STUDIEN
ZUR
GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN
GRAMMATIK
iierausi.ij;i:i:i:\
GEORG CURTIUS um. KARL BRUGMAN.
ZEHNTER BAND.
Mit den Indices zu den drei letzten Banden.
LEIPZIG
VERLAG VON S. IIIKZEL.
1878.
STUDIEN
j
ZUR
GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN
GRAMMATIK
HERAUSGEGEBEN
VON
GEORG CURTIUS und KARL BRUGMAN.
///
ZEHNTER BAND.
LEIPZIG
VERLAG VON S. HIRZEL.
1878.
/.aÜ/
c
INHALT.
Seite
LORENZ MORSBACH Ueber den Dialekt Theokrit's 1
ANTON FUNCK Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und
Lateinischen 39
JOANNES BAUNACK Schedae grammaticae 57
EDUARD HEYDENREICH aioacvüu 137
ANTON FUNCK Der Gebrauch der Präposition avv in der Zu-
sammensetzung 155
GEORG CURTIUS Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen . 203
„ „ Lückenbüsser 223
LUDWIG LANGE Redmvus und recidivus 225
Mittheilung wegen der Curtiusstiftung 256
OTTO SCHRADER Quaestionum dialectologicarum Graecarum
particula 257
GEORG CURTIUS voiaos, rooos 328
HENRICUS SPIESS De Aleinanis poetae dialecto 32y
MAXIMILIANUS RÜGE D^ ablativi in „veteribus Unguis ItaKcis
forma et usu locali 3S3
VERZEICHNIS DER MITARBEITER UND DER VON IHNEN
GELIEFERTEN ABHANDLUNGEN. ZU BAND IX. . 41->
LNDICES ZU DEN DREI LETZTEN BÄNDEN DER STUDIEN.
Bearbeitet von ALOIS YANICEK 422
BERICHTIGUNGEN 437
GEORG CURTIUS Nachwort 43s
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/studienzurgriech10curt
ÜEBER DEN DIALEKT THEOKRIT'S.
VON
LORENZ MORSBACH
BOXX.
CuRTirs ti. Brügman, Studien X. 1
VORBEMERKUNG.
Vorliegende Arbeit ist die Fortsetzung meiner disser-
tatio de dialecto Theocritea Pars I Bonnae 1874. Letztere
Schrift hat im Jahres-Bericht über die Fortschritte der klas-
sischen Alterthumswissenschaft herausg. v. Bursian 2. und
3. Jahrg. 1874—75 3. Hft. S. 165 f. von Herrn Hofrath Prof.
Dr. Fritzsche in Leipzig eine kurze tadelnde Besprechung
gefunden. Ich bemerke dieser Kritik gegenüber nur dies,
dass auch ich den Dialekt Theokrit's für einen Kunst-
dialekt halte — was kein vernünftiger Philologe verkennen
kann — , dass es aber bei diesem höchst korrupten Autor
vor allem darauf ankommt, frei von jeder vorgefassten sub-
jektiven Meinung die Ueberlieferung der Handschriften
mit steter Berücksichtigung inhaltlich wie sprachlich zu-
sammengehöriger Gedichte auf das strengste zu prüfen.
Dazu kommt denn noch, dass wir genau feststellen müssen,
und zwar vor allem auf Grund der inschriftlichen Tra-
dition, welche Formen und Worte Theokrit aus dem Munde
des Volkes entnehmen konnte und wieviel bei ihm dich-
terische Nachbildung ist. Erst dann wird es möglich sein
durch anderweitige Combinationen — sorgfältiges Eingehen
in das Getriebe der alexandrinischen Dichterschulen, ihre
Anlehnung an ältere Vorbilder der klassischen Zeit u. s. w.
— einen tieferen Einblick in die wirkliche Kunst der theo-
kriteischen Sprache zu gewinnen. Das ist mein Standpunkt.
Einfacher ist jedenfalls das Verfahren des Herrn Recensenten,
das in dem Satze gipfelt: „Das Gefühl muss mit dem des
Dichters so verwachsen sein, dass ein knabenhaftes Warum
4 Morsbach
denn? gar nicht mehr Platz hat, sondern die Wirkung des
Klanges vor der Seele steht, wie die Wirkung der letzten
3 Takte in Beethoven's Adur Symphonie." Ich meinerseits
gestehe gerne, dass ich für eine solche musikalisch-philolo-
gische Behandlung der Werke Theokrit's durchaus kein Ver-
ständniss habe.
Kapitel VIII.
KURZE ENDSILBEN IM DORISCHEN.
Sie zerfallen in 3 Kategorien: in solche Endungen,
1) die einen oder zwei Konsonanten verloren, ohne dass
die übliche Ersatzdehnung stattgefunden hat,
2) in denen die sogen. Hyphäresis eingetreten ist statt
der gewöhnlichen Kontraktion,
3) in denen ein Schlussiota abgeworfen ist.
§ 18.
Die erste Kategorie erstreckt sich auf den accus, plur.
der sogen. 1. und 2. Deklin. (ag, og statt äg, tog oder ovg,
aus avg1), ovg) und die Nominative der sogen. 3. Deklin.,
wie rälag für räläg aus *TtxXavg, Malöeg für MaXorjg
(Seig) aus * MaloevTg})
') Mit Recht nimmt Ahrens diall. II S. 178 auch in Wörtern wie
toQavs, wo « ursprünglich lang war, eine Mittelstufe wnüi'g an, die uns
zu wo«? führt.
2) Diese Kürze hat nur statt in mehrsilbigen Wörtern, die ursprüng-
lich auf pg oder vrg [v9s) mit vorhergehendem kurzem Vokal im Nomi-
nativ ausgingen, in denen v oder vz (»<#) vor dem Nominativzeichen
ohne Ersatzdehnung geschwunden ist. Unverkürzt bleiben also auch im
Dorischen Wörter wie noi/ntjy etc., die auf lautlichem Wege das Nomi-
nativzeichen verloren haben, wie auch alle andern Nominative, die nicht
unter obige Gesichtspunkte fallen. Einsilbige Wörter wie eis, näg
nehmen auch im Dorischen die übliche Ersatzdehnung an, grade so wie
nur (aber n^önav) für *nuvz neben zi&iv für *ziHvz im Gemein-
griechischen. Hoch mögen auch hier die Doricr hin und wieder die
lieber den Dialekt Theokrit's. 5
Inschriftlich bezeugt ist uns die Kürze des accus, plur.
der 2. Dekl. für einen grossen Theil der Kretenser, die Cyre-
näer, Theräer, Astypaläenser, Koer und altern Delphier, also
für Stämme der doris severior und mitior. v. Ahr. diall. II
§ 21 und add. zu S. 173. 1, 3. Hey de dial. Cretica Dessa-
viae 1869 S. 25. Kleemann de dial. Cretica 1S72 S. 3 u. 7.
Hartmann de dial. Delphica Vratisl. 1S74 S. 37 (u. p. 2).
Bei diesen nimmt Ahrens daher mit Recht auch die Kürze
des accus, plur. der 1. Dekl. an.
Von dor. Dichtern findet sich die Kürze der 2. Deklin.
bei Epicharm 2mal, selten bei Pindar (v. Peter de dial.
Pind. Hai. Sax. 1866 S. 35 f.), die Kürze der 1. Deklin. bei
Alkman, Tyrtäus3), Epicharm, Stesichorus und im Chelidonis-
mus puerorum Rhodiorum. v. Ahr. a. a. 0.
Kürze gesprochen haben, wie uns dor. nciv bezeugt ist. v. Ahr. diall.
II S. 1 TS. Bei Theokrit stets Länge in ils, ovfofs. v. diss. de dial. Theoer.
§ S. 1. Ferner neig 9, 33. tiüv 7, 44 wo das Metrum Länge erfordert.
Dor. noQ, nös steht für sich allein, da der Ausfall von d vor s
keine Ersatzdehnung im Griechischen bewirkt und die Länge rcwV, novs
nur dem bekannten Dehnungsgesetze der einsilbigen Wörter zuzuschreiben
ist. v. Ahr. diall. II S. 175 u. Meister de dial. Heracl. Ital. in Curtius
Studien Vol. IV S. 392 f.
3) Merzdorf (quaestiuneulae Empedocleae S. 43 ff. in den Commen-
tationes philol. scr. sem. phil. reg. Lipsiensis qui nunc sunt et qui nuper
fuerunt sodales. Lipsiae 1S74) sagt darüber: Accedit quod etiam Alcman
et Tyrtaeus, qui ex patrio sermone nihil simile sumere poterant, sine
dubio Hesiodum secuti us usurpant. Ebenso urtheilte Krampe de dial.
lacon. S. 36 f. Das scheint mir durchaus unbegründet. Auch für den
sikelischen Dialekt sind diese Kürzen inschriftlich nicht bezeugt, viel-
mehr das Gegentheil. Und doch nimmt auch Merzdorf p. 43 für diese
wegen der bei Epicharm und Theokrit vorkommenden Beispiele die
Kürze an.
Uebrigens ist es noch lange nicht erwiesen, dass für die Zeit des
Alkman und Tyrtaeus im Lakonischen die Kürze zu verwerfen sei, ob-
gleich der spätere Lakonismus (wenigstens der der Inschriften i nur die
Länge hat. Offenbar hat sich bei einem Theile der Dorier schon früh
die Länge festgesetzt (im Munde des gew. Volkes wird die Kürze sich
auch hier länger erhalten haben), bei andern später, wie bei den Jüngern
Delphiern im Gegensatz zu den altern.
6 Morsbach
Es erbellt also, dass diese Verkürzung ursprünglich die
verschiedensten Zweige des Dorismus umfasste, und dass bei
den einen die Kürze, bei den andern die Länge schon früh
das Uebergewicht erlangte.
Der verkürzte nomin. sing, der 3. Deklin. kommt auf
Inschriften nicht vor. Er wird uns nur von Grammatikern
bezeugt mit Einweisung auf einzelne Dichter wie Hesiod und
Callimachus. Diese Verkürzung scheint weniger verbreitet
gewesen zu sein und findet sich auch nur höchst selten bei
Dichtern, v. Ahr. diall. II S. 173 f. Bei Theokrit nur ein
einziges Beispiel: xälag 2, 4 vor der bukol. Caesur; sonst
überall die Länge vom Metrum gefordert: anoövg 3, 25.
/Accveig 5, 16. a.7io-/Xivag 7, 130. vr/.äoag 8, 89. Iv.TiXevoctg
14, 54. öiöovg 14, 63, und zwar stets in der Arsis mit Aus-
nahme von s/ncpvg 2, 56. Am Versschluss finden sich ano-
vliv&eig 3, 38. Igao^eig 14, 53. Andere Stellen, wo solche
Formen auf ag, vg durch Position lang sind oder am Vers-
schluss stehen, kommen hier nicht in Betracht. Dagegen
findet sich häufig bei Theokrit die Kürze des accus, plur.
der 1. und 2. Deklination.
Von der 1. Deklination gibt es 21 Fälle, wo das Metrum
Kürze erfordert: erfrag 3,2. 4, 2. 5, 42. Nv(.icpag 4, 29.
avroläg 5, 103. oxi'Alccg 5, 121. näoag 5, 146. 1, 83. 4, 3.
övQccg 6, 32. 15, 65. y.ccläg 7, 87. 10, 38. xaivüg 10, 35.
oyvag 1, 134. xäg 3, 3. 5, 64. 5, 73. 5, 109. xiaoag 5, 136.
rgcoyolaag 9, 11. Die Kürze findet sich in allen Versfüssen
und 2mal vor der bukolischen Caesur : &i)Qag 6, 32. avvoXäg
5, 103.
Länge erfordert das Metrum an 4 Stellen: rag 5, 89
Selbst einigen Stämmen der Aeolis, den Thessaliern und Arkadern,
scheinen diese Kürzen nicht fremd zu sein. v. Ahr. diall. II S. 533 u.
Gelbke de dial. Arcadica in Curtius Stud. Vol. II Heft I S. 25. Jeden-
falls sind die verkürzten Infinitive für die Arkader inschriftlich ge-
sichert. Zweifelhafter ist das vom Scholiasten zu Thucyd. III, TS als
böotisch überlieferte dixuodtv. v. Bergk commentatio de titulo arcadico
im index scholar. Halens. 1860/61 S. 15.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 7
im 1. Fuss. Mgag 2, 6 (2. F.). (pilag 7, 104 (4. F.) überall
in der Arsis. Doch auch rag 8, 35 in der Thesis, was Fritzsche
mit Unrecht gegen die Handschriften in räoö" geändert hat.
v. xQyo^ug 15, 63 und das oben erwähnte efitpvg 2, 56 in
der Thesis.
Die Kürze des accus, plur. der 2. Deklin. fordert das
Metrum an 7 Stellen: naqd-hog 1, 90 {tag e. k. ovg p.).
Xvxog 4, 11 (cog e. k. a sec. p.). diöv/.iar6y.og 5, 84 (cog p.
k. ov m.). Xvxog 5, 106 (cog k. ovg p. ov m.). ä/u7tiÄog 5,
109 (cog m. k. oug p.). daovyJoxog 5, 112 (cog m. p. k.).
v.ccvd-ÜQog 5, 114 (cog m. p. oug k.). Die Unwissenheit und
Flüchtigkeit der Abschreiber haben die richtigen Endungen
fast durchweg verwischt. Die Kürze steht überall vor der
bukolischen Caesur mit Ausnahme von 5, 106 im 5ten und
5, 112 im 3ten Fuss.
Länge verlangt das Metrum an 6 Stellen: ocpd-ahuüg
1, 88 (3. F.). ÖQV{MÖg 1, 117 (3. F.). ruiccgcog 8, 70 (5. F.).
rcog 10, 34 (l. F.). rcöy.cog 15, 20 (2. F.) überall in der Arsis
mit Ausnahme von xayouwg 15, 63 (1. F. Thesis). Am Vers-
schluss findet sich 7mal die Endung cog nach den Msten;
nur in ocpd-a'kf.icög 1, 88 hat von den bessern Handschriften
og der cod. e.
An den 25 übrigen Stellen, wo Positionslänge eintritt,
geben die Mste stets die Länge, meist cog, seltener ovg.
v. dissert. S. 38.
§ 19.
Die zweite Kategorie umfasst den nominat. plur. der
3. Deklin. auf eg statt seg, den genet. sing, og aus oog der
feminina auf co und cog, die 2. pers. sing. act. der verba
pura im Praesens und der dor. Futura auf eg statt Big, und
endlich die Infinitivendung ev statt eiv, also die Infin. des
Praesens, Perfects (dor. dedcöy.siv), Aor. 2, Futur, und der
verba pura.
Die Kürze ist durch hyphaeresis entstanden. Ich nehme
dieselbe trotz Fritsch de hyphaeresi (in Curtius Stud. Vol. VI
8 Morsbach
S. 87 ff.) S. 124 f. für alle genannten Infinitive an. Denn
aeol. cf6Qi]v, dor. (pigev, ion. cptgeiv sind ohne Zweifel mit
Curtius Verbum II S. 110 auf eine Grundform *q>eqetv zu-
rückzuführen. Vgl. auch Meister dial. Her. S. 421 f.
Inschriftlich bezeugt ist der infin. praesens für die Kre-
tenser, Theräer, die altern Delphier und Herakleer; der inf.
perf. für die Nisyrer; der inf. aor. 2 für die Kretenser und
Theräer; der inf. fut. für die älteren Delphier und Alae-
siner; der inf. der verba pura für die Kretenser, die altern
Delphier und Theräer. v. Ahr. diall. II S. 176 ff. u. addend.
Hey de dial. Cret. S. 23. Kleemann dial. Cret. S. 7 (wo
indess der Kückschluss von den Jüngern Gortyniern auf die
altern nicht stichhaltig ist). Hartmann dial. Delph. S. 44.
Es sind wiederum Stämme der doris severior und mitior.
Ob von den bezeichneten Völkerschaften aber eine jede alle4)
genannten Infinitive verkürzt habe, lasse ich dahingestellt.
Wenigstens beweisen die Inschriften nicht das Gegentheil,
da nirgends alle Infinitivarten vertreten sind. Ahrens S. 179
u. addend. nimmt auch für die Cyrenäer, Koer und Astypa-
läenser die verkürzten Infinitive an.
Von Dichtern findet sich bei Alkman5), Pindar (v. Peter
d. Pind. S. 56 f.), in Aristophanes' Acharnern (wo der Me-
garer auftritt), und in einem epitaphios bei Athenaeus der
verkürzte Infinitiv und zwar des Praesens, der der verba
pura auch bei Alkman. v. Ahrens a. a. 0.
Dagegen eg für seg in der 3. Deklin. ist nur 2mal in-
schriftlich bezeugt für die Kretenser und Cyrenäer, og für
oog nur lmal in sLaxög für die älteren Delphier. Von
Dichtern findet sich nur lmal bei Callimachus diese Kürze
in ßionlavtg = ßionlavelg. v. 0. Schneider Call. II fr. I*i7.
•i Für den verkürzten infin. perfecti (didiöxtv) versteht es sich von
selbst, dass er nicht bei allen sich finden kann, da die Herakleer be-
kanntlich nt<pi<Tfvx>~/jif etc. sagten, v. Ahr. diall. II S. 330 f.
5) Alkman in Bergk's poet. lyr. ed. III atldtr fr. 1, 3. Im hymn.
auf die Dioscuren p. II v. '.i biawiv. 7(5, 4 h»itv cf' «cJW wie Porson
gebessert; überliefert ist ia&ti iv düdccv.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 9
Diese Verkürzung scheint überhaupt selten gewesen zu
sein. Auch bei Theokrit findet sich nichts derart; er hat
entweder eeg oder eig. Die Feminina auf w und tog haben
ovg im gen. bei ihm. v. dissert. S. 69 u. 78. Dagegen hat
Theokrit den verkürzten infin. praesens öfters. Das Metrum
fordert ihn an 3 Stellen: TtoxißXeitev 5, 36 (eiv e. k.). e-/ev
6, 26 vor der buk. Caesur, und Ttonnvodev 5, 7 im 5. F.
Länge verlangt das Metrum an 5 Stellen: ciyeiv 10, 2 (2. F.).
'/.ryeiv 10, 51 (2. F.). cpeoeiv 11, 59 (4. F.) in der Arsis;
ogjvCeiv 11, 71 (1. F.).' sQTteiv 15, 26 (1. F.) in der Thesis.
Am Versschluss findet sich der infin. praesens 22mal: 1, 42.
2, 130, 153. 4, 8. 5, 10, 27, 107, 136. 7, 30, 94, 100. 8,
4, 29, 71, 83. 9, 13. 10, 54, 56. 11, 65. 14, 40. 15, 28, 96.
Das Verhältniss der bessern Handschriften untereinander
ist folgendes:
ev : eiv (oder tjv).
Die bessern Mste oder alle
4 : 12
cod. k
6 : 16
cod. p
9 : 13
cod. m (oder e wo m fehlt)
8 : 14
Schwanken der bessern Handschriften an 6 Stellen.
Ahrens und Ziegler haben ausser delöev 8, 4, 71 überall
die Länge hergestellt. Die Ausnahme im Sten Idyll hat
durchaus keine Berechtigung. Die Länge ist am Versschluss
konsequent durchzuführen; nur scheinen hier die Infinitive
auf -odev dieser Regel zu widersprechen, da von den bessern
Msten die meisten odev geben und die Endung odev, sowie
odeg (ovgiodeg) auch innerhalb des Verses, wo die betreffen-
den Endungen durch Position lang sind, handschriftlich ge-
sichert ist. Am Versschluss finden sich: Tzw.üoöeiv 2, 153
(uv p. ev vulg.). egioöeiv 4, 8 (eiv k. ev vulg.). 5, 136 (ev
vulg.j. Innerhalb des Verses ist die Kürze odev besser
10 Morsbach
bezeugt. Es tritt, wie gesagt, überall Positionslänge ein.
ovoiadev 1, 14 (2. F.) {ev k = eiv. ev vulg.). 8, 4 (3. F.).
11, 38 (2. F.). uvdiodev 10, 58 (2. F.). ov^uraioöev 11, 77
(3. F.). ötüQiaösv 15, 93 (2. F.) und zwar steht die Kürze
stets in der Arsis. An diesen 6 Stellen haben Ahrens und
Ziegler in ihren Ausgaben die Kürze festgehalten. — Dem-
selben Gesetze folgt die Endung aöeg der 2. pers. sing.
Hier findet sich aber adeig am Verschluss in allen guten
Msten, s. den folgenden Paragraphen. Ich halte daher mit
Ahrens und Ziegler auch odeiv am Verschluss für das Rich-
tigere. — An den übrigen Stellen, wo Positionslänge ein-
tritt und die Infinitive sich nicht auf aöev endigen, geben
die Mste durchweg die Länge (meist eiv, seltener >;v): %%et»
8, 54 (2. F.). 11, 49 (4. F.). 14, 21 (5. F.). yivioo/.eiv 11, 5
(2. F.). noiuaiveiv 11, 65 (2. F.). ineveiv 14, 67 (4. F.) in
der Arsis. yaigeiv 14, 1 (1. F.) in der Thesis. Die Mste
schwanken nur in ßöo/.eiv 4, 2 (eiv e. k. ev vulg.) in der
Arsis des 4. F.
In den Infinitiven des Futurums, aor. 2 und perf. act.
hat Theokrit niemals Verkürzung. Die Mste schwanken
zwischen eiv und rv.
Endlich ist auch hyphaeresis anzunehmen in der ge-
kürzten 2ten pers. sing, der verba pura auf eto und des
dor. Futurums, was Fritsch in der genannten Schrift de
hyphaeresi ganz übersehen hat. Diese Formen kommen in-
dess bei Theokrit nicht vor. Ich verweise auf den folgenden
Paragraphen.
§ 20.
Ein Theil der Dorier hat statt der gew. Endung eig-
der 2ten pers. sing, die kürzere eg. Die Kürze ist durch
Abwerfen des Schlussiota aus der altern Form *leyeai ent-
standen. Bei den verbis puris auf eio und dem dor. Futurum
tritt dazu noch hyphaeresis ein. Die Tragweite solcher
Formen bei den Doriern lässt sich nicht erweisen, da die
2ten Personen auf Inschriften kaum vorkommen. Von Gram-
Ueber den Dialekt Theokrit's. 11
matikern ist uns nur die gekürzte 2te pers. praesentis, auch
die der verba pura bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 175 f. Nach
Eustathius' Zeugniss hatten die Theräer diese Kürze, welche
Ahrens (a. a. 0. S. 179 u. addend.) auch für die Kretenser.
Cyrenäer, Koer, Nisyrier, Astypaläenser und älteren Delphier
annimmt.
Bei Theokrit fordert das Metrum keinmal eg; dagegen
4mal die Länge im Praesens : -9-Qojay.eig 7, 25 (3. F.) in der
Arsis. zQi]odaiQ 8, 11 (1. F.). Ttaiaöeig 14, 8 (I.F.). eoneig
15, 136 (1. F.) in der Thesis.
Diese Endung steht 16mal am Verschluss: 1, 91, 148.
3, 24. 4, 3, 46, 53, 63. 5, 52, 85, 122. 7, 21. 10, 6. 11, 30,
75. 15, 31, 90. Darunter sind 2 Formen auf adeig: egloöeig
4, 63. oadeig 5, 52. Die bessern Mste geben überall sig
ausser 4, 3 a/ieXyeig (ei p. sg vulg.). Ahrens und Ziegler
haben auch hier die Länge mit Recht hergestellt. Die Les-
art äsldeg 1, 19 ist höchst zweifelhaft. Vgl. die Editoren.
An den übrigen Stellen, wo Positionslänge eintritt, ist
die Länge handschriftlich bezeugt in: leystg 5, 78 (3. F.).
XQ^adeig 8, 11 (4. F.). €Xeig 10, 17 (4. F.). dileig 15, 41
(3. F.) in der Arsis; cpevyeig 11, 24 (1. F.) in der Thesis.
Nur an einer einzigen Stelle ist hier die Kürze gesichert
durch alle Handschriften, das ausdrückliche Zeugniss des
alten Scholiasten und anderer Grammatiker (vgl. die Ausgaben
von Ahrens und Ziegler), nämlich augiodsg 1, 3, wo eg in
der Arsis des 2ten Fusses steht. Theokrit folgt hier dem-
selben Gesetze, das er auch bei den verkürzten Infinitiven
auf oöev angewandt, worüber oben die Rede war. Daher
ist auch 8, 11 an 2ter Stelle ZQfjodeg zu schreiben, was
offenbar in Folge des ersten vom Metrum geforderten xQTr
odeig korrumpirt ist.
In den Verben auf eco und im dor. Futurum hat Theokrit
niemals diese Kürze. Die Handschriften schwanken auch
hier zwischen et und r; (letzteres seltener).
12
Morsbach
Folgende Tabelle gibt eine klare Uebersicht über die
bei Theokrit vorkommenden dorischen kurzen Endsilben.
Vom Metrum geforderte Längen sind in Klammern mitauf-
gefübrt.
US
(l.decl.)
OS
(2. decl.)
nom. sg.
(3. decl.)
(verb.)
IV
(verb.)
Summa
£3
> N
l
2 —
1 (2)
1* —
1* —
5
(2)
152
2
2 (1)
— —
1 (1)
— —
1
(2)
166
3
2
— —
- (U
— —
2
(1)
54
4
. 3 —
1 —
4
—
63
5
8 (1)
5 —
- (li
— —
2 —
15
(2)
150
6
1 —
— —
— —
1 —
2
—
46
7
1 (1)
— —
- (1)
- (1)
— —
1
(3)
157
8
- (1)
- (1)
- (1)
1* (1)
1* -
2
(4)
93
9
l —
1
—
36
10
2 —
- (1)
— —
— —
1* (2)
3
(3)
58
11
2* (2j
2
(2)
81
14
— —
— —
- (2)
- (1)
— —
—
(3)
70
15
1 —
- (2)
— —
- (1)
1* (1)
2
(4)
149
Sum.
21 (4)
7 (6)
1 (7)
2 (4)
9 (5)
40
(26)
-
Anmerkung:
Nicht eingeklammerte Zahlen = das Metrum erfordert Kürze.
Zahlen mit Sternchen = Kürze, wo Positionslänge eintritt.
Eingeklammerte Zahlen = das Metrum erfordert Länge.
Als Gesammt-Resultat ergibt sieb Folgendes:
Theokrit6) bat in den betreffenden Formen weder die
Kürze noeb die Länge durchweg angewandt. Das Metrum
°) In den dorischen Hymnen des Callimachus fordert das Metrum
nur lmal Kürze: tpigtv 6, 10 vor der bukol. Caesur. Sonst bieten die
Mste die Länge wie bei Theokrit. <\rn'.\nr 5, 100. rn'Aiiv 6, 53 inner-
halb des Verses, wo Positionslänge eintritt. Daher Blomtield mit Un-
recht niXiv konjizirt hat, was die Editoren und zuletzt noch Schneider
aufgenommen haben. Am Versschluss finden sich keine iniin. praeaentis.
h. 5, 3 bessert Bchneider %qihv. Itie meisten Mste geben ?gnet, einige
Ueber den Dialekt Theokrit's. 13
erfordert an 32 Stellen die Kürze, an 26 die Länge. Ausser-
dem rindet sich die Kürze an 8 Stellen, wo Positionslänge
eintritt. Es sind die Verbalformen auf adsg und oder. Im
übrigen hat Theokrit sowohl innerhalb des Verses, auch wo
die Silbe schon durch Position lang ist, sowie am Versschluss
stets die Länge.
Hervorzuheben ist, dass Theokrit die Kürze besonders
häufig im accus, plur. der 1. Deklin. anwendet und dass in
der Coniugation nur das Praesens der sogen, verba auf to
Kürze erleidet.
Von den bukolischen und mimischen Idd. zeichnet sich
besonders das 5. buk. Id. durch zahlreiche Kürzen aus. Das
hat wohl darin seinen Grund, dass in keinem andern Idyll
der angeschlagene Ton ein so derber und volkstümlicher
ist wie hier.
Kapitel IX.
KONSONANTEN.
I. STUMME KO>SOXA>TEX.
A. Gutturale.
§ 21.
Die Adverbien der Zeit auf v.o. sind gemeindorisch, v.
Ahr. diall. II § 44 nr. 13. Peter de dial. Pind. S. 19. Der
toxti. Der Infinitiv ist hier am Platz, doch ist die vollere Form suniiv
vorzuziehen. Die Infinitive anderer Zeiten finden sich niemals verkürzt
(in den Msten überall die Länge). Desgleichen die 2. pers. sing,
und der accus, plur. der 1. u. 2. Deklin. Länge erfordert hier das
Metrum in: rüg 6, 129. /LttydXto? 5, 5. ocp&cäjuüis 5, 80. kqävuts 6, 73.
Callimachus hat also im Ganzen nur lmal die Kürze angewandt
und zwar im infinit, praesentis.
Auch in den dorisch gefärbten Epigrammen finden sich solche
Kürzen höchst selten. Simonides bei Bergk in dem unächten Epigramm
(v." Kaibel im Rhein. M. 2S. 1ST3 S. 442) 98, 3 ni^aüi. Leonid. Tar. in
Anth. Pal. VI, 2SS, 7 ond&Ze.
1 4 Morsbach
Guttural ist ursprünglich, v. Curtius Grundz.4 S. 480. Bei
Theokrit7) sind dieselben vielfach überliefert. Zu den dissert.
5, 57 besprochenen Stellen kommen hinzu: no/S 1, 66. 4, 28
(x p. k. r e.). 4, 59 (x k. vulg. r e. p.). 5, 9, 36, 81, 143.
6, 2. 7, 78 (r p.). 8, 35. 9, 29 (r m. k.). tox 5, 12 (x k.
vulg. r e. p.). oV 5, 134 (* p.). 6, 29. 11, 8. 7t°q7to% 8, 34.
11, 68. Daher sind mit Hecht korrigirt und in die Texte
aufgenommen: oV 5, 116. (t die Mste bei Ziegler u. Ahrens
ausser K. M.). allox3 2, 155 (r vulgo). Desgleichen findet
sich oV 7, 54 in den Msten, das die neuern Editoren nicht
zu ändern wagten. Doch v. dissert. s. 57. Ferner yäxav
7, 53, das H. Weber (die dor. Partik. v.a s. 79) in yüy.av
verbessert. Darüber später bei der Partikel /.«. Endlich
ist 15, 32 Ttave itoy* ola zu schreiben nach Ahrens' erster
Coniectur. Doch 5, 23 ist die Präposition rtoz' (■/. p. k. e.)
am Platze, sowie auch 5, 37 eg iL nod-kqiiEt und 15, 148
ftrjde noxiv-3-jig das Richtigere ist. Aber 5, 62 steht tzoS-'
für no&i = Tcod-iv. v. Ahr. praefat. d. kleinen Ausg. Das-
selbe nimmt Ahrens auch 11, 62 an, wo indess cog eidcö,
tl Ttoy* mit den meisten Editoren zu schreiben ist. Ttod-3
geben hier fast alle Mste.
Wie die Ioner und Lesbier, so haben auch die älteren
Dorier die tenuis in dtxofiai festgehalten, v. Ahr. diall. II
S. 82. Meister de dial. Her. S. 413. Doch in der jüngeren
Doris bürgerte sich allmählich die aspirata ein. Theokrit
hat idi%£0&e 2, 114 wie Callim. h. 5, 137. Bei Pindar
schwanken die Handschriften, v. Peter dial. Pind. S. 19.
Als dorisch wird uns von Grammatikern die aspirata
in aTQex^g bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 83. Pindar und
Callimachus h. 5, 137 (% M) haben die tenuis. Desgleichen
Theokr. 2, 151 ocrge/Jg. Ahrens hat aus cod. F mit Unrecht
argeyjg in den Text aufgenommen. Die aspirata in ärge-
%rJQ ist wie die in hv/vöog zu beurtheilen. Sie gehört der
7) Auch bei Calliniaclms von Schneider in den dor. Hymnen überall
hergestellt, v. adnot. zu h §, 9,
lieber den Dialekt Theokrit's. 15
Volkssprache an. v. Schneidewin Randnot. zu Ahr. dor. dial.
in Bergk's und Caesar's Zeitschr. f. d. Alterth. 1844 S. 156
und Koscher de aspir. vulg. apud Graecos in Curtius Stud. I
Heft II S. 82.
yivo\.iai und y'tvtoavM statt des älteren ylyvo\.iai, yiyvw-
o/.co war bei den Dörfern allgemein üblich (Ahr. diall. II
S. 112), während diese Formen bei den Attikern sich erst
seit Alexander festsetzten (Wecklein cur. epigr. S. 56 f.).
Daher bei Theokrit durchweg : eyiveto 2, 88 (lyevero p. m.).
ylvsT* 11, 4. yiverai 11, 58. yivcoo/.eiv 11, 5. yivcooy.co 11,
30 (yiyv- k.).
Als dorisch wird uns bezeugt cgvr/eg etc. statt des gew.
ogvid-eg und aus Alkman und Pindar belegt, v. Ahr. diall. II
S. 243. Dasselbe hat Theokr.8j ogvi/eg 5, 48 {& a sec. e).
7, 47. bqviywv 7, 60 (y m. p. k.). Aber oqvigiv 8, 58. —
Uebergang von # in % ^ schwerlich anzunehmen, v. Curtius
Grundz.4 S. 486.
Dorisch ist jedenfalls auch yläycov 5, 56 statt des atti-
schen Sh'jtov. v. Koen zu Greg. Cor. ed. Schaefer S. 40.
Curtius Grundz. ^ S. 473 f.
Ob aber jiuxxog dem Dorismus eigentümlich ist, bleibt
fraglich, v. Ahr. diall. II S. 104 u. addend. Theokrit hat
nur diese Form9) in den bukolischen und mimischen Ge-
dichten: 5, 66. 8, 64. 15, 12 {%q p.j. 15, 42.
§ 22.
Gutturaler €harakter der Verben auf -Leo im
Dorischen.
I.
Die Verben auf -loj haben bekanntlich im Dorischen
ein | im Futurum und Aorist, wo in audern Dialekten bald
(7 ff, bald einfaches ö erscheint, v. Ahr. diall. II § 11. Heibig
6i Nicht Callimachus. v. Schneider adn. zu h. 5, 123.
°) Auch Callimachus in dem dor. hymn. 6, 111 ui/./.ä.
16 Morsbach
dial. Cret. S. 32. Curtius Verbum II S. 272 ff. Dies ist nicht
nur der Fall im Dorischen, wenn das C im Praesens aus
blossem j hervorgegangen, sondern auch in primitiven Verben,
wo es aus 6j entstanden ist, wie in i'£a> für *ldja>.10) Ob
aber in Iqi'Coj und ähnlichen ein dentaler Nominalstamm
zu Grunde liegt, darüber sind die Ansichten schwankend.
Curtius (Verbum I S. 358) und Joh. Schmidt (in Kuhns Zeit-
schr. B. XXIII 3. H. 1876 S. 290 ff.) sprechen sich dagegen
aus. Was nun die Erklärung der dorischen Formen mit £
anbetrifft, so lässt Curtius (im Anschluss an Aureus) das-
selbe aus j + g entstehen (Verbum II S. 274 f.), also *di-
Y.aja) , futur. *dntajo(o, ör/.a^to. Wo aber der Stamm auf
Dental auslautet und dennoch für das Dorische ein | be-
zeugt ist (wie in uw), da nimmt Curtius seine Zuflucht zur
falschen Analogie. Gegen diese Auffassung hat jetzt Joh.
Schmidt (a. a. 0.) Einsprache erhoben und eine neue, der
Curtius'schen immerhin nahe stehende Erklärung dieser
Formen gegeben. Auch Schmidt geht von einem Praesens
*dr/MJto aus, das er aber nicht durch ein dem j vorge-
schlagenes d, sondern durch ein vor dem Spiranten ent-
wickeltes g zu dr/.ä£w werden lässt. Also nicht * ör/.ajco,
* dr/.adjw , dr/.dtto , sondern *dr/.ajw, *diy.ctgjio, öixäuco.
Aus diesem g, „einem Laute, der genau in der Mitte zwischen
d und gutturalem g liegt ", erklärt nun Schmidt die doppelte
Behandlungsweise der Futura und Aoriste bei den Doriern
und übrigen Griechen. Wie aus *dutagjco allmählich di/.duo
wurde, so auch div.äoow aus *dixaga(o11), *dr/.adoco, und
umgekehrt bei den Doriern aus demselben *dr/.agjco das
fut. öi/m^co aus *divtagato, *dixayoco. Daher sind auch für
lyä).a$ct, lyO.at-a u. s. w. keine Praesentia auf -£<u noth-
wendigerweise vorauszusetzen. Auch dorisches xa&llffl ist
,0) Es ist allerdings das einzige Beispiel; doch kenne ich auch kein
gegen theiliges auf Inschriften.
n) „Vor Konsonanten schwand das j in der Lautgruppe gj in allen
Dialekten." Schmidt.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 17
nicht nach falscher Aualogie gebildet, sondern *iöjia ward
zunächst *(i'fjj'to und daraus einerseits *%ga(o, Tito als conj.
aor., andererseits *(ldoto, *'looio, (iaio. Daher ist an v.a$i-
yvvo&ciL bei Hippocrates ebensowenig Anstoss zu nehmen
wie an dem bekannten Ttaiy-nov, das wie rrcuö auf "na.-ij,
*7rarigj, *7xcifi{) zurückzuführen ist. — Das ist in Kürze
die Auffassung von Johannes Schmidt. Mir ist eins dabei
auffallend. Schmidt erwähnt nirgends mit klaren Worten,
wie er sich das £ des Praesens entstanden denkt. Blieb das
j, sagt er s. 294, hinter dem g erhalten, so ging gj allmäh-
lich in £ über. Das soll doch wohl heissen durch die Mittel-
stufe 6j, wodurch wir auch zu dem böotischen, lakonischen
und megarischen dö in yoctiiuariddio, fiäööa neben yoai.ij.ia-
ri'lco. jiala gelangen. Und wenn dies der Fall ist, was mir
das einzig Richtige scheint, wie stellt sich dann t£<w zu der
von Schmidt aufgestellten Behauptung, dass *ci'dj'oj zunächst
*cigjoj wurde? Dies müsste ja dann wieder in *WJco zu-
rückverwandelt worden sein, um Tito werden zu können. —
Doch genug davon. Die ganze Frage bedarf einer gründ-
lichen Revision, wobei sämmtliche hierher gehörige That-
sachen sowohl der griechischen Verbal- als Nominalbildung
vom chronologischen und phonetischen Gesichtspunkte aus
ihre Erledigung finden.
Wenden wir uns nun zu den betreffenden theokriteischen
Formen.
1) Denominativa auf -t,ta, deren Stamm weder auf nach-
weisbaren Guttural noch Dental ausgeht. Das -' des Praesens
ist hier aus einfachem j hervorgegangen. Folgende haben
£ im fut. u. aor.
'/.vyiitlv 1, 97. Ino/.i^axo 4, 35. ßovxoXia£fj 5, 44.
yaoiifj 5, 71. Igya^jj 10, 23. l'^rja^a 14, 2S. öeoTTJ^aoa
15, 63. nidSag 4, 35, worüber Curtius Verb. I S. 345 aus-
führlich handelt. Ueber ygoi^elrai 10, 68 v. dissertat. S. 68. 12)
12) Bei Callim. idixastv 5, 18 (J BC. a V. C ceteri) neben xofiiaaaTt
5, 29 IT (tHI). io/.lac<To 5. 40. bnX'aaas 6, 36. avyuaa^adt 6, 4. — i/.it-
Cürtius u. Bkcgmav, Stadien X. 2
18 Morsbach
Dagegen g haben: tö;caoev 1, 129, was Curtius Grundz.4
S. 636 von der Wurzel tn ableitet, xaftrtvgiaaaa 2, 24 wird
von den Editoren angezweifelt, v. Ahr. Philol. VII S. 420.
Meineke Ausg. III z. d. St.
2) Denominativa auf -uo, deren Stamm möglicherweise
auf Dental auslautet: e7tat'ie 14, 22. £ findet sich hier auch
bei den spätem Attikern. Aber rjgiaev 5, 23, obgleich dor.
ioiSaweg bezeugt ist. v. Meister dial. Her., Stud. IV 428.
3) Primitiva mit dentalauslautender Wurzel: xafHgag
1, 12. 5, 32. y.ad-ih] 1, 51. v. Hesyck: v.ü&i'S.ov' v.ä&ioov.
— Unbestimmt ist die Herkunft des reduplizirten y.cr/a'toj
5, 142 (Curtius Verb. I 324).
Dagegen icfgaoauav 2, S4. Wahrscheinlich gehört auch
S7tlvG£ 1, 140 hierhin, v. Curt. Grundz.4 S. 151. 640u.Verbum
I S. 318.
Andere Verben mit i im fut. u. aor., deren Stamm er-
wiesenermaassen auf Guttural ausgeht, nebst solchen, die
auch ausserhalb des Dorismus gutturalen Charakter haben,
bedürfen hier nicht der Erwähnung.
Es bleiben aber noch einige Verben zu besprechen.
Bei Theokrit lesen wir 6, 32 /./.«i"o3.,3i anoxka^ov 15, 43.
ccro/./.üt-ag 15, 77 und zwar ohne t subscriptum. Meister
(dial. Her. S. 428 f.) bringt im Anschluss an Mazocchi diese
Bildungen mit den schwer zu deutenden Formen 7toTi/.).ui-
yiooa , TcoTiY.icuyovx') auf den herakleischen Tafeln in Zu-
niucr 6, 102 ist Homer entlehnt; auch hei Apoll. Khod. v. Kuehner
ausf. Gr.2 s. v. — 'i/lvoiv 5. 10 wie hei Theokrit.
Pindar hat oft |, doch keineswegs konstant, v. Peter dial. Pind.
S. 50 f.
13) xXaaiö geben einige der schlechtem Mste hei Ahrens, ferner die
AUL Med. Call, und jüngeren Scholien. Letztere erwähnen auch das
dor. ■/.>.(/.'■:('). Es stammt diese Bemerkung jedenfalls aus allerer Qneüe.
Ahrens edirt xkqcadj, worin Zieglcr und Fritzsche ihm mit Recht nicht
gefolgt sind. — l&xXaga ist auch überliefert in einem nicht dorischen
Fragment eines Anonym, hei Meineke. Com. fr. IV S. < . T « » .
,4) Besser deutet diese Formen Joh. Schmidt a. a. <> S. 296 f. Bei
ihm ist xhäyw oder x'/.(<yu> aus *x?mixi» entstanden und Denominativum
lieber den Dialekt Theokrit's. 19
sammenhang. Aus *xXäjta (für älteres *xkajyto)ls), so be-
hauptet er, wäre y gutturali ex iota spirante profecta y.läyio
geworden. Doch wenn j sich zu y verhärten konnte, was
Schmidt a. a. 0. leugnet, so musste daraus */lüyio ohne
i subscr., nicht aber y.layco werden. Auch wird Meister
darin keinen Nachfolger finden, wenn er y/.ayco die Priorität
vor /.lalyto zuerkennt. Die Entstehung von y./xuyto aus
yj.aycj auf dorischem Gebiet ist mehr als bedenklich und
durch attisches y.lelco neben kItJio keineswegs begründet.
Lassen wir die herakleischen Formen auf sich beruhen.
Die theokriteischen gehen jedenfalls auf ein Praesens yj.alto
zurück (Ahr. diall. II S. 141), das uns bei Hesych erhalten
ist: y.c<T£y.).cu6T0' y.arey.eyj.eiavo , yaxay.eyJ.eiOf.ievcoq eixev.
Diese Glosse hat schon Valckenaer richtig auf Theokr. 18, 5
bezogen. Dort lesen wir: aviy.a Twöagiöäv yare/lcueio
rar ayanaräv. Die neueren Herausgeber haben das hand-
schriftlich bezeugte10) Imperfectum ohne jeden Grund ver-
worfen. Die Hesych. Glosse gibt die Bedeutung desselben
passend durch xaxaxexXsiGfievrjv (Valck.) eiyev wieder.
Buecheler verweist wegen des Imperfects mit Recht auf Id.
6, 21 aviyc3 eßaXXe.
Es fragt sich nun, wie ist das dorisch überlieferte yj.aüo
aufzufassen? Ich stimme Ahrens und dem Scholiasten Theo-
krit's (zu 6, 32 bei Ahr.) vollkommen zu, wenn sie dorisches
/laivj („ceterum rectius iota subscripto instruendum ". Ahr.
diall. II S. 141 u. 347) neben vulgäres v.hjCto 1T) stellen, vgl.
auch Curtius Verb. II S. 313. Es wäre in der That auf-
von xXatx-, ■/.'>(;.■/. (aus x).a.?ix zusammengezogen), was uns durch das
später zu besprechende dor. x).(<xa clavim bezeugt ist-
13) Ist höchst unwahrscheinlich.
16i xazi/lüytTo Vat. -J2. et superscr. a sec. At£ Ambr. 32. xcaiyU-
ytTo Vat. 913. Vat. 13^1. xcatgazo superscr. JU'£ Ambr. 75. xarexXfvsro
Medic. 16. xareXigara Med. Aid. xraexXagaro Iunt. xaze/.'Aa^tzo Call,
bei Ziegler.
1T) Dasselbe ist, soviel ich weiss, nur lmal belegt durch Anthol. P.
lj, 62 xXjjCofxivti ztiytai.
20 Morsbach
fallend, wenn Formen, die sich lautlich durchaus entsprechen
(auf das fehlende i subscr, in den Msten und bei Hesych ist
kein Gewicht zu legen; es fehlt auch in ■/.ccTsx./MG&rjg 7, 84
in den Handschriften), auf ganz verschiedene Weise gebildet
wären. Zu einer solchen Annahme sind wir nur im äussersten
Nothfalle berechtigt. Indessen gehen sämmtliche Formen
dieses Verbums (das dunkle rtOTinXcciyw abgerechnet) in allen
Dialekten auf einen Nominalstamm /.Xüfl neben xläsid (v.
Curtius Verb. I S. 357 u. II S. 374) zurück, und haben wir
als Praesentia anzusetzen: yUifi-io , y/.a'uo, xXaio") (xXrja))
und YJ.a=L-'Cü), -/.lafCco, y.lul.co (yj.f^oj). Für unseren Zweck
ist es gleichgültig, ob -/.la^iCio aus *xXa^id-jio oder *xXa-
.-L-jco entstanden ist. Auch die erstere Bildung schliesst ein
dorisches xXa'tgai, xlal-tü nicht aus. Es steht dann auf einer
Stufe mit dor. eQi^avreg, Tcai^ov/.iai und ist gewiss weniger
auffallend als y.ad-i'^cj.
Aus dem bisher Gesagten folgt aber zugleich, dass die
betreffenden theokriteischen Formen, wie auch der Scholiast
zu Theokr. 6, 32 behauptet, mit i subscriptum zu schreiben
seien. Das findet nun eine glänzende Bestätigung durch das
auf der messenischeu Inschrift aus Andania ") erhaltene Verbal-
adjectiv Z. 93 ylayzol, wie Sauppe für das im 3ten Abdruck
im Philopatris gegebene xXalxtoi schreibt, was jedenfalls
zum Praesens yläuo gehört. Auch das theokriteische y.'/.äi
15, 83, was hier erwähnt werden mag, ist mit i subscr. zu
schreiben, wie uns dieselbe Inschrift zeigt, auf der Z. 94. 95
yj.u/.ctg und zweimal y.Käy.a überliefert ist, wodurch die ohne-
hin unhaltbare Erklärung dieser Form20) von Ahrens, wie
Sauppe richtig bemerkt, widerlegt wird. Joh. Schmidt a.
a. 0. S. 296 vergleicht mit yla-c/. (zusammengez. y.'luy.) neben
18) Wozu das vom Schol. Thcokr. erwähnte clor. tut y.).«<nö gehört.
■'i Von Sauppe ausführlich besprochen in den Abhandlungen d. k.
Gesellsch. d. Wisscnsch. zu Qöttingen. 15. 8. hi:-t phil. Klasse S. '217(1'.
Sie gehört nach Sauppe S. 269 dem Jahre '.»3 v. dir. an.
""i Kuehner ausf. Gr.s S. 351 hat Ahrens missverstanden, indem er
xXäS aus *xXdd-J't (!) mit Berufung auf denselben anfahrt.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 21
griech. (lateiu.) y.la.-i passend yvvcux- neben yvvä. Auch
l-iaori neben /naorty, wo y aus x erweicht ist (v. Curtius
Grundz.4 S. 524 u. 397), mag hiermit zusammengestellt
werden.
Sämmtlichen bisher besprochenen Verbalformen mit £
bei Theokrit stehen Praesentia auf £« zur Seite, wie wir
gesehen haben. Indessen findet sich gleichfalls £ im aor.
in den Handschriften einigemale bei dem verbum yeläio,
für welches keine Nebenform auf aZco bezeugt ist. Zwar
überliefern uns die Grammatiker, dass die Dorer und be-
sonders die Sikuler mit Vorliebe die Praesentia auf a'lto
statt auf aw ausgehen Hessen, v. Ahr. diall. II S. 285. Und
so lesen wir auch bei Epicharm a/.goaLOfieva, während sonst
nur a/.Qoäo&ca belegt ist. Es ist also die Möglichkeit vor-
handen, dass z. B. Pindarisches ya).ct'£,ctic, (P. 1, 5) der aor.
zu einem Praesens *yaläuo ist. Ob ein solches Praesens
aber mit Notwendigkeit überall vorauszusetzen ist, das
gehört noch zu den streitigen Punkten, welche erst durch
eine gründliche Behandlung der ganzen Frage gelöst werden
können.
Bei Theokrit nun sind die Formen yeld^ag etc. von den
neueren Editoren (Meineke ed. III, Ahrens, Ziegler, Fritzsche)
und zwar auf Grund der handschriftlichen Ueberlieferung
mit Recht verworfen worden. Im 4ten Idyll findet sich l|e-
yelaooev v. 37. Die Mste geben oo oder g ohne Ausnahme.
Das Gleiche gilt von yeläooai Id. 7 v. 156. In demselben
Id. v. 42 ist yeläoaag gesichert durch die besten Mste k
und p (ye'Aaoag, wie auch noch einige geringere bei Ahr.),
die Med. Aid. Iunt., während eins der besseren Mste m,
und die Call, yü.uiug bieten. Aber 7, 128 geben die meisten
und besten Mste yeXagag. yü.äooag wird gestützt durch die
Med. Aid., das Zeugniss des Maximus Planudes und einige
geringere Mste (neben yeläoag). Vgl. überall die Ausg. von
Ahrens und Ziegler.
Das £ in den Msten ist offenbar Interpolation, (vgl. auch
yeXa^aaa 19, 7 im cod. c gegen das Metrum.) Vielleicht hat
22 Morsbacli
das handschriftlich gesicherte und von Ahrens voreilig korri-
girte syila^s Id. 20, 1. eyeka^ev 20, 15 dazu Veranlassung
gegeben.21)
Fraglicher ist es, ob 2, 115 scf&aoaa (a p. m. bei Ziegler
und oo s. o p. 6. 9 bei Ahrens) oder ecp&a§a, wie die
übrigen Handschriften geben, zu schreiben sei. Ahrens hat
ecp&aooa hergestellt, welchem die neueren Editoren gefolgt
sind. Er hielt (diall. II S. 91) ein Praesens *q>d-at,(a neben
(fd-ävvj für ein Ding der Unmöglichkeit. Jedenfalls aber
sind tcp&aoaa und ecp&a^a (wofern es richtig überliefert ist)
aus einem ursprünglichen *cpd-ajco herzuleiten, so gut wie
lyälaoGcc und i/ä'AaSa aus *yc().ajco. v. Curtius Grundz.4
S. 612 und Job. Schmidt a. a. 0. S. 298 f.
ecf&aoag ist im vorhergehenden Verse 114 metrisch
gesichert.
IL
In den übrigen Verbalformen der Verba auf -llo, sowie
in den davon abgeleiteten Nominalbildungen ist der Guttural
statt des Sibilanten (mit Ausnahme derer auf $ig statt Gig in
yeioiiig etc. und des erwähnten v.iav.TÖg) inschriftlich, soviel
mir bekannt ist, nicht belegt, sondern vielfach sogar die gegen-
teiligen Formen mit er. v. Ahr. diall. II S. 91 ff. Krampe dial.
Lac. S. 51. Allen dial. Locr. in Curtius Stud. B. III S. 270. Auf-
fallend genug ist diese Erscheinung und bis jetzt nicht aufge-
klärt. Indessen ist der Guttural für die Lakonen und Sikuler
durch das von Ahrens zusammengestellte Material hinlänglich
bezeugt, obgleich auch hier volles Schwanken herrscht. Ahrens
M Es kann nicht genug betont werden, wie sehr der theokriteischo
Text in den Msten durch die Bände iibelberathcner Grammatiker oder
wie man sie nennen will, entstellt ist. Davon geben Zeogniss das I2te Id..
worüber man auch jetzt Buecheler im Rh. Mus. 13. 30 S. 15 vergleiche,
und zahlreiche Interpolationen wie ivxi statt laxi. vgl. Ziegler zu 1. 17.
3, 39. 5, 21, 65. 9, 9. II. 24. 10, 28. elpce statt £!/>«/(infin.). v. Ziegler
zu 2, II. 116. 3, 8. 7, 86, 129. 8, 73. 11, 50, 79. 14, 6, 25. nXaQevyn
8, 46 und rvQiCot. \. § 23. nebst vielen anderen Stellen.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 23
a. a. 0. S. 93 weist die Formen mit Guttural der plebejischen
Aussprache zu.
In den Verbalformen der Denominativa auf -Zco. deren
'Z aus einfachem j hervorgegangen, hat Theokrit22) nur lmal
den Guttural 1, 9S eXvyi%%hjg (alle Mste und das schol. rec.
Arist. vesp. 14S7 ausser Yat. 3S bei Ziegler. worin o) neben
Xvyii-eiv. Aber 7, 67 rreTcvy.aGf.ieva. Vielleicht gehört auch
■/.areY./.üo&rg 7, 84 (neben y.'/.a'ioj etc.) von vla'Uo hierhin.
Die Verben auf -£ca mit dentalauslautenden Stämmen
(Curtius Verb. I S. 317 ff.) haben durchweg o. r/.vlo&r] 4, 61.
diaoyjo&eig 8, 24. eoyjorai 15, 70. v.exliöitevov 1, 27 neben
evj.vöe.
Gutturale Nominalbildungen von denominativen Verben
auf -tat sind fieXaitag 4, 30 (ueliyy.rcig p). IJv&ayooiy.Tag
14, 15. Dagegen o haben iln&ioiGua I, 1. ßovy.oXiaoxäg
5, 68 (neben ßov/.o'/ua^fj). a/.odriGxov 1, 51 ist unsicher.
vgl. die Editoren.
In andern, wie uxrccg, Gior/.räg ist der Guttural ge-
meingriechisch. Die Stämme der betreffenden Verben gehen
auf Guttural aus.
B. Dentale.
§ 23.
Die älteren Dorier haben den ursprünglichen Dentalen
x vor dem weichen Iota in einer Keihe Formen mit grosser
Zähigkeit festgehalten. Bei den Jüngern drang auch hier
allmählich die Erweichung zu g ein , am frühesten in die
abstrakten Feminina auf zig und seit dem Zeitalter Alexan-
ders auch in andre Bildungen ausgenommen die Coniugation
und Praepos. tzotL v. Ahr. diall. II § 6. Heibig dial. Cret.
8. 14. Krampe dial. Lac. S. 49 f. Theokrit hat mit wenigen
Ausnahmen den reinen Dorismus durchgeführt, und zwar:
1) in der 3. pers. sing, der verba auf in. (fari 1, 51.
22) Bei Callimachus nur y-tycioiauivo; 5, 37. owojoyio&r, 6, 72.
24 Morsbach
Ti$r:Ti 3, 48 (oi,e). 'iocat 15, 146 (taaoTi k). xxfirjri 4, 4.
7tQo'CrtTi 11, 48 (ai kj.
2) in der 3. pers. plur. auf -vtl im Praesens, Perfect
und Futurum.23; Die dorische Endung findet sich 42mal in
allen oder den besten Handschriften; nur 15, 137 (cuvtL
hat eins der besseren Mste (f«oi (m) und 7, 23 geben alle
Mste i)1(xLvovtcu, das mit Recht in jjXaivovrt geändert ist,
was die Iuntina hat und bei Galen (v. Ausg. Ahr.) bezeugt
ist. Dazu kommen noch: oqsvvti 9, 35 v. dissert. S. 65
und (ftQovTi 15, 112 (-tcu e. m. k), wie mit Buecheler zu
schreiben ist, da das Passiv hier keine Berechtigung hat.
Doch 1, 97 und 4, 57 sind die medialen Formen egawai
und y.o/iteovTcu vorzuziehen, v. dissert. S. 64. Die Stelle
15, 88 Iv.y.ratüEvvxL ist korrupt.
Nur 3mal hat Theokrit die gew. Endung. Id. 1, 35 das
epische ver/.tiouo* in der Beschreibung des Bechers; es ist
homerische Phrase, v. dissert. S. 53. Ferner 2mal im Sten
Idyll im Pentameter : S, 42 7rrtöwoiv (Ahr. nidwai. v. die
Mstej und 8, 46 Tc/.rooioiv, wo selbst zwei der besten Mste
;t/.aoevvTL interpolirt haben. Die dorischen Formen sind
hier des Versmaasses wegen unmöglich, da sie kein v eq>eX-
■/.voriv.öv annehmen, vgl. auch Peter dial. Pind. S. 56. Auch
kennt Theokrit (in den ersten 18 Idyllen! ebensowenig wie
Callimachus Elision des i in der dor. Endung der 3. pers.
plur. (aber Id. 22, 19 ccco/.ryovv'), wohl aber Pindar. v.
Peter dial. Pind. S. 56.
3) in den Adjectiven auf -riog. -rtkcniov 5, 28. 10, 3
(ff k.j. Aber afißgooiov 11, 4S.2',) ercooia 1, 38. 7, 48, dessen
Etymon mir unbekannt ist.
4) in einzelnen Wörtern: eljum25) Inial. v. dissert. S. 58;
7ieQVTiv 15, 98 nach Reiske's und Ahrens' Verbesserung
-:'i Auch stets bei Callim. 5, 100, 115, 120. <'.. 53, [05, 121, 127.
-i Vgl. yvtjotos 2mal auf der lakonischen (wie Kirchhoff richtig ge-
sehen) Urkunde von Tegea aus der ersten Haltte des 5ten Jahrb. v.
Monatsber. d. k. prcuss. Akad. d Wias. t sto S. 51ff.
M) Bei Callim. t'i/.t u f>, 70. Itixoai 6, 34.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 25
(y. Curtius Grundz.4 S. 275). Milaxig 15, 126 wie mit
Ahrens zu schreiben ist. Ueber dor. noxi s. das Kapitel
über die Praepositionen.
Nur wenige Wörter sind es, in denen sich altes x im
Dorischen vor andern Vokalen erhalten hat, wo es bei andern
Griechen in g überging, v. Ahr. diall. II S. 64. Ausser den
pronominibus, worüber später die Eede sein wird, findet sich
nichts derart bei Theokrit. Dagegen neacov 3, 53 wie Callim.
6, 87 stieg' ; während bei Pindar rtezolaai, txexövxeggi etc.
v. Peter d. Pindari S. 19.
Auch ivqi'^oj statt gvqiLw ist längst von Ahrens (diall.
II S. 65) als Interpolation in den theokriteischen Hand-
schriften erkannt worden. Die besseren Mste (niemals k
und p) geben r höchst selten, gvoigösv l, 14 (r e). 1, 16
(x e). 3, 4 (x m); sonst stets ovoi'^io, oigiyS, GVQiv.xäg (an
19 Stellen), auch durch andere Zeugnisse für Theokrit ge-
sichert, v. Meineke adn. zu I, 3 edit. III. Auch etymo-
logisch liesse sich das x nicht erklären, v. Curtius Grundz.4
5. 357.
Wechsel zwischen dentaler Tenuis und Aspirata findet
sich bei Theokrit in avrjrivov 7, 63 neben ävijöo) 15, 119
im Klagelied. Erstere Form ist vielleicht als Dorismus auf-
zufassen. Die Tenuis hat auch der Aeolismus bei Sappho
78, 2 u. Alcaeus 36, 4 (Bergk poet. lyr.3).
Auch schwanken die Handschriften zwischen avxig und
avd-ig. Bei Callimachus lesen wir avxig 5, 103 (d- EG) und
6, 69. Ueber Pindar v. Peter d. Pind. S. 18 f.: Pro av&ig
Homerum et Dores secutus avxig usurpasse poeta videtur.
Bei Theokrit sprechen die Mste allerdings mehr für av&ig,
was Ziegler in den bukol. und mimischen Gedichten durch-
geführt hat. avd-ig geben alle Mste 5, 78. 14, 35. 7, 90.
Doch in letzterem Id. v. 156 x in p. k. 0- vulg. bei Ziegler.
Endlich 1, 112 # in e. k. x vulg. bei Ziegler. Ahrens edirt
avxig 1, 112. 7, 90, 156, aber av&ig 5, 78. 14, 35. Mir
26 Morsbach
scheint das attische avd-ig hier ebensowenig Berechtigung
zu haben, wie dort. Auf die Handschriften ist in solchen
Dingen wenig Verlass. vgl. auch thesaur. ling. gr. s. v.
Dagegen ist die volksthümliche Aspiration eingedrungen
in eTZLcp&vCoioa 2, 62. 7, 127. v. Röscher d. asp. vulg. ap.
Gr. S. 105. Niemals aber (.nqd-eig, ovdsig bei Theokrit, was
bei den Dorern erst seit dem 3ten Jahrh. (bei den Attikern
früher, v. Wecklein cur. ep. S. 30 f.) in Umlauf kam. v. Ahr.
diall. II S. 84 u. addend.
Dass die für die Aeoler besser bezeugte labiale Aspirata
statt der dentalen (v. Ahr. diall. I S. 42 u. add.) den Dorern
überhaupt fremd gewesen ist, wage ich nicht mit Ahrens
diall. II S. 81 zu behaupten.26) Bei Theokrit finden sich
qldtü und cpllßco statt des gew. öläto, d-Xißco. Die dentale
Aspirata scheint hier der ältere Laut zu sein. Curtius Grundz.4
S. 477. Bemerkenswerth ist, dass rpldto auch der attischen
Volkssprache keineswegs fremd war; daher öfter bei Ari-
stophanes. Auch bei Pindar und Hippocrates (v. Thesaur.
ling. gr.). Letzterer hat auch cplißto, was Veitch gr. verbs
äolisch und ionisch nennt, v. auch Thesaur. ling. gr. Bei
Theokrit stehen diese Formen grade an solchen Stellen, wo
wir dieselben eher für volksthüinlich dorische als für Aeo-
lismen halten möchten. 5, 148 cplaoaco (k e corr. fuerat
(filaoocü. fflaaiü vulg. cpilaoco corr. in rplaacu m. bei Ziegl.).
rpläoaaiut 5, 150 Cm. k. cp?Mcrai{u vulg.). rplißeTca 15, 76
(cp a. e. k. S- vulg.) auch von Eustathius bezeugt, v. Ahrens'
Ausg. Sonst kommt derartiges bei Theokrit nicht vor; nie-
mals äolisches (p(o (wie bei Pindar. Peter dial. P. S. 20),
sondern stets $rtgiov etc.
Nicht minder fraglich ist es, ob eolog dem Dorismus
zu vindiciren sei. v. Ahr. diall. II S. 112. Der Pindarischc
Gebrauch (Peter a. a. 0. S. 18) von eolög ist kein ent-
20) Wohl aber ist der umgekehrte Lautwandel der älteren labialen
Aspirata in die dentale für die Dorer beglaubigt, v. Hey dial. Cret.
S. 35 f. Curtius Grundz.1 S. 187 u. 296.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 27
scheidender Grund. Theokrit hat iad-lög und zwar onial
im 7ten Idyll; sonst nicht.
Jedenfalls aber ist möiiv 2, 35 nicht dem Dorisrnus
entlehnt, sondern der epischen und poetischen Sprache, v.
Ahr. diall. II S. 232. Sonst nolig bei Theokrit 4, 32. 7, 2
und in der angezweifelten Stelle 5, 78. — Auch Ttrokefiog
ist im Grossen und Ganzen der Doris fremd, v. Ahr. diall.
II S. 108 u. addend. Bei Theokrit Tvole^uarai 15, 51 (nur
k, die übrigen mo)-) mit Recht in allen neueren Ausgaben.
Die Formen uro/.ig, rtTo'/.euog werden nur angewandt, um
bei vorhergehendem kurzen Vokal Positionslänge zu bilden.
v. Schneider zu Callim. h. 1, 82.
Zum Schluss sei noch die dem Dorismus unbekannte
Verdoppelung (v. Ahrens diall. II S. 101 f.) des Dentalen in
otti erwähnt, das zweimal vorkommt. 5, 143 (otti alle
Mste und die Schol. ausser cod. k cbös), wo otti txov.' ijör
die meisten Herausgeber festhalten, was Meineke gegen
Ahrens' Coniectur tod3 ottoy? rjörj mit Recht vertheidigt.
10, 43 otti (idXiOTct am Versschluss nach Analogie des
Homerischen otti tcc/ioto:. Sonst überall otl 1, 88, 91. 2,
101. 5, 132. 8, 64. 15, 2, 55. ot} 11, 54, 79.
C. Labiale.
§ 24.
Die Labialen haben im Dorischen mit Ausnahme weniger
Fälle bei einzelnen Völkerschaften keine vom Gemeingriechi-
schen abweichenden Veränderungen erfahreu. Nur ein Punkt
ist hier zu besprechen , nämlich die äolische und epische
Verdoppelung der labialen Tenuis in orcTtoig, onnöti-Ev etc.,
welche Ahrens diall. II S. 102 u. 377 den Dorern abspricht.
Bei Theokrit findet sich o7ttt6xcc 5, 98. Im dor. hymn. Cal-
lim. 5, 113 hat man dieselbe Form hergestellt. Schneider
(v. Anm. zu d. St.) liest mit Recht otitiö-k av {bnnÖTav librij.
Dürfen wir annehmen, dass in der rein dorischen Con-
iunction onö/.a die labiale Tenuis von den genannten Dichtern
28 Morsbach
willkührlicli gegen den Dorismus verdoppelt sei? Ich glaube
nicht. Im übrigen hat Theokrit den einfachen Konsonanten :
drttoQ 1, 112. 6, 24. 15, 9. Ueber 15, 32 wo Ziegler ionisches
b-Aola edirt v. § 21.
IL TOENENDE KONSONANTEN.
A. Der Sibilant.
§ 25.
Ursprüngliches ö haben die Dorer bewahrt in der Endung
/neg der 1. pers. plur. act. v. Ahr. diall. II S. 291. Dasselbe
ist auch bei Theokrit27) auf Grund der Handschriften mit Recht
überall hergestellt. Das Verhältniss derselben ist folgendes:
f.iev :
{.isg.
Die
bessern Mste odei
alle
2 :
24
cod.
k
2 :
29
cod.
P
7 :
22
cod.
m (oder e
wo m
fehlt)
2 :
29
Schwanken der bessern Handschriften an 5 Stellen.
Auch in der 3. pers. sing, imperf. rtg statt rtv von sifil
hat sich altes a im Dorischen erhalten. Ahr. diall. II S. 326.
Bei Theokrit28) an folgenden Stellen: 2, 90, 92. 2, 124 (ijv p).
2, 141 (ijvp). 5, 10 (jjv e). 6, 2, 35. 7, 1, 13. 10, 32. 14, 17
(qv p. v super o e). Daher ist auch /;g 2, 7S {rtv libri, i]c
Med.) mit Meineke3 zu schreiben, da ig sich 4mal in dem-'
selben Gedichte findet. Ahrens, Ziegler und Fritzsche halten
an i]v fest. Den Vers 4, 49 lese ich nach Ahrens' Ver-
: Auch bei Callim. 6, 6, IT, 125, 120.
28) Nicht bei Callim. nach den Handschriften, v. Schneider zu
h. 5, 7s u. 6, 38.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 29
besseruug: ttü dnqv {e%& xpv fast alle Mste. atd? rr M.\
iid-' i) Med. Aid. Call.) 1.101 oor/.bv rb XayotßoXov, cog tv
Ursprüngliches oder durch Assimilation entstandenes
Doppelsigma, das bei einigen früher, bei andern später zu
einfachem o reduzirt wurde, war im Anfang allen Griechen,
also auch der älteren Doris eigen, v. Ahr. diall. II S. 99 f.
Von den Dorern scheinen die Kreter, Italioten und Sikuler
dasselbe am längsten bewahrt zu haben, v. Ahr. a. a. 0.
Meister dial. Her. S. 408 f. Heibig dial. Cret. S. 34. Bei
Theokrit wechseln die älteren und jüngeren Formen nach
Bedürfniss des Metrums mit einander ab. Sie sind mit Aus-
nahme von Tooarjvog, boo'r/og und ähnlichen wohl der epi-
schen und poetischen Sprache entnommen. Es kommen hier
in Betracht:
1) die Futura und Aoriste bestimmter Verba:
ecp&aoaa 2, 115 (neben ecp&aoag 2, 114). v. § 22 I.
rp/MGOvj 5, 148. cpXccGoaif.it 5, 150.29j rtQuooato 7, 73 (über
igccoat 1, 78 v. dissert. S. 61). 6fiöoorl 6, 32. aveiovooaoa
14, 35 von Meineke hergestellt. looft 10, 5. eooer' 4, 41.
eooETat 1, 103. 5, 25. 7, 52. 8. 25. iootlrat 7, 67. vtceg-
oetrai 5, 56. Endlich ysXaooat, k'^eyiXaooev etc. v. § 22 I.
Einfaches o haben:
ecp&aoag 2, 114. y.aXeoiofieg 8, 26. iov.ahioaoa 2, 132.
y.oosoao&at 8, 67. rjXaoa 14, 35. y.ax\\Xaoa 5, 116.
2) Der dativ plur. der sogen. 3ten Deklination. Die
Formen mit Doppelsigma finden sich sehr häufig. Das
Nähere darüber bei der Deklination der Nomina.
3) Einzelne Wörter wie: 0000g 16mal (neben 000g
9mal). booiyov 4, 55. röooog Smal (neben xboog 2mall.
xooo^vog 1, 54. 3, 50. rcöooa 15, 35. uiooog 2mal (neben
fieoog 4mal. Dazu fieochav 7, 10. ueoafißotvöv 1, 15.
10, 49. ueoafieoiov 7, 21). vsfiEOoaTcc 1, 101.
29) Die Handschriften geben öfters einfaches o, was die Editoren
verbessert haben.
30 Morsbach
Endlich haben die Dorer oo mit andern Griechen ge-
mein in d-älaooa (Theokr. 6, 27. 7, 57. 11, 43, 49). rcqäoGU}
(Theokr. 14, 3) etc. v. Ahr. diall. II S. 100 f. Heibig dial.
Cret. S. 34. Ueber TtGoageg v. dissert. S. 59.
B. Liquidae.
§ 26.
Die Assimilation von qo zu qq war im Dorischen weit-
verbreitet. Wir finden dieselbe bei Stämmen der doris se-
verior und mitior. v. Ahr. diall. II S. 102 f. u. addend.
Krampe dial. Lac. S. 69. Bei Theokrit ist sie in folgenden
Beispielen: tivqqoq 6, 3. 15, 53, 130. tcvoglyog 4, 20. 7tvq-
oozQixto 8, 3 (tvvqo- p.). y.oQQag 14, 34. Dagegen: yjgooi'
11, 43. da.Qoüo (Epich. 153 Sagoti bei Ahr.) 4, 44. dagoel
15, 13, 56, 73. &aQ06iv 4, 41. ^aoatlre 5, 145. y.tro&ao-
oi]g 15, 53 (v.wod-oaovg p.j. Ebenso auf einer Münze von
Knossos QaQOidiv.ag v. Ahr. diall. II S. 557.
Umstellung der Liquida q ist in einigen Wörtern für
die Dorer bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 113 u. addend. Dar-
unter ÖQupog30) (statt öiq^Qog), was den Syrakusanern zu-
geschrieben wird. Bei Theokrit 15, 2 dupQov. Dagegen
v.üqxog. -/.agzegög. ßagöiarog bei Theokrit sind der epischen
und poetischen Sprache entlehnt, ßagdiorog 15, 104. y.ag-
rog 4, 8. -/.agregog 1, 41. 15, 94 (neben /.garegog 7, 152.
■/.gärioTog 11, 104).
Zu erwähnen ist ferner die Verdoppelung der Liquida /.
in y.oQvda/Möeg 7, 23 (/„ m). y.ogi:6cd/.w 10, 50 (A e. m. p.)
und Dlorcieveiv 1, 42, wo die Aussprache zwischen ein-
fachem und Doppelkonsonanten schwankte, v. Ahr. diall. II-
S. 102. Ueber e'/loip (V.o^ra Epich. bei Ahr.) vgl. auch Meyer
zur gr. Nominalkomposition in Curtius Stud. VI S. 378.
Die Grammatiker bezeugen uns vielfach den Uebergang
von l in v vor den Dentalen r und &. Auf den dorischen
") Vgl. ölfpqovs auf der messenischen Inschrift aus Amlania '/.. 23,
Ueber den Dialekt Theokrit's. 31
Inschriften findet sich, soviel mir bekannt, nichts derart,
ausser dem nom. propr. (Divrias auf den herakleischen
Tafeln. Bei Dichtern lesen wir Oivrig bei Pindar und
(pivrärai bei E picharm 31; sonst aber überall die Formen
mit /.. v. Ahr. diall. II S. 110 f. u. addend. Meister dial.
Her. S. 410 ff. (der ganz übersehen hat, dass Ahrens seinen
Irrthum über Oü.riag in den addend. S. 558 zurückge-
nommen). Es scheint dieser Lautwandel der dorischen Volks-
sprache anzugehören; wie weit derselbe bei den verschie-
denen Stämmen verbreitet war, wissen wir nicht; jedenfalls
aber war er, wie Epicharm zeigt, den Sikulern nicht fremd.
Bei Theokrit findet er sich in ßivTKjd3 5, 76 {l k) und im
Verbum lv&elvzi) durchweg, wo er auf Grund der Hand-
schriften überall hergestellt ist. evd-3 1, 124, 128. evfh}
S, 35. tvd-rjQ 5, 51. ev&oi 5, 62. IvÜojv 5, 67. 5, 123 (Ä m.
k.). 11, 73. 15, 8 {l superscr. a pr. v p.). ?}v#3 1, 77. 1, 81
(A e.). 2, 66. 8, 28. rtv»e 1, 95. 2, 102 (k p. k.). 2, 145.
15, 17. ^v&eg 11, 26. 15, 2 (l p. k.). 15, 144. rröofieg 2,
143 (k p.)j rtvd-ov 1, 80 (). e bis) zweimal. 2, 118 zweimal
(l bis p. priore loco e). 2, 128 ß p.). 15, 61 0 e. k. bei
Ziegler u. k. a. 6 bei Ahr., die übrigen l). ctTcsvdtlv 11, 64.
uttvv&ov 11, 12. siaiv&cjfieg 15, 68. i^hd-oig 11, 63. i'^ev-
d-olaa 11, 63. Inevd-üv 4, 60. TtaQsv&eiv 15, 60 (l k. v
vulg. bei Ziegler). 7C0Ter^rlg 15, 148. v. § 21.
III. DOPPELKOXSOXAyTEX.
§ 27.
od statt L.
2d für gew. l wird von einigen Grammatikern dem
Dorismus irrthümlich zugeschrieben, v. Ahr. diall. II S. 94.
Es ist lesbisch äolisch. v. Ahr. diall. I S. 47 f. und addend.
diall. II S. 503 u. 581. Wald Additamenta ad dial. Lesbio-
31) Auch bei Callim. qy&' 5, S. rtv9ov 6, 75 (X G). r,v»e 6, 78
(>. CFGj. r,p9tv 6, 27 (). libri).
32 Morsbach
rum et Thessalorum cognoscendam diss. Berolini 1871 S. 11.
Doch auch hier findet sich od nur ein einzigesmal inschrift-
lich (7TQogovv/.iaGÖeadai auf der Kumaeischen Inschrift jungen
Datums, neben doy/uari'Covrog. ag/nÖLoioav, vof.ilL.cov belegt32),
während bei Alcaeus33) und Sappho34) c und od nach der
Ueb erlief erung mit einander abwechseln.
Ahrens leugnet vor allem od im Anfange der Wörter.35)
Ferner sei L nur in od aufgelöst, wenn es entweder aus ö (?)
entstanden sei, wie ßgioda36), womit er lat. radiär vergleicht,
und in den meisten Verben auf -cw, oder wenn od ursprüng-
lich sei, wie in oodog37) (gothisch asts) und Todto von der
Wurzel oed durch Reduplikation aus * oiodco3*) hervorge-
gangen. Deshalb habe (xeCCptv (aus *f.uyicov) und 7t\äC& (von
der Wurzel nl-ay) niemals anders gelautet bei den Aeolern.
32) Vgl. auch aQ/uöCovToc Z. 26. 27 auf der asiatisch-äolischeu Inschrift
aus Erythrae in d. Sitzuugsber. d. Wiener Akad. 1872 S. 335. Sie fällt
nach Kenner in die Zeit nach Alexander, vielleicht in die erste Hälfte
des 2. Jahrh.
33) Bei Alcaeus (Bergk poet. lyr.3): nctoiodav 52. ä^yaadtj/ii 124
neben «£it 39, 8. xtauäZovta 56.
3i) Bei Sappho (Bergk ebendas.) vodtov 4, 1. vadco 93, 1 (Blomfield.
vulg. oWw). tpQovTiaSqv 41 (Bentley. vulgo (j:qovt\; J' yv). i'ixriod'io 101,
1 u 2. neben i^uvii 2, 3. (xh'iL,iav 91, 7. TJeber Ininlä^ovrt; 17, 1 v.
Ahr. diall. I § 7, 2.
Dagegen aS im Anfang der Wörter findet sich nirgends bei Alcaeus
und Sappho; das Gegentheil häufig.
35) Wie weit diese Lautgruppe bei den lesbischen Aeolern verbreitet
war, können vir nicht beurtheilen, da uns gute alte Inschriften gänzlich
mangeln. Wie od nur Imal auf den uns bekannten Inschriften erhalten
ist, so findet sich auch die Praep. ntdu und der Lautübergang von <ft
zu C (Abr. diall. I § 7. 1) nur je einmal [Zovvv^os) daselbst. Aber die
gegenteiligen Formen sind zahlreich vertreten, v. Wald a. a. 0. S. 7 u. 11."
3C) (it'^a ist aus *.-ali\/i< entstanden, v. Curtius Grundz.4 S. 353
u 604.
37) Trotz gothischem asts darf E'otfos nicht für älter als 8fof gelten,
da der Uebergang von n<) in c im Griechischen wohl behauptet worden.
aher bis jetzt nirgends erwiesen ist.
:,si ?fw isl auf '"•/'<•) (Würz. * J", auf) zurückzuführen, wie Curtius
Verb. I S. 317 f. mit Hecht annimmt.
üeber den Dialekt Theokrit's. 33
Diese Gesetze sind durchaus unbegründet. Abgesehen
von T im Anlaut, dessen Verwandlung in od Ahrens ohne
hinreichenden Grund leugnet, beruhen die besprochenen äoli-
schen Formen auf total irriger Erklärung (s. übrigens die
Anmerkungen), die Ahrens selbst heutzutage nicht mehr
aufrecht erhalten wird. Ich gehe darüber hinweg und be-
merke nur Folgendes: Die Umstellung der Elemente von t
war ebensogut möglich in Fällen, wo dasselbe aus y-\-j,
als wo es aus d -\-j entstanden ist. Curtius nimmt bei
ersteren mit vollem Recht die Mittelstufe öj an.39) vgl. Curtius
Grundz.4 S. 607 u. 657. Daher auch die böotischen Formen
ocfuddoj, oahciddto von gutturalauslautenden Stämmen. So-
mit werden wir auch theokriteisches avoloöco, uaariadto von
gutturalen Nominalstämmen ebenso berechtigt finden, wie
naioöio , oaöco und andere. Das ältere £ hatte in beiden
Fällen den gleichen lautlichen Werth. Vgl. auch Hirzel zur
Beurtheilung des äol. Dial. S. 48.
Schon oben ist erwähnt worden, dass bei den äolischen
Dichtern ad keineswegs konsequent durchgeführt sei.10) Ein
bestimmtes Gesetz indessen lässt sich dort ebensowenig auf-
stellen, wie bei Theokrit. Bei letzterem hat Spohn die Be-
obachtung gemacht, dass £ im Allgemeinen nicht in aö ver-
wandelt werde, wenn ein # vorhergehe. ") Franz Schultz12)
glaubt sich „ der Wahrnehmung nicht verschliessen zu können,
dass Theokrit die Verben, die einen Ton oder Ruf bezeichnen,
3a) Nach Jon. Schmidt's Auffassung a. a. 0. muss zwischen yj und
6j noch die Mittelstufe gj liegen; also /uädda (««,"«) aus ftadja, ftagje,
uayja.
40) Bei Alkman (Bcrgk P. I.3) finden sich: y.i9-aQiaStiv 35. naiadti
3J&. Toäritadca, 74, 1. uäaJiov 54. uO.iodouivia 9S. äyiodto 123. oadovia
117 neben biiatev 44 atofiat 54.
41) iot&i^w. iot&iCizt. mup&vfyiaa. i&uoüSovrti. E&qXaCe. 9rj'/.ü-
Qovm. xa&iC6ptvos (freilich ebenso i^öfxtvog). uoy&i^ovTi 2mal. Dagegen
uv&iodtv 10, 58. iipi&vQiodo/ui!; 2, 141.
42) Progr. d. Gymn. zu Culm. 1872. Die Mischung der Dialekte bei
Theokrit S. IS.
Curtius u. Brugman-, Studien X. 3
34 Morsbach
mit besonderer Vorliebe auf oöto*3) endigen lässt". Doch
beide Muthmaassungen entbebren der inneren Wahrschein-
lichkeit und werden durch die Handschriften keineswegs
hinlänglich bestätigt, abgesehen davon, dass die übrigen
Formen mit 1", wo diese Gründe nicht zutreffen, dabei völlig
unerklärt bleiben. Wir müssen uns also darauf beschränken,
der Tradition in diesen Dingen zu folgen. iJ)
I) od ist in allen oder den besten Msten für folgende
Verben überliefert:
cr/ogäadcov 15, 16.
icfaouoodtüi* 1, 53.
ßavadei 6, 10.
yeveidoöojy 11,9.
dwgioöer 15, 93.
EQiaöe 5, 30. 6, 5. eoloöeir 4, S. 5, 136. igiadeig 4, 63.
lolodo/.ieg 5, 67. loiodco 7, 41. Ioioöojv 1, 24. rtorsQiaöe
5, 60.
y.ojuÜGÖoj 3, 1.
/.laorlodoiev 7, 10S.
fieXioöerai 1, 2. ueliodouevog 7, SO.
[tv&ioöev 10, 58.
ooöet 1, 149. ooöeig 5, 52. oaöovri 5, 52. ojode und
utoöiv 7, 143. 7cot6aöov 1, 2S. 7, 16.*
rcaloöe 15, 42. naioöeig 14, 8. enaiadov 15, 49. ovii-
Tiaiodtv 11, 77.
tr'lattiaodoioa 15, 88.
710TC7CVOÖEV 0,1. — 7Z07t7CvliaoÖEl 5, 89.
troTiodcov 1, 121.
nvxdodei 3, 14. nvKaodeiv 2, 153.
S3) Der gegenteiligen Formen gibt es genug: qppafro stets, nur"
lmal tpQttitft]. y.oy.y.i'\oi'Tt>. xvvCtvvrui- ixvvCijTO. xtt%\a£pvi t>. xtXdQvfc.
iiji'uaxii' nebst anderen, wo die bessern Mste schwanken.
,4i Callirnachus scheint diesen Aeolismus in seinen dorischen Hymnen
nicht angewandt zu haben, v. <). Schneider zu h. ."> . P9 „Scvenorem
dori8mom(?) hotfiaadovra, quem hie et alibi Meinekiüs restituere voluit.
nee hoc loco ne<jue V 52. 100. 105. VI 50. 54. 116 Codices ftrmant."
Dazu kommt nocli ntqxaCatv V 76.
Ueber den Dialekt Theokrit's. 35
ovoiode 6, 44. ovoiod&v 1, 14, 16. S, 4. 11, 38. avol-
odeg 1, 3. ovoiodtov 6, 9.
vßgiodei 14, 9.
sxpi&voiodouEQ 2, 141.
2) Die Tradition schwankt bei folgenden Verben:
ßovxokiaodiü/x^o&a 7, 36. ßov/.o'/.tc'.'lcv 5, 60 C p. ad
k. m. vulg.). 9, 5 (t k. p. u. codd. bei Greg. Cor. § 77. od
m. vulg.). ßov/.o'/uä'Cso 9, 1 (£ k. p. u. schol. Gen. od m. vulg.).
dauulti 4, 55 C p. u. codd. a. b. -ooei Aug. bei Greg.
Cor. § 108. od vulg.).
kodtüued-ct 1, 21. 6_*£TJ 2, 113. l'^ouevog 2, 113. %a4s-
louzvog 11, 17. etpfievoi 6, 4 (C p. aö vulg.). — iqiodei
5, 97. xa&i&v 15, 3.
fhjXd&vra 14, 15. t^ijlaLe 3, 16 ((7(5 k. u. Thom. M.
£ Stob, et Ars. altero loco. v. Abr.). v.r/j.iLovTL 11, 78 (£
e. k. (7(3 m. p. vulg.).
X0xxv£oyr£g 7, 48. v.ov.-/.iLuv 1, 124 (£ p. od vulg.).
/.«l'cf 15, 21. laleo 8, 84 (£ p. od vulg.'.
uovotodcov 11, 81. iwvoiodei 8, 38 (£ p. schol. k).
Ahrens edirt uovoiloj.
aqtvZstv 11, 71 (£ m. e. od p. k.).
rfododrt 1, 102. cfoc'c'Ceo 6, 13 und stets im versus inter-
calaris des 2ten Idylls.
•/gftodeig 8, 11 (2mal). xQt~odco 8, 12 (2mal). %($Covti
15, 28 'M P-).
3) C ist in allen oder den besten Msten für folgende
Verben überliefert:
di^i-iievo) 7, 61.
l&Eioä'lovreg 1, 34.
lotÜiltTE 5, 111. iQEÜi'lüJ 5, 110.
iooqaoileiv 7, 30.
■/.ay/.aZovTeg 6, 12.
v.iUiQil.E 7, 137.
71 0 T £/. 1 ■//.'?. i'ltv 5, 117.
y.viZu) 5, 122. v.vuiov 6, 25.
HVvCevvrai 2, 109. ly.vvielro 6, 30.
3*
36
Morsbach.
uoyßiLovxi 1, 38. 7, 48.
i-vXoxiCstcci 5, 65.
hivyiCov 5, 41.
ouyilovri 5, 113.
oiTiZerai 4, 16.
GY.OTCia^ercti 3, 26.
TQvCeaxev 7, 140.
Lrtffd-i'ZoiGcc 2, 62. 7; 127,
yccQiLo^eva 15, 109.
Dazu kommen ygouerai 10, 18 v. dissert. S. 68. eoeide
(eoiode libri. corr. in sgside k. Ziegler) 5, 24, wofür Ahrens
oqlgöe schreibt.
Folgende Tabelle veranschaulicht das Verhältniss von od
zu £ in den einzelnen Idyllien.
Die nicht eingeklammerten Zahlen bedeuten, dass hier
od oder 'C in allen oder den besten Msten tiberliefert ist;
die eingeklammerten, dass hier die Mste schwanken und C
von Ahrens tiberall hergestellt ist.
Id.
ad
ff
Verszahl
1
11
2
152
2
2
1
166
u. cpQÜ^io im v. iuterc.
3
2 '
1
(1)
54
4
2
1
(1)
63
5
9
7
(1)
150
6
3
1
(li
46
7
7
7
(li
157
8
5
—
(2)
93
".1
—
—
(2)
36
10
1
—
5S
11
4
1
(2)
8t
11
2
1
—
70
15
5
3
(I)
149
Summa
53
32 4
'') (12)
—
I qpgaffeo im versus iiitercalaris des 2ten Id. ist nur Imal gerechnet
Ueber den Dialekt Theokrit's. 37
Uebrigens scheint es mir fraglich, ob Ahrens Recht
daran gethan hat, an allen Stellen, wo die besseren Hand-
schriften bald mehr bald weniger schwanken, £ konsequent
herzustellen.
Im Anfang der Wörter findet sich gö niemals bei
Theokrit. Ausser den Verbalformen aber, die wir be-
sprochen, ist uö innerhalb eines Wortes mitunter hand-
schriftlich überliefert. So ua'lag 4, 34 (£ p. k. uö vulg.
und £ bei Tzetz. Chil. II, 580 v. Ahr.). ega'Ce 7, 146 {uö
vulgo, aber ^ bei Athen. II, 50 A u. E. M. s. v. ßodßrjXa
v. Ahr.). Ahrens, Ziegler und Fritzsche ediren £ an beiden
Stellen. In iia£oioiG) 3, 4S ist '£ durch die besten Hand-
schriften k." p. e gesichert, während in demselben Gedicht
uu'löv v. 16 uö alle Codices geben; aber Thom. M. s. v.
uauxög hat \iaCpv. v. Ausgg. von Ziegler u. Ahrens. Daher
schreiben Ahrens, Ziegler und Fritzsche nicht ohne Grund
fiatpv. Uebrigens scheint tucu6g dem Dorismus fremd zu
sein. Pindar hat /tiauzog P. 4, 8; desgleichen Callimachus
im dor. H. 6, 96 und Theokrit im IS. Id. v. 42, dessen
Dialekt den bukolisch-mimischen Gedichten am nächsten
kommt. Die aspirirte Form /nau&og (die auf älteres ^taurog
hinweist) ist von Heraklides bei Eustathius als .dorisch be-
zeugt und findet sich auf einer Inschrift von Akrai. v. Ahr.
diall. II S. 84 u. 556.
Sonst ist überall '£ überliefert, wie in y.vi'Za 4, 25.
y.rv'Sa 1, 68 (neben y.vv£eo(.iai). 6'lov und ollvj 15, 122,
wofür man bei Sappho vuöog liest.
§ 2S.
1) %vv und uvv.
Die ältere Form j-vv, die sich in allen Dialekten findet
(über den dor. v. Ahr. diall. II S. 360), ging auch bei den
Dorern schon früh "in die gewöhnliche uvv über. Theokrit
in seinen bukolisch-mimischen Gedichten kennt nur uvv.
*
4C) Man hat das Wort hier mit Unrecht verdächtigt.
38 Morsbach: Ueber den Dialekt Theokrit's.
Einmal hat eine der besseren Handschriften g, nämlich cod.
m in aviißhqti 5, 92. Auch Callimachus hat sowohl in den
dorischen als in den andern Hymnen ovv mit Ausnahme
zweier Stellen t-vfißdXleo IV, 190 u. i-vvösbtvia 6. 73, wo
das Metrum i erfordert.
2) Ueber syrakusanisches tpe statt oq>£ 4, 3 wird im
Kapitel über die Pronomina gehandelt werden.
NACHTRAG.
Uebersehen wurde, dass bei Callimachus ausser dem
verkürzten infin. praes. sich einmal auch der verkürzte acc.
plur. der 2. Dekl. findet, nämlich h. VI, 35 dgy.iog (agxiog
die meisten und besten Handschriften, v. Schneider), wie
nach Reiske und Ruhnken mit Recht gelesen wird.
ZUM DIFFERENZIERUNGSTRIEB
IM GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN".
VON
ANTON FUNCK
AURICH.
i
Mit Recht bat man unter den Trieben, welche zu allen
Zeiten in der Entwicklung der Sprache fortwirken, dem
Streben nach Differenzierung eine hervorragende Bedeutung
zuerkannt, und es isf namentlich von Angermann (Sprach-
wissenschaft!. Abhandlungen aus G. Curtius' grammat. Ge-
sellschaft S. 1 ff.) für das Griechische und Lateinische eine
ganze Reihe von Fällen beigebracht, die deutlich lehren,
dass das Ringen nach unzweideutigem Ausdruck des Ge-
dankens auch in der historischen Periode des Sprachlebens
in vielfacher Weise umgestaltend eingewirkt hat. Allein
schon der Name Differenzierungstrieb deutet an, dass man
hier nur eine freilich bestimmte Neigung der Sprache, nicht
ein mit Strenge durchgefühltes Gesetz anzunehmen habe.
Und in der That lassen sich Fälle anführen, in denen sich
die Sprache, gäbe es ein Differenzierungsgesetz, mancher
Unterlassungssünden schuldig gemacht hätte. Eine dieser
Thatsachen, an der überhaupt recht charakteristisch das
Wirken solcher sprachlichen Neigungen zu Tage tritt, soll
im Folgenden im Zusammenhange mit anderem dazu ge-
hörigen genauer erörtert werden. Sie betrifft die enge Be-
rührung, in welche das negative Präfix idg. a. an einerseits
im Griechischen vor vocalisch anlautenden Wörtern mit der
Präposition dvd, andrerseits im Lateinischen mit der Prä-
position in gerathen ist. Auch Angermann gedenkt (S. 15 f.)
dieses letzteren Falls und glaubt, man habe im Lateinischen
das negative in lieber den Partizipien zusammengesetzter
Verben als denen einfacher vorgesetzt, um so eben z. B.
durch ine.vpletus, indeßeams u. ä. die ursprüngliche Doppel-
deutigkeit eines impletus, inflescus u. ä. zu vermeiden. Es
42 Funck
wird sich zeigen, dass für das Lateinische sich diese Wahr-
nehmung nur schwach bestätigt und auch im Griechischen
wohl nur wenige Belege dafür zu finden sind.
Uebersieht man nun zunächst im Griechischen die
Verbaladjektiva einfacher Verben mit der Silbe av- vor
vokalischem Anlaut, die ja besonders von der Doppeldeutig-
keit betroffen werden, so ergiebt sich, dass bei den meisten
die negative Bedeutung von vorn herein gar nicht in Frage
gestellt werden kann, weil ihnen überhaupt keine mit dvd
componierten Verben, geschweige denn Verbaladjektive zur
Seite stehen. Dahin gehören aus guter Zeit besonders : dvai-
o&i]Tog (Thuc. I, 82); gvaifj.axrog (Aesch. Suppl. 196; Eur.
Phoen. 264); dvatoyvvrog (Eur. Iph. A. 327, 329; Arist. Nub.
909; Plat. Apol. p. 31 B); ävaXyrjroQ (Soph. Ai. 946; Thuc.
III, 40); dvaaaQT^rog (Hdt. I, 155; Xen. Ages. VI, 7); dvd-
fieXxTog (Hom. Od. i, 439); dva^n'Kd/.r^og (Soph. Trach. 120);
dvdo-/.r;Tog (Xen. Cyrop. VIII, 8, 24); dvävyrjTög (Aesch.
Prom. 1028); ävavdrjTos (Aesch. Sept. 897; Soph. Ai. 715;
Eur. Ion 784); dvifociorog (Aesch. Suppl. 329; Soph. El.
186; Thuc. IV, 55); dvhxovaTog (Soph. El. 1407); dvrjvvrog
(Soph. El. 166; Eur. Hei. 1285; Plat. Gorg. 507 E); dvrr
Qozog (Od. i, 109; Aesch. Prom. 708); dviarog (Plat. Gorg.
512 A)1); ävaQuooroQ (Hdt. III, 80; Thuc. VII, 67; Ar.
Nub. 908; Plat. Phaed. 92 B.). — Bei anderen sind aller-
dings Bildungen mit der Präposition dvd ebenfalls überliefert,
jedoch nicht oft so, dass beide aus guter oder auch nur
gleicher Zeit bezeugt sind. So findet sich neben dem von
Homer an zu allen Zeiten viel gebrauchten negativen dvi,-
■/.eoTog (z. B. II. E, 394; Soph. El. 888; Hdt. I, 137; Aelian
N. A. III, 47), erst bei Aelian dvaniopat (Aelian N. A. V, 19;
VI, 57); neben dvw/noTog (z. B. Eur. Hipp. 612) erst in
spätester Gräcität dvöun ut; und andererseits begegnet neben
') Von dem gleichlautenden Atlj. verb. von ayiaa) ist mir kein Bei-
spiel bekannt; eine Zweideutigkeit des ävionos scheint demnach auch
nach dieser Seite hin nicht empfunden zu sein.
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 43
dvayogevco (z. B. Dem. pro cor. p. 243, 15) ein drayogsvrog
erst beim Scholiasten zu Soph. Trach. 1093; neben dvaigiw
(z. B. Hom. Od. /, 9) erst bei Sextus adv. math. 11, 20 p. 577
das negative dvaigezog] neben dvänzio (z. B. Hom. Od. ß,. 86)
das negative uva;crog erst bei Aristoteles de anim. II, 11, 12
(in positivem Sinne Eustatb. Od. p. 1774, 15); neben dve-
yeigto (z. B. II. K, 138) erst bei Aristoteles etb. Eud. I, 5
das negative äveyeoTog; neben dvegdio (Andoc. p. 16, 37)
erst bei Callimacbus (Epigr. 34, 4) dvigaoxog mit negativer
Bedeutung; neben dvtguSgidco (Plato Charm. 158 C; Xen.
Conv. III, 12) erst bei Philo (vol. II, p. 664, 5) u. a. dregv-
ÜoiaGvog, neben dvegcordto (z. B. Aristoph. Lys. 4S3) erst
in allerspätester Zeit dvegcürrjvog, neben driovogiio iz. B.
Aesch. Prom. 963) erst bei Polybius (XII, 1) und anderen
dnoT6gi]Tog, neben dvr/vevco (schon Hom. II. X, 192) dvi-
■/reiTog erSt bei Lucian (Amor. c. 35) neben drodigofiat
'Xen. Cyrop. V, 1, 6) dvöövgxog erst aus der römischen
Kaiserzeit (Dichter bei Marc. Ant. VII, 51j, neben dvor/.o-
öouito (Thuc. I, 89 z. B.) erst in den orac. Sibyll. (V, 408;
uvor/.odöurtTog.
Dagegen sind aus derselben oder wenig verschiedener
Zeit als neben einander bestehend überliefert: dvülwrog
„uneinnehmbar"' (z. B. Hdt. I, 81. Thuc. IV, 70) und dva-
'/.(O/.o^iai (z. B. Thuc. VIII, 40), dvalcoriog (Plat. Leg. VIIL
S47 Ej; dragiöuttTog (Soph. Ai. 646 u. a.) und dvagi^uew
iDem. p. 346, 20); dyegsvvrjTog (Eur. Ion 255; Plat. Hipp,
mai. 298 C) und dvegtvrdco (Plat. Phaed. 63 A) ; dv&vgevog
(Plat. leg. IX, 874 A; Crat. 421 D) und dvevgio/.to (Plat.
Tim. 24 A ; Phaedr. 273 C), dvevgeriov (Plat. Politicus 294 Cj;
ävoiuoj/.Tog (Aesch. Cho. 433) und dpoi/awSco (Aesch. Pers.
465); und aus späterer Gräcität: dvegyaorog und dregyd'So-
uai. dvdüxc/.xog und dvdl'/.ayiia, dre&tOTog und dvt^uo^iat,
dvtJ7zuoTog und dvrjTTvto und einzelne andre. Bei diesen
Wörtern ist also faktisch eine Doppeldeutigkeit insofern
vorhanden, als man die negativ gemeinten Bildungen auch
positiv auffassen könnte. Allein abgesehen davon, dass der
44 Funck
Zusammenbang der Rede kaum je einen Zweifel an der
richtigen Auffassung aufkommen lassen konnte, wurde die
Zweideutigkeit auch dadurch sehr verringert, dass die entspre-
chenden gleichlautenden Bildungen von Verben, die mit dvd
zusammengesetzt waren, nicht im Gebrauche waren und über-
haupt Verbaladjektive mit dvd zusammengesetzter Verben sich
nicht viele werden aufweisen lassen. Merkwürdig ist in
dieser Hinsicht besonders das nie negativ gebrauchte dvdg-
TtaoTog z. B. Eur. Hec. 206. Plato Phaedr. p. 229 C, dem
sich aber eben kaum viele an die Seite stellen möchten.
Die äusserlich vorhandene Doppeldeutigkeit w7ar also durch
den bestimmt fixierten Sprachgebrauch so sehr beschränkt,
dass sie wohl nie störend wirkte.
Dennoch scheint es, als ob den feinfühligen Griechen
auch dieser Mangel hie und da fühlbar gewesen sei; darauf
weisen vielleicht, wie bereits bemerkt, mehrere Partizipien
zusammengesetzter Verben mit dem Präfix dv hin, die ihre
Entstehung und Verbreitung allerdings wohl dem Streben
nach unzweideutigen Ausdrücken verdankten. Und wenn
es nun scheinen möchte, als ob auch auf diesem Wege
nicht viel gewonnen würde, da man ja wiederum vor den
vokalisch anlautenden Präpositionen das dv- als Vertreter
von drd ansehen könnte, so ist diese neue Zweideutigkeit
dadurch ziemlich illusorisch gemacht, dass die Präposition
dvd fast niemals vor ein bereits zusammengesetztes Verb
gesetzt ist. So sehr häufig dvd als zweite Präposition in
Verbindung mit einer andern (besonders if und Itti) vor
zahlreichen Verben gebraucht ist, so ausserordentlich selten
begegnet es als erste Präposition eines doppelt zusammenge-
setzten Verbs. Aus Homer, Hesiod, den Lyrikern, Aeschylus,
Sophocles, Euripides, Aristophanes und Herodot lässt sich,
wie zu anderm Zwecke angestellte Sammlungen mir zeigen,
ein derartiges Zeitwort nicht beibringen ; bei Plato findet
sich das seltsame dvu/jdHZouai (Phaedo p. 60 B), das eigent-
lich ein Oxymoron enthält, und dazu werden sich aus späterer
Zeit noch vereinzelte andere finden. — Da ja nun manche
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 45
zusammengesetzte Verben in ihrer • Bedeutimg- nur gering
von der des einfachen Verbs abwichen, man sie also unbe-
denklich für diese eintreten lassen konnte, so war in der
That das angedeutete Mittel zur Klarstellung der Bedeutung
durchaus zweckmässig und würde vielleicht noch öfter an-
gewandt sein, wenn nicht bereits der feste Gebrauch der
Sprache den etwa zweifelhaften Wörtern eine Bedeutung
bestimmt angewiesen hätte. Die Partizipien nun, an denen
man wohl ein Wirken des Differenzierungstriebes erkennen
könnte, möchten die folgenden sein: ave^evQexog Thuc.
III, S7 ; co eiü.ey/.rog Thuc. I, 21; Xen. Oecon. X, 5; Dem.
p. 782, 3; äve^iraorog Aeschines p. 57, 3; Dem. p. 50, 16;
Plato Apol. p. 38 A; avt^anciriyrog Aristot. Polit. Q 3;
cae.rccl/.ay.Tog Aristot. bist. anim. II, 1 ; avsTrayye/.rog Polyb.
IV, 16; 4. — Man sieht, die Zahl solcher Wörter, die sich
kaum noch vermehren Hesse, ist sehr gering und selbst bei
den angeführten muss zugegeben werden, dass sie sich durch-
weg doch wenigstens um eine Kleinigkeit in der Bedeutung
von etwaigen Bildungen einfacher Verben unterscheiden.
Immerhin ist aber dieser Unterschied nicht sehr erheblich
und man wird sie deshalb wohl als unter dem Einfluss des
Differenzierungstriebes stehend auffassen dürfen.
Ausser den Verbaladjektiven lassen sich nur noch wenige
Fälle doppeldeutiger Wörter anführen. Dahin sind besonders
die Verba zu rechnen, welche sich entweder von Adjektiven
mit negativem äv- ableiten lassen oder mit avä zusammen-
gesetzte verba derivata der einfachen Adjektiva sein können.
So hat zwar dvofioiöco stets die Bedeutung „ unähnlich machen "
(z. B. Plat. Theaet. p. 159 A, 166 B) und avavöoöco (ävctvögcü-
rog Soph. Trach. 109j heisst „des Mannes berauben"; allein
dies möchten auch aus der guten Zeit die einzigen wirklich
doppeldeutigen Verben sein, in denen der Sprachgebrauch
für die negative Bedeutung entschieden hat; andre wie z. B.
uvaouoGTeoj 'Plato Soph. 253 A; Gorg. 482 Bj waren keinem
Zweifel unterworfen, weil ein aouoorho u. dgl. gar nicht
existierte. Wenig zahlreich sind aber auch die ganz ebenso
46 Fnnck
aussehenden Verben, in- denen man die Präposition dvd an-
zuerkennen bat. So wird in merkwürdigem Gegensatz zu
dvo/.toiöto das ähnliche dviaoto in attischer Zeit stets nur
im Sinne von „aequare" gebraucht (z. B. Hdt. VII, 103;
Xen. Cyrop. VII, 5, 65; Plat. Politicus 289 E)2j; dv^ieodio
sagt Sophocles (Thes. fr. 233 Ddf.) im Sinne von „zahm
machen, säubern"; dvieooco heisst immer „consecrare" z. ß.
Plut. Mor. p. 676 A); dvrjßdio stets „aufwachsen" (z. B. Eur.
Ion 1465) nicht etwa „unerwachsen sein"; dvo/noloyeouai
z. B. Plat. Theaet. 164 C) ist nie als von dem erst aus
später Zeit bezeugten dvouoloyog herzuleiten aufgefasst.
Andre wie z. B. dvoo&oto (Hdt. VIII, 140) sind auch hier
wieder ganz unverfänglich , da ihnen kein negatives dvoo-
d-og u. dgl. zur Seite steht.
Noch bleibt das Verbum dvevcprj/Asa) zu erwähnen, dem
allerdings in älterer Zeit nur die Auffassung in malam partem
eigen ist (z. B. bei Eur. Or. 1335; Soph. Trach. 783; Plato
Phaed. p. 60 A), aber bei späteren Autoren auch die des
„Preisens" nicht abzusprechen ist (z. B. Jos. B. J. II, 21, 4;
Nicetas Ann. p. 407 B).
Es ergiebt sich aus allem Gesagten, dass im Griechischen
die äusserliche Doppeldeutigkeit der besprochenen Wörter
kaum je als störend empfunden werden konnte, da durch
bestimmte Festsetzung des Sprachgebrauchs faktisch niemals
ein und dasselbe Wort zu gleicher Zeit in verschiedener
Bedeutung üblich war. Dem Streben nach Differenzierung
war also nur sehr geringer Anlass gegeben , und wir sahen
ja in der That auch, dass man höchstens einige wenige
Bildungen auf seine Rechnung schieben dürfte.
Anders stellt sich die Sache im Lateinischen schon
dadurch, dass die im Griechischen doch nicht eben viel ge-
brauchten Partizipia mit Suffix -In- dort schon durch ihre
Verwendung in der Passivbildung ganz ungleich grössere
-) Das negatiVe avtaiu kommt erst in spatester Gracitat vor.
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 47
Verbreitung gefunden haben. Trotzdem also hiermit der
Doppeldeutigkeit ein weit grösseres Gebiet gegeben war,
wird sich doch auch hier zeigen, dass ein fester Usus der-
selben sehr enge Grenzen gezogen hat, ohne indess so völlig
zur Herrschaft gelangt zu sein, dass nicht doch einige Bil-
dungen neben einander sowohl positiv wie negativ gebraucht
wären. Aber es sind immerhin nur einige; die bei weitem
überwiegende Mehrzahl der fraglichen Partizipien und an-
deren Bildungen hatte faktisch nur eine unbezweifelte Be-
deutung.
So war von vorn herein schon bei allen Wörtern, die
das in vor einer Präposition zeigten, der Gedanke an die
Präposition in dadurch so gut wie unmöglich gemacht, dass
das Lateinische nur ganz selten einem bereits componierten
Verb eine neue Präposition vorsetzte, weshalb z. B. ein in-
coynitus. indivisus, indebitus u. ähnl. durchaus unverfänglich
^pvaren.
Von den wirklich unsicheren Wörtern nun war zunächst
ebenso wie im Griechischen ein grosser Theil in seiner nega-
tiven Bedeutung deshalb leicht und sicher kenntlich, weil
die Sprache von dem zugehörigen Verbum gar keine Com
posita mit der Präposition in gebildet hatte, oft auch kaum
bilden konnte. Dahin gehören, um aus der sehr grossen
Zahl nur einige besouders gebräuchliche anzuführen und zu
belegen, z. B. folgende: illacessitus (Tac. Agr. 20), illaudatus
(Verg. G. III, 5) und illaitdabilis (Stat. silv. V, 5, 33), illi-
bütus (Cic. pro Sest. c. 43; Liv. XLII, 30), illieitus (Tac. A.
XII, 5i, illotus (Plaut. Poen. I, 2, 103; Verg. G. III, 443 1,
immensus (Cic. de or. I, 49j; immerens (Lucr. II, 1104) und
immeritus (Plaut. Asin. III, 3, IS; Liv. IV, 13), immoderaius
(Cic. p. Piosc. Am. 45 , immotus (Ov. fast. IV, 505), incautus
(Cic. Brut. 70, 246), meulpatus (Ov. Met. IX, 673); incusto-
(litus (Tac. A. XII, 4^; incensus „ungeschätzt" (Cic. Caec. 34;
Liv. I, 44) 3); indenmatus i Plaut. Cure. V, 3, 17; Liv. III, 56) ;
3) Stets positiv ist natürlich das gleichlautende Partizip zu incendo,
z. B. Cic. p. Rose. Am. 17.
48 Funck
indoctus (Sal. Cat. II, 8; Hör. carm. II, 6, 2; Plaut. Bacch.
V, l, 3); indomitus (Plaut. Trin. III, 3, 22; Cic Cluent.
VI, 15) und indomabilis (Plaut. Cas. IV, 3, 12); infandus
(Ter. Euu. IV, 3, 22; Liv. IV, 32); infletus (Verg. A. XI, 372);
infinitus fLucr. V, 367 ; Cic. de or. I, 5) ; iniussus (Hör. Sat.
I, 3, 3); innoeens (Ter. Ad. II, 1, 1; Cic. Tusc. I, 42); in-
sciens (Ter. Heaut. IV, 1, 9; Cic. Phil. II, 37) und inscitus
(Plaut. Trin. I, 2, 58; Cic. |5n. III, 7, 25) und viele andre.
Auch mfnnare z. B. Cic. p. Rose. Com. XV, improbare id.
ibid., incertare Plaut. Epid. IV, 1, 18, indigmri Liv. II, 31
u. ähnl. sind in gleicher Art vor Misdeutungen geschützt.
Unsicherer sind schon diejenigen Wörter negativen
Sinnes, neben denen wirklich Verben mit der Präposition
in zusammengesetzt vorkommen. Hier ist natürlich die
Sache am einfachsten, wenn beide erheblich verschiedenen
Zeiten angehören, und das ist z. B. bei folgenden der Fall:
Zu dem von Lucan gebrauchten neg. immaculatus (II, 736)fc
kommt erst bei Jul. Firmicus Math. 4, 16 immueulo „beflecken",
zu dem vielgebrauchten inopinatus (z. B. Cic. dorn. IV, 14),
inopinor erst bei Jul. Val. d. reb. Alex. M. gest. (I, 52), zu
inomatus (z. B. Cic. or. 23) erst bei Tertullian inorno (anim. 1 9) ;
andererseits zu inerro (z. B. Cic. n. d. II, 21) erst in später
Zeit (z. B. bei Augustin) das negative inerrabilis.
Näher der Zeit nach liegen dagegen zusammen: impa-
stus (Verg. A. IX, 339; Lucan VI, 628) und impuscor bei
Columelia (VI, 5, 2); intonsus (Hör. epod. XV, 9) und in-
londeo bei Columelia XI, 3, 31; inhumatus (Cic. div. II, 69.
143) und inhumo bei Plinius (XVII, IS, 130); innavigxibüis
bei Livius (V, 13) und innavigo bei Mela (II, 1, 1); incogi-
tatus (Plaut. Bacch. IV, 3, 1: Sen. cp. 57) und incogito (Hoiv
ep. II, 1, 122); inaequatus (Tibull. IV, 1, 43) und inaequare
(Caes. B. C. I, 27, 4); indubitatus (Stat. Ach. II, 73) und
indubitäre (Stat. silv. III, 5, 110; Verg. A. VIII, 404); in-
nuptus (Verg. A. II, 3h und innul><> (Liv. I, 34, h; illa-
crimabilis (Hör. carm. IV, '.», 26) und illacrimo (Cic. sen. 9, 27 ;
illaboratus (Sen. ep. 90, 40) und illaboro (Tao. Germ. 16 ;
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 49
irrasus (Plaut. Rud. V, 2, 16j und irrado (Cato r. r. 157);
irruptus (Hör. carm. I, 13, 18) und irrumpo (Verg. A. VI, 528);
incultus (Cic. Brut. 74) und incolo (Cic. div. I, 42, 93).
Natürlich steht nun den bislang besprochenen immer
negativen Bildungen eine grosse Zahl solcher gegenüber, in
denen die Sprache mit gleicher Bestimmtheit sich für die
Präposition »j erklärt hatte. Dies sind wieder besonders
die vielgebrauchten Participia Perfecti Passivi mit in zu-
sammengesetzter Zeitwörter, die auch uns so geläufig sind,
dass man beim Lesen kaum je einen Zweifel über ihre Be-
deutung empfinden wird. Wer wird z. B. in impressus (z. B.
Cic. de or. II, 45; Verg. A. V, 536) je etwas anderes sehen,
als das Partizip zu imprimo, in impulsus (z. B. Cic. Brut.
V, 19; Caes. b. c. III, 40) nicht das Partizip zu impello er-
kennen, inversus (z. B. Hör. carm. III, 5, 7) nicht zu m-
vertere stellen, involutus (z. B. Tac. Ann. XVI, 32) nicht zu
involvere, immersus i Cic. Tim. 13) nicht zu immergere , Im-
positus iTer. And. I, 1, 102 z. B.) nicht zu imponere u. s. f.?
— Und selbst wo uns, betrachtet man die Wörter ganz
äusserlich ausserhalb des Zusammenhanges der Rede, wohl
Anlass zum Zweifel gegeben scheinen möchte, war dem
Römer gewiss der Ausdruck ganz unzweideutig, da feste
Gewöhnung ihn gelehrt hatte, die Wörter nur so und nicht
anders zu nehmen. Auch schloss ja die Verbindung, in der
sich jene Wörter fanden, meist jeglichen Zweifel über ihre
Bedeutung aus. So kann es auf den ersten Blick scheinen,
als ob illiquefüctus ebenso gut wie Ulabefactus (Ov. Pont. IV,
8, 10) negativen Sinn haben könnte; aber wenn man bei
Cicero Tose. IV, 9, 20 liest: ad perfundendum animum tam-
qua/n üliquefactae voluptates , wird niemand über den Sinn
des Wortes im unklaren sein. Ebenso könnte induratus ganz
wie inuequatus (z. B. Tibull. IV, 1, 43) negativ sein ; sieht
man iudess irgend" eine Belegstelle an, z. B. Liv. XXX, 18:
induratus praeter spem resistendo hostium timor, so ergiebt
sich die positive Bedeutung sofort ganz unzweideutig. Aehn-
lich steht es mit ineeptus, das man trotz eines invictus u. a.
Curtius u. Brugmax, Studien X. 4
50 Funck
z. B. bei Caes. B. G. VII, 17: si inceptam oppugnationem
reliquissent, stets richtig mit „begonnen" übersetzen wird,
mit inaugurato (z. B. Liv. I, 44) neben negativem inauspicato
(Cic. div. I, 17, 33), msitus (z. B. Liv. 34, 20; Plin. 15, 14)
neben negativem inaratus (Hör. epod. 16, 43), insessus (z. B.
Tac. b. III, 1) neben inhabitabilis (Cic, n. d. I, 10, 24) und
incultus (ebenda), insignitus (z. B. Cic. de or. II, 87) neben
infinitus (z. B. Cic. de or. I, 5), inveteratus (Cic. Tusc. III, 16)
neben intaminatus (Hör. carm. III, 2, 17), incitatus (z. B. Caes.
B. G. IV, 12) neben negativem inagitatus (Sen. Suas. 1),
ineurvus (Ter. Eun. II, 3, 44) und ineurvare (Verg. A. V, 500)
neben incertus und incertare (z. B. Plaut. Epid. IV, 1, 18).
War nun schon bei diesen Wörtern wohl Gelegenheit
zum Zweifel gegeben und mau vielfach ganz auf den Zu-
sammenhang der einzelnen Stelle angewiesen, so ist das in
noch weit höherem Grade bei denjenigen Bildungen der
Fall, die sich nun wirklich sowohl in negativer als in posi-
tiver Bedeutung finden. Unerheblich ist auch hier noch
wieder die Schwierigkeit bei Wörtern, die aus guter Zeit
nur in einer Bedeutung bekannt, irgend einmal von einem
späten Autor in entgegengesetztem Sinne gebraucht werden.
So wenn das bei Cicero (n. d. I, 10, 24; auch bei Amm.
23, 6; 31, 2) negative inhabitabilis bei Arnobius I, 2 einmal
als „bewohnbar" zu fassen ist, wenn dem bei Lucilius (ap.
Non. p. 212, 3) negativen impermixtus ein positives erst bei
Boethius (consol. V, 3) zur Seite steht, wenn dem immedi-
cabilis bei Vergil (A. XII, 858), Ovid (Met. I, 190), Silius
(1, 147; XIV, 292) „unheilbar" das dazu noch in anderem Sinne
gebrauchte immedicatus bei Apulejus (de magia p. 323, 12: „ge-
schminkt") gegenübersteht, wenn sich zu dem gewöhnlich ne-
gativen inculpatus (Ov. Met. IX, 673, auch bei späteren z. B.
Gell. VI, 22, 4; Amm. 21, 13) bei Boethius inculpatio im
Sinne von „Anschuldigung" findet. — Andererseits ist neben
gut klassischem positiven imminutus (Cic. Phil. XII, 3, 7
[non immmutam] u. öfter i ein negatives in den Digesten (84,
2, (")) ganz unanstössig, ebenso hat neben inj) actus z. B. bei
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 51
Livius XL, 40, Ovid Met. VI, 627 u. a. das vereinzelte in-
fractus „ungebrochen" bei Symmachus (ep. I, 3i wenig Stören-
des. Neben innatus, z. B. bei Cic. Tim. 1 2 u. bei Ovid Met.
VI, 45S, hat ein innatus „ungeboren" Tertullian (adv. Val. 15),
neben iniunctus „verbunden", z. B. bei Livius V, 7, 2: m'neae
non iam iniunctae, das negative iniunctus Tertullian (adv. ux.
II, 2), neben innutritus, z. B. bei Velleius II, 94, 1, ein in-
nutritus „ohne Nahrung" Caelius Aurelianus (acut. 17, 117)
und imuttribilis derselbe (II, 9), neben immixtus, z. B. bei
Lucr. I, 877, das vereinzelte negative immixtus Ausonius
(ep. 20), neben immutilatus (Sallustius ap. Non. p. 366, 18)
negatives immutilatus der Cd. Theod. IV, 221, neben im-
plexus, z. B. Tac. Ann. XVI, 10, ein negatives implecticus
Vegetius a. v. V, 28.
Aber anders steht es schon mit denen, die, wenn auch in
der doppelten Bedeutung nicht aus ganz gleicher Zeit bezeugt,
doch immerhin noch bei guten Autoren zwiefach verwandt
sind. Dahin sind zu rechnen: inaratus neg. bei Vergil G.
I, 83, positiv bei Cato K. R. 37, 3; inauratus neg. bei Titi-
nius (ap. Charis. p. 202, 17 ed. Keil), positiv bei Cicero div.
I, 24, 48; Ovid fast. II, 251 ; incoctus neg. Plaut, mil. II, 2, 53;
Fab. Pict. ap. Gell. X, 15, 12, positiv: „in etwas gekocht"
Hör. epod. III, 7; Verg. G. III, 307; intectus neg. Tac.
Germ. 17 u. a., positiv Liv. XXVII, 3; intentatus neg. Hör.
cariu. I, 5, 12; Ovid Met. X, 584, positiv Cic. Mil. 14; in-
ritus neg. bei Plaut. Poen. IV, 2, 85 (ad incitas redigere) u.
späten Autoren, positiv bei Lucr. I, 27 1 ; Verg. A. XII, 492
u. a., imputatus neg. „unbeschnitten" Hör. epod. XVI, 44;
Plin. XVII, 21, positiv bei Plin. ep. ad Trajan. XLIII ed.
Keil; inscriptus neg. bei Quint. in, 6, 37; Varro R. R. II,
1, 16; Lucil. ap. Non. 37, 18; Sen. exe. controv. III p. 364
ed. Bursian neben inscriptus pos. z. B. Cic. dorn. 53; Stat.
Theb. VIII, 270 u. a. ; immutabilis neg. Cic. Acad. pr. II
8, 23; n. d. II, 19, 49, pos. Plaut. Epid. IV, 2, 8; inseca-
bilis neg. Quint. III, 3, 13; II, 17, 38; Sen. ep. 118 neben
insectus pos. Ov. Met. VI, 58; Plin. X, 37; XI, 1, 28 u. a.;
52 Funck
mvocutus neg. Cic. u. d. I, 38, 109; fam. VIII, 81; Ter.
Eun. V, 8, 29; Nep. Cim. IV, 3 neben pos. invocandus Tac.
Ann. XI, 71.
Endlich giebt es aber gar eine Anzahl von Partizipien,
die bei einem und demselben Schriftsteller selbst der besten
Zeit in doppelter Bedeutung gefunden werden. So liest man
bei Cicero (mv. II, 53) immutatus in der Bedeutung „unver-
ändert" (und ebenso Ter. And. I, 5, 7), dagegen or. 27, 92
im positiven Sinne von „verändert" speciell: „metonymisch
gebraucht"; ebenso heisst bei Cicero (p. Sest. 39, 85 u. öfter,
auch bei anderen Autoren) inauditus gewöhnlich zwar „un-
erhört", doch kann man es pro Balbo 18, 41: re denique
multo ante Gadibus inaudila, nur als Partizip zu inaudire
fassen; indictus ist negativ gebraucht von Cicero Phil. II.
23, 56: indicta causa, ebenso von Livius I, 51; V, 15 u. a.,
dagegen als Partizip von indicere von Cicero de off. I, 11,
von Livius I, 52; X, 27 u. öfter; die gewöhnliche Be-
deutung von insepultus „unbegraben" hat auch Cicero Phil.
I, 2, 5 (Hör. epod. V, 99; Liv. I, 49; Sen. ep. 92 u. a.),
dagegen Phil. XIV, 12, 33 : virtus nee oblivione eorum, qui
nunc sunt, nee reticentia p oster or um insepulta, erscheint das-
selbe Wort im entgegengesetzten Sinne; dem negativen wi-
visus bei Cic. har. resp. 27, 57; Verg. A. II, 574; Liv. V, 17
u. sonst steht an anderen Stellen das bekanntere invisus
„verhasst" gegenüber z. B. Cic. Rose. Com. VII; Vg. A.
IX, 49G); dem negativen infrenatus bei Livius (XXI, 44)
das positive infrenatus (XXX VII, 20); dem neg. insuetus bei
Livius (III, 52, 5; Cic. Att. II, 21) insuetus „gewohnt" Liv.
XXIV, 48; dem häufig gebrauchten negativen infectus bei
Statius (Theb. III, 430; Plaut. Amph. 111, 2, 3;' Cic. top.'
IV, 22 u. oft) an anderen Stellen (Theb. IX, 187; Ovid
Pont. III, 4, 108) infectus als Partizip von injicere; dem
neg. inustus bei Lucan iVIII, 787 1 das positive (IX. B52;
Cic. har. resp. 25; Plin. XXII, 14); dem negativen i/itri/us
bei Columella (XII, 45, 2; auch Caes. B. G. III, 26) in
demselben Buche ep. 10, 1 dasselbe Wort in positiver
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 53
Bedeutung (so auch Plin. IX, 8; Varro R. R. II, 9, 10
u. a.)4).
Ueber inconciliare endlich, das man früher an einigen
Plautinischen Stellen als das negierte conciliare fasste (Bacch.
III, 6, 22; Most. III, 1, 85), genügt es auf die Auseinander-
setzung von Brix zu Trin. I, 2, 99 (vgl. auch Lorenz zu
Most. III, 1, 85) zu verweisen, wo jene Ansicht mit Recht
als ganz falsch zurückgewiesen wird.
Hier hat man also im Lateinischen auf der einen Seite
in den meisten etwa zweifelhaften Fällen eine feste Fixierung
der Bedeutung durch den Usus, auf der andern Seite eine
wenn auch geringere, doch nicht unerhebliche Zahl von
Beispielen, wo mit grosser Sorglosigkeit dasselbe Wort je
nach dem augenblicklichen Bedürfniss bald in dieser, bald
in der anderen Bedeutung verwendet wird. Wenn selbst
der sorgfältige Cicero sich dergleichen scheinbare Nach-
lässigkeiten zu Schulden kommen lässt, soll man da noch
glauben, dass die Römer die Zweideutigkeit jener Worte
als etwas sehr störendes empfanden? Soviel erscheint doch
jedenfalls ganz sicher, dass der Trieb nach äusserlicher
Differenzierung des Zweifelhaften da nur sehr gering sein
konnte, wo entweder der Sprachgebrauch gar keinen Zweifel
aufkommen liess oder man ganz unbefangen die Lösung des
Zweifels der Aufmerksamkeit des Lesers überliess.
Dennoch wird man nicht umhin können, hie und da
ein Wirken des Differenzierungstriebes anzuerkennen. Die
sichersten Belege dafür sind wohl zwei Bildungen, in denen
durch das im Lateinischen so nahe liegende Mittel der
Differenzierung des Stammvocals die Bedeutung unterschie-
den ist: erstens das negative illaesus (Ov. Met. II, 826;
4) Besonderer Art ist die Doppeldeutigkeit von illectas, welches so-
wohl als negiertes lectits ..ungelesen" (Ov. a. a. I, 469) wie als Partizip
zu itticio (z. B. Cic. Att. IX, 12, 3; Tac. H. IV, 57) gebraucht wird,
und interminatus, welches ausser der gewöhnlichen Verwendung als
,. unbegrenzt-' (z. B. Cic. n. d. I, 20, 54) bei Plautus (Asin. II, 2, 95)
als Partizip zu interminari „untersagen •• vorkommt. Auch das oben
bereits erwähnte incensus ist von ähnlicher Beschaffenheit.
54 Funck
XII, 489; Tac. Ann. III, 34; Sen. ep. 9 u. später oft) neben
illisus zu illido (z. B. Cic. har. resp. 25), und dann das nega-
tive inquaesitus angeblich bei Tertullian adv. Marc. carm.
III, 5 neben dem bekannten inquisitus z. B. Liv. X, 40.
Etwas zahlreicher, aber freilich weit weniger klar und
einleuchtend sind die Bildungen, in denen man das von
Angermann angegebene Mittel der Unterscheidung annehmen
könnte. Es bedarf hier einiger Vorsicht; denn, wenn ja
allerdings der Unterschied zwischen Compositum und Sim-
plex oft nur gering ist, so dass er zumal in abgeleiteten
Bildungen kaum herauszufühlen ist, so wird man doch nur
selten beide ganz unterschiedslos gebraucht finden. Man
wird daher, selbst wo man an den Differenzierungstrieb zu
denken geneigt ist, meistentheils lieber sagen, dass er zur
Wahl des Wortes mitgewirkt habe, als dass die ganze Bil-
dung ihm ihre Entstehung verdanke. — Zu den Bildungen
nun, in denen der Gegensatz zwischen dem Partizip des
mit der Präposition in. zusammengesetzten Verbs und dem
negierten des mit einer anderen Präposition gebildeten nicht
ganz rein ist, rechne ich folgende: impercussus z. B. Ov.
am. III, 1, 52 und inco?ici/ssus z. B. Lucan II, 268; Sen.
dial. III, 20, 6 gegenüber incussus z. B. Plin. XXII, 14; i'm-
perfectus z. B. Lucr. III, 971 gegenüber zweifelhaftem i/i-
fectus (siehe oben) ; inacccnsus z. B. Sil. 1 , 96 gegenüber
incensus | siehe oben Anm. 3); inadustus z. B. Ov. Her. XII, 93
gegenüber zweideutigem inustus siehe oben); incormexus bei
Auson. idyll. XII gegenüber dem positiven inneanu z. B.
Sen. ep. 95, 55; indeclinatus z. B. Ov. Pont. IV, 10, 83;
Trist. IV, 5, 24 gegenüber positivem mclinatus z. B. Cic-
fam. I, 1; Juv. XV, 63; indeßexus nach Klotz' Wörterbuch
Plin. paneg. IV, 7 gegenüber positivem infiexus z, B. Verg.
A. III, 631 ; inelaboratus Sen. tranqu. an. 1 neben dem aller-
dings auch nur negativ bezeugten ülaboratus (siehe oben);
ine. iridis ..nicht aufgeweckt" bei Verg. A. VII, 623 neben
dem zweifelhaften incitus i siehe oben); inexpletus „unge-
sättigt, unbefriedigt" /.. 15. Ov. Met. III, VW gegenüber im-
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 55
pletus z. B. Cic. Ac. pr. II, 27, 57: „voll'1; inescpugnabüis
z. B. Liv. II, 7 u. das späte inexpugnatus gegenüber doppel-
deutigem impugnatus (siebe oben); inoffensus „ ungestört "
z. B. Tac. Ann. I, 56 gegenüber infensus „feindlich" z. B.
Liv. II, 35; inobsequens „ungehorsam'* z. B. Sen. Hipp. 1069
ed. Bothe gegenüber insequens „folgend" z. B. Liv. II, 18.
Bei allen diesen und noch vielen anderen, bei denen
der Unterschied der Bedeutung noch schärfer hervortritt,
darf man, wie mir scheint, kaum an eine Einwirkung des
Differenzierungstriebes denken; überall ist es hier mehr als
zweifelhaft, ob es überhaupt dem Schriftsteller in den Sinn
gekommen ist, statt des gewählten ein anderes etwa doppel-
deutiges Wort zu gebrauchen; waren ja auch nur einzelne
der jenen erwähnten gegenüberstehenden einfach compo-
nierten Wörter wirklich von unsicherer Bedeutung.
Anders steht es, wo die vielfach nahezu vollständige
Identität der Bedeutung des einfachen und zusammenge-
setzten Verbs sehr wohl die Annahme gestattet, dass der
Schriftsteller die Bildung vom Compositum wesentlich ihrer
Unzweideutigkeit wegen gebraucht habe. Dahin gehören
namentlich die folgenden beiden, denen wirklich zwiefach
verwandte Wörter zur Seite stehen: incommutabilis Yarro
L. L. IX, 56; Cic. r. p. II, 33 gegenüber dem oben bespro-
chenen rmmutabüis, inconsuetus Sil. XI, 282; Vitr. praef. 5;
I, 4 gegenüber doppeldeutigem, insuetus (siehe oben).
Wiederum werden wir aber genöthigt sein, von dem
Gedanken an den Differenzierungstrieb ganz abzusehen bei
einer Gruppe von Bildungen, wo beide Partizipien in wesent-
lich gleicher Bedeutung stets nur negativ gebraucht sind;
wo kein Zweifel vorhanden war, fehlte natürlich ja auch
dem Triebe zweifelhaftes zu vermeiden jeglicher Boden. So
steht neben interritus (z. B. Verg. A. V, 863; Ov. Met. V, 506;
Vell. II, 70, 2) in" demselben Sinne imperterritus (Verg. A.
X, 770; Sil. XIV, 1S7; Quintil. I, 5, 65), neben inturbahis
(Plin. paneg. 64 1 imperturbatus (Ov. Ib. 55S; Sen. ep. 73, 10),
neben indemnatus (z. B. Plaut. Cure. V, 3, 17j incondemnatus
56 Funck: Zum Differenzierungstrieb im Griech. u. Lateinischen.
(Cato ap. Gell. XIII, 25, 12t, neben intaminatus (z. B. Hör.
carm. III, 2, 17) incontaminatus (Liv. IV, 2; Varro R. E.
III, 9, 16), neben spätem infatigatus (Marc. Cap. VI, 190)
und infatigabilis iSen. vit. beat. 7 u. a.) indefatigatus (Sen.
cons. ad Marc. 18) und indefatigabiUs (Sen. de ira II, 12), neben
infletus (Verg. A. XI, 372) indefletus (Ov. Met. VII, 611),
neben intonsus (Ov. fast. IV, 655) indetonsus (Ov. Met. IV, 13),
neben inorabilis (Accius ap. Non. 487, 15) inexorabilis (z. B.
Cic. Süll. 31), neben spätem irmarrabüis (Lactant. de Phoen. 54)
inenarrabilis (z. B. Liv. XLIV, 15)5).
Alles in allem genommen ist also, so viel auch schein-
bar im Lateinischen mehr noch als im Griechischen dem
Differenzierungstrieb bei den besprochenen Wörtern Gelegen-
heit zu wirken gegeben war, dennoch in der Wirklichkeit
nur an wenigen Bildungen sein Einfiuss zu verspüren. Und
als Grund hierfür erkannten wir besonders die Ausbildung
eines festen sprachlichen Usus, der, indem er dem Zweifel-
haften eine Bedeutung klar und deutlich anwies, jedem
Bedenken den Boden entzog und damit gleicherweise das
Bedürfniss zu differenzieren zu nichte machte. Für das
Lateinische kam noch eine gewisse Sorglosigkeit hinzu, die
deutlich zeigte, wie wenig man sich durch die misverständ-
lichen Formen belästigt fühlte.
5) Eigentümlich ist hier noGh das Verkältniss von im /latus und
indevitatus. Jenes konnte seiner Form nach ebenso gut die Negation
zu vitatus ..vermieden'' (z. B. Ov. Met. XIII, 39) wie Partizip zu invitare
sein; es wurde aber nur in letzterem Sinne gebraucht (z. B. Ter. Heaut.
I, 2, 11); während indevitatus eben die Function eines verneinten vitatus
übernahm fz. Ovid Met. II, 005).
SCHEDAE GRAMM ATI GAE.
SCKIPSIT
IOANNES F. BAUNACK
TREBSENSIS.
I. De glossa Hesychiana, quam primam dualis
personam habendam puto.
Terminationum dualis lingua sanscrita, quam in pleris-
que rebus antiqui Status tenacem esse inter omnes constat,
totam extremae antiquitatis copiam asservavit, quarum ter-
minationum tres vasi {vas), thas, tas in praesentis indicativo,
tres va, tarn, tarn in praeteritis modisque cognatis versantur,
aliae quae ex eodem fönte originem traxerunt linguae eam
copiam aut amiserunt aut non totam conservaverunt. In
lingua graeca tantummodo duae exstant terminationes, qua-
rum in temporibus primariis rov et secundam et tertiana
personam, in praeteritis atque optativis rov secundam, rr;v
tertiam et ne constanter quidem, sed nonnunquam inter sese
variantes denotant. Quae quidem eum in modum dispertitae
ac definitae terminationes quanti momenti ad passivi duales
fmgendas fuerint, plane apparet. Eam autem terminationem
rov, quae antiquitus sola praeteritorum secundae personae
fuit, etiam ad primariorum temporum dualis secundam signi-
ficandam adhibitam esse, inde facile intellegi potest, quod
formis '/.v-e-tov et I-'/.v-e-tov, ut exemplum afferam, augmen-
tum antepositum distinctio fuit satis idonea. Itaque factum
est, ut in lingua graeca secunda et tertia primaria terminatio
plane tolleretur. Atque etiam eo Graeci progressi sunt, ut
primam, et primarärn et secundariam, dualis delerent munus-
que quo dualis functus erat forraae pluralis explerent. At
mihi dialectos graecas perscrutanti foima occurrit, quam
primam dualis personam esse putem. Hesvchius enim miram
Argivorum glossam servavit:
60 Baunack
aycoytg' ayto/tieV idgyeloi, (cod. äyioyig).
Cui ay-co-y ig respondet in lingua sanscrita ay-ä-
vas et zd. as-ä-vahi. Terminatio yig igitur nihil aliud
nisi vas, quam linguae Asiae cognatae tutatae sunt, esse
mihi videtur. yig ex rcrs ortum est uti dialecti cuiusdam
forma yio-zia (ap. Hesych. loy/cga) ex *jea-rLa (ea-ria)
i. e. *vas-tiä (Curt. Etym.4 p. 400), ut ifidriov ex *^tff-
aüxiov vel rectius * saa-^äriov (cfr. sanscr. vas-man- et
vas-anä-m), ut yterp (ap. Hesych. £«£>) ex *.?eg-ccq i. e. * ras-ar
(cfr. sanscr. vas-anta-s, zd. vahh-ra-). De digammi vi-
cario 7 disertis testimoniis traditis constat voces, quae di-
gammo antiquitus erant instructae, saepius apud grammaticos
et glossographos / in fronte habere. Id maxime in Hesychii
lexico conspicitur ; conferas yig' loyvg, yixia' Ixia, yioyvv'
löyvv. Neque exempla, quae media in voce illud y digammi
vicarium praebeant, desunt: habes enim ayaräo&cu' ßlcc-
nreo&ai, äyärrj/Ltai' ßeßla/tiuai, utölvysQ' rot avoia £vla,
ubi digamma ex vocali quae antecedit ut in cyprico nomine
Evß-eld-ovrog (Curt. Stud. VII p. 228, cui respondet Ev-
sl&cov in delphica inscriptione 18, 218 ap. Wescherum et
Foucartium) et in laconico Evß-dXnrjg (163 c 17 ap. Foucar-
tium in libro, qui „Explication des inscriptions grecques et
latines" inscribitur) est enatum, nee minus ocfgiyt] (Theoer.
30, 7) eandem permutationem passa est (Curt. Etym.4 p. 586).
Atque etiam ex inscriptionibus exempla afferri possunt. Nam-
que ionici nominis genetvum Ntycovog (Stud. V p. 269
vs. 2) ex Nestovog (cfr. sanscr. nava-s, lat. novus, cypricum
vEßöoraTov — Stud. VII p. 237 — ) ortum esse arbitror. ')
Dein alterum exemplum pamphyliarum inscriptionum nomen
Neyortolig est, de quo Siegismundus stud. IX p. 96 exposuit.
') Similiter Delphii cuiusdam (Herod. 6, 66) nomen Koßiay ex K6s-tov
a radice xo.*- (Curt. Etym. p. 151; K6-tav saepius invenitur), Syracusani
cuiusdam nomeu \U'A*u>v (Diod. Sic. II, 91) ex Fohk-tav a radice -tl*.
(Curt. Etym. p. 136), lacouicum Kaßwvi&as ilii^ ap. Foucartium 1. c.)
r\ /\. ttiviöai ;i radice /<•-- (Curt. Ktyni. p, 144), vocem apud Hesy-
cbium exstantem xaß-aQvot' oi 1 >'< ■ /','/"*' qos lentis, tos Z7«(»tot ab eadem
radice derivo.
» Schedae grammaticae. 61
Eam autein digammi in gamma mutatiouem, ut id obiter
commemorem, in plerisque vocibus eisque potissimuin, quae
apud Hesychium reperiuntur, non dialecti, sed, ut ita dicam,
graphicam esse cum aliae res tum glossae ylvreg' >] v.oiUa
pro renter, GEQyoi' t'/.acpoi pro cerri satis demonstraut.
His de terminationis yig sono primo dictis restat ut de
ras in yig attenuato moneamus, alia suffixa simili modo
attenuata esse, uti */.ag (scr. bahu-cas) in -/.ig (rtoild-y.ig).
Ad quam quidem pevmutationem fortasse sigma fuisse magni
momenti, exempla 'i'g-&i pro so-d-i Heracleensiumque larla
pro karia (Stud. II p. 18) testantur.
Glossam ita explicanti mutationes Sopingi, qui aycointg.
Heinsii, qui äyo)/.uv, Pearsonis, qui ayiotug scribendum con-
ieceiunt, supervacaneae videbuntur. Ut autem viri illi docti
glossam mutarent, series litterarum lexici visa est adhortari.
Scbmidtius enim falso glossam antecedentem in codice äyco-
ylovg' bbrfiovg traditam (eamque etiam eo accentu instructam)
in aytoyoig correxerat. (Xam äywyiog : aywyög = hXsvd-e-
giog : D.ai&eoog = voxäxiog : varazog = loiad-iog : loio&og.)
Porro Hesycbium dualis formas et nominum et verborum
semper formis pluralis eandem personam indicantibus ex-
plicavisse exemplis docere necessarium non est.
Quae cum ita sint, dialectus argiva e remotissima anti-
quitate sola terminationem, quam aliae omisere, asservasse
videtur. Alia quoque permulta et peculiaria in eadem dia-
lecto, quae antiquarum formarum fuit satis tenax, e summa
antiquitate sunt tradita, ita ut quod non ita multae neque eae
antiquae inscriptiones paucaeque apud grammaticos eius dia-
lecti glossae nobis sunt servatae, valde dolendum sit.
Etsi Hesycbius solus eam terminationem memoriae tradit.
id tarnen aeque credi potest ac si illa singularis glossa 6/.#£-
Tcög' uvx\ xov D.d-i. sola de antiquissima imperativi termina-
tione rcog (sanscr. -tut, lat. -töd) nos certiores facit (Curtius,
Kulms Zeitscbr. 8, 294 et Verb. II p. 44).
Terminatio -yig de qua agimus optime cum terminatione
pluralis -ueg conspirat, qua sola Dorienses eaque vel in
62 Bauuack
praeteritis, uti Romani -mus, utebantur, ita ut nunc Dorien-
sium propria fuisse videatur. Iones autem et Aeoles
alteram -{.tev, fortasse ex secundaria *-fte, sanscr. -ma, v
ephelcystico adiecto ortam (cfr. 86-vtw-v), pro primaria etiam
in praesentis indicativi terminationes aeque ac secundariam
dualis -tov receperunt eaque recepta -/Lieg plane repudia-
verunt.
Extremo loco commemorarim etiam linguamlatinam,
cui omnes dualis terminationes deesse videntur, tarnen for-
tasse unam asservavisse. Cuius linguae secundam plu-
ralis in -tis exeuntem nihil aliud nisi indoger-
manicam dualis terminationem -las esse summa
cum probabilitate coniecisse mihi videor. Namque si secun-
dae personae pluralis terminationem lingua sauscrita -tha,
zendica -tha et -ia, graeca -re, slavica -ie, lituanica -te,
gotica -th, exhibent, principalis huius terminationis forma
putanda mihi videtur -ta, quique latinam -tis i. e. *-tas
omnium aliarum linguarum terminationibus vetustiorem ea-
rumque quasi fundamentum esse censent, persuadere id mihi
non possunt. Accedit, quod ne latina quidem lingua, quam
in secunda pluralis persona terminatione dualis numeri pro-
pria uti equidem puto, genuina illa ac primigenia, qua ceterae
linguae utuntur, pluralis terminatione plane est destituta:
nam cum Graecorum io-xl (cfr. scr. [ä\s-tka) et eo-re (cfr.
scr. [a\s-ta) eaedem sint formae, Romanorum imperativus este
illud -ta exhibere putandus est, eoque facilius es-tis cum
sanscr. \a\s-thas \thas pro tas ut in sec. pl. tha pro ta), ama-tis
cum sanscr. bhava-thas comparari possunt. Ut igitur ex a<j-
ä-vas, uy-co-ytg ita ex ay-a-thas lat. a<j-i-tis (cfr. bahu-cas
et Ttollü-v.ig) factum esse puto, etiamsi certis argumentis id
demonstrari non posse concedo.
Schedae grammaticae. 63
IL De graecis pronominibus possessivis eorum-
que ablativo genetivi loco usurpato.
Inter linguas indogermanicas certe nulla plura prono-
mina possessiva quam sanscrita procreavit. Sed in vedicis
hymnis ea copia nondum exstat. In Rigveda enim nulla
alia pronomina possessiva quam mämaka, iävaka, asmäka,
ywhmäka et in Sämaveda solum mämaka inveniuntur, cum
sanscrita lingua classica, quae vocatur, quot sunt pronomi-
num personalium personae, tot et genera et classes prono-
minum possessivorum sola per sese creaverit, e quibus, ut
exemplum afferam, personae primae series baec est: mämaka,
mamakina, maduja. Eodeni autem modo reliquae personae
et singularis et pluralis numeri similes exbibent formas. At-
qui Indorum linguae formae nonnullae ex aliis unguis satis
notae et apertae desunt vel, ut rectius dicam, deesse viden-
tur, quarum formarum vestigia et testimonia e Unguis cognatis
nunc colligemus. Dico autem formas quasdam prono-
minum possessivorum primae et secundae per-
sonae.
In lingua sanscrita pronomen possessivum
primae personae mama- fuisse, quatuor sunt quibus
mihi probatur argumenta:
1) Ut devaka- a simplici voce deva-, ekaka- ab eka- de-
scendit, ita mämaka- ad breviorem stirpem mama- referen-
dum videtur, quam aeque atque illas deva-, eka- stirpes
quondam declinatam esse contendere nobis licet. At dubi-
taverit quis de ea explicatione ita ut in vocali primae syl-
labae longa baereat. Istam tarnen vocalem posterioribus
demum linguae sanscritae temporibus esse productam te-
stantur et mämaka-, quod etiam Rigvedae bymni asser-
vavere, et aliae formae simili modo fictae, uti ängaka- ab
ahfja- derivatum.
2) Cum ex linguae sanscritae legibus vocabula devd-ta-
atque devä-tva- a voce deva- formatae sint, facile hac simili-
tudine adducimur, ut in vocibus vedicis mamd-ta- et mama-
64 Baunack
tva- stirpem mama- inesse putenms. Nee minus illa cernitur
in priore parte compositorum mama-satjd, mama-küra-, mama-
krtja-.
Quid sit hoc mama-, viri docti, qui de ea stirpe scri-
pserunt, inter se consentiunt. Putant enim mama esse per-
sonalis pronominis genetivum singularis. IIa Boppius in
grammatica critica p. 189 ait: „Aus den Genetiven mama,
täva entspringen mdmaka, tävdka mit Vrddhi und Suffix ka,
fem. ki. " Nee contradieunt petropolitani lexici editores neque
Grassmannus. Hi enim cum tävdka- & täva, genetivo pronominis
tvam (cfr. lexic. s. v. tävaka-) derivant, idem de mämaka- cen-
sere videntur. Ad genetivum autem isto modo in nominibus
derivatis usurpatum quomodo in illis, quas attulimus, voeibus
mama-ta- et mamä-tva- atque in compositis potest explicari?
Cum eius generis formae desiut, mihi nihil verisimilius esse
videtur quam mama- quondam stirpem simpliciorem prono-
minis possessivi fuisse, quae exolesceret et aliis formis ple-
nioribus supra allatis compensaretur.
3) Genetivum autem mama, quem modo cömmemoravi,
illius stirpis neutrum esse puto. Namque cum adiectivi vis
ad genetivi naturam accedit, tum maxime vis possessivi pro-
nominis. Similia autem requirentibus nobis statim vedicarum
formarum asmaka et yushmäka in meutern venit, quae quani-
quam tantummodo stirpes suut nulla casus terminatione auetae.
tarnen pro neutrius generis formis usurpantur et genetivorum
eorum, qui posterioribus temporibus sunt in usu, asmäka-m
(zd. ahmäkem) et yushmäka-m (zd. yushmäkem), munera ex-
l>lere solent. Praeterea ea conferre licet, quae Curtius in
libro qui inscribitur „Zur Chronologie der indogermanischen.
Sprachforschung" p. 75 de genetivorum in -.s/7/., -oio et ad-
iectivorum in -v/7/, -oto exeuntium (cfr. ödfioio et dauöaiog)
cognatione disputavit.
4) Ut illam stirpem mama- piimum in nominibus, dein
in compositis, post solam per se genetivi loco esse adhibi-
tam ostendimus, ita postreme etiam eius casum quendam
exstare inter onincs constat. Ablativis enim asmat, yuvat,
Schedae grammaticae. 65
juskmat collatis mamat qui in vedicis hymnis noii raro formae
mat loco usurpatur, eundem esse casum omnes consentiunt.
Namque interdum pronominum ablativi repudiato augmento
illo -sma-, quod in anjasmät interiectum vidernus, breviorern
habent exitum.
De origine bujus stirpis mama- quid sentiam, cum lingua-
lem cognatarum similes formas enumeravero , exponam. In
Iraniorum, Slavorum, Lituanorum unguis stirps est
mana-. Quam antiqui Persae et ea natio, quae zendica lingua
usa est, aeque atque Indi ad genetivum pronominis perso-
nalis exprimendum adbibuerunt, Slavi autem non solum gene-
tivis mene Lituanique meines sunt usi, sed etiam manu- stirpem
ad alias voces formandas adbibuerunt (cfr. lituanicum ad-
iectivum manas). Ab bisce latina forma mens plane aliena
est, quam ex ma-ja- ortam esse cum Scbleicbero credo,
qui de ea re in Comp. p. 633 disputavit. Neque in lingua
graeca eius stirpis ma-ja- vestigia desunt, de quibus infra
erit agendum, quamquam Graeci plerumque brevissima pro-
nominis personalis stirpe (e-(io- == ma-) ad possessivum pro-
nomen exprimendum usi sunt.
Praeterea huc sine dubio trabenda sunt gotica pronomina
possessiva, quae adhuc, quantum scio, nondum sunt explicata.
Atque etiam Scbleicberus in Comp. p. 633 ea vix posse ex-
plicari contendit. Uti enim naseins (salus) ex *nas-ja-m-s,
ga-valeins (electio) ex *ga-val-ja-ni-s ortum esse inter omnes
constat, ita meina ex *ma-ja-na, suffixo na, quod apud Ger-
manos valde est usitatum, adiecto, originem traxisse puto.
Gotorum pronomen poss. sec. pers. theina seeundum formae
meina analogiam ex *tvu-ja-na (v post t omisso uti in sik
a rad. sva et in saihs pro *sva/'hs, cfr. zd. kksvas, Curt. Etym.4
p. 388) natum est.
Quoniam de formis linguarum cognatarum variis expo-
suimus, nunc de origine et formatione stirpis mama- est dis-
serendum.
Scbleicherus aliique viri docti mama genetivum genui-
num putaverunt, cum ille mama, quae reduplicata stirps
Ccrtils u. Brugman, Studien X. 5
66 Baunack
pronominalis radicis ma esse videretur, ab omni genetivi
terminatione abstinuisse diceret; Iraniorum et Slavo-Litua-
norum mana dissimilatione ex mama esse natum. Disputavit
Schleicherus ea de re in Comp. p. 632. Verum de bis formis
aliter fortasse est iudicandum. Mihi quidem veri similius
esse videtur pronomina possessiva, quae attuli, diversis suf-
fixis esse formata, ita ut sanscritum ma-ma suffixo ma
(cfr. sa-f/ia, i-ma), iranicumet slavo-lituanicum ma-na
suffixo na (cfr. e-na), latinum mens, got. meins suffixo ja
(cfr. an-ja) formatum putem. Quod linguae Asiae, cum aliis
permultis rebus mirum quantum inter se concinant, bis formis
inter sese differunt, in eo non magis offendenduin est quam
si eaedem in vocabulis e-ka et ae-va formandis diversis usae
sunt suffixis.
Ut pronomen possessivum secundae personae formarent,
linguas aliam rationern iniisse videmus. Nee tarnen eius per-
sonae formae in unguis cognatis inter se discrepant, sed
omnes tava- formam indogermanicam fuisse afiirmant.
Ita in lingua sanscrita stirps pro neutro usurpata geneti-
vum pronominis personalis denotat. Dein quo modo mama
ex mamaka, eodem tava ex lävaka et tavakina nostro iure
dedueimus. Tum in zendica lingua eadem, quae in san-
scrita, ratio cernitur stirpis ad exprimendum pronominis per-
sonalis genetivum adbibendae. Etiam slavica et litua-
nica lingua non pauca eius stirpis vestigia praebent. Inter
quae quidem formae lebe tavfs et adiectivum tävas maximi
sunt momenti. Tum plane aperta est latinae vocis tuus ex
tovos explicatio. Postremo sine dubio graecae formae
Teög, tsoIo (0 37, 468 — pro *tavasfa — ) huc speetant.
Locos Homericos et aliorum scriptorum, quibus illae traditae
sunt, collectos invenis a Gertbio et Cauero in Curtii „stud."
vol. I, 2 p. 251, VII p. 105.
Ex eis, quae exposuimus, concludendum esse videtur
formam primigeuiam in indogermanica lingua fuisse tava~.
Iam vero adbuc putabant reog ex brevi stirpe tra, vocali
e inter dentalem mutam et labialem spirantem interieota,
Schedae grammaticae. 67
natum esse. Cuius explicationis nisi fallor G. Curtius est
auctor (Etym.4 p. 570); aliique eum secuti sunt. Attamen
eorum, quae supra exposuimus, ratione habita neque haec
graecae vocis explicatio amplius neque indogermanicae formae
tava similis explicandi ratio probari posse videtur. Iam ad
tava explicandum Schleicherus in Comp. p. 632 forma mama,
quam avadmXaGiaoiu'j) formatam ei visam esse supra com-
memoravi, ita usus est, ut tava similem in modum ex stirpe
reduplicata tva-tva dissimilationis quodam genere natum esse
censeret. Sed, cum formae tva-tva talis permutatio satis mira
sit neque ulla ex parte mihi probetur, forma tava propius
ad voces eas accedere mihi videtur, quae ab amplificatione
radicis vocalis originem traxerunt. Dico vocabula talia,
qualia sunt sanscr. bhava-s (origo), quod a rad. bhü, sava-m
(aqua), quod a rad. su (exprimere), zd. tavan (potens), quod
a rad. tu (posse) descendit. Quod si probaveris, hoc modo
de secundae persouae pronominalibus formis erit iudicandum.
Tres fuere in lingua indogermanica stirpes:
1) tu-, quae stirps ex sanscr. tu-am (cfr. ah-am), zd.
thw-am vel solum tu, gr. xov, xv, av, lat. tu, got. thu, slav.
Uj, lit. tu potest colligi. Ex qua ratione etiam vedicae lin-
guae antiquum instrumentalem tvä (ex tu-ä), tu-bhyam (cfr.
ma-hyam), got. thu-k (cfr. mi-k , e/ie-ys) et thu-s (cfr. mi-s)
a brevissima illa stirpe tu derivare licebit.
2) tava-, quae stirps vocalis u amplificatione ex tu-
stirpe prodiit.
3) tva-, quod utrum ex tava decurtatum (cfr. ind{a)ra,
näm{a)nä, dadh{a)rire in versu vedico) an ex tu suffixo a
adiuncto formatum sit, diiudicare nequeo; usurpatur autem
et in pronominis personalis declinatione2) et solum per se
ad pronomen possessivum significandum , uti gr. oog pro
*tva-s, zd. thwa- adhibetur, quo etiam Vedorum anaS, Xeyo-
/.isvov tväbhis spectat (Rigv. 2. 20. 2 tvam na indra tvdbhir
2) Haec declinatio, ut id obiter commemorem, a compluribus stirpibus
proficisci videtur hunc fere in modum:
5*
68 Baunack
üti tvüjato abhishtipdsi ga?iun). De got. theins ex *tva-ju-nu
vide supra.
Alterum quod in hac quaestiuncula nobis proposueramus,
restat ut explicetur. Iam enirn pronominum persona-
lium genetivi graeci Uli, si ea, quae de pronominibus
possessivis supra dixi , memoria teuebis , facillimi erunt ex-
plicatu. Quorum quidem duo genera sunt distin-
g u e n d a.
Atque primum quidem IonesetAttici genuinos gene-
tivos praebent, ex quorum formis suffixum genetivi -sja plane
apparet. Ita 1/j.elo ex *ma-sja, xeolo et reelo ex *tava-sja,
rolo (apud Hes. afxqjl xolo' tcsql aov) aolo, oelo ex *tvar
sja (cfr. zd. thwahya) nata sunt, contra formae e/.iov, aov
declinationis secundae nominalis genetivi ex posteriore more
a stirpe ma a stirpe ma-ja
(cfr. supra mens, meins)
acc. mam (ex *ma-am)
abl. ma-t (cfr. asmat alia) instr. ma-jä
loc. me (ex *ma-i) [loc. ma-ji]
dat. ma-bhjam
a stirpe ma-ma
(vide supra)
gen. ma-ma (est neutrum)
ved. abl. ma-ma-t.
originem traxisse putaverim. Simili modo
ex stirpe tu ex stirpe tv-a
I I
nom. iu-am acc. tväm (ex *tva-am)
ved. instr. tu-ä abl. tva-t
dat. tu-bhja(m) loc. tv'c et te (ex *tva-i)
ex stirpe tva-ja ex stirpe tava
(got. theins pro *tva-ja-nä) gen. tava (ueutr.)
instr. tva-jä
[loc. lva-ji\
formata esse videntur. Inde vides, quam arte casuum et vocum formatio
sit coniuncta: quod idem Scnleicherus et Curtius iam multis locis osten
derunt.
Schedae grammaticae. 69
contracti sunt atque ad adiectiva e/nog, oög non minus per-
tinent quam latini pronominis personalis genetivi mei, tui ad
nominativos me,us, tuus (cfr. nostri, vestri).
Plane alio modo Doridis formae, quarum non paucae
insolentiores atque memoratu digniores exstant, explicandae
sunt. Sunt autem hae: l/.iovg, 1/j.ev, l^io, a/.iicog, re-
ovg, rev, riog, zicog, zito (Ahr. II, 24S). Atque de
origine eorum mea quidem sententia Schleicherus parum
dextre exposuit, qui in Comp.3 p. 632 ait „dass sie noch-
mals das Genetiv-s an die alten Genetive fügen". Schleiche-
rum cum alii tum Brugmanus secutus est in dissert. de pro-
duct. supplet. (Stud. IV p. 185), nisi quod pronominales
stirpes consonantium terminatione -os esse affectas profitetur.
At cognatis unguis in comparationem adhibitis fortasse haec
quae sequitur explicatio non solum aptior, sed etiam sim-
plicior esse videhitur.
Supra commemoravi ex pronominis possessivi stirpe
mama ahlativum pronominalem in Vedis mamal formatum
esse ad similitudinem genetivorum asmat, juvut, jushmat.
Nee minus in lingua zendica adiectivi thica ablativus thwah-
vuü interdum pro pronominali Ivat legitur. Antiquissimis
autem temporibus is mos videtur misse, ut pronominum ab-
lativi aut brevi suffixo fefr. mamat, asmat, juvat, jushmat)
aut longo (cfr. jasmüt, tasmät) uterentur. Quem morem etiam
in graeca lingua agnoseimus. Iam pridem enim G. Curtius
in Mus. Rhen. 1845 p. 249 (Etym.4 p. 582) rt(.iog, ri]iwg
vetustos esse ablativos est argumentativ. Cum hisce graecis
formis cognationem quandam habent sanscritae jasmät, tas-
mät, nisi quod hae longo suffixo adiectivorum vel substan-
tivorum more formatae sunt, cum graecae ab *j 'asmat, * tas-
mät (cfr. asmat aliaque id genus) aperte originem ducant.
Porro in alia quoque forma sanscrita et graeca lingua inter
sese conspirant. Homericorum enim carminum fjog, ex quo
per vocalium quantitatis metathesin ecog forma prodiit, una
eademque forma est ac sanscr. jävat, zd. yavat. Simili modo
ex tävat, quod sanscrita lingua exhibet, graecum zicog natum
70 Baunack
est, contra cretica forma ab Hesychio asservata rdiog (recog
KgFjTeg) ad ablativi adiectivorum formandi rationem pertinet.
Neque enim Delbrueckio (Stud. II p. 198 Adn. 2) nee Mei-
stero (Stud. IV p. 377) assentiri possum, qui eam rem plenius
traetantes Hesychianam glossam täcog propter sanscritum
tarnt in räog mutandam esse censuerunt. Quam mutationem
falsam esse non solum series litterarum docet sed etiam
glossae quod additum est: xcel öaaecog xb oqvsov (Pfau).
Denique ad eorum ablativorum analogiam etiam pronominum
personalium genetivi, qui dieuntur, ablativi esse mihi viden-
tur partim brevi partim longo suffixo formati. Ut enim a
stirpe mama- ablativus mamut descendit, ita ex maja-, quam
ex lingua latina novimus ideoque in graeca quoque exstitisse
coniieere possumus, ablativi *majat et *majät atque ex stirpe
in paene omnibus unguis cognatis usitata tava- eodem modo
ablativi *tavat et *tavät derivari possunt. Quae quatuor formae
mea quidem sententia ex omnibus illis supra allatis Doris mi
formis apparent. Earum autem muta dentalis in sigma
mutata est ut in omnibus adverbiis, quae in -ät antiquitus
exierunt. Quo probato nihil obstat quominus creticum tsoq,
quod legitur apud Hesychium (tsoq' aov KQ^reg), hac ra-
tione explicemus, ut et mutationem mutae in sigma illam et
rhotacismum passum esse statuamus, Quare etiam in hoc
casu antiquam formam cretica dialectus asservavit, aeque
atque aecusativi formam illam singularem rgi praebet, quae
ex antiquissima iva nata est.
Hanc igitur formarum doricarum seriem proposuerim:
1) *majat 2) *ma/dt
F.. I
*k-(.iejog *e-fiejtog
,1 , J
ejiieog tutlüg
Bfilog t/noig titevg ifxlojg tiiwg
, '•
f-uKo (cfr. ovT(o(g))
Et in seeunda persona:
Schedae grammaticae. 71
3) *tavat
4)
*tuvät
1
*TEßOg
1
1
I
1
riog
arewg
reo zeig cret. räog riog
!
1
ritog
I
T£V
1
TICO
De forma teovg, quae sola huic formarum stemmati in-
seri non potest, quidquam certi dicere non audeo, cum am-
biguum sit, utrum e littera ante s orta per contractionem facta
sit, an ad if.wvg formae iustae analogiam formata, id quod
equidem suspicor.
Quod autem quispiam opposuerit ablativum genetivi loco
usurpatum ei, qui formas ita explicet, difficultates parare,
hoc explicationem meam non refelli putaverim. Consimiliter
enim in sanscritae linguae declinatione stirpium et in con-
sonas et in vocales i et u exeuntium ambo illi casus semper
una forma exprimuntur.
De vulgaribus genetivis efiov oov, quorum de origine
supra commemoravimus, duplicem in modum potest iudicari :
aut genetivi sunt secundae declinationis ad analogiam pro-
nominis possessivi förmati, aut a nominali declinatione plane
distinguendi sunt et eiusdem generis atque doricae formae
Ijaeog riog ablativi putandi , qui g finali omisso contractio-
nem eo vocalium in ov usitatam passi sunt (s/tiov pro *i-[i€-
(J)o(g), gov, geo, oev pro * oe{f)o{g)). Hanc quidem explica-
tionem illi praefero, propterea quod eas formas ab illis
Doridis formis distrahere aut divellere nolo. Iam ea expli-
catione probata intellegitur, quod /uov et oov pronominales
casus facti sunt enclitici, id non ita mirum esse; quod tarnen
in casibus nominalibus nos offenderet. In exitu sigmatis
omissi permulta exstant exempla. Quod quidem in eodem
casu conspicitur, cfr. ablativos ovrio, avco, ccvioteqio, dvco-
tcctcü, eoto, x.dTU), s^io, tzqÖoco, tzoqqiü, iyyvTegco, eyyvrccTtü,
negcarego), ixacTegto, Iymotcctw, ccnioxegw, anuiräxia. Si-
72 Baunack
milem in modum ev&vg et ev&v, id-vg et l&v, aroi/uag et
argef-ia, avd-ig et av&i, cr/Qig et dxgi, {.u%Qig et \ie%qi, noX-
).dy.ig et noD.dzi, apud Homerum baod/.i, roaodxi, ^teaatjyv
pro baad/.tg, xoaadv.ig, /.leaarjyvg reperiuntur. Inter diale-
ctos nonnullae ad istam sigmatis detractionem incliuaut: in
Naupacti inscriptionis vs. 9 onto pro ontog, vs. 21 w ab-
lativi forma leguntur. Ex eypricis quoque inscriptionibus
mihi exemplorum ut v.d pro y.äg i. e. y.ai, reo pro nög i. e.
jioTi, rä pro rdg (Stud. VII p. 236) in meutern venit. Ex
eis vides hunc morem a graecae linguae legibus non solum
non abborruisse sed in ea satis usitatum fuisse. Quae qui-
dem exempla fortasse sufficient ad ef.wv formae explicatio-
nem illam probandam.
Priusquam buic disputatioui fmem faciam, de glossa
Hesycbiana exponam, quae adbuc interpretibus maximas
paravit difficultates. Dico daaicog' enl aov, ut codex ex-
hibet. Eam scripturam Meinekius in daaio ' enl aov, Albertus
in dg aeo enl (vel ecog) aov, Scbowius in doaeo' ecog, enl
aov, Scbmidtius in dg' ewg ftexQig ov corrigere voluerunt.
Sed ut ab interpretamento initium faciamus, illud htl aov,
quid apud Hesychium sit, ex glossa y.azd acxvrbv' enl aov
plane apparet, unde daaewg „tuo more, nach deiner Art"
interpretandum esse elucet. Quae quidem signific'atio cum
pronominali ablativo adverbii loco usurpato conspirat optime.
Comparo igitur daoetog cum zetog rlwg (p. 71) et de ce, quod
protheticum puto, e-filaig. Namque si ante signia vel com-
plures consonas a a littera ineipientes vocalis protbetica
anteponitur, ea paene semper vocalis a est; coufer d-aaa
(pro *d-TJa, Curt. Etym.1 p. 712), ci-acpi, d-aepe, d-ar^o. Ita
d-aaeiog. Duplicis sigmatis scriptura acutiorem pronuntia-
tionem denotat (cfr. imperfecta l'eaaav et enieaaav, de quibus
iufra ägetur), qui usus etiam in inscriptionibus interdum re-
peritur. (Confer argiv. tg/ndooiog dnooreydaoiog tfiaooiav
pro atfActoiav infra traetanda.)
Schedae grammaticae. 73
III. Multiformia substantiva, quae a rad. seg
(scr. vas) sunt derivata, colliguntur et expli-
cantur.
A. Formae suffixo -aar- fictae.
Formam plenam (*.-ea-/.iaT-), a qua omnes, quas infra
collegi, suffixo (.iccr cum radice coniuncto descendunt, iu ed.
minore Maur. Schmidtius reperisse sibi videtur in glossa
yeopa' yevpa, id quod inde colligendum est, quod ad
baue glossam evdvuct nncis inclusum apposuit. Quae glossae
interpretatio si recte sese baberet, yetua iu elua corrigere
sine dubio multo esset melius. Xeque tarnen certi quidquam
potest pro ea coniectura disputari. Suspicari enim licet yeofia
pro *yevGi.iu esse. Fac in quadam dialecto ex radice yevo
lEtym.4 p. 176) substantivum formatum fuisse *yevGua, quod
vulgo yevuu factum est (cfr. luäxiov pro IguÜxlov) atque v
vocali ante sibilantem in .- mutata ex forma *ye.-o-ua yioua
prodiisse: intelleges illam glossam etiam sine correctura
posse explicari. Ut autem exempla afieram, in quibus di-
gamma ex v factum ante consonam litteram eiieitur, babes
ccTuog pro *a.-r-«og (Curt. Etym.4 p. 391), aLo'S. pro ^a.-'/.oi
(ibid. p. 136). Memoratu digniora praeterea sunt baec: ea-
xäg (inscr. arcad. ap. Fouc. 352 n ys. 13) pro ectvTäg, ap.
Hesycbium: Ecfäiuog Zevg (cfr. Eicfcciiiog 6 Zeig et Ev-
(friiog 6 Zeig ev Aeoßqi) et ecf^iicog eiff^utog (a Scbmidtio
non recte addubitatum; ch-.eixpt^ucog ^detog), quibuscum etiam
Ea/./.id^g (inscr. ion. Stud. V, 257, 37) pro Eua/.v.ldrg con-
ferendum est.
Iam ut ad * Mafien- formam redeamus, etsi tradita esse
non videtur, tarnen certe fuit quondam atque iu variis dia-
lectorum generibus diversis modis est mutata:
1) yrjfia'l u üy iov . ap. Hesycb. 3), forma aperte dorica.
2) slfia.
3) Eodem auetore utuntur omnes quas infra commemorabimus
glossae.
74 Baunack
3) ye fifiaza' iuäria sine dubio aeolicum nee minus
4) efifia' Ifidziov (verba sequentia glossae /; v.ad-a-
tttoiisvov xal cc7toftaGoöf.uvov ad aliam vocem pertinere vi-
dentur.)
5) asf.Lf.ia' [zo^ov] ' ifxätiov. Interpretamentum alterum
ro^ov aut eiieiendum esse videtur aut in aliud usitatum inter-
pretamentum, velut Groli], quod infra sub C, 1, E, F, oecur-
ret, mutandum. Formam aefifia ex *j?euua ortam puto a
protbetico, quod dicitur, anteposito. Cum Cretensibus mos
sit voeibus a f ineuntibus a protbeticon adiieere, cui rei
aegoa (Curt. Etym.4 p. 365). pro eoor] (== *?£qoi], scr. varsha)
exemplo sit, glossa fortasse Cretensibus est vindicanda,
Paulo magis ab antiqua forma recessit
g) (ifiara' Ifidzia' Ex prima forma *?£G-fta facile
natum est * ßiofia et inde lua (cfr. tiiaoog pro *cioiiaoog).
Quam quidem formam Cobetum dialecto laconicae attribuisse,
Scbmidtius in commentario afifert. Quae sententia quo funda-
mento nitatur, non assequor.
b) ludviov. ci'fiaza : Ifiäzia = diofiaza : dioudzia. Cfr.
etiam va-zaro-g et ia-zdzio-g.
Hoc igitur formarum stemma posuerim:
* seo-ua
dor. ßfjfia att. (s)eltia aeol. ßsuua * fio-fia
lua
scr. yrjfia yififia euua ä(s)euua
inaziov
B. Suffixo --Ü-QO- formatum est
ysi&gov evöcfia. Formam yeld-gov ex * ße(a)-E-d-Qov
natam esse puto uti qsIO-qov ex qä{/)-E-0-qov et Iovzqov ex
lo{ß)-£-ro6v (cfr. sanscr. laritra-m). Quamquam in lingua
sanscr. vocabulum vastra-m invenitur, tarnen illud e iDter
radicem et suffixum in graeco verbo exstitisse aualogia ver-
borum in -&qo- et -&ko- sive -zqo- exeuntium docet. Con-
feras uq-s-^qov, xfiek-€-&Qov, ct-7ceX-e-&QOv, Ttzoli-e-d-gov,
Schedae grammaticae. 75
tc(e)X-e-&qov ; qäy-e-xgov, d-io-e-xoov; d-e/.t-6-&?.ov, eö-e-
&lov. yev-e-3-kov.
C. Suffixo -xga- utuntur formae bae:
1 ) y e o-x ga' oxo). r ,
2) dyeoxgaxöv y.ä'/.wxgov. Glossam enim sie corre-
xerim : a-y eo-% ga.' xb y.ä'kvTtx gov. y.ahvTcxgov, quod iam
Schmicltio placuit, idem significat, quod xdhuptpta, xaXvrtvq-
gtov, xa/.vmga, et apud Hesycbium ipsum glossa est xaXv-
nxga, quae per y.aliuuaxa explicatur. Si recte uyeoxga
scribimus, riOYuni a prothetici exemplum habemus. Sed
quaeri potest, sitne d yeoxga legendum, id quod Scbmidtio
placuit.
D. Eitlem radici adiungitur suffixum -xo-.
1) ßaoxd (fortasse ßdo-xa) ' VTtoörjttaxa. ^IxaXtüxat.
Nisi mea me couiectura fallit, ßdo-xa antiquissimam radicis
formam asservavit.
2) ßloxov xo l(.idxLov vtzo ^day.tüv'tov. Simili
voce utebatur alia dialectus, nam in Etym. M. 195, 46, ubi
eandem glossam babes, additur: ot de
3) ßexxov.
4) eoxa' evövf.taxa, quod vocabulum pro digammo
spiritum asperum in fronte babet. Cuius vocis stirpem etiam
in eoxontolia (seeundum Scbmidtii emendationem Abrensio
comprobatam pro codicis eoxal.ama x. r. I.) inesse satis
est credibile.
b) eooov (melius eooov)' l/ndxtov. Eodem spectat,
id quod primo aspectu non probabile esse videatur,
6) y.dooov' i/iidxtov' xayh y.al xga%v Ttegißö'/.atov.
■/.dooov Scbmidtio s. v. eooov ex y.al eooov factum esse vi-
detur, quae non satis probabilis est coniectura. Equidem
y.äooov ex y.it, quae est forma praepositionis y.axd brevissima,
et eooov ortum esse puto. Plura de bac re infra dismita-
buntur.
E. Suffixum -öl- exhibet
v e o t ' orolr Ildq tot. Musurus veoig correxit. Latere
videtur substantivum suffixo -ot- formatum, cuius vocis iniens
76 Bauuack
digamma in vocalem transiit, id quod saepius fit. Ut non-
nulla notabiliora afferam exerapla, huc traho glossaru falso
suspectam avoalg' nvoalg, y.qavyalg (de rad. Curt. Etym.4
p. 390), avella et aeV.a, glossam sva pro ea (laconice eßa-
aov). Quae cum ita sint, Kuhnii coniectura formam ex voca-
bulo latino vestis detortam censentis (Zeitschr. X, 23) impro-
banda mihi videtur. Equidem veoig ex *vso-oi-g {dv.cpv-OL-g,
cpä-GL-g, yvio-OL-g) ortum esse puto.
F. Suffixum -rrj- praebent
1) %oxr\' orolrj, Kv7Vqloi. Formam per se perspi-
cuam nescio quo iure Scbmidtius „merito L. Dind. tlies.
III c 2100 suspectam" dixerit.
2) *£o-d-rj ex sg&yj-g t-g, %.od-r\-fia, eodeto col-
ligitur. lod-sio : *%o$rj = no&iio : rto&rj. De r in & mutata
vide infra. Ea cum stirpe cognatum est vocabulum
G. suffixo -er-/.- formatum
veordya (melius v Lorano)' lf.iarLOf.iov, ut Curtius
Etym.4 p. 551 pro codicis hiarioacg scribit. Quam vocem e
nominativo veora'§ derivandam esse satis apparet. veora/.-:
eorrj = yvvaiy.- i. e. yuva-yi- : yvvd. Confer qi-a^, alia.
H. Suffixo -rrtT- instrueta sunt duo vocabula:
1) io-d-rjg, cuius de origine multa sunt disputata,
praesertim propter suffixi primum sonum. io&tjg ex ^iororrjg
Ebelio (Kuhn's Zeitschr. IV, 163), ex rad. Ig et rad. &i]
Benfeyo (Wurzellex. I, 296), ex eo~9-rj(r)g Curtio (Etym.4
p. 379) natum visum est. At controversia componitur voce
2) V7to-eo-rij g' xiraiv, quo in verbo vulgata suf-
fixi forma immutata reperitur (cod. vrco£orr\g).
I. Restat, ut dicamus de formis, quae utuntur
suffixo -reo-:
1) to-&og.
9 2) yio-ria' Evdvoeig' ifidria, quod pro codicis
yeorkt' tvdvoig Ifidzia scribendum propono (Ahr. 11^-54
„yeord", Scbmidtius in edit. min. „yeoraiu coniecit), no-
minativus pluralis est ex *rio-re{o)-a attenuatus, cuius nom.
sing, sine dubio erat * ßto-rog. Alia soni e ante vocales in
Schedae grammaticae. 77
l attenuati exempla sunt haec: y.adia' 2aia/.iivioi vögiag
pro y.ddia i. e. y.üdea, yr&icf rj&rj pro *jrf&ea (Ahrensius
II, 54 glossam in yiföea sine iusta causa mutavit Schmidtio
comprobante) , nee minus glossam falso suspeetam IrciyrTiu
(cod. \TCi%i\tid) tvösi] pro Irtiyrpza. {ertiyjr^g : yj^og =
ipevö^g : ilieidog) esse arbitror. Accedunt alia exempla, ut
creticum xpovdia' tpevdi] (Ahr. II, 187) in glossa Photiana
et boeoticum fHim pro erri (Curt. Etyni.4 p. 509). Suffixi
-reo- pauca quidem sed certa exempla exstant; sunt autem
haec: y.rrzog, y.v-rog, oy.ö-xog, ay.v-rog, yrrrog, quibus formae
ßge-rag et al-oog cognatae videntur esse.
Graecis cum formis zendicas äc-tahh-, vexatio, pars-tahh-
impugnatio, vi-cac-tunh-, obtemperatio, compares. Notatu dig-
num videtur suffixum -as- antiquissimum interdum alio modo
esse amplificatum. Ita verba suffixo -veo- formata non pauca
inveniuntur, de quibus in adnotatione exposuimus. 4j Nee
minus suffixum Sea- in /.isy-s-^og, fortasse etiam in ay-&og,
Tt/.r-d-og erit statuendum.
Quaerendum igitur est, utrum zo-d-og hoc suffixo, cuius
& nativa est aspirata, an illo -reo- sit formatum. Cum t
litterae post sibilantem in & mutatae certum exemplum sit
o&evog, quod ex *orevog prodiit (cfr. Curtius Etym.4 p. 494,
ubi etiam alia vocabula, quae similem mutationem passa sunt,
habes collecta) collatis voeibus toxr. et &o&rj-oig, vTio-eo-r^g
et io-d-^g, in quibus ista mutatio maxime patet, eo-d-og et
yia-xia uno eodemque suffixo esse formata contendenti mihi
nemo non assentietur.
Vides, quanta sit in substantivis a radice ßeg derivatis
suffixorum varietas. Colligenti autem ea mihi id potissimum
4) Exempla graeca huius suffixi sunt: aep-t-vog et eiep-vog (cfr. nö).-
t-/uog, iiv-t-fxos), cui saDScr. ap-nas (quaestus) respondet, yä-vog (Etym.
p. 172), dä-vog, unde äavt(?)iov, dai>t(a)i£(i) fit, ötj-vog, £&-vog, iQ-vog,
'i%-vog, TEfi-s-vog. E unguis coguatis latinum pig-nus, sanscr. rek-nas.
zd.- qare-naiih- (splendor), zae-nanh- (vigilantia) , thama-nanh- (sanatioi.
drao-nanh- (cursus), pare-nanh- (ubertas), raekh-nanh- (sinceritas), raf-
nanh- (laetitiai, vars-nanh- (factum) attulisse satis erit.
78 Baunack
curae fuit, ut demonstrarem errare, qui radicem ?ea apud
Graecos radicis determinativo, quod dicitur, additamento in-
stmctam exstare contenderunt.
IV. Nonnullae glossae Hesycbianae explicantur.
A. Glossam yaxoLrc'tEL' v.ux aktivst
Schmidtius in Hesychii editione minore cruce (äd-sri-
aeag signo) glossae anteposita in dubitationem vocavit.
Idem in editione maiore glossam, quam tractaturi sumus,
unam eandemque esse ac praecedentem yarauul' yaxa-
Tcivei, y.aread-iei' (.tuiv yag tö io&ieiv atque eo loco, quo
in codice invenitur, falso repetitam esse adnotat, quod vereor
ne non recte fecerit, addubitatamque uncis inclusit. Equidem
traditae scripturae fide fretus vel accentu commutato yara-
tcleI' Y.ctTccTtivei vel interpretamenti littera ultima abscisa
/.axaniEL' y.aTcc7cive[i] scribere velim, ita ut forma xaraniel
tertia persona sing, praesentis, forma y.azccTzui secunda per-
sona sing, imperativi sit. Habes igitur formas verbi cuius-
dam Ttuto, quod Roscherus in Curtii Studiorum vol. IV
p. 194, etsi ex imperativi forma tzul, quae in atticorum
poculorum iuscriptionibus [yalge y.al niei aliisque) legitur,
suo iure coniecit, nullo tarnen alio loco nee iuscriptionum
nee librorum manu scriptorum traditum reperire potuit.
B. Substantiva, quae a radice graeca a x , cui sanscrita
ac (edere) respondet, formata esse videntur, apud Hesycbium
non pauca iuveniuntur. Neque ignotum est illud aixvov'
ösItvvov, pro quo Alcman in fragm. 71 forma aiylov est
usus. Huc accedunt eiusdem laconici poetae avvaixXla
in fragm. 70 et Hesycbii av-aix-Xeia adeiTtva. G. Curtius,
qui primus verborum ai/.-Xo-v et cäv.-vo-v originem perspexit,
recte sine dubio aiylov pro *äy-t?.o-v, ai/.vor pro *ay.-ivo-v
(cfr. sanscr. ar-ana-m et ad-ana-m) per epentbesin formatum
esse contendit. (Cfr. yvvaixog pro *yvva-xt-ös, Etym.1 p. 668.)
Eandem formationis rationera exhibeut duae voces, quae si-
mili praeterea sunt significatione. d&itvov dico, quod vom-
Schedae grammaticae 79
bulo Plautino dapinare comparato iota transposito ex *Ö£7C-
ivo-v vel *da7t-tvo-v factum putandum est, et eiöag, quod
ex *ed-i-agx prodiit (cfr. oveiag ex *bve-i-agr, Curtii Etym.4
p. 239).
Praeterea in lingua graeca ad eandem radicem a x dxoXog
(est in Od. g 222 ahiuov dy.ölovg) et av.vkog Curtio (Etym.
p. 668 et 187) pertinere videntur. Acceduntque ex Hesycbii
lexico complures formae, quae adhuc mira esse formatione
visae sunt, quas tarnen natura inter sese cognatas esse facile
potest intellegi. Hasce collegi:
si/.Xov düTtvov
!£ er/Mo' and öeinvov
ei/J.ei' öeinvel (eiy.Xico : ei/J.ov ==■ dsiuvito : öeItivov)
r/.va' rgocpela
ixveiav ' TQOcpslav
i/.relog' rgocfecg 'Pödioi.
Verba ai/.-'/.ov, eix-Xov, l/.-veia paulatim eodem modo
commutata sunt, quo particula ei, quae antiquitus ai fuit,
dein diplitbongo ai in ei attenuato, postremo ex diphtbongo
ei monophtbongo i facto solo boc i saepius in inscriptionibus
delpbicis recentioribus, ut 58, 16 et 20 (ap. Wescberum et
Foucartium: Inscriptions rec. äDelpbes), est expressa. (Confer
i/naoGiav pro ai/.iaoidv in inscr. argiva 157 a ap. Fouc, vide
infra.) Quaerentibus autem, cuius sint dialecti illae glossae,
respiciendum est, Hesycbium et in glossa ixvelog' rgocpevg
etbnicon cP6öioi apposuisse et in glossa e£ eXzlw anb öei-
jtvov genetivum dorica ratione formatum tradidisse. Itaque
plurimas illarum formarum, ne dicamus omnes, esse doricas
concludi potest, cui sententiae firmamento est Alcmanicum
illud alxXov, quod antiquissimam dipbtbongi formam retinuit.
C. Eadicis da.- nonnulla notabiliora vocabula derivata
Hesycbius tradit. Sunt baec:
1) Öd /Li via" dv/iara, ocpäyia ex *öds-vta ortum ex-
plico et cum eo oe/.tvög pro *oeß-vö-g (cfr. nomen 2eß-gög,
ap. Hes. oeß-ego-g), ege/n-vo-g pro * egeß-vo-g (Curt. Etym.4
p. 473) comparo.
80 Eaunack
2) davaxeg' &v(.id).co7teg ex *das-axeg factum esse
contendo atque qxx-rjxeg (pro *cpdß-rjx£g)' ocp&alfiol ap.
Hesych., akuiTt-^xeg (Curt. Etyni. 360), /nvQ[.i-rjxeg, oQrt-rjy.eg,
alia confero.
3) Glossa öavlov öaov' ^(.iLcplexrov £,vlov di-
videnda est in öavXov' öaov, quod pro öavlog i. e. *öa-
ovlög est (Etym. 232), et öavlov' fjptyXexTov %v"kov, quod
ex * öas-lov ortum est et plerumque öälog audit.
4) öavaai' exxavoai, öeöav^ievov, Ttegirtecplsy/iti-
vov (Curt. Etym. p. 230), laconicum öaßel' xavd-fj (de hoc
coniuuctivo vide infra). eddrjg' endrjg.
D. Glossa cptöxp' cpdog ,
quam Schmidtius suspectam habet, Guyetus pro cpwg
accipiendam esse putavit, mea quidem sententia exorta est
ex *q)to.r-\-g (= *cpär) sicut i6\p ex io7t-\-g. Digamma iuxta
sibilantem positum in tc transiit, quod etiam in verbis onöy-
yog pro *oßoyyog (Etym.4 p. 384) et liartog pro *Xio-j?o-g
(ibid.) cernitur.
E. xält^' b"Eoiog ex adolescentiae teneritate nomen
traxit. Habet enim rä'/.i^, ut mihi videtur, eandem stirpem
quam %aK-L-g, quae forma cum graeca rad. reg (Curt. Etym.
p. 222) cognata est, quacum sanscrita verba laluna-s ac
taruna-s optime conspirant.
F. Glossa t, uo-giöai' f.iiroi v.o i, quam ab alia glossa
quae est If-utogiöai (sie propter ordinem litterarum pro co-
dicis ii.L7toQiocu scribendumj seiungi non licet, miram praebet
assimilationem : est enim pro l/ufiogiöai (cfr. i/.iev pro hja/ne-
vai) et e/ii7COQldai (cfr. bf.ii.ia pro *07t-f.ia, aeol. bnna et
boeot. %7iaoig pro *annaaig i. e. %f.maoig). Alio loco t/uno-
giog ab Hesychio /neroixog nominatur.
G. Pro evaXtüg' ev/sgeog &)] gio jiisvo g scribere
velim svaXwg, quae forma partieipium perfecti activi aeolici
e-vdlio-xa (cfr. e-v4&-(o-xa ap. Hesychium) esse videtur (cfr.
Ahr. I, 36). Evalajg : evdl-io-xa (sive edkcoxa) = Eio&cog
(i. e. * oe-o.-od--(og) : evid-io-xa. ev%BQ(xig videtur ea de
Schedae grammaticae. 81
causa glossae interpretamento adiectum esse, quod gramma-
ticus participium evaXcog cum tv esse compositum putavit.
Ceterum non infitiaudum est rectius fortasse evalwg in
ev dXiug mutari.
H. Glossam äxpegov' votsqov ndXiv Schmidtius
addubitavit. Sed ea fortasse hoc modo poterit explicari.
Ut uipoggog, quocum quisque vocem facile comparabit, a
rad. ar, gr. lg, vel rectius a radice desiderativorum suf-
fixo a amplificata oga, cuius ex aliis unguis testimonia in
Curtii Etym. p. 546 collecta sunt, derivatum est (aip-ogg-og
pro aifj-ogo-o-g, cfr. naXiv-ogo-o-g) , ita aip-eg-ov a radice
non amplificata descendere videtur et eandem vocalem praebet
quam radicis ea forma, quae in tg-y-o^iai conspicitur. Glos-
sam autem ita si explicamus, difficultates omnes evanescunt.
Atque interpretamentorum significatio cum glossae vi optime
conspirat.
I. iyeXtüzai' doregeg. Si glossas yeX-ccv' avyrtv
fjXlov, y eXoövT La' rt?uodvala, yeXe.lv' Xd(.i7teiv' äv&siv
{yeXtlv : yiXa = avyelv : ttvyrf), ßiXct' rtXiog v.al avyrj vitb
^Layuöviov, ßeXXdo et ai' ^Xico&rjOETCu [ex * ßeX-vd-aerai,
cfr. ßeg-va-/.iai (Curt. Verb. I, 171), (.idg-vot-[.iai , ßag-vd-
(xevov. Ahrens. II, 46 falso ßeXaofjrai], eX-a' rjXiog, IX-
<xtccc fjXtovTcu, ev-eXo-v evx\Xlov comparamus, vox illa
pro e-yeX-corai i. e. 1-f eX-ioxai (de suffixo cfr. drc-
rjJLitüTTjg) esse et lucentes significare videtur. e vocalis
est prothetica. De radice vide Curt. Etym.4 541.
K. Ad glossam orrig' oipsig haue adnotationem
Schmidtius adscripsit: „Ionice", inquit, „pro oxrieg dici
contendebant Koen. ad Greg. Cor. p. 475 et Albertus Are-
taeo Cappad. II, 13 p. 70, 27 cui nunc pro ottuq dyXvcoöetg
redditum est oipeig. L. W7teg.u Quamquam igitur glossa
adhuc ex omni parte corrupta est putata, tarnen sive ovreig
oipeig , arcadica forma rgi-orri-g (etiam Tgi-oni-g) collata,
sive ott ig' oipig mavis legere, verbum oTTig sine ulla diffi-
cultate ex *o/.-Ti-g (cfr. oipig i. e. on-oi-g) potest explicari.
Quae quidem consonarum assimilatio cretica potissimum est,
Curtius u. Brugman, Studien X. ß
82 Baunack
quod Avxxog pro Avxtoq, vrpexxov v7to(.iovrixov (ap. Hes.)
pro vw-ea-töv, Ixxwv pro l/- xiöv demonstrant. Dein de öuox-
rccg' igyoduoxxag apud Hesycbium, quo etiam glossa 'Em-
ötoxag' Zevg pro yE7tiÖLwxxag (cfr. dänedov pro * öicc7teöov)
fortasse referenda est, tum ßaxxr^la et ßaxrjgia eiusdem
permutationis generis praebent exempla. Conferas etiam ita-
licum atto pro aclo aliaque id genus permulta.
Radicem du seu öx (cfr. sanscr. akshan-, aksha-m, akshi-),
ex qua oxxig originem ducit, saepius ad substantiva, quae
oculos significant, formanda usurpatam esse docent praeter
alias notas formas glossae Hesycbianae : oitag' ocpd^al^ovg
(cfr. wneg' dcpSctlf-iol et cioip' avocp&a'kf.tog) et onxikoi' öcp&a).-
(.wi [cfr. vav-xiXo-g, v.o{7i)-x'iko-g, an-xikog (ap. Hes.), otiig&o-
xiXa (ap. Hes.)] et OTtvircalg' bipeoiv (cfr. TtEitoi&Lav kXnida,
Ttgoodoxiccv). Synonyma auctore Hesychio sunt tö-oi, la(.i-
Ttäöeg, qxxrjxeg (aperte ex '^cpäs-r^eg uti dav-axeg p. 80).
L. Glossas xoleZV eX&slv
x6Xoao&a i' txex evoai
a radice eadem derivandas puto, a qua verba x£X-ev-
&og et a-/.6?>-ov&og descendunt. Eodem fortasse glossa
Aol-ea' Ttoiä xig oQxrjOig trahenda est. Radix graeca xoÄ
sive /.el, quae ex vocibus illis concludi potest, cum sanscr.
A'ar, cui eundi est significatio, aptissime potest conferri. Hunc
in modum si formas, quas attuli, explicaveris, intelleges inter-
pretes, quibus adbuc ea verba maximas paraverunt difficul-
tates, tanquam nodum in scirpo quaesivisse. Velut pro ■ko'UIv
Guyetus (loXelv litterarum serie plane neglecta scribendum
proposuit, Schmidtius autem „coniiciat", inquit, „aliquis xo-
veiv h. e. currere, properare. " Dein pro xokoao&ai, quod
ad aoristorum t-xek-oa, t-xvQ-oa, hom. el-oa similitudinem
est formatum, Albertus /.olyctüoao&ca restituendum statuit.
Vocalium illa vicissitudo, quam in y.ek-ev&og et axoA-
ov&og observamus, in assimilatione nititur neque raro
liquidis sonis intercedentibus occurrit. Conferas velim glos-
sam besychiauam dofiogrig' yvvrj, ubi g mutationis fuit causa
{*dctfia()-xig, * öa/.wQxtg, döfiogng), formam beracleensem
Schedae grammaticae. 83
eßöefirj/.ovra pro lßöof.irj/.ovra, teoed-Qov et ßäoad-QOv, He-
sychii bXoxeg' av).cc/.eg pro äkoxeg (cfr. wla/.eg), creticum
rigiog pro &£oovg (*9eQeoog, *$egeog, *reQ£og, *T€Qiog,
Tigiog). Postremo afferam vocabula in inscriptionibus arca-
dicis reperta, in quibus ille mos maxime valet : notatu dignae
sunt formae re^eveg pro xifxevog (331b, 31 et 42), reaoe-
QCt/.ovTct (352 n), AvxoKQ&xrig (338c 17), Tif.io/.Qzzrlg (338b
52, 338 c 9), Ev&vxQeTrjg (338 b 32), SantQerrjg (338 b 1),
Ka?J.r/.Q6Trtg (338 c 15), KaD.r/.QHeog (338 c 3).
V. De cretico nomine proprio Qißog.
(Confer Curtii Etym.4 p. 504).
Nomen Qißog, quod nummi duo cretici (Mionnet, de-
scription des med. antiques vol. II p. 280 no. 179 et 185)
exhibent, Voretzscbius antiquiorem vocabuli d-eög formam
esse statuit, quamobrem inscriptionem Toqxvvioiv Qißog „ deus
Gortyniorum " convertit, sed Eoscherus (Stud. II, 1 54) recte
nomine proprio agnito aliis eiusmodi inscriptionibus satis
accurate collatis Qißog monetarii cuiusdam nomen interpre-
tatus est et ad genetivum roQxvvicov „v6fiia/.iau supplen-
dum esse ostendit; qui etiam aliarum eiusmodi inscriptionum
analogia, quantopere res Voretzscbium fefellerit, docet. Nunc
de buius nominis proprii formatione agamus. Roscberus ipse
quod de origine nominis statuendum arbitratur, bisce verbis
complexus est: „ Schliesslich wage ich die Vermuthung, dass
Qißog stammverwandt sein könnte mit den Eigennamen
Qiß-g-cov (Qi^ßocov) und Qißga%og, die wiederum
Verwandtschaft mit dem Adjectiv d-ifxßgög und den Hesy-
chianischen Glossen &ißo6v xQvcpsoöv v.ahöv ae/.ivov
anaXöv und &ißor}v' (piX6y.oGfxov xaXXvvTixrjv verrathen."
Cui quidem coniecturae Helbigius, de dial. cretica p. 7 (progr.
Plaviense) assentiehdum esse putavit. Joannes Schmidtius
autem nomina Qißgtov et Gifißgcov vocibus eis inserit, qua-
rum origo non detecta est (Vocal. vol. I p. 115 Adn.). Mea
quidem sententia est sie iudicandum:
6*
84 Baunack
Qlßog est hypocoristicon pro Qeö-ßovlog.
Secundum legem enim illam, quam Fickius de nominibus
propriis formandis statuit, nominum propriorum, quae com-
posita sunt, altera pars saepenumero decurtatur, ut habes
Avxi-ytov et *AvTi-yevt]g vel 'Avzi-yovog, ndf.c-f.auv et Ilafi-
fwvrjg, Meve-a&co et Meve-ad-evrjg, 3Alb£,-ccg et Ali^-avögog,
Ejcacpgü et ErcacpgodiTog. Ut in bis et suffixum -wv et
-w et -ag ad bypocoristicon formandum adbibitum est, ita
aliis in vocabulis suffixum -o in usu est. Conferas Ev-xlog,
"E%£-y.).og, "lo-z?*og, Sw-xog, "Avu-cpog, "Egi-q)og, ""Oväat-kog,
20-ive-log, Klev-Xog (Em. Curtii anecd. delpb. 5, 20), Eg-
yäoL-Log (ergo etiam Zivl-log pro * Zcoat-?.og, non Zai-tXog
quod Fickius mavult), 2t6i-Xog, Mvt]al-Xa, HöXv-ßog, Kogoi-
ßog, Ev.a-ßr] aliaque permulta.
Ergo 0 i-ßog : 0 eö-ßovXog = "Avx i-cpog :'Avt i-
(fävv^g = 0 i g o t -X o g : 0 £ g o i - X o yo g.
Eundem in modum Qißgtov et 0 ifißgcov, quae no-
mina Roscherus, cui pro Olß-g-wv et Qlfiß-g-tov esse vi-
dentur, minus apte a &tfißgog derivat, explicanda sunt:
Qi-ßgwv (plerumque Lacedaemoniorum nomen) vel
Gl-fißgcov : 0 eo-(fi)ß gox og = 'Avr i-ytov : Avtl-
yovog. Illud -ßgiov sive -fißgtov est forma decurtata pro
-(fi)ßQOTog, ut pro eadem voce -fißgog in "I-fußgog (cfr. 3Io-
y.Xrjg, 'lo-xgizog, 3I-67trj, 3Io-rpwv) invenitur, quod nomen ex
*'l6-fxßgoxog uti "Ilag (Stud. IX, 97) ex 'Iö-Xctg natum esse
puto (aliter Curt. Etym.4 p. 404), nee minus -{fx)ßgayog in
Qi-ßgayog (nomen laconici polemarcbi ap. Xen. Hell. 2,
4, 33), quocum nomina 'AniXXtyog, 'OXvfuuyog, c'lrtTca./.og,
"Ivaxog conferas.
Quod in Qi-ßgiov illud ft omittitur, in eo non magis
offendendum est quam si idem in dßgotog deest.
Qi-ßgiov : Qi-fißgiov = a-ßgorog : d-fißgoxog == nä-
ßig (nomen per se mirum in inscr. ion. St. V, 259, 5) : Jläfii-
ßig ("ibid. 258, 149 pro llcaißtoc cfr. IldfKpiXog, TlafArpäg).
Restat ut de priore nominum propriorum, quae tracta-
vimuB, parte pauca verba faciamus. Constat apud nonnullas
Schedae grammaticae. 85
gentes attenuationem vocabuli &eög in &iög fuisse usitatam.
Maxime valebat is mos apud Lacones, Cretenses (Heibig, de
dial. cret. p. 7), Cyprios (Stud. VII p. 150), Boeotos (Stud.
IX p. 20). Dein in argiva inscriptione, quam Foueartius 108
edidit, "Ioyv'O.og Qiorcog commemoratur ; Qloip est pro * Qe-gxp
cfr. Gsotct], J61-o\}>, Oalv-oxp. Tum Messenius quidam in
Foucartii inscr. 318 Ow-zt/nog appellatuv. Cum eius moris
vestigia apud Messenios aliis in nominibus non appareant,
Foueartius mirum in modum adnotavit: „ particuliere ä la
Beotie; mais il est fort possible que quelques-uns des Beo-
tiens se soient fixes dans le pars." At id nobis offensioni
esse non potest. Postremo in delphico quoque titulo, quem
Le Bas in libro qui inscribitur „inscriptions grecques et
latines" edidit, 959, 7 d-uöi legitur.
Porro ex illo &iog factum est *&ig, ut -ßig ex -ßtog
in üa/ußig fvide supra), Kleoßig, 'Agiorößig (Fick, Personen-
namen p. 106) et, ut nonnulla nova exempla afferam, He-
svebii olv x^v oefxv^v ex d-iöv (fj), &eov, quare laconici tego-
(föooi in inscr. Foucartii et tbv olv pegeov Evöai/ntov qui-
dam (163 b 49) et olv epegeov (non oLvqjegiov, ut Foueartius
vult) ^Ayirelrjg quidam (163 c 47) nominantur, — at 163 d 51
IlloiTog !£ Evgvßctväooag atocpögog dicitur — ; laconicum
diportöig (cfr. delpb. vaonouov ap. Wesch. et Fouc. 1, 6)
ex 6\po7Toiög (ibid. 163 c 51); nomen Molivrt ex Mo?.i6vrj
(Paus. 8, 14, 9; 5, 2, 2).
Quodsi illud *&lg consideras, illa nomina Qi-ßog, Ql-
ßgcov, QL-^ißgiov, Qi-ßgayog nullam praebent difficultatem.
In Universum in nominum propriorum a 9-sög exordien-
tium formatione nonnulla peculiaria notabiliaque observantur
et tanta inter ea nomina, quanta potest esse maxima, forma-
rum varietas. Quamobrem de multiformibus nominibus com-
positis a $eog ineuntibus paucis hoc loco disseram, quo
simul ea, quae supra exposui, magis perspicua fore spero.
Habent igitur nomina propria composita, quo-
rum prior pars &eo- est, in fronte formas hasce:
1) Qeo-, in nominibus innumerabilibus.
86 Baunack
2) Qev-. Eius formae plurima sunt exempla et ionica
et vulgaris Dorismi.
3) Qov- in Qov/.vdidriQ, Gov/.cavrig, GovdiTtTtog, quod
nomen Fickius ex *Qso-öo explicat, quod iniuria ex Oto-
öoto-, decurtatum esse sumit. Illud 6, quod Curtius
etiam in NrAÖöinrcog, ylswdavai- (Etym.4 p. 642) inveniri
adnotat, quomodo ortum sit, adkuc nemo explicuit. Fortasse
haec explicationis via ingredienda est: ut ex *^/£w<5r;g (ae-
que ac Aeädr<g formatum) ^letoödva'S, derivatum est, ita ex
*Nixodrig, quod nominibus Ni/.ddag, Nr/.ädrtg, Nr/.idrjg col-
latis cogitari potest, Nr/.6d-i7T7Tog natum esse putaverim.
Quod ut statuam, maxime me nomina Xagiö-avtLö^g (quod
in ion. inscr. St. V, 269, 12, 2 inveni), Xagidrtg nomine
comparato, et nXsvaiö-uzuog, collato IIXsvaidrjg, adducunt.
Itaque Oovd-uiTtog a ^Qovöijg vel *Qeödrtg (cfr. Qevörtg
Mionn. III, 203) derivandum erit (conferas Evöai(.iwv et
EvöatfAO/.'/.rg, Evcfgcov et ElcpgcivioQ, Qeööcogog et Qeoöcogo-
(irjdrjg). Quae quidem nomina ex lege illa a Fickio reperta
explicanda sunt, secundum quam Graeci filiis nomina dantes
plerumque ex nominis, quo ipsi utebantur, vel priore vel
secunda parte novum nomen formare aut iam formatum
sumere solebant, ita ut ea vox, quae fortasse iam pridein
maiorum nominibus infuerat (veluti %7t7tog, d-eög) , etiam in
posterorum nominibus eisque diversissimo modo cum aliis
vocabulis compositis appareret, quo ex more permulta et
mira nomina facta sunt, quae explicari omnino non possunt,
ut 'tTtrtohxg, uivvoXag, Nufufayögag, Moigayögag, <Di).at&og,
Kvvai&og, Mrjvö&e/uig, MrjvoqxSv, Mrjv6g>iXog, Nö9ctQxog,
Nö<vnog, '.Av&iTznog , 'Pödinrcog, Qrigi7C7cidag . ~aui7i7iog
aliaque permulta.
4) A ©£- ineuntia nomina sunt rariora. Quae quidem
in inscriptionibus megaricis a Foucartio editis (viele
infrai reperi, sunt baec: Qedojgog 31; 33; 33a; 34, 4;
34d, C-JtöojQou 17; 34, n et L8; 34b, 24, Qeyelvov 3,
©ht/nog 3, QeftvdoTov 27, 4; 28, 4 leguntur, ubi tarnen
etiam (-)t odoaiov 38, Qeoxlfjg 70, Qeoxtfxov 11, Geortet 64,
Schedae grammaticae. 87
QtöuavTog 33 a, Qeocfavrog 70, 5, Qeöqavrov 7, 8. Tum
Thespiensium inscriptio (Keil, Nachtrag zur syll. in-
scr. Boeot. 21, 25. 26) Qsöcooog exhibet. Aliud exemplum
{QecpQdGTog) G. Curtius in Stud. IV, 226 attulit. Recentio-
rum temporum est Photii Oi/lct (cfr. "Exe-v.'/.og). Triplicern
in modum eas formas explicare licet: aut illa nomina se-
cuudum analogiam orta sunt eorum nominum, quorum pars
altera cum a vocali inciperet, ut vocalis priorem partem
terminans exploderetur, effecit (cfr. Qe-avdgog aliaque), aut
breviorem stirpem asserravere, quam etiam de-om-g, $e-
onioLog, &4-oxe-Xog exhibent, aut ex lege hyphaereseos
alteram vocalem omiserunt, cuius rei exempla non pauca
exstant (cfr. ßo^-9-og pro ßoiq-d-öog). Huc Qe-ri-g quoque
referam, alii alias radices conferunt. — Confer lüJ&euig ap.
Mionn. Suppl. III, 125.
5) Qo-, quod Qoduov (Stud. V, 267, 64) exhibet, alia
hyphaereseos ratione factum est: Qo-dicov : Qeo-öicov =
öevdgov : öevöqsov = tcqiv (ex *7cqlov) : *tvqolov. Quod ad
suffixum attinet, cum Qo-dicov conferas Qov-ddg, Qov-öuov,
quae sunt nominis Qeo-dorog hypocoristica.
6) Ab & io- incipientia nomina supra commemoravi,
cfr. Stud. IX, 20. Adde Qicov (cfr. boeot. KXiiov et Nlcov).
7) Sio- in fronte nominum propriorum non invenitur;
pro eo Zi- laconica nomina praebent: 2i-xXfjg ap. Fouc.
163b 27, 2i-yaor{g 163c 40 et 163 d 49, 2i-/nrtör]g ap.
Boeckhium 1261, 2 et 1372, Si-piqXtdag ap. Boeckhium 1391,
2.1-nouTiog ap. Fouc. 163b, 10 et 24, 163 c 7; ap. Boeckh.
1241 II, 26; 1245, 13, Zi-ri/iwg ap. Boeckh. 1246, 10; 1241
I, 6; 1239 II, l; 1247, 7; ap. Fouc. 173b, Zi-dey.rag ap.
Fouc. 163a, 2. 3. 5, 163d 2S, 173b 6, ap. Boeckh. 1244, 16;
1247, 14 et 15; 1250, 6; 1352, 4, Zitov ap. Fouc. 162 d 12,
Zitovidag ap. Fouc. 163 d 15. Plenam oio- stirpem prae-
bent nomen leoocföoov lacnnici, oiocpögog, quod ap. Fouc.
163d 51 legitur, et Hesychiana vox ow/.öoog' vecov.ogog' 9eo-
v.ÖQog' deoaTtevTrjg d-ecöv. Mos # in a mutandi maxime laco-
nicus est, verum etiam in aliis dialectis interdum observatur.
88 Baunack
Ita exempli gratia ionicae inscriptionis (Stud. V, 269, 12, 2)
nomen 2i]Qiaiy6[Qf]g\ pro QrtQ-ayÖQag (cfr. laeonicum 2r']Quc-
icog ap. Boeckh. 1260, i'ö, ap. Fouc. 163 b, 5 et 23, 163 c, u
et ^QavÖQiöag ap. Fouc. 163 b, 2) nondum explicatum esse
puto. Quamquam coniiciat aliquis hoc solum nomen proprium,
quod illum morem sequitur, ex alia dialecto ad ionicam
gentem transiisse.
8) 0 t - ostendunt nomina, a quibus profecti sumus, 0t-
ßog, Qi-ßgwv, Qi-^ßgiov, Ql-ßQa%og (confer boeoticum #t-
iiQonlovTog ap. Keilium, Nachtrag zur syll. inscr. Boeot.
38c 1, Beermann, St. IX p. 47), quae laconicis inscriptio-
num nominibus collatis facillime explicantur. Supra comme-
moravi Qi-ßgtov, QL-f-ißgov, Qi-ßgaxog nomina Lacedaemo-
niorum fuisse; notatu igitur dignum est, nomina quae in
inscriptionibus 2c- ostendunt, in libris manuscriptis vulgari
ex more 0t- ineunte scripta esse.
VI. De variis vocis vlog stirpibus.
Vocis, quae filium significat, formam indogermanicam
Indi (sfmus), Bactri {hunus), Slavi (synü), Lituaui (sunus),
Gotones (sunus) e remotissimis temporibus paene integram
asservavere, Latini plane amiserunt, Graeci suffixis aliis ad-
iectis permutaverunt. Ad formam principalem *sünu-s e lingua
graeca duorum compositorum altera pars alo-ovöv^ (cfr. Curt.4
p. 638) et vdaTo-ovöv)] (apud Callimachum) ])roxime accedit,
quae etiam ea de causa, quod ineuntem souum in aliis formis
in spiritum asperum mutatum servabant (vox quae compa-
retur digna est SxccTzrrj-ovty ab vXr} derivatai, valde nota-
bilia sunt. Aliis autem suffixis instructae stirpes sunt hae
agnoscendae :
A. Stirpis v-o-, quae ex radice su- suffixo -o- adnexo
orta est, hae inveniuntur formae:
Schedae grammaticae. 89
v6g5) ap. B. 392, 1143, 2248 II, 38 (p. 363); ap. Fouc.
in inscriptionibus spartanis, ubi sermo vulgaris Doris
est: 173a, 287; ap. W. et F. 370, 12, 306, 11.
vov ap. B. 312, 385, 803, 921, 2448 I, 18 p. 362; ap. W.
et F. 25, 2; 45, 4; 80, 4; 161, 2; 162, 2; 178, 2;
230, 3; 267, 3; 270, 3; 308, 2; 434, 12.
lw ap. Fouc. 211a, inscr. spart.
vov ap. F. 51, ap. B. 15 (antiquissima laeonica inscr.) 317,
359, 366, 397, 995, 1124, 1306. Ussing, inscr. ined.
38, 2.
voi ap. F. 242 a, ap. B. 595, ap. W. et F. 58, 21.
vcöv ap. W. et F. 111, 5; 182, 2; 246, 2; 265, 2; 289, 4';
367, 2; 421, 5 apud Le Basium, inscr. grecques et lat. 951.
voüg ap. W. et F. 214, 3.
De formatione conferas cpv-r], Xv-a, dein no'kXo- pro
Ttolvo-, ödxQvov, arcad. et delph. r^aaaöv pro *f}/.uovov,
Hesychii y).v/.y.6v pro *ylv/.vov, ylv/.v.a' ybvKOTijg pro * ylv-
xva (ykv/.xeiv xb yäka ex *yXv/.YÜv i. e. *ylv/.y.iov, *y).v-
■/.viov errore naturn esse puto).
Illarum quas collegi formarum permultas tantummodo
sculptoris neglegentia pro vlpg aliisque formis diphthongo
imbutis insculptas esse est verisimile et eo, quod recentioribus
temporibus v in i attenuatum est amboque soni sensira in
unum coaluerunt, satis explicatur.
Attamen si quis antiquissimarum eiusmodi formarum,
maxime laconicae vov in inscr. 15, quam dialectum soni v
antiquam pronuntiationem usque ad recentissima tempora
asservasse scimus, rationem habuerit, recte me stirpem suf-
fixo -o- formatam statuisse fortasse concedet. Uti XoloSog
et loia&cog promiscue usurpantur, ita promiscuus stirpium
i-o- et v-lo- usus non offendet. Ad stirpem vo- referendae
5) Hisce notis in eis quae sequuntur usus sum:
B. pertinet ad corp. inscript. graec. a Boeckhio edit.
W. et F. ad „iascriptions rec. ä Delphes par Wescher et Foucart."
F. ad inscriptiones peloponnesiacas a Foucartio edit. ( Vide infra
sub XI.)
90 Baunack
sunt Hesychii glossae: v-ldiig' vlwv vloi, eyyovoi (v-'idelg
cfr. Alax-iöevg)] v-'iöög 6 xov viov vlög, cuius accusativus
pluralis v-'idovg (cod. vldovg)' r] vldelg. vlwv vlovg [suffixum
-löog : -idrjg = Ayrjxog (ap. B. 1437) : Aytjrag (ap. F. 163 b)
= %itnaqyog : Innäqyag (Ross inscr. med. 30]; v-idijv (cod.
vidrjv) viov d^vyareqa] v-tdeg vlwv d-vyareqeg (nom. v-'ig).
B. v-io-g est forma vulgaris. Copulatio vocalium vio
vel via exceptis participiis satis rara est: vs/.via, 'Äqnvicti,
f.utTQvi6g, *ylvxvio-v in ylvxxelv (vide supra). Nuperrime
inscriptio edita est (Palingenesia 1S77, 11 ian. no. 3689), quae
urbis adhuc ignotae nomen Aäxvia. exhibet.
C. Stirps v-v- orta est radice suffixo v amplificata.
Nom. vvg C. I. Att. 398 legitur, quam brevem inscriptio-
nem Neubauer (Hermes X p. 159) hunc in modum restituit
Aioyiv[rjg] äved-rjY.e 'AiGoyvlov vvg Kscf[a])^~og.
Dein traditae sunt nominativi pl. formae vijg et velg in in-
scr. att. Cfr. Weckl. cur. epigr. 19. velg formatum est uti
ykvxelg et exstat C. I. 85 b, vs. 13, 23, 26. Cfr. App. p. 897.
D. Stirps v-lv-, cuius nominativus in antiquissima in-
scriptione laconica invenitur edita a Rossio, Intelligenz-
blatt der allgem. Litteraturzeitg. 1837, Archaeolog. Aufsätze
I p. 7, a Rangabeo Aut. Hell. I, 316, a Le Basio Voy. ar-
cheolog. Tfl. 2, 1, a Fouc. 160, a Neubauero, Hermes X
bd. 2. Hft.:
r\?Mv/.avi[a ue] f.iväf.ia Kd).ag \e&er' Av]d-iöa vlvg.
vlvg igitur praebet idem suffixum, quod sauscrita et lituanica
vocabula in -j-u-s exeuntia. Falsa igitur est Aufrecbtii et
Pottii opinio, qui suffixum ju in lingua graeca in ev permu-
tatum esse statuebant, quod etiam Curtius improbavit Etym.4
p. 597. Ex illa autem forma omnes aliae facillime explicari
possunt. Aut vlvg aeque ac yXvxvg declinatur (cfr. v-tea
ap. B. 425, v-leog 1080, v-fel ap. F. 146a) aut, maxime in
Homeri carminibus, ita ut ante terminationes v in .- muta-
tum exciderit (v-l-og, vh, via cfr. veog, ve% via] vleg ap.
B. 1111 cfr. vieg). Veteres grammatici ut has formas ex-
Schedae grammaticae. 91
plicarent, miruin in modum a nominativo vltg, qui nullus
est, profecti sunt. (Cfr. Welcker, Mus. Rhen. 1848 VI, 394.)
Paulatini forma vivg Graecis propter tres molles vocales
molesta facta est. Quare formae suffixo -o- instructae in
frequentiorem usum venerunt. Lacones autem, qui v sono u
pronuntiabant, istam forraam tuebantur. Notatu digna est
alia ratio, quam lingua triam illarum vocalium concursus
vitandi secuta est. In duabus enim inscriptionibus , quas
Welckerus in Mus. Rhen. 1848 tractavit, exstat vivg,
p. 393 Evxeigog STtoiqoev OvgyoTi/.wv HYIHY2 et
p. 394 EYXEPZ EüOIOEZEN HOEP^LOTIMO HYIH2
In posteriore titulo Welckerus vidit post alterum H casu
quodam v litteram excidisse. Spiritus asper, ut in Heracleensi
vocabulo Ttsvraer^Qiöa ex ß ortus est, ita in voce vivg ex i
consona, quae inter vocales ex iota nata erat (v-iv- fit v-ij'v,
ut Ev-dfotrjg fit Evß-dXwqg aliaque p. 60), ortus esse videtur.
(Cfr. pamphylium adiectivum 3EoTße(v)dijvg et dativum Ija-
qoIoi, de quibus Siegismundus in Stud. IX p.93 et 94 exposuit.)
Neubauerus quidem in voce vivg digamma in spiritum tran-
siisse censet, at hoc unde venerit, non elucet, quare mea ex-
plicatio maiorem habet probabilitatem.
VII. Dativi pluralis tertiae declinationis in -oig
exeuntes.
Dativi hi, quorurn permulta exempla infra enumerabimus,
quomodo sint explicandi, nondum est expositum. Sane me-
taplasmi in decl. II genus quoddam esse agnoscendum unus-
quisque videt. Neque enim Ahrensio assentiri possumus eam
dativi siugularem formam „septentrionali Graeciae propriam
et contractione quadam e longiore dycoveoai natam" dicenti
(II, 231, I, 236). At quid causae fuerit, cur dativus solus
neque alius pluralis casus — exempla infra allata id osten-
dent — metaplasmum illum pateretur, ex tertia declinatione
ipsa posse intellegi puto. Proficiscendum est mea quidem
92 Baunack
sententia a forma in -eaai exeunte. Ut enim ex <xv&q(jj-
tcolgl avd-QtonoiQ, ita ex äyajveaoi forma *äycov£g fieri
potuit, quae tarnen, quandoquidem nominativus plur. iam ita
sonabat, deleta vel potius in genetivorum pl. sec. decl. ana-
logiam est redacta, quod lingua utrumque casum certa termi-
natione insignire studuit. Ad quam quidem permutationem
efficiendam praeterea fortasse aliquantum dualis genetivorum
in -o iv analogia attulit, qui iam multo autea similem passi
erant mutationem, id quod verisimile fit, si eas formas meta-
plasticas iam antiquioribus temporibus reperiri infra videbis.
Ut igitur secundum dvolv Herodotus dativum pluralis dvolai
(etiam ap. Hesych. dvoloi' rolg ovo), ut secundum ooooiv
Sappho 28 et Hesiodus Sc. 426 oaaoig et ooooiot finxerunt,
ita aliae quoque förmae sunt ortae. In numeri ternarii forma
roioig et aliarum analogia et formae tqicc, tqiüv magni
momenti fuisse videntur. Similem in modum secundum ac-
cusativum dv/ccrioa in inscriptionibus delpbicis (ap. W. et
F. 376, 11; 46, 2 etc.) et argivis (ap. B. 1226) genetivus
3-vyariQog formatus invenitur. Eadem ratio in Hesychii
glossa yivai!;' yvvat, conspicitur, quam Guvetus male vel
in yvvalg' yvvaiBiv vel in yvval' yvvcüxeg mutare voluit,
ego nominativum secundum casus obliquos formatum et
vocativi loco usurpatum esse suspicor. Postremo meta-
plasticos genetivos Olvo/j.ia. (ap. W. et F. 2, 4), Jioy.lia
(ibid. 4, 4), Evxilov (4, 13), 'Egyorelov (4, 18), Jauo-
y.occrov (ap. B. 1296), KaD.r/.QaTov (1249 ter) in memoriam
revoco.
Haec pauca de dativorum istorum origine praefati eorum
exempla bunc in locum congeramus. Quae quidem reperi-
untur in inscriptionibus
A. Graeciae septentrionalis:
„Inscriptio Mclitaeensium et Perensium, duorum Tbes-
saliae populorum, qui Aetolos arbitros sumpserant, sub finem
tertii a Cb. n. sacculi " insculpta (Ussing, inscr. ined. p. »5;
Rang. Ant. Hell. II, 276 no. 692) exliilict:
Schedae grammaticae. 93
vs. 1. Meliraloig v.al ürjQEOig tv.Qivav ol öi/.aotcti,
ubi Melitaioig pro Melrcaiiotg cfr. vs. 14 Mehvaelg,
vs. 15 Mekizaeiov]
vs. 4. OQict (.isv elf*sv rag x°^QceS MeXixctieo ig v.ai JT17-
Q £ o i g ;
vs. 24. To£g r£ ccQxovzoig agyvQiov /.iväg TQelg.
vs. 28. ra Xoincc e7tLfxe/.io&to u nöXig rcov MeXiT(ai)icov
Y.oivtov rwv iv JJrjQeoig.
vs. 30. rag öUag yivo/.uvag ü^geoig no%\ IlrjQeig y.ara
TETQÜ(.titvov di/.aKövTto Ifx IlrjQeoig.
B. Graeciae mediae
populi frequentius eum metaplasmum usurpant.
a) Ex Aetolorum ad Milesios epistula Aristophanes
grammaticus ap. Eustath. 279, 38 yeoovroig et 7ta-9-rj-
(.i ä x o l g affert.
b) Locrica exempla sunt:
(.leiovoig in inscr. locrica Rossii, Rangabei in Antiquites
Hell. II, 356 b. Kirchhoffii in Philologo XIII, qui eam
inscriptionem bello peloponnesiaco ineunte exaratam
esse docet;
Xaleieoig in inscriptione paulo antiquiore (G-. Curt. stud.
II p. 441).
c) In delpbicis inscriptionibus plurimae eiusmodi
formae exstant:
ccyoJvoig ap. W. et F. 11, 5; 12, 6; 14, 7; ap. B. 1693, 21;
ap. Ross. inscr. ined. 67, 25; ap. Keilium schedae epigr.
p. 22, n.
ieQ(x[.ivr)n6vo ig ap. W. et F. 459, 2, at 454, 5 leQO/xvrj-
{J.OGI.
Te&vaxÖToig ap. W. et F. 58, 19.
ovxoig ibid. 54, 12; 83, 7; 90, 10; 92, 11 et 16; 102, 16;
110, IS; 111,26; 113,6; 119,13; 138, 6; 142,11; 154,7;
' 165, 14; 171,7; 217, 21; 225, 15; 349, 8; 369, 10; 400, 9;
401, 10; ap. Curt. Anecd. delph. 30, 22.
94 Baunack
lövxoig ap. W. et F. 87, 6; 253, 12.
leg eo ig ap. W. et F. 384, 15; 407, 24; in formula: xoi&ev-
xiov ev xolg legeoig xov ^ÄTtöXXoivog.
Qvo/.eoig ibid. 177, 1; 432, 5: ev de (Dvoxeoig agxovxog
•/.. x. X.
®ü)Y.eoig ibid. 122, 1; 212, 1: oxoccxayeovxog ev (Dtoxeoig
}Avxiyeveog.
ävögoig xgioig ibid. 24, 9; 29, 9; 31, 11; 167, S; 193, 6;
209, 17; in formula: hcr/.Qi&evxio ev avögoig xgioig.
xgioig solum ibid. 115, 8: rolg xgioig.
er eo ig ibid. 89, 7; 167, 10; 167, 15; in formula: ev rolg
exeoig (167) idque xgioig (89), oxxio (167), öe/.axgioig
(244).
Aaf.ueoig ap. Ern. Curt. 43, 4 (Mus. Rhen. N. F. II p. 114).
ev xvy%avövxo ig ap. B. 1693, 7; ap. Rossium, inscr.
ined. 67, 13.
tc wleovxoig ap. Curt. 16, 16.
da iv eo ig ap. Curt. 3, 15; /naaxiyotov rcXayalg doiveoig.
d) In Boeotia solum rjyvgi. e. aiyoig ap. B. 1569a 39
suppetit.
C. Peloponnesi
paene omnes gentes huius formationis generis sunt participes:
a) InEleorum nova inscriptione (vs. 26) ngoedgiav ev
xolg Jiovvaiay.oig dywvoio legitur (Arcbaeolog. Zeitg. VIII
p. 170).
b) Arcadicas basce formas inveni :
In Pbigaliae inscriptionis (Arcbaeolog. Zeitg. 1859 p. 111,
ap. Fouc. 328a; Conze et Micbaelis Annal. Inst, archeol. 1861
p. 56):
vs. 10. rj/^iev rolg Meooavioig xa[i rolg (Dia]?>eoig.
vs. 13. dvcpoxegaig xcüg rtoXeoig.
vs. 18. dvcpoxegaig xaig 7toXeo[ig].
In alia a Foucartio edita inscriptione (340 d) legimug
vs. 5. [elo]ayövxoig. — Tum reperitur
Schedae grammaticae. 95
c) in inscriptionibus messeniis, idque
a) in inscriptionis Andaniae:
vs. 5. evoQxovvri /.iev j.ioi e«j a xalg ev oeß eo ig.
vs. 12. naQCtdiddvxco ol legoi xolg Iti ixar <xor ad-ev-
xoig.
vs. 41. 7tEi&aQxovvxiü rolg in ixeXovvxo ig xä j.ivoxrtqia.
vs. 47. rolg de ly'koy evovxo ig xä didyogct Xeixovoyeixiü
6 aqyvqoo/.örtog.
vs. 48. ccTioÄoyiaäo&cooav eft tcccvxo ig.
VS. 73. xoig de doxi/xao&evxoig octf.ielov hcißctKÖvxw
ol IsqoI.
vs. 178. xcft /.cc&ojg rolg tiXeiovo ig dö^ei, emxeXiod^io.
In hac ampla inscriptione nullus declinationis tertiae
dativus suffixo -oi aut -tooi, quod exspectamus, formatus
occurrit.
ß) In inscr. 303 a ap. Fouc. (Vischer, Epigraph, u. ar-
chaeolog. Beitr. 3S, 30):
vs. 30. oc7rodiöo/.iev rolg y.axaoxad-evxoig.
d) In spartanis inscriptionibus, quarum sermo ad
vulgarem Doridem descendit, invenitur:
nXeiövoig, 194 ap. Fouc.
tlaayovxoig et it-ay övxoig, 228ab 32, ap. Fouc: el-
/.isv öh aixoi[g] v.al äxileiav xai e[io]ayovxo[ig] xal
e[^a]yovxo[ig] /.ai 7tokejLico xal Igävctg.
D. In Tauromenii, Siciliae urbis,
titulo (Annall. Inst. Arcb. Vol. X fasc. I n. 1838, Franz,
elem. epigr. p. 221 no. 87) exstant dativi:
i egofi v a/uo vo ig col. I, 2, 8; col. II, 2, 11; col. III, 4, 12.
oixocpvläxoig col. I, 29, 31; col. II, 21, 26, 31; col. III,
18, 24, 26.
E. In librismanu scriptis suppetunt dativi, quos
iam supra attuli:
oaooig, Sapph. 28, oaaoiai Hesiod Sc. 426. Frequens
est et oaooig et boaiov apud tragicos. Accedit
96 Baunack
^rtleioLg, in papyro aegyptiaco ab Ern. Curt. in Anecd.
p. S7 edito :
litt ^rjleloig Tey.voig, forma drjleoLQ, quam exspectamus,
sine dubio secundum femininae formae &r]l€icug analogiam
diphthongum ei accepit.
Restat ut commemorem ea exempla colligenti atque
in unum conspectum congerenti id mihi maximae curae
fuisse, ut quam late eiusmodi formae paterent, ostenderem.
Etiam id, quod eae formae iam satis antiquis temporibus in-
veniuntur, certe dignissimum est quod spectemus, quam rem,"
ut mea explicatio probabilior fiat, efficere puto.
VIII. De nonnullis verbi eIj.il indicativi, impera-
tivi, imperfecti formis, quae coniugationis in-w
terminationibus utuntur.
Cum radicis i coniunctivus et optativus coniugationem
in -oj sequantur atque participii quoque forma secundum
verborum in -ei analogiam fingatur, etiam alias formas velut
indicativi, imperativi, imperfecti eiusdem coniugationis termi-
nationes ascivisse admodum est credibile et potest exspe-
ctari. Et profecto Hesycbius in lexico glossarum haud exi-
guum numerum attulit, quae quamquam a viris doctis adhuc
fere omnes in suspicionein vocatae sunt, tarnen cunctae ex
uua eademque ratione consideratae atque iudicatae uno quasi
obtutu intelleguntur. Cuius generis glossae hae leguntur:
1) elW it o q evo f.ia i.
Indicativus 7coQevo/nca, quem codex exbibet, ab Abren-
sio II, 340 in coniunctivum mutatus est, Scbmidtio in commeu-
tario comprobante. Sed alii quoque grammatici uno ore mo-
dum testantur indicativum. Ita Choerob. in Tbeod. 584, 31
(Etym. Mag. 121, 30) tltu, inquit, oijfialvei de tu 7ioQevo/nai
log naget 2tuq)QOVi. Dein in Etym. Mag. 424, 23 est: euo
%b 7Cogsvofiai dia di(p$6yyov üg <[\oi —uxjqiov iv Qvvvo-
&r;Qa. Nec minus in Ann. Oxx. I, 211, 22 idem est tradi-
Schedae grammaticae. 97
tum. Quae testimonia aperta plane neglegens Ahrensius eo
quem attulimus loco ait: „Coni. eico Sophr. 2 e diserto (?)
gvammaticorum testimonio, indicativum tarnen eico minus recte
fingentium, cum potius coniunctivus eandem vocalis mutatio-
nem passus sit quam indicativus. " Quae res Abrensium fallit.
Est eico indicativus: eico : eifu= aeol. Tto&rjco (Sapph. fr. 115
Ahr. 26 Bgk.) : aeol. 7t6&r]iii = ddi^co (Sapph. 1, 20 Ahr.
aöutrjei): aeol. ädiyajfu = dfivv-co (in Cret. titulis 2555,
2556, Arcad. titul. 328a, 23; 357, 7 ap. Fouc, vide infra):
of.ivv-f.tL == dctfiva-to : däfivr-fii. Quae quidem forma siio
etiam ex futuro ei-ooftcu (cp^-aco, doü-oco) et aoristo ei-
oäfi^v (e-cprpoa) apparet. Formarum ad coniugationis in -co
analogiam fingendarum Studium imprimis ostendunt verba in
-vvfiL, id quod formis hcuevyvvovoa (Arcbimed. de Plan.
Aeg. p. 5 et saepius) eTvi'levyvverco (ibid. p. 14) anodeiY.vv-
eiv (Arcb. Aren. p. 320 1, formis quas Ahrensius II p. 284 affert
demonstratur. Permultae eiusmodi formae a Curtio (Verb.
I, 158) et a La Kocbio (Zeitschrift für österr. Gymn. 1876
p. 584) sunt collectae. Reliquum est ut moneamus, quanto-
pere illud eico conspiret cum latina forma eo, quam ex *e/o
originem traxisse tertia passivi persona ei-tur docet.
2) ngoo-i-ei' eyyilei.
%-ei ut Xsy-Bi, pro quo Lobeckius rhem. p. 18 turbato
ordine 7100011] eyyi'li] posuit. At nihil subesse corruptelae
documento sunt glossae duae aliae:
3) v 7t-cc7i-i-e l' vTio ox q ecpei.
Litterarum series glossae mutationem non admittit. Co-
dicis tarnen auctoritate posthabita Schmidtius vel „vTzctTtlr]
vTtooroiqi]" vel „v7tdTcei(i&i) vrcöoToecpe" coniecit, Meine-
kius (Philol. XII p. 626) inan/jei vTteoxoecpe corrigendum
proposuit.
4) vTi-e^-L-et' v7te'S,ioxaxai et legitur in codice et
litterarum ordine requiritur. Mutatio igitur a Dindorfio in thes.
VIII C. 153B proposita (v7ie£i]ef V7ce^ioxaxo) vix quemquam,
cui probetur, habebit.
Eundem in modum explicari potest glossa
Curtics n. Brugmas, Studien X. 7
98 Baunack
5) elo-L-ov o iv' eioeQXOvrai.
i-ovoiv — Xey-ovoiv. Etiam hoc loco L. Dindörfius, qui
eioiaoiv' eloeQxovrai, et Schmidtius, qui eloitooiv' elaegxcov-
xai scribendum iubet, non sunt audiendi. Eiusdem termina-
tionis usus in verbis in -vvfii (öer/.vv-ovoi) frequens reperitur.
Aliae indicativi huius generis formae non exstant.
6) is' ßädiLe. Ttoqevov.
X-b, quod etiam ordo litterarum postulat, cum imperativo
ytXv-e comparari potest. \'-e : "id-i = xXv-e : xXv&u Similiter
a 6eUvvf.il imperativus deixvve descendit, qui ap. Epich. 132
legitur. Comparare licet zd. hunvanuha pro * hu-nu-a-nuha
i. e. * hit-nu-a-sva et scr. U-du-nv-a-sva.
7) ei' Tcogevov.
8) artet' citt[e\i9-i. arrel&e' ßäöit,s.
Imperativi hae formae spectant ad indicativum euo et ex
*el-e, *a7t-ei-e contractae esse videntur. Neque enim raro post
diphthongos vel longas vocales breve e absorbetur. Homericus
coniunctivus /.elrai est pro y.el-e-rai, quod G. Curtius (St.
VII p. 100) argumentis confirmat. Idem pertinet ad vlei-
&qov pro *y.lei-e-&gov, oxaXev&Qov pro * oxaXev-e-d-Qöv,
si Qe-e-&Qov, eö-s-9-lov, 7ztoXL-e-&Qov, alia (vide p. 74) con-
ferimus. Nee minus in fine vocabulorum £ vocalis contraeta
invenitur. Velut babes in inscriptione Tegeatica öiaxcoXvoei
pro öia/Mlvaeie, in inscr. Teia (C. I. 30-14) arcov.Teivei pro
anoy.Telveie (cfr. Curt. Verb. II p. 269); proxime vero ad
imperativi an-ei similitudinem formae monosyllabae acce-
dunt, quas a Curtio in Verbi vol. II p. 43 congestas babes,
quae sunt Xov pro Xove, öal pro öale, /ol pro xgle, neu pro
reave. Praeterea affert Curtius (ibid. p. 39) e!--ei, di-ei, iier-ei.
9) Glossam 7t qo v' 7tqoaeqxov
ex *7tqo-te, *7tQoje, *7tqoe ortam puto. Scbmidtio ea glossa
suspicione non carere est visa. Quare ipse baesitans et eon-
iecturis suis diffidens, utrum „ngoaaov an nq6ßau scribi
possit (illud glossarum ordinem plane laedit), in commen-
tario quaerit. Equidem :toov defenderim. Qua in forma
prae]>ositio cum verbo prorsus eodem modo coaluit <i<k> in
Schedae grammaticae. 99
TTQovßaivov; similia sunt exempla fiovdöv.et pro fiol edby.et,
oifioi pro ol Ifioi, ftovyco pro fiol eyco.
10) eio-i-ovro' eiai]qy_ovr o
sine dubio medii imperfecti persona tertia pluralis est. Ut
mediales verbi eint formae occurrunt Ceoo. \vxo, eoofiai), ita
ela-i-ovTo ab siaico pro eXoeif.ii derivatum est.
11) iov' drpiv.ovro' av&og. Tcoößarov. elonov' xctt ßekog
roitv.bv y.ai fiovov i] o/.cölr.S. Haec glossa basce singulas
complectitur :
a) 'tov' dqjiy.ovro (pro Tcoößarov yelim Tcoovßai-
vov scribere) eIqtcov.
b) Xov civ&og.
c) I6v' ßelog roBtv.öv est accus, verbi iög „sagitta", cfr.
Hes. ioi' rd ßekrj.
d I Xov ' fiövov.
e) löv, accusativus vocabuli iög' ov.cölr^, aerugo vermi-
cularis.
Idem illud X-ov commemorant grammatici quidam, quo-
rum verba adbuc intellegi non poterant: cfr. Ann. Oxx. I,
128, 27, Etym. Mag. 301, 38, Et. Gud. 174, 40: am yqd-
(ferat y.cu die) öuf&oyyov aal did tov uora. tovtov b dögi-
orog Xov diu tov iürtet. Grammatici igitur eXw tanquam
seeundae verborum classis (Curt. Gramm, p. 95) verbum
traetavisse videntur, ita ut ei-to et X-ov cum formis letTtta
et e-lut-ov, (fevyco et e-efvy-ov compararent. Ceterum si-
mili modo formae löiöovv pro * e-dido-ov, ediöovg pro *e-öi-
öo-eg, edidov pro *e-dido-e, eXvvov (ex * e-seo-vv-ov cfr. siv-
vvv, ruffievvvv), oifivvE (Epich. 71 cfr. couvv) in coniugationem
in -fti transierunt.
Itaque variae vocis etf.it imperfecti formae, quas bre-
viter in unum conspectum nunc congeramus, sunt hunc in
modum explicandae:
1) Imperfectum jj-eiv a radice amplificata, quae in eX-to,
eX-oouat, ei-acutrtv oecurrit (cfr. fid-etv a stirpe eid in eidri.
slöeirjv), derivatum est et plusquamperfecti terminationes ex-
hibet. Forma fia cluae Pr0 !r£lv saepius legitur, fortasse
100 Baunack
est pro froa, aoristi activi forma (cfr. elaä/iajv), cui o deest
(dr.cpäo pro qxxoo Odyss. 16, 168; 18, 171). Itaque tertia per-
sona pluralis est 1) froav, 2) rji-aav (cfr. rjvgov), 3) pleniore
termiuatione affecta jj-eoav (cfr. rjö-eaav, -saav aperte pro
*asan, zd. ahhen, imperfecti rad. as 3. pl., ita ut statuam
-eoav : -oav = *asmas, lofieg : s??ias).
2) Stirps non amplificata in formis i-ttjv, i-/.iev, ü-aav
occurrit.
3) eico vocis, de qua supra diximus, imperfecti hae
formae apparent:
rj'i-ov, fj-o-fxsv (cfr. fyAäLofXEv), fj-s vel rfi-e.
4) wv, Xe, vide sub 11).
5) duae glossae Iteooav' eTtoQevd-rjoav et eTiuaaav krc^o-
Xovzo, in quibus duplex o vitiosum esse videtur, a stirpe
ie-, quae in infinitivo U-vai patet atque a Curtio cum sanscr.
ja (Etym.4 p. 403) comparatur, derivatae esse vel pro %-oav
(vide 2j) ampliore terminatione affectae esse possunt.
Iam quaerat quispiam, quibus temporibus istae, quas
explicavisse mihi videor, formae sint ortae. Neque quem-
quam mecum, qui illarum formarum complures recentioribus
temporibus tribuam, discrepare arbitror. At etsi banc aeta-
tem mihi plane certam atque exploratam non dico, quo-
niam etiam apud Homerum formae uti eoig et eoi aliaeque
exstant, id tarnen sine ulla dubitatione affirmaverim , con-
iunctivum, optativum, participium, quae formae iam antea
coniugationem in co coniugationi sine vocali tbematica for-
matae praeferebant , ad alias quoque formas ita fingendas
maximi fuisse momenti. Semper ei modi primi ad con-
iugationem in -co deflectuntur cfr. ri&oizo pro Ti&eiro.
hti&oiro pro eni&elro , rioif.u pro telrjv, iol/n^v pro iei/nr.
a.vTL7iQiäri%cti (ap. W. et F. 52, 10) eosque deflexos aliae
formae sequuutur. Atque etiam in ipsa coniugatione in -m
tale Studium observatur. Rem maxime illustrant formae
perfecti quaedam. Quoniam perfecti coniunctivus XeXvxco,
optativus lekvxoifu, imperativus Ulv/.t fuit (cfr. Curtii Verb.
II p. 223), Siculi etiam indicativum öeöoixoj, oholio (efr.
Schedae grammaticae. 101
Curtium de öeidio, Etym.4 p. 607) — Ahr. II, 329, Stud.
VII, 343 — , alii infinitivum in -aiv exeuntem {yeyövEiv, inscr.
Rhod. 2905 ap. Boeckhium, alia collecta in Curtii Verb. II
p. 227) — Ahr, II, 330 — , Aeoles participia uti vevorj'/.cüv,
Delphi uti iora-/.ovooc (cfr. ibid. cc7toxa&iaTäovTeg ap. W. et
F. 407, 20; iy/.ovoa) et zeTelsvraxovoas (ibid. 190, 13) fin-
xerunt (cfr. Ahr. II, 331, ap. Archim. äveoTdy.ovoa). Porro
recentiores Lacones, quos Dorismum vulgarem publice asci-
visse, at laconicam dialectum usque ad recentissima tempora
in sermone communi asservasse in meis de dialecto laconica
quaestionibus demonstrabo, perfecti indicativum duplici modo
mutaverunt. Formae analogiam praesentis sequentes leguntur
hae: h-T€Tv XO/.UV (ap. B. 1319), elayjy/.ei (ap. F. 194 b), at
aoristi declinationem exhibent öiarezdle/.av (ap. F. 242 a
vs. 45 bis), iloyrr/.av (242a, 30 cfr. eioyji/.et modo comme-
moratum, uGyiy/.e delph. ap. W. et F. 475, 3; cfr. Schmidt,
indog. vocal. I, 112, de vocalis iota originei, ivrezevyav (ap.
F. 242 a, 30), STtidedtüy.av (2-13, 16), TtSTioirj/Mv (242 a, 31).
Hisce adde creticum cc7t€arcdy.av (ap. B. 3048. 3052. 3058),
unde etiam ciTceGT(x).y.avreg in Eleuthernaeorum Cretensium
decreto, quod, uti öu^äyovxeg (sc. eiai) pro öie^äyovoL (cfr.
XsXvfiivoi eiaiv, amamini), pro a7t€OTal/.aai usurpatur, par-
ticipii aoristi formam esse mea quidem sententia apparet
(Confer Ahr. II, 293).
IX. De praepositionis ttqoq variis formis.
Iam pridem inter viros doctos disputatum est, utrum prae-
positiones tiqöq et tzotl e communi forma prati, quam sanscrita
lingua exhibet, natae sint, an altera cum hac, altera cum
zendica forma paili per epenthesin ex *pati orta conspiret.
Qua de origine cum alii tum maxime Pottius egit. Con-
tendit autem formas 7cqög et noxi ex diverso fönte originem
traxisse, quia Asiae linguas cognatas tantum singulas prae-
102 Bauuack
positiones alteram prati alteram pati e reniotissimis indo-
gerrnanicis temporibus assumpsisse, graecam tarnen utrarn-
que asservasse distantiasque significationum levissimas plane
exaequasse est arbitratus. Cum eo dissentit Curtius. Qui
sibi minus verisimile esse dicit in eadem lingua duas prae-
positiones esse, quae quamvis origine differant, tarnen signi-
ficationem plane eandem accipere potuerint, ita ut eis pronii-
scue uti liceat. In Etymologiae Elementis4 p. 80 ait: „Für
mich genügt die völlig gleiche Bedeutung des dorisch home-
rischen TT.oxi mit dem homerischen nqoxi (— skr. prati) und
dem kretischen noqxi, um für die erste Form den Verlust
des q anzunehmen und trotz Pott I2, 272 rcqoxl, jcoxL für
identisch zu halten." Eum auctorem secuti sunt Gelbke
(Stud. II, 31) et Siegismund et Deecke (Stud. VII p. 254).
At omnibus rebus consideratis, quod Pottius de illarum prae-
positionum formis sentit, mea quidem sententia probabilius
esse videtur. Rem accuratius tractabimus , postquam varias
praepositionum formas perlustraverimus. Nonnullae enim
formae, quae adhuc neque collectae neque explicatae erant,
satis singulares, ut Pottii explicatio nobis magis probetur,
efficiunt.
Ad sanscritam prati formam proxime accedit
1) nqoxl, quam maxime ex Homeri carminibus no-
vimus. Aeoles istam pleniorem formam neglexerunt. In
eorum titulis, ait Ahr. I p. 150 „legitur ubique ^cgög, quum
recentiores eritici fernere subinde tcqoxL vel noxi intrudere
voluerint. " Neque tarnen id plane recte sese habere, erv-
thraei nummi nomen IlQoxld^iiog (ap. Mionnet. descr. de
med. III, 131) documento est. Etiam Doriensium usus, qui
saepius nominatur, non certus esse videtur. Ahr. II, 33S
ait: „quod \tcqoxI] ab Apollonio, de synt. p. 50, 23 doricuni
esse dicitur, in purioribus Doridis fontibus non legitur. ü
2) noqxi forma a Cretensibus sola usurpata in eorum
titulis 3048, 3050, 3051, 3053 legitur. (Ahr. 11, 35S et Vl'l\
Heibig de dial. eret. p. 44.) Orta est ex ;io<jri per meta-
tliesin ut ap. llesych. äxoQ<x£eo&at ex u/.ooäoVat.
Schedae grammaticae. 103
3) Ttegri est pamphylia forma. Invenitur ea in com-
posito TieQT-idto/.e (Stud. IX, 94) et separatim iu glossa itkq
oe ' 7toog oe, quam Siegismuudus recte huc trahit faegi?)
uti cötüo ex vdaoT, alia).
4) Vulgaris 7x06 g forma i abiecto dentalem sonum in
a mutavit (cfr. d-ig öög pro Üixi ööd-i) vel, quod fortasse
magis probandum est, ex *7cqooi t ante iota in sibilantem
mutato est nata.
5) 71 ort cum apud Homerum tum in Doriensium titulis
invenitur. Atque etiam atticus titulus noxi exhibet, 466 C. I.
Att.: „'Avxdöyov 7tox\ ar^u ayad-ov /.cd oojcpoovog ävdoSg",
qua in forma t ante i non, ut solet apud Atticos, in o muta-
tum est; cfr. tri, (fcaig alia. An dicere licet Homeri ser-
monem imitando esse expressum?
6) Iota abiecto 7t 6 x frequenter usurpatur ante vocabula
a dentali ineuntia. Saepius fit, ut una dentalis tantummodo
pro duplici scribatur. Ita
7) 7iö conspicitur in glossis Hesychianis:
7ioxi' 7iqbg xi. Musurus delevit xi. At certe nihil corri-
gendum, fortasse 710 xi accentu adiecto scribendum est.
Schmidtio glossa sine iusta causa laconica esse videtur.
7co-ör/.e- 7coögoapov (Ahr. II, 356) cfr. ap. Hesych. iiv-
dr/.e, e/.-öi/.e.
Sexcenties 7toxbv, txoxüv (fortasse nb xbv, nb xav) reperis
in inscriptionibus laconicis (1511 vs. 3 ap. B.), locrensibus
(Stud. II p. 445, inscr. Naup. vs. 33), aliis.
8) 7t 6 g pro noog Arcades et Cyprii, quorurn dialectos
mira quadam cognatione inter se esse coniunctas inter omnes
constat. Quae quidem forma cum rarius inveniatur, locos
omnes, in quibus legitur, afferamus. Reperis in
Tegeae inscriptionis
vs. 9. o\ de oxoaxayol 7c6aodotu 7toivxco.
vs. 3S. ei d' av xig loytovroug eoyov xi TtooY.axvßiäipt]
xl u/lv xcov Ltuoyövxojv egytov dxe hobv ehe öaf.io-
aiov sixs löiov 7tuQ xav ovyyqacpov xäg ladov,av, ccnv-
104 Baunack
■/.ad-iOTCcrto rö YMTvßXatp&av rolg iöioig ccvalcü/naoiv
/. t. X.
vs. 54. o tl ö3 av sodo&f] egyov ehe legbv eXre öa/^io-
gi[ov) V7iäQ%EV tay -/.oivctv ovyygacpov vav[v]i -/.volar Ttbg
rät ETthg rot egyoi y6yQa^iiuv[ai av]yygaff[oi].
Dein legitur in Idalii inscriptionis (Stud. VII p. 254)
vs. 19. %bv Ttoe%6[,ievov Ttbg rw QÖ.no ruiv JqvfxLwv
vs. 20. Ttbg xäv hQejijav — zbv Ttoexbjiisvov.
vs. 21. Ttbg IlaoayÖQctv. — Inde alterum
9) it ö sigmate exeunte ante vocales abiecto factum est.
Qua forma Cyprii utebantur, qui etiam xag6) (pro v.ai) ante
vocales sigmate privavere. Hoc alterum itö legitur in Idal.
inscript. vs. 19 et 21: Ttoexbuevov pro 7tQoo-eyöf.ievov, fini-
timum. Siegismund et Deecke, Stud. VII p. 236.
10) it oi formam extremam dico, quae a ceteris formis
paene aliena esse videtur. Iam pridem de ea forma certiores
facti eramus diserto Etymologici Magni 67, 8, 44 testimonio :
Ttol (cod. Ttol) Ttagä 3Agy£ioig ccvti tov Ttorl, äcpaigeoei toxi t,
eha avvoöo), cui nullam fidem habßndam esse temere arbitrati
sunt. Ita Sylburgius rtöSi correxerat. At inscriptiones argi-
vae, quae a Foucartio in illo libro, qui „Voyage archeologi-
que en Grece et en Asie Mineare. Explication des inscri-
ptions grecques et latines. u (Deuxieme partie. Section III
p. 44 — 77) inscribitur, sub no. 157 a et 157 h sunt editae,
quinquies eam formam testantur. In istis inscriptionibus,
quae tantum non omnes recentiorum sunt temporum, non-
6) Ab eis viris doctis, qui in Stud. vol. VII dialectum cypricam
tractaverunt, de huius formae x«s- pro xai origine sententia affertur,
quae nou probari potest. Si enim xai et x«» ex *xon uata esse di-
cuntur, explicari non potest, cur etiam Dorienses xai usurpaverint neque
*x(cu asservaverint, quoniam iidem morem i in a mutandi plane ne-
glegunt. Quare xai ex xa-su locativo (cfr. bct. tnak-shu zd.mdshu 1. )no,r),
unde postea xa(a)i et xas (cfr. ro?>(<), mox) et xä ortum esse mibi cum
Legerlotzio (Kuhn's Zeitschr. VII, 237) convenit. Kag apud Hesychium
quoquc traditum est. Praeterea etiam pro glossa xäan <St xai rödt for-
tasse xai TÖd't ■ xai roeft erit rcsütucndum. (Aliter Schmidtius in ed. maiore.)
Schedae grammaticae. 105
nulla argivae dialecti documenta valde memoratu digna sunt.
Ceterum non alienam fuisse ab Argivis formam noxi a Dorien-
sibus plerumque usurpatam atque etiam ngög et separatim
et in compositis in usu fuisse inscriptiones eaedem, ubi ea-
rum sermo ad vulgarem Dorismum declinat, 157a {noxeösi),
116 a {ngög c. acc. ter), 142 b (Ilgoavuvala) demonstrant.
Inscriptio 157 a satis ampla sed ad laevam mutilata contex-
tum plane restitui non patitur; habet
vs. 9. nag 3Ey.€od-eveog tzoI £v).a.
vs. 21. diOQ$[w0iog] xtou nag xbv idyvij eg re rco\ xa. ®a-
Xay.[giov].
vs. 27 xü.oii ig Kogr/d-ov [sie] rtoi xbv vavvj.agov.
vs. 28. x]äg oöov <X7ib xov ÜAyvliog eg xe 7iol xb iagbv eg-
yaaiag /lau ....
Nee minus inscriptio 159 h valde mutilata est et ad
laevam et ad dextram: quare solam paenultimam lineam
(19; commemoro:
eg "Agyog tzo\ xeog 1 . .
Porro ea praepositionis forma in mensis delphici nomine
IIoLxgÖTTiog conspicitur. Primum illud nomen Em. Curtio
in delphicis inscriptionibus 12. 15. 20. 22. 35. 37 (Anecdot.)
oecurrit, dein persaepe in novis a Wechero et Foucartio
editis inscriptionibus repertum est, quarum testimonia, cum
in nullo libro collecta sint, hoc loco enumerabo: nominati-
vum exhibet solus 167 titulus, vs. 15 fxrtv üoixgÖTziog. Alia
exempla, semper genetivum, praebent: 21. 22. 25. 30. 33.
34. 36. 38. 50. 55. 57. 58. 60. 71—73. 77. 84. 86. 89. 94.
96. 100. 106. 108—112. 124. 125. 128. 129. 132. 133. 135.
142. 145. 148. 154. 155. 159. 163—165. 167. 173. 175. 180.
181. 1S6— 1S8. 192. 195—197.199.201.204.207. 209. 211.
219. 220. 224. 237. 241. 243. 249. 252. 253. 260. 269. 270.
277. 279. 2S0. 283.' 287. 291. 295. 299. 302. 304. 305. 308.
319. 320. 324. 332—334. 344. 352. 354. 357. 360. 370. 385.
386. 389. 390. 395. 402. 408. 420. 424. 425. 434. 436. 444.
445. 450. Ineunte inscriptione plerumque is genetivus usur-
106 Baunack
patus est. In inscr. 243 vocabula xov 7cqo)xov adiecta esse
memoratu est dignum.
Quod quidem noinen Ern. Curtio pro Boitqo7cioc falso
traditum est visum (Auecd. p. 30 et 90), ut niensis, quo boves
inter aranduin xosTiovxai, deuotaretur. „C. F. Her mann us",
ait Dindorfius in thesauro s. h. v., „in comment. de mens,
gr. p. 73 IIoTTQOTriog coniecit i. e. 7rooaxQ07Tiog „supplica-
torius": pro quo non posse dici 7xoixQÖ7ziog.u Nam quod in
Etym. Magn. (vide süpra) tradatur, non posse pro vero haberi.
Nititur autem coniectura illa Hermanni alio titulo delpbico,
qui ex Chandleri inscr. repetitus est a Boeckbio vol. I p. S32
/Lirjvog IdTTOTTQoniov, cuius valde incerta scriptura est. " Veri-
simillimum est bac in inscriptione aut tantum ixt]vdg IIov-
tqo7ciov a omisso legendum aut illam scripturam plane
neglegendam esse, praesertim cum alterum apographum
MHNOZWBOITPOPIO praebeat, quae verba magis ad
(.irjvög IIoiTQoiclov, formulam illam valde usitatam, spectaut
quam ad f.u]vog ^.txotqotclou (pro 'AnoxQO-jtaiov), quod
ßoeckbius mavult restituere.
Tum in Locrensis dialecti documeutis semel Ttol ante
articulum (7col xov) reperitur, quod, cum in aliis locis 7io
legatur, Allenius, Stud. III, 271 comparatis verbis reo vovg
quae alius titulus exbibet, in tioxxov mutare maluit.
Eundem in modum boeoticum nomen proprium Tloidiy.og
(C. Inscr. 1574, 13) ex forma 7coi et öi/.r formatum esse
videtur (efr. *Au<ci-, "Er-, "Eti-, 'II. u-. I loo-/Y;r6dr/.og). Beer-
mann, Stud. IX, 75.
Postremo ionicarum inscriptionum nomen — Stud. V,
273, 33 — Iloi-xrjg ILoi/.kto collato ÜQO-xrjQ JIo6-/.ew
(Stud. VII, 268, 4) eam formam complectitur.
Utrum oi in bac forma duas efficiat syllabas an in uuam
coaluerit — Dindorfius enim et Em. Curtius semper supra
iota diaereseos Signum ])Osueruut — ex eis, quae infra de
origine exponemus, apparebit.
Formarum, quas enumeravimus, eas, quae souum q osten-
dunt, cum sanscrita prati forma easque, <juae eo carent, cum
Schedae grammaticae. 107
persica patiy, zendica puiti comparandas esse neque ab uno
atque eodem vocabulo originem traxisse ut censeam, bis
potissimum causis adducor: altera, quae iam Pottio maximi
esse momenti viclebatur, baec est, quod etiam linguae cogna-
tae, in quibus damnum soni q factum esse certis quibusdam
exemplis confirmari non potest, e remotissima aetate forinam
pati eundem in modum atque prati asservatam esse nos do-
ceant. Certe ab hac forma principali pati originem duxeiunt
patiy in Persarum inscriptionibus cuneatis, pat° vel päd0 vel
paz° (:c6g) vel pa (716) in eorum dialectis recentioribus, paiti,
zendica forma, dein armeniaca, quam Pottius Et. Forscb. I, 273
affert, syllaba prima verborum borum latinorum: pol-lingo,
pol-luo, por-rUjO, pos-sideo, pono pro *posino, aliorum pauco-
rum (Pott, ibidem). In lingua zendica e certa quadam lege
e prati *frati atque e parti, quod formam principalem fuisse
aliquis coniiciat, * pashi fieri debuit. Pati igitur forma iudo-
germanica fuit, quam nonnullae linguae asservabant.
Quibus perspectis cur id pati et graecum n&ti, quae plane
inter sese conspirant, conferre non liceat, non intellegitur.
Dein ut et prati et pati ex aetate indogermanica in
linguam graecam transgressa atque discrimine significationum
sublato sensim promiscue usurpata esse (cfr. uexä et neöa)
putemus, altera movemur causa. Fit saue, ut q interdum
eiiciatur, maxime tarnen ante consonas. Itaque ex prati
primum creticum illud rcoQzi et inde itoxl factum esse con-
tenditur. Quo concesso quantae difficultates formam noi ex-
plicanti obstent, infra videbimus, si quomodo formas o carentes
inter se conectam et explicem, demonstravero. Mihi a forma
pati proficiscenti aptissimum videtur rem ita instituere, ut
multiplices formas disponamus bunc fere in modum
a) Doriensium formas, quae tcotL rcör nö sunt,
bj Area dum et Cy prior um, a quibus tzotL, ut
Toia/.azioi in roicr/.äaioi, primo in *tvogi, tum in 7c6g
et nö est commutatum.
c) Argivorum formam txoi, quam ipsam quoque
ex * Txooi pro 7toxi esse natam aliquis coniiciat, praesertim
108 Baunack
cum sigma inter vocales eiicere ut Laconum ita Argivorum
peculiaris mos sit , cuius rei exempla Ahr. II, 78 collegit.
At Dorienses permutatiouem x in a ante l maxime ionicam
plane Ignorant. Quare Curtii explicatio (Verb. I, 205) magis
probatur, qui illud Ttoi ex *txoixi, quod per epenthesin ex
Ttoxi factum erat, dein i postremo x abiecto natum esse dicit.
Cui quidem exemplo aptissimo est tertia praesentis singularis
yeoEi, quae nulla interposita dubitatione ex *ffeoexi. * qjeg-
el-xi (zd. bar-ai-ti), * cfeoEix (cfr. cfeoeig ex * (pigsoi) orta
est. Obiter hoc loco ad epentheseos testimonia, quae vel q
{üeioid-oog (zd. pairi), ^eioiog, exaioog, bveioog, iidysioog)
vel X (&e/n£ilia, novXvg, xollwg, cypr. culcov pro a/.lcov)
vel v (elvi <poiviog) interiecto non rara sunt, scilrj, quae forma
Curtio (Etym.4 p. 541) explicatu difficilis esse videtur, pro
* -e'/.-irj (cfr. al-ta att. a).-ea pro Fak-ia [diooito et dtooeco,
BooQÜg ex * Bogiag et Boo-eag], cfr. tl-ävrt, asX-ag) atque
eloov (apud Hesychium äya&ov) pro * io-iov (cfr. lo-v = ev,
iü-'t.o-g, att. io-ft-lö-g, cret. Ulög assimil.) addere velim.
Formas igitur varias nulla difficultate huic stemmati
licet inserere:
prati
TtQOXl *7lCtQTL * 7XQOGI
cret. TtoQti pampbyl. 7T€qx(1) TTgl^g
pati
dor. Ttoxi *7cogl argiv. *tiolti (cfr.zd. paiti, pairi)
7iox arc. cypr. rcög *;rotr
7CO 7X0 TT OL
Gravissima, cur tzqoxi et noti seiungamus, argiva illa forma
causa est, quam item ex prati permutationibus multis factis
ortam esse mihi non pcrsuadetur. Fieri autem posse, ut duae
praepositiones, etsi diversae originis sunt, tarnen sensim sigui-
ficationum distantia exaequata eandem vim acoipiant, id quod
Schedae grammaticae. 109
Curtio est offensioni, exemplo formarum f.uxd et Ttsdd do-
cetur, in quibus eadem ratio conspicitur.
X. Depraepositionis xara origineetformisvariis.
Praepositionum apocope in variis dialectis observatur et
in quibusdani satis constans est. Heraclienses quidem semper
av pro dvd, ymt pro v.arä dixisse ex tabulis illis egregiis
pro certo scimus. Saepius autem pro xdr brevior quaedam
forma xä cernitur, quae non solum in multis inscriptionibus
legitur, verum etiam a grammaticis, maxime ab Hesvchio in
compluribus glossis traditur. Quae quidem propter miram
illam formam y.d plerumque vel falso traditae vel dubiae
fidei esse videbantur. Nee minus talia inscriptionum exem-
pla ex neglegentia lapieidarum interpretabantur. At v.axä
et Y.d in nonnullis dialectis promiscue usurpari sine ulla dif-
ficultate potest ostendi. Quomodo de eius formae prigine
iudicandum sit, infra videbimus, cum exempla non dubia
enumeraverimus. Occurrunt autem praepositionis xä exem-
pla in dialecto
I. laconica:
1) 7taQ-Y.a-&ii}/.a pro TxaqaY.atad^ry/.a , „depositum".
in inscriptione legitur, quam Eustratiades (AqyaioXoyivJ] ecpi](x.
1869, p. 344) et Kirchhoff (Monatsberichte der Berl. Acad.
1870 31. Jan.) ediderunt. Cuius inscriptionis pars altera ab
hisce verbis ineipit: „Bovd-iai 7iaQ/.a&t]Y.a xdi Wilaxaico re-
tqolvAtioi f-ivctl aQyvQtco." Eustratiades formam rtaQ/.a&iy/.a
falso aoristi indicativum esse statuit, Kirchhoffius recte qui-
dem intellexit esse substantivum , sed id pro TragY.a&itytjxa
esse putat.
2) Y.cc separatim invenitur in eiusdem inscriptionis parte
altera, vs. 7: Öiayvcöfiev de rwq Teyedvag Y.d. tov -3-eO- fxöv
et altera, vs. 11 : xoi Taysärcu öiayvövrix) Y.d tov &e&li6v.
Etiam Alcman, laconicus poeta, xd separatim usurpasse
videtur, nam si in fragm. antiquo 44 (Bergk) y.cct3 av Y.dgoav
HO Bauuack
quae verba Lehrsius et Nauckius in /.arrdv /.dgav, Hartungius
in y.avTäv yoggäv mutavere, traduntur, fortasse litteras in
y.ct rav y.üqqccv distinguere ac distendere melius erit. Quam-
quam Alcman non hac una praepositionis forma usus esse
videtur; invenitur enim y.azd in fragm. 24 y.ardgysiv (yardg-
yjjv^), in fragm. 97 yaravoetg et y.azä 7r£rgag (an za rag
ftergag?)] tarnen
3) xö- ßaivwv fr. 38 nihil dubitationis habet. Me-
moratu dignum est, quod simplex consona metro confirmatur.
4) y.ä-ßaat' yardßrjd-i' vld/Mvzg. glossa Hesychiana,
apertissime brevem praepositionis formam praebet. Glossae
quae deinceps sequuntur hesychianae sunt exceptis eis, quibus
nomen alius grammatici adiicitur.
5) y.d-ßXr^ia' Tcegiargioiia' yldy.ioveg. Schmidtius
xdßßXrjfia corrigit. Sane litterarum series laesa est in lexico.
At eam ubique restituere si studebimus, interdum fortasse
peccabimus. Cum enim vel Hesycbium vel Diogenianum
ex aliis antiquioribus libris multa exscripsisse (laconicas
voces cum ex aliis tum ex Aristopbanis Byzantii libro
„yXwaaai ).ay.coviyalu) sciamus, verisimillimum est eos sae-
pius duas vel complures glossas, quas in libro quodam
invenerunt aut quae eiusdem fuerunt dialecti, lexico eodem
ordine inseruisse quem in eo libro, quo fönte utebantur, ex-
bibebant. Quod quidem elucet ex nonnullis lexici locis, ubi
complures eiusdem dialecti glossae in unam seriem compo-
sitae sunt (cfr. laconicas ßeiilonsg usque ad ßeixari), unde
efficitur, ut nonnunquam, ad quam dialectum glossa quaedam
aliis, quibus gentis nomen additum est, inserta pertineat, non
sine aliqua probabilitate colligere possimus. Ut exemplum
afYeram, cadit illud fortasse in glossam ßeldg, quae inter
laconicas glossas ßf/.a et Bdßivcc tradita est. Porro ex lila
consuetudine, quam modo attigi, ordo litterarum interdum
laesus potest explicari. Codicis igitur scripturam tueri malim,
praesertim cum laconica praepositionis /« exempla sint com-
pluria. Eis adiici jtotest
6) xa-t gdyovTsg' ol ßodyqot' Adxiüveq, quam cur
Schedae grammaticae. 111
Schmidtius in editione minore habeat suspectam, non intel-
legitur.
Compluria exempla suppetunt in dialecto
IL cyprica:
7) ■/. a-ß). r g' uävöa'/.og rcuv &vqiov' IIc't(ftoi, pro qua
voce vulgo tmßlrg usurpatur. Hesychius ipse etiam plenio-
rem formam xctra-ßXjjg' /udvöaXog exhibet. Similem in mo-
dum formatum est Ttgo-ßXrjg, quod litus significat.
8) xa-xxelvat' v.ara.v.( ipai' IJcactoi pfo /.a-v.raZvca
accipio. Consonarum coniunctiones, quae in aliis dialectis
non mutantur, saepius a Laconibus, Cretensibus, Cypriis assi-
milatas esse exemplis affirmari potest permultis. Confer xd-
goalov pro v.d-y.pa'Zov (de quo infra 15)), quocum Ttiv.aloi'
rrc/.oaig conspirat. Eiusdem consonarum coniunctionis re-
gressivum assimilationis genus amabant Cretenses, cuius rei
exempla p. 81 attulimus. Hoc loco de nonnullis aliis ita
fictis formis exponamus. Hesychius praebet: ßo-oQuliov
\po\l>(ov pro ßa-ßgduov, qua in voce qo vocalis mutationis
fuit causa, d-rraoi' dvd-orr&t ylu/.ojveg. qua glossa collata
Eleorum \rreov' ovoia pro ro lariov i. e. ioreov (cfr. \'o&i,
iGTia ex laria) esse verisimile fit. Huc accedunt Hesycbii
erraoav, erriet pro toraoav et ixrria alia (Boeotica Stud.
IX, 67; lärrc/.i] pro ^orr/.r; Curt. Etym.4 p. 657). Auda-
ciorem quam quae posset probari qv consonarum assimila-
tionem in vv esse putaverunt viri docti: at glossam multis
suspectam ßdvveicc rd ägveia recte traditam et ex * ßdoveict
(cfr. ßdotov' nQÖßctrov et ßdor/oi agveg) ortam esse et aliud
eiusmodi exemplum non dubium Mouuv'j ' o i'uelg -Hoouw
g>ctfiev (ap. Hesychiumj et Tzaconum, quorum lingua etiam
nunc antiquum laconicae dialecti statum asservavit, vox ßcivve
„ovis" confirmant.
9) y.a-xo q u Lag' ■/.urec/jj^ug iraou El/Jjo. quod pro
codicis scriptura v.a-v.oQctg Schmidtius recte, ut videtur, re-
stituit. Usitatior est forma /.cc/.ooudu'j.
10) y.ct-'/.eyeg' /.are/.eioo' Hdcpioi. Siccod.; Meinekium
/.a-zJ/eo, Bergkium v.aUy^Go eorrexisse adnotat Schmidtius.
112 Baunack
y.ä-lexeg cum forma xardX&xsg, quae quaruquam nusquam in-
venitur, analogia non caret, comparari velim, ita ut y.ä-Uy^g
secundam sing, imperfecti personam verbi cuiusdam v.a-'Uyio
esse dicam, quod ad rad. lex (Curt. Etym.4 p. 193) pertiuet:
*?.€X0J '• Mx°S *= ipevöio : ipevdog = äx^o^tai : ax&og =
7tXt]&co : TtXfj&og.
11) -/.a-Ttaräg' v.ad-OQÜv' naqff, Evxlcp. loräg collato
Tcarag participium esse censeo eiusdem radicis quae in na-
nraivio et in glossa dv-e-7iccT-a'§ev (i£ vtcvov dveßXeipev)
conspicitur. Eadem invenitur in
12) Iv-y. a-närab v' eyy.araßleipov, quam glossam
aeque atque l^i-ndtabv ef.ißlexpov näcpioL vere cypricam
esse vidit Schmidtius. Quodsi hanc glossam cypricam no-
minare licet, certe etiam quae statim sequitur Cypriorum
dialecto tribuenda est:
13) lv-y.a-(f Steve' evy.axa(pvreve.
14) y.ä.7iaxa' y.axay.öxpeig' ücecpioi, glossa tradita vix
poterit explicari. Mutationes, quas homines docti proposu-
erunt, afferre longum est; eas collectas invenis in Schmidtii
edit. minore et maiore. Fortasse legendum est y.a-ncaa'
y.aray.oTctsig, ita ut de secunda medii persona verbi naxäia
agatur. iiaxaio autem coniunctum est cum naxiio eadem
cognatione atque oqüco cum ogeio apud Herodotum usitato.
Nescio an duo lexici in hac glossa accentus sint librarii
mendum.
15) xa-ggccj-ov' IJäcpioi' y.Qäi-ov pro xü-xga£ov} y.a-
rä/.qa^ov. Vide sub 8).
16) /.ä-ot qio f.ict' ^regiorgco/na. Singulae litterac, quae
glossam sequuntur, fortasse adnotationis \;raQa Ev]x).(<> reli-
quiae sunt, quod additamentum persaepe corruptum est, cfr.
sub 9) ubi codex EvrjXip exbibet. Alios locos commemorat
Meinekius Philol. XII p. 602. In edit. maiore Schmidtius
adnotat: „glossa e y.aräoTQiofta corrupta videtur G. Diu-
dorfio." — Huc spectat mea quidem sententia etiam
17) y.a-yiLw ixvi}\' liv.iqioi, %iX6g collato, sed
Schmidtius „e y.ülya", ait, „corruptum esse vidit Is. Vossius. tt
Schedae grammaticae. 113
III. Salamiuiorum
18) xa-ygäg' y.axctcpayag' 2aXa[uvioi, si glossa haec
dicitur, ambiguum est, utrum ad insulae in sinu saronio sitae
an cypriae urbis incolas pertineat, id quod equidem suspicor.
Radicis gar, quacum glossam cognatam esse contendo, formae
graecae in Curt. Etyru.4 p. 471 sunt collectae. In plerisque
ß vicarium mediae y est: cfr. ßißgcüay.co, ap. Hes. ta-ßgöv
Tiol.vcpayov.
IV. In Eleorum inscriptione antiquissima,
C. I. 11
19) xa-da?.i] /xsvo i et xa-öaleo cro leguntur. Ahren-
sius (I p. 281 Adn. 5) eam scripturam lapicidae vitio vertit
et „ceterum", ait „d in his duplicare maluimus, quia simplex
consonans in Pindarico y.üntTov (vide infra p. 115) et Alc-
manico y.a-ßaivcov poeticae licentiae (?) deberi videtur. "
V. In Tegeae inscriptione
20) y.cc za airci (vs. 25) pro y.cträ rä ccvrcc, y.cc xäneo
(vs. 43, 50) pro y.ard rccTtsg i. e. y.ard ccttsq reperiuntur.
Gelbkius Stud. II p. 28 y.ardnsQ „e y.ard tccttcq conflatum"
nominat. Aliis tarnen exemplis quae attulimus collatis xa
etiam in dialecto arcadica aeque ac pleniorem formam y.ard
praepositionis loco adhibitam esse colligi potest.
VI. Aeolica exempla haec suppetunt:
21) y.ä-uehe' y.arsßale, quacum glossa ey-xa-Zelelv '
(cod. eyy.a&elslv) y.arccßalslv compares.
22) y.a-GTioXew vTroorogeaco ap. Hesychium et Sap-
phonem 23; cfr. Ahr. I, 150 et 261: vEyoj <T lizi i-ial&dy.av
rv'/.av y.aarcoXeoj {.i£).ea. — Ev re rv/.cc y.ao7to).€OLOa.u
23) y.a-ord&eig Alcaeus in fragm. 102: „6 d} et-v-
7iiO&cc y.aord&-eig.u
VII. Naupacti inscriptio — Stud. II, 443 —
24) a verbis: 3Ev Navnay.rov y.cc rcovöe (vel y.d rovöe)
ctrtißoiy.La incipit, quod eadem ratione facillime potest ex-
plicari.
VIII. Glossarum, quarum ethnica desunt, hae
eandem y.cc formam ostendunt:
C0KTICS n. Brügman, Studien X. 5
114 Baunack
25) y. a -g 7t e XX €f OTogvvet, (coä. 'ta-OTteXr]). Ahr. I, 41.
26) ya-XeveiV Xi&oßoXelv Schmidtio „ yaxaXsveiv,
•/.aXXeveiv", ut in commentario ait, esse videtur. Confer
yaxaXevei' XiSoßoXei.
27) ya-ßXiet' yaxanivei' ßXeei pro *ßX£jrei pertinet
ad radicem ßXv vel ßgv, quae ex ßgvco apparet. Quod qui-
dem verbum Hesychio auctore bibendi significationejm habet,
quod glossae ßgovg (lege ßgovv i. e. ßgvv) nieiv et ßgvv'
Titeiv (cfr. ßgvl-cci' da/.eiv, ßgvxxeiv iad-ieiv) demonstrant.
Huc spectat etiam ßgv-xov substantivum. Verbum eiusdem
radicis alium in modum formatum in Hesychiana glossa
yaxa-ßXe&ei' y.axajtivei exstat.
28) yd-&e' euidog quam glossam Schmidtius in y.a-3-sg
corrigere mavult, etiam sine correctura ad aliarum impera-
tivi formarum, uti 7wxq(x-g%e, eni-axe, eviaue analogiam (cfr.
d-oi\it\v, inid-oixo aliaque) potest explicari, uti Curtius in
Verb. II, 36 argumentatus est.
29) ya-rsxXaxo' y.axexoX(.täxo pro plusquamperfecto
medii accipio (cod. yaxexXäxo). Dubitanter Schmidtius „xa-
t€xXa?u adnotat. Confer xexXa/nev.
30) yd-x gon ov ydxavxsg glossae origo apparet com-
parato eo, quod Hesychius infra praebet, yaxd-xgoTtov ' yd-
xctvxeg' tcqÖo-tqotvov de xb kvctvxiov.
31) y.ct-cpÜG lo g' pirjv fortasse a yaxd-cf^iu originem
traxit.
32) ya-QQ ä^ai' y.axaQodBai nh t'goi^a, qijyvvfxi aperte
descendit.
33) yaGGov' i/udxtov" xa%v yal xga%u ?r€Qiß6Xaiov ex
yal €Ggov ortum esse opinatus est Schmidtius s. v. eGGÖv.
At mea quidem sententia y.et-\-(Goov coaluerunt (cfr. öi]Xog
ex ÖLß-t]Xog Etym. p. 604), ex quo, ut /.ccggov scribamus,
efficitur. yd eandem significationem in hac voce habet atquc
in xä-ßXrjiia (5)) et yä-GXQ(o^ia (16)): vestis ad pedes de-
flucns significatur. De %aoov confer supra p, 7.">.
34) yaXdCei' oy/.ovxac './'/a/ni ex * y.a-cü.uZirt et
Schedae grammaticae. 115
~/.ä/.a(.ta' oyy.og ex * xa-dXa(y)fia nata esse puto. Confer
d/xt'loveia, ä?MLov£vo/ucu, äla^tov.
IX. Pin dar us
35 1 y.d-TtsTOv pro yaceneGov in Ol. VIII 38 usurpat,
ubi simplex consona confirmatur metro.
X. In Homeri et Hesiodi carminibus haec exem-
pla legimus:
36) y.avdSaig in Hesiodi opp. 666:
oi ts xs vfta
xavd^aig ovr' avdoag u:io(f&Loei£ &ä).aooa
et 693 deivbv 63 ei ■/? icp3 u/nal-av vrctoßiov a%&og äeioag
aS,ova xavdi-atg xat (fOQTt' df.iavQco-9-eirj.
Huc glossam Hesychii xavdj-aig' ovvTgiipatg spectare
Schmidtius vidit. Qua de forma Curtius Etym.4 p. 553 ex-
posuit, qui xavdi-cug ex * yMT-.-aBaig ortum esse opinatur.
37) xd-o%e&e, II. vi 702:
xovg d* uvd-i ävaS dvdoiov ylvyelag -/.doxe&e.
38) xd-xvavs, IL Z 164:
led-valiqg , tu FLqoIt' r xdxrave BeÜ.eqocfövrr^v
og /ii} e&elev (fiköxrpi /niyrj/nevai ovx e&ekovor).
Hoc ex loco etiam Hesychii glossa xd-xreve' (poveve manavit.
39) y.a-OTOQVvoa, Od. q 32:
xbv de tcoXv tcqwttj eiöe zgocpdg Evgvyj.eia
y.a'ea y.aGTOovüoa d-govoig evi öaida'/.eoiaiv.
Confer Hesychii glossam: y.a-GToovvocc y.ciTctOTQiovvvovoa.
XI. Postremo loco nominapropria enumerabo, quae
xd formam in fronte habent. In forma
40) Ka-y kvrtg collatis l4.vxiyivr]g, Merayivrjg, IIeqi-
yivrtg illud •/.« inesse mihi persuasi, quamquam Fickius (Per-
sonennamen p. ISO) aliter de ea re exposuit et primam
nominis syllabam ad radicem y.a- (cfr. Tlolv/.dcov Curt.
Etym.4 151) pertinere dixit.
41) Ka-7tvlog et Kä-nvg praepositione y.c'c formata
esse nomina similem in modum ficta ""Eu-rrv/.og et ^Ayy.i-
nv'kog demonstrare videntur. iCfr. Fick p. 92).
s*
116 Baunack
42) Kcc-cpdnog et Ka-cpw cum Tleoi-cpr^^g, *Avti-
<pdrr]g comparo, ex quo praepositionem /.d in eis inesse
colligendum esse videtur. De formatione cfr. Ka-q-io : Katpd-
Tiog = lAvTi-Ttag : Avri-TtaTQog = Enwpqo) : EnctrpQÖdirog.
Quoniam exempla non dubia brevissimae , quae excogi-
tari potest, praepositionis formae v.d enuineravimus , nunc
quemadmodum illud v.d ortum sit, nobis est quaeren-
dum. Quod quidem duplicem in modum potest ex-
plicari:
a) Forma plenior, quam persaepe apocope facta /.dz
sonasse constat, ex legibus Linguae, consonantis mutae in
fine vocabulorum impatientis, xd fieri debuit. Saepius etiam
aliae praepositiones similes commutationes passae sunt. Ita
occurrit d pro dvd in glossa laconica d-traoL' ava-avvjS-t,
in aeolicis o-gtccoccv' dvioxiqoav, o-oxdmW dvaaxdnxio,
o-ota&elg' el-ay/.covio&eig, in latinis vocibus a-stasint, a-sta-
taries (Curt. Etym.4 p. 307). Interdum e pro ex legitur: in
inscr. locricae vs. 4 xr\ daf.uo xrj xoivdvwv pro xal 1 ödf.ao
xal I xoivdvwv, vs. 8 et 20 I Navndxxto, aliis locis (Allen
Stud. III, 259) atque in Phigaliae inscr. & OialeLag (328 a
ap. Fouc), de qua praepositionis forma Foucartius miro modo
hoc adnotat: „il faut aussi noter la crase de la preposition
ex dans i&ialeiag.u Dein conferas veliin d/,i pro df.irpL in
afA.7caidsg (Abr. II, 357), d pro ä/ucfi in d-roa/.xog et d-ßo-
?.og (Curt. Etym.1 p. 461), ■Jtö pro itoxl in vocabulis supra
allatis, ;rd pro nagd in inscriptionibus Halicarnassensibus
(Wachsmutli, Mus. Rhen. XVIII, 570), I pro ev in Olympiae
inscriptione, l pro vitö in Cypriorum dialecto, cui mutationi
glossa 1-f.uTQaov vnoOiooov üäcpioi exemplo est. Etiam in
Cyprica illa voce ixfiafifiivog, quam Siegismundus et Deeckius
Stud. VII, 247 ab ixfialvio derivandam esse putaverunt, G. Cur-
tius autem in adnotatione dubitanter ex 1-xua-f.Uvog ortam
esse coniecit, illud i vicarium praepositionis vnö me invenisse
puto. Forma pertinet ad VTtoxdfAVü), quacum Curtius Hesychii
glossam xix/uaxaim xexoTclaMto» comparat. Verbum autem
v7ioY.äfivv> ad enuntiati contextum aptissime convenit: „Eda-
Schedae grammaticae. 117
'/.U.-eg uvtoyov ^Oväoü.ov — ijäod-ai zog ä(v)d-Qto7Cog zog
i(v) zu [iaxa ly-utcLiuevog".
Ut igitur in bis exemplis Graeci formis praepositionum
decurtatis usi sunt, ita y.u quoque ex y.azd vel potius ex
■/.dz forma ortum esse quispiam coniieiat. At praeterea
bj y.u potest ita explicari, ut ipsam stirpem breviorem,
ex qua xa-zd formatum est, sine secundae syllabae addita_-
mento e remotissima aetate asservatam esse dicamus. Ne-
que desunt, quae ut boc fieri potuisse concedamus, nos mo-
veant. Priusquam de ea re exponamus, de xotö praepo-
sitionis origine disserendum est.
Ut multae pronominales stirpes saepius inter se coniun-
guntur — confer stirpem tu- in ov-zo-g, av-zö-g, iste, ean-
dem in o-zs, z6-ze, tzo-zs, stirpem v.a- in o-v.a, zo-y.a, rcö-v.a,
iir-y.i, vai-/.i, ov-Y.1, r-vu — , ita praepositionem /.azä ex y.a-za
compositam esse iam Benfeyus (Or. et Occ. II 556) suspicatus
est. Qui quidem vir doctus vocem sl-za comparat. Adde
tnst-za, dr-za, i-la. Nee minus forma f.ie-zä sie explicanda
est, quae quemadmodum cum aliarum linguarum indoger-
manicarum formis cognatis coniuneta sit, explicatu non est
difficile. Proficiscendum est a stirpe sma-, ex qua hoc fere
formarum stemma deduci posse videtur:
skr. \s)mi-thas zd. mal gr. /ne-zä
(cfr. (s)havi Etym.4 151) pro (h)mat (cfr. (o)iniyo6g).
Similem in modum y.azä ortum esse verisimile est, nisi
quod praepositionis forma primaria pronominalis stirpis casus
instrumentalis erat, qui quidem posteriore aetate aeque at-
que el-za. enei-za, i-la, dfj-za (Etym.4 620) amplificatus est.
Illud posh-emum exemplum drrza praeeipue quod compa-
retur est aptum, quia ex eodem casu manavit (*örj- = *djä
confer Curt. Etym.4 p. 620). Ceterum instrumentalis casus
saepius ad praepositiones formandas adbibetur, confer rtuod
(skr. 7^ör«) et dvd (ibid. p. 307). Eiusdem stirpis xa- loca-
tivus est servatus in particula e-xel, quae similiter ac xa in
HS Baunack
yiaxä, in /M-Si, xsl-d-ev mutata est. Formam principalein
*/.ä-%a fuisse crediderim, ex qua v.drä factum est correptione
eadem, quae in afia conspicitur.
Quodsi quispiam exempla supra allata ita explicat, ut
dicat Graecos ex antiquissimis temporibus et v.ü formam bre-
viorem et /.atä pleniovem asservasse, eas formas autem po-
stea promiscue usurpasse, habet quo defendat sententiam
suam. Cum enim iam in antiquissima laconica et elea in-
scriptione, in dialecto cyprica vetusta, in poetarum lyricorum
carminibus illud xa inveniatur, ea exempla priscam formam
tutata esse videntur. Accedit carminum Homericorum aucto-
ritas, quae plurimas nobis formas ex remotissimis temporibus
asservarunt. Illud v.d latet etiam in nonnullis vocibus. Xam
ut eaca (pro *ev-ow Etym.4 310) ex ev, noö-oto ex ttqo (cfr.
7cq6-oooj pro *itQO-tjät Etym.4 285) ortum est, ita za-rw
ex xa (cfr. ov-rw) derivandum esse videtur. Dein nomen Ca-
staliae fontis, quem ab Acbeloi filia quadam nomen accepisse
Pausania auctore (10. 8. 9j Panyasis arbitratus est, hisce
fabulis neglectis ex Ka-avalia compositam esse verisimil-
limum est, ita ut „fons destillans" significetur. Quae expli-
catio probabilior fit eis, quae Ulrich sius de fontis loco narrat
(Reisen und Forschungen in Griechenland I p. 40). Ait:
„Das Wasser der Castalia tränkt zum Theil die Oel-
bäume des Klosters, theils rieselt es in die an 60 Fuss
tiefe Schlucht hinab und wird weiter unten am Ufer
des Plistus durch Bewässerung verzehrt." Radix, ex qua
vocabulum Ka-oraUa formatum est, est eadem, quae in
oxäZto, oraytov, oraXäto, ord/.aytia, orakayuog, orccXäCtü, gtcc-
laooio ceinitur. Iam iutellegitur ex radice avay (aray-ojv)
substantivum quoddam or<x{y)-)Ja (cfr. ovvar/.-lia, aiit-ltov,
Öiut-'/.tov), quod fortasse fontern signiflcabat, formatum esse,
unde verbum aza'/Mw aliaque originem duxerunt. (De y
omisso confer (y)Ug, — lat. (jlittus, lit. glitiis — , 6(y)liG&üvn>
pu[g)müus, {7cvyfxog), pä(g)lu$, ma(g)la (Etym.1 326 •) Ceterum
cum hanc nominis illius explicationeni invenissem atque hisce
verbis notavissem, vidi Ulrichsium eodcm libro quem attuli
Schedae granimaticae. 119
in abscoudita adnotatione 29 p. 55 eandem explicationein
indagasse.
Huic alteri praepositiouem explicaudi ratioui probabili-
tatem conciliat, quod y.a in vocabulis y.äoaov, y.a/.dtei , y.d-
't.uua cum sequenti vocali coaluisse videtur, et quod in He-
siodea voce y.avd^aig digamino in v mutato praepositionis
y.a vocales a et v dipbthongum faciunt (xötvaj-äig). Quam-
quam enim in Homeri carminibus varia assimulationis genera
(y.aß-, y.ay-, y.aö-, y.a/.-, y.a).-, y.af.1-, y.av-, y.arc-, y.ccQ-) in-
veniuntur, tarnen illud y.auä^aig neque ita satis bene expli-
cari potest, ut r littera sequenti ß assimulata sit, nee eius-
dem litterae ante f elisio exemplis confirmatur.
Huc accedit, quod Italicae linguae similes formas prae-
bent, ex quo coniieias y.a graeeoitalicam praepositiouem
fuisse:
1) Oscor um forma ce-bnust, quam Curtius in Stud. II
p. 437 traetavit, collata om-bnet (pro obvenit] Corssen, Zeit-
sebrift XI, 414j praepositiouem contiuere videtur, quae cum
y.ü potest comparari.
2) Latinum ci-tra ad eandem formam pertinere vi-
detur. Ut in-tra, in-tro, in-ter a praepositione in, sub-ler a
sub , praeter a prae derivata sunt, ita baud dubie ci-tra a
*ci-, quocum y.ä comparem, deduetum est.
3) Eadem stirps, quam ex ci-tra colligimus, eundem iu
modum atque ex in 1^, ev in eig, sub in su(b)s (Curt. Etvm.4
291) in eis amplificata est, quae in Plautino cis-pellere (Am-
pbit. 3. 4. 17) verae praepositionis munere fungitur.
4) Latinos imperativos cedo et cette, quorum poste-
riores partes formas dato{d) et date continent, ex * ce-datod,
*ce-date syncope vocalis a facta ortos esse satis notum est.
Duabus igitur bis rationibus illud y.a explicari potest,
quarum utra reeta sit, equidem non diiudico. Ceterum si
breviorem formam plenam et ab ultima antiquitate traditam
esse statuimus, erit baec forma graecae latiuae oscae lingua-
rum communis, sin alteram explicaudi viam ingredimur, ne-
120 Baunack
cesse est graecas formas ab italicis seiungamus, quamquam
stirpis communio non excluditur.
XL Colliguntur peculiaria quaedam inscriptio-
num megaricarum, argivarum, messeniarum, ar-
cadicarum.
Edidit has inscriptiones Foucartius in libro qui in-
scribitur :
„Le Bas et Waddington, voyage archeologique en
Grece et en Asie Mineure. Explication des inscrip-
tions grecques et latines. " Deuxieme partie: Mö-
garide et Peloponnese.
Multae et satis memorabiles civitatum peloponnesiacarum
inscriptiones, partim antiquioribus, immo quaedam antiquis-
simis, partim recentioribus temporibus insculptae, in hac
sylloge aut textu emendato iterum eduntur aut primum in
medium proferuntur atque commentariis additis illustrantur.
Atque intellegitur ex eis, inde ab tertio saeculo ante Chri-
stum natum sensim tota Pelopouneso vulgarem Doridem in
usum venisse, ita tarnen, ut illa, quae propria erant diale-
ctorum singularum, plerumque quidem evanescerent , sed in
paucis quibusdam rebus ex vulgari Doride, quam ad inscri-
ptiones conficiendas adbibuerunt, (juasi pellucerent, cum plebs
diutius in maiorum lingua perseveraret. Laconicam maxime
dialectum usque ad recentissima tempora permansisse itaque
antiqui et sinceri sermonis laconici reliquias quasdam etiam
in ultimae graecitatis inscriptionibus servatas esse, quam-
(juam Dorismo vulgari Lacones publice utebantur, certis
quibusdam argumentis potest demonstrari. Simillima autem
ratio in argivis inscriptionibus cernitur.
I. Foucartius initium capit ab inscriptionibus me-
aricis (no. 1—88, p. 1 — 42).
Schedae grammaticae. 121
Megarensium dialectum, de qua antea propter testimo-
niorum penuriam nee multa ad nos nee satis certa perve-
nerant, ex Ulis inscriptionibus plane apparet Doridis fuisse
mitioris, cui e finitimarum gentium dialectis nonnulla pecu-
liaria admixta erant. In titulis praeeipue Aegosthenensibus
(1 — 14j multa dialecti boeoticae propria inveniuntur, pauca
tantum, quae a Boeotismo aliena sunt. Quas inscriptiones
cum iam Beermannus in dissertatione de boeotica dialecto
traetaverit, nunc restant pauca, quae memoratu sunt digna.
1) In compluribus inscriptionibus (26 — 34) saepius
quam in aliis aliarum gentium dialectis — dja-
lecto Attica vetustiore excepta, cfr. Cauerum Stud. VIII
p. 287 seqq. — mos ultimam vocis nasalem sequenti con-
sonae adaequandi reperitur: ita ante gutturales legitur:
dovllay (26. 30. 30 a. 31. 33 a), areXsiay (31. 33 a. 34),
avroy (26. 27. 30. 30 a. 31 bis 34), yäy (26. 30. 30a.
31. 33. 33 a. 34), slfiey (26. 29. 30), etoy (31), »ahxa-
oay (26. 30. 30a. 35), li&lvay (26. 30), MeyctQewy (26.
27 bis 29. 30. 30 b bis 31 ), arcclay (27. 30 b. 34), röy (31.
33a. 34), Tay (17), xüy (36), ante labiales iu (26. 29. 30.
30a bis 30b. 31. 33. 34 bis), noUräu (27), to.w (31),
tvju (27). Schmidtio (Vocal. I p. 112), qui eiusmodi vocales
nasalem illum sonum habuisse censet, quem in Francogal-
lorum en, on audimus, ut assentiamus, et formae quas enu-
meravimus nos addueunt et vox Kcoaxdvriov pro Kwvoxäv-
tiov (inscr. 18j.
2) Quod pertinet ad vocalium mutationes, paucissimae
sunt quae otfendunt. Dipbtbongus ai ut in titulis Aegosthe-
nensibus ex more boeotico sono rt exprimitur, ita epsilo in
dativis evdr/.ieg et tvvaereg (61), in y.e/.QVTtre (67 = 1067
ap. B.), TQOTitovyojv (pro rgoTtaiov/cov (38 = 1038 ap. B.j).
Dein v et i inter sese commutantur: inscr. 35 a exbibet al-
oif-ivdrag pro aiavjuväzag, at 25a fj/xvav. Tum 10 in i coa-
lescunt in vocabulo rotutv, 66 ap. F., 1098 ap. B., qui falso
correxerat. Cuius permutationis exempla vide supra p. 85.
Ad fjQiotov vocis similitudinem formatum est noovdiov (in-
122 Baunack
scr. 14), pro quo in aliis inscriptionibus semper itqövaog
usurpatur. Compara Herodoteum 7iqovi\lov.
3) Genetivi in to (Ah/.iiuo 11, 'Innivo 5, EvTteL&to 10)
et dativi in -oi, qui interdum leguntur, ad dialectum boeo-
ticam pertinere videntur, quia in ceteris rebus Megarensium
dialectus mitioris Doridis leges sequitur.
4) Forma öiedUal-av (35) universae Doridis usui ac-
commodata est.
5) E vocabulorum copia notabile est substantivum orel-
rocpogag, quod legitur in inscr. 4 „Iv Ttelrocpögag arceyQä-
ipctTo IdtXxiag sLrtol.'LodcüQov.u Confer 'ircrcaqyog et litnao/ug
p.*90.
6) Postremo loeo nomen novum Klet(j.ct%og affero, de
quo Foucartius miro modo ait: „forme nouvelle de Kkeö(.ia-
%og.a De cuius nominis et ceterorum a Klei- incipientium
origine quid sentiam paucis hoc loco explicabo. Saepius fit,
ut nominum propriorum, quae fere semper composita sunt,
pars prior decurtetur. Cuius mutationis Fickius affert haec
exempla: A/.io[To]vif.iog, A.Q7ia(Xo)Xv/.og , Bevdi[öo]dcuQog,
B).e[7ce]uvQog, *E'kkä\yd\vi7.og, M.iX{av)avd-og, 2€[Xa]Xevxog,
Xuo[i.io]f.ievLdrlg , IIooei[öo]öcüQog , JIa).a[i.to]f.trjöt]g . llti[oi}-
goog, niet[oTo]ad^ivrlg, IIotit[iv]avdQog. Eundem in modum
delphicarum inscriptionum nomen Ja-fiivrjg") , ex Jauo-i.ii-
vrtg (Theoer. ep. 11), ionicum nomen Ji-/.Qäxi]g (Stud. V,
269, 3) ex Jr/.o-/.Qcarig, nomen nooi-ör/.og (ap. Mionn.
Descr. Suppl. vol. 6 p. 595 in nummo Rhodio) ex TIooiöo-
öt/.og (cfr. TLoaid-umog 163d 11 ap. Fouc. et Jlooeidi.i mg
C. I. Att. 446. 447. 451 aliis locis, dein llootidtov C. I.
Att. 40 et TLooiölov ibid. 37;, nomen Wilcoidag (Pind. Pyth.
9, 30; 3, 1) ex 0i'/,olvQidag natum esse puto. Etiam in
nominibus a K'/.ei- ineuntibus stirpes y.Uito- vel y.ltivo- de-
curtatas inesse verisimile est : leguntur Kkeu6-dt]uog vel
7) Ap. W. et F.: ]s. 208 et 245; CO; 62, G; 71, 2; 88, 12; 155;
167, b et 21; 174, 17; 178, 25; 185, 4; 203, I et 5; 205, S; 221 bis;
231, 8; 211; 219; 264; 299; :«>•">; B26; 350; 360; 368; 369: S93, 16;
111; 445.
Schedae grammaticae. 123
Kleivöör^wg et K?.ei-öt;uog, K'/.eiTÖör/.og et IÜ.etör/.og,
KAsceood-ivrjg et KÄeia&ivrjg. Hoc ex more sunt expli-
canda KXsi-yivrjg, -dag, -Üef.ag, -prjörjg, -oocpog, -rf/.rg.
Quare etiam illud KXei-(ia%og, a quo profecti sumus, collatis
Iü.eir6/.iaxog et Kkeiv6fxa%og hoc modo ortum esse videtur.
Quam quidem mutationein hypbaeresin syllabarum nomi-
nale velim.
II. Inter Corinthi inscriptiones, quas Foucartius dein-
ceps edidit (87 — 107 j sola 87 a (T/.eoov [aperte pro Te?J-
aiov] 6 Neäoy/j (!) Inoieoe) antiqua est. — Deest hac in
sylloge memorabilis illa inscri])tio post reperta, quam Cuvtius
in Stud. vol. VIII, 465 et Lollingius „Mittheilungen des ar-
chäolog. Instituts in Athen" I, 40 tractant.
III. Argivarum inscriptionum, quas Foucartius ab
no. 108 usque ad 159 e edidit, paucae vetustiores sunt.
Antiquam scripturam solae 108 (äve&e/.e) 159a [aved-e/.e et
knoteae) exhibent. Xotatu quae digna sunt in brevem con-
spectum congeramus.
1) Cum alii tum Argivi antiquam vocalem a in lagevg
144b, IttQov 157 a asservavere. — Dein vox per se mira
i/naoolav pro aiuaolav videtur dicta esse, quacum alx-kov
et l/.-vela comparanda sunt (cfr. p. 79;. — In formis ovy-
ygocpov 159h et avyygofpoi 157a (dat.) fuit q vocalis muta-
tionis causa.
2) Maxime notabilis est inscr. 115a, quae terdecies
accusativum Alytvaiavg et toties 'Alt^avÖQtLavg exhibet.
Confer Ahr. II, 106, qui „de Argivorum" ait „hac consuetu-
dine ex inscriptionibus nihil discimus neque eius vestigium
servatum est in foedere Argivorum (Thuc. V, 79)." In decl.
secunda autem nasalis ante sigma elisa est : 157 a, 42 legitur
accusativus zog avXog atque etiam 159h, 19 roig acc. pl. —
Vocis 3J4QT€f.ng dativum Agräfii 109 a conferas velim cum
laconico Ai^vcltl, 162a. Sed Agreiadi quoque 147a legitur.
1 24 Baunack
3) 157a, 30 legimus ovvtytö&rl, aperte ex oweyoco&r],
ibid., 30 yoevoavxi. De hoc quidem participio Foucartius
dicit „c'est une forme nouvelle du verbe xiövvviu", sed luce
clarius est aoristum l-yöev-oa ad verbum quoddam yoevio
esse referendum.
4i Numeralia leguntur haec: dia/.axiiov 157 a 54, xqicx-
xccTitov 157a 55, xexqÜ/.i 108, xexccQc'r/.ovxa 157 a 54, xqi-
avTct 137 pro xqiuv.ovxu (cfr. neograecam formam), ivzvr^
xovxa 157a, 54, ttij'/.ovxa 157 a, 53.
5) E praepositionibus iv c. acc. 157, 50, lg c. acc. 132,
157a (decies), 159h (septies) commemoro. Derro/v. p. 104,
Ttäq (c. gen. et acc.) in inscr. 157 a semper apocope est
affecta; item avä in ayy.o(xidäg pro avcr/.ofiidfjs 159 h bis.
6) De nom. propr. genet. QLorcog iam p. 85 egimus.
Maxime notabiles sunt genetivi zlaiiwvovg et Nr/.cuvovg, in in-
scr. 159 e vs. 13 et 30. Quibus quidem respondet forma pamphy-
lia Kovoaoiwvvg, de qua Siegismundus (Stud. IX p. 93) ex-
posuit. Argivorum enim et Pampbyliorum dialecti cognatione
quadam artiore inter sese erant coniunctae: nam Strabone
(XIV p. 667 C) auctore constat urbem Aspendum Argivorum
fuisse coloniam (Siegism. ibid. p. 89).
7) Postremo loco vocabula nonnulla memorabiliora
affero :
an oax eycxG ig 157a, 24 et 25: avioaxeydooiog xwv
xoiyiov. Adhuc tantum cxTtooxtyaoita erat notum. Notan-
dum est duplex sigma positum esse, ut in i/naaaiav pro
cduaaiav (v. sub lj).
doyeif »;■ ß e t co 119 (ägytff ißeioancn cfr. 'Aoyjq rjßog
(305 messen, inscr.). Vulgo vocis partibus transmutatis *Eq>y-
ßuoyog dicitur.
ö i a/.ccXto ig 159h 12. Vocis huius origo, cum in-
scriptionis contextus sit laesus, explicari non potest.
krtiY.a ;r i ö tg 157a, 29. Totus versus hie est: ig xdv
böbv xäv 7taQ zag hn/.ariöag. Vox a y.t'rrog derivata vi-
detur. At cum contextus loci non sit apertus, de significa-
tione et etymologia diiudicare nolo.
Schedae grammaticae. 125
eQ/iiaaig 157a, 41. avlwv igudaatog sigmate geminato.
Vox haec cognatione vocabula sgiia, eQf.iatii.co attingit.
^evycoxog 159h. Bis dativus uvyioxtoi. Explicat
Foucartius hisce verbis : „ celui qui conduit un charriot attele
d' une paire de boeufs." Vox ex tevyo-oxog (cfr. nohäxog
— Keil anal, epigr. p. 90 — ex rtolid-oxog) orta est. Confer
oxiQog et £XVQQG nominaque cYn€QOxiö)]g et zY7ZEQex.idrig in
inscr. att.
Ctogva -
157a, 46: rccg Uogvag rdgifchg rov iegov Ttagra/novri
48: Uoovag ibg ro vöcog %tc\ xbv vabv /urj gerji
47: ay.arcsTOv vnb zäv "CtoQväv ogv^iog.
Foucartius adnotat: „^wgva n'est pas connu, mais il se
rattacbe au radicale de quo couler, la forme gva que le
Thesaurus regarde comme une corruption de qoi], est pro-
bableraent ancienne; le radicale lco ajoute peut-etre ä l'idee
de courant d'eau qu'il s'agit d'un courant d'eau vive. Le
sens en tous cas ne parait pas douteux. II a fallu tailler une
tranchee pour etablir ces CcoQvai', elles avaient pour but
d'empecher l'eau de couler dans le vaog (48) et au-dessous
on avait ouvert une fosse (47)." Equidem nihil de hac voce
disputare ausim.
va-y.ögog 147 pro vaoy.ögog. Etiam ap. Hesych. et
in inscr. delph. 256, 14; 247, 9; 248, 17.
vava-9-lov 157a bis, adhuc tantum ex Hesychio notum.
ortädiov — 108 — ex aliis Doridis fontibus iam no-
vimus. Confer Ahrens. II, 109.
vtieq leiräg 126a Foucartius recte cum latino „ex
voto" comparat.
v&agov 159h, 20, contextu laeso, non potest explicari.
vttoÖo ix ä 157a, 36 (xoevaarri ra vizeg rag vTtoöo/iiäg)
est forma perspicua, quae spectat aperte ad do/nog.8)
8) Nuperrime aliam notabilem inscriptionem Argivorum repperi, quae
non in Foucartii sylloge est edita, sed in libro, qui „Inscriptions d'Asie
Mineure par Le Bas et "Waddington" inscribitur: "ExQive 6 Seikos 6
126 Baunack
IV. In Foucartii libro argivas sequimtur (160 — 290) laco-
nicae inscriptiones, quas alio loco tractabimus. Excipiunt
eas Messeniae documenta nonnulla epigrapbica (291 —
323 a), ex quibus haec mihi videntur commemoranda.
1) Memorabiles sunt genetivi JTavllvio 311a, Ti/nägyco
309 ex Doridis severioris more formati, quamquam Messe-
nios mitiore usos esse ex Andaniae inscriptione apparet.
Qui ex Laconum vel Arcadum dialecto eas formas ascivisse
videntur. — De y.araora&evToig 303 a vide p. 95. — Da-
tivus Ji 314 quem Foucartius immerito mutat, etiam in in-
scr. 11 C. I. Gr. legitur.
2) Infinitivi eundem in modum atque in Andaniae in-
scriptione exeunt in -f-itv, in inscr. 303 a: öiadod-f^iev, dia-
didouev, ccTtodiöo^iev. — In participio legirevoavTe 311 et
dualis et formatio (vulgo hgarsvco) notatu digna sunt. —
Verbum y.areyyvsvco (303 a v.ctTeyyvsvoa/iievoiQ) novum est.
Alias y.azeyyvdco. — Ut in inscriptione Andaniae ita in 303 a
(öoBei, 16, 20 a bis, 27; nagadöSei 13) coniunctivorum tertia
persona in -ei exit. Etiam Lacones coniunctivum ita for-
masse apparet ex Hesychiana glossa daßsl' y.av9fjm ^iäy.iovsq.
Neque tarnen usquam magis quam in messeniis inscriptio-
nibus usus eiusmodi coniunctivorum invaluit. Hisce in formis
[Tüiy | ^Aqyt'nov xiah xo 6öx\rr | fxa zov gvviöqiov nö[f | 'EXXävcoy
öuokoyi]- | oüvjoiv Ma[X]iü)v xai \ Kipwi.twi' ifu/uivLf \ ä xa ßixuoatitv
to[1 | 'Agyiloi negl [t]üv \ vdauiv, KiuoiXiuv \ tjfUf UoXvalyuv, 'Ery- j
Qtiav, Aißiiav 'Edi- ] xaooav vixrtv Kiu(oX[l | ovg' 'Agr,Tfve Aiwy \
ß]ü)'A[üg] aivxiQtts Tloaidct- | oi>[i(x)v] • yqo(ptv; ß<x>h's IJtoiX- \ Xo; 77f-
d'iop\öu(i)v) •
Notatu digna sunt haec: 1) ifx^ivtv pro s/xfiireiv, 2) d'ixäoatuv pro
dorica aoristi forma dixü^tatv (cfr. Curt. Verb. II, 273), 3) quer, 4) vi-
xi'i' (Ahr. II, 195), 5) ctQt-Ttii (adhuc ignota forma, fortasse ab «^i/.rifp
„sacerdos" derivata, cfr. hgireva, cuius vcrbi inscr. arcad. 352 i ap. Fouc.
habet perfectum hgirivyf, 31t mess. inscr. UQiTsioavrs, 352 o, 4 Itgrc-
liiGuvros et 352i, 14 uQiTtvarci), (j) ottztgcc? pro devrigac, confer lac.
Act/joyäQiooc pro Ja/jo^uQi&oi (lC3a, 21), 7) ygocpivs ex yqucptvs pro
yQafjfAunvi (cfr. supra sub III, 1 svyyQOfpov et nvyy^ötpoi), 8) ßtakas
pro ßovXrj?.
Schedae grammaticae. 127
-t]i, quod exspectamus, in -ei attenuatum esse videtur ut -cot
dativorum saepius in -ot. Longe alia est eius formationis
causa in boeoticis exemplis, de quibus Beerraannus agit
Stud. IX p. 76 et 32.
3) Varia.
De Qiöniuog 318 vide p. 85.
avToaavrolg 303a, uti in Andaniae inscript. et
delpb. tit.
■/.arayogat-ig 303a recte ex Doridis legibus a y.ara-
yogcuco derivatum est.
AifxväT ig, cognomen Artemidis (cuius in inscr. mess.
bae formte ^greu trog 296 bis ei'Agrfuidog 311a exstant),
legitur 297—300 (gen. At/.tväridog) et 311, 311 a, quod nomen
etiam in lac. inscr. 161 {^iif-ivärig) et 162 (At^tväTi) re-
peritur. Pausania enim auctore Limnis, Messeniae oppidulo,
Artemidis templum erat aedificatum.
t g lt ig €v sg 302.
Quam quidem vocem novam atque perspicuam nobis
traditam esse ex duabus potissimum eausis notandum est,
primum quod Hesycbii glossam male a Scbmidtio addubita-
tam Xgiv&g" (.lelleyrjßoi comprobat, dein quod id boc com-
posito discimus, e'jgrjv vocem ab initio digammo instructam
non fuisse, namque nisi res ita sese haberet, ^rgizoigsveg
exspectares. Mira ista forma Xgivsg assimulatione vocalium,
quae non ita rara est (cfr. supra douogxig, Eßdeprjxovra p. 82),
ex 'iQtveg nata esse videtur.9) De significatione compositi
ToiTt'osveg quid statuendum sit, in propatulo est. Iuvenes
enim, qui in certas classes vel, ut verius dicam, greges (dys-
).ai) distributi erant — buc spectant Hesycbii glossae äys-
/.ccOTOig' kqr.ßovg' Ko^zeg atque 6 äyü.alog' 6 ev ayelt] dux-
ytov — tum ita nominati esse videntur, cum ex tertio anno
recepti erant. Ut formam explicet, Foucartius haec addit:
„L'element roir- peut s'expliquer par le rapprocbement avec
i Alia vocali suffixum instructum habet forma Tgavts, quam Lace-
daemoniorum fuisse Hesychius tradit.
128 Baunack
un autre mot laconieu rcgiotelgaL que Photius lex. p. 140, 21
interprete ainsi: oi rceql e'ly.ogl tri] naget ^iay.covag" (?).
Postremam e Messeniis inscriptionem Andaniae amplissi-
mam edid.it Foucartius, quam, quod a Sauppio dudum egregie
edita est, hoc loco non respeximus.
V. Extrema in dissertatione de inscriptionibus arca-
dicis a Foucartio (327 — 353) editis disputaturus sum.
1) Adhuc digamma solum in nominis proprii genetivo
fctGoxvoyo (C. I. 1520) erat traditum. Novis inscriptionibus
perlectis cognoseimus Arcades crebrius digammo usos esse.
Cuius quidem invenimus haec vestigia:
a) ßctvccAioia (352p) est nomen tribus Mantineae.
Cum aliarum nomina omnia ad deos pertineant, velut Erca-
lict ad Minervam, Evvalia ad Martern, 'Ojrlod(.iLa ad Iuno-
nem, JJoGoiölia ad Neptunum, haec quoque tribus videtur
a deo quo dam, fortasse ab Apolline, qui saepius praeter
ceteros avaB, cognomine appellabatur, nomen duxisse. Cuius
vocis digamma et ex carminibus homericis aliorumque scri-
ptorum libris et ex inscriptionibus complurium dialectorum
est satis notum: confer in inscr. cypr. (Stud.VII p.237, 258)
bis ßdva'S, et semel savaooa (ibid. p. 259), boeot. ßavct^iwv
(C. I. 1574), er et. Baval-ißovlog (C. I. 2572, 4 et 2577, 4),
lacon. fcivct%g (226 ap. Fouc), Evgvßävaooa (ibid. 163a, 2);
163 d, 50; C. I. 1372, 10), .^avay.roQiig (in anathemate pla-
taeensi, Jahn's Jahrb. 1857 p. 4S7). Praeterea Hes)rchius
ßcivvag tradidit. De radice confer ea, quae Angermannus Stud.
III, 118 seqq. disseruit. Sed dubito, quid de vocis ßctva/.toia
exitu statuam : fortasse a * .-avcty.iLBiv (=ävdao£iv) deducere
licet. In eadem inscr. 352 p legimus
b) genetivum ßiaxiav. Aperte est .-loviag pro 'Eoiia^
a voce koTia deduetum, cuius - lmc usque tantum in He-
sychii glossa yioricc ioyäQct erat traditum. De rad. cfr.
Curt. Etym.' p. 400. — Ibidem invenitur
Schedae grammaticae. 129
c) .-ly.aöiw, genetivus nominis .-r/.döiog, quod nomine
Ehdötog (C. I. 3089, 5574; Mionn. descr. de med. III, 212,
218) collato ad er/.dg spectare pro certo babeo. (Consimi-
liter nos dicimus „Zwanziger".)
d) In inser. 340a, 36 exstat nomen ßäyog: Quod qui-
dem aut cum radice rah (scr. vakämi, lat. veho\ — confer
boeot. .-e£lag Stud. IX p. 53 — coniungendum est aut cum
ea, quaein rjog, rtyeco latet (cfr. Fick, Wörterb.3 1204). Confer
dfiqiayvta (II. B 316) pro d/urf-isay-vla , de qua forma
Curtius Verb. II p. 148 disseruit. Haec altera nominis ex-
plicandi ratio fortasse magis probabitur, si nomen Hyog (in
Cepbisiae inscr. ; vide lexic. nominum Benseleri) attulero.
e) ß digammi vicarium conspicitur in nom. Kdßaioog,
cuius genetivus Ka ßaiow in inscr. 352p legitur. Mea qui-
dem sententia Kdßaioog ex Käß-ai&og (vide infra sub 3)
ortum eadem radice, qua nomen laconicum Kaß-wvdag fp. 60)
utitur. Etiam in libris manu scriptis Arcadum nomina di-
gammo instructa ß vicarium babent: a Xenopb. Anab. 4,
1, 18 Areas Baoiag (confer Boeoti cuiusdam nomen faoiag,
Stud. IX, 52) commemoratur.
f) In nomine (Dav iöag (338c) sine dubio digamma in
v transiit. Cum (Dav- iöag, Oaß-iöag confer aeol. subst.
q>avog (Abr. I, 36).
g) Evvalia, nomen tribus Mantineae (vide sub a)); aperte
ad Martern spectat. Cuius de cognomine 'Ewdliog, quod non-
dum explicatum est, fortasse bunc in modum erit diiudican-
dum. yEwd).iog ab eadem radice, quam in voeibus u'/.ho,
eilen), ovlaf.iög, ou-ilog aliis cognoseimus (scr. var, Etym.4
p. 539), originem duxisse videtur, ita ut Evvdliog ex *Ev-
ßal-iog (cfr. l-ä)»-r]v ex * e-.-aX-rjv et e-vdl-oj/.a ex *.-£-
.-al-ojy.a) digammo in v mutato oriretur. Evvdliog igitur
eumsignificat, qui in pugnae tumultu (ovla/iog) ho-
stibus vehementer instat. Eandem radicem in laconico
nomine Bfü.iov fap. Fouc. 168 b, 168g; C. I. 1367) — confer
Hesychii drt-f/J.eiv d/rtioyeiv — me invenisse puto. Fortasse
etiam Ba/.-evg (ap. Fouc. 282 1 eodem spectat. Dein confer
Crp.Tirs u Brcgman. Studien X. Q
1 30 Baunack
Hesychii glossas yrjXico/tevoi' -/.arexö/nsvoi, yrjXiäo&ai' y.are-
Xto&cti, yrjloiuevtog' avvsiXr^i/iisvovg, etiam y^veod-cti ' xari-
Zeo&ai (fortasse pro *yeX-veo&cu, ita ut etXito ex *seX-v€co
originem habere videatur, id quod Brugmanus Stud. IV, 122
et Curtius Verb. I, 256 coniecerunt). . Sed ut ad vocabulum
EvväXiog redeam, Evvto eins forma hypocoristica est. Evviö :
'EvväXiog = Meveod-w : 31ev£G$£vrlg = 3E7caq>Qc6 : Enct(fq6-
öirog.
2) Qlvriovog, quod sine dubio a Qü.tcov descendit,
mutatiouem Doriensium propriam (Ahr. II, 110) passum est.
Primum huius mutationis testimonium epigraphicum tabulae
Heracleenses praebuerunt {(Divriag). Quod is mos etiam in
arcadica inscriptione invenitur, mirandum est. Qua de re
fortasse hoc modo iudicandum est, ut hoc nomen ex dialecto
dorica in Arcadum nomina transmigrasse dicamus. Aptis-
sime hac cum mutatione comparari potest Tzaconum q in v
mutandi mos, cuius exemplum est vox /novvraXla cum laco-
nico vocabulo Livgralig collata. Cf. Brugman Stud. VII, 355 sq.
Simili modo aliae dentales commutantur: ita X pro dm glossis
Xioxog' öiaxog et 0C7tO7tr]Xi6asiv' ä7t07tTqdojoeiv usurpatur.
3j Nomen propr. Käß-aiaog (vide 1, e) aperte ex
Käß-ai&og natum est. Conferas velim "Ov-ai&og, Kvv-ai&og,
mil-ai&og. Etiam AXotov 338b, 11, cui 352h, 50 AXd-tov
respondet, hoc modo potest explicari. Cuius moris exempla
supra attulimus.
4) Urbs OiyccXia, quo nomine plerumque a scripto-
ribus nominatur, in inscr. 328 a 0iaXeia eiusque incolae ol
(Dialeeg fv. 19, acc. OiaXeag vs. 15, 26, dat. OiaXioig vs. 11
et 21) appellantur. De etymologia nominis nil certi afferre
possum. Id tarnen pro certo proposuerim, OiyaXia esse ve-
tustiorem formam quam (bialta. Comparari possunt aiya-
Xöetg et aialog, dXiyog et Tarentinorum oXiog, kytav et boeot.
forma hov, ccyrtyoya et <xyrtoya (Curt. Etym.4 599, Verb.
II, 214).
5) De vocalium attenua tionis exemplis memora-
bilibus vide supra p. 83. Vocalis t in / attenuatio iam ex
Schedae grammaticae. 131
tegeatica inscriptione fuit satis nota. Iam novae inscriptiones
baec exempla addunt: Tr;?J/Liaxog 340 a, 23, ^irceöea 352 p,
3Ivcuoi/.tto 338c, 18, 'I/nnsöoy.lf.g 338b, 34, "I/Lmedig 338a,
quod nomeu ex 3E(.inidiog natum esse puto. Eiusdem per-
mutationis exempla sunt haec: Jetzig 338c, 18 (pro Jäfiiog),
Xl/.ig 340a, 31, Jrjojoig 341 d, 22, "Anollüvig 341 d, 2,
quae noniina, postquam nominativi 10 in i coaluit, III de-
clinationem sequi genetivi QrtQiog 338, rögyiog 338b, 13,
OeouavTiog 352 p, Jiovvoiog 341 d, 6. 8 testantur. Con-
feratur Benseier „Studioruin" Vol. III p. 147 sqq.
6) Poseidonis nomen hasce formas praebet: 352k
et m JJootiövJvog, 352 n Ilootöävog, 352 o FLoaiöävi, 335a
TLoooidävog. Huc spectat praeterea nomen tribus Mantineae
Iloooid/.ia (pro Iloooidrta). Illud oi etiam in duabus inscr.
laconicis legitur, in quibus xol IJobiöän servi consecrantur
(ap. Fouc. 255 a et b). Quam quidem miram diphtbongum
Abrensius (Philol. 23, 19), qui solam formam IJoaoidävog
inscriptionis supra nominatae cognoverat, addubitans illum
genetivum in Kogoiöüvog corrigendum esse putavit. At nunc
quattuor exstant eius formae exempla, ut res prorsus certa
sit. Quibus ex elementis boc dei nomen sit inditum, ostentu
est difficillimum.
7) Iam de nominibus Kht\vln7ta 330 et Oartvä 352 i, 21,
32, 38 mibi paucis dicendum est. r\ productione suppletoria
ex e hunc in modum natum esse puto: facilis explicatu est
forma &ai]vü, quae ex * Oa.-eo-va aperte orta est. Mirum
quod f buius vocis est elisum, quoniam Arcades illius soni
tenaces fuisse supra vidimus. Comparandum est Laconis
cuiusdam nomen (Daßevvög in inscr. delph. 841 ap. Le Bas
„Voyage arcbeol." Quae quidem nomina veri simile est
a Gratia Oatvvä, quam una cum altera Klr^ä in Pelo-
ponneso meridiana cultam esse Pausanias narrat, esse repe-
tita. Praeterea buius Gratiae nomen in Alcmanis fragmenti
papyracei pag. II, 9 commemoratur, quo loco tarnen (teste
Beigkio, p. 1380 editionis 3ae) bae litterae (DHNN solae
leguntur. Quaeritur quae forma illius Gratiae nominis buic
9*
132 Baunack
scripturae insit. Bergkius „scribendum", ait, „Or^vr^v ex „®cc-
eivog ((paevvog) non qjavog sed Doriensium more qnqvog
ortum ". Equidem plenam illam formam (Dai]väv (pro * 0aßrt-
vdv), quae doricum sequitur morem, restituendam esse puto.
Neque obstat quod ß deest; namque id saepius in Alc-
rnanis fragmentis omittitur.10) Sed liac de re alias. Uti
(Darjvä ex * ®ccßeo-va (cfr. Brugman , Stud. IV, 95) , ita
Hesycbii glossam xmjva' %d ev xcuouevoc £v?.a ex * y.ct߀G-va,
asX^vrj ex *aelaa-vri nata esse putaverim. Eandem viani
ad nomeu illud alterum explicandum ingredimur. KXr^lnna
enim mea quidem sententia ex KXr^-ircria i. e. * KXsrjv-i7tfta
ortum est, cuius pars prior y.Xstjvog dorica forma vocis y.Xeivog
esse videtur. Idem statuit de nomine illo proprio Brugmanus
1. 1., qui praeterea apud Hepbaest. I p. 27, 16 pro Kurr
oirtTtio legi vult KXerjViTtrtco. Curtius de voce xXeivog ita
exposuit (Etym.4 p. 150), ut yXsivög ex yXe-ivo-g ortum esse
contendat. At cum et illud /Xiqvög nominis Kh^v-bitita. et
Hesycbianas formas xXeevvov (ovoiiaoTov) et y.Xeevvcov (ovo-
[.laoTüJv, evöö^tov) respicimus, eo potius adducimur, ut varias
formas hunc in modum inter se coniungamus:
* /.XeßiG-vo-g
y.Xeevvog */J>eeiv6g dor. *y.Xerv6g
KXevvä. y.Xeivog. y.Xrvog.
De vocalium bypbaeresi confer devöoov et d&vdoeov alia
(Fritscb Stud. VI, 90 sqq.). Klewä ab Alcmane ea Gratia,
quam Pausanias KXrtxct nominat, appellatur. Dein praeter
„Khtvhc7iau Kh^v-ayögccg , KXrjvö-TtoXig, KX^vö-ovoatog,
KXrjvog in Beuseleri lexico afferuntur. Simili modo verbum
nleico ex * /Xeeico (confer reXeiio ex ^TsXea-ico) vocalis t
10) Interdum digamma latct in scriptura tradita: in fragm. 60, '1
pro codicis lectione nqwTovig zt meo iure ngmßovis rt restituo, quae
forma proxime accedit ad primariam *7iQäsovec, a qua Brugmanus omnes
huius vocis formas (Stud. IV, 155) deduxit. Etiam in fragm. 41 legam
pro traditis verbis wr«#' itai^wv: uisad-' ii(ii<>wv (confer lac. U-w^ü-
dicc kvtaxia ap. Hes. — Curt. Etym.4 404).
Schedae grammaticae. 1 33
hvphaeresi facta ortum esse videtur. Ad barum vocum radi-
cem pertinet praeterea glossa Hesychiana, quae a Schmidtio
iniuria crucis signo instructa est, ■/./.svoö/.u&a' ay.ovGOf.uv
(f&ey^ofied-a. xlevoo/xai enim a radice xlv non longius abest,
quam nXevoouai a -rckv.
8) De primae declinationis genetivis fem. et
masc. uberius est agendum. Ac primum quidem formas
affero :
a) Substant. femin. genetivi exeunt
a) mag: legimus in inscr. Pbigaliae 328 ab ®ia?.eiag
Megalopolis 331, 5 eveoyeoiag, 331 3Ieyay.Xeiag et Ovga-
viag, Mantineae 352g yga/n/ttazelag , 352h, 11 dvoiag,
352h, 26 ol/.odouäg, 352 i, 7 öarcavag, 352 i, 8 XeiTOigyiag,
352 i, 23 (xveiag, 352 j, 11 iöiag et /.leya/.oipvxlag, ibid. 21
oioTrjQlag, 352 a, 10 uoäg, 352 p EicaXiag, Evvaliag, cO;iXo-
öoiag, IloooidXiag, Fava/.ioiag, Tegeae 340b yäg, ol/.iag,
340 d olv.iag, 341b ccgeräg et evvoiag.
ß) in av, tautum in his duarum tegeaticarum in-
scriptionum quinque formis: rüg Cai.tLuv, zag loöov.av , rag
loyiovlav, 340c yav et ol/Jav.
b) Masculinorum genetivi exeunt
a) in c: 26 exempla exstant in inscr. Megalopolis
(331d), Tegeae (341d recentior), Mantineae (352g, h,
i, P)-
ß\ m av (ex an, cfr. Gelbke, Stud. II, p. 37),
primum in Mantineae inscr. 352 e E£a-/.idav et 352p
D.av/.idav et F igt Luv]
dein in Tegeae inscr. his: 338b Xgei/niuv vs. 13, OüJ.Lav 17,
^A(y)iav 21, Kulliav 19, ^AnoV.tüviöav 16 et 27, -av 24, 54, 55,
-zeiav 36, -eiviav 38, Kolav 47, \4).t$iüöav 25, MeyaXiav 31,
Iloleav 32, roQyin7cißav 37, ^Ayad-iav 3S, Ev^Xiöav 23, Qga-
Geav 40, -avdav 49, Ah/.iav 53; 338 C 'Agyjav 3 et 6, ^cüyJ.si-
duv 34, -at; 6, *Aoxiav 11, -ogav 13, Mi'kriäduv 16, (Daidiuidav 9,
^AqigxÖIuv 10, -(5ai> 20, ^awviöav 2, Jt'^Lav 7, Oü.tovlöav 10,
Nc/.ugiuv 11; 341 d Milriadav 8; 341g Kgariav.
134 Baunack
c) Imprimis monendum est in una eademque Man-
tineae inscriptione 352p femininorum genetivos
in ctg (Ertakiag, *EvvaXlag, 'ÖTtXoduiag, Tloaoiöllag, Fava-
-/.iGiag), masculinorum in av {Fiariav et ßkav/.iöav) exire.
Eandem regulam Cyprii, quorum dialectus cum arcadica
summa cognatione est coniuncta, sequuntur (cfr. ^Ovaoayöoav
at 'A&üvag, alia permulta in una inscr. Stud. VII p. 240).
Nee minus Pamphyliorum inscriptiones , quas Siegis-
mundus traetavit Stud. IX p. 91, femininorum et mascu-
linorum genetivos distinent: legimus bis /.iväg, a.t'Ydgaf.iovav
(fortasse pro [E]d-ögcci.ivav — C. I. 81 Atheniensis Evdgducov
appellatur — , uti in inscr. 3 eiusdem „Studiorum" pagiuae
certe (A)rp6göiaig, Acpoodiolv i. e. Atpoodioiog, AcpoodioLov
legendum est). Quibus rebus reputatis concedendum est ha-
bere, quo defendat sententiam suam, Leskienium, qui putat
Tegeaticos illos quinque genetivos seeundum masculinorum ge-
netivorum analogiam esse formatos, quam permutationem arti-
culi forma rag vitavit, ita ut geuetivos tag tauiav, rüg eado-
xav , rag loytoviav colligatos legamus (die Declination im
Slavisch-Litauischen und Germanischen p. 40).
9) Declinationis sec. genetivi plerumque in -io,
in inscr. recentioribus in -ov, in inscr. metrica (331a) in
-oio (vaolo, TtlovroLo) exeunt. Nusquam leguntur genetivi,
qui in Cypriorum inscr. valde usitati sunt, nasali amplificati
(cfr. äoyuQcov pro agyigio i. e. agyvgov), ita ut, quamquam
Arcadum et Cypriorum dialecti artissime coniunetae sunt,
Cyprii soli eius formationis genetivo usi esse videantur.
Cum cypricis formis agyvgwv, ^raoiyoixcov unus prono-
minis demonstrativi genetivus arcadicus rcovi (in Tegeae
inscr. rcovi reo s7ti£<xfil(o) comparari potest. Eiusdem pro-
nominis aecusativus ravvi aperte ex rav-d-i factus est.
10) Stirpium in -et» nomin ativi et in -evg (hgevg
341, 3, xovgevg 341c, 26, duodo/eig 331c, 3) et in -rjg ex-
eunt. Illud t] est sine dubio idem quod in Nr)QT)-t-Q, no-
minis Nrjoevg feminina forma, in Egsx&q-t-g (Eoex&evg)
apparet. Hae formae leguntur: ygacprg 338a, 341 e, /< gijg
Schedae grammaticae. 135
340d, 10, leQtjg 338b, 1. 3ü. 34. 52 (eadem forma in inscr.
cypr. Stud. VII, 261). Sine dubio taQtjg ex *iages-g digammo
extruso et productione suppletoria facta ortum est. Pluralis
nominativi hi exstant: Wialeeg 328 a, 19 (confer cypr. 'Eda-
Xuseg Stud. VII p. 246), MavTivflS 340a, 34, isQslg 352 h,
42; 352, 17, 24.
11) Stirpium masc. in -ea- genetivus triplici
modo formatus est; exit et in -eog (saepissime) et in -ovg
(bis) et in -ov, Ztoor/.QccTov 341 d, 12, 20, Jiocpävxov 341 d, 5,
'Eq^ioy.qLtov 341 d, 13. — 331 d legitur acc. <Di).o/.lftv. —
Notatu dignus est nominativus reiieveg 331b, 31 et 42 (v.
p. 83).
12) Femininorum in co vocati vi cum eisdem formis
dialecti atticae discrepant: legimus 34-1'Aqiotcü, 345 b Xqcotw,
345 'AcpQoöcö, 346 KaXXixuj. Eas autem formas esse voca-
tivos ex aliis eiusmodi inscriptionibus 342 — 347 c apparet.
13) Ex verborum declinatione notatu digna sunt
a) df.iviio 328 a, 23; 353, 7; b) perf. I e qit£v%e cfr. Curt.
Verb. II, 214; c) perf. avä/.ei/.e 352 i, 26 — Curt. Verb.
II, 211 — sine dubio ab ava-y.ei.co (= ävari$r]/ni) de-
scendens, cuius medium vulgo usurpatur, at „consecratum
esse", non „consecrare" significat.
ADDENDA.
P. 65. De gotica forma meina, quam ex *ma-ja-na
natam puto, compares nominativum plur. veis ex *vaj-as
(cfr. scr. vaj'-am) ortum.
P. 122. Hoc loco de nominibus propriis a Klei- inci-
pientibus egi. Mutatio, quam haec nomina passa sunt, in
fuga quadam sonorum similium posita est (cfr. Fickium in
Kuhnii Anual. XXII p. 98 seqq.j; itaque JaLievr\g ex Jauo-
fisvrjg, K'/.eldr/.og ex K'/.eivodi/.og nata esse supra dixi. Hoc
loco haec simili modo formata nomiua addo : KXrj-vr/.og (ap.
Fouc. 163 b, 48; 163 c) etKXrj-vixidag (ibid. 168 c, 31 ; 163 d, 53)
136 Baunack: Schedae grammaticae.
ex * iO.tjVo-vi/.og et * KÄrjvo-vixiöag (de Kkrjvög v. p. 132),
dein TiftaxlSag (viele Benseleri lexic.) ex Tiuo-fiiayjdag, 0i-
kdcov ex Oilo-lacov (cfr. 0ilö-?Mog). Compluribus formis
nomiuum propriorum talibus, quales sunt illae Ja-/nevrjg,
lü.ei-dr/.og, in usum reeeptis ac divulgatis facile lingua eo
potuit deduci, ut hie illic etiam eis formis syllabam detra-
heret, quae molestam illam sonitus syllabarum vicinarum
aequabilitatem non exhibebant. Quare Jrrvixog (Mionn.
III, 269) ex Jr^w-vi/.og, ni-y.QaT^g (Mionn. Suppl. VI, 266)
ex niOTo-xQäTrjg, NrrxXfjg (Fouc. 163c, 168c; C. I. 1277)
ex NrjOo-xXfjg explicanda esse putaverim.
P. 124. Vocabulis inscriptionum argivarum memorabi-
libus, quae collecta proposui, adicio nomen proprium slav-
ör/.a (155 a). Quod principalem formam * ^tavodl/.a (cfr.
sLaodixij) habuit, cuius vocales vo in v coaluerunt, ut inter-
dum etiam ve in v (cfr. evxrjXog ex * e-ve/.rjlog i. e. *e-j?e-
y.rjlog natum, id quod docent formae ysxaXov t^av/ov et
ßixaXa' vtoxeXi] ap. Hes.) et saepius 10 in i (v. p. 49 et 121)
et u in i (cfr. aeol. Igog pro iegög Ahr. I, 103) contraeta
videmus: quae mutatio a grammaticis Indicis sumprasüraria
nominatur.
P. 132. Cum graecis formis (Dartvü ex * Oaseo-vcc, oe-
Xrjvrj ex ^oeXdo-v^ explicatis compares latinum vocabulum
sermus, quod ex *seres-nu-s (cfr. gr. oiXag) eodem modo
ortum putaverim, quo aeneus ex *a'es-neu-s prodiit.
EIOIKYIAI.
VON
ED. HEYDENREICH.
FREIBERG i. S.
El o i y. vi a t.
Unter den im Buche .2* der Ilias beschriebenen Kunst-
werken des Hephaestos befinden sich auch Jungfrauenge-
stalten. Dieselben haben Verstand, Kraft und Stimme;
Hephaestos stützt sich auf sie, als er der Thetis nach deren
Ankunft entgegengeht. Diese äf.iq>l7io?.oi werden .2 418
mit folgenden Attributen versehen:
XQvoeiai, ucofiGL vsijvioiv eioi/.vZca.
Dieser Vers, nun ist grammatisch wegen der sonst in der
gesammten Gräcität unerhörten Form eior/.vlai merkwürdig.
Ueberliefert ist dieses Perfect mit der ersten Silbe si
in den guten Handschriften; nur vier untergeordnete, in dem
Apparate von La Roche mit DEGH bezeichnet, bieten die
gewöhnlichste Form dieses Perfectes eor/.vlai, ganz offenbar
durch ein Versehen der Abschreiber. Belegstellen für die
Form mit si, welche also wohl auf alexandrinische Gelehr-
samkeit zurückgeht, sind ferner Et. Magn. 350, 57 eoi/.vla'
ex rov eor/.coQ lot/.öxog, xb d-r]Xv/.bv loiv.vla' v.ai Ttleovaa/iKÖ
xov t 'Duccdog 2 uofjOi vertvtoiv eior/.iiai. Ferner ebenso
Schol. Theoer. 1, 36 xb j.dvxoi vorjaecüg Iotl xb öh bgaoecog.
advvaxov yäg b(.wXoyov(.iivtog ev yQ&(fft /.IvrjOiv eivai Uoxi-
'/.ijv aXXa xtov yXvftxcov ei/.6viüv xax<xlXr]Xoi rtoav xolg ?.e).sy-
/.isvoig' xccvxcc y.ad-y vrc&QfioXrtv "O/urjQog eXeyev a'/^d-ioxeQOV
Xoiaeiai -ojfjOi veäviaiv (sie!) sioizvlai.
Dagegen bringen uns die Scholien bei Boeckh II p. 173
zu den Worten Pindars „ tgya de Zwoiaiv IqtcÖvxeqol & buola "
1 40 Heydenreich
Ol. VII 95 folgende Anmerkung: ccllioq' agyct öl uooloi
7CCtQCC tÖ cOf.u]Qi/.dv
Xgvoeia £tofjGi verjvioiv egy' ei'/.vla.
Woher diese sehr abweichende Lesart stammt, und ob
sie überhaupt auf irgend eine alexandrinische Autorität
zurückgeht, lässt sich bei dem jetzigen Zustande unserer
Pindarscholien absolut nicht ausmachen. Denn auch lilliog
beweist nicht einmal sicher, dass wir mit der ganzen Be-
merkung auf einen anderen Gewährsmann zurückgewiesen
werden, als mit der nächstvorhergehenden. Vgl. Lehrs
Pindarscholien Seite 17. 37.
Die Form eiorKvlai nun findet sich in allen Ausgaben,
die man jetzt irgend mit Grund in die Hand nehmen kaun,
und ist unter den Herausgebern noch besonders anerkannt
z. B. von La Roche und zuletzt von Franke. Auch die
Grammatiker haben sie als echt registrirt, so Thiersch,
Krüger, Buttmann; aber auch noch im Verbum von Curtius
II 193 heisst es ausdrücklich: „das Femininum zu ehwg
neben dem vereinzelten elo i/.viai 2 418 nur el-
xvicc. "
Trotz dieser Billigung der Form mit el halte ich die-
selbe doch für falsch und glaube, dass die einzig richtige
und in den Text einzusetzende Form rjoixvlai ist.
Nur I. Bekker hat Hom. Bl. I 136 f. vorübergehend
die Möglichkeit dieser Form erkannt, ist aber später von
ihr wieder zurückgekommen. Bekker sagt hier nemlich:
„Häufiger als %oi/.a ist ^esoixa, auch mit langer erster
silbe. ob diese Verlängerung durch si oder /; auszudrücken
sei, hätte sich noch ermitteln lassen, als die uran-
fängliche schrift in das Ionische aiphabet umgesetzt wurde:
aber damals dachte wohl niemand daran, dass es nutzen
und werth haben könne, die töne in ihrer ursprünidichkeit
zu bewahren, sondern allein um Verständlichkeit bemüht
folgte jeder seiner gewohnheit oder, wo die ausgieng, seinem
bedünken. jetzt scheinen die handschriften nur den Diph-
Eioixvlai. 141
thoiig zu bieten : für rj spricht das der Odyssee eigene r^iy.ro,
vielleicht auch fr-£idrtg , dass in %oiy.<x der Vorschlag
geblieben ist, nachdem das Digamma, wofür und wodurch
derselbe herangezogen worden, längst verschollen, darf nicht
mehr befremden, als dass im französischen das dem unreinen
s vorgeschlagene e in den meisten fällen das s selbst über-
lebt hat, e>u, epi, etat."
Der ganze Zusammenhang, in dem bei Bekker diese
Worte stehen, ist natürlich unrichtig. Denn das e von £»i/.a
ist weder ein Vorschlag, wie Bekker glaubt, noch Augment,
wofür es Thiersch hält, welcher über elor/.vlai als über
eine „Dehnung des Augmentes" spricht Griech. Gramm, vorz.
des Hom. Dial. 3. Aufl. S. 253, sondern Reduplicationssilbe.
Auch bedarf die handschriftliche Notiz, welche Bekker ein-
flicht, nach obigem der Berichtigung. Aber auch das muss
ich entschieden bekämpfen, dass es Bekker offenbar für un-
möglich hält, das eben deshalb so sehr bedauerte Versäumnis
der alten Umschreiber nachzuholen und über „die Ursprüng-
lichkeit des Tones" der ersten Silbe von ior/.vlai zu ur-
theilen. Und auch das glaube ich beweisen zu können,
dass Bekker, indem er später in seiner Ausgabe die un-
glaubliche Form ßsi.-oiy.vlat schrieb, sich also für ei ent-
schied, eine falsche Wahl traf.
Es sind nemlich alle nur denkbaren Erklärungen jenes
et aufgestellt worden; die Falschheit aber von ihnen alleu,
also damit die Unnahbarkeit des überlieferten Perfects et-
or/.a lässt sich aus inneren sprachlichen Gründen darthun.
Wenn zunächst Krüger Dial. 2. 3. 2 d behauptet, e sei
zu ei in eior/.vlai II. 2 418 gedehnt, weil „das Metrum dazu
drängt", so sollte man eine derartige unwissenschaftliche
Pseudoerklärung doch am wenigsten da aufstellen, wo die
regelrechte Stell Vertreterin eomvlai die Verwendbarkeit im
Hexameter nicht einmal ausschliesst.
Eine sprachliche Erklärung des Perfectes si'oixa ver-
suchte aber meines Wissens zuerst Buttmann Lexil. II 83,
nachdem schon Thiersch Gr. Gr. vorz. des Hom. Dial. § 166
142 Heydenreich
No. 8a zu eior/.vlai die Formen deidexr' 'A%ih~(x II. / 224
deidexarca Od. >; 72 deidia II. Ä 93 gestellt hatte. Während
aber Thiersch das eu von siotxvlai als Augment von den
drei übrigen trennt, welche er als reduplicirt betrachtete,
glaubte Buttmann eine völlige Parallele zwischen deldoiy.a
und eioina ziehen zu können. Vergleicht man aber mit
dieser Stelle des Lexilogus Buttmanns Ausf. Gr. Sprchl.2
144 f. (unter der/.rvui und ösloai), so ergiebt sich, dass
sich Buttmann die Fälle dieses ei sämmtlich so erklärt: die
Stammsilbe habe schon dieses ei gehabt, wie man dies er-
kenne aus deloai, deix.vv[u, dv.io, und hiervon aus sei der
Diphthong in die Reduplicationssilbe übertragen , also so
entstehe ösidia, deidzyarea, doiv.a. Buttmann sagt aus-
drücklich: „die Reduplicationssilbe dsi findet nur deshalb
statt, weil Sei auch die Stammsilbe ist wie in deioai."
Allein ein solches Beispiel von „Formübertragung" aus der
Stammsilbe in die Reduplication ist sonst nicht vorhanden.*)
Und insbesondere jene beiden zur Vergleichung beigebrachten
Perfecta aus der Wurzel öi und der/, erklären sich anders.
Buttmann selbst schon hat den Anfang zu der richtigen Er-
kenntniss gemacht. Denn während er noch Sprchl.2 S. 145
sagt: „Die Ursache von deldor/.a liegt darin, dass die Stamm-
silbe diesen Diphthong hat", giebt er in der Anmerkung zu
diesen Worten folgende Erklärung: „Wenn wir aber die
eben berührte Eigenthümlichkeit dieses Verbi erwägen, wo-
nach das 6 in demselben ursprl. dir galt, so war auch in
didoixa, öidia in Homers Mund die erste Silbe durch Posi-
tion (dir) lang. Nach Verschwinden des Digamma leistete
nun die Silbe öei in diesen Formen denselben Dienst, den
die Verdoppelung von eddeios leistete." Hier wird also die
Ersatzdehnung zur Erklärung von delöoixa herangezogen,
dabei aber detdexarai und elor/.a unberücksichtigt gelassen.
Was dies von Buttmann postulirte .=■ der Wurzel di an-
*) Vgl. Fritzsche de redupl. Gr. Stud. VI, Brugnian ü. gebr. Redpl.
Stud. VII und Kühner Gr. Gr. P §§ 200—205.
Eloixvlca. 143
betrifft, so ist es durch die von Deffner mitgeth eilte und von
Curtius Stud. VIII 465 veröffentlichte Korinthische Inschrift,
auf welcher AFENIA d. h. der Eigenname Jssiviag erhalten
ist, vollkommen sicher gestellt und daher auch die abwei-
chende Darstellung der Grdz. der Etym.4 645 ff. von Curtius
selbst aufgegeben. Aber hiermit ist für eior/.a deswegen
nichts bewiesen, weil sich für die Wurzel dieses Verbums ein
Anlaut, bestehend aus Consonant und Halbvocal, schlechter-
dings nicht annehmen lässt.
Freilich für öeiöeyataL würde die Ersatzdehnung keinen
Aufschluss gewähren, da die Wurzel der/, kein ß hat. Hier
haben wir vielmehr ein Beispiel von Epenthese vor uns;
indem das i vor dem zweiten 8 seine Entstehung einem
hinter dem ö entstandenen (vgl. Curtius Grdz.4 643 ff.) und
dann verklungenen j verdankte. Aber auch die Erklärung
mit Epenthese ist auf das überlieferte tior/.a absolut unan-
wendbar. Der Stamm dieses Verbums ist =iv. vgl. Curtius
Verbum a. a. 0. II 132 Grdz.4 648. Wohl aber hat zwar
d zuweilen, den griechischen Lautgesetzen gemäss, die Kraft,
ein parasitisches j aus sich heraus zu erzeugen, f aber
niemals.
Eine Parallele zwischen deideyarca und eior/.a liesse
sich also nur dann ziehen, wenn wir in dem ei dieser beiden
Formen eine Intensivform erblicken und Bildungen wie öai-
ödXXco heranziehen dürften. Allein eine Intensivreduplication
ei im Perfect giebt es überhaupt absolut nicht, ja nicht ein-
mal eine solche im Präsens. Vielmehr ergeben die fleissigen,
auch durch Curtius Verbum II 389 f. nicht vermehrten Samm-
lungen von Fritzsche Studien VI 307 ff., dass die Intensiva
in der Verbal- und Nominalbildung blos ai und ot der
Reduplicationssilbe erweisen. In Anbetracht dieses gänz-
lichen Fehlens eines intensiven ei unterschreibe ich durch-
aus, was Fritzsche sagt Stud. VI p. 301 : „neve sit qui putet
öeiöia/.otiai ex öedioxonai, ea i vocali inserta nasci po-
tuisse quam praebent öaiöalog, /naiiiaw. Nam quam mire
lingua egisset, si e vocalem ad perfecti ritum attenuatam
144 Heydenreich
rursus auxisset gravissimo in universa duplicatione aug-
mento. u
Man könnte ferner auf den Gedanken kommen, eior/.a
mit Perfecten wie eikrjqxx, welche die Reduplicationssilbe ei
haben, auf eine Linie zu stellen. Allein bei genauerer Be-
trachtung erweist sich auch diese Erklärung als falsch. Die
einschlagenden Formen hat vollständig Curtius Verbum II
p. 130 ff. zusammengestellt und besprochen. Er findet, ge-
wiss mit Recht, den Schlüssel zu all diesen Perfecten in der
Metathesis; d. h. es entstand eil^cpa aus *).iir}cpa durch die
Zwischenform *%).ht(fa mit Ersatzdehnung. Diese Erklärung
nun ist deshalb für eiotxa nicht zulässig, weil die Ersatz-
dehnung für e vor * nie ei, sondern stets /; ist, also aus
*„-6.-or/.a, *iß=or/.a nur fjoixa werden konnte. Denn die
wenigen Ausnahmen von Ersatzdehnung ei für e vor ß sind
nur scheinbar, in Wirklichkeit herrscht die Ersatzdehnung
rj für £ vor ß ausnahmslos und unbedingt. Zu diesen schein-
baren Ausnahmen gehörte eiQrjvrj , wenn es aus *ej?Qrjvri
entstanden wäre. Aber auch die Richtigkeit dieser Etymo-
logie, welche mir keineswegs sicher scheint, zugegeben,
würde ei hier nicht zum Ersatz für .-, sondern für das erste
q der assimilirten Form *loQrjr>j stehen. Ebenso entstand
nach Curtius Verbum II 133 euo&a nicht durch Ersatz für
ausgefallenes .-, sondern aus *lo.-oxha der Art, dass der
Ausfall des o das e zu et, und der des .*- das o zu co dehnte.
Schliesslich bliebe noch etQrjxa aus '■:l-uii/.a vgl. Curtius
Verb. II 128; aber auch hier ist *tQQii/.a die Durchgangs-
stufe und der Diphthong Ersatz für das geschwundene q,
wie dies richtig ausführt Anatole Bailly, de la diphthongue
ti substituee au redoublement, memoires de la soc. de lingui-
stique I p. 350 in einer Abhandlung, welche unser Perfect
e'ioi/.a gänzlich unberücksichtigt lässt.
Auch Kühner Gr. V- S. 138 Anm. 4 u. S. 509 Anm. 5
ist es nicht gelungen e'iouta zu erklären. An der zweiten
Stelle vergleicht er uoi/.a mit nXelai, sehr unglücklich, da
i/.;io> aus *JtXsjfjo) entstanden vgl. Curtius Verb. I 299. Au
EloixvTai 145
der anderen Stelle reibt er es in eine Gruppe von Wörtern
ein, bei denen nacb seiner Meinung „die Dehnung- des
kurzen Vokals als Ersatz eines ß oder j anzusehen" ist.
Aber unter diesen beigebrachten Formen ist i, abgesehen
von den schon besprochenen der "Wurzel di fürchten, ent-
weder nominalbildendes Suffix wie in doioi (Grdz.4 559),
velog (Brugman Stud. IV 139), alola (Grdz.4 562) etc., oder
es ist für ei : t] zu schreiben, wie in leiovot, vgl. Brugman
Stud. IV 137 ff. 164 ff.
Ferner könnte man auf den Gedanken kommen, das i
der Reduplicationssilbe von eior/.vica direct aus ß entstehen
zu lassen. Diese Erklärung begegnet bei Benfey Griech. Wzl-
lex. I 234 und unter den Herausgebern Homers bei La Roche
sowohl in der ersten Hälfte der adnot. crit. der lateini-
schen Ausgabe, als in der Note der deutschen Ausgabe zu
■5" 418. Während aber Benfey kein Beispiel dieses Ueber-
ganges anführt, nenut La Roche die folgenden: (flieg i 425,.
nach La Roche aus * o=ieg, in Wahrheit aber mit Epenthese
des i über das vorausgehende Digamma, vgl. Hartel Hom.
Stud. I2 S. 106; ferner coibv, wo das argivische toßeov die
Ansicht von La Roche schlagend widerlegt, vgl. Curtius
Grdz.4 563; ferner bloibg, nach La Roche aus *olo.-bg,
das vielmehr mit dem Suffix ja gebildet ist, also auf die
Grundform ol-ßo-jo zurückgeht, vgl. Grdz.4 562. Schliess-
lich bleibt nur olerrjg B 765, nach La Roche aus *o^«r^g
mit vocalisirtem Digamma, eine Form, welche allerdings auf-
fällig ist, aber doch wohl mit Curtius als durch eine blosse
poetische Licenz der homerischen Sängerschulen entstanden
anzusehen ist. Vgl. Grdz.4 564. Nachdem hiermit die von
La Roche gegebene Begründung seiner Erklärung als ver-
unglückt nachgewiesen, könnte man sich versucht fühlen,
zu ihrer weiteren Aufrechterhaltung sich auf Christ Lautlehre
S. 193 ff. zu berufen. Christ nimmt da nemlich an, dass „=■ in
ausgedehntem Maasse sich zu i vocalisire. Allein bei dieser
viel erörterten Streitfrage gestehe ich, dass ich vollständig die
Darlegung von Curtius Grdz.4 562 ff. unterschreibe, welcher
Curtius u. Brugmax, Studien X. 10
1 46 Heydenreich
zu dem Eesultate gelaugt, dass, wie aucli Ebel urtbeilt Jahns
Jahrb. 83 S. 84, ein phonetischer Uebergang von * in i nicht
nachweisbar ist.
Schliesslich ist noch die Erklärung vou Bruginan Stud.
IV 179 zu erwähnen, welcher, in Anschluss an die von Curtius
Grdz.3609ff. gegebene Herleitung von tor/.a aus einer Wurzel
ji/., doi/.a. erklärte als aus *jejor/.a entstanden mit vocali-
sirtem wurzelhaftem j. Leider ist auch diese an sich an-
sprechende Erklärung unhaltbar, da Curtius Grdz.4 648 (vgl.
Verbum II 132j diese Ansicht, die er schon früher mit Zurück-
haltung ausgesprochen, mit Recht zurückgenommen hat.
Damit aber sind alle denkbar möglichen Erklärungen
des überlieferten Perfectes s'ioixa als unhaltbar und diese
Form selbst nicht nur als „des jüngeren Ursprungs sehr
verdächtig", wie sie Aureus nennt (Rhein. Mus. 1843 S. 178),
sondern geradezu als unmöglich nachgewiesen. Ohne irgend
* ein Argument beizufügen, bemerkte schon Leo Mej-er Vergl.
Gr. II S. 222: „sehr auffallend und wohl nur durch ein altes
Versehen steht Ilias 18, 418 statt der letztgenannten Form
(nemlich fejoixcog) in den Ausgaben eiomvla"; und ebenso
bemerkt ohne Begründung Hartel Hom. Stud. III S. 29:
„Das so befremdende et in eloixvlai 2 418 kann nur eine
Schlimmbesserung der prosodisch nicht mehr erkannten Form
/eßoixvlai sein, in welcher das zweite Digamma mit vor-
ausgehendem Vocal eine Länge bildet."
Es fragt sich nunmehr, was denn für die falsche Ueber-
lieferung der Alexandriner einzusetzen ist, und da bieten sich
drei Formen: eoixvleu, eror/.vlai, rjoixvZcu.
Da die Reduplicationssilbe in der Arsis steht, so könnte
man vermuthen, dass Digamma dieselbe hier lang mache;
so La Roche in der zweiten Hälfte der adnot. crit. zu 2 418
der lateinischen Ausgabe. Dies könnte man um so eher,
als nach Hartel Hom. Stud. a. a. 0. I 9. 24 vor //, q, /.. j .
f, d, a überhaupt an 681, nach Abzug der Wiederholungen
an 350 Stellen ein kurzer auslautender Vocal des voraus-
Eloixvlai. 147
gehenden Wortes gedehnt wird, und dass insbesondere unter
den 575 derartigen Verlängerungen vor l, /.i, v, q 340 ety-
mologisch nicht zu begründende Fälle sich finden. Aber, wie
schon Hartel selbst Hom. Stud. I2 23 sehr richtig bemerkt,
wenn auch .- eine mit tönender Stimme gesprochene Media
und deshalb die Annahme, dass es verlängerungsfähig sei,
nicht unmöglich ist, so ist es doch von vorn herein nicht wahr-
scheinlich, gerade dem seiner AuflösuDg entgegengehenden
Digamma diese Kraft anzumuthen. Und in Wahrheit gestaltet
sich die Sachlage bei s anders als bei ?., fi, v, q und selbst
anders, als man nach Hartel I2 22 f. erwarten könnte. Hartel
selbst giebt eine Statistik sämmtlicher Verlängerungen vor .=-
Hom. Stud. I2 S. 8, wo aber T 35 und & 329 fehlen, E 443
falsch für E 343 steht, £ 89 zu streichen ist und wo die
Bezeichnungen der Gleichheit nicht immer zutreffen. Eine
genauere Betrachtung aller Fälle, wo es sich um Verlän-
gerung des vocalischen kurzen Auslautes des vorausgehenden
Wortes handelt, ergiebt aber, dass in allen ein innerer oder
äusserer Grund hinzukommt, welcher die Verlängerung vor
ß erklärt und somit die Verläugerungskraft des blossen ? als
unerweislich darstellt. Was zunächst die inneren Gründe
anbetrifft, so sind sie:
1) Ehemalige Länge des Auslautes, so o/neQÖa/.ea Idyiov
0 321, T 41, Y 285. 382. 443, x 81; hierzu gehört wohl
auch f.Uyä vor icryiov, läyovoa, layorreg, das vier Mal {J 506,
P 317, ^"160, E 343) noch dazu in der Cäsur steht und
nur 3 Mal ausserhalb derselben (="421, P213, x 323), ferner
gehört hierher lang erscheinendes de, das doch wohl di) ist,
so II 373, ö 454; ferner die Dative 3Aqt£(.uö'i und avÖQ~i an
3 Stellen, welche sich einer grösseren Anzahl solcher Dative
anreihen, die von Hartel Hom. Stud. I2 S. 57 zusammenge-
stellt sind. Ferner gehören hierher wohl auch noch cioä
iQ^av | 411 und anoi.ircu)v T 35, sowie (XTcötqotit © 329,
wo man vor Wolf anal schrieb. Da die Etymologie der
letzten Form (vgl. Grdz.4 348) zweifelhaft ist, gehört dieselbe
vielleicht ausserdem noch zum zweiten gleich noch näher
10*
148 Heydeureich
zu charakterisirenden Falle. Die Summe dieser zur ersten
Gruppe gehörenden Stellen beträgt 21.
2) Ehemalige Doppelconsonanz im Anlaut des folgenden
Wortes. Hierher gehören <fü.1 s/.ugs r 172, und 27 Verse
mit Formen des Pronomens der 3. Person, vgl. Hartel Stud.
I2 22. Also Summa der Stellen: 2S. Es bleiben noch 9 Stellen
übrig und diese stehen sämmtlich in der Cäsur: M 141, 0 396,
JT 366; o 275, w 491, E 576, v 213, x 246, J 456.
Ich glaube daher, dass aus etymologischen Gründen und
aus der Cäsur alle Fälle scheinbarer Dehnung eines ursprüng-
lich kurzen auslautenden Vocals vor .f zu erklären sind, j=
aber diese Kraft zu dehnen nicht besitzt; und ich befinde
mich damit im Gegensatz zu Hartel, welcher Hom. Stud. I2 23
sich zu der Annahme gezwungen sieht, dass sich in gewissen,
von ihm nicht näher verzeichneten, sonst nach seiner Mei-
nung unerklärbaren Fällen f zu v vocalisirt habe, eine An-
nahme, welche, worauf ich weiter unten zu sprechen komme,
auch aus epigraphischen Gründen unhaltbar ist.
Ist meine Ansicht aber richtig, so folgt daraus auch die
Falschheit der Meinung von La Roche, dass ^ 418 soixvlai
stehen könnte, denn ein Grund, etwa aus den Cäsurverhält-
nissen genommen, für eine Verlängerung des anlautenden e
ist nicht vorhanden.
Die zweite Form, welche sich für das überlieferte sioi-
Kviai darbietet, ist evortvicu, das sich evads vergleichen
würde. So vermuthungsweise Düntzer in der Anmerkung
seiner Ausgabe zur Stelle, und auch Hartel neigt offenbar
stillschweigend zu dieser Annahme, vgl. Hom. Stud. III 29.
Allein diese Schreibung würde eine Conjectur sein, aber
nicht eine Berichtigung eines Irrthums der Umschreiber ins
neue Euklideische Alphabet. Zur Conjecturalkritik dürfen
wir aber doch erst dann greifen, wenn alle unsere anderen
Hülfsmittel erschöpft sind.
Hartel freilich meint (vgl. Hom. Stud. III 55), dass im
altattischen Alphabet das vocalisirtc Digamma durch ß be-
zeichnet wurde, indem man es nicht für nöthig hielt, viel-
Eloixviat. 1 49
leicht auch nicht für phonetisch richtig, v zu setzen. Ich
kann mich aber von der Richtigkeit dieser Annahme durch-
aus nicht überzeugen, und zwar aus drei Gründen.
Erstens kommen von den Fällen, wo v aus s vocalisirt
ist und die Curtius Grdz.4 550 ff. zusammengestellt hat, auf
die homerische Sprache nach dem index von Seber 470
Stellen von 14 Stämmen, nemlich
(alolai) svXai .... 1 Mal (X 509)
eiXvto 13 „
aviayioi 1 „ (N 41)
y.alavQOip 1 „ (*F 845
ra?MiQLVog 4 „
TavavsTodeg 1 „ (i 464)
ravQog, zaiQelog ... 24 „
ä(.iavQog 2 „
evade 3 „
evXrjQa I „ (W 481)
vbvqov 1 „ {J 151)
äoovQcc 47 „
yovva und Sippe . . .132 „
dovQa und Sippe . . . 239 „
Summa 470 Stellen.
Bei all diesen 470 Stellen aber hat niemals ein Ab-
schreiber sich versehen, und doch waren seltene "Worte genug
dabei; sondern stets ist v richtig durch das neue Alphabet
in unsere Handschriften gekommen und richtig in diesen
überliefert worden, wovon sich jeder an der Hand des Seber
durch Nachschlagen überzeugen kann. Es ist daher von
vorn herein ganz unwahrscheinlich, dass das voreuklideische
Alphabet hier durch seine Schreibung Anlass zu Missdeu-
tungen gab. Wohl aber hat es durch die Gleichheit des
Zeichens E für /; und ei zahlreiche falsche Umschriften her-
vorgerufen. Wäre aber nach Hartel vocalisirtes v = ß d. h.
also vielleicht gar nicht geschrieben worden, so müssten wir
doch Spuren von ähnlichen Irrthümern, also etwa ein an
falscher Stelle vorhandenes v auftreiben können.
150 Heydenreich
Zweitens aber findet sich wirklich in den neuen von Kirch-
hoff edirten altattischen Inschriften an unzähligen Stellen aus
.f vocalisirtes v = Y geschrieben, nemlich in OY — ov aus
6f, vgl. Cauer Stud. VIII 258.
Was dann drittens Prise. I § 21 betrifft, so ist dieser Para-
graph für Hartel ebenfalls unbeweisend. Denn wir kommen
bei demselben aus einem Irrthum nicht heraus. Hat sich aber
nicht Priscian selbst geirrt, so kann, wie dies trefflich Clemm
Stud. IX 448 ausführt, das Zeichen ? nur nachträglich in
den Text gerathen sein; dies ist aber um so weniger ver-
wunderlich, als Priscian oder dessen Abschreiber hier noch
einen besonderen Grund hatten, in jenem Verse des 21. §
f statt v zu setzen, wie dies Clemm am genannten Orte
darlegt.
Wenn aber Hartel gegen die auch für meine Auffassung
des überlieferten swixa Richtung gebenden Ausführungen von
Curtius Grdz.4 389, welcher e vor ß mit Ersatzdehnung zu
r] werden lässt in Fällen wie zoxrjeg aus roAeßeg, bemerkt,
man verkenne mit dieser Auffassung „die Natur dieser mo-
mentanen Gebilde, die wohl ihrerseits Licht auf die Ent-
stehungsart jener festen Längen werfen, aber von ihnen
keines empfangen", so kann ich in Bildungen wie ijeldi]
(vgl. Hartel Hom. St. III 29) durchaus keine „momentanen
Gebilde", keine — wie Hartel H. St. III 31 sagt — „Formen
für das augenblickliche Bedürfniss" des Verses erkennen;
sondern wirklich gebrauchte, auch sprachlich wohl zu be-
gründende Formen. Und wenn man von momentanen Ge-
bilden für augenblickliches Versbedürfniss redet, heisst das
nicht, auf die alte Lehre dichterischer Freiheit metri gratia
zurückgreifen, von der wir uns, soweit irgend möglich, fern
zu halten haben?
Von den drei Formen, welche für sloixviai II. 2" 418
einsetzbar sind, bleibt nach dem bisher Erörterten nur noch
rjowa übrig, also die Form, an deren Möglichkeit Becker
Hom. Bl. I 13G f. vorübergehend dachte, die er aber selbst
später wieder aufgab. Und dies ist die Form, welche nach
Eiotxviat. 151
meiner eigenen Ansicht in jener Homerstelle zu schreiben
ist. Denn sie ist sprachlich vollständig normal gebildet aus
* .-£-oc/.a mit der Ersatzdehnung /, vor .-, welche seit Brug-
mans Abhandlung (Stud. IV) als feste Regel erkannt worden
ist. Es ist also - 418 so zu schreiben:
XQvaeiai tico^ai vertviaiv rto i/.vla i.
War der Gang der bisherigen Untersuchung der, dass
ich die Unmöglichkeit sämmtlicher anderen Erklärungen
darthat, so will ich die meine nun durch positive Begrün-
dung noch sicherer stellen.
Da ist zunächst die Form ijixro neben er/.ro *P 107 zu
erwähnen v 31: öeuag d' rr/.zo yvvar/.i und in derselben
Formel (5 796, v 288, n 157 (vgl. Curtius Verbum II 132),
wichtig als ein Beispiel der homerischen Sprache selbst,
welches uns ein durch Ersatzdehnung aus derselben "Wurzel
-iv. hervorgehendes t] zeigt, vgl. Brugman Stud. IV 179.
Diese Form aber zu verdächtigen, liegt nicht der allermin-
deste Grund vor: Wir haben weder mit Heyne öeuag de
ji-L/.xo noch mit Nauck melanges Greco-Romains III 228
diiiug (T l.-i.-c/.To durch Conjectur in den Text hineinzu-
tragen. Denn daraus, dass *eMßiwto die ursprüngliche
Form ist, folgt durchaus nicht, wie Nauck meint, „sie in
der homerischen Poesie für allein berechtigt" oder sie „für
allein richtig gebildet" zu halten; denn es musste sich aus
ihr ganz regelmässig '^y^l/.xo und hieraus \\iv.to entwickeln.
Dazu kommt Tcoogi]iSai bei Eur. Ale. 1063:
ffv d cd yvvcu
LiOQcprtg usto3 \od-i y.al noogr^^aL öiiiag.
Diese Form hat Nauck Euripideische Studien II in memoires
de l'academie de S. Petersbourg 1863 p. 63 beanstandet,
weil das Perfect tcoog/tyucu anderweitig nicht bezeugt sei.
Doch reicht die Bezeugung durch Hesych und die späteren
Epiker vollständig aus, worüber gleich mehr. Dann Hesse
sich nach der Meinung von Nauck nicht absehen, warum
Euripides ixovaa l'o&i y.al TtQogrji'^ai verbunden habe; er
152 Heydenreich
hätte sagen müssen Xo&i ravra /.WQcpfjg fierga tyovoa. xal
ös/xag ioL'/jvla ^AIyt^otlÖi oder eyovaa ravra /nogifrjg [.lixoct
/.ctl ofxoiov dei-iag. Logisch richtiger würden allerdings diese
beiden Redewendungen sein ; aber ich halte es mit der freien
poetischen Satzfügung und mit der Euripideischen Stilistik
insbesondere sehr wohl vereinbar, das zweite Verbum, wie
es in der Ueberlieferung jener Stelle der Alkestis geschieht,
selbständig zu construiren, und nicht von Xad-i abhängig zu
machen. Deshalb kann ich aber auch nicht die graphisch
doch gar sehr von der Ueberlieferung abweichende Conjectur
Naucks annehmen: /.al de/.tag rrgoge/najegeg, sondern mich
nur freuen, zu dem activen Perfect r^oiY.a. ein entsprechendes
Medium r^y/tiai anerkennen zu müssen.
Dieses Medium wird ebenfalls gestützt durch die Glosse
des Hesych: 7CQoar\tY.Tai' 7iQooioiY.e , von der es gar nicht
nothwendig ist, sie mit M. Schmidt2 1287 auf obige Stelle
der Alkestis zu beziehen, da Hesych nicht einmal den Ge-
währsmann für die Form nennt.
Dazu kommen dann einige Stellen der späteren Epiker,
worüber Nauck melanges III 229 zu vergleichen ist. Ni-
kander Ther. 658
6 /.iev Coqoeiöe/.og cütztjv
rjiY.rai oy.oXvf.uo, TQoxet)v öy ävcextiavo xairrjv.
Quint. Smyrn. 5, 28 devo/iüvo) ö' ijixro, 7, 567 tpiXrp d'
ijiY.ro xoY.rtL, 12, 411 fA<xiofxu<;) <5' \]ly.to. Nonnus Dionys.
42, 156 wvrjv rjixTO 9-eaivrj , 47, 535 fiavrtn ö?.o> d rjcxro.
Auch die Form eyxeiv aus *tjoixeiv — *iijeoixeiv —
*ljeJ:oiY.tiv reiht sich wegen der Ersatzdehnuug rt bei gleicher
Wurzel hier an. Dann sei noch darauf hingewiesen, dass
ich durch mein rjoixa einen neuen Vergleichungspunkt is.
rjeidr)) mit oida gewinne, nemlich eben die Ersatzdehnuug
/( von 6 vor .=■ in einem neuen Beispiel. Den Parallelismus
der Formenbildung zwischen olda und ioiy.ci hat man mehr-
fach mit Grund betont z. B. Buttmann Ausführl. Sprl.I- 549 f.
Westphal indog. Verb. S. 486.
Elotxvtat. 153
Hierbei ist noch die Meinung Hart eis Hom. Stud. I2 120
zu erwähnen, wonach wir in allen diesen Formen, auch in
rjixro, das alte Augment ä erhalten hätten. Ich halte diese
Meinung für sehr unwahrscheinlich und beschränke in An-
schluss an Curtius a. a. 0. Verbum I 129 f. diese Erhaltung
auf das einzige ijia. Eine Form aber wie rjeldrj ist weder,
wie Hartel im Gegensatz zu der eben vorgetragenen Er-
klärung Hom. Stud. III 29 meint, eine Form, die gar nicht
wirklich gesprochen worden, ein momentanes Gebilde für
das augenblickliche Bedürfniss des Verses, noch so sonder-
bar, wie sie Ahrens Gr. F. § 83 A. 3 vorkommt, welcher ev-
eidrj dafür schreiben möchte. Vielmehr ist auch hier Ersatz-
dehnung r] vor .F anzusetzen , vgl. Brugman Stud. IV 1 66,
Curtius Verbum I 117.
Schliesslich darf nicht unerwähnt bleiben, dass aus obiger
Darstellung auch auf den Vers 0 305 Licht fällt. Derselbe
lautet allerdings in der gewöhnlichen Fassung:
xakfj Kaoudveioa öif.iag hxvict d-sijai.
Allein eine sehr abweichende Lesung überliefert uns folgende
Stelle des Athenaeus XIV 632: oxt öe jcqöq ri)v fiovaixrjv
oi/.eiÖTctTa öüxeivro ol ag/aloi öij/.ov xal et; cO/,i/]QOv og
diu xb /.lEixeXoTtoirjY.evaL näoav iavrov xrjv noirjoiv äcfqov-
tigti roig nolXovg äxeydlovg noiei ovi%ovg xal '/Myagovg,
tri de {ivovQOvg . . . ä/.ecpa/.oi de eioiv ol Inl rrjg ccQxrjg
ri]v xcülozrjTcc €%ovzeg . . . layagoi Öe ol ev /nioio olov ....
/.ivovgoi Ö€ eioiv ol inl rrjg lv.ßoh~g olov „Tgtiieg d' igol-
yrtoav oncog idov aXoKov bcpiv",
„■/.a'/.rj Kaooierceia &eoig di/iiag eor/.vlau.
Dass dem Athenäus hier ein Particip ioiv.ula mit langer
Reduplicationssilbe vorlag, ist sicher. Denn er erklärt sich
dies, natürlich falsch, aus dem angeblichen Bestreben des
Dichters, durch Abweichen von der gewöhnlichen Form des
Hexameters und die dadurch hervorgerufene Abwechslung
seine ganze Dichtung wohlklingend zu machen (dia %b /ne-
fi£Xo7toL7jxevai näoav savrov ttjv noirtoiv). Hat aber diese
154 Heydenreich : Eloixviai.
Vorlage des Athenäus gute Gewähr, geht sie etwa auf die
Recension eines Alexandriners zurück, so ist es nach obiger
Darstellung ganz klar, dass wir hier ebenfalls eine falsche
Umschreibung der altattischen Vorlage
EOIKYI A
haben, nur dass dies Mal das erste Zeichen nicht, wie 2 418,
in et, sondern in e statt in r\ umgeschrieben wurde. Hat also
die Vorlage des Athenäus Gewähr, so lautete sie richtig
nur so:
y.aXi] KaöGiETteia &soig de/Liag i}0 iKvla.
DER GEBRAUCH
DER PRÄPOSITION 2YN
L\ DER ZUSAMMENSETZUNG.
VON
ANTON FUNCK
AÜKICH.
Von den beiden Präpositionen, welche im Griechischen
die Functionen unsres deutschen mit vertreten, ist im neunten
Bande der „Studien" der Gebrauch des etymologisch jenem
entsprechenden \.uxä in Compositis einer Untersuchung unter-
zogen, welche ergab, dass die von Mommsen („ Entwickelung
einiger Gesetze für den Gebrauch der griech. Präpositionen
(.urä u. ovv bei d. Epikern." Frankfurt 1874) erwiesene Ver-
schiedenheit im selbständigen Gebrauch von ovv und fxerd
für ihre Verwendung in der Zusammensetzung keine Gel-
tung habe.
Während \.izxä auch in nachhomerischer Zeit, nunmehr
mit dem Genitiv verbunden, immer noch bei allen Pro-
saikern (mit Ausnahme Xenophonsj regelmässig wo eine
Verbindung auszudrücken war, gesetzt wurde, war in der
Zusammensetzung von dieser ursprünglichen Bedeutung der
Präposition später nur in den nicht eben zahlreichen Verben
des Antheilhabens eine Spur zurückgeblieben, damit
also die Berührung mit ovv hier eine äusserst geringe ge-
worden. Und da jene Verben nicht etwa bei Dichtern
durch mit ovv zusammengesetzte ersetzt wurden, so fand
demnach die Beobachtung Mommsens auf die Composita
durchaus keine Anwendung. Es folgt aber weiterhin schon
aus der geringen Anzahl der zusammengesetzten Wörter,
welche noch in attischer Zeit die Grundbedeutung von /iura
zeigen, dass zum Ausdrucke der Verbindung in Zusammen-
setzungen in jener Zeit ein andres Mittel gedient haben
muss, nemlich eben das damals mit (xexä ganz gleichbedeu-
tende ovv. In der Bestätigung dieser Thatsache liegt ein
wesentliches Interesse, welches eine Untersuchung über die
158 Funck
mit ovv gebildeten Composita bieten kann. Denn da die
Bedeutimg von ovv, wie schon die Construction vermuthen
lässt, nur geringen Wechsel zeigt, so kann es sich hier
nicht um die Entwickelung mannichfaltiger Bedeutungs-
verzweigungen, die ja sonst das Hauptinteresse bei der Be-
trachtung der Präpositionen bildet, handeln. Man kann
allerdings einen Unterschied darin finden, dass manche
Verben eine bereits bestehende Gemeinschaft des Handelns
ausdrücken wie z. B. gv/uttoIsluw, ovvoixsa u. ähnl., in
andern dagegen die Gemeinschaft erst durch die Handlung
des Verbs herbeigeführt werden soll wie z. B. ovv&avvco,
Gv/y.ioho: im einen Falle ist also ovv eine Präposition der
Ruhe, im andern dient es dem Ausdrucke einer Bewegung.
Und, obwohl mehrfach ein und dasselbe Compositum wie
z. B. ov/nq>£Qto, zusammen mit jem. etw. tragen und
zusammentragen, beitragen, in beiderlei Bedeutung
vorkommt, wird es doch gut sein diese Sonderung festzu-
halten und die Verben der zweiten Gruppe für sich zu
stellen, da nur von ihnen aus zu derjenigen Bedeutung von
ovv zu gelangen ist, deren Erklärung wie die einzige Schwie-
rigkeit so auch das Hauptinteresse der mit ovv gebildeten
Verbalcomposita bietet. Es ist dies die Verwendung der
Präposition in effectivem Sinne, die durch den analogen
Gebrauch besonders des lateinischen con-, deutschen ga-,
ge- noch merkwürdiger wird. — Wie also die gesonderte
Behandlung der Verben wie ovvayco, ovü.iyio u. ähnl. durch
die sich daran anschliessende eigenthümliche Fortentwicke-
lung der Bedeutung sich rechtfertigt, so erhält andererseits
die erste Classe der cri;j'-Composita dadurch noch mehr Ge-
wicht, dass zu ihr fast alle nominalen Composita der Prä-
position zu stellen sind.
Es kann nun natürlich nicht beabsichtigt werden, alle
mit ovv zusammengesetzten Wörter der angedeuteten Ein-
theilung gemäss hier anzuführen, zumal da nach Besprechung
einzelner die übrigen sich leicht nach deren Analogie erklären
lassen. Vielmehr wird es auch zum historischen Nachweise
Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 159
des Gebraucksunterschiedes in früherer und späterer Zeit
genügen, den vollständig beigebrachten Homerischen Bei-
spielen die aus einem Schriftsteller der attischen Zeit, wozu
hier wiederum Euripides ersehen ist, gegenüber zu stellen.
I.
A. Zunächst sind also diejenigen Verben zu besprechen,
in denen die Präposition ovv ein Zusammensein und Zusam-
menwirken mehrerer Subjecte oder, obwohl seltener, eine
auf mehrere Objekte gleichzeitig sich erstreckende Thätig-
keit ausdrückt. Es kann sich dabei sowohl um ein rein
äusserliches Zusammenfallen der Thätigkeit handeln, als
um eine mehr innerliche Theilnahme des einen am andern,
ein helfendes und förderndes Zusammenwirken. Allen ge-
meinsam aber ist, dass sie im Gegensatz zu der zweiten
Classe nicht das Entstehen einer Verbindung, sondern eine
bereits bestehende Gemeinschaft der Thätigkeit bezeichnen,
die von mehreren Subjekten gleichzeitig betrieben wird oder
mehrere Objekte zugleich betrifft. Diese verschiedenen Sub-
jekte oder Objekte stehen dabei entweder im gleichen Casus
neben einander oder, was das gewöhnliche ist, das zweite,
dritte u. s. w. ist durch einen nebenstehenden Dativ (selten
durch ovv c. dat. oder uerä c, gen.) ausgedrückt. — Die
Verba dieser Art sind bei Homer nur sehr schwach ver-
treten. Es erklärt sich das wohl daher, dass zu jener Zeit
noch feine Unterschiede der örtlich und zeitlich zusammen-
fallenden Thätigkeit gefühlt und zum Ausdruck gebracht
wurden, die den späteren Griechen mehr abhanden kamen.
Abgesehen von den damals noch mehr gebräuchlichen Com-
positis mit /turcc konnten nach jenen feinen Unterscheidungen,
wie sie Mommsen festgestellt hat, mit und ohne Casus bald
fisra, bald apa und buov , bald ovv, bald endlich Zusam-
mensetzungen mit ovv angewandt werden, — Varietäten,
die in nachhomerischer Zeit erheblich reduciert wurden.
Danach lassen sich nun aus Homer nur sechs Verben
anführen, an denen die Präposition ovv dem Ausdrucke
160 Funck
gemeinschaftlichen Handelns dient, und von diesen sind wie-
derum drei nur in der Gestalt überliefert, dass die Präpo-
sition als Adverb selbständig neben die Verbalform gesetzt
ist. Es ist dies 1. ovvsTtofiai v. 436: ovv ö1 6 -9-Qaoig
eirtev3 Vdvooevg (vgl. Mommsen S. 44 ff. |, doch Eur. Hipp. 1231
in verbundener Form: (rctvQog) oiyrj nelätcov avrvyt ovv-
€17c€to; 2. ovveQxo/Liai K 224: ovv re dvy eoyofiivto v.cti
T£ 7tQo 6 xov evörjaev, wo das Partizip nicht etwa zusam-
mentreffend bedeutet, sondern vielmehr: zusammen,
mit einander gehend; endlich 3. owaelgco £2 590:
avzog xov */ 'Ayi/.n >g Ltyhov hitSiy/.sv dsigag, ovv $' eror-
qol rjeigctv £v£eOTi]v stt' ccti'iiv.
Zu diesen kommen nun noch die folgenden:
1. nur an einer Stelle r] 270: i) yao sfisXXov sri 1-vv-
iozoSai oi'Zvl 7ioXXfj, das später so sehr häufige ovveifii,
das allein bei Euripides an 22 Stellen (Hec. 879, Suppl. 595,
Ale. 475, Med. 244, Hipp. 17, 85, 949, Andr.206, Hei. 297, Iph.
T. 452, fr. 29, 549, 612, 809, 889, 901, 1058, 1064; Tro.677,
fr. 439, 951, El. 943j begegnet und zwar meistentheils von
persönlichen Subjekten und mit einem nebenstehenden Dativ
verbunden (nur einmal El. 943: [oXßog] fiezä o/.aiwv i-vrvjv
ist für den Dativ das gewählte /.iträ c. gen. gesetzt). Von
abstrakten Subjekten gesagt, wie T-ro. 677 von der IXnlg,
fr. 439 von der aidtog, fr. 951 von der otocpQoovvt] , El.
943 vom oXßog, Suppl. 595 von der Frömmigkeit entspricht
es unserem beiwohnen. — Das abgeleitete Substantivum
ovvovo La findet sich Eur. Med. 254 : cpiXtuv, fr. 325: zcuia
yccQ ßqoTolg (piXtQov /niyiorov, ai ^vvovolai, 71octsq.
2. ov f.ifir]T Ltto tuat K 197 : ccvtoi yag v.äXeov ovuit^-
ridcao&ai ; und
3. das synonyme o v [Kpgä'Zo fiai mit jem. zusam-
men rathschlagen ^537, 540, / 374, <5 462, o 202,
wozu sich das Derivatum av(npqad(.tbtv B 372 der Uath-
geber stellt.
Dieser kleinen Zahl von Homerischen Bildungen, die
zudem noch wenig gebraucht sind, stehen nun bei Euripides
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 161
nicht weniger als fünfundachzig — mit den erwähnten sie-
benundachzig — Verben gegenüber. Es sind dies grossen-
theils vielgebrauchte Verben, die eben durch ihre Häufigkeit
zeigen, wie vertraut den Attikern diese Bildungen mit ovv
waren. Auf der andern Seite fehlt es aber auch nicht an
Neubildungen, die, nach dem augenblicklichen Bediirfniss
mit Leichtigkeit geschaffen, durch diese ihre Entstehung
nicht minder jene Thatsache bestätigen. Es wird nicht
unnütz sein, die hierher gehörigen Verba sämmtlich anzu-
führen und zu belegen, weil sich so aufs deutlichste schon
durch die doch nur einem Schriftsteller entnommenen Bei-
spiele der grosse Reichthum der attischen Zeit an solchen
Compositis zeigen wird.
Ich werde, indem ich zunächst die Verben und Stellen,
welche ein Zusammenwirken mehrerer Subjekte zeigen, be-
spreche, dabei von den öfter gebrauchten zu den seltneren
Verben absteigen, sodass diejenigen, welche nur Erzeugnisse
eines augenblicklichen Bedürfnisses zu sein scheinen, an
letzter Stelle erwähnt werden.
a. 1. ovvoiv.eaj mit jem. zusammenwohnen, von
Menschen, besonders von dem Zusammenleben der Gatten
gesagt an 10 Stellen: Ale. 364, 734; Med. 242, 1001, 1385;
Andr. IS, 1258; Hei. 1655; Iph. T. 524, 915; dann aber
auch von Abstracten im Sinne des ovv8ii.il beiwohnen,
so Hipp. 162: cft/.si . . rä dvorgörto) ag/novia . . uuayavia
%ovomslv\ Andr. 237; fr. 22, 5; und ähnlich: Hipp. 1219:
deöjcöxr^ . . hcjcLY.olatv -rj-9-eai no/.vg t-wor/Mv, Heracl.996;
fr. 370.
2. ovvoLÖa conscius sum, und zwar in doppelter
Beziehung a) mit einem andern zusammen etwas
wissen, so mit einem Dativ und Accusativ verbunden
Ion 288, 956, mit .dem Accusativ allein Hipp. 40, 425;
Suppl. 1176, mit dem Dativ allein El. 43; ohne jeden Casus
El. 88; Hec. 870; fr. 697, 5. — b) reflexiv: sich einer
Sache bewusst sein Heracl. 1001: %vvBiö6ra ly&oav
naxoiöav , und mit einem Particip Or. 396: f] i-uveoig, otl
Ccktics u. Brugmax, Studien X. 1 1
162 Funck
ovvoiöa öeiv' eigyaofidvog; Med. 495. — Dazu ^vviotcoq
Suppl. 1173.
3. Gvv9vrto/,io zusammen mit jem. sterben; von
Euripides 13mal gebraucht, fast immer mit einem neben-
stehenden Dativ: Med. 1210, 1289; Hec. 396; Or. 1075, 1091,
1565; Phoen. 1283; Suppl. 769, 1007, 1063; fr. 734; Phoen.
1681; Hei. 1402.
4. owögäü) mit jem. zusammen etwas thun.
Eur. Andr. 40, 337; Or. 406, 1535; Hec. 871; Cycl. 132.
5. ovllcc(.ißüvw wird von Euripides an 7 Stellen als
Synonym von /neiaka/ußärco gebraucht (vgl. Stud. IX, 139)
und dem entsprechend auch wie die Verba des Theilnehmens
mehrfach mit dem Genitiv construiert, so Med. 946; Ion 331;
Iph. A. 160; Cycl. 472, an den drei ersteren Stellen ausser-
dem noch mit einem Dativ der zweiten theilhabenden Person
verbunden; fr. 435; Rhes. 230 nur mit dem Dativ, ebenso
auch Med. 812: os t' cocpelelv &ilovoa xcu v6i.ioig ßgorcov
£v)J.a/.ißdvovoa ögäv a3 arceweTTco xäds , wo das Verbum
aus der Bedeutung des Theilnehmens ganz in die des Un-
terstützens, Beistehens übergegangen ist. — Das abgeleitete
Nomen ovlh']7ir(.0Q der Th eil habe r wird ebenfalls mit
dem Genitiv der Sache, an der man theilnimmt, verbunden,
Or. 1230; Iph. T. 95.
6. In ähnlichem Sinne wird auch av/ucptgco gebraucht
und zwar sowohl mit dem partitiven Genitiv (fr. 901, 12),
als mit dem auch bei /uerr/tir u. ähnl. nicht ungewöhnlichen
Accusativ (Her. für. 1366; Ion 694), dem Ale. 370: xa/ iu]r
iyto ool niv&og atg epilog cfO.oi Xvtcqov ^vvolato rTade, und
Med. 13 noch ein Dativ der Person, mit der zusammen man
etwas trägt, beigefügt ist.
7. au/n/rlew, zunächst in eigentlichem Sinne gebraucht
Hei. 1067; Iph. T. 600; Iph. A. 102, dann aber in verallgemei-
nerter Bedeutung Her. für. 1225: ivu.i'/.tir (helfen) de tolg
(fiXotoi dvoTv%ovoiv ov, und El. 1355: f.it}ö' iniÖQ 'aojv
(.lexa ov/LMiXeiTW.
8. av^noviio mit jem. sich einer Mühe unter-
Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 163
ziehen, je m. beistehen, ohne Casus Ion 61; Rhes. 322;
mit persönlichem Dativ verbunden Hec. 862; Hei. 329; Rhes.
957; Or. [1224: €f.wi rcdvovg]] dann Or. 683: i;v{.movijoaL
aolg hccxoIoi Sov'/.ouai, wo für die leidende Person in dich-
terischer Weise die Leiden selbst gesetzt sind.
9. avvs-KTtoveo), drückt das gemeinsame wirkliche
Ertragen einer Mühe aus gegenüber dem Abmühen des
rtoveiv] gewöhnlich mit einem Accusativ und Dativ: Ion 740;
Hei. 1378; Iph. T. 1063; mit dem Accusativ allein Hei. 1406,
mit dem Dativ allein Ion 850; fr. 132, 3.
10. Gvyy.äiiviu stets mit einem Dativ verbunden. Her.
für. 1386: ev f.ioi rt . . %vyyxui ct&Uoj; Rhes. 326, 396; Ale.
614: y.ay.olGt wie oben bei ovf.t7tovelv.
11. Gvvalyiio, ohne Casus Ale. 633 ; Her.f.1202; fr. 119;
mit y.a/.olg Rhes. 807.
12. ovvvooetu mit dem Dativ: Andr. 948; fr. 160: veoi
veoiGi ovvvogovgi Taqjavrj ; fr. 901, 11 : vogovvti gvvvogovgo.\
absolut Iph. A. 407.
13. ovvrJdo/.iai mit persönlichem Dativ Hipp. 1286;
Ion 728. In freierer Stellung ähnlich dem bereits mehrfach
berührten xccxotg steht der Dativ sowohl Med. 136: ovde . .
Gvvrjdofitxt afa/ao.L do/nov, als Rhes. 958: &o.v6vtl ov gvv-
rjdo/tai] an beiden Stellen ist der Sinn des avv eigentlich:
ich begleite nicht den Schmerz, bzw. den Todten,
mit meiner Freude, lasse ihm nicht meineFreude
zu theil werden.
14. Gvv&eloj mit jem. einerlei "Willen haben,
dasselbe beabsichtigen. Her. für. 832, Tro. 62, fr. 149
ohne Casus.
15. Gvyy.ctTaG'/.ürcxvi mit jem. zusammen etw.
vernichten Rhes. 391; Pass. mit jem. zusammen un-
tergehen. Pb.oen._S84.
16. GW€^aiQ€io mit jem. zusammen etw. weg-
nehmen Tro. 24; Ion 61, 1044; ohne Dativ.
17. Guvey.x/.e7tTcu mit jem. etw. geheim halten,
ohne Dativ: Tro. 1018; Hei. 1370; El. 364: yä^iovg.
11*
164 Funck
18. ovvexxo ixito) mit jem. etw. ertragen El. 73:
növovg xivi\ Or. 685: v.ay.ä\ — Hipp. 465: tcSoovq de tkxigI
narigag rjiaQTrj/.ÖGL ^vvev.y.of-ii'leLV Kvttqiv seil. do-/.Eig\ wo
sich aus der ursprünglichen Bedeutung die des nachsichtigen
Ertragens, Nachsichtübens entwickelt zeigt und demgemäss
der ursprünglich sociative Dativ als dativus commodi zu
fassen ist.
Ganz denselben Bedeutungsübergang und dieselbe Con-
struetion zeigt
19. ovvexqjeQio fr. 340, 1.
20. ov (.ifterexo) , wie auch wir wohl sagen: mit An-
theil haben an etw. Bacch. 63 : ßä/.yaig . . . gv/.i{aetc(-
GyjtGto ... yoQiov. Suppl. 648: ol .. Gvf.ij.iETCto%6vTEg öogog.
21. ff^vet^o^af jem. Wünsche theilen Hipp. 646:
lavzcc örj ^WEvyofiaL, Iph. T. 1221.
22. gv {itzqÜggio = Gvvögäw. Heracl. 451: aXV oio&
o (.iol ^if.i7rQa^ov. Iph. T. 980: ohne Dativ.
23. g v yy.are qyä'Qo (.tat Or. 33: og ^fdv t-vyxccTeio-
yccGTCU rüde.
24. avficpovevw mit jem. zusammen morden
Ion 851 mit — , 1044 ohne Dativ.
25. Gvyy.a^cGTt] f.n Her. für. 1387 : xvvdg Y.öf.iLOTQ* lg
'idgyog ^vy/MräoT^Gov /lwXlov bringe mit mir nach Ar-
gos. Hipp. 294: yvvaixeg aide Gvyxa&iGTavai vogov, wo
in dem güv wohl nur die Sympathie, die Theilnahme der
Weiber ausgedrückt sein soll.
26. GvvaiQo/iiai mit jem. etw. anheben, begin-
nen Rhes. 495: ä?J*ä {.u^vitov otqccti]Xütougiv ov i-vvaiQETai
dogv. Or. 767: avvrjQd^v epovov goi (.iiqrQÖg.
27. gvvx QEq>eG&at mit jem. zusammen auf-
wachsen Hei. 1036 c. dat., Tro. 665.
Ebenso 28. gvvey.x qeqjeo&cci Iph. T. 709 c. dat.
29. av^Kpevyio mit jem. zusammen fliehen Phoen.
1679 c. dat. Heracl. 26: ovv q>evyovoi avfixpsvyta Tsxvoig.
30. GWEvöio Andr. 172; El. 1145, beidemal mit dem
Dativ.
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 165
31. ovvav Bciv o /neu El. 543: rtiög av tot3 iov rcalg
tccvtcc vvv %%oi (fdorj, ei fj.rj i-vvavl;oivd-} ol jienXoi tw oto-
/hccti; wenn nicht die Kleider zugleich mit dem
Körper grösser würden.
32. ovve toeo/oitai Hei. 327: O-elco de xayco ooi i~vv-
etoe).&eiv öoiiovg, 1083: nÖTeqa. <T eg or/.ovg ooi ^vveioel-
&elv /iie %or ;
33. avv eBegzo/iiai Hec. 1012 c. dat.
34. GvyxccTaßctivto Andr. 505: eyto de oa TCTeqvyt
ovyxccTaßaivto.
35. ovv e ig ß cc Iv to Med. 477: cEXh]vcov ooot tüvtov
^vveioeß^oav ]Agy(öov GY.acfog.
36. Gv(.i7toQevo^iai Iph. T. 1488.
37. ovvvixäco Ale. 1103: vixcövti [.tevToi y.cu ob ovv-
vr/.ug lf.ioL
38. ovvaoTti^co jem. Spiessgesell sein Cycl. 39:
Bcc/.xi(p.
39. ovvdovlevto Hec. 203 c. dat.
40. Gvf.i7tevd-e<jo Her. für. 1390.
41. ovvöaxgvto Iph. A. 1242.
42. GvGKvd-QooTtütio fr. 901, 9: fidv <5\ vtv xaxöv tl
7TQC($rj, GVG/.v&QtOTzäZeiv Ttöoei.
43. GvvdvGTv%eo) Or. 1099.
44. ovvöXXv tuct l Hei. 104: od-ovvex1 ccvtü y3 ov £vvio-
kofirjV oiiov.
45. gvv evrv%eio Hipp. 1119.
46. ovyyri&eco Hei. 727.
47. gv i.i7t egaiv co Med. 887: fj XQ*jv /.teTeivai xtovde
Ttov ßovXevf.iccTCüv ymI ^vf-ineoalveiv.
48. ovy y.cct ctv.T e Lv io Or. 1089.
49. gvv$vio El. 795 c. dat.
50. av ii7tctG%ai Heracl. 27: avv /.cxY.wg tiqüggovgl gv/ii-
TtäG%iü Y.a/.iog.
51. ovveoäto Andr. 223: eyto t^v gi)v yäqiv go\ ymi
ivvtoiov.
52. ov f.ißovXo(.icci ^ec.^~3: ov^ißovXov öe /hol ^-avelv.
166 Funck
53. Gvy/.QVTiTco Iph. T. 1052.
54. ovve%evQioY.w Heracl. 420.
55. ovyKEXsvco Iph. A. 892: ovv. hov rj 1-vyy.sXsvcjov
7tald} äysiv -&avovf.iivr]v ;
56. ovvccf.ivv.co Iph. A. [62: tovtco ^vvaiwveiv] mit dem
Dativ der auch schon bei dem einfachen dfivvco steht.
57. gvvScxtztco Hei. 1545.
Sind nun schon die zuletzt angeführten Verben zum
Theil nur sehr wenig gebraucht, so dass schon bei ihnen
der Gedanke nahe liegt, sie als bei jemaligem Bedürfniss
neu geschaffene Bildungen aufzufassen, so tragen diesen
Charakter in noch höherem Grade die folgenden an sich,
von deuen die mit einem Sternchen * bezeichneten auch nur
aus den beigebrachten Euripidesstellen bekannt sind:
a. Intransitiva.
58. ovvccqiotevco Tro. 803: reo rot-ocpöoctj £vvaoi-
gieicov Trox* ^dlxfc^vag yoveo.
59. GvaacocpQoveco Iph. A. 407: t-voococpQoveZv yag
ov%l ouvvooeiv Ecpvv.
60. a v v ccgo epe co Phoen. 394: j-vvaaocpelv xolg in] ooefoig.
61. a v vv ect^co fr. 319, 6 : ovvvsdt^tov rjdv nötig veco itaxqi.
62. Gvyyt] qccgxco fr. 1044.
* 63. ovvctitoy.äfivco Iph. T. 1371.
64. ovfifiox$ico Ipb. T. 690 c. dat.
* 65. gvvcoö ivco Hei. 727 : Kccxoig.
66. ovox evÜLco Ion 935: tplkoig.
67. ovocpdxx eo &cxi Iph. T. 685: ov XQl) £vvsx7Cvevoat
fii goi y.al ^vocpayfjvai.
68. ov finv qovg&cxl Suppl. 1071.
69. a v v e x & v i) g y. co Cycl. 571 c. dat.
70. owEKTtvico Iph. T. 684.
71. g v ;i jiay.xEvco Bacch. 726.
72. ov vaXald^co Her. für. 11: /c ndvreg vfievaloiot
Kad/iitiol 7corE Xcoxio '£wih<Xa$av sie begleiteten das
Flöten spiel mit Jauchzen.
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 167
ß. Transitiva.
73. ov (.iTtvvd-(xvof.iai Hei. 328: -9-elco de y.äyto ooi £vv-
eioe/.&eIv douovg y.ai J-vf.i7tv&Eod-ai Tcao&tvov &E07TLof.iara.
74. owertcteidw Iph. A. 1492.
75. ovvdaivvf.il Hei. 1439: robg yd/novg zovg rrjgde
ovvdaioag liioi.
*76. ov (.ine q&io Hei. 106.
77. ov(A7ZOQ&äio Or. 888: og gm naxo\ ovvett6q$ei
Ooiyag.
78. ovvejiiTtiTtQrj/iii Rhes. 489.
*79. ovverl^v Ale. 411.
* 80. ovvavrXico Ion 200: og xoivovg aio6f.i£vog növovg
ztUo Tcaiol gwccvtIeI.
81. Endlich lässt sich noch hierher stellen gvvöov. eI
Iph. T. 71 : ool de ovvdoy.Elv yoscov.
b. Dieser sehr grossen Zahl von Verben und Stellen,
bei denen eine gemeinsame Thätigkeit mehrerer Subjekte
zum Ausdruck gebracht wurde, steht nun eine weit kleinere
Anzahl solcher gegenüber, wo die Präposition ovv mehrere
Objekte als unter dem gleichzeitigen Einflüsse desselben
Subjektes stehend verbindet. Von den bereits unter a. er-
wähnten Verben rindet sich diese Construction auch bei den
folgenden :
(23.) ovyyar EQyä'2of.iai Her. f. 1024: ov de rr/.va
TQiyova tEv.öuEvog . . . kvooadi ovyy.areiQyäoto oa uoloa.
deine Thaten haben zugleich dein und deiner
Kinder Unglück bewirkt,
'24.i ov^icpovEvio Hec. 391 : viielg de fi uü.a O-v/uto)
ovui'fovEvoaTE , die Tochter ist hier nicht etwa die Mit-
mordende, sondern die Mitgemordete.
(67.) ovuTTiQfjto Rhes. 960: vvv stoifiog node y.ai rev-
%ai Totffov y.ai ^vfxrcvQiooai uvohov ttetc/.cov yj.id^v, nemlich:
mit ihm zusammen.
(57.) owS-äjito} verschiedene Objekte zugleich
begraben. Phoen. 1658: oavrrjv agy eyyvg rcode ovv&äipeig
ve/.o(ö, wo der Dativ natürlich nichts mit dem in attischer
1 68 Funck
Zeit stets mit dem Genitiv verbundenen eyyvg zu thun hat.
Ale 149.
Dazu kommen dann:
82. ov litis (.iTtto Iph. T. 1207: atov xk uoi %v(.i7teii7t*
breadeov schicke mit mir zugleich =mich und deine
Begleiter; 1329.
83. ovo acöÜto Hei. 1389: rjv dvvvnied-a Oto&evteg av-
xo\ y.ai oh ovoowoai tcote wenn wir uns und dich
zusammen retten können.
84. ovv ö toXXv ui fr. 555: drrwXea3 avruv y.aiih ovv-
öicö'/.eosv.
85. Zweifelhaft möchte auf den ersten Blick die Be-
ziehung der Präposition scheinen an der Stelle Hei. 1068:
eir* eycb it u;r?.(vooiiai xal Bvy/.a&^oco y.öoiiov iv ravrv)
o/.acfei; doch nöthigt der ganze Zusammenhang sowohl wie
das vorhergehende Izvu^rXevooiica auch in ovy/Md-^ow das
ovv auf das Zusammenwirken des Menelaus mit den andern
Schiffern zu beziehen, da ja die durch ravToj nahe gelegte
Beziehung auf das Objekt v.öouov dadurch unmöglich ge-
macht wird, dass der y.ooaog eben das einzige Objekt des
y.a^iivai ist; ravxv) würde nun eben nur zur nochmaligen
Bekräftigung des ovv hinzugesetzt sein.
Man sieht, es ist eine beträchtliche Anzahl sowohl von
transitiven wie von intransitiven Verben, in denen die Prä-
position ovv die Betheiligung mehrerer Subjekte oder Objekte
an einer Handlung zum Ausdruck bringt. Diese Verben
stehen der Bedeutung nach den mit uerä componierten des
Antheilhabens sehr nahe; ovllaußäveiv ist z. B. an den
angeführten Stellen von /lezct/.aaßüveiv wenig verschieden,
und ebenso möchte es schwer sein zwischen ovuim iynv
und einfachem ueriyjiv einen erheblichen Bedeutungsunter-
schied herauszufinden. Hier wie dort ist es die Theilnahme
mehrerer Subjekte oder Objekte an der Thätigkeit des Ver-
bums, welche durch das vorgesetzte Adverb bezeichnet wird.
B. Wie schon vorhin erwähnt, schliessen sich nun an
diese Gruppe der ovy-eompositst fast alle selbständigen
Der Gebrauch der Präposition oiv in der Zusammensetzung. 169
nominalen Zusammensetzungen derselben Präposition an. Die
nicht unbeträchtliche Zahl derselben vertheilt sich etwa zu
gleichen Theilen auf die beiden Classen der sogenannten
determinativen und attributiven Composita, während der
dritten Gruppe der objektiven sich mit Sicherheit, soviel mir
bekannt, kein Beispiel zuweisen lässt.
Der Abstand zwischen der Homerischen und der spä-
teren Zeit ist hier kaum minder gross, als bei den Verben:
es lassen sich überhaupt aus Homer nur drei hierher zu
rechnende Bildungen anführen, nemlich die bereits von
Mommsen a. a. 0. S. 43 besprochenen Gvunag, avvrosig,
ovveeUoai. Bei Euripides dagegen finden sich 57 Nominal-
composita, zu denen noch 2 weitere sich aus Ableitungen
erschliessen lassen, und es sind dies zum grossen Theil auch
bei andern Schriftstellern der Zeit vielgebrauchte Wörter, zum
andern Theil aber auch — nicht minder charakteristisch —
singulare Gebilde des Dichters.
a. Bei den determinativen Compositis zunächst hat
die Präposition gvv die Aufgabe anzuzeigen, dass die in
dem Substantiv des letzten Theils ausgedrückte Person mit
einer andern verbunden, einer andern Genosse ist. Ihnen
entsprechen genau unsere deutschen Wörter wie Mitbruder,
Mitbürger, während im Lateinischen ähnlich gebildete wie
z. B. consocius, concivis erst aus spätester Zeit bekannt sind.
Es gehören hierher zuerst eine Reihe vorwiegend sub-
stantivisch gebrauchter Wörter, bei denen die rein nominale
Composition durchaus keinem Zweifel unterliegt:
1. avvöovlog Mitsklave Med. 65: avvöov).ov oe&ev,
Ion 1109 subst., Andr. 64 : to cpü.xaxr^ ^vvdovXe, avvöovkog
yäo el rfi 7Toog& uvüooi) tfjde.
2. ovyxvvayog Mitjäger Hipp. 1093, Bacch. 1146,
Iph. T. 709.
3. avfißaxxog Tro. 500: to }-vy.ßa%%% Kaoävogct &eoig
instinctus divini particeps.
4. avGTQccTTjyog Mitfeldherr Phoen. 745.
170 Fuuck
5. owif-inogog Reisegefährte Hei. 1538: "Elhjveg
avdqsg MeveXeo) %vve(inoQOi ; Baech. 57.
6. avvvv (.ifpoy.6i.iog die Braut mit schmückend
Iph. A. 48.
7. ovvoiv.ovQog Mithelfer Hipp. 1069.
8. ovvaotöög harmonierend Her. für. 787; Phoen.
1518: ogvig ... Ifiotg ayeai owtodög; Or. 133: a/'(T av
ndgeioi rolg l(tolg d-Qi]vr)(iaoL fpilai t;vv(pdoi; Hei. 174:
(lovaela . . d-qiqvr^iaoL l-vvfpdd] Med. 1007: räö3 ov t-vvtpda
roloiv s^rjyysX/iivoig] 1269 70: ya).E7ia yaq ßgorojg 6(ioysvrj
(iiäo~(iccT* in\ yalav aiToqoricug l-vvtpdä #£<?#£)' tx'lxvovt
in\ ö 6 (io ig ayr.
An diese schliessen sich weiter mehrere, in denen die
Präposition nur zur nachdrücklicheren Hervorhebung einer
bereits im Begriff des einfachen Xomen enthaltenen Be-
ziehung zu etwas anderem dient:
9. Gvvo(iai(iwv Hei. 639; Iph. T. 849.
10. ovyyaoig Ale. 410: j-vyyaoi uoi v.ovqct.
11. ovyytaoiyvrjTr) vgl. Mit seh w est er. Iph. T. 800.
12. avyysiTtov Suppl. 386: ^vyyeirov1 oiyiov yalav\
sowie das bereits Homerische 13. Gv(ircag z. B. A 241,
B 567, Eur. Hipp. 1280, welches jetzt aber auch im Singular
vorkommt Hec. 757: aicZva xbv ^v(i7tavra . und 14. avv-
öwdey.a Tro. 1076: ae/.ävai owötodexa rvXij&'ei, das ja
auch an Hom. avvjgeig t 429, awser/.oai § 98 schon seine
Analogieen hat vgl. Lobeck Pathol. I, 602.
Bei allen diesen liegt die Zusammensetzung der Prä-
position mit einem bereits vorhandenen Nomen klar auf
der Hand. Anders steht es dagegen bei denjenigen Bil-
dungen, die auf die Suffixe ta- und tar- auslautend äusser-
nd) oft ganz die Form von Derivaten zusammengesetzter
Verben tragen. Auch hier wird freilich ein o v/t n <> /.» t-
Tr\g (15.) Heracl. 826, fr. 394 (nur bei Euripides), ein arr-
vavxr\g (16.) Cycl. 425, 705, 708 wiederum niemand
zweifelhaft erscheinen. Ebenso scheinen andre dadurch vor
verbaler Ableitung gesichert, dass entsprechende mit avv
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 171
zusammengesetzte Verben wenig im Gebrauch sind; das gilt
von 17. ovvtvvsxyg Med. 240; Hipp. 416; Andr.208; Hei.
1293; Ipb. T. 524 vgl. oueivexr.g Med. 953; Ion 894; —
18. avvsvvexig Andr. 908; — 19. awegyary-g zusam-
menarbeitend, Helfersbelf er Hipp. 417; Andr. 476;
Baccb. 1146; 20. Gvvegyäxig El. 100. Unsicherer sind
dagegen vier andere : 21. o v tu nö x y g Ale. 343 ; Cycl. 540 ;
22. ovv&vTtjg fr. 848, 5; 23. avv&oivdxcoQ El. 638;
und auch 24. ov/ucpuydg Bacch. 13S2; obwohl auch hier
die Annahme nominaler Zusammensetzung deswegen nicht
ausgeschlossen ist, weil neben allen vieren auch die ein-
fachen Substantiva ftöxrjg, Övr^g, &oiräicoo , cpvyäg vor-
kommen.
Besonderer Art ist die Bedeutung des aVr«5 eloruivov
avyysvexe iga (25.) El. 746: xXeiviöv gvyysvsxeiQ3 doe).-
(j üjv . von der Klytämnestra als der Miterzeugten,
Schwester der Tyndariden; hier ist also yevixeiga nicht
wie Pind. Ne. VII, 3 die Erzeugerin, sondern die Er-
zeugte wie bei Euphorion fr. 47 v. 4. Mein.; vgl. die ähn-
liche Doppeldeutigkeit von ysvexrjg Eur. Or. 1011: Vater
und Ion 916: Sohn ').
Endlich Hesse sich noch aus dem Verbum avvrjQexew
(vgl. Lobeck ad Ai. v. 1329) fr. 2S4, 7: ovo3 av rrersotica
y.ul Bcv^QExeh' xvyaig oloi r3 ; fr. 773: o/.iog airolg ort
Ticf/.og ocrrosTel, — ein Xomen üvvx\qktx\g erschliessen,
welches allerdings nur bei Photius erhalten ist.
b. Diesen determinativen Corapositis steht eine noch
etwas grössere Anzahl von attributiven zur Seite, deren Be-
deutung die ist, dass sie den im letzten Theile enthaltenen
Xominalbegriff einem nebenstehenden Nomen als ihm mit
andern gemeinsam beilegen. Sie lassen sich zur Verdeut-
') Mit Passow in der Stelle Eur. El. 746 aS&yäv auf die Kinder der
Klytämnestra zu beziehen und gvyytviTtiga aufzufassen als y.oivi, yi-
vixtiQa gemeinsame Mutter, giebt weder einen passenden Sinn, da
die Kinder nicht wohl -/.luvoi genannt werden können, noch lässt sich
eine so abnorme Beziehung der Präposition rechtfertigen.
172 Funck
Hebung passend sämmtlich umschreiben, indem man den
Accusativ ihres zweiten Theils mit y.oivbg oder b aixog
verbunden vom Partizipium sycov abhängig macht; so ist
ov£vyog = To avtb Lvybv zyjav, Gvvvo\.iog = y.oivovg vo/uovg
e/cuv, Gvyyevtfg = %b avrö rivi yivog eyjov u. s. f. Diesen
Compositis entspricht im Deutschen genau nichts: dagegen
bietet hier das Lateinische vielfache Aehnlichkeiten , wie
z. B. confinis genau so gebildet ist wie ovyyoqrog, com-
modus wie oi\uueToog. Der Natur der Sache gemäss sind
diese Bildungen ursprünglich stets adjektivisch verwandt,
erst in späterer Zeit auch hie und da in substantivischen
Gebrauch übergegangen. — Sie lassen sich am besten nach
den Stämmen der zur Zusammensetzung verwandten No-
mina ordnen, und es ist dabei von den a- stammen auszu-
gehen, da diese so sehr überwiegend sind, dass sich selbst
consonantische Stämme nach ' ihrer Analogie umformten.
Wiederum sind die kurzen a-, gr. o- stamme gegenüber
denen mit langem a in der Mehrzahl und verdienen deshalb
zuerst besprochen zu werden.
a) o-stämme
1. avfi/nsTQog = lat. commodus. Die ursprüngliche
Bedeutung das gleiche Mass mit etw. habend tritt
anschaulich hervor El. 533: gv d3 eig %yvog ßäa3 aoßvhqg
OttEXpcu ßc'cGiv, sl };Vf.lU€TQOg GM 7toÖl yev^GETCtl, XE/.VOV.
ob das Mass deines Fusses und des Schuhes das-
selbe ist. Genau analog dem lat. commodus und unserm
angemessen ist dann aus dieser speciellen Bedeutung die
allgemeinere des passend entwickelt, wie sie sich zeigt
Ale. 26: £vii/ii£TQog d' drpr/.ero (sc. Sävaxog), cpoovgwv röö3
rificiQ, ([> &avelv aiTt)v xqecov.
2. Gvvzovog = rov airbv rovov %%(üv , also: con-
sonus, harmonierend Iph. A. [116: Xiye . . ivct •/«/
yhoGGj] Gvvrova rolg Golg yoäuiiaGtv ctidio.} Auch Bacch.
126: dvd db ßü/.yia avvrovq} /Joctnav advßoqc (Dqvylcov ai-
)uov 7cv€vuccTi, scheint mir das Wort in diesem Sinne auf-
gefasst werden zu müssen, wonach der Sinn wäre: „sie
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 173
vermischten die Bacciiien mit dem damit harmonierenden
sanfttönenden Blasen phrygischer Flöten " ; die andere später
zu berührende Bedeutung von ovvxovog acris passt wegen
des folgenden advßoa durchaus nicht.
3. ovvavXog = consonus, harmonierend El. S79 :
a'/j.3 iria 'g~vvavXog ßoä %<xqu.
4. (jj;:ri;;/os = coniunx, coniunctus. Adjektivisch Iph.
T. 250: xov ovZvyov öe xov £evov xi xovvou rjv; substan-
tivisch Ale. 314: Ttolag xvyovoa ov'Svyov xoj om tco.toI;
342, 384; Tro. 1001. — Dazu lässt sich stellen das weiter-
gebildete Adjektiv av^vyiog Hipp. 1147; avtyyiai Xaqvcsg
und das Nomen ov'ivyia Hipp. 1131: ntoXwv; fr. 775, 28:
7tüjXwv; Her. für. 675: von den Charitinnen: aöioxav ov£v-
yiav, obwohl ebenso richtig beide sowohl mit ov"^v'§ wie
direct mit ovv'levywuL in Verbindung gebracht werden können.
5. ov yyafiog = y.oivov xivi yä/tov e%(ov = coniunx;
adjektivisch Her. für. 149; El. 212; substantivisch Andr.
182, S36. Synonym ist das ebenfalls substantivische 6/.16-
ya/nog Her. für. 339.
6. oi'/.ley.TQog Her. für. 1, 126S als Substantiv.
7. ovyyovog = xov avxbv yövov syojv , verwandt;
besonders von Geschwistern gebraucht. Euripides hat das
Wort nicht weniger als einige 70mal z. B. Hipp. 340; Or. 13;
Phoen. 1230.
8. ovv&a/.og easdem sedes tenens Or. 1637:
Käoxoqi ts IloXvöev/.et %' iv ai&egog itxvyaig %vvd-av.og
eoxai sc. Helena; Hipp. 1093. — Davon ovv&a/.eco Heracl.
994: vvxil ow&ay.ojv aei eigentlich „mit der Nacht zu-
sammensitzend" d. i. „die Nacht durchwachend".
9. ovvo Lv.og Heracl. 81: ov <T ex xivog yrjg ... xexoec-
7CioXiv g~vvor/.ov rtXdsg Xaov;
10. ovyyooTos = confinis, dessen Grenzen zu-
sammenliegen, benachbart, angrenzend fr. 179:
Oivofi ovyyoQxa vauo nedia xalg xJ 'EXev&eoalg. Andr. 17:
<D$iccg dk xrjode v.aX nöXecog OciQoaXlctg gX-yyogxa vaico ne-
dia. Her. f. 371.
17-4 Funck
11. 01 '//.). i] Qog dessen ylfJQog mit dem eines
andern zusammenliegt = benachbart Heracl. 32:
3Jaoa&töra y.cu ovy/J.rtoov iX&ovreg y&öva.
12. avvvofiog denselben Gesetzen und Bräu-
chen unterworfen Hei. 1488: co nravai dolr/avyieveg,
t;vvvo/.ioi veqjsiov doofiou; dann überhaupt: theilhaft Hipp.
979: cd ^a/.äoo)]g ^tvvofioi —/.eiotovideg.
13. ovvortiog dieselben Waffen tragend, mit-
kämpfend, im Kampfe helfend. Her. für. 12S: ^vvonlct
dÖQClTCi.
14. avv ö e iitvo g mitessend, Tischgenosse
Ion 1172.
15. ov finloog mitfahrend, Gefährte; in eigent-
lichem Sinne Hei. 1207; Iph. A. 666; dann in der auch an
ovfinXeco entwickelten Bedeutung des Helfens Heracl. 216:
cprjf.il ycxg nore ^vfircXovg yeveo&cti tüjvÖ" vrcaoTtlCtov naxqi.
16. ovv egy og gemeinschaftliche Sache mit
jem. machend, helfend. Med. 395, 845; Hipp. 523, 676;
Or. 1446; Ion 48; Hei. 1112; Bacch. 512. Davon ovv-
eoytto Hei. 1427.
17. Gvyy.ojf.iog = y.toiwv uerexcov Bacch. 1172.
Endlich führt das Ion 1165 vorkommende gvooitiov
gemeinschaftliches Mahl auf ein ovooirog, wie es
auch z. B. Ar. Vesp. 557 zu finden ist.
ß) a-stämme.
18. ov vEÖQog — ovvO-ay.og Iph. A. [192: AXavxB ovv-
eÖQio coniunctij.
19. ovveoTLog Hausgenosse Ale. 1151; El. 784:
:rao' hilv ygrt ^vvsoviovg ifioi öoivi] yevto&cu.
20. ovvevvog coniunx Med. 1001.
21. o wToetTteLog an demselben Tische theil-
haft, zusammenlebend Andr. 65S: zvvtqcxtcsZov d^ioig
%%tiv ßiov. vgl. ofioTQcxneLog Hdt. III, 132.
22. ovvrjßog aequalis, Altersgenosse Her. f. 438.
23. orvToocpog = xotvrjv TQOtofiv %%(üv} ovv rivi rge-
(fotnrog das womit man gross geworden, woran
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 175
man gewöhnt ist. fr. 1033: to de ovvrgocpov äöv xi &vrj-
tolg ev ßiw yiogel. Iph. T. 1119: ev yäg aväy/.atg ov xdpvei
^vvTQOffog cov (sc. ralg ävccy/.cug) ov ßäXXet dvodauiovia.
24. ov(.i(.iol7tog consonus Ion 165: ovöev o1 a (p6g-
/.uyt; cc (Doißov ^vfi^ioknog to!;cov QvGcar* äv.
25. ovf-ißovXog consilii particeps Hei. 1019: ovöe
fiiogia S-v/ußov/.og eoo/.iat tjj y.aoiyvtjrov ttote. Suppl. 125.
26. avfif-iaxog Kampfgenosse; bald adjektivisch
bald substantivisch über 60 Mal bei Euripides gebraucht,
z. B. Andr. 524 adj., 371 subst.
Dazu das Nomen o v /.i u a%i a Rhes. 251, 994 und das
Verbum g v u u ayeio fr. 601.
y) ff-stämme.
27. ovyysvrjg sehr häufig, z. B. Ale. 532; dazu das
ebenfalls oft gebrauchte a vyyiv eia z. B. Tro. 749. vgl. b^io-
yevtjg Or. 244.
28. GWTq-d-^g = to avrö ffiog e%<av gleiche Sitte
und Gewohnheit habend, durch die Gewohnheit
mit einem verbunden, gewohnt Rhes. 609; Ale. 40:
^vvr^eg ccet ravxa ßaorüZeiv ifiol.
29. ovvvecprjg eigentlich wo Wolke an Wolke ist,
daher umwölkt, finster, auch bildlich vom Aussehen eines
Menschen, so Phoen. 1307.
6) v-stamm
30. Gvvakyrjdcov Suppl. 74.
e) Zwei -r-stämme sind in die Analogie der o-stämme
übergegangen, nemlich
31. ovvat/Liog = con sanguineus Phoen. 817: »j de
avvaif.tov lex°S rjk&ev. Iph. T. 774. vgl. o/ttaijiiog Aesch.
Sept. 681.
32. Gvvwvv i-iog = cognominis Hei. 495.
Aus Gvvöiy.itu endlich, Med. 158: Zevg gol rode ovv-
dr/.raei, lässt sich erschliessen oivdr/.og = r/;g avxT^g dr/.rtg
IX£te%ü)v = adiuvans z. B. Aesch. Eum. 761; Suppl. 726;
Ag. 1601.
Man wird unter den angeführten Compositis mehrere
176 Funck
finden, die vielleicht Anlass zum Zweifel geben könnten, ob
sie wirklich mit ßecht hierher gestellt sind. So könnte man
zunächst ovfi/^ayog anders erklären, indem man an eine
directe Ableitung von ov/.if.iayea^ai dächte; aber es wird
das dadurch bedenklich, dass ein solches Verbum bei Euri-
pides z. B. nie und sonst nur bei Prosaikern nicht eben oft
gebraucht ist2). — Sodann möchte man, wenn man sich an
Bildungen wie av^icpogog , avvTovog (contentus), av[.t/iiiyrjg
erinnert, die, wie die Bedeutung lehrt, doch ohne Zweifel
direct aus dem zusammengesetzten Verb herstammen, nun
auch geneigt sein ein avyyovog und ovyyevijg von ovyyiyve-
o&ai, avvTQocpog von ovvTQtcpta&aL, avf.if.ioA7tog von av/.i-
(aeXtco) u. s. f. herzuleiten. Allein erstens ist die Zahl solcher
sicher von Compositis abzuleitenden Adjektiven jedenfalls
nicht grösser als die der attributiven Composita, in deren
Analogie sie hier gestellt waren; zweitens sind neben jenen
Adjektiven oft gar keine verbale ow-coinposita, von denen
sie gebildet sein könnten, gebräuchlich, wie denn z.B. ein
ov^uthcLo erst aus allerspätester Zeit bezeugt ist.
IL
In der zweiten Classe der ovv- composita, zu der nun-
mehr überzugehen ist, stelle ich, wie oben angedeutet, die-
jenigen Verben zusammen, welche nicht ein Verbundensein
mehrerer Subjekte oder Objekte in der gleichen Thätigkeit,
sondern eine durch die Thätigkeit selbst erst zu bewir-
kende Verbindung ausdrücken. Es ist derselbe Unterschied,
welchen wir im Deutschen wohl so zum Ausdrucke bringen,
dass wir im erstem Falle die Präposition getrennt neben
das Verbum stellen (zusammen mit jem. kommen,
zusammen mit jem. etw. thun), im andern beide eng
*) Eine Auffassung des Worts als compositum determiuativum zu
* H«X°i (wie ownoiöös) wird dadurch unmöglich, dass dieses *fj«xo>
nirgends vorkommt. — Hgopccxos scheint allerdings direkt von ngo-
[A«Xko&(ci abgeleitet, das ja bei Homer oft genug vorkommt, um eine
solche Ableitung zu rechtfertigen.
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 177
verbinden (mit jem. zusammenkommen, etwas zu-
sammenthun = verbinden). Dem oben berührten
Gvvegxouai = zusammen geben, einen gemein-
samen Gang machen tritt also hier ein ovvsQxof.iai
mit der Bedeutung congredi, zusammenkommen,
sich vereinigen gegenüber, dem av^Kpegco zusammen
mit jem. etw. tragen ein avtucpeQto conferre zusam-
mentragen, dem ovD.aiiißävco als Synonym von uetcc).c(/.i-
ßävco ein gleichlautendes im Sinne von zusammenfassen,
erfassen, u. s. f. Offenbar ist bei jenen ersteren Verben
avv überall eine Präposition der Ruhe, bei den andern da-
gegen, wo es die jenem gemeinschaftlichen Handeln voraus-
gehende verbindende Thätigkeit ausdrückt, eine Präposition
der Bewegung. Es ist so das avveQxea^ai in jenem Sinne
erst das Resultat des ovvtgxeo&ai in diesem, und so be-
zeichnen überhaupt alle hierher gehörigen Verben das Ver-
binden und Vereinigen mehrerer Personen und Gegenstände,
wodurch das durch die Composita der ersten Gruppe besagte
Zusammensein derselben herbeigeführt wird.
Da nun von den Partikeln, welche in Homerischer Zeit
als Synonyme von avv, wie wir vermutheten, die weitere
Verbreitung des avv im Sinne der unter I. besprochenen
Verben aufhielten, af.ia und 6/lwv nie eine Bewegung, f-isrä
eine solche nur in der spezielleren Bedeutung unsres nach
bezeichnen konnten, so liegt auf der Hand, dass schon in
Ilias und Odyssee, wo ein Verbinden auszudrücken war,
stets nur avv gebraucht sein kann. Während wir also der
ersten Gruppe von ai-v-Compositis nur wenige Homerische
Verben zuzählen konnten, kann es nicht verwundern, wenn
wir schon in Homerischer Zeit eine ganze Anzahl der später
gewöhnlichsten Verben der zweiten Classe im Gebrauche finden.
Kann man nun auch bei den hierher zu rechnenden
Verben eine Verschiedenheit im Gebrauche darin suchen,
dass sie entweder eine Vereinigung mehrerer Gegenstände
oder mehrerer Theile eines und desselben Gegenstandes aus-
drücken, so würde doch diese Unterscheidung nicht geeignet
Cürtius n. Brugmas, Studien X. 12
178 Funck
sein etwa als weiterer Eintheilungsgrund zu dienen, da die
eigentliche Bedeutung des Verbums durch diese Gebrauchs-
abweichungen nur da wirklich raodificiert wird, wo sich an
jenen zu zweit genannten Gebrauch eine Verwendung des
Verbs in effectivem Sinne anschliesst. Vielmehr werden wir
durch eben diese Verwendung des ovv in effectivem Sinne
darauf geführt, zunächst diejenigen Verben, welche jene Be-
deutung stets und immer zeigen, gesondert zu betrachten,
dann aber auch alle, an denen sie sich aus einer ursprüng-
licheren allmählich entwickelt hat, von jenem Reste zu
scheiden, der seine Bedeutung nicht in effectivem Sinne
gewandelt hat. Natürlich sind eben diese letzteren, die ja
am getreusten die sinnliche Bedeutung der Präposition be-
wahrt haben, voranzustellen, und zwar wird es hier genügen,
nur die Homerischen Verben natürlich mit den dazu ge-
hörigen Beispielen aus Euripides genauer zu besprechen, die
dem Euripides eigenthümlichen dagegen einfach aufzuzählen,
da sie sich leicht nach Analogie jener erklären.
A. a. In transitiva.
1. ovyy.vQsio zusammentreffen, begegnen,
treffen. !F 435: jurj ncog Gvy/.vQG£iav odo) %vi f.uövv%£g
%7tTioi in ganz sinnlicher Bedeutung. Dann in eben dem-
selben übertragenen Sinne wie die entsprechenden deutschen
Verben: Eur. Iph. T. 876: xig rvya uoi Zvy/.iQ^oei; Ton
1447; Andr. 1172: avrog re -/.cc/.oig nrntctoi xigoctg sig \ iv
/.tolgag gvvixvQaag 3).
2. ovvüvto/ucci bei Homer öfter, auch von feindlichem
Begegnen: z. B. <D 34: ev&* viel TIqkx^ioio owiJvteto', d 367:
rj fA ouo sqqovti övvrjvreTo; bei Euripides nur Ion S31:
Iwv, iovri dfjdsv ort ovvtJvtsto.
3) Wegen des voraufgehenden xvQoa? könnte man vielleicht geneigt
sein ZwtxvQons zu erklären: a/ua exvgoas] allein es soll ja nicht gesagt
werden, dass Peleus gleichzeitig, zugleich mit Andromachc vom Unglück
betroffen worden sei, sondern vielmehr dass sein Unglück hier mit den
gleichen jener zusammentrifft, wie das durch tls sv noch besonders her-
vorgehoben wird.
Der Gebrauch der Präposition ffiV in der Zusammensetzung. 179
3. avv avxaio bei Homer nur P 134: io qcc xe vr^nt
ayovxt avvavxijocovxai ztA. ; rc 333: rw de ovvavxijxrjv xfJQv^
Y.al ölog vffogßog. Eurip. Ion 535 : xbv Suvavxrjoctvxd fiot,
787. Iph.T. 1210: firj l-vvavxüev g)6vco. — avvdvxrjaig Ion 536.
4. avveifiL zusammenkommen, sich treffen,
bei Homer oft z. B. Z 120: eg fieoov dfupoxeQtov ovvixr\v\
über eqiöl gvviovxeg z. B. Y 66 vgl. Mommsen S. 43.
5. o wt Qi%io zusammenlaufen, im eigentlichen
Sinne II 335, 337. — Bei Euripides stets in übertragener
Bedeutung, so fr. 385, 12 von dem Diphthong ev: yQctf.if.ial
ydq eloiv ex dieaxojxwv dito, avxai de Gvvxqiyovoiv elg
fiiav ßdaiv (sie vereinigen sich); fr. 584: avd-Qiünoioi
rtäöL XQ^fiara fioQ(ft]v eyovai, auvxQeyei <5D elg ev xoöe „auf
das eine läuft es bei allen hinaus, das stimmt bei allen zu-
sammen"; dann wie auch wir zusammentreffen, zu-
treffen im Sinne von übereinstimmen sagen: Or. 1215:
xov yccg xqovov xb fity/.og avxb ovvxQeyei] Ion 547: xiij
Xqövoj ye owxQlyei („es trifft zusammen mit der Zeit"). —
Dazu das Nomen awögofidg, von den Symplegaden
Iph. T. 421.
6. avvd-eco eigentlich zusammenlaufen wie ovv-
TOc'/w; bei Homer nur an einer Stelle v 245: ov% fjfüv ovv-
&6vo6TCd fjös ye ßovh] ähnlich wie lat. conti ngit (vgl. Plaut.
Amph. I, 1, 32) vom glücklichen Ablaufen einer Sache ge-
braucht, eigentlich: „der Plan wird uns nicht zu Theil
werden, nicht unsern Wünschen gemäss ablaufen."
7. avvslavvto intransitiv: zusammenstossen ff 39;
A'129: €qiöi S,vvelavvefizv (vgl. Mommsen S. 43), transitiv:
zusammentreiben JL 677; a 98. — Y 134 = (D 394: &e-
ovg EQlÖl.
8. ov uTtlaxay sto zusammenschlagen W 102:
ytQöi xe ovuTtXaxdyrjoev.
9. ovfiuvio sich zusammen schliessen Q 420: oiv
(T sXxECi 7CUVXCI flifWKEV.
10. avv oyiov.ci zusammenstossen B 218: reo de 61
conto y.vQxth hcl oxrfiog ovvo^/Lo/.öxe.
12*
180 Funck
b. Transitiva.
11. ovvlrjf.il committere A 8 rig tccq ocfwe &ewv
eoiöi §vvir]Y.e [.idxeo&cu; vgl. H 210; dazu das Nomen avv-
eaig v. 515, vom Zusammenfluss mehrerer Gewässer ge-
braucht. — Im Medium TV 381: äXX3 enev, ocpg? enl vrtval
avvto/te&a tcovxotzöqoioiv afxql ycc/J-co , convenire, über-
einkommen über etwas. Hierzu stellt sich das Sub-
stantiv avvrjfioavvrj in der Bedeutung Uebereinkunft A'261.
Schon zu Homerischer Zeit zeigt aber dann das Wort
viel häufiger die Bedeutung, die später ganz die herrschende
ist, nemlich die des Wahrnehmens, Verstehens. Die Ver-
gleichung namentlich des lateinischen conicio, das ja in ähn-
licher Weise von geistiger Wahrnehmung gebraucht wird, ferner
des comprehendere (frz. comp rendre), deutschen begrei-
fen, fassen zeigt den Weg zur Erklärung dieser eigentüm-
lichen Bedeutung, avvlrjfui scheint ebenso wie conicio von
dem Zusammenwerfen mehrerer wahrgenommener Objekte im
Geiste, dem Combinieren einzelner Erscheinungssymptome,
die zusammengefasst zum Erfassen und Verstehen führen,
zu der Bedeutung des Auffassens, Begreifens gelangt zu
sein. So würde also awirtfxl n zunächst heissen: „ich com-
biniere die einzelnen Theile und die empfangenen Einzel-
eindrücke eines Gegenstandes zu dem Gesammtbild des-
selben", wobei zugleich durch die Wahl des trjfu, welches
ja eine rasche Bewegung bezeichnet, sehr fein die grosse
Schnelligkeit dieses Combinierens angedeutet ist. — Der
neuen Bedeutung gemäss wird nun ovvlr{y.i vielfach mit dem
Genitiv verbunden, so A 273: y.al /niv tuev ßovletov Bvnev
{[abv ist wohl von ßovXicov abhängig), d 76: xov ö' ayogeiov-
rog t-vvero ^avd-bg Mevelaog; mit dem Accusativ der Sache
und dem Genitiv der Person 'C 289; mit dem Accusativ der
Sache allein r 378. — Bei Euripides steht das Verbum meist
ohne Casus Andr. 919; Or. 433; Phoen. 744; El. 260, 644;
Cycl. 447; 2 mal Phoen. 422, fr. 642 mit dem Accusativ
der Sache. — Sehr häufig ist dann das adjectivum verbale
avverog und zwar a) vorwiegend in activem Sinne
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 181
kundig, verständig Or.921; 1406: 7toXsy.ov\ Plioen. 1506;
Iph. T. 1092; Iph. A. [466], 1255, fr. 556; ebenso das negierte
d-oiverog unverständig Or.493; Phoen. 1612; Iph.A.394b,
691, 1189; fr. 735, 1030,5 (dazu äaweoia der Unverstand
Phoen. 1727; fr. 259}. Beide Adjectiva werden dann ebenso
wie die entsprechenden deutschen auch Sachen beigelegt:
ovverög Phoen. 498; Iph. A. 653; daivezog Iph. A. 368, 654
(dovvera adverb. Phoen. 570j. Ferner wird aivexög im Neu-
trum substantivisch gebraucht als Abstractum: Or. 1180, fr»
53, 9: xb gvvstov; fr. 257: xd zcov dsüv '^vvexä. — ß) In
passivem Sinne verständlich findet sich ovvtxög nur in«
dem angezweifelten Verse Iph. A. 466 ; dann aber ev-avvsTog
Iph. T. 1092, övo-^vvexog schwer verständlich Phoen.
1506, d-avv exog unverständlich Phoen. 1730; Ion 1205;
Hei. 352.
Auch das Substantivum gvvsotg hat in späterer Zeit
stets die übertragene Bedeutung Einsicht, Verstand Hipp.
1105; Tro. 667, 669; Or. 396, 1524; Suppl. 203; Her.fur.655;
Iph. A. 375.
12. av f.ißä)//.io conicere zusammenwerfen. So
zunächst von zusammenfallenden Flüssen (wie ovveoig oben)
E 774: qoäg; J 453: iöloq. Dann besonders vom Zusam-
mentreffen im Kampfe: a) mit verschiedenen Accusativen
verbunden r 70: erfrag %fi3 sv /niaacp v.al do^Ufü.ov Me-
vO.aov ovf.ißd?>exe) Y 55: xovg ducfoxtQovg . . Seol . . avf.1-
ßalov; — J 447; 0 61: Qtvovg, dann Eur. Phoen. 1405:
doniöag; — M181: Tc6Xef.iov v.al dr]ioxftxa] ebenso dyajva
Eur. Ale. 504, 1141, päxrjv Bacch. 837, egiv Med. 522, lyßgüv
Med. 44, El. 906, fr. 339. — ß) intransitiv, sowohl im Me-
dium z. B. M 377, Y 335, wie im Activum <Z> 578, II 565,
Eur. Heracl. 679: EQi'ifiovg öeanöxag xov/.iov /.tegog ovv. av
Ü-O.oiuL TTo'/.suLoLGL avußa'/.tlv. — Dann aber auch von an-
derem als grade feindlichem Zusammenbringen und Zusam-
menkommen, so a) transitiv: koyovg Iph. A. 830 sich in
ein Gespräch mit jem. einlassen; ßovXev^axa Phoen.
693: Ttgog xiva sich gegen jem. verabreden, de^iäg
1 82 Funck
Iph. A. [58] sich die Rechte zum Bunde geben; Or.
335: öoducov ae %bv fxileov, m ddv.Qva öÜy.qvoi ov/.ißä?J.ei
„mit dessen Thränen er seine vereinigt"; Iph. A. 455: näg
dsl-oftai vlv, nolov of.i(xa avf,ißalw; — ß) intransitiv zu-
sammentreffen sowohl im Medium z. B. X 127; Eur. Med.
284: ov/iißd?J*£Tat de nolld rovöe delftarog „viel was zu
dieser Furcht veranlasst trifft zusammen", als im Activum
z. B. cp 15, Eur. fr. 759: %olg firj dixaioig d3 ovöe aviiißd)-
Xeiv XQewv „mit den nicht gerechten aber darf man nicht
einmal zusammenkommen, sich abgeben, verkehren. " Hieran
schliesst sich die Bedeutung des substantivierten Adjektiv
av^ißölaiog an der Stelle Ion 411: a re vtov t-v/.iß6).aia
■jtqÖöSzv fjv sg nalda xov obv, /uezaTieGoi ßeXriova Zu-
sammentreffen, Begegnung.
Nun ist aber auf demselben Wege wie bei ayvirjfit auch
bei ovf.ißdlloy freilich erst in nachhomerischer Zeit eine gei-
stige Bedeutung entwickelt, die zunächst genau der des lat.
conicio vermuthen entspricht, vielfach aber auch zu der
allgemeineren des avvh](.ii verstehen erweitert erscheint
Eur. Iph. T. 55: xovvag d3 tode ovtußdl?M toÖe] Med. 675:
oofftoreQ3 i* /.ccT3 dvÖQct ov(.ißaXelv STtrj. — Aus dem Ge-
brauche des Verbum, wie er schon in den angeführten Stellen
Phoen. 693, Iph. A. 58 und noch klarer in anderen Wen-
dungen wie ov/.ißdl?.eiv at\ußolaiov u. ähnl. sich zeigt als
verabreden, übereinkommen, erklärt sich wohl am
leichtesten das abgeleitete avfißolov (vgl. avvvof.wg, avu-
(poQog), welches danach zunächst das Verabredete, die
Verabredung, Uebereinkunft bedeuten würde wie
z. B. Or. 1130, Andoc. p. 31, danach aber specieller das
verabredete Kennzeichen: so die tessera hospitalis
Eur. Med. 613, ähnlich Hei. 291 von dem zwischen Mann
und Frau verabredeten Wahrzeichen, Rhes. 573 von der Pa-
role, dann überhaupt von jeglichem Kennzeichen, so Ion 1386,
El. 577, Rhes. 220').
) Man könnte auch auf den Gedanken kommen, das Wort mit der
letzten Bedeutung von avitßu/.ho -^ arrii,ui in Verbindung zu bringen und
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 183
13. ovvdyiu zusammenführen, -bringen, s 291:
vecpekag] Eur. Or. 1640: eitel &eoi rio rrjade y.ak/uorevi.iari
"EXXrjvag eig tv y.al Ogvyag t,vvrjayov\ Ipli. T. 11: gtvXov]
Iph. A.29U: det-iov yjgag aiQog rb leuöv i-vvaye] Bacch.562;
Hei. 644; Phoen. 1578: Ttävxa. d1 Iv duari rüde avvdyayev . .
auiieootoi dofioiaiv d/rt 3-eog. — Dann bei Homer öfter
von feindlichem Zusammenstoss wie ovf.ißdllco: *Aqi\a _B38t>
i 275, egida 'L4grjOg E 861, £ 149, vof.iiviqv £ 448. Aber
auch wie auußd'/.'/.oj von friedlichem Uebereinkommen r 269.
14. ovvayEiQio zusammenbringen, sammeln,
versammeln, bei Homer öfter z.B. Y21; (5 90.
15. avkXsyco sammeln, versammeln, ß 292: krai-
QOvg\ Eur. Iph. T. 303: iyycoQiovg. — 301 : y.riara, 413: oitka\
Eur. El. 81: ßiov = fr. 288, 14; Phoen. 850: o&tvog (Kraft
sammeln). Fr. 510: rl roig tyavovrag ovx sag re&vrt/.£vai
■/.al rav.yvttLvru ou/./.eyeig dfo/i]iiara; animo colligere. —
Das Substantivum avXXoyog ist oft gebraucht bei Euripides,
z. B. in eigentlicher Bedeutimg Heracl. 335: dorwv; Or. 730:
ix6?.süjg; Ale. 951: iv'Ü.oyoi yuvai/.07ilr]&eig; aber auch genau
wie unser Sammlung Her. f. 626: ipvyfjg.
16. ovyy.ali.io zusammenrufen 22 55; Ä302. Dazu
ovyy.l^rog Eur. Iph. A. [301: oroärevua].
17. ovvaivvuai zusammennehmen 0)502: Arrw
de ovvalvvro y.aii7Cv?M röia ue/crcLor' a'/J.vÖtg a/j.a iura
aroocfä/.iyyi Kovirjg.
es als Erkennungsmittel zu fassen, doch erklärt sich hieraus
schwerlich die Bedeutung Uebereinkunft, Vertrag. — Auch von
den zusammengefügten, zusammenpassenden Theilen der tes-
sera hospitalis liesse sich vielleicht ausgehen, wenn diese Bedeutung
des avpßolog zusammenpassend überhaupt irgendwie beglaubigt
und etwa aiußo7.ov vorzüglich oft von der tessera hospitalis gesagt
wäre, was gar nicht der Fall ist. [Auf die Häufigkeit kommt es nicht
an. Thatsache ist, dass avfißaXXsiv von zu einander passenden Dingen
gesagt wird (Passow Lex. s. v. IV IG LS oben), ferner dass ovußo?.ov
von Empedokles (Aristot. de generat. p. 722b, 11) und Plato (Sym-
posion p. 191 d.) von der tessera hospitalis gebraucht ward, wie es
scheint, im Bewusstsein dieser Deutung. Vgl. Schob zu Eurip. Medea
613 mit der dort angeführten Stelle des Komikers Eubulos. G. C]
1 84 Funck
18. GWELQio zusammenbinden /C499: ovv d' rjet-
gav iuäoi sci\.ciTC7tovg. — Zu der erweiterten Form derselben
Wurzel mar äoseg (vgl.Curtius Grz. 4 S. 356; gehört das abge-
leitete Adjektivum ovvccogog, ovvrjogog (vgl. /.ur^ogog,
TtagrjoQog, Stud. IX; 147); bei Homer nur einmal gebraucht
i9- 99: (pog/Liiyyög #' rj dairl ovvrjogog Iotl d-aXeifl „die
Leier, die die Genossin des Mahles ist"; — bei Euripides
sehr oft im Sinne des lat. coniunx z.B. Ale. 824; Or. 654. —
Zu demselben erweiterten Stamme gehört das Nomen * ov v-
aogig — avvcaglg: cimtoiv Gespann Rhes. 9S7; fr. 676, 2;
dann Paar Med. 1145, Phoen. 1085: %iv.viov\ Phoen. 1618:
evrexvog; Bacch. 324 : nolia £,vv(ogig\ überhaupt Verbin-
dung Phoen. 448: tog d(.iq)l Teiyrj xcti ^vvwgidag Loywv
räooiov Inzoyov noliv. Von diesem Substantiv ist dann
abgeleitet owwgiCio verbinden Bacch. 198.
19. ovvdew zusammenbinden A 399; N 599;
x 168; x 189. Eur. Phoen. 538; Andr. 832: ovvdrjoai ni~
TtXovg] Cycl. 238; Iph. A. [110]. — r« ovvösra Eur. Ion
1390: tu ortu/uad-' iget .. . xal i-vvde&3 oloi rä/it' eefgov-
Qtj&r] cpi?M, im Sinne von tu ovvöeouu (vgl. oben tö ovv-
stov, ra ovverce). rec ovvöeo/na selbst findet sich Bacch.
697: a^driov Med. 1193; Hipp. 199.
20. ovv egeiöw comprimere, zusammenzwängen
Ä 426: ovv re otö^C egeioat. Eur. Iph. T. 457: dkl* o't'ös
yjgug deoftolg öidv/noi ^vvegsiod-ivreg ytogovoi; Bacch. 97.
21. ov (XTtiqyvv fit zusammenfügen E 902: ydla
gerinnen machen. Eur. Suppl. 938: räcfov.
22. ovvegyto comprimere, zusammendrücken
l 427 : vovg d/Jtuv ovveegyov ivoTgecpftooi /.iyoioi\ fi 424;
£ 72: £u)ot)~qi &oaig ovveegye yiKova.
23. ovvegydd-w zusammenfassen, umfassen,
complecti iE" 36: ooov S.vveigyad-ov axQCti.
24. ov/u/uiyvvm, ov/u/nioyio commiscere Blfß\ ovo'
o ye Tlrjvei(i} ov/u/nioyeTui; !F687: ovv de ocpi ßagtlai %el-
gsg tfiiyttev. — Eur. Suppl. 222: Aa/i.igov dt öoltgot oiöfia
ovfi/LÜ^ag to o6v, TIA, 1020; Cycl. 578; Ion 1017; fr. 890,11,
Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 185
Intransitiv Hei. 324 Gvfuu'^ov aöqj] „accede ad virginem,
setze dich in Verbindung mit der Jungfrau." — Dazu die
Adjektiva o i 11 uiv.ro g vermischt fr. 423: Gvfifiiv.ru fu) öi-
v.aia v.al bi/.ai öfiov] fr. 383: avfif.ii/.TOv eiöog vom Mino-
taurus; und GVfifiiyrjg Cycl. 226; Rhes. 431.
25. a v fi (f s q 10 conferre. Die ursprüngliche Bedeutung
zusammentragen zeigt die Stelle Eur. Her. f. 488: itüg
av log ^ovd-öureQog fiü.iGGa Gvvtviyv.oifi av Iv. rcävriov
yöovg v.xl. Homer gebraucht das Verb zweimal im Medium
vom Zusammentreffen im Kampfe (vgl. ovviijfii, ovußaü.io,
avfifiiyvvfii): yi 736: Gvficpsoofieo&a ficcxj], 0 400: ov yag
v.ala Gvvoioöfted-a rcrolefiov de6). — Dann überhaupt von
jeglichem Zusammentreffen, so Eur. Heracl. 919: ^vficpigerat
xa tvoXXcc no'/lolg „viele Umstände treffen zusammen"; El.
527: xalrrig 7t(Jog ^vvoioezai nlö/.og; übereinstimmen. —
Ausserdem lassen sich nun bei Euripides besonders in Deri-
vaten noch die Spuren zweier abgeleiteter Bedeutungen
nachweisen, a) Aus der Bedeutung des Medium: sich zu-
tragen, accidere erklärt sich das unzählig oft von den
Tragikern meist von unglücklichen Ereignissen gebrauchte
ovficfooä z.B. Ale. 42, 405, wofür auch zuweilen in gleichem
Sinne das Neutrum Plur. des Adjektivum avfiqjOQog verwandt
wird: Med. 54, Hipp. 1255, Heracl. 607. — ß) Ebenso wie
aber dann in unserm zuträglich dasselbe Compositum zu-
tragen eine ganz andre Bedeutung erhält, ist auch aus dem
griech. Gvfiqtioeiv zuträglich sein, welches auch bei Eu-
ripides Iph. A. 724; fr. 635 (xö oificpeQOv) vorkommt, das
Adjektiv Gvfitpogog mit der Bedeutung zuträglich,
angemessen hervorgegangen: Med. [779], 876; Hei. 253;
El. 633; negiert: a-Gvfi(poqog Tro. 491, fr. 184. Bekanntlich
ist diese letztere Bedeutung auch an dem lateinischen con-
ferre entwickelt.
5) Sonst kommt bei Homer nur noch, das Adj. verb. avucptoiög
verbunden vor, N 237: ovfuysQTtj eF aQijt] niXti av&owu xal fidXa
Xvyqwv eigentlich „vereint giebt es auch eine Stärke sehr elender
Männer", „verbunden werden auch die Schwachen mächtig".
186 Fuuck
Ueber das ebenfalls hierher gehörige Nomen ovveoyuog
£ 465 vgl. Curtius Grdzge4 192.
Von den hier angeführten 25 Homerischen Verben fehlen
dem Euripides, jedoch keineswegs allen späteren Schrift-
stellern die folgenden zehn: ouveii.il, ovvd-Lio, avveXavvto,
avfinXaxayito , avtiftvco , Gvvöyioya , ovvayeigto , ovvaivvftai,
ovveoyto, owsgyad-co; nur ovvaivvuai ist darunter aus-
schliesslich Homerisch und ovfiTtlaxayito kehrt nur bei
Tzetzes wieder. — Dagegen steht ihnen eine ziemlich be-
trächtliche Zahl von Verben gegenüber, die, der älteren
Zeit fremd, aus Euripides sowie andern Schriftstellern sich
belegen lassen. Solcher Euripideischer Verben giebt es 31,
die hier nun nur einfach aufgezählt werden sollen, da ihre
Beschaffenheit im Wesentlichen durch die bereits besprochenen
hinlänglich erläutert sein wird:
ovußaivto (ovußaoig), ovvtqyofiai, ovyywoeto , avvxvy-
yävto (ovvxvyia), ovyyiyvouai, avyy.oiftäoftai {avyy.oitujta),
avyy.eiuai, ovyy.a&rjfiat, ovfircaico; — ov'Ceuyvvtii (ovKpl;
= coniunx vgl. ovvövag Ale. 473 von ovvövdCco), ovvditxto,
GvvaQj.ioC.to, ovvaqxäto, ovfucLt/xo, ovy/.€Qccvvvui {ovyy.qaoig,
avyy.oaxög), o vyy.axaftiyv v fiL, ovva&QoiCa), ovvavayy.aCto, avfi-
rpvoto, ovva'/J.aaoro (avva/J.ayrj), gvvoiy.CC.io, ovyy.aTOiy.iCto,
avaxoXi'Cto, ovvocpQvöto, avvvoeouat (gvvvoia), ovvaiveto, avu-
rprjf.ii, GVftftaQTVQEto, ovyyiyvwoy.to (ovyyvtoaxog, avyyvtöutov,
ovyyviüfirj), ovuiiaxäaoio, ovvxäaoco. —
Endlich gehört hierher auch das einzige echte Nominal-
compositum, welches zu dieser Classe zu rechnen ist, nenilich
ovvoöog Zusammenkunft Hec. 109: \4yuitov\ Iph. T.
392: y.väveat ^vvodoi &a).üooag. Vgl. ui&oöog Stud. IX, 151.
B. Ich wende mich jetzt zu denjenigen Verben, welche
meiner Ansicht nach die Brücke zu der effectiven Verwen-
dung des avv bilden, und es ist nun zunächst auseinander-
zusetzen, wie diese Vermittelung gedacht wird. Es lässt sich
dabei von. mehreren Gesichtspunkten ausgehen, die nach der
Bedeutung des einfachen Verbs verschieden sind. Es kann
nemlich erstens die durch ary ausgedrückte Vereinigung
Der Gebrauch der Präposition ovv in der Zusammensetzung. 187
aller Theile eines Gegenstandes dahin wirken, dass jene
Theile zusammengeworfen und der Organismus des Ganzen
vernichtet wird. So heisst z. B. owäyvvfu confringere:
die Theile eines Gegenstandes zusammenbrechen, so dass
er dadurch in sich zusammenbricht und somit zerbrochen
und zerstört wird, ähnlich av/xyleyco comburere: durch das
Feuer das Zusammenstürzen eines Gegenstandes bewirken,
ihn niederbrennen oder verbrennen. Und ebenso lässt sich
auch bei den meisten anderen Verben dieser Art fast immer
noch deutlich erkennen, wie aus der ursprünglichen sinn-
lichen Bedeutung jene effective ohne Umwege hervorgegangen
ist. — Sodann aber kann die Verbindung verschiedener Ele-
mente auch den Erfolg haben, dass sie sich dadurch erst zu
einem festen Ganzen zusammenschliessen und somit eine Ver-
wirklichung der Handlung in diesem Sinne herbeigeführt wird.
So erklärt sich die effective Bedeutung von ovvioTrjf.ii als con-
f i c e r e, p e r f i c e r e, c o n d e r e daraus, dass ursprünglich ver-
schiedene Theile als zu einem Ganzen zusammengestellt und
verbunden aufgefasst sind. Aehnlich gelangten owvqjaivoj
von dem Verknüpfen der einzelnen Fäden, ovvTey.TaLvof.iaL
von dem Zusammenzimmern der einzelnen Balken u. dgl.
aus zu der allgemeineren effectiven Bedeutung des Her-
steilens, Verfertigens. — Endlich kann aber auch, ohne
dass an einen Erfolg der Handlang in diesem oder jenem
ersteren Sinne gedacht wird, das Effective darin liegen, dass
die Thätigkeit des Verbs, indem sie dank der Präposition
alle Theile eines Gegenstandes umfasst, sich dieses Ge-
genstandes ganz bemächtigt und auf diese Weise zu ihrer
vollsten Verwirklichung gelangt. Das ist z. B. bei ovl/.au-
ßavco , ovufiäoTVTco , ovvcuoeco ergreifen, erfassen der
Fall, denn eben dadurch dass man alle Theile eines Gegen-
standes zusammenfasst, ergreift man ihn.
Natürlich soll nun keineswegs behauptet werden , dass
in die angedeuteten Kategorieen alle hierher etwa gehörigen
Verben hineingezwängt werden müssteu. Es sind damit nur
verschiedene Wege angedeutet, welche bei einer grossen
1 88 Funck
Anzahl von Verben zu der effectiven Bedeutung hinführten.
Anderes wird sich gewiss anders erklären, denn, wie gesagt,
die Bedeutung des einfachen Verbs bestimmt die Erklärung
der effectiven Verwendung ganz wesentlich. Am allgemeinsten
möchte noch die zuletzt angedeutete Analogie genannt werden
können, denn im Grunde ist es bei allen effectiv gebrauchten
ffüj/-compositis das Zusammenfassen, das vollständige Besitz-
ergreifen eines Gegenstandes, welches die Verwirklichung
der Handlung veranlasst.
Wie aber die eigentliche sinnliche Bedeutung des avv
selbst in den angeführten Wörtern gewiss allmählich mehr
und mehr zurücktrat gegen die ursprünglich nur acces-
sorische effective, so konnte nun auch, nachdem eine so
reiche Analogie geschaffen war, die Präposition später ledig-
lich in diesem Sinne angewandt werden, und so entstand
jene allerdings nicht grosse Zahl von Compositis, in denen das
Präfix ohne eine Spur seiner Grundbedeutung nur Ausdruck
der effectiven Thätigkeit ist. — Im einzelnen wird sich noch
klarer zeigen, was schon in der Natur der Sache liegt, dass
bei allen hier zu besprechenden Verben die effective Ver-
wendung sich keineswegs scharf von der ursprünglich sinn-
lichen abgrenzt, sondern vielmehr zwischen beiden eine
Keihe von Fällen zu liegen pflegt, in denen der Uebergang
von der einen zur andern durch eine ganz allmählich immer
stärker hervortretende effective Färbung vermittelt wird.
Man mag selbst oft ungewiss sein, ob man nicht bei der
sinnlichen Auffassung des Verbs stehen bleiben soll. Aber
grade diese zweifelhaften Fälle lehren, dass man nicht den
effectiven Gebrauch als etwas von Haus aus specifisch ver-
schiedenes von der sonstigen Verwendung der Präposition
zu nehmen hat. Wo wirklich von der Grundbedeutung des
avv keine Spur mehr zu fühlen ist, — und das ist nur ganz
selten und sicher nie bei Homer der Fall, — wird man ent-
weder ganz -bestimmte analoge Fälle sinnverwandter Verben
zur Erklärung heranziehen oder sich auf die allgemeine Ana-
logie berufen können. — Aus diesem Grunde scheint es mir
Der Gebrauch der Präposition oiv in der Zusammensetzung. 189
nicht nothwendig zu sein, eine andere Erklärung jener
effectiven Bedeutung des ovv zu suchen, wie das wohl ge-
schehen ist, indem man sagte, die Präposition beziehe sich
in Verbis wie gvvoqivw erregen, avQgrjvvf.ii confrin-
gere u. s. w. auf das Zusammenfassen der einzelnen Momente
der Handlung zur vollen Verwirklichung derselben. Betrachtet
man jetzt von unserm Standpunkte aus die effectivischen
diV-composita, so hat dieser Erklärungsversuch auf den
ersten Blick nichts bedenkliches. Allein wenn man sich
den meist ganz offenbaren Zusammenhang der effectiven
Bedeutung mit der gewöhnlichen sinnlichen vergegenwärtigt,
wird man sehr abgeneigt sein überhaupt eine scharfe Tren-
nung beider vorzunehmen und vielmehr versuchen überall
einen solchen Zusammenhang herauszufinden, bis derselbe
an einer hinreichenden Zahl von Beispielen erwiesen ist,
um die Annahme fortwuchernder Analogie da zu rechtfertigen,
wo er nicht zu erkennen war. Der Gedanke des „ Zusammen-
fassens der einzelnen Momente einer Handlung" trägt ausser-
dem etwas zu sehr den Charakter philosophischer Reflexion
an sich, als dass man ihn gern zur Erklärung einer schon
in ziemlich früher Zeit weit verbreiteten Bedeutung benutzen
möchte.
Bei der Besprechung der einfachen Verben werde ich
nun zunächst diejenigen zusammenstellen, welche sich der
Analogie des oben genannten ovvdyvvui anschliessen, weil
an diesen wohl am lebendigsten sowohl die sinnliche und
die effective Bedeutung als auch der Uebergang von der
einen zur andern hervortritt. Ihnen werden dann die beiden
anderen angedeuteten Gruppen sowie die mehr isoliert stehen-
den Verben folgen, an letzter Stelle aber gesondert diejenigen
besprochen werden . bei denen an die sinnliche Bedeutung
der Präposition gar -nicht mehr zu denken ist. Um das der
Bedeutung nach zusammengehörige nicht auseinanderzureissen
sollen aber hier die Euripideischen Verben gleich zu den
synonymen Homerischen gestellt werden.
a. 1. ovvdyvv[.ii confringo, zusammenbrechen,
190 Funck
zerbrechen *f 467: aofiara, | 383: vfjag, ^i 114: wg de
ta'tov IXäqsoio rayßirtg vrJTtia rexva Qrjidhog avveaBe ztA.
zerschmettern. Dann aber auch von der Lanze, bei der
schon weniger an ein Zusammenbrechen einzelner Theile
gedacht wird N 166: eyysog, o ^vvea^e.
2. GVQoriyvvi.lL confnngere, corruere # 137: xa/.oioi
avveQQTjKTai rcolesooiv „er ist zusammengebrochen unter der
Last seiner vielen Leiden, seine Kraft ist gebrochen." Die
eigentlich sinnliche Bedeutung tritt besonders im intransitiven
Gebrauch des Activ und häufiger des Medium hervor, so
wenn es Hdt. I 80 von zusammenströmenden Flüssen ge-
braucht wird. Vgl. auch Ar. Eccl. 674: (.uav oY/.r^oiv <[\ui
Ttoirjoeiv ^vgorj^aG3 slg ev ajtavra.
3. gvvccqccoooj contundere, confringere, zer-
schmettern, zerstören. 4 mal bei Homer (M 384, ^673,
e 426, fi 412) mit oarea verbunden von den Knochen, die
durch die Gewalt des Schlages zusammengehauen und zer-
schmettert werden, ebenso i 498 mit xeqjaXag. Bei Euripides
einmal Her. für. 1142: r\ yag !;vvr]Qa£3 oUov; habe ich mein
Haus zerstört?
4. avv&oavw ebenso wie GwaoÜGoio (i 498) Eur. Or.
1569: &or//.v) y.oära awS-gavaio oe&sv.
5. Gvv&Qctvoto zerstören Eur. Bacch. 633: dioiiar'
toor^zv yccuaCe' gvvte&qc(vioto:i d* anav ■rcr/.Qorärovg Idövri
deGiiovg zovg kfioyg.
6. Gvy*/.6nrw zusammenhauen, dann wie unser
verhauen im Sinne von durchprügeln Cycl. 228: rioeoGio
j-vyxexofiftevog rälag, aber auch mit der Bedeutung des
Zerschlagen s, Zer stören s so Xen. Cyr. VI, 4, 3:
V.ÖGUÖV.
7. Gvf^icpliyco zusammenbrennen, verbrennen
Bacch. 595: do/aara; fr. 781, 46: iti/.a'hoa.
8. ovfiTivQota verbrennen Cycl. 308: et dh rovg
Xsleiu/uevovg ov ^vfi7tvg(6aag dair' ävaXiuoetg .ir/.oür, —
wo die sinnliche Bedeutung des zusammen kaum noch
herauszufühlen ist.
Der Gebrauch der Präposition ovp in der Zusammensetzung. 191
9. Gvy/.EQdvvöio blitzartig zusammenscllmet-
tern, zerschmettern; Bacch. 1103: y.lddovg.
10. ovvTQiaivöco mit dem Dreizack zertrüm-
mern Herc. für. 946: tug rd Kv/Murrcov ßdd-ga. rpolvr/u y.a-
vövt v.cu rv/.oig i'g/uoojtiiva gtqsttto) otdrjgo) BvvrgiaivdJGco
ItttKlV.
11. Gvyyjco conf undere. Ursprünglich von dem Zu-
sammenwerfen sinnlicher Gegenstände und der dadurch be-
wirkten Verwirrung gesagt, so II Ali: rvicc, Eur.fr. 388:
ydga re ydg gov Gvyyjco y,6iiaig b^iov. Bacch. 349: dvco
v.drco tcc Ttdvra Gvyyjag oiiov. — Die Uebertragung der
Bedeutung zeigt deutlich die Stelle 0 362 ff.:
oela f.idV, cog ots rtg ipdiiad-ov ndig dyyi -d-a'/MGGrjg
og t* eitel ovv noir\Gi\ a&vgftcera vrjitierjGiv,
axp avrig Gvveyeve. irootv v.ai yegoiv a-9-vgcov.
cog ga oi r^te Oolße rtoXvv y.duarov xal oiLvv
aiyyeag l4gyeicov, avzoioi dh cpvCctv irtooGctg,
wo das Zusammenschütten und damit Zerstören eines Sand-
haufens mit dem Zerstören der mühseligen Menschenarbeit
durch den Gott verglichen wird. Auch wo vom Zusammen-
stürzen von Häusern die Rede ist, lässt sich die sinnliche
Bedeutung noch erkennen, wie Eur. Med. 794; Hipp. 813;
Ion 615. — Dann wird aber die neugewonnene effectivische
Bedeutung auch auf anderes ausgedehnt, und zwar wird zu-
nächst Gvyyjco von dem durch das Zusammenströmen ver-
schiedener Gefühle verwirrten, verstörten Geiste gesagt, so
J 612, N 808: ävpov; Q 358: vöov\ Eur. Med. 1005: %i
j-vyxv-d-ela3 eGrtjy.ag fjvix evrvyelg; — Da aber das Zusam-
menwerfen, Verwirren eines Organismus seinem Zerstören
gleichkommt, hat dann auch Gvyyjco diese bei der ganzen
Gruppe überall auf dieselbe Weise entwickelte Bedeutung, so
0 473; z/269: ogy.ia. (vgl. unser über d en Haufen werfen,
lat. confundere); Eur. Hipp. 1063: /udzrjv („ad irritum", zur
Verstärkung des bereits im Verbum liegenden Begriffs) oo-
y.ovg; Suppl. 311: vöuiiia; Iph.A. 37: ygdLc^ictra\ Hei. 1553;
und so auch # 139: ov ydg eycoyi xi cprj/Lii y.aywTtgov aXko
192 Funck
&alccGorjg avdga ye avyyevai. — Die nemlichen Bedeutungs-
varietäten zeigt auch das abgeleitete Nomen ovyxvoig Eur.
Andr. 959: öoficov, 292: ßiov; Iph. A. 551: ßiorag; fr. 609:
iv äv&QüJ7toioi ök xccxolg voaovvra ovyyvoiv noXX^v exsi.
Verwirrtheit des Blicks, daher Unruhe, Besorgniss bezeichnet
das Wort Iph. A. 354.
12. avyxlovsto gelangt ebenso wie Gvyyho confun-
dere von der Bedeutung des Zusammenhäufens zu der des
Verwirrens z. B. N 722 und der des gänzlichen Zerstörens.
13. owTctgctGoto versteh* en, zerstören, ebenfalls
ursprünglich von verwirrendem Zusammendrängen, dann
überhaupt vom Verwirren und Vernichten gesagt. Der sinn-
lichen Bedeutung steht wohl am nächsten 0 86: avv d3 ci7t-
novg sräga^e xvlivdofievog tceqI yah/jo „er drängte die
Pferde gegen einander, brachte sie dadurch in Verwirrung";
doch ist sie auch Eur. Heracl. 377: /nrj y.oi öogl awragaB^g
tccv ev %ciqLtcüv tyovoav nöliv , nicht gänzlich verdunkelt,
denn die Verwirrung besteht ja eben darin, dass die Stadt
zusammen- und durcheinanderrennt. Am stärksten tritt wohl
die effective Färbung hervor Iph. T. 557 : cd ^wragay-^elg
oh.og , wo das Verb ganz dem oben angeführten ovyy&iv
zerstören in derselben Verbindung entspricht.
16. ov (.i 7t i 7t reo , ov (.iTtiTvio. Hier ist zunächst die
eigentliche sinnliche Bedeutung des Zusammentreffens ver-
schiedener Gegenstände vielfach ganz unzweideutig erkennbar,
so besonders vom Aneinandergerathen der Kämpfenden H 256
= (/) 387 = f" 687, aber auch von andern sinnlichen Gegen-
ständen wie € 295; Eur. Iph. T. 1393; dann von jeglichem
Zusammenkommen, Sich-vereinigen, so Eur. Or. 1309: o7tö&i
dcixQva däy.Qvoi ovveneoe] Tro. 1036: s/lwi ov ov{i7t€7trcü-
xag eg reevrov Xoyov ; Hec. 966 : ijdr] nöd eS,io öcoficxTcüv
aiQovTi /.ioi kg tavrbv rjds ov^niirvei d/ntoig os&ev. — Wie
oben bei ovficpeQeo&ai entwickelt sich nun auch bei oi\u-
7t'utTio aus der Bedeutung des Zusammentreffens mit jem.
die des Betreffens, des lat. acci der e und conti ngere, wie
sie vorliegt fr.576, 2: (pegetv tu avii.u noriu /in) rcaXtyxoTatg,
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 193
auch Hec. 1030 und fr. 971, 3. — Endlich aber, — und das
berechtigt uns das Wort hier anzuführen, wird auch nicht
selten oviltiIuilo genau analog lat. concidere vom Zusam-
menfallen verschiedener Theile eines Gegenstandes und der
dadurch bewirkten Vernichtung desselben gebraucht, so vom
Zusammensturz des Hauses Her. für. 905: av/xTriTtrei oxeyi]
und allgemeiner Hec. 846: deivöv ye, &vrjzoig cog arcavra
OLunivvtL „wie alles verfällt und zusammenstürzt".
15. GivTiv.Lo zusammenschmelzen. Daher zu-
nächst im Sinne unsres verschmelzen von der engsten Ver-
bindung mehrerer Gegenstände so Eur. fr. 901, 3: Ttäoa yao
ayad-^ yvvrj rjvig dvdgl Giizerr/.e oojcfoovelv enioraTcu]
Suppl. 1029; fr. 29S: /.a/.ot y.cr/.dg de ffvvrerrjxev itöovalg\
Or. S05: ccv>]o oorig roörtoiat, aweanerj verwachsen. —
Wo es sich dagegen um ein Zusammenschmelzen der Ele-
mente eines und desselben Gegenstands handelt, nimmt das
Verbuni, mag es transitiv oder intransitiv gebraucht sein,
mehr und mehr den effectiven Charakter des Zerschmelzens
an und wird dann besonders von dem Verzehren und Zer-
gehen des Menschen durch körperliche und seelische Leiden
gebraucht, so Iph. A. 398 : lue de OLvrr/Sovai rv/.reg f^ueoai
re da/.Qioig; Med. 689, transitiv; — passivisch Or. 34:
äygla BuvTcc/.tig voacj öeuag, 283; Suppl. 1106; El. 240. —
Zu diesem Gebrauche stellt sich dann ebenfalls das oiwr-
y.&iv xqovov im Sinne des lat. tempus terere, die Zeit
hin-, verbringen, Med. 25: xbv nävxa. ovvxr//.ovaa öa-
v.Qvotg xqovov.
16. avvavaivio zusammentrocknen, vertrock-
nen, austrocknen Cycl. 463: /.öoag von dem Tödten des
Auges durch den brennenden Pfahl.
17. owioxvaivio eigentlich: zusammentrocknen,
durch Ausdürren- vermindern und zu nichte ma-
chen, daher bildlich Iph. A. 694: a/.V 6 vö/twg avxa no
XQovoj t,vvioyvccvel „die Gewohnheit wird mit der Zeit un-
sern Schmerz vergehn lassen".
18. ovvtqi.joj genau wie lat. con terere eigentlich:
Curtius u. Brugmax, Studien X. jo
1 94 Funck
durch Reiben etwas zusammenschmelzen machen,
daher = aufreiben, zu Grunde richten, so Cycl. 705:
ItceI gs rrjvd3 a7tOQQi)%ag Ttergav avzolai ovvvavTaioi ovv-
TQtipto ßalcov.
19. ovorekloj. Die eigentliche Bedeutung des Zusam-
mennehmens, -legens zeigt die Stelle Eur. Tro. 378: ov
dcc/nctQTog Iv %£Qoiv nkjiXoig ^vvearaX^aav, und auch noch
Iph. T. 295: rjfieig de GvoTalivxeg („zusammengeduckfj
wg davovfievoi, aiyfj y.ad-^fie&a. — Dann aber ist auch
dieses Verbum auf demselben Wege wie die vorhergehenden
zu der effectiven Bedeutung des lat. contundere vernichten
gekommen, wie sie z. B. klar vorliegt Her. f. 1417: ovviaTal-
ftai y.ay.olg\ Tro. 108: a> TtoXvg oyyog j-vorellofievog nqo-
yövcov] fr. 724: xä toi fieyiOTCc no'kXäyig deög rarcsiv3 e&rj/.e
y.cu ovveoreiXsv naLiv.
Man sieht, durch diese leicht noch zu vermehrenden
Verben, an denen sich der Uebergang der Bedeutung gleich-
sam vor unsern Augen vollzieht, war gewiss eine genügende
Analogie geschaffen, nach der sich nun in demselben Sinne
effective auv-composita weiterbilden konnten.
b. Nicht ganz so zahlreich sind die Verben der zweiten
Gruppe, doch lassen sich auch hier einige ganz unzweifel-
hafte Fälle aus Homer sowohl wie aus Euripides anführen.
1. Gvvxid-rif.il. Die Grundbedeutung ist bei Homer
nirgends erhalten, findet sich dagegen bei Euripides Cycl.
625: £vv&evTeg äo&oa oTÖfiaxog\ fr. 332: avvti&elg 7wxvdv
vetpog; El. 95: dvolv ö> a/uilkav l-vvTi&eig\ Suppl. 1126: h<
d3 oXiyii) Taflet nävTa ovvO-eig.
Die schon an der letzten Stelle angedeutete Bedeutung des
Zusammenfassens(comprehendere) kehrt dann öfter wieder,
namentlich vom Zusammenfassen der Rede: Med. 747 ; Tro. 909,
Hec 1 184 ; lph. T. 1016; Bacch. 297 ; fr. »lös. _ Dann aber ent-
wickelt sich aus der Bedeutung des Zusammenstellens ein-
zelner Elemente zu einem Ganzen die effective des lat. com-
ponere, con-, perficere und diese zeigt sich Hei. 34:
eidtoXov iu.ivow ovgavov !;vvdeio' Uro, und Ion S33.
Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 195
Zwei andere Verzweigungen der Bedeutung liegen im Me-
dium vor: zunächst die ausschliesslich Homerische des gei-
stigen Aufnehmens, Hörens, Verstehens, welche durch die
bereits oben erläuterte analoge Verwendung von owirtfxi
und oviußd)lto ihre Erklärung findet; häufig steht ein Dativ
wie &V/.W) , (fQsol u. ähnl. dabei wie H 44, doch fehlt er
auch z. B. ^76. — Die andere Bedeutung des Medium
findet ebenfalls eine Analogie an av^ßaXXw, es bedeutet
nemlich Gvvxi&efiai convenire cum aliquo de aliqua
re, mit jem. etw. vereinbaren, so Eur. Bacch. 175, 807,
808, und es erklärt sich hieraus der Gebrauch des Home-
rischen Gvvöeoia B 339: Vertrag, E 319: Verabre-
dung, Auftrag (vgl. g v v -3- rj ■/. q Aesch. Cho. 555 1, ferner
von avv&rlf.ia Losung (vgl. avfißoXov) Phoen. 1140; Khes.
521, 572, 684, 763.
2. av vioxrt f.i i. Die ursprüngliche Bedeutung zeigen am
deutlichsten die Stellen, wo vom Zusammenrücken und Auf-
einandertreffen der Kämpfenden die Rede ist, so die einzige
Stelle, wo das Wort bei Homer vorkommt, H 96: uolifioio
Giveoxaöxog v.cd ävxftg, und ebenso Eur. Phoen. 755 : BvGxa-
■d-evxa dia fj.äx^Sj Suppl. 847: oxv) ^vveGxrj xövd* e/.aoxog
iv fiaxfl', — sowie auch der Vers Iph. A. [87: rtd-QoiGi.iivov
xal ^vveariÖTog oxoaxov]; vgl. i-voraoig ctGxcuv Heracl. 415
und ähnlich Andr. 1088 6).
Von dieser Grundvorstellung des Zusammensetzens kommt
nun GvviGxrii.il genau wie Gvvxi^r.iu zu der effectiven des
constituere, conficere, herstellen wie z. B. Thucy-
dides VIII, 48: xrtv ohyaoyjav Gvvioxdvai sagt. In den
intransitiven Zeitformen entspricht unser deutsches ent-
stehen, insofern die Entstehung eines Dinges der Zusammen-
setzung verschiedener Elemente zugeschrieben wird, daher
sehr passend vom v.pGiiog fr. 902, 6: qsvGeiog v.6g(xov ... ufj
6) Eigentümlich ist der Gebrauch des Verbs Ale. 797: xov viv
o/.iO-owTiov -/.cd zvvtazüTos (pQti'oJv, wo wir das Partizip am treffendsten
mit „gedrückt- wiedergeben, denn eben die gleichsam zusammengepresste
Gemüthsstimmung soll ausgedrückt werden.
13*
196 Funck
T£ avveazrj xal otct\ y.al otc(üq\ Iph. A. [54]. Daher kann
dann ovoraoig auch das auf diesem Wege entstandene,
den Zustand bezeichnen wie Hipp. 983: uevog f.uv i-v-
oTccoig ts oiöv cpQtvcbv dearf: „Zustand, Verfassung des
Gemüths ".
3. ovvtEv.xalvo[.iai zusammenzimmern, ver-
fertigen, ersinnen, construere K 19: [mjtiv („einen
Anschlag schmieden").
4. ovvv cpalvw zusammen weben v 303: /^fjriv
vgl. lat. contexere crimen Cic. Deiot. VI.
5. ov(.i7teQ<xivw. Die sinnliche Bedeutung des Wortes
ist erhalten Or. 1551 : xhf&Qcc av(.i7iEQatvovTeg {.toyj.oig „das
Schloss mit Hebeln zusammenbringen, zuschliessen ". Da-
gegen erscheint es ganz wie die zuletzt erläuterten Verben
als conficere Med. 341: §v/X7tegävai cfQovrid* f] cpevZov-
/ued-a „einen Plan ersinnen, fassen".
6. Endlich gehört noch avveyco hierher, dessen sinn-
liche Grundbedeutung deutlich der intransitive Gebrauch bei
Homer zeigt z/133: o&i CMOtiJQog dyfjeg ygvaeioi avveyov]
y 415, 478 (so auch wohl Rhes. 59); es schliessen sich eng
daran die Nomina ovvoyrj W 330: ovvoyal oöov „Zusam-
menziehung, Verengung des Wegs" und oweyi]? zusam-
menhängend, continuus Eur. Hipp. 226: rcäoa yag
öqoosqcc uvqyoig ^vveyrjg xXirvg', besonders aber von der
Zeit: fortwährend M 26, t 74, Eur. Iph. A. 1008. — Was
aber berechtigt das Wort hierher zu stellen ist, dass sich
aus der Bedeutung des Zusammenhaltens der einzelnen
Theile die dadurch bewirkte effective des Erhaltens
des Ganzen entwickelt hat, wie sie Stellen wie Eur.
Suppl. 312: to ydg roi ^vveyov avitgiüiriüv 7iöXeig toit'
io&y otolv rig rovg vö/iioug oiötrj y.a'Uog\ Bacch. 391: dw-
(xara , 1309: og ^vvelyeg, to riv.vov , tovuov /ufha&gov, —
deutlich zeigen ~).
7) Schon auf der Grenze zu der nächsten Gruppe steht dagegen
der Gebrauch des Worts Heracl. 034: tpqonts ... jj ^via/öui,!', iuso-
Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 197
c. Zu einer dritten Gruppe sollten die Verben des Er-
greifens vereinigt werden, welche diese effective Bedeutung
gegenüber den einfachen Verben der Präposition ovv insofern
verdanken, als diese das Zusammenfassen aller Theile eines
Gegenstandes und damit eben das vollkommene Erfassen
desselben bezeichnet.
Dahin gehört also:
1. owaigeto. Die ursprüngliche Bedeutung zusam-
mennehmen lässt sich erkennen bei Homer v 95: yicci-
vav . . ovvü.wv xal xwea, doch kann man auch hier bereits
das Wort mit ergreifen wiedergeben, was dann an Stellen
wie Thuc. II, 51: vöor^ia . . . ovv/joei -jtävxa, Soph. Trach.
884: riveg voooi xdvö" uly^iav ßeleog y.a/.ov ^vvel'Ae, — ganz
unzweifelhaft ist.
Ausserdem wird aber das Verbum auch nach Analogie
der in der ersten Gruppe zusammengestellten im Sinne von
comprimere, contundere gebraucht so TL 740: dfKfo-
xioag d3 6(fQvg ovve'/.ev li&og.
2. ov i.i(.i(XQ7tx(.o. Auch hier kann man z. B. K 467:
ov(.ifx6cQ\pug dovay.ag fivgixijg %* sQt&rjleag o'Zovg, noch ganz>
mit der eigentlichen Bedeutung: zusammenfassen aus-
kommen, die auch c 289, 311, 344: ovv dh 6voj fxdgipag
und Eur. Cycl. 397: fpwxe ovu/.idoipag ovo nicht unpassend
erscheint, obgleich auch der Auffassung als ergreifen nichts
im Wege steht.
3. av)./.a/.ißävu). In eigentlicher Bedeutung Ion 1217:
{jvlXaßiov d-oivüxooag („mit sich fortreissend ") , und noch
deutlicher fr. 588: xb -9-tlov xt)v dixyv xe ovklaßüv und
fr. 854 vom Jahre {iviavxög): b&ovve/.a ctvvbg Iv eccvxio
7cüvxu ovD.aßiuv txtl'
Dann wie lat. comprehendo (vgl. oben ovvxi&rjfxi) vom
Zusammenfassen der* Rede Iph. T. 528; fr. 364, 5. — Vgl.
fern hier durch die Präposition nichts weiter besagt wird, als dass die
Sorge den ganzen Menschen erfasste; ähnlich sagt man auch im La-
teinischen continere.
198 Funck
auch das Nomen avlXaßrj = Sylbe, eigentlich das Zusam-
mengefasste fr. 582, 2.8j.
Dagegen zeigt sich unverkennbar die effective Bedeu-
tung des Ergreifens Or. 1189: öfirjQOv, 1346: dygav, Cycl.
447; Rhes. 513.
4. ovvccQ7id£co in der ursprünglichen Bedeutung ge-
braucht Iph. A. [531: og ^vvaQTidoag orQCtröv.] Dann ganz
wie unser ergreifen, erfassen Hec. 1163; Or. 1493;
Bacch. 443, 729 9).
d. Schliesslich sind nun noch einige Verben anzuführen,
welche sich nicht genau irgend einer der drei besprochenen
Kategorieen einreihen lassen.
1. avvo qIvw. Zunächst ganz sinnlich gefasst J 332:
ovvoQLvo/xevcu %'ivvvxo cpdkayyeg „ die Reihen setzten sich
gegen einander in Bewegung ". Dann aber schon bei Homer
£2 467 : iv a ol ovv Svliov oQivrjQ, in der bekannten effectiven
Bedeutung des Erregen s, die man sich entweder nach
Analogie synonym verwandter Wörter wie ovvxaqdaoto,
ovyyjw entstanden denken kann, oder mit der dritten der
angedeuteten Gruppen verbinden kann, wo dann ovvoqL-
veiv ursprünglich ein alle Theile der Seele umfassendes
Erregen bezeichnen würde.
2. owrif.iv co concidere. Aus der eigentlichen Be-
deutung zusammenschneiden entwickelt sich zunächst
die dem ovvxi9r]/.ii ähnliche des zusammenfassenden Kürzens,
besonders der Rede, wie sie Tro. 441, Hec. 1180, Iph. A.
1249 , fr. 28 vorliegt , dann aber die effective des A b -
Schneidens, Beendens einer Sache so Rhes. 450: avv-
8) Auch die Stelle Herc. für. 883 gehört wohl hierzu: artyxiov £t>A-
Xaßovocc xaqdiav „die Kraft deines unerweichten Herzens zusammen-
nehmend", vgl. unser: sich zusammennehmen, sich ein Heiz
nehmen.
9) Auch die Verha des geistigen Auffassens, Erfassens, Begreifens,
avviijfii, ov/ußäMo), ffvvti&tfiai lassen sich in gewissem Sinne hierher-
ziehen , doch ist die effective Bedeutung bei ihnen nicht so unmittelbar
aus der ursprünglichen entwickelt.
Der Gebrauch der Präposition ov*> in der Zusammensetzung. 199
ts/uü/v rovg aovg rcövovg. Dazu das Adjektivum övvro(.iog
concisus Heracl. 785: (.ivd-ovg . . . avvTOf.icoraTovg leyeiv,
Tro. 1154.
3. ovyxlsiw eigentlich zusammenschliessenBacch.
1301: Iv äg&Qoig ^vyxsuXfjfievov] Hec. 487: ^vyysxlrj/xsvr]
7iinkoig\ Andr. 122: oV ah xal cEq/ui6vc<v egidi arvyegä
i-vvex,Xj]Gav. — Dann in der effectiven Bedeutung unsres
zuschliessen, verschliessen,* die ja aus jener sich
ganz natürlich ergiebt Hipp. 498: ovyl ovyxhjoeig ff-rdua;
Hec. 430: &avovorjg ouf.ia ovyy.Xijoeig ro aov\ Ion 242 10).
4. ovyxaXvTtzto eigentlich: zusammenhüllen, in
einer Hülle zusammenfassen, verhüllen Phoen.
872: a i;vyxaXvipcu naldeg Oidinov XqÖvoj xQfjLovreg. —
Vgl. dazu das Adjektiv ovvrjQsrprjg verhüllt Or. 957:
7100O107T0V.
5. avvxsivto contendo. Die ursprüngliche Bedeutung
des Wortes lässt sich bei Euripides noch erkennen an der
Stelle Hec. 190: oq)d£ai a5 ^AgyeLcov y.oivd ^vvrsivei ngbg
rv/ußov yvcöfia IJrj/.eiöa yivva „der gemeinsame Beschluss
der Argiver und des Neoptolemus zielt darauf hin, vereinigt
sich dahin dich zu tödten" (vgl. oben owigr/w fr. 584),
und in anderer Weise Hipp. 257: %QVV •■• tvXvxa ... eivcu
oregyrj&Qa (fgertov, ano % tooao$ai xal Bvvxeirai „abzu-
stossen und zusammenzuziehen".
Gewöhnlicher aber ist die aus der Bedeutung des Zu-
sammenziehens aller Kraft leicht sich ergebende der vollen
Anspannung, Anstrengung. Diese zeigt sowohl das
Veibum ovvxeiveiv El. 112 = 127: ytodog og/^idv, Bacch.872:
öoöurjta y.vvtuv , Iph. T. 207: Xo%lav . . rcaidtiav Blolgai
'SwTtivovoiv , — als das abgeleitete Adjektiv ovvx ovog
strenuus Hipp. 1361: ovvxova ö1 eXy.exe xbv y.ay.odai-
jiiova y.x)..\ Bacch. .1091: nödiov .. %vvxövoig dQo/mjiiaoi.
10) Auch in Verben wie ov/tfiiyyvfit, avtMyw u. ähnl. könnte man
eine effective Färbung der Bedeutung erkennen, vgl. vermischen, ver-
sammeln : indess wird sie in den meisten Fällen nicht eben stark her-
vortreten.
200 Funck
e. Sucht man nun diejenigen Verben zusammen, bei
denen wirklich mit der sinnlichen Grundbedeutung des avv
als zusammen nichts anzufangen scheint, so wird man
zunächst finden, dass ihre Zahl durchaus nicht gross ist,
dann aber, dass sie allesammt der ältesten Gracität fremd
sind, also auch von dieser Seite aus nichts hindert, sie nur
als Analogiebildungen nach den besprochenen älteren auf-
zufassen. Mit Sicherheit lassen sich wenigstens folgende
Verben hierher stellen, die indess vielleicht noch durch ein-
zelne andre vermehrt werden könnten.
1. avftcf^eiQ(o Eur. Andr. 947 : fj /luv tl /.eodaivoiaa
ov(.icp&£iQ6i Xi%og; offenbar nach Analogie der Verben wie
evvdywfiL, avQQtjyvv/ti gebildet. In anderer Weise verstärkt
das Lateinische sein perdere durch de zu deperdere.
2. avllvw. Hier ist augenscheinlich mit der Bedeu-
tung zusammen gar nicht auszukommen, da ein zusam-
menlösen ja ein Unding wäre. Es entspricht vielmehr unserm
auflösen. Eur. Andr. 723: QuXXve firjTQÖg deofta. Soph. Ai.
1317: et /nrj Bvvcupiov . dlla avX'/.vawv nagst, vgl. Lobeck
zu dieser Stelle. — Von den oben angeführten Verben sind
wohl wieder die der ersten Gruppe als Vorbilder aufzu-
fassen, das Auflösen ist ja auch ein Zerstören ; vgl. nament-
lich Her. f. 946 : fjQ/itoouh>a owtqkuvÖlü. —
Dem GvvTEY.TaLvof.taL steht nahe
3. ovvaoY.ioj verfertigen, zu Stande bringen,
besonders bei Laertius Diogenes z. B. IV, 67 ; VI, 23.
Ganz offenbar an die Verba des Ergreifens augelehnt
erscheint dagegen
4. ovv-9-rjQevw erjagen, erlangen Eur. fr. 971, :>:
a ö' £Xkot§ l4oia j ivagicpei xakkiara, y\v oiXectq \yovTig
Tt'ivöe ovv&rjQevo/itev.
5. ovv^^yto erregen, reizen findet seine Analogie
in avvogivto. Eur. Hipp. 6S9: ogyij Zi-rrfÜi/yinyog rpQ&vttq.
6. In ähnlicher Weise scheint ovv&dÄrtüj confoveo
gebildet. Aesch. Prom. 685: nqdi // ' oixtlaag ovv&aXnt
[tv&otg tpevöeatv.
Der Gebrauch der Präposition ovv in der Zusammensetzung. 201
Mit ovyv.a'LvTCTOj sind sodann zu vergleichen
7. ovov.iäZw beschatten Eur. Suppl. 1219: aXX3 ov
(föaveiv /oi] ^uaxiäCovtag yevvv. Bacch. 1052: ay/.og . . .
nevxaioi avo/.iaZov „beschattet".
8. ov ov. oratio sich beziehen, sich verfinstern
Thuc. I, 51; VI, 73.
9. avy/.ov TT tw concelo, verbergen Eur. fr. 6S4 :
GOffol öe ovy/.ovTtxovaiv or/.eiag ß'/.äßctg.
Endlich schliessen sich an die ja auch gewissermassen
effecti vi sehen Wörter des geistigen Erfassens wie avvlriu
(vgl. Anm. 9) Composita an wie
10. ovyy Lyvoiov.co genau analog lat. corjnoscere er-
kennen z. B. Ar. Eqq. 427: öi'lov y3 äq>3 ov £vv?yvcü.
11. avvoQcico = conspicere, pereipere Xen. An.
IV, 1,11: tcvqci excuov v.ai avrecooovv a).h]).ovg\ 1,5,9: avv-
ide.lv rtv /; ccoyr layvoa ovace.
Man wird bereits bemerkt haben, dass fast alle unter
B. besprochenen Verben ihr oft ganz genau entsprechendes
Analogon im Lateinischen an Compositis mit der Präposition
con- fanden. In der That ist dieses Präfix völlig entsprechend
dem griechischen avv in ausserordentlich zahlreichen Fällen
im Lateinischen gebraucht worden; ja, die Composita mit
effectiv- aoristischer Bedeutung sind hier noch viel häufiger
aus dem naheliegenden Grunde, weil den Lateinern der
Aorist, welcher im Griechischen oft schon ausreichte um den
Eintritt der vollen Verwirklichung einer Handlung auszu-
drücken, fehlte. Sehr viele durative verba simplicia wurden
auf diese Weise zu effectiv-aoristischen umgewandelt, in an-
deren die letztere Bedeutung durch die Präposition noch
deutlicher hervorgehoben. Dahin gehören vielgebrauchte
Wörter wie conficere (vollenden, bewerkstelligen,
aber auch vernichten), conseqai, eommoliri ', eoncelare,
consumere, comniunire , coneipere, conseribere; Intransitiva
wie: confugere; confremere, congemere, eonclumare, conso-
nare, die letzteren — dem Griechischen ganz fremd — gleich-
sam das Zusammenfassen zu einem Hervorbrechen des Lautes
202 Funck
bezeichnend. — Aus dem Deutschen sind für die älteren
Stufen unsrer Sprache zahlreiche Beispiele zusammengestellt
von Schleicher (Kuhns Ztschr. IV 191 ff.) und von Martens
(ebd. XII 31 ff.). Jenen griechischen und lateinischen stehn
am nächsten die mit dem Präfix ga-, ge- gebildeten, z. B.
gotga-hausjan, ga-saihvan, ga-kardjan, ga-haunjan, ga-hrain-
jan, u. ähnl. , vgl. nhd. ge-Iinge?i, ge-langen, ge-bieten. In
unsrer jetzigen Sprache bedienen wir uns bekanntlich zur
Bildung solcher verba perfectiva weniger dieser Präposition
als vielmehr anderer wie besonders wer-, zer- vgl. ver-
schaffe?}, verrichten, verthun (== conßcere) , verbringen, ver-
brennen', zerstören, zerreissen, zerschneiden, vorzüglich im
Sinne der oben in der ersten Gruppe zusammengestellten,
wogegen noch andere, namentlich er- und be- mehr die Be-
deutung der übrigen wiedergeben vgl. ergreifen, erlangen,
erjagen, errichten; begreifen, beenden. Uebrigens ist ja be-
kannt, dass im Griechischen und Lateinischen ebenfalls auch
die Zusammensetzung mit anderen Präpositionen eine per-
fectivische Bedeutung vermitteln kann (vgl. Stud. IX 120 ff.). —
Ferner aber finden die besprochenen griechischen Verben
auch auf slavischem Gebiete ihre Parallele in den weit ver-
breiteten verbis perfectivis, welche ebenfalls mit Hülfe der
Zusammensetzung mit Präpositionen gebildet werden; vgl.
Kvicala Ztschr. f. östr. Gymn. 1863 S. 317 ff.; Kobliska: Ueber
das Verhältnis« des Aorists zu den Formen des cechischen
Verbums. Königgrätz 1851.
ZU DES
AUSLAUTSGESETZEN DES GRIECHISCHEN.
VON
G. CURTIUS.
In meiner Abhandlung „über die Tragweite der Laut-
gesetze, insbesondere im Griechischen und Lateinischen"
(Berichte der phil.-hist. Classe der königl. sächsischen Ge-
sellschaft der Wissenschaften, 1870j habe ich zu zeigen
gesucht, dass für die Durchforschung der sprachlichen Er-
scheinungen eine, so zu sagen, freiere und feinere Auffassung
derjenigen Regeln, welche wir unter dem Namen Lautgesetze
aus der Fülle der einzelnen Thatsachen zu abstrahiren pflegen,
vielfach geboten sei. Ich suchte zu zeigen, dass man von
Lautgesetzen überhaupt nur dann reden könne, wenn es
sich um Regeln handelt, welche aus einem grösseren Kreise
gleichartiger Erscheinungen sicher erschlossen sind, dass bei
allem vollberechtigten Bemühen, die Bewegungen der Laute
zufixiren, doch vereinzelte Veränderungen und Ausweichungen
innerhalb bestimmter Grenzen nicht ganz zu leugnen seien.
Ich lenkte die Aufmerksamkeit besonders auf den Sitz der
Lautveränderungen und suchte zu zeigen, dass der Hang zur
Bequemlichkeit, die causa movens alles Lautwandels,
in bedeutungsleeren Wörtern und Wörtchen und in den nur
der Beziehung des Wortes zum Ausdruck dienenden Bildungs-
sylben sich naturgemäss in höherem Grade, als in den be-
deutungsvollen Stammsylben geltend mache. Ich wies darauf
hin, dass man überhaupt aufhören müsse Lautgesetze wie
Natur- oder wie Staatsgesetze zu behandeln, sondern — ohne
deswegen im allermindesten in Willkürlichkeit oder Laxheit
zu verfallen — sie nur unter den Gesichtspunkt bestimmter
mehr oder weniger durchgreifender durch Gewohnheit ge-
regelter Wirkungen der vis inertiae bringen dürfe. Diese
Betrachtungen Hessen sich, wie ich glaube, nicht ohne Nützen
206 Curtius
noch weiter ausdehnen. So macht sich z. B. jetzt vielfach
eine skeptische Strömung geltend gegenüber der Annahme
von Lautveränderungen, welche für ältere, durch Denkmäler
nicht bezeugte, Perioden, namentlich für die langen Zeit-
räume behauptet sind, die zwischen der Festsetzung der
Grundformen und deren Umgestaltung nach den leichter
erkennbaren Lautgesetzen der Einzelsprachen liegen.
Man sagt gern: wir wissen nichts von den Lautgesetzen
dieser Zeiten. Zugegeben, aber das überhebt uns nicht der
Versuche sie mit Wahrscheinlichkeit zu erschliessen. Das
eine wissen wir wenigstens, dass alle Sprachen aller Zeiten
in ihren Lauten nicht unbeweglich sind, und nach der Ana-
logie solcher Vorgänge, die uns historisch bezeugt sind, für
frühere Zeiten mit Vorsicht und in massigem Umfange laut-
liche Veränderungen zu vermuthen ist sicherlich keine grös-
sere Kühnheit, als die jetzt so häufigen und so zuversicht-
lichen Versuche, für jüngere Zeiten die Zufälligkeiten der
Analogiebildungen zu errathen oder mit andern Worten sich
ein Gefühl dafür zuzutrauen, wie weit die sprechenden einer
doch immerhin auch sehr entlegenen Zeit sich durch eine
beliebige rechts oder links liegende, mehr oder weniger ver-
gleichbare Form verleiten Hessen, die überlieferten Gebilde
nach dem Muster jener in der mannichfaltigsten Weise um-
zugestalten. Mag nach dieser Richtung hin manches durch
einen glücklichen Griff aufgeklärt werden, in Bezug auf
vieles wird immer an den „Glauben" appellirt werden
müssen, und werden daher die Meinungen sich scharf gegen-
über stehen.
Ein wichtiger in neuester Zeit mit Recht stärker be-
tonter Gesichtspunkt ist der, dass jedes Lautgesetz nicht
bloss, was auf der Hand liegt, örtlich oder richtiger ausge-
drückt ethnisch, sondern auch zeitlich begrenzt ist. In der
That liegt das auf der Hand. So haben wir z. B. innerhalb
des Griechischen zwei scharf getrennte Perioden für die Ver-
hauchung des inlautenden Sigma zwischen Vocalen, die pan-
hellenische, welche mit spärlichen Ausnahmen jedes Sigma
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 207
zwischen Vocalen ergriff, und die auf eine kleine Gruppe von
Mundarten beschränkte, durch welche das panhellenische,
theils aus ältester Zeit bewahrte, theils aus härteren Lauten
entstandene a in gleicher Lage dasselbe Schicksal hatte
(elisch 7ioiT]ttGO(xi , lak. Mcoa), Von da aus lässt sich aber
mit vollstem Recht ein Schluss auf ältere Zeiten insofern
machen, als die Möglichkeit später aufgegebener Laut-
bewegungen für diese behauptet werden kann. Wer sagt
uns z. B., dass es nicht vor der einigermassen datirbaren
Erscheinung des lateinischen Rhotacismus einen älteren all-
gemein italischen gab, aus dem z. B. das r des Passivs zu
erklären ist? Doch ist es nicht meine Absicht mich hier
in diese, so zu sagen, brennenden Fragen der Sprachwissen-
schaft einzulassen. Es lag mir nur daran, darauf hinzu-
weisen, dass man vielfach zu rasch auf Grund einer einsei-
tigen Auffassung von Lautveränderungen Ansichten bestritten
hat, deren innere Wahrscheinlichkeit man zu leugnen nicht
im Stande ist.
Eine hervorragende Stelle unter den Lautgesetzen nehmen
die Auslautsgesetze ein. Auslautsgesetze sind im grossen und
ganzen viel geringeren Schwankungen ausgesetzt als viele
Lautbewegungen im innern eines Wortes, so dass seit West-
phal's Epoche machender Abhandlung „Das Auslautsgesetz
des Gothischen" (Kuhn's Zeitschr. II 161 ff.) dieser Gegen-
stand wohl beachtet und viel erörtert ist. Dennoch hat man
dabei, glaube ich, einen Gesichtspunkt so ziemlich über-
sehen. Die Auslautsgesetze scheinen sich auf den ersten
Blick in einem Punkte durchaus von den übrigen Laut-
gesetzen zu unterscheiden. Lautübergänge des Inlauts be-
ruhen zum grossen Theil auf den nachbarlichen Einwirkungen
der neben einander stehenden Laute auf einander. Der Aus-
laut dagegen wird, .so scheint es, durch ganz andere Be-
dingungen geregelt. Wir werden aber bald sehen, dass der
Unterschied kein so durchgreifender ist.
Bemerkenswert!] ist auch etwas andres. Drei grosse
europäische Sprachgebiete treffen in Bezug auf die Regelung
208 Curtius
des consonantischen Auslauts darin überein, dass dieser stark
beschränkt wird, am stärksten im Slawischen, wo alle ursprüng-
lichen Consonanten des Auslauts abgefallen sind, demnächst
im Deutschen, wo nur s und r geduldet werden, endlich im
Griechischen, das ausser diesen beiden auch n verträgt. Das
Lateinische dagegen, und, wie es scheint, überhaupt die ita-
lische Familie hat einen sehr ungeregelten Auslaut. Darin
conservativ, dass selbst zwei Consonanteu wie nt, ns, rs in
weitem Umfange geduldet werden, zeigt das Lateinische um-
gekehrt insofern sich sehr unbeständig, als von der ältesten
Zeit an der Abfall von Consonanten, am häufigsten der eines
schliessenden Nasals, eines s, eines t regellos geduldet wird,
in welcher Unbeständigkeit das Umbrische seine italische
Schwester noch weit übertrifft. Offenbar ist für das Latei-
nische nur durch die Schrift und durch Schulgewöhnuug der
Bestand der auslautenden Consonanten in so weitem Maasse
bewahrt, als ihn die classische Schriftsprache uns erhalten
hat, während die Volkssprache schon früh im weitesten
Umfang der Abwerfung zuneigte. Eine gewisse Unbeständig-
keit nach dieser Richtung hin lag so tief in den Gewohn-
heiten der Italiker, dass selbst der Classicismus mit jener
Ungebundenheit Compromisse schliessen und (ledere neben
dederunt, utere neben uteris zulassen musste. Den höchsten
Gegensatz zu allen europäischen Sprachen bietet das Sanskrit
mit seinen so ausserordentlich feinen Gesetzen in Bezug auf
die Verbindung auslautender Consonanten mit anlautenden, die
einen Theil des sogenannten Sandhi bilden. Bis jetzt hat man
diese thatsächlichen Verhältnisse, so viel ich weiss, als solche
hingenommen, ohne dass man versucht hätte, dem Gang der
Sprachgeschichte in dieser Beziehung nachzuspüren. Ueber-
haupt ist die historische Betrachtungsweise wohl auf keinem
Gebiet weniger geltend gemacht als auf diesem. Und doch
winde es sicherlich ganz falsch sein uns vorzustellen, es
hätte etwa die indogermanische Grundsprache den Wort-
auslaut völlig unangetastet und unbeweglich gelassen, und
gleichsam auf einen Schlag sei dann bei der Spaltung
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 209
derselben das Auslautsgesetz jeder einzelneu Gruppe fix und
fertig auf einen Schlag hervorgesprungen, um von einem
bestimmten Zeitpunkt an einen unbestrittenen tyrannischen
Einfluss auf die Gestaltung unzählicher Wörter und Formen
zu üben. Dass sich umgekehrt auch die Auslautsgesetze, wie
alles im Leben der Sprache, allmählich bildeten, wird wohl
bei einigem Nachdenken jeder zugeben. Auch darf unser
Ausgangspunkt kaum der sein, dass jedes Wort in der ältesten
Zeit ein völlig in sich abgeschlossenes, .gegen alle nachbar-
lichen Einflüsse gefeites Wesen gewesen sei. Der Mensch
denkt und spricht in Sätzen und seit es eine indogerma-
nische Flexion gab, bestanden diese Sätze, von den wenigen
Fällen abgesehen, in welchen eine Verbalform an und für
sich einen vollständigen Satz enthielt, aus der Verbindung
mehrerer Wörter zu einem ganzen, das als solches von dem
sprechenden empfunden werden musste. Mochte dieser
immerhin auch die einzelnen zum Satze verbundenen Wörter
in ihrer relativen Selbständigkeit von den nur als Theile
des wortganzen in Betracht kommenden an sich bedeutungs-
schwachen Sylben zu unterscheiden vermögen, mochte der
die Sylben eines Wortes verbindende Wortaccent die Laute
enger zusammenschliessen und deshalb Anbequemungen der
Laute an einander in höherem Grade fördern: dass benach-
barte Wörter in irgend einer frühen, grammatisch ungeschulten
Periode des Sprachlebens auf einander in lautlicher Beziehung
gar keinen Einfluss geübt hätten, dass der die Wörter ver-
bindende Satzaccent sich gänzlich unwirksam gezeigt habe,
ist nicht denkbar. Sind diese allgemeinen Erwägungen
richtig, so führen schon sie uns offenbar dahin, die Behand-
lungsweise der Wortgrenze, die im Sanskrit herrscht, natürlich
nicht in den Einzelheiten, bei deren Feststellung auch die
bewusste Regelung der Grammatiker mitgewirkt haben dürfte,
aber doch principiell als die ältere, die Regellosigkeit aber
der lateinischen Volkssprache als eine Verwilderung, endlich
die Beschränkungen des consonantischen Auslauts, wie die
meisten andern stammverwandten Sprachen sie aufweisen,
CuRTirs n. Brcomak, Studien X. 14
210 Ourtius
als eine Art von Compromiss, oder, anders ausgedrückt, als
einen Ausfluss jenes ordnenden, sondernden, vereinfachenden
Triebes zu betrachten, durch dessen Wirken relativ jüngere
Sprachperioden nach so vielen Richtungen hin ihren eigent-
lichen Charakter gewinnen.
Wenn wir Gesichtspunkte dieser Art zu Grunde legen,
hat es ein besonderes Interesse, in solchen Sprachen, die im
allgemeinen einem uniformirten Auslautsgesetz folgen, die
Ausnahmen von diesem Gesetz zu beobachten. Denn in
diesen werden wir nun, wie so oft in den Ausnahmen von
weithin wirkenden Regeln, Reste einer älteren grösseren
Freiheit und Beweglichkeit erblicken. Das Griechische bietet
uns eine Reihe solcher Fälle, für die es sogar an einer der
unsrigen verwandten Auffassung nicht ganz gefehlt hat.
Giese ist wohl der erste, welcher vom Standpunkte der
vergleichenden Grammatik aus das Auslautsgesetz der grie-
chischen Sprache richtig gefasst und in seiner Bedeutung
für die Entstehung der griechischen Wortform erkannt hat.
Bei ihm fand ich im Begriff diese Betrachtungen niederzu-
schreiben S. 83 seines opus postumum über den aeolischen
Dialekt folgende Worte: „Im Fluss der Rede macht es in
der Aussprache keinen Unterschied, ob ein Consonant am
Schlüsse eines Wortes, oder einer Sylbe in der Wort-
mitte steht, dafern nur im ersteren Falle das darauf fol-
gende Wort durch einen grösseren Satzabschnitt nicht getrennt
ist (y.ö in exöoaig und ey. JrtXov)\ daher finden wir denn
auch in Inschriften ganz dieselben Lautverwandlungen am
Wortschlusse wie in zusammengesetzten Wörtern. Fast nur
am Schlüsse eines Satzes und innerhalb desselben vor voca-
lisch anfangenden Wörtern tritt ein Endlaut in seiner wahren
Qualität hervor." Hier scheint mir nur der Ausdruck „wahre
Qualität" nicht gut gewählt. Der Verfasser meint offenbar
die nach den Regeln der Grammatiker und wahrscheinlich
auch nach dem Gefühl der Griechen selbst, so zu sagen,
normale Gestalt des Lauts. Denn wenn wahr so viel
sein soll als ursprünglich, also in dem Sinne genommen
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 211
wird, in weichein der Name Etymon gefunden ist, so ist
das f.i in der Verbindung to/li 7iqwtov wahrer als das v in
xbv allov und das y von iy Jrtlov höchst wahrscheinlich
(vgl. ksl. isü Grundz. 4 387) wahrer als das x von Ix Tvqov,
geradeso wie der wahre Auslaut der 3 S. uns aus der fran-
zösischen Verbindung a-t-il treuer entgegentritt als aus ü a,
trotzdem dass a als die normale Form betrachtet wird. Butt-
mann Ausf. Gr. I2 91 ff. steht mit Giese wesentlich auf dem-
selben Standpunkt. Er sagt bei der Erörterung der Ver-
wandlung inlautender Nasale : „ In der Aussprache der Alten
ward das v auch am Ende eines Wortes, wenn das folgende
mit einem Konsonanten anfing, nach den Grundsätzen dieses
ausgesprochen und folglich der Wahrheit nach nicht ge-
trennt. — So sprach und schrieb man roiißwiiov, ovyy.ao/rro.
Auf Inschriften findet man sogar zoxt]kr\i also wie ovoxr^ia. —
In den Büchern hat sich dieser Gebrauch durch das theo-
retische Bestreben der Grammatiker verloren."
In welchem Umfange der Auslaut auf Inschriften, freilich
ohne Consequenz, sich dem Anlaut des folgenden Wortes
anbequemte, ist erst durch die Fortschritte der epigraphischen
Studien mehr und mehr zu Tage getreten. Aus voreukli-
dischen attischen Inschriften gibt Gauer Stud. VIII, 292 ff.
eine reiche Zustammenstellung, aus peloponnesischen hat
Baunack oben S. 121 manches wichtigere gesammelt. Sonst
ist die Thatsache, dass der Auslaut, ehe er von den Gram-
matikern geregelt ward, ein höchst beweglicher war, von
Seiten der vergleichenden Grammatik wenig beachtet.
Ehe ich Einzelheiten vorführe, will ich darauf auf-
merksam machen, dass die Umwandlung eines auslautenden
Consonanten dem Anlaut des folgenden Wortes zu Liebe
keineswegs, wie man vermuthen könnte, ausschliesslich eng
verbundene Wörtergruppen betrifft, wie if.i üeigaul, iy
y.v/.'/.o), TeTTagcüfi iioötöv, to/u cpögov, sondern dass bisweilen
selbst in dem Falle die Anbequemung sich geltend macht,
dass entweder keine nähere grammatische Beziehung zwischen
den Wörtern stattfindet wie fiiG&ovvTwf.t f.iiv, fiefi rrolig oder
14*
212 Curtius
dass zwischen zwei Wörtern die Grenze zweier copulativ
verbundener Sätze eintritt, z. B. (Megara) xal xcctcc yäy v.al
y.axa d-dÄaaaav (Delectus inscriptionum propter dialectum
memorabilium ed. Cauer (L. IST 7) No. 33, 14)1), evvovg ewy
xal TtQaaooiv rä av/ncpegovra — (ebenda 3, 8), STtoiyoccro de
y.cd rav Inida^Lay, y.a.1 xad-' oy y.aioov idlxaCe. — Lamp-
sakos, ebenda 128, 14). Hie und da wird selbst eine stär-
kere Kluft übersprungen z. B. auf der Inschrift von Tegea
(delect. 117, 53) iv EnixQtaiy, y.arärceQ. Aehnliches ist auch
im folgenden zu beachten.
Als erste Ausnahme von den später durchgedrungenen
Auslautsgesetzen stellt sich danach heraus, dass alle drei
Nasale im Auslaut stehen können, oder mit andern Worten :
jeder auslautende Nasal kann sich dem folgenden Explosiv-
laut ebenso anbequemen, wie jeder inlautende sich ihm, von
einzelnen gleich zu erwähnenden Ausnahmen abgesehen, an-
bequemen muss: xby ygariarov, xbv Öevteqov, to/u ßiXxiorov
wie ey/.vog, %vdrt(.iog, ovpßovXog. Die Uebereinstimmung
zwischen Auslaut und Inlaut wird dadurch noch vollständiger,
dass bekanntlich auch umgekehrt auf Inschriften die Assi-
milation im Inlaut nicht selten unterlassen wird: evygacpoi,
Ildvcpdog (Wecklein Curae epigraph. p. 49). Aus diesen und
ähnlichen Schreibungen den Schluss zu ziehn „dass die
Griechen Vocal + Nasal vor folgenden Consonanten als
Nasalvocal gesprochen haben", wie Joh. Schmidt Vocal. 1116
behauptet, ist in solcher Formulirung deshalb unstatthaft, weil
diesen vereinzelten Schreibungen eine ausserordentliche Menge
umgekehrter gegenüber steht. Auch ist eine landschaftliche
Scheidung bis jetzt nicht gelungen. Höchstens Hesse sich
aus diesen graphischen Widersprüchen auf eine weniger
kräftige, doch aber nach den Articulationsstellen unterscheid-
bare Ausprache schliessen. Man sieht aber, dass das v Gefahr
lief das allgemeine Nasalzeichen im Inlaut so gut wie im
') Ich citire hier vielfach der Bequemlichkeit wegen nach diesem
nützlichen Buche.
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 213
Auslaut zu werden, zumal da auch in Lautgruppen, welche
von uralter Zeit mit einem Nasal überliefert waren, z. B. in
avxvgag, nev/txrjg, Kledvßgoxog dieselbe Sitte nicht fehlt.
Ebensowenig fehlen an der Wortgrenze stärkere Assimilationen
von der Art, wie sie im Inlaut allbekannt sind: ig 2a/j.qj
(C. I. A. 138, 35), lg GTrjXfl (45, 16) wie ovoolxiov, Tcaoovdirn
vereinzelt sogar et orrjXfl (52, a, 3) mit Ersatzdehnung wie
Ti&slGi zunächst aus *xid-£voL für *xi&£vxoi) öfter I oxrjh]
(45, 16) wie ovgxqeojio. Eine ganz singulare Assimilation
bietet die uralte Inschrift vonGortys (Delectus 37) in dem
ausnahmsweise verständlichen Schlusssatze : avd-£f.t[ev — d\xa~
x^gavg lö di/.aoT^Qtc). Aehnlich kretisch tnnaoLv = t(.ina-
glv d. i. sy/.rrjGiv. — Das apokopirte av bietet eine ganz
entsprechende Mannichfaltigkeit : ayyqaxpäyxiov, a(.i noxa^iöv
(kretisch, Ahrens dor. 355), df.ivctG&)]v, ögymtctlo, ooxccfreig
(Ahrens aeol. 149). xol köyov (32, A, 28), Ik ^lay.edaif.wvi
(Delectus 5) wie avlloyog. Man kann also weder mit der
Annahme von Schreibergewohnheiten und Schreibfehlern,
noch mit der einer ,vulgaris pronuntiatio' auskommen, falls
man unter letzterer etwas andres als die wirklich lebendige
Sprache des Volkes versteht. Auch geht die wörterver-
bindende Schreibweise durch die verschiedensten Mundarten
und Zeiten hindurch, wenn auch schon früh die andre, wort-
trennende, daneben aufkam. Bekanntlich fehlt es selbst in
unsern Handschriften gerade bei den Nasalen nicht an Spuren
davon, die aber auf ein ziemlich enges Gebiet beschränkt
sind : df.i jtexgaig (cod. Med. Aesch. Suppl. 350) aifi rtlrj&et.
Xsqwv (La. Soph. OR. 123) l/t fieaip (La. OC. 583). Vgl. Lo-
beck ad Ajacem 836, 'G. Hermann de emendanda ratione
gramm. gr. cap. IV, 10 u. 11. Es gilt hier: naturam ex-
pellas furca, tarnen usque recurret.
Von dem Gesetz, welches Explosivlaute am Wortschlusse
nicht duldet, gibt es, wie man längst erkannt hat, nur Aus-
nahmen bei Wörtern, die sich auch der Betonung nach eng
an das folgende anschliessen. Das allen griechischen Mund-
arten geläufige ovy. toxi, ovx tvqov, ov leyexai veranschaulicht
214 Curtius
uns die ursprüngliche Mannichfaltigkeit in massigem Umfang.
Dass irgend eine Mundart dem schliessenden Guttural so viel
Pflege zugewendet habe, um etwa ein ovy drtdoto oder ähn-
liches zu versuchen, ist mir nicht bekannt. Anders aber
steht es mit Ix und den apokopirten Formen /.ar, ttot.
Namentlich für lv. stellt sich der Gebrauch besonders man-
nichfaltig dadurch, dass die durch ein suffixartiges g gebildete
Nebenform 1$, immer daneben auftritt und dass diese wieder
verschiedene Modificationen erfährt. Die Präposition erscheint
danach in nicht weniger als 7 verschiedenen Gestalten, nämlich
lj ex, was keiner Belege bedarf,
2) ey. ey Bv'Zavriov (C. I. A. 40, 35), ly ^leoßov (ib. 170,
19), iy MvQivriQ (ib. 443, 1), iy Müiralag (delect. 104, 32),
ey NavTtd/.Ttü (delectus 91, 15) neben dem häufigeren e Nav-
näv.Tto. Die Form ly ist in der Zusammensetzung unter
gleichen Umständen ebenfalls bezeugt durch lyßälkrj Inschrift
von Paros (del. 137, 4), y.dyör/.aaävTcov (Chios, del. 133, 25)
und hat sich in eyyovog immer erhalten. Der Grund, warum
die grammatisch geschulte Schrift bei ex das /. sogar in der
Zusammensetzung so consequent festhielt, liegt wohl haupt-
sächlich in dem Bestreben nach Deutlichkeit, exßälÄco,
ivXiyio ist schwerlich jemals gesprochen worden.
3) £%• £/ di]riov /.cd levyiTiüv iC. I. A. 32 B. 9), eva e%
cpvlrjg (ib. 31, A, 7), dem entsprechend inlautend vHeySirai
(Creta, delect. 48, 21), 1% ^äiiov (C. I. A. 188, 20, 34) in Ueber-
einstimmung mit der alten Schreibung ya = £.
4) e. e Üaläoag, t ).i(.tevog, e rag, e Nav7ict/.Tco auf den
lokrischeu Inschriften (delect. 91 und 94).
5) e £, das keiner Belege bedarf.
6) sag, boeotisch vor Vocalen (Ahrens aeol. 213), wäh-
rend vor Consonanten lg stand, kyprisch lag t(p ßor/.o> auf
der Inschrift von Idalion ("del. 118, 6), ebenda lag ra mo-
Xifi . wenn wir das von £ in el-ovat verschiedene Zeichen,
das jedenfalls einen Zischlaut andeutete, mit Cauer durch
ag ausdrücken.
7) t g in dein dem Kyprischen zunächst verwandten
Zu den Auslautsgesetzea des Griechischen. 215
Arkadischen: Ig rot egyot und dem entsprechend in der
Zusammensetzung eadoriJQeg, lade /.ho (delect. 117). Das
Thessalische und das Boeotische theilte mit seinen aeoli-
schen Schwestermundarten das lg in der Zusammensetzung:
thessal. eayovoig (del. 100, 19), boeot. eayovcog (108, 10).
Vgl. Beermann Stud. IX, 64.
7) ig, wenigstens für die Zusammensetzung zu erschlies-
sen aus dem Stud. III 203 besprochenen taqxageg neben cxtto-
ytooeg = cfcugeg, ohne dass der Dialekt mit Sicherheit zu
ermitteln ist.
Die correcteste , das heisst, die mit den übrigen Laut-
gewohnheiten der Griechen am meisten übereinstimmende
Form ist eigentlich das lokrische l , wie ja denn auch die
Römer schliesslich, wenigstens vor Consonanten, ihr e (zu-
nächst wohl aus es [vgl. No. 6, 7] entstanden) am meisten
bevorzugten. Gewiss hat der Trieb nach Deutlichkeit so-
wohl sv wie ex in ihrer Neigung nach lautlichen Erleichte-
rungen und Anbequemungen behindert. Denn beide liefen
trotz ihrer entgegengesetzten Bedeutung Gefahr als l zusam-
menzufallen. Und factisch heisst I auf der olympischen In-
schrift des gebornen Arkadiers Praxiteles- (Cauer del. 32) in
den Worten e Dlccvrivla in, auf der lokrischen aber aus.
Ueber y.ax und nox gibt Baunack oben S. 109 ff. so
reichliches Material, dass ich mich hier darauf beschränke
die einzelnen Fälle aufzuzählen und nur insoweit zu belegen,
als dies dort nicht bereits geschehen ist.
1) y.ax
2i y.uö. /.ad de ol vöujo yeiav JE" 435, y.aö dvva/iuv He-
siod Opp. 336, y.aö de xeväxw Alcaeus36,3, dem entsprechend
inlautend rrgoy.addadr/.äo&co tab. Heracl.
3) -/.«/.. /.ieaartv /.ex/. y.ecfa/.rv 77 412, y.ä/. y.ecfa/.ag Al-
caeus 41, vgl. y.ay.y.elovxeg eßav A 606.
4i /.uy. /.ay yövv Y458, vgl. y.ay yövcov Sappho 44 B.
5) y.ciTT. y.cc7t nediov yi 167, v.an qta/.ag1 6V7ioir]fr' II 106.
6) /.aß. nur in der Zusammensetzung homer. y.aßßa'/.e,
mit der Variante y.äußah.
216 Curtius
7) xäv. -/.äv vö(.wv Pincl. Ol. 8, 78, vgl. homer. y.awevoag.
8) Kafi. y.cij.1 {uv ciooxoov Hesiod Opp. 439, xdr(« {uv
yXtoooa ßißayev Sappho 2, 9.
9) y.ccq. /.ao qoov M 33 vgl. -/.aggeCeiv.
10) /.ak. ovxaae v.ak laTtdorjv £ 447 und 517 mit der
Variante ovxa /.ata L. vgl. xdhXiTte.
11) y.ag nur in xao-ovto neben y.axxvto (vgl. lat. suö).
12) kcc, insofern wir diese Form nicht, was mir doch
bedenklich scheint, mit Baunack für eine ursprünglich selb-
ständige Bildung halten wollen. Beachtenswerth dafür ist,
dass dieselbe Inschrift von Naupaktos die Formen zä und
ti6 enthält. Mit Einschluss der geläufigsten Form *axä,
hat also die Präposition 13 oder mit Einschluss von /.aO-3
vor Spiritus asper 14 verschiedene Phasen, von denen 12
am wirklichen Wortende belegt sind. Das arkadische /.axv
ist dabei nicht mitgezählt.
Indem ich hier nicht auf die Frage eingehe, ob txqoxL
mit seinen beiden Nebenformen 7cg6g und txoqxi (kretisch)
nebst pamphylisch tz&qx (tc€q) von Haus aus dieselbe
Präposition wie 7cotL gewesen ist, was Baunack oben S. 107
aus beachtenswerthen, aber vielleicht doch nicht absolut
entscheidenden Gründen leugnet, beschränke ich mich auf
die Form ohne q, die in 6 Phasen vorliegt, nemlich
1) 7X0 xi
2) nöx. ttox xcö Jiög Theoer. 5, 75 u. s. w.
3) 7i6&. nb& a{ii (kret. Inschrift delect. 39, 2).
4) 7x6 g} arkadisch und kyprisch: 7tog xä ineg xol egyoi
y€yQa{i{iev« auyyoacp([> (Tegea delect. 117, 55), 7tbg xav hoe-
jijav (Tafel von Idalion). —
5) 7x6. 7co xovg drtaoxrjoag Inschrift aus Naupaktos
(delect. 91, 6, 8), xbv txo£%6{uvov nbg xto oosto Tafel von
Idalion 1. 19), zugleich dorisch: ;ib xoi'g u.a.
6) 710 l, worüber auf Baunack verwiesen werden kann.
Gegenüber dieser Vielformigkeit zeigen die übrigen Prä-
positionen nur wenig Neigung zur Veränderung. Dass neben
a7C, in an 7iaxtgwv {mO-og bei Alcaeus 104, inlautend im
Zu den Auslaiitsgesetzen des Griechischen. 217
homer. annk^Ei o S3, etwa auch aß oder ähnliches ver-
sucht sei, ist mir nicht bekannt, während vn sich doch
wenigstens in vßßdXXeiv T SO mit weicherem Laut zeigt
und im paphischen Dialekt nach Hesychius l-(.iLxQa6v' im6-
Uooov sogar zu blossem i verflüchtigt wird. Merkwürdig
ist, dass Itcl gar keine consonantisch schliessende Neben-
formen hat.
Das gleiche gilt von /nerd in schärfstem Gegensatz zu
dem seiner Form nach so ähnlichen v.utü. Hier muss man
schon (.isG-qa, (ie-%Qi in Betracht ziehen, um einen kürzeren
Stamm zu gewinnen.
Eine gewisse Beweglichkeit zeigt sich auch in dem
sehr zahlreich vertretenen Falle, dass in Formen höchst
mannichfaltiger Art ein auslautender dentaler Explosivlaut
seinen ursprünglichen Sitz im Auslaut aufgegeben hat. Da
es für unsre Frage nicht viel austrägt, ob dies ein t oder
ein d war, so lasse ich es unentschieden, auch kann für
unsern Zweck die grosse Menge von Formen zunächst bei
Seite bleiben, in welchen der Dental wie in rjaav, sXeyov
(als 3 PI.) nach einem andern Consonanten verschwunden
ist, worüber ich auf mein Verbum I1 71 verweise. Nur das
kommt uns für unsre Auffassung zu statten, dass die be-
kannte dorische Betonung t~oav iteyov auf jeden Fall
beweist, dass auch hier die Veränderung auf griechischem
Boden allmählich vor sich ging und verschiedene Stufen
durchlief. Ein einfacher Dental fällt bekanntlich entweder
spurlos ab, oder verwandelt sich, was ich trotz der dagegen
neuerdings erhobenen Widersprüche fest halte, in g2). Den
ersten Weg' wählte die Sprache in der 3. S., z. B. e-rpege,
l'-iJii , in den Neutris der Pronomina und der sich ihnen
anschliessenden Adjectiven: xö = tat oder tad, ccvto, allo
= aliu-d, und in einem Theil der Nominalformen: (.tili, auch
in ngäyi-ia, wenn, was fraglich sein kann, wirklich von allem
2) Eine beachtenswerte Parallele bieten die oskischen und um-
brischen Formen auf -ns = lat. nt : osk. deicans = dlcant, umbr. sins
= sint.
218 Curtius
Anfang an ein % im Auslaut stand. Ein andrer Tbeil von
neutralen Nominibus wie ysyovog und ihnen sich anschliessend
rtog, Trtog. ruog, rrjuog und die Mehrzahl der Adverbien auf
Wg = cit wählt den zweiten Weg. Auch in der 2. S. Imp.
ild-evtag, (partog glaubten wir (Verbum II 4) eine Spur des
gleichen Wandels zu finden, während die 3 S. Imp. uns in
keiner sigmatischen Form erhalten ist. Diese Doppelheit
kann uns nach dem was wir soeben bei den Präpositionen
beobachtet haben, unmöglich überraschen. Wir können die
Gleichung ansetzen
xö : fjog = lokr. uö : arkad. 7cög.
Für die Präposition bieten die Grundformen hqotI und nori
den sicheren Ausgangspunkt. Denn dass etwa vtqoti zuerst
zu ttqo verstümmelt und mit der kürzeren, im Gebrauch
wesentlich verschiedenen Präposition zeitweise zusammen-
gefallen sei, später aber auf irgend eine Weise ein g an-
nectirt hätte, und dass zufälligerweise noxi ganz denselben
Schicksalen verfallen wäre, oder dass ngog eine von ttqoti,
Ttög eine von ttoti völlig unabhängige und wiederum durch
baaren Zufall mit ihm völlig gleichbedeutende Bildung sei,
wird nicht leicht jemand glaublich erscheinen. Ich kann
daher die Behauptung Brugman's (Ztschr. XXIV, 73), dass
es „kein einziges griechisches Wort gebe, welches uns be-
rechtige lautlichen Uebergang von schliessendem r in g
anzunehmen", nicht für begründet halten. Gesetzt auch,
7TQÖg hätte sich aus ttqot, nbg aus tiot zuerst nur bei
engerer Verbindung mit dem folgenden Wort gebildet, so
liegt nichts näher als die Annahme, dass diese leicht sprech-
bare Form nach und nach auch als freies Adverbium ver-
wendet ward und die alten völlig verdrängte.
Die grösste Beweglichkeit zeigt der dentale Laut am
Schlüsse der Adverbien mit T-Laut. Die dorischen Local-
adverbien, denen sich das gemeingriechische 7ito anschliesst,
lassen den alten consonantischen Auslaut spurlos verschwin-
den, die Modaladverbien verwandeln ihn regelmässig in c.
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 219
Das sehr häufige Adverb von ovxog allein zeigt beide
Formen und zwar ohne dass sieh selbst für die Blüthezeit
der attischen Prosa eine feste Regel erkennen lässt. Ich
verweise darüber auf die sorgfältigen Untersuchungen von
Schanz Novae quaestiones Platonicae p. 4 sqq.
In einem sehr beschränkten Sprachgebiet tritt eine Be-
weglichkeit des auslautenden g hervor. Die altelische Rhetra
zeigt bekanntlich die Verwandlung von auslautendem g in g
nur vor Consonanten: ai de tio tu aber xolg 'Ho.-ao'ioig (Z. 7,
Z. 1) , das neuelische Dekret zu Ehren des Damokrates
überall, ein werthvoller Beleg für unsre Behauptung, dass
ursprüngliche Producte nachbarlicher Einwirkung mit der
Zeit in weiteren Gebrauch kamen.
Suchen wir uns nun klar zu machen, in welcher Weise
sich diese Lautveränderungen überhaupt vollzogen haben,
so stelle ich mir den Gang etwa als den folgenden vor.
Der älteste Zustand war der einer unbedingten Beweglich-
keit, wie er sich noch bei den apokopirten Präpositionen
in weitem Umfang erhalten hat. Es richtete sich damals
der auslautende Consonant ebensogut nach seinem Nach-
barlaut wie der inlautende. Man sprach also wohl neben
einander :
TOU ßb/.XLOXOV TOy Y.OCtXlOXOV xbv &oaovxaxov %ok hnoxov
*7tobx avxov Tcgbg xocxov (vgl. /.ia-xög) tcqoq oe (vgl. eooa)
*oltojt t]v ovxcog rovxo syevexo ovxiog aoi doy.el- oüxio vsog.
Es ist sehr begreiflich, dass sich die ursprüngliche Form
bei solcher Abhängigkeit des Auslauts vom benachbarten
Anlaut vielfach verdunkelte. Diese Verdunkelung hatte
praktische Bedeutung, sobald man in den Fall kam ein
Wort in pausa zu gebrauchen. Kein Wunder, dass sich
da eine oder mehrere besonders geläufige Formen vor-
drängten. Gleichviel ob u wie in uqigxo(.i, eXsyofi oder v
wie in vyv, lleyov(x) der ältere Consonant war, bediente
man sich vielfach und schliesslich immer des einen den-
talen Nasals am Schlüsse des Satzes. Nun mussten ägi-
orof-i (vor Labialen), aoiaxoy (vor Gutturalen), ly, vvy., e'/.syo/.i
220 Curtius
nur als Abarten jener Schlussform und diese als die eigent-
liche sich im Bewusstsein geltend machen. Anderswo
mochte das Sprachgefühl den Schlussconsonanten bei seiner
Beweglichkeit als ein unwesentliches Element betrachten
und deshalb in pausa gänzlich aufgeben. In beiden Fällen
drängte sich nach und nach die in pausa stehende Wort-
form überall ein. Die von uns betrachteten verhältniss-
mässig wenigen Beispiele des Schwankens in der Wahl der
einen oder andern Form konnten aber ebensogut dahin
führen, dass aus der Vielformigkeit des Auslauts wie bei
ovk, oix (ovyj) ov eine Dreiformigkeit , als dass wie bei
ovrto ovriog Zweiformigkeit ward, je nachdem sich, um mo-
dern zu reden, im Kampf um's Dasein eine oder mehrere
der ursprünglich vorhandenen vielen Phasen eines Wortes
retteten, oder alle bis auf eine einzige untergingen. Viel-
leicht gelingt es uns in manchen Fällen den Grund zu
erkennen, warum bald das eine bald das andre Verfahren
eingeschlagen wurde.
Der Trieb der Sprache, namentlich einer so fein orga-
nisirten, wie es die griechische ist, geht immer vorzugsweise
auf Deutlichkeit des Ausdrucks. So schieden sich im dori-
schen Dialekt die Ortsadverbien auf 10 z. B. ortco, von den
Modaladverbien z. B. oncog, wie im Attischen das Zeitad-
verb rtta von dem modalen rvcog. Hätte man den dentalen
Auslaut bei den Modaladverbien nicht wenigstens in der
Gestalt von c; erhalten, die ja nach unsrer Auffassung in
gewissen Verbindungen schon aus früherer Zeit vorlag, so
wäre z. B. der ursprüngliche Ablativ xalwr mit dem Genitiv
■/.aho bei den Dorien und Aeoliern völlig zusammengefallen.
Auch in andern Fällen lässt sich, glaube ich, der Grund
für die Wahl der einen oder andern Möglichkeit wohl er-
kennen. Hätte man in starrer Uniformirung jedes t in
seiner zufälligen Phase g erhalten wollen, so wäre im Ver-
bum z. B. t-fftge-g, %ßr]-g die dritte Person Sing, mit der
zweiten zusammengefallen, während der Unterscheidungs-
trieb jetzt das g nur da Hess, wo es ursprünglich war. So
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 221
schieden sich qtoeig — (ftoat. ifftgeg — sytege, tjrg — 'eßrj mit
völliger Sicherheit. Im Nom. Acc. S. der Neutra Hess mau
den alten Dental fallen : to, aixo, a)J.o, denn die Verwand-
lung in g hätte den Schein einer Masculinform erweckt.
lu/.c, das an )'doi anklang, empfahl sich mehr als *ftiiig} das
dem Geschlechte nach zu %ÜQig schlecht stimmte. Dagegen
hatte yeyovog, ebenso aber auch fjog Trtog eine Stütze an
den zahlreichen Neutria auf og in N. A. S. Im Anschluss
an die hier besprochenen, wie mir scheint, bei einfacher
und vorurtheilsfreier Betrachtung unleugbaren Fälle einer
Verwandlung von schliessendem r in g will ich hier noch
eine Vermuthung vortragen. Die kyprische Form für die
Partikel xai y.ag hat man in verschiedener, aber wie mir
scheint, nicht gerade evidenter Weise zu erklären gesucht
(Siegismund— Deecke St. VII, 236, Ahrens Philol. XXXVI, 3).
Die einfachste Deutung scheint mir die aus xal tri, das
durch Krasis ymtl gibt, en = lat. et steht ja sehr oft in
copulativem Sinne dann, ferner, und wie in solcher Be-
deutung in attischer Prosa nicht selten exi y.ai verbunden
werden, so hier in umgekehrter Folge y.al eri. Die apo-
kopirte Form h würde sich zu eri genau wie nöx zu tcoxl
verhalten, ig aber zu sn wie kypr. rcög zu tcotl, endlich
/. a , das einzeln für /.dg steht, wie kypr. jto einzeln für nög.
In der Schreibung yar3 'HöaXlcov, die Ahrens wahrscheinlich
macht, könnte sich das % in seiner wahren Gestalt noch
erhalten haben. Eine weitere Frage wäre, ob nicht das ig
von eare bis, während desselben Ursprungs ist. Auch in
Bezug auf öog, &eg, eg habe ich Verb. II, 36 schliesslich die
herkömmliche Ansicht, wonach 66-d-i u. s. w. zu Grunde
liegt, in Schutz genommen. Es drang also, glaube ich, die
Form durch, welche in Verbindungen wie öog xovxio längst
noth wendig war statt *do&} so gut wie in nio-xö-g das
der Wurzel eigne # nur noch als a fortlebt. Um also
meine Auffassung kurz zusammen zufassen: die herrschende
Auslautsform ist vielfach nur die Verallgemeinerung einer
oder mehrerer besonders üblicher Auslautsformen, die sich
222 Curtius
ursprünglich unter den zufälligen Einflüssen benachbarter
Consonanten gebildet hatten. Die Wahl ward theils durch
das Princip der Deutlichkeit, theils durch die Analogie
bedeutungsähnlicher andrer Formen beeinflusst, bis schliess-
lich bei zunehmendem Bewusstsein von der Selbständigkeit
der Wörter, gewiss nicht ohne Einfluss der Schule und der
•grammatischen Studien, der jetzt für einzig normal geltende
durch seine Einfachheit imponirende Gebrauch obsiegte.
Bisher haben wir nur von consonantischem Auslaut ge-
redet. Es ist aber an sich wahrscheinlich, dass auch der
vocalische Auslaut nicht frei von ähnlichen Einflüssen ge-
wesen ist. Nichts kommt öfter vor als die Kürzung ursprüng-
lich langer auslautender Vocale. Sollte nicht auch dazu die
Berührung mit anlautenden mitgewirkt haben, in der Art,
dass z. B. Ja cpilE die alte Länge bewahrte, du svxof.ua
unter der Wirkung des folgenden Vocals sie ebenso verlor
wie dij in oi de di) alloi? Dasselbe würde von dem a des
Neutr. Plur. gelten : %a tieq\ xaÄdr gee&oa, neben ra dida-
gtcci, von dorischem auä neben ionischem ctua.
So konnte ein Vocal allmählich anceps und schliesslich
vollends zur Kürze werden. Selbst die Reduction von Diph-
thongen zu kurzen Endvocalen konnte sich auf diese Weise
vollziehen. Vielleicht ist das e von oipi neben öipiTeXeoTog
(vgl. ouiaio), das von trtle (vgl. ttjXov) zuerst unter nachbar-
lichen Einflüssen aus ei entstanden. Selbst das Betonungsgesetz
für Endsylben auf ai und ot im Unterschied von denen auf
aig, oig u. s. w. könnte von hier aus Licht erhalten. Ver-
kürzte sich dies cu und oi vor folgendem vocalischem An-
laut in egoexcu alyog, tozaroi avdoiov, so wurden cu und
ol auf solche Weise gewissermassen zu ancipites und unter
der Mitwirkung andrer Betonungsanalogien drang jener be-
kannte seltsame Widerspruch zwischen der normalen Quan-
tität und dem Letztsylbengesetz durch.
Auch die Apokope, bei Präpositionen so häufig, mochte
zuerst nichts andres als Elision sein: h) dijiu) aber Iv 'A&i'j-
vaig, und sich von da aus weiter verbreiten; ebenso sprach
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 223
man vielleicht noch roloi cpiloiai, aber daneben schon rolg
a/./.oioi, schliesslich rolg alloig. Vielleicht trug der Um-
stand, dass solche Verbindungen für Wörter der sog. dritten
Declination viel seltener sich darboten, dazu bei, das i dort
zu erhalten: nctvreooL, tcXeoveggl, herald. :iqctGGÖvxctGGi.
Die merkwürdige Apokope in ra r5 äX — wodurch wir ein
schliessendes 1 gewinnen — auf der alten elischen Rhetra
(delectus 115) zeigt, dass solche Neigungen in manchen Mund-
arten weiter reichten, wobei indess der adverbiale Gebrauch
des Wortes wohl zu beachten ist.- Man sieht: diese Be-
trachtungsweise eröffnet weite Perspectiven.
LÜCKE N B U S S E R
von G. CURTIUS.
Da sprachgeschichtlich merkwürdigeFunde in Zeitschriften
wesentlich archaeologischen Inhalts von den Freunden unsrer
Studien leicht übersehen werden, benutze ich diesen leeren Platz
um auf die für die Geschichte des griechischen Aphabets wich-
tige linksläufige, offenbar sehr alte, theräische Inschrift auf-
merksam .zu machen , welche R. Weil in den , Mittheilungen
des deutschen archäologischen Institutes in Athen* Zweiter
Jahrgang S. 73 veröffentlicht hat. Sie besteht in dem ein-
zigen Worte
OHAPYMAKH[0]Z.
Die Verbindung OH lag meines Wissens bisher nicht vor.
Sie liefert eine erwünschte Ergänzung zu den alten Schrei-
bungen KH und TTH. Bekanntlich ist sonst für die dentale
Aspirate von früh an O allein üblich, was sich nun, irre ich
nicht, einigermassen begreifen lässt. Das phönizische Al-
phabet besass zwei Zeichen für den harten dentalen Explo-
sivlaut, deren Unterschied aber mit der Aspiration nichts zu
224 Lückenbüsser von G. Curtius.
tbun hatte, sondern — so urtheilen die Kenner des Semi-
tischen — verschieden articulirte T-Laute bezeichnete. Das
griechische r entsprach wohl am meisten dem phönizischen
Tau, nur in Verbindung mit dem Spiritus mochte ein etwas
andrer, dem Tet vergleichbarerer Laut vernommen wer-
den 3). So erklärt es sich , dass zu der Zeit , da man den
Hauchlaut für die gutturale und labiale Classe mit H be-
zeichnete (KH , TTH) , sich zu diesen nicht TH sondern OH
gesellte, das wir nun eben hier zum erstenmal kennen
lernen. Bald aber sah man ein, dass, weil der besondre
Explosivlaut, den man mit O bezeichnete, ausserhalb dieser
einen Verbindung nicht vorkam, die Hinzufügung von H
überflüssig sei, drückte daher schon zu einer Zeit, in der
das H zu allen Aspiraten gleich deutlich als ein zum Ex-
plosivlaut hinzukommender Hauch vernommen ward, die
dentale Aspirate durch blosses O aus. Die Schreibung OH
erinnert sehr an die altlateinische Schreibung XS für spä-
teres x (Corssen Ausspr. I2 296), wobei das s ebenfalls mit
der Zeit als überflüssig aufgegeben ward. "Wichtig ist aber
vor allem, dass wir durch die Schreibung OH ein sehr
altes Zeugniss für das Vorhandensein zweier verschiedener
T-Laute im Griechischen und für den nicht allein in der
Aspiration liegenden Unterschied zwischen t und # gewinnen.
Auch die Form Üagv = &Qaov ist beachtenswerth, inso-
fern sie sich an &c<qgvv(o, -ß-ägaog (lesb. ötQoog) gnschliesst
und für die einfache Schreibung doppelter Consonanten ein
neues Beispiel bietet.
3) So eben geht mir das vierte Heft von Bezzenbergers „Beiträgen"
Bd. I zu, worin A. Müller S. 232 ff. nachweist, dass das semitische Tet
in semitischen Lehnwörtern der Griechen vorwiegend durch 0 wieder-
gegeben wird. Das passt gut zu dem oben ausgeführten.
REDIVIVÜS und RECIDIVUS.
VON
LUDWIG LANGE.
Ccrtics n Brugmak, Studien X. 15
Nach dem Vorgänge von Pott (E. F. 1. Aufl. Bd. 2, S. 265)
erklärte G. Curtius in K. Z. (Bd. 3, S. 1 57) und in der ersten
Auflage der Grundzüge (Bd. 1, S. 250) redivivus, bei welchem
"Worte Jeder zunächst an virus denkt, als eine Zusammen-
setzung von reiz- und virus, indem er in redt- die älteste
lateinische Form des skr. pruti zu erkennen glaubte, aus der
durch Abfall von i zunächst red-, dann durch weiteren Ab-
fall von d das Präfix re- entstanden sei. Nun aber hat
Corssen in den Kritischen Beiträgen (S. 87 ff.) nachgewiesen,
dass prali sein lateinisches Gegenbild in por- 1 vgl. por-tendere,
por-rigere u. s. w.j habe, und dass redi- um so weniger als
Repräsentant von prati angesehen werden könne, als redi-
vivus mit virus nichts zu thun, im classischen Sprachgebrauche
gar nicht die Bedeutung „wieder lebendig, wieder aufgelebt"
habe. Corssen stellt bei dieser Gelegenheit eine andere Ver-
muthung über den Ursprung von redivivus auf, das er für
eine Ableitung der Wurzel div, glänzen, ansieht. Re-div-irus
sei gebildet wie (jrad-ivus, re-eid-ivus, und bedeute eigentlich
„wieder glänzend geworden", „wieder frisch oder neu ge-
worden", „erneuert" (a. a. 0. S. 95 f.). Er wiederholt diese
Etymologie in der zweiten Auflage seines Werkes über Aus-
sprache u. s. w. (Bd. 1, S. 3S1), wo er redivivus mit „wieder
aufgeputzt, renovirt" übersetzt. In Folge des von Corssen
erhobenen Widerspruchs hat Curtius denn auch in den spä-
teren Auflagen der Grundzüge (4. Aufl. S/285 f.) die Erwäh-
nung von redivivus unter der Präposition prati unterlassen
und die Zusammenstellung von red- mit prati aufgegeben,
ohne jedoch Corssens Etymologie von redivivus zu billigen
oder eine neue aufzustellen. Fick im vergleichenden Wörter-
15*
228 Lange
buche (Bd. 1 3 S. 624) schliesst sich insofern an Corssen an,
als er re-div-ivus gleich diesem als „wiederaufgeputzt" er-
klärt; allein er stellt dieses Wort nicht zur Wurzel div,
glänzen, sondern zu du, gehen, ohne jedoch näher auf die
Bedeutungsentwickelung von redivivus aus der Bedeutung
dieser Wurzel heraus einzugehen. Savelsberg endlich hat in
dem Aufsatze über lateinische Partikeln (Rhein. Mus. Bd. 26,
S. 120) trotz Corssens unzweifelhaft richtiger Bemerkung
über den classischen Sprachgebrauch die Zusammensetzung
mit vivus festgehalten und redt- als Abschwächung von rede-
(vgl. indidem aus inde, undique aus unde) erklärt, das seiner-
seits aus re und de (wie angeblich auch prode aus pro und
de) zusammengesetzt und durch Apokope zu red- geworden
sein soll. Ohne mich auf Widerlegung dieser die Entstehung
von red- betreffenden Hypothese einzulassen, glaube ich
doch nachweisen zu können, dass in redivivus ebensowenig
rede- wie redt-, aber auch nicht re- (wie Corssen und Fick
glauben), sondern red- enthalten, dass also nicht redi-vivus,
auch nicht re-div-ivus, sondern red-iv-ivus zu theilen ist.
Wenn nämlich Savelsberg noch immer glaubt, die Ab-
leitung von vivus als eine „augenscheinlich klare" bezeichnen
zu dürfen, so genügt dagegen vorläufig die Bemerkung, dass
weder Festus noch Charisius an die anscheinend so nahe
liegende Ableitung von vivus gedacht haben. Vgl. Festus
p. 273 M. redivirum est ex vetusto renovatum. Charisius
p. 99 K. redwiva dir/ '//u/s, quae post inleritum redeunt1).
Was aber ferner Corssens Etymologie betrifft, so beruht
dieselbe auf der irrigen Voraussetzung, dass die Definition,
die Festus von dem Begriffe von redivivus giebt, richtig sei.
') In dem mittelalterlichen Lexicon des Papias (Aug. Vindel. 1472
— 1475) heisst es allerdings fol. 181, col. 1 redwiva renascentia de novi-
tate. reddila a morte. aut a vetustate revocata. redivivus gui redit
ad quod fuit. resurgens vel revivens. Darin sind contaminirt die
Interpretamenta verschiedener Glossen: renascentia. \ denuo vi tue red-
dita. t a morte aut a vetustate revocaUtm (oder renovatum) u. s. w., wie
ich aus den mir freundlichst gemachten Mittheilungen von G. Löwe ersehe.
redivivus und recidivus. 229
Allein Festus widerlegt die vorangestellte Definition viel-
mehr, als dass er sie erhärtet, durch den dafür angeführten
Beleg: de. lib. I in Verrem: Utrum existimatis minus operis
esse unam cohtmnam efßcere ab integro novam nullo lapide
redivivof Um das einzusehen, muss man freilich das Citat
bei Cicero aufmerksamer nachlesen, als diess Corssen gethan
hat. Es folgt nemlich (accus. 1, 56, 147j: an quattuor illas
reponere? Xemo dubitat, quin multo malus sit novam facere.
Und weiter in § 148 Sed ineptum est de tum perspicua eius
impudentia pluribus verbis disputure , praesertim cum iste
aperte tota lege omnium sermonem atque existimationem eon-
tempserit, qui etiam ad extrcmum adscripserit RED I VIVA
SIBI HABETO. Quasi quidquam red i vi vi ex opere illo
tolleretur ac non totum opus ex redivivis constitueretur.
Es handelt sich um die Niederlegung und Wiederaufrichtung
von vier Säulen des Castortempels , deren Abnahme Verres
verweigert hatte, weil sie nicht lothrecht standen, und deren
Richtigstellung Verres sodann auf Kosten des unmündigen Erben
des früheren Unternehmers für eine Summe in Accord ge-
geben hatte, die nach Cicero's Darstellung viel zu hoch war,
und mehr als ausgereicht hätte, um sogar vier ganz neue
Säulen zu beschaffen. Klar ist also , dass nicht die wieder-
hergestellten columnae redivivae genannt werden, in welchem
Falle Festus Worte ex vetusto renovatum als Erklärung von
redivivus zutreffend sein würden, sondern dass die schon
benutzt gewesenen Steine, überhaupt das schon benutzt ge-
wesene Material mit redivivus bezeichnet wird2). Ob es
wieder benutzt wird oder nicht i welches Letztere Verres bei
den angeführten Worten rediviva sibi habeto offenbar als
2) Diess verkannte ähnlich wie Corssen schon J. J. Scaliger zu Ca-
tull IT und Scioppius, verisimilia 4, 10, indem auch sie aus Festus
schlössen, ein aedificium redivivum sei ein aedificium ex vetusto reno-
vatum. Dem gegenüber erklärte schon J. F. Gronovius zu Sen. Troad.
472: rediviva proprio vocabulo architecü lapides et materias destructo
aedificio ita salvas exemptas ut ad aliud struendum utiles sint. Vgl. auch
Gesner zu Claudian. 44 (idyll. 1), 66.
230 Lange
möglich voraussetzte) ist dabei gleichgültig; sowohl in jenem
als in diesem Falle ist das Wort gleich zulässig3).
Diese aus Cicero sich ergebende bautechnische Bedeutung
des Wortes wird vollständig bestätigt durch den Techniker
Vitruvius 7, 1, 3 statuminationibus inductis rudus si novum
erit, ad tres partes una calcis misceatur , si re divinum
fuerit\ quinque ad düas mixtionis hubent responsum. Denn
auch hier werden schon benutzte Steine (das ist hier ru-
dus) A) , die wieder benutzt werden sollen , neuen Steinen
entgegengesetzt. Bei diesen genügt ein Mörtel, in dem ein
Theil Kalk auf drei Theile Sand kommt, bei jenem ist ein
stärkerer Kalkzusatz erforderlich, nämlich zwei Theile Kalk
auf fünf Theile Sand. Ebenso wird jene Bedeutung be-
stätigt durch Catull 17, 1
0 colonia quae cupis ponle ludere magno
et salire paratum habes, sed vereris inepta
erura pontieuli axulis5) stantis in redivivis ,
ne supinus eat cavaque in palude recumbat.
Die Bewohner der Colonie fürchteten offenbar, dass die
auf zu schwachen Stützen stehende Brücke beim Tanze ein-
stürzen könne. Und diese schwachen Stützen nun nennt
Catull inepta erura pontieuli axulis stantis in redicieis, un-
geeignete Beine einer Brücke, die auf aamlae redivivae steht.
Axulae oder assulae, Deminutiv von aa-is6) oder assis, sind
3) Diess verkannte Ausonius l'opma, de differentiis verborum (ed.
Messerschniid. Dresd. et Lips. 1769. S.590): rediviva autem sunt, quae
ex vetustis renovantur et quasi in vitam novam adsumta nova
forma dermo revocantur, seu suo casu resütuuntur, ui redivivus
lapis, gut ex vetere in novum aedificium translatus de i » -
tegro politur.
4) Festus p. 205 M. Rodus viel raudus signiftcat rem rüdem et im-
perfeetam. nam saxum quoque raudus appellani poetae, ut Aerius
in Melanippo u. s. w.
5) Ueberliefert ist ac sulcis , womit acsuleis gemeint ist; s. Hand
quaest. Catull. S. 5 f., dem Schwabe, Ellis, Bährens folgen.
fi) Fest. ep. 3 axis, quem Graeci afova dieunt, plures habet siyiii-
ficationes. Nam et pars coeli septentrionalis et stipes /eres, circa quem
redivivus und recidivus. 231
Bohlen, Bretter '), ja sogar Holzspäne 8), hier also eine spöt-
tische Bezeichnung von Holzpfosten, die zu dünn waren, um
eine Brücke tragen zu können; wenn sie als redivivae be-
zeichnet werden, so steigert Catull die Schilderung ihrer
gefahrdrohenden Beschaffenheit durch Hervorhebung des
weiteren Umstandes, dass sie nicht einmal neu, sondern
vorher benutzt gewesen seien 9j. Auf keinen Fall ist an der
gut beglaubigten Lesart redwivis zu ändern 10).
Angesichts des durch Cicero, Catull und Vitruv festge-
stellten Sprachgebrauchs von redivivus kann Verrius Flaccus
selbst das Wort unmöglich durch ex vetusto renovalum erklärt
rota vertitür, et tabula sectilis axis appellatur. Caes. b. c. 2, 9
supraque ea tigna directo transversas trabes iniecerunt easque axibus
religaverunt. Lucan. 3, 455 Stellatis axibus agger erigitur. Colum.
de re rust. 6, 19, 2 roboreis axibus compingitur solum. Amm. Marc.
16, 8, 10 alta circumdedit fossa, eamqüe ponte solubili superstravit,
cuius disiectos asseres et axiculos secum . . . transferebat.
7) Suet. Gramm. 11. Bibaculus: siquis forte mei domum Catonis,\
depictas minio assulas et illos \ custodis videt hortulos Priapi.
8) Fest. ep. s. v. fomites p. S4 fomites sunt assulae ex arboribus,
dum caeduntur, excussae .... pari modo assulae, quae saut securibus
excussae. Vgl. Serv. ad Aen. 1, 176. -Daher auch Steinsplitter: Vi-
truv. 7, 6, l quibus autem locis eae copiae non sunt, caementa mar-
?norea, sive assulae dicuntur, quae marmorarii ex operibus dei-
ciunt. contunduntur et moluntur, et cum est subcretum in operibus
utuntur.
9) Hand S. 6 : ponticuhis igitur stabat in axulis rtdimvis, i. e. ve-
tustis et ex alio aedificio deslructo huc allatis.
10) Im Datanus ist corrigirt irredivivus, wie auch die Ausgabe von
1472 hat. Scaliger vermuthete adsulitantis . inredivivus, woraus dann
J. F. Gronovius und N. Heinsius irrecidivus machten. Aber adsuli-
tantis ist gegen das Metrum; irrecidivus kommt nirgends sonst vor, und
irredivivus kann nicht wie Scaliger meinte bedeuten: qui prolapsus
de-nuo instaurari non posset, da redivivus ebensowenig instauratus wie
renovatus oder restitutus bedeutet. Eine Stelle, in der non redivivus
im Gegensatze zu reparabilis steht, werden wir unten kennen lernen;
aber sie gehört dem panegyricus eines unbekannten Verfassers im vierten
Jahrhundert an. in welchem, wie wir sehen werden, der Sinn für die
eigentliche Bedeutung von redivivus schon getrübt war; sie ist also hier
sicher nicht heranzuziehen.
232 Lange
haben. Diese Worte, die er im Zusammenhang seiner Ex-
position immerhin gebraucht haben kann, hat ohne Zweifel
sein Epitomator Festus willkürlich herausgerissen, und mochte
sich dazu um so mehr berechtigt glauben, als es ja nicht
.undenkbar ist, dass das Wort gelegentlich auch von dem
wiederbenutzten Material metonymisch auf die durch wieder-
benutztes Material hergestellten Gebäude angewendet wurde.
Einen Beleg dafür kenne ich freilich ebensowenig, wie J. F.
Gronovius zu Seneca Troad. v. 472. Doch wird uns im 4. Jahr-
hundert eine Stelle bei dem Panegyriker Nazarius begegnen,
die diese Anwendung des Wortes zur Voraussetzung zu haben
scheint. Auf keinen Fall aber sind die Worte des Festus
eine geeignete Grundlage für etymologische Versuche; die-
selben haben sich vielmehr lediglich an den Sprachgebrauch
des Cicero, Vitruvius und Catullus zu halten.
In den drei ersten Jahrhunderten nach Christus giebt
es nämlich so viel ich weiss überhaupt keinen weiteren
sicheren Beleg für das Wort redivwus, weder in der nach-
gewiesenen Bedeutung, noch in der Bedeutung „wiederher-
gestellt", noch in der Bedeutung „wieder aufgelebt". Wo
immer j*edivivus als Lesart, mitunter der besten Handschriften,
erscheint, ist ohne Zweifel das den Schriftzügen nach ganz
ähnliche reeidivus herzustellen, das in einigen Stellen ohne-
hin die allein oder die besser beglaubigte Lesart ist. Diess
haben schon J. F. Gronovius zu Sen. Troad. v. 472 (Amstelod.
16S2) und Nie. Heinsius zu Claudian 44 (idyll. 1), 66 (Bur-
manns Ausgabe 1760. S. 663) erkannt. Da aber in neuerer
Zeit in einigen kritischen Ausgaben der betreffenden Dichter
doch wiederum redivivus Eingang gefunden hat, so ist es
nothwendig, auch den Sprachgebrauch von reeidivus zu
erörtern, damit die Berechtigung dieses Wortes an den be-
treffenden Stellen anerkannt wird, und wir in der Beurthei-
lung von redivivus nicht irre geleitet werden durch Stellen,
in denen ursprünglich nicht dieses, sondern reeidivus stand.
Diese Erörterung ist um so weniger überflüssig, als die Grund-
bedeutung auch dieses Wortes reeidivus weder von Gronovius
redivivus und recidivus. 233
noch von Heiusius klar entwickelt worden ist, und als es
schwer ist über die Angemessenheit von recidivus in concreto
zu entscheiden, wenn man nicht die Grundbedeutung kennt,
aus welcher der Gebrauch dieses Wortes sich entwickelt hat.
Der erste, der recidivus gebraucht hat, ist Vergilius,
und zwar gebraucht er dreimal in der Aeneide den Ausdruck
recidiva Pergama:
4, 344 et recidiva manu posuissem Pergama victis.
7, 322 funestaeque iterum recidiva in Pergama taedaen).
10, 58 dum Latium Teucri recidivaque Pergama quaerunt.
Nur zur letzten Stelle notirt Ribbeck die Lesart rediviva
aus R (Vaticanus) , während auch hier recidiva in V (Vero-
nensis) steht. Bei Vergil ist also die Ueberlieferung recidiva
über jeden Zweifel erhaben. An diesen Vergilischen Aus-
druck knüpft sich nun, was die alten Grammatiker über
recidivus zu berichten wissen. Bei Charisius p. 99 K. lesen
wir: rediviva dicimus7 quae post interitum redeunt, reci-
diva, quae ex suo casu restituuntur , unde Vergilius:
recidiva manu posuissem Pergama victis. Er leitet also
recidiva von cadere ab , lässt es aber vollkommen unklar,
wie in recidivus die Bedeutuüg ex suo casu restitutus hinein-
gerieth. Denn wenn auch recidivus unzweifelhaft von reci-
dere, zurückfallen, gebildet ist, so kann es doch nach Ana-
logie von deciduus 12) und occiduus 13) principiell nur die
Bedeutung „ zurückfallend ", „ gefallen u u) haben, von welcher
zu dem Begriffe „von seinem Falle wiedererstanden" ein
u) Hier scheint Servius (sie tedae reeidivae ut Pergama) allerdings
reeidivae auf taedae bezogen gelesen zu haben, ohne Zweifel irrig.
12) Non. Marc. p. 100 M. deeidua quae deeidant , ut oeeidua quae
oeeidant: Laberius (v. 131. Ribb.2): Autumno ubi caurus populis deei-
dua folia pandit. Plin. n. h. 2, 8, 6, 28 sidera — nee aliquem ex-
stmgui deeidua siynificant. 2, 20, 18, 28 siderum ignis esse, qui
deeidui ad terras fuhninum nomen habent. 8, 3, 4, 7 quamobrem
deeiduos (seil, dentes) casu aliquo vel seneeta defodiunt.
13) Z. B. so/ occiduus Ov. met. 1, 63.
14) In dem Onomasticon latinograecum bei Labbaeus (ed. 1679)
S. 310 recidivus niwciuog.
234 Lange
weiter Schritt ist 15j. Es scheint, dass sich Charisius bei
seiner Erklärung durch den im Ganzen richtig errathenen
Sinn des ihm gerade vorliegenden Ausdrucks reeidiva Per-
gama leiteu Hess; wir werden manche andere Verbindungen
finden, auf die restitutus ex com suo durchaus nicht passt.
Bei Servius zur Aen. 4, 344 finden wir die an Charisius
erinnernden Worte : reeidiva post casum restituta. Dann
aber: AM reeidivum proprie dieunt, quod excisum denuo
7iascitur. Wie das gemeint ist, ergiebt sich aus der Erklä-
rung zu 10, 58: reeidivaque Pergama: ?iascentia. Ir actus
autem hie mos est ab arboribus, quae aliisic) seetis repullu-
lant. Ergo illud so htm reeidivum dieimus, quod postea
renascilur. Unde modo reeidiva Pergama dixii , quae
renovantur ab his, qui sunt superstites Trojanis periclis.
Servius oder wer immer der Urheber dieser Auffassung ist,
leitet also das Wort von rec'idere ab und nimmt einen
metaphorischen Gebrauch an, entlehnt von dem Wiederaus-
schlagen der zurückgeschnittenen Bäume aus der Wurzel
oder aus dem Stamme ,7). Allein so wahrscheinlich es ist,
15) Niemals heisst reeidere, etwa als Gegensatz von cadere, soviel
wie surgere , auch nicht bei Lucret. 1, 1062:
neque posse et terris in loca caeli
reeeidere inferiora magis, quam corpora nostra
sponte sua possint in caeli templa volare.
Hier wird eben die physische Unmöglichkeit eines „in die Höhe zurück-
fallens" urgirt.
16) aliis ist corrupt; laliis, d.i. folliculis caepae (Fest. p. 358. 3 .MM
oder tallis (Lucil. bei Non. p. 201, 2 = fr. 5, 14 L. Müller) ist schwer-
lich richtig. Mir scheint durch den Sinn geboten zu werden ramis.
") Ganz abhängig von Servius (und Charisius) ist Isiilorus orig. 17,
t>, in reeidiva arborum sunt . quae aliis seetis repullulent. Akt re-
eidiva a cadendo diewit . quia post casum naseuntur. Alii a reeidendo
et repullulando dixerunt. Ergo reeidivum, übt mors out casus. In den
glossae Isidori (bei Vulcanius S. 693) reeidua er ruims renascentia,
J. J. Scaliger, von dem diese angeblich Isidorischen Glossen herrühren
(Löwe, prodromus glossariorum p. 23), hatte indess geschrieben reei-
diva, ex ruinis renascentia (daselbst S. 42). Bei Papias ferner findet
sich Fol. l so , col. 2 und '.\ folgendes: reeidiva er ruina nascentia.
reeidiva restaurala er ruinis renovata reparata. reeidiva crescendo
redivivus und recidivus. 235
dass wir es bei Yergil mit einem metaphorischen Gebrauch
zu thun haben, und so passend der Begriff renascentia für
bei weitem die meisten mit recidivus gebildeten Wendungeu
ist, so ist doch die Etymologie von reddere der Quantität
des i in recidivus wegen unzulässig.
Diess sah von neueren Gelehrten schon Ausonius Popma
ein, der in seinem Werke de differentiis verborum (ed. Mes-
serschmid. Dresd. et Lips. 1769. S. 590), offenbar auf Cbari-
sius und Festus sich stützend, sagt: recidiva su/it, quae
ex suo casu restituta eodem modo et y euere seu post interi-
ium redeunt et quasi retro seu iterum in aliquid cudunt,
ut recidivus febres di.rit Plinius. Ebenso sah es ein J. F.
öronovius, der in der Note zu Sen. Troad. 472 auch die
allerdings monströse Ansicht18), dass recidiva Peryama soviel
bedeute wie bis capta, bis eversa et eoncidenlia, zurückweist.
Was er selber aufstellt, ist aber ebensowenig haltbar. Er
meint nämlich, cader e könne auch nasci, pro venire, oriri be-
deuten19), und deshalb sei reeidivum soviel als: quod iterum
cadit seu provenit atque nascitur. Wenn er für letzteres
insbesondere noch anführt, dass Plin. n. h. 28, 16, 66, 228
sagt: quartanis Magi excre/ncnta felis cum diyito bubonis
et pullulando dicta sunt, benc ergo recidiva tibi tnors ai/t casus,
recidiva renascentia a mnrte aut a vetustate revocata (vgl. oben
Anm. 1) vel ex rninis in integrum restituta. recidiva verborum (sie!)
sunt quae aliis sectis pullulant. Älii recidiva a cedendo (sie!) di-
eunt, quia post casum nascitur. Alii a reeidendo et puttukatdo dixe-
runt. Enjo reeidivum übt casus aut mors. Bei Vulcanius endlich
(gl Arab. p. 709): reeidivum, germen pullulans.
,8) Sie findet sich in Calepini dictionarium s. v. recidivus : melius
tarnen mea quidem sententia recidiva Pergama intelligere possumus.
quae iterum deeiderunt, h. e. bis eversa sunt. Vgl. auch die Glosse im
cod. Amplonianus : recidiva: domo conlapsa.
19) Diess wird nicht bewiesen durch die von Gronov angeführten
Redensarten matre cader e , tellure cadere, sorte cadere (von dem, quod
Sorte comparatur et existit), optatius cadere, melius cadere, opportune,
percommode, ex bona fortuna cadere, belle cecidisse. Ebenso wenig be-
weist die aus Cicero de legibus (2, 13, 33) angeführte Stelle: augurum
praedictis multa incredibiliter vera cecidisse.
23G Lange
adalligari iubent et ne recidunt non removeri septeno cir-
cuitu: so ist dagegen zu bemerken, dass dieser Gebrauch
von recidere, den auch Ausonius Popma vorausgesetzt zu
haben scheint, ganz singulär und offenbar erst eine falsche
Cousequenz des in seinem Ursprünge von Plinius nicht richtig
verstandenen Ausdrucks febris recidiva ist 20). Heinsius
kümmerte sich gar nicht um die Erklärung der Entstehung
der eigenthümlichen Bedeutung von recidivus. Gesner im
Thesaurus novus (Lips. 1749) s. v. recidivus war auf der
richtigen Spur, wenn er nach Erwähnung der Stelle des
Pomponius Mela 3, 6, 2 sagt: vero admodum simile, reci-
diva primum dicta esse semina, quae cum temere cecidisse
videantur et perisse adeo, resurgunt et plantam suam instau-
rant. Aber er hielt sie nicht fest. Später scheint er viel-
mehr (zu Claudian 44 [id. 1], 66) geglaubt zu haben, dass
recidivus eigentlich den Sinn habe, den redivivus bei Cicero
und Yitruv hat21); denn zugleich befangen in der Ansicht,
dass redivivus von vivus herkomme, sagt er: utrumque
nomen permutari videas, non tantum ut recidivum dicatur,
cui a morte vita redit, sed ut rediviva dicantur la-
pides et rudern aedificii antiqui ad novum udhibita.
Arevalus endlich zu Dracontius hex. 1, 557 leitet recidiva
zwar entweder von recidere pro recurrere ab, oder von cae-
20) recidere im Sinne von redire, resurgere, recurrere (Gell. I", 2, 2
febris quartis diebus recurrens) kommt sonst nie vor; denn das Zurück-
schlagen eines zur Seite gebogenen Zweiges (Cic. de div. 1, 54. 12:; in
agro atnbti/u/iti ramulum adductum, ut remissus esset, in oculum suutn
recidisse) ist etwas ganz anderes. Wenn febris recidiva von den an-
dern Wendungen getrennt werden könnte, so würde man immer noch
eher damit bezeichnet sehen können eine febris , in quam aegrotus re-
eidit, als eine febris quae reeidit. Vgl. Liv. 24, 29, 3 ceterum levavei unt
modo in praesentia velut cor/ms aegrum, quo mox in graviorem
morbum re cid eret. Ovid. rem. am. 611 reeeidit ut cupidos intcr
devenit amantes (seil, in morbum amoris).
21) Also die lapides eigentlich, weil sie ex aedifieiis vetusiis reci-
dunt, genannt seien reeidivi, und erst in Folge einer Verwechslung
beider Wörter redivivi.
redivivus und recidivus. 237
dere mit Verkürzung des i, aber zu 2, 633 sagt er: etsi
au ton grammatici veteres recidivus et redivivus eadem
fere signißcatione ugnoverint , tarnen probabile est, scriptores
antiquiores semper diacisse redivivus, ex quo depravate
factum fuerit reci d i v u s.
Der wahre Ausgangspunct für die Entstehung des me-
taphorischen Gebrauchs von recidivus ist meiner Ansicht
nach in der That der Ausdruck seniina recidiva, der sich
zwar erst bei Pomponius Mela nachweisen lässt, der aber,
obwohl er bei den Scriptores rei rusticae nicht vorkommt,
im gewöhnlichen Leben ohne Zweifel üblich und dem acker-
baukundigen Vergil sicher bekannt war. Pomponius Mela
sagt nämlich 3, 6, 2: adeo agri fertiles, ut cum semef sota
frumcnta sint, subinde recidivis seminibus segetem no-
vantibus, septem minimum, interdum plures etiam messes fe-
rant'1-). Im engen Anschluss an die sinnliche Bedeutung
von recidere*3) heissen die auf das Ackerland, aus dem sie
erwachsen sind, zurückfallenden Samenkörner des Getreides
semina recidiva. Aus ihnen geht wiederum neues Wachs-
22) Gronovius erwähnt die Stelle, ohne sie richtig zu würdigen.
Heinsius übergeht sie ganz. Heyne sagt zwar (zu Verg. Aen. 4, 344)
delectatur hac voce Vergilius et alibi, sive a surculis sive a semine
repullulascente petita. Aber er verräth nicht eine Bekanntschaft mit dem
Ausdrucke des Mela, geschweige denn mit der Tragweite desselben für
die EntwickeluDg des ganzen metaphorischen Gebrauchs. Ebensowenig
Ruperti, der sowohl zu Juv. 6, 363 als auch zu Silius 1 , 106 die Heyne'sche
Alternative wiederholt und nur insofern der Wahrheit ebenso nahe kommt,
wie Gesner im Thesaurus, als er sagt: vel potius quoniam sytlaba se-
cunda brevis est a cadendo et a seminibus, quae etsi temer e ceci-
disse aut penitus adeo interüsse videantur, tarnen resurgunt et reno-
vantur. Auch Tzschucke hat die "Wichtigkeit der Stelle für die Erklärung
des Sprachgebrauchs nicht erkannt (Bd. 3, Abth. 3, S. 183).
23) Cic. de nat. deorv2, 26, 66 quia et recidunt omnia in terras et
orntntur e terris. Ovid. met. 10, 180 reccidit in solidam longo post
tempore lerram \ pondus. 10, IT o positi sab terra numina mundi, | in
quem reccidimus, quicquid mortale creamur. Das Herabsinken von frü-
herer Grösse (aber ohne den Nebenbegriff des Wiedererhebens) hat
recidere öfter; vgl. Liv. 30, 42, 18. 4, 2, S.
238 Lange
thuni und eine neue Ernte hervor. Der Begriff eines neuen
Lebens liegt also etymologisch durchaus nicht in recidivus
an sich; aber er hat sich in dem Ausdrucke semina recidiva
dem ewigen Wechsel von Untergang und Wiederaufgang24),
von Saat und Ernte, entsprechend dem Worte recidivus me-
tonymisch gleichsam angeheftet. Es können also alle Dinge
metaphorisch als recidiva bezeichnet werden, welche gleich-
sam durch semina recidiva wiedererstehen.
So sagt also Vergil recidiva Pergama, weil er den
Aeneas und seine Begleiter gleichsam als semina recidiva
von Pergama auffasst, aus denen neue Pergama wieder
erstehen sollen. Eine einfache Copie des Vergilischen Aus-
drucks ist es nun aber ohne Zweifel, wenn Seneca Troad.
470 (479 R. u. P.) sagt:
eritne tempus illud ac felias dies
quo troici defensor et vindew soli
recidiva ponas Pergama et sparsos fuga
cives reducas nomcn et patriae suum
Phri/gibusque reddas ?
Ganz gewiss durften also hier Peiper und Pachter von den
beiden, wie es scheint, gleich gut beglaubigten Lesarten
nicht rediviva entgegen dem Vergilischen Sprachgebrauche
vorziehen. Ganz innerhalb der Sphäre des Vergilischen
Ausdrucks25) hält sich auch Silius Italicus 1, 106:
24) Cic. de nat. deor. 2, 26, 66 quia et reciduni omnia in ter-
ra* et oriuntur e terris.
25) Diess würde auch der Fall sein bei Ovid. fast. 4, 45:
ille dedit Capyi recidiva rocahula Trojae,
wenn es nicht wegen Ovid. met. 14, 611:
Quo satus antiguo tenuit repetita Latinus
nomin a cum sceptro
nothwendig wäre, die am Besten beglaubigte Lesart repetita festzu-
halten. N. Heinsius hatte Recht, wenn er rediviva verwarf, aber Un-
recht, wenn er nicht bloss an diesen beiden Stellen, sondern auch Ovid.
met. 10, 725: luctus monimenta manebuni
semper, Adoni, mei, repetitague mortis imago
annua plangoris peraget shnulamina nostri
sein Lieblingswort recidiva lesen wollte.
redivivus und recidivus. 239
gens recidiva Phrygum Cadmeae stirpis ahtmnos
foederibus non aequa premit.
Die Römer sind das aus den untergegangenen Trojanern
wieder erstandene Volk der Phryger. Und weil an dieser
Stelle des Silius der Vergilische Ausdruck recidivus ohne
Zweifel allein berechtigt ist, so wird man auch an einer an-
dern Stelle desselben 10, 257:
umbraene Ausoniae recidiva in bella retractant
post obitum desctras
die Lesart recidiva vorziehen , da der bildliche Ausdruck
auf wieder ausbrechende Kriege sehr wohl passt, und es
sehr unwahrscheinlich ist, dass der pedantische Nachahmer
Vergils dem Vergilischen Ausdrucke hier einen andern vor-
gezogen hätte, den er noch dazu in Unkenntniss der durch
Cicero, Catull und Vitruv bezeugten Bedeutung des Wortes
redivivus selbst geschaffen haben müsste.
Dem Gebiete, welchem der Ausdruck semina recidiva
entnommen ist, steht noch näher als der bildliche Ausdruck
Pergama recidiva und die daran sich anschliessenden bild-
lichen Wendungen des Silicus Italiens eine Stelle des Mo-
retum v. 61 :
hortus erat lunetus ca.su/ae, quem vimina pauca
et calamo recidiva levi munibat harundo.
Denn hier liegt keine mit Metonymie verbundene Metapher,
sondern vielmehr eine blosse Metonymie vor. Allerdings
werden nicht die semina harundinis selbst26), aber doch die
daraus erwachsene harundo recidiva genannt. Ohne Zweifel
ist hier also trotz besserer handschriftlicher Beglaubigung
nicht rediviva 2Tj , sondern recidiva zu schreiben. Denn
auch die Auctorität der besten Handschriften beweist in
diesem Falle nicht viel, da die Verwechslung der beiden
26) Severe heisst bekanntlich nicht bloss säen, sondern auch pflanzen,
und speciell severe von der harundo findet sich bei Cato de re rust. 6. 47.
Va'rro de re rust. I, 24, 4.
-7) So schreibt Ribbeck (der als dritte Variante auch redimita an-
führt), während Heyne und Wagner recidiva vorgezogen hatten.
240 Lange
Wörter schon im 4. Jahrhunderte einriss. Zugleich aber
wird aus dieser Anwendung des Wortes klar, wie die
Grammatiker (S. 234) darauf kamen den Ausdruck recidivus
als eine Bezeichnung der aus der Wurzel oder dem Stamm
wieder ausschlagenden Bäume anzusehen. An diese Ver-
wendung des Ausdrucks recidivus knüpfte nun weiter Juve-
nalis an, wenn er, ihn metaphorisch anwendend auf das
Geld, sagt 6, 363:
ac velut exhausta recidivus pullulet arca
nu minus et e pleno ioüatur semper acervo
?io?i anquam reputant, quanti sibi gaudia constent.
Denn hier zeigt der Ausdruck putlulare, dass dem Dichter
das Bild eines Wiederwachsens nach Art zuriickgeschnittener
Pflanzen vorschwebte. Auch zeigt die an Servius erinnernde
Ausdrucksweise des Scholiasten 28j, dass derselbe recidivus
vor sich hatte. Es ist also auch hier trotz besserer hand-
schriftlicher Beglaubigung nicht redivivus™), sondern recidivus
zu schreiben, wie schon Scioppius verisim. 4, 10 vorschlug.
Aber nicht bloss in der poetischen Sprache der Dichter
des goldenen und silbernen Zeitalters findet sich recidivus,
sondern auch in der prosaischen Terminologie der römischen
Aerzte, die bekanntlich einen wiederkehrenden Fieberanfall
(feb7'is) recidiva nennen. Der älteste Beleg dafür ist Celsus
de med. 3,4: adeo ut Hippocrates, si alio die febris de-
sisset , recidivam timere sit solilus, welche Worte zwar
nach Einigen interpolirt sind, auf jeden Fall aber der ärzt-
lichen Terminologie entstammen. Und ebenso sagt Plin. n.
h. 30, 11, 30,104 quo rjenere et rccid ivu s frequenter abigi
affirmant. Dass dieser Ausdruck nicht direct aus einer nicht
nachzuweisenden Bedeutung von recidere i nämlich: redire, re-
currcre) abzuleiten ist, wurde schon bemerkt (S.236 u.Anm. 20) 30).
28) Natu midieres Patrimonium minuere non considerant, sed ita
secum häbent, tamquam si renascatur peeunia in eodem loco und»
tollunt, nui cumulum plenum semper inveniant.
TJ) So .lalm und die andern neueren Herausgeber.
30) Pott, Etym. Forsch. 2. Aufl. l.Th. Präpositionen S. L92 erwähnt
redivivus und recidivus. 241
Ebensowenig ist er aus dem Griechischen durch Uebersetzung
eines griechischen terminus technicus entlehnt. Denn die
Griechen nennen den Rückfall einer Krankheit nicht etwa
mit einem von avanlnTziv gebildeten Ausdruck, sondern
imooTQocpr31) oder auch vjioTQortrj32)] sie sprechen von
nvQBxol v7zooTQO(ptüdeiQ33); auch gebrauchen sie die Verba
vnooTQOcpeio, vnoxqonia^o}, 7caXivdQO(.i£io. Bei Hippocrates
aphor. 4, 36, woraus der bei Celsus stehende Satz entlehnt
ist, steht vrtOTQomao/iwg. Danach würde man im Lateinischen,
wenn eine Anlehnung an den griechischen Sprachgebrauch
stattgefunden hätte, Ausdrücke zu erwarten haben, die von
reverli oder recurrere3') gebildet wären, also etwa eine
febris reversiva oder recursiva. Natürlich kann der Aus-
druck auch nicht wohl eine "Weiterentwickelung aus dem
poetischen recidiva Pergama sein, so wenig wie Vergilius
seinen poetischen Ausdruck der febris recidiva direct nach-
gebildet haben wird. Wir werden vielmehr annehmen, dass
schon lange vor Celsus und auch vor Vergil in der römischen
Volkssprache ein wiederkehrender Fieberanfall als recidiva
febris bezeichnet wurde, weil man glaubte, dass das ver-
gehende Fieber gleichsam ein semen recidivum im Körper
hinterlasse, aus dem ein neuer Fieberanfall entstehe, kurz
weil man das vom Samenkorn entlehnte Bild des Vergehens
und Wiederwachsens auf die Fiebererscheinungen übertrug.
Wenn das Bild der semina recidiva, wie hiernach angenom-
men werden muss, schon in der Volkssprache beliebt war,
„recidiva febris, recidiva Pergama (wiederauflebend)" in einem Zusam-
menhange, in dem er nachweist, dass re- auch „zeitliche Wiederholung"
bezeichne. Aber den Nachweis, dass dieser Begriff im Verbum recidere
liege, der nur durch schlagende Stellen der Schriftsteller geführt werden
könnte, bleibt er schuldig.
31) Z. B. Hippocrates aphorism. vol. 3, S. 713 Kühn: tu iy-
Y.(cT«).iu7iöui.pa tu zfjai fovaoiai /ubtcc y.Qiaiv vnooTQoyas noiitiv
32) Z. B. Hippocrates vol. 1, S. 334; vgl. Plut. Luc. 7.
33) Z. B. Hippocrates bei Galenus vol. XVII. A. S. 939.
34) febris recurrens sagt wirklich Gell. 17, 12, 2 (oben Anm. 20).
Curtics u. Bkcgmax, Studien X. jg
242 Lange
so begreift sich die poetische Anwendung, die Vergil davon
machte, um so leichter.
Unter den späteren Dichtern ist es Serenus Sammo-
nicus, bei dem wir zunächst an einer Stelle den prosaischen
Sprachgebrauch vertreten finden35), nämlich:
cap.50, v. 923 est etiam alternis febris recidiva diebus
tempora discernens quasi iustae pondere librae.
Sodann finden wir bei ihm auch den poetischen Sprach-
gebrauch vertreten in zwei Stellen, die sich ganz innerhalb
der schon bekannten metaphorischen Ausdrucksweise halten :
cap.4, v. 51 lumbrici quoque lerrestres miscentur olivo
et iuvenem praestant recidivo flore capillum36).
cap.35,v.673/?/Y/eterea quascunque voles avertere setas
atque in perpetuum recidiva occludere31) tela,
eorporibus vulsis saniem perdueito ranae.
Sowohl Burmann (poet. min.) als auch Ackermann (Ausg.
1786) und Weber (corpus poetarum) haben zwar an allen drei
Stellen redirivus: allein da die febris rediviva bei dem des
medicinischen Ausdrucks kundigen Serenus geradezu unmög-
lich ist, so glaube ich, dass an allen drei Stellen mit N.
Heinsius recidivus herzustellen ist, selbst wenn die andere
Lesart handschriftlich besser beglaubigt sein sollte, worüber
man nach der Art jener Ausgaben nicht urtheilen kann. Die
editio Mediolanensis, mit der der codex Turicensis38) stimmt,
war mir nicht zugänglich; was in letzterem überliefert ist,
kann ich daher nicht sagen.
Von den Prosaikern aber bewegt sich der gleichzeitige Ter-
tullianus ganz innerhalb des Kreises volksthümlicher Anwen-
35) Freilich nicht in den vorliegenden unkritischen Ausgaben, auch
nicht in den beiden Codices Lipsienses, Nro. 1127 (saec. XIV) und 1220
(saec. XIII). Nur an der dritten Stelle scheint der Schreiber des letz-
eren rec geschrieben und dann erst c in d verbessert zu haben.
36) Es ist vom Färben, nicht vom Wiederwachsen, der Haare die
Rede, wodurch Burmann bestimmt wurde redivivus vorzuziehen, das in-
dessen durch keinen analogen Ausdruck belegt werden kann.
37) D. i. ne Herum, crescant, nc renascantur pilorum tela,
38) Reuss, lectionea Sammon. part. 1. Würzburg. 1836.
redivivus und recidivus. 243
düng des von den semina recidiva entlehnten bildlichen Aus-
drucks für das Vergehen und "Wiedererstehen. Bei ihm ist
recidivus besonders häufig, und er hat daraus sogar ein Sub-
stantivum recidivatus und die adverbiale Wendung de reci-
divo gebildet. Letztere findet sich in einer an die Erklärung des
Servius erinnernden Weise de pudic. 16 si vis omnem notitiam
aposioli ebibere, ut intellegas , quanta securi censurae omnem
silvam libidinum caedat et eradicet et excaudicet, ne quid-
quum de recidivo fruticare permittat, aspice illum a
iusta fruge naturae, a matrimonii dico pomo, animas ieiunare
cupientem. Das Adjectivum aber findet sich als Attribut von
moechia, memoria, conditio, annus und vita. Vgl. de pudic. 20
ita moechia de prisiino recidiva et unitalem novi coloris,
a quo fuerat exclusa, commaculans , immundabile est vitium.
de anima 24 si qua corporis ratio incutit oblivionem, quo-
modo eontrariam eins admittet recordationem ? quia et ipsa
post oblivionem recordalio memo r i a rec i d i v a est. de re-
surr. carn. 12 revera foenore interitu , et iniuria usuru, et
lucro damno , semel dixerim universa conditio recidiva
est; quodcunque conveneris , j'uil , quodcunque amiseris, nihil
non Herum est. Omnia in statum redeunt, cum abscesseinnt;
omnia incipiunt, cum desierint: ideo ßniuntur, ut fiant. Nihil
deperit nisi in salutem. Totus igitur hie ordo revolubilis verum
testatio est resurrectionis mortuorunim). ad Marcionem 1, 13
sie et Osiris, quod semper sepelitur et in civido quaeritur et
cum gaudio invenitur, reeiprocarum frugium et vividorum de-
ment orum et reeidivi anni fidem argumentantur. ad Mar-
cion. 4, 25 sed quia et mortui iam suscitabantur a Christo,
exsuscitatus ad spem aeternae vitae per exempla reeidi-
BflC40), ne plus aliquid observationis exigeret sublimior spe:
39) Hier tritt besonders hervor, dass Tertullian bei der conditio re-
cidiva durchaus den ewigen "Wechsel des Vergehens und Wieder-
erstehens im Sinne hat, von dem wir oben S. 237 f. ausgingen.
. 40) Rigaltius im index glossarum Tertulliani (Ausgabe 17-i-l. S. 696)
erklärt vita recidiva als mortalis , was mit Recht schon von Gronovius
gerügt wird, der die exempla richtig versteht als illorum, quos de-
funetos L'itristus a morte excitavit.
16*
244 Lange
idcirco consuluit de aeternae vitae consecutione. Der Aus-
druck vita recidiva von dem neuen Leben in der Ewig-
keit ist wohl der stärkste Beweis dafür, dass dem Tertul-
lianus das Wort redivivus im Sinne von „wiederaufgelebt"
gänzlich unbekannt war403). Das Substantivum recidwatusil)
endlich findet sich de anima 28 si vero Samius sophista Piatoni
auclor est animarum de recidivalu revolubili42) semper
ex alterna mortuorum atque viventium suffectione, certe ille
Pythagoras . . . mendacio incubuit. de resurr, carnis 1 certe
recidivatum a n imae corporalem pronuntiaverunt. 1 8 sen-
sus omnium scripturarum, quae carnis recidivatum polli-
centur. 30 denique hoc ipso, quod recidivatus Iudaici
Status de recorporatione et redanimatione ossium jiguratur,
id quoque eventurum ossibus probatur. 52 (Schluss oder 53
Anfang) sed corpus animale animam quidem argumentantur,
ut illum a came avocent recidivatum. Der Zusammen-
hang, in dem dieses letzte Beispiel steht, zeigt deutlich,
dass dem Tertullian der Vergleich mit den semma reci-
diva i3) gegenwärtig war. An der Richtigkeit der Lesart
kann bei Tertullianus nirgends ein Zweifel sein.
Ganz wie Tertullianus gebraucht auch Arnobius das Wort
recidivus 3, 9 (oder 2, 104): quid ergo? dicemus deos pro-
creare, deos ?iasci et idcirco additas ■ genitalium membrorum
partes, ut sufficere prolem possent et novo quaque suboricnte
fetura, quicquid prior aetas abstulisset, recidiva substi-
tutio subrogaret. Deun offenbar wird auch hierbei an
"0a) Für „wiederaufgelebt" sagt Tertullianus reviviftcatus de resurr,
carn. 19.
n) Das Verbum recidivari id est renovare bei Papias fol. isi col.3.
Ebendaselbst recidiäbant dermo ad quod prius fuerant revertuntur.
42) Vgl. ordo revolübilis in der Stelle de resurr. carn. 12.
43) Das ganze Capitel 52 bewegt sich in der Erörterung des Gleich-
nisses vom Säen. Kurz vor unserer Stelle findet sich der Satz: Hmc
et apostülus coneepit scuiinari eam dicerr . cum redhibetw in terra»!,
quia et seminibus sequestratorium terra est, illic deponendis et rej>e-
teudis. Es ist die Rede von Taul. ad Cor. 1, 15, 4 arniQuai aiöu«
\pv%ixöy, iyti(>tT(a oai/ua TtyevfXaTlXOV.
redivivus und recidivus. 245
den ewigen Wechsel des Vergehens und Wiedererstehens
gedacht.
In den ersten drei Jahrhunderten ist also recidivus das
Wort, welches Dichter wie Prosaiker anwenden, wenn sie
ein Wiedererstehen des Vergangenen zu neuem Leben be-
zeichnen wollen. 'Anders wird es im vierten Jahrhundert.
Zwar findet sich auch jetzt noch redivivus in dem streng
technischen Sinne des Cicero, Catull und Vitruv, nämlich
in einem Erlasse der Kaiser Valens, Gratianus und Valen-
tinianus im Cod. Theod. 15, 1, 19 novum quoque opus qui
volet in urbe moliri, sua pecunia, suis operibus absolvat, non
contractis veteribus emolumentis, non effossis nobilium operum
substruelionibus , non redivivis de public o saxis, non
marmorum frustis spoliatarum aedium deformatione convulsis.
Und ebenso findet sich andererseits auch der ganz technische
Ausdruck senu'na recidivu, freilich auf die Körper der Menschen
metaphorisch, aber ohne Metonymie, angewendet, bei Prudent.
adv. Symmachum 2, 820:
non facit ergo pares in relligione tenenda
aeris et caeli communio: corpora tantum
gignit, alit, reparat, recidivaquey>) semina servat.
Auch Ausonius bleibt dem alten Sprachgebrauch von reci-
divus treu, wenn er sagt gratiarum actio 33: quae bona
praestas , efficis ne caduca sint, quae mala adimis, prospicis
ne possint esse recidiva45). Desgleichen Symmachus 6, 20:
mox sequentibus litt er is solliciludini nostrae recidivum
acute um subdidisti. 9, 50: dehinc ut siquid inter illos de-
certationis est, tuo caedatur examine: ne quando alter i iu-
dici servaia cognilio recidivam Lucilli filio gignat iniuriam.
10, 46: dehinc cum apud me ex rescripto, quod Cyriades V.
C. impetravil, recidiva cognitione refugerentie).
A4) Andere Lesart redivivaque.
45) So bei Scaliger und Tollius ohne Angabe einer Variante.
46) So bei Pareus ohne Angabe einer Variante. Die zweite Stelle
zeigt deutlich, dass Symmachus wirklich recidiva schrieb, und dass er
dabei an caedere dachte.
246 Lange
Dahingegen kommt redivivus jetzt wirklich auch im
Sinne von recidwus vor. Den Uebergang dazu bildet eine
Stelle des Nazarius in seinem panegyricus auf Constantinus
10, 35, 4: celeberrima quaeque urbis novis operibus enitescunt;
nee obsoleta modo "per vetustatem redivivo eultu insigniun-
tur, sed illa ipsa, quae antehac magnißcentissima putabantur,
nunc auri luce Julgentia indecoram maiorum parsimoniam
prodiderunt. Denn hier ist die Eigenschaft des alten und
wiederbenutzten Materials metonymisch auf den Begriff cullus
übertragen, so dass redivivo eultu heisst „ durch erneute " oder
auch „erneuernde Pflege". Diese eigenthümliche Wendung
setzt wie mir scheint voraus, dass auch die ex redivivis
errichteten Werke selbst schon vorher metonymisch rediviva
genannt worden seien (S. 232). Sowie diess geschehen war,
fand sich der Uebergang von ex vetusto renovatum (s. oben
S. 231) zu „wieder lebendig geworden " leicht, schon wegen des
lautlichen Anklanges von redivivus an vivus. Ob Nazarius
selbst schon an vivus gedacht hat, müssen wir bei der Art
seines Ausdruckes dahin gestellt sein lassen ; wahrscheinlich
aber hat daran gedacht ein Zeitgenosse, der unbekannte
Verfasser eines andern panegyricus auf Constantinus 9, 13,4:
quorum sanguini pepereisti, arma fregisti. vita enim homi-
?ium diu parta semper servanda est, si liceat: f er rinn inventu
facile , usu mutabile. ideo quae erant reparabilia, conßasti,
quod redivivuni non erat, reservasti. Hier zeigt der Zu-
sammenhang klar, dass die dem ferrum entgegengesetzte
vita als etwas non redivivum (nicht wiederherstellbar, also
wohl auch nicht wiederauflebend) bezeichnet wird47).
Nächst den Panegyrikern hat Ammianus Marcellinus
an vier Stellen, und zwar, wie mich Gardthausen auf Grund
47) Jäger will an der Stelle des Nazarius ?-ecidivo schreiben, was
ich für unzulässig halte, weil gerade diese Stelle an den technischen
Gebrauch von redivivus anknüpft. Arntzen vertheidigt au beiden SteUen
redivivus, was er mit quod Herum viril umschreibt. — Bei dem Ano-
nymus haben wir also die Bedeutung reparabilis, die wir bei Erklärung
der Catull-Stelle natürlich ablehnen mussten (S. 231).
redivivus und recidivus. 247
seiner Collationen versichert, ohne die leiseste Spur einer
Variante, redivivus. Eine davon kann als bildliche Ueber-
tragung des technischen Sprachgebrauches betrachtet werden,
21, 3, 2: quod ne dissimulatum redivivus bellorum ma-
terias excitaret, Libinonem quendam ... misit ... negotium
correcturum. In den drei andern aber gebraucht Ammi-
anus das Wort da, wo Silius ltalicus z. B. recidivus gebraucht
haben würde. Wie dieser nämlich bella recidiva sagt (oben
S. 239), so sagt Ammianus 28, 1, 1 : dum ajrud Persas, ut
supra narravimus, perßdia regis motus agitat insperatos et
in Eois fructibus bella rediviva consurgunt. Dem ent-
spricht vollständig 20, 9, 7: reipublicae ... recreatae quidem
sed adhuc metuentis redivivos barbarorum excursus. Woran
sich dann die Uebertragung des Worts auf ein anderes Ge-
biet schliesst 26, 6, 17: Petronium ... divitias violenter augen-
tem omnes eadem niente detestabant, qui sepulta iam dudum
negotia et rcdivivas nebulas™) debitorum in diversos ordines
excitabat. Hier zeigt sepulta, dass Ammianus bei redivivus
wirklich an vivus, an ein Wiederlebendigwerden denkt. Es
ist natürlich, dass Ammianus, der von Geburt ein Grieche
war, dem also die lateinische Sprache nicht Muttersprache
war, einerseits zwar den technischen Sinn von redivivus
kannte, doch aber andererseits beim Gebrauche des Wortes
sich von falscher etymologischer Auffassung leiten liess, zumal
da ihm lateinische Schriftsteller wie die Panegyriker darin
schon vorangegangen waren.
Endlich finden wir redivivus bei Claudian 44 (idyll. 1), 65:
continuo dispersa vigor per membra volutus
aestuat et venas redivivus s unguis inundat.
Denn so ist hier nicht bloss desshalb zu lesen, weil die codd.
Gyraldinus, Veronensis, Ambrosianus, Laurentianus und Vos-
sianus redivivus haben40), sondern auch desshalb, weil auf das
48) Andere Lesart: tabulas.
49) Ich verdanke diese Notiz der Güte des Herausgebers des Clau-
dianus Dr. Jeep , der mir ausserdem mittheilt , dass von den für die
Kritik in Betracht kommenden Codices nur der Vaticanus recidivus hat.
248 Lange
Blut des verjüngten Phoenix das Bild vom seinen reeidivum
weniger gut passt, und weil Claudianus, ebenso gut wie
Ammianus, bei redivivus leicht an vivus denken mochte.
Leider kommt in den zahlreichen Gedichten Claudians keine
weitere Stelle vor, durch deren Vergleichung man das Urtheil
über unsere Stelle stützen könnte50].
Zur Entstehung des Gebrauchs von redwwus im Sinne
von „wieder belebt" trug ohne Zweifel bei der Umstand,
dass man allmählich den wahren Ursprung der Bedeutung
sowohl von redivivus als auch von recidivus vergessen hatte.
Kein Wunder also, dass die ähnlich klingenden Ausdrücke
als im Wesentlichen synonym erschienen, und dass ein und
derselbe Dichter bald recidivus bald redivivus gebraucht.
Prudentius, der, wie wir oben sahen (S. 245), den Ausdruck
semina recidiva anwendet, und welcher ausserdem in der
Weise des Silius psychom. 390 sagt:
ne praeda superstes
victorern placidum recidiva*1) in proelia poscat,
gebraucht dennoch von dem wiedererstandenen Christus, den
Tertullianus ohne Zweifel als recidivus bezeichnet hätte, den
Ausdruck redivivus, Cathem. 3, 204:
spes eadem mea membra manet
guae redolentia funcreo
iussa quiescere sarcophaqo
dux pari//' r e d i r i r u s 52j // unio 53)
i(jnea Christus ad astra vocat.
Damit ist zu vergleichen, dass der wenig jüngere Paulinus
50) In der gigantom. 21 ist festzuhalten:
hinc volucrem vivo sub pectore pascit
infelix Scythica fixus convallc Prometheus.
So lesen alle in Betracht kommenden Codices; die Conjectur Caspar
Barth's recidivo pectore, die selbst N. Heinsius verwarf (um seinerseits
fibroso pectore vorzuschlagen), ist also zu verwerfen.
51) Andere Lesart rediviva.
52) Wie es scheint, ohne Variante.
53) Nicht homo, wie Corssen in seinem Citate der Stelle schreibt.
redivivus und recidivus. 249
Nolanus (aus Burdigala) im Carmen Sapphicum ad Nicetam
(17) v. 233 sagt:
interit casu satanae vieissitn
invidus Com, redivivus**) Abel
paseit effusi pretio redemtos
sanguinis ugnos.
Auch hier ist unter dem redivivus Abel zu verstehen Christus.
Diesem Standpunkt des vierten Jahrhunderts entspricht
vollständig die Unsicherheit und Unbestimmtheit, mit der Cha-
risius p. 99 K. die beiden Ausdrücke definirt und unterscheidet:
rediviva dicimus, quae post interitum redeunt, recidiva,
quae ex suo casu ?*estituu?itur. Ob er damit redivivus von
redire allein hat ableiten wollen, lasse ich dahingestellt,
da es immerhin ebenso gut denkbar ist, dass er zu redeunt
hinzudachte in vita?ny°).
Unter diesen Umständen kann der Sprachgebrauch der
Dichter des 5. und 6. Jahrhunderts nicht weiter in Betracht
kommen56). Wir dürfen schon den des vierten Jahrhunderts
der etymologischen Erklärung von redivivus nicht zu Grunde
54) Barth adv. 35, 10 liest recidivus.
'55) Spätere dachten allerdings an redire und an vila , s. die Glos-
sen bei Papias oben S. 22S, dessen Artikel über redivivus und recidivus
(S. 228. 234f.) übrigens auch zeigen, dass man die Wörter im Mittelalter
für im Wesentlichen gleichbedeutend ansah. Dass man recidivus und
redivivus für gleichbedeutend hielt, verrathen auch die griechisch-
lateinischen und die lateinisch-griechischen Glossare dadurch, dass re-
divivus nicht bloss mit naMv^wos , sondern auch mit nakiyy.Ti.aioi zu-
sammengestellt wird, -welches letztere dem Sinne nach offenbar den
recidiva Pergama entspricht. Vgl. die Ausg. des Vulcanius L. B. 1600.
p. 565 und die Bearbeitung der Glossen durch Labbaeus p. 130. 134.
310. 311 der Ausg. v. 1679. Wenn aber daselbst S. 311 rediviva und
vnöaioocpa, sodann auch redivivus und ava6i6ofxivu)v (wofür avadt&o-
utvo; zu lesen sein wird) zusammengestellt ist, so hegt dem offenbar
die febris recidiva (oben S. 241) und recidivus im Sinne von renascens
(S. 234) zu Grunde.
56) Nur bemerke ich, dass selbst damals noch, soweit ich auf Grund
des mir vorliegenden Materials urtheilen kann, recidivus viel häufiger
war als redivivus.
250 Lange
legen, haben uns dafür vielmehr allein an den Sprachgebrauch
des Cicero, Catull und Vitruv zu halten.
Sehen wir uns nun nach Bildungen im lateinischen
Sprachschatze um, die der Form nach mit redivivus zusam-
mengestellt werden können, so bietet sich uns dar das Sub-
stantivum reduvia oder redivia. Allgemein bekannt ist dieses
Wort durch die sprichwörtliche Redensart reduviam curare
bei Cic. Rose. Amer. 44, 128: intelligo me ante tempus, iudi-
ces, huec scrutari et pröpemodum errare, qui, cum capiti Sex.
Roscii mederi debeam, reduviam eurem. Schon Manutius
hat erkannt, dass hier reduvia die „Nietnagel" genannte
Nagelkrankheit bezeichne. Cicero vergleicht sich mit einem
Arzte, der, statt eine lebensgefährliche Krankheit des Kopfes
seines Patienten zu heilen, sich mit dem Curiren eines Niet-
nagels desselben aufhalte. Die Bedeutung Nietnagel ist ge-
sichert durch Fest. p. 270 M., wo das Wort in der Neben-
form redivia erscheint: Rediviam quidam, alii rcluvium
appellant, cum circa unguis cutis se resolvit, quia luere57)
est solvere. Titinius in Seti?ia58): „lassiludo conservum redi-
viae ßagri" et Laevius59) „scabra in legendo rediviosave offen-
de?is"00). Hier ist nicht etwa reluvium in reduviam zu ändern,
da jene Form durch das zur Etymologie (freilich fälschlich)
herbeigezogene liiere geschützt ist, und auch in der Epitome
es heisst: redivia sive reluvium dicitur , quam circa unguis
cutis se solvit, quia luere61) est solvere. Da übrigens im
Artikel des Festus die Beispiele des Titinius und Laevius
keine Belege für die angegebene Bedeutung sind,, so wird
man annehmen müssen, dass Verrius Flaccus zuerst die Be-
deutung Nietnagel belegt und dann für den metaphorischen
Gebrauch des Wortes und des davon abgeleiteten Adjectivums
57) In der Handschrift steht ruere.
58) Ribbeck, com. lat.2 v. 13t.
5'J) In der Handschrift steht Livi.
00) L. Müller, Fragm. 10 (hinter seiner Ausgabe des Catullus).
G,l M. duero Gu. d luere.
redivivus und recidivus. 251
rediviosus weitere Belege gegeben hatte, Festus aber nur die
letzteren auszog. Die Bedeutung „ Nietnagel " ist auch anderweit
gesichert durch Plin. n. h. 28, 4, 8, 40 produnt ita et redu-
vias sanari. 29, 2, 9, 32 reduvias sanat. 30, 12, 37, 111
reduvias et quae in digitis nascuntur pterygia tollunt ca-
nini capitis cinis auf volva decocta in oleo. Arnob. 1, 51 ut
pustulam, reduviam, papulain aut vocis imperio aul manus
contrectatione comprimeret C2).
Dass aber „Nietnagel" nicht die Grundbedeutung des
Wortes gewesen sein kann, folgt nicht bloss indirect aus
den von Festus angeführten Stellen des Titinius und Lae-
vius, sondern ganz direct aus einer Glosse des Luctatius
Placidus S. 78, 19 Deuerling: reduviae dicuntur spolia
serpentum, quibus, quotquot annis se?iescwit, sese exuunt,
quasi quibus exutis in iuventam redeunt. dicuntur enim in-
duviae, exuviae, reduviae63). Zugleich zeigt diese Stelle,
dass das Wort nicht von liiere, wie Festus meinte, sondern
von einem vorauszusetzenden rechtere gerade so abgeleitet
ist wie exuviae von exuere, induviae von induere, nämlich
mit der durchaus gewöhnlichen Entwickelung von uv aus u.
Wie exuviae die dem Feinde abgezogene Rüstung, induviae6')
das angezogene Kleid, so heisst also reduviae die abgezogene
62) Vgl. auch bei Labbaeus S. 134 nuooyv%ia redubia. nuoowx'ts
reduvia und S. 311 redubia naQovvzia.
63) Eben diese Glosse bei Papias fol. ISO, col. 4. Zu lesen ist:
quibus exutis quasi in iuventam redeunt.
64) Auch dieses Wort ist selten; es findet sich bei Plaut. Men. 1,
3, 9 induviae tuae atque uxoris exuviae. Prudent. psychom. v. 577
omne onus ex humeris reiecerat, omnibus ibat \ nudata induviis.
adv. Symm. 2, 2S-* induvias caesae pecudes et frigida parvas \ prae-
bebat spelunca domus. Salvian. gubernatio dei 1, 20 redundantem ho-
minum honorem usque ad induviarum vilium dignitatem (Bd. 53, S. 43
Migne). — In den Lexicis wird auch induvium in der Bedeutung „Baum-
rinde" aufgeführt, so auch von Vanicek im etym. Wörterb. S. 19. Aber
bei Plinius n. h. 13, 4, 7, 29 wird jetzt gelesen indutis; wenn aber
auch die frühere Lesart induviis richtig sein sollte, so würde die Form
doch wohl auch von induviae abgeleitet werden können.
252 Lange
oder zurückgezogene Haut. Bestätigt wird diese Bedeutung
durch Solinus 9, 9: nam in latebrosis rupium cavaminibus,
quae fluctuum confligiis tunc adesa sunt, reduviae65) con-
chyliorum resederunt et alia multa, quae aff'atim mariincito
exspuuntur. Denn die Schneckenhäuser sind ja weiter nichts,
als das abgezogene Kleid der Schnecken.
Somit erklärt sich, wie die Nagelkrankheit dazu kommt,
red/via oder reduvia oder reduviae genannt zu werden; sie
besteht eben in einem krankhaften Abziehen oder Zurück-
ziehen der Haut von den Nägeln6"). Zugleich aber erklärt
sich auch der metaphorische Gebrauch in dem Ausdrucke
rediviae ßacjri. Der Sklave , der von seinen Mitsklaven zu
deren Ermüdung {lassitudo conservum) durchgepeitscht wird,
wird bezeichnet als „Fetzen" (Hautfetzen) -der Peitsche, sei
es dass dabei an den zerfetzten Rücken67) des Sklaven oder
an die durch den starken Gebrauch entstandenen Fetzen
der Peitsche68) gedacht wird. Ferner erklärt sich nun auch
die Zusammenstellung scabra in legendo rediviosave
offendens. Laevius nennt die anstössigen Stellen scabra,
d. i. schäbig, abgeschabt, und rediviosa, d. i. reich an Haut-
fetzen, fetzig; beide Adjectiva sind für sich und in ihrer
6S) Andere Lesart reliquiae.
f6) Corssens Ableitung aus red-ungui-a (krit. Beitr. S. 587. Ausspr.
I2, 87. 22, 365), welche nur die abgeleitete Bedeutung des Wortes be-
rücksichtigt und ohne Kenntniss der Stellen des Luctatius und Solinus
aufgestellt ist, ist damit beseitigt. Ohnehin würde der Beweis, dass das
u von reduviae lang sei, schwerlich zu führen sein. Vanuek a. a. 0.
stellt richtig reduviae (das auch er nur in der Bedeutung Nietnagel
kennt) mit exuviae und indüviae zusammen.
67) So Salmasius Plin. exerc. in Solinum Bd. 1, S. 445 in cuius
tergo scilicet reduviam pellis facit flagrum.
68) So Janus Dousa, centurionatus 47 rediviae flagri addit, quasi
circa verheronem illum ulmeae virgae et flagra se resotvant, tergi eius-
dem firmiludine contritae ac dissupatae, Wide et reluvium r>nb tov kvw,
id est solvo, aliis probar i pol ins idem Festus testatur. Quae utraque
tarnen, si literarum 1> ei L affinitatem pressius consideremus , eiusdem
se originis ac notionis esse, facile nobiS fidem factum. Ihm folgt Taub-
mann zu Plaut. Asin. 3, '1, J^ und Forcellini im Lexicon.
redivivus und recidivus. 253
Verbindung mit einander durchaus geeignet den Mangel der
Glätte, der Politur zu bezeichnen- Endlich erklärt sich auch
eine zweite Stelle des Solinus 32, 25, in der reduviae schein-
bar gleichbedeutend mit relir/uiae59) ist: strophilos avis par-
vula est: ea reduvias'0) escarum dum affectat, os beluae
huiusce {seil, crocodili) jjuulatim sealpit et sensim scalpurriyine
blundiente aditum sibi in usgue fauces faeit. Die Ueber-
bleibsel der Speisen, die im Rachen des Crocodils hängen
geblieben sind, heissen reduviae, weil es Hautfetzen sind,
oder weil sie wenigstens das Aussehen von Hautfetzen haben.
Von dem vorausgesetzten Verbum reduere kommt aber
nicht bloss das Substantiv reduviu , sondern auch das Ad-
jeetivum reduvius her, das erhalten ist in der Glosse des
Luctatius Placidus 79, 11 reduvius e.vuvius. Wobei freilich
zu bemerken, dass weder für reduvius, noch für exuvius ein
anderer Beleg existirt71 ). Indessen ist darum durchaus nicht
an der einstmaligen Existenz des Verbum reduere zu zwei-
feln, das mit gleicher Sicherheit aus dem einzigen reduvia
erschlossen wird, wie subuere, unterziehen, aus dem einzigen
subueula"1). Vielleicht aber ist sogar die Form reduimt in
einem Fragmente des Sisenna bei Nonius p. 538 M. erhalten.
Man liest daselbst: Sisenna Historiarum lib. III senatus aueto-
ritate sagaria nunc™). Da aber die Senatsbeschlüsse nicht
bezeichnet zu werden pflegen durch Adjectiva, die von dem
Namen der Sache, auf die sie sich beziehen, abgeleitet sind,
so hat Sisenna trotz seiner Neigung zu absonderlichen Bil-
dungen schwerlich senatus auetoritas sagaria von einem
C9) S. oben reliquiae als Variante von reduviae S. 252. Anm. 65.
In den glossae Isidori (bei Vulcanius S. 692) findet sich redubias reli-
fjuias. Ebenso im Lexicon des Papias fol. 181, col. 1. Im über glos-
sarum nach Lowe's Mittheüung: reduvias: reliquias escarum.
70) Die Handschriften haben redubias, eine sogar res dubios.
71) Dagegen kommt redubiare vor in der im codex Salmasianus der
lateinischen Anthologie erhaltenen praefatio, s. Riese's anthol. 1, S. 69
u. Löwe im Rh. Mus. Bd. 31, S. 55. 57.
72) Varro 1. 1. 5, 13t und bei Non. p. 542. Fest. p. 309. ep. 303.
73) So auch Peter, historic. Rom. reliq. p. 279.
254 Lange
Senatsbeschlusse über Anlegung oder Ablegung der saga
gesagt. Da nun aber Nonius das Fragment als Beleg für
sagum erwähnt, so hat Quicherat vermutbet, dass in ria
nunc enthalten sei das Verbum renuunt, wobei er sich ge-
dacht zu haben scheint, dass die Bürger gestützt auf eine
senatus auctoritas die ihnen etwa von den Consuln zuge-
muthete Anlegung der saga abgelehnt hätten. Aber diess ist
sehr künstlich, entspricht auch nicht der Rolle, welche Con-
suln und Senat bei Anlegung der saga spielen. Die technischen
Ausdrücke für Anlegen und Ablegen der saga sind saga su-
??iere'7i) und saga ponere"5). Für ersteres konnte man ohne
Zweifel sagen saga mduere16), für letzteres saga exuere oder
auch reduere. Dem Sisenna ist es gewiss zuzutrauen, dass
er das jedenfalls seltene und alterthümliche Wort vorzog
und schrieb: senatus auctoritate saga reduunf").
Von diesem reduere nun, nicht etwa von reduvia oder
reduviae oder reduvius, konnte ein Adjectivum red-uv-wus173)
gebildet werden, wie von recidere gebildet ist i^e-cid-ivus.
Jenes Adjectivum konnte bedeuten „abgezogen, zurückge-
zogen", aber auch „herausgezogen". Und letzteres ist die
Bedeutung, die red-iv-ivus im Sprachgebrauche des Cicero,
74) Cic. Phil. 5, 12, 31. 6, 6, 16. S, 2, 6. 14, 1, 2. Liv. ep. 72. 118.
Oros. 5, 18. — Vgl. auch Verr. accus. 5, 36, 94.
75) Liv. ep. 73. So auch deponiere bei Oros. 5, IS. Daher wollte
Riese, über das Geschichtswerk des L. Cornelius Sisenna, in der Heidel-
berger Festschrift 1S65. S. 60, in dem Fragmente schreiben: saga po-
nunt, was allerdings dem Sinne nach im dritten Buche des Werks
erfordert zu werden scheint, sich aber von der handschriftlichen Uebcr-
lieferung zu weit entfernt.
7G) Daher haben Schott und Andere vorgeschlagen saga mduunt,
was für den Stand der im dritten Buche erzählten Ereignisse nicht passt.
77) Eine Spur des Verbum reduere könnte vielleicht auch bei Fest.
ep. M) erhalten sein: exdutae exuviae, wenn man nämlich annähme,
dass exdutae entstanden wäre aus exutae redutae. Vielleicht ist
jene Glosse aber nur eine corrumpirte Dittographie der andern p. 81
exuviae ab exuendo die tue.
77a) In der oben erwähnten Glosse des Placidus 79, 11 hat P vielleicht
richtig: redivivus, exuvius.
redivivus und recidivus. 255
Catull , Vitruv und des Cod. Theodosianus» wirklich hat.
Denn lapides redivivi hei Cicero z. B. sind lapides ex co-
lumna exemti. Die Form red-iv-ivus statt red-uv-ivus erklärt
sich aher einfach nach Analogie von redivia für reduvia78)
und von manibiae für manubiae'9). Ob letzteres Wort frei-
lich, wie Vanicek60) vermuthet, aus manuviae entstanden
ist, also dieselbe Wurzel uSi) wie reduviae und reduvivus
enthält, muss ich dahingestellt sein lassen.
Bei dieser etymologischen Erklärung bietet sich nun
auch die Möglichkeit, die Bedeutung „wieder verjüngt, wieder
lebendig geworden ", entstanden zu denken, ohne dass dabei
die Voraussetzung gemacht werden muss, dass man gleich
von vorn herein an virus dachte. Da nämlich die abgezogene
Haut der Schlangen reduviae hiess, so konnte eine Schlange,
die ihre alte Haut abgelegt und sich somit verjüngt hatte,
ohne Zweifel serpens reduvivus heissen82), und so konnte
denn auch die Renovirung von Gebäuden, bei der diese
gleichsam ein altes Kleid ablegen, um ein neues anzuziehen,
cultus redivivus (oben S. 246), eine wiederherstellbare vita
als ein gleichsam durch ein neues Gewand zu verjüngendes
Leben, redivivu (oben S. 246), ja der nach Abstreifung seiner
irdischen Hülle wieder lebendig gewordene Christus (oben
S. 248) redivivus83) heissen.
78) Corssen an der S. 252 angeführten Stelle meint, das i sei durch
Einwirkung des i der folgenden Sübe entstanden.
19) Vgl. auch recuperare und reciperare und die anderen Fälle der
Schwächung des u in i.
80) Etymol. Wörterbuch S. 19.
81) Ueber dieselbe s. Curtius Grundzüge, 4. Aufl. S. 621.
82) Luctatius a. a. 0. quibus exutis quasi in iuventam redeunt. PH
83) Man beachte, dass es bei Prudentius nicht schlechthin heisst
Christus redivivus, sondern parili humo redivivus.
Mittheiluns über die Curtrasstiftung.
Der letztjährige Zinsertrag der Curtiusstiftung ist Herrn Dr. Jo-
hannes BAUNACK aus Trebsen in Sachsen zur Förderung seiner
glücklieb, begonnenen grammatischen Studien verlieben worden.
LEIPZIG, 15. Juli 1S77.
Das Curatorium der Curtiusstiftung
G. l'urtius. W. Clemm. K. iirueinan.
'i .1. ]'.. Hirschfeld in Leipzig.
QÜAESTIOMJM
DIALECTOLOGICARUM GRAECARUM
PARTICULA.
SCRIPSIT
OTTO SCHRADER
vniAEiEXsis.
CüRTiua u. Brugmas, Studien X.
Quo maior in singulos annos egregia virorum doctorum
opera inscriptionum seges e Graeciae solo procrescit. eo
magis linguae graecae et origines et incrementa ex earum
cognitione explicauda esse intellegitur ; nam cum in servanda
priscae linguae indole unaquaeque fere dialectus propria et
peculiaria ex summa antiquitate acceperit, nisi omnibus uni-
versi graeci sermonis varietatibus et cognitis et inter se
comparatis ad montem illum ascendi non potest, unde pri-
mus ille graecae linguae Status prospiciatur. Hanc yero
viam qui ingreditur, multas sonorum et formarum affectiones,
quibus ei, qui unam spectat dialectum, graeca cum aliis un-
guis facere videtur, intra ipsius graeci sermonis fines natas
esse facile cognoscet. Velut non debebant viri docti (cf.Bergk,
griech. Literat. I 60) etiam nostra memoria repetere mirum
illum et absurdum veterum errorem, quo aeolicam dialectum
propius reliquis ad latinam linguam accedere existimave-
runt; nam quae aeolica illis latinis similia videbantur, aut
recentioris esse originis aut doricis quoque dialectis com-
munia vix est quod moneam.
Iam vero alia ex parte fructus ex dialectorum studiis
concipiendi sunt. Cum enim perspicuum sit, de dialectorum
idem valere quod de gentium inter se condicione et cogna-
tione, si quid de illis exploratum babemus, ad has trans-
ferre licebit. Ac si reputaveris de priscis illis temporibus
aut omnino silere historiae monumenta aut si quae tradita
sunt, poetarum et historicorum fabulis, erroribus, commen-
tis penitus esse intermixta, reliquis bistoriae fontibus obstru-
ctis spes est dialectorum graecarum inter se comparationem
primae Graecorum bistoriae lucis aliquid esse allaturam. Qua
260 Schrader
in re cognoscenda cum veterum de graeci sermonis divisione
traditionibus quid in ipsis dialectis aut concinat aut repugnet
diligenter quaerendum, certe severae illi et verae disserendi
rationi, quippe quae in bis maxime quaestionibus levitati
saepe et libidini cessit, ubique erit oboediendum.
Quaestiones igitur dialectologicae et multae et graves
sunt. Postquam autem Abrensius praeelaro de dialectis opere
scripto totius fere graeci sermonis varietates complecti, de-
scribere, disponere conatus est, recentiorum studia novorum
titulorum copia adiuta magis in singulis dialectis accuratius
depingendis quam in quaestionibus ex universis repetitis
occupata fuerunt. Tali modo brevi tempore tanta series
libellorum de dialectis scriptorum orta est, ut iam vix ulla
alicuius momenti dialectus propria atque peculiari careat
descriptione. Hoc igitur modo fundamentis iactis sperari
licet et de liistoria graecae linguae et de dialectorum atque
gentium inter se condicione mox certius posse iudicari.
Ad tale opus pauca compositurus bas de graecis dia-
lectis quaestiones institui, quarum in parte I de vocali
r dialectorum aeolo-doricarum ex vetere ä nata
agere mibi est propositum.
Sed antequam ad id ipsum, de quo dicturi sumus, per-
venimus, ut totius disputationis via praemuniatur, paucas
quaestiones tractare licebit; qua in re, si interdum ad paullo
remotiora aberrasse videar, boc libenter mibi condonatum
iri spero.
§ 1.
Atque boc primum constat nulla re dialectos ionicam
et atticam apertius ab aeolo-doricis distingui quam frequen-
tiore /; vocalis pro « usu; neque tarnen res ita sese babet,
ut Aeolis et Doris omnino illa mutatione abstineant; baec
enim, ne longior sim, dialectorum bac in re conditio con-
spicitur :
I. Aeolo-doricae dialecti vocalem « conscrvant,
raro // exbibent; e. gr. Ttarijg, kiyrjTai, f/V, zid-^ui.
Quae8tiones dialectologicae graecae. 261
IL Attica in Universum omnes productas ä iu rt uiutat
exceptis iis, quibus q, i, € praecedit.
III. Ionica ne ante g, i, e quidem ä vocali parcens
ubique fere »j pro « exhibet.
Iarn vero de bac tota re scripturo, ut habeat, unde pro-
ficiscatur disputatio, baec primum quaestio oritur, quo modo
talis dialectorum bac in re discrepantia orta sit. Etenim
nuper J. Scbmidtius, vir doctissimus atque sagacissimus, ex-
posuit, quid de bac tota Graecorum « in rt mutatione iudi-
caret. Dicit igitur (Voc. II 190sequ.): „Sollen wir nun
glauben, dass z. b. urgriecbiscb u« einerseits im
ioniscben, andererseits ganz unabbängig davon
im lesbiscben, böotischen (fiel), doriseben zu
f.irj geworden sei? Ist es niebt vil natürlicher
an zu nemen, dass auf einem punkte des griechi-
schen damals noch in ununterbrochener conti-
nuität verlaufenden Sprachgebietes bei den Ionern
sich der klang des alten aallmählich zu rt er höbt e,
und dass dise erböbung sich über die naebbarn
— um mein früher gewältes bild zu brauchen —
in immer schwächer werdender welle verbreitete?
Die tatsachen zwingen zu diser anname, wie um-
gekert dise anname alle tatsachen erklärt."
Vellem profecto placuisset viro clarissimo paullo copio-
sius de bis omnibus disserere rebus; confiteor enim me ex
illius sententia et ratione, quamvis aliis in causis et pro-
banda sit et probetur, dialectorum bac in re condicionem
explicaturum in summis atque gravissimis versari difficulta-
tibus. Imprimis autem quomodo ille inter Iones et Atticos
totum illud discrimen ortum esse velit, prorsus me fugit.
An vero, si quidem bistoriam populi graeci speetas,
antiquiore aliquo tempore Attici et Iones seiuneti atque
separati vixerunt? Nonne constat Atticos quondam et Iones
unam eandemque gentem fuisse, dialectorum autem discri-
mina esse orta, cum Attici coloni ex Attica digressi in ma-
ritimis Asiae regionibus constitissent? Quid? in ipsis Homeri
262 Schrader
carminibus, cum variorum temporum et poesin et sermonem
nobis prodant, nonne parvus talium vocabulorum vocalem 5
exhibentium numerus conspicitur, quae ut &tä, d-eäq, -freaetc,
Aiveiag, 'EgfiEiag , (.idv etc. non Aeolidi sed antiquiori Io-
nismi statui viudicanda esse et Hinrichsius (de hom. eloc. vest.
aeol. p. 73. s.) et Harderus (de a vocali apud Homerum pro-
ducta p. 85. s.) pariter iudicaverunt ?
Quod cum ita sit, dubitari non potest, quin quondam
Iones in ä mutatione Atticis pares fuerint, migratione se-
cuncti paullatim in eam dilatatam vocalis pvonuntiationem
delapsi sint, quam in recentioris Iadis et titulis et libris
perspicimus.
Atque ne de atticae quidem dialecti huius litterae usu,
si eum cum dialectis aeolo-doricis comparas, J. Scbmidti
sententiam probaverim. Quamvis enim perdolendum sit, quod
historia antiquorum Graeciae temporum quasi ex fabulis poe-
tarum petenda est — si quidem licet historico in fabulis
quoque aliquid veri cognoscere — hoc unum intellegi potest
priscis illis temporibus totam Graeciam a variis gentibus esse
peragratam, alteram alteri successisse, hanc diffusam, illam
suppressam esse.
Non dico dialectorum hunc ordinem, hoc stemma, quo
nunc tralaticio more singulae gentes a primo illo populo
discessisse dicuntur, prorsus esse rectum. Vereor, ne quae
inter doricas et aeolicas discrimina adferuntur dialectos, per-
paullum valeant. Nescio an illa stemmatis imago, qua uti
solent, non apta sit atque accomodata graecarum dialectorum
condicioni; fieri enim potuit, ut potius singulae gentes alia
post aliam a primo illo populo digrederentur. Sed de hoc
utut iudicabis — ac spero ipsam hanc disputationem bis
rebus aliquid lucis allaturam esse — , ex ipsis dialectis de-
monstrari potest, priscis illis temporibus ad linguae graecae
dialectos constituendas quanti momenti raigrationes, colo-
niae, digressus fuerint.
Quaestiones dialectologicae graecae. 263
§ 2.
Nova enim nuper dialectus, Cyprica, egregio virorum
doctorum studio nobis patefacta est. Bergkii est (tit. arc.
Halle 1860/61) pvimum cognovisse Cypricam dialectum in-
timae cognationis vinculo cum arcadica conexam fuisse; quae
res optime in illud quadrat, quod Cyprus insula quondam ex
Arcadia et incolas et instituta accepisse dicitur; cf. Paus. VIII.
5. 2: läyarc^vioo de 6 Idyv.alov ig Tgolav yyrjoaro ^g/.doi.
3I/.iov de at.ovGr.g .... yei/noi' ^yctTtrjvoQa xal xb Agy.ddcov
ravTixov v.ar^vey/.ev eig Kvttqov v.al TLäcpov re 'Ayart^vcog
eyevero oixiorrjg.
Iam vero quod ille paucis Hesychi glossis veterumque
libris nisus sagacissime coniecit, ipsis titulis optime compro-
batum est.
Licebit autem , spero , in generali huius praefationis
natura paullo diutius in arcadicae et cypricae dialecti com-
paratione versari. Duae enim, ni fallor, res toti huic dis-
quisitioni gravissimae ex ea disci possunt: primum quo
modo digressione facta ex una dialecto duae oriantur, deinde
quales debeant esse duae dialecti, ut artioris necessitudinis
vinculo coniunctae iudicentur. Hoc vero modo utriusque
dialecti natura et condicio optime cognosci possunt.
A.
I. Praeter omnes reliquas dialectos arcado-cyprica
his rebus insignis est:
1. genet. I masc. sing. arc. Qgaoeav cf. Gelbke stud.
II 23. cypr. 'OvaoayÖQUv Id. 2. ^Qiotayooav XVIII.
de Pampbyliis cf. § 5 B. c, 2.
2. genet. II masc. sing, in -tov. arc. riov-i rw eniZu-
uIcü teg. 38 cypr. (Dü.oxvttqcov, °Ovaor/.v7TQcov cf. Au-
reus philol. XXXV. 12.
3. arcv c. dat. arc. äm> rq av af.iegq teg. 4 cypr. uttv
tcci '^cii Id. 8.
4. ig c. dat. (loc.) arc. ig xol eqyoi teg. 51 cypr. I£
rol ßoi/.oi Id. 6.
264 Schrader
5. iv pro iv arc. iv öi/.aGTijgiov teg. 20. cypr. i'rol Fi-
rst Id. 1.
6. o pro dg arc. o-tzbq teg. 38. cypr. o it-iosii-r] Id. 25.
II. Deinde haec, utpote quae in utraque dialecto con-
gruentia inter se inveniantur, alicuius momenti sunt:
1. £ : a . arc. iodillovreg : ß'llco teg. 51. cypr. epa :
agaB.es. legog teg. 26 cypr. UQrJijav Id. 20: tagdt?.
2. v : o. arc. a?rt; etc. cypr. anv cf. § 5.
3. o : w. arc. ßol6f.ievov teg. 24. cypr. <r/ /idÄe Hes. (K. Z.
IX. 366).
4. (t:t. arc. ■/.£?>evojvoi,xQivtüvoi cypr. eyoo'oi, liwoi Id. 31.
5. £ : y. arc. Wlco, öülio (J^gar Grdz.4 467) cypr. £ä:
yä Id. 8.
6. Ttö'uog teg. 12. cypr. moXiji Id. 6. att. rtoXeiog.
7. arc. cc/iv %a av auiga teg. 4. cypr. rdy "a&tcov tov
rjfc Id. 21.'
8. arc. iv cum acc. : cypr. iv cum acc. cf. I 5.
9. arc. 7tog teg. 9. cypr. nag rav leQrjijav Id. 20.
10. III. sing. conj. act. in t\ non i). arc. rvyyävi], iyrj
teg. 14, 26. cypr. Sgfctotffij Id. 25.
11. ccTtv-TEL-iroj teg. 45. cypr. irel-aei Id. 12 : ri-vto.
12. arc. 7taQ€Ta^üi^ffi : zra^TaLw teg. 28. cypr. e^co.-i^
Id. 25.'
13. arc. a/trddag teg. 13. cypr. xaTe'&ijav Id. 27.
14. arc. £a/Lu6vTco teg. 28. Laf-iiövreg , äör/.r^iEvog etc.
cypr. xarfi-Fd^/ov Id. 1 (Ahrens)? Deecke-Siegismund
et Schmidt: xaTe^dpxwv.
15. arc. sovrog teg. 11. cypr. iövxog : ovxog.
Praetermisimus quae omnes dialecti aeolo-doricae com-
munia habent.
B.
Contra multa sunt, quibus appareat utramque dialectum
digressione facta versicolorem, ut ita dicam, vestem in-
duisse*.
I. arcadica dialectus in vetnstiore statu mansit.
1. arc. rig teg. 12 etc. : cypr. alg Id. 10 cf. K. Z. IX. 367.
Quaestiones dialectologicae graecae. 265
2. arc. xav teg. 2 etc. : cypi\ /.«' Id. 10.
3. arc. eövrog teg. 11. ^tvocfdveog C, I. gr. 1513: eypr.
lövxa Id. 19. xeqyvija Id. 9. 19. Feuija Id. 26. &iög
Id. 27. vxtz'eüijav.
4. arc. cc7C vööag {j^do) teg. 13 : eypr. erredvY.e ') Id. bil.4.
dc.-c'croije Id. 6. eypr. ykvovw : arc. — ? lesb. yevoixo.
5. arc. avaÄcJ/ma* teg.43:cyp. bve&iy/.e XIII, XIV etc. Abr.
6. arc. jiölig teg. 12.: eypr. nröXig Id. 1. itö'Kig anti-
quius esse quam TcxöXig docet Curtius Grdz.4 282,
453. cf. K. Z. IX 367.
II. cyprica dialectus antiquior est.
1. eypr. elei Id. 9. feiet bil. Id. 2. VIII. Abr.: arc.
nh'td-i teg. 20.
2. eypr. evyiuläg bil. 3. rag Idd-ävag Id. 20. rag ravü-
£ag XV. Abr. etc. : arc. La/uiav teg. 21.
De origine arcadicarum formarum in -av Leskienio (decl.
im slav.-lit. u. germ. p. 40) assentior, cum tales formas ex
analogia falsa, quae dicitur, masc. in -av (cf. A. I 1.) formatas
esse iudicet; nam cum in cyprica dialecto vulgares formae
in äg legantur (masc. -av), non veri simile mibi videtur, in
primo illo arcado-cyprico sermone utramque formam in av
et äg valuisse aut intra ipsius arcadicae dialecti fines mu-
tationem illam, quam voluit Curtius (Jabns Jarb. 83. 592)
*Ca/nia-jog. *£aiua-o, Caftlav esse faetam.
3. eypr. ßoixog, ßi/cog, ßQtjra : arc. egyoi teg. 3. Digam-
matis vestigium apud Arcades legitur in Faoorioyo
C. I. gr. 1520.
III. Saepius diudicari non potest, utra dialectus antiquiora
servaverit.
1. arc Teterco, reioürw — eypr. :teioei Id. 12. : sert.
Y~k'i cf. uoivrr Fick. Spracbeinb. p. 81.
2. arc, y.ai : eypr. y.äg Id. 3, 5, 7. (K. Z. IX 369j.
3. arc. ei : eypr. t) (>] /.e oig Id. 10).
J) fortasse cyprica rad. <?v coniungenda est cum sanscritica rad.
du in düvas donum, du f. donum.
266 Schrader
IV. Interdum prima illa forma, a qua utraque dialectus
profecta sit, per conclusionem fingi debet, ut
i *>'■!• i i. / • fcypr. aikoc Id. 14.
arcado-cvpr. *al-/o-g = lat. (il-w-s { Jl _ „*
larcad. aXlog teg. 40.
§ 3.
Hoc igitur praeter caetera nobis constat, errare eum, qui
in explanandis priscis dialectorum differentiis gentium migra-
tiones atque digressus aut nihili aut parvi fecerit. Aliter de
ea aetate iudicaveris velim, qua gentes — id quod circa
Obympiadum initium factum est — in sedibus constiterunt,
inter se coaluerunt, commercio conexae fuerunt. Hoc enim
tempore inter dialectos differentias quasdam esse natas con-
tinuis Ulis mutationibus bic illic ortis, denique eodem modo,
quem J. Scbmidtius ille similitudinem ab undis petens
„Wellentbeorie" dixit, ex ipsis graecis dialectis demonstrari
potest. Sed de boc alia occasione data verba faciemus.
Nunc ad ipsam Atticorum cum Aeolo-doriensibus in ä et /;
usu comparationem redimus.
Demonstrasse enim mibi videor in ea dissertationis parte,
qua de aeolo-dorica vocali >; agitur, illis in dialectis adeo
non libidine quadam rj pro ä pronuntiari, ut in niiro dia-
lectorum consensu quasi ratio quaedam et consilium pro-
spiciatur.
Longe alia res in Attica est dialecto. Ibi enim notis
regulis exceptis unumquodque fere ä in /; mutatur. Quid
igitur inde apparet?
Suspicio oritur eas vocales /; , quas Attliis communes
babeat cum Aeolide et Doride, et quod naturam et quod
aetatem mutationis attinet, ab reliquis esse seiungen das.
Alio igitur, ni fallor, et modo et tempore /; in Xky\}%ai dor.
?Jyr]T<xi, alio in dtjpog dor. öä/nog ortum est neque suspicor
quemquam in dubitatione versari, utrum boc rt an illud priore
teni])ore natum esse sumendum sit.
Quare ne nos quidem negamus atticam dialectum ad
Quaestiones dialectologicae graecae. 267
eas vocales r, quibus cum dialectis aeolo-doricis faciat, una
cum Ulis delapsam esse.
Res igitur, si quid scio, haec fuit: Primum eo tem-
pore, quo gentes omnes una (cf. § 4) excepta con-
iunctae inter se vixerunt, certis et in formis et in
radicibus ä in ?; mutatum est. Hoc quibus de causis
sit factum neque minus, utrum vocalis ij ubique in ipso
graeco sermone nata an ex summa interdum antiquitate ser-
vata esse videatur, infra quaeremus. Deinde vero At-
tici ab reliquis separati in hac mutatione longius
progressi, ab Ionibus etiam superati sunt.
At Elea dialectus tota fere ab hac mutatione2) abstinet.
Concedo rem satis difficilem esse ad expediendum, tarnen
enucleari eam posse confido. Atque ut ab initio libere sen-
tentiam meam profitear, veri simillimum mihi videtur Eleam
gentem ab reliquis iam digressam fuisse, cum mutatio illa
in lingua oreretur; neque enim dialecti proprietas cum hac
pugnat sententia et Eleae genti a veteribus summae anti-
quitatis laus tribuitur. Nescio igitur an recte iudicaverit
Ahrensius (dial. I 231): „Propius enim (elea dialectus) accedit
ad Doricam et Laconicam maxime dialectum, ita tarnen
ut optimo iure peculiaris dialectus non doricae varietas
quaedam habeatur. "
2) Scio esse <joi eleorum titulorum formas illas, quae « pro tj ex-
hibent, nimirum quod cum reliquis dialectis pugnant, recentiore tem-
pore rursus tj in « mutasse arbitrentur itaque nihili faciant. Ego
improbo eorum ratiouem; magnopere laudo bac in re J. Schmidtium
(cf. K. Z. XXIII 374). Atque singulae formae suo quaeque loco tracta-
buntur, hie unum monuerim titulorum numero in dies crescente valde
nobis esse cavendum, ne temere quidquam in iis ex summa antiquitate
servatum esse negemus. Quis enim formam illam cypricam 6o.-ivca,
quis Heracleensium nQaooovTaaoi, quis Cretensium TZQiiytvTnvs in ipsa
graeca lingua repertum iri sperabat? quis tot alia? Quare in tempus
veri grammatici mihi esse videtur dicto illi Herodiani obtemperare.
quo nos ,,r^j' nuoädooiv evfuviÖg ngOi'Si^ia&ca" iubet.
26S Söhrader
Gerte nos egregio illo Damocratis titulo Olympiae nuper
tletecto (arch. Zeit. 1S76 p. 183 squ.) viri clarissimi iudiciura
et laudare et comprobare debemus. Hoc vero, quoniam
summa disceptationis in ea re posita est, ex ipsis dialecti
reliquiis demonstrandum est. Levioribus autem missis haec
maxime in iudicium veniunt:
I. Ac primum Elea dialectus duas res cum una Les-
biaca communes habere videtur:
1) releora C. I. gr. 11. bom. iTcnöxa, V€Cf£?.riyEQ€ra
Zeig etc., quae aeolica dicuntur cf. Hinrichs. p. 93 sequ.
Brugman. stud. IX p. 259 sequ.
Tarnen et latina sc?*iba, nauta, i/icolu et doric. vcdzct
(C.I. gr. 1930 f. vol. II addenda; neque tarnen tacuerim fieri
potuisse in boc titulo, ut o finale interiretj ostendunt bas
formas antiquas potius esse quam aeolicas; erant, ut recte
ait Brugmanus, „ starr und steif gewordne Ablagerungen aus
älterer Zeit".
2) Paullo maioris momenti fuerint accusativi in -oig
(-oig), qui pariter in Elea atque in Lesbiaca dialecto le-
guntur e. gr. el. ol. nov. : a/.'/.oio v. 8. y.aTailaio yaotzzQ
x. 16. De origine formarum recte monuerunt et Brugmanus
(stud. IV 85) et J. Scbmidtius (voc. 1 112) in illis non v in i
mutari, quae est graecorum grammaticorum doctrina, sed o
consonam littera v debilitata sonum i genuisse.
Quamquam etiam bac in re Lesbii et Elei valde dis-
crepant; nam cum apud illos unaquaeque consonae a speeies
littera v explosa vocalem i gignat, cf. lesb. toig ex tovq,
7ialg ex *navT-g, Ihcoioa ex *Xm ovtjci , apud Eleos una
vetus illa consona a, qualis indogermanica aetate erat, vi
sonum i gignendi utebatur cf. alloio ex a'Ü.ovg, roig ex
xövg got. päns\ a ex t natum ea carebat cf. näaav v. 12 ex
*;cccvrja, avTctnodiöwooct v. 17 ex * diöovrja. Quodsi quis
avT(X7todidiüoact comparato rcäooav pro vräaar expectaverit,
baec ipsa forma legitur in parvo quodam titulo Olympiae
reperto (Arcb. Zeit. 1877. H. 1 : fccioarjg aQerrjg).
Accedit quod dialecti etiam digressione facta in acou-
Quaestiones dialectologicae graecae. 269
sativo plur. et in partie. nasalem retinuisse videntur, cf. enim
arg. xövg, 'imiovg. cret. vttÜqxovoclv Le Bas 63, 6. 7tdvoag
Le Bas 63, 9. Ttqinovoav Le Bas 82, 16 etc. thess. tcccvocc
tit. phars. — Quod cum ita sit, in levi illa utriusque dia-
lecti similitudiue aliquid ponderis ponere dubito, praesertim
cum mira illa consonae a vis aliis quoque in formis cogno-
scatur. cf. nagEloy^xai etc. J. Schmidt, voc. I 112.
II. Multa deinde Elea dialectus cum Doride septen-
trionali et cum dialectis, quae aeolicae dicuntur, com-
munia habet:
1. yadöa/.rueroi C. I. gr. 11 cf. locr. ivY.aleti.uvog hyp.
41, 43. cf. Merzdorf spracbw. Abb. p. 32. errat igitur
J. Schmidtius (voc. II, 90), cum dicit: „xadöaXijfievoi,
welches das elische als zur aeolischen Gruppe ge-
hörig erweist."
2. sv c. acc. ev xb laqöv Ol. nov. 32. ev xav löiav v. 9
sy yu'LvMua v. 31. f/< MikrjTov v. 38. cf. Merzdorf
spracbw. Abb. p. 34.
3. apocopen praep. -rfot. nag TtoXe/Lico C. I. gr. 11.
cf. Merzdorf sprachw. Abb. 37. cypr. rav 'Ad-ävav
xav Tteo 'Hdcdicov Id. 27. 28, sed neoi Ol. nov. 2.
4. dat. III in -oig (oig). aycavoiQ Ol. nov. 26. cf. Merz-
dorf spracbw. Abb. 36 — 40.
III. Cum doricis dialectis Elea dialectus t ante i
servat :
1. noxi praep. Ol. nov. 14. 39. cf. Ahrens II § 43: arc.
nög, cypr. rcög, zend. paiti.
2. Xyovxi III pl. Ol. nov. 28. lac. fjßcovTi tit. Xuth. 5.
beracl. l(.i7tQr'toovTL I. 145. cret. avadeiy.vvvxL C. I.
gr. 3050. 20 : arc. y.qivwvgi teg. 5. cypr. e^o'oi Id. v. 31 .
IV. Miro denique modo El ei cum Laconibus con-
cinunt.
1) F scribitur et in vetere tit. C. I. gr. 11 et in Xutbiae
testamento laconico (Ber. d. Ac. d. Wissensch. Berl. 1870. 53)
ßgdxQcc, ßtxea, Fäqyov C. I. gr. 11: Fexscc ter in Xuth. Post
in utraque dialecto ß — ß pronuntiatum est: el. ßor/.iag
270 Schrader
(ßolxog) Ol. nov. 24 cf. Ahrens I 226: lacon. ßcogoeq (Herrn. III
449) BwQ&ia CA&rtv. I 225) ßtoo&ea (Herrn. III 450) ßiogMa
Hesych. = oQ&ia cf. Ahrens II § 5. J. Schmidt voc. II 3t0.
2) Utraque dialectus g finale in q mutat. el.C.
I. gr. 11 toZq Falrj'ioig, ai de tiq cf. Ahrens I 227. Ol. nov.
9z6q 1, OTttoQ 4, Ja(.io/.QärrjQ 4 et ubique: lac. VEiv.äaq
Herrn. III 449. Zev^inrcoq lA&rtv. I 255. ver/.davTeQ Herrn.
III 450 cf. Ahrens II § 8. Tarnen, si quidem M. Schmidtium
(K. Z. X 206) sequeris, Lacones ab Eleis in eo differebant,
quod unum g finale in g mutabant, Elei ne in fronte qui-
dem aut in media vocabulorum parte o intactum relinquebant;
scilicet in ipsis titulis huius generis exempla non reperiun-
ter et de ipsis Ulis, quae afifert M. Schmidtius (cf. Q£Qf.uog
pro Qeof.nog, giycc ' ouurra) , utrum elea sint et re vera q
pro a exhibeant necne, valde dubitare licet, cf. Curtius
etym.4 447.
3) Mos o inter vocales in spiritum asperum
vertendi in utraque valebat dialecto. Ol. nov. TtorjäTai
v. 35 no^äaaai v. 33. lacon. hcoi^t Ross. Nr. 33. fimav Herrn.
III 449. ver/.dao Herrn. III 449. veiY.üuvTEQ Heim. III 450.
TIoolöccvl Herrn. III bis cf. Ahrens II § 9. Quamquam hac
quoque in re insignis utriusque dialecti conspicitur differentia;
nam cum Elei solam priscam consonam o in spiritum ver-
tant, o ex x natum religiöse servent (cf. norjarai : 7cäaav,
ä;coo(faoioTCOQ , tyy.rratv\, Lacones neutri consonae a spe-
ciei parcunt (cf. eTtoir^e : /ucoa ex *uovTJa. 7cua, e/J.i;rwa).
Quamquam ex his rebus utrique dialecto aut cum nullis
aut cum paucis communibus si quis ad artius Eleorüm cum
Laconibus cognationis statuendum vinculum coniecturam
fecerit, quanto in errore versetur, patet. Demonstrari enim
potest omnes illas affectiones recentioris esse originis. Velut,
quod rhotacismum illiun attinet, in antiquissimo:t) Eleorum
3) Apparet inde Erctrienscs morem illum ab Eleis non acccpisse,
ut tradunt graramatici. Accedit quod contra ipsius Strabonis testim. X
p. 686 quarti quidem saec. initio Erctrienscs solum a in „«(«;)" non
iu ,,Ttfai" {)i4uäiwy in q mutaverunt cf. Eustratiades Archaeol. eph. 1872
Quaestioues dialectologicae graecae. 271
titulo C. I. gr. 11, qui est circ. Ol. 70 (Kirchhoff, stud.2
102), a in fine tantum articuli et indefiniti rig et id qui-
dem, ut videtur, ante solas consonas in q mutatum est
cf. Curtius, Zeitschr. für Altertumsw. 1844. 638 (legitur toIq
ßa'/.r'toig : Toig'Ho.-acuoig, al öi tiq ra yoacpsa). Jam vero
in Ol. nov. tempore post Alexandrum Magnum exarato sine
ulla exceptione in fine vocabulorum q pro g legitur.
Etiam serius mutatio ilLa apud Lacones facta est; nam
neque antiquissimi Laconum tituli (test. Xuth. init. V. saec.
et C. I. gr. 1511. Ol. 91, 1 Kirchhoff, stud.2 96) neque Alc-
manis fragm. et Aristoph. Lysistr. (excepto v 988 nalaido)
ullum huius generis exemplum exhibent. Tituli vero, quos
supra diximus, aetatis p. Christ, sunt. cf. Ahrens II § 8.
Idem deinde de IV, 1 valet. Apud Eleos enim ß pro
/ circa IV. saec. init. in dialectum irrepsit; nam et in tit.
ßgärga et in parvo quodam el. titulo (circ. Ol. 94. ßa'/.eltov
arch. Zeit. 1876 4. 22) / legitur. Contra ß reperitur in Ol.
nov. suoque iure Dittenbergerus monet (arch. Zeit. 1876. 4. 22)
in recentioribus Olympiae inscriptionibus ubique in latinis
nominibus ß pro v scribi cf. Bijgov, ZeßfJQov etc.
Pari denique modo de laconieo illo more a inter vocales
in spiritum vertendi iudicandum esse Kirchhoffius (Monatsber.
d. Berl. Ac. 1870. 61) demonstravit atque ne in Eleorum
quidem antiquiore titulo C. I. gr. 31 (tyoiog ^ a7c6r]as)
mutatio illa conspicitur.
Si igitur omnes illae res Laconibus cum Eleis communes
ad antiquius aliquod tempus non recedunt, tarnen in gentium
vicinitate continua mutatione illas affectiones ab Eleis ad
Lacones propagatas esse veri simillimum mihi videtur. Sed
de hoc alio loco exponemus.
V. Restant quae Eleae dialecto propria sunt et pe-
culiaria.
1. a in 7cdo : moi C. I. gr. 11. Fäoyov C. I. gr. 11 de
«p. 417. bnöoai, üo^ovoiy, ojAvvovQas, 7iao((ß(iii>u>gtv : cluya;, i/.äairjv,
ovvüi,/.u> etc. Contra el. : 'iyxT^oiv, näoav : oncup (Otouio?, oiyu).
272 Schrader
ovvsiav, uuoxLvoiuv C. I. gr. 11. cf. Curtius. verb. II. 267.
I^iä (= ut) 'rtorjoe aut jtt5 aTiörjoe = Inö^oe C. I. gr. 31.
2. ä in Fqäx{j(x, /Lid, e'ä C. I. gr. 11. nctzÜQ Ol. nov. 6.
(faivärcu 16. 7tot]ävai 36. avattd-q 32. do&q 37. anoora-
/.äuev 35.
3. in consoDis ruaxime memorabilis est assimulatio pro-
gressiva, qua (7i9- = (7(7 mutatur. no^aaoai = 7ioi]oa<j&cu
Ol. nov. 33.
4. nom. sing. noleQ Ol. nov. 16.
5. acc. plur. III xÜqitsq Ol. nov. 17. tt'/.siov&q Ol. nov. 8.
6. in verbis Inaviray.iÖQ Ol. nov. 8. : * l-ravizdco.
Iam vero bis omnibus expositis boc nobis constat, eleae
dialecti- indolem esse talem, cui optimo iure proprius inter
reliquas dialectos locus tribui possit.
§ 5.
Sed profecto vereor, ne quis mibi iam nimiam veterura
contemptionem opprobrio det, quippe qui adbuc Strabonis
illud notissirnuni de graecis dialectis testimoniurn non cura-
verini (Strabo VIII p. 333), quo disertis verbis non soluin
Eleos sed etiam Ärcades inter aeolicam referat stirpem.
Scilicet iam Abrensius, ceterum antiquitatis minime
contemptor, bac in re Straboni oninem fidem abrogandam
existimavit, cum scriptorem non antiquas de Aeolica stirpe
traditiones, sed vulgatam illara quattuor dialectorum divi-
sionem in earum dialectorum cognitione positam, quibus usi
erant scriptores, secutum esse demonstraret (Abreus I 1 — 5),
quam opinionemKircbboffii auspiciis Hinricbsius (de bom.eloc.
vest. aeol. IV) nuper adeo — nescio an in falsum — auxit.
ut aeolicum nomen ad unos Lesbios restringendum esse vellet.
Nihilominus bac nostra memoria, qua et de Arcadum et
de Eleorum sermone melius constat, pro satis certo promul-
gatur (cf. Bergk de tit. arc, Halle 1860, 61 p. IV) erravisse
Abrensium in Straboue rcpudiando. Atque boc ab initio
concedo, ut verum sit dialectos graecas, quac mm sint Iadis
aut Attbidis, aut inter Aeolidem aut inter Dnridcm esse
Quaestiones dialectologicae graecae. 273
referendas, suo iure aliquem posse mirari nos unos Eleos ab
hac regula excepisse.
Quod cum ita sit, non nefas duxi hoc loco paullo übe-
rius de arcadicae dialecti indole et cum reliquis compa-
ratione exponere, cum praesertim Gelbke, ille arcadicae
dialecti iuvestigator , iu bis quaestionibus non ea, qua par
fuit, subtilitate versatus sit. Neque spero quemquam nobis
crimini esse daturum, quod ipsarum dialectorum cognitione
nisi veterum de bis rebus traditiones examinandas nobis
proponamus, si quidem suum fecerit dictum illud Giesii
viri optimi, quo monet: „Nicht in den Meinungen der Alten
liegen die wahrhaft historischen Zeugnisse, sondern in ihrer
Sprache selbst."
Viam autem et rationem quaerendi in unaquaque huius
generis comparatione quam optime G. Curtius, vir claris-
simus, significavit, cum in ea disputatione, cui nomen: „Be-
merkungen zur griech. Diabetologie" (Gott. gel. Anz. 1S62
p. 4S8) inscripsit, baec verba faceret: „Wie wir von der
griechischen Sprachgestaltung zur graeco-ita-
lischen, von da wieder zur indogermanischen
aufsteigen, so gilt es den Versuch, ob wir nicht
von den scheinbar ziemlich disparaten Laui-
gebilden der Lesbier, Boeotier und Thessaler
zu einem primitiven oder Uraeolismus gelangen
können, welcher mutmasslich den gemeinsamen
Ausgangs punet für alle Zweige bildete."
His praemonitis ad rem ipsam pervenimus.
A.
I. Ac primum haec Arcadibus cum Doriensibus
communia fuerunt aut cum omnibus aut cum quibusdam.
1. Ttagexä^covai teg. 28: 7iaQerätco cf. Ahrens II § 11.
Curtius verb. II 270.
2. öearoi conj. teg. 10. ItziouvIgtoitoi teg. 16. exempla
exstant in dialectis Messeniorum, Cretensium, Cnossi, Ca-
lymniae cf. Curtius verb. II 66.
Curtius u. Brugmas, Studien X. \%
274 Schrader
3. r]9 pro r\v teg. 39: Corcyraei (Ross. arch. II 567 v. 3),
Siculi (Ahrens de dial. sie. p. 37), cf. Curtius verb. I 147.
4. -vzco III p. pl. imp. ay/.ctQvoo6vTtü teg. 19. ivayövzo)
teg. 19. TtoevTco teg. 9. ^a/.a6vTcu teg. 28. lovtio teg. 50: La-
cones, Heracleenses , Delphii, Corcyraei. cf. Ahrens II 296.
Curtius verb. II 48.
5. -at III p. s. opt. aor. I. act. cpöegai teg. 8 cf. dor. Ahrens
II 335; formae ei exhibentes aeolicae nominantur. cf. Ahrens I
148. Curtius verb. II 267. dia/.toXiGei teg. 7 (ei de no).ef.iog
öiccxtolvoei) futurum esse Bergkio assentior (tit. arc. p. XV).
6. inf. praes. act. in -ev i/.upalvev teg. 24. hcäqyev teg. 55.
e7iriQeiä£ev teg. 48: Heracleenses (cf. Meister stud. IV 421 j,
Cretenses, Theraei, Delphii cf. Ahrens II § 21, 6. Curtius
verb. II 109.
7. kelaßrf/,c6g teg. 14 pro eilacpcog: Siculi (Archim. Aren,
p. 331) cf. Ahrens II 347.
8. äcpetüo&w teg. 14: Heracl. dvecöa^ai cf. Meister stud.
IV. 433. Ahrens II 344. Curtius verb. II 216.
9. arc. pl. decl. II in -og. rög etuovvioTauivog teg. 53 :
Cretenses, Cyrenaei, Theraei, Delphii. Ahrens II § 21, 1.
II. Deinde dialectus arcadica cum singulis Doridis
dialectis et simul cum Aeolidis dialectis in his concrepat:
a. cumDoride septentrionali et cum omnibus Aeo-
lensibus:
1. ddiAr/iievog teg. 3. ärtei9fivai teg. 48. Lauiovzio teg.
28 etc. cf. Merzdorf sprachw. Abb. p. 32. Curtius verb. I exe. II.
b. cum D o r i d e s e p t e n t. et cum Boeotis et Thessalis:
1. iv c.a,cc.(lvccy6vziij iv öi/mot^qiov) cf. Merzdorf sprachw.
Abh. 34; Lesbii: eig, ut C. I. gr. 2166 oiäoai xb ipücpiGfia
elg GTÜkkav Xi&ivav et saepe.
2. jcög teg. 9, 56. ex noxi. dor. Ahr. II 358. boeot. Beermann
stud. 1X75). thess. Ahr. II 534. Lebii: ngog, ut CI.gr. 21 66.
rcQog ctlkälotg et saepe. cf. Sapph. 109. Bergk.;: ovxiu ij£ai
7CQOg 06, OVXiTl /js'w.
c. cum Üoriensibus et cum Boeotis.
1. v servatur in III p. pL /.qiywvgi teg. 5. xeXevtovot
Quaestiones dialectologicae graecae. ■ 275
teg. 15. napeTccBtovoi teg. 28. dor. -vzi (Ahrens II § 36, 2j.
boeot. -vti, v&l (Beermann IX 62).
2. ö : ß. loöelkovreg teg. 51 (f~ ßcd, gar) = dor. odelög :
oßolög Ahrens II 81. boeot. Beermann IX 62.
3. ä : w xoivävag teg. 21 (cf. Gelbke II 17) dor. cf. Ahrens
II § 22, 1. boeot. Ahrens I 186, 3.
4. a servatur. arc. xdv teg. 2 dor. xd cret. Gort. 4. He-
rael. I 100 etc. boeot. xd (Beermann IX 15): lesb. xe; deinde
in -xäxioi TQiaxdaiot teg. 8. dor. xdtLOi (Ahrens II 119) boeot.
-xärioi (Beermann IX 16): lesb. xoatot.
d. cum Doriensibus et Lesbiis:
1. in suffix. inf. praes. verb. in -ca. ificpalvev ex *ifi-
cpaive-ev cf. I. 6. lesb. \kyi\v ex *keye-ev. Ahrens 1 133. boeot-
thess. (pege-f-iev.
2. x : x. 6odoy.au teg. 42. dor. Ahr. II 82. lesb.Sapph. 1,22.
Haec fere sunt, quibus arcadica dialectus aut cum sola
Doride aut simul cum Doride et Aeolide facit. Consulto
vero in tota hac comparatione Doridi primum locum tribui-
mus, ut quanta similitudo inter utramque dialectum inter-
cedat, ab initio pateat. Hoc cum ex aliis rebus tum maxime
ex verborum flexione et formatione cognosci potest; huius
enim generis exempla, quae nominavimus I 1 — 8, aut in
Aeolide omnino non reperiuntur (nr. 7. 8) aut aperte cum
ea pugnant (maxime nr. 1, 4, 5).
Dixerit quispiam bis rebus ut plerumque aeque ex an-
tiquitate servatis non aeque mutatis non multum effici.
At ne in offuscatione quidem illa vocalis a : o, quae
aeolica interdum habetur, arcadica dialectus magis cum
aeolicis quam cum doricis dialectis facit. Exempla autem
haec sunt:
1. 1. £(p&0Qxt6g teg. 11; non dubito, quin obscura vo-
calis magis ad perfectum notandum (cf. att. nkvovtta. hom.
öeöogxa. lesb. rtzoo&ai) quam vocalis a affectione nata sit.
cf. enim II 1—3; velut aliud est o e. g. in 6öf.wg aliud e. g.
in yvoqjaD.ov lesb.
2. öexörav, exoTÖfißeia C. I. gr. 1513. mutationem a : o
18*
276 Schrader
post x litte ram factam posteriore tempore apud Arcades
iuveterasse tqicc/.ccgioi teg. 8 demonstrare videtur. In ipsa
bac mutatione cum Heracleeusibus Arcades faciunt cf. xo-
Üagog, ävY.od-aQiovTi Meister stud. IV 369.
IL contra a prope nasales et liquidas servatur:
1. OTQCtTayoi teg. 9: boeot. orgorog (Beermann IX 17).
lesb. OTQOTayu) Abr. I 76. orgorög tbess.(?) v.ÖQvoip Abr. II 2 19.
2. ayy.aQvaodvTto teg. 19. ävalwiiaai teg. 43: lesb. 6v~
&evrcc Abr. I 76 thess. öve^eixe I 220. II 533. Boeoti: ävä
(stud. IX IS); patet inde, quantum erraverit, si quis e. gr. cypr.
ov£&i]Y.e et lesb. bve-ihjxe ad unum tempus reduxerit. cf. §2B.
I. 5 ; quod moneo, ut intellegatur, quanta circumspectione opus
sit in dialectis inter se comparandis.
3. ovyyqctcfov teg. 55. yiyQamoi teg. 53 : Heracleenses,
Cretenses, Lesbii bac in radice a in o vertebant: ygocpco
(cf. Meister stud. IV 375).
Paullo incertius de mutatione illa a : e in fontium pe-
nuria iudicari potest. Unum enim arcadicum buius generis
exemplum cum reliquis dialectis comparari potest:
arc Qiuoy.Qirrjg, TIolvy.QiTsia. \esb.y.Qerog i Ahr. 175) boeot.
'/.QÜtog Beerm. IX 16, quamquam in Segoog Boeoti cum Les-
biis et Thessalis faciunt. Ceterum mos ille a et o maxime ante
liquidas in « vertendi (meliora Arcadum exempla sunt: eads?.-
lovzeg teg. 51 . deQe&Qov, uqs&qov. Gelbke II 13) per plurimas
valuit dialectos. cf. de Boeotis Beerm. 16. de Lesbiis Abr.
I 75. 80. de Doriensibus Abr. II 122. Meister IV 371.
Magna igitur est arcadicae cum Doriensibus dialecti
similitudo. Quare boc iure dici potest, si quis adversus hoc
Arcades inter aeolicam stirpem retulerit, multas et graves
bujus sententiae causas ei esse proferendas.
B.
I. Ac primum quaeri debet, quid sit Arcadibus cum
omnibus Aeolensibus neque tarnen cum Dorien-
sibus commune. Mirum autem certe iudicandum est nihil
esse quod iure hoc loco afferatur.
Quaestiones dialectologicae graecae. 277
II. Altero loco de his formis agendum est, quae apud
Arcades et apud quasdam aeolicae stirpis dialectos
neque simul apud Dorienses reperiantur.
a. apud Arcades, Boeotos, Thessalos.
1. lg pro IS; eoöorrJQeg teg. 6. loöf/J.ovreg teg. 51.
boeot. lg, sog stud. IX 64. thess. loyovoig Ahr. II 535. At in
singularum dialectorum finibus IB assimilatione in tag, lg
mutatum esse ex eo apparet, quod antiquiores Boeoti l|
religiöse servabant. C. I. gr. 25.
2. plenior forma gen. s. masc. I arc. Qgaofav ex Ogaola-o
Gelbke II 23. boeot. Mevvjdao (Beerm. IX 46). thess. Tfyuao
II 534, sed tit.phars. : Evueiliöa; Lesbii ut Dorienses ü /.tlorü,
cHoa/.leldä etc. dicebant. Ahr. 1 110. cf. de Pamphyliis B. c. 2.
b. apud Arcades et Boeotos.
1. cc7tvööag teg. 13. cf. Boeot. aviSiav , öedoav&i
(Beermann IX 7S). de formis ipsis nil constat.
2. dat. sing. II in -oi egyoc teg. 51. XQtivot teg. 44.
boeot. dduoi, öduoe , daj.iv Beerm. IX 71 (el. -oi): lesb.
oxKfävw. thess. öduov ex ddj.au. dor. dd/.io); interdum
pro dativo in Doride quoque locativus legitur cf. e. g. h
Jlgiavaiol Ahr. II 227. Atque ego non dubito, quin in ter-
minatione -oi pro dativi -o) usitata verus veteris sermonis
locativus agnoscendus sit. Quamquam ne hac quidem re pro-
batur artius arcadicae et boeoticae dialecti cognatiouis vin-
culum esse statuendum. Demonstravit enim nuper Ahrensius
(philol. XXXV 13) in cyprico sermone utrumque casum, et
dativum et locativum, vivum fuisse (rw &ea reo ^Arc/.iövi:
i| xol FoLy.ol toI ßaoilrjfog). Quod si ita fuit, idem status
in arcado -cyprico illo sermone, de quo §2 egimus, valuit;
unde perspieuum fit et in arcadica et in boeotica dialecto
proprio Marte locativum veteris dativi usum usurpasse.
c. apud Arcades et Lesbios.
1. r ante i in u mutatur. arc. -/.elevcovoi, /.qIvojvgi,
TQiaxdoioi Lesb. (psgoioi, Xiyoiai, öia/.daioi. Atque primum
constat hac ex re artiorem Arcadum cum universa Aeolide
necessitudinem colligi non posse ; nam Boeotorum antiquiores
278 Schrader
tituli x ante i religiosissime conservant cf. /.qivovxi (exwv&i),
dicr/.ccTioi, unde apparet Aeoles, antequam in dialectos di-
grederentur, hac in re Doriensibus pares fuisse.
Quamquam ne cum Lesbiis quidem solis uno et eodem
tempore Arcades in illam mutationem delapsos esse veri
simile mihi videtur. Si enim probabile est Lesbios quondam
et Boeotos unam gentem fuisse, negari non potest, cum hi
veterem litteram x conservent, illos in ipsis Asiae coloniis
Ionum fortasse vicinitate commotos a vetustiore statu desci-
visse atque ita concentum illum Arcadum hac in re cum Lesbiis
casu esse factum. Quadrat vero ad eam rem, quod vetustioris
Status reliquiae in ipsa lesbiaca dialecto reperiuntur. cf. JTo-
xiöav Ahr. I 123. Non vero enexov pro %tczoov Ale. 60
Bergk.3 Cramer an. Ox. I 144, 6 xov nixtu 6 ScÖqloxoq
dicpeihsv eivcti erterov' ^Ah/.alog yJyQrjxai huc referendum
est, cum ETtEöov sine dubio ex * ireex-oo-v ortum sit cf.
G. Curtius verb. II 284.
2. arc. a7vv teg. 3. aXXv teg. 40. yaxv teg. 29. cf. de
Lesbiis Ahr. 181 et Hirzel zur Beurteil. 12. Opus autem est
in re magni ponderis paullo altius repetere; quaeritur enim,
mutatio illa o (a):v utrum iam eo tempore, quo Aeoles
nondtim in dialectos digressi erant, valuerit, an in singulis
dialectis increbuerit. Hie vero dialectorum hac in re Status est :
1. arc. anv — lesb. arcv — cypr. auv.
arc. allv — lesb. ösvgv.
2. arc. yaxv — lesb. y.ccxd.
arc. QQaoia-v cypr. 'Ovaaayoga-v. — lesb. eveg-
yexa-o (gramm.j.
arc. — ? cypr. yevoixv — lesb. ev^axo.
3. lesb. vfioiog — arc. o^w&v^iaöov. cypr. o/iov.
lesb. 7tvxa/nog, axv/na, ovg!- — arc. 7cö?,s[iog etc.
lesb. curvdidoodai. arc. anvööag — cypr. krt&dvx&%
öv^ävto. cf. p. 265 ad 1.
Quaestiones dialectologicae graecae. 279
In hoc igitur rerum statu apparet, quod quidem muta-
tionem o:v attinet, inter vocalem o in terminationibus (vel
in syllabis finalibus) positam et vocalem o in radicibus dis-
criruen esse faciendum; nam cum in illa mutanda tres illae
dialecti consentiant, ita tarnen, ut Lesbiaca interdum vocalem
o terminationum intactam relinquat, contra arcadica et cy-
prica aut raro aut numquam mutationem ad radices transtu-
lerunt. Quaestio igitur iam his finibus conclusa est, ut
quaeratur, formae illae, quas sub nr. 1 coniunximus (cum o
vocalis offuscatione in fine vocabulorum), utrum dialectis
aeolicis iam primis temporibus communes fuerint necne. Hoc
autem bac in re reputari debet:
1. abstinent tota illa mutatione dialecti boeotica et
thessalica; exempla enim, quae huius generis afferuntur,
aut nulla aut levia sunt (cf. Gelbke II 19. Beermann 1X23).
Velut v pro o in ovvuu (Qvv/naaTog , dvovfirjvev) doricis
quoque dialectis commune est (cf. Ahrens II 123) et ne ab
Atthide quidem alienum. cf. vwvvftog, aviowj-iog; deinde
yirvucu boeot. (cf. Boekh Monatsber. d. B. Ac. Nov. 1857)
non ex *y£vofiai sed ex *yiv-w(tai ortum est (cf. Grdz.4
175). Quod denique Beermanus fuscae Boeotorum o pro-
nuntiationis argumenta affert So/ncpogog : ^vf-icpogog, 'A/norag :
'Afivvrag, ipse non ignorat similia omnibus fere in dialectis
reperiri. cf. Beermann IX 19.
Quod cum ita sit, vereor, ne eodem modo atque in c. 1
boeotica dialectus obstet, quominus communi aliqua aetate
Lesbios et Arcades in illam mutationem delapsos esse pute-
mus, cum praesertim ne Dorienses quidem omnes
v pro o ignorent.
2. Nuper enim Siegismundus eorum titulorum, quos
Hirschfeldius iter per Pampbyliam faciens collegit (Berichte
d. Ac. d.W. Berl. 1874, 1875), quinque in urbe Aspendo re-
pertos in publicamtulit notionem. Iam vero Aspendiorum urbs
— verum incolarum nomen fuit 'EöTßedijoi p. 93 — dorica
fuit; nam et Strabo XIV p. 667c Aspendum Argivorum fuisse
coloniam tradit et reliquiae dialecti ipsae doricam prae
280 Schrader
se ferunt speciem (cpUan 1, 2. Tiegreötoxe 2, cf. cret. 7ioqtl.
"Mag ex 3l6laog 5. ex tit. Phaselensi: aliov /mi yäv v. 1.
e% riveg dffellovTi e/^t f.ü]oi v. 7). Iam his in titulis mutatio
o : v ultra ipsarum aeolicarum dialectorum fines propagata
est; legitur enim ut in arcadica et in cyprica dialecto 'Ydga-
fiova-v 5; immo KovQaoitov-vg 1. *Eor-edijvg (Eckel num.
vet. anec. p. 219). v ßolei.ievig tit. Sylliensis v. 13. —
Quam ob rem probandum esse non censeo si quis
dixerit ex formis arcv, allv, xarv sim. artiorem Arcadum cum
Lesbiis necessitudinem colligi posse. Itaque ut nemo dubi-
tabit, quin, ut exemplo utar, Cyprii in vocali e in i ante
vocales mutanda cum Cretensibus, in a in o mutatione cum
Boeotis casu fortuitoque consentiant, ita bic quoque longe
veri similius mihi esse videtur Arcades et Lesbios disiunctos
atque separatos o («) in v mutasse.
C.
De iis, quibus arcadica dialectus una cum cyprica praeter
reliquas omnes dialectos insignis sit, § 2. A. I. exposuimus.
Accedunt pauca ex tit. teg., quae patent controversiae;
ut cp^egag teg. 8. (pro *cp&eQoag, (f&eQQag, cp&r^ctg) oyetg
dat. öecczoi acpelg teg. 18.
/neoT1 av = f.iixgi äv cf. Curtius Jahns Jarb. 83. ei de
Tig (e. g* xar5 ei de riva tqotzov (f&ijgwv teg. 17).
Sed haec hactenus. Demonstrasse enim mihi videor tarn
multa Arcadibus cum solis Doriensibus communia esse, deinde
ea, quibus Arcades cum Aeolensibus faciunt, ad prisca tempora
referri non posse, denique tot tantisque rebus arcadicam dia-
lectum propriam induisse vestem, ut appareat vel contra Stra-
bonis auctoritatem ad veterem Ahrensi sententiam redenndum
esse , qua ille non solum Eleos verum etiam Arca-
des aeolicaestirpi abiudioavit, proprium« ttique
dialecto locum intersermonemPeloponnensiacum
vindicavit. Quod cum itasit, iter illud, quo Aeolenses quon-
dam in Peloponnesum ex Thessalia descendisse Gelbke (stud,
II 10) poetica inventione expinxit, vereor ne nunquam sit factum.
Quaestiones dialectologicae graecao. 281
Quamquain gaudemus, quod a pusillis illis et incon-
stantibus dialectorum discriminibus inter se comparandis iam
redire licet ad legem illam graecae linguae gravissimarn,
qua dialecti omnes in duas partes dividuntur, in eas? quae
vetereru vocalem ä conservant, et in eas, quae eam in q
mutant. Dolendum autem est quam maxime, deesse nomina,
quibus duplex illa dialectorum divisio graecae et gentis et
linguae historiam illustraus significetur. Nos hac in disser-
tione tralaticia nomina dialectorum aeolo-doricarum et
iono-atticarum relinquenda esse non existimavimus.
Cum igitur de ipsa lege dubitari nequeat, apparet vel
imprimis eius exceptiones, quas et multas et graves esse
supra docuimus, explicandas nobis esse propositas; nam si
in bis quoque normae certae et regulae cognosci possunt,
quantum bac re lex ipsa et confirmetur et comprobetur, vix
est quod moneam. Quemadmodum igitur Harderus nuper
alteri huius operis parti satisfacere coepit, cum disserta-
tionem de alpba vocali apud Homerum producta (Berlin 1876)
scriberet, nos vocalis /, in aeolo - doricis dialectis unde orta
quove modo explicanda sit accuratius quaeremus.
Primo autem loco de vocali 17', quae in vocabulorum
formatione et flexione conspicitur, tum de vocali /; in radi-
cibus posita verba faciemus.
Caput I.
Exponitur de vocali r , quae in vocabulorum
formatione et flexione conspicitur.
A. De nominibus.
§ 6.
Atque primum quidem vocalem 13 exbibent aeolo-doricae
quoque dialecti in nom. sing, certorum nominum suffixis tar.
an, man, as formatorum e. g. crcar'o, oojrrjQ (: Qr.Ttog), noiin'v
\:aY.utov), €vyevrjg(:rJQCog). Illud /; nomina ag. in -tio
232 Schrader
omnibus in casibus retinent, aiorrtQ, awri^gog etc. ; eodem per-
tinent nomina ab illis derivata: e. g. atoT^gia, di/.aar^giov etc.
Quod fontes attinet, nomina in -rjv, -firjv magis in libris
quam in titulis leguntur e. g. 7toi(.irtv Alcm. 25 cf. Ahrens
II 145; deinde -rjg in titulis quidem in nomin. propr. maxime
reperitur, ut -KQCiTrjg, -(pdvtjg, -y£vr\g, -o&evrjg cf. Beermann
de dial. boeot. 24. 25. Ahrens I 183. Frequentantur de-
nique et in titulis et in libris nomina in -tyjq e. g. cret.
vixaTrjg tit. Drer. 153. messen. älsiTtrrjgiov tab. And. 110.
locr. ör/.aar^gag hyp. v. S. cypr. ijavrJQav Id. 3. boeot.
7taTt]Q (Keil, Nachtr. z. syll. 30) etc.
Una elea dialectus Ol. nov. v. 6 nardg exhibet.
Iam vero omnis quaestio in eo posita est, 7tcnr\q,
rtoi\iv\v, evyevrjg, quibus hac tota in re exemplis uti liceat,
quanam ex prima forma enata sint. — Ego autem, ni
fallor, duas hoc enucleandi rationes video: lila enim aut
litterae ü mutatione ex patär, poimän, eugenüs aut vocalis e
productione ex paters, poimens, eugeness orta esse possunt.
Alteri rationi, etiamsi plurimi eam probent ut Schleicher
compendium3 511: „der abfall des s bewirkt ersatzdenung.
dvousvi'g aus öva^tevea-g, Ttoiurjv aus 7toif.iev-g etc.", gra-
vissimae causae adversari mihi videntur. Nam primum no-
tissimae illae graecae productionis suppletoriae leges tales
sunt, ut illorum sententiae obstent. Ex prisco enim aliquo
rtccTSQ-g in attica dialecto *7tareig (cf. ecp&eiga ex ecp&eg-oce,
aeol.-dor. e(p9r]ga), ex prisco aliquo noiuev-g *7toiftelv aut
*7toi^ieig (cf. ereiva ex erev-oa, aeol.-dor. eTrjva, elg ex ev-g,
dor. i)g) oriri debuit.
Scio esse qui miram illam linguae inconstantiam (trav^g :
tcp&eiga) ita explicare studeant, ut variis temporibus formas
illas ortas esse suspicentur. Velut Beermanus (de dial. boeot.
p. 27): „duo enim, inquit, productionis suppletoriae genera
distinguenda sunt, alterum, in quo iam ante linguam in dia-
lectos digressam facto omnes dialecti vocalem producunt
(e. gr. .ruiio. iryirrg), alterum inferioris temporis. in quo
complures dialecti productione abstinent."
Quaestiones dialectologicae graecae. 283
Concedo, si aliuude constaret TtartQ-g, iroi/nev-g. övoye-
vea-g unquam in graeca lingua esse pronuntiata, illam solam
fore viam ex angustiis sese expediendi. Neque tarnen ad tale
remedium confugiendum est. Accedit enim, quod linguae in-
dogermanicae in nom. sing, eomm nominum, de quibus lis
est, aut nusquam aut rarissime -s exhibent. Veterrimae enim
sanscritieae formae in Rgvedae carminibus leguntur:
mätär, hötUr, vibhvän (Grassmann Worterb. z. Rgv. VII),
bactrica lingua exhibet: pi'ta. acniä, hur actio. De ger-
manicis et litu-slavicis formis Leskienius nuper egit
(Decl. im germ. und slavo-lit.), cum demonstraret p. 20, 23
germanicas formas in -ar et -an (fudar, hana) ad -ar et
-an non -ars et -ans redire. In litu-slavicis unguis una
slavica forma in -y, kamy ad *an-s recedere videtur.
Latina denique lingua exhibet: pater, dator, pecten,
sermo, honos, celtica: athair , brathair, comharsa (gen.
comharsain-e), genteoir (janitd).
In hoc linguarum indog. statu iam Scherevus (z. Gesch.
d. d. Spr. p. 316) nomina illa, de quibus agitur, unquam in
nom. sing, s habuisse negavit, una vocalis ä productione
nominativum significatum esse contendit. Hoc etsi audacius
quam verius dictum esse videtur — non enim dubito, quin
lingua illa prima in casibus significandis quondam unam
atque eandem rationem secuta sit, — tarnen illud nullo
modo negari potest, in omnibus illis nominibus iam prisco
tempore, in quibusdam fortasse iam ea aetate, qua
lingua indog. una fuit, vocali antea producta litteram -s
nominativi esse abiectam. Quod vero cum ita sit, pro-
babile non videtur, apud ipsos Graecos quondam irareo-g,
TT.oiuEv-g, dvayereo-g valuisse.
Hie quispiam attulerit formas illas rarissimas /ncc/.agg
Alcm. 64. y/og Timocr. 6. cf. Ahrens II 228; dixerit enim
in illis quasi reliquias quasdam conspici eius temporis,
quo Graeci consonarum complexum gg. vg nondum asper-
nati sint. Ego paucis illis formis gravissimam illam legem,
qua quondam litterarum p et u coniunetionem evitatam esse
2S4 Schrader
constat, aut repudiari aut coerceri una cum Leskienio (p. 23)
nego. Sine dubio enim et (.iccv.aog pro /licc/mq et "/Jgg pro
xetg. yrto recentiore demum tempore apud Graecos orta sunt,
cum aut lingua littera o stirpi addita novum nominativum
vetustiore distinctiorem formaret Cef. Brugman stud. IX
403, 404) aut vocalis aliqua inter consonas q et a quondam
posita excideret Cef. yjgg ex ysgi-g, (.iä-/.agg ex f.iax,aQo-g (?) ).
His expositis iam ad eas ipsas quaestiones prodire licet,
de quibus in hoc libello maxime agitur. Prior autem oritur,
patür, poimän, dysgeriüs illa utrum etiam primo i 11 o in
Graecorum sermone vocalem ä servaverint necne, altera:
qua via sive quibus de causis in illis nominibus ä in rt
mutatum sumendum sit.
Iam hoc saepissime fieri solet, ut viri docti latinae
et graecae linguae hac in re similitudine perdueti formas
ut paler, pohnen etc. iam ei tempori tribuant, quo europaeas
gentes ab asiaticis disiunetas communibus sedibus inter se
coniunetas vixisse dieunt. At, ut de aliis taceam, obstant
tali sententiae germanicae horum nominum formae, quas suo
iure Leskienius (p. 20. 24) ad *fadär, *han<ln, non ad
* fader, * hauen reducit. Quod autem Brugmanus nuper (stud.
IX 378) *fadar primam Germanorum formam statuit, hoc
quibus de causis sit factum, nescio.
Hoc ex cognatis unguis cognosci potest: reliquum ex
ipsa graeca lingua petendum est. Insignis enim eleus titulus,
quem supra diximus, inauditam adhuc formam naraq in
lucem protulit. Atque confiteor me formae illi fidem esse
abrogaturum, si ex reliquo tituli illius sermone suspicio in
eam moveri posset. Cum tarnen res talis sit, ut ubieunque
« pro /; legitur, illud ad veterem vocalem ä referri possit,
contra »; ex e natum (cf. no^axo, 7rorlaooan religiöse ser-
vetur, prorsus falsus esse mihi videtur Brugmanus, cum
Stud. IX 377 dicat: „Erstlich ist es doch noch sehr die
Frage, ob das ä hier und in cpatvärai, öo&u, ajcoarcth'tutv
u. dergl. wirklich einem gesprochnen reinen ä gleich kommt.
Wir haben schlechterdings kein Recht, dies als etwas Selbst-
Quaestiones dialectologicae graecae 255
verständliches hinzustellen und darauf weitere Folgerungen
zu bauen."
E contrario enim contendo tamdiu vocalem
5, si qua in dialectis reperiatur, veteri ä parem
iudicandam esse, quamdiu non gravissimis argu-
mentis ab hac sententia recedere coganiur. Cete-
rum moneri debet non tarn de eo agi, vocalis 5 dialecti
eleae utrum paullulurn in pronuntiatione ad ij inclinaverit
au pure pronuntiata sit — quis enim hoc in fontium penuria
diudicaverit? — quam de eo, elea dialectus utrum propius
reliquis ad vestustiorem linguae statum accedat necne.
Scilicet egregie dolendum est non pauca ex reliquis
nominibus in an et äs ex elea dialecto nobis esse tradita,
quibus quaenam vocalis in reliquis huius generis nominativis
valuerit cognoscas; qua re totam quaestionem aliquo modo
incertam effici non nego.
Quamquam suspicatus sim potius 7toi/irjv et dvayevr;g
quam * /coifiav, *dvoyevag esse pronuntiata. Hoc enim mihi
forma Jauov.qaxr^ v. 4. persuadet, quae quamquam cum
ttutclq comparata satis mira videtur, tarnen facile explanari
potest, dummodo memineris (cf. § 4. IV) morem illum o in
fine vocabulorum in q mutandi satis recenti tempore in eleam
dialectum irrepsisse. Per multum igitur temporis Jauo/.QctT^g:
ttaTaQ pronuntiavi potuerunt. Hie quispiam dixerit Jctf.iov.Qct-
zrjQ ut peregrini viri nomen — Tevidiog enim erat Damo-
crater — nullius esse ponderis, eodem enim modo aliunde
reeeptum esse quo v. 37. MIXijtov pro Milarov. — At,
credo, Elei, si aliena nominis forma usi essent, Ja/.ioy.Qäv^g
aut Jrlf.w/.QccTilg scripsissent. Res igitur, si quid video, haec
mit, ut Elei -noiurtv et evyevrtg : uaräq dicerent. Hoc quo-
modo sit factum infra docebimus, nunc hoc mihi constat,
laudandum esse et probandum J.Schmidtium (K. Z. XXIII 375)
dicentem: „Für die bevorstehende Untersuchung hat von
den neugefundnen elischen Formen besondern Wert 7ta%äo.
welches gegen den Ansatz von Ttarrto als urgriechisch oder
ureuropäisch protestirt." Longe vero difficilius quam de
286 Schrader
longa vocali « pro ?; eleae dialecti diudicari polest de
brevi illa vocali a, quae interdum pro e in dialectis graecis
legitur, neque ego accuratiore disquisitione non instituta locri-
cum illud 7ia.TO.Qa cum eleo naxüq coniiinxerim.
Sed de his rebus alia occasione data accuratius ex-
ponemus.
Nunc hoc nobis veri simillimum videtur nomina illa in
tar, an, man, as etiam in prima Graecorum lingua in
-rag, -äv, -f-iäv, -äg exiisse. Quod vero cum ita sit, non
dubito, quin in nomin. propr. illis in -xkiüg ut 'Ircrco/Mäg,
'AqiGxo/liäg, Jaf.ioA.leag etc., de quibus agit Abrensius
II 147. 560 sequ., veteris vocalis ä reliquiae agnoscendae
sint. Facere autem videor mihi hac in re cum G. Curtio,
qui dicit (Zeitschr. f. Alterthumsw. 1844. 643): „das lange
« ist hier nur aus der ursprünglichen Endung des Wortes
xXeog -/liäg erklärbar."
Iam res, ni fallor, haec fuit: primum quidem ut evy.kssäg,
£VA/>ef£G-og:cl7Z7io/.Xeräg,cl7i7iox'/LecEOog declinatum est. Ma-
ture autem, certe priusquam Ev/.leßäg in evxkejtfg mutatum
est, (l7i7io/.l£ßäg etc. in analogiam nom. propr. in -cc-g
decl. I (Hga/J.eiöag , Kwviag, veaviag), cum loDge plurima
essent, transferri coeptum est, ut duplex oreretur declinatio :
Primum rarior, ut veavläg : cl7cno/.Xiäg gen. 'Icpr/,?Jä (ä
ex a-o) dat. ^btno/Xea (Pind. P. X 5, 57) acc. 'litno/Xiav
(Pind.?) voc. Ilaxoo/Xia cf. Ahrens II 562. Deinde vulgaris,
ut ev^ls^g: 'frcycoY.'Aerjg, 'injtoY.Hovg etc.
Simile in nom. propr. cum -Aaog compositis accidit;
postquam enim in nominativo -laog dorice in -lag con-
tractum est, reliqui casus primam secuti sunt declinationem
(Ahr. II 261) cf. gen. Aq/.sgDm dat. 'löka acc. 'Ao/.£oilav voc.
nowreoila; quas formas non ex Ao/sgi/mw . AQxeoi/M(;>.
Ao/.eoü.aov esse contractas, praeter accentum vocativi forma
docemur, qui casus, si e. g. a lloioxeoila-e origiuem traxisset,
dorice * noioxeoih] audire debebat.
Altera quaestio haec nobis proposita fuit, qua via sive
quibus de causis in aeolo-doricis quoque dialectis illa
Quaestiones dialectologicae graecae. 287
Tiaxäo , *noiuäv, * evysvdg in ^iaxi\q, 7totfiT}V, evyevqg mu-
tata sint.
Atque ego nun dubito, quin propter brevem reli-
quorum casuum vocalem e tempore procedente nomi-
nativi quoque vocalis in rt mutata sit illo graecae linguae
studio concinnitatem quandam vocalium efficiendi inter eius-
dem nominis casus, cf. igitur:
TtäreQ 7ioi(.iivog evyeve(a)og
naxega. noLiiivi svy£vs(a)a
7tatSQsg noi/iuva etc.
Tiaregag noif-iiveg
etc. 7tot(.Uv(jov etc.
7tatrtQ Ttoif-nqv evyivrjg.
Miraberis certe, cur Elei quasi in media mutationis via
constiterint, ut noi^v, svysv^g : siaräQ dicerent. Non enim
iudico q consonam, quamquam eam ad breve a efficiendum
aliquid posse non nego, cf. Curtius Spaltung des A- Lauts
p. 14, hac in re vocalem ä conservasse ; nam apud Eleos et
ante g et non ante q aeque 5 pro rt = vet. ä pronuntiatum
est. Quam ob rem vera causa in eo mihi posita esse vide-
tur, quod in nominibus illis fam. ncaäo, uärüo etc., cum non
per omnes casus e exhiberent ci.9n;aTQ6g , 7icxtqL, naxodoi,
concinnitas illa vocalium minus requirebatur , quam in re-
liquis.
Restat, ut pauea verba de nom. ag. per omnes casus r\
exbibentibus addamus. Omnino enim hac in re laudo Brug-
mani (stud. IX 397) sententiam, in quam egregio Osthoffi
libro (JY-decl. Paul -Braune III 1) lecto et ipse incideram,
qua existumat: „dasz die nom. ag. ihre ursprüngliche Stamm-
form in der Declination gänzlich eingebtiszt haben, indem
überall die starke eingedrungen ist. " Ut igitur nargög. rcaroi,
:rcaoäoL etc., sie quondam iarro, ^iaroög (cf. larg-ö-g)
* laroi pro iarfJQog, iarrgi declinatum est, postea nominativi
forma in reliquos casus translata est eodem modo, quem in
omnibus fere unguis indogermanicis perspici posse Brug-
manus (§ ' ) docet.
288 Schrader
Ideni denique de nominibus in -t]v valet, quae r) omuibus
in casibus exhibent; quare vocalis t] e. g. in atoli^v, ocoh]vog
Epich. 23. Sophr. 50 ne in Doride quidem mira videbitur.
Confiteor in his omnibus quaestionibus multa relicta
esse futuris studiis, in quibus vel imprimis mira illa kuius
generis nominum in vocalis qualitate differentia (cf. acoTrjg :
q^tioq, evysvijg : rjgcog, noif-i^v : ccx/luüv), qua via orta quove
modo explicanda sit, nominanda est. Scilicet ad bas quoque
quaestiones Brugmanus cum ea, quae eius est, et sagacitate
et audacia aggressus est; quod tarnen in rei subtilitate teni-
porisque brevitate leviter bic tetigisse sufficiet.
§ 7.
Certe baec in Universum a : ?; mutationis in nominativis
norma statui potest: Mutatur ä, si reliqui casus e,
servatur, si reliqui casus a exbibent.
cf. igitur "E'tlüv vaQ&ä!; ätjQ(eciqQ) <pQ^v (cXünr^ (Pind.)
"EXXävog väq&äxog aigog cpQifog ctXainexog
"EXXüvi vaQ&üxi usqi cpQivi ÄXtäntxi.
Herodianus quidem (ap. Eustath. 287. 14) huius ge-
neris vocabulorum copiam ita disponere studuit, ut oxytona
in nominativo rj, reliqua ä exhibere contenderet. cf. tvol^v
de "/Mi kifirjv ovy. ccv Iqovol dicc xov cc, irrel oi-VTOvovvTai,
qua tarnen in re grammaticum omnino oblitum esse illorum
nominum abstractorum in -zag -xäxog ut Ta%vxäg xaxvxäxog
(facultas Jacultatis), quae quamvis o^vxovov/neva « retineant,
iam Abreusius II 135 monuit.
In totius autem legis severitate, a qua unam eleam
dialectum exceptam esse vidimus, dubium mihi non videtur,
quin Theocriti illud uotinav et grammatici Theogn. Ox. II
40, 17 aliöjzäZ, inter hyperdoricas formas, de quibus
infra agendum erit, referenda sint.
Iam vero una atque insignis illius regulae exceptio
conspicitur, qua, si vera est, in nostram sententiam aliquo
modo suspicionem moveri posse confiteor. Dubitari enim
non potest, quin apud Aeoles quoque et Dorieuses c. g.
Quaestiones dialectologicae graecae. 259
Tiev^g, 7z£vt]toq, nivr\%i etc. pro *rteväg, *nhüxog dictum
sit. Legitur e. gr. TtivrjTa Sapph. 2. (Bergk3) ?Jßr]Teg Epicli. 5S.
TO.rjog genet. megar. C. I. gr. 1052. KioQfJTsg, Mayvr^wv,
MäyvrtoL etc. saep.
Ea autem res simplicissime explanari potest. Veri enim
simillimum mihi videtur Graecorum illam declinationem in
-rg, -rtxog (cf. Lobeck paral. 236) eandem quondam fuisse
atque latinam in -es, -elis (-itis). Demonstrari enim potest
ex italicis dialectis iam priscis temporibus formas illas vetere
suffixo -ti formatas littera i abiecta in declinationem stirpium
in consonas exeuntium transiisse. cf. Corssen (voc.2 II 282):
„die ose. Formen limitom (limitem), unibr. erietum (arietem) be-
weisen, dasz sowol die Abstumpfung des Suffixes ti zu t,
was den Uebertritt jener Bildungen in die conson. Decli-
nation zu Folge hatte, als die Abschwächung der volleren
Vocale vor dem Suffix t zu e und i ein Gemeingut der
italischen Sprachen war."
Hoc igitur constat, italicarum linguarum primigeniam
horum nominum declinationem hanc fuisse:
seges (cf. pater. Schleicher comp.3 512)
segetis
segeti etc.
Quid vero, si idem quondam in graeca lingua valuit?
e. g. Tziv^g, *7iiverog, *7C6veti. Ac profecto, quemadmodum
ubique fere in vocabulorum compositione vera priscae stirpis
forma apparet cf. Brugman stud. IX 364, huius quoque
graecae declinationis reliquias agnosco in Ttevea-rsoog ex
*7ieveT-TSQog cf. evyevsa-reQog gen. * evyeveo-og, rcevioTi.g
ex *nev£T-xrlg etc. Cf. Brugman 1. c. p. 331.
Quod si ita fuit, posteris temporibus longa nominativi
vocalis in reliquos casus irrepsit eodem modo, quem in gco-
rrto atoT^Qog, ocol^v otoh]vog cognovimus.
Ceterum fortasse veteris ä vestigia remanserunt in dorico
Ulo xeovärig, quod legitur in Alcm. fragmento cf. Ahr. II 149 ;
XBQväTig enim, masc. /egyär^g (cf. Lobeck paral. 238; 7 a
y_iQvrtg, yjovrjog descendit.
Curtics u. Brugman, Studien X. \y
290 Schrader
Restant denique pauca, quae ex aualogia eorum nomi-
num, quae modo tractavi, vocalem >; pro ä in ipsam radicem
recepisse videntur.
Huc refero:
1) ävrjg locr. Hyp. 18. ther. C. I. gr. 244S VIII 26.
C. I. gr. 2525' I 5 etc. — Sapph. 2. Alcm. 25, 26 etc.
ex a?iär cf. Brugman stud. IX 387. : ita%r\q. cf.
SVTKXTIOQ : NixdvcoQ.
2) KqtJq, Kgrttog etc., Korket tit. saepe. — Pind. P.
V 41. fr. 131, 2. : Mayvtjg, Mäyvrjrog etc.
§ 8.
Hoc de stirpibus in consonas exeuntibus exposuimus;
iam ad stirpes venimus in vocales exeuntes. Atque cum
dialecti aeolo-doricae nullum veteris vocalis ä genus vel eo
tempore, quo Attici sermonis vestigia multa apud reliquas
gentes conspiciuntur, fidelius servent quam vocalem a I. decl.
{rcvla, TtvXag, nv'/.q, -nv'/.av), ab initio mirum videbitur hac
quoque in re insignem perspici exceptionem.
Neque tarnen res ipsa negari potest; rectissime enim
et G. Curtius (Ber. d. säebs. Ges. XVI 231) et Schleich er us
(comp.3 562) cognoverunt adverbia illa in-/; locum, ubi
quid fit, significantia pro priscis primae declinationis in-
strumentalibus esse habendas. Exempla maxime in
Cretensium dialecto reperiuntur ut diTckrj, ey.areQij cf. Ahrens
II 362; de accentu II 34. Accessit nuper insigne arcadicae
dialecti exemplum: a)J.rt (tit. teg. 35 36: //»; ol eano livdi-
y.ov (.irtdt7io&i äkh] Iv Teyeq). Praeterea huc referenda sunt
particulae illae ut drt, rj-di], Ircetd^ (cf. Curtius Grdz. ' 620),
quae quamvis et in titulis et in libris frequententur, tarnen
ne uno quidem loco ä pro tt exhibent. Iam quaestio oritur,
qui factum sit, ut adversus universae et Aeolidis et Doridis
consuetudinem in prisco illo iustrumentali « in ij mutaretur.
Atque ego, quamquam graviora aegre desiderans, hoc
cum aliqua veri similitudine protulerim.
Quaestiones dialectologicae graecae. 291
Constat eniiu (cf. Curtius Erläut.3 166) in graeca lingua
primum ornnium casuum veterem instrumentalem obsolevisse ;
nam paucis illis adverbiis in ->; exceptis nulla in universo
Graecorum sermone huius casus vestigia reperiuntur, cum
ablativus priscus in -Zit tritissima in adverbiorum termina-
tione in -tag appareat, locativus paucis in dialectis (cf. § 5.
p. 27 7) omnium in usu vividus sit. Unde factum est, ut
paucae veteris instrumentalis reliquiae neque pro veris casi-
bus haberentur neque ad I. decl. terminariones applicarentur.
Quam ob rem in ipsis et titulis et libris dativo comparato
litterae rt falso saepe iota adscriptum est, quod primum cogno-
visse Abrensii est viri sagacissimi cf. II 362.
Iam vero vera veteris instrumentalis natura in oblivionem
abducta formae eius duplicem in modum mutatae sunt:
Aut enim ä finale correptum aut in rt mutatum est. Illo
modo auu, rä/a, v.ovqa (cf. Schleicher comp.3 562), hoc äXXr],
di7ilrt, i/.uxEoT] enata sunt. Ad j; autem efficiendum et ei
locativorum doricorum ut sl, otveI, rovrel, relöe (cf. Ahrens
II 361. Curtius Ber. d. sächs. Ges. XVI 230) et Studium quod-
dam ÜDguae dativum aXXcc et ipsum adverbi loco usitatum
ab a'/lä apertius distmguendi alicuius momenti fuisse vi-
dentur. In illa autem veteris instrumentalis naturae obli-
vione causas mutationis ü : ij esse ponendas ex eo apparet,
quod Aeoles et Dorienses in adverbiis ut aöäv, XQvßdäv, na,
aovyä etc., cum casus ipsi vividi essent, ä religiosissime ser-
vabant.
Denique huc refero negationem /uri; quae elea excepta
(cf. C. I. gr. 11 : ud) omnibus in dialectis 13 pro ä (scrt. mä,
zend. mä) exhibet. Veri enim simile mihi videtur, cum alia
vocalis r explicatio non exstet, eam frequentissimarum illarum
particularum ut ij-di], Ittel-öi], ör (etiam rt ex rtL fortasse
zend. instr. avTi, *$&}, rt. r?) in vocalis qualitate exemplum
esse secutam. Ceterum cum Latinorum ne illud in] nihil com-
mune habet, cf. Curtius etym.4 334.
Similiter fortasse de vr- scrt. nä, na iudicandum est, quod
in aeolo-doricis quoque dialectis /, exhibuisse videtur, si qui-
19*
292 Schrader
dem recte Bergkius (ed. 3) Alcm. 26 vrjXeyeg scripsit (vrjXsyeg
rjtOQ eycov) cf. viJ7tiog Pind. P. III 82 {vrrnL-og, ni errat
Froebde), vrjXerg Alcm. 81. Pind. P. I 95. XI 22; quam-
quam lat. ne, got. ni, bulg. ne, lit. ne comparatis non nega-
verim radici illi ex priscis temporibus e pro a inbaesisse.
§ 9.
Atque cum de adiectivis in -rjgog, -i]Xog in verbalibus
formis tractandis acturi simus, restat, ut de numeralibus
exponamus. Constat enim ne ab aeolo-doricis quidem dia-
lectis 7) in numeralibus illis in -ijxovtcc, -ny/.oorog esse alie-
num. In dialectorum autem bac in re consensu sufficiet
pauca novorum titulorum exempla afferre. Cf. igitur:
7tEvtrt"/.ovra cret. Drer. 163, arc. teg. 23, mess.
And. 52.
e^rjKovxa tbess. tit. Pbars. 5.
(eßds/nTJxovra heracl. tab. 23, 42.)
oyöorjKovra cret. Drer. 13, lesb. Eres. Sauppe I 30;
oydtüY.ovra dor. Ahr. II 280.
evevrJKovTcc delph. Wescber-Foucart 417, 3.
Atque boc ab initio perspicuum est, in bis quoque numera-
libus quondam ä pro >; pronuntiatum esse. Comparari
enim possunt:
nEVTr\Y.ovxa — scrt. panHä-rat, zend. punefi-cala, lat.
quinquü-ginta
tS,\y.ovTa — lat. sexa-ginta
oydorjxovTcc — lat. octüä-ginta Columella 11,2, 40,
ital. ottuagenario cf. Ascoli stud. IX 359.
Hie aecuratius quaeri non debet, quid de origine et
natura illius vocalis ä iudicandum sit. Quamquam non tacu-
erim dubitari posse, num ut in tquxy.ovtcc, reaaagi']/.ovTa (ion.)
cf. Bopp vergl. Gramm. II2 89, ita in oyöorjxovra quoque et
eßdofirjxovTa, ivEvriY.ovrcx ä(rj) ad U terminationis nom. neutr.
pl. reducendum sit. Fieri enim potuit, ut oydor^ovra, *6y-
öoäy.ovra, ociuaginta etc. eodem modo ex oydoo (Ascoli:
Quaestiones dialectologicae graecae. 293
6yd =o) formarentur, quo clorica illa OTeqaväcfooia*) : ore-
(favo-g Pind. 0. VIII 10. noXiäo%og 0. V 10. sxazäßökog
0. IX 5. 7iolef.ia66y.og P. X 13. Qeäyivrtg etc. cfr. Ahrens
II 136 (cf. celt. sechtmo-gat, ochtmo-gat).
Hoc igitur in medio relinquimus. Illud certe constat,
Graecos quoque quondam in numeralibus illis ä pro rj pro-
nuntiasse. Quibus igitur de causis Aeoles quoque et
Dorienses in formis illis u in rj mutaverunt?
Ac primum omnium vocalis rj in TtEvrr^/.ovTa mihi ex ä orta
esse videtur idque propter brevem vocalem t in nevre, nif-iue,
quae ad prisca tempora redeat (cf. lat. quinque, bulg. peß,
lit. penk'n, ni fallor, factum est. Latina lingua, ut saepius,
ita hie quoque a studio illo vocalium concinnitatis ab-
horret. cf. :
Ttivxe : Ttevriqy.ovTa ex * TcevTäv.ovTa. = lat. quinque :
quinquüginta
*g>€Q£ri : ^cpegrjn ex *cp£oäTi — lat. *legeti : legal
sysvSfirjv : -yvrjtog ex *-yväxog = lat. gig{e)no : gntitus.
Coniecerit quispiam ab uno TzevTty/.ovzcc >t in reliqua
huius generis numeralia irrepsisse. Hoc fieri potuisse quam-
quam concedo, — notum est enim, quantam in numeralibus
maxime vim una ad alteram forma exercere possit, velut sub
oculis nostris in nostro sermone sonus ö a zwölf ad elf tran-
sire coepit — tarnen hac in re alia eaque gravis accedit
causa.
Mature enim dialectis ipsis tota Graecia florentibus ut
Atticorum mensurae et pondera ita numeralium quoque
atticae formae ad reliquas civitates translatae sunt. In-
signia huius rei exempla praebent tabulae Heracleenses, quae
iam IV. saec. exitu exaratae sunt (cf. Meister stud. IV 44S).
Velut legitur in illis ter vulgata forma rgelg, cum vera Dori-
dis forma rglg multo saepius in iis reperiatur, semel reöGageg
pro dorico zhogeg fAhr. II 279), Teooaocc/.ovTa pro t£tqio-
4) Suo igitur iure Ahreusius AI cm. 91 scripsit pro "AQxadts 'iaaav
ßahivrtcpüyoi (quod retiuuit Bergk): ßal.uvücpäyoi cf. II 539.
294 Schrader
•/.ovxct, dia/.öoioi pro dtay.äxioi etc. Deinde non parvi mo-
menti recentiores Delphorum tituli (W.-F.) sunt, cum osten-
dant, quo modo scriptores saepe in una atque eadem forma
dorica et attica miscuerint; velut foed. Amph. C. I. gr. 1688
priscam formam xhogeg praebet, tituli W.-F. exhibent : xia-
octQsg saepe, bis xexxaqeg, semel xixageg. cf. Curtius Ber. d.
säcbs. Ges. XVI 217.
Herodianus quidem Vit. Hom. c. 37: xal yctg , inquit,
ovo^iaCovoiv Alo)Mg xb nivxz. ntiim\ nunc legitur rcefxne in
dial. cypr. cf. Id.bil.2 TreuTia/negcüv; praeterea ubique in titulis
Ttevre exstat. Pariter boeoticis rckxxaoa Orch. 1569a, 38 et
7ierraQctY.ovxa ib. 51 exceptis (Beermann IX 63) nusquam in
aeolicis titulis TtlavQeg (Hom.), neoovQeg (Hes.) pro x^Goageg
reperitur. —
Sed satis de exemplis. Quid igitur? Reliquas dialectos
mature ab Attbide numeralium formas recepisse concedis,
hoc ipsum ad rj ex a efficiendum in numeralibus in -r^/.ovxa,
-rjy.ooxog aliquid potuisse negabis?
Scilicet quo tempore Atthidis illa hac in re vis et
auctoritas valere coeperit, in fontium penuria diiudicari non
potest. Quamquam non dubito, quin dorica illa xexQwv.ovxa
et oydtoxovxa potius ex *x£XQoäy.ovxa (ex *xexgoog cf. xe-
xQa-y.tg, xexQcc-rtlovg, lat. quadraginla, quadrupes) et * oyöoa-
y.ovxa quam ex *xexQorjV.ovxa, oyöor/.orxa contracta sint.
B. De formis verbalilms.
§ 10.
Postquam de nominibus exposuimus, nunc de verba-
libus formis »; exhibentibus verba facienda sunt. Primum
autem eam vocalis /; speciem tractare liceat, quae in syl-
labis augmentatis verborum vocalem in fronte exhibentium
cernitur. Exempla sunt: ijgxexo, fjv&ev, rJQt;rer, r^dad-ij,
yjxbv etc. : d^itoaa, av.ovocc, d/.fia'Ce : wuooa etc.
Ac primum dici debet, Ahrensii illa de hac re sententia,
qua vocalem >t bis in formis ita explanat, ut augmenti vi
Quaestiones dialectologicae graecae. 295
eam ex e factam esse contendat cf. II 145. I 90, quam vis
multi eam secuti sint (cf. Ahrens. de dial. Sic. 14. Krampe
de dial. lac. 40), rem nullo modo explanari posse et enu-
cleari.
Primus autem omnium G. Curtius, vir clarissimus, huic
toti rei lucem attulit in eo libro, quem de Graeco verbo
scripsit (I 120); cuius verba, quoniam hac in re eandem
prorsus ille rationem secutus sit, quam nos etiam ad alias
huius generis formas enucleandas transferre et conati sumus
et infra conabiniur, breviter hie referre licebit.
Demonstravit autem ille (verb. I 126), cum Buttmani sen-
tentiam redargueret, fictum aliquod *a-ayov ex contractionis
legibus cum dorico ayov, *6-eo~av cum ionico ftoav, s-oqto
cum dorico cuqto pugnare neque ullo modo doricum ioqto
ad *cc-oqto, ionicum rjoav ad *a-eöav redire posse.
Hac autem via dorica ayov, i]oav, ojqto orta esse ille
existimat:
„Man sieht, die augmentirte Silbe weist bei allen drei
A-Lauten immer die der Kürze des Wurzelvocals entspre-
chende Länge auf, und diese Regel läszt sich nur auf eine
Weise, auf diese aber vollständig erklären, nämlich so, dasz
das Augment schon zu einer Zeit mit dem Stammanlaut
verwuchs, da die ScheiduDg zwischen a, e, o noch nicht
vorhanden war. Brachten die Griechen aus vorgriechischer
Periode :
agümi : agam
asanti : asant
arnutai : ärtu
mit, so begreift sich, wie bei der allmählichen Spaltung des
A-Lautes das Gefühl der Zusammengehörigkeit der Formen
des Praesens und des Praeteritums dahin führen muszte, den
gleichen, nur quantitativ verschiednen Vocal in beiden Fällen
zu wählen, also: dor. ayov : ayio , rtoav : tctvri, wqto : oq-
vvtcci."
Verbis illius unum addiderim. Dicit enim p. 217: „für
die aeolische Mundart läszt uns leider die Ueberlieferung
296 Schrader
völlig im Stich." Tarnen haec ex aeolicis dialectis exernpla
afferri possunt: lesb. ovvüyaye tit. Eres. Sauppe II 24, arc.
vnüQxe Teg. v. 44, cypr. avtoyov Id. v. 2. Praeterea huc
pertinet dor.-aeolicum ftg (cf. supra § 5 A. I 3) : lo-ri = ved.
äs : as-ti.
§ 11.
Deinde paullo copiosius de iis verborum contracto-
rum formis exponendum est, quae in universo Graecorum
sermone vocalem ?; exhibent, cum praesertim permagnus ad-
iectivorum et sübstantivorum numerus accedat ab illis deri-
vatorum. Exernpla sunt: t/nsTQ^aa/ueg, 7t(ahr\aovTi, v.l-
vijaa, i(pd-6vr>G£, agv^oig , äy.ivijrog, aöoxrjzog , ccvkrjaig,
ooxrjoiQ etc. : riudöto, rif.iaf.ia. ftväfia etc. : fiio&woto, fiio&co-
oig etc. Haec si comparas, regula conspicitur, qua in formis
verborum contractorum tj apparet, si praesens tempus in -£w,
ä, si in -ato, w. si in -öw terminatur; neque si graecum tan-
tum sermonem spectas, aliae atque ä, ri7 w vocales cogno-
scuntur, in quas exeant stirpes illorum verborum. Tarnen
nobis ad antiquiora tempora escendendum est; nam etiamsi
hoc negari nequeat, longe maximam eorum, quae nunc vi-
demus, verborum contractorum partem intra ipsius graeci
sermonis fines esse natani, tarnen ex summa antiquitate haud
pauca huius generis exernpla tradita esse manifestum est.
Intimae enim cognationis vinculo graecorum verborum con-
tractorum formationem cum sanscriticae linguae formis
derivatis in -ajümi conexam esse vix est quod moneam.
Quod cum ita sit, Schleicherus (comp.3 345) hanc ver-
borum contractorum originem statuit:
hharaja-sjati xifiajt-ajtri cpoQijt-ojiTi ■/oioojt-ojtTi
a-bharaja-sam iTi/uctjt-aa icpoQfjt-a« i/giao/t-ott
nuäao), trluaOK (pog>]aio, itpöo^a« xqvowou), t/yvaiooa.
Attamen puto virum clarissimum iterum (cf. § 6) in eo
crravisse, quod graecas co ntr actio nis leges nihili
facerct. Nullo enim, si quid scio, modo ex * q>OQejeoj£U
apud Atticos cpogyaet, null«» ex * xQvaoJeojezt XQvoojoei
Quaestiones dialectologicae graecae. 297
nasci potuit. Contra omnes tolluntur difficultates , dum-
modo statuamus vocalem e, quae sequatur litteram j, p r o -
ductam fuisse ante contractionem.
Ex Ti/iia-jrjojsTi, q)iXs-jijaj'sTi, liuo&o-jrlojeri enim dor.
Ti/Ltäoei (de arj- a cf. Curtius verb. II 67), (ion. tl^gsi), cpiXrj-
oei, /.tiad-ojaei orta sunt secundum solitas contractionis regulas.
Iam vero optime hoc ad illud quadrat, quod G. Curtius
(verb. I 352) de origine et compositione verborum illorum
rectissime exposuit. Hie enim, cum aeolica horum verborum
flexione eo duceretur, ut primas Graecorum huius generis
formas in -ajemi, -ejemi, -ojemi exiisse coniceret, veri simil-
limum simul fecit jemi illud, quod stirpi affixum sit, indica-
tivum esse praes. radicis ja sert. jTi-mi. Accedit quod ver-
bum illud je-mi in ipsa graeca lingua valuisse videtur; legit
enim Curtius in Hesychii glossis cum Lobeckio Yrj-fii pro
ihjw rzooevo/uai* quod optime, ni fallor, alia glossa ehv
IrtoQsveTo comprobatur; irj-pi : s-is-v = jä-mi : ajut. Xe-
que de vocali i] hac in radice apud Dorienses quoque usi-
tata dubitari potest. Hoc enim, cum ipsum verbum 'ü]-/.u
non exstet, ex 'ir-ui verbi formis cognoscitur, quod redupli-
catione ex Xrj-/xi illo natum esse est notum (cf. Curtius etym.4
403). Legitur autem in pap. Alcm. I 12 naorlooi.ieg (rjoto
= BCitjüsjämi Bopp vergl. Gramm. II2 335), ovvrJY.a/iieg Plut.
A. L. p. 2S6 n. 1.
Atque ego de verbi illius 'ir]-/ni : ie-fieg vocalium quali-
tate eodem prorsus modo iudico atque de zi-^rj-^it : tL-&e-
f.isg, cum et hoc ubique in dialectis aeolo-doricis rj pro ä
exhibeat; h.-ui :jä-mi, dädhami: tid^r^u etc. Apparet igitur
bis in verbis ri ex ä natum esse nee laudandos esse eos, qui
vocalem r „amplificatione" ex e natam esse volunt cf. Ahrens
II 146. Meister stud. IV 37S. Utut enim de more illo singulis
quoque Unguis proprias substituendi radices iudicabitur (cf.
Curtius etym.4 48. J. Schmidt, voc. I 9): hoc mihi constat,
si quis dixerit e. g. rtoco, d-rjoai propterea >; exhibere, quod
a radieibus e et &e descendant, rem ipsam hoc modo neque
explanari neque enucleari.
298 Schrader
Ego autem existimo mutationis ä in jj causas esse eas-
dem, quas in 7ioiurtv : noif.iivog, nar^q : naxigcc, uevri-
v.ovxa : itivts perspeximus. Sanscriticis enim et graecis
horum verborum formis inter se comparatis, hie in indoger-
manica lingua Status valuisse mihi videtur:
indog. dhddhämi, sert. dddhami, gr. rtör^u
indog. dhddhati, sert. dddhati, gr. xl&rpi
indog. dhadhamasi, sert. dadhmds, gr. xi&eueg
indog. jä-mi, sert. jü-mi, gr. h]-fii
indog. jä-li, sert. jä-ti, gr. Ytj-ti
indog. jä-masi, sert. ßi-mds, gr. cie-/neg.
Veri igitur simillirnum mihi videtur graecam linguam
in vocalis vetere quantitate, sanscriticam in prisco ac-
centu conservando antiquiorem esse. Iam vero mature
brevis illa vocalis a ante plur. et du. suffixa masi, (xig etc.,
quam Graeci ex summa antiquitate servaverant, — apud Indos
aut explosa {dadhmds) aut longa singularis vocali expulsa
est (Ja-mds) — in £ mutari coepta est. Illud qua de causa
sive cur in certis tantum radieibus factum sit (cf.
Ti9rj-/Lii, ciotcc-/m, cirj-f,u, cpä-/iii
tl&e-(.isq, ciaxa-(.ieg, cie-f.ieg, cpa-f.ieg),
vix credo unquam posse diiudicari. Gerte hoc probabile
mihi videtur, ut in 7tarrtQ : Trartga, 7ioi/nrtv : noifieva, rjg :
eo-u etc., ita in rl-d-rjf.iL quoque : xl&efisg ab illo graecae
linguae vocalium concinnitatis studio causas muta-
tionis c< : i] (dädhämi : tI&tjiu) esse repetendas.
Hie dixerit quispiam, ut verae sint causae mutationis
a : rj in illis radieibus, quas diximus, tarnen probabile facere
lit. deti, bulg. deti : statt, lat. credere : stare, eas ea iam aetate
valuisse, qua europaeae gentes coniunetae vivebant. Ego
hac in re probo Delbriickii sententiam, quam K. Z. XXI
p. 77 in J. Schmidtium profert. Dicit enim: „Aber gegen
die Annahme, dasz in den von S. angeführten Wörtern das
«schon in der europäischen Grundsprache zu e geworden
Quaestiones dialectologicae graecae. 299
wäre, spricht nach meiner Meinung der Thatbestand im
Deutschen. Denn ahd. tuom, as. dorn können doch schwer-
lich auf eine Grundform de zurückgeführt werden."
Quod cum ita sit, facile fieri potuit, ut in elea dialecto
veteris ö reliquiae remanerent. Fortasse huc pertinent miri illi
olympiaci tit. nov. coniunctivi aor. öod-ä et avared-ä v. 37
et 32. Aoristum enim passivum in -&rjv cum f"#£ formis
esse compositum vix quisquam negabit. Quamquam de ea
re dubitari potest, coniunctivi illi utrum eodem modo atque
'ioräzcu, nqoyqäffr^xi etc. (cf. § 5. A. I 2) formati an ad
öo&i-ä, Te&e-ä (cf. cpaiv-a-rai) reducendi sint.
Restat, ut memorem G. Curtium (verb. II 348) Schereri
exemplum secutum eleam his in formis vocalem ä cum lat.
a in ama-bam etc. comparari posse satis quidem dubitanter
coniecisse; quod tarnen hie in medio relinquimus.
§ 12.
Hoc igitur de origine formarum a verbis contractis
derivatarum exposuimus. Certe Graeci ipsi in talium verbo-
rum formatione in Universum hanc legem secuti sunt, ut ea-
dem reliquorum temporum vocalis qualitas esset, quae prae-
sentis temporis.
Quamquam huius quoque rei multae et insignes excep-
tiones respiciendae sunt; neque enim e. g. cfwvaoe Pind.
ad qxoveco, ogeaiv Alcm. 68 ad ogecw quadrat, neque, si
quidem solitas graecae derivationis normas speetas, y.oivä-
oavreg Pind. ad v.oivög y.oivöio, ät-iaasi aeol. ad a^iog
a^Loco applicari possunt. Atque hie iam Ahrensius rectissime
cognovit II 147: „si qua verba in -eio exeuntia doricum ä
pro t] in ipsis melioribus fontibus assumunt, plerumque suspi-
cari licet Doridem omnino ea per -deo non -ito formasse. "
cf. de tota re G. Curtius „über den Wechsel und die Be-
deutung der Verba auf aoj, eto, ocou verb. I 318.
Scilicet ipse satis magnam huius generis formarum co-
piam hyperdorismi aecusat; pergit enim p. 14S: „alia eius
generis a librariis corrupta videntur. " Tarnen vir clarissimus
300 Schrader
quam rationem hac in re secutus sit, nescio. Velut Pindari
illud Tcovct&fj, TC£7tova/ii€vov (jtoväco igitiir pro rcovew : Ttövog)
probat et laudat, contra aitovooräoavteg eiusdem poetae
(voardco pro vooTtto : voazog) quamvis omnibus in codicibus
(excepto ivoorrja' N. XI 26) ä pro r\ legatur cf. Peter, de
dial. Pind., inter hyperdoricas formas referendum esse exi-
stimat. Quare in Universum hoc monuerim, diffidendum esse
nimiae illi Abrensi severitati, quacum in multas et Aeolidis
et Doridis formas ä pro rj exhibentes progressus est. (cf. infra.)
HyaoLda^iog autem illud tit. Ambr. 1798 potius aut ab
aya/iiai (cf. ^yaor/J^g) derivamus aut ipsum dydof.iai {no-
vdco : itovo-g = ayäo/iiai : oTQCizayö-g) in Doride fuisse su-
mimus, quod ut hyperdorismum in titulo illo agnoscamus.
Denique buc refero duo verba, quae eundem, quem diximus,
duplicem stirpis exitum in ipsa radice exbibent:
1) rad. /xa- (xTcco/nai) eyzraoig corc. 1841, 42. 44. 'Enl-
■/.Tccrog phoc. 76. Ross. — rad. vae- (zrearov, y.t£ccq etc.)
y.rfjoig, xT^ta lesb. 2166. cum 41. Conze XII A. 22.
VIII 2. 4. 6. boeot. Kreiaiag Keil Nachtr. p. 631.
i'y/.T^aig el. Ol. nov. 24. cf. Ahr. I 131. — /.xr^d-
tievoi Pind. N. IX 22 etc.
2) rad. ßa- (ßccdiuo, ßd-ivco , ße-ßa-iog) dvögoßd^itov
cret. 2570. 4. eft߀ßa/.vlat mess. and. 21. — ßeßay.a
Theoer. XVII 64. — rad. ße- (cret. e/ußer] C. I. gr. 2554).
ßovßrjrtg heracl. II 13. cf. Curtius etym.4 465.
De tyyx^oig interdum dubitari licet, num ab Atticis
sit repetitum, cum vera Aeolensium forma ei-maoig, t;r;caaig
fuerit; radix ßa (sert. ga-jti) in multis Europae Unguis e pro a
exhibet. cf. lat. venio, umbr. ben-ust, got. qiman, ahd. queman.
Addendum est doricum &äe. Pind. öarjog saep. -9-dr]tua.
Theoer. cf. Ahr. II 342. att. $ea, $tatiai etc.
§ 13.
Deindc intima cognatione cum verborum contra-
ctorum flcxione adiectiva in -rjgog, -rjkog cohaeivnt.
Quaestiones dialectologicae graecae. 301
quae in aeolo-doricis quoque dialectis 13 pro ü exbibent. Hoc
ad comprobandunt paullo copiosius exponendum est.
Exempla autem baec sunt:
vxprjXog Rbod. 2525. — Sappb. 119. (Abr.) Pind.
nEvrah^o-idu beracl. I 105. II 35. rourro-löa C. I.
gr. 2525b 74. 75. — Pind.
TcovrjQÖg Epicb. 56. 65 etc. Timocr. 3.
ipdorjXog Epicb. 102. y.r/j'lu Epicb. 108.
xdnrjkog Sopbr. 2S.
ä/.iTroög Alcm. S7 (Bergk2 cod. Bergk3 : dlirgog).
dti/.rj.og. der/.^'/.r/.Tcd' uiuijai tiuqcc ylüvMGi Hes.
/xciü'^oög Pind. 0. XII 4. yau,t'/.og Pind. P. XI 30.
o'/.ioörgög Pind. P. II 96. vyirjQÖg Pind. N. III 18.
oivrjQog Pind. "X. X 43. 6y.vriQ6g Pind. P. XI 22.
adde: irgög beracl. I 147. mess. and. 110.
o/.'/.^gog Epicb. 121.
Haec exempla si spectas, boc ab initio manifestum est,
de omnibus non uno atque eodem modo iudicari posse. Aliter
enim tii'rlog : vipog, aliter novr^ög : Ttövog, aliter yaurf.og :
yauai formatum est.
Iam vero boc negari non potest, non parvum illorum
adiectivorum numerum, quod quidem formationem attinet,
posse applicari ad vocalem rt verbis in -sto propriam eodem
modo, quo adiectiva in -ägog, -älog, quae in Doride exstant,
optime cum verbis in -ata coniungi possunt. cf. enim:
b'/.v^oög : oy.veco, ödvvägög : oövvdta Pind. II 91 =
ttQvrjaig : dgvita, zifia/.ia : Ti(.idco.
o'/.io&^oög : o/.ia-9-r^aia, oiyälog : oiyda) Pind. = d/.i-
rt zog : y.iveca, uväua : fivdofiai.
d/.irrgög : dXitrjaa, doägog : dadca Sappb. B.:J 77 =
ffi'/./oco : qi't.ita, dviv.dxog : vi/.dia etc.
Quamquam viri docti in hac re explicanda valde inter
se discrepant. Velut Scbleicberus (comp.3j adiectivis Ulis.
de quibus lis est, stirpem verbalem, Leo Meyer (vergl.
Gramm, d. gr. u. lat.) stirpem nominalem tribuendam
302 Schrader
esse iudicavit. Ille igitur e. g. novrjQog a Ttoveto, 7tovrroaj,
hie a ttovo, nove descendere existimat. Etenim hoc conce-
dendum est, reliquas si speetas apud Graecos suffixorum qo,
?,o (quorum utrumque ad vet. ra redit cf. Bopp vergl. Gramm.
III2 412 seq.) formationes, posse Ulis suffixis et a stirpibus ver-
balibus et a nominalibus adiectiva derivari. Mitto hoc loco ad-
iectiva ex ipsa et pura radice formata ut Xct/xrc-gog sert.
dip-rd, Ivy-Qog sert. vand-rd. Magis ad rem pertinent haec:
(pavEQog ]r(pav : sert. k apalas \rUump = cpoßeQÖg cpoßo :
pkenalds phena.
(f).eyigog l^ff'/.ey : sert. vidurds Y~vid= cf&ovegög cpd-ovo :
madhurds madhu etc.
Hoc igitur quamquam constat, tarnen seilten tiae eorum, qui
Ttoviqoog, oy.vr^Qog etc. ad stirpem nominalem Ttovo, oxvo
redueunt primamque illorum adiectivorum formam *novä-
oög, * d/.vÜQog (ex nova-aoog aut Ttovü-gog) statuere co-
guntur, gravissimae causae mihi adversari videntur.
Nam primum ego quidem nullo modo intellegere potui,
qua via aut qua de causa in adiectivis Ulis prisca vocalis ä
in aeolo-doricis quoque dialectis in /; mutata esset. Pari
enim modo oxstpavcupoQiu, 7toAsf.ta66y.og (cf. § 9) a oreqavo,
7co).€f.io descendunt, neque in Ulis apud Dorienses ä in »; mu-
tari supra monuimus. Deinde vero neque in sanscritica
neque in bactrica lingua reperiuutur, quae cum hac,
quam Uli volunt, adiectivorum formatione iure comparari
possint. Scilicet sanscritica lingua ante suffixa ra, la inter-
dum produetas vocales aut diphthongos (cf. ira, ila, Ira,
iira. rda, öra) exhibet, tarnen forma aliqua, qualis esset *ghe-
närds, quae, si esset, ficto Uli *7tovüQog responderet, ni fallor,
non reperitur. Ne quis attulerit hie formas illas rarissimas
suffixo (ira ex ipsa radice formatas ut dng-ära-<s : \Tang
ved. ; nam in Ulis vocalis ä ne ab aeolo-doricis quidem dia-
lectis aliena est cf. oidägog Sapph. 119. etym. mag. oiöägog
yao dcoQixcHg Xiyetat /.«/ ^4loXivt(og : Y~svid. cf. Curtius
etym.4 2 15.
Quaestiones dialectologicae graecae. 303
Quod cum ita sit, multo magis mihi arridet senteutia
eorum, qui adiectiva illa in ijoog, rtlog, agog, akog ab ipsis
verbis contractis in -ico, -äto descendere existimant, prae-
sertim cum aut paria aut similia in omnibus repe-
riantur Unguis indogermanicis. Velut Corssenus (voc.
I 304) dicit: „Zalreichen Bildungen lateinischer nomina, die
vor ihrem Nominalsuffix einen langen Vocal u, ö, e, ü, i auf-
weisen, liegen nämlich denominative Verba zu Grunde, deren
Stämme auf ä, ö etc. auslauten, nicht als ob jedem jener
Nomina in Wirklichkeit jedesmal erst ein solches denomina-
tives Verbum vorangegangen wäre, sondern nachdem die
Sprache einmal angefangen hatte, von einigen dieser Verba
solche Nomina zu bilden, wurden nach Analogie dieser letz-
teren unmittelbar dergl. Nomina gebildet." Tali vero modo
a verbis in ere formata sunt e. g. candela : (-andere, medela :
nieder i etc. cf. Schleicher comp.3 § 220.
Latissime suffixa ru, la (ru, lii) per slavicas divulgata
sunt linguas. In illis enim suffixo lü ab unaquaque stirpe
verbali partic. praet. act. formare licet, cf. bulg. da-lü qui
dedit, pek-lü qui coxit, pa-lü qui cecidit. Comparari igitur
possunt e. g. zlute-je-ti a llütü : zlute/ü = *(poQefsTi a
fföooc : oxvrjQog, dv.vew, ov.vog.
Optime vero nostra de hac re sententia eo comprobatur,
quod in sause ritica quoque lingua, in recentiore saltem,
interdum a verbis class. X et IV syllaba aj servata ad^
iectiva in -alu derivantur e. g. eajaliis f~gi. somniculosus,
sprhajalus Y~sprh avidus.
In hoc igitur verum statu contendere non dubito in
graeca quoque lingua quondam verbovum derivatorum
stirpibus, ut nova quaedam adiectiva orerentur, suffixa
oo, \o esse addita. Proxime autem, quod quidem signi-
ficationem attinet, .ad hunc statum accedunt adiectiva ut
a/.iTioög, auaxi]lög (hom.), oliod-^oög. dxvrjQog etc. Scilicet
h.istoricis graecae linguae temporibus homines verae illorum
adiectivorum originis obliti ipsam vocalem /; cum suffixo
coniungendam esse opinati tota illa roo et rlo a verbis ad
304 Schrader
substantiva et adverbia transtulerunt itaque ex aualogia
illorum oxvrjQog, anuxr^Lög etc. facile nova adiectiva ut
olvroög : olvog, vxfjrjXog, yaf-ir]?.6g, vdgrjXog (hom.), alxprjQog
(hom.) orta sunt. Dixerit quispiam viprjlog et vyirjQÖg ad
*vipeo-log, * vyieo-gog redire. At Attici, si hoc verum esset,
*v\peiX6g, vyieiQog formasseut. Ceterum eadem falsae illius,
quae dicitur, analogiae vestigiaapud Latinos cognosci possunt;
cf. euim pectör-ü-lis , corpor-ä-lis Corssen voc. I 222 : ge-
neralis, liberalis etc.
§ 14.
Quamquam etiam nunc restant duae res explicandae,
quae a verborum contractorum flexione disiungi nequeunt:
I. Saepissime enim fieri solet, ut in graeca lingua sim-
plices verborum stirpes vocali e addita amplificentur itaque
in coniugationem verborum contractorum transeant. De tota
re cf. Curtius verb. I cap. XII „E-Classe und verwandtes".
Per se autem ipsum patet in buius generis formis vocalem
r] ne ab aeolo-doricis quidem dialectis esse alienam. Exem-
pla sunt: ysy£vrhuevog heracl. II 20, ysvrj&rjv lesb. Cum. 11,
ytyev^a&ai Ale. 45, cf. Abr. II 150, I/.ü.^guxo Epicb. 48,
e&eXrjoco, rti&rjaag, [isXrjfia Pind. etc. Raro quidem apud
scriptores in istis quoque formis ä legitur, e. g. yey£vü/.ievog
Pind. 0. VI 53, {.leuevä/.cc Archim. Scilicet Abrensius con-
fidit ea esse byperdorica, ego maiore hie opus esse cautione
existimo; nam primum vocalis a eodem munere saepe atque
e fungitur (cf. Curtius verb. I Anbang zur E-Classe, cf. eigä-
/.oiicv cret. Ven. 71. Bergmann de inscr. cret. 1S00 : svqov),
deinde infra etiam plura veteris ä vestigia agnoscemus.
Idem Abrensius (II 132) verborum fiäilio et v.alioj
formas {ßißXrjpai Ale. 15, Y.ctßhjiu lac. lies., ■/.aia/.'/.iit)
heracl. I 41. II 10, Ev/.h^og lac. C. I. gr. 1247, exxXrjola
saep. Y.i/lrtvvai, v.t/.'t.inivoi Pind.) /; cxbibentes e stirpi ad-
dito natas esse iudicat. „Quare, inquit, ßhq et v.h] non trans-
positione e ßal et /.al, sed syncope e ßakrt et vxü.)i orta
esse videntur. "
Quaestiones dialectologicae graecae. 305
Recte vero contra hoc nionuit Meisterus (stud. IV 380):
„Sed in xaXri forma statuenda errat, quae potius, ut ex y.a-
Xiato, exdXeaa apparet, /.als sonare debuit, ex qua perfectum
syncopa ortum *xexXexa, non /.eV.Aryxa exstitisse exspectan-
dum est." De formarum vera origine infra exponemus.
II. Eodem denique pertinet aorist. II pass. graecus
tq)üvr]v, eTVTtijv, eygäcp^v, si quidem recte Curtius nuper de
eius natura et origine iudicavit.
Ille enim (verb. II 325 seq.) Schleichen (comp.3 812)
exemplum secutus egregia disputatione facta persuadere nobis
conatus est: „die leichteren Passivstämme seien nichts an-
deres als aeolisch flectirte durch E-Laut weiter gebildete
Stämme".
Atque ego confiteor haue sententiam, etiamsi de signi-
ficationis ex transitiva ad intransitivam (passivam) mutatione
aliquo modo dubitari possit, multo magis arridere mihi illa,
qua quondam aor. ille II cum radice ja compositus esse
putabatur (cf. Curtius tempor. et mod. p. 330).
Iam vero huius quoque aoristi formae singulae in dia-
lectis reperiuntur, quae ä pro ij exhibent. Exempla sunt:
e'/.ayjä' addorj. Kgi^reg Hes.; aneGGovä' änEOOvri cf. Ahrens
dial. II 147; Ixvnav Theocrit IV 53; id vero, quod gravis-
simum est : UTtoora/Mfisv el. Ol. nov. 35 (: ygacpev v. 31).
Quid igitur de harum formarum vocali a iudicandum est ?
Atque ego non dubito, quin, si id speetas, quod de ver-
borum contractorum generibus inter se mutatis §12 et §141
monitum est, in illis quoque aoristis stirpi verbali non e sed
a affixum esse sumendum sit, praesertim cum ne verba
in -diu quidem omnino ab aoristi illius II formatione abs-
tinuerint.
cf. igitur tcpavrjv : (pave aeol. eq>l/.r]v] eorccläv : oraXa
aeol. exvxctv (eßäv), exvxä; ioc).wv : socio aeol.
loäcov, ioäoj.
Restat mirum illud Cretensium eXa%tik. Atque cum ne-
sciamus, Hesychius utrum illud ex antiquissimis an ex re-
centissimis fontibus petiverit, ego duas enucleandi rationes
CcRTirs u. BRUGMAy, Studien X. 20
306 Schrader
proposuerim. Illud enim, ni fallor, aut ex analogia verborum
in -law vcwoiäu), axQccrijyiäco etc. (Curtius verb. I 349) for-
mari potuit aut, cum eXa%la facile ad *llctyja, (cf. cret. &wg,
Iwa/isg, iovxsg) referri possit, re vera veteris ä vestigia radicis
yä, quacura verba contracta composita esse supra monitum
est, agnoscenda sunt.
§ 15.
His expositis magis in viscera verborum penetrare
licebit. Conspicitur autem vocalis /;
I in productione yeteris a, qua coniunctivus signifi-
catur; Xiyj], \kyv\xcti.
II in syllaba -irt (scrt. iä) optativum formante e-ir]-v,
dido-irj-v.
Primum igitur de coniunctivo graeco exponendum erit.
Atque cum de formis ipsis dubitari nequeat — frequen-
tantur enim et in titulis et in libris — , statim quaerendum
est, qui factum sit, ut in coniunctivo prisca vocalis ä in ipsis
aeolo-doricis dialectis ad »; delaberetur ; nam Abrensi verbis
II 145 : „ßXccTtrrj, yivrjrai, ubi rj ex s natum indicativi com-
paratio prodit", rem ipsam nullo modo explauari vix est quod
moneam ; pari enim iure aliquis dixerit in latino legat : legit
vocalem a ex e (?) prodiisse.
Res vero sine ulla dubitatione baec fuit:
Postquam antiqua illa indicativi et coniunctivi vocalium
concordia in vocalis tbematicae productione posita (indog.
bharati : bharäti, bharamasi : bhammasi) duplici illa brevis a
vocalis in e et o mutatione sublata est, effectum est nota-
bili illo graecae linguae studio concinnitatis cuiusdam inter
eiusdem generis formas procreandae, ut vetus ä indica-
tivi exemplum secutum ad rj et io accederet. cf.
Curtius verb. II, 65. ldem igitur factum est in* leyrjxcu :
*Xeyen, atque in )]g : lorl, rtoifiyv : Ttoifiivog, rl&rj/xi : xi-
d-epeg, scrt. bhärati '. bharati, äs : as-ti, vtbhvän : oibhväne,
dddhämi : dadhmds.
Scilicet bac quoque in re summi esset momenti, si con-
Quaestiones dialectologicae graecae. 307
staret, quaenam duplicis illius vocalis a mutationis, quae
in omnibus Europae Unguis conspicitur, causae fuerint. Brug-
manus quidem (stud. IX 379. 382) in his quoque quaestio-
nibus sagacissime et doctissime versatus est, cum vocalium
illam differentiam iam primis indog. temporibus accentus
varietate ortam esse vellet. Quamquam hoc in rei difficul-
tate leviter hie tetigisse sufficiet, cum praesertim his rebus
ad nostras quaestiones nihil efficiatur. Hoc enim nullo modo
negari potest, diu post brevis vocalis a in e et o nmtatio-
nem produetam vocalem intaetam restitisse.
Comprobatur autem illud cum ipsis graecae linguae dia-
lectis, tum reliquis Europae unguis.
Cum enim omnes dialecti aeolo-doricae in Kiyrt, keytj-
tul etc. concinnitatem illam, quam diximus, vocalium peti-
verint, rursus una elea dialectus vocalem «in coniunetivo
quoque religiöse servavit. Legitur Ol. nov. cpaiväzai v. 16:
07itüQ de y.al u 7cö/.tQ y.uruBiuio (faivürai xagireQ avxu-
7coöidtüOoa, cf. v. 10 ötxeTai; deinde v. 36 rtorjärai (noi/-
oiqrai) : ttsq! de rw dTtoara/Mf-uv roig Tevedloio xb yeyovbg
\pä(fiOf.ia l711ui.Ki.Luv nortaTai Ni/.ödgo/iiOQ, cf. v. 13 nageyiirai.
Optimo igitur iure statui potest in prima Graecor um
1 i n g u a quondam :
*(fiOiti : (piqäxL
(fiQixai : (pegärai valuisse, praesertim
cum in reliquis Europae meridionalis unguis, in latina et
celtica, idem prorsus in indicativi et coniunetivi vocalibus
Status conspiciatur. cf. igitur:
el. cftotTi : (fiQÜTi, lat. legit : leijat, ose. poti'ad, umbr. fan'a,
ff igen : <f teure, legitis : legatis,
' celt. birid (fert) : hera (ferat)
berid, beridh : beraid.
Quod cum ita sit, his maxime formis comprobatur eleam
dialectum reliquis diutius veram et priscam vocalem ö ser-
yasse neque laudandos esse eos, qui his in rebus linguae
leges et vineula imponere studeant. cf. p. 267.
20*
308 Schrader
Ceterum ut ubique fere vocalis ä in w mutatio longe
vetustior est quam in rj — paucis enim in vocabulis dialecti
inter se discrepant — , ita hie quoque verisimile videtur,
primas et sing, et plur. personas cpego}(.ieg : ferämus, bharä-
masi initium mutationis fecisse. Dolendum est in Eleorum
dialecto adhuc huius generis formas non esse repertas.
§ 16.
Altero loco de vocali rj syllabae -iä, -irj optativum
formante verba facienda sunt, qualis in verbis thematica
vocali carentibus conspicitur: strjv, diöoirjv, tl^el^v etc.
Primum autem quaestio oritur, vocalis rj, quam optativi illi
in aeolo-doricis quoque dialectis exbibent: dvqv, ti^g, eit],
elfizv, eIte, elev, utrum ab initio in graeca lingua
valuerit, necne.
Atque si quis Latinorum priscas formas siem, sies,
siel, sient, ose. sid, umbr. sir, si, sei, sins etc. cum graeco
eYt]v etc. comparaverit , facile uno atque eodem tempore in
utriusque linguae formis vocalem a (sert. sjam, sjas , sjät,
sjus ex *sjanl) in rj mutatam esse coniecerit. Attamen
huic sententiae gravissimae causae adversari mihi videntur.
Nam primum in umbrica dialecto formae exstant, quam vis
paucae, quae syllabam -ia- intaetam et puram exhibent cf.
aseria-ia-m observem, porta-ia-t portet, eta-ians itent Corssen
voc. II 351, neque est quod dicatur Schleicherum (comp.:^ 705)
falsum esse dicentem: „Diese Formen sind die ältesten der
drei italischen Sprachen."
Quare latinae linguae comparatione, si quid video, evinci
non potest primo illi graeco optativo ab initio /; pro ä in-
haesisse. Accedit vero id, quod maximum est. Rursus enim
in elea dialecto ä pro /; reperitur. cf. C. I. gr. 11 eta pro
eirj (avvf.iaxicc x' eicc excctov ߣTE<x). Idem titulus brevem
vocalem a exhibet in avvElav xJ äklccloig et curoxivoiav.
cf. boeot. jtccQElav Keil syll. p. 14. 3, 4. cf. Curtius verb.
II 82.
graec.
iotäv
scrt.
sjäm
n
eaiäg
n
sjäs
T>
saiä
n
sjät
n
eoiccvr
rt
sjus
Quaestiones dialectologicae graecae. 309
Quod cum ita sit, ne hac quidem in re dubito, quin in
primo i 11 o Graecorum sermone in opt. ä pro rj pronun-
tiatum sit. cf.
umbr. aserüi-ia-m
„ aseria-iäs
„ aseria-iä-t
„ aseria-ians.
Quibus igitur de causis apud Graecos in optativis illis
ä in ri mutatum esse iudicas? Atque mihi hoc probabile
videtur.
Primum enim coniunctivi comparatio ad rj efficien-
dum alicuius momenti fuisse videtur; quod eo minus aliquis
mirabitur, si verum est optativum intima cognatione cum
coniunctivi formatione cohaerere (cf. Curtius verb. II 80).
Deinde vero sine dubio mature iu III pers. pl. brevis
vocalis a in £ mutata est : elav : euv, unde mutatio ad reli-
quas personas longam vocalem praebentes provecta esse
sumenda est. Dixerit quispiam mirum videri unam perso-
nam III pl. ad tot reliquas mutandas tantam vim exercuisse
et profecto ipse aliquo modo hac in re haereo. Quare suspi-
cionem aliquam supprimere nolo.
Si enim verum est syllabam ja, ia optativum for-
mantem eandem esse atque eam, quae in sanscr. Jämi,
gr. 'irhiu „vado" conspicitur, deinde si et spectas et probas
quae § 1 1 de indogermanica horum verborum radicis quanti-
tate ante mas, fug etc. monuimus (scrt. bhä-mäs{i), gr. qxx/usg,
ind. bkä-masi), certe, spero, non ita absurdum videbitur, si
quis coniecerit breviores illas optativi formas (eif.iev, diöol-
f.iev, riSeiinv, dcpelre etc.), quas solas in antiquiore sermone
vixisse G. Curtius (verb. II 84) comprobavit, potius ex *£o-
it-utv cf. ie-f-iev, * dido-LE-fxev cf. (pa/.i£v etc. quam ex io-irj-
fxev, dido-irj-fssv esse contractas. Quid enim? si, quod apud
Graecos factum esse constat (cf. Curtius II 85), ut pleniores
formae eirjfiev, öiöoir^iev pro el(.iev, öidol/uev etc. ex sing,
analogia formarentur, idem in sanscritica lingua accidit?
310 Schrader
Paullo aliter res in latina lingua sese habuit. In ea
enim , cum neque coniunctivus vocalem e exhibeat et raro
Studium illud vocalium concinnitatis perspiei possit, sine
dubio spivantis (vocalis) j (?') vocalem antecedentis vi ä
in e mutatum est. Idem enim cum alibi tum maxime in V.
decl. vocabulis factum est : ie ex iä cf. luxuries ex * luxuriös.
Quodsi vero quis similia in graeca lingua accidisse suspi-
catus sit, meminerit velim atticorum substantivorum in -ia
(aoqyia, uavia), nam apud Graecos vocalem ä littera i ante-
cedente non solum non mutari verum etiam servari luce
clarius apparet.
Restat, ut de aoristo pass. in -d-rjv, ecpilij&r)v, ißovlev-
■frrjv etc. pauca verba addamus. Cum tarnen iam supra moni-
tum sit, eum cum rad. dha, &e formis compositum esse, de
eius vocali rj in dialectis aeolo-doricis conspecta eodem modo
iudicandum esse, quo de simplici rad. &e, rid-^/Lu, sd-rjv etc.
vix est quod moneam. cf. igitur § 11, ibid. de eleis formis
öo&a, ävaT£&cc.
Caput II.
De vocali rj in radicibus usitata.
§ IT.
Priusquam in mediam rem progredimur, paucis nobis
de fontibus erit disputandum, e quibus harum rerum cogni-
tionem hauriendam esse existimavimus ; nam cum in priore
capite, quo de vocali rj in vocabulorum formatione et flexione
usitata agebatur, plerarumque formarum tot et in titulis et
in libris exstarent exempla, ut de dialectorum hac in re usu
dubitari vix posset, nunc, quoniam de singulis iisque partim
raris vocabulis, quaenam eorum in radicibus fuerit vocalis,
quaesituri sumus, longe maiore et cautione et circumspectione
opus est. Atque ut omnibus in quaestionibus dialectologicis
ita bac quoque in re tituli praeter rcliquos fontes dignis-
Quaestioues dialectologicae graecae. 311
simi sunt, quibus credätur. Quaruquam ne ab his quidem
unumquodque erroris genus alienum est. Nam cum longe
maximus inscriptionum aeolo-doricarum numerus ex ea aetate
nobis traditus sit, qua Atheniensium civitas et litterarum
studiis et poetarum laude praeter reliquas florebat, mature
nos in earum sermoue incidere in Atticismi vestigia vix
quisquam mirabitur; neque enim uno tempore neque uno
quasi ictu y.oiv)] illa, j) nccvreg yocovrai (Bekkeri anecd.
II 739), dialectis ipsis in plebis ore florere pergentibus in
publica irrepsit monumenta. Iam vero duplicem in modum
Atthidis vim et auctoritatem in titulorum sermone valentem
agnoscimus.
Primuin enim quaedam attico sermoni propria ita in
ipsas dialectos recepta sunt, ut quae ab initio illis erant
peculiaria paullatim in oblivionem abducerentur. Illud quanti
interdum ad vocalem y efficiendam momenti fuerit, in numera-
libus (§ 9) cognovimus.
Deinde hoc saepissime accidit, ut titulorum scriptores
attici sermonis periti sive accuratiore propriae dialecti cogni-
tione destituti sive neglegentia quadam animi perducti ad
atticas formas vel inviti delaberentur. Magnopere enim ali-
quis erraverit, si ubicunque attica legitur forma, in ipsa dia-
lecto eam valuisse iudicaverit. Hoc vero erroris genus
maxime in nostra disputatione respiciendum esse nemo ne-
gabit. Velut quod contra universae Doridis testimonium in
tab. and. 6 i'fiega pro a/nega v. 72, 111 legitur, hoc scri-
ptoris neglegentiae tribuere quis est qui dubitet? Idem de
mess. and. 101 drjf.wata : däfiog. idem de cret. Ig^vct (Berg-
mann 1860 v. 9. 68) pro elgccva valet.
Ahrensius quidem (II 127) ne tertium quidem errorem
a titulis alienum fuisse existumat. Dicit enim: „in eundem
errorem [cf. „saepissime factum est, ut accuratiore Doridis
cognitione destituti notissimam istam mutationem ä : jj ultra
ipsorum Doriensium consuetudinem usurparent"] haud raro
ipsi poetae et scriptores inciderunt, qui post Alexandri
aetatem Doiicam dialectum arte imitati sunt. Unde factum
312 Schrader
est, ut etiam tituli, quamquam puriore dialecto uti solent,
uonnulla eius generis praebeant. " Nos in singulis formis
tractandis nimiam esse Ahrensi in his severitatem videbimus.
Hoc de titulis monuimus. Longe etiam maiore in libris
veterum hac in re in iudicium vocandis cautione opus est;
nam ut taceam, quam facile atticum tj usu tritissimum libra-
riorum aut inscientia aut neglegentia in Codices irrepere
potuerit, ut omittam ipsos recentioris temporis scriptores
sive consulto sive inscientia hyperdorica saepe finxisse, hoc
mihi non praetereundum est, plurimos poetarum lyricorum,
qui dialectis aeolo-doricis usi libros componerent , quemad-
modum poesis lyrica universa ex epica nata est, ita nativam
quoque dialectum epicis formis, vocabulis, figuris temperasse.
Valet igitur de Corinnae, Alcmanis, Pindari, quippe qui
maxime hie nominaudi sunt (cf. Ahrens Verhandl. d. Phil.
Gott. 1852 p. 66, 68, 71), carminum sermone idem, quod
de uno Pindaro monet Ioannes grammaticus (cf. Greg. Cor.
p. 373): fj (.livxoi Ilivdcioov <dioo\g navTskcug ayvoelxcti
i. e. illorum dialecti et nusquam et nunquam in plebis ore
floruerunt. Summopere igitur hac in disputatione nobis caven-
dum est, ne quod est Homeri epicaeque poeseos ipsis aeolo-
doricis tribuamus dialectis.
Velut quod legitur in Alcmanis fragmento 26 B.3:
vrjXeyeg tjtoq e%iov (Pind. : ijtoq) aliis argumentis deficien-
tibus quis est qui inde collegerit Dorienses i)zoq non *axoo
pronuntiasse, si quidem meminerit homericorum aly.ij.iov rjoo,
epilov rjroQ etc.? Apud Pin dar um quidem 0. X 20 &intyio
reperitur, dayco, quod exspeetas, Lysist. 1121 exstat. Deinde
de xfjkov illo Pindari (sert. galjam) P. I 12, (p6g/.ayyog /.i]ka
y.al dai/itovcüv delysi (poevag , quis suspicionem suppresserit
poetam totam vocem ex epica poesi (Hom. y.i]la Seoio. Hes.
■A.rtlct Jiög) reeepisse? Mijdoi deuique vocalem »; et apud
Pind. et apud Timocr. exhibet; contra cyprica dialectus
veram formam Mädoi Id. 3 praebet.
Paullo certiora Alcaei et Sapphus fragmenta ex-
hibent; pura enim neque aliarum dialectorum formis tem-
Quaestiones dialectologicae graecae. 313
perata Lesbiorum dialecto, ni errat Ahrensius (Verhandl.
p. 63), eorum carmina conscripta sunt. Quamquam ne eorum
quidem omnia hac in re exempla suspicione carere mihi
videntur. Velut orfj^og saepius in illorum libris legitur (cf.
Sapph. 2, 28, 82. Ale. 36, 42, 97. cf. Pind. f. 203, 2). Tarnen,
cum sine dubio iure orfj&og ad radicem oxa reducendum
sit cf. Curtius, etym.4 211, vocalis rj cum eo vehementissime
pugnat, quod dialecti aeolo-doricae cc radicis axa summa cum
constantia servant (cf. oxäoco, araXa, e7tiozd/.icov).
Egregia denique Doridis testimonia Epicharmi poetae
et Sophronis mimographi reliquiae sunt; accurate enim
illi Syracusanorum dialectum expresserunt neque eorum libri,
si solam dialectum spectas, librariorum culpa valde corrupti
sunt. cf. Ahrens II 22. Quamquam in nominibus illis ut
ä/.q>r]GTC(i Epich. 28. Sophr. 22. xr]/.ißakog Epich. 23. orj7tict
Epich. 33. 63. xrflva Epich. 23, quis est qui certi quid
proferre possit, unde vocalem r; acceperint?
In tali rerum statu hoc praeter caetera nobis constat,
si vocalis ä in rj mutationis in radicibus vocabulorum obviae
certas regulas et normas cognoscere liceat, eas ab inscriptio-
num, non librorum hac in re cognitione esse petendas.
Quare primum ex titulis vocabula rt exhibentia accurate
collegimus atque ut apertum fiat, quantum his in rebus libri
cum titulis faciant aut discrepent ab iis, unicuique vocabulo
librorum locos, quibus legatur, addidimus. Bucolicos Pseudo-
pythagoreosque et scriptorum artificiosas dialectorum imita-
tiones raro curavimus, ex propriis nominibus ea tantum rece-
pimus, quorum aut usus frequentissimus aut origo certa esset.
§ 18.
Haec autem vocabula in inscriptionibus aeolo-doricis
vocalem q exhibent:
. 1) ävrtg cf. § 7 p. 290.
2) aaxrjf.wv mess. and. 4. suoxyuovwg mess. and. 43.
cf. TiceQeioxrjiiai C. I. gr. 5491.
314 Schrader
3) ßovßfjrig etc. cf. § 12 p. 300.
4) -yvr]rog. y.aoiyvrjTog cypr. Id. 3. 5. corcyr. Menecr.
tit. yvtjoia cret. tab. gort. 7. lacon. Xuth.-tit. — Pind.
5) srjlecu. iyrijlrftiißVTL heracl. 152. ßrjlrjiua' xcölv/ita,
(fgäy/^ia' ^ddv.üjveg; yylov/itevoi' GvveiXriJ.ievoi.
6) sgrjga etc. cypr. Id. 28. 29. ev^gyrdoccTv Id. 4. 14.
grjga Heracl. I 145. — aeol. ßg^rtog Abr. I 33.
Pind. 0. VII 58. g^oig Epich. grioiagyog Ahrens
pag. 14. aggrjrog Alcm. pap. I 17.
sgdrga el. C. I. gr. 11. zlevg 'Ogdrgiog cret. Ven. 61.
7) öiXi](.iviov duplex lemniscus. Rhod. C. I. gr. 2525 b.
8) dtjloftai heracl. I 146. locr. Hyp. 3. 4. 12. Calvin n.
C. I. gr. 2671, 46 etc. — Theoer. V 27. cf. Ahreiis
II 150.
9) örjXog. ädrjkfod-eirj heracl. 57. Ther. C. I. gr. 2448.
7igodedr]'/.tü/Li€vog C. I. gr. 2060. — ccgiLiqlog Pind.
O. II 55. drjkadij Epich. 100. drjloQ Theoer. X 13.
Ale. 10 Lüdrjiog (?).
10) Jrjgdg cret. C. I. gr. 2554, 135. 171.
11) hir^eidtsv arc. teg. 48.
12) evrftwg cret. Le Bas inscr. greques et lat. V 72, 22.
13) Zijva. Jfjva tit. Drer. Trfjva cret. ven. 61. Tfjvcc
cret. tit. lytt. Voretzsch 1862. — Pind. Zr\vög etc.
de Zag, Jdv etc. cf. infra.
14) tjßa. rjßdzag locr. hyp. 7. eißdra thess. phars. 4.
tcptjßog lesb. C. I. gr. 2448. rjßwvrt lac. tit. Xuth.
%q>r}ßoQ Ther. C. I. gr. 2448. — Epich. rtßag yduog.
Pind. 0. X 33. cf. Ahrens II 151.
äßa. Icpdßwv lesb. cum. 46. 50. Ig 'Aßctlov C. I.
gr. 2138. — Ale. 101. Theoer. V 87. VIII 3. cf.
Herodian. Anecd. Ox. III 296, 25.
15) i][tat cret. 2554, 56. 2556, 34. 36. — Alcm. 13. 87.
Pind. 0. X 33. N. IX 62. Sophr. 27". Chelid. IV 16.
16) ijx.a). dvrjxovTtov lesb. cum. 22. ;rgoo?]xev cret. L.
B. 81, 11. — Sapph. 109. Epich. 19.
17 1 uit — heracl. 20. 29. iness. and. 74. 82. locr. oz. 75.
Quaestiones dialectologicae graecae. 315
arc. teg. 25. boeot. Dech. vecueil 1S6S, 25. 15. delph.
1690. — Sapph. 116. Alcm. pap. I 7. Epich- Sophr.
(cf. Abrens p. 15). Pind. (cf. Peter p. 12).
aiuioecov lesb. Conze XI 1. — a/mohov Arcbim. de
Plan. II 45. auiav Theoer. XXIX 5.
18) rjjuegog pacatus, doinitus beracl. I 172.
ä/negog Pind. 0. XIII 2. P. III 6. Theoer. XXIII 3.
Bion X I. Mosch. 1 10. III 113.
19) r^ocog. cHoo')dag etc. Amph. 1688. Ther. 2448. cret.
Drer. 33. L. B. inscr. greques et lat. V 82, 11. boeot.
{eiQiog) C. I. gr. 1574, 25. heracl. I 114. 180. —
Pind. Sappb. 71. "Hocov cf. Abr. II 152. Corinn. 10.
20) "Hoa, cHoa/lrg. heract II 32 et saepe; notandum
est neque Thessalos neque Boeotos unquam r in hac
voce in si mutasse.
21) Eiaioöog boeot. Thesp. Keil. 23, 5. — 'Hoiodog
Pind.
Aloioöog lesb. Abr. I 96.
22) r)ooov arc. teg. 43. — t'ootov Sophr. 76.
23) yg = elg. heracl. 136.
24» &ijq boeot. QeioaQyog Keil Nachtr. 20, 8. thess.
OilocpELQog Ussing 25, 1. — Alcm. 20. Pind. Theoer.
oriQOY.zovog Ar. Lys. 1262. aeol. (pro.
25) Öriaccvoog mess. and. 91. 89. — Pind. O. VI 65.
26) &eißa, &rjßa boeot. C. I. gr. 25. &sißi%og, Qei-
ßadctg (Beermann IX 26). — Aristopb.: Qeißa&ev,
Qeißa&i Pind.
27) ri-d-rhui, öroto etc. cf. § 11 p. 297 seq.
28) tyfii, fjoat etc. cf. § 11.
29) Urtßog. lac. arch. Zeit. 1876 p. 49.
30) /.alctor'oig mess. and. saepe.
31) y.h)- Aaräzlr^og heracl. I 41. II 10. Ev/.hjTog lac.
C. I. gr. 1247. e/././.rjoia saep. etc. /.i/lr^zai , v.s-
yCk\]ixivoi Pind.
*ttXäoig. lat. classis Mommsen röm. Gesch. I2 81.
32) XTTJaoftai, tyy.rroig etc. cf. § 12 p. 300.
316 Schrader
33) Kgrjg, Kgrjxa saep. — Kgrjxeg Pind. P. V 41. Kqr\xa.
fr. 191. 2. cf. § 7 p. 290.
34) lijyco Rhod. 2095. — Pind. P. IV 292.
35) w, rj-ör] etc. cf. § 8 p. 290 seq.
36) (irjdo(iai. Avxo(iEideiiog etc. boeot. Keil. 10. 23. —
(irtöo(iai Pind. 0. I 106.
37) [ifjlov. Meilifjog, Ev(isilog etc. cf. Beermann IX 26.
— /.ifjlov Pind. — (icclov semel Pind. 0. 1 12. nolvfxä-
lov Eustath. p. 877, 55. cf. Ahrens II 153. Peter. 15.
38) (itjv, (iijg heracl. I 1. Rhod. 2595 b. cret. 2556.
(leivög boeot. Orch. 1569 a lesb. (ifjvvog 2166. (iftva
arc. teg. 30. — Pind. (ielg N. V 44. cf. Ahr. I 122.
(idv Herod. II p. 357. 17 (Lentz). (iäai Theoer.
XVII 127.
39) £,r}oög heracl. I 147. mess. and. 110.
40) %f}vog boeot. Keil 60 a.
41) nlij&og etc. Rhod. 2525 b. Corc. 1839. cret. Drer. 121.
7tlfj(ia mess. and. 106. nlrj&vg locr. oz. 18. 7tlij&a
locr. hyp. 40. Tthj^i arc. teg. 40. boeot. rtlei&og
1569\ 7i£7tlrlQrjy.ovxa lesb. 2189, 10. — nlnj&oioa
Sapph. 3. TrlrJQrjg Sapph. 53. ni(iulrj Sophr. 49.
Ivenlrioav Sophr. 30. 7ilrjor]g Epich. 6. Theoer. 1 146.
Pind. O. XIII 43.
nläd-og cret. 3048, 21. lesb. cum. 41. nlü&ovg' 7rlrj-
&ovg Hes. nläd-ovot Aesch. Coeph. 589. ed. Dind.
P. Sc. V.
42) nqr\- £(i7corjoovxi heracl. I 145. Ivhtgrjoe Conze lesb.
1865. A. 12. — 7cofjoxig. Sophr. 30. cf. Curtius
stud. IV.
43) Qtjyvv/xi. egqr]yela heracl. I 18. äggtjxxog heracl. 1 48.
— lesb. avQrjxxog, fgrjl-ig, Bqijoöa. cf. Ahrens I 37.
35. 34. Pind. qr^av N. VIII 29. ävafäijtai fr. 161.
44) xijls. Tedecfäveiog boeot. Kaibel. 19, 9. — xrjlo&e,
xrjlecpavxog Pind.
7crjle. Ilqlsxliag delph. W. F. — 7irtlvi Sapph. 1, 6
45) xfjvog, xijvog. cf. Ahr. II § 33, 3.
Quaestiones dialectologicae graecae. 317
46) TrjQsco cret. L. B. 80, 35. 76, 6 etc. etc. — Pind.
AI) vgiTJQfjg. cret. Naber. Mnem. I (1852;. A. 71. 72.
— Ar. Lys. v. 173.
48) xQWta> XQijoonai, %Qrt etc. heracl. I 156. II 66.
l"l46. 147. cf. Abr. U 131. I 85. — Ale. 50. Epich.
131. 132. 129 etc. Pind. (Peter. 8.)
49) yrtXioi boeot. %eIXioi C. I. gr. 1569. lac. 1511. cf.
Äbr. II 160.
50) x^Q- lyKeXtfOy*01 arc- teg. 12. exsxrjgla delph. Ampb.
v. 48. 49. — Alcm. 32.
Adde 51) &ijlv. Keil Philol. II suppl. 1863 p. 576. »yXeia
Thera 2448. III 29. — Epicb. 96. Sophr. 4. Pind.
0. III 20.
52) v7crtQsaiäv mess. and. 6.
§ 19-
Atque ut quam primum vocabulorum rudern indigestam-
que molem in ordinem digeramus, primum ea excipienda
sunt, quorum vocalis rj intra ipsius graeci sermonis
fines ex £ aut produetione aut contractione nata est.
Eo pertinent baec:
a) rj produetione suppletoria enatum est.
1) rqXeo) (5). att. eiha. lesb. anelloo, anOXa, DXcmiva
ex seX-vco {ßel-vjco'i). cf. Curtius etvm.4 539. Brugman stud.
IV 122. Meister IV 382.
2) drj?.of.tai dor. mit. deiko/.iai (8).
cf. * di)-vo(xca (got. vil-jan) : * ß6?*-vo/.iai, ßcolo^iai, ßov-
lotuai (volo) =
del-vo), öüXco (abd. quilht) : ßdl-vio , ßccklco (sert.
galämi) Brugman IV 122.
3) /.ir'tv, iir.g -dor. /.teig ion. et aeol. (38) cf. Curtius
etym.4 334. Brugman IV 87. Meister IV 383. Ego unum
addiderim. Cum enim praeter unum illum Tbeocriti locum
a vocalis vestigia in radice nusquam exstent, Meisterus non
tanti facere debebat Herodiani (II p. 357, 17 ed. Lentz) illa
318 Schrader
verba, quibus dicit „(Jwgistg) rb ag)r^ xal urjv ocpccl; le-
yovzeg -/.ai f.idva, ut Dorienses quondam fiäv pronuntiasse
statueret. Nam etsi non cum Ahvensio (II 153) yr\v dor. %üv
(anser) pro /.ajv illo loco restituendum esse videtur, tamen
facile homini grammatico, quem eodem loco iam alia in causa
erravisse docuimus cf. § VII p. 288, non /.aijv „mensis", sed
(irjv dor. (.tav „sane" in mente versari potuit.
4) ife. att. dg (23). argiv. iv-g (Ahr. II 106).
5) i-rjvog (40). ion. Belvog. att. Bevog. corc. E,evßog.
6) xrjvog (45). dor. mit. xelvog. att. exeivog. Ahr. II 267.
7) rfjvog (45). rrjvog : xrjvog = rig : x/g?
8) xrjliOL (49). lesb. %üXioi. att. yfUoi (ex xbIIlol) cf.
Meister IV 386.
9) x*j(? (50). st. x«c> xm/« ^esD- %S$$°S- att. yeigog. dor.
10) dr^äg (10). aeol. digga. att. deigiq, ösgrj.
Accedunt ex libris:
11) nererjvog Epich. 103. Theoer. XII 7. XV 118. att.
7r£T6£«vog. hom. neTe-rjvog; dorica et attica forma ad *jt£-
reeövog redeunt, hom. Trererjvog ex uno *7T€Tsaovog, *7te-
reävog explicari potest.
12) drjötov. Sapph. 39. Alcm. pap. II 24. aß^dtov Hes.
rad. sert. vad, graec. sed cf. Curtius etym.4 247; fortasse
spirantis vi ex {a)ßed-tov : artötov ortum est.
De locis, ubi sequentia leguntur, cf. Ahrens II § 20:
13) a7tr}Qog. lesb. ctTteggog. att. ijrteigog Brugman IV 117.
14) arajgog. ion. aneigog. lesb. 7teggarcc. cf. Brugman
IV 118.
15) xrjgvkog.zsigvXog Arist.av. 310. cf. Leutsch Piniol. II 22.
16) Nrjhog : Nsliog. 17) Ilrjoi&oog : Tletgid-oog cf. Curtius
etym.4 274. 18) JIrjgeq)6viia : Ilegasrpöveia. 19) 7rt]gi£ :
7tigöi^. 20) oi]gä : asigci cf. Curtius etym.4 355. 6)
•'i Nostro iure hoc loco omisimns qnae vocabula in syllabis aut
tinalibus aut dorivativis littera f aut j cxplosa vocalem >; exhibent, ut
Tiihja pro n&tiu etc. de bis cf. Abreus II § 20,9. Brugman stud. IV § 23.
Quaestioues dialectologicae graecae. 319
b) vocalis /; contr actione ex € -j- £ nata est.
1) öfjlog] non enim G. Curtio (etym.4 604) assentior
drjlog prodiisse ex dtsrjlog, dtrjkog, djrjlog iudicanti, cum
demonstrasse supra mihi videar apud Graecos suffixum -rjko
purae radici non esse affixum; nam quod ille adiectivo
exrjkog hac in re nititur, valde dubitare licet, vocalis r\ utrum
cum suffixo an cum radice (cf. ex-17-T*, dor. sex-ä-n Alcm. 36)
coniungenda sit.
Quamquam ne cum Brugmano quidem (IV 147) facio,
qui drjlog ad * djeßelog reducit; ex tali enim forma in attica
dialecto *dslXog non dfjkog oriri debebat. Quare sine dubio
digammatis vi ante vocalium contractionem *djej?eXog illud
(cf. deslog) in *djrj?eXog (cf. svörjelog, quod pro evöeielog
[ante Euclidem evöeslog] scribendum esse Brugmanus conicit)
mutatum esse sumendum est. Jälog denique (att. Jf^og)
cum Brugmano ad Jjäs-Xog refero.
Pariter enim duplex illa radicis div djev et djav forma
conspicitur in Zevg, lac. Jei-g, cret. Zrva, drjvct, Tiftva (13) :
Zag, Jdv, Zavög etc. Quare utut de miro illo grammatici
loco Ann. Ox. III 237. 26: fitTaysveareQOi ^4loXelg erge-
ipav Zavög v.al Zav (cf. Ahr. I 87) iudicabitur, certe Zrjvög,
Zrri etc. ipsi Doridi non abroganda sunt.
2) ex libris huc pertinet
rtg. Sapph. 39. Ale. 45. Alcm. -ro 76. Pind. P. IV 64.
Epich. 29. fjQ enim ex *ioaQ, *.-eoao. lit. vasur'elis con-
tractum est. cf. Curtius etym.4 391.
§ 20.
Magis de eo, quod sequitur, dubitare licet. Placet vero
in re et difficillima et subtilissima rursus a G. Curtii verbis
(etym.4 576) proficisci. Dicit igitur ille: „Beachtenswert ist
es, dasz auch die Dorier meistens das rj in diesem Stamme
{tjßa) bewahren. Dies geschieht in einigen andern Fällen,
in denen entweder in der Stammsilbe selbst ursprünglich
ein Diphthong mit 1 stand, oder in der folgenden Silbe ein
l sich zeigt."
320 Schrader
Et profecto arbitror posse hoc modo in paucis vocabulis
vocalem rj explanari. Si enim, ut statim ad rem ipsam
veniamus, dorica &r]lvg, &rjlafuov (51) comparas cum scrt.
dhejius, zend. daenu, lat. felare, femina, sl. deva, dete, dubi-
tari vix potest, harum formarum radix quin dhai (cf. scvt.
dayämi) fuerit; in omnibus enim unguis illis vocalis e ad ai
reduci aut debet aut potest.
Quid igitur si vocalis t] in &fjlvg eodem modo ex ai
ortum est atque sanscritum e ex ai? Mihi quidem dubium
non videtur, quin sie res sese habeat, cum praesertim b o e o -
ticae dialecti analogia exstet, qua quinam buius mutationis
gradus fuerint, luce clarius apparet. Antiquissimi enim Boeo-
torum tituli ai religiöse servant, Tanagraei iam in antiquis
inscriptionibus scripturam ai in ae mutant, ionica litteratura
reeepta ubique idque summa cum constantia r\ pro ai, ae
scribitur. cf. Beermann stud. IX 34. Sine dubio igitur apud
Boeotos vocalis t] origo ex ai haec fuit: zai, xai, v.r] neque
est, cur simile quidquam e. gr. in ^i]lvg aeeidisse negemus.
Hoc igitur de dipbtbongo ai ab initio in radice po-
sita valet.
Iam vero aliud accedit. Si enim v^u- illud (17), quod
in titulis quidem sine ulla exceptione pro ccfu- legitur, cum
scrt. samt, ahd. sämi comparas, certe mirum videbitur Aeoles
quoque et Dorienses a prisco vocalis statu deseivisse. Hoc
ad enucleandum primum miram illam Lesbio r um formam
aifii- (ai^iostov bis Conze XI 1) pro af.iL- in memoriam re-
vocare opus est. Confirmatur enim illa, quod gramma-
tici tradimt Lesbios pro vulgari rj, dor. ä interdum di-
pbtbongum ai exbibuisse cf. Abvens I 96. Exempla vero
giammaticorum baeesunt: Aioioöog, ai/tiiovog, /tialvig, ttcü-
tqcc, yilaif.il, quibus inter se comparatis verisimillimum vi-
detur epenthesi facta vocalem i in antecedentem syllabam
irrepsisse. Paulo aliter de 9vaioy.io et fiifivaio/.co iudicandum
est, quae antiqui grammatici e -d-vritoYAo. f.iifj.vrjtaMü orta esse
volebant.
Quid igitur obstat, quominus quod et in Boeotorum et
Qiiaestiones dialectologicae graecae. 321
in Lesbioruin accidissecognovinius dialectis, ad yp.iexäfii.expM-
candum coniungainus itaque totius mutationis gradus hos fuisse
statuamus: aui, aha, aei.a, rf.iL? nempe non dicimus quat-
tuor illas formas unam post aliam in ipsa imiuscuiusqne dia-
lecti litteratura valuisse, sed hoc contendimus, vocalis ä pro-
nuntiationem per hos vel similes gradus ad /; delapsam esse.
Hie dixerit quispiam adversari meae sententiae magnam
vocabuloram copiam, in quibus ä littera i sequente non in
rt mutata sit. — At optime hoc ad graecae vocalis t epen-
thesis naturam et vim quadrat. Valet enim de ea illud Curtii
(verb. I 57): „Die Epenthese ist keine mit zwingender Ge-
walt eintretende, sondern eine stets nur mögliche Laut-
affection, die nach langen Vocalen seltner eintritt. u
Ego igitur huc traho haec:
a) ab initio vocalem i in radice habuisse videntur:
1) d-rj.v, SrJ.ai.uov (51). lat. femina.
2) i/z.tü y~lx. ry.ävio (16).
3) i'giog (19). sert. virus, got. oair. lit. vyras. lat. vir.
4) itro (24). lat. ferus, fgot. diml)
Accedunt ex libris:
5j |,T/i6ra>'og.Pind.N.VI10ex*l7r-a^£-Taj'ogetym.4388.
6.) y.roivog Alcm. 75. Pind. fr. 100, 8. lat. cera. celt. ceir.
Theoer. y.äQog.
b)epenthesi facta i in radicem aeeepisse videntur:
1) r\fa (17). sert. sami. lat. semi.
2) rjßa ex jäv-ja. sert. juvan, javiyas. bactr. jarun
cf. Curtius etym.4 576.
3) i]oo(.ov ex {[y.-jiov.
Accedunt ex Pindaro:
4) ur-ng Pind. 0. I 9. 5) y.Q^Tiig Pind. P. IV 138.
VII 3. 6) nriv.Tig Pind. fr. 102, 3. cf. Curtius etym.4 576.
7) dfJQig, drjQiäio, drigiouai. Pind. N. XI 26. 0. XIII 44.
Neque tarnen tacuerim vocalem r> illorum pugnare cum vocali
ä e. g. in y.axig, y.alig, (.lävig, de quibus cf. Ahr. II 140.
Quod denique dialectorum hac in re inter se con-
dicionem attinet, unum in fontium penuria monere licet.
Curtius u. Beugmas, Studien X. 21
322 Schrader
Cum enim dialecti omnes in vocabulis sub a) enumeratis vo-
calem ij exhibeant — nusquam, quamvis saepe vox scripta ex-
stet, e. g. *aQcog pro rtQiog legitur — , in vocabulorum sub b)
vocalis qualitate valde inter se discrepant. Quae tarnen res
utrum legi certae an casui tribuenda sit, ego non diiudicaverim.
Neque minus de hoc dubitari potest, latinae et graecae
linguae vocalis e in -d-tjg :Jbrus, -d-fjXvg \femina, Kr^ög : cera
utrum ad communem aliquam utriusque populi aetatem redeat
necne.
§ 21.
Ceterum unum idque insigne huic toti disputationis
parti obstat impedimentum, quod, quo modo tolli possit,
nescio. Cum enim vocalem /; in suffixis atque flexura con-
spectam ad vet. ä redire plerumque cognatae linguae, maxime
sanscritica, comprobaverint , hoc capite vereor ne frustra
saepe etymologia in auxilium vocetur. Saepe igitur in medio
relinquetur, forma aliqua utrum ex summa antiquitate tradita
an in ipsa graeca lingua orta sit. Saepe ignorabitur, vocalis
rj utrum ad vet. ä redeat an apud Graecos ipsos ex e pro-
ducta sit.
Quamquam igitur de singulis vocibus valde dubitare
licet, tarnen rem ita disponendam existimavimus, ut primum
ea vocabula enumerarentur, quae neque alia indog. lingua
neque graeca ipsa in eiusdem radicis formationibus « ex-
hibente apud ipsos Graecos vocalis e productione /( in
radicem accepisse nobis videbantur. Huc vero refero:
1) VTirjQHrjg (52). igiooio, egerfiög, äli-rjQtjg cf. Curtius
etym.4 345: „scrt. ar-a-tis mag sich daher direct aus dem
Grundbegriff des Gehens, Strebens (l^ar), v7ti]Q6Ti]g auf
griechischem Boden zunächst aus dem des Ruderns (eq)
entwickelt haben." TQirJQiqg Curtius cum rad. ocq, dgagio/uj
(cf. di-i^Qsg) coniungit, quod laudare dubito, cum in doricis
dialectis TQu'jQ^g, non *TQiaQi]g legatur (47). Ceterum
totum illum vocabulum ex ionica in reliquas dialectos facile
recipi potuit.
Quaestiones dialectologicae graecae. 323
2) evrj&wg (12). cf. i&og. — Accedunt ex libris:
3) yfjQCtg Sopbr. 7. Pind. cf. yeo-iov, yeg-ctiog. scrt.
yar-as, gar-ä etym.4 175.
4) lgft(xog. Epich. 19. 10. Pind. 0. I 6 cf. rot'u«, i)oz-
(xia. Y~ram. got. rim-is.
5i cr/.rgaxog. Alcm. pap. II 20. Pind. P. V 32 : y.sgccvvvfit,
de y.eg : y.Qct {xQCttnJQ) cf. § 22 p. 324.
6) agr^/co. Pind. P. II 63. lat. arceo. Sine dubio 13 ex
£ productum est: \^ag/., dg ex, c<gity. cf. etym.4 522.
7) Tirjdäliov. Pind. P. 86. ]rpecl. niö-ov, ned-Lov etc.
etym.4 245.
8) dvarjQig. Pind. 0. VI 19. att. dvoegig.
Deinde buc trabo vocabula ut Izrjviiog : exvuog, i7t7tr]-
Idxcig, di(fo>i).uzag : eiavvto etc. cf. Abr. II 146.
§ 22.
Altero loco de iis vocabulis exponendum est, quae
aut aperte ad indog. formas ä exhibentes redeant
aut in ipsis dialectis ä et t\ invicem utantur.
Huc autem referenda sunt:
a) singula:
1) f](xai, r^tevog, rjO&ai(\o). BQtt.äs, äse. Atque ego non
dubito, quin lingua graeca banc radicem ad Y~lö : sd-Jofiai,
e£of.iai, edog, eöga applicaverit, ut boc modo et spiritus asper
et vocalis rj ex « orerentur. cf. Curtius etym.4 381.
2) ffpegog (18j cum G. Curtio ad )ras, rjg reduco (etym.4
381). Quare cum nunquam in dialectis *äf.iai pro qpai lega-
tur, laudaverim Abrensium arbitrantem ill 152j librarios, qui
saepe a/negog scripserint, notissimae vocis Doricae aiieocc
„dies" similitudine in errorem abductos esse.
3) f.rfdof.icu (36). scrt. ma, 7iiä-mi, matram. cf. ur-ng,
(xiöco, /nido/.icci, (.li-öovxeg.
b) Deinde parvus talium radicum numerus nominandus
est, quarum prima forma in nasalem aut liquidam exibat
quaeque transpositione facta in dialectis aeolo-doricis in exitu
aut solum r; exbibeant aut i\ et ä invicem utantur. Rede
21*
324 Schrader
igitur monet J. Schmidtius (voc. II 325): „es ergibt sich die
tatsache, dasz der in den wurzelauslaut getretene und durch
svarabhakti verlängerte vocal der färbung länger widersteht
als der vor der liquida oder dem nasal kurz geblibene. "
Iam vero hac in re idem illud graecae linguae vocalium
concinnitatis Studium conspicitur, quod saepissime rj effecisse
supra docuimus. Comparare igitur licet:
e&avov — ^vöff/w : latavai — (tjrä/u
Te&va/iiev — red-vä/.a : larccfieg — saröma
= syBvöfirjV — -yvrjzog : Ti&h>ai — xld-r^u
yevog — yv/jOia : Tl&sfiag — d-r^ato.
Nempe vocalis rt in -yvrtzog (4) adeo explicanda est, ut
sumendum sit *yvärog ipsum (cf. lat. eo-gnatus, natus, scrt.
(jiiciti) quondam in graeca lingua valuisse, paullatim vero
vocal em ä propter e in yivog, ey£vö[.tr]v, yly{e)vouai etc. ad
tj vocalis pronuntiationem accessisse.
Ahrensius quidem (II 146) „-yvqrog metathesi facta ex
-yev, -yvsu ortum esse vult; hac tarnen in re quantum erra-
verit, ex cognatis unguis et ipsis graecis dialectis cognoscitur.
Aperte enim in aliis eiusdem generis vocabulis veteris ä ve-
stigia in dialectis exstant. Summi hac in re momenti Eleo-
rum fgärga (6) pro fQrtTQCt est. Idem enim valet de .-garga :
y~ver, feq, quod de (palväTca : vTTodeytrai etc.; nam quod
Allenus huic voci radicem * .?ao pro *ssq (ssqe'io, eigto) Sub-
stitut, hoc prorsus pro irnperio factum esse vix est quod
moneam.
Pari denique modo de /.oä : y.eq, kqccttJq, u/.oiaog. v.iy-
y.Qäfii : v.£Qävvv^it, v.£Qaf.ievg etc. iudicandum est. Eodem for-
tasse Pindari illud {&£o)-d[.iäTog, (ev)-dluäTog : öif.i(o pertinet.
Accedunt eae radices, quae in ipsis dialectis duplicem
vocalis qualitatem (et e et a) exhibent. Ab Ins igitur si forinac
longam vocalem exhibeutes descendant, formae cum t] ad
vocalem e radicis, formae cum a ad vocalem a radicis aj>pli-
candae sunt. Huc refero:
1) 7iXa 7tXä&og (41), m^iTcXävai
nXe- — 7cXr]&og (41), rtkio), 7rXelotog
Quaestiones dialectologicae graecae. 325
cf. J. Schmidt voc. II 321. Sine dubio falsus est Ahrensius
(II 132) nXä&og illud hyperdoricum dicens. Ex eodem vero
TtitSog patet casu Latinos in vocali e huius radicis (plenus,
plebis) cum Graecis facere.
2) Ttqa. — 7vi(.iTtQävcti
nge — ion. iTtgeoe — If.iTtQ^oovti , TzgfjOTig (42).
"cf. J. Schmidt voc. II 323.
3) XQa — XQ(iof.i(xi.
XQe — ä7ioxQsio Epich. 114. att. xQ^oouai. dor.-aeol.
XQ^ootiai, /^/;,wa (48). J. Schmidt voc. II 323.
4) ßaX. att. eßaXov, ßdXXto etc.
ßeL att. ßeXog, ßeXe/tvov, ߀X6vrj. arc. öü.Xeiv. aeol.-
dor. ßtßXrtuai, ßeßXn]f.iivog. Ale. 15. Pind. — y.d-
ßXrj/na lac. Hes.
De xTa-.v.re, ßa-.ße cf. § 12 p. 300.
Valde dubito de
5) -/.et/. — v.a).ho,*v.Xäoig. classis. Mommsen röm. Gesch.
P 81.
y.eX — y.eXevto, yjy.'/.ry.a . y.ey.Xrtuevog (31), cum vix
rad. y.aX cum y.eX cohaereat; neque tarnen aliam, qua tollan-
tur difficultates, explanationem video cf. § 14.
Pariter nescitur, Qrjyvvfii, gr^tg (43) unde vocalem rj
aeeeperint; nam quo iure Allenus harum formarum radicem
fBQy, sQsy finxerit, cf. eoQctyrjv, frango, non liquet.
§ 23.
Haec habui de vocali rt in radieibus usitata quae di-
cerem. Exempla librorum paucis exceptis omnia enumera-
vimus. Libenter concedo multa ut incerta et obscura relicta
esse neque confido unquam his rebus ab unaquaque parte
lucem posse afferri. Fortasse longe maior, quam quae nobis
videbatur, huius generis vocabulorum copia ex Atthide re-
cepta est. Erat enim sine dubio dialectorum aeolo-doricarum
condicio, si eam cum Atthide comparas, eadem, quam in
326 Schrader
septentrionalis Germaniae sermone cum nostro comparato
perspicimus ; notum vero est, quantum ille vocabulis ex
nostra dialecto repetitis abundet.
Neque tarnen inconstantia illa vocalis a : rj in radicibus
conspecta eo ducimur, ut quae priore maxime capite nisi de
totius mutationis et causis et origine neque minus de dia-
lectorum hac in re inter se condicione exposuimus, aut falsa
aut dubia nobis videantur. Licebit igitur in fine libelli
summam nostrae disputationis bis verbis computare:
I. 1) Vocali ä aut servata aut in rj mutata dialecti
graecae duas in partes dividuntur, quarum altera aptiore no-
mine deficiente aeolo-dorica, altera iono-attica dicitur.
2) Duplex illa graecae linguae divisio non ad J. Scbmidtii
sententiam continua aliqua vocalis ä affectione, sed gentium
digressione priscis temporibus facta orta esse sumenda est.
3) Non licet eas dialectos, quae a in Universum servant,
ita disponere, ut in duas partes quondam, in aeolicam et in
doricam, discessisse dicantur. Demonstrasse enim nobis vi-
demur Eleos Arcadesque, quamvis ä pro r\ exhibeant, tarnen
neque aeolicae neque doricae stirpis esse.
II. Vocalis i], quae ne ab aeolo-doricis quidem dialectis
omnino aliena est, variis temporibus in illis variisque de
causis orta est.
A. De causis mutationis.
Prisca igitur vocalis ä in dialectis aeolo-doricis tribus
de causis in i] mutata est:
1) Longe plerumque studio illo graecae linguae eiusdem
generis formas concinnitate quadam vocalium coniungendi
cf. Ttar^Q, 7toi/Lirjv, )]oav, Hydrat etc.
2) In radicibus interdum vocalis / vi et pondere cf.
■d-^kvg, rjgcog, ffflt- etc.
3) Atthidis auctoritate.
a) r\ in ipsarum dialeetorum sermonem irrepsit. cf.
k^\\%0VTa, {-ßdn^^y.ovTa etc.
Quaestiones dialectologicae graecae. 327
b) t] pro ä merae scriptorum Atthidis peritorum negle-
gentiae debetur. cf. flieget tab. and. ßalavrt(päyoi Ale.
B. De tempore mutationis.
1) Vocalem /; intra ipsius graeci sermonis fines ex ä
esse ortam neque ad remotiora redire tempora plerumque
perspieuum, interdum veri simile est.
2) Studium illud Yocalium concinnitatis , quo a in )]
mutatum est, valere coepit eo tempore, quo reliquae dialecti
coniunetae, elea ab eis digressa esset.
3) Vocalis ä Eleorum vetustior est quam t] reliquorum
Graecorum itaque hac in re elea dialectus proxime ad primum
illum graecae linguae statum accedit.
Novöog, vooog.
Von G. Curtius.
Dies Wort alltäglichsten Gebrauchs ist etymologisch
noch nicht genügend erklärt. Dass die im E. M. p. 607, 32
zur Auswahl gestellten Herleitungen von vyj Gregor ixov und
oajg, oder von demselben vi] und aevco jemand befriedigen,
bezweifle ich. Aber auch was von Schweizer-Sidler, wie er
sagt, nach A. Kuhn, Ztschr. XI 71 versucht ist, Anlehnung
von voaog an lat. noxa, nocere, leidet, wie Grundz.4 162
angedeutet ist, an dem Fehler, das homerische und herodo-
teische ov unerklärt zu lassen und das a für £ nur schwach
zu motiviren. Freilich weist das zwischen Vocalen erhaltene
a auf ältere Doppelconsonanz, so gut wie das von /.isaog,
öoog. Zu vöoo-g nun Hesse sich unter Zugrundelegung eben
jener W. nak (skt. nac) in der Art gelangen, dass wir von
der Grundform *nak-j'a-s ausgingen, aber was fangen wir
mit dem ion. ov an? Im Petersb. Wtb. finden wir statt der
gewöhnlichen Formen der W. nac (vey.v-g etc.) verloren gehn,
vergehen auch einige mit inlautendem Nasal (Anusvära):
iiäca-s Vertreibung (von andern zu nac erlangen gezogen),
nac-u-ka-s verderblich , nashtar verloren gehend, nashtavja-s
Verbal adjectiv zu nac. Aus einem mittelst des Suffixes -Ja
gebildeten Nominalstamm nakja, gr. voyx-io lässt sich vov-
o{o)o-g erklären, wie xovcpo-g neben y.£f.iqjög (Hesych.) und
skt. kamp-rti-s beweglich (vgl. fcapald-s), ^ovd-ög neben |ory-
&6g nach Joh. Schmidt Vocal. I 115, 181 seinen Diphthong
dem einst vorhandenen Nasal verdankt. In vöoog wirkt
dieser nur noch in der Färbung des Stamm vocals nach, wie
in eUoGt neben lat. viginti. Vermuthlich war das Wort ur-
sprünglich ein Adjectiv, etwa im Sinne von zehrend, ver-
derbend. Es berührt sich mit vey.-gö-g und lat. nex wie
mor-bu-s mit mor-i.
DE ALCMANIS POETAE DIALECTO.
SCEIPSIT
HENRICUS SPIESS
DILLENBURGENSIS.
Caput primum.
§ 1. Praemittenda.
Poetarum melicorum Graecorum dialectos mixtam quan-
dam speciem praebere cognitum habebant viri docti multo
prius quam ex epigraphicis studiis et e grammatica quae
dicitur comparativa dialectorum , in quas lingua Graeca di-
visa erat, subtilior coguitio atque ratio effloruit. Sed ele-
meuta, ex quibus conflatae sunt illae dialecti, distinguere et
unde et qua de causa poetae ea arcessiverint et arcessere
potuerint, explicare eorum est, qui nostra aetate ad has res
animos et studia converterunt. Ahrens, postquam Aeolicam
et Doricam dialectos in Universum descripsit, de poetarum
quoque sermone quaesivit1) et haec fere de dialectis lyrico-
rum poetarum praecepit. Ut omnis lyrica poesis ab epica
profecta est, ita dialecti, quibus utebantur lyrici poetae, nun-
quam desierunt hujus origiuis certa prae se ferre vestigia.
Convenit autem elegautiae ingenii Graecorum, quod variorum
lyricae poesis generum auctores quo longius ab epicorum
carminum ratione abducebantur, eo magis hanc dialectum
deserebant. Hoc modo factum est, ut elegiaci, iambici, me-
lici poetae varias conformandae dialecti leges secuti sint.
Vel inter melicae poesis varia genera haud parvum dis-
crimen apparet. Qui epici carminis pondus, ut Quinctilianus
dicit, lyra sustinere conabantur, epica dialecto pro funda-
*) Ueber die Mischung der Dialecte in der griech. Lyrik (Verh. der
Gott. Vers, der Philol. 1S53 p. 55). Conferendus est Herzog Ueber
die Bildungsgeschichte der griech. und lat. Sprache p. 163.
332 Spiess
mento usi sunt, populärem liuguam raro admiscentes, sed
qui leviora carminibus suis celebrabant et praesentia male-
bant canere quam praeterita, populärem linguam in suum
usum converterunt, quam epicae dialecti ope et exemplo ex-
coluerunt. Hoc modo Dorica et Aeolica dialecti literis sunt
mandatae, ad quas aeque atque ad epicam aditus erat poetis
eis, qui posteriore tempore melicae poesis principes exstite-
runt, ut repudiatis quae reconditiora et singularia habe-
bantur jam dialectus oriretur, quae omnium quodammodo
Graecarum stirpium communis videretur, qualem nunc in
Pindari carminibus conspicimus.
Cum igitur in singulorum poetarum dialectis quasi in
speculo originem, progressus, contextum, varias sedes me-
licae poesis recognoscamus, operae sane pretium est accu-
ratius in eas inquirere. Hoc non Ahrensii interfuit, qui
certissimis exemplis, quibus variae mixtarum dialectorum
partes notarentur, contentus, totam materiam effundere et
recensere nolebat. Desunt adhuc praeter Pindarum2) accu-
ratiores quaestiones. Videtur autem nulla res e melicorum
fragmentis, quae insigni doctrina et diligentia e grammatico-
rum, metricorum, pbilosopborum, aliorum scriptis collegerunt
viri docti, melius restitui posse quam dialecti intelligentia.
Nam bis quaestionibus, quae serie vocabulorum soluta in
singulis vocibus ac formis versantur, non est impedimentum
lacerata illorum forma. Attamen rectum Judicium duabus
de causis impeditur. Ac primum quidem levis est fides testi-
moniorum. Nam cum omnia, quae literis propagantur, multis
corruptelis laborant, tum illa frustula, quae prosae orationi
inteijecta prae se ferunt dialectum a vulgari alienam; quae
igitur a vulgaribus formis minus distabant, in bas abire,
quae erant obscuriora, corrumpi solebant; baec menda cri-
tici facilius tollunt, illa sanare, cum non pura aliqua dialecto
poetae utantur, eo majorem babet difficultatem , quod ne
metri quidem certissimum indicium ubique adbibere possu-
2j Aug. Peter De dialecto Pindari. Halle 1S66.
De Alcmanis poetae dialecto. 333
mus. Sed ut nobis contigerit, ut fontes nostros in eam for-
mam redigeremus, quam post Alexandrinorum recensionem
liabebant, aliae dubitationes oriuntur. Nam quamquam illo-
rum rnoderatio summopere est laudanda et tota ratio, quam
in restituendis scriptis inierunt optimi cujusque et antiquis-
simi manuscripti auctoritatem secuti, tarnen licet suspicari
eos melicos poetas non aeque feliciter ad pristinum habitum
revocasse atque Atticos. Testimonio sunt Corinnae fragmenta,
quae idiomata dialecti multo recentioris , quam quae ipsius
poetriae aetate audiebatur, praebere nemo nescit. Praeter
cetera» vero res, quibus immutari potuit contextus verborum
per ea saecula, quae inter poetas et grammaticos intercedunt,
respiciendae sunt condiciones literarum, quibus exarata erant
carmina. Nam quod ex inscriptionibus evidenter docuit Kirch-
hoff3), magnam varietatem scribendi ante finem belli Pelo-
ponnesiaci per Graeciam fuisse, cum et antiquitus duplici
literarum quarundam usu in duas partes discessissent Graecae
civitates et postea secundum linguae mutationes, quae aliae
erant aliis locis, quasdam de pristina vi paullulum flecterent,
id non prorsus neglegendum esse videtur ei, qui omnia ac-
curatius examinare vult. Sed potest dubitari, num ejus urbis,
in qua quisque versabatur, scribendi rationem secuti sint
poetae, praesertim cum constet, multos certum domicilium
non babuisse; nee negare potes, illam diversitatem scribendi
tanto epicae et lyricae poesis flori talique ut ita dicam com-
mercio, quäle inter varias stirpes ab olympiadum initio erat,
parum aptum fuisse. His de causis baud scio an vere judi-
cet, qui juxta varietatem scribendi, quae est in titulis, com-
munem quendam usum in cbartis constitisse dicat, quamquam
certa desunt argumenta; nam quintum seculum non superant
vestigia quaedam in inscriptionibus Atticis Euclide vetustio-
ribus extantia, quae illam rem evineunt. Utcunque res se
habet, nonnullas certe mutationes perpessa sunt omnia car-
mina antiquiora, cum vel in Ionica literatura discrimina
3) Studien zur Geschichte des griech. Alphabets3. Berlin IST'
334 Spiess
temporis conspicua sint. Haec Alexandrini in niente babe-
bant, cum transscriptoribus, quos zovg /neTaxaQa/.rr]QioavTag
dicebant, errores quosdam scribendi tribuebant. Nobis magni
est momenti, quod duabus literis 0 et E et breves vocales
o et e, et longas to et rt et adulterinas diphtbongos ov et ei
antiquiore tempore expressa esse scimus.
Altera difficultas recte de poetarum dialectis judicandi
est popularium dialectorum cognitio parum certa. Nam cum
primus Abrens totam fontium copiam amplexus Doridem et
Aeolidem adumbraverit gravissimasque leges, quas variae
illarum species secuntur, demonstraverit et multi post eum
conformaverint et auxerint cognitionem nostram, tarnen mul-
tum abest, ut omnia cognita babeamus et sua cuique tem-
pori, sua cuique loco certo assignare possimus. Ubicunque
analogia non valet, tenuis est et incerta nostra scientia, im-
primis vocabulorum copia, quae singulis dialectis propria
est, prorsus est incognita.
Quae cum ita sint, baec ratio in quaestionibus nostris
ineunda est. Tota materia diligenter perlustrata primum
enumerare debemus quae certis indiciis Aeolicae, Doricae,
epicae dialectis attribuere possumus, ex bis certas regulas
invenire studebimus, quas poetae in dialectis constituendis
secuti esse videntur; bis recognitis librariorum menda sa-
nanda erunt, sive post grammaticos in textum penetrarunt
sive antea ex popularium dialectorum cognitione; deinde
banc ipsam augere nobis fortasse licebit, cum inventis qui-
busdam legibus miscendi temperatas illas dialectos non minus
confidenter adbibere possimus, quam puros earum foutes.
Quo facto videbimus, quid e dialectis de poesis melicae bi-
storia effici possit, cujus origines prorsus in tenebris sunt. —
Initium autem capiendum, ut par est, ab antiquissimo, qui
nunc Alcman esse videtur, cujus priini plura fragmenta ex-
tant, quem primo loco grammatici Alexandrini in indice me-
licorum posuerunt. De bujus poetae dialecto quaestionem
instituit Benseier4), sed rem incboatam reliquit.
4J Quaestiones Alcraauicae. Isenaci 1872.
De Alcmanis poetae dialecto. 335
§ 2. De Alcmanis patria et poesis genere5).
Pauca sunt, quae nobis de Alcmane traduntur, Lacae-
narum virginum laudatore et duce. Ad nostram quaestionem
magni est momenti, quod Sardes, non Spartam poetae pa-
triam fuisse, non quidem constanter, sed satis certis testi-
moniis proditum est, quod ipse confirmat, cum confidenter se
ipsum alloquatur fr. 25 ovx sig avio aygor/.og . . . aü.a
Saodicov an axgäv. Itaque non est, cur in fragmentis no-
stris et inter veterum testimonia, quae de Alcmane extant,
quaeramus, quae Lydiam respiciant; unam interjectionem
ßaXs dr ßdtXe proferam, quia ad dialectum poetae pertinet,
quae fr. 26, 2 apud Alcmanem legitur et cum veteres gram-
matici eam barbaram vocent et Semiticam esse Lange Abb.
d. K. S. Ges. d. Wissenscb. VI 330 suspicetur, fortasse a
poeta nostro ex Asia traducta est. Cum igitur satis* constet
Sardibus Alcmanem esse natum, fortasse jam in Asia Homeri
carmina et cognoverat et imitari coeperat. Diligens enim
Homeri, omnium poetarum magistri, Studium apud eum cogno-
scitur, cui plus debet6j, quam ullus alius poeta praeter Ste-
sicborum cf. Bergk Literaturg. 881. Sed Alcmanis ingenium
a sublimi poesis genere prorsus est alienum ; itaque versum
beroicum fastidit, nam qui apud eum leguntur bexametri,
eos cyclicos esse et velocitas rbytbmi et caesurae bucolicae
docent. Amor ei arridet virginumque pulchritudinem can-
tare non desinit7), et extat apud Atbenaeum XIII 600 Ar-
cbytae Milesii Judicium *A).Y.(.iäva yeyovevcu tcov Iqcotlv.cüv
/ns/.tüv fjysfiova. Hac re a Stesichoro aliisque, qui cboriea
carmina condiderunt, noster poeta differt et ad Lesbiorum
'") Cf. Bernhardy Literaturgesch. II 1, 655, Teuffei in Pauly Real-
en cyclop. s. v. Alcman,
6) Multa argumenta ex epicis carniinibus petita eisdem fere verbis
reddit cf. fr. 29. 40. 41.
7) Quomodo ad hoc argumentum usque revertatur, docet papyrus,
in quo postquam heroes breviter celebra\it , subito incidit orationem
verbis: iyüv d' laidoi *Ayidwg xo q:wg (II 5 Blass).
336 Spiess
musam prope accedit, ut medium inter utrosque locum ob-
tineat. Quod cum negari nequeat, tarnen non video, quo
jure ipse poeta a Teuffelio (Encyclopädie I2) Aeolibus ad-
judicetur. Nam quamquam coucedo, si Alcman Spartanus
misset, admirationem esse moturam carminum ejus indolem,
non idem de homine ex Lydia oriundo puto. Nam quid
nos impedit, ne in hac terra educatum eum ad ejusmodi
carmina ingenio suo impulsum esse credamus? Hoc re-
spexisse videtur Himerius , . cum Or. V 3 ait: l4l/^iaiiov rrjv
Jwqlov Ivgav ylvöloLg y.BQccaag aaf-iaoiv. Et si quis Grae-
corum literas a barbaro homine provectas esse non vult,
majore jure Ionicae stirpi Alcmauem attribuerit quam Aeo-
licae, cum Sardibus natus sit.
§ 3. De fontibus.
Alcmanis carminum fragmenta, quae supersunt, primus
collegit et tractavit Welcker; post bunc recensuerunt, qui
poetas lyricos Graecos in unum corpus redigebant, Schneide-
win et Bergk, qui praeclaro apparatu critico ea instruxit,
qua re ad nostrum propositum vel maxime idonea fecit;
numeros tertiae editionis bujus operis secutus sum.
Longe plurima fragmenta nominatim Alcmaui a gram-
maticis vindicantur, pauca ex conjectura viri docti ei attri-
buerunt. Majore fide ei assignantur, quae Bergk in textum
recepit fr. 53 et 54 cf. Apollonius de pron. 366 C. Item
fr. 8. 21. 57 ejus esse videntur. Praeterea Muellero prae-
eunte Abrens probavit glossara Hesycbianam 'Aaavakov txo-
).iv rag \4cfi6vag (cod. 'Aoccvhov) Alcmani deberi. Idem
(progr. lyc. Hannov. 1868 p. 19) verisimili conjectura Alc-
mani vindicat adesp. 41 et 1. 1. p. 7 mavult ad nostrum
poetam revocare quam ad Alcaeum glossam Hesycbii rerga-
ßaQi](üv 7clivd-cov xal rccy/nara' l4l/.aiog, cum illa nomina
compluries permutata sint. Non minus adesp. 34 — 36 Alc-
mani vindicantür. Contra abjudicantur ab eo fr. 3 et 30,
quae Apollonius de pron. 139 C affert: 7tlelova yovv ean
7taQ} zTBQOig evgeiv ocperegov rrarega avrl rov vfieregor.
De Alcmanis poetae dialecto. 337
ccvzl xov xtd xoi y.rdia ?.£!-ov ia nagä KaJJ.iiidyw , v.ai
7icu.iv naoJ avT(tj dvxl xov oqio'ixioov ' }A/.v./.iäv vf.ii xt v.ui
ocftTtQojg %7t7t(og' ocpea de noxl yovvaxcc 71171X0). Beete
monet Abrens pro Alcmanicis exspectari Callimacbea. Aliarn
causam, cur ab eo abjudicanda sint, affert Brugman (Ein
Problem der bom. Textkritik p. 79), quod in altero frag-
mento vocem oqria reflexiva significatione privatam tarn ve-
tusto poetae attribuere uon possimus.
His omnibus etsi non prorsus abstiuebo, tarnen ubi in
usum meum convertam, ea dubia esse monebo.
Praeter baec frustula, quae apud varios scriptores ex-
tant, babemus insigne specimen carminum Alcmanicorum in
papyro a Mariettio nuper ex sepulcro Aegyptio in lucem
prolato, quod valde virorum doctorum auimos occupavit,
postquam publici juris fecit Egger (Paris 1S63;. Apograpbo
ejus nitebautur ten Brink Pbilol. XX, Bergk Pbilol. XXII.
Melius res successit, ubi exemplo arcbetypi litbograpbi opera
expresso certiore fundamento uti licuit (Notices et extraits
de ^Ianuscrits XVIII 2 p. -416 fol. L). Inde egerunt de
cbarta Bergk in addendis tertiae editioni poetarum lyr.
Graec. p. 137S sqq., Abrens Pbilol. XXVII, Blass Rbein.
Mus. XXIII. XXV, alii. Qui multa, quae antea minus recte
legebantur, emendaverunt, quae prorsus non erant intellecta,
explanarunt, sed quod maximum est perspexerunt, fragmen-
tum paribus stropbis compositum esse, numerosque singulo-
rum versuum constituerunt; sane metri legibus lectiones per
se incertae firmantur. Habemus igitur specimen Alcmanis
carminum, quod est summi pretii, quia et ambitu et cbartae,
qua nobis traditum est, vetustate omnia alia fragmenta longe
superat et certo metro continetur; nee tarnen praetermitten-
dum est quod cbarta admodum est obliterata, ut pleraque ex-
pediri non possint multaciue incertiora sint quam quibus uti
liceat, et in iis ipsis, quae explicari posse videntur, nonnum-
quani literae, quae ad nostram quaestionem magni sunt
momenti, conjeetura supplentur. Cavendum quoque est, ne
nimiam auetoritatem papyro tribuamus, quod ex ipsa anti-
Cvetius n. Brcgmas, Studien X. 22
338 . Spiess
quitate ad nos perveuerit, cum inferioris notae manuscriptis
ne Alexandrinorum quidem tempore magnam fldem fuisse
et ratio doceat et reliquae chartae, quae ex autiquitate ser-
vatae sunt cf. Bergk Litg. 23 S. — Videntur Alcmanis car-
miua posteriore tempore satis grata fuisse eorumque Studium
grammaticos valde oblectasse. Sosibius et Philochorus de
Alcmane scripsisse traduntur. Antiquiore aetate eum apud
Lacones praecipue notum fuisse veri est simile et docet
Athenaeus XV 67 S C carmina ejus in gymnopaediis cani
solita esse; sed per totam Graeciam ea vulgata fuisse cre-
diderim, certe Athenis Aristophanis comici aetate eorum
cognitio latius patebat, si recte Bergk conjecit illum Ay. y. 251
cüv t3 in\ y.v(.iaTog oiöiia d-a).äoortg cpvXct {.ittf ak/.vovzoot.
TTorrjuL (sie scribendum esse pro codicum Ttoxäxai Bergk
e scholiis commendat) Alcmanis fr. 26. 4 dg x° enl y.v(.iaxog
clv&og a/.i} aXxvvveoGi noxfjxcti imitari voluisse.
§ 4. Testimonia veter um de Alcmanis dialecto.
Jam veteres de poetarum dialectis aecuratius quSere-
bant8j, qui quamquam in hisce quaestionibus non via et
ratioue procedebant , tarnen notitiam dialectorum habebant
baud contemnendam. Itaque quae extaut eorum de Alc-
manis dialecto judicia hanc nobis afferunt utilitatem, ut cer-
tam materiae disponendae rationem babeamus.
Saepissime (fr. 19. 51. 52. 65. 66. 86) Doridis auetorem
nostrum poetam habet Apollonius, testis gravissimus, in libro
de pronomine conscripto, et alio loco (de constr. p. 279. 25
ed. Bekker) diserte testatur öioQiZtod-ai xa^Al/.^ävog rcouj-
(.ictra. Idem tradit grammaticus Leidensis p. 635 ed. Scbaefer.
Suidas s.v. prodit de Alcmane: xixgrjTcu Jcoqiöi dictii/.T<o,
/.ct&ctTif-Q A.av.edaii.iüviog.
Laconica Doridis specie eum usum esse docet Joannes
grammaticus 243. 6 ötaepeget de >) xv>v Kgrjwr diüÄexrog . . .
8) De lyricorum poetarum dialecto opus coruposuisse traditur Trypbo.
De Alcmanis poetae dialecto. 339
y.al fj Ttöv ylciY.üviüv, fj /.exg^rai l4?./.(xdcov. Eadem fere,
qui ex eoderu fönte atque ille hausit Gregorius Corinthius 37 1
ed. Schaefer. Pausanias cum Alcmanis mentionem facit, hoc
adnotat de ejus carminibus III 15. 2 w noir^avTi aa/.tara
ovdsv ig tjdovrjv avrtov elvf.ii'ivaro töjv Aa/.tövcov fj y/.cuaaa,
fjxiara Ttagexofievr] xo evcpcovov. Satis ex his apparet apud
veteres constitisse Laconem poetam Laconica dialecto esse
usum ; immo eas formas, quas a Doride alienas nos imitationi
Homeri attribuimus vel e vulgari lingua in nostra carmina
irrepsisse putamus, pro Doricis non numquam vendidisse vi-
dentur cf. Apoll, de pron. 366 C fj 2E b(.iouog itqbg tzccvtcov
xoivi]' JcooleZq öiä rov r . . . tcqoq de re rtüv (piXiov 'A'/./.i.iäv
.. xai sti Y.oivtög' oh yäg ä'Cofiai. A Laconica dialecto igitur
proficiscendum est, cum materiam, quam Alcmanica frag-
menta suppeditant, examinabimus.
Noli tarnen credere, purae Doridis auctorem poetam esse
habitum, non fugit viros doctissimos formas apud eum ex-
tare aliunde petitas. Idem ille, quem supra laudavimus,
Apollonius de digammo pronominis poss. tert. pers. testatus
(de pron. p. 136) y.al 'A/.y.fiav, inquit, Gwe/iog AloXiLiov (fi]oi'
xä sä y.äöea. Doctus grammaticus videlicet, qui communi
omnium errore tenebatur Aeolicam esse hanc literam, cum
eam apud Laconem reperiret, causam ex totius dialecti ha-
bitu repetiit, quae alios quoque aeolisröos exhiberet. Neque
ad digammi usum tantummodo referendum est illud Judi-
cium, quod in exemplaribus Alcmanis Apollonii aetate non
tarn crebro extabat, ut ei avvexüg AIo'KlQelv inde tribui
posset. At hanc ob rem certe nemo poetam nostrum Aeo-
libus merito tribuere potest, quod si Priscianus fecit9) eum
errasse putamus. Nam cum ille subtiliorem cognitionem
Graecarum dialectorum non habuisse videatur, non dubito,
9) Priscianus I 16: Tnveniuntur etiam pro vocali correpta hoc di-
gamma illi (i. e. Aeoles) usi, ut Alcman etc. I 17 Hiatus quoque causa
solebant illi interponere digamma /■, quod ostendunt etiam poetae Aeo-
lide usi, Alcman etc.
22 *
340 Spiess
quin vel auctorem suum uou recte intellexerit vel propter
solius diganimi usum Alcmanem in Aeolum numero habuerit.
Haec diserta veterum grammaticorum testimonia com-
probari ratione accentuum, quos appinxerunt, conjicere de-
bemus atque re vera luculenta hujus rei vestigia in papyro
apparere infra videbimus.
§ 5. De dialecto Laconica10).
Laconica dialectus, severioris quae dicitur Doridis prin-
ceps, quam ut ipse poeta in fingenda dialecto, sie nos quo-
que in ea investiganda pro fundameuto ponere debemus, in
earuni numero est, quas, cum fontes paululo uberiores ex-
tent, magis cognitas habemus. Atque ea tarn multa idio-
mata ostendit, ut nonnullarum rerum, quas minus certas
esse procedente disputatione apparebit, aecuratiore cognitione
facilius carere possemus, nisi dubium esset, num illa jam
Alcmanis temporibus in populari Laconum dialecto fuissent.
Sane temporis non minus ratio babenda est quam loci ; Alc-
man vero, quem iuter vicesimam septimam et quadragesimam
olyinpiadeni floruisse ex veterum testimoniis colligimus, anti-
quitate multo superat puros Laconicae dialecti fontes, qui
praeter Hesycbianas glossas, recentioris aetatis testes, dia-
lectum praebent quinti et iueuntis quarti saeculi. Itaque quae
ex bis Laconum propria fuisse diseimus, num ea Alcmanis
aequalium fuerint, non aeque certo seimus. Sed vel illa in-
certiora esse videntur, nam in ipsis fontibus differentiae
quaedam conspiciuntur, praeeipue inter duo eorum genera,
titulos et libros, quae ad certa quaedam temporis discrimina
referri non possunt. Tituli11) fide insignes sunt quippe auto-
,0) Cf. Ahrens de dialecto Dorica, qui lineamenta Laconicae dia-
lecti adumbravit p. 415 sqq. Krampe: de dialecto Laconica. Mona-
sterii 1866.
") Pauci, quod dolemus, quos enumeravit Ahrens 1. 1. p. s. Nunc
accedunt: titulus iuscriptus in tripode post Plataecnsem pugnam Apol-
lini dedicato, quem edidit [Trick in Jahn's Jahrb. suppl. 111 1S5T; in-
De Alcmanis poetae dialecto. 341
grapha, sed fieri potuit, nt literae sonis mutatis antiquiorem
statum linguae retinuerint neque scriptura linguam adae-
quet. Caret hac difficultate alterum fontium genug12), cum
in eo viva vox et eae proprietates imprimis, quae notabiles
videbantur reliquis Graecis, Ionicis notig redditae sint, sed
minor lectionum fides, quae librarioram culpa- et fortasse
granimaticorum pravo judicio variaa mutationes perpes-
sae sunt.
Majus praesidium est in dialecto Heracleensium 13), quae
est colonia Tarenti a Laconibus anno septingentesimo de-
cimo conditi servavitque, quamquam incolae aliarum stirpium
admixti erant, satis puram Doridem severiorem, qua re con-
cludi potest quaedam Laconum idiomata illo tempore non-
dum fuisse. Deinde de antiquitate quarunclam proprietatum
analogia aliarum dialectorum, quarum fontes antiquiores sunt,
adhibenda et ipsa natura sermonis humani consulenda est. Ce-
terum de Laconismis imprimis agitur; de iis quae universae
Doridi propria sunt vel quae severior Doris habet singularia,
dubitatio rarius oritur, quamquam cavendum est, ne omnia,
quae in dialectis propinquioribus communia reperiuntur, te-
mere antiquitatis laude ornemus, cum haud pauca seorsum
in singulis nasci potuerint.
Quae tarnen dubia relinquenda sunt, iis sperandum quae-
stionem de Alcmanis dialecto aliquid lucis esse allaturam.
scriptio tabulae aeneae Tegeae repertae, qua agitur de pecunia iu illa
urbe deposita, quam publici juris fecit et Laconibus vindicavit Kircb-
boif Monatsber. d. Berl. Acad. d. Wissensch. 1ST0 p. 60; pauca minoris
sunt ambitus cf. Kircbboff Hermes III 449. Neubauer X 153.
,s) Cf. Ahrens 1. 1. p. 26.
Ia) Cf. Meister: de dialecto Heracleensium Italicorum in Curtii
Studiorum vol. IV p. 355.
342 Spiess
Caput alterum.
Postquam praemisi, quae scire opus est, antequam dia-
lectum Alcnianis ex ipsis fragmentis cognoscere studeamus,
jam euumerandae sunt libris ducibus Alcmanicae formae,
quotquot in censum veniunt; qua in re a Laconica dialecto
antiquiore semper proficiscendum est.
De Tocalibus.
§ 6. De a vocalis usu Alcmanico.
Vocalis a purus sonus apud Dores et Aeoles multo cre-
brius audiebatur quam in communi Graecorum dialecto. Nam
primum ea apud illos apparet, ubi Attici ceterique Iones
raolliorein e pvonuntiabant, in magna vocabulorum copia.
Brevis quidem vocalis ille usus in paucis conspicitur, quae
fortasse non omnia omni Dovidi sunt communia. Eorum
apud Alcmanem alia cum a alia cum e instructa extant haec:
Agri/nirog d-EQätrovra Eustathius ad Od.. p. 1618, 29
ex eo affert, Doricam mediae consonantis mutationem docens,
cum alio loco (ad II. 969, 7) de a hujus vocis testetur: Ja-
Qielg yag tog cpctöLv ol Ttyviv.ol tqetteiv tiwd-aoiv ovtcoq to
tq£%(ü %oäyjbi y.al n]v ^Ägrauiv "Aorauiv v.ai rb v.vttziqov y.v-
Ttaioov cf. Herod. TT. uov. '/JBecog 8, 23. Legitur *AoTct}.iixi<o
in Lysistr. 1251. Adnotat Bergk fr. 101 : ceterum scribendum
videtur ^Agxauixog. — ya (cf. Lysistr. 105 saepius) legimus
e diserto Apollonii de prou. 324 B testimonio pronomini per-
sonal! adjectum eycovya fr. 51. — iegöv, quae vox et in
multis aliis titulis et in Laconico C. LG. 13 per a scribitur,
extat fr. 46. Pro Maximi Planudis lectione hgov fr. 45 He-
pbaestio i/xegov exhibet, quem secuti sunt editores. Item
pro leg6(p(ovoi fr. 26, 1 scripserunt 'iiugöqwvm. Aliter de
bis vocibus judicat Ahrens, qui novum vocabulum sibi de-
texisse videtur ngbg vel lagög vel dagog pro ötegog . de
quo egit Piniol. XXVII p. 585 sqq. doctissime, sed non ita, ut
mihi persuadere possit. — y.a respondens Ionico re, quae
est terminatio adverbiorum temporis, Legitur compluries: oxa
De Alcmanis poetae dialecto. 343
34. 1; 76. 3 Ttoy.cc 42. 33. — y.a yav Dorica forma parti-
culae y.i xiv, quam amiserunt Attici, latet in o/.y.a i. e.
oy.a y.a = orav fr. 93 cf. Ahr. d. d. D. p. 383. — rgäcfto
apud Pindarum aliquoties reperitur; qui cum reconditiores
formas repudiet, omni Doridi hoc commune esse videtur. Sed
extat apud nostrum poetam bis vulgaris forma rgicpei 48;
60. 3. — eTtia'Ce quoque ffr. 44) hie affero, quamquam
nescio an aliam rationem sequatur. De eo Herod. tz. (.iov.
/.i'ieiog p. 44, 10 testatur: neegä l4h/.iiavi die) tov a. cf.
Curtii Verb. I 345. — Incertiora, ut Muelleri 'conjeeturam
fr. 145 cpgaoiöogy.ov, praetermittimus ; item de quorum Do-
rica forma non edocti sumus, ut isga/.og fr. 28.
Ut a pro e ita ai pro ei in quibusdam voeibus apud
Dorienses apparet, e quibus hae in Alcmanis fragmentis:
cd, de qua forma ut Dorica saepe testantur grammatici,
quam in puris Doridis fontibus semper conspieimus (cf. Ahr.
d. d. D. 380), ter legitur fr. 29; 77; 83. — y.vTtaLgw recte
pro codicum lectione y.vrcsgco scriptum est fr. 18. Alcmanem
ea usum esse docet Eustathius 1648. 5. y.vTtctigioxto
fr. 38 unus codex praebet. — ovtigov vocem apud Dores
ovaigov sonuisse e forma ovag conjici potest et probatur
glossa Hesychiana: aveagov' ovtigov, Kgi^reg. Sed legimus
bvsigov fr. 61; ANGIPftN pap. 2. 15.
Multo latius patet longae a pro ij usus Doricus et non
solum in stirpibus quibusdam, sed etiam in terminationibus
conspicitur, qua re certis finibus circumscribi potest. Primae
quae dicitur declinationis casus numeri singularis circa tricies
in papyro totiesque in reliquis fragmentis vocalem cc ex-
hibent. ij praebent: rt fr. 7 bis, ccvccy/.)] fr. 81, adelcp^
fr. 62, quae editores mutarunt. In hexametris reperitur
vulgaris forma Kigxrj fr. 41» et epica ßwt laveiQ-iß fr. 40,
quarum priorem Bergk ad Doridis indolem revoeavit. Huc
pertinent etiam adverbia vulgo in -örjv exeuntia. Legimus
d icnf geedav pap. 2. 22, ädav fr. 36. — Verba ab a inci-
pientia, quorum initialis litera augmeuto vel reduplicatione
producta est, haec extant: äg ito^aro fr. 71, quamquam
34-1 Spiess
hic brevis quoque vocalis, augmento poetarum more omisso,
statui potest. i7taf.if.1iva cod. ercäfievai, fr. 20 (Härtung l:ni-
füva). Cum rt pro a, vel potius cum rtv pro av traditum
est rjvXrjoe fr. 82, quod correxit Bergk. — In suffixis -a§
et -ava videmus eundem usum Doriensium. Apud Alcma-
nem: legaxog fr. 28, cum epica forma sit Ugi]y.og. 2e-
?.ävag fr. 48. Alcmani tribuitur glossa Hesychii 'Aoavalcov.
— Unnm exemplum Dorici a in priore parte compositorum
reperitur: y.avayd7Voöa pap. 2. 14. — Radices in a exeuntes
vel a continentes producunt vocalem in formandis stirpibus
Dorice in a, vulgo in rt. Illam rationem secuntur apud Alc-
manem: aväa e tev pap. 2. 12; rp aasig pap. 3. 5; eßa
pap. 1. 20; lela/.a pap. 3. 17; enalev (sie schol. II.
a 222, cum Cram. Anecd. Oxon. IV 409. 16 aliisque locis
minus rede enccXXe traditum sit) fr. 69. Vulgarem formam
cernis in voce fiifcr:vev fr. 68; vix recte xsxXrjysi fr. 7
traditum est 1 Bergk xenXccy3 = sxXaye conjeeit). Nomina,
quae aeque atque baec verba formantur, cum a leguntur:
fiväoxiv fr. 64, rcaybv pap. 2. 13. — Deinde baec ratio
in singulis quibusdam voeibus valet, quas ex variis Doricae
dialecti fontibus cognoseimus: äfisg fr. 65; äfietov fr. 66;
äfiLv pap. 2. 7 ; 2. 26 ; fr. 7 7 ; fr. 78 ; afib g fr. 86 ; 3Ay 1 d w
pap. 2. 8; \4.yr\Gi%QQct pap. 2. 19; yooayog pap. 2. 9}
fie Xiydgve g fr. 26; Carevei fr. 33; xadtö fr. 99; x«o«
cod. xaQav fr. 56; Aädog vel '/.ädog fr. 96; yiaxotöa fr. 19;
•/.o öv fia'/.ov fr. 90 ; a yr £ « x r « fr. 28 ; aaffa (« to fr. 74; at-
ö'apw fr. 35. Etiam öü-lov buc refero fr. 79, quam quam
Priscianus a brevem babuisse videtur et pristina vocis forma
öa.-iov fuerit. Vulgares formae extant bae: i'yeizai fr. 93,
fjdvfiioraTog fr. 137 (Scbneidewin, Bergk ay-, ad-)\ tcqo-
firj&eiag fr. 62 (Scbneidewin,, Bergk 7CQoua$eiag), dfjfiog
fr. 49 (Bergk da^iog), sed Dorica forma öäuog fr. 33.
Altera causa, cur in Dorica et Aeolica dialectis vocalis
a tantopere praevaleat, est quod in iis ao et aio saepe in a
non in 10 contraeta sunt. Quod semper factum est in gene-
tivo primae declinationis, quae formae omues apud Ale-
De Alcmanis poetae dialecto. 345
manem Doricam terminationem ferunt: gen. sing. masc. Nvq-
ovla in fragmento 21 Alcmani a Bergkio assignato. gen. plur.
uy.qüv cod. ä/.Qcev fr. 25; (leXtooäv cod. /.te/uaaav fr. 60. 4;
adeäv ucooäv cod. adelav /.toioav fr. 37 5 oadtväv * aA-
X«v cod. oaöivav /xü.'/uv fr. 39. Doridis colore carens nul-
luni extat exemplum. Deinde nomina priore tempore in -aiov
exeuntia eodem modo contrahuntur. Apud nostrum rvat-
üva fr. 24, quae forma a Doribus ad alios quoque Graecos
manavit, e rcuiuovu, epico nca^ova. orta. }^4lxi.tccv fr. 17
ex läh/.ucaov contractum, quae forma legitur fr. 71. At
non ubique ao in a coaluit apud Dores; nequaquam enim
in conjugatione quae dicitur contracta haec ratio sola regnat,
sed certos quosdam fines constituere propter exemplorum
penuriam non possumus. Certe Doricae dialecto non re-
pugnant: oqw pap. 2. 6; nzw (vr/.ctoi) fr. 59. Item in
crasi Dores a communi ratioue non discedere Ahrens pro-
bavit. Extat unum exemplum apud Alcmanem xv)7täoav
i. e. y.al ötccüouv codd. XV naQ av> X10 ^tcegav (Bergk zw-
Ttiöoav) fr. 76. Quae codicum scripturae nos eo adducere
possunt, ut aliam Doricae vel Laconicae dialecti proprietatem
agnoscamus, quae aliunde non confirmatur exemplis — nam
diversa est ratio vocabulorum , quae Ahrens d. d. D. 182
enumerat — ramm vocalis a usum loco vulgaris co, ubi ex
ao vel a io non orta est: o7cäoav pro öntöoetv. Ceterum res
valde dubia est et legitur vulgaris forma orciöoav fr. 15.
Fortasse aliquis yuTtiöoav scribendum esse conjiciat, cum
eam formam hyperdoricam esse pro certo affirmari non possit.
Item codicis lectionem :co /. vrpavog fr. 34 sunt qui (Welcker,
Brugman Stud. IV 157) Doricam vocis TtoXvycovog formam
putent, cum Bergk olim in nolvcfoivog, nunc in 7iolv(fuaog
eam mutarit.
§ 7. De vocalibus e 13 ei.
Paucissima novimus vocabula, in quibus s apud Dorienses
alii brevi vocali respondet communis linguae.
e pro a non ponitur, nisi quod nonnulla verba in aco
346 Spiess
ad conjugationem in £to transierunt, ut apud Alcmanem ogecov
fr. 87. Attainen imum hujus inutationis exeruplum invenisse
sibi vistis est Ahrens, cum in papyro 3. 5 inter vocabula valde
obliterata scriptum esse putet iv&oloa, quod Blassii nova col-
latio confirmat, qui adnotat Mus. Rhen. XXV p. 193 facile pro
€ a legi posse (Bergk ivd-ä..ct). Atque haec suspicio augetur
scriptura codicis fr. 58, ubi %vd-eov Bergk praeeunte Lo-
beckio simplicissime in avd-iov mutavit. Sed utriusque loci
ea est condicio, ut ex iis nihil certi colligi possit. Accedit,
quod ivd-oloa etiam alias habet difficultates , pro quo iv-
&ioioa vel Ivd-eloa vel Laconicam formam Ivd-etooa ex-
spectas, et aliis locis cum a leguntur äv&og 26, äv&i] 38,
ävd-sog 117. Si vero quis his rebus majorem vim attri-
buat, minus recte ex Aeolica dialecto petat hanc mutationem,
licet in ea crebrius e pro a posita sit, cum potius hie ov-
■9-siaa exspectetur, quam e Laconica.
e pro o in voeibus quibusdam reperitur et ea mutatio
Dorica vocatur Et. Gud. 457. 4. Ex Alcmane affertur Et.
M. 228. 35 yegyvQa fr. 132. Apollinis nomen apud Dores
e habuisse Herodianus apud Eustath. 183. 5 testatur et ex-
tat haec forma in variis inscriptionibus transiitque ad Italos
cf. Meister Stud. IV 371. Itaque Laconibus quoque eam
vindieavit Ahrens et in frustulo Laconico (fr. Coralisci Epi-
lycei) de conjeetura posuit. Tarnen non universae Doridi
propria sit et valde dubium est, num Laconicae ejus speciei
tribuere debeamus, quamquam in tabulis Heracleensibus-^.ff/.-
Xcäog legitur. In inscriptione Plataeensi plane cognoscitur
APOAONI in hexametris, qui nominibus urbium victricium
superscripti sunt. Quamobrem, quae apud nostrum poetam
leguntur JA;c 6X)uovog fr. 73, l/inoXXtav fr. 83 vix a Laco-
nica dialecto aliena sunt. — Alia ratio est partieipii tz<xq4v-
tcjv pro naqövxiov fr. 64.
In minore parte locorum, qui r in communi lingua habent,
haec vocalis omnibus dialectis propria est. Cognitum habemus,
quae terminationcs et quae stirjtes illam /( antiquitua serva-
verint, nee juvat enumerare, quae ejusmodi apud Alcmanem
De Alcmanis poetae dialecto. 347
reperiimtur. Unum v.roivav fr. 75 affero, quia Bergk frag-
mentum 41 supplens v.aobv yeoi beü>roaoa scripsit, huic
voci a tribuens. Sed v.aobv optimi libri Pindari et Theocriti
(Peter 1. 1. 15; Morsbach de dial. Theocritea p. 35) exhibent,
quae forma comparatione latinae linguae (cera) confirmatur.
Nullius autem momenti est, quod in Anacreontico 10 aliquis
btooialcov v.aooxiyyav sibi finxit. — ßgox^oia fr. 47, quo
etiam Pindarus usus est, poetica vox est, in sermone et
consuetudine quotidiana non usurpata; itaque Dorica forma
omnino apparere non potuit.
Cum saepissime apud Dores a pro vulgari rt ponatur,
contrarium invenitur, ubi vocales ae ctij contractae sunt.
Hunc Dorismum servat Theocritus, repudiat Pindarus. Apud
Alcmanem legimus 7toxrxai fr. 26; rcoxra&to pap. 1. 16;
lf] pap. 2. 11; 6ortg pap. 2. 16. Fortasse huc pertinet
docfffjai fr. 70, vox aliunde non cognita. Duae hujus-
modi formae a praebent dya fr. 121 (Cram. Anecd. Oxon.
I 55. 7 Aya.li.ii . . . xb d-avfiaCiü , otzeq Traget ayw, eaxiv
de Tcag3 'Ah/.uävt' Alxov dya) et in trochaico versu Aovol
de Svaxoj i.ieurtvev Ai'ag auta xä xe ueuviov Hermann ai-
liaxa emendavit (Schneidewin aifiaxa requirit); verbum al-
[.laxato alio loco non reperitur, sed aifxaxoco, ut cetera verba
in oio exeuntia, transitiva significatione. — Aequa lex con-
tractionis valet in crasi, cujus haec habes exempla: Y.qrci
fr. 7u, y.rr fr. 74, /.rodxojv fr. IS; contrarium nulluni. —
Sed. äe etiam apud Dores in a contractae esse videntur:
altog pap. 2. 7 (Blass; Alirens -übiov legitj ex äf/.iog. quo
Pindarus quoque usus est.
Severioris Doridis est /; pro adulterina diphthongo ei,
sive produetione suppletoria sive contractione orta est. Valet
haec ratio in infinitivis vulgo in -eiv exeuntibus, quam ter-
minationem ex eev contractione natam esse Curtius doeuit
Verb. II 110. Reperimus in papyro 3. 19 avbdvrtv isic
enim est legendum, quamquam Bergk .AÄN6IN praebet).
In rpaiv . v ea ipsa vocalis, de qua maxime agitur, obliterata
est; sed cum nietro longa syllaba postuletur et unius tantum
348 Spiess
vocalis spatium vacuum sit, qxxivrjv scribenduni esse videtur.
aeidrjv fr. 57 Bergk restituit pro codicis deiöeiv (Et. M. 327
id ydg '/MxwviTtov Iotlv deiöeiv ^ deiöeV f.u) ö* sfi1 deiöeiv
ccTtegiy.e). ei reperitur in ceteris fragmentis: /.axägyeiv
fr. 24; z i&agioöe iv fr. 35 (Welcker Y.i&agioöev); cpe-
geiv fr. 26 in hexametro. Ceterum plerique Dorienses
etiam Lacones terminationem -rtv corripere solebant, cujus
rei apud Alcmanem certa extare exempla infra (§ 11) vide-
birnus. Sed non est, cur longas syllabas a Laconica dia-
lecto omnino abjudicemus et quae apud nostrum poetam le-
guntur, a Lesbiaca repetamus. — lufinitivi coujugationis in
eio contractae nisi correpta vocali non reperiuntur. — Sed
aliae ejus formae, quae in severiore Doride >; praebent, ex-
tant bae, Laconicum colorem non habentes: dga/neirat
pap. 2. 25 (Abrens ögat-ir^ai)] r\yelxai fr. 93 (Scbneidevrin
ayrJTcu, Bergk dyelrai) cf. Lysistr. 1314 dyi~rai. — Item ei
reperitur in imperativo rl&ei 45, cum in Cyrenaico quo-
dam titulo Ivtl&i] legamus. — Adjectivorum feminina in
-eia, quod ex -eoja vel -e.-ja productione suppletoria ortum
est, aeque in Laconica dialecto rt habuerunt cf. Et. Gud.
430. 44 oxi 6§ela leyovoiv ol Jwgielg öici rov rjrcc. Apud
Alcmanem: Tlao lyccorja fr. 27 nomen a poeta per jocum
fictum. Conferenda, quam Abrens Alemani vindicat, glossa
Hesycbii Tergaßag^ojv. Non minus adjectiva, quae vulgo
in elog exeunt, apud eos Dores, qui a vulgari ratione magis
recedunt , cum rt reperiuntur. Apud nostrum yl v z f o g
fr. 83, it'z/w fr. 73, de quo grammatici quoque testantur.
— Praeterea pauca ex Alcmanis fragmentis afferenda sunt:
Xrjgdg fr. 32 teste Herodiano apud Eustatb. ad II. 110. 37.
Aeolica forma est xfQ9°S- — In papyro 2. 1 1 extare videtur
eluev , ubi pro mitioris Doridis forma, in quam librarius
aberraverat, correctura restituta est ea, quae in tabulis Hera-
cleensibus compluries occurrit et nunc in tabula aenea Laco-
nica a Kircbboffio edita (Monateb. d. Berl. Acad. d. Wissenscb.
1870) legitur [rjftev ex *%afiev). — xrjvog pro /.eirog Aeoli-
cum est, sed non minus in severiore Doride illam formani
De Alcmanis poetae dialecto. 349
in usu fuisse, colligimus ex Apollonii verbis, qui frustulum
Alcmanicum pro testimonio affert de pron. 335 B: Alolelg
xrjvog . . . JcogiElg trtvog, onavicog dict xov x* x.al xüvog
lv odlsooi Ttollolg rjuevog 3AXv.(.iciv. Apparet y.rjvog scri-
bendum esse, quamquam etiam apud Hephaestionem 3, ubi
idem fragmenturu traditum est, Codices diphthongum praebent
fr. 13. Ad ejusdem Apollonii auctoritatem redire videtur vul-
garis forma exslvog de pron. 334 A xal *Ak/.iictv nqcörco'
/.iccxagg iv.eivog (prtoiv fr. 14. — si/niva fr. 96 ^fEfEOueva)
imitationi Homeri debetur. — eitcov diversam rationem se-
qui videtur, nam constanter baec vox genuinam diphthongum
habet, quod per leges linguae nondum explicatum est (cf.
Cauer Stud. VIII 257). Non a Laconica dialecto aliena sint
eircoifii pap. 3. 17, ei Ttare fr. 47.
§8. Devocalibusowou.
Aeque atque i] pro et apparet in severiore Doride et
Aeolide co pro adulterina diphthongo ov. Primum quaedam
voces enumerandae sunt, in quibus vocalem stirpis conso-
nante ejecta productam agnoscimus. Doricam co in fronte
habet mqavbv pap. 1. 16; ogaviacpi fr. 59 unus ex illius
frustuli fontibus exhibet, cum reliqui diphthongo instructam
hanc vocem praebeant. — Vulgares formas invenies hasce:
öovqL fr. 68, de cujus vocabuli forma Dorica quae sunt testi-
monia collegit Brugman St. IV 1 17. Item yovvaza in fragmento
addubitato 30, cum ycövara, quod mavult Bergk, quamquam
apud Callimachum solum legitur, severioris Doridis esse
prioris vocis analogia doceat. — In secundae declinationis
accusativo pluralis plerumque apud Alcmanem legitur Dorica
forma: rcog dglazcog pap. 1. 11; vöf.uog fr. 67 lectio est
unius codicis, quam ceteri libri Athenaei in opcog habent cor-
ruptam. — acpEtigcog %nncog in fragmento 3 ab Alcmane
nbjudicato. — /.QißavcoTcog unius codicis scripturam Bergk
postposuit lectioni reliquorum librorum y.Qißavcorog (nom.
sing.). — Contra rovg reperitur in fragmento 8 Alcmani e
350 Spiess
conjectura vindicato, cui supposuit editor severiorem formam.
avrovg vero fr. 100 non Alcmanis sed Athenaei esse merito
suspicatur Bergk. — Participii praes. et aor. sec. act. formas
femininas poeta non Laconica, sed constanter Aeolica termi-
natione -oioa instmxit: cpegoiaaig pap. 2. 27, cpeooioa
fr. 18, %%OLGa fr. 34 cum varia lectione s%ovoa, Xinolou
fr. 23, oaXaooo iiedo 10* fr. 84. inioricpo iact tres Co-
dices confirmant fr. 74. Contractorum verborum exemplum a
poeta ad Aeolidis proprietatem formatum est evd-olaa de quo
p. 346 egimus. — Sed repudiat Aeolicam legem Alcman in
voce (.KJjoa fr. 1 ; 7 ; 45 ; 59 ; 85 , quae eodem modo atque
illae orta est (e * (.wvrja). Vulgaris forma bis extat: (xovaav
fr. 37; 97, illud Scbneidewin, boc Welcker ad Laconicam
dialectum reduxit, quos secutus est Bergk. — Semel legitur
illorum participiorum dat. plur. masc, quae forma vulgaris
est: x a (.i o v a t pap. 1. 2. Alio loco afferendae sunt verbo-
rum tertiae personae plur. act. in -ovoi pro Dorico -ovti
exeuntes.
co ex oo contracti baec babes exempla. In gen. sing.
sec. decl. terminatio co in libris integra apparet in bisce:
tzcüqco pap. 1. 10, Eüvdco pap. 3. 32, svrcvQya) fr. 4,
eXi%Qi- öco . . y. r ocxr co ■/.vttciloco fr. 18, reo "/.urtaioi-
Q/.CO fr. 38.. Nonnumquam forma insolentior in dativum a
librariis mutata est: vrcegsTTafievco Dindorf e codd. B P
Athenaei vTiegmai-uvco praebentibus, cum alii vulgarem ge-
netivi offerant fr. 28. Welcker fr. 35 conjeeit reo oiödgco,
cum Bergk lectionem codicum teij oidäoco tueatur. Item
fr. 74 Bergk cum codieibus Xivco ts octod/nco, Scbneidewin
Mvco re aaadftco. In a abiit illud co parum intellectum:
äklcx fr. 42 Bekker lillco. — rXavxco et reo Kva/.älco le-
guntur in fragmentis 8 et 21 Alcmauicis e verisimili con-
jectura insertis. — Prorsus corruptus est versus, in quo le-
gimus rov fhc7iol6xov fr. 88. — Femininorum in -co genitivos
in -cog exeuntes Cboeroboscus in borto Adonidis 268 b Laco-
nibus vindicat. Nova collatione papyri invenit baue formam
Blass (p. 2. 6) ÄriA . C, cum Abrens cbartae exemplo usus,
De Alcrnanis poetae dialecto. 351
quod ÄriA . . praebet, accusativum 'Ayidtov praetulerit. Sed
Ttet&ovg fr. 62.
§ 9. De vocalibus i et v.
Adjectivorum terminatio -10g pro -sog, quam coutrabunt
Attici, ex antiquiore et epica forma -eiog nata Doriensibus
et Aeolibus communis est. Legimus apud Alcmanem: ag-
yvoiov pap. 2. 21; nay%qvo tog pap. 2. 33; zqvolov
fr. 39, codicis B Atbeuaei scriptum, ceteris /ovaeiov prae-
bentibus, quod non in versum quadrat. Sed % q i o e o v fr. 34,
quod Bergk mutavit. Memoratu est dignum, quod fr. 60. 5
extat TtoQcpvorjg, quippe quae forma neque epicae dialecti
sit {noQcpvQe^g), neque communis {noQcpvQäg), multo minus
Doricae Aeolicaeve, quae Ttogcfvoiag poscunt; neque e metri
ratione certius quidquam statui potest. Conjecerunt Scbnei-
dewin TTOoqvotrg, Bergk nooyvoeag; Westpbal in metrico
libro hoc fragmentum afferens scribit rtooffigiag. — Xotis-
simum est Laconicum oidg, quod in Lysistrata compluries
occurrit. In inscriptione votiva Plataeensi vocalis non potest
legi : <S> . O- Heracleensis dialectus ostendit e : öey tab.
Her. II 27. Cretes vero &ibg pronuntiabant, quae forma
etiam Boeotica est. De antiquitate bujus mutationis dubi-
tari potest. Apud Alcmanem aitov pap. 2. 2, fjuoitov
pap. 1. 7. Vulgarem formam exbibet fr. 34 -9-eoig, quam
quod non trochaicam habet mensuram, editores in d-eoi-
glv mutarunt. — Vocalium ew contractio vel potius mutatio
in ico communis est Laconum, Heracleensium, Cretensium in
declinatione verborum. Leguntur in tit. Lac. Leakii 71
ävioyjcuv, in Lysistr. ircaivuo 198, vf-ivico/ueg 1305 alia; in
tab. Heracl. ddr/.kov I 138, nouov I 175 alia; Cretica x.o-
Gf-iiovreg c. i. G. 3049 alia. cf. Ahr. d. d. D. 207 sqq. Ne-
que tarnen ex hac re consequitur, antiquitus eam fujsse
severioris Doridis proprietatem, quae postea in singulis ejus
dialectis oriri potuit, neque rei natura hoc exigit, cum non
ex antiquissimis formis in ejco exeuntibus vocalis i nata sit.
Alcmanica fragmenta ignorant hunc Laconismum : aiviovri
352 Spiess
fr. 66, doxecov fr. 87, oqscjv fr. 87. — De declinatione
nominum, quoruin stirps in i desinit, alio loco dicendum est.
Vocalem v Lacones semper fusco sono enuutiasse pri-
mam ejus naturam retinentes satis constat, quaniquam neque
in titulis neque apud Aristophanem baec proprietas scvibendo
expressa est. Neque apud nostrum poetam ullum vestigium,
nam qua quondam ad hanc quaestionem abutebatur Bergk
varia lectione fr. 6 cpovxeooi, eam non ab antiquis manu-
scriptis repetitam esse, sed librario cuidam deberi, ex verbis
a Prisciano additis satis apparet (cf. Zeitscbr. f. Altertbw.
1852. 2).
v pro o, quod Lesbiacae dialecti potissirnum est, Doridi
quoque merito Ahrens attribuit in voce ovvita. Legitur apud
Alcmanem ovvfi fr. 27. Corrupta est sine dubio vox bvo/.ia
fr. 17.
v pro f in mediis vocibus inter vocales apud Lesbios
usitatum non aeque in Dorica dialecto frequentatur. Uni-
cum exemplum extat in recenti titulo Laconico C. I. G. 1466
yiavayrjTa. In papyro nostro legimus 2. 29 ave igo/nevai,
sed ita ut av brevem syllabam faciat.
§ 10. De vocalium concursu.
Notissima illa spirantium fuga factum est, ut saepissime
in lingua Graeca vocales concurrerent; postea vero cum haec
concursio incommoda esset, vocales contrabi coeptae sunt, in
qua re non omnes dialecti eandein rationem sunt secutae.
Postremo digamma inter vocales evanuit, itaque rarius eo
eliso vocales coalescebant. Sunt, in quibus nulla Graecae
linguae species contractionem ostendat, quae bic praeter-
mittimus; sed quae in communi lingua contractionem pati-
untur, cum in Dorica dialecto, quae digamma diutius re-
tinuit, et in antiquioribus omnibus dialectis solutae formae
in usu fuerint, ea enumeranda sunt, quotquot apud Alcma-
nem leguntur: aeldco pa]). 2. 5; deiao^iat fr. 2; cieiöev
fr. 1, ibidem codd. aelv aetde, alh aetde, Bergk ahvdoide;
do tö ot i gar pap. '.\. 29; id)ed-).o(p 6 qov pap. 2. 14;
De Alcrnanis poetae dialecto. 353
eeil-e fr. 31. Dubitantius voov affero, quam vocem anli-
quitus ß instructam fuisse verisimillimum est fr. 42. — Durae
vocales contractae conspiciuntur in bis vocibus: ahiov pap.
2. 7 ex aüuov, quod apud Pinciarum quoque invenitur, legit
Blass, cum Abrens ßüdtov praeferat. /."/.evva pap. 2. 10 e
/.'/.etwa, cpüg pap. 2. 6 ex cpaog. cpaivrjv contra pap. 2. 9
(Blass), quod cpitv .v Bergk et Abrens legunt, bic non recte
ad y cu irry reduxerit, cum potius a stirpe cpav descendere
videatur. cf. Curt. Grdz.4 297. Olvovvriäöav fr. 117 ex
Olvoevriädav. äygoiv.og fr. 25 Cbrysipp. 7tSQi <xtco([uti-
'/.cäv c. 21 praebet, aygiog Stepb. Byz. v. 'Egvar/rj , e qua
lectione M. Scbmidt et Abrens suspicantur dygelog poetam
scripsisse (Bergk äygoixog). — Utrum bae formae contractae
ex Laconica dialecto petitae, an ab bac alienae fuerint, postea
quaeretur.
Alia condicio est vocalium durarum, quae a vel j ejecto
se excipiebant:
ae aei in Dorica dialecto semper contrabuntur neciue
ulla soluta forma apud Alcmanem reperitur. cf. § 7. — Item
ao et aco semper et in Dorica dialecto et in Alcmanicis frag-
mentis coaluerunt, nisi quod 'AXx/tdcov fr. 71 conspicitur,
cum Laconica hujus nominis forma fr. 17 appareat. Alterum
solutae formae exemplum in Bergkii tertia lyricorum editione
legimus fr. 34. 5 %sqg\ leövreiov yüla &rjoao, sed Codices
ipsi majorem fidem faciunt contractae formae S^oa (/egol
leovrsov ETialad-elaa), quae metro non repugnat. cf. engia,
quod Doricum esse testatur grammaticus in Anecd. Oxon.
III 241. 11. cf. § 6. — eo et ew secundum legem severioris
Doridis non contrabuntur: av-d-eog fr. 117; irveog fr. 33;
reo fr. 19; Irtecov fr. 45; ccitsiov fr. 66; ogdtov fr. 60. 1;
ayio deo fr. 123 ; aiviovr i fr. 66 ; ö o v. e w v fr. 87 ; 6 g e (o v
ibid.; adelcp ideoi'g fr. 56. Contractionem in ev, quae apud
Iones et nonnullos Dorienses raluit, Bergk Alcmani concedit.
cum fr. 72 o/.äcpevg pro axacpevg scribat. Potest aliquis offen-
dere in eo, quod viri docti in papyr. 3. 5 receperunt Ivd-olocc
{avd-ovact). Nam cum haec non vere sit Lesbiaca forma
Cuktids u. Brugmak, Studien X. 23
354 Spiess
(quae est avd-eioa), sed, si recte legatur, Laconica videatur ad
ceterorum participiorum analogiam commutata, debeas ex ea
conjicere ev&aoa, non evd-ecooa Laconum fuisse. — ee et eei
(adult. diphth.) contractas ostendunt omnes formae, quae ex-
tant. cf. § 7. Non supersunt exempla declinationis noininum,
ut rqu^qeeg Lysistr. 172. — e cum genuina diphthongo et
apud omnes Dores in ei coalescit: iftavd-el pap. 2. 19;
avxel pap. 3. 11; ercaivel pap. 3. 13 ; %v\ q s X (?) pap. 3.9;
soluta forma semel occurrit in papyro doxeei, sed ita ut
est unam syllabam faciat 2. 11. — ea in terminationibus
tertiae declinationis ab antiquioribus Doriensibus non esse
contracta, Abrens bonis argumentis demonstrat; ad exempla
ab illo allata nunc accedit e Laconica dialecto serea in titulo
a Kircbhoffio edito (Monatsb. d. Berl. Acad. d. W. 1870 p. 60)
extans. Apud Alcmanem ut in epicis carminibus modo coa-
lescunt modo non coalescunt: xadea fr. 99; aliud fortasse ex-
emplum in corrupto o/.oiivv-d-ea latetfr. 44. Sed Ttodcoxi] pap.
1.3, Evreiyj] pap. 1. 6 non in cbarta extans, sed e frustulo Alc-
manico in Cram. Anecd. Oxon.I. 159. 2 servato ibi restitutum.
av&rj fr. 38. — Dorica esse videtur contracta forma rtg (Bergk
sfJQ) fr. 76, nam Homerica carmina ignorant banc nominativi
formam. Sed e'lagog fr. 26. 4 ex'epica dialecto depromp-
tum est. Non minus Doricum babendum est ßkrjg i. e.
deleag, si re vera glossa Hesycbiana Alcmani tribuenda est
neque cum Scboemanno Idlxfiattovi in 'Ah/.aiu) mutaudum.
Insolitam contractionem perpessum est adverbium qu fr. 42,
de quo testatur Apoll, in Bekk. anecd. 566, ex qela qea.
nisi Dorica forma fortasse qala vel q(<cc sonuerat (cf. qäcor).
Ceterum conferendum est qci$-i\uog.
Di a er e sin quae dicitur digammo eliso raro nunc legi-
mus; nota ejus servata est in alz lag (vel dir tag) xoqddg
Et. M. 43. 40 (fr. 125), quae vox significat rag eqtortxag et
ab cihr\g descendit, de quo conferas Curt. Grdz.4 389. Deiude
bis eam recepit Bergk contra librorum memoriam metricis
causis commotus: olwvotv fr. 60. 6; slai oiöa fr. 19, qnae
mutationes velociorem rhytbmum efficiunt, sed non sunt ne-
De Alcmanis poetae dialecto. 355
cessariae. Dura vocalis cum molli in diphthougum abiit:
eldov fr. 61; nalg na Lg de t fr. 38, quemadmodum edi-
tores praeeunte Bentlejo scribunt, cum Codices naiodei tantum
vel nalodrj praebeant, metrum vero tres longas syllabas
poscat; naiöwv pap. 3. 31 (Blass), nalöeg fr. 66 (Hecker
5TE(T). Pro naideooi, quod quondam scripserunt fr. 74, nunc
Bergk nibiGn dedit (cod. nedeoGi). Diaeresis in hac voce
praeter Homerum nunc legitur Anacr. fr. 17. — De Ai'da
et'Aida pap. 1. 32 jam veteres dissentiebant, quod ex scbolio
adscripto in margine apparet. cf. Ahr. Philol. XXVII 595.
Praeterea diaeresis apparet in voce 'A o rj l o v pap. 1. 6;
avÖQe'küv Meineke metri gratia scribit (Bergk avögeicov cum
libris), cf. tit. Cret. 2554. 1. 34 ävÖQi]iov. rtv\\ 33 pro
codicis ov, quod in versum peccat, in textum receptum est;
sed e v 711 oy co fr. 4 , evvofiiag fr. 62.
Crasis, quam epici raro admittunt, apud Alcmanem popu-
laris linguae rationem secutum saepius occurrit: y.rtni bis
fr. 70, /. \] v fr. 74, x ^our w fr. 18, xtonaga v fr. 76, darre
fr. 36 (Buttm. devre).
Synizesis in bis vocabulis metro postulatur: doxeei
pap. 2. 11, d-eoioiv fr. 34 (cod. d-eolg), rtvlecova fr. 18,
rt ov% pap. 2. 16.
§ 11. De vocalium quantitate.
Dorienses complures syllabas finales corripere soliti esse
referuntur. Apud Alcmanem ejusmodi est Alag, quod in
quinto pede trochaici metri extat fr. 68. cf. Cboerob. in Bekk.
anecd. III p. 1182.
Item rag rgoTtäg fr. 33 brevem vocalem babuisse vi-
detur, cum in systematis dactylicis in fine periodi ampbi-
macer non admissus sit. Alii accusativi plurales primae de-
clinationis non leguntur praeter ägag fr. 76, de quo certius
quidquam statui nequit, quia proxima vox a consonante in-
cipit. Neque alii poetae banc correptionem ignorant.
Non minus in infinitivis verborum in w exeuntium
23*
356 Spiess
Lacones vocaleni corripiebant, cui rei non adversatur, quod
etiam longae vocalis certa sunt indicia, nam in Unguis, quas
literarum usus non stabilivit, saepius inconstantia quaedam
cernitur. Et traditur Et. M. 327 : %o yao ).ccxcovr/.6v loxiv
aeldrjv (cod. asidsiv) fj äsidsv, quod magis mihi quidem
placet quam Phavorini 115 lectio ov aeidsv. Sic leguntur
apud Alcmanem äeidsv fr. 1. 3 (Prise, ahiösv; Planud.
v.ai aeide)-, sod-Uv restitutum est pro depravata codicis
scriptura ia&ei ev fr. 76. Deinde verborum contractorum
infinitivi: Itkxlvev pap. 2. 9, vmavXbv in fragmento Alcmani
ab Ahrensio vindicato adesp. 35 et infinitivus fut. yafxev
pap. 1. 17 seeundum Blassii collationem. Ceterum in bis
omnibus metrum etiam longam vocalem admittit.
Correptio vocalis longae in media voce ante vocalem
conspicitur in adeäv fr. 37, quod non in libris extat (codd.
cedslav), sed metro postulatur. Nam Laconicum adf^a fuisse
videtur, non ccöela cf. § 7.
Notandum quoque est, quod prisca dipbthongus rji apud
Alcmanem jam in et extenuata est in hisce: TieXeiad eg
pap. 2. 26, nisi vulgaris forma pro Laconica rcslrjädeg (cf.
neleicc 61 Jwqielg öia xov i [leg. rj] yQct(povoiv Choerob.
Oxx. II 253. 39) posita est. avög eitov vel dvögeiiov fr. 24.
Sed ä q rt log pap. 1 . 6 vox epica. — Non minus epicae
dialecto debetur i) v fr. 33 (cod. ov). — Novam formam
cognoseimus e papyro, quae extat in fronte ejus {7t)otXv-
devxrjg, quam si cum Bergkio restituimus fr. 1 2, ubi antea
Ilo?.vöevxi]g legebatur, simplicior et magis ad Alcmanicae
poesis indolem aecomodata fit metri ratio. Nullum vestigium
formae 7ttoXvg apud Dores invenitur, sed apparet longa
vocalis in voce nwkvTtog, quam a uroXvg et Ttovg deducere
dubitat Abrens d. d. D. 167 immerito, ni fallor; attamen
incertum videtur, num ex ea colligere debeamus, IlioXvdsv-
xrjg sonuisse Pollucis noinen apud Dores; nam ex iis legibus,
quas in lingua Graeca valuisse bueusque cognovimus, illud to
explicari non potest. Nam quamquam e stirpe nokso praeter
nollo 7tovXo vel 7twlo produetione suppletoria oriri potuit,
De Alcmanis poetae dialecto. 357
non aeque e stirpe tzoIv novkv vel nwXv, neque quae forma
apud Homerum frequentatur tzov'Ivq, ea adulterinam diphthon-
gum habuit quippe epenthesi orta. Itaque fortasse conjicias
illam vocaleru poetica quadam licentia esse productam, sed
nescitur, quamobrem eam poeta produxerit, nam non con-
venit analogia epici nominis HovXvdd(xag, quia baue formam
vix quisquam ab adjeetivo itovXvg sejungat. Kes dubitationis
plena est. — Confidentius epicae dialecto tribuimus siccgog
fr. 26. 4, si quidem recte legitur, quamquam in Homericis
carminibus non reperitur, in quibus ea tantum contra leges
linguae produeuntur, quae aliter non in versum quadrant,
ex. gr. elaQLvog a voce tao] sed posteriores poetae hac
licentia abutebantur et invenitur ea ipsa vox, de qua agitur,
in bymno in Cererem. Ceterum Hecker conjeeit iegog vel lagog,
hoc fortasse recte, quamquam vocis significatio non minorem
habet difficultatem quam lectio codicum. (Non obstat, quod
Uobv fr. 40 anapaesti mensuram habet.) Quod Ahrens Phi-
lol. XXVII 593 proponit eiagog = isodg = diegög („flink,
flüchtig"), id aptum ceteroqui volucrum epitheton esse con-
cedimus, sed minus hoc loco, quo senex poeta, quem vix
pedes sustinent, se cum alcedine comparat senio confeeta.
De consonantibus.
§ 12. De consonis mutis.
Non tarn raro apud Graecos consonae mutae in alias
mutas abierunt, sed nonnunquam factum est, ut cum vulgaris
forma literam haberet permutatam, in dialectis principalis
servaretur. Ceterum de bis mutationibus , quae certa lege
carentes existunt, tenuis est nostra cognitio. Apud Alcmanem
haec: / pro rt: i/.a fr. 43. — x pro x : ov.a fr. 34. 76, jroxa
fr. 42. 33, ov.y. a fr. 94. Sed vulgaris forma in hexametro
jtot' fr. 41. — E Tareutino nomine proprio "Ixxov non puto
quemquam conjicere apud Lacones Xv./.ov in usu fuisse. Hon
ab indole hujus dialecti recedunt Ircitöxai fr. 12, %nnog pap.
2. 25, 2. 13. — x pro &: oqvixiov fr. 67, de qua forma
353 Spiess
testatur Athen. IX 374 D cf. Curt. Grdz. 486. — y pro ß
COegoylscpagoi pap. 1. 21, quae forma Dorica haberi
potest. — ß pro d: ßhi'g i. e. öe/.eag, ab aliis Alcaeo tri-
butum fr. 130. — q> pro &: cpoivctig fr. 24, quae mutatio
in Lesbiaca dialecto nonnulla habet analoga cprjQ, jiol/.ü.o-
cfoov' (Sappho 1), qua re eam ex hac prompsisse poetam
Ahrens opinatur. — Omnibus Doriensibus commune est,
quod antiquum x a ceteris Graecis saepissime in o mutatum
servarunt, qua re cum Dorica dialectus ab Aeolica quoque
differat, certissimum est illius indicium. Apud Alcmanem
haec leguntur x conservati exempla: tert. pers. sing, ver-
borum in -fii exeuntium : fjxl 139 cf. Cram. Anecd. Oxon.
I 192. 20 i]xi de leyei ^Ah/^täv dvxl xov fjoLv. Tert. pers.
plur. : evxi fr. 66, aiveovxi ibid. Vulgares formae sunt:
%%ovolv fr. 34, evöovo iv bis fr. 60. 1 et 6, quas v ephel-
cysticon tueri videtur. 0. Mueller in libro de Graec. litte-
rarum historia I 355 commendat Aeolicas forinas eyotoLv,
evöoiaiv. Pro altero evöovatv fr. 60. 6, quod ad nomen
neutrius generis spectat, Bergk proponit eam formam, quam
latere in Hesychii glossa evöeiai' qovxa&i cum Meinekio
conjicit, evdrjoi. Quam nescio, utrum Lesbiacam habuerit ut
ab *Bvötifii quodam (cf. xad-evdijaio) descendat, an potius
apud Alcmanem tertiam personam indic. act. Terborum in
-co exeuntium nonnumquam in -rtoi terminatam esse puta-
verit, quam quidem apud Ibycum lyricum saepius legebant
grammatici. Sive hoc, sive illud mavis, displicet Bergkii
conjectura. — Praepositionis ngög vulgaris forma extat
fr. 52, deinde in composito rrgögtotrov pap. 2. 21. tcoti
codex praebet fr. 30, quod Bekker merito in epicum jrqotl
mutavit metro exigeute. Ceterum hoc fragmentum omnino
ab Alcmane alienum esse videtur. — Pronominis personalis
sec. pers. reperi has formas: gen. n'o fr. 19 e diserto Apol-
lonii fde pron. 356) testimonio: ( aio uiTaßa/lti xb a eiq
xb x vrctQcc Jwquvoiv 'Al/molv lue Aaxoida xe'o ö' ccyog
Xoqov. dat. xol fr. 33, xoi fr. 86 cf. Apoll, de pron. 365 A.
Accusativi complures formas apud Dorienses usitatas fuisse
De Alcmanis poetae dialecto. 359
tradit Apoll, de pron. 366 C 1) oe 6/noltog rtgög rcävxiov
y.oivi]' z/togislg did xov x' ngbg de xe xwv qjiXtov' nal \xi
(.uxd xov t (cod. t)' xsl ydg 3AXe§avögog däuaaai' ya\ %xi
•/.oivcog" ah ydg a&fxcu. Has onmes ex Alcmane, cui primum
allatorum fragmeutorum attribuit, Apollonium hausisse et illius
consuetudinem miscendi ad omnes Dorienses transtulisse veri-
simillimum est. fr. 52. 53. 54. — Vulgare a conspicitur in
duobus epicis vocabulis: ßgoxrtoicc fr. 42, äfiß goalctv
pap. 2. 28. Forma f.ia$rjoiog fr. 63 adversetur Laconicae
dialecto necne, dijudicare non ausim.
§ 13. De liquidis et nasalibus.
Alcmanem nasalem v pro liquida X posuisse tradit Eusta-
thius ad 11. 756. 30 dvxi&eaei xov v tlg X, oj dvxioxoixovoc
diogitig iv t(lo (piXxaxog (fivxaxog, eXexo evxo yal //logixiog
yivxo, yiXexo y.ivxo naget AXy/Lidvi.
Geminatae liquidae et nasales, quae a communi lingua
alienae sunt, apud Alcmanem compluries leguntur: yaXXd
adverbium e xaXja natum nonnulli Codices (0. P.) servarunt
Et. M. 486. 39 xb y.aXd nagd }AXy.(.iävi xccXä (scr. yctXXd)
loxiv fr. 98. Doricam esse geminationem non Aeolicam te-
statur Apollonius de adv. 565. 13. (yaXwg w - extat fr. 24,
item y.aXbv fr. 65 brevem vocalem habere videtur, yaXbv
fr. 96. — Non minus Dorica est geminatio liquidae g in
voce y.äggtüv fr. 89 = y.gelaaiov e *y.dgTJwv *y.dgou)v
orta. Magis dubium est vocabulum ydggav, in versu (fr. 44)
ad expediendum difficillimo, quod pro y.ogo^ yoggt] esse
Abrens putat. Geminatam nasalem nunc in papyro reperi-
mus: yj.evvd 2. 16, quae forma ad *y.Xe.-eovd *y,Xeßsvvd
■/.Xeevvä (vocem Pindaricam) est reducenda. Habet ea Lesbia-
cam quandam speciem, in qua dialecto consonantium gemi-
natio latius patebat et similes formae adjeetivorum suppe-
ditant (cf. Ahr. d. d. Aeol. 51), cum in purae Doridis fontibus
exempla eorum omnino non extent. Choeroboscus quidem
in aneed. Oxon. II 210. 19 Igaxevvög, nod-evvög Doriensibus
360 Spiess
vindicat, sed non tanta est grammatici auctoritas, quanta
alius argumenta; nam analogia, quam sequi debemus, si
exempla desunt, probatur, haec adjectiva in severiore Doride
in -rjvog exiisse. Attamen labefactatur nostra ratiocinatio
loco quodam Pausaniae III 18. 6, ubi unam e tribus Gratiis
a Laconibus cultis (Daevvav dicit (i. e. Oaiovav).
Aliud geminatae nasalis exemplum Bergk fr. 1 suo jure
ex uno codice in lucem protraxit, ita ut metro subveniret,
7iolv/u.[.i£Ä€g. Haec forma neque ex Aeolica, neque e
Dorica dialecto explicari potest, neque omuino natura et
necessitate orta est, sed licentiae cuidam poetae debetur, qui
imitatus esse videtur epicam formam cpilof.if.iEiörlg alias.
§ 14. De spirantibus.
Nihil tarn proprium est Laconicae dialecti, quam quod
•# saepe in a, ff inter vocales in spiritum asperum abiit.
Utramque mutationem in Lysistrata invenis, illam jam apud
Alcmanem nostrum conspicimus, banc ostendunt inscriptiones
post initium belli Peloponnesiaci exaratae, neutram tituli
paullo vetustiores. Apparet igitur, inter se pugnare vario-
rum fontium rationes. Altera quidem proprietas o in spiri-
tum mutandi non habet, in quo offendas, si eam exeunte
saeculo quinto in linguam irrepsisse sumis, et tradit doctus
quidam grammaticus Anecd. Oxon. 278. 14 ^iäyuoveg fuöaa
xal oi /ti£Tayev£GT£QOi yläyuoveg avsv rov a /itiöa. Tarnen
non omnes viri docti banc sententiam, quae est Ahrensii,
amplexi sunt, qui hunc Laconismum antiquiorem esse volunt,
quem aut repudiatum esse ab Alcmane putant (ut Bergk de
litterarum Gr. bist. I 66: Die Tilgung des a ist dem Alcman
unbekannt, sie gehört eben der Rede des Volkes an, ward
also in der schriftmässigen Sprache gemieden), aut in ejus
fragmentis restituere conantur (sie Meineke Athenaei editm-
scribit ficoa fr. 37, uagy daotpo'ttv fr. 25 contra librorum
auctoritatemi. Majorem diffioul totem habet altera quaestio de
D in o mutato. Ignorant hanc proprietatem omnes inscri-
De Alcmanis poetae dialecto. 361
ptiones antiquae scripturae, cum ea apud Alcmanem anti-
quissimuin Laconicae dialecti auctorem reperiatur. Itaque
Ahrens non multo ante nostri poetae aetatem eam ortam
esse suspicatur — ab Heracleensium dialecto enim aliena
est — sed mutati soni pristinam notam diu esse retentam.
Contra Kirchhoff (Monatsber. d. Berl. Acad. 1870. Hermes III)
ex titulorum lectionibus -/.ad-cugcov, äve&rjxe, 3Ad-avaia, yASa-
valoi, QalaGGitov, $(ß)(p, Zov&ia, &s&iiov aliis colligit, illam
nmtationein recentioris temporis esse, quam postea aliquis
grammaticus ex sui temporis usu ceteris Laconismis apud
Alcmanem et Aristophanem adjecerit. Utraque conjectura
non est sine aliqua dubitatione. Nam cum Graeci, donec
dialecti viguerunt, in Universum scripsisse videantur, sicuti
pronuntiabant , inauditum esse concedo, Lacones per non-
nulla saecula obsoletam scripturam servasse; pro a quidem
statim sono mutato in titulis .apparere videmus Spiritus
Signum: ertoirje, svlxas, vr/.aäg, AyrioroaTog alia. At non
prorsus aeqija fuerit barum duarum mutationum ratio; nam
si illi o pro # majorem aetatem tribuimus, o mutatum a a
antiquitus servato diversum fuisse statuendum est, cum postea
non aeque in spiritum transierit, et videtur verisimile sonum
Neograecae ^ habuisse, quem reliqui Graeci multo post
assumpsere. cf. Curtii Grdz.4 416. Hoc vero fortasse im-
pedivit,^uo minus Lacones soni mutationern scriptura indi-
carent. Aliam difficultatem in eo invenias, quod ab Alcmane
non aeque atque in inscriptionibus Signum ® adhibitum est,
quae res expediri non potest nisi poetam Laconica literatura
omnino non usum esse recte supra conjecimus. Sed etiam
contraria Kirchhoffi sententia multum habet difficultatis at-
que posita est in conjectura, ad quam tunc demum confugere
licet, cum fieri non potest, ut rem aliter explicemus. Com-
parat vir doctissimus. Corinnae carminum habitum, sed vereor
ne ejus condicio non eadem sit atque nostra. Hie critici
sine dubio libris in Boeotia descriptis nitebantur, qui una
cum lingua paullatim varias mutationes perpessi erant, apud
Alcmanem vero aliquis grammaticus sine codieibus ex sua
362 Spiess
conjectura illam mutationem tarn late patentem fecisse putan-
dus est; et cum hie aequabiliter omnes recentiores proprie-
tates Boeoticae dialecti appareant, apud nostrum poetam
unus tantum ex recentioribus Laconismis in carmina illatus
est, non ex. gr. ov pro v, quod et in Corinnae carminibus
extabat et in Aristopbanis glossis Laconicis; ne a quidem
inter vocales delebatur. Hanc ob causam ad tempus in
medio reliquimus rem; sed videamus, num ex ipsis Alcma-
nicae poesis reliquiis aliquid colligi possit, nam non con-
stanter in nostris fragmentis g pro & reperitur. Ea autem
omnia omittemus, in quibus Lacones # omnino non mutarunt,
ubi cum aliis consonis hisce modis conjunetum est: od-, cp&,
v&, &l, dfi, quae satis frequenter leguntur. Etiam traditum
est, non mutatum esse &, si sequens syllaba a a ineiperet,
quocum congruunt Alcmanica exempla: Qeooalög fr. 25,
Qeooaluo fr. 95, stti&so&ccl fr. 64, a7iodeo&ai fr. 91, &ij-
oao fcodd. &eioa) fr. 34. Ea vero enumeranda sunt, in
quibus mutationem faetam esse seimus. Laconica^ litera utun-
tur, quae a # vulgo ineipiunt: oalccooo/uidoiG1 fr. 84,
oü).£GGL fr. 13, gccXXel fr. 76 (cod. oxag all1 ei }.iev),
Giwv pap. 2. 2 cum vox praecedens in g exeat (ng guov),
fn-iL-Glcov pap. 1. 7. Segänvag fr. 4 Schneidewin et
Bergk scripserunt codice A Prisciani evrvgywv egcc7tvag
praebente. Contra # extat: Siyrjg fr. 38 cf. oiyrv* Lysistr.
1004, t>vyaTY]Q fr. 45. 48. 51. 59. 62, &i~jgeg fr, 60, örj-
gtov fr. 20 cf. GriQovaöve Lysistr. 1262, d-sgog fr. 76, Ve-
QccnovTB fr. 101, SiaooLGi fr. 24, &eoioi fr. 34, gvv-
&6(jLevog fr. 17 cf. Geno Lysistr. 1081. Incertius &dxag
fr. 87. — In mediis vocabulis inter vocales papyrus haec
exempla exhibet: 7t6i.Gov 2. 1, Avacligov 1. 2. Deinde
€GT)%€ fr. 76. Alcmani tribuitur Hesychii glossa 'Aaavaiiov.
Per & litteram scripta sunt: Kid-agiodeiv fr. 35, xi&a-
QiGxav fr. 66, 7t£id-ovg fr. 62, e&sv fr. 69, Ttgo/urj-
■d-eiag fr. 62. Post g semel legitur g: 7tagoivoig (Max.
Plan. /cagy o* evotg vel in' agoivoig Prise, nagd-ivoig), cf.
7cago€ve Lysistr. 1263; contra #: 7iagi>ev iv.ü fr. 26, 7iag-
De Alcmanis poetae dialecto. 363
■d-iviov fr. 37 (Bergk fortasse nagoevcov). Ttagaevog Blass
legit pap. 3. 17 (Ahrens nag . svog). — Praeterea # reperitur,
quod ex % cum spiritu aspero sequentis vocis conflato ortum
est: io a&3 fr. 41, #D oooa fr. 60. 3.
a in fine vocabulorum in q mutati, quod recentissimae
Lacouum dialecti peculiare est, nullum vestigium apud Alc-
mauem extat.
Geminatum o, quod in communi lingua attenuatum erat
in simplex o, ex antiquiore tempore Lacones servarunt, si
ex Heracleensium dialecto de bis conjecturam facere licet.
Apud Alcmanem go praebent bi dativi plur. tert. declin.:
öairif-iöveoai fr. 24; a?.y.v6v saac fr. 26; qtvv.eaai
fr. 6 metro postulatur (codd. -bgl et-eooi); oäXeooi fr. 13
corrigendum est (codd. Heph. et Apollon. -eoi contra me-
trumi. ßivd-eai fr. 60. 5 est codicis scriptura, ex metro,
quod ipsum incertum est, nibil effici potest. — Deinde
xöaoog certum legitur in papyro 2. 31, ex quo emendan-
dum est in scholio ad Hom. II. e 266, ubi frustulum frag-
menti in cbarta extantis affertur, xooog. o a a a exigit versus
ratio fr. 60. 3, cum codex öoa babeat. Sed xooai fr. 74
codicis scriptura metro probatur, quae vox quartum locum
catalectici trimetri obtinet; nam quod Priscianus (II 428
Hertz-Keil) ait : „ Alcman autem in primo catalecticum trime-
trum fecit babentem in quarto loco modo iambum modo spon-
deum", ex eo noli colligere, Alcmanem ausum esse in omnibus
catalecticis trimetris bac licentia uti, cum potius judicandum
Bit, eos versus, quos Priscianus affert, oculis tantum se offerre
trimetros, cum re vera eorum ratio ab bac aliena sit. Deinde
oaat extat fr. 66 metro utramque formam permittente. —
'Oövoorjog fr. 41. — l dctaoaro fr. 69 cf. y.axeöaaoäiutd-a
tab. Heracl. (Leskien Stud. II 122).
_" in initio vocabulorum Lacones in d, inter vocales in
öd mutasse referuutur, et leguntur hujus Laconismi multa
exempla in Lysistrata, in titulis nullum, sed TqoLccviol in
inscriptione Plataeensi et Zair] in titulo a Kircbboffio in
„Monatsb. d. B. Acad. 1S70" p. 60 edito. Perantiqua esset
364 Spiess
haec proprietas, si ö et öö ex ipso öj orta essent, eodem
modo quo xrewio, allo(.iat ex antiquioribus formis *%t£vjio,
*aljof.iai. Sed verisimilius est et mihi certum esse videtur,
öö et (J ex * i. e. dz facta esse, ut /.telirza et (.liXiaaa ex
* /uefozsa, quam sententiam Curtius praetulit Grdz.4 657. Ita-
que ex natura hujus mutationis nihil de aetate ejus con-
cludi potest. In tabulis Heracleensibus ea non reperitur.
Itaque non est, cur £ in TqoZüvioi et £c6rj simili ratione ex-
plicemus atque #;~potius illam mutationem ab antiquiore
Laconica dialecto alienam judicamus. Neque apud Alcmauem
ullum ejus vestigium est, nam quod fr. 35 libri /.i^aglötiv
et unus codex "/.id-d-uQiöeiv praebet, ex eo non opus est /a&a-
giööeiv conjiciamus, cum non multo longius absit /.i&a-
qLoöelv, quae conjectura analogia ceterarum formarum
commendatur. Nam saepe apud eum aö pro C in mediis
vocabulis nobis occurrit, quae est Lesbiaca proprietas: /ns-
Xia öo fAEVcti fr. 98, äylaöeo fr. 123 pro aLeo, quocum
conferas avyaaöeo in cantilena Laconica; natoöei fr. 38,
oaöovra fr. 117, TQttTtEGÖai fr. 74, /näoöcov fr. 84. —
Contra £ reperitur in bis: IrcLa'Ce fr. 44, quem ad modum
jam Herodianus hanc vocem legebat. a'^ouai fr. 54, si illud
frustulum merito Alcmani tribuitur. — In fronte vocabulorum
nunc ubique L legitur: 'Cur ei ei fr. 33, Zsv fr. 29.
§ 15. De digammo.
Lacones praeter ceteros Graecos digammi tenaces fuisse
omnium videtur esse opinio, quae his causis nititur: in in-
scriptionibus reperitur .p, ubicunque exspectatur : si/mti, löit-
öo.-cc, ßaleZoi, savaxTogifjg, sHea, ßercov (sie) ; glossae Laco-
nicae recentioris aetatis ß ostendunt loco antiqui digammi]
vel in mediis voeibus; denique grammatici de Laconico hujus
literae usu testantur. Qua re facile addueimur, ut antiqmori
Laconicae dialecto digamma omnibus iis locis tribuamus, qui-
bus in Graeca lingua hanc literam servatam esse certa halie-
mus indicia. In qua re vereor ne a vero paullulum aberre-
De Alcmanis poetae dialecto. 365
mus; neque latius nostra dialectus digamma retinuerit, quam
ceterae Doridis species, iiec minus late. Nam quod gramma-
tici, ubi de digammi usu testantur, e Doriensibus nominatim
afferunt Lacones, id factum esse videtur, quia eorum dia-
lectum, quae literis exculta erat, magis habebant cognitam,
et aeque de Aeolico et Boeotico digammi usu supersunt te-
stimonia. Item fortuito solius Laconicae dialecti recentioris
exempla digammi in ß mutati extare crediderim ; nam baec
omnia e Laconicis glossis Aristopbanis Byzantii fluxisse vi-
dentur, cum non traditum sit, ex aliis dialectis grammaticos
conquisivisse reconditiores formas. Quae cum ita sint, veri-
simile est, ut in ceteris Doridis et Aeolidis dialectis, quae
inter formas satis vetustas Ji.-i, u£i=ag, qo=ulot, xXesog
similes neglecti quoque digammi exempla exbibent, ita in
antiquiore dialecto Laconica digamma paullatim evanescere
coepisse Cef. Bergk Lit. Graec. bist. I 857).
Apud Alcmanem multa sunt digammi indicia, sed re-
periuntur quoque, quae ei repugnent. Exempla autem enu-
merare supersedeo, postquam Abrens Philol. XXVII 620 sqq.
et Clemm Stud. IX 449 sqq. tarn copiose de bac re dispu-
tarunt. Duas tantum lectiones codicum proferam, quas illi
praetermiserunt, cum in iis fortasse digamma corruptum
lateat. fr. 41 codex praebet wree &\ quod cum in wW
mutarint editores, baud scio an w=ad-^ scribendum sit.
cf. Hesycbii glossam l^cüßäöia et Brugman Stud. IV 143.
TTQioroveg re codex exbibet fr. 60. 2, editores primum r de-
lerunt, quod fortasse in .- mutandum est TtQw.-oveg (cf. Brug-
man Stud. IV 155j. Ceterum cui boc minus placuerit, is haud
facile explicabit, quomodo factum sit, ut utrumque t in con-
textum verborum irreperet.
Ex iis, quae supra monuimus, sequitur, non omnia ne-
glecti digammi exempla, quae apud Alcmanem extant, a
Laconica bujus aetatis dialecto aliena esse ; sed quas formas
inde, quas aliunde poeta aseiverit, quae ab eo omnino non
profeetae sint, alio loco quaerendum erit.
366 Spiess
§ 16. Varia quaedam.
De spirituum ratione apud Dorienses pauca ex in-
scriptionibus vetustioribus discimus, multo minus ex libris
manu scriptis; paucissima grammatici praecipiunt. Apparet
ex hac re non multum de Alcmanis dialecto colligi posse.
Attamen nonnulla vestigia rationis a vulgari alienae in no-
stris fragmentis reperiuntur. Lenis enim Spiritus nonnum-
quam apparet, ubi Attici {ol daauvrr/.oi) asperum pronuntia-
bant: aguö^aro unus codex V Atbenaei praebet. cf.
Aguo^idäuag sine asperi signo scriptum in titulo antiquis-
simo C. I. G. 4 Ttoragaoiao&at apud Pythagoreum Aresamin
Stobaei Eclog. I 52. 23. — I7taf.tf.1eva Bergk fr. 20 (cod.
irtdfisvai Traget öiguara S-r^gcöv). — In papyro aliov in-
venit Blass 2. 7, cum antea Spiritus Signum non dignosci
posset. — 'Ayidd) pap. 2. 6, 8 satis planum est cf. Ayig,
^Ay^oilaog alia, sed 'Ay^or/oga Blass e nova collatione
chartae dedit, quae vox apud Lacones certe ^Ayr^c/öga
sonuit et apud Bergkium et Abrensium cum leni spiritu
scribitur.
Nonnumquam Dorica dialectus pristinum statum ser-
vavit, ubi vulgo consonantes transpositae sunt. Sic apud
Alcmanem: y.egy.oXv ga fr. 142, /. a g ö iav fr. 36, y.äoowv
fr. 89, e *Y.ägrjwv, cum /.geiaawv ex * /.gerjcüv ortum sit. Sed
rix oarov forma fr. 76 metathesin perpessa est, quae a
Dorica dialecto abjudicanda metro Armatur. Non prorsus
eadem ratio esse videtur vocis imoTteTgidkov pap. 2. 15, de
qua conferas Curtii Grdz.4 700.
In duas consonas exiisse vocem fiä/.agg fr. 13. 14
apud Alcmanem tradit Hepbaestio p. 3 et legitur haec forma
Alcmanica apud Apoll, de pron. 334 A. Hac analogia com-
probatur TJegh] gg. quae vox affertur Et. M. 663. 53 (fr. 149),
quamquam Lobeck Prol. Patb. 282 poetam lhgi>-g scripsisse
conjeeit, ut ÜEgirigg grammaticorum commentum sit. Non
potest dubitari, quin asperam banc terminationem ex Laco-
nica dialecto poeta hauserit. — Antiquum c servarunt
De Alcmanis poetae dialecto. * 367
Dovienses in prima pers. plur. act. verborum. Apud Alcma-
nem Ttagi-ao^ieg p. 1. 12. — v ephelcysticum Doris re-
pudiat in tertia pers. verborum in -vri exeunte : uiviovr i,
evtl fr. 66. Sed instructae sunt paragogica litera, quae
vulgares formae reperiuntur e/ovaiv fr. 34 et evdovoiv
fr. 60, quam metrum tueri videtur. In dativo plurali Dori-
ensibus quoque v permissum erat, itaque non a Laconica
dialecto aliena sunt -d-idootaiv et dairvf.i6vsaGiv fr. 24. —
Deinde in hoc casu antiquior Doris praeter vulgares termi-
nationes -aig et -oig etiam pleniores formas -cuoi et -oiat
admisisse videtur. Leguntur haec: cpoivcug fr. 24, y.ogvcfalg
fr. 34, ;cü.iyvaig fr. 74; y.agydgaioi (ftovalg fr. 140 isic recte
Bergk, legebatur v.agydgtooi) , goalo. p. III 32 (^ - ^);
TTO/.'/.olg fr. 13, ocfolg udelcfideolg fr. 56, rtäloig fr. 69
(Blomf. TTa).ovg4, Ceolat (-w, codex &eoig) fr. 34, Öidaoi-
oiv fr. 24, nexd/.oioi fr. 39, nagd aocfolaiv fr. 25 incertum.
Apocopen patiuntur in Doride praepositiones nagd,
dvd. v.axd, noxi, quam Alcmani nonnumquam tribuebant viri
docti contra librorum auctoritatem : nag & hgov Buttmanno
praeeunte scripserunt editores fr. 46 (cod. nagd xe hgbv).
Ibidem Cobet näg xe Vüga legendum esse conjecit (codex
nagd xe Wiga et sie Bergk) et fr. 24 nag öaixvuoveaoi
(codex, Bergk nagd), quibus mutationibus cyclici daetyli re-
tardantur. nagd aoyoloiv fr. 25 incertum est et conjeeturis
tentatum. Durjore apocope affeeta est vox xaßaiviov fr. 38
(cod. xaßßalvtov contra metrum), quacum conferas Hesycbii
glossam v.dßaoi, v.axdßr]&i, quae est Laconica, qua de re
conferas quae Baunackius exposuit in „Studiorum" vol. X
p. 109 sqq.
Apbaeresin sibilautis in ax et oef conjunetis Abrens
Laconicae dialecto vindicat. Sed tenuia sunt testimonia et
recentioris linguae;- nihil ejusmodi apud nostrum poetam.
Satis multa vocabula Dores alio accentu efferebant at-
que Attici, quam rem, ut par erat, docti grammatici in
libris Doricis non neglegebant. Conspiciuntur Doricae ra-
tionis in papyro nostro tot exempla, quamquam plerumque
368 Spiess
signa deleta sunt, ut eam constanter in Alcmanis carminibus
persecuti esse veteres videantur. Kecensuit illa Ahrens Pni-
lol. XXVII 619 sq., quocum conferas, quae de hac re dispu-
tavit Meister Stud. IV 363. Memoratu dignum est, quod
etiam ögaueizai 2. 25, quae forma propter dipbthongum a
Laconica dialecto abhorret, Dorico niore acutum babet, ut
stfisv et dveiQou&vai omittamus. — In ceteris fragmentis
illam rationem ex omni parte perturbatam esse manifestum
est nee aliter fieri potuit, itaque ex iis noli sperare aliud
quidquam te esse eliciturum, nisi vestigia quaedam fortuito
servata. Haesit contra vulgarem regulam Doricus accentus
in voce (.telioöo [.livai fr. 98 (Et. M. p. 486. 39. Cram.
Anecd. Par. IV 63. 13). Deinde AÄy.ficcv recte legitur
fr. 17. De äuiv et ky.iv testatur Apollonius de pron.
383. B fr. 77. 78. Cboeroboscus Epinecr. 1. 9A tradit de
voce A'iag: äkXa %b Aiag xb 7ia.Q A)././nävi %%0(tev asorj-
iieitü/-isvor ('jg avarsl'/.ov rb ä' Iv.elvog yctQ avveoreü.e avrb
etc.; itaque Bergk cum Meinekio mutavit codicum lectionem
AXag fr. 68; sed num Dorienses Aiag enuntiarint, equidem
valde dubito. — Quae praeterea leguntur: 7taideg fr. 66;
y.caavaelg fr. 97; deidev fr. 1; io&itv fr. 76, Bergkio edi-
tori debentur, qui non correxit: S^geg fr. 60; VTtavlrjaei
fr. 78; noxf^ai fr. 26; ttuvtcov fr. 67 alia. Haec omnia ad
quaestionem de temperata Alcmanis dialecto nullius sunt
momenti.
§ 17. De noininum et verborum decliuatioue.
Pleraque, quibus in nominum et verborum terminatio-
nibus Laconica dialectus a vulgari discedit, jam supra pro-
tulimus, cum Alcmauicas formas ad Laconicum vocalium et
consonantium usum recensuimus. Hoc loco pauca addo ;
quae cum ab eodem fönte atque vulgares formae repetenda
sint, tarnen ratio eorum paullulo difficilior est.
Nomina, quorum stirps in i exit, apud Dores ubique
servant baue literam ab Ionibus in plerisque casibus anti-
quitus in ej mutatam. Quam rationem seeuntur apud Ale-
De Alcmanis poetae dialecto. 369
manem: ua$rtoiog fr. 63, Sagdicov fr. 25; adversatur
vox oQveig (nom. plur.j fr. IS, quae secundum legem Do-
ridis oQVLsg sonaret. Non minus ab antiquiore Doride alie-
num est uumerale rgeig (acc. plur.) fr. 76 pro rglg, quani-
quam liaec forma in monumentis ceterum Doridis tenacibus
compluries occurrit. — Testantur grammatici quidam in iis
nominibus, quae ö vulgo asciscunt, Dorienses repudiasse haue
literam, quae est e consonante j quondam enata, quam rem
baud pauca nomina propria comprobant, sed minus substan-
tiva appellativa. Unum fortasse exemplum apud Alcmanem
a 'Cr Lag fr. 118, quamquam satis incertum; sed veäviöeg
fr. 18.
Futuri sigmatici ratio apud Dorienses a vulgari diversa
est, cum spirans j antiquae terminationis sjämi aliquam vim
retinuerit (cf. Curtius Verbum II 292 sqq.). Sed non omnes
Doridis species easdem formas offerunt. Ante o et w vocalis l
modo invenitur, modo non invenitur: ßoathjaica, ßoa&TjoiovTi]
uTca%6vxi. In Laconicae dialecti fontibus unum extat exem-
plum nwrabuai Lysistr. 1013, videtur igitur in ea non minus
quam in dialecto Heracleensium vocalis l non semper ser-
vata esse. Apud Alcmanem leguntur: deoaco fr. 33 ubi dtooico
metro repugnaret, n uo it o o u e g pap. 1 . 12; äsiaofiai 59 ;
eadem forma legitur fr. 2 codice praebente dei ool f.ie, e qua
lectione noli dtioiouai enucleare. Secunda et tertia personae
activi a vulgari ratione uno accentu differunt: (f aasig pap.
3. 5, ad cujus analogiam v.axai oelg Bergk sine libris scri-
psit fr. 97. Sed vTtavkrj oei fr. 78, Tzaoe'ieL fr. 75. Aliae
formae non reperiuntur.
Deinde ex iis pauca afferenda sunt, in quibus formandis,
cum Graecae linguae variae viae paterent, alia dialectus
aliam rationem iniit. In dativo plurali tertiae declinationis
duae terminationes -gl et -sgol in usu erant, e quibus baec
apud Dores frequentior. Apud Alcmanem breviorem termi-
nationem ferunt stirpes in -eg exeuntes: cpvxeoai fr. 6,
oa'j.tooi fr. 13, Ssv^egl fr. 60, praeterea xtgal fr. 34,
quae forma etiam apud Sophronem fr. 65 (Ahr.) invenitur;
Ccrtics u. Brcgmas, Studien X. 24
370 Spiess
pleniore instructa sunt a?.y.v6v eaoi fr. 26, ö a itv uoveoai
fr. 24.
In infinitivo praesentis ea ratio valet apud Dorienses,
ut terminatio -uev sit verborum in -ui, -sv verborum in -co.
Legitur ij/iev pap. 2. 11, quae forma etiam in titulo Laco-
nico in Monatsb-. d. Berl. Acad. 1S70 edito conspicitur. Ter-
minatio -f-ievai in puris Doridis fontibus non occurrit; ita-
que epicum habendum est, quod apud Alcmanem fr. 100
extat, edf-ievcu. — Frequentatur tertiae personae sing. opt.
aor. primi brevior forma in -at in fontibus Doricis: 7toirjaai,
aitoorellcti] pleniorem, quae Aeolica vocatur, in Lysistrata 171
legimus jteioeiev. Apud Alcmanem: ozaa e tev pap. 2. 12.
Voces anomalas apud nostrum poetam bas invenis: oqvlq
fr. 26, oqveig fr. IS, oortyiov fr. 67. De Dorica bujus
vocis declinatione conferas, quae Atbenaeus IX 374 d tradit:
ol zftoQielg leyovreg oqvi§ %r\v yevixrjv diä xov % Aeyovai.
^A'k'mav de öid zov a rrtv sv-d-elctv exqfigei' u/.ncöocfvoog
eiagog oqvlq. Dubitari potest, num oqvlq a Laconica dia-
lecto abjudicandum sit; minus dubitari possit de nom. plur.
oqvblq. — öovqi fr. 68, y o v v a t cc fr. 30, quod nonnulli
Callimacbo vindicant, propter diphthongum adulterinam qui-
dem in severiorem Doridem peccant, sed ipsam vocum for-
mationem exemplis deficientibus a Laconica dialecto non
possumus abjudicare.
Verbi substantivi bas babes formas: secundam personam
sing, praes. requirit Bergk fr. 25: ov* elg dvrjg, cum Sclinei-
dewin ab Abrensio laudatus tertiana sing, praet. /; g intellegi
velit: cod. Chrysippi fjg, Stepb. Byz. elg. Doricum fuisse
videtur eaoi (Ahr. d. d. D. 318), elg ne apud Homerum
quidem certum est. — De 3 sing, praet. tjq apud Alcmanem
extante testatur Eustatbius fr. 13S, legitur praeterea yoxe
fr. 72. Infinitivus Ijfiev pap. 2. 11, participium rvaQSVTtav
Cef. erreg, evraaai tab. Heracl.) fr. '64 jam supra allata sunt.
Terminatio -rpi, in epica lingua frequentata, non con-
spicitur in Doricae dialecti fontibus. Apud nostrum poetam
eam reperimus WQavLacpt fr. 59 et quod maxinie memoratu
De Alcmanis poetae dialecto. 371
dignum est, grammatici praecipiunt hac forma poetam pro
vocativo usum esse. Qua de re viri docti dissentiebant. Non
vult fidem tribuere huic testimonio Buttmaun in grammatica,
cum alii conjecturis difficultatem tollere studeant (Dronke
ovoaröffi, Härtung xiv cooavia<fLv)\ mihi recte defendere
videtur Abrens grammaticorum Judicium, quamquam res satis
mira est. Neque Doricum est, sed poetice fictum ab Alc-
mane Homericis exemplis insolenter abuso, quem ad modum
Ibycum lyricum verborum tertiam pers. sing, praes. act. in
-rjai exeuntem formasse grammatici perhibent.
Duali numero Dorienses multo rarius usi sunt, quam
Attici. In Alcmanico fr. 12 Codices inter dualem Innoxa
a o ff w et pluralem f n rcöx ai oocpo i fluctuant , sed hunc
numerum Bergk merito praetulit.
Augmentum non magis a Doriensibus abjicitur, quam ab
Atticis; differunt bac re non ipsae dialecti, sed est discrimen
poeticae et prosae orationis ab epicis carminibus repetitum.
Apud Alcmanem autem augmentum plerumque servatur:
r o c'< o& i] fr. 33, rt o /. e fr. 7 2, ij v ). r o e fr. 82. — löüooaxo
fr. 69, %txci'l iv fr. 68, eorjxe fr. 76, eöeiBe fr. 37; sed
carent augmento syllabico: tzccgov pap. 2. 1, re/.e fr. S,
x€vto i= I/JIsto) fr. 141. dvaav fr. 28 (nisi avaav prae-
optandum, cod. lioav). Alia incertiora praetermittimus.
Adjectivorum in -og comparativi in -eozeoog exeuntes
saepius apud Doricos poetas leguntur, ex Alcmane affertur
Et. M. 420, 50 i)6 v uz ox arog.
Iis, quae de nominum et verborum declinatione diximus,
paucissima liceat adjungere de reliquis vocum generibus.
Inter praepositiones maxime a vulgari ratione recedit
Txtöu pro /.texa, quod apud Aeoles saepius legitur neque vero
a Doride alienum est. In papyro nostro 2. 24 extat baec
forma 7ieö\ deinde izeöa fr. 33, Ttidsavi fr. 74 (cod.
TxldeGGi).
Pro Attica particula uv in Doride valet xd v.av. Hoc
extat apud Alcmanem: fr. 33 x\ Sed av bis traditum est:
fr. 42 xig av, quod cum non spondeum faciat, quem versus
24*
372 Spiess
postulat, Bergk merito Doricam vocem restituit zig yav
(Scbneidewin rig ö3 av); fr. 49 tag av 6, ubi facile aliquis
äg y.av 6 conjicere potest.*
Caput tertium.
§ 18. De Laconicae dialecti in Alcmanicis frag-
mentis ratione.
Excussa copia formarum, quas Alcmanis fragmenta sup-
peditant, et cum Laconica dialecto vetustiore comparata,
vidimus omnes leges, quibus illam a communi differre vel
certo scimus vel verisimile habemus, apud nostrum poetam
iuveniri. Certis quibusdam exemplis demonstravimus in bis
carminibus valuisse Laconicum vocalium et consonantium
usum a vulgari ratione diversum: a pro s, ai pro ei, a pro
rj, a pro to (ao, aco) cf. § 6; iq pro a [ae, ay), rj pro g (aei),
rt pro sl dipbtbongo adulterina cf. § 7 ; w pro ov cf. § 8 ;
i pro s in adjectivorum terminatione -tog cf. § 9 et in decli-
natione stirpium in -t desinentium (§ 17); k pro x, r pro o
cf. § 12; oo pro o cf. § 14; digamma servatum cf. § 15.
Deinde vocalium concurrentium ratio Dorica (§ 10), correptio
syllabarum finalium (§ 11), praepositionum apocope, neglecta
metatbesis (§ 16), futurum Doricum, iufinitivi verborum' tbe-
matica vocali carentium terminatio -fiev, dativi plenior forma
in -eaai exiens, particula y.av, praepositio nsöä alia cf. § 17
librorum auctoritate satis apud nostrum poetam confirmata
sunt. Praeterea non pauca sunt, quae aliunde minus cognita
grammatici tamquam Dorica ex Alcmane afferunt, alia quae
tacentibus grammaticis nos Laconicae dialecto vetustiori vin-
dicare possumus. De e pro o (yegyvQa), /. pro u (iy.a), r
pro ö C4QT£/.uTog), 11 pro l (xalXa), de exitu vocabulorum
in duas consonas ((.idy.aQg), aliis veteres testantur; nobis duas
potissimum res Alcmanicorum exemplorum constantia docere
videtur, primum vevba contracta e ante o et w non in /
De Alemanis poetae dialecto. 373
mutasse in antiquiore Laconum dialecto § 9, deiude in futuro
sigmatico ante w et o antiquam spirantem j non minus quam
in Heracleensium dialecto evanuisse § 17. Tum abjudicanda
sunt ab aequalibus Alemanis, quae in recentiore Laconica
dialecto valuisse constat : a inter vocales in spiritum asperum,
in exitu vocabulorum in q mutatum, L~ in ö et dd obscura-
tum, sibilantis apbaeresis, quia in nostris fragmentis ne ve-
stigium quidem harum mutationum apparet, cum Alcman
nullam Laconicae dialecti suae aetatis proprietatem prorsus
repudiasse videatur. De o pro # posito non audeo dijudi-
care, num quae exempla apud Alcmanem extant poeta ipse
ex antiquiore Laconum dialecto bauserit, an grammaticus
quidam ex recentiore postea addiderit.
Neque tarnen omnes voces Laconicas leges seeuntur,
satis multae sunt, quae ab bac dialecto recedant, quarum
duplicem esse originem facile intellegitur. Nam cum dia-
lecto prorsus pura et constanti poetae lyrici usi non sint,
partem ab ipso poeta esse profeetam apparet, sed non minus
certum est, partem librariis deberi, qui reconditiora facillimo
errore ad vulgarium formarum regulam dirigerent. Secer-
nenda igitur sunt ea, quae postea in carmina irrepserunt,
ab iis, quae a prineipio in illis extabant, ut, quo ambitu et
quo consilio Alcman baec adbibuerit, quaerere possimus. Quae
quidem res satis lubrica est, nam quamquam omnes formas,
de quibus nunc agitur, in duas partes dividere possumus,
cum aliae vulgaris linguae esse videantur, aliae non sint,
tarnen nostrae quaestioni baec distributio non prorsus con-
venit. Nam bas quidem a poeta profeetas esse recte judica-
veris, sed illas cave ne temere omnes librariis tribuas.
Itaque praestat boc modo materiam disponere, ut primum
recenseamus, quarum ratio facilior sit, formas a communi
lingua alienas, quas e duobus fontibus poetam petivisse
supra monuimus, ex Aeolica dialecto et ex epicis carminibus ;
in fine autem quaestionis nostrae de formis vulgaribus, quae
quidem in libris exstant, Judicium facere conabimur.
374 Spiess
§ 19. De Aeolismis Laconicae dialecto Alcmanis
admixtis.
Plurima eorum, quibus Lacouicam dialectum a communi
lingua differre constat, Lesbiorum quoque sunt: a pro e, ai
pro si, cc pro rj, a pro 10 {ao) , r\ pro ei, to pro ov, r\ pro
a (cu), -wg pro -sog -ovg, ao pro a, digamma servatum,
praepositiouum apocope, dativi pluralis longior forma (-eoot),
declinatio peculiaris stirpium in i exeuntium, praepositio rcsöa,
alia. His omnibus omissis ea perlustremus , quae Aeolicae
dialecti solius propria sunt, quaerentes, num ea in Alcmanicis
fragmentis nobis occurrant. e pro a, o pro a, v pro a, i
pro v, quae mutationes in quibusdam vocibus existunt, apud
nostrum poetam non leguutur et raro omnino propter pauci-
tatem fragmentorum occasio data erat ejusmodi vocibus utendi.
o in v mutati unum exemplum extat ovv/ua fr. 27, quam
formam viri docti Doriensibus quoque merito attribuunt. Inter
eas proprietates , quibus Asianorum dialectus maxime insi-
gnitur, est, quod antiquum ava et ovo in aia et oia muta-
runt. Huic usui repugnant apud Alcmanem nog aglartog,
ojQctg (acc. plur.), f.uooa, y.aiiovoi, evdovoi alia, sed constanter
Lesbiacam proprietatem praebent participia vulgo in -ovaa
exeuntia cf. § 8. t inter duas vocales positum a Lesbiis esse
extrusum et grammatici docent et libri comprobaut; et apud
Alcmanem legitur aöeäv fr. 37, sed bic mos ne a Dorien-
sibus quidem prorsus alienus fuisse videtur. ß pro d Aeoli-
cum vocatur Et. M. 200, 27 ßlrjg Aloliytog %b diXeccg' ol Alo-
).elg rb ö elg ß Tgsnovoi' xovg yag deXcpivag ße/.qjlväg cpaai
y.ai xovg Aehpoig BeXcpovg. Extat apud Hesychium ßhi]g'
df/.eag Trag' }A?./.uauovi r) lil-ig. Sunt, qui censeant Akx-
fialtovi in l4Xx.al(p mutandum esse, quae nomina saepius
inter se permutata sunt, cp pro # in voce cpijg Aeolicum di-
citur et legitur noiyuloq gov' in Sapphonis fragin. 1. Apud
nostrum cpoLvaig pro Voivaig fr. 24, sed öijgeg fr. 60,
&tjQ(öv fr. 20. Singulare est in Lesbiorum dialecto 1." in ad
mutatum, quod in poetarum libris satis saepe, sed haml
De Alcmanis poetae dialecto. 375
constanter cemitur, ita ut dubium videatur, num ubique baec
mutatio facta sit; sed certam legem non invenerunt viri docti.
Apud Alcmanem od in mediis vocibus plerumque pro C posi-
tum est cf. § 14. Non minus insignis est duplicatio liquida-
ruin ex nasalium assimilatione orta, ubi in reliquis dialectis
aliqua consonans, postquam produxit vocalem praecedentem,
ejecta est. Alcman vero non repudiavit formas Doricas x^oog,
afiig, rj^iev, E7taXsv alias. Unum exemplum geminatae nasalis
habet papyrus: ttXevva 2. 10, sed jam supra monuimus,
Doncam horum adjectivorum formam ex puris fontibus cogno-
sci non posse atque adeo testimonia quaedam superesse,
non quidem admodum gravia, sed non prorsus contemnenda,
quae analogia obloquente terminationem -tvvog bis adjectivis
vindicent. Ceterum baec exempla minoris momenti esse vi-
dentur, si reputamus, antiquiore tempore literarum duplica-
tionem scribendo saepe non expressam esse, itaque et xtjqöq
et xkevvci fortasse librariis deberi. Digamma inter vocales
in i? mutare Lesbii solebant (avtog, avella), idem apud Alc-
manem factum esse videtur in voce av siqo {.itvat pap. 2. 29;
sed cum prima syllaba bujus vocis in versu brevis sit, con-
sequitur a= non av pronuntiatum esse, neque aliter de ea
judicandum est ac de Pindarico avdta (Pyth. 2, 28), quod
mibi quidem merito Mommsen in a=äxa mutasse videtur v
pro ß librariis vel grammaticis deberi ratus. Infinitivus ver-
borum in to exeuntium terminationem -t\v apud Aeoles habet,
cum in Dorica dialecto longa vocalis corripi soleat; pauca
exempla bujus rationis in Alcmauicis fragmentis reperimus
§ 7, sed eam a Laconica dialecto prorsus abjudicare non
ausim. Infinitivus stirpium monosyllabarum in -/nevai exit,
itaque Lesbiacum videri potest ¥öf.ievat fr. 100, verum non
minus ex epica dialecto poeta hanc formam depromere
potuit. Notissima e'st Lesbiacae dialecti proprietas verba
contracta ad normam verborum in j.it quae vocantur flectendi,
cujus rationis in nostris fragmentis ue vestigium quidem ap-
paret. Neque quod Heraclides apud Eustath. 1787. 45 Alc-
mauicum Tcaoivriov fr. 64 Aeolicum vocat, ullius momenti
376 Spiess
est, quia banc participii formam in puris Doridis fontibus
legimus. Majoris ponderis est, quod optativi aoristi pleniores
terminationes -sta, -eiag, -eiev Aeolibus tribuuntur; legitur
enim oräoeiev in papyro, inetro probatum, quod a Laco-
nica dialecto alienuni duco, sed banc quoque formam epica
carmina exbibent.
Haec habes, quae in Alcmanicis fragmentis Aeolica vel
sunt vel esse videntur, e quibus concludere debemus, quo
ambitu poeta in carminibus suis Lesbiacam dialectum admi-
serit. Non pauca videntur, quae attulimus, cum non ad-
modum multa omnino sint, quibus Laconica et Lesbiaca
dialecti inter se differant, sed boc sub oculos cadit, utrius-
que dialecti in Alcmanicis fragmentis condicionem esse diver-
sam. Nam quae illa babet peculiaria, ea in majore vocabu-
lorum parte conspiciuntur; Lesbiacae proprietates fere omnes
raro apparent. Accedit, quod majorem exemplorum allato-
rum partem ne certo quidem Aeolibus vindicare potuimus.
Est, ubi accuratior quaestio docuerit, vocem, quae Lesbiacam
quandam speciem prae se ferat, re vera ab bac dialecto
alienam esse ; alia, quae Aeolica ducere possumus, non minus
epica sunt; deinde saepius ea, quae Lesbiorum esse gramma-
tici perbibent, vel notarum formarum analogia comprobat, a
Laconica dialecto abjudicare non ausi sumus, nam praeser-
tim de iis literarum permutationibus, quae non late patent,
sed in paucis quibusdam vocabulis existunt, difficile est ali-
quid certi dicere. Quibus consideratis valde fit dubium, num
praeter ea idiomata Lesbiorum, quae vel in fragmentis Alc-
manicorum carminum satis crebro inveniuutur, 01 pro w et
od pro l, poeta Lesbiaca omnino suae dialecto admiscere
voluerit. Ulis autem Aeolicis literis ornavit etiam formas
ceteroquin Laconicas, ut non numquam bvbridae voces
nascerentur: oalao a o iit ö o io\ 6 adovra , quod Aeolice
voöovra sonuisse videtur; 01 pro io intra participiorum ter-
minos coercuit, si qua fides est codicibus nostris. Jam si
quaerimus, cur baec potissimum ex Lesbiaca dialecto Alcm&n
in suum usum converterit, respiciendum est, eundem viruni
De Alcmanis poetae dialecto. 377
illis temporibus fuisse et poetam et musicum. Apparet enim
aö inter vocales mollius et ad canendum aptius fuisse quam
C i. e. ög] nou minus cantui subvenit poeta diphtbongo 01
pro co in baud parvo vocabulorum numero posita, nam se-
verior dialectus Dorica dipbtbongorum, quae maxime varie-
tatem afferunt cantui, inopia laborat, quae res augebatur
vocalium dilatata pronuntiatione, quam veteres vituperabant
{.-r/.aTsictGiiog). — Restat, ut quaeramus, unde aditus nostro
poetae fuerit ad Asianorum dialectum. Duas sententias de
bac re prolatas esse video; qui Lesbium Alcmanem babent,
ii dubii esse non possunt, quid ad banc quaestionem respon-
deant. Clemm igitur stud. IX 449 ait: „Alcman hat aber,
was man bei ihm äolisch nennen darf, aus Kleinasien mit-
gebracht. " At jam supra monuimus, illam virorum doctorum
conjecturam certis causis carere. ltaque cautius mihi quidem
Abrens judicasse videtur, qui ad Terpandri Lesbii auctori-
tatem Aeolismos apud Alcmanem retulit. Nam quamquam
praeclari bujus musici, qui non multo ante Alcmanis aetatem
Spartae floruit multosque babuit discipulos, dialectum propter
summam fragmentorum paucitatem certo recognoscere non
possumus, tarnen licet conjicere, in lyricis carminibus eum
patria dialecto ita usum esse, ut baud pauca ex epicorum usu
admisceret; unde vel in popularia Laconum carmina Aeolismi
quidam manasse videntur, quäle est aiydodeo in cantilena
juvenum.
§ 20. De epicae dialecti condicione in Alcmanis
carminibus.
Ad Homeri imitationem bas voces reduximus: verborum
formas praeter usum quotidianum augmento carentes
(§ 17); fjv fr. 33 verisimilem conjecturam pro codicum lectione
ov\ "'Agr/iog pap. 1. 6; eiagog fr. 26. 4 formam a non-
nullis in dubitationem vocatam; rcolvf.ii.iellg fr. 1; e\-
fiiva fr. 96; ßgorrjaia fr. 42; ä/ußgoalav pap. 2. 28;
ß uriav eiQri fr. 40 ; Idky./u dio v fr. 7 1 ; toqav iaq>i fr. 59 ;
378 Spiess
söf-ievai fr. 100. De yoloeov fr. 34; dovgl fr. 68; yov-
vccra fr. 30 postea dicendum est, quia non minus quam de
vulgaribus formis suspicio oritur, has e Laconicis formis a
librariis corruptas esse.
Epica dialectus duabus rebus insignis est; nam cum ab
Ionibus exculta sit, in plerisque quidem cum posteriore lade
congruit, sed fines hujus dialecti egreditur, quia antiquissimae
et obsoletae formae recentioribus admixtae erant, quibus
Graecorum cujusvis gentis animi eodem fere modo affecti
sunt. Longe vero abest Alcmanicorum carminum indoles
ab epica gravitate, itaque raro illis formis vel serio itdf.ievai)
vel per jocum (Ah^iäiov) sollemniorem reddit orationem.
Ignorant autem nostra fragmenta genitivum sing, in -ow,
plur. in -aiov, infinitivos in -e/.iev, -r^ievai, verborum formas
solutas quae dicuntur et distractas multaque alia. Atque
parum perspexit Alcman priscarum formarum naturam, si
quidem perperam ad ülarum exemphun wQaviacfi illud sibi
finxit, de quo supra dictum est. Imprimis autem ex epico-
rum studio in usum suum contulit licentiam quandam poeti-
cam, quasyllabas breves vocalis productione (r/v, fortasse JTw-
Ävdsvxijg) vel consonantis duplicatione {rcolvi.if.isleg) longas
fecit. Deinde augmenti omittendi facultatem, qua omnes
poetae a prosa oratione recedunt, ex epica dialecto hausisse
videtur. Neque neglegenda est vocabulorum copia ex epica
lingua petita. Quae plerumque Laconum linguae plane ac-
commodavit (iteliyägveg) vel certe Laconica terminatione in-
struxit (ei/uiva, d/ußgoalav), cum in stirpe Ionicas proprie-
tates admitteret, raro prorsus immutata reliquisse videtur
quemadmodum in epicis carminibus legebantur (ßcmiaveigf]).
§ 21. De vulgaribus formis in libris extantibus.
Magnus est eorum vocabulorum numerus, quae librario-
rum incuria corrupta esse facile aliquis suspicari potest, cum
paene absonum sit ea jtoctac varias dialectos miscenti tri-
bucre. Legitur t pro Laconico a: L-Zgitfitrog fr. 101, hoor
De Alcmanis poetae dialecto. 379
fr. 46, Totffei fr. 48. 60; et pro ai: oveigov fr. 61, pap. 2. 15;
7] pro Zt : r fr. 7, äväyxij fr. 81, ddekcprt fr. 62, Kigxr] fr. 41,
ueitrrer fr. 68, rjelrca fr. 93, ngoiirtfrei(xv fr. 62, dr^wg
fr. 49, t]dvuiorctTog fr. 131; a pro ^: ayä fr. 121, al/narä
fr. 68; et pro jj: r/^£t fr. 45, /.aiägytiv fr. 24, cpigsiv fr. 26,
y.iöagiodeiv fr. 35, deldeiv fr. 57, doaueiTcu pap. 2. 25,
ryfirai fr. 93, v.elvog fr. 13, eztivog fr. 14; oi> pro w: ^otJ-
. <ra/ fr. 37. 97, xa/uovot pap. 1. 2, neid-ovg fr. 62, roug fr. 8,
OlvovvTiädav fr. 117, <5ot>j?/ fr. 68, yovvarct fr. 30; £ pro t:
■freoiai fr. 34, yguoeog fr. 34; ^ pro £«: rcodcöxr] pap. 1. 3,
Evreiyj] pap. 1. 6, av^iy fr. 38; t pro /.: ttot3 fr. 41; a pro
t: £v<$0v<m> fr. 60. 1. 6, tyovaiv fr. 34, 5T(>og fr. 52, ngög-
iij7cov pap. 2. 21, ff£ fr. 54; a pro aa: ßiv&eoi fr. 60, Toaaf
fr. 74, oaou fr. 66; metathesis xirgarov fr. 76, apocope ne-
glecta: traget fr. 46. 24, particula av fr. 49; vulgaris decli-
nationis ratio: ooveig fr. 18, rgelg fr. 76; futurum com-
mune: y.aruvoeig fr. 97, nagelet fr. 75, VTcavlrtGst fr. 78,
ut & pro a (§ 14) et digamma neglectum omittamus. Haec
omnia recte tradita non facile quisquam crediderit, quia
prorsus est incredibile, Alcmauica fragmenta corruptelarum
expertia mansisse. Atque nonnullis locis menda facilem
habent coguitionem libris inter reconditiores et vulgares
formas fluctuautibus vel metro adversante. syovaa pro syoiaa
fr. 34, ovgaviacpi pro cogavtacpt fr. 59, gccIegl fr. 13 pro
güUgoi, rÖGog (schol. Hom. II.) pro xöoGog pap. 2. 31, 7iagd
pro nag fr. 46, av pro v.av fr. 42 alia. Contra alia metro,
eertissimo duce, probantur: rergarov fr. 76, togui fr. 74,
sv d ovo iv fr. 60. 1, Evretyi] pap. 1. 6, 7todwxr) pap.
1. 3, ogveig fr. 18. Quae nos praemonent, ne nimis festi-
nanter de hac re judicemus, sed diligenter omnia exami-
nemus. Non magnam utilitatem ad hanc quaestionem afferre
potest metrorum ratio; nam quamquam fieri potuit, ut Alc-
man in carminibus suis non eandem semper dialecti miscendi
rationem sequeretur (quemadmodum Pindarum ad carminum
modulos dialectum temperasse Hermann et Boeckh judicarunt),
tarnen leviora certe fuerunt haec discrimina, quam quae in
380 Spiess
frustulis Alcmanicis recognoscere possis; solos hexametros a
ceterorum ratione longius recedere cum aliqua veri specie
conjici potest, sed considerandum hoc quoque est, eos cycli-
cos esse rhythrui velocitate et bucolica caesura probari;
atque inveniuntur in iis hae formae Laconicae: aia-d-' vel
co.-a&y fr. 41; v.av, qä, 7toy.cc fr. 42; Ttoxrjvai fr. 26.
Attamen est aliqua differentia dialecti in fontibus nostris,
inter papyrum et cetera fragmenta, quam rem Ahrens Philol.
XXVII 275 bis verbis affirmat: „wenn aber Alcman fr. 19
die Form xso, nicht xio gebraucht hat, so steht dies jenem
ßio nicht entgegen , weil der Dialect andrer Gedichte des
Alcman viel weniger laconisch ist, als der dieses Partheneions. "
Quae diversitas cum ex illius carminis natura explicari ne-
queat, sequitur eam diversa fontium condicione ortam esse;
itaque e Charta cetera fragmenta emendare nobis licet. —
Summa constantia Laconicum a papyrus retinuit, expellenda
igitur est in ceteris Ionica litera r\ (una voce ßtoxtaveigfl
fortasse excepta); ceterum numerus corruptarum formarum
cum integrarum numero comparatus satis parvus est. Diffi-
cilior est ratio diphthongorum et et ov pro 17 et w; nam et
vulgares formae fere totidem sunt atque Laconicae et in
papyro leguntur: xccfiovoi, ögaf.ielxai\ e'1/.iev infinitivus verbi
substantivi i] superscriptum habet. Apparet jam in veterum
manuscriptis et et ov extitisse, sed num ea in melioribus
libris scripta sint, incertum videtur propter exemplum po-
stremo allatum. Jam hoc animo reputes: infinitivi tres ter-
minationes in fontibus nostris reperiuntur -er, -rtv, -eiv.
Prima et in papyro et in ceteris frustulis nobis occurrit,
alteram charta praebere videtur avddvyv 3. 19, tertia in
ceteris fragmentis quater legitur, e quibus formis unam Bergk
mutavit grammatici verbis monitus: rb yao laxtüvixov laxiv
aeldeiv rj aeidev' f.u) d' e^t1 deideiv wteovxe fr. 57. At si
constat in hac voce -eiv ex -r]v corruptum esse, nonne idem
verisimile videtur in v.aTaoyeiv, /.i&ctQiodeiv, tfegeiv? Non
minus in -/.elvog fr. 13 diphtliongum librario cuidam deberi,
Apollonii frustulmn afferentis verba prodere videntur, quam-
De Alcmanis poetae dialecto. 3S1
quam non certum est, quia etiam alio loco vulgarem formam
oe apud Laconicum poetam repertam Doriensibus vindicat
(de pron. 366 C). Quibus probatis reliquae quoque formae
adulterinas dipbtbongos exbibeutes in dubium veuiunt et
äuget suspicionem alia causa gravissima. Scilicet vocaliwn
i] et co et dipbtbongorum et et ov distinctionem Alcman
omuino facere non potuit, nam quamquam signum H in titulis
Ionicis Alcmane paullulo recentioribus vocalis vice fungitur,
tarnen baec ratio a nostro poeta aliena est, quam Simonidem
minorem in libris primum adhibuisse non sine grammatico-
rum testimonio suspicamur. Itaque a posterioribus illa dis-
crimina orta sunt, qui si grammatici fuerunt, non temere
rem tractasse putandi sunt, sin, quae sententia mibi quidem
veri similior est, librarii, ad unius cujusque incuriam tan-
quam fontem parum limpidum reducimur.
De ceteris mutationibus, quae rarius existunt, minus ex
papyro disci potest. Sed magis inclinat animus, ut ex iis
corrupta esse arbitrer e pro a et e pro c. Certe pro 'Aqxe-
/.uxog, quae vox etiam alia Laconica proprietate insignis est,
^AgraaiTog scribendum esse censeo. — a pro i] videmus in
duabus vocibus Laconicis : dya et aiLiaxä. Offendit vulgaris
terminatio in verbis apud ceteros Graecos inusitatis. Num
hac re iis civitatem dare voluit poeta in literis? Fortasse pro
avxov dya fr. 121 aixöv aya scribendum est, ut pro ayaoo
sit, ex uyao contractum (cf. enqia, tzoicx Abr. d. d. D. 198), cum
grammatici hanc formam ab nescio quo verbo dyco deducerent.
Contra o pro r et papyri exemplo {tcqöqcouov) et Apol-
lonii diserto testimonio {oe) et metro {tvöovoiv) satis est
confirmatum. Hoc et ex Aeolica et ex epica dialecto poeta
potuit baurire. Non minus certum videtur o pro oo. In
bis vocibus comparanda est correptio syllabae longae cum
productione syllabae brevis in voce Ttolvfifielsg: Fortasse
imitatus est Alcman poeticam, quae ei videbatur, licentiam o
pro oo, 1 pro /./. pronuntiandi. Aeque rt pro ea admisisse
videtur, epicae dialecti analogiam secutus, item rixqaxov
metri gratia, cum ante oculos baberet in epicis carminibus
382 Spiess: De Alcmanis poetae dialecto.
rixQaxoq et reragrog invicem usurpata. Non minus ogvsig
conspicimus pro oqvl%sq, quia apud Homerum et ogveig et
oQvi&eg reperiuntur. Colligimus ex his exemplis, ea potis-
simum Alcmanem ex epica dialecto arripuisse, juxta quae
antiquiores formae extabant, quae ne a Laconica quidem
dialecto erant alienae.
■fh pro g in papyro non legitur; optimorum librorum
statum nos restituturos esse puto in iis formis, de quibus
quaestio omnino esse potest, ubique illam literam delentes,
quamquam dubito, num ad veram rationem ideo propius ac-
cedamus. Dig-amma fortasse veteres grammatici non saepius
legerunt, quam in nostris exemplaribus extat, sed Alcmanem
hanc literam magis frequentasse Laconicae dialecti leges se-
cutum persuasum habeo.
Editores in mutandis vulgaribus formis summa cautione
usi sunt; quod cum melius sit quam prava sedulitate eas
omnes ad Laconicam dialectum revocare, tarnen vereor ne
nimis conjecturis abstinuerint ; ne Bergkii quidem tertia
editio nostris desideriis satis fecit.
DE ABLATIVI
IN VETEfilBUS UNGUIS ITALICIS
FORMA ET USU LOCALI.
SCEIPSIT
MAXIMILIANUS RÜGE
BEK0LINEXSI3.
Quamquam iam multi iique homines doctissimi quomodo
in prisca latinitate casus ad terminos locales significandos
adhiberentur, exposueruut atque diligentissime paene omnia
exempla, quae in scriptis Romanorum ad hanc rem pertinent,
collegerunt, tarnen nova quaestione opus est, quia fere nun-
quam, ut necesse erat, quaesitum est quomodo casuum et sim-
plicium et cum praepositione coniunctorum usus in lingua
latina ortus esset. Neque sufficit redire ad antiquissima, quae
quidem nobis nota sunt, sermonis latini tempora, sed profi-
ciscendum est a principiis syntaxi comparativa constitutis.
Delbrueckius enim primus in illo libro, quo egit de ab-
lativo, locali, instrumentali (B. Delbrück: Ablativ, Localis,
Instrumentalis im Altindischen, Lateinischen, Griechischen
und Deutschen, Berlin 1S67) demonstravit, qui usus horum
casuum in lingua indogermanica fuerit, ut nunc quidem satis
explicari possit, quibus rebus latinae linguae usus ab illo
differat. Et Delbrueckius quidem in unam tantum omnium
dialectorum italicarum, latinam, inquisivit. Sed cum casus
in lingua osca et umbrica et aliter formati et aliter inter se
commixti sint atque in lingua latina, etiam usus eorum non
prorsus idem est. Cadit hoc maxime in ablativum, cui trac-
tando operam ita navabimus, ut quaeramus, quomodo in
unguis italicis hie casus ad terminos locales significandos
adhibitus sit, qua in quaestione potissimum linguae latinae
ratio habebitur.
Primum quidem breviter de ablativi forma disputandum
erit. — Constat inter omnes in lingua italica sicut in san-
scritica primitus octo casus misse, cuius copiae, quamquam
Curtius n. Brcgmas, Studien X. 25
386 Rage
in omnibus dialectis Instrumentalis cum ablativo coaluit,
localis in lingua latina partim cum ablativo partim cum
genetivo vel dativo coniungebatur, vestigia tarnen ne nunc
quidem plane evanuerunt.
Iam ut de ablativi usu exponamus, etiam de adverbiis
localibus disputandum erit, ueque vero, quoniam termiuorum
temporalium magna pars recta via ex localibus orta est, hi
plane sileutio praeteriri possunt.
Scriptores latinos omnes usque ad Terentium perlustra-
vimus, ita tarnen, ut exempla ex illis praecipue fabulis Plau-
tinis hauriremus, quae accurate editae sunt, eis autem, ad
quas apparatus criticus deest, non multum tribueremus. —
Librorum, quos adhibuimus, hi potissimum uominandi sunt:
Delbruecki über is, cuius iam supra mentionem fecimus;
Holtze: Syntaxis prisc. latin. Lipsiae 1S61; Draeger:
Historische Syntax d. lat. Sprache, Leipzig 1874, qui homo
doctus ubi de antiquis temporibus agit, plerumque Holtzium
secutus est. Etiam a Brixio et Lorentzio in Plautinarum fabu-
larum editionibus multa quae huc pertinent diligentissime
collecta sunt. Itaque cum magnae collectiones iam ab aliis
confectae sint, ego id maxime egi, ut has supplerem, quod
quidem aliquoties fructui esse putavi; praeterea paucis tan-
tum iisque gravissimis exemplis usi suinus.
Caput I.
DE CASUUM FORMA.
1. Ablativus pluralis.
In forma ablativi pluralis cognoscenda quae difficuitates
insint, neminem fugit. Equidem Boppi (Vergl. Grammatik
1. 485), quem alii viri doctissimi sccuti sunt, sententiam im-
probandam esse credo; nego enim in hoc casu formando
linguain graecam atque latiuam , quas artissime cohaerere
Georgius Curtius (K. Z. IX a. s.) intellexit, prorsus inter sc
De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. MST
fuisse diversas; deinde, cum ablativi pluralis latini usmn,
qualis Bit, spectamus, illorum sententia. qui hunc casum loca-
tivum esse putant, nobis valde arridet; sed quod maxime
nos impedit. quominus Boppi sententiam probemus, hoc est:
non est dubium, quin in lingua indogermanica huius casus
exitus bkjams fuerit, unde in lingua italica Jos. in latina
bos, bus formatum cum stirpe verborum in i exeuntium con-
iungebatur [am-bus)\ verba autem in consonantem exeuntia
ex horum analogia ibus stirpi adiungebant. Schleicherus
autem (Compendium pag. 569) multique homines doctissimi
ex suffixo bhjams etiam exitum ablativi vel dativi verborum
in a et o exeuntium ducunt, rati bas formas aliam ex alia
paullatim exortas esse: *equofios — * equohios — * equoios —
equis. Quam sententiam veram non esse ex lingua umbrica
apparet. Stirpis enim Jratr (lat. Jratev) , am dat. avis) ab-
lativus pluralis est fratrus . aveis\ stirpis vocalibus a vel o
termiuatae ablativus est Treplanes, dequries (in tabulis po-
sterioribus Treblaner, dequrier), cum contra illae formae
etiam tum litteram s intactam retineant. ^Sam cum linguae
umbricae posterioris proprius sit rbotacismus — dico eam
legem, qua quodque s simplex vel intermedium vel finale in
r mutatur — , inter s litteram, quae servatur in formis aveh
— aveis, et illam, quae mutatur in formis Treplanes — Tre-
blaner a. a., aliquid interesse putandum est. Nam si quis
dicat in lingua umbrica, quae in tabula quinta, sexta, septima
legitur, consonantem s inter duas vocales aut in fine verbo-
rum inveniri, profecto illud s non est simplex, quod bis ex-
emplis demonstratur : Fisim, pro quo in tabula Iguvina VII.
a. 43 Fissim legitur; taces, contractum ex *taeetos. quod etiam
per taces, quae tabularum antiquiorum scriptum est, com-
probatur.
Quam ad difficukatem , quae Schleichen sententia pro-
bata exoritur, removendam atque quid intersit inter ablativi
formas explicandum ab aliis aliud requisitum est remedium.
Aufrechtus et Kirchhoffius in illo libro (AK. Die umbrischen
Sprachdenkmäler, Berlin 1S49 50 pag. 114. 12S. a. s.), quo
388 Rüge
lingua umbrica ut nobis nota esset, summo labore admirabi-
lique ingenio effecerunt, illud es umbricum (Treplanes, -er)
ex suffixo bhis, terminationes autem eiusdem casus us (fra-
trus) et eis, es (aveis-s) ex bhjas sanscritico (indogermanico
bhjams) derivandum esse putavemnt ; quorum virovum sen-
tentia certe non confirmatur eo, quod ex eodem suffixo bhjams
exitum accusativi pluralis ducere conantur. Quam senten-
tiam de ablativi forma prolatam quominus sequamur, non
modo id nobis impedimento est, quod consonans f vel bh
excidisse putatur, sed etiam aliae causae, quae suo loco com-
memorabuntur.
In eundem errorem Corssenus (Kritische Nachträge,
Leipzig 1S66 pag. 216) inductus est, qui fratrus ex *fratrefos
excidente f formatum esse sibi persuasit, qua in explica-
tione ne contractio quidem, qua u litteram ex e atque o voca-
libus ortam esse contendit, concedenda est. Quomodo stirpes
in i exeuntes se habeant, ipse non reputat, nee possunt illae
formae eo modo explicari. Praeterea haec sententia, quam
hodie multi homines docti (Enderis, Formenlehre der osk.
Spr., Zürich 1871 pag. LX. LXVI a. a.) probant, quam falsa
sit, vel maxime ex hac re perspici potest: si us verbi fra-
trus ex hus — fus — fius — bhjas, atque is verbi prosesetis
(prosesetir) ex his — ßs — fies — bhjas orta esset, utrurn-
que s aequo modo ac simplex in tabulis linguae iunioris umbri-
cae latine scriptis in r mutata esset, quod factum non est.
Brealus (Breal, Les tables Eugubines, Bibliotheque de
l'ecole des hautes etudes, Paris 1875 pag. 7) ad has varias
formas explanandas suffixum *', quod in r mutatur, cum
graeco oi convenire atque s immutabile graeco eoot respon-
dere putat. At non modo // illud in fratrus quid sibi velit,
non perspicitur, sed etiam hoc huic explicationi obstat, quod
eoöL unius linguae graecae proprium est. Nam huius forma-
tionis cum in lingua latina vestigia nulla exstent, dubito num
in lingua italica ad ablativos pluralis numeri verboruin in
consonantem vel i exeuntium formandos alia forma atque fos
vel bos usurpata sit.
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 389
Rectissime autem iam a Schleichero (Comp. pag. 570)
stirpium consonanti termiuatarum suffixi forma intellecta est,
qui fratrus ex *fratr-fos ortum esse dicit. Lege enim com-
muni, qua lingua umbrica utitur, formae *fratrfos — *fratrfs
— *fratrss — *fratrs} ubi tum vocalis u fusci coloris / et r
causa interposita est, alia ex alia ortae sunt (cf. pihas, sive
pihas, — *pihats — *pikatos). Quam sententiam veram esse
etiam ex nominibus, quorum stirps i voeali finitur, intellegitur,
in quibus eodem modo aveis ex * aveiss — *aveifs — *aveifos
derivandum est. Q.uae cum ita sint, falsum esse putabimus
quod Franciscus Buechelerus (Grundr. d. latein. Decl. pag. 94)
de his formis disputavit fratrus recta via excidente f forma-
tum esse ratus, quia sie neque aveis nee s immutabile intelle-
geretur.
Vides nunc illud s verborum fratrus, aveis in r muta-
tum non esse propterea quod non simplex erat, sed quasi
duplex, ex fs assimulatione contractum. Nee parum confir-
matur nostra sententia lingua osca, quae idem discrimen
praebet, ubi forma ablativi stirpium in a vel o exeuntium
cum latinis convenit {hurt-iüs — * hort-ois — hort-is, quod a
graeco x°QTOlS fle separes); sed anafriss in lingua latina
ibus esset; quae forma a Schleichero recte ex * — ifos
(* — ifs) deducitur.
Quibus rebus expositis nolite dubitare, quin Buechelerus
et Brealus recte disputaverint ablativum pluralis numeri ita-
licum stirpium voeali a vel o terminatarum suffixi si {gl) ope
formatum esse rati ; qua re factum est, ut casus ablativus (sive
dativus) pluralis et locativi et ablativi, qui proprius dici potest,
usum habeat.
Dicet fortasse quispiam formas filiubus, portabus, ami-
eibus, suibus (pro suis Mo. I. R. X. 6417) repugnare contra id,
quod diximus ; minime. Errat enim Schleicherus (Comp. 569),
cum ex ßliabus, amieibus formas fliis. amicis derivatas esse
putat. Formae enim, quales sunt amieibus, suibus, vix aliter
oriri potuerunt quam per falsam quandam, quae dicitur, ana-
logiam. Inter ßliabus autem atque fliis non ea ratio inter-
390 Rüge
cedit, ut altera forma ex altera exorta sit, sed filiabus aut per
analogiam tertiae quae dicitur decliuationis formatum putan-
dum est aut, quod mihi quidem verisimilius videtur esse,
suffixi bus {phjams) ope eodem modo atque ceterarum decli-
nationum ablativi procusum est.
Miramti tibi, quid sit quod illic casus localis, hie abla-
tivus superaverit, hoc in mentem revoca: priore tempore
exitus futuri latini \bo) in omnibus coniugationibus adhibe-
batur (cf. Enn. Plaut.: audibo a. a.), postea vero tantum in
eis coniugationibus, quae prima atque altera vocantur, cum
reliquae coniugationes exitum coniunetivi vel optativi sibi
sumerent.
2. Ablativus singularis.
Huius casus exitus substantivorum in lingua sanscritica
in u exeuntium dt (aevät) est, quem fortasse recte Maximi-
lianus Muellerus (Essays IV. pag. 415) ex ad (aeväd) muta-
tum esse iudieavit; quae forma consonanti d terminata cum
in lingua slavonica, sanscritica, graeca (ubi eius partem ad-
verbia in wg exeuntia suseeperuntj nisi in masculinis et neutris
stirpium in a et pronominibus non exstet, Leskienius (Die De-
cliuation im Slavisch-lit. und Germanischen 1S76) his tribus
modo ordinibus hunc casum deberi dixit, nonnullis autem in
aliis unguis ex analogia ad ceteras declinationes esse trans-
latum. In osca quidem lingua illud d semper invenitur, etiam
iis locis, ubi ablativus casus Instrumentalis muuere fungitur
(du/i/d malud — dolo /na/o, eisak eitiuvad — ea peeunia XVI. 3);
in latina contra iam ab antiquissimis, quae nobis nota sunt,
temporibus, illud d non constanter scribitur, ut discerni
nequeat, instrumeutalis casus utrum semper litteram d acce-
perit necne.
Miro quodam modo Bergkius (Beiträge z. latein. Gram-
matik, Halle 1870 I. pag. 21) hac de re disseruit, quoniam
aliunde et Benventod eadem loci ratione utereutur, suftixum
ablativi de fuisse, cui graecum &e responderet; qua in re
morari certe opus non est, quoniam dubitari non potest, quin
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 391
ablativus, qualis in ceteris unguis indogermanicis / (d) littera
formatus invenitur, talis olim in italica fuerit, neque- eorum
sententia mihi arridet, qui veterem ablativi formam alia for-
matione oppressam esse putant, qua sententia Bergkius vi-
detur usus esse; tum videas velim formas dormibo et dor-
miam . quae, quamquam eandem vim habent, tarnen plane
diverso modo formatae sunt.
Lingua autem umbrica nunquam illud d servavit, atque
quae vestigia Buechelerus (Tabul. Eugub. VI. Fleck. Jahrb.
f. Piniol. 1875 pag. 318) se invenisse putat, ea incerta esse
demonstrabo:
1) pure tedle {quo dante) tab. V. a. 7 eodem iure sie di-
vidi potest: pu-re, praesertim cum Buechelero iudice porsi
(qui) factum sit ex po-rsi\ quid illud ri ivel ret rsi , rse,
exortum ex de) sit, difficile est dictu; fortasse non plane in-
epte quispiam dicere possit non esse diversum a graeco de,
quod pronominibus nonnullis additur (öde) atque cohaeret
cum latino dam, dem.
2) In tabula VI. a. 5 legitur sersi pirsi, quod Bueche-
lerus rectissime vertit: sede qua. Af pirsi non est ablativus
sed locativus pi-rsi, qui casus exstat in verbis sersi [sedi ),
esmi-k, erse, tab. VI. a. 5, 8; itaque erse pirsi vertendum
est hie ubi, non tum cum , quam sententiam Brealus sequitur,
cum vix nobis concedere possimus, ut in lingua satis ignota
eadem verba, argumento certo deficiente, diverso modo ver-
tantur.
Nuin liceat in veterum Romanorum scriptis illud d ab-
lativi restituere, id quod Ritschelius in Plauti fabulis conatus
est, cum hac de re iam saepissime quaesitum sit, infra de
paucis modo formis disputabimus; id negari non potest, verba
primae et seeundae declinationis diutissime illud d conser-
vasse, id quod inscriptiones demonstrant hae: C. I. I, 181
aere mo/ticatod; I, 30 Gnaivod palre prognatus, quod Les-
k'ieui sententia probaja ea re explicari possit, quod hae de-
clinationes solae iure illud d possederint. — Neque raro iam
antiquissimis temporibus nominum stirpes in consonantem et
392 Rüge
i exeuntes inter se cornmixtas esse, ex bis formis apparet:
aved, airid (C. I. I, 61), coventionid , virtutei, Jontei , dotei,
patre, cuius vocis syllabam ultimam procluctam fuisse ex illo
versu Saturnio intellegitur:
Gnaivöd patre prognätus — förtis vir sapiensque. C. I.
I, 30.
Ablativus autein nomiuurn in i exeuntium sie ortus est :
sorli-ed — sortid\ tum consonanti d amissa atque vocali i
in e mu-tata, casus ablativus cum dativo sive locativo, quo-
rum uterque casus, quominus iam antea eaudem formam prae-
bereut, diversa tantum finalis syllabae quantitas impediverat,
ita eoniungebatur, ut usus formarum rure, ruri non diffenet.
Vidimus igitur iu omnibus unguis italicis pluralis abla-
tivum et locativum, in latina singularis quoque duarum decli-
nationum in unum esse coniunetos.
Caput II.
DE ABLATIVI CASUS USU.
Octo casuum, qui in omnibus unguis indogermanicis olim
exstabant, lingua latina septem vel potius sex servavit, cum
locativus partim ad usum satis artis finibus circumscriptum
et fere adverbialem reduceretur, partim cum aliis casibus
coalesceret, quibuscum una a plerisque grammaticis prae-
teritae nostraeque aetatis traetabatur. Cuius rei exemplum
luculentum hoc est: plerumque dictum est ruri {auf dem
Lande), at rure paterno {auf d. vaterl. Landgut)] apparet enim
ruri propterea cum adiectivo coniunetum non esse, quod ad-
verbium erat.
Sermo latinus, qualis in antiquissimis monumentis, quae
quidem ad nos pervenerunt, exstat, praepositiones saepius
in usum suum convertit quam sequenti tempore factum est,
quo certiore quadam lege purorum casuum casuumque cum
praepositionibus coniunetorum usus distinguitur. Quare Plauti
De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 393
fabulas perscrutantibus nobis dubium est, num Tychonis
Mommseni (Programm d. Gynmas. z. Frankfurt a M. 1S74,
1876j sententia plane probanda sit dicentis in prosa oratione
plures praepositiones quam in poesi adbibitas esse. Cum vero
in terrarum atque urbium nominibus potissimum usus antiquis-
simus cognoscatur, baec verba seorsum in fine tractabuntur.
Casu ablativo, id quod iam veteres Indorum grammatici
intellexerunt, ea res effertur, a qua quid separatur ; in latina
contra lingua bic casus praeter propriam illam vim instru-
mentalis quoque et locativi partes in se suscepit, itaque
factum est, ut bomo latinus ablativo casu ad eas interroga-
tiones respondere posset, quae sunt in nostra lingua woher,
wo, womit, wodurch; nam eam vim, quae est in nostro wohin,
quam Buecbelerus (Gr. pag. 46) huic casui tribuit, ei conce-
dendam non esse infra demonstrare conabimur.
Considerantes igitur, quomodo hie casus ad terminos
locales significandos usurpatus sit, viae, quam Delbrueckius
primus ingressus est, nos committemus. Qui casus cum, quod
iam supra tetigimus, nonnullis aliis par fieret, evenit, ut per-
spieuitatis causa saepe cum praepositionibus coniungeretur,
ex quibus non raro intellegitur, utrum usus quidam ablativi
proprius an instrumentalis an locativus primitus fuerit, quare
in sequenti quaestione casum nudum a casu cum praeposi-
tione coniüncto separatum traetabimus.
Primo quidem loco de primigenio buius casus usu dis-
seremus.
Ablativi usus proprius.
I. Ablativus cum verbis movendi, eundi, pellendi con-
iunetus.
1 1 Verba simplicia.
öj Hie praeeipue domo et rure commemoranda sunt;
qua duetus ratione Lorentzius (in ed. Mostellariae fab.
pag. 262; formae ruri num eadem vis esse possit dubitet,
nescio; nos quidem non falsam esse putamus Buecbeleri
sententiam, qui ruri ablativi propriam formam esse con-
394 Rüge
tendit, quia verbo rus in declinationem nominum in i ex-
euntium transgresso fieri non potuit, quin ruri ex ruri-ed
(cf. sortid pag. 392) oriretur. — ruri autem ea potestate le-
gitur bis locis:
videtur ruri redisse. Truc. III, 2, 1.
si ruri veniat. Truc. III, 2, 25.
veniuntruri rustici. Most. 1076. Itaque non estcurmutes.
— Tum: cubitu surgat. Cato r. r. 5.
saxo saliat. Plaut. Trin. 266.
officio migrat. Trin. 639. Quocum Placidi glossam
compares: officio migravit i. e. officio recessit (Deuerl. 73).
Quare codicis Ambrosiani lectio confirmatur, cum cod. BCD
bunc locum male scriptum praebeant. Huc ducendum est:
nostro officio non digressos esse. Ter. Pbormio 722.
In Terenti vero fabulis hie usus multo rarior est:
grex motus locost. Pho. 32.
b) saliunt e saxo. Cato orig. pag. 66 (ed. Peteri;.
auxilia a me segregant spernuntque se. Plaut. Capt. 517.
ut e lecto nequeat surgere. Ter. Ad. 520.
Exstant multa alia exempla.
2) Verba cum praepositione composita.
a) exterrita somno. Ennius ann. 37.
quae me somno suscitet. Plaut. Mil. 659, ubi ßrixi
coniectura baud verisimilis est, tametsi Merc. 160 ex somno
excitat legitur: qua dictione quamquam Cicero semper usus
esse dicitur, tarnen nihil ad bunc locum spectat, cum Plautus
non certam in praepositionibus adhibendis regulam sequa-
tur. Aequo iure Livius afferri possit, qui I, 7, 6 somno exci-
tare dicit.
templo hanc deducitis. Liv. Andr. 14.
exigor patria. Naev. 10.
regno expellunt. Pacuv. 10.
hinc vos propere stabulis amolimini. Pacuv. 16, quo
loco a Buechelero et Ribbeckio propere s isive e) stabulis
scribitur.
De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 395
aedibus absterrui. Titin. 45.
egredere, exi, ecfer te elimina urbe. Accius 593.
quam extorrem hac domo faciam. Titin. 11, ubi Rib-
becki coniectura probatur.
evolvam terra aut mari aut alicunde. Plaut. Pseud. 305.
porta exierunt. Mil. 1432, quo loco porlam, quod in
cod. Ambr. legitur, haud omuino reiciendum est, si com-
paramus ea, quae usitatissima sunt : exire urbem, Urnen exire
Ter. Hec. 378, graec. l/.nuiv %bv cE/lrjo7covTov.
patria hac effugiam. Merc. 660.
manu emisisti mulierem. Persa 482. Mirum quod
Plautus atque Terentius semper hoc verbo composito emit-
tere utuntur (cf. Lor. in ed. Pseud. 346j. Nam Bothi edi-
tioni, ubi aliquoties manu mittere legitur, non multum tribui-
mus (cf. Casin. II, 8, 38 a. s.J.
manibus amisisti praedam. Mil. 457.
opsonatu redeo. Men. 277. 288; Cas. III, 3, 98.
eiciat oppido. Ter. Andr. 382.
emunxi argento senes. Pho. 682.
erus uxore excidit. Andr. 423.
a pueris abscessit. Naev. 26, i. e. longe abest a pueris.
at: ex ephebis excedere. Merc. 61, i. e. desiit ephe-
bus esse.
b) e conspectu hinc amolire. Pacuv. 184.
exit ex aedibus quoquam. Plaut. Pseud. 730.
exturbasti ex aedibus. Trin. 137.
possum me evolvere ex his turbis. Ter. Pho. 824.
Hie usus per totam latinitatem vulgaris erat.
II. Verba abstinendi, liberandi, solvendi.
a) capitali periclo me servavi. Plaut. Trin. 1088.
vos curis solvi ceteris. Ter. Hec. 230.
requiescat malis. Ennius tr. 295.
dieta factis discrepant. Accius 48.
curae somno me segregaut. Sext. Turp. 52.
396 Rüge
me prohibent uxore. Mil. 699.
ut meis bonis exberedem me faciam. Most. 234. Sed
alia quoque huius verbi constructio invenitur: exheredem
illum fecero vitae suae. Bacch. 849 (vide Madvigium Gr. Gr.
§ 286 b in adn.).
te poteris defensare iniuria. Bacch. 443.
maxumam bic miuriani foribus defendat. Most. 900.
te hoc crimine expedi. Ter. Hec. 755.
abstine hoc, mulier, manum. Truc. V, 3, 4. ^Verbum
abstinere bis variis modis usurpatur:
a) abstinere aliquid; Men. 985: abstineam culpam; cf.'
Ter. Haut. 565.
ß) abstinere aliquid ab aliquo; Amph. 340: a me ut abs-
tineat manum.
y) abstinere aliquid aliqua re (aut: aliquo); Rud. 425:
potin ut me abstineas manum. Truc. V, 3, 4, 52.
Poen. I, 2, 73. Cato r. r. : alieno manum abstineat.
d) se abstinere aliqua re; Casin. I, 1, 13: urbanis
rebus te abstines; Ter. Hec. 139: sese illa abstinere ut
potuerit.
e) abstinere aliqua re; Men. 770: abstineat culpa; cf.
Rud. 1008.
b) arcere ab domum itione. Accius 173; cf. Pacuv. 305
ara arceam.
illum ab illa probibeas. Epid. II, 2, 106.
ab Atticis abhorreo. Merc. 837.
filius a patre über esto rel. XII tab. pag. 125 (in ed.
Scboelli).
auxilio nudus. Accius 427.
detegetur corium de tergo meo. Epid. I, 1, 67.
III. Verba quae abesse significant.
«) impetus haud longe mediis regionibus restat (pro dt-
stat). Ennius ann. 175 (ed. ^";ll)leni).
De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 397
suam rem bene gessere et publicam patria procul. Enn.
tr. 220 (Ribb.).
Quibus exemplis apparet improbandum esse id, quod
Draegerus fpag. 455) disputavit, baec adverbia semper cum
praepositione (longe a, procul a) coniungi.
b) a me culpam esse procul. Ter. Ad. 348.
longe ab aedibus fugiat. Plaut. Most. 390.
ius atque aecum se a malis spernit procul. Ennius
tr. 224 (Ribb.).
Huc ducenda sunt:
haud ab re tibi convenit labos. Truc. II, 6, 40, i. e.
non dumno luo sive non abest a tuo fructu.
ab re consulit. Trin. 238, quo loco Brixius eiusmodi
exempla collegit.
Contrarium efficitur praepositione ex:
ex tua re est. Pseud. 336, i. e. tibi usui est.
ab significat aliquid abesse, ex aliquid quasi ex intimo
prodire. Qaamquam autem ab et ex non semper plane dis-
cernuntur, tarnen ex gravius est.
IV. Verba petendi, orandi, impetrandi.
a) Fieri potest ut verbum petere praepositione omissa cum
ablativo coniungatur; Mostellariae enim fabulae versus 762, 3
in codicibus BC corrupti sunt, in codice A sie scripti leguntur :
hinc exemplum capere volt
nam ille eo malum binc opere exemplum petit,
ubi Ritscbelius verbum eo in ex mutavit atque versus sie
restituit:
Nunc hinc exemplum capere volt nisi tu nevis.
Ne ille ex malo malum binc opere exemplum petit.
Similiter ab interpretibus in aliis locis praepositiones
codicibus repugnantibus additae sunt; in Aul. IV, 7, 6 versu
Codices banc lectionem praebent : istuc confido fratre me im-
petrassere. Holtzius quidem: „recte editores, inquit, etiam
Kampmannus (de praep. ab pag. 12) ante fratre addiderunt
398 Rüge
a, quoniam omissio praepositionis apud illud verbum iuaudita
est. " Sed aliae quoque enuntiationes coiurueniorabuntur, ubi
Ciceronis quidem aetate praepositio necessaria esset, iu Plauti
vero fabulis codicum auctoritatem secuti praepositionibus opus
esse uegamus. Exempli gratia Merc. 521 versum adfero:
/natura iam inde aetate ; omnibus autem aliis locis praepositio
ab legitur: Trin. 305: inde ab aetate a. s.
b) ab iis petunt. Enn. tr. 359 ; ab boc exorabo. Baccb. 1 177.
praeterea iuveuitur: orare ex te. Mil. 1072.
V. Verba originis.
a) Erebo creata nox. Eun. tr. 183 (Vahl.).
Tantalo prognatus. Naev. 49.
quo genere aut quibus parentibus nata sit. Plaut.
Persa 594.
ortus mediocri satu Cadmogena. Accius 642.
bomo Graio patre. Eunius anu. 183.
bospitem Zacvutbo. Merc. 940.
Qualibus iu elocutionibus Tereutius fere semper praepo-
sitiones usurpat, at babet:
bonain bouis prognataiu esse. Pho. 115.
b) ex se Ancbisem geuerat. Enu. tr. 31.
ab stirpe exortus. Accius 596.
a stirpe supremus Burrus. Euu. tr. 184.
de surumo loco adulesceus. Capt. 29.
navem ex Rbodo. Merc. 257.
e Coriutbo advena auus. Ter. Haut. 96.
ex te esse uaturu. Haut. 1020.
VI. Ablativus cum praepositione coniunctus geuetivi
partibus fungitur:
abs te tetigit aures nuntius. Ex ine. fab. 23 (Ribb. 1, 237).
esne tu ab illo milite. Pseud. 016 (cf. Lor. adn.).
foris concrepuit hinc a viciuo seue. Mil. 154.
lar familiaris ex bac familia. Aul. I, 1, 2.
a uobis coucrepueruut fores. Ter. Haut. 613.
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 399
VII. Ablativus cum praepositione coniuuctus saepe eum
usum habet, ut aliquid a copia aliqua disiungatur (Holtze
pag. 55, 179), quae dicendi ratio a Plauto multo saepius
quam a Terentio adhibetur; scriptores vero classicae aetatis
eius usus reliquias tantum retinuerunt.
facere sumptum de tuo. Plaut. Bacch. 98.
pauei ex multis. Pseud. 390.
solus ex plurimis. Most. 880.
tu ex amicis certis es certissimus. Trin. 94.
nemo ex omni Attica iuventute. Most. 30.
faciunt de malo peculium. Most. 863.
hie de grege illost. Ter. Ad. 362.
VIII. Ablativus cum praepositione coniunctus instru-
mentalis casus loco adhibitus videtur esse.
ex opibus summis. Mil. 620.
tantum poterit a facundia. Ter. Haut. 13.
ex amore insanit. Plaut. Merc. 325.
sanus fiet ex eo morbo. Cato r. r. J57.
abs te virgines viduae sunt. Enn. tr. 279.
sterilis ab datis. Truc. II, 1, 30.
Ablativi vis, de qua supra disputavimus, cum iam ex
lingua indogermanica in italicam transierit, non est mirum
quod in ceteris quoque dialectis idem usus reperitur, quam
rem nonnullis exemplis probaturi sumus.
1) Lingua umbrica.
a) ampentu testru sese (impendito e dextera parte),
tab. III, 23. IV, 15.
supru sese purtuvitu (a supera parte polluceto). IV, 3.
porsei nesimei asa deveia est (qui proxime ab ara
deveia est). VI. a. -9.
porsei nesimei vapersus aviecleir est (qui proxime a
sellis auguralibus est), tab. VI. a. 9.
ahavendu via ecla atera. VII. a. 27, quod a Bueche-
lero ingeniöse et recte conversum esse videtur: avertito omni
400 Rüge
via malum; quae Brealus de hoc loco clisserit, ne veri similia
quidem sunt.
b) eetu ehe esu poplu (ito ex hoc populo). tab. VII. a. 45.
Plerumque autern praepositionis loco illud suffixum tu
(lo) in usu est, quocum latinum tus (divinitus) cohaeret; tu
ablativo suffigitur:
akrutu (ex agro). V. a. 9.
dur tefruto tasetur persnihimumo (duo ex rogo taciti
precantor, Buech.). VII. a. 46.
angluto houdomu anglome somo (ab angulo imo ad
angulum summum). tab. VI. a. 9.
2) Lingua ose a.
a) Ablativus purus saepe in nummis legitur, quare
Mommsenus (U. I. D.) hinc usum in linguani latinam trans-
iisse putavit. Akudunniad, Tianud, Sidikinud (lat. Benventod,
Ladinod). Hie titulus sine dubio significat: nummus qui venit
Benevento.
Aliae quoque in nummis inscriptiones sunt; locativus: Fren-
trei (ose). — Ladinei (lat.). — Tum nominativus et geuetivus.
eisucen ziculud comonom ni hipid (ab illo inde die
comitia ne habuerit). tab. Bantin. 17.
viass . . imaden uupsens (vias ab ima inde fecerunt).
X, 10 End.
Praepositio huius generis ablativo nusquam, quod seimus,
addita est.
Terrarum urbiuinque noraina.
Urbium nomina partim sola partim cum praepositionibus
coniuneta ponuntur; ea autem regula, quae posteriore tem-
pore invenitur, non exstat, quin etiam in Terenti fabulis
semper praepositiones leguntur; tarnen terrarum nomina iam
tum aeque ac sequenti tempore coepta sunt traetari.
I. Terrarum nomina.
a) 1) Aetolia cepit. C. I. I, 5:34, i. e. praedam inde abs-
tulit, de qua re Livius (24, 39; cf. Mommsenus quae disputat
i. 1. t.j loquitur.
De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 401
2) Aegypto advenio. Plaut. Most. 440, quem dicendi
usum Quintiliauus (I, 5, 38) vituperat. cf. Draegeri librum
pag. 457.
3) rediit Caria. Cure 225.
4) adtuli tus Ponto amoenum. Truc. II, 6, 59.
5) petebant pellem Colcbis, imperio regis Peliae. Enn.
tr. 2S6 (Ribb. 211).
6) Utinam neunquam, Mede, Colchis cupido corde pedem
extulisses 311 (241).
b) 1) ex Graecia nemo reperiri potest. Accius 464. —
Plautus praebet exempla baec:
2) ex Macedouia advenio. Trin. 845.
3) ex Asia venit. Stieb. 152, 367. Trin. 845.
6) abduetam ex Arabia. Persa 522. Trin. 845.
8) ne quis ex Arabia persequatur. Persa 541.
9) ex Alide rediit. Capt. 1002.
10) ex Alide redduximus. 1011.
11) eras tuas atque ex Graecia (seil, oportet esse). Rud. 737.
12) adtuli pallulam ex Pbrygia. Truc. II, 6, 55.
13) adduxi ancillas ex Suria. Truc. II, 6, 49.
14) adtulisti usque e Persia. Persa 461, 49S. —
Terentius baec babet:
16) ex Attica binc abreptam. Eun. 110.
17) ex Aetbiopia ancillulam 165. 471.
18) banc esse captam ex Caria. Haut. 608.
19) qui ex Piraeo abierit. Eun. 290.
Piraeeum esse locum, non oppidum Cicero (ad Attic. VII,
3, 10) dicit, ut excuset quod ipse dixit „in Piraeea cum
exissem" (ad Att. VI, 9, 1).
Omnino igitur sex ablativi soli, undeviginti cum prae-
positione coniuneti in prisca latinitate inveniuntur.
II. Urbium riomina.
1) Hinnad cepit. C. I. L. 530.
2) Poeni Sarra oriundi. Enn. ann. 330.
3) reditum est Pergamo. Pacuv. 167.
C'crtius n. Bri-gman, Studien X. 26
402 Rüge
4) Troiad exibaut. Naev. b. P. fr. 5.
5) Syracusis soleae. Cato d. r. r.
In Plauti fabulis reperiuntur haec exempla:
6) Peripbanes Rhodo. Asin. 499.
7) advexti tuae matri ancillam Rbodo. Merc. 390; banc
lectionem praebet codex B; in codicibus CD legitur: e Rbodo.
8) tulimus Epbeso. Baccb. 231.
9) Carysto venit. Pseud. 730.
10) Zacyntho hospitem. Merc. 940.
11) Lemno adveniens. Truc. II, 4, 4; I, 1, 74.
13) Megaribus commigravit. Persa 137.
14) Ambracia buc veniunt. Stich. 491.
15) Hannonem Cartbagine. Poen. V, 2, 36; IV, 2, 78.
surripitur Cartbagine. Poen. 66 prol., V, 2, 27. 29. 141.
21) remissi sunt Tbebis. Epid. II, 2, 24.
22) quia Tbebis redierit III, 3, 35.
23) Delphis tibi responsum ducito. Pseud. 480.
24) binc Atbenis civis eam emit. Epid. IV, 2, 32.
25) buc Atbenis exul venit. Rud. 35. 1105. Mil. gl. 489.
114. 384. 439.
31) serve Atbenis pessume. Pseud. 270.
Huc pertinent praeterea tribuum nomina. Vetustissimus
mos erat tribum ex qua quis oriundus erat ablativo solo in-
dicare :
Verres Romilia. (Cic. Verr. I, 8).
b) Urbium nominibus praepositio additur in bis exemplis :
1) nibil a Troia adportat. Pacuv. 318.
2) e Troia exibaut. Naev. b. P. fr. 6.
In Plauti fabulis exstant haec:
3) ex Epbeso navis advenit. Baccb. 236.
4) ex Epbeso literas missi. 389. 561.
6) unde esse eam aiunt? Ex Samo. 472.
7) avexit ex Samo. 574.
8) ecfertur praeda ex Troia. 1058.
9) conspicor navem ex Rbodo. Merc. 257.
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 403
10) adveuio ex Seleucia. Trin. 845.
11) purpuram ex Sarra tibi adtuli. Truc. II, 6, 58.
12) ab Acherunte veniam. Amph. 1078.
13) quo die Orcus ab Acherunte mortuos amiserit. Poen. I,
2, 134 quamquam dubium est, num liceat nomen Acheruns
hoc loco enumerare.
14) longe ab Athenis. Persa 151.
15) a Magalibus periere. Poen. pr. 86.
16) ex Anactorio commigravit. Poen. pr. 93.
17) ex Carysto advenit. Pseud. 737.
18) ex Sicyone huc pervenisti 1174.
19) ex Seleucia veniat. Trin. 771. —
In Terenti fabulis:
20) ex Andro commigravit. Andr. 70.
21) abreptam e Sunio. Eun. 115.
22j est e Corintho hie advena anus. Haut. 96.
ßeperiuntur igitur terrarum nomina :
I. Cum verbis movendi, eundi, aliis coniuneta
a) sine praepositionibus 6
b) cum praepositionibus 15
II. Cum verbis originis:
a) sine praepositionibus nulluni
b) cum praepositionibus 4
Urbium nominum exempla:
I. Cum verbis movendi etc. coniuneta
a) sine praepositionibus 23
b) cum praepositionibus 19
II. Cum verbis originis:
a) sine praepositionibus 8
b) cum praepositionibus 3
Attamen quae ahlativo vis insit, saepius dubitari potest,
quam ad rem demonstrandam haec exempla affero: adduxi
ancillas ex Suria (I, b, 13 cf. II, b, 7), ex Epheso navis ad-
venit (II, b, 3), ubi utrumque ablativi genus locum habet. —
Constat autem illam regulam, qua postea terrarum nomina
26*
404 Rüge
tenebantur, priore iam tempore usurpari coeptam esse, urbium
vero nomina nullo intercedente discriniine modo sola, modo
cum praepositione coniuncta poni.
Ablativus, quo versari aliquid in aliquo loco significatur.
Postquam de ea ablativi vi, quae huic casui quasi in-
uata est, disputavimus, transimus ad secundum usum eumque
in lingua latina certe antiquissimum, quo ablativus eum locum
significat, in quo aliquid est sive versatur. Quaeritur autem,
utrum latini bomines hunc usum primi constituerint , an ab
italica illa communi dialectorum matre, quippe quae omnes
octo casus possederit, adepti sint. Qua de re nunquam quae-
situm est, quod bomines docti, semper a Ciceronianae aetatis
dicendi ratione profecti, bunc usum in prisca latinitate atque
dialectis eundem fuisse pro certo babebant. Ac primum qui-
dem de dialectis disputabimus, in quibus cum locativus in-
veniatur ab ablativo forma distinctus, veri simile est usum
quoque magis indogermauico sive primigenio respondere,
quam qui in lingua latina exstat.
I. Lingua umbrica.
Aufrecbtus et Kircbboffius, Brealus, Buecbelerus in non-
nullis locis ablativum locativi loco positum esse putaverunt,
quin etiam Buechelerus in eiusmodi exemplis d litterae abla-
tivi propriae reliquias quasdam inveniri sibi persuasit, id
quod non p-robandum esse supra demonstrasse nobis vi-
demur.
1) serse pirst sesust — erse (sede qua steterit — ea)
tab. VI a. 5; quae formae locativi sunt.
2) persnimu puse so?\su VI, b, 37, quod Brealus vertit
uti in fercto, Buecbelerus vero certe rectius interpretatur
precaior ut pordlia.
3) tremnu serse ehveltu VI, a, 2 Buecbelerus, cuius sen-
tentia a Breali iuterpretatione non multum diflfert, boc sie
convertit: in iabernaculo sedens iubelo. Conferri potest si-
milis enuntiatio tremnu serse combifiatu (in taberuaculo se-
De ablativi in veteribus Unguis itaücis forma et usu locali. 405
dens auspicator) VI, a, 16. Inquiramus autem in aliquot
alios locos, quomodo se habeant. In tab. VI, b, 51 combi-
fiatu vapefe avieclu (auspicator ad (in) vapides avieculos).
Vides hoc opus locum quendam versus fieri. Eadem dicendi
ratio apparet: tra Sakta kupifiaia (trans Sahtam auspicatorj
I, b, 35; vapefem avieklufe kupifiaia I, b, 14. Quid, nonne
est veri simile nostro loco sedem nominari, ex qua quis auspi-
cari debeat, ut sie convertamus : a tabernaculo, sedens, auspi-
cator sive ab aedißcata sede auspicator] quod verbis atque
sensui non repugnat.
4) erahunt vea etutu (eadem via eunto, Buech.), I, b, 23;
eundem sensum verbis erafont via etutu contineri apparet,
quare Breali interpretatio easdem vias eunto placet fortasse
nonnullis putantibus ex formis quae sunt eraj-ont veaf con-
sonantem f excidisse ; quae opinio confirmatur eo, quod ont,
hont ab verbo huntak vix disiungi potest. Nee placet Bueche-
leri sententia ont. hont ex fönt (era — fönt) ortum esse, quia
initio quidem vocis umbricae consonantes deleri non solent.
Ceterum etiamsi illos casus ablativos esse statueremus , ea
re nequaquam probaretur ablativum ab Umbris locativi loco
positum esse. Potuit enim bic ablativus ex eo instrumentalis
casus usu fluere, quo spatium, quocum quid cohaeret, sive
viam, qua quis proficiscitur, significat (ut- iugis Octogesam
perveniret, Caes.).
Non magis iis verbis quae tab. I, b, 48 legimus erihunt
tuderus (in iisdem finibus) sententia mea refellitur, quoniam
ablativus pluralis numeri ex ablativo et locativo confluxit.
Fortasse mihi aliquis obiieiet co {kum) praepositionem, ab
Umbris substantivo quocum cohaeret semper postpositam et ea
fere potestate quam habet latinum ad praeditam, non tantum
cum pluralis sed etiam cum singularis numeri ablativis con-
iungi in his exemplis destrueo persi (ad dexteram postem),
vukukum Juviu (ad aedem Iovium). Sed intellegitur hie usus
ex praepositionis kum (co) natura, quippe quae significet prope
ad atque similiter adhibeatur ac nesimei (proxime) i. e. cum
ablativo nesimei asa deveia (proxume ab ara dev.) VI, a, 9,
406 Rüge
secundum eum usum, qui est in lingua latina notissimus (prope
a Sicilia, Cic).
II. Lingua osca.
1) ekuk amvianud eituns (hoc ambitu eunt, aut eant)
XXXVII End., quam interpretationem Mommsenus ipse non
cevtam pvotulit; ex Buecheleri quoque sententia eituns alio
modo convertendum est; fortasse hie ablativus eodem modo
explicandus est, quo erahunt vea de quo vidimus pag. 405.
2) amniid puf (in cireuitu quo, End.) Cipp. Abell. 17;
melius interpretatur Mommsenus ex causa aliqua; Enderisi
enim sententiam falsam esse demonstratur verbis cadeis am-
?üid itab. Bant. 6), quod hie ipse petiti causa explicat.
3) ekak nonnunquam adverbio hie convertitur, ut ekak
atque ekik (locat.) eiusdem potestatis esse videantur (End. XI).
pastata ekak upsan dedet Mommsenus recte interpretatur por-
ticum haue faeiendam dedit. Si Enderisius hie scribit, sine
dubio errat.
XVI, 5 triibum ekak üpsannam dedet. X, 2 ekak viam
terem(uatjtens (baue (End. : bic) viam terminaverünt j. XXVI, 1
[e]kak üps[annam de]ded. — Ubique ekak vocula haue ex-
plicari licet multo aptius quam hie. Nam consonantem m
saepius deeidisse exemplo esse potest X, 5 via phmpiiana
(viam pompeianami.
Aliis locis magis fortasse placeat eiusdem vocis iuter-
pretatio: huc seil, eilnivad (cf. LH, Mo. 4), ut conveniat cum
eisak eitiiirad (ea peeuniä), quod non minime eo confirmatur,
quod ekak plerumque cum upsan couiunetum exstat (vid.
End. XI).
4) ekhad nihil demonstrat, quod lapis, in quo haec in-
scriptio legitur, laesus est.
5) iah (JA' r/77) iace (XXIX) non aliter atque ekak
intellegitur.
6) svae pod tab. Bant. 24, cuius mterpretatio, quam
Enderisius auetore Mommseno affert, valde dubia est, quia
aliquando hoc loco minime requiritur; fortasse verba illa
potius cum latino quod si comparanda sunt.
De ablativi in veteribus licguis italicis forma et usu locali. 40"
7) pukkapul C. A. 52; t. Bant. S: poeapid, quod Momm-
senus graeco tvote comparat; sententia Enderisi, ex qua hoc
verbum factum est ex pdd-ka-pid, nullam habet vim.
8) [pjüllad viü uruvü ist C. A. 56 non est, cuv non a
qua via eonvertas.
Summi vevo momenti sunt exempla haec.
9) slaagid püd Ist CA. 12; de verbo slaagid G. Curtius
in annalibus antiquitatis studiorum 1847 pag. 493 sie iudicat:
„so viel scheint festzustehen, dass das Wort eine Ortsangabe
enthält, also der Ablativ in dieser Declination für den Locativ
steht. " Rectissime quidem huic verbo, cuius etymologia non
plane nota est, localem vim messe intellexit, sed quid sibi
velit illud slaagid, fortasse nunquam elucebit; a Mommseno,
quem omnes alii sequuntur, sie explicatur: loco quod est-
quem cum non fugeret in ablativo magnam difficultatem in-
esse, praepositionem en ante slaagid excidisse putavit. Sed ne
sie quidem de sententia loci satis constat, ac parum verisimile
est in eadem lingua locativum et en cum ablativo in usu fuisse.
10 1 efäk sakarakliim Buvaianud aikdafed. End. XXIV.
Mo. U. I. D. 172.
Translationen! Boviani Mommsenus nonnullis, quae affert,
exemplis (decurio Nola, Ilvir Venafro) defendere conatur,
sed aliud est decurio Xola aliud hie Boviano (i. e. Boviani);
nam sakarakliim Buvaianud (sacellum Boviani) hoc loco nullo
modo intellegitur, quoniam genetivus exspeetatur, praesertim
cum ekik, quod antecedit, nihil nisi Boviani esse possit. Num
ekik . . Buvaianud (hie Boviani) coniungendum sit, quod qui-
dem plane refelli nullo modo potest, mihi dubium videtur
esse similes enuntiationes comparanti has: miiinikei terei {in
terra communi) C. A. 19, Frentrei, cf. pag. 400). — Itaque
hunc locum sie intellego : meddix lutieus . . . Boviano, quae
sententia exemplis, -quae Mommsenus affert, adiuvatur. Con-
cedendum quidem est verborum ordinem, hac sententia pro-
bata, esse mirum, sed ille verbo sakarakliim semper distur-
batur.
Quae cum ita sint, demonstrasse mihi videor in lingua
408 Rüge
umbrica nulluni , in osca fortasse aliquot exempla exstare,
ubi ablativus nudus locativi vim babeat.
Dixerit fortasse quispiam sententiam meam falsam esse,
quia non raro ablativus cum praepositione coniunctus ver-
sari aliquid aliquo loco significet. Huius rei exempla sunt:
1) op toutad (coram populo) t. B. 14. itp eisiid sakara-
klud (apud illud sacellumj C. A. 13.
2) pru meddixud (pro magistratu) tab. Agn. 13.
pru medicatud t. A. 23.
3) post exac A. B. 8, 23 (postbac). püst feihiiis C. A. 45
(post ficos).
Multum autem interest inter casum aliquem nude posi-
tum eumque, qui cum praepositione coniungitur. Nam prae-
positionum qualis sensus primus fuerit, nescimus. Nonne
latinus usus, secundum quem proxume ab urbe et proxume
ad urbem dicere licet, luce clarius demonstrat eandem sen-
tentiam diversis praepositionibus adbibitis proferri posse? ad
urbem si dicitur, potest boc baud dubie germanice verti bei
der Stadt — apud forum, ad forum idem est quod in foro,
attamen non est qui dicat, accusativum solum locativi sen-
sum usquam accepisse. Hanc in rem si accuratius inquiri-
mus, apparet eorum verborum, quae sunt ager ad urbem,
sensum primigenium fuisse der Acker, der sich bis zur Stadt
hinzieht) nesimei asa deveia (nabe beim Altar) nahe vom Altar
aus gerechnet.
Quare sententiam profero, quam veram esse imprimis
Georgius Curtius, magister benevolentissimus, in colloquio
mibi persuasit. Non modo ablativus (sive locativus) pluralis
eflfecit, ut etiam ablativus singularis in lingua latina locativi
loco usurparetur, quorum utriusque casus formae priore qui-
dem tempore differebant, sed etiam praepositionibus additis
ablativi vis debilitata quodammodo atque minuta est, ut
postremo, postquam formae quoque confluxerunt, ablativus et
locativus fere plane commisceri possent (Curtius, Erläute-
rungen'2 pag. 17G). Itaque fortasse factum est, ut in osca quo-
que lingua aliquoties ablativus locativi munere fungeretur.
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 409
III. Lingua latina.
Id quod supra deinonstrasse nobis videmur, latinae quo-
que linguae usu confirmatur ; etsi enim iam antiquissimis
temporibus ablativus locativi loco usurpatus sit, tarnen bic
usus illo quidem tempore rarus est. Perscrutantibus nobis
aliquot Plauti et Terenti fabulas boc miro fere modo com-
probatur. In Plauti Trinummo semel tantum ablativus pro
locativo positus est: v. 484 „Cena bac annonast sine sacris
bereditas"; nam verbum rure 166 quod Codices babent
(Nonius: ruri) nullius est momenti. In Mostellaria autem
fabula buius ablativi nullum exemplum exstat, quia versus
1063 : foris concrepuit proantma vieinia eodem modo inter-
pretandus est quo Mil. 1377 hinc sonitum fecerunt fores.
In utraque autem fabula circiter trigiuta ablativi cum prae-
positione coniuncti sunt ea potestate, de qua agitur, praediti.
In Terenti fabulas idem cadit.
Transeo ad locativi similem usum ablativi nudi.
a) ubi babet? urbe agrone? Accius 537.
novem biemes saxo stratus pertuli. 557.
conclamitare tota urbe. PL Merc. 57.
suon' quicque loco est. Most. 254.
capite sistebant cadi. Mil. 851.
utero baeret meo. Stieb. 170, cf. adbaesit ad infimum
ventrem. 236.
qua via te captent eadem ipsos cepi. Ter. Hec. 73.
Dardaniis campis. Ennius ann. 359.
plenis semitis qui advorsum eunt. PL Merc. 114.
omnes festinant intus totis aedibus. Casin. IV, 1, 5.
In Cum ablativi cum praepositionibus coniuncti usus
multo frequentior sit atque per totam latinitatem reperiatur,
pauca modo exempla adferam.
sunt in bello. Enn. tr. 379 (cf. domi duellique duel-
latores optumi. PL Capt. 68).
te in terra vivere. Mil. 56. (strata terrae lavere lacrumis
vestem. Enn. ann. 370. terrae odium ambulat. Baccb. 820.)
410 Rüge
in nostrast domo thensaurus. Pseud. 84. (meae domi
te accipiam. Mil. 739.)
in germani fratris loco. Ter. Andr. 292.
in totis aedibus tenebrae sunt. Poen. IV, 2, 12.
Hie notandum est verbum ilico, quod ex in loco ortura
esse recte statuitur; atque sensu loeali invenitur: manete
ilico. Caec. Stat. 118. Bacch. 1140.
Quo ablativi usu perlustrato occasio oblata videtur esse
sententiae quam nuper Maximilianus Muellerus (Fleck. Jahrb.
f. Philo!. 1875 pag. 689; cf. Bergk, Beitr. I, 10) de ablativi
d protulit, examinandae. — Dictione enim tali, qualis est
in alt od marid, ille unquam Romanos usos esse negat, quia
d ei tantum ablativo conveniat, qui proficisci ab aliquo loco
significet (ab altod marid). Et hoc quidem constat columnam
rostratam, ubi plures huiusmodi formae leguntur, argumento
non esse; nam Claudio imperatore ille titulus denuo scriptus
est, quo tempore vel doctissimi homines, in quorum numero
Quintilianus (I, 7, 11) est, ignorabant, illud d quid sibi vellet,
immo hanc consonantem ex sciiptorum licentia additam esse
putabant. Pariter autem Muellerus illud senatus consultum
de Bacchanalibus, ubi in ablativi exemplis omnibus d scri-
bitur (in oquoltod), repudiat, sermouem huius tabulae non
populi Romani, sed scribarum esse ratus, quod quidem verba
in agro Teurano in fine posita demonstrarent. Verum etiamsi
illum sermonem, quo scribae usi sunt, antiquiorem, ut ita
dicam, Kanzleistil fuisse concedimus, tarnen unde illi homines
hauserint, quaeritur? certe enim antiquis scriptis et monu-
mentis quae sequerentur usi sunt, atque scribae plerumque
antiquas et obsoletas formas retinent, non novas sibi fingunt.
Quare Muellerus in hac re pervestiganda reetam viam
non ingredi mihi videtur. Ablativum enim locativi munere
fungi non minime eo efficiebatur, quod nonnullae casuum
formae in nimm eonfluxerant (cf. pag. 392. 408); in primae
autem et seeundae, quae vocantur declinationis nominibus
praeterea aliae fuerunt causae, in quibus ceterarum declina-
tionuin analogia non minima fuit. Nam postquam variac
De ablativi in veteribus lüiguis italicis forma et usu locali. 41 1
praepositiones cum casibus coniunctae in usum venerunt, ipsa
casuuni natura ea re quodammodo immutata est. Dudum
dicebant Romani in regime, in mari, quae formae initio loca-
tivi fuerunt, deinde tamquam ablativi sentiebantur, quia forma
ablativi in illa declinatione a locativo fere diversa non erat.
Ita factum est, ut ex horum exemplorum analogia etiam in
oppido dicerent. Multum praeterea valuit elocutionum con-
trariarum analogia, ita ut cum dudum a regione et in regione
dixissent, postea ad illud, quod est ex oppido, e villa, accederet
in oppido, in villa. — Quae sententia luculenter confirmatur
linguae arcadicae atque cypriae usu, ubi praepositiones anv
et lg (l£) ex analogia praepositionis Iv (lv) cum dativo eon-
iunguntur: a?iv xä av — yivrtroi (Cauer, del. 117, 5); cc-nv
ra lü (118, 8), lg xol egyoi (117, 52). — log rv) .-oUco
(del. 118, 5).
Sed illo tempore, quo in lingua latina ablativus locativi
vim habebat, si d ablativi exstabat — id quod dubium non
est — etiam ablativus suffixo d praeditus bac vi poni potuit ;
an putabis unum quemque hominem latinum considerasse,
utrum ablativum locativi sensu usurpaiet necne? Immo
ex analogia ablativorum In mari, in regione etiam in oquol-
tod formabatur, et deinde in marid; baud dubie tertiae de-
clinätionis nominibus multo rarius illud d suffixum invenitur,
quod prius amissum esse videtur quam ceterarum declina-
tionum. — Idcirco Ritschelius certe ingeniöse istud d Plauto
biatus tollendi causa tribuit, quippe quae littera Plauti aetate
in monumentis scriberetur. — Aliud exemplum invenitur in
ephem. ep. 1874 p. 205: in hoce loucarid.
Ablativi usus temporalis.
In lingua italica sie ut in indogermanica non locum
tantum sed etiam temporis spatium, quo quid factum est,
casu locativo significatum esse negari non potest; atque
huius casus, qui mox cum ablativo confluxit, multae adhuc
reliquiae supersunt, quas enumerare longum est. Itaque non-
nulla tantum exempla, ut hanc rem comprobemus, proferamus.
412 Rüge
vesperi, vespere, tempert, tempore, heri, luci (vide ex-
empla quae Corssenus, Aussprache I, 775, atque Lorentzius
in edit. Mostellariae v. 534 collegerunt), mani, meine (Curtius,
Gmndz.4 p. 329). Exempla meri ablativi temporalis afferan-
tur haec:
a) Solet parere deeimo mense. Caec. St. 14.
nocte caeca caelum e conspectu abstulit. Accius 32.
me decies die uno saepe extrudit aedibus. PI. Aul. 1, 2, 4.
qui illanc stupravit noctu Cereris vigiliis. PI. Aul.
prol. 36.
b) Addita praepositione haec leguntur:
in nocte serena. Enn. ann. 388.
confido illum in his diebus me reconciliassere. Capt. 164
(cf. Brixi adnot).
ter in anno. Bacch. 1127.
quo velis in tempore ut te exsolvas. Ter. Haut. 721.
ut tarn in brevi spatio de me eiecerit animum. Haut. 955.
Terraruni urMumque nomiua.
Qua de re agentibus nobis opus est casus variarum
declinationum seiunetim traetare, quia sie optime usus unius-
cuiusque formae proprius perspicietur.
I. Terrarum nomina.
a) Tertiae declinationis:
a) illic apud vos servit captus Alide. Plaut. Capt. 330;
hie Fleckeisenus praeeunte Bothio, quem etiam Holtzius se-
quitur (pag. 80), in Alide contra codicum auetoritatem scribit.
b) eum vendidit in Alide. Capt. 9. 24. 541. 544. 587.
634. 970. 976.
Accedant exempla montis:
in Sauracti habitat. Cato orig. 66 (Peter).
quem Chiro in Pelio doeuit. Liv. Andr. 35.
ß) I. atque II. Declin.
a) Nullum exemplum exstat.
b) in Fiscello caprae ferae sunt. Cato orig. p. 11 (Jordan).
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 413
Plautus haec exempla reliquit:
2) illum reliqui in Cecropia insula. Trin. 928.
3) Arabiast in Ponto. Trin. 934.
4) natus esse in Sicilia. Men. 409, 1096.
6) utinam in Sicilia perbiteres. Rud. 495.
7) elepbanto in India praefregisti brachium. Mil. 25.
8) centum in Cilicia sunt. Mil. 42.
9) centum in Cryphiolathronia sunt. 43.
10) faciebat in Ionia. Persa 826.
11) cepere urbem in Arabia. Persa 506.
12) Quid in Cappadocia? Mil. 52.
(13) in Graecia hoc fieri aio. Casin. pr. 71; qui prologus
post Plauti mortem factus est, ut hoc exemplum non magni
sit momenti.
Ennius praebet:
14) in Sicilia. pag. 173 (Vahl.). Euh. XI, 60.
15) in Creta. pag. 174. Euh. XII, 70.
16) in Creta et in oppido Cnosso XII, 72.
Caecilius:
17) quantum amantum est in Attica. ine. fab. 11.
Terentius:
18) est in Asia. Haut. 181.
19) coimus in Piraeo. Eun. 539.
20) liqui in Aegaeo freto. Pacuv. 179.
21) in Parnaso tripudiantem. Accius 249.
y) Abi. plur. exemplum hoc:
a) natus Argis ex patre Argo. Plaut. Amph. 98.
II. Urbium et insularum nomina eorumque
simillima.
a) Tertiae declinationis exempla:
Cum supra viderimus huius declinationis ablativum et
locativurn inter se commixtos esse, ut rure atque ruri ean-
dem vim praeberent, nunc formas ope i aut e formatas enu-
merabimus.
ä) 1) ut Acherunti clueas gloria. PI. Capt. 685.
414 Rüge
2) quae Acherunti fierent cruciamenta. 995.
3) quantum Acherunte est mortuorum. Poen. I, 3, 22.
4) neque hie neque Acherunti sum. Merc. 606.
b) Fuere Sicyoni Dionysia. Cist. I, 3, 8.
6) Sicyoni necessest me esse. Pseud. 995.
7) Adulescens hie est Sicyoni. Cist. I, 3, 42.
8) hie ut Acherunti ratio scribitur. Truc. IV, 2, 36.
9) Carthagini aio hoc fieri. Casin. pr. 71.
10) 11) Carthagini sum natus. Poen. V, 2, 78. 96.
ß) I. atque II. Decl.
a) Duo exempla exstant, in quibus ablativus locativi
munere fungi videtur, nisi forte codicum auetoritate neglecta
locativi formam scribere libet.
1) hospes respondit, Zacyntho ficos fieri non malas.
Merc. 943.
2) Mil. gl. versus 653 in codieibus sie legitur:
non enhn in Apulis non suminimula
quem versum Ritschelius quidem sanavit, cum scribit Ani-
mulae\ at reputanti tibi in Mercatoris versu Zacyntho pro
Zacynthi dictum esse, quid sit cur non scribas non sum (vel
noenum, praeeunte Buechelero, Fleck. Jahrb. 1863 pag. 774)
in Apulis non Animula, non video.
3) Romae tunicas, Venafro palas, Suessae et in Lucanis
plostra. Cato r. r. 135; quo loco non ablativum pro locativo
dictum esse facile iis verbis, quae sequuntur, perspicitur:
Albae, Romae dolia, labra; tegulae ex Venafro.
Quae verba sie explanes necesse est : dolia, labra, quae
Romae fabricantur, tegulae, quae ex Venafro afferuntur vel
arcessuntur; — quare etiam illam enuntiationem sie intelle-
gimus: Romae tunicas, (e.r) Venafro palas \ quod confirmatur
sequenti oratione: Capuae, Nolae, Romae, VenaJH\ nam
scriptorem voeibus Venafro et Venafri in eodem capitulo
pari sensu usum esse certe neges.
b) 1) in Venafro erat. Cato d. r. r. 136 (Venafri No-
lae, 135).
De ablativi iu veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 415
2) in oppido Cnosso. Ennius Euh. 72.
In Plauti fabulis exstant exempla haec:
3) danmum in Epidamno duas. Men. 26S.
4) ibidem in Epidamno novisti. 380 (bis).
6j latro in Sparta fuit. Poen. III, 3, 50.
7) quam in Epidauro memini comprimere. Epid. IV, 1,
17. 31.
9j mihi in Epidauro primus pudicitiam pepulit. Epid.
IV, 1, 18.
10) ecquem in Epidauro noverim. Cure. 341.
11) in Epidauro salutem dicit. 429.
Contra: si quis quid Epidamni curari sibi velit. Men. 51.
Epidauri satam video te. Epid. V, 1, 29.
12) in Ephesost carissumus. Bacch. 309.
13) tibi est in Epheso quid negoti. Mil. 441.
14) se seetari in Epheso memorat mulieres 778.
Contra: nullus est Ephesi. Bacch. 336. 1047.
Ephesi sum natus. Mil. 653.
15) illas emit in Anactorio. Poen. IV, 2, 74.
In Terenti fabulis:
16) alii in Andro audivere. Andr. 931.
17) cum eius consuevit matre in Lemno. Pho. 873. 1004.
Contra: Lemni reddunt praedia. Pho. 6S0.
Lemni habuit aliam. 142.
mansiones diutinae erant Lemni. 1013.
19) in Imbro moritur. Hec. 171.
y) Ablativus pluralis:
1) non falsa autumare dictio Delfis solet. Pacuv. 30S.
Z^aev. b. P. 7.
3) glaueum cape Cumis. Enn. pag. 166 (Vahl.j.
Plaut us exempla praebet haec:
4) licet hoc Athenis nobis. Stich. 448.
5) est Athenis quisquam. Asin. 492. Bacch. 563. Most.
1072. Rud. 73S. 9. 741. Mil. 451. Rud. 746.
13) omnes res gestas esse Athenis autumant. Men. 8. Mil.
gl. 99. 100. Ru. 1111.
416 Rüge
17) Quem me dices digniorem esse hominem Athenis
alterum. Epid. III, 4, 70; I, 1, 24. In fab. Aulularia, Pseu-
dulo, Truculento quinquies „Athenis" exstat.
23) qui Syracusis habet. Men. 69. 17. 409.
te Syracusis natum esse. 1097.
27) nataui Thebis videon' ego te. Epid. V, 1, 29. Amph.677.
1046. Rud. 746.
Consideremus huius quaestionis quae sit summa.
Reperiuntur 1) terrarum nominum exempla:
a) ablat. sing. III. decl., 1 sine praep. ; 8 cum praep. (praeterea duo
ß) „ „ I.II. „ — „ „ 21 exempla montisj.
y) „ plur. — „ 1 8 „ —
2) Urbium nominum exempla:
a) abl. sing. III. decl., 1 1 sine praep. ; — cum praep.
ß) „ « LH- . 2(?)„ „ 19
y) „ plur. — „ 30 „ „ —
Quibus rebus expositis singularis numeri ablativum ipsam
locativi vim non habuisse apparet, aliquot autem tertiae de-
clinationis nomina, quorum formae locativo respondeant, eius
casus loco adhibita esse, qua re id, quod de ablätivi in lingua
italica atque latina vi disputavimus, confirmatur. Tum id,
quod de ablativi pluralis forma supra exposuimus, probatur,
comparantibus enim nobis ablativi singularis decl. I. et II.
usum cum ablativi pluralis usu dubium non est, quin hie
locativi suffixo formatus sit.
III. Ablativus qui terminum in quem signi-
ficare videtur.
Vis ablativi, de qua nunc disseremus, quamquam a pro-
pria huius casus potestate primitus diversa non fuit, propterea
tarnen silentio praeteriri non potest, quod ex nostrae linguae
usu aliquot ablativis latinis ea vis inesse videtur, ut termi-
num qui dicitur in quem significent. At alia saepe Romanis,
alia nobis cogitandi ratio est. — Exempla haec sunt:
non hac temere transiri potest. Bacch. 85 (i. e. hac
ria aut ab /me parte).
De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 417
illac transiit ad nos. Truc. II, 1, 37.
sequere hac me ad forum. Pseud. 1229.
si istac ibis . . hac ibo potius. Merc. 219.
ite hac ad cantharum recta via. Ps. 1051.
iter hac habui. Ter. Eun. 1065.
In eiusmodi igitur enuntiatis hac vix aliter atque hier-
hin interpretere. Sed facile est intellectu, quomodo vis horum
adverbiorum hac, illac, quae ab eo quod est ex hac parte aut
hac via primitus diversa non fuerunt, ita mutari potuerit, ut
postremo a vi dorthin fere non differret. De vocibus quo,
illo, huc, illuc hoc loco non quaeretur, has enim formas non
ablativos sed dativos esse rectissime ab Hartungio atque
Curtio intellectum est, qui homines doctissimi verba quo,
eo ex quoi, eoi exorta esse putant.
Invenimus igitur quaerendo antiquissima linguae latinae
aetate, ex qua aliqua notitia ad nos pervenit, ablativum
purum paene sie ut indogermanicum adhibitum esse, sensim
autem praepositionum maxime cum casibus coniunetarum ope
id effectuni esse, ut ablativus cum locativo propter multarum
formarum similitudinem confunderetur.
Cüktiüs n. Brügman, Studien X. 27
Yerzeichniss der Mitarbeiter und der Ton ihnen ge-
lieferten Abhandlungen.
Zu Band I— X.
Albrecht Karl: de accusativi cum infinitivo conjuncti origine et usu
Homerico IV, 1.
Allen Friedrich: de dialecto Locrensium III, 205.
Änaermann Constantiu Th.: de patronymicorum graecorum formatione
Ia, 1.*)
Zur griechischen Etymologie und Worthildung III, 115: 1) avaxtg,
ch'äaaw, ava%, uvaaaa 117. — 2) Das Suffix 0/7 in Primärbildungen 122.
Die römischen Männernamen auf -a V, 377.
Onomatologisches IX, 245. ia~*L.. .
Ascoli G. J.: Die Entstehung des griechischen Superlativsuffixes -r «ro-
und die Erweichung der Tenues in ißdo/uo- und oydoo- (Uebersetzung)
IX, 339.
Baunack Johannes: Schedae grammaticae X, 57.
Beckstein Otto: de nominibus latinis suffixorum ent- et mino- ope for-
matis VIII, 335.
Beermann Ernst: de dialecto Boeotica IX, I. _
Benseier Franz Gustav: de nominibus propriis et Latinis in is pro ins
et Graecis in <? Tv pro to? TöT' terminatis III, 147.
Brugman Karl: de graecae linguae productione suppletoria IV, 58.
Etymologien V, 219.
Zur Physiologie der .ß-Laute in den indogermanischen Sprachen
V, 311.
Ueber die sogenannte gebrochene Reduplication in den indogerma-
nischen Sprachen VII, 1^5. — Fortsetzung VII, 273.
Zur gebrochenen Reduplication (Nachträge) VIII, 314.
Zur gebrochenen Reduplication IX, 164. — Eine neue Etymologie
von vpvos IX, 256. — Erstarrte Nominative IX, 257. — Griech. yct-
dr>,V,'lat. renter, got. laus-gitkra IX, 272. — Nasalis sonans in der
indogermanischen Grundsprache IX, 2S5. — Zur Geschichte der stamm-
abstufenden Declinationen. Erste Abhandlung: Die Nomina auf -ar-
und Aar- IX, 361. — Nachträge zu S. 285 ff. IX, 469.
') Ia bezeichnet das erste, Ib das zweite Heft des I. Iiandes.
Verzeichniss der Mitarbeiter u. d. von ihnen gelieferten Abhandlungen. 419
Bugge Sophus: Brief an G. Curtius (Sons, Insons) IV, 203.
Beiträge zur griechischen und lateinischen Etymologie IV, 323.
Cauer Paul: Quaestiones de pronominum personalium formis et usu
Homerico VII, 101.
De dialecto Attica vetustiore quaestionum epigraphicarura pars prior
VIII, 223. — De dialecto Attica vetustiore pars posterior VIII, 399.
Chalkiopnlos Nikolaus: de sonorum affectionibus quae percipiuntur in
dialecto Neo-Locrica V, 339.
Clemm Wilhelm: Etymologisches: i/ojq, «wzo;, sarculum II, 43.
Beiträge zur griechischen und lateinischen Etymologie III, 2S1.
Die neuesten Forschungen auf dem Gebiet der griechischen Com-
posita VII, 1.
De alpha intensivo VIII, 1.
Kritische Beiträge zur Lehre vom Digamma im Anschluss an dessen
Wiederherstellungsversuch bei Hesiod IX, 407.
Curtius Georg: Miscellen Ia, 237.
Verschiedenes II) 271.
Verschiedenes II ', 159: Zur Bildung des griechischen Nominativ
Singularis 159 etc.
Epigraphisch-grammacisches II, 435.
Grammatisches und Etymologisches III, 1S6.
Zur Geschichte der griechischen zusammengezogenen Verbalformen
HI, 377.
Lückenbüsser (vr&ör) IV, 202. — Kleinigkeit {r^avev) IV, 20S.
Grammatisches und Etymologisches rV, 211.
Homerisches. Brief an Prof. Hartel IV, 471.
De aoristi latini reliquiis (Wiederabdruck) V, 429.
"Io/u«oo> VI. 84. — Die Lautgruppe sx VI, 214. — Ein Fall der
Analogie im Lateinischen VI, 262. — Der doppelte Stamm EPY
■ VI, 263. — vi.ov VI, 372. — i/.viofAca VI, 414.
Miscellen VI, 417. ^
Kelzai als Conjunctiv VII, 100. — Griechisches r und skr. k VII, 265.
— Seltsame Perfectformen VII, 390.
. Erwiderung an Herrn Prof. Dr. A. Nauck VIII, 316. — Der latei-
nische Conjunctiv des Imperfects VIII, 460. — Aßiiviug VIII, 456.
*Ex«ro? IX, 112. — Der Tempusgebrauch bei Hesychius IX, 463. —
Nachwort IX, 468. „
Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen X, 203. — Lückenbüsser
X, 223. — Xovoo?, vöaog X, 328.
Beecke Wilhelm und Siegismund A. Justus: Die wichtigsten kyprischen
Inschriften. Umschrieben und erläutert VH, 217.
Deffner Michael: Neograeca IV, 231. .«.,.,
Delbrück Berthold: Einige Bemerkungen über 7 und v im Griechischen
Ib, 129.
Ueber tios und Titag II, 191.
Erman Wilhelm: De tltulorum Ionicorum dialecto V, 250.
Fick August : Beispiele zur Veranschaulichung des Verhältnisses zwischen
den Voll- und Kosenamen im Griechischen VIII, 303. — Beiträge zur
griechischen Namensystematik VIII. 444.
Beiträge zur griechischen Namensystematik IX, 109. — Die namen-
artigen Bildungen der griechischen Sprache LX, 165.
27*
420 Verzeichniss der Mitarbeiter
Forssmann Theodor: de infinitivi temporum usu Thucydideo VI, 1.
Fritsch Adolph: de vocalium Graecarum hyphaeresi VI, 85.
Fritzsche Richard: Quaestiones de reduplicatione Graeca VI, 277.
Ueber die Ausdehnung der Nasalclasse im Griechischen VII, 381.
Frohrvein Eugen: de adverbiis Graecis Ia, «3.
Funck Anton: De praepositionis jusrti in vocabulis compositis usu ex-
emplis maxime Euripideis probato IX, 113.
Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen X, 39.
— Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung X, 155.
Gelbke Moritz Adolph: de dialecto Arcadica II, 1.
Gerth Bernhard: Quaestiones de Graecae tragoediae dialecto Ib, 191.
Goetze Edmund: de productione syllabarum suppletoria linguae latinae
Ib, 140. — Berichtigung II (am Ende).
Hadley James: über Wesen und Theorie der griechischen Betonung
V, 407 (Uebersetzung).
Hager Hermann: de graecitate Hyperidea III, 99.
Heydenreich Eduard: Eioixviai X, 137.
Jolly Julius: über die einfachste Form der Hypotaxis im Indogerma-
nischen VI, 215.
Kraushaar Leopold: '£«w n, 427.
Lange Ludwig: Redivivus und recidivus X, 225.
Leskien August: die Formen des Futurums und zusammengesetzten
Aorists mit aa in den homerischen Gedichten II, 65.
Mangold Bernhard: de diectasi Homerica, imprimis verborum in -«co
VI, 139. — J?;[Aog 400.
Meister Richard: de dialecto Heracliensium Italicorum IT, 355.
Merzdorf Reinhold : Quaestiones de vocalium in dialecto Herodotea con-
cursu modo admisso, modo evitato VIII, 125.
Vocalverkürzung vor Vocalen und quantitative Metathesis im Ioni-
schen IX, 199.
Meyer Gustav: Beiträge zur Stammbildungslehre des Griechischen und
Lateinischen V, 1. — Nachtrag 3<3
Zur griechischen Nominalcomposition VI, 247. — Fortsetzung 373.
Etymologien VII, 173: 1) vavx^aqos 175. — 2) TtonixhQctvvos 181).
— AbiöXog VIII, 120.
Morsbach Lorenz: Ueber den Dialekt Theokrits X, 1.
Osthoff Hermann : Ueber fad- und iul-, zwei Fälle gebrochener Redupli-
cation VIII, 449.
Umbrica IX, 273.
Bau Friedrich Hermann: de praepositionis nuoä usu III, I.
Reimer Johann Gotthold: Quaestiones de dialecto antiquioris Graecorum
poesis elegiacae et iambicae Ia, 133. — Schluss Ib, 1.
Röscher Wilhelm Heinrich: de aspiratione vulgari apud Graecos Ib, 63.
Verschiedenes II, 141: 1) de aspiratione apud Romanos 143. —
2) Ueber (IoX^os und &ißos auf kretischen Münzen 154.
Verschiedenes II, 421: 1) ipihr*;, xpiXccl;, cpiMipO«*; 423. — 2) Zur
Aspiration bei den Römern 425.
Phonetisches und Etymologisches III, 126.
Miscellen IV, 1S7.
Rüge Max: De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali
X, 3b3.
und der von ihnen gelieferten Abhandlungen. 421
Schmidt Moritz: das Tzakonische III, 345.
Schrader Otto: Quaestionum dialectologicarum graecarum particula X,257.
Siegismund Justus: Quaestionum de inetathesi Graeea capita duo V, 117.
Die wichtigsten kyprischen Inschriften. — Siehe Deecke.
Epigraphisch-grammatisches IX, 87.
Spiess Heinrich : de Alcmanis poetae dialecto X, 329.
Stier Hermann: Bildung des Conjunctivs bei Homer II, 125.
Windisch Ernst: Untersuchungen über den Ursprung des Relativpro-
nomens in den indogermanischen Sprachen II, 201.
Etymologien VI, 259.
Kiaaög, hedera VII, 1S4. — Die celtischen Vergleichungen in den
Grundzügen der griechischen Etymologie (4. Aufl.) VII, 369.
Wörner Emil: 'Avontua VI, 347.
'H ntigiff, ntiQt.v&oj und ntoii'9os IX, 458.
Zeyss: Ueber die vom Stamme ino (eno) abgeleiteten italischen Partikeln
VII, 161.
INDICES
zu den drei letzten Bänden der Studien.
Bearbeitet von
Alois Vanicek
k. k. Gymnasialdirector zu Neuhaus in Böhmen.
I. Sachregister.
Ablativ: Form und localer Ge-
brauch in den italischen Sprachen
X, 383 ff.
Accent im böot. Dialekt IX, 14;
Versetzung desselben nach der
Schlusssylbe hin IX, 291.
Accusativ : Plur. IX, 289 ff. ; griech.
293.
Analogie: falsche IX, 232. 317 ff.
341 ff.
Anastrophe VIII, 424.
Aorist : sigmatischer IX, 3 1 1 ff.
Aphäresis im Dialekt Alkman's
X, 367 f.
Apokope X, 222; im Dialekt Alk-
nWs X, 367.
Assimilation : siehe Consonanten.
Ausfall: l) von Vocalen unter dem
Einfluss der Accentuation IX,
324 ff. — 2) von Consonanten im
Dialekt Herodot's: ß VIII, 137.
153. 159; j 139. 158; <r 136. 152;
des Nasals nach bindevocal. a
in tieftoniger Sylbe im Skr. und
Griech. IX, 294 ff.
Auslaut : griechischer X, 205 ff.
Casus: Umbr. us Dat. Abi. Plur.
IX, 280; Griech. Dat. PI. IX, 297.
375 f. ; starke und schwache IX,
382 ff.
Conjunctiv des Imperf. im Latein.
VIII, 460 ff.
Consonanten: siehe Ausfall, Di-
gamma, Nasal.
Imältern att. Dialekt VIII, 277ff.
Im böot. Dialekt IX, 48 ff.
Im Dialekt Alkman's X, 357 ff.
Im Dialekt Theokrit's X, 13 ff.
ff indogerm. = b umbr. IX, 277.
q in v im Tzakon. X, 130.
lat. br aus sr IX, 393.
Consonanteneinschub: t zwischen *
und r im German. und Slav.
IX, 394.
Contraction im böot. Dialekt IX,
45 ff.
Dativ: Plur. der 3. Declin. auf -o<>
X, 91 ff. — Siehe: Casus.
Declination im älteren att. Dialekt
VIII, 402 ff. ; im böot. Dialekt
IX, 70 ff. ; im Dialekt Alkman's
X, 368. — Stammabstufende Deck
IX, 361 ff.
Dialekte: Der Dialekt Alkman's
X, 329 ff ; Herodot's VIII, 125 ff. ;
Theokrit's X, 1 ff. — Aeolisch-
dorischer Dialekt X, 281 ff. —
Attischer Dialekt (der ältere)
VIII, 223 ff. 399 ff. (Inhaltsüber-
sicht 302. 400.) — Böotischer
Sachregister.
423
Dialekt IX, 1 ff. — Elischer Dia-
lekt X, 2ü7 ff. — Kypriscker Dia-
lekt IX, 97 ff. X, 263 ff. — Pam-
phylischer Dialekt IX, S9 ff.
Differenzierungstrieb im Griech. u.
Latein. X, 39 ff.
Digamma IX, 407 ff.; böotisches
IX, 51 ff.; bei Alkman X, 364 ff.
Diphthonge: im älteren attischen
Dialekt VIII, 249 ff.; im böot.
Dialekt IX, 31 ff.
Eigennamen auf -entum VIII, 370;
-nt-ius, -ia VIII, 377. — Grie-
chische VIII, 444 ff. IX, 109 ff.
Ersatzdehnung im böot. Dialekt
IX, 42 ff.
Imperfect des verb. substant. IX,
309 f.
Lichoativa auf a-sco, e-sco, i-sco
VIII, 356 ff.
Lautgruppen im Umbrischen: mb
= m . nd = n , ns (nts) = f
IX, 276 ff. — sr = fr, br im
ital. IX, 393.
Metathesis: quantitative im ioni-
schen Dialekt IX, 199 ff.
Nasale: nasalis sonans inderindo-
german. Grundsprache IX, 2S7ff.
Nomina : auf -ans, -ens im Latein.
. VIII, 358 ff. ; auf -ar und -tar
IX, 363 ff. ; nomina agentis in den
Einzelsprachen IX, 396 ff.
Nominal iv. erstarrter IX, 257 ff.
Parlicipium mittelst des Suffixes
-nt gebildet IX, 329 ff.
Perfectum: starkes IX, 314 ff.
Prüfixe : « intensivum VIII, 1 ff. ;
an-, ana- negativ. VIII, 12 ff.
Präpositionen im böotischeu Dia-
lekt IX, 74 ff. - Gebrauch von
furd IX, 113 ff. : avv in der Zu-
sammensetzung X, 155 ff. ; Formen
von. -Teds- X, 101 ff.; x«rä X, 109 ff.
Pronomen: possessives im Grie-
chischen X, 63 ff.
Prothesis des « vor tu -VIII, 5 1 .
Spiritus: im böot. Dialekt IX, 48;
bei Alkman X, 366 f.
Steigerungsformen : nominale und
pronominale im Indogerman. IX,
347 ff.
Substantivum auf -mon-ia, -iura
VIII, 397.
Suffixe :
Indogermanisch: -mana
(-man); lat. -men VIII, 368 f.,
-mino (-m?w) — -/utvo (-pvo), lat.
-mino {-mno) 37Sff. — -nt IX,
329 ff. — -r = -ur, -ru IX,
405 f.
Sanskrit: -tama,-taralX, 343.
Griechisch: -res X, 77. —
-zcao IX, 342 ff. zsg, -Szs X,
76 f. tqo, -&qo, -&Xo X, 74.
Lateinisch: -ent (-nt) VIII,
338 ff. ; -ento (-nto) 367 ff. ; -lento
370 ff. mnio, -mnia VIII, 395 f.
— nt-ja (-nt-iu-s, -ia) VIII, 375 ff.
to VIII, 355 f.; -ä-to VIII,
372 f.
Litauisch: -töja bildet no-
mina agentis IX, 401.
S lavisch: -telja bildet no-
mina agentis IX, 401.
Verbum: denominat. auf -uere
VIII, 393 ; auf -turio IX, 405.
Verwandtschaftsnamen in den Ein-
zelsprachen IX, 396 ff.
Vocale: siehe Ausfall.
« VIII, 1 ff.; prothet. 41 ff.;
privat. 54 ff.; copul. 90 ff.; prä-
position. 94 ff.
In den Dialekten:
a) Dialekt Alkman's X,
342 ff. — « 342 ff. — i, ri, «
345 ff. — o, w, ov 349 ff. — t,
v 35 1 f. — Zusammentreffen 352 ff.
— Quantität 355 ff.
b) Dialekt Herodot's VIII,
125 ff. — s als vorangehender
Vocal: ta 136, ua 143, ts 146,
ea 155, i>, 158, so, tov, ev 163,
t(o 170, toi 175, t'i 177. — « als
vorangehender Vocal: «erhalten
185, « vor Vocalen zu e ge-
schwächt 188, « mit dem folgen-
den Vocal contrahirt 206. — o
als vorangehender Vocal: o er-
halten 213, o mit dem folgenden
Vocal contrahirt 217.
c) Aeolisch - dorischer
Dialekt X, 260. — «, n 260ff.;
424
Sachregister.
tj in der Wortbildung u. Flexion
a) Nomen 281 ff., b) Verbalformen
294 ff.; n in Wurzeln 310 ff.
dj Attischer Dialekt (der
ältere) VIII, 243 ff. — >?, «244;
Vocalwandel mehrerer auf ein-
ander folgender Vocale 265 ff. ;
cu = a(t) 268; et = e(t) 272;
ot = o 274; vi — v 275.
e) Böotischer Dialekt IX,
1 5 ff . — a = t 1 5 f . ; t = «, o
16f.;o = ß,f, i; 17 f.; t 19 ff.;
v 22f.; ä 24; n 24ff.; w 31.
Vocalschwächung: t zu i X, 130 f.
— Siehe Dialekte.
Vocalsteigerung: i zu 6i im alt-
baktr. VIII, 314.
Vocalverkürzung im Ionischen IX,
199 ff.
IT. Wortregister.
A. Griechisch.
[Personennamen: VIII, 305 ff. 444 ff. IX, 109 ff. 167 ff]
«-, a-, 6- VIII, 91.
aäccTos VIII, 64.
aäßctxzog VIII, 68.
ctayti? VIII, 68.
ttanros VIII, 68. IX, 416.
aäaxiTog VIII, 69.
äärat VIII, 97.
«utos VIII, 97.
ußdXt VIII, 101.
Sßiog VIII, 91.
aßte/jfc VIII, 70.
äßXt]XQ6c VIII, 48.
«/SoAos- VIII, 97.
SßQo/uos VIII,* 92.
aßvaaog VIII, 70.
ßj/ßAßxro? VIII, 71.
«ytlgarog VIII, 71.
dyiQ(o%o£ VIII, 103 ff.
aytOTQiaov X, 75.
ßj/ovo»' VIII, 93.
aynvog VIII, 71.
ayvjAvaozoi VIII, 71.
«yxavQos IX, 392.
ayuiyis X, 60.
ßdßxpvro? VIII, 72.
ßdtAyoV VIII, 91.
ßcfyAof VIII, 72.
'Adgäoreut VIII, 72.
atdvov VIII, 50.
n«'<fo> VIII, 52.
ßtAA»;? VUI, 93.
atuuu X, 74.
caaa EK, 471.
ßfrAfV VIII, 73.
afrifiov VIII, 73.
'^C/ff'« VIII, 109.
«ftfffr VIII, 46.
«fof VIII, 100.
additiv X, 318.
«>?Mt VIII, 369.
«^e IX, 390.
ar,ovlos VUI, 73.
u&ioycaog VIII, 73.
a&ixxog VIII, 74.
ß#eooir VIII. 91. 93.
atyt- VIII, 120.
cäyvniög VlII, 124.
«td^Aosr VIII, 74 ff.
ß/^Ao«r VIII, 75.
aifrög VIII, 95.
cä&tq IX, 390.
«?*p»? IX, 390.
aix-vov, -Xov X, 78.
ttlui- X, 320.
ßiTro'Aos- VIII, 120 ff.
cä'ovXog VIII, 73.
ßx^'pßrof X, 323.
«xidvog VIII, 98.
axiQÜTaxoi VIII, 99.
axfiqvos VIII, 381.
ßXoAop X, 79.
ßXoAoi>#o? X, 82.
uxquyyig VIII, 96.
uxQißng VIII, 109.
ßxporr/rof VIII, 79.
ßxr»j IX, 254.
ßXt'Ao? X, 79.
((Xt/uiop VlII, 79.
426
Wortregister: uXaXrtrös — avg«.
äXuXrjös VIII, 98.
aXanaCoi VIII, 50.
«X£yu> VIII, 99.
ZXiiaov VIII, 110.
aXirog IX, 2 SO.
cdoavdyrj X, SS.
((/LiCUfXUXiTOf VIII, 51.
((fjLiyaQxoi VIII, 80.
a^oqßog VIII, 93.
afAOQÖiii VIII, 11 1.
fyoroj/ VIII, SO.
a/ucpia%vlc( X, 129.
«y- X, 42 ff.
ava VIII, 95.
ävctixXtia X, 78.
«yJe«x«s~ VIII, 98.
uvögänodov IX, 38" f.
amw VIII, 98.
hviv^vtyxra.1 VIII, 421.
uvr^Q IX, 387.
«v&ownos IX, 387.
-«»/wp IX, 398.
u&i'o? VIII, 81.
aSoff VIII, 100.
a&Xos VIII, 100.
(coöpos IX, 421.
«oCo? VIII, 93. IX, 422.
aoifÄog IX, 424.
«oxyop IX, 420.
aofAßqia IX, 423.
aonXog IX, 421.
aonTos IX, 422.
«opy^ro? IX, 423.
«OQ/Ltoi IX, 423.
aoqvog IX, 422.
ciÖQxqi IX, 423.
aoo(A.os IX, 421.
aoaartTtjQ VIII, 93.
«o^rof IX, 423.
«oi/> IX, 424.
are X, 216.
wiaff VIII, 91.
antiSos VIII, 94.
«7ifi X, 98.
«niXtfrQov VIII, 82.
ctTiiXXiiv X, 129.
«TrfV^rPir VIII, 81.
uniQbinoi VIII, 112.
anrjQog X, 318.
«nXtTOs VIII, 81.
('(Tiöyffje VIII, 386.
unoivu VIII, 97.
«7io7f«£ VIII, 424.
ß7T07r>jAcJ<T££»' X, 130.
anoaityaais X, 124.
uiiTuqvaatxui VIII, 84.
unitqoi VIII, 82.
anvqos VIII, 84.
«eye»? VIII, 368.
aqyvQOS VIII, 368.
aqtjyco X, 323.
^Aqioiößis X, 85.
S?7T«| VIII, 453 f.
Zoood-o? VIII, 113.
UQ%tq)rißtvü) X, 124.
aa&yns VIII, 96.
ciar^og VIII, 71.
«(7x«Acun«f IX, 24s.
aaxuqig IX, 247.
«axfAiff VIII, 45.
«ffxto<r VIII, 114.
'AaxX^mös IX, 247.
aontQ%tls VIII, 95.
«öTMdifp VIII, 115.
(corayts VIII, 84.
aazccAioi VIII, 84.
liazu^vi VIII, 44.
«arfowrioV IX, 389.
«ffr#;o IX, 3S8.
aoTolos VIII, 116.
ccazQuntj IX, 389.
«aroo^ IX, 389.
oaifprlXo<; VIII, 76. 85.
aacpccoayoi VIII, 44.
«dj«A«f<»' VIII, 70.
drrJoV VIII, 96.
«rtt£>r«*r«t VIII, 86.
arctQi^ooi VIII, S6.
«r^ VIII, 96.
ärtjutX^s VIII, 86.
5^r5fV IX, 255.
ttriiTos VIII, SS.
KTifxrjoi VIII, s7.
"Jr/«s VIII. 48.
«zyo> VIII, 49. 87.
nTQuxTOi VIII, 97.
azQvyeros VIII, 87.
Stqvtos VIII, SS.
'Ainxri IX, 252 ff.
aiiaxos VIII, 92.
«wAoj- IX, 12 1.
«iV< IX, 390.
Wortregister: uvqiov — imxanldeg.
427
avQiov IX. 392.
avxoxuaiyvrjog VIII, 313.
äcpiQTiQos VIII, 117.
tt<pl/.-TOV, -tqos VIII, 74.
a%avris VIII, 53.
avvviTog VIII, 88.
axptQov X, 81.
CtlpOQQOS X, 81.
£ßA, ^A X, 325.
fißAcvf X, 129.
ßaaiä X, 75.
ßärqu^og IX, 272.
/täeoAa X, 136.
BeUcjy X, 129.
ßiaxov X, 75.
ßixxov X, 75.
ßtßQiöoxu) IX. 272.
/SorxoAä*' VIII, 123.
yaeoi- IX, 272.
yaozrtQ IX, 272. 390.
ytl&Qov X, 74.
yixakov X, 136.
yiuuaxa X, 74.
ysofict X, 73.
yiaxia X, 76.
yiaxou X, 75.
y^A- X, 130.
yrj/ua X, 73.
ytjvfo&ai X, 130.
yiJQag X, 323.
-yvrixog X, 324.
^£>«öTts~ IX, 272.
yp«w IX, 272.
yvvaiuuvilg VIII, 121.
ytW VIII, 121.
dß/Sft X, 80.
da»fo IX, 391.
<fo«V VIII, 385.
<f«<'w VIII, 3S5.
dciuvia X, 79.
' dß/zß^ VIII, 385.
öc'cntü} VUI, 3S5.
öuvaxig X, 80.
(f«tAov X, 80.
davocti X, SO.
Jiinäxvgog IX, 405.
dünvov X, 78.
Jsttviag VIU, 465 f.
drj.ofxcu X, 317.
cJV;Aop X, 319.
J<;o«V X, 318.
<^;o<;,- u. s. w. X, 321.
<fiß VIU, 64.
öiatypa VIII, 73.
diaxc<).iai£ X, 124.
dicpgr/Xüras X, 323.
diaixxag X, 82.
-d/xaxog X, 324.
douoQxig X, 82.
Jouoi/; IX, 249.
d?wi/; IX, 387.
Jvgctg IX, 250.
cJVc^ots- X, 323.
f>(fo,t<oi- IX, 357 f.
iyyig VIII, 426.
tyiXojTcti X, 81.
lyxu^O.tlv X, 113.
I>xdo? VIII, 346.
fVß/is- X, 80.
e] X, 98.
tiöao X, 79.
tixXel X, 79.
ilx'Aov X, 79.
t'ihaQ/ioi'Xsg IX, 437.
ffu« X, 73.
euii X, 96 ff.
tior/.vlai X, 139 ff.
dg, ig VUI, 15.
tloiovxo X, 99.
ilaiovoiv X, 98.
ft'o) X, 96.
Ix u. S. w. X, 214.
txuxö^vyog IX, 267.
txuxog IX, 112.
ixyoff VIII, 328.
IA«»Voi VIII, 383.
Sftfta X, 74.
iuoqiSui X, 80.
ifxnogi&ca X, 80.
«V, t(V VIII, 15.
ivi VUI, 15.
ivxiayxi VIII, 421.
'Ej/ißAios- X, 129.
lnrttxavog X, 321.
Bit X, 217.
'Emtfüjutg X, 82.
I^t stxadouos tut IX, 440.
imxanidtg X, 124.
428
Wortregister: iniTÜQQo&os — xußaivuv.
inaÜQQo&os VIII, 114.
lnoi.-i,t IX, 441.
{Qijuro^ X, 79.
(QiTtjf IX, 404.
iQrt^ioi X, 323.
iQ/uaoti X, 125.
io&r'.s X, 76.
'io&rt-ois, -,«« X, 76.
fad-Oi X, 76.
ismcpQai>cti VIII, 328.
taoöv X, 75.
fffra X, 75.
earr; X, 76.
izriTvuos X, 323.
Itköv X, 82.
svij&(x>£ X, 323.
fi'xAoJ» X, SO.
tvovoTjcc IX, 259 f.
■FadW IX, 427.
savaxiaia X, 128.
suva^iwvos IX, 427.
^«fffa(fpof IX, 429.
saaiag IX, 429.
faaGTvö%o X, 128.
faoiivios IX, 431.
jrr<<rr{os- IX, 437.
ßaaxv^iiiSövnog IX, 431.
^ß/o? X, 129.
.£■££>/- IX, 432.
Stria IX, 436.
frt).t(ü X, 317.
stdrtlu(x)p IX, 427.
sidio* IX, 432.
sixadlü) X, 129.
sixari IX, 436.
sixctTifiTits IX, 435.
sioojtXic<£ IX, 434.
sioriav X, 128.
siGTOQig IX, 435.
foytvtios IX, 431.
jrQ('(TQ(t X, 324.
ßvx'm IX, 433.
CaßXt/uiio? VIII, 70.
faoß VIII, 73.
Civyui^os X, 125.
Zet'f u. s. w. X, 319.
£wqvc< X, 125.
ij/S« X, 321.
tjylfAÖvrj VIII, 380.
rjgio? IX, 392.
fco X, 321.
~ffAt? IX, 253.
^«t X, 323.
/"wipoiT X, 323.
^iu- X, 320 f.
^vinanov VIII, 69.
)T^o>e IX, 398.
'UntiQoc IX, 253.
fintQonn'g VIII, 113.
>;p X, 319.
|pt IX, 392.
^pwf X, 321.
& X, 318.
r,(sou)v X, 321.
r^avtv IX, 463 ff.
ifaV IX, 392.
^ßtpos- IX, 395.
0i- X, 86. 88.
0t o- X, 85 f.
»töadoios IX, 270.
&t6odu)Qo? IX, 270. •
0a>- X, 86.
OHAPYMAKH[0]S X, 223.
^Aß^wV X, 320 f.
Sylvs X, 320 f.
»rlQ X, 321.
0(>of, -Qct%os X, 83.
©t^-, 0ipß-Qü)v X, 84.
tfids- X, 85. 87.
0o- X, 87.
©or- X, 86.
&vQ(t IX, 395.
9vQda IX, 395.
fr X, 98.
ixüvco X, 321.
5'xvß u. s. w. X, 79.
vIXas X, 84.
luaTct X, 74.
ifxüuov X, 74.
"Iußqoi X, 84.
i/LtiiQnbv X, 207.
«V VIII,' 16.
Ivxanüiabv X, 112.
ivxacpörtvt X, 112.
«or, f'oV X, 99.
i7l71t't\((TOf X, 323.
x« (= xßrß) X, 109 ff.
xaßaipwv X, 1 09 ff.
Wortregister: Käßaiaog — vctxöoo;.
429
Kaßausos X, 129 f.
XttßaOt X, 109 ff.
xaßXiti X, IL 4.
xa ßh, u c. X, 109 ff.
xaßXjs X, 109 ff.
Kccyivr,? X, 115.
xaygäs X, 113.
xada'/.- X, 113.
xä^tli X, 113.
xci&t X, 114.
xccxxth'ru X, 111.
xaxoouia; X. 111.
x«xrr«'£ X, 115.
xaA, xtk X, 325.
xaXä^ti X. 114.
xdXa/xa X, 115.
X«?.£l'£U' X, 114.
xut.t/t; X, 111.
xanards X, 1 12.
x«7rfro^ X, 115.
Kc.ni'/.oi X, 1 15.
Kdnvg X. 115.
x«poV X, 321.
xagndXiftos IX, 247.
x«pp«£ra X, 114.
xäooa^Of X, 1 12.
xaj X, 221.
xu.oiyvrtxo$ VIII, 313.
scatf« VIII, 313.
xuani'Kkti X. 114.
xaano'/.iio X, 113.
xwaao*' X, 75. 114.
xccoiü&tt,~ X, 113.
xaazooviaa X, 115.
x«<7rpww« X, 112.
xüo%td* X, 115.
xar X, 214 f.
xaiä X, 109 ff.
xaTayoQctSii X, 127.
xcnaniti X, 73.
xciTti/ . . vti VIII, 422.
xaztiXaio X, 114.
xargßyoJTi, X, 110.
xäzQonov X, 114.
Xttt>K£«£iT X, 115.
xayüaio; X, 114.
Kacf-ätiof, -ei X, 116.
xayriXa X, 112.
xi'Atv&o; X. ^2.
xtucpöi X. 328.
x^o5" X, 31S.
xz/o IX, 402.
xriQivog X, 321.
■<^oi/Oi X. 3 IS.
xXapiaQos VIII, 351.
x;.{(- X. 122. 135.
KXeoßcg X, S5.
Kh,v'i7ina X, 131.
xAtrtfe VIII. 393.
xAt'w VIII, 347.
xo'no; VIII. 458.
xo'/.ia X. 82.
xo'/.th' X. S2.
xö'/.oao&ca X, 82.
xoi(fo> X, 328.
xpd X, 324.
xouinvog IX, 247.
XQtjnk X. 321.
xpiJos u. s. w. VIII, 369.
xuf«' VIII, 346.
Aaxufcduojp IX, 253.
;.«x* ooV VIII, 453.
;.«>.<^6^ VIII, 452 ff.
XaXoe u. s. w. Vm, 452 ff.
Xuaxio VIII, 453. 455.
Aavdixa X. 13^.
Aiuvüxig X, 127.
'/Joxos X, 130.
't.ianoi X, SO.
Ao|oV VIII, 349.
AtTTOi X, S2.
Afr^j^rf.,- IX, 251.
fAuxtSvog IX, 251.
Af«*i<lo»'£>~ IX, 251.
(J.CIXQÖ; IX, 251.
(ACCQTVQ IX, 405 f.
Mitgios IX, 440.
uioa-, uia-rtTo; IX. 350.
Meaa/^t, IX, 253.
wf'ffqc« X, 217.
«£r« IX, 115 ff. X, 217.
«£/ot X, 217.
/Ltr,douai X, 323.
a>,V, u/,v X, 317.
u>~ti> X, 321.
/urjTovtä IX. 405.
uoyoaio/.o; IX, 270.
uovviat.ia X. 130.
uv/aro; IX, 350.
vuxöoo; X, 125.
430
Wortregister : vavaü'Aov — tüqqo&os.
vctvo&'f.ov X, 125.
viaros IX, 350.
vtXQÖg X, 328.
vrr Vm, 89.
vrtfäztos VIII, 89.
vtfävuog VIII, 89.
vrfaiTidis VIII, 90.
NfjXog X, 318.
vriTiiöapos VIII, 90.
vrjTQtxicog VIII, 89.
j/^wro? VIII, 89.
^offof, vovaog X, 328.
vo)Xe/ii(os VIII, 89.
|«^oV X, 328.
&>o? X, 318.
£oi'#öV X, 328.
oydoos IX, 357 f.
0?cf/^of IX, 402.
Sk vm, 122.
oU/.i? X, 83.
077ttf X, 82.
onxi'KaL X, 82.
onioncäg X, 82.
o'rr«?, or«? X, 81 f.
ovQog IX, 390.
77««^? X, 84 f.
Tläv IX, 250.
Uavfäoi IX, 250.
7i«ox«#»;*« X, 109.
Tlua'mg u. S. w. IX, 430.
nctTQtof IX, 4o5.
nt'iQivi IX, 458 ff.
7M«a? IX, 24S.
■nOlüviog IX, 248.
TTtAoV, TTfAAo? IX, 248.
JJü.oip IX, 248.
JltQivg IX, 458 ff.
niQii X, 103.
77t£>r<T/ IX, 392.
7itrtrtv6g X, 318.
r^cJv;;.^ X, 323.
7n,xr/V X, 321.
nVt'Atwc IX, 249.
n,,i't'AÖ7iti(( IX, 249.
IlrlQtcp6i'ti(c X, 318.
UtiQi&oos X, 318.
7it'toi'i X, :i 1 8.
ttA«, tiA« X, 324 f.
no'X, 103 f.
tt6öixs X, 103.
itol X, 104 ff.
no'Kiög IX, 248.
710QXI X, 102.
.-70? X, 103.
IIo<siidüii> X, 131.
nox X, 215 f.
wort VIII, 423. X, 103.
nox-öv, -dv X, 103.
noa, nqt X, 325.
TIQÖS X, 101 ff.
nqoaiti X, 97.
nqoxi X, 102.
TTpoi; X, 98.
nvfiaxos IX, 350.
Q>iyvv{ii X, 325.
aaXccyij u. s. w. VIII, 96.
o-atevoj VIII, 96.
o-cA-17, -o<r VIII, 9S.
Stßgog X. 79.
aeXijvtj X, 132. 136.
ot/svog X. (9.
ff^p« X, 318.
2i- X. 87.
<j<V X, 85.
010- X, 87.
aiavqoi u. S. w. IX, 163.
2x«nTt]OvXrj X, 88.
axokonaS IX, 248.
a-/.o).6nn'6Qu IX, 248.
o"xwÄ)j| IX, 247.
anädiov X, 125.
ani&uui VIII, 116.
onoyyog X, 80.
axtoon/, IX, 388.
OTi'poi^ IX, 388.
axgcinzco IX, 388.
otj^- X, 157 ff.
avvavxkia X, 78.
0Y«<f«sw IX, 390.
oyaoayog VIII, 44.
(T/oAV VIII, 70.
0*<£>fco VIII, 415 ff.
r«A<£ X, 80.
i&XiS X, 80.
rafii-as, -n VIII, 50. 87.
TÜQQO&OS VIII, 114.
Wortregister: zigucc — cera.
431
TtQ-/Uf(, -jUOJl' VIII, 3S1.
rrjyos X, 3 IS.
Ti»wv6s VIII, 314.
rioiog X, 83.
Tolpuioi VIII, 396.
roX/iijQÖs VIII, 396.
TQtt;Qr,£ X, 322.
JQlOTll'i X, 61.
TQUtQtViS X, 127.
TQUToav VIII, 424.
rgtrru'f IX, 255.
v8ßaMsu> X. 217.
tVyfwo-r V1I1, 3S6.
vdaxoavSv^ X, Ss.
t'iff« X, 75.
vioraxa X, 76.
iftagov X, 125.
»0£ X. *"< f.
t<o'i' IX, 256.
vfivog IX, 256.
vncmui X, 97.
Snaros IX, 350.
vntl-Ut X, 97.
vnrjpirrfi X, 322.
vTiodo/nä X, 125.
inetOTr,; X, 76.
icfiziöy X, S2.
cf('<rl-/.i> X, 79. 82.
CPai^a X, 131.
(füroa IX, 272.
®avißas X, 129.
'Inycdtcc X, 130.
<i>'ivnovos X, 130.
frltZivTitg VIII, 349.
CfOtiOTOHTOS IX, 250.
(foäoou) VIII, 365.
(foctTWQ IX, 39S
(/rptV u. s. w. VIII, 327 ff.
(foiii',o IX, 39S.
g-w'i^ X, SO.
//;/«>< X, 31S.
/>;o X, 3 IS.
/o«, ^oj X, 325.
yquäv (rö) IX, 271.
#()>,' IX, 271.
B. Italisch.
(Latein unbezeichnet. — In Klammern []: o. = oskisch; s. = sabellisch ;
u. = umbrisch.)
[Adjectiva auf -ulentus (-olentus, -ilentus) siehe VIII, 370 ff.]
[abrof, u. IX, 393.]
aeneus X, 136.
aerumna VIII, 3S9.
Agrigentum VIII, 369.
Alemona VIII, 3SS.
alter uter IX, 265.
alumnus VIII, 3SS.
amnis VIII, 3S5.
amterminus VIII, 382.
[ancensto, o. VIII, 15.]
anfractus IX, 393.
animans VIII, 35S.
[aragetud, 0. VIII, 36S.] -
araneans VIII, 358.
argentum VIII, 36S.
arguo VIII, 36S.
aurigans VIII, 363.
autumnus VIII, 392. 394.
avillas VIII, 122. 390.
[ben-ust, -urent, u. IX, 277.]
buxans VIII, 359.
caerulans VIII, 359.
calumnia VIII, 395.
Camena VIII, 3S1. 383 f.
Cancer IX, 272.
cardimona VIII, 388.
carians VIII, 360.
carpentum VIII, 369.
[cebnust, 0. X, 119.]
cedo, cette X, 1 19.
celebris IX, 393.
celsus VIII, 3S9.
[censa, 0. VIII, 366.]
cera X. 321.
432
AVortregister: cerebrum — incolumis.
cerebrum IX, 393.
cette s. cedo.
cilibantura VIII, 369.
circu-s, -lus VIII, 458.
cispellere X, 119.
citra X, 119.
Clemens VIII, 351.
cliens VIII, 347.
clienta VIII, 367 f.
Clitumnus VIII, 393 f.
clivus VIII, 393.
clu-eo, -o VIII, 348.
eolum-na, -en VIII, 389.
comans VIII, 359.
con- X, 201.
conciens VIII. 346.
concolorans VIII, 360.
consentaneus VIII, 376.
Consentes VIII, 345.
Consentia VIII, 377.
conriculans VIII, 359.
coruscus VIII, 315.
cracentes VIII, 365.
Cremona VIII, 388.
crepusculascens VIII, 362.
crispicans VIII, 362.
crispisulcans VIII, 360.
cruentus VIII, 369.
crum-ena, -ina VIII, 387.
cruor VIII, 369.
culmen VIII, 389.
cumulus VIII, 346.
damnare VIII, 386.
damnas VIII, 386.
damnum VIII, 3S4 ff.
dapinare X, 79.
daps VIII, 385.
dens VIII, 347.
dextans VIII, 364.
Diespiter IX, 263.
dis- VIII, 64.
dodrans VIII, 364.
effigientia VIII, 376.
elegans VIII, 362.
elephantus VIII, 369.
len, o. u. VIII, 15.]
[eretu, u. IX, 2"s.l
[erus, u. IX, 27S ff.]
essentia VIII, 376.
euans VIII, 363.
exterminium VIII, 397.
[facm, facu, u. IX, 281.]
farciminum VIII, 394 f.
farcio VIII, 365.
februus IX, 393.
felare X, 320.
felis VIII, 383.
femina VIII, 382 f. X, 320 f.
fenebris IX, 393.
ferruginans VIII, 360.
ferus X, 321.
fetu-ra, -s VIII, 383.
-ficus VIII, 350 f.
üexuates VIII, 349.
flueutum VIII, 368.
fons VIII, 352.
for-as, -is IX, 395.
forum IX, 395.
fraudulens VIII, 364.
frequens VIII, 365.
[fructatiuf, o. IX, 393.]
frustrare VIII, 364.
fundo VIII, 353.
funebris IX, 393.
für IX, 403.
furvescens VIII, 362.
futis VIII 353.
geminus VIII, 386.
gleba VIII, 315.
globus VIII, 314.
glomus VIII, 315.
gracilens VIII, 361.
gracilis VIII, 365.
Hortensius VIII, 377.
ignicans VIII, 362.
ignominia VIII, 396.
[Ikuvins, u. IX, 276.]
immanis VIII, 9.
impotens VIII, 10.
improbus VIII, 10.
in VIII, 17 ff.
in- X, 4 » i ff.
incanus VIII, 10.
inciens VIII, 346. 348.
inclutus VIII, 348.
incolumis VIII, 20 f.
Wortregister: Indigetes — septuaginta.
433
Indigetes YIII, 12. 352.
induviae X, 251.
iuformis YIII, 9 f.
ingens YIII, 11. 352.
intercolumnium VIH, 395.
interfeminium VIII, 397.
invalidus YIII, 10.
[kutef, u. IX, 275.]
Lalage YIII. 454.
lallus VIII, 453.
lam-ina, -na YIII, 353.
Laurens VIII, 361.
lectu-s, -lus YIII, 458 f.
levir IX, 391.
licinus YIII, 349.
Llixula, s. VIII, 349.]
loquor VIII, 453. 455.
lucuns YIII, 348.
lux-us, -are VIII, 349.
manibiae X, 255.
Manturna IX, 405.
marcus (spätl.) VIII, 458.
Mars-. Mas-piter IX, 262.
molluscus VIII, 315.
mons VIII, 353.
morbus X, 328.
mori X, 328.
muliebris IX, 393.
mutuitans YIII, 363.
[nerf, u. IX, 388.]
[Xer-ien, -ön, s. LX, 388.]
nex X, 328.
nuntius VIII, 375.
octans VIII, 364.
octuaginta IX, 359 f.
[ombnet. o. X, 1 19.]
opulens VIII. 365.
ovis VIII, 122.
parens VIII, 347.
parientia VIII, 376.
partula IX, 405.
passer IX, 390.
patru-us, -elis IX, 405.
[pelsans, u. IX, 276.]
pestilens VIII, 361.
Cubtius u. Brcgman, Studien X.
petulans YIII, 362.
Picens VIII, 361.
Picumnus VIII, 388.
piens YIII, 361.
pilentum VIII, 369.
Pilumna YIII, 390.
pilumnus, P. YIII, 39 i. 394.
placenta VIII, 369.
poleuta VIII, 368.
pontincans VIII. 360.
postliminium YIII, 397.
potens VIII, M65.
praegnans VIII, 363.
pratens VIII, 361.
proclivis VIII, 393.
Prosumnus YIII, 390.
prudens VIII, 346.
punicans VIII, 359.
[putia-d, -ns, o. VIII, 366.]
quadrans VIII, 364.
quadru- IX, 406.
quadrupedans VIII, 359.
rapax VIII, 343.
Ratumena VIII, 390. 394.
recens VIII, 352.
recidivus X, 227 ff.
recontrans VIII, 364.
redivivus X, 227 ff.
reduunt X, 254 f.
red-uvia, -ivia X, 250 ff.
regammans VIII, 359.
religens YIII, 346.
repens VIII, 346.
[restef, u. LX, 277.]
rosans VIII. 359.
rostrans VIII, 359.
rota VIII, 390.
rotundus VIII, 390.
rudens YIII. 353.
Saeturnus IX, 405.
saluni VIII, 96.
salus VIII, 396.
sanguis IX. 404.
scamnum VIII, 384.
semi X, 320 f.
sententia VIII, 375.
Septem triones IX, 389.
septuaginta IX, 359 f.
28
434
Wortregister: serenus — tamisra.
serenus X, 136.
sextans VIII, 364.
silenta VIII, 36S.
Sipontum VIII, 369.
sobrinus IX, 393.
soccus IX, 405.
somnus VIII, 384.
sons VIII, 344.
sonticus VIII, 344.
soror IX, 393.
Stella IX, 389.
stellans VIII, 359.
sulfurans VIII, 360.
summus IX, 350.
susurrus VIII, 396.
taciturnus IX, 405.
talentum VIII, 369.
Tarentum VIII, 369.
tenebrae IX, 393.
[terememiiü u s. w., o. VIII, 3S2.]
Terentius VIII, 377.
terminus VIII, 381.
[termnes u. s. w., u. VIII, 382.]
tolerare VIII, 396.
Tolumnius VIII, 396.
[traf, u. IX, 393.]
triens VIII, :-<64.
tuli VIII, 396.
Tullius VIII, 396.
turbulens VIII, 365.
Ufens VIII, 361.
[umen, u. IX, 277.]
[umtu, u. IX, 277.]
unanimans VIII, 359.
unetvicesira- IX, 265.
ungueutum VIII, 368.
ungus IX. 277.
mens VIII, 365.
uxor IX, 394.
vadare VIII, 362.
ve- VIII, 55 ff.
vegrandis VIII, 60 f.
vehemens VIII. 59.
Vejens VIII, 361.
velivolans VIII, 360.
venter IX, 272. 390.
ventus VIII. 369.
vepallidus VIII, 61.
vertumuus VIII. 389.
vescus VIII, 59.
vestibulum VIII, 59.
vetus VIII, 59.
violens VIII, 365.
vir X, 321.
Vitumnus VIII, 391. 394.
Voltamna VIII, 390.
Volumni-us, -a VIII, 395.
Volumn-us, -a VIII. 389.
voluntarius VIII, 389.
voro IX, 272.
Vortumnus VIII, 389.
vultur IX, 405.
[zeref. u. IX, 277.]
C. Sanskrit.
aktu IX, 277.
an- VIII, 28 f.
anakti IX, 277.
änu (ved.) IX, 387.
anjo'nja IX, 267.
aptü- IX, 406.
abibhjant VIII, 314.
arguna-s VIII. 368.
ardh IX, 279 f.
avi-s VIII, 122.
indra-pushäna IX, 264.
upa-m.i IX, 350.
us-r- (ved.) IX, 382.
rtas-pati IX, 268.
kamprä-s X, 328.
karg VIII, 365.
krgas VIII, 365.
kroshtu IX, 406.
go- VIII. L23.
gras- IX, 272.
k'ätur- IX, 106.
gathara IX, 272.
gäni. uäin (ved.) VIII, 121.
gama VIII. 386.
rrar-ta, -tu IX, 272.
-pati IX. 268.
tamisra IX, 393.
Wortregister: tar — tagr.
435
tar VIII, 381.
tarantas VIII, 381.
dur- IX. 395.
devar IX, 391.
dvär ived.) IX, 395.
dhan VIII, 353.
dhenus X, 320.
nägas X, 328.
nä^ukas X, 328.
näsbtar X. 328.
näshtavjas X, 328.
nac IX, 395. X, 32S.
nie IX, 395.
paras-para IX, 267.
parut IX, 392.
pftrvja IX, 405.
brhas-pati IX, 268.
brähmanas-päti IX, 268.
bbxca-fl VIII, 365.
mama- X, 63 ff.
maba-bäbu u. s. w. IX, 267.
mätula IX, 405.
jautüram IX, 405.
juvan X. 321.
ragatas VIII, 36S.
rathas VIII, 390.
rathas-päti IX, 268.
rädh IX, 2^u.
rädhas IX, 2S0.
lalalla VIII, 455.
lubh VIH, 455 ff.
lul VIH, 455 ff.
lolupa VIII, 456 f.
vänas-päti IX, 269.
vämi VIII. 369.
viras X, 321.
easman VIII, 3^3.
ciras IX, 393.
^ubbas-päti IX, 268.
gram VIII, 351.
£va£-ura, -rü IX. 405
sa VIII, 90.
sagarbbja VIII, 91.
sädas-päti IX, 268.
sami X, 320 f.
Bünu-8 X, 88.
strbbia IX. 389.
spaudate IX, 390.
sjuman IX, 256.
svara-s VIII, 396.
D. Eranisch.
(Altbaktrisch imbezeichnet.)
auramazdä {altp.) IX, 265.
afscithra IX, 269.
afstacin IX, 269.
kerefsqar IX, 269.
khrvant VIIIj 369.
gbena VIII, 121.
geui VIII, 121.
catbra- IX, 406.
daenu X, 320.
dvare-m IX, 395.
nacus-paeya IX, 269.
pourusb-aejaa IX, 269.
biwiva~o VIII, 314.
böiwra VIII, 314.
brätuirya IX, 405.
yavan X, 321.
rädanb IX. 280.
räna-päna IX, 250.
£tar- IX, 389.
gtebr-paecanba- IX, 389.
gpefitö- IX, 269.
bunu-s X, 8S.
astl IX. 38S
E. Armenisch.
tagr, ta^er IX, 391,
28'
436
"Wortregister: corisco — zer-
F. Europäische Sprachen
(ausser Griechisch, Italisch).
1. Romanisch.
corisco (portug.) VIII, 315. vinco (ital.) VIII, 45S.
2. Germanisch.
(Neuhochdeutsch unbezeichnet ; gotisch: g.; althochdeutsch: ad.; mittel-
hochdeutsch: md.; altsächsisch: alts.; angelsächsisch: ags.; englisch: e. ;
altnordisch: an.; schwedisch: schw. ; dänisch: d.
anco, ancho (ad.) IX, 278.
anke (md.) IX, 27S.
avi- (g.) VIII, 122.
barw-, barb-es (dial.) IX, 164.
be- X, 202J
bramble (e.) IX, 164.
daur (g.) IX, 395.
dinstar (ad.) IX, 393.
dius (g.) X, 321.
dura (alts.) IX, 395.
Eoforwic (ags.) IX, 270.
er- VIII, 19. X, 202.
erpeln (dial.) IX, 164.
fidur (g.) IX, 406.
ga-, ge- X, 202.
grummet IX, 164.
hampel (dial.) IX, 164.
hölperle (dial.) IX, 164.
immes (dial.) IX, 164.
in- VIII, 22 f.
jedermann IX, 264.
Jör-salir (an.) IX, 270.
Jör-vin (an.) IX, 270.
jumfer (dial.) IX, 164.
Kaltenborn IX, 271.
kilthei (g.) IX, 272.
kirmes (dial.) IX, 164.
krugele (dial.) VIII, 315.
künec (md.) IX, 264.
lallen VIII, 453.
Langenstein IX, 271.
laus-qithrs (g.) IX, 272.
limmet (dial.) IX, 164.
meina (g.) X, 135.
mitternacht IX, 271.
molbert (dial.) IX, 164.
molter (dial.) IX, 164.
muffel (dial.) IX, 164.
nachher (dial.) IX, 164.
nober (dial.) IX, 164.
nökkvi (an.) IX, 391.
ör-, ür-es (dial.) IX, 164.
qens (g.) VIII, 121.
qina (g.) VIII, 121.
qithu- (g.) IX, 272. 406.
sämi (ad.) X, 320.
schultes (dial.) IX, 164.
sparva (g.) IX, 390. '
spatz IX, 390.
spaz (md.) IX. 390.
speichilla (ad.) IX, 391.
spetzel, -In IX, 390.
sunu-s (g.) X, 88.
täc-or, -ur (ags.) IX, 391.
tor (ad.) IX, 395.
tura (ad.) IX, 395.
über-äz (md.) IX, 164.
un- VIII, 30 ff.
ungersven (schw.) IX, 264.
ungersvend (d.) IX, 264.
vair (g.) X, 321.
ver- X, 202.
vinds (g.) VIII, 369.
wember (d.) IX, 164.
wimper IX, 164.
wingert (dial.) IX, 164.
wintbräwa (ad.) IX, 161.
wolber (dial.) IX, 164.
zeihhor (ad.) IX, 391.
zer- X, 202.
Wortregister: auszrä — uraid.
437
3. Lettisch-slayisch.
A. Lettisch.
(Litauisch unbezeichnet. — Altpreussisch : ap.)
auszrä IX, 392.
avi-s VI11, 122.
brukü VIII, 365.
büts-ange IX, 270.
dürys IX, 395.
dväras IX, 395.
ganna (ap.) VIII, 12t.
kraipjti IX, 247.
pöna-s IX, 250.
räta-s VIII, 390.
sa-, sa-, su- VIII, 91.
sen (ap.) VIII, 91.
sesu IX, 401.
suuü-s X, 88.
tamsras IX, 393.
vy'ra-s X, 321.
B. Slavisch.
(Altbulgarisch unbezeichnet. — Böhmisch:
b.)
bratü-sestra IX, 264.
dete X, 320.
deva X, 320.
dvorii IX, 395.
jetry IX, 406.
o'vica VHI, 122.
pän (b.) IX, 250.
panü IX, 250.
reka VIII, 455.
sa-,' su-, sü- VIII, 91.
sestra IX, 394.
svekry IX, 406.
synü X, 88.
zena VIII, 121.
ceir X, 321.
en- VIU, 22.
frot (er.) IX, 393.
4. Keltisch.
(Irisch unbezeiebnet. — Cornisch: er.)
oi VIII, 122.
sruth IX, 393.
uraid IX, 392.
Berichtigungen.
VIII. Band. S. 369 Z. 16 v. u. lies: qui fieri possit, ut hoc statt gut
fieri ssit, ut hpooe.
IX. Band. S.250 Z. 9 v. u. lies: pdn statt pan.
X. Band. S. 60 Z. 5 v. u. lies: genetivum statt g enetvum.
„ 64 „ 14 „ „ „ jushmäka statt yushmäka.
„ 64 „ 10 „ „ „ jushmäka-m statt yushmäka-m.
„ 64 „ 1 „ „ „ fuvat statt yuvat.
„ 74 „ 20 v. O. „ va-Tcao-f statt va-ruro-g.
„ 75 „ 17 „ „ „ to luäxiov statt t6 Ificcitov.
„ 92 „ _ 4 „ „ „ äaüvorwn statt genetivorum.
Druck von J. B. Hirschfeld in Leipzig.
Nachwort.
Nachdem in zehn Jahren zehn Bände der „ Studien " er-
schienen sind, habe ich mich aus verschiedenen Gründen
entschlossen diese Sammlung eingehen zu lassen. Der Ent-
schluss ist von mir nicht ohne Bedauern gefasst, weil mir
die Fürsorge für die „Studien" erwünschte Gelegenheit gab
mit früheren Schülern und anderen befreundeten oder doch
auf verwandte wissenschaftliche Ziele gerichteten Gelehrten
mich in Verbindung zu halten.
Ich kann diese Blätter nicht aus der Hand geben ohne
denen zu danken, welche sich um ihr Gedeihen verdient
gemacht haben. Dahin gehören zunächst alle, die auch ohne
dazu eine besondere Veranlassung zu haben, eigne Beiträge
dafür geliefert haben. Ihre Gaben bedürfen um so mehr
des Dankes, da ein äusserer Entgelt nicht gewährt ward.
Ebenso danke ich denen, welche dieser c ammlung eine wohl-
wollende Beurtheilung zu Theil werd. Hessen. Denn der
Kern der „Studien", die Erstlingsarbeiten so vieler junger
Männer, bedurfte des Wohlwollens ebenso sehr, als er in den
Augen billig denkender darauf Anspruch hatte. Endlich danke
ich der Verlagshandlung für die Bereitwilligkeit, mit der sie
von Anfang bis zu Ende dies Unternehmen gefördert hat.
Dei nächste von mir in meinem Vorwort hervorgehobene
Zweck der „ Studien " war der, tüchtigere Doctordissertationen
der von mir vorzugsweise gepflegten Richtung davor zu be-
wahren, dass sie übersehen und bald völlig vergessen würden.
Dieser Zweck wird in andrer Weise durch ein neues Unter-
nehmen erreicht werden, zu dem ich mich mit meinen näch-
sten Collegen verbunden habe, nämlich durch die
Leipziger Studien zur classischen Philologie.
Herausgegeben von G. Curtius, L. Lange. 0. Ribbeck, H. Lipsiüs.
Verlag von S. Hirzel.
In diese auf classische Philologie überhaupt gerichtete
Sammlung kann ich meine für ein engeres Gebiet begründeten
„Studien zur griechischen und lateinischen Grammatik" ge-
trost aufgehen lassen.
Leipzig, im Januar 1878. Georg Curtius.
H
9
d
0
X!
ü
CO
•H
d
•H
CD
-P
cd
H
1
d
CD
,d
CD
•H
M
^-s ü
• cd
CD H
v-^ tüD O
H
bD k •
h d >
O N
Od»
CD ^
CO XJ -P
d d ä
rl-P 6
o o
H
►J O
Universityof Toronto
Library
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS
POCKET
Acme Library Card Pocket
LOWE-MARTIN CO. LIMITED