quiden 

dum fefe geri 

tro ad hunc 

maxima pars 

tur; multi F 

animalia non. 

VI, Dewi ‘um, na- 
cius, aut ind wre bu 
yitia pacer { sane vl- 
tive Prete —— 
quibys bruta eo: 
homo agitaru 
eft fuperfluaru 
feviffimum malorum, ambitio. Vivax item ni- 
mis injuriarum memoria, &¢-vindiCte~ardor, 
longo paift tempore adhur glicens. .Necinon 


e 





tuit Hosiesius De Ques. i. §:2.-cohgteffum omtem 

fpontaneui vel egeftate mutn’& contiliari, vel captanda’ 

glorid, & has/olas effe caufas focietatis.queerendat, * 
MAvbewais tes olces Cbov atoarrtkiv. Home natura 

& animal politicum: AnisTor, Polit. L. I. ¢. ii. 

Ee . infinita 


420 Der Causa IMPULSIVA Li 
Cap. s.infinita diffimilitudo inclinationum 8 adpeti- 
—~— tuum, & cuique pro ftudio fuo extollendo per— 
vicacia. Accedit, quod eo furore in proprium 

genus feevire gaudeat homo, ut maxima pars 
malorum, quibus humana conditio vivit ob- 

noxia, ab ipfo homine proficifcatur 4. 

Caxfaci- VIL Genvina igitur & principalis cauf, 
witait_quare patresfamilias, defered naturali libera- 
de,vite te, ad civitates conftituendas defcenderint, 
Secnritas. fyi, ut prafidia fibi circumponerent contre 
S37 mala, quae bomini ab bomine imminent. Nam 
uti poft Deum O. M. homo homini plurimum 
prodeffe 3 fic & idem non minus obeffe poteft, 

Etreéte malitiam hominum, ejufque remedium 
zeftimant, qui in proverbii vicem receperunt : 

nifi judicia effent, unus alterum .devoraret, 
Poftquam autem per civitates in talem funt 

digefti ordinem homines, ut a mutuis Izefioni- 

bus uti effe poffent ; ultro deinde confecutum 

fuit, ut eo uberius fruerentur commodis, quz 

ex hominibus in homines provenire apra funt; 

uta, ut moribus a puero imbuerentur com- 
modioribus, & varias inyenirent atque exco- 

Jerent 





4 In tribus noviffimis fe8ionibus sufor Honazsit 
veftigia maxim? infequitur. Conf. De Cive, c. i. 

5 origine civitatam fimilia tradidit Crczno; 
“+ Mihi qaidem non apod Medos folam, ut ait Hane, 
“ porys, fed etiam apad majores noffros, juftitie 
4 froeadg can®, videntur olim bene muorati reges 
 conftituti, Nam cum premeretur inops multitudo 
** ab iis qyi majores opes habebant, ad unum aliquen 
# confogicbant, wirtute prefantem, qui am eek 


L. IL consrirvenp# Civitas. 


428 


Jerent artes, quibus vita humana copiofa &Cap. 5. 


commoda fuit reddita 5, a— 
VIII. Intusrrior adhuc fiet caufa confti- Quam per 
tuende civitatis, fi confideremus, alia media fee bomint 
won fuiffe fuffecurareprimende hominum ma-”" 0”4- 
= Bed. cite . we tat lex 
litiz, Quanquam enim lex naturalis Precipiats nazure 
ut ab omnibus injuriis inferendis homines fefec. i. § 8 


abftineant *; tamen ejus legis reverentia ‘id 
preeftare non poteft-hominibus, ut in libertate 
natutali fatis tuto degere queant. Etfi enim 
forte dentur homines ‘animo ita’ modefto, ut 
ne impunitate quidem data alios violare ve= 
lint ; -alii-quoque metu proventuri inde mali 
cupiditates fiias utcunque compefcant 5. magna 
tamen ex adverfo eorum turba datur, quibus 
omnejus vile eft, quoties fpes lucri arriferit, 
&'fiducia propriarum virium, aut folertix, qua 
repellere aut eludére leefos fefe poffe fperent. 
Quos ‘titi wemo ‘non cavere nititur, qui falutem 
fuam amat’s ita cautio illa commodius, quam. 
‘ope civitatum obtineri nequit. Nam utut ali- 
qui mutio fidem dederint de auxiliis invicem 
ferendis 5: ni tamen adfit aliquid, quo & judi- 
cia eorum uniantur, ‘& voluntates firmiter ad- 
ftringantur ad explendam fidem ; fruftra ab 


|, 


“ beret in fammos 
cum ir Ge. Th. 
6 Riiam equitur 5 
ex hifce ta i hojus 
hypothefi ‘1 rapta 
‘vivere, in \ mature. 
Conf. De - a” 
Ee2 .  difdem 


442 Dz Causa imputsiva, Szc. L 1 
Cap. 5. iiflem certum auxilium fibi quis promi, 


—S— IX. Denrque licet lex naturalis homini- 

New Meh Garis infinuet, non impune laturos, qi 

tw, 2 alios injuria affecerint : tamer neque mets 

morfus— divini Naminis, neque confciemtiae morfus ft 

aie aidam deprehenduntut_ vim habere quonm- 
vis hominum malitie coercendae. Nam apud 
multos educationis & confuetudinis vitio vs 
rationis velut obfurdefcit. Unde fit, ut ili 
prefentibus tantum immingant, Futororum pe 
rum curiofi.; ac non nili iis moveantur, que 
in fenfus incurrunt. Cum autem vindiGa di- 
vina lento fere pede foleat incedere’ int 
pravis mortalium prebetur occafio ad alas 
caufas impiorum mala referendi ; praferim 
cum fepe videant, improbis affacim adeff, 
queis vulgus felicitatem metitur. Accxti, 
quod ftimuli confcientie, qui facinus antec 
‘dunt, non ita validi videantur, quam gi 
idem fubfequuntus, quando ig, quod faétua 
eft, infectum amplius fieri nequit. Eni veo 
pravis cupidinibus feprimendis precfensaneum 
& ad indolem hominum probe atrempens 
remedium in civiggtabus reperitur. 





CAR 


a 433 








GAP. VI 


Di tnrerna Civiratum 
STRUCTURA, : 


1 PROXIMUM of, utinetigons sara 
qua ratione civitates fint extructz, malisutilis 
earundemque interna compages cohereat. Ubi conjunBio 
illud primo manifeftum eft, adverfus mala ab [vit «- 

hominum pravitate imminentia fingulis homi- ii. 

“nibus neque locum aliquem, neque arma, ne. - 
que arfimantia bruta commodius && efficacius 
prefidium potuiffe fuppeditare, quam alii bo- 

mines. Eorum. autem vis cum in longe di- 

ftantia non feratur, neceffum erat conjungi 

per quos finis ifte obtinendus erat. 

IL. Nec. minus conftat, ejufmodi fecurita- Neque co 
tem adverfus alios homines preeftare non poffe ™™ Pa4- 
duorum vel trium confenfionem. Quia facile graf 

eft, utad paucos hofce opprimendos tot con- forums 
fpirent, ut certiffimam fibi de illis viGoriam ii, § 2. 
fpondere poffint ; quibus {pes fucceffus & im- 
punitatis fiduciam ad aggrediendum eft datura. 

Igitur ad iftum finem neceffarium eft, infignem 
bominum multitudinem fefe conjungere ; ut 
paucorum hominum ad hoftes acceffio, non fit 

ipfis confpicui momenti ad victoriam. 

IIL InveR multos iftos, hoc fine coeuntes, Per eadem 
oportet ut fit confenfus circa adbibenda mediamdia in 
ad cundem finem idonea, Nam etiam multi, vom em fn 
niconfentiant inter fe, fed diftracti fententiis/piranti- 

Ee 3~ in 


ua. 
©. ii, § 36 


424 
Cap. 6. 
ama 


De Iwrerwa Li 
in diverfa tendant, nihil efficient. Aut licet 
ad tempus confentiant, impellente aliquo af 
feétu, mox tamen, prout mutabilia funt ho- 
minum ingenia & inclinationes, in diverfa abi: 
bunt. Et quamvis patto inter fe promittant, 
quod ad defenfionem communem vires fuss 
fint adplicaturi ; tamen ne hoc quidem modo 
ad diuturnitatem ifti multituding fac cautum 
erit. Sed oportet ut quid amplius accedat, 
ut qui femel ad pacem & mutuum auzilium 
caufa communis boni confenferint, prohib> 
antur, ne poftea, cum bonum fuum privatum 
a publico difcrepare vifum fuerit, iterum di- 
fentiant. 

IV. Caterum in humanoingenio dxo po- 


ioe oe . " 
tiffimum occurrunt vitia, que impediunt, qu 


HucipeBa, 


volunta- 


tum feb x- minus multi fui juris, & abs fe invicem non 


na pote/- 
tate unio. 


dependentes, diu in communem aliquem finem | 


ii. § 5. poffint confpirare. Unum eft diver fitas intl 


nationum €9 judicii circa difcernendum, quod 
ad finem eft utiliffimum ; cui in multiseft con 
juncta bebetudo ad difpiciendum, qua fenter- 
tia ex pluribus fit magis proficua ; 8 pervia 
cia mordicus defendendi, quod femel utcun- 
que arriferit. Alterum eft torpor EP averfatio 
ultro faciendi quod utile eft, ubi defit aliqua 
neceffitas, qu tergiverfantes velint nolint ad 
officium faciendum fubigat. Priori vitio 0 
curritur, unitis in perpetuum  voluntatibus 
_ omnium : pofteriori autem, fi conftituatur ali- 
qua poteftas, que prafens, & in fenfus incur 
Tens, malum infligere pofit communi utiliza! 

reludtantibus, 
¥. 


L. IL. Civiratum Structura. 425 
‘V.. Uniri multorum bominum voluntates nul-Cap. 6. 
Ja alia ratione poffunt, quam fi unufquifque =v 
fuam voluntatem yoluntati unius hominis, aut luntatum 
unius confilii fubjiciat; ita ut deinceps pro gui obtine- 
veluntate omnium & fingulorum fit habendum, @#"? 
quicquid de rebus ad fecuritatem communem 
- necefiariis ille voluerit. ae 
VIL Poteftas autem talis, quae omnibus fit Usievirie 
‘metuenda, itidem inter multos homines nulla jigeg jon 
alia ratione conftitui poteft, quam fi omnes & tefiate qué 
finguli fefe obligaverint, uteo modo vires fuas/4*? 
fint adplicaturi, ficut ille voluerit, in quem 
.omnes virium fuarum direétionem refignarunt, 
Ubi autem & voluntatum & virium unio fata 
fuerit, tunc demum multitudo hominum in 
validiffimum corpus, civitatem nimirum, ani. 
matur, 
VIL. Porro ut civitas regulari mods coa-Eo perti- 
Jefcat, requiruntur do patta, & unum decre-%t paem 
tum, Prine enim omnium illi multi, qui inter" 
ibertate’ naturali ‘conftituti intelliguntur, ubj is: 
ad civitatem faciendam congregantur, inter® i$ 7- 
fe finguli cum fingulis paftum ineunt, ut in 
unum & perpetuum ccetum coire velint, fuze- 
que falutis ac fecuritatis rationes communi 
confilio ac duétu adminiftrate ; uno verbo, ut 
velint concives mutuo fieri. In quod pactum 
omnes & finguli ut confentiant neceffum eft ; 
.& qui non confenferit, is extra futuram civi. 
tatem manet. , 
VILE. Pof ifthoc pactum oportet, ut de- Es decre- 
cretum fiat, *qualis forma regiminis fit intro- 


2 tumde fore 
ducenda. De hacenim antequam conttitutum ma ré#i- 
: . Ee4. minis? 


fit, 


426 De Interna La 
Cap. 6, fit, nihil conftanter potesit expedini, quod 2! 
—— communem faluvem facie. 

Denigus, 1X. Post decretum circa formam regini- 
padumin nis, altero paéto opas eft, quando conftitun 


& impen tur ille vel illi, in quem, veb quos regim 

rantem. nafcentis civitatis conférsur: quo quiden 

¢. ii, § 8: paéto hi ad curam communis fecuritatis & & 

lutis, reliqui ad obfequium his praeftandun 

fefe obftringunt ; quo ipfo etiam omnes fun 

voluntatem fubjiciunt volintati_ iftius vel ite 

rum fimulque fuarum virium ufum & adpi- 

cationem ad communem.defenfionem iden, 

vel iifdem deferunt. Atque hoc paétum i 

rite fuerit exfecutioni datum, tunc demm 
perfecta & regularis civitas: inde provenit 

Gvitatis X. Civitas ite conftirura ad’ modum & 

natura & nius perfone concipitur, unoque nomine ab om 

definitions pibus particularibus hominibus  diftinguist 

¢. ii, §13.2tque dignofcitur, habetque peculiaria jurai 

"res proprias, qua neque finguli, neque mult, 

neque 





* Hanc anGoris do@rinam perfringunt Ti101& 
Banserraccivss precipué eo nomine, qu & 
Sala bypotbefi refaltat, quafi ingens borinum salts, 
<civitatis condenda canfd convencrit, aut omnes ot! fine 
Salter civitates libero confenfa conftruBda: fant s gure 
neutra tamen eff veritati confentanca, queries O! 4 
civitatun orige valde probabilis, Que quidem om 
falvA augtoris do@rina, facile concedi poffant. Na 
enim quaritur qaznam fit de fade civitatam ong? 
quid de earum origine pracipit jus nat . 
vero rationi & philofophie confona fit theoria, 
nofter propofuit, quod quidem negari non potet, 
omnino valet, fi vix ullem deprehendere potime 
exemplum civitatis, que regulasiter & per a 





%. H. Civitatum SrkvcTuRA: 427 
néque adeo omnes fimul citrs eum, qui farre@ap. 6. 
xmum habet imperium, féw chi régirnen civita- rw™, 
tis commiffum, ‘fibi afferere poffunt. Unde 
crvits definitur quod fit perfons morabts 
compofita, cujus voluntas ex plurinm pattis in 
plicita @ unita, pro voluntate ortnium babs- 
tur, ut finguloram viribus &9 facultatibus ad” 
pacem & fecritatens comntinem uti pofft*. 

XI. Exserit autem fefe véluntas civita-, . 
fis, tanquam principium attionum publica. Gebyaris 
rum, vel per unum bominem, vel per unum vel unibe- 
concilinm, prout in illum aut hoc fumma re. md n . 
rum fuit collata, Ubi pénes unum hominem inhi 
eft regimen civitatis, civitat vell¢ intelligitur, 
Quodcunique iff homirli (Cui fanaim rarionem 
conftare preftpporitur?) placuerit, & qui- 
dem circa negotia qua ad finem civitatum 
Spectar. . 

XI Verum ubi reginien’ civitatis colta- , 
tum eft in concilium, éx pluribus Homninibus ji cx plen 
conftans, quorurn’ quifque fuarn retinet volun-ribus col- 

Leftocom- 
LD, miffum. 
yatta exprefia coaluerit. Conf! Rocke de Civ. Hip. 
P.Il,c. vii, Ano. Sipney de Gv. Imp. c. iii. 

2 Hanc definitionem ex Hoszesio de Cive, Gv § 
6 defunipht Wofter, quact noi’ fitie effe atcurdtam 
‘potavie Trtrus, cittt cfuitatim: & itpéranten conifat- 
dat. Aliam ipfe affert in Specim.: Furtt Babh L. WI. c. 
vit Prg. Accipe atte’ Crotianteht Gaditits oft caetus 
pris liberortam Borsiniem jerii, fruendt SF communis ite 
Titatis caufa fociatus. De Jure B. & PLL. Le. i. G14. 
Que ab ifth Crczrowrs hand’ sttalthar differt;: quam 
fapia attatimus ad‘cap. v. not: 1. 

T Rete ad@tt; cui fahid" ratle’ copied x) ent'adjungte 
Tins, juxta preferiptum legum  fendamentalium. 
tatem 


cli. §15. 


438 De Interna 
Cap. 6. tatem naturalem; regulariter illud 
$—v— pro voluntate civitatis, in quod eonfenfer 
major pars hominum, ex quibus Coneiliua} 
‘componitur +; nifi exprefie ftarucum fit, quo} 
ta pars concilii confentiens requiratur ad r- 
prafentandam voluntatem univerfitatis s. Ubi 
autem dua fententiz difcrepantes pares fin, 
nihil agetur, fed res in priori ftatu manebité 
Inter plures fententias difcrepantes illa pre 
valebit, quz fingulis diffentientibus major eft; 
modo in eam tot confpirent, quot alias volut 
tatem univerfitatis per fanGtiones publicas r+ 
aa pracfentare poffunt 7, 
Menbra © XI. Civirare ita conftituta, ille iz 
Paine quem imperium eft collatum, prout vel ¢ 
& diols. unus homo, vel unum concilium paucorum 
if. $19: aut univerforum, Monarcha, Senatus, aut Pe- 
pulus liber dicitur 5 reliqui Subdifi_ audit, 
aut Cives, vocabulo hoc latius accepto. Eti 
preffius illi quibufdam duntaxat cives foleant 
dici, quorum coitione & con{enfu primo d- 
vitas coaluit, aut qui in horum locum fuccef- 
ferunt ; nempe patresfamilias. Sunt porro 
cives vel originarii vel adjititii, Uli funt, qui 
ee 
. 4 Similiter Gnorzus : Pars major nomine univeti- 
tatis obligant fingulos, qui fant in focietate. De Jar 
B.& PL. UU. cv. § 17. 
5 Sic in Pozowra una vox negativa contra cztes 
omnes ita valebit, ut. re infeéa concilinm diffol- 
tur, 
vO Nova vis requiritur ad novum effe€um Creandum 
unde paribus fententiis equum eft res manere in fate 
quo. Sawnc. Epift: 81, Rews fententiis paribus abfil 
witur. t 
vel 





. Il. Civitatum Staucrura; 4%q 
el initio civitati nafcenti interfuerunt, velCap. 6, 
ui ex hifce fant geniti ; quos etiam indige-———. 
as adpellari mos eft. Hi autem funt, qui 
ivitati jam conftitute extrinfecus accedunt eo 

ine, ut fortunarum ibi fedem figant. Nam 

pai tantum ad tempus commorandi caufa in 
sivitate verfantur, etfi tantifper ipfius impe-. 

rio fubjiciantur ;, cives tamen non habentur, 

(ed peregrini aut inquilini vocantur. 

XIV. Ista tamen, que fuper origine ie Impertome 
vitarum tradita fant, non obftant, quo minus yas” 
imperium civile a Deo effe recte dicatur, ‘Cum Dee fi ? 
enim idem legem naturalem ab omnibus ho-& # 
minibus exerceri velit; & vero poft multi- 
plicatum genus humanum tam horrida vita in- 
ter homines’ proventura fuerit, ut legi natu- 
xali vix ullus relinqueretur locus ; cujus tamen 
exercitium per inftitutas civitates egregie pro- 

movetur: ergo (cum qui jubet finem, jubere__ 
etiam cenfeatur media ad finem. neceffaria } 
Deus quoque mediante dictamine rationis an- 
tecedenter praccepiffe humano generi multipli- 
‘ato intelligitur, ut civitates, quz fmmo iin- 
perio velut animantur, conftituerentur 8, Qua- 
Tm 
ees 


. 7 Exempli caufaé: Si tres voces fteterint pro und 
parte, quatuor pro altera, & quingue pro tertid, tom 
vincet, que quinque habet: fi modo tot fint voces 
confpirantes, quot ex legibus civitatis univerfitatem 
Feprafentare poffunt.. In plerifque focietatibus requ. 
Jitur, ut major pars totius numeri confpiret. 

* Qui verd contendunt civile imperiam a Deo orlsis 
quiddam prorfos diverfum fignificatum effe volont ; 


wise . 
ry 


30 Di Pinrizos. Li 








oO . 7 
6. rain ordinem quoque in divihis literis » a 
CRAY pret adprobet, ‘uique Snimonide fei 
liatibus legibus fancit, fibiqde Hud peculia 
ter cure effe téftatur. 
CAP. VIL 


De Partrsus sUMMI EMPERI) 


Parts & U# Partes‘fint fummi fimperii, § 
Samrii imi quibus modis ejufdem fele vis in ar 
peril wa tatibus exferat, ex natura 8 fine earundes 
Lyvi.eiv. liquide possft colligi *. 

Pofas 2b ‘In. civitate omnes fuam voluntatem fb 
Jrilicet fe toiferant voluntati imperantium circa nego 
veadi le- adi falutem civitatis facientia,. ut velint faor 
quicquid illi voluerint *. Hoc ut fieri pofi, 
necefiium eft, ut imperantes civibus fignifica, 


ge: 
tiv. § 2. 





vic, immediaté & fpecialiter 4 Dyo, fyndatum eff ie 

is aug ulfo humano aétu_interveniente : unde be 
jufce opinionis defenfores invidlabilem quandagy ms 
jefistem & fanditatem regibus inefle quai celis 
dimiffam, fibi_in mente perfuadeant: quam guides 
fententiam argamentis tam ex facris literis quam & 
Inmine naserali petitis feabilive aggrefii fant regi 
imperil fortifieai aifervores'; quales fuerant Hoxstsi- 
us, Fruusxus, Lastgivs, & alii. Sed nil nif 
nugas agune. Ex iis qua fapra diéta funt, facile po 
tebit civile imaperiam aliunde originem duxifie ; 4 
neminem sift conferitientem alieno imperto fabjic. 
Sed de bié quettione vided Locke fe Cth Imp: 
Vid Sopra Hifer. Faris Nat. $515 p73: 


que 





iam per gen li 

erpetuum d “de agendis 0 

er quas etiam definiri 

rum, quid alienum cen 

-ivitate pro licito, “quid y 

ronefto quri inhonefto hal 

que ex libertgee naturali fuperfit, aut quo- 
modo, quifque, ufum ‘fuorum jurium ad tran- 
quillitatem civitatis temperare ‘debeat 3 quid 
denique & quo modo quifque fuo jure ab al- 
tero exigere queat. .Hac omnia enim ‘Tiguidg 


i 


{ 
2 
b 


de finirg effe, ad pei &% tranquillitatem civi- 


aan piso Bi 


Is porro Potions civitatum finjs oft, B Et inter 


ut homines mutua confpiratione ” & ope ud 


aque ine 


Sigg adverfus damna & injurias, qua ab ho- figendi 


penas: 
; minibus/7 $3. 









Netandum 48 {inguis Gaorara,),homeines non 
"Dei pracepta- fed {ponte addpetos- 
<* inGrmnicatis familiarum fogregum advrates viglentiany 
$t.in faciccatpm civilem, coiifie s upda orsum: babet 
“ petettas civilis, quam ideo humanam ordinationem 
f-Burius vocat: (q Zp. ii. 13.) quanquasi alibi & 
fivina ordingtio ‘vocator, quiq’ hominam faluheé 

“thinfiraqum Deus prebavit.” (Rony. xiii. 1.) Gpor. 
Ds Fue BS PLA ih 7 
2° SGonf. Gros De FureB. &-P: : Tc: iti. § 17. 

* Que de legitus ‘ac gencre fereodjs fipra dida 
foerunt { L. ) tac exigm apy ahicaxi: peffune. 

3 DG liv Geil 'rebus, quas iA reliqhit.Jex divinns, 
fited biter monendum effe dexi, ne confendator 


nol 








ast De Parrtsvs Li 
ap. (7. minibus invicem inferri poffunt & folent. | 
yee ut obtineatur ab hominibus, quibufcum ; 
eandem focietatem conjungimur, non fuffic 
tut mutuo inter fe pacifcantur de injuriis 
inferendis; neque etiam ut nuda fuperi 
Voluntas civibus innotefcat: fed opus eft mu 
pene, & facultate eandem repraféntans' 
‘Que: peena, ut huic fini fufficiat, ita eft 
peranda, ut aperte majus malum fit leges vit 
laffe, quam obfervaffe ; utque adeo pom 
acerbitas voluptati aut lucro, quod ex injusi 
capitur aut fperatur, praeponderet. Nam na 
poffune homines non ex duobus malis mins 
digere. Licet autem multi per imminentet 
peenam ab injuriis non reprimantur, id tam 
_ inter minus frequentia habendum eft ; qu 
plane evitare conditio humana non pi 
tur s. 
fr. 












noftri do&rina cum impietate Hobbefiana, quz ful 
nefas, honeftam & turpe omnino ab arbitrio princi 
‘pendere docet. ° Hosses. de Cive,c. V1. § 9. Vidt 

contra CupwortH. de Mternd & Inmut. Moralit. 
4Hinc oritur jus vite é& necis. Vid. énfra, of, 

iil. 7 . 

™s ‘Addendum eft juftam dati proportionems inter é. 
fiétam & poenam, quam obfervare debent legiflators; 
& quoad hanc proportionem imprimis refpiciends 
effe ad damnum, (quod foftinebit civitas ex crimm 
rato $ ut qeo majas hoc fit, eo graviores pers 
fabiret delinquens. Porro peenas remittere port 
imperator, fi modo lex quiddam duri preccipiat, wl 

utilitas reip. id faadeat. V. fapra, L, Le. ii. § 10. 
6 De imperantis facultate judiciaria, qua 4 nonaolis 
JarifdiBie vocatet, pauca hic notanda veniunt, qned 
* Bw 





- Ii. Sumer Imperi. 433 
TV. Qua etiatn feepe controverfie fuper Cap. 7, 
=€ta_legum adplicatione ad’ facta fingularia Pts 
»riri folent, ac multa accurate expendenda oc- cieiuan dee 
‘uarrant, fi quid contra leges fa€tum effe dica- cidendi. 
ur : inde, ut inter cives tranquillitas conftet,™ iv $44 


aclverfus extraneos tuti-fint, fummi imperii#é*4 2a 
eft congregare, unire, & armare tot cives, aut’ 
corum loco conducere, quot pro incerto nu-* iF. § $/ 
mero & viribus hoftium ad communem de- 
fenfionem opus vifum fuerit ; rurfufque ubj 
expedierit pacem facere %. Cumque & belli 
& pacis temporibus inferviant federa, ut 8’ 
ccommoda diverfarum civitatum’ melips com- 
miunicari poffint, & validior hoftis Junttis vi- 


re 


Buopzo fupplebimus. “ Ut judicium rite procedat, 
“* ratio poftulat, ut primé adfit accufator, Perinde 
“* autem et, five accufatio fiat & lzefo, five ab illis, qui 
** publica autoritate ad hoc fant conftituti. Deinde 
** ut accufato concedator defenfio, ne nan audigus 
“* damnetur. Huc pertinent aduecati, Preterea § 
“* canfa non fit liquide, ut iofiwatur inquifitio, Heg 
«* autem inftituatar per teffes, jusjurandum, Bcc. Lorturay, 
*® af vocatur; non tam ad inguifitionem, quam ad delicd 
s* confefionem eft comparata, Denique (xtestie ferar 
#* tur, & 








o* fcientia. fim acy 

#° ratiori Prag. 
PB ILe 
7 Vid. 


NEVA? penes fommum quoque imperium erit, 
que tempori infervientia foedera inire, univer 
{ofque fubditas ad ca fervanda obftringer| 
Ginmplque cxinde redundantia cemmoda in ci 

_ Vitatem derivate * 


Nee son 
ereandi 


magifira- 
fuse 


civ. 6 Gacutions Gar} nequeant Opus erit ab fumm 


2 


Inperand pore civitatis negotia fine fumtibus geri pol 







VL Cum etiam civicatis amplae negotiz 
tain belli quam pacis sempre gecurrentia, 2b 
uno, homine fing ssinifris t magifrasibus ext 


imperig confticui homines, qui ipfius vic 
controverfias civium examinent, vicinorun 
confilia explorent, milites gubernent, ops 
civitatis colligant, 8 difpenfent, ac deniqr 
utilitati civitatis undique profpiciant. Que 
ipfos fummus imperans ad officium faciendun 
compellere, geftorumque rationes.pofcere pr 
teft ac debet ». 

VII. Qu1a porro nec belli nec pacis tem- 


fant, fumtni imperii eft edigere cives, ut co 
dem 


i Leen ee UE EINEE SnERREE nna 
8 Vid. infra, cap. xvii. 
9 Vid. infra, cap. xi. § 9. 


40 Vid. infra, cap. xi. § 10. 
31 De jure imperantis ix cebus facris gravis ef inter 


* eruditos comtentio: neque noftri eft tantas lites com. 


ponere, Sed ne quaftio intaéta maneat, fententiam cl; 

Buppet, que mihi maxima ex parte arridet, le@ori. 

bus fiftam. s*-Ut rite iatelligatur, quoufque fammo 

« imperantl hoc competat, duo fant obfervanda = pri- 

. mo imperantem tum abfolute sf imperanters, tam at 
“ tmperantem Chriftiane religion’ addifum polle confi: 

“ derari, fed in ipfa reipublicse adminiftratione, bee 

debere 


L. I. Summ Imprait? 435 


dem -fuppeditent. Id quod variis modis con- Cap. 7. 
tingit 5 puta, fi vel cives aliquam bonorum “4, 
‘aut proventuum regionis abs fe infeffe par. 
tem ad hos ufus feponant, vel finguli cives de 

fuis bonis conferant, fimulque ubi opus fit o- 

“peras fuas prebeant ; vel fi vectigalia impo. 
nantug mercibus, qu itnportantur, & expot- 
tantur (quorum illud tamen magis cives, hoc 
exteros onerat ) aut fiv de ‘pretio rerum, qua 
confumuntur, modica pars decidatur *°, 

Vill. Deniqve cum fingulorum adtiones Difpone 
afua cujufque opinione regantur ; plerique aide pub- 
autem de rebus ita foleant judicare, prout aft Micis dec- 

fueverunt, & prout communiter judicari vin Civ. § 8” 

dent ; payciffimi proprio ingenio vera & ho- | 

nefta difpicere queant : inde civitati expedit, 

ut publice’ ejufmodi doétrinis perfonet, que 

cum recto fine & ufu civitatum.congruunt, fi- 
mulque animi civium 4 puero iftis imbuantur. 

Ejufmodi igitur doérinas qui publice doceant, 
fummi imperii eft conftituere =, Ix 





s debere eff conjunftifima : deinde religiotem 
“* Chriftianam quoad externa, direatione quadam opus 
“« habere, fed hanc directionem ita inftituendam effe, 
“ne jndoli & nature hujus religionis adverfetur. 
“ Hee adeo clara effe arbitror, ut & nemine in dubium 
 vocari poflint. 

“ Hilce premiffis, affero, primo fummum imperan. 
“ tem obligatum effe at impediat, ne seligio talis in. 
“ troducatur, qua ftatuim civitatis evertere, aut tran- 
* quillitatem per fe turbare poffit : multo thinus itaque 
 atheifmo locum concedet, cum hic palam faluti civi- 
“tats adverfetur: deinde fammum imperantem st 

FE : Chris 


436 a Dz Partisus Li 
Cap. 7. IX. Sune autem ifte partes fummi im 
—— rii naturaliter ita connexe, ut, fiquidem rg 
Rete latis forma civitati conftare debeat, omnes: 
fatwra fingula penes unum radicaliter effe deba 
Jest indi- Nam fi una vel altera plane abfuerit, mz 
Ks r1,cum erit imperium, ec ad Finem civiz 

r 





“ Chriftianum, obligatum effe, ad falatem ztew 
“ fuorum civium promovendam, & hunc in frend 
“ omnem operam navandam effe, ut vera religott 
“* reat ; fed per vim eam propugnare neqnit, coma 
“© tura vere religionis hoc non exigat, nec permite 
“ jnterim impedimenta, qux obftant quo sist 
“© reat, aut in integritate fua confervetur, ref rm 
“* vere poteft ; non autem farnmi_ imperani ¢ 
* © pradicare verbum, adminifrare facramenta,Gc.re 
* que nec natura reipublice, ‘nec oficivin fam 
*« imperantis, nec indoles Chriftianz refigioais kt 
“© yequirunt. 
“© Hee cum fatis manifefta fint, band dificil 
“* quibus partibus jus majettatis circa facra, abllne, 
. “ intelligitur. Nimirum, fummus impetans at 
* debet, ut idonei*mixifri conftiteantur, fed iu 
“ invitis nemo obtradatur, nifi manifefta fit andions 
“<‘malitia: Summos imperans corruptam ecciiis 
«* quoad mores, & quoad dogmata, reformare pod 
** Sammus imperans ad religionem quandam anjlt 
. “tendam neminem cogere poteft: fi nora Ae, 
“ ingruat, prohibere do€toribas poteft, ne nor 
‘+ mata difleminent, nifi forte ‘paéta fpecialia obfes 
*« quod fi nihilo fecins id faciant, punire eos-p\ 
* quidni enim hanc malitiam ut cetera delida 
-  publicam turbantia, panire poffet'? Seducies in 
“ bus nulla eft malitia, punire nequit, prelim 
* “ error per fe rempublicam non turbet ;omoem taste 
“ operam navare debet, ut in reGtarn viam rer0e 
» tar: Summus imperans ceremonias & ritus facrs 
“ fgibere potelt, in quantam cum ipta religion ™ 
ma IS © ial 


i. I. Summ: impzrin. 434 
procurmdum idoneum. Sin autem ifte divi-Cap. 7. 
antur, ita ut quedam radicaliter fint penes—-—~. 
tanum, relique penes alum ; irregularem 
remp. & male cohzrentem emergere necef- 
fum eft". 

CAP 





«* pugnant : huc & pertinet indiGio feflorum, Ee, 
<* Summus imperans recte convocat concilia, eadem di- 
rigit, iifdem preeft, & illorum decretis vim obli- 
-gandi civilem addit ; di/putationibus quoque de rebus 
facris modum, limites, & formam pra{cribere  po- 
“© tel : qui facris operantur, omnino fummp imperan- 

ti, fant fubje&i, hoc enim réquirit reipublice falus : 
«* Ad fummum imperantem pertinet adminiftratio 
*¢ faprema boxorum ecclefafticorum, conftat enim quad 
«© bona ecclefiaftica revera fint publica, adegque fum- 
“© mi imperantis, ad certos faltem ufus deftinati, hinc 
<* & urgente ngceffitate ea abalienare, aut in alios con- 
vertere ufus, poteft. Qui autem temere hoc facit, 
« animum Numinis & religionis contemptorem palam 
«<-prodit. Denique & conftitutio fori ecclefaftici huc 
“ pertinet. De cateris antem ex hadtenus didis 
. judicium ferri poteft, , 

« Tra ergo cum intelligatur, quenam juris hujus fint 
« partes, nunc quod {oli imperanti hoc competat, pro- 
‘ bo: primo quia natura civitatis requirit, ut omnium 
* rerum & negotiorgm -fuprema adminiftratio fit penes 
*« {ummum imperantem: deinde, quia nec uatura 
« religionis, nec ecclefie Chriftianz requirit, uz penes 
* lium quam fupremum imperantem facrorum fit 
** difpenfatio ; .& denique quia exemplis, & auéto. 
+ ritate veteris ecclefi, idem comprobari potett.”” 

Phil. Pra@. P. IL. ¢. iv. $. 13. §1g——22. Vid fu- 
pra Hitt. Juris, Nat. not. 88. p. 80. 

12 Sed nil vetat quo minis impetium inter plures 
dividaur, ut forma fit Arifocratia, vel mixta Monar. 
chia & ut diverfis imperii partibus diverfe conftitu- 
antur poteftatés.. -Sic in Britannia fuprenfa poteltas 

Fie. Regi 


se 





438 





CAP. VIL .- 


De Formis RERUMPUBLICARUM. | 
foment. CVUMMUM imperium, prout vei 
ramp. Ua uno bomine vel in uno concilio ex paxc 
UVic. aut univerfis conftante reperitur, diverfas fw 
v. mas rerump. producere folet. 
Vel regu Vl, Sun autem forme civitatis vel regult 
lares vel pes vel’ irregulares. We funt, ubi imperiun 
irregulay Crvmum in utio fubjecto ita eft unitum, util! 
ew. g2. lud indivifum & inconvulfum ab una vohn 
tate per omnes civitatis partes atque nego 
fefe difpenfet. Ubi hoc non deprehendiny, 
irregularis forma civitatis erit. 

I. Civirarys regularis tres fant forme. 
dite Me " Pfima, quando fummuth imperium eft pens 
narchia, - ss i 
“Giftecra- unum horninem ; & dicitur Monarchia. Al- 
tia, De- tera, quando fummum imperium eft pens 
Ss. concilium ex. feleétis. duntaxat civibus cor 

ftans ; 8 vocatur Ariftocratia, ‘Tertia, quat- 
do fummum imperium eft penes concilium 
ex univerfis patribus-familias conftans, & 
appellatur Democratia. In prima is, qui r 








Regi & confilio optimatam & populi (quod Partiams- 
tum vocant ) competit 3 attamen Regi foli quzdam po- 
teftates peculiariter adherent, v. g. jas belli & Pacis, 
adminiftratio legum 3 & fimiliter quedam Parliament, 
v. g. jus indicendi tributa ; & quadam utrique con- 
janétim, v, gs jas leges ferendi & abrogandi. 

mm 


t.. If. ‘De Forms Rerumpus.. 439 
rum potitur, dicitur Monarcha sin fecunda,Cap. 8, 
Optimates ; in tertia, Populus. 

IV. Iw omnibus hifce formis poteftas qui- M. 
dem efteadem. Sed in eo infignem habet ciz pre 
<ommoditatem monarchia pre. reliquis formis, ats * 
quod ‘in ea ut deliberetur & decernatur, i. e. Commedia 
ut imperium actu exerceatur, non opus fitev. § 9. 
‘remporibus & locis condictis, fed quovis loco 
&z tempore deliberari & decerni poffit ; fic 
ut Monarcha femper in proxima fit potentia 
ad actus imperii exercendos. Sed ut Opti- 
mates & Populus, qui non funt una perfona - 
naturalis, decernant, neceffum eft, ut certo 
loco & tempore conveniant ibique fuper ne- 
gotiis publicis déliberent & decernant : cum 
alio modo voluntas fenatus ac populi, qu ex 
confpirantibus majoris partis fententiis refultat, 

cogaofci nequeat *, ‘ 

V, Ca#rzRum uti circa alia jura, ita 8. Pisig 
circa fammum imperium contingit, ut id ali- civitatis, 
cubj bene, alicubi pravé & imprudenter admi-4#* | 
niftretur. Unde fit, ut alie civitates fae, or paras, 
alize marbide 8¢ corrupte dicantur : etfi prop-e.y. § 10. 
ter iftiufmodi morbos, peculiares formas aut 
fpecies rerumpublicarum comminifci neceffum 





*Singule civitatum forma & commoda & incommo- 
da fibi adjanéta habent : de quibus auétores plurima 
difceptarunt. Neque tamen (ut cum Orrone loquar) 
magna hojus' difceptationis eft ‘wtilitas : nam optima 
forma eft, que-cum genio populi cujufque maxime 
convenit, Eft quoddam genus natara factum ad herum 
recipiendum, aliud ad regem, aliud reip. aptum, & 
squalitatis amans, ut pulchré AnisTOTRLRS exem- 
pis docuit, Polit. L. VIL. c. viis 


Eig on 


440° _De Formis Rerumpuat. L. 
Cap..8. non fit. Eorum autem morborum, quib 
W™ civitates infeftantur, alii ix bominibess, alii 
ipfo ftasu herent. Inde alia vitia Loman 
alia vitia flatus audiustt. : 
Yiia ber WI. Vitia bominum in Monarchia funt, | 
aixem in qui folium obtinet, regnandi artibus deftini 
Morar tur, nullaque aut non fufficiente reipubl. cz 
‘4° tangitur, eamque pravorum miniftrorum an. 
bitioni aut avaritia lacerandam proftituit ; f 
feevitia & iracundia idem eft terribilis ; fiet. 
am citra neceffitatem remp. in cafum dar 
gaudet ; fi que ad tolerandos fumptus reip. 
conferuntur, luxu, aut-per inconfultas lap 
tiones diffipat ; fi pecunias civibus extort 
preter'rationem accumulats fi contumeliofx, 
fi injuftus eft ; & fi quae funt alia, per que 
mali nomen principis comparatur. ~ 
VIL Vitia bominum in Ariftocratia fant, f 
z tia | be per ambitum, pravafque artes via in fenatun 
Arifecra- patet viris improbis aut ineptis, exclufis me. 
fia. jioribus ; fi optimates factionibus diftrahu. 
tur; fi plebe tanquam mancipiis abuti, 8 bo- 
na civitatis augendo privato patrimonio inter. 
vertere ftudent, : 
Fitia bo» ; VIL Vitia bomintim in Demecratia fant, { 
sinum in.inepti & turbulenti homines turbulenter & 
Demwcra- importune enteritias fuas tueri folent; fi 
. seregiae & reip. rioh-pregraves virtutes op- 
primuntur ; fi per levitatem leges temere 
figuntur atque refiguntur, & qua modo ple 
cuerunt mox citra rationem difplicent ; fi for. 
didi & inepti homines rebus gerendis prefi. 
ciuntur, 


IX, Vitig 


L. If. De Formis Rerumpus.. 44 
IX. Vitia bominum, que in quamvis civita- Cap. 8. 
tis fpeciem cadunt, fant; fi, quibus imperii 7 >7™ 
adminiftratio incumbit, officio fuo negligenter minum ix 
aut prave funguntur ; & fi cives, quibus fola quavisfor- 
obfequii gloria reli@ta eft frenum mordent. ”* : 
X. Asr Vitia Status funt, ubi leges aut in- Viria fa- 
ftituta civitatis non funt attemperata ad ge- Jeenennal- 
nium populi, aut regionis; aut ubieadem ci-"* mata. 
ves difponunt ad turbas internas, aut ad jufta 
vicinorum odia incurrenda ; aut fi eofdem in- 
eptos reddunt ad obeundas funétiones, que 
Teip. fervanda funt neceffarie : puta,’ fi per 
leges civitatis non poffint non in imbellem 
fegnitiem refolvi, aut inidonei ad pacem feren- 
dam reddi. aut fi leges fundamentales ita 
fint difpofite, ut pereas negotia publica 
non poffint non tarde aut difficulter expediri *. 
XI. Morsiprs ejufmodi rebufpubl. mul- . 
ti peculiaria quoque vocabula adpljcant; ita Gramnit- 
ut vitiofa Monarchia vocetur Tyrannis 5 viti- chia, Och 
ofus ftatus paucorum Oligarchia ; vitiofus fta- eratia, 
tus popularis Ochlocratia. Etfi frequenter con- 
tingat, ut multi per ifthae vocabula non tam 
morbum reip. quam fuum affettum aut difpli- 
centiamin preefentem ftatum, imperantefve ex- 
primant. Szpe enim, cui vel Rex vel ftatus 
Monarchicus difplicet, Tyrannum aut Domi- 
num folet vocare etiam legitimum & bonum 
Principem, prefertim ubiis leges fevere exfo- « 
quitur. Sic & cui dolet Senatu fe excludi, 


cv. Gt, 


— OO 


*Ut in Polonid, ubi in concilio (quod Dia appel- 
Jant) omnium ad unum confenfus xequiritur, ut quid» 
cam ratum fit, 


Fry: coh 


442 De Formis Rerumpwec. L 


Cap. 8. cum tamen aliis fenatoribus inferiorem 
‘—v— hautquaquam arbitretur; per contemtum 
invidiam éaiyes illos vocat, q. d. paucos qui 
dam, qui cum nulla re ceteros emineanr, i 
pares tamen aut meliores non fine fafty im 
rium exerceant. Denique fuperbo homin 
ingenic, 8 quibus zqualitas popularis invif| 
> eft, ub: in Democratia pari omnes jure de 
republ. fuffragia ferre vident cum tamen ia 
quavis civitate plebis maximus fit numer; 
Ochlocratiam id vocant, q.d.ftatum, ubi vi 
lis turba rerum potitur, nec egregiis vins, 
quales ipfl fe ducunt, aliqua prarogativa re 
linguitur. . 
Reipublice XI. Refpublicairregularis eft, in qua non 
rreflee ita perfecte unio illa, in- qua effentia civitat’s 
cies. confiftit, deprehenditur ; idque non per mo- 
ad $14+dum morbi, aut vitii in adminiftratione reip. 
* harentis ; fed ut publica lege aut confuetudine 
eq velut legitima fit recepta.” Cum atitem ab- 
errationum a rectitudine infiniti effe modi 
queant, non poffunt‘etiam irregularium re- 
rump. certa & definite fpecies conftitui. In- 
+ doles tamen ejus ex uno aut altero; exemplo 
plane’ poteft intelligi. v. g. Siin aliqua r- 
publica fenatus & populus fummo utrinque 
Jur 





-SHic antem reéte notat Orro non ideo labe 
act vitio adfpergi remp. quod irregularis eft. Irregula- 
ris forfan vocabitur regni Britannici forma, (qtippe~ 
quod in eo fuprema poteftas regi, optimatibus & popu- 
Jo conjin@im attribuatur) qaam tamen optimé confti- 
tutam effe compertum fait. Ipfe Crceno remp. tri- 

+ pligiter temperatam optig?. conftitutam  judicavie, 
aie ake Sig 


ae IL De Formis RERUMPUBL. 443” 


ure negotia publica tractent, ita ut neuterCap. 8. 
alter? obnoxius fit. Aut fi in regno aliqvaa-—— 
procerum potentia ita invaluerit, ut regi de- 
inceps non alio modo, quam inzequales foede- 

rati fibfine!, 

Xl. Syftemata civitatum vocamus, ubiSyfema cis 
plures perfeéte civitates aliquo peculiari vin- qian 
culo ita conneétuntur, ut ipfarum vires feree! v. § 16. 
pro unius civitatis viribus haberi queant. 
Exfurgunt gutem fyftemata duplici potiffimum 
gnodo : yno per communem Regem, altero per 
Foedus. : 

XIV Mediante communi Rege jyftema ‘e- Alind e- 
mergit, quando plura feparata regna vel XE comet 
conventione, vel ex occafione matrimonii, hae-x? rege 5 
riditatis, aut victoria, unum & eundem ha-©-¥- $ 17+ 
bent regem: ita tamen ut ideo in unum reg- 

num non coalefcant, fed fingula juxta fuas leges 
fundamentales a communi rege adminiftrentur. 

XV. Altera’ fpecies fyftematum provenit, liad 

quando plures civitates vicine: perpetuo foede- pari, 
ve ita conneétuntur, ut aliquas partes fummi ferpetue 
imperii, que precipue defenfionem comet 18, 
extraneos {peCtant, non nifi cenfenfaomnium 

exercere velint, falva manente de eztero fingu- 

larum civitatum libertate & independentia‘. 





Sic enim feribit de Rep. apid Nowrum: Statue offe 
optime conftitutam remp. quae ex tribus illis generibus, regio 
optimatum & populari confufa modict, nec puniends irriter 
arinum, inmanem ac ferwm, nec omnia pratermittends 
licentia tives deteriores reddat. 
4Ut in Belgio Faderato, cojus fingulze provincis 
prpriamremp. conftitaunts & omnes ia rebus com- 
sopis defenfionis contra extrancos conjunguntur. 
CAP, 


454 





CAPR Xx 





De Arrecrionrsus Imperii Cr- 
. VILIS. 


Imperium 1 ABET hoc omne imperium, qu 
eivitatis univerfa aliqua civitas regitur in 
fommwm  qualibet reip. forma; ut fit fummum, i. e. in 
£.vur c. fui exercitio a nullo homine tanquam fupe- 
vi. riore dependens, fed ex proprio judicig & 
arbitrio fefe exferens, fic ut ejufdem ‘agus 
a nemine tanquam fuperiori queant init 
reddi *. 
Aauguein_ My Inne etiam eft, quod idem imperium 
servis ine Git drurevSuver *, feu nemini mortalium obftric 
one tum ad reddendas rationes eo cum effeétu, ut 
“*"" fi eas alteri non adprobaverit, poenis huma- 
ais aut coercitioni, velut a fupetiore profectis, 
¢0, nomine fit obnoxium +. 





* Conf. Gror. De Fre B. & P. LT c. 

2 Anistor. Balit. L. IV. cx." 

3Conf. Hagens. De Cine, ¢, vi. § 14 

4 Illud imperatorem preclaré admonet Cravpias 
ns. Dé Coif. Honor. iv. 25> 


Lx compoane jules fi quidy. cenfelqie tenendem, 
Peingys jufla fubi s. tune abfeevavtive aqui 

» Fis. popula, nec. ferre segat, cuma.viderit ipfem 
Authorem parere fbi: cetupavitur orbis 
Regis ad cxequglum,: upc foc. infedere fenfus 
Humane, edi a. valeut,: vt rita regentis, 


. - IL Cor 





Hs IE De Arsecrionteus,-&c. 445 


TL. Cus conjun&um eft, ut idem fummum Cap. 9. 
imperium legibus bumanis & civilibus, ut ary 
libus, (/it /uperius, iif€emque adeo direéte non Lesitoae 
obftringatur.. [tz enim leges.a fummo im- faperins: 
perio tam in origjne, quam in duratione de-“ $a 
pendent. Inde fieri non poteft, ut per iftas 
idem obligetur ; cum alias idem feipfo fupe- 
rius foret. Erfi ubi fymmus imperans queé- 
dam civibus lege injunxerit, quorum materia 
in ipfum quoque cadit,’ decorum fit & ad au- 
toritatem legi addendam proficuum, utad ea- 
dem ifte ultro.fefe componat +.” 

IV. Hazer denique & peculiarem /anéfi- Sanfum~ 
moniam fammum imperium, ut non folum gH, «ud 
@jus juffis legitimis refiftere nefas fit, fed a ier . 
ejufdem afperitas, non fecus atque a probisc. vi. § s- 
Uiberis parentum morofitas, a civibus fit pa- 
tienter ferenda, Quin 8 ubi atrociffimas in- 
jirias intentaverit, finguli potius fuga fibi 
confulent, aut quantamcunque calamitatem 
faftinebunt, quam ferrum in durum quidem, 
fed tamen parentem patriz ftringent s 

V. Pra 





§ Regem timendum & honorandum effe omnés boni 
fatentur & faadent; etiam malum & injuripfam dig 
tolerandum, nec facile tentanda ultima remedia. Iga. 
que nequaqaam audiendi fant, qui furmmos imperantes, 
quoties imperig {uo male utuntnr, protinus coercen- 
dos effe docent, Non videtar gutemomnino negan, 
dum jus populi ad injurias propulfapday ; fed didin- 
gpendtn ef cum Barsgyraccre (ad Gaorruy, 
De Fore B&F. P. L, 1. ¢. iv. §-2.) inter injurias dubjas 
ky tolerabiles, & manifafias ac intalerendes. Ques griariy 
gacris fant, ens patig.quilque debet, mon propre a 
‘ principers 


446 Dz AFrEcTIoniBus - L. IE 
Cap.9. V. Prarerea fummum imperium, in 
farew Monarchiis potiffimum & Ariftocratiis, ali- 
imperiune cubi abjolutum, alicubi limitatum deprehen- 
alibi abfe-ditur. Abfolutum imperium monarcha habere | 
on , dicitur, qui illud adminiftrare poteft_ proprio 
*" “ex judicio non ad normam certorum ac per- 
petuorum ftatutorum, fed prout preefens re- 
rum conditio videtur exigere, quique adeo 
proprium ad arbitrium falutem reipubl. prout 
ejufdem tempora poftulaverit, procurat. 
AMiibicertiy VI. Verum quia unius hominis judicium 
Amitibus ab erroribus non eft immune, & voluntas in 
feriptom, ‘ prava 
& vie $9. 





principem, qai ne quidem minimam injuriam inferendi 
jus haber, fed ne focietas civilis turbetur. Pofterioris 
autem generis nemo patj tenetur eafque repelli finis 
ipfe civitatum conftitutarum poftulat: tantum abeft at 
vetet. Confitentem habemus ipfum Grotium, for. 
tiimum regie majeftatis & inviolabilis an@imonie 
affertorem, cafus fumme neceffitatis tagitam habere 
exceptiongm, & in graviflimo & cestiflimo difcrimine 
legem de non refiftendo nos non obligare ; adbibita 
tantim cautione, in tali periculo perfonz regis par- 
cendum. Qui fe-hoftem populi totius profitetur, (ver- 
bis Grotrants utor) is eo ipfo abdicat regnum, De 
Fre BEF PLL. Vc. iv. §7,11. Similitér Bopos- 
ts: Cam imperans hoftilem erga rempublicam indait 
ahimum, atque‘in tyrannum degenerat, omnino ut illj 
refiftatur, par eft. Hoc natura & finis civilis focieta- 
t® poftalat, in quany homines coiverunt; non.at perde- 
rOaturfed ut confervarentor.’ Multo magis hoc cum 
licet, fi imperantis limitata fit poteftas, “atque ftatus 
. ain ordities regni in eonfortium fummi imperii quo. 
- dammodo veniurit. \Ineo tamen citra controverfiani 
fattitur Grorivs, ‘dum populo jus puniendi principem 
Sea fummam imperantem tribyg. .Cum enim Populag 
© . i : fommg 


e 


ZL. i. - , | Imperir Crvtnis, 449. 
praya flexilis, in tanta cum primis libertate 3Cap. "9. 
quibufdam populis confultum vifom, ejus im-A-~7 
Derii exercitium certis limitibus circumcribere & 

Id quod faétum, dum ad certas leges circa 
adminiftrationem partium imperii in’ dela- 
tione regni regem adftrinxerunt ; & fi quan- 
do negotia fummam rerum fpeCtantia, que- 
que in anteceffum definiri nequeunt, ’inci- 
derent, voluerunt ea fufcipi hon nifi prafcien. 
te & confentiente populo, aut ejufdem de- 
Pputatis in comitia convocatis, ut eo minor 


occafio regi prebeatur a falute regni aber- | 
randi. 


SRR 


fummo imperanti refiftere poteft, hoc fit per modum 
belli, non per modum judicii & pone, quz fuperio- 
rem fupponit. Populus autem non eft faperior fam. 
-mo imperante. Interim etiam quoad facultatem refif- 
tendi, quam populo tribuimus, certi obfervandi fant 
gradus. Primo enim, cum fammi imperantes aliquid 
jubent, quod legibus divinis adverfatur, fas eft non 
obedire. 44 4.9. Sed non ftatim vim ufurpare licet. 
Deinde, fi ipfe imperans vim addat, incipiatque fevire 
in innocentes, fed, ut hatenus remp. direété non pef- 
fundet, quidvis potits prafertim religionis caufa tole- 
randum, quam -violenter refiftendum eft, exemplo 
chriftianorum primitive ecclefie. Denigue, fi non 
tantum in innocentes feviat, fed leges etiam funda- 
mentales violet & cunéta conturbet, tum demum ei ut 
hoftirefitere licet. Theol, Moral. P.'IL. ¢. iii. 8. 7. §, 
‘Ut paucis dicam ; urgente tantum famma neceffitate, 
i.e. chm refpublica aliter fervari nequeat, fupremo 
magiftratui refiftere licet. 

6 Manifeftum eft igitur id inique admodum ftata- 
tum effe ab Honsxsio, Summum imperium neque viri- 
buscivitatis neque ulld glid limitandams. De Cive, @. vie - 
$38, 


Vi. Soper 


448 Dz Arrecrionrsus &. = LL. #f. 
Cap.9 VII. ‘Sozer denique in regnis occurrere 
Recs sliquod difcrimen circa modum babendi reg- 
been in HUM, quinon in omnibus squalis deprehen- 
patrimenie ditur, Quidam enim reges dicuntur regnum 
patna faum habere in’ patrimonio, ita ut illad pro 
$ 14-16, libitu dividere, alienare, transfetre poffint, 
in quemcunque voluerint, Quod potiffimum 
continget illis, qui armis regnum fibi quz- 
fivere, ac fuum fibi populum ipfi fecerunt. 
“Reliqui autem reges, qui ultro a populo funt 
-adfciti, -cfi fummo jure imperium exerceanr; 
regnum-tamen pro libitu“dividere, alienare, 
aut transferre nequeunt ; fed in eo ad fucceffores 
-demittendo lezem fundamentalem, -aut -cen- 
fuetudinem. in populo receptam fequi_tenen- 
tur; eoque a quibufdam certo refpectu cum, 
wfufrutiuartis comperantur?. 


CAP. X. 


Di'Movts apquik’npr Imperium, 
imprimis MonaRcHIcuM. 





Jap 1, 7 YUANQUAM ad -quodvis Iniperium 
duplex mo- Jegitimum conftituendum confenfus 
#4 sop ¢ fubjectorum requiratur , is tamen non ubi- 
in" , — que 


vii. 





7 Similiter Grotius: ‘ Summum imperiom dida- 
* cor Romanes habebat jare temporario: Reges ple: 
“# rique tam qui primi eligantur, quam qui eledtis le 
“ gitimo ordine fuccedunt, jure u/ufra@uario: at a 
dam reges pleno jure proprietais, ut qui jufto bel lo 
“* ipiperium quzfiverunt, aut in quorum ditionem 

“a populus 


LI De Monis &c. . 449 
jue pari. modo elicitur. Interdum énimCap. 10. 

Ser dintiam ‘bellicam aliqui adiguntur "ig —-— 

victoris imperium confentire ; interdum «/- 

tro ad aliquem principem conftituendum cives 

accedunt*, 

Il. Modus adquirendi imperii violentus fo-Vielentus 
Jet vocari occupatio, quando {eilicet aliquis,Sievem? a 
jafta bellandi caufa fubnixus, favente vi ar-jx/que ti- 
morum ac fortuna, populum aliquem eo re 
digit ut ipfius deinceps imperio fefe fubjicere * 7 
cogatur. Cujus imperii legitimus titulus non 
inde folum deducitur, quod vitor, fi rigore 
belli voluiffet uti, vitam plane victis adimere 

. potuiffet, atque fic, dum minore iftos incom- 
modo defungi patitur, clementize infuper lau- 
dem nancifcatur : fed & quod cum altero in 

. bellum defcendens, quem ipfe aritea laeferat, & 
cui 2quam fatisfactionem prebere renuit, om- 
nes fuas fortunas alee martis exponat, fic ut 
jam in anteceffum tacite confenferit in quam- 
cunque conditionem, quam eventus belli ipfi 
eft affignaturus. 

Ill, Ultroneo autem confenfi populi paratur Con/enfi, 
regnum intefveniente cle‘fione, qua populus?*? aie 
conftituendus, aut jam conftitutus, 


d ’ , ultra cer- pale fha- 
tum hominem, fuo judicio imperii capacem,@m. 
defignat ; cui quando decretum populi fuerit™ "£5 





“* populus aliquis, majoris. mali vitandi caufi, ita’ fe 

- “ dedidit ut nihil-exciperetur. °. De Fure B, &-P, 

L. le. iii. §. 11. Ubi ret notat Barsgyraccivs, 

re vera nullum -omnino regnum effe in patrinonio, nifi 
tx confenfa expreffo vel tacito populi. . 

Conf. Gaor. De Fure B.S P.L. Ic. vii 


fig. 


456 _ De Monis . LD 
Cap. 10. fignificatumi, idque ille acceptaverit, promiffo 
‘“-v— populi obfequio imperium confertur. * 
” es iv. Execrionem in civitate jam confti- 
a idem illa fulcipi iore de- 
um, gu/-tuta, fiquidem illa fufcipiatur rege priore 
incom- funto, antecedere folet interregnum. In quo 
.§7elicet ad imperfectam formam recidat civitas, 
dum cives primo tantum patto inter fe con- 
ne€tuntur: mulcum tamen firmitatis ei adhuc 
addit nomen 8eaffectus communis patrize, ci- 
‘viumque plerorumque fortunz ifti loco fere 
affixe ; qu bonos cives fubigunt, ut ultro 
tantifpér pacem inter fe colant, & quantocyus 
ad plenum imperium inftaurandum incum- 
bant. Etfi magnopere ad incommoda, ex in- 
terregnis oriri apta, evitanda faciat, fi in ante- 
ceffum conftituantur, penes quos folio vacante 
interim reip. adminiftratio effe debeat *. 
Succeffo  V- C@TERUM alicubi quidem fingulis mo. 
eonfitata narchis defunétis nova inftituitur eleétio. A- 
serbitrie licubi autem regnum ea lege in alterum con- 
peli. fertur, ut citra novam. intervenientem electio- 
¢-vii.§11.nem in alios per fucceffionem tranfeat. INud 
jus fucceffionis conftituitur vel arbitrio ipfius 
regis, vel arbitrio populi, 
In priori VI. Reges, qui regnum fium habent in 
difpoxit patrimonio, pro libitu fuper fucceffione pof- 
sete. funt difponeres quorum dipofitio eque ac 
privatorum teftamentum obfervabitur, pre. 
.Jdertim ubi abs aliquo regnum fuerit condi- 
tum ac partum. Ubi licebit ipfi, fi placuerit, 








* Ubi regnum hareditarium eft, non datur interreg- 
mum: unde vox illa in Britannia valet, Regem som 
mori. 

regnum 


Le Ws abqurrendt Imeeaiom. 45% 
regnum inter plures likeros dividere, etlam Cap. 10. 
filiabus non exclufis ; imo. & hzredem infti- —~—~* 
tuere filium adoptivum, naturalem, aut qui 

nulla plane-cognatione ipfi eft junctus, 

"VEL. Verum ubi ejufmodi rex fuper fina si nibid 
fucceffione nihil peculiariter difpofuit, prefu- Apr. 
mitur, Primo, eum nequaquam regnum fawn freee. 
fecum exfpirare velle, fed ut omnino in libe- dum ? 
ros fulos propter communem mortalium affec- 

« tum id devolvatur. Dein ut poft ipfum mo- 
narchica forma confervetur, quippe quam ipfe 
fag exemplo comprobavit. Tum ut regnum 
maneat indivifum ;, quippe cum divifio cim 

* regni juxta.& familia regia convulfione fit * 
conjunéta. © Pratterea ut inter pares gradu mas 
preeferatur foeminge, primogenitus deinceps ge- 
nitis, Denique ut liberis deficientibus ad . 
proximyum quemque fanguine regnum devol- 
vatur, —_ 

VIL. ‘Iv ‘illis autem regnis, que ab initio Populus 
ultronea populi voluntate fait conflituta, ordo quando &F 
Succeffionis originarie ab ejufdem populi volun- ae 
tate dependet. Qui ubi in regem una cumin, ihei- 
imperio jus quoque fuccefforis conftituendi ae ? 
contulerit, fuccedet quem hic voluerit.. Uhbj¢-vii-§'12. 
hoc non fuit fatum, id'jus populus fibi ree | 
fervaffe intelligicur’ Cui fi placuit in electum 
regem haereditario jure regnum conferre, or- 

_dinem fuccedendi vel fimpluibus bwreditatibus 

” confimilem, quantum falus regni admittit, ef- 
fecit ; vel peculiari ipfum ratione temperavit. 

IX. Usr fimpliciter populus regem jufferit h 
Fearn . . In boe fuce 
bareditario jure regnum obtinere, nec quid pe- 2, gronis 
culiariter addiderit ; voluit quidem, ut reg- genere 

Gg num nonnulla 
Rotanda. 


452 - De Moors . Leb 

Cap. 10: itt €0 ordine devolvatur, quo ptivatae haere- 

» AV ditates ; fed non fine aliquo temperamento, 

Nam in hifce fere ut a privatis hzreditatibus 

difcedat fucceffio in regnis, falus civitatum re- 

quicit, L Utregnum fit individuum. IL Ur 

fucceffio ftet intra eos, quia primo rege de- 

feendunt. Ill. Ne fuccedant, nifi qui nati 

funt fecundum leges patrize, non nothi tantrum, 

fed & adoptivi. IV. Ut in pari gradu mare 

ferancur foeminis, etiam majoribus natu, 

. V. Ut focceffor regnum agnofcat tanquam 

beneficium populi, non tanquam beneficiunt 
antecefforis 5, 

Seceffs X. Verum quia facile inextrictbiles con- 

Gaealis troverfize orisi poterant, uter ex familia reg- 

in fe cow natrice nuper defun@um’ proxima cognatione 

GE ,g. contingeret, ubi ab autore ftirpis longius dif 

ceffum fuerat ; inde multos apud populos fue: 

ceffio Gnealis introdu@taeft. Qu in hoc con- 

* fftit, ut prout quifque ab autore ftirpis: reg- 

natricis defcendit, ita lineam velut perpendi- 


‘SH agea- shins regulas ex Grort i 

J tranftuli 
tea Fare B. FP. Le A, vii $418, nate. Dy 
+ Talie ordo fuscedendi in Britannia Prefcriptuy 


Species 


m ADQUIREND! ImpERiuM. 453 
ecies Cognatica, & Agnatica, In illa foeminz Cap. 10° 
om exeluduntur, fed poftponuntur maribus in —“—~ 
dem linea, ita ut etiam ad ipfas fiat regref- 

s, fi mares potiori aut pari gradu defecerint. 
[aec autem foeminas, & ex hifce natos etiam 
iares in perpetuum exchudit 5. 

XIE. Usr fuper fucceffiong in regno patri- Lites faper 
aoniali controverfia oriatur, optimum fucrie {eceeBione 
d arbitros ex familia regia ire. Si fucceffio ge 
uerit Voluntate populi’ conftituta, declaratio c. vii.g15. 
2opuli dubium tollet. 








CAP. XL 


De Orricio SumMoruM IMPERAN- 
: TIUM. 


L UIBUS praceptis Officium Sum- g¢.i4 
morum Imperantium conitet, ex in- funni im 
@ole ac fine civitatum, nec non expenfis rent 2 
fummi imperii partibus, perfpicue colli- jx,” 
gitur. : 

IL Usr ante omnia requiritur, ut impe- ere op. 
rantes ipfi diligenter difcant, que ad plenam nia quid 
¢jus offici cognitionem pertinent ; cum nemo“ sft 
laudabiliter exercere poffit quod non’ ‘probe‘sovifz. ” 


©. ix. § 2. 





5 Sic in Gallia foemina ab imperio excladuntur ex 
Jege Salicd} quat (tefte Gronovio) exinde nomen 
fortita eft, qued in terri Salied nolla portio hereditar 
tis molieri yeniat 5 fed ad virilem foxum tota terre 
hereditas perveniat. 

Gg2 didicit. 


454 De Orricio LE 
Cap. 11.didicit. Unde principi fequeftranda illa fir 
dia, qua ad huncce finem nihil faciunt. Cir 
cumcidendz quoque voluptates, oblectationes, 
vanzeque occupationes, quatenus iftum finen 
intercipiunt. Ideo & in familiaritatem ad- 
mittendi viri cordati, rerumique humananm 
periti : adulatores, nugatores, & qui preter 
inania nihil didicerunt, procul arcendi. E- 
nimvero, ut generalia prudentia: rectricis pre- 
cepta rite adplicare norit ; quam penitiffime 
ipfi conditio fui ftatus, fubjectique indoles po- 
puli eft cognofcenda’. Illifque preeterea vit. 
tutibus cumprimis ftudendum, quarum uf 
in tantz molis adminiftratione maxime con. 
fpicitur ; morefque ad tanti faftigii dignitaten 
componendi *. 
Salutem “TIT, Geweratis lex fummorum: iniperat- 
sepeli cium eft hac, Salus’ populi fuprema lew of 
Zegem ba- Ea enim intentione ,in iftos imperium eft cok 
Bere latum, ut per id procuraretur finis, o& quem 
six $ 3-civitates funt inftitutze.’ Inde credere iiden 
debent, nihil fibi privatim expedire, quel | | 
non idem expedit civitati. 
> Difipline IV, Ab internam civitatum tranquillitatem 
' peblice * requiritur, ut voluntates civium ita tempe- 
Suofu 4f rentur, & dirigantur, prout faluti civitats | 


C. 4x. § 4. 





| 

1 «© Senatori eft neceffarium (inquit Cicero) nok | 
“ rempublicam ; id quod lat patet, quid habeat mii- 
© tum, quid valeat zrario, ‘quos. focios habeat, quo 
« amicos, quos flipendiarios, qua quifque fit lege, con. 
“« ditione, fcedere 5 tenere confuetudiwem decernen- 
“di, nofle exempla majorum.” De Leg. UL 
xviii. 


expedit 





eo Ul. Summorum Imperantium. 448 


xpedit. Inde fummorum im tium eft Cap. 11. 
ee iam idoneas ei fini Wes: preferbere —~ 
ed 8 publicam difciplinam ita fancire, ut non 

cam metu fuppliciorum, quam affuetudine, 

zives ad legum praefcripta fefe componant. Ad 

quem finem quoque facit curare, ut dottrina 
Chriftiana, pura illa & fincera, in civitate 
vigeat ; ac in fcholis publicis talia dogmata 
tradantur, qu@ cum fine civitatum conveni- 

unt +¢. 


V. Av eundem finem expedit, perfcriptas Leges cla- 
habere ‘leges perfpicuas & planas circa nego-ras se ! 
tia, que frequentiffime inter cives verfari fo- (0-Fanere, 
lent. Non tamen plura legibus civilibus fan-c. ix. § 5. 
cienda funt, quam ad bonum civitatis & ci- 
yvium conducunt. Nam cum de eo, quod fa- 
cere vel non facere debent, feepius per ratio= 
nem naturalem, quam per fcientiam legum 
homines deliberare folent; ubi plures leges 
funt, quam ut facile memoria comprehendi 
queant ; 8& per eas prohibeantur ea, quae ra- 
tio per fe non prohibet ; neceffe eft, ut per 
Agnorantiam fine ulla. prava intentione inci- 
dant in leges, tanquam in laqueos. Quo ipfo 
civibus per imperantes fupervacuum incom), 
modum conciliatur; quod eft contra finem 
civitatum s. 





* Vid. Banseyeacc, ad opus majus. L. vii. ¢, ix, 
§ 2. 3. qui ibidem plurima pulchri ac utilia de princi- 
pum offciis collegit. 
, FCreer. De Leg, III, iii. 
4 Vid. fupra, ¢. xii. § 8. 
5 Corruptifina raglan begus JTacrt.Ann. TLLxxvii, 


Ge3 VI. Quia 


456 De Orricioe : I. 
Cap. 1. VI. Quia autem fruftra feruntur leges, 
\—— impune eas violase tolerent Summi Laaperans 
Ex cvamigitur horum eft exfecutionem earundem pi 
perpenas, Curare; utque quivis fuo jure potianar, cit 
precwert lentas moras, clufiones atque vexationes, ¢ 
“MI Fcere: penas quoque fumere pro cujufg 
facti conditione, tranfgreffori{que intentio: 
& malitia : nec fine fufficiente caufa venian 
“indulgere ; cum iniquum fit & ad irritando 
civium animos efficacifimum, zqualiter ne. 
fitos, caeteris paribys, non equaliter ex. 
tare §, 
-Penased Wil. Uri autem nihil poenis fanciendun 
afem civi- quod non ad ufum civitatis facit : isem pose 
tatis tems” quoque funt temperande, ut ad finem iftm 
erie § 7-Proportionem hhabeant, utque adeo cives nm 
plus afflitionis, quam refp. utilitatis inde &. 
“rat. De caetero fi fcopum fuum debent ob. 
tinere poenz, adparet cas eoufque effe inten 
dendas, ut acerbitas earundem preepondere 
Jucto & delectationi, qu ex facto legibus ve 
tito redundare potett 7. 
Goiunie- YUL Qura porro hoc fine in civitaten 
terfeinje- Coiverunt homines, ut fecuritatem adverfs 
rias probi* injurias aliorum obtinerent ; Summorum In 
bere 48, Perantium eft eo feverius civivm inter /2 ii. | 
rias probibere, quo faciliorem perpetua cot | 
bitato | 
ee en ee ee 
o, 
§ Conf. Bopp Pbilef. Prad. P. Ht... v. 5, 
7 Vid, fupra, c. vii. § 3. 
\ . *Praeclare de hic re Cicero. “ Nihil eft exit. 
“ fius civitatibus, nihil tam contrarium jori & legi 
: . “eS buy 


“L. Ti Summonum Iuprranrivm, “457. 
Bitatio occalionem ad ledendum prebet, NecCap. 12. 
difcrimina ordinum ac dignitatum eo yalere “we 
debent, ut potentiores tenuioribus pro libidine 
infultare poffint. Sed & fcopo fummi imperii 
adverfatur, ut cives, quas fibi factas arbitran- 
tar injurias, privata violentia exfequantur *, 

IX. Prarerea quanquam ad omnia ci. Minifres | 
vitatis amplioris negotia immediate obeunda “#t & 
unus princeps non fufficiat, fic ut neceffario pans” 
Miniftri in partem curarum fint vocandi : ta-¢- ix. § 9. 
men uti hi omnem a fummo imperante pote- 
ftqtem mutuantur ; ita & bene & male ab ip 
fis geftorum imputatio ultimo demum in iftum 
redundat. Quam ob rationem, 8 quia prout 
miniftri fant, ita recte aut prave negotia ex- 
pediuntur 3 fummi imperantes tenentur ad 
munia civitatis adhibere viros probos, & ido- 
neos, 8 in eorum atta fubinde inquirere ; eos 
denique, prout rem geffiffé deprehenduntur, 

‘preemiis vel poenis matare: quo czteri intel- 
ligant, non minore fide ac diligentia publicam 
quam propriam rem tragtandara, Sic & cum 
ravi mortalium ad fcclera perpetranda {pe. 
impunitatis alliciantur ; quae ipfis prebetur 
facillima, ubi Fudices corruptionibus patent ;' 
Summorum imperantium eft, in ejufmodi ju- 
dices, tanquam fautores fcelerum, queis fecu- 


—_-----— eo 


“ bus, nihil minds civile & humanam, quam compe, 
“ Gta & conftituté rep. quicquam agi per vim. Parere _ 
* jubet interceffori, quo nibil pre@antivs: impedirj 
enim bonam rem melins, quam concedi malz.” 

- LLL, xviii 
Bele Gg4 sitas 


458 Dz Ofrtcie 7 LI 
cp. tr. fitas civium abrumpiwr, fevere animadverte. 
re. Praeterea licet ordinaria negotiorum ex. 
peditio miniftris credenda fit : fammi tamen 
imperantes querelis ac defideriis civiurn pati- 
enter aurem prebere nunquam detr...- 

bunt % 
Tributaad -X. Cum ad Tributa & alia onera ferends 
necrfita- ciyes nuilo alio nomine teneantur, quam qui 
fem conus ifta neceffaria funt ad fumtus civitatis 
¢. ix. 10. belli pacifque tempore tolerandos ; igitur fum- 
- morum heic imperantium officiym erit, non 
plus extorquere, quam neceflitates, aut in. 
fignes yeip. utilitates requirant 5 & quantum 


fieri poreft, ita oncra temperare, uc quam mi. | 


nime cives iifdem dffligantur. Deinde u 
jufta in proportione defcribantur 5 nec aliqui- 
bus civibus immunitates concedantur in fray. 
dem & oppreffionei reliquorum. Tum 
colleéta fucrunt, in ufus reip, impendantar: 
non per luxuriam, largitiones, fuperfluam o- 
ffentationem, aut inania diffipentur. Deni. 
_ que pravidendum, ut erogatipnes-reditibus re- 
. fpondeant, & qua hi non pertinguns, a parc. 
monia &.circumcifis fumtibus non neceflariis 
fubfidium. petendum "°, 7 
_ XE Quanquam autem fummi.imperantes 
ra fami: {ubditos alere non teneantur, (nifi quod eo- 
tm previ TUM, Qui pet immeritam aliquam calamita. 
dere. tent feipfos fuftentare non poffunt, peculia- 
© ix. $11 ren.curam agere aritas jubeat 4) ramen quia’ 
“ron folum ‘ex bonis civium colligendi funt 





9.Conf. Bupper Philo/. Prag.'P. 1. c: v.95. 6 
Conf. .. -anzum ubi fopra.S. 7. 
’ fumtas, 





LL. WW. Summorum Impzrantium. 


459° 
famtus, . civitati_ confervandz neceffarii ;. fed Cap. 11, 


etiam robur civitatis in virtute & opibus civi. “VY 


um confiftit : igitur illis, quantum in fe, pro- 
videndum erit, ut res familiaris civium glifcat. 
Ad hunc finem facit cives difponere, ut quan- 
tum fieri poteft, uberem proventum ex terra 


& aquis capiant ; ut, que apud ipfos proveni-: 


unt, materiis induftriam adhibeant ; aut quem 
ipG commode laborem obire poffunt, ab aliis 
non redimant : quod fit, fiquidem artes me- 
chanice foveantur. Maximi quoque eft mo- 
menti mercaturam, & in regionibus maritimis 
navigationem excolere. Nec ignavia folum 
profcribenda, fed & ad parcimoniam reyo- 
candi cives per leges fumtuarits, queis faper- 
flui_fumtus prohibeantur, imprimis illi, per 
quos opes civium ad exteros transferuntur. Er- 
fi majorem heic, quam quevis Jeges, effi- 
caciam obtinent fummorum imperantium ex. 
empk x. 


XII. Qu1a etiam fanitas ac firmitas inter- 


Bq Civitarum ex unione civinm provenit, quence 
quo accuratior fuerit, eo majore cum efficacia sem Pray 
vig imperii per univerfum fefe civitatis corpus ¢. ix.§ 126 
difpsnfat :. igitur fummis imperantibus incum- . 


bit providere, ne in civitate faéfiones. oriane 
tur ; neve quidam cives inter fe peculiaribug 
pattis connectantur ; neve omnes aut aliqui 
ab ullo alio, five intra five extra civitatem, 
“+ confticuto, fub quocunque obtentu, faci aut 
profano, magis dependeant, quam a legitimo 


a een eT 


* Conf. Buppgum, ubi fupra. S, 8. 4 
., faa 


460 De Orricro, &e. LE 


Cap. 11.fao principe; & in nemine plus fibi, pracfidii: 
~~ quam in cadem repofitum arbitrentur. 
Armisfe- ” XT, Dentque cum ftatus civitacum: in- 


wa ter fe fit pax fatis infida ; fummorum innperan-. 


propicere tivm eft curare, ut virtus civinm, peritiagus 

©. $13: armepum alatur 5 & omnia, qua ad vim re. 
pellendam requiryntur, mature parentur, mu- 
nita loca, arma, milites, &, rerum geerenda 
yum nervus, pecunia's, Ultro autem etiam 
pofita jufta belli ‘caufa pemo laceffendus, nifi 
tutiffima arriferit occafio, 8 conditio civita- 
tis commode id ferat. Eundem quoque ob 
finem confilia & molitiones vicinorum accy- 
yatz exploranda & obfervanda funt; nec naq 
amicitia: 8 foedera prudenter contrahenda. 








CAP. XII. 
De Lectsus Cyvitisus rn SpEctE. 


Lepem ci ae J, ISPICIENDUM quoque jam reftat de 
bata _partibus fummi imperii in fpecie, 
L.VILLc. quae circa eas peculiariter obfervanda occur- 
i runt. Ubi primum locum oceupant deges ci- 


wiles, qua funt decreta fummi imperantis civi- 
his, 





1 Vid. fupra, L. I. c. xiv. 
"Conf. Got. De Jure B. & P. Prog. $15. 
* 4 Ite vetd minds proprié leges civiles vocantur 4 


funt snim pres jpsis naturalis. 
3Vim & obfervantiam legibus naturalibus addere 


poffunt civiles, propterea quod quorundam tam iniqua 
_ fr 


i 


‘E, IL De Leorpus Civittays. 463 
dis, per que civibus injungitur, quid in vita ci- Cap. 12. 
. ee quidve omillers hae ary 
II. Dicuntur autem leges civiles duplici Dupiict 
potiffimum refpectu ; vel refpesiu autoritatis, rsMEe 
vel originis. Priori fenfa leges civiles vocari*¢ 4". 
offing omnes leges juxta_quas in foro civili 
jus redditur, undecunque demum ille origi- 
nem fuam trahants, Pofteriori fenfu leges 
civiles dicuntyr, que primo a voluntate fum- 
mi imperii civiljs profecte: fant, atque circa ea : 
verfantur, quzjure naturali ac divino definita 
non funt, fed ad peculiarem utilitatem fingu- 
larom civitatum faciunt. 
II. Carzrum uti legibus civilibus nihil Zegi nate ' 
eft fanciendum, quod non ad commodum reip. rf ad- 
. . 2 ope . mt vite 
referatur : ita cum vite civilis decori & tran- & effca- 
- quillitati_maxime expediat, legem naturalem «iam j 
a civibus probe obfervari ; hine fummis impe- 
* yantibus incumbit, ifti vim atque: efficaciam 
legis civilis impertiri: Nami apud plurimos 
mortalium tanta deprehenditur malitia, utne- 
que manifefta legis naturalis utilitas, neque 
metus divini Numinis ei reprimends: fafficiat. 
Quo igitur utcunque vite civilis honeftas fer- 
vari queat, fummum imperium efficere poteft, 


Jegibus naturalibus vim legum civilium ti- 
buendo ’. 


o_o 


fit indoles, ut plas poenas hujafce vite quam future 
metuant. Sed non ideo fequitur (quod malé ftatuit 
Hosszsiws De Give, c. xiv. $9, 10.) Jegibus naturali- - ‘ 
bus totam obligandi vim 3 civilibus accedere, & ma, 

gifratum omaino ex fuo arbitrio definire pofte, quid 

hooefiam & turpe fit, quid fartum, adulterium, ho- 
Ricidinm, &c. Vid. fapra, L. Ic. iii. § 1: 


IV. Con- 





46> De Lecravus Civinisus.. L. @¥. 
Cap. 1s, IV. Consistir autem vis legum civilizem 
“—~— in hoc, ut preceptis de faciendo vel omitten- 
Be hee doaddatur /anétio penalis ; five ut definiavur, 
jordlionem que poena in foro civitatis fit manfura cur, 
panarem: qui facienda omiferit, aut fecerit omittenda. 
Qua fanétione poenali qua deftituuntur leges 
naturales, in foro humano impune violantur, 
falva tamen vindiéta tribumalis divini. 
Kram. “- PRA&TEREA quia vite civilis indoles 
gedatam fon fert, ut quod quifque fibi deberi arbitra- 
edcamac- tur, propriam per violentiam exigat : inde & 
aomm'™ in eo legi naturali fubveniunt leges civiles, 
Sore. pad 
quod ad ea, qua ex illa debentur, hae aétio- 
’ nem accommodant, cujus vi ifta in foro civili 
per fubfidium magiftratus exigi poffunt. Quam 
‘vim que per leges civiles non acceperunt, ab 
invitis extorqueri non poffunt, fed folo deben- 
tium pudore & confcientia ftant. Solent autem 
leges civiles illis potiffimum obligationibus 
actionem accommodare, qua per expreffa pac- 
ta inter homines contraéte funt. Czteris, que 
‘ex indefinito aliquo officio legis naturalis de- 
bentur, fere aétionem denegarunt, ut effet ma- 
teria, qua virtutem fuam exercerent probiores 
mortalium ; infignemque pararent laudem, fi 
citra coactionem reétefeciffe videntur ,. Saepé 
etiam tanti non fuit vifum negotium, ut ideo 





' pretor fatigaretur. 
Ligemna- VI. Cum etiam mult lege naturali inde. 
ture . nite 
adplicant . 
& expli ~ 





a - 
-_ “ 4HocmodoCicero. “ Aliter leges, aliter philo. 


** fophi; leges quatenus manu tenere poffunt ; philofa. 

* phi, quatenus ratione & intelligentia.”*, De Ofie. 

JUL xvii, Similiter Sewzca “ Multa legem non 
iar . « 





i. IL De Lecraus Civirtavs. | 463 
nite precipiantur, adplicatione in cujufvis ar-Cap. 12. 
bitrio relicta ; inde lex civilis ad decus & tran-* 
quillitatem civitatis ejufmodi aéiovibus tem- 

pus, modum, locum & perfonas aflignare, aliaf- 

que circumftantias determinare, quandoque 

&. premiis homines ad eas fufcipiendas alli- 

cere folet. Si quid etiam in lege naturali ob= 

fcuri fit, legis civilis eft explicare. Quam ex- 
plicationem in agendo fequi cives tenentur 5 

utut fortaffe privata ipforum opinio in diver- 

fum abeat. ‘ 

. VII. Cum etiam plurima attiones per le- Nepepite 
gem naturalem cujufque judicio 8 arbitrioger & 
fine relicte, quas tamen in civitate uniform er 
modo temperari tranquillitatis 8%. decoris pub-‘dase. 
lici interéft : inde leges civiles ejuftodi actio- 

nibus & negotiis certam formam folent affig- 

nare ; uti contingit in ultimis voluntatibus, in 
contractibus, & multisaliis. Obeandem cau- 

fam etiam leges civiles exercitium eorum ju- 

rium, qu naturaliter competunt, circumfcri- 

bere fueverunt. : 

- VII. Depenr autem cives legibus civili- Lex roihis 
bus, quatenus aperte juri divino non repuge nore 
fant, obtemperare, non velut ex nudo poenz gat. 
metu, fed ex intrinfeca obligatione, per ipfum 

jus naturale confirmata: quippe inter cujus 
precepta quoque eft, legitimis imperantibus 

effe parendum s, 

IX. De- 


—_———— oo 


« habent, nec aZiouem, ad que confuetudo vite huma- 

 yaelege emai valentior dat aditum.”” De Bensf.v, 24+ 

SQuaitio in (cholis notiffima eft, Usrum leges humana, 

conftientians obligent ? i. ¢. Uirum ita aitringant aliguers 
a 


464 
Cap. 12. 


De Lecisds Civitides.  £. it 


IX. Dewrave non minus peculiaribus juf 


Fae ft fummorum impérantium, quam legibus 


Peculiaré 


* comrhunibus cives obtemperare debent. Ubi 


tamen obfervandum eft, utrum fummus impe- 
rans civem quid jubeat facere tanquam aéPio- 
nem civi propriam ; an vero mandet’ {ufci- 
pere nudam executionem affionis, qua propria 
imperantis effe debeat é. Nam pofterioti ca- 
fu neceffitate ab imperante adhibita, citra pro. 
prium peccatum poteft aliquid agere civis, 

quo patrato ipfeimperans peccat 7, Sed ut a 


* vis velut proprio nomiine peccatum legi natu. 


rali & divinz repugnans perpetret, fieri rec- 
te non poteft. Inde eft; quod fiinbello etiam 
injutto civis Jutta fiunmj imperantis arma ge: 
rat, non peceet ®, Sed fi qufdem juffu ali- 
quis innocentem damnet, falfum teftimonium 
dicat, calumniam alicui intentet, utique pec- 
cat, Nam civis militatnomine publico ; fed 
proprio nomine judicat, teftatur, accufat. 
CAP. 





ad obediendum (Satpznson: verbis utor) utfi non 
pareat, non folam ptenx temporali, ant Jegibus con- 
ftitute, aut ex fuperioris arbitrio inferenda obnoxiy 
fit, fed & a propria confcientia velut negleéti offici! 
cont jue inde offenfionis Dei reus merisd redar- 
guatur? Idem partem affirmativam acat? defendit: 
Vid. De Obligatione Con/cientia, Pratl. stam, 

© Hee diftinaio negotium hand expedit.  Nequit 
cogi voluntas, & Deo potius obediendum quam ho- 
-Minibus ; unde ne minimum quidem malam patrandum. 
eft, ut bonum exinde eveniat. 

7 Nequaquam hoc admitti debet, fi fubdito coniter 
‘agtionem effe illicitam. 7 

* Redtins judicat Grorius mifites, fi quidem con- 
_, fat ipfis injutam’ effe bell caufain, abflinere omnino 

debere. 





CAP. Xilf. 


Ds Jurz Vira ac Necis. 





1. CQ. UMM O inmperio civili in-vitam ci- 


as ivapes 


vium duplici modo jus competit 5 indi-rantis ia 
reite vel diteéte : ilud quidem ad defenfionem vitem a- 


civitatis. hoc autem ad compefeenda delifia’. 
If. Cum enim feepe vis exterorum per vim ii. ti. 


jum 
Vil.e- 


_ fit repellenda, aut jus noftrum. violenter ab fatiree 
ipfis vindicanaum ; ticet utique fummo impe- culo cam 
rio cives ad hoc negotii. compellere :_ ubi deexpexendit 


induftria non id agitur, ut cives vitgm amit-° 
tant, fed cuntaxat periculo mortis corum vi-” 
taexponitur *. Qualibus in periculis ut ftre- 
nue & dextre fefe cives gerere poffint, fum- 
mum imperium exercere eos 8 preparare de- 
bet. Nulli autem civi ejus periculi_ metu ad 
munia militaria fefe inutilem reddere licet 3. 





debere. De Fare B.&o PL. IL c. txvi. § 2. Quod 
fi dubitent atrum bellum fit licitam.necne, principi 
parendum eft s & nil obftat regula 4 Grotto allata, 
quad dubitas us foceris. Vid. fapra, L, 1. ¢. i. § 6. not. 2. 

1 Conf. Gror. De Fure B.S P, L. Ui. c, xx, Bup- 


G. L, Ill c. ii. § 3 
Et 


b+ 


ii, G ts 


4665 De Jur Virz ac Nec rs. Lt 


Cap. 13.Et qui militie eft adfcriptus, hauequaqua 
affignatam ftationem ex formidine defére 


fed ad extremum potius fpiritum jpugnabit 
nifi intelligat imperantis voluntaterma eff, 1 
potius vitam, quam locum confervet ; al 
locus ifte tanti non fit civitati, quarm viti 

. torum civium *. _ 

Dietum Ul. Directs autem vitam civibus adime 

adinendi ye poteft fummum imperium ob arrocia de. 

tiem lida, & per modum pene; que tamien & is 

©. iii, §1.alia hominis bona cadit. Quo loco de natu. 
ra pone quadam in univerfum erunt expo. 
nenda. 

(Penere- JV. Est igitur Poena malum | paffianit 
qronen quod infligitur ob malum affionis * 5 feu malum 
re aliquod moleftum, quod per modum:caactic 
Gili § 4. , . als 

Ce ee 


4 Hoc in loco meritd qozti poteft, utram civem is. 
nocentess liccat bef ad certam mortem tradere, ut evitetst 
imminens reip. ruina ? Partem negativa: -nofter 
tm opere majori, L. VIII. ¢. ii § 5. ** Ue civias 
** (inguit) eam in tyranai manum tradat age ot eon 
*« dem cogat quo feipfam dedar, ‘neque fas effe neque 
« neceffariam arbitror.” Reftius (at opinor) pro 

. parte afirmativa ftat Grorivs. Caritas & amor 
patriz id 2 cive exigit, ut feipfaum tradat 3 quoniam 
utilitati omnium pla(quam usius alicujue aut fete cone 

“fylendum elt. Quod fi id facere: tenetur, ad id rede | 
cogi poteft. ‘ Superior (tefte Grori0) cogere po 
© tet ad ea, qua: virtus qualibet precipit, quia is 
6 jure proprio fuperioris, qua faperior eft, hoc et 
« comprehenfum, Sjc in magna framenti penuria ci- 

** ves cogi poffunt, quod habent, in medium conferre; | 

« quare & in noftra illa controverfia verius videtor 

* cogi pofle civem, ut id faciat, quod exigit caries 





.. W. Dez Jore Vira ac Necis, 467 
wis 8 pro imperio, intuitu antegreffi delidti, Cap. 13. 
alicui imponitur®, Licet enim fepe alicui 
PcEnz loco imperentur quedam aétiones ; in 
iis tamen fpeétatur id, quod laboriofe, & fa- 
Cienti molefte fint, ; quodque agenti paftio 
quzxdam per as inferatir. Invitis autem 
Poena eft infligenda, quia alias illa non obtine- 
¥et finem fuum, qui eft, acerbitate fua homi- 
mies a peccatis deterrete. Quem effe€tum non 
hhabent, quz quis lubens admittit. Denique 
pene rationem non habent mala, quz in bello 
‘Pugnave inter repugnandum inferuntur ; quia 
non pto imperio : Neque que per injuriam 
quis patitur ; quia non intuitu antegreffi de- 
1i@i inferuntur 7, 
V. Si- 


——$—S— 


De Jure B.& P..L: IL. ¢. xxv: § 3. Perronotandum’ . 
eft, ubi hoftis potentior certos fibi cives objdes ad pac- 
ta quevis firmanda poftulaverit ; eos ad hoc onus fuf- 
cipiendum adigi poffe. Quod fi illius, quicum pacif- 
cimary-qgrgbitre: civitatis nihil intereft, & civibus qui 
obfes fuerit 7 praecidendig querelis aptiffimum erit for. 
tem adhibere. De Fure N.& G.L, VIL c. ii. § 6, 

5 Definitio ex Grorio petita, De Jure B. & P, 
L. IL. c. xx. § 1. an 

6 Omnis pena, fi jufta oft, peccati penacf, Aucust: 
Retr, I. ix. 

7 Parin pasgm non habet imperium, ideoque pe, . 
nam proprié didam ex auétoris’ definitione infligere. 
non poteft. " Eadem, ratione in ftata naturali nemo 
penis humanis obnoxius effe poteft, quoniag non darur 
fuperior.. Hanc autem noftri doétrinam improbat 
Barserraccius, & longa verborum ambage. pro* 
bate aggreditur poeenam’a paribui in pares infligt poffe- 
Eodem modd bellum punitioum effe poffe ftatuit Gro- 
Tivs; & livertatem faluti fae perpcenas confalend initrio 
cut Hh . penes 





468 De June Vite ac Necs. La 
Cap.13. V. Sicutr autem Tibertas iiac?alis ho 
W— habet, ut qui in ea conttitunis preter Deu 
Imprenti cemminem habet fuperiotern, divinis cantum 
So nenien- poenis fit obnoxius : ita cum introduéto ine: 
di. _ homines imperio hoc quoque iinperaritibus f- 
©-ill § 7-1y5 focietatum attribuit, ut ipfi malo repre- 
fentato malitiam fubjectorum coercere queant, 
quo plures homines fecuri invicemi poffint vi- 
vere. 
VIL Ersi autem in. e6 nihil fdeatur ini- 
depanis qui, ut malum patiatur, qui male ‘egit iB 
‘refjicien- poenis tamen humanis non fimpliciter_refpic- 
wtili- endum eft, quodnam malum fit perpetratum; 
ann g 8, fed & que utilitas ex pena poffit provenin. 
Sicuti & nequaquam eo fine poenz exercende, 
ut lzfusanimum pafcat, & voluptatem capiar 
. ex dolore & fuppticio kedentis; quippe tin 
hac voluptas plane fit inhumana, & focial. 

tati repugnans *, 
Aut pee VIL. Génuinus ‘penarum bumanaram fris 


cantis, aut q sas. 
lef ante preecautio Iefionum & injuriarum ; que 
omnium. 








penes fingulos fuiffe. De Fure B. &¢ P. L, IP. c. xx, 
$40. Sed redlius, me judice, decernit, nofter ; in ¢0 
quod facultatem delinquentes puniendi paribus non 
conceflit. Proculdubio licita eft defenfio per’ violenti- 
am contra injarias, licitam eft bellum in eos, qui jon 
noftra violarunt ; nom autem per modum pone, fed 
defenfionis. Jure naturali, nemini alterius aAtion 
dirigendi nedum puniendi competit facultas, in quem 
non habet imperium. Qui deliétum aliquod admifi, 
1 poznas luere debers fed ab eo folo, cujusleges mign. 
vit, -Neque adeo gens gentem punire re&te potel, 
quoniam par eft utriufque conditio; unde dellam puxi- 
tivum Goris figmentum reéte haberi poteft. 


pro 


LH. De Jone Vite ac Necis. 469 


Sprovenit, f vel in Melis emenderur, qui pec-Cap. 13. 
-scawit, ‘aut alii ‘opus ‘exemplo, ne deinceps vee 
Bint peecare, vel fi ita coerceatur qui pecca- 
‘vit, ut'noh poffet deinceps nocere. Id quod 
etiam ita poteft exprimi; quod in poenis ref- 
-piciatur vel utilitas-ejus, qui peccavit ; vel e+ 
Jus Cajus intererdt non fuiffe peccatum, ‘quique 

leo per peccatutn Ieefus fait ; vel indiftinc- 
“tim quorumlibet. 

VI. Primvw ij igiturin fumenda poena re- Quomede 

fpicitur utilitas ejus, qui peccavit, dum dolore stilizas 
peenz ipfius anitnus emendatur, & peccandi* nail 
‘libido per ‘evindein exftinguitur °. - Quale ge- 
“nus - etiam ‘in plerifque civitatibus in 
iios domefticos exercere patribus-familias te- 
eum. Eo {lo tamen fine ad mortem pro: 
éedi pdffe non Videtur ; cum qui mortuus eft, 
emendati nequeat *% 

IX. Deinpe in poena verfatur utilitas ejus; vomade 
qui lafus fuit, ne tale quid in pofterum ab utilizes 
eoderh aut aliis patiatur; Quorum prius ob-/24? 
tinetur, fi vel tollatur, qui peccavit ; vel vi- Hit" 








8 Scité cecinit CuaupiAnus, Conf. Manliiver. 224. 


Qui fruitur paend, ferus éft, legamque videtur 
VindiBtam praifare fbi: Diis proximus ills of, 
_ Quem ratio non ira movtt | 3 qui fata rependens 


Confilio punire potef- 





9 Caftigatio fincera & cum ratione aliquando ne- 
* ceflaria eft. Non enim nocet, fed medetur fpecie 
* pocendi. Ingenia vitio prava dolore .corporis ani- 
 mique corrigimts. Senazca de Ira. L. I. c. v. 

1© Conf. Gro. De Fure B. & P.L, II. ¢. xx. $7. 

Hh2 res 


470 Dez June Vitzac Necis. L. | 
Cap.'13. res nocendi, -falva vita, ipfi adimantur; vel fj 
%—— fi malo fuo. dedoceatur delinquere. Pofterius 
autem obtinetur poena aperta & confpicua, 
cujufque adparatus ad terrorem aliis: incuti- 
endum aptus fit ™. . 
womede x Dessque in poena utilitas quoque om. 
wilitas nium queritur, dum nempe id agitur, ut ne, 
sim ? qui uni nocuit, aliis deinceps noceat, vel ur 
©. il, $ “evemplo territi ceteri a fimilibus patrandis 
abftineant. Quod pari modo atque prius ob- 
tinetur ®. 
Panis xe XI. Quop fi porro tum fines poenarum 
manis ex- tym conditionem generis humani confidere- 
emptiness, adparet, non omnia peccata eff@ ejufmod; 
indolis, ut in fe bumano ea puniri omnino 
conveniat. de poenis humanis eximuntur 
“adtus mere interni, i. e. cogitatio deleétabilis 
de peccato aliquo, cupiditas, defiderium, de- 
ftinatio citra effectum ; etfi poftea per fubfe- 
quentem confeffionem ad ‘notitiam aliorum 
perveniant. Nam cum ejufmodi motu inter- 
ro nemini noxa inferatur, nullius quoque ho- 
minis intereft, ut ob eundem quifpiam punia. 
tur 33. 
Ex lapfus XII. Durum quoque nimis foret poenis 
minutifi- humanis fubjicere minutiffimos lapfus, quos in 
m ifthac 
 . 
Ibid. § 8. 
- "Ibid. § 9. Add. Seupen, De Jure Nat. L, I. 
civ. 
, 13 Id tamen non obftat (tele Grorio) qud minis 
actus interni quatenus in externos influunt, in zftima. 
tionem 









L. I. sODe Jure Vira ac Nects. 47¢ 
_ ,ifthac nature conditione non datur effugere, Cap. 13. 

quantamcunque attentionem quis adhibere in- 

ftituat 4. 

XII. Prazrerea multos actus diffimulant £¢ gue 
leges humana ob tranquillitatem civitatis, aut ferrejuber 
alias ob rationes: puta, fi fplendidior futur anquilli 
fit a€tus, ubi ex intuitu poenz non videatuytas: 
fafceptus'; aut ubi opere pretium non fit ju- 
dices inquietari, aut fi obfcuriffima res fit dif- 
ceptationis, aut fi inolitum plane malum citra 
convulfionem civitatis tolli nequeat. . 

XIV. Denaque & a poena humana eximi Aut com- 
neceffe eft illa vitia animi, ex corruptione morris be- 
talium communi refultantia, quae ita frequentia raps, 
reperiuntur, ut defuturi effent, quibus impe- 
saretur, fi feveris ifta poenis pledtere velis, 
quoufque in enormes actus non eruperunt : 
ut eft ambitio, avaritia, inhumanitas, ingra- 
tus animus, hypocrifis, invidia, fuperbia, i- 
racundia, fimultas, & fimilia. . 

XV. Neque tamen fi quz peccata fint pa- Venta qui- 
trata poenis humanis idonea, femper neceffum waa? 
eft poenam exigi. Quin aliquando contingit, c. iii. § 
ut delinquentibus rette peccati Venia fier; 15+ 
poffit. Id quod tamen citra graves caufas 
fieri non debet. Inter quas funt, fi fines poe. 
narum in‘certo cafu. non videantur neceffarii ; 
aut fi venia majorem quam poena producere 





tionem veniapt non fui proprie, fed a€tuum externo- 
rum, qui inde meriti fui accipiant qualitatem. bid, 
§ 18. 

4 Ibid, § 19¢ 


Heh3 uti 


472 


Dz Juez Virzac Neexs. ky, lh 


Cap. 13. utilitatem fit idonea; aut fi fines poenarum 
Servem alia via commodius obtineri poffint. em fi 


qui deliquit alleget fua aut fibi conjyétorum 
eximia in rempubl. merita, peculiar’ praemic 
digna ; aut fi ab alia quapiam infigni re com- 
mendetur, puta, a raro aliquo artificio ; aut 
ffi {pes fit fore, ut peccarum illud egregiis f 
tis eluatur ; prefertim ubi aliqua ignorant, 
licet non plane inculpabilis, intervenewit, aus 
fi particularis ratio legis in aliquo facta eefia- 

verit. Sape quoque ob multitudinena pesesn- 
tium veniaet dana, ne fuppliciis civiegs ex- 


hauriatur's. 
XVI. Gravitas autem delictorum aeftimatur 


ae ex objeéto in quod peccatym fuit, proue “illu 
unde fit @ nobile & pretiofum habetur : item ex effect,’ 
fimanda? ’ prout multum aut parum damni in remp. inde 


a2. 


©. ii. $18 -  dundat :: & denique ex prayitate intentionis, 


qua ex variis indictis colligitur; puta, fi fa 
cile potuit: -refiftere caufis, quibus quis ad pec 
candum fuit impulfus; aut fi preter commu- 
nem rationem peculiaris quadam acceffit, que 
a peccando debebat abfterrere ; aut ubi cir- 
cumftantiz fingulares fa€tum aggravant , aut 
fi animum quis “habuerit idoneum ad refi 

dum 


tr rte 


5 Ibid. 4 21, &c. 

16 Ordinem deliftorum quoad gbjetta fic initait 
nofter. 1. Precateris maximé deteftanda habetur a@io 
que direfte in“Doi contameliam tendit. 2. Que ani- 
.¥erfam hominum {ocietatem tangit. 9. Quee gublicum 
civitatis ordinem perturbat. 4. Quz fingulos homines 
tangit. Ubi in foro civili primo loeo:fiatuitar vita, 
-qué eft fundamentum emaiym'bonoram temporaium 








KX. IL De Jure Virz ac Necis. 473 
; <dum peccatorum illecebris. Sed & confide- Cap. 13. 
' wari folet, primus quis, an aliorum exemplo "4 
fLeduétus ; femel, an fepius, & poft confum- 
tas fruftra admonitiones quis peccaverit **. 

XVIL Quon tamen pene genus & quan-Unde defi. 
Zum precife fingulis peccatis fit infigendum, *néem 
ypenes fummum imperium civile eft definire ;40"45" 
quod heic uniee utilitatem reipubl. prae oculis quantitas? 
hhaberedebet. Unde fieri poteft & folet, ut “iil $24, 
‘€adem posna imponatur duobus deli€tis inas- + 
Qualibus. Nam qu zqualitas judicibus circa 
¥eos obfervandos precipitur, illa intelligenda 
eft de réis, qui idem fpecie delitum commife- 
runt :“hactenus, ut quod in uno vindicatur de- 
lictum, alteri citra graviffimam caufém con- 

donari non debeat. Erfi autem quantum fieri 
poteft, homo in hominem lenior effe debeat : 
interdum tamen poenas exafperari falus civita- _ 
tis, 8¢ {ecuritas civium jubet; puta, fi contra 
glifcentia vitia afperiore medicina opus fit; aut 
ubi deli€tum aliquod reip. fit perniciofifimum. 
Id autem omnino obfervandum circa magni- 
tudinem pcenarum, ut ill tante fint, quanta 
fufficiant ad reprimendam libidinem morta- 
Jium, qua feruntur in peccatum, in quod pos- 





tum membra non vitalia, citra quorum ufum vita nifi 
miferrima trahi non poteft, que pro nobilitate fui u- 
fus efimantar. 5. Quz familias privatorum, quarum 
fandamentum eft matrimonium, perturbat maculatye, 
6. Que perdit aut -avertit alias’ res’ expetibiles, ‘vitae 
necefitarbus ‘aut commoditatibus infervientés }* idque 
vel dire@z vel indire&2 dolo malo caufam damaj dan- 
do. 7. Denique qua famam aut exitimatiqnem civi- 
lem detrait, De Jure N. & G. L, VILL c. iii § 18. 
5 : Hh4 ne 


474 De Jure Vir# ac Necis. LY 
Cap. 1§.nz conftituentur. Tum etiam, ne exiga 
—v~— tur graviores peenz, quam legibus definitt 
fant ; nifi atrociores circumftantiae” factun 
aggravent "7. 
XVIII Quia tamen eadem poena non om- | 
fe Bee a nes eque afficit, adeoqueapud omnes non p: 
rjora_tem effectum producit circa reprimendam p:c- 
peecantis; candi libidinem; inde tam in generali peenz | 
¢- ji $ rum defignatione, quam earundem ad fingu- 
“Jos adplicatione, refpicienda eft perfona ipfus 
delinquentis ; 8 in eadem ile qualitates, quz | 
fenfum poenz augere vel minyere poffunt; 
puta etas, fexus, ftatus, opes, vires, & fi- 
milia +, 
Obdeli- XIX. Porro uti ob alienum delictum in 
un alie- foro humano peena proprie diéta nemo porett 
periendu: affici : ita fi ab univerfitate aliqua delictum fit 
£ i § adi fur. eo non tenebitur, ‘qui in id non 
confenferit. Atque inde ifti diffentienti nihil 
poterit eripi, quod nomine & beneficio uni- 
verfitatis non obtinebat. Etfi ex occafione 
punite univerfitatis & innocentes incommo- 
dum fentire foleant. Exfpirant quoque de- 
li&a univerfitatum, quando -nemo ampplius 
fupereft eorum, queis confentientibus & coo 
perantibus illud delictum fuit patratum. 





“17 Vid. fupra , ¢. Vii. § 3. not. 5. 
#) Huc fpe@at illud Jovenaris Sat. VIL. 140. 


© Omne animi vitium tants con[pefius in fe 
Grimen habet, quantd major gui peccat babetar. 
19 Non autem peenas fed infprtunium fabeunt. Unde 


facile incelligi pored, qua ratione Deus (Galva ejus jut 
sitid 


EK. If. Dz Jurze Vive ac Necis. “¢ 478 
XXX. Ip tamen enter contingit, ut a-C4p. 13. 
Zzenum deliftum ofatn prabeat, e qua inv 
azlios incommodum proveniat, aut bonum an- cafonem 
tea fperatum intercipiatur.  Sicuti_ bonis pa-ixcommodt 
Yentum ob deliétum confifcatis ad pauperta-braere 
tem rediguntur etiam innocentes liberi's, Et 
reo aufugiente fide-juffor exfolvere multam 
cogitur, non ex deliéto, fed quia in talem e- 
‘ventum ultro fefe obligavit +. 








CAP. XIV. 


De ExisTIMATIONE 


on es ISTIMAT 1Oin genereeft valor per- Exiftima- 
fonarum in vita communi, fecundum ‘?#" g¢- 
quem apte funt aliis perfonis exaequari ue vie 
comparari, eifque vel antehaberi, vel pott-iv. 

ni, 


IL Diviprrur illa in fimplicem 8 inten- Quotuples 
Jfivam. Utraque confideratur vel inter eos qui “li 
in naturali libertate, vel qui in fatu civili inf? 
vicem degunt, 

. pi Exiftimatio Simplex inter eos, qui it na- Simplex in 
surali libertate vivunt, in hoc potiffimum con-“ertate 


naturalé 
eee in gee 
; Sita? 
tiud) damnum pofteris ob deliéa majorum infligar. © iv. §3+ 
Ferretne (inquit Cicero) xila civitas laterem Piufnodi 
degis, ut condemnetur filius aut nepos, fi pater axt avus deli 
quiet ? De Nat. Deor. III. xxxviii, 
* Vid. Gror. sbi fupra, § 13, &c. 
” Conf, auétoris Differtat, Acad. de Exiftimatione. Pp 
§: 


fiftit, 





476 : Dy Exrgtrmatroxe. LL 


Cap. r4.fiftig, ut quis talem fe ferat, & pro tali 
SHY pr, qiicum ag} queat tanquam Guna viro 
no, & qui cum aliis ad prélcriptum legis 
turalis vivere fit paratus. ai 
Ea quam. WY. Arqup ilthac integra tamdina habetr, 
diemencarquoad quis nandum per mafitioftr “aut ens 
ieera? “me facinys fiens volmn{qpe dale male jeg 
nature adverfus aligs violavit.” Inde & nar 
raliter quilibet pra bono vitq bakepuy, dpa 
_ contrarium probetur *. aren 
Quiburfa. V- Eaves exiftimatio dimiauituc per fac 
@is dimi- nora enormia contra legem naturalem mai 
wae tiofe patrata 5 quz efficiunt, ut majore circum 
OE eat fit, fi quis cum tali agere vel 
pectione opusfit, fi quis cum tali agere velit 
Ea tamen macula élui poteft, praeftica ulm 
damni dati reparatione, & edito ferig pon 
tentiae documento 3. a 
Quibes pe VE Confumit eandem penitus vitae genus & 
zitat @- infticytum directs fpectans ad aliis ‘promifar 
Sfirex@ nocendum, & rem ex manifettis aliorday inj 
friv.§ 5. riis faciendam. C 
’ diu_refipifcere_no 
hoftes poffiunt tad 
forum malitia ullor 
parare tamen hi € 
prettita refufione ¢ 
natione, honeftum 
. _ fabierine. 
wee ee  nvenramenanrd 
“8 Tniqu? igitay ftatuit Hopmagrvs omnes in San 
paturali degentes pra walis habendos els. De Gu, ci. 
43 Vid. fapra, L. Lc. ye § 1%. . 
+ Quales fant latropess pirate, Gearii, & id genes 
tenebriones, ~ VIL 









It Dez ExistrMaTiove, 477. 
VIL. Exxipinetig fre, intra civitates de-Cap. 14. 
ating, eft, qua quis juxta leges & mores ci- 
satis pa vitiofo eufdem membro civitate 
claratus, & aliquo numero effe intelligi que? 
Vil. Ternac ip Givitate deficit vel ex me-) 

‘atu, vel ex deliéta, Prius contingit dy-a 
Z modo: vel ut ftatus ille in f¢ atari 
ihil turpe habeat ; yel ut cum vitio, aut fal- ¢ 
2m gjus opinione, fit conjun@us. [llud cone 
agit in quibufdam civitatibus, ubi fervi nulla’ 
umero fant & Hogccirca lenones, meretrices, 
© fimiles obtinet 5 qui quamdiu publice tole 
antur in ciyitate, communi quidem defenfione 
‘guntur, honeftorum tamen hominum con- 
fortio excludendi. Qu d idem contingit qui: 
bufdam circa foeda aujt vilia, licer naturalitey 
non vitiofa, occupatis ¢, 


IX, Ex deliéte aytem egdem plane deficit, Qumede 
quando quis juxta leges civiles ob certum de. & “ae 
liGtum Infamia notatur : idque ut vel morte tsramia't 
fimul pleGatur, & fic memoria ejus nofatur ;¢ iv. § 2: 
vel ut civitate expellatur ; vel ut in civitate 
retinegtur tanquam infame & putridum mem- 
brum, 

" X. Ib autem manifeftum eft, exitimatio- vasuralis 
nem fimplicem, feu naturalem boueftatem tion bonsfias 

pofe alicui eripi ex mero arbitrio fummorum 27 | 
er eat ? Cum id nullo modo ad utilicnee uien 


ic nom fubef. 


tatem civitatisfacere, adeoque in ipfos nulloe. iv. § 9: 


Simphx in 


7 





” 











$ Quam vilis fgerit earum canditio apud Romanos, 
emnibus notifimum eft, Vid. L, XVIIL tit. v. 1, 6, 
4 L Jude Adult, 


§ Quales fant carnifices, li@ores, fornicarii, &c: 
a modo 










478 » De ExistiMatione. L 
Cap. 14. modo collatum, intelligi poffit. Sicuti 
(SV vera infamia videtur contrahi poffe, dum 
jus civitatis per modum nudi miniftrs 
quitur. 
Exifima. XI. Exiftimavio intenfiva eft, fecundun| 
tia intenf quam perfonz, alias quoad exiftimationen| 
ve, few fimplicem zquales, fibé invicem preeferuncy, 
£ iv.§ prout uni pre altero infunt, queis alionz 
ute animi ad exhibendum honorem permoveri fo. 
lent. Eft autem Honor proprie fignificato 
judicii noftri de aleerius preeftantia. 
Variaad “XII. Haxc exiftimatio intenfiva confiderai 
gu intel- poteft vel inter cos, qui in naturali vivunt i 
emda vertate, vel inter cives ejufdem reipublice. 
Deinde expendenda funt ejuflew, fundaments, 
& quidem prout producunt vel aptitudines 
duntaxat ad honorem ab aliis exfpe€tandum, 
vel jus ftricte dictum quo idem ab aliis tar 
quam debitus poftulari queat. 
Fesda. XIII. Fundamenta intenfive exiftimatiai 
mata in genere cenfentur omnia illa, quae infignem 


notanda. 


c.iv.§ jus affe€tus cum fine legis naturalis aut civit 
bls tum congruit, Uti funt perfpicacia mentis,& 
capacitas varias fcientias & artes. addifcendi, 
acre judicium in rebus gerendis, animus fir 
mus & per externa inconcuffus, illecebrifqu 
ac terroribus fuperior ; eloquentia, forma & 





+ 7 Male igitur Honsssrus honorem in potentia far 
davit.’ Confffit bonor (inquit) in folius potentiog exifiias: 
tione. Leyiath. cap. x. p. 47. 

dex: | 


« Ti. De ExisTIMATIONE. 


479 
exteritas corporis, bona fortunz, & impri-Cap. 14. 
mis res egregie gefte 7. Ved 


XLV. Hac tamen omnia non producunt ‘Jus ad bes 
nif jus imperfeftum, {eu aptitudinem ad ha- #erem im- 
bendum ab aliis honorem & venerationem. situa 
Unde fi quis eundem aliis etiam bene meritis¢. iv. § 
denegaverit, non injuriam facit, fed duntaxat "4+ 
ob inhumanitatem & velut incivilitatem male 
audit. Sed jus perfectum ad habendum ab al- 
tero honorem, aut ejus infignia, provenit vel 
ex imperio, quod quis in iftum obtinet ; vel 
ex pacto cum eodem ea fuper re inito, vel ex 
lege per communem dominum lataaut appro- 
bata. * 

XV. Intew principes autem & integros po- Fx ad 
pulos pro eminentia & precedentia folet alle- preceden- 

gari potiffimum antiquitas regni & familize ; principes 
amplitudo & opulentia ditionum, & potentia, unde? 5 
qualitas poteftatis, qua quis imperium in fuo ;. 716. , 
regno obtinet, & fplendor tituli. Qua tamen 
omnia per fe non pariunt jus perfeCtum ad prae- 
cedentiam adverfus alios reges populofve, nifi 
acto aut conceffione horum iftud quefitum 
fuerit. 

XVI. Inter cives autem gradus dignitatis Grades 
defignare fummi imperantis eft ; qui tamen dignitatis 
heic reéte cujufque preftantiam, & ad confe= ele 
rendain remp. merita aptitudinem refpicit. nandi ? 
Quem autem ifte civi dignitatis gradum affig- ¢ iv § 

. faverit, eum reéte hic contra concives fuos tue- 72° 
tur; nec minus eodem ipfe adquiefcere debets. 





Conf. Buppet, Philof. Prag, P. Il. ¢. ‘iv S. 13 
$3e. 


CAP. 


480 








CAP. XV. 


De Porzsrate summa ‘Imperu 
BONA CIVITATE CONTENTA. 





rv Hex ig obtineat 
* propria fibi 
quefiverunt, 
civitatum ref 
farium, fumr 
Legesfe- Tl. Prim 
gendiclrée itty poffine 1 
ple 5 rundem ad 
¢.¥. $3. dum ¥, aut ¢ 
‘feffionum’ 5 
in altos bor 
alia’. 
' Quales fan 
Tata, &c. 


5 Qualis erat 
jogera, neque 
‘D capita haber 
Macrob. Sat. Ls +++ 


3 Quales fant leges circa modum doriatfonem, La 
tionum, &c. & qua vetant pecunias, vel certas go 
dam merces.extra civitatem exportari. . 


4 Hane vocem ‘Deminium eminbns, ‘val Jip 
primus ufurpavit Gaorius (De Jure Bg PLY 
c. xiv. § 7.) de quafaperiori feculo 


Ks 
iL 
item mover? 
item wii 








i. i Dr Pohtstare, &e. abt 
TH. ALtrzkion jus in Boc confiftit, wt pol Cap. 15. 

Mit patticalamn digg de ipforum bonis Tri- 

buti aut Veftigalis komine Uederpere. ‘Cund y; ee 

‘enim cividih vith & fortune per civitatem fint oediigalia 

defendendz, oporter, at hi conferant, undef i> 

famtus ad eum fineni neceffarii tolerentur.c. y.§ 4 

Sic ut valde impudens fit, qui defenfiorie qui- 

dem & commoditate civitatis frui vult, & ta- 

mien nihil oper aut rei ad eandem fervandam 

‘conferre. Bef heic merito prudentes fefe re~ 

€tores ad quefulum vulgi ingenium adtempe- 

rent, & ut quam minimo cum fenfu ifta cor- 

rogari queant, laborent , imprimis zequalita- 

‘tem obfervando, & modica potius, ac varia, 

‘quam grandia ac uniformia exigefdo, 

Iv. Tearium jus eft Domininm éminens4, Cafsne- 
quod in eo confiftit, ut urgente reip. neceffi-cefftatis 
tate bona fubditi cujufpiam, quibus prefens eye, . 
tempus maxime opus habet, ad ufus publicos applican- 
arripi & adplicari queant ; licet ifta longe fut 5 
perent ratam pattem, quam ifte ad fumtus® ” *” 
reip. conferre tenebatur. Ob quam tamen 





ruditi. Vip. fupra,.Buvpe1 Hif. Fur. Nat. § 53. 
Non operz eft pretium de verbis contendere, cum fa- 
cultatem ipfam imperantibus competere manifeftum 
fit: que tamen non nifi urgente neceflitate exerceri 
debet. Ut id fiat (inquit Grorius lec. citat.) ex vi fur’ 
pereminentis dominii, primum requiritur utilitas publica 
deinde ut fi fieri poteft compenfa jat ei qui fuum amifi, 

Minimé licet principi aliquem pro arb 
trio bonis fais fpoliare: nec id concedendum effe 
Hossesio permittimus, céves non ita proprium babere 
quicquam, in qued non babeat jus ille, qui habet imperium 
fummum, De Cive, cap. vis § 15. 





yationem 





482° _ De Porzstatz, &c. ul 
Cap. g.cationem {ft ctvi, quod excedit, de “public, 
— aut ex collatione ceterérum civiusa, quanon 

Gs fer port, refund debet.* 7 
Jus prin. V. PRATER hecc tria jura in multis civit 
cig in ff tibus dantur peculiaria bona publicas que pe 
ericm, trymonium teip. aut Tegns - folent adpell 
€.v.§ 8. Quod alicubi iterum diftinguitur in pasrim- 
nium principatus, 8 reipublice, feu in Fit 
Se Zrarium. “Quorute prius deftinatum ¢ 
ad fuftentationem regis, ejufque. familize : po 
fterius ad publicas weilitates fegni. Circa pr. 
us rex habet ufumfrudtum, & de-fractibus in- 
de provenientibus pra fuo arbitrio difponer 
poteft. Circa pofterius autem adminiftrapon: 
munus obit, idemque ufibus, quibus deftin- 
tum eft, adplicare debet. Neutrum ni§ cor 

fenfa pope" alienare voteft. 


Ia remps VI. Mt 
tae eae P 
aliemen- parte alit 
dam. puli, & 
ey. $9 confenfus partis alienandz. © Sicuta-nec vice 
* verfa membrum aliquod a civitate invita fee 
abrumpere potelt, nifi per vim extern@rum 
hoftium in eam fit redaCtum conditionem, ut 
liter nullo modo falvum effe queat s. 


* $ Qualis lex olim fait apud Argivos. Ovip. Me. 
XY. 28. . 


_————Probibent diftedere leges 
Panague mers pofita eft, patriam matare volenti. 


CAP 


> Se AP. XVL. 
Di Briport Pact. 
i 





7~\U anquam id légingturali maxime fit 3, jum é¢ 
: convenjens, wt homiries pacem ingi-jufum & 
cem agitent,ultro ea praeftando, ‘que de- pradens 
bebant ; imo -pax ipfa fig ftatus homini, qua- vii.” 
tenus a bnitis diftinguitur,, peculiaris #: ali-c. vi. 
quando tamen ipfi quoque komini bellum * fit 
licitym, 8: quandoque neceffarium ; quando 
nempe_pei alterius malitiam noftra fervare; ' 

aut jure noftro potiri citra vim adhibitam ne- 








fcit® & Sommod2e%cripfit Quin- 
vTuLianus vel quifquis erat. Declam. IX. “ Na. 
“* qura preter cetera animalia induit noftris pectorie 

bus quandam focietatem, qu mutuo gaudere cone 
“ grefu, contrahere popalos, condere urbes edocuit, 

& cum mentibus noftris varios impofuerit motus, 
nullam profe&é meliorem benevolentia tribuit af. 
feftum.- Quid enim foret hamano genere felicius, 
“* fi omnes effe poffent amici ? Non bella, {editiones, 
“* latrocinia, lites, cateraque mala, que hominibusex 
* feipfis nata func, forcanz accefliffent.”” 

* Bellum Cicero dixit certationem per vim. Offic. 
J. xi. Grorio placuit, ut non aio fed: ftatus co 
nomine indicetur, ita ut fit bellum fates per~uim certane 
sina, qua tales fant. De fore B. & P.-L. I. ci. § 2, 

‘. li. . ~ quimus 3. 


484 De Betto Er Pace, L 
Cap. 16. quimus 3. In quo ipfo tamen prudentia & 
<—v—~ manitas fuadet, ut nead arniaeamus, ubia 
injuriarum noftrarum perfecutione plus mi 
in eos noftrofque quam boni fic redundaw 
- rum *. 

Bellide- WN. Fufte caufe, ob quas bellum fufcipi pot 
hd fit, huc redeunt, ut nos & noftra fervemwz 
jxfe — tueamur contra injuftam alforum invafionem:| 
caxfe. aut ut que nobis debita ab aliis exhiberi rR, 
oi $3: nuuntur afferamus ; aut injuriae jam illate r| 

parationem, & cautionem in pofterum ob¢ 
neamus. Ob priorem caufam quod geri 
bellum defenfivum: quod ob pofteriores ¢ 
fenfioum dicitur s. 
Priusfen- II, Neque tamen confeftim, ubi qi 
pieced fele lafum arbitratur, ad arma eft decure 
enicitia, UM, imprimis ubi adhoc dubii aliquid ca 
¢. vie § 4-jus aut factum occurrit : fed tentandum, nm 
ants 





3 Bellum effe licitam fequitur .ex ftudio ille natu 
Ji, quod hominibus inett, /ripfos confervandi. -“* Brexin 
“* cum gentes integre (ut Buppar verbis utar) in fat 
“© quippe naturali conftitate, communem judicem sa 
+ habeant, omnium tamen falas legum natoraliam ob 
* fervationem requirat, Deufque ipfe, ut /eip/am qr 
* libet confervet, velit ; nihil aliud fapereft, quime 
«+ yim illis opponant, qui migratis nature legibus viex 
« opprimere aggrediuntur. Accedit quod Deus in’ 
«© Literis bella paflim approbet, quod evidentifima 
«* nobis documentum prebet, jare nature bellum g- 
“* rere neutiquam nefas effe.” Philof. Prag. P. Ie 
v. S. 2. Conf. fiupra, L. Lc. v. 

“4 Conf. Gror. De Fure B. & P. pafim. Buvpst 

Phil. Praa.P. Il. c. v. S. 2.—7. 

5 Si ftriG2 loquamur, omne bellam ob juftas cauls 

fafceptum eft defenffvum 5 nemini enim licet alterum of 
: : findert 


. 


iu. I. . Dz Betto er Paez, 485 


2mica Via tes poflit componi ; puta, colloquioCap. 16. . 
inter partes inftituto, provocatione ad arbi- “~~ 
tros fatta, aut re forti commiffa. Precipue 

autem hac via tentanda illi, qui petit ; quippe 

cum poffeffionem cum aliquo titulo favor uti- 

que comitetur 6, 

IV. Injufta porro bellorum caufe vel a- bite 
perte tales funt, vel colorem aliquem licet di-que & 
Jutum admittunt. Ile ad duo potiffimum le? 
capita referuntur, avaritiam & ambitionems~ *"” Ssé 
feu habendi, & dominandi libidinem. He 
variz funt ; puta, metus ex opibus & poten. 
tia vicini, utilicas jure “defticuta, amor fedes 
meliores parandi, denegatio ecorum qua ex 
fimplici aliqua virtute debebantur, ftoliditas 
poffefforis, - cupido extinguendi jus alterius 
legitime quzfitum, quod nobis paulo molef- 
tus videtur 5 8 fimilia ’. 








Fendere, vel nocere. Adjungit Grorius bellum puni- 
tioum, quod verd minus proprié digtum eft ; quonian 
gentes inter fe fint zquales, & pena non nifi a fuperi- 
ori infligi poffit. Vid. fupra, c. xiii. § 4, not. 7, 

6 Vid. fupra, L. I. c. v. § 7» 

7 Utut bella ob has caufas fufcepta juttitie {pecimen 
& colorem pra fe ferre poffunt, tamen vere jufta cau- 
fa belli fufcipiendi nulla effe alia poteft, nifi injuria. 
Traque ad tot claffes bellorum caufe commode referri 
poffunt, quot funt injuriarnm genera. Vid. /upra, .L. 
1c. vi. Dividitar autem dopliciter § Grotto caufy 
belli (que & principium vocatur) in juftificam, fc. & 
Juaforiam ; illa’ eff, quae snoyet fub ratione jutti, 
bellum juftam reddit ; hac vero, que fub ratione uti- 
lisfuadet, De ure B. &.P. L. IL. c is & c. xxiie 


$2 
li2 V.Et 


486 De Berto #T Pace. Lt 


Cap. 16. V. Erst autem modus agendi in bello ms 
xime proprius fit vis & terror : non minus t 
Debus abf- men adverfus hoftem fraude ac dolo uti _ lice, 
y hit modo fides data non kedatur. Inde hoftem 
ws. licet decipere fermone affertivo, feu per fids 
narrationes: nequaquam autem per promifi 
aut pacta’s. 
Visinbel- VI. Circa vim, que in bello adhibew 
he adbiter adverfus hoftem ejufque res, diftinguendum 
amen. eft inter id, quod boftis fine injuria pati pote, 
©. vie § 7+ 8¢ quod ipfi falva bumanitate nos inferre pofe 
. . Mish 











§ Vid. fupra, L. I. c. x. § 5. not. 7. Conf. Gror. 
De Fure B.S P. L.A. c. i. § 6.7.17. qui hoc age 
mentum ibidem plené & accuraté tractavit. 

9 Hanc rem fufé expofuit Grorius ( L: “Ill. c. ir 
-—viii.) cujus do&rinam paucis complectitur Buppt- 
us. “ In Bello licet hoftem interficere : finis enimbd- 
“ fi cateroquin obtineri non poffet. Non tamen ia 
* infiniam excurrit hac interficiendi licentia. Nec 
“ infantes, nec faenrine, nec eaptivi, nec fupplices, 
“* nec qui feipfos dedunt, per fe interfici poffunt, nif 
“* forte exinde fingulare aliqaod momentum ad fine 
“* belli conferatur. Quin omnis vis, in quantum ho 
“© non facit, plane illicita eft: Unde & Bunqaam fine 
“* horrendo & inexpiabili écelere ftupra inferri_feeminis 
“* poffunt ; cum ad finem belli nulla ratione hoc quic. 
“< quam faciat, & & plufquam barbara libidine proce 
“* dat. Qui autem jufté interfici poffunt, ree inter. 
“* ficiungur in folo proprio, hoftili, nullius ; neutiquan 
“* autem in territorio tertii, quocum nihil nobis eft ne- 

“* gotii propter jus, quod illi in fuam territorium com. 
“* petit. . Yeneno an hoftem interficere liceat; non adeo 
** expeditum yidetur, certe moribus quarundam gent. 
um hoc repugnat. Nature tamen lege permiffum 
“ eft, bofti quocunque’ mode nocere, modé finis ha- 

- : beatur 


“ 


\ 


L. IL. De Beto et Pace. 487 
gus. Qui enim hoftem fefe mihi declara- Cap. 16. 
vit, cum in hoc ipfo fit profeffio extrema ma- “~~ 
Ja mihi intentandi, eo ipfo quoque, quantum 
in fe, mihi indulget facultatem adverfus fe in-- 
infinitum, Humanitas tamen jubet, ut quan- 
tum armorum impetus patitur, non plus mali 
hofti inferamus, quam defenfio aut ‘juris noftri 
vindicatio, & in pofterum fecuritas requirit? , 

VII. Soret bellum dividi in folenne & mi- 
nus folenne, Ad illud requiritur, tum ut ge. Pellim fo- 
ratur autore utrinque 0, qui fummum *habet yu; “len: 
evi § 9.’ 








<* beatur ratio. An ergo & fpicula & fontes & aquas 
= veneno imficere liceat, hinc itidem eft definiendum. 
** Quoad percuffores omnino cum H. Grorro diftinguo 

inter eos, qui fidem expreffam vel tacitam violant ; 
& qui eam non violant. “Tales percuffores, qui hof- 
.ti nullo modo fant obftri&ti, immittere, haud prorfus 
illicitum videtur ; sum perinde fit, five pauci, five 
plures hofti noceant. _ Aft de illis qui fidem violant, 
fecus eft fentiendum. Si vitam hoftium corpu(que 
ledere, multd magis res vaftare, eifque eripere licet. 
Nec excipio res facras aut religiofas, quippe qua 
ejus funt, qui fummum imperium habet. Nec tamen 
in rerum vaftatione ultra limites progrediendum, 
Sienim rerum vattatio ad finem belli pacemque ac. 
« celerandam nihil conferaty eam jure nature illicitam 
«* effe omnino affero. Stultum fane non minus ac 
**impium eft nullo fuo bono nocere alteri. Quarum 
rerum vaftatio itaque nobis nec neceffaria nec ullo 
“* modo utilis eft, eam intermittere ratio jubet. Sic 
“ cim raré admodum fit neceflarium templa, ftatuags 
“ edificia tum publica tam privata poft victoriam cor- 
“ rom iifdem ere nature leges jubent."” Pi- 
W. Prod. Ps Mco.80 5-84 10" Conf. Bjldem 
Differt. de Fure Belli circa res facras. 7 


1i3 4 impe- 


488 De Berto kr Pace. LI 
Cap. 16.imperium ; tum ut precefferit indiz#io t°. 
\AV™ nus folenne eft, quod denunciatum non ei 
aut quod in privatos geritur. Quo etiam per 
tinent bella civilia. 
tum WMT. Jus bellum movendi in civitate, wi 
Fashion ony penes eum, qui fummum habet imperium, 
penesimpe- ita iftud “ufurpare citra delegatam -ab illo & 
rantemf-cultatem, fupra menfuram magiftratus eft; ¢ 


 e. vieg10, 


w tiam ubi hic conjicit, fammz poteftati, ficor, 
: fuleretur, placiturum heic & nunc _bellon 
geri“. Etfi omnibus, qui alicui province 

aut loco munito cum copiis militaribus pre 
ficiuntur, ex fine muneris fui id quoque injure 

“tum intelligatur, ingruentem hoftem quovi 
modo a locis fibi commiffis repellere : ut & 

. ma 


<— 





10 A nonnullis alio nomine vocatur jus feciale.** Be 
“ ligquidem zxquitas fanQiffimé feciali’ populi Romai 
| jure pérfcripta eft; ex quo intelligi datur nha 
«* bellum effe juftum, nifi quod aut rebus repetitis ge 
“ ratur, aut denuntiatum ante fit & indidtum.” Cic 
De Offic. I. xi. Inditionem vero folennem non exji- 
re nature fed fio quodam jure gentium requiri co 
tendit Grotius: (L. III. c. iii. §6-) que diftindio 
jpibi omnino inutilis & vana videtur. Redtius [ato 
pinor] Buppeus= “* Cum pracipiat [jus nature) & 
** omnia prids ad lites componendas tentemus, quia 
arma arripiamus ; fine dubio etiam praccipit, ut alte 
s+ quem ut’ hoftem’ invadere conftivuimis, hac de rt 
“« certior reddatur, ut hoc quoque modo illi occalo 
‘ bellum evitandi fubminiftretur. Atque cum ome 
«res bellice ad fummum imperantem.fpedent, abe 
quoque indi€tionem fieri debere nemo inficiatus fr 
erit. 
“ Efique hee belli indi@io vel conditionata, que 
“* com rerum repetitione eft conjuntta, & alias clarige 
tia 


a Il, Dr Berto er Pace. 489 
aen non temere bellum in ditionem hoftilemCap. 16- 
ransferant. : 

IX. Carerum ut qui in naturali libertate 9,¢ pri- 
rivit, ob injurias tantum abs fe patratas bel-vata inju- 
o poteft peti: ita in civitate fepe bello Lae mens 
vaditur rettor civitatis, aut tota civitas, etl ifte jim? 
autor injuriz non fuerit. Sed ut reGte hoce. vi-§ 12. 
fiat, neceffum eft, ut injuria ifta aliquo modo 
in illum tranfierit. Ac reétores quidem civi- 
tatum ex injuriis per antiquos cives, aut qui 
recens ad eos confugiunt, patratis participant, 
fi paffi fuerint eas patrari, aut fi receptum pree~ 
ftent. Ut patientia fit culpabilis, requiritur, 
ut quis & fciat delinqui, & poffit prohibere. 
Sciri autem a rectore civitatis prafumuntur, 





*© tio dicitur, & tum maxime locum habere videtur, 
“* cum nihil antea de litibus amice finiendis aftum fu- 
«* it: vel pura, qua fimpliciter alterius amicitiz & foci- 
“ etati renunciamus, eumque hoftem noftrum declara- 
“ mus, quz & fpeciali quadam ratione & per eminen- 
** tiam indiGio dicitur. 

“ Habet autem indi@tio five denunciatio faltem lo+ 
“ cam in bello, quod vocant, afenfive 5 in quo femper, 
“* etiam cum legati violati fuerint, ufurpanda eft. In 
“ defenfivo autem fupervacua videtur , cim ibi res ip. * 
“ fa doceat, invaforem conftituifle armaté manu jus 
“quod, fe habere putat, profequi. Cum indiéione 
““ tamen non confundenda eft belli’ promulgatio, qua 
“ fabditis fignificatur hunc vel illum a nobis pro hoite 
“ haberi, & nihil nifi hoftilia nos ; ~ 
Philof. Pra. P. UL. c. v. S. 4 
 ™ Quod fi ita prefens fit p 
monet Grorius) ut tempus n¢ 
qui fupremum in-civitate jus hat 
ceptionem porriget. De Jure 
$4 


lig qua 


49° . ” Dz Bexro er Pace, tL 

Cap. 16. quae a civibus aperte & frequenter fiunt. F: 

‘<= cultas prohibendi femper prafumitur, nifi 
-fus defeétus manifefte probetur. Ut tame 

. -qui noxium ad fe confugientem poenae dur 
-* ° tayat declinanda caufa ‘recipit 8 protegit, 
“bello peti poffit ; id magis ex peculiari pao 

inter vicinos & focios, quam communi a- 
qua obligatione provenit’; nifi ifte profugs 
apud nos hoftilia in eam civitatem quam d- 
feruit machinetur “*. 

Reprefa- XK. Sep & illud inter gentes receptum, ut 
fia; Pr; pro debito civitatis proprio, aut quod juft 
jorum. -tiam requifitam non adminiftrando in fe der- 
‘¢vi.§ 13. yavit, fingulorum civium bona teneanow. he 
€tenus, ut extranei, quibus debetur, iftis = 
pud fe deprehenfis manus injicere queant: Iu 
tamen ut civibus, quibus hoc modo {ua eripi 
untur, refufio fit proguranda ab illis, qui de- 
bitunsec@#itraxerunt 8, Quales exfecutione 
folent vocari Reprefalie, qux frequenter fam 
bellorum praludia '. : 

XI. Bextom gerere poteft non folum qui- 
ene bet profes fed & unustor0 alte:o. Quod, 
reregu men ut recte flat, requiritur in eo, pro quo 
whit bellum geritur, jufta capfa ; in auxiliatore ar 

tem 








14 Sed rationi idgoque juri naturali confonum vide. 
tur, ut quinoxium defendat, criminis fe reddat par” 
tictpem, & ob hanc caufam rete bello petatur: unde 
peculiati paéto nihil opus effe videtur. Conf. Gror. 
Lb. We xvi, § 4. 

“41 Licebit reprefalias ufurpare, ita quidem ut alte. 
« rius reip, tives capiat, fi ipfus fabditi in altega civi- 
“ tate detineantur ; bona autem, fi bona fuerint pris 
¢* capa: fin bona hakeri nequeant, nihil obltar qua 


“ ion 





L. In De Betto et Pacer: ” 49 

tem probabilis ratio, aujus intuitu pro ifto inCap. 16. 

alium hoftilia exercere queat. Inter cos aur 

tem, pro quibus non folum poffumus, fed 8% 

debemus arma fumere, primo loco funt fub-” |. 

diti noftri non univerfi folum, fed & finguli ; te 

modo ex hoece civitas non evidenter majori-: 

bus malis fit involvenda. Sequuntur focii, in 

quorum feedere id comprehenfum eft: Qui 

tamen non modo civibus noftris cedunt, ubj 

ipfi eodem tempore auxilio pus habent; fed 

8c apud eofdem jufta belli caufa, . 8 -aliqua 

prudentia in bella fufcipiendo prefupponitur. 

Hos excipiunt amici, etfi peculiariter id ipfis 

non fig promiffum. Denique ubi nulla alia 

ratio eft, vel fola communis cognatio fufficere 

poteft, ut injufte oppreffum, noftra auxilia. 

implorantem, quantum commode facere pof- 

fumus, defenfum eamus #5. - a 
XII. Licentia in bello eoufque ® emrendit, 5; retiale 

Mt quamyis quis: cades patrando aut res vae belloquo- - 

ftando atque eripiendo, ultra quam humani. Ym p- 

tas admiferit, fit graffatus: Gentium came oi $16, 

opinione pro infami, 8 quem honefti: viri 

averfari debeant, non habeatur. “Nifi quod: 

gultiores gentes modos quofdam nocendi ha- 





_ #{ minus ipfi homines capiantar.”* Buppri Phil. 
Pra@.P. I. c.v. S. 3. § 9. Conf. Gror. De Jure B. 
+P. L. IE. c. ii. 

™% “ Nonnalli hye referant dvd panticy Gracis 
“ qaondam maximeé frequentatam, qua alterius civita- 
“ tis homines propter homicidam nec deditum nec pu- 
“‘nitam capiebant & detinebant, donec alterutrum 
 impetrarent.” Buopaus, ibid § 5. 

+5 De canfis belli pro aliis fafcipiendi, vid. Gror, 
BL. Hl. ¢. xxv, 


ftibus 


492 Ds Barto et Pacz. Li 
Cap. 16. ftibus- wiles habent ;° puta, weneno ‘uti, al 
vw alterius cives militefque in dominorum cr 
dem cosrumpere '%, * : 
Resbello - XI. Res mobiles.in belo timc demm 
Fed  capta vintelliguntur, quando _perfecutionm 
«edant? hoftilem effugenint : immobiles autem, qua- 
6. vi. §21-do ita 4 nobis detinentur, ut hoftem indea- 
cendi fit facultas, Exfiut prioris domini js 
Sad eas res recuperandas plane extingusy, 
neceffum fit, ut per fubfequens paCtum omni 
pretenfioni renunciaverit. Alias enim vi pa- 
tur vi licebit iterum eripere. Czterum ui 
milites autasitate civitatis belligerant : ita qt 
ipfi hoftibus eripiunt, proprie civitati, mm | 
Gbiadquicunt. Etfi paffim receptum, ut mo 
hilia, prafertim qua non funt magni pret, 
militibus qui ceperunt relinquantur per co 
fliventiam, aut pramii, vel quandoque 
pendii loco ; aut ut alliciantur, qui citra me 
geffitatem fanguinem fuum locare  velint 
Quando autem res cape iterum hofti eripi- 
untur, immobiles quidem ad antiquos dom 
nos redeunt ; nec minus mobiles debate 
—_—_—_— 
16 Vid. fopra $6. not. 9. 
17 Conf. Gror. L. IL. ¢. vi. Buppsgs Phil. Pred. 
P. IL, cv. 8. 6. 
* Tis que dia funt de rebus ex hofte captis, 1% 
- dam addenda fant de pofliminip, quod argumentia 
fue traGavit Grotivs. L, HT. cap. ix. BA a 
Postuiminium (ex Grorit Def.) jus qued safe 
ex redituin limen, id eft, fines publicos. Et leg. "> 


f decapt. Postuiminium of jus amiffe rei rei 
* rande abextraueo, & in flatumprifiinum refituesbaist 





‘etfi apud.. plerofque populos & hee militibus Cap. 16. 
jn prasdam concedantur 7. ‘ ed 
"XIV. Sovet denique bello adguiri etiam Imperium 
imperium tam in fingulos, quam in integros #0 "ef 


populos vidios. Quod tamen ut fiat legiti- fae legiti- 


ZI. sD Bewtoer Pace. 493 


mum, & confcientias fubjectorum _ftri sues F 


neceffum eft, ut victi ‘victoribus fidem dede- 78-24 
rint, & hi hoftilem ftatum animumque ad- 
verfus illos exuerint 1 a 

XY. Suspenpuntur actus bellici per in- Inducie 
ducias, que funt conventio, per quam ag beam ff 
tempus, manente belli ftatu ac lite ex quaL.VIILc. . 
bellum fuit ortum; bellicis actibus offenfivis vi. § 3- 
eft abftinendum ; quibus elapfis, nij*intere 
pax coiverit, citra novam indictionem ad 
hoftilitatem reddicur *?, 

XVI. Possunt autem inducie dividi in Varie ea- 
eas, que ineuntur fubfiftentibus in expediti- ore pen 
one exercitibus, retentoque utrinque bellico cies, 
adparatu ; qua.ad modicum fere tempus fu- 
muntur : & eas, quibus adparatus bellicus 
utrinque diffblvitur. He in fatis longum 
tempus iniri poffiint & folent, 8& plense pacis 





nos ac liberos omnes populos ac reges legibus at moribus con- 

fitutum, Bt Festus ex Gallo Zilia, lib. 1. fignif. Post- 
LIMINIO RECEPTUM, ait effe eum, gui liber ex qua 
civitate in aliam civitatem abierat, in candem civitatem 
redit, c0 jure, quod confitutum eff de pofliminiis, Item qui 
Jervus & nobis in hoftium potefatem pervenit, poftea ad nos 
redit, im ejus potelatem cujus antea fuit, redit. In jure 
popliminium equi? muli S navis eadem ratiene, Conf. 
Buppeum, ubi €9 fupra. S. 6. § 26. - 


19 Conf. Gror. L. Il..c. xxi. $6, fc, Bupa. 
PIL v. 8.7. § 14. 





faciem 


494 Dz Bexto et Pace. L 
-Cap. 16.faciem gerunt, ac aliquando etiam pacis 
SV™ bulo infigniuntur cum adjectione certi tem 
ris. Nam alias regulariter omnis pax 
eft, feu in perpetuum extinguat contre, 
fias, ob quas bellum conflatum erat. Qe 
autem folent vocari inducize tacite, nul 
continent obligationem ; fed partes ibi prot| 
‘bitu utrinque quiefcunt, 8 ad aétus bellic 
quandocunque placitum fueric, procurrere it 
rum poffunt “*, 
Pacisna- =X VII. Penrtus autem tollitur bellum, 
Giienes, fancita per fummos utrinque imperantes pat: 
frmitas. cujus leges 8& conditiones definire, uti eft pe 
LVL. nes pacifcentes ; ita ill fideliter & convett 
ws tempore exfecutioni dandae 8 fervands fn. 
In cujus rei firmitatem non modo jusjurandun 
folet interponi, & obfides dari; fed & fee 
alii, imprimis qui paci concilianda interven 
unt, ¢jus obfervationem preeftandam 
piunt, auxilio promiffo ei, qui contra legs 
pacis ab altero lzefus fuerit *, ; 





2° Conf. Gror. Lib. III. ¢. xxi. 
¥ Conf. Gror. L. UI, ¢, xii——xxv, 


CAR 


498 


CAP. XVH. 


Det FogpDERIBUS, 
1 ELLI juxta ac pacis temporibus Pederd 
inferviunt federa,. feu patta inter ry pecan 
furmmos utrinque imperantes inita. Ifthe ji, srefa- 
intuitu materia poffunt dividi in ea, quae .con-tionis. 
ftituunt de aliquo officio invicem praftando, LVIILe. 
.quod jam antea lege naturali pracipiebatur 5 
&& que officiis legis naturalis aliquid fuperad- 
dunt, aut faltem eadem ubi indefinita viden- 
tur, ad certi quid determinant. 

II. Ap priorem claffem referuntur foedera, [forum 
quibus de fimplici duntaxat humanitate exer-Preghes 
cenda, aut noxa non inferenda convenitur. fapita. 
Quo pertinent & ea, quibus fimplex duntaxat 
amicitia citra peculiarem praeftationem fanci- + - 
tur. Aut quibus jus hofpitii, aut commer- 
ciorum, quatenus id naturali lege debetur, fta- 
dilitur *, : . , 

TIL. Posrsrioris claffis foedera funt vel prec epea-. 
a@qualia, vel inegualia. Mla funt, quz utrin- Ha aut ine 
que eodem fe modo habent; feu quando non efeatia ; 
folum zqualia utrinque promittuntur fimpli- ita? 
citer, aut obfervata proportione virium ; fed °- ix.§ 3 . 





1Conf. Gror. De Jure B. EF P.L, Il. c. xv. Cur 
jus veftigia in hoc capite au€tor. maxime infequitur. 
* Vid. fipra, L. I. c. xv.. 


+ 


& 


496 Dz Forpzrisus. Li 
Cap. 17. & sequali modo, ita ut neutra pars pree alten’ 
—~-—™ lit deterioris conditionis, aut alteri obnoxia. 
Ineqalia. IV. In@Quatta funt, quando vel inaequ- 
grande» les praeftationes invicem exhibentur, vel altera 
a quibus, —_ wes . 
contra. Pars eft deterioris conditionis. .Promittuntut 
estar? atuem inzequalia vel 4 foederato digniore, ve 
© & $43 minus digno. Prius fit, fi potentior aurila 
promittat alteri, nec reftipuletur; aut \G ma 
jori proportione quam alter promittat. Po- 
fttrius contingit, fi foederatus inferior plura 
teneatur preftare, quam ab alrero recipit. 
Seumun  V. Eorum, qu foederato infeficre pre- 
impriem fantur, quedam funt conjuntia cum insmins- 
ext, axe tone furmmi,imperii; puta, fi conventum fit 
aes. _ ne inferior focius partem aliquam fummi im- 
perii exerceat, nifi cum confenfu fuperioris 
Quadain autem fimmum imperium non dime 
* nuunt, licet adjunétum habeant aliquod omy 
tranfitorium, feu quo fimut & femel licet de- 
fungi ; puta, fi ex foedere pacis alter teneatur 
ftipendium folvere alterius - militibus, _ belli 
fumptus reftituere, certam fummam pecuniz 
folvere, moenia diruere, obfides dare, naves, 
arma tradere, &c. Imo nec quavis perpetua 
onera fummum imperium diminuunt. Qualia 
funt ; eofdem cum altero amicos & hoftes ha- 
bere, fed non reciproce ; ne ad certa loca na- 
vigare, 8c. Item fi unus fociorum alterius fo- 
ii 





3 Conf, Liv. L. Xf.c. ¥. 

Nen poffum non mirari, au&torem nibil omnino de 
degatis dixiffe, quorum fanGimonia, privilegia, jure 
sam notabilia ab iis, qui juri nature & gentium opera 

- lant, 





L. IL De Forperisus. ay 


cii majeftatem comiter teneatur colere, feu re-Cap. 174 
‘verentiam quandam ipfi exhibere, & fefe ad W¥™Y. 
ejufdem placitum modefte adterhperare, 

VI. Carerum foedera tam aqualia quam Federa 
inaequalia varias ob caufas folent contrahi x politica. 
inter quas arctiffimam foederum fpeciem pro- commer. 
ducunt, qu ad conjunétionem aliguém per-cioram, 
petuam plurium civitatum fpeftant. Fre- 
quentiffima auterh fant, qu ad auxilia in bel- 
lo defenfivo aut offenfivo preftanda, autad 
commercia regenda pertinent. 

VIL. Ceresris quoque eft divifio foede. Fada 
rum in Realia & Perjondlia. Quorum hac tie rear 
fant, que cum rege intuitu perfonee ipfius in- perfonae 
euntur, eoque defunéto fimul exfpirant. Illa 4a? 
vero funt, que non tam ipfius regis, populive © # § 6 
rectorum ut talium, quam reipubl. & regni 
intuitu contrahuntur, ac perdurant, iftis lices 
mortuis, qui eorundem autores fuerant. 

VIL. Conjuncrz foederibus fant Spon- Sponfones 
Jiones; qua proprie vocantur ifta pacta quae a ferderibus 
-miniftro fumme poteftatis circa negotia ad conjunte 
eandem fpeétantia fine ipfius mandato ineun- ree 
tur. Quibus uti fummus imperans non tene. 13. 
tur, nifi poftquam eadem rata habuerit : ita 
fi minifter eafdem abfolute contraxerit, & ra- 
tihabitio fecuta non fuerit ; ipfe viderit, quo 
modo fatisfaciet illis, qui ejus fidem fecuti 
inanibus pactis decepti fant 3, 

pact P CAP. 





dant, proculdubio negligi non debent. Quoniam verd 
folent foedera ut plurimum iniri opera legatorum ; de 
hifce quid naturze leges pracipiant, haud inutilem ope~ 
‘sam me acturum effe duco, fi hic paucisexponam. Li- 

ceat 


 Offtion 


civis, ge- 
serale, 


Quciale. 





CAP. XVIIE- | 






‘De Orricis Crvium.. . 


L FFICIUM Civium eft vel gent 
le vel fpeciale. Tlud oritur ex cor 

muni obligatione, qua ifti ‘imperio civili fut 
—_ folyet | 





— are 
ceat autem verbis ci. Buon: sei, qui quidem omit 
chm perite & {cienter tum breviter & preffe dlxerit. 
Suna (inguit) hte redit : Legaitor nox eft lade 
 Eoram enimt opera & bella finjanvar, & pax & mr 
“* quillitas inter gentes confervatur. Sed eum ler 
“© ture im genere diGicet, neminem effe bedendes, 
« Jegati tamen in €o praccipuuth qufd prec cateris habe, 
* quod ne belli quidem gempore & inter armorum 
«* pitum ledi debeant. Idque ideo, quia humani tt 


_ *neris, gentiumque omnium falus hoc requirit. Det 


** ergo qui omnia ea precipit facienda, qu ad hit 
4 finem conducunt, legatos etiam mn Kedendos p. 
® cipit. Qui nim’ vult finem, media etiam huc dr 
“* centia approbaré cenfetur, . 

“ Precipue quidem hoc ad illos legatos pertinet, 
”* belli aut pacis caufa mittuntur. - Nec camen illis qe 
“ comniercioram caufa, aut.ad amicitiam ineandsa, 


"vel fitinandain, abiliendamque,,” {plendido bore 


“* muriere fatfguntur, fahétitas ‘deneganda, Eteaim st 
“© commercia floreant; at dthicitia & concordia fore 
“tur, hominum gmniuih;  gentiumque maximope™ 
“* intereft, Saltem huinanitatis keges palam migra - 
“ qui ejufmodi legatos ledéret. ae 
* Laditur autem legatus, primo fi non fine pF 
“* nanti caufa admittarur ¢ deinde, fi in corpore; bom 
“* exiftimatione, famulis, fan@itas ejus vislettr. 
{ Quod ad admifionem attinet, poffant sigue ‘ 
« 


tog? 


BL. I De Orrrerss Civivm. "499 
fubjecti. Hoc vero ex peculiari munere & Cap. 18. 
funétione, qua per fummum imperium fn-—v— 
Qoulis eft injunGa, . . ; 

IJ. Orricrum generale civium refpicit vel gieate 
reftores civitatis, vel totam civitatem, vel con- triplex. 
cives. 

TIL. Reforibus civitatis civis debet reveren- Ergareéte: 
tiam, fideliratem, & obfequium. Cui cOn- ye cigi- 
jun@um eft, utidem prefenti ftatu adquiefcar, tatis quod?, 

an neque 





«© admitti, fi proegnans hoc jubeat ratio: qualis eft ; fi 
© mittens callida ii fishulatione nos antehac 
** decepit,® nung fitmiles frdudes metuantur item fi 
* js qui mittitur, perfidia, aut ‘wlio crimine atrociori 
<* erga eum ad quem mittitur, fe obftrinxerit, ut & fi 
© conftet legatum non -venire ut agat id quod pre fe. 
“© fert, fed ut ad feditiones concitet populum, arcana 
«« moftra exploret, prodatve, &c. 
“ Admiffam non effe ledendum, fatis patet. Idque 
« pe jure talionis quidem licet, cum qui legatum ad- 
 mifit, juri ifti, fi quod habuit, renunciaffe merito 
“ exiftimetur. - Cztera facile definiri poffunt, fi ad fi- 
+ nem &natufam Seationum attendatur. Ergo tanta eft 
“ Jegatorum fanétitas & inviolabilitas, quantam lega- 
“ tionum finis requirit, Hinc concludo legatum ab eo, 
“ ad quem fhittitor, non poffe puniri, Nunquam‘enim 
“ fammus imperans per legatum fe alterius imperio 
“ fubjicit. Per legatum enim ut equalis cum zquali, 
“ non ut inferior cam fuperiori agere voluit. Atque 
« jd natura negotioram, quz'a legatis traCtantar exi- 
* git. Ergo legatis immonitas ab omni imperio eft 
“© concedenda. 
+“ Quod fi ergo delinquerit, non ut cum fubdito, fed 
+ @ ut homine alterius imperio fubje€to agendum, hoc 
“ eft, fires tanti fit, ut reparationem damni dati, vel 
“* pornam. a legato exigi noftra interfit, cominus legatj 
“ adeundus eft, fique is petitioni noftre fatisfacere 
xk E “* renat 


500 De Orrtcris Civium. Lit 


Cap. 18,neque ad res novandas animum adjiciat, ne- 

\— que alteri cuivis adhzreat magis, eundemve 

: admiretur 8& veneretur ; atque bene ac hono- 
rifice de iifdem, & eorum attionibus fentiat, 
atque loquatur '. 

_, IV. Erga totam civitatem officium boni civis 
Eze civi- of, ut ejus falute & incolumitate nihil habeat 
tum qued Pcarius; ut vitam, opes, fortunafque - fuas 

ad eandem fervandam libenter offerat ; ut 
ad 


—_— 


« yenuat, ea omnia nobis licent, que in principem, 
“ fabditoram deliéta punire nolentem, concefla fant, 
“ Quod fi res nullam ferat moram, ut hoftis capi, cuf. 
“ todiri, & pro periculi magnitudine interfici poteft, 
«© Binis enim legationum neutiquam requirit, ut quid- 
« vis a legatis patiamur. 

“Nec legatorum fanétitas eoufque fe extendit, ut 
“© Gi per territorium hoftis ejus, ad quem mittuntur, tran- 
“ febnt, non debeant violari. Finis enim legationom 
«* fine hocce jure obtineri poteft. Nec obftat, quod 
« fummum imperantem referant. Namque & ipfi 
«* fammi imperantes ab hofte lxedi poffunt ; ergo multo 
“ magis qui cos reprxfentant legati, nifi lex {pecialis, 
“* aut conventio, intercedat. 

* Quod de ipfo legato diétum, illud certa ratione 
“© etiam de comitibus famulifgue ejus eft intelligendum, 
“ Hi ergo fi deliquerint, poftulari a legato poteft, ut 
“© eos dedat : fi hoc facere renuat, ipfe fe crimine ob- 
“« ftringity adeoque locum habebunt, quz antea de le- 
‘* gati deli@o diximus. Ipfe legatus autem eos punire 
** nequit, cum finis & natura legationis facultatem pu- 
“ niendi comites, aut fervos; non requirat, legatoque 
“* adeo non conceffa videtur ab eo ad quem mittitur, 
“* Bona ejus per judiciorum ordinem pignoris caufs ca, 
“ pi nequeunt, cum hoc arguat vim fuperiorem, 2 
** qua legatum immunem effe, demonftravimus. Si 


“* folvere debita nolit, eodem modo, ut in delidtis pro- 
** cedendum. : 
Ur 


L. IL De Orricris Civium. “gor 
ad eandem illuftrandam, ejufque commodaCap. 18. 
promovenda omnes ingenii & induftrie ner- “—~v—4 


vos intendat +. 

V. Exga concives civis officium eft amice & Ergaon- 
pacifice cum illis vivere ; commodum fefe ac ®ve", 
facilem prebere, nec morofitate aut pervicacia 
ua turbas dare ; czterorum commodis non 


invidere, aut eadem intervertere ?, 
VI. 





“ Ut vero legato jus afylum in adibus fuii conftitu. 
“* endi, & quofvis eo confugientes recipiendi conce- 
% datur, natuta & indoles legationum nullatenus re= 
«* quirit. Quod fi antem fimile quid conceffum fuerits 
«* nullam tamen rationem video; quo minus imperans, 
+ fi falus civitatis fu hoc exigat, iftud revocare poflit. 
“© Unde quid de lite inter Galli regem, & Romanum 
** pontificem, hac fuper re agitata, cenfendum fit, pa- 
“tet. Interim fi per confenfum imperantium certa 
“« jura legatis competant, quorfum & ritus & ceremo-  . 
“* nias refero, hac fine pregnanti caufa illis denegari 
“* nequeunt, cum hoc ipfo fama & exiftimatio eorum 
“© Yedatur.” Philo. Prag, P. IL. c.iv.S. 5. § 19—37. 
Conf. Gror. De Fure B. & P. L. Il. c. xviii. 

Hoc officium non minus facris literis quam rationi 
convenit. Vid. Rom. xiii. 1, &c. 1 Pet. ii. 17. 

4 De amore erga patriam multa preclara (cripferune 
veteres Romani. Audiamus Cicsronem: * Cum 
omnia ratione animoque luftraris, omnium focieta- 
“ tum nulla eft gravior, nulla carior, quam ea qua 
«cum rep. eft unicaique noftram: cari fant parentes, 
“cari liberi, propinqui, familiares: fed omnes om- 
“* nium caritates patria una complexa eft: pro qua 
«© quis bonus dubitet mortem oppetere, fi ci fit profu. 
“torus?” De OF. I. xvii. 

3 Crceroni iteram aufcultemus: *? Multa font ci- 
“© vitatibus [f. civibus] inter fe communia, forum, fana, 
« porticus, vize, leges, jura, judicia, foffragia, confae- 
““tudines praterea & familiaritates, multifque cum 

Kka “mulis 


502 De Orricus CivruM.. Li 
Cap.18. VI. Specialia officia vel per univerfam fee 
remp. velut diffundunt, vel circa certam dun- 
a taxat partem occupantur, Circa qua omnia 
lex gene- hoc generale preceptum habetur: Ne qus 
ral. tum officium in rep.’ affe€tet aut fufcipiat, 
ad quod fefe ineptum deprehendit. 
Conflia- VIN. Qui conjilio fuo re€toribus civitatum 
riora® ., adfiftunt, in omnes reip. partes aciem ments 
convertant* ; qua ex ufu reip. videbuntur 
effe, dextre & fideliter citra affeétus ac pre 
* vos refpectus exponant ; falutem reip, in om- 
nibus confiliis ‘pro fcopo habeant, non pro- 
ptias opes, aut potentiam ; pravis affettibas 
principum adulando non velificentur 5 fatt- 
onibus & coitionibus illicitis abftineant 5 ml 
quod dici oportet diffimulent,. nihil quod 
ceri oportet eliminent ; exterorum corruptio 
nibus impenetrabiles fefe precheant 5 privatis 
duis negotiis aut voluptatibus publica nego 
non pofthabeant. 
Sacrertm WHE Qur publice conftituti fine ad fara 
minifiro- obeunda, in iifdem gravitatem 8& attentione™ 
ramoficia.adhibeant ; vera de cultu Numinis dogma 
pro- 


Specialinm 
















«* gmultis res rationefque contraQz, Ardiior verd ef 
“ combinatio propinquorum. Sangeinis autem Co” 
7 © junétio & benevolentia devincit homines caritate 
Magnum eft enim eadem habere monumenta mj 
“* rum, iifdem ati facris, fepulchra habere commun 
Sed omnium focietatum nulla praftantior eft, sult 
firmior, quam cm viri boni moribus fimiles fant fr 
miliaritate conjuni. In quibus enim eadem uit 
"+ fant, ewdemque voluntates, in hist ut 290? quit 
“ que altero deleétetur, ac feipfo; efficiturqy® "” 


“ quod PyrHacoras ultimum in amicitis wa 


“ 


= 


L. H. Dez Orrreris Cryrum. 


503 


Pproponant ; eorum que ipfi docent populo Cap. 19. 
fefe confpicuum exemplar exhibeant ; nec M\~w 


pravitate morum, muneri fuo dignationem, 


doétrinz pondus detrahant 5. 


TV. Quers publice injunétum variarum Profife- 
Scientia reram animos civium imbuere, nihil" "fio 
ta 


falfi aut perniciofi doceant: vera autem ita” 


tradant, ut auditores iis affentiantur non tam 
adfuetudine audiendi, quam quia folidas e¢o- 
rundem rationes perfpexerunt ; omnia dog- 
mata ad focietatem civilem turbandam direéte 
fugiant ; omnem {Cientiam humanam inanem 
habeant, ex qua nulla in vitam humanam & 
civilem utilitas redundat 6, 


X, Qui juri dicundo preeficiuntur, quibut Fegicun 


vis facilem acceffum prabeant ; plebem ab aficia. 


ppreffionibus potentiorum protegant ; jus 
geque pauperi & humili, quam potenti & 
gratiofo dicant ; lites ultra neceffitatem non 
extrahant ; a corruptelis abftineant ; in cognof- 
cendis caufis diligentiam adhibeant, omnefque 
affe€tus finceritatem judicii corrumpentes {e- 
ponant ; rette faciendo neminem timeant x 





#* at uns fiat ex pluribus. . Magna etiam illa commu- 
s* nitas eft, qua conficitur ex beneficiis ultro citro datis 
“* acceptis s qua & matua & grata dum funt, inter 
“ quos ea funt, firma devinciuntur focietate.” Ibid. 

4 Ad confilium de republica dandum capat eft 
* poffe rempublicam.” Cic. de Orat. II. lxxxii. 

5 De hoc argumento leg. omnino Buaner. de Cy- 
vé Poperali- Bupper Theol. Moral. P. 2. c. iii. S. 8. 

6 Vid. Quintit. Infit, L. I. c. ii. 

7‘ Sammovésdum utrumque eft ambitis genus, ve] 
 potentibas contra homiles venditandé operam, vel 
. Kk3 ila 


B04 Ds OrrictisCrvium. LI 
Cap. 18. XI. Quisus armorum cura commifia, mr 
—\— litem diligenter & tempeftive exerceant, & #1 
Prafefo- a peat 
rum arm.-tolerandos militia: labores firment ; difcipli 
tumeficia.nam militarem fartam te€tamque habeant} 
milites hofti jugulandos temere ‘non objiciant; 
annonam & ftipendium quantum in fe’ prom- 
te procurent, nec de eo quidquam interver- 
tant ; milites femper ut reip. faveant curenb 
nec unquam eos fibi adverfus rempubl. conci- 
lient. . 
Milim XII. Milites contra ftipendiis fuis contenti 
eicia. fint , ab expilandis & vexandis paganis ab- 
ftineant ; labores pro tuenda' rep. libenter & 
ftrenue obeant ; pericula per temeritatem non 
arceffant, per ignaviam non defugiant ; forti- 
tudinem in hoftem, non in commilitones, 0- 
ftentent ; ftationem affignatam mafcule defen- 
dant; honeftam mortem turpi fuge & vite 
preaeferant. ° 
sr a XIIL. Quorum opera civitas apud extern; 
utitur, cauti fint & circum{peéti ; inania a 
folidis, vera fabulofis difceraere callidi ; 
,cretorum tenaciffimi, pro utilitate fuze civita- 
tis adverfus quaflibet corruptiones obftinati* 
Prafee. “KAV. Qui opibus civitatis colligendis aut 
forum rh difpenfandis prefunt, -cavenat ab omni non 
rice off- neceffaria acerbitate ; nee ob proprium qu2- 
sia, fum, ayt per petulantiam’ vel malignitatem 





** illad etiam jaéantius minores utique contra digni> 
“* tatem attollendi. Non enim fortuna caufas vel juftas 
“ {himprobes fac ” Quinti. Infit L, XIL ¢ vii 

* De legatorum jure & privilegiis, vid. fapre, OP: 
Bri. § 8, nor 3, nares 
hy : gnient, 





LL. De Orricns Crvium. 505 
animi, oneris quid adjiciant ; publici nihil Cap. 18- 
‘Gntervertant ; quibus de publico quid folven- VV 
dun, illis citra moras non neceffarias fa:is- 
aeiant. 

XV. Durat autem civium fpeciale officium, 
quamdiu in ea funétione, ex qua illud pro- Oficium 
fluit, funt conftituti; qua ubi abeunt, & il- one 
Jud exfpirat. Generale itidem durat, quam- rer ? 
diiu cives funt. Cives autem effe definunt, vel L.VIIL.c. 
fi confenfu expreffo aut tacito civitatis difce-** 
dant, & alibi fedem fortunarum figant ; vel 
fi ob deli€tum in exilium ejiciantur, & jure 
civitatis priventur; vel fi hoftica vi oppreffi 
in vidtoris ditionem concedere adigantur, 


FIN IS. 


INDEX Rerum*, 


A, 


Ceeptatio neceffaria in 
promiffione, 1.9. 16. 
Aeceptilatio tollit obligationem, 
1. 16. 3. 
Accefiones quid fint, 1. 12.7. 
Acquirendi modi diverfi, 1.12. 
AGio hamana, 1. 1. 2. Bona, 
mala, licita, 1. 2.11. Vo- 
lontaria, invita, mixta, 1. 1. 
36. Imputari que poteft, 
. 217,18. Judicialis, 2. 12. 5. 
ABionis wateria, forma, p. 130. 


2. 42. 

Aus dividui, individui, 1. 6. 
8. not. 14. 

AddiGio in diem, 1. 15. 9. 

2 qualitas hominum, 1. mw 

fon fequitur ab zqualitate 

virium, 1.7; 2. not. 3. In 

, Batu nature, 2.1. 8. 

Aiqeaktas quid,t.17.12. A dif 

fatione differt, 1. 2, 10, 

ternitas Dei demonftratur, 1. 
4: 5. not. 14, 








ffeBus, qoam vim habeant, 1. 
a 14 ora origo. id. ne 


36. 
Alignatio regni, an licita, 2.15. 


Ambitus quid, 1. 14. 3. not. 54 
Amor fui ipfius naturalis, 1. 3.2, 
Analigia & philofophia exulan. 
da, 1. 4. 5. not. 18, 
Anima mundi, 1. 4.3. ° 
Animalia, utram jus hominibes 
in eoram vitas competat, 1. 
12.2. n0t. 1. Damoum ab 
iis datam a domino refarci- 
endum, 1. 16. 12. 
Asimi caltura neceffaria, 1. 5. 
Antconeie 
Hcl Te 1S. 156 
puri, 2 5 
Atheifous poenis coercendus, 1. 
2. not. 6. Societatemde- 
it. 1, 3. 10. not.g. a. 
» NOt. 24. 1. 5. 2. not. 











4 


3. 





‘* Primus numerus librum, fecundus caput, tertius paragraphum, Pr, auc- 
defignat, 


‘totis prefationsm, not, neta 


be. 


508 


Acheerem joramentis nulta fides, 
1. ET. 4. NOt. 56 

Astributa Dei demonftrantur, to 
4. 5+ Mot. 14+- 

Asia, 1.15. 9+ 


Ellum, 2.16. Defenfivam, 
offenfivum, 2.16.2. So- 
Jenne, minus folenne, 2. 16. 


a 

Benevolentia, fandamentalis lex 
nature, 1. 3. 9. not. g. 

Bonitas juts differe Il 2. 


_ 13. 
Benerum quot genera, 1, 1. 11. 
not. 26. 


Bene-fidei poltefior, 1:13. 4+ 
c 


Aufa aktionis, principalis, 

C eticaloe fabelterns, 1 

1 4. 27 not. 61. 

Civile imperium, & Deo in quo 

« fenfa, 2.6. 14. not. 8. Noa 

- & paterno, 2.3, 7. not. ge 

Giviles leges quid, 2.12. 1. 

Gives originarii, adfcititii. 2. 6. 
13. . 

Govium officiem, 2. 18. 

Gvitas quid fit, 2: 5.16 & 3. 
6.10. Bjus caufa, 2. 5.7. 
Et origo, 2.6. 9... Et-ftruc- 
tara, 2. 6. coe : 

Commercium mde, 1.14. 1, not. 
4 Ejus leges generales, -ib. 


Commifforia lex, 1. 15.15. 
Commedatum quid, 1. 15. 6. 
Campenfatio, 3. 16. 2. 


Compromiffums, 2.1.10. NOt. 12. . 


Concurfus ad alienum crimen 
quotuplex, 1. 1, 27. not. 61. 


Invpex Rerum. 


Condenatio debiti, 1. 16. 3.° 

Confufio, 1. 16. 9, not. 14. 

Conjugiem, 2.2. Vid. Matri- 
monium. 

Confcientia quid, 1. 1. 5. not. g- 

erta, dubia, erronea, pro- 

babilis, fcrapulofa, ib. Non 
eft innata nec fuprema aétio- 
num norma, ib. 

Confenfes in pattis neceffarins, 1. 
g. 8. Debet effe mataus, 1. 
Expreffas, tacitus, 





g. 15. 
1.9.9. 
Confervatio fui homini naturalis, 
oe Oe ee 
Confuetudo qoantam valet, 1. 1. 
13. Alteram naturam vocat 
Cicero, #5. not. 35- 
Contrafus quid, 1. 15. 1. Bee 
« neficus, onerofas, #5. 2. A 
patto differt, ib. 8. 


> Corporis coltura neceffaria, 1. 5° 


Creatio scterna impofiibilis, 1.4. 
3- not. 7. 
Crimen unde zftimandum, 1. 


13. 16. 
Cultus Dei in quo confittit, 1. 4. 
+7. Externi neceffitas ex lege 
natura, 1. 4.7.0. 22. 


D. 


Amnum refarciendum, 1. 6. 

Per fe & per alios, 1. 6.7 
Defenfio inculpata, 1. 5. 10- 
Delegatio, 1. 16. 9. 
Demecratie, 2. 6. 11. & 8. 8. 
Dipafitum quid, 1. 15. 7+ 
Dinh galas ae 6, not. 


35+ 5 
Des auctor legis nature, 1. 3. 
1. 1. Attribyga ejas de 
monftrantur, 1. 4. 5. not. 14. ° 
Exiftentia, 1. 4. 2. not. 2, 
Providentia, 3. 4. 4. not. 12, 
Ne 


InpEx 
‘Non extenditor, 1 4. 5. not. 








*, Peenitet i in quo fenfu, 
4.5. not. 17. Nequit o- 
biigary 1 2. 


Difpenfatio quid, x. 2.9. "An 
kex ‘divina admittat, ib. not. 


Difimalatio licita, 1. 20 5. 

Divortii caufg, 2.2. 6. 

Dokris acriores ftimuli quam 
‘voluptatis, 1.2. 13. not. 37. 


Dominium quomodo acquiri- - 


+ -tur,x, 12,2. Eminens quid, 2. 
3S. ge 
Denis rum officia, 2. 4. 
Donatio, 1.32.14 ‘ 
Duclluse, ¥. 5.13. mot. 23, 


E. 


Brietas non excufat delic- 
tum, x. 4, 1g. not. 39. 
Empbytenf quid, x. +2. 8. not. 


Enptie venditio, 1. 15. 9. 
Error quotuplex, 117. Con- 
vt Ig. 12, & 





2. 3. 4. Mot. 5. 
Espromifir, 1, 15.14. 


¥. 


Fain quando licitum, 
I. 10. §. not. 8. 
Favorabile interpretatione ex. 
tenditur, 1.17. 9. 
Fideuffr, 135, 14. 
Finis i medio diftinguitur, x. 


Fads, 2. 17, Reale, perfona- 
le, ib. 6. A fponfione dif- 
fert, ib, 8 


Rerum. 509 


Forma mundi non zterna, y. 4+ 
3- Not. x1. 

Fraduy quomodo ztimentor, 
1% 6. Ad quem perti: 
neant, 1. 13. 6. 

Fungibiles res, 1615.11. 

Furis no€turni & diarni difcri- 

~ men, 1.5. 16. not. 25. 

Furor impedit confenfum, 1. > 
10." 


G. 
G Rratitudo, 1. 8.5. 


H 
Hz x. 12, 8, not. 295 


Habitus que vis, 3.1. 13. 

Heres quis, . 12. 11. 
Harmonia pragftabilita, 1. 4. 4. 

not. 12. | 
Honor quid, 3. 

lumanttatis 0: a 1 8.3, 
Humilitas, 3.7.5. 
Hypotheca, 3. 15.45. 


I 


1] Srerantia quotuplex, x. 1. 8. 

Imbecillitas hominum natyra- 
lis, 4. 3. 3. 

Ammuiabilitas Dei demonftratar, 
%. 4.5. not. 14, 

Anmperantium officia, 2. 11. 1, 

‘oteftas, 2.7. In rebus fa- 

cris, 2. 79 8, not, 12, 

Ipperium fammom quid, 2. 9. 
#. Utr. refiftere liceat, 2. 9. 
¢ not. 5. Civile, in quo 
fenfu 4 Deo oritur, 2° 6. 147 
Jus ejus unde oritar, 2, 5 
Non ex potentia, ibid, not. 
tor 








i: 


510 ‘Inwpex 
Inpeffibilinm null obligatio 1. 
Smpatativitas a@ionam, 1. 1. 


17. 

Indipendentia Dei demonftratur, 
1. 4. §. ROt. 14. 

Ieducia, 2. 16.15. 

Anfixitum quid fonat, 1. 4. 5. 


not. 1 5 

Snfinita feries abfurda, 1, 4. 2. 
not. 2. : 

Sngenii humani diverfitas, 1. 3. 


6. 
Ayjuria quomodo fit, 1. 2. 15. 
Jnnoxia wtilitatis res, 1. 8 4. 
Sntelledtus quid, 1.1. 14. 
Jnstemperantia quare vitiofa, 1. 
Jo. 


Anternuntint, 1.9.25 

Interpretatio legum, 1. 17. 

DPaterregnum, 2.10. 4. 

Fudicium, utr. 'ad intellectum, 
an ad voluntarem pertineat. 
pom6.n. 7 

Fudicum officia, 2. 18. 13: 

Furamentum, vid. Fusjurandum, 

Jus gentiumquid, 1-161. 

Jus imperii unde oritur, 1. 2.5. 
Parentum in liberos, 2. 3. 2. 
not. 2. Maris in feeminam, 2. 
2.4. not. 3. Vite & necis, 
2.13.2. 

Jus naturale quid, Pr. § 3. & 
1.1.1. not. 1. Civile, id; 
Jn quibas differunt, Pr. § 4. 
Sibi invicem non repugnant, 
Pr. § 5. 

Jus naturale circa externas afti- 
ones precipue verfatur, Pr. 
$5. Utrum idem fit in flatu 
integro ae corrupto, Pr. § 7. 
not. 19. Ucr. exiftat, 1. 
not.1. Varia ejus principia. 
ib. not. 2. Bjus audor Deus, 





Rerum 


ib. A natura hominum iave- 
ftiganda, ib. 

Fusjurandum quid, 5. 13. ¥. Be 
jus finis & bai 2. Pera- 
nimam, lutem quik 
valt, #5: a not Obie 
tionem firmat, non creat, 75, 
fi Vi & meta extortum o- 

ligat, ib: 6. not, 10. Afler- 
torium, promifforium, ib. 10: 

Jufiitia quid, 1: 2,12. Com- 
motativa, diftributiva, ib: 
14:  Equatoria, _regtoria, 
ib. not, 34. Particalaris, a- 
niverfalis, attributrix, exply- 
trix, id, 


L. 


[LL 7# aeevisinjutia, 1.6.2; 
Legati jura & privilegia, 2: 
17. 8. not 3 Officia, 27 
18, 13. 

Lex definitur, 1. 2. 2. Ana nor- 
ma diftinguatur, #5. not. 2: 
A confilio differt, 1 3. 10, 
not, 10. Commifforia, 1. 15: 
3. 15. Divina, 1. 2. 16. Hue 
mana, ib, Confcientiam obli- 
gat, 2. 12. 8. Salica, 2. 10. 
11, Summaria, 2. 11. 11. Be 
jus fandtio, 2. 14. 4. Impe- 
rantem non obligat, 2. 9. 3s 
Vid. Jus. 

Liberi omnes natura, 3. 7. 6. 
not. 10. 

Liberi beredes parentum, 1. 12. 
11. Eoram officia, 2. 3. 12. 

Libertas volontati attribuicur, 
1. 1. g. not. 19. 

condutio, 1, 15. 10. 

Lotaria, 1. 15.13. 

Lumen naturale quid, 1, }. 4. 


M: Ma&. 








{ 





Inpvex 


M. 


M4 iftratuum officia,2.B. 10. 
Mandatarii obligatio,1.9. 
21 
Mandatum ejatque jura, 1. 5.5. 
Mare utrum jure liberum fit, 1 
12+ 4+ NOt 10+ 
Mariti officium, 2: 2. 10. 
Materia attionis 4 forma di- 
ftinguitur, 1-1. 17. not- 42, 
--Materia legis quid, 1+ 2. 8- 
teria non zterna, 1. 4. 3+ 
Dot. 13° 
‘imonium quid, 2+ 2. 1. 
Quibus contrahere licet, ib: 
7 ~~ ‘An requirat confenfum 
parentum, 2. 3- 10. 
Medium 3 fine diftinguitor, 1. 1. 





Mordaciom illicitum, 1. 10 8, 

Metus obligationem folvit, 1. 9, 
14. Non folvit, 15, not, 

3: In juramentis, 1. 11. 75 

Militum ofcia, 2. 18- 12. 

Minifroram facrorum officia, 2: 
18. 8. 

Mobjlia quenam fant, 1- 12.6. 
NOt. 13+ 

Monarchia, 2-6. 11. 

Moralis {cientiz tres fontes, Pre 


2 

Meralia Dei attributa demon- 
ftrantur 4 pofteriori, 1. 4. 5. 
“not 14- 

‘Motus non effentialis materia, r. 
4° 3+ note 11. 

Mundus non zteruus, 1+ 4. 3: 
not: ire 


N. 
N Atura quid vult, 1+ 4. 3. 
not: 8, 
Naturale jus, vid. Fas, 


Naufragium quam licentiam det, 
265+ not 2g. 33° 


Rerum 


Nautice leges, 1+ 5+ 24. 

Necefitas non babet Jegem, 1- 5: 
23- Jus omnibus in omnia 
dat, i6- not. 31- Phyfica, mo- 
talis- 4+ 2+ 3 not 5: 

Novatio, 1, 16+ 9: not. 14, 

Noxe deditio fervi, 1. 6 11- AL 
nimalis, 1. 12. 

Nuweni origo, 1-14. t+ note 14 


Sit 





a. 


O Bugatis quid, 1,23 3. Un- 
de oritur, i 4+ Triplex 
eft, 1- g° 4+ not 6. Quis 
°. bus modis tollitar, 1. bet 
ecupatio originarius acquirend? 
modus, 1, 12. 6, Domini a 
Tigo, ib, 2. not. 4. 

Ochlecratia, 2.8.11. . 

Officium quid, 3-1. 1. Varin e- 
Jus fpecies, 1: 3. 13. Abfolu- 
tum, 1. 6- 1, Hypotheticum, 
14g, 22. 

Oligarchia, 2-8. 11+ 

Olle fortune, 1. 15+ 13. 

Omnipotentia Dei demonftratur, 

T+ 4. 5+ note 14. 

Omnifcientia, ibe 

Opene fervorum, 1. 12. 8 note 

28 


Pp. 


Alium quid 1-15. 1. Necef- 
farium, 1- g 2. Servan- 
dum, ib- 3 A promiffo di- 
ftinguitar, ib. Et & 
contraétu, 1. 15+ 1, Me. 
tus non violat, 1. g. 14. 
not: 23. 
Parentum officia & jura, 2. 3. 
Partus matrem fequitur, 2, 4 
6 not: 5. 
Paffiones, t+ 1. 14, Reprimen- 
dz, 1. 5. 2. not: 3, 
Patrumfamilias jus, 2. 3: 7: 
Pax- 


P 








giz -Inpvex 


Pax, 2.16.17. 
Peculium liberoram, 2. 3. 5. 
Par feBio ui fonat, 1. 4.5. not. 


Permife aftio, 1. 2. 11. 

Permutatio, 1. 14.1. 

Pignus, 1.15.15. 

Pena quid, 2. 13. 4. De effen- 
tia legis, 1.2. 7. Santtio le. 
gis, 2. 12. 4. Cai afui infer- 
vit, 2.11. 7. 

Politicum animal homo, 2. 5+ 5. 

Polygamia an licita, 2- 2- 5. not 


Pifirive Dei {eges non inutiles, 
1. 2. 8. not. 20 

Poffeffor bonz fidei ad quz 
tenetur; 1. 13. 4 

Prada in bello cojus fit, 26 16. 
1 

Prafidtran rei nummariz offi- 
dia, 2. 18. 14, 

Praferiptionis jus, 1 

Pretium quid, 1. 14° 1 

Primavus bominium ftatus, 1- 3+ 
3- not. 5¢ 

Primogeniti quid fit jas, 1-12. 
1T+ note 37+ 

Principum officia, 2-11. 2. 

Promiffem quid, 1- 9+ 5» De 
fataro, ib- 6- not. 9: Perfec- 
tum, imperfectum, id. Purum. 
& fub conditione, ib. 20- 

Promalgatio de effentia legis, 1+ 
2-6 

Protimefeos jus, 1- 15+ 9° 

Providentia Dei demonftratur, 
Ts 4+ 4+ NOt, 12+ 


12) 125 


Pudicitia vi recte defenditur, 1.- 


5 20, 
R. 
Egnum an poflit alienari, 2, 


15-65 Ulutruduariam, 2- 
7 


R 


Reru™M. 


” Religio nataralis, 1- 4. Non pet 


fe fafficit, 2+ 5- 8° Vincalum 
focietatis, 139g. & Ag 
& 15. 3+ Ejus cura imp 
ranti incumbit, 2+ 2: 4- 
Repreffalia, 2- 16. 10+ 
Retra@us, t+ 15+ 9: 


Se 


Acrorvm miniftrorum offcis, 


“J 
§ 2+ 18+ 8+ 


Sales populi faprema lex, 2. 11, 


Sanzio poenalis legis, ‘1+ 2-7 
Sepultura jos, 1- 8+ 8+ not. 1}. 
Sermocinantium officia, 1+ 10. 
Servitus perfedta, imperfeéa, 
2+ 4. 2+ note 4¢ Ejus origo, 2 


At 
Servitutes ition Lend 
Servorum officia, 2 

Silentius fignum content, f 


9 9 

Simonia quid; 1+ 14. 3: 

Socialitas fundamentam juris ni 
turalis, 1. 3» 7. 

Societas quare inftituta, 2. 5 1° 

Solutio obligationum, 1. 16-1" 

Sors litibus dirimendis apta, 
7 4+ & 1515. 13+ & 2. 1,10 
not. 13- 

Sponfiones, 2+ 17, 8. 

Sponte fieri qua dicantur, 1‘ 
g: not. 20. 

Status quid, 2. 1, 1, Naturalis, 
1s 3-3-8214 Adventi- 
tius, 1- 6.1, js, 2° 5: 3° 
Faturus an ratione innotel- 
cit, Pre § 5-81. 4.8 15. 
2. Hominum corrupts, Pr. 











Succeffo Yinealis, 2° 10. 10. 
Teltamentaria, 1- 12-13: Ag- 
natica, cognatica, 2+ 10 I 


Sui. 





Invex Rerum 


Siicidium illicitom, 1, 5. 4. not. 
6. 


Summum jus, famma injuria, 1- 
2+ 10+ not, 2he 

Sumptuaria leges, 2- 11+ 11+ 

Superbia in quo confit, 1-7- $+ 

Superficiarium jus, 1- 12+ 8- note 


23: 
Su/picio non juta caufa belli, 1. 


$150 
Syftema civitatum, 2+ 8+ 13° 
T. 


Empus lapfam obligationem 
T volt, rd 1. 6 
Teftamenti jus, 1-12. 13+ Ute- 

ex jure naturali originem 

_trahat- 1, 12.12, not. 40. 
Teftis officium, 2. 1+ 10+ 
Thefaurus quid, 1+ 12° 6+ note 


17+ 

Traditio ad dominum transferen- 
dum requiritur, t+ 12. 13. 

| NOt. 41+ 

Tranfitus innoxius aliis conce= 
dendus, 1- 8 8. not- 15+ 

Tributa, 2+ 11+ 10» & 2. 15+ 3. 

Tutela inculpata, 1+ 5+ 10" 

Tyrannis, 2 8. 11+ 


Br 
ve 
V Baisalios 2. 5 % 
Venditio, vide Emption 


Venia danda pornitenti, 1-6. 13. 
Aliquando deliétis, 2- 13+ 15- 
Veritas, moralis, logica, t+ 10° 
7+ Ute per fe fit profequen- 
da, 1. 10+ 5+ not. 8. 
Vindi@a iMicita, 1+ 6. 13. 
Vite jos, vid Fus- 
Vitricus, an habeat paternam 
poteftatems 2- 3- 3+ 
Unitas Dei probatur, t+ 4. 5+ 
not. 19° . 
Univerfitas quomodo punienda, 
2+ 13+ 19° 
Voces nihil certum natura defig. 
nant, I+ 10. 2+ 
Voluntas quid, 1. 1+ 9- Bonua 
appetit, 1-1. 11- Hypothefes 
varie de ejus liberrate, ib- gs 
not 19+ 
Ufucapio modus acquirendi, 1. 
12-12, 
Ufsfrudtus, 1. 12+ 8» note 25- 
Upafradtvarinm regnum, 1. 9.72 
Jfas quid, 1. 12: 8. not: 25. 
Ufura licita, t+ 15. 11. 
Usilitatis innoxia officia, 1. 85 


aa : 
Uxoris officia, 2: 2. 107 


FINIS INDICIS. 





ay 














pgtaesy Google 
fe