Skip to main content

Full text of "Studien zur griechischen und lateinischen Grammatik"

See other formats


STUDIEN 


ZUR 


GRIECHISCHEN   UND  LATEINISCHEN 


GRAMMATIK 


iierausi.ij;i:i:i:\ 


GEORG  CURTIUS  um.  KARL  BRUGMAN. 


ZEHNTER  BAND. 
Mit  den  Indices  zu  den  drei  letzten  Banden. 


LEIPZIG 

VERLAG  VON  S.  IIIKZEL. 

1878. 


STUDIEN 


j 


ZUR 


GRIECHISCHEN  UND  LATEINISCHEN 
GRAMMATIK 


HERAUSGEGEBEN 


VON 


GEORG  CURTIUS  und  KARL  BRUGMAN. 
/// 


ZEHNTER  BAND. 


LEIPZIG 
VERLAG  VON  S.  HIRZEL. 

1878. 


/.aÜ/ 

c 


INHALT. 


Seite 

LORENZ  MORSBACH  Ueber  den  Dialekt  Theokrit's 1 

ANTON  FUNCK  Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und 

Lateinischen 39 

JOANNES  BAUNACK  Schedae  grammaticae 57 

EDUARD  HEYDENREICH   aioacvüu 137 

ANTON  FUNCK  Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zu- 
sammensetzung      155 

GEORG  CURTIUS   Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen    .  203 

„                „          Lückenbüsser       223 

LUDWIG  LANGE  Redmvus  und  recidivus 225 

Mittheilung  wegen  der  Curtiusstiftung 256 

OTTO    SCHRADER    Quaestionum   dialectologicarum    Graecarum 

particula 257 

GEORG  CURTIUS    voiaos,  rooos 328 

HENRICUS  SPIESS  De  Aleinanis  poetae  dialecto 32y 

MAXIMILIANUS  RÜGE   D^  ablativi  in  „veteribus  Unguis  ItaKcis 

forma  et  usu  locali 3S3 

VERZEICHNIS  DER  MITARBEITER  UND  DER  VON  IHNEN 

GELIEFERTEN  ABHANDLUNGEN.  ZU  BAND  IX.  .  41-> 
LNDICES  ZU  DEN  DREI  LETZTEN  BÄNDEN  DER  STUDIEN. 

Bearbeitet  von  ALOIS  YANICEK 422 

BERICHTIGUNGEN 437 

GEORG  CURTIUS  Nachwort 43s 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/studienzurgriech10curt 


ÜEBER  DEN  DIALEKT  THEOKRIT'S. 


VON 

LORENZ  MORSBACH 

BOXX. 


CuRTirs  ti.  Brügman,  Studien  X.  1 


VORBEMERKUNG. 

Vorliegende  Arbeit  ist  die  Fortsetzung  meiner  disser- 
tatio  de  dialecto  Theocritea  Pars  I  Bonnae  1874.  Letztere 
Schrift  hat  im  Jahres-Bericht  über  die  Fortschritte  der  klas- 
sischen Alterthumswissenschaft  herausg.  v.  Bursian  2.  und 
3.  Jahrg.  1874—75  3.  Hft.  S.  165  f.  von  Herrn  Hofrath  Prof. 
Dr.  Fritzsche  in  Leipzig  eine  kurze  tadelnde  Besprechung 
gefunden.  Ich  bemerke  dieser  Kritik  gegenüber  nur  dies, 
dass  auch  ich  den  Dialekt  Theokrit's  für  einen  Kunst- 
dialekt halte  —  was  kein  vernünftiger  Philologe  verkennen 
kann  — ,  dass  es  aber  bei  diesem  höchst  korrupten  Autor 
vor  allem  darauf  ankommt,  frei  von  jeder  vorgefassten  sub- 
jektiven Meinung  die  Ueberlieferung  der  Handschriften 
mit  steter  Berücksichtigung  inhaltlich  wie  sprachlich  zu- 
sammengehöriger Gedichte  auf  das  strengste  zu  prüfen. 
Dazu  kommt  denn  noch,  dass  wir  genau  feststellen  müssen, 
und  zwar  vor  allem  auf  Grund  der  inschriftlichen  Tra- 
dition, welche  Formen  und  Worte  Theokrit  aus  dem  Munde 
des  Volkes  entnehmen  konnte  und  wieviel  bei  ihm  dich- 
terische Nachbildung  ist.  Erst  dann  wird  es  möglich  sein 
durch  anderweitige  Combinationen  —  sorgfältiges  Eingehen 
in  das  Getriebe  der  alexandrinischen  Dichterschulen,  ihre 
Anlehnung  an  ältere  Vorbilder  der  klassischen  Zeit  u.  s.  w. 
—  einen  tieferen  Einblick  in  die  wirkliche  Kunst  der  theo- 
kriteischen  Sprache  zu  gewinnen.  Das  ist  mein  Standpunkt. 
Einfacher  ist  jedenfalls  das  Verfahren  des  Herrn  Recensenten, 
das  in  dem  Satze  gipfelt:  „Das  Gefühl  muss  mit  dem  des 
Dichters  so  verwachsen  sein,  dass  ein  knabenhaftes  Warum 


4  Morsbach 

denn?  gar  nicht  mehr  Platz  hat,  sondern  die  Wirkung  des 
Klanges  vor  der  Seele  steht,  wie  die  Wirkung  der  letzten 
3  Takte  in  Beethoven's  Adur  Symphonie."  Ich  meinerseits 
gestehe  gerne,  dass  ich  für  eine  solche  musikalisch-philolo- 
gische Behandlung  der  Werke  Theokrit's  durchaus  kein  Ver- 
ständniss  habe. 

Kapitel  VIII. 

KURZE  ENDSILBEN  IM  DORISCHEN. 

Sie  zerfallen  in  3  Kategorien:  in  solche  Endungen, 

1)  die  einen  oder  zwei  Konsonanten  verloren,  ohne  dass 
die  übliche  Ersatzdehnung  stattgefunden  hat, 

2)  in  denen  die  sogen.  Hyphäresis  eingetreten  ist  statt 
der  gewöhnlichen  Kontraktion, 

3)  in  denen  ein  Schlussiota  abgeworfen  ist. 

§  18. 

Die  erste  Kategorie  erstreckt  sich  auf  den  accus,  plur. 
der  sogen.  1.  und  2.  Deklin.  (ag,  og  statt  äg,  tog  oder  ovg, 
aus  avg1),  ovg)  und  die  Nominative  der  sogen.  3.  Deklin., 
wie  rälag  für  räläg  aus  *TtxXavg,  Malöeg  für  MaXorjg 
(Seig)  aus  *  MaloevTg}) 


')  Mit  Recht  nimmt  Ahrens  diall.  II  S.  178  auch  in  Wörtern  wie 
toQavs,  wo  «  ursprünglich  lang  war,  eine  Mittelstufe  wnüi'g  an,  die  uns 
zu  wo«?  führt. 

2)  Diese  Kürze  hat  nur  statt  in  mehrsilbigen  Wörtern,  die  ursprüng- 
lich auf  pg  oder  vrg  [v9s)  mit  vorhergehendem  kurzem  Vokal  im  Nomi- 
nativ ausgingen,  in  denen  v  oder  vz  (»<#)  vor  dem  Nominativzeichen 
ohne  Ersatzdehnung  geschwunden  ist.  Unverkürzt  bleiben  also  auch  im 
Dorischen  Wörter  wie  noi/ntjy  etc.,  die  auf  lautlichem  Wege  das  Nomi- 
nativzeichen verloren  haben,  wie  auch  alle  andern  Nominative,  die  nicht 
unter  obige  Gesichtspunkte  fallen.  Einsilbige  Wörter  wie  eis,  näg 
nehmen  auch  im  Dorischen  die  übliche  Ersatzdehnung  an,  grade  so  wie 
nur  (aber  n^önav)  für  *nuvz  neben  zi&iv  für  *ziHvz  im  Gemein- 
griechischen.     Hoch  mögen  auch  hier  die  Doricr  hin  und  wieder  die 


lieber  den  Dialekt  Theokrit's.  5 

Inschriftlich  bezeugt  ist  uns  die  Kürze  des  accus,  plur. 
der  2.  Dekl.  für  einen  grossen  Theil  der  Kretenser,  die  Cyre- 
näer,  Theräer,  Astypaläenser,  Koer  und  altern  Delphier,  also 
für  Stämme  der  doris  severior  und  mitior.  v.  Ahr.  diall.  II 
§  21  und  add.  zu  S.  173.  1,  3.  Hey  de  dial.  Cretica  Dessa- 
viae  1869  S.  25.  Kleemann  de  dial.  Cretica  1S72  S.  3  u.  7. 
Hartmann  de  dial.  Delphica  Vratisl.  1S74  S.  37  (u.  p.  2). 
Bei  diesen  nimmt  Ahrens  daher  mit  Recht  auch  die  Kürze 
des  accus,  plur.  der  1.  Dekl.  an. 

Von  dor.  Dichtern  findet  sich  die  Kürze  der  2.  Deklin. 
bei  Epicharm  2mal,  selten  bei  Pindar  (v.  Peter  de  dial. 
Pind.  Hai.  Sax.  1866  S.  35  f.),  die  Kürze  der  1.  Deklin.  bei 
Alkman,  Tyrtäus3),  Epicharm,  Stesichorus  und  im  Chelidonis- 
mus  puerorum  Rhodiorum.    v.  Ahr.  a.  a.  0. 


Kürze  gesprochen  haben,  wie  uns  dor.  nciv  bezeugt  ist.  v.  Ahr.  diall. 
II  S.  1  TS.  Bei  Theokrit  stets  Länge  in  ils,  ovfofs.  v.  diss.  de  dial.  Theoer. 
§  S.  1.    Ferner  neig  9,  33.  tiüv  7,  44  wo  das  Metrum  Länge  erfordert. 

Dor.  noQ,  nös  steht  für  sich  allein,  da  der  Ausfall  von  d  vor  s 
keine  Ersatzdehnung  im  Griechischen  bewirkt  und  die  Länge  rcwV,  novs 
nur  dem  bekannten  Dehnungsgesetze  der  einsilbigen  Wörter  zuzuschreiben 
ist.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  175  u.  Meister  de  dial.  Heracl.  Ital.  in  Curtius 
Studien  Vol.  IV  S.  392  f. 

3)  Merzdorf  (quaestiuneulae  Empedocleae  S.  43  ff.  in  den  Commen- 
tationes  philol.  scr.  sem.  phil.  reg.  Lipsiensis  qui  nunc  sunt  et  qui  nuper 
fuerunt  sodales.  Lipsiae  1S74)  sagt  darüber:  Accedit  quod  etiam  Alcman 
et  Tyrtaeus,  qui  ex  patrio  sermone  nihil  simile  sumere  poterant,  sine 
dubio  Hesiodum  secuti  us  usurpant.  Ebenso  urtheilte  Krampe  de  dial. 
lacon.  S.  36  f.  Das  scheint  mir  durchaus  unbegründet.  Auch  für  den 
sikelischen  Dialekt  sind  diese  Kürzen  inschriftlich  nicht  bezeugt,  viel- 
mehr das  Gegentheil.  Und  doch  nimmt  auch  Merzdorf  p.  43  für  diese 
wegen  der  bei  Epicharm  und  Theokrit  vorkommenden  Beispiele  die 
Kürze  an. 

Uebrigens  ist  es  noch  lange  nicht  erwiesen,  dass  für  die  Zeit  des 
Alkman  und  Tyrtaeus  im  Lakonischen  die  Kürze  zu  verwerfen  sei,  ob- 
gleich der  spätere  Lakonismus  (wenigstens  der  der  Inschriften i  nur  die 
Länge  hat.  Offenbar  hat  sich  bei  einem  Theile  der  Dorier  schon  früh 
die  Länge  festgesetzt  (im  Munde  des  gew.  Volkes  wird  die  Kürze  sich 
auch  hier  länger  erhalten  haben),  bei  andern  später,  wie  bei  den  Jüngern 
Delphiern  im  Gegensatz  zu  den  altern. 


6  Morsbach 

Es  erbellt  also,  dass  diese  Verkürzung  ursprünglich  die 
verschiedensten  Zweige  des  Dorismus  umfasste,  und  dass  bei 
den  einen  die  Kürze,  bei  den  andern  die  Länge  schon  früh 
das  Uebergewicht  erlangte. 

Der  verkürzte  nomin.  sing,  der  3.  Deklin.  kommt  auf 
Inschriften  nicht  vor.  Er  wird  uns  nur  von  Grammatikern 
bezeugt  mit  Einweisung  auf  einzelne  Dichter  wie  Hesiod  und 
Callimachus.  Diese  Verkürzung  scheint  weniger  verbreitet 
gewesen  zu  sein  und  findet  sich  auch  nur  höchst  selten  bei 
Dichtern,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  173  f.  Bei  Theokrit  nur  ein 
einziges  Beispiel:  xälag  2,  4  vor  der  bukol.  Caesur;  sonst 
überall  die  Länge  vom  Metrum  gefordert:  anoövg  3,  25. 
/Accveig  5,  16.  a.7io-/Xivag  7,  130.  vr/.äoag  8,  89.  Iv.TiXevoctg 
14,  54.  öiöovg  14,  63,  und  zwar  stets  in  der  Arsis  mit  Aus- 
nahme von  s/ncpvg  2,  56.  Am  Versschluss  finden  sich  ano- 
vliv&eig  3,  38.  Igao^eig  14,  53.  Andere  Stellen,  wo  solche 
Formen  auf  ag,  vg  durch  Position  lang  sind  oder  am  Vers- 
schluss stehen,  kommen  hier  nicht  in  Betracht.  Dagegen 
findet  sich  häufig  bei  Theokrit  die  Kürze  des  accus,  plur. 
der  1.  und  2.  Deklination. 

Von  der  1.  Deklination  gibt  es  21  Fälle,  wo  das  Metrum 
Kürze  erfordert:  erfrag  3,2.  4,  2.  5,  42.  Nv(.icpag  4,  29. 
avroläg  5,  103.  oxi'Alccg  5,  121.  näoag  5,  146.  1,  83.  4,  3. 
övQccg  6,  32.  15,  65.  y.ccläg  7,  87.  10,  38.  xaivüg  10,  35. 
oyvag  1,  134.  xäg  3,  3.  5,  64.  5,  73.  5,  109.  xiaoag  5,  136. 
rgcoyolaag  9,  11.  Die  Kürze  findet  sich  in  allen  Versfüssen 
und  2mal  vor  der  bukolischen  Caesur :  &i)Qag  6,  32.  avvoXäg 
5,  103. 

Länge   erfordert   das   Metrum  an  4  Stellen:    rag  5,  89 


Selbst  einigen  Stämmen  der  Aeolis,  den  Thessaliern  und  Arkadern, 
scheinen  diese  Kürzen  nicht  fremd  zu  sein.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  533  u. 
Gelbke  de  dial.  Arcadica  in  Curtius  Stud.  Vol.  II  Heft  I  S.  25.  Jeden- 
falls sind  die  verkürzten  Infinitive  für  die  Arkader  inschriftlich  ge- 
sichert. Zweifelhafter  ist  das  vom  Scholiasten  zu  Thucyd.  III,  TS  als 
böotisch  überlieferte  dixuodtv.  v.  Bergk  commentatio  de  titulo  arcadico 
im  index  scholar.    Halens.   1860/61  S.  15. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  7 

im  1.  Fuss.  Mgag  2,  6  (2.  F.).  (pilag  7,  104  (4.  F.)  überall 
in  der  Arsis.  Doch  auch  rag  8,  35  in  der  Thesis,  was  Fritzsche 
mit  Unrecht  gegen  die  Handschriften  in  räoö"  geändert  hat. 
v.  xQyo^ug  15,  63  und  das  oben  erwähnte  efitpvg  2,  56  in 
der  Thesis. 

Die  Kürze  des  accus,  plur.  der  2.  Deklin.  fordert  das 
Metrum  an  7  Stellen:  naqd-hog  1,  90  {tag  e.  k.  ovg  p.). 
Xvxog  4,  11  (cog  e.  k.  a  sec.  p.).  diöv/.iar6y.og  5,  84  (cog  p. 
k.  ov  m.).  Xvxog  5,  106  (cog  k.  ovg  p.  ov  m.).  ä/u7tiÄog  5, 
109  (cog  m.  k.  oug  p.).  daovyJoxog  5,  112  (cog  m.  p.  k.). 
v.ccvd-ÜQog  5,  114  (cog  m.  p.  oug  k.).  Die  Unwissenheit  und 
Flüchtigkeit  der  Abschreiber  haben  die  richtigen  Endungen 
fast  durchweg  verwischt.  Die  Kürze  steht  überall  vor  der 
bukolischen  Caesur  mit  Ausnahme  von  5,  106  im  5ten  und 
5,  112  im  3ten  Fuss. 

Länge  verlangt  das  Metrum  an  6  Stellen:  ocpd-ahuüg 
1,  88  (3.  F.).  ÖQV{MÖg  1,  117  (3.  F.).  ruiccgcog  8,  70  (5.  F.). 
rcog  10,  34  (l.  F.).  rcöy.cog  15,  20  (2.  F.)  überall  in  der  Arsis 
mit  Ausnahme  von  xayouwg  15,  63  (1.  F.  Thesis).  Am  Vers- 
schluss  findet  sich  7mal  die  Endung  cog  nach  den  Msten; 
nur  in  ocpd-a'kf.icög  1,  88  hat  von  den  bessern  Handschriften 
og  der  cod.  e. 

An  den  25  übrigen  Stellen,  wo  Positionslänge  eintritt, 
geben  die  Mste  stets  die  Länge,  meist  cog,  seltener  ovg. 
v.  dissert.  S.  38. 

§  19. 

Die  zweite  Kategorie  umfasst  den  nominat.  plur.  der 
3.  Deklin.  auf  eg  statt  seg,  den  genet.  sing,  og  aus  oog  der 
feminina  auf  co  und  cog,  die  2.  pers.  sing.  act.  der  verba 
pura  im  Praesens  und  der  dor.  Futura  auf  eg  statt  Big,  und 
endlich  die  Infinitivendung  ev  statt  eiv,  also  die  Infin.  des 
Praesens,  Perfects  (dor.  dedcöy.siv),  Aor.  2,  Futur,  und  der 
verba  pura. 

Die  Kürze  ist  durch  hyphaeresis  entstanden.  Ich  nehme 
dieselbe  trotz  Fritsch  de  hyphaeresi  (in  Curtius  Stud.  Vol.  VI 


8  Morsbach 

S.  87  ff.)  S.  124  f.  für  alle  genannten  Infinitive  an.  Denn 
aeol.  cf6Qi]v,  dor.  (pigev,  ion.  cptgeiv  sind  ohne  Zweifel  mit 
Curtius  Verbum  II  S.  110  auf  eine  Grundform  *q>eqetv  zu- 
rückzuführen.   Vgl.  auch  Meister  dial.  Her.  S.  421  f. 

Inschriftlich  bezeugt  ist  der  infin.  praesens  für  die  Kre- 
tenser,  Theräer,  die  altern  Delphier  und  Herakleer;  der  inf. 
perf.  für  die  Nisyrer;  der  inf.  aor.  2  für  die  Kretenser  und 
Theräer;  der  inf.  fut.  für  die  älteren  Delphier  und  Alae- 
siner;  der  inf.  der  verba  pura  für  die  Kretenser,  die  altern 
Delphier  und  Theräer.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  176  ff.  u.  addend. 
Hey  de  dial.  Cret.  S.  23.  Kleemann  dial.  Cret.  S.  7  (wo 
indess  der  Kückschluss  von  den  Jüngern  Gortyniern  auf  die 
altern  nicht  stichhaltig  ist).  Hartmann  dial.  Delph.  S.  44. 
Es  sind  wiederum  Stämme  der  doris  severior  und  mitior. 
Ob  von  den  bezeichneten  Völkerschaften  aber  eine  jede  alle4) 
genannten  Infinitive  verkürzt  habe,  lasse  ich  dahingestellt. 
Wenigstens  beweisen  die  Inschriften  nicht  das  Gegentheil, 
da  nirgends  alle  Infinitivarten  vertreten  sind.  Ahrens  S.  179 
u.  addend.  nimmt  auch  für  die  Cyrenäer,  Koer  und  Astypa- 
läenser  die  verkürzten  Infinitive  an. 

Von  Dichtern  findet  sich  bei  Alkman5),  Pindar  (v.  Peter 
d.  Pind.  S.  56  f.),  in  Aristophanes'  Acharnern  (wo  der  Me- 
garer  auftritt),  und  in  einem  epitaphios  bei  Athenaeus  der 
verkürzte  Infinitiv  und  zwar  des  Praesens,  der  der  verba 
pura  auch  bei  Alkman.    v.  Ahrens  a.  a.  0. 

Dagegen  eg  für  seg  in  der  3.  Deklin.  ist  nur  2mal  in- 
schriftlich bezeugt  für  die  Kretenser  und  Cyrenäer,  og  für 
oog  nur  lmal  in  sLaxög  für  die  älteren  Delphier.  Von 
Dichtern  findet  sich  nur  lmal  bei  Callimachus  diese  Kürze 
in  ßionlavtg  =  ßionlavelg.   v.  0.  Schneider  Call.  II  fr.  I*i7. 


•i  Für  den  verkürzten  infin.  perfecti  (didiöxtv)  versteht  es  sich  von 
selbst,  dass  er  nicht  bei  allen  sich  finden  kann,  da  die  Herakleer  be- 
kanntlich nt<pi<Tfvx>~/jif  etc.  sagten,    v.  Ahr.  diall.  II  S.  330  f. 

5)  Alkman  in  Bergk's  poet.  lyr.  ed.  III  atldtr  fr.  1,  3.  Im  hymn. 
auf  die  Dioscuren  p.  II  v.  '.i  biawiv.  7(5,  4  h»itv  cf'  «cJW  wie  Porson 
gebessert;  überliefert  ist  ia&ti  iv  düdccv. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  9 

Diese  Verkürzung  scheint  überhaupt  selten  gewesen  zu 
sein.  Auch  bei  Theokrit  findet  sich  nichts  derart;  er  hat 
entweder  eeg  oder  eig.  Die  Feminina  auf  w  und  tog  haben 
ovg  im  gen.  bei  ihm.  v.  dissert.  S.  69  u.  78.  Dagegen  hat 
Theokrit  den  verkürzten  infin.  praesens  öfters.  Das  Metrum 
fordert  ihn  an  3  Stellen:  TtoxißXeitev  5,  36  (eiv  e.  k.).  e-/ev 
6,  26  vor  der  buk.  Caesur,  und  Ttonnvodev  5,  7  im  5.  F. 
Länge  verlangt  das  Metrum  an  5  Stellen:  ciyeiv  10,  2  (2.  F.). 
'/.ryeiv  10,  51  (2.  F.).  cpeoeiv  11,  59  (4.  F.)  in  der  Arsis; 
ogjvCeiv  11,  71  (1.  F.).'  sQTteiv  15,  26  (1.  F.)  in  der  Thesis. 
Am  Versschluss  findet  sich  der  infin.  praesens  22mal:  1,  42. 
2,  130,  153.  4,  8.  5,  10,  27,  107,  136.  7,  30,  94,  100.  8, 
4,  29,  71,  83.  9,  13.  10,  54,  56.  11,  65.  14,  40.  15,  28,  96. 
Das  Verhältniss  der  bessern  Handschriften  untereinander 
ist  folgendes: 

ev     :     eiv  (oder  tjv). 
Die  bessern  Mste  oder  alle 
4     :     12 
cod.  k 
6     :     16 
cod.  p 
9     :     13 
cod.  m  (oder  e  wo  m  fehlt) 
8     :     14 
Schwanken   der   bessern   Handschriften   an    6    Stellen. 
Ahrens   und  Ziegler  haben   ausser  delöev   8,  4,  71    überall 
die  Länge    hergestellt.     Die  Ausnahme  im   Sten   Idyll  hat 
durchaus  keine  Berechtigung.    Die  Länge  ist  am  Versschluss 
konsequent  durchzuführen;  nur  scheinen   hier   die  Infinitive 
auf  -odev  dieser  Regel  zu  widersprechen,  da  von  den  bessern 
Msten  die  meisten  odev  geben  und  die  Endung  odev,  sowie 
odeg  (ovgiodeg)  auch  innerhalb  des  Verses,  wo  die  betreffen- 
den Endungen  durch  Position  lang  sind,  handschriftlich  ge- 
sichert ist.     Am  Versschluss  finden  sich:    Tzw.üoöeiv  2,   153 
(uv  p.  ev  vulg.).   egioöeiv  4,  8  (eiv  k.  ev  vulg.).  5,  136  (ev 
vulg.j.     Innerhalb    des    Verses   ist    die   Kürze    odev   besser 


10  Morsbach 

bezeugt.  Es  tritt,  wie  gesagt,  überall  Positionslänge  ein. 
ovoiadev  1,  14  (2.  F.)  {ev  k  =  eiv.  ev  vulg.).  8,  4  (3.  F.). 
11,  38  (2.  F.).  uvdiodev  10,  58  (2.  F.).  ov^uraioöev  11,  77 
(3.  F.).  ötüQiaösv  15,  93  (2.  F.)  und  zwar  steht  die  Kürze 
stets  in  der  Arsis.  An  diesen  6  Stellen  haben  Ahrens  und 
Ziegler  in  ihren  Ausgaben  die  Kürze  festgehalten.  —  Dem- 
selben Gesetze  folgt  die  Endung  aöeg  der  2.  pers.  sing. 
Hier  findet  sich  aber  adeig  am  Verschluss  in  allen  guten 
Msten,  s.  den  folgenden  Paragraphen.  Ich  halte  daher  mit 
Ahrens  und  Ziegler  auch  odeiv  am  Verschluss  für  das  Rich- 
tigere. —  An  den  übrigen  Stellen,  wo  Positionslänge  ein- 
tritt und  die  Infinitive  sich  nicht  auf  aöev  endigen,  geben 
die  Mste  durchweg  die  Länge  (meist  eiv,  seltener  >;v):  %%et» 
8,  54  (2.  F.).  11,  49  (4.  F.).  14,  21  (5.  F.).  yivioo/.eiv  11,  5 
(2.  F.).  noiuaiveiv  11,  65  (2.  F.).  ineveiv  14,  67  (4.  F.)  in 
der  Arsis.  yaigeiv  14,  1  (1.  F.)  in  der  Thesis.  Die  Mste 
schwanken  nur  in  ßöo/.eiv  4,  2  (eiv  e.  k.  ev  vulg.)  in  der 
Arsis  des  4.  F. 

In  den  Infinitiven  des  Futurums,  aor.  2  und  perf.  act. 
hat  Theokrit  niemals  Verkürzung.  Die  Mste  schwanken 
zwischen  eiv  und  rv. 

Endlich  ist  auch  hyphaeresis  anzunehmen  in  der  ge- 
kürzten 2ten  pers.  sing,  der  verba  pura  auf  eto  und  des 
dor.  Futurums,  was  Fritsch  in  der  genannten  Schrift  de 
hyphaeresi  ganz  übersehen  hat.  Diese  Formen  kommen  in- 
dess  bei  Theokrit  nicht  vor.  Ich  verweise  auf  den  folgenden 
Paragraphen. 

§  20. 

Ein  Theil  der  Dorier  hat  statt  der  gew.  Endung  eig- 
der  2ten  pers.  sing,  die  kürzere  eg.  Die  Kürze  ist  durch 
Abwerfen  des  Schlussiota  aus  der  altern  Form  *leyeai  ent- 
standen. Bei  den  verbis  puris  auf  eio  und  dem  dor.  Futurum 
tritt  dazu  noch  hyphaeresis  ein.  Die  Tragweite  solcher 
Formen  bei  den  Doriern  lässt  sich  nicht  erweisen,  da  die 
2ten  Personen  auf  Inschriften  kaum  vorkommen.    Von  Gram- 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  11 

matikern  ist  uns  nur  die  gekürzte  2te  pers.  praesentis,  auch 
die  der  verba  pura  bezeugt,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  175  f.  Nach 
Eustathius'  Zeugniss  hatten  die  Theräer  diese  Kürze,  welche 
Ahrens  (a.  a.  0.  S.  179  u.  addend.)  auch  für  die  Kretenser. 
Cyrenäer,  Koer,  Nisyrier,  Astypaläenser  und  älteren  Delphier 
annimmt. 

Bei  Theokrit  fordert  das  Metrum  keinmal  eg;  dagegen 
4mal  die  Länge  im  Praesens :  -9-Qojay.eig  7,  25  (3.  F.)  in  der 
Arsis.  zQi]odaiQ  8,  11  (1.  F.).  Ttaiaöeig  14,  8  (I.F.).  eoneig 
15,  136  (1.  F.)  in  der  Thesis. 

Diese  Endung  steht  16mal  am  Verschluss:  1,  91,  148. 

3,  24.  4,  3,  46,  53,  63.  5,  52,  85,  122.  7,  21.  10,  6.  11,  30, 
75.  15,  31,  90.    Darunter  sind  2  Formen  auf  adeig:  egloöeig 

4,  63.  oadeig  5,  52.  Die  bessern  Mste  geben  überall  sig 
ausser  4,  3  a/ieXyeig  (ei  p.  sg  vulg.).  Ahrens  und  Ziegler 
haben  auch  hier  die  Länge  mit  Recht  hergestellt.  Die  Les- 
art äsldeg  1,  19  ist  höchst  zweifelhaft.     Vgl.  die  Editoren. 

An  den  übrigen  Stellen,  wo  Positionslänge  eintritt,  ist 
die  Länge  handschriftlich  bezeugt  in:  leystg  5,  78  (3.  F.). 
XQ^adeig  8,  11  (4.  F.).  €Xeig  10,  17  (4.  F.).  dileig  15,  41 
(3.  F.)  in  der  Arsis;  cpevyeig  11,  24  (1.  F.)  in  der  Thesis. 

Nur  an  einer  einzigen  Stelle  ist  hier  die  Kürze  gesichert 
durch  alle  Handschriften,  das  ausdrückliche  Zeugniss  des 
alten  Scholiasten  und  anderer  Grammatiker  (vgl.  die  Ausgaben 
von  Ahrens  und  Ziegler),  nämlich  augiodsg  1,  3,  wo  eg  in 
der  Arsis  des  2ten  Fusses  steht.  Theokrit  folgt  hier  dem- 
selben Gesetze,  das  er  auch  bei  den  verkürzten  Infinitiven 
auf  oöev  angewandt,  worüber  oben  die  Rede  war.  Daher 
ist  auch  8,  11  an  2ter  Stelle  ZQfjodeg  zu  schreiben,  was 
offenbar  in  Folge  des  ersten  vom  Metrum  geforderten  xQTr 
odeig  korrumpirt  ist. 

In  den  Verben  auf  eco  und  im  dor.  Futurum  hat  Theokrit 
niemals  diese  Kürze.  Die  Handschriften  schwanken  auch 
hier  zwischen  et  und  r;  (letzteres  seltener). 


12 


Morsbach 


Folgende  Tabelle  gibt  eine  klare  Uebersicht  über  die 
bei  Theokrit  vorkommenden  dorischen  kurzen  Endsilben. 
Vom  Metrum  geforderte  Längen  sind  in  Klammern  mitauf- 
gefübrt. 


US 

(l.decl.) 

OS 

(2.  decl.) 

nom.  sg. 
(3.  decl.) 

(verb.) 

IV 

(verb.) 

Summa 

£3 

>  N 

l 

2  — 

1  (2) 

1*  — 

1*  — 

5 

(2) 

152 

2 

2  (1) 

—  — 

1  (1) 

—  — 

1 

(2) 

166 

3 

2  

—  — 

-  (U 

—  — 

2 

(1) 

54 

4 

.  3  — 

1  — 

4 

— 

63 

5 

8  (1) 

5  — 

-  (li 

—  — 

2   — 

15 

(2) 

150 

6 

1  — 

—  — 

—  — 

1   — 

2 

— 

46 

7 

1  (1) 

—  — 

-  (1) 

-  (1) 

—  — 

1 

(3) 

157 

8 

-  (1) 

-  (1) 

-  (1) 

1*  (1) 

1*  - 

2 

(4) 

93 

9 

l  — 

1 

— 

36 

10 

2  — 

-  (1) 

—  — 

—  — 

1*  (2) 

3 

(3) 

58 

11 

2*  (2j 

2 

(2) 

81 

14 

—  — 

—  — 

-  (2) 

-  (1) 

—  — 

— 

(3) 

70 

15 

1  — 

-  (2) 

—  — 

-  (1) 

1*  (1) 

2 

(4) 

149 

Sum. 

21  (4) 

7  (6) 

1  (7) 

2  (4) 

9  (5) 

40 

(26) 

- 

Anmerkung: 
Nicht  eingeklammerte  Zahlen  =  das  Metrum  erfordert  Kürze. 
Zahlen  mit  Sternchen  =  Kürze,  wo  Positionslänge  eintritt. 

Eingeklammerte  Zahlen  =  das  Metrum  erfordert  Länge. 

Als  Gesammt-Resultat  ergibt  sieb  Folgendes: 
Theokrit6)    bat   in   den  betreffenden  Formen  weder  die 
Kürze  noeb   die  Länge   durchweg  angewandt.     Das  Metrum 


°)  In  den  dorischen  Hymnen  des  Callimachus  fordert  das  Metrum 
nur  lmal  Kürze:  tpigtv  6,  10  vor  der  bukol.  Caesur.  Sonst  bieten  die 
Mste  die  Länge  wie  bei  Theokrit.  <\rn'.\nr  5,  100.  rn'Aiiv  6,  53  inner- 
halb des  Verses,  wo  Positionslänge  eintritt.  Daher  Blomtield  mit  Un- 
recht niXiv  konjizirt  hat,  was  die  Editoren  und  zuletzt  noch  Schneider 
aufgenommen  haben.  Am  Versschluss  finden  sich  keine  iniin.  praeaentis. 
h.  5,  3  bessert  Bchneider  %qihv.    Itie  meisten  Mste  geben  ?gnet,  einige 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  13 

erfordert  an  32  Stellen  die  Kürze,  an  26  die  Länge.  Ausser- 
dem rindet  sich  die  Kürze  an  8  Stellen,  wo  Positionslänge 
eintritt.  Es  sind  die  Verbalformen  auf  adsg  und  oder.  Im 
übrigen  hat  Theokrit  sowohl  innerhalb  des  Verses,  auch  wo 
die  Silbe  schon  durch  Position  lang  ist,  sowie  am  Versschluss 
stets  die  Länge. 

Hervorzuheben  ist,  dass  Theokrit  die  Kürze  besonders 
häufig  im  accus,  plur.  der  1.  Deklin.  anwendet  und  dass  in 
der  Coniugation  nur  das  Praesens  der  sogen,  verba  auf  to 
Kürze  erleidet. 

Von  den  bukolischen  und  mimischen  Idd.  zeichnet  sich 
besonders  das  5.  buk.  Id.  durch  zahlreiche  Kürzen  aus.  Das 
hat  wohl  darin  seinen  Grund,  dass  in  keinem  andern  Idyll 
der  angeschlagene  Ton  ein  so  derber  und  volkstümlicher 
ist  wie  hier. 

Kapitel  IX. 

KONSONANTEN. 

I.     STUMME    KO>SOXA>TEX. 

A.    Gutturale. 
§  21. 
Die  Adverbien  der  Zeit  auf  v.o.  sind  gemeindorisch,    v. 
Ahr.  diall.  II  §  44  nr.  13.    Peter  de  dial.  Pind.  S.  19.   Der 


toxti.  Der  Infinitiv  ist  hier  am  Platz,  doch  ist  die  vollere  Form  suniiv 
vorzuziehen.  Die  Infinitive  anderer  Zeiten  finden  sich  niemals  verkürzt 
(in  den  Msten  überall  die  Länge).  Desgleichen  die  2.  pers.  sing, 
und  der  accus,  plur.  der  1.  u.  2.  Deklin.  Länge  erfordert  hier  das 
Metrum  in:  rüg  6,  129.  /LttydXto?  5,  5.  ocp&cäjuüis  5,  80.  kqävuts  6,  73. 

Callimachus  hat  also  im  Ganzen  nur  lmal  die  Kürze  angewandt 
und  zwar  im  infinit,  praesentis. 

Auch  in  den  dorisch  gefärbten  Epigrammen  finden  sich  solche 
Kürzen  höchst  selten.  Simonides  bei  Bergk  in  dem  unächten  Epigramm 
(v."  Kaibel  im  Rhein.  M.  2S.  1ST3  S.  442)  98,  3  ni^aüi.  Leonid.  Tar.  in 
Anth.  Pal.  VI,  2SS,  7  ond&Ze. 


1 4  Morsbach 

Guttural  ist  ursprünglich,  v.  Curtius  Grundz.4  S.  480.  Bei 
Theokrit7)  sind  dieselben  vielfach  überliefert.   Zu  den  dissert. 

5,  57  besprochenen  Stellen  kommen  hinzu:  no/S  1,  66.  4,  28 
(x  p.  k.  r  e.).  4,  59  (x  k.  vulg.  r  e.  p.).  5,  9,  36,  81,   143. 

6,  2.  7,  78  (r  p.).  8,  35.  9,  29  (r  m.  k.).  tox  5,  12  (x  k. 
vulg.  r  e.  p.).  oV  5,  134  (*  p.).  6,  29.  11,  8.  7t°q7to%  8,  34. 
11,  68.  Daher  sind  mit  Hecht  korrigirt  und  in  die  Texte 
aufgenommen:  oV  5,  116.  (t  die  Mste  bei  Ziegler  u.  Ahrens 
ausser  K.  M.).  allox3  2,  155  (r  vulgo).  Desgleichen  findet 
sich  oV  7,  54  in  den  Msten,  das  die  neuern  Editoren  nicht 
zu  ändern   wagten.     Doch   v.  dissert.  s.  57.     Ferner  yäxav 

7,  53,  das  H.  Weber  (die  dor.  Partik.  v.a  s.  79)  in  yüy.av 
verbessert.  Darüber  später  bei  der  Partikel  /.«.  Endlich 
ist  15,  32  Ttave  itoy*  ola  zu  schreiben  nach  Ahrens'  erster 
Coniectur.  Doch  5,  23  ist  die  Präposition  rtoz'  (■/.  p.  k.  e.) 
am  Platze,  sowie  auch  5,  37  eg  iL  nod-kqiiEt  und  15,  148 
ftrjde  noxiv-3-jig  das  Richtigere  ist.  Aber  5,  62  steht  tzoS-' 
für  no&i  =  Tcod-iv.  v.  Ahr.  praefat.  d.  kleinen  Ausg.  Das- 
selbe nimmt  Ahrens  auch  11,  62  an,  wo  indess  cog  eidcö, 
tl  Ttoy*  mit  den  meisten  Editoren  zu  schreiben  ist.  Ttod-3 
geben  hier  fast  alle  Mste. 

Wie  die  Ioner  und  Lesbier,  so  haben  auch  die  älteren 
Dorier  die  tenuis  in  dtxofiai  festgehalten,  v.  Ahr.  diall.  II 
S.  82.  Meister  de  dial.  Her.  S.  413.  Doch  in  der  jüngeren 
Doris  bürgerte  sich  allmählich  die  aspirata  ein.  Theokrit 
hat  idi%£0&e  2,  114  wie  Callim.  h.  5,  137.  Bei  Pindar 
schwanken   die   Handschriften,     v.  Peter  dial.  Pind.   S.  19. 

Als  dorisch  wird  uns  von  Grammatikern  die  aspirata 
in  aTQex^g  bezeugt,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  83.  Pindar  und 
Callimachus  h.  5,  137  (%  M)  haben  die  tenuis.  Desgleichen 
Theokr.  2,  151  ocrge/Jg.  Ahrens  hat  aus  cod.  F  mit  Unrecht 
argeyjg  in  den  Text  aufgenommen.  Die  aspirata  in  ärge- 
%rJQ   ist  wie  die  in  hv/vöog  zu  beurtheilen.     Sie  gehört  der 


7)  Auch  bei  Calliniaclms  von  Schneider  in  den  dor.  Hymnen  überall 
hergestellt,    v.  adnot.  zu  h   §,  9, 


lieber  den  Dialekt  Theokrit's.  15 

Volkssprache  an.  v.  Schneidewin  Randnot.  zu  Ahr.  dor.  dial. 
in  Bergk's  und  Caesar's  Zeitschr.  f.  d.  Alterth.  1844  S.  156 
und  Koscher  de  aspir.  vulg.  apud  Graecos  in  Curtius  Stud.  I 
Heft  II  S.  82. 

yivo\.iai  und  y'tvtoavM  statt  des  älteren  ylyvo\.iai,  yiyvw- 
o/.co  war  bei  den  Dörfern  allgemein  üblich  (Ahr.  diall.  II 
S.  112),  während  diese  Formen  bei  den  Attikern  sich  erst 
seit  Alexander  festsetzten  (Wecklein  cur.  epigr.  S.  56  f.). 
Daher  bei  Theokrit  durchweg :  eyiveto  2,  88  (lyevero  p.  m.). 
ylvsT*  11,  4.  yiverai  11,  58.  yivcoo/.eiv  11,  5.  yivcooy.co  11, 
30  (yiyv-  k.). 

Als  dorisch  wird  uns  bezeugt  cgvr/eg  etc.  statt  des  gew. 
ogvid-eg  und  aus  Alkman  und  Pindar  belegt,  v.  Ahr.  diall.  II 
S.  243.  Dasselbe  hat  Theokr.8j  ogvi/eg  5,  48  {&  a  sec.  e). 
7,  47.  bqviywv  7,  60  (y  m.  p.  k.).  Aber  oqvigiv  8,  58.  — 
Uebergang  von  #  in  %  ^  schwerlich  anzunehmen,  v.  Curtius 
Grundz.4  S.  486. 

Dorisch  ist  jedenfalls  auch  yläycov  5,  56  statt  des  atti- 
schen Sh'jtov.  v.  Koen  zu  Greg.  Cor.  ed.  Schaefer  S.  40. 
Curtius  Grundz.  ^  S.  473  f. 

Ob  aber  jiuxxog  dem  Dorismus  eigentümlich  ist,  bleibt 
fraglich,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  104  u.  addend.  Theokrit  hat 
nur  diese  Form9)  in  den  bukolischen  und  mimischen  Ge- 
dichten: 5,  66.  8,  64.  15,  12  {%q  p.j.   15,  42. 

§  22. 

Gutturaler  €harakter  der  Verben  auf  -Leo  im 

Dorischen. 

I. 

Die  Verben  auf  -loj  haben  bekanntlich  im  Dorischen 
ein  |  im  Futurum  und  Aorist,  wo  in  audern  Dialekten  bald 
(7 ff,  bald  einfaches  ö  erscheint,   v.  Ahr.  diall.  II  §  11.  Heibig 


6i  Nicht  Callimachus.    v.  Schneider  adn.  zu  h.  5,  123. 
°)  Auch  Callimachus  in  dem  dor.  hymn.  6,  111  ui/./.ä. 


16  Morsbach 

dial.  Cret.  S.  32.  Curtius  Verbum  II  S.  272  ff.  Dies  ist  nicht 
nur  der  Fall  im  Dorischen,  wenn  das  C  im  Praesens  aus 
blossem  j  hervorgegangen,  sondern  auch  in  primitiven  Verben, 
wo  es  aus  6j  entstanden  ist,  wie  in  i'£a>  für  *ldja>.10)  Ob 
aber  in  Iqi'Coj  und  ähnlichen  ein  dentaler  Nominalstamm 
zu  Grunde  liegt,  darüber  sind  die  Ansichten  schwankend. 
Curtius  (Verbum  I  S.  358)  und  Joh.  Schmidt  (in  Kuhns  Zeit- 
schr.  B.  XXIII  3.  H.  1876  S.  290  ff.)  sprechen  sich  dagegen 
aus.  Was  nun  die  Erklärung  der  dorischen  Formen  mit  £ 
anbetrifft,  so  lässt  Curtius  (im  Anschluss  an  Aureus)  das- 
selbe aus  j  +  g  entstehen  (Verbum  II  S.  274  f.),  also  *di- 
Y.aja) ,  futur.  *dntajo(o,  ör/.a^to.  Wo  aber  der  Stamm  auf 
Dental  auslautet  und  dennoch  für  das  Dorische  ein  |  be- 
zeugt ist  (wie  in  uw),  da  nimmt  Curtius  seine  Zuflucht  zur 
falschen  Analogie.  Gegen  diese  Auffassung  hat  jetzt  Joh. 
Schmidt  (a.  a.  0.)  Einsprache  erhoben  und  eine  neue,  der 
Curtius'schen  immerhin  nahe  stehende  Erklärung  dieser 
Formen  gegeben.  Auch  Schmidt  geht  von  einem  Praesens 
*dr/MJto  aus,  das  er  aber  nicht  durch  ein  dem  j  vorge- 
schlagenes d,  sondern  durch  ein  vor  dem  Spiranten  ent- 
wickeltes g  zu  dr/.ä£w  werden  lässt.  Also  nicht  *  ör/.ajco, 
*  dr/.adjw ,  dr/.dtto ,  sondern  *dr/.ajw,  *diy.ctgjio,  öixäuco. 
Aus  diesem  g,  „einem  Laute,  der  genau  in  der  Mitte  zwischen 
d  und  gutturalem  g  liegt ",  erklärt  nun  Schmidt  die  doppelte 
Behandlungsweise  der  Futura  und  Aoriste  bei  den  Doriern 
und  übrigen  Griechen.  Wie  aus  *dutagjco  allmählich  di/.duo 
wurde,  so  auch  div.äoow  aus  *dixaga(o11),  *dr/.adoco,  und 
umgekehrt  bei  den  Doriern  aus  demselben  *dr/.agjco  das 
fut.  öi/m^co  aus  *divtagato,  *dixayoco.  Daher  sind  auch  für 
lyä).a$ct,  lyO.at-a  u.  s.  w.  keine  Praesentia  auf  -£<u  noth- 
wendigerweise  vorauszusetzen.     Auch   dorisches   xa&llffl   ist 


,0)  Es  ist  allerdings  das  einzige  Beispiel;  doch  kenne  ich  auch  kein 
gegen theiliges  auf  Inschriften. 

n)  „Vor  Konsonanten  schwand  das  j  in  der  Lautgruppe  gj  in  allen 
Dialekten."     Schmidt. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  17 

nicht  nach  falscher  Aualogie  gebildet,  sondern  *iöjia  ward 
zunächst  *(i'fjj'to  und  daraus  einerseits  *%ga(o,  Tito  als  conj. 
aor.,  andererseits  *(ldoto,  *'looio,  (iaio.  Daher  ist  an  v.a$i- 
yvvo&ciL  bei  Hippocrates  ebensowenig  Anstoss  zu  nehmen 
wie  an  dem  bekannten  Ttaiy-nov,  das  wie  rrcuö  auf  "na.-ij, 
*7rarigj,  *7xcifi{)  zurückzuführen  ist.  —  Das  ist  in  Kürze 
die  Auffassung  von  Johannes  Schmidt.  Mir  ist  eins  dabei 
auffallend.  Schmidt  erwähnt  nirgends  mit  klaren  Worten, 
wie  er  sich  das  £  des  Praesens  entstanden  denkt.  Blieb  das 
j,  sagt  er  s.  294,  hinter  dem  g  erhalten,  so  ging  gj  allmäh- 
lich in  £  über.  Das  soll  doch  wohl  heissen  durch  die  Mittel- 
stufe 6j,  wodurch  wir  auch  zu  dem  böotischen,  lakonischen 
und  megarischen  dö  in  yoctiiuariddio,  fiäööa  neben  yoai.ij.ia- 
ri'lco.  jiala  gelangen.  Und  wenn  dies  der  Fall  ist,  was  mir 
das  einzig  Richtige  scheint,  wie  stellt  sich  dann  t£<w  zu  der 
von  Schmidt  aufgestellten  Behauptung,  dass  *ci'dj'oj  zunächst 
*cigjoj  wurde?  Dies  müsste  ja  dann  wieder  in  *WJco  zu- 
rückverwandelt worden  sein,  um  Tito  werden  zu  können.  — 
Doch  genug  davon.  Die  ganze  Frage  bedarf  einer  gründ- 
lichen Revision,  wobei  sämmtliche  hierher  gehörige  That- 
sachen  sowohl  der  griechischen  Verbal-  als  Nominalbildung 
vom  chronologischen  und  phonetischen  Gesichtspunkte  aus 
ihre  Erledigung  finden. 

Wenden  wir  uns  nun  zu  den  betreffenden  theokriteischen 
Formen. 

1)  Denominativa  auf  -t,ta,  deren  Stamm  weder  auf  nach- 
weisbaren Guttural  noch  Dental  ausgeht.  Das  -'  des  Praesens 
ist  hier  aus  einfachem  j  hervorgegangen.  Folgende  haben 
£  im  fut.  u.  aor. 

'/.vyiitlv  1,  97.  Ino/.i^axo  4,  35.  ßovxoXia£fj  5,  44. 
yaoiifj  5,  71.  Igya^jj  10,  23.  l'^rja^a  14,  2S.  öeoTTJ^aoa 
15,  63.  nidSag  4,  35,  worüber  Curtius  Verb.  I  S.  345  aus- 
führlich handelt.    Ueber  ygoi^elrai  10,  68  v.  dissertat.  S.  68. 12) 


12)  Bei  Callim.  idixastv  5,  18  (J  BC.  a  V.  C  ceteri)  neben  xofiiaaaTt 
5,  29  IT  (tHI).  io/.lac<To  5.  40.  bnX'aaas  6,  36.  avyuaa^adt  6,  4.  —  i/.it- 
Cürtius  u.  Bkcgmav,  Stadien  X.  2 


18  Morsbach 

Dagegen  g  haben:  tö;caoev  1,  129,  was  Curtius  Grundz.4 
S.  636  von  der  Wurzel  tn  ableitet,  xaftrtvgiaaaa  2,  24  wird 
von  den  Editoren  angezweifelt,  v.  Ahr.  Philol.  VII  S.  420. 
Meineke  Ausg.  III  z.  d.  St. 

2)  Denominativa  auf  -uo,  deren  Stamm  möglicherweise 
auf  Dental  auslautet:  e7tat'ie  14,  22.  £  findet  sich  hier  auch 
bei  den  spätem  Attikern.  Aber  rjgiaev  5,  23,  obgleich  dor. 
ioiSaweg  bezeugt  ist.    v.  Meister  dial.  Her.,   Stud.  IV  428. 

3)  Primitiva  mit  dentalauslautender  Wurzel:  xafHgag 
1,  12.  5,  32.  y.ad-ih]  1,  51.  v.  Hesyck:  v.ü&i'S.ov'  v.ä&ioov. 
—  Unbestimmt  ist  die  Herkunft  des  reduplizirten  y.cr/a'toj 
5,  142  (Curtius  Verb.  I  324). 

Dagegen  icfgaoauav  2,  S4.  Wahrscheinlich  gehört  auch 
S7tlvG£  1,  140  hierhin,  v.  Curt.  Grundz.4  S.  151.  640u.Verbum 
I  S.  318. 

Andere  Verben  mit  i  im  fut.  u.  aor.,  deren  Stamm  er- 
wiesenermaassen  auf  Guttural  ausgeht,  nebst  solchen,  die 
auch  ausserhalb  des  Dorismus  gutturalen  Charakter  haben, 
bedürfen  hier  nicht  der  Erwähnung. 

Es  bleiben  aber  noch  einige  Verben  zu  besprechen. 
Bei  Theokrit  lesen  wir  6,  32  /./.«i"o3.,3i  anoxka^ov  15,  43. 
ccro/./.üt-ag  15,  77  und  zwar  ohne  t  subscriptum.  Meister 
(dial.  Her.  S.  428  f.)  bringt  im  Anschluss  an  Mazocchi  diese 
Bildungen  mit  den  schwer  zu  deutenden  Formen  7toTi/.).ui- 
yiooa ,   TcoTiY.icuyovx')   auf   den   herakleischen  Tafeln  in  Zu- 


niucr  6,  102  ist  Homer  entlehnt;  auch  hei  Apoll.  Khod.  v.  Kuehner 
ausf.  Gr.2  s.  v.   —  'i/lvoiv  5.  10  wie  hei  Theokrit. 

Pindar  hat  oft  |,  doch  keineswegs  konstant,  v.  Peter  dial.  Pind. 
S.  50  f. 

13)  xXaaiö  geben  einige  der  schlechtem  Mste  hei  Ahrens,  ferner  die 
AUL  Med.  Call,  und  jüngeren  Scholien.  Letztere  erwähnen  auch  das 
dor.  ■/.>.(/.'■:(').  Es  stammt  diese  Bemerkung  jedenfalls  aus  allerer  Qneüe. 
Ahrens  edirt  xkqcadj,  worin  Zieglcr  und  Fritzsche  ihm  mit  Recht  nicht 
gefolgt  sind.  —  l&xXaga  ist  auch  überliefert  in  einem  nicht  dorischen 
Fragment  eines  Anonym,  hei  Meineke.    Com.  fr.  IV  S.  < . T « » . 

,4)  Besser  deutet  diese  Formen  Joh.  Schmidt  a.  a.  <>  S.  296  f.  Bei 
ihm  ist  xhäyw  oder  x'/.(<yu>  aus  *x?mixi»  entstanden  und  Denominativum 


lieber  den  Dialekt  Theokrit's.  19 

sammenhang.  Aus  *xXäjta  (für  älteres  *xkajyto)ls),  so  be- 
hauptet er,  wäre  y  gutturali  ex  iota  spirante  profecta  y.läyio 
geworden.  Doch  wenn  j  sich  zu  y  verhärten  konnte,  was 
Schmidt  a.  a.  0.  leugnet,  so  musste  daraus  */lüyio  ohne 
i  subscr.,  nicht  aber  y.layco  werden.  Auch  wird  Meister 
darin  keinen  Nachfolger  finden,  wenn  er  y/.ayco  die  Priorität 
vor  /.lalyto  zuerkennt.  Die  Entstehung  von  y./xuyto  aus 
yj.aycj  auf  dorischem  Gebiet  ist  mehr  als  bedenklich  und 
durch  attisches  y.lelco  neben  kItJio  keineswegs  begründet. 

Lassen  wir  die  herakleischen  Formen  auf  sich  beruhen. 
Die  theokriteischen  gehen  jedenfalls  auf  ein  Praesens  yj.alto 
zurück  (Ahr.  diall.  II  S.  141),  das  uns  bei  Hesych  erhalten 
ist:  y.c<T£y.).cu6T0'  y.arey.eyj.eiavo ,  yaxay.eyJ.eiOf.ievcoq  eixev. 
Diese  Glosse  hat  schon  Valckenaer  richtig  auf  Theokr.  18,  5 
bezogen.  Dort  lesen  wir:  aviy.a  Twöagiöäv  yare/lcueio 
rar  ayanaräv.  Die  neueren  Herausgeber  haben  das  hand- 
schriftlich bezeugte10)  Imperfectum  ohne  jeden  Grund  ver- 
worfen. Die  Hesych.  Glosse  gibt  die  Bedeutung  desselben 
passend  durch  xaxaxexXsiGfievrjv  (Valck.)  eiyev  wieder. 
Buecheler  verweist  wegen  des  Imperfects  mit  Recht  auf  Id. 
6,  21  aviyc3  eßaXXe. 

Es  fragt  sich  nun,  wie  ist  das  dorisch  überlieferte  yj.aüo 
aufzufassen?  Ich  stimme  Ahrens  und  dem  Scholiasten  Theo- 
krit's (zu  6,  32  bei  Ahr.)  vollkommen  zu,  wenn  sie  dorisches 
/laivj  („ceterum  rectius  iota  subscripto  instruendum ".  Ahr. 
diall.  II  S.  141  u.  347)  neben  vulgäres  v.hjCto 1T)  stellen,  vgl. 
auch   Curtius  Verb.  II  S.  313.     Es  wäre  in    der  That  auf- 


von  xXatx-,  ■/.'>(;.■/.  (aus  x).a.?ix  zusammengezogen),  was  uns  durch  das 
später  zu  besprechende  dor.  x).(<xa  clavim  bezeugt  ist- 

13)  Ist  höchst  unwahrscheinlich. 

16i  xazi/lüytTo  Vat.  -J2.  et  superscr.  a  sec.  At£  Ambr.  32.  xcaiyU- 
ytTo  Vat.  913.  Vat.  13^1.  xcatgazo  superscr.  JU'£  Ambr.  75.  xarexXfvsro 
Medic.  16.  xareXigara  Med.  Aid.  xraexXagaro  Iunt.  xaze/.'Aa^tzo  Call, 
bei  Ziegler. 

1T)  Dasselbe  ist,  soviel  ich  weiss,  nur  lmal  belegt  durch  Anthol.  P. 
lj,  62  xXjjCofxivti  ztiytai. 


20  Morsbach 

fallend,  wenn  Formen,  die  sich  lautlich  durchaus  entsprechen 
(auf  das  fehlende  i  subscr,  in  den  Msten  und  bei  Hesych  ist 
kein  Gewicht  zu  legen;  es  fehlt  auch  in  ■/.ccTsx./MG&rjg  7,  84 
in  den  Handschriften),  auf  ganz  verschiedene  Weise  gebildet 
wären.  Zu  einer  solchen  Annahme  sind  wir  nur  im  äussersten 
Nothfalle  berechtigt.  Indessen  gehen  sämmtliche  Formen 
dieses  Verbums  (das  dunkle  rtOTinXcciyw  abgerechnet)  in  allen 
Dialekten  auf  einen  Nominalstamm  /.Xüfl  neben  xläsid  (v. 
Curtius  Verb.  I  S.  357  u.  II  S.  374)  zurück,  und  haben  wir 
als  Praesentia  anzusetzen:  yUifi-io  ,  y/.a'uo,  xXaio")  (xXrja)) 
und  YJ.a=L-'Cü),  -/.lafCco,  y.lul.co  (yj.f^oj).  Für  unseren  Zweck 
ist  es  gleichgültig,  ob  -/.la^iCio  aus  *xXa^id-jio  oder  *xXa- 
.-L-jco  entstanden  ist.  Auch  die  erstere  Bildung  schliesst  ein 
dorisches  xXa'tgai,  xlal-tü  nicht  aus.  Es  steht  dann  auf  einer 
Stufe  mit  dor.  eQi^avreg,  Tcai^ov/.iai  und  ist  gewiss  weniger 
auffallend  als  y.ad-i'^cj. 

Aus  dem  bisher  Gesagten  folgt  aber  zugleich,  dass  die 
betreffenden  theokriteischen  Formen,  wie  auch  der  Scholiast 
zu  Theokr.  6,  32  behauptet,  mit  i  subscriptum  zu  schreiben 
seien.  Das  findet  nun  eine  glänzende  Bestätigung  durch  das 
auf  der  messenischeu  Inschrift  aus  Andania  ")  erhaltene  Verbal- 
adjectiv  Z.  93  ylayzol,  wie  Sauppe  für  das  im  3ten  Abdruck 
im  Philopatris  gegebene  xXalxtoi  schreibt,  was  jedenfalls 
zum  Praesens  yläuo  gehört.  Auch  das  theokriteische  y.'/.äi 
15,  83,  was  hier  erwähnt  werden  mag,  ist  mit  i  subscr.  zu 
schreiben,  wie  uns  dieselbe  Inschrift  zeigt,  auf  der  Z.  94.  95 
yj.u/.ctg  und  zweimal  y.Käy.a  überliefert  ist,  wodurch  die  ohne- 
hin unhaltbare  Erklärung  dieser  Form20)  von  Ahrens,  wie 
Sauppe  richtig  bemerkt,  widerlegt  wird.  Joh.  Schmidt  a. 
a.  0.  S.  296  vergleicht  mit  yla-c/.  (zusammengez.  y.'luy.)  neben 


18)  Wozu  das  vom  Schol.  Thcokr.  erwähnte  clor.  tut  y.).«<nö  gehört. 

■'i  Von  Sauppe  ausführlich  besprochen  in  den  Abhandlungen  d.  k. 
Gesellsch.  d.  Wisscnsch.  zu  Qöttingen.  15.  8.  hi:-t  phil.  Klasse  S.  '217(1'. 
Sie  gehört  nach  Sauppe  S.  269  dem  Jahre  '.»3  v.  dir.  an. 

""i  Kuehner  ausf.  Gr.s  S.  351  hat  Ahrens  missverstanden,  indem  er 
xXäS  aus  *xXdd-J't  (!)  mit  Berufung  auf  denselben  anfahrt. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  21 

griech.  (lateiu.)  y.la.-i  passend  yvvcux-  neben  yvvä.  Auch 
l-iaori  neben  /naorty,  wo  y  aus  x  erweicht  ist  (v.  Curtius 
Grundz.4  S.  524  u.  397),  mag  hiermit  zusammengestellt 
werden. 

Sämmtlichen  bisher  besprochenen  Verbalformen  mit  £ 
bei  Theokrit  stehen  Praesentia  auf  £«  zur  Seite,  wie  wir 
gesehen  haben.  Indessen  findet  sich  gleichfalls  £  im  aor. 
in  den  Handschriften  einigemale  bei  dem  verbum  yeläio, 
für  welches  keine  Nebenform  auf  aZco  bezeugt  ist.  Zwar 
überliefern  uns  die  Grammatiker,  dass  die  Dorer  und  be- 
sonders die  Sikuler  mit  Vorliebe  die  Praesentia  auf  a'lto 
statt  auf  aw  ausgehen  Hessen,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  285.  Und 
so  lesen  wir  auch  bei  Epicharm  a/.goaLOfieva,  während  sonst 
nur  a/.Qoäo&ca  belegt  ist.  Es  ist  also  die  Möglichkeit  vor- 
handen, dass  z.  B.  Pindarisches  ya).ct'£,ctic,  (P.  1,  5)  der  aor. 
zu  einem  Praesens  *yaläuo  ist.  Ob  ein  solches  Praesens 
aber  mit  Notwendigkeit  überall  vorauszusetzen  ist,  das 
gehört  noch  zu  den  streitigen  Punkten,  welche  erst  durch 
eine  gründliche  Behandlung  der  ganzen  Frage  gelöst  werden 
können. 

Bei  Theokrit  nun  sind  die  Formen  yeld^ag  etc.  von  den 
neueren  Editoren  (Meineke  ed.  III,  Ahrens,  Ziegler,  Fritzsche) 
und  zwar  auf  Grund  der  handschriftlichen  Ueberlieferung 
mit  Recht  verworfen  worden.  Im  4ten  Idyll  findet  sich  l|e- 
yelaooev  v.  37.  Die  Mste  geben  oo  oder  g  ohne  Ausnahme. 
Das  Gleiche  gilt  von  yeläooai  Id.  7  v.  156.  In  demselben 
Id.  v.  42  ist  yeläoaag  gesichert  durch  die  besten  Mste  k 
und  p  (ye'Aaoag,  wie  auch  noch  einige  geringere  bei  Ahr.), 
die  Med.  Aid.  Iunt.,  während  eins  der  besseren  Mste  m, 
und  die  Call,  yü.uiug  bieten.  Aber  7,  128  geben  die  meisten 
und  besten  Mste  yeXagag.  yü.äooag  wird  gestützt  durch  die 
Med.  Aid.,  das  Zeugniss  des  Maximus  Planudes  und  einige 
geringere  Mste  (neben  yeläoag).  Vgl.  überall  die  Ausg.  von 
Ahrens  und  Ziegler. 

Das  £  in  den  Msten  ist  offenbar  Interpolation,  (vgl.  auch 
yeXa^aaa  19,  7  im  cod.  c  gegen  das  Metrum.)    Vielleicht  hat 


22  Morsbacli 

das  handschriftlich  gesicherte  und  von  Ahrens  voreilig  korri- 
girte  syila^s  Id.  20,  1.  eyeka^ev  20,  15  dazu  Veranlassung 
gegeben.21) 

Fraglicher  ist  es,  ob  2,  115  scf&aoaa  (a  p.  m.  bei  Ziegler 
und  oo  s.  o  p.  6.  9  bei  Ahrens)  oder  ecp&a§a,  wie  die 
übrigen  Handschriften  geben,  zu  schreiben  sei.  Ahrens  hat 
ecp&aooa  hergestellt,  welchem  die  neueren  Editoren  gefolgt 
sind.  Er  hielt  (diall.  II  S.  91)  ein  Praesens  *q>d-at,(a  neben 
(fd-ävvj  für  ein  Ding  der  Unmöglichkeit.  Jedenfalls  aber 
sind  tcp&aoaa  und  ecp&a^a  (wofern  es  richtig  überliefert  ist) 
aus  einem  ursprünglichen  *cpd-ajco  herzuleiten,  so  gut  wie 
lyälaoGcc  und  i/ä'AaSa  aus  *yc().ajco.  v.  Curtius  Grundz.4 
S.  612  und  Job.  Schmidt  a.  a.  0.  S.  298  f. 

ecf&aoag  ist  im  vorhergehenden  Verse  114  metrisch 
gesichert. 

IL 

In  den  übrigen  Verbalformen  der  Verba  auf  -llo,  sowie 
in  den  davon  abgeleiteten  Nominalbildungen  ist  der  Guttural 
statt  des  Sibilanten  (mit  Ausnahme  derer  auf  $ig  statt  Gig  in 
yeioiiig  etc.  und  des  erwähnten  v.iav.TÖg)  inschriftlich,  soviel 
mir  bekannt  ist,  nicht  belegt,  sondern  vielfach  sogar  die  gegen- 
teiligen Formen  mit  er.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  91  ff.  Krampe  dial. 
Lac.  S.  51.  Allen  dial.  Locr.  in  Curtius  Stud.  B.  III  S.  270.  Auf- 
fallend genug  ist  diese  Erscheinung  und  bis  jetzt  nicht  aufge- 
klärt. Indessen  ist  der  Guttural  für  die  Lakonen  und  Sikuler 
durch  das  von  Ahrens  zusammengestellte  Material  hinlänglich 
bezeugt,  obgleich  auch  hier  volles  Schwanken  herrscht.  Ahrens 


M  Es  kann  nicht  genug  betont  werden,  wie  sehr  der  theokriteischo 
Text  in  den  Msten  durch  die  Bände  iibelberathcner  Grammatiker  oder 
wie  man  sie  nennen  will,  entstellt  ist.  Davon  geben  Zeogniss  das  I2te  Id.. 
worüber  man  auch  jetzt  Buecheler  im  Rh.  Mus.  13.  30  S.  15  vergleiche, 
und  zahlreiche  Interpolationen  wie  ivxi  statt  laxi.  vgl.  Ziegler  zu  1.  17. 
3,  39.  5,  21,  65.  9,  9.  II.  24.  10,  28.  elpce  statt  £!/>«/(infin.).  v.  Ziegler 
zu  2,  II.  116.  3,  8.  7,  86,  129.  8,  73.  11,  50,  79.  14,  6,  25.  nXaQevyn 
8,  46  und  rvQiCot.  \.  §  23.  nebst  vielen  anderen  Stellen. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  23 

a.  a.  0.  S.  93  weist  die  Formen  mit  Guttural  der  plebejischen 
Aussprache  zu. 

In  den  Verbalformen  der  Denominativa  auf  -Zco.  deren 
'Z  aus  einfachem  j  hervorgegangen,  hat  Theokrit22)  nur  lmal 
den  Guttural  1,  9S  eXvyi%%hjg  (alle  Mste  und  das  schol.  rec. 
Arist.  vesp.  14S7  ausser  Yat.  3S  bei  Ziegler.  worin  o)  neben 
Xvyii-eiv.  Aber  7,  67  rreTcvy.aGf.ieva.  Vielleicht  gehört  auch 
■/.areY./.üo&rg  7,  84   (neben  y.'/.a'ioj  etc.)   von   vla'Uo   hierhin. 

Die  Verben  auf  -£ca  mit  dentalauslautenden  Stämmen 
(Curtius  Verb.  I  S.  317  ff.)  haben  durchweg  o.  r/.vlo&r]  4,  61. 
diaoyjo&eig  8,  24.  eoyjorai  15,  70.  v.exliöitevov  1,  27  neben 
evj.vöe. 

Gutturale  Nominalbildungen  von  denominativen  Verben 
auf  -tat  sind  fieXaitag  4,  30  (ueliyy.rcig  p).  IJv&ayooiy.Tag 
14,  15.  Dagegen  o  haben  iln&ioiGua  I,  1.  ßovy.oXiaoxäg 
5,  68  (neben  ßov/.o'/ua^fj).  a/.odriGxov  1,  51  ist  unsicher. 
vgl.  die  Editoren. 

In  andern,  wie  uxrccg,  Gior/.räg  ist  der  Guttural  ge- 
meingriechisch. Die  Stämme  der  betreffenden  Verben  gehen 
auf  Guttural  aus. 

B.     Dentale. 

§  23. 

Die  älteren  Dorier  haben  den  ursprünglichen  Dentalen 
x  vor  dem  weichen  Iota  in  einer  Keihe  Formen  mit  grosser 
Zähigkeit  festgehalten.  Bei  den  Jüngern  drang  auch  hier 
allmählich  die  Erweichung  zu  g  ein ,  am  frühesten  in  die 
abstrakten  Feminina  auf  zig  und  seit  dem  Zeitalter  Alexan- 
ders auch  in  andre  Bildungen  ausgenommen  die  Coniugation 
und  Praepos.  tzotL  v.  Ahr.  diall.  II  §  6.  Heibig  dial.  Cret. 
8.  14.  Krampe  dial.  Lac.  S.  49  f.  Theokrit  hat  mit  wenigen 
Ausnahmen  den  reinen  Dorismus  durchgeführt,  und  zwar: 

1)    in  der  3.  pers.  sing,  der  verba  auf  in.    (fari  1,  51. 


22)  Bei  Callimachus  nur  y-tycioiauivo;  5,  37.   owojoyio&r,  6,  72. 


24  Morsbach 

Ti$r:Ti  3,  48  (oi,e).    'iocat  15,   146  (taaoTi  k).    xxfirjri  4,  4. 
7tQo'CrtTi  11,  48  (ai  kj. 

2)  in  der  3.  pers.  plur.  auf  -vtl  im  Praesens,  Perfect 
und  Futurum.23;  Die  dorische  Endung  findet  sich  42mal  in 
allen  oder  den  besten  Handschriften;  nur  15,  137  (cuvtL 
hat  eins  der  besseren  Mste  (f«oi  (m)  und  7,  23  geben  alle 
Mste  i)1(xLvovtcu,  das  mit  Recht  in  jjXaivovrt  geändert  ist, 
was  die  Iuntina  hat  und  bei  Galen  (v.  Ausg.  Ahr.)  bezeugt 
ist.  Dazu  kommen  noch:  oqsvvti  9,  35  v.  dissert.  S.  65 
und  (ftQovTi  15,  112  (-tcu  e.  m.  k),  wie  mit  Buecheler  zu 
schreiben  ist,  da  das  Passiv  hier  keine  Berechtigung  hat. 
Doch  1,  97  und  4,  57  sind  die  medialen  Formen  egawai 
und  y.o/iteovTcu  vorzuziehen,  v.  dissert.  S.  64.  Die  Stelle 
15,  88  Iv.y.ratüEvvxL  ist  korrupt. 

Nur  3mal  hat  Theokrit  die  gew.  Endung.  Id.  1,  35  das 
epische  ver/.tiouo*  in  der  Beschreibung  des  Bechers;  es  ist 
homerische  Phrase,  v.  dissert.  S.  53.  Ferner  2mal  im  Sten 
Idyll  im  Pentameter :  S,  42  7rrtöwoiv  (Ahr.  nidwai.  v.  die 
Mstej  und  8,  46  Tc/.rooioiv,  wo  selbst  zwei  der  besten  Mste 
;t/.aoevvTL  interpolirt  haben.  Die  dorischen  Formen  sind 
hier  des  Versmaasses  wegen  unmöglich,  da  sie  kein  v  eq>eX- 
■/.voriv.öv  annehmen,  vgl.  auch  Peter  dial.  Pind.  S.  56.  Auch 
kennt  Theokrit  (in  den  ersten  18  Idyllen!  ebensowenig  wie 
Callimachus  Elision  des  i  in  der  dor.  Endung  der  3.  pers. 
plur.  (aber  Id.  22,  19  ccco/.ryovv'),  wohl  aber  Pindar.  v. 
Peter  dial.  Pind.  S.  56. 

3)  in  den  Adjectiven  auf  -riog.  -rtkcniov  5,  28.  10,  3 
(ff  k.j.  Aber  afißgooiov  11,  4S.2',)  ercooia  1,  38.  7,  48,  dessen 
Etymon  mir  unbekannt  ist. 

4)  in  einzelnen  Wörtern:  eljum25)  Inial.  v.  dissert.  S.  58; 
7ieQVTiv    15,   98    nach   Reiske's    und   Ahrens'   Verbesserung 

-:'i  Auch  stets  bei  Callim.  5,  100,  115,  120.  <'..  53,   [05,   121,  127. 

-i  Vgl.  yvtjotos  2mal  auf  der  lakonischen  (wie  Kirchhoff  richtig  ge- 
sehen) Urkunde  von  Tegea  aus  der  ersten  Haltte  des  5ten  Jahrb.  v. 
Monatsber.  d.  k.  prcuss.  Akad.  d  Wias.  t  sto  S.  51ff. 

M)  Bei  Callim.  t'i/.t  u  f>,  70.  Itixoai  6,  34. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  25 

(y.  Curtius  Grundz.4  S.  275).  Milaxig  15,  126  wie  mit 
Ahrens  zu  schreiben  ist.  Ueber  dor.  noxi  s.  das  Kapitel 
über  die  Praepositionen. 


Nur  wenige  Wörter  sind  es,  in  denen  sich  altes  x  im 
Dorischen  vor  andern  Vokalen  erhalten  hat,  wo  es  bei  andern 
Griechen  in  g  überging,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  64.  Ausser  den 
pronominibus,  worüber  später  die  Eede  sein  wird,  findet  sich 
nichts  derart  bei  Theokrit.  Dagegen  neacov  3,  53  wie  Callim. 
6,  87  stieg'  ;  während  bei  Pindar  rtezolaai,  txexövxeggi  etc. 
v.  Peter  d.  Pindari  S.  19. 

Auch  ivqi'^oj  statt  gvqiLw  ist  längst  von  Ahrens  (diall. 
II  S.  65)  als  Interpolation  in  den  theokriteischen  Hand- 
schriften erkannt  worden.  Die  besseren  Mste  (niemals  k 
und  p)  geben  r  höchst  selten,  gvoigösv  l,  14  (r  e).  1,  16 
(x  e).  3,  4  (x  m);  sonst  stets  ovoi'^io,  oigiyS,  GVQiv.xäg  (an 
19  Stellen),  auch  durch  andere  Zeugnisse  für  Theokrit  ge- 
sichert, v.  Meineke  adn.  zu  I,  3  edit.  III.  Auch  etymo- 
logisch liesse  sich  das  x  nicht  erklären,    v.  Curtius  Grundz.4 

5.  357. 

Wechsel  zwischen  dentaler  Tenuis  und  Aspirata  findet 
sich  bei  Theokrit  in  avrjrivov  7,  63  neben  ävijöo)  15,  119 
im  Klagelied.  Erstere  Form  ist  vielleicht  als  Dorismus  auf- 
zufassen. Die  Tenuis  hat  auch  der  Aeolismus  bei  Sappho 
78,  2  u.  Alcaeus  36,  4  (Bergk  poet.  lyr.3). 

Auch  schwanken  die  Handschriften  zwischen  avxig  und 
avd-ig.    Bei  Callimachus  lesen  wir  avxig  5,  103  (d-  EG)  und 

6,  69.  Ueber  Pindar  v.  Peter  d.  Pind.  S.  18  f.:  Pro  av&ig 
Homerum  et  Dores  secutus  avxig  usurpasse  poeta  videtur. 
Bei  Theokrit  sprechen  die  Mste  allerdings  mehr  für  av&ig, 
was  Ziegler  in  den  bukol.  und  mimischen  Gedichten  durch- 
geführt hat.  avd-ig  geben  alle  Mste  5,  78.  14,  35.  7,  90. 
Doch  in  letzterem  Id.  v.  156  x  in  p.  k.  0-  vulg.  bei  Ziegler. 
Endlich  1,  112  #  in  e.  k.  x  vulg.  bei  Ziegler.  Ahrens  edirt 
avxig   1,  112.   7,  90,  156,   aber   av&ig   5,  78.    14,  35.     Mir 


26  Morsbach 

scheint  das  attische  avd-ig  hier  ebensowenig  Berechtigung 
zu  haben,  wie  dort.  Auf  die  Handschriften  ist  in  solchen 
Dingen  wenig  Verlass.    vgl.  auch  thesaur.  ling.  gr.  s.  v. 

Dagegen  ist  die  volksthümliche  Aspiration  eingedrungen 
in  eTZLcp&vCoioa  2,  62.  7,  127.  v.  Röscher  d.  asp.  vulg.  ap. 
Gr.  S.  105.  Niemals  aber  (.nqd-eig,  ovdsig  bei  Theokrit,  was 
bei  den  Dorern  erst  seit  dem  3ten  Jahrh.  (bei  den  Attikern 
früher,  v.  Wecklein  cur.  ep.  S.  30  f.)  in  Umlauf  kam.  v.  Ahr. 
diall.  II  S.  84  u.  addend. 

Dass  die  für  die  Aeoler  besser  bezeugte  labiale  Aspirata 
statt  der  dentalen  (v.  Ahr.  diall.  I  S.  42  u.  add.)  den  Dorern 
überhaupt  fremd  gewesen  ist,  wage  ich  nicht  mit  Ahrens 
diall.  II  S.  81  zu  behaupten.26)  Bei  Theokrit  finden  sich 
qldtü  und  cpllßco  statt  des  gew.  öläto,  d-Xißco.  Die  dentale 
Aspirata  scheint  hier  der  ältere  Laut  zu  sein.  Curtius  Grundz.4 
S.  477.  Bemerkenswerth  ist,  dass  rpldto  auch  der  attischen 
Volkssprache  keineswegs  fremd  war;  daher  öfter  bei  Ari- 
stophanes.  Auch  bei  Pindar  und  Hippocrates  (v.  Thesaur. 
ling.  gr.).  Letzterer  hat  auch  cplißto,  was  Veitch  gr.  verbs 
äolisch  und  ionisch  nennt,  v.  auch  Thesaur.  ling.  gr.  Bei 
Theokrit  stehen  diese  Formen  grade  an  solchen  Stellen,  wo 
wir  dieselben  eher  für  volksthüinlich  dorische  als  für  Aeo- 
lismen  halten  möchten.  5,  148  cplaoaco  (k  e  corr.  fuerat 
(filaoocü.  fflaaiü  vulg.  cpilaoco  corr.  in  rplaacu  m.  bei  Ziegl.). 
rpläoaaiut  5,  150  Cm.  k.  cp?Mcrai{u  vulg.).  rplißeTca  15,  76 
(cp  a.  e.  k.  S-  vulg.)  auch  von  Eustathius  bezeugt,  v.  Ahrens' 
Ausg.  Sonst  kommt  derartiges  bei  Theokrit  nicht  vor;  nie- 
mals äolisches  (p(o  (wie  bei  Pindar.  Peter  dial.  P.  S.  20), 
sondern  stets  $rtgiov  etc. 

Nicht  minder  fraglich  ist  es,  ob  eolog  dem  Dorismus 
zu  vindiciren  sei.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  112.  Der  Pindarischc 
Gebrauch  (Peter  a.  a.  0.  S.  18)    von    eolög   ist    kein    ent- 


20)  Wohl  aber  ist  der  umgekehrte  Lautwandel  der  älteren  labialen 
Aspirata  in  die  dentale  für  die  Dorer  beglaubigt,  v.  Hey  dial.  Cret. 
S.  35  f.    Curtius  Grundz.1  S.    187  u.  296. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  27 

scheidender  Grund.  Theokrit  hat  iad-lög  und  zwar  onial 
im  7ten  Idyll;  sonst  nicht. 

Jedenfalls  aber  ist  möiiv  2,  35  nicht  dem  Dorisrnus 
entlehnt,  sondern  der  epischen  und  poetischen  Sprache,  v. 
Ahr.  diall.  II  S.  232.  Sonst  nolig  bei  Theokrit  4,  32.  7,  2 
und  in  der  angezweifelten  Stelle  5,  78.  —  Auch  Ttrokefiog 
ist  im  Grossen  und  Ganzen  der  Doris  fremd,  v.  Ahr.  diall. 
II  S.  108  u.  addend.  Bei  Theokrit  Tvole^uarai  15,  51  (nur 
k,  die  übrigen  mo)-)  mit  Recht  in  allen  neueren  Ausgaben. 
Die  Formen  uro/.ig,  rtTo'/.euog  werden  nur  angewandt,  um 
bei  vorhergehendem  kurzen  Vokal  Positionslänge  zu  bilden. 
v.  Schneider  zu  Callim.  h.  1,  82. 

Zum  Schluss  sei  noch  die  dem  Dorismus  unbekannte 
Verdoppelung  (v.  Ahrens  diall.  II  S.  101  f.)  des  Dentalen  in 
otti  erwähnt,  das  zweimal  vorkommt.  5,  143  (otti  alle 
Mste  und  die  Schol.  ausser  cod.  k  cbös),  wo  otti  txov.'  ijör 
die  meisten  Herausgeber  festhalten,  was  Meineke  gegen 
Ahrens'  Coniectur  tod3  ottoy?  rjörj  mit  Recht  vertheidigt. 
10,  43  otti  (idXiOTct  am  Versschluss  nach  Analogie  des 
Homerischen  otti  tcc/ioto:.  Sonst  überall  otl  1,  88,  91.  2, 
101.  5,  132.  8,  64.  15,  2,  55.  ot}   11,  54,  79. 

C.    Labiale. 
§  24. 

Die  Labialen  haben  im  Dorischen  mit  Ausnahme  weniger 
Fälle  bei  einzelnen  Völkerschaften  keine  vom  Gemeingriechi- 
schen abweichenden  Veränderungen  erfahreu.  Nur  ein  Punkt 
ist  hier  zu  besprechen ,  nämlich  die  äolische  und  epische 
Verdoppelung  der  labialen  Tenuis  in  orcTtoig,  onnöti-Ev  etc., 
welche  Ahrens  diall.  II  S.  102  u.  377  den  Dorern  abspricht. 
Bei  Theokrit  findet  sich  o7ttt6xcc  5,  98.  Im  dor.  hymn.  Cal- 
lim. 5,  113  hat  man  dieselbe  Form  hergestellt.  Schneider 
(v.  Anm.  zu  d.  St.)  liest  mit  Recht  otitiö-k    av  {bnnÖTav  librij. 

Dürfen  wir  annehmen,  dass  in  der  rein  dorischen  Con- 
iunction  onö/.a  die  labiale  Tenuis  von  den  genannten  Dichtern 


28  Morsbach 

willkührlicli  gegen  den  Dorismus  verdoppelt  sei?  Ich  glaube 
nicht.  Im  übrigen  hat  Theokrit  den  einfachen  Konsonanten : 
drttoQ  1,  112.  6,  24.  15,  9.  Ueber  15,  32  wo  Ziegler  ionisches 
b-Aola  edirt  v.  §  21. 

IL    TOENENDE   KONSONANTEN. 

A.     Der  Sibilant. 

§  25. 

Ursprüngliches  ö  haben  die  Dorer  bewahrt  in  der  Endung 

/neg  der  1.  pers.  plur.  act.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  291.    Dasselbe 

ist  auch  bei  Theokrit27)  auf  Grund  der  Handschriften  mit  Recht 

überall  hergestellt.   Das  Verhältniss  derselben  ist  folgendes: 


f.iev     : 

{.isg. 

Die 

bessern  Mste  odei 

alle 

2     : 

24 

cod. 

k 

2     : 

29 

cod. 

P 

7     : 

22 

cod. 

m  (oder  e 

wo  m 

fehlt) 

2     : 

29 

Schwanken  der  bessern  Handschriften  an  5  Stellen. 

Auch  in  der  3.  pers.  sing,  imperf.  rtg  statt  rtv  von  sifil 
hat  sich  altes  a  im  Dorischen  erhalten.  Ahr.  diall.  II  S.  326. 
Bei  Theokrit28)  an  folgenden  Stellen:  2,  90,  92.  2,  124  (ijv  p). 
2,  141  (ijvp).  5,  10  (jjv  e).  6,  2,  35.  7,  1,  13.  10,  32.  14,  17 
(qv  p.  v  super  o  e).  Daher  ist  auch  /;g  2,  7S  {rtv  libri,  i]c 
Med.)  mit  Meineke3  zu  schreiben,  da  ig  sich  4mal  in  dem-' 
selben  Gedichte  findet.  Ahrens,  Ziegler  und  Fritzsche  halten 
an    i]v   fest.     Den  Vers  4,   49    lese   ich    nach  Ahrens'   Ver- 


:  Auch  bei  Callim.  6,  6,  IT,  125,  120. 
28)  Nicht  bei   Callim.  nach   den   Handschriften,    v.   Schneider  zu 
h.  5,  7s  u.  6,  38. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  29 

besseruug:  ttü  dnqv  {e%&  xpv  fast  alle  Mste.  atd?  rr  M.\ 
iid-'    i)    Med.  Aid.  Call.)  1.101  oor/.bv   rb   XayotßoXov,    cog   tv 

Ursprüngliches  oder  durch  Assimilation  entstandenes 
Doppelsigma,  das  bei  einigen  früher,  bei  andern  später  zu 
einfachem  o  reduzirt  wurde,  war  im  Anfang  allen  Griechen, 
also  auch  der  älteren  Doris  eigen,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  99  f. 
Von  den  Dorern  scheinen  die  Kreter,  Italioten  und  Sikuler 
dasselbe  am  längsten  bewahrt  zu  haben,  v.  Ahr.  a.  a.  0. 
Meister  dial.  Her.  S.  408  f.  Heibig  dial.  Cret.  S.  34.  Bei 
Theokrit  wechseln  die  älteren  und  jüngeren  Formen  nach 
Bedürfniss  des  Metrums  mit  einander  ab.  Sie  sind  mit  Aus- 
nahme von  Tooarjvog,  boo'r/og  und  ähnlichen  wohl  der  epi- 
schen und  poetischen  Sprache  entnommen.  Es  kommen  hier 
in  Betracht: 

1)  die  Futura  und  Aoriste  bestimmter  Verba: 
ecp&aoaa  2,  115   (neben   ecp&aoag   2,   114).    v.  §  22  I. 

rp/MGOvj  5,  148.  cpXccGoaif.it  5,  150.29j  rtQuooato  7,  73  (über 
igccoat  1,  78  v.  dissert.  S.  61).  6fiöoorl  6,  32.  aveiovooaoa 
14,  35  von  Meineke  hergestellt.  looft  10,  5.  eooer'  4,  41. 
eooETat  1,  103.  5,  25.  7,  52.  8.  25.  iootlrat  7,  67.  vtceg- 
oetrai  5,  56.    Endlich  ysXaooat,  k'^eyiXaooev  etc.    v.  §  22  I. 

Einfaches  o  haben: 

ecp&aoag  2,  114.  y.aXeoiofieg  8,  26.  iov.ahioaoa  2,  132. 
y.oosoao&at  8,  67.    rjXaoa  14,  35.    y.ax\\Xaoa  5,   116. 

2)  Der  dativ  plur.  der  sogen.  3ten  Deklination.  Die 
Formen  mit  Doppelsigma  finden  sich  sehr  häufig.  Das 
Nähere  darüber  bei  der  Deklination  der  Nomina. 

3)  Einzelne  Wörter  wie:  0000g  16mal  (neben  000g 
9mal).  booiyov  4,  55.  röooog  Smal  (neben  xboog  2mall. 
xooo^vog  1,  54.  3,  50.  rcöooa  15,  35.  uiooog  2mal  (neben 
fieoog  4mal.  Dazu  fieochav  7,  10.  ueoafißotvöv  1,  15. 
10,  49.    ueoafieoiov  7,  21).    vsfiEOoaTcc  1,    101. 


29)  Die  Handschriften  geben  öfters  einfaches  o,  was  die  Editoren 
verbessert  haben. 


30  Morsbach 

Endlich  haben  die  Dorer  oo  mit  andern  Griechen  ge- 
mein in  d-älaooa  (Theokr.  6,  27.  7,  57.  11,  43,  49).  rcqäoGU} 
(Theokr.  14,  3)  etc.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  100  f.  Heibig  dial. 
Cret.  S.  34.     Ueber  TtGoageg  v.  dissert.  S.  59. 

B.     Liquidae. 

§  26. 

Die  Assimilation  von  qo  zu  qq  war  im  Dorischen  weit- 
verbreitet. Wir  finden  dieselbe  bei  Stämmen  der  doris  se- 
verior  und  mitior.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  102  f.  u.  addend. 
Krampe  dial.  Lac.  S.  69.  Bei  Theokrit  ist  sie  in  folgenden 
Beispielen:  tivqqoq  6,  3.  15,  53,  130.  tcvoglyog  4,  20.  7tvq- 
oozQixto  8,  3  (tvvqo-  p.).  y.oQQag  14,  34.  Dagegen:  yjgooi' 
11,  43.  da.Qoüo  (Epich.  153  Sagoti  bei  Ahr.)  4,  44.  dagoel 
15,  13,  56,  73.  &aQ06iv  4,  41.  ^aoatlre  5,  145.  y.tro&ao- 
oi]g  15,  53  (v.wod-oaovg  p.j.  Ebenso  auf  einer  Münze  von 
Knossos  QaQOidiv.ag  v.  Ahr.  diall.  II  S.  557. 

Umstellung  der  Liquida  q  ist  in  einigen  Wörtern  für 
die  Dorer  bezeugt,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  113  u.  addend.  Dar- 
unter ÖQupog30)  (statt  öiq^Qog),  was  den  Syrakusanern  zu- 
geschrieben wird.  Bei  Theokrit  15,  2  dupQov.  Dagegen 
v.üqxog.  -/.agzegög.  ßagöiarog  bei  Theokrit  sind  der  epischen 
und  poetischen  Sprache  entlehnt,  ßagdiorog  15,  104.  y.ag- 
rog  4,  8.  -/.agregog  1,  41.  15,  94  (neben  /.garegog  7,  152. 
■/.gärioTog  11,  104). 

Zu  erwähnen  ist  ferner  die  Verdoppelung  der  Liquida  /. 
in  y.oQvda/Möeg  7,  23  (/„  m).  y.ogi:6cd/.w  10,  50  (A  e.  m.  p.) 
und  Dlorcieveiv  1,  42,  wo  die  Aussprache  zwischen  ein- 
fachem und  Doppelkonsonanten  schwankte,  v.  Ahr.  diall.  II- 
S.  102.  Ueber  e'/loip  (V.o^ra  Epich.  bei  Ahr.)  vgl.  auch  Meyer 
zur  gr.  Nominalkomposition   in  Curtius  Stud.  VI  S.  378. 

Die  Grammatiker  bezeugen  uns  vielfach  den  Uebergang 
von  l  in  v  vor  den  Dentalen  r  und  &.    Auf  den  dorischen 


")  Vgl.  ölfpqovs  auf  der  messenischen  Inschrift  aus  Amlania  '/..  23, 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  31 

Inschriften  findet  sich,  soviel  mir  bekannt,  nichts  derart, 
ausser  dem  nom.  propr.  (Divrias  auf  den  herakleischen 
Tafeln.  Bei  Dichtern  lesen  wir  Oivrig  bei  Pindar  und 
(pivrärai  bei  E picharm  31;  sonst  aber  überall  die  Formen 
mit  /..  v.  Ahr.  diall.  II  S.  110  f.  u.  addend.  Meister  dial. 
Her.  S.  410  ff.  (der  ganz  übersehen  hat,  dass  Ahrens  seinen 
Irrthum  über  Oü.riag  in  den  addend.  S.  558  zurückge- 
nommen). Es  scheint  dieser  Lautwandel  der  dorischen  Volks- 
sprache anzugehören;  wie  weit  derselbe  bei  den  verschie- 
denen Stämmen  verbreitet  war,  wissen  wir  nicht;  jedenfalls 
aber  war  er,  wie  Epicharm  zeigt,  den  Sikulern  nicht  fremd. 
Bei  Theokrit  findet  er  sich  in  ßivTKjd3  5,  76  {l  k)  und  im 
Verbum  lv&elvzi)  durchweg,  wo  er  auf  Grund  der  Hand- 
schriften überall  hergestellt  ist.  evd-3  1,  124,  128.  evfh} 
S,  35.  tvd-rjQ  5,  51.  ev&oi  5,  62.  IvÜojv  5,  67.  5,  123  (Ä  m. 
k.).  11,  73.  15,  8  {l  superscr.  a  pr.  v  p.).  ?}v#3  1,  77.  1,  81 
(A  e.).  2,  66.  8,  28.  rtv»e  1,  95.  2,  102  (k  p.  k.).  2,  145. 
15,  17.  ^v&eg  11,  26.  15,  2  (l  p.  k.).  15,  144.  rröofieg  2, 
143  (k  p.)j  rtvd-ov  1,  80  ().  e  bis)  zweimal.  2,  118  zweimal 
(l  bis  p.  priore  loco  e).  2,  128  ß  p.).  15,  61  0  e.  k.  bei 
Ziegler  u.  k.  a.  6  bei  Ahr.,  die  übrigen  l).  ctTcsvdtlv  11,  64. 
uttvv&ov  11,  12.  siaiv&cjfieg  15,  68.  i^hd-oig  11,  63.  i'^ev- 
d-olaa  11,  63.  Inevd-üv  4,  60.  TtaQsv&eiv  15,  60  (l  k.  v 
vulg.  bei  Ziegler).   7C0Ter^rlg  15,  148.    v.  §  21. 

III.     DOPPELKOXSOXAyTEX. 

§  27. 
od  statt  L. 

2d  für  gew.  l  wird  von  einigen  Grammatikern  dem 
Dorismus  irrthümlich  zugeschrieben,  v.  Ahr.  diall.  II  S.  94. 
Es  ist  lesbisch  äolisch.  v.  Ahr.  diall.  I  S.  47  f.  und  addend. 
diall.  II  S.  503  u.  581.    Wald  Additamenta  ad  dial.  Lesbio- 


31)   Auch  bei  Callim.  qy&'   5,  S.   rtv9ov  6,   75  (X  G).    r,v»e  6,  78 
(>.  CFGj.  r,p9tv  6,  27  ().  libri). 


32  Morsbach 

rum  et  Thessalorum  cognoscendam  diss.  Berolini  1871  S.  11. 
Doch  auch  hier  findet  sich  od  nur  ein  einzigesmal  inschrift- 
lich (7TQogovv/.iaGÖeadai  auf  der  Kumaeischen  Inschrift  jungen 
Datums,  neben  doy/uari'Covrog.  ag/nÖLoioav,  vof.ilL.cov  belegt32), 
während  bei  Alcaeus33)  und  Sappho34)  c  und  od  nach  der 
Ueb erlief erung  mit  einander  abwechseln. 

Ahrens  leugnet  vor  allem  od  im  Anfange  der  Wörter.35) 
Ferner  sei  L  nur  in  od  aufgelöst,  wenn  es  entweder  aus  ö  (?) 
entstanden  sei,  wie  ßgioda36),  womit  er  lat.  radiär  vergleicht, 
und  in  den  meisten  Verben  auf  -cw,  oder  wenn  od  ursprüng- 
lich sei,  wie  in  oodog37)  (gothisch  asts)  und  Todto  von  der 
Wurzel  oed  durch  Reduplikation  aus  * oiodco3*)  hervorge- 
gangen. Deshalb  habe  (xeCCptv  (aus  *f.uyicov)  und  7t\äC&  (von 
der  Wurzel  nl-ay)  niemals  anders  gelautet  bei  den  Aeolern. 


32)  Vgl.  auch  aQ/uöCovToc  Z.  26.  27  auf  der  asiatisch-äolischeu  Inschrift 
aus  Erythrae  in  d.  Sitzuugsber.  d.  Wiener  Akad.  1872  S.  335.  Sie  fällt 
nach  Kenner  in  die  Zeit  nach  Alexander,  vielleicht  in  die  erste  Hälfte 
des  2.  Jahrh. 

33)  Bei  Alcaeus  (Bergk  poet.  lyr.3):  nctoiodav  52.  ä^yaadtj/ii  124 
neben  «£it  39,  8.    xtauäZovta  56. 

3i)  Bei  Sappho  (Bergk  ebendas.)  vodtov  4,  1.  vadco  93,  1  (Blomfield. 
vulg.  oWw).  tpQovTiaSqv  41  (Bentley.  vulgo  (j:qovt\;  J'  yv).  i'ixriod'io  101, 
1  u  2.  neben  i^uvii  2,  3.  (xh'iL,iav  91,  7.  TJeber  Ininlä^ovrt;  17,  1  v. 
Ahr.  diall.  I  §  7,  2. 

Dagegen  aS  im  Anfang  der  Wörter  findet  sich  nirgends  bei  Alcaeus 
und  Sappho;  das  Gegentheil  häufig. 

35)  Wie  weit  diese  Lautgruppe  bei  den  lesbischen  Aeolern  verbreitet 
war,  können  vir  nicht  beurtheilen,  da  uns  gute  alte  Inschriften  gänzlich 
mangeln.  Wie  od  nur  Imal  auf  den  uns  bekannten  Inschriften  erhalten 
ist,  so  findet  sich  auch  die  Praep.  ntdu  und  der  Lautübergang  von  <ft 
zu  C  (Abr.  diall.  I  §  7.  1)  nur  je  einmal  [Zovvv^os)  daselbst.  Aber  die 
gegenteiligen  Formen  sind  zahlreich  vertreten,   v.  Wald  a.  a.  0.  S.  7  u.  11." 

3C)  (it'^a  ist  aus  *.-ali\/i<  entstanden,  v.  Curtius  Grundz.4  S.  353 
u    604. 

37)  Trotz  gothischem  asts  darf  E'otfos  nicht  für  älter  als  8fof  gelten, 
da  der  Uebergang  von  n<)  in  c  im  Griechischen  wohl  behauptet  worden. 
aher  bis  jetzt  nirgends  erwiesen  ist. 

:,si  ?fw  isl  auf  '"•/'<•)  (Würz.  * J",  auf)  zurückzuführen,  wie  Curtius 
Verb.  I  S.  317  f.  mit  Hecht  annimmt. 


üeber  den  Dialekt  Theokrit's.  33 

Diese  Gesetze  sind  durchaus  unbegründet.  Abgesehen 
von  T  im  Anlaut,  dessen  Verwandlung  in  od  Ahrens  ohne 
hinreichenden  Grund  leugnet,  beruhen  die  besprochenen  äoli- 
schen  Formen  auf  total  irriger  Erklärung  (s.  übrigens  die 
Anmerkungen),  die  Ahrens  selbst  heutzutage  nicht  mehr 
aufrecht  erhalten  wird.  Ich  gehe  darüber  hinweg  und  be- 
merke nur  Folgendes:  Die  Umstellung  der  Elemente  von  t 
war  ebensogut  möglich  in  Fällen,  wo  dasselbe  aus  y-\-j, 
als  wo  es  aus  d  -\-j  entstanden  ist.  Curtius  nimmt  bei 
ersteren  mit  vollem  Recht  die  Mittelstufe  öj  an.39)  vgl.  Curtius 
Grundz.4  S.  607  u.  657.  Daher  auch  die  böotischen  Formen 
ocfuddoj,  oahciddto  von  gutturalauslautenden  Stämmen.  So- 
mit werden  wir  auch  theokriteisches  avoloöco,  uaariadto  von 
gutturalen  Nominalstämmen  ebenso  berechtigt  finden,  wie 
naioöio ,  oaöco  und  andere.  Das  ältere  £  hatte  in  beiden 
Fällen  den  gleichen  lautlichen  Werth.  Vgl.  auch  Hirzel  zur 
Beurtheilung  des  äol.  Dial.  S.  48. 

Schon  oben  ist  erwähnt  worden,  dass  bei  den  äolischen 
Dichtern  ad  keineswegs  konsequent  durchgeführt  sei.10)  Ein 
bestimmtes  Gesetz  indessen  lässt  sich  dort  ebensowenig  auf- 
stellen, wie  bei  Theokrit.  Bei  letzterem  hat  Spohn  die  Be- 
obachtung gemacht,  dass  £  im  Allgemeinen  nicht  in  aö  ver- 
wandelt werde,  wenn  ein  #  vorhergehe. ")  Franz  Schultz12) 
glaubt  sich  „  der  Wahrnehmung  nicht  verschliessen  zu  können, 
dass  Theokrit  die  Verben,  die  einen  Ton  oder  Ruf  bezeichnen, 


3a)  Nach  Jon.  Schmidt's  Auffassung  a.  a.  0.  muss  zwischen  yj  und 
6j  noch  die  Mittelstufe  gj  liegen;  also  /uädda  (««,"«)  aus  ftadja,  ftagje, 

uayja. 

40)  Bei  Alkman  (Bcrgk  P.  I.3)  finden  sich:  y.i9-aQiaStiv  35.  naiadti 
3J&.  Toäritadca,  74,  1.  uäaJiov  54.  uO.iodouivia  9S.  äyiodto  123.  oadovia 
117  neben  biiatev  44    atofiat  54. 

41)  iot&i^w.  iot&iCizt.  mup&vfyiaa.  i&uoüSovrti.  E&qXaCe.  9rj'/.ü- 
Qovm.  xa&iC6ptvos  (freilich  ebenso  i^öfxtvog).  uoy&i^ovTi  2mal.  Dagegen 
uv&iodtv  10,  58.    iipi&vQiodo/ui!;  2,   141. 

42)  Progr.  d.  Gymn.  zu  Culm.  1872.  Die  Mischung  der  Dialekte  bei 
Theokrit  S.   IS. 

Curtius  u.  Brugman-,  Studien  X.  3 


34  Morsbach 

mit  besonderer  Vorliebe  auf  oöto*3)  endigen  lässt".  Doch 
beide  Muthmaassungen  entbebren  der  inneren  Wahrschein- 
lichkeit und  werden  durch  die  Handschriften  keineswegs 
hinlänglich  bestätigt,  abgesehen  davon,  dass  die  übrigen 
Formen  mit  1",  wo  diese  Gründe  nicht  zutreffen,  dabei  völlig 
unerklärt  bleiben.  Wir  müssen  uns  also  darauf  beschränken, 
der  Tradition  in  diesen  Dingen  zu  folgen. iJ) 

I)  od  ist  in  allen  oder  den  besten  Msten  für  folgende 
Verben  überliefert: 

cr/ogäadcov  15,   16. 

icfaouoodtüi*  1,  53. 

ßavadei  6,   10. 

yeveidoöojy   11,9. 

dwgioöer   15,  93. 

EQiaöe  5,  30.  6,  5.  eoloöeir  4,  S.  5,  136.  igiadeig  4,  63. 
lolodo/.ieg  5,  67.  loiodco  7,  41.  Ioioöojv  1,  24.  rtorsQiaöe 
5,  60. 

y.ojuÜGÖoj  3,    1. 

/.laorlodoiev  7,   10S. 

fieXioöerai  1,  2.   ueliodouevog  7,  SO. 

[tv&ioöev  10,  58. 

ooöet  1,  149.  ooöeig  5,  52.  oaöovri  5,  52.  ojode  und 
utoöiv  7,  143.    7cot6aöov   1,  2S.  7,   16.* 

rcaloöe  15,  42.  naioöeig  14,  8.  enaiadov  15,  49.  ovii- 
Tiaiodtv  11,  77. 

tr'lattiaodoioa  15,  88. 

710TC7CVOÖEV    0,1.    —    7Z07t7CvliaoÖEl    5,    89. 

troTiodcov  1,   121. 

nvxdodei  3,   14.  nvKaodeiv  2,   153. 

S3)  Der  gegenteiligen  Formen  gibt  es  genug:  qppafro  stets,  nur" 
lmal  tpQttitft].  y.oy.y.i'\oi'Tt>.  xvvCtvvrui-  ixvvCijTO.  xtt%\a£pvi t>.  xtXdQvfc. 
iiji'uaxii'  nebst  anderen,  wo  die  bessern  Mste  schwanken. 

,4i  Callirnachus  scheint  diesen  Aeolismus  in  seinen  dorischen  Hymnen 
nicht  angewandt  zu  haben,  v.  <).  Schneider  zu  h.  ."> .  P9  „Scvenorem 
dori8mom(?)  hotfiaadovra,  quem  hie  et  alibi  Meinekiüs  restituere  voluit. 
nee  hoc  loco  ne<jue  V  52.  100.  105.  VI  50.  54.  116  Codices  ftrmant." 
Dazu  kommt  nocli  ntqxaCatv  V  76. 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  35 

ovoiode  6,  44.  ovoiod&v  1,  14,  16.  S,  4.  11,  38.  avol- 
odeg  1,  3.  ovoiodtov  6,  9. 

vßgiodei  14,  9. 

sxpi&voiodouEQ  2,   141. 

2)    Die  Tradition  schwankt  bei  folgenden  Verben: 

ßovxokiaodiü/x^o&a  7,  36.  ßov/.o'/.tc'.'lcv  5,  60  C  p.  ad 
k.  m.  vulg.).  9,  5  (t  k.  p.  u.  codd.  bei  Greg.  Cor.  §  77.  od 
m.  vulg.).  ßov/.o'/uä'Cso  9,  1  (£  k.  p.  u.  schol.  Gen.  od  m.  vulg.). 

dauulti  4,  55  C  p.  u.  codd.  a.  b.  -ooei  Aug.  bei  Greg. 
Cor.  §  108.    od  vulg.). 

kodtüued-ct  1,  21.  6_*£TJ  2,  113.  l'^ouevog  2,  113.  %a4s- 
louzvog  11,  17.  etpfievoi  6,  4  (C  p.  aö  vulg.).  —  iqiodei 
5,  97.    xa&i&v  15,  3. 

fhjXd&vra  14,  15.  t^ijlaLe  3,  16  ((7(5  k.  u.  Thom.  M. 
£  Stob,  et  Ars.  altero  loco.  v.  Abr.).  v.r/j.iLovTL  11,  78  (£ 
e.  k.  (7(3  m.  p.  vulg.). 

X0xxv£oyr£g  7,  48.  v.ov.-/.iLuv  1,  124  (£  p.  od  vulg.). 

/.«l'cf   15,  21.    laleo  8,  84  (£  p.  od  vulg.'. 

uovotodcov  11,  81.  iwvoiodei  8,  38  (£  p.  schol.  k). 
Ahrens  edirt  uovoiloj. 

aqtvZstv  11,  71   (£  m.  e.  od  p.  k.). 

rfododrt  1,  102.  cfoc'c'Ceo  6,  13  und  stets  im  versus  inter- 
calaris  des  2ten  Idylls. 

•/gftodeig  8,  11  (2mal).  xQt~odco  8,  12  (2mal).  %($Covti 
15,  28 'M  P-). 

3)  C  ist  in  allen  oder  den  besten  Msten  für  folgende 
Verben  überliefert: 

di^i-iievo)  7,  61. 

l&Eioä'lovreg   1,  34. 

lotÜiltTE   5,    111.     iQEÜi'lüJ   5,    110. 

iooqaoileiv  7,   30. 

■/.ay/.aZovTeg  6,   12. 

v.iUiQil.E  7,  137. 

71 0  T  £/.  1  ■//.'?.  i'ltv  5,   117. 

y.viZu)  5,   122.    v.vuiov  6,  25. 

HVvCevvrai  2,  109.   ly.vvielro  6,  30. 

3* 


36 


Morsbach. 


uoyßiLovxi  1,  38.  7,  48. 
i-vXoxiCstcci  5,  65. 
hivyiCov  5,  41. 
ouyilovri  5,   113. 
oiTiZerai  4,   16. 
GY.OTCia^ercti  3,  26. 
TQvCeaxev  7,  140. 
Lrtffd-i'ZoiGcc  2,  62.  7;  127, 
yccQiLo^eva  15,  109. 


Dazu  kommen  ygouerai  10,  18  v.  dissert.  S.  68.  eoeide 
(eoiode  libri.  corr.  in  sgside  k.  Ziegler)  5,  24,  wofür  Ahrens 
oqlgöe  schreibt. 

Folgende  Tabelle  veranschaulicht  das  Verhältniss  von  od 
zu  £  in  den  einzelnen  Idyllien. 

Die  nicht  eingeklammerten  Zahlen  bedeuten,  dass  hier 
od  oder  'C  in  allen  oder  den  besten  Msten  tiberliefert  ist; 
die  eingeklammerten,  dass  hier  die  Mste  schwanken  und  C 
von  Ahrens  tiberall  hergestellt  ist. 


Id. 

ad 

ff 

Verszahl 

1 

11 

2 

152 

2 

2 

1 

166 

u.  cpQÜ^io  im  v.  iuterc. 

3 

2    ' 

1 

(1) 

54 

4 

2 

1 

(1) 

63 

5 

9 

7 

(1) 

150 

6 

3 

1 

(li 

46 

7 

7 

7 

(li 

157 

8 

5 

— 

(2) 

93 

".1 

— 

— 

(2) 

36 

10 

1 

— 

5S 

11 

4 

1 

(2) 

8t 

11 

2 

1 

— 

70 

15 

5 

3 

(I) 

149 

Summa 

53 

32 4 

'')  (12) 

— 

I  qpgaffeo  im  versus  iiitercalaris  des  2ten  Id.  ist  nur  Imal  gerechnet 


Ueber  den  Dialekt  Theokrit's.  37 

Uebrigens  scheint  es  mir  fraglich,  ob  Ahrens  Recht 
daran  gethan  hat,  an  allen  Stellen,  wo  die  besseren  Hand- 
schriften bald  mehr  bald  weniger  schwanken,  £  konsequent 
herzustellen. 

Im  Anfang  der  Wörter  findet  sich  gö  niemals  bei 
Theokrit.  Ausser  den  Verbalformen  aber,  die  wir  be- 
sprochen, ist  uö  innerhalb  eines  Wortes  mitunter  hand- 
schriftlich überliefert.  So  ua'lag  4,  34  (£  p.  k.  uö  vulg. 
und  £  bei  Tzetz.  Chil.  II,  580  v.  Ahr.).  ega'Ce  7,  146  {uö 
vulgo,  aber  ^  bei  Athen.  II,  50  A  u.  E.  M.  s.  v.  ßodßrjXa 
v.  Ahr.).  Ahrens,  Ziegler  und  Fritzsche  ediren  £  an  beiden 
Stellen.  In  iia£oioiG)  3,  4S  ist  '£  durch  die  besten  Hand- 
schriften k."  p.  e  gesichert,  während  in  demselben  Gedicht 
uu'löv  v.  16  uö  alle  Codices  geben;  aber  Thom.  M.  s.  v. 
uauxög  hat  \iaCpv.  v.  Ausgg.  von  Ziegler  u.  Ahrens.  Daher 
schreiben  Ahrens,  Ziegler  und  Fritzsche  nicht  ohne  Grund 
fiatpv.  Uebrigens  scheint  tucu6g  dem  Dorismus  fremd  zu 
sein.  Pindar  hat  /tiauzog  P.  4,  8;  desgleichen  Callimachus 
im  dor.  H.  6,  96  und  Theokrit  im  IS.  Id.  v.  42,  dessen 
Dialekt  den  bukolisch-mimischen  Gedichten  am  nächsten 
kommt.  Die  aspirirte  Form  /nau&og  (die  auf  älteres  ^taurog 
hinweist)  ist  von  Heraklides  bei  Eustathius  als  .dorisch  be- 
zeugt und  findet  sich  auf  einer  Inschrift  von  Akrai.  v.  Ahr. 
diall.  II  S.  84  u.  556. 

Sonst  ist  überall  '£  überliefert,  wie  in  y.vi'Za  4,  25. 
y.rv'Sa  1,  68  (neben  y.vv£eo(.iai).  6'lov  und  ollvj  15,  122, 
wofür  man  bei  Sappho  vuöog  liest. 

§  2S. 
1)   %vv  und  uvv. 

Die  ältere  Form  j-vv,  die  sich  in  allen  Dialekten  findet 
(über  den  dor.  v.  Ahr.  diall.  II  S.  360),  ging  auch  bei  den 
Dorern  schon  früh  "in  die  gewöhnliche  uvv  über.  Theokrit 
in    seinen    bukolisch-mimischen   Gedichten   kennt   nur    uvv. 

* 

4C)  Man  hat  das  Wort  hier  mit  Unrecht  verdächtigt. 


38  Morsbach:  Ueber  den  Dialekt  Theokrit's. 

Einmal  hat  eine  der  besseren  Handschriften  g,  nämlich  cod. 
m  in  aviißhqti  5,  92.  Auch  Callimachus  hat  sowohl  in  den 
dorischen  als  in  den  andern  Hymnen  ovv  mit  Ausnahme 
zweier  Stellen  t-vfißdXleo  IV,  190  u.  i-vvösbtvia  6.  73,  wo 
das  Metrum  i  erfordert. 

2)    Ueber  syrakusanisches    tpe   statt  oq>£  4,  3   wird  im 
Kapitel  über  die  Pronomina  gehandelt  werden. 


NACHTRAG. 

Uebersehen  wurde,  dass  bei  Callimachus  ausser  dem 
verkürzten  infin.  praes.  sich  einmal  auch  der  verkürzte  acc. 
plur.  der  2.  Dekl.  findet,  nämlich  h.  VI,  35  dgy.iog  (agxiog 
die  meisten  und  besten  Handschriften,  v.  Schneider),  wie 
nach  Reiske  und  Ruhnken  mit  Recht  gelesen  wird. 


ZUM  DIFFERENZIERUNGSTRIEB 
IM  GRIECHISCHEN  UND  LATEINISCHEN". 


VON 

ANTON  FUNCK 

AURICH. 


i 


Mit  Recht  bat  man  unter  den  Trieben,  welche  zu  allen 
Zeiten  in  der  Entwicklung  der  Sprache  fortwirken,  dem 
Streben  nach  Differenzierung  eine  hervorragende  Bedeutung 
zuerkannt,  und  es  isf  namentlich  von  Angermann  (Sprach- 
wissenschaft!. Abhandlungen  aus  G.  Curtius'  grammat.  Ge- 
sellschaft S.  1  ff.)  für  das  Griechische  und  Lateinische  eine 
ganze  Reihe  von  Fällen  beigebracht,  die  deutlich  lehren, 
dass  das  Ringen  nach  unzweideutigem  Ausdruck  des  Ge- 
dankens auch  in  der  historischen  Periode  des  Sprachlebens 
in  vielfacher  Weise  umgestaltend  eingewirkt  hat.  Allein 
schon  der  Name  Differenzierungstrieb  deutet  an,  dass  man 
hier  nur  eine  freilich  bestimmte  Neigung  der  Sprache,  nicht 
ein  mit  Strenge  durchgefühltes  Gesetz  anzunehmen  habe. 
Und  in  der  That  lassen  sich  Fälle  anführen,  in  denen  sich 
die  Sprache,  gäbe  es  ein  Differenzierungsgesetz,  mancher 
Unterlassungssünden  schuldig  gemacht  hätte.  Eine  dieser 
Thatsachen,  an  der  überhaupt  recht  charakteristisch  das 
Wirken  solcher  sprachlichen  Neigungen  zu  Tage  tritt,  soll 
im  Folgenden  im  Zusammenhange  mit  anderem  dazu  ge- 
hörigen genauer  erörtert  werden.  Sie  betrifft  die  enge  Be- 
rührung, in  welche  das  negative  Präfix  idg.  a.  an  einerseits 
im  Griechischen  vor  vocalisch  anlautenden  Wörtern  mit  der 
Präposition  dvd,  andrerseits  im  Lateinischen  mit  der  Prä- 
position in  gerathen  ist.  Auch  Angermann  gedenkt  (S.  15  f.) 
dieses  letzteren  Falls  und  glaubt,  man  habe  im  Lateinischen 
das  negative  in  lieber  den  Partizipien  zusammengesetzter 
Verben  als  denen  einfacher  vorgesetzt,  um  so  eben  z.  B. 
durch  ine.vpletus,  indeßeams  u.  ä.  die  ursprüngliche  Doppel- 
deutigkeit eines   impletus,   inflescus  u.  ä.  zu  vermeiden.     Es 


42  Funck 

wird  sich  zeigen,  dass  für  das  Lateinische  sich  diese  Wahr- 
nehmung nur  schwach  bestätigt  und  auch  im  Griechischen 
wohl  nur  wenige  Belege  dafür  zu  finden  sind. 

Uebersieht  man  nun  zunächst  im  Griechischen  die 
Verbaladjektiva  einfacher  Verben  mit  der  Silbe  av-  vor 
vokalischem  Anlaut,  die  ja  besonders  von  der  Doppeldeutig- 
keit betroffen  werden,  so  ergiebt  sich,  dass  bei  den  meisten 
die  negative  Bedeutung  von  vorn  herein  gar  nicht  in  Frage 
gestellt  werden  kann,  weil  ihnen  überhaupt  keine  mit  dvd 
componierten  Verben,  geschweige  denn  Verbaladjektive  zur 
Seite  stehen.  Dahin  gehören  aus  guter  Zeit  besonders :  dvai- 
o&i]Tog  (Thuc.  I,  82);  gvaifj.axrog  (Aesch.  Suppl.  196;  Eur. 
Phoen.  264);  dvatoyvvrog  (Eur.  Iph.  A.  327,  329;  Arist.  Nub. 
909;  Plat.  Apol.  p.  31  B);  ävaXyrjroQ  (Soph.  Ai.  946;  Thuc. 
III,  40);  dvaaaQT^rog  (Hdt.  I,  155;  Xen.  Ages.  VI,  7);  dvd- 
fieXxTog  (Hom.  Od.  i,  439);  dva^n'Kd/.r^og  (Soph.  Trach.  120); 
dvdo-/.r;Tog  (Xen.  Cyrop.  VIII,  8,  24);  dvävyrjTög  (Aesch. 
Prom.  1028);  ävavdrjTos  (Aesch.  Sept.  897;  Soph.  Ai.  715; 
Eur.  Ion  784);  dvifociorog  (Aesch.  Suppl.  329;  Soph.  El. 
186;  Thuc.  IV,  55);  dvhxovaTog  (Soph.  El.  1407);  dvrjvvrog 
(Soph.  El.  166;  Eur.  Hei.  1285;  Plat.  Gorg.  507  E);  dvrr 
Qozog  (Od.  i,  109;  Aesch.  Prom.  708);  dviarog  (Plat.  Gorg. 
512  A)1);  ävaQuooroQ  (Hdt.  III,  80;  Thuc.  VII,  67;  Ar. 
Nub.  908;  Plat.  Phaed.  92  B.).  —  Bei  anderen  sind  aller- 
dings Bildungen  mit  der  Präposition  dvd  ebenfalls  überliefert, 
jedoch  nicht  oft  so,  dass  beide  aus  guter  oder  auch  nur 
gleicher  Zeit  bezeugt  sind.  So  findet  sich  neben  dem  von 
Homer  an  zu  allen  Zeiten  viel  gebrauchten  negativen  dvi,- 
■/.eoTog  (z.  B.  II.  E,  394;  Soph.  El.  888;  Hdt.  I,  137;  Aelian 
N.  A.  III,  47),  erst  bei  Aelian  dvaniopat  (Aelian  N.  A.  V,  19; 
VI,  57);  neben  dvw/noTog  (z.  B.  Eur.  Hipp.  612)  erst  in 
spätester  Gräcität  dvöun  ut;  und  andererseits  begegnet  neben 


')  Von  dem  gleichlautenden  Atlj.  verb.  von  ayiaa)  ist  mir  kein  Bei- 
spiel  bekannt;  eine  Zweideutigkeit  des  ävionos  scheint  demnach  auch 
nach  dieser  Seite  hin  nicht  empfunden  zu  sein. 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.     43 

dvayogevco  (z.  B.  Dem.  pro  cor.  p.  243,  15)  ein  drayogsvrog 
erst  beim  Scholiasten  zu  Soph.  Trach.  1093;  neben  dvaigiw 
(z.  B.  Hom.  Od.  /,  9)  erst  bei  Sextus  adv.  math.  11,  20  p.  577 
das  negative  dvaigezog]  neben  dvänzio  (z.  B.  Hom.  Od.  ß,. 86) 
das  negative  uva;crog  erst  bei  Aristoteles  de  anim.  II,  11,  12 
(in  positivem  Sinne  Eustatb.  Od.  p.  1774,  15);  neben  dve- 
yeigto  (z.  B.  II.  K,  138)  erst  bei  Aristoteles  etb.  Eud.  I,  5 
das  negative  äveyeoTog;  neben  dvegdio  (Andoc.  p.  16,  37) 
erst  bei  Callimacbus  (Epigr.  34,  4)  dvigaoxog  mit  negativer 
Bedeutung;  neben  dvtguSgidco  (Plato  Charm.  158  C;  Xen. 
Conv.  III,  12)  erst  bei  Philo  (vol.  II,  p.  664,  5)  u.  a.  dregv- 
ÜoiaGvog,  neben  dvegcordto  (z.  B.  Aristoph.  Lys.  4S3)  erst 
in  allerspätester  Zeit  dvegcürrjvog,  neben  driovogiio  iz.  B. 
Aesch.  Prom.  963)  erst  bei  Polybius  (XII,  1)  und  anderen 
dnoT6gi]Tog,  neben  dvr/vevco  (schon  Hom.  II.  X,  192)  dvi- 
■/reiTog  erSt  bei  Lucian  (Amor.  c.  35)  neben  drodigofiat 
'Xen.  Cyrop.  V,  1,  6)  dvöövgxog  erst  aus  der  römischen 
Kaiserzeit  (Dichter  bei  Marc.  Ant.  VII,  51j,  neben  dvor/.o- 
öouito  (Thuc.  I,  89  z.  B.)  erst  in  den  orac.  Sibyll.  (V,  408; 
uvor/.odöurtTog. 

Dagegen  sind  aus  derselben  oder  wenig  verschiedener 
Zeit  als  neben  einander  bestehend  überliefert:  dvülwrog 
„uneinnehmbar"'  (z.  B.  Hdt.  I,  81.  Thuc.  IV,  70)  und  dva- 
'/.(O/.o^iai  (z.  B.  Thuc.  VIII,  40),  dvalcoriog  (Plat.  Leg.  VIIL 
S47  Ej;  dragiöuttTog  (Soph.  Ai.  646  u.  a.)  und  dvagi^uew 
iDem.  p.  346,  20);  dyegsvvrjTog  (Eur.  Ion  255;  Plat.  Hipp, 
mai.  298  C)  und  dvegtvrdco  (Plat.  Phaed.  63  A) ;  dv&vgevog 
(Plat.  leg.  IX,  874  A;  Crat.  421  D)  und  dvevgio/.to  (Plat. 
Tim.  24  A ;  Phaedr.  273  C),  dvevgeriov  (Plat.  Politicus  294  Cj; 
ävoiuoj/.Tog  (Aesch.  Cho.  433)  und  dpoi/awSco  (Aesch.  Pers. 
465);  und  aus  späterer  Gräcität:  dvegyaorog  und  dregyd'So- 
uai.  dvdüxc/.xog  und  dvdl'/.ayiia,  dre&tOTog  und  dvt^uo^iat, 
dvtJ7zuoTog  und  dvrjTTvto  und  einzelne  andre.  Bei  diesen 
Wörtern  ist  also  faktisch  eine  Doppeldeutigkeit  insofern 
vorhanden,  als  man  die  negativ  gemeinten  Bildungen  auch 
positiv  auffassen  könnte.    Allein  abgesehen  davon,  dass  der 


44  Funck 

Zusammenbang  der  Rede  kaum  je  einen  Zweifel  an  der 
richtigen  Auffassung  aufkommen  lassen  konnte,  wurde  die 
Zweideutigkeit  auch  dadurch  sehr  verringert,  dass  die  entspre- 
chenden gleichlautenden  Bildungen  von  Verben,  die  mit  dvd 
zusammengesetzt  waren,  nicht  im  Gebrauche  waren  und  über- 
haupt Verbaladjektive  mit  dvd  zusammengesetzter  Verben  sich 
nicht  viele  werden  aufweisen  lassen.  Merkwürdig  ist  in 
dieser  Hinsicht  besonders  das  nie  negativ  gebrauchte  dvdg- 
TtaoTog  z.  B.  Eur.  Hec.  206.  Plato  Phaedr.  p.  229  C,  dem 
sich  aber  eben  kaum  viele  an  die  Seite  stellen  möchten. 
Die  äusserlich  vorhandene  Doppeldeutigkeit  w7ar  also  durch 
den  bestimmt  fixierten  Sprachgebrauch  so  sehr  beschränkt, 
dass  sie  wohl  nie  störend  wirkte. 

Dennoch  scheint  es,  als  ob  den  feinfühligen  Griechen 
auch  dieser  Mangel  hie  und  da  fühlbar  gewesen  sei;  darauf 
weisen  vielleicht,  wie  bereits  bemerkt,  mehrere  Partizipien 
zusammengesetzter  Verben  mit  dem  Präfix  dv  hin,  die  ihre 
Entstehung  und  Verbreitung  allerdings  wohl  dem  Streben 
nach  unzweideutigen  Ausdrücken  verdankten.  Und  wenn 
es  nun  scheinen  möchte,  als  ob  auch  auf  diesem  Wege 
nicht  viel  gewonnen  würde,  da  man  ja  wiederum  vor  den 
vokalisch  anlautenden  Präpositionen  das  dv-  als  Vertreter 
von  drd  ansehen  könnte,  so  ist  diese  neue  Zweideutigkeit 
dadurch  ziemlich  illusorisch  gemacht,  dass  die  Präposition 
dvd  fast  niemals  vor  ein  bereits  zusammengesetztes  Verb 
gesetzt  ist.  So  sehr  häufig  dvd  als  zweite  Präposition  in 
Verbindung  mit  einer  andern  (besonders  if  und  Itti)  vor 
zahlreichen  Verben  gebraucht  ist,  so  ausserordentlich  selten 
begegnet  es  als  erste  Präposition  eines  doppelt  zusammenge- 
setzten Verbs.  Aus  Homer,  Hesiod,  den  Lyrikern,  Aeschylus, 
Sophocles,  Euripides,  Aristophanes  und  Herodot  lässt  sich, 
wie  zu  anderm  Zwecke  angestellte  Sammlungen  mir  zeigen, 
ein  derartiges  Zeitwort  nicht  beibringen ;  bei  Plato  findet 
sich  das  seltsame  dvu/jdHZouai  (Phaedo  p.  60  B),  das  eigent- 
lich ein  Oxymoron  enthält,  und  dazu  werden  sich  aus  späterer 
Zeit  noch  vereinzelte  andere  finden.    —   Da  ja  nun  manche 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.     45 

zusammengesetzte  Verben  in  ihrer  •  Bedeutimg-  nur  gering 
von  der  des  einfachen  Verbs  abwichen,  man  sie  also  unbe- 
denklich für  diese  eintreten  lassen  konnte,  so  war  in  der 
That  das  angedeutete  Mittel  zur  Klarstellung  der  Bedeutung 
durchaus  zweckmässig  und  würde  vielleicht  noch  öfter  an- 
gewandt sein,  wenn  nicht  bereits  der  feste  Gebrauch  der 
Sprache  den  etwa  zweifelhaften  Wörtern  eine  Bedeutung 
bestimmt  angewiesen  hätte.  Die  Partizipien  nun,  an  denen 
man  wohl  ein  Wirken  des  Differenzierungstriebes  erkennen 
könnte,    möchten    die    folgenden    sein:     ave^evQexog    Thuc. 

III,  S7 ;  co  eiü.ey/.rog  Thuc.  I,  21;  Xen.  Oecon.  X,  5;  Dem. 
p.  782,  3;  äve^iraorog  Aeschines  p.  57,  3;  Dem.  p.  50,  16; 
Plato  Apol.  p.  38  A;  avt^anciriyrog  Aristot.  Polit.  Q  3; 
cae.rccl/.ay.Tog  Aristot.  bist.  anim.  II,  1 ;  avsTrayye/.rog  Polyb. 

IV,  16;  4.  —  Man  sieht,  die  Zahl  solcher  Wörter,  die  sich 
kaum  noch  vermehren  Hesse,  ist  sehr  gering  und  selbst  bei 
den  angeführten  muss  zugegeben  werden,  dass  sie  sich  durch- 
weg doch  wenigstens  um  eine  Kleinigkeit  in  der  Bedeutung 
von  etwaigen  Bildungen  einfacher  Verben  unterscheiden. 
Immerhin  ist  aber  dieser  Unterschied  nicht  sehr  erheblich 
und  man  wird  sie  deshalb  wohl  als  unter  dem  Einfluss  des 
Differenzierungstriebes   stehend  auffassen  dürfen. 

Ausser  den  Verbaladjektiven  lassen  sich  nur  noch  wenige 
Fälle  doppeldeutiger  Wörter  anführen.  Dahin  sind  besonders 
die  Verba  zu  rechnen,  welche  sich  entweder  von  Adjektiven 
mit  negativem  äv-  ableiten  lassen  oder  mit  avä  zusammen- 
gesetzte verba  derivata  der  einfachen  Adjektiva  sein  können. 
So  hat  zwar  dvofioiöco  stets  die  Bedeutung  „  unähnlich  machen " 
(z.  B.  Plat.  Theaet.  p.  159  A,  166  B)  und  avavöoöco  (ävctvögcü- 
rog  Soph.  Trach.  109j  heisst  „des  Mannes  berauben";  allein 
dies  möchten  auch  aus  der  guten  Zeit  die  einzigen  wirklich 
doppeldeutigen  Verben  sein,  in  denen  der  Sprachgebrauch 
für  die  negative  Bedeutung  entschieden  hat;  andre  wie  z.  B. 
uvaouoGTeoj  'Plato  Soph.  253  A;  Gorg.  482  Bj  waren  keinem 
Zweifel  unterworfen,  weil  ein  aouoorho  u.  dgl.  gar  nicht 
existierte.    Wenig  zahlreich  sind  aber  auch  die  ganz  ebenso 


46  Fnnck 

aussehenden  Verben,  in-  denen  man  die  Präposition  dvd  an- 
zuerkennen bat.  So  wird  in  merkwürdigem  Gegensatz  zu 
dvo/.toiöto  das  ähnliche  dviaoto  in  attischer  Zeit  stets  nur 
im  Sinne  von  „aequare"  gebraucht  (z.  B.  Hdt.  VII,  103; 
Xen.  Cyrop.  VII,  5,  65;  Plat.  Politicus  289  E)2j;  dv^ieodio 
sagt  Sophocles  (Thes.  fr.  233  Ddf.)  im  Sinne  von  „zahm 
machen,  säubern";  dvieooco  heisst  immer  „consecrare"  z.  ß. 
Plut.  Mor.  p.  676  A);  dvrjßdio  stets  „aufwachsen"  (z.  B.  Eur. 
Ion  1465)  nicht  etwa  „unerwachsen  sein";  dvo/noloyeouai 
z.  B.  Plat.  Theaet.  164  C)  ist  nie  als  von  dem  erst  aus 
später  Zeit  bezeugten  dvouoloyog  herzuleiten  aufgefasst. 
Andre  wie  z.  B.  dvoo&oto  (Hdt.  VIII,  140)  sind  auch  hier 
wieder  ganz  unverfänglich ,  da  ihnen  kein  negatives  dvoo- 
d-og  u.  dgl.  zur  Seite  steht. 

Noch  bleibt  das  Verbum  dvevcprj/Asa)  zu  erwähnen,  dem 
allerdings  in  älterer  Zeit  nur  die  Auffassung  in  malam  partem 
eigen  ist  (z.  B.  bei  Eur.  Or.  1335;  Soph.  Trach.  783;  Plato 
Phaed.  p.  60  A),  aber  bei  späteren  Autoren  auch  die  des 
„Preisens"  nicht  abzusprechen  ist  (z.  B.  Jos.  B.  J.  II,  21,  4; 
Nicetas  Ann.  p.  407  B). 

Es  ergiebt  sich  aus  allem  Gesagten,  dass  im  Griechischen 
die  äusserliche  Doppeldeutigkeit  der  besprochenen  Wörter 
kaum  je  als  störend  empfunden  werden  konnte,  da  durch 
bestimmte  Festsetzung  des  Sprachgebrauchs  faktisch  niemals 
ein  und  dasselbe  Wort  zu  gleicher  Zeit  in  verschiedener 
Bedeutung  üblich  war.  Dem  Streben  nach  Differenzierung 
war  also  nur  sehr  geringer  Anlass  gegeben ,  und  wir  sahen 
ja  in  der  That  auch,  dass  man  höchstens  einige  wenige 
Bildungen  auf  seine  Rechnung  schieben  dürfte. 

Anders  stellt  sich  die  Sache  im  Lateinischen  schon 
dadurch,  dass  die  im  Griechischen  doch  nicht  eben  viel  ge- 
brauchten Partizipia  mit  Suffix  -In-  dort  schon  durch  ihre 
Verwendung  in   der   Passivbildung  ganz  ungleich    grössere 

-)  Das  negatiVe  avtaiu  kommt  erst  in  spatester  Gracitat  vor. 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.     47 

Verbreitung  gefunden  haben.  Trotzdem  also  hiermit  der 
Doppeldeutigkeit  ein  weit  grösseres  Gebiet  gegeben  war, 
wird  sich  doch  auch  hier  zeigen,  dass  ein  fester  Usus  der- 
selben sehr  enge  Grenzen  gezogen  hat,  ohne  indess  so  völlig 
zur  Herrschaft  gelangt  zu  sein,  dass  nicht  doch  einige  Bil- 
dungen neben  einander  sowohl  positiv  wie  negativ  gebraucht 
wären.  Aber  es  sind  immerhin  nur  einige;  die  bei  weitem 
überwiegende  Mehrzahl  der  fraglichen  Partizipien  und  an- 
deren Bildungen  hatte  faktisch  nur  eine  unbezweifelte  Be- 
deutung. 

So  war  von  vorn  herein  schon  bei  allen  Wörtern,  die 
das  in  vor  einer  Präposition  zeigten,  der  Gedanke  an  die 
Präposition  in  dadurch  so  gut  wie  unmöglich  gemacht,  dass 
das  Lateinische  nur  ganz  selten  einem  bereits  componierten 
Verb  eine  neue  Präposition  vorsetzte,  weshalb  z.  B.  ein  in- 
coynitus.  indivisus,  indebitus  u.  ähnl.  durchaus  unverfänglich 
^pvaren. 

Von  den  wirklich  unsicheren  Wörtern  nun  war  zunächst 
ebenso  wie  im  Griechischen  ein  grosser  Theil  in  seiner  nega- 
tiven Bedeutung  deshalb  leicht  und  sicher  kenntlich,  weil 
die  Sprache  von  dem  zugehörigen  Verbum  gar  keine  Com 
posita  mit  der  Präposition  in  gebildet  hatte,  oft  auch  kaum 
bilden  konnte.  Dahin  gehören,  um  aus  der  sehr  grossen 
Zahl  nur  einige  besouders  gebräuchliche  anzuführen  und  zu 
belegen,  z.  B.  folgende:  illacessitus  (Tac.  Agr.  20),  illaudatus 
(Verg.  G.  III,  5)  und  illaitdabilis  (Stat.  silv.  V,  5,  33),  illi- 
bütus  (Cic.  pro  Sest.  c.  43;  Liv.  XLII,  30),  illieitus  (Tac.  A. 
XII,  5i,  illotus  (Plaut.  Poen.  I,  2,  103;  Verg.  G.  III,  443 1, 
immensus  (Cic.  de  or.  I,  49j;  immerens  (Lucr.  II,  1104)  und 
immeritus  (Plaut.  Asin.  III,  3,  IS;  Liv.  IV,  13),  immoderaius 
(Cic.  p.  Piosc.  Am.  45  ,  immotus  (Ov.  fast.  IV,  505),  incautus 
(Cic.  Brut.  70,  246),  meulpatus  (Ov.  Met.  IX,  673);  incusto- 
(litus  (Tac.  A.  XII,  4^;  incensus  „ungeschätzt"  (Cic.  Caec.  34; 
Liv.  I,  44) 3);  indenmatus  i Plaut.  Cure.  V,  3,  17;  Liv.  III,  56) ; 

3)  Stets  positiv  ist  natürlich  das  gleichlautende  Partizip  zu  incendo, 
z.  B.  Cic.  p.  Rose.  Am.  17. 


48  Funck 

indoctus  (Sal.  Cat.  II,  8;  Hör.  carm.  II,  6,  2;  Plaut.  Bacch. 

V,  l,  3);    indomitus   (Plaut.   Trin.   III,  3,  22;    Cic    Cluent. 

VI,  15)  und  indomabilis  (Plaut.  Cas.  IV,  3,  12);  infandus 
(Ter.  Euu.  IV,  3,  22;  Liv.  IV,  32);  infletus  (Verg.  A.  XI,  372); 
infinitus  fLucr.  V,  367 ;  Cic.  de  or.  I,  5) ;  iniussus  (Hör.  Sat. 
I,  3,  3);  innoeens  (Ter.  Ad.  II,  1,  1;  Cic.  Tusc.  I,  42);  in- 
sciens  (Ter.  Heaut.  IV,  1,  9;  Cic.  Phil.  II,  37)  und  inscitus 
(Plaut.  Trin.  I,  2,  58;  Cic.  |5n.  III,  7,  25)  und  viele  andre. 
Auch  mfnnare  z.  B.  Cic.  p.  Rose.  Com.  XV,  improbare  id. 
ibid.,  incertare  Plaut.  Epid.  IV,  1,  18,  indigmri  Liv.  II,  31 
u.  ähnl.  sind  in  gleicher  Art  vor  Misdeutungen  geschützt. 

Unsicherer  sind  schon  diejenigen  Wörter  negativen 
Sinnes,  neben  denen  wirklich  Verben  mit  der  Präposition 
in  zusammengesetzt  vorkommen.  Hier  ist  natürlich  die 
Sache  am  einfachsten,  wenn  beide  erheblich  verschiedenen 
Zeiten  angehören,  und  das  ist  z.  B.  bei  folgenden  der  Fall: 
Zu  dem  von  Lucan  gebrauchten  neg.  immaculatus  (II,  736)fc 
kommt  erst  bei  Jul.  Firmicus  Math.  4, 16  immueulo  „beflecken", 
zu  dem  vielgebrauchten  inopinatus  (z.  B.  Cic.  dorn.  IV,  14), 
inopinor  erst  bei  Jul.  Val.  d.  reb.  Alex.  M.  gest.  (I,  52),  zu 
inomatus  (z.  B.  Cic.  or.  23)  erst  bei  Tertullian  inorno  (anim.  1 9) ; 
andererseits  zu  inerro  (z.  B.  Cic.  n.  d.  II,  21)  erst  in  später 
Zeit  (z.  B.  bei  Augustin)  das  negative  inerrabilis. 

Näher  der  Zeit  nach  liegen  dagegen  zusammen:  impa- 
stus  (Verg.  A.  IX,  339;  Lucan  VI,  628)  und  impuscor  bei 
Columelia  (VI,  5,  2);  intonsus  (Hör.  epod.  XV,  9)  und  in- 
londeo  bei  Columelia  XI,  3,  31;  inhumatus  (Cic.  div.  II,  69. 
143)  und  inhumo  bei  Plinius  (XVII,  IS,  130);  innavigxibüis 
bei  Livius  (V,  13)  und  innavigo  bei  Mela  (II,  1,  1);  incogi- 
tatus  (Plaut.  Bacch.  IV,  3,  1:  Sen.  cp.  57)  und  incogito  (Hoiv 
ep.  II,  1,  122);  inaequatus  (Tibull.  IV,  1,  43)  und  inaequare 
(Caes.  B.  C.  I,  27,  4);  indubitatus  (Stat.  Ach.  II,  73)  und 
indubitäre  (Stat.  silv.  III,  5,  110;  Verg.  A.  VIII,  404);  in- 
nuptus  (Verg.  A.  II,  3h  und  innul><>  (Liv.  I,  34,  h;  illa- 
crimabilis  (Hör.  carm.  IV, '.»,  26)  und  illacrimo  (Cic.  sen.  9,  27  ; 
illaboratus  (Sen.  ep.  90,  40)   und   illaboro   (Tao.  Germ.    16  ; 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.      49 

irrasus  (Plaut.  Rud.  V,  2,  16j  und  irrado  (Cato  r.  r.  157); 
irruptus  (Hör.  carm.  I,  13,  18)  und  irrumpo  (Verg.  A.  VI,  528); 
incultus  (Cic.  Brut.  74)  und  incolo  (Cic.  div.  I,  42,  93). 

Natürlich  steht  nun  den  bislang  besprochenen  immer 
negativen  Bildungen  eine  grosse  Zahl  solcher  gegenüber,  in 
denen  die  Sprache  mit  gleicher  Bestimmtheit  sich  für  die 
Präposition  »j  erklärt  hatte.  Dies  sind  wieder  besonders 
die  vielgebrauchten  Participia  Perfecti  Passivi  mit  in  zu- 
sammengesetzter Zeitwörter,  die  auch  uns  so  geläufig  sind, 
dass  man  beim  Lesen  kaum  je  einen  Zweifel  über  ihre  Be- 
deutung empfinden  wird.  Wer  wird  z.  B.  in  impressus  (z.  B. 
Cic.  de  or.  II,  45;  Verg.  A.  V,  536)  je  etwas  anderes  sehen, 
als  das  Partizip  zu  imprimo,  in  impulsus  (z.  B.  Cic.  Brut. 
V,  19;  Caes.  b.  c.  III,  40)  nicht  das  Partizip  zu  impello  er- 
kennen, inversus  (z.  B.  Hör.  carm.  III,  5,  7)  nicht  zu  m- 
vertere  stellen,  involutus  (z.  B.  Tac.  Ann.  XVI,  32)  nicht  zu 
involvere,  immersus  i  Cic.  Tim.  13)  nicht  zu  immergere ,  Im- 
positus  iTer.  And.  I,  1,  102  z.  B.)  nicht  zu  imponere  u.  s.  f.? 
—  Und  selbst  wo  uns,  betrachtet  man  die  Wörter  ganz 
äusserlich  ausserhalb  des  Zusammenhanges  der  Rede,  wohl 
Anlass  zum  Zweifel  gegeben  scheinen  möchte,  war  dem 
Römer  gewiss  der  Ausdruck  ganz  unzweideutig,  da  feste 
Gewöhnung  ihn  gelehrt  hatte,  die  Wörter  nur  so  und  nicht 
anders  zu  nehmen.  Auch  schloss  ja  die  Verbindung,  in  der 
sich  jene  Wörter  fanden,  meist  jeglichen  Zweifel  über  ihre 
Bedeutung  aus.  So  kann  es  auf  den  ersten  Blick  scheinen, 
als  ob  illiquefüctus  ebenso  gut  wie  Ulabefactus  (Ov.  Pont.  IV, 
8,  10)  negativen  Sinn  haben  könnte;  aber  wenn  man  bei 
Cicero  Tose.  IV,  9,  20  liest:  ad  perfundendum  animum  tam- 
qua/n  üliquefactae  voluptates ,  wird  niemand  über  den  Sinn 
des  Wortes  im  unklaren  sein.  Ebenso  könnte  induratus  ganz 
wie  inuequatus  (z.  B.  Tibull.  IV,  1,  43)  negativ  sein ;  sieht 
man  iudess  irgend"  eine  Belegstelle  an,  z.  B.  Liv.  XXX,  18: 
induratus  praeter  spem  resistendo  hostium  timor,  so  ergiebt 
sich  die  positive  Bedeutung  sofort  ganz  unzweideutig.  Aehn- 
lich  steht  es  mit  ineeptus,  das  man  trotz  eines  invictus  u.  a. 

Curtius  u.  Brugmax,  Studien  X.  4 


50  Funck 

z.  B.  bei  Caes.  B.  G.  VII,  17:  si  inceptam  oppugnationem 
reliquissent,  stets  richtig  mit  „begonnen"  übersetzen  wird, 
mit  inaugurato  (z.  B.  Liv.  I,  44)  neben  negativem  inauspicato 
(Cic.  div.  I,  17,  33),  msitus  (z.  B.  Liv.  34,  20;  Plin.  15,  14) 
neben  negativem  inaratus  (Hör.  epod.  16,  43),  insessus  (z.  B. 
Tac.  b.  III,  1)  neben  inhabitabilis  (Cic,  n.  d.  I,  10,  24)  und 
incultus  (ebenda),  insignitus  (z.  B.  Cic.  de  or.  II,  87)  neben 
infinitus  (z.  B.  Cic.  de  or.  I,  5),  inveteratus  (Cic.  Tusc.  III,  16) 
neben  intaminatus  (Hör.  carm.  III,  2,  17),  incitatus  (z.  B.  Caes. 
B.  G.  IV,  12)  neben  negativem  inagitatus  (Sen.  Suas.  1), 
ineurvus  (Ter.  Eun.  II,  3,  44)  und  ineurvare  (Verg.  A.  V,  500) 
neben  incertus  und  incertare  (z.  B.  Plaut.  Epid.  IV,  1,  18). 
War  nun  schon  bei  diesen  Wörtern  wohl  Gelegenheit 
zum  Zweifel  gegeben  und  mau  vielfach  ganz  auf  den  Zu- 
sammenhang der  einzelnen  Stelle  angewiesen,  so  ist  das  in 
noch  weit  höherem  Grade  bei  denjenigen  Bildungen  der 
Fall,  die  sich  nun  wirklich  sowohl  in  negativer  als  in  posi- 
tiver Bedeutung  finden.  Unerheblich  ist  auch  hier  noch 
wieder  die  Schwierigkeit  bei  Wörtern,  die  aus  guter  Zeit 
nur  in  einer  Bedeutung  bekannt,  irgend  einmal  von  einem 
späten  Autor  in  entgegengesetztem  Sinne  gebraucht  werden. 
So  wenn  das  bei  Cicero  (n.  d.  I,  10,  24;  auch  bei  Amm. 
23,  6;  31,  2)  negative  inhabitabilis  bei  Arnobius  I,  2  einmal 
als  „bewohnbar"  zu  fassen  ist,  wenn  dem  bei  Lucilius  (ap. 
Non.  p.  212,  3)  negativen  impermixtus  ein  positives  erst  bei 
Boethius  (consol.  V,  3)  zur  Seite  steht,  wenn  dem  immedi- 
cabilis  bei  Vergil  (A.  XII,  858),  Ovid  (Met.  I,  190),  Silius 
(1, 147;  XIV,  292)  „unheilbar"  das  dazu  noch  in  anderem  Sinne 
gebrauchte  immedicatus  bei  Apulejus  (de  magia  p.  323, 12:  „ge- 
schminkt") gegenübersteht,  wenn  sich  zu  dem  gewöhnlich  ne- 
gativen inculpatus  (Ov.  Met.  IX,  673,  auch  bei  späteren  z.  B. 
Gell.  VI,  22,  4;  Amm.  21,  13)  bei  Boethius  inculpatio  im 
Sinne  von  „Anschuldigung"  findet.  —  Andererseits  ist  neben 
gut  klassischem  positiven  imminutus  (Cic.  Phil.  XII,  3,  7 
[non  immmutam]  u.  öfter i  ein  negatives  in  den  Digesten  (84, 
2,  ("))  ganz  unanstössig,  ebenso  hat  neben  inj)  actus  z.  B.  bei 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.      51 

Livius  XL,  40,  Ovid  Met.  VI,  627  u.  a.  das  vereinzelte  in- 
fractus  „ungebrochen"  bei  Symmachus  (ep.  I,  3i  wenig  Stören- 
des. Neben  innatus,  z.  B.  bei  Cic.  Tim.  1 2  u.  bei  Ovid  Met. 
VI,  45S,  hat  ein  innatus  „ungeboren"  Tertullian  (adv.  Val.  15), 
neben  iniunctus  „verbunden",  z.  B.  bei  Livius  V,  7,  2:  m'neae 
non  iam  iniunctae,  das  negative  iniunctus  Tertullian  (adv.  ux. 
II,  2),  neben  innutritus,  z.  B.  bei  Velleius  II,  94,  1,  ein  in- 
nutritus  „ohne  Nahrung"  Caelius  Aurelianus  (acut.  17,  117) 
und  imuttribilis  derselbe  (II,  9),  neben  immixtus,  z.  B.  bei 
Lucr.  I,  877,  das  vereinzelte  negative  immixtus  Ausonius 
(ep.  20),  neben  immutilatus  (Sallustius  ap.  Non.  p.  366,  18) 
negatives  immutilatus  der  Cd.  Theod.  IV,  221,  neben  im- 
plexus,  z.  B.  Tac.  Ann.  XVI,  10,  ein  negatives  implecticus 
Vegetius  a.  v.  V,  28. 

Aber  anders  steht  es  schon  mit  denen,  die,  wenn  auch  in 
der  doppelten  Bedeutung  nicht  aus  ganz  gleicher  Zeit  bezeugt, 
doch  immerhin  noch  bei  guten  Autoren  zwiefach  verwandt 
sind.  Dahin  sind  zu  rechnen:  inaratus  neg.  bei  Vergil  G. 
I,  83,  positiv  bei  Cato  K.  R.  37,  3;  inauratus  neg.  bei  Titi- 
nius  (ap.  Charis.  p.  202,  17  ed.  Keil),  positiv  bei  Cicero  div. 
I,  24,  48;  Ovid  fast.  II,  251 ;  incoctus  neg.  Plaut,  mil.  II,  2,  53; 
Fab.  Pict.  ap.  Gell.  X,  15,  12,  positiv:  „in  etwas  gekocht" 
Hör.  epod.  III,  7;  Verg.  G.  III,  307;  intectus  neg.  Tac. 
Germ.  17  u.  a.,  positiv  Liv.  XXVII,  3;  intentatus  neg.  Hör. 
cariu.  I,  5,  12;  Ovid  Met.  X,  584,  positiv  Cic.  Mil.  14;  in- 
ritus  neg.  bei  Plaut.  Poen.  IV,  2,  85  (ad  incitas  redigere)  u. 
späten  Autoren,  positiv  bei  Lucr.  I,  27 1 ;  Verg.  A.  XII,  492 
u.  a.,  imputatus  neg.  „unbeschnitten"  Hör.  epod.  XVI,  44; 
Plin.  XVII,  21,  positiv  bei  Plin.  ep.  ad  Trajan.  XLIII  ed. 
Keil;  inscriptus  neg.  bei  Quint.  in,  6,  37;  Varro  R.  R.  II, 
1,  16;  Lucil.  ap.  Non.  37,  18;  Sen.  exe.  controv.  III  p.  364 
ed.  Bursian  neben  inscriptus  pos.  z.  B.  Cic.  dorn.  53;  Stat. 
Theb.  VIII,  270  u.  a. ;  immutabilis  neg.  Cic.  Acad.  pr.  II 
8,  23;  n.  d.  II,  19,  49,  pos.  Plaut.  Epid.  IV,  2,  8;  inseca- 
bilis  neg.  Quint.  III,  3,  13;  II,  17,  38;  Sen.  ep.  118  neben 
insectus  pos.  Ov.  Met.  VI,  58;  Plin.  X,  37;  XI,  1,  28  u.  a.; 


52  Funck 

mvocutus  neg.  Cic.  u.  d.  I,  38,  109;  fam.  VIII,  81;  Ter. 
Eun.  V,  8,  29;  Nep.  Cim.  IV,  3  neben  pos.  invocandus  Tac. 
Ann.  XI,  71. 

Endlich  giebt  es  aber  gar  eine  Anzahl  von  Partizipien, 
die  bei  einem  und  demselben  Schriftsteller  selbst  der  besten 
Zeit  in  doppelter  Bedeutung  gefunden  werden.  So  liest  man 
bei  Cicero  (mv.  II,  53)  immutatus  in  der  Bedeutung  „unver- 
ändert" (und  ebenso  Ter.  And.  I,  5,  7),  dagegen  or.  27,  92 
im  positiven  Sinne  von  „verändert"  speciell:  „metonymisch 
gebraucht";  ebenso  heisst  bei  Cicero  (p.  Sest.  39,  85  u.  öfter, 
auch  bei  anderen  Autoren)  inauditus  gewöhnlich  zwar  „un- 
erhört", doch  kann  man  es  pro  Balbo  18,  41:  re  denique 
multo  ante  Gadibus  inaudila,  nur  als  Partizip  zu  inaudire 
fassen;  indictus  ist  negativ  gebraucht  von  Cicero  Phil.  II. 
23,  56:  indicta  causa,  ebenso  von  Livius  I,  51;  V,  15  u.  a., 
dagegen  als  Partizip  von  indicere  von  Cicero  de  off.  I,  11, 
von  Livius  I,  52;  X,  27  u.  öfter;  die  gewöhnliche  Be- 
deutung von  insepultus  „unbegraben"  hat  auch  Cicero  Phil. 
I,  2,  5  (Hör.  epod.  V,  99;  Liv.  I,  49;  Sen.  ep.  92  u.  a.), 
dagegen  Phil.  XIV,  12,  33 :  virtus  nee  oblivione  eorum,  qui 
nunc  sunt,  nee  reticentia  p  oster  or  um  insepulta,  erscheint  das- 
selbe Wort  im  entgegengesetzten  Sinne;  dem  negativen  wi- 
visus  bei  Cic.  har.  resp.  27,  57;  Verg.  A.  II,  574;  Liv.  V,  17 
u.  sonst  steht  an  anderen  Stellen  das  bekanntere  invisus 
„verhasst"  gegenüber  z.  B.  Cic.  Rose.  Com.  VII;  Vg.  A. 
IX,  49G);  dem  negativen  infrenatus  bei  Livius  (XXI,  44) 
das  positive  infrenatus  (XXX VII,  20);  dem  neg.  insuetus  bei 
Livius  (III,  52,  5;  Cic.  Att.  II,  21)  insuetus  „gewohnt"  Liv. 
XXIV,  48;  dem  häufig  gebrauchten  negativen  infectus  bei 
Statius  (Theb.  III,  430;  Plaut.  Amph.  111,  2,  3;'  Cic.  top.' 
IV,  22  u.  oft)  an  anderen  Stellen  (Theb.  IX,  187;  Ovid 
Pont.  III,  4,  108)  infectus  als  Partizip  von  injicere;  dem 
neg.  inustus  bei  Lucan  iVIII,  787 1  das  positive  (IX.  B52; 
Cic.  har.  resp.  25;  Plin.  XXII,  14);  dem  negativen  i/itri/us 
bei  Columella  (XII,  45,  2;  auch  Caes.  B.  G.  III,  26)  in 
demselben    Buche    ep.     10,     1     dasselbe    Wort    in    positiver 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.      53 

Bedeutung  (so  auch  Plin.  IX,  8;  Varro  R.  R.  II,  9,  10 
u.  a.)4). 

Ueber  inconciliare  endlich,  das  man  früher  an  einigen 
Plautinischen  Stellen  als  das  negierte  conciliare  fasste  (Bacch. 
III,  6,  22;  Most.  III,  1,  85),  genügt  es  auf  die  Auseinander- 
setzung von  Brix  zu  Trin.  I,  2,  99  (vgl.  auch  Lorenz  zu 
Most.  III,  1,  85)  zu  verweisen,  wo  jene  Ansicht  mit  Recht 
als  ganz  falsch  zurückgewiesen  wird. 

Hier  hat  man  also  im  Lateinischen  auf  der  einen  Seite 
in  den  meisten  etwa  zweifelhaften  Fällen  eine  feste  Fixierung 
der  Bedeutung  durch  den  Usus,  auf  der  andern  Seite  eine 
wenn  auch  geringere,  doch  nicht  unerhebliche  Zahl  von 
Beispielen,  wo  mit  grosser  Sorglosigkeit  dasselbe  Wort  je 
nach  dem  augenblicklichen  Bedürfniss  bald  in  dieser,  bald 
in  der  anderen  Bedeutung  verwendet  wird.  Wenn  selbst 
der  sorgfältige  Cicero  sich  dergleichen  scheinbare  Nach- 
lässigkeiten zu  Schulden  kommen  lässt,  soll  man  da  noch 
glauben,  dass  die  Römer  die  Zweideutigkeit  jener  Worte 
als  etwas  sehr  störendes  empfanden?  Soviel  erscheint  doch 
jedenfalls  ganz  sicher,  dass  der  Trieb  nach  äusserlicher 
Differenzierung  des  Zweifelhaften  da  nur  sehr  gering  sein 
konnte,  wo  entweder  der  Sprachgebrauch  gar  keinen  Zweifel 
aufkommen  liess  oder  man  ganz  unbefangen  die  Lösung  des 
Zweifels  der  Aufmerksamkeit  des  Lesers  überliess. 

Dennoch  wird  man  nicht  umhin  können,  hie  und  da 
ein  Wirken  des  Differenzierungstriebes  anzuerkennen.  Die 
sichersten  Belege  dafür  sind  wohl  zwei  Bildungen,  in  denen 
durch  das  im  Lateinischen  so  nahe  liegende  Mittel  der 
Differenzierung  des  Stammvocals  die  Bedeutung  unterschie- 
den ist:    erstens  das   negative   illaesus  (Ov.   Met.  II,   826; 

4)  Besonderer  Art  ist  die  Doppeldeutigkeit  von  illectas,  welches  so- 
wohl als  negiertes  lectits  ..ungelesen"  (Ov.  a.  a.  I,  469)  wie  als  Partizip 
zu  itticio  (z.  B.  Cic.  Att.  IX,  12,  3;  Tac.  H.  IV,  57)  gebraucht  wird, 
und  interminatus,  welches  ausser  der  gewöhnlichen  Verwendung  als 
,. unbegrenzt-'  (z.  B.  Cic.  n.  d.  I,  20,  54)  bei  Plautus  (Asin.  II,  2,  95) 
als  Partizip  zu  interminari  „untersagen ••  vorkommt.  Auch  das  oben 
bereits  erwähnte  incensus  ist  von  ähnlicher  Beschaffenheit. 


54  Funck 

XII,  489;  Tac.  Ann.  III,  34;  Sen.  ep.  9  u.  später  oft)  neben 
illisus  zu  illido  (z.  B.  Cic.  har.  resp.  25),  und  dann  das  nega- 
tive inquaesitus  angeblich  bei  Tertullian  adv.  Marc.  carm. 
III,  5  neben  dem  bekannten  inquisitus  z.  B.  Liv.  X,  40. 

Etwas  zahlreicher,  aber  freilich  weit  weniger  klar  und 
einleuchtend  sind  die  Bildungen,  in  denen  man  das  von 
Angermann  angegebene  Mittel  der  Unterscheidung  annehmen 
könnte.  Es  bedarf  hier  einiger  Vorsicht;  denn,  wenn  ja 
allerdings  der  Unterschied  zwischen  Compositum  und  Sim- 
plex oft  nur  gering  ist,  so  dass  er  zumal  in  abgeleiteten 
Bildungen  kaum  herauszufühlen  ist,  so  wird  man  doch  nur 
selten  beide  ganz  unterschiedslos  gebraucht  finden.  Man 
wird  daher,  selbst  wo  man  an  den  Differenzierungstrieb  zu 
denken  geneigt  ist,  meistentheils  lieber  sagen,  dass  er  zur 
Wahl  des  Wortes  mitgewirkt  habe,  als  dass  die  ganze  Bil- 
dung ihm  ihre  Entstehung  verdanke.  —  Zu  den  Bildungen 
nun,  in  denen  der  Gegensatz  zwischen  dem  Partizip  des 
mit  der  Präposition  in.  zusammengesetzten  Verbs  und  dem 
negierten  des  mit  einer  anderen  Präposition  gebildeten  nicht 
ganz  rein  ist,  rechne  ich  folgende:  impercussus  z.  B.  Ov. 
am.  III,  1,  52  und  inco?ici/ssus  z.  B.  Lucan  II,  268;  Sen. 
dial.  III,  20,  6  gegenüber  incussus  z.  B.  Plin.  XXII,  14;  i'm- 
perfectus  z.  B.  Lucr.  III,  971  gegenüber  zweifelhaftem  i/i- 
fectus  (siehe  oben) ;  inacccnsus  z.  B.  Sil.  1 ,  96  gegenüber 
incensus  | siehe  oben  Anm.  3);  inadustus  z.  B.  Ov.  Her.  XII,  93 
gegenüber  zweideutigem  inustus  siehe  oben);  incormexus  bei 
Auson.  idyll.  XII  gegenüber  dem  positiven  inneanu  z.  B. 
Sen.  ep.  95,  55;  indeclinatus  z.  B.  Ov.  Pont.  IV,  10,  83; 
Trist.  IV,  5,  24  gegenüber  positivem  mclinatus  z.  B.  Cic- 
fam.  I,  1;  Juv.  XV,  63;  indeßexus  nach  Klotz'  Wörterbuch 
Plin.  paneg.  IV,  7  gegenüber  positivem  infiexus  z,  B.  Verg. 
A.  III,  631 ;  inelaboratus  Sen.  tranqu.  an.  1  neben  dem  aller- 
dings auch  nur  negativ  bezeugten  ülaboratus  (siehe  oben); 
ine. iridis  ..nicht  aufgeweckt"  bei  Verg.  A.  VII,  623  neben 
dem  zweifelhaften  incitus  i siehe  oben);  inexpletus  „unge- 
sättigt,  unbefriedigt"  /..  15.  Ov.  Met.  III,    VW   gegenüber  im- 


Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen.     55 

pletus  z.  B.  Cic.  Ac.  pr.  II,  27,  57:  „voll'1;  inescpugnabüis 
z.  B.  Liv.  II,  7  u.  das  späte  inexpugnatus  gegenüber  doppel- 
deutigem impugnatus  (siebe  oben);  inoffensus  „ ungestört " 
z.  B.  Tac.  Ann.  I,  56  gegenüber  infensus  „feindlich"  z.  B. 
Liv.  II,  35;  inobsequens  „ungehorsam'*  z.  B.  Sen.  Hipp.  1069 
ed.  Bothe  gegenüber  insequens  „folgend"  z.  B.   Liv.  II,  18. 

Bei  allen  diesen  und  noch  vielen  anderen,  bei  denen 
der  Unterschied  der  Bedeutung  noch  schärfer  hervortritt, 
darf  man,  wie  mir  scheint,  kaum  an  eine  Einwirkung  des 
Differenzierungstriebes  denken;  überall  ist  es  hier  mehr  als 
zweifelhaft,  ob  es  überhaupt  dem  Schriftsteller  in  den  Sinn 
gekommen  ist,  statt  des  gewählten  ein  anderes  etwa  doppel- 
deutiges Wort  zu  gebrauchen;  waren  ja  auch  nur  einzelne 
der  jenen  erwähnten  gegenüberstehenden  einfach  compo- 
nierten  Wörter  wirklich  von  unsicherer  Bedeutung. 

Anders  steht  es,  wo  die  vielfach  nahezu  vollständige 
Identität  der  Bedeutung  des  einfachen  und  zusammenge- 
setzten Verbs  sehr  wohl  die  Annahme  gestattet,  dass  der 
Schriftsteller  die  Bildung  vom  Compositum  wesentlich  ihrer 
Unzweideutigkeit  wegen  gebraucht  habe.  Dahin  gehören 
namentlich  die  folgenden  beiden,  denen  wirklich  zwiefach 
verwandte  Wörter  zur  Seite  stehen:  incommutabilis  Yarro 
L.  L.  IX,  56;  Cic.  r.  p.  II,  33  gegenüber  dem  oben  bespro- 
chenen rmmutabüis,  inconsuetus  Sil.  XI,  282;  Vitr.  praef.  5; 
I,  4  gegenüber  doppeldeutigem,  insuetus  (siehe  oben). 

Wiederum  werden  wir  aber  genöthigt  sein,  von  dem 
Gedanken  an  den  Differenzierungstrieb  ganz  abzusehen  bei 
einer  Gruppe  von  Bildungen,  wo  beide  Partizipien  in  wesent- 
lich gleicher  Bedeutung  stets  nur  negativ  gebraucht  sind; 
wo  kein  Zweifel  vorhanden  war,  fehlte  natürlich  ja  auch 
dem  Triebe  zweifelhaftes  zu  vermeiden  jeglicher  Boden.  So 
steht  neben  interritus  (z.  B.  Verg.  A.  V,  863;  Ov.  Met.  V,  506; 
Vell.  II,  70,  2)  in"  demselben  Sinne  imperterritus  (Verg.  A. 
X,  770;  Sil.  XIV,  1S7;  Quintil.  I,  5,  65),  neben  inturbahis 
(Plin.  paneg.  64 1  imperturbatus  (Ov.  Ib.  55S;  Sen.  ep.  73,  10), 
neben  indemnatus  (z.  B.  Plaut.  Cure.  V,  3,  17j  incondemnatus 


56    Funck:  Zum  Differenzierungstrieb  im  Griech.  u.  Lateinischen. 

(Cato  ap.  Gell.  XIII,  25,  12t,  neben  intaminatus  (z.  B.  Hör. 
carm.  III,  2,  17)  incontaminatus  (Liv.  IV,  2;  Varro  R.  E. 
III,  9,  16),  neben  spätem  infatigatus  (Marc.  Cap.  VI,  190) 
und  infatigabilis  iSen.  vit.  beat.  7  u.  a.)  indefatigatus  (Sen. 
cons.  ad  Marc.  18)  und  indefatigabiUs  (Sen.  de  ira  II,  12),  neben 
infletus  (Verg.  A.  XI,  372)  indefletus  (Ov.  Met.  VII,  611), 
neben  intonsus  (Ov.  fast.  IV,  655)  indetonsus  (Ov.  Met.  IV,  13), 
neben  inorabilis  (Accius  ap.  Non.  487,  15)  inexorabilis  (z.  B. 
Cic.  Süll.  31),  neben  spätem  irmarrabüis  (Lactant.  de  Phoen.  54) 
inenarrabilis  (z.  B.  Liv.  XLIV,  15)5). 

Alles  in  allem  genommen  ist  also,  so  viel  auch  schein- 
bar im  Lateinischen  mehr  noch  als  im  Griechischen  dem 
Differenzierungstrieb  bei  den  besprochenen  Wörtern  Gelegen- 
heit zu  wirken  gegeben  war,  dennoch  in  der  Wirklichkeit 
nur  an  wenigen  Bildungen  sein  Einfiuss  zu  verspüren.  Und 
als  Grund  hierfür  erkannten  wir  besonders  die  Ausbildung 
eines  festen  sprachlichen  Usus,  der,  indem  er  dem  Zweifel- 
haften eine  Bedeutung  klar  und  deutlich  anwies,  jedem 
Bedenken  den  Boden  entzog  und  damit  gleicherweise  das 
Bedürfniss  zu  differenzieren  zu  nichte  machte.  Für  das 
Lateinische  kam  noch  eine  gewisse  Sorglosigkeit  hinzu,  die 
deutlich  zeigte,  wie  wenig  man  sich  durch  die  misverständ- 
lichen  Formen  belästigt  fühlte. 


5)  Eigentümlich  ist  hier  noGh  das  Verkältniss  von  im  /latus  und 
indevitatus.  Jenes  konnte  seiner  Form  nach  ebenso  gut  die  Negation 
zu  vitatus  ..vermieden''  (z.  B.  Ov.  Met.  XIII,  39)  wie  Partizip  zu  invitare 
sein;  es  wurde  aber  nur  in  letzterem  Sinne  gebraucht  (z.  B.  Ter.  Heaut. 
I,  2,  11);  während  indevitatus  eben  die  Function  eines  verneinten  vitatus 
übernahm  fz.  Ovid  Met.  II,  005). 


SCHEDAE  GRAMM  ATI  GAE. 


SCKIPSIT 


IOANNES  F.  BAUNACK 

TREBSENSIS. 


I.     De   glossa   Hesychiana,    quam    primam   dualis 
personam  habendam  puto. 

Terminationum  dualis  lingua  sanscrita,  quam  in  pleris- 
que  rebus  antiqui  Status  tenacem  esse  inter  omnes  constat, 
totam  extremae  antiquitatis  copiam  asservavit,  quarum  ter- 
minationum tres  vasi  {vas),  thas,  tas  in  praesentis  indicativo, 
tres  va,  tarn,  tarn  in  praeteritis  modisque  cognatis  versantur, 
aliae  quae  ex  eodem  fönte  originem  traxerunt  linguae  eam 
copiam  aut  amiserunt  aut  non  totam  conservaverunt.  In 
lingua  graeca  tantummodo  duae  exstant  terminationes,  qua- 
rum in  temporibus  primariis  rov  et  secundam  et  tertiana 
personam,  in  praeteritis  atque  optativis  rov  secundam,  rr;v 
tertiam  et  ne  constanter  quidem,  sed  nonnunquam  inter  sese 
variantes  denotant.  Quae  quidem  eum  in  modum  dispertitae 
ac  definitae  terminationes  quanti  momenti  ad  passivi  duales 
fmgendas  fuerint,  plane  apparet.  Eam  autem  terminationem 
rov,  quae  antiquitus  sola  praeteritorum  secundae  personae 
fuit,  etiam  ad  primariorum  temporum  dualis  secundam  signi- 
ficandam  adhibitam  esse,  inde  facile  intellegi  potest,  quod 
formis  '/.v-e-tov  et  I-'/.v-e-tov,  ut  exemplum  afferam,  augmen- 
tum  antepositum  distinctio  fuit  satis  idonea.  Itaque  factum 
est,  ut  in  lingua  graeca  secunda  et  tertia  primaria  terminatio 
plane  tolleretur.  Atque  etiam  eo  Graeci  progressi  sunt,  ut 
primam,  et  primarärn  et  secundariam,  dualis  delerent  munus- 
que  quo  dualis  functus  erat  forraae  pluralis  explerent.  At 
mihi  dialectos  graecas  perscrutanti  foima  occurrit,  quam 
primam  dualis  personam  esse  putem.  Hesvchius  enim  miram 
Argivorum  glossam  servavit: 


60  Baunack 

aycoytg'  ayto/tieV  idgyeloi,  (cod.  äyioyig). 
Cui  ay-co-y ig  respondet  in  lingua  sanscrita  ay-ä- 
vas  et  zd.  as-ä-vahi.  Terminatio  yig  igitur  nihil  aliud 
nisi  vas,  quam  linguae  Asiae  cognatae  tutatae  sunt,  esse 
mihi  videtur.  yig  ex  rcrs  ortum  est  uti  dialecti  cuiusdam 
forma  yio-zia  (ap.  Hesych.  loy/cga)  ex  *jea-rLa  (ea-ria) 
i.  e.  *vas-tiä  (Curt.  Etym.4  p.  400),  ut  ifidriov  ex  *^tff- 
aüxiov  vel  rectius  *  saa-^äriov  (cfr.  sanscr.  vas-man-  et 
vas-anä-m),  ut  yterp  (ap.  Hesych.  £«£>)  ex  *.?eg-ccq  i.  e.  *  ras-ar 
(cfr.  sanscr.  vas-anta-s,  zd.  vahh-ra-).  De  digammi  vi- 
cario  7  disertis  testimoniis  traditis  constat  voces,  quae  di- 
gammo  antiquitus  erant  instructae,  saepius  apud  grammaticos 
et  glossographos  /  in  fronte  habere.  Id  maxime  in  Hesychii 
lexico  conspicitur ;  conferas  yig'  loyvg,  yixia'  Ixia,  yioyvv' 
löyvv.  Neque  exempla,  quae  media  in  voce  illud  y  digammi 
vicarium  praebeant,  desunt:  habes  enim  ayaräo&cu'  ßlcc- 
nreo&ai,  äyärrj/Ltai'  ßeßla/tiuai,  utölvysQ'  rot  avoia  £vla, 
ubi  digamma  ex  vocali  quae  antecedit  ut  in  cyprico  nomine 
Evß-eld-ovrog  (Curt.  Stud.  VII  p.  228,  cui  respondet  Ev- 
sl&cov  in  delphica  inscriptione  18,  218  ap.  Wescherum  et 
Foucartium)  et  in  laconico  Evß-dXnrjg  (163  c  17  ap.  Foucar- 
tium  in  libro,  qui  „Explication  des  inscriptions  grecques  et 
latines"  inscribitur)  est  enatum,  nee  minus  ocfgiyt]  (Theoer. 
30,  7)  eandem  permutationem  passa  est  (Curt.  Etym.4  p.  586). 
Atque  etiam  ex  inscriptionibus  exempla  afferri  possunt.  Nam- 
que  ionici  nominis  genetvum  Ntycovog  (Stud.  V  p.  269 
vs.  2)  ex  Nestovog  (cfr.  sanscr.  nava-s,  lat.  novus,  cypricum 
vEßöoraTov  —  Stud.  VII  p.  237  — )  ortum  esse  arbitror. ') 
Dein  alterum  exemplum  pamphyliarum  inscriptionum  nomen 
Neyortolig  est,  de  quo  Siegismundus  stud.  IX  p.  96  exposuit. 

')  Similiter  Delphii  cuiusdam  (Herod.  6,  66)  nomen  Koßiay  ex  K6s-tov 
a  radice  xo.*-  (Curt.  Etym.  p.  151;  K6-tav  saepius  invenitur),  Syracusani 
cuiusdam  nomeu  \U'A*u>v  (Diod.  Sic.  II,  91)  ex  Fohk-tav  a  radice  -tl*. 
(Curt.  Etym.  p.  136),  lacouicum  Kaßwvi&as  ilii^  ap.  Foucartium  1.  c.) 
r\  /\.  ttiviöai  ;i  radice  /<•--  (Curt.  Ktyni.  p,  144),  vocem  apud  Hesy- 
cbium  exstantem  xaß-aQvot'  oi  1  >'<  ■  /','/"*' qos  lentis,  tos  Z7«(»tot  ab  eadem 
radice  derivo. 


»  Schedae  grammaticae.  61 

Eam  autein  digammi  in  gamma  mutatiouem,  ut  id  obiter 
commemorem,  in  plerisque  vocibus  eisque  potissimuin,  quae 
apud  Hesychium  reperiuntur,  non  dialecti,  sed,  ut  ita  dicam, 
graphicam  esse  cum  aliae  res  tum  glossae  ylvreg'  >]  v.oiUa 
pro  renter,  GEQyoi'  t'/.acpoi  pro  cerri  satis  demonstraut. 

His  de  terminationis  yig  sono  primo  dictis  restat  ut  de 
ras  in  yig  attenuato  moneamus,  alia  suffixa  simili  modo 
attenuata  esse,  uti  */.ag  (scr.  bahu-cas)  in  -/.ig  (rtoild-y.ig). 
Ad  quam  quidem  pevmutationem  fortasse  sigma  fuisse  magni 
momenti,  exempla  'i'g-&i  pro  so-d-i  Heracleensiumque  larla 
pro  karia  (Stud.  II  p.  18)  testantur. 

Glossam  ita  explicanti  mutationes  Sopingi,  qui  aycointg. 
Heinsii,  qui  äyo)/.uv,  Pearsonis,  qui  ayiotug  scribendum  con- 
ieceiunt,  supervacaneae  videbuntur.  Ut  autem  viri  illi  docti 
glossam  mutarent,  series  litterarum  lexici  visa  est  adhortari. 
Scbmidtius  enim  falso  glossam  antecedentem  in  codice  äyco- 
ylovg'  bbrfiovg  traditam  (eamque  etiam  eo  accentu  instructam) 
in  aytoyoig  correxerat.  (Xam  äywyiog  :  aywyög  =  hXsvd-e- 
giog  :  D.ai&eoog  =  voxäxiog  :  varazog  =  loiad-iog  :  loio&og.) 

Porro  Hesycbium  dualis  formas  et  nominum  et  verborum 
semper  formis  pluralis  eandem  personam  indicantibus  ex- 
plicavisse  exemplis  docere  necessarium  non  est. 

Quae  cum  ita  sint,  dialectus  argiva  e  remotissima  anti- 
quitate  sola  terminationem,  quam  aliae  omisere,  asservasse 
videtur.  Alia  quoque  permulta  et  peculiaria  in  eadem  dia- 
lecto,  quae  antiquarum  formarum  fuit  satis  tenax,  e  summa 
antiquitate  sunt  tradita,  ita  ut  quod  non  ita  multae  neque  eae 
antiquae  inscriptiones  paucaeque  apud  grammaticos  eius  dia- 
lecti glossae  nobis  sunt  servatae,  valde  dolendum  sit. 

Etsi  Hesycbius  solus  eam  terminationem  memoriae  tradit. 
id  tarnen  aeque  credi  potest  ac  si  illa  singularis  glossa  6/.#£- 
Tcög'  uvx\  xov  D.d-i.  sola  de  antiquissima  imperativi  termina- 
tione  rcog  (sanscr.  -tut,  lat.  -töd)  nos  certiores  facit  (Curtius, 
Kulms  Zeitscbr.  8,  294  et  Verb.  II  p.  44). 

Terminatio  -yig  de  qua  agimus  optime  cum  terminatione 
pluralis  -ueg  conspirat,   qua  sola  Dorienses  eaque  vel  in 


62  Bauuack 

praeteritis,  uti  Romani  -mus,  utebantur,  ita  ut  nunc  Dorien- 
sium  propria  fuisse  videatur.  Iones  autem  et  Aeoles 
alteram  -{.tev,  fortasse  ex  secundaria  *-fte,  sanscr.  -ma,  v 
ephelcystico  adiecto  ortam  (cfr.  86-vtw-v),  pro  primaria  etiam 
in  praesentis  indicativi  terminationes  aeque  ac  secundariam 
dualis  -tov  receperunt  eaque  recepta  -/Lieg  plane  repudia- 
verunt. 

Extremo  loco  commemorarim  etiam  linguamlatinam, 
cui  omnes  dualis  terminationes  deesse  videntur,  tarnen  for- 
tasse unam  asservavisse.  Cuius  linguae  secundam  plu- 
ralis  in  -tis  exeuntem  nihil  aliud  nisi  indoger- 
manicam  dualis  terminationem  -las  esse  summa 
cum  probabilitate  coniecisse  mihi  videor.  Namque  si  secun- 
dae  personae  pluralis  terminationem  lingua  sauscrita  -tha, 
zendica  -tha  et  -ia,  graeca  -re,  slavica  -ie,  lituanica  -te, 
gotica  -th,  exhibent,  principalis  huius  terminationis  forma 
putanda  mihi  videtur  -ta,  quique  latinam  -tis  i.  e.  *-tas 
omnium  aliarum  linguarum  terminationibus  vetustiorem  ea- 
rumque  quasi  fundamentum  esse  censent,  persuadere  id  mihi 
non  possunt.  Accedit,  quod  ne  latina  quidem  lingua,  quam 
in  secunda  pluralis  persona  terminatione  dualis  numeri  pro- 
pria uti  equidem  puto,  genuina  illa  ac  primigenia,  qua  ceterae 
linguae  utuntur,  pluralis  terminatione  plane  est  destituta: 
nam  cum  Graecorum  io-xl  (cfr.  scr.  [ä\s-tka)  et  eo-re  (cfr. 
scr.  [a\s-ta)  eaedem  sint  formae,  Romanorum  imperativus  este 
illud  -ta  exhibere  putandus  est,  eoque  facilius  es-tis  cum 
sanscr.  \a\s-thas  \thas  pro  tas  ut  in  sec.  pl.  tha  pro  ta),  ama-tis 
cum  sanscr.  bhava-thas  comparari  possunt.  Ut  igitur  ex  a<j- 
ä-vas,  uy-co-ytg  ita  ex  ay-a-thas  lat.  a<j-i-tis  (cfr.  bahu-cas 
et  Ttollü-v.ig)  factum  esse  puto,  etiamsi  certis  argumentis  id 
demonstrari  non  posse  concedo. 


Schedae  grammaticae.  63 

IL     De  graecis   pronominibus  possessivis  eorum- 
que  ablativo  genetivi  loco  usurpato. 

Inter  linguas  indogermanicas  certe  nulla  plura  prono- 
mina  possessiva  quam  sanscrita  procreavit.  Sed  in  vedicis 
hymnis  ea  copia  nondum  exstat.  In  Rigveda  enim  nulla 
alia  pronomina  possessiva  quam  mämaka,  iävaka,  asmäka, 
ywhmäka  et  in  Sämaveda  solum  mämaka  inveniuntur,  cum 
sanscrita  lingua  classica,  quae  vocatur,  quot  sunt  pronomi- 
num  personalium  personae,  tot  et  genera  et  classes  prono- 
minum  possessivorum  sola  per  sese  creaverit,  e  quibus,  ut 
exemplum  afferam,  personae  primae  series  baec  est:  mämaka, 
mamakina,  maduja.  Eodeni  autem  modo  reliquae  personae 
et  singularis  et  pluralis  numeri  similes  exbibent  formas.  At- 
qui  Indorum  linguae  formae  nonnullae  ex  aliis  unguis  satis 
notae  et  apertae  desunt  vel,  ut  rectius  dicam,  deesse  viden- 
tur,  quarum  formarum  vestigia  et  testimonia  e  Unguis  cognatis 
nunc  colligemus.  Dico  autem  formas  quasdam  prono- 
minum  possessivorum  primae  et  secundae  per- 
sonae. 

In  lingua  sanscrita  pronomen  possessivum 
primae  personae  mama-  fuisse,  quatuor  sunt  quibus 
mihi  probatur  argumenta: 

1)  Ut  devaka-  a  simplici  voce  deva-,  ekaka-  ab  eka-  de- 
scendit,  ita  mämaka-  ad  breviorem  stirpem  mama-  referen- 
dum  videtur,  quam  aeque  atque  illas  deva-,  eka-  stirpes 
quondam  declinatam  esse  contendere  nobis  licet.  At  dubi- 
taverit  quis  de  ea  explicatione  ita  ut  in  vocali  primae  syl- 
labae  longa  baereat.  Istam  tarnen  vocalem  posterioribus 
demum  linguae  sanscritae  temporibus  esse  productam  te- 
stantur  et  mämaka-,  quod  etiam  Rigvedae  bymni  asser- 
vavere,  et  aliae  formae  simili  modo  fictae,  uti  ängaka-  ab 
ahfja-  derivatum. 

2)  Cum  ex  linguae  sanscritae  legibus  vocabula  devd-ta- 
atque  devä-tva-  a  voce  deva-  formatae  sint,  facile  hac  simili- 
tudine  adducimur,   ut  in  vocibus  vedicis  mamd-ta-  et  mama- 


64  Baunack 

tva-  stirpem  mama-  inesse  putenms.  Nee  minus  illa  cernitur 
in  priore  parte  compositorum  mama-satjd,  mama-küra-,  mama- 
krtja-. 

Quid  sit  hoc  mama-,  viri  docti,  qui  de  ea  stirpe  scri- 
pserunt,  inter  se  consentiunt.  Putant  enim  mama  esse  per- 
sonalis  pronominis  genetivum  singularis.  IIa  Boppius  in 
grammatica  critica  p.  189  ait:  „Aus  den  Genetiven  mama, 
täva  entspringen  mdmaka,  tävdka  mit  Vrddhi  und  Suffix  ka, 
fem.  ki. "  Nee  contradieunt  petropolitani  lexici  editores  neque 
Grassmannus.  Hi  enim  cum  tävdka- &  täva,  genetivo  pronominis 
tvam  (cfr.  lexic.  s.  v.  tävaka-)  derivant,  idem  de  mämaka-  cen- 
sere  videntur.  Ad  genetivum  autem  isto  modo  in  nominibus 
derivatis  usurpatum  quomodo  in  illis,  quas  attulimus,  voeibus 
mama-ta-  et  mamä-tva-  atque  in  compositis  potest  explicari? 
Cum  eius  generis  formae  desiut,  mihi  nihil  verisimilius  esse 
videtur  quam  mama-  quondam  stirpem  simpliciorem  prono- 
minis possessivi  fuisse,  quae  exolesceret  et  aliis  formis  ple- 
nioribus  supra  allatis  compensaretur. 

3)  Genetivum  autem  mama,  quem  modo  cömmemoravi, 
illius  stirpis  neutrum  esse  puto.  Namque  cum  adiectivi  vis 
ad  genetivi  naturam  accedit,  tum  maxime  vis  possessivi  pro- 
nominis. Similia  autem  requirentibus  nobis  statim  vedicarum 
formarum  asmaka  et  yushmäka  in  meutern  venit,  quae  quani- 
quam  tantummodo  stirpes  suut  nulla  casus  terminatione  auetae. 
tarnen  pro  neutrius  generis  formis  usurpantur  et  genetivorum 
eorum,  qui  posterioribus  temporibus  sunt  in  usu,  asmäka-m 
(zd.  ahmäkem)  et  yushmäka-m  (zd.  yushmäkem),  munera  ex- 
l>lere  solent.  Praeterea  ea  conferre  licet,  quae  Curtius  in 
libro  qui  inscribitur  „Zur  Chronologie  der  indogermanischen. 
Sprachforschung"  p.  75  de  genetivorum  in  -.s/7/.,  -oio  et  ad- 
iectivorum  in  -v/7/,  -oto  exeuntium  (cfr.  ödfioio  et  dauöaiog) 
cognatione  disputavit. 

4)  Ut  illam  stirpem  mama-  piimum  in  nominibus,  dein 
in  compositis,  post  solam  per  se  genetivi  loco  esse  adhibi- 
tam  ostendimus,  ita  postreme  etiam  eius  casum  quendam 
exstare  inter  onincs  constat.     Ablativis  enim   asmat,  yuvat, 


Schedae  grammaticae.  65 

juskmat  collatis  mamat  qui  in  vedicis  hymnis  noii  raro  formae 
mat  loco  usurpatur,  eundem  esse  casum  omnes  consentiunt. 
Namque  interdum  pronominum  ablativi  repudiato  augmento 
illo  -sma-,  quod  in  anjasmät  interiectum  vidernus,  breviorern 
habent  exitum. 

De  origine  bujus  stirpis  mama-  quid  sentiam,  cum  lingua- 
lem cognatarum  similes  formas  enumeravero ,  exponam.  In 
Iraniorum,  Slavorum,  Lituanorum  unguis  stirps  est 
mana-.  Quam  antiqui  Persae  et  ea  natio,  quae  zendica  lingua 
usa  est,  aeque  atque  Indi  ad  genetivum  pronominis  perso- 
nalis  exprimendum  adbibuerunt,  Slavi  autem  non  solum  gene- 
tivis  mene  Lituanique  meines  sunt  usi,  sed  etiam  manu-  stirpem 
ad  alias  voces  formandas  adbibuerunt  (cfr.  lituanicum  ad- 
iectivum  manas).  Ab  bisce  latina  forma  mens  plane  aliena 
est,  quam  ex  ma-ja-  ortam  esse  cum  Scbleicbero  credo, 
qui  de  ea  re  in  Comp.  p.  633  disputavit.  Neque  in  lingua 
graeca  eius  stirpis  ma-ja-  vestigia  desunt,  de  quibus  infra 
erit  agendum,  quamquam  Graeci  plerumque  brevissima  pro- 
nominis personalis  stirpe  (e-(io-  ==  ma-)  ad  possessivum  pro- 
nomen  exprimendum  usi  sunt. 

Praeterea  huc  sine  dubio  trabenda  sunt  gotica  pronomina 
possessiva,  quae  adhuc,  quantum  scio,  nondum  sunt  explicata. 
Atque  etiam  Scbleicberus  in  Comp.  p.  633  ea  vix  posse  ex- 
plicari  contendit.  Uti  enim  naseins  (salus)  ex  *nas-ja-m-s, 
ga-valeins  (electio)  ex  *ga-val-ja-ni-s  ortum  esse  inter  omnes 
constat,  ita  meina  ex  *ma-ja-na,  suffixo  na,  quod  apud  Ger- 
manos  valde  est  usitatum,  adiecto,  originem  traxisse  puto. 
Gotorum  pronomen  poss.  sec.  pers.  theina  seeundum  formae 
meina  analogiam  ex  *tvu-ja-na  (v  post  t  omisso  uti  in  sik 
a  rad.  sva  et  in  saihs  pro  *sva/'hs,  cfr.  zd.  kksvas,  Curt.  Etym.4 
p.  388)  natum  est. 

Quoniam  de  formis  linguarum  cognatarum  variis  expo- 
suimus,  nunc  de  origine  et  formatione  stirpis  mama-  est  dis- 
serendum. 

Scbleicherus  aliique  viri  docti  mama  genetivum  genui- 
num   putaverunt,    cum  ille  mama,    quae  reduplicata   stirps 

Ccrtils  u.  Brugman,  Studien  X.  5 


66  Baunack 

pronominalis  radicis  ma  esse  videretur,  ab  omni  genetivi 
terminatione  abstinuisse  diceret;  Iraniorum  et  Slavo-Litua- 
norum  mana  dissimilatione  ex  mama  esse  natum.  Disputavit 
Schleicherus  ea  de  re  in  Comp.  p.  632.  Verum  de  bis  formis 
aliter  fortasse  est  iudicandum.  Mihi  quidem  veri  similius 
esse  videtur  pronomina  possessiva,  quae  attuli,  diversis  suf- 
fixis  esse  formata,  ita  ut  sanscritum  ma-ma  suffixo  ma 
(cfr.  sa-f/ia,  i-ma),  iranicumet  slavo-lituanicum  ma-na 
suffixo  na  (cfr.  e-na),  latinum  mens,  got.  meins  suffixo  ja 
(cfr.  an-ja)  formatum  putem.  Quod  linguae  Asiae,  cum  aliis 
permultis  rebus  mirum  quantum  inter  se  concinant,  bis  formis 
inter  sese  differunt,  in  eo  non  magis  offendenduin  est  quam 
si  eaedem  in  vocabulis  e-ka  et  ae-va  formandis  diversis  usae 
sunt  suffixis. 

Ut  pronomen  possessivum  secundae  personae  formarent, 
linguas  aliam  rationern  iniisse  videmus.  Nee  tarnen  eius  per- 
sonae formae  in  unguis  cognatis  inter  se  discrepant,  sed 
omnes  tava-  formam  indogermanicam  fuisse  afiirmant. 
Ita  in  lingua  sanscrita  stirps  pro  neutro  usurpata  geneti- 
vum  pronominis  personalis  denotat.  Dein  quo  modo  mama 
ex  mamaka,  eodem  tava  ex  lävaka  et  tavakina  nostro  iure 
dedueimus.  Tum  in  zendica  lingua  eadem,  quae  in  san- 
scrita, ratio  cernitur  stirpis  ad  exprimendum  pronominis  per- 
sonalis genetivum  adbibendae.  Etiam  slavica  et  litua- 
nica  lingua  non  pauca  eius  stirpis  vestigia  praebent.  Inter 
quae  quidem  formae  lebe  tavfs  et  adiectivum  tävas  maximi 
sunt  momenti.  Tum  plane  aperta  est  latinae  vocis  tuus  ex 
tovos  explicatio.  Postremo  sine  dubio  graecae  formae 
Teög,  tsoIo  (0  37,  468  —  pro  *tavasfa  — )  huc  speetant. 
Locos  Homericos  et  aliorum  scriptorum,  quibus  illae  traditae 
sunt,  collectos  invenis  a  Gertbio  et  Cauero  in  Curtii  „stud." 
vol.  I,  2  p.  251,  VII  p.   105. 

Ex  eis,  quae  exposuimus,  concludendum  esse  videtur 
formam  primigeuiam  in  indogermanica  lingua  fuisse  tava~. 
Iam  vero  adbuc  putabant  reog  ex  brevi  stirpe  tra,  vocali 
e  inter  dentalem  mutam   et   labialem   spirantem   interieota, 


Schedae  grammaticae.  67 

natum  esse.  Cuius  explicationis  nisi  fallor  G.  Curtius  est 
auctor  (Etym.4  p.  570);  aliique  eum  secuti  sunt.  Attamen 
eorum,  quae  supra  exposuimus,  ratione  habita  neque  haec 
graecae  vocis  explicatio  amplius  neque  indogermanicae  formae 
tava  similis  explicandi  ratio  probari  posse  videtur.  Iam  ad 
tava  explicandum  Schleicherus  in  Comp.  p.  632  forma  mama, 
quam  avadmXaGiaoiu'j)  formatam  ei  visam  esse  supra  com- 
memoravi,  ita  usus  est,  ut  tava  similem  in  modum  ex  stirpe 
reduplicata  tva-tva  dissimilationis  quodam  genere  natum  esse 
censeret.  Sed,  cum  formae  tva-tva  talis  permutatio  satis  mira 
sit  neque  ulla  ex  parte  mihi  probetur,  forma  tava  propius 
ad  voces  eas  accedere  mihi  videtur,  quae  ab  amplificatione 
radicis  vocalis  originem  traxerunt.  Dico  vocabula  talia, 
qualia  sunt  sanscr.  bhava-s  (origo),  quod  a  rad.  bhü,  sava-m 
(aqua),  quod  a  rad.  su  (exprimere),  zd.  tavan  (potens),  quod 
a  rad.  tu  (posse)  descendit.  Quod  si  probaveris,  hoc  modo 
de  secundae  persouae  pronominalibus  formis  erit  iudicandum. 
Tres  fuere  in  lingua  indogermanica  stirpes: 

1)  tu-,  quae  stirps  ex  sanscr.  tu-am  (cfr.  ah-am),  zd. 
thw-am  vel  solum  tu,  gr.  xov,  xv,  av,  lat.  tu,  got.  thu,  slav. 
Uj,  lit.  tu  potest  colligi.  Ex  qua  ratione  etiam  vedicae  lin- 
guae  antiquum  instrumentalem  tvä  (ex  tu-ä),  tu-bhyam  (cfr. 
ma-hyam),  got.  thu-k  (cfr.  mi-k ,  e/ie-ys)  et  thu-s  (cfr.  mi-s) 
a  brevissima  illa  stirpe  tu  derivare  licebit. 

2)  tava-,  quae  stirps  vocalis  u  amplificatione  ex  tu- 
stirpe  prodiit. 

3)  tva-,  quod  utrum  ex  tava  decurtatum  (cfr.  ind{a)ra, 
näm{a)nä,  dadh{a)rire  in  versu  vedico)  an  ex  tu  suffixo  a 
adiuncto  formatum  sit,  diiudicare  nequeo;  usurpatur  autem 
et  in  pronominis  personalis  declinatione2)  et  solum  per  se 
ad  pronomen  possessivum  significandum ,  uti  gr.  oog  pro 
*tva-s,  zd.  thwa-  adhibetur,  quo  etiam  Vedorum  anaS,  Xeyo- 
/.isvov  tväbhis   spectat   (Rigv.  2.  20.  2  tvam  na  indra  tvdbhir 


2)  Haec  declinatio,  ut  id  obiter  commemorem,  a  compluribus  stirpibus 
proficisci  videtur  hunc  fere  in  modum: 

5* 


68  Baunack 

üti  tvüjato  abhishtipdsi  ga?iun).  De  got.  theins  ex  *tva-ju-nu 
vide  supra. 

Alterum  quod  in  hac  quaestiuncula  nobis  proposueramus, 
restat  ut  explicetur.  Iam  enirn  pronominum  persona- 
lium  genetivi  graeci  Uli,  si  ea,  quae  de  pronominibus 
possessivis  supra  dixi ,  memoria  teuebis ,  facillimi  erunt  ex- 
plicatu.  Quorum  quidem  duo  genera  sunt  distin- 
g  u  e  n  d  a. 

Atque  primum  quidem  IonesetAttici  genuinos  gene- 
tivos  praebent,  ex  quorum  formis  suffixum  genetivi  -sja  plane 
apparet.  Ita  1/j.elo  ex  *ma-sja,  xeolo  et  reelo  ex  *tava-sja, 
rolo  (apud  Hes.  afxqjl  xolo'  tcsql  aov)  aolo,  oelo  ex  *tvar 
sja  (cfr.  zd.  thwahya)  nata  sunt,  contra  formae  e/.iov,  aov 
declinationis  secundae  nominalis  genetivi  ex  posteriore  more 


a  stirpe  ma  a  stirpe  ma-ja 

(cfr.  supra  mens,  meins) 
acc.  mam  (ex  *ma-am) 

abl.  ma-t  (cfr.  asmat  alia)  instr.  ma-jä 

loc.  me  (ex  *ma-i)  [loc.    ma-ji] 

dat.  ma-bhjam 

a  stirpe  ma-ma 

(vide  supra) 

gen.  ma-ma  (est  neutrum) 
ved.  abl.  ma-ma-t. 

originem  traxisse  putaverim.    Simili  modo 

ex  stirpe  tu  ex  stirpe  tv-a 

I  I 

nom.  iu-am  acc.  tväm  (ex  *tva-am) 

ved.  instr.  tu-ä  abl.  tva-t 

dat.  tu-bhja(m)  loc.    tv'c  et  te  (ex  *tva-i) 

ex  stirpe  tva-ja  ex  stirpe  tava 

(got.  theins  pro  *tva-ja-nä)  gen.  tava  (ueutr.) 

instr.  tva-jä 
[loc.  lva-ji\ 

formata  esse  videntur.  Inde  vides,  quam  arte  casuum  et  vocum  formatio 
sit  coniuncta:  quod  idem  Scnleicherus  et  Curtius  iam  multis  locis  osten 
derunt. 


Schedae  grammaticae.  69 

contracti  sunt  atque  ad  adiectiva  e/nog,  oög  non  minus  per- 
tinent  quam  latini  pronominis  personalis  genetivi  mei,  tui  ad 
nominativos  me,us,  tuus  (cfr.  nostri,  vestri). 

Plane  alio  modo  Doridis  formae,  quarum  non  paucae 
insolentiores  atque  memoratu  digniores  exstant,  explicandae 
sunt.  Sunt  autem  hae:  l/.iovg,  1/j.ev,  l^io,  a/.iicog,  re- 
ovg,  rev,  riog,  zicog,  zito  (Ahr.  II,  24S).  Atque  de 
origine  eorum  mea  quidem  sententia  Schleicherus  parum 
dextre  exposuit,  qui  in  Comp.3  p.  632  ait  „dass  sie  noch- 
mals das  Genetiv-s  an  die  alten  Genetive  fügen".  Schleiche- 
rum cum  alii  tum  Brugmanus  secutus  est  in  dissert.  de  pro- 
duct.  supplet.  (Stud.  IV  p.  185),  nisi  quod  pronominales 
stirpes  consonantium  terminatione  -os  esse  affectas  profitetur. 
At  cognatis  unguis  in  comparationem  adhibitis  fortasse  haec 
quae  sequitur  explicatio  non  solum  aptior,  sed  etiam  sim- 
plicior  esse  videhitur. 

Supra  commemoravi  ex  pronominis  possessivi  stirpe 
mama  ahlativum  pronominalem  in  Vedis  mamal  formatum 
esse  ad  similitudinem  genetivorum  asmat,  juvut,  jushmat. 
Nee  minus  in  lingua  zendica  adiectivi  thica  ablativus  thwah- 
vuü  interdum  pro  pronominali  Ivat  legitur.  Antiquissimis 
autem  temporibus  is  mos  videtur  misse,  ut  pronominum  ab- 
lativi  aut  brevi  suffixo  fefr.  mamat,  asmat,  juvat,  jushmat) 
aut  longo  (cfr.  jasmüt,  tasmät)  uterentur.  Quem  morem  etiam 
in  graeca  lingua  agnoseimus.  Iam  pridem  enim  G.  Curtius 
in  Mus.  Rhen.  1845  p.  249  (Etym.4  p.  582)  rt(.iog,  ri]iwg 
vetustos  esse  ablativos  est  argumentativ.  Cum  hisce  graecis 
formis  cognationem  quandam  habent  sanscritae  jasmät,  tas- 
mät, nisi  quod  hae  longo  suffixo  adiectivorum  vel  substan- 
tivorum  more  formatae  sunt,  cum  graecae  ab  *j 'asmat,  *  tas- 
mät (cfr.  asmat  aliaque  id  genus)  aperte  originem  ducant. 
Porro  in  alia  quoque  forma  sanscrita  et  graeca  lingua  inter 
sese  conspirant.  Homericorum  enim  carminum  fjog,  ex  quo 
per  vocalium  quantitatis  metathesin  ecog  forma  prodiit,  una 
eademque  forma  est  ac  sanscr.  jävat,  zd.  yavat.  Simili  modo 
ex  tävat,  quod  sanscrita  lingua  exhibet,  graecum  zicog  natum 


70  Baunack 

est,  contra  cretica  forma  ab  Hesychio  asservata  rdiog  (recog 
KgFjTeg)  ad  ablativi  adiectivorum  formandi  rationem  pertinet. 
Neque  enim  Delbrueckio  (Stud.  II  p.  198  Adn.  2)  nee  Mei- 
stero  (Stud.  IV  p.  377)  assentiri  possum,  qui  eam  rem  plenius 
traetantes  Hesychianam  glossam  täcog  propter  sanscritum 
tarnt  in  räog  mutandam  esse  censuerunt.  Quam  mutationem 
falsam  esse  non  solum  series  litterarum  docet  sed  etiam 
glossae  quod  additum  est:  xcel  öaaecog  xb  oqvsov  (Pfau). 
Denique  ad  eorum  ablativorum  analogiam  etiam  pronominum 
personalium  genetivi,  qui  dieuntur,  ablativi  esse  mihi  viden- 
tur  partim  brevi  partim  longo  suffixo  formati.  Ut  enim  a 
stirpe  mama-  ablativus  mamut  descendit,  ita  ex  maja-,  quam 
ex  lingua  latina  novimus  ideoque  in  graeca  quoque  exstitisse 
coniieere  possumus,  ablativi  *majat  et  *majät  atque  ex  stirpe 
in  paene  omnibus  unguis  cognatis  usitata  tava-  eodem  modo 
ablativi  *tavat  et  *tavät  derivari  possunt.  Quae  quatuor  formae 
mea  quidem  sententia  ex  omnibus  illis  supra  allatis  Doris mi 
formis  apparent.  Earum  autem  muta  dentalis  in  sigma 
mutata  est  ut  in  omnibus  adverbiis,  quae  in  -ät  antiquitus 
exierunt.  Quo  probato  nihil  obstat  quominus  creticum  tsoq, 
quod  legitur  apud  Hesychium  (tsoq'  aov  KQ^reg),  hac  ra- 
tione  explicemus,  ut  et  mutationem  mutae  in  sigma  illam  et 
rhotacismum  passum  esse  statuamus,  Quare  etiam  in  hoc 
casu  antiquam  formam  cretica  dialectus  asservavit,  aeque 
atque  aecusativi  formam  illam  singularem  rgi  praebet,  quae 
ex  antiquissima  iva  nata  est. 

Hanc  igitur  formarum  doricarum  seriem  proposuerim: 

1)         *majat  2)  *ma/dt 

F..  I 

*k-(.iejog  *e-fiejtog 

,1  ,    J 
ejiieog                                                 tutlüg 


Bfilog       t/noig      titevg  ifxlojg  tiiwg 

,   '• 

f-uKo  (cfr.  ovT(o(g)) 

Et  in  seeunda  persona: 


Schedae  grammaticae.  71 


3)         *tavat 

4) 

*tuvät 

1 

*TEßOg 

1 

1 

I 

1 

riog 

arewg 

reo  zeig     cret.  räog  riog 
! 

1 

ritog 

I 

T£V 

1 

TICO 

De  forma  teovg,  quae  sola  huic  formarum  stemmati  in- 
seri  non  potest,  quidquam  certi  dicere  non  audeo,  cum  am- 
biguum  sit,  utrum  e  littera  ante  s  orta  per  contractionem  facta 
sit,  an  ad  if.wvg  formae  iustae  analogiam  formata,  id  quod 
equidem  suspicor. 

Quod  autem  quispiam  opposuerit  ablativum  genetivi  loco 
usurpatum  ei,  qui  formas  ita  explicet,  difficultates  parare, 
hoc  explicationem  meam  non  refelli  putaverim.  Consimiliter 
enim  in  sanscritae  linguae  declinatione  stirpium  et  in  con- 
sonas  et  in  vocales  i  et  u  exeuntium  ambo  illi  casus  semper 
una  forma  exprimuntur. 

De   vulgaribus  genetivis  efiov  oov,   quorum   de  origine 
supra  commemoravimus,  duplicem  in  modum  potest  iudicari : 
aut  genetivi   sunt  secundae  declinationis  ad  analogiam  pro- 
nominis  possessivi  förmati,  aut  a  nominali  declinatione  plane 
distinguendi   sunt   et  eiusdem   generis  atque  doricae  formae 
Ijaeog  riog  ablativi   putandi ,   qui  g  finali  omisso  contractio- 
nem eo  vocalium  in  ov  usitatam  passi  sunt  (s/tiov  pro  *i-[i€- 
(J)o(g),  gov,  geo,  oev  pro  *  oe{f)o{g)).    Hanc  quidem  explica- 
tionem   illi    praefero,    propterea    quod    eas    formas  ab    illis 
Doridis  formis  distrahere  aut  divellere  nolo.     Iam  ea  expli- 
catione  probata  intellegitur,   quod  /uov  et  oov  pronominales 
casus  facti  sunt  enclitici,  id  non  ita  mirum  esse;  quod  tarnen 
in   casibus    nominalibus  nos    offenderet.     In   exitu   sigmatis 
omissi  permulta  exstant  exempla.     Quod  quidem  in  eodem 
casu  conspicitur,   cfr.  ablativos  ovrio,   avco,   ccvioteqio,   dvco- 
tcctcü,  eoto,  x.dTU),  s^io,  tzqÖoco,  tzoqqiü,  iyyvTegco,  eyyvrccTtü, 
negcarego),  ixacTegto,    Iymotcctw,    ccnioxegw,  anuiräxia.     Si- 


72  Baunack 

milem  in  modum  ev&vg  et  ev&v,  id-vg  et  l&v,  aroi/uag  et 
argef-ia,  avd-ig  et  av&i,  cr/Qig  et  dxgi,  {.u%Qig  et  \ie%qi,  noX- 
).dy.ig  et  noD.dzi,  apud  Homerum  baod/.i,  roaodxi,  ^teaatjyv 
pro  baad/.tg,  xoaadv.ig,  /.leaarjyvg  reperiuntur.  Inter  diale- 
ctos  nonnullae  ad  istam  sigmatis  detractionem  incliuaut:  in 
Naupacti  inscriptionis  vs.  9  onto  pro  ontog,  vs.  21  w  ab- 
lativi  forma  leguntur.  Ex  eypricis  quoque  inscriptionibus 
mihi  exemplorum  ut  v.d  pro  y.äg  i.  e.  y.ai,  reo  pro  nög  i.  e. 
jioTi,  rä  pro  rdg  (Stud.  VII  p.  236)  in  meutern  venit.  Ex 
eis  vides  hunc  morem  a  graecae  linguae  legibus  non  solum 
non  abborruisse  sed  in  ea  satis  usitatum  fuisse.  Quae  qui- 
dem  exempla  fortasse  sufficient  ad  ef.wv  formae  explicatio- 
nem  illam  probandam. 

Priusquam  buic  disputatioui  fmem  faciam,  de  glossa 
Hesycbiana  exponam,  quae  adbuc  interpretibus  maximas 
paravit  difficultates.  Dico  daaicog'  enl  aov,  ut  codex  ex- 
hibet.  Eam  scripturam  Meinekius  in  daaio '  enl  aov,  Albertus 
in  dg  aeo  enl  (vel  ecog)  aov,  Scbowius  in  doaeo'  ecog,  enl 
aov,  Scbmidtius  in  dg'  ewg  ftexQig  ov  corrigere  voluerunt. 
Sed  ut  ab  interpretamento  initium  faciamus,  illud  htl  aov, 
quid  apud  Hesychium  sit,  ex  glossa  y.azd  acxvrbv'  enl  aov 
plane  apparet,  unde  daaewg  „tuo  more,  nach  deiner  Art" 
interpretandum  esse  elucet.  Quae  quidem  signific'atio  cum 
pronominali  ablativo  adverbii  loco  usurpato  conspirat  optime. 
Comparo  igitur  daoetog  cum  zetog  rlwg  (p.  71)  et  de  ce,  quod 
protheticum  puto,  e-filaig.  Namque  si  ante  signia  vel  com- 
plures  consonas  a  a  littera  ineipientes  vocalis  protbetica 
anteponitur,  ea  paene  semper  vocalis  a  est;  coufer  d-aaa 
(pro  *d-TJa,  Curt.  Etym.1  p.  712),  ci-acpi,  d-aepe,  d-ar^o.  Ita 
d-aaeiog.  Duplicis  sigmatis  scriptura  acutiorem  pronuntia- 
tionem  denotat  (cfr.  imperfecta  l'eaaav  et  enieaaav,  de  quibus 
iufra  ägetur),  qui  usus  etiam  in  inscriptionibus  interdum  re- 
peritur.  (Confer  argiv.  tg/ndooiog  dnooreydaoiog  tfiaooiav 
pro  atfActoiav  infra  traetanda.) 


Schedae  grammaticae.  73 

III.     Multiformia    substantiva,     quae    a    rad.    seg 
(scr.    vas)    sunt    derivata,     colliguntur    et    expli- 

cantur. 

A.     Formae  suffixo  -aar-  fictae. 

Formam  plenam  (*.-ea-/.iaT-),  a  qua  omnes,  quas  infra 
collegi,  suffixo  (.iccr  cum  radice  coniuncto  descendunt,  iu  ed. 
minore  Maur.  Schmidtius  reperisse  sibi  videtur  in  glossa 
yeopa'  yevpa,  id  quod  inde  colligendum  est,  quod  ad 
baue  glossam  evdvuct  nncis  inclusum  apposuit.  Quae  glossae 
interpretatio  si  recte  sese  baberet,  yetua  iu  elua  corrigere 
sine  dubio  multo  esset  melius.  Xeque  tarnen  certi  quidquam 
potest  pro  ea  coniectura  disputari.  Suspicari  enim  licet  yeofia 
pro  *yevGi.iu  esse.  Fac  in  quadam  dialecto  ex  radice  yevo 
lEtym.4  p.  176)  substantivum  formatum  fuisse  *yevGua,  quod 
vulgo  yevuu  factum  est  (cfr.  luäxiov  pro  IguÜxlov)  atque  v 
vocali  ante  sibilantem  in  .-  mutata  ex  forma  *ye.-o-ua  yioua 
prodiisse:  intelleges  illam  glossam  etiam  sine  correctura 
posse  explicari.  Ut  autem  exempla  afieram,  in  quibus  di- 
gamma  ex  v  factum  ante  consonam  litteram  eiieitur,  babes 
ccTuog  pro  *a.-r-«og  (Curt.  Etym.4  p.  391),  aLo'S.  pro  ^a.-'/.oi 
(ibid.  p.  136).  Memoratu  digniora  praeterea  sunt  baec:  ea- 
xäg  (inscr.  arcad.  ap.  Fouc.  352  n  ys.  13)  pro  ectvTäg,  ap. 
Hesycbium:  Ecfäiuog  Zevg  (cfr.  Eicfcciiiog  6  Zeig  et  Ev- 
(friiog  6  Zeig  ev  Aeoßqi)  et  ecf^iicog  eiff^utog  (a  Scbmidtio 
non  recte  addubitatum;  ch-.eixpt^ucog  ^detog),  quibuscum  etiam 
Ea/./.id^g  (inscr.  ion.  Stud.  V,  257,  37)  pro  Eua/.v.ldrg  con- 
ferendum  est. 

Iam  ut  ad  *  Mafien-  formam  redeamus,  etsi  tradita  esse 
non  videtur,  tarnen  certe  fuit  quondam  atque  iu  variis  dia- 
lectorum  generibus  diversis  modis  est  mutata: 

1)  yrjfia'l u üy  iov .  ap.  Hesycb. 3),  forma  aperte  dorica. 

2)  slfia. 


3)    Eodem    auetore    utuntur    omnes    quas  infra   commemorabimus 
glossae. 


74  Baunack 

3)  ye fifiaza'  iuäria  sine  dubio  aeolicum  nee  minus 

4)  efifia'  Ifidziov  (verba  sequentia  glossae  /;  v.ad-a- 
tttoiisvov  xal  cc7toftaGoöf.uvov  ad  aliam  vocem  pertinere  vi- 
dentur.) 

5)  asf.Lf.ia'  [zo^ov] '  ifxätiov.  Interpretamentum  alterum 
ro^ov  aut  eiieiendum  esse  videtur  aut  in  aliud  usitatum  inter- 
pretamentum, velut  Groli],  quod  infra  sub  C,  1,  E,  F,  oecur- 
ret,  mutandum.  Formam  aefifia  ex  *j?euua  ortam  puto  a 
protbetico,  quod  dicitur,  anteposito.  Cum  Cretensibus  mos 
sit  voeibus  a  f  ineuntibus  a  protbeticon  adiieere,  cui  rei 
aegoa  (Curt.  Etym.4  p.  365).  pro  eoor]  (==  *?£qoi],  scr.  varsha) 
exemplo  sit,  glossa  fortasse  Cretensibus  est  vindicanda, 

Paulo  magis  ab  antiqua  forma  recessit 

g)  (ifiara'  Ifidzia'  Ex  prima  forma  *?£G-fta  facile 
natum  est  * ßiofia  et  inde  lua  (cfr.  tiiaoog  pro  *cioiiaoog). 
Quam  quidem  formam  Cobetum  dialecto  laconicae  attribuisse, 
Scbmidtius  in  commentario  afifert.  Quae  sententia  quo  funda- 
mento  nitatur,  non  assequor. 

b)  ludviov.  ci'fiaza  :  Ifiäzia  =  diofiaza  :  dioudzia.  Cfr. 
etiam  va-zaro-g  et  ia-zdzio-g. 

Hoc  igitur  formarum  stemma  posuerim: 

*  seo-ua 


dor.  ßfjfia     att.  (s)eltia     aeol.  ßsuua  *  fio-fia 

lua 


scr.  yrjfia  yififia  euua         ä(s)euua 


inaziov 


B.     Suffixo  --Ü-QO-  formatum  est 

ysi&gov  evöcfia.  Formam  yeld-gov  ex  * ße(a)-E-d-Qov 
natam  esse  puto  uti  qsIO-qov  ex  qä{/)-E-0-qov  et  Iovzqov  ex 
lo{ß)-£-ro6v  (cfr.  sanscr.  laritra-m).  Quamquam  in  lingua 
sanscr.  vocabulum  vastra-m  invenitur,  tarnen  illud  e  iDter 
radicem  et  suffixum  in  graeco  verbo  exstitisse  aualogia  ver- 
borum  in  -&qo-  et  -&ko-  sive  -zqo-  exeuntium  docet.  Con- 
feras  uq-s-^qov,  xfiek-€-&Qov,  ct-7ceX-e-&QOv,  Ttzoli-e-d-gov, 


Schedae  grammaticae.  75 

tc(e)X-e-&qov ;    qäy-e-xgov,    d-io-e-xoov;     d-e/.t-6-&?.ov,    eö-e- 
&lov.  yev-e-3-kov. 

C.  Suffixo  -xga-  utuntur  formae  bae: 

1 )  y  e  o-x  ga'   oxo).  r  , 

2)  dyeoxgaxöv  y.ä'/.wxgov.  Glossam  enim  sie  corre- 
xerim :  a-y eo-% ga.'  xb  y.ä'kvTtx gov.  y.ahvTcxgov,  quod  iam 
Schmicltio  placuit,  idem  significat,  quod  xdhuptpta,  xaXvrtvq- 
gtov,  xa/.vmga,  et  apud  Hesycbium  ipsum  glossa  est  xaXv- 
nxga,  quae  per  y.aliuuaxa  explicatur.  Si  recte  uyeoxga 
scribimus,  riOYuni  a  prothetici  exemplum  habemus.  Sed 
quaeri  potest,  sitne  d  yeoxga  legendum,  id  quod  Scbmidtio 
placuit. 

D.  Eitlem  radici  adiungitur  suffixum  -xo-. 

1)  ßaoxd  (fortasse  ßdo-xa) '  VTtoörjttaxa.  ^IxaXtüxat. 
Nisi  mea  me  couiectura  fallit,  ßdo-xa  antiquissimam  radicis 
formam  asservavit. 

2)  ßloxov  xo  l(.idxLov  vtzo  ^day.tüv'tov.  Simili 
voce  utebatur  alia  dialectus,  nam  in  Etym.  M.  195,  46,  ubi 
eandem  glossam  babes,  additur:   ot  de 

3)  ßexxov. 

4)  eoxa'  evövf.taxa,  quod  vocabulum  pro  digammo 
spiritum  asperum  in  fronte  babet.  Cuius  vocis  stirpem  etiam 
in  eoxontolia  (seeundum  Scbmidtii  emendationem  Abrensio 
comprobatam  pro  codicis  eoxal.ama  x.  r.  I.)  inesse  satis 
est  credibile. 

b)  eooov  (melius  eooov)'  l/ndxtov.  Eodem  spectat, 
id  quod  primo  aspectu  non  probabile  esse  videatur, 

6)  y.dooov'  i/iidxtov'  xayh  y.al  xga%v  Ttegißö'/.atov. 
■/.dooov  Scbmidtio  s.  v.  eooov  ex  y.al  eooov  factum  esse  vi- 
detur,  quae  non  satis  probabilis  est  coniectura.  Equidem 
y.äooov  ex  y.it,  quae  est  forma  praepositionis  y.axd  brevissima, 
et  eooov  ortum  esse  puto.  Plura  de  bac  re  infra  dismita- 
buntur. 

E.  Suffixum  -öl-  exhibet 

v e o t '  orolr  Ildq tot.  Musurus  veoig  correxit.  Latere 
videtur  substantivum  suffixo  -ot-  formatum,  cuius  vocis  iniens 


76  Bauuack 

digamma  in  vocalem  transiit,  id  quod  saepius  fit.  Ut  non- 
nulla  notabiliora  afferam  exerapla,  huc  traho  glossaru  falso 
suspectam  avoalg'  nvoalg,  y.qavyalg  (de  rad.  Curt.  Etym.4 
p.  390),  avella  et  aeV.a,  glossam  sva  pro  ea  (laconice  eßa- 
aov).  Quae  cum  ita  sint,  Kuhnii  coniectura  formam  ex  voca- 
bulo  latino  vestis  detortam  censentis  (Zeitschr.  X,  23)  impro- 
banda  mihi  videtur.  Equidem  veoig  ex  *vso-oi-g  {dv.cpv-OL-g, 
cpä-GL-g,  yvio-OL-g)  ortum  esse  puto. 

F.  Suffixum  -rrj-  praebent 

1)  %oxr\'  orolrj,  Kv7Vqloi.  Formam  per  se  perspi- 
cuam  nescio  quo  iure  Scbmidtius  „merito  L.  Dind.  tlies. 
III c  2100  suspectam"  dixerit. 

2)  *£o-d-rj  ex  sg&yj-g t-g,  %.od-r\-fia,  eodeto  col- 
ligitur.  lod-sio  :  *%o$rj  =  no&iio  :  rto&rj.  De  r  in  &  mutata 
vide  infra.     Ea  cum  stirpe  cognatum  est  vocabulum 

G.  suffixo  -er-/.-  formatum 

veordya  (melius  v  Lorano)'  lf.iarLOf.iov,  ut  Curtius 
Etym.4  p.  551  pro  codicis  hiarioacg  scribit.  Quam  vocem  e 
nominativo  veora'§  derivandam  esse  satis  apparet.  veora/.-: 
eorrj  =  yvvaiy.-  i.  e.  yuva-yi-  :  yvvd.     Confer  qi-a^,  alia. 

H.     Suffixo  -rrtT-  instrueta  sunt  duo  vocabula: 

1)  io-d-rjg,  cuius  de  origine  multa  sunt  disputata, 
praesertim  propter  suffixi  primum  sonum.  io&tjg  ex  ^iororrjg 
Ebelio  (Kuhn's  Zeitschr.  IV,  163),  ex  rad.  Ig  et  rad.  &i] 
Benfeyo  (Wurzellex.  I,  296),  ex  eo~9-rj(r)g  Curtio  (Etym.4 
p.  379)   natum  visum  est.     At  controversia  componitur  voce 

2)  V7to-eo-rij g'  xiraiv,  quo  in  verbo  vulgata  suf- 
fixi forma  immutata  reperitur  (cod.  vrco£orr\g). 

I.  Restat,  ut  dicamus  de  formis,  quae  utuntur 
suffixo  -reo-: 
1)  to-&og. 
9  2)  yio-ria'  Evdvoeig'  ifidria,  quod  pro  codicis 
yeorkt'  tvdvoig  Ifidzia  scribendum  propono  (Ahr.  11^-54 
„yeord",  Scbmidtius  in  edit.  min.  „yeoraiu  coniecit),  no- 
minativus  pluralis  est  ex  *rio-re{o)-a  attenuatus,  cuius  nom. 
sing,  sine  dubio  erat  *  ßto-rog.    Alia  soni  e  ante  vocales  in 


Schedae  grammaticae.  77 

l  attenuati  exempla  sunt  haec:  y.adia'  2aia/.iivioi  vögiag 
pro  y.ddia  i.  e.  y.üdea,  yr&icf  rj&rj  pro  *jrf&ea  (Ahrensius 
II,  54  glossam  in  yiföea  sine  iusta  causa  mutavit  Schmidtio 
comprobante) ,  nee  minus  glossam  falso  suspeetam  IrciyrTiu 
(cod.  \TCi%i\tid)  tvösi]  pro  Irtiyrpza.  {ertiyjr^g  :  yj^og  = 
ipevö^g  :  ilieidog)  esse  arbitror.  Accedunt  alia  exempla,  ut 
creticum  xpovdia'  tpevdi]  (Ahr.  II,  187)  in  glossa  Photiana 
et  boeoticum  fHim  pro  erri  (Curt.  Etyni.4  p.  509).  Suffixi 
-reo-  pauca  quidem  sed  certa  exempla  exstant;  sunt  autem 
haec:  y.rrzog,  y.v-rog,  oy.ö-xog,  ay.v-rog,  yrrrog,  quibus  formae 
ßge-rag  et  al-oog  cognatae  videntur  esse. 

Graecis  cum  formis  zendicas  äc-tahh-,  vexatio,  pars-tahh- 
impugnatio,  vi-cac-tunh-,  obtemperatio,  compares.  Notatu  dig- 
num  videtur  suffixum  -as-  antiquissimum  interdum  alio  modo 
esse  amplificatum.  Ita  verba  suffixo  -veo-  formata  non  pauca 
inveniuntur,  de  quibus  in  adnotatione  exposuimus. 4j  Nee 
minus  suffixum  Sea-  in  /.isy-s-^og,  fortasse  etiam  in  ay-&og, 
Tt/.r-d-og  erit  statuendum. 

Quaerendum  igitur  est,  utrum  zo-d-og  hoc  suffixo,  cuius 
&  nativa  est  aspirata,  an  illo  -reo-  sit  formatum.  Cum  t 
litterae  post  sibilantem  in  &  mutatae  certum  exemplum  sit 
o&evog,  quod  ex  *orevog  prodiit  (cfr.  Curtius  Etym.4  p.  494, 
ubi  etiam  alia  vocabula,  quae  similem  mutationem  passa  sunt, 
habes  collecta)  collatis  voeibus  toxr.  et  &o&rj-oig,  vTio-eo-r^g 
et  io-d-^g,  in  quibus  ista  mutatio  maxime  patet,  eo-d-og  et 
yia-xia  uno  eodemque  suffixo  esse  formata  contendenti  mihi 
nemo  non  assentietur. 

Vides,  quanta  sit  in  substantivis  a  radice  ßeg  derivatis 
suffixorum  varietas.    Colligenti  autem  ea  mihi  id  potissimum 


4)  Exempla  graeca  huius  suffixi  sunt:  aep-t-vog  et  eiep-vog  (cfr.  nö).- 
t-/uog,  iiv-t-fxos),  cui  saDScr.  ap-nas  (quaestus)  respondet,  yä-vog  (Etym. 

p.  172),  dä-vog,  unde  äavt(?)iov,  dai>t(a)i£(i)  fit,  ötj-vog,  £&-vog,  iQ-vog, 
'i%-vog,  TEfi-s-vog.  E  unguis  coguatis  latinum  pig-nus,  sanscr.  rek-nas. 
zd.-  qare-naiih-  (splendor),  zae-nanh-  (vigilantia) ,  thama-nanh-  (sanatioi. 
drao-nanh-  (cursus),  pare-nanh-  (ubertas),  raekh-nanh-  (sinceritas),  raf- 
nanh-  (laetitiai,  vars-nanh-  (factum)  attulisse  satis  erit. 


78  Baunack 

curae  fuit,  ut  demonstrarem errare,  qui  radicem  ?ea  apud 
Graecos  radicis  determinativo,  quod  dicitur,  additamento  in- 
stmctam  exstare  contenderunt. 


IV.    Nonnullae  glossae  Hesycbianae  explicantur. 

A.  Glossam  yaxoLrc'tEL'  v.ux aktivst 

Schmidtius  in  Hesychii  editione  minore  cruce  (äd-sri- 
aeag  signo)  glossae  anteposita  in  dubitationem  vocavit. 
Idem  in  editione  maiore  glossam,  quam  tractaturi  sumus, 
unam  eandemque  esse  ac  praecedentem  yarauul'  yaxa- 
Tcivei,  y.aread-iei'  (.tuiv  yag  tö  io&ieiv  atque  eo  loco,  quo 
in  codice  invenitur,  falso  repetitam  esse  adnotat,  quod  vereor 
ne  non  recte  fecerit,  addubitatamque  uncis  inclusit.  Equidem 
traditae  scripturae  fide  fretus  vel  accentu  commutato  yara- 
tcleI'  Y.ctTccTtivei  vel  interpretamenti  littera  ultima  abscisa 
/.axaniEL'  y.aTcc7cive[i]  scribere  velim,  ita  ut  forma  xaraniel 
tertia  persona  sing,  praesentis,  forma  y.azccTzui  secunda  per- 
sona sing,  imperativi  sit.  Habes  igitur  formas  verbi  cuius- 
dam  Ttuto,  quod  Roscherus  in  Curtii  Studiorum  vol.  IV 
p.  194,  etsi  ex  imperativi  forma  tzul,  quae  in  atticorum 
poculorum  iuscriptionibus  [yalge  y.al  niei  aliisque)  legitur, 
suo  iure  coniecit,  nullo  tarnen  alio  loco  nee  iuscriptionum 
nee  librorum  manu  scriptorum  traditum  reperire  potuit. 

B.  Substantiva,  quae  a  radice  graeca  a  x ,  cui  sanscrita 
ac  (edere)  respondet,  formata  esse  videntur,  apud  Hesycbium 
non  pauca  iuveniuntur.  Neque  ignotum  est  illud  aixvov' 
ösItvvov,  pro  quo  Alcman  in  fragm.  71  forma  aiylov  est 
usus.  Huc  accedunt  eiusdem  laconici  poetae  avvaixXla 
in  fragm.  70  et  Hesycbii  av-aix-Xeia  adeiTtva.  G.  Curtius, 
qui  primus  verborum  ai/.-Xo-v  et  cäv.-vo-v  originem  perspexit, 
recte  sine  dubio  aiylov  pro  *äy-t?.o-v,  ai/.vor  pro  *ay.-ivo-v 
(cfr.  sanscr.  ar-ana-m  et  ad-ana-m)  per  epentbesin  formatum 
esse  contendit.  (Cfr.  yvvaixog  pro  *yvva-xt-ös,  Etym.1  p.  668.) 
Eandem  formationis  rationera  exhibeut  duae  voces,  quae  si- 
mili  praeterea  sunt  significatione.    d&itvov  dico,  quod  vom- 


Schedae  grammaticae  79 

bulo  Plautino  dapinare  comparato  iota  transposito  ex  *Ö£7C- 
ivo-v  vel  *da7t-tvo-v  factum  putandum  est,  et  eiöag,  quod 
ex  *ed-i-agx  prodiit  (cfr.  oveiag  ex  *bve-i-agr,  Curtii  Etym.4 
p.  239). 

Praeterea  in  lingua  graeca  ad  eandem  radicem  a  x  dxoXog 
(est  in  Od.  g  222  ahiuov  dy.ölovg)  et  av.vkog  Curtio  (Etym. 
p.  668  et  187)  pertinere  videntur.  Acceduntque  ex  Hesycbii 
lexico  complures  formae,  quae  adhuc  mira  esse  formatione 
visae  sunt,  quas  tarnen  natura  inter  sese  cognatas  esse  facile 
potest  intellegi.     Hasce  collegi: 

si/.Xov  düTtvov 

!£  er/Mo'  and  öeinvov 

ei/J.ei'    öeinvel   (eiy.Xico  :  ei/J.ov  ==■  dsiuvito  :  öeItivov) 

r/.va'  rgocpela 

ixveiav '  TQOcpslav 

i/.relog'  rgocfecg  'Pödioi. 

Verba  ai/.-'/.ov,  eix-Xov,  l/.-veia  paulatim  eodem  modo 
commutata  sunt,  quo  particula  ei,  quae  antiquitus  ai  fuit, 
dein  diplitbongo  ai  in  ei  attenuato,  postremo  ex  diphtbongo 
ei  monophtbongo  i  facto  solo  boc  i  saepius  in  inscriptionibus 
delpbicis  recentioribus,  ut  58,  16  et  20  (ap.  Wescberum  et 
Foucartium:  Inscriptions  rec.  äDelpbes),  est  expressa.  (Confer 
i/naoGiav  pro  ai/.iaoidv  in  inscr.  argiva  157  a  ap.  Fouc,  vide 
infra.)  Quaerentibus  autem,  cuius  sint  dialecti  illae  glossae, 
respiciendum  est,  Hesycbium  et  in  glossa  ixvelog'  rgocpevg 
etbnicon  cP6öioi  apposuisse  et  in  glossa  e£  eXzlw  anb  öei- 
jtvov  genetivum  dorica  ratione  formatum  tradidisse.  Itaque 
plurimas  illarum  formarum,  ne  dicamus  omnes,  esse  doricas 
concludi  potest,  cui  sententiae  firmamento  est  Alcmanicum 
illud  alxXov,  quod  antiquissimam  dipbtbongi  formam  retinuit. 

C.  Eadicis  da.-  nonnulla  notabiliora  vocabula  derivata 
Hesycbius  tradit.     Sunt  baec: 

1)  Öd /Li  via"  dv/iara,  ocpäyia  ex  *öds-vta  ortum  ex- 
plico  et  cum  eo  oe/.tvög  pro  *oeß-vö-g  (cfr.  nomen  2eß-gög, 
ap.  Hes.  oeß-ego-g),  ege/n-vo-g  pro  * egeß-vo-g  (Curt.  Etym.4 
p.  473)  comparo. 


80  Eaunack 

2)  davaxeg'  &v(.id).co7teg  ex  *das-axeg  factum  esse 
contendo  atque  qxx-rjxeg  (pro  *cpdß-rjx£g)'  ocp&alfiol  ap. 
Hesych.,  akuiTt-^xeg  (Curt.  Etyni.  360),  /nvQ[.i-rjxeg,  oQrt-rjy.eg, 
alia  confero. 

3)  Glossa  öavlov  öaov'  ^(.iLcplexrov  £,vlov  di- 
videnda  est  in  öavXov'  öaov,  quod  pro  öavlog  i.  e.  *öa- 
ovlög  est  (Etym.  232),  et  öavlov'  fjptyXexTov  %v"kov,  quod 
ex  * öas-lov  ortum  est  et  plerumque  öälog  audit. 

4)  öavaai'  exxavoai,  öeöav^ievov,  Ttegirtecplsy/iti- 
vov  (Curt.  Etym.  p.  230),  laconicum  öaßel'  xavd-fj  (de  hoc 
coniuuctivo  vide  infra).    eddrjg'  endrjg. 

D.  Glossa  cptöxp'   cpdog , 

quam  Schmidtius  suspectam  habet,  Guyetus  pro  cpwg 
accipiendam  esse  putavit,  mea  quidem  sententia  exorta  est 
ex  *q)to.r-\-g  (=  *cpär)  sicut  i6\p  ex  io7t-\-g.  Digamma  iuxta 
sibilantem  positum  in  tc  transiit,  quod  etiam  in  verbis  onöy- 
yog  pro  *oßoyyog  (Etym.4  p.  384)  et  liartog  pro  *Xio-j?o-g 
(ibid.)  cernitur. 

E.  xält^'  b"Eoiog  ex  adolescentiae  teneritate  nomen 
traxit.  Habet  enim  rä'/.i^,  ut  mihi  videtur,  eandem  stirpem 
quam  %aK-L-g,  quae  forma  cum  graeca  rad.  reg  (Curt.  Etym. 
p.  222)  cognata  est,  quacum  sanscrita  verba  laluna-s  ac 
taruna-s  optime  conspirant. 

F.  Glossa  t, uo-giöai'  f.iiroi  v.o  i,  quam  ab  alia  glossa 
quae  est  If-utogiöai  (sie  propter  ordinem  litterarum  pro  co- 
dicis  ii.L7toQiocu  scribendumj  seiungi  non  licet,  miram  praebet 
assimilationem :  est  enim  pro  l/ufiogiöai  (cfr.  i/.iev  pro  hja/ne- 
vai)  et  e/ii7COQldai  (cfr.  bf.ii.ia  pro  *07t-f.ia,  aeol.  bnna  et 
boeot.  %7iaoig  pro  *annaaig  i.  e.  %f.maoig).  Alio  loco  t/uno- 
giog  ab  Hesychio  /neroixog  nominatur. 

G.  Pro  evaXtüg'  ev/sgeog  &)]  gio  jiisvo  g  scribere 
velim  svaXwg,  quae  forma  partieipium  perfecti  activi  aeolici 
e-vdlio-xa  (cfr.  e-v4&-(o-xa  ap.  Hesychium)  esse  videtur  (cfr. 
Ahr.  I,  36).  Evalajg  :  evdl-io-xa  (sive  edkcoxa)  =  Eio&cog 
(i.    e.   * oe-o.-od--(og)  :  evid-io-xa.     ev%BQ(xig  videtur  ea    de 


Schedae  grammaticae.  81 

causa  glossae  interpretamento  adiectum  esse,  quod  gramma- 
ticus   participium   evaXcog   cum   tv  esse  compositum   putavit. 

Ceterum  non  infitiaudum  est  rectius  fortasse  evalwg  in 
ev  dXiug  mutari. 

H.  Glossam  äxpegov'  votsqov  ndXiv  Schmidtius 
addubitavit.  Sed  ea  fortasse  hoc  modo  poterit  explicari. 
Ut  uipoggog,  quocum  quisque  vocem  facile  comparabit,  a 
rad.  ar,  gr.  lg,  vel  rectius  a  radice  desiderativorum  suf- 
fixo  a  amplificata  oga,  cuius  ex  aliis  unguis  testimonia  in 
Curtii  Etym.  p.  546  collecta  sunt,  derivatum  est  (aip-ogg-og 
pro  aifj-ogo-o-g,  cfr.  naXiv-ogo-o-g) ,  ita  aip-eg-ov  a  radice 
non  amplificata  descendere  videtur  et  eandem  vocalem  praebet 
quam  radicis  ea  forma,  quae  in  tg-y-o^iai  conspicitur.  Glos- 
sam autem  ita  si  explicamus,  difficultates  omnes  evanescunt. 
Atque  interpretamentorum  significatio  cum  glossae  vi  optime 
conspirat. 

I.  iyeXtüzai'  doregeg.  Si  glossas  yeX-ccv'  avyrtv 
fjXlov,  y  eXoövT  La'  rt?uodvala,  yeXe.lv'  Xd(.i7teiv'  äv&siv 
{yeXtlv  :  yiXa  =  avyelv  :  ttvyrf),  ßiXct'  rtXiog  v.al  avyrj  vitb 
^Layuöviov,  ßeXXdo  et  ai'  ^Xico&rjOETCu  [ex  * ßeX-vd-aerai, 
cfr.  ßeg-va-/.iai  (Curt.  Verb.  I,  171),  (.idg-vot-[.iai ,  ßag-vd- 
(xevov.  Ahrens.  II,  46  falso  ßeXaofjrai],  eX-a'  rjXiog,  IX- 
<xtccc  fjXtovTcu,  ev-eXo-v  evx\Xlov  comparamus,  vox  illa 
pro  e-yeX-corai  i.  e.  1-f eX-ioxai  (de  suffixo  cfr.  drc- 
rjJLitüTTjg)  esse  et  lucentes  significare  videtur.  e  vocalis 
est  prothetica.     De  radice  vide  Curt.  Etym.4  541. 

K.  Ad  glossam  orrig'  oipsig  haue  adnotationem 
Schmidtius  adscripsit:  „Ionice",  inquit,  „pro  oxrieg  dici 
contendebant  Koen.  ad  Greg.  Cor.  p.  475  et  Albertus  Are- 
taeo  Cappad.  II,  13  p.  70,  27  cui  nunc  pro  ottuq  dyXvcoöetg 
redditum  est  oipeig.  L.  W7teg.u  Quamquam  igitur  glossa 
adhuc  ex  omni  parte  corrupta  est  putata,  tarnen  sive  ovreig 
oipeig ,  arcadica  forma  rgi-orri-g  (etiam  Tgi-oni-g)  collata, 
sive  ott ig'  oipig  mavis  legere,  verbum  oTTig  sine  ulla  diffi- 
cultate  ex  *o/.-Ti-g  (cfr.  oipig  i.  e.  on-oi-g)  potest  explicari. 
Quae  quidem  consonarum  assimilatio  cretica  potissimum  est, 

Curtius  u.  Brugman,  Studien  X.  ß 


82  Baunack 

quod  Avxxog  pro  Avxtoq,  vrpexxov  v7to(.iovrixov  (ap.  Hes.) 
pro  vw-ea-töv,  Ixxwv  pro  l/-  xiöv  demonstrant.  Dein  de  öuox- 
rccg'  igyoduoxxag  apud  Hesycbium,  quo  etiam  glossa  'Em- 
ötoxag'  Zevg  pro  yE7tiÖLwxxag  (cfr.  dänedov  pro  * öicc7teöov) 
fortasse  referenda  est,  tum  ßaxxr^la  et  ßaxrjgia  eiusdem 
permutationis  generis  praebent  exempla.  Conferas  etiam  ita- 
licum  atto  pro  aclo  aliaque  id  genus  permulta. 

Radicem  du  seu  öx  (cfr.  sanscr.  akshan-,  aksha-m,  akshi-), 
ex  qua  oxxig  originem  ducit,  saepius  ad  substantiva,  quae 
oculos  significant,  formanda  usurpatam  esse  docent  praeter 
alias  notas  formas  glossae  Hesycbianae :  oitag'  ocpd^al^ovg 
(cfr.  wneg'  dcpSctlf-iol  et  cioip'  avocp&a'kf.tog)  et  onxikoi'  öcp&a).- 
(.wi  [cfr.  vav-xiXo-g,  v.o{7i)-x'iko-g,  an-xikog  (ap.  Hes.),  otiig&o- 
xiXa  (ap.  Hes.)]  et  OTtvircalg'  bipeoiv  (cfr.  TtEitoi&Lav  kXnida, 
Ttgoodoxiccv).  Synonyma  auctore  Hesychio  sunt  tö-oi,  la(.i- 
Ttäöeg,  qxxrjxeg  (aperte  ex  '^cpäs-r^eg  uti  dav-axeg  p.  80). 

L.     Glossas  xoleZV  eX&slv 

x6Xoao&a i'  txex evoai 
a  radice  eadem  derivandas  puto,  a  qua  verba  x£X-ev- 
&og  et  a-/.6?>-ov&og  descendunt.  Eodem  fortasse  glossa 
Aol-ea'  Ttoiä  xig  oQxrjOig  trahenda  est.  Radix  graeca  xoÄ 
sive  /.el,  quae  ex  vocibus  illis  concludi  potest,  cum  sanscr. 
A'ar,  cui  eundi  est  significatio,  aptissime  potest  conferri.  Hunc 
in  modum  si  formas,  quas  attuli,  explicaveris,  intelleges  inter- 
pretes,  quibus  adbuc  ea  verba  maximas  paraverunt  difficul- 
tates,  tanquam  nodum  in  scirpo  quaesivisse.  Velut  pro  ■ko'UIv 
Guyetus  (loXelv  litterarum  serie  plane  neglecta  scribendum 
proposuit,  Schmidtius  autem  „coniiciat",  inquit,  „aliquis  xo- 
veiv  h.  e.  currere,  properare. "  Dein  pro  xokoao&ai,  quod 
ad  aoristorum  t-xek-oa,  t-xvQ-oa,  hom.  el-oa  similitudinem 
est  formatum,  Albertus  /.olyctüoao&ca  restituendum  statuit. 
Vocalium  illa  vicissitudo,  quam  in  y.ek-ev&og  et  axoA- 
ov&og  observamus,  in  assimilatione  nititur  neque  raro 
liquidis  sonis  intercedentibus  occurrit.  Conferas  velim  glos- 
sam besychiauam  dofiogrig'  yvvrj,  ubi  g  mutationis  fuit  causa 
{*dctfia()-xig,   *  öa/.wQxtg,   döfiogng),    formam  beracleensem 


Schedae  grammaticae.  83 

eßöefirj/.ovra  pro  lßöof.irj/.ovra,  teoed-Qov  et  ßäoad-QOv,  He- 
sychii  bXoxeg'  av).cc/.eg  pro  äkoxeg  (cfr.  wla/.eg),  creticum 
rigiog  pro  &£oovg  (*9eQeoog,  *$egeog,  *reQ£og,  *T€Qiog, 
Tigiog).  Postremo  afferam  vocabula  in  inscriptionibus  arca- 
dicis  reperta,  in  quibus  ille  mos  maxime  valet :  notatu  dignae 
sunt  formae  re^eveg  pro  xifxevog  (331b,  31  et  42),  reaoe- 
QCt/.ovTct  (352 n),  AvxoKQ&xrig  (338c  17),  Tif.io/.Qzzrlg  (338b 
52,  338  c  9),  Ev&vxQeTrjg  (338  b  32),  SantQerrjg  (338  b  1), 
Ka?J.r/.Q6Trtg  (338 c  15),  KaD.r/.QHeog  (338 c  3). 


V.     De  cretico  nomine  proprio  Qißog. 
(Confer  Curtii  Etym.4  p.  504). 

Nomen  Qißog,  quod  nummi  duo  cretici  (Mionnet,  de- 
scription  des  med.  antiques  vol.  II  p.  280  no.  179  et  185) 
exhibent,  Voretzscbius  antiquiorem  vocabuli  d-eög  formam 
esse  statuit,  quamobrem  inscriptionem  Toqxvvioiv  Qißog  „  deus 
Gortyniorum "  convertit,  sed  Eoscherus  (Stud.  II,  1 54)  recte 
nomine  proprio  agnito  aliis  eiusmodi  inscriptionibus  satis 
accurate  collatis  Qißog  monetarii  cuiusdam  nomen  interpre- 
tatus  est  et  ad  genetivum  roQxvvicov  „v6fiia/.iau  supplen- 
dum  esse  ostendit;  qui  etiam  aliarum  eiusmodi  inscriptionum 
analogia,  quantopere  res  Voretzscbium  fefellerit,  docet.  Nunc 
de  buius  nominis  proprii  formatione  agamus.  Roscberus  ipse 
quod  de  origine  nominis  statuendum  arbitratur,  bisce  verbis 
complexus  est:  „ Schliesslich  wage  ich  die  Vermuthung,  dass 
Qißog  stammverwandt  sein  könnte  mit  den  Eigennamen 
Qiß-g-cov  (Qi^ßocov)  und  Qißga%og,  die  wiederum 
Verwandtschaft  mit  dem  Adjectiv  d-ifxßgög  und  den  Hesy- 
chianischen  Glossen  &ißo6v  xQvcpsoöv  v.ahöv  ae/.ivov 
anaXöv  und  &ißor}v'  (piX6y.oGfxov  xaXXvvTixrjv  verrathen." 
Cui  quidem  coniecturae  Helbigius,  de  dial.  cretica  p.  7  (progr. 
Plaviense)  assentiehdum  esse  putavit.  Joannes  Schmidtius 
autem  nomina  Qißgtov  et  Gifißgcov  vocibus  eis  inserit,  qua- 
rum  origo  non  detecta  est  (Vocal.  vol.  I  p.  115  Adn.).  Mea 
quidem  sententia  est  sie  iudicandum: 

6* 


84  Baunack 

Qlßog  est  hypocoristicon  pro  Qeö-ßovlog. 
Secundum  legem  enim  illam,  quam  Fickius  de  nominibus 
propriis  formandis  statuit,  nominum  propriorum,  quae  com- 
posita  sunt,  altera  pars  saepenumero  decurtatur,  ut  habes 
Avxi-ytov  et  *AvTi-yevt]g  vel  'Avzi-yovog,  ndf.c-f.auv  et  Ilafi- 
fwvrjg,  Meve-a&co  et  Meve-ad-evrjg,  3Alb£,-ccg  et  Ali^-avögog, 
Ejcacpgü  et  ErcacpgodiTog.  Ut  in  bis  et  suffixum  -wv  et 
-w  et  -ag  ad  bypocoristicon  formandum  adbibitum  est,  ita 
aliis  in  vocabulis  suffixum  -o  in  usu  est.  Conferas  Ev-xlog, 
"E%£-y.).og,  "lo-z?*og,  Sw-xog,  "Avu-cpog,  "Egi-q)og,  ""Oväat-kog, 
20-ive-log,  Klev-Xog  (Em.  Curtii  anecd.  delpb.  5,  20),  Eg- 
yäoL-Log  (ergo  etiam  Zivl-log  pro  *  Zcoat-?.og,  non  Zai-tXog 
quod  Fickius  mavult),  2t6i-Xog,  Mvt]al-Xa,  HöXv-ßog,  Kogoi- 
ßog,  Ev.a-ßr]  aliaque  permulta. 

Ergo  0 i-ßog  :  0 eö-ßovXog  =  "Avx i-cpog  :'Avt  i- 
(fävv^g  =  0 i g o t -X o g  :  0 £ g o i - X o yo g. 

Eundem  in  modum  Qißgtov  et  0 ifißgcov,  quae  no- 
mina  Roscherus,  cui  pro  Olß-g-wv  et  Qlfiß-g-tov  esse  vi- 
dentur,  minus  apte  a  &tfißgog  derivat,  explicanda  sunt: 

Qi-ßgwv  (plerumque  Lacedaemoniorum  nomen)  vel 
Gl-fißgcov  :  0 eo-(fi)ß gox og  =  'Avr i-ytov  :  Avtl- 
yovog.  Illud  -ßgiov  sive  -fißgtov  est  forma  decurtata  pro 
-(fi)ßQOTog,  ut  pro  eadem  voce  -fißgog  in  "I-fußgog  (cfr.  3Io- 
y.Xrjg,  'lo-xgizog,  3I-67trj,  3Io-rpwv)  invenitur,  quod  nomen  ex 
*'l6-fxßgoxog  uti  "Ilag  (Stud.  IX,  97)  ex  'Iö-Xctg  natum  esse 
puto  (aliter  Curt.  Etym.4  p.  404),  nee  minus  -{fx)ßgayog  in 
Qi-ßgayog  (nomen  laconici  polemarcbi  ap.  Xen.  Hell.  2, 
4,  33),  quocum  nomina  'AniXXtyog,  'OXvfuuyog,  c'lrtTca./.og, 
"Ivaxog  conferas. 

Quod  in  Qi-ßgiov  illud  ft  omittitur,  in  eo  non  magis 
offendendum  est  quam  si  idem  in  dßgotog  deest. 

Qi-ßgiov  :  Qi-fißgiov  =  a-ßgorog  :  d-fißgoxog  ==  nä- 
ßig (nomen  per  se  mirum  in  inscr.  ion.  St.  V,  259,  5)  :  Jläfii- 
ßig  ("ibid.  258,  149  pro  llcaißtoc  cfr.  IldfKpiXog,  TlafArpäg). 

Restat  ut  de  priore  nominum  propriorum,  quae  tracta- 
vimuB,  parte  pauca  verba  faciamus.    Constat  apud  nonnullas 


Schedae  grammaticae.  85 

gentes  attenuationem  vocabuli  &eög  in  &iög  fuisse  usitatam. 
Maxime  valebat  is  mos  apud  Lacones,  Cretenses  (Heibig,  de 
dial.  cret.  p.  7),  Cyprios  (Stud.  VII  p.  150),  Boeotos  (Stud. 
IX  p.  20).  Dein  in  argiva  inscriptione,  quam  Foueartius  108 
edidit,  "Ioyv'O.og  Qiorcog  commemoratur ;  Qloip  est  pro  *  Qe-gxp 
cfr.  Gsotct],  J61-o\}>,  Oalv-oxp.  Tum  Messenius  quidam  in 
Foucartii  inscr.  318  Ow-zt/nog  appellatuv.  Cum  eius  moris 
vestigia  apud  Messenios  aliis  in  nominibus  non  appareant, 
Foueartius  mirum  in  modum  adnotavit:  „  particuliere  ä  la 
Beotie;  mais  il  est  fort  possible  que  quelques-uns  des  Beo- 
tiens  se  soient  fixes  dans  le  pars."  At  id  nobis  offensioni 
esse  non  potest.  Postremo  in  delphico  quoque  titulo,  quem 
Le  Bas  in  libro  qui  inscribitur  „inscriptions  grecques  et 
latines"  edidit,  959,  7  d-uöi  legitur. 

Porro  ex  illo  &iog  factum  est  *&ig,  ut  -ßig  ex  -ßtog 
in  üa/ußig  fvide  supra),  Kleoßig,  'Agiorößig  (Fick,  Personen- 
namen p.  106)  et,  ut  nonnulla  nova  exempla  afferam,  He- 
svebii  olv  x^v  oefxv^v  ex  d-iöv  (fj),  &eov,  quare  laconici  tego- 
(föooi  in  inscr.  Foucartii  et  tbv  olv  pegeov  Evöai/ntov  qui- 
dam (163  b  49)  et  olv  epegeov  (non  oLvqjegiov,  ut  Foueartius 
vult)  ^Ayirelrjg  quidam  (163  c  47)  nominantur,  —  at  163  d  51 
IlloiTog  !£  Evgvßctväooag  atocpögog  dicitur  — ;  laconicum 
diportöig  (cfr.  delpb.  vaonouov  ap.  Wesch.  et  Fouc.  1,  6) 
ex  6\po7Toiög  (ibid.  163  c  51);  nomen  Molivrt  ex  Mo?.i6vrj 
(Paus.  8,  14,  9;  5,  2,  2). 

Quodsi  illud  *&lg  consideras,  illa  nomina  Qi-ßog,  Ql- 
ßgcov,    QL-^ißgiov,    Qi-ßgayog  nullam  praebent  difficultatem. 

In  Universum  in  nominum  propriorum  a  9-sög  exordien- 
tium  formatione  nonnulla  peculiaria  notabiliaque  observantur 
et  tanta  inter  ea  nomina,  quanta  potest  esse  maxima,  forma- 
rum  varietas.  Quamobrem  de  multiformibus  nominibus  com- 
positis  a  $eog  ineuntibus  paucis  hoc  loco  disseram,  quo 
simul  ea,   quae  supra  exposui,   magis  perspicua  fore  spero. 

Habent  igitur  nomina  propria  composita,  quo- 
rum  prior  pars  &eo-  est,  in  fronte  formas  hasce: 

1)    Qeo-,  in  nominibus  innumerabilibus. 


86  Baunack 

2)  Qev-.  Eius  formae  plurima  sunt  exempla  et  ionica 
et  vulgaris  Dorismi. 

3)  Qov-  in  Qov/.vdidriQ,  Gov/.cavrig,  GovdiTtTtog,  quod 
nomen  Fickius  ex  *Qso-öo  explicat,  quod  iniuria  ex  Oto- 
öoto-,  decurtatum  esse  sumit.  Illud  6,  quod  Curtius 
etiam  in  NrAÖöinrcog,  ylswdavai-  (Etym.4  p.  642)  inveniri 
adnotat,  quomodo  ortum  sit,  adkuc  nemo  explicuit.  Fortasse 
haec  explicationis  via  ingredienda  est:  ut  ex  *^/£w<5r;g  (ae- 
que  ac  Aeädr<g  formatum)  ^letoödva'S,  derivatum  est,  ita  ex 
*Nixodrig,  quod  nominibus  Ni/.ddag,  Nr/.ädrtg,  Nr/.idrjg  col- 
latis  cogitari  potest,  Nr/.6d-i7T7Tog  natum  esse  putaverim. 
Quod  ut  statuam,  maxime  me  nomina  Xagiö-avtLö^g  (quod 
in  ion.  inscr.  St.  V,  269,  12,  2  inveni),  Xagidrtg  nomine 
comparato,  et  nXsvaiö-uzuog,  collato  IIXsvaidrjg,  adducunt. 
Itaque  Oovd-uiTtog  a  ^Qovöijg  vel  *Qeödrtg  (cfr.  Qevörtg 
Mionn.  III,  203)  derivandum  erit  (conferas  Evöai(.iwv  et 
EvöatfAO/.'/.rg,  Evcfgcov  et  ElcpgcivioQ,  Qeööcogog  et  Qeoöcogo- 
(irjdrjg).  Quae  quidem  nomina  ex  lege  illa  a  Fickio  reperta 
explicanda  sunt,  secundum  quam  Graeci  filiis  nomina  dantes 
plerumque  ex  nominis,  quo  ipsi  utebantur,  vel  priore  vel 
secunda  parte  novum  nomen  formare  aut  iam  formatum 
sumere  solebant,  ita  ut  ea  vox,  quae  fortasse  iam  pridein 
maiorum  nominibus  infuerat  (veluti  %7t7tog,  d-eög) ,  etiam  in 
posterorum  nominibus  eisque  diversissimo  modo  cum  aliis 
vocabulis  compositis  appareret,  quo  ex  more  permulta  et 
mira  nomina  facta  sunt,  quae  explicari  omnino  non  possunt, 
ut  'tTtrtohxg,  uivvoXag,  Nufufayögag,  Moigayögag,  <Di).at&og, 
Kvvai&og,  Mrjvö&e/uig,  MrjvoqxSv,  Mrjv6g>iXog,  Nö9ctQxog, 
Nö&LTvnog,  '.Av&iTznog ,  'Pödinrcog,  Qrigi7C7cidag .  ~aui7i7iog 
aliaque  permulta. 

4)  A  ©£-  ineuntia  nomina  sunt  rariora.  Quae  quidem 
in  inscriptionibus  megaricis  a  Foucartio  editis  (viele 
infrai  reperi,  sunt  baec:  Qedojgog  31;  33;  33a;  34,  4; 
34d,  C-JtöojQou  17;  34,  n  et  L8;  34b,  24,  Qeyelvov  3, 
©ht/nog  3,  QeftvdoTov  27,  4;  28,  4  leguntur,  ubi  tarnen 
etiam  (-)t odoaiov  38,  Qeoxlfjg  70,  Qeoxtfxov  11,  Geortet  64, 


Schedae  grammaticae.  87 

QtöuavTog  33  a,  Qeocfavrog  70,  5,  Qeöqavrov  7,  8.  Tum 
Thespiensium  inscriptio  (Keil,  Nachtrag  zur  syll.  in- 
scr.  Boeot.  21,  25.  26)  Qsöcooog  exhibet.  Aliud  exemplum 
{QecpQdGTog)  G.  Curtius  in  Stud.  IV,  226  attulit.  Recentio- 
rum  temporum  est  Photii  Oi/lct  (cfr.  "Exe-v.'/.og).  Triplicern 
in  modum  eas  formas  explicare  licet:  aut  illa  nomina  se- 
cuudum  analogiam  orta  sunt  eorum  nominum,  quorum  pars 
altera  cum  a  vocali  inciperet,  ut  vocalis  priorem  partem 
terminans  exploderetur,  effecit  (cfr.  Qe-avdgog  aliaque),  aut 
breviorem  stirpem  asserravere,  quam  etiam  de-om-g,  $e- 
onioLog,  &4-oxe-Xog  exhibent,  aut  ex  lege  hyphaereseos 
alteram  vocalem  omiserunt,  cuius  rei  exempla  non  pauca 
exstant  (cfr.  ßo^-9-og  pro  ßoiq-d-öog).  Huc  Qe-ri-g  quoque 
referam,  alii  alias  radices  conferunt.  —  Confer  lüJ&euig  ap. 
Mionn.  Suppl.  III,  125. 

5)  Qo-,  quod  Qoduov  (Stud.  V,  267,  64)  exhibet,  alia 
hyphaereseos  ratione  factum  est:  Qo-dicov  :  Qeo-öicov  = 
öevdgov  :  öevöqsov  =  tcqiv  (ex  *7cqlov)  :  *tvqolov.  Quod  ad 
suffixum  attinet,  cum  Qo-dicov  conferas  Qov-ddg,  Qov-öuov, 
quae  sunt  nominis  Qeo-dorog  hypocoristica. 

6)  Ab  & io-  incipientia  nomina  supra  commemoravi, 
cfr.  Stud.  IX,  20.     Adde  Qicov  (cfr.  boeot.  KXiiov  et  Nlcov). 

7)  Sio-  in  fronte  nominum  propriorum  non  invenitur; 
pro  eo  Zi-  laconica  nomina  praebent:  2i-xXfjg  ap.  Fouc. 
163b  27,  2i-yaor{g  163c  40  et  163 d  49,  2i-/nrtör]g  ap. 
Boeckhium  1261,  2  et  1372,  Si-piqXtdag  ap.  Boeckhium  1391, 
2.1-nouTiog  ap.  Fouc.  163b,  10  et  24,  163  c  7;  ap.  Boeckh. 
1241  II,  26;  1245,  13,  Zi-ri/iwg  ap.  Boeckh.  1246,  10;  1241 
I,  6;  1239  II,  l;  1247,  7;  ap.  Fouc.  173b,  Zi-dey.rag  ap. 
Fouc.  163a,  2.  3.  5,  163d  2S,  173b  6,  ap.  Boeckh.  1244,  16; 
1247,  14  et  15;  1250,  6;  1352,  4,  Zitov  ap.  Fouc.  162 d  12, 
Zitovidag  ap.  Fouc.  163  d  15.  Plenam  oio-  stirpem  prae- 
bent nomen  leoocföoov  lacnnici,  oiocpögog,  quod  ap.  Fouc. 
163d  51  legitur,  et  Hesychiana  vox  ow/.öoog'  vecov.ogog'  9eo- 
v.ÖQog'  deoaTtevTrjg  d-ecöv.  Mos  #  in  a  mutandi  maxime  laco- 
nicus  est,  verum  etiam  in  aliis  dialectis  interdum  observatur. 


88  Baunack 

Ita  exempli  gratia  ionicae  inscriptionis  (Stud.  V,  269,  12,  2) 
nomen  2i]Qiaiy6[Qf]g\  pro  QrtQ-ayÖQag  (cfr.  laeonicum  2r']Quc- 
icog  ap.  Boeckh.  1260,  i'ö,  ap.  Fouc.  163  b,  5  et  23,  163  c,  u 
et  ^QavÖQiöag  ap.  Fouc.  163  b,  2)  nondum  explicatum  esse 
puto.  Quamquam  coniiciat  aliquis  hoc  solum  nomen  proprium, 
quod  illum  morem  sequitur,  ex  alia  dialecto  ad  ionicam 
gentem  transiisse. 

8)  0  t  -  ostendunt  nomina,  a  quibus  profecti  sumus,  0t- 
ßog,  Qi-ßgwv,  Qi-^ßgiov,  Ql-ßQa%og  (confer  boeoticum  #t- 
iiQonlovTog  ap.  Keilium,  Nachtrag  zur  syll.  inscr.  Boeot. 
38c  1,  Beermann,  St.  IX  p.  47),  quae  laconicis  inscriptio- 
num  nominibus  collatis  facillime  explicantur.  Supra  comme- 
moravi  Qi-ßgtov,  QL-f-ißgov,  Qi-ßgaxog  nomina  Lacedaemo- 
niorum  fuisse;  notatu  igitur  dignum  est,  nomina  quae  in 
inscriptionibus  2c-  ostendunt,  in  libris  manuscriptis  vulgari 
ex  more  0t-  ineunte  scripta  esse. 


VI.     De  variis  vocis  vlog  stirpibus. 

Vocis,  quae  filium  significat,  formam  indogermanicam 
Indi  (sfmus),  Bactri  {hunus),  Slavi  (synü),  Lituaui  (sunus), 
Gotones  (sunus)  e  remotissimis  temporibus  paene  integram 
asservavere,  Latini  plane  amiserunt,  Graeci  suffixis  aliis  ad- 
iectis  permutaverunt.  Ad  formam  principalem  *sünu-s  e  lingua 
graeca  duorum  compositorum  altera  pars  alo-ovöv^  (cfr.  Curt.4 
p.  638)  et  vdaTo-ovöv)]  (apud  Callimachum)  ])roxime  accedit, 
quae  etiam  ea  de  causa,  quod  ineuntem  souum  in  aliis  formis 
in  spiritum  asperum  mutatum  servabant  (vox  quae  compa- 
retur  digna  est  SxccTzrrj-ovty  ab  vXr}  derivatai,  valde  nota- 
bilia  sunt.  Aliis  autem  suffixis  instructae  stirpes  sunt  hae 
agnoscendae : 

A.  Stirpis  v-o-,  quae  ex  radice  su-  suffixo  -o-  adnexo 
orta  est,  hae  inveniuntur  formae: 


Schedae  grammaticae.  89 

v6g5)  ap.  B.  392,   1143,   2248  II,  38  (p.  363);  ap.  Fouc. 

in  inscriptionibus  spartanis,   ubi  sermo  vulgaris  Doris 

est:  173a,  287;  ap.  W.  et  F.  370,  12,  306,  11. 
vov  ap.  B.  312,  385,  803,  921,  2448  I,  18  p.  362;  ap.  W. 

et  F.  25,   2;    45,   4;  80,   4;    161,    2;    162,   2;    178,  2; 

230,  3;  267,  3;  270,  3;  308,  2;  434,  12. 
lw  ap.  Fouc.  211a,  inscr.  spart. 
vov  ap.  F.  51,  ap.  B.  15  (antiquissima  laeonica  inscr.)  317, 

359,   366,   397,   995,    1124,    1306.     Ussing,   inscr.  ined. 

38,  2. 
voi  ap.  F.  242  a,  ap.  B.  595,  ap.  W.  et  F.  58,  21. 
vcöv  ap.  W.  et  F.  111,  5;  182,  2;  246,  2;  265,  2;  289,  4'; 

367,  2;  421,  5  apud  Le  Basium,  inscr.  grecques  et  lat.  951. 
voüg  ap.  W.  et  F.  214,  3. 

De  formatione  conferas  cpv-r],  Xv-a,  dein  no'kXo-  pro 
Ttolvo-,  ödxQvov,  arcad.  et  delph.  r^aaaöv  pro  *f}/.uovov, 
Hesychii  y).v/.y.6v  pro  *ylv/.vov,  ylv/.v.a'  ybvKOTijg  pro  *  ylv- 
xva  (ykv/.xeiv  xb  yäka  ex  *yXv/.YÜv  i.  e.  *ylv/.y.iov,  *y).v- 
■/.viov  errore  naturn  esse  puto). 

Illarum  quas  collegi  formarum  permultas  tantummodo 
sculptoris  neglegentia  pro  vlpg  aliisque  formis  diphthongo 
imbutis  insculptas  esse  est  verisimile  et  eo,  quod  recentioribus 
temporibus  v  in  i  attenuatum  est  amboque  soni  sensira  in 
unum  coaluerunt,  satis  explicatur. 

Attamen  si  quis  antiquissimarum  eiusmodi  formarum, 
maxime  laconicae  vov  in  inscr.  15,  quam  dialectum  soni  v 
antiquam  pronuntiationem  usque  ad  recentissima  tempora 
asservasse  scimus,  rationem  habuerit,  recte  me  stirpem  suf- 
fixo  -o-  formatam  statuisse  fortasse  concedet.  Uti  XoloSog 
et  loia&cog  promiscue  usurpantur,  ita  promiscuus  stirpium 
i-o-  et  v-lo-  usus  non  offendet.   Ad  stirpem  vo-  referendae 


5)  Hisce  notis  in  eis  quae  sequuntur  usus  sum: 

B.  pertinet  ad  corp.  inscript.  graec.  a  Boeckhio  edit. 
W.  et  F.  ad  „iascriptions  rec.  ä  Delphes  par  Wescher  et  Foucart." 
F.  ad  inscriptiones  peloponnesiacas  a  Foucartio  edit.  ( Vide  infra 
sub  XI.) 


90  Baunack 

sunt  Hesychii  glossae:  v-ldiig'  vlwv  vloi,  eyyovoi  (v-'idelg 
cfr.  Alax-iöevg)]  v-'iöög  6  xov  viov  vlög,  cuius  accusativus 
pluralis  v-'idovg  (cod.  vldovg)'  r]  vldelg.  vlwv  vlovg  [suffixum 
-löog  :  -idrjg  =  Ayrjxog  (ap.  B.  1437)  :  Aytjrag  (ap.  F.  163  b) 
=  %itnaqyog  :  Innäqyag  (Ross  inscr.  med.  30];  v-idijv  (cod. 
vidrjv)   viov  d^vyareqa]    v-tdeg  vlwv  d-vyareqeg   (nom.  v-'ig). 

B.  v-io-g  est  forma  vulgaris.  Copulatio  vocalium  vio 
vel  via  exceptis  participiis  satis  rara  est:  vs/.via,  'Äqnvicti, 
f.utTQvi6g,  *ylvxvio-v  in  ylvxxelv  (vide  supra).  Nuperrime 
inscriptio  edita  est  (Palingenesia  1S77,  11  ian.  no.  3689),  quae 
urbis  adhuc  ignotae  nomen  Aäxvia.  exhibet. 

C.  Stirps  v-v-  orta  est  radice  suffixo  v  amplificata. 
Nom.  vvg  C.  I.  Att.  398  legitur,  quam  brevem  inscriptio- 
nem  Neubauer  (Hermes  X  p.  159)  hunc  in  modum  restituit 

Aioyiv[rjg]  äved-rjY.e  'AiGoyvlov  vvg  Kscf[a])^~og. 

Dein  traditae  sunt  nominativi  pl.  formae  vijg  et  velg  in  in- 
scr. att.  Cfr.  Weckl.  cur.  epigr.  19.  velg  formatum  est  uti 
ykvxelg  et  exstat  C.  I.  85  b,  vs.  13,  23,  26.    Cfr.  App.  p.  897. 

D.  Stirps  v-lv-,  cuius  nominativus  in  antiquissima  in- 
scriptione  laconica  invenitur  edita  a  Rossio,  Intelligenz- 
blatt der  allgem.  Litteraturzeitg.  1837,  Archaeolog.  Aufsätze 
I  p.  7,  a  Rangabeo  Aut.  Hell.  I,  316,  a  Le  Basio  Voy.  ar- 
cheolog.  Tfl.  2,  1,  a  Fouc.  160,  a  Neubauero,  Hermes  X 
bd.  2.  Hft.: 

r\?Mv/.avi[a  ue]  f.iväf.ia  Kd).ag  \e&er'  Av]d-iöa  vlvg. 
vlvg  igitur  praebet  idem  suffixum,  quod  sauscrita  et  lituanica 
vocabula  in  -j-u-s  exeuntia.  Falsa  igitur  est  Aufrecbtii  et 
Pottii  opinio,  qui  suffixum  ju  in  lingua  graeca  in  ev  permu- 
tatum  esse  statuebant,  quod  etiam  Curtius  improbavit  Etym.4 
p.  597.  Ex  illa  autem  forma  omnes  aliae  facillime  explicari 
possunt.  Aut  vlvg  aeque  ac  yXvxvg  declinatur  (cfr.  v-tea 
ap.  B.  425,  v-leog  1080,  v-fel  ap.  F.  146a)  aut,  maxime  in 
Homeri  carminibus,  ita  ut  ante  terminationes  v  in  .-  muta- 
tum  exciderit  (v-l-og,  vh,  via  cfr.  veog,  ve%  via]  vleg  ap. 
B.   1111    cfr.  vieg).     Veteres  grammatici   ut  has  formas  ex- 


Schedae  grammaticae.  91 

plicarent,  miruin  in  modum  a  nominativo  vltg,  qui  nullus 
est,  profecti  sunt.  (Cfr.  Welcker,  Mus.  Rhen.  1848  VI,  394.) 
Paulatini  forma  vivg  Graecis  propter  tres  molles  vocales 
molesta  facta  est.  Quare  formae  suffixo  -o-  instructae  in 
frequentiorem  usum  venerunt.  Lacones  autem,  qui  v  sono  u 
pronuntiabant,  istam  forraam  tuebantur.  Notatu  digna  est 
alia  ratio,  quam  lingua  triam  illarum  vocalium  concursus 
vitandi  secuta  est.  In  duabus  enim  inscriptionibus ,  quas 
Welckerus  in  Mus.  Rhen.  1848  tractavit,  exstat  vivg, 
p.  393  Evxeigog  STtoiqoev  OvgyoTi/.wv  HYIHY2  et 
p.  394  EYXEPZ  EüOIOEZEN  HOEP^LOTIMO  HYIH2 
In  posteriore  titulo  Welckerus  vidit  post  alterum  H  casu 
quodam  v  litteram  excidisse.  Spiritus  asper,  ut  in  Heracleensi 
vocabulo  Ttsvraer^Qiöa  ex  ß  ortus  est,  ita  in  voce  vivg  ex  i 
consona,  quae  inter  vocales  ex  iota  nata  erat  (v-iv-  fit  v-ij'v, 
ut  Ev-dfotrjg  fit  Evß-dXwqg  aliaque  p.  60),  ortus  esse  videtur. 
(Cfr.  pamphylium  adiectivum  3EoTße(v)dijvg  et  dativum  Ija- 
qoIoi,  de  quibus  Siegismundus  in  Stud.  IX  p.93  et  94  exposuit.) 
Neubauerus  quidem  in  voce  vivg  digamma  in  spiritum  tran- 
siisse  censet,  at  hoc  unde  venerit,  non  elucet,  quare  mea  ex- 
plicatio  maiorem  habet  probabilitatem. 


VII.    Dativi  pluralis  tertiae  declinationis  in  -oig 

exeuntes. 

Dativi  hi,  quorurn  permulta  exempla  infra  enumerabimus, 
quomodo  sint  explicandi,  nondum  est  expositum.  Sane  me- 
taplasmi  in  decl.  II  genus  quoddam  esse  agnoscendum  unus- 
quisque  videt.  Neque  enim  Ahrensio  assentiri  possumus  eam 
dativi  siugularem  formam  „septentrionali  Graeciae  propriam 
et  contractione  quadam  e  longiore  dycoveoai  natam"  dicenti 
(II,  231,  I,  236).  At  quid  causae  fuerit,  cur  dativus  solus 
neque  alius  pluralis  casus  —  exempla  infra  allata  id  osten- 
dent  —  metaplasmum  illum  pateretur,  ex  tertia  declinatione 
ipsa  posse   intellegi   puto.     Proficiscendum  est   mea  quidem 


92  Baunack 

sententia  a  forma  in  -eaai  exeunte.  Ut  enim  ex  <xv&q(jj- 
tcolgl  avd-QtonoiQ,  ita  ex  äyajveaoi  forma  *äycov£g  fieri 
potuit,  quae  tarnen,  quandoquidem  nominativus  plur.  iam  ita 
sonabat,  deleta  vel  potius  in  genetivorum  pl.  sec.  decl.  ana- 
logiam est  redacta,  quod  lingua  utrumque  casum  certa  termi- 
natione  insignire  studuit.  Ad  quam  quidem  permutationem 
efficiendam  praeterea  fortasse  aliquantum  dualis  genetivorum 
in  -o  iv  analogia  attulit,  qui  iam  multo  autea  similem  passi 
erant  mutationem,  id  quod  verisimile  fit,  si  eas  formas  meta- 
plasticas  iam  antiquioribus  temporibus  reperiri  infra  videbis. 
Ut  igitur  secundum  dvolv  Herodotus  dativum  pluralis  dvolai 
(etiam  ap.  Hesych.  dvoloi'  rolg  ovo),  ut  secundum  ooooiv 
Sappho  28  et  Hesiodus  Sc.  426  oaaoig  et  ooooiot  finxerunt, 
ita  aliae  quoque  förmae  sunt  ortae.  In  numeri  ternarii  forma 
roioig  et  aliarum  analogia  et  formae  tqicc,  tqiüv  magni 
momenti  fuisse  videntur.  Similem  in  modum  secundum  ac- 
cusativum  dv/ccrioa  in  inscriptionibus  delpbicis  (ap.  W.  et 
F.  376,  11;  46,  2  etc.)  et  argivis  (ap.  B.  1226)  genetivus 
3-vyariQog  formatus  invenitur.  Eadem  ratio  in  Hesychii 
glossa  yivai!;'  yvvat,  conspicitur,  quam  Guvetus  male  vel 
in  yvvalg'  yvvaiBiv  vel  in  yvval'  yvvcüxeg  mutare  voluit, 
ego  nominativum  secundum  casus  obliquos  formatum  et 
vocativi  loco  usurpatum  esse  suspicor.  Postremo  meta- 
plasticos  genetivos  Olvo/j.ia.  (ap.  W.  et  F.  2,  4),  Jioy.lia 
(ibid.  4,  4),  Evxilov  (4,  13),  'Egyorelov  (4,  18),  Jauo- 
y.occrov  (ap.  B.  1296),  KaD.r/.QaTov  (1249  ter)  in  memoriam 
revoco. 

Haec  pauca  de  dativorum  istorum  origine  praefati  eorum 
exempla  bunc  in  locum  congeramus.  Quae  quidem  reperi- 
untur  in  inscriptionibus 

A.     Graeciae  septentrionalis: 

„Inscriptio  Mclitaeensium  et  Perensium,  duorum  Tbes- 
saliae  populorum,  qui  Aetolos  arbitros  sumpserant,  sub  finem 
tertii  a  Cb.  n.  sacculi "  insculpta  (Ussing,  inscr.  ined.  p.  »5; 
Rang.  Ant.  Hell.  II,  276  no.  692)  exliilict: 


Schedae  grammaticae.  93 

vs.  1.    Meliraloig   v.al  ürjQEOig    tv.Qivav   ol    öi/.aotcti, 

ubi  Melitaioig  pro  Melrcaiiotg   cfr.  vs.  14  Mehvaelg, 

vs.  15  Mekizaeiov] 
vs.  4.     OQict  (.isv  elf*sv  rag  x°^QceS  MeXixctieo ig  v.ai  JT17- 

Q  £  o  i  g ; 
vs.  24.     To£g  r£  ccQxovzoig  agyvQiov  /.iväg  TQelg. 
vs.  28.     ra   Xoincc  e7tLfxe/.io&to   u  nöXig  rcov  MeXiT(ai)icov 

Y.oivtov  rwv  iv  JJrjQeoig. 
vs.  30.     rag  öUag  yivo/.uvag  ü^geoig  no%\  IlrjQeig  y.ara 

TETQÜ(.titvov  di/.aKövTto  Ifx  IlrjQeoig. 

B.     Graeciae  mediae 
populi  frequentius  eum  metaplasmum  usurpant. 

a)  Ex  Aetolorum  ad  Milesios  epistula  Aristophanes 
grammaticus  ap.  Eustath.  279,  38  yeoovroig  et  7ta-9-rj- 
(.i  ä  x  o  l  g  affert. 

b)  Locrica  exempla  sunt: 

(.leiovoig  in  inscr.  locrica  Rossii,  Rangabei  in  Antiquites 
Hell.  II,  356  b.  Kirchhoffii  in  Philologo  XIII,  qui  eam 
inscriptionem  bello  peloponnesiaco  ineunte  exaratam 
esse  docet; 

Xaleieoig  in  inscriptione  paulo  antiquiore  (G-.  Curt.  stud. 
II  p.  441). 

c)  In  delpbicis  inscriptionibus  plurimae  eiusmodi 
formae  exstant: 

ccyoJvoig  ap.  W.  et  F.  11,  5;  12,  6;  14,  7;  ap.  B.  1693,  21; 

ap.  Ross.  inscr.  ined.  67,  25;  ap.  Keilium  schedae  epigr. 

p.  22,  n. 
ieQ(x[.ivr)n6vo ig  ap.  W.  et  F.  459,  2,   at  454,  5   leQO/xvrj- 

{J.OGI. 

Te&vaxÖToig  ap.  W.  et  F.  58,  19. 

ovxoig  ibid.  54,  12;    83,  7;    90,   10;    92,  11   et  16;    102,  16; 

110,  IS;  111,26;  113,6;  119,13;  138,  6;  142,11;  154,7; 
'       165,  14;  171,7;  217,  21;  225,  15;  349,  8;  369,  10;  400,  9; 

401,  10;  ap.  Curt.  Anecd.  delph.  30,  22. 


94  Baunack 

lövxoig  ap.  W.  et  F.  87,  6;  253,  12. 

leg eo ig  ap.  W.  et  F.  384,  15;  407,  24;  in  formula:  xoi&ev- 

xiov  ev  xolg  legeoig  xov  ^ÄTtöXXoivog. 
Qvo/.eoig  ibid.   177,  1;  432,  5:    ev  de  (Dvoxeoig  agxovxog 

•/..  x.  X. 
®ü)Y.eoig  ibid.  122,  1;  212,  1:    oxoccxayeovxog  ev  (Dtoxeoig 

}Avxiyeveog. 
ävögoig  xgioig  ibid.  24,  9;  29,  9;  31,  11;  167,  S;  193,  6; 

209,  17;  in  formula:  hcr/.Qi&evxio  ev  avögoig  xgioig. 
xgioig  solum  ibid.  115,  8:  rolg  xgioig. 
er  eo  ig  ibid.  89,   7;    167,  10;    167,  15;    in  formula:    ev  rolg 

exeoig  (167)   idque  xgioig  (89),    oxxio  (167),    öe/.axgioig 

(244). 
Aaf.ueoig  ap.  Ern.  Curt.  43,  4  (Mus.  Rhen.  N.  F.  II  p.  114). 
ev    xvy%avövxo ig    ap.   B.  1693,  7;    ap.    Rossium,    inscr. 

ined.  67,  13. 
tc wleovxoig  ap.  Curt.  16,  16. 
da  iv  eo  ig  ap.  Curt.  3,  15;  /naaxiyotov  rcXayalg  doiveoig. 

d)  In  Boeotia  solum  rjyvgi.  e.  aiyoig  ap.  B.  1569a  39 
suppetit. 

C.    Peloponnesi 
paene  omnes  gentes  huius  formationis  generis  sunt  participes: 

a)  InEleorum  nova  inscriptione  (vs.  26)  ngoedgiav  ev 
xolg  Jiovvaiay.oig  dywvoio  legitur  (Arcbaeolog.  Zeitg.  VIII 
p.  170). 

b)  Arcadicas  basce  formas  inveni : 

In  Pbigaliae  inscriptionis  (Arcbaeolog.  Zeitg.  1859  p.  111, 
ap.  Fouc.  328a;  Conze  et  Micbaelis  Annal.  Inst,  archeol.  1861 
p.  56): 

vs.  10.     rj/^iev  rolg  Meooavioig  xa[i  rolg  (Dia]?>eoig. 
vs.   13.     dvcpoxegaig  xcüg  rtoXeoig. 
vs.   18.     dvcpoxegaig  xaig  7toXeo[ig]. 

In  alia  a  Foucartio  edita  inscriptione  (340 d)  legimug 
vs.  5.     [elo]ayövxoig.  —  Tum  reperitur 


Schedae  grammaticae.  95 

c)  in  inscriptionibus  messeniis,  idque 
a)   in  inscriptionis  Andaniae: 

vs.  5.     evoQxovvri  /.iev  j.ioi  e«j  a  xalg  ev oeß eo  ig. 

vs.  12.  naQCtdiddvxco  ol  legoi  xolg  Iti  ixar  <xor  ad-ev- 
xoig. 

vs.  41.     7tEi&aQxovvxiü  rolg  in ixeXovvxo ig  xä  j.ivoxrtqia. 

vs.  47.  rolg  de  ly'koy evovxo ig  xä  didyogct  Xeixovoyeixiü 
6  aqyvqoo/.örtog. 

vs.  48.     ccTioÄoyiaäo&cooav  eft  tcccvxo ig. 

VS.  73.  xoig  de  doxi/xao&evxoig  octf.ielov  hcißctKÖvxw 
ol  IsqoI. 

vs.  178.     xcft  /.cc&ojg  rolg  tiXeiovo  ig  dö^ei,    emxeXiod^io. 

In  hac  ampla  inscriptione  nullus  declinationis  tertiae 
dativus  suffixo  -oi  aut  -tooi,  quod  exspectamus,  formatus 
occurrit. 

ß)  In  inscr.  303  a  ap.  Fouc.  (Vischer,  Epigraph,  u.  ar- 
chaeolog.  Beitr.  3S,  30): 

vs.  30.     oc7rodiöo/.iev  rolg  y.axaoxad-evxoig. 

d)  In  spartanis  inscriptionibus,  quarum  sermo  ad 
vulgarem  Doridem  descendit,  invenitur: 

nXeiövoig,  194  ap.  Fouc. 

tlaayovxoig  et  it-ay övxoig,   228ab  32,  ap.  Fouc:    el- 

/.isv    öh    aixoi[g]    v.al    äxileiav    xai    e[io]ayovxo[ig]    xal 

e[^a]yovxo[ig]  /.ai  7tokejLico  xal  Igävctg. 

D.  In  Tauromenii,  Siciliae  urbis, 

titulo  (Annall.   Inst.   Arcb.   Vol.  X   fasc.  I  n.  1838,    Franz, 
elem.  epigr.  p.  221  no.  87)  exstant  dativi: 
i egofi v a/uo vo  ig  col.  I,  2,  8;  col.  II,  2,   11;  col.  III,  4,   12. 
oixocpvläxoig  col.  I,  29,  31;  col.  II,  21,  26,  31;  col.  III, 
18,  24,  26. 

E.  In  librismanu  scriptis  suppetunt  dativi,  quos 
iam  supra  attuli: 

oaooig,    Sapph.   28,    oaaoiai   Hesiod  Sc.  426.     Frequens 
est  et  oaooig  et  boaiov  apud  tragicos.     Accedit 


96  Baunack 

^rtleioLg,  in  papyro  aegyptiaco   ab  Ern.  Curt.  in  Anecd. 

p.  S7  edito : 
litt  ^rjleloig   Tey.voig,    forma   drjleoLQ,   quam   exspectamus, 
sine  dubio  secundum  femininae  formae  &r]l€icug  analogiam 
diphthongum  ei  accepit. 

Restat  ut  commemorem  ea  exempla  colligenti  atque 
in  unum  conspectum  congerenti  id  mihi  maximae  curae 
fuisse,  ut  quam  late  eiusmodi  formae  paterent,  ostenderem. 
Etiam  id,  quod  eae  formae  iam  satis  antiquis  temporibus  in- 
veniuntur,  certe  dignissimum  est  quod  spectemus,  quam  rem," 
ut  mea  explicatio  probabilior  fiat,  efficere  puto. 


VIII.    De  nonnullis  verbi  eIj.il  indicativi,  impera- 

tivi,  imperfecti  formis,  quae  coniugationis  in-w 

terminationibus  utuntur. 

Cum  radicis  i  coniunctivus  et  optativus  coniugationem 
in  -oj  sequantur  atque  participii  quoque  forma  secundum 
verborum  in  -ei  analogiam  fingatur,  etiam  alias  formas  velut 
indicativi,  imperativi,  imperfecti  eiusdem  coniugationis  termi- 
nationes  ascivisse  admodum  est  credibile  et  potest  exspe- 
ctari.  Et  profecto  Hesycbius  in  lexico  glossarum  haud  exi- 
guum  numerum  attulit,  quae  quamquam  a  viris  doctis  adhuc 
fere  omnes  in  suspicionein  vocatae  sunt,  tarnen  cunctae  ex 
uua  eademque  ratione  consideratae  atque  iudicatae  uno  quasi 
obtutu  intelleguntur.    Cuius  generis  glossae  hae  leguntur: 

1)    elW  it o q evo f.ia i. 

Indicativus  7coQevo/nca,  quem  codex  exbibet,  ab  Abren- 
sio  II,  340  in  coniunctivum  mutatus  est,  Scbmidtio  in  commeu- 
tario  comprobante.  Sed  alii  quoque  grammatici  uno  ore  mo- 
dum  testantur  indicativum.  Ita  Choerob.  in  Tbeod.  584,  31 
(Etym.  Mag.  121,  30)  tltu,  inquit,  oijfialvei  de  tu  7ioQevo/nai 
log  naget  2tuq)QOVi.  Dein  in  Etym.  Mag.  424,  23  est:  euo 
%b  7Cogsvofiai  dia  di(p$6yyov  üg  <[\oi  —uxjqiov  iv  Qvvvo- 
&r;Qa.     Nec  minus  in  Ann.  Oxx.  I,  211,  22  idem  est  tradi- 


Schedae  grammaticae.  97 

tum.  Quae  testimonia  aperta  plane  neglegens  Ahrensius  eo 
quem  attulimus  loco  ait:  „Coni.  eico  Sophr.  2  e  diserto  (?) 
gvammaticorum  testimonio,  indicativum  tarnen  eico  minus  recte 
fingentium,  cum  potius  coniunctivus  eandem  vocalis  mutatio- 
nem  passus  sit  quam  indicativus. "  Quae  res  Abrensium  fallit. 
Est  eico  indicativus:  eico  :  eifu=  aeol.  Tto&rjco  (Sapph.  fr.  115 
Ahr.  26  Bgk.) :  aeol.  7t6&r]iii  =  ddi^co  (Sapph.  1,  20  Ahr. 
aöutrjei):  aeol.  ädiyajfu  =  dfivv-co  (in  Cret.  titulis  2555, 
2556,  Arcad.  titul.  328a,  23;  357,  7  ap.  Fouc,  vide  infra): 
of.ivv-f.tL  ==  dctfiva-to  :  däfivr-fii.  Quae  quidem  forma  siio 
etiam  ex  futuro  ei-ooftcu  (cp^-aco,  doü-oco)  et  aoristo  ei- 
oäfi^v  (e-cprpoa)  apparet.  Formarum  ad  coniugationis  in  -co 
analogiam  fingendarum  Studium  imprimis  ostendunt  verba  in 
-vvfiL,  id  quod  formis  hcuevyvvovoa  (Arcbimed.  de  Plan. 
Aeg.  p.  5  et  saepius)  eTvi'levyvverco  (ibid.  p.  14)  anodeiY.vv- 
eiv  (Arcb.  Aren.  p.  320 1,  formis  quas  Ahrensius  II  p.  284  affert 
demonstratur.  Permultae  eiusmodi  formae  a  Curtio  (Verb. 
I,  158)  et  a  La  Kocbio  (Zeitschrift  für  österr.  Gymn.  1876 
p.  584)  sunt  collectae.  Reliquum  est  ut  moneamus,  quanto- 
pere  illud  eico  conspiret  cum  latina  forma  eo,  quam  ex  *e/o 
originem  traxisse  tertia  passivi  persona  ei-tur  docet. 

2)  ngoo-i-ei'  eyyilei. 

%-ei  ut  Xsy-Bi,  pro  quo  Lobeckius  rhem.  p.  18  turbato 
ordine  7100011]  eyyi'li]  posuit.  At  nihil  subesse  corruptelae 
documento  sunt  glossae  duae  aliae: 

3)  v 7t-cc7i-i-e  l'  vTio ox q  ecpei. 

Litterarum  series  glossae  mutationem  non  admittit.  Co- 
dicis  tarnen  auctoritate  posthabita  Schmidtius  vel  „vTzctTtlr] 
vTtooroiqi]"  vel  „v7tdTcei(i&i)  vrcöoToecpe"  coniecit,  Meine- 
kius  (Philol.  XII  p.  626)  inan/jei  vTteoxoecpe  corrigendum 
proposuit. 

4)  vTi-e^-L-et'  v7te'S,ioxaxai  et  legitur  in  codice  et 
litterarum  ordine  requiritur.  Mutatio  igitur  a  Dindorfio  in  thes. 
VIII  C.  153B  proposita  (v7ie£i]ef  V7ce^ioxaxo)  vix  quemquam, 
cui  probetur,  habebit. 

Eundem  in  modum  explicari  potest  glossa 

Curtics  n.  Brugmas,  Studien  X.  7 


98  Baunack 

5)  elo-L-ov  o iv'  eioeQXOvrai. 

i-ovoiv  —  Xey-ovoiv.  Etiam  hoc  loco  L.  Dindörfius,  qui 
eioiaoiv'  eloeQxovrai,  et  Schmidtius,  qui  eloitooiv'  elaegxcov- 
xai  scribendum  iubet,  non  sunt  audiendi.  Eiusdem  termina- 
tionis  usus  in  verbis  in  -vvfii  (öer/.vv-ovoi)  frequens  reperitur. 

Aliae  indicativi  huius  generis  formae  non  exstant. 

6)  is'  ßädiLe.  Ttoqevov. 

X-b,  quod  etiam  ordo  litterarum  postulat,  cum  imperativo 
ytXv-e  comparari  potest.  \'-e  :  "id-i  =  xXv-e  :  xXv&u  Similiter 
a  6eUvvf.il  imperativus  deixvve  descendit,  qui  ap.  Epich.  132 
legitur.  Comparare  licet  zd.  hunvanuha  pro  * hu-nu-a-nuha 
i.  e.  * hit-nu-a-sva  et  scr.  U-du-nv-a-sva. 

7)  ei'  Tcogevov. 

8)  artet'  citt[e\i9-i.    arrel&e'  ßäöit,s. 
Imperativi  hae  formae  spectant  ad  indicativum  euo  et  ex 

*el-e,  *a7t-ei-e  contractae  esse  videntur.  Neque  enim  raro  post 
diphthongos  vel  longas  vocales  breve  e  absorbetur.  Homericus 
coniunctivus  /.elrai  est  pro  y.el-e-rai,  quod  G.  Curtius  (St. 
VII  p.  100)  argumentis  confirmat.  Idem  pertinet  ad  vlei- 
&qov  pro  *y.lei-e-&gov,  oxaXev&Qov  pro  *  oxaXev-e-d-Qöv, 
si  Qe-e-&Qov,  eö-s-9-lov,  7ztoXL-e-&Qov,  alia  (vide  p.  74)  con- 
ferimus.  Nee  minus  in  fine  vocabulorum  £  vocalis  contraeta 
invenitur.  Velut  babes  in  inscriptione  Tegeatica  öiaxcoXvoei 
pro  öia/Mlvaeie,  in  inscr.  Teia  (C.  I.  30-14)  arcov.Teivei  pro 
anoy.Telveie  (cfr.  Curt.  Verb.  II  p.  269);  proxime  vero  ad 
imperativi  an-ei  similitudinem  formae  monosyllabae  acce- 
dunt,  quas  a  Curtio  in  Verbi  vol.  II  p.  43  congestas  babes, 
quae  sunt  Xov  pro  Xove,  öal  pro  öale,  /ol  pro  xgle,  neu  pro 
reave.  Praeterea  affert  Curtius  (ibid.  p.  39)  e!--ei,  di-ei,  iier-ei. 

9)  Glossam  7t  qo v'  7tqoaeqxov 

ex  *7tqo-te,  *7tQoje,  *7tqoe  ortam  puto.  Scbmidtio  ea  glossa 
suspicione  non  carere  est  visa.  Quare  ipse  baesitans  et  eon- 
iecturis  suis  diffidens,  utrum  „ngoaaov  an  nq6ßau  scribi 
possit  (illud  glossarum  ordinem  plane  laedit),  in  commen- 
tario  quaerit.  Equidem  :toov  defenderim.  Qua  in  forma 
prae]>ositio  cum  verbo   prorsus   eodem    modo   coaluit  <i<k>  in 


Schedae  grammaticae.  99 

TTQovßaivov;  similia  sunt  exempla  fiovdöv.et  pro  fiol  edby.et, 
oifioi  pro  ol  Ifioi,  ftovyco  pro  fiol  eyco. 

10)  eio-i-ovro'  eiai]qy_ovr o 

sine  dubio  medii  imperfecti  persona  tertia  pluralis  est.  Ut 
mediales  verbi  eint  formae  occurrunt  Ceoo.  \vxo,  eoofiai),  ita 
ela-i-ovTo  ab  siaico  pro  eXoeif.ii  derivatum  est. 

11)  iov'  drpiv.ovro'  av&og.  Tcoößarov.  elonov'  xctt  ßekog 
roitv.bv  y.ai  fiovov  i]  o/.cölr.S.  Haec  glossa  basce  singulas 
complectitur : 

a)  'tov'  dqjiy.ovro  (pro  Tcoößarov  yelim  Tcoovßai- 
vov  scribere)  eIqtcov. 

b)  Xov  civ&og. 

c)  I6v'  ßelog  roBtv.öv  est  accus,  verbi  iög  „sagitta",  cfr. 
Hes.  ioi'  rd  ßekrj. 

d  I    Xov '  fiövov. 

e)  löv,  accusativus  vocabuli  iög'  ov.cölr^,  aerugo  vermi- 
cularis. 

Idem  illud  X-ov  commemorant  grammatici  quidam,  quo- 
rum  verba  adbuc  intellegi  non  poterant:  cfr.  Ann.  Oxx.  I, 
128,  27,  Etym.  Mag.  301,  38,  Et.  Gud.  174,  40:  am  yqd- 
(ferat  y.cu  die)  öuf&oyyov  aal  did  tov  uora.  tovtov  b  dögi- 
orog  Xov  diu  tov  iürtet.  Grammatici  igitur  eXw  tanquam 
seeundae  verborum  classis  (Curt.  Gramm,  p.  95)  verbum 
traetavisse  videntur,  ita  ut  ei-to  et  X-ov  cum  formis  letTtta 
et  e-lut-ov,  (fevyco  et  e-efvy-ov  compararent.  Ceterum  si- 
mili  modo  formae  löiöovv  pro  *  e-dido-ov,  ediöovg  pro  *e-öi- 
öo-eg,  edidov  pro  *e-dido-e,  eXvvov  (ex  * e-seo-vv-ov  cfr.  siv- 
vvv,  ruffievvvv),  oifivvE  (Epich.  71  cfr.  couvv)  in  coniugationem 
in  -fti  transierunt. 

Itaque  variae  vocis  etf.it  imperfecti  formae,  quas  bre- 
viter  in  unum  conspectum  nunc  congeramus,  sunt  hunc  in 
modum  explicandae: 

1)  Imperfectum  jj-eiv  a  radice  amplificata,  quae  in  eX-to, 
eX-oouat,  ei-acutrtv  oecurrit  (cfr.  fid-etv  a  stirpe  eid  in  eidri. 
slöeirjv),  derivatum  est  et  plusquamperfecti  terminationes  ex- 
hibet.     Forma   fia  cluae  Pr0  !r£lv   saepius   legitur,   fortasse 


100  Baunack 

est  pro  froa,  aoristi  activi  forma  (cfr.  elaä/iajv),  cui  o  deest 
(dr.cpäo  pro  qxxoo  Odyss.  16,  168;  18,  171).  Itaque  tertia  per- 
sona pluralis  est  1)  froav,  2)  rji-aav  (cfr.  rjvgov),  3)  pleniore 
termiuatione  affecta  jj-eoav  (cfr.  rjö-eaav,  -saav  aperte  pro 
*asan,  zd.  ahhen,  imperfecti  rad.  as  3.  pl.,  ita  ut  statuam 
-eoav  :  -oav  =  *asmas,  lofieg  :  s??ias). 

2)  Stirps  non  amplificata  in  formis  i-ttjv,  i-/.iev,  ü-aav 
occurrit. 

3)  eico  vocis,  de  qua  supra  diximus,  imperfecti  hae 
formae  apparent: 

rj'i-ov,  fj-o-fxsv  (cfr.  fyAäLofXEv),  fj-s  vel  rfi-e. 

4)  wv,  Xe,  vide  sub  11). 

5)  duae  glossae  Iteooav'  eTtoQevd-rjoav  et  eTiuaaav  krc^o- 
Xovzo,  in  quibus  duplex  o  vitiosum  esse  videtur,  a  stirpe 
ie-,  quae  in  infinitivo  U-vai  patet  atque  a  Curtio  cum  sanscr. 

ja  (Etym.4  p.  403)  comparatur,  derivatae  esse  vel  pro  %-oav 
(vide  2j)  ampliore  terminatione  affectae  esse  possunt. 

Iam  quaerat  quispiam,  quibus  temporibus  istae,  quas 
explicavisse  mihi  videor,  formae  sint  ortae.  Neque  quem- 
quam  mecum,  qui  illarum  formarum  complures  recentioribus 
temporibus  tribuam,  discrepare  arbitror.  At  etsi  banc  aeta- 
tem  mihi  plane  certam  atque  exploratam  non  dico,  quo- 
niam  etiam  apud  Homerum  formae  uti  eoig  et  eoi  aliaeque 
exstant,  id  tarnen  sine  ulla  dubitatione  affirmaverim ,  con- 
iunctivum,  optativum,  participium,  quae  formae  iam  antea 
coniugationem  in  co  coniugationi  sine  vocali  tbematica  for- 
matae  praeferebant ,  ad  alias  quoque  formas  ita  fingendas 
maximi  fuisse  momenti.  Semper  ei  modi  primi  ad  con- 
iugationem in  -co  deflectuntur  cfr.  ri&oizo  pro  Ti&eiro. 
hti&oiro  pro  eni&elro ,  rioif.u  pro  telrjv,  iol/n^v  pro  iei/nr. 
a.vTL7iQiäri%cti  (ap.  W.  et  F.  52,  10)  eosque  deflexos  aliae 
formae  sequuutur.  Atque  etiam  in  ipsa  coniugatione  in  -m 
tale  Studium  observatur.  Rem  maxime  illustrant  formae 
perfecti  quaedam.  Quoniam  perfecti  coniunctivus  XeXvxco, 
optativus  lekvxoifu,  imperativus  Ulv/.t  fuit  (cfr.  Curtii  Verb. 
II    p.  223),   Siculi   etiam   indicativum  öeöoixoj,   oholio   (efr. 


Schedae  grammaticae.  101 

Curtium  de  öeidio,  Etym.4  p.  607)  —  Ahr.  II,  329,  Stud. 
VII,  343  — ,  alii  infinitivum  in  -aiv  exeuntem  {yeyövEiv,  inscr. 
Rhod.  2905  ap.  Boeckhium,  alia  collecta  in  Curtii  Verb.  II 
p.  227)  —  Ahr,  II,  330  — ,  Aeoles  participia  uti  vevorj'/.cüv, 
Delphi  uti  iora-/.ovooc  (cfr.  ibid.  cc7toxa&iaTäovTeg  ap.  W.  et 
F.  407,  20;  iy/.ovoa)  et  zeTelsvraxovoas  (ibid.  190,  13)  fin- 
xerunt  (cfr.  Ahr.  II,  331,  ap.  Archim.  äveoTdy.ovoa).  Porro 
recentiores  Lacones,  quos  Dorismum  vulgarem  publice  asci- 
visse,  at  laconicam  dialectum  usque  ad  recentissima  tempora 
in  sermone  communi  asservasse  in  meis  de  dialecto  laconica 
quaestionibus  demonstrabo,  perfecti  indicativum  duplici  modo 
mutaverunt.  Formae  analogiam  praesentis  sequentes  leguntur 
hae:  h-T€Tv XO/.UV  (ap.  B.  1319),  elayjy/.ei  (ap.  F.  194  b),  at 
aoristi  declinationem  exhibent  öiarezdle/.av  (ap.  F.  242  a 
vs.  45  bis),  iloyrr/.av  (242a,  30  cfr.  eioyji/.et  modo  comme- 
moratum,  uGyiy/.e  delph.  ap.  W.  et  F.  475,  3;  cfr.  Schmidt, 
indog.  vocal.  I,  112,  de  vocalis  iota  originei,  ivrezevyav  (ap. 
F.  242  a,  30),  STtidedtüy.av  (2-13,  16),  TtSTioirj/Mv  (242  a,  31). 
Hisce  adde  creticum  cc7t€arcdy.av  (ap.  B.  3048.  3052.  3058), 
unde  etiam  ciTceGT(x).y.avreg  in  Eleuthernaeorum  Cretensium 
decreto,  quod,  uti  öu^äyovxeg  (sc.  eiai)  pro  öie^äyovoL  (cfr. 
XsXvfiivoi  eiaiv,  amamini),  pro  a7t€OTal/.aai  usurpatur,  par- 
ticipii  aoristi  formam  esse  mea  quidem  sententia  apparet 
(Confer  Ahr.  II,  293). 


IX.     De  praepositionis  ttqoq  variis  formis. 

Iam  pridem  inter  viros  doctos  disputatum  est,  utrum  prae- 
positiones  tiqöq  et  tzotl  e  communi  forma  prati,  quam  sanscrita 
lingua  exhibet,  natae  sint,  an  altera  cum  hac,  altera  cum 
zendica  forma  paili  per  epenthesin  ex  *pati  orta  conspiret. 
Qua  de  origine  cum  alii  tum  maxime  Pottius  egit.  Con- 
tendit  autem  formas  7cqög  et  noxi  ex  diverso  fönte  originem 
traxisse,   quia  Asiae  linguas  cognatas  tantum  singulas  prae- 


102  Bauuack 

positiones  alteram  prati  alteram  pati  e  reniotissimis  indo- 
gerrnanicis  temporibus  assumpsisse,  graecam  tarnen  utrarn- 
que  asservasse  distantiasque  significationum  levissimas  plane 
exaequasse  est  arbitratus.  Cum  eo  dissentit  Curtius.  Qui 
sibi  minus  verisimile  esse  dicit  in  eadem  lingua  duas  prae- 
positiones  esse,  quae  quamvis  origine  differant,  tarnen  signi- 
ficationem  plane  eandem  accipere  potuerint,  ita  ut  eis  pronii- 
scue  uti  liceat.  In  Etymologiae  Elementis4  p.  80  ait:  „Für 
mich  genügt  die  völlig  gleiche  Bedeutung  des  dorisch  home- 
rischen TT.oxi  mit  dem  homerischen  nqoxi  (—  skr.  prati)  und 
dem  kretischen  noqxi,  um  für  die  erste  Form  den  Verlust 
des  q  anzunehmen  und  trotz  Pott  I2,  272  rcqoxl,  jcoxL  für 
identisch  zu  halten."  Eum  auctorem  secuti  sunt  Gelbke 
(Stud.  II,  31)  et  Siegismund  et  Deecke  (Stud.  VII  p.  254). 
At  omnibus  rebus  consideratis,  quod  Pottius  de  illarum  prae- 
positionum  formis  sentit,  mea  quidem  sententia  probabilius 
esse  videtur.  Rem  accuratius  tractabimus ,  postquam  varias 
praepositionum  formas  perlustraverimus.  Nonnullae  enim 
formae,  quae  adhuc  neque  collectae  neque  explicatae  erant, 
satis  singulares,  ut  Pottii  explicatio  nobis  magis  probetur, 
efficiunt. 

Ad  sanscritam  prati  formam  proxime  accedit 

1)  nqoxl,  quam  maxime  ex  Homeri  carminibus  no- 
vimus.  Aeoles  istam  pleniorem  formam  neglexerunt.  In 
eorum  titulis,  ait  Ahr.  I  p.  150  „legitur  ubique  ^cgög,  quum 
recentiores  eritici  fernere  subinde  tcqoxL  vel  noxi  intrudere 
voluerint. "  Neque  tarnen  id  plane  recte  sese  habere,  erv- 
thraei  nummi  nomen  IlQoxld^iiog  (ap.  Mionnet.  descr.  de 
med.  III,  131)  documento  est.  Etiam  Doriensium  usus,  qui 
saepius  nominatur,  non  certus  esse  videtur.  Ahr.  II,  33S 
ait:  „quod  \tcqoxI]  ab  Apollonio,  de  synt.  p.  50,  23  doricuni 
esse  dicitur,  in  purioribus  Doridis  fontibus  non  legitur. ü 

2)  noqxi  forma  a  Cretensibus  sola  usurpata  in  eorum 
titulis  3048,  3050,  3051,  3053  legitur.  (Ahr.  11,  35S  et  Vl'l\ 
Heibig  de  dial.  eret.  p.  44.)  Orta  est  ex  ;io<jri  per  meta- 
tliesin  ut  ap.  llesych.  äxoQ<x£eo&at  ex  u/.ooäoVat. 


Schedae  grammaticae.  103 

3)  Ttegri  est  pamphylia  forma.  Invenitur  ea  in  com- 
posito  TieQT-idto/.e  (Stud.  IX,  94)  et  separatim  iu  glossa  itkq 
oe '  7toog  oe,  quam  Siegismuudus  recte  huc  trahit  faegi?) 
uti  cötüo  ex  vdaoT,  alia). 

4)  Vulgaris  7x06  g  forma  i  abiecto  dentalem  sonum  in 
a  mutavit  (cfr.  d-ig  öög  pro  Üixi  ööd-i)  vel,  quod  fortasse 
magis  probandum  est,  ex  *7cqooi  t  ante  iota  in  sibilantem 
mutato  est  nata. 

5)  71  ort  cum  apud  Homerum  tum  in  Doriensium  titulis 
invenitur.  Atque  etiam  atticus  titulus  noxi  exhibet,  466  C.  I. 
Att.:  „'Avxdöyov  7tox\  ar^u  ayad-ov  /.cd  oojcpoovog  ävdoSg", 
qua  in  forma  t  ante  i  non,  ut  solet  apud  Atticos,  in  o  muta- 
tum  est;  cfr.  tri,  (fcaig  alia.  An  dicere  licet  Homeri  ser- 
monem  imitando  esse  expressum? 

6)  Iota  abiecto  7t  6  x  frequenter  usurpatur  ante  vocabula 
a  dentali  ineuntia.  Saepius  fit,  ut  una  dentalis  tantummodo 
pro  duplici  scribatur.    Ita 

7)  7iö  conspicitur  in  glossis  Hesychianis: 

7ioxi'  7iqbg  xi.  Musurus  delevit  xi.  At  certe  nihil  corri- 
gendum,  fortasse  710  xi  accentu  adiecto  scribendum  est. 
Schmidtio  glossa  sine  iusta  causa  laconica  esse  videtur. 

7co-ör/.e-  7coögoapov  (Ahr.  II,  356)  cfr.  ap.  Hesych.  iiv- 
dr/.e,  e/.-öi/.e. 

Sexcenties  7toxbv,  txoxüv  (fortasse  nb  xbv,  nb  xav)  reperis 
in  inscriptionibus  laconicis  (1511  vs.  3  ap.  B.),  locrensibus 
(Stud.  II  p.  445,  inscr.  Naup.  vs.  33),  aliis. 

8)  7t  6  g  pro  noog  Arcades  et  Cyprii,  quorurn  dialectos 
mira  quadam  cognatione  inter  se  esse  coniunctas  inter  omnes 
constat.  Quae  quidem  forma  cum  rarius  inveniatur,  locos 
omnes,  in  quibus  legitur,  afferamus.     Reperis  in 

Tegeae  inscriptionis 

vs.  9.     o\  de  oxoaxayol  7c6aodotu  7toivxco. 

vs.  3S.  ei  d'  av  xig  loytovroug  eoyov  xi  TtooY.axvßiäipt] 
xl  u/lv  xcov  Ltuoyövxojv  egytov  dxe  hobv  ehe  öaf.io- 
aiov  sixs  löiov  7tuQ  xav  ovyyqacpov  xäg  ladov,av,  ccnv- 


104  Baunack 

■/.ad-iOTCcrto    rö    YMTvßXatp&av    rolg    iöioig    ccvalcü/naoiv 

/.  t.  X. 
vs.  54.     o  tl   ö3   av   sodo&f]   egyov   ehe    legbv   eXre   öa/^io- 

gi[ov)  V7iäQ%EV  tay  -/.oivctv  ovyygacpov  vav[v]i  -/.volar  Ttbg 

rät  ETthg  rot  egyoi  y6yQa^iiuv[ai  av]yygaff[oi]. 
Dein  legitur  in  Idalii  inscriptionis  (Stud.  VII  p.  254) 
vs.   19.     %bv  Ttoe%6[,ievov  Ttbg  rw  QÖ.no  ruiv  JqvfxLwv 
vs.  20.     Ttbg  xäv  hQejijav  —  zbv  Ttoexbjiisvov. 
vs.  21.     Ttbg  IlaoayÖQctv.  —  Inde  alterum 

9)  it  ö  sigmate  exeunte  ante  vocales  abiecto  factum  est. 
Qua  forma  Cyprii  utebantur,  qui  etiam  xag6)  (pro  v.ai)  ante 
vocales  sigmate  privavere.  Hoc  alterum  itö  legitur  in  Idal. 
inscript.  vs.  19  et  21:  Ttoexbuevov  pro  7tQoo-eyöf.ievov,  fini- 
timum.     Siegismund  et  Deecke,  Stud.  VII  p.  236. 

10)  it  oi  formam  extremam  dico,  quae  a  ceteris  formis 
paene  aliena  esse  videtur.  Iam  pridem  de  ea  forma  certiores 
facti  eramus  diserto  Etymologici  Magni  67,  8,  44  testimonio : 
Ttol  (cod.  Ttol)  Ttagä  3Agy£ioig  ccvti  tov  Ttorl,  äcpaigeoei  toxi  t, 
eha  avvoöo),  cui  nullam  fidem  habßndam  esse  temere  arbitrati 
sunt.  Ita  Sylburgius  rtöSi  correxerat.  At  inscriptiones  argi- 
vae,  quae  a  Foucartio  in  illo  libro,  qui  „Voyage  archeologi- 
que  en  Grece  et  en  Asie  Mineare.  Explication  des  inscri- 
ptions  grecques  et  latines. u  (Deuxieme  partie.  Section  III 
p.  44 — 77)  inscribitur,  sub  no.  157  a  et  157  h  sunt  editae, 
quinquies  eam  formam  testantur.  In  istis  inscriptionibus, 
quae  tantum   non   omnes  recentiorum  sunt  temporum,   non- 


6)  Ab  eis  viris  doctis,  qui  in  Stud.  vol.  VII  dialectum  cypricam 
tractaverunt,  de  huius  formae  x«s-  pro  xai  origine  sententia  affertur, 
quae  nou  probari  potest.  Si  enim  xai  et  x«»  ex  *xon  uata  esse  di- 
cuntur,  explicari  non  potest,  cur  etiam  Dorienses  xai  usurpaverint  neque 
*x(cu  asservaverint,  quoniam  iidem  morem  i  in  a  mutandi  plane  ne- 
glegunt.  Quare  xai  ex  xa-su  locativo  (cfr.  bct.  tnak-shu  zd.mdshu  1.  )no,r), 
unde  postea  xa(a)i  et  xas  (cfr.  ro?>(<),  mox)  et  xä  ortum  esse  mibi  cum 
Legerlotzio  (Kuhn's  Zeitschr.  VII,  237)  convenit.  Kag  apud  Hesychium 
quoquc  traditum  est.  Praeterea  etiam  pro  glossa  xäan  <St  xai  rödt  for- 
tasse  xai  TÖd't  ■  xai  roeft  erit  rcsütucndum.  (Aliter  Schmidtius  in  ed.  maiore.) 


Schedae  grammaticae.  105 

nulla  argivae  dialecti  documenta  valde  memoratu  digna  sunt. 
Ceterum  non  alienam  fuisse  ab  Argivis  formam  noxi  a  Dorien- 
sibus  plerumque  usurpatam  atque  etiam  ngög  et  separatim 
et  in  compositis  in  usu  fuisse  inscriptiones  eaedem,  ubi  ea- 
rum  sermo  ad  vulgarem  Dorismum  declinat,  157a  {noxeösi), 
116  a  {ngög  c.  acc.  ter),  142  b  (Ilgoavuvala)  demonstrant. 
Inscriptio  157  a  satis  ampla  sed  ad  laevam  mutilata  contex- 
tum  plane  restitui  non  patitur;  habet 
vs.  9.  nag  3Ey.€od-eveog  tzoI  £v).a. 
vs.  21.     diOQ$[w0iog]  xtou  nag  xbv  idyvij  eg  re  rco\  xa.  ®a- 

Xay.[giov]. 

vs.  27 xü.oii  ig  Kogr/d-ov  [sie]  rtoi  xbv  vavvj.agov. 

vs.  28.     x]äg  oöov  <X7ib  xov  ÜAyvliog  eg  xe  7iol  xb  iagbv  eg- 

yaaiag  /lau  .... 

Nee  minus  inscriptio  159  h  valde  mutilata  est  et  ad 
laevam  et  ad  dextram:  quare  solam  paenultimam  lineam 
(19;  commemoro: 

eg  "Agyog  tzo\  xeog  1  .  . 

Porro  ea  praepositionis  forma  in  mensis  delphici  nomine 
IIoLxgÖTTiog  conspicitur.  Primum  illud  nomen  Em.  Curtio 
in  delphicis  inscriptionibus  12.  15.  20.  22.  35.  37  (Anecdot.) 
oecurrit,  dein  persaepe  in  novis  a  Wechero  et  Foucartio 
editis  inscriptionibus  repertum  est,  quarum  testimonia,  cum 
in  nullo  libro  collecta  sint,  hoc  loco  enumerabo:  nominati- 
vum  exhibet  solus  167  titulus,  vs.  15  fxrtv  üoixgÖTziog.  Alia 
exempla,  semper  genetivum,  praebent:  21.  22.  25.  30.  33. 
34.  36.  38.  50.  55.  57.  58.  60.  71—73.  77.  84.  86.  89.  94. 
96.  100.  106.  108—112.  124.  125.  128.  129.  132.  133.  135. 
142.  145.  148.  154.  155.  159.  163—165.  167.  173.  175.  180. 
181.  1S6— 1S8.  192.  195—197.199.201.204.207.  209.  211. 
219.  220.  224.  237.  241.  243.  249.  252.  253.  260.  269.  270. 
277.  279.  2S0.  283.'  287.  291.  295.  299.  302.  304.  305.  308. 
319.  320.  324.  332—334.  344.  352.  354.  357.  360.  370.  385. 
386.  389.  390.  395.  402.  408.  420.  424.  425.  434.  436.  444. 
445.  450.   Ineunte  inscriptione  plerumque  is  genetivus  usur- 


106  Baunack 

patus  est.  In  inscr.  243  vocabula  xov  7cqo)xov  adiecta  esse 
memoratu  est  dignum. 

Quod  quidem  noinen  Ern.  Curtio  pro  Boitqo7cioc  falso 
traditum  est  visum  (Auecd.  p.  30  et  90),  ut  niensis,  quo  boves 
inter  aranduin  xosTiovxai,  deuotaretur.  „C.  F.  Her  mann  us", 
ait  Dindorfius  in  thesauro  s.  h.  v.,  „in  comment.  de  mens, 
gr.  p.  73  IIoTTQOTriog  coniecit  i.  e.  7rooaxQ07Tiog  „supplica- 
torius":  pro  quo  non  posse  dici  7xoixQÖ7ziog.u  Nam  quod  in 
Etym.  Magn.  (vide  süpra)  tradatur,  non  posse  pro  vero  haberi. 
Nititur  autem  coniectura  illa  Hermanni  alio  titulo  delpbico, 
qui  ex  Chandleri  inscr.  repetitus  est  a  Boeckbio  vol.  I  p.  S32 
/Lirjvog  IdTTOTTQoniov,  cuius  valde  incerta  scriptura  est. "  Veri- 
simillimum  est  bac  in  inscriptione  aut  tantum  ixt]vdg  IIov- 
tqo7ciov  a  omisso  legendum  aut  illam  scripturam  plane 
neglegendam  esse,  praesertim  cum  alterum  apographum 
MHNOZWBOITPOPIO  praebeat,  quae  verba  magis  ad 
(.irjvög  IIoiTQoiclov,  formulam  illam  valde  usitatam,  spectaut 
quam  ad  f.u]vog  ^.txotqotclou  (pro  'AnoxQO-jtaiov),  quod 
ßoeckbius  mavult  restituere. 

Tum  in  Locrensis  dialecti  documeutis  semel  Ttol  ante 
articulum  (7col  xov)  reperitur,  quod,  cum  in  aliis  locis  7io 
legatur,  Allenius,  Stud.  III,  271  comparatis  verbis  reo  vovg 
quae  alius  titulus  exbibet,  in  tioxxov  mutare  maluit. 

Eundem  in  modum  boeoticum  nomen  proprium  Tloidiy.og 
(C.  Inscr.  1574,  13)  ex  forma  7coi  et  öi/.r  formatum  esse 
videtur  (efr.  *Au<ci-,  "Er-,  "Eti-,  'II. u-.  I loo-/Y;r6dr/.og).  Beer- 
mann, Stud.  IX,  75. 

Postremo  ionicarum  inscriptionum  nomen  —  Stud.  V, 
273,  33  —  Iloi-xrjg  ILoi/.kto  collato  ÜQO-xrjQ  JIo6-/.ew 
(Stud.  VII,  268,  4)  eam  formam  complectitur. 

Utrum  oi  in  bac  forma  duas  efficiat  syllabas  an  in  uuam 
coaluerit  —  Dindorfius  enim  et  Em.  Curtius  semper  supra 
iota  diaereseos  Signum  ])Osueruut  —  ex  eis,  quae  infra  de 
origine  exponemus,  apparebit. 

Formarum,  quas  enumeravimus,  eas,  quae  souum  q  osten- 
dunt,  cum  sanscrita  prati  forma  easque,  <juae  eo  carent,  cum 


Schedae  grammaticae.  107 

persica  patiy,  zendica  puiti  comparandas  esse  neque  ab  uno 
atque  eodem  vocabulo  originem  traxisse  ut  censeam,  bis 
potissimum  causis  adducor:  altera,  quae  iam  Pottio  maximi 
esse  momenti  viclebatur,  baec  est,  quod  etiam  linguae  cogna- 
tae,  in  quibus  damnum  soni  q  factum  esse  certis  quibusdam 
exemplis  confirmari  non  potest,  e  remotissima  aetate  forinam 
pati  eundem  in  modum  atque  prati  asservatam  esse  nos  do- 
ceant.  Certe  ab  hac  forma  principali  pati  originem  duxeiunt 
patiy  in  Persarum  inscriptionibus  cuneatis,  pat°  vel  päd0  vel 
paz°  (:c6g)  vel  pa  (716)  in  eorum  dialectis  recentioribus,  paiti, 
zendica  forma,  dein  armeniaca,  quam  Pottius  Et.  Forscb.  I,  273 
affert,  syllaba  prima  verborum  borum  latinorum:  pol-lingo, 
pol-luo,  por-rUjO,  pos-sideo,  pono  pro  *posino,  aliorum  pauco- 
rum  (Pott,  ibidem).  In  lingua  zendica  e  certa  quadam  lege 
e  prati  *frati  atque  e  parti,  quod  formam  principalem  fuisse 
aliquis  coniiciat,  * pashi  fieri  debuit.  Pati  igitur  forma  iudo- 
germanica  fuit,  quam  nonnullae  linguae  asservabant. 

Quibus  perspectis  cur  id  pati  et  graecum  n&ti,  quae  plane 
inter  sese  conspirant,   conferre  non  liceat,   non  intellegitur. 

Dein  ut  et  prati  et  pati  ex  aetate  indogermanica  in 
linguam  graecam  transgressa  atque  discrimine  significationum 
sublato  sensim  promiscue  usurpata  esse  (cfr.  uexä  et  neöa) 
putemus,  altera  movemur  causa.  Fit  saue,  ut  q  interdum 
eiiciatur,  maxime  tarnen  ante  consonas.  Itaque  ex  prati 
primum  creticum  illud  rcoQzi  et  inde  itoxl  factum  esse  con- 
tenditur.  Quo  concesso  quantae  difficultates  formam  noi  ex- 
plicanti  obstent,  infra  videbimus,  si  quomodo  formas  o  carentes 
inter  se  conectam  et  explicem,  demonstravero.  Mihi  a  forma 
pati  proficiscenti  aptissimum  videtur  rem  ita  instituere,  ut 
multiplices  formas  disponamus  bunc  fere  in  modum 

a)    Doriensium   formas,   quae  tcotL  rcör  nö  sunt, 

bj  Area  dum  et  Cy  prior  um,  a  quibus  tzotL,  ut 
Toia/.azioi  in  roicr/.äaioi,  primo  in  *tvogi,  tum  in  7c6g 
et  nö  est  commutatum. 

c)  Argivorum  formam  txoi,  quam  ipsam  quoque 
ex  * Txooi  pro  7toxi  esse  natam  aliquis  coniiciat,   praesertim 


108  Baunack 

cum  sigma  inter  vocales  eiicere  ut  Laconum  ita  Argivorum 
peculiaris  mos  sit ,  cuius  rei  exempla  Ahr.  II,  78  collegit. 
At  Dorienses  permutatiouem  x  in  a  ante  l  maxime  ionicam 
plane  Ignorant.  Quare  Curtii  explicatio  (Verb.  I,  205)  magis 
probatur,  qui  illud  Ttoi  ex  *txoixi,  quod  per  epenthesin  ex 
Ttoxi  factum  erat,  dein  i  postremo  x  abiecto  natum  esse  dicit. 
Cui  quidem  exemplo  aptissimo  est  tertia  praesentis  singularis 
yeoEi,  quae  nulla  interposita  dubitatione  ex  *ffeoexi.  *  qjeg- 
el-xi  (zd.  bar-ai-ti),  *  cfeoEix  (cfr.  cfeoeig  ex  *  (pigsoi)  orta 
est.  Obiter  hoc  loco  ad  epentheseos  testimonia,  quae  vel  q 
{üeioid-oog  (zd.  pairi),  ^eioiog,  exaioog,  bveioog,  iidysioog) 
vel  X  (&e/n£ilia,  novXvg,  xollwg,  cypr.  culcov  pro  a/.lcov) 
vel  v  (elvi  <poiviog)  interiecto  non  rara  sunt,  scilrj,  quae  forma 
Curtio  (Etym.4  p.  541)  explicatu  difficilis  esse  videtur,  pro 
*  -e'/.-irj  (cfr.  al-ta  att.  a).-ea  pro  Fak-ia  [diooito  et  dtooeco, 
BooQÜg  ex  *  Bogiag  et  Boo-eag],  cfr.  tl-ävrt,  asX-ag)  atque 
eloov  (apud  Hesychium  äya&ov)  pro  * io-iov  (cfr.  lo-v  =  ev, 
iü-'t.o-g,  att.  io-ft-lö-g,  cret.  Ulög  assimil.)  addere  velim. 

Formas    igitur   varias    nulla   difficultate    huic    stemmati 
licet  inserere: 

prati 

TtQOXl  *7lCtQTL  *  7XQOGI 

cret.  TtoQti  pampbyl.  7T€qx(1)         TTgl^g 
pati 


dor.  Ttoxi  *7cogl       argiv.  *tiolti  (cfr.zd.  paiti, pairi) 


7iox    arc.  cypr.  rcög  *;rotr 


7CO  7X0  TT  OL 


Gravissima,  cur  tzqoxi  et  noti  seiungamus,  argiva  illa  forma 
causa  est,  quam  item  ex  prati  permutationibus  multis  factis 
ortam  esse  mihi  non  pcrsuadetur.  Fieri  autem  posse,  ut  duae 
praepositiones,  etsi  diversae  originis  sunt,  tarnen  sensim  sigui- 
ficationum  distantia  exaequata  eandem  vim  acoipiant,  id  quod 


Schedae  grammaticae.  109 

Curtio  est  offensioni,    exemplo  formarum  f.uxd  et  Ttsdd  do- 
cetur,  in  quibus  eadem  ratio  conspicitur. 


X.   Depraepositionis  xara  origineetformisvariis. 

Praepositionum  apocope  in  variis  dialectis  observatur  et 
in  quibusdani  satis  constans  est.  Heraclienses  quidem  semper 
av  pro  dvd,  ymt  pro  v.arä  dixisse  ex  tabulis  illis  egregiis 
pro  certo  scimus.  Saepius  autem  pro  xdr  brevior  quaedam 
forma  xä  cernitur,  quae  non  solum  in  multis  inscriptionibus 
legitur,  verum  etiam  a  grammaticis,  maxime  ab  Hesvchio  in 
compluribus  glossis  traditur.  Quae  quidem  propter  miram 
illam  formam  y.d  plerumque  vel  falso  traditae  vel  dubiae 
fidei  esse  videbantur.  Nee  minus  talia  inscriptionum  exem- 
pla  ex  neglegentia  lapieidarum  interpretabantur.  At  v.axä 
et  Y.d  in  nonnullis  dialectis  promiscue  usurpari  sine  ulla  dif- 
ficultate  potest  ostendi.  Quomodo  de  eius  formae  prigine 
iudicandum  sit,  infra  videbimus,  cum  exempla  non  dubia 
enumeraverimus.  Occurrunt  autem  praepositionis  xä  exem- 
pla in  dialecto 

I.    laconica: 

1)  7taQ-Y.a-&ii}/.a  pro  TxaqaY.atad^ry/.a ,  „depositum". 
in  inscriptione  legitur,  quam  Eustratiades  (AqyaioXoyivJ]  ecpi](x. 
1869,  p.  344)  et  Kirchhoff  (Monatsberichte  der  Berl.  Acad. 
1870  31.  Jan.)  ediderunt.  Cuius  inscriptionis  pars  altera  ab 
hisce  verbis  ineipit:  „Bovd-iai  7iaQ/.a&t]Y.a  xdi  Wilaxaico  re- 
tqolvAtioi  f-ivctl  aQyvQtco."  Eustratiades  formam  rtaQ/.a&iy/.a 
falso  aoristi  indicativum  esse  statuit,  Kirchhoffius  recte  qui- 
dem intellexit  esse  substantivum ,  sed  id  pro  TragY.a&itytjxa 
esse  putat. 

2)  Y.cc  separatim  invenitur  in  eiusdem  inscriptionis  parte 
altera,  vs.  7:  Öiayvcöfiev  de  rwq  Teyedvag  Y.d.  tov  -3-eO- fxöv 
et  altera,  vs.  11 :  xoi  Taysärcu  öiayvövrix)  Y.d  tov  &e&li6v. 

Etiam  Alcman,  laconicus  poeta,  xd  separatim  usurpasse 
videtur,  nam  si  in  fragm.  antiquo  44  (Bergk)  y.cct3  av  Y.dgoav 


HO  Bauuack 

quae  verba  Lehrsius  et  Nauckius  in  /.arrdv  /.dgav,  Hartungius 
in  y.avTäv  yoggäv  mutavere,  traduntur,  fortasse  litteras  in 
y.ct  rav  y.üqqccv  distinguere  ac  distendere  melius  erit.  Quam- 
quam  Alcman  non  hac  una  praepositionis  forma  usus  esse 
videtur;  invenitur  enim  y.azd  in  fragm.  24  y.ardgysiv  (yardg- 
yjjv^),  in  fragm.  97  yaravoetg  et  y.azä  7r£rgag  (an  za  rag 
ftergag?)]  tarnen 

3)  xö- ßaivwv  fr.  38  nihil  dubitationis  habet.  Me- 
moratu  dignum  est,  quod  simplex  consona  metro  confirmatur. 

4)  y.ä-ßaat'  yardßrjd-i'  vld/Mvzg.  glossa  Hesychiana, 
apertissime  brevem  praepositionis  formam  praebet.  Glossae 
quae  deinceps  sequuntur  hesychianae  sunt  exceptis  eis,  quibus 
nomen  alius  grammatici  adiicitur. 

5)  y.d-ßXr^ia'  Tcegiargioiia'  yldy.ioveg.  Schmidtius 
xdßßXrjfia  corrigit.  Sane  litterarum  series  laesa  est  in  lexico. 
At  eam  ubique  restituere  si  studebimus,  interdum  fortasse 
peccabimus.  Cum  enim  vel  Hesycbium  vel  Diogenianum 
ex  aliis  antiquioribus  libris  multa  exscripsisse  (laconicas 
voces  cum  ex  aliis  tum  ex  Aristopbanis  Byzantii  libro 
„yXwaaai  ).ay.coviyalu)  sciamus,  verisimillimum  est  eos  sae- 
pius  duas  vel  complures  glossas,  quas  in  libro  quodam 
invenerunt  aut  quae  eiusdem  fuerunt  dialecti,  lexico  eodem 
ordine  inseruisse  quem  in  eo  libro,  quo  fönte  utebantur,  ex- 
bibebant.  Quod  quidem  elucet  ex  nonnullis  lexici  locis,  ubi 
complures  eiusdem  dialecti  glossae  in  unam  seriem  compo- 
sitae  sunt  (cfr.  laconicas  ßeiilonsg  usque  ad  ßeixari),  unde 
efficitur,  ut  nonnunquam,  ad  quam  dialectum  glossa  quaedam 
aliis,  quibus  gentis  nomen  additum  est,  inserta  pertineat,  non 
sine  aliqua  probabilitate  colligere  possimus.  Ut  exemplum 
afYeram,  cadit  illud  fortasse  in  glossam  ßeldg,  quae  inter 
laconicas  glossas  ßf/.a  et  Bdßivcc  tradita  est.  Porro  ex  lila 
consuetudine,  quam  modo  attigi,  ordo  litterarum  interdum 
laesus  potest  explicari.  Codicis  igitur  scripturam  tueri  malim, 
praesertim  cum  laconica  praepositionis  /«  exempla  sint  com- 
pluria.     Eis  adiici  jtotest 

6)  xa-t gdyovTsg'  ol  ßodyqot'   Adxiüveq,  quam  cur 


Schedae  grammaticae.  111 

Schmidtius  in  editione  minore  habeat  suspectam,   non  intel- 
legitur. 

Compluria  exempla  suppetunt  in  dialecto 

IL     cyprica: 

7)  ■/.  a-ß).  r  g'  uävöa'/.og  rcuv  &vqiov'  IIc't(ftoi,  pro  qua 
voce  vulgo  tmßlrg  usurpatur.  Hesychius  ipse  etiam  plenio- 
rem  formam  xctra-ßXjjg'  /udvöaXog  exhibet.  Similem  in  mo- 
dum  formatum  est  Ttgo-ßXrjg,  quod  litus  significat. 

8)  xa-xxelvat'  v.ara.v.( ipai'  IJcactoi  pfo  /.a-v.raZvca 
accipio.  Consonarum  coniunctiones,  quae  in  aliis  dialectis 
non  mutantur,  saepius  a  Laconibus,  Cretensibus,  Cypriis  assi- 
milatas  esse  exemplis  affirmari  potest  permultis.  Confer  xd- 
goalov  pro  v.d-y.pa'Zov  (de  quo  infra  15)),  quocum  Ttiv.aloi' 
rrc/.oaig  conspirat.  Eiusdem  consonarum  coniunctionis  re- 
gressivum  assimilationis  genus  amabant  Cretenses,  cuius  rei 
exempla  p.  81  attulimus.  Hoc  loco  de  nonnullis  aliis  ita 
fictis  formis  exponamus.  Hesychius  praebet:  ßo-oQuliov 
\po\l>(ov  pro  ßa-ßgduov,  qua  in  voce  qo  vocalis  mutationis 
fuit  causa,  d-rraoi'  dvd-orr&t  ylu/.ojveg.  qua  glossa  collata 
Eleorum  \rreov'  ovoia  pro  ro  lariov  i.  e.  ioreov  (cfr.  \'o&i, 
iGTia  ex  laria)  esse  verisimile  fit.  Huc  accedunt  Hesycbii 
erraoav,  erriet  pro  toraoav  et  ixrria  alia  (Boeotica  Stud. 
IX,  67;  lärrc/.i]  pro  ^orr/.r;  Curt.  Etym.4  p.  657).  Auda- 
ciorem  quam  quae  posset  probari  qv  consonarum  assimila- 
tionem  in  vv  esse  putaverunt  viri  docti:  at  glossam  multis 
suspectam  ßdvveicc  rd  ägveia  recte  traditam  et  ex  *  ßdoveict 
(cfr.  ßdotov'  nQÖßctrov  et  ßdor/oi  agveg)  ortam  esse  et  aliud 
eiusmodi  exemplum  non  dubium  Mouuv'j  '  o  i'uelg  -Hoouw 
g>ctfiev  (ap.  Hesychiumj  et  Tzaconum,  quorum  lingua  etiam 
nunc  antiquum  laconicae  dialecti  statum  asservavit,  vox  ßcivve 
„ovis"  confirmant. 

9)  y.a-xo q u Lag'  ■/.urec/jj^ug  iraou  El/Jjo.  quod  pro 
codicis  scriptura  v.a-v.oQctg  Schmidtius  recte,  ut  videtur,  re- 
stituit.     Usitatior  est  forma  /.cc/.ooudu'j. 

10)  y.ct-'/.eyeg'  /.are/.eioo'  Hdcpioi.  Siccod.;  Meinekium 
/.a-zJ/eo,  Bergkium  v.aUy^Go  eorrexisse  adnotat  Schmidtius. 


112  Baunack 

y.ä-lexeg  cum  forma  xardX&xsg,  quae  quaruquam  nusquam  in- 
venitur,  analogia  non  caret,  comparari  velim,  ita  ut  y.ä-Uy^g 
secundam  sing,  imperfecti  personam  verbi  cuiusdam  v.a-'Uyio 
esse  dicam,  quod  ad  rad.  lex  (Curt.  Etym.4  p.  193)  pertiuet: 
*?.€X0J  '•  Mx°S  *=  ipevöio  :  ipevdog  =  äx^o^tai  :  ax&og  = 
7tXt]&co  :  TtXfj&og. 

11)  -/.a-Ttaräg'  v.ad-OQÜv'  naqff,  Evxlcp.  loräg  collato 
Tcarag  participium  esse  censeo  eiusdem  radicis  quae  in  na- 
nraivio  et  in  glossa  dv-e-7iccT-a'§ev  (i£  vtcvov  dveßXeipev) 
conspicitur.     Eadem  invenitur  in 

12)  Iv-y. a-närab v'  eyy.araßleipov,  quam  glossam 
aeque  atque  l^i-ndtabv  ef.ißlexpov  näcpioL  vere  cypricam 
esse  vidit  Schmidtius.  Quodsi  hanc  glossam  cypricam  no- 
minare  licet,  certe  etiam  quae  statim  sequitur  Cypriorum 
dialecto  tribuenda  est: 

13)  lv-y.a-(f  Steve'  evy.axa(pvreve. 

14)  y.ä.7iaxa'  y.axay.öxpeig'  ücecpioi,  glossa  tradita  vix 
poterit  explicari.  Mutationes,  quas  homines  docti  proposu- 
erunt,  afferre  longum  est;  eas  collectas  invenis  in  Schmidtii 
edit.  minore  et  maiore.  Fortasse  legendum  est  y.a-ncaa' 
y.aray.oTctsig,  ita  ut  de  secunda  medii  persona  verbi  naxäia 
agatur.  iiaxaio  autem  coniunctum  est  cum  naxiio  eadem 
cognatione  atque  oqüco  cum  ogeio  apud  Herodotum  usitato. 
Nescio  an  duo  lexici  in  hac  glossa  accentus  sint  librarii 
mendum. 

15)  xa-ggccj-ov'  IJäcpioi'  y.Qäi-ov  pro  xü-xga£ov}  y.a- 
rä/.qa^ov.     Vide  sub  8). 

16)  /.ä-ot qio f.ict'  ^regiorgco/na.  Singulae  litterac,  quae 
glossam  sequuntur,  fortasse  adnotationis  \;raQa  Ev]x).(<>  reli- 
quiae  sunt,  quod  additamentum  persaepe  corruptum  est,  cfr. 
sub  9)  ubi  codex  EvrjXip  exbibet.  Alios  locos  commemorat 
Meinekius  Philol.  XII  p.  602.  In  edit.  maiore  Schmidtius 
adnotat:  „glossa  e  y.aräoTQiofta  corrupta  videtur  G.  Diu- 
dorfio."  —  Huc  spectat  mea  quidem  sententia  etiam 

17)  y.a-yiLw  ixvi}\'  liv.iqioi,  %iX6g  collato,  sed 
Schmidtius  „e  y.ülya",  ait,  „corruptum  esse  vidit  Is.  Vossius. tt 


Schedae  grammaticae.  113 

III.  Salamiuiorum 

18)  xa-ygäg'  y.axctcpayag'  2aXa[uvioi,  si  glossa  haec 
dicitur,  ambiguum  est,  utrum  ad  insulae  in  sinu  saronio  sitae 
an  cypriae  urbis  incolas  pertineat,  id  quod  equidem  suspicor. 
Radicis  gar,  quacum  glossam  cognatam  esse  contendo,  formae 
graecae  in  Curt.  Etyru.4  p.  471  sunt  collectae.  In  plerisque 
ß  vicarium  mediae  y  est:  cfr.  ßißgcüay.co,  ap.  Hes.  ta-ßgöv 
Tiol.vcpayov. 

IV.  In  Eleorum  inscriptione  antiquissima, 
C.  I.  11 

19)  xa-da?.i] /xsvo  i  et  xa-öaleo  cro  leguntur.  Ahren- 
sius  (I  p.  281  Adn.  5)  eam  scripturam  lapicidae  vitio  vertit 
et  „ceterum",  ait  „d  in  his  duplicare  maluimus,  quia  simplex 
consonans  in  Pindarico  y.üntTov  (vide  infra  p.  115)  et  Alc- 
manico  y.a-ßaivcov  poeticae  licentiae  (?)  deberi  videtur. " 

V.  In  Tegeae  inscriptione 

20)  y.cc  za  airci  (vs.  25)  pro  y.cträ  rä  ccvrcc,  y.cc  xäneo 
(vs.  43,  50)  pro  y.ard  rccTtsg  i.  e.  y.ard  ccttsq  reperiuntur. 
Gelbkius  Stud.  II  p.  28  y.ardnsQ  „e  y.ard  tccttcq  conflatum" 
nominat.  Aliis  tarnen  exemplis  quae  attulimus  collatis  xa 
etiam  in  dialecto  arcadica  aeque  ac  pleniorem  formam  y.ard 
praepositionis  loco  adhibitam  esse  colligi  potest. 

VI.  Aeolica  exempla  haec  suppetunt: 

21)  y.ä-uehe'  y.arsßale,  quacum  glossa  ey-xa-Zelelv ' 
(cod.  eyy.a&elslv)  y.arccßalslv  compares. 

22)  y.a-GTioXew  vTroorogeaco  ap.  Hesychium  et  Sap- 
phonem 23;  cfr.  Ahr.  I,  150  et  261:  vEyoj  <T  lizi  i-ial&dy.av 
rv'/.av  y.aarcoXeoj  {.i£).ea.  —  Ev  re  rv/.cc  y.ao7to).€OLOa.u 

23)  y.a-ord&eig  Alcaeus  in  fragm.  102:  „6  d}  et-v- 
7iiO&cc   y.aord&-eig.u 

VII.  Naupacti  inscriptio  —  Stud.  II,  443  — 

24)  a  verbis:  3Ev  Navnay.rov  y.cc  rcovöe  (vel  y.d  rovöe) 
ctrtißoiy.La  incipit,  quod  eadem  ratione  facillime  potest  ex- 
plicari. 

VIII.  Glossarum,  quarum  ethnica  desunt,  hae 
eandem  y.cc  formam  ostendunt: 

C0KTICS  n.  Brügman,  Studien  X.  5 


114  Baunack 

25)  y.  a -g 7t e XX  €f  OTogvvet,  (coä. 'ta-OTteXr]).  Ahr.  I,  41. 

26)  ya-XeveiV  Xi&oßoXelv  Schmidtio  „ yaxaXsveiv, 
•/.aXXeveiv",  ut  in  commentario  ait,  esse  videtur.  Confer 
yaxaXevei'  XiSoßoXei. 

27)  ya-ßXiet'  yaxanivei'  ßXeei  pro  *ßX£jrei  pertinet 
ad  radicem  ßXv  vel  ßgv,  quae  ex  ßgvco  apparet.  Quod  qui- 
dem  verbum  Hesychio  auctore  bibendi  significationejm  habet, 
quod  glossae  ßgovg  (lege  ßgovv  i.  e.  ßgvv)  nieiv  et  ßgvv' 
Titeiv  (cfr.  ßgvl-cci'  da/.eiv,  ßgvxxeiv  iad-ieiv)  demonstrant. 
Huc  spectat  etiam  ßgv-xov  substantivum.  Verbum  eiusdem 
radicis  alium  in  modum  formatum  in  Hesychiana  glossa 
yaxa-ßXe&ei'  y.axajtivei  exstat. 

28)  yd-&e'  euidog  quam  glossam  Schmidtius  in  y.a-3-sg 
corrigere  mavult,  etiam  sine  correctura  ad  aliarum  impera- 
tivi  formarum,  uti  7wxq(x-g%e,  eni-axe,  eviaue  analogiam  (cfr. 
d-oi\it\v,  inid-oixo  aliaque)  potest  explicari,  uti  Curtius  in 
Verb.  II,  36  argumentatus  est. 

29)  ya-rsxXaxo'  y.axexoX(.täxo  pro  plusquamperfecto 
medii  accipio  (cod.  yaxexXäxo).  Dubitanter  Schmidtius  „xa- 
t€xXa?u  adnotat.     Confer  xexXa/nev. 

30)  yd-x gon  ov  ydxavxsg  glossae  origo  apparet  com- 
parato  eo,  quod  Hesychius  infra  praebet,  yaxd-xgoTtov '  yd- 
xctvxeg'  tcqÖo-tqotvov  de  xb  kvctvxiov. 

31)  y.ct-cpÜG  lo  g'  pirjv  fortasse  a  yaxd-cf^iu  originem 
traxit. 

32)  ya-QQ ä^ai'  y.axaQodBai  nh  t'goi^a,  qijyvvfxi  aperte 
descendit. 

33)  yaGGov'  i/udxtov"  xa%v  yal  xga%u  ?r€Qiß6Xaiov  ex 
yal  €Ggov  ortum  esse  opinatus  est  Schmidtius  s.  v.  eGGÖv. 
At  mea  quidem  sententia  y.et-\-(Goov  coaluerunt  (cfr.  öi]Xog 
ex  ÖLß-t]Xog  Etym.  p.  604),  ex  quo,  ut  /.ccggov  scribamus, 
efficitur.  yd  eandem  significationem  in  hac  voce  habet  atquc 
in  xä-ßXrjiia  (5))  et  yä-GXQ(o^ia  (16)):  vestis  ad  pedes  de- 
flucns  significatur.     De  %aoov  confer  supra  p,  7.">. 

34)  yaXdCei'  oy/.ovxac  './'/a/ni  ex   * y.a-cü.uZirt   et 


Schedae  grammaticae.  115 

~/.ä/.a(.ta'  oyy.og  ex  * xa-dXa(y)fia  nata  esse  puto.  Confer 
d/xt'loveia,  ä?MLov£vo/ucu,  äla^tov. 

IX.  Pin  dar us 

35 1  y.d-TtsTOv  pro  yaceneGov  in  Ol.  VIII  38  usurpat, 
ubi  simplex  consona  confirmatur  metro. 

X.  In  Homeri  et  Hesiodi  carminibus  haec  exem- 
pla  legimus: 

36)  y.avdSaig  in  Hesiodi  opp.  666: 

oi ts  xs  vfta 
xavd^aig    ovr'   avdoag    u:io(f&Loei£  &ä).aooa 
et  693  deivbv  63  ei  ■/?  icp3  u/nal-av  vrctoßiov  a%&og  äeioag 
aS,ova  xavdi-atg  xat  (fOQTt'   df.iavQco-9-eirj. 

Huc  glossam  Hesychii  xavdj-aig'  ovvTgiipatg  spectare 
Schmidtius  vidit.  Qua  de  forma  Curtius  Etym.4  p.  553  ex- 
posuit,  qui  xavdi-cug  ex  *  yMT-.-aBaig  ortum  esse  opinatur. 

37)  xd-o%e&e,  II.  vi  702: 

xovg  d*  uvd-i  ävaS  dvdoiov  ylvyelag  -/.doxe&e. 

38)  xd-xvavs,  IL  Z  164: 

led-valiqg ,  tu  FLqoIt'   r   xdxrave  BeÜ.eqocfövrr^v 
og  /ii}   e&elev  (fiköxrpi  /niyrj/nevai  ovx  e&ekovor). 
Hoc  ex  loco  etiam  Hesychii  glossa  xd-xreve'  (poveve  manavit. 

39)  y.a-OTOQVvoa,  Od.  q  32: 

xbv  de  tcoXv  tcqwttj  eiöe  zgocpdg  Evgvyj.eia 
y.a'ea  y.aGTOovüoa  d-govoig  evi  öaida'/.eoiaiv. 
Confer   Hesychii   glossam:    y.a-GToovvocc   y.ciTctOTQiovvvovoa. 

XI.  Postremo  loco  nominapropria  enumerabo,  quae 
xd  formam  in  fronte  habent.     In  forma 

40)  Ka-y kvrtg  collatis  l4.vxiyivr]g,  Merayivrjg,  IIeqi- 
yivrtg  illud  •/.«  inesse  mihi  persuasi,  quamquam  Fickius  (Per- 
sonennamen p.  ISO)  aliter  de  ea  re  exposuit  et  primam 
nominis  syllabam  ad  radicem  y.a-  (cfr.  Tlolv/.dcov  Curt. 
Etym.4  151)  pertinere  dixit. 

41)  Ka-7tvlog  et  Kä-nvg  praepositione  y.c'c  formata 
esse  nomina  similem  in  modum  ficta  ""Eu-rrv/.og  et  ^Ayy.i- 
nv'kog  demonstrare  videntur.     iCfr.  Fick  p.  92). 

s* 


116  Baunack 

42)  Kcc-cpdnog  et  Ka-cpw  cum  Tleoi-cpr^^g,  *Avti- 
<pdrr]g  comparo,  ex  quo  praepositionem  /.d  in  eis  inesse 
colligendum  esse  videtur.  De  formatione  cfr.  Ka-q-io  :  Katpd- 
Tiog  =  lAvTi-Ttag  :  Avri-TtaTQog  =  Enwpqo)  :  EnctrpQÖdirog. 

Quoniam  exempla  non  dubia  brevissimae ,  quae  excogi- 
tari  potest,  praepositionis  formae  v.d  enuineravimus ,  nunc 
quemadmodum  illud  v.d  ortum  sit,  nobis  est  quaeren- 
dum.  Quod  quidem  duplicem  in  modum  potest  ex- 
plicari: 

a)  Forma  plenior,  quam  persaepe  apocope  facta  /.dz 
sonasse  constat,  ex  legibus  Linguae,  consonantis  mutae  in 
fine  vocabulorum  impatientis,  xd  fieri  debuit.  Saepius  etiam 
aliae  praepositiones  similes  commutationes  passae  sunt.  Ita 
occurrit  d  pro  dvd  in  glossa  laconica  d-traoL'  ava-avvjS-t, 
in  aeolicis  o-gtccoccv'  dvioxiqoav,  o-oxdmW  dvaaxdnxio, 
o-ota&elg'  el-ay/.covio&eig,  in  latinis  vocibus  a-stasint,  a-sta- 
taries  (Curt.  Etym.4  p.  307).  Interdum  e  pro  ex  legitur:  in 
inscr.  locricae  vs.  4  xr\  daf.uo  xrj  xoivdvwv  pro  xal  1  ödf.ao 
xal  I  xoivdvwv,  vs.  8  et  20  I  Navndxxto,  aliis  locis  (Allen 
Stud.  III,  259)  atque  in  Phigaliae  inscr.  &  OialeLag  (328  a 
ap.  Fouc),  de  qua  praepositionis  forma  Foucartius  miro  modo 
hoc  adnotat:  „il  faut  aussi  noter  la  crase  de  la  preposition 
ex  dans  i&ialeiag.u  Dein  conferas  veliin  d/,i  pro  df.irpL  in 
afA.7caidsg  (Abr.  II,  357),  d  pro  ä/ucfi  in  d-roa/.xog  et  d-ßo- 
?.og  (Curt.  Etym.1  p.  461),  ■Jtö  pro  itoxl  in  vocabulis  supra 
allatis,  ;rd  pro  nagd  in  inscriptionibus  Halicarnassensibus 
(Wachsmutli,  Mus.  Rhen.  XVIII,  570),  I  pro  ev  in  Olympiae 
inscriptione,  l  pro  vitö  in  Cypriorum  dialecto,  cui  mutationi 
glossa  1-f.uTQaov  vnoOiooov  üäcpioi  exemplo  est.  Etiam  in 
Cyprica  illa  voce  ixfiafifiivog,  quam  Siegismundus  et  Deeckius 
Stud.  VII,  247  ab  ixfialvio  derivandam  esse  putaverunt,  G.  Cur- 
tius  autem  in  adnotatione  dubitanter  ex  1-xua-f.Uvog  ortam 
esse  coniecit,  illud  i  vicarium  praepositionis  vnö  me  invenisse 
puto.  Forma  pertinet  ad  VTtoxdfAVü),  quacum  Curtius  Hesychii 
glossam  xix/uaxaim  xexoTclaMto»  comparat.  Verbum  autem 
v7ioY.äfivv>  ad  enuntiati  contextum  aptissime  convenit:  „Eda- 


Schedae  grammaticae.  117 

'/.U.-eg  uvtoyov  ^Oväoü.ov  —  ijäod-ai  zog  ä(v)d-Qto7Cog  zog 
i(v)  zu  [iaxa  ly-utcLiuevog". 

Ut  igitur  in  bis  exemplis  Graeci  formis  praepositionum 
decurtatis  usi  sunt,  ita  y.u  quoque  ex  y.azd  vel  potius  ex 
■/.dz  forma  ortum  esse  quispiam  coniieiat.    At  praeterea 

bj  y.u  potest  ita  explicari,  ut  ipsam  stirpem  breviorem, 
ex  qua  xa-zd  formatum  est,  sine  secundae  syllabae  addita_- 
mento  e  remotissima  aetate  asservatam  esse  dicamus.  Ne- 
que  desunt,  quae  ut  boc  fieri  potuisse  concedamus,  nos  mo- 
veant.  Priusquam  de  ea  re  exponamus,  de  xotö  praepo- 
sitionis  origine  disserendum  est. 

Ut  multae  pronominales  stirpes  saepius  inter  se  coniun- 
guntur  —  confer  stirpem  tu-  in  ov-zo-g,  av-zö-g,  iste,  ean- 
dem  in  o-zs,  z6-ze,  tzo-zs,  stirpem  v.a-  in  o-v.a,  zo-y.a,  rcö-v.a, 
iir-y.i,  vai-/.i,  ov-Y.1,  r-vu  — ,  ita  praepositionem  /.azä  ex  y.a-za 
compositam  esse  iam  Benfeyus  (Or.  et  Occ.  II  556)  suspicatus 
est.  Qui  quidem  vir  doctus  vocem  sl-za  comparat.  Adde 
tnst-za,  dr-za,  i-la.  Nee  minus  forma  f.ie-zä  sie  explicanda 
est,  quae  quemadmodum  cum  aliarum  linguarum  indoger- 
manicarum  formis  cognatis  coniuneta  sit,  explicatu  non  est 
difficile.  Proficiscendum  est  a  stirpe  sma-,  ex  qua  hoc  fere 
formarum  stemma  deduci  posse  videtur: 


skr.  \s)mi-thas  zd.  mal  gr.  /ne-zä 

(cfr.  (s)havi  Etym.4  151)    pro  (h)mat  (cfr.  (o)iniyo6g). 

Similem  in  modum  y.azä  ortum  esse  verisimile  est,  nisi 
quod  praepositionis  forma  primaria  pronominalis  stirpis  casus 
instrumentalis  erat,  qui  quidem  posteriore  aetate  aeque  at- 
que  el-za.  enei-za,  i-la,  dfj-za  (Etym.4  620)  amplificatus  est. 
Illud  posh-emum  exemplum  drrza  praeeipue  quod  compa- 
retur  est  aptum,  quia  ex  eodem  casu  manavit  (*örj-  =  *djä 
confer  Curt.  Etym.4  p.  620).  Ceterum  instrumentalis  casus 
saepius  ad  praepositiones  formandas  adbibetur,  confer  rtuod 
(skr.  7^ör«)  et  dvd  (ibid.  p.  307).  Eiusdem  stirpis  xa-  loca- 
tivus  est  servatus  in  particula  e-xel,  quae  similiter  ac  xa  in 


HS  Baunack 

yiaxä,  in  /M-Si,  xsl-d-ev  mutata  est.  Formam  principalein 
*/.ä-%a  fuisse  crediderim,  ex  qua  v.drä  factum  est  correptione 
eadem,  quae  in  afia  conspicitur. 

Quodsi  quispiam  exempla  supra  allata  ita  explicat,  ut 
dicat  Graecos  ex  antiquissimis  temporibus  et  v.ü  formam  bre- 
viorem  et  /.atä  pleniovem  asservasse,  eas  formas  autem  po- 
stea  promiscue  usurpasse,  habet  quo  defendat  sententiam 
suam.  Cum  enim  iam  in  antiquissima  laconica  et  elea  in- 
scriptione,  in  dialecto  cyprica  vetusta,  in  poetarum  lyricorum 
carminibus  illud  xa  inveniatur,  ea  exempla  priscam  formam 
tutata  esse  videntur.  Accedit  carminum  Homericorum  aucto- 
ritas,  quae  plurimas  nobis  formas  ex  remotissimis  temporibus 
asservarunt.  Illud  v.d  latet  etiam  in  nonnullis  vocibus.  Xam 
ut  eaca  (pro  *ev-ow  Etym.4  310)  ex  ev,  noö-oto  ex  ttqo  (cfr. 
7cq6-oooj  pro  *itQO-tjät  Etym.4  285)  ortum  est,  ita  za-rw 
ex  xa  (cfr.  ov-rw)  derivandum  esse  videtur.  Dein  nomen  Ca- 
staliae  fontis,  quem  ab  Acbeloi  filia  quadam  nomen  accepisse 
Pausania  auctore  (10.  8.  9j  Panyasis  arbitratus  est,  hisce 
fabulis  neglectis  ex  Ka-avalia  compositam  esse  verisimil- 
limum  est,  ita  ut  „fons  destillans"  significetur.  Quae  expli- 
catio  probabilior  fit  eis,  quae  Ulrich sius  de  fontis  loco  narrat 
(Reisen  und  Forschungen  in  Griechenland  I  p.  40).  Ait: 
„Das  Wasser  der  Castalia  tränkt  zum  Theil  die  Oel- 
bäume  des  Klosters,  theils  rieselt  es  in  die  an  60  Fuss 
tiefe  Schlucht  hinab  und  wird  weiter  unten  am  Ufer 
des  Plistus  durch  Bewässerung  verzehrt."  Radix,  ex  qua 
vocabulum  Ka-oraUa  formatum  est,  est  eadem,  quae  in 
oxäZto,  oraytov,  oraXäto,  ord/.aytia,  orakayuog,  orccXäCtü,  gtcc- 
laooio  ceinitur.  Iam  iutellegitur  ex  radice  avay  (aray-ojv) 
substantivum  quoddam  or<x{y)-)Ja  (cfr.  ovvar/.-lia,  aiit-ltov, 
Öiut-'/.tov),  quod  fortasse  fontern  signiflcabat,  formatum  esse, 
unde  verbum  aza'/Mw  aliaque  originem  duxerunt.  (De  y 
omisso  confer  (y)Ug,  —  lat.  (jlittus,  lit.  glitiis  — ,  6(y)liG&üvn> 
pu[g)müus,  {7cvyfxog),  pä(g)lu$,  ma(g)la  (Etym.1  326  •)  Ceterum 
cum  hanc  nominis  illius  explicationeni  invenissem  atque  hisce 
verbis  notavissem,   vidi  Ulrichsium  eodcm  libro  quem  attuli 


Schedae  granimaticae.  119 

in  abscoudita  adnotatione  29  p.  55  eandem  explicationein 
indagasse. 

Huic  alteri  praepositiouem  explicaudi  ratioui  probabili- 
tatem  conciliat,  quod  y.a  in  vocabulis  y.äoaov,  y.a/.dtei ,  y.d- 
't.uua  cum  sequenti  vocali  coaluisse  videtur,  et  quod  in  He- 
siodea  voce  y.avd^aig  digamino  in  v  mutato  praepositionis 
y.a  vocales  a  et  v  dipbthongum  faciunt  (xötvaj-äig).  Quam- 
quam  enim  in  Homeri  carminibus  varia  assimulationis  genera 
(y.aß-,  y.ay-,  y.aö-,  y.a/.-,  y.a).-,  y.af.1-,  y.av-,  y.arc-,  y.ccQ-)  in- 
veniuntur,  tarnen  illud  y.auä^aig  neque  ita  satis  bene  expli- 
cari  potest,  ut  r  littera  sequenti  ß  assimulata  sit,  nee  eius- 
dem  litterae  ante  f  elisio  exemplis  confirmatur. 

Huc  accedit,  quod  Italicae  linguae  similes  formas  prae- 
bent,  ex  quo  coniieias  y.a  graeeoitalicam  praepositiouem 
fuisse: 

1)  Oscor um  forma  ce-bnust,  quam  Curtius  in  Stud.  II 
p.  437  traetavit,  collata  om-bnet  (pro  obvenit]  Corssen,  Zeit- 
sebrift  XI,  414j  praepositiouem  contiuere  videtur,  quae  cum 
y.ü  potest  comparari. 

2)  Latinum  ci-tra  ad  eandem  formam  pertinere  vi- 
detur. Ut  in-tra,  in-tro,  in-ter  a  praepositione  in,  sub-ler  a 
sub ,  praeter  a  prae  derivata  sunt,  ita  baud  dubie  ci-tra  a 
*ci-,  quocum  y.ä  comparem,  deduetum  est. 

3)  Eadem  stirps,  quam  ex  ci-tra  colligimus,  eundem  iu 
modum  atque  ex  in  1^,  ev  in  eig,  sub  in  su(b)s  (Curt.  Etvm.4 
291)  in  eis  amplificata  est,  quae  in  Plautino  cis-pellere  (Am- 
pbit.  3.  4.  17)  verae  praepositionis  munere  fungitur. 

4)  Latinos  imperativos  cedo  et  cette,  quorum  poste- 
riores partes  formas  dato{d)  et  date  continent,  ex  * ce-datod, 
*ce-date  syncope  vocalis  a  facta  ortos  esse  satis  notum  est. 

Duabus  igitur  bis  rationibus  illud  y.a  explicari  potest, 
quarum  utra  reeta  sit,  equidem  non  diiudico.  Ceterum  si 
breviorem  formam  plenam  et  ab  ultima  antiquitate  traditam 
esse  statuimus,  erit  baec  forma  graecae  latiuae  oscae  lingua- 
rum  communis,  sin  alteram  explicaudi  viam  ingredimur,  ne- 


120  Baunack 

cesse  est  graecas  formas  ab  italicis  seiungamus,   quamquam 
stirpis  communio  non  excluditur. 


XL     Colliguntur    peculiaria   quaedam   inscriptio- 

num  megaricarum,  argivarum,   messeniarum,  ar- 

cadicarum. 

Edidit    has    inscriptiones    Foucartius    in    libro    qui    in- 
scribitur : 

„Le  Bas  et  Waddington,  voyage  archeologique  en 
Grece  et  en  Asie  Mineure.  Explication  des  inscrip- 
tions  grecques  et  latines. "  Deuxieme  partie:  Mö- 
garide et  Peloponnese. 
Multae  et  satis  memorabiles  civitatum  peloponnesiacarum 
inscriptiones,  partim  antiquioribus,  immo  quaedam  antiquis- 
simis,  partim  recentioribus  temporibus  insculptae,  in  hac 
sylloge  aut  textu  emendato  iterum  eduntur  aut  primum  in 
medium  proferuntur  atque  commentariis  additis  illustrantur. 
Atque  intellegitur  ex  eis,  inde  ab  tertio  saeculo  ante  Chri- 
stum natum  sensim  tota  Pelopouneso  vulgarem  Doridem  in 
usum  venisse,  ita  tarnen,  ut  illa,  quae  propria  erant  diale- 
ctorum  singularum,  plerumque  quidem  evanescerent ,  sed  in 
paucis  quibusdam  rebus  ex  vulgari  Doride,  quam  ad  inscri- 
ptiones conficiendas  adbibuerunt,  (juasi  pellucerent,  cum  plebs 
diutius  in  maiorum  lingua  perseveraret.  Laconicam  maxime 
dialectum  usque  ad  recentissima  tempora  permansisse  itaque 
antiqui  et  sinceri  sermonis  laconici  reliquias  quasdam  etiam 
in  ultimae  graecitatis  inscriptionibus  servatas  esse,  quam- 
(juam  Dorismo  vulgari  Lacones  publice  utebantur,  certis 
quibusdam  argumentis  potest  demonstrari.  Simillima  autem 
ratio  in  argivis  inscriptionibus  cernitur. 


I.      Foucartius    initium    capit    ab    inscriptionibus    me- 
aricis  (no.  1—88,    p.  1 — 42). 


Schedae  grammaticae.  121 

Megarensium  dialectum,  de  qua  antea  propter  testimo- 
niorum  penuriam  nee  multa  ad  nos  nee  satis  certa  perve- 
nerant,  ex  Ulis  inscriptionibus  plane  apparet  Doridis  fuisse 
mitioris,  cui  e  finitimarum  gentium  dialectis  nonnulla  pecu- 
liaria  admixta  erant.  In  titulis  praeeipue  Aegosthenensibus 
(1 — 14j  multa  dialecti  boeoticae  propria  inveniuntur,  pauca 
tantum,  quae  a  Boeotismo  aliena  sunt.  Quas  inscriptiones 
cum  iam  Beermannus  in  dissertatione  de  boeotica  dialecto 
traetaverit,  nunc  restant  pauca,  quae  memoratu  sunt  digna. 

1)  In  compluribus  inscriptionibus  (26 — 34)  saepius 
quam  in  aliis  aliarum  gentium  dialectis  —  dja- 
lecto  Attica  vetustiore  excepta,  cfr.  Cauerum  Stud.  VIII 
p.  287  seqq.  —  mos  ultimam  vocis  nasalem  sequenti  con- 
sonae  adaequandi  reperitur:  ita  ante  gutturales  legitur: 
dovllay  (26.  30.  30  a.  31.  33  a),  areXsiay  (31.  33  a.  34), 
avroy  (26.  27.  30.  30  a.  31  bis  34),  yäy  (26.  30.  30a. 
31.  33.  33  a.  34),  slfiey  (26.  29.  30),  etoy  (31),  »ahxa- 
oay  (26.  30.  30a.  35),  li&lvay  (26.  30),  MeyctQewy  (26. 
27  bis  29.  30.  30  b  bis  31  ),  arcclay  (27.  30  b.  34),  röy  (31. 
33a.  34),  Tay  (17),  xüy  (36),  ante  labiales  iu  (26.  29.  30. 
30a  bis  30b.  31.  33.  34  bis),  noUräu  (27),  to.w  (31), 
tvju  (27).  Schmidtio  (Vocal.  I  p.  112),  qui  eiusmodi  vocales 
nasalem  illum  sonum  habuisse  censet,  quem  in  Francogal- 
lorum  en,  on  audimus,  ut  assentiamus,  et  formae  quas  enu- 
meravimus  nos  addueunt  et  vox  Kcoaxdvriov  pro  Kwvoxäv- 
tiov  (inscr.  18j. 

2)  Quod  pertinet  ad  vocalium  mutationes,  paucissimae 
sunt  quae  otfendunt.  Dipbtbongus  ai  ut  in  titulis  Aegosthe- 
nensibus ex  more  boeotico  sono  rt  exprimitur,  ita  epsilo  in 
dativis  evdr/.ieg  et  tvvaereg  (61),  in  y.e/.QVTtre  (67  =  1067 
ap.  B.),  TQOTitovyojv  (pro  rgoTtaiov/cov  (38  =  1038  ap.  B.j). 
Dein  v  et  i  inter  sese  commutantur:  inscr.  35  a  exbibet  al- 
oif-ivdrag  pro  aiavjuväzag,  at  25a  fj/xvav.  Tum  10  in  i  coa- 
lescunt  in  vocabulo  rotutv,  66  ap.  F.,  1098  ap.  B.,  qui  falso 
correxerat.  Cuius  permutationis  exempla  vide  supra  p.  85. 
Ad   fjQiotov  vocis  similitudinem   formatum  est  noovdiov  (in- 


122  Baunack 

scr.  14),    pro   quo   in   aliis  inscriptionibus   semper  itqövaog 
usurpatur.     Compara  Herodoteum  7iqovi\lov. 

3)  Genetivi  in  to  (Ah/.iiuo  11,  'Innivo  5,  EvTteL&to  10) 
et  dativi  in  -oi,  qui  interdum  leguntur,  ad  dialectum  boeo- 
ticam  pertinere  videntur,  quia  in  ceteris  rebus  Megarensium 
dialectus  mitioris  Doridis  leges  sequitur. 

4)  Forma  öiedUal-av  (35)  universae  Doridis  usui  ac- 
commodata  est. 

5)  E  vocabulorum  copia  notabile  est  substantivum  orel- 
rocpogag,  quod  legitur  in  inscr.  4  „Iv  Ttelrocpögag  arceyQä- 
ipctTo  IdtXxiag  sLrtol.'LodcüQov.u  Confer  'ircrcaqyog  et  litnao/ug 
p.*90. 

6)  Postremo  loeo  nomen  novum  Klet(j.ct%og  affero,  de 
quo  Foucartius  miro  modo  ait:  „forme  nouvelle  de  Kkeö(.ia- 
%og.a  De  cuius  nominis  et  ceterorum  a  Klei-  incipientium 
origine  quid  sentiam  paucis  hoc  loco  explicabo.  Saepius  fit, 
ut  nominum  propriorum,  quae  fere  semper  composita  sunt, 
pars  prior  decurtetur.  Cuius  mutationis  Fickius  affert  haec 
exempla:  A/.io[To]vif.iog,  A.Q7ia(Xo)Xv/.og ,  Bevdi[öo]dcuQog, 
B).e[7ce]uvQog,  *E'kkä\yd\vi7.og,  M.iX{av)avd-og,  2€[Xa]Xevxog, 
Xuo[i.io]f.ievLdrlg ,  IIooei[öo]öcüQog ,  JIa).a[i.to]f.trjöt]g .  llti[oi}- 
goog,  niet[oTo]ad^ivrlg,  IIotit[iv]avdQog.  Eundem  in  modum 
delphicarum  inscriptionum  nomen  Ja-fiivrjg") ,  ex  Jauo-i.ii- 
vrtg  (Theoer.  ep.  11),  ionicum  nomen  Ji-/.Qäxi]g  (Stud.  V, 
269,  3)  ex  Jr/.o-/.Qcarig,  nomen  nooi-ör/.og  (ap.  Mionn. 
Descr.  Suppl.  vol.  6  p.  595  in  nummo  Rhodio)  ex  TIooiöo- 
öt/.og  (cfr.  TLoaid-umog  163d  11  ap.  Fouc.  et  Jlooeidi.i  mg 
C.  I.  Att.  446.  447.  451  aliis  locis,  dein  llootidtov  C.  I. 
Att.  40  et  TLooiölov  ibid.  37;,  nomen  Wilcoidag  (Pind.  Pyth. 
9,  30;  3,  1)  ex  0i'/,olvQidag  natum  esse  puto.  Etiam  in 
nominibus  a  K'/.ei-  ineuntibus  stirpes  y.Uito-  vel  y.ltivo-  de- 
curtatas   inesse   verisimile   est :    leguntur   Kkeu6-dt]uog    vel 

7)    Ap.  W.  et  F.:     ]s.   208    et   245;    CO;    62,   G;  71,   2;    88,    12;     155; 

167,   b   et  21;     174,    17;    178,   25;    185,   4;    203,    I    et  5;    205,   S;    221   bis; 

231,  8;    211;    219;    264;    299;   :«>•">;   B26;    350;  360;  368;  369:    S93,   16; 
111;  445. 


Schedae  grammaticae.  123 

Kleivöör^wg  et  K?.ei-öt;uog,  K'/.eiTÖör/.og  et  IÜ.etör/.og, 
KAsceood-ivrjg  et  KÄeia&ivrjg.  Hoc  ex  more  sunt  expli- 
canda  KXsi-yivrjg,  -dag,  -Üef.ag,  -prjörjg,  -oocpog,  -rf/.rg. 
Quare  etiam  illud  KXei-(ia%og,  a  quo  profecti  sumus,  collatis 
Iü.eir6/.iaxog  et  Kkeiv6fxa%og  hoc  modo  ortum  esse  videtur. 
Quam  quidem  mutationein  hypbaeresin  syllabarum  nomi- 
nale velim. 

II.  Inter  Corinthi  inscriptiones,  quas  Foucartius  dein- 
ceps  edidit  (87 — 107  j  sola  87  a  (T/.eoov  [aperte  pro  Te?J- 
aiov]  6  Neäoy/j  (!)  Inoieoe)  antiqua  est.  —  Deest  hac  in 
sylloge  memorabilis  illa  inscri])tio  post  reperta,  quam  Cuvtius 
in  Stud.  vol.  VIII,  465  et  Lollingius  „Mittheilungen  des  ar- 
chäolog.  Instituts  in  Athen"  I,  40  tractant. 


III.  Argivarum  inscriptionum,  quas  Foucartius  ab 
no.  108  usque  ad  159 e  edidit,  paucae  vetustiores  sunt. 
Antiquam  scripturam  solae  108  (äve&e/.e)  159a  [aved-e/.e  et 
knoteae)  exhibent.  Xotatu  quae  digna  sunt  in  brevem  con- 
spectum  congeramus. 

1)  Cum  alii  tum  Argivi  antiquam  vocalem  a  in  lagevg 
144b,  IttQov  157  a  asservavere.  —  Dein  vox  per  se  mira 
i/naoolav  pro  aiuaolav  videtur  dicta  esse,  quacum  alx-kov 
et  l/.-vela  comparanda  sunt  (cfr.  p.  79;.  —  In  formis  ovy- 
ygocpov  159h  et  avyygofpoi  157a  (dat.)  fuit  q  vocalis  muta- 
tionis  causa. 

2)  Maxime  notabilis  est  inscr.  115a,  quae  terdecies 
accusativum  Alytvaiavg  et  toties  'Alt^avÖQtLavg  exhibet. 
Confer  Ahr.  II,  106,  qui  „de  Argivorum"  ait  „hac  consuetu- 
dine  ex  inscriptionibus  nihil  discimus  neque  eius  vestigium 
servatum  est  in  foedere  Argivorum  (Thuc.  V,  79)."  In  decl. 
secunda  autem  nasalis  ante  sigma  elisa  est :  157  a,  42  legitur 
accusativus  zog  avXog  atque  etiam  159h,  19  roig  acc.  pl.  — 
Vocis  3J4QT€f.ng  dativum  Agräfii  109  a  conferas  velim  cum 
laconico  Ai^vcltl,  162a.    Sed  Agreiadi  quoque  147a  legitur. 


1 24  Baunack 

3)  157a,  30  legimus  ovvtytö&rl,  aperte  ex  oweyoco&r], 
ibid.,  30  yoevoavxi.  De  hoc  quidem  participio  Foucartius 
dicit  „c'est  une  forme  nouvelle  du  verbe  xiövvviu",  sed  luce 
clarius  est  aoristum  l-yöev-oa  ad  verbum  quoddam  yoevio 
esse  referendum. 

4i  Numeralia  leguntur  haec:  dia/.axiiov  157  a  54,  xqicx- 
xccTitov  157a  55,  xexqÜ/.i  108,  xexccQc'r/.ovxa  157  a  54,  xqi- 
avTct  137  pro  xqiuv.ovxu  (cfr.  neograecam  formam),  ivzvr^ 
xovxa  157a,  54,  ttij'/.ovxa  157  a,  53. 

5)  E  praepositionibus  iv  c.  acc.  157,  50,  lg  c.  acc.  132, 
157a  (decies),  159h  (septies)  commemoro.  Derro/v.  p.  104, 
Ttäq  (c.  gen.  et  acc.)  in  inscr.  157  a  semper  apocope  est 
affecta;   item   avä   in   ayy.o(xidäg   pro  avcr/.ofiidfjs  159  h  bis. 

6)  De  nom.  propr.  genet.  QLorcog  iam  p.  85  egimus. 
Maxime  notabiles  sunt  genetivi  zlaiiwvovg  et  Nr/.cuvovg,  in  in- 
scr. 159  e  vs.  13  et  30.  Quibus  quidem  respondet  forma  pamphy- 
lia  Kovoaoiwvvg,  de  qua  Siegismundus  (Stud.  IX  p.  93)  ex- 
posuit.  Argivorum  enim  et  Pampbyliorum  dialecti  cognatione 
quadam  artiore  inter  sese  erant  coniunctae:  nam  Strabone 
(XIV  p.  667  C)  auctore  constat  urbem  Aspendum  Argivorum 
fuisse  coloniam  (Siegism.  ibid.  p.  89). 

7)  Postremo  loco  vocabula  nonnulla  memorabiliora 
affero : 

an oax eycxG ig  157a,  24  et  25:  avioaxeydooiog  xwv 
xoiyiov.  Adhuc  tantum  cxTtooxtyaoita  erat  notum.  Notan- 
dum  est  duplex  sigma  positum  esse,  ut  in  i/naaaiav  pro 
cduaaiav  (v.  sub   lj). 

doyeif  »;■  ß e  t  co  119  (ägytff  ißeioancn  cfr.  'Aoyjq rjßog 
(305  messen,  inscr.).  Vulgo  vocis  partibus  transmutatis  *Eq>y- 
ßuoyog  dicitur. 

ö i a/.ccXto ig  159h  12.  Vocis  huius  origo,  cum  in- 
scriptionis  contextus  sit  laesus,  explicari  non  potest. 

krtiY.a ;r i ö tg  157a,  29.  Totus  versus  hie  est:  ig  xdv 
böbv  xäv  7taQ  zag  hn/.ariöag.  Vox  a  y.t'rrog  derivata  vi- 
detur.  At  cum  contextus  loci  non  sit  apertus,  de  significa- 
tione  et  etymologia  diiudicare  nolo. 


Schedae  grammaticae.  125 

eQ/iiaaig  157a,  41.  avlwv  igudaatog  sigmate  geminato. 
Vox  haec  cognatione  vocabula  sgiia,  eQf.iatii.co  attingit. 

^evycoxog  159h.  Bis  dativus  uvyioxtoi.  Explicat 
Foucartius  hisce  verbis :  „  celui  qui  conduit  un  charriot  attele 
d'  une  paire  de  boeufs."  Vox  ex  tevyo-oxog  (cfr.  nohäxog 
—  Keil  anal,  epigr.  p.  90  —  ex  rtolid-oxog)  orta  est.  Confer 
oxiQog  et  £XVQQG  nominaque  cYn€QOxiö)]g  et  zY7ZEQex.idrig  in 
inscr.  att. 

Ctogva    - 

157a,  46:  rccg  Uogvag  rdgifchg  rov  iegov  Ttagra/novri 
48:  Uoovag  ibg  ro  vöcog  %tc\  xbv  vabv  /urj  gerji 
47:  ay.arcsTOv  vnb  zäv  "CtoQväv  ogv^iog. 
Foucartius  adnotat:  „^wgva  n'est  pas  connu,  mais  il  se 
rattacbe  au  radicale  de  quo  couler,  la  forme  gva  que  le 
Thesaurus  regarde  comme  une  corruption  de  qoi],  est  pro- 
bableraent  ancienne;  le  radicale  lco  ajoute  peut-etre  ä  l'idee 
de  courant  d'eau  qu'il  s'agit  d'un  courant  d'eau  vive.  Le 
sens  en  tous  cas  ne  parait  pas  douteux.  II  a  fallu  tailler  une 
tranchee  pour  etablir  ces  CcoQvai',  elles  avaient  pour  but 
d'empecher  l'eau  de  couler  dans  le  vaog  (48)  et  au-dessous 
on  avait  ouvert  une  fosse  (47)."  Equidem  nihil  de  hac  voce 
disputare  ausim. 

va-y.ögog  147  pro  vaoy.ögog.  Etiam  ap.  Hesych.  et 
in  inscr.  delph.  256,  14;  247,  9;  248,  17. 

vava-9-lov  157a  bis,  adhuc  tantum  ex  Hesychio  notum. 

ortädiov  —  108  —  ex  aliis  Doridis  fontibus  iam  no- 
vimus.     Confer  Ahrens.  II,  109. 

vtieq  leiräg  126a  Foucartius  recte  cum  latino  „ex 
voto"  comparat. 

v&agov  159h,  20,  contextu  laeso,  non  potest  explicari. 

vttoÖo ix ä  157a,  36  (xoevaarri  ra  vizeg  rag  vTtoöo/iiäg) 
est  forma  perspicua,  quae  spectat  aperte  ad  do/nog.8) 


8)  Nuperrime  aliam  notabilem  inscriptionem  Argivorum  repperi,  quae 
non  in  Foucartii  sylloge  est  edita,  sed  in  libro,  qui  „Inscriptions  d'Asie 
Mineure  par  Le  Bas  et  "Waddington"   inscribitur:    "ExQive  6   Seikos  6 


126  Baunack 

IV.  In  Foucartii  libro  argivas  sequimtur  (160 — 290)  laco- 
nicae  inscriptiones,  quas  alio  loco  tractabimus.  Excipiunt 
eas  Messeniae  documenta  nonnulla  epigrapbica  (291  — 
323  a),   ex   quibus  haec  mihi  videntur  commemoranda. 

1)  Memorabiles  sunt  genetivi  JTavllvio  311a,  Ti/nägyco 
309  ex  Doridis  severioris  more  formati,  quamquam  Messe- 
nios  mitiore  usos  esse  ex  Andaniae  inscriptione  apparet. 
Qui  ex  Laconum  vel  Arcadum  dialecto  eas  formas  ascivisse 
videntur.  —  De  y.araora&evToig  303  a  vide  p.  95.  —  Da- 
tivus  Ji  314  quem  Foucartius  immerito  mutat,  etiam  in  in- 
scr.  11  C.  I.  Gr.  legitur. 

2)  Infinitivi  eundem  in  modum  atque  in  Andaniae  in- 
scriptione exeunt  in  -f-itv,  in  inscr.  303  a:  öiadod-f^iev,  dia- 
didouev,  ccTtodiöo^iev.  —  In  participio  legirevoavTe  311  et 
dualis  et  formatio  (vulgo  hgarsvco)  notatu  digna  sunt.  — 
Verbum  y.areyyvsvco  (303  a  v.ctTeyyvsvoa/iievoiQ)  novum  est. 
Alias  y.azeyyvdco.  —  Ut  in  inscriptione  Andaniae  ita  in  303  a 
(öoBei,  16,  20  a  bis,  27;  nagadöSei  13)  coniunctivorum  tertia 
persona  in  -ei  exit.  Etiam  Lacones  coniunctivum  ita  for- 
masse  apparet  ex  Hesychiana  glossa  daßsl'  y.av9fjm  ^iäy.iovsq. 
Neque  tarnen  usquam  magis  quam  in  messeniis  inscriptio- 
nibus  usus  eiusmodi  coniunctivorum  invaluit.    Hisce  in  formis 


[Tüiy  |  ^Aqyt'nov  xiah  xo  6öx\rr  |  fxa  zov  gvviöqiov  nö[f  |  'EXXävcoy 
öuokoyi]-  |  oüvjoiv  Ma[X]iü)v  xai  \  Kipwi.twi'  ifu/uivLf  \  ä  xa  ßixuoatitv 
to[1  |  'Agyiloi  negl  [t]üv  \  vdauiv,  KiuoiXiuv  \  tjfUf  UoXvalyuv,  'Ery-  j 
Qtiav,  Aißiiav  'Edi-  ]  xaooav  vixrtv  Kiu(oX[l  |  ovg'  'Agr,Tfve  Aiwy  \ 
ß]ü)'A[üg]  aivxiQtts  Tloaidct-  |  oi>[i(x)v]  •  yqo(ptv;  ß<x>h's  IJtoiX-  \  Xo;  77f- 
d'iop\öu(i)v)  • 

Notatu  digna  sunt  haec:  1)  ifx^ivtv  pro  s/xfiireiv,  2)  d'ixäoatuv  pro 
dorica  aoristi  forma  dixü^tatv  (cfr.  Curt.  Verb.  II,  273),  3)  quer,  4)  vi- 
xi'i'  (Ahr.  II,  195),  5)  ctQt-Ttii  (adhuc  ignota  forma,  fortasse  ab  «^i/.rifp 
„sacerdos"  derivata,  cfr.  hgireva,  cuius  vcrbi  inscr.  arcad.  352  i  ap.  Fouc. 
habet  perfectum  hgirivyf,  31t  mess.  inscr.  UQiTsioavrs,  352 o,  4  Itgrc- 
liiGuvros  et  352i,  14  uQiTtvarci),  (j)  ottztgcc?  pro  devrigac,  confer  lac. 
Act/joyäQiooc  pro  Ja/jo^uQi&oi  (lC3a,  21),  7)  ygocpivs  ex  yqucptvs  pro 
yQafjfAunvi  (cfr.  supra  sub  III,  1  svyyQOfpov  et  nvyy^ötpoi),  8)  ßtakas 
pro  ßovXrj?. 


Schedae  grammaticae.  127 

-t]i,  quod  exspectamus,  in  -ei  attenuatum  esse  videtur  ut  -cot 
dativorum  saepius  in  -ot.  Longe  alia  est  eius  formationis 
causa  in  boeoticis  exemplis,  de  quibus  Beerraannus  agit 
Stud.  IX  p.  76  et  32. 

3)    Varia. 

De  Qiöniuog  318  vide  p.  85. 

avToaavrolg  303a,  uti  in  Andaniae  inscript.  et 
delpb.  tit. 

■/.arayogat-ig  303a  recte  ex  Doridis  legibus  a  y.ara- 
yogcuco  derivatum  est. 

AifxväT ig,  cognomen  Artemidis  (cuius  in  inscr.  mess. 
bae  formte  ^greu trog  296  bis  ei'Agrfuidog  311a  exstant), 
legitur  297—300  (gen.  At/.tväridog)  et  311,  311  a,  quod  nomen 
etiam  in  lac.  inscr.  161  {^iif-ivärig)  et  162  (At^tväTi)  re- 
peritur.  Pausania  enim  auctore  Limnis,  Messeniae  oppidulo, 
Artemidis  templum  erat  aedificatum. 

t g lt ig €v sg  302. 

Quam  quidem  vocem  novam  atque  perspicuam  nobis 
traditam  esse  ex  duabus  potissimum  eausis  notandum  est, 
primum  quod  Hesycbii  glossam  male  a  Scbmidtio  addubita- 
tam  Xgiv&g"  (.lelleyrjßoi  comprobat,  dein  quod  id  boc  com- 
posito  discimus,  e'jgrjv  vocem  ab  initio  digammo  instructam 
non  fuisse,  namque  nisi  res  ita  sese  haberet,  ^rgizoigsveg 
exspectares.  Mira  ista  forma  Xgivsg  assimulatione  vocalium, 
quae  non  ita  rara  est  (cfr.  supra  douogxig,  Eßdeprjxovra  p.  82), 
ex  'iQtveg  nata  esse  videtur.9)  De  significatione  compositi 
ToiTt'osveg  quid  statuendum  sit,  in  propatulo  est.  Iuvenes 
enim,  qui  in  certas  classes  vel,  ut  verius  dicam,  greges  (dys- 
).ai)  distributi  erant  —  buc  spectant  Hesycbii  glossae  äys- 
/.ccOTOig'  kqr.ßovg'  Ko^zeg  atque  6  äyü.alog'  6  ev  ayelt]  dux- 
ytov  —  tum  ita  nominati  esse  videntur,  cum  ex  tertio  anno 
recepti  erant.  Ut  formam  explicet,  Foucartius  haec  addit: 
„L'element  roir-  peut  s'expliquer  par  le  rapprocbement  avec 


i  Alia  vocali  suffixum  instructum  habet  forma  Tgavts,  quam  Lace- 
daemoniorum  fuisse  Hesychius  tradit. 


128  Baunack 

un  autre  mot  laconieu  rcgiotelgaL  que  Photius  lex.  p.  140,  21 
interprete  ainsi:   oi  rceql  e'ly.ogl  tri]  naget  ^iay.covag"  (?). 

Postremam  e  Messeniis  inscriptionem  Andaniae  amplissi- 
mam  edid.it  Foucartius,  quam,  quod  a  Sauppio  dudum  egregie 
edita  est,  hoc  loco  non  respeximus. 


V.  Extrema  in  dissertatione  de  inscriptionibus  arca- 
dicis  a  Foucartio  (327 — 353)  editis  disputaturus  sum. 

1)  Adhuc  digamma  solum  in  nominis  proprii  genetivo 
fctGoxvoyo  (C.  I.  1520)  erat  traditum.  Novis  inscriptionibus 
perlectis  cognoseimus  Arcades  crebrius  digammo  usos  esse. 
Cuius  quidem  invenimus  haec  vestigia: 

a)  ßctvccAioia  (352p)  est  nomen  tribus  Mantineae. 
Cum  aliarum  nomina  omnia  ad  deos  pertineant,  velut  Erca- 
lict  ad  Minervam,  Evvalia  ad  Martern,  'Ojrlod(.iLa  ad  Iuno- 
nem,  JJoGoiölia  ad  Neptunum,  haec  quoque  tribus  videtur 
a  deo  quo  dam,  fortasse  ab  Apolline,  qui  saepius  praeter 
ceteros  avaB,  cognomine  appellabatur,  nomen  duxisse.  Cuius 
vocis  digamma  et  ex  carminibus  homericis  aliorumque  scri- 
ptorum  libris  et  ex  inscriptionibus  complurium  dialectorum 
est  satis  notum:  confer  in  inscr.  cypr.  (Stud.VII  p.237,  258) 
bis  ßdva'S,  et  semel  savaooa  (ibid.  p.  259),  boeot.  ßavct^iwv 
(C.  I.  1574),  er  et.  Baval-ißovlog  (C.  I.  2572,  4  et  2577,  4), 
lacon.  fcivct%g  (226  ap.  Fouc),  Evgvßävaooa  (ibid.  163a,  2); 
163  d,  50;  C.  I.  1372,  10),  .^avay.roQiig  (in  anathemate  pla- 
taeensi,  Jahn's  Jahrb.  1857  p.  4S7).  Praeterea  Hes)rchius 
ßcivvag  tradidit.  De  radice  confer  ea,  quae  Angermannus  Stud. 
III,  118  seqq.  disseruit.  Sed  dubito,  quid  de  vocis  ßctva/.toia 
exitu  statuam :  fortasse  a  * .-avcty.iLBiv  (=ävdao£iv)  deducere 
licet.     In  eadem  inscr.  352  p  legimus 

b)  genetivum  ßiaxiav.  Aperte  est  .-loviag  pro  'Eoiia^ 
a  voce  koTia  deduetum,  cuius  -  lmc  usque  tantum  in  He- 
sychii  glossa  yioricc  ioyäQct  erat  traditum.  De  rad.  cfr. 
Curt.  Etym.'  p.  400.  —  Ibidem  invenitur 


Schedae  grammaticae.  129 

c)  .-ly.aöiw,  genetivus  nominis  .-r/.döiog,  quod  nomine 
Ehdötog  (C.  I.  3089,  5574;  Mionn.  descr.  de  med.  III,  212, 
218)  collato  ad  er/.dg  spectare  pro  certo  babeo.  (Consimi- 
liter  nos  dicimus   „Zwanziger".) 

d)  In  inser.  340a,  36  exstat  nomen  ßäyog:  Quod  qui- 
dem  aut  cum  radice  rah  (scr.  vakämi,  lat.  veho\  —  confer 
boeot.  .-e£lag  Stud.  IX  p.  53  —  coniungendum  est  aut  cum 
ea,  quaein  rjog,  rtyeco  latet  (cfr.  Fick,  Wörterb.3 1204).  Confer 
dfiqiayvta  (II.  B  316)  pro  d/urf-isay-vla ,  de  qua  forma 
Curtius  Verb.  II  p.  148  disseruit.  Haec  altera  nominis  ex- 
plicandi  ratio  fortasse  magis  probabitur,  si  nomen  Hyog  (in 
Cepbisiae  inscr. ;   vide  lexic.  nominum  Benseleri)  attulero. 

e)  ß  digammi  vicarium  conspicitur  in  nom.  Kdßaioog, 
cuius  genetivus  Ka ßaiow  in  inscr.  352p  legitur.  Mea  qui- 
dem  sententia  Kdßaioog  ex  Käß-ai&og  (vide  infra  sub  3) 
ortum  eadem  radice,  qua  nomen  laconicum  Kaß-wvdag  fp.  60) 
utitur.  Etiam  in  libris  manu  scriptis  Arcadum  nomina  di- 
gammo  instructa  ß  vicarium  babent:  a  Xenopb.  Anab.  4, 
1,  18  Areas  Baoiag  (confer  Boeoti  cuiusdam  nomen  faoiag, 
Stud.  IX,  52)  commemoratur. 

f)  In  nomine  (Dav  iöag  (338c)  sine  dubio  digamma  in 
v  transiit.  Cum  (Dav- iöag,  Oaß-iöag  confer  aeol.  subst. 
q>avog  (Abr.  I,  36). 

g)  Evvalia,  nomen  tribus  Mantineae  (vide  sub  a));  aperte 
ad  Martern  spectat.  Cuius  de  cognomine  'Ewdliog,  quod  non- 
dum  explicatum  est,  fortasse  bunc  in  modum  erit  diiudican- 
dum.  yEwd).iog  ab  eadem  radice,  quam  in  voeibus  u'/.ho, 
eilen),  ovlaf.iög,  ou-ilog  aliis  cognoseimus  (scr.  var,  Etym.4 
p.  539),  originem  duxisse  videtur,  ita  ut  Evvdliog  ex  *Ev- 
ßal-iog  (cfr.  l-ä)»-r]v  ex  *  e-.-aX-rjv  et  e-vdl-oj/.a  ex  *.-£- 
.-al-ojy.a)  digammo  in  v  mutato  oriretur.  Evvdliog  igitur 
eumsignificat,  qui  in  pugnae  tumultu  (ovla/iog)  ho- 
stibus  vehementer  instat.  Eandem  radicem  in  laconico 
nomine  Bfü.iov  fap.  Fouc.  168  b,  168g;  C.  I.  1367)  —  confer 
Hesychii  drt-f/J.eiv  d/rtioyeiv  —  me  invenisse  puto.  Fortasse 
etiam  Ba/.-evg  (ap.  Fouc.  282 1  eodem  spectat.     Dein  confer 

Crp.Tirs  u    Brcgman.   Studien  X.  Q 


1 30  Baunack 

Hesychii  glossas  yrjXico/tevoi'  -/.arexö/nsvoi,  yrjXiäo&ai'  y.are- 
Xto&cti,  yrjloiuevtog'  avvsiXr^i/iisvovg,  etiam  y^veod-cti '  xari- 
Zeo&ai  (fortasse  pro  *yeX-veo&cu,  ita  ut  etXito  ex  *seX-v€co 
originem  habere  videatur,  id  quod  Brugmanus  Stud.  IV,  122 
et  Curtius  Verb.  I,  256  coniecerunt).  .  Sed  ut  ad  vocabulum 
EvväXiog  redeam,  Evvto  eins  forma  hypocoristica  est.  Evviö  : 
'EvväXiog  =  Meveod-w  :  31ev£G$£vrlg  =  3E7caq>Qc6  :  Enct(fq6- 
öirog. 

2)  Qlvriovog,  quod  sine  dubio  a  Qü.tcov  descendit, 
mutatiouem  Doriensium  propriam  (Ahr.  II,  110)  passum  est. 
Primum  huius  mutationis  testimonium  epigraphicum  tabulae 
Heracleenses  praebuerunt  {(Divriag).  Quod  is  mos  etiam  in 
arcadica  inscriptione  invenitur,  mirandum  est.  Qua  de  re 
fortasse  hoc  modo  iudicandum  est,  ut  hoc  nomen  ex  dialecto 
dorica  in  Arcadum  nomina  transmigrasse  dicamus.  Aptis- 
sime  hac  cum  mutatione  comparari  potest  Tzaconum  q  in  v 
mutandi  mos,  cuius  exemplum  est  vox  /novvraXla  cum  laco- 
nico  vocabulo  Livgralig  collata.  Cf.  Brugman  Stud.  VII,  355 sq. 
Simili  modo  aliae  dentales  commutantur:  ita  X  pro  dm  glossis 
Xioxog'  öiaxog  et  0C7tO7tr]Xi6asiv'  ä7t07tTqdojoeiv  usurpatur. 

3j  Nomen  propr.  Käß-aiaog  (vide  1,  e)  aperte  ex 
Käß-ai&og  natum  est.  Conferas  velim  "Ov-ai&og,  Kvv-ai&og, 
mil-ai&og.  Etiam  AXotov  338b,  11,  cui  352h,  50  AXd-tov 
respondet,  hoc  modo  potest  explicari.  Cuius  moris  exempla 
supra  attulimus. 

4)  Urbs  OiyccXia,  quo  nomine  plerumque  a  scripto- 
ribus  nominatur,  in  inscr.  328  a  0iaXeia  eiusque  incolae  ol 
(Dialeeg  fv.  19,  acc.  OiaXeag  vs.  15,  26,  dat.  OiaXioig  vs.  11 
et  21)  appellantur.  De  etymologia  nominis  nil  certi  afferre 
possum.  Id  tarnen  pro  certo  proposuerim,  OiyaXia  esse  ve- 
tustiorem  formam  quam  (bialta.  Comparari  possunt  aiya- 
Xöetg  et  aialog,  dXiyog  et  Tarentinorum  oXiog,  kytav  et  boeot. 
forma  hov,  ccyrtyoya  et  <xyrtoya  (Curt.  Etym.4  599,  Verb. 
II,   214). 

5)  De  vocalium  attenua tionis  exemplis  memora- 
bilibus  vide  supra  p.  83.     Vocalis  t  in  /  attenuatio  iam  ex 


Schedae  grammaticae.  131 

tegeatica  inscriptione  fuit  satis  nota.  Iam  novae  inscriptiones 
baec  exempla  addunt:  Tr;?J/Liaxog  340  a,  23,  ^irceöea  352  p, 
3Ivcuoi/.tto  338c,  18,  'I/nnsöoy.lf.g  338b,  34,  "I/Lmedig  338a, 
quod  nomeu  ex  3E(.inidiog  natum  esse  puto.  Eiusdem  per- 
mutationis  exempla  sunt  haec:  Jetzig  338c,  18  (pro  Jäfiiog), 
Xl/.ig  340a,  31,  Jrjojoig  341  d,  22,  "Anollüvig  341  d,  2, 
quae  noniina,  postquam  nominativi  10  in  i  coaluit,  III  de- 
clinationem  sequi  genetivi  QrtQiog  338,  rögyiog  338b,  13, 
OeouavTiog  352  p,  Jiovvoiog  341  d,  6.  8  testantur.  Con- 
feratur  Benseier  „Studioruin"  Vol.  III  p.  147  sqq. 

6)  Poseidonis  nomen  hasce  formas  praebet:  352k 
et  m  JJootiövJvog,  352 n  Ilootöävog,  352  o  FLoaiöävi,  335a 
TLoooidävog.  Huc  spectat  praeterea  nomen  tribus  Mantineae 
Iloooid/.ia  (pro  Iloooidrta).  Illud  oi  etiam  in  duabus  inscr. 
laconicis  legitur,  in  quibus  xol  IJobiöän  servi  consecrantur 
(ap.  Fouc.  255  a  et  b).  Quam  quidem  miram  diphtbongum 
Abrensius  (Philol.  23,  19),  qui  solam  formam  IJoaoidävog 
inscriptionis  supra  nominatae  cognoverat,  addubitans  illum 
genetivum  in  Kogoiöüvog  corrigendum  esse  putavit.  At  nunc 
quattuor  exstant  eius  formae  exempla,  ut  res  prorsus  certa 
sit.  Quibus  ex  elementis  boc  dei  nomen  sit  inditum,  ostentu 
est  difficillimum. 

7)  Iam  de  nominibus  Kht\vln7ta  330  et  Oartvä  352 i,  21, 
32,  38  mibi  paucis  dicendum  est.  r\  productione  suppletoria 
ex  e  hunc  in  modum  natum  esse  puto:  facilis  explicatu  est 
forma  &ai]vü,  quae  ex  *  Oa.-eo-va  aperte  orta  est.  Mirum 
quod  f  buius  vocis  est  elisum,  quoniam  Arcades  illius  soni 
tenaces  fuisse  supra  vidimus.  Comparandum  est  Laconis 
cuiusdam  nomen  (Daßevvög  in  inscr.  delph.  841  ap.  Le  Bas 
„Voyage  arcbeol."  Quae  quidem  nomina  veri  simile  est 
a  Gratia  Oatvvä,  quam  una  cum  altera  Klr^ä  in  Pelo- 
ponneso  meridiana  cultam  esse  Pausanias  narrat,  esse  repe- 
tita.  Praeterea  buius  Gratiae  nomen  in  Alcmanis  fragmenti 
papyracei  pag.  II,  9  commemoratur,  quo  loco  tarnen  (teste 
Beigkio,  p.  1380  editionis  3ae)  bae  litterae  (DHNN  solae 
leguntur.     Quaeritur  quae  forma  illius  Gratiae  nominis  buic 

9* 


132  Baunack 

scripturae  insit.  Bergkius  „scribendum",  ait,  „Or^vr^v  ex  „®cc- 
eivog  ((paevvog)  non  qjavog  sed  Doriensium  more  qnqvog 
ortum ".  Equidem  plenam  illam  formam  (Dai]väv  (pro  *  0aßrt- 
vdv),  quae  doricum  sequitur  morem,  restituendam  esse  puto. 
Neque  obstat  quod  ß  deest;  namque  id  saepius  in  Alc- 
rnanis  fragmentis  omittitur.10)  Sed  liac  de  re  alias.  Uti 
(Darjvä  ex  *  ®ccßeo-va  (cfr.  Brugman ,  Stud.  IV,  95) ,  ita 
Hesycbii  glossam  xmjva'  %d  ev  xcuouevoc  £v?.a  ex  *  y.ct߀G-va, 
asX^vrj  ex  *aelaa-vri  nata  esse  putaverim.  Eandem  viani 
ad  nomeu  illud  alterum  explicandum  ingredimur.  KXr^lnna 
enim  mea  quidem  sententia  ex  KXr^-ircria  i.  e.  * KXsrjv-i7tfta 
ortum  est,  cuius  pars  prior  y.Xstjvog  dorica  forma  vocis  y.Xeivog 
esse  videtur.  Idem  statuit  de  nomine  illo  proprio  Brugmanus 
1.  1.,  qui  praeterea  apud  Hepbaest.  I  p.  27,  16  pro  Kurr 
oirtTtio  legi  vult  KXerjViTtrtco.  Curtius  de  voce  xXeivog  ita 
exposuit  (Etym.4  p.  150),  ut  yXsivög  ex  yXe-ivo-g  ortum  esse 
contendat.  At  cum  et  illud  /Xiqvög  nominis  Kh^v-bitita.  et 
Hesycbianas  formas  xXeevvov  (ovoiiaoTov)  et  y.Xeevvcov  (ovo- 
[.laoTüJv,  evöö^tov)  respicimus,  eo  potius  adducimur,  ut  varias 
formas  hunc  in  modum  inter  se  coniungamus: 

*  /.XeßiG-vo-g 


y.Xeevvog  */J>eeiv6g         dor.  *y.Xerv6g 

KXevvä.  y.Xeivog.  y.Xrvog. 

De  vocalium  bypbaeresi  confer  devöoov  et  d&vdoeov  alia 
(Fritscb  Stud.  VI,  90  sqq.).  Klewä  ab  Alcmane  ea  Gratia, 
quam  Pausanias  KXrtxct  nominat,  appellatur.  Dein  praeter 
„Khtvhc7iau  Kh^v-ayögccg ,  KXrjvö-TtoXig,  KX^vö-ovoatog, 
KXrjvog  in  Beuseleri  lexico  afferuntur.  Simili  modo  verbum 
nleico   ex  *  /Xeeico   (confer  reXeiio   ex   ^TsXea-ico)   vocalis  t 


10)  Interdum  digamma  latct  in  scriptura  tradita:  in  fragm.  60,  '1 
pro  codicis  lectione  nqwTovig  zt  meo  iure  ngmßovis  rt  restituo,  quae 
forma  proxime  accedit  ad  primariam  *7iQäsovec,  a  qua  Brugmanus  omnes 
huius  vocis  formas  (Stud.  IV,  155)  deduxit.  Etiam  in  fragm.  41  legam 
pro  traditis  verbis  wr«#'  itai^wv:  uisad-'  ii(ii<>wv  (confer  lac.  U-w^ü- 
dicc  kvtaxia  ap.  Hes.  —  Curt.  Etym.4  404). 


Schedae  grammaticae.  1 33 

hvphaeresi  facta  ortum  esse  videtur.  Ad  barum  vocum  radi- 
cem  pertinet  praeterea  glossa  Hesychiana,  quae  a  Schmidtio 
iniuria  crucis  signo  instructa  est,  ■/./.svoö/.u&a'  ay.ovGOf.uv 
(f&ey^ofied-a.  xlevoo/xai  enim  a  radice  xlv  non  longius  abest, 
quam  nXevoouai  a  -rckv. 

8)  De  primae  declinationis  genetivis  fem.  et 
masc.  uberius  est  agendum.  Ac  primum  quidem  formas 
affero  : 

a)   Substant.  femin.  genetivi  exeunt 

a)  mag:  legimus  in  inscr.  Pbigaliae  328  ab  ®ia?.eiag 
Megalopolis  331,  5  eveoyeoiag,  331  3Ieyay.Xeiag  et  Ovga- 
viag,  Mantineae  352g  yga/n/ttazelag ,  352h,  11  dvoiag, 
352h,  26  ol/.odouäg,  352 i,  7  öarcavag,  352 i,  8  XeiTOigyiag, 
352 i,  23  (xveiag,  352 j,  11  iöiag  et  /.leya/.oipvxlag,  ibid.  21 
oioTrjQlag,  352  a,  10  uoäg,  352  p  EicaXiag,  Evvaliag,  cO;iXo- 
öoiag,  IloooidXiag,  Fava/.ioiag,  Tegeae  340b  yäg,  ol/.iag, 
340  d  olv.iag,  341b  ccgeräg  et  evvoiag. 

ß)  in  av,  tautum  in  his  duarum  tegeaticarum  in- 
scriptionum  quinque  formis:  rüg  Cai.tLuv,  zag  loöov.av ,  rag 
loyiovlav,  340c  yav  et  ol/Jav. 

b)  Masculinorum  genetivi  exeunt 

a)  in  c:  26  exempla  exstant  in  inscr.  Megalopolis 
(331d),  Tegeae  (341d  recentior),  Mantineae   (352g,  h, 

i,   P)- 

ß\   m  av  (ex  an,  cfr.  Gelbke,  Stud.  II,  p.  37), 

primum    in    Mantineae    inscr.    352 e    E£a-/.idav    et    352p 

D.av/.idav  et  F  igt  Luv] 

dein  in  Tegeae  inscr.  his:  338b  Xgei/niuv  vs.  13,  OüJ.Lav  17, 

^A(y)iav  21,   Kulliav  19,  ^AnoV.tüviöav  16  et  27,  -av  24,  54,  55, 

-zeiav  36,  -eiviav  38,  Kolav  47,  \4).t$iüöav  25,  MeyaXiav  31, 

Iloleav  32,  roQyin7cißav  37,  ^Ayad-iav  3S,  Ev^Xiöav  23,  Qga- 

Geav  40,  -avdav  49,  Ah/.iav  53;  338  C  'Agyjav  3  et  6,  ^cüyJ.si- 

duv  34,  -at;  6,  *Aoxiav  11,  -ogav  13,  Mi'kriäduv  16,  (Daidiuidav  9, 

^AqigxÖIuv  10,  -(5ai>  20,  ^awviöav  2,  Jt'^Lav  7,   Oü.tovlöav  10, 

Nc/.ugiuv  11;  341  d  Milriadav  8;  341g  Kgariav. 


134  Baunack 

c)  Imprimis  monendum  est  in  una  eademque  Man- 
tineae  inscriptione  352p  femininorum  genetivos 
in  ctg  (Ertakiag,  *EvvaXlag,  'ÖTtXoduiag,  Tloaoiöllag,  Fava- 
-/.iGiag),  masculinorum  in  av  {Fiariav  et  ßkav/.iöav)  exire. 
Eandem  regulam  Cyprii,  quorum  dialectus  cum  arcadica 
summa  cognatione  est  coniuncta,  sequuntur  (cfr.  ^Ovaoayöoav 
at  'A&üvag,  alia  permulta  in  una  inscr.  Stud.  VII  p.  240). 
Nee  minus  Pamphyliorum  inscriptiones ,  quas  Siegis- 
mundus  traetavit  Stud.  IX  p.  91,  femininorum  et  mascu- 
linorum genetivos  distinent:  legimus  bis  /.iväg,  a.t'Ydgaf.iovav 
(fortasse  pro  [E]d-ögcci.ivav  —  C.  I.  81  Atheniensis  Evdgducov 
appellatur  — ,  uti  in  inscr.  3  eiusdem  „Studiorum"  pagiuae 
certe  (A)rp6göiaig,  Acpoodiolv  i.  e.  Atpoodioiog,  AcpoodioLov 
legendum  est).  Quibus  rebus  reputatis  concedendum  est  ha- 
bere, quo  defendat  sententiam  suam,  Leskienium,  qui  putat 
Tegeaticos  illos  quinque  genetivos  seeundum  masculinorum  ge- 
netivorum  analogiam  esse  formatos,  quam  permutationem  arti- 
culi  forma  rag  vitavit,  ita  ut  geuetivos  tag  tauiav,  rüg  eado- 
xav ,  rag  loytoviav  colligatos  legamus  (die  Declination  im 
Slavisch-Litauischen  und  Germanischen  p.  40). 

9)  Declinationis  sec.  genetivi  plerumque  in  -io, 
in  inscr.  recentioribus  in  -ov,  in  inscr.  metrica  (331a)  in 
-oio  (vaolo,  TtlovroLo)  exeunt.  Nusquam  leguntur  genetivi, 
qui  in  Cypriorum  inscr.  valde  usitati  sunt,  nasali  amplificati 
(cfr.  äoyuQcov  pro  agyigio  i.  e.  agyvgov),  ita  ut,  quamquam 
Arcadum  et  Cypriorum  dialecti  artissime  coniunetae  sunt, 
Cyprii  soli  eius  formationis  genetivo  usi  esse  videantur. 
Cum  cypricis  formis  agyvgwv,  ^raoiyoixcov  unus  prono- 
minis  demonstrativi  genetivus  arcadicus  rcovi  (in  Tegeae 
inscr.  rcovi  reo  s7ti£<xfil(o)  comparari  potest.  Eiusdem  pro- 
nominis  aecusativus  ravvi  aperte  ex  rav-d-i  factus  est. 

10)  Stirpium  in -et»  nomin ativi  et  in  -evg  (hgevg 
341,  3,  xovgevg  341c,  26,  duodo/eig  331c,  3)  et  in  -rjg  ex- 
eunt. Illud  t]  est  sine  dubio  idem  quod  in  Nr)QT)-t-Q,  no- 
minis  Nrjoevg  feminina  forma,  in  Egsx&q-t-g  (Eoex&evg) 
apparet.     Hae  formae  leguntur:  ygacprg  338a,  341  e,  /<  gijg 


Schedae  grammaticae.  135 

340d,  10,  leQtjg  338b,  1.  3ü.  34.  52  (eadem  forma  in  inscr. 
cypr.  Stud.  VII,  261).  Sine  dubio  taQtjg  ex  *iages-g  digammo 
extruso  et  productione  suppletoria  facta  ortum  est.  Pluralis 
nominativi  hi  exstant:  Wialeeg  328  a,  19  (confer  cypr.  'Eda- 
Xuseg  Stud.  VII  p.  246),  MavTivflS  340a,  34,  isQslg  352  h, 
42;  352,  17,  24. 

11)  Stirpium  masc.  in  -ea-  genetivus  triplici 
modo  formatus  est;  exit  et  in  -eog  (saepissime)  et  in  -ovg 
(bis)  et  in  -ov,  Ztoor/.QccTov  341  d,  12,  20,  Jiocpävxov  341  d,  5, 
'Eq^ioy.qLtov  341  d,  13.  —  331  d  legitur  acc.  <Di).o/.lftv.  — 
Notatu  dignus  est  nominativus  reiieveg  331b,  31  et  42  (v. 
p.  83). 

12)  Femininorum  in  co  vocati vi  cum  eisdem  formis 
dialecti  atticae  discrepant:  legimus  34-1'Aqiotcü,  345  b  Xqcotw, 
345  'AcpQoöcö,  346  KaXXixuj.  Eas  autem  formas  esse  voca- 
tivos  ex  aliis  eiusmodi  inscriptionibus  342 — 347  c  apparet. 

13)  Ex  verborum  declinatione  notatu  digna  sunt 
a)  df.iviio  328 a,  23;  353,  7;  b)  perf.  I e qit£v%e  cfr.  Curt. 
Verb.  II,  214;  c)  perf.  avä/.ei/.e  352  i,  26  —  Curt.  Verb. 
II,  211  —  sine  dubio  ab  ava-y.ei.co  (=  ävari$r]/ni)  de- 
scendens,  cuius  medium  vulgo  usurpatur,  at  „consecratum 
esse",  non  „consecrare"  significat. 


ADDENDA. 

P.  65.  De  gotica  forma  meina,  quam  ex  *ma-ja-na 
natam  puto,  compares  nominativum  plur.  veis  ex  *vaj-as 
(cfr.  scr.  vaj'-am)  ortum. 

P.  122.  Hoc  loco  de  nominibus  propriis  a  Klei-  inci- 
pientibus  egi.  Mutatio,  quam  haec  nomina  passa  sunt,  in 
fuga  quadam  sonorum  similium  posita  est  (cfr.  Fickium  in 
Kuhnii  Anual.  XXII  p.  98  seqq.j;  itaque  JaLievr\g  ex  Jauo- 
fisvrjg,  K'/.eldr/.og  ex  K'/.eivodi/.og  nata  esse  supra  dixi.  Hoc 
loco  haec  simili  modo  formata  nomiua  addo :  KXrj-vr/.og  (ap. 
Fouc.  163  b,  48;  163  c)  etKXrj-vixidag  (ibid.  168  c,  31 ;  163  d,  53) 


136  Baunack:    Schedae  grammaticae. 

ex  *  iO.tjVo-vi/.og  et  * KÄrjvo-vixiöag  (de  Kkrjvög  v.  p.  132), 
dein  TiftaxlSag  (viele  Benseleri  lexic.)  ex  Tiuo-fiiayjdag,  0i- 
kdcov  ex  Oilo-lacov  (cfr.  0ilö-?Mog).  Compluribus  formis 
nomiuum  propriorum  talibus,  quales  sunt  illae  Ja-/nevrjg, 
lü.ei-dr/.og,  in  usum  reeeptis  ac  divulgatis  facile  lingua  eo 
potuit  deduci,  ut  hie  illic  etiam  eis  formis  syllabam  detra- 
heret,  quae  molestam  illam  sonitus  syllabarum  vicinarum 
aequabilitatem  non  exhibebant.  Quare  Jrrvixog  (Mionn. 
III,  269)  ex  Jr^w-vi/.og,  ni-y.QaT^g  (Mionn.  Suppl.  VI,  266) 
ex  niOTo-xQäTrjg,  NrrxXfjg  (Fouc.  163c,  168c;  C.  I.  1277) 
ex  NrjOo-xXfjg  explicanda  esse  putaverim. 

P.  124.  Vocabulis  inscriptionum  argivarum  memorabi- 
libus,  quae  collecta  proposui,  adicio  nomen  proprium  slav- 
ör/.a  (155  a).  Quod  principalem  formam  *  ^tavodl/.a  (cfr. 
sLaodixij)  habuit,  cuius  vocales  vo  in  v  coaluerunt,  ut  inter- 
dum  etiam  ve  in  v  (cfr.  evxrjXog  ex  *  e-ve/.rjlog  i.  e.  *e-j?e- 
y.rjlog  natum,  id  quod  docent  formae  ysxaXov  t^av/ov  et 
ßixaXa'  vtoxeXi]  ap.  Hes.)  et  saepius  10  in  i  (v.  p.  49  et  121) 
et  u  in  i  (cfr.  aeol.  Igog  pro  iegög  Ahr.  I,  103)  contraeta 
videmus:  quae  mutatio  a  grammaticis  Indicis  sumprasüraria 
nominatur. 

P.  132.  Cum  graecis  formis  (Dartvü  ex  * Oaseo-vcc,  oe- 
Xrjvrj  ex  ^oeXdo-v^  explicatis  compares  latinum  vocabulum 
sermus,  quod  ex  *seres-nu-s  (cfr.  gr.  oiXag)  eodem  modo 
ortum  putaverim,  quo  aeneus  ex  *a'es-neu-s  prodiit. 


EIOIKYIAI. 


VON 

ED.  HEYDENREICH. 

FREIBERG  i.  S. 


El  o  i  y.  vi  a  t. 

Unter  den  im  Buche  .2*  der  Ilias  beschriebenen  Kunst- 
werken des  Hephaestos  befinden  sich  auch  Jungfrauenge- 
stalten. Dieselben  haben  Verstand,  Kraft  und  Stimme; 
Hephaestos  stützt  sich  auf  sie,  als  er  der  Thetis  nach  deren 
Ankunft  entgegengeht.  Diese  äf.iq>l7io?.oi  werden  .2  418 
mit  folgenden  Attributen  versehen: 

XQvoeiai,  ucofiGL  vsijvioiv  eioi/.vZca. 
Dieser  Vers,  nun   ist  grammatisch   wegen   der  sonst  in  der 
gesammten  Gräcität  unerhörten  Form  eior/.vlai  merkwürdig. 

Ueberliefert  ist  dieses  Perfect  mit  der  ersten  Silbe  si 
in  den  guten  Handschriften;  nur  vier  untergeordnete,  in  dem 
Apparate  von  La  Roche  mit  DEGH  bezeichnet,  bieten  die 
gewöhnlichste  Form  dieses  Perfectes  eor/.vlai,  ganz  offenbar 
durch  ein  Versehen  der  Abschreiber.  Belegstellen  für  die 
Form  mit  si,  welche  also  wohl  auf  alexandrinische  Gelehr- 
samkeit zurückgeht,  sind  ferner  Et.  Magn.  350,  57  eoi/.vla' 
ex  rov  eor/.coQ  lot/.öxog,  xb  d-r]Xv/.bv  loiv.vla'  v.ai  Ttleovaa/iKÖ 
xov  t  'Duccdog  2  uofjOi  vertvtoiv  eior/.iiai.  Ferner  ebenso 
Schol.  Theoer.  1,  36  xb  j.dvxoi  vorjaecüg  Iotl  xb  öh  bgaoecog. 
advvaxov  yäg  b(.wXoyov(.iivtog  ev  yQ&(fft  /.IvrjOiv  eivai  Uoxi- 
'/.ijv  aXXa  xtov  yXvftxcov  ei/.6viüv  xax<xlXr]Xoi  rtoav  xolg  ?.e).sy- 
/.isvoig'  xccvxcc  y.ad-y  vrc&QfioXrtv  "O/urjQog  eXeyev  a'/^d-ioxeQOV 
Xoiaeiai  -ojfjOi  veäviaiv  (sie!)  sioizvlai. 

Dagegen  bringen  uns  die  Scholien  bei  Boeckh  II  p.  173 
zu  den  Worten  Pindars  „  tgya  de  Zwoiaiv  IqtcÖvxeqol  &  buola " 


1 40  Heydenreich 

Ol.  VII  95    folgende   Anmerkung:    ccllioq'    agyct    öl    uooloi 
7CCtQCC   tÖ  cOf.u]Qi/.dv 

Xgvoeia  £tofjGi  verjvioiv  egy'  ei'/.vla. 

Woher  diese  sehr  abweichende  Lesart  stammt,  und  ob 
sie  überhaupt  auf  irgend  eine  alexandrinische  Autorität 
zurückgeht,  lässt  sich  bei  dem  jetzigen  Zustande  unserer 
Pindarscholien  absolut  nicht  ausmachen.  Denn  auch  lilliog 
beweist  nicht  einmal  sicher,  dass  wir  mit  der  ganzen  Be- 
merkung auf  einen  anderen  Gewährsmann  zurückgewiesen 
werden,  als  mit  der  nächstvorhergehenden.  Vgl.  Lehrs 
Pindarscholien  Seite  17.  37. 

Die  Form  eiorKvlai  nun  findet  sich  in  allen  Ausgaben, 
die  man  jetzt  irgend  mit  Grund  in  die  Hand  nehmen  kaun, 
und  ist  unter  den  Herausgebern  noch  besonders  anerkannt 
z.  B.  von  La  Roche  und  zuletzt  von  Franke.  Auch  die 
Grammatiker  haben  sie  als  echt  registrirt,  so  Thiersch, 
Krüger,  Buttmann;  aber  auch  noch  im  Verbum  von  Curtius 
II  193  heisst  es  ausdrücklich:  „das  Femininum  zu  ehwg 
neben  dem  vereinzelten  elo  i/.viai  2  418  nur  el- 
xvicc. " 

Trotz  dieser  Billigung  der  Form  mit  el  halte  ich  die- 
selbe doch  für  falsch  und  glaube,  dass  die  einzig  richtige 
und  in  den  Text  einzusetzende  Form  rjoixvlai  ist. 

Nur  I.  Bekker  hat  Hom.  Bl.  I  136  f.  vorübergehend 
die  Möglichkeit  dieser  Form  erkannt,  ist  aber  später  von 
ihr  wieder  zurückgekommen.     Bekker  sagt  hier  nemlich: 

„Häufiger  als  %oi/.a  ist  ^esoixa,  auch  mit  langer  erster 
silbe.  ob  diese  Verlängerung  durch  si  oder  /;  auszudrücken 
sei,  hätte  sich  noch  ermitteln  lassen,  als  die  uran- 
fängliche schrift  in  das  Ionische  aiphabet  umgesetzt  wurde: 
aber  damals  dachte  wohl  niemand  daran,  dass  es  nutzen 
und  werth  haben  könne,  die  töne  in  ihrer  ursprünidichkeit 
zu  bewahren,  sondern  allein  um  Verständlichkeit  bemüht 
folgte  jeder  seiner  gewohnheit  oder,  wo  die  ausgieng,  seinem 
bedünken.    jetzt  scheinen  die  handschriften  nur  den  Diph- 


Eioixvlai.  141 

thoiig  zu  bieten :  für  rj  spricht  das  der  Odyssee  eigene  r^iy.ro, 

vielleicht  auch  fr-£idrtg ,   dass  in  %oiy.<x  der  Vorschlag 

geblieben  ist,  nachdem  das  Digamma,  wofür  und  wodurch 
derselbe  herangezogen  worden,  längst  verschollen,  darf  nicht 
mehr  befremden,  als  dass  im  französischen  das  dem  unreinen 
s  vorgeschlagene  e  in  den  meisten  fällen  das  s  selbst  über- 
lebt hat,  e>u,  epi,  etat." 

Der  ganze  Zusammenhang,  in  dem  bei  Bekker  diese 
Worte  stehen,  ist  natürlich  unrichtig.  Denn  das  e  von  £»i/.a 
ist  weder  ein  Vorschlag,  wie  Bekker  glaubt,  noch  Augment, 
wofür  es  Thiersch  hält,  welcher  über  elor/.vlai  als  über 
eine  „Dehnung  des  Augmentes"  spricht  Griech.  Gramm,  vorz. 
des  Hom.  Dial.  3.  Aufl.  S.  253,  sondern  Reduplicationssilbe. 
Auch  bedarf  die  handschriftliche  Notiz,  welche  Bekker  ein- 
flicht, nach  obigem  der  Berichtigung.  Aber  auch  das  muss 
ich  entschieden  bekämpfen,  dass  es  Bekker  offenbar  für  un- 
möglich hält,  das  eben  deshalb  so  sehr  bedauerte  Versäumnis 
der  alten  Umschreiber  nachzuholen  und  über  „die  Ursprüng- 
lichkeit des  Tones"  der  ersten  Silbe  von  ior/.vlai  zu  ur- 
theilen.  Und  auch  das  glaube  ich  beweisen  zu  können, 
dass  Bekker,  indem  er  später  in  seiner  Ausgabe  die  un- 
glaubliche Form  ßsi.-oiy.vlat  schrieb,  sich  also  für  ei  ent- 
schied, eine  falsche  Wahl  traf. 

Es  sind  nemlich  alle  nur  denkbaren  Erklärungen  jenes 
et  aufgestellt  worden;  die  Falschheit  aber  von  ihnen  alleu, 
also  damit  die  Unnahbarkeit  des  überlieferten  Perfects  et- 
or/.a  lässt  sich  aus  inneren  sprachlichen  Gründen  darthun. 

Wenn  zunächst  Krüger  Dial.  2.  3.  2  d  behauptet,  e  sei 
zu  ei  in  eior/.vlai  II.  2  418  gedehnt,  weil  „das  Metrum  dazu 
drängt",  so  sollte  man  eine  derartige  unwissenschaftliche 
Pseudoerklärung  doch  am  wenigsten  da  aufstellen,  wo  die 
regelrechte  Stell  Vertreterin  eomvlai  die  Verwendbarkeit  im 
Hexameter  nicht  einmal  ausschliesst. 

Eine  sprachliche  Erklärung  des  Perfectes  si'oixa  ver- 
suchte aber  meines  Wissens  zuerst  Buttmann  Lexil.  II  83, 
nachdem  schon  Thiersch  Gr.  Gr.  vorz.  des  Hom.  Dial.  §  166 


142  Heydenreich 

No.  8a  zu  eior/.vlai  die  Formen  deidexr'  'A%ih~(x  II.  /  224 
deidexarca  Od.  >;  72  deidia  II.  Ä  93  gestellt  hatte.  Während 
aber  Thiersch  das  eu  von  siotxvlai  als  Augment  von  den 
drei  übrigen  trennt,  welche  er  als  reduplicirt  betrachtete, 
glaubte  Buttmann  eine  völlige  Parallele  zwischen  deldoiy.a 
und  eioina  ziehen  zu  können.  Vergleicht  man  aber  mit 
dieser  Stelle  des  Lexilogus  Buttmanns  Ausf.  Gr.  Sprchl.2 
144  f.  (unter  der/.rvui  und  ösloai),  so  ergiebt  sich,  dass 
sich  Buttmann  die  Fälle  dieses  ei  sämmtlich  so  erklärt:  die 
Stammsilbe  habe  schon  dieses  ei  gehabt,  wie  man  dies  er- 
kenne aus  deloai,  deix.vv[u,  dv.io,  und  hiervon  aus  sei  der 
Diphthong  in  die  Reduplicationssilbe  übertragen ,  also  so 
entstehe  ösidia,  deidzyarea,  doiv.a.  Buttmann  sagt  aus- 
drücklich: „die  Reduplicationssilbe  dsi  findet  nur  deshalb 
statt,  weil  Sei  auch  die  Stammsilbe  ist  wie  in  deioai." 
Allein  ein  solches  Beispiel  von  „Formübertragung"  aus  der 
Stammsilbe  in  die  Reduplication  ist  sonst  nicht  vorhanden.*) 
Und  insbesondere  jene  beiden  zur  Vergleichung  beigebrachten 
Perfecta  aus  der  Wurzel  öi  und  der/,  erklären  sich  anders. 
Buttmann  selbst  schon  hat  den  Anfang  zu  der  richtigen  Er- 
kenntniss  gemacht.  Denn  während  er  noch  Sprchl.2  S.  145 
sagt:  „Die  Ursache  von  deldor/.a  liegt  darin,  dass  die  Stamm- 
silbe diesen  Diphthong  hat",  giebt  er  in  der  Anmerkung  zu 
diesen  Worten  folgende  Erklärung:  „Wenn  wir  aber  die 
eben  berührte  Eigenthümlichkeit  dieses  Verbi  erwägen,  wo- 
nach das  6  in  demselben  ursprl.  dir  galt,  so  war  auch  in 
didoixa,  öidia  in  Homers  Mund  die  erste  Silbe  durch  Posi- 
tion (dir)  lang.  Nach  Verschwinden  des  Digamma  leistete 
nun  die  Silbe  öei  in  diesen  Formen  denselben  Dienst,  den 
die  Verdoppelung  von  eddeios  leistete."  Hier  wird  also  die 
Ersatzdehnung  zur  Erklärung  von  delöoixa  herangezogen, 
dabei  aber  detdexarai  und  elor/.a  unberücksichtigt  gelassen. 
Was  dies  von  Buttmann  postulirte  .=■  der  Wurzel  di  an- 


*)  Vgl.  Fritzsche  de  redupl.  Gr.  Stud.  VI,  Brugnian  ü.  gebr.  Redpl. 
Stud.  VII  und  Kühner  Gr.  Gr.  P  §§  200—205. 


Eloixvlca.  143 

betrifft,  so  ist  es  durch  die  von  Deffner  mitgeth eilte  und  von 
Curtius  Stud.  VIII  465  veröffentlichte  Korinthische  Inschrift, 
auf  welcher  AFENIA  d.  h.  der  Eigenname  Jssiviag  erhalten 
ist,  vollkommen  sicher  gestellt  und  daher  auch  die  abwei- 
chende Darstellung  der  Grdz.  der  Etym.4  645  ff.  von  Curtius 
selbst  aufgegeben.  Aber  hiermit  ist  für  eior/.a  deswegen 
nichts  bewiesen,  weil  sich  für  die  Wurzel  dieses  Verbums  ein 
Anlaut,  bestehend  aus  Consonant  und  Halbvocal,  schlechter- 
dings nicht  annehmen  lässt. 

Freilich  für  öeiöeyataL  würde  die  Ersatzdehnung  keinen 
Aufschluss  gewähren,  da  die  Wurzel  der/,  kein  ß  hat.  Hier 
haben  wir  vielmehr  ein  Beispiel  von  Epenthese  vor  uns; 
indem  das  i  vor  dem  zweiten  8  seine  Entstehung  einem 
hinter  dem  ö  entstandenen  (vgl.  Curtius  Grdz.4  643  ff.)  und 
dann  verklungenen  j  verdankte.  Aber  auch  die  Erklärung 
mit  Epenthese  ist  auf  das  überlieferte  tior/.a  absolut  unan- 
wendbar. Der  Stamm  dieses  Verbums  ist  =iv.  vgl.  Curtius 
Verbum  a.  a.  0.  II  132  Grdz.4  648.  Wohl  aber  hat  zwar 
d  zuweilen,  den  griechischen  Lautgesetzen  gemäss,  die  Kraft, 
ein  parasitisches  j  aus  sich  heraus  zu  erzeugen,  f  aber 
niemals. 

Eine  Parallele  zwischen  deideyarca  und  eior/.a  liesse 
sich  also  nur  dann  ziehen,  wenn  wir  in  dem  ei  dieser  beiden 
Formen  eine  Intensivform  erblicken  und  Bildungen  wie  öai- 
ödXXco  heranziehen  dürften.  Allein  eine  Intensivreduplication 
ei  im  Perfect  giebt  es  überhaupt  absolut  nicht,  ja  nicht  ein- 
mal eine  solche  im  Präsens.  Vielmehr  ergeben  die  fleissigen, 
auch  durch  Curtius  Verbum  II  389  f.  nicht  vermehrten  Samm- 
lungen von  Fritzsche  Studien  VI  307  ff.,  dass  die  Intensiva 
in  der  Verbal-  und  Nominalbildung  blos  ai  und  ot  der 
Reduplicationssilbe  erweisen.  In  Anbetracht  dieses  gänz- 
lichen Fehlens  eines  intensiven  ei  unterschreibe  ich  durch- 
aus, was  Fritzsche  sagt  Stud.  VI  p.  301 :  „neve  sit  qui  putet 
öeiöia/.otiai  ex  öedioxonai,  ea  i  vocali  inserta  nasci  po- 
tuisse  quam  praebent  öaiöalog,  /naiiiaw.  Nam  quam  mire 
lingua  egisset,  si  e  vocalem  ad  perfecti  ritum  attenuatam 


144  Heydenreich 

rursus  auxisset  gravissimo  in  universa  duplicatione  aug- 
mento. u 

Man  könnte  ferner  auf  den  Gedanken  kommen,  eior/.a 
mit  Perfecten  wie  eikrjqxx,  welche  die  Reduplicationssilbe  ei 
haben,  auf  eine  Linie  zu  stellen.  Allein  bei  genauerer  Be- 
trachtung erweist  sich  auch  diese  Erklärung  als  falsch.  Die 
einschlagenden  Formen  hat  vollständig  Curtius  Verbum  II 
p.  130  ff.  zusammengestellt  und  besprochen.  Er  findet,  ge- 
wiss mit  Recht,  den  Schlüssel  zu  all  diesen  Perfecten  in  der 
Metathesis;  d.  h.  es  entstand  eil^cpa  aus  *).iir}cpa  durch  die 
Zwischenform  *%).ht(fa  mit  Ersatzdehnung.  Diese  Erklärung 
nun  ist  deshalb  für  eiotxa  nicht  zulässig,  weil  die  Ersatz- 
dehnung für  e  vor  *  nie  ei,  sondern  stets  /;  ist,  also  aus 
*„-6.-or/.a,  *iß=or/.a  nur  fjoixa  werden  konnte.  Denn  die 
wenigen  Ausnahmen  von  Ersatzdehnung  ei  für  e  vor  ß  sind 
nur  scheinbar,  in  Wirklichkeit  herrscht  die  Ersatzdehnung 
rj  für  £  vor  ß  ausnahmslos  und  unbedingt.  Zu  diesen  schein- 
baren Ausnahmen  gehörte  eiQrjvrj ,  wenn  es  aus  *ej?Qrjvri 
entstanden  wäre.  Aber  auch  die  Richtigkeit  dieser  Etymo- 
logie, welche  mir  keineswegs  sicher  scheint,  zugegeben, 
würde  ei  hier  nicht  zum  Ersatz  für  .-,  sondern  für  das  erste 
q  der  assimilirten  Form  *loQrjr>j  stehen.  Ebenso  entstand 
nach  Curtius  Verbum  II  133  euo&a  nicht  durch  Ersatz  für 
ausgefallenes  .-,  sondern  aus  *lo.-oxha  der  Art,  dass  der 
Ausfall  des  o  das  e  zu  et,  und  der  des  .*-  das  o  zu  co  dehnte. 
Schliesslich  bliebe  noch  etQrjxa  aus  '■:l-uii/.a  vgl.  Curtius 
Verb.  II  128;  aber  auch  hier  ist  *tQQii/.a  die  Durchgangs- 
stufe und  der  Diphthong  Ersatz  für  das  geschwundene  q, 
wie  dies  richtig  ausführt  Anatole  Bailly,  de  la  diphthongue 
ti  substituee  au  redoublement,  memoires  de  la  soc.  de  lingui- 
stique  I  p.  350  in  einer  Abhandlung,  welche  unser  Perfect 
e'ioi/.a  gänzlich  unberücksichtigt  lässt. 

Auch  Kühner  Gr.  V-  S.   138  Anm.  4  u.  S.  509  Anm.  5 

ist   es  nicht  gelungen    e'iouta  zu  erklären.     An  der  zweiten 

Stelle  vergleicht  er  uoi/.a  mit  nXelai,  sehr  unglücklich,  da 

i/.;io>  aus  *JtXsjfjo)  entstanden  vgl.  Curtius  Verb.  I  299.     Au 


EloixvTai  145 

der  anderen  Stelle  reibt  er  es  in  eine  Gruppe  von  Wörtern 
ein,  bei  denen  nacb  seiner  Meinung  „die  Dehnung-  des 
kurzen  Vokals  als  Ersatz  eines  ß  oder  j  anzusehen"  ist. 
Aber  unter  diesen  beigebrachten  Formen  ist  i,  abgesehen 
von  den  schon  besprochenen  der  "Wurzel  di  fürchten,  ent- 
weder nominalbildendes  Suffix  wie  in  doioi  (Grdz.4  559), 
velog  (Brugman  Stud.  IV  139),  alola  (Grdz.4  562)  etc.,  oder 
es  ist  für  ei  :  t]  zu  schreiben,  wie  in  leiovot,  vgl.  Brugman 
Stud.  IV  137  ff.  164  ff. 

Ferner  könnte  man  auf  den  Gedanken  kommen,  das  i 
der  Reduplicationssilbe  von  eior/.vica  direct  aus  ß  entstehen 
zu  lassen.  Diese  Erklärung  begegnet  bei  Benfey  Griech.  Wzl- 
lex.  I  234  und  unter  den  Herausgebern  Homers  bei  La  Roche 
sowohl  in  der  ersten  Hälfte  der  adnot.  crit.  der  lateini- 
schen Ausgabe,  als  in  der  Note  der  deutschen  Ausgabe  zu 
■5"  418.  Während  aber  Benfey  kein  Beispiel  dieses  Ueber- 
ganges  anführt,  nenut  La  Roche  die  folgenden:  (flieg  i  425,. 
nach  La  Roche  aus  *  o=ieg,  in  Wahrheit  aber  mit  Epenthese 
des  i  über  das  vorausgehende  Digamma,  vgl.  Hartel  Hom. 
Stud.  I2  S.  106;  ferner  coibv,  wo  das  argivische  toßeov  die 
Ansicht  von  La  Roche  schlagend  widerlegt,  vgl.  Curtius 
Grdz.4  563;  ferner  bloibg,  nach  La  Roche  aus  *olo.-bg, 
das  vielmehr  mit  dem  Suffix  ja  gebildet  ist,  also  auf  die 
Grundform  ol-ßo-jo  zurückgeht,  vgl.  Grdz.4  562.  Schliess- 
lich bleibt  nur  olerrjg  B  765,  nach  La  Roche  aus  *o^«r^g 
mit  vocalisirtem  Digamma,  eine  Form,  welche  allerdings  auf- 
fällig ist,  aber  doch  wohl  mit  Curtius  als  durch  eine  blosse 
poetische  Licenz  der  homerischen  Sängerschulen  entstanden 
anzusehen  ist.  Vgl.  Grdz.4  564.  Nachdem  hiermit  die  von 
La  Roche  gegebene  Begründung  seiner  Erklärung  als  ver- 
unglückt nachgewiesen,  könnte  man  sich  versucht  fühlen, 
zu  ihrer  weiteren  Aufrechterhaltung  sich  auf  Christ  Lautlehre 
S.  193  ff.  zu  berufen.  Christ  nimmt  da  nemlich  an,  dass  „=■  in 
ausgedehntem  Maasse  sich  zu  i  vocalisire.  Allein  bei  dieser 
viel  erörterten  Streitfrage  gestehe  ich,  dass  ich  vollständig  die 
Darlegung  von  Curtius  Grdz.4  562  ff.  unterschreibe,  welcher 

Curtius  u.  Brugmax,  Studien  X.  10 


1 46  Heydenreich 

zu  dem  Eesultate  gelaugt,  dass,  wie  aucli  Ebel  urtbeilt  Jahns 
Jahrb.  83  S.  84,  ein  phonetischer  Uebergang  von  *  in  i  nicht 
nachweisbar  ist. 

Schliesslich  ist  noch  die  Erklärung  vou  Bruginan  Stud. 
IV  179  zu  erwähnen,  welcher,  in  Anschluss  an  die  von  Curtius 
Grdz.3609ff.  gegebene  Herleitung  von  tor/.a  aus  einer  Wurzel 
ji/.,  doi/.a.  erklärte  als  aus  *jejor/.a  entstanden  mit  vocali- 
sirtem  wurzelhaftem  j.  Leider  ist  auch  diese  an  sich  an- 
sprechende Erklärung  unhaltbar,  da  Curtius  Grdz.4  648  (vgl. 
Verbum  II  132j  diese  Ansicht,  die  er  schon  früher  mit  Zurück- 
haltung ausgesprochen,  mit  Recht  zurückgenommen  hat. 

Damit  aber  sind  alle  denkbar  möglichen  Erklärungen 
des  überlieferten  Perfectes  s'ioixa  als  unhaltbar  und  diese 
Form  selbst  nicht  nur  als  „des  jüngeren  Ursprungs  sehr 
verdächtig",  wie  sie  Aureus  nennt  (Rhein.  Mus.  1843  S.  178), 
sondern  geradezu  als  unmöglich  nachgewiesen.  Ohne  irgend 
*  ein  Argument  beizufügen,  bemerkte  schon  Leo  Mej-er  Vergl. 
Gr.  II  S.  222:  „sehr  auffallend  und  wohl  nur  durch  ein  altes 
Versehen  steht  Ilias  18,  418  statt  der  letztgenannten  Form 
(nemlich  fejoixcog)  in  den  Ausgaben  eiomvla";  und  ebenso 
bemerkt  ohne  Begründung  Hartel  Hom.  Stud.  III  S.  29: 
„Das  so  befremdende  et  in  eloixvlai  2  418  kann  nur  eine 
Schlimmbesserung  der  prosodisch  nicht  mehr  erkannten  Form 
/eßoixvlai  sein,  in  welcher  das  zweite  Digamma  mit  vor- 
ausgehendem Vocal  eine  Länge  bildet." 

Es  fragt  sich  nunmehr,  was  denn  für  die  falsche  Ueber- 
lieferung  der  Alexandriner  einzusetzen  ist,  und  da  bieten  sich 
drei  Formen:   eoixvleu,  eror/.vlai,  rjoixvZcu. 

Da  die  Reduplicationssilbe  in  der  Arsis  steht,  so  könnte 
man  vermuthen,  dass  Digamma  dieselbe  hier  lang  mache; 
so  La  Roche  in  der  zweiten  Hälfte  der  adnot.  crit.  zu  2  418 
der  lateinischen  Ausgabe.  Dies  könnte  man  um  so  eher, 
als  nach  Hartel  Hom.  Stud.  a.  a.  0.  I  9.  24  vor  //,  q,  /..  j  . 
f,  d,  a  überhaupt  an  681,  nach  Abzug  der  Wiederholungen 
an  350  Stellen   ein   kurzer  auslautender  Vocal    des   voraus- 


Eloixvlai.  147 

gehenden  Wortes  gedehnt  wird,  und  dass  insbesondere  unter 
den  575  derartigen  Verlängerungen  vor  l,  /.i,  v,  q  340  ety- 
mologisch nicht  zu  begründende  Fälle  sich  finden.  Aber,  wie 
schon  Hartel  selbst  Hom.  Stud.  I2  23  sehr  richtig  bemerkt, 
wenn  auch  .-  eine  mit  tönender  Stimme  gesprochene  Media 
und  deshalb  die  Annahme,  dass  es  verlängerungsfähig  sei, 
nicht  unmöglich  ist,  so  ist  es  doch  von  vorn  herein  nicht  wahr- 
scheinlich, gerade  dem  seiner  AuflösuDg  entgegengehenden 
Digamma  diese  Kraft  anzumuthen.  Und  in  Wahrheit  gestaltet 
sich  die  Sachlage  bei  s  anders  als  bei  ?.,  fi,  v,  q  und  selbst 
anders,  als  man  nach  Hartel  I2  22  f.  erwarten  könnte.  Hartel 
selbst  giebt  eine  Statistik  sämmtlicher  Verlängerungen  vor  .=- 
Hom.  Stud.  I2  S.  8,  wo  aber  T  35  und  &  329  fehlen,  E  443 
falsch  für  E  343  steht,  £  89  zu  streichen  ist  und  wo  die 
Bezeichnungen  der  Gleichheit  nicht  immer  zutreffen.  Eine 
genauere  Betrachtung  aller  Fälle,  wo  es  sich  um  Verlän- 
gerung des  vocalischen  kurzen  Auslautes  des  vorausgehenden 
Wortes  handelt,  ergiebt  aber,  dass  in  allen  ein  innerer  oder 
äusserer  Grund  hinzukommt,  welcher  die  Verlängerung  vor 
ß  erklärt  und  somit  die  Verläugerungskraft  des  blossen  ?  als 
unerweislich  darstellt.  Was  zunächst  die  inneren  Gründe 
anbetrifft,  so  sind  sie: 

1)  Ehemalige  Länge  des  Auslautes,  so  o/neQÖa/.ea  Idyiov 
0  321,  T  41,  Y  285.  382.  443,  x  81;  hierzu  gehört  wohl 
auch  f.Uyä  vor  icryiov,  läyovoa,  layorreg,  das  vier  Mal  {J  506, 
P  317,  ^"160,  E  343)  noch  dazu  in  der  Cäsur  steht  und 
nur  3  Mal  ausserhalb  derselben  (="421,  P213,  x  323),  ferner 
gehört  hierher  lang  erscheinendes  de,  das  doch  wohl  di)  ist, 
so  II  373,  ö  454;  ferner  die  Dative  3Aqt£(.uö'i  und  avÖQ~i  an 
3  Stellen,  welche  sich  einer  grösseren  Anzahl  solcher  Dative 
anreihen,  die  von  Hartel  Hom.  Stud.  I2  S.  57  zusammenge- 
stellt sind.  Ferner  gehören  hierher  wohl  auch  noch  cioä 
iQ^av  |  411  und  anoi.ircu)v  T  35,  sowie  (XTcötqotit  ©  329, 
wo  man  vor  Wolf  anal  schrieb.  Da  die  Etymologie  der 
letzten  Form  (vgl.  Grdz.4  348)  zweifelhaft  ist,  gehört  dieselbe 
vielleicht  ausserdem   noch  zum   zweiten  gleich   noch  näher 

10* 


148  Heydeureich 

zu  charakterisirenden  Falle.  Die  Summe  dieser  zur  ersten 
Gruppe  gehörenden  Stellen  beträgt  21. 

2)  Ehemalige  Doppelconsonanz  im  Anlaut  des  folgenden 
Wortes.  Hierher  gehören  <fü.1  s/.ugs  r  172,  und  27  Verse 
mit  Formen  des  Pronomens  der  3.  Person,  vgl.  Hartel  Stud. 
I2  22.  Also  Summa  der  Stellen:  2S.  Es  bleiben  noch  9  Stellen 
übrig  und  diese  stehen  sämmtlich  in  der  Cäsur:  M  141,  0  396, 
JT  366;  o  275,  w  491,  E  576,  v  213,  x  246,  J  456. 

Ich  glaube  daher,  dass  aus  etymologischen  Gründen  und 
aus  der  Cäsur  alle  Fälle  scheinbarer  Dehnung  eines  ursprüng- 
lich kurzen  auslautenden  Vocals  vor  .f  zu  erklären  sind,  j= 
aber  diese  Kraft  zu  dehnen  nicht  besitzt;  und  ich  befinde 
mich  damit  im  Gegensatz  zu  Hartel,  welcher  Hom.  Stud.  I2  23 
sich  zu  der  Annahme  gezwungen  sieht,  dass  sich  in  gewissen, 
von  ihm  nicht  näher  verzeichneten,  sonst  nach  seiner  Mei- 
nung unerklärbaren  Fällen  f  zu  v  vocalisirt  habe,  eine  An- 
nahme, welche,  worauf  ich  weiter  unten  zu  sprechen  komme, 
auch  aus  epigraphischen  Gründen  unhaltbar  ist. 

Ist  meine  Ansicht  aber  richtig,  so  folgt  daraus  auch  die 
Falschheit  der  Meinung  von  La  Roche,  dass  ^  418  soixvlai 
stehen  könnte,  denn  ein  Grund,  etwa  aus  den  Cäsurverhält- 
nissen  genommen,  für  eine  Verlängerung  des  anlautenden  e 
ist  nicht  vorhanden. 

Die  zweite  Form,  welche  sich  für  das  überlieferte  sioi- 
Kviai  darbietet,  ist  evortvicu,  das  sich  evads  vergleichen 
würde.  So  vermuthungsweise  Düntzer  in  der  Anmerkung 
seiner  Ausgabe  zur  Stelle,  und  auch  Hartel  neigt  offenbar 
stillschweigend  zu  dieser  Annahme,  vgl.  Hom.  Stud.  III  29. 
Allein  diese  Schreibung  würde  eine  Conjectur  sein,  aber 
nicht  eine  Berichtigung  eines  Irrthums  der  Umschreiber  ins 
neue  Euklideische  Alphabet.  Zur  Conjecturalkritik  dürfen 
wir  aber  doch  erst  dann  greifen,  wenn  alle  unsere  anderen 
Hülfsmittel  erschöpft  sind. 

Hartel  freilich  meint  (vgl.  Hom.  Stud.  III  55),  dass  im 
altattischen  Alphabet  das  vocalisirtc  Digamma  durch  ß  be- 
zeichnet wurde,   indem  man  es  nicht  für  nöthig  hielt,  viel- 


Eloixviat.  1 49 

leicht  auch  nicht  für  phonetisch  richtig,  v  zu  setzen.  Ich 
kann  mich  aber  von  der  Richtigkeit  dieser  Annahme  durch- 
aus nicht  überzeugen,  und  zwar  aus  drei  Gründen. 

Erstens  kommen  von  den  Fällen,  wo  v  aus  s  vocalisirt 
ist  und  die  Curtius  Grdz.4  550  ff.  zusammengestellt  hat,  auf 
die  homerische  Sprache  nach  dem  index  von  Seber  470 
Stellen  von  14  Stämmen,  nemlich 

(alolai)  svXai   ....         1   Mal  (X  509) 

eiXvto 13     „ 

aviayioi 1     „       (N  41) 

y.alavQOip 1     „      (*F  845 

ra?MiQLVog 4     „ 

TavavsTodeg 1     „      (i  464) 

ravQog,  zaiQelog  ...      24     „ 

ä(.iavQog 2     „ 

evade 3     „ 

evXrjQa I     „      (W  481) 

vbvqov 1     „      {J  151) 

äoovQcc 47     „ 

yovva  und  Sippe  .     .     .132     „ 
dovQa  und  Sippe  .     .     .    239     „ 

Summa  470  Stellen. 
Bei  all  diesen  470  Stellen  aber  hat  niemals  ein  Ab- 
schreiber sich  versehen,  und  doch  waren  seltene  "Worte  genug 
dabei;  sondern  stets  ist  v  richtig  durch  das  neue  Alphabet 
in  unsere  Handschriften  gekommen  und  richtig  in  diesen 
überliefert  worden,  wovon  sich  jeder  an  der  Hand  des  Seber 
durch  Nachschlagen  überzeugen  kann.  Es  ist  daher  von 
vorn  herein  ganz  unwahrscheinlich,  dass  das  voreuklideische 
Alphabet  hier  durch  seine  Schreibung  Anlass  zu  Missdeu- 
tungen gab.  Wohl  aber  hat  es  durch  die  Gleichheit  des 
Zeichens  E  für  /;  und  ei  zahlreiche  falsche  Umschriften  her- 
vorgerufen. Wäre  aber  nach  Hartel  vocalisirtes  v  =  ß  d.  h. 
also  vielleicht  gar  nicht  geschrieben  worden,  so  müssten  wir 
doch  Spuren  von  ähnlichen  Irrthümern,  also  etwa  ein  an 
falscher  Stelle  vorhandenes  v  auftreiben  können. 


150  Heydenreich 

Zweitens  aber  findet  sich  wirklich  in  den  neuen  von  Kirch- 
hoff edirten  altattischen  Inschriften  an  unzähligen  Stellen  aus 
.f  vocalisirtes  v  =  Y  geschrieben,  nemlich  in  OY  —  ov  aus 
6f,  vgl.  Cauer  Stud.  VIII  258. 

Was  dann  drittens  Prise.  I  §  21  betrifft,  so  ist  dieser  Para- 
graph für  Hartel  ebenfalls  unbeweisend.  Denn  wir  kommen 
bei  demselben  aus  einem  Irrthum  nicht  heraus.  Hat  sich  aber 
nicht  Priscian  selbst  geirrt,  so  kann,  wie  dies  trefflich  Clemm 
Stud.  IX  448  ausführt,  das  Zeichen  ?  nur  nachträglich  in 
den  Text  gerathen  sein;  dies  ist  aber  um  so  weniger  ver- 
wunderlich, als  Priscian  oder  dessen  Abschreiber  hier  noch 
einen  besonderen  Grund  hatten,  in  jenem  Verse  des  21.  § 
f  statt  v  zu  setzen,  wie  dies  Clemm  am  genannten  Orte 
darlegt. 

Wenn  aber  Hartel  gegen  die  auch  für  meine  Auffassung 
des  überlieferten  swixa  Richtung  gebenden  Ausführungen  von 
Curtius  Grdz.4  389,  welcher  e  vor  ß  mit  Ersatzdehnung  zu 
r]  werden  lässt  in  Fällen  wie  zoxrjeg  aus  roAeßeg,  bemerkt, 
man  verkenne  mit  dieser  Auffassung  „die  Natur  dieser  mo- 
mentanen Gebilde,  die  wohl  ihrerseits  Licht  auf  die  Ent- 
stehungsart jener  festen  Längen  werfen,  aber  von  ihnen 
keines  empfangen",  so  kann  ich  in  Bildungen  wie  ijeldi] 
(vgl.  Hartel  Hom.  St.  III  29)  durchaus  keine  „momentanen 
Gebilde",  keine  —  wie  Hartel  H.  St.  III  31  sagt  —  „Formen 
für  das  augenblickliche  Bedürfniss"  des  Verses  erkennen; 
sondern  wirklich  gebrauchte,  auch  sprachlich  wohl  zu  be- 
gründende Formen.  Und  wenn  man  von  momentanen  Ge- 
bilden für  augenblickliches  Versbedürfniss  redet,  heisst  das 
nicht,  auf  die  alte  Lehre  dichterischer  Freiheit  metri  gratia 
zurückgreifen,  von  der  wir  uns,  soweit  irgend  möglich,  fern 
zu  halten  haben? 

Von  den  drei  Formen,  welche  für  sloixviai  II.  2"  418 
einsetzbar  sind,  bleibt  nach  dem  bisher  Erörterten  nur  noch 
rjowa  übrig,  also  die  Form,  an  deren  Möglichkeit  Becker 
Hom.  Bl.  I  13G  f.  vorübergehend  dachte,  die  er  aber  selbst 
später  wieder  aufgab.    Und  dies  ist  die  Form,  welche  nach 


Eiotxviat.  151 

meiner  eigenen  Ansicht  in  jener  Homerstelle  zu  schreiben 
ist.  Denn  sie  ist  sprachlich  vollständig  normal  gebildet  aus 
* .-£-oc/.a  mit  der  Ersatzdehnung  /,  vor  .-,  welche  seit  Brug- 
mans  Abhandlung  (Stud.  IV)  als  feste  Regel  erkannt  worden 
ist.     Es  ist  also  -  418  so  zu  schreiben: 

XQvaeiai  tico^ai  vertviaiv  rto  i/.vla  i. 

War  der  Gang  der  bisherigen  Untersuchung  der,  dass 
ich  die  Unmöglichkeit  sämmtlicher  anderen  Erklärungen 
darthat,  so  will  ich  die  meine  nun  durch  positive  Begrün- 
dung noch  sicherer  stellen. 

Da  ist  zunächst  die  Form  ijixro  neben  er/.ro  *P  107  zu 
erwähnen  v  31:  öeuag  d'  rr/.zo  yvvar/.i  und  in  derselben 
Formel  (5  796,  v  288,  n  157  (vgl.  Curtius  Verbum  II  132), 
wichtig  als  ein  Beispiel  der  homerischen  Sprache  selbst, 
welches  uns  ein  durch  Ersatzdehnung  aus  derselben  "Wurzel 
-iv.  hervorgehendes  t]  zeigt,  vgl.  Brugman  Stud.  IV  179. 
Diese  Form  aber  zu  verdächtigen,  liegt  nicht  der  allermin- 
deste  Grund  vor:  Wir  haben  weder  mit  Heyne  öeuag  de 
ji-L/.xo  noch  mit  Nauck  melanges  Greco-Romains  III  228 
diiiug  (T  l.-i.-c/.To  durch  Conjectur  in  den  Text  hineinzu- 
tragen. Denn  daraus,  dass  *eMßiwto  die  ursprüngliche 
Form  ist,  folgt  durchaus  nicht,  wie  Nauck  meint,  „sie  in 
der  homerischen  Poesie  für  allein  berechtigt"  oder  sie  „für 
allein  richtig  gebildet"  zu  halten;  denn  es  musste  sich  aus 
ihr  ganz  regelmässig  '^y^l/.xo  und  hieraus  \\iv.to  entwickeln. 

Dazu  kommt  Tcoogi]iSai  bei  Eur.  Ale.  1063: 

ffv  d     cd  yvvcu 
LiOQcprtg  usto3  \od-i  y.al  noogr^^aL  öiiiag. 

Diese  Form  hat  Nauck  Euripideische  Studien  II  in  memoires 
de  l'academie  de  S.  Petersbourg  1863  p.  63  beanstandet, 
weil  das  Perfect  tcoog/tyucu  anderweitig  nicht  bezeugt  sei. 
Doch  reicht  die  Bezeugung  durch  Hesych  und  die  späteren 
Epiker  vollständig  aus,  worüber  gleich  mehr.  Dann  Hesse 
sich  nach  der  Meinung  von  Nauck  nicht  absehen,  warum 
Euripides  ixovaa  l'o&i   y.al  TtQogrji'^ai  verbunden  habe;   er 


152  Heydenreich 

hätte  sagen  müssen  Xo&i  ravra  /.WQcpfjg  fierga  tyovoa.  xal 
ös/xag  ioL'/jvla  ^AIyt^otlÖi  oder  eyovaa  ravra  /nogifrjg  [.lixoct 
/.ctl  ofxoiov  dei-iag.  Logisch  richtiger  würden  allerdings  diese 
beiden  Redewendungen  sein ;  aber  ich  halte  es  mit  der  freien 
poetischen  Satzfügung  und  mit  der  Euripideischen  Stilistik 
insbesondere  sehr  wohl  vereinbar,  das  zweite  Verbum,  wie 
es  in  der  Ueberlieferung  jener  Stelle  der  Alkestis  geschieht, 
selbständig  zu  construiren,  und  nicht  von  Xad-i  abhängig  zu 
machen.  Deshalb  kann  ich  aber  auch  nicht  die  graphisch 
doch  gar  sehr  von  der  Ueberlieferung  abweichende  Conjectur 
Naucks  annehmen:  /.al  de/.tag  rrgoge/najegeg,  sondern  mich 
nur  freuen,  zu  dem  activen  Perfect  r^oiY.a.  ein  entsprechendes 
Medium  r^y/tiai  anerkennen  zu  müssen. 

Dieses  Medium  wird  ebenfalls  gestützt  durch  die  Glosse 
des  Hesych:  7CQoar\tY.Tai'  7iQooioiY.e ,  von  der  es  gar  nicht 
nothwendig  ist,  sie  mit  M.  Schmidt2  1287  auf  obige  Stelle 
der  Alkestis  zu  beziehen,  da  Hesych  nicht  einmal  den  Ge- 
währsmann für  die  Form  nennt. 

Dazu  kommen  dann  einige  Stellen  der  späteren  Epiker, 
worüber  Nauck  melanges  III  229  zu  vergleichen  ist.  Ni- 
kander  Ther.  658 

6  /.iev  Coqoeiöe/.og  cütztjv 
rjiY.rai  oy.oXvf.uo,  TQoxet)v  öy  ävcextiavo  xairrjv. 

Quint.  Smyrn.  5,  28  devo/iüvo)  ö'  ijixro,  7,  567  tpiXrp  d' 
ijiY.ro  xoY.rtL,  12,  411  fA<xiofxu<;)  <5'  \]ly.to.  Nonnus  Dionys. 
42,   156  wvrjv  rjixTO  9-eaivrj ,    47,  535    fiavrtn  ö?.o>  d     rjcxro. 

Auch  die  Form  eyxeiv  aus  *tjoixeiv  —  *iijeoixeiv  — 
*ljeJ:oiY.tiv  reiht  sich  wegen  der  Ersatzdehnuug  rt  bei  gleicher 
Wurzel  hier  an.  Dann  sei  noch  darauf  hingewiesen,  dass 
ich  durch  mein  rjoixa  einen  neuen  Vergleichungspunkt  is. 
rjeidr))  mit  oida  gewinne,  nemlich  eben  die  Ersatzdehnuug 
/(  von  6  vor  .=■  in  einem  neuen  Beispiel.  Den  Parallelismus 
der  Formenbildung  zwischen  olda  und  ioiy.ci  hat  man  mehr- 
fach mit  Grund  betont  z.  B.  Buttmann  Ausführl.  Sprl.I-  549  f. 
Westphal  indog.  Verb.  S.  486. 


Elotxvtat.  153 

Hierbei  ist  noch  die  Meinung  Hart  eis  Hom.  Stud.  I2  120 
zu  erwähnen,  wonach  wir  in  allen  diesen  Formen,  auch  in 
rjixro,  das  alte  Augment  ä  erhalten  hätten.  Ich  halte  diese 
Meinung  für  sehr  unwahrscheinlich  und  beschränke  in  An- 
schluss  an  Curtius  a.  a.  0.  Verbum  I  129  f.  diese  Erhaltung 
auf  das  einzige  ijia.  Eine  Form  aber  wie  rjeldrj  ist  weder, 
wie  Hartel  im  Gegensatz  zu  der  eben  vorgetragenen  Er- 
klärung Hom.  Stud.  III  29  meint,  eine  Form,  die  gar  nicht 
wirklich  gesprochen  worden,  ein  momentanes  Gebilde  für 
das  augenblickliche  Bedürfniss  des  Verses,  noch  so  sonder- 
bar, wie  sie  Ahrens  Gr.  F.  §  83  A.  3  vorkommt,  welcher  ev- 
eidrj  dafür  schreiben  möchte.  Vielmehr  ist  auch  hier  Ersatz- 
dehnung r]  vor  .F  anzusetzen ,  vgl.  Brugman  Stud.  IV  1 66, 
Curtius  Verbum  I  117. 

Schliesslich  darf  nicht  unerwähnt  bleiben,  dass  aus  obiger 
Darstellung  auch  auf  den  Vers  0  305  Licht  fällt.  Derselbe 
lautet  allerdings  in  der  gewöhnlichen  Fassung: 

xakfj  Kaoudveioa  öif.iag  hxvict  d-sijai. 

Allein  eine  sehr  abweichende  Lesung  überliefert  uns  folgende 
Stelle  des  Athenaeus  XIV  632:  oxt  öe  jcqöq  ri)v  fiovaixrjv 
oi/.eiÖTctTa  öüxeivro  ol  ag/aloi  öij/.ov  xal  et;  cO/,i/]QOv  og 
diu  xb  /.lEixeXoTtoirjY.evaL  näoav  iavrov  xrjv  noirjoiv  äcfqov- 
tigti  roig  nolXovg  äxeydlovg  noiei  ovi%ovg  xal  '/Myagovg, 
tri  de  {ivovQOvg  .  .  .  ä/.ecpa/.oi  de  eioiv  ol  Inl  rrjg  ccQxrjg 
ri]v  xcülozrjTcc  €%ovzeg  .  .  .  layagoi  Öe  ol  ev  /nioio  olov  .... 
/.ivovgoi  Ö€  eioiv  ol  inl  rrjg  lv.ßoh~g  olov  „Tgtiieg  d'  igol- 
yrtoav  oncog  idov  aXoKov  bcpiv", 

„■/.a'/.rj  Kaooierceia  &eoig  di/iiag  eor/.vlau. 

Dass  dem  Athenäus  hier  ein  Particip  ioiv.ula  mit  langer 
Reduplicationssilbe  vorlag,  ist  sicher.  Denn  er  erklärt  sich 
dies,  natürlich  falsch,  aus  dem  angeblichen  Bestreben  des 
Dichters,  durch  Abweichen  von  der  gewöhnlichen  Form  des 
Hexameters  und  die  dadurch  hervorgerufene  Abwechslung 
seine  ganze  Dichtung  wohlklingend  zu  machen  (dia  %b  /ne- 
fi£Xo7toL7jxevai  näoav  savrov  ttjv  noirtoiv).    Hat  aber  diese 


154  Heydenreich :   Eloixviai. 

Vorlage  des  Athenäus  gute  Gewähr,  geht  sie  etwa  auf  die 
Recension  eines  Alexandriners  zurück,  so  ist  es  nach  obiger 
Darstellung  ganz  klar,  dass  wir  hier  ebenfalls  eine  falsche 
Umschreibung  der  altattischen  Vorlage 

EOIKYI  A 

haben,  nur  dass  dies  Mal  das  erste  Zeichen  nicht,  wie  2  418, 
in  et,  sondern  in  e  statt  in  r\  umgeschrieben  wurde.  Hat  also 
die  Vorlage  des  Athenäus  Gewähr,  so  lautete  sie  richtig 
nur  so: 

y.aXi]  KaöGiETteia  &soig  de/Liag  i}0  iKvla. 


DER  GEBRAUCH 

DER  PRÄPOSITION  2YN 

L\  DER  ZUSAMMENSETZUNG. 


VON 

ANTON  FUNCK 

AÜKICH. 


Von  den  beiden  Präpositionen,  welche  im  Griechischen 
die  Functionen  unsres  deutschen  mit  vertreten,  ist  im  neunten 
Bande  der  „Studien"  der  Gebrauch  des  etymologisch  jenem 
entsprechenden  \.uxä  in  Compositis  einer  Untersuchung  unter- 
zogen, welche  ergab,  dass  die  von  Mommsen  („  Entwickelung 
einiger  Gesetze  für  den  Gebrauch  der  griech.  Präpositionen 
(.urä  u.  ovv  bei  d.  Epikern."  Frankfurt  1874)  erwiesene  Ver- 
schiedenheit im  selbständigen  Gebrauch  von  ovv  und  fxerd 
für  ihre  Verwendung  in  der  Zusammensetzung  keine  Gel- 
tung habe. 

Während  \.izxä  auch  in  nachhomerischer  Zeit,  nunmehr 
mit  dem  Genitiv  verbunden,  immer  noch  bei  allen  Pro- 
saikern (mit  Ausnahme  Xenophonsj  regelmässig  wo  eine 
Verbindung  auszudrücken  war,  gesetzt  wurde,  war  in  der 
Zusammensetzung  von  dieser  ursprünglichen  Bedeutung  der 
Präposition  später  nur  in  den  nicht  eben  zahlreichen  Verben 
des  Antheilhabens  eine  Spur  zurückgeblieben,  damit 
also  die  Berührung  mit  ovv  hier  eine  äusserst  geringe  ge- 
worden. Und  da  jene  Verben  nicht  etwa  bei  Dichtern 
durch  mit  ovv  zusammengesetzte  ersetzt  wurden,  so  fand 
demnach  die  Beobachtung  Mommsens  auf  die  Composita 
durchaus  keine  Anwendung.  Es  folgt  aber  weiterhin  schon 
aus  der  geringen  Anzahl  der  zusammengesetzten  Wörter, 
welche  noch  in  attischer  Zeit  die  Grundbedeutung  von  /iura 
zeigen,  dass  zum  Ausdrucke  der  Verbindung  in  Zusammen- 
setzungen in  jener  Zeit  ein  andres  Mittel  gedient  haben 
muss,  nemlich  eben  das  damals  mit  (xexä  ganz  gleichbedeu- 
tende ovv.  In  der  Bestätigung  dieser  Thatsache  liegt  ein 
wesentliches  Interesse,  welches  eine  Untersuchung  über  die 


158  Funck 

mit  ovv  gebildeten  Composita  bieten  kann.  Denn  da  die 
Bedeutimg  von  ovv,  wie  schon  die  Construction  vermuthen 
lässt,  nur  geringen  Wechsel  zeigt,  so  kann  es  sich  hier 
nicht  um  die  Entwickelung  mannichfaltiger  Bedeutungs- 
verzweigungen, die  ja  sonst  das  Hauptinteresse  bei  der  Be- 
trachtung der  Präpositionen  bildet,  handeln.  Man  kann 
allerdings  einen  Unterschied  darin  finden,  dass  manche 
Verben  eine  bereits  bestehende  Gemeinschaft  des  Handelns 
ausdrücken  wie  z.  B.  gv/uttoIsluw,  ovvoixsa  u.  ähnl.,  in 
andern  dagegen  die  Gemeinschaft  erst  durch  die  Handlung 
des  Verbs  herbeigeführt  werden  soll  wie  z.  B.  ovv&avvco, 
Gv/y.ioho:  im  einen  Falle  ist  also  ovv  eine  Präposition  der 
Ruhe,  im  andern  dient  es  dem  Ausdrucke  einer  Bewegung. 
Und,  obwohl  mehrfach  ein  und  dasselbe  Compositum  wie 
z.  B.  ov/nq>£Qto,  zusammen  mit  jem.  etw.  tragen  und 
zusammentragen,  beitragen,  in  beiderlei  Bedeutung 
vorkommt,  wird  es  doch  gut  sein  diese  Sonderung  festzu- 
halten und  die  Verben  der  zweiten  Gruppe  für  sich  zu 
stellen,  da  nur  von  ihnen  aus  zu  derjenigen  Bedeutung  von 
ovv  zu  gelangen  ist,  deren  Erklärung  wie  die  einzige  Schwie- 
rigkeit so  auch  das  Hauptinteresse  der  mit  ovv  gebildeten 
Verbalcomposita  bietet.  Es  ist  dies  die  Verwendung  der 
Präposition  in  effectivem  Sinne,  die  durch  den  analogen 
Gebrauch  besonders  des  lateinischen  con-,  deutschen  ga-, 
ge-  noch  merkwürdiger  wird.  —  Wie  also  die  gesonderte 
Behandlung  der  Verben  wie  ovvayco,  ovü.iyio  u.  ähnl.  durch 
die  sich  daran  anschliessende  eigenthümliche  Fortentwicke- 
lung der  Bedeutung  sich  rechtfertigt,  so  erhält  andererseits 
die  erste  Classe  der  cri;j'-Composita  dadurch  noch  mehr  Ge- 
wicht, dass  zu  ihr  fast  alle  nominalen  Composita  der  Prä- 
position zu  stellen  sind. 

Es  kann  nun  natürlich  nicht  beabsichtigt  werden,  alle 
mit  ovv  zusammengesetzten  Wörter  der  angedeuteten  Ein- 
theilung  gemäss  hier  anzuführen,  zumal  da  nach  Besprechung 
einzelner  die  übrigen  sich  leicht  nach  deren  Analogie  erklären 
lassen.     Vielmehr  wird  es  auch  zum  historischen  Nachweise 


Der  Gebrauch  der  Präposition  aiv  in  der  Zusammensetzung.       159 

des  Gebraucksunterschiedes  in  früherer  und  späterer  Zeit 
genügen,  den  vollständig  beigebrachten  Homerischen  Bei- 
spielen die  aus  einem  Schriftsteller  der  attischen  Zeit,  wozu 
hier  wiederum  Euripides  ersehen  ist,  gegenüber  zu  stellen. 

I. 

A.  Zunächst  sind  also  diejenigen  Verben  zu  besprechen, 
in  denen  die  Präposition  ovv  ein  Zusammensein  und  Zusam- 
menwirken mehrerer  Subjecte  oder,  obwohl  seltener,  eine 
auf  mehrere  Objekte  gleichzeitig  sich  erstreckende  Thätig- 
keit  ausdrückt.  Es  kann  sich  dabei  sowohl  um  ein  rein 
äusserliches  Zusammenfallen  der  Thätigkeit  handeln,  als 
um  eine  mehr  innerliche  Theilnahme  des  einen  am  andern, 
ein  helfendes  und  förderndes  Zusammenwirken.  Allen  ge- 
meinsam aber  ist,  dass  sie  im  Gegensatz  zu  der  zweiten 
Classe  nicht  das  Entstehen  einer  Verbindung,  sondern  eine 
bereits  bestehende  Gemeinschaft  der  Thätigkeit  bezeichnen, 
die  von  mehreren  Subjekten  gleichzeitig  betrieben  wird  oder 
mehrere  Objekte  zugleich  betrifft.  Diese  verschiedenen  Sub- 
jekte oder  Objekte  stehen  dabei  entweder  im  gleichen  Casus 
neben  einander  oder,  was  das  gewöhnliche  ist,  das  zweite, 
dritte  u.  s.  w.  ist  durch  einen  nebenstehenden  Dativ  (selten 
durch  ovv  c.  dat.  oder  uerä  c,  gen.)  ausgedrückt.  —  Die 
Verba  dieser  Art  sind  bei  Homer  nur  sehr  schwach  ver- 
treten. Es  erklärt  sich  das  wohl  daher,  dass  zu  jener  Zeit 
noch  feine  Unterschiede  der  örtlich  und  zeitlich  zusammen- 
fallenden Thätigkeit  gefühlt  und  zum  Ausdruck  gebracht 
wurden,  die  den  späteren  Griechen  mehr  abhanden  kamen. 
Abgesehen  von  den  damals  noch  mehr  gebräuchlichen  Com- 
positis  mit  /turcc  konnten  nach  jenen  feinen  Unterscheidungen, 
wie  sie  Mommsen  festgestellt  hat,  mit  und  ohne  Casus  bald 
fisra,  bald  apa  und  buov ,  bald  ovv,  bald  endlich  Zusam- 
mensetzungen mit  ovv  angewandt  werden,  —  Varietäten, 
die  in  nachhomerischer  Zeit  erheblich  reduciert  wurden. 

Danach   lassen   sich  nun   aus  Homer  nur  sechs  Verben 
anführen,    an    denen    die  Präposition    ovv    dem   Ausdrucke 


160  Funck 

gemeinschaftlichen  Handelns  dient,  und  von  diesen  sind  wie- 
derum drei  nur  in  der  Gestalt  überliefert,  dass  die  Präpo- 
sition als  Adverb  selbständig  neben  die  Verbalform  gesetzt 
ist.  Es  ist  dies  1.  ovvsTtofiai  v.  436:  ovv  ö1  6  -9-Qaoig 
eirtev3  Vdvooevg  (vgl.  Mommsen  S.  44  ff.  |,  doch  Eur.  Hipp.  1231 
in  verbundener  Form:  (rctvQog)  oiyrj  nelätcov  avrvyt  ovv- 
€17c€to;  2.  ovveQxo/Liai  K  224:  ovv  re  dvy  eoyofiivto  v.cti 
T£  7tQo  6  xov  evörjaev,  wo  das  Partizip  nicht  etwa  zusam- 
mentreffend bedeutet,  sondern  vielmehr:  zusammen, 
mit  einander  gehend;  endlich  3.  owaelgco  £2  590: 
avzog  xov  */  'Ayi/.n >g  Ltyhov  hitSiy/.sv  dsigag,  ovv  $'  eror- 
qol   rjeigctv  £v£eOTi]v  stt'  ccti'iiv. 

Zu  diesen  kommen  nun  noch  die  folgenden: 

1.  nur  an  einer  Stelle  r]  270:  i)  yao  sfisXXov  sri  1-vv- 
iozoSai  oi'Zvl  7ioXXfj,  das  später  so  sehr  häufige  ovveifii, 
das  allein  bei  Euripides  an  22  Stellen  (Hec.  879,  Suppl.  595, 
Ale.  475,  Med.  244,  Hipp.  17,  85,  949,  Andr.206,  Hei.  297,  Iph. 
T.  452,  fr.  29,  549,  612,  809,  889,  901,  1058,  1064;  Tro.677, 
fr.  439,  951,  El.  943j  begegnet  und  zwar  meistentheils  von 
persönlichen  Subjekten  und  mit  einem  nebenstehenden  Dativ 
verbunden  (nur  einmal  El.  943:  [oXßog]  fiezä  o/.aiwv  i-vrvjv 
ist  für  den  Dativ  das  gewählte  /.iträ  c.  gen.  gesetzt).  Von 
abstrakten  Subjekten  gesagt,  wie  T-ro.  677  von  der  IXnlg, 
fr.  439  von  der  aidtog,  fr.  951  von  der  otocpQoovvt] ,  El. 
943  vom  oXßog,  Suppl.  595  von  der  Frömmigkeit  entspricht 
es  unserem  beiwohnen.  —  Das  abgeleitete  Substantivum 
ovvovo La  findet  sich  Eur.  Med.  254  :  cpiXtuv,  fr.  325:  zcuia 
yccQ  ßqoTolg  (piXtQov  /niyiorov,  ai  ^vvovolai,  71octsq. 

2.  ov f.ifir]T Ltto tuat  K  197 :  ccvtoi  yag  v.äXeov  ovuit^- 
ridcao&ai ;    und 

3.  das  synonyme  o  v  [Kpgä'Zo  fiai  mit  jem.  zusam- 
men rathschlagen  ^537,  540,  /  374,  <5  462,  o  202, 
wozu  sich  das  Derivatum  av(npqad(.tbtv  B  372  der  Uath- 
geber  stellt. 

Dieser  kleinen  Zahl  von  Homerischen  Bildungen,  die 
zudem  noch  wenig  gebraucht  sind,  stehen  nun  bei  Euripides 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       161 

nicht  weniger  als  fünfundachzig  —  mit  den  erwähnten  sie- 
benundachzig  —  Verben  gegenüber.  Es  sind  dies  grossen- 
theils  vielgebrauchte  Verben,  die  eben  durch  ihre  Häufigkeit 
zeigen,  wie  vertraut  den  Attikern  diese  Bildungen  mit  ovv 
waren.  Auf  der  andern  Seite  fehlt  es  aber  auch  nicht  an 
Neubildungen,  die,  nach  dem  augenblicklichen  Bediirfniss 
mit  Leichtigkeit  geschaffen,  durch  diese  ihre  Entstehung 
nicht  minder  jene  Thatsache  bestätigen.  Es  wird  nicht 
unnütz  sein,  die  hierher  gehörigen  Verba  sämmtlich  anzu- 
führen und  zu  belegen,  weil  sich  so  aufs  deutlichste  schon 
durch  die  doch  nur  einem  Schriftsteller  entnommenen  Bei- 
spiele der  grosse  Reichthum  der  attischen  Zeit  an  solchen 
Compositis  zeigen  wird. 

Ich  werde,  indem  ich  zunächst  die  Verben  und  Stellen, 
welche  ein  Zusammenwirken  mehrerer  Subjekte  zeigen,  be- 
spreche, dabei  von  den  öfter  gebrauchten  zu  den  seltneren 
Verben  absteigen,  sodass  diejenigen,  welche  nur  Erzeugnisse 
eines  augenblicklichen  Bedürfnisses  zu  sein  scheinen,  an 
letzter  Stelle  erwähnt  werden. 

a.  1.  ovvoiv.eaj  mit  jem.  zusammenwohnen,  von 
Menschen,  besonders  von  dem  Zusammenleben  der  Gatten 
gesagt  an  10  Stellen:  Ale.  364,  734;  Med.  242,  1001,  1385; 
Andr.  IS,  1258;  Hei.  1655;  Iph.  T.  524,  915;  dann  aber 
auch  von  Abstracten  im  Sinne  des  ovv8ii.il  beiwohnen, 
so  Hipp.  162:  cft/.si  .  .  rä  dvorgörto)  ag/novia  .  .  uuayavia 
%ovomslv\  Andr.  237;  fr.  22,  5;  und  ähnlich:  Hipp.  1219: 
deöjcöxr^  . .  hcjcLY.olatv  -rj-9-eai  no/.vg  t-wor/Mv,  Heracl.996; 
fr.  370. 

2.  ovvoLÖa  conscius  sum,  und  zwar  in  doppelter 
Beziehung  a)  mit  einem  andern  zusammen  etwas 
wissen,  so  mit  einem  Dativ  und  Accusativ  verbunden 
Ion  288,  956,  mit  .dem  Accusativ  allein  Hipp.  40,  425; 
Suppl.  1176,  mit  dem  Dativ  allein  El.  43;  ohne  jeden  Casus 
El.  88;  Hec.  870;  fr.  697,  5.  —  b)  reflexiv:  sich  einer 
Sache  bewusst  sein  Heracl.  1001:  %vvBiö6ra  ly&oav 
naxoiöav ,   und  mit  einem  Particip  Or.  396:    f]  i-uveoig,  otl 

Ccktics  u.  Brugmax,   Studien  X.  1 1 


162  Funck 

ovvoiöa    öeiv'   eigyaofidvog;    Med.  495.  —    Dazu    ^vviotcoq 
Suppl.  1173. 

3.  Gvv9vrto/,io  zusammen  mit  jem.  sterben;  von 
Euripides  13mal  gebraucht,  fast  immer  mit  einem  neben- 
stehenden Dativ:  Med.  1210,  1289;  Hec.  396;  Or.  1075,  1091, 
1565;  Phoen.  1283;  Suppl.  769,  1007,  1063;  fr.  734;  Phoen. 
1681;  Hei.  1402. 

4.  owögäü)  mit  jem.  zusammen  etwas  thun. 
Eur.  Andr.  40,  337;    Or.  406,  1535;    Hec.  871;   Cycl.  132. 

5.  ovllcc(.ißüvw  wird  von  Euripides  an  7  Stellen  als 
Synonym  von  /neiaka/ußärco  gebraucht  (vgl.  Stud.  IX,  139) 
und  dem  entsprechend  auch  wie  die  Verba  des  Theilnehmens 
mehrfach  mit  dem  Genitiv  construiert,  so  Med.  946;  Ion  331; 
Iph.  A.  160;  Cycl.  472,  an  den  drei  ersteren  Stellen  ausser- 
dem noch  mit  einem  Dativ  der  zweiten  theilhabenden  Person 
verbunden;  fr.  435;  Rhes.  230  nur  mit  dem  Dativ,  ebenso 
auch  Med.  812:  os  t'  cocpelelv  &ilovoa  xcu  v6i.ioig  ßgorcov 
£v)J.a/.ißdvovoa  ögäv  a3  arceweTTco  xäds ,  wo  das  Verbum 
aus  der  Bedeutung  des  Theilnehmens  ganz  in  die  des  Un- 
terstützens,  Beistehens  übergegangen  ist.  —  Das  abgeleitete 
Nomen  ovlh']7ir(.0Q  der  Th  eil  habe  r  wird  ebenfalls  mit 
dem  Genitiv  der  Sache,  an  der  man  theilnimmt,  verbunden, 
Or.  1230;  Iph.  T.  95. 

6.  In  ähnlichem  Sinne  wird  auch  av/ucptgco  gebraucht 
und  zwar  sowohl  mit  dem  partitiven  Genitiv  (fr.  901,  12), 
als  mit  dem  auch  bei  /uerr/tir  u.  ähnl.  nicht  ungewöhnlichen 
Accusativ  (Her.  für.  1366;  Ion  694),  dem  Ale.  370:  xa/  iu]r 
iyto  ool  niv&og  atg  epilog  cfO.oi  Xvtcqov  ^vvolato  rTade,  und 
Med.  13  noch  ein  Dativ  der  Person,  mit  der  zusammen  man 
etwas  trägt,  beigefügt  ist. 

7.  au/n/rlew,  zunächst  in  eigentlichem  Sinne  gebraucht 
Hei.  1067;  Iph.  T. 600;  Iph. A.  102,  dann  aber  in  verallgemei- 
nerter Bedeutung  Her.  für.  1225:  ivu.i'/.tir  (helfen)  de  tolg 
(fiXotoi  dvoTv%ovoiv  ov,  und  El.  1355:  f.it}ö'  iniÖQ 'aojv 
(.lexa  ov/LMiXeiTW. 

8.  av^noviio  mit  jem.  sich  einer  Mühe  unter- 


Der  Gebrauch  der  Präposition  aiv  in  der  Zusammensetzung.       163 

ziehen,  je m.  beistehen,  ohne  Casus  Ion  61;  Rhes.  322; 
mit  persönlichem  Dativ  verbunden  Hec.  862;  Hei.  329;  Rhes. 
957;  Or.  [1224:  €f.wi  rcdvovg]]  dann  Or.  683:  i;v{.movijoaL 
aolg  hccxoIoi  Sov'/.ouai,  wo  für  die  leidende  Person  in  dich- 
terischer Weise  die  Leiden  selbst  gesetzt  sind. 

9.  avvs-KTtoveo),  drückt  das  gemeinsame  wirkliche 
Ertragen  einer  Mühe  aus  gegenüber  dem  Abmühen  des 
rtoveiv]  gewöhnlich  mit  einem  Accusativ  und  Dativ:  Ion  740; 
Hei.  1378;  Iph.  T.  1063;  mit  dem  Accusativ  allein  Hei.  1406, 
mit  dem  Dativ  allein  Ion  850;  fr.  132,  3. 

10.  Gvyy.äiiviu  stets  mit  einem  Dativ  verbunden.  Her. 
für.  1386:  ev  f.ioi  rt  .  .  %vyyxui  ct&Uoj;  Rhes.  326,  396;  Ale. 
614:  y.ay.olGt  wie  oben  bei  ovf.t7tovelv. 

11.  Gvvalyiio,  ohne  Casus  Ale.  633 ;  Her.f.1202;  fr.  119; 
mit  y.a/.olg  Rhes.  807. 

12.  ovvvooetu  mit  dem  Dativ:  Andr.  948;  fr.  160:  veoi 
veoiGi  ovvvogovgi  Taqjavrj ;  fr.  901,  11  :  vogovvti  gvvvogovgo.\ 
absolut  Iph.  A.  407. 

13.  ovvrJdo/.iai  mit  persönlichem  Dativ  Hipp.  1286; 
Ion  728.  In  freierer  Stellung  ähnlich  dem  bereits  mehrfach 
berührten  xccxotg  steht  der  Dativ  sowohl  Med.  136:  ovde  .  . 
Gvvrjdofitxt  afa/ao.L  do/nov,  als  Rhes.  958:  &o.v6vtl  ov  gvv- 
rjdo/tai]  an  beiden  Stellen  ist  der  Sinn  des  avv  eigentlich: 
ich  begleite  nicht  den  Schmerz,  bzw.  den  Todten, 
mit  meiner  Freude,  lasse  ihm  nicht  meineFreude 
zu  theil  werden. 

14.  Gvv&eloj  mit  jem.  einerlei  "Willen  haben, 
dasselbe  beabsichtigen.  Her.  für.  832,  Tro.  62,  fr.  149 
ohne  Casus. 

15.  Gvyy.ctTaG'/.ürcxvi  mit  jem.  zusammen  etw. 
vernichten  Rhes.  391;  Pass.  mit  jem.  zusammen  un- 
tergehen.   Pb.oen._S84. 

16.  GW€^aiQ€io  mit  jem.  zusammen  etw.  weg- 
nehmen Tro.  24;  Ion  61,  1044;  ohne  Dativ. 

17.  Guvey.x/.e7tTcu  mit  jem.  etw.  geheim  halten, 
ohne  Dativ:  Tro.  1018;  Hei.  1370;  El.  364:  yä^iovg. 

11* 


164  Funck 

18.  ovvexxo ixito)  mit  jem.  etw.  ertragen  El.  73: 
növovg  xivi\  Or.  685:  v.ay.ä\  —  Hipp.  465:  tcSoovq  de  tkxigI 
narigag  rjiaQTrj/.ÖGL  ^vvev.y.of-ii'leLV  Kvttqiv  seil.  do-/.Eig\  wo 
sich  aus  der  ursprünglichen  Bedeutung  die  des  nachsichtigen 
Ertragens,  Nachsichtübens  entwickelt  zeigt  und  demgemäss 
der  ursprünglich  sociative  Dativ  als  dativus  commodi  zu 
fassen  ist. 

Ganz  denselben  Bedeutungsübergang  und  dieselbe  Con- 
struetion  zeigt 

19.  ovvexqjeQio  fr.  340,  1. 

20.  ov (.ifterexo) ,  wie  auch  wir  wohl  sagen:  mit  An- 
theil  haben  an  etw.  Bacch.  63 :  ßä/.yaig  . . .  gv/.i{aetc(- 
GyjtGto  ...  yoQiov.    Suppl.  648:  ol  ..  Gvf.ij.iETCto%6vTEg  öogog. 

21.  ff^vet^o^af  jem.  Wünsche  theilen  Hipp. 646: 
lavzcc  örj  ^WEvyofiaL,  Iph.  T.  1221. 

22.  gv {itzqÜggio  =  Gvvögäw.  Heracl.  451:  aXV  oio& 
o  (.iol  ^if.i7rQa^ov.    Iph.  T.  980:  ohne  Dativ. 

23.  g v yy.are qyä'Qo (.tat  Or.  33:  og  ^fdv  t-vyxccTeio- 
yccGTCU  rüde. 

24.  avficpovevw  mit  jem.  zusammen  morden 
Ion  851  mit — ,  1044  ohne  Dativ. 

25.  Gvyy.a^cGTt]  f.n  Her.  für.  1387 :  xvvdg  Y.öf.iLOTQ*  lg 
'idgyog  ^vy/MräoT^Gov  /lwXlov  bringe  mit  mir  nach  Ar- 
gos.  Hipp.  294:  yvvaixeg  aide  Gvyxa&iGTavai  vogov,  wo 
in  dem  güv  wohl  nur  die  Sympathie,  die  Theilnahme  der 
Weiber  ausgedrückt  sein  soll. 

26.  GvvaiQo/iiai  mit  jem.  etw.  anheben,  begin- 
nen Rhes.  495:  ä?J*ä  {.u^vitov  otqccti]Xütougiv  ov  i-vvaiQETai 
dogv.     Or.  767:  avvrjQd^v  epovov  goi  (.iiqrQÖg. 

27.  gvvx QEq>eG&at  mit  jem.  zusammen  auf- 
wachsen Hei.  1036  c.  dat.,  Tro.  665. 

Ebenso   28.  gvvey.x qeqjeo&cci  Iph.  T.  709  c.  dat. 

29.  av^Kpevyio  mit  jem.  zusammen  fliehen  Phoen. 
1679  c.  dat.     Heracl.  26:  ovv  q>evyovoi  avfixpsvyta  Tsxvoig. 

30.  GWEvöio  Andr.  172;  El.  1145,  beidemal  mit  dem 
Dativ. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.      165 

31.  ovvav  Bciv  o /neu  El.  543:  rtiög  av  tot3  iov  rcalg 
tccvtcc  vvv  %%oi  (fdorj,  ei  fj.rj  i-vvavl;oivd-}  ol  jienXoi  tw  oto- 
/hccti;  wenn  nicht  die  Kleider  zugleich  mit  dem 
Körper  grösser  würden. 

32.  ovve toeo/oitai  Hei.  327:  O-elco  de  xayco  ooi  i~vv- 
etoe).&eiv  öoiiovg,  1083:  nÖTeqa.  <T  eg  or/.ovg  ooi  ^vveioel- 
&elv  /iie  %or  ; 

33.  avv eBegzo/iiai  Hec.  1012  c.  dat. 

34.  GvyxccTaßctivto  Andr.  505:  eyto  de  oa  TCTeqvyt 
ovyxccTaßaivto. 

35.  ovv e  ig ß cc Iv  to  Med.  477:  cEXh]vcov  ooot  tüvtov 
^vveioeß^oav  ]Agy(öov  GY.acfog. 

36.  Gv(.i7toQevo^iai  Iph.  T.  1488. 

37.  ovvvixäco  Ale.  1103:  vixcövti  [.tevToi  y.cu  ob  ovv- 
vr/.ug  lf.ioL 

38.  ovvaoTti^co  jem.  Spiessgesell  sein  Cycl.  39: 
Bcc/.xi(p. 

39.  ovvdovlevto  Hec.  203  c.  dat. 

40.  Gvf.i7tevd-e<jo  Her.  für.  1390. 

41.  ovvöaxgvto  Iph.  A.  1242. 

42.  GvGKvd-QooTtütio  fr.  901,  9:  fidv  <5\  vtv  xaxöv  tl 
7TQC($rj,  GVG/.v&QtOTzäZeiv  Ttöoei. 

43.  GvvdvGTv%eo)  Or.  1099. 

44.  ovvöXXv tuct l  Hei.  104:  od-ovvex1  ccvtü  y3  ov  £vvio- 
kofirjV  oiiov. 

45.  gvv  evrv%eio  Hipp.  1119. 

46.  ovyyri&eco  Hei.  727. 

47.  gv i.i7t egaiv co  Med.  887:  fj  XQ*jv  /.teTeivai  xtovde 
Ttov  ßovXevf.iccTCüv  ymI  ^vf-ineoalveiv. 

48.  ovy  y.cct  ctv.T  e  Lv  io  Or.  1089. 

49.  gvv$vio  El.  795  c.  dat. 

50.  av ii7tctG%ai  Heracl.  27:  avv  /.cxY.wg  tiqüggovgl  gv/ii- 
TtäG%iü  Y.a/.iog. 

51.  ovveoäto  Andr.  223:  eyto  t^v  gi)v  yäqiv  go\  ymi 
ivvtoiov. 

52.  ov f.ißovXo(.icci  ^ec.^~3:  ov^ißovXov  öe  /hol  ^-avelv. 


166  Funck 

53.  Gvy/.QVTiTco  Iph.  T.  1052. 

54.  ovve%evQioY.w  Heracl.  420. 

55.  ovyKEXsvco  Iph.  A.  892:  ovv.  hov  rj  1-vyy.sXsvcjov 
7tald}  äysiv  -&avovf.iivr]v ; 

56.  ovvccf.ivv.co  Iph.  A.  [62:  tovtco  ^vvaiwveiv]  mit  dem 
Dativ  der  auch  schon  bei  dem  einfachen  dfivvco  steht. 

57.  gvvScxtztco  Hei.  1545. 

Sind  nun  schon  die  zuletzt  angeführten  Verben  zum 
Theil  nur  sehr  wenig  gebraucht,  so  dass  schon  bei  ihnen 
der  Gedanke  nahe  liegt,  sie  als  bei  jemaligem  Bedürfniss 
neu  geschaffene  Bildungen  aufzufassen,  so  tragen  diesen 
Charakter  in  noch  höherem  Grade  die  folgenden  an  sich, 
von  deuen  die  mit  einem  Sternchen  *  bezeichneten  auch  nur 
aus  den  beigebrachten  Euripidesstellen  bekannt  sind: 

a.    Intransitiva. 

58.  ovvccqiotevco  Tro.  803:  reo  rot-ocpöoctj  £vvaoi- 
gieicov  Trox*  ^dlxfc^vag  yoveo. 

59.  GvaacocpQoveco  Iph.  A.  407:  t-voococpQoveZv  yag 
ov%l  ouvvooeiv  Ecpvv. 

60.  a v v ccgo epe co  Phoen. 394:  j-vvaaocpelv  xolg  in]  ooefoig. 

61.  a  v  vv  ect^co  fr. 319,  6 :  ovvvsdt^tov  rjdv  nötig  veco  itaxqi. 

62.  Gvyyt] qccgxco  fr.  1044. 

*  63.    ovvctitoy.äfivco  Iph.  T.  1371. 
64.  ovfifiox$ico  Ipb.  T.  690  c.  dat. 

*  65.  gvvcoö ivco  Hei.  727  :  Kccxoig. 

66.  ovox evÜLco  Ion  935:  tplkoig. 

67.  ovocpdxx eo &cxi  Iph.  T.  685:  ov  XQl)  £vvsx7Cvevoat 
fii  goi  y.al  ^vocpayfjvai. 

68.  ov finv qovg&cxl  Suppl.  1071. 

69.  a v  v  e  x  &  v  i)  g  y.  co  Cycl.  571  c.  dat. 

70.  owEKTtvico  Iph.  T.  684. 

71.  g v ;i jiay.xEvco  Bacch.  726. 

72.  ov vaXald^co  Her.  für.  11:  /c  ndvreg  vfievaloiot 
Kad/iitiol  7corE  Xcoxio  '£wih<Xa$av  sie  begleiteten  das 
Flöten  spiel  mit  Jauchzen. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       167 

ß.   Transitiva. 

73.  ov (.iTtvvd-(xvof.iai  Hei.  328:  -9-elco  de  y.äyto  ooi  £vv- 
eioe/.&eIv  douovg  y.ai  J-vf.i7tv&Eod-ai  Tcao&tvov  &E07TLof.iara. 

74.  owertcteidw  Iph.  A.  1492. 

75.  ovvdaivvf.il  Hei.  1439:  robg  yd/novg  zovg  rrjgde 
ovvdaioag  liioi. 

*76.  ov  (.ine  q&io  Hei.  106. 

77.  ov(A7ZOQ&äio  Or.  888:  og  gm  naxo\  ovvett6q$ei 
Ooiyag. 

78.  ovvejiiTtiTtQrj/iii  Rhes.  489. 
*79.  ovverl^v  Ale.  411. 

*  80.  ovvavrXico  Ion  200:  og  xoivovg  aio6f.i£vog  növovg 
ztUo  Tcaiol  gwccvtIeI. 

81.  Endlich  lässt  sich  noch  hierher  stellen  gvvöov. eI 
Iph.  T.  71  :  ool  de  ovvdoy.Elv  yoscov. 

b.  Dieser  sehr  grossen  Zahl  von  Verben  und  Stellen, 
bei  denen  eine  gemeinsame  Thätigkeit  mehrerer  Subjekte 
zum  Ausdruck  gebracht  wurde,  steht  nun  eine  weit  kleinere 
Anzahl  solcher  gegenüber,  wo  die  Präposition  ovv  mehrere 
Objekte  als  unter  dem  gleichzeitigen  Einflüsse  desselben 
Subjektes  stehend  verbindet.  Von  den  bereits  unter  a.  er- 
wähnten Verben  rindet  sich  diese  Construction  auch  bei  den 
folgenden : 

(23.)  ovyyar EQyä'2of.iai  Her.  f.  1024:  ov  de  rr/.va 
TQiyova  tEv.öuEvog  .  .  .  kvooadi  ovyy.areiQyäoto  oa  uoloa. 
deine  Thaten  haben  zugleich  dein  und  deiner 
Kinder  Unglück  bewirkt, 

'24.i  ov^icpovEvio  Hec.  391 :  viielg  de  fi  uü.a  O-v/uto) 
ovui'fovEvoaTE ,  die  Tochter  ist  hier  nicht  etwa  die  Mit- 
mordende, sondern  die  Mitgemordete. 

(67.)  ovuTTiQfjto  Rhes.  960:  vvv  stoifiog  node  y.ai  rev- 
%ai  Totffov  y.ai  ^vfxrcvQiooai  uvohov  ttetc/.cov  yj.id^v,  nemlich: 
mit  ihm  zusammen. 

(57.)  owS-äjito}  verschiedene  Objekte  zugleich 
begraben.  Phoen.  1658:  oavrrjv  agy  eyyvg  rcode  ovv&äipeig 
ve/.o(ö,   wo  der  Dativ  natürlich  nichts  mit  dem  in  attischer 


1 68  Funck 

Zeit  stets  mit  dem  Genitiv  verbundenen  eyyvg  zu  thun  hat. 
Ale  149. 

Dazu  kommen  dann: 

82.  ov litis (.iTtto  Iph.  T.  1207:  atov  xk  uoi  %v(.i7teii7t* 
breadeov  schicke  mit  mir  zugleich  =mich  und  deine 
Begleiter;  1329. 

83.  ovo acöÜto  Hei.  1389:  rjv  dvvvnied-a  Oto&evteg  av- 
xo\  y.ai  oh  ovoowoai  tcote  wenn  wir  uns  und  dich 
zusammen  retten  können. 

84.  ovv  ö  toXXv  ui  fr.  555:  drrwXea3  avruv  y.aiih  ovv- 
öicö'/.eosv. 

85.  Zweifelhaft  möchte  auf  den  ersten  Blick  die  Be- 
ziehung der  Präposition  scheinen  an  der  Stelle  Hei.  1068: 
eir*  eycb  it  u;r?.(vooiiai  xal  Bvy/.a&^oco  y.öoiiov  iv  ravrv) 
o/.acfei;  doch  nöthigt  der  ganze  Zusammenhang  sowohl  wie 
das  vorhergehende  Izvu^rXevooiica  auch  in  ovy/Md-^ow  das 
ovv  auf  das  Zusammenwirken  des  Menelaus  mit  den  andern 
Schiffern  zu  beziehen,  da  ja  die  durch  ravToj  nahe  gelegte 
Beziehung  auf  das  Objekt  v.öouov  dadurch  unmöglich  ge- 
macht wird,  dass  der  y.ooaog  eben  das  einzige  Objekt  des 
y.a^iivai  ist;  ravxv)  würde  nun  eben  nur  zur  nochmaligen 
Bekräftigung  des  ovv  hinzugesetzt  sein. 

Man  sieht,  es  ist  eine  beträchtliche  Anzahl  sowohl  von 
transitiven  wie  von  intransitiven  Verben,  in  denen  die  Prä- 
position ovv  die  Betheiligung  mehrerer  Subjekte  oder  Objekte 
an  einer  Handlung  zum  Ausdruck  bringt.  Diese  Verben 
stehen  der  Bedeutung  nach  den  mit  uerä  componierten  des 
Antheilhabens  sehr  nahe;  ovllaußäveiv  ist  z.  B.  an  den 
angeführten  Stellen  von  /lezct/.aaßüveiv  wenig  verschieden, 
und  ebenso  möchte  es  schwer  sein  zwischen  ovuim  iynv 
und  einfachem  ueriyjiv  einen  erheblichen  Bedeutungsunter- 
schied herauszufinden.  Hier  wie  dort  ist  es  die  Theilnahme 
mehrerer  Subjekte  oder  Objekte  an  der  Thätigkeit  des  Ver- 
bums, welche  durch  das  vorgesetzte  Adverb  bezeichnet  wird. 

B.  Wie  schon  vorhin  erwähnt,  schliessen  sich  nun  an 
diese    Gruppe    der    ovy-eompositst    fast    alle    selbständigen 


Der  Gebrauch  der  Präposition  oiv  in  der  Zusammensetzung.       169 

nominalen  Zusammensetzungen  derselben  Präposition  an.  Die 
nicht  unbeträchtliche  Zahl  derselben  vertheilt  sich  etwa  zu 
gleichen  Theilen  auf  die  beiden  Classen  der  sogenannten 
determinativen  und  attributiven  Composita,  während  der 
dritten  Gruppe  der  objektiven  sich  mit  Sicherheit,  soviel  mir 
bekannt,  kein  Beispiel  zuweisen  lässt. 

Der  Abstand  zwischen  der  Homerischen  und  der  spä- 
teren Zeit  ist  hier  kaum  minder  gross,  als  bei  den  Verben: 
es  lassen  sich  überhaupt  aus  Homer  nur  drei  hierher  zu 
rechnende  Bildungen  anführen,  nemlich  die  bereits  von 
Mommsen  a.  a.  0.  S.  43  besprochenen  Gvunag,  avvrosig, 
ovveeUoai.  Bei  Euripides  dagegen  finden  sich  57  Nominal- 
composita,  zu  denen  noch  2  weitere  sich  aus  Ableitungen 
erschliessen  lassen,  und  es  sind  dies  zum  grossen  Theil  auch 
bei  andern  Schriftstellern  der  Zeit  vielgebrauchte  Wörter,  zum 
andern  Theil  aber  auch  —  nicht  minder  charakteristisch  — 
singulare  Gebilde  des  Dichters. 

a.  Bei  den  determinativen  Compositis  zunächst  hat 
die  Präposition  gvv  die  Aufgabe  anzuzeigen,  dass  die  in 
dem  Substantiv  des  letzten  Theils  ausgedrückte  Person  mit 
einer  andern  verbunden,  einer  andern  Genosse  ist.  Ihnen 
entsprechen  genau  unsere  deutschen  Wörter  wie  Mitbruder, 
Mitbürger,  während  im  Lateinischen  ähnlich  gebildete  wie 
z.  B.  consocius,  concivis  erst  aus  spätester  Zeit  bekannt  sind. 

Es  gehören  hierher  zuerst  eine  Reihe  vorwiegend  sub- 
stantivisch gebrauchter  Wörter,  bei  denen  die  rein  nominale 
Composition  durchaus  keinem  Zweifel  unterliegt: 

1.  avvöovlog  Mitsklave  Med. 65:  avvöov).ov  oe&ev, 
Ion  1109  subst.,  Andr.  64  :  to  cpü.xaxr^  ^vvdovXe,  avvöovkog 
yäo  el  rfi   7Toog&  uvüooi)  tfjde. 

2.  ovyxvvayog  Mitjäger  Hipp.  1093,  Bacch.  1146, 
Iph.  T.  709. 

3.  avfißaxxog  Tro.  500:  to  }-vy.ßa%%%  Kaoävogct  &eoig 
instinctus  divini  particeps. 

4.  avGTQccTTjyog  Mitfeldherr  Phoen.  745. 


170  Fuuck 

5.  owif-inogog  Reisegefährte  Hei.  1538:  "Elhjveg 
avdqsg  MeveXeo)  %vve(inoQOi ;  Baech.  57. 

6.  avvvv (.ifpoy.6i.iog  die  Braut  mit  schmückend 
Iph.  A.  48. 

7.  ovvoiv.ovQog  Mithelfer  Hipp.  1069. 

8.  ovvaotöög  harmonierend  Her.  für.  787;  Phoen. 
1518:  ogvig  ...  Ifiotg  ayeai  owtodög;  Or.  133:  a/'(T  av 
ndgeioi  rolg  l(tolg  d-Qi]vr)(iaoL  fpilai  t;vv(pdoi;  Hei.  174: 
(lovaela  .  .  d-qiqvr^iaoL  l-vvfpdd]  Med.  1007:  räö3  ov  t-vvtpda 
roloiv  s^rjyysX/iivoig]  1269  70:  ya).E7ia  yaq  ßgorojg  6(ioysvrj 
(iiäo~(iccT*  in\  yalav  aiToqoricug  l-vvtpdä  #£<?#£)'  tx'lxvovt 
in\  ö 6 (io ig  ayr. 

An  diese  schliessen  sich  weiter  mehrere,  in  denen  die 
Präposition  nur  zur  nachdrücklicheren  Hervorhebung  einer 
bereits  im  Begriff  des  einfachen  Xomen  enthaltenen  Be- 
ziehung zu  etwas  anderem  dient: 

9.  Gvvo(iai(iwv  Hei.  639;  Iph.  T.  849. 

10.  ovyyaoig  Ale.  410:  j-vyyaoi  uoi  v.ovqct. 

11.  ovyytaoiyvrjTr)  vgl.  Mit  seh  w  est  er.   Iph.  T.  800. 

12.  avyysiTtov  Suppl.  386:  ^vyyeirov1  oiyiov  yalav\ 
sowie  das  bereits  Homerische  13.  Gv(ircag  z.  B.  A  241, 
B  567,  Eur.  Hipp.  1280,  welches  jetzt  aber  auch  im  Singular 
vorkommt  Hec.  757:  aicZva  xbv  ^v(i7tavra .  und  14.  avv- 
öwdey.a  Tro.  1076:  ae/.ävai  owötodexa  rvXij&'ei,  das  ja 
auch  an  Hom.  avvjgeig  t  429,  awser/.oai  §  98  schon  seine 
Analogieen  hat  vgl.  Lobeck  Pathol.  I,  602. 

Bei  allen  diesen  liegt  die  Zusammensetzung  der  Prä- 
position mit  einem  bereits  vorhandenen  Nomen  klar  auf 
der  Hand.  Anders  steht  es  dagegen  bei  denjenigen  Bil- 
dungen, die  auf  die  Suffixe  ta-  und  tar-  auslautend  äusser- 
nd) oft  ganz  die  Form  von  Derivaten  zusammengesetzter 
Verben  tragen.  Auch  hier  wird  freilich  ein  o  v/t  n  <>  /.» t- 
Tr\g  (15.)  Heracl.  826,  fr.  394  (nur  bei  Euripides),  ein  arr- 
vavxr\g  (16.)  Cycl.  425,  705,  708  wiederum  niemand 
zweifelhaft  erscheinen.  Ebenso  scheinen  andre  dadurch  vor 
verbaler  Ableitung   gesichert,    dass   entsprechende  mit   avv 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.      171 

zusammengesetzte  Verben  wenig  im  Gebrauch  sind;  das  gilt 
von  17.  ovvtvvsxyg  Med.  240;  Hipp.  416;  Andr.208;  Hei. 
1293;  Ipb.  T.  524  vgl.  oueivexr.g  Med.  953;  Ion  894;  — 
18.  avvsvvexig  Andr.  908;  —  19.  awegyary-g  zusam- 
menarbeitend, Helfersbelf er  Hipp.  417;  Andr.  476; 
Baccb.  1146;  20.  Gvvegyäxig  El.  100.  Unsicherer  sind 
dagegen  vier  andere :  21.  o  v  tu  nö  x  y  g  Ale.  343  ;  Cycl.  540 ; 
22.  ovv&vTtjg  fr.  848,  5;  23.  avv&oivdxcoQ  El.  638; 
und  auch  24.  ov/ucpuydg  Bacch.  13S2;  obwohl  auch  hier 
die  Annahme  nominaler  Zusammensetzung  deswegen  nicht 
ausgeschlossen  ist,  weil  neben  allen  vieren  auch  die  ein- 
fachen Substantiva  ftöxrjg,  Övr^g,  &oiräicoo ,  cpvyäg  vor- 
kommen. 

Besonderer  Art  ist  die  Bedeutung  des  aVr«5  eloruivov 
avyysvexe iga  (25.)  El.  746:  xXeiviöv  gvyysvsxeiQ3  doe).- 
(j üjv  .  von  der  Klytämnestra  als  der  Miterzeugten, 
Schwester  der  Tyndariden;  hier  ist  also  yevixeiga  nicht 
wie  Pind.  Ne.  VII,  3  die  Erzeugerin,  sondern  die  Er- 
zeugte wie  bei  Euphorion  fr.  47  v.  4.  Mein.;  vgl.  die  ähn- 
liche Doppeldeutigkeit  von  ysvexrjg  Eur.  Or.  1011:  Vater 
und  Ion  916:  Sohn  '). 

Endlich  Hesse  sich  noch  aus  dem  Verbum  avvrjQexew 
(vgl.  Lobeck  ad  Ai.  v.  1329)  fr.  2S4,  7:  ovo3  av  rrersotica 
y.ul  Bcv^QExeh'  xvyaig  oloi  r3 ;  fr.  773:  o/.iog  airolg  ort 
Ticf/.og  ocrrosTel,  —  ein  Xomen  üvvx\qktx\g  erschliessen, 
welches  allerdings  nur  bei  Photius  erhalten  ist. 

b.  Diesen  determinativen  Corapositis  steht  eine  noch 
etwas  grössere  Anzahl  von  attributiven  zur  Seite,  deren  Be- 
deutung die  ist,  dass  sie  den  im  letzten  Theile  enthaltenen 
Xominalbegriff  einem  nebenstehenden  Nomen  als  ihm  mit 
andern  gemeinsam  beilegen.     Sie  lassen  sich  zur  Verdeut- 


')  Mit  Passow  in  der  Stelle  Eur.  El.  746  aS&yäv  auf  die  Kinder  der 
Klytämnestra  zu  beziehen  und  gvyytviTtiga  aufzufassen  als  y.oivi,  yi- 
vixtiQa  gemeinsame  Mutter,  giebt  weder  einen  passenden  Sinn,  da 
die  Kinder  nicht  wohl  -/.luvoi  genannt  werden  können,  noch  lässt  sich 
eine  so  abnorme  Beziehung  der  Präposition  rechtfertigen. 


172  Funck 

Hebung  passend  sämmtlich  umschreiben,  indem  man  den 
Accusativ  ihres  zweiten  Theils  mit  y.oivbg  oder  b  aixog 
verbunden  vom  Partizipium  sycov  abhängig  macht;  so  ist 
ov£vyog  =  To  avtb  Lvybv  zyjav,  Gvvvo\.iog  =  y.oivovg  vo/uovg 
e/cuv,  Gvyyevtfg  =  %b  avrö  rivi  yivog  eyjov  u.  s.  f.  Diesen 
Compositis  entspricht  im  Deutschen  genau  nichts:  dagegen 
bietet  hier  das  Lateinische  vielfache  Aehnlichkeiten ,  wie 
z.  B.  confinis  genau  so  gebildet  ist  wie  ovyyoqrog,  com- 
modus  wie  oi\uueToog.  Der  Natur  der  Sache  gemäss  sind 
diese  Bildungen  ursprünglich  stets  adjektivisch  verwandt, 
erst  in  späterer  Zeit  auch  hie  und  da  in  substantivischen 
Gebrauch  übergegangen.  —  Sie  lassen  sich  am  besten  nach 
den  Stämmen  der  zur  Zusammensetzung  verwandten  No- 
mina ordnen,  und  es  ist  dabei  von  den  a- stammen  auszu- 
gehen, da  diese  so  sehr  überwiegend  sind,  dass  sich  selbst 
consonantische  Stämme  nach '  ihrer  Analogie  umformten. 
Wiederum  sind  die  kurzen  a-,  gr.  o- stamme  gegenüber 
denen  mit  langem  a  in  der  Mehrzahl  und  verdienen  deshalb 
zuerst  besprochen  zu  werden. 
a)  o-stämme 

1.  avfi/nsTQog  =  lat.  commodus.  Die  ursprüngliche 
Bedeutung  das  gleiche  Mass  mit  etw.  habend  tritt 
anschaulich   hervor  El.  533:   gv   d3  eig  %yvog  ßäa3  aoßvhqg 

OttEXpcu    ßc'cGiv,     sl    };Vf.lU€TQOg    GM     7toÖl    yev^GETCtl,     XE/.VOV. 

ob  das  Mass  deines  Fusses  und  des  Schuhes  das- 
selbe ist.  Genau  analog  dem  lat.  commodus  und  unserm 
angemessen  ist  dann  aus  dieser  speciellen  Bedeutung  die 
allgemeinere  des  passend  entwickelt,  wie  sie  sich  zeigt 
Ale.  26:  £vii/ii£TQog  d'  drpr/.ero  (sc.  Sävaxog),  cpoovgwv  röö3 
rificiQ,  ([>  &avelv  aiTt)v  xqecov. 

2.  Gvvzovog  =  rov  airbv  rovov  %%(üv ,  also:  con- 
sonus,  harmonierend  Iph.  A.  [116:  Xiye  .  .  ivct  •/«/ 
yhoGGj]  Gvvrova  rolg  Golg  yoäuiiaGtv  ctidio.}  Auch  Bacch. 
126:  dvd  db  ßü/.yia  avvrovq}  /Joctnav  advßoqc  (Dqvylcov  ai- 
)uov  7cv€vuccTi,  scheint  mir  das  Wort  in  diesem  Sinne  auf- 
gefasst   werden   zu   müssen,    wonach    der   Sinn   wäre:    „sie 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       173 

vermischten  die  Bacciiien  mit  dem  damit  harmonierenden 
sanfttönenden  Blasen  phrygischer  Flöten " ;  die  andere  später 
zu  berührende  Bedeutung  von  ovvxovog  acris  passt  wegen 
des  folgenden  advßoa  durchaus  nicht. 

3.  ovvavXog  =  consonus,  harmonierend  El.  S79  : 
a'/j.3   iria   'g~vvavXog  ßoä  %<xqu. 

4.  (jj;:ri;;/os  =  coniunx,  coniunctus.  Adjektivisch  Iph. 
T.  250:  xov  ovZvyov  öe  xov  £evov  xi  xovvou  rjv;  substan- 
tivisch Ale.  314:  Ttolag  xvyovoa  ov'Svyov  xoj  om  tco.toI; 
342,  384;  Tro.  1001.  —  Dazu  lässt  sich  stellen  das  weiter- 
gebildete Adjektiv  av^vyiog  Hipp.  1147;  avtyyiai  Xaqvcsg 
und  das  Nomen  ov'ivyia  Hipp.  1131:  ntoXwv;  fr.  775,  28: 
7tüjXwv;  Her.  für.  675:  von  den  Charitinnen:  aöioxav  ov£v- 
yiav,  obwohl  ebenso  richtig  beide  sowohl  mit  ov"^v'§  wie 
direct  mit  ovv'levywuL  in  Verbindung  gebracht  werden  können. 

5.  ov yyafiog  =  y.oivov  xivi  yä/tov  e%(ov  =  coniunx; 
adjektivisch  Her.  für.  149;  El.  212;  substantivisch  Andr. 
182,  S36.  Synonym  ist  das  ebenfalls  substantivische  6/.16- 
ya/nog  Her.  für.  339. 

6.  oi'/.ley.TQog  Her.  für.  1,  126S  als  Substantiv. 

7.  ovyyovog  =  xov  avxbv  yövov  syojv ,  verwandt; 
besonders  von  Geschwistern  gebraucht.  Euripides  hat  das 
Wort  nicht  weniger  als  einige  70mal  z.  B.  Hipp.  340;  Or.  13; 
Phoen.  1230. 

8.  ovv&a/.og  easdem  sedes  tenens  Or.  1637: 
Käoxoqi  ts  IloXvöev/.et  %'  iv  ai&egog  itxvyaig  %vvd-av.og 
eoxai  sc.  Helena;  Hipp.  1093.  —  Davon  ovv&a/.eco  Heracl. 
994:  vvxil  ow&ay.ojv  aei  eigentlich  „mit  der  Nacht  zu- 
sammensitzend" d.  i.  „die  Nacht  durchwachend". 

9.  ovvo  Lv.og  Heracl.  81:  ov  <T  ex  xivog  yrjg  ...  xexoec- 
7CioXiv  g~vvor/.ov  rtXdsg  Xaov; 

10.  ovyyooTos  =  confinis,  dessen  Grenzen  zu- 
sammenliegen, benachbart,  angrenzend  fr.  179: 
Oivofi  ovyyoQxa  vauo  nedia  xalg  xJ  'EXev&eoalg.  Andr.  17: 
<D$iccg  dk  xrjode  v.aX  nöXecog  OciQoaXlctg  gX-yyogxa  vaico  ne- 
dia.   Her.  f.  371. 


17-4  Funck 

11.  01 '//.).  i]  Qog  dessen  ylfJQog  mit  dem  eines 
andern  zusammenliegt  =  benachbart  Heracl.  32: 
3Jaoa&töra  y.cu  ovy/J.rtoov  iX&ovreg  y&öva. 

12.  avvvofiog  denselben  Gesetzen  und  Bräu- 
chen unterworfen  Hei.  1488:  co  nravai  dolr/avyieveg, 
t;vvvo/.ioi  veqjsiov  doofiou;  dann  überhaupt:  theilhaft  Hipp. 
979:  cd  ^a/.äoo)]g  ^tvvofioi  —/.eiotovideg. 

13.  ovvortiog  dieselben  Waffen  tragend,  mit- 
kämpfend, im  Kampfe  helfend.  Her.  für.  12S:  ^vvonlct 

dÖQClTCi. 

14.  avv  ö  e  iitvo  g  mitessend,  Tischgenosse 
Ion  1172. 

15.  ov finloog  mitfahrend,  Gefährte;  in  eigent- 
lichem Sinne  Hei.  1207;  Iph.  A.  666;  dann  in  der  auch  an 
ovfinXeco  entwickelten  Bedeutung  des  Helfens  Heracl.  216: 
cprjf.il  ycxg  nore  ^vfircXovg  yeveo&cti  tüjvÖ"  vrcaoTtlCtov  naxqi. 

16.  ovv  egy  og  gemeinschaftliche  Sache  mit 
jem.  machend,  helfend.  Med.  395,  845;  Hipp.  523,  676; 
Or.  1446;  Ion  48;  Hei.  1112;  Bacch.  512.  Davon  ovv- 
eoytto  Hei.  1427. 

17.  Gvyy.ojf.iog  =  y.toiwv  uerexcov  Bacch.  1172. 
Endlich  führt  das  Ion  1165  vorkommende  gvooitiov 

gemeinschaftliches  Mahl    auf   ein    ovooirog,    wie   es 
auch  z.  B.  Ar.  Vesp.  557  zu  finden  ist. 
ß)  a-stämme. 

18.  ov vEÖQog  —  ovvO-ay.og  Iph.  A.  [192:  AXavxB  ovv- 
eÖQio  coniunctij. 

19.  ovveoTLog  Hausgenosse  Ale.  1151;  El.  784: 
:rao'   hilv  ygrt   ^vvsoviovg  ifioi  öoivi]  yevto&cu. 

20.  ovvevvog  coniunx  Med.  1001. 

21.  o wToetTteLog  an  demselben  Tische  theil- 
haft, zusammenlebend  Andr.  65S:  zvvtqcxtcsZov  d^ioig 
%%tiv  ßiov.  vgl.  ofioTQcxneLog  Hdt.  III,  132. 

22.  ovvrjßog  aequalis,  Altersgenosse  Her.  f. 438. 

23.  orvToocpog  =  xotvrjv  TQOtofiv  %%(üv}  ovv  rivi  rge- 
(fotnrog    das    womit   man    gross    geworden,    woran 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       175 

man  gewöhnt  ist.  fr.  1033:  to  de  ovvrgocpov  äöv  xi  &vrj- 
tolg  ev  ßiw  yiogel.  Iph.  T.  1119:  ev  yäg  aväy/.atg  ov  xdpvei 
^vvTQOffog  cov  (sc.  ralg  ävccy/.cug)  ov  ßäXXet  dvodauiovia. 

24.  ov(.i(.iol7tog  consonus  Ion  165:  ovöev  o1  a  (p6g- 
/.uyt;  cc  (Doißov  ^vfi^ioknog  to!;cov  QvGcar*  äv. 

25.  ovf-ißovXog  consilii  particeps  Hei.  1019:  ovöe 
fiiogia  S-v/ußov/.og  eoo/.iat  tjj  y.aoiyvtjrov  ttote.    Suppl.  125. 

26.  avfif-iaxog  Kampfgenosse;  bald  adjektivisch 
bald  substantivisch  über  60  Mal  bei  Euripides  gebraucht, 
z.  B.  Andr.  524  adj.,  371  subst. 

Dazu  das  Nomen  o v /.i  u a%i a  Rhes.  251,  994   und  das 
Verbum  g  v  u  u  ayeio  fr.  601. 
y)  ff-stämme. 

27.  ovyysvrjg  sehr  häufig,  z.  B.  Ale.  532;  dazu  das 
ebenfalls  oft  gebrauchte  a  vyyiv  eia  z.  B.  Tro.  749.  vgl.  b^io- 
yevtjg  Or.  244. 

28.  GWTq-d-^g  =  to  avrö  ffiog  e%<av  gleiche  Sitte 
und  Gewohnheit  habend,  durch  die  Gewohnheit 
mit  einem  verbunden,  gewohnt  Rhes.  609;  Ale.  40: 
^vvr^eg  ccet  ravxa  ßaorüZeiv  ifiol. 

29.  ovvvecprjg  eigentlich  wo  Wolke  an  Wolke  ist, 
daher  umwölkt,  finster,  auch  bildlich  vom  Aussehen  eines 
Menschen,  so  Phoen.  1307. 

6)  v-stamm 

30.  Gvvakyrjdcov  Suppl.  74. 

e)  Zwei  -r-stämme  sind  in  die  Analogie  der  o-stämme 
übergegangen,  nemlich 

31.  ovvat/Liog  =  con sanguineus  Phoen.  817:  »j  de 
avvaif.tov  lex°S  rjk&ev.  Iph.  T.  774.  vgl.  o/ttaijiiog  Aesch. 
Sept.  681. 

32.  Gvvwvv i-iog  =  cognominis  Hei.  495. 

Aus  Gvvöiy.itu  endlich,  Med.  158:  Zevg  gol  rode  ovv- 
dr/.raei,  lässt  sich  erschliessen  oivdr/.og  =  r/;g  avxT^g  dr/.rtg 
IX£te%ü)v  =  adiuvans  z.  B.  Aesch.  Eum.  761;  Suppl.  726; 
Ag.  1601. 

Man   wird  unter  den    angeführten   Compositis    mehrere 


176  Funck 

finden,  die  vielleicht  Anlass  zum  Zweifel  geben  könnten,  ob 
sie  wirklich  mit  ßecht  hierher  gestellt  sind.  So  könnte  man 
zunächst  ovfi/^ayog  anders  erklären,  indem  man  an  eine 
directe  Ableitung  von  ov/.if.iayea^ai  dächte;  aber  es  wird 
das  dadurch  bedenklich,  dass  ein  solches  Verbum  bei  Euri- 
pides  z.  B.  nie  und  sonst  nur  bei  Prosaikern  nicht  eben  oft 
gebraucht  ist2).  —  Sodann  möchte  man,  wenn  man  sich  an 
Bildungen  wie  av^icpogog ,  avvTovog  (contentus),  av[.t/iiiyrjg 
erinnert,  die,  wie  die  Bedeutung  lehrt,  doch  ohne  Zweifel 
direct  aus  dem  zusammengesetzten  Verb  herstammen,  nun 
auch  geneigt  sein  ein  avyyovog  und  ovyyevijg  von  ovyyiyve- 
o&ai,  avvTQocpog  von  ovvTQtcpta&aL,  avf.if.ioA7tog  von  av/.i- 
(aeXtco)  u.  s.  f.  herzuleiten.  Allein  erstens  ist  die  Zahl  solcher 
sicher  von  Compositis  abzuleitenden  Adjektiven  jedenfalls 
nicht  grösser  als  die  der  attributiven  Composita,  in  deren 
Analogie  sie  hier  gestellt  waren;  zweitens  sind  neben  jenen 
Adjektiven  oft  gar  keine  verbale  ow-coinposita,  von  denen 
sie  gebildet  sein  könnten,  gebräuchlich,  wie  denn  z.B.  ein 
ov^uthcLo  erst  aus  allerspätester  Zeit  bezeugt  ist. 

IL 

In  der  zweiten  Classe  der  ovv- composita,  zu  der  nun- 
mehr überzugehen  ist,  stelle  ich,  wie  oben  angedeutet,  die- 
jenigen Verben  zusammen,  welche  nicht  ein  Verbundensein 
mehrerer  Subjekte  oder  Objekte  in  der  gleichen  Thätigkeit, 
sondern  eine  durch  die  Thätigkeit  selbst  erst  zu  bewir- 
kende Verbindung  ausdrücken.  Es  ist  derselbe  Unterschied, 
welchen  wir  im  Deutschen  wohl  so  zum  Ausdrucke  bringen, 
dass  wir  im  erstem  Falle  die  Präposition  getrennt  neben 
das  Verbum  stellen  (zusammen  mit  jem.  kommen, 
zusammen  mit  jem.  etw.  thun),    im  andern  beide  eng 

*)  Eine  Auffassung  des  Worts  als  compositum  determiuativum  zu 
* H«X°i  (wie  ownoiöös)  wird  dadurch  unmöglich,  dass  dieses  *fj«xo> 
nirgends  vorkommt.  —  Hgopccxos  scheint  allerdings  direkt  von  ngo- 
[A«Xko&(ci  abgeleitet,  das  ja  bei  Homer  oft  genug  vorkommt,  um  eine 
solche  Ableitung  zu  rechtfertigen. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       177 

verbinden  (mit  jem.  zusammenkommen,  etwas  zu- 
sammenthun  =  verbinden).  Dem  oben  berührten 
Gvvegxouai  =  zusammen  geben,  einen  gemein- 
samen Gang  machen  tritt  also  hier  ein  ovvsQxof.iai 
mit  der  Bedeutung  congredi,  zusammenkommen, 
sich  vereinigen  gegenüber,  dem  av^Kpegco  zusammen 
mit  jem.  etw.  tragen  ein  avtucpeQto  conferre  zusam- 
mentragen, dem  ovD.aiiißävco  als  Synonym  von  uetcc).c(/.i- 
ßävco  ein  gleichlautendes  im  Sinne  von  zusammenfassen, 
erfassen,  u.  s.  f.  Offenbar  ist  bei  jenen  ersteren  Verben 
avv  überall  eine  Präposition  der  Ruhe,  bei  den  andern  da- 
gegen, wo  es  die  jenem  gemeinschaftlichen  Handeln  voraus- 
gehende verbindende  Thätigkeit  ausdrückt,  eine  Präposition 
der  Bewegung.  Es  ist  so  das  avveQxea^ai  in  jenem  Sinne 
erst  das  Resultat  des  ovvtgxeo&ai  in  diesem,  und  so  be- 
zeichnen überhaupt  alle  hierher  gehörigen  Verben  das  Ver- 
binden und  Vereinigen  mehrerer  Personen  und  Gegenstände, 
wodurch  das  durch  die  Composita  der  ersten  Gruppe  besagte 
Zusammensein  derselben  herbeigeführt  wird. 

Da  nun  von  den  Partikeln,  welche  in  Homerischer  Zeit 
als  Synonyme  von  avv,  wie  wir  vermutheten,  die  weitere 
Verbreitung  des  avv  im  Sinne  der  unter  I.  besprochenen 
Verben  aufhielten,  af.ia  und  6/lwv  nie  eine  Bewegung,  f-isrä 
eine  solche  nur  in  der  spezielleren  Bedeutung  unsres  nach 
bezeichnen  konnten,  so  liegt  auf  der  Hand,  dass  schon  in 
Ilias  und  Odyssee,  wo  ein  Verbinden  auszudrücken  war, 
stets  nur  avv  gebraucht  sein  kann.  Während  wir  also  der 
ersten  Gruppe  von  ai-v-Compositis  nur  wenige  Homerische 
Verben  zuzählen  konnten,  kann  es  nicht  verwundern,  wenn 
wir  schon  in  Homerischer  Zeit  eine  ganze  Anzahl  der  später 
gewöhnlichsten  Verben  der  zweiten  Classe  im  Gebrauche  finden. 

Kann  man  nun  auch  bei  den  hierher  zu  rechnenden 
Verben  eine  Verschiedenheit  im  Gebrauche  darin  suchen, 
dass  sie  entweder  eine  Vereinigung  mehrerer  Gegenstände 
oder  mehrerer  Theile  eines  und  desselben  Gegenstandes  aus- 
drücken, so  würde  doch  diese  Unterscheidung  nicht  geeignet 

Cürtius  n.  Brugmas,  Studien  X.  12 


178  Funck 

sein  etwa  als  weiterer  Eintheilungsgrund  zu  dienen,  da  die 
eigentliche  Bedeutung  des  Verbums  durch  diese  Gebrauchs- 
abweichungen nur  da  wirklich  raodificiert  wird,  wo  sich  an 
jenen  zu  zweit  genannten  Gebrauch  eine  Verwendung  des 
Verbs  in  effectivem  Sinne  anschliesst.  Vielmehr  werden  wir 
durch  eben  diese  Verwendung  des  ovv  in  effectivem  Sinne 
darauf  geführt,  zunächst  diejenigen  Verben,  welche  jene  Be- 
deutung stets  und  immer  zeigen,  gesondert  zu  betrachten, 
dann  aber  auch  alle,  an  denen  sie  sich  aus  einer  ursprüng- 
licheren allmählich  entwickelt  hat,  von  jenem  Reste  zu 
scheiden,  der  seine  Bedeutung  nicht  in  effectivem  Sinne 
gewandelt  hat.  Natürlich  sind  eben  diese  letzteren,  die  ja 
am  getreusten  die  sinnliche  Bedeutung  der  Präposition  be- 
wahrt haben,  voranzustellen,  und  zwar  wird  es  hier  genügen, 
nur  die  Homerischen  Verben  natürlich  mit  den  dazu  ge- 
hörigen Beispielen  aus  Euripides  genauer  zu  besprechen,  die 
dem  Euripides  eigenthümlichen  dagegen  einfach  aufzuzählen, 
da  sie  sich  leicht  nach  Analogie  jener  erklären. 
A.     a.   In transitiva. 

1.  ovyy.vQsio  zusammentreffen,  begegnen, 
treffen.  !F  435:  jurj  ncog  Gvy/.vQG£iav  odo)  %vi  f.uövv%£g 
%7tTioi  in  ganz  sinnlicher  Bedeutung.  Dann  in  eben  dem- 
selben übertragenen  Sinne  wie  die  entsprechenden  deutschen 
Verben:  Eur.  Iph.  T.  876:  xig  rvya  uoi  Zvy/.iQ^oei;  Ton 
1447;  Andr.  1172:  avrog  re  -/.cc/.oig  nrntctoi  xigoctg  sig  \ iv 
/.tolgag  gvvixvQaag  3). 

2.  ovvüvto/ucci  bei  Homer  öfter,  auch  von  feindlichem 
Begegnen:  z.  B.  <D  34:  ev&*  viel  TIqkx^ioio  owiJvteto',  d  367: 
rj  fA  ouo  sqqovti  övvrjvreTo;  bei  Euripides  nur  Ion  S31: 
Iwv,   iovri  dfjdsv  ort  ovvtJvtsto. 


3)  Wegen  des  voraufgehenden  xvQoa?  könnte  man  vielleicht  geneigt 
sein  ZwtxvQons  zu  erklären:  a/ua  exvgoas]  allein  es  soll  ja  nicht  gesagt 
werden,  dass  Peleus  gleichzeitig,  zugleich  mit  Andromachc  vom  Unglück 
betroffen  worden  sei,  sondern  vielmehr  dass  sein  Unglück  hier  mit  den 
gleichen  jener  zusammentrifft,  wie  das  durch  tls  sv  noch  besonders  her- 
vorgehoben wird. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  ffiV  in  der  Zusammensetzung.      179 

3.  avv  avxaio   bei  Homer  nur  P  134:   io  qcc  xe  vr^nt 
ayovxt  avvavxijocovxai  ztA.  ;  rc  333:  rw  de  ovvavxijxrjv  xfJQv^ 
Y.al  ölog  vffogßog.     Eurip.  Ion  535 :   xbv  Suvavxrjoctvxd  fiot, 
787. Iph.T.  1210:  firj  l-vvavxüev g)6vco.  —  avvdvxrjaig  Ion 536. 

4.  avveifiL  zusammenkommen,  sich  treffen, 
bei  Homer  oft  z.  B.  Z  120:  eg  fieoov  dfupoxeQtov  ovvixr\v\ 
über  eqiöl  gvviovxeg  z.  B.  Y  66  vgl.  Mommsen  S.  43. 

5.  o wt Qi%io  zusammenlaufen,  im  eigentlichen 
Sinne  II  335,  337.  —  Bei  Euripides  stets  in  übertragener 
Bedeutung,  so  fr.  385,  12  von  dem  Diphthong  ev:  yQctf.if.ial 
ydq  eloiv  ex  dieaxojxwv  dito,  avxai  de  Gvvxqiyovoiv  elg 
fiiav  ßdaiv  (sie  vereinigen  sich);  fr.  584:  avd-Qiünoioi 
rtäöL  XQ^fiara  fioQ(ft]v  eyovai,  auvxQeyei  <5D  elg  ev  xoöe  „auf 
das  eine  läuft  es  bei  allen  hinaus,  das  stimmt  bei  allen  zu- 
sammen"; dann  wie  auch  wir  zusammentreffen,  zu- 
treffen im  Sinne  von  übereinstimmen  sagen:  Or.  1215: 
xov  yccg  xqovov  xb  fity/.og  avxb  ovvxQeyei]  Ion  547:  xiij 
Xqövoj  ye  owxQlyei  („es  trifft  zusammen  mit  der  Zeit").  — 
Dazu  das  Nomen  awögofidg,  von  den  Symplegaden 
Iph.  T.  421. 

6.  avvd-eco  eigentlich  zusammenlaufen  wie  ovv- 
TOc'/w;  bei  Homer  nur  an  einer  Stelle  v  245:  ov%  fjfüv  ovv- 
&6vo6TCd  fjös  ye  ßovh]  ähnlich  wie  lat.  conti ngit  (vgl. Plaut. 
Amph.  I,  1,  32)  vom  glücklichen  Ablaufen  einer  Sache  ge- 
braucht, eigentlich:  „der  Plan  wird  uns  nicht  zu  Theil 
werden,  nicht  unsern  Wünschen  gemäss  ablaufen." 

7.  avvslavvto  intransitiv:  zusammenstossen  ff  39; 
A'129:  €qiöi  S,vvelavvefizv  (vgl.  Mommsen  S.  43),  transitiv: 
zusammentreiben  JL  677;  a  98.  —  Y  134  =  (D  394:  &e- 

ovg   EQlÖl. 

8.  ov uTtlaxay sto  zusammenschlagen  W  102: 
ytQöi  xe  ovuTtXaxdyrjoev. 

9.  ovfiuvio  sich  zusammen schliessen  Q  420:  oiv 

(T  sXxECi    7CUVXCI    flifWKEV. 

10.  avv oyiov.ci  zusammenstossen  B  218:  reo  de  61 
conto  y.vQxth  hcl  oxrfiog  ovvo^/Lo/.öxe. 

12* 


180  Funck 

b.   Transitiva. 

11.  ovvlrjf.il  committere  A  8  rig  tccq  ocfwe  &ewv 
eoiöi  §vvir]Y.e  [.idxeo&cu;  vgl.  H  210;  dazu  das  Nomen  avv- 
eaig  v.  515,  vom  Zusammenfluss  mehrerer  Gewässer  ge- 
braucht. —  Im  Medium  TV  381:  äXX3  enev,  ocpg?  enl  vrtval 
avvto/te&a  tcovxotzöqoioiv  afxql  ycc/J-co ,  convenire,  über- 
einkommen über  etwas.  Hierzu  stellt  sich  das  Sub- 
stantiv avvrjfioavvrj  in  der  Bedeutung  Uebereinkunft  A'261. 

Schon  zu  Homerischer  Zeit  zeigt  aber  dann  das  Wort 
viel  häufiger  die  Bedeutung,  die  später  ganz  die  herrschende 
ist,  nemlich  die  des  Wahrnehmens,  Verstehens.  Die  Ver- 
gleichung  namentlich  des  lateinischen  conicio,  das  ja  in  ähn- 
licher Weise  von  geistiger  Wahrnehmung  gebraucht  wird,  ferner 
des  comprehendere  (frz.  comp  rendre),  deutschen  begrei- 
fen, fassen  zeigt  den  Weg  zur  Erklärung  dieser  eigentüm- 
lichen Bedeutung,  avvlrjfui  scheint  ebenso  wie  conicio  von 
dem  Zusammenwerfen  mehrerer  wahrgenommener  Objekte  im 
Geiste,  dem  Combinieren  einzelner  Erscheinungssymptome, 
die  zusammengefasst  zum  Erfassen  und  Verstehen  führen, 
zu  der  Bedeutung  des  Auffassens,  Begreifens  gelangt  zu 
sein.  So  würde  also  awirtfxl  n  zunächst  heissen:  „ich  com- 
biniere  die  einzelnen  Theile  und  die  empfangenen  Einzel- 
eindrücke eines  Gegenstandes  zu  dem  Gesammtbild  des- 
selben", wobei  zugleich  durch  die  Wahl  des  trjfu,  welches 
ja  eine  rasche  Bewegung  bezeichnet,  sehr  fein  die  grosse 
Schnelligkeit  dieses  Combinierens  angedeutet  ist.  —  Der 
neuen  Bedeutung  gemäss  wird  nun  ovvlr{y.i  vielfach  mit  dem 
Genitiv  verbunden,  so  A  273:  y.al  /niv  tuev  ßovletov  Bvnev 
{[abv  ist  wohl  von  ßovXicov  abhängig),  d  76:  xov  ö'  ayogeiov- 
rog  t-vvero  ^avd-bg  Mevelaog;  mit  dem  Accusativ  der  Sache 
und  dem  Genitiv  der  Person  'C  289;  mit  dem  Accusativ  der 
Sache  allein  r  378.  —  Bei  Euripides  steht  das  Verbum  meist 
ohne  Casus  Andr.  919;  Or.  433;  Phoen.  744;  El.  260,  644; 
Cycl.  447;  2  mal  Phoen.  422,  fr.  642  mit  dem  Accusativ 
der  Sache.  —  Sehr  häufig  ist  dann  das  adjectivum  verbale 
avverog     und    zwar    a)    vorwiegend    in    activem    Sinne 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.      181 

kundig,  verständig  Or.921;  1406:  7toXsy.ov\  Plioen.  1506; 
Iph.  T.  1092;  Iph.  A.  [466],  1255,  fr.  556;  ebenso  das  negierte 
d-oiverog  unverständig  Or.493;  Phoen.  1612;  Iph.A.394b, 
691,  1189;  fr.  735,  1030,5  (dazu  äaweoia  der  Unverstand 
Phoen.  1727;  fr.  259}.  Beide  Adjectiva  werden  dann  ebenso 
wie  die  entsprechenden  deutschen  auch  Sachen  beigelegt: 
ovverög  Phoen.  498;  Iph.  A.  653;  daivezog  Iph.  A.  368,  654 
(dovvera  adverb.  Phoen.  570j.  Ferner  wird  aivexög  im  Neu- 
trum substantivisch  gebraucht  als  Abstractum:  Or.  1180,  fr» 
53,  9:  xb  gvvstov;  fr.  257:  xd  zcov  dsüv  '^vvexä.  —  ß)  In 
passivem  Sinne  verständlich  findet  sich  ovvtxög  nur  in« 
dem  angezweifelten  Verse  Iph.  A.  466 ;  dann  aber  ev-avvsTog 
Iph. T.  1092,  övo-^vvexog  schwer  verständlich  Phoen. 
1506,  d-avv  exog  unverständlich  Phoen.  1730;  Ion  1205; 
Hei.  352. 

Auch  das  Substantivum  gvvsotg  hat  in  späterer  Zeit 
stets  die  übertragene  Bedeutung  Einsicht,  Verstand  Hipp. 
1105;  Tro.  667,  669;  Or.  396,  1524;  Suppl.  203;  Her.fur.655; 
Iph.  A.  375. 

12.  av f.ißä)//.io  conicere  zusammenwerfen.  So 
zunächst  von  zusammenfallenden  Flüssen  (wie  ovveoig  oben) 
E  774:  qoäg;  J  453:  iöloq.  Dann  besonders  vom  Zusam- 
mentreffen im  Kampfe:  a)  mit  verschiedenen  Accusativen 
verbunden  r  70:  erfrag  %fi3  sv  /niaacp  v.al  do^Ufü.ov  Me- 
vO.aov  ovf.ißd?>exe)  Y  55:  xovg  ducfoxtQovg  .  .  Seol  .  .  avf.1- 
ßalov;  —  J  447;  0  61:  Qtvovg,  dann  Eur.  Phoen.  1405: 
doniöag;  —  M181:  Tc6Xef.iov  v.al  dr]ioxftxa]  ebenso  dyajva 
Eur.  Ale.  504,  1141,  päxrjv  Bacch.  837,  egiv  Med.  522,  lyßgüv 
Med.  44,  El.  906,  fr.  339.  —  ß)  intransitiv,  sowohl  im  Me- 
dium z.  B.  M  377,  Y  335,  wie  im  Activum  <Z>  578,  II  565, 
Eur.  Heracl.  679:  EQi'ifiovg  öeanöxag  xov/.iov  /.tegog  ovv.  av 
Ü-O.oiuL  TTo'/.suLoLGL  avußa'/.tlv.  —  Dann  aber  auch  von  an- 
derem als  grade  feindlichem  Zusammenbringen  und  Zusam- 
menkommen, so  a)  transitiv:  koyovg  Iph.  A.  830  sich  in 
ein  Gespräch  mit  jem.  einlassen;  ßovXev^axa  Phoen. 
693:    Ttgog  xiva   sich  gegen  jem.  verabreden,    de^iäg 


1 82  Funck 

Iph.  A.  [58]  sich  die  Rechte  zum  Bunde  geben;  Or. 
335:  öoducov  ae  %bv  fxileov,  m  ddv.Qva  öÜy.qvoi  ov/.ißä?J.ei 
„mit  dessen  Thränen  er  seine  vereinigt";  Iph.  A.  455:  näg 
dsl-oftai  vlv,  nolov  of.i(xa  avf,ißalw;  —  ß)  intransitiv  zu- 
sammentreffen sowohl  im  Medium  z.  B.  X  127;  Eur.  Med. 
284:  ov/iißd?J*£Tat  de  nolld  rovöe  delftarog  „viel  was  zu 
dieser  Furcht  veranlasst  trifft  zusammen",  als  im  Activum 
z.  B.  cp  15,  Eur.  fr.  759:  %olg  firj  dixaioig  d3  ovöe  aviiißd)- 
Xeiv  XQewv  „mit  den  nicht  gerechten  aber  darf  man  nicht 
einmal  zusammenkommen,  sich  abgeben,  verkehren. "  Hieran 
schliesst  sich  die  Bedeutung  des  substantivierten  Adjektiv 
av^ißölaiog  an  der  Stelle  Ion  411:  a  re  vtov  t-v/.iß6).aia 
■jtqÖöSzv  fjv  sg  nalda  xov  obv,  /uezaTieGoi  ßeXriova  Zu- 
sammentreffen, Begegnung. 

Nun  ist  aber  auf  demselben  Wege  wie  bei  ayvirjfit  auch 
bei  ovf.ißdlloy  freilich  erst  in  nachhomerischer  Zeit  eine  gei- 
stige Bedeutung  entwickelt,  die  zunächst  genau  der  des  lat. 
conicio  vermuthen  entspricht,  vielfach  aber  auch  zu  der 
allgemeineren  des  avvh](.ii  verstehen  erweitert  erscheint 
Eur.  Iph.  T.  55:  xovvag  d3  tode  ovtußdl?M  toÖe]  Med.  675: 
oofftoreQ3  i*  /.ccT3  dvÖQct  ov(.ißaXelv  STtrj.  —  Aus  dem  Ge- 
brauche des  Verbum,  wie  er  schon  in  den  angeführten  Stellen 
Phoen.  693,  Iph.  A.  58  und  noch  klarer  in  anderen  Wen- 
dungen wie  ov/.ißdl?.eiv  at\ußolaiov  u.  ähnl.  sich  zeigt  als 
verabreden,  übereinkommen,  erklärt  sich  wohl  am 
leichtesten  das  abgeleitete  avfißolov  (vgl.  avvvof.wg,  avu- 
(poQog),  welches  danach  zunächst  das  Verabredete,  die 
Verabredung,  Uebereinkunft  bedeuten  würde  wie 
z.  B.  Or.  1130,  Andoc.  p.  31,  danach  aber  specieller  das 
verabredete  Kennzeichen:  so  die  tessera  hospitalis 
Eur.  Med.  613,  ähnlich  Hei.  291  von  dem  zwischen  Mann 
und  Frau  verabredeten  Wahrzeichen,  Rhes.  573  von  der  Pa- 
role, dann  überhaupt  von  jeglichem  Kennzeichen,  so  Ion  1386, 
El.  577,  Rhes.  220'). 

)  Man  könnte  auch  auf  den  Gedanken  kommen,  das  Wort  mit  der 
letzten  Bedeutung  von  avitßu/.ho  -^  arrii,ui  in  Verbindung  zu  bringen  und 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.      183 

13.  ovvdyiu  zusammenführen,  -bringen,  s  291: 
vecpekag]  Eur.  Or.  1640:  eitel  &eoi  rio  rrjade  y.ak/uorevi.iari 
"EXXrjvag  eig  tv  y.al  Ogvyag  t,vvrjayov\  Ipli.  T.  11:  gtvXov] 
Iph.  A.29U:  det-iov  yjgag  aiQog  rb  leuöv  i-vvaye]  Bacch.562; 
Hei.  644;  Phoen.  1578:  Ttävxa.  d1  Iv  duari  rüde  avvdyayev  . . 
auiieootoi  dofioiaiv  d/rt  3-eog.  —  Dann  bei  Homer  öfter 
von  feindlichem  Zusammenstoss  wie  ovf.ißdllco:  *Aqi\a  _B38t> 
i  275,  egida  'L4grjOg  E  861,  £  149,  vof.iiviqv  £  448.  Aber 
auch  wie  auußd'/.'/.oj  von  friedlichem  Uebereinkommen  r  269. 

14.  ovvayEiQio  zusammenbringen,  sammeln, 
versammeln,  bei  Homer  öfter  z.B.  Y21;  (5  90. 

15.  avkXsyco  sammeln,  versammeln,  ß  292:  krai- 
QOvg\  Eur. Iph. T. 303:  iyycoQiovg.  —  301 :  y.riara,  413:  oitka\ 
Eur.  El.  81:  ßiov  =  fr.  288,  14;  Phoen.  850:  o&tvog  (Kraft 
sammeln).  Fr.  510:  rl  roig  tyavovrag  ovx  sag  re&vrt/.£vai 
■/.al  rav.yvttLvru  ou/./.eyeig  dfo/i]iiara;  animo  colligere.  — 
Das  Substantivum  avXXoyog  ist  oft  gebraucht  bei  Euripides, 
z.  B.  in  eigentlicher  Bedeutimg  Heracl.  335:  dorwv;  Or.  730: 
ix6?.süjg;  Ale. 951:  iv'Ü.oyoi  yuvai/.07ilr]&eig;  aber  auch  genau 
wie  unser  Sammlung  Her.  f.  626:  ipvyfjg. 

16.  ovyy.ali.io  zusammenrufen  22  55;  Ä302.  Dazu 
ovyy.l^rog  Eur.  Iph.  A.  [301:  oroärevua]. 

17.  ovvaivvuai  zusammennehmen  0)502:  Arrw 
de  ovvalvvro  y.aii7Cv?M  röia  ue/crcLor'  a'/J.vÖtg  a/j.a  iura 
aroocfä/.iyyi  Kovirjg. 

es  als  Erkennungsmittel  zu  fassen,  doch  erklärt  sich  hieraus 
schwerlich  die  Bedeutung  Uebereinkunft,  Vertrag.  —  Auch  von 
den  zusammengefügten,  zusammenpassenden  Theilen  der  tes- 
sera  hospitalis  liesse  sich  vielleicht  ausgehen,  wenn  diese  Bedeutung 
des  avpßolog  zusammenpassend  überhaupt  irgendwie  beglaubigt 
und  etwa  aiußo7.ov  vorzüglich  oft  von  der  tessera  hospitalis  gesagt 
wäre,  was  gar  nicht  der  Fall  ist.  [Auf  die  Häufigkeit  kommt  es  nicht 
an.  Thatsache  ist,  dass  avfißaXXsiv  von  zu  einander  passenden  Dingen 
gesagt  wird  (Passow  Lex.  s.  v.  IV  IG  LS  oben),  ferner  dass  ovußo?.ov 
von  Empedokles  (Aristot.  de  generat.  p.  722b,  11)  und  Plato  (Sym- 
posion p.  191  d.)  von  der  tessera  hospitalis  gebraucht  ward,  wie  es 
scheint,  im  Bewusstsein  dieser  Deutung.  Vgl.  Schob  zu  Eurip.  Medea 
613  mit  der  dort  angeführten  Stelle  des  Komikers  Eubulos.    G.  C] 


1 84  Funck 

18.  GWELQio  zusammenbinden  /C499:  ovv  d'  rjet- 
gav  iuäoi  sci\.ciTC7tovg.  —  Zu  der  erweiterten  Form  derselben 
Wurzel  mar  äoseg  (vgl.Curtius  Grz. 4  S.  356;  gehört  das  abge- 
leitete Adjektivum  ovvccogog,  ovvrjogog  (vgl.  /.ur^ogog, 
TtagrjoQog,  Stud.  IX;  147);  bei  Homer  nur  einmal  gebraucht 
i9-  99:  (pog/Liiyyög  #'  rj  dairl  ovvrjogog  Iotl  d-aXeifl  „die 
Leier,  die  die  Genossin  des  Mahles  ist";  —  bei  Euripides 
sehr  oft  im  Sinne  des  lat.  coniunx  z.B.  Ale. 824;  Or. 654. — 
Zu  demselben  erweiterten  Stamme  gehört  das  Nomen  *  ov v- 
aogig  —  avvcaglg:  cimtoiv  Gespann  Rhes.  9S7;  fr.  676,  2; 
dann  Paar  Med.  1145,  Phoen.  1085:  %iv.viov\  Phoen.  1618: 
evrexvog;  Bacch.  324 :  nolia  £,vv(ogig\  überhaupt  Verbin- 
dung Phoen.  448:  tog  d(.iq)l  Teiyrj  xcti  ^vvwgidag  Loywv 
räooiov  Inzoyov  noliv.  Von  diesem  Substantiv  ist  dann 
abgeleitet  owwgiCio  verbinden  Bacch.  198. 

19.  ovvdew  zusammenbinden  A  399;  N  599; 
x  168;  x  189.  Eur.  Phoen.  538;  Andr.  832:  ovvdrjoai  ni~ 
TtXovg]  Cycl.  238;  Iph.  A.  [110].  —  r«  ovvösra  Eur.  Ion 
1390:  tu  ortu/uad-'  iget  ..  .  xal  i-vvde&3  oloi  rä/it'  eefgov- 
Qtj&r]  cpi?M,  im  Sinne  von  tu  ovvöeouu  (vgl.  oben  tö  ovv- 
stov,  ra  ovverce).  rec  ovvöeo/na  selbst  findet  sich  Bacch. 
697:  a^driov   Med.  1193;  Hipp.  199. 

20.  ovv egeiöw  comprimere,  zusammenzwängen 
Ä  426:  ovv  re  otö^C  egeioat.  Eur.  Iph.  T.  457:  dkl*  o't'ös 
yjgug  deoftolg  öidv/noi  ^vvegsiod-ivreg  ytogovoi;  Bacch.  97. 

21.  ov (XTtiqyvv fit  zusammenfügen  E  902:  ydla 
gerinnen  machen.     Eur.  Suppl.  938:  räcfov. 

22.  ovvegyto  comprimere,  zusammendrücken 
l  427 :  vovg  d/Jtuv  ovveegyov  ivoTgecpftooi  /.iyoioi\  fi  424; 
£  72:  £u)ot)~qi  &oaig  ovveegye  yiKova. 

23.  ovvegydd-w  zusammenfassen,  umfassen, 
complecti  iE"  36:  ooov  S.vveigyad-ov  axQCti. 

24.  ov/u/uiyvvm,  ov/u/nioyio  commiscere  Blfß\  ovo' 
o  ye  Tlrjvei(i}  ov/u/nioyeTui;  !F687:  ovv  de  ocpi  ßagtlai  %el- 
gsg  tfiiyttev.  —  Eur.  Suppl.  222:  Aa/i.igov  dt  öoltgot  oiöfia 
ovfi/LÜ^ag  to  o6v,  TIA,  1020;  Cycl.  578;  Ion  1017;  fr.  890,11, 


Der  Gebrauch  der  Präposition  aiv  in  der  Zusammensetzung.       185 

Intransitiv  Hei.  324  Gvfuu'^ov  aöqj]  „accede  ad  virginem, 
setze  dich  in  Verbindung  mit  der  Jungfrau."  —  Dazu  die 
Adjektiva  o  i  11  uiv.ro  g  vermischt  fr.  423:  Gvfifiiv.ru  fu)  öi- 
v.aia  v.al  bi/.ai  öfiov]  fr.  383:  avfif.ii/.TOv  eiöog  vom  Mino- 
taurus;  und  GVfifiiyrjg  Cycl.  226;  Rhes.  431. 

25.  a  v  fi  (f  s  q  10  conferre.  Die  ursprüngliche  Bedeutung 
zusammentragen  zeigt  die  Stelle  Eur.  Her.  f.  488:  itüg 
av  log  ^ovd-öureQog  fiü.iGGa  Gvvtviyv.oifi  av  Iv.  rcävriov 
yöovg  v.xl.  Homer  gebraucht  das  Verb  zweimal  im  Medium 
vom  Zusammentreffen  im  Kampfe  (vgl.  ovviijfii,  ovußaü.io, 
avfifiiyvvfii):  yi  736:  Gvficpsoofieo&a  ficcxj],  0  400:  ov  yag 
v.ala  Gvvoioöfted-a  rcrolefiov  de6).  —  Dann  überhaupt  von 
jeglichem  Zusammentreffen,  so  Eur.  Heracl.  919:  ^vficpigerat 
xa  tvoXXcc  no'/lolg  „viele  Umstände  treffen  zusammen";  El. 
527:  xalrrig  7t(Jog  ^vvoioezai  nlö/.og;  übereinstimmen. — 
Ausserdem  lassen  sich  nun  bei  Euripides  besonders  in  Deri- 
vaten noch  die  Spuren  zweier  abgeleiteter  Bedeutungen 
nachweisen,  a)  Aus  der  Bedeutung  des  Medium:  sich  zu- 
tragen, accidere  erklärt  sich  das  unzählig  oft  von  den 
Tragikern  meist  von  unglücklichen  Ereignissen  gebrauchte 
ovficfooä  z.B.  Ale.  42, 405,  wofür  auch  zuweilen  in  gleichem 
Sinne  das  Neutrum  Plur.  des  Adjektivum  avfiqjOQog  verwandt 
wird:  Med.  54,  Hipp.  1255,  Heracl.  607.  —  ß)  Ebenso  wie 
aber  dann  in  unserm  zuträglich  dasselbe  Compositum  zu- 
tragen eine  ganz  andre  Bedeutung  erhält,  ist  auch  aus  dem 
griech.  Gvfiqtioeiv  zuträglich  sein,  welches  auch  bei  Eu- 
ripides Iph.  A.  724;  fr.  635  (xö  oificpeQOv)  vorkommt,  das 
Adjektiv  Gvfitpogog  mit  der  Bedeutung  zuträglich, 
angemessen  hervorgegangen:  Med.  [779],  876;  Hei.  253; 
El.  633;  negiert:  a-Gvfi(poqog  Tro.  491,  fr.  184.  Bekanntlich 
ist  diese  letztere  Bedeutung  auch  an  dem  lateinischen  con- 
ferre entwickelt. 


5)  Sonst  kommt  bei  Homer  nur  noch, das  Adj.  verb.  avucptoiög 
verbunden  vor,  N  237:  ovfuysQTtj  eF  aQijt]  niXti  av&owu  xal  fidXa 
Xvyqwv  eigentlich  „vereint  giebt  es  auch  eine  Stärke  sehr  elender 
Männer",  „verbunden  werden  auch  die  Schwachen  mächtig". 


186  Fuuck 

Ueber  das  ebenfalls  hierher  gehörige  Nomen  ovveoyuog 
£  465  vgl.  Curtius  Grdzge4  192. 

Von  den  hier  angeführten  25  Homerischen  Verben  fehlen 
dem  Euripides,  jedoch  keineswegs  allen  späteren  Schrift- 
stellern die  folgenden  zehn:  ouveii.il,  ovvd-Lio,  avveXavvto, 
avfinXaxayito ,  avtiftvco ,  Gvvöyioya ,  ovvayeigto ,  ovvaivvftai, 
ovveoyto,  owsgyad-co;  nur  ovvaivvuai  ist  darunter  aus- 
schliesslich Homerisch  und  ovfiTtlaxayito  kehrt  nur  bei 
Tzetzes  wieder.  —  Dagegen  steht  ihnen  eine  ziemlich  be- 
trächtliche Zahl  von  Verben  gegenüber,  die,  der  älteren 
Zeit  fremd,  aus  Euripides  sowie  andern  Schriftstellern  sich 
belegen  lassen.  Solcher  Euripideischer  Verben  giebt  es  31, 
die  hier  nun  nur  einfach  aufgezählt  werden  sollen,  da  ihre 
Beschaffenheit  im  Wesentlichen  durch  die  bereits  besprochenen 
hinlänglich  erläutert  sein  wird: 

ovußaivto  (ovußaoig),  ovvtqyofiai,  ovyywoeto ,  avvxvy- 
yävto  (ovvxvyia),  ovyyiyvouai,  avyy.oiftäoftai  {avyy.oitujta), 
avyy.eiuai,  ovyy.a&rjfiat,  ovfircaico;  —  ov'Ceuyvvtii  (ovKpl; 
=  coniunx  vgl.  ovvövag  Ale.  473  von  ovvövdCco),  ovvditxto, 
GvvaQj.ioC.to,  ovvaqxäto,  ovfucLt/xo,  ovy/.€Qccvvvui  {ovyy.qaoig, 
avyy.oaxög),  o  vyy.axaftiyv  v  fiL,  ovva&QoiCa),  ovvavayy.aCto,  avfi- 
rpvoto,  ovva'/J.aaoro  (avva/J.ayrj),  gvvoiy.CC.io,  ovyy.aTOiy.iCto, 
avaxoXi'Cto,  ovvocpQvöto,  avvvoeouat  (gvvvoia),  ovvaiveto,  avu- 
rprjf.ii,  GVftftaQTVQEto,  ovyyiyvwoy.to  (ovyyvtoaxog,  avyyvtöutov, 
ovyyviüfirj),  ovuiiaxäaoio,  ovvxäaoco.  — 

Endlich  gehört  hierher  auch  das  einzige  echte  Nominal- 
compositum,  welches  zu  dieser  Classe  zu  rechnen  ist,  nenilich 
ovvoöog  Zusammenkunft  Hec.  109:  \4yuitov\  Iph.  T. 
392:  y.väveat  ^vvodoi  &a).üooag.   Vgl.  ui&oöog  Stud.  IX,  151. 

B.  Ich  wende  mich  jetzt  zu  denjenigen  Verben,  welche 
meiner  Ansicht  nach  die  Brücke  zu  der  effectiven  Verwen- 
dung des  avv  bilden,  und  es  ist  nun  zunächst  auseinander- 
zusetzen, wie  diese  Vermittelung  gedacht  wird.  Es  lässt  sich 
dabei  von.  mehreren  Gesichtspunkten  ausgehen,  die  nach  der 
Bedeutung  des  einfachen  Verbs  verschieden  sind.  Es  kann 
nemlich    erstens    die    durch    ary    ausgedrückte    Vereinigung 


Der  Gebrauch  der  Präposition  ovv  in  der  Zusammensetzung.       187 

aller  Theile  eines  Gegenstandes  dahin  wirken,  dass  jene 
Theile  zusammengeworfen  und  der  Organismus  des  Ganzen 
vernichtet  wird.  So  heisst  z.  B.  owäyvvfu  confringere: 
die  Theile  eines  Gegenstandes  zusammenbrechen,  so  dass 
er  dadurch  in  sich  zusammenbricht  und  somit  zerbrochen 
und  zerstört  wird,  ähnlich  av/xyleyco  comburere:  durch  das 
Feuer  das  Zusammenstürzen  eines  Gegenstandes  bewirken, 
ihn  niederbrennen  oder  verbrennen.  Und  ebenso  lässt  sich 
auch  bei  den  meisten  anderen  Verben  dieser  Art  fast  immer 
noch  deutlich  erkennen,  wie  aus  der  ursprünglichen  sinn- 
lichen Bedeutung  jene  effective  ohne  Umwege  hervorgegangen 
ist.  —  Sodann  aber  kann  die  Verbindung  verschiedener  Ele- 
mente auch  den  Erfolg  haben,  dass  sie  sich  dadurch  erst  zu 
einem  festen  Ganzen  zusammenschliessen  und  somit  eine  Ver- 
wirklichung der  Handlung  in  diesem  Sinne  herbeigeführt  wird. 
So  erklärt  sich  die  effective  Bedeutung  von  ovvioTrjf.ii  als  con- 
f  i  c  e r  e,  p  e r  f  i  c  e r  e,  c  o  n  d  e  r  e  daraus,  dass  ursprünglich  ver- 
schiedene Theile  als  zu  einem  Ganzen  zusammengestellt  und 
verbunden  aufgefasst  sind.  Aehnlich  gelangten  owvqjaivoj 
von  dem  Verknüpfen  der  einzelnen  Fäden,  ovvTey.TaLvof.iaL 
von  dem  Zusammenzimmern  der  einzelnen  Balken  u.  dgl. 
aus  zu  der  allgemeineren  effectiven  Bedeutung  des  Her- 
steilens, Verfertigens.  —  Endlich  kann  aber  auch,  ohne 
dass  an  einen  Erfolg  der  Handlang  in  diesem  oder  jenem 
ersteren  Sinne  gedacht  wird,  das  Effective  darin  liegen,  dass 
die  Thätigkeit  des  Verbs,  indem  sie  dank  der  Präposition 
alle  Theile  eines  Gegenstandes  umfasst,  sich  dieses  Ge- 
genstandes ganz  bemächtigt  und  auf  diese  Weise  zu  ihrer 
vollsten  Verwirklichung  gelangt.  Das  ist  z.  B.  bei  ovl/.au- 
ßavco ,  ovufiäoTVTco ,  ovvcuoeco  ergreifen,  erfassen  der 
Fall,  denn  eben  dadurch  dass  man  alle  Theile  eines  Gegen- 
standes zusammenfasst,  ergreift  man  ihn. 

Natürlich  soll  nun  keineswegs  behauptet  werden ,  dass 
in  die  angedeuteten  Kategorieen  alle  hierher  etwa  gehörigen 
Verben  hineingezwängt  werden  müssteu.  Es  sind  damit  nur 
verschiedene  Wege   angedeutet,    welche    bei    einer   grossen 


1 88  Funck 

Anzahl  von  Verben  zu  der  effectiven  Bedeutung  hinführten. 
Anderes  wird  sich  gewiss  anders  erklären,  denn,  wie  gesagt, 
die  Bedeutung  des  einfachen  Verbs  bestimmt  die  Erklärung 
der  effectiven  Verwendung  ganz  wesentlich.  Am  allgemeinsten 
möchte  noch  die  zuletzt  angedeutete  Analogie  genannt  werden 
können,  denn  im  Grunde  ist  es  bei  allen  effectiv  gebrauchten 
ffüj/-compositis  das  Zusammenfassen,  das  vollständige  Besitz- 
ergreifen  eines  Gegenstandes,  welches  die  Verwirklichung 
der  Handlung  veranlasst. 

Wie  aber  die  eigentliche  sinnliche  Bedeutung  des  avv 
selbst  in  den  angeführten  Wörtern  gewiss  allmählich  mehr 
und  mehr  zurücktrat  gegen  die  ursprünglich  nur  acces- 
sorische  effective,  so  konnte  nun  auch,  nachdem  eine  so 
reiche  Analogie  geschaffen  war,  die  Präposition  später  ledig- 
lich in  diesem  Sinne  angewandt  werden,  und  so  entstand 
jene  allerdings  nicht  grosse  Zahl  von  Compositis,  in  denen  das 
Präfix  ohne  eine  Spur  seiner  Grundbedeutung  nur  Ausdruck 
der  effectiven  Thätigkeit  ist.  —  Im  einzelnen  wird  sich  noch 
klarer  zeigen,  was  schon  in  der  Natur  der  Sache  liegt,  dass 
bei  allen  hier  zu  besprechenden  Verben  die  effective  Ver- 
wendung sich  keineswegs  scharf  von  der  ursprünglich  sinn- 
lichen abgrenzt,  sondern  vielmehr  zwischen  beiden  eine 
Keihe  von  Fällen  zu  liegen  pflegt,  in  denen  der  Uebergang 
von  der  einen  zur  andern  durch  eine  ganz  allmählich  immer 
stärker  hervortretende  effective  Färbung  vermittelt  wird. 
Man  mag  selbst  oft  ungewiss  sein,  ob  man  nicht  bei  der 
sinnlichen  Auffassung  des  Verbs  stehen  bleiben  soll.  Aber 
grade  diese  zweifelhaften  Fälle  lehren,  dass  man  nicht  den 
effectiven  Gebrauch  als  etwas  von  Haus  aus  specifisch  ver- 
schiedenes von  der  sonstigen  Verwendung  der  Präposition 
zu  nehmen  hat.  Wo  wirklich  von  der  Grundbedeutung  des 
avv  keine  Spur  mehr  zu  fühlen  ist,  —  und  das  ist  nur  ganz 
selten  und  sicher  nie  bei  Homer  der  Fall,  —  wird  man  ent- 
weder ganz  -bestimmte  analoge  Fälle  sinnverwandter  Verben 
zur  Erklärung  heranziehen  oder  sich  auf  die  allgemeine  Ana- 
logie berufen  können.  —  Aus  diesem  Grunde  scheint  es  mir 


Der  Gebrauch  der  Präposition  oiv  in  der  Zusammensetzung.       189 

nicht  nothwendig  zu  sein,  eine  andere  Erklärung  jener 
effectiven  Bedeutung  des  ovv  zu  suchen,  wie  das  wohl  ge- 
schehen ist,  indem  man  sagte,  die  Präposition  beziehe  sich 
in  Verbis  wie  gvvoqivw  erregen,  avQgrjvvf.ii  confrin- 
gere  u.  s.  w.  auf  das  Zusammenfassen  der  einzelnen  Momente 
der  Handlung  zur  vollen  Verwirklichung  derselben.  Betrachtet 
man  jetzt  von  unserm  Standpunkte  aus  die  effectivischen 
diV-composita,  so  hat  dieser  Erklärungsversuch  auf  den 
ersten  Blick  nichts  bedenkliches.  Allein  wenn  man  sich 
den  meist  ganz  offenbaren  Zusammenhang  der  effectiven 
Bedeutung  mit  der  gewöhnlichen  sinnlichen  vergegenwärtigt, 
wird  man  sehr  abgeneigt  sein  überhaupt  eine  scharfe  Tren- 
nung beider  vorzunehmen  und  vielmehr  versuchen  überall 
einen  solchen  Zusammenhang  herauszufinden,  bis  derselbe 
an  einer  hinreichenden  Zahl  von  Beispielen  erwiesen  ist, 
um  die  Annahme  fortwuchernder  Analogie  da  zu  rechtfertigen, 
wo  er  nicht  zu  erkennen  war.  Der  Gedanke  des  „  Zusammen- 
fassens der  einzelnen  Momente  einer  Handlung"  trägt  ausser- 
dem etwas  zu  sehr  den  Charakter  philosophischer  Reflexion 
an  sich,  als  dass  man  ihn  gern  zur  Erklärung  einer  schon 
in  ziemlich  früher  Zeit  weit  verbreiteten  Bedeutung  benutzen 
möchte. 

Bei  der  Besprechung  der  einfachen  Verben  werde  ich 
nun  zunächst  diejenigen  zusammenstellen,  welche  sich  der 
Analogie  des  oben  genannten  ovvdyvvui  anschliessen,  weil 
an  diesen  wohl  am  lebendigsten  sowohl  die  sinnliche  und 
die  effective  Bedeutung  als  auch  der  Uebergang  von  der 
einen  zur  andern  hervortritt.  Ihnen  werden  dann  die  beiden 
anderen  angedeuteten  Gruppen  sowie  die  mehr  isoliert  stehen- 
den Verben  folgen,  an  letzter  Stelle  aber  gesondert  diejenigen 
besprochen  werden .  bei  denen  an  die  sinnliche  Bedeutung 
der  Präposition  gar  -nicht  mehr  zu  denken  ist.  Um  das  der 
Bedeutung  nach  zusammengehörige  nicht  auseinanderzureissen 
sollen  aber  hier  die  Euripideischen  Verben  gleich  zu  den 
synonymen  Homerischen  gestellt  werden. 

a.    1.  ovvdyvv[.ii  confringo,  zusammenbrechen, 


190  Funck 

zerbrechen  *f  467:  aofiara,  |  383:  vfjag,  ^i  114:  wg  de 
ta'tov  IXäqsoio  rayßirtg  vrJTtia  rexva  Qrjidhog  avveaBe  ztA. 
zerschmettern.  Dann  aber  auch  von  der  Lanze,  bei  der 
schon  weniger  an  ein  Zusammenbrechen  einzelner  Theile 
gedacht  wird  N  166:  eyysog,  o  ^vvea^e. 

2.  GVQoriyvvi.lL  confnngere,  corruere  #  137:  xa/.oioi 
avveQQTjKTai  rcolesooiv  „er  ist  zusammengebrochen  unter  der 
Last  seiner  vielen  Leiden,  seine  Kraft  ist  gebrochen."  Die 
eigentlich  sinnliche  Bedeutung  tritt  besonders  im  intransitiven 
Gebrauch  des  Activ  und  häufiger  des  Medium  hervor,  so 
wenn  es  Hdt.  I  80  von  zusammenströmenden  Flüssen  ge- 
braucht wird.  Vgl.  auch  Ar.  Eccl.  674:  (.uav  oY/.r^oiv  <[\ui 
Ttoirjoeiv  ^vgorj^aG3  slg  ev  ajtavra. 

3.  gvvccqccoooj  contundere,  confringere,  zer- 
schmettern, zerstören.  4 mal  bei  Homer  (M 384,  ^673, 
e  426,  fi  412)  mit  oarea  verbunden  von  den  Knochen,  die 
durch  die  Gewalt  des  Schlages  zusammengehauen  und  zer- 
schmettert werden,  ebenso  i  498  mit  xeqjaXag.  Bei  Euripides 
einmal  Her.  für.  1142:  r\  yag  !;vvr]Qa£3  oUov;  habe  ich  mein 
Haus  zerstört? 

4.  avv&oavw  ebenso  wie  GwaoÜGoio  (i  498)  Eur.  Or. 
1569:  &or//.v)  y.oära  awS-gavaio  oe&sv. 

5.  Gvv&Qctvoto  zerstören  Eur.  Bacch.  633:  dioiiar' 
toor^zv  yccuaCe'  gvvte&qc(vioto:i  d*  anav  ■rcr/.Qorärovg  Idövri 
deGiiovg  zovg  kfioyg. 

6.  Gvy*/.6nrw  zusammenhauen,  dann  wie  unser 
verhauen  im  Sinne  von  durchprügeln  Cycl. 228:  rioeoGio 
j-vyxexofiftevog  rälag,  aber  auch  mit  der  Bedeutung  des 
Zerschlagen s,    Zer stören s    so    Xen.   Cyr.    VI,   4,   3: 

V.ÖGUÖV. 

7.  Gvf^icpliyco  zusammenbrennen,  verbrennen 
Bacch.  595:  do/aara;  fr.  781,  46:   iti/.a'hoa. 

8.  ovfiTivQota  verbrennen  Cycl.  308:  et  dh  rovg 
Xsleiu/uevovg  ov  ^vfi7tvg(6aag  dair'  ävaXiuoetg  .ir/.oür,  — 
wo  die  sinnliche  Bedeutung  des  zusammen  kaum  noch 
herauszufühlen  ist. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  ovp  in  der  Zusammensetzung.       191 

9.  Gvy/.EQdvvöio  blitzartig  zusammenscllmet- 
tern,  zerschmettern;  Bacch.  1103:  y.lddovg. 

10.  ovvTQiaivöco  mit  dem  Dreizack  zertrüm- 
mern Herc.  für.  946:  tug  rd  Kv/Murrcov  ßdd-ga.  rpolvr/u  y.a- 
vövt   v.cu   rv/.oig   i'g/uoojtiiva  gtqsttto)  otdrjgo)  BvvrgiaivdJGco 

ItttKlV. 

11.  Gvyyjco  conf undere.  Ursprünglich  von  dem  Zu- 
sammenwerfen sinnlicher  Gegenstände  und  der  dadurch  be- 
wirkten Verwirrung  gesagt,  so  II  Ali:  rvicc,  Eur.fr.  388: 
ydga  re  ydg  gov  Gvyyjco  y,6iiaig  b^iov.  Bacch.  349:  dvco 
v.drco  tcc  Ttdvra  Gvyyjag  oiiov.  —  Die  Uebertragung  der 
Bedeutung  zeigt  deutlich  die  Stelle  0  362  ff.: 

oela  f.idV,  cog  ots  rtg  ipdiiad-ov  ndig  dyyi  -d-a'/MGGrjg 
og  t*  eitel  ovv  noir\Gi\  a&vgftcera  vrjitierjGiv, 
axp  avrig  Gvveyeve.  irootv  v.ai  yegoiv  a-9-vgcov. 
cog  ga  oi  r^te   Oolße  rtoXvv  y.duarov  xal  oiLvv 
aiyyeag  l4gyeicov,  avzoioi  dh  cpvCctv  irtooGctg, 
wo  das  Zusammenschütten  und  damit  Zerstören  eines  Sand- 
haufens mit  dem  Zerstören    der  mühseligen  Menschenarbeit 
durch  den  Gott  verglichen  wird.    Auch  wo  vom  Zusammen- 
stürzen von  Häusern  die  Rede   ist,    lässt  sich  die  sinnliche 
Bedeutung  noch  erkennen,   wie  Eur.  Med.  794;   Hipp.  813; 
Ion  615.  —  Dann  wird  aber  die  neugewonnene  effectivische 
Bedeutung  auch  auf  anderes  ausgedehnt,  und  zwar  wird  zu- 
nächst  Gvyyjco  von   dem  durch  das  Zusammenströmen   ver- 
schiedener Gefühle  verwirrten,  verstörten  Geiste  gesagt,   so 
J  612,  N  808:   ävpov;    Q  358:  vöov\    Eur.  Med.  1005:   %i 
j-vyxv-d-ela3  eGrtjy.ag  fjvix    evrvyelg;  —  Da  aber  das  Zusam- 
menwerfen,   Verwirren   eines  Organismus    seinem  Zerstören 
gleichkommt,    hat  dann  auch  Gvyyjco  diese   bei  der  ganzen 
Gruppe  überall  auf  dieselbe  Weise  entwickelte  Bedeutung,  so 
0  473;  z/269:  ogy.ia.  (vgl.  unser  über  d  en  Haufen  werfen, 
lat.  confundere);  Eur.  Hipp.  1063:  /udzrjv  („ad  irritum",  zur 

Verstärkung  des  bereits  im  Verbum  liegenden  Begriffs) oo- 

y.ovg;  Suppl.  311:  vöuiiia;  Iph.A.  37:  ygdLc^ictra\  Hei.  1553; 
und  so  auch  #  139:  ov  ydg  eycoyi  xi  cprj/Lii  y.aywTtgov  aXko 


192  Funck 

&alccGorjg  avdga  ye  avyyevai.  —  Die  nemlichen  Bedeutungs- 
varietäten zeigt  auch  das  abgeleitete  Nomen  ovyxvoig  Eur. 
Andr.  959:  öoficov,  292:  ßiov;  Iph.  A.  551:  ßiorag;  fr.  609: 
iv  äv&QüJ7toioi  ök  xccxolg  voaovvra  ovyyvoiv  noXX^v  exsi. 
Verwirrtheit  des  Blicks,  daher  Unruhe,  Besorgniss  bezeichnet 
das  Wort  Iph.  A.  354. 

12.  avyxlovsto  gelangt  ebenso  wie  Gvyyho  confun- 
dere  von  der  Bedeutung  des  Zusammenhäufens  zu  der  des 
Verwirrens  z.  B.  N  722  und  der  des  gänzlichen  Zerstörens. 

13.  owTctgctGoto  versteh* en,  zerstören,  ebenfalls 
ursprünglich  von  verwirrendem  Zusammendrängen,  dann 
überhaupt  vom  Verwirren  und  Vernichten  gesagt.  Der  sinn- 
lichen Bedeutung  steht  wohl  am  nächsten  0  86:  avv  d3  ci7t- 
novg  sräga^e  xvlivdofievog  tceqI  yah/jo  „er  drängte  die 
Pferde  gegen  einander,  brachte  sie  dadurch  in  Verwirrung"; 
doch  ist  sie  auch  Eur.  Heracl.  377:  /nrj  y.oi  öogl  awragaB^g 
tccv  ev  %ciqLtcüv  tyovoav  nöliv ,  nicht  gänzlich  verdunkelt, 
denn  die  Verwirrung  besteht  ja  eben  darin,  dass  die  Stadt 
zusammen-  und  durcheinanderrennt.  Am  stärksten  tritt  wohl 
die  effective  Färbung  hervor  Iph.  T.  557 :  cd  ^wragay-^elg 
oh.og ,  wo  das  Verb  ganz  dem  oben  angeführten  ovyy&iv 
zerstören  in  derselben  Verbindung  entspricht. 

16.  ov (.i 7t i 7t reo ,  ov (.iTtiTvio.  Hier  ist  zunächst  die 
eigentliche  sinnliche  Bedeutung  des  Zusammentreffens  ver- 
schiedener Gegenstände  vielfach  ganz  unzweideutig  erkennbar, 
so  besonders  vom  Aneinandergerathen  der  Kämpfenden  H 256 
=  (/)  387  =  f"  687,  aber  auch  von  andern  sinnlichen  Gegen- 
ständen wie  €  295;  Eur.  Iph.  T.  1393;  dann  von  jeglichem 
Zusammenkommen,  Sich-vereinigen,  so  Eur.  Or.  1309:  o7tö&i 
dcixQva  däy.Qvoi  ovveneoe]  Tro.  1036:  s/lwi  ov  ov{i7t€7trcü- 
xag  eg  reevrov  Xoyov ;  Hec.  966 :  ijdr]  nöd  eS,io  öcoficxTcüv 
aiQovTi  /.ioi  kg  tavrbv  rjds  ov^niirvei  d/ntoig  os&ev.  —  Wie 
oben  bei  ovficpeQeo&ai  entwickelt  sich  nun  auch  bei  oi\u- 
7t'utTio  aus  der  Bedeutung  des  Zusammentreffens  mit  jem. 
die  des  Betreffens,  des  lat.  acci der e  und  conti ngere,  wie 
sie  vorliegt  fr.576,  2:  (pegetv  tu  avii.u noriu  /in)  rcaXtyxoTatg, 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       193 

auch  Hec.  1030  und  fr.  971,  3.  —  Endlich  aber,  —  und  das 
berechtigt  uns  das  Wort  hier  anzuführen,  wird  auch  nicht 
selten  oviltiIuilo  genau  analog  lat.  concidere  vom  Zusam- 
menfallen verschiedener  Theile  eines  Gegenstandes  und  der 
dadurch  bewirkten  Vernichtung  desselben  gebraucht,  so  vom 
Zusammensturz  des  Hauses  Her.  für.  905:  av/xTriTtrei  oxeyi] 
und  allgemeiner  Hec.  846:  deivöv  ye,  &vrjzoig  cog  arcavra 
OLunivvtL  „wie  alles  verfällt  und  zusammenstürzt". 

15.  GivTiv.Lo  zusammenschmelzen.  Daher  zu- 
nächst im  Sinne  unsres  verschmelzen  von  der  engsten  Ver- 
bindung mehrerer  Gegenstände  so  Eur.  fr.  901,  3:  Ttäoa  yao 
ayad-^  yvvrj  rjvig  dvdgl  Giizerr/.e  oojcfoovelv  enioraTcu] 
Suppl.  1029;  fr.  29S:  /.a/.ot  y.cr/.dg  de  ffvvrerrjxev  itöovalg\ 
Or.  S05:  ccv>]o  oorig  roörtoiat,  aweanerj  verwachsen.  — 
Wo  es  sich  dagegen  um  ein  Zusammenschmelzen  der  Ele- 
mente eines  und  desselben  Gegenstands  handelt,  nimmt  das 
Verbuni,  mag  es  transitiv  oder  intransitiv  gebraucht  sein, 
mehr  und  mehr  den  effectiven  Charakter  des  Zerschmelzens 
an  und  wird  dann  besonders  von  dem  Verzehren  und  Zer- 
gehen des  Menschen  durch  körperliche  und  seelische  Leiden 
gebraucht,  so  Iph.  A.  398  :  lue  de  OLvrr/Sovai  rv/.reg  f^ueoai 
re  da/.Qioig;  Med.  689,  transitiv;  —  passivisch  Or.  34: 
äygla  BuvTcc/.tig  voacj  öeuag,  283;  Suppl.  1106;  El.  240.  — 
Zu  diesem  Gebrauche  stellt  sich  dann  ebenfalls  das  oiwr- 
y.&iv  xqovov  im  Sinne  des  lat.  tempus  terere,  die  Zeit 
hin-,  verbringen,  Med.  25:  xbv  nävxa.  ovvxr//.ovaa  öa- 
v.Qvotg  xqovov. 

16.  avvavaivio  zusammentrocknen,  vertrock- 
nen, austrocknen  Cycl.  463:  /.öoag  von  dem  Tödten  des 
Auges  durch  den  brennenden  Pfahl. 

17.  owioxvaivio  eigentlich:  zusammentrocknen, 
durch  Ausdürren-  vermindern  und  zu  nichte  ma- 
chen, daher  bildlich  Iph.  A.  694:  a/.V  6  vö/twg  avxa  no 
XQovoj  t,vvioyvccvel  „die  Gewohnheit  wird  mit  der  Zeit  un- 
sern  Schmerz  vergehn  lassen". 

18.  ovvtqi.joj   genau  wie  lat.  con terere  eigentlich: 

Curtius  u.  Brugmax,   Studien  X.  jo 


1 94  Funck 

durch  Reiben  etwas  zusammenschmelzen  machen, 
daher  =  aufreiben,  zu  Grunde  richten,  so  Cycl.  705: 
ItceI  gs  rrjvd3  a7tOQQi)%ag  Ttergav  avzolai  ovvvavTaioi  ovv- 
TQtipto  ßalcov. 

19.  ovorekloj.  Die  eigentliche  Bedeutung  des  Zusam- 
mennehmens, -legens  zeigt  die  Stelle  Eur.  Tro.  378:  ov 
dcc/nctQTog  Iv  %£Qoiv  nkjiXoig  ^vvearaX^aav,  und  auch  noch 
Iph.  T.  295:  rjfieig  de  GvoTalivxeg  („zusammengeduckfj 
wg  davovfievoi,  aiyfj  y.ad-^fie&a.  —  Dann  aber  ist  auch 
dieses  Verbum  auf  demselben  Wege  wie  die  vorhergehenden 
zu  der  effectiven  Bedeutung  des  lat. contundere  vernichten 
gekommen,  wie  sie  z.  B.  klar  vorliegt  Her.  f.  1417:  ovviaTal- 
ftai  y.ay.olg\  Tro.  108:  a>  TtoXvg  oyyog  j-vorellofievog  nqo- 
yövcov]  fr.  724:  xä  toi  fieyiOTCc  no'kXäyig  deög  rarcsiv3  e&rj/.e 
y.cu  ovveoreiXsv  naLiv. 

Man  sieht,  durch  diese  leicht  noch  zu  vermehrenden 
Verben,  an  denen  sich  der  Uebergang  der  Bedeutung  gleich- 
sam vor  unsern  Augen  vollzieht,  war  gewiss  eine  genügende 
Analogie  geschaffen,  nach  der  sich  nun  in  demselben  Sinne 
effective  auv-composita  weiterbilden  konnten. 

b.  Nicht  ganz  so  zahlreich  sind  die  Verben  der  zweiten 
Gruppe,  doch  lassen  sich  auch  hier  einige  ganz  unzweifel- 
hafte Fälle  aus  Homer  sowohl  wie  aus  Euripides  anführen. 

1.  Gvvxid-rif.il.  Die  Grundbedeutung  ist  bei  Homer 
nirgends  erhalten,  findet  sich  dagegen  bei  Euripides  Cycl. 
625:  £vv&evTeg  äo&oa  oTÖfiaxog\  fr.  332:  avvti&elg  7wxvdv 
vetpog;  El.  95:  dvolv  ö>  a/uilkav  l-vvTi&eig\  Suppl.  1126:  h< 
d3  oXiyii)  Taflet  nävTa  ovvO-eig. 

Die  schon  an  der  letzten  Stelle  angedeutete  Bedeutung  des 
Zusammenfassens(comprehendere)  kehrt  dann  öfter  wieder, 
namentlich  vom  Zusammenfassen  der  Rede:  Med.  747 ;  Tro.  909, 
Hec  1 184 ;  lph. T.  1016;  Bacch.  297 ;  fr.  »lös.  _  Dann  aber  ent- 
wickelt sich  aus  der  Bedeutung  des  Zusammenstellens  ein- 
zelner Elemente  zu  einem  Ganzen  die  effective  des  lat.  com- 
ponere,  con-,  perficere  und  diese  zeigt  sich  Hei.  34: 
eidtoXov  iu.ivow  ovgavov  !;vvdeio'  Uro,  und  Ion  S33. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung.       195 

Zwei  andere  Verzweigungen  der  Bedeutung  liegen  im  Me- 
dium vor:  zunächst  die  ausschliesslich  Homerische  des  gei- 
stigen Aufnehmens,  Hörens,  Verstehens,  welche  durch  die 
bereits  oben  erläuterte  analoge  Verwendung  von  owirtfxi 
und  oviußd)lto  ihre  Erklärung  findet;  häufig  steht  ein  Dativ 
wie  &V/.W) ,  (fQsol  u.  ähnl.  dabei  wie  H  44,  doch  fehlt  er 
auch  z.  B.  ^76.  —  Die  andere  Bedeutung  des  Medium 
findet  ebenfalls  eine  Analogie  an  av^ßaXXw,  es  bedeutet 
nemlich  Gvvxi&efiai  convenire  cum  aliquo  de  aliqua 
re,  mit  jem.  etw.  vereinbaren,  so  Eur.  Bacch.  175,  807, 
808,  und  es  erklärt  sich  hieraus  der  Gebrauch  des  Home- 
rischen Gvvöeoia  B  339:  Vertrag,  E  319:  Verabre- 
dung, Auftrag  (vgl.  g  v  v -3- rj  ■/.  q  Aesch.  Cho.  555 1,  ferner 
von  avv&rlf.ia  Losung  (vgl.  avfißoXov)  Phoen.  1140;  Khes. 
521,  572,  684,  763. 

2.  av vioxrt  f.i  i.  Die  ursprüngliche  Bedeutung  zeigen  am 
deutlichsten  die  Stellen,  wo  vom  Zusammenrücken  und  Auf- 
einandertreffen der  Kämpfenden  die  Rede  ist,  so  die  einzige 
Stelle,  wo  das  Wort  bei  Homer  vorkommt,  H  96:  uolifioio 
Giveoxaöxog  v.cd  ävxftg,  und  ebenso  Eur.  Phoen.  755 :  BvGxa- 
■d-evxa  dia  fj.äx^Sj  Suppl.  847:  oxv)  ^vveGxrj  xövd*  e/.aoxog 
iv  fiaxfl',  —  sowie  auch  der  Vers  Iph.  A.  [87:  rtd-QoiGi.iivov 
xal  ^vveariÖTog  oxoaxov];  vgl.  i-voraoig  ctGxcuv  Heracl.  415 
und  ähnlich  Andr.  1088 6). 

Von  dieser  Grundvorstellung  des  Zusammensetzens  kommt 
nun  GvviGxrii.il  genau  wie  Gvvxi^r.iu  zu  der  effectiven  des 
constituere,  conficere,  herstellen  wie  z.  B.  Thucy- 
dides  VIII,  48:  xrtv  ohyaoyjav  Gvvioxdvai  sagt.  In  den 
intransitiven  Zeitformen  entspricht  unser  deutsches  ent- 
stehen, insofern  die  Entstehung  eines  Dinges  der  Zusammen- 
setzung verschiedener  Elemente  zugeschrieben  wird,  daher 
sehr  passend  vom  v.pGiiog  fr.  902,  6:  qsvGeiog  v.6g(xov  ...  ufj 

6)  Eigentümlich  ist  der  Gebrauch  des  Verbs  Ale.  797:  xov  viv 
o/.iO-owTiov  -/.cd  zvvtazüTos  (pQti'oJv,  wo  wir  das  Partizip  am  treffendsten 
mit  „gedrückt-  wiedergeben,  denn  eben  die  gleichsam  zusammengepresste 
Gemüthsstimmung  soll  ausgedrückt  werden. 

13* 


196  Funck 

T£  avveazrj  xal  otct\  y.al  otc(üq\  Iph.  A.  [54].  Daher  kann 
dann  ovoraoig  auch  das  auf  diesem  Wege  entstandene, 
den  Zustand  bezeichnen  wie  Hipp.  983:  uevog  f.uv  i-v- 
oTccoig  ts  oiöv  cpQtvcbv  dearf:  „Zustand,  Verfassung  des 
Gemüths ". 

3.  ovvtEv.xalvo[.iai  zusammenzimmern,  ver- 
fertigen, ersinnen,  construere  K  19:  [mjtiv  („einen 
Anschlag  schmieden"). 

4.  ovvv  cpalvw  zusammen  weben  v  303:  /^fjriv 
vgl.  lat.  contexere  crimen  Cic.  Deiot.  VI. 

5.  ov(.i7teQ<xivw.  Die  sinnliche  Bedeutung  des  Wortes 
ist  erhalten  Or.  1551 :  xhf&Qcc  av(.i7iEQatvovTeg  {.toyj.oig  „das 
Schloss  mit  Hebeln  zusammenbringen,  zuschliessen ".  Da- 
gegen erscheint  es  ganz  wie  die  zuletzt  erläuterten  Verben 
als  conficere  Med.  341:  §v/X7tegävai  cfQovrid*  f]  cpevZov- 
/ued-a  „einen  Plan  ersinnen,  fassen". 

6.  Endlich  gehört  noch  avveyco  hierher,  dessen  sinn- 
liche Grundbedeutung  deutlich  der  intransitive  Gebrauch  bei 
Homer  zeigt  z/133:  o&i  CMOtiJQog  dyfjeg  ygvaeioi  avveyov] 
y  415,  478  (so  auch  wohl  Rhes.  59);  es  schliessen  sich  eng 
daran  die  Nomina  ovvoyrj  W  330:  ovvoyal  oöov  „Zusam- 
menziehung, Verengung  des  Wegs"  und  oweyi]?  zusam- 
menhängend, continuus  Eur.  Hipp.  226:  rcäoa  yag 
öqoosqcc  uvqyoig  ^vveyrjg  xXirvg',  besonders  aber  von  der 
Zeit:  fortwährend  M  26,  t  74,  Eur.  Iph.  A.  1008.  —  Was 
aber  berechtigt  das  Wort  hierher  zu  stellen  ist,  dass  sich 
aus  der  Bedeutung  des  Zusammenhaltens  der  einzelnen 
Theile  die  dadurch  bewirkte  effective  des  Erhaltens 
des  Ganzen  entwickelt  hat,  wie  sie  Stellen  wie  Eur. 
Suppl.  312:  to  ydg  roi  ^vveyov  avitgiüiriüv  7iöXeig  toit' 
io&y  otolv  rig  rovg  vö/iioug  oiötrj  y.a'Uog\  Bacch.  391:  dw- 
(xara ,  1309:  og  ^vvelyeg,  to  riv.vov ,  tovuov  /ufha&gov,  — 
deutlich  zeigen  ~). 


7)   Schon  auf  der  Grenze  zu  der  nächsten  Gruppe  steht  dagegen 
der  Gebrauch  des  Worts  Heracl.  034:   tpqonts  ...  jj  ^via/öui,!',  iuso- 


Der  Gebrauch  der  Präposition  aiv  in  der  Zusammensetzung.       197 

c.  Zu  einer  dritten  Gruppe  sollten  die  Verben  des  Er- 
greifens  vereinigt  werden,  welche  diese  effective  Bedeutung 
gegenüber  den  einfachen  Verben  der  Präposition  ovv  insofern 
verdanken,  als  diese  das  Zusammenfassen  aller  Theile  eines 
Gegenstandes  und  damit  eben  das  vollkommene  Erfassen 
desselben  bezeichnet. 

Dahin  gehört  also: 

1.  owaigeto.  Die  ursprüngliche  Bedeutung  zusam- 
mennehmen lässt  sich  erkennen  bei  Homer  v  95:  yicci- 
vav  .  .  ovvü.wv  xal  xwea,  doch  kann  man  auch  hier  bereits 
das  Wort  mit  ergreifen  wiedergeben,  was  dann  an  Stellen 
wie  Thuc.  II,  51:  vöor^ia  .  .  .  ovv/joei  -jtävxa,  Soph.  Trach. 
884:  riveg  voooi  xdvö"  uly^iav  ßeleog  y.a/.ov  ^vvel'Ae,  —  ganz 
unzweifelhaft  ist. 

Ausserdem  wird  aber  das  Verbum  auch  nach  Analogie 
der  in  der  ersten  Gruppe  zusammengestellten  im  Sinne  von 
comprimere,  contundere  gebraucht  so  TL  740:  dfKfo- 
xioag  d3  6(fQvg  ovve'/.ev  li&og. 

2.  ov  i.i(.i(XQ7tx(.o.  Auch  hier  kann  man  z.  B.  K  467: 
ov(.ifx6cQ\pug  dovay.ag  fivgixijg  %*  sQt&rjleag  o'Zovg,  noch  ganz> 
mit  der  eigentlichen  Bedeutung:  zusammenfassen  aus- 
kommen, die  auch  c  289,  311,  344:  ovv  dh  6voj  fxdgipag 
und  Eur.  Cycl.  397:  fpwxe  ovu/.idoipag  ovo  nicht  unpassend 
erscheint,  obgleich  auch  der  Auffassung  als  ergreifen  nichts 
im  Wege  steht. 

3.  av)./.a/.ißävu).  In  eigentlicher  Bedeutung  Ion  1217: 
{jvlXaßiov  d-oivüxooag  („mit  sich  fortreissend ") ,  und  noch 
deutlicher  fr.  588:  xb  -9-tlov  xt)v  dixyv  xe  ovklaßüv  und 
fr.  854  vom  Jahre  {iviavxög):  b&ovve/.a  ctvvbg  Iv  eccvxio 
7cüvxu  ovD.aßiuv  txtl' 

Dann  wie  lat.  comprehendo  (vgl.  oben  ovvxi&rjfxi)  vom 
Zusammenfassen  der*  Rede  Iph.  T.  528;  fr.  364,  5.  —  Vgl. 


fern  hier  durch  die  Präposition  nichts  weiter  besagt  wird,  als  dass  die 
Sorge  den  ganzen  Menschen  erfasste;  ähnlich  sagt  man  auch  im  La- 
teinischen continere. 


198  Funck 

auch  das  Nomen  avlXaßrj  =  Sylbe,  eigentlich  das  Zusam- 
mengefasste  fr.  582,  2.8j. 

Dagegen  zeigt  sich  unverkennbar  die  effective  Bedeu- 
tung des  Ergreifens  Or.  1189:  öfirjQOv,  1346:  dygav,  Cycl. 
447;  Rhes.  513. 

4.  ovvccQ7id£co  in  der  ursprünglichen  Bedeutung  ge- 
braucht Iph.  A.  [531:  og  ^vvaQTidoag  orQCtröv.]  Dann  ganz 
wie  unser  ergreifen,  erfassen  Hec.  1163;  Or.  1493; 
Bacch.  443,  729  9). 

d.  Schliesslich  sind  nun  noch  einige  Verben  anzuführen, 
welche  sich  nicht  genau  irgend  einer  der  drei  besprochenen 
Kategorieen  einreihen  lassen. 

1.  avvo qIvw.  Zunächst  ganz  sinnlich  gefasst  J  332: 
ovvoQLvo/xevcu  %'ivvvxo  cpdkayyeg  „ die  Reihen  setzten  sich 
gegen  einander  in  Bewegung ".  Dann  aber  schon  bei  Homer 
£2  467 :  iv a  ol  ovv  Svliov  oQivrjQ,  in  der  bekannten  effectiven 
Bedeutung  des  Erregen s,  die  man  sich  entweder  nach 
Analogie  synonym  verwandter  Wörter  wie  ovvxaqdaoto, 
ovyyjw  entstanden  denken  kann,  oder  mit  der  dritten  der 
angedeuteten  Gruppen  verbinden  kann,  wo  dann  ovvoqL- 
veiv  ursprünglich  ein  alle  Theile  der  Seele  umfassendes 
Erregen  bezeichnen  würde. 

2.  owrif.iv co  concidere.  Aus  der  eigentlichen  Be- 
deutung zusammenschneiden  entwickelt  sich  zunächst 
die  dem  ovvxi9r]/.ii  ähnliche  des  zusammenfassenden  Kürzens, 
besonders  der  Rede,  wie  sie  Tro.  441,  Hec.  1180,  Iph.  A. 
1249 ,  fr.  28  vorliegt ,  dann  aber  die  effective  des  A  b  - 
Schneidens,   Beendens  einer  Sache  so  Rhes.  450:   avv- 


8)  Auch  die  Stelle  Herc.  für.  883  gehört  wohl  hierzu:  artyxiov  £t>A- 
Xaßovocc  xaqdiav  „die  Kraft  deines  unerweichten  Herzens  zusammen- 
nehmend", vgl.  unser:  sich  zusammennehmen,  sich  ein  Heiz 
nehmen. 

9)  Auch  die  Verha  des  geistigen  Auffassens,  Erfassens,  Begreifens, 
avviijfii,  ov/ußäMo),  ffvvti&tfiai  lassen  sich  in  gewissem  Sinne  hierher- 
ziehen ,  doch  ist  die  effective  Bedeutung  bei  ihnen  nicht  so  unmittelbar 
aus  der  ursprünglichen  entwickelt. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  ov*>  in  der  Zusammensetzung.      199 

ts/uü/v  rovg  aovg  rcövovg.  Dazu  das  Adjektivum  övvro(.iog 
concisus  Heracl.  785:  (.ivd-ovg  .  .  .  avvTOf.icoraTovg  leyeiv, 
Tro.   1154. 

3.  ovyxlsiw  eigentlich  zusammenschliessenBacch. 
1301:  Iv  äg&Qoig  ^vyxsuXfjfievov]  Hec.  487:  ^vyysxlrj/xsvr] 
7iinkoig\  Andr.  122:  oV  ah  xal  cEq/ui6vc<v  egidi  arvyegä 
i-vvex,Xj]Gav.  —  Dann  in  der  effectiven  Bedeutung  unsres 
zuschliessen,  verschliessen,*  die  ja  aus  jener  sich 
ganz  natürlich  ergiebt  Hipp.  498:  ovyl  ovyxhjoeig  ff-rdua; 
Hec.  430:  &avovorjg  ouf.ia  ovyy.Xijoeig  ro  aov\  Ion  242  10). 

4.  ovyxaXvTtzto  eigentlich:  zusammenhüllen,  in 
einer  Hülle  zusammenfassen,  verhüllen  Phoen. 
872:  a  i;vyxaXvipcu  naldeg  Oidinov  XqÖvoj  xQfjLovreg.  — 
Vgl.  dazu  das  Adjektiv   ovvrjQsrprjg    verhüllt    Or.  957: 

7100O107T0V. 

5.  avvxsivto  contendo.  Die  ursprüngliche  Bedeutung 
des  Wortes  lässt  sich  bei  Euripides  noch  erkennen  an  der 
Stelle  Hec.  190:  oq)d£ai  a5  ^AgyeLcov  y.oivd  ^vvrsivei  ngbg 
rv/ußov  yvcöfia  IJrj/.eiöa  yivva  „der  gemeinsame  Beschluss 
der  Argiver  und  des  Neoptolemus  zielt  darauf  hin,  vereinigt 
sich  dahin  dich  zu  tödten"  (vgl.  oben  owigr/w  fr.  584), 
und  in  anderer  Weise  Hipp.  257:  %QVV  •■•  tvXvxa  ...  eivcu 
oregyrj&Qa  (fgertov,  ano  %  tooao$ai  xal  Bvvxeirai  „abzu- 
stossen  und  zusammenzuziehen". 

Gewöhnlicher  aber  ist  die  aus  der  Bedeutung  des  Zu- 
sammenziehens aller  Kraft  leicht  sich  ergebende  der  vollen 
Anspannung,  Anstrengung.  Diese  zeigt  sowohl  das 
Veibum  ovvxeiveiv  El.  112  =  127:  ytodog  og/^idv,  Bacch.872: 
öoöurjta  y.vvtuv ,  Iph.  T.  207:  Xo%lav  .  .  rcaidtiav  Blolgai 
'SwTtivovoiv ,  —  als  das  abgeleitete  Adjektiv  ovvx ovog 
strenuus  Hipp.  1361:  ovvxova  ö1  eXy.exe  xbv  y.ay.odai- 
jiiova  y.x)..\    Bacch.  .1091:  nödiov  ..  %vvxövoig  dQo/mjiiaoi. 

10)  Auch  in  Verben  wie  ov/tfiiyyvfit,  avtMyw  u.  ähnl.  könnte  man 
eine  effective  Färbung  der  Bedeutung  erkennen,  vgl.  vermischen,  ver- 
sammeln :  indess  wird  sie  in  den  meisten  Fällen  nicht  eben  stark  her- 
vortreten. 


200  Funck 

e.  Sucht  man  nun  diejenigen  Verben  zusammen,  bei 
denen  wirklich  mit  der  sinnlichen  Grundbedeutung  des  avv 
als  zusammen  nichts  anzufangen  scheint,  so  wird  man 
zunächst  finden,  dass  ihre  Zahl  durchaus  nicht  gross  ist, 
dann  aber,  dass  sie  allesammt  der  ältesten  Gracität  fremd 
sind,  also  auch  von  dieser  Seite  aus  nichts  hindert,  sie  nur 
als  Analogiebildungen  nach  den  besprochenen  älteren  auf- 
zufassen. Mit  Sicherheit  lassen  sich  wenigstens  folgende 
Verben  hierher  stellen,  die  indess  vielleicht  noch  durch  ein- 
zelne andre  vermehrt  werden  könnten. 

1.  avftcf^eiQ(o  Eur.  Andr.  947 :  fj  /luv  tl  /.eodaivoiaa 
ov(.icp&£iQ6i  Xi%og;  offenbar  nach  Analogie  der  Verben  wie 
evvdywfiL,  avQQtjyvv/ti  gebildet.  In  anderer  Weise  verstärkt 
das  Lateinische  sein  perdere  durch  de  zu  deperdere. 

2.  avllvw.  Hier  ist  augenscheinlich  mit  der  Bedeu- 
tung zusammen  gar  nicht  auszukommen,  da  ein  zusam- 
menlösen ja  ein  Unding  wäre.  Es  entspricht  vielmehr  unserm 
auflösen.  Eur.  Andr.  723:  QuXXve  firjTQÖg  deofta.  Soph.  Ai. 
1317:  et  /nrj  Bvvcupiov .  dlla  avX'/.vawv  nagst,  vgl.  Lobeck 
zu  dieser  Stelle.  —  Von  den  oben  angeführten  Verben  sind 
wohl  wieder  die  der  ersten  Gruppe  als  Vorbilder  aufzu- 
fassen, das  Auflösen  ist  ja  auch  ein  Zerstören ;  vgl.  nament- 
lich Her.  f.  946 :  fjQ/itoouh>a  owtqkuvÖlü.  — 

Dem  GvvTEY.TaLvof.taL  steht  nahe 

3.  ovvaoY.ioj  verfertigen,  zu  Stande  bringen, 
besonders  bei  Laertius  Diogenes  z.  B.  IV,  67 ;  VI,  23. 

Ganz  offenbar  an  die  Verba  des  Ergreifens  augelehnt 
erscheint  dagegen 

4.  ovv-9-rjQevw  erjagen,  erlangen  Eur.  fr.  971,  :>: 
a  ö'  £Xkot§  l4oia  j  ivagicpei  xakkiara,  y\v  oiXectq  \yovTig 
Tt'ivöe  ovv&rjQevo/itev. 

5.  ovv^^yto  erregen,  reizen  findet  seine  Analogie 
in  avvogivto.    Eur.  Hipp.  6S9:  ogyij  Zi-rrfÜi/yinyog  rpQ&vttq. 

6.  In  ähnlicher  Weise  scheint  ovv&dÄrtüj  confoveo 
gebildet.  Aesch.  Prom.  685:  nqdi  // '  oixtlaag  ovv&aXnt 
[tv&otg  tpevöeatv. 


Der  Gebrauch  der  Präposition  ovv  in  der  Zusammensetzung.      201 

Mit  ovyv.a'LvTCTOj  sind  sodann  zu  vergleichen 

7.  ovov.iäZw  beschatten  Eur.  Suppl.  1219:  aXX3  ov 
(föaveiv  /oi]  ^uaxiäCovtag  yevvv.  Bacch.  1052:  ay/.og  .  .  . 
nevxaioi  avo/.iaZov  „beschattet". 

8.  ov  ov.  oratio  sich  beziehen,  sich  verfinstern 
Thuc.  I,  51;    VI,  73. 

9.  avy/.ov TT tw  concelo,  verbergen  Eur.  fr.  6S4  : 
GOffol   öe   ovy/.ovTtxovaiv  or/.eiag  ß'/.äßctg. 

Endlich  schliessen  sich  an  die  ja  auch  gewissermassen 
effecti  vi  sehen  Wörter  des  geistigen  Erfassens  wie  avvlriu 
(vgl.  Anm.  9)  Composita  an   wie 

10.  ovyy Lyvoiov.co  genau  analog  lat.  corjnoscere  er- 
kennen z.  B.  Ar.  Eqq.  427:  öi'lov  y3  äq>3  ov  £vv?yvcü. 

11.  avvoQcico  =  conspicere,  pereipere  Xen.  An. 
IV,  1,11:  tcvqci  excuov  v.ai  avrecooovv  a).h]).ovg\  1,5,9:  avv- 
ide.lv   rtv  /;   ccoyr   layvoa  ovace. 

Man  wird  bereits  bemerkt  haben,  dass  fast  alle  unter 
B.  besprochenen  Verben  ihr  oft  ganz  genau  entsprechendes 
Analogon  im  Lateinischen  an  Compositis  mit  der  Präposition 
con-  fanden.  In  der  That  ist  dieses  Präfix  völlig  entsprechend 
dem  griechischen  avv  in  ausserordentlich  zahlreichen  Fällen 
im  Lateinischen  gebraucht  worden;  ja,  die  Composita  mit 
effectiv- aoristischer  Bedeutung  sind  hier  noch  viel  häufiger 
aus  dem  naheliegenden  Grunde,  weil  den  Lateinern  der 
Aorist,  welcher  im  Griechischen  oft  schon  ausreichte  um  den 
Eintritt  der  vollen  Verwirklichung  einer  Handlung  auszu- 
drücken, fehlte.  Sehr  viele  durative  verba  simplicia  wurden 
auf  diese  Weise  zu  effectiv-aoristischen  umgewandelt,  in  an- 
deren die  letztere  Bedeutung  durch  die  Präposition  noch 
deutlicher  hervorgehoben.  Dahin  gehören  vielgebrauchte 
Wörter  wie  conficere  (vollenden,  bewerkstelligen, 
aber  auch  vernichten),  conseqai,  eommoliri ',  eoncelare, 
consumere,  comniunire ,  coneipere,  conseribere;  Intransitiva 
wie:  confugere;  confremere,  congemere,  eonclumare,  conso- 
nare,  die  letzteren  —  dem  Griechischen  ganz  fremd  —  gleich- 
sam das  Zusammenfassen  zu  einem  Hervorbrechen  des  Lautes 


202  Funck 

bezeichnend.  —  Aus  dem  Deutschen  sind  für  die  älteren 
Stufen  unsrer  Sprache  zahlreiche  Beispiele  zusammengestellt 
von  Schleicher  (Kuhns  Ztschr.  IV  191  ff.)  und  von  Martens 
(ebd.  XII  31  ff.).  Jenen  griechischen  und  lateinischen  stehn 
am  nächsten  die  mit  dem  Präfix  ga-,  ge-  gebildeten,  z.  B. 
gotga-hausjan,  ga-saihvan,  ga-kardjan,  ga-haunjan,  ga-hrain- 
jan,  u.  ähnl. ,  vgl.  nhd.  ge-Iinge?i,  ge-langen,  ge-bieten.  In 
unsrer  jetzigen  Sprache  bedienen  wir  uns  bekanntlich  zur 
Bildung  solcher  verba  perfectiva  weniger  dieser  Präposition 
als  vielmehr  anderer  wie  besonders  wer-,  zer-  vgl.  ver- 
schaffe?}, verrichten,  verthun  (==  conßcere) ,  verbringen,  ver- 
brennen', zerstören,  zerreissen,  zerschneiden,  vorzüglich  im 
Sinne  der  oben  in  der  ersten  Gruppe  zusammengestellten, 
wogegen  noch  andere,  namentlich  er-  und  be-  mehr  die  Be- 
deutung der  übrigen  wiedergeben  vgl.  ergreifen,  erlangen, 
erjagen,  errichten;  begreifen,  beenden.  Uebrigens  ist  ja  be- 
kannt, dass  im  Griechischen  und  Lateinischen  ebenfalls  auch 
die  Zusammensetzung  mit  anderen  Präpositionen  eine  per- 
fectivische  Bedeutung  vermitteln  kann  (vgl.  Stud.  IX  120  ff.). — 
Ferner  aber  finden  die  besprochenen  griechischen  Verben 
auch  auf  slavischem  Gebiete  ihre  Parallele  in  den  weit  ver- 
breiteten verbis  perfectivis,  welche  ebenfalls  mit  Hülfe  der 
Zusammensetzung  mit  Präpositionen  gebildet  werden;  vgl. 
Kvicala  Ztschr.  f.  östr.  Gymn.  1863  S.  317  ff.;  Kobliska:  Ueber 
das  Verhältnis«  des  Aorists  zu  den  Formen  des  cechischen 
Verbums.    Königgrätz  1851. 


ZU  DES 

AUSLAUTSGESETZEN  DES  GRIECHISCHEN. 


VON 

G.   CURTIUS. 


In  meiner  Abhandlung  „über  die  Tragweite  der  Laut- 
gesetze, insbesondere  im  Griechischen  und  Lateinischen" 
(Berichte  der  phil.-hist.  Classe  der  königl.  sächsischen  Ge- 
sellschaft der  Wissenschaften,  1870j  habe  ich  zu  zeigen 
gesucht,  dass  für  die  Durchforschung  der  sprachlichen  Er- 
scheinungen eine,  so  zu  sagen,  freiere  und  feinere  Auffassung 
derjenigen  Regeln,  welche  wir  unter  dem  Namen  Lautgesetze 
aus  der  Fülle  der  einzelnen  Thatsachen  zu  abstrahiren  pflegen, 
vielfach  geboten  sei.  Ich  suchte  zu  zeigen,  dass  man  von 
Lautgesetzen  überhaupt  nur  dann  reden  könne,  wenn  es 
sich  um  Regeln  handelt,  welche  aus  einem  grösseren  Kreise 
gleichartiger  Erscheinungen  sicher  erschlossen  sind,  dass  bei 
allem  vollberechtigten  Bemühen,  die  Bewegungen  der  Laute 
zufixiren,  doch  vereinzelte  Veränderungen  und  Ausweichungen 
innerhalb  bestimmter  Grenzen  nicht  ganz  zu  leugnen  seien. 
Ich  lenkte  die  Aufmerksamkeit  besonders  auf  den  Sitz  der 
Lautveränderungen  und  suchte  zu  zeigen,  dass  der  Hang  zur 
Bequemlichkeit,  die  causa  movens  alles  Lautwandels, 
in  bedeutungsleeren  Wörtern  und  Wörtchen  und  in  den  nur 
der  Beziehung  des  Wortes  zum  Ausdruck  dienenden  Bildungs- 
sylben  sich  naturgemäss  in  höherem  Grade,  als  in  den  be- 
deutungsvollen Stammsylben  geltend  mache.  Ich  wies  darauf 
hin,  dass  man  überhaupt  aufhören  müsse  Lautgesetze  wie 
Natur-  oder  wie  Staatsgesetze  zu  behandeln,  sondern  —  ohne 
deswegen  im  allermindesten  in  Willkürlichkeit  oder  Laxheit 
zu  verfallen  —  sie  nur  unter  den  Gesichtspunkt  bestimmter 
mehr  oder  weniger  durchgreifender  durch  Gewohnheit  ge- 
regelter Wirkungen  der  vis  inertiae  bringen  dürfe.  Diese 
Betrachtungen  Hessen  sich,  wie  ich  glaube,  nicht  ohne  Nützen 


206  Curtius 

noch  weiter  ausdehnen.  So  macht  sich  z.  B.  jetzt  vielfach 
eine  skeptische  Strömung  geltend  gegenüber  der  Annahme 
von  Lautveränderungen,  welche  für  ältere,  durch  Denkmäler 
nicht  bezeugte,  Perioden,  namentlich  für  die  langen  Zeit- 
räume behauptet  sind,  die  zwischen  der  Festsetzung  der 
Grundformen  und  deren  Umgestaltung  nach  den  leichter 
erkennbaren  Lautgesetzen  der  Einzelsprachen  liegen. 

Man  sagt  gern:  wir  wissen  nichts  von  den  Lautgesetzen 
dieser  Zeiten.  Zugegeben,  aber  das  überhebt  uns  nicht  der 
Versuche  sie  mit  Wahrscheinlichkeit  zu  erschliessen.  Das 
eine  wissen  wir  wenigstens,  dass  alle  Sprachen  aller  Zeiten 
in  ihren  Lauten  nicht  unbeweglich  sind,  und  nach  der  Ana- 
logie solcher  Vorgänge,  die  uns  historisch  bezeugt  sind,  für 
frühere  Zeiten  mit  Vorsicht  und  in  massigem  Umfange  laut- 
liche Veränderungen  zu  vermuthen  ist  sicherlich  keine  grös- 
sere Kühnheit,  als  die  jetzt  so  häufigen  und  so  zuversicht- 
lichen Versuche,  für  jüngere  Zeiten  die  Zufälligkeiten  der 
Analogiebildungen  zu  errathen  oder  mit  andern  Worten  sich 
ein  Gefühl  dafür  zuzutrauen,  wie  weit  die  sprechenden  einer 
doch  immerhin  auch  sehr  entlegenen  Zeit  sich  durch  eine 
beliebige  rechts  oder  links  liegende,  mehr  oder  weniger  ver- 
gleichbare Form  verleiten  Hessen,  die  überlieferten  Gebilde 
nach  dem  Muster  jener  in  der  mannichfaltigsten  Weise  um- 
zugestalten. Mag  nach  dieser  Richtung  hin  manches  durch 
einen  glücklichen  Griff  aufgeklärt  werden,  in  Bezug  auf 
vieles  wird  immer  an  den  „Glauben"  appellirt  werden 
müssen,  und  werden  daher  die  Meinungen  sich  scharf  gegen- 
über stehen. 

Ein  wichtiger  in  neuester  Zeit  mit  Recht  stärker  be- 
tonter Gesichtspunkt  ist  der,  dass  jedes  Lautgesetz  nicht 
bloss,  was  auf  der  Hand  liegt,  örtlich  oder  richtiger  ausge- 
drückt ethnisch,  sondern  auch  zeitlich  begrenzt  ist.  In  der 
That  liegt  das  auf  der  Hand.  So  haben  wir  z.  B.  innerhalb 
des  Griechischen  zwei  scharf  getrennte  Perioden  für  die  Ver- 
hauchung  des  inlautenden  Sigma  zwischen  Vocalen,  die  pan- 
hellenische,   welche  mit  spärlichen  Ausnahmen  jedes  Sigma 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  207 

zwischen  Vocalen  ergriff,  und  die  auf  eine  kleine  Gruppe  von 
Mundarten  beschränkte,  durch  welche  das  panhellenische, 
theils  aus  ältester  Zeit  bewahrte,  theils  aus  härteren  Lauten 
entstandene  a  in  gleicher  Lage  dasselbe  Schicksal  hatte 
(elisch  7ioiT]ttGO(xi ,  lak.  Mcoa),  Von  da  aus  lässt  sich  aber 
mit  vollstem  Recht  ein  Schluss  auf  ältere  Zeiten  insofern 
machen,  als  die  Möglichkeit  später  aufgegebener  Laut- 
bewegungen für  diese  behauptet  werden  kann.  Wer  sagt 
uns  z.  B.,  dass  es  nicht  vor  der  einigermassen  datirbaren 
Erscheinung  des  lateinischen  Rhotacismus  einen  älteren  all- 
gemein italischen  gab,  aus  dem  z.  B.  das  r  des  Passivs  zu 
erklären  ist?  Doch  ist  es  nicht  meine  Absicht  mich  hier 
in  diese,  so  zu  sagen,  brennenden  Fragen  der  Sprachwissen- 
schaft einzulassen.  Es  lag  mir  nur  daran,  darauf  hinzu- 
weisen, dass  man  vielfach  zu  rasch  auf  Grund  einer  einsei- 
tigen Auffassung  von  Lautveränderungen  Ansichten  bestritten 
hat,  deren  innere  Wahrscheinlichkeit  man  zu  leugnen  nicht 
im  Stande  ist. 

Eine  hervorragende  Stelle  unter  den  Lautgesetzen  nehmen 
die  Auslautsgesetze  ein.  Auslautsgesetze  sind  im  grossen  und 
ganzen  viel  geringeren  Schwankungen  ausgesetzt  als  viele 
Lautbewegungen  im  innern  eines  Wortes,  so  dass  seit  West- 
phal's  Epoche  machender  Abhandlung  „Das  Auslautsgesetz 
des  Gothischen"  (Kuhn's  Zeitschr.  II  161  ff.)  dieser  Gegen- 
stand wohl  beachtet  und  viel  erörtert  ist.  Dennoch  hat  man 
dabei,  glaube  ich,  einen  Gesichtspunkt  so  ziemlich  über- 
sehen. Die  Auslautsgesetze  scheinen  sich  auf  den  ersten 
Blick  in  einem  Punkte  durchaus  von  den  übrigen  Laut- 
gesetzen zu  unterscheiden.  Lautübergänge  des  Inlauts  be- 
ruhen zum  grossen  Theil  auf  den  nachbarlichen  Einwirkungen 
der  neben  einander  stehenden  Laute  auf  einander.  Der  Aus- 
laut dagegen  wird,  .so  scheint  es,  durch  ganz  andere  Be- 
dingungen geregelt.  Wir  werden  aber  bald  sehen,  dass  der 
Unterschied  kein  so  durchgreifender  ist. 

Bemerkenswert!]  ist  auch  etwas  andres.  Drei  grosse 
europäische  Sprachgebiete  treffen  in  Bezug  auf  die  Regelung 


208  Curtius 

des  consonantischen  Auslauts  darin  überein,  dass  dieser  stark 
beschränkt  wird,  am  stärksten  im  Slawischen,  wo  alle  ursprüng- 
lichen Consonanten  des  Auslauts  abgefallen  sind,  demnächst 
im  Deutschen,  wo  nur  s  und  r  geduldet  werden,  endlich  im 
Griechischen,  das  ausser  diesen  beiden  auch  n  verträgt.  Das 
Lateinische  dagegen,  und,  wie  es  scheint,  überhaupt  die  ita- 
lische Familie  hat  einen  sehr  ungeregelten  Auslaut.  Darin 
conservativ,  dass  selbst  zwei  Consonanteu  wie  nt,  ns,  rs  in 
weitem  Umfange  geduldet  werden,  zeigt  das  Lateinische  um- 
gekehrt insofern  sich  sehr  unbeständig,  als  von  der  ältesten 
Zeit  an  der  Abfall  von  Consonanten,  am  häufigsten  der  eines 
schliessenden  Nasals,  eines  s,  eines  t  regellos  geduldet  wird, 
in  welcher  Unbeständigkeit  das  Umbrische  seine  italische 
Schwester  noch  weit  übertrifft.  Offenbar  ist  für  das  Latei- 
nische nur  durch  die  Schrift  und  durch  Schulgewöhnuug  der 
Bestand  der  auslautenden  Consonanten  in  so  weitem  Maasse 
bewahrt,  als  ihn  die  classische  Schriftsprache  uns  erhalten 
hat,  während  die  Volkssprache  schon  früh  im  weitesten 
Umfang  der  Abwerfung  zuneigte.  Eine  gewisse  Unbeständig- 
keit nach  dieser  Richtung  hin  lag  so  tief  in  den  Gewohn- 
heiten der  Italiker,  dass  selbst  der  Classicismus  mit  jener 
Ungebundenheit  Compromisse  schliessen  und  (ledere  neben 
dederunt,  utere  neben  uteris  zulassen  musste.  Den  höchsten 
Gegensatz  zu  allen  europäischen  Sprachen  bietet  das  Sanskrit 
mit  seinen  so  ausserordentlich  feinen  Gesetzen  in  Bezug  auf 
die  Verbindung  auslautender  Consonanten  mit  anlautenden,  die 
einen  Theil  des  sogenannten  Sandhi  bilden.  Bis  jetzt  hat  man 
diese  thatsächlichen  Verhältnisse,  so  viel  ich  weiss,  als  solche 
hingenommen,  ohne  dass  man  versucht  hätte,  dem  Gang  der 
Sprachgeschichte  in  dieser  Beziehung  nachzuspüren.  Ueber- 
haupt  ist  die  historische  Betrachtungsweise  wohl  auf  keinem 
Gebiet  weniger  geltend  gemacht  als  auf  diesem.  Und  doch 
winde  es  sicherlich  ganz  falsch  sein  uns  vorzustellen,  es 
hätte  etwa  die  indogermanische  Grundsprache  den  Wort- 
auslaut völlig  unangetastet  und  unbeweglich  gelassen,  und 
gleichsam    auf    einen    Schlag    sei    dann    bei    der    Spaltung 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  209 

derselben  das  Auslautsgesetz  jeder  einzelneu  Gruppe  fix  und 
fertig  auf  einen  Schlag  hervorgesprungen,  um  von  einem 
bestimmten  Zeitpunkt  an  einen  unbestrittenen  tyrannischen 
Einfluss  auf  die  Gestaltung  unzählicher  Wörter  und  Formen 
zu  üben.  Dass  sich  umgekehrt  auch  die  Auslautsgesetze,  wie 
alles  im  Leben  der  Sprache,  allmählich  bildeten,  wird  wohl 
bei  einigem  Nachdenken  jeder  zugeben.  Auch  darf  unser 
Ausgangspunkt  kaum  der  sein,  dass  jedes  Wort  in  der  ältesten 
Zeit  ein  völlig  in  sich  abgeschlossenes,  .gegen  alle  nachbar- 
lichen Einflüsse  gefeites  Wesen  gewesen  sei.  Der  Mensch 
denkt  und  spricht  in  Sätzen  und  seit  es  eine  indogerma- 
nische Flexion  gab,  bestanden  diese  Sätze,  von  den  wenigen 
Fällen  abgesehen,  in  welchen  eine  Verbalform  an  und  für 
sich  einen  vollständigen  Satz  enthielt,  aus  der  Verbindung 
mehrerer  Wörter  zu  einem  ganzen,  das  als  solches  von  dem 
sprechenden  empfunden  werden  musste.  Mochte  dieser 
immerhin  auch  die  einzelnen  zum  Satze  verbundenen  Wörter 
in  ihrer  relativen  Selbständigkeit  von  den  nur  als  Theile 
des  wortganzen  in  Betracht  kommenden  an  sich  bedeutungs- 
schwachen Sylben  zu  unterscheiden  vermögen,  mochte  der 
die  Sylben  eines  Wortes  verbindende  Wortaccent  die  Laute 
enger  zusammenschliessen  und  deshalb  Anbequemungen  der 
Laute  an  einander  in  höherem  Grade  fördern:  dass  benach- 
barte Wörter  in  irgend  einer  frühen,  grammatisch  ungeschulten 
Periode  des  Sprachlebens  auf  einander  in  lautlicher  Beziehung 
gar  keinen  Einfluss  geübt  hätten,  dass  der  die  Wörter  ver- 
bindende Satzaccent  sich  gänzlich  unwirksam  gezeigt  habe, 
ist  nicht  denkbar.  Sind  diese  allgemeinen  Erwägungen 
richtig,  so  führen  schon  sie  uns  offenbar  dahin,  die  Behand- 
lungsweise  der  Wortgrenze,  die  im  Sanskrit  herrscht,  natürlich 
nicht  in  den  Einzelheiten,  bei  deren  Feststellung  auch  die 
bewusste  Regelung  der  Grammatiker  mitgewirkt  haben  dürfte, 
aber  doch  principiell  als  die  ältere,  die  Regellosigkeit  aber 
der  lateinischen  Volkssprache  als  eine  Verwilderung,  endlich 
die  Beschränkungen  des  consonantischen  Auslauts,  wie  die 
meisten  andern  stammverwandten  Sprachen  sie  aufweisen, 

CuRTirs  n.  Brcomak,   Studien  X.  14 


210  Ourtius 

als  eine  Art  von  Compromiss,  oder,  anders  ausgedrückt,  als 
einen  Ausfluss  jenes  ordnenden,  sondernden,  vereinfachenden 
Triebes  zu  betrachten,  durch  dessen  Wirken  relativ  jüngere 
Sprachperioden  nach  so  vielen  Richtungen  hin  ihren  eigent- 
lichen Charakter  gewinnen. 

Wenn  wir  Gesichtspunkte  dieser  Art  zu  Grunde  legen, 
hat  es  ein  besonderes  Interesse,  in  solchen  Sprachen,  die  im 
allgemeinen  einem  uniformirten  Auslautsgesetz  folgen,  die 
Ausnahmen  von  diesem  Gesetz  zu  beobachten.  Denn  in 
diesen  werden  wir  nun,  wie  so  oft  in  den  Ausnahmen  von 
weithin  wirkenden  Regeln,  Reste  einer  älteren  grösseren 
Freiheit  und  Beweglichkeit  erblicken.  Das  Griechische  bietet 
uns  eine  Reihe  solcher  Fälle,  für  die  es  sogar  an  einer  der 
unsrigen  verwandten  Auffassung  nicht  ganz  gefehlt  hat. 

Giese  ist  wohl  der  erste,  welcher  vom  Standpunkte  der 
vergleichenden  Grammatik  aus  das  Auslautsgesetz  der  grie- 
chischen Sprache  richtig  gefasst  und  in  seiner  Bedeutung 
für  die  Entstehung  der  griechischen  Wortform  erkannt  hat. 
Bei  ihm  fand  ich  im  Begriff  diese  Betrachtungen  niederzu- 
schreiben S.  83  seines  opus  postumum  über  den  aeolischen 
Dialekt  folgende  Worte:  „Im  Fluss  der  Rede  macht  es  in 
der  Aussprache  keinen  Unterschied,  ob  ein  Consonant  am 
Schlüsse  eines  Wortes,  oder  einer  Sylbe  in  der  Wort- 
mitte  steht,  dafern  nur  im  ersteren  Falle  das  darauf  fol- 
gende Wort  durch  einen  grösseren  Satzabschnitt  nicht  getrennt 
ist  (y.ö  in  exöoaig  und  ey.  JrtXov)\  daher  finden  wir  denn 
auch  in  Inschriften  ganz  dieselben  Lautverwandlungen  am 
Wortschlusse  wie  in  zusammengesetzten  Wörtern.  Fast  nur 
am  Schlüsse  eines  Satzes  und  innerhalb  desselben  vor  voca- 
lisch  anfangenden  Wörtern  tritt  ein  Endlaut  in  seiner  wahren 
Qualität  hervor."  Hier  scheint  mir  nur  der  Ausdruck  „wahre 
Qualität"  nicht  gut  gewählt.  Der  Verfasser  meint  offenbar 
die  nach  den  Regeln  der  Grammatiker  und  wahrscheinlich 
auch  nach  dem  Gefühl  der  Griechen  selbst,  so  zu  sagen, 
normale  Gestalt  des  Lauts.  Denn  wenn  wahr  so  viel 
sein   soll   als  ursprünglich,   also  in   dem  Sinne  genommen 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  211 

wird,  in  weichein  der  Name  Etymon  gefunden  ist,  so  ist 
das  f.i  in  der  Verbindung  to/li  7iqwtov  wahrer  als  das  v  in 
xbv  allov  und  das  y  von  iy  Jrtlov  höchst  wahrscheinlich 
(vgl.  ksl.  isü  Grundz. 4  387)  wahrer  als  das  x  von  Ix  Tvqov, 
geradeso  wie  der  wahre  Auslaut  der  3  S.  uns  aus  der  fran- 
zösischen Verbindung  a-t-il  treuer  entgegentritt  als  aus  ü  a, 
trotzdem  dass  a  als  die  normale  Form  betrachtet  wird.  Butt- 
mann  Ausf.  Gr.  I2  91  ff.  steht  mit  Giese  wesentlich  auf  dem- 
selben Standpunkt.  Er  sagt  bei  der  Erörterung  der  Ver- 
wandlung inlautender  Nasale :  „  In  der  Aussprache  der  Alten 
ward  das  v  auch  am  Ende  eines  Wortes,  wenn  das  folgende 
mit  einem  Konsonanten  anfing,  nach  den  Grundsätzen  dieses 
ausgesprochen  und  folglich  der  Wahrheit  nach  nicht  ge- 
trennt. —  So  sprach  und  schrieb  man  roiißwiiov,  ovyy.ao/rro. 
Auf  Inschriften  findet  man  sogar  zoxt]kr\i  also  wie  ovoxr^ia. — 
In  den  Büchern  hat  sich  dieser  Gebrauch  durch  das  theo- 
retische Bestreben  der  Grammatiker  verloren." 

In  welchem  Umfange  der  Auslaut  auf  Inschriften,  freilich 
ohne  Consequenz,  sich  dem  Anlaut  des  folgenden  Wortes 
anbequemte,  ist  erst  durch  die  Fortschritte  der  epigraphischen 
Studien  mehr  und  mehr  zu  Tage  getreten.  Aus  voreukli- 
dischen attischen  Inschriften  gibt  Gauer  Stud.  VIII,  292  ff. 
eine  reiche  Zustammenstellung,  aus  peloponnesischen  hat 
Baunack  oben  S.  121  manches  wichtigere  gesammelt.  Sonst 
ist  die  Thatsache,  dass  der  Auslaut,  ehe  er  von  den  Gram- 
matikern geregelt  ward,  ein  höchst  beweglicher  war,  von 
Seiten  der  vergleichenden  Grammatik  wenig  beachtet. 

Ehe  ich  Einzelheiten  vorführe,  will  ich  darauf  auf- 
merksam machen,  dass  die  Umwandlung  eines  auslautenden 
Consonanten  dem  Anlaut  des  folgenden  Wortes  zu  Liebe 
keineswegs,  wie  man  vermuthen  könnte,  ausschliesslich  eng 
verbundene  Wörtergruppen  betrifft,  wie  if.i  üeigaul,  iy 
y.v/.'/.o),  TeTTagcüfi  iioötöv,  to/u  cpögov,  sondern  dass  bisweilen 
selbst  in  dem  Falle  die  Anbequemung  sich  geltend  macht, 
dass  entweder  keine  nähere  grammatische  Beziehung  zwischen 
den  Wörtern  stattfindet  wie  fiiG&ovvTwf.t  f.iiv,  fiefi  rrolig  oder 

14* 


212  Curtius 

dass  zwischen  zwei  Wörtern  die  Grenze  zweier  copulativ 
verbundener  Sätze  eintritt,  z.  B.  (Megara)  xal  xcctcc  yäy  v.al 
y.axa  d-dÄaaaav  (Delectus  inscriptionum  propter  dialectum 
memorabilium  ed.  Cauer  (L.  IST 7)  No.  33,  14)1),  evvovg  ewy 
xal  TtQaaooiv  rä  av/ncpegovra  —  (ebenda  3,  8),  STtoiyoccro  de 
y.cd  rav  Inida^Lay,  y.a.1  xad-'  oy  y.aioov  idlxaCe.  —  Lamp- 
sakos,  ebenda  128,  14).  Hie  und  da  wird  selbst  eine  stär- 
kere Kluft  übersprungen  z.  B.  auf  der  Inschrift  von  Tegea 
(delect.  117,  53)  iv  EnixQtaiy,  y.arärceQ.  Aehnliches  ist  auch 
im  folgenden  zu  beachten. 

Als  erste  Ausnahme  von  den  später  durchgedrungenen 
Auslautsgesetzen  stellt  sich  danach  heraus,  dass  alle  drei 
Nasale  im  Auslaut  stehen  können,  oder  mit  andern  Worten : 
jeder  auslautende  Nasal  kann  sich  dem  folgenden  Explosiv- 
laut ebenso  anbequemen,  wie  jeder  inlautende  sich  ihm,  von 
einzelnen  gleich  zu  erwähnenden  Ausnahmen  abgesehen,  an- 
bequemen muss:  xby  ygariarov,  xbv  Öevteqov,  to/u  ßiXxiorov 
wie  ey/.vog,  %vdrt(.iog,  ovpßovXog.  Die  Uebereinstimmung 
zwischen  Auslaut  und  Inlaut  wird  dadurch  noch  vollständiger, 
dass  bekanntlich  auch  umgekehrt  auf  Inschriften  die  Assi- 
milation im  Inlaut  nicht  selten  unterlassen  wird:  evygacpoi, 
Ildvcpdog  (Wecklein  Curae  epigraph.  p.  49).  Aus  diesen  und 
ähnlichen  Schreibungen  den  Schluss  zu  ziehn  „dass  die 
Griechen  Vocal  +  Nasal  vor  folgenden  Consonanten  als 
Nasalvocal  gesprochen  haben",  wie  Joh.  Schmidt  Vocal.  1116 
behauptet,  ist  in  solcher  Formulirung  deshalb  unstatthaft,  weil 
diesen  vereinzelten  Schreibungen  eine  ausserordentliche  Menge 
umgekehrter  gegenüber  steht.  Auch  ist  eine  landschaftliche 
Scheidung  bis  jetzt  nicht  gelungen.  Höchstens  Hesse  sich 
aus  diesen  graphischen  Widersprüchen  auf  eine  weniger 
kräftige,  doch  aber  nach  den  Articulationsstellen  unterscheid- 
bare Ausprache  schliessen.  Man  sieht  aber,  dass  das  v  Gefahr 
lief  das  allgemeine  Nasalzeichen  im  Inlaut  so  gut  wie  im 


')  Ich  citire  hier  vielfach  der  Bequemlichkeit  wegen  nach  diesem 
nützlichen  Buche. 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  213 

Auslaut  zu  werden,  zumal  da  auch  in  Lautgruppen,  welche 
von  uralter  Zeit  mit  einem  Nasal  überliefert  waren,  z.  B.  in 
avxvgag,  nev/txrjg,  Kledvßgoxog  dieselbe  Sitte  nicht  fehlt. 
Ebensowenig  fehlen  an  der  Wortgrenze  stärkere  Assimilationen 
von  der  Art,  wie  sie  im  Inlaut  allbekannt  sind:  ig  2a/j.qj 
(C.  I.  A.  138,  35),  lg  GTrjXfl  (45,  16)  wie  ovoolxiov,  Tcaoovdirn 
vereinzelt  sogar  et  orrjXfl  (52,  a,  3)  mit  Ersatzdehnung  wie 
Ti&slGi  zunächst  aus  *xid-£voL  für  *xi&£vxoi)  öfter  I  oxrjh] 
(45,  16)  wie  ovgxqeojio.  Eine  ganz  singulare  Assimilation 
bietet  die  uralte  Inschrift  vonGortys  (Delectus  37)  in  dem 
ausnahmsweise  verständlichen  Schlusssatze :  avd-£f.t[ev  —  d\xa~ 
x^gavg  lö  di/.aoT^Qtc).  Aehnlich  kretisch  tnnaoLv  =  t(.ina- 
glv  d.  i.  sy/.rrjGiv.  —  Das  apokopirte  av  bietet  eine  ganz 
entsprechende  Mannichfaltigkeit :  ayyqaxpäyxiov,  a(.i  noxa^iöv 
(kretisch,  Ahrens  dor.  355),  df.ivctG&)]v,  ögymtctlo,  ooxccfreig 
(Ahrens  aeol.  149).  xol  köyov  (32,  A,  28),  Ik  ^lay.edaif.wvi 
(Delectus  5)  wie  avlloyog.  Man  kann  also  weder  mit  der 
Annahme  von  Schreibergewohnheiten  und  Schreibfehlern, 
noch  mit  der  einer  ,vulgaris  pronuntiatio'  auskommen,  falls 
man  unter  letzterer  etwas  andres  als  die  wirklich  lebendige 
Sprache  des  Volkes  versteht.  Auch  geht  die  wörterver- 
bindende Schreibweise  durch  die  verschiedensten  Mundarten 
und  Zeiten  hindurch,  wenn  auch  schon  früh  die  andre,  wort- 
trennende, daneben  aufkam.  Bekanntlich  fehlt  es  selbst  in 
unsern  Handschriften  gerade  bei  den  Nasalen  nicht  an  Spuren 
davon,  die  aber  auf  ein  ziemlich  enges  Gebiet  beschränkt 
sind :  df.i  jtexgaig  (cod.  Med.  Aesch.  Suppl.  350)  aifi  rtlrj&et. 
Xsqwv  (La.  Soph.  OR.  123)  l/t  fieaip  (La.  OC.  583).  Vgl.  Lo- 
beck ad  Ajacem  836,  'G.  Hermann  de  emendanda  ratione 
gramm.  gr.  cap.  IV,  10  u.  11.  Es  gilt  hier:  naturam  ex- 
pellas  furca,  tarnen  usque  recurret. 

Von  dem  Gesetz,  welches  Explosivlaute  am  Wortschlusse 
nicht  duldet,  gibt  es,  wie  man  längst  erkannt  hat,  nur  Aus- 
nahmen bei  Wörtern,  die  sich  auch  der  Betonung  nach  eng 
an  das  folgende  anschliessen.  Das  allen  griechischen  Mund- 
arten geläufige  ovy.  toxi,  ovx  tvqov,  ov  leyexai  veranschaulicht 


214  Curtius 

uns  die  ursprüngliche  Mannichfaltigkeit  in  massigem  Umfang. 
Dass  irgend  eine  Mundart  dem  schliessenden  Guttural  so  viel 
Pflege  zugewendet  habe,  um  etwa  ein  ovy  drtdoto  oder  ähn- 
liches zu  versuchen,  ist  mir  nicht  bekannt.  Anders  aber 
steht  es  mit  Ix  und  den  apokopirten  Formen  /.ar,  ttot. 

Namentlich  für  lv.  stellt  sich  der  Gebrauch  besonders  man- 
nichfaltig  dadurch,  dass  die  durch  ein  suffixartiges  g  gebildete 
Nebenform  1$,  immer  daneben  auftritt  und  dass  diese  wieder 
verschiedene  Modificationen  erfährt.  Die  Präposition  erscheint 
danach  in  nicht  weniger  als  7  verschiedenen  Gestalten,  nämlich 

lj  ex,  was  keiner  Belege  bedarf, 

2)  ey.  ey  Bv'Zavriov  (C.  I.  A.  40,  35),  ly  ^leoßov  (ib.  170, 
19),  iy  MvQivriQ  (ib.  443,  1),  iy  Müiralag  (delect.  104,  32), 
ey  NavTtd/.Ttü  (delectus  91,  15)  neben  dem  häufigeren  e  Nav- 
näv.Tto.  Die  Form  ly  ist  in  der  Zusammensetzung  unter 
gleichen  Umständen  ebenfalls  bezeugt  durch  lyßälkrj  Inschrift 
von  Paros  (del.  137,  4),  y.dyör/.aaävTcov  (Chios,  del.  133,  25) 
und  hat  sich  in  eyyovog  immer  erhalten.  Der  Grund,  warum 
die  grammatisch  geschulte  Schrift  bei  ex  das  /.  sogar  in  der 
Zusammensetzung  so  consequent  festhielt,  liegt  wohl  haupt- 
sächlich in  dem  Bestreben  nach  Deutlichkeit,  exßälÄco, 
ivXiyio  ist  schwerlich  jemals  gesprochen  worden. 

3)  £%•  £/  di]riov  /.cd  levyiTiüv  iC.  I.  A.  32  B.  9),  eva  e% 
cpvlrjg  (ib.  31,  A,  7),  dem  entsprechend  inlautend  vHeySirai 
(Creta,  delect.  48,  21),  1%  ^äiiov  (C.  I.  A.  188,  20,  34)  in  Ueber- 
einstimmung  mit  der  alten  Schreibung  ya  =  £. 

4)  e.  e  Üaläoag,  t  ).i(.tevog,  e  rag,  e  Nav7ict/.Tco  auf  den 
lokrischeu  Inschriften  (delect.  91  und  94). 

5)  e  £,  das  keiner  Belege  bedarf. 

6)  sag,  boeotisch  vor  Vocalen  (Ahrens  aeol.  213),  wäh- 
rend vor  Consonanten  lg  stand,  kyprisch  lag  t(p  ßor/.o>  auf 
der  Inschrift  von  Idalion  ("del.  118,  6),  ebenda  lag  ra  mo- 
Xifi .  wenn  wir  das  von  £  in  el-ovat  verschiedene  Zeichen, 
das  jedenfalls  einen  Zischlaut  andeutete,  mit  Cauer  durch 
ag  ausdrücken. 

7)  t  g    in    dein    dem    Kyprischen    zunächst    verwandten 


Zu  den  Auslautsgesetzea  des  Griechischen.  215 

Arkadischen:  Ig  rot  egyot  und  dem  entsprechend  in  der 
Zusammensetzung  eadoriJQeg,  lade /.ho  (delect.  117).  Das 
Thessalische  und  das  Boeotische  theilte  mit  seinen  aeoli- 
schen  Schwestermundarten  das  lg  in  der  Zusammensetzung: 
thessal.  eayovoig  (del.  100,  19),  boeot.  eayovcog  (108,  10). 
Vgl.  Beermann  Stud.  IX,  64. 

7)  ig,  wenigstens  für  die  Zusammensetzung  zu  erschlies- 
sen  aus  dem  Stud.  III  203  besprochenen  taqxageg  neben  cxtto- 
ytooeg  =  cfcugeg,  ohne  dass  der  Dialekt  mit  Sicherheit  zu 
ermitteln  ist. 

Die  correcteste ,  das  heisst,  die  mit  den  übrigen  Laut- 
gewohnheiten der  Griechen  am  meisten  übereinstimmende 
Form  ist  eigentlich  das  lokrische  l ,  wie  ja  denn  auch  die 
Römer  schliesslich,  wenigstens  vor  Consonanten,  ihr  e  (zu- 
nächst wohl  aus  es  [vgl.  No.  6,  7]  entstanden)  am  meisten 
bevorzugten.  Gewiss  hat  der  Trieb  nach  Deutlichkeit  so- 
wohl sv  wie  ex  in  ihrer  Neigung  nach  lautlichen  Erleichte- 
rungen und  Anbequemungen  behindert.  Denn  beide  liefen 
trotz  ihrer  entgegengesetzten  Bedeutung  Gefahr  als  l  zusam- 
menzufallen. Und  factisch  heisst  I  auf  der  olympischen  In- 
schrift des  gebornen  Arkadiers  Praxiteles-  (Cauer  del.  32)  in 
den  Worten  e  Dlccvrivla  in,  auf  der  lokrischen  aber  aus. 

Ueber  y.ax  und  nox  gibt  Baunack  oben  S.  109  ff.  so 
reichliches  Material,  dass  ich  mich  hier  darauf  beschränke 
die  einzelnen  Fälle  aufzuzählen  und  nur  insoweit  zu  belegen, 
als  dies  dort  nicht  bereits  geschehen  ist. 

1)  y.ax 

2i  y.uö.  /.ad  de  ol  vöujo  yeiav  JE"  435,  y.aö  dvva/iuv  He- 
siod  Opp.  336,  y.aö  de  xeväxw  Alcaeus36,3,  dem  entsprechend 
inlautend  rrgoy.addadr/.äo&co  tab.  Heracl. 

3)  -/.«/..  /.ieaartv  /.ex/.  y.ecfa/.rv  77  412,  y.ä/.  y.ecfa/.ag  Al- 
caeus  41,  vgl.  y.ay.y.elovxeg  eßav  A  606. 

4i  /.uy.  /.ay  yövv   Y458,  vgl.  y.ay  yövcov  Sappho  44  B. 

5)  y.ciTT.  y.cc7t  nediov  yi  167,  v.an  qta/.ag1  6V7ioir]fr'  II 106. 

6)  /.aß.  nur  in  der  Zusammensetzung  homer.  y.aßßa'/.e, 
mit  der  Variante  y.äußah. 


216  Curtius 

7)  xäv.  -/.äv  vö(.wv  Pincl.  Ol.  8,  78,  vgl.  homer.  y.awevoag. 

8)  Kafi.  y.cij.1  {uv  ciooxoov  Hesiod  Opp.  439,  xdr(«  {uv 
yXtoooa  ßißayev  Sappho  2,  9. 

9)  y.ccq.  /.ao  qoov  M  33  vgl.  -/.aggeCeiv. 

10)  /.ak.  ovxaae  v.ak  laTtdorjv  £  447  und  517  mit  der 
Variante  ovxa  /.ata  L.  vgl.  xdhXiTte. 

11)  y.ag  nur  in  xao-ovto  neben  y.axxvto  (vgl.  lat.  suö). 

12)  kcc,  insofern  wir  diese  Form  nicht,  was  mir  doch 
bedenklich  scheint,  mit  Baunack  für  eine  ursprünglich  selb- 
ständige Bildung  halten  wollen.  Beachtenswerth  dafür  ist, 
dass  dieselbe  Inschrift  von  Naupaktos  die  Formen  zä  und 
ti6  enthält.  Mit  Einschluss  der  geläufigsten  Form  *axä, 
hat  also  die  Präposition  13  oder  mit  Einschluss  von  /.aO-3 
vor  Spiritus  asper  14  verschiedene  Phasen,  von  denen  12 
am  wirklichen  Wortende  belegt  sind.  Das  arkadische  /.axv 
ist  dabei  nicht  mitgezählt. 

Indem  ich  hier  nicht  auf  die  Frage  eingehe,  ob  txqoxL 
mit  seinen  beiden  Nebenformen  7cg6g  und  txoqxi  (kretisch) 
nebst  pamphylisch  tz&qx  (tc€q)  von  Haus  aus  dieselbe 
Präposition  wie  7cotL  gewesen  ist,  was  Baunack  oben  S.  107 
aus  beachtenswerthen,  aber  vielleicht  doch  nicht  absolut 
entscheidenden  Gründen  leugnet,  beschränke  ich  mich  auf 
die  Form  ohne  q,  die  in  6  Phasen  vorliegt,  nemlich 

1)  7X0  xi 

2)  nöx.   ttox  xcö  Jiög  Theoer.  5,  75  u.  s.  w. 

3)  7i6&.   nb&  a{ii  (kret.  Inschrift  delect.  39,  2). 

4)  7x6  g}  arkadisch  und  kyprisch:  7tog  xä  ineg  xol  egyoi 
y€yQa{i{iev«  auyyoacp([>  (Tegea  delect.  117,  55),  7tbg  xav  hoe- 

jijav  (Tafel  von  Idalion).  — 

5)  7x6.  7co  xovg  drtaoxrjoag  Inschrift  aus  Naupaktos 
(delect.  91,  6,  8),  xbv  txo£%6{uvov  nbg  xto  oosto  Tafel  von 
Idalion  1.  19),  zugleich  dorisch:  ;ib  xoi'g  u.a. 

6)  710  l,  worüber  auf  Baunack  verwiesen  werden  kann. 

Gegenüber  dieser  Vielformigkeit  zeigen  die  übrigen  Prä- 
positionen nur  wenig  Neigung  zur  Veränderung.  Dass  neben 
a7C,   in  an  7iaxtgwv  {mO-og  bei  Alcaeus   104,   inlautend   im 


Zu  den  Auslaiitsgesetzen  des  Griechischen.  217 

homer.  annk^Ei  o  S3,  etwa  auch  aß  oder  ähnliches  ver- 
sucht sei,  ist  mir  nicht  bekannt,  während  vn  sich  doch 
wenigstens  in  vßßdXXeiv  T  SO  mit  weicherem  Laut  zeigt 
und  im  paphischen  Dialekt  nach  Hesychius  l-(.iLxQa6v'  im6- 
Uooov  sogar  zu  blossem  i  verflüchtigt  wird.  Merkwürdig 
ist,  dass  Itcl  gar  keine  consonantisch  schliessende  Neben- 
formen hat. 

Das  gleiche  gilt  von  /nerd  in  schärfstem  Gegensatz  zu 
dem  seiner  Form  nach  so  ähnlichen  v.utü.  Hier  muss  man 
schon  (.isG-qa,  (ie-%Qi  in  Betracht  ziehen,  um  einen  kürzeren 
Stamm  zu  gewinnen. 

Eine  gewisse  Beweglichkeit  zeigt  sich  auch  in  dem 
sehr  zahlreich  vertretenen  Falle,  dass  in  Formen  höchst 
mannichfaltiger  Art  ein  auslautender  dentaler  Explosivlaut 
seinen  ursprünglichen  Sitz  im  Auslaut  aufgegeben  hat.  Da 
es  für  unsre  Frage  nicht  viel  austrägt,  ob  dies  ein  t  oder 
ein  d  war,  so  lasse  ich  es  unentschieden,  auch  kann  für 
unsern  Zweck  die  grosse  Menge  von  Formen  zunächst  bei 
Seite  bleiben,  in  welchen  der  Dental  wie  in  rjaav,  sXeyov 
(als  3  PI.)  nach  einem  andern  Consonanten  verschwunden 
ist,  worüber  ich  auf  mein  Verbum  I1  71  verweise.  Nur  das 
kommt  uns  für  unsre  Auffassung  zu  statten,  dass  die  be- 
kannte dorische  Betonung  t~oav  iteyov  auf  jeden  Fall 
beweist,  dass  auch  hier  die  Veränderung  auf  griechischem 
Boden  allmählich  vor  sich  ging  und  verschiedene  Stufen 
durchlief.  Ein  einfacher  Dental  fällt  bekanntlich  entweder 
spurlos  ab,  oder  verwandelt  sich,  was  ich  trotz  der  dagegen 
neuerdings  erhobenen  Widersprüche  fest  halte,  in  g2).  Den 
ersten  Weg'  wählte  die  Sprache  in  der  3.  S.,  z.  B.  e-rpege, 
l'-iJii ,  in  den  Neutris  der  Pronomina  und  der  sich  ihnen 
anschliessenden  Adjectiven:  xö  =  tat  oder  tad,  ccvto,  allo 
=  aliu-d,  und  in  einem  Theil  der  Nominalformen:  (.tili,  auch 
in  ngäyi-ia,  wenn,  was  fraglich  sein  kann,  wirklich  von  allem 

2)  Eine  beachtenswerte  Parallele  bieten  die  oskischen  und  um- 
brischen  Formen  auf  -ns  =  lat.  nt :  osk.  deicans  =  dlcant,  umbr.  sins 
=  sint. 


218  Curtius 

Anfang  an  ein  %  im  Auslaut  stand.  Ein  andrer  Tbeil  von 
neutralen  Nominibus  wie  ysyovog  und  ihnen  sich  anschliessend 
rtog,  Trtog.  ruog,  rrjuog  und  die  Mehrzahl  der  Adverbien  auf 
Wg  =  cit  wählt  den  zweiten  Weg.  Auch  in  der  2.  S.  Imp. 
ild-evtag,  (partog  glaubten  wir  (Verbum  II  4)  eine  Spur  des 
gleichen  Wandels  zu  finden,  während  die  3  S.  Imp.  uns  in 
keiner  sigmatischen  Form  erhalten  ist.  Diese  Doppelheit 
kann  uns  nach  dem  was  wir  soeben  bei  den  Präpositionen 
beobachtet  haben,  unmöglich  überraschen.  Wir  können  die 
Gleichung  ansetzen 

xö  :  fjog  =  lokr.  uö  :  arkad.  7cög. 

Für  die  Präposition  bieten  die  Grundformen  hqotI  und  nori 
den  sicheren  Ausgangspunkt.  Denn  dass  etwa  vtqoti  zuerst 
zu  ttqo  verstümmelt  und  mit  der  kürzeren,  im  Gebrauch 
wesentlich  verschiedenen  Präposition  zeitweise  zusammen- 
gefallen sei,  später  aber  auf  irgend  eine  Weise  ein  g  an- 
nectirt  hätte,  und  dass  zufälligerweise  noxi  ganz  denselben 
Schicksalen  verfallen  wäre,  oder  dass  ngog  eine  von  ttqoti, 
Ttög  eine  von  ttoti  völlig  unabhängige  und  wiederum  durch 
baaren  Zufall  mit  ihm  völlig  gleichbedeutende  Bildung  sei, 
wird  nicht  leicht  jemand  glaublich  erscheinen.  Ich  kann 
daher  die  Behauptung  Brugman's  (Ztschr.  XXIV,  73),  dass 
es  „kein  einziges  griechisches  Wort  gebe,  welches  uns  be- 
rechtige lautlichen  Uebergang  von  schliessendem  r  in  g 
anzunehmen",  nicht  für  begründet  halten.  Gesetzt  auch, 
7TQÖg  hätte  sich  aus  ttqot,  nbg  aus  tiot  zuerst  nur  bei 
engerer  Verbindung  mit  dem  folgenden  Wort  gebildet,  so 
liegt  nichts  näher  als  die  Annahme,  dass  diese  leicht  sprech- 
bare Form  nach  und  nach  auch  als  freies  Adverbium  ver- 
wendet ward  und  die  alten  völlig  verdrängte. 

Die  grösste  Beweglichkeit  zeigt  der  dentale  Laut  am 
Schlüsse  der  Adverbien  mit  T-Laut.  Die  dorischen  Local- 
adverbien,  denen  sich  das  gemeingriechische  7ito  anschliesst, 
lassen  den  alten  consonantischen  Auslaut  spurlos  verschwin- 
den,   die  Modaladverbien  verwandeln  ihn  regelmässig  in  c. 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  219 

Das  sehr  häufige  Adverb  von  ovxog  allein  zeigt  beide 
Formen  und  zwar  ohne  dass  sieh  selbst  für  die  Blüthezeit 
der  attischen  Prosa  eine  feste  Regel  erkennen  lässt.  Ich 
verweise  darüber  auf  die  sorgfältigen  Untersuchungen  von 
Schanz  Novae  quaestiones  Platonicae  p.  4  sqq. 

In  einem  sehr  beschränkten  Sprachgebiet  tritt  eine  Be- 
weglichkeit des  auslautenden  g  hervor.  Die  altelische  Rhetra 
zeigt  bekanntlich  die  Verwandlung  von  auslautendem  g  in  g 
nur  vor  Consonanten:  ai  de  tio  tu  aber  xolg  'Ho.-ao'ioig  (Z.  7, 
Z.  1) ,  das  neuelische  Dekret  zu  Ehren  des  Damokrates 
überall,  ein  werthvoller  Beleg  für  unsre  Behauptung,  dass 
ursprüngliche  Producte  nachbarlicher  Einwirkung  mit  der 
Zeit  in  weiteren  Gebrauch  kamen. 

Suchen  wir  uns  nun  klar  zu  machen,  in  welcher  Weise 
sich  diese  Lautveränderungen  überhaupt  vollzogen  haben, 
so  stelle  ich  mir  den  Gang  etwa  als  den  folgenden  vor. 
Der  älteste  Zustand  war  der  einer  unbedingten  Beweglich- 
keit, wie  er  sich  noch  bei  den  apokopirten  Präpositionen 
in  weitem  Umfang  erhalten  hat.  Es  richtete  sich  damals 
der  auslautende  Consonant  ebensogut  nach  seinem  Nach- 
barlaut wie  der  inlautende.  Man  sprach  also  wohl  neben 
einander : 

TOU  ßb/.XLOXOV  TOy  Y.OCtXlOXOV  xbv  &oaovxaxov  %ok  hnoxov 
*7tobx  avxov  Tcgbg  xocxov  (vgl.  /.ia-xög)  tcqoq  oe  (vgl.  eooa) 
*oltojt  t]v  ovxcog  rovxo  syevexo  ovxiog  aoi  doy.el-  oüxio  vsog. 
Es  ist  sehr  begreiflich,  dass  sich  die  ursprüngliche  Form 
bei  solcher  Abhängigkeit  des  Auslauts  vom  benachbarten 
Anlaut  vielfach  verdunkelte.  Diese  Verdunkelung  hatte 
praktische  Bedeutung,  sobald  man  in  den  Fall  kam  ein 
Wort  in  pausa  zu  gebrauchen.  Kein  Wunder,  dass  sich 
da  eine  oder  mehrere  besonders  geläufige  Formen  vor- 
drängten. Gleichviel  ob  u  wie  in  uqigxo(.i,  eXsyofi  oder  v 
wie  in  vyv,  lleyov(x)  der  ältere  Consonant  war,  bediente 
man  sich  vielfach  und  schliesslich  immer  des  einen  den- 
talen Nasals  am  Schlüsse  des  Satzes.  Nun  mussten  ägi- 
orof-i  (vor  Labialen),  aoiaxoy  (vor  Gutturalen),  ly,  vvy.,  e'/.syo/.i 


220  Curtius 

nur  als  Abarten  jener  Schlussform  und  diese  als  die  eigent- 
liche sich  im  Bewusstsein  geltend  machen.  Anderswo 
mochte  das  Sprachgefühl  den  Schlussconsonanten  bei  seiner 
Beweglichkeit  als  ein  unwesentliches  Element  betrachten 
und  deshalb  in  pausa  gänzlich  aufgeben.  In  beiden  Fällen 
drängte  sich  nach  und  nach  die  in  pausa  stehende  Wort- 
form überall  ein.  Die  von  uns  betrachteten  verhältniss- 
mässig  wenigen  Beispiele  des  Schwankens  in  der  Wahl  der 
einen  oder  andern  Form  konnten  aber  ebensogut  dahin 
führen,  dass  aus  der  Vielformigkeit  des  Auslauts  wie  bei 
ovk,  oix  (ovyj)  ov  eine  Dreiformigkeit ,  als  dass  wie  bei 
ovrto  ovriog  Zweiformigkeit  ward,  je  nachdem  sich,  um  mo- 
dern zu  reden,  im  Kampf  um's  Dasein  eine  oder  mehrere 
der  ursprünglich  vorhandenen  vielen  Phasen  eines  Wortes 
retteten,  oder  alle  bis  auf  eine  einzige  untergingen.  Viel- 
leicht gelingt  es  uns  in  manchen  Fällen  den  Grund  zu 
erkennen,  warum  bald  das  eine  bald  das  andre  Verfahren 
eingeschlagen  wurde. 

Der  Trieb  der  Sprache,  namentlich  einer  so  fein  orga- 
nisirten,  wie  es  die  griechische  ist,  geht  immer  vorzugsweise 
auf  Deutlichkeit  des  Ausdrucks.  So  schieden  sich  im  dori- 
schen Dialekt  die  Ortsadverbien  auf  10  z.  B.  ortco,  von  den 
Modaladverbien  z.  B.  oncog,  wie  im  Attischen  das  Zeitad- 
verb rtta  von  dem  modalen  rvcog.  Hätte  man  den  dentalen 
Auslaut  bei  den  Modaladverbien  nicht  wenigstens  in  der 
Gestalt  von  c;  erhalten,  die  ja  nach  unsrer  Auffassung  in 
gewissen  Verbindungen  schon  aus  früherer  Zeit  vorlag,  so 
wäre  z.  B.  der  ursprüngliche  Ablativ  xalwr  mit  dem  Genitiv 
■/.aho  bei  den  Dorien  und  Aeoliern  völlig  zusammengefallen. 
Auch  in  andern  Fällen  lässt  sich,  glaube  ich,  der  Grund 
für  die  Wahl  der  einen  oder  andern  Möglichkeit  wohl  er- 
kennen. Hätte  man  in  starrer  Uniformirung  jedes  t  in 
seiner  zufälligen  Phase  g  erhalten  wollen,  so  wäre  im  Ver- 
bum  z.  B.  t-fftge-g,  %ßr]-g  die  dritte  Person  Sing,  mit  der 
zweiten  zusammengefallen,  während  der  Unterscheidungs- 
trieb jetzt  das  g  nur  da  Hess,   wo  es  ursprünglich  war.    So 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  221 

schieden  sich  qtoeig — (ftoat.  ifftgeg — sytege,  tjrg — 'eßrj  mit 
völliger  Sicherheit.  Im  Nom.  Acc.  S.  der  Neutra  Hess  mau 
den  alten  Dental  fallen :  to,  aixo,  a)J.o,  denn  die  Verwand- 
lung in  g  hätte  den  Schein  einer  Masculinform  erweckt. 
lu/.c,  das  an  )'doi  anklang,  empfahl  sich  mehr  als  *ftiiig}  das 
dem  Geschlechte  nach  zu  %ÜQig  schlecht  stimmte.  Dagegen 
hatte  yeyovog,  ebenso  aber  auch  fjog  Trtog  eine  Stütze  an 
den  zahlreichen  Neutria  auf  og  in  N.  A.  S.  Im  Anschluss 
an  die  hier  besprochenen,  wie  mir  scheint,  bei  einfacher 
und  vorurtheilsfreier  Betrachtung  unleugbaren  Fälle  einer 
Verwandlung  von  schliessendem  r  in  g  will  ich  hier  noch 
eine  Vermuthung  vortragen.  Die  kyprische  Form  für  die 
Partikel  xai  y.ag  hat  man  in  verschiedener,  aber  wie  mir 
scheint,  nicht  gerade  evidenter  Weise  zu  erklären  gesucht 
(Siegismund— Deecke  St.  VII,  236,  Ahrens  Philol.  XXXVI,  3). 
Die  einfachste  Deutung  scheint  mir  die  aus  xal  tri,  das 
durch  Krasis  ymtl  gibt,  en  =  lat.  et  steht  ja  sehr  oft  in 
copulativem  Sinne  dann,  ferner,  und  wie  in  solcher  Be- 
deutung in  attischer  Prosa  nicht  selten  exi  y.ai  verbunden 
werden,  so  hier  in  umgekehrter  Folge  y.al  eri.  Die  apo- 
kopirte  Form  h  würde  sich  zu  eri  genau  wie  nöx  zu  tcoxl 
verhalten,  ig  aber  zu  sn  wie  kypr.  rcög  zu  tcotl,  endlich 
/.  a ,  das  einzeln  für  /.dg  steht,  wie  kypr.  jto  einzeln  für  nög. 
In  der  Schreibung  yar3  'HöaXlcov,  die  Ahrens  wahrscheinlich 
macht,  könnte  sich  das  %  in  seiner  wahren  Gestalt  noch 
erhalten  haben.  Eine  weitere  Frage  wäre,  ob  nicht  das  ig 
von  eare  bis,  während  desselben  Ursprungs  ist.  Auch  in 
Bezug  auf  öog,  &eg,  eg  habe  ich  Verb.  II,  36  schliesslich  die 
herkömmliche  Ansicht,  wonach  66-d-i  u.  s.  w.  zu  Grunde 
liegt,  in  Schutz  genommen.  Es  drang  also,  glaube  ich,  die 
Form  durch,  welche  in  Verbindungen  wie  öog  xovxio  längst 
noth wendig  war  statt  *do&}  so  gut  wie  in  nio-xö-g  das 
der  Wurzel  eigne  #  nur  noch  als  a  fortlebt.  Um  also 
meine  Auffassung  kurz  zusammen  zufassen:  die  herrschende 
Auslautsform  ist  vielfach  nur  die  Verallgemeinerung  einer 
oder  mehrerer  besonders  üblicher  Auslautsformen,   die  sich 


222  Curtius 

ursprünglich  unter  den  zufälligen  Einflüssen  benachbarter 
Consonanten  gebildet  hatten.  Die  Wahl  ward  theils  durch 
das  Princip  der  Deutlichkeit,  theils  durch  die  Analogie 
bedeutungsähnlicher  andrer  Formen  beeinflusst,  bis  schliess- 
lich bei  zunehmendem  Bewusstsein  von  der  Selbständigkeit 
der  Wörter,  gewiss  nicht  ohne  Einfluss  der  Schule  und  der 
•grammatischen  Studien,  der  jetzt  für  einzig  normal  geltende 
durch  seine  Einfachheit  imponirende  Gebrauch  obsiegte. 

Bisher  haben  wir  nur  von  consonantischem  Auslaut  ge- 
redet. Es  ist  aber  an  sich  wahrscheinlich,  dass  auch  der 
vocalische  Auslaut  nicht  frei  von  ähnlichen  Einflüssen  ge- 
wesen ist.  Nichts  kommt  öfter  vor  als  die  Kürzung  ursprüng- 
lich langer  auslautender  Vocale.  Sollte  nicht  auch  dazu  die 
Berührung  mit  anlautenden  mitgewirkt  haben,  in  der  Art, 
dass  z.  B.  Ja  cpilE  die  alte  Länge  bewahrte,  du  svxof.ua 
unter  der  Wirkung  des  folgenden  Vocals  sie  ebenso  verlor 
wie  dij  in  oi  de  di)  alloi?  Dasselbe  würde  von  dem  a  des 
Neutr.  Plur.  gelten :  %a  tieq\  xaÄdr  gee&oa,  neben  ra  dida- 
gtcci,  von  dorischem  auä  neben  ionischem  ctua. 

So  konnte  ein  Vocal  allmählich  anceps  und  schliesslich 
vollends  zur  Kürze  werden.  Selbst  die  Reduction  von  Diph- 
thongen zu  kurzen  Endvocalen  konnte  sich  auf  diese  Weise 
vollziehen.  Vielleicht  ist  das  e  von  oipi  neben  öipiTeXeoTog 
(vgl. ouiaio),  das  von  trtle  (vgl. ttjXov)  zuerst  unter  nachbar- 
lichen Einflüssen  aus  ei  entstanden.  Selbst  das  Betonungsgesetz 
für  Endsylben  auf  ai  und  ot  im  Unterschied  von  denen  auf 
aig,  oig  u.  s.  w.  könnte  von  hier  aus  Licht  erhalten.  Ver- 
kürzte sich  dies  cu  und  oi  vor  folgendem  vocalischem  An- 
laut in  egoexcu  alyog,  tozaroi  avdoiov,  so  wurden  cu  und 
ol  auf  solche  Weise  gewissermassen  zu  ancipites  und  unter 
der  Mitwirkung  andrer  Betonungsanalogien  drang  jener  be- 
kannte seltsame  Widerspruch  zwischen  der  normalen  Quan- 
tität und  dem  Letztsylbengesetz  durch. 

Auch  die  Apokope,  bei  Präpositionen  so  häufig,  mochte 
zuerst  nichts  andres  als  Elision  sein:  h)  dijiu)  aber  Iv  'A&i'j- 
vaig,  und  sich  von  da  aus  weiter  verbreiten;  ebenso  sprach 


Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen.  223 

man  vielleicht  noch  roloi  cpiloiai,  aber  daneben  schon  rolg 
a/./.oioi,  schliesslich  rolg  alloig.  Vielleicht  trug  der  Um- 
stand, dass  solche  Verbindungen  für  Wörter  der  sog.  dritten 
Declination  viel  seltener  sich  darboten,  dazu  bei,  das  i  dort 
zu  erhalten:  nctvreooL,  tcXeoveggl,  herald.  :iqctGGÖvxctGGi. 
Die  merkwürdige  Apokope  in  ra  r5  äX  —  wodurch  wir  ein 
schliessendes  1  gewinnen  —  auf  der  alten  elischen  Rhetra 
(delectus  115)  zeigt,  dass  solche  Neigungen  in  manchen  Mund- 
arten weiter  reichten,  wobei  indess  der  adverbiale  Gebrauch 
des  Wortes  wohl  zu  beachten  ist.-  Man  sieht:  diese  Be- 
trachtungsweise eröffnet  weite  Perspectiven. 


LÜCKE  N B U  S  S E  R 

von  G.  CURTIUS. 


Da  sprachgeschichtlich  merkwürdigeFunde  in  Zeitschriften 
wesentlich  archaeologischen  Inhalts  von  den  Freunden  unsrer 
Studien  leicht  übersehen  werden,  benutze  ich  diesen  leeren  Platz 
um  auf  die  für  die  Geschichte  des  griechischen  Aphabets  wich- 
tige linksläufige,  offenbar  sehr  alte,  theräische  Inschrift  auf- 
merksam .zu  machen ,  welche  R.  Weil  in  den  , Mittheilungen 
des  deutschen  archäologischen  Institutes  in  Athen*  Zweiter 
Jahrgang  S.  73  veröffentlicht  hat.  Sie  besteht  in  dem  ein- 
zigen Worte 

OHAPYMAKH[0]Z. 

Die  Verbindung  OH  lag  meines  Wissens  bisher  nicht  vor. 
Sie  liefert  eine  erwünschte  Ergänzung  zu  den  alten  Schrei- 
bungen KH  und  TTH.  Bekanntlich  ist  sonst  für  die  dentale 
Aspirate  von  früh  an  O  allein  üblich,  was  sich  nun,  irre  ich 
nicht,  einigermassen  begreifen  lässt.  Das  phönizische  Al- 
phabet besass  zwei  Zeichen  für  den  harten  dentalen  Explo- 
sivlaut, deren  Unterschied  aber  mit  der  Aspiration  nichts  zu 


224  Lückenbüsser  von  G.  Curtius. 

tbun  hatte,  sondern  —  so  urtheilen  die  Kenner  des  Semi- 
tischen —  verschieden  articulirte  T-Laute  bezeichnete.  Das 
griechische  r  entsprach  wohl  am  meisten  dem  phönizischen 
Tau,  nur  in  Verbindung  mit  dem  Spiritus  mochte  ein  etwas 
andrer,  dem  Tet  vergleichbarerer  Laut  vernommen  wer- 
den 3).  So  erklärt  es  sich ,  dass  zu  der  Zeit ,  da  man  den 
Hauchlaut  für  die  gutturale  und  labiale  Classe  mit  H  be- 
zeichnete (KH ,  TTH) ,  sich  zu  diesen  nicht  TH  sondern  OH 
gesellte,  das  wir  nun  eben  hier  zum  erstenmal  kennen 
lernen.  Bald  aber  sah  man  ein,  dass,  weil  der  besondre 
Explosivlaut,  den  man  mit  O  bezeichnete,  ausserhalb  dieser 
einen  Verbindung  nicht  vorkam,  die  Hinzufügung  von  H 
überflüssig  sei,  drückte  daher  schon  zu  einer  Zeit,  in  der 
das  H  zu  allen  Aspiraten  gleich  deutlich  als  ein  zum  Ex- 
plosivlaut hinzukommender  Hauch  vernommen  ward,  die 
dentale  Aspirate  durch  blosses  O  aus.  Die  Schreibung  OH 
erinnert  sehr  an  die  altlateinische  Schreibung  XS  für  spä- 
teres x  (Corssen  Ausspr.  I2  296),  wobei  das  s  ebenfalls  mit 
der  Zeit  als  überflüssig  aufgegeben  ward.  "Wichtig  ist  aber 
vor  allem,  dass  wir  durch  die  Schreibung  OH  ein  sehr 
altes  Zeugniss  für  das  Vorhandensein  zweier  verschiedener 
T-Laute  im  Griechischen  und  für  den  nicht  allein  in  der 
Aspiration  liegenden  Unterschied  zwischen  t  und  #  gewinnen. 
Auch  die  Form  Üagv  =  &Qaov  ist  beachtenswerth,  inso- 
fern sie  sich  an  &c<qgvv(o,  -ß-ägaog  (lesb.  ötQoog)  gnschliesst 
und  für  die  einfache  Schreibung  doppelter  Consonanten  ein 
neues  Beispiel  bietet. 


3)  So  eben  geht  mir  das  vierte  Heft  von  Bezzenbergers  „Beiträgen" 
Bd.  I  zu,  worin  A.  Müller  S.  232  ff.  nachweist,  dass  das  semitische  Tet 
in  semitischen  Lehnwörtern  der  Griechen  vorwiegend  durch  0  wieder- 
gegeben wird.    Das  passt  gut  zu  dem  oben  ausgeführten. 


REDIVIVÜS  und  RECIDIVUS. 


VON 
LUDWIG  LANGE. 


Ccrtics  n    Brugmak,  Studien  X.  15 


Nach  dem  Vorgänge  von  Pott  (E.  F.  1.  Aufl.  Bd.  2,  S.  265) 
erklärte  G.  Curtius  in  K.  Z.  (Bd.  3,  S.  1 57)  und  in  der  ersten 
Auflage  der  Grundzüge  (Bd.  1,  S.  250)  redivivus,  bei  welchem 
"Worte  Jeder  zunächst  an  virus  denkt,  als  eine  Zusammen- 
setzung von  reiz-  und  virus,  indem  er  in  redt-  die  älteste 
lateinische  Form  des  skr.  pruti  zu  erkennen  glaubte,  aus  der 
durch  Abfall  von  i  zunächst  red-,  dann  durch  weiteren  Ab- 
fall von  d  das  Präfix  re-  entstanden  sei.  Nun  aber  hat 
Corssen  in  den  Kritischen  Beiträgen  (S.  87  ff.)  nachgewiesen, 
dass  prali  sein  lateinisches  Gegenbild  in  por- 1  vgl.  por-tendere, 
por-rigere  u.  s.  w.j  habe,  und  dass  redi-  um  so  weniger  als 
Repräsentant  von  prati  angesehen  werden  könne,  als  redi- 
vivus mit  virus  nichts  zu  thun,  im  classischen  Sprachgebrauche 
gar  nicht  die  Bedeutung  „wieder  lebendig,  wieder  aufgelebt" 
habe.  Corssen  stellt  bei  dieser  Gelegenheit  eine  andere  Ver- 
muthung  über  den  Ursprung  von  redivivus  auf,  das  er  für 
eine  Ableitung  der  Wurzel  div,  glänzen,  ansieht.  Re-div-irus 
sei  gebildet  wie  (jrad-ivus,  re-eid-ivus,  und  bedeute  eigentlich 
„wieder  glänzend  geworden",  „wieder  frisch  oder  neu  ge- 
worden", „erneuert"  (a.  a.  0.  S.  95  f.).  Er  wiederholt  diese 
Etymologie  in  der  zweiten  Auflage  seines  Werkes  über  Aus- 
sprache u.  s.  w.  (Bd.  1,  S.  3S1),  wo  er  redivivus  mit  „wieder 
aufgeputzt,  renovirt"  übersetzt.  In  Folge  des  von  Corssen 
erhobenen  Widerspruchs  hat  Curtius  denn  auch  in  den  spä- 
teren Auflagen  der  Grundzüge  (4.  Aufl.  S/285  f.)  die  Erwäh- 
nung von  redivivus  unter  der  Präposition  prati  unterlassen 
und  die  Zusammenstellung  von  red-  mit  prati  aufgegeben, 
ohne  jedoch  Corssens  Etymologie  von  redivivus  zu  billigen 
oder  eine  neue  aufzustellen.    Fick  im  vergleichenden  Wörter- 

15* 


228  Lange 

buche  (Bd.  1 3  S.  624)  schliesst  sich  insofern  an  Corssen  an, 
als  er  re-div-ivus  gleich  diesem  als  „wiederaufgeputzt"  er- 
klärt; allein  er  stellt  dieses  Wort  nicht  zur  Wurzel  div, 
glänzen,  sondern  zu  du,  gehen,  ohne  jedoch  näher  auf  die 
Bedeutungsentwickelung  von  redivivus  aus  der  Bedeutung 
dieser  Wurzel  heraus  einzugehen.  Savelsberg  endlich  hat  in 
dem  Aufsatze  über  lateinische  Partikeln  (Rhein.  Mus.  Bd.  26, 
S.  120)  trotz  Corssens  unzweifelhaft  richtiger  Bemerkung 
über  den  classischen  Sprachgebrauch  die  Zusammensetzung 
mit  vivus  festgehalten  und  redt-  als  Abschwächung  von  rede- 
(vgl.  indidem  aus  inde,  undique  aus  unde)  erklärt,  das  seiner- 
seits aus  re  und  de  (wie  angeblich  auch  prode  aus  pro  und 
de)  zusammengesetzt  und  durch  Apokope  zu  red-  geworden 
sein  soll.  Ohne  mich  auf  Widerlegung  dieser  die  Entstehung 
von  red-  betreffenden  Hypothese  einzulassen,  glaube  ich 
doch  nachweisen  zu  können,  dass  in  redivivus  ebensowenig 
rede-  wie  redt-,  aber  auch  nicht  re-  (wie  Corssen  und  Fick 
glauben),  sondern  red-  enthalten,  dass  also  nicht  redi-vivus, 
auch  nicht  re-div-ivus,  sondern  red-iv-ivus  zu  theilen  ist. 

Wenn  nämlich  Savelsberg  noch  immer  glaubt,  die  Ab- 
leitung von  vivus  als  eine  „augenscheinlich  klare"  bezeichnen 
zu  dürfen,  so  genügt  dagegen  vorläufig  die  Bemerkung,  dass 
weder  Festus  noch  Charisius  an  die  anscheinend  so  nahe 
liegende  Ableitung  von  vivus  gedacht  haben.  Vgl.  Festus 
p.  273  M.  redivirum  est  ex  vetusto  renovatum.  Charisius 
p.  99  K.  redwiva  dir/ '//u/s,  quae  post  inleritum  redeunt1). 

Was  aber  ferner  Corssens  Etymologie  betrifft,  so  beruht 
dieselbe  auf  der  irrigen  Voraussetzung,  dass  die  Definition, 
die  Festus  von  dem  Begriffe  von  redivivus  giebt,  richtig  sei. 


')  In  dem  mittelalterlichen  Lexicon  des  Papias  (Aug.  Vindel.  1472 
— 1475)  heisst  es  allerdings  fol.  181,  col.  1  redwiva  renascentia  de  novi- 
tate.  reddila  a  morte.  aut  a  vetustate  revocata.  redivivus  gui  redit 
ad  quod  fuit.  resurgens  vel  revivens.  Darin  sind  contaminirt  die 
Interpretamenta  verschiedener  Glossen:  renascentia.  \  denuo  vi  tue  red- 
dita.  t  a  morte  aut  a  vetustate  revocaUtm  (oder  renovatum)  u.  s.  w.,  wie 
ich  aus  den  mir  freundlichst  gemachten  Mittheilungen  von  G.  Löwe  ersehe. 


redivivus  und  recidivus.  229 

Allein  Festus  widerlegt  die  vorangestellte  Definition  viel- 
mehr, als  dass  er  sie  erhärtet,  durch  den  dafür  angeführten 
Beleg:  de.  lib.  I  in  Verrem:  Utrum  existimatis  minus  operis 
esse  unam  cohtmnam  efßcere  ab  integro  novam  nullo  lapide 
redivivof  Um  das  einzusehen,  muss  man  freilich  das  Citat 
bei  Cicero  aufmerksamer  nachlesen,  als  diess  Corssen  gethan 
hat.  Es  folgt  nemlich  (accus.  1,  56,  147j:  an  quattuor  illas 
reponere?  Xemo  dubitat,  quin  multo  malus  sit  novam  facere. 
Und  weiter  in  §  148  Sed  ineptum  est  de  tum  perspicua  eius 
impudentia  pluribus  verbis  disputure ,  praesertim  cum  iste 
aperte  tota  lege  omnium  sermonem  atque  existimationem  eon- 
tempserit,  qui  etiam  ad  extrcmum  adscripserit  RED I  VIVA 
SIBI  HABETO.  Quasi  quidquam  red i vi vi  ex  opere  illo 
tolleretur  ac  non  totum  opus  ex  redivivis  constitueretur. 
Es  handelt  sich  um  die  Niederlegung  und  Wiederaufrichtung 
von  vier  Säulen  des  Castortempels ,  deren  Abnahme  Verres 
verweigert  hatte,  weil  sie  nicht  lothrecht  standen,  und  deren 
Richtigstellung  Verres  sodann  auf  Kosten  des  unmündigen  Erben 
des  früheren  Unternehmers  für  eine  Summe  in  Accord  ge- 
geben hatte,  die  nach  Cicero's  Darstellung  viel  zu  hoch  war, 
und  mehr  als  ausgereicht  hätte,  um  sogar  vier  ganz  neue 
Säulen  zu  beschaffen.  Klar  ist  also ,  dass  nicht  die  wieder- 
hergestellten columnae  redivivae  genannt  werden,  in  welchem 
Falle  Festus  Worte  ex  vetusto  renovatum  als  Erklärung  von 
redivivus  zutreffend  sein  würden,  sondern  dass  die  schon 
benutzt  gewesenen  Steine,  überhaupt  das  schon  benutzt  ge- 
wesene Material  mit  redivivus  bezeichnet  wird2).  Ob  es 
wieder  benutzt  wird  oder  nicht  i  welches  Letztere  Verres  bei 
den   angeführten   Worten   rediviva   sibi  habeto    offenbar    als 


2)  Diess  verkannte  ähnlich  wie  Corssen  schon  J.  J.  Scaliger  zu  Ca- 
tull  IT  und  Scioppius,  verisimilia  4,  10,  indem  auch  sie  aus  Festus 
schlössen,  ein  aedificium  redivivum  sei  ein  aedificium  ex  vetusto  reno- 
vatum. Dem  gegenüber  erklärte  schon  J.  F.  Gronovius  zu  Sen.  Troad. 
472:  rediviva  proprio  vocabulo  architecü  lapides  et  materias  destructo 
aedificio  ita  salvas  exemptas  ut  ad  aliud  struendum  utiles  sint.  Vgl.  auch 
Gesner  zu  Claudian.  44  (idyll.  1),  66. 


230  Lange 

möglich  voraussetzte)  ist  dabei  gleichgültig;  sowohl  in  jenem 
als  in  diesem  Falle  ist  das  Wort  gleich  zulässig3). 

Diese  aus  Cicero  sich  ergebende  bautechnische  Bedeutung 
des  Wortes  wird  vollständig  bestätigt  durch  den  Techniker 
Vitruvius  7,  1,  3  statuminationibus  inductis  rudus  si  novum 
erit,  ad  tres  partes  una  calcis  misceatur ,  si  re divinum 
fuerit\  quinque  ad  düas  mixtionis  hubent  responsum.  Denn 
auch  hier  werden  schon  benutzte  Steine  (das  ist  hier  ru- 
dus) A) ,  die  wieder  benutzt  werden  sollen ,  neuen  Steinen 
entgegengesetzt.  Bei  diesen  genügt  ein  Mörtel,  in  dem  ein 
Theil  Kalk  auf  drei  Theile  Sand  kommt,  bei  jenem  ist  ein 
stärkerer  Kalkzusatz  erforderlich,  nämlich  zwei  Theile  Kalk 
auf  fünf  Theile  Sand.  Ebenso  wird  jene  Bedeutung  be- 
stätigt durch  Catull  17,  1 

0  colonia  quae  cupis  ponle  ludere  magno 
et  salire  paratum  habes,  sed  vereris  inepta 
erura  pontieuli  axulis5)  stantis  in  redivivis , 
ne  supinus  eat  cavaque  in  palude  recumbat. 
Die  Bewohner    der   Colonie   fürchteten   offenbar,    dass    die 
auf  zu  schwachen  Stützen  stehende  Brücke  beim  Tanze  ein- 
stürzen  könne.     Und   diese   schwachen   Stützen   nun  nennt 
Catull    inepta  erura  pontieuli  axulis  stantis  in  redicieis,    un- 
geeignete Beine  einer  Brücke,  die  auf  aamlae  redivivae  steht. 
Axulae  oder  assulae,  Deminutiv  von  aa-is6)  oder  assis,  sind 

3)  Diess  verkannte  Ausonius  l'opma,  de  differentiis  verborum  (ed. 
Messerschniid.  Dresd.  et  Lips.  1769.  S.590):  rediviva  autem  sunt,  quae 
ex  vetustis  renovantur  et  quasi  in  vitam  novam  adsumta  nova 
forma  dermo  revocantur,  seu  suo  casu  resütuuntur,  ui  redivivus 
lapis,  gut  ex  vetere  in  novum  aedificium  translatus  de  i »  - 
tegro  politur. 

4)  Festus  p.  205  M.  Rodus  viel  raudus  signiftcat  rem  rüdem  et  im- 
perfeetam.  nam  saxum  quoque  raudus  appellani  poetae,  ut  Aerius 
in  Melanippo  u.  s.  w. 

5)  Ueberliefert  ist  ac  sulcis ,  womit  acsuleis  gemeint  ist;  s.  Hand 
quaest.  Catull.  S.  5  f.,  dem  Schwabe,  Ellis,  Bährens  folgen. 

fi)  Fest.  ep.  3  axis,  quem  Graeci  afova  dieunt,  plures  habet  siyiii- 
ficationes.    Nam  et  pars  coeli  septentrionalis  et  stipes  /eres,  circa  quem 


redivivus  und  recidivus.  231 

Bohlen,  Bretter '),  ja  sogar  Holzspäne 8),  hier  also  eine  spöt- 
tische Bezeichnung  von  Holzpfosten,  die  zu  dünn  waren,  um 
eine  Brücke  tragen  zu  können;  wenn  sie  als  redivivae  be- 
zeichnet werden,  so  steigert  Catull  die  Schilderung  ihrer 
gefahrdrohenden  Beschaffenheit  durch  Hervorhebung  des 
weiteren  Umstandes,  dass  sie  nicht  einmal  neu,  sondern 
vorher  benutzt  gewesen  seien  9j.  Auf  keinen  Fall  ist  an  der 
gut  beglaubigten  Lesart  redwivis  zu  ändern  10). 

Angesichts  des  durch  Cicero,  Catull  und  Vitruv  festge- 
stellten Sprachgebrauchs  von  redivivus  kann  Verrius  Flaccus 
selbst  das  Wort  unmöglich  durch  ex  vetusto  renovalum  erklärt 


rota  vertitür,  et  tabula  sectilis  axis  appellatur.  Caes.  b.  c.  2,  9 
supraque  ea  tigna  directo  transversas  trabes  iniecerunt  easque  axibus 
religaverunt.  Lucan.  3,  455  Stellatis  axibus  agger  erigitur.  Colum. 
de  re  rust.  6,  19,  2  roboreis  axibus  compingitur  solum.  Amm.  Marc. 
16,  8,  10  alta  circumdedit  fossa,  eamqüe  ponte  solubili  superstravit, 
cuius  disiectos  asseres  et  axiculos  secum  .  .  .  transferebat. 

7)  Suet.  Gramm.  11.  Bibaculus:  siquis  forte  mei  domum  Catonis,\ 
depictas  minio  assulas  et  illos  \  custodis  videt  hortulos  Priapi. 

8)  Fest.  ep.  s.  v.  fomites  p.  S4  fomites  sunt  assulae  ex  arboribus, 
dum  caeduntur,  excussae  ....  pari  modo  assulae,  quae  saut  securibus 
excussae.  Vgl.  Serv.  ad  Aen.  1,  176.  -Daher  auch  Steinsplitter:  Vi- 
truv. 7,  6,  l  quibus  autem  locis  eae  copiae  non  sunt,  caementa  mar- 
?norea,  sive  assulae  dicuntur,  quae  marmorarii  ex  operibus  dei- 
ciunt.  contunduntur  et  moluntur,  et  cum  est  subcretum  in  operibus 
utuntur. 

9)  Hand  S.  6 :  ponticuhis  igitur  stabat  in  axulis  rtdimvis,  i.  e.  ve- 
tustis  et  ex  alio  aedificio  deslructo  huc  allatis. 

10)  Im  Datanus  ist  corrigirt  irredivivus,  wie  auch  die  Ausgabe  von 
1472  hat.  Scaliger  vermuthete  adsulitantis .  inredivivus,  woraus  dann 
J.  F.  Gronovius  und  N.  Heinsius  irrecidivus  machten.  Aber  adsuli- 
tantis ist  gegen  das  Metrum;  irrecidivus  kommt  nirgends  sonst  vor,  und 
irredivivus  kann  nicht  wie  Scaliger  meinte  bedeuten:  qui  prolapsus 
de-nuo  instaurari  non  posset,  da  redivivus  ebensowenig  instauratus  wie 
renovatus  oder  restitutus  bedeutet.  Eine  Stelle,  in  der  non  redivivus 
im  Gegensatze  zu  reparabilis  steht,  werden  wir  unten  kennen  lernen; 
aber  sie  gehört  dem  panegyricus  eines  unbekannten  Verfassers  im  vierten 
Jahrhundert  an.  in  welchem,  wie  wir  sehen  werden,  der  Sinn  für  die 
eigentliche  Bedeutung  von  redivivus  schon  getrübt  war;  sie  ist  also  hier 
sicher  nicht  heranzuziehen. 


232  Lange 

haben.  Diese  Worte,  die  er  im  Zusammenhang  seiner  Ex- 
position immerhin  gebraucht  haben  kann,  hat  ohne  Zweifel 
sein  Epitomator  Festus  willkürlich  herausgerissen,  und  mochte 
sich  dazu  um  so  mehr  berechtigt  glauben,  als  es  ja  nicht 
.undenkbar  ist,  dass  das  Wort  gelegentlich  auch  von  dem 
wiederbenutzten  Material  metonymisch  auf  die  durch  wieder- 
benutztes Material  hergestellten  Gebäude  angewendet  wurde. 
Einen  Beleg  dafür  kenne  ich  freilich  ebensowenig,  wie  J.  F. 
Gronovius  zu  Seneca  Troad.  v.  472.  Doch  wird  uns  im  4.  Jahr- 
hundert eine  Stelle  bei  dem  Panegyriker  Nazarius  begegnen, 
die  diese  Anwendung  des  Wortes  zur  Voraussetzung  zu  haben 
scheint.  Auf  keinen  Fall  aber  sind  die  Worte  des  Festus 
eine  geeignete  Grundlage  für  etymologische  Versuche;  die- 
selben haben  sich  vielmehr  lediglich  an  den  Sprachgebrauch 
des  Cicero,  Vitruvius  und  Catullus  zu  halten. 

In  den  drei  ersten  Jahrhunderten  nach  Christus  giebt 
es  nämlich  so  viel  ich  weiss  überhaupt  keinen  weiteren 
sicheren  Beleg  für  das  Wort  redivwus,  weder  in  der  nach- 
gewiesenen Bedeutung,  noch  in  der  Bedeutung  „wiederher- 
gestellt", noch  in  der  Bedeutung  „wieder  aufgelebt".  Wo 
immer  j*edivivus  als  Lesart,  mitunter  der  besten  Handschriften, 
erscheint,  ist  ohne  Zweifel  das  den  Schriftzügen  nach  ganz 
ähnliche  reeidivus  herzustellen,  das  in  einigen  Stellen  ohne- 
hin die  allein  oder  die  besser  beglaubigte  Lesart  ist.  Diess 
haben  schon  J.  F.  Gronovius  zu  Sen.  Troad.  v.  472  (Amstelod. 
16S2)  und  Nie.  Heinsius  zu  Claudian  44  (idyll.  1),  66  (Bur- 
manns Ausgabe  1760.  S.  663)  erkannt.  Da  aber  in  neuerer 
Zeit  in  einigen  kritischen  Ausgaben  der  betreffenden  Dichter 
doch  wiederum  redivivus  Eingang  gefunden  hat,  so  ist  es 
nothwendig,  auch  den  Sprachgebrauch  von  reeidivus  zu 
erörtern,  damit  die  Berechtigung  dieses  Wortes  an  den  be- 
treffenden Stellen  anerkannt  wird,  und  wir  in  der  Beurthei- 
lung  von  redivivus  nicht  irre  geleitet  werden  durch  Stellen, 
in  denen  ursprünglich  nicht  dieses,  sondern  reeidivus  stand. 
Diese  Erörterung  ist  um  so  weniger  überflüssig,  als  die  Grund- 
bedeutung auch  dieses  Wortes  reeidivus  weder  von  Gronovius 


redivivus  und  recidivus.  233 

noch  von  Heiusius  klar  entwickelt  worden  ist,  und  als  es 
schwer  ist  über  die  Angemessenheit  von  recidivus  in  concreto 
zu  entscheiden,  wenn  man  nicht  die  Grundbedeutung  kennt, 
aus  welcher  der  Gebrauch  dieses  Wortes  sich  entwickelt  hat. 
Der  erste,  der  recidivus  gebraucht  hat,  ist  Vergilius, 
und  zwar  gebraucht  er  dreimal  in  der  Aeneide  den  Ausdruck 
recidiva  Pergama: 

4,  344  et  recidiva  manu  posuissem  Pergama  victis. 
7,  322  funestaeque  iterum  recidiva  in  Pergama  taedaen). 
10,  58  dum  Latium  Teucri  recidivaque  Pergama  quaerunt. 
Nur  zur  letzten  Stelle  notirt  Ribbeck  die  Lesart  rediviva 
aus  R  (Vaticanus) ,  während  auch  hier  recidiva  in  V  (Vero- 
nensis)  steht.  Bei  Vergil  ist  also  die  Ueberlieferung  recidiva 
über  jeden  Zweifel  erhaben.  An  diesen  Vergilischen  Aus- 
druck knüpft  sich  nun,  was  die  alten  Grammatiker  über 
recidivus  zu  berichten  wissen.  Bei  Charisius  p.  99  K.  lesen 
wir:  rediviva  dicimus7  quae  post  interitum  redeunt,  reci- 
diva, quae  ex  suo  casu  restituuntur ,  unde  Vergilius: 
recidiva  manu  posuissem  Pergama  victis.  Er  leitet  also 
recidiva  von  cadere  ab ,  lässt  es  aber  vollkommen  unklar, 
wie  in  recidivus  die  Bedeutuüg  ex  suo  casu  restitutus  hinein- 
gerieth.  Denn  wenn  auch  recidivus  unzweifelhaft  von  reci- 
dere,  zurückfallen,  gebildet  ist,  so  kann  es  doch  nach  Ana- 
logie von  deciduus 12)  und  occiduus 13)  principiell  nur  die 
Bedeutung  „  zurückfallend ",  „  gefallen u  u)  haben,  von  welcher 
zu  dem  Begriffe  „von  seinem   Falle  wiedererstanden"    ein 


u)  Hier  scheint  Servius  (sie  tedae  reeidivae  ut  Pergama)  allerdings 
reeidivae  auf  taedae  bezogen  gelesen  zu  haben,  ohne  Zweifel  irrig. 

12)  Non.  Marc.  p.  100  M.  deeidua  quae  deeidant ,  ut  oeeidua  quae 
oeeidant:  Laberius  (v.  131.  Ribb.2):  Autumno  ubi  caurus  populis  deei- 
dua folia  pandit.  Plin.  n.  h.  2,  8,  6,  28  sidera  —  nee  aliquem  ex- 
stmgui  deeidua  siynificant.  2,  20,  18,  28  siderum  ignis  esse,  qui 
deeidui  ad  terras  fuhninum  nomen  habent.  8,  3,  4,  7  quamobrem 
deeiduos  (seil,  dentes)  casu  aliquo  vel  seneeta  defodiunt. 

13)  Z.  B.  so/  occiduus  Ov.  met.  1,  63. 

14)  In  dem  Onomasticon  latinograecum  bei  Labbaeus  (ed.  1679) 
S.  310  recidivus  niwciuog. 


234  Lange 

weiter  Schritt  ist  15j.  Es  scheint,  dass  sich  Charisius  bei 
seiner  Erklärung  durch  den  im  Ganzen  richtig  errathenen 
Sinn  des  ihm  gerade  vorliegenden  Ausdrucks  reeidiva  Per- 
gama  leiteu  Hess;  wir  werden  manche  andere  Verbindungen 
finden,  auf  die  restitutus  ex  com  suo  durchaus  nicht  passt. 
Bei  Servius  zur  Aen.  4,  344  finden  wir  die  an  Charisius 
erinnernden  Worte :  reeidiva  post  casum  restituta.  Dann 
aber:  AM  reeidivum  proprie  dieunt,  quod  excisum  denuo 
7iascitur.  Wie  das  gemeint  ist,  ergiebt  sich  aus  der  Erklä- 
rung zu  10,  58:  reeidivaque  Pergama:  ?iascentia.  Ir actus 
autem  hie  mos  est  ab  arboribus,  quae  aliisic)  seetis  repullu- 
lant.  Ergo  illud  so  htm  reeidivum  dieimus,  quod  postea 
renascilur.  Unde  modo  reeidiva  Pergama  dixii ,  quae 
renovantur  ab  his,  qui  sunt  superstites  Trojanis  periclis. 
Servius  oder  wer  immer  der  Urheber  dieser  Auffassung  ist, 
leitet  also  das  Wort  von  rec'idere  ab  und  nimmt  einen 
metaphorischen  Gebrauch  an,  entlehnt  von  dem  Wiederaus- 
schlagen der  zurückgeschnittenen  Bäume  aus  der  Wurzel 
oder  aus  dem  Stamme  ,7).     Allein   so  wahrscheinlich   es  ist, 

15)  Niemals  heisst  reeidere,  etwa  als  Gegensatz  von  cadere,  soviel 
wie  surgere ,  auch  nicht  bei  Lucret.  1,  1062: 

neque  posse  et  terris  in  loca  caeli 
reeeidere  inferiora  magis,   quam  corpora  nostra 
sponte  sua  possint  in  caeli  templa  volare. 

Hier  wird  eben  die  physische  Unmöglichkeit  eines  „in  die  Höhe  zurück- 

fallens"  urgirt. 

16)  aliis  ist  corrupt;  laliis,  d.i.  folliculis  caepae  (Fest.  p.  358.  3 .MM 
oder  tallis  (Lucil.  bei  Non.  p.  201,  2  =  fr.  5,  14  L.  Müller)  ist  schwer- 
lich richtig.     Mir  scheint  durch  den  Sinn  geboten  zu  werden  ramis. 

")  Ganz  abhängig  von  Servius  (und  Charisius)  ist  Isiilorus  orig.  17, 
t>,  in  reeidiva  arborum  sunt .  quae  aliis  seetis  repullulent.  Akt  re- 
eidiva a  cadendo  diewit .  quia  post  casum  naseuntur.  Alii  a  reeidendo 
et  repullulando  dixerunt.  Ergo  reeidivum,  übt  mors  out  casus.  In  den 
glossae  Isidori  (bei  Vulcanius  S.  693)  reeidua  er  ruims  renascentia, 
J.  J.  Scaliger,  von  dem  diese  angeblich  Isidorischen  Glossen  herrühren 
(Löwe,  prodromus  glossariorum  p.  23),  hatte  indess  geschrieben  reei- 
diva, ex  ruinis  renascentia  (daselbst  S.  42).  Bei  Papias  ferner  findet 
sich  Fol.  l so ,  col.  2  und  '.\  folgendes:  reeidiva  er  ruina  nascentia. 
reeidiva  restaurala  er  ruinis  renovata  reparata.  reeidiva  crescendo 


redivivus  und  recidivus.  235 

dass  wir  es  bei  Yergil  mit  einem  metaphorischen  Gebrauch 
zu  thun  haben,  und  so  passend  der  Begriff  renascentia  für 
bei  weitem  die  meisten  mit  recidivus  gebildeten  Wendungeu 
ist,  so  ist  doch  die  Etymologie  von  reddere  der  Quantität 
des  i  in  recidivus  wegen  unzulässig. 

Diess  sah  von  neueren  Gelehrten  schon  Ausonius  Popma 
ein,  der  in  seinem  Werke  de  differentiis  verborum  (ed.  Mes- 
serschmid.  Dresd.  et  Lips.  1769.  S.  590),  offenbar  auf  Cbari- 
sius  und  Festus  sich  stützend,  sagt:  recidiva  su/it,  quae 
ex  suo  casu  restituta  eodem  modo  et  y euere  seu  post  interi- 
ium  redeunt  et  quasi  retro  seu  iterum  in  aliquid  cudunt, 
ut  recidivus  febres  di.rit  Plinius.  Ebenso  sah  es  ein  J.  F. 
öronovius,  der  in  der  Note  zu  Sen.  Troad.  472  auch  die 
allerdings  monströse  Ansicht18),  dass  recidiva  Peryama  soviel 
bedeute  wie  bis  capta,  bis  eversa  et  eoncidenlia,  zurückweist. 
Was  er  selber  aufstellt,  ist  aber  ebensowenig  haltbar.  Er 
meint  nämlich,  cader e  könne  auch  nasci,  pro  venire,  oriri  be- 
deuten19), und  deshalb  sei  reeidivum  soviel  als:  quod  iterum 
cadit  seu  provenit  atque  nascitur.  Wenn  er  für  letzteres 
insbesondere  noch  anführt,  dass  Plin.  n.  h.  28,  16,  66,  228 
sagt:    quartanis   Magi   excre/ncnta  felis   cum   diyito    bubonis 


et  pullulando  dicta  sunt,  benc  ergo  recidiva  tibi  tnors  ai/t  casus, 
recidiva  renascentia  a  mnrte  aut  a  vetustate  revocata  (vgl.  oben 
Anm.  1)  vel  ex  rninis  in  integrum  restituta.  recidiva  verborum  (sie!) 
sunt  quae  aliis  sectis  pullulant.  Älii  recidiva  a  cedendo  (sie!)  di- 
eunt,  quia  post  casum  nascitur.  Alii  a  reeidendo  et  puttukatdo  dixe- 
runt.  Enjo  reeidivum  übt  casus  aut  mors.  Bei  Vulcanius  endlich 
(gl  Arab.  p.  709):  reeidivum,  germen  pullulans. 

,8)  Sie  findet  sich  in  Calepini  dictionarium  s.  v.  recidivus :  melius 
tarnen  mea  quidem  sententia  recidiva  Pergama  intelligere  possumus. 
quae  iterum  deeiderunt,  h.  e.  bis  eversa  sunt.  Vgl.  auch  die  Glosse  im 
cod.  Amplonianus :  recidiva:  domo  conlapsa. 

19)  Diess  wird  nicht  bewiesen  durch  die  von  Gronov  angeführten 
Redensarten  matre  cader e ,  tellure  cadere,  sorte  cadere  (von  dem,  quod 
Sorte  comparatur  et  existit),  optatius  cadere,  melius  cadere,  opportune, 
percommode,  ex  bona  fortuna  cadere,  belle  cecidisse.  Ebenso  wenig  be- 
weist die  aus  Cicero  de  legibus  (2,  13,  33)  angeführte  Stelle:  augurum 
praedictis  multa  incredibiliter  vera  cecidisse. 


23G  Lange 

adalligari  iubent  et  ne  recidunt  non  removeri  septeno  cir- 
cuitu:  so  ist  dagegen  zu  bemerken,  dass  dieser  Gebrauch 
von  recidere,  den  auch  Ausonius  Popma  vorausgesetzt  zu 
haben  scheint,  ganz  singulär  und  offenbar  erst  eine  falsche 
Cousequenz  des  in  seinem  Ursprünge  von  Plinius  nicht  richtig 
verstandenen  Ausdrucks  febris  recidiva  ist 20).  Heinsius 
kümmerte  sich  gar  nicht  um  die  Erklärung  der  Entstehung 
der  eigenthümlichen  Bedeutung  von  recidivus.  Gesner  im 
Thesaurus  novus  (Lips.  1749)  s.  v.  recidivus  war  auf  der 
richtigen  Spur,  wenn  er  nach  Erwähnung  der  Stelle  des 
Pomponius  Mela  3,  6,  2  sagt:  vero  admodum  simile,  reci- 
diva primum  dicta  esse  semina,  quae  cum  temere  cecidisse 
videantur  et  perisse  adeo,  resurgunt  et  plantam  suam  instau- 
rant.  Aber  er  hielt  sie  nicht  fest.  Später  scheint  er  viel- 
mehr (zu  Claudian  44  [id.  1],  66)  geglaubt  zu  haben,  dass 
recidivus  eigentlich  den  Sinn  habe,  den  redivivus  bei  Cicero 
und  Yitruv  hat21);  denn  zugleich  befangen  in  der  Ansicht, 
dass  redivivus  von  vivus  herkomme,  sagt  er:  utrumque 
nomen  permutari  videas,  non  tantum  ut  recidivum  dicatur, 
cui  a  morte  vita  redit,  sed  ut  rediviva  dicantur  la- 
pides  et  rudern  aedificii  antiqui  ad  novum  udhibita. 
Arevalus  endlich  zu  Dracontius  hex.  1,  557  leitet  recidiva 
zwar  entweder  von  recidere  pro  recurrere  ab,  oder  von  cae- 


20)  recidere  im  Sinne  von  redire,  resurgere,  recurrere  (Gell.  I",  2,  2 
febris  quartis  diebus  recurrens)  kommt  sonst  nie  vor;  denn  das  Zurück- 
schlagen eines  zur  Seite  gebogenen  Zweiges  (Cic.  de  div.  1,  54.  12:;  in 
agro  atnbti/u/iti  ramulum  adductum,  ut  remissus  esset,  in  oculum  suutn 
recidisse)  ist  etwas  ganz  anderes.  Wenn  febris  recidiva  von  den  an- 
dern Wendungen  getrennt  werden  könnte,  so  würde  man  immer  noch 
eher  damit  bezeichnet  sehen  können  eine  febris ,  in  quam  aegrotus  re- 
eidit,  als  eine  febris  quae  reeidit.  Vgl.  Liv.  24,  29,  3  ceterum  levavei  unt 
modo  in  praesentia  velut  cor/ms  aegrum,  quo  mox  in  graviorem 
morbum  re cid eret.  Ovid.  rem.  am.  611  reeeidit  ut  cupidos  intcr 
devenit  amantes  (seil,  in  morbum  amoris). 

21)  Also  die  lapides  eigentlich,  weil  sie  ex  aedifieiis  vetusiis  reci- 
dunt, genannt  seien  reeidivi,  und  erst  in  Folge  einer  Verwechslung 
beider  Wörter  redivivi. 


redivivus  und  recidivus.  237 

dere  mit  Verkürzung  des  i,  aber  zu  2,  633  sagt  er:  etsi 
au  ton  grammatici  veteres  recidivus  et  redivivus  eadem 
fere  signißcatione  ugnoverint ,  tarnen  probabile  est,  scriptores 
antiquiores  semper  diacisse  redivivus,  ex  quo  depravate 
factum  fuerit  reci d i v u s. 

Der  wahre  Ausgangspunct  für  die  Entstehung  des  me- 
taphorischen Gebrauchs  von  recidivus  ist  meiner  Ansicht 
nach  in  der  That  der  Ausdruck  seniina  recidiva,  der  sich 
zwar  erst  bei  Pomponius  Mela  nachweisen  lässt,  der  aber, 
obwohl  er  bei  den  Scriptores  rei  rusticae  nicht  vorkommt, 
im  gewöhnlichen  Leben  ohne  Zweifel  üblich  und  dem  acker- 
baukundigen Vergil  sicher  bekannt  war.  Pomponius  Mela 
sagt  nämlich  3,  6,  2:  adeo  agri  fertiles,  ut  cum  semef  sota 
frumcnta  sint,  subinde  recidivis  seminibus  segetem  no- 
vantibus,  septem  minimum,  interdum  plures  etiam  messes  fe- 
rant'1-).  Im  engen  Anschluss  an  die  sinnliche  Bedeutung 
von  recidere*3)  heissen  die  auf  das  Ackerland,  aus  dem  sie 
erwachsen  sind,  zurückfallenden  Samenkörner  des  Getreides 
semina    recidiva.     Aus  ihnen  geht   wiederum  neues  Wachs- 

22)  Gronovius  erwähnt  die  Stelle,  ohne  sie  richtig  zu  würdigen. 
Heinsius  übergeht  sie  ganz.  Heyne  sagt  zwar  (zu  Verg.  Aen.  4,  344) 
delectatur  hac  voce  Vergilius  et  alibi,  sive  a  surculis  sive  a  semine 
repullulascente  petita.  Aber  er  verräth  nicht  eine  Bekanntschaft  mit  dem 
Ausdrucke  des  Mela,  geschweige  denn  mit  der  Tragweite  desselben  für 
die  EntwickeluDg  des  ganzen  metaphorischen  Gebrauchs.  Ebensowenig 
Ruperti,  der  sowohl  zu  Juv.  6,  363  als  auch  zu  Silius  1 ,  106  die  Heyne'sche 
Alternative  wiederholt  und  nur  insofern  der  Wahrheit  ebenso  nahe  kommt, 
wie  Gesner  im  Thesaurus,  als  er  sagt:  vel  potius  quoniam  sytlaba  se- 
cunda  brevis  est  a  cadendo  et  a  seminibus,  quae  etsi  temer e  ceci- 
disse  aut  penitus  adeo  interüsse  videantur,  tarnen  resurgunt  et  reno- 
vantur.  Auch  Tzschucke  hat  die  "Wichtigkeit  der  Stelle  für  die  Erklärung 
des  Sprachgebrauchs  nicht  erkannt  (Bd.  3,  Abth.  3,  S.  183). 

23)  Cic.  de  nat.  deorv2,  26,  66  quia  et  recidunt  omnia  in  terras  et 
orntntur  e  terris.  Ovid.  met.  10,  180  reccidit  in  solidam  longo  post 
tempore  lerram  \  pondus.  10,  IT  o  positi  sab  terra  numina  mundi,  |  in 
quem  reccidimus,  quicquid  mortale  creamur.  Das  Herabsinken  von  frü- 
herer Grösse  (aber  ohne  den  Nebenbegriff  des  Wiedererhebens)  hat 
recidere  öfter;    vgl.  Liv.  30,  42,  18.    4,  2,  S. 


238  Lange 

thuni  und  eine  neue  Ernte  hervor.  Der  Begriff  eines  neuen 
Lebens  liegt  also  etymologisch  durchaus  nicht  in  recidivus 
an  sich;  aber  er  hat  sich  in  dem  Ausdrucke  semina  recidiva 
dem  ewigen  Wechsel  von  Untergang  und  Wiederaufgang24), 
von  Saat  und  Ernte,  entsprechend  dem  Worte  recidivus  me- 
tonymisch gleichsam  angeheftet.  Es  können  also  alle  Dinge 
metaphorisch  als  recidiva  bezeichnet  werden,  welche  gleich- 
sam durch  semina  recidiva  wiedererstehen. 

So  sagt  also  Vergil  recidiva  Pergama,  weil  er  den 
Aeneas  und  seine  Begleiter  gleichsam  als  semina  recidiva 
von  Pergama  auffasst,  aus  denen  neue  Pergama  wieder 
erstehen  sollen.  Eine  einfache  Copie  des  Vergilischen  Aus- 
drucks ist  es  nun  aber  ohne  Zweifel,  wenn  Seneca  Troad. 
470  (479  R.  u.  P.)  sagt: 

eritne  tempus  illud  ac  felias  dies 

quo  troici  defensor  et  vindew  soli 

recidiva  ponas  Pergama  et  sparsos  fuga 

cives  reducas  nomcn  et  patriae  suum 

Phri/gibusque  reddas  ? 
Ganz  gewiss  durften  also  hier  Peiper  und  Pachter  von  den 
beiden,  wie  es  scheint,  gleich  gut  beglaubigten  Lesarten 
nicht  rediviva  entgegen  dem  Vergilischen  Sprachgebrauche 
vorziehen.  Ganz  innerhalb  der  Sphäre  des  Vergilischen 
Ausdrucks25)  hält  sich  auch  Silius  Italicus   1,  106: 

24)  Cic.  de  nat.  deor.  2,  26,  66  quia  et  reciduni  omnia  in  ter- 
ra* et  oriuntur  e  terris. 

25)  Diess  würde  auch  der  Fall  sein  bei  Ovid.  fast.  4,  45: 

ille  dedit  Capyi  recidiva  rocahula  Trojae, 
wenn  es  nicht  wegen  Ovid.  met.  14,  611: 

Quo  satus  antiguo  tenuit  repetita  Latinus 
nomin a  cum  sceptro 
nothwendig  wäre,   die  am  Besten  beglaubigte  Lesart   repetita   festzu- 
halten.   N.  Heinsius  hatte  Recht,  wenn  er  rediviva  verwarf,  aber  Un- 
recht, wenn  er  nicht  bloss  an  diesen  beiden  Stellen,  sondern  auch  Ovid. 
met.  10,  725:  luctus  monimenta  manebuni 

semper,  Adoni,  mei,  repetitague  mortis  imago 
annua  plangoris  peraget  shnulamina  nostri 
sein  Lieblingswort  recidiva  lesen  wollte. 


redivivus  und  recidivus.  239 

gens  recidiva  Phrygum  Cadmeae  stirpis  ahtmnos 

foederibus  non  aequa  premit. 
Die  Römer  sind  das  aus  den  untergegangenen  Trojanern 
wieder  erstandene  Volk  der  Phryger.  Und  weil  an  dieser 
Stelle  des  Silius  der  Vergilische  Ausdruck  recidivus  ohne 
Zweifel  allein  berechtigt  ist,  so  wird  man  auch  an  einer  an- 
dern Stelle  desselben  10,  257: 

umbraene  Ausoniae  recidiva  in  bella  retractant 

post  obitum  desctras 
die  Lesart  recidiva  vorziehen ,  da  der  bildliche  Ausdruck 
auf  wieder  ausbrechende  Kriege  sehr  wohl  passt,  und  es 
sehr  unwahrscheinlich  ist,  dass  der  pedantische  Nachahmer 
Vergils  dem  Vergilischen  Ausdrucke  hier  einen  andern  vor- 
gezogen hätte,  den  er  noch  dazu  in  Unkenntniss  der  durch 
Cicero,  Catull  und  Vitruv  bezeugten  Bedeutung  des  Wortes 
redivivus  selbst  geschaffen  haben  müsste. 

Dem  Gebiete,  welchem  der  Ausdruck  semina  recidiva 
entnommen  ist,  steht  noch  näher  als  der  bildliche  Ausdruck 
Pergama  recidiva  und  die  daran  sich  anschliessenden  bild- 
lichen Wendungen  des  Silicus  Italiens  eine  Stelle  des  Mo- 
retum   v.  61 : 

hortus  erat  lunetus  ca.su/ae,   quem  vimina  pauca 

et  calamo  recidiva  levi  munibat  harundo. 
Denn  hier  liegt  keine  mit  Metonymie  verbundene  Metapher, 
sondern  vielmehr  eine  blosse  Metonymie  vor.  Allerdings 
werden  nicht  die  semina  harundinis  selbst26),  aber  doch  die 
daraus  erwachsene  harundo  recidiva  genannt.  Ohne  Zweifel 
ist  hier  also  trotz  besserer  handschriftlicher  Beglaubigung 
nicht  rediviva  2Tj ,  sondern  recidiva  zu  schreiben.  Denn 
auch  die  Auctorität  der  besten  Handschriften  beweist  in 
diesem  Falle  nicht  viel,    da  die  Verwechslung  der  beiden 


26)  Severe  heisst  bekanntlich  nicht  bloss  säen,  sondern  auch  pflanzen, 
und  speciell  severe  von  der  harundo  findet  sich  bei  Cato  de  re  rust.  6.  47. 
Va'rro  de  re  rust.  I,  24,  4. 

-7)  So  schreibt  Ribbeck  (der  als  dritte  Variante  auch  redimita  an- 
führt), während  Heyne  und  Wagner  recidiva  vorgezogen  hatten. 


240  Lange 

Wörter  schon  im  4.  Jahrhunderte  einriss.  Zugleich  aber 
wird  aus  dieser  Anwendung  des  Wortes  klar,  wie  die 
Grammatiker  (S.  234)  darauf  kamen  den  Ausdruck  recidivus 
als  eine  Bezeichnung  der  aus  der  Wurzel  oder  dem  Stamm 
wieder  ausschlagenden  Bäume  anzusehen.  An  diese  Ver- 
wendung des  Ausdrucks  recidivus  knüpfte  nun  weiter  Juve- 
nalis  an,  wenn  er,  ihn  metaphorisch  anwendend  auf  das 
Geld,    sagt  6,  363: 

ac  velut  exhausta  recidivus  pullulet  arca 
nu minus  et  e  pleno  ioüatur  semper  acervo 
?io?i  anquam  reputant,  quanti  sibi  gaudia  constent. 
Denn   hier  zeigt  der  Ausdruck  putlulare,   dass  dem  Dichter 
das  Bild  eines  Wiederwachsens  nach  Art  zuriickgeschnittener 
Pflanzen  vorschwebte.   Auch  zeigt  die  an  Servius  erinnernde 
Ausdrucksweise   des  Scholiasten  28j,    dass  derselbe  recidivus 
vor  sich  hatte.     Es  ist  also  auch   hier  trotz   besserer  hand- 
schriftlicher Beglaubigung  nicht  redivivus™),  sondern  recidivus 
zu  schreiben,  wie  schon  Scioppius  verisim.  4,  10  vorschlug. 

Aber  nicht  bloss  in  der  poetischen  Sprache  der  Dichter 
des  goldenen  und  silbernen  Zeitalters  findet  sich  recidivus, 
sondern  auch  in  der  prosaischen  Terminologie  der  römischen 
Aerzte,  die  bekanntlich  einen  wiederkehrenden  Fieberanfall 
(feb7'is)  recidiva  nennen.  Der  älteste  Beleg  dafür  ist  Celsus 
de  med.  3,4:  adeo  ut  Hippocrates,  si  alio  die  febris  de- 
sisset ,  recidivam  timere  sit  solilus,  welche  Worte  zwar 
nach  Einigen  interpolirt  sind,  auf  jeden  Fall  aber  der  ärzt- 
lichen Terminologie  entstammen.  Und  ebenso  sagt  Plin.  n. 
h.  30,  11,  30,104  quo  rjenere  et  rccid ivu s  frequenter  abigi 
affirmant.  Dass  dieser  Ausdruck  nicht  direct  aus  einer  nicht 
nachzuweisenden  Bedeutung  von  recidere  i nämlich:  redire,  re- 
currcre)  abzuleiten  ist,  wurde  schon  bemerkt  (S.236  u.Anm. 20) 30). 


28)  Natu  midieres  Patrimonium  minuere  non  considerant,  sed  ita 
secum  häbent,  tamquam  si  renascatur  peeunia  in  eodem  loco  und» 
tollunt,  nui  cumulum  plenum  semper  inveniant. 

TJ)  So  .lalm  und  die  andern  neueren  Herausgeber. 

30)  Pott,  Etym.  Forsch.  2.  Aufl.  l.Th.  Präpositionen  S.  L92  erwähnt 


redivivus  und  recidivus.  241 

Ebensowenig  ist  er  aus  dem  Griechischen  durch  Uebersetzung 
eines  griechischen  terminus  technicus  entlehnt.  Denn  die 
Griechen  nennen  den  Rückfall  einer  Krankheit  nicht  etwa 
mit  einem  von  avanlnTziv  gebildeten  Ausdruck,  sondern 
imooTQocpr31)  oder  auch  vjioTQortrj32)]  sie  sprechen  von 
nvQBxol  v7zooTQO(ptüdeiQ33);  auch  gebrauchen  sie  die  Verba 
vnooTQOcpeio,  vnoxqonia^o},  7caXivdQO(.i£io.  Bei  Hippocrates 
aphor.  4,  36,  woraus  der  bei  Celsus  stehende  Satz  entlehnt 
ist,  steht  vrtOTQomao/iwg.  Danach  würde  man  im  Lateinischen, 
wenn  eine  Anlehnung  an  den  griechischen  Sprachgebrauch 
stattgefunden  hätte,  Ausdrücke  zu  erwarten  haben,  die  von 
reverli  oder  recurrere3')  gebildet  wären,  also  etwa  eine 
febris  reversiva  oder  recursiva.  Natürlich  kann  der  Aus- 
druck auch  nicht  wohl  eine  "Weiterentwickelung  aus  dem 
poetischen  recidiva  Pergama  sein,  so  wenig  wie  Vergilius 
seinen  poetischen  Ausdruck  der  febris  recidiva  direct  nach- 
gebildet haben  wird.  Wir  werden  vielmehr  annehmen,  dass 
schon  lange  vor  Celsus  und  auch  vor  Vergil  in  der  römischen 
Volkssprache  ein  wiederkehrender  Fieberanfall  als  recidiva 
febris  bezeichnet  wurde,  weil  man  glaubte,  dass  das  ver- 
gehende Fieber  gleichsam  ein  semen  recidivum  im  Körper 
hinterlasse,  aus  dem  ein  neuer  Fieberanfall  entstehe,  kurz 
weil  man  das  vom  Samenkorn  entlehnte  Bild  des  Vergehens 
und  Wiederwachsens  auf  die  Fiebererscheinungen  übertrug. 
Wenn  das  Bild  der  semina  recidiva,  wie  hiernach  angenom- 
men werden  muss,   schon  in  der  Volkssprache  beliebt  war, 

„recidiva  febris,  recidiva  Pergama  (wiederauflebend)"  in  einem  Zusam- 
menhange, in  dem  er  nachweist,  dass  re-  auch  „zeitliche  Wiederholung" 
bezeichne.  Aber  den  Nachweis,  dass  dieser  Begriff  im  Verbum  recidere 
liege,  der  nur  durch  schlagende  Stellen  der  Schriftsteller  geführt  werden 
könnte,  bleibt  er  schuldig. 

31)  Z.  B.   Hippocrates    aphorism.   vol.  3,    S.  713    Kühn:     tu   iy- 
Y.(cT«).iu7iöui.pa     tu     zfjai     fovaoiai     /ubtcc     y.Qiaiv     vnooTQoyas     noiitiv 

32)  Z.  B.  Hippocrates  vol.  1,  S.  334;  vgl.  Plut.  Luc.  7. 

33)  Z.  B.  Hippocrates  bei  Galenus  vol.  XVII.  A.  S.  939. 

34)  febris  recurrens  sagt  wirklich  Gell.  17,  12,  2  (oben  Anm.  20). 

Curtics  u.  Bkcgmax,   Studien  X.  jg 


242  Lange 

so  begreift  sich  die  poetische  Anwendung,  die  Vergil  davon 
machte,  um  so  leichter. 

Unter  den   späteren  Dichtern    ist  es  Serenus   Sammo- 
nicus,  bei  dem  wir  zunächst  an  einer  Stelle  den  prosaischen 
Sprachgebrauch  vertreten  finden35),  nämlich: 
cap.50,  v. 923  est  etiam  alternis  febris  recidiva  diebus 

tempora  discernens  quasi  iustae  pondere  librae. 
Sodann  finden  wir  bei  ihm  auch  den  poetischen  Sprach- 
gebrauch vertreten  in  zwei  Stellen,  die  sich  ganz  innerhalb 
der  schon  bekannten  metaphorischen  Ausdrucksweise  halten : 
cap.4,  v.  51  lumbrici  quoque  lerrestres  miscentur  olivo 

et  iuvenem praestant  recidivo  flore  capillum36). 
cap.35,v.673/?/Y/eterea  quascunque  voles  avertere  setas 

atque  in  perpetuum  recidiva  occludere31)  tela, 
eorporibus  vulsis  saniem  perdueito  ranae. 
Sowohl  Burmann  (poet.  min.)  als  auch  Ackermann  (Ausg. 
1786)  und  Weber  (corpus  poetarum)  haben  zwar  an  allen  drei 
Stellen  redirivus:  allein  da  die  febris  rediviva  bei  dem  des 
medicinischen  Ausdrucks  kundigen  Serenus  geradezu  unmög- 
lich ist,  so  glaube  ich,  dass  an  allen  drei  Stellen  mit  N. 
Heinsius  recidivus  herzustellen  ist,  selbst  wenn  die  andere 
Lesart  handschriftlich  besser  beglaubigt  sein  sollte,  worüber 
man  nach  der  Art  jener  Ausgaben  nicht  urtheilen  kann.  Die 
editio  Mediolanensis,  mit  der  der  codex  Turicensis38)  stimmt, 
war  mir  nicht  zugänglich;  was  in  letzterem  überliefert  ist, 
kann  ich  daher  nicht  sagen. 

Von  den  Prosaikern  aber  bewegt  sich  der  gleichzeitige  Ter- 
tullianus  ganz  innerhalb  des  Kreises  volksthümlicher  Anwen- 

35)  Freilich  nicht  in  den  vorliegenden  unkritischen  Ausgaben,  auch 
nicht  in  den  beiden  Codices  Lipsienses,  Nro.  1127  (saec.  XIV)  und  1220 
(saec.  XIII).    Nur  an  der  dritten  Stelle  scheint  der  Schreiber  des  letz- 

eren  rec  geschrieben  und  dann  erst  c  in  d  verbessert  zu  haben. 

36)  Es  ist  vom  Färben,  nicht  vom  Wiederwachsen,  der  Haare  die 
Rede,  wodurch  Burmann  bestimmt  wurde  redivivus  vorzuziehen,  das  in- 
dessen durch  keinen  analogen  Ausdruck  belegt  werden  kann. 

37)  D.  i.  ne  Herum,  crescant,  nc  renascantur  pilorum  tela, 

38)  Reuss,  lectionea  Sammon.  part.  1.  Würzburg.  1836. 


redivivus  und  recidivus.  243 

düng  des  von  den  semina  recidiva  entlehnten  bildlichen  Aus- 
drucks für  das  Vergehen  und  "Wiedererstehen.  Bei  ihm  ist 
recidivus  besonders  häufig,  und  er  hat  daraus  sogar  ein  Sub- 
stantivum  recidivatus  und  die  adverbiale  Wendung  de  reci- 
divo  gebildet.  Letztere  findet  sich  in  einer  an  die  Erklärung  des 
Servius  erinnernden  Weise  de  pudic.  16  si  vis  omnem  notitiam 
aposioli  ebibere,  ut  intellegas ,  quanta  securi  censurae  omnem 
silvam  libidinum  caedat  et  eradicet  et  excaudicet,  ne  quid- 
quum  de  recidivo  fruticare  permittat,  aspice  illum  a 
iusta  fruge  naturae,  a  matrimonii  dico  pomo,  animas  ieiunare 
cupientem.  Das  Adjectivum  aber  findet  sich  als  Attribut  von 
moechia,  memoria,  conditio,  annus  und  vita.  Vgl.  de  pudic.  20 
ita  moechia  de  prisiino  recidiva  et  unitalem  novi  coloris, 
a  quo  fuerat  exclusa,  commaculans ,  immundabile  est  vitium. 
de  anima  24  si  qua  corporis  ratio  incutit  oblivionem,  quo- 
modo  eontrariam  eins  admittet  recordationem  ?  quia  et  ipsa 
post  oblivionem  recordalio  memo r i a  rec i d i v a  est.  de  re- 
surr.  carn.  12  revera  foenore  interitu ,  et  iniuria  usuru,  et 
lucro  damno ,  semel  dixerim  universa  conditio  recidiva 
est;  quodcunque  conveneris ,  j'uil ,  quodcunque  amiseris,  nihil 
non  Herum  est.  Omnia  in  statum  redeunt,  cum  abscesseinnt; 
omnia  incipiunt,  cum  desierint:  ideo  ßniuntur,  ut  fiant.  Nihil 
deperit  nisi  in  salutem.  Totus  igitur  hie  ordo  revolubilis  verum 
testatio  est  resurrectionis  mortuorunim).  ad  Marcionem  1,  13 
sie  et  Osiris,  quod  semper  sepelitur  et  in  civido  quaeritur  et 
cum  gaudio  invenitur,  reeiprocarum  frugium  et  vividorum  de- 
ment orum  et  reeidivi  anni  fidem  argumentantur.  ad  Mar- 
cion. 4,  25  sed  quia  et  mortui  iam  suscitabantur  a  Christo, 
exsuscitatus  ad  spem  aeternae  vitae  per  exempla  reeidi- 
BflC40),    ne  plus    aliquid  observationis  exigeret  sublimior  spe: 

39)  Hier  tritt  besonders  hervor,  dass  Tertullian  bei  der  conditio  re- 
cidiva durchaus  den  ewigen  "Wechsel  des  Vergehens  und  Wieder- 
erstehens im  Sinne  hat,  von  dem  wir  oben  S.  237  f.  ausgingen. 

.  40)  Rigaltius  im  index  glossarum  Tertulliani  (Ausgabe  17-i-l.  S.  696) 
erklärt  vita  recidiva  als  mortalis ,  was  mit  Recht  schon  von  Gronovius 
gerügt  wird,  der  die  exempla  richtig  versteht  als  illorum,  quos  de- 
funetos  L'itristus  a  morte  excitavit. 

16* 


244  Lange 

idcirco  consuluit  de  aeternae  vitae  consecutione.  Der  Aus- 
druck vita  recidiva  von  dem  neuen  Leben  in  der  Ewig- 
keit ist  wohl  der  stärkste  Beweis  dafür,  dass  dem  Tertul- 
lianus  das  Wort  redivivus  im  Sinne  von  „wiederaufgelebt" 
gänzlich  unbekannt  war403).  Das  Substantivum  recidwatusil) 
endlich  findet  sich  de  anima  28  si  vero  Samius  sophista  Piatoni 
auclor  est  animarum  de  recidivalu  revolubili42)  semper 
ex  alterna  mortuorum  atque  viventium  suffectione,  certe  ille 
Pythagoras  . . .  mendacio  incubuit.  de  resurr,  carnis  1  certe 
recidivatum  a n imae  corporalem  pronuntiaverunt.  1 8  sen- 
sus  omnium  scripturarum,  quae  carnis  recidivatum  polli- 
centur.  30  denique  hoc  ipso,  quod  recidivatus  Iudaici 
Status  de  recorporatione  et  redanimatione  ossium  jiguratur, 
id  quoque  eventurum  ossibus  probatur.  52  (Schluss  oder  53 
Anfang)  sed  corpus  animale  animam  quidem  argumentantur, 
ut  illum  a  came  avocent  recidivatum.  Der  Zusammen- 
hang, in  dem  dieses  letzte  Beispiel  steht,  zeigt  deutlich, 
dass  dem  Tertullian  der  Vergleich  mit  den  semma  reci- 
diva  i3)  gegenwärtig  war.  An  der  Richtigkeit  der  Lesart 
kann  bei  Tertullianus  nirgends  ein  Zweifel  sein. 

Ganz  wie  Tertullianus  gebraucht  auch  Arnobius  das  Wort 
recidivus  3,  9  (oder  2,  104):  quid  ergo?  dicemus  deos  pro- 
creare,  deos  ?iasci  et  idcirco  additas  ■  genitalium  membrorum 
partes,  ut  sufficere  prolem  possent  et  novo  quaque  suboricnte 
fetura,  quicquid  prior  aetas  abstulisset,  recidiva  substi- 
tutio    subrogaret.     Deun    offenbar    wird    auch    hierbei    an 


"0a)  Für  „wiederaufgelebt"  sagt  Tertullianus  reviviftcatus  de  resurr, 
carn.  19. 

n)  Das  Verbum  recidivari  id  est  renovare  bei  Papias  fol.  isi  col.3. 
Ebendaselbst  recidiäbant  dermo  ad  quod  prius  fuerant  revertuntur. 

42)  Vgl.  ordo  revolübilis  in  der  Stelle  de  resurr.  carn.  12. 

43)  Das  ganze  Capitel  52  bewegt  sich  in  der  Erörterung  des  Gleich- 
nisses vom  Säen.  Kurz  vor  unserer  Stelle  findet  sich  der  Satz:  Hmc 
et  apostülus  coneepit  scuiinari  eam  dicerr .  cum  redhibetw  in  terra»!, 
quia  et  seminibus  sequestratorium  terra  est,  illic  deponendis  et  rej>e- 
teudis.  Es  ist  die  Rede  von  Taul.  ad  Cor.  1,  15,  4  arniQuai  aiöu« 
\pv%ixöy,  iyti(>tT(a  oai/ua  TtyevfXaTlXOV. 


redivivus  und  recidivus.  245 

den   ewigen   Wechsel   des  Vergehens   und  Wiedererstehens 
gedacht. 

In  den  ersten  drei  Jahrhunderten  ist  also  recidivus  das 
Wort,  welches  Dichter  wie  Prosaiker  anwenden,  wenn  sie 
ein  Wiedererstehen  des  Vergangenen  zu  neuem  Leben  be- 
zeichnen wollen.  'Anders  wird  es  im  vierten  Jahrhundert. 
Zwar  findet  sich  auch  jetzt  noch  redivivus  in  dem  streng 
technischen  Sinne  des  Cicero,  Catull  und  Vitruv,  nämlich 
in  einem  Erlasse  der  Kaiser  Valens,  Gratianus  und  Valen- 
tinianus  im  Cod.  Theod.  15,  1,  19  novum  quoque  opus  qui 
volet  in  urbe  moliri,  sua  pecunia,  suis  operibus  absolvat,  non 
contractis  veteribus  emolumentis,  non  effossis  nobilium  operum 
substruelionibus ,  non  redivivis  de  public o  saxis,  non 
marmorum  frustis  spoliatarum  aedium  deformatione  convulsis. 
Und  ebenso  findet  sich  andererseits  auch  der  ganz  technische 
Ausdruck  senu'na  recidivu,  freilich  auf  die  Körper  der  Menschen 
metaphorisch,  aber  ohne  Metonymie,  angewendet,  bei  Prudent. 
adv.  Symmachum  2,  820: 

non  facit  ergo  pares  in  relligione  tenenda 
aeris  et  caeli  communio:  corpora  tantum 
gignit,  alit,  reparat,  recidivaquey>)  semina  servat. 
Auch  Ausonius   bleibt  dem   alten  Sprachgebrauch  von  reci- 
divus  treu,    wenn   er   sagt  gratiarum   actio   33:    quae    bona 
praestas ,  efficis  ne  caduca  sint,  quae  mala  adimis,   prospicis 
ne  possint  esse  recidiva45).     Desgleichen  Symmachus  6,  20: 
mox    sequentibus    litt  er  is    solliciludini    nostrae     recidivum 
acute  um  subdidisti.     9,  50:    dehinc  ut  siquid  inter  illos  de- 
certationis  est,  tuo  caedatur  examine:  ne  quando  alter i  iu- 
dici servaia  cognilio  recidivam  Lucilli filio  gignat  iniuriam. 
10,  46:  dehinc  cum  apud  me  ex  rescripto,  quod  Cyriades   V. 
C.  impetravil,  recidiva  cognitione  refugerentie). 


A4)  Andere  Lesart  redivivaque. 

45)  So  bei  Scaliger  und  Tollius  ohne  Angabe  einer  Variante. 

46)  So  bei  Pareus  ohne  Angabe  einer  Variante.  Die  zweite  Stelle 
zeigt  deutlich,  dass  Symmachus  wirklich  recidiva  schrieb,  und  dass  er 
dabei  an  caedere  dachte. 


246  Lange 

Dahingegen  kommt  redivivus  jetzt  wirklich  auch  im 
Sinne  von  recidwus  vor.  Den  Uebergang  dazu  bildet  eine 
Stelle  des  Nazarius  in  seinem  panegyricus  auf  Constantinus 
10,  35,  4:  celeberrima  quaeque  urbis  novis  operibus  enitescunt; 
nee  obsoleta  modo  "per  vetustatem  redivivo  eultu  insigniun- 
tur,  sed  illa  ipsa,  quae  antehac  magnißcentissima  putabantur, 
nunc  auri  luce  Julgentia  indecoram  maiorum  parsimoniam 
prodiderunt.  Denn  hier  ist  die  Eigenschaft  des  alten  und 
wiederbenutzten  Materials  metonymisch  auf  den  Begriff  cullus 
übertragen,  so  dass  redivivo  eultu  heisst  „  durch  erneute "  oder 
auch  „erneuernde  Pflege".  Diese  eigenthümliche  Wendung 
setzt  wie  mir  scheint  voraus,  dass  auch  die  ex  redivivis 
errichteten  Werke  selbst  schon  vorher  metonymisch  rediviva 
genannt  worden  seien  (S.  232).  Sowie  diess  geschehen  war, 
fand  sich  der  Uebergang  von  ex  vetusto  renovatum  (s.  oben 
S.  231)  zu  „wieder  lebendig  geworden "  leicht,  schon  wegen  des 
lautlichen  Anklanges  von  redivivus  an  vivus.  Ob  Nazarius 
selbst  schon  an  vivus  gedacht  hat,  müssen  wir  bei  der  Art 
seines  Ausdruckes  dahin  gestellt  sein  lassen ;  wahrscheinlich 
aber  hat  daran  gedacht  ein  Zeitgenosse,  der  unbekannte 
Verfasser  eines  andern  panegyricus  auf  Constantinus  9, 13,4: 
quorum  sanguini  pepereisti,  arma  fregisti.  vita  enim  homi- 
?ium  diu  parta  semper  servanda  est,  si  liceat:  f er  rinn  inventu 
facile ,  usu  mutabile.  ideo  quae  erant  reparabilia,  conßasti, 
quod  redivivuni  non  erat,  reservasti.  Hier  zeigt  der  Zu- 
sammenhang klar,  dass  die  dem  ferrum  entgegengesetzte 
vita  als  etwas  non  redivivum  (nicht  wiederherstellbar,  also 
wohl  auch  nicht  wiederauflebend)  bezeichnet  wird47). 

Nächst  den  Panegyrikern  hat  Ammianus  Marcellinus 
an  vier  Stellen,  und  zwar,  wie  mich  Gardthausen  auf  Grund 

47)  Jäger  will  an  der  Stelle  des  Nazarius  ?-ecidivo  schreiben,  was 
ich  für  unzulässig  halte,  weil  gerade  diese  Stelle  an  den  technischen 
Gebrauch  von  redivivus  anknüpft.  Arntzen  vertheidigt  au  beiden  SteUen 
redivivus,  was  er  mit  quod  Herum  viril  umschreibt.  —  Bei  dem  Ano- 
nymus haben  wir  also  die  Bedeutung  reparabilis,  die  wir  bei  Erklärung 
der  Catull-Stelle  natürlich  ablehnen  mussten  (S.  231). 


redivivus  und  recidivus.  247 

seiner  Collationen  versichert,  ohne  die  leiseste  Spur  einer 
Variante,  redivivus.  Eine  davon  kann  als  bildliche  Ueber- 
tragung  des  technischen  Sprachgebrauches  betrachtet  werden, 
21,  3,  2:  quod  ne  dissimulatum  redivivus  bellorum  ma- 
terias  excitaret,  Libinonem  quendam  ...  misit  ...  negotium 
correcturum.  In  den  drei  andern  aber  gebraucht  Ammi- 
anus  das  Wort  da,  wo  Silius  ltalicus  z.  B.  recidivus  gebraucht 
haben  würde.  Wie  dieser  nämlich  bella  recidiva  sagt  (oben 
S.  239),  so  sagt  Ammianus  28,  1,  1 :  dum  ajrud  Persas,  ut 
supra  narravimus,  perßdia  regis  motus  agitat  insperatos  et 
in  Eois  fructibus  bella  rediviva  consurgunt.  Dem  ent- 
spricht vollständig  20,  9,  7:  reipublicae  ...  recreatae  quidem 
sed  adhuc  metuentis  redivivos  barbarorum  excursus.  Woran 
sich  dann  die  Uebertragung  des  Worts  auf  ein  anderes  Ge- 
biet schliesst  26,  6,  17:  Petronium  ...  divitias  violenter  augen- 
tem  omnes  eadem  niente  detestabant,  qui  sepulta  iam  dudum 
negotia  et  rcdivivas  nebulas™)  debitorum  in  diversos  ordines 
excitabat.  Hier  zeigt  sepulta,  dass  Ammianus  bei  redivivus 
wirklich  an  vivus,  an  ein  Wiederlebendigwerden  denkt.  Es 
ist  natürlich,  dass  Ammianus,  der  von  Geburt  ein  Grieche 
war,  dem  also  die  lateinische  Sprache  nicht  Muttersprache 
war,  einerseits  zwar  den  technischen  Sinn  von  redivivus 
kannte,  doch  aber  andererseits  beim  Gebrauche  des  Wortes 
sich  von  falscher  etymologischer  Auffassung  leiten  liess,  zumal 
da  ihm  lateinische  Schriftsteller  wie  die  Panegyriker  darin 
schon  vorangegangen  waren. 

Endlich  finden  wir  redivivus  bei  Claudian  44  (idyll.  1),  65: 

continuo  dispersa  vigor  per  membra  volutus 

aestuat  et  venas  redivivus  s unguis  inundat. 

Denn  so  ist  hier  nicht  bloss  desshalb  zu  lesen,  weil  die  codd. 

Gyraldinus,  Veronensis,  Ambrosianus,  Laurentianus  und  Vos- 

sianus  redivivus  haben40),  sondern  auch  desshalb,  weil  auf  das 

48)  Andere  Lesart:  tabulas. 

49)  Ich  verdanke  diese  Notiz  der  Güte  des  Herausgebers  des  Clau- 
dianus  Dr.  Jeep ,  der  mir  ausserdem  mittheilt ,  dass  von  den  für  die 
Kritik  in  Betracht  kommenden  Codices  nur  der  Vaticanus  recidivus  hat. 


248  Lange 

Blut  des  verjüngten  Phoenix  das  Bild  vom  seinen  reeidivum 
weniger  gut  passt,  und  weil  Claudianus,  ebenso  gut  wie 
Ammianus,  bei  redivivus  leicht  an  vivus  denken  mochte. 
Leider  kommt  in  den  zahlreichen  Gedichten  Claudians  keine 
weitere  Stelle  vor,  durch  deren  Vergleichung  man  das  Urtheil 
über  unsere  Stelle  stützen  könnte50]. 

Zur  Entstehung  des  Gebrauchs  von  redwwus  im  Sinne 
von  „wieder  belebt"  trug  ohne  Zweifel  bei  der  Umstand, 
dass  man  allmählich  den  wahren  Ursprung  der  Bedeutung 
sowohl  von  redivivus  als  auch  von  recidivus  vergessen  hatte. 
Kein  Wunder  also,  dass  die  ähnlich  klingenden  Ausdrücke 
als  im  Wesentlichen  synonym  erschienen,  und  dass  ein  und 
derselbe  Dichter  bald  recidivus  bald  redivivus  gebraucht. 
Prudentius,  der,  wie  wir  oben  sahen  (S.  245),  den  Ausdruck 
semina  recidiva  anwendet,  und  welcher  ausserdem  in  der 
Weise  des  Silius  psychom.  390  sagt: 

ne  praeda  superstes 
victorern  placidum  recidiva*1)  in  proelia  poscat, 
gebraucht  dennoch  von  dem  wiedererstandenen  Christus,  den 
Tertullianus  ohne  Zweifel  als  recidivus  bezeichnet  hätte,  den 
Ausdruck  redivivus,  Cathem.  3,  204: 

spes  eadem  mea  membra  manet 

guae  redolentia  funcreo 

iussa  quiescere  sarcophaqo 

dux  pari//'  r  e  d  i  r  i  r  u  s 52j  // unio 53) 

i(jnea  Christus  ad  astra  vocat. 
Damit  ist  zu  vergleichen,   dass  der  wenig  jüngere  Paulinus 


50)  In  der  gigantom.  21  ist  festzuhalten: 

hinc  volucrem  vivo  sub  pectore  pascit 
infelix  Scythica  fixus  convallc  Prometheus. 
So  lesen  alle  in  Betracht  kommenden  Codices;   die  Conjectur  Caspar 
Barth's  recidivo  pectore,  die  selbst  N.  Heinsius  verwarf  (um  seinerseits 
fibroso  pectore  vorzuschlagen),  ist  also  zu  verwerfen. 

51)  Andere  Lesart  rediviva. 

52)  Wie  es  scheint,  ohne  Variante. 

53)  Nicht  homo,  wie  Corssen  in  seinem  Citate  der  Stelle  schreibt. 


redivivus  und  recidivus.  249 

Nolanus  (aus  Burdigala)  im  Carmen  Sapphicum  ad  Nicetam 
(17)  v.  233  sagt: 

interit  casu  satanae  vieissitn 
invidus  Com,  redivivus**)  Abel 
paseit  effusi  pretio  redemtos 
sanguinis  ugnos. 
Auch  hier  ist  unter  dem  redivivus  Abel  zu  verstehen  Christus. 
Diesem  Standpunkt  des  vierten  Jahrhunderts  entspricht 
vollständig  die  Unsicherheit  und  Unbestimmtheit,  mit  der  Cha- 
risius  p. 99 K. die  beiden  Ausdrücke  definirt  und  unterscheidet: 
rediviva  dicimus,  quae  post  interitum  redeunt,   recidiva, 
quae  ex   suo   casu  ?*estituu?itur.     Ob  er  damit  redivivus  von 
redire  allein  hat  ableiten   wollen,    lasse  ich   dahingestellt, 
da  es  immerhin  ebenso  gut  denkbar  ist,  dass  er  zu  redeunt 
hinzudachte  in  vita?ny°). 

Unter  diesen  Umständen  kann  der  Sprachgebrauch  der 
Dichter  des  5.  und  6.  Jahrhunderts  nicht  weiter  in  Betracht 
kommen56).  Wir  dürfen  schon  den  des  vierten  Jahrhunderts 
der  etymologischen  Erklärung  von  redivivus  nicht  zu  Grunde 


54)  Barth  adv.  35,  10  liest  recidivus. 

'55)  Spätere  dachten  allerdings  an  redire  und  an  vila ,  s.  die  Glos- 
sen bei  Papias  oben  S.  22S,  dessen  Artikel  über  redivivus  und  recidivus 
(S.  228.  234f.)  übrigens  auch  zeigen,  dass  man  die  Wörter  im  Mittelalter 
für  im  Wesentlichen  gleichbedeutend  ansah.  Dass  man  recidivus  und 
redivivus  für  gleichbedeutend  hielt,  verrathen  auch  die  griechisch- 
lateinischen und  die  lateinisch-griechischen  Glossare  dadurch,  dass  re- 
divivus nicht  bloss  mit  naMv^wos ,  sondern  auch  mit  nakiyy.Ti.aioi  zu- 
sammengestellt wird,  -welches  letztere  dem  Sinne  nach  offenbar  den 
recidiva  Pergama  entspricht.  Vgl.  die  Ausg.  des  Vulcanius  L.  B.  1600. 
p.  565  und  die  Bearbeitung  der  Glossen  durch  Labbaeus  p.  130.  134. 
310.  311  der  Ausg.  v.  1679.  Wenn  aber  daselbst  S.  311  rediviva  und 
vnöaioocpa,  sodann  auch  redivivus  und  ava6i6ofxivu)v  (wofür  avadt&o- 
utvo;  zu  lesen  sein  wird)  zusammengestellt  ist,  so  hegt  dem  offenbar 
die  febris  recidiva  (oben  S.  241)  und  recidivus  im  Sinne  von  renascens 
(S.  234)  zu  Grunde. 

56)  Nur  bemerke  ich,  dass  selbst  damals  noch,  soweit  ich  auf  Grund 
des  mir  vorliegenden  Materials  urtheilen  kann,  recidivus  viel  häufiger 
war  als  redivivus. 


250  Lange 

legen,  haben  uns  dafür  vielmehr  allein  an  den  Sprachgebrauch 
des  Cicero,  Catull  und  Vitruv  zu  halten. 

Sehen  wir  uns  nun  nach  Bildungen  im  lateinischen 
Sprachschatze  um,  die  der  Form  nach  mit  redivivus  zusam- 
mengestellt werden  können,  so  bietet  sich  uns  dar  das  Sub- 
stantivum  reduvia  oder  redivia.  Allgemein  bekannt  ist  dieses 
Wort  durch  die  sprichwörtliche  Redensart  reduviam  curare 
bei  Cic.  Rose.  Amer.  44,  128:  intelligo  me  ante  tempus,  iudi- 
ces,  huec  scrutari  et  pröpemodum  errare,  qui,  cum  capiti  Sex. 
Roscii  mederi  debeam,  reduviam  eurem.  Schon  Manutius 
hat  erkannt,  dass  hier  reduvia  die  „Nietnagel"  genannte 
Nagelkrankheit  bezeichne.  Cicero  vergleicht  sich  mit  einem 
Arzte,  der,  statt  eine  lebensgefährliche  Krankheit  des  Kopfes 
seines  Patienten  zu  heilen,  sich  mit  dem  Curiren  eines  Niet- 
nagels desselben  aufhalte.  Die  Bedeutung  Nietnagel  ist  ge- 
sichert durch  Fest.  p.  270  M.,  wo  das  Wort  in  der  Neben- 
form redivia  erscheint:  Rediviam  quidam,  alii  rcluvium 
appellant,  cum  circa  unguis  cutis  se  resolvit,  quia  luere57) 
est  solvere.  Titinius  in  Seti?ia58):  „lassiludo  conservum  redi- 
viae  ßagri"  et  Laevius59)  „scabra  in  legendo  rediviosave  offen- 
de?is"00).  Hier  ist  nicht  etwa  reluvium  in  reduviam  zu  ändern, 
da  jene  Form  durch  das  zur  Etymologie  (freilich  fälschlich) 
herbeigezogene  liiere  geschützt  ist,  und  auch  in  der  Epitome 
es  heisst:  redivia  sive  reluvium  dicitur ,  quam  circa  unguis 
cutis  se  solvit,  quia  luere61)  est  solvere.  Da  übrigens  im 
Artikel  des  Festus  die  Beispiele  des  Titinius  und  Laevius 
keine  Belege  für  die  angegebene  Bedeutung  sind,,  so  wird 
man  annehmen  müssen,  dass  Verrius  Flaccus  zuerst  die  Be- 
deutung Nietnagel  belegt  und  dann  für  den  metaphorischen 
Gebrauch  des  Wortes  und  des  davon  abgeleiteten  Adjectivums 


57)  In  der  Handschrift  steht  ruere. 

58)  Ribbeck,  com.  lat.2  v.  13t. 

5'J)  In  der  Handschrift  steht  Livi. 

00)  L.  Müller,  Fragm.  10  (hinter  seiner  Ausgabe  des  Catullus). 

G,l  M.  duero  Gu.  d luere. 


redivivus  und  recidivus.  251 

rediviosus  weitere  Belege  gegeben  hatte,  Festus  aber  nur  die 
letzteren  auszog.  Die  Bedeutung  „  Nietnagel "  ist  auch  anderweit 
gesichert  durch  Plin.  n.  h.  28,  4,  8,  40  produnt  ita  et  redu- 
vias  sanari.  29,  2,  9,  32  reduvias  sanat.  30,  12,  37,  111 
reduvias  et  quae  in  digitis  nascuntur  pterygia  tollunt  ca- 
nini  capitis  cinis  auf  volva  decocta  in  oleo.  Arnob.  1,  51  ut 
pustulam,  reduviam,  papulain  aut  vocis  imperio  aul  manus 
contrectatione  comprimeret C2). 

Dass  aber  „Nietnagel"  nicht  die  Grundbedeutung  des 
Wortes  gewesen  sein  kann,  folgt  nicht  bloss  indirect  aus 
den  von  Festus  angeführten  Stellen  des  Titinius  und  Lae- 
vius,  sondern  ganz  direct  aus  einer  Glosse  des  Luctatius 
Placidus  S.  78,  19  Deuerling:  reduviae  dicuntur  spolia 
serpentum,  quibus,  quotquot  annis  se?iescwit,  sese  exuunt, 
quasi  quibus  exutis  in  iuventam  redeunt.  dicuntur  enim  in- 
duviae,  exuviae,  reduviae63).  Zugleich  zeigt  diese  Stelle, 
dass  das  Wort  nicht  von  liiere,  wie  Festus  meinte,  sondern 
von  einem  vorauszusetzenden  rechtere  gerade  so  abgeleitet 
ist  wie  exuviae  von  exuere,  induviae  von  induere,  nämlich 
mit  der  durchaus  gewöhnlichen  Entwickelung  von  uv  aus  u. 
Wie  exuviae  die  dem  Feinde  abgezogene  Rüstung,  induviae6') 
das  angezogene  Kleid,  so  heisst  also  reduviae  die  abgezogene 


62)  Vgl.  auch  bei  Labbaeus  S.  134  nuooyv%ia  redubia.  nuoowx'ts 
reduvia  und  S.  311  redubia  naQovvzia. 

63)  Eben  diese  Glosse  bei  Papias  fol.  ISO,  col.  4.  Zu  lesen  ist: 
quibus  exutis  quasi  in  iuventam  redeunt. 

64)  Auch  dieses  Wort  ist  selten;  es  findet  sich  bei  Plaut.  Men.  1, 
3,  9  induviae  tuae  atque  uxoris  exuviae.  Prudent.  psychom.  v.  577 
omne  onus  ex  humeris  reiecerat,  omnibus  ibat  \  nudata  induviis. 
adv.  Symm.  2,  2S-*  induvias  caesae  pecudes  et  frigida  parvas  \  prae- 
bebat  spelunca  domus.  Salvian.  gubernatio  dei  1,  20  redundantem  ho- 
minum  honorem  usque  ad  induviarum  vilium  dignitatem  (Bd.  53,  S.  43 
Migne).  —  In  den  Lexicis  wird  auch  induvium  in  der  Bedeutung  „Baum- 
rinde" aufgeführt,  so  auch  von  Vanicek  im  etym.  Wörterb.  S.  19.  Aber 
bei  Plinius  n.  h.  13,  4,  7,  29  wird  jetzt  gelesen  indutis;  wenn  aber 
auch  die  frühere  Lesart  induviis  richtig  sein  sollte,  so  würde  die  Form 
doch  wohl  auch  von  induviae  abgeleitet  werden  können. 


252  Lange 

oder  zurückgezogene  Haut.  Bestätigt  wird  diese  Bedeutung 
durch  Solinus  9,  9:  nam  in  latebrosis  rupium  cavaminibus, 
quae fluctuum  confligiis  tunc  adesa  sunt,  reduviae65)  con- 
chyliorum  resederunt  et  alia  multa,  quae  aff'atim  mariincito 
exspuuntur.  Denn  die  Schneckenhäuser  sind  ja  weiter  nichts, 
als  das  abgezogene  Kleid  der  Schnecken. 

Somit  erklärt  sich,  wie  die  Nagelkrankheit  dazu  kommt, 
red/via  oder  reduvia  oder  reduviae  genannt  zu  werden;  sie 
besteht  eben  in  einem  krankhaften  Abziehen  oder  Zurück- 
ziehen der  Haut  von  den  Nägeln6").  Zugleich  aber  erklärt 
sich  auch  der  metaphorische  Gebrauch  in  dem  Ausdrucke 
rediviae  ßacjri.  Der  Sklave ,  der  von  seinen  Mitsklaven  zu 
deren  Ermüdung  {lassitudo  conservum)  durchgepeitscht  wird, 
wird  bezeichnet  als  „Fetzen"  (Hautfetzen) -der  Peitsche,  sei 
es  dass  dabei  an  den  zerfetzten  Rücken67)  des  Sklaven  oder 
an  die  durch  den  starken  Gebrauch  entstandenen  Fetzen 
der  Peitsche68)  gedacht  wird.  Ferner  erklärt  sich  nun  auch 
die  Zusammenstellung  scabra  in  legendo  rediviosave 
offendens.  Laevius  nennt  die  anstössigen  Stellen  scabra, 
d.  i.  schäbig,  abgeschabt,  und  rediviosa,  d.  i.  reich  an  Haut- 
fetzen,  fetzig;    beide  Adjectiva  sind  für  sich    und  in  ihrer 


6S)  Andere  Lesart  reliquiae. 

f6)  Corssens  Ableitung  aus  red-ungui-a  (krit.  Beitr.  S.  587.  Ausspr. 
I2,  87.  22,  365),  welche  nur  die  abgeleitete  Bedeutung  des  Wortes  be- 
rücksichtigt und  ohne  Kenntniss  der  Stellen  des  Luctatius  und  Solinus 
aufgestellt  ist,  ist  damit  beseitigt.  Ohnehin  würde  der  Beweis,  dass  das 
u  von  reduviae  lang  sei,  schwerlich  zu  führen  sein.  Vanuek  a.  a.  0. 
stellt  richtig  reduviae  (das  auch  er  nur  in  der  Bedeutung  Nietnagel 
kennt)  mit  exuviae  und  indüviae  zusammen. 

67)  So  Salmasius  Plin.  exerc.  in  Solinum  Bd.  1,  S.  445  in  cuius 
tergo  scilicet  reduviam  pellis  facit  flagrum. 

68)  So  Janus  Dousa,  centurionatus  47  rediviae  flagri  addit,  quasi 
circa  verheronem  illum  ulmeae  virgae  et  flagra  se  resotvant,  tergi  eius- 
dem  firmiludine  contritae  ac  dissupatae,  Wide  et  reluvium  r>nb  tov  kvw, 
id  est  solvo,  aliis  probar  i  pol  ins  idem  Festus  testatur.  Quae  utraque 
tarnen,  si  literarum  1>  ei  L  affinitatem  pressius  consideremus ,  eiusdem 
se  originis  ac  notionis  esse,  facile  nobiS  fidem  factum.  Ihm  folgt  Taub- 
mann zu  Plaut.  Asin.  3,  '1,  J^  und  Forcellini  im  Lexicon. 


redivivus  und  recidivus.  253 

Verbindung  mit  einander  durchaus  geeignet  den  Mangel  der 
Glätte,  der  Politur  zu  bezeichnen-  Endlich  erklärt  sich  auch 
eine  zweite  Stelle  des  Solinus  32,  25,  in  der  reduviae  schein- 
bar gleichbedeutend  mit  relir/uiae59)  ist:  strophilos  avis  par- 
vula  est:  ea  reduvias'0)  escarum  dum  affectat,  os  beluae 
huiusce  {seil,  crocodili)  jjuulatim  sealpit  et  sensim  scalpurriyine 
blundiente  aditum  sibi  in  usgue  fauces  faeit.  Die  Ueber- 
bleibsel  der  Speisen,  die  im  Rachen  des  Crocodils  hängen 
geblieben  sind,  heissen  reduviae,  weil  es  Hautfetzen  sind, 
oder  weil  sie  wenigstens  das  Aussehen  von  Hautfetzen  haben. 
Von  dem  vorausgesetzten  Verbum  reduere  kommt  aber 
nicht  bloss  das  Substantiv  reduviu ,  sondern  auch  das  Ad- 
jeetivum  reduvius  her,  das  erhalten  ist  in  der  Glosse  des 
Luctatius  Placidus  79,  11  reduvius  e.vuvius.  Wobei  freilich 
zu  bemerken,  dass  weder  für  reduvius,  noch  für  exuvius  ein 
anderer  Beleg  existirt71 ).  Indessen  ist  darum  durchaus  nicht 
an  der  einstmaligen  Existenz  des  Verbum  reduere  zu  zwei- 
feln, das  mit  gleicher  Sicherheit  aus  dem  einzigen  reduvia 
erschlossen  wird,  wie  subuere,  unterziehen,  aus  dem  einzigen 
subueula"1).  Vielleicht  aber  ist  sogar  die  Form  reduimt  in 
einem  Fragmente  des  Sisenna  bei  Nonius  p.  538  M.  erhalten. 
Man  liest  daselbst:  Sisenna  Historiarum  lib.  III  senatus  aueto- 
ritate  sagaria  nunc™).  Da  aber  die  Senatsbeschlüsse  nicht 
bezeichnet  zu  werden  pflegen  durch  Adjectiva,  die  von  dem 
Namen  der  Sache,  auf  die  sie  sich  beziehen,  abgeleitet  sind, 
so  hat  Sisenna  trotz  seiner  Neigung  zu  absonderlichen  Bil- 
dungen   schwerlich    senatus    auetoritas    sagaria   von    einem 


C9)  S.  oben  reliquiae  als  Variante  von  reduviae  S.  252.  Anm.  65. 
In  den  glossae  Isidori  (bei  Vulcanius  S.  692)  findet  sich  redubias  reli- 
fjuias.  Ebenso  im  Lexicon  des  Papias  fol.  181,  col.  1.  Im  über  glos- 
sarum  nach  Lowe's  Mittheüung:  reduvias:  reliquias  escarum. 

70)  Die  Handschriften  haben  redubias,  eine  sogar  res  dubios. 

71)  Dagegen  kommt  redubiare  vor  in  der  im  codex  Salmasianus  der 
lateinischen  Anthologie  erhaltenen  praefatio,  s.  Riese's  anthol.  1,  S.  69 
u.  Löwe  im  Rh.  Mus.  Bd.  31,  S.  55.  57. 

72)  Varro  1.  1.  5,  13t  und  bei  Non.  p.  542.   Fest.  p.  309.  ep.  303. 

73)  So  auch  Peter,  historic.  Rom.  reliq.  p.  279. 


254  Lange 

Senatsbeschlusse  über  Anlegung  oder  Ablegung  der  saga 
gesagt.  Da  nun  aber  Nonius  das  Fragment  als  Beleg  für 
sagum  erwähnt,  so  hat  Quicherat  vermutbet,  dass  in  ria 
nunc  enthalten  sei  das  Verbum  renuunt,  wobei  er  sich  ge- 
dacht zu  haben  scheint,  dass  die  Bürger  gestützt  auf  eine 
senatus  auctoritas  die  ihnen  etwa  von  den  Consuln  zuge- 
muthete  Anlegung  der  saga  abgelehnt  hätten.  Aber  diess  ist 
sehr  künstlich,  entspricht  auch  nicht  der  Rolle,  welche  Con- 
suln und  Senat  bei  Anlegung  der  saga  spielen.  Die  technischen 
Ausdrücke  für  Anlegen  und  Ablegen  der  saga  sind  saga  su- 
??iere'7i)  und  saga  ponere"5).  Für  ersteres  konnte  man  ohne 
Zweifel  sagen  saga  mduere16),  für  letzteres  saga  exuere  oder 
auch  reduere.  Dem  Sisenna  ist  es  gewiss  zuzutrauen,  dass 
er  das  jedenfalls  seltene  und  alterthümliche  Wort  vorzog 
und  schrieb:  senatus  auctoritate  saga  reduunf"). 

Von  diesem  reduere  nun,  nicht  etwa  von  reduvia  oder 
reduviae  oder  reduvius,  konnte  ein  Adjectivum  red-uv-wus173) 
gebildet  werden,  wie  von  recidere  gebildet  ist  i^e-cid-ivus. 
Jenes  Adjectivum  konnte  bedeuten  „abgezogen,  zurückge- 
zogen", aber  auch  „herausgezogen".  Und  letzteres  ist  die 
Bedeutung,   die  red-iv-ivus  im  Sprachgebrauche  des  Cicero, 


74)  Cic.  Phil.  5,  12,  31.  6,  6,  16.  S,  2,  6.  14,  1,  2.  Liv.  ep.  72.  118. 
Oros.  5,  18.  —  Vgl.  auch  Verr.  accus.  5,  36,  94. 

75)  Liv.  ep.  73.  So  auch  deponiere  bei  Oros.  5,  IS.  Daher  wollte 
Riese,  über  das  Geschichtswerk  des  L.  Cornelius  Sisenna,  in  der  Heidel- 
berger Festschrift  1S65.  S.  60,  in  dem  Fragmente  schreiben:  saga  po- 
nunt,  was  allerdings  dem  Sinne  nach  im  dritten  Buche  des  Werks 
erfordert  zu  werden  scheint,  sich  aber  von  der  handschriftlichen  Uebcr- 
lieferung  zu  weit  entfernt. 

7G)  Daher  haben  Schott  und  Andere  vorgeschlagen  saga  mduunt, 
was  für  den  Stand  der  im  dritten  Buche  erzählten  Ereignisse  nicht  passt. 

77)  Eine  Spur  des  Verbum  reduere  könnte  vielleicht  auch  bei  Fest. 
ep.  M)  erhalten  sein:  exdutae  exuviae,  wenn  man  nämlich  annähme, 
dass  exdutae  entstanden  wäre  aus  exutae  redutae.  Vielleicht  ist 
jene  Glosse  aber  nur  eine  corrumpirte  Dittographie  der  andern  p.  81 
exuviae  ab  exuendo  die  tue. 

77a)  In  der  oben  erwähnten  Glosse  des  Placidus  79,  11  hat  P  vielleicht 
richtig:  redivivus,  exuvius. 


redivivus  und  recidivus.  255 

Catull ,  Vitruv  und  des  Cod.  Theodosianus»  wirklich  hat. 
Denn  lapides  redivivi  hei  Cicero  z.  B.  sind  lapides  ex  co- 
lumna  exemti.  Die  Form  red-iv-ivus  statt  red-uv-ivus  erklärt 
sich  aher  einfach  nach  Analogie  von  redivia  für  reduvia78) 
und  von  manibiae  für  manubiae'9).  Ob  letzteres  Wort  frei- 
lich, wie  Vanicek60)  vermuthet,  aus  manuviae  entstanden 
ist,  also  dieselbe  Wurzel  uSi)  wie  reduviae  und  reduvivus 
enthält,  muss  ich  dahingestellt  sein  lassen. 

Bei  dieser  etymologischen  Erklärung  bietet  sich  nun 
auch  die  Möglichkeit,  die  Bedeutung  „wieder  verjüngt,  wieder 
lebendig  geworden ",  entstanden  zu  denken,  ohne  dass  dabei 
die  Voraussetzung  gemacht  werden  muss,  dass  man  gleich 
von  vorn  herein  an  virus  dachte.  Da  nämlich  die  abgezogene 
Haut  der  Schlangen  reduviae  hiess,  so  konnte  eine  Schlange, 
die  ihre  alte  Haut  abgelegt  und  sich  somit  verjüngt  hatte, 
ohne  Zweifel  serpens  reduvivus  heissen82),  und  so  konnte 
denn  auch  die  Renovirung  von  Gebäuden,  bei  der  diese 
gleichsam  ein  altes  Kleid  ablegen,  um  ein  neues  anzuziehen, 
cultus  redivivus  (oben  S.  246),  eine  wiederherstellbare  vita 
als  ein  gleichsam  durch  ein  neues  Gewand  zu  verjüngendes 
Leben,  redivivu  (oben  S.  246),  ja  der  nach  Abstreifung  seiner 
irdischen  Hülle  wieder  lebendig  gewordene  Christus  (oben 
S.  248)  redivivus83)  heissen. 


78)  Corssen  an  der  S.  252  angeführten  Stelle  meint,  das  i  sei  durch 
Einwirkung  des  i  der  folgenden  Sübe  entstanden. 

19)  Vgl.  auch  recuperare  und  reciperare  und  die  anderen  Fälle  der 
Schwächung  des  u  in  i. 

80)  Etymol.  Wörterbuch  S.  19. 

81)  Ueber  dieselbe  s.  Curtius  Grundzüge,  4.  Aufl.  S.  621. 

82)  Luctatius  a.  a.  0.  quibus  exutis  quasi  in  iuventam  redeunt.    PH 

83)  Man  beachte,  dass  es  bei  Prudentius  nicht  schlechthin  heisst 
Christus  redivivus,  sondern  parili  humo  redivivus. 


Mittheiluns  über  die  Curtrasstiftung. 


Der  letztjährige  Zinsertrag  der  Curtiusstiftung  ist  Herrn  Dr.  Jo- 
hannes BAUNACK  aus  Trebsen  in  Sachsen  zur  Förderung  seiner 
glücklieb,  begonnenen  grammatischen  Studien  verlieben  worden. 


LEIPZIG,  15.  Juli  1S77. 


Das  Curatorium  der  Curtiusstiftung 
G.  l'urtius.       W.  Clemm.       K.  iirueinan. 


'i  .1.   ]'..  Hirschfeld  in  Leipzig. 


QÜAESTIOMJM 
DIALECTOLOGICARUM  GRAECARUM 

PARTICULA. 


SCRIPSIT 

OTTO  SCHRADER 

vniAEiEXsis. 


CüRTiua  u.  Brugmas,  Studien  X. 


Quo  maior  in  singulos  annos  egregia  virorum  doctorum 
opera  inscriptionum  seges  e  Graeciae  solo  procrescit.  eo 
magis  linguae  graecae  et  origines  et  incrementa  ex  earum 
cognitione  explicauda  esse  intellegitur ;  nam  cum  in  servanda 
priscae  linguae  indole  unaquaeque  fere  dialectus  propria  et 
peculiaria  ex  summa  antiquitate  acceperit,  nisi  omnibus  uni- 
versi  graeci  sermonis  varietatibus  et  cognitis  et  inter  se 
comparatis  ad  montem  illum  ascendi  non  potest,  unde  pri- 
mus  ille  graecae  linguae  Status  prospiciatur.  Hanc  yero 
viam  qui  ingreditur,  multas  sonorum  et  formarum  affectiones, 
quibus  ei,  qui  unam  spectat  dialectum,  graeca  cum  aliis  un- 
guis facere  videtur,  intra  ipsius  graeci  sermonis  fines  natas 
esse  facile  cognoscet.  Velut  non  debebant  viri  docti  (cf.Bergk, 
griech.  Literat.  I  60)  etiam  nostra  memoria  repetere  mirum 
illum  et  absurdum  veterum  errorem,  quo  aeolicam  dialectum 
propius  reliquis  ad  latinam  linguam  accedere  existimave- 
runt;  nam  quae  aeolica  illis  latinis  similia  videbantur,  aut 
recentioris  esse  originis  aut  doricis  quoque  dialectis  com- 
munia  vix  est  quod  moneam. 

Iam  vero  alia  ex  parte  fructus  ex  dialectorum  studiis 
concipiendi  sunt.  Cum  enim  perspicuum  sit,  de  dialectorum 
idem  valere  quod  de  gentium  inter  se  condicione  et  cogna- 
tione,  si  quid  de  illis  exploratum  babemus,  ad  has  trans- 
ferre  licebit.  Ac  si  reputaveris  de  priscis  illis  temporibus 
aut  omnino  silere  historiae  monumenta  aut  si  quae  tradita 
sunt,  poetarum  et  historicorum  fabulis,  erroribus,  commen- 
tis  penitus  esse  intermixta,  reliquis  bistoriae  fontibus  obstru- 
ctis  spes  est  dialectorum  graecarum  inter  se  comparationem 
primae  Graecorum  bistoriae  lucis  aliquid  esse  allaturam.    Qua 


260  Schrader 

in  re  cognoscenda  cum  veterum  de  graeci  sermonis  divisione 
traditionibus  quid  in  ipsis  dialectis  aut  concinat  aut  repugnet 
diligenter  quaerendum,  certe  severae  illi  et  verae  disserendi 
rationi,  quippe  quae  in  bis  maxime  quaestionibus  levitati 
saepe  et  libidini  cessit,  ubique  erit  oboediendum. 

Quaestiones  igitur  dialectologicae  et  multae  et  graves 
sunt.  Postquam  autem  Abrensius  praeelaro  de  dialectis  opere 
scripto  totius  fere  graeci  sermonis  varietates  complecti,  de- 
scribere,  disponere  conatus  est,  recentiorum  studia  novorum 
titulorum  copia  adiuta  magis  in  singulis  dialectis  accuratius 
depingendis  quam  in  quaestionibus  ex  universis  repetitis 
occupata  fuerunt.  Tali  modo  brevi  tempore  tanta  series 
libellorum  de  dialectis  scriptorum  orta  est,  ut  iam  vix  ulla 
alicuius  momenti  dialectus  propria  atque  peculiari  careat 
descriptione.  Hoc  igitur  modo  fundamentis  iactis  sperari 
licet  et  de  liistoria  graecae  linguae  et  de  dialectorum  atque 
gentium  inter  se  condicione  mox  certius  posse  iudicari. 

Ad  tale  opus  pauca  compositurus  bas  de  graecis  dia- 
lectis quaestiones  institui,  quarum  in  parte  I  de  vocali 
r  dialectorum  aeolo-doricarum  ex  vetere  ä  nata 
agere  mibi  est  propositum. 

Sed  antequam  ad  id  ipsum,  de  quo  dicturi  sumus,  per- 
venimus,  ut  totius  disputationis  via  praemuniatur,  paucas 
quaestiones  tractare  licebit;  qua  in  re,  si  interdum  ad  paullo 
remotiora  aberrasse  videar,  boc  libenter  mibi  condonatum 
iri  spero. 

§  1. 

Atque  boc  primum  constat  nulla  re  dialectos  ionicam 
et  atticam  apertius  ab  aeolo-doricis  distingui  quam  frequen- 
tiore  /;  vocalis  pro  «  usu;  neque  tarnen  res  ita  sese  babet, 
ut  Aeolis  et  Doris  omnino  illa  mutatione  abstineant;  baec 
enim,  ne  longior  sim,  dialectorum  bac  in  re  conditio  con- 
spicitur : 

I.   Aeolo-doricae    dialecti  vocalem   «   conscrvant, 
raro  //  exbibent;  e.  gr.  Ttarijg,  kiyrjTai,  f/V,  zid-^ui. 


Quae8tiones  dialectologicae  graecae.  261 

IL  Attica  in  Universum  omnes  productas  ä  iu  rt  uiutat 
exceptis  iis,  quibus  q,  i,  €  praecedit. 

III.  Ionica  ne  ante  g,  i,  e  quidem  ä  vocali  parcens 
ubique  fere  »j  pro  «  exhibet. 

Iarn  vero  de  bac  tota  re  scripturo,  ut  habeat,  unde  pro- 
ficiscatur  disputatio,  baec  primum  quaestio  oritur,  quo  modo 
talis  dialectorum  bac  in  re  discrepantia  orta  sit.  Etenim 
nuper  J.  Scbmidtius,  vir  doctissimus  atque  sagacissimus,  ex- 
posuit,  quid  de  bac  tota  Graecorum  «  in  rt  mutatione  iudi- 
caret.  Dicit  igitur  (Voc.  II  190sequ.):  „Sollen  wir  nun 
glauben,  dass  z.  b.  urgriecbiscb  u«  einerseits  im 
ioniscben,  andererseits  ganz  unabbängig  davon 
im  lesbiscben,  böotischen  (fiel),  doriseben  zu 
f.irj  geworden  sei?  Ist  es  niebt  vil  natürlicher 
an  zu  nemen,  dass  auf  einem  punkte  des  griechi- 
schen damals  noch  in  ununterbrochener  conti- 
nuität  verlaufenden  Sprachgebietes  bei  den  Ionern 
sich  der  klang  des  alten  aallmählich  zu  rt  er  höbt  e, 
und  dass  dise  erböbung  sich  über  die  naebbarn 
—  um  mein  früher  gewältes  bild  zu  brauchen  — 
in  immer  schwächer  werdender  welle  verbreitete? 
Die  tatsachen  zwingen  zu  diser  anname,  wie  um- 
gekert  dise  anname  alle  tatsachen  erklärt." 

Vellem  profecto  placuisset  viro  clarissimo  paullo  copio- 
sius  de  bis  omnibus  disserere  rebus;  confiteor  enim  me  ex 
illius  sententia  et  ratione,  quamvis  aliis  in  causis  et  pro- 
banda  sit  et  probetur,  dialectorum  bac  in  re  condicionem 
explicaturum  in  summis  atque  gravissimis  versari  difficulta- 
tibus.  Imprimis  autem  quomodo  ille  inter  Iones  et  Atticos 
totum  illud  discrimen  ortum  esse  velit,  prorsus  me  fugit. 

An  vero,  si  quidem  bistoriam  populi  graeci  speetas, 
antiquiore  aliquo  tempore  Attici  et  Iones  seiuneti  atque 
separati  vixerunt?  Nonne  constat  Atticos  quondam  et  Iones 
unam  eandemque  gentem  fuisse,  dialectorum  autem  discri- 
mina  esse  orta,  cum  Attici  coloni  ex  Attica  digressi  in  ma- 
ritimis  Asiae  regionibus  constitissent?  Quid?  in  ipsis  Homeri 


262  Schrader 

carminibus,  cum  variorum  temporum  et  poesin  et  sermonem 
nobis  prodant,  nonne  parvus  talium  vocabulorum  vocalem  5 
exhibentium  numerus  conspicitur,  quae  ut  &tä,  d-eäq,  -freaetc, 
Aiveiag,  'EgfiEiag ,  (.idv  etc.  non  Aeolidi  sed  antiquiori  Io- 
nismi  statui  viudicanda  esse  et  Hinrichsius  (de  hom.  eloc.  vest. 
aeol.  p.  73.  s.)  et  Harderus  (de  a  vocali  apud  Homerum  pro- 
ducta  p.  85.  s.)  pariter  iudicaverunt  ? 

Quod  cum  ita  sit,  dubitari  non  potest,  quin  quondam 
Iones  in  ä  mutatione  Atticis  pares  fuerint,  migratione  se- 
cuncti  paullatim  in  eam  dilatatam  vocalis  pvonuntiationem 
delapsi  sint,  quam  in  recentioris  Iadis  et  titulis  et  libris 
perspicimus. 

Atque  ne  de  atticae  quidem  dialecti  huius  litterae  usu, 
si  eum  cum  dialectis  aeolo-doricis  comparas,  J.  Scbmidti 
sententiam  probaverim.  Quamvis  enim  perdolendum  sit,  quod 
historia  antiquorum  Graeciae  temporum  quasi  ex  fabulis  poe- 
tarum  petenda  est  —  si  quidem  licet  historico  in  fabulis 
quoque  aliquid  veri  cognoscere  —  hoc  unum  intellegi  potest 
priscis  illis  temporibus  totam  Graeciam  a  variis  gentibus  esse 
peragratam,  alteram  alteri  successisse,  hanc  diffusam,  illam 
suppressam  esse. 

Non  dico  dialectorum  hunc  ordinem,  hoc  stemma,  quo 
nunc  tralaticio  more  singulae  gentes  a  primo  illo  populo 
discessisse  dicuntur,  prorsus  esse  rectum.  Vereor,  ne  quae 
inter  doricas  et  aeolicas  discrimina  adferuntur  dialectos,  per- 
paullum  valeant.  Nescio  an  illa  stemmatis  imago,  qua  uti 
solent,  non  apta  sit  atque  accomodata  graecarum  dialectorum 
condicioni;  fieri  enim  potuit,  ut  potius  singulae  gentes  alia 
post  aliam  a  primo  illo  populo  digrederentur.  Sed  de  hoc 
utut  iudicabis  —  ac  spero  ipsam  hanc  disputationem  bis 
rebus  aliquid  lucis  allaturam  esse  — ,  ex  ipsis  dialectis  de- 
monstrari  potest,  priscis  illis  temporibus  ad  linguae  graecae 
dialectos  constituendas  quanti  momenti  raigrationes,  colo- 
niae,  digressus  fuerint. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  263 

§  2. 

Nova  enim  nuper  dialectus,  Cyprica,  egregio  virorum 
doctorum  studio  nobis  patefacta  est.  Bergkii  est  (tit.  arc. 
Halle  1860/61)  pvimum  cognovisse  Cypricam  dialectum  in- 
timae  cognationis  vinculo  cum  arcadica  conexam  fuisse;  quae 
res  optime  in  illud  quadrat,  quod  Cyprus  insula  quondam  ex 
Arcadia  et  incolas  et  instituta  accepisse  dicitur;  cf.  Paus.  VIII. 
5.  2:  läyarc^vioo  de  6  Idyv.alov  ig  Tgolav  yyrjoaro  ^g/.doi. 
3I/.iov  de  at.ovGr.g  ....  yei/noi'  ^yctTtrjvoQa  xal  xb  Agy.ddcov 
ravTixov  v.ar^vey/.ev  eig  Kvttqov  v.al  TLäcpov  re  'Ayart^vcog 
eyevero  oixiorrjg. 

Iam  vero  quod  ille  paucis  Hesychi  glossis  veterumque 
libris  nisus  sagacissime  coniecit,  ipsis  titulis  optime  compro- 
batum  est. 

Licebit  autem ,  spero ,  in  generali  huius  praefationis 
natura  paullo  diutius  in  arcadicae  et  cypricae  dialecti  com- 
paratione  versari.  Duae  enim,  ni  fallor,  res  toti  huic  dis- 
quisitioni  gravissimae  ex  ea  disci  possunt:  primum  quo 
modo  digressione  facta  ex  una  dialecto  duae  oriantur,  deinde 
quales  debeant  esse  duae  dialecti,  ut  artioris  necessitudinis 
vinculo  coniunctae  iudicentur.  Hoc  vero  modo  utriusque 
dialecti  natura  et  condicio  optime  cognosci  possunt. 

A. 

I.    Praeter  omnes  reliquas  dialectos  arcado-cyprica 
his  rebus  insignis  est: 

1.  genet.  I  masc.  sing.  arc.  Qgaoeav  cf.  Gelbke  stud. 
II  23.  cypr.  'OvaoayÖQUv  Id.  2.  ^Qiotayooav  XVIII. 
de  Pampbyliis  cf.  §  5  B.  c,  2. 

2.  genet.  II  masc.  sing,  in  -tov.  arc.  riov-i  rw  eniZu- 
uIcü  teg.  38  cypr.  (Dü.oxvttqcov,  °Ovaor/.v7TQcov  cf.  Au- 
reus philol.  XXXV.  12. 

3.  arcv  c.  dat.  arc.  äm>  rq  av  af.iegq  teg.  4  cypr.  uttv 
tcci  '^cii   Id.  8. 

4.  ig  c.  dat.  (loc.)  arc.  ig  xol  eqyoi  teg.  51  cypr.  I£ 
rol  ßoi/.oi  Id.  6. 


264  Schrader 

5.  iv  pro  iv  arc.  iv  öi/.aGTijgiov  teg.  20.  cypr.  i'rol  Fi- 
rst Id.  1. 

6.  o  pro  dg  arc.  o-tzbq  teg.  38.  cypr.  o  it-iosii-r]  Id.  25. 
II.    Deinde  haec,    utpote  quae  in  utraque  dialecto  con- 

gruentia  inter  se  inveniantur,  alicuius  momenti  sunt: 

1.  £  :  a  .  arc.  iodillovreg  :  ß'llco  teg.  51.  cypr.  epa  : 
agaB.es.  legog  teg.  26  cypr.  UQrJijav  Id.  20:  tagdt?. 

2.  v  :  o.  arc.  a?rt;  etc.  cypr.  anv  cf.  §  5. 

3.  o  :  w.  arc.  ßol6f.ievov  teg.  24.  cypr.  <r/  /idÄe  Hes.  (K.  Z. 
IX.  366). 

4.  (t:t.  arc.  ■/.£?>evojvoi,xQivtüvoi  cypr.  eyoo'oi,  liwoi  Id.  31. 

5.  £ :  y.  arc.  Wlco,  öülio  (J^gar  Grdz.4  467)  cypr.  £ä: 
yä  Id.  8. 

6.  Ttö'uog  teg.  12.  cypr.  moXiji  Id.  6.  att.  rtoXeiog. 

7.  arc.  cc/iv  %a  av  auiga   teg.  4.   cypr.  rdy  "a&tcov  tov 
rjfc  Id.  21.' 

8.  arc.  iv  cum  acc.  :  cypr.  iv  cum  acc.  cf.  I  5. 

9.  arc.  7tog  teg.  9.  cypr.  nag  rav  leQrjijav  Id.  20. 

10.  III.  sing.  conj.  act.  in  t\  non  i).  arc.  rvyyävi],  iyrj 
teg.  14,  26.  cypr.  Sgfctotffij  Id.  25. 

11.  ccTtv-TEL-iroj  teg.  45.  cypr.  irel-aei  Id.  12  :  ri-vto. 

12.  arc.  7taQ€Ta^üi^ffi  :  zra^TaLw  teg.  28.  cypr.  e^co.-i^ 
Id.  25.' 

13.  arc.  a/trddag  teg.  13.  cypr.  xaTe'&ijav  Id.  27. 

14.  arc.  £a/Lu6vTco  teg.  28.  Laf-iiövreg ,  äör/.r^iEvog  etc. 
cypr.  xarfi-Fd^/ov  Id.  1  (Ahrens)?  Deecke-Siegismund 
et  Schmidt:  xaTe^dpxwv. 

15.  arc.  sovrog  teg.  11.  cypr.  iövxog  :  ovxog. 
Praetermisimus  quae  omnes  dialecti  aeolo-doricae  com- 

munia  habent. 

B. 
Contra  multa  sunt,  quibus  appareat  utramque  dialectum 
digressione  facta  versicolorem,    ut  ita  dicam,   vestem  in- 
duisse*. 

I.    arcadica  dialectus  in  vetnstiore  statu  mansit. 
1.    arc.  rig  teg.  12  etc. :  cypr.  alg  Id.  10  cf.  K.  Z.  IX.  367. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  265 

2.  arc.  xav  teg.  2  etc.  :  cypi\  /.«'  Id.  10. 

3.  arc.  eövrog  teg.  11.  ^tvocfdveog  C,  I.  gr.  1513:  eypr. 
lövxa  Id.  19.  xeqyvija  Id.  9.  19.  Feuija  Id.  26.  &iög 
Id.  27.  vxtz'eüijav. 

4.  arc.  cc7C vööag  {j^do)  teg.  13  :  eypr.  erredvY.e  ')  Id.  bil.4. 
dc.-c'croije  Id.  6.  eypr.  ykvovw  :  arc. — ?  lesb.  yevoixo. 

5.  arc.  avaÄcJ/ma*  teg.43:cyp.  bve&iy/.e  XIII,  XIV  etc.  Abr. 

6.  arc.  jiölig  teg.  12.:  eypr.  nröXig  Id.  1.  itö'Kig  anti- 
quius  esse  quam  TcxöXig  docet  Curtius  Grdz.4  282, 
453.  cf.  K.  Z.  IX  367. 

II.    cyprica  dialectus  antiquior  est. 

1.  eypr.  elei  Id.  9.  feiet  bil.  Id.  2.  VIII.  Abr.:  arc. 
nh'td-i  teg.  20. 

2.  eypr.  evyiuläg  bil.  3.  rag  Idd-ävag  Id.  20.  rag  ravü- 
£ag  XV.  Abr.  etc.  :  arc.  La/uiav  teg.  21. 

De  origine  arcadicarum  formarum  in  -av  Leskienio  (decl. 
im  slav.-lit.  u.  germ.  p.  40)  assentior,  cum  tales  formas  ex 
analogia  falsa,  quae  dicitur,  masc.  in  -av  (cf.  A.  I  1.)  formatas 
esse  iudicet;  nam  cum  in  cyprica  dialecto  vulgares  formae 
in  äg  legantur  (masc.  -av),  non  veri  simile  mibi  videtur,  in 
primo  illo  arcado-cyprico  sermone  utramque  formam  in  av 
et  äg  valuisse  aut  intra  ipsius  arcadicae  dialecti  fines  mu- 
tationem  illam,  quam  voluit  Curtius  (Jabns  Jarb.  83.  592) 
*Ca/nia-jog.  *£aiua-o,  Caftlav  esse  faetam. 

3.  eypr.  ßoixog,  ßi/cog,  ßQtjra  :  arc.  egyoi  teg.  3.  Digam- 
matis  vestigium  apud  Arcades  legitur  in  Faoorioyo 
C.  I.  gr.  1520. 

III.    Saepius  diudicari  non  potest,  utra  dialectus  antiquiora 
servaverit. 

1.  arc  Teterco,  reioürw  —  eypr.  :teioei  Id.  12.  :  sert. 
Y~k'i  cf.  uoivrr    Fick.  Spracbeinb.  p.  81. 

2.  arc,  y.ai  :  eypr.  y.äg  Id.  3,  5,  7.  (K.  Z.  IX  369j. 

3.  arc.  ei  :  eypr.  t)  (>]  /.e   oig  Id.  10). 

J)  fortasse  cyprica  rad.  <?v  coniungenda  est  cum  sanscritica  rad. 
du  in  düvas  donum,  du  f.  donum. 


266  Schrader 

IV.    Interdum   prima  illa  forma,   a  qua  utraque  dialectus 
profecta  sit,  per  conclusionem  fingi  debet,  ut 

i  *>'■!•  i  i.     /  •       fcypr.  aikoc  Id.  14. 

arcado-cvpr.  *al-/o-g  =  lat.  (il-w-s {  Jl    _    „* 

larcad.  aXlog  teg.  40. 

§  3. 

Hoc  igitur  praeter  caetera  nobis  constat,  errare  eum,  qui 
in  explanandis  priscis  dialectorum  differentiis  gentium  migra- 
tiones  atque  digressus  aut  nihili  aut  parvi  fecerit.  Aliter  de 
ea  aetate  iudicaveris  velim,  qua  gentes  —  id  quod  circa 
Obympiadum  initium  factum  est  —  in  sedibus  constiterunt, 
inter  se  coaluerunt,  commercio  conexae  fuerunt.  Hoc  enim 
tempore  inter  dialectos  differentias  quasdam  esse  natas  con- 
tinuis  Ulis  mutationibus  bic  illic  ortis,  denique  eodem  modo, 
quem  J.  Scbmidtius  ille  similitudinem  ab  undis  petens 
„Wellentbeorie"  dixit,  ex  ipsis  graecis  dialectis  demonstrari 
potest.  Sed  de  boc  alia  occasione  data  verba  faciemus. 
Nunc  ad  ipsam  Atticorum  cum  Aeolo-doriensibus  in  ä  et  /; 
usu  comparationem  redimus. 

Demonstrasse  enim  mibi  videor  in  ea  dissertationis  parte, 
qua  de  aeolo-dorica  vocali  >;  agitur,  illis  in  dialectis  adeo 
non  libidine  quadam  rj  pro  ä  pronuntiari,  ut  in  niiro  dia- 
lectorum consensu  quasi  ratio  quaedam  et  consilium  pro- 
spiciatur. 

Longe  alia  res  in  Attica  est  dialecto.  Ibi  enim  notis 
regulis  exceptis  unumquodque  fere  ä  in  /;  mutatur.  Quid 
igitur  inde  apparet? 

Suspicio  oritur  eas  vocales  /; ,  quas  Attliis  communes 
babeat  cum  Aeolide  et  Doride,  et  quod  naturam  et  quod 
aetatem  mutationis  attinet,  ab  reliquis  esse  seiungen  das. 
Alio  igitur,  ni  fallor,  et  modo  et  tempore  /;  in  Xky\}%ai  dor. 
?Jyr]T<xi,  alio  in  dtjpog  dor.  öä/nog  ortum  est  neque  suspicor 
quemquam  in  dubitatione  versari,  utrum  boc  rt  an  illud  priore 
teni])ore  natum  esse  sumendum  sit. 

Quare  ne   nos   quidem    negamus   atticam   dialectum  ad 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  267 

eas  vocales  r,  quibus  cum  dialectis  aeolo-doricis  faciat,  una 
cum  Ulis  delapsam  esse. 

Res  igitur,  si  quid  scio,  haec  fuit:  Primum  eo  tem- 
pore, quo  gentes  omnes  una  (cf.  §  4)  excepta  con- 
iunctae  inter  se  vixerunt,  certis  et  in  formis  et  in 
radicibus  ä  in  ?;  mutatum  est.  Hoc  quibus  de  causis 
sit  factum  neque  minus,  utrum  vocalis  ij  ubique  in  ipso 
graeco  sermone  nata  an  ex  summa  interdum  antiquitate  ser- 
vata  esse  videatur,  infra  quaeremus.  Deinde  vero  At- 
tici  ab  reliquis  separati  in  hac  mutatione  longius 
progressi,  ab  Ionibus  etiam  superati  sunt. 


At  Elea  dialectus  tota  fere  ab  hac  mutatione2)  abstinet. 

Concedo  rem  satis  difficilem  esse  ad  expediendum,  tarnen 
enucleari  eam  posse  confido.  Atque  ut  ab  initio  libere  sen- 
tentiam  meam  profitear,  veri  simillimum  mihi  videtur  Eleam 
gentem  ab  reliquis  iam  digressam  fuisse,  cum  mutatio  illa 
in  lingua  oreretur;  neque  enim  dialecti  proprietas  cum  hac 
pugnat  sententia  et  Eleae  genti  a  veteribus  summae  anti- 
quitatis  laus  tribuitur.  Nescio  igitur  an  recte  iudicaverit 
Ahrensius  (dial.  I  231):  „Propius  enim  (elea  dialectus)  accedit 
ad  Doricam  et  Laconicam  maxime  dialectum,  ita  tarnen 
ut  optimo  iure  peculiaris  dialectus  non  doricae  varietas 
quaedam  habeatur. " 

2)  Scio  esse  <joi  eleorum  titulorum  formas  illas,  quae  «  pro  tj  ex- 
hibent,  nimirum  quod  cum  reliquis  dialectis  pugnant,  recentiore  tem- 
pore rursus  tj  in  «  mutasse  arbitrentur  itaque  nihili  faciant.  Ego 
improbo  eorum  ratiouem;  magnopere  laudo  bac  in  re  J.  Schmidtium 
(cf.  K.  Z.  XXIII  374).  Atque  singulae  formae  suo  quaeque  loco  tracta- 
buntur,  hie  unum  monuerim  titulorum  numero  in  dies  crescente  valde 
nobis  esse  cavendum,  ne  temere  quidquam  in  iis  ex  summa  antiquitate 
servatum  esse  negemus.  Quis  enim  formam  illam  cypricam  6o.-ivca, 
quis  Heracleensium  nQaooovTaaoi,  quis  Cretensium  TZQiiytvTnvs  in  ipsa 
graeca  lingua  repertum  iri  sperabat?  quis  tot  alia?  Quare  in  tempus 
veri  grammatici  mihi  esse  videtur  dicto  illi  Herodiani  obtemperare. 
quo  nos  ,,r^j'  nuoädooiv  evfuviÖg  ngOi'Si^ia&ca"  iubet. 


26S  Söhrader 

Gerte  nos  egregio  illo  Damocratis  titulo  Olympiae  nuper 
tletecto  (arch.  Zeit.  1S76  p.  183  squ.)  viri  clarissimi  iudiciura 
et  laudare  et  comprobare  debemus.  Hoc  vero,  quoniam 
summa  disceptationis  in  ea  re  posita  est,  ex  ipsis  dialecti 
reliquiis  demonstrandum  est.  Levioribus  autem  missis  haec 
maxime  in  iudicium  veniunt: 

I.  Ac  primum  Elea  dialectus  duas  res  cum  una  Les- 
biaca  communes  habere  videtur: 

1)  releora  C.  I.  gr.  11.  bom.  iTcnöxa,  V€Cf£?.riyEQ€ra 
Zeig  etc.,  quae  aeolica  dicuntur  cf.  Hinrichs.  p.  93  sequ. 
Brugman.  stud.  IX  p.  259  sequ. 

Tarnen  et  latina  sc?*iba,  nauta,  i/icolu  et  doric.  vcdzct 
(C.I.  gr.  1930  f.  vol.  II  addenda;  neque  tarnen  tacuerim  fieri 
potuisse  in  boc  titulo,  ut  o  finale  interiretj  ostendunt  bas 
formas  antiquas  potius  esse  quam  aeolicas;  erant,  ut  recte 
ait  Brugmanus,  „  starr  und  steif  gewordne  Ablagerungen  aus 
älterer  Zeit". 

2)  Paullo  maioris  momenti  fuerint  accusativi  in  -oig 
(-oig),  qui  pariter  in  Elea  atque  in  Lesbiaca  dialecto  le- 
guntur  e.  gr.  el.  ol.  nov. :  a/.'/.oio  v.  8.  y.aTailaio  yaotzzQ 
x.  16.  De  origine  formarum  recte  monuerunt  et  Brugmanus 
(stud.  IV  85)  et  J.  Scbmidtius  (voc.  1  112)  in  illis  non  v  in  i 
mutari,  quae  est  graecorum  grammaticorum  doctrina,  sed  o 
consonam  littera  v  debilitata  sonum  i  genuisse. 

Quamquam  etiam  bac  in  re  Lesbii  et  Elei  valde  dis- 
crepant;  nam  cum  apud  illos  unaquaeque  consonae  a  speeies 
littera  v  explosa  vocalem  i  gignat,  cf.  lesb.  toig  ex  tovq, 
7ialg  ex  *navT-g,  Ihcoioa  ex  *Xm ovtjci ,  apud  Eleos  una 
vetus  illa  consona  a,  qualis  indogermanica  aetate  erat,  vi 
sonum  i  gignendi  utebatur  cf.  alloio  ex  a'Ü.ovg,  roig  ex 
xövg  got.  päns\  a  ex  t  natum  ea  carebat  cf.  näaav  v.  12  ex 
*;cccvrja,  avTctnodiöwooct  v.  17  ex  *  diöovrja.  Quodsi  quis 
avT(X7todidiüoact  comparato  rcäooav  pro  vräaar  expectaverit, 
baec  ipsa  forma  legitur  in  parvo  quodam  titulo  Olympiae 
reperto  (Arcb.  Zeit.  1877.  H.  1  :  fccioarjg  aQerrjg). 

Accedit   quod   dialecti   etiam  digressione  facta   in   acou- 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  269 

sativo  plur.  et  in  partie.  nasalem  retinuisse  videntur,  cf.  enim 
arg.  xövg,  'imiovg.  cret.  vttÜqxovoclv  Le  Bas  63,  6.  7tdvoag 
Le  Bas  63,  9.  Ttqinovoav  Le  Bas  82,  16  etc.  thess.  tcccvocc 
tit.  phars.  —  Quod  cum  ita  sit,  in  levi  illa  utriusque  dia- 
lecti  similitudiue  aliquid  ponderis  ponere  dubito,  praesertim 
cum  mira  illa  consonae  a  vis  aliis  quoque  in  formis  cogno- 
scatur.  cf.   nagEloy^xai  etc.  J.  Schmidt,  voc.  I  112. 

II.  Multa  deinde  Elea  dialectus  cum  Doride  septen- 
trionali  et  cum  dialectis,  quae  aeolicae  dicuntur,  com- 
munia  habet: 

1.  yadöa/.rueroi  C.  I.  gr.  11  cf.  locr.  ivY.aleti.uvog  hyp. 
41,  43.  cf.  Merzdorf  spracbw.  Abb.  p.  32.  errat  igitur 
J.  Schmidtius  (voc.  II,  90),  cum  dicit:  „xadöaXijfievoi, 
welches  das  elische  als  zur  aeolischen  Gruppe  ge- 
hörig erweist." 

2.  sv  c.  acc.  ev  xb  laqöv  Ol.  nov.  32.  ev  xav  löiav  v.  9 
sy  yu'LvMua  v.  31.  f/<  MikrjTov  v.  38.  cf.  Merzdorf 
spracbw.  Abb.  p.  34. 

3.  apocopen  praep.  -rfot.  nag  TtoXe/Lico  C.  I.  gr.  11. 
cf.  Merzdorf  sprachw.  Abb.  37.  cypr.  rav  'Ad-ävav 
xav  Tteo  'Hdcdicov  Id.  27.  28,   sed  neoi  Ol.  nov.  2. 

4.  dat.  III  in  -oig  (oig).  aycavoiQ  Ol.  nov.  26.  cf.  Merz- 
dorf spracbw.  Abb.  36 — 40. 

III.    Cum   doricis  dialectis  Elea   dialectus  t  ante  i 
servat : 

1.  noxi  praep.  Ol.  nov.  14.  39.  cf.  Ahrens  II  §  43:  arc. 
nög,  cypr.  rcög,  zend.  paiti. 

2.  Xyovxi  III  pl.  Ol.  nov.  28.  lac.  fjßcovTi  tit.  Xuth.  5. 
beracl.  l(.i7tQr'toovTL  I.  145.  cret.  avadeiy.vvvxL  C.  I. 
gr.  3050. 20 :  arc.  y.qivwvgi  teg.  5.  cypr.  e^o'oi  Id.  v.  31 . 

IV.  Miro  denique  modo  El  ei  cum  Laconibus  con- 
cinunt. 

1)  F  scribitur  et  in  vetere  tit.  C.  I.  gr.  11  et  in  Xutbiae 
testamento  laconico  (Ber.  d.  Ac.  d.  Wissensch.  Berl.  1870.  53) 
ßgdxQcc,  ßtxea,  Fäqyov  C.  I.  gr.  11:  Fexscc  ter  in  Xuth.  Post 
in  utraque  dialecto  ß  —  ß  pronuntiatum  est:  el.  ßor/.iag 


270  Schrader 

(ßolxog)  Ol.  nov.  24  cf.  Ahrens  I  226:  lacon.  ßcogoeq  (Herrn.  III 
449)  BwQ&ia  CA&rtv.  I  225)  ßtoo&ea  (Herrn.  III  450)  ßiogMa 
Hesych.  =  oQ&ia  cf.  Ahrens  II  §  5.  J.  Schmidt  voc.  II  3t0. 

2)  Utraque  dialectus  g  finale  in  q  mutat.  el.C. 
I.  gr.  11  toZq  Falrj'ioig,  ai  de  tiq  cf.  Ahrens  I  227.  Ol.  nov. 
9z6q  1,  OTttoQ  4,  Ja(.io/.QärrjQ  4  et  ubique:  lac.  VEiv.äaq 
Herrn.  III  449.  Zev^inrcoq  lA&rtv.  I  255.  ver/.davTeQ  Herrn. 
III  450  cf.  Ahrens  II  §  8.  Tarnen,  si  quidem  M.  Schmidtium 
(K.  Z.  X  206)  sequeris,  Lacones  ab  Eleis  in  eo  differebant, 
quod  unum  g  finale  in  g  mutabant,  Elei  ne  in  fronte  qui- 
dem aut  in  media  vocabulorum  parte  o  intactum  relinquebant; 
scilicet  in  ipsis  titulis  huius  generis  exempla  non  reperiun- 
ter  et  de  ipsis  Ulis,  quae  afifert  M.  Schmidtius  (cf.  Q£Qf.uog 
pro  Qeof.nog,  giycc  '  ouurra) ,  utrum  elea  sint  et  re  vera  q 
pro  a  exhibeant  necne,  valde  dubitare  licet,  cf.  Curtius 
etym.4  447. 

3)  Mos  o  inter  vocales  in  spiritum  asperum 
vertendi  in  utraque  valebat  dialecto.  Ol.  nov.  TtorjäTai 
v.  35  no^äaaai  v.  33.  lacon.  hcoi^t  Ross.  Nr.  33.  fimav  Herrn. 
III  449.  ver/.dao  Herrn.  III  449.  veiY.üuvTEQ  Heim.  III  450. 
TIoolöccvl  Herrn.  III  bis  cf.  Ahrens  II  §  9.  Quamquam  hac 
quoque  in  re  insignis  utriusque  dialecti  conspicitur  differentia; 
nam  cum  Elei  solam  priscam  consonam  o  in  spiritum  ver- 
tant,  o  ex  x  natum  religiöse  servent  (cf.  norjarai  :  7cäaav, 
ä;coo(faoioTCOQ ,  tyy.rratv\,  Lacones  neutri  consonae  a  spe- 
ciei  parcunt  (cf.  eTtoir^e  :  /ucoa  ex  *uovTJa.  7cua,  e/J.i;rwa). 

Quamquam  ex  his  rebus  utrique  dialecto  aut  cum  nullis 
aut  cum  paucis  communibus  si  quis  ad  artius  Eleorüm  cum 
Laconibus  cognationis  statuendum  vinculum  coniecturam 
fecerit,  quanto  in  errore  versetur,  patet.  Demonstrari  enim 
potest  omnes  illas  affectiones  recentioris  esse  originis.  Velut, 
quod  rhotacismum  illiun  attinet,  in  antiquissimo:t)  Eleorum 

3)  Apparet  inde  Erctrienscs  morem  illum  ab  Eleis  non  acccpisse, 
ut  tradunt  graramatici.  Accedit  quod  contra  ipsius  Strabonis  testim.  X 
p.  686  quarti  quidem  saec.  initio  Erctrienscs  solum  a  in  „«(«;)"  non 
iu  ,,Ttfai"  {)i4uäiwy  in  q  mutaverunt  cf.  Eustratiades  Archaeol.  eph.  1872 


Quaestioues  dialectologicae  graecae.  271 

titulo  C.  I.  gr.  11,  qui  est  circ.  Ol.  70  (Kirchhoff,  stud.2 
102),  a  in  fine  tantum  articuli  et  indefiniti  rig  et  id  qui- 
dem,  ut  videtur,  ante  solas  consonas  in  q  mutatum  est 
cf.  Curtius,  Zeitschr.  für  Altertumsw.  1844.  638  (legitur  toIq 
ßa'/.r'toig  :  Toig'Ho.-acuoig,  al  öi  tiq  ra  yoacpsa).  Jam  vero 
in  Ol.  nov.  tempore  post  Alexandrum  Magnum  exarato  sine 
ulla  exceptione  in  fine  vocabulorum  q  pro  g  legitur. 

Etiam  serius  mutatio  ilLa  apud  Lacones  facta  est;  nam 
neque  antiquissimi  Laconum  tituli  (test.  Xuth.  init.  V.  saec. 
et  C.  I.  gr.  1511.  Ol.  91,  1  Kirchhoff,  stud.2  96)  neque  Alc- 
manis  fragm.  et  Aristoph.  Lysistr.  (excepto  v  988  nalaido) 
ullum  huius  generis  exemplum  exhibent.  Tituli  vero,  quos 
supra  diximus,  aetatis  p.  Christ,  sunt.    cf.  Ahrens  II  §  8. 

Idem  deinde  de  IV,  1  valet.  Apud  Eleos  enim  ß  pro 
/  circa  IV.  saec.  init.  in  dialectum  irrepsit;  nam  et  in  tit. 
ßgärga  et  in  parvo  quodam  el.  titulo  (circ.  Ol.  94.  ßa'/.eltov 
arch.  Zeit.  1876  4.  22)  /  legitur.  Contra  ß  reperitur  in  Ol. 
nov.  suoque  iure  Dittenbergerus  monet  (arch.  Zeit.  1876.  4.  22) 
in  recentioribus  Olympiae  inscriptionibus  ubique  in  latinis 
nominibus  ß  pro  v  scribi  cf.  Bijgov,  ZeßfJQov  etc. 

Pari  denique  modo  de  laconieo  illo  more  a  inter  vocales 
in  spiritum  vertendi  iudicandum  esse  Kirchhoffius  (Monatsber. 
d.  Berl.  Ac.  1870.  61)  demonstravit  atque  ne  in  Eleorum 
quidem  antiquiore  titulo  C.  I.  gr.  31  (tyoiog  ^  a7c6r]as) 
mutatio  illa  conspicitur. 

Si  igitur  omnes  illae  res  Laconibus  cum  Eleis  communes 
ad  antiquius  aliquod  tempus  non  recedunt,  tarnen  in  gentium 
vicinitate  continua  mutatione  illas  affectiones  ab  Eleis  ad 
Lacones  propagatas  esse  veri  simillimum  mihi  videtur.  Sed 
de  hoc  alio  loco  exponemus. 

V.    Restant  quae  Eleae  dialecto  propria  sunt  et  pe- 
culiaria. 

1.   a  in  7cdo  :  moi  C.  I.  gr.  11.   Fäoyov  C.  I.  gr.  11   de 


«p.  417.    bnöoai,   üo^ovoiy,  ojAvvovQas,  7iao((ß(iii>u>gtv  :  cluya;,  i/.äairjv, 
ovvüi,/.u>   etc.     Contra  el. :   'iyxT^oiv,  näoav  :  oncup  (Otouio?,  oiyu). 


272  Schrader 

ovvsiav,  uuoxLvoiuv  C.  I.  gr.  11.  cf.  Curtius.  verb.  II.  267. 
I^iä  (=  ut)  'rtorjoe  aut  jtt5  aTiörjoe  =  Inö^oe  C.  I.  gr.  31. 

2.  ä  in  Fqäx{j(x,  /Lid,  e'ä  C.  I.  gr.  11.  nctzÜQ  Ol.  nov.  6. 
(faivärcu  16.  7tot]ävai  36.  avattd-q  32.  do&q  37.  anoora- 
/.äuev  35. 

3.  in  consoDis  ruaxime  memorabilis  est  assimulatio  pro- 
gressiva, qua  (7i9-  =  (7(7  mutatur.  no^aaoai  =  7ioi]oa<j&cu 
Ol.  nov.  33. 

4.  nom.  sing.  noleQ  Ol.  nov.  16. 

5.  acc.  plur.  III  xÜqitsq  Ol.  nov.  17.  tt'/.siov&q  Ol.  nov.  8. 

6.  in  verbis  Inaviray.iÖQ  Ol.  nov.  8.  :  *  l-ravizdco. 

Iam  vero  bis  omnibus  expositis  boc  nobis  constat,  eleae 
dialecti-  indolem  esse  talem,  cui  optimo  iure  proprius  inter 
reliquas  dialectos  locus  tribui  possit. 

§  5. 

Sed  profecto  vereor,  ne  quis  mibi  iam  nimiam  veterura 
contemptionem  opprobrio  det,  quippe  qui  adbuc  Strabonis 
illud  notissirnuni  de  graecis  dialectis  testimoniurn  non  cura- 
verini  (Strabo  VIII  p.  333),  quo  disertis  verbis  non  soluin 
Eleos  sed  etiam  Ärcades  inter  aeolicam  referat  stirpem. 

Scilicet  iam  Abrensius,  ceterum  antiquitatis  minime 
contemptor,  bac  in  re  Straboni  oninem  fidem  abrogandam 
existimavit,  cum  scriptorem  non  antiquas  de  Aeolica  stirpe 
traditiones,  sed  vulgatam  illara  quattuor  dialectorum  divi- 
sionem  in  earum  dialectorum  cognitione  positam,  quibus  usi 
erant  scriptores,  secutum  esse  demonstraret  (Abreus  I  1 — 5), 
quam  opinionemKircbboffii  auspiciis  Hinricbsius  (de  bom.eloc. 
vest.  aeol.  IV)  nuper  adeo  —  nescio  an  in  falsum  —  auxit. 
ut  aeolicum  nomen  ad  unos  Lesbios  restringendum  esse  vellet. 

Nihilominus  bac  nostra  memoria,  qua  et  de  Arcadum  et 
de  Eleorum  sermone  melius  constat,  pro  satis  certo  promul- 
gatur  (cf.  Bergk  de  tit.  arc,  Halle  1860,  61  p.  IV)  erravisse 
Abrensium  in  Straboue  rcpudiando.  Atque  boc  ab  initio 
concedo,  ut  verum  sit  dialectos  graecas,  quac  mm  sint  Iadis 
aut    Attbidis,    aut    inter   Aeolidem    aut   inter    Dnridcm    esse 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  273 

referendas,  suo  iure  aliquem  posse  mirari  nos  unos  Eleos  ab 
hac  regula  excepisse. 

Quod  cum  ita  sit,  non  nefas  duxi  hoc  loco  paullo  übe- 
rius  de  arcadicae  dialecti  indole  et  cum  reliquis  compa- 
ratione  exponere,  cum  praesertim  Gelbke,  ille  arcadicae 
dialecti  iuvestigator ,  iu  bis  quaestionibus  non  ea,  qua  par 
fuit,  subtilitate  versatus  sit.  Neque  spero  quemquam  nobis 
crimini  esse  daturum,  quod  ipsarum  dialectorum  cognitione 
nisi  veterum  de  bis  rebus  traditiones  examinandas  nobis 
proponamus,  si  quidem  suum  fecerit  dictum  illud  Giesii 
viri  optimi,  quo  monet:  „Nicht  in  den  Meinungen  der  Alten 
liegen  die  wahrhaft  historischen  Zeugnisse,  sondern  in  ihrer 
Sprache  selbst." 

Viam  autem  et  rationem  quaerendi  in  unaquaque  huius 
generis  comparatione  quam  optime  G.  Curtius,  vir  claris- 
simus,  significavit,  cum  in  ea  disputatione,  cui  nomen:  „Be- 
merkungen zur  griech.  Diabetologie"  (Gott.  gel.  Anz.  1S62 
p.  4S8)  inscripsit,  baec  verba  faceret:  „Wie  wir  von  der 
griechischen  Sprachgestaltung  zur  graeco-ita- 
lischen,  von  da  wieder  zur  indogermanischen 
aufsteigen,  so  gilt  es  den  Versuch,  ob  wir  nicht 
von  den  scheinbar  ziemlich  disparaten  Laui- 
gebilden  der  Lesbier,  Boeotier  und  Thessaler 
zu  einem  primitiven  oder  Uraeolismus  gelangen 
können,  welcher  mutmasslich  den  gemeinsamen 
Ausgangs punet  für  alle  Zweige  bildete." 

His  praemonitis  ad  rem  ipsam  pervenimus. 

A. 

I.  Ac  primum  haec  Arcadibus  cum  Doriensibus 
communia  fuerunt  aut  cum  omnibus  aut  cum  quibusdam. 

1.  Ttagexä^covai  teg.  28:  7iaQerätco  cf.  Ahrens  II  §  11. 
Curtius  verb.  II  270. 

2.  öearoi  conj.  teg.  10.  ItziouvIgtoitoi  teg.  16.  exempla 
exstant  in  dialectis  Messeniorum,  Cretensium,  Cnossi,  Ca- 
lymniae  cf.  Curtius  verb.  II  66. 

Curtius  u.  Brugmas,  Studien  X.  \% 


274  Schrader 

3.  r]9  pro  r\v  teg.  39:  Corcyraei  (Ross.  arch.  II  567  v.  3), 
Siculi  (Ahrens  de  dial.  sie.  p.  37),  cf.  Curtius  verb.  I  147. 

4.  -vzco  III  p.  pl.  imp.  ay/.ctQvoo6vTtü  teg.  19.  ivayövzo) 
teg.  19.  TtoevTco  teg.  9.  ^a/.a6vTcu  teg.  28.  lovtio  teg.  50:  La- 
cones,  Heracleenses ,  Delphii,  Corcyraei.  cf.  Ahrens  II  296. 
Curtius  verb.  II  48. 

5.  -at  III  p.  s.  opt.  aor.  I.  act.  cpöegai  teg.  8  cf.  dor.  Ahrens 
II  335;  formae  ei  exhibentes  aeolicae  nominantur.  cf.  Ahrens  I 
148.  Curtius  verb.  II  267.  dia/.toXiGei  teg.  7  (ei  de  no).ef.iog 
öiccxtolvoei)  futurum  esse  Bergkio  assentior  (tit.  arc.  p.  XV). 

6.  inf.  praes.  act.  in  -ev  i/.upalvev  teg.  24.  hcäqyev  teg.  55. 
e7iriQeiä£ev  teg.  48:  Heracleenses  (cf.  Meister  stud.  IV  421  j, 
Cretenses,  Theraei,  Delphii  cf.  Ahrens  II  §  21,  6.  Curtius 
verb.  II  109. 

7.  kelaßrf/,c6g  teg.  14  pro  eilacpcog:  Siculi  (Archim.  Aren, 
p.  331)  cf.  Ahrens  II  347. 

8.  äcpetüo&w  teg.  14:  Heracl.  dvecöa^ai  cf.  Meister  stud. 
IV.  433.   Ahrens  II  344.   Curtius  verb.  II  216. 

9.  arc.  pl.  decl.  II  in  -og.  rög  etuovvioTauivog  teg.  53 : 
Cretenses,  Cyrenaei,  Theraei,  Delphii.    Ahrens  II  §  21,  1. 

II.    Deinde   dialectus    arcadica    cum    singulis   Doridis 
dialectis  et  simul  cum  Aeolidis  dialectis  in  his  concrepat: 

a.  cumDoride  septentrionali  et  cum  omnibus  Aeo- 
lensibus: 

1.  ddiAr/iievog  teg.  3.  ärtei9fivai  teg.  48.  Lauiovzio  teg. 
28  etc.  cf.  Merzdorf  sprachw.  Abb.  p.  32.  Curtius  verb.  I  exe.  II. 

b.  cum D o r i d e  s e p t e n t.  et  cum  Boeotis  et  Thessalis: 

1.  iv  c.a,cc.(lvccy6vziij  iv  öi/mot^qiov)  cf. Merzdorf  sprachw. 
Abh.  34;  Lesbii:  eig,  ut  C.  I.  gr.  2166  oiäoai  xb  ipücpiGfia 
elg  GTÜkkav  Xi&ivav  et  saepe. 

2.  jcög  teg.  9, 56.  ex  noxi.  dor.  Ahr.  II 358.  boeot.  Beermann 
stud.  1X75).  thess.  Ahr.  II  534.  Lebii:  ngog,  ut  CI.gr. 21 66. 
rcQog  ctlkälotg  et  saepe.  cf.  Sapph.  109.  Bergk.;:  ovxiu  ij£ai 

7CQOg    06,    OVXiTl    /js'w. 

c.  cum  Üoriensibus  et  cum  Boeotis. 

1.  v  servatur  in  III   p.    pL  /.qiywvgi  teg.  5.    xeXevtovot 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  ■   275 

teg.  15.  napeTccBtovoi  teg.  28.  dor.  -vzi  (Ahrens  II  §  36,  2j. 
boeot.  -vti,  v&l  (Beermann  IX  62). 

2.  ö  :  ß.  loöelkovreg  teg.  51  (f~  ßcd,  gar)  =  dor.  odelög  : 
oßolög  Ahrens  II  81.   boeot.  Beermann  IX  62. 

3.  ä  :  w  xoivävag  teg.  21  (cf.  Gelbke  II 17)  dor.  cf.  Ahrens 
II  §  22,  1.  boeot.  Ahrens  I  186,  3. 

4.  a  servatur.  arc.  xdv  teg.  2  dor.  xd  cret.  Gort.  4.  He- 
rael.  I  100  etc.  boeot.  xd  (Beermann  IX  15):  lesb.  xe;  deinde 
in  -xäxioi  TQiaxdaiot  teg.  8.  dor.  xdtLOi  (Ahrens  II 119)  boeot. 
-xärioi  (Beermann  IX  16):  lesb.  xoatot. 

d.  cum  Doriensibus  et  Lesbiis: 

1.  in  suffix.  inf.  praes.  verb.  in  -ca.  ificpalvev  ex  *ifi- 
cpaive-ev  cf.  I.  6.  lesb.  \kyi\v  ex  *keye-ev.  Ahrens  1 133.  boeot- 
thess.  (pege-f-iev. 

2.  x  :  x.  6odoy.au  teg.  42.  dor.  Ahr.  II  82.  lesb.Sapph.  1,22. 
Haec  fere  sunt,  quibus  arcadica  dialectus  aut  cum  sola 

Doride  aut  simul  cum  Doride  et  Aeolide  facit.  Consulto 
vero  in  tota  hac  comparatione  Doridi  primum  locum  tribui- 
mus,  ut  quanta  similitudo  inter  utramque  dialectum  inter- 
cedat,  ab  initio  pateat.  Hoc  cum  ex  aliis  rebus  tum  maxime 
ex  verborum  flexione  et  formatione  cognosci  potest;  huius 
enim  generis  exempla,  quae  nominavimus  I  1 — 8,  aut  in 
Aeolide  omnino  non  reperiuntur  (nr.  7.  8)  aut  aperte  cum 
ea  pugnant  (maxime  nr.  1,  4,  5). 

Dixerit  quispiam  bis  rebus  ut  plerumque  aeque  ex  an- 
tiquitate  servatis  non  aeque  mutatis  non  multum  effici. 
At  ne  in  offuscatione  quidem  illa  vocalis  a  :  o,  quae 
aeolica  interdum  habetur,  arcadica  dialectus  magis  cum 
aeolicis  quam  cum  doricis  dialectis  facit.  Exempla  autem 
haec  sunt: 

1.  1.  £(p&0Qxt6g  teg.  11;  non  dubito,  quin  obscura  vo- 
calis magis  ad  perfectum  notandum  (cf.  att.  nkvovtta.  hom. 
öeöogxa.  lesb.  rtzoo&ai)  quam  vocalis  a  affectione  nata  sit. 
cf.  enim  II  1—3;  velut  aliud  est  o  e.  g.  in  6öf.wg  aliud  e.  g. 
in  yvoqjaD.ov  lesb. 

2.  öexörav,  exoTÖfißeia  C.  I.  gr.  1513.  mutationem  a  :  o 

18* 


276  Schrader 

post  x  litte  ram  factam  posteriore  tempore  apud  Arcades 
iuveterasse  tqicc/.ccgioi  teg.  8  demonstrare  videtur.  In  ipsa 
bac  mutatione  cum  Heracleeusibus  Arcades  faciunt  cf.  xo- 
Üagog,  ävY.od-aQiovTi  Meister  stud.  IV  369. 

IL    contra  a  prope  nasales  et  liquidas  servatur: 

1.  OTQCtTayoi  teg.  9:  boeot.  orgorog  (Beermann  IX  17). 
lesb.  OTQOTayu)  Abr.  I  76.  orgorög  tbess.(?)  v.ÖQvoip  Abr.  II 2 19. 

2.  ayy.aQvaodvTto  teg.  19.  ävalwiiaai  teg.  43:  lesb.  6v~ 
&evrcc  Abr.  I  76  thess.  öve^eixe  I  220.  II  533.  Boeoti:  ävä 
(stud.  IX  IS);  patet  inde,  quantum  erraverit,  si  quis  e.  gr.  cypr. 
ov£&i]Y.e  et  lesb.  bve-ihjxe  ad  unum  tempus  reduxerit.  cf.  §2B. 
I.  5 ;  quod  moneo,  ut  intellegatur,  quanta  circumspectione  opus 
sit  in  dialectis  inter  se  comparandis. 

3.  ovyyqctcfov  teg.  55.  yiyQamoi  teg.  53 :  Heracleenses, 
Cretenses,  Lesbii  bac  in  radice  a  in  o  vertebant:  ygocpco 
(cf.  Meister  stud.  IV  375). 

Paullo  incertius  de  mutatione  illa  a  :  e  in  fontium  pe- 
nuria  iudicari  potest.  Unum  enim  arcadicum  buius  generis 
exemplum  cum  reliquis  dialectis  comparari  potest: 

arc  Qiuoy.Qirrjg,  TIolvy.QiTsia.  \esb.y.Qerog  i  Ahr.  175)  boeot. 
'/.QÜtog  Beerm.  IX  16,  quamquam  in  Segoog  Boeoti  cum  Les- 
biis  et  Thessalis  faciunt.  Ceterum  mos  ille  a  et  o  maxime  ante 
liquidas  in  «  vertendi  (meliora  Arcadum  exempla  sunt:  eads?.- 
lovzeg  teg.  51 .  deQe&Qov,  uqs&qov.  Gelbke  II 13)  per  plurimas 
valuit  dialectos.  cf.  de  Boeotis  Beerm.  16.  de  Lesbiis  Abr. 
I  75.  80.     de  Doriensibus  Abr.  II  122.     Meister  IV  371. 

Magna  igitur  est  arcadicae  cum  Doriensibus  dialecti 
similitudo.  Quare  boc  iure  dici  potest,  si  quis  adversus  hoc 
Arcades  inter  aeolicam  stirpem  retulerit,  multas  et  graves 
bujus  sententiae  causas  ei  esse  proferendas. 

B. 

I.  Ac  primum  quaeri  debet,  quid  sit  Arcadibus  cum 
omnibus  Aeolensibus  neque  tarnen  cum  Dorien- 
sibus commune.  Mirum  autem  certe  iudicandum  est  nihil 
esse  quod  iure  hoc  loco  afferatur. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  277 

II.  Altero  loco  de  his  formis  agendum  est,  quae  apud 
Arcades  et  apud  quasdam  aeolicae  stirpis  dialectos 
neque  simul  apud  Dorienses  reperiantur. 

a.  apud  Arcades,  Boeotos,  Thessalos. 

1.  lg  pro  IS;  eoöorrJQeg  teg.  6.  loöf/J.ovreg  teg.  51. 
boeot.  lg,  sog  stud.  IX  64.  thess.  loyovoig  Ahr.  II 535.  At  in 
singularum  dialectorum  finibus  IB  assimilatione  in  tag,  lg 
mutatum  esse  ex  eo  apparet,  quod  antiquiores  Boeoti  l| 
religiöse  servabant.    C.  I.  gr.  25. 

2.  plenior  forma  gen.  s.  masc.  I  arc.  Qgaofav  ex  Ogaola-o 
Gelbke  II  23.  boeot.  Mevvjdao  (Beerm.  IX  46).  thess.  Tfyuao 
II 534,  sed  tit.phars. :  Evueiliöa;  Lesbii  ut  Dorienses  ü  /.tlorü, 
cHoa/.leldä  etc.  dicebant.   Ahr.  1 110.  cf.  de  Pamphyliis  B.  c.  2. 

b.  apud  Arcades  et  Boeotos. 

1.  cc7tvööag  teg.  13.  cf.  Boeot.  aviSiav ,  öedoav&i 
(Beermann  IX  7S).     de  formis  ipsis  nil  constat. 

2.  dat.  sing.  II  in  -oi  egyoc  teg.  51.  XQtivot  teg.  44. 
boeot.  dduoi,  öduoe ,  daj.iv  Beerm.  IX  71  (el.  -oi):  lesb. 
oxKfävw.  thess.  öduov  ex  ddj.au.  dor.  dd/.io);  interdum 
pro  dativo  in  Doride  quoque  locativus  legitur  cf.  e.  g.  h 
Jlgiavaiol  Ahr.  II  227.  Atque  ego  non  dubito,  quin  in  ter- 
minatione  -oi  pro  dativi  -o)  usitata  verus  veteris  sermonis 
locativus  agnoscendus  sit.  Quamquam  ne  hac  quidem  re  pro- 
batur  artius  arcadicae  et  boeoticae  dialecti  cognatiouis  vin- 
culum  esse  statuendum.  Demonstravit  enim  nuper  Ahrensius 
(philol.  XXXV  13)  in  cyprico  sermone  utrumque  casum,  et 
dativum  et  locativum,  vivum  fuisse  (rw  &ea  reo  ^Arc/.iövi: 
i|  xol  FoLy.ol  toI  ßaoilrjfog).  Quod  si  ita  fuit,  idem  status 
in  arcado  -cyprico  illo  sermone,  de  quo  §2  egimus,  valuit; 
unde  perspieuum  fit  et  in  arcadica  et  in  boeotica  dialecto 
proprio  Marte  locativum  veteris  dativi  usum  usurpasse. 

c.  apud  Arcades  et  Lesbios. 

1.  r  ante  i  in  u  mutatur.  arc.  -/.elevcovoi,  /.qIvojvgi, 
TQiaxdoioi  Lesb.  (psgoioi,  Xiyoiai,  öia/.daioi.  Atque  primum 
constat  hac  ex  re  artiorem  Arcadum  cum  universa  Aeolide 
necessitudinem  colligi  non  posse ;  nam  Boeotorum  antiquiores 


278  Schrader 

tituli  x  ante  i  religiosissime  conservant  cf.  /.qivovxi  (exwv&i), 
dicr/.ccTioi,  unde  apparet  Aeoles,  antequam  in  dialectos  di- 
grederentur,  hac  in  re  Doriensibus  pares  fuisse. 

Quamquam  ne  cum  Lesbiis  quidem  solis  uno  et  eodem 
tempore  Arcades  in  illam  mutationem  delapsos  esse  veri 
simile  mihi  videtur.  Si  enim  probabile  est  Lesbios  quondam 
et  Boeotos  unam  gentem  fuisse,  negari  non  potest,  cum  hi 
veterem  litteram  x  conservent,  illos  in  ipsis  Asiae  coloniis 
Ionum  fortasse  vicinitate  commotos  a  vetustiore  statu  desci- 
visse  atque  ita  concentum  illum  Arcadum  hac  in  re  cum  Lesbiis 
casu  esse  factum.  Quadrat  vero  ad  eam  rem,  quod  vetustioris 
Status  reliquiae  in  ipsa  lesbiaca  dialecto  reperiuntur.  cf.  JTo- 
xiöav  Ahr.  I  123.  Non  vero  enexov  pro  %tczoov  Ale.  60 
Bergk.3  Cramer  an.  Ox.  I  144,  6  xov  nixtu  6  ScÖqloxoq 
dicpeihsv  eivcti  erterov'  ^Ah/.alog  yJyQrjxai  huc  referendum 
est,  cum  ETtEöov  sine  dubio  ex  *  ireex-oo-v  ortum  sit  cf. 
G.  Curtius  verb.  II  284. 

2.  arc.  a7vv  teg.  3.  aXXv  teg.  40.  yaxv  teg.  29.  cf.  de 
Lesbiis  Ahr.  181  et  Hirzel  zur  Beurteil.  12.  Opus  autem  est 
in  re  magni  ponderis  paullo  altius  repetere;  quaeritur  enim, 
mutatio  illa  o  (a):v  utrum  iam  eo  tempore,  quo  Aeoles 
nondtim  in  dialectos  digressi  erant,  valuerit,  an  in  singulis 
dialectis  increbuerit.  Hie  vero  dialectorum  hac  in  re  Status  est : 
1.  arc.  anv  —  lesb.  arcv  —  cypr.  auv. 
arc.  allv  —  lesb.  ösvgv. 


2.    arc.  yaxv  —  lesb.  y.ccxd. 

arc.  QQaoia-v   cypr.  'Ovaaayoga-v.  —   lesb.  eveg- 

yexa-o  (gramm.j. 
arc.   —  ?  cypr.  yevoixv  —  lesb.  ev^axo. 


3.    lesb.  vfioiog  —  arc.  o^w&v^iaöov.    cypr.  o/iov. 
lesb.  7tvxa/nog,    axv/na,   ovg!-  —  arc.  7cö?,s[iog   etc. 
lesb.  curvdidoodai.    arc.  anvööag  —  cypr.  krt&dvx&% 
öv^ävto.    cf.  p.  265  ad  1. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  279 

In  hoc  igitur  rerum  statu  apparet,  quod  quidem  muta- 
tionem  o:v  attinet,  inter  vocalem  o  in  terminationibus  (vel 
in  syllabis  finalibus)  positam  et  vocalem  o  in  radicibus  dis- 
criruen  esse  faciendum;  nam  cum  in  illa  mutanda  tres  illae 
dialecti  consentiant,  ita  tarnen,  ut  Lesbiaca  interdum  vocalem 
o  terminationum  intactam  relinquat,  contra  arcadica  et  cy- 
prica  aut  raro  aut  numquam  mutationem  ad  radices  transtu- 
lerunt.  Quaestio  igitur  iam  his  finibus  conclusa  est,  ut 
quaeratur,  formae  illae,  quas  sub  nr.  1  coniunximus  (cum  o 
vocalis  offuscatione  in  fine  vocabulorum),  utrum  dialectis 
aeolicis  iam  primis  temporibus  communes  fuerint  necne.  Hoc 
autem  bac  in  re  reputari  debet: 

1.  abstinent  tota  illa  mutatione  dialecti  boeotica  et 
thessalica;  exempla  enim,  quae  huius  generis  afferuntur, 
aut  nulla  aut  levia  sunt  (cf.  Gelbke  II  19.  Beermann  1X23). 
Velut  v  pro  o  in  ovvuu  (Qvv/naaTog ,  dvovfirjvev)  doricis 
quoque  dialectis  commune  est  (cf.  Ahrens  II  123)  et  ne  ab 
Atthide  quidem  alienum.  cf.  vwvvftog,  aviowj-iog;  deinde 
yirvucu  boeot.  (cf.  Boekh  Monatsber.  d.  B.  Ac.  Nov.  1857) 
non  ex  *y£vofiai  sed  ex  *yiv-w(tai  ortum  est  (cf.  Grdz.4 
175).  Quod  denique  Beermanus  fuscae  Boeotorum  o  pro- 
nuntiationis  argumenta  affert  So/ncpogog  :  ^vf-icpogog,  'A/norag  : 
'Afivvrag,  ipse  non  ignorat  similia  omnibus  fere  in  dialectis 
reperiri.     cf.  Beermann  IX  19. 

Quod  cum  ita  sit,  vereor,  ne  eodem  modo  atque  in  c.  1 
boeotica  dialectus  obstet,  quominus  communi  aliqua  aetate 
Lesbios  et  Arcades  in  illam  mutationem  delapsos  esse  pute- 
mus,  cum  praesertim  ne  Dorienses  quidem  omnes 
v  pro  o  ignorent. 

2.  Nuper  enim  Siegismundus  eorum  titulorum,  quos 
Hirschfeldius  iter  per  Pampbyliam  faciens  collegit  (Berichte 
d.  Ac.  d.W.  Berl.  1874,  1875),  quinque  in  urbe  Aspendo  re- 
pertos  in  publicamtulit  notionem.  Iam  vero  Aspendiorum  urbs 
—  verum  incolarum  nomen  fuit  'EöTßedijoi  p.  93  —  dorica 
fuit;  nam  et  Strabo  XIV  p.  667c  Aspendum  Argivorum  fuisse 
coloniam    tradit    et    reliquiae    dialecti    ipsae    doricam    prae 


280  Schrader 

se  ferunt  speciem  (cpUan  1,  2.  Tiegreötoxe  2,  cf.  cret.  7ioqtl. 
"Mag  ex  3l6laog  5.  ex  tit.  Phaselensi:  aliov  /mi  yäv  v.  1. 
e%  riveg  dffellovTi  e/^t  f.ü]oi  v.  7).  Iam  his  in  titulis  mutatio 
o  :  v  ultra  ipsarum  aeolicarum  dialectorum  fines  propagata 
est;  legitur  enim  ut  in  arcadica  et  in  cyprica  dialecto  'Ydga- 
fiova-v  5;  immo  KovQaoitov-vg  1.  *Eor-edijvg  (Eckel  num. 
vet.  anec.  p.  219).    v  ßolei.ievig  tit.  Sylliensis  v.  13.  — 

Quam  ob  rem  probandum  esse  non  censeo  si  quis 
dixerit  ex  formis  arcv,  allv,  xarv  sim.  artiorem  Arcadum  cum 
Lesbiis  necessitudinem  colligi  posse.  Itaque  ut  nemo  dubi- 
tabit,  quin,  ut  exemplo  utar,  Cyprii  in  vocali  e  in  i  ante 
vocales  mutanda  cum  Cretensibus,  in  a  in  o  mutatione  cum 
Boeotis  casu  fortuitoque  consentiant,  ita  bic  quoque  longe 
veri  similius  mihi  esse  videtur  Arcades  et  Lesbios  disiunctos 
atque  separatos  o  («)  in  v  mutasse. 

C. 

De  iis,  quibus  arcadica  dialectus  una  cum  cyprica  praeter 
reliquas  omnes  dialectos  insignis  sit,  §  2.   A.  I.   exposuimus. 

Accedunt  pauca  ex  tit.  teg.,  quae  patent  controversiae; 
ut  cp^egag  teg.  8.  (pro  *cp&eQoag,  (f&eQQag,  cp&r^ctg)  oyetg 
dat.  öecczoi  acpelg  teg.  18. 

/neoT1  av  =  f.iixgi  äv  cf.  Curtius  Jahns  Jarb.  83.  ei  de 
Tig  (e.  g*  xar5   ei  de  riva  tqotzov  (f&ijgwv   teg.   17). 

Sed  haec  hactenus.  Demonstrasse  enim  mihi  videor  tarn 
multa  Arcadibus  cum  solis  Doriensibus  communia  esse,  deinde 
ea,  quibus  Arcades  cum  Aeolensibus  faciunt,  ad  prisca  tempora 
referri  non  posse,  denique  tot  tantisque  rebus  arcadicam  dia- 
lectum  propriam  induisse  vestem,  ut  appareat  vel  contra  Stra- 
bonis  auctoritatem  ad  veterem  Ahrensi  sententiam  redenndum 
esse ,  qua  ille  non  solum  Eleos  verum  etiam  Arca- 
des aeolicaestirpi  abiudioavit,  proprium« ttique 
dialecto  locum  intersermonemPeloponnensiacum 
vindicavit.  Quod  cum  itasit,  iter  illud,  quo  Aeolenses  quon- 
dam  in  Peloponnesum  ex  Thessalia  descendisse  Gelbke  (stud, 
II 10)  poetica  inventione  expinxit,  vereor  ne  nunquam  sit  factum. 


Quaestiones  dialectologicae  graecao.  281 

Quamquain  gaudemus,  quod  a  pusillis  illis  et  incon- 
stantibus  dialectorum  discriminibus  inter  se  comparandis  iam 
redire  licet  ad  legem  illam  graecae  linguae  gravissimarn, 
qua  dialecti  omnes  in  duas  partes  dividuntur,  in  eas?  quae 
vetereru  vocalem  ä  conservant,  et  in  eas,  quae  eam  in  q 
mutant.  Dolendum  autem  est  quam  maxime,  deesse  nomina, 
quibus  duplex  illa  dialectorum  divisio  graecae  et  gentis  et 
linguae  historiam  illustraus  significetur.  Nos  hac  in  disser- 
tione  tralaticia  nomina  dialectorum  aeolo-doricarum  et 
iono-atticarum  relinquenda  esse  non  existimavimus. 

Cum  igitur  de  ipsa  lege  dubitari  nequeat,  apparet  vel 
imprimis  eius  exceptiones,  quas  et  multas  et  graves  esse 
supra  docuimus,  explicandas  nobis  esse  propositas;  nam  si 
in  bis  quoque  normae  certae  et  regulae  cognosci  possunt, 
quantum  bac  re  lex  ipsa  et  confirmetur  et  comprobetur,  vix 
est  quod  moneam.  Quemadmodum  igitur  Harderus  nuper 
alteri  huius  operis  parti  satisfacere  coepit,  cum  disserta- 
tionem  de  alpba  vocali  apud  Homerum  producta  (Berlin  1876) 
scriberet,  nos  vocalis  /,  in  aeolo  -  doricis  dialectis  unde  orta 
quove  modo  explicanda  sit  accuratius  quaeremus. 

Primo  autem  loco  de  vocali  17',  quae  in  vocabulorum 
formatione  et  flexione  conspicitur,  tum  de  vocali  /;  in  radi- 
cibus  posita  verba  faciemus. 


Caput  I. 

Exponitur   de  vocali  r ,   quae   in  vocabulorum 
formatione  et  flexione  conspicitur. 

A.    De  nominibus. 

§  6. 

Atque  primum  quidem  vocalem  13  exbibent  aeolo-doricae 

quoque  dialecti  in  nom.  sing,  certorum  nominum  suffixis  tar. 

an,  man,  as  formatorum  e.  g.  crcar'o,  oojrrjQ  (:  Qr.Ttog),  noiin'v 

\:aY.utov),    €vyevrjg(:rJQCog).     Illud    /;    nomina  ag.    in    -tio 


232  Schrader 

omnibus  in  casibus  retinent,  aiorrtQ,  awri^gog  etc. ;  eodem  per- 
tinent  nomina  ab  illis  derivata:  e.  g.  atoT^gia,  di/.aar^giov  etc. 

Quod  fontes  attinet,  nomina  in  -rjv,  -firjv  magis  in  libris 
quam  in  titulis  leguntur  e.  g.  7toi(.irtv  Alcm.  25  cf.  Ahrens 
II 145;  deinde  -rjg  in  titulis  quidem  in  nomin.  propr.  maxime 
reperitur,  ut  -KQCiTrjg,  -(pdvtjg,  -y£vr\g,  -o&evrjg  cf.  Beermann 
de  dial.  boeot.  24.  25.  Ahrens  I  183.  Frequentantur  de- 
nique  et  in  titulis  et  in  libris  nomina  in  -tyjq  e.  g.  cret. 
vixaTrjg  tit.  Drer.  153.  messen.  älsiTtrrjgiov  tab.  And.  110. 
locr.  ör/.aar^gag  hyp.  v.  S.  cypr.  ijavrJQav  Id.  3.  boeot. 
7taTt]Q  (Keil,  Nachtr.  z.  syll.  30)  etc. 

Una  elea  dialectus  Ol.  nov.  v.  6  nardg  exhibet. 

Iam  vero  omnis  quaestio  in  eo  posita  est,  7tcnr\q, 
rtoi\iv\v,  evyevrjg,  quibus  hac  tota  in  re  exemplis  uti  liceat, 
quanam  ex  prima  forma  enata  sint.  —  Ego  autem,  ni 
fallor,  duas  hoc  enucleandi  rationes  video:  lila  enim  aut 
litterae  ü  mutatione  ex  patär,  poimän,  eugenüs  aut  vocalis  e 
productione  ex  paters,  poimens,  eugeness  orta  esse  possunt. 
Alteri  rationi,  etiamsi  plurimi  eam  probent  ut  Schleicher 
compendium3  511:  „der  abfall  des  s  bewirkt  ersatzdenung. 
dvousvi'g  aus  öva^tevea-g,  Ttoiurjv  aus  7toif.iev-g  etc.",  gra- 
vissimae  causae  adversari  mihi  videntur.  Nam  primum  no- 
tissimae  illae  graecae  productionis  suppletoriae  leges  tales 
sunt,  ut  illorum  sententiae  obstent.  Ex  prisco  enim  aliquo 
rtccTSQ-g  in  attica  dialecto  *7tareig  (cf.  ecp&eiga  ex  ecp&eg-oce, 
aeol.-dor.  e(p9r]ga),  ex  prisco  aliquo  noiuev-g  *7toiftelv  aut 
*7toi^ieig  (cf.  ereiva  ex  erev-oa,  aeol.-dor.  eTrjva,  elg  ex  ev-g, 
dor.  i)g)  oriri  debuit. 

Scio  esse  qui  miram  illam  linguae  inconstantiam  (trav^g  : 
tcp&eiga)  ita  explicare  studeant,  ut  variis  temporibus  formas 
illas  ortas  esse  suspicentur.  Velut  Beermanus  (de  dial.  boeot. 
p.  27):  „duo  enim,  inquit,  productionis  suppletoriae  genera 
distinguenda  sunt,  alterum,  in  quo  iam  ante  linguam  in  dia- 
lectos  digressam  facto  omnes  dialecti  vocalem  producunt 
(e.  gr.  .ruiio.  iryirrg),  alterum  inferioris  temporis.  in  quo 
complures  dialecti  productione  abstinent." 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  283 

Concedo,  si  aliuude  constaret  TtartQ-g,  iroi/nev-g.  övoye- 
vea-g  unquam  in  graeca  lingua  esse  pronuntiata,  illam  solam 
fore  viam  ex  angustiis  sese  expediendi.  Neque  tarnen  ad  tale 
remedium  confugiendum  est.  Accedit  enim,  quod  linguae  in- 
dogermanicae  in  nom.  sing,  eomm  nominum,  de  quibus  lis 
est,  aut  nusquam  aut  rarissime  -s  exhibent.  Veterrimae  enim 
sanscritieae  formae  in  Rgvedae  carminibus  leguntur: 
mätär,  hötUr,  vibhvän  (Grassmann  Worterb.  z.  Rgv.  VII), 
bactrica  lingua  exhibet:  pi'ta.  acniä,  hur  actio.  De  ger- 
manicis  et  litu-slavicis  formis  Leskienius  nuper  egit 
(Decl.  im  germ.  und  slavo-lit.),  cum  demonstraret  p.  20,  23 
germanicas  formas  in  -ar  et  -an  (fudar,  hana)  ad  -ar  et 
-an  non  -ars  et  -ans  redire.  In  litu-slavicis  unguis  una 
slavica  forma  in  -y,  kamy  ad  *an-s  recedere  videtur. 

Latina  denique  lingua  exhibet:  pater,  dator,  pecten, 
sermo,  honos,  celtica:  athair ,  brathair,  comharsa  (gen. 
comharsain-e),  genteoir  (janitd). 

In  hoc  linguarum  indog.  statu  iam  Scherevus  (z.  Gesch. 
d.  d.  Spr.  p.  316)  nomina  illa,  de  quibus  agitur,  unquam  in 
nom.  sing,  s  habuisse  negavit,  una  vocalis  ä  productione 
nominativum  significatum  esse  contendit.  Hoc  etsi  audacius 
quam  verius  dictum  esse  videtur  —  non  enim  dubito,  quin 
lingua  illa  prima  in  casibus  significandis  quondam  unam 
atque  eandem  rationem  secuta  sit,  —  tarnen  illud  nullo 
modo  negari  potest,  in  omnibus  illis  nominibus  iam  prisco 
tempore,  in  quibusdam  fortasse  iam  ea  aetate,  qua 
lingua  indog.  una  fuit,  vocali  antea  producta  litteram  -s 
nominativi  esse  abiectam.  Quod  vero  cum  ita  sit,  pro- 
babile  non  videtur,  apud  ipsos  Graecos  quondam  irareo-g, 
TT.oiuEv-g,  dvayereo-g  valuisse. 

Hie  quispiam  attulerit  formas  illas  rarissimas  /ncc/.agg 
Alcm.  64.  y/og  Timocr.  6.  cf.  Ahrens  II  228;  dixerit  enim 
in  illis  quasi  reliquias  quasdam  conspici  eius  temporis, 
quo  Graeci  consonarum  complexum  gg.  vg  nondum  asper- 
nati  sint.  Ego  paucis  illis  formis  gravissimam  illam  legem, 
qua  quondam  litterarum  p  et  u  coniunetionem  evitatam  esse 


2S4  Schrader 

constat,  aut  repudiari  aut  coerceri  una  cum  Leskienio  (p.  23) 
nego.  Sine  dubio  enim  et  (.iccv.aog  pro  /licc/mq  et  "/Jgg  pro 
xetg.  yrto  recentiore  demum  tempore  apud  Graecos  orta  sunt, 
cum  aut  lingua  littera  o  stirpi  addita  novum  nominativum 
vetustiore  distinctiorem  formaret  Cef.  Brugman  stud.  IX 
403,  404)  aut  vocalis  aliqua  inter  consonas  q  et  a  quondam 
posita  excideret  Cef.  yjgg  ex  ysgi-g,  (.iä-/.agg  ex  f.iax,aQo-g  (?) ). 

His  expositis  iam  ad  eas  ipsas  quaestiones  prodire  licet, 
de  quibus  in  hoc  libello  maxime  agitur.  Prior  autem  oritur, 
patür,  poimän,  dysgeriüs  illa  utrum  etiam  primo  i  11  o  in 
Graecorum  sermone  vocalem  ä  servaverint  necne,  altera: 
qua  via  sive  quibus  de  causis  in  illis  nominibus  ä  in  rt 
mutatum  sumendum  sit. 

Iam  hoc  saepissime  fieri  solet,  ut  viri  docti  latinae 
et  graecae  linguae  hac  in  re  similitudine  perdueti  formas 
ut  paler,  pohnen  etc.  iam  ei  tempori  tribuant,  quo  europaeas 
gentes  ab  asiaticis  disiunetas  communibus  sedibus  inter  se 
coniunetas  vixisse  dieunt.  At,  ut  de  aliis  taceam,  obstant 
tali  sententiae  germanicae  horum  nominum  formae,  quas  suo 
iure  Leskienius  (p.  20.  24)  ad  *fadär,  *han<ln,  non  ad 
*  fader,  *  hauen  reducit.  Quod  autem  Brugmanus  nuper  (stud. 
IX  378)  *fadar  primam  Germanorum  formam  statuit,  hoc 
quibus  de  causis  sit  factum,  nescio. 

Hoc  ex  cognatis  unguis  cognosci  potest:  reliquum  ex 
ipsa  graeca  lingua  petendum  est.  Insignis  enim  eleus  titulus, 
quem  supra  diximus,  inauditam  adhuc  formam  naraq  in 
lucem  protulit.  Atque  confiteor  me  formae  illi  fidem  esse 
abrogaturum,  si  ex  reliquo  tituli  illius  sermone  suspicio  in 
eam  moveri  posset.  Cum  tarnen  res  talis  sit,  ut  ubieunque 
«  pro  /;  legitur,  illud  ad  veterem  vocalem  ä  referri  possit, 
contra  »;  ex  e  natum  (cf.  no^axo,  7rorlaooan  religiöse  ser- 
vetur,  prorsus  falsus  esse  mihi  videtur  Brugmanus,  cum 
Stud.  IX  377  dicat:  „Erstlich  ist  es  doch  noch  sehr  die 
Frage,  ob  das  ä  hier  und  in  cpatvärai,  öo&u,  ajcoarcth'tutv 
u.  dergl.  wirklich  einem  gesprochnen  reinen  ä  gleich  kommt. 
Wir  haben  schlechterdings  kein  Recht,  dies  als  etwas  Selbst- 


Quaestiones  dialectologicae  graecae  255 

verständliches  hinzustellen  und  darauf  weitere  Folgerungen 
zu  bauen." 

E  contrario  enim  contendo  tamdiu  vocalem 
5,  si  qua  in  dialectis  reperiatur,  veteri  ä  parem 
iudicandam  esse,  quamdiu  non  gravissimis  argu- 
mentis  ab  hac  sententia  recedere  coganiur.  Cete- 
rum  moneri  debet  non  tarn  de  eo  agi,  vocalis  5  dialecti 
eleae  utrum  paullulurn  in  pronuntiatione  ad  ij  inclinaverit 
au  pure  pronuntiata  sit  —  quis  enim  hoc  in  fontium  penuria 
diudicaverit?  —  quam  de  eo,  elea  dialectus  utrum  propius 
reliquis  ad  vestustiorem  linguae  statum  accedat  necne. 

Scilicet  egregie  dolendum  est  non  pauca  ex  reliquis 
nominibus  in  an  et  äs  ex  elea  dialecto  nobis  esse  tradita, 
quibus  quaenam  vocalis  in  reliquis  huius  generis  nominativis 
valuerit  cognoscas;  qua  re  totam  quaestionem  aliquo  modo 
incertam  effici  non  nego. 

Quamquam  suspicatus  sim  potius  7toi/irjv  et  dvayevr;g 
quam  *  /coifiav,  *dvoyevag  esse  pronuntiata.  Hoc  enim  mihi 
forma  Jauov.qaxr^  v.  4.  persuadet,  quae  quamquam  cum 
ttutclq  comparata  satis  mira  videtur,  tarnen  facile  explanari 
potest,  dummodo  memineris  (cf.  §  4.  IV)  morem  illum  o  in 
fine  vocabulorum  in  q  mutandi  satis  recenti  tempore  in  eleam 
dialectum  irrepsisse.  Per  multum  igitur  temporis  Jauo/.QctT^g: 
ttaTaQ  pronuntiavi  potuerunt.  Hie  quispiam  dixerit  Jctf.iov.Qct- 
zrjQ  ut  peregrini  viri  nomen  —  Tevidiog  enim  erat  Damo- 
crater  —  nullius  esse  ponderis,  eodem  enim  modo  aliunde 
reeeptum  esse  quo  v.  37.  MIXijtov  pro  Milarov.  —  At, 
credo,  Elei,  si  aliena  nominis  forma  usi  essent,  Ja/.ioy.Qäv^g 
aut  Jrlf.w/.QccTilg  scripsissent.  Res  igitur,  si  quid  video,  haec 
mit,  ut  Elei  -noiurtv  et  evyevrtg  :  uaräq  dicerent.  Hoc  quo- 
modo  sit  factum  infra  docebimus,  nunc  hoc  mihi  constat, 
laudandum  esse  et  probandum  J.Schmidtium  (K.  Z.  XXIII 375) 
dicentem:  „Für  die  bevorstehende  Untersuchung  hat  von 
den  neugefundnen  elischen  Formen  besondern  Wert  7ta%äo. 
welches  gegen  den  Ansatz  von  Ttarrto  als  urgriechisch  oder 
ureuropäisch    protestirt."     Longe   vero    difficilius   quam    de 


286  Schrader 

longa  vocali  «  pro  ?;  eleae  dialecti  diudicari  polest  de 
brevi  illa  vocali  a,  quae  interdum  pro  e  in  dialectis  graecis 
legitur,  neque  ego  accuratiore  disquisitione  non  instituta  locri- 
cum  illud  7ia.TO.Qa  cum  eleo  naxüq  coniiinxerim. 

Sed  de  his  rebus  alia  occasione  data  accuratius  ex- 
ponemus. 

Nunc  hoc  nobis  veri  simillimum  videtur  nomina  illa  in 
tar,  an,  man,  as  etiam  in  prima  Graecorum  lingua  in 
-rag,  -äv,  -f-iäv,  -äg  exiisse.  Quod  vero  cum  ita  sit,  non 
dubito,  quin  in  nomin.  propr.  illis  in  -xkiüg  ut  'Ircrco/Mäg, 
'AqiGxo/liäg,  Jaf.ioA.leag  etc.,  de  quibus  agit  Abrensius 
II  147.  560  sequ.,  veteris  vocalis  ä  reliquiae  agnoscendae 
sint.  Facere  autem  videor  mihi  hac  in  re  cum  G.  Curtio, 
qui  dicit  (Zeitschr.  f.  Alterthumsw.  1844.  643):  „das  lange 
«  ist  hier  nur  aus  der  ursprünglichen  Endung  des  Wortes 
xXeog  -/liäg  erklärbar." 

Iam  res,  ni  fallor,  haec  fuit:  primum  quidem  ut  evy.kssäg, 
£VA/>ef£G-og:cl7Z7io/.Xeräg,cl7i7iox'/LecEOog  declinatum  est.  Ma- 
ture  autem,  certe  priusquam  Ev/.leßäg  in  evxkejtfg  mutatum 
est,  (l7i7io/.l£ßäg  etc.  in  analogiam  nom.  propr.  in  -cc-g 
decl.  I  (Hga/J.eiöag ,  Kwviag,  veaviag),  cum  loDge  plurima 
essent,  transferri  coeptum  est,  ut  duplex  oreretur  declinatio : 

Primum  rarior,  ut  veavläg :  cl7cno/.Xiäg  gen.  'Icpr/,?Jä  (ä 
ex  a-o)  dat.  ^btno/Xea  (Pind.  P.  X  5,  57)  acc.  'litno/Xiav 
(Pind.?)  voc.  Ilaxoo/Xia  cf.  Ahrens  II  562.  Deinde  vulgaris, 
ut  ev^ls^g:    'frcycoY.'Aerjg,  'injtoY.Hovg  etc. 

Simile  in  nom.  propr.  cum  -Aaog  compositis  accidit; 
postquam  enim  in  nominativo  -laog  dorice  in  -lag  con- 
tractum  est,  reliqui  casus  primam  secuti  sunt  declinationem 
(Ahr.  II  261)  cf.  gen.  Aq/.sgDm  dat.  'löka  acc.  'Ao/.£oilav  voc. 
nowreoila;  quas  formas  non  ex  Ao/sgi/mw .  AQxeoi/M(;>. 
Ao/.eoü.aov  esse  contractas,  praeter  accentum  vocativi  forma 
docemur,  qui  casus,  si  e.  g.  a  lloioxeoila-e  origiuem  traxisset, 
dorice  * noioxeoih]  audire  debebat. 

Altera  quaestio  haec  nobis  proposita  fuit,  qua  via  sive 
quibus   de   causis  in  aeolo-doricis  quoque   dialectis   illa 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  287 

Tiaxäo ,  *noiuäv,  * evysvdg  in  ^iaxi\q,  7totfiT}V,  evyevqg  mu- 
tata  sint. 

Atque  ego  nun  dubito,  quin  propter  brevem  reli- 
quorum  casuum  vocalem  e  tempore  procedente  nomi- 
nativi  quoque  vocalis  in  rt  mutata  sit  illo  graecae  linguae 
studio  concinnitatem  quandam  vocalium  efficiendi  inter  eius- 
dem  nominis  casus,    cf.  igitur: 

TtäreQ  7ioi(.iivog         evyeve(a)og 

naxega.        noLiiivi  svy£vs(a)a 

7tatSQsg      noi/iuva  etc. 

Tiaregag      noif-iiveg 

etc.  7tot(.Uv(jov  etc. 

7tatrtQ  Ttoif-nqv  evyivrjg. 

Miraberis  certe,  cur  Elei  quasi  in  media  mutationis  via 
constiterint,  ut  noi^v,  svysv^g  :  siaräQ  dicerent.  Non  enim 
iudico  q  consonam,  quamquam  eam  ad  breve  a  efficiendum 
aliquid  posse  non  nego,  cf.  Curtius  Spaltung  des  A- Lauts 
p.  14,  hac  in  re  vocalem  ä  conservasse ;  nam  apud  Eleos  et 
ante  g  et  non  ante  q  aeque  5  pro  rt  =  vet.  ä  pronuntiatum 
est.  Quam  ob  rem  vera  causa  in  eo  mihi  posita  esse  vide- 
tur,  quod  in  nominibus  illis  fam.  ncaäo,  uärüo  etc.,  cum  non 
per  omnes  casus  e  exhiberent  ci.9n;aTQ6g ,  7icxtqL,  naxodoi, 
concinnitas  illa  vocalium  minus  requirebatur ,  quam  in  re- 
liquis. 

Restat,  ut  pauea  verba  de  nom.  ag.  per  omnes  casus  r\ 
exbibentibus  addamus.  Omnino  enim  hac  in  re  laudo  Brug- 
mani  (stud.  IX  397)  sententiam,  in  quam  egregio  Osthoffi 
libro  (JY-decl.  Paul -Braune  III  1)  lecto  et  ipse  incideram, 
qua  existumat:  „dasz  die  nom.  ag.  ihre  ursprüngliche  Stamm- 
form in  der  Declination  gänzlich  eingebtiszt  haben,  indem 
überall  die  starke  eingedrungen  ist. "  Ut  igitur  nargög.  rcaroi, 
:rcaoäoL  etc.,  sie  quondam  iarro,  ^iaroög  (cf.  larg-ö-g) 
*  laroi  pro  iarfJQog,  iarrgi  declinatum  est,  postea  nominativi 
forma  in  reliquos  casus  translata  est  eodem  modo,  quem  in 
omnibus  fere  unguis  indogermanicis  perspici  posse  Brug- 
manus  (§  ' )  docet. 


288  Schrader 

Ideni  denique  de  nominibus  in  -t]v  valet,  quae  r)  omuibus 
in  casibus  exhibent;  quare  vocalis  t]  e.  g.  in  atoli^v,  ocoh]vog 
Epich.  23.  Sophr.  50   ne  in  Doride  quidem  mira  videbitur. 

Confiteor  in  his  omnibus  quaestionibus  multa  relicta 
esse  futuris  studiis,  in  quibus  vel  imprimis  mira  illa  kuius 
generis  nominum  in  vocalis  qualitate  differentia  (cf.  acoTrjg  : 
q^tioq,  evysvijg  :  rjgcog,  noif-i^v  :  ccx/luüv),  qua  via  orta  quove 
modo  explicanda  sit,  nominanda  est.  Scilicet  ad  bas  quoque 
quaestiones  Brugmanus  cum  ea,  quae  eius  est,  et  sagacitate 
et  audacia  aggressus  est;  quod  tarnen  in  rei  subtilitate  teni- 
porisque  brevitate  leviter  bic  tetigisse  sufficiet. 

§  7. 
Certe  baec  in  Universum  a :  ?;  mutationis  in  nominativis 
norma  statui    potest:    Mutatur  ä,    si   reliqui    casus   e, 
servatur,  si  reliqui  casus  a  exbibent. 

cf.  igitur   "E'tlüv         vaQ&ä!;  ätjQ(eciqQ)         <pQ^v  (cXünr^  (Pind.) 

"EXXävog    väq&äxog  aigog  cpQifog       ctXainexog 

"EXXüvi       vaQ&üxi  usqi  cpQivi         ÄXtäntxi. 

Herodianus  quidem  (ap.  Eustath.  287.  14)  huius  ge- 
neris vocabulorum  copiam  ita  disponere  studuit,  ut  oxytona 
in  nominativo  rj,  reliqua  ä  exhibere  contenderet.  cf.  tvol^v 
de  "/Mi  kifirjv  ovy.  ccv  Iqovol  dicc  xov  cc,  irrel  oi-VTOvovvTai, 
qua  tarnen  in  re  grammaticum  omnino  oblitum  esse  illorum 
nominum  abstractorum  in  -zag  -xäxog  ut  Ta%vxäg  xaxvxäxog 
(facultas  Jacultatis),  quae  quamvis  o^vxovov/neva  «  retineant, 
iam  Abreusius  II  135  monuit. 

In  totius  autem  legis  severitate,  a  qua  unam  eleam 
dialectum  exceptam  esse  vidimus,  dubium  mihi  non  videtur, 
quin  Theocriti  illud  uotinav  et  grammatici  Theogn.  Ox.  II 
40,  17  aliöjzäZ,  inter  hyperdoricas  formas,  de  quibus 
infra  agendum  erit,  referenda  sint. 

Iam  vero  una  atque  insignis  illius  regulae  exceptio 
conspicitur,  qua,  si  vera  est,  in  nostram  sententiam  aliquo 
modo  suspicionem  moveri  posse  confiteor.  Dubitari  enim 
non   potest,   quin   apud    Aeoles   quoque   et   Dorieuses  c.  g. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  259 

Tiev^g,  7z£vt]toq,  nivr\%i  etc.  pro  *rteväg,  *nhüxog  dictum 
sit.  Legitur  e.  gr.  TtivrjTa  Sapph.  2.  (Bergk3)  ?Jßr]Teg  Epicli.  5S. 
TO.rjog  genet.  megar.  C.  I.  gr.  1052.  KioQfJTsg,  Mayvr^wv, 
MäyvrtoL  etc.  saep. 

Ea  autem  res  simplicissime  explanari  potest.  Veri  enim 
simillimum  mihi  videtur  Graecorum  illam  declinationem  in 
-rg,  -rtxog  (cf.  Lobeck  paral.  236)  eandem  quondam  fuisse 
atque  latinam  in  -es,  -elis  (-itis).  Demonstrari  enim  potest 
ex  italicis  dialectis  iam  priscis  temporibus  formas  illas  vetere 
suffixo  -ti  formatas  littera  i  abiecta  in  declinationem  stirpium 
in  consonas  exeuntium  transiisse.  cf.  Corssen  (voc.2  II  282): 
„die  ose.  Formen  limitom  (limitem),  unibr.  erietum  (arietem)  be- 
weisen, dasz  sowol  die  Abstumpfung  des  Suffixes  ti  zu  t, 
was  den  Uebertritt  jener  Bildungen  in  die  conson.  Decli- 
nation  zu  Folge  hatte,  als  die  Abschwächung  der  volleren 
Vocale  vor  dem  Suffix  t  zu  e  und  i  ein  Gemeingut  der 
italischen  Sprachen  war." 

Hoc  igitur  constat,  italicarum  linguarum  primigeniam 
horum  nominum  declinationem  hanc  fuisse: 

seges  (cf.  pater.    Schleicher  comp.3  512) 

segetis 

segeti  etc. 

Quid  vero,  si  idem  quondam  in  graeca  lingua  valuit? 
e.  g.  Tziv^g,  *7iiverog,  *7C6veti.  Ac  profecto,  quemadmodum 
ubique  fere  in  vocabulorum  compositione  vera  priscae  stirpis 
forma  apparet  cf.  Brugman  stud.  IX  364,  huius  quoque 
graecae  declinationis  reliquias  agnosco  in  Ttevea-rsoog  ex 
*7ieveT-TSQog  cf.  evyevsa-reQog  gen.  * evyeveo-og,  rcevioTi.g 
ex  *nev£T-xrlg  etc.    Cf.  Brugman  1.  c.  p.  331. 

Quod  si  ita  fuit,  posteris  temporibus  longa  nominativi 
vocalis  in  reliquos  casus  irrepsit  eodem  modo,  quem  in  gco- 
rrto  atoT^Qog,  ocol^v  otoh]vog  cognovimus. 

Ceterum  fortasse  veteris  ä  vestigia  remanserunt  in  dorico 
Ulo  xeovärig,  quod  legitur  in  Alcm.  fragmento  cf.  Ahr.  II  149  ; 
XBQväTig  enim,  masc.  /egyär^g  (cf.  Lobeck  paral.  238; 7  a 
y_iQvrtg,  yjovrjog  descendit. 

Curtics  u.  Brugman,  Studien  X.  \y 


290  Schrader 

Restant  denique  pauca,  quae  ex  aualogia  eorum  nomi- 
num,  quae  modo  tractavi,  vocalem  >;  pro  ä  in  ipsam  radicem 
recepisse  videntur. 

Huc  refero: 

1)  ävrjg  locr.  Hyp.  18.  ther.  C.  I.  gr.  244S  VIII  26. 
C.  I.  gr.  2525'  I  5  etc.  —  Sapph.  2.  Alcm.  25,  26  etc. 
ex  a?iär  cf.  Brugman  stud.  IX  387.  :  ita%r\q.  cf. 
SVTKXTIOQ  :  NixdvcoQ. 

2)  KqtJq,  Kgrttog  etc.,  Korket  tit.  saepe.  —  Pind.  P. 
V  41.    fr.   131,  2.  :  Mayvtjg,  Mäyvrjrog  etc. 

§  8. 

Hoc  de  stirpibus  in  consonas  exeuntibus  exposuimus; 
iam  ad  stirpes  venimus  in  vocales  exeuntes.  Atque  cum 
dialecti  aeolo-doricae  nullum  veteris  vocalis  ä  genus  vel  eo 
tempore,  quo  Attici  sermonis  vestigia  multa  apud  reliquas 
gentes  conspiciuntur,  fidelius  servent  quam  vocalem  a  I.  decl. 
{rcvla,  TtvXag,  nv'/.q,  -nv'/.av),  ab  initio  mirum  videbitur  hac 
quoque  in  re  insignem  perspici  exceptionem. 

Neque  tarnen  res  ipsa  negari  potest;  rectissime  enim 
et  G.  Curtius  (Ber.  d.  säebs.  Ges.  XVI  231)  et  Schleich  er  us 
(comp.3  562)  cognoverunt  adverbia  illa  in-/;  locum,  ubi 
quid  fit,  significantia  pro  priscis  primae  declinationis  in- 
strumentalibus  esse  habendas.  Exempla  maxime  in 
Cretensium  dialecto  reperiuntur  ut  diTckrj,  ey.areQij  cf.  Ahrens 
II  362;  de  accentu  II  34.  Accessit  nuper  insigne  arcadicae 
dialecti  exemplum:  a)J.rt  (tit.  teg.  35  36:  //»;  ol  eano  livdi- 
y.ov  (.irtdt7io&i  äkh]  Iv  Teyeq).  Praeterea  huc  referenda  sunt 
particulae  illae  ut  drt,  rj-di],  Ircetd^  (cf.  Curtius  Grdz. '  620), 
quae  quamvis  et  in  titulis  et  in  libris  frequententur,  tarnen 
ne  uno  quidem  loco  ä  pro  tt  exhibent.  Iam  quaestio  oritur, 
qui  factum  sit,  ut  adversus  universae  et  Aeolidis  et  Doridis 
consuetudinem  in  prisco  illo  iustrumentali  «  in  ij  mutaretur. 

Atque  ego,  quamquam  graviora  aegre  desiderans,  hoc 
cum  aliqua  veri  similitudine  protulerim. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  291 

Constat  eniiu  (cf.  Curtius  Erläut.3  166)  in  graeca  lingua 
primum  ornnium  casuum  veterem  instrumentalem  obsolevisse ; 
nam  paucis  illis  adverbiis  in  ->;  exceptis  nulla  in  universo 
Graecorum  sermone  huius  casus  vestigia  reperiuntur,  cum 
ablativus  priscus  in  -Zit  tritissima  in  adverbiorum  termina- 
tione  in  -tag  appareat,  locativus  paucis  in  dialectis  (cf.  §  5. 
p.  27 7)  omnium  in  usu  vividus  sit.  Unde  factum  est,  ut 
paucae  veteris  instrumentalis  reliquiae  neque  pro  veris  casi- 
bus  haberentur  neque  ad  I.  decl.  terminariones  applicarentur. 
Quam  ob  rem  in  ipsis  et  titulis  et  libris  dativo  comparato 
litterae  rt  falso  saepe  iota  adscriptum  est,  quod  primum  cogno- 
visse  Abrensii  est  viri  sagacissimi  cf.  II  362. 

Iam  vero  vera  veteris  instrumentalis  natura  in  oblivionem 
abducta  formae  eius  duplicem  in  modum  mutatae  sunt: 
Aut  enim  ä  finale  correptum  aut  in  rt  mutatum  est.  Illo 
modo  auu,  rä/a,  v.ovqa  (cf.  Schleicher  comp.3  562),  hoc  äXXr], 
di7ilrt,  i/.uxEoT]  enata  sunt.  Ad  j;  autem  efficiendum  et  ei 
locativorum  doricorum  ut  sl,  otveI,  rovrel,  relöe  (cf.  Ahrens 
II  361.  Curtius  Ber.  d.  sächs.  Ges.  XVI  230)  et  Studium  quod- 
dam  ÜDguae  dativum  aXXcc  et  ipsum  adverbi  loco  usitatum 
ab  a'/lä  apertius  distmguendi  alicuius  momenti  fuisse  vi- 
dentur.  In  illa  autem  veteris  instrumentalis  naturae  obli- 
vione  causas  mutationis  ü  :  ij  esse  ponendas  ex  eo  apparet, 
quod  Aeoles  et  Dorienses  in  adverbiis  ut  aöäv,  XQvßdäv,  na, 
aovyä  etc.,  cum  casus  ipsi  vividi  essent,  ä  religiosissime  ser- 
vabant. 

Denique  huc  refero  negationem  /uri;  quae  elea  excepta 
(cf.  C.  I.  gr.  11  :  ud)  omnibus  in  dialectis  13  pro  ä  (scrt.  mä, 
zend.  mä)  exhibet.  Veri  enim  simile  mihi  videtur,  cum  alia 
vocalis  r  explicatio  non  exstet,  eam  frequentissimarum  illarum 
particularum  ut  ij-di],  Ittel-öi],  ör  (etiam  rt  ex  rtL  fortasse 
zend.  instr.  avTi,  *$&},  rt.  r?)  in  vocalis  qualitate  exemplum 
esse  secutam.  Ceterum  cum  Latinorum  ne  illud  in]  nihil  com- 
mune habet,    cf.  Curtius  etym.4  334. 

Similiter  fortasse  de  vr-  scrt.  nä,  na  iudicandum  est,  quod 
in  aeolo-doricis  quoque  dialectis  /,  exhibuisse  videtur,  si  qui- 

19* 


292  Schrader 

dem  recte  Bergkius  (ed.  3)  Alcm.  26  vrjXeyeg  scripsit  (vrjXsyeg 
rjtOQ  eycov)  cf.  viJ7tiog  Pind.  P.  III  82  {vrrnL-og,  ni  errat 
Froebde),  vrjXerg  Alcm.  81.  Pind.  P.  I  95.  XI  22;  quam- 
quam  lat.  ne,  got.  ni,  bulg.  ne,  lit.  ne  comparatis  non  nega- 
verim  radici  illi  ex  priscis  temporibus  e  pro  a  inbaesisse. 

§  9. 

Atque  cum  de  adiectivis  in  -rjgog,  -i]Xog  in  verbalibus 
formis  tractandis  acturi  simus,  restat,  ut  de  numeralibus 
exponamus.  Constat  enim  ne  ab  aeolo-doricis  quidem  dia- 
lectis  7)  in  numeralibus  illis  in  -ijxovtcc,  -ny/.oorog  esse  alie- 
num.  In  dialectorum  autem  bac  in  re  consensu  sufficiet 
pauca  novorum  titulorum  exempla  afferre.     Cf.  igitur: 

7tEvtrt"/.ovra    cret.    Drer.    163,    arc.    teg.    23,    mess. 

And.  52. 
e^rjKovxa  tbess.  tit.  Pbars.  5. 
(eßds/nTJxovra  heracl.  tab.  23,  42.) 
oyöorjKovra  cret.  Drer.  13,   lesb.   Eres.  Sauppe  I  30; 

oydtüY.ovra  dor.  Ahr.  II  280. 
evevrJKovTcc  delph.  Wescber-Foucart  417,  3. 
Atque  boc  ab  initio  perspicuum  est,  in  bis  quoque  numera- 
libus   quondam  ä  pro   >;   pronuntiatum    esse.     Comparari 
enim  possunt: 

nEVTr\Y.ovxa  —  scrt.  panHä-rat,  zend.  punefi-cala,  lat. 

quinquü-ginta 
tS,\y.ovTa  —  lat.  sexa-ginta 

oydorjxovTcc  —  lat.  octüä-ginta  Columella  11,2,  40, 
ital.  ottuagenario  cf.  Ascoli  stud.  IX  359. 
Hie  aecuratius  quaeri  non  debet,  quid  de  origine  et 
natura  illius  vocalis  ä  iudicandum  sit.  Quamquam  non  tacu- 
erim  dubitari  posse,  num  ut  in  tquxy.ovtcc,  reaaagi']/.ovTa  (ion.) 
cf.  Bopp  vergl.  Gramm.  II2  89,  ita  in  oyöorjxovra  quoque  et 
eßdofirjxovTa,  ivEvriY.ovrcx  ä(rj)  ad  U  terminationis  nom.  neutr. 
pl.  reducendum  sit.  Fieri  enim  potuit,  ut  oydor^ovra,  *6y- 
öoäy.ovra,    ociuaginta  etc.   eodem   modo  ex    oydoo    (Ascoli: 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  293 

6yd  =o)  formarentur,  quo  clorica  illa  OTeqaväcfooia*)  :  ore- 
(favo-g  Pind.  0.  VIII  10.  noXiäo%og  0.  V  10.  sxazäßökog 
0.  IX  5.  7iolef.ia66y.og  P.  X  13.  Qeäyivrtg  etc.  cfr.  Ahrens 
II  136    (cf.  celt.  sechtmo-gat,  ochtmo-gat). 

Hoc  igitur  in  medio  relinquimus.  Illud  certe  constat, 
Graecos  quoque  quondam  in  numeralibus  illis  ä  pro  rj  pro- 
nuntiasse.  Quibus  igitur  de  causis  Aeoles  quoque  et 
Dorienses  in  formis  illis  u  in  rj  mutaverunt? 

Ac  primum  omnium  vocalis  rj  in  TtEvrr^/.ovTa  mihi  ex  ä  orta 
esse  videtur  idque  propter  brevem  vocalem  t  in  nevre,  nif-iue, 
quae  ad  prisca  tempora  redeat  (cf.  lat.  quinque,  bulg.  peß, 
lit.  penk'n,  ni  fallor,  factum  est.  Latina  lingua,  ut  saepius, 
ita  hie  quoque  a  studio  illo  vocalium  concinnitatis  ab- 
horret.    cf. : 

Ttivxe  :  Ttevriqy.ovTa  ex  *  TcevTäv.ovTa.  =  lat.  quinque  : 

quinquüginta 
*g>€Q£ri  :  ^cpegrjn  ex  *cp£oäTi  —  lat.  *legeti  :  legal 
sysvSfirjv  :  -yvrjtog  ex  *-yväxog  =  lat.  gig{e)no  :  gntitus. 

Coniecerit  quispiam  ab  uno  TzevTty/.ovzcc  >t  in  reliqua 
huius  generis  numeralia  irrepsisse.  Hoc  fieri  potuisse  quam- 
quam  concedo,  —  notum  est  enim,  quantam  in  numeralibus 
maxime  vim  una  ad  alteram  forma  exercere  possit,  velut  sub 
oculis  nostris  in  nostro  sermone  sonus  ö  a  zwölf  ad  elf  tran- 
sire  coepit  —  tarnen  hac  in  re  alia  eaque  gravis  accedit 
causa. 

Mature  enim  dialectis  ipsis  tota  Graecia  florentibus  ut 
Atticorum  mensurae  et  pondera  ita  numeralium  quoque 
atticae  formae  ad  reliquas  civitates  translatae  sunt.  In- 
signia  huius  rei  exempla  praebent  tabulae  Heracleenses,  quae 
iam  IV.  saec.  exitu  exaratae  sunt  (cf.  Meister  stud.  IV  44S). 
Velut  legitur  in  illis  ter  vulgata  forma  rgelg,  cum  vera  Dori- 
dis  forma  rglg  multo  saepius  in  iis  reperiatur,  semel  reöGageg 
pro  dorico  zhogeg  fAhr.  II  279),  Teooaocc/.ovTa  pro  t£tqio- 


4)   Suo  igitur  iure  Ahreusius  AI  cm.  91   scripsit  pro  "AQxadts  'iaaav 
ßahivrtcpüyoi  (quod  retiuuit  Bergk):    ßal.uvücpäyoi  cf.  II  539. 


294  Schrader 

•/.ovxct,  dia/.öoioi  pro  dtay.äxioi  etc.  Deinde  non  parvi  mo- 
menti  recentiores  Delphorum  tituli  (W.-F.)  sunt,  cum  osten- 
dant,  quo  modo  scriptores  saepe  in  una  atque  eadem  forma 
dorica  et  attica  miscuerint;  velut  foed.  Amph.  C.  I.  gr.  1688 
priscam  formam  xhogeg  praebet,  tituli  W.-F.  exhibent :  xia- 
octQsg  saepe,  bis  xexxaqeg,  semel  xixageg.  cf.  Curtius  Ber.  d. 
säcbs.  Ges.  XVI  217. 

Herodianus  quidem  Vit.  Hom.  c.  37:  xal  yctg ,  inquit, 
ovo^iaCovoiv  Alo)Mg  xb  nivxz.  ntiim\  nunc  legitur  rcefxne  in 
dial.  cypr.  cf.  Id.bil.2  TreuTia/negcüv;  praeterea  ubique  in  titulis 
Ttevre  exstat.  Pariter  boeoticis  rckxxaoa  Orch.  1569a,  38  et 
7ierraQctY.ovxa  ib.  51  exceptis  (Beermann  IX  63)  nusquam  in 
aeolicis  titulis  TtlavQeg  (Hom.),  neoovQeg  (Hes.)  pro  x^Goageg 
reperitur.  — 

Sed  satis  de  exemplis.  Quid  igitur?  Reliquas  dialectos 
mature  ab  Attbide  numeralium  formas  recepisse  concedis, 
hoc  ipsum  ad  rj  ex  a  efficiendum  in  numeralibus  in  -r^/.ovxa, 
-rjy.ooxog  aliquid  potuisse  negabis? 

Scilicet  quo  tempore  Atthidis  illa  hac  in  re  vis  et 
auctoritas  valere  coeperit,  in  fontium  penuria  diiudicari  non 
potest.  Quamquam  non  dubito,  quin  dorica  illa  xexQwv.ovxa 
et  oydtoxovxa  potius  ex  *x£XQoäy.ovxa  (ex  *xexgoog  cf.  xe- 
xQa-y.tg,  xexQcc-rtlovg,  lat.  quadraginla,  quadrupes)  et  *  oyöoa- 
y.ovxa  quam  ex  *xexQorjV.ovxa,  oyöor/.orxa  contracta  sint. 

B.     De  formis  verbalilms. 

§  10. 

Postquam  de  nominibus  exposuimus,  nunc  de  verba- 
libus  formis  »;  exhibentibus  verba  facienda  sunt.  Primum 
autem  eam  vocalis  /;  speciem  tractare  liceat,  quae  in  syl- 
labis  augmentatis  verborum  vocalem  in  fronte  exhibentium 
cernitur.  Exempla  sunt:  ijgxexo,  fjv&ev,  rJQt;rer,  r^dad-ij, 
yjxbv  etc.  :  d^itoaa,  av.ovocc,  d/.fia'Ce  :  wuooa  etc. 

Ac  primum  dici  debet,  Ahrensii  illa  de  hac  re  sententia, 
qua  vocalem  >t  bis   in   formis  ita  explanat,    ut  augmenti  vi 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  295 

eam  ex  e  factam  esse  contendat  cf.  II  145.  I  90,  quam  vis 
multi  eam  secuti  sint  (cf.  Ahrens.  de  dial.  Sic.  14.  Krampe 
de  dial.  lac.  40),  rem  nullo  modo  explanari  posse  et  enu- 
cleari. 

Primus  autem  omnium  G.  Curtius,  vir  clarissimus,  huic 
toti  rei  lucem  attulit  in  eo  libro,  quem  de  Graeco  verbo 
scripsit  (I  120);  cuius  verba,  quoniam  hac  in  re  eandem 
prorsus  ille  rationem  secutus  sit,  quam  nos  etiam  ad  alias 
huius  generis  formas  enucleandas  transferre  et  conati  sumus 
et  infra  conabiniur,  breviter  hie  referre  licebit. 

Demonstravit  autem  ille  (verb.  I  126),  cum  Buttmani  sen- 
tentiam  redargueret,  fictum  aliquod  *a-ayov  ex  contractionis 
legibus  cum  dorico  ayov,  *6-eo~av  cum  ionico  ftoav,  s-oqto 
cum  dorico  cuqto  pugnare  neque  ullo  modo  doricum  ioqto 
ad  *cc-oqto,  ionicum  rjoav  ad  *a-eöav  redire  posse. 

Hac  autem  via  dorica  ayov,  i]oav,  ojqto  orta  esse  ille 
existimat: 

„Man  sieht,  die  augmentirte  Silbe  weist  bei  allen  drei 
A-Lauten  immer  die  der  Kürze  des  Wurzelvocals  entspre- 
chende Länge  auf,  und  diese  Regel  läszt  sich  nur  auf  eine 
Weise,  auf  diese  aber  vollständig  erklären,  nämlich  so,  dasz 
das  Augment  schon  zu  einer  Zeit  mit  dem  Stammanlaut 
verwuchs,  da  die  ScheiduDg  zwischen  a,  e,  o  noch  nicht 
vorhanden  war.     Brachten  die  Griechen  aus  vorgriechischer 

Periode : 

agümi  :  agam 

asanti  :  asant 

arnutai  :  ärtu 
mit,  so  begreift  sich,  wie  bei  der  allmählichen  Spaltung  des 
A-Lautes  das  Gefühl  der  Zusammengehörigkeit  der  Formen 
des  Praesens  und  des  Praeteritums  dahin  führen  muszte,  den 
gleichen,  nur  quantitativ  verschiednen  Vocal  in  beiden  Fällen 
zu  wählen,  also:  dor.  ayov  :  ayio ,  rtoav  :  tctvri,  wqto  :  oq- 
vvtcci." 

Verbis  illius  unum  addiderim.  Dicit  enim  p.  217:  „für 
die  aeolische  Mundart  läszt  uns  leider  die  Ueberlieferung 


296  Schrader 

völlig  im  Stich."  Tarnen  haec  ex  aeolicis  dialectis  exernpla 
afferri  possunt:  lesb.  ovvüyaye  tit.  Eres.  Sauppe  II  24,  arc. 
vnüQxe  Teg.  v.  44,  cypr.  avtoyov  Id.  v.  2.  Praeterea  huc 
pertinet  dor.-aeolicum  ftg  (cf.  supra  §  5  A.  I  3)  :  lo-ri  =  ved. 
äs  :  as-ti. 

§   11. 

Deinde  paullo  copiosius  de  iis  verborum  contracto- 
rum  formis  exponendum  est,  quae  in  universo  Graecorum 
sermone  vocalem  ?;  exhibent,  cum  praesertim  permagnus  ad- 
iectivorum  et  sübstantivorum  numerus  accedat  ab  illis  deri- 
vatorum.  Exernpla  sunt:  t/nsTQ^aa/ueg,  7t(ahr\aovTi,  v.l- 
vijaa,  i(pd-6vr>G£,  agv^oig ,  äy.ivijrog,  aöoxrjzog ,  ccvkrjaig, 
ooxrjoiQ  etc.  :  riudöto,  rif.iaf.ia.  ftväfia  etc.  :  fiio&woto,  fiio&co- 
oig  etc.  Haec  si  comparas,  regula  conspicitur,  qua  in  formis 
verborum  contractorum  tj  apparet,  si  praesens  tempus  in  -£w, 
ä,  si  in  -ato,  w.  si  in -öw  terminatur;  neque  si  graecum  tan- 
tum  sermonem  spectas,  aliae  atque  ä,  ri7  w  vocales  cogno- 
scuntur,  in  quas  exeant  stirpes  illorum  verborum.  Tarnen 
nobis  ad  antiquiora  tempora  escendendum  est;  nam  etiamsi 
hoc  negari  nequeat,  longe  maximam  eorum,  quae  nunc  vi- 
demus,  verborum  contractorum  partem  intra  ipsius  graeci 
sermonis  fines  esse  natani,  tarnen  ex  summa  antiquitate  haud 
pauca  huius  generis  exernpla  tradita  esse  manifestum  est. 
Intimae  enim  cognationis  vinculo  graecorum  verborum  con- 
tractorum formationem  cum  sanscriticae  linguae  formis 
derivatis  in  -ajümi  conexam  esse  vix  est  quod  moneam. 

Quod  cum  ita  sit,  Schleicherus  (comp.3  345)  hanc  ver- 
borum contractorum  originem  statuit: 

hharaja-sjati       xifiajt-ajtri  cpoQijt-ojiTi  ■/oioojt-ojtTi 

a-bharaja-sam      iTi/uctjt-aa  icpoQfjt-a«  i/giao/t-ott 

nuäao),  trluaOK  (pog>]aio,  itpöo^a«  xqvowou),  t/yvaiooa. 

Attamen  puto  virum  clarissimum  iterum  (cf.  §  6)  in  eo 
crravisse,  quod  graecas  co ntr actio nis  leges  nihili 
facerct.  Nullo  enim,  si  quid  scio,  modo  ex  * q>OQejeoj£U 
apud    Atticos    cpogyaet,    null«»   ex    * xQvaoJeojezt    XQvoojoei 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  297 

nasci  potuit.  Contra  omnes  tolluntur  difficultates ,  dum- 
modo  statuamus  vocalem  e,  quae  sequatur  litteram  j,  p  r  o  - 
ductam  fuisse  ante  contractionem. 

Ex  Ti/iia-jrjojsTi,  q)iXs-jijaj'sTi,  liuo&o-jrlojeri  enim  dor. 
Ti/Ltäoei  (de  arj-  a  cf.  Curtius  verb.  II  67),  (ion.  tl^gsi),  cpiXrj- 
oei,  /.tiad-ojaei  orta  sunt  secundum  solitas  contractionis  regulas. 

Iam  vero  optime  hoc  ad  illud  quadrat,  quod  G.  Curtius 
(verb.  I  352)  de  origine  et  compositione  verborum  illorum 
rectissime  exposuit.  Hie  enim,  cum  aeolica  horum  verborum 
flexione  eo  duceretur,  ut  primas  Graecorum  huius  generis 
formas  in  -ajemi,  -ejemi,  -ojemi  exiisse  coniceret,  veri  simil- 
limum  simul  fecit  jemi  illud,  quod  stirpi  affixum  sit,  indica- 
tivum  esse  praes.  radicis  ja  sert.  jTi-mi.  Accedit  quod  ver- 
bum  illud  je-mi  in  ipsa  graeca  lingua  valuisse  videtur;  legit 
enim  Curtius  in  Hesychii  glossis  cum  Lobeckio  Yrj-fii  pro 
ihjw  rzooevo/uai*  quod  optime,  ni  fallor,  alia  glossa  ehv 
IrtoQsveTo  comprobatur;  irj-pi :  s-is-v  =  jä-mi  :  ajut.  Xe- 
que  de  vocali  i]  hac  in  radice  apud  Dorienses  quoque  usi- 
tata  dubitari  potest.  Hoc  enim,  cum  ipsum  verbum  'ü]-/.u 
non  exstet,  ex  'ir-ui  verbi  formis  cognoscitur,  quod  redupli- 
catione  ex  Xrj-/xi  illo  natum  esse  est  notum  (cf.  Curtius  etym.4 
403).  Legitur  autem  in  pap.  Alcm.  I  12  naorlooi.ieg  (rjoto 
=  BCitjüsjämi  Bopp  vergl.  Gramm.  II2  335),  ovvrJY.a/iieg  Plut. 
A.  L.  p.  2S6  n.  1. 

Atque  ego  de  verbi  illius  'ir]-/ni  :  ie-fieg  vocalium  quali- 
tate  eodem  prorsus  modo  iudico  atque  de  zi-^rj-^it  :  tL-&e- 
f.isg,  cum  et  hoc  ubique  in  dialectis  aeolo-doricis  rj  pro  ä 
exhibeat;  h.-ui  :jä-mi,  dädhami:  tid^r^u  etc.  Apparet  igitur 
bis  in  verbis  ri  ex  ä  natum  esse  nee  laudandos  esse  eos,  qui 
vocalem  r  „amplificatione"  ex  e  natam  esse  volunt  cf.  Ahrens 
II  146.  Meister  stud.  IV  37S.  Utut  enim  de  more  illo  singulis 
quoque  Unguis  proprias  substituendi  radices  iudicabitur  (cf. 
Curtius  etym.4  48.  J.  Schmidt,  voc.  I  9):  hoc  mihi  constat, 
si  quis  dixerit  e.  g.  rtoco,  d-rjoai  propterea  >;  exhibere,  quod 
a  radieibus  e  et  &e  descendant,  rem  ipsam  hoc  modo  neque 
explanari  neque  enucleari. 


298  Schrader 

Ego  autem  existimo  mutationis  ä  in  jj  causas  esse  eas- 
dem,  quas  in  7ioiurtv  :  noif.iivog,  nar^q  :  naxigcc,  uevri- 
v.ovxa  :  itivts  perspeximus.  Sanscriticis  enim  et  graecis 
horum  verborum  formis  inter  se  comparatis,  hie  in  indoger- 
manica  lingua  Status  valuisse  mihi  videtur: 

indog.  dhddhämi,  sert.  dddhami,  gr.  rtör^u 
indog.  dhddhati,  sert.  dddhati,  gr.  xl&rpi 
indog.  dhadhamasi,  sert.  dadhmds,  gr.  xi&eueg 


indog.  jä-mi,  sert.  jü-mi,  gr.  h]-fii 
indog.  jä-li,  sert.  jä-ti,  gr.  Ytj-ti 
indog.  jä-masi,  sert.  ßi-mds,  gr.  cie-/neg. 

Veri  igitur  simillirnum  mihi  videtur  graecam  linguam 
in  vocalis  vetere  quantitate,  sanscriticam  in  prisco  ac- 
centu  conservando  antiquiorem  esse.  Iam  vero  mature 
brevis  illa  vocalis  a  ante  plur.  et  du.  suffixa  masi,  (xig  etc., 
quam  Graeci  ex  summa  antiquitate  servaverant,  —  apud  Indos 
aut  explosa  {dadhmds)  aut  longa  singularis  vocali  expulsa 
est  (Ja-mds)  —  in  £  mutari  coepta  est.  Illud  qua  de  causa 
sive  cur  in  certis  tantum  radieibus  factum  sit  (cf. 

Ti9rj-/Lii,     ciotcc-/m,      cirj-f,u,    cpä-/iii 

tl&e-(.isq,  ciaxa-(.ieg,  cie-f.ieg,  cpa-f.ieg), 

vix  credo  unquam  posse  diiudicari.  Gerte  hoc  probabile 
mihi  videtur,  ut  in  7tarrtQ  :  Trartga,  7ioi/nrtv  :  noifieva,  rjg  : 
eo-u  etc.,  ita  in  rl-d-rjf.iL  quoque  :  xl&efisg  ab  illo  graecae 
linguae  vocalium  concinnitatis  studio  causas  muta- 
tionis c< :  i]  (dädhämi  :  tI&tjiu)  esse  repetendas. 

Hie  dixerit  quispiam,  ut  verae  sint  causae  mutationis 
a  :  rj  in  illis  radieibus,  quas  diximus,  tarnen  probabile  facere 
lit.  deti,  bulg.  deti :  statt,  lat.  credere  :  stare,  eas  ea  iam  aetate 
valuisse,  qua  europaeae  gentes  coniunetae  vivebant.  Ego 
hac  in  re  probo  Delbriickii  sententiam,  quam  K.  Z.  XXI 
p.  77  in  J.  Schmidtium  profert.  Dicit  enim:  „Aber  gegen 
die  Annahme,  dasz  in  den  von  S.  angeführten  Wörtern  das 
«schon   in   der  europäischen   Grundsprache  zu  e  geworden 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  299 

wäre,  spricht  nach  meiner  Meinung  der  Thatbestand  im 
Deutschen.  Denn  ahd.  tuom,  as.  dorn  können  doch  schwer- 
lich auf  eine  Grundform  de  zurückgeführt  werden." 

Quod  cum  ita  sit,  facile  fieri  potuit,  ut  in  elea  dialecto 
veteris  ö  reliquiae  remanerent.  Fortasse  huc  pertinent  miri  illi 
olympiaci  tit.  nov.  coniunctivi  aor.  öod-ä  et  avared-ä  v.  37 
et  32.  Aoristum  enim  passivum  in  -&rjv  cum  f"#£  formis 
esse  compositum  vix  quisquam  negabit.  Quamquam  de  ea 
re  dubitari  potest,  coniunctivi  illi  utrum  eodem  modo  atque 
'ioräzcu,  nqoyqäffr^xi  etc.  (cf.  §  5.  A.  I  2)  formati  an  ad 
öo&i-ä,  Te&e-ä  (cf.  cpaiv-a-rai)  reducendi  sint. 

Restat,  ut  memorem  G.  Curtium  (verb.  II  348)  Schereri 
exemplum  secutum  eleam  his  in  formis  vocalem  ä  cum  lat. 
a  in  ama-bam  etc.  comparari  posse  satis  quidem  dubitanter 
coniecisse;  quod  tarnen  hie  in  medio  relinquimus. 

§  12. 

Hoc  igitur  de  origine  formarum  a  verbis  contractis 
derivatarum  exposuimus.  Certe  Graeci  ipsi  in  talium  verbo- 
rum  formatione  in  Universum  hanc  legem  secuti  sunt,  ut  ea- 
dem  reliquorum  temporum  vocalis  qualitas  esset,  quae  prae- 
sentis  temporis. 

Quamquam  huius  quoque  rei  multae  et  insignes  excep- 
tiones  respiciendae  sunt;  neque  enim  e.  g.  cfwvaoe  Pind. 
ad  qxoveco,  ogeaiv  Alcm.  68  ad  ogecw  quadrat,  neque,  si 
quidem  solitas  graecae  derivationis  normas  speetas,  y.oivä- 
oavreg  Pind.  ad  v.oivög  y.oivöio,  ät-iaasi  aeol.  ad  a^iog 
a^Loco  applicari  possunt.  Atque  hie  iam  Ahrensius  rectissime 
cognovit  II  147:  „si  qua  verba  in  -eio  exeuntia  doricum  ä 
pro  t]  in  ipsis  melioribus  fontibus  assumunt,  plerumque  suspi- 
cari  licet  Doridem  omnino  ea  per  -deo  non  -ito  formasse. " 
cf.  de  tota  re  G.  Curtius  „über  den  Wechsel  und  die  Be- 
deutung der  Verba  auf  aoj,  eto,  ocou  verb.  I  318. 

Scilicet  ipse  satis  magnam  huius  generis  formarum  co- 
piam  hyperdorismi  aecusat;  pergit  enim  p.  14S:  „alia  eius 
generis  a  librariis  corrupta  videntur. "   Tarnen  vir  clarissimus 


300  Schrader 

quam  rationem  hac  in  re  secutus  sit,  nescio.  Velut  Pindari 
illud  Tcovct&fj,  TC£7tova/ii€vov  (jtoväco  igitiir  pro  rcovew  :  Ttövog) 
probat  et  laudat,  contra  aitovooräoavteg  eiusdem  poetae 
(voardco  pro  vooTtto  :  voazog)  quamvis  omnibus  in  codicibus 
(excepto  ivoorrja'  N.  XI  26)  ä  pro  r\  legatur  cf.  Peter,  de 
dial.  Pind.,  inter  hyperdoricas  formas  referendum  esse  exi- 
stimat.  Quare  in  Universum  hoc  monuerim,  diffidendum  esse 
nimiae  illi  Abrensi  severitati,  quacum  in  multas  et  Aeolidis 
et  Doridis  formas  ä  pro  rj  exhibentes  progressus  est.  (cf.  infra.) 
HyaoLda^iog  autem  illud  tit.  Ambr.  1798  potius  aut  ab 
aya/iiai  (cf.  ^yaor/J^g)  derivamus  aut  ipsum  dydof.iai  {no- 
vdco  :  itovo-g  =  ayäo/iiai  :  oTQCizayö-g)  in  Doride  fuisse  su- 
mimus,  quod  ut  hyperdorismum  in  titulo  illo  agnoscamus. 
Denique  buc  refero  duo  verba,  quae  eundem,  quem  diximus, 
duplicem  stirpis  exitum  in  ipsa  radice  exbibent: 

1)  rad.  /xa-  (xTcco/nai)  eyzraoig  corc.  1841,  42.  44.  'Enl- 
■/.Tccrog  phoc.  76.  Ross.  —  rad.  vae-  (zrearov,  y.t£ccq  etc.) 
y.rfjoig,  xT^ta  lesb.  2166.  cum  41.  Conze  XII  A.  22. 
VIII  2.  4.  6.  boeot.  Kreiaiag  Keil  Nachtr.  p.  631. 
i'y/.T^aig  el.  Ol.  nov.  24.  cf.  Ahr.  I  131.  —  /.xr^d- 
tievoi  Pind.  N.  IX  22  etc. 

2)  rad.  ßa-  (ßccdiuo,  ßd-ivco ,  ße-ßa-iog)  dvögoßd^itov 
cret.  2570.  4.  eft߀ßa/.vlat  mess.  and.  21.  —  ßeßay.a 
Theoer.  XVII  64.  —  rad.  ße-  (cret.  e/ußer]  C.  I.  gr.  2554). 
ßovßrjrtg  heracl.  II  13.    cf.  Curtius  etym.4  465. 

De  tyyx^oig  interdum  dubitari  licet,  num  ab  Atticis 
sit  repetitum,  cum  vera  Aeolensium  forma  ei-maoig,  t;r;caaig 
fuerit;  radix  ßa  (sert.  ga-jti)  in  multis  Europae  Unguis  e  pro  a 
exhibet.  cf.  lat.  venio,  umbr.  ben-ust,  got.  qiman,  ahd.  queman. 
Addendum  est  doricum  &äe.  Pind.  öarjog  saep.  -9-dr]tua. 
Theoer.  cf.  Ahr.  II  342.    att.  $ea,  $tatiai  etc. 

§  13. 

Deindc  intima  cognatione  cum  verborum  contra- 
ctorum    flcxione    adiectiva    in    -rjgog,    -rjkog    cohaeivnt. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  301 

quae  in  aeolo-doricis  quoque  dialectis  13  pro  ü  exbibent.    Hoc 
ad  comprobandunt  paullo  copiosius  exponendum  est. 
Exempla  autem  baec  sunt: 

vxprjXog  Rbod.  2525.  —  Sappb.  119.  (Abr.)  Pind. 
nEvrah^o-idu  beracl.  I  105.  II  35.   rourro-löa  C.  I. 

gr.  2525b  74.  75.  —  Pind. 
TcovrjQÖg  Epicb.  56.  65  etc.    Timocr.  3. 
ipdorjXog  Epicb.  102.    y.r/j'lu  Epicb.   108. 
xdnrjkog  Sopbr.  2S. 

ä/.iTroög  Alcm.  S7  (Bergk2  cod.  Bergk3  :  dlirgog). 
dti/.rj.og.  der/.^'/.r/.Tcd'  uiuijai  tiuqcc  ylüvMGi  Hes. 
/xciü'^oög   Pind.  0.  XII  4.    yau,t'/.og  Pind.  P.  XI  30. 
o'/.ioörgög  Pind.  P.  II  96.    vyirjQÖg  Pind.  N.  III  18. 
oivrjQog  Pind.  "X.  X  43.    6y.vriQ6g  Pind.  P.  XI  22. 
adde:  irgög  beracl.  I  147.    mess.  and.  110. 
o/.'/.^gog  Epicb.  121. 
Haec  exempla  si  spectas,  boc  ab  initio  manifestum  est, 
de  omnibus  non  uno  atque  eodem  modo  iudicari  posse.   Aliter 
enim  tii'rlog  :  vipog,  aliter  novr^ög  :  Ttövog,  aliter  yaurf.og  : 
yauai  formatum  est. 

Iam  vero  boc  negari  non  potest,  non  parvum  illorum 
adiectivorum  numerum,  quod  quidem  formationem  attinet, 
posse  applicari  ad  vocalem  rt  verbis  in  -sto  propriam  eodem 
modo,  quo  adiectiva  in  -ägog,  -älog,  quae  in  Doride  exstant, 
optime  cum  verbis  in  -ata  coniungi  possunt.    cf.  enim: 

b'/.v^oög  :  oy.veco,  ödvvägög  :  oövvdta    Pind.  II  91  = 

ttQvrjaig  :  dgvita,  zifia/.ia  :  Ti(.idco. 
o'/.io&^oög  :  o/.ia-9-r^aia,    oiyälog  :  oiyda)  Pind.  =  d/.i- 

rt  zog  :  y.iveca,   uväua  :  fivdofiai. 
d/.irrgög  :  dXitrjaa,  doägog  :  dadca    Sappb.  B.:J  77  = 
ffi'/./oco  :  qi't.ita,  dviv.dxog  :  vi/.dia  etc. 

Quamquam  viri  docti  in  hac  re  explicanda  valde  inter 
se  discrepant.  Velut  Scbleicberus  (comp.3j  adiectivis  Ulis. 
de  quibus  lis  est,  stirpem  verbalem,  Leo  Meyer  (vergl. 
Gramm,   d.  gr.  u.  lat.)  stirpem  nominalem  tribuendam 


302  Schrader 

esse  iudicavit.  Ille  igitur  e.  g.  novrjQog  a  Ttoveto,  7tovrroaj, 
hie  a  ttovo,  nove  descendere  existimat.  Etenim  hoc  conce- 
dendum  est,  reliquas  si  speetas  apud  Graecos  suffixorum  qo, 
?,o  (quorum  utrumque  ad  vet.  ra  redit  cf.  Bopp  vergl.  Gramm. 
III2  412  seq.)  formationes,  posse  Ulis  suffixis  et  a  stirpibus  ver- 
balibus  et  a  nominalibus  adiectiva  derivari.  Mitto  hoc  loco  ad- 
iectiva  ex  ipsa  et  pura  radice  formata  ut  Xct/xrc-gog  sert. 
dip-rd,  Ivy-Qog  sert.  vand-rd.    Magis  ad  rem  pertinent  haec: 

(pavEQog  ]r(pav  :  sert.  k apalas  \rUump  =  cpoßeQÖg  cpoßo  : 

pkenalds  phena. 
(f).eyigog  l^ff'/.ey  :  sert.  vidurds  Y~vid=  cf&ovegög  cpd-ovo  : 

madhurds  madhu  etc. 

Hoc  igitur  quamquam  constat,  tarnen  seilten tiae  eorum,  qui 
Ttoviqoog,  oy.vr^Qog  etc.  ad  stirpem  nominalem  Ttovo,  oxvo 
redueunt  primamque  illorum  adiectivorum  formam  *novä- 
oög,  *  d/.vÜQog  (ex  nova-aoog  aut  Ttovü-gog)  statuere  co- 
guntur,  gravissimae  causae  mihi  adversari  videntur. 

Nam  primum  ego  quidem  nullo  modo  intellegere  potui, 
qua  via  aut  qua  de  causa  in  adiectivis  Ulis  prisca  vocalis  ä 
in  aeolo-doricis  quoque  dialectis  in  /;  mutata  esset.  Pari 
enim  modo  oxstpavcupoQiu,  7toAsf.ta66y.og  (cf.  §  9)  a  oreqavo, 
7co).€f.io  descendunt,  neque  in  Ulis  apud  Dorienses  ä  in  »;  mu- 
tari  supra  monuimus.  Deinde  vero  neque  in  sanscritica 
neque  in  bactrica  lingua  reperiuutur,  quae  cum  hac, 
quam  Uli  volunt,  adiectivorum  formatione  iure  comparari 
possint.  Scilicet  sanscritica  lingua  ante  suffixa  ra,  la  inter- 
dum  produetas  vocales  aut  diphthongos  (cf.  ira,  ila,  Ira, 
iira.  rda,  öra)  exhibet,  tarnen  forma  aliqua,  qualis  esset  *ghe- 
närds,  quae,  si  esset,  ficto  Uli  *7tovüQog  responderet,  ni  fallor, 
non  reperitur.  Ne  quis  attulerit  hie  formas  illas  rarissimas 
suffixo  (ira  ex  ipsa  radice  formatas  ut  dng-ära-<s  :  \Tang 
ved. ;  nam  in  Ulis  vocalis  ä  ne  ab  aeolo-doricis  quidem  dia- 
lectis aliena  est  cf.  oidägog  Sapph.  119.  etym.  mag.  oiöägog 
yao  dcoQixcHg  Xiyetat  /.«/  ^4loXivt(og  :  Y~svid.  cf.  Curtius 
etym.4  2  15. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  303 

Quod  cum  ita  sit,  multo  magis  mihi  arridet  senteutia 
eorum,  qui  adiectiva  illa  in  ijoog,  rtlog,  agog,  akog  ab  ipsis 
verbis  contractis  in  -ico,  -äto  descendere  existimant,  prae- 
sertim  cum  aut  paria  aut  similia  in  omnibus  repe- 
riantur  Unguis  indogermanicis.  Velut  Corssenus  (voc. 
I  304)  dicit:  „Zalreichen  Bildungen  lateinischer  nomina,  die 
vor  ihrem  Nominalsuffix  einen  langen  Vocal  u,  ö,  e,  ü,  i  auf- 
weisen, liegen  nämlich  denominative  Verba  zu  Grunde,  deren 
Stämme  auf  ä,  ö  etc.  auslauten,  nicht  als  ob  jedem  jener 
Nomina  in  Wirklichkeit  jedesmal  erst  ein  solches  denomina- 
tives  Verbum  vorangegangen  wäre,  sondern  nachdem  die 
Sprache  einmal  angefangen  hatte,  von  einigen  dieser  Verba 
solche  Nomina  zu  bilden,  wurden  nach  Analogie  dieser  letz- 
teren unmittelbar  dergl.  Nomina  gebildet."  Tali  vero  modo 
a  verbis  in  ere  formata  sunt  e.  g.  candela  :  (-andere,  medela  : 
nieder i  etc.    cf.  Schleicher  comp.3  §  220. 

Latissime  suffixa  ru,  la  (ru,  lii)  per  slavicas  divulgata 
sunt  linguas.  In  illis  enim  suffixo  lü  ab  unaquaque  stirpe 
verbali  partic.  praet.  act.  formare  licet,  cf.  bulg.  da-lü  qui 
dedit,  pek-lü  qui  coxit,  pa-lü  qui  cecidit.  Comparari  igitur 
possunt  e.  g.  zlute-je-ti  a  llütü  :  zlute/ü  =  *(poQefsTi  a 
fföooc  :  oxvrjQog,  dv.vew,  ov.vog. 

Optime  vero  nostra  de  hac  re  sententia  eo  comprobatur, 
quod  in  sause ritica  quoque  lingua,  in  recentiore  saltem, 
interdum  a  verbis  class.  X  et  IV  syllaba  aj  servata  ad^ 
iectiva  in  -alu  derivantur  e.  g.  eajaliis  f~gi.  somniculosus, 
sprhajalus  Y~sprh  avidus. 

In  hoc  igitur  verum  statu  contendere  non  dubito  in 
graeca  quoque  lingua  quondam  verbovum  derivatorum 
stirpibus,  ut  nova  quaedam  adiectiva  orerentur,  suffixa 
oo,  \o  esse  addita.  Proxime  autem,  quod  quidem  signi- 
ficationem  attinet,  .ad  hunc  statum  accedunt  adiectiva  ut 
a/.iTioög,  auaxi]lög  (hom.),  oliod-^oög.  dxvrjQog  etc.  Scilicet 
h.istoricis  graecae  linguae  temporibus  homines  verae  illorum 
adiectivorum  originis  obliti  ipsam  vocalem  /;  cum  suffixo 
coniungendam  esse  opinati  tota  illa  roo  et  rlo  a  verbis  ad 


304  Schrader 

substantiva  et  adverbia  transtulerunt  itaque  ex  aualogia 
illorum  oxvrjQog,  anuxr^Lög  etc.  facile  nova  adiectiva  ut 
olvroög  :  olvog,  vxfjrjXog,  yaf-ir]?.6g,  vdgrjXog  (hom.),  alxprjQog 
(hom.)  orta  sunt.  Dixerit  quispiam  viprjlog  et  vyirjQÖg  ad 
*vipeo-log,  *  vyieo-gog  redire.  At  Attici,  si  hoc  verum  esset, 
*v\peiX6g,  vyieiQog  formasseut.  Ceterum  eadem  falsae  illius, 
quae  dicitur,  analogiae  vestigiaapud  Latinos  cognosci  possunt; 
cf.  euim  pectör-ü-lis ,  corpor-ä-lis  Corssen  voc.  I  222  :  ge- 
neralis, liberalis  etc. 

§  14. 

Quamquam  etiam  nunc  restant  duae  res  explicandae, 
quae  a  verborum   contractorum   flexione  disiungi  nequeunt: 

I.  Saepissime  enim  fieri  solet,  ut  in  graeca  lingua  sim- 
plices  verborum  stirpes  vocali  e  addita  amplificentur  itaque 
in  coniugationem  verborum  contractorum  transeant.  De  tota 
re  cf.  Curtius  verb.  I  cap.  XII  „E-Classe  und  verwandtes". 
Per  se  autem  ipsum  patet  in  buius  generis  formis  vocalem 
r]  ne  ab  aeolo-doricis  quidem  dialectis  esse  alienam.  Exem- 
pla  sunt:  ysy£vrhuevog  heracl.  II  20,  ysvrj&rjv  lesb.  Cum.  11, 
ytyev^a&ai  Ale.  45,  cf.  Abr.  II  150,  I/.ü.^guxo  Epicb.  48, 
e&eXrjoco,  rti&rjaag,  [isXrjfia  Pind.  etc.  Raro  quidem  apud 
scriptores  in  istis  quoque  formis  ä  legitur,  e.  g.  yey£vü/.ievog 
Pind.  0.  VI  53,  {.leuevä/.cc  Archim.  Scilicet  Abrensius  con- 
fidit  ea  esse  byperdorica,  ego  maiore  hie  opus  esse  cautione 
existimo;  nam  primum  vocalis  a  eodem  munere  saepe  atque 
e  fungitur  (cf.  Curtius  verb.  I  Anbang  zur  E-Classe,  cf.  eigä- 
/.oiicv  cret.  Ven.  71.  Bergmann  de  inscr.  cret.  1S00  :  svqov), 
deinde  infra  etiam  plura  veteris  ä  vestigia  agnoscemus. 

Idem  Abrensius  (II  132)  verborum  fiäilio  et  v.alioj 
formas  {ßißXrjpai  Ale.  15,  Y.ctßhjiu  lac.  lies.,  ■/.aia/.'/.iit) 
heracl.  I  41.  II  10,  Ev/.h^og  lac.  C.  I.  gr.  1247,  exxXrjola 
saep.  Y.i/lrtvvai,  v.t/.'t.inivoi  Pind.)  /;  cxbibentes  e  stirpi  ad- 
dito  natas  esse  iudicat.  „Quare,  inquit,  ßhq  et  v.h]  non  trans- 
positione  e  ßal  et  /.al,  sed  syncope  e  ßakrt  et  vxü.)i  orta 
esse  videntur. " 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  305 

Recte  vero  contra  hoc  nionuit  Meisterus  (stud.  IV  380): 
„Sed  in  xaXri  forma  statuenda  errat,  quae  potius,  ut  ex  y.a- 
Xiato,  exdXeaa  apparet,  /.als  sonare  debuit,  ex  qua  perfectum 
syncopa  ortum  *xexXexa,  non  /.eV.Aryxa  exstitisse  exspectan- 
dum  est."     De  formarum  vera  origine  infra  exponemus. 

II.  Eodem  denique  pertinet  aorist.  II  pass.  graecus 
tq)üvr]v,  eTVTtijv,  eygäcp^v,  si  quidem  recte  Curtius  nuper  de 
eius  natura  et  origine  iudicavit. 

Ille  enim  (verb.  II  325  seq.)  Schleichen  (comp.3  812) 
exemplum  secutus  egregia  disputatione  facta  persuadere  nobis 
conatus  est:  „die  leichteren  Passivstämme  seien  nichts  an- 
deres als  aeolisch  flectirte  durch  E-Laut  weiter  gebildete 
Stämme". 

Atque  ego  confiteor  haue  sententiam,  etiamsi  de  signi- 
ficationis  ex  transitiva  ad  intransitivam  (passivam)  mutatione 
aliquo  modo  dubitari  possit,  multo  magis  arridere  mihi  illa, 
qua  quondam  aor.  ille  II  cum  radice  ja  compositus  esse 
putabatur  (cf.  Curtius  tempor.  et  mod.  p.  330). 

Iam  vero  huius  quoque  aoristi  formae  singulae  in  dia- 
lectis  reperiuntur,  quae  ä  pro  ij  exhibent.  Exempla  sunt: 
e'/.ayjä'  addorj.  Kgi^reg  Hes.;  aneGGovä'  änEOOvri  cf.  Ahrens 
dial.  II  147;  Ixvnav  Theocrit  IV  53;  id  vero,  quod  gravis- 
simum  est  :  UTtoora/Mfisv  el.  Ol.  nov.  35  (:  ygacpev  v.  31). 
Quid  igitur  de  harum  formarum  vocali  a  iudicandum  est  ? 

Atque  ego  non  dubito,  quin,  si  id  speetas,  quod  de  ver- 
borum  contractorum  generibus  inter  se  mutatis  §12  et  §141 
monitum  est,  in  illis  quoque  aoristis  stirpi  verbali  non  e  sed 
a  affixum  esse  sumendum  sit,  praesertim  cum  ne  verba 
in  -diu  quidem  omnino  ab  aoristi  illius  II  formatione  abs- 
tinuerint. 

cf.  igitur  tcpavrjv  :  (pave  aeol.  eq>l/.r]v]  eorccläv  :  oraXa 
aeol.  exvxctv  (eßäv),  exvxä;  ioc).wv  :  socio  aeol. 
loäcov,  ioäoj. 

Restat  mirum  illud  Cretensium  eXa%tik.  Atque  cum  ne- 
sciamus,  Hesychius  utrum  illud  ex  antiquissimis  an  ex  re- 
centissimis  fontibus  petiverit,   ego   duas  enucleandi  rationes 

CcRTirs  u.  BRUGMAy,  Studien  X.  20 


306  Schrader 

proposuerim.  Illud  enim,  ni  fallor,  aut  ex  analogia  verborum 
in  -law  vcwoiäu),  axQccrijyiäco  etc.  (Curtius  verb.  I  349)  for- 
mari  potuit  aut,  cum  eXa%la  facile  ad  *llctyja,  (cf.  cret.  &wg, 
Iwa/isg,  iovxsg)  referri  possit,  re  vera  veteris  ä  vestigia  radicis 
yä,  quacura  verba  contracta  composita  esse  supra  monitum 
est,  agnoscenda  sunt. 

§  15. 

His  expositis  magis  in  viscera  verborum  penetrare 
licebit.     Conspicitur  autem  vocalis  /; 

I  in  productione  yeteris  a,  qua  coniunctivus  signifi- 
catur;  Xiyj],  \kyv\xcti. 

II  in  syllaba  -irt  (scrt.  iä)  optativum  formante  e-ir]-v, 
dido-irj-v. 
Primum  igitur  de  coniunctivo  graeco  exponendum  erit. 

Atque  cum  de  formis  ipsis  dubitari  nequeat  —  frequen- 
tantur  enim  et  in  titulis  et  in  libris  — ,  statim  quaerendum 
est,  qui  factum  sit,  ut  in  coniunctivo  prisca  vocalis  ä  in  ipsis 
aeolo-doricis  dialectis  ad  »;  delaberetur ;  nam  Abrensi  verbis 
II  145  :  „ßXccTtrrj,  yivrjrai,  ubi  rj  ex  s  natum  indicativi  com- 
paratio  prodit",  rem  ipsam  nullo  modo  explauari  vix  est  quod 
moneam ;  pari  enim  iure  aliquis  dixerit  in  latino  legat :  legit 
vocalem  a  ex  e  (?)  prodiisse. 

Res  vero  sine  ulla  dubitatione  baec  fuit: 

Postquam  antiqua  illa  indicativi  et  coniunctivi  vocalium 
concordia  in  vocalis  tbematicae  productione  posita  (indog. 
bharati  :  bharäti,  bharamasi  :  bhammasi)  duplici  illa  brevis  a 
vocalis  in  e  et  o  mutatione  sublata  est,  effectum  est  nota- 
bili  illo  graecae  linguae  studio  concinnitatis  cuiusdam  inter 
eiusdem  generis  formas  procreandae,  ut  vetus  ä  indica- 
tivi exemplum  secutum  ad  rj  et  io  accederet.  cf. 
Curtius  verb.  II,  65.  ldem  igitur  factum  est  in*  leyrjxcu  : 
*Xeyen,  atque  in  )]g  :  lorl,  rtoifiyv  :  Ttoifiivog,  rl&rj/xi  :  xi- 
d-epeg,  scrt.  bhärati '.  bharati,  äs  :  as-ti,  vtbhvän  :  oibhväne, 
dddhämi :  dadhmds. 

Scilicet  bac  quoque  in  re  summi  esset  momenti,  si  con- 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  307 

staret,  quaenam  duplicis  illius  vocalis  a  mutationis,  quae 
in  omnibus  Europae  Unguis  conspicitur,  causae  fuerint.  Brug- 
manus  quidem  (stud.  IX  379.  382)  in  his  quoque  quaestio- 
nibus  sagacissime  et  doctissime  versatus  est,  cum  vocalium 
illam  differentiam  iam  primis  indog.  temporibus  accentus 
varietate  ortam  esse  vellet.  Quamquam  hoc  in  rei  difficul- 
tate  leviter  hie  tetigisse  sufficiet,  cum  praesertim  his  rebus 
ad  nostras  quaestiones  nihil  efficiatur.  Hoc  enim  nullo  modo 
negari  potest,  diu  post  brevis  vocalis  a  in  e  et  o  nmtatio- 
nem  produetam  vocalem  intaetam  restitisse. 

Comprobatur  autem  illud  cum  ipsis  graecae  linguae  dia- 
lectis,  tum  reliquis  Europae  unguis. 

Cum  enim  omnes  dialecti  aeolo-doricae  in  Kiyrt,  keytj- 
tul  etc.  concinnitatem  illam,  quam  diximus,  vocalium  peti- 
verint,  rursus  una  elea  dialectus  vocalem  «in  coniunetivo 
quoque  religiöse  servavit.  Legitur  Ol.  nov.  cpaiväzai  v.  16: 
07itüQ  de  y.al  u  7cö/.tQ  y.uruBiuio  (faivürai  xagireQ  avxu- 
7coöidtüOoa,  cf.  v.  10  ötxeTai;  deinde  v.  36  rtorjärai  (noi/- 
oiqrai)  :  ttsq!  de  rw  dTtoara/Mf-uv  roig  Tevedloio  xb  yeyovbg 
\pä(fiOf.ia  l711ui.Ki.Luv  nortaTai Ni/.ödgo/iiOQ,  cf.  v.  13  nageyiirai. 

Optimo  igitur  iure  statui  potest  in  prima  Graecor um 
1  i  n  g  u  a  quondam : 

*(fiOiti  :  (piqäxL 

(fiQixai  :  (pegärai  valuisse,  praesertim 
cum  in  reliquis  Europae  meridionalis  unguis,  in  latina  et 
celtica,  idem  prorsus  in  indicativi  et  coniunetivi  vocalibus 
Status  conspiciatur.    cf.  igitur: 

el.  cftotTi  :  (fiQÜTi,  lat.  legit  :  leijat,  ose.  poti'ad,  umbr.  fan'a, 
ff  igen  :  <f  teure,       legitis  :  legatis, 

'  celt.  birid  (fert)  :  hera  (ferat) 
berid,  beridh  :  beraid. 

Quod  cum  ita  sit,  his  maxime  formis  comprobatur  eleam 
dialectum  reliquis  diutius  veram  et  priscam  vocalem  ö  ser- 
yasse  neque  laudandos  esse  eos,  qui  his  in  rebus  linguae 
leges  et  vineula  imponere  studeant.    cf.  p.  267. 

20* 


308  Schrader 

Ceterum  ut  ubique  fere  vocalis  ä  in  w  mutatio  longe 
vetustior  est  quam  in  rj  —  paucis  enim  in  vocabulis  dialecti 
inter  se  discrepant  — ,  ita  hie  quoque  verisimile  videtur, 
primas  et  sing,  et  plur.  personas  cpego}(.ieg  :  ferämus,  bharä- 
masi  initium  mutationis  fecisse.  Dolendum  est  in  Eleorum 
dialecto  adhuc  huius  generis  formas  non  esse  repertas. 


§  16. 

Altero  loco  de  vocali  rj  syllabae  -iä,  -irj  optativum 
formante  verba  facienda  sunt,  qualis  in  verbis  thematica 
vocali  carentibus  conspicitur:  strjv,  diöoirjv,  tl^el^v  etc. 
Primum  autem  quaestio  oritur,  vocalis  rj,  quam  optativi  illi 
in  aeolo-doricis  quoque  dialectis  exbibent:  dvqv,  ti^g,  eit], 
elfizv,  eIte,  elev,  utrum  ab  initio  in  graeca  lingua 
valuerit,  necne. 

Atque  si  quis  Latinorum  priscas  formas  siem,  sies, 
siel,  sient,  ose.  sid,  umbr.  sir,  si,  sei,  sins  etc.  cum  graeco 
eYt]v  etc.  comparaverit ,  facile  uno  atque  eodem  tempore  in 
utriusque  linguae  formis  vocalem  a  (sert.  sjam,  sjas ,  sjät, 
sjus  ex  *sjanl)  in  rj  mutatam  esse  coniecerit.  Attamen 
huic  sententiae  gravissimae  causae  adversari  mihi  videntur. 
Nam  primum  in  umbrica  dialecto  formae  exstant,  quam  vis 
paucae,  quae  syllabam  -ia-  intaetam  et  puram  exhibent  cf. 
aseria-ia-m  observem,  porta-ia-t  portet,  eta-ians  itent  Corssen 
voc.  II  351,  neque  est  quod  dicatur  Schleicherum  (comp.:^  705) 
falsum  esse  dicentem:  „Diese  Formen  sind  die  ältesten  der 
drei  italischen  Sprachen." 

Quare  latinae  linguae  comparatione,  si  quid  video,  evinci 
non  potest  primo  illi  graeco  optativo  ab  initio  /;  pro  ä  in- 
haesisse.  Accedit  vero  id,  quod  maximum  est.  Rursus  enim 
in  elea  dialecto  ä  pro  /;  reperitur.  cf.  C.  I.  gr.  11  eta  pro 
eirj  (avvf.iaxicc  x'  eicc  excctov  ߣTE<x).  Idem  titulus  brevem 
vocalem  a  exhibet  in  avvElav  xJ  äklccloig  et  curoxivoiav. 
cf.  boeot.  jtccQElav  Keil  syll.  p.  14.  3,  4.  cf.  Curtius  verb. 
II  82. 


graec. 

iotäv 

scrt. 

sjäm 

n 

eaiäg 

n 

sjäs 

T> 

saiä 

n 

sjät 

n 

eoiccvr 

rt 

sjus 

Quaestiones  dialectologicae  graecae.  309 

Quod  cum  ita  sit,  ne  hac  quidem  in  re  dubito,  quin  in 
primo  i  11  o  Graecorum  sermone  in  opt.  ä  pro  rj  pronun- 
tiatum  sit.    cf. 

umbr.  aserüi-ia-m 

„  aseria-iäs 

„  aseria-iä-t 

„  aseria-ians. 

Quibus  igitur  de  causis  apud  Graecos  in  optativis  illis 
ä  in  ri  mutatum  esse  iudicas?  Atque  mihi  hoc  probabile 
videtur. 

Primum  enim  coniunctivi  comparatio  ad  rj  efficien- 
dum  alicuius  momenti  fuisse  videtur;  quod  eo  minus  aliquis 
mirabitur,  si  verum  est  optativum  intima  cognatione  cum 
coniunctivi  formatione  cohaerere  (cf.  Curtius  verb.  II  80). 

Deinde  vero  sine  dubio  mature  iu  III  pers.  pl.  brevis 
vocalis  a  in  £  mutata  est :  elav  :  euv,  unde  mutatio  ad  reli- 
quas  personas  longam  vocalem  praebentes  provecta  esse 
sumenda  est.  Dixerit  quispiam  mirum  videri  unam  perso- 
nam  III  pl.  ad  tot  reliquas  mutandas  tantam  vim  exercuisse 
et  profecto  ipse  aliquo  modo  hac  in  re  haereo.  Quare  suspi- 
cionem  aliquam  supprimere  nolo. 

Si  enim  verum  est  syllabam  ja,  ia  optativum  for- 
mantem  eandem  esse  atque  eam,  quae  in  sanscr.  Jämi, 
gr.  'irhiu  „vado"  conspicitur,  deinde  si  et  spectas  et  probas 
quae  §  1 1  de  indogermanica  horum  verborum  radicis  quanti- 
tate  ante  mas,  fug  etc.  monuimus  (scrt.  bhä-mäs{i),  gr.  qxx/usg, 
ind.  bkä-masi),  certe,  spero,  non  ita  absurdum  videbitur,  si 
quis  coniecerit  breviores  illas  optativi  formas  (eif.iev,  diöol- 
f.iev,  riSeiinv,  dcpelre  etc.),  quas  solas  in  antiquiore  sermone 
vixisse  G.  Curtius  (verb.  II  84)  comprobavit,  potius  ex  *£o- 
it-utv  cf.  ie-f-iev,  * dido-LE-fxev  cf.  (pa/.i£v  etc.  quam  ex  io-irj- 
fxev,  dido-irj-fssv  esse  contractas.  Quid  enim?  si,  quod  apud 
Graecos  factum  esse  constat  (cf.  Curtius  II  85),  ut  pleniores 
formae  eirjfiev,  öiöoir^iev  pro  el(.iev,  öidol/uev  etc.  ex  sing, 
analogia  formarentur,  idem  in  sanscritica  lingua  accidit? 


310  Schrader 

Paullo  aliter  res  in  latina  lingua  sese  habuit.  In  ea 
enim ,  cum  neque  coniunctivus  vocalem  e  exhibeat  et  raro 
Studium  illud  vocalium  concinnitatis  perspiei  possit,  sine 
dubio  spivantis  (vocalis)  j  (?')  vocalem  antecedentis  vi  ä 
in  e  mutatum  est.  Idem  enim  cum  alibi  tum  maxime  in  V. 
decl.  vocabulis  factum  est :  ie  ex  iä  cf.  luxuries  ex  *  luxuriös. 

Quodsi  vero  quis  similia  in  graeca  lingua  accidisse  suspi- 
catus  sit,  meminerit  velim  atticorum  substantivorum  in  -ia 
(aoqyia,  uavia),  nam  apud  Graecos  vocalem  ä  littera  i  ante- 
cedente  non  solum  non  mutari  verum  etiam  servari  luce 
clarius  apparet. 

Restat,  ut  de  aoristo  pass.  in  -d-rjv,  ecpilij&r)v,  ißovlev- 
■frrjv  etc.  pauca  verba  addamus.  Cum  tarnen  iam  supra  moni- 
tum  sit,  eum  cum  rad.  dha,  &e  formis  compositum  esse,  de 
eius  vocali  rj  in  dialectis  aeolo-doricis  conspecta  eodem  modo 
iudicandum  esse,  quo  de  simplici  rad.  &e,  rid-^/Lu,  sd-rjv  etc. 
vix  est  quod  moneam.  cf.  igitur  §  11,  ibid.  de  eleis  formis 
öo&a,  ävaT£&cc. 


Caput  II. 
De  vocali  rj  in  radicibus  usitata. 

§   IT. 

Priusquam  in  mediam  rem  progredimur,  paucis  nobis 
de  fontibus  erit  disputandum,  e  quibus  harum  rerum  cogni- 
tionem  hauriendam  esse  existimavimus ;  nam  cum  in  priore 
capite,  quo  de  vocali  rj  in  vocabulorum  formatione  et  flexione 
usitata  agebatur,  plerarumque  formarum  tot  et  in  titulis  et 
in  libris  exstarent  exempla,  ut  de  dialectorum  hac  in  re  usu 
dubitari  vix  posset,  nunc,  quoniam  de  singulis  iisque  partim 
raris  vocabulis,  quaenam  eorum  in  radicibus  fuerit  vocalis, 
quaesituri  sumus,  longe  maiore  et  cautione  et  circumspectione 
opus  est.  Atque  ut  omnibus  in  quaestionibus  dialectologicis 
ita  bac  quoque  in  re  tituli   praeter  rcliquos  fontes  dignis- 


Quaestioues  dialectologicae  graecae.  311 

simi  sunt,  quibus  credätur.  Quaruquam  ne  ab  his  quidem 
unumquodque  erroris  genus  alienum  est.  Nam  cum  longe 
maximus  inscriptionum  aeolo-doricarum  numerus  ex  ea  aetate 
nobis  traditus  sit,  qua  Atheniensium  civitas  et  litterarum 
studiis  et  poetarum  laude  praeter  reliquas  florebat,  mature 
nos  in  earum  sermoue  incidere  in  Atticismi  vestigia  vix 
quisquam  mirabitur;  neque  enim  uno  tempore  neque  uno 
quasi  ictu  y.oiv)]  illa,  j)  nccvreg  yocovrai  (Bekkeri  anecd. 
II  739),  dialectis  ipsis  in  plebis  ore  florere  pergentibus  in 
publica  irrepsit  monumenta.  Iam  vero  duplicem  in  modum 
Atthidis  vim  et  auctoritatem  in  titulorum  sermone  valentem 
agnoscimus. 

Primuin  enim  quaedam  attico  sermoni  propria  ita  in 
ipsas  dialectos  recepta  sunt,  ut  quae  ab  initio  illis  erant 
peculiaria  paullatim  in  oblivionem  abducerentur.  Illud  quanti 
interdum  ad  vocalem  y  efficiendam  momenti  fuerit,  in  numera- 
libus  (§  9)  cognovimus. 

Deinde  hoc  saepissime  accidit,  ut  titulorum  scriptores 
attici  sermonis  periti  sive  accuratiore  propriae  dialecti  cogni- 
tione  destituti  sive  neglegentia  quadam  animi  perducti  ad 
atticas  formas  vel  inviti  delaberentur.  Magnopere  enim  ali- 
quis  erraverit,  si  ubicunque  attica  legitur  forma,  in  ipsa  dia- 
lecto  eam  valuisse  iudicaverit.  Hoc  vero  erroris  genus 
maxime  in  nostra  disputatione  respiciendum  esse  nemo  ne- 
gabit.  Velut  quod  contra  universae  Doridis  testimonium  in 
tab.  and.  6  i'fiega  pro  a/nega  v.  72,  111  legitur,  hoc  scri- 
ptoris  neglegentiae  tribuere  quis  est  qui  dubitet?  Idem  de 
mess.  and.  101  drjf.wata  :  däfiog.  idem  de  cret.  Ig^vct  (Berg- 
mann 1860  v.  9.  68)  pro  elgccva  valet. 

Ahrensius  quidem  (II  127)  ne  tertium  quidem  errorem 
a  titulis  alienum  fuisse  existumat.  Dicit  enim:  „in  eundem 
errorem  [cf.  „saepissime  factum  est,  ut  accuratiore  Doridis 
cognitione  destituti  notissimam  istam  mutationem  ä  :  jj  ultra 
ipsorum  Doriensium  consuetudinem  usurparent"]  haud  raro 
ipsi  poetae  et  scriptores  inciderunt,  qui  post  Alexandri 
aetatem  Doiicam  dialectum  arte  imitati  sunt.     Unde  factum 


312  Schrader 

est,  ut  etiam  tituli,  quamquam  puriore  dialecto  uti  solent, 
uonnulla  eius  generis  praebeant. "  Nos  in  singulis  formis 
tractandis  nimiam  esse  Ahrensi  in  his  severitatem  videbimus. 

Hoc  de  titulis  monuimus.  Longe  etiam  maiore  in  libris 
veterum  hac  in  re  in  iudicium  vocandis  cautione  opus  est; 
nam  ut  taceam,  quam  facile  atticum  tj  usu  tritissimum  libra- 
riorum  aut  inscientia  aut  neglegentia  in  Codices  irrepere 
potuerit,  ut  omittam  ipsos  recentioris  temporis  scriptores 
sive  consulto  sive  inscientia  hyperdorica  saepe  finxisse,  hoc 
mihi  non  praetereundum  est,  plurimos  poetarum  lyricorum, 
qui  dialectis  aeolo-doricis  usi  libros  componerent ,  quemad- 
modum  poesis  lyrica  universa  ex  epica  nata  est,  ita  nativam 
quoque  dialectum  epicis  formis,  vocabulis,  figuris  temperasse. 
Valet  igitur  de  Corinnae,  Alcmanis,  Pindari,  quippe  qui 
maxime  hie  nominaudi  sunt  (cf.  Ahrens  Verhandl.  d.  Phil. 
Gott.  1852  p.  66,  68,  71),  carminum  sermone  idem,  quod 
de  uno  Pindaro  monet  Ioannes  grammaticus  (cf.  Greg.  Cor. 
p.  373):  fj  (.livxoi  Ilivdcioov  <dioo\g  navTskcug  ayvoelxcti 
i.  e.  illorum  dialecti  et  nusquam  et  nunquam  in  plebis  ore 
floruerunt.  Summopere  igitur  hac  in  disputatione  nobis  caven- 
dum  est,  ne  quod  est  Homeri  epicaeque  poeseos  ipsis  aeolo- 
doricis  tribuamus  dialectis. 

Velut  quod  legitur  in  Alcmanis  fragmento  26  B.3: 
vrjXeyeg  tjtoq  e%iov  (Pind. :  ijtoq)  aliis  argumentis  deficien- 
tibus  quis  est  qui  inde  collegerit  Dorienses  i)zoq  non  *axoo 
pronuntiasse,  si  quidem  meminerit  homericorum  aly.ij.iov  rjoo, 
epilov  rjroQ  etc.?  Apud  Pin  dar  um  quidem  0.  X  20  &intyio 
reperitur,  dayco,  quod  exspeetas,  Lysist.  1121  exstat.  Deinde 
de  xfjkov  illo  Pindari  (sert.  galjam)  P.  I  12,  (p6g/.ayyog  /.i]ka 
y.al  dai/itovcüv  delysi  (poevag ,  quis  suspicionem  suppresserit 
poetam  totam  vocem  ex  epica  poesi  (Hom.  y.i]la  Seoio.  Hes. 
■A.rtlct  Jiög)  reeepisse?  Mijdoi  deuique  vocalem  »;  et  apud 
Pind.  et  apud  Timocr.  exhibet;  contra  cyprica  dialectus 
veram  formam  Mädoi  Id.  3  praebet. 

Paullo  certiora  Alcaei  et  Sapphus  fragmenta  ex- 
hibent;   pura  enim   neque   aliarum   dialectorum   formis  tem- 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  313 

perata  Lesbiorum  dialecto,  ni  errat  Ahrensius  (Verhandl. 
p.  63),  eorum  carmina  conscripta  sunt.  Quamquam  ne  eorum 
quidem  omnia  hac  in  re  exempla  suspicione  carere  mihi 
videntur.  Velut  orfj^og  saepius  in  illorum  libris  legitur  (cf. 
Sapph.  2,  28,  82.  Ale.  36,  42,  97.  cf.  Pind.  f.  203,  2).  Tarnen, 
cum  sine  dubio  iure  orfj&og  ad  radicem  oxa  reducendum 
sit  cf.  Curtius,  etym.4  211,  vocalis  rj  cum  eo  vehementissime 
pugnat,  quod  dialecti  aeolo-doricae  cc  radicis  axa  summa  cum 
constantia  servant  (cf.  oxäoco,  araXa,  e7tiozd/.icov). 

Egregia  denique  Doridis  testimonia  Epicharmi  poetae 
et  Sophronis  mimographi  reliquiae  sunt;  accurate  enim 
illi  Syracusanorum  dialectum  expresserunt  neque  eorum  libri, 
si  solam  dialectum  spectas,  librariorum  culpa  valde  corrupti 
sunt.  cf.  Ahrens  II  22.  Quamquam  in  nominibus  illis  ut 
ä/.q>r]GTC(i  Epich.  28.  Sophr.  22.  xr]/.ißakog  Epich.  23.  orj7tict 
Epich.  33.  63.  xrflva  Epich.  23,  quis  est  qui  certi  quid 
proferre  possit,  unde  vocalem  r;  acceperint? 

In  tali  rerum  statu  hoc  praeter  caetera  nobis  constat, 
si  vocalis  ä  in  rj  mutationis  in  radicibus  vocabulorum  obviae 
certas  regulas  et  normas  cognoscere  liceat,  eas  ab  inscriptio- 
num,  non  librorum  hac  in  re  cognitione  esse  petendas. 

Quare  primum  ex  titulis  vocabula  rt  exhibentia  accurate 
collegimus  atque  ut  apertum  fiat,  quantum  his  in  rebus  libri 
cum  titulis  faciant  aut  discrepent  ab  iis,  unicuique  vocabulo 
librorum  locos,  quibus  legatur,  addidimus.  Bucolicos  Pseudo- 
pythagoreosque  et  scriptorum  artificiosas  dialectorum  imita- 
tiones  raro  curavimus,  ex  propriis  nominibus  ea  tantum  rece- 
pimus,  quorum  aut  usus  frequentissimus  aut  origo  certa  esset. 

§  18. 

Haec  autem  vocabula  in  inscriptionibus  aeolo-doricis 
vocalem  q  exhibent: 

.      1)    ävrtg  cf.  §  7  p.  290. 

2)    aaxrjf.wv  mess.  and.  4.     suoxyuovwg  mess.  and.  43. 
cf.  TiceQeioxrjiiai  C.  I.  gr.  5491. 


314  Schrader 

3)  ßovßfjrig  etc.  cf.  §  12  p.  300. 

4)  -yvr]rog.  y.aoiyvrjTog  cypr.  Id.  3.  5.  corcyr.  Menecr. 
tit.  yvtjoia  cret.  tab.  gort.  7.  lacon.  Xuth.-tit.  —  Pind. 

5)  srjlecu.  iyrijlrftiißVTL  heracl.  152.  ßrjlrjiua'  xcölv/ita, 
(fgäy/^ia'  ^ddv.üjveg;  yylov/itevoi'  GvveiXriJ.ievoi. 

6)  sgrjga  etc.  cypr.  Id.  28.  29.  ev^gyrdoccTv  Id.  4.  14. 
grjga  Heracl.  I  145.  —  aeol.  ßg^rtog  Abr.  I  33. 
Pind.  0.  VII  58.  g^oig  Epich.  grioiagyog  Ahrens 
pag.  14.    aggrjrog  Alcm.  pap.  I  17. 

sgdrga  el.  C.  I.  gr.  11.    zlevg  'Ogdrgiog  cret.  Ven.  61. 

7)  öiXi](.iviov  duplex  lemniscus.    Rhod.  C.  I.  gr.  2525 b. 

8)  dtjloftai  heracl.  I  146.  locr.  Hyp.  3.  4.  12.  Calvin  n. 
C.  I.  gr.  2671,  46  etc.  —  Theoer.  V  27.  cf.  Ahreiis 
II  150. 

9)  örjXog.  ädrjkfod-eirj  heracl.  57.  Ther.  C.  I.  gr.  2448. 
7igodedr]'/.tü/Li€vog  C.  I.  gr.  2060.  —  ccgiLiqlog  Pind. 
O.  II  55.  drjkadij  Epich.  100.  drjloQ  Theoer.  X  13. 
Ale.   10   Lüdrjiog  (?). 

10)  Jrjgdg  cret.  C.  I.  gr.  2554,   135.  171. 

11)  hir^eidtsv  arc.  teg.  48. 

12)  evrftwg  cret.  Le  Bas  inscr.  greques  et  lat.  V  72,  22. 

13)  Zijva.  Jfjva  tit.  Drer.  Trfjva  cret.  ven.  61.  Tfjvcc 
cret.  tit.  lytt.  Voretzsch  1862.  —  Pind.  Zr\vög  etc. 
de  Zag,  Jdv  etc.  cf.  infra. 

14)  tjßa.  rjßdzag  locr.  hyp.  7.  eißdra  thess.  phars.  4. 
tcptjßog  lesb.  C.  I.  gr.  2448.  rjßwvrt  lac.  tit.  Xuth. 
%q>r}ßoQ  Ther.  C.  I.  gr.  2448.  —  Epich.  rtßag  yduog. 
Pind.  0.  X  33.    cf.  Ahrens  II  151. 

äßa.  Icpdßwv  lesb.  cum.  46.  50.  Ig  'Aßctlov  C.  I. 
gr.  2138.  —  Ale.  101.  Theoer.  V  87.  VIII  3.  cf. 
Herodian.  Anecd.  Ox.  III  296,  25. 

15)  i][tat  cret.  2554,  56.  2556,  34.  36.  —  Alcm.  13.  87. 
Pind.  0.  X  33.  N.  IX  62.  Sophr.  27".  Chelid.  IV  16. 

16)  ijx.a).  dvrjxovTtov  lesb.  cum.  22.  ;rgoo?]xev  cret.  L. 
B.  81,   11.  —  Sapph.   109.  Epich.   19. 

17 1    uit  —  heracl.  20.  29.  iness.  and.  74.  82.  locr.  oz.  75. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  315 

arc.  teg.  25.  boeot.  Dech.  vecueil  1S6S,  25.  15.  delph. 
1690.  —  Sapph.  116.   Alcm.  pap.  I  7.   Epich-  Sophr. 
(cf.  Abrens  p.  15).   Pind.  (cf.  Peter  p.  12). 
aiuioecov  lesb.  Conze  XI  1.  —  a/mohov  Arcbim.  de 
Plan.  II  45.    auiav  Theoer.  XXIX  5. 

18)  rjjuegog  pacatus,  doinitus  beracl.  I  172. 

ä/negog  Pind.  0.  XIII  2.  P.  III  6.   Theoer.  XXIII  3. 
Bion  X  I.  Mosch.  1  10.  III  113. 

19)  r^ocog.  cHoo')dag  etc.  Amph.  1688.  Ther.  2448.  cret. 
Drer.  33.  L.  B.  inscr.  greques  et  lat.  V  82,  11.  boeot. 
{eiQiog)  C.  I.  gr.  1574,  25.  heracl.  I  114.  180.  — 
Pind.  Sappb.  71.  "Hocov  cf.  Abr.  II  152.  Corinn.  10. 

20)  "Hoa,  cHoa/lrg.    heract  II  32  et  saepe;   notandum 

est  neque  Thessalos  neque  Boeotos  unquam  r  in  hac 
voce  in  si  mutasse. 

21)  Eiaioöog  boeot.  Thesp.  Keil.  23,  5.  —  'Hoiodog 
Pind. 

Aloioöog  lesb.  Abr.  I  96. 

22)  r)ooov  arc.  teg.  43.  —  t'ootov  Sophr.  76. 

23)  yg  =  elg.  heracl.  136. 

24»  &ijq  boeot.  QeioaQyog  Keil  Nachtr.  20,  8.  thess. 
OilocpELQog  Ussing  25,  1.  —  Alcm.  20.  Pind.  Theoer. 
oriQOY.zovog  Ar.  Lys.  1262.    aeol.  (pro. 

25)  Öriaccvoog  mess.  and.  91.  89.  —  Pind.  O.  VI  65. 

26)  &eißa,  &rjßa  boeot.  C.  I.  gr.  25.  &sißi%og,  Qei- 
ßadctg  (Beermann  IX  26).  —  Aristopb.:  Qeißa&ev, 
Qeißa&i  Pind. 

27)  ri-d-rhui,  öroto  etc.    cf.  §  11  p.  297  seq. 

28)  tyfii,  fjoat  etc.    cf.  §  11. 

29)  Urtßog.    lac.  arch.  Zeit.  1876  p.  49. 

30)  /.alctor'oig  mess.  and.  saepe. 

31)  y.h)-  Aaräzlr^og  heracl.  I  41.  II  10.  Ev/.hjTog  lac. 
C.  I.  gr.  1247.  e/././.rjoia  saep.  etc.  /.i/lr^zai ,  v.s- 
yCk\]ixivoi  Pind. 

*ttXäoig.    lat.  classis  Mommsen  röm.  Gesch.  I2  81. 

32)  XTTJaoftai,  tyy.rroig  etc.    cf.  §   12  p.  300. 


316  Schrader 

33)  Kgrjg,  Kgrjxa  saep.  —  Kgrjxeg  Pind.  P.  V  41.  Kqr\xa. 
fr.  191.  2.    cf.  §  7  p.  290. 

34)  lijyco  Rhod.  2095.  —  Pind.  P.  IV  292. 

35)  w,  rj-ör]  etc.    cf.  §  8  p.  290  seq. 

36)  (irjdo(iai.  Avxo(iEideiiog  etc.  boeot.  Keil.  10.  23.  — 
(irtöo(iai  Pind.  0.  I  106. 

37)  [ifjlov.  Meilifjog,  Ev(isilog  etc.  cf.  Beermann  IX  26. 

—  /.ifjlov  Pind.  —  (icclov  semel  Pind.  0. 1 12.  nolvfxä- 
lov  Eustath.  p.  877,  55.  cf.  Ahrens  II  153.  Peter.  15. 

38)  (itjv,  (iijg  heracl.  I  1.  Rhod.  2595 b.  cret.  2556. 
(leivög  boeot.  Orch.  1569 a  lesb.  (ifjvvog  2166.  (iftva 
arc.  teg.  30.  —  Pind.  (ielg  N.  V  44.  cf.  Ahr.  I  122. 
(idv  Herod.  II  p.  357.  17  (Lentz).  (iäai  Theoer. 
XVII  127. 

39)  £,r}oög  heracl.  I  147.    mess.  and.  110. 

40)  %f}vog  boeot.  Keil  60 a. 

41)  nlij&og  etc.  Rhod.  2525 b.  Corc.  1839.  cret.  Drer.  121. 
7tlfj(ia  mess.  and.  106.  nlrj&vg  locr.  oz.  18.  7tlij&a 
locr.  hyp.  40.  Tthj^i  arc.  teg.  40.  boeot.  rtlei&og 
1569\  7i£7tlrlQrjy.ovxa  lesb.  2189,  10.  —  nlnj&oioa 
Sapph.  3.  TrlrJQrjg  Sapph.  53.  ni(iulrj  Sophr.  49. 
Ivenlrioav  Sophr.  30.  7ilrjor]g  Epich.  6.  Theoer.  1 146. 
Pind.  O.  XIII  43. 

nläd-og  cret.  3048,  21.  lesb.  cum.  41.  nlü&ovg'  7rlrj- 
&ovg  Hes.  nläd-ovot  Aesch.  Coeph.  589.  ed.  Dind. 
P.  Sc.  V. 

42)  nqr\-  £(i7corjoovxi  heracl.  I  145.  Ivhtgrjoe  Conze  lesb. 
1865.  A.  12.  —  7cofjoxig.  Sophr.  30.  cf.  Curtius 
stud.  IV. 

43)  Qtjyvv/xi.  egqr]yela  heracl.  I  18.  äggtjxxog  heracl.  1 48. 

—  lesb.  avQrjxxog,  fgrjl-ig,  Bqijoöa.  cf.  Ahrens  I  37. 
35.  34.    Pind.  qr^av  N.  VIII  29.    ävafäijtai  fr.  161. 

44)  xijls.  Tedecfäveiog  boeot.  Kaibel.  19,  9.  —  xrjlo&e, 
xrjlecpavxog  Pind. 

7crjle.  Ilqlsxliag  delph.  W.  F.  —  7irtlvi  Sapph.  1,  6 

45)  xfjvog,  xijvog.    cf.  Ahr.  II  §  33,  3. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  317 

46)    TrjQsco  cret.  L.  B.  80,  35.  76,  6  etc.  etc.   —   Pind. 
AI)    vgiTJQfjg.    cret.   Naber.   Mnem.  I  (1852;.    A.  71.   72. 
—  Ar.  Lys.  v.  173. 

48)  xQWta>  XQijoonai,  %Qrt  etc.  heracl.  I  156.  II  66. 
l"l46.  147.  cf.  Abr.  U  131.  I  85.  —  Ale.  50.  Epich. 
131.  132.  129  etc.    Pind.  (Peter.  8.) 

49)  yrtXioi  boeot.  %eIXioi  C.  I.  gr.  1569.  lac.  1511.  cf. 
Äbr.  II  160. 

50)  x^Q-  lyKeXtfOy*01  arc-  teg.  12.  exsxrjgla  delph.  Ampb. 
v.  48.  49.  —  Alcm.  32. 

Adde  51)  &ijlv.  Keil  Philol.  II  suppl.  1863  p.  576.    »yXeia 
Thera  2448.   III  29.  —  Epicb.  96.   Sophr.  4.   Pind. 
0.  III  20. 
52)    v7crtQsaiäv  mess.  and.  6. 

§  19- 

Atque  ut  quam  primum  vocabulorum  rudern  indigestam- 
que  molem  in  ordinem  digeramus,  primum  ea  excipienda 
sunt,  quorum  vocalis  rj  intra  ipsius  graeci  sermonis 
fines  ex  £  aut  produetione  aut  contractione  nata  est. 

Eo  pertinent  baec: 

a)  rj  produetione  suppletoria  enatum  est. 

1)  rqXeo)  (5).  att.  eiha.  lesb.  anelloo,  anOXa,  DXcmiva 
ex  seX-vco  {ßel-vjco'i).  cf.  Curtius  etvm.4  539.  Brugman  stud. 
IV  122.    Meister  IV  382. 

2)  drj?.of.tai  dor.  mit.  deiko/.iai  (8). 

cf.   *  di)-vo(xca  (got.  vil-jan)  :  *  ß6?*-vo/.iai,  ßcolo^iai,  ßov- 
lotuai  (volo)  = 
del-vo),    öüXco    (abd.  quilht)  :  ßdl-vio ,    ßccklco    (sert. 
galämi)  Brugman  IV  122. 

3)  /.ir'tv,  iir.g  -dor.  /.teig  ion.  et  aeol.  (38)  cf.  Curtius 
etym.4  334.  Brugman  IV  87.  Meister  IV  383.  Ego  unum 
addiderim.  Cum  enim  praeter  unum  illum  Tbeocriti  locum 
a  vocalis  vestigia  in  radice  nusquam  exstent,  Meisterus  non 
tanti  facere  debebat  Herodiani  (II  p.  357,  17  ed.  Lentz)  illa 


318  Schrader 

verba,  quibus  dicit  „(Jwgistg)  rb  ag)r^  xal  urjv  ocpccl;  le- 
yovzeg  -/.ai  f.idva,  ut  Dorienses  quondam  fiäv  pronuntiasse 
statueret.  Nam  etsi  non  cum  Ahvensio  (II  153)  yr\v  dor.  %üv 
(anser)  pro  /.ajv  illo  loco  restituendum  esse  videtur,  tamen 
facile  homini  grammatico,  quem  eodem  loco  iam  alia  in  causa 
erravisse  docuimus  cf.  §  VII  p.  288,  non  /.aijv  „mensis",  sed 
(irjv  dor.  (.tav  „sane"  in  mente  versari  potuit. 

4)  ife.  att.  dg  (23).  argiv.  iv-g  (Ahr.  II  106). 

5)  i-rjvog  (40).   ion.  Belvog.   att.  Bevog.   corc.  E,evßog. 

6)  xrjvog  (45).  dor.  mit.  xelvog.  att.  exeivog.  Ahr.  II  267. 

7)  rfjvog  (45).  rrjvog  :  xrjvog  =  rig  :  x/g? 

8)  xrjliOL  (49).   lesb.  %üXioi.  att.  yfUoi  (ex  xbIIlol)  cf. 
Meister  IV  386. 

9)  x*j(?  (50).  st.  x«c>  xm/«  ^esD-  %S$$°S-  att.  yeigog.  dor. 

10)  dr^äg  (10).    aeol.  digga.    att.  deigiq,  ösgrj. 
Accedunt  ex  libris: 

11)  nererjvog  Epich.  103.  Theoer.  XII  7.  XV  118.  att. 
7r£T6£«vog.  hom.  neTe-rjvog;  dorica  et  attica  forma  ad  *jt£- 
reeövog  redeunt,  hom.  Trererjvog  ex  uno  *7T€Tsaovog,  *7te- 
reävog  explicari  potest. 

12)  drjötov.  Sapph.  39.  Alcm.  pap.  II  24.  aß^dtov  Hes. 
rad.  sert.  vad,  graec.  sed  cf.  Curtius  etym.4  247;  fortasse 
spirantis  vi  ex  {a)ßed-tov  :  artötov  ortum  est. 

De  locis,   ubi    sequentia  leguntur,   cf.  Ahrens  II   §  20: 

13)  a7tr}Qog.  lesb.  ctTteggog.  att.  ijrteigog  Brugman  IV  117. 

14)  arajgog.  ion.  aneigog.  lesb.  7teggarcc.  cf.  Brugman 
IV  118. 

15)  xrjgvkog.zsigvXog  Arist.av.  310.  cf.  Leutsch  Piniol.  II 22. 

16)  Nrjhog  :  Nsliog.  17)  Ilrjoi&oog  :  Tletgid-oog  cf.  Curtius 
etym.4  274.  18)  JIrjgeq)6viia  :  Ilegasrpöveia.  19)  7rt]gi£  : 
7tigöi^.     20)  oi]gä  :  asigci  cf.  Curtius  etym.4  355. 6) 


•'i  Nostro  iure  hoc  loco  omisimns  qnae  vocabula  in  syllabis  aut 
tinalibus  aut  dorivativis  littera  f  aut  j  cxplosa  vocalem  >;  exhibent,  ut 
Tiihja  pro  n&tiu  etc.  de  bis  cf.  Abreus  II  §  20,9.  Brugman stud.  IV §  23. 


Quaestioues  dialectologicae  graecae.  319 

b)    vocalis  /;  contr actione  ex  €  -j-  £  nata  est. 

1)  öfjlog]  non  enim  G.  Curtio  (etym.4  604)  assentior 
drjlog  prodiisse  ex  dtsrjlog,  dtrjkog,  djrjlog  iudicanti,  cum 
demonstrasse  supra  mihi  videar  apud  Graecos  suffixum  -rjko 
purae  radici  non  esse  affixum;  nam  quod  ille  adiectivo 
exrjkog  hac  in  re  nititur,  valde  dubitare  licet,  vocalis  r\  utrum 
cum  suffixo  an  cum  radice  (cf.  ex-17-T*,  dor.  sex-ä-n  Alcm.  36) 
coniungenda  sit. 

Quamquam  ne  cum  Brugmano  quidem  (IV  147)  facio, 
qui  drjlog  ad  *  djeßelog  reducit;  ex  tali  enim  forma  in  attica 
dialecto  *dslXog  non  dfjkog  oriri  debebat.  Quare  sine  dubio 
digammatis  vi  ante  vocalium  contractionem  *djej?eXog  illud 
(cf.  deslog)  in  *djrj?eXog  (cf.  svörjelog,  quod  pro  evöeielog 
[ante  Euclidem  evöeslog]  scribendum  esse  Brugmanus  conicit) 
mutatum  esse  sumendum  est.  Jälog  denique  (att.  Jf^og) 
cum  Brugmano  ad  Jjäs-Xog  refero. 

Pariter  enim  duplex  illa  radicis  div  djev  et  djav  forma 
conspicitur  in  Zevg,  lac.  Jei-g,  cret.  Zrva,  drjvct,  Tiftva  (13)  : 
Zag,  Jdv,  Zavög  etc.  Quare  utut  de  miro  illo  grammatici 
loco  Ann.  Ox.  III  237.  26:  fitTaysveareQOi  ^4loXelg  erge- 
ipav  Zavög  v.al  Zav  (cf.  Ahr.  I  87)  iudicabitur,  certe  Zrjvög, 
Zrri  etc.  ipsi  Doridi  non  abroganda  sunt. 

2)  ex  libris  huc  pertinet 

rtg.  Sapph.  39.  Ale.  45.  Alcm.  -ro  76.  Pind.  P.  IV  64. 
Epich.  29.  fjQ  enim  ex  *ioaQ,  *.-eoao.  lit.  vasur'elis  con- 
tractum  est.    cf.  Curtius  etym.4  391. 

§  20. 
Magis  de  eo,  quod  sequitur,  dubitare  licet.  Placet  vero 
in  re  et  difficillima  et  subtilissima  rursus  a  G.  Curtii  verbis 
(etym.4  576)  proficisci.  Dicit  igitur  ille:  „Beachtenswert  ist 
es,  dasz  auch  die  Dorier  meistens  das  rj  in  diesem  Stamme 
{tjßa)  bewahren.  Dies  geschieht  in  einigen  andern  Fällen, 
in  denen  entweder  in  der  Stammsilbe  selbst  ursprünglich 
ein  Diphthong  mit  1  stand,  oder  in  der  folgenden  Silbe  ein 
l  sich  zeigt." 


320  Schrader 

Et  profecto  arbitror  posse  hoc  modo  in  paucis  vocabulis 
vocalem  rj  explanari.  Si  enim,  ut  statim  ad  rem  ipsam 
veniamus,  dorica  &r]lvg,  &rjlafuov  (51)  comparas  cum  scrt. 
dhejius,  zend.  daenu,  lat.  felare,  femina,  sl.  deva,  dete,  dubi- 
tari  vix  potest,  harum  formarum  radix  quin  dhai  (cf.  scvt. 
dayämi)  fuerit;  in  omnibus  enim  unguis  illis  vocalis  e  ad  ai 
reduci  aut  debet  aut  potest. 

Quid  igitur  si  vocalis  t]  in  &fjlvg  eodem  modo  ex  ai 
ortum  est  atque  sanscritum  e  ex  ai?  Mihi  quidem  dubium 
non  videtur,  quin  sie  res  sese  habeat,  cum  praesertim  b  o  e  o  - 
ticae  dialecti  analogia  exstet,  qua  quinam  buius  mutationis 
gradus  fuerint,  luce  clarius  apparet.  Antiquissimi  enim  Boeo- 
torum  tituli  ai  religiöse  servant,  Tanagraei  iam  in  antiquis 
inscriptionibus  scripturam  ai  in  ae  mutant,  ionica  litteratura 
reeepta  ubique  idque  summa  cum  constantia  r\  pro  ai,  ae 
scribitur.  cf.  Beermann  stud.  IX  34.  Sine  dubio  igitur  apud 
Boeotos  vocalis  t]  origo  ex  ai  haec  fuit:  zai,  xai,  v.r]  neque 
est,  cur  simile  quidquam  e.  gr.  in  ^i]lvg  aeeidisse  negemus. 
Hoc  igitur  de  dipbtbongo  ai  ab  initio  in  radice  po- 
sita  valet. 

Iam  vero  aliud  accedit.  Si  enim  v^u-  illud  (17),  quod 
in  titulis  quidem  sine  ulla  exceptione  pro  ccfu-  legitur,  cum 
scrt.  samt,  ahd.  sämi  comparas,  certe  mirum  videbitur  Aeoles 
quoque  et  Dorienses  a  prisco  vocalis  statu  deseivisse.  Hoc 
ad  enucleandum  primum  miram  illam  Lesbio r um  formam 
aifii-  (ai^iostov  bis  Conze  XI  1)  pro  af.iL-  in  memoriam  re- 
vocare  opus  est.  Confirmatur  enim  illa,  quod  gramma- 
tici  tradimt  Lesbios  pro  vulgari  rj,  dor.  ä  interdum  di- 
pbtbongum  ai  exbibuisse  cf.  Abvens  I  96.  Exempla  vero 
giammaticorum  baeesunt:  Aioioöog,  ai/tiiovog,  /tialvig,  ttcü- 
tqcc,  yilaif.il,  quibus  inter  se  comparatis  verisimillimum  vi- 
detur epenthesi  facta  vocalem  i  in  antecedentem  syllabam 
irrepsisse.  Paulo  aliter  de  9vaioy.io  et  fiifivaio/.co  iudicandum 
est,  quae  antiqui  grammatici  e  -d-vritoYAo.  f.iifj.vrjtaMü  orta  esse 
volebant. 

Quid  igitur  obstat,   quominus  quod   et  in  Boeotorum  et 


Qiiaestiones  dialectologicae  graecae.  321 

in  Lesbioruin  accidissecognovinius  dialectis,  ad  yp.iexäfii.expM- 
candum  coniungainus  itaque  totius  mutationis  gradus  hos  fuisse 
statuamus:  aui,  aha,  aei.a,  rf.iL?  nempe  non  dicimus  quat- 
tuor  illas  formas  unam  post  aliam  in  ipsa  imiuscuiusqne  dia- 
lecti  litteratura  valuisse,  sed  hoc  contendimus,  vocalis  ä  pro- 
nuntiationem  per  hos  vel  similes  gradus  ad  /;  delapsam  esse. 

Hie  dixerit  quispiam  adversari  meae  sententiae  magnam 
vocabuloram  copiam,  in  quibus  ä  littera  i  sequente  non  in 
rt  mutata  sit.  —  At  optime  hoc  ad  graecae  vocalis  t  epen- 
thesis  naturam  et  vim  quadrat.  Valet  enim  de  ea  illud  Curtii 
(verb.  I  57):  „Die  Epenthese  ist  keine  mit  zwingender  Ge- 
walt eintretende,  sondern  eine  stets  nur  mögliche  Laut- 
affection,  die  nach  langen  Vocalen  seltner  eintritt. u 

Ego  igitur  huc  traho  haec: 

a)  ab  initio  vocalem  i  in  radice  habuisse  videntur: 

1)  d-rj.v,  SrJ.ai.uov  (51).  lat.  femina. 

2)  i/z.tü    y~lx.   ry.ävio  (16). 

3)  i'giog  (19).   sert.  virus,    got.  oair.   lit.  vyras.   lat.  vir. 

4)  itro  (24).   lat.  ferus,    fgot.  diml) 
Accedunt  ex  libris: 

5j  |,T/i6ra>'og.Pind.N.VI10ex*l7r-a^£-Taj'ogetym.4388. 
6.)  y.roivog  Alcm.  75.  Pind.  fr.  100,  8.  lat.  cera.  celt.  ceir. 
Theoer.  y.äQog. 

b)epenthesi  facta  i  in  radicem  aeeepisse  videntur: 

1)  r\fa  (17).    sert.  sami.   lat.  semi. 

2)  rjßa  ex  jäv-ja.  sert.  juvan,  javiyas.  bactr.  jarun 
cf.  Curtius  etym.4  576. 

3)  i]oo(.ov  ex  {[y.-jiov. 
Accedunt  ex  Pindaro: 

4)  ur-ng  Pind.  0.  I  9.  5)  y.Q^Tiig  Pind.  P.  IV  138. 
VII  3.  6)  nriv.Tig  Pind.  fr.  102,  3.  cf.  Curtius  etym.4  576. 
7)  dfJQig,  drjQiäio,  drigiouai.  Pind.  N.  XI  26.  0.  XIII  44. 
Neque  tarnen  tacuerim  vocalem  r>  illorum  pugnare  cum  vocali 
ä  e.  g.  in  y.axig,  y.alig,  (.lävig,  de  quibus  cf.  Ahr.  II  140. 

Quod  denique  dialectorum  hac  in  re  inter  se  con- 
dicionem  attinet,   unum  in  fontium  penuria  monere  licet. 

Curtius  u.  Beugmas,  Studien  X.  21 


322  Schrader 

Cum  enim  dialecti  omnes  in  vocabulis  sub  a)  enumeratis  vo- 
calem  ij  exhibeant  —  nusquam,  quamvis  saepe  vox  scripta  ex- 
stet, e.  g.  *aQcog  pro  rtQiog  legitur  — ,  in  vocabulorum  sub  b) 
vocalis  qualitate  valde  inter  se  discrepant.  Quae  tarnen  res 
utrum  legi  certae  an  casui  tribuenda  sit,  ego  non  diiudicaverim. 
Neque  minus  de  hoc  dubitari  potest,  latinae  et  graecae 
linguae  vocalis  e  in  -d-tjg  :Jbrus,  -d-fjXvg  \femina,  Kr^ög  :  cera 
utrum  ad  communem  aliquam  utriusque  populi  aetatem  redeat 
necne. 

§  21. 

Ceterum  unum  idque  insigne  huic  toti  disputationis 
parti  obstat  impedimentum,  quod,  quo  modo  tolli  possit, 
nescio.  Cum  enim  vocalem  /;  in  suffixis  atque  flexura  con- 
spectam  ad  vet.  ä  redire  plerumque  cognatae  linguae,  maxime 
sanscritica,  comprobaverint ,  hoc  capite  vereor  ne  frustra 
saepe  etymologia  in  auxilium  vocetur.  Saepe  igitur  in  medio 
relinquetur,  forma  aliqua  utrum  ex  summa  antiquitate  tradita 
an  in  ipsa  graeca  lingua  orta  sit.  Saepe  ignorabitur,  vocalis 
rj  utrum  ad  vet.  ä  redeat  an  apud  Graecos  ipsos  ex  e  pro- 
ducta sit. 

Quamquam  igitur  de  singulis  vocibus  valde  dubitare 
licet,  tarnen  rem  ita  disponendam  existimavimus,  ut  primum 
ea  vocabula  enumerarentur,  quae  neque  alia  indog.  lingua 
neque  graeca  ipsa  in  eiusdem  radicis  formationibus  «  ex- 
hibente  apud  ipsos  Graecos  vocalis  e  productione  /(  in 
radicem  accepisse  nobis  videbantur.     Huc  vero  refero: 

1)  VTirjQHrjg  (52).  igiooio,  egerfiög,  äli-rjQtjg  cf.  Curtius 
etym.4  345:  „scrt.  ar-a-tis  mag  sich  daher  direct  aus  dem 
Grundbegriff  des  Gehens,  Strebens  (l^ar),  v7ti]Q6Ti]g  auf 
griechischem  Boden  zunächst  aus  dem  des  Ruderns  (eq) 
entwickelt  haben."  TQirJQiqg  Curtius  cum  rad.  ocq,  dgagio/uj 
(cf.  di-i^Qsg)  coniungit,  quod  laudare  dubito,  cum  in  doricis 
dialectis  TQu'jQ^g,  non  *TQiaQi]g  legatur  (47).  Ceterum 
totum  illum  vocabulum  ex  ionica  in  reliquas  dialectos  facile 
recipi  potuit. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  323 

2)  evrj&wg  (12).    cf.  i&og.  —  Accedunt  ex  libris: 

3)  yfjQCtg  Sopbr.  7.  Pind.  cf.  yeo-iov,  yeg-ctiog.  scrt. 
yar-as,  gar-ä  etym.4  175. 

4)  lgft(xog.  Epich.  19.  10.  Pind.  0.  I  6  cf.  rot'u«,  i)oz- 
(xia.   Y~ram.  got.  rim-is. 

5i  cr/.rgaxog.  Alcm.  pap.  II  20.  Pind.  P.  V  32  :  y.sgccvvvfit, 
de  y.eg  :  y.Qct  {xQCttnJQ)  cf.  §  22  p.  324. 

6)  agr^/co.  Pind.  P.  II  63.  lat.  arceo.  Sine  dubio  13  ex 
£  productum  est:    \^ag/.,  dg  ex,  c<gity.    cf.  etym.4  522. 

7)  Tirjdäliov.  Pind.  P.  86.  ]rpecl.  niö-ov,  ned-Lov  etc. 
etym.4  245. 

8)  dvarjQig.    Pind.  0.  VI  19.    att.  dvoegig. 

Deinde  buc  trabo  vocabula  ut  Izrjviiog  :  exvuog,  i7t7tr]- 
Idxcig,  di(fo>i).uzag  :  eiavvto  etc.    cf.  Abr.  II  146. 

§  22. 

Altero  loco  de  iis  vocabulis  exponendum  est,  quae 
aut  aperte  ad  indog.  formas  ä  exhibentes  redeant 
aut  in  ipsis  dialectis  ä  et  t\  invicem  utantur. 

Huc  autem  referenda  sunt: 

a)  singula: 

1)  f](xai,  r^tevog,  rjO&ai(\o).  BQtt.äs,  äse.  Atque  ego  non 
dubito,  quin  lingua  graeca  banc  radicem  ad  Y~lö  :  sd-Jofiai, 
e£of.iai,  edog,  eöga  applicaverit,  ut  boc  modo  et  spiritus  asper 
et  vocalis  rj  ex  «  orerentur.    cf.  Curtius  etym.4  381. 

2)  ffpegog  (18j  cum  G.  Curtio  ad  )ras,  rjg  reduco  (etym.4 
381).  Quare  cum  nunquam  in  dialectis  *äf.iai  pro  qpai  lega- 
tur,  laudaverim  Abrensium  arbitrantem  ill  152j  librarios,  qui 
saepe  a/negog  scripserint,  notissimae  vocis  Doricae  aiieocc 
„dies"  similitudine  in  errorem  abductos  esse. 

3)  f.rfdof.icu  (36).  scrt.  ma,  7iiä-mi,  matram.  cf.  ur-ng, 
(xiöco,  /nido/.icci,  (.li-öovxeg. 

b)  Deinde  parvus  talium  radicum  numerus  nominandus 
est,  quarum  prima  forma  in  nasalem  aut  liquidam  exibat 
quaeque  transpositione  facta  in  dialectis  aeolo-doricis  in  exitu 
aut  solum  r;  exbibeant  aut  i\  et  ä  invicem  utantur.     Rede 

21* 


324  Schrader 

igitur  monet  J.  Schmidtius  (voc.  II  325):  „es  ergibt  sich  die 
tatsache,  dasz  der  in  den  wurzelauslaut  getretene  und  durch 
svarabhakti  verlängerte  vocal  der  färbung  länger  widersteht 
als  der  vor  der  liquida  oder  dem  nasal  kurz  geblibene. " 

Iam  vero  hac  in  re  idem  illud  graecae  linguae  vocalium 
concinnitatis  Studium  conspicitur,  quod  saepissime  rj  effecisse 
supra  docuimus.     Comparare  igitur  licet: 

e&avov       —  ^vöff/w  :  latavai   —  (tjrä/u 
Te&va/iiev  —  red-vä/.a  :  larccfieg  —  saröma 

=  syBvöfirjV  —  -yvrjzog   :  Ti&h>ai   —  xld-r^u 
yevog  —  yv/jOia     :  Tl&sfiag  —  d-r^ato. 

Nempe  vocalis  rt  in  -yvrtzog  (4)  adeo  explicanda  est,  ut 
sumendum  sit  *yvärog  ipsum  (cf.  lat.  eo-gnatus,  natus,  scrt. 
(jiiciti)  quondam  in  graeca  lingua  valuisse,  paullatim  vero 
vocal em  ä  propter  e  in  yivog,  ey£vö[.tr]v,  yly{e)vouai  etc.  ad 
tj  vocalis  pronuntiationem  accessisse. 

Ahrensius  quidem  (II  146)  „-yvqrog  metathesi  facta  ex 
-yev,  -yvsu  ortum  esse  vult;  hac  tarnen  in  re  quantum  erra- 
verit,  ex  cognatis  unguis  et  ipsis  graecis  dialectis  cognoscitur. 
Aperte  enim  in  aliis  eiusdem  generis  vocabulis  veteris  ä  ve- 
stigia  in  dialectis  exstant.  Summi  hac  in  re  momenti  Eleo- 
rum  fgärga  (6)  pro  fQrtTQCt  est.  Idem  enim  valet  de  .-garga  : 
y~ver,  feq,  quod  de  (palväTca  :  vTTodeytrai  etc.;  nam  quod 
Allenus  huic  voci  radicem  *  .?ao  pro  *ssq  (ssqe'io,  eigto)  Sub- 
stitut, hoc  prorsus  pro  irnperio  factum  esse  vix  est  quod 
moneam. 

Pari  denique  modo  de  /.oä  :  y.eq,  kqccttJq,  u/.oiaog.  v.iy- 
y.Qäfii  :  v.£Qävvv^it,  v.£Qaf.ievg  etc.  iudicandum  est.  Eodem  for- 
tasse  Pindari  illud  {&£o)-d[.iäTog,  (ev)-dluäTog  :  öif.i(o  pertinet. 

Accedunt  eae  radices,  quae  in  ipsis  dialectis  duplicem 
vocalis  qualitatem  (et  e  et  a)  exhibent.  Ab  Ins  igitur  si  forinac 
longam  vocalem  exhibeutes  descendant,  formae  cum  t]  ad 
vocalem  e  radicis,  formae  cum  a  ad  vocalem  a  radicis  aj>pli- 
candae  sunt.     Huc  refero: 

1)   7iXa 7tXä&og  (41),  m^iTcXävai 

nXe-  —  7cXr]&og  (41),  rtkio),  7rXelotog 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  325 

cf.  J.  Schmidt  voc.  II  321.  Sine  dubio  falsus  est  Ahrensius 
(II  132)  nXä&og  illud  hyperdoricum  dicens.  Ex  eodem  vero 
TtitSog  patet  casu  Latinos  in  vocali  e  huius  radicis  (plenus, 
plebis)  cum  Graecis  facere. 

2)  Ttqa.  —  7vi(.iTtQävcti 

nge  —  ion.   iTtgeoe   —   If.iTtQ^oovti ,    TzgfjOTig    (42). 
"cf.  J.  Schmidt  voc.  II  323. 

3)  XQa  —  XQ(iof.i(xi. 

XQe  —  ä7ioxQsio  Epich.  114.  att.  xQ^oouai.  dor.-aeol. 
XQ^ootiai,  /^/;,wa  (48).    J.  Schmidt  voc.  II  323. 

4)  ßaX.  att.  eßaXov,  ßdXXto  etc. 

ßeL    att.  ßeXog,  ßeXe/tvov,  ߀X6vrj.  arc.  öü.Xeiv.  aeol.- 
dor.  ßtßXrtuai,  ßeßXn]f.iivog.   Ale.  15.  Pind.  —  y.d- 
ßXrj/na  lac.  Hes. 
De  xTa-.v.re,  ßa-.ße  cf.  §  12  p.  300. 
Valde  dubito  de 

5)  -/.et/.  —  v.a).ho,*v.Xäoig.  classis.  Mommsen  röm.  Gesch. 

P  81. 
y.eX  —  y.eXevto,  yjy.'/.ry.a .  y.ey.Xrtuevog  (31),    cum  vix 
rad.  y.aX  cum  y.eX  cohaereat;  neque  tarnen  aliam,  qua  tollan- 
tur  difficultates,  explanationem  video  cf.  §  14. 

Pariter  nescitur,  Qrjyvvfii,  gr^tg  (43)  unde  vocalem  rj 
aeeeperint;  nam  quo  iure  Allenus  harum  formarum  radicem 
fBQy,  sQsy  finxerit,   cf.  eoQctyrjv,  frango,  non  liquet. 

§  23. 
Haec  habui  de  vocali  rt  in  radieibus  usitata  quae  di- 
cerem.  Exempla  librorum  paucis  exceptis  omnia  enumera- 
vimus.  Libenter  concedo  multa  ut  incerta  et  obscura  relicta 
esse  neque  confido  unquam  his  rebus  ab  unaquaque  parte 
lucem  posse  afferri.  Fortasse  longe  maior,  quam  quae  nobis 
videbatur,  huius  generis  vocabulorum  copia  ex  Atthide  re- 
cepta  est.  Erat  enim  sine  dubio  dialectorum  aeolo-doricarum 
condicio,   si   eam  cum  Atthide  comparas,   eadem,  quam  in 


326  Schrader 

septentrionalis  Germaniae  sermone  cum  nostro  comparato 
perspicimus ;  notum  vero  est,  quantum  ille  vocabulis  ex 
nostra  dialecto  repetitis  abundet. 

Neque  tarnen  inconstantia  illa  vocalis  a  :  rj  in  radicibus 
conspecta  eo  ducimur,  ut  quae  priore  maxime  capite  nisi  de 
totius  mutationis  et  causis  et  origine  neque  minus  de  dia- 
lectorum  hac  in  re  inter  se  condicione  exposuimus,  aut  falsa 
aut  dubia  nobis  videantur.  Licebit  igitur  in  fine  libelli 
summam  nostrae  disputationis  bis  verbis  computare: 

I.  1)  Vocali  ä  aut  servata  aut  in  rj  mutata  dialecti 
graecae  duas  in  partes  dividuntur,  quarum  altera  aptiore  no- 
mine deficiente  aeolo-dorica,  altera  iono-attica  dicitur. 

2)  Duplex  illa  graecae  linguae  divisio  non  ad  J.  Scbmidtii 
sententiam  continua  aliqua  vocalis  ä  affectione,  sed  gentium 
digressione  priscis  temporibus  facta  orta  esse  sumenda  est. 

3)  Non  licet  eas  dialectos,  quae  a  in  Universum  servant, 
ita  disponere,  ut  in  duas  partes  quondam,  in  aeolicam  et  in 
doricam,  discessisse  dicantur.  Demonstrasse  enim  nobis  vi- 
demur  Eleos  Arcadesque,  quamvis  ä  pro  r\  exhibeant,  tarnen 
neque  aeolicae  neque  doricae  stirpis  esse. 

II.  Vocalis  i],  quae  ne  ab  aeolo-doricis  quidem  dialectis 
omnino  aliena  est,  variis  temporibus  in  illis  variisque  de 
causis  orta  est. 

A.     De  causis  mutationis. 

Prisca  igitur  vocalis  ä  in  dialectis  aeolo-doricis  tribus 
de  causis  in  i]  mutata  est: 

1)  Longe  plerumque  studio  illo  graecae  linguae  eiusdem 
generis  formas  concinnitate  quadam  vocalium  coniungendi 
cf.  Ttar^Q,  7toi/Lirjv,  )]oav,  Hydrat  etc. 

2)  In  radicibus  interdum  vocalis  /  vi  et  pondere  cf. 
■d-^kvg,  rjgcog,    ffflt-  etc. 

3)  Atthidis  auctoritate. 

a)    r\  in  ipsarum    dialeetorum  sermonem  irrepsit.    cf. 
k^\\%0VTa,  {-ßdn^^y.ovTa  etc. 


Quaestiones  dialectologicae  graecae.  327 

b)  t]  pro  ä  merae  scriptorum  Atthidis  peritorum  negle- 
gentiae  debetur.    cf.  flieget  tab.  and.  ßalavrt(päyoi  Ale. 

B.     De  tempore  mutationis. 

1)  Vocalem  /;  intra  ipsius  graeci  sermonis  fines  ex  ä 
esse  ortam  neque  ad  remotiora  redire  tempora  plerumque 
perspieuum,  interdum  veri  simile  est. 

2)  Studium  illud  Yocalium  concinnitatis ,  quo  a  in  )] 
mutatum  est,  valere  coepit  eo  tempore,  quo  reliquae  dialecti 
coniunetae,  elea  ab  eis  digressa  esset. 

3)  Vocalis  ä  Eleorum  vetustior  est  quam  t]  reliquorum 
Graecorum  itaque  hac  in  re  elea  dialectus  proxime  ad  primum 
illum  graecae  linguae  statum  accedit. 


Novöog,     vooog. 

Von  G.  Curtius. 

Dies  Wort  alltäglichsten  Gebrauchs  ist  etymologisch 
noch  nicht  genügend  erklärt.  Dass  die  im  E.  M.  p.  607,  32 
zur  Auswahl  gestellten  Herleitungen  von  vyj  Gregor  ixov  und 
oajg,  oder  von  demselben  vi]  und  aevco  jemand  befriedigen, 
bezweifle  ich.  Aber  auch  was  von  Schweizer-Sidler,  wie  er 
sagt,  nach  A.  Kuhn,  Ztschr.  XI  71  versucht  ist,  Anlehnung 
von  voaog  an  lat.  noxa,  nocere,  leidet,  wie  Grundz.4  162 
angedeutet  ist,  an  dem  Fehler,  das  homerische  und  herodo- 
teische  ov  unerklärt  zu  lassen  und  das  a  für  £  nur  schwach 
zu  motiviren.  Freilich  weist  das  zwischen  Vocalen  erhaltene 
a  auf  ältere  Doppelconsonanz,  so  gut  wie  das  von  /.isaog, 
öoog.  Zu  vöoo-g  nun  Hesse  sich  unter  Zugrundelegung  eben 
jener  W.  nak  (skt.  nac)  in  der  Art  gelangen,  dass  wir  von 
der  Grundform  *nak-j'a-s  ausgingen,  aber  was  fangen  wir 
mit  dem  ion.  ov  an?  Im  Petersb.  Wtb.  finden  wir  statt  der 
gewöhnlichen  Formen  der  W.  nac  (vey.v-g  etc.)  verloren  gehn, 
vergehen  auch  einige  mit  inlautendem  Nasal  (Anusvära): 
iiäca-s  Vertreibung  (von  andern  zu  nac  erlangen  gezogen), 
nac-u-ka-s  verderblich ,  nashtar  verloren  gehend,  nashtavja-s 
Verbal adjectiv  zu  nac.  Aus  einem  mittelst  des  Suffixes  -Ja 
gebildeten  Nominalstamm  nakja,  gr.  voyx-io  lässt  sich  vov- 
o{o)o-g  erklären,  wie  xovcpo-g  neben  y.£f.iqjög  (Hesych.)  und 
skt.  kamp-rti-s  beweglich  (vgl.  fcapald-s),  ^ovd-ög  neben  |ory- 
&6g  nach  Joh.  Schmidt  Vocal.  I  115,  181  seinen  Diphthong 
dem  einst  vorhandenen  Nasal  verdankt.  In  vöoog  wirkt 
dieser  nur  noch  in  der  Färbung  des  Stamm vocals  nach,  wie 
in  eUoGt  neben  lat.  viginti.  Vermuthlich  war  das  Wort  ur- 
sprünglich ein  Adjectiv,  etwa  im  Sinne  von  zehrend,  ver- 
derbend. Es  berührt  sich  mit  vey.-gö-g  und  lat.  nex  wie 
mor-bu-s  mit  mor-i. 


DE  ALCMANIS  POETAE  DIALECTO. 


SCEIPSIT 

HENRICUS  SPIESS 

DILLENBURGENSIS. 


Caput  primum. 

§  1.     Praemittenda. 

Poetarum  melicorum  Graecorum  dialectos  mixtam  quan- 
dam  speciem  praebere  cognitum  habebant  viri  docti  multo 
prius  quam  ex  epigraphicis  studiis  et  e  grammatica  quae 
dicitur  comparativa  dialectorum ,  in  quas  lingua  Graeca  di- 
visa  erat,  subtilior  coguitio  atque  ratio  effloruit.  Sed  ele- 
meuta,  ex  quibus  conflatae  sunt  illae  dialecti,  distinguere  et 
unde  et  qua  de  causa  poetae  ea  arcessiverint  et  arcessere 
potuerint,  explicare  eorum  est,  qui  nostra  aetate  ad  has  res 
animos  et  studia  converterunt.  Ahrens,  postquam  Aeolicam 
et  Doricam  dialectos  in  Universum  descripsit,  de  poetarum 
quoque  sermone  quaesivit1)  et  haec  fere  de  dialectis  lyrico- 
rum  poetarum  praecepit.  Ut  omnis  lyrica  poesis  ab  epica 
profecta  est,  ita  dialecti,  quibus  utebantur  lyrici  poetae,  nun- 
quam  desierunt  hujus  origiuis  certa  prae  se  ferre  vestigia. 
Convenit  autem  elegautiae  ingenii  Graecorum,  quod  variorum 
lyricae  poesis  generum  auctores  quo  longius  ab  epicorum 
carminum  ratione  abducebantur,  eo  magis  hanc  dialectum 
deserebant.  Hoc  modo  factum  est,  ut  elegiaci,  iambici,  me- 
lici  poetae  varias  conformandae  dialecti  leges  secuti  sint. 
Vel  inter  melicae  poesis  varia  genera  haud  parvum  dis- 
crimen  apparet.  Qui  epici  carminis  pondus,  ut  Quinctilianus 
dicit,  lyra  sustinere   conabantur,   epica  dialecto  pro  funda- 


*)  Ueber  die  Mischung  der  Dialecte  in  der  griech.  Lyrik  (Verh.  der 
Gott.  Vers,  der  Philol.  1S53  p.  55).  Conferendus  est  Herzog  Ueber 
die  Bildungsgeschichte  der  griech.  und  lat.  Sprache  p.  163. 


332  Spiess 

mento  usi  sunt,  populärem  liuguam  raro  admiscentes,  sed 
qui  leviora  carminibus  suis  celebrabant  et  praesentia  male- 
bant  canere  quam  praeterita,  populärem  linguam  in  suum 
usum  converterunt,  quam  epicae  dialecti  ope  et  exemplo  ex- 
coluerunt.  Hoc  modo  Dorica  et  Aeolica  dialecti  literis  sunt 
mandatae,  ad  quas  aeque  atque  ad  epicam  aditus  erat  poetis 
eis,  qui  posteriore  tempore  melicae  poesis  principes  exstite- 
runt,  ut  repudiatis  quae  reconditiora  et  singularia  habe- 
bantur  jam  dialectus  oriretur,  quae  omnium  quodammodo 
Graecarum  stirpium  communis  videretur,  qualem  nunc  in 
Pindari  carminibus  conspicimus. 

Cum  igitur  in  singulorum  poetarum  dialectis  quasi  in 
speculo  originem,  progressus,  contextum,  varias  sedes  me- 
licae poesis  recognoscamus,  operae  sane  pretium  est  accu- 
ratius  in  eas  inquirere.  Hoc  non  Ahrensii  interfuit,  qui 
certissimis  exemplis,  quibus  variae  mixtarum  dialectorum 
partes  notarentur,  contentus,  totam  materiam  effundere  et 
recensere  nolebat.  Desunt  adhuc  praeter  Pindarum2)  accu- 
ratiores  quaestiones.  Videtur  autem  nulla  res  e  melicorum 
fragmentis,  quae  insigni  doctrina  et  diligentia  e  grammatico- 
rum,  metricorum,  pbilosopborum,  aliorum  scriptis  collegerunt 
viri  docti,  melius  restitui  posse  quam  dialecti  intelligentia. 
Nam  bis  quaestionibus,  quae  serie  vocabulorum  soluta  in 
singulis  vocibus  ac  formis  versantur,  non  est  impedimentum 
lacerata  illorum  forma.  Attamen  rectum  Judicium  duabus 
de  causis  impeditur.  Ac  primum  quidem  levis  est  fides  testi- 
moniorum.  Nam  cum  omnia,  quae  literis  propagantur,  multis 
corruptelis  laborant,  tum  illa  frustula,  quae  prosae  orationi 
inteijecta  prae  se  ferunt  dialectum  a  vulgari  alienam;  quae 
igitur  a  vulgaribus  formis  minus  distabant,  in  bas  abire, 
quae  erant  obscuriora,  corrumpi  solebant;  baec  menda  cri- 
tici  facilius  tollunt,  illa  sanare,  cum  non  pura  aliqua  dialecto 
poetae  utantur,  eo  majorem  babet  difficultatem ,  quod  ne 
metri  quidem   certissimum   indicium   ubique  adbibere  possu- 


2j  Aug.  Peter  De  dialecto  Pindari.     Halle  1S66. 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  333 

mus.  Sed  ut  nobis  contigerit,  ut  fontes  nostros  in  eam  for- 
mam  redigeremus,  quam  post  Alexandrinorum  recensionem 
liabebant,  aliae  dubitationes  oriuntur.  Nam  quamquam  illo- 
rum  rnoderatio  summopere  est  laudanda  et  tota  ratio,  quam 
in  restituendis  scriptis  inierunt  optimi  cujusque  et  antiquis- 
simi  manuscripti  auctoritatem  secuti,  tarnen  licet  suspicari 
eos  melicos  poetas  non  aeque  feliciter  ad  pristinum  habitum 
revocasse  atque  Atticos.  Testimonio  sunt  Corinnae  fragmenta, 
quae  idiomata  dialecti  multo  recentioris ,  quam  quae  ipsius 
poetriae  aetate  audiebatur,  praebere  nemo  nescit.  Praeter 
cetera»  vero  res,  quibus  immutari  potuit  contextus  verborum 
per  ea  saecula,  quae  inter  poetas  et  grammaticos  intercedunt, 
respiciendae  sunt  condiciones  literarum,  quibus  exarata  erant 
carmina.  Nam  quod  ex  inscriptionibus  evidenter  docuit  Kirch- 
hoff3), magnam  varietatem  scribendi  ante  finem  belli  Pelo- 
ponnesiaci  per  Graeciam  fuisse,  cum  et  antiquitus  duplici 
literarum  quarundam  usu  in  duas  partes  discessissent  Graecae 
civitates  et  postea  secundum  linguae  mutationes,  quae  aliae 
erant  aliis  locis,  quasdam  de  pristina  vi  paullulum  flecterent, 
id  non  prorsus  neglegendum  esse  videtur  ei,  qui  omnia  ac- 
curatius  examinare  vult.  Sed  potest  dubitari,  num  ejus  urbis, 
in  qua  quisque  versabatur,  scribendi  rationem  secuti  sint 
poetae,  praesertim  cum  constet,  multos  certum  domicilium 
non  babuisse;  nee  negare  potes,  illam  diversitatem  scribendi 
tanto  epicae  et  lyricae  poesis  flori  talique  ut  ita  dicam  com- 
mercio,  quäle  inter  varias  stirpes  ab  olympiadum  initio  erat, 
parum  aptum  fuisse.  His  de  causis  baud  scio  an  vere  judi- 
cet,  qui  juxta  varietatem  scribendi,  quae  est  in  titulis,  com- 
munem  quendam  usum  in  cbartis  constitisse  dicat,  quamquam 
certa  desunt  argumenta;  nam  quintum  seculum  non  superant 
vestigia  quaedam  in  inscriptionibus  Atticis  Euclide  vetustio- 
ribus  extantia,  quae  illam  rem  evineunt.  Utcunque  res  se 
habet,  nonnullas  certe  mutationes  perpessa  sunt  omnia  car- 
mina   antiquiora,    cum   vel   in   Ionica   literatura    discrimina 


3)  Studien  zur  Geschichte  des  griech.  Alphabets3.    Berlin  IST' 


334  Spiess 

temporis  conspicua  sint.  Haec  Alexandrini  in  niente  babe- 
bant,  cum  transscriptoribus,  quos  zovg  /neTaxaQa/.rr]QioavTag 
dicebant,  errores  quosdam  scribendi  tribuebant.  Nobis  magni 
est  momenti,  quod  duabus  literis  0  et  E  et  breves  vocales 
o  et  e,  et  longas  to  et  rt  et  adulterinas  diphtbongos  ov  et  ei 
antiquiore  tempore  expressa  esse  scimus. 

Altera  difficultas  recte  de  poetarum  dialectis  judicandi 
est  popularium  dialectorum  cognitio  parum  certa.  Nam  cum 
primus  Abrens  totam  fontium  copiam  amplexus  Doridem  et 
Aeolidem  adumbraverit  gravissimasque  leges,  quas  variae 
illarum  species  secuntur,  demonstraverit  et  multi  post  eum 
conformaverint  et  auxerint  cognitionem  nostram,  tarnen  mul- 
tum  abest,  ut  omnia  cognita  babeamus  et  sua  cuique  tem- 
pori,  sua  cuique  loco  certo  assignare  possimus.  Ubicunque 
analogia  non  valet,  tenuis  est  et  incerta  nostra  scientia,  im- 
primis  vocabulorum  copia,  quae  singulis  dialectis  propria 
est,  prorsus  est  incognita. 

Quae  cum  ita  sint,  baec  ratio  in  quaestionibus  nostris 
ineunda  est.  Tota  materia  diligenter  perlustrata  primum 
enumerare  debemus  quae  certis  indiciis  Aeolicae,  Doricae, 
epicae  dialectis  attribuere  possumus,  ex  bis  certas  regulas 
invenire  studebimus,  quas  poetae  in  dialectis  constituendis 
secuti  esse  videntur;  bis  recognitis  librariorum  menda  sa- 
nanda  erunt,  sive  post  grammaticos  in  textum  penetrarunt 
sive  antea  ex  popularium  dialectorum  cognitione;  deinde 
banc  ipsam  augere  nobis  fortasse  licebit,  cum  inventis  qui- 
busdam  legibus  miscendi  temperatas  illas  dialectos  non  minus 
confidenter  adbibere  possimus,  quam  puros  earum  foutes. 
Quo  facto  videbimus,  quid  e  dialectis  de  poesis  melicae  bi- 
storia  effici  possit,  cujus  origines  prorsus  in  tenebris  sunt.  — 
Initium  autem  capiendum,  ut  par  est,  ab  antiquissimo,  qui 
nunc  Alcman  esse  videtur,  cujus  priini  plura  fragmenta  ex- 
tant,  quem  primo  loco  grammatici  Alexandrini  in  indice  me- 
licorum  posuerunt.  De  bujus  poetae  dialecto  quaestionem 
instituit  Benseier4),  sed  rem  incboatam  reliquit. 

4J  Quaestiones  Alcraauicae.    Isenaci  1872. 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  335 

§  2.    De  Alcmanis  patria  et  poesis  genere5). 

Pauca  sunt,  quae  nobis  de  Alcmane  traduntur,  Lacae- 
narum  virginum  laudatore  et  duce.  Ad  nostram  quaestionem 
magni  est  momenti,  quod  Sardes,  non  Spartam  poetae  pa- 
triam  fuisse,  non  quidem  constanter,  sed  satis  certis  testi- 
moniis  proditum  est,  quod  ipse  confirmat,  cum  confidenter  se 
ipsum  alloquatur  fr.  25  ovx  sig  avio  aygor/.og  .  .  .  aü.a 
Saodicov  an  axgäv.  Itaque  non  est,  cur  in  fragmentis  no- 
stris  et  inter  veterum  testimonia,  quae  de  Alcmane  extant, 
quaeramus,  quae  Lydiam  respiciant;  unam  interjectionem 
ßaXs  dr  ßdtXe  proferam,  quia  ad  dialectum  poetae  pertinet, 
quae  fr.  26,  2  apud  Alcmanem  legitur  et  cum  veteres  gram- 
matici  eam  barbaram  vocent  et  Semiticam  esse  Lange  Abb. 
d.  K.  S.  Ges.  d.  Wissenscb.  VI  330  suspicetur,  fortasse  a 
poeta  nostro  ex  Asia  traducta  est.  Cum  igitur  satis*  constet 
Sardibus  Alcmanem  esse  natum,  fortasse  jam  in  Asia  Homeri 
carmina  et  cognoverat  et  imitari  coeperat.  Diligens  enim 
Homeri,  omnium  poetarum  magistri,  Studium  apud  eum  cogno- 
scitur,  cui  plus  debet6j,  quam  ullus  alius  poeta  praeter  Ste- 
sicborum  cf.  Bergk  Literaturg.  881.  Sed  Alcmanis  ingenium 
a  sublimi  poesis  genere  prorsus  est  alienum ;  itaque  versum 
beroicum  fastidit,  nam  qui  apud  eum  leguntur  bexametri, 
eos  cyclicos  esse  et  velocitas  rbytbmi  et  caesurae  bucolicae 
docent.  Amor  ei  arridet  virginumque  pulchritudinem  can- 
tare  non  desinit7),  et  extat  apud  Atbenaeum  XIII  600  Ar- 
cbytae  Milesii  Judicium  *A).Y.(.iäva  yeyovevcu  tcov  Iqcotlv.cüv 
/ns/.tüv  fjysfiova.  Hac  re  a  Stesichoro  aliisque,  qui  cboriea 
carmina  condiderunt,  noster  poeta  differt  et  ad  Lesbiorum 


'")  Cf.  Bernhardy  Literaturgesch.  II  1,  655,  Teuffei  in  Pauly  Real- 
en cyclop.  s.  v.  Alcman, 

6)  Multa  argumenta  ex  epicis  carniinibus  petita  eisdem  fere  verbis 
reddit  cf.  fr.  29.  40.  41. 

7)  Quomodo  ad  hoc  argumentum  usque  revertatur,  docet  papyrus, 
in  quo  postquam  heroes  breviter  celebra\it ,  subito  incidit  orationem 
verbis:    iyüv  d'   laidoi  *Ayidwg  xo  q:wg  (II  5  Blass). 


336  Spiess 

musam  prope  accedit,  ut  medium  inter  utrosque  locum  ob- 
tineat.  Quod  cum  negari  nequeat,  tarnen  non  video,  quo 
jure  ipse  poeta  a  Teuffelio  (Encyclopädie  I2)  Aeolibus  ad- 
judicetur.  Nam  quamquam  coucedo,  si  Alcman  Spartanus 
misset,  admirationem  esse  moturam  carminum  ejus  indolem, 
non  idem  de  homine  ex  Lydia  oriundo  puto.  Nam  quid 
nos  impedit,  ne  in  hac  terra  educatum  eum  ad  ejusmodi 
carmina  ingenio  suo  impulsum  esse  credamus?  Hoc  re- 
spexisse  videtur  Himerius , .  cum  Or.  V  3  ait:  l4l/^iaiiov  rrjv 
Jwqlov  Ivgav  ylvöloLg  y.BQccaag  aaf-iaoiv.  Et  si  quis  Grae- 
corum  literas  a  barbaro  homine  provectas  esse  non  vult, 
majore  jure  Ionicae  stirpi  Alcmauem  attribuerit  quam  Aeo- 
licae,  cum  Sardibus  natus  sit. 

§  3.     De  fontibus. 

Alcmanis  carminum  fragmenta,  quae  supersunt,  primus 
collegit  et  tractavit  Welcker;  post  bunc  recensuerunt,  qui 
poetas  lyricos  Graecos  in  unum  corpus  redigebant,  Schneide- 
win  et  Bergk,  qui  praeclaro  apparatu  critico  ea  instruxit, 
qua  re  ad  nostrum  propositum  vel  maxime  idonea  fecit; 
numeros  tertiae  editionis  bujus  operis  secutus  sum. 

Longe  plurima  fragmenta  nominatim  Alcmaui  a  gram- 
maticis  vindicantur,  pauca  ex  conjectura  viri  docti  ei  attri- 
buerunt.  Majore  fide  ei  assignantur,  quae  Bergk  in  textum 
recepit  fr.  53  et  54  cf.  Apollonius  de  pron.  366  C.  Item 
fr.  8.  21.  57  ejus  esse  videntur.  Praeterea  Muellero  prae- 
eunte  Abrens  probavit  glossara  Hesycbianam  'Aaavakov  txo- 
).iv  rag  \4cfi6vag  (cod.  'Aoccvhov)  Alcmani  deberi.  Idem 
(progr.  lyc.  Hannov.  1868  p.  19)  verisimili  conjectura  Alc- 
mani vindicat  adesp.  41  et  1.  1.  p.  7  mavult  ad  nostrum 
poetam  revocare  quam  ad  Alcaeum  glossam  Hesycbii  rerga- 
ßaQi](üv  7clivd-cov  xal  rccy/nara'  l4l/.aiog,  cum  illa  nomina 
compluries  permutata  sint.  Non  minus  adesp.  34 — 36  Alc- 
mani vindicantür.  Contra  abjudicantur  ab  eo  fr.  3  et  30, 
quae  Apollonius  de  pron.  139  C  affert:  7tlelova  yovv  ean 
7taQ}  zTBQOig  evgeiv   ocperegov   rrarega  avrl  rov  vfieregor. 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  337 

ccvzl  xov  xtd  xoi  y.rdia  ?.£!-ov  ia  nagä  KaJJ.iiidyw ,  v.ai 
7icu.iv  naoJ  avT(tj  dvxl  xov  oqio'ixioov '  }A/.v./.iäv  vf.ii  xt  v.ui 
ocftTtQojg  %7t7t(og'  ocpea  de  noxl  yovvaxcc  71171X0).  Beete 
monet  Abrens  pro  Alcmanicis  exspectari  Callimacbea.  Aliarn 
causam,  cur  ab  eo  abjudicanda  sint,  affert  Brugman  (Ein 
Problem  der  bom.  Textkritik  p.  79),  quod  in  altero  frag- 
mento  vocem  oqria  reflexiva  significatione  privatam  tarn  ve- 
tusto  poetae  attribuere  uon  possimus. 

His  omnibus  etsi  non  prorsus  abstiuebo,  tarnen  ubi  in 
usum  meum  convertam,  ea  dubia  esse  monebo. 

Praeter  baec  frustula,  quae  apud  varios  scriptores  ex- 
tant,  babemus  insigne  specimen  carminum  Alcmanicorum  in 
papyro  a  Mariettio  nuper  ex  sepulcro  Aegyptio  in  lucem 
prolato,  quod  valde  virorum  doctorum  auimos  occupavit, 
postquam  publici  juris  fecit  Egger  (Paris  1S63;.  Apograpbo 
ejus  nitebautur  ten  Brink  Pbilol.  XX,  Bergk  Pbilol.  XXII. 
Melius  res  successit,  ubi  exemplo  arcbetypi  litbograpbi  opera 
expresso  certiore  fundamento  uti  licuit  (Notices  et  extraits 
de  ^Ianuscrits  XVIII  2  p.  -416  fol.  L).  Inde  egerunt  de 
cbarta  Bergk  in  addendis  tertiae  editioni  poetarum  lyr. 
Graec.  p.  137S  sqq.,  Abrens  Pbilol.  XXVII,  Blass  Rbein. 
Mus.  XXIII.  XXV,  alii.  Qui  multa,  quae  antea  minus  recte 
legebantur,  emendaverunt,  quae  prorsus  non  erant  intellecta, 
explanarunt,  sed  quod  maximum  est  perspexerunt,  fragmen- 
tum  paribus  stropbis  compositum  esse,  numerosque  singulo- 
rum  versuum  constituerunt;  sane  metri  legibus  lectiones  per 
se  incertae  firmantur.  Habemus  igitur  specimen  Alcmanis 
carminum,  quod  est  summi  pretii,  quia  et  ambitu  et  cbartae, 
qua  nobis  traditum  est,  vetustate  omnia  alia  fragmenta  longe 
superat  et  certo  metro  continetur;  nee  tarnen  praetermitten- 
dum  est  quod  cbarta  admodum  est  obliterata,  ut  pleraque  ex- 
pediri  non  possint  multaciue  incertiora  sint  quam  quibus  uti 
liceat,  et  in  iis  ipsis,  quae  explicari  posse  videntur,  nonnum- 
quani  literae,  quae  ad  nostram  quaestionem  magni  sunt 
momenti,  conjeetura  supplentur.  Cavendum  quoque  est,  ne 
nimiam  auetoritatem  papyro  tribuamus,   quod  ex  ipsa  anti- 

Cvetius  n.  Brcgmas,  Studien  X.  22 


338  .       Spiess 

quitate  ad  nos  perveuerit,  cum  inferioris  notae  manuscriptis 
ne  Alexandrinorum  quidem  tempore  magnam  fldem  fuisse 
et  ratio  doceat  et  reliquae  chartae,  quae  ex  autiquitate  ser- 
vatae  sunt  cf.  Bergk  Litg.  23 S.  —  Videntur  Alcmanis  car- 
miua  posteriore  tempore  satis  grata  fuisse  eorumque  Studium 
grammaticos  valde  oblectasse.  Sosibius  et  Philochorus  de 
Alcmane  scripsisse  traduntur.  Antiquiore  aetate  eum  apud 
Lacones  praecipue  notum  fuisse  veri  est  simile  et  docet 
Athenaeus  XV  67  S  C  carmina  ejus  in  gymnopaediis  cani 
solita  esse;  sed  per  totam  Graeciam  ea  vulgata  fuisse  cre- 
diderim,  certe  Athenis  Aristophanis  comici  aetate  eorum 
cognitio  latius  patebat,  si  recte  Bergk  conjecit  illum  Ay.  y.  251 
cüv  t3  in\  y.v(.iaTog  oiöiia  d-a).äoortg  cpvXct  {.ittf  ak/.vovzoot. 
TTorrjuL  (sie  scribendum  esse  pro  codicum  Ttoxäxai  Bergk 
e  scholiis  commendat)  Alcmanis  fr.  26.  4  dg  x°  enl  y.v(.iaxog 
clv&og  a/.i}  aXxvvveoGi  noxfjxcti  imitari  voluisse. 

§  4.     Testimonia   veter  um   de  Alcmanis  dialecto. 

Jam  veteres  de  poetarum  dialectis  aecuratius  quSere- 
bant8j,  qui  quamquam  in  hisce  quaestionibus  non  via  et 
ratioue  procedebant ,  tarnen  notitiam  dialectorum  habebant 
baud  contemnendam.  Itaque  quae  extaut  eorum  de  Alc- 
manis dialecto  judicia  hanc  nobis  afferunt  utilitatem,  ut  cer- 
tam  materiae  disponendae  rationem  babeamus. 

Saepissime  (fr.  19.  51.  52.  65.  66.  86)  Doridis  auetorem 
nostrum  poetam  habet  Apollonius,  testis  gravissimus,  in  libro 
de  pronomine  conscripto,  et  alio  loco  (de  constr.  p.  279.  25 
ed.  Bekker)  diserte  testatur  öioQiZtod-ai  xa^Al/.^ävog  rcouj- 
(.ictra.  Idem  tradit  grammaticus  Leidensis  p.  635  ed.  Scbaefer. 
Suidas  s.v.  prodit  de  Alcmane:  xixgrjTcu  Jcoqiöi  dictii/.T<o, 
/.ct&ctTif-Q  A.av.edaii.iüviog. 

Laconica  Doridis  specie  eum  usum  esse  docet  Joannes 
grammaticus  243.  6  ötaepeget  de  >)  xv>v  Kgrjwr  diüÄexrog  .  . . 


8)  De  lyricorum  poetarum  dialecto  opus  coruposuisse  traditur  Trypbo. 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  339 

y.al  fj  Ttöv  ylciY.üviüv,  fj  /.exg^rai  l4?./.(xdcov.  Eadem  fere, 
qui  ex  eoderu  fönte  atque  ille  hausit  Gregorius  Corinthius  37 1 
ed.  Schaefer.  Pausanias  cum  Alcmanis  mentionem  facit,  hoc 
adnotat  de  ejus  carminibus  III  15.  2  w  noir^avTi  aa/.tara 
ovdsv  ig  tjdovrjv  avrtov  elvf.ii'ivaro  töjv  Aa/.tövcov  fj  y/.cuaaa, 
fjxiara  Ttagexofievr]  xo  evcpcovov.  Satis  ex  his  apparet  apud 
veteres  constitisse  Laconem  poetam  Laconica  dialecto  esse 
usum ;  immo  eas  formas,  quas  a  Doride  alienas  nos  imitationi 
Homeri  attribuimus  vel  e  vulgari  lingua  in  nostra  carmina 
irrepsisse  putamus,  pro  Doricis  non  numquam  vendidisse  vi- 
dentur  cf.  Apoll,  de  pron.  366  C  fj  2E  b(.iouog  itqbg  tzccvtcov 
xoivi]'  JcooleZq  öiä  rov  r  . . .  tcqoq  de  re  rtüv  (piXiov  'A'/./.i.iäv 
..  xai  sti  Y.oivtög'  oh  yäg  ä'Cofiai.  A  Laconica  dialecto  igitur 
proficiscendum  est,  cum  materiam,  quam  Alcmanica  frag- 
menta  suppeditant,  examinabimus. 

Noli  tarnen  credere,  purae  Doridis  auctorem  poetam  esse 
habitum,  non  fugit  viros  doctissimos  formas  apud  eum  ex- 
tare  aliunde  petitas.  Idem  ille,  quem  supra  laudavimus, 
Apollonius  de  digammo  pronominis  poss.  tert.  pers.  testatus 
(de  pron.  p.  136)  y.al  'A/.y.fiav,  inquit,  Gwe/iog  AloXiLiov  (fi]oi' 
xä  sä  y.äöea.  Doctus  grammaticus  videlicet,  qui  communi 
omnium  errore  tenebatur  Aeolicam  esse  hanc  literam,  cum 
eam  apud  Laconem  reperiret,  causam  ex  totius  dialecti  ha- 
bitu  repetiit,  quae  alios  quoque  aeolisröos  exhiberet.  Neque 
ad  digammi  usum  tantummodo  referendum  est  illud  Judi- 
cium, quod  in  exemplaribus  Alcmanis  Apollonii  aetate  non 
tarn  crebro  extabat,  ut  ei  avvexüg  AIo'KlQelv  inde  tribui 
posset.  At  hanc  ob  rem  certe  nemo  poetam  nostrum  Aeo- 
libus  merito  tribuere  potest,  quod  si  Priscianus  fecit9)  eum 
errasse  putamus.  Nam  cum  ille  subtiliorem  cognitionem 
Graecarum  dialectorum  non  habuisse  videatur,   non  dubito, 


9)  Priscianus  I  16:  Tnveniuntur  etiam  pro  vocali  correpta  hoc  di- 
gamma  illi  (i.  e.  Aeoles)  usi,  ut  Alcman  etc.  I  17  Hiatus  quoque  causa 
solebant  illi  interponere  digamma  /■,  quod  ostendunt  etiam  poetae  Aeo- 
lide  usi,  Alcman  etc. 

22  * 


340  Spiess 

quin  vel  auctorem  suum  uou  recte  intellexerit  vel  propter 
solius  diganimi  usum  Alcmanem  in  Aeolum  numero  habuerit. 
Haec  diserta  veterum  grammaticorum  testimonia  com- 
probari  ratione  accentuum,  quos  appinxerunt,  conjicere  de- 
bemus  atque  re  vera  luculenta  hujus  rei  vestigia  in  papyro 
apparere  infra  videbimus. 

§  5.     De  dialecto  Laconica10). 

Laconica  dialectus,  severioris  quae  dicitur  Doridis  prin- 
ceps,  quam  ut  ipse  poeta  in  fingenda  dialecto,  sie  nos  quo- 
que  in  ea  investiganda  pro  fundameuto  ponere  debemus,  in 
earuni  numero  est,  quas,  cum  fontes  paululo  uberiores  ex- 
tent,  magis  cognitas  habemus.  Atque  ea  tarn  multa  idio- 
mata  ostendit,  ut  nonnullarum  rerum,  quas  minus  certas 
esse  procedente  disputatione  apparebit,  aecuratiore  cognitione 
facilius  carere  possemus,  nisi  dubium  esset,  num  illa  jam 
Alcmanis  temporibus  in  populari  Laconum  dialecto  fuissent. 
Sane  temporis  non  minus  ratio  babenda  est  quam  loci ;  Alc- 
man  vero,  quem  iuter  vicesimam  septimam  et  quadragesimam 
olyinpiadeni  floruisse  ex  veterum  testimoniis  colligimus,  anti- 
quitate  multo  superat  puros  Laconicae  dialecti  fontes,  qui 
praeter  Hesycbianas  glossas,  recentioris  aetatis  testes,  dia- 
lectum  praebent  quinti  et  iueuntis  quarti  saeculi.  Itaque  quae 
ex  bis  Laconum  propria  fuisse  diseimus,  num  ea  Alcmanis 
aequalium  fuerint,  non  aeque  certo  seimus.  Sed  vel  illa  in- 
certiora  esse  videntur,  nam  in  ipsis  fontibus  differentiae 
quaedam  conspiciuntur,  praeeipue  inter  duo  eorum  genera, 
titulos  et  libros,  quae  ad  certa  quaedam  temporis  discrimina 
referri  non  possunt.   Tituli11)  fide  insignes  sunt  quippe  auto- 


,0)  Cf.  Ahrens  de  dialecto  Dorica,  qui  lineamenta  Laconicae  dia- 
lecti adumbravit  p.  415  sqq.  Krampe:  de  dialecto  Laconica.  Mona- 
sterii   1866. 

")  Pauci,  quod  dolemus,  quos  enumeravit  Ahrens  1.  1.  p.  s.  Nunc 
accedunt:  titulus  iuscriptus  in  tripode  post  Plataecnsem  pugnam  Apol- 
lini dedicato,   quem  edidit  [Trick  in  Jahn's  Jahrb.   suppl.  111  1S5T;    in- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  341 

grapha,  sed  fieri  potuit,  nt  literae  sonis  mutatis  antiquiorem 
statum  linguae  retinuerint  neque  scriptura  linguam  adae- 
quet.  Caret  hac  difficultate  alterum  fontium  genug12),  cum 
in  eo  viva  vox  et  eae  proprietates  imprimis,  quae  notabiles 
videbantur  reliquis  Graecis,  Ionicis  notig  redditae  sint,  sed 
minor  lectionum  fides,  quae  librarioram  culpa-  et  fortasse 
granimaticorum  pravo  judicio  variaa  mutationes  perpes- 
sae  sunt. 

Majus  praesidium  est  in  dialecto  Heracleensium 13),  quae 
est  colonia  Tarenti  a  Laconibus  anno  septingentesimo  de- 
cimo  conditi  servavitque,  quamquam  incolae  aliarum  stirpium 
admixti  erant,  satis  puram  Doridem  severiorem,  qua  re  con- 
cludi  potest  quaedam  Laconum  idiomata  illo  tempore  non- 
dum  fuisse.  Deinde  de  antiquitate  quarunclam  proprietatum 
analogia  aliarum  dialectorum,  quarum  fontes  antiquiores  sunt, 
adhibenda  et  ipsa  natura  sermonis  humani  consulenda  est.  Ce- 
terum  de  Laconismis  imprimis  agitur;  de  iis  quae  universae 
Doridi  propria  sunt  vel  quae  severior  Doris  habet  singularia, 
dubitatio  rarius  oritur,  quamquam  cavendum  est,  ne  omnia, 
quae  in  dialectis  propinquioribus  communia  reperiuntur,  te- 
mere  antiquitatis  laude  ornemus,  cum  haud  pauca  seorsum 
in  singulis  nasci  potuerint. 

Quae  tarnen  dubia  relinquenda  sunt,  iis  sperandum  quae- 
stionem  de  Alcmanis   dialecto   aliquid   lucis   esse  allaturam. 


scriptio  tabulae  aeneae  Tegeae  repertae,  qua  agitur  de  pecunia  iu  illa 
urbe  deposita,  quam  publici  juris  fecit  et  Laconibus  vindicavit  Kircb- 
boif  Monatsber.  d.  Berl.  Acad.  d.  Wissensch.  1ST0  p.  60;  pauca  minoris 
sunt  ambitus  cf.  Kircbboff  Hermes  III  449.    Neubauer  X  153. 

,s)  Cf.  Ahrens  1.  1.  p.  26. 

Ia)  Cf.  Meister:  de  dialecto  Heracleensium  Italicorum  in  Curtii 
Studiorum  vol.  IV  p.  355. 


342  Spiess 

Caput  alterum. 

Postquam  praemisi,  quae  scire  opus  est,  antequam  dia- 
lectum  Alcnianis  ex  ipsis  fragmentis  cognoscere  studeamus, 
jam  euumerandae  sunt  libris  ducibus  Alcmanicae  formae, 
quotquot  in  censum  veniunt;  qua  in  re  a  Laconica  dialecto 
antiquiore  semper  proficiscendum  est. 

De  Tocalibus. 

§  6.     De  a  vocalis  usu  Alcmanico. 

Vocalis  a  purus  sonus  apud  Dores  et  Aeoles  multo  cre- 
brius  audiebatur  quam  in  communi  Graecorum  dialecto.  Nam 
primum  ea  apud  illos  apparet,  ubi  Attici  ceterique  Iones 
raolliorein  e  pvonuntiabant,  in  magna  vocabulorum  copia. 
Brevis  quidem  vocalis  ille  usus  in  paucis  conspicitur,  quae 
fortasse  non  omnia  omni  Dovidi  sunt  communia.  Eorum 
apud  Alcmanem  alia  cum  a  alia  cum  e  instructa  extant  haec: 
Agri/nirog  d-EQätrovra  Eustathius  ad  Od..  p.  1618,  29 
ex  eo  affert,  Doricam  mediae  consonantis  mutationem  docens, 
cum  alio  loco  (ad  II.  969,  7)  de  a  hujus  vocis  testetur:  Ja- 
Qielg  yag  tog  cpctöLv  ol  Ttyviv.ol  tqetteiv  tiwd-aoiv  ovtcoq  to 
tq£%(ü  %oäyjbi  y.al  n]v  ^Ägrauiv  "Aorauiv  v.ai  rb  v.vttziqov  y.v- 
Ttaioov  cf.  Herod.  TT.  uov.  '/JBecog  8,  23.  Legitur  *AoTct}.iixi<o 
in  Lysistr.  1251.  Adnotat  Bergk  fr.  101 :  ceterum  scribendum 
videtur  ^Agxauixog.  —  ya  (cf.  Lysistr.  105  saepius)  legimus 
e  diserto  Apollonii  de  prou.  324  B  testimonio  pronomini  per- 
sonal! adjectum  eycovya  fr.  51.  —  iegöv,  quae  vox  et  in 
multis  aliis  titulis  et  in  Laconico  C.  LG.  13  per  a  scribitur, 
extat  fr.  46.  Pro  Maximi  Planudis  lectione  hgov  fr.  45  He- 
pbaestio  i/xegov  exhibet,  quem  secuti  sunt  editores.  Item 
pro  leg6(p(ovoi  fr.  26,  1  scripserunt  'iiugöqwvm.  Aliter  de 
bis  vocibus  judicat  Ahrens,  qui  novum  vocabulum  sibi  de- 
texisse  videtur  ngbg  vel  lagög  vel  dagog  pro  ötegog .  de 
quo  egit  Piniol.  XXVII  p.  585  sqq.  doctissime,  sed  non  ita,  ut 
mihi  persuadere  possit.  —  y.a  respondens  Ionico  re,  quae 
est  terminatio  adverbiorum  temporis,  Legitur  compluries:  oxa 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  343 

34.  1;  76.  3  Ttoy.cc  42.  33.  —  y.a  yav  Dorica  forma  parti- 
culae  y.i  xiv,  quam  amiserunt  Attici,  latet  in  o/.y.a  i.  e. 
oy.a  y.a  =  orav  fr.  93  cf.  Ahr.  d.  d.  D.  p.  383.  —  rgäcfto 
apud  Pindarum  aliquoties  reperitur;  qui  cum  reconditiores 
formas  repudiet,  omni  Doridi  hoc  commune  esse  videtur.  Sed 
extat  apud  nostrum  poetam  bis  vulgaris  forma  rgicpei  48; 
60.  3.  —  eTtia'Ce  quoque  ffr.  44)  hie  affero,  quamquam 
nescio  an  aliam  rationem  sequatur.  De  eo  Herod.  tz.  (.iov. 
/.i'ieiog  p.  44,  10  testatur:  neegä  l4h/.iiavi  die)  tov  a.  cf. 
Curtii  Verb.  I  345.  —  Incertiora,  ut  Muelleri 'conjeeturam 
fr.  145  cpgaoiöogy.ov,  praetermittimus ;  item  de  quorum  Do- 
rica forma  non  edocti  sumus,  ut  isga/.og  fr.  28. 

Ut  a  pro  e  ita  ai  pro  ei  in  quibusdam  voeibus  apud 
Dorienses  apparet,  e  quibus  hae  in  Alcmanis  fragmentis: 
cd,  de  qua  forma  ut  Dorica  saepe  testantur  grammatici, 
quam  in  puris  Doridis  fontibus  semper  conspieimus  (cf.  Ahr. 
d.  d.  D.  380),  ter  legitur  fr.  29;  77;  83.  —  y.vTtaLgw  recte 
pro  codicum  lectione  y.vrcsgco  scriptum  est  fr.  18.  Alcmanem 
ea  usum  esse  docet  Eustathius  1648.  5.  y.vTtctigioxto 
fr.  38  unus  codex  praebet.  —  ovtigov  vocem  apud  Dores 
ovaigov  sonuisse  e  forma  ovag  conjici  potest  et  probatur 
glossa  Hesychiana:  aveagov'  ovtigov,  Kgi^reg.  Sed  legimus 
bvsigov  fr.  61;  ANGIPftN  pap.  2.  15. 

Multo  latius  patet  longae  a  pro  ij  usus  Doricus  et  non 
solum  in  stirpibus  quibusdam,  sed  etiam  in  terminationibus 
conspicitur,  qua  re  certis  finibus  circumscribi  potest.  Primae 
quae  dicitur  declinationis  casus  numeri  singularis  circa  tricies 
in  papyro  totiesque  in  reliquis  fragmentis  vocalem  cc  ex- 
hibent.  ij  praebent:  rt  fr.  7  bis,  ccvccy/.)]  fr.  81,  adelcp^ 
fr.  62,  quae  editores  mutarunt.  In  hexametris  reperitur 
vulgaris  forma  Kigxrj  fr.  41»  et  epica  ßwt  laveiQ-iß  fr.  40, 
quarum  priorem  Bergk  ad  Doridis  indolem  revoeavit.  Huc 
pertinent  etiam  adverbia  vulgo  in  -örjv  exeuntia.  Legimus 
d  icnf  geedav  pap.  2.  22,  ädav  fr.  36.  —  Verba  ab  a  inci- 
pientia,  quorum  initialis  litera  augmeuto  vel  reduplicatione 
producta  est,    haec  extant:    äg  ito^aro  fr.  71,    quamquam 


34-1  Spiess 

hic  brevis  quoque  vocalis,  augmento  poetarum  more  omisso, 
statui  potest.  i7taf.if.1iva  cod.  ercäfievai,  fr.  20  (Härtung  l:ni- 
füva).  Cum  rt  pro  a,  vel  potius  cum  rtv  pro  av  traditum 
est  rjvXrjoe  fr.  82,  quod  correxit  Bergk.  —  In  suffixis  -a§ 
et  -ava  videmus  eundem  usum  Doriensium.  Apud  Alcma- 
nem:  legaxog  fr.  28,  cum  epica  forma  sit  Ugi]y.og.  2e- 
?.ävag  fr.  48.  Alcmani  tribuitur  glossa  Hesychii  'Aoavalcov. 
—  Unnm  exemplum  Dorici  a  in  priore  parte  compositorum 
reperitur:  y.avayd7Voöa  pap.  2.  14.  —  Radices  in  a  exeuntes 
vel  a  continentes  producunt  vocalem  in  formandis  stirpibus 
Dorice  in  a,  vulgo  in  rt.  Illam  rationem  secuntur  apud  Alc- 
manem:  aväa  e  tev  pap.  2.  12;  rp  aasig  pap.  3.  5;  eßa 
pap.  1.  20;  lela/.a  pap.  3.  17;  enalev  (sie  schol.  II. 
a  222,  cum  Cram.  Anecd.  Oxon.  IV  409.  16  aliisque  locis 
minus  rede  enccXXe  traditum  sit)  fr.  69.  Vulgarem  formam 
cernis  in  voce  fiifcr:vev  fr.  68;  vix  recte  xsxXrjysi  fr.  7 
traditum  est  1  Bergk  xenXccy3  =  sxXaye  conjeeit).  Nomina, 
quae  aeque  atque  baec  verba  formantur,  cum  a  leguntur: 
fiväoxiv  fr.  64,  rcaybv  pap.  2.  13.  —  Deinde  baec  ratio 
in  singulis  quibusdam  voeibus  valet,  quas  ex  variis  Doricae 
dialecti  fontibus  cognoseimus:  äfisg  fr.  65;  äfietov  fr.  66; 
äfiLv  pap.  2.  7  ;  2.  26 ;  fr.  7 7  ;  fr.  78 ;  afib  g  fr.  86 ;  3Ay  1  d  w 
pap.  2.  8;  \4.yr\Gi%QQct  pap.  2.  19;  yooayog  pap.  2.  9} 
fie Xiydgve  g  fr.  26;  Carevei  fr.  33;  xadtö  fr.  99;  x«o« 
cod.  xaQav  fr.  56;  Aädog  vel  '/.ädog  fr.  96;  yiaxotöa  fr.  19; 
•/.o  öv  fia'/.ov  fr.  90 ;  a  yr  £  «  x  r  «  fr.  28 ;  aaffa  (« to  fr.  74;  at- 
ö'apw  fr.  35.  Etiam  öü-lov  buc  refero  fr.  79,  quam  quam 
Priscianus  a  brevem  babuisse  videtur  et  pristina  vocis  forma 
öa.-iov  fuerit.  Vulgares  formae  extant  bae:  i'yeizai  fr.  93, 
fjdvfiioraTog  fr.  137  (Scbneidewin,  Bergk  ay-,  ad-)\  tcqo- 
firj&eiag  fr.  62  (Scbneidewin,, Bergk  7CQoua$eiag),  dfjfiog 
fr.  49  (Bergk  da^iog),  sed  Dorica  forma  öäuog  fr.  33. 

Altera  causa,  cur  in  Dorica  et  Aeolica  dialectis  vocalis 
a  tantopere  praevaleat,  est  quod  in  iis  ao  et  aio  saepe  in  a 
non  in  10  contraeta  sunt.  Quod  semper  factum  est  in  gene- 
tivo    primae    declinationis,    quae    formae    omues    apud   Ale- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  345 

manem  Doricam  terminationem  ferunt:  gen.  sing.  masc.  Nvq- 
ovla  in  fragmento  21  Alcmani  a  Bergkio  assignato.  gen.  plur. 
uy.qüv  cod.  ä/.Qcev  fr.  25;  (leXtooäv  cod.  /.te/uaaav  fr.  60.  4; 
adeäv  ucooäv  cod.  adelav  /.toioav  fr.  37 5  oadtväv  * aA- 
X«v  cod.  oaöivav  /xü.'/uv  fr.  39.  Doridis  colore  carens  nul- 
luni extat  exemplum.  Deinde  nomina  priore  tempore  in  -aiov 
exeuntia  eodem  modo  contrahuntur.  Apud  nostrum  rvat- 
üva  fr.  24,  quae  forma  a  Doribus  ad  alios  quoque  Graecos 
manavit,  e  rcuiuovu,  epico  nca^ova.  orta.  }^4lxi.tccv  fr.  17 
ex  läh/.ucaov  contractum,  quae  forma  legitur  fr.  71.  At 
non  ubique  ao  in  a  coaluit  apud  Dores;  nequaquam  enim 
in  conjugatione  quae  dicitur  contracta  haec  ratio  sola  regnat, 
sed  certos  quosdam  fines  constituere  propter  exemplorum 
penuriam  non  possumus.  Certe  Doricae  dialecto  non  re- 
pugnant:  oqw  pap.  2.  6;  nzw  (vr/.ctoi)  fr.  59.  Item  in 
crasi  Dores  a  communi  ratioue  non  discedere  Ahrens  pro- 
bavit.  Extat  unum  exemplum  apud  Alcmanem  xv)7täoav 
i.  e.  y.al  ötccüouv  codd.  XV  naQ  av>  X10  ^tcegav  (Bergk  zw- 
Ttiöoav)  fr.  76.  Quae  codicum  scripturae  nos  eo  adducere 
possunt,  ut  aliam  Doricae  vel  Laconicae  dialecti  proprietatem 
agnoscamus,  quae  aliunde  non  confirmatur  exemplis  —  nam 
diversa  est  ratio  vocabulorum ,  quae  Ahrens  d.  d.  D.  182 
enumerat  —  ramm  vocalis  a  usum  loco  vulgaris  co,  ubi  ex 
ao  vel  a io  non  orta  est:  o7cäoav  pro  öntöoetv.  Ceterum  res 
valde  dubia  est  et  legitur  vulgaris  forma  orciöoav  fr.  15. 
Fortasse  aliquis  yuTtiöoav  scribendum  esse  conjiciat,  cum 
eam  formam  hyperdoricam  esse  pro  certo  affirmari  non  possit. 
Item  codicis  lectionem  :co  /.  vrpavog  fr.  34  sunt  qui  (Welcker, 
Brugman  Stud.  IV  157)  Doricam  vocis  TtoXvycovog  formam 
putent,  cum  Bergk  olim  in  nolvcfoivog,  nunc  in  7iolv(fuaog 
eam  mutarit. 

§  7.     De  vocalibus  e  13  ei. 
Paucissima  novimus  vocabula,  in  quibus  s  apud  Dorienses 
alii  brevi  vocali  respondet  communis  linguae. 

e  pro  a  non  ponitur,   nisi   quod   nonnulla  verba  in  aco 


346  Spiess 

ad  conjugationem  in  £to  transierunt,  ut  apud  Alcmanem  ogecov 
fr.  87.  Attainen  imum  hujus  inutationis  exeruplum  invenisse 
sibi  vistis  est  Ahrens,  cum  in  papyro  3.  5  inter  vocabula  valde 
obliterata  scriptum  esse  putet  iv&oloa,  quod  Blassii  nova  col- 
latio  confirmat,  qui  adnotat  Mus.  Rhen.  XXV  p.  193  facile  pro 
€  a  legi  posse  (Bergk  ivd-ä..ct).  Atque  haec  suspicio  augetur 
scriptura  codicis  fr.  58,  ubi  %vd-eov  Bergk  praeeunte  Lo- 
beckio  simplicissime  in  avd-iov  mutavit.  Sed  utriusque  loci 
ea  est  condicio,  ut  ex  iis  nihil  certi  colligi  possit.  Accedit, 
quod  ivd-oloa  etiam  alias  habet  difficultates ,  pro  quo  iv- 
&ioioa  vel  Ivd-eloa  vel  Laconicam  formam  Ivd-etooa  ex- 
spectas,  et  aliis  locis  cum  a  leguntur  äv&og  26,  äv&i]  38, 
ävd-sog  117.  Si  vero  quis  his  rebus  majorem  vim  attri- 
buat,  minus  recte  ex  Aeolica  dialecto  petat  hanc  mutationem, 
licet  in  ea  crebrius  e  pro  a  posita  sit,  cum  potius  hie  ov- 
■9-siaa  exspectetur,  quam  e  Laconica. 

e  pro  o  in  voeibus  quibusdam  reperitur  et  ea  mutatio 
Dorica  vocatur  Et.  Gud.  457.  4.  Ex  Alcmane  affertur  Et. 
M.  228.  35  yegyvQa  fr.  132.  Apollinis  nomen  apud  Dores 
e  habuisse  Herodianus  apud  Eustath.  183.  5  testatur  et  ex- 
tat  haec  forma  in  variis  inscriptionibus  transiitque  ad  Italos 
cf.  Meister  Stud.  IV  371.  Itaque  Laconibus  quoque  eam 
vindieavit  Ahrens  et  in  frustulo  Laconico  (fr.  Coralisci  Epi- 
lycei)  de  conjeetura  posuit.  Tarnen  non  universae  Doridi 
propria  sit  et  valde  dubium  est,  num  Laconicae  ejus  speciei 
tribuere  debeamus,  quamquam  in  tabulis  Heracleensibus-^.ff/.- 
Xcäog  legitur.  In  inscriptione  Plataeensi  plane  cognoscitur 
APOAONI  in  hexametris,  qui  nominibus  urbium  victricium 
superscripti  sunt.  Quamobrem,  quae  apud  nostrum  poetam 
leguntur  JA;c 6X)uovog  fr.  73,  l/inoXXtav  fr.  83  vix  a  Laco- 
nica dialecto  aliena  sunt.  —  Alia  ratio  est  partieipii  tz<xq4v- 
tcjv  pro  naqövxiov  fr.  64. 

In  minore  parte  locorum,  qui  r  in  communi  lingua  habent, 
haec  vocalis  omnibus  dialectis  propria  est.  Cognitum  habemus, 
quae  terminationcs  et  quae  stirjtes  illam  /(  antiquitua  serva- 
verint,  nee  juvat  enumerare,  quae  ejusmodi  apud  Alcmanem 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  347 

reperiimtur.  Unum  v.roivav  fr.  75  affero,  quia  Bergk  frag- 
mentum  41  supplens  v.aobv  yeoi  beü>roaoa  scripsit,  huic 
voci  a  tribuens.  Sed  v.aobv  optimi  libri  Pindari  et  Theocriti 
(Peter  1.  1.  15;  Morsbach  de  dial.  Theocritea  p.  35)  exhibent, 
quae  forma  comparatione  latinae  linguae  (cera)  confirmatur. 
Nullius  autem  momenti  est,  quod  in  Anacreontico  10  aliquis 
btooialcov  v.aooxiyyav  sibi  finxit.  —  ßgox^oia  fr.  47,  quo 
etiam  Pindarus  usus  est,  poetica  vox  est,  in  sermone  et 
consuetudine  quotidiana  non  usurpata;  itaque  Dorica  forma 
omnino  apparere  non  potuit. 

Cum  saepissime  apud  Dores  a  pro  vulgari  rt  ponatur, 
contrarium  invenitur,  ubi  vocales  ae  ctij  contractae  sunt. 
Hunc  Dorismum  servat  Theocritus,  repudiat  Pindarus.  Apud 
Alcmanem  legimus  7toxrxai  fr.  26;  rcoxra&to  pap.  1.  16; 
lf]  pap.  2.  11;  6ortg  pap.  2.  16.  Fortasse  huc  pertinet 
docfffjai  fr.  70,  vox  aliunde  non  cognita.  Duae  hujus- 
modi  formae  a  praebent  dya  fr.  121  (Cram.  Anecd.  Oxon. 
I  55.  7  Aya.li.ii  .  .  .  xb  d-avfiaCiü ,  otzeq  Traget  ayw,  eaxiv 
de  Tcag3  'Ah/.uävt'  Alxov  dya)  et  in  trochaico  versu  Aovol 
de  Svaxoj  i.ieurtvev  Ai'ag  auta  xä  xe  ueuviov  Hermann  ai- 
liaxa  emendavit  (Schneidewin  aifiaxa  requirit);  verbum  al- 
[.laxato  alio  loco  non  reperitur,  sed  aifxaxoco,  ut  cetera  verba 
in  oio  exeuntia,  transitiva  significatione.  —  Aequa  lex  con- 
tractionis  valet  in  crasi,  cujus  haec  habes  exempla:  Y.qrci 
fr.  7u,  y.rr  fr.  74,  /.rodxojv  fr.  IS;  contrarium  nulluni.  — 
Sed.  äe  etiam  apud  Dores  in  a  contractae  esse  videntur: 
altog  pap.  2.  7  (Blass;  Alirens  -übiov  legitj  ex  äf/.iog.  quo 
Pindarus  quoque  usus  est. 

Severioris  Doridis  est  /;  pro  adulterina  diphthongo  ei, 
sive  produetione  suppletoria  sive  contractione  orta  est.  Valet 
haec  ratio  in  infinitivis  vulgo  in  -eiv  exeuntibus,  quam  ter- 
minationem  ex  eev  contractione  natam  esse  Curtius  doeuit 
Verb.  II  110.  Reperimus  in  papyro  3.  19  avbdvrtv  isic 
enim  est  legendum,  quamquam  Bergk  .AÄN6IN  praebet). 
In  rpaiv .  v  ea  ipsa  vocalis,  de  qua  maxime  agitur,  obliterata 
est;  sed  cum  nietro  longa  syllaba  postuletur  et  unius  tantum 


348  Spiess 

vocalis  spatium  vacuum  sit,  qxxivrjv  scribenduni  esse  videtur. 
aeidrjv  fr.  57  Bergk  restituit  pro  codicis  deiöeiv  (Et.  M.  327 
id  ydg  '/MxwviTtov  Iotlv  deiöeiv  ^  deiöeV  f.u)  ö*  sfi1  deiöeiv 
ccTtegiy.e).  ei  reperitur  in  ceteris  fragmentis:  /.axägyeiv 
fr.  24;  z  i&agioöe  iv  fr.  35  (Welcker  Y.i&agioöev);  cpe- 
geiv  fr.  26  in  hexametro.  Ceterum  plerique  Dorienses 
etiam  Lacones  terminationem  -rtv  corripere  solebant,  cujus 
rei  apud  Alcmanem  certa  extare  exempla  infra  (§  11)  vide- 
birnus.  Sed  non  est,  cur  longas  syllabas  a  Laconica  dia- 
lecto  omnino  abjudicemus  et  quae  apud  nostrum  poetam  le- 
guntur,  a  Lesbiaca  repetamus.  —  lufinitivi  coujugationis  in 
eio  contractae  nisi  correpta  vocali  non  reperiuntur.  —  Sed 
aliae  ejus  formae,  quae  in  severiore  Doride  >;  praebent,  ex- 
tant  bae,  Laconicum  colorem  non  habentes:  dga/neirat 
pap.  2.  25  (Abrens  ögat-ir^ai)]  r\yelxai  fr.  93  (Scbneidevrin 
ayrJTcu,  Bergk  dyelrai)  cf.  Lysistr.  1314  dyi~rai.  —  Item  ei 
reperitur  in  imperativo  rl&ei  45,  cum  in  Cyrenaico  quo- 
dam  titulo  Ivtl&i]  legamus.  —  Adjectivorum  feminina  in 
-eia,  quod  ex  -eoja  vel  -e.-ja  productione  suppletoria  ortum 
est,  aeque  in  Laconica  dialecto  rt  habuerunt  cf.  Et.  Gud. 
430.  44  oxi  6§ela  leyovoiv  ol  Jwgielg  öici  rov  rjrcc.  Apud 
Alcmanem:  Tlao lyccorja  fr.  27  nomen  a  poeta  per  jocum 
fictum.  Conferenda,  quam  Abrens  Alemani  vindicat,  glossa 
Hesycbii  Tergaßag^ojv.  Non  minus  adjectiva,  quae  vulgo 
in  elog  exeunt,  apud  eos  Dores,  qui  a  vulgari  ratione  magis 
recedunt ,  cum  rt  reperiuntur.  Apud  nostrum  yl  v  z  f  o  g 
fr.  83,  it'z/w  fr.  73,  de  quo  grammatici  quoque  testantur. 
—  Praeterea  pauca  ex  Alcmanis  fragmentis  afferenda  sunt: 
Xrjgdg  fr.  32  teste  Herodiano  apud  Eustatb.  ad  II.  110.  37. 
Aeolica  forma  est  xfQ9°S-  —  In  papyro  2.  1 1  extare  videtur 
eluev ,  ubi  pro  mitioris  Doridis  forma,  in  quam  librarius 
aberraverat,  correctura  restituta  est  ea,  quae  in  tabulis  Hera- 
cleensibus  compluries  occurrit  et  nunc  in  tabula  aenea  Laco- 
nica a  Kircbboffio  edita  (Monateb.  d.  Berl.  Acad.  d.  Wissenscb. 
1870)  legitur  [rjftev  ex  *%afiev).  —  xrjvog  pro  /.eirog  Aeoli- 
cum  est,   sed  non  minus  in  severiore  Doride  illam  formani 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  349 

in  usu  fuisse,  colligimus  ex  Apollonii  verbis,  qui  frustulum 
Alcmanicum  pro  testimonio  affert  de  pron.  335  B:  Alolelg 
xrjvog  .  .  .  JcogiElg  trtvog,  onavicog  dict  xov  x*  x.al  xüvog 
lv  odlsooi  Ttollolg  rjuevog  3AXv.(.iciv.  Apparet  y.rjvog  scri- 
bendum  esse,  quamquam  etiam  apud  Hephaestionem  3,  ubi 
idem  fragmenturu  traditum  est,  Codices  diphthongum  praebent 
fr.  13.  Ad  ejusdem  Apollonii  auctoritatem  redire  videtur  vul- 
garis forma  exslvog  de  pron.  334  A  xal  *Ak/.iictv  nqcörco' 
/.iccxagg  iv.eivog  (prtoiv  fr.  14.  —  si/niva  fr.  96  ^fEfEOueva) 
imitationi  Homeri  debetur.  —  eitcov  diversam  rationem  se- 
qui videtur,  nam  constanter  baec  vox  genuinam  diphthongum 
habet,  quod  per  leges  linguae  nondum  explicatum  est  (cf. 
Cauer  Stud.  VIII  257).  Non  a  Laconica  dialecto  aliena  sint 
eircoifii  pap.  3.   17,  ei Ttare  fr.  47. 

§8.    Devocalibusowou. 

Aeque  atque  i]  pro  et  apparet  in  severiore  Doride  et 
Aeolide  co  pro  adulterina  diphthongo  ov.  Primum  quaedam 
voces  enumerandae  sunt,  in  quibus  vocalem  stirpis  conso- 
nante  ejecta  productam  agnoscimus.  Doricam  co  in  fronte 
habet  mqavbv  pap.  1.  16;  ogaviacpi  fr.  59  unus  ex  illius 
frustuli  fontibus  exhibet,  cum  reliqui  diphthongo  instructam 
hanc  vocem  praebeant.  —  Vulgares  formas  invenies  hasce: 
öovqL  fr.  68,  de  cujus  vocabuli  forma  Dorica  quae  sunt  testi- 
monia  collegit  Brugman  St.  IV  1 17.  Item  yovvaza  in  fragmento 
addubitato  30,  cum  ycövara,  quod  mavult  Bergk,  quamquam 
apud  Callimachum  solum  legitur,  severioris  Doridis  esse 
prioris  vocis  analogia  doceat.  —  In  secundae  declinationis 
accusativo  pluralis  plerumque  apud  Alcmanem  legitur  Dorica 
forma:  rcog  dglazcog  pap.  1.  11;  vöf.uog  fr.  67  lectio  est 
unius  codicis,  quam  ceteri  libri  Athenaei  in  opcog  habent  cor- 
ruptam.  —  acpEtigcog  %nncog  in  fragmento  3  ab  Alcmane 
nbjudicato.  —  /.QißavcoTcog  unius  codicis  scripturam  Bergk 
postposuit  lectioni  reliquorum  librorum  y.Qißavcorog  (nom. 
sing.).  —  Contra  rovg  reperitur  in  fragmento  8  Alcmani  e 


350  Spiess 

conjectura  vindicato,  cui  supposuit  editor  severiorem  formam. 
avrovg  vero  fr.  100  non  Alcmanis  sed  Athenaei  esse  merito 
suspicatur  Bergk.  —  Participii  praes.  et  aor.  sec.  act.  formas 
femininas  poeta  non  Laconica,  sed  constanter  Aeolica  termi- 
natione  -oioa  instmxit:  cpegoiaaig  pap.  2.  27,  cpeooioa 
fr.  18,  %%OLGa  fr.  34  cum  varia  lectione  s%ovoa,  Xinolou 
fr.  23,  oaXaooo  iiedo  10*  fr.  84.  inioricpo iact  tres  Co- 
dices confirmant  fr.  74.  Contractorum  verborum  exemplum  a 
poeta  ad  Aeolidis  proprietatem  formatum  est  evd-olaa  de  quo 
p.  346  egimus.  —  Sed  repudiat  Aeolicam  legem  Alcman  in 
voce  (.KJjoa  fr.  1 ;  7 ;  45 ;  59 ;  85 ,  quae  eodem  modo  atque 
illae  orta  est  (e  *  (.wvrja).  Vulgaris  forma  bis  extat:  (xovaav 
fr.  37;  97,  illud  Scbneidewin,  boc  Welcker  ad  Laconicam 
dialectum  reduxit,  quos  secutus  est  Bergk.  —  Semel  legitur 
illorum  participiorum  dat.  plur.  masc,  quae  forma  vulgaris 
est:  x a (.i o v a t  pap.  1.  2.  Alio  loco  afferendae  sunt  verbo- 
rum tertiae  personae  plur.  act.  in  -ovoi  pro  Dorico  -ovti 
exeuntes. 

co  ex  oo  contracti  baec  babes  exempla.  In  gen.  sing. 
sec.  decl.  terminatio  co  in  libris  integra  apparet  in  bisce: 
tzcüqco  pap.  1.  10,  Eüvdco  pap.  3.  32,  svrcvQya)  fr.  4, 
eXi%Qi- öco  .  .  y.  r  ocxr  co  ■/.vttciloco  fr.  18,  reo  "/.urtaioi- 
Q/.CO  fr.  38..  Nonnumquam  forma  insolentior  in  dativum  a 
librariis  mutata  est:  vrcegsTTafievco  Dindorf  e  codd.  B  P 
Athenaei  vTiegmai-uvco  praebentibus,  cum  alii  vulgarem  ge- 
netivi  offerant  fr.  28.  Welcker  fr.  35  conjeeit  reo  oiödgco, 
cum  Bergk  lectionem  codicum  teij  oidäoco  tueatur.  Item 
fr.  74  Bergk  cum  codieibus  Xivco  ts  octod/nco,  Scbneidewin 
Mvco  re  aaadftco.  In  a  abiit  illud  co  parum  intellectum: 
äklcx  fr.  42  Bekker  lillco.  —  rXavxco  et  reo  Kva/.älco  le- 
guntur  in  fragmentis  8  et  21  Alcmauicis  e  verisimili  con- 
jectura insertis.  —  Prorsus  corruptus  est  versus,  in  quo  le- 
gimus  rov  fhc7iol6xov  fr.  88.  —  Femininorum  in  -co  genitivos 
in  -cog  exeuntes  Cboeroboscus  in  borto  Adonidis  268  b  Laco- 
nibus  vindicat.  Nova  collatione  papyri  invenit  baue  formam 
Blass  (p.  2.  6)  ÄriA .  C,  cum  Abrens  cbartae  exemplo  usus, 


De  Alcrnanis  poetae  dialecto.  351 

quod  ÄriA  . .  praebet,  accusativum  'Ayidtov  praetulerit.   Sed 
Ttet&ovg  fr.  62. 

§  9.    De  vocalibus  i  et  v. 

Adjectivorum  terminatio  -10g  pro  -sog,  quam  coutrabunt 
Attici,  ex  antiquiore  et  epica  forma  -eiog  nata  Doriensibus 
et  Aeolibus  communis  est.  Legimus  apud  Alcmanem:  ag- 
yvoiov  pap.  2.  21;  nay%qvo tog  pap.  2.  33;  zqvolov 
fr.  39,  codicis  B  Atbeuaei  scriptum,  ceteris  /ovaeiov  prae- 
bentibus,  quod  non  in  versum  quadrat.  Sed  %  q  i  o  e  o  v  fr.  34, 
quod  Bergk  mutavit.  Memoratu  est  dignum,  quod  fr.  60.  5 
extat  TtoQcpvorjg,  quippe  quae  forma  neque  epicae  dialecti 
sit  {noQcpvQe^g),  neque  communis  {noQcpvQäg),  multo  minus 
Doricae  Aeolicaeve,  quae  Ttogcfvoiag  poscunt;  neque  e  metri 
ratione  certius  quidquam  statui  potest.  Conjecerunt  Scbnei- 
dewin  TTOoqvotrg,  Bergk  nooyvoeag;  Westpbal  in  metrico 
libro  hoc  fragmentum  afferens  scribit  rtooffigiag.  —  Xotis- 
simum  est  Laconicum  oidg,  quod  in  Lysistrata  compluries 
occurrit.  In  inscriptione  votiva  Plataeensi  vocalis  non  potest 
legi :  <S>  .  O-  Heracleensis  dialectus  ostendit  e :  öey  tab. 
Her.  II  27.  Cretes  vero  &ibg  pronuntiabant,  quae  forma 
etiam  Boeotica  est.  De  antiquitate  bujus  mutationis  dubi- 
tari  potest.  Apud  Alcmanem  aitov  pap.  2.  2,  fjuoitov 
pap.  1.  7.  Vulgarem  formam  exbibet  fr.  34  -9-eoig,  quam 
quod  non  trochaicam  habet  mensuram,  editores  in  d-eoi- 
glv  mutarunt.  —  Vocalium  ew  contractio  vel  potius  mutatio 
in  ico  communis  est  Laconum,  Heracleensium,  Cretensium  in 
declinatione  verborum.  Leguntur  in  tit.  Lac.  Leakii  71 
ävioyjcuv,  in  Lysistr.  ircaivuo  198,  vf-ivico/ueg  1305  alia;  in 
tab.  Heracl.  ddr/.kov  I  138,  nouov  I  175  alia;  Cretica  x.o- 
Gf-iiovreg  c.  i.  G.  3049  alia.  cf.  Ahr.  d.  d.  D.  207  sqq.  Ne- 
que tarnen  ex  hac  re  consequitur,  antiquitus  eam  fujsse 
severioris  Doridis  proprietatem,  quae  postea  in  singulis  ejus 
dialectis  oriri  potuit,  neque  rei  natura  hoc  exigit,  cum  non 
ex  antiquissimis  formis  in  ejco  exeuntibus  vocalis  i  nata  sit. 
Alcmanica  fragmenta  ignorant  hunc  Laconismum :  aiviovri 


352  Spiess 

fr.  66,  doxecov  fr.  87,  oqscjv  fr.  87.  —  De  declinatione 
nominum,  quoruin  stirps  in  i  desinit,  alio  loco  dicendum  est. 

Vocalem  v  Lacones  semper  fusco  sono  enuutiasse  pri- 
mam  ejus  naturam  retinentes  satis  constat,  quaniquam  neque 
in  titulis  neque  apud  Aristophanem  baec  proprietas  scvibendo 
expressa  est.  Neque  apud  nostrum  poetam  ullum  vestigium, 
nam  qua  quondam  ad  hanc  quaestionem  abutebatur  Bergk 
varia  lectione  fr.  6  cpovxeooi,  eam  non  ab  antiquis  manu- 
scriptis  repetitam  esse,  sed  librario  cuidam  deberi,  ex  verbis 
a  Prisciano  additis  satis  apparet  (cf.  Zeitscbr.  f.  Altertbw. 
1852.  2). 

v  pro  o,  quod  Lesbiacae  dialecti  potissirnum  est,  Doridi 
quoque  merito  Ahrens  attribuit  in  voce  ovvita.  Legitur  apud 
Alcmanem  ovvfi  fr.  27.  Corrupta  est  sine  dubio  vox  bvo/.ia 
fr.  17. 

v  pro  f  in  mediis  vocibus  inter  vocales  apud  Lesbios 
usitatum  non  aeque  in  Dorica  dialecto  frequentatur.  Uni- 
cum  exemplum  extat  in  recenti  titulo  Laconico  C.  I.  G.  1466 
yiavayrjTa.  In  papyro  nostro  legimus  2.  29  ave igo/nevai, 
sed  ita  ut  av  brevem  syllabam  faciat. 

§  10.     De  vocalium  concursu. 

Notissima  illa  spirantium  fuga  factum  est,  ut  saepissime 
in  lingua  Graeca  vocales  concurrerent;  postea  vero  cum  haec 
concursio  incommoda  esset,  vocales  contrabi  coeptae  sunt,  in 
qua  re  non  omnes  dialecti  eandein  rationem  sunt  secutae. 
Postremo  digamma  inter  vocales  evanuit,  itaque  rarius  eo 
eliso  vocales  coalescebant.  Sunt,  in  quibus  nulla  Graecae 
linguae  species  contractionem  ostendat,  quae  bic  praeter- 
mittimus;  sed  quae  in  communi  lingua  contractionem  pati- 
untur,  cum  in  Dorica  dialecto,  quae  digamma  diutius  re- 
tinuit,  et  in  antiquioribus  omnibus  dialectis  solutae  formae 
in  usu  fuerint,  ea  enumeranda  sunt,  quotquot  apud  Alcma- 
nem leguntur:  aeldco  pa]).  2.  5;  deiao^iat  fr.  2;  cieiöev 
fr.  1,  ibidem  codd.  aelv  aetde,  alh  aetde,  Bergk  ahvdoide; 
do  tö ot i gar    pap.    '.\.    29;     id)ed-).o(p  6 qov    pap.   2.    14; 


De  Alcrnanis  poetae  dialecto.  353 

eeil-e  fr.  31.  Dubitantius  voov  affero,  quam  vocem  anli- 
quitus  ß  instructam  fuisse  verisimillimum  est  fr.  42.  —  Durae 
vocales  contractae  conspiciuntur  in  bis  vocibus:  ahiov  pap. 
2.  7  ex  aüuov,  quod  apud  Pinciarum  quoque  invenitur,  legit 
Blass,  cum  Abrens  ßüdtov  praeferat.  /."/.evva  pap.  2.  10  e 
/.'/.etwa,  cpüg  pap.  2.  6  ex  cpaog.  cpaivrjv  contra  pap.  2.  9 
(Blass),  quod  cpitv  .v  Bergk  et  Abrens  legunt,  bic  non  recte 
ad  y cu irry  reduxerit,  cum  potius  a  stirpe  cpav  descendere 
videatur.  cf.  Curt.  Grdz.4  297.  Olvovvriäöav  fr.  117  ex 
Olvoevriädav.  äygoiv.og  fr.  25  Cbrysipp.  7tSQi  <xtco([uti- 
'/.cäv  c.  21  praebet,  aygiog  Stepb.  Byz.  v.  'Egvar/rj ,  e  qua 
lectione  M.  Scbmidt  et  Abrens  suspicantur  dygelog  poetam 
scripsisse  (Bergk  äygoixog).  —  Utrum  bae  formae  contractae 
ex  Laconica  dialecto  petitae,  an  ab  bac  alienae  fuerint,  postea 
quaeretur. 

Alia  condicio  est  vocalium  durarum,  quae  a  vel  j  ejecto 
se  excipiebant: 

ae  aei  in  Dorica  dialecto  semper  contrabuntur  neciue 
ulla  soluta  forma  apud  Alcmanem  reperitur.  cf.  §  7.  —  Item 
ao  et  aco  semper  et  in  Dorica  dialecto  et  in  Alcmanicis  frag- 
mentis  coaluerunt,  nisi  quod  'AXx/tdcov  fr.  71  conspicitur, 
cum  Laconica  hujus  nominis  forma  fr.  17  appareat.  Alterum 
solutae  formae  exemplum  in  Bergkii  tertia  lyricorum  editione 
legimus  fr.  34.  5  %sqg\  leövreiov  yüla  &rjoao,  sed  Codices 
ipsi  majorem  fidem  faciunt  contractae  formae  S^oa  (/egol 
leovrsov  ETialad-elaa),  quae  metro  non  repugnat.  cf.  engia, 
quod  Doricum  esse  testatur  grammaticus  in  Anecd.  Oxon. 
III  241.  11.  cf.  §  6.  —  eo  et  ew  secundum  legem  severioris 
Doridis  non  contrabuntur:  av-d-eog  fr.  117;  irveog  fr.  33; 
reo  fr.  19;  Irtecov  fr.  45;  ccitsiov  fr.  66;  ogdtov  fr.  60.  1; 
ayio deo  fr.  123 ;  aiviovr i  fr.  66 ;  ö o v. e  w v  fr.  87 ;  6 g e (o v 
ibid.;  adelcp ideoi'g  fr.  56.  Contractionem  in  ev,  quae  apud 
Iones  et  nonnullos  Dorienses  raluit,  Bergk  Alcmani  concedit. 
cum  fr.  72  o/.äcpevg  pro  axacpevg  scribat.  Potest  aliquis  offen- 
dere  in  eo,  quod  viri  docti  in  papyr.  3.  5  receperunt  Ivd-olocc 
{avd-ovact).     Nam    cum  haec  non  vere   sit  Lesbiaca   forma 

Cuktids  u.  Brugmak,   Studien  X.  23 


354  Spiess 

(quae  est  avd-eioa),  sed,  si  recte  legatur,  Laconica  videatur  ad 
ceterorum  participiorum  analogiam  commutata,  debeas  ex  ea 
conjicere  ev&aoa,  non  evd-ecooa  Laconum  fuisse.  —  ee  et  eei 
(adult.  diphth.)  contractas  ostendunt  omnes  formae,  quae  ex- 
tant.  cf.  §  7.  Non  supersunt  exempla  declinationis  noininum, 
ut  rqu^qeeg  Lysistr.  172.  —  e  cum  genuina  diphthongo  et 
apud  omnes  Dores  in  ei  coalescit:  iftavd-el  pap.  2.  19; 
avxel  pap.  3.  11;  ercaivel  pap.  3.  13 ;  %v\ q s X (?)  pap.  3.9; 
soluta  forma  semel  occurrit  in  papyro  doxeei,  sed  ita  ut 
est  unam  syllabam  faciat  2.  11.  —  ea  in  terminationibus 
tertiae  declinationis  ab  antiquioribus  Doriensibus  non  esse 
contracta,  Abrens  bonis  argumentis  demonstrat;  ad  exempla 
ab  illo  allata  nunc  accedit  e  Laconica  dialecto  serea  in  titulo 
a  Kircbhoffio  edito  (Monatsb.  d.  Berl.  Acad.  d.  W.  1870  p.  60) 
extans.  Apud  Alcmanem  ut  in  epicis  carminibus  modo  coa- 
lescunt  modo  non  coalescunt:  xadea  fr.  99;  aliud  fortasse  ex- 
emplum  in  corrupto  o/.oiivv-d-ea  latetfr. 44.  Sed  Ttodcoxi]  pap. 
1.3,  Evreiyj]  pap.  1. 6  non  in  cbarta  extans,  sed  e  frustulo  Alc- 
manico  in  Cram.  Anecd.  Oxon.I.  159.  2  servato  ibi  restitutum. 
av&rj  fr. 38.  —  Dorica  esse  videtur  contracta  forma  rtg  (Bergk 
sfJQ)  fr.  76,  nam  Homerica  carmina  ignorant  banc  nominativi 
formam.  Sed  e'lagog  fr.  26.  4  ex'epica  dialecto  depromp- 
tum  est.  Non  minus  Doricum  babendum  est  ßkrjg  i.  e. 
deleag,  si  re  vera  glossa  Hesycbiana  Alcmani  tribuenda  est 
neque  cum  Scboemanno  Idlxfiattovi  in  'Ah/.aiu)  mutaudum. 
Insolitam  contractionem  perpessum  est  adverbium  qu  fr.  42, 
de  quo  testatur  Apoll,  in  Bekk.  anecd.  566,  ex  qela  qea. 
nisi  Dorica  forma  fortasse  qala  vel  q(<cc  sonuerat  (cf.  qäcor). 
Ceterum  conferendum  est  qci$-i\uog. 

Di a er e sin  quae  dicitur  digammo  eliso  raro  nunc  legi- 
mus;  nota  ejus  servata  est  in  alz  lag  (vel  dir  tag)  xoqddg 
Et.  M.  43.  40  (fr.  125),  quae  vox  significat  rag  eqtortxag  et 
ab  cihr\g  descendit,  de  quo  conferas  Curt.  Grdz.4  389.  Deiude 
bis  eam  recepit  Bergk  contra  librorum  memoriam  metricis 
causis  commotus:  olwvotv  fr.  60.  6;  slai oiöa  fr.  19,  qnae 
mutationes  velociorem  rhytbmum  efficiunt,  sed  non  sunt  ne- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  355 

cessariae.  Dura  vocalis  cum  molli  in  diphthougum  abiit: 
eldov  fr.  61;  nalg  na  Lg  de  t  fr.  38,  quemadmodum  edi- 
tores  praeeunte  Bentlejo  scribunt,  cum  Codices  naiodei  tantum 
vel  nalodrj  praebeant,  metrum  vero  tres  longas  syllabas 
poscat;  naiöwv  pap.  3.  31  (Blass),  nalöeg  fr.  66  (Hecker 
5TE(T).  Pro  naideooi,  quod  quondam  scripserunt  fr.  74,  nunc 
Bergk  nibiGn  dedit  (cod.  nedeoGi).  Diaeresis  in  hac  voce 
praeter  Homerum  nunc  legitur  Anacr.  fr.  17.  —  De  Ai'da 
et'Aida  pap.  1.  32  jam  veteres  dissentiebant,  quod  ex  scbolio 
adscripto  in  margine  apparet.    cf.  Ahr.   Philol.  XXVII  595. 

Praeterea  diaeresis  apparet  in  voce  'A  o  rj  l  o  v  pap.  1.  6; 
avÖQe'küv  Meineke  metri  gratia  scribit  (Bergk  avögeicov  cum 
libris),  cf.  tit.  Cret.  2554.  1.  34  ävÖQi]iov.  rtv\\  33  pro 
codicis  ov,  quod  in  versum  peccat,  in  textum  receptum  est; 
sed  e  v  711  oy  co  fr.  4 ,  evvofiiag  fr.  62. 

Crasis,  quam  epici  raro  admittunt,  apud  Alcmanem  popu- 
laris  linguae  rationem  secutum  saepius  occurrit:  y.rtni  bis 
fr.  70,  /.  \]  v  fr.  74,  x  ^our w  fr.  18,  xtonaga  v  fr.  76,  darre 
fr.  36  (Buttm.  devre). 

Synizesis  in  bis  vocabulis  metro  postulatur:  doxeei 
pap.  2.  11,  d-eoioiv  fr.  34  (cod.  d-eolg),  rtvlecova  fr.  18, 
rt   ov%  pap.  2.   16. 

§  11.     De  vocalium  quantitate. 

Dorienses  complures  syllabas  finales  corripere  soliti  esse 
referuntur.  Apud  Alcmanem  ejusmodi  est  Alag,  quod  in 
quinto  pede  trochaici  metri  extat  fr.  68.  cf.  Cboerob.  in  Bekk. 
anecd.  III  p.  1182. 

Item  rag  rgoTtäg  fr.  33  brevem  vocalem  babuisse  vi- 
detur,  cum  in  systematis  dactylicis  in  fine  periodi  ampbi- 
macer  non  admissus  sit.  Alii  accusativi  plurales  primae  de- 
clinationis  non  leguntur  praeter  ägag  fr.  76,  de  quo  certius 
quidquam  statui  nequit,  quia  proxima  vox  a  consonante  in- 
cipit.     Neque  alii  poetae  banc  correptionem  ignorant. 

Non    minus    in    infinitivis    verborum    in    w    exeuntium 

23* 


356  Spiess 

Lacones  vocaleni  corripiebant,  cui  rei  non  adversatur,  quod 
etiam  longae  vocalis  certa  sunt  indicia,  nam  in  Unguis,  quas 
literarum  usus  non  stabilivit,  saepius  inconstantia  quaedam 
cernitur.  Et  traditur  Et.  M.  327 :  %o  yao  ).ccxcovr/.6v  loxiv 
aeldrjv  (cod.  asidsiv)  fj  äsidsv,  quod  magis  mihi  quidem 
placet  quam  Phavorini  115  lectio  ov  aeidsv.  Sic  leguntur 
apud  Alcmanem  äeidsv  fr.  1.  3  (Prise,  ahiösv;  Planud. 
v.ai  aeide)-,  sod-Uv  restitutum  est  pro  depravata  codicis 
scriptura  ia&ei  ev  fr.  76.  Deinde  verborum  contractorum 
infinitivi:  Itkxlvev  pap. 2. 9,  vmavXbv  in  fragmento  Alcmani 
ab  Ahrensio  vindicato  adesp.  35  et  infinitivus  fut.  yafxev 
pap.  1.  17  seeundum  Blassii  collationem.  Ceterum  in  bis 
omnibus  metrum  etiam  longam  vocalem  admittit. 

Correptio  vocalis  longae  in  media  voce  ante  vocalem 
conspicitur  in  adeäv  fr.  37,  quod  non  in  libris  extat  (codd. 
cedslav),  sed  metro  postulatur.  Nam  Laconicum  adf^a  fuisse 
videtur,  non  ccöela  cf.  §  7. 

Notandum  quoque  est,  quod  prisca  dipbthongus  rji  apud 
Alcmanem  jam  in  et  extenuata  est  in  hisce:  TieXeiad eg 
pap.  2.  26,  nisi  vulgaris  forma  pro  Laconica  rcslrjädeg  (cf. 
neleicc  61  Jwqielg  öia  xov  i  [leg.  rj]  yQct(povoiv  Choerob. 
Oxx.  II  253.  39)  posita  est.  avög  eitov  vel  dvögeiiov  fr.  24. 
Sed  ä q rt  log  pap.  1 .  6  vox  epica.  —  Non  minus  epicae 
dialecto  debetur  i)  v  fr.  33  (cod.  ov).  —  Novam  formam 
cognoseimus  e  papyro,  quae  extat  in  fronte  ejus  {7t)otXv- 
devxrjg,  quam  si  cum  Bergkio  restituimus  fr.  1 2,  ubi  antea 
Ilo?.vöevxi]g  legebatur,  simplicior  et  magis  ad  Alcmanicae 
poesis  indolem  aecomodata  fit  metri  ratio.  Nullum  vestigium 
formae  7ttoXvg  apud  Dores  invenitur,  sed  apparet  longa 
vocalis  in  voce  nwkvTtog,  quam  a  uroXvg  et  Ttovg  deducere 
dubitat  Abrens  d.  d.  D.  167  immerito,  ni  fallor;  attamen 
incertum  videtur,  num  ex  ea  colligere  debeamus,  IlioXvdsv- 
xrjg  sonuisse  Pollucis  noinen  apud  Dores;  nam  ex  iis  legibus, 
quas  in  lingua  Graeca  valuisse  bueusque  cognovimus,  illud  to 
explicari  non  potest.  Nam  quamquam  e  stirpe  nokso  praeter 
nollo  7tovXo  vel  7twlo   produetione  suppletoria  oriri  potuit, 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  357 

non  aeque  e  stirpe  tzoIv  novkv  vel  nwXv,  neque  quae  forma 
apud  Homerum  frequentatur  tzov'Ivq,  ea  adulterinam  diphthon- 
gum  habuit  quippe  epenthesi  orta.  Itaque  fortasse  conjicias 
illam  vocaleru  poetica  quadam  licentia  esse  productam,  sed 
nescitur,  quamobrem  eam  poeta  produxerit,  nam  non  con- 
venit  analogia  epici  nominis  HovXvdd(xag,  quia  baue  formam 
vix  quisquam  ab  adjeetivo  itovXvg  sejungat.  Kes  dubitationis 
plena  est.  —  Confidentius  epicae  dialecto  tribuimus  siccgog 
fr.  26.  4,  si  quidem  recte  legitur,  quamquam  in  Homericis 
carminibus  non  reperitur,  in  quibus  ea  tantum  contra  leges 
linguae  produeuntur,  quae  aliter  non  in  versum  quadrant, 
ex.  gr.  elaQLvog  a  voce  tao]  sed  posteriores  poetae  hac 
licentia  abutebantur  et  invenitur  ea  ipsa  vox,  de  qua  agitur, 
in  bymno  in  Cererem.  Ceterum  Hecker  conjeeit  iegog  vel  lagog, 
hoc  fortasse  recte,  quamquam  vocis  significatio  non  minorem 
habet  difficultatem  quam  lectio  codicum.  (Non  obstat,  quod 
Uobv  fr.  40  anapaesti  mensuram  habet.)  Quod  Ahrens  Phi- 
lol.  XXVII  593  proponit  eiagog  =  isodg  =  diegög  („flink, 
flüchtig"),  id  aptum  ceteroqui  volucrum  epitheton  esse  con- 
cedimus,  sed  minus  hoc  loco,  quo  senex  poeta,  quem  vix 
pedes  sustinent,   se  cum  alcedine  comparat  senio  confeeta. 

De  consonantibus. 

§  12.     De  consonis  mutis. 

Non  tarn  raro  apud  Graecos  consonae  mutae  in  alias 
mutas  abierunt,  sed  nonnunquam  factum  est,  ut  cum  vulgaris 
forma  literam  haberet  permutatam,  in  dialectis  principalis 
servaretur.  Ceterum  de  bis  mutationibus ,  quae  certa  lege 
carentes  existunt,  tenuis  est  nostra  cognitio.  Apud  Alcmanem 
haec:  /  pro  rt:  i/.a  fr.  43.  —  x  pro  x :  ov.a  fr.  34.  76,  jroxa 
fr.  42.  33,  ov.y. a  fr.  94.  Sed  vulgaris  forma  in  hexametro 
jtot'  fr.  41.  —  E  Tareutino  nomine  proprio  "Ixxov  non  puto 
quemquam  conjicere  apud  Lacones  Xv./.ov  in  usu  fuisse.  Hon 
ab  indole  hujus  dialecti  recedunt  Ircitöxai  fr.  12,  %nnog  pap. 
2.  25,  2.   13.   —  x  pro  &:   oqvixiov  fr.  67,   de  qua  forma 


353  Spiess 

testatur  Athen.  IX  374  D  cf.  Curt.  Grdz.  486.  —  y  pro  ß 
COegoylscpagoi  pap.  1.  21,  quae  forma  Dorica  haberi 
potest.  —  ß  pro  d:  ßhi'g  i.  e.  öe/.eag,  ab  aliis  Alcaeo  tri- 
butum  fr.  130.  —  q>  pro  &:  cpoivctig  fr.  24,  quae  mutatio 
in  Lesbiaca  dialecto  nonnulla  habet  analoga  cprjQ,  jiol/.ü.o- 
cfoov'  (Sappho  1),  qua  re  eam  ex  hac  prompsisse  poetam 
Ahrens  opinatur.  —  Omnibus  Doriensibus  commune  est, 
quod  antiquum  x  a  ceteris  Graecis  saepissime  in  o  mutatum 
servarunt,  qua  re  cum  Dorica  dialectus  ab  Aeolica  quoque 
differat,  certissimum  est  illius  indicium.  Apud  Alcmanem 
haec  leguntur  x  conservati  exempla:  tert.  pers.  sing,  ver- 
borum  in  -fii  exeuntium :  fjxl  139  cf.  Cram.  Anecd.  Oxon. 
I  192.  20  i]xi  de  leyei  ^Ah/^täv  dvxl  xov  fjoLv.  Tert.  pers. 
plur. :  evxi  fr.  66,  aiveovxi  ibid.  Vulgares  formae  sunt: 
%%ovolv  fr.  34,  evöovo iv  bis  fr.  60.  1  et  6,  quas  v  ephel- 
cysticon  tueri  videtur.  0.  Mueller  in  libro  de  Graec.  litte- 
rarum  historia  I  355  commendat  Aeolicas  forinas  eyotoLv, 
evöoiaiv.  Pro  altero  evöovatv  fr.  60.  6,  quod  ad  nomen 
neutrius  generis  spectat,  Bergk  proponit  eam  formam,  quam 
latere  in  Hesychii  glossa  evöeiai'  qovxa&i  cum  Meinekio 
conjicit,  evdrjoi.  Quam  nescio,  utrum  Lesbiacam  habuerit  ut 
ab  *Bvötifii  quodam  (cf.  xad-evdijaio)  descendat,  an  potius 
apud  Alcmanem  tertiam  personam  indic.  act.  Terborum  in 
-co  exeuntium  nonnumquam  in  -rtoi  terminatam  esse  puta- 
verit,  quam  quidem  apud  Ibycum  lyricum  saepius  legebant 
grammatici.  Sive  hoc,  sive  illud  mavis,  displicet  Bergkii 
conjectura.  —  Praepositionis  ngög  vulgaris  forma  extat 
fr.  52,  deinde  in  composito  rrgögtotrov  pap.  2.  21.  tcoti 
codex  praebet  fr.  30,  quod  Bekker  merito  in  epicum  jrqotl 
mutavit  metro  exigeute.  Ceterum  hoc  fragmentum  omnino 
ab  Alcmane  alienum  esse  videtur.  —  Pronominis  personalis 
sec.  pers.  reperi  has  formas:  gen.  n'o  fr.  19  e  diserto  Apol- 
lonii  fde  pron.  356)  testimonio:  (  aio  uiTaßa/lti  xb  a  eiq 
xb  x  vrctQcc  Jwquvoiv  'Al/molv  lue  Aaxoida  xe'o  ö'  ccyog 
Xoqov.  dat.  xol  fr.  33,  xoi  fr.  86  cf.  Apoll,  de  pron.  365  A. 
Accusativi  complures  formas  apud  Dorienses   usitatas   fuisse 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  359 

tradit  Apoll,  de  pron.  366  C  1)  oe  6/noltog  rtgög  rcävxiov 
y.oivi]'  z/togislg  did  xov  x'  ngbg  de  xe  xwv  qjiXtov'  nal  \xi 
(.uxd  xov  t  (cod.  t)'  xsl  ydg  3AXe§avögog  däuaaai'  ya\  %xi 
•/.oivcog"  ah  ydg  a&fxcu.  Has  onmes  ex  Alcmane,  cui  primum 
allatorum  fragmeutorum  attribuit,  Apollonium  hausisse  et  illius 
consuetudinem  miscendi  ad  omnes  Dorienses  transtulisse  veri- 
simillimum  est.  fr.  52.  53.  54.  —  Vulgare  a  conspicitur  in 
duobus  epicis  vocabulis:  ßgoxrtoicc  fr.  42,  äfiß goalctv 
pap.  2.  28.  Forma  f.ia$rjoiog  fr.  63  adversetur  Laconicae 
dialecto  necne,  dijudicare  non  ausim. 

§  13.     De  liquidis  et  nasalibus. 

Alcmanem  nasalem  v  pro  liquida  X  posuisse  tradit  Eusta- 
thius  ad  11.  756.  30  dvxi&eaei  xov  v  tlg  X,  oj  dvxioxoixovoc 
diogitig  iv  t(lo  (piXxaxog  (fivxaxog,  eXexo  evxo  yal  //logixiog 
yivxo,  yiXexo  y.ivxo  naget  AXy/Lidvi. 

Geminatae  liquidae  et  nasales,  quae  a  communi  lingua 
alienae  sunt,  apud  Alcmanem  compluries  leguntur:  yaXXd 
adverbium  e  xaXja  natum  nonnulli  Codices  (0.  P.)  servarunt 
Et.  M.  486.  39  xb  y.aXd  nagd  }AXy.(.iävi  xccXä  (scr.  yctXXd) 
loxiv  fr.  98.  Doricam  esse  geminationem  non  Aeolicam  te- 
statur  Apollonius  de  adv.  565.  13.  (yaXwg  w  -  extat  fr.  24, 
item  y.aXbv  fr.  65  brevem  vocalem  habere  videtur,  yaXbv 
fr.  96.  —  Non  minus  Dorica  est  geminatio  liquidae  g  in 
voce  y.äggtüv  fr.  89  =  y.gelaaiov  e  *y.dgTJwv  *y.dgou)v 
orta.  Magis  dubium  est  vocabulum  ydggav,  in  versu  (fr.  44) 
ad  expediendum  difficillimo,  quod  pro  y.ogo^  yoggt]  esse 
Abrens  putat.  Geminatam  nasalem  nunc  in  papyro  reperi- 
mus:  yj.evvd  2.  16,  quae  forma  ad  *y.Xe.-eovd  *y,Xeßsvvd 
■/.Xeevvä  (vocem  Pindaricam)  est  reducenda.  Habet  ea  Lesbia- 
cam  quandam  speciem,  in  qua  dialecto  consonantium  gemi- 
natio latius  patebat  et  similes  formae  adjeetivorum  suppe- 
ditant  (cf.  Ahr.  d.  d.  Aeol.  51),  cum  in  purae  Doridis  fontibus 
exempla  eorum  omnino  non  extent.  Choeroboscus  quidem 
in  aneed.  Oxon.  II  210.  19  Igaxevvög,  nod-evvög  Doriensibus 


360  Spiess 

vindicat,  sed  non  tanta  est  grammatici  auctoritas,  quanta 
alius  argumenta;  nam  analogia,  quam  sequi  debemus,  si 
exempla  desunt,  probatur,  haec  adjectiva  in  severiore  Doride 
in  -rjvog  exiisse.  Attamen  labefactatur  nostra  ratiocinatio 
loco  quodam  Pausaniae  III  18.  6,  ubi  unam  e  tribus  Gratiis 
a  Laconibus  cultis  (Daevvav  dicit  (i.  e.  Oaiovav). 

Aliud  geminatae  nasalis  exemplum  Bergk  fr.  1  suo  jure 
ex  uno  codice  in  lucem  protraxit,  ita  ut  metro  subveniret, 
7iolv/u.[.i£Ä€g.  Haec  forma  neque  ex  Aeolica,  neque  e 
Dorica  dialecto  explicari  potest,  neque  omuino  natura  et 
necessitate  orta  est,  sed  licentiae  cuidam  poetae  debetur,  qui 
imitatus  esse  videtur  epicam  formam  cpilof.if.iEiörlg  alias. 

§  14.     De  spirantibus. 

Nihil  tarn  proprium  est  Laconicae  dialecti,  quam  quod 
•#  saepe  in  a,  ff  inter  vocales  in  spiritum  asperum  abiit. 
Utramque  mutationem  in  Lysistrata  invenis,  illam  jam  apud 
Alcmanem  nostrum  conspicimus,  banc  ostendunt  inscriptiones 
post  initium  belli  Peloponnesiaci  exaratae,  neutram  tituli 
paullo  vetustiores.  Apparet  igitur,  inter  se  pugnare  vario- 
rum  fontium  rationes.  Altera  quidem  proprietas  o  in  spiri- 
tum mutandi  non  habet,  in  quo  offendas,  si  eam  exeunte 
saeculo  quinto  in  linguam  irrepsisse  sumis,  et  tradit  doctus 
quidam  grammaticus  Anecd.  Oxon.  278.  14  ^iäyuoveg  fuöaa 
xal  oi  /ti£Tayev£GT£QOi  yläyuoveg  avsv  rov  a  /itiöa.  Tarnen 
non  omnes  viri  docti  banc  sententiam,  quae  est  Ahrensii, 
amplexi  sunt,  qui  hunc  Laconismum  antiquiorem  esse  volunt, 
quem  aut  repudiatum  esse  ab  Alcmane  putant  (ut  Bergk  de 
litterarum  Gr.  bist.  I  66:  Die  Tilgung  des  a  ist  dem  Alcman 
unbekannt,  sie  gehört  eben  der  Rede  des  Volkes  an,  ward 
also  in  der  schriftmässigen  Sprache  gemieden),  aut  in  ejus 
fragmentis  restituere  conantur  (sie  Meineke  Athenaei  editm- 
scribit  ficoa  fr.  37,  uagy  daotpo'ttv  fr.  25  contra  librorum 
auctoritatemi.  Majorem  diffioul totem  habet  altera  quaestio  de 
D  in  o  mutato.     Ignorant   hanc   proprietatem    omnes  inscri- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  361 

ptiones  antiquae  scripturae,  cum  ea  apud  Alcmanem  anti- 
quissimuin  Laconicae  dialecti  auctorem  reperiatur.  Itaque 
Ahrens  non  multo  ante  nostri  poetae  aetatem  eam  ortam 
esse  suspicatur  —  ab  Heracleensium  dialecto  enim  aliena 
est  —  sed  mutati  soni  pristinam  notam  diu  esse  retentam. 
Contra  Kirchhoff  (Monatsber.  d.  Berl.  Acad.  1870.  Hermes  III) 
ex  titulorum  lectionibus  -/.ad-cugcov,  äve&rjxe,  3Ad-avaia,  yASa- 
valoi,  QalaGGitov,  $(ß)(p,  Zov&ia,  &s&iiov  aliis  colligit,  illam 
nmtationein  recentioris  temporis  esse,  quam  postea  aliquis 
grammaticus  ex  sui  temporis  usu  ceteris  Laconismis  apud 
Alcmanem  et  Aristophanem  adjecerit.  Utraque  conjectura 
non  est  sine  aliqua  dubitatione.  Nam  cum  Graeci,  donec 
dialecti  viguerunt,  in  Universum  scripsisse  videantur,  sicuti 
pronuntiabant ,  inauditum  esse  concedo,  Lacones  per  non- 
nulla  saecula  obsoletam  scripturam  servasse;  pro  a  quidem 
statim  sono  mutato  in  titulis  .apparere  videmus  Spiritus 
Signum:  ertoirje,  svlxas,  vr/.aäg,  AyrioroaTog  alia.  At  non 
prorsus  aeqija  fuerit  barum  duarum  mutationum  ratio;  nam 
si  illi  o  pro  #  majorem  aetatem  tribuimus,  o  mutatum  a  a 
antiquitus  servato  diversum  fuisse  statuendum  est,  cum  postea 
non  aeque  in  spiritum  transierit,  et  videtur  verisimile  sonum 
Neograecae  ^  habuisse,  quem  reliqui  Graeci  multo  post 
assumpsere.  cf.  Curtii  Grdz.4  416.  Hoc  vero  fortasse  im- 
pedivit,^uo  minus  Lacones  soni  mutationern  scriptura  indi- 
carent.  Aliam  difficultatem  in  eo  invenias,  quod  ab  Alcmane 
non  aeque  atque  in  inscriptionibus  Signum  ®  adhibitum  est, 
quae  res  expediri  non  potest  nisi  poetam  Laconica  literatura 
omnino  non  usum  esse  recte  supra  conjecimus.  Sed  etiam 
contraria  Kirchhoffi  sententia  multum  habet  difficultatis  at- 
que posita  est  in  conjectura,  ad  quam  tunc  demum  confugere 
licet,  cum  fieri  non  potest,  ut  rem  aliter  explicemus.  Com- 
parat  vir  doctissimus.  Corinnae  carminum  habitum,  sed  vereor 
ne  ejus  condicio  non  eadem  sit  atque  nostra.  Hie  critici 
sine  dubio  libris  in  Boeotia  descriptis  nitebantur,  qui  una 
cum  lingua  paullatim  varias  mutationes  perpessi  erant,  apud 
Alcmanem  vero   aliquis  grammaticus  sine   codieibus  ex  sua 


362  Spiess 

conjectura  illam  mutationem  tarn  late  patentem  fecisse  putan- 
dus  est;  et  cum  hie  aequabiliter  omnes  recentiores  proprie- 
tates  Boeoticae  dialecti  appareant,  apud  nostrum  poetam 
unus  tantum  ex  recentioribus  Laconismis  in  carmina  illatus 
est,  non  ex.  gr.  ov  pro  v,  quod  et  in  Corinnae  carminibus 
extabat  et  in  Aristopbanis  glossis  Laconicis;  ne  a  quidem 
inter  vocales  delebatur.  Hanc  ob  causam  ad  tempus  in 
medio  reliquimus  rem;  sed  videamus,  num  ex  ipsis  Alcma- 
nicae  poesis  reliquiis  aliquid  colligi  possit,  nam  non  con- 
stanter  in  nostris  fragmentis  g  pro  &  reperitur.  Ea  autem 
omnia  omittemus,  in  quibus  Lacones  #  omnino  non  mutarunt, 
ubi  cum  aliis  consonis  hisce  modis  conjunetum  est:  od-,  cp&, 
v&,  &l,  dfi,  quae  satis  frequenter  leguntur.  Etiam  traditum 
est,  non  mutatum  esse  &,  si  sequens  syllaba  a  a  ineiperet, 
quocum  congruunt  Alcmanica  exempla:  Qeooalög  fr.  25, 
Qeooaluo  fr.  95,  stti&so&ccl  fr.  64,  a7iodeo&ai  fr.  91,  &ij- 
oao  fcodd.  &eioa)  fr.  34.  Ea  vero  enumeranda  sunt,  in 
quibus  mutationem  faetam  esse  seimus.  Laconica^  litera  utun- 
tur,  quae  a  #  vulgo  ineipiunt:  oalccooo/uidoiG1  fr.  84, 
oü).£GGL  fr.  13,  gccXXel  fr.  76  (cod.  oxag  all1  ei  }.iev), 
Giwv  pap.  2.  2  cum  vox  praecedens  in  g  exeat  (ng  guov), 
fn-iL-Glcov  pap.  1.  7.  Segänvag  fr.  4  Schneidewin  et 
Bergk  scripserunt  codice  A  Prisciani  evrvgywv  egcc7tvag 
praebente.  Contra  #  extat:  Siyrjg  fr.  38  cf.  oiyrv*  Lysistr. 
1004,  t>vyaTY]Q  fr.  45.  48.  51.  59.  62,  &i~jgeg  fr,  60,  örj- 
gtov  fr.  20  cf.  GriQovaöve  Lysistr.  1262,  d-sgog  fr.  76,  Ve- 
QccnovTB  fr.  101,  SiaooLGi  fr.  24,  &eoioi  fr.  34,  gvv- 
&6(jLevog  fr.  17  cf.  Geno  Lysistr.  1081.  Incertius  &dxag 
fr.  87.  —  In  mediis  vocabulis  inter  vocales  papyrus  haec 
exempla  exhibet:  7t6i.Gov  2.  1,  Avacligov  1.  2.  Deinde 
€GT)%€  fr.  76.  Alcmani  tribuitur  Hesychii  glossa  'Aaavaiiov. 
Per  &  litteram  scripta  sunt:  Kid-agiodeiv  fr.  35,  xi&a- 
QiGxav  fr.  66,  7t£id-ovg  fr.  62,  e&sv  fr.  69,  Ttgo/urj- 
■d-eiag  fr.  62.  Post  g  semel  legitur  g:  7tagoivoig  (Max. 
Plan.  /cagy  o*  evotg  vel  in'  agoivoig  Prise,  nagd-ivoig),  cf. 
7cago€ve  Lysistr.  1263;  contra  #:  7iagi>ev iv.ü  fr.  26,  7iag- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  363 

■d-iviov  fr.  37  (Bergk  fortasse  nagoevcov).  Ttagaevog  Blass 
legit  pap.  3.  17  (Ahrens  nag  .  svog).  —  Praeterea  #  reperitur, 
quod  ex  %  cum  spiritu  aspero  sequentis  vocis  conflato  ortum 
est:  io a&3  fr.  41,  #D  oooa  fr.  60.  3. 

a  in  fine  vocabulorum  in  q  mutati,  quod  recentissimae 
Lacouum  dialecti  peculiare  est,  nullum  vestigium  apud  Alc- 
mauem  extat. 

Geminatum  o,  quod  in  communi  lingua  attenuatum  erat 
in  simplex  o,  ex  antiquiore  tempore  Lacones  servarunt,  si 
ex  Heracleensium  dialecto  de  bis  conjecturam  facere  licet. 
Apud  Alcmanem  go  praebent  bi  dativi  plur.  tert.  declin.: 
öairif-iöveoai  fr.  24;  a?.y.v6v  saac  fr.  26;  qtvv.eaai 
fr.  6  metro  postulatur  (codd.  -bgl  et-eooi);  oäXeooi  fr.  13 
corrigendum  est  (codd.  Heph.  et  Apollon.  -eoi  contra  me- 
trumi.  ßivd-eai  fr.  60.  5  est  codicis  scriptura,  ex  metro, 
quod  ipsum  incertum  est,  nibil  effici  potest.  —  Deinde 
xöaoog  certum  legitur  in  papyro  2.  31,  ex  quo  emendan- 
dum  est  in  scholio  ad  Hom.  II.  e  266,  ubi  frustulum  frag- 
menti  in  cbarta  extantis  affertur,  xooog.  o  a  a  a  exigit  versus 
ratio  fr.  60.  3,  cum  codex  öoa  babeat.  Sed  xooai  fr.  74 
codicis  scriptura  metro  probatur,  quae  vox  quartum  locum 
catalectici  trimetri  obtinet;  nam  quod  Priscianus  (II  428 
Hertz-Keil)  ait :  „  Alcman  autem  in  primo  catalecticum  trime- 
trum  fecit  babentem  in  quarto  loco  modo  iambum  modo  spon- 
deum",  ex  eo  noli  colligere,  Alcmanem  ausum  esse  in  omnibus 
catalecticis  trimetris  bac  licentia  uti,  cum  potius  judicandum 
Bit,  eos  versus,  quos  Priscianus  affert,  oculis  tantum  se  offerre 
trimetros,  cum  re  vera  eorum  ratio  ab  bac  aliena  sit.  Deinde 
oaat  extat  fr.  66  metro  utramque  formam  permittente.  — 
'Oövoorjog  fr.  41.  —  l  dctaoaro  fr.  69  cf.  y.axeöaaoäiutd-a 
tab.  Heracl.  (Leskien  Stud.  II  122). 

_"  in  initio  vocabulorum  Lacones  in  d,  inter  vocales  in 
öd  mutasse  referuutur,  et  leguntur  hujus  Laconismi  multa 
exempla  in  Lysistrata,  in  titulis  nullum,  sed  TqoLccviol  in 
inscriptione  Plataeensi  et  Zair]  in  titulo  a  Kircbboffio  in 
„Monatsb.  d.  B.  Acad.  1S70"  p.  60  edito.     Perantiqua  esset 


364  Spiess 

haec  proprietas,  si  ö  et  öö  ex  ipso  öj  orta  essent,  eodem 
modo  quo  xrewio,  allo(.iat  ex  antiquioribus  formis  *%t£vjio, 
*aljof.iai.  Sed  verisimilius  est  et  mihi  certum  esse  videtur, 
öö  et  (J  ex  *  i.  e.  dz  facta  esse,  ut  /.telirza  et  (.liXiaaa  ex 
* /uefozsa,  quam  sententiam  Curtius  praetulit  Grdz.4  657.  Ita- 
que  ex  natura  hujus  mutationis  nihil  de  aetate  ejus  con- 
cludi  potest.  In  tabulis  Heracleensibus  ea  non  reperitur. 
Itaque  non  est,  cur  £  in  TqoZüvioi  et  £c6rj  simili  ratione  ex- 
plicemus  atque  #;~potius  illam  mutationem  ab  antiquiore 
Laconica  dialecto  alienam  judicamus.  Neque  apud  Alcmauem 
ullum  ejus  vestigium  est,  nam  quod  fr.  35  libri  /.i^aglötiv 
et  unus  codex  "/.id-d-uQiöeiv  praebet,  ex  eo  non  opus  est  /a&a- 
giööeiv  conjiciamus,  cum  non  multo  longius  absit  /.i&a- 
qLoöelv,  quae  conjectura  analogia  ceterarum  formarum 
commendatur.  Nam  saepe  apud  eum  aö  pro  C  in  mediis 
vocabulis  nobis  occurrit,  quae  est  Lesbiaca  proprietas:  /ns- 
Xia öo fAEVcti  fr.  98,  äylaöeo  fr.  123  pro  aLeo,  quocum 
conferas  avyaaöeo  in  cantilena  Laconica;  natoöei  fr.  38, 
oaöovra  fr.  117,  TQttTtEGÖai  fr.  74,  /näoöcov  fr.  84.  — 
Contra  £  reperitur  in  bis:  IrcLa'Ce  fr.  44,  quem  ad  modum 
jam  Herodianus  hanc  vocem  legebat.  a'^ouai  fr.  54,  si  illud 
frustulum  merito  Alcmani  tribuitur.  —  In  fronte  vocabulorum 
nunc  ubique  L  legitur:    'Cur  ei  ei  fr.  33,  Zsv  fr.  29. 

§  15.     De  digammo. 

Lacones  praeter  ceteros  Graecos  digammi  tenaces  fuisse 
omnium  videtur  esse  opinio,  quae  his  causis  nititur:  in  in- 
scriptionibus  reperitur  .p,  ubicunque  exspectatur :  si/mti,  löit- 
öo.-cc,  ßaleZoi,  savaxTogifjg,  sHea,  ßercov  (sie) ;  glossae  Laco- 
nicae  recentioris  aetatis  ß  ostendunt  loco  antiqui  digammi] 
vel  in  mediis  voeibus;  denique  grammatici  de  Laconico  hujus 
literae  usu  testantur.  Qua  re  facile  addueimur,  ut  antiqmori 
Laconicae  dialecto  digamma  omnibus  iis  locis  tribuamus,  qui- 
bus  in  Graeca  lingua  hanc  literam  servatam  esse  certa  halie- 
mus  indicia.    In  qua  re  vereor  ne  a  vero  paullulum  aberre- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  365 

mus;  neque  latius  nostra  dialectus  digamma  retinuerit,  quam 
ceterae  Doridis  species,  iiec  minus  late.  Nam  quod  gramma- 
tici,  ubi  de  digammi  usu  testantur,  e  Doriensibus  nominatim 
afferunt  Lacones,  id  factum  esse  videtur,  quia  eorum  dia- 
lectum,  quae  literis  exculta  erat,  magis  habebant  cognitam, 
et  aeque  de  Aeolico  et  Boeotico  digammi  usu  supersunt  te- 
stimonia.  Item  fortuito  solius  Laconicae  dialecti  recentioris 
exempla  digammi  in  ß  mutati  extare  crediderim ;  nam  baec 
omnia  e  Laconicis  glossis  Aristopbanis  Byzantii  fluxisse  vi- 
dentur,  cum  non  traditum  sit,  ex  aliis  dialectis  grammaticos 
conquisivisse  reconditiores  formas.  Quae  cum  ita  sint,  veri- 
simile  est,  ut  in  ceteris  Doridis  et  Aeolidis  dialectis,  quae 
inter  formas  satis  vetustas  Ji.-i,  u£i=ag,  qo=ulot,  xXesog 
similes  neglecti  quoque  digammi  exempla  exbibent,  ita  in 
antiquiore  dialecto  Laconica  digamma  paullatim  evanescere 
coepisse  Cef.  Bergk  Lit.  Graec.  bist.  I  857). 

Apud  Alcmanem  multa  sunt  digammi  indicia,  sed  re- 
periuntur  quoque,  quae  ei  repugnent.  Exempla  autem  enu- 
merare  supersedeo,  postquam  Abrens  Philol.  XXVII  620  sqq. 
et  Clemm  Stud.  IX  449  sqq.  tarn  copiose  de  bac  re  dispu- 
tarunt.  Duas  tantum  lectiones  codicum  proferam,  quas  illi 
praetermiserunt,  cum  in  iis  fortasse  digamma  corruptum 
lateat.  fr.  41  codex  praebet  wree  &\  quod  cum  in  wW 
mutarint  editores,  baud  scio  an  w=ad-^  scribendum  sit. 
cf.  Hesycbii  glossam  l^cüßäöia  et  Brugman  Stud.  IV  143. 
TTQioroveg  re  codex  exbibet  fr.  60.  2,  editores  primum  r  de- 
lerunt,  quod  fortasse  in  .-  mutandum  est  TtQw.-oveg  (cf.  Brug- 
man Stud.  IV  155j.  Ceterum  cui  boc  minus  placuerit,  is  haud 
facile  explicabit,  quomodo  factum  sit,  ut  utrumque  t  in  con- 
textum  verborum  irreperet. 

Ex  iis,  quae  supra  monuimus,  sequitur,  non  omnia  ne- 
glecti digammi  exempla,  quae  apud  Alcmanem  extant,  a 
Laconica  bujus  aetatis  dialecto  aliena  esse ;  sed  quas  formas 
inde,  quas  aliunde  poeta  aseiverit,  quae  ab  eo  omnino  non 
profeetae  sint,  alio  loco  quaerendum  erit. 


366  Spiess 

§  16.     Varia  quaedam. 

De  spirituum  ratione  apud  Dorienses  pauca  ex  in- 
scriptionibus  vetustioribus  discimus,  multo  minus  ex  libris 
manu  scriptis;  paucissima  grammatici  praecipiunt.  Apparet 
ex  hac  re  non  multum  de  Alcmanis  dialecto  colligi  posse. 
Attamen  nonnulla  vestigia  rationis  a  vulgari  alienae  in  no- 
stris  fragmentis  reperiuntur.  Lenis  enim  Spiritus  nonnum- 
quam  apparet,  ubi  Attici  {ol  daauvrr/.oi)  asperum  pronuntia- 
bant:  aguö^aro  unus  codex  V  Atbenaei  praebet.  cf. 
Aguo^idäuag  sine  asperi  signo  scriptum  in  titulo  antiquis- 
simo  C.  I.  G.  4  Ttoragaoiao&at  apud  Pythagoreum  Aresamin 
Stobaei  Eclog.  I  52.  23.  —  I7taf.tf.1eva  Bergk  fr.  20  (cod. 
irtdfisvai  Traget  öiguara  S-r^gcöv).  —  In  papyro  aliov  in- 
venit  Blass  2.  7,  cum  antea  Spiritus  Signum  non  dignosci 
posset.  —  'Ayidd)  pap.  2.  6,  8  satis  planum  est  cf.  Ayig, 
^Ay^oilaog  alia,  sed  'Ay^or/oga  Blass  e  nova  collatione 
chartae  dedit,  quae  vox  apud  Lacones  certe  ^Ayr^c/öga 
sonuit  et  apud  Bergkium  et  Abrensium  cum  leni  spiritu 
scribitur. 

Nonnumquam  Dorica  dialectus  pristinum  statum  ser- 
vavit,  ubi  vulgo  consonantes  transpositae  sunt.  Sic  apud 
Alcmanem:  y.egy.oXv  ga  fr.  142,  /. a g ö iav  fr.  36,  y.äoowv 
fr.  89,  e  *Y.ägrjwv,  cum  /.geiaawv  ex  *  /.gerjcüv  ortum  sit.  Sed 
rix oarov  forma  fr.  76  metathesin  perpessa  est,  quae  a 
Dorica  dialecto  abjudicanda  metro  Armatur.  Non  prorsus 
eadem  ratio  esse  videtur  vocis  imoTteTgidkov  pap.  2.  15,  de 
qua  conferas  Curtii  Grdz.4  700. 

In  duas  consonas  exiisse  vocem  fiä/.agg  fr.  13.  14 
apud  Alcmanem  tradit  Hepbaestio  p.  3  et  legitur  haec  forma 
Alcmanica  apud  Apoll,  de  pron.  334  A.  Hac  analogia  com- 
probatur  TJegh]  gg.  quae  vox  affertur  Et.  M.  663.  53  (fr.  149), 
quamquam  Lobeck  Prol.  Patb.  282  poetam  lhgi>-g  scripsisse 
conjeeit,  ut  ÜEgirigg  grammaticorum  commentum  sit.  Non 
potest  dubitari,  quin  asperam  banc  terminationem  ex  Laco- 
nica    dialecto    poeta    hauserit.     —    Antiquum    c    servarunt 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.       *  367 

Dovienses  in  prima  pers.  plur.  act.  verborum.  Apud  Alcma- 
nem  Ttagi-ao^ieg  p.  1.  12.  —  v  ephelcysticum  Doris  re- 
pudiat  in  tertia  pers.  verborum  in  -vri  exeunte :  uiviovr i, 
evtl  fr.  66.  Sed  instructae  sunt  paragogica  litera,  quae 
vulgares  formae  reperiuntur  e/ovaiv  fr.  34  et  evdovoiv 
fr.  60,  quam  metrum  tueri  videtur.  In  dativo  plurali  Dori- 
ensibus  quoque  v  permissum  erat,  itaque  non  a  Laconica 
dialecto  aliena  sunt  -d-idootaiv  et  dairvf.i6vsaGiv  fr.  24.  — 
Deinde  in  hoc  casu  antiquior  Doris  praeter  vulgares  termi- 
nationes  -aig  et  -oig  etiam  pleniores  formas  -cuoi  et  -oiat 
admisisse  videtur.  Leguntur  haec:  cpoivcug  fr.  24,  y.ogvcfalg 
fr.  34,  ;cü.iyvaig  fr.  74;  y.agydgaioi  (ftovalg  fr.  140  isic  recte 
Bergk,  legebatur  v.agydgtooi) ,  goalo.  p.  III  32  (^  -  ^); 
TTO/.'/.olg  fr.  13,  ocfolg  udelcfideolg  fr.  56,  rtäloig  fr.  69 
(Blomf.  TTa).ovg4,  Ceolat  (-w,  codex  &eoig)  fr.  34,  Öidaoi- 
oiv  fr.  24,  nexd/.oioi  fr.  39,  nagd  aocfolaiv  fr.  25  incertum. 

Apocopen  patiuntur  in  Doride  praepositiones  nagd, 
dvd.  v.axd,  noxi,  quam  Alcmani  nonnumquam  tribuebant  viri 
docti  contra  librorum  auctoritatem :  nag  &  hgov  Buttmanno 
praeeunte  scripserunt  editores  fr.  46  (cod.  nagd  xe  hgbv). 
Ibidem  Cobet  näg  xe  Vüga  legendum  esse  conjecit  (codex 
nagd  xe  Wiga  et  sie  Bergk)  et  fr.  24  nag  öaixvuoveaoi 
(codex,  Bergk  nagd),  quibus  mutationibus  cyclici  daetyli  re- 
tardantur.  nagd  aoyoloiv  fr.  25  incertum  est  et  conjeeturis 
tentatum.  Durjore  apocope  affeeta  est  vox  xaßaiviov  fr.  38 
(cod.  xaßßalvtov  contra  metrum),  quacum  conferas  Hesycbii 
glossam  v.dßaoi,  v.axdßr]&i,  quae  est  Laconica,  qua  de  re 
conferas  quae  Baunackius  exposuit  in  „Studiorum"  vol.  X 
p.  109  sqq. 

Apbaeresin  sibilautis  in  ax  et  oef  conjunetis  Abrens 
Laconicae  dialecto  vindicat.  Sed  tenuia  sunt  testimonia  et 
recentioris  linguae;- nihil  ejusmodi  apud  nostrum  poetam. 

Satis  multa  vocabula  Dores  alio  accentu  efferebant  at- 
que  Attici,  quam  rem,  ut  par  erat,  docti  grammatici  in 
libris  Doricis  non  neglegebant.  Conspiciuntur  Doricae  ra- 
tionis  in  papyro  nostro  tot  exempla,   quamquam  plerumque 


368  Spiess 

signa  deleta  sunt,  ut  eam  constanter  in  Alcmanis  carminibus 
persecuti  esse  veteres  videantur.  Kecensuit  illa  Ahrens  Pni- 
lol.  XXVII  619  sq.,  quocum  conferas,  quae  de  hac  re  dispu- 
tavit  Meister  Stud.  IV  363.  Memoratu  dignum  est,  quod 
etiam  ögaueizai  2.  25,  quae  forma  propter  dipbthongum  a 
Laconica  dialecto  abhorret,  Dorico  niore  acutum  babet,  ut 
stfisv  et  dveiQou&vai  omittamus.  —  In  ceteris  fragmentis 
illam  rationem  ex  omni  parte  perturbatam  esse  manifestum 
est  nee  aliter  fieri  potuit,  itaque  ex  iis  noli  sperare  aliud 
quidquam  te  esse  eliciturum,  nisi  vestigia  quaedam  fortuito 
servata.  Haesit  contra  vulgarem  regulam  Doricus  accentus 
in  voce  (.telioöo [.livai  fr.  98  (Et.  M.  p.  486.  39.  Cram. 
Anecd.  Par.  IV  63.  13).  Deinde  AÄy.ficcv  recte  legitur 
fr.  17.  De  äuiv  et  ky.iv  testatur  Apollonius  de  pron. 
383.  B  fr.  77.  78.  Cboeroboscus  Epinecr.  1.  9A  tradit  de 
voce  A'iag:  äkXa  %b  Aiag  xb  7ia.Q  A)././nävi  %%0(tev  asorj- 
iieitü/-isvor  ('jg  avarsl'/.ov  rb  ä'  Iv.elvog  yctQ  avveoreü.e  avrb 
etc.;  itaque  Bergk  cum  Meinekio  mutavit  codicum  lectionem 
AXag  fr.  68;  sed  num  Dorienses  Aiag  enuntiarint,  equidem 
valde  dubito.  —  Quae  praeterea  leguntur:  7taideg  fr.  66; 
y.caavaelg  fr.  97;  deidev  fr.  1;  io&itv  fr.  76,  Bergkio  edi- 
tori  debentur,  qui  non  correxit:  S^geg  fr.  60;  VTtavlrjaei 
fr.  78;  noxf^ai  fr.  26;  ttuvtcov  fr.  67  alia.  Haec  omnia  ad 
quaestionem  de  temperata  Alcmanis  dialecto  nullius  sunt 
momenti. 

§   17.     De  noininum  et  verborum  decliuatioue. 

Pleraque,  quibus  in  nominum  et  verborum  terminatio- 
nibus  Laconica  dialectus  a  vulgari  discedit,  jam  supra  pro- 
tulimus,  cum  Alcmauicas  formas  ad  Laconicum  vocalium  et 
consonantium  usum  recensuimus.  Hoc  loco  pauca  addo ; 
quae  cum  ab  eodem  fönte  atque  vulgares  formae  repetenda 
sint,  tarnen  ratio  eorum  paullulo  difficilior  est. 

Nomina,  quorum  stirps  in  i  exit,  apud  Dores  ubique 
servant  baue  literam  ab  Ionibus  in  plerisque  casibus  anti- 
quitus  in  ej  mutatam.     Quam    rationem    seeuntur  apud  Ale- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  369 

manem:  ua$rtoiog  fr.  63,  Sagdicov  fr.  25;  adversatur 
vox  oQveig  (nom.  plur.j  fr.  IS,  quae  secundum  legem  Do- 
ridis  oQVLsg  sonaret.  Non  minus  ab  antiquiore  Doride  alie- 
num  est  uumerale  rgeig  (acc.  plur.)  fr.  76  pro  rglg,  quani- 
quam  liaec  forma  in  monumentis  ceterum  Doridis  tenacibus 
compluries  occurrit.  —  Testantur  grammatici  quidam  in  iis 
nominibus,  quae  ö  vulgo  asciscunt,  Dorienses  repudiasse  haue 
literam,  quae  est  e  consonante  j  quondam  enata,  quam  rem 
baud  pauca  nomina  propria  comprobant,  sed  minus  substan- 
tiva  appellativa.  Unum  fortasse  exemplum  apud  Alcmanem 
a 'Cr Lag  fr.  118,  quamquam  satis  incertum;  sed  veäviöeg 
fr.  18. 

Futuri  sigmatici  ratio  apud  Dorienses  a  vulgari  diversa 
est,  cum  spirans  j  antiquae  terminationis  sjämi  aliquam  vim 
retinuerit  (cf.  Curtius  Verbum  II  292  sqq.).  Sed  non  omnes 
Doridis  species  easdem  formas  offerunt.  Ante  o  et  w  vocalis  l 
modo  invenitur,  modo  non  invenitur:  ßoathjaica,  ßoa&TjoiovTi] 
uTca%6vxi.  In  Laconicae  dialecti  fontibus  unum  extat  exem- 
plum nwrabuai  Lysistr.  1013,  videtur  igitur  in  ea  non  minus 
quam  in  dialecto  Heracleensium  vocalis  l  non  semper  ser- 
vata  esse.  Apud  Alcmanem  leguntur:  deoaco  fr.  33  ubi  dtooico 
metro  repugnaret,  n  uo  it  o  o  u  e  g  pap.  1 .  12;  äsiaofiai  59 ; 
eadem  forma  legitur  fr.  2  codice  praebente  dei  ool  f.ie,  e  qua 
lectione  noli  dtioiouai  enucleare.  Secunda  et  tertia  personae 
activi  a  vulgari  ratione  uno  accentu  differunt:  (f  aasig  pap. 
3.  5,  ad  cujus  analogiam  v.axai  oelg  Bergk  sine  libris  scri- 
psit  fr.  97.  Sed  vTtavkrj oei  fr.  78,  Tzaoe'ieL  fr.  75.  Aliae 
formae  non  reperiuntur. 

Deinde  ex  iis  pauca  afferenda  sunt,  in  quibus  formandis, 
cum  Graecae  linguae  variae  viae  paterent,  alia  dialectus 
aliam  rationem  iniit.  In  dativo  plurali  tertiae  declinationis 
duae  terminationes  -gl  et  -sgol  in  usu  erant,  e  quibus  baec 
apud  Dores  frequentior.  Apud  Alcmanem  breviorem  termi- 
nationem  ferunt  stirpes  in  -eg  exeuntes:  cpvxeoai  fr.  6, 
oa'j.tooi  fr.  13,  Ssv^egl  fr.  60,  praeterea  xtgal  fr.  34, 
quae  forma   etiam  apud  Sophronem  fr.  65  (Ahr.)  invenitur; 

Ccrtics  u.  Brcgmas,  Studien  X.  24 


370  Spiess 

pleniore  instructa  sunt  a?.y.v6v  eaoi  fr.  26,  ö a itv uoveoai 
fr.  24. 

In  infinitivo  praesentis  ea  ratio  valet  apud  Dorienses, 
ut  terminatio  -uev  sit  verborum  in  -ui,  -sv  verborum  in  -co. 
Legitur  ij/iev  pap.  2.  11,  quae  forma  etiam  in  titulo  Laco- 
nico  in  Monatsb-.  d.  Berl.  Acad.  1S70  edito  conspicitur.  Ter- 
minatio -f-ievai  in  puris  Doridis  fontibus  non  occurrit;  ita- 
que  epicum  habendum  est,  quod  apud  Alcmanem  fr.  100 
extat,  edf-ievcu.  —  Frequentatur  tertiae  personae  sing.  opt. 
aor.  primi  brevior  forma  in  -at  in  fontibus  Doricis:  7toirjaai, 
aitoorellcti]  pleniorem,  quae  Aeolica  vocatur,  in  Lysistrata  171 
legimus  jteioeiev.     Apud  Alcmanem:  ozaa e  tev  pap.  2.  12. 

Voces  anomalas  apud  nostrum  poetam  bas  invenis:  oqvlq 
fr.  26,  oqveig  fr.  IS,  oortyiov  fr.  67.  De  Dorica  bujus 
vocis  declinatione  conferas,  quae  Atbenaeus  IX  374  d  tradit: 
ol  zftoQielg  leyovreg  oqvi§  %r\v  yevixrjv  diä  xov  %  Aeyovai. 
^A'k'mav  de  öid  zov  a  rrtv  sv-d-elctv  exqfigei'  u/.ncöocfvoog 
eiagog  oqvlq.  Dubitari  potest,  num  oqvlq  a  Laconica  dia- 
lecto  abjudicandum  sit;  minus  dubitari  possit  de  nom.  plur. 
oqvblq.  —  öovqi  fr.  68,  y  o  v  v  a  t  cc  fr.  30,  quod  nonnulli 
Callimacbo  vindicant,  propter  diphthongum  adulterinam  qui- 
dem  in  severiorem  Doridem  peccant,  sed  ipsam  vocum  for- 
mationem  exemplis  deficientibus  a  Laconica  dialecto  non 
possumus  abjudicare. 

Verbi  substantivi  bas  babes  formas:  secundam  personam 
sing,  praes.  requirit  Bergk  fr.  25:  ov*  elg  dvrjg,  cum  Sclinei- 
dewin  ab  Abrensio  laudatus  tertiana  sing,  praet.  /;  g  intellegi 
velit:  cod.  Chrysippi  fjg,  Stepb.  Byz.  elg.  Doricum  fuisse 
videtur  eaoi  (Ahr.  d.  d.  D.  318),  elg  ne  apud  Homerum 
quidem  certum  est.  —  De  3  sing,  praet.  tjq  apud  Alcmanem 
extante  testatur  Eustatbius  fr.  13S,  legitur  praeterea  yoxe 
fr.  72.  Infinitivus  Ijfiev  pap.  2.  11,  participium  rvaQSVTtav 
Cef.  erreg,  evraaai  tab.  Heracl.)  fr.  '64  jam  supra  allata  sunt. 

Terminatio  -rpi,  in  epica  lingua  frequentata,  non  con- 
spicitur in  Doricae  dialecti  fontibus.  Apud  nostrum  poetam 
eam  reperimus  WQavLacpt  fr.  59  et  quod  maxinie  memoratu 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  371 

dignum  est,  grammatici  praecipiunt  hac  forma  poetam  pro 
vocativo  usum  esse.  Qua  de  re  viri  docti  dissentiebant.  Non 
vult  fidem  tribuere  huic  testimonio  Buttmaun  in  grammatica, 
cum  alii  conjecturis  difficultatem  tollere  studeant  (Dronke 
ovoaröffi,  Härtung  xiv  cooavia<fLv)\  mihi  recte  defendere 
videtur  Abrens  grammaticorum  Judicium,  quamquam  res  satis 
mira  est.  Neque  Doricum  est,  sed  poetice  fictum  ab  Alc- 
mane  Homericis  exemplis  insolenter  abuso,  quem  ad  modum 
Ibycum  lyricum  verborum  tertiam  pers.  sing,  praes.  act.  in 
-rjai  exeuntem  formasse  grammatici  perhibent. 

Duali  numero  Dorienses  multo  rarius  usi  sunt,  quam 
Attici.  In  Alcmanico  fr.  12  Codices  inter  dualem  Innoxa 
a o  ff  w  et  pluralem  f  n rcöx ai  oocpo i  fluctuant ,  sed  hunc 
numerum  Bergk  merito  praetulit. 

Augmentum  non  magis  a  Doriensibus  abjicitur,  quam  ab 
Atticis;  differunt  bac  re  non  ipsae  dialecti,  sed  est  discrimen 
poeticae  et  prosae  orationis  ab  epicis  carminibus  repetitum. 
Apud  Alcmanem  autem  augmentum  plerumque  servatur: 
r  o  c'< o& i]  fr.  33,  rt  o /.  e  fr.  7 2,  ij  v ). r  o e  fr.  82.  —  löüooaxo 
fr.  69,  %txci'l iv  fr.  68,  eorjxe  fr.  76,  eöeiBe  fr.  37;  sed 
carent  augmento  syllabico:  tzccgov  pap.  2.  1,  re/.e  fr.  S, 
x€vto  i=  I/JIsto)  fr.  141.  dvaav  fr.  28  (nisi  avaav  prae- 
optandum,  cod.  lioav).    Alia  incertiora  praetermittimus. 

Adjectivorum  in  -og  comparativi  in  -eozeoog  exeuntes 
saepius  apud  Doricos  poetas  leguntur,  ex  Alcmane  affertur 
Et.  M.  420,  50  i)6 v  uz  ox arog. 

Iis,  quae  de  nominum  et  verborum  declinatione  diximus, 
paucissima  liceat  adjungere  de  reliquis  vocum  generibus. 

Inter  praepositiones  maxime  a  vulgari  ratione  recedit 
Txtöu  pro  /.texa,  quod  apud  Aeoles  saepius  legitur  neque  vero 
a  Doride  alienum  est.  In  papyro  nostro  2.  24  extat  baec 
forma  7ieö\  deinde  izeöa  fr.  33,  Ttidsavi  fr.  74  (cod. 
TxldeGGi). 

Pro  Attica  particula  uv  in  Doride  valet  xd  v.av.  Hoc 
extat  apud  Alcmanem:  fr.  33  x\  Sed  av  bis  traditum  est: 
fr.  42  xig  av,  quod  cum  non  spondeum  faciat,   quem  versus 

24* 


372  Spiess 

postulat,  Bergk  merito  Doricam  vocem  restituit  zig  yav 
(Scbneidewin  rig  ö3  av);  fr.  49  tag  av  6,  ubi  facile  aliquis 
äg  y.av  6  conjicere  potest.* 


Caput  tertium. 

§  18.     De  Laconicae   dialecti   in  Alcmanicis  frag- 
mentis  ratione. 

Excussa  copia  formarum,  quas  Alcmanis  fragmenta  sup- 
peditant,  et  cum  Laconica  dialecto  vetustiore  comparata, 
vidimus  omnes  leges,  quibus  illam  a  communi  differre  vel 
certo  scimus  vel  verisimile  habemus,  apud  nostrum  poetam 
iuveniri.  Certis  quibusdam  exemplis  demonstravimus  in  bis 
carminibus  valuisse  Laconicum  vocalium  et  consonantium 
usum  a  vulgari  ratione  diversum:  a  pro  s,  ai  pro  ei,  a  pro 
rj,  a  pro  to  (ao,  aco)  cf.  §  6;  iq  pro  a  [ae,  ay),  rj  pro  g  (aei), 
rt  pro  sl  dipbtbongo  adulterina  cf.  §  7 ;  w  pro  ov  cf.  §  8 ; 
i  pro  s  in  adjectivorum  terminatione  -tog  cf.  §  9  et  in  decli- 
natione  stirpium  in  -t  desinentium  (§  17);  k  pro  x,  r  pro  o 
cf.  §  12;  oo  pro  o  cf.  §  14;  digamma  servatum  cf.  §  15. 
Deinde  vocalium  concurrentium  ratio  Dorica  (§  10),  correptio 
syllabarum  finalium  (§  11),  praepositionum  apocope,  neglecta 
metatbesis  (§  16),  futurum  Doricum,  iufinitivi  verborum'  tbe- 
matica  vocali  carentium  terminatio  -fiev,  dativi  plenior  forma 
in  -eaai  exiens,  particula  y.av,  praepositio  nsöä  alia  cf.  §  17 
librorum  auctoritate  satis  apud  nostrum  poetam  confirmata 
sunt.  Praeterea  non  pauca  sunt,  quae  aliunde  minus  cognita 
grammatici  tamquam  Dorica  ex  Alcmane  afferunt,  alia  quae 
tacentibus  grammaticis  nos  Laconicae  dialecto  vetustiori  vin- 
dicare  possumus.  De  e  pro  o  (yegyvQa),  /.  pro  u  (iy.a),  r 
pro  ö  C4QT£/.uTog),  11  pro  l  (xalXa),  de  exitu  vocabulorum 
in  duas  consonas  ((.idy.aQg),  aliis  veteres  testantur;  nobis  duas 
potissimum  res  Alcmanicorum  exemplorum  constantia  docere 
videtur,   primum   vevba  contracta   e   ante   o   et  w   non  in  / 


De  Alemanis  poetae  dialecto.  373 

mutasse  in  antiquiore  Laconum  dialecto  §  9,  deiude  in  futuro 
sigmatico  ante  w  et  o  antiquam  spirantem  j  non  minus  quam 
in  Heracleensium  dialecto  evanuisse  §  17.  Tum  abjudicanda 
sunt  ab  aequalibus  Alemanis,  quae  in  recentiore  Laconica 
dialecto  valuisse  constat :  a  inter  vocales  in  spiritum  asperum, 
in  exitu  vocabulorum  in  q  mutatum,  L~  in  ö  et  dd  obscura- 
tum,  sibilantis  apbaeresis,  quia  in  nostris  fragmentis  ne  ve- 
stigium  quidem  harum  mutationum  apparet,  cum  Alcman 
nullam  Laconicae  dialecti  suae  aetatis  proprietatem  prorsus 
repudiasse  videatur.  De  o  pro  #  posito  non  audeo  dijudi- 
care,  num  quae  exempla  apud  Alcmanem  extant  poeta  ipse 
ex  antiquiore  Laconum  dialecto  bauserit,  an  grammaticus 
quidam  ex  recentiore  postea  addiderit. 

Neque  tarnen  omnes  voces  Laconicas  leges  seeuntur, 
satis  multae  sunt,  quae  ab  bac  dialecto  recedant,  quarum 
duplicem  esse  originem  facile  intellegitur.  Nam  cum  dia- 
lecto prorsus  pura  et  constanti  poetae  lyrici  usi  non  sint, 
partem  ab  ipso  poeta  esse  profeetam  apparet,  sed  non  minus 
certum  est,  partem  librariis  deberi,  qui  reconditiora  facillimo 
errore  ad  vulgarium  formarum  regulam  dirigerent.  Secer- 
nenda  igitur  sunt  ea,  quae  postea  in  carmina  irrepserunt, 
ab  iis,  quae  a  prineipio  in  illis  extabant,  ut,  quo  ambitu  et 
quo  consilio  Alcman  baec  adbibuerit,  quaerere  possimus.  Quae 
quidem  res  satis  lubrica  est,  nam  quamquam  omnes  formas, 
de  quibus  nunc  agitur,  in  duas  partes  dividere  possumus, 
cum  aliae  vulgaris  linguae  esse  videantur,  aliae  non  sint, 
tarnen  nostrae  quaestioni  baec  distributio  non  prorsus  con- 
venit.  Nam  bas  quidem  a  poeta  profeetas  esse  recte  judica- 
veris,  sed  illas  cave  ne  temere  omnes  librariis  tribuas. 
Itaque  praestat  boc  modo  materiam  disponere,  ut  primum 
recenseamus,  quarum  ratio  facilior  sit,  formas  a  communi 
lingua  alienas,  quas  e  duobus  fontibus  poetam  petivisse 
supra  monuimus,  ex  Aeolica  dialecto  et  ex  epicis  carminibus ; 
in  fine  autem  quaestionis  nostrae  de  formis  vulgaribus,  quae 
quidem  in  libris  exstant,  Judicium  facere  conabimur. 


374  Spiess 

§  19.     De  Aeolismis  Laconicae  dialecto  Alcmanis 

admixtis. 

Plurima  eorum,  quibus  Lacouicam  dialectum  a  communi 
lingua  differre  constat,  Lesbiorum  quoque  sunt:  a  pro  e,  ai 
pro  si,  cc  pro  rj,  a  pro  10  {ao) ,  r\  pro  ei,  to  pro  ov,  r\  pro 
a  (cu),  -wg  pro  -sog  -ovg,  ao  pro  a,  digamma  servatum, 
praepositiouum  apocope,  dativi  pluralis  longior  forma  (-eoot), 
declinatio  peculiaris  stirpium  in  i  exeuntium,  praepositio  rcsöa, 
alia.  His  omnibus  omissis  ea  perlustremus ,  quae  Aeolicae 
dialecti  solius  propria  sunt,  quaerentes,  num  ea  in  Alcmanicis 
fragmentis  nobis  occurrant.  e  pro  a,  o  pro  a,  v  pro  a,  i 
pro  v,  quae  mutationes  in  quibusdam  vocibus  existunt,  apud 
nostrum  poetam  non  leguutur  et  raro  omnino  propter  pauci- 
tatem  fragmentorum  occasio  data  erat  ejusmodi  vocibus  utendi. 
o  in  v  mutati  unum  exemplum  extat  ovv/ua  fr.  27,  quam 
formam  viri  docti  Doriensibus  quoque  merito  attribuunt.  Inter 
eas  proprietates ,  quibus  Asianorum  dialectus  maxime  insi- 
gnitur,  est,  quod  antiquum  ava  et  ovo  in  aia  et  oia  muta- 
runt.  Huic  usui  repugnant  apud  Alcmanem  nog  aglartog, 
ojQctg  (acc.  plur.),  f.uooa,  y.aiiovoi,  evdovoi  alia,  sed  constanter 
Lesbiacam  proprietatem  praebent  participia  vulgo  in  -ovaa 
exeuntia  cf.  §  8.  t  inter  duas  vocales  positum  a  Lesbiis  esse 
extrusum  et  grammatici  docent  et  libri  comprobaut;  et  apud 
Alcmanem  legitur  aöeäv  fr.  37,  sed  bic  mos  ne  a  Dorien- 
sibus quidem  prorsus  alienus  fuisse  videtur.  ß  pro  d  Aeoli- 
cum  vocatur  Et.  M.  200,  27  ßlrjg  Aloliytog  %b  diXeccg'  ol  Alo- 
).elg  rb  ö  elg  ß  Tgsnovoi'  xovg  yag  deXcpivag  ße/.qjlväg  cpaai 
y.ai  xovg  Aehpoig  BeXcpovg.  Extat  apud  Hesychium  ßhi]g' 
df/.eag  Trag'  }A?./.uauovi  r)  lil-ig.  Sunt,  qui  censeant  Akx- 
fialtovi  in  l4Xx.al(p  mutandum  esse,  quae  nomina  saepius 
inter  se  permutata  sunt,  cp  pro  #  in  voce  cpijg  Aeolicum  di- 
citur  et  legitur  noiyuloq  gov'  in  Sapphonis  fragin.  1.  Apud 
nostrum  cpoLvaig  pro  Voivaig  fr.  24,  sed  öijgeg  fr.  60, 
&tjQ(öv  fr.  20.  Singulare  est  in  Lesbiorum  dialecto  1."  in  ad 
mutatum,    quod   in   poetarum   libris   satis   saepe,   sed   haml 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  375 

constanter  cemitur,  ita  ut  dubium  videatur,  num  ubique  baec 
mutatio  facta  sit;  sed  certam  legem  non  invenerunt  viri  docti. 
Apud  Alcmanem  od  in  mediis  vocibus  plerumque  pro  C  posi- 
tum  est  cf.  §  14.    Non  minus  insignis  est  duplicatio  liquida- 
ruin  ex  nasalium  assimilatione  orta,  ubi  in  reliquis  dialectis 
aliqua  consonans,  postquam  produxit  vocalem  praecedentem, 
ejecta  est.   Alcman  vero  non  repudiavit  formas  Doricas  x^oog, 
afiig,  rj^iev,  E7taXsv  alias.    Unum  exemplum  geminatae  nasalis 
habet  papyrus:    ttXevva  2.  10,   sed  jam   supra  monuimus, 
Doncam  horum  adjectivorum  formam  ex  puris  fontibus  cogno- 
sci    non    posse  atque   adeo    testimonia    quaedam   superesse, 
non  quidem  admodum  gravia,  sed  non  prorsus  contemnenda, 
quae  analogia  obloquente  terminationem  -tvvog  bis  adjectivis 
vindicent.    Ceterum  baec  exempla  minoris  momenti  esse  vi- 
dentur,   si  reputamus,  antiquiore  tempore  literarum  duplica- 
tionem  scribendo  saepe  non  expressam  esse,  itaque  et  xtjqöq 
et  xkevvci  fortasse  librariis  deberi.     Digamma  inter  vocales 
in  i?  mutare  Lesbii  solebant  (avtog,  avella),  idem  apud  Alc- 
manem factum  esse  videtur  in  voce  av  siqo  {.itvat  pap.  2.  29; 
sed  cum  prima  syllaba  bujus  vocis  in  versu  brevis  sit,  con- 
sequitur  a=  non   av  pronuntiatum  esse,  neque  aliter  de  ea 
judicandum  est  ac  de  Pindarico  avdta  (Pyth.  2,  28),   quod 
mibi  quidem  merito  Mommsen  in   a=äxa   mutasse  videtur  v 
pro  ß  librariis  vel  grammaticis  deberi  ratus.    Infinitivus  ver- 
borum  in  to  exeuntium  terminationem  -t\v  apud  Aeoles  habet, 
cum   in  Dorica   dialecto  longa  vocalis  corripi  soleat;    pauca 
exempla   bujus   rationis  in  Alcmauicis  fragmentis  reperimus 
§  7,   sed   eam  a  Laconica   dialecto   prorsus   abjudicare    non 
ausim.     Infinitivus  stirpium   monosyllabarum  in  -/nevai  exit, 
itaque  Lesbiacum  videri  potest  ¥öf.ievat  fr.  100,  verum  non 
minus    ex    epica    dialecto    poeta    hanc    formam    depromere 
potuit.     Notissima   e'st   Lesbiacae    dialecti   proprietas    verba 
contracta  ad  normam  verborum  in  j.it  quae  vocantur  flectendi, 
cujus  rationis  in  nostris  fragmentis  ue  vestigium  quidem  ap- 
paret.     Neque  quod  Heraclides  apud  Eustath.  1787.  45  Alc- 
mauicum  Tcaoivriov  fr.  64  Aeolicum  vocat,   ullius   momenti 


376  Spiess 

est,  quia  banc  participii  formam  in  puris  Doridis  fontibus 
legimus.  Majoris  ponderis  est,  quod  optativi  aoristi  pleniores 
terminationes  -sta,  -eiag,  -eiev  Aeolibus  tribuuntur;  legitur 
enim  oräoeiev  in  papyro,  inetro  probatum,  quod  a  Laco- 
nica  dialecto  alienuni  duco,  sed  banc  quoque  formam  epica 
carmina  exbibent. 

Haec  habes,  quae  in  Alcmanicis  fragmentis  Aeolica  vel 
sunt  vel  esse  videntur,  e  quibus  concludere  debemus,  quo 
ambitu  poeta  in  carminibus  suis  Lesbiacam  dialectum  admi- 
serit.  Non  pauca  videntur,  quae  attulimus,  cum  non  ad- 
modum  multa  omnino  sint,  quibus  Laconica  et  Lesbiaca 
dialecti  inter  se  differant,  sed  boc  sub  oculos  cadit,  utrius- 
que  dialecti  in  Alcmanicis  fragmentis  condicionem  esse  diver- 
sam.  Nam  quae  illa  babet  peculiaria,  ea  in  majore  vocabu- 
lorum  parte  conspiciuntur;  Lesbiacae  proprietates  fere  omnes 
raro  apparent.  Accedit,  quod  majorem  exemplorum  allato- 
rum  partem  ne  certo  quidem  Aeolibus  vindicare  potuimus. 
Est,  ubi  accuratior  quaestio  docuerit,  vocem,  quae  Lesbiacam 
quandam  speciem  prae  se  ferat,  re  vera  ab  bac  dialecto 
alienam  esse ;  alia,  quae  Aeolica  ducere  possumus,  non  minus 
epica  sunt;  deinde  saepius  ea,  quae  Lesbiorum  esse  gramma- 
tici  perbibent,  vel  notarum  formarum  analogia  comprobat,  a 
Laconica  dialecto  abjudicare  non  ausi  sumus,  nam  praeser- 
tim  de  iis  literarum  permutationibus,  quae  non  late  patent, 
sed  in  paucis  quibusdam  vocabulis  existunt,  difficile  est  ali- 
quid certi  dicere.  Quibus  consideratis  valde  fit  dubium,  num 
praeter  ea  idiomata  Lesbiorum,  quae  vel  in  fragmentis  Alc- 
manicorum  carminum  satis  crebro  inveniuutur,  01  pro  w  et 
od  pro  l,  poeta  Lesbiaca  omnino  suae  dialecto  admiscere 
voluerit.  Ulis  autem  Aeolicis  literis  ornavit  etiam  formas 
ceteroquin  Laconicas,  ut  non  numquam  bvbridae  voces 
nascerentur:  oalao  a o  iit  ö  o  io\  6 adovra ,  quod  Aeolice 
voöovra  sonuisse  videtur;  01  pro  io  intra  participiorum  ter- 
minos  coercuit,  si  qua  fides  est  codicibus  nostris.  Jam  si 
quaerimus,  cur  baec  potissimum  ex  Lesbiaca  dialecto  Alcm&n 
in  suum  usum  converterit,  respiciendum  est,   eundem  viruni 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  377 

illis  temporibus  fuisse  et  poetam  et  musicum.  Apparet  enim 
aö  inter  vocales  mollius  et  ad  canendum  aptius  fuisse  quam 
C  i.  e.  ög]  nou  minus  cantui  subvenit  poeta  diphtbongo  01 
pro  co  in  baud  parvo  vocabulorum  numero  posita,  nam  se- 
verior  dialectus  Dorica  dipbtbongorum,  quae  maxime  varie- 
tatem  afferunt  cantui,  inopia  laborat,  quae  res  augebatur 
vocalium  dilatata  pronuntiatione,  quam  veteres  vituperabant 
{.-r/.aTsictGiiog).  —  Restat,  ut  quaeramus,  unde  aditus  nostro 
poetae  fuerit  ad  Asianorum  dialectum.  Duas  sententias  de 
bac  re  prolatas  esse  video;  qui  Lesbium  Alcmanem  babent, 
ii  dubii  esse  non  possunt,  quid  ad  banc  quaestionem  respon- 
deant.  Clemm  igitur  stud.  IX  449  ait:  „Alcman  hat  aber, 
was  man  bei  ihm  äolisch  nennen  darf,  aus  Kleinasien  mit- 
gebracht. "  At  jam  supra  monuimus,  illam  virorum  doctorum 
conjecturam  certis  causis  carere.  ltaque  cautius  mihi  quidem 
Abrens  judicasse  videtur,  qui  ad  Terpandri  Lesbii  auctori- 
tatem  Aeolismos  apud  Alcmanem  retulit.  Nam  quamquam 
praeclari  bujus  musici,  qui  non  multo  ante  Alcmanis  aetatem 
Spartae  floruit  multosque  babuit  discipulos,  dialectum  propter 
summam  fragmentorum  paucitatem  certo  recognoscere  non 
possumus,  tarnen  licet  conjicere,  in  lyricis  carminibus  eum 
patria  dialecto  ita  usum  esse,  ut  baud  pauca  ex  epicorum  usu 
admisceret;  unde  vel  in  popularia  Laconum  carmina  Aeolismi 
quidam  manasse  videntur,  quäle  est  aiydodeo  in  cantilena 
juvenum. 

§  20.     De   epicae   dialecti  condicione  in  Alcmanis 
carminibus. 

Ad  Homeri  imitationem  bas  voces  reduximus:  verborum 
formas  praeter  usum  quotidianum  augmento  carentes 
(§  17);  fjv  fr.  33  verisimilem  conjecturam  pro  codicum  lectione 
ov\  "'Agr/iog  pap.  1.  6;  eiagog  fr.  26.  4  formam  a  non- 
nullis  in  dubitationem  vocatam;  rcolvf.ii.iellg  fr.  1;  e\- 
fiiva  fr.  96;  ßgorrjaia  fr.  42;  ä/ußgoalav  pap.  2.  28; 
ß uriav eiQri  fr.  40 ;  Idky./u dio v  fr.  7 1 ;  toqav iaq>i  fr.  59 ; 


378  Spiess 

söf-ievai  fr.  100.  De  yoloeov  fr.  34;  dovgl  fr.  68;  yov- 
vccra  fr.  30  postea  dicendum  est,  quia  non  minus  quam  de 
vulgaribus  formis  suspicio  oritur,  has  e  Laconicis  formis  a 
librariis  corruptas  esse. 

Epica  dialectus  duabus  rebus  insignis  est;  nam  cum  ab 
Ionibus  exculta  sit,  in  plerisque  quidem  cum  posteriore  lade 
congruit,  sed  fines  hujus  dialecti  egreditur,  quia  antiquissimae 
et  obsoletae  formae  recentioribus  admixtae  erant,  quibus 
Graecorum  cujusvis  gentis  animi  eodem  fere  modo  affecti 
sunt.  Longe  vero  abest  Alcmanicorum  carminum  indoles 
ab  epica  gravitate,  itaque  raro  illis  formis  vel  serio  itdf.ievai) 
vel  per  jocum  (Ah^iäiov)  sollemniorem  reddit  orationem. 
Ignorant  autem  nostra  fragmenta  genitivum  sing,  in  -ow, 
plur.  in  -aiov,  infinitivos  in  -e/.iev,  -r^ievai,  verborum  formas 
solutas  quae  dicuntur  et  distractas  multaque  alia.  Atque 
parum  perspexit  Alcman  priscarum  formarum  naturam,  si 
quidem  perperam  ad  ülarum  exemphun  wQaviacfi  illud  sibi 
finxit,  de  quo  supra  dictum  est.  Imprimis  autem  ex  epico- 
rum  studio  in  usum  suum  contulit  licentiam  quandam  poeti- 
cam,  quasyllabas  breves  vocalis  productione  (r/v,  fortasse  JTw- 
Ävdsvxijg)  vel  consonantis  duplicatione  {rcolvi.if.isleg)  longas 
fecit.  Deinde  augmenti  omittendi  facultatem,  qua  omnes 
poetae  a  prosa  oratione  recedunt,  ex  epica  dialecto  hausisse 
videtur.  Neque  neglegenda  est  vocabulorum  copia  ex  epica 
lingua  petita.  Quae  plerumque  Laconum  linguae  plane  ac- 
commodavit  (iteliyägveg)  vel  certe  Laconica  terminatione  in- 
struxit  (ei/uiva,  d/ußgoalav),  cum  in  stirpe  Ionicas  proprie- 
tates  admitteret,  raro  prorsus  immutata  reliquisse  videtur 
quemadmodum  in  epicis  carminibus  legebantur  (ßcmiaveigf]). 

§  21.     De   vulgaribus   formis   in  libris    extantibus. 

Magnus  est  eorum  vocabulorum  numerus,  quae  librario- 
rum  incuria  corrupta  esse  facile  aliquis  suspicari  potest,  cum 
paene  absonum  sit  ea  jtoctac  varias  dialectos  miscenti  tri- 
bucre.     Legitur  t   pro  Laconico  a:   L-Zgitfitrog  fr.  101,  hoor 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  379 

fr.  46,  Totffei  fr.  48.  60;  et  pro  ai:  oveigov  fr.  61,  pap.  2.  15; 
7]  pro  Zt  :  r  fr.  7,  äväyxij  fr.  81,  ddekcprt  fr.  62,  Kigxr]  fr.  41, 
ueitrrer  fr.  68,  rjelrca  fr.  93,  ngoiirtfrei(xv  fr.  62,  dr^wg 
fr.  49,  t]dvuiorctTog  fr.  131;  a  pro  ^:  ayä  fr.  121,  al/narä 
fr.  68;  et  pro  jj:  r/^£t  fr.  45,  /.aiägytiv  fr.  24,  cpigsiv  fr.  26, 
y.iöagiodeiv  fr.  35,  deldeiv  fr.  57,  doaueiTcu  pap.  2.  25, 
ryfirai  fr.  93,  v.elvog  fr.  13,  eztivog  fr.  14;  oi>  pro  w:  ^otJ- 
.  <ra/  fr.  37.  97,  xa/uovot  pap.  1.  2,  neid-ovg  fr.  62,  roug  fr.  8, 
OlvovvTiädav  fr.  117,  <5ot>j?/  fr.  68,  yovvarct  fr.  30;  £  pro  t: 
■freoiai  fr.  34,  yguoeog  fr.  34;  ^  pro  £«:  rcodcöxr]  pap.  1.  3, 
Evreiyj]  pap.  1.  6,  av^iy  fr.  38;  t  pro  /.:  ttot3  fr.  41;  a  pro 
t:  £v<$0v<m>  fr.  60.  1.  6,  tyovaiv  fr.  34,  5T(>og  fr.  52,  ngög- 
iij7cov  pap.  2.  21,  ff£  fr.  54;  a  pro  aa:  ßiv&eoi  fr.  60,  Toaaf 
fr.  74,  oaou  fr.  66;  metathesis  xirgarov  fr.  76,  apocope  ne- 
glecta:  traget  fr.  46.  24,  particula  av  fr.  49;  vulgaris  decli- 
nationis  ratio:  ooveig  fr.  18,  rgelg  fr.  76;  futurum  com- 
mune: y.aruvoeig  fr.  97,  nagelet  fr.  75,  VTcavlrtGst  fr.  78, 
ut  &  pro  a  (§  14)  et  digamma  neglectum  omittamus.  Haec 
omnia  recte  tradita  non  facile  quisquam  crediderit,  quia 
prorsus  est  incredibile,  Alcmauica  fragmenta  corruptelarum 
expertia  mansisse.  Atque  nonnullis  locis  menda  facilem 
habent  coguitionem  libris  inter  reconditiores  et  vulgares 
formas  fluctuautibus  vel  metro  adversante.  syovaa  pro  syoiaa 
fr.  34,  ovgaviacpi  pro  cogavtacpt  fr.  59,  gccIegl  fr.  13  pro 
güUgoi,  rÖGog  (schol.  Hom.  II.)  pro  xöoGog  pap.  2.  31,  7iagd 
pro  nag  fr.  46,  av  pro  v.av  fr.  42  alia.  Contra  alia  metro, 
eertissimo  duce,  probantur:  rergarov  fr.  76,  togui  fr.  74, 
sv d ovo iv  fr.  60.  1,  Evretyi]  pap.  1.  6,  7todwxr)  pap. 
1.  3,  ogveig  fr.  18.  Quae  nos  praemonent,  ne  nimis  festi- 
nanter  de  hac  re  judicemus,  sed  diligenter  omnia  exami- 
nemus.  Non  magnam  utilitatem  ad  hanc  quaestionem  afferre 
potest  metrorum  ratio;  nam  quamquam  fieri  potuit,  ut  Alc- 
man  in  carminibus  suis  non  eandem  semper  dialecti  miscendi 
rationem  sequeretur  (quemadmodum  Pindarum  ad  carminum 
modulos  dialectum  temperasse  Hermann  et  Boeckh  judicarunt), 
tarnen   leviora  certe  fuerunt  haec  discrimina,   quam  quae  in 


380  Spiess 

frustulis  Alcmanicis  recognoscere  possis;  solos  hexametros  a 
ceterorum  ratione  longius  recedere  cum  aliqua  veri  specie 
conjici  potest,  sed  considerandum  hoc  quoque  est,  eos  cycli- 
cos  esse  rhythrui  velocitate  et  bucolica  caesura  probari; 
atque  inveniuntur  in  iis  hae  formae  Laconicae:  aia-d-'  vel 
co.-a&y  fr.  41;  v.av,  qä,  7toy.cc  fr.  42;  Ttoxrjvai  fr.  26. 

Attamen  est  aliqua  differentia  dialecti  in  fontibus  nostris, 
inter  papyrum  et  cetera  fragmenta,  quam  rem  Ahrens  Philol. 
XXVII  275  bis  verbis  affirmat:  „wenn  aber  Alcman  fr.  19 
die  Form  xso,  nicht  xio  gebraucht  hat,  so  steht  dies  jenem 
ßio  nicht  entgegen ,  weil  der  Dialect  andrer  Gedichte  des 
Alcman  viel  weniger  laconisch  ist,  als  der  dieses  Partheneions. " 
Quae  diversitas  cum  ex  illius  carminis  natura  explicari  ne- 
queat,  sequitur  eam  diversa  fontium  condicione  ortam  esse; 
itaque  e  Charta  cetera  fragmenta  emendare  nobis  licet.  — 
Summa  constantia  Laconicum  a  papyrus  retinuit,  expellenda 
igitur  est  in  ceteris  Ionica  litera  r\  (una  voce  ßtoxtaveigfl 
fortasse  excepta);  ceterum  numerus  corruptarum  formarum 
cum  integrarum  numero  comparatus  satis  parvus  est.  Diffi- 
cilior  est  ratio  diphthongorum  et  et  ov  pro  17  et  w;  nam  et 
vulgares  formae  fere  totidem  sunt  atque  Laconicae  et  in 
papyro  leguntur:  xccfiovoi,  ögaf.ielxai\  e'1/.iev  infinitivus  verbi 
substantivi  i]  superscriptum  habet.  Apparet  jam  in  veterum 
manuscriptis  et  et  ov  extitisse,  sed  num  ea  in  melioribus 
libris  scripta  sint,  incertum  videtur  propter  exemplum  po- 
stremo  allatum.  Jam  hoc  animo  reputes:  infinitivi  tres  ter- 
minationes  in  fontibus  nostris  reperiuntur  -er,  -rtv,  -eiv. 
Prima  et  in  papyro  et  in  ceteris  frustulis  nobis  occurrit, 
alteram  charta  praebere  videtur  avddvyv  3.  19,  tertia  in 
ceteris  fragmentis  quater  legitur,  e  quibus  formis  unam  Bergk 
mutavit  grammatici  verbis  monitus:  rb  yao  laxtüvixov  laxiv 
aeldeiv  rj  aeidev'  f.u)  d'  e^t1  deideiv  wteovxe  fr.  57.  At  si 
constat  in  hac  voce  -eiv  ex  -r]v  corruptum  esse,  nonne  idem 
verisimile  videtur  in  v.aTaoyeiv,  /.i&ctQiodeiv,  tfegeiv?  Non 
minus  in  -/.elvog  fr.  13  diphtliongum  librario  cuidam  deberi, 
Apollonii  frustulmn  afferentis  verba  prodere  videntur,  quam- 


De  Alcmanis  poetae  dialecto.  3S1 

quam  non  certum  est,  quia  etiam  alio  loco  vulgarem  formam 
oe  apud  Laconicum  poetam  repertam  Doriensibus  vindicat 
(de  pron.  366  C).  Quibus  probatis  reliquae  quoque  formae 
adulterinas  dipbtbongos  exbibeutes  in  dubium  veuiunt  et 
äuget  suspicionem  alia  causa  gravissima.  Scilicet  vocaliwn 
i]  et  co  et  dipbtbongorum  et  et  ov  distinctionem  Alcman 
omuino  facere  non  potuit,  nam  quamquam  signum  H  in  titulis 
Ionicis  Alcmane  paullulo  recentioribus  vocalis  vice  fungitur, 
tarnen  baec  ratio  a  nostro  poeta  aliena  est,  quam  Simonidem 
minorem  in  libris  primum  adhibuisse  non  sine  grammatico- 
rum  testimonio  suspicamur.  Itaque  a  posterioribus  illa  dis- 
crimina  orta  sunt,  qui  si  grammatici  fuerunt,  non  temere 
rem  tractasse  putandi  sunt,  sin,  quae  sententia  mibi  quidem 
veri  similior  est,  librarii,  ad  unius  cujusque  incuriam  tan- 
quam  fontem  parum  limpidum  reducimur. 

De  ceteris  mutationibus,  quae  rarius  existunt,  minus  ex 
papyro  disci  potest.  Sed  magis  inclinat  animus,  ut  ex  iis 
corrupta  esse  arbitrer  e  pro  a  et  e  pro  c.  Certe  pro  'Aqxe- 
/.uxog,  quae  vox  etiam  alia  Laconica  proprietate  insignis  est, 
^AgraaiTog  scribendum  esse  censeo.  —  a  pro  i]  videmus  in 
duabus  vocibus  Laconicis :  dya  et  aiLiaxä.  Offendit  vulgaris 
terminatio  in  verbis  apud  ceteros  Graecos  inusitatis.  Num 
hac  re  iis  civitatem  dare  voluit  poeta  in  literis?  Fortasse  pro 
avxov  dya  fr.  121  aixöv  aya  scribendum  est,  ut  pro  ayaoo 
sit,  ex  uyao  contractum  (cf.  enqia,  tzoicx  Abr.  d.  d.  D.  198),  cum 
grammatici  hanc  formam  ab  nescio  quo  verbo  dyco  deducerent. 

Contra  o  pro  r  et  papyri  exemplo  {tcqöqcouov)  et  Apol- 
lonii  diserto  testimonio  {oe)  et  metro  {tvöovoiv)  satis  est 
confirmatum.  Hoc  et  ex  Aeolica  et  ex  epica  dialecto  poeta 
potuit  baurire.  Non  minus  certum  videtur  o  pro  oo.  In 
bis  vocibus  comparanda  est  correptio  syllabae  longae  cum 
productione  syllabae  brevis  in  voce  Ttolvfifielsg:  Fortasse 
imitatus  est  Alcman  poeticam,  quae  ei  videbatur,  licentiam  o 
pro  oo,  1  pro  /./.  pronuntiandi.  Aeque  rt  pro  ea  admisisse 
videtur,  epicae  dialecti  analogiam  secutus,  item  rixqaxov 
metri  gratia,   cum  ante  oculos  baberet  in  epicis  carminibus 


382  Spiess:  De  Alcmanis  poetae  dialecto. 

rixQaxoq  et  reragrog  invicem  usurpata.  Non  minus  ogvsig 
conspicimus  pro  oqvl%sq,  quia  apud  Homerum  et  ogveig  et 
oQvi&eg  reperiuntur.  Colligimus  ex  his  exemplis,  ea  potis- 
simum  Alcmanem  ex  epica  dialecto  arripuisse,  juxta  quae 
antiquiores  formae  extabant,  quae  ne  a  Laconica  quidem 
dialecto  erant  alienae. 

■fh  pro  g  in  papyro  non  legitur;  optimorum  librorum 
statum  nos  restituturos  esse  puto  in  iis  formis,  de  quibus 
quaestio  omnino  esse  potest,  ubique  illam  literam  delentes, 
quamquam  dubito,  num  ad  veram  rationem  ideo  propius  ac- 
cedamus.  Dig-amma  fortasse  veteres  grammatici  non  saepius 
legerunt,  quam  in  nostris  exemplaribus  extat,  sed  Alcmanem 
hanc  literam  magis  frequentasse  Laconicae  dialecti  leges  se- 
cutum  persuasum  habeo. 

Editores  in  mutandis  vulgaribus  formis  summa  cautione 
usi  sunt;  quod  cum  melius  sit  quam  prava  sedulitate  eas 
omnes  ad  Laconicam  dialectum  revocare,  tarnen  vereor  ne 
nimis  conjecturis  abstinuerint ;  ne  Bergkii  quidem  tertia 
editio  nostris  desideriis  satis  fecit. 


DE  ABLATIVI 
IN  VETEfilBUS  UNGUIS  ITALICIS 

FORMA  ET  USU  LOCALI. 


SCEIPSIT 

MAXIMILIANUS  RÜGE 

BEK0LINEXSI3. 


Quamquam  iam  multi  iique  homines  doctissimi  quomodo 
in  prisca  latinitate  casus  ad  terminos  locales  significandos 
adhiberentur,  exposueruut  atque  diligentissime  paene  omnia 
exempla,  quae  in  scriptis  Romanorum  ad  hanc  rem  pertinent, 
collegerunt,  tarnen  nova  quaestione  opus  est,  quia  fere  nun- 
quam,  ut  necesse  erat,  quaesitum  est  quomodo  casuum  et  sim- 
plicium  et  cum  praepositione  coniunctorum  usus  in  lingua 
latina  ortus  esset.  Neque  sufficit  redire  ad  antiquissima,  quae 
quidem  nobis  nota  sunt,  sermonis  latini  tempora,  sed  profi- 
ciscendum  est  a  principiis  syntaxi  comparativa  constitutis. 

Delbrueckius  enim  primus  in  illo  libro,  quo  egit  de  ab- 
lativo,  locali,  instrumentali  (B.  Delbrück:  Ablativ,  Localis, 
Instrumentalis  im  Altindischen,  Lateinischen,  Griechischen 
und  Deutschen,  Berlin  1S67)  demonstravit,  qui  usus  horum 
casuum  in  lingua  indogermanica  fuerit,  ut  nunc  quidem  satis 
explicari  possit,  quibus  rebus  latinae  linguae  usus  ab  illo 
differat.  Et  Delbrueckius  quidem  in  unam  tantum  omnium 
dialectorum  italicarum,  latinam,  inquisivit.  Sed  cum  casus 
in  lingua  osca  et  umbrica  et  aliter  formati  et  aliter  inter  se 
commixti  sint  atque  in  lingua  latina,  etiam  usus  eorum  non 
prorsus  idem  est.  Cadit  hoc  maxime  in  ablativum,  cui  trac- 
tando  operam  ita  navabimus,  ut  quaeramus,  quomodo  in 
unguis  italicis  hie  casus  ad  terminos  locales  significandos 
adhibitus  sit,  qua  in  quaestione  potissimum  linguae  latinae 
ratio  habebitur. 

Primum  quidem  breviter  de  ablativi  forma  disputandum 
erit.  —  Constat  inter  omnes  in  lingua  italica  sicut  in  san- 
scritica  primitus  octo  casus  misse,   cuius  copiae,  quamquam 

Curtius  n.  Brcgmas,  Studien  X.  25 


386  Rage 

in  omnibus  dialectis  Instrumentalis  cum  ablativo  coaluit, 
localis  in  lingua  latina  partim  cum  ablativo  partim  cum 
genetivo  vel  dativo  coniungebatur,  vestigia  tarnen  ne  nunc 
quidem  plane  evanuerunt. 

Iam  ut  de  ablativi  usu  exponamus,  etiam  de  adverbiis 
localibus  disputandum  erit,  ueque  vero,  quoniam  termiuorum 
temporalium  magna  pars  recta  via  ex  localibus  orta  est,  hi 
plane  sileutio  praeteriri  possunt. 

Scriptores  latinos  omnes  usque  ad  Terentium  perlustra- 
vimus,  ita  tarnen,  ut  exempla  ex  illis  praecipue  fabulis  Plau- 
tinis  hauriremus,  quae  accurate  editae  sunt,  eis  autem,  ad 
quas  apparatus  criticus  deest,  non  multum  tribueremus.  — 
Librorum,  quos  adhibuimus,  hi  potissimum  uominandi  sunt: 
Delbruecki  über  is,  cuius  iam  supra  mentionem  fecimus; 
Holtze:  Syntaxis  prisc.  latin.  Lipsiae  1S61;  Draeger: 
Historische  Syntax  d.  lat.  Sprache,  Leipzig  1874,  qui  homo 
doctus  ubi  de  antiquis  temporibus  agit,  plerumque  Holtzium 
secutus  est.  Etiam  a  Brixio  et  Lorentzio  in  Plautinarum  fabu- 
larum  editionibus  multa  quae  huc  pertinent  diligentissime 
collecta  sunt.  Itaque  cum  magnae  collectiones  iam  ab  aliis 
confectae  sint,  ego  id  maxime  egi,  ut  has  supplerem,  quod 
quidem  aliquoties  fructui  esse  putavi;  praeterea  paucis  tan- 
tum  iisque  gravissimis  exemplis  usi  suinus. 


Caput  I. 
DE     CASUUM    FORMA. 

1.    Ablativus  pluralis. 

In  forma  ablativi  pluralis  cognoscenda  quae  difficuitates 
insint,  neminem  fugit.  Equidem  Boppi  (Vergl.  Grammatik 
1.  485),  quem  alii  viri  doctissimi  sccuti  sunt,  sententiam  im- 
probandam  esse  credo;  nego  enim  in  hoc  casu  formando 
linguain  graecam  atque  latiuam ,  quas  artissime  cohaerere 
Georgius  Curtius  (K.  Z.  IX  a.  s.)  intellexit,  prorsus  inter  sc 


De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     MST 

fuisse  diversas;  deinde,  cum  ablativi  pluralis  latini  usmn, 
qualis  Bit,  spectamus,  illorum  sententia.  qui  hunc  casum  loca- 
tivum  esse  putant,  nobis  valde  arridet;  sed  quod  maxime 
nos  impedit.  quominus  Boppi  sententiam  probemus,  hoc  est: 
non  est  dubium,  quin  in  lingua  indogermanica  huius  casus 
exitus  bkjams  fuerit,  unde  in  lingua  italica  Jos.  in  latina 
bos,  bus  formatum  cum  stirpe  verborum  in  i  exeuntium  con- 
iungebatur  [am-bus)\  verba  autem  in  consonantem  exeuntia 
ex  horum  analogia  ibus  stirpi  adiungebant.  Schleicherus 
autem  (Compendium  pag.  569)  multique  homines  doctissimi 
ex  suffixo  bhjams  etiam  exitum  ablativi  vel  dativi  verborum 
in  a  et  o  exeuntium  ducunt,  rati  bas  formas  aliam  ex  alia 
paullatim  exortas  esse:  *equofios  —  * equohios  —  * equoios  — 
equis.  Quam  sententiam  veram  non  esse  ex  lingua  umbrica 
apparet.  Stirpis  enim  Jratr  (lat.  Jratev) ,  am  dat.  avis)  ab- 
lativus  pluralis  est  fratrus .  aveis\  stirpis  vocalibus  a  vel  o 
termiuatae  ablativus  est  Treplanes,  dequries  (in  tabulis  po- 
sterioribus  Treblaner,  dequrier),  cum  contra  illae  formae 
etiam  tum  litteram  s  intactam  retineant.  ^Sam  cum  linguae 
umbricae  posterioris  proprius  sit  rbotacismus  —  dico  eam 
legem,  qua  quodque  s  simplex  vel  intermedium  vel  finale  in 
r  mutatur — ,  inter  s  litteram,  quae  servatur  in  formis  aveh 
—  aveis,  et  illam,  quae  mutatur  in  formis  Treplanes  —  Tre- 
blaner a.  a.,  aliquid  interesse  putandum  est.  Nam  si  quis 
dicat  in  lingua  umbrica,  quae  in  tabula  quinta,  sexta,  septima 
legitur,  consonantem  s  inter  duas  vocales  aut  in  fine  verbo- 
rum inveniri,  profecto  illud  s  non  est  simplex,  quod  bis  ex- 
emplis  demonstratur :  Fisim,  pro  quo  in  tabula  Iguvina  VII. 
a.  43  Fissim  legitur;  taces,  contractum  ex  *taeetos.  quod  etiam 
per  taces,  quae  tabularum  antiquiorum  scriptum  est,  com- 
probatur. 

Quam  ad  difficukatem ,  quae  Schleichen  sententia  pro- 
bata  exoritur,  removendam  atque  quid  intersit  inter  ablativi 
formas  explicandum  ab  aliis  aliud  requisitum  est  remedium. 
Aufrechtus  et  Kirchhoffius  in  illo  libro  (AK.  Die  umbrischen 
Sprachdenkmäler,  Berlin  1S49  50  pag.  114.  12S.  a.  s.),  quo 


388  Rüge 

lingua  umbrica  ut  nobis  nota  esset,  summo  labore  admirabi- 
lique  ingenio  effecerunt,  illud  es  umbricum  (Treplanes,  -er) 
ex  suffixo  bhis,  terminationes  autem  eiusdem  casus  us  (fra- 
trus)  et  eis,  es  (aveis-s)  ex  bhjas  sanscritico  (indogermanico 
bhjams)  derivandum  esse  putavemnt ;  quorum  virovum  sen- 
tentia  certe  non  confirmatur  eo,  quod  ex  eodem  suffixo  bhjams 
exitum  accusativi  pluralis  ducere  conantur.  Quam  senten- 
tiam  de  ablativi  forma  prolatam  quominus  sequamur,  non 
modo  id  nobis  impedimento  est,  quod  consonans  f  vel  bh 
excidisse  putatur,  sed  etiam  aliae  causae,  quae  suo  loco  com- 
memorabuntur. 

In  eundem  errorem  Corssenus  (Kritische  Nachträge, 
Leipzig  1S66  pag.  216)  inductus  est,  qui  fratrus  ex  *fratrefos 
excidente  f  formatum  esse  sibi  persuasit,  qua  in  explica- 
tione  ne  contractio  quidem,  qua  u  litteram  ex  e  atque  o  voca- 
libus  ortam  esse  contendit,  concedenda  est.  Quomodo  stirpes 
in  i  exeuntes  se  habeant,  ipse  non  reputat,  nee  possunt  illae 
formae  eo  modo  explicari.  Praeterea  haec  sententia,  quam 
hodie  multi  homines  docti  (Enderis,  Formenlehre  der  osk. 
Spr.,  Zürich  1871  pag.  LX.  LXVI  a.  a.)  probant,  quam  falsa 
sit,  vel  maxime  ex  hac  re  perspici  potest:  si  us  verbi  fra- 
trus ex  hus  —  fus  —  fius  —  bhjas,  atque  is  verbi  prosesetis 
(prosesetir)  ex  his  —  ßs  — fies  —  bhjas  orta  esset,  utrurn- 
que  s  aequo  modo  ac  simplex  in  tabulis  linguae  iunioris  umbri- 
cae   latine  scriptis  in  r  mutata  esset,   quod  factum  non  est. 

Brealus  (Breal,  Les  tables  Eugubines,  Bibliotheque  de 
l'ecole  des  hautes  etudes,  Paris  1875  pag.  7)  ad  has  varias 
formas  explanandas  suffixum  *',  quod  in  r  mutatur,  cum 
graeco  oi  convenire  atque  s  immutabile  graeco  eoot  respon- 
dere  putat.  At  non  modo  //  illud  in  fratrus  quid  sibi  velit, 
non  perspicitur,  sed  etiam  hoc  huic  explicationi  obstat,  quod 
eoöL  unius  linguae  graecae  proprium  est.  Nam  huius  forma- 
tionis  cum  in  lingua  latina  vestigia  nulla  exstent,  dubito  num 
in  lingua  italica  ad  ablativos  pluralis  numeri  verboruin  in 
consonantem  vel  i  exeuntium  formandos  alia  forma  atque  fos 
vel  bos  usurpata  sit. 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     389 

Rectissime  autem  iam  a  Schleichero  (Comp.  pag.  570) 
stirpium  consonanti  termiuatarum  suffixi  forma  intellecta  est, 
qui  fratrus  ex  *fratr-fos  ortum  esse  dicit.  Lege  enim  com- 
muni,  qua  lingua  umbrica  utitur,  formae  *fratrfos  —  *fratrfs 
—  *fratrss  —  *fratrs}  ubi  tum  vocalis  u  fusci  coloris  /  et  r 
causa  interposita  est,  alia  ex  alia  ortae  sunt  (cf.  pihas,  sive 
pihas,  —  *pihats  —  *pikatos).  Quam  sententiam  veram  esse 
etiam  ex  nominibus,  quorum  stirps  i  voeali  finitur,  intellegitur, 
in  quibus  eodem  modo  aveis  ex  *  aveiss  —  *aveifs  —  *aveifos 
derivandum  est.  Q.uae  cum  ita  sint,  falsum  esse  putabimus 
quod  Franciscus  Buechelerus  (Grundr.  d.  latein.  Decl.  pag.  94) 
de  his  formis  disputavit  fratrus  recta  via  excidente  f  forma- 
tum  esse  ratus,  quia  sie  neque  aveis  nee  s  immutabile  intelle- 
geretur. 

Vides  nunc  illud  s  verborum  fratrus,  aveis  in  r  muta- 
tum  non  esse  propterea  quod  non  simplex  erat,  sed  quasi 
duplex,  ex  fs  assimulatione  contractum.  Nee  parum  confir- 
matur  nostra  sententia  lingua  osca,  quae  idem  discrimen 
praebet,  ubi  forma  ablativi  stirpium  in  a  vel  o  exeuntium 
cum  latinis  convenit  {hurt-iüs  —  * hort-ois  —  hort-is,  quod  a 
graeco  x°QTOlS   fle  separes);   sed   anafriss  in   lingua  latina 

ibus  esset;   quae  forma  a  Schleichero  recte  ex  * —  ifos 

(* —  ifs)  deducitur. 

Quibus  rebus  expositis  nolite  dubitare,  quin  Buechelerus 
et  Brealus  recte  disputaverint  ablativum  pluralis  numeri  ita- 
licum  stirpium  voeali  a  vel  o  terminatarum  suffixi  si  {gl)  ope 
formatum  esse  rati ;  qua  re  factum  est,  ut  casus  ablativus  (sive 
dativus)  pluralis  et  locativi  et  ablativi,  qui  proprius  dici  potest, 
usum  habeat. 

Dicet  fortasse  quispiam  formas  filiubus,  portabus,  ami- 
eibus,  suibus  (pro  suis  Mo.  I.  R.  X.  6417)  repugnare  contra  id, 
quod  diximus ;  minime.  Errat  enim  Schleicherus  (Comp.  569), 
cum  ex  ßliabus,  amieibus  formas  fliis.  amicis  derivatas  esse 
putat.  Formae  enim,  quales  sunt  amieibus,  suibus,  vix  aliter 
oriri  potuerunt  quam  per  falsam  quandam,  quae  dicitur,  ana- 
logiam.    Inter  ßliabus  autem  atque  fliis  non  ea  ratio  inter- 


390  Rüge 

cedit,  ut  altera  forma  ex  altera  exorta  sit,  sed  filiabus  aut  per 
analogiam  tertiae  quae  dicitur  decliuationis  formatum  putan- 
dum  est  aut,  quod  mihi  quidem  verisimilius  videtur  esse, 
suffixi  bus  {phjams)  ope  eodem  modo  atque  ceterarum  decli- 
nationum  ablativi  procusum  est. 

Miramti  tibi,  quid  sit  quod  illic  casus  localis,  hie  abla- 
tivus superaverit,  hoc  in  mentem  revoca:  priore  tempore 
exitus  futuri  latini  \bo)  in  omnibus  coniugationibus  adhibe- 
batur  (cf.  Enn.  Plaut.:  audibo  a.  a.),  postea  vero  tantum  in 
eis  coniugationibus,  quae  prima  atque  altera  vocantur,  cum 
reliquae  coniugationes  exitum  coniunetivi  vel  optativi  sibi 
sumerent. 

2.     Ablativus   singularis. 

Huius  casus  exitus  substantivorum  in  lingua  sanscritica 
in  u  exeuntium  dt  (aevät)  est,  quem  fortasse  recte  Maximi- 
lianus  Muellerus  (Essays  IV.  pag.  415)  ex  ad  (aeväd)  muta- 
tum  esse  iudieavit;  quae  forma  consonanti  d  terminata  cum 
in  lingua  slavonica,  sanscritica,  graeca  (ubi  eius  partem  ad- 
verbia  in  wg  exeuntia  suseeperuntj  nisi  in  masculinis  et  neutris 
stirpium  in  a  et  pronominibus  non  exstet,  Leskienius  (Die  De- 
cliuation  im  Slavisch-lit.  und  Germanischen  1S76)  his  tribus 
modo  ordinibus  hunc  casum  deberi  dixit,  nonnullis  autem  in 
aliis  unguis  ex  analogia  ad  ceteras  declinationes  esse  trans- 
latum.  In  osca  quidem  lingua  illud  d  semper  invenitur,  etiam 
iis  locis,  ubi  ablativus  casus  Instrumentalis  muuere  fungitur 
(du/i/d  malud  —  dolo  /na/o,  eisak  eitiuvad  —  ea  peeunia  XVI.  3); 
in  latina  contra  iam  ab  antiquissimis,  quae  nobis  nota  sunt, 
temporibus,  illud  d  non  constanter  scribitur,  ut  discerni 
nequeat,  instrumeutalis  casus  utrum  semper  litteram  d  acce- 
perit  necne. 

Miro  quodam  modo  Bergkius  (Beiträge  z.  latein.  Gram- 
matik, Halle  1870  I.  pag.  21)  hac  de  re  disseruit,  quoniam 
aliunde  et  Benventod  eadem  loci  ratione  utereutur,  suftixum 
ablativi  de  fuisse,  cui  graecum  &e  responderet;  qua  in  re 
morari  certe  opus  non  est,  quoniam  dubitari  non  potest,  quin 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.    391 

ablativus,  qualis  in  ceteris  unguis  indogermanicis  /  (d)  littera 
formatus  invenitur,  talis  olim  in  italica  fuerit,  neque-  eorum 
sententia  mihi  arridet,  qui  veterem  ablativi  formam  alia  for- 
matione  oppressam  esse  putant,  qua  sententia  Bergkius  vi- 
detur  usus  esse;  tum  videas  velim  formas  dormibo  et  dor- 
miam .  quae,  quamquam  eandem  vim  habent,  tarnen  plane 
diverso  modo  formatae  sunt. 

Lingua  autem  umbrica  nunquam  illud  d  servavit,  atque 
quae  vestigia  Buechelerus  (Tabul.  Eugub.  VI.  Fleck.  Jahrb. 
f.  Piniol.  1875  pag.  318)  se  invenisse  putat,  ea  incerta  esse 
demonstrabo: 

1)  pure  tedle  {quo  dante)  tab.  V.  a.  7  eodem  iure  sie  di- 
vidi  potest:  pu-re,  praesertim  cum  Buechelero  iudice  porsi 
(qui)  factum  sit  ex  po-rsi\  quid  illud  ri  ivel  ret  rsi ,  rse, 
exortum  ex  de)  sit,  difficile  est  dictu;  fortasse  non  plane  in- 
epte  quispiam  dicere  possit  non  esse  diversum  a  graeco  de, 
quod  pronominibus  nonnullis  additur  (öde)  atque  cohaeret 
cum  latino  dam,  dem. 

2)  In  tabula  VI.  a.  5  legitur  sersi  pirsi,  quod  Bueche- 
lerus rectissime  vertit:  sede  qua.  Af pirsi  non  est  ablativus 
sed  locativus  pi-rsi,  qui  casus  exstat  in  verbis  sersi  [sedi ), 
esmi-k,  erse,  tab.  VI.  a.  5,  8;  itaque  erse  pirsi  vertendum 
est  hie  ubi,  non  tum  cum ,  quam  sententiam  Brealus  sequitur, 
cum  vix  nobis  concedere  possimus,  ut  in  lingua  satis  ignota 
eadem  verba,  argumento  certo  deficiente,  diverso  modo  ver- 
tantur. 

Nuin  liceat  in  veterum  Romanorum  scriptis  illud  d  ab- 
lativi restituere,  id  quod  Ritschelius  in  Plauti  fabulis  conatus 
est,  cum  hac  de  re  iam  saepissime  quaesitum  sit,  infra  de 
paucis  modo  formis  disputabimus;  id  negari  non  potest,  verba 
primae  et  seeundae  declinationis  diutissime  illud  d  conser- 
vasse,  id  quod  inscriptiones  demonstrant  hae:  C.  I.  I,  181 
aere  mo/ticatod;  I,  30  Gnaivod  palre  prognatus,  quod  Les- 
k'ieui  sententia  probaja  ea  re  explicari  possit,  quod  hae  de- 
clinationes  solae  iure  illud  d  possederint.  —  Neque  raro  iam 
antiquissimis  temporibus  nominum  stirpes  in  consonantem  et 


392  Rüge 

i  exeuntes  inter  se  cornmixtas  esse,  ex  bis  formis  apparet: 
aved,  airid  (C.  I.  I,  61),  coventionid ,  virtutei,  Jontei ,  dotei, 
patre,  cuius  vocis  syllabam  ultimam  procluctam  fuisse  ex  illo 
versu  Saturnio  intellegitur: 

Gnaivöd  patre  prognätus  —  förtis  vir  sapiensque.  C.  I. 
I,  30. 

Ablativus  autein  nomiuurn  in  i  exeuntium  sie  ortus  est : 
sorli-ed  —  sortid\  tum  consonanti  d  amissa  atque  vocali  i 
in  e  mu-tata,  casus  ablativus  cum  dativo  sive  locativo,  quo- 
rum  uterque  casus,  quominus  iam  antea  eaudem  formam  prae- 
bereut,  diversa  tantum  finalis  syllabae  quantitas  impediverat, 
ita  eoniungebatur,  ut  usus  formarum  rure,  ruri  non  diffenet. 

Vidimus  igitur  iu  omnibus  unguis  italicis  pluralis  abla- 
tivum  et  locativum,  in  latina  singularis  quoque  duarum  decli- 
nationum  in  unum  esse  coniunetos. 


Caput  II. 
DE  ABLATIVI  CASUS  USU. 

Octo  casuum,  qui  in  omnibus  unguis  indogermanicis  olim 
exstabant,  lingua  latina  septem  vel  potius  sex  servavit,  cum 
locativus  partim  ad  usum  satis  artis  finibus  circumscriptum 
et  fere  adverbialem  reduceretur,  partim  cum  aliis  casibus 
coalesceret,  quibuscum  una  a  plerisque  grammaticis  prae- 
teritae  nostraeque  aetatis  traetabatur.  Cuius  rei  exemplum 
luculentum  hoc  est:  plerumque  dictum  est  ruri  {auf  dem 
Lande),  at  rure paterno  {auf  d.  vaterl.  Landgut)]  apparet  enim 
ruri  propterea  cum  adiectivo  coniunetum  non  esse,  quod  ad- 
verbium  erat. 

Sermo  latinus,  qualis  in  antiquissimis  monumentis,  quae 
quidem  ad  nos  pervenerunt,  exstat,  praepositiones  saepius 
in  usum  suum  convertit  quam  sequenti  tempore  factum  est, 
quo  certiore  quadam  lege  purorum  casuum  casuumque  cum 
praepositionibus  coniunetorum  usus  distinguitur.   Quare  Plauti 


De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     393 

fabulas  perscrutantibus  nobis  dubium  est,  num  Tychonis 
Mommseni  (Programm  d.  Gynmas.  z.  Frankfurt  a  M.  1S74, 
1876j  sententia  plane  probanda  sit  dicentis  in  prosa  oratione 
plures  praepositiones  quam  in  poesi  adbibitas  esse.  Cum  vero 
in  terrarum  atque  urbium  nominibus  potissimum  usus  antiquis- 
simus  cognoscatur,   baec  verba  seorsum  in  fine  tractabuntur. 

Casu  ablativo,  id  quod  iam  veteres  Indorum  grammatici 
intellexerunt,  ea  res  effertur,  a  qua  quid  separatur ;  in  latina 
contra  lingua  bic  casus  praeter  propriam  illam  vim  instru- 
mentalis  quoque  et  locativi  partes  in  se  suscepit,  itaque 
factum  est,  ut  bomo  latinus  ablativo  casu  ad  eas  interroga- 
tiones  respondere  posset,  quae  sunt  in  nostra  lingua  woher, 
wo,  womit,  wodurch;  nam  eam  vim,  quae  est  in  nostro  wohin, 
quam  Buecbelerus  (Gr.  pag.  46)  huic  casui  tribuit,  ei  conce- 
dendam  non  esse  infra  demonstrare  conabimur. 

Considerantes  igitur,  quomodo  hie  casus  ad  terminos 
locales  significandos  usurpatus  sit,  viae,  quam  Delbrueckius 
primus  ingressus  est,  nos  committemus.  Qui  casus  cum,  quod 
iam  supra  tetigimus,  nonnullis  aliis  par  fieret,  evenit,  ut  per- 
spieuitatis  causa  saepe  cum  praepositionibus  coniungeretur, 
ex  quibus  non  raro  intellegitur,  utrum  usus  quidam  ablativi 
proprius  an  instrumentalis  an  locativus  primitus  fuerit,  quare 
in  sequenti  quaestione  casum  nudum  a  casu  cum  praeposi- 
tione  coniüncto  separatum  traetabimus. 

Primo  quidem  loco  de  primigenio  buius  casus  usu  dis- 
seremus. 

Ablativi  usus  proprius. 

I.  Ablativus  cum  verbis  movendi,  eundi,  pellendi  con- 
iunetus. 

1 1    Verba  simplicia. 

öj  Hie  praeeipue  domo  et  rure  commemoranda  sunt; 
qua  duetus  ratione  Lorentzius  (in  ed.  Mostellariae  fab. 
pag.  262;  formae  ruri  num  eadem  vis  esse  possit  dubitet, 
nescio;  nos  quidem  non  falsam  esse  putamus  Buecbeleri 
sententiam,    qui  ruri  ablativi    propriam    formam    esse  con- 


394  Rüge 

tendit,  quia  verbo  rus  in  declinationem  nominum  in  i  ex- 
euntium  transgresso  fieri  non  potuit,  quin  ruri  ex  ruri-ed 
(cf.  sortid  pag.  392)  oriretur.  —  ruri  autem  ea  potestate  le- 
gitur  bis  locis: 

videtur  ruri  redisse.     Truc.  III,  2,  1. 

si  ruri  veniat.     Truc.  III,  2,  25. 

veniuntruri  rustici.  Most.  1076.  Itaque  non  estcurmutes. 
—  Tum:  cubitu  surgat.     Cato  r.  r.  5. 

saxo  saliat.     Plaut.  Trin.  266. 

officio  migrat.  Trin.  639.  Quocum  Placidi  glossam 
compares:  officio  migravit  i.  e.  officio  recessit  (Deuerl.  73). 
Quare  codicis  Ambrosiani  lectio  confirmatur,  cum  cod.  BCD 
bunc  locum   male  scriptum   praebeant.     Huc  ducendum  est: 

nostro  officio  non  digressos  esse.  Ter.  Pbormio  722. 
In  Terenti  vero  fabulis  hie  usus  multo  rarior  est: 

grex  motus  locost.     Pho.  32. 
b)  saliunt  e  saxo.     Cato  orig.  pag.  66  (ed.  Peteri;. 

auxilia  a  me  segregant  spernuntque  se.  Plaut.  Capt.  517. 

ut  e  lecto  nequeat  surgere.    Ter.  Ad.  520. 
Exstant  multa  alia  exempla. 

2)  Verba  cum  praepositione  composita. 
a)  exterrita  somno.     Ennius  ann.  37. 

quae  me  somno  suscitet.  Plaut.  Mil.  659,  ubi  ßrixi 
coniectura  baud  verisimilis  est,  tametsi  Merc.  160  ex  somno 
excitat  legitur:  qua  dictione  quamquam  Cicero  semper  usus 
esse  dicitur,  tarnen  nihil  ad  bunc  locum  spectat,  cum  Plautus 
non  certam  in  praepositionibus  adhibendis  regulam  sequa- 
tur.  Aequo  iure  Livius  afferri  possit,  qui  I,  7,  6  somno  exci- 
tare  dicit. 

templo  hanc  deducitis.    Liv.  Andr.   14. 

exigor  patria.    Naev.  10. 

regno  expellunt.    Pacuv.   10. 

hinc  vos  propere  stabulis  amolimini.  Pacuv.  16,  quo 
loco  a  Buechelero  et  Ribbeckio  propere  s  isive  e)  stabulis 
scribitur. 


De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     395 

aedibus  absterrui.    Titin.  45. 
egredere,  exi,  ecfer  te  elimina  urbe.    Accius  593. 
quam  extorrem  hac  domo  faciam.    Titin.  11,  ubi  Rib- 
becki  coniectura  probatur. 

evolvam  terra  aut  mari  aut  alicunde.  Plaut.  Pseud.  305. 

porta  exierunt.  Mil.  1432,  quo  loco  porlam,  quod  in 
cod.  Ambr.  legitur,  haud  omuino  reiciendum  est,  si  com- 
paramus  ea,  quae  usitatissima  sunt :  exire  urbem,  Urnen  exire 
Ter.  Hec.  378,  graec.  l/.nuiv  %bv  cE/lrjo7covTov. 

patria  hac  effugiam.    Merc.  660. 

manu  emisisti  mulierem.  Persa  482.  Mirum  quod 
Plautus  atque  Terentius  semper  hoc  verbo  composito  emit- 
tere  utuntur  (cf.  Lor.  in  ed.  Pseud.  346j.  Nam  Bothi  edi- 
tioni,  ubi  aliquoties  manu  mittere  legitur,  non  multum  tribui- 
mus  (cf.  Casin.  II,  8,  38  a.  s.J. 

manibus  amisisti  praedam.    Mil.  457. 
opsonatu  redeo.    Men.  277.  288;  Cas.  III,  3,  98. 
eiciat  oppido.    Ter.  Andr.  382. 
emunxi  argento  senes.    Pho.  682. 
erus  uxore  excidit.    Andr.  423. 

a  pueris  abscessit.  Naev.  26,  i.  e.  longe  abest  a  pueris. 
at:  ex   ephebis    excedere.     Merc.  61,   i.   e.    desiit  ephe- 
bus  esse. 

b)  e  conspectu  hinc  amolire.    Pacuv.  184. 

exit  ex  aedibus  quoquam.    Plaut.  Pseud.  730. 
exturbasti  ex  aedibus.    Trin.  137. 
possum  me  evolvere  ex  his  turbis.    Ter.  Pho.  824. 
Hie  usus  per  totam  latinitatem  vulgaris  erat. 

II.     Verba  abstinendi,  liberandi,  solvendi. 
a)  capitali  periclo  me  servavi.    Plaut.  Trin.  1088. 
vos  curis  solvi  ceteris.    Ter.  Hec.  230. 
requiescat  malis.    Ennius  tr.  295. 
dieta  factis  discrepant.    Accius  48. 
curae  somno  me  segregaut.    Sext.  Turp.  52. 


396  Rüge 

me  prohibent  uxore.    Mil.  699. 

ut  meis  bonis  exberedem  me  faciam.  Most.  234.  Sed 
alia  quoque  huius  verbi  constructio  invenitur:  exheredem 
illum  fecero  vitae  suae.  Bacch.  849  (vide  Madvigium  Gr.  Gr. 
§  286  b  in  adn.). 

te  poteris  defensare  iniuria.    Bacch.  443. 
maxumam  bic  miuriani  foribus  defendat.    Most.  900. 
te  hoc  crimine  expedi.    Ter.  Hec.  755. 
abstine  hoc,  mulier,  manum.    Truc.  V,  3,  4.  ^Verbum 
abstinere  bis  variis  modis  usurpatur: 

a)  abstinere  aliquid;   Men.  985:    abstineam  culpam;   cf.' 
Ter.  Haut.  565. 

ß)  abstinere  aliquid  ab  aliquo;  Amph.  340:  a  me  ut  abs- 
tineat  manum. 

y)  abstinere  aliquid  aliqua  re  (aut:   aliquo);   Rud.  425: 
potin  ut  me   abstineas   manum.    Truc.  V,  3,    4,   52. 
Poen.  I,  2,  73.    Cato  r.  r. :  alieno  manum  abstineat. 

d)  se  abstinere  aliqua  re;  Casin.  I,  1,  13:  urbanis 
rebus  te  abstines;  Ter.  Hec.  139:  sese  illa  abstinere  ut 
potuerit. 

e)  abstinere  aliqua  re;  Men.  770:  abstineat  culpa;  cf. 
Rud.  1008. 

b)  arcere  ab  domum  itione.  Accius  173;  cf.  Pacuv.  305 
ara  arceam. 

illum  ab  illa  probibeas.    Epid.  II,  2,  106. 
ab  Atticis  abhorreo.   Merc.  837. 
filius  a  patre  über  esto  rel.  XII  tab.  pag.  125  (in  ed. 
Scboelli). 

auxilio  nudus.    Accius  427. 

detegetur  corium  de  tergo  meo.    Epid.  I,  1,  67. 

III.     Verba  quae  abesse  significant. 
«)  impetus  haud  longe  mediis  regionibus  restat  (pro  dt- 
stat).  Ennius  ann.    175  (ed.  ^";ll)leni). 


De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     397 

suam  rem  bene  gessere  et  publicam  patria  procul.  Enn. 
tr.  220  (Ribb.). 

Quibus  exemplis  apparet  improbandum  esse  id,  quod 
Draegerus  fpag.  455)  disputavit,  baec  adverbia  semper  cum 
praepositione  (longe  a,  procul  a)  coniungi. 

b)  a  me  culpam  esse  procul.    Ter.  Ad.  348. 
longe  ab  aedibus  fugiat.    Plaut.  Most.  390. 
ius  atque   aecum  se  a  malis  spernit  procul.    Ennius 
tr.  224  (Ribb.). 

Huc  ducenda  sunt: 

haud  ab  re  tibi  convenit  labos.    Truc.  II,  6,  40,  i.  e. 
non  dumno  luo  sive  non  abest  a  tuo  fructu. 

ab  re  consulit.    Trin.  238,   quo  loco  Brixius  eiusmodi 
exempla  collegit. 

Contrarium  efficitur  praepositione  ex: 

ex  tua  re  est.    Pseud.  336,  i.  e.  tibi  usui  est. 

ab  significat  aliquid  abesse,  ex  aliquid  quasi  ex  intimo 
prodire.  Qaamquam  autem  ab  et  ex  non  semper  plane  dis- 
cernuntur,  tarnen  ex  gravius  est. 

IV.     Verba  petendi,  orandi,  impetrandi. 
a)  Fieri  potest  ut  verbum  petere  praepositione  omissa  cum 
ablativo  coniungatur;  Mostellariae  enim  fabulae  versus  762,  3 
in  codicibus  BC  corrupti  sunt,  in  codice  A  sie  scripti  leguntur : 

hinc  exemplum  capere  volt 

nam  ille  eo  malum  binc  opere  exemplum  petit, 

ubi  Ritscbelius  verbum  eo  in  ex  mutavit  atque  versus  sie 
restituit: 

Nunc  hinc  exemplum  capere  volt  nisi  tu  nevis. 

Ne  ille  ex  malo  malum  binc  opere  exemplum  petit. 
Similiter  ab  interpretibus  in  aliis  locis  praepositiones 
codicibus  repugnantibus  additae  sunt;  in  Aul.  IV,  7,  6  versu 
Codices  banc  lectionem  praebent :  istuc  confido  fratre  me  im- 
petrassere.  Holtzius  quidem:  „recte  editores,  inquit,  etiam 
Kampmannus  (de  praep.  ab  pag.  12)  ante  fratre  addiderunt 


398  Rüge 

a,  quoniam  omissio  praepositionis  apud  illud  verbum  iuaudita 
est. "  Sed  aliae  quoque  enuntiationes  coiurueniorabuntur,  ubi 
Ciceronis  quidem  aetate  praepositio  necessaria  esset,  iu  Plauti 
vero  fabulis  codicum  auctoritatem  secuti  praepositionibus  opus 
esse  uegamus.  Exempli  gratia  Merc.  521  versum  adfero: 
/natura  iam  inde  aetate ;  omnibus  autem  aliis  locis  praepositio 
ab  legitur:  Trin.  305:  inde  ab  aetate  a.  s. 

b)  ab  iis  petunt.  Enn.  tr.  359 ;  ab  boc  exorabo.  Baccb.  1 177. 
praeterea  iuveuitur:   orare  ex  te.    Mil.  1072. 

V.  Verba  originis. 

a)  Erebo  creata  nox.    Eun.  tr.  183  (Vahl.). 
Tantalo  prognatus.    Naev.  49. 

quo   genere  aut   quibus    parentibus   nata    sit.     Plaut. 
Persa  594. 

ortus  mediocri  satu  Cadmogena.    Accius  642. 

bomo  Graio  patre.    Eunius  anu.  183. 

bospitem  Zacvutbo.    Merc.  940. 
Qualibus    iu    elocutionibus    Tereutius    fere    semper    praepo- 
sitiones  usurpat,  at  babet: 

bonain  bouis  prognataiu  esse.    Pho.  115. 

b)  ex  se  Ancbisem  geuerat.    Enu.  tr.  31. 
ab  stirpe  exortus.    Accius  596. 

a  stirpe  supremus  Burrus.    Euu.  tr.   184. 
de  surumo  loco  adulesceus.    Capt.  29. 
navem  ex  Rbodo.    Merc.  257. 
e  Coriutbo  advena  auus.    Ter.  Haut.  96. 
ex  te  esse  uaturu.    Haut.  1020. 

VI.  Ablativus    cum    praepositione    coniunctus   geuetivi 
partibus  fungitur: 

abs  te  tetigit  aures  nuntius.  Ex  ine.  fab.  23  (Ribb.  1, 237). 
esne  tu  ab  illo  milite.    Pseud.  016  (cf.  Lor.  adn.). 
foris  concrepuit  hinc  a  viciuo  seue.    Mil.  154. 
lar  familiaris  ex  bac  familia.    Aul.  I,  1,  2. 
a  uobis  coucrepueruut  fores.    Ter.  Haut.  613. 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     399 

VII.  Ablativus  cum  praepositione  coniuuctus  saepe  eum 
usum  habet,  ut  aliquid  a  copia  aliqua  disiungatur  (Holtze 
pag.  55,  179),  quae  dicendi  ratio  a  Plauto  multo  saepius 
quam  a  Terentio  adhibetur;  scriptores  vero  classicae  aetatis 
eius  usus  reliquias  tantum  retinuerunt. 

facere  sumptum  de  tuo.    Plaut.  Bacch.  98. 

pauei  ex  multis.    Pseud.  390. 

solus  ex  plurimis.    Most.  880. 

tu  ex  amicis  certis  es  certissimus.    Trin.  94. 

nemo  ex  omni  Attica  iuventute.    Most.  30. 

faciunt  de  malo  peculium.    Most.  863. 

hie  de  grege  illost.    Ter.  Ad.  362. 

VIII.  Ablativus  cum  praepositione  coniunctus  instru- 
mentalis  casus  loco  adhibitus  videtur  esse. 

ex  opibus  summis.    Mil.  620. 
tantum  poterit  a  facundia.    Ter.  Haut.  13. 
ex  amore  insanit.    Plaut.  Merc.  325. 
sanus  fiet  ex  eo  morbo.    Cato  r.  r.  J57. 
abs  te  virgines  viduae  sunt.    Enn.  tr.  279. 
sterilis  ab  datis.    Truc.  II,  1,  30. 

Ablativi  vis,  de  qua  supra  disputavimus,  cum  iam  ex 
lingua  indogermanica  in  italicam  transierit,  non  est  mirum 
quod  in  ceteris  quoque  dialectis  idem  usus  reperitur,  quam 
rem  nonnullis  exemplis  probaturi  sumus. 

1)    Lingua  umbrica. 

a)  ampentu  testru  sese  (impendito  e  dextera  parte), 
tab.  III,  23.  IV,  15. 

supru  sese  purtuvitu  (a  supera  parte  polluceto).    IV,  3. 

porsei  nesimei  asa  deveia  est  (qui  proxime  ab  ara 
deveia  est).   VI.  a.  -9. 

porsei  nesimei  vapersus  aviecleir  est  (qui  proxime  a 
sellis  auguralibus  est),    tab.  VI.  a.  9. 

ahavendu  via  ecla  atera.  VII.  a.  27,  quod  a  Bueche- 
lero  ingeniöse  et  recte  conversum  esse  videtur:  avertito  omni 


400  Rüge 

via  malum;  quae  Brealus  de  hoc  loco  clisserit,  ne  veri  similia 
quidem  sunt. 

b)  eetu  ehe  esu  poplu  (ito  ex  hoc  populo).  tab.  VII.  a.  45. 

Plerumque  autern  praepositionis  loco  illud  suffixum  tu 
(lo)  in  usu  est,  quocum  latinum  tus  (divinitus)  cohaeret;  tu 
ablativo  suffigitur: 

akrutu  (ex  agro).    V.  a.  9. 

dur  tefruto  tasetur  persnihimumo    (duo  ex  rogo  taciti 
precantor,  Buech.).   VII.  a.  46. 

angluto   houdomu   anglome   somo  (ab  angulo  imo  ad 
angulum  summum).    tab.  VI.  a.  9. 
2)    Lingua  ose a. 

a)  Ablativus  purus  saepe  in  nummis  legitur,  quare 
Mommsenus  (U.  I.  D.)  hinc  usum  in  linguani  latinam  trans- 
iisse  putavit.  Akudunniad,  Tianud,  Sidikinud  (lat.  Benventod, 
Ladinod).  Hie  titulus  sine  dubio  significat:  nummus  qui  venit 
Benevento. 

Aliae  quoque  in  nummis  inscriptiones  sunt;  locativus:  Fren- 
trei  (ose).  —  Ladinei  (lat.).  —  Tum  nominativus  et  geuetivus. 
eisucen   ziculud  comonom  ni   hipid  (ab  illo  inde  die 
comitia  ne  habuerit).    tab.  Bantin.  17. 

viass  .  .  imaden  uupsens  (vias  ab  ima  inde  fecerunt). 
X,   10  End. 

Praepositio  huius  generis  ablativo  nusquam,  quod  seimus, 
addita  est. 

Terrarum  urbiuinque  noraina. 

Urbium  nomina  partim  sola  partim  cum  praepositionibus 
coniuneta  ponuntur;  ea  autem  regula,  quae  posteriore  tem- 
pore invenitur,  non  exstat,  quin  etiam  in  Terenti  fabulis 
semper  praepositiones  leguntur;  tarnen  terrarum  nomina  iam 
tum  aeque  ac  sequenti  tempore  coepta  sunt  traetari. 

I.     Terrarum  nomina. 

a)  1)  Aetolia  cepit.  C.  I.  I,  5:34,  i.  e.  praedam  inde  abs- 
tulit,  de  qua  re  Livius  (24,  39;  cf.  Mommsenus  quae  disputat 
i.  1.  t.j  loquitur. 


De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     401 

2)  Aegypto  advenio.  Plaut.  Most.  440,  quem  dicendi 
usum  Quintiliauus  (I,  5,  38)  vituperat.  cf.  Draegeri  librum 
pag.  457. 

3)  rediit  Caria.    Cure  225. 

4)  adtuli  tus  Ponto  amoenum.    Truc.  II,  6,  59. 

5)  petebant  pellem  Colcbis,  imperio  regis  Peliae.  Enn. 
tr.  2S6  (Ribb.  211). 

6)  Utinam  neunquam,  Mede,  Colchis  cupido  corde  pedem 
extulisses  311  (241). 

b)  1)  ex  Graecia  nemo  reperiri  potest.    Accius  464.  — 
Plautus  praebet  exempla  baec: 

2)  ex  Macedouia  advenio.    Trin.  845. 

3)  ex  Asia  venit.    Stieb.  152,  367.    Trin.  845. 
6)  abduetam  ex  Arabia.    Persa  522.    Trin.  845. 

8)  ne  quis  ex  Arabia  persequatur.    Persa  541. 

9)  ex  Alide  rediit.    Capt.  1002. 

10)  ex  Alide  redduximus.    1011. 

11)  eras  tuas  atque  ex  Graecia  (seil,  oportet  esse).  Rud.  737. 

12)  adtuli  pallulam  ex  Pbrygia.    Truc.  II,  6,  55. 

13)  adduxi  ancillas  ex  Suria.    Truc.  II,  6,  49. 

14)  adtulisti  usque  e  Persia.    Persa  461,  49S.  — 
Terentius  baec  babet: 

16)  ex  Attica  binc  abreptam.    Eun.  110. 

17)  ex  Aetbiopia  ancillulam  165.  471. 

18)  banc  esse  captam  ex  Caria.   Haut.  608. 

19)  qui  ex  Piraeo  abierit.    Eun.  290. 

Piraeeum  esse  locum,  non  oppidum  Cicero  (ad  Attic.  VII, 
3,  10)  dicit,  ut  excuset  quod  ipse  dixit  „in  Piraeea  cum 
exissem"  (ad  Att.  VI,  9,  1). 

Omnino  igitur  sex  ablativi  soli,  undeviginti  cum  prae- 
positione  coniuneti  in  prisca  latinitate  inveniuntur. 

II.    Urbium  riomina. 

1)  Hinnad  cepit.    C.  I.  L.  530. 

2)  Poeni  Sarra  oriundi.    Enn.  ann.  330. 

3)  reditum  est  Pergamo.    Pacuv.  167. 

C'crtius  n.  Bri-gman,   Studien  X.  26 


402  Rüge 

4)  Troiad  exibaut.    Naev.  b.  P.  fr.  5. 

5)  Syracusis  soleae.    Cato  d.  r.  r. 

In  Plauti  fabulis  reperiuntur  haec  exempla: 

6)  Peripbanes  Rhodo.    Asin.  499. 

7)  advexti  tuae  matri  ancillam  Rbodo.  Merc.  390;  banc 
lectionem  praebet  codex  B;  in  codicibus  CD  legitur:  e  Rbodo. 

8)  tulimus  Epbeso.    Baccb.  231. 

9)  Carysto  venit.    Pseud.  730. 

10)  Zacyntho  hospitem.    Merc.  940. 

11)  Lemno  adveniens.    Truc.  II,  4,  4;  I,  1,  74. 

13)  Megaribus  commigravit.    Persa  137. 

14)  Ambracia  buc  veniunt.    Stich.  491. 

15)  Hannonem   Cartbagine.    Poen.  V,  2,   36;   IV,  2,  78. 
surripitur  Cartbagine.    Poen.  66  prol.,   V,  2,  27.  29.  141. 

21)  remissi  sunt  Tbebis.    Epid.  II,  2,  24. 

22)  quia  Tbebis  redierit  III,  3,  35. 

23)  Delphis  tibi  responsum  ducito.    Pseud.  480. 

24)  binc  Atbenis  civis  eam  emit.    Epid.  IV,  2,  32. 

25)  buc  Atbenis  exul  venit.    Rud.  35.  1105.  Mil.  gl.  489. 
114.  384.  439. 

31)  serve  Atbenis  pessume.    Pseud.  270. 

Huc  pertinent  praeterea  tribuum  nomina.  Vetustissimus 
mos  erat  tribum  ex  qua  quis  oriundus  erat  ablativo  solo  in- 
dicare : 

Verres  Romilia.    (Cic.  Verr.  I,  8). 

b)  Urbium  nominibus  praepositio  additur  in  bis  exemplis : 

1)  nibil  a  Troia  adportat.    Pacuv.  318. 

2)  e  Troia  exibaut.    Naev.  b.  P.  fr.  6. 
In  Plauti  fabulis  exstant  haec: 

3)  ex  Epbeso  navis  advenit.    Baccb.  236. 

4)  ex  Epbeso  literas  missi.   389.  561. 

6)  unde  esse  eam  aiunt?    Ex  Samo.    472. 

7)  avexit  ex  Samo.    574. 

8)  ecfertur  praeda  ex  Troia.    1058. 

9)  conspicor  navem  ex  Rbodo.    Merc.  257. 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.    403 

10)  adveuio  ex  Seleucia.    Trin.  845. 

11)  purpuram  ex  Sarra  tibi  adtuli.    Truc.  II,  6,  58. 

12)  ab  Acherunte  veniam.    Amph.  1078. 

13)  quo  die  Orcus  ab  Acherunte  mortuos  amiserit.  Poen.  I, 
2,  134  quamquam  dubium  est,  num  liceat  nomen  Acheruns 
hoc  loco  enumerare. 

14)  longe  ab  Athenis.    Persa  151. 

15)  a  Magalibus  periere.    Poen.  pr.  86. 

16)  ex  Anactorio  commigravit.    Poen.  pr.  93. 

17)  ex  Carysto  advenit.    Pseud.  737. 

18)  ex  Sicyone  huc  pervenisti  1174. 

19)  ex  Seleucia  veniat.    Trin.  771.  — 
In  Terenti  fabulis: 

20)  ex  Andro  commigravit.    Andr.  70. 

21)  abreptam  e  Sunio.    Eun.  115. 

22j  est  e  Corintho  hie  advena  anus.    Haut.  96. 

ßeperiuntur  igitur  terrarum  nomina : 
I.     Cum  verbis  movendi,  eundi,  aliis  coniuneta 

a)  sine  praepositionibus 6 

b)  cum  praepositionibus 15 

II.     Cum  verbis  originis: 

a)  sine  praepositionibus nulluni 

b)  cum  praepositionibus 4 

Urbium  nominum  exempla: 

I.     Cum  verbis  movendi  etc.  coniuneta 

a)  sine  praepositionibus 23 

b)  cum  praepositionibus 19 

II.     Cum  verbis  originis: 

a)  sine  praepositionibus 8 

b)  cum  praepositionibus 3 

Attamen  quae  ahlativo  vis  insit,  saepius  dubitari  potest, 

quam  ad  rem  demonstrandam  haec  exempla  affero:  adduxi 
ancillas  ex  Suria  (I,  b,  13  cf.  II,  b,  7),  ex  Epheso  navis  ad- 
venit (II,  b,  3),  ubi  utrumque  ablativi  genus  locum  habet.  — 
Constat  autem  illam  regulam,   qua  postea  terrarum  nomina 

26* 


404  Rüge 

tenebantur,  priore  iam  tempore  usurpari  coeptam  esse,  urbium 
vero  nomina  nullo  intercedente  discriniine  modo  sola,  modo 
cum  praepositione  coniuncta  poni. 

Ablativus,  quo  versari  aliquid  in  aliquo  loco  significatur. 

Postquam  de  ea  ablativi  vi,  quae  huic  casui  quasi  in- 
uata  est,  disputavimus,  transimus  ad  secundum  usum  eumque 
in  lingua  latina  certe  antiquissimum,  quo  ablativus  eum  locum 
significat,  in  quo  aliquid  est  sive  versatur.  Quaeritur  autem, 
utrum  latini  bomines  hunc  usum  primi  constituerint ,  an  ab 
italica  illa  communi  dialectorum  matre,  quippe  quae  omnes 
octo  casus  possederit,  adepti  sint.  Qua  de  re  nunquam  quae- 
situm  est,  quod  bomines  docti,  semper  a  Ciceronianae  aetatis 
dicendi  ratione  profecti,  bunc  usum  in  prisca  latinitate  atque 
dialectis  eundem  fuisse  pro  certo  babebant.  Ac  primum  qui- 
dem  de  dialectis  disputabimus,  in  quibus  cum  locativus  in- 
veniatur  ab  ablativo  forma  distinctus,  veri  simile  est  usum 
quoque  magis  indogermauico  sive  primigenio  respondere, 
quam  qui  in  lingua  latina  exstat. 

I.     Lingua  umbrica. 

Aufrecbtus  et  Kircbboffius,  Brealus,  Buecbelerus  in  non- 
nullis  locis  ablativum  locativi  loco  positum  esse  putaverunt, 
quin  etiam  Buechelerus  in  eiusmodi  exemplis  d  litterae  abla- 
tivi propriae  reliquias  quasdam  inveniri  sibi  persuasit,  id 
quod  non  p-robandum  esse  supra  demonstrasse  nobis  vi- 
demur. 

1)  serse  pirst  sesust  —  erse  (sede  qua  steterit  —  ea) 
tab.  VI  a.  5;  quae  formae  locativi  sunt. 

2)  persnimu  puse  so?\su  VI,  b,  37,  quod  Brealus  vertit 
uti  in  fercto,  Buecbelerus  vero  certe  rectius  interpretatur 
precaior  ut  pordlia. 

3)  tremnu  serse  ehveltu  VI,  a,  2  Buecbelerus,  cuius  sen- 
tentia  a  Breali  iuterpretatione  non  multum  diflfert,  boc  sie 
convertit:  in  iabernaculo  sedens  iubelo.  Conferri  potest  si- 
milis  enuntiatio   tremnu  serse  combifiatu   (in   taberuaculo  se- 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  itaücis  forma  et  usu  locali.     405 

dens  auspicator)  VI,  a,  16.  Inquiramus  autem  in  aliquot 
alios  locos,  quomodo  se  habeant.  In  tab.  VI,  b,  51  combi- 
fiatu  vapefe  avieclu  (auspicator  ad  (in)  vapides  avieculos). 
Vides  hoc  opus  locum  quendam  versus  fieri.  Eadem  dicendi 
ratio  apparet:  tra  Sakta  kupifiaia  (trans  Sahtam  auspicatorj 
I,  b,  35;  vapefem  avieklufe  kupifiaia  I,  b,  14.  Quid,  nonne 
est  veri  simile  nostro  loco  sedem  nominari,  ex  qua  quis  auspi- 
cari  debeat,  ut  sie  convertamus :  a  tabernaculo,  sedens,  auspi- 
cator sive  ab  aedißcata  sede  auspicator]  quod  verbis  atque 
sensui  non  repugnat. 

4)  erahunt  vea  etutu  (eadem  via  eunto,  Buech.),  I,  b,  23; 
eundem  sensum  verbis  erafont  via  etutu  contineri  apparet, 
quare  Breali  interpretatio  easdem  vias  eunto  placet  fortasse 
nonnullis  putantibus  ex  formis  quae  sunt  eraj-ont  veaf  con- 
sonantem  f  excidisse ;  quae  opinio  confirmatur  eo,  quod  ont, 
hont  ab  verbo  huntak  vix  disiungi  potest.  Nee  placet  Bueche- 
leri  sententia  ont.  hont  ex  fönt  (era  —  fönt)  ortum  esse,  quia 
initio  quidem  vocis  umbricae  consonantes  deleri  non  solent. 
Ceterum  etiamsi  illos  casus  ablativos  esse  statueremus ,  ea 
re  nequaquam  probaretur  ablativum  ab  Umbris  locativi  loco 
positum  esse.  Potuit  enim  bic  ablativus  ex  eo  instrumentalis 
casus  usu  fluere,  quo  spatium,  quocum  quid  cohaeret,  sive 
viam,  qua  quis  proficiscitur,  significat  (ut-  iugis  Octogesam 
perveniret,  Caes.). 

Non  magis  iis  verbis  quae  tab.  I,  b,  48  legimus  erihunt 
tuderus  (in  iisdem  finibus)  sententia  mea  refellitur,  quoniam 
ablativus   pluralis   numeri   ex  ablativo   et  locativo  confluxit. 

Fortasse  mihi  aliquis  obiieiet  co  {kum)  praepositionem,  ab 
Umbris  substantivo  quocum  cohaeret  semper  postpositam  et  ea 
fere  potestate  quam  habet  latinum  ad  praeditam,  non  tantum 
cum  pluralis  sed  etiam  cum  singularis  numeri  ablativis  con- 
iungi  in  his  exemplis  destrueo  persi  (ad  dexteram  postem), 
vukukum  Juviu  (ad  aedem  Iovium).  Sed  intellegitur  hie  usus 
ex  praepositionis  kum  (co)  natura,  quippe  quae  significet  prope 
ad  atque  similiter  adhibeatur  ac  nesimei  (proxime)  i.  e.  cum 
ablativo  nesimei  asa  deveia  (proxume  ab  ara  dev.)  VI,  a,  9, 


406  Rüge 

secundum  eum  usum,  qui  est  in  lingua  latina  notissimus  (prope 
a  Sicilia,  Cic). 

II.    Lingua  osca. 

1)  ekuk  amvianud  eituns  (hoc  ambitu  eunt,  aut  eant) 
XXXVII  End.,  quam  interpretationem  Mommsenus  ipse  non 
cevtam  pvotulit;  ex  Buecheleri  quoque  sententia  eituns  alio 
modo  convertendum  est;  fortasse  hie  ablativus  eodem  modo 
explicandus  est,  quo  erahunt  vea  de  quo  vidimus  pag.  405. 

2)  amniid  puf  (in  cireuitu  quo,  End.)  Cipp.  Abell.  17; 
melius  interpretatur  Mommsenus  ex  causa  aliqua;  Enderisi 
enim  sententiam  falsam  esse  demonstratur  verbis  cadeis  am- 
?üid  itab.  Bant.  6),  quod  hie  ipse  petiti  causa  explicat. 

3)  ekak  nonnunquam  adverbio  hie  convertitur,  ut  ekak 
atque  ekik  (locat.)  eiusdem  potestatis  esse  videantur  (End.  XI). 
pastata  ekak  upsan  dedet  Mommsenus  recte  interpretatur  por- 
ticum  haue  faeiendam  dedit.  Si  Enderisius  hie  scribit,  sine 
dubio  errat. 

XVI,  5  triibum  ekak  üpsannam  dedet.  X,  2  ekak  viam 
terem(uatjtens  (baue  (End. :  bic)  viam  terminaverünt j.  XXVI,  1 
[e]kak  üps[annam  de]ded.  —  Ubique  ekak  vocula  haue  ex- 
plicari  licet  multo  aptius  quam  hie.  Nam  consonantem  m 
saepius  deeidisse  exemplo  esse  potest  X,  5  via  phmpiiana 
(viam  pompeianami. 

Aliis  locis  magis  fortasse  placeat  eiusdem  vocis  iuter- 
pretatio:  huc  seil,  eilnivad  (cf.  LH,  Mo.  4),  ut  conveniat  cum 
eisak  eitiiirad  (ea  peeuniä),  quod  non  minime  eo  confirmatur, 
quod  ekak  plerumque  cum  upsan  couiunetum  exstat  (vid. 
End.  XI). 

4)  ekhad  nihil  demonstrat,  quod  lapis,  in  quo  haec  in- 
scriptio  legitur,  laesus  est. 

5)  iah  (JA' r/77)  iace  (XXIX)  non  aliter  atque  ekak 
intellegitur. 

6)  svae  pod  tab.  Bant.  24,  cuius  mterpretatio,  quam 
Enderisius  auetore  Mommseno  affert,  valde  dubia  est,  quia 
aliquando  hoc  loco  minime  requiritur;  fortasse  verba  illa 
potius  cum  latino  quod  si  comparanda  sunt. 


De  ablativi  in  veteribus  licguis  italicis  forma  et  usu  locali.     40" 

7)  pukkapul  C.  A.  52;  t.  Bant.  S:  poeapid,  quod  Momm- 
senus graeco  tvote  comparat;  sententia  Enderisi,  ex  qua  hoc 
verbum  factum  est  ex  pdd-ka-pid,  nullam  habet  vim. 

8)  [pjüllad  viü  uruvü  ist  C.  A.  56  non  est,  cuv  non  a 
qua  via  eonvertas. 

Summi  vevo  momenti  sunt  exempla  haec. 

9)  slaagid  püd  Ist  CA.  12;  de  verbo  slaagid  G.  Curtius 
in  annalibus  antiquitatis  studiorum  1847  pag. 493  sie  iudicat: 
„so  viel  scheint  festzustehen,  dass  das  Wort  eine  Ortsangabe 
enthält,  also  der  Ablativ  in  dieser  Declination  für  den  Locativ 
steht. "  Rectissime  quidem  huic  verbo,  cuius  etymologia  non 
plane  nota  est,  localem  vim  messe  intellexit,  sed  quid  sibi 
velit  illud  slaagid,  fortasse  nunquam  elucebit;  a  Mommseno, 
quem  omnes  alii  sequuntur,  sie  explicatur:  loco  quod  est- 
quem  cum  non  fugeret  in  ablativo  magnam  difficultatem  in- 
esse,  praepositionem  en  ante  slaagid  excidisse  putavit.  Sed  ne 
sie  quidem  de  sententia  loci  satis  constat,  ac  parum  verisimile 
est  in  eadem  lingua  locativum  et  en  cum  ablativo  in  usu  fuisse. 

10 1  efäk  sakarakliim  Buvaianud  aikdafed.  End.  XXIV. 
Mo.  U.  I.  D.   172. 

Translationen!  Boviani  Mommsenus  nonnullis,  quae  affert, 
exemplis  (decurio  Nola,  Ilvir  Venafro)  defendere  conatur, 
sed  aliud  est  decurio  Xola  aliud  hie  Boviano  (i.  e.  Boviani); 
nam  sakarakliim  Buvaianud  (sacellum  Boviani)  hoc  loco  nullo 
modo  intellegitur,  quoniam  genetivus  exspeetatur,  praesertim 
cum  ekik,  quod  antecedit,  nihil  nisi  Boviani  esse  possit.  Num 
ekik  .  .  Buvaianud  (hie  Boviani)  coniungendum  sit,  quod  qui- 
dem plane  refelli  nullo  modo  potest,  mihi  dubium  videtur 
esse  similes  enuntiationes  comparanti  has:  miiinikei  terei  {in 
terra  communi)  C.  A.  19,  Frentrei,  cf.  pag.  400).  —  Itaque 
hunc  locum  sie  intellego :  meddix  lutieus  .  .  .  Boviano,  quae 
sententia  exemplis,  -quae  Mommsenus  affert,  adiuvatur.  Con- 
cedendum  quidem  est  verborum  ordinem,  hac  sententia  pro- 
bata,  esse  mirum,  sed  ille  verbo  sakarakliim  semper  distur- 
batur. 

Quae  cum  ita  sint,  demonstrasse  mihi  videor  in  lingua 


408  Rüge 

umbrica   nulluni ,   in   osca  fortasse  aliquot  exempla  exstare, 
ubi  ablativus  nudus  locativi  vim  babeat. 

Dixerit  fortasse  quispiam  sententiam  meam  falsam  esse, 
quia  non  raro  ablativus  cum  praepositione  coniunctus  ver- 
sari  aliquid  aliquo  loco  significet.     Huius  rei  exempla  sunt: 

1)  op  toutad  (coram  populo)  t.  B.  14.  itp  eisiid  sakara- 
klud  (apud  illud  sacellumj  C.  A.  13. 

2)  pru  meddixud  (pro  magistratu)  tab.  Agn.   13. 
pru  medicatud  t.  A.  23. 

3)  post  exac  A.  B.  8,  23  (postbac).  püst  feihiiis  C.  A.  45 
(post  ficos). 

Multum  autem  interest  inter  casum  aliquem  nude  posi- 
tum  eumque,  qui  cum  praepositione  coniungitur.  Nam  prae- 
positionum  qualis  sensus  primus  fuerit,  nescimus.  Nonne 
latinus  usus,  secundum  quem  proxume  ab  urbe  et  proxume 
ad  urbem  dicere  licet,  luce  clarius  demonstrat  eandem  sen- 
tentiam diversis  praepositionibus  adbibitis  proferri  posse?  ad 
urbem  si  dicitur,  potest  boc  baud  dubie  germanice  verti  bei 
der  Stadt  —  apud  forum,  ad  forum  idem  est  quod  in  foro, 
attamen  non  est  qui  dicat,  accusativum  solum  locativi  sen- 
sum  usquam  accepisse.  Hanc  in  rem  si  accuratius  inquiri- 
mus,  apparet  eorum  verborum,  quae  sunt  ager  ad  urbem, 
sensum  primigenium  fuisse  der  Acker,  der  sich  bis  zur  Stadt 
hinzieht)  nesimei  asa  deveia  (nabe  beim  Altar)  nahe  vom  Altar 
aus  gerechnet. 

Quare  sententiam  profero,  quam  veram  esse  imprimis 
Georgius  Curtius,  magister  benevolentissimus,  in  colloquio 
mibi  persuasit.  Non  modo  ablativus  (sive  locativus)  pluralis 
eflfecit,  ut  etiam  ablativus  singularis  in  lingua  latina  locativi 
loco  usurparetur,  quorum  utriusque  casus  formae  priore  qui- 
dem  tempore  differebant,  sed  etiam  praepositionibus  additis 
ablativi  vis  debilitata  quodammodo  atque  minuta  est,  ut 
postremo,  postquam  formae  quoque  confluxerunt,  ablativus  et 
locativus  fere  plane  commisceri  possent  (Curtius,  Erläute- 
rungen'2 pag.  17G).  Itaque  fortasse  factum  est,  ut  in  osca  quo- 
que  lingua  aliquoties   ablativus  locativi   munere  fungeretur. 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.    409 

III.  Lingua  latina. 
Id  quod  supra  deinonstrasse  nobis  videmur,  latinae  quo- 
que  linguae  usu  confirmatur ;  etsi  enim  iam  antiquissimis 
temporibus  ablativus  locativi  loco  usurpatus  sit,  tarnen  bic 
usus  illo  quidem  tempore  rarus  est.  Perscrutantibus  nobis 
aliquot  Plauti  et  Terenti  fabulas  boc  miro  fere  modo  com- 
probatur.  In  Plauti  Trinummo  semel  tantum  ablativus  pro 
locativo  positus  est:  v.  484  „Cena  bac  annonast  sine  sacris 
bereditas";  nam  verbum  rure  166  quod  Codices  babent 
(Nonius:  ruri)  nullius  est  momenti.  In  Mostellaria  autem 
fabula  buius  ablativi  nullum  exemplum  exstat,  quia  versus 
1063 :  foris  concrepuit  proantma  vieinia  eodem  modo  inter- 
pretandus  est  quo  Mil.  1377  hinc  sonitum  fecerunt  fores. 
In  utraque  autem  fabula  circiter  trigiuta  ablativi  cum  prae- 
positione  coniuncti  sunt  ea  potestate,  de  qua  agitur,  praediti. 
In  Terenti  fabulas  idem  cadit. 

Transeo  ad  locativi  similem  usum  ablativi  nudi. 
a)  ubi  babet?  urbe  agrone?    Accius  537. 

novem  biemes  saxo  stratus  pertuli.  557. 

conclamitare  tota  urbe.    PL  Merc.  57. 

suon'  quicque  loco  est.    Most.  254. 

capite  sistebant  cadi.    Mil.  851. 

utero  baeret  meo.   Stieb.  170,  cf.  adbaesit  ad  infimum 
ventrem.  236. 

qua  via  te  captent   eadem  ipsos  cepi.    Ter.  Hec.  73. 

Dardaniis  campis.    Ennius  ann.  359. 

plenis  semitis  qui  advorsum  eunt.    PL  Merc.  114. 

omnes  festinant  intus  totis  aedibus.    Casin.  IV,   1,  5. 
In    Cum   ablativi    cum    praepositionibus   coniuncti    usus 
multo  frequentior  sit  atque  per  totam  latinitatem  reperiatur, 
pauca  modo  exempla  adferam. 

sunt  in  bello.    Enn.  tr.  379  (cf.  domi  duellique  duel- 
latores  optumi.    PL  Capt.  68). 

te  in  terra  vivere.  Mil.  56.  (strata  terrae  lavere  lacrumis 
vestem.    Enn.  ann.  370.  terrae  odium  ambulat.   Baccb.  820.) 


410  Rüge 

in  nostrast  domo  thensaurus.   Pseud.  84.    (meae  domi 
te  accipiam.    Mil.  739.) 

in  germani  fratris  loco.    Ter.  Andr.  292. 

in  totis  aedibus  tenebrae  sunt.    Poen.  IV,  2,  12. 
Hie  notandum  est  verbum  ilico,   quod  ex  in  loco  ortura 
esse   recte  statuitur;    atque   sensu    loeali  invenitur:    manete 
ilico.    Caec.  Stat.   118.   Bacch.   1140. 

Quo  ablativi  usu  perlustrato  occasio  oblata  videtur  esse 
sententiae  quam  nuper  Maximilianus  Muellerus  (Fleck.  Jahrb. 
f.  Philo!.  1875  pag.  689;  cf.  Bergk,  Beitr.  I,  10)  de  ablativi 
d  protulit,  examinandae.  —  Dictione  enim  tali,  qualis  est 
in  alt  od  marid,  ille  unquam  Romanos  usos  esse  negat,  quia 
d  ei  tantum  ablativo  conveniat,  qui  proficisci  ab  aliquo  loco 
significet  (ab  altod  marid).  Et  hoc  quidem  constat  columnam 
rostratam,  ubi  plures  huiusmodi  formae  leguntur,  argumento 
non  esse;  nam  Claudio  imperatore  ille  titulus  denuo  scriptus 
est,  quo  tempore  vel  doctissimi  homines,  in  quorum  numero 
Quintilianus  (I,  7,  11)  est,  ignorabant,  illud  d  quid  sibi  vellet, 
immo  hanc  consonantem  ex  sciiptorum  licentia  additam  esse 
putabant.  Pariter  autem  Muellerus  illud  senatus  consultum 
de  Bacchanalibus,  ubi  in  ablativi  exemplis  omnibus  d  scri- 
bitur  (in  oquoltod),  repudiat,  sermouem  huius  tabulae  non 
populi  Romani,  sed  scribarum  esse  ratus,  quod  quidem  verba 
in  agro  Teurano  in  fine  posita  demonstrarent.  Verum  etiamsi 
illum  sermonem,  quo  scribae  usi  sunt,  antiquiorem,  ut  ita 
dicam,  Kanzleistil  fuisse  concedimus,  tarnen  unde  illi  homines 
hauserint,  quaeritur?  certe  enim  antiquis  scriptis  et  monu- 
mentis  quae  sequerentur  usi  sunt,  atque  scribae  plerumque 
antiquas  et  obsoletas  formas  retinent,  non  novas  sibi  fingunt. 
Quare  Muellerus  in  hac  re  pervestiganda  reetam  viam 
non  ingredi  mihi  videtur.  Ablativum  enim  locativi  munere 
fungi  non  minime  eo  efficiebatur,  quod  nonnullae  casuum 
formae  in  nimm  eonfluxerant  (cf.  pag.  392.  408);  in  primae 
autem  et  seeundae,  quae  vocantur  declinationis  nominibus 
praeterea  aliae  fuerunt  causae,  in  quibus  ceterarum  declina- 
tionuin   analogia   non    minima   fuit.     Nam    postquam    variac 


De  ablativi  in  veteribus  lüiguis  italicis  forma  et  usu  locali.    41 1 

praepositiones  cum  casibus  coniunctae  in  usum  venerunt,  ipsa 
casuuni  natura  ea  re  quodammodo  immutata  est.  Dudum 
dicebant  Romani  in  regime,  in  mari,  quae  formae  initio  loca- 
tivi  fuerunt,  deinde  tamquam  ablativi  sentiebantur,  quia  forma 
ablativi  in  illa  declinatione  a  locativo  fere  diversa  non  erat. 
Ita  factum  est,  ut  ex  horum  exemplorum  analogia  etiam  in 
oppido  dicerent.  Multum  praeterea  valuit  elocutionum  con- 
trariarum  analogia,  ita  ut  cum  dudum  a  regione  et  in  regione 
dixissent,  postea  ad  illud,  quod  est  ex  oppido,  e  villa,  accederet 
in  oppido,  in  villa.  —  Quae  sententia  luculenter  confirmatur 
linguae  arcadicae  atque  cypriae  usu,  ubi  praepositiones  anv 
et  lg  (l£)  ex  analogia  praepositionis  Iv  (lv)  cum  dativo  eon- 
iunguntur:  a?iv  xä  av  —  yivrtroi  (Cauer,  del.  117,  5);  cc-nv 
ra  lü  (118,  8),  lg  xol  egyoi  (117,  52).  —  log  rv)  .-oUco 
(del.  118,  5). 

Sed  illo  tempore,  quo  in  lingua  latina  ablativus  locativi 
vim  habebat,  si  d  ablativi  exstabat  —  id  quod  dubium  non 
est  —  etiam  ablativus  suffixo  d  praeditus  bac  vi  poni  potuit ; 
an  putabis  unum  quemque  hominem  latinum  considerasse, 
utrum  ablativum  locativi  sensu  usurpaiet  necne?  Immo 
ex  analogia  ablativorum  In  mari,  in  regione  etiam  in  oquol- 
tod  formabatur,  et  deinde  in  marid;  baud  dubie  tertiae  de- 
clinätionis  nominibus  multo  rarius  illud  d  suffixum  invenitur, 
quod  prius  amissum  esse  videtur  quam  ceterarum  declina- 
tionum.  —  Idcirco  Ritschelius  certe  ingeniöse  istud  d  Plauto 
biatus  tollendi  causa  tribuit,  quippe  quae  littera  Plauti  aetate 
in  monumentis  scriberetur.  —  Aliud  exemplum  invenitur  in 
ephem.  ep.  1874  p.  205:  in  hoce  loucarid. 

Ablativi  usus  temporalis. 

In  lingua  italica  sie  ut  in  indogermanica  non  locum 
tantum  sed  etiam  temporis  spatium,  quo  quid  factum  est, 
casu  locativo  significatum  esse  negari  non  potest;  atque 
huius  casus,  qui  mox  cum  ablativo  confluxit,  multae  adhuc 
reliquiae  supersunt,  quas  enumerare  longum  est.  Itaque  non- 
nulla  tantum  exempla,  ut  hanc  rem  comprobemus,  proferamus. 


412  Rüge 

vesperi,  vespere,  tempert,  tempore,  heri,  luci  (vide  ex- 
empla  quae  Corssenus,  Aussprache  I,  775,  atque  Lorentzius 
in  edit.  Mostellariae  v.  534  collegerunt),  mani,  meine  (Curtius, 
Gmndz.4  p.  329).  Exempla  meri  ablativi  temporalis  afferan- 
tur  haec: 

a)  Solet  parere  deeimo  mense.   Caec.  St.  14. 

nocte  caeca  caelum  e  conspectu  abstulit.    Accius  32. 
me  decies  die  uno  saepe  extrudit  aedibus.  PI.  Aul.  1, 2, 4. 
qui   illanc  stupravit   noctu   Cereris   vigiliis.     PI.  Aul. 
prol.  36. 

b)  Addita  praepositione  haec  leguntur: 
in  nocte  serena.    Enn.  ann.  388. 

confido  illum  in  his  diebus  me  reconciliassere.  Capt.  164 
(cf.  Brixi  adnot). 

ter  in  anno.    Bacch.  1127. 

quo  velis  in  tempore  ut  te  exsolvas.   Ter.  Haut.  721. 

ut  tarn  in  brevi  spatio  de  me  eiecerit  animum.  Haut.  955. 

Terraruni  urMumque  nomiua. 

Qua  de  re  agentibus  nobis  opus  est  casus  variarum 
declinationum  seiunetim  traetare,  quia  sie  optime  usus  unius- 
cuiusque  formae  proprius  perspicietur. 

I.     Terrarum  nomina. 
a)  Tertiae  declinationis: 

a)  illic  apud  vos  servit  captus  Alide.  Plaut.  Capt.  330; 
hie  Fleckeisenus  praeeunte  Bothio,  quem  etiam  Holtzius  se- 
quitur  (pag.  80),  in  Alide  contra  codicum  auetoritatem  scribit. 

b)  eum  vendidit  in  Alide.  Capt.  9.  24.  541.  544.  587. 
634.  970.  976. 

Accedant  exempla  montis: 

in  Sauracti  habitat.    Cato  orig.  66  (Peter). 

quem  Chiro  in  Pelio  doeuit.    Liv.  Andr.  35. 
ß)  I.  atque  II.  Declin. 

a)  Nullum  exemplum  exstat. 

b)  in  Fiscello  caprae  ferae  sunt.  Cato  orig.  p.  11  (Jordan). 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.    413 

Plautus  haec  exempla  reliquit: 

2)  illum  reliqui  in  Cecropia  insula.    Trin.  928. 

3)  Arabiast  in  Ponto.    Trin.  934. 

4)  natus  esse  in  Sicilia.    Men.  409,  1096. 

6)  utinam  in  Sicilia  perbiteres.    Rud.  495. 

7)  elepbanto  in   India   praefregisti    brachium.    Mil.  25. 

8)  centum  in  Cilicia  sunt.    Mil.  42. 

9)  centum  in  Cryphiolathronia  sunt.   43. 

10)  faciebat  in  Ionia.    Persa  826. 

11)  cepere  urbem  in  Arabia.    Persa  506. 

12)  Quid  in  Cappadocia?    Mil.  52. 

(13)  in  Graecia  hoc  fieri  aio.  Casin.  pr.  71;  qui  prologus 
post  Plauti  mortem  factus  est,  ut  hoc  exemplum  non  magni 
sit  momenti. 

Ennius  praebet: 

14)  in  Sicilia.  pag.  173  (Vahl.).    Euh.  XI,  60. 

15)  in  Creta.    pag.  174.    Euh.  XII,  70. 

16)  in  Creta  et  in  oppido  Cnosso  XII,  72. 
Caecilius: 

17)  quantum  amantum  est  in  Attica.  ine.  fab.  11. 
Terentius: 

18)  est  in  Asia.    Haut.  181. 

19)  coimus  in  Piraeo.    Eun.  539. 

20)  liqui  in  Aegaeo  freto.   Pacuv.  179. 

21)  in  Parnaso  tripudiantem.    Accius  249. 
y)  Abi.  plur.  exemplum  hoc: 

a)  natus  Argis  ex  patre  Argo.    Plaut.  Amph.  98. 

II.  Urbium  et  insularum  nomina  eorumque 
simillima. 

a)  Tertiae  declinationis  exempla: 

Cum  supra  viderimus  huius  declinationis  ablativum  et 
locativurn  inter  se  commixtos  esse,  ut  rure  atque  ruri  ean- 
dem  vim  praeberent,  nunc  formas  ope  i  aut  e  formatas  enu- 
merabimus. 

ä)  1)  ut  Acherunti  clueas  gloria.   PI.  Capt.  685. 


414  Rüge 

2)  quae  Acherunti  fierent  cruciamenta.    995. 

3)  quantum  Acherunte   est  mortuorum.    Poen.  I,  3,  22. 

4)  neque  hie  neque  Acherunti  sum.    Merc.  606. 
b)  Fuere  Sicyoni  Dionysia.   Cist.  I,  3,  8. 

6)  Sicyoni  necessest  me  esse.    Pseud.  995. 

7)  Adulescens  hie  est  Sicyoni.   Cist.  I,  3,  42. 

8)  hie  ut  Acherunti  ratio  scribitur.    Truc.  IV,  2,  36. 

9)  Carthagini  aio  hoc  fieri.   Casin.  pr.  71. 

10)  11)  Carthagini  sum  natus.    Poen.  V,  2,  78.  96. 
ß)  I.  atque  II.  Decl. 

a)  Duo  exempla  exstant,  in  quibus  ablativus  locativi 
munere  fungi  videtur,  nisi  forte  codicum  auetoritate  neglecta 
locativi  formam  scribere  libet. 

1)  hospes  respondit,  Zacyntho  ficos  fieri  non  malas. 
Merc.  943. 

2)  Mil.  gl.  versus  653  in  codieibus  sie  legitur: 

non  enhn  in  Apulis  non  suminimula 
quem  versum  Ritschelius  quidem  sanavit,  cum  scribit  Ani- 
mulae\  at  reputanti  tibi  in  Mercatoris  versu  Zacyntho  pro 
Zacynthi  dictum  esse,  quid  sit  cur  non  scribas  non  sum  (vel 
noenum,  praeeunte  Buechelero,  Fleck.  Jahrb.  1863  pag.  774) 
in  Apulis  non  Animula,  non  video. 

3)  Romae  tunicas,  Venafro  palas,  Suessae  et  in  Lucanis 
plostra.  Cato  r.  r.  135;  quo  loco  non  ablativum  pro  locativo 
dictum  esse  facile  iis  verbis,  quae  sequuntur,  perspicitur: 

Albae,  Romae  dolia,  labra;  tegulae  ex  Venafro. 

Quae  verba  sie  explanes  necesse  est :  dolia,  labra,  quae 
Romae  fabricantur,  tegulae,  quae  ex  Venafro  afferuntur  vel 
arcessuntur;  —  quare  etiam  illam  enuntiationem  sie  intelle- 
gimus:  Romae  tunicas,  (e.r)  Venafro  palas \  quod  confirmatur 
sequenti  oratione:  Capuae,  Nolae,  Romae,  VenaJH\  nam 
scriptorem  voeibus  Venafro  et  Venafri  in  eodem  capitulo 
pari  sensu  usum  esse  certe  neges. 

b)  1)  in  Venafro  erat.  Cato  d.  r.  r.  136  (Venafri  No- 
lae, 135). 


De  ablativi  iu  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.     415 

2)  in  oppido  Cnosso.    Ennius  Euh.  72. 

In  Plauti  fabulis  exstant  exempla  haec: 

3)  danmum  in  Epidamno  duas.    Men.  26S. 

4)  ibidem  in  Epidamno  novisti.    380  (bis). 
6j  latro  in  Sparta  fuit.    Poen.  III,  3,  50. 

7)  quam  in  Epidauro  memini  comprimere.  Epid.  IV,  1, 
17.  31. 

9j  mihi  in  Epidauro  primus  pudicitiam  pepulit.  Epid. 
IV,  1,  18. 

10)  ecquem  in  Epidauro  noverim.   Cure.  341. 

11)  in  Epidauro  salutem  dicit.   429. 

Contra:  si  quis  quid  Epidamni  curari  sibi  velit.   Men.  51. 
Epidauri  satam  video  te.    Epid.  V,  1,  29. 

12)  in  Ephesost  carissumus.    Bacch.  309. 

13)  tibi  est  in  Epheso  quid  negoti.   Mil.  441. 

14)  se  seetari  in  Epheso  memorat  mulieres  778. 
Contra:  nullus  est  Ephesi.  Bacch.  336.  1047. 

Ephesi  sum  natus.    Mil.  653. 

15)  illas  emit  in  Anactorio.  Poen.  IV,  2,  74. 
In  Terenti  fabulis: 

16)  alii  in  Andro  audivere.    Andr.  931. 

17)  cum  eius  consuevit  matre  in  Lemno.   Pho.  873. 1004. 
Contra:  Lemni  reddunt  praedia.    Pho.  6S0. 

Lemni  habuit  aliam.  142. 
mansiones  diutinae  erant  Lemni.    1013. 
19)  in  Imbro  moritur.    Hec.  171. 

y)  Ablativus  pluralis: 

1)  non  falsa  autumare  dictio  Delfis  solet.  Pacuv.  30S. 
Z^aev.  b.  P.  7. 

3)  glaueum  cape  Cumis.   Enn.  pag.  166  (Vahl.j. 
Plaut us  exempla  praebet  haec: 

4)  licet  hoc  Athenis  nobis.    Stich.  448. 

5)  est  Athenis  quisquam.  Asin.  492.  Bacch.  563.  Most. 
1072.  Rud.  73S.  9.  741.  Mil.  451.  Rud.  746. 

13)  omnes  res  gestas  esse  Athenis  autumant.   Men.  8.  Mil. 
gl.  99.  100.  Ru.  1111. 


416  Rüge 

17)  Quem  me  dices  digniorem  esse  hominem  Athenis 
alterum.  Epid.  III,  4,  70;  I,  1,  24.  In  fab.  Aulularia,  Pseu- 
dulo,  Truculento  quinquies  „Athenis"  exstat. 

23)  qui  Syracusis  habet.    Men.  69.  17.  409. 
te  Syracusis  natum  esse.  1097. 

27)  nataui  Thebis  videon'  ego  te.  Epid.  V,  1,  29.  Amph.677. 
1046.  Rud.  746. 

Consideremus  huius  quaestionis  quae  sit  summa. 

Reperiuntur  1)  terrarum  nominum  exempla: 
a)  ablat.  sing.  III.  decl.,  1  sine  praep. ;  8  cum  praep.  (praeterea  duo 
ß)      „       „  I.II.   „    —   „       „      21  exempla  montisj. 

y)      „     plur.  —     „       1    8        „      — 

2)  Urbium  nominum  exempla: 
a)  abl.  sing.  III.  decl.,  1 1  sine  praep. ;  —  cum  praep. 
ß)    „      «    LH-    .       2(?)„        „        19 
y)    „    plur.  —     „       30   „        „        — 

Quibus  rebus  expositis  singularis  numeri  ablativum  ipsam 
locativi  vim  non  habuisse  apparet,  aliquot  autem  tertiae  de- 
clinationis  nomina,  quorum  formae  locativo  respondeant,  eius 
casus  loco  adhibita  esse,  qua  re  id,  quod  de  ablätivi  in  lingua 
italica  atque  latina  vi  disputavimus,  confirmatur.  Tum  id, 
quod  de  ablativi  pluralis  forma  supra  exposuimus,  probatur, 
comparantibus  enim  nobis  ablativi  singularis  decl.  I.  et  II. 
usum  cum  ablativi  pluralis  usu  dubium  non  est,  quin  hie 
locativi  suffixo  formatus  sit. 

III.    Ablativus  qui  terminum  in  quem  signi- 
ficare  videtur. 

Vis  ablativi,  de  qua  nunc  disseremus,  quamquam  a  pro- 
pria  huius  casus  potestate  primitus  diversa  non  fuit,  propterea 
tarnen  silentio  praeteriri  non  potest,  quod  ex  nostrae  linguae 
usu  aliquot  ablativis  latinis  ea  vis  inesse  videtur,  ut  termi- 
num qui  dicitur  in  quem  significent.  At  alia  saepe  Romanis, 
alia  nobis  cogitandi  ratio  est.  —  Exempla  haec  sunt: 

non   hac  temere  transiri   potest.    Bacch.  85  (i.  e.  hac 
ria  aut  ab  /me  parte). 


De  ablativi  in  veteribus  Unguis  italicis  forma  et  usu  locali.    417 

illac  transiit  ad  nos.    Truc.  II,  1,  37. 

sequere  hac  me  ad  forum.   Pseud.  1229. 

si  istac  ibis  .  .  hac  ibo  potius.   Merc.  219. 

ite  hac  ad  cantharum  recta  via.   Ps.  1051. 

iter  hac  habui.  Ter.  Eun.  1065. 
In  eiusmodi  igitur  enuntiatis  hac  vix  aliter  atque  hier- 
hin interpretere.  Sed  facile  est  intellectu,  quomodo  vis  horum 
adverbiorum  hac,  illac,  quae  ab  eo  quod  est  ex  hac  parte  aut 
hac  via  primitus  diversa  non  fuerunt,  ita  mutari  potuerit,  ut 
postremo  a  vi  dorthin  fere  non  differret.  De  vocibus  quo, 
illo,  huc,  illuc  hoc  loco  non  quaeretur,  has  enim  formas  non 
ablativos  sed  dativos  esse  rectissime  ab  Hartungio  atque 
Curtio  intellectum  est,  qui  homines  doctissimi  verba  quo, 
eo  ex  quoi,  eoi  exorta  esse  putant. 

Invenimus  igitur  quaerendo  antiquissima  linguae  latinae 
aetate,  ex  qua  aliqua  notitia  ad  nos  pervenit,  ablativum 
purum  paene  sie  ut  indogermanicum  adhibitum  esse,  sensim 
autem  praepositionum  maxime  cum  casibus  coniunetarum  ope 
id  effectuni  esse,  ut  ablativus  cum  locativo  propter  multarum 
formarum  similitudinem  confunderetur. 


Cüktiüs  n.  Brügman,   Studien  X.  27 


Yerzeichniss  der  Mitarbeiter  und  der  Ton  ihnen  ge- 
lieferten Abhandlungen. 

Zu  Band  I— X. 


Albrecht  Karl:    de  accusativi  cum  infinitivo    conjuncti   origine  et  usu 

Homerico  IV,  1. 
Allen  Friedrich:  de  dialecto  Locrensium  III,  205. 

Änaermann  Constantiu  Th.:    de  patronymicorum  graecorum  formatione 
Ia,  1.*) 

Zur  griechischen  Etymologie  und  Worthildung  III,  115:    1)  avaxtg, 
ch'äaaw,  ava%,  uvaaaa  117.  —  2)  Das  Suffix  0/7  in  Primärbildungen  122. 
Die  römischen  Männernamen  auf  -a  V,  377. 
Onomatologisches  IX,  245.  ia~*L..  . 

Ascoli  G.  J.:  Die  Entstehung  des  griechischen  Superlativsuffixes  -r «ro- 
und die  Erweichung  der  Tenues  in  ißdo/uo-  und  oydoo-  (Uebersetzung) 
IX,  339. 
Baunack  Johannes:  Schedae  grammaticae  X,  57. 

Beckstein  Otto:    de  nominibus  latinis  suffixorum  ent-  et  mino-  ope  for- 
matis  VIII,  335. 

Beermann  Ernst:  de  dialecto  Boeotica  IX,  I.  _  

Benseier  Franz  Gustav:   de  nominibus  propriis  et  Latinis  in  is  pro  ins 

et  Graecis  in  <?  Tv  pro  to?  TöT'  terminatis  III,  147. 
Brugman  Karl:  de  graecae  linguae  productione  suppletoria  IV,  58. 
Etymologien  V,  219. 

Zur  Physiologie   der  .ß-Laute   in   den   indogermanischen  Sprachen 
V,  311. 

Ueber  die  sogenannte  gebrochene  Reduplication  in  den  indogerma- 
nischen Sprachen  VII,  1^5.  —  Fortsetzung  VII,  273. 
Zur  gebrochenen  Reduplication  (Nachträge)  VIII,  314. 
Zur  gebrochenen  Reduplication  IX,  164.  —  Eine  neue  Etymologie 
von  vpvos  IX,  256.  —  Erstarrte  Nominative  IX,  257.  —  Griech.  yct- 
dr>,V,'lat.  renter,  got.  laus-gitkra  IX,  272.  —  Nasalis  sonans  in  der 
indogermanischen  Grundsprache  IX,  2S5.  —  Zur  Geschichte  der  stamm- 
abstufenden Declinationen.  Erste  Abhandlung:  Die  Nomina  auf  -ar- 
und Aar-  IX,  361.  —  Nachträge  zu  S.  285  ff.  IX,  469. 


')  Ia  bezeichnet  das  erste,   Ib  das  zweite  Heft  des  I.  Iiandes. 


Verzeichniss  der  Mitarbeiter  u.  d.  von  ihnen  gelieferten  Abhandlungen.  419 

Bugge  Sophus:  Brief  an  G.  Curtius  (Sons,  Insons)  IV,  203. 

Beiträge  zur  griechischen  und  lateinischen  Etymologie  IV,  323. 
Cauer  Paul:    Quaestiones   de  pronominum  personalium  formis   et   usu 
Homerico  VII,  101. 

De  dialecto  Attica  vetustiore  quaestionum  epigraphicarura  pars  prior 

VIII,  223.   —  De  dialecto  Attica  vetustiore  pars  posterior  VIII,  399. 

Chalkiopnlos  Nikolaus:    de  sonorum  affectionibus  quae  percipiuntur  in 

dialecto  Neo-Locrica  V,  339. 
Clemm  Wilhelm:  Etymologisches:    i/ojq,  «wzo;,  sarculum  II,  43. 
Beiträge  zur  griechischen  und  lateinischen  Etymologie  III,  2S1. 
Die  neuesten  Forschungen  auf  dem  Gebiet  der  griechischen  Com- 
posita  VII,  1. 
De  alpha  intensivo  VIII,  1. 

Kritische  Beiträge  zur  Lehre  vom  Digamma  im  Anschluss  an  dessen 
Wiederherstellungsversuch  bei  Hesiod  IX,  407. 
Curtius  Georg:  Miscellen  Ia,  237. 
Verschiedenes  II)    271. 

Verschiedenes   II ',  159:    Zur  Bildung   des   griechischen  Nominativ 
Singularis  159  etc. 
Epigraphisch-grammacisches  II,  435. 
Grammatisches  und  Etymologisches  III,  1S6. 
Zur  Geschichte  der  griechischen  zusammengezogenen  Verbalformen 

HI,  377. 
Lückenbüsser  (vr&ör)  IV,  202.  —  Kleinigkeit  {r^avev)  IV,  20S. 
Grammatisches  und  Etymologisches  rV,  211. 
Homerisches.     Brief  an  Prof.  Hartel  IV,  471. 
De  aoristi  latini  reliquiis  (Wiederabdruck)  V,  429. 
"Io/u«oo>  VI.  84.   —   Die  Lautgruppe  sx  VI,  214.   —   Ein  Fall  der 
Analogie   im   Lateinischen   VI,   262.    —   Der   doppelte   Stamm  EPY 
■     VI,  263.  —  vi.ov  VI,  372.   —   i/.viofAca  VI,  414. 

Miscellen  VI,  417.  ^ 

Kelzai  als  Conjunctiv  VII,  100.  —  Griechisches  r  und  skr.  k  VII,  265. 
—  Seltsame  Perfectformen  VII,  390. 

.    Erwiderung  an  Herrn  Prof.  Dr.  A.  Nauck  VIII,  316.  —  Der  latei- 
nische Conjunctiv  des  Imperfects  VIII,  460.  —  Aßiiviug  VIII,  456. 

*Ex«ro?  IX,  112.  —  Der  Tempusgebrauch  bei  Hesychius  IX,  463.  — 
Nachwort  IX,  468.  „ 

Zu  den  Auslautsgesetzen  des  Griechischen  X,  203.  —  Lückenbüsser 
X,  223.  —  Xovoo?,  vöaog  X,  328. 
Beecke  Wilhelm  und  Siegismund  A.  Justus:  Die  wichtigsten  kyprischen 

Inschriften.     Umschrieben  und  erläutert  VH,  217. 
Deffner  Michael:   Neograeca  IV,  231.  .«.,., 

Delbrück  Berthold:  Einige  Bemerkungen  über  7  und  v  im  Griechischen 
Ib,  129. 

Ueber  tios  und  Titag  II,  191. 
Erman  Wilhelm:  De  tltulorum  Ionicorum  dialecto  V,  250. 
Fick  August :  Beispiele  zur  Veranschaulichung  des  Verhältnisses  zwischen 
den  Voll-  und  Kosenamen  im  Griechischen  VIII,  303.  —  Beiträge  zur 
griechischen  Namensystematik  VIII.  444. 

Beiträge  zur  griechischen  Namensystematik  IX,  109.  —  Die  namen- 
artigen Bildungen  der  griechischen  Sprache  LX,  165. 

27* 


420  Verzeichniss  der  Mitarbeiter 

Forssmann  Theodor:  de  infinitivi  temporum  usu  Thucydideo  VI,   1. 
Fritsch  Adolph:  de  vocalium  Graecarum  hyphaeresi  VI,  85. 
Fritzsche  Richard:  Quaestiones  de  reduplicatione  Graeca  VI,  277. 

Ueber  die  Ausdehnung  der  Nasalclasse  im  Griechischen  VII,  381. 
Frohrvein  Eugen:  de  adverbiis  Graecis  Ia,  «3. 
Funck  Anton:    De  praepositionis  jusrti  in  vocabulis  compositis  usu  ex- 

emplis  maxime  Euripideis  probato  IX,  113. 
Zum  Differenzierungstrieb  im  Griechischen  und  Lateinischen  X,  39. 

—  Der  Gebrauch  der  Präposition  avv  in  der  Zusammensetzung  X,  155. 
Gelbke  Moritz  Adolph:  de  dialecto  Arcadica  II,  1. 
Gerth  Bernhard:  Quaestiones  de  Graecae  tragoediae  dialecto  Ib,  191. 
Goetze  Edmund:   de  productione  syllabarum  suppletoria  linguae  latinae 

Ib,  140.  —  Berichtigung  II  (am  Ende). 
Hadley  James:    über  Wesen  und  Theorie  der   griechischen  Betonung 

V,  407  (Uebersetzung). 

Hager  Hermann:  de  graecitate  Hyperidea  III,  99. 

Heydenreich  Eduard:  Eioixviai  X,   137. 

Jolly  Julius:  über  die  einfachste  Form  der  Hypotaxis  im  Indogerma- 
nischen VI,  215. 

Kraushaar  Leopold:  '£«w  n,  427. 

Lange  Ludwig:  Redivivus  und  recidivus  X,  225. 

Leskien  August:  die  Formen  des  Futurums  und  zusammengesetzten 
Aorists  mit  aa  in  den  homerischen  Gedichten  II,  65. 

Mangold  Bernhard:    de  diectasi  Homerica,   imprimis  verborum  in  -«co 

VI,  139.  —  J?;[Aog  400. 

Meister  Richard:  de  dialecto  Heracliensium  Italicorum  IT,  355. 
Merzdorf  Reinhold :  Quaestiones  de  vocalium  in  dialecto  Herodotea  con- 
cursu  modo  admisso,  modo  evitato  VIII,  125. 

Vocalverkürzung  vor  Vocalen  und  quantitative  Metathesis  im  Ioni- 
schen IX,  199. 
Meyer  Gustav:   Beiträge  zur  Stammbildungslehre  des  Griechischen  und 
Lateinischen  V,  1.  —  Nachtrag  3<3 

Zur  griechischen  Nominalcomposition  VI,  247.   —  Fortsetzung  373. 
Etymologien  VII,  173:    1)  vavx^aqos  175.    —  2)  TtonixhQctvvos  181). 
—  AbiöXog  VIII,   120. 
Morsbach  Lorenz:  Ueber  den  Dialekt  Theokrits  X,  1. 
Osthoff  Hermann :  Ueber  fad-  und  iul-,  zwei  Fälle  gebrochener  Redupli- 
cation  VIII,  449. 
Umbrica  IX,  273. 
Bau  Friedrich  Hermann:   de  praepositionis  nuoä  usu  III,  I. 
Reimer  Johann  Gotthold:  Quaestiones  de  dialecto  antiquioris  Graecorum 

poesis  elegiacae  et  iambicae  Ia,  133.  —  Schluss  Ib,  1. 
Röscher  Wilhelm  Heinrich:  de  aspiratione  vulgari  apud  Graecos  Ib,  63. 
Verschiedenes   II,  141:    1)    de   aspiratione  apud   Romanos  143.   — 
2)  Ueber  (IoX^os  und  &ißos  auf  kretischen  Münzen  154. 

Verschiedenes  II,  421:    1)  ipihr*;,  xpiXccl;,  cpiMipO«*;  423.    —  2)  Zur 
Aspiration  bei  den  Römern  425. 
Phonetisches  und  Etymologisches  III,  126. 
Miscellen  IV,   1S7. 
Rüge  Max:    De  ablativi  in  veteribus  unguis  italicis  forma  et  usu  locali 
X,  3b3. 


und  der  von  ihnen  gelieferten  Abhandlungen.  421 

Schmidt  Moritz:  das  Tzakonische  III,  345. 

Schrader  Otto:  Quaestionum  dialectologicarum  graecarum  particula  X,257. 

Siegismund  Justus:  Quaestionum  de  inetathesi  Graeea  capita  duo  V,  117. 

Die  wichtigsten  kyprischen  Inschriften.  —  Siehe  Deecke. 

Epigraphisch-grammatisches  IX,  87. 
Spiess  Heinrich :  de  Alcmanis  poetae  dialecto  X,  329. 
Stier  Hermann:  Bildung  des  Conjunctivs  bei  Homer  II,  125. 
Windisch  Ernst:    Untersuchungen  über  den  Ursprung  des  Relativpro- 
nomens in  den  indogermanischen  Sprachen  II,  201. 

Etymologien  VI,  259. 

Kiaaög,  hedera  VII,  1S4.   —   Die  celtischen  Vergleichungen  in  den 
Grundzügen  der  griechischen  Etymologie  (4.  Aufl.)  VII,  369. 
Wörner  Emil:  'Avontua  VI,  347. 

'H  ntigiff,   ntiQt.v&oj  und   ntoii'9os  IX,  458. 
Zeyss:  Ueber  die  vom  Stamme  ino  (eno)  abgeleiteten  italischen  Partikeln 
VII,  161. 


INDICES 

zu  den  drei  letzten  Bänden  der  Studien. 

Bearbeitet  von 

Alois  Vanicek 

k.  k.  Gymnasialdirector  zu  Neuhaus  in  Böhmen. 


I.    Sachregister. 


Ablativ:  Form  und  localer  Ge- 
brauch in  den  italischen  Sprachen 
X,  383  ff. 

Accent  im  böot.  Dialekt  IX,  14; 
Versetzung  desselben  nach  der 
Schlusssylbe  hin  IX,  291. 

Accusativ :  Plur.  IX,  289  ff. ;  griech. 
293. 

Analogie:  falsche  IX,  232.  317  ff. 
341  ff. 

Anastrophe  VIII,  424. 

Aorist :  sigmatischer  IX,  3 1 1  ff. 

Aphäresis  im  Dialekt  Alkman's 
X,  367  f. 

Apokope  X,  222;  im  Dialekt  Alk- 
nWs  X,  367. 

Assimilation :  siehe  Consonanten. 

Ausfall:  l)  von  Vocalen  unter  dem 
Einfluss  der  Accentuation  IX, 
324  ff.  —  2)  von  Consonanten  im 
Dialekt  Herodot's:  ß  VIII,  137. 
153.  159;  j  139.  158;  <r  136.  152; 
des  Nasals  nach  bindevocal.  a 
in  tieftoniger  Sylbe  im  Skr.  und 
Griech.  IX,  294  ff. 

Auslaut :  griechischer  X,  205  ff. 

Casus:  Umbr.  us  Dat.  Abi.  Plur. 
IX,  280;  Griech.  Dat.  PI.  IX,  297. 
375  f. ;  starke  und  schwache  IX, 
382  ff. 


Conjunctiv  des  Imperf.  im  Latein. 

VIII,  460  ff. 

Consonanten:     siehe   Ausfall,    Di- 
gamma,  Nasal. 

Imältern  att.  Dialekt  VIII,  277ff. 

Im  böot.  Dialekt  IX,  48  ff. 

Im  Dialekt  Alkman's  X,  357  ff. 

Im  Dialekt  Theokrit's  X,  13  ff. 

ff  indogerm.  =  b  umbr.  IX,  277. 

q  in  v  im  Tzakon.  X,  130. 

lat.  br  aus  sr  IX,  393. 
Consonanteneinschub:  t  zwischen  * 
und   r    im    German.    und   Slav. 

IX,  394. 

Contraction  im  böot.  Dialekt  IX, 

45  ff. 
Dativ:  Plur.  der  3.  Declin.  auf  -o<> 

X,  91  ff.  —  Siehe:  Casus. 
Declination  im  älteren  att.  Dialekt 

VIII,  402  ff. ;   im   böot.   Dialekt 

IX,  70  ff. ;  im  Dialekt  Alkman's 

X,  368.  —  Stammabstufende  Deck 

IX,  361  ff. 

Dialekte:     Der    Dialekt   Alkman's 

X,  329  ff  ;  Herodot's  VIII,  125  ff. ; 
Theokrit's  X,  1  ff.  —  Aeolisch- 
dorischer  Dialekt  X,  281  ff.  — 
Attischer  Dialekt  (der  ältere) 
VIII,  223  ff.  399  ff.  (Inhaltsüber- 
sicht  302.    400.)    —    Böotischer 


Sachregister. 


423 


Dialekt  IX,  1  ff.  —  Elischer  Dia- 
lekt X,  2ü7  ff.  —  Kypriscker  Dia- 
lekt IX,  97  ff.  X,  263  ff.  —  Pam- 
phylischer  Dialekt  IX,  S9  ff. 

Differenzierungstrieb  im  Griech.  u. 
Latein.  X,  39  ff. 

Digamma  IX,  407  ff.;  böotisches 
IX,  51  ff.;  bei  Alkman  X,  364  ff. 

Diphthonge:  im  älteren  attischen 
Dialekt  VIII,  249  ff.;  im  böot. 
Dialekt  IX,  31  ff. 

Eigennamen  auf  -entum  VIII,  370; 
-nt-ius,  -ia  VIII,  377.  —  Grie- 
chische  VIII,  444  ff.   IX,   109  ff. 

Ersatzdehnung  im  böot.  Dialekt 
IX,  42  ff. 

Imperfect  des  verb.  substant.  IX, 
309  f. 

Lichoativa  auf  a-sco,  e-sco,  i-sco 

VIII,  356  ff. 

Lautgruppen  im  Umbrischen:  mb 
=  m .    nd  =  n ,    ns   (nts)   =  f 

IX,  276  ff.  —  sr  =  fr,  br  im 
ital.  IX,  393. 

Metathesis:  quantitative  im  ioni- 
schen Dialekt  IX,  199  ff. 

Nasale:  nasalis  sonans  inderindo- 
german.  Grundsprache  IX,  2S7ff. 

Nomina :  auf  -ans,  -ens  im  Latein. 

.  VIII,  358  ff. ;  auf  -ar  und  -tar 
IX,  363  ff. ;  nomina  agentis  in  den 
Einzelsprachen  IX,  396  ff. 

Nominal iv.  erstarrter  IX,  257  ff. 

Parlicipium  mittelst  des  Suffixes 
-nt  gebildet  IX,  329  ff. 

Perfectum:  starkes  IX,  314  ff. 

Prüfixe :  «  intensivum  VIII,  1  ff. ; 
an-,  ana-  negativ.  VIII,  12  ff. 

Präpositionen  im  böotischeu  Dia- 
lekt IX,  74  ff.  -  Gebrauch  von 
furd  IX,  113  ff. :  avv  in  der  Zu- 
sammensetzung X,  155  ff. ;  Formen 
von. -Teds- X,  101  ff.;  x«rä  X,  109  ff. 

Pronomen:  possessives  im  Grie- 
chischen X,  63  ff. 

Prothesis  des  «  vor  tu  -VIII,  5 1 . 

Spiritus:  im  böot.  Dialekt  IX,  48; 
bei  Alkman  X,  366  f. 

Steigerungsformen :  nominale  und 
pronominale  im  Indogerman.  IX, 
347  ff. 


Substantivum   auf    -mon-ia,    -iura 
VIII,  397. 

Suffixe : 

Indogermanisch:  -mana 
(-man);  lat.  -men  VIII,  368  f., 
-mino  (-m?w)  —  -/utvo  (-pvo),  lat. 
-mino  {-mno)  37Sff.  —  -nt  IX, 
329  ff.  —  -r  =  -ur,  -ru  IX, 
405  f. 

Sanskrit:  -tama,-taralX, 343. 

Griechisch:    -res  X,  77.   — 

-zcao  IX,  342  ff. zsg,  -Szs  X, 

76  f. tqo,  -&qo,  -&Xo  X,  74. 

Lateinisch:  -ent  (-nt)  VIII, 
338  ff. ;  -ento  (-nto)  367  ff. ;  -lento 

370  ff. mnio,  -mnia  VIII,  395  f. 

— nt-ja  (-nt-iu-s,  -ia)  VIII,  375  ff. 

to  VIII,  355  f.;   -ä-to  VIII, 

372  f. 

Litauisch:  -töja  bildet  no- 
mina agentis  IX,  401. 

S lavisch:    -telja   bildet   no- 
mina agentis  IX,  401. 
Verbum:     denominat.    auf    -uere 

VIII,  393 ;  auf  -turio  IX,  405. 
Verwandtschaftsnamen  in  den  Ein- 
zelsprachen IX,  396  ff. 
Vocale:  siehe  Ausfall. 

«  VIII,  1  ff.;  prothet.  41  ff.; 
privat.  54  ff.;  copul.  90  ff.;  prä- 
position.  94  ff. 

In  den  Dialekten: 

a)  Dialekt  Alkman's  X, 
342  ff.  —  «  342  ff.  —  i,  ri,  « 
345  ff.  —  o,  w,  ov  349  ff.  —  t, 
v  35 1  f.  —  Zusammentreffen  352  ff. 
—  Quantität  355  ff. 

b)  Dialekt  Herodot's  VIII, 
125  ff.  —  s  als  vorangehender 
Vocal:  ta  136,  ua  143,  ts  146, 
ea  155,  i>,  158,  so,  tov,  ev  163, 
t(o  170,  toi  175,  t'i  177.  —  «  als 
vorangehender  Vocal:  «erhalten 
185,  «  vor  Vocalen  zu  e  ge- 
schwächt 188,  «  mit  dem  folgen- 
den Vocal  contrahirt  206.  —  o 
als  vorangehender  Vocal:  o  er- 
halten 213,  o  mit  dem  folgenden 
Vocal  contrahirt  217. 

c)  Aeolisch  -  dorischer 
Dialekt  X,  260.  —  «,  n  260ff.; 


424 


Sachregister. 


tj  in  der  Wortbildung  u.  Flexion 
a)  Nomen  281  ff.,  b)  Verbalformen 
294  ff.;  n  in  Wurzeln  310  ff. 

dj  Attischer  Dialekt  (der 
ältere)  VIII,  243  ff.  —  >?,  «244; 
Vocalwandel  mehrerer  auf  ein- 
ander folgender  Vocale  265  ff. ; 
cu  =  a(t)  268;  et  =  e(t)  272; 
ot  =  o  274;  vi  —  v  275. 

e)  Böotischer  Dialekt  IX, 


1 5  ff .  —  a  =  t  1 5  f . ;  t  =  «,  o 
16f.;o  =  ß,f,  i;  17  f.;  t  19  ff.; 
v  22f.;  ä  24;  n  24ff.;  w  31. 

Vocalschwächung:  t  zu  i  X,  130  f. 
—  Siehe  Dialekte. 

Vocalsteigerung:    i  zu   6i  im  alt- 

baktr.  VIII,  314. 
Vocalverkürzung  im  Ionischen  IX, 

199  ff. 


IT.    Wortregister. 

A.    Griechisch. 

[Personennamen:    VIII,  305  ff.  444  ff.   IX,  109  ff.  167  ff] 


«-,  a-,  6-  VIII,  91. 
aäccTos  VIII,  64. 
aäßctxzog  VIII,  68. 
ctayti?  VIII,  68. 
ttanros  VIII,  68.  IX,  416. 
aäaxiTog  VIII,  69. 
äärat  VIII,  97. 
«utos  VIII,  97. 
ußdXt  VIII,   101. 
Sßiog  VIII,  91. 
aßte/jfc  VIII,  70. 
äßXt]XQ6c  VIII,  48. 
«/SoAos-  VIII,  97. 
SßQo/uos  VIII,*  92. 
aßvaaog  VIII,  70. 
ßj/ßAßxro?  VIII,  71. 
«ytlgarog  VIII,  71. 
dyiQ(o%o£  VIII,   103  ff. 
aytOTQiaov  X,  75. 
ßj/ovo»'  VIII,  93. 
aynvog  VIII,   71. 
ayvjAvaozoi  VIII,   71. 
«yxavQos  IX,  392. 
ayuiyis  X,  60. 
ßdßxpvro?  VIII,  72. 
ßdtAyoV  VIII,  91. 
ßcfyAof  VIII,  72. 
'Adgäoreut  VIII,  72. 
atdvov  VIII,  50. 
n«'<fo>  VIII,  52. 
ßtAA»;?  VUI,  93. 
atuuu  X,  74. 
caaa  EK,  471. 
ßfrAfV  VIII,  73. 


afrifiov  VIII,  73. 
'^C/ff'«  VIII,   109. 
«ftfffr  VIII,  46. 
«fof  VIII,  100. 
additiv  X,  318. 
«>?Mt  VIII,  369. 
«^e  IX,  390. 
ar,ovlos  VUI,  73. 
u&ioycaog  VIII,   73. 
a&ixxog  VIII,  74. 
ß#eooir  VIII.  91.  93. 
atyt-  VIII,  120. 
cäyvniög  VlII,   124. 
«td^Aosr  VIII,  74  ff. 
ß/^Ao«r  VIII,  75. 
aifrög  VIII,  95. 
cä&tq  IX,  390. 
«?*p»?  IX,  390. 
aix-vov,   -Xov  X,  78. 
ttlui-  X,  320. 
ßiTro'Aos-  VIII,  120  ff. 
cä'ovXog  VIII,  73. 
ßx^'pßrof  X,  323. 
«xidvog  VIII,  98. 
axiQÜTaxoi  VIII,  99. 
axfiqvos  VIII,  381. 
ßXoAop  X,  79. 
ßXoAoi>#o?  X,  82. 
uxquyyig  VIII,  96. 
uxQißng  VIII,   109. 
ßxporr/rof  VIII,  79. 
ßxr»j  IX,  254. 
ßXt'Ao?  X,  79. 
((Xt/uiop  VlII,  79. 


426 


Wortregister:  uXaXrtrös  —  avg«. 


äXuXrjös  VIII,  98. 
aXanaCoi  VIII,  50. 
«X£yu>  VIII,  99. 
ZXiiaov  VIII,   110. 
aXirog  IX,  2  SO. 
cdoavdyrj  X,  SS. 
((/LiCUfXUXiTOf   VIII,   51. 

((fjLiyaQxoi  VIII,  80. 
a^oqßog  VIII,  93. 
afAOQÖiii  VIII,   11 1. 
fyoroj/  VIII,  SO. 
a/ucpia%vlc(  X,   129. 
«y-  X,  42  ff. 
ava  VIII,  95. 
ävctixXtia  X,  78. 
«yJe«x«s~  VIII,  98. 
uvögänodov  IX,  38"  f. 
amw  VIII,  98. 
hviv^vtyxra.1  VIII,  421. 
uvr^Q  IX,  387. 
«v&ownos  IX,  387. 
-«»/wp  IX,  398. 
u&i'o?  VIII,  81. 
aSoff  VIII,   100. 
a&Xos  VIII,  100. 
(coöpos  IX,  421. 
«oCo?  VIII,  93.  IX,  422. 
aoifÄog  IX,  424. 
«oxyop  IX,  420. 
aofAßqia  IX,  423. 
aonXog  IX,  421. 
aonTos  IX,  422. 
«opy^ro?  IX,  423. 
«OQ/Ltoi  IX,  423. 
aoqvog  IX,  422. 
ciÖQxqi  IX,  423. 
aoo(A.os  IX,  421. 
aoaartTtjQ  VIII,  93. 
«o^rof  IX,  423. 
«oi/>  IX,  424. 
are  X,  216. 
wiaff  VIII,  91. 
antiSos  VIII,  94. 
«7ifi  X,  98. 
«niXtfrQov  VIII,  82. 
ctTiiXXiiv  X,  129. 
«TrfV^rPir  VIII,  81. 
uniQbinoi  VIII,   112. 
anrjQog  X,  318. 
«nXtTOs  VIII,  81. 
('(Tiöyffje  VIII,  386. 


unoivu  VIII,  97. 
«7io7f«£  VIII,  424. 

ß7T07r>jAcJ<T££»'    X,     130. 

anoaityaais  X,  124. 
uiiTuqvaatxui  VIII,  84. 
unitqoi  VIII,  82. 
anvqos  VIII,  84. 
«eye»?  VIII,  368. 
aqyvQOS  VIII,  368. 
aqtjyco  X,   323. 
^Aqioiößis  X,  85. 
S?7T«|  VIII,  453  f. 
Zoood-o?  VIII,   113. 
UQ%tq)rißtvü)   X,    124. 
aa&yns  VIII,  96. 
ciar^og  VIII,   71. 
«(7x«Acun«f  IX,  24s. 
aaxuqig  IX,   247. 
«axfAiff  VIII,  45. 
«ffxto<r  VIII,   114. 
'AaxX^mös  IX,  247. 
aontQ%tls  VIII,  95. 
«öTMdifp  VIII,  115. 
(corayts  VIII,  84. 
aazccAioi  VIII,  84. 
liazu^vi  VIII,  44. 
«arfowrioV  IX,  389. 
«ffr#;o  IX,  3S8. 
aoTolos  VIII,   116. 
ccazQuntj  IX,  389. 
«aroo^  IX,  389. 
oaifprlXo<;  VIII,  76.  85. 
aacpccoayoi  VIII,  44. 
«dj«A«f<»'  VIII,  70. 
drrJoV  VIII,  96. 
«rtt£>r«*r«t  VIII,  86. 
arctQi^ooi  VIII,  S6. 
«r^  VIII,  96. 
ärtjutX^s  VIII,  86. 
5^r5fV  IX,  255. 
ttriiTos  VIII,  SS. 
KTifxrjoi   VIII,   s7. 
"Jr/«s  VIII.  48. 
«zyo>  VIII,  49.  87. 
nTQuxTOi  VIII,  97. 
azQvyeros  VIII,  87. 
Stqvtos  VIII,  SS. 
'Ainxri  IX,  252  ff. 
aiiaxos  VIII,  92. 
«wAoj-  IX,    12  1. 
«iV<  IX,  390. 


Wortregister:  uvqiov  —  imxanldeg. 


427 


avQiov  IX.  392. 
avxoxuaiyvrjog  VIII,  313. 
äcpiQTiQos  VIII,   117. 
tt<pl/.-TOV,    -tqos  VIII,    74. 
a%avris  VIII,   53. 
avvviTog  VIII,  88. 
axptQov  X,  81. 
CtlpOQQOS   X,    81. 

£ßA,  ^A  X,  325. 
fißAcvf  X,  129. 
ßaaiä  X,  75. 
ßärqu^og  IX,  272. 
/täeoAa  X,   136. 
BeUcjy  X,   129. 
ßiaxov  X,  75. 
ßixxov  X,  75. 
ßtßQiöoxu)  IX.  272. 
/SorxoAä*'  VIII,  123. 

yaeoi-  IX,  272. 
yaozrtQ  IX,  272.   390. 
ytl&Qov  X,  74. 
yixakov  X,  136. 
yiuuaxa  X,  74. 
ysofict  X,  73. 
yiaxia  X,  76. 
yiaxou  X,  75. 
y^A-  X,  130. 
yrj/ua  X,   73. 
ytjvfo&ai  X,   130. 
yiJQag  X,  323. 
-yvrixog  X,  324. 
^£>«öTts~  IX,  272. 
yp«w  IX,  272. 
yvvaiuuvilg  VIII,    121. 
ytW  VIII,  121. 

dß/Sft  X,  80. 
da»fo  IX,  391. 
<fo«V  VIII,  385. 
<f«<'w  VIII,  3S5. 
dciuvia  X,  79. 
'  dß/zß^  VIII,  385. 
öc'cntü}  VUI,  3S5. 
öuvaxig  X,  80. 
(f«tAov  X,  80. 
davocti  X,  SO. 
Jiinäxvgog  IX,  405. 
dünvov  X,  78. 
Jsttviag  VIU,  465  f. 


drj.ofxcu  X,  317. 
cJV;Aop  X,  319. 
J<;o«V  X,  318. 
<^;o<;,-  u.  s.  w.  X,  321. 
<fiß  VIU,  64. 
öiatypa  VIII,  73. 
diaxc<).iai£  X,   124. 
dicpgr/Xüras  X,  323. 
diaixxag  X,  82. 
-d/xaxog  X,  324. 
douoQxig  X,  82. 
Jouoi/;  IX,  249. 
d?wi/;  IX,  387. 
Jvgctg  IX,  250. 
cJVc^ots-  X,  323. 

f>(fo,t<oi-  IX,  357  f. 

iyyig  VIII,  426. 

tyiXojTcti  X,  81. 

lyxu^O.tlv  X,   113. 

I>xdo?  VIII,  346. 

fVß/is-  X,  80. 

e]  X,  98. 

tiöao  X,  79. 

tixXel  X,  79. 

ilx'Aov  X,  79. 

t'ihaQ/ioi'Xsg  IX,  437. 

ffu«  X,  73. 

euii  X,  96  ff. 

tior/.vlai  X,   139  ff. 

dg,  ig  VUI,   15. 

tloiovxo  X,  99. 

ilaiovoiv  X,  98. 

ft'o)  X,  96. 

Ix  u.  S.  w.  X,  214. 

txuxö^vyog  IX,  267. 

txuxog  IX,   112. 

ixyoff  VIII,  328. 

IA«»Voi  VIII,  383. 

Sftfta  X,  74. 

iuoqiSui  X,  80. 

ifxnogi&ca  X,  80. 

«V,   t(V  VIII,   15. 

ivi  VUI,  15. 

ivxiayxi  VIII,  421. 

'Ej/ißAios-  X,   129. 

lnrttxavog  X,  321. 

Bit  X,  217. 

'Emtfüjutg  X,  82. 

I^t  stxadouos  tut  IX,  440. 

imxanidtg  X,   124. 


428 


Wortregister:  iniTÜQQo&os  —  xußaivuv. 


inaÜQQo&os  VIII,  114. 
lnoi.-i,t  IX,  441. 
{Qijuro^  X,  79. 
(QiTtjf  IX,  404. 
iQrt^ioi  X,  323. 
iQ/uaoti   X,   125. 
io&r'.s  X,  76. 
'io&rt-ois,  -,««  X,  76. 
fad-Oi  X,  76. 
ismcpQai>cti  VIII,  328. 
taoöv  X,  75. 
fffra  X,  75. 
earr;  X,  76. 
izriTvuos  X,  323. 
Itköv  X,  82. 
svij&(x>£  X,  323. 
fi'xAoJ»  X,  SO. 
tvovoTjcc  IX,  259  f. 

■FadW  IX,  427. 
savaxiaia  X,    128. 

suva^iwvos  IX,  427. 
^«fffa(fpof  IX,  429. 
saaiag  IX,  429. 
faaGTvö%o  X,   128. 
faoiivios  IX,  431. 
jrr<<rr{os-  IX,  437. 
ßaaxv^iiiSövnog  IX,  431. 
^ß/o?  X,   129. 
.£■££>/-  IX,  432. 
Stria  IX,  436. 
frt).t(ü  X,   317. 
stdrtlu(x)p  IX,  427. 
sidio*  IX,  432. 
sixadlü)  X,  129. 
sixari  IX,  436. 
sixctTifiTits  IX,  435. 
sioojtXic<£  IX,  434. 
sioriav  X,   128. 
siGTOQig  IX,  435. 
foytvtios  IX,  431. 
jrQ('(TQ(t   X,   324. 

ßvx'm  IX,  433. 

CaßXt/uiio?  VIII,  70. 
faoß  VIII,  73. 
Civyui^os  X,  125. 
Zet'f  u.  s.  w.  X,  319. 
£wqvc<  X,  125. 

ij/S«  X,  321. 
tjylfAÖvrj  VIII,   380. 


rjgio?  IX,  392. 
fco  X,  321. 
~ffAt?  IX,  253. 
^«t  X,  323. 
/"wipoiT  X,  323. 
^iu-  X,  320  f. 
^vinanov  VIII,  69. 
)T^o>e  IX,  398. 
'UntiQoc  IX,  253. 
fintQonn'g  VIII,   113. 
>;p  X,  319. 
|pt  IX,  392. 
^pwf  X,  321. 
&  X,  318. 
r,(sou)v  X,  321. 
r^avtv  IX,   463  ff. 
ifaV  IX,  392. 

^ßtpos-  IX,  395. 

0i-  X,  86.  88. 

0t o-  X,  85  f. 

»töadoios  IX,  270. 

&t6odu)Qo?  IX,  270.      • 

0a>-  X,  86. 

OHAPYMAKH[0]S  X,  223. 

^Aß^wV  X,  320  f. 

Sylvs  X,  320  f. 

»rlQ  X,  321. 

0(>of,  -Qct%os  X,  83. 

©t^-,   0ipß-Qü)v  X,  84. 

tfids-  X,  85.  87. 

0o-  X,  87. 

©or-  X,  86. 

&vQ(t  IX,  395. 

9vQda  IX,  395. 

fr  X,  98. 
ixüvco  X,  321. 
5'xvß  u.  s.  w.  X,  79. 
vIXas  X,  84. 
luaTct  X,  74. 
ifxüuov  X,  74. 
"Iußqoi  X,  84. 
i/LtiiQnbv  X,  207. 
«V  VIII,'  16. 
Ivxanüiabv  X,   112. 
ivxacpörtvt  X,  112. 
«or,   f'oV  X,  99. 

i7l71t't\((TOf    X,    323. 

x«  (=  xßrß)  X,   109  ff. 
xaßaipwv  X,   1 09  ff. 


Wortregister:  Käßaiaog  —  vctxöoo;. 


429 


Kaßausos  X,   129  f. 

XttßaOt   X,    109  ff. 

xaßXiti  X,   IL 4. 

xa ßh,  u c.  X,    109  ff. 
xaßXjs  X,  109  ff. 
Kccyivr,?  X,    115. 
xaygäs  X,   113. 
xada'/.-  X,    113. 
xä^tli   X,   113. 
xci&t  X,   114. 
xccxxth'ru  X,    111. 
xaxoouia;  X.   111. 
x«xrr«'£   X,    115. 
xaA,  xtk  X,   325. 
xaXä^ti  X.    114. 
xdXa/xa  X,  115. 

X«?.£l'£U'    X,     114. 

xut.t/t;  X,   111. 
xanards  X,   1 12. 
x«7rfro^  X,   115. 
Kc.ni'/.oi  X,   1 15. 
Kdnvg  X.    115. 
x«poV  X,  321. 
xagndXiftos  IX,  247. 
x«pp«£ra  X,   114. 
xäooa^Of  X,    1 12. 
xaj  X,  221. 
xu.oiyvrtxo$  VIII,  313. 
scatf«  VIII,  313. 
xuani'Kkti  X.   114. 
xaano'/.iio  X,  113. 
xwaao*'  X,  75.   114. 
xccoiü&tt,~  X,   113. 
xaazooviaa  X,   115. 
x«<7rpww«  X,   112. 
xüo%td*  X,   115. 
xar  X,  214  f. 
xaiä  X,   109  ff. 
xaTayoQctSii  X,    127. 
xcnaniti  X,  73. 
xciTti/  .  .  vti  VIII,  422. 
xaztiXaio  X,    114. 
xargßyoJTi,   X,   110. 
xäzQonov  X,   114. 
Xttt>K£«£iT   X,    115. 
xayüaio;  X,    114. 
Kacf-ätiof,   -ei  X,    116. 
xayriXa   X,    112. 
xi'Atv&o;  X.  ^2. 
xtucpöi  X.  328. 
x^o5"  X,  31S. 


xz/o  IX,  402. 
xriQivog  X,   321. 
■<^oi/Oi    X.   3 IS. 
xXapiaQos  VIII,  351. 
x;.{(-  X.   122.   135. 
KXeoßcg  X,  S5. 
Kh,v'i7ina  X,    131. 
xAtrtfe  VIII.  393. 
xAt'w  VIII,  347. 
xo'no;  VIII.  458. 
xo'/.ia  X.  82. 
xo'/.th'  X.  S2. 
xö'/.oao&ca  X,  82. 
xoi(fo>   X,  328. 
xpd  X,  324. 
xouinvog  IX,  247. 
XQtjnk  X.  321. 
xpiJos  u.  s.  w.  VIII,  369. 
xuf«'  VIII,  346. 

Aaxufcduojp  IX,   253. 
;.«x* ooV  VIII,  453. 
;.«>.<^6^  VIII,  452  ff. 
XaXoe  u.  s.  w.  Vm,  452  ff. 
Xuaxio  VIII,  453.  455. 
Aavdixa  X.    13^. 
Aiuvüxig  X,    127. 
'/Joxos  X,    130. 
't.ianoi  X,  SO. 
Ao|oV  VIII,  349. 
AtTTOi  X,    S2. 

Afr^j^rf.,-  IX,   251. 
fAuxtSvog  IX,  251. 
Af«*i<lo»'£>~  IX,  251. 
(J.CIXQÖ;  IX,  251. 
(ACCQTVQ    IX,   405  f. 
Mitgios  IX,   440. 
uioa-,   uia-rtTo;  IX.  350. 
Meaa/^t,   IX,  253. 
wf'ffqc«  X,  217. 
«£r«  IX,   115  ff.  X,  217. 
«£/ot  X,  217. 
/Ltr,douai  X,  323. 
a>,V,    u/,v  X,   317. 
u>~ti>   X,  321. 
/urjTovtä  IX.  405. 
uoyoaio/.o;  IX,   270. 
uovviat.ia  X.    130. 
uv/aro;  IX,  350. 

vuxöoo;  X,    125. 


430 


Wortregister :  vavaü'Aov  —  tüqqo&os. 


vctvo&'f.ov  X,   125. 
viaros  IX,  350. 
vtXQÖg  X,  328. 
vrr  Vm,  89. 
vrtfäztos  VIII,  89. 
vtfävuog  VIII,  89. 
vrfaiTidis  VIII,  90. 
NfjXog  X,  318. 
vriTiiöapos  VIII,  90. 
vrjTQtxicog  VIII,   89. 
j/^wro?  VIII,  89. 
^offof,  vovaog  X,  328. 
vo)Xe/ii(os  VIII,  89. 

|«^oV  X,  328. 
&>o?  X,  318. 
£oi'#öV  X,  328. 

oydoos  IX,  357  f. 
0?cf/^of  IX,  402. 

Sk  vm,  122. 

oU/.i?  X,  83. 

077ttf    X,    82. 

onxi'KaL  X,  82. 
onioncäg  X,  82. 
o'rr«?,   or«?  X,  81  f. 
ovQog  IX,  390. 

77««^?  X,  84  f. 
Tläv  IX,  250. 
Uavfäoi  IX,  250. 
7i«ox«#»;*«  X,  109. 
Tlua'mg  u.  S.  w.  IX,  430. 
nctTQtof  IX,  4o5. 
nt'iQivi  IX,  458  ff. 
7M«a?  IX,  24S. 
■nOlüviog  IX,  248. 
TTtAoV,  TTfAAo?  IX,  248. 
JJü.oip  IX,  248. 
JltQivg  IX,  458  ff. 
niQii  X,    103. 
77t£>r<T/  IX,  392. 
7itrtrtv6g  X,  318. 
r^cJv;;.^  X,  323. 
7n,xr/V  X,  321. 
nVt'Atwc  IX,  249. 
n,,i't'AÖ7iti((  IX,  249. 
IlrlQtcp6i'ti(c  X,  318. 
UtiQi&oos  X,  318. 
7it'toi'i  X,  :i 1 8. 
ttA«,  tiA«  X,  324  f. 


no'X,  103  f. 
tt6öixs  X,   103. 
itol  X,  104  ff. 
no'Kiög  IX,  248. 
710QXI  X,    102. 
.-70?  X,   103. 
IIo<siidüii>  X,  131. 
nox  X,  215  f. 
wort  VIII,  423.  X,  103. 
nox-öv,  -dv  X,  103. 
noa,  nqt  X,  325. 
TIQÖS  X,    101  ff. 
nqoaiti  X,  97. 
nqoxi  X,   102. 
TTpoi;  X,  98. 
nvfiaxos  IX,  350. 

Q>iyvv{ii  X,  325. 

aaXccyij  u.  s.  w.  VIII,  96. 
o-atevoj  VIII,  96. 
o-cA-17,   -o<r  VIII,  9S. 
Stßgog  X.  79. 
aeXijvtj  X,  132.  136. 
ot/svog  X.    (9. 
ff^p«  X,  318. 
2i-  X.  87. 
<j<V  X,  85. 
010-  X,  87. 

aiavqoi  u.  S.  w.  IX,  163. 
2x«nTt]OvXrj  X,  88. 
axokonaS  IX,  248. 
a-/.o).6nn'6Qu  IX,  248. 
o"xwÄ)j|  IX,  247. 
anädiov  X,   125. 
ani&uui  VIII,    116. 
onoyyog  X,  80. 
axtoon/,   IX,  388. 
OTi'poi^  IX,  388. 
axgcinzco  IX,  388. 
otj^-  X,  157  ff. 
avvavxkia  X,  78. 
0Y«<f«sw  IX,  390. 
oyaoayog  VIII,   44. 
(T/oAV  VIII,   70. 
0*<£>fco  VIII,  415  ff. 

r«A<£  X,  80. 
i&XiS  X,  80. 
rafii-as,  -n  VIII,  50.  87. 

TÜQQO&OS    VIII,     114. 


Wortregister:  zigucc  —  cera. 


431 


TtQ-/Uf(,    -jUOJl'   VIII,    3S1. 

rrjyos  X,  3  IS. 
Ti»wv6s  VIII,  314. 
rioiog  X,  83. 
Tolpuioi  VIII,  396. 
roX/iijQÖs  VIII,  396. 
TQtt;Qr,£  X,  322. 

JQlOTll'i    X,    61. 
TQUtQtViS   X,    127. 

TQUToav  VIII,  424. 
rgtrru'f  IX,  255. 

v8ßaMsu>  X.  217. 
tVyfwo-r  V1I1,  3S6. 
vdaxoavSv^  X,  Ss. 
t'iff«  X,  75. 
vioraxa  X,  76. 
iftagov  X,   125. 
»0£  X.    *"<  f. 
t<o'i'  IX,  256. 
vfivog  IX,  256. 
vncmui  X,  97. 
Snaros  IX,  350. 
vntl-Ut  X,  97. 


vnrjpirrfi  X,  322. 
vTiodo/nä  X,   125. 
inetOTr,;  X,  76. 
icfiziöy  X,   S2. 

cf('<rl-/.i>  X,  79.  82. 
CPai^a  X,  131. 
(füroa  IX,  272. 
®avißas  X,  129. 
'Inycdtcc  X,  130. 
<i>'ivnovos  X,   130. 
frltZivTitg  VIII,  349. 
CfOtiOTOHTOS  IX,    250. 
(foäoou)  VIII,  365. 
(foctTWQ  IX,  39S 
(/rptV  u.  s.  w.  VIII,  327  ff. 
(foiii',o  IX,  39S. 
g-w'i^  X,  SO. 

//;/«><  X,  31S. 
/>;o  X,  3 IS. 
/o«,  ^oj  X,  325. 
yquäv  (rö)  IX,  271. 
#()>,'  IX,  271. 


B.   Italisch. 

(Latein  unbezeichnet.  —  In  Klammern  []:  o.  =  oskisch;  s.  =  sabellisch ; 

u.  =  umbrisch.) 

[Adjectiva  auf  -ulentus  (-olentus,  -ilentus)  siehe  VIII,  370  ff.] 


[abrof,  u.  IX,  393.] 
aeneus  X,  136. 
aerumna  VIII,  3S9. 
Agrigentum  VIII,  369. 
Alemona  VIII,  3SS. 
alter  uter  IX,  265. 
alumnus  VIII,  3SS. 
amnis  VIII,  3S5. 
amterminus  VIII,  382. 
[ancensto,  o.  VIII,  15.] 
anfractus  IX,  393. 
animans  VIII,  35S. 
[aragetud,  0.  VIII,  36S.]   - 
araneans  VIII,  358. 
argentum  VIII,  36S. 
arguo  VIII,  36S. 
aurigans  VIII,  363. 
autumnus  VIII,  392.  394. 


avillas  VIII,  122.  390. 

[ben-ust,  -urent,  u.  IX,  277.] 
buxans  VIII,  359. 

caerulans  VIII,  359. 
calumnia  VIII,  395. 
Camena  VIII,  3S1.  383  f. 
Cancer  IX,  272. 
cardimona  VIII,  388. 
carians  VIII,  360. 
carpentum  VIII,  369. 
[cebnust,  0.  X,  119.] 
cedo,  cette  X,  1 19. 
celebris  IX,  393. 
celsus  VIII,  3S9. 
[censa,  0.  VIII,  366.] 
cera  X.  321. 


432 


AVortregister:  cerebrum  —  incolumis. 


cerebrum  IX,  393. 
cette  s.  cedo. 
cilibantura  VIII,  369. 
circu-s,  -lus  VIII,  458. 
cispellere  X,  119. 
citra  X,  119. 
Clemens  VIII,  351. 
cliens  VIII,  347. 
clienta  VIII,  367  f. 
Clitumnus  VIII,  393  f. 
clivus  VIII,  393. 
clu-eo,  -o  VIII,  348. 
eolum-na,  -en  VIII,  389. 
comans  VIII,  359. 
con-  X,  201. 
conciens  VIII.  346. 
concolorans  VIII,  360. 
consentaneus  VIII,  376. 
Consentes  VIII,  345. 
Consentia  VIII,  377. 
conriculans  VIII,  359. 
coruscus  VIII,  315. 
cracentes  VIII,  365. 
Cremona  VIII,  388. 
crepusculascens  VIII,  362. 
crispicans  VIII,  362. 
crispisulcans  VIII,  360. 
cruentus  VIII,  369. 
crum-ena,  -ina  VIII,  387. 
cruor  VIII,  369. 
culmen  VIII,  389. 
cumulus  VIII,  346. 

damnare  VIII,  386. 
damnas  VIII,  386. 
damnum  VIII,  3S4  ff. 
dapinare  X,  79. 
daps  VIII,  385. 
dens  VIII,  347. 
dextans  VIII,  364. 
Diespiter  IX,  263. 
dis-  VIII,  64. 
dodrans  VIII,  364. 

effigientia  VIII,  376. 
elegans  VIII,  362. 
elephantus  VIII,  369. 
len,  o.  u.  VIII,  15.] 
[eretu,  u.  IX,  2"s.l 
[erus,  u.  IX,  27S  ff.] 
essentia  VIII,  376. 


euans  VIII,  363. 
exterminium  VIII,  397. 

[facm,  facu,  u.  IX,  281.] 
farciminum  VIII,  394  f. 
farcio  VIII,  365. 
februus  IX,  393. 
felare  X,  320. 
felis  VIII,  383. 
femina  VIII,  382  f.  X,  320  f. 
fenebris  IX,  393. 
ferruginans  VIII,  360. 
ferus  X,  321. 
fetu-ra,  -s  VIII,  383. 
-ficus  VIII,  350  f. 
üexuates  VIII,  349. 
flueutum  VIII,  368. 
fons  VIII,  352. 
for-as,  -is  IX,  395. 
forum  IX,  395. 
fraudulens  VIII,  364. 
frequens  VIII,  365. 
[fructatiuf,  o.  IX,  393.] 
frustrare  VIII,  364. 
fundo  VIII,  353. 
funebris  IX,  393. 
für  IX,  403. 
furvescens  VIII,  362. 
futis  VIII  353. 

geminus  VIII,  386. 
gleba  VIII,  315. 
globus  VIII,  314. 
glomus  VIII,  315. 
gracilens  VIII,  361. 
gracilis  VIII,  365. 

Hortensius  VIII,  377. 

ignicans  VIII,  362. 
ignominia  VIII,  396. 
[Ikuvins,  u.  IX,  276.] 
immanis  VIII,  9. 
impotens  VIII,   10. 
improbus  VIII,  10. 
in  VIII,  17  ff. 
in-  X,   4 » i  ff. 
incanus  VIII,  10. 
inciens  VIII,  346.  348. 
inclutus  VIII,  348. 
incolumis  VIII,  20  f. 


Wortregister:  Indigetes  —  septuaginta. 


433 


Indigetes  YIII,  12.  352. 
induviae  X,  251. 
iuformis  YIII,  9  f. 
ingens  YIII,  11.  352. 
intercolumnium  VIH,  395. 
interfeminium  VIII,  397. 
invalidus  YIII,  10. 

[kutef,  u.  IX,  275.] 

Lalage  YIII.  454. 
lallus  VIII,  453. 
lam-ina,  -na  YIII,  353. 
Laurens  VIII,  361. 
lectu-s,  -lus  YIII,  458  f. 
levir  IX,  391. 
licinus  YIII,  349. 
Llixula,  s.  VIII,  349.] 
loquor  VIII,  453.  455. 
lucuns  YIII,  348. 
lux-us,  -are  VIII,  349. 

manibiae  X,  255. 
Manturna  IX,  405. 
marcus  (spätl.)  VIII,  458. 
Mars-.  Mas-piter  IX,  262. 
molluscus  VIII,  315. 
mons  VIII,  353. 
morbus  X,  328. 
mori  X,  328. 
muliebris  IX,  393. 
mutuitans  YIII,  363. 

[nerf,  u.  IX,  388.] 
[Xer-ien,  -ön,  s.  LX,  388.] 
nex  X,  328. 
nuntius  VIII,  375. 

octans  VIII,  364. 
octuaginta  IX,  359  f. 
[ombnet.  o.  X,  1 19.] 
opulens  VIII.  365. 
ovis  VIII,  122. 

parens  VIII,  347. 
parientia  VIII,  376. 
partula  IX,  405. 
passer  IX,  390. 
patru-us,  -elis  IX,  405. 
[pelsans,  u.  IX,  276.] 
pestilens  VIII,  361. 

Cubtius  u.  Brcgman,  Studien  X. 


petulans  YIII,  362. 
Picens  VIII,  361. 
Picumnus  VIII,  388. 
piens  YIII,  361. 
pilentum  VIII,  369. 
Pilumna  YIII,  390. 
pilumnus,  P.  YIII,  39  i.  394. 
placenta  VIII,  369. 
poleuta  VIII,  368. 
pontincans  VIII.  360. 
postliminium  YIII,  397. 
potens  VIII,  M65. 
praegnans  VIII,  363. 
pratens  VIII,  361. 
proclivis  VIII,  393. 
Prosumnus  YIII,  390. 
prudens  VIII,  346. 
punicans  VIII,  359. 
[putia-d,  -ns,  o.  VIII,  366.] 

quadrans  VIII,  364. 
quadru-  IX,  406. 
quadrupedans  VIII,  359. 

rapax  VIII,  343. 
Ratumena  VIII,  390.  394. 
recens  VIII,  352. 
recidivus  X,  227  ff. 
recontrans  VIII,  364. 
redivivus  X,  227  ff. 
reduunt  X,  254  f. 
red-uvia,  -ivia  X,  250  ff. 
regammans  VIII,  359. 
religens  YIII,  346. 
repens  VIII,  346. 
[restef,  u.  LX,  277.] 
rosans  VIII.  359. 
rostrans  VIII,  359. 
rota  VIII,  390. 
rotundus  VIII,  390. 
rudens  YIII.  353. 

Saeturnus  IX,  405. 
saluni  VIII,  96. 
salus  VIII,  396. 
sanguis  IX.  404. 
scamnum  VIII,  384. 
semi  X,  320  f. 
sententia  VIII,  375. 
Septem  triones  IX,  389. 
septuaginta  IX,  359  f. 
28 


434 


Wortregister:  serenus  —  tamisra. 


serenus  X,  136. 
sextans  VIII,  364. 
silenta  VIII,  36S. 
Sipontum  VIII,  369. 
sobrinus  IX,  393. 
soccus  IX,  405. 
somnus  VIII,  384. 
sons  VIII,  344. 
sonticus  VIII,  344. 
soror  IX,  393. 
Stella  IX,  389. 
stellans  VIII,  359. 
sulfurans  VIII,  360. 
summus  IX,  350. 
susurrus  VIII,  396. 

taciturnus  IX,  405. 

talentum  VIII,  369. 

Tarentum  VIII,  369. 

tenebrae  IX,  393. 

[terememiiü  u   s.  w.,  o.  VIII,  3S2.] 

Terentius  VIII,  377. 

terminus  VIII,  381. 

[termnes  u.  s.  w.,  u.  VIII,  382.] 

tolerare  VIII,  396. 

Tolumnius  VIII,  396. 

[traf,  u.  IX,  393.] 

triens  VIII,  :-<64. 

tuli  VIII,  396. 

Tullius  VIII,  396. 

turbulens  VIII,  365. 

Ufens  VIII,  361. 
[umen,  u.  IX,  277.] 


[umtu,  u.  IX,  277.] 
unanimans  VIII,  359. 
unetvicesira-  IX,  265. 
ungueutum  VIII,  368. 
ungus  IX.  277. 
mens  VIII,  365. 
uxor  IX,  394. 

vadare  VIII,  362. 
ve-  VIII,  55  ff. 
vegrandis  VIII,  60  f. 
vehemens  VIII.  59. 
Vejens  VIII,  361. 
velivolans  VIII,  360. 
venter  IX,  272.  390. 
ventus  VIII.  369. 
vepallidus  VIII,  61. 
vertumuus  VIII.  389. 
vescus  VIII,  59. 
vestibulum  VIII,  59. 
vetus  VIII,  59. 
violens  VIII,  365. 
vir  X,  321. 

Vitumnus  VIII,  391.  394. 
Voltamna  VIII,  390. 
Volumni-us,  -a  VIII,  395. 
Volumn-us,  -a  VIII.  389. 
voluntarius  VIII,  389. 
voro  IX,  272. 
Vortumnus  VIII,  389. 
vultur  IX,  405. 

[zeref.  u.  IX,  277.] 


C.    Sanskrit. 


aktu  IX,  277. 
an-  VIII,  28  f. 
anakti  IX,  277. 
änu  (ved.)  IX,  387. 
anjo'nja  IX,  267. 
aptü-  IX,  406. 
abibhjant  VIII,  314. 
arguna-s  VIII.  368. 
ardh  IX,  279  f. 
avi-s  VIII,  122. 
indra-pushäna  IX,  264. 
upa-m.i  IX,  350. 
us-r-  (ved.)  IX,  382. 
rtas-pati  IX,  268. 


kamprä-s  X,  328. 

karg  VIII,  365. 

krgas  VIII,  365. 

kroshtu  IX,  406. 

go-  VIII.  L23. 

gras-  IX,  272. 

k'ätur-  IX,   106. 

gathara  IX,  272. 

gäni.  uäin  (ved.)  VIII,   121. 

gama  VIII.  386. 

rrar-ta,  -tu  IX,  272. 

-pati  IX.  268. 
tamisra  IX,  393. 


Wortregister:  tar  —  tagr. 


435 


tar  VIII,  381. 

tarantas  VIII,  381. 

dur-  IX.  395. 

devar  IX,  391. 

dvär  ived.)  IX,  395. 

dhan  VIII,  353. 

dhenus  X,  320. 

nägas  X,  328. 

nä^ukas  X,  328. 

näsbtar  X.  328. 

näshtavjas  X,  328. 

nac  IX,  395.  X,  32S. 

nie  IX,  395. 

paras-para  IX,  267. 

parut  IX,  392. 

pftrvja  IX,  405. 

brhas-pati  IX,  268. 

brähmanas-päti  IX,  268. 

bbxca-fl  VIII,  365. 

mama-  X,  63  ff. 

maba-bäbu  u.  s.  w.  IX,  267. 

mätula  IX,  405. 

jautüram  IX,  405. 

juvan  X.  321. 

ragatas  VIII,  36S. 


rathas  VIII,  390. 
rathas-päti  IX,  268. 
rädh  IX,  2^u. 
rädhas  IX,  2S0. 
lalalla  VIII,  455. 
lubh  VIH,  455  ff. 
lul  VIH,  455  ff. 
lolupa  VIII,  456  f. 
vänas-päti  IX,  269. 
vämi  VIII.  369. 
viras  X,  321. 
easman  VIII,  3^3. 
ciras  IX,  393. 
^ubbas-päti  IX,  268. 
gram  VIII,  351. 
£va£-ura,  -rü  IX.  405 
sa  VIII,  90. 
sagarbbja  VIII,  91. 
sädas-päti  IX,  268. 
sami  X,  320  f. 
Bünu-8  X,  88. 
strbbia  IX.  389. 
spaudate  IX,  390. 
sjuman  IX,  256. 
svara-s  VIII,  396. 


D.    Eranisch. 

(Altbaktrisch  imbezeichnet.) 


auramazdä  {altp.)  IX,  265. 
afscithra  IX,  269. 
afstacin  IX,  269. 
kerefsqar  IX,  269. 
khrvant  VIIIj  369. 
gbena  VIII,   121. 
geui  VIII,  121. 
catbra-  IX,  406. 
daenu  X,  320. 
dvare-m  IX,  395. 
nacus-paeya  IX,  269. 


pourusb-aejaa  IX,  269. 
biwiva~o  VIII,  314. 
böiwra  VIII,  314. 
brätuirya  IX,  405. 
yavan  X,  321. 
rädanb  IX.  280. 
räna-päna  IX,  250. 
£tar-  IX,  389. 
gtebr-paecanba-  IX,  389. 
gpefitö-  IX,  269. 
bunu-s  X,  8S. 


astl  IX.  38S 


E.    Armenisch. 

tagr,  ta^er  IX,  391, 


28' 


436 


"Wortregister:  corisco  —  zer- 


F.     Europäische  Sprachen 

(ausser  Griechisch,  Italisch). 

1.    Romanisch. 

corisco  (portug.)  VIII,  315.  vinco  (ital.)  VIII,  45S. 


2.    Germanisch. 

(Neuhochdeutsch  unbezeichnet ;  gotisch:  g.;  althochdeutsch:  ad.;  mittel- 
hochdeutsch: md.;  altsächsisch:  alts.;  angelsächsisch:  ags.;  englisch:  e. ; 
altnordisch:  an.;  schwedisch:  schw. ;  dänisch:  d. 


anco,  ancho  (ad.)  IX,  278. 
anke  (md.)  IX,  27S. 
avi-  (g.)  VIII,  122. 
barw-,  barb-es  (dial.)  IX,  164. 
be-  X,  202J 
bramble  (e.)  IX,  164. 
daur  (g.)  IX,  395. 
dinstar  (ad.)  IX,  393. 
dius  (g.)  X,  321. 
dura  (alts.)  IX,  395. 
Eoforwic  (ags.)  IX,  270. 
er-  VIII,  19.  X,  202. 
erpeln  (dial.)  IX,  164. 
fidur  (g.)  IX,  406. 
ga-,  ge-  X,  202. 
grummet  IX,  164. 
hampel  (dial.)  IX,  164. 
hölperle  (dial.)  IX,  164. 
immes  (dial.)  IX,  164. 
in-  VIII,  22  f. 
jedermann  IX,  264. 
Jör-salir  (an.)  IX,  270. 
Jör-vin  (an.)  IX,  270. 
jumfer  (dial.)  IX,  164. 
Kaltenborn  IX,  271. 
kilthei  (g.)  IX,  272. 
kirmes  (dial.)  IX,  164. 
krugele  (dial.)  VIII,  315. 
künec  (md.)  IX,  264. 
lallen  VIII,  453. 
Langenstein  IX,  271. 
laus-qithrs  (g.)  IX,  272. 
limmet  (dial.)  IX,   164. 
meina  (g.)  X,  135. 
mitternacht  IX,  271. 


molbert  (dial.)  IX,  164. 
molter  (dial.)  IX,  164. 
muffel  (dial.)  IX,  164. 
nachher  (dial.)  IX,  164. 
nober  (dial.)  IX,  164. 
nökkvi  (an.)  IX,  391. 
ör-,  ür-es  (dial.)  IX,  164. 
qens  (g.)  VIII,  121. 
qina  (g.)  VIII,  121. 
qithu-  (g.)  IX,  272.  406. 
sämi  (ad.)  X,  320. 
schultes  (dial.)  IX,  164. 
sparva  (g.)  IX,  390.  ' 
spatz  IX,  390. 
spaz  (md.)  IX.  390. 
speichilla  (ad.)  IX,  391. 
spetzel,  -In  IX,  390. 
sunu-s  (g.)  X,  88. 
täc-or,  -ur  (ags.)  IX,  391. 
tor  (ad.)  IX,  395. 
tura  (ad.)  IX,  395. 
über-äz  (md.)  IX,  164. 
un-  VIII,  30  ff. 
ungersven  (schw.)  IX,  264. 
ungersvend  (d.)  IX,  264. 
vair  (g.)  X,  321. 
ver-  X,  202. 
vinds  (g.)  VIII,  369. 
wember  (d.)  IX,  164. 
wimper  IX,  164. 
wingert  (dial.)  IX,  164. 
wintbräwa  (ad.)  IX,  161. 
wolber  (dial.)  IX,  164. 
zeihhor  (ad.)  IX,  391. 
zer-  X,  202. 


Wortregister:  auszrä  —  uraid. 


437 


3.    Lettisch-slayisch. 

A.    Lettisch. 

(Litauisch  unbezeichnet.  —  Altpreussisch :  ap.) 


auszrä  IX,  392. 
avi-s  VI11,  122. 
brukü  VIII,  365. 
büts-ange  IX,  270. 
dürys  IX,  395. 
dväras  IX,  395. 
ganna  (ap.)  VIII,  12t. 
kraipjti  IX,  247. 


pöna-s  IX,  250. 
räta-s  VIII,  390. 
sa-,  sa-,  su-  VIII,  91. 
sen  (ap.)  VIII,  91. 
sesu  IX,  401. 
suuü-s  X,  88. 
tamsras  IX,  393. 
vy'ra-s  X,  321. 


B.     Slavisch. 
(Altbulgarisch  unbezeichnet.  —  Böhmisch: 


b.) 


bratü-sestra  IX,  264. 
dete  X,  320. 
deva  X,  320. 
dvorii  IX,  395. 
jetry  IX,  406. 
o'vica  VHI,  122. 
pän  (b.)  IX,  250. 


panü  IX,  250. 
reka  VIII,  455. 
sa-,' su-,  sü-  VIII,  91. 
sestra  IX,  394. 
svekry  IX,  406. 
synü  X,  88. 
zena  VIII,  121. 


ceir  X,  321. 
en-  VIU,  22. 
frot  (er.)  IX,  393. 


4.    Keltisch. 

(Irisch  unbezeiebnet.  —  Cornisch:  er.) 

oi  VIII,  122. 
sruth  IX,  393. 
uraid  IX,  392. 


Berichtigungen. 

VIII.  Band.   S.  369  Z.  16  v.  u.  lies:    qui  fieri  possit,   ut  hoc  statt  gut 

fieri  ssit,  ut  hpooe. 

IX.  Band.      S.250  Z.  9  v.  u.  lies:  pdn  statt  pan. 

X.  Band.       S.  60  Z.  5  v.  u.  lies:  genetivum  statt  g enetvum. 

„  64  „  14   „  „  „  jushmäka  statt  yushmäka. 

„  64  „  10    „  „  „  jushmäka-m  statt  yushmäka-m. 

„  64  „     1    „  „  „  fuvat  statt  yuvat. 

„  74  „  20  v.  O.  „  va-Tcao-f  statt  va-ruro-g. 

„  75  „   17    „  „  „  to  luäxiov  statt  t6  Ificcitov. 

„  92  „  _  4   „  „  „  äaüvorwn  statt  genetivorum. 


Druck  von  J.  B.  Hirschfeld  in  Leipzig. 


Nachwort. 

Nachdem  in  zehn  Jahren  zehn  Bände  der  „  Studien "  er- 
schienen sind,  habe  ich  mich  aus  verschiedenen  Gründen 
entschlossen  diese  Sammlung  eingehen  zu  lassen.  Der  Ent- 
schluss  ist  von  mir  nicht  ohne  Bedauern  gefasst,  weil  mir 
die  Fürsorge  für  die  „Studien"  erwünschte  Gelegenheit  gab 
mit  früheren  Schülern  und  anderen  befreundeten  oder  doch 
auf  verwandte  wissenschaftliche  Ziele  gerichteten  Gelehrten 
mich  in  Verbindung  zu  halten. 

Ich  kann  diese  Blätter  nicht  aus  der  Hand  geben  ohne 
denen  zu  danken,  welche  sich  um  ihr  Gedeihen  verdient 
gemacht  haben.  Dahin  gehören  zunächst  alle,  die  auch  ohne 
dazu  eine  besondere  Veranlassung  zu  haben,  eigne  Beiträge 
dafür  geliefert  haben.  Ihre  Gaben  bedürfen  um  so  mehr 
des  Dankes,  da  ein  äusserer  Entgelt  nicht  gewährt  ward. 
Ebenso  danke  ich  denen,  welche  dieser  c  ammlung  eine  wohl- 
wollende Beurtheilung  zu  Theil  werd.  Hessen.  Denn  der 
Kern  der  „Studien",  die  Erstlingsarbeiten  so  vieler  junger 
Männer,  bedurfte  des  Wohlwollens  ebenso  sehr,  als  er  in  den 
Augen  billig  denkender  darauf  Anspruch  hatte.  Endlich  danke 
ich  der  Verlagshandlung  für  die  Bereitwilligkeit,  mit  der  sie 
von  Anfang  bis  zu  Ende  dies  Unternehmen  gefördert  hat. 

Dei  nächste  von  mir  in  meinem  Vorwort  hervorgehobene 
Zweck  der  „  Studien "  war  der,  tüchtigere  Doctordissertationen 
der  von  mir  vorzugsweise  gepflegten  Richtung  davor  zu  be- 
wahren, dass  sie  übersehen  und  bald  völlig  vergessen  würden. 
Dieser  Zweck  wird  in  andrer  Weise  durch  ein  neues  Unter- 
nehmen erreicht  werden,  zu  dem  ich  mich  mit  meinen  näch- 
sten Collegen  verbunden  habe,  nämlich  durch  die 

Leipziger  Studien  zur  classischen  Philologie. 

Herausgegeben  von  G.  Curtius,  L.  Lange.  0.  Ribbeck,  H.  Lipsiüs. 
Verlag  von  S.  Hirzel. 

In  diese  auf  classische  Philologie  überhaupt  gerichtete 
Sammlung  kann  ich  meine  für  ein  engeres  Gebiet  begründeten 
„Studien  zur  griechischen  und  lateinischen  Grammatik"  ge- 
trost aufgehen  lassen. 

Leipzig,  im  Januar  1878.  Georg  Curtius. 


H 

9 


d 

0 

X! 
ü 
CO 

•H 

d 

•H 

CD 
-P 

cd 
H 

1 

d 

CD 

,d 

CD 
•H 

M 

^-s    ü 

•  cd 

CD    H 
v-^   tüD  O 
H 
bD   k      • 

h  d  > 

O    N 

Od» 
CD   ^ 

CO  XJ   -P 

d  d  ä 

rl-P     6 

o       o 


H 
►J  O 


Universityof  Toronto 
Library 


DO  NOT 

REMOVE 

THE 

CARD 

FROM 

THIS 

POCKET 


Acme  Library  Card  Pocket 
LOWE-MARTIN  CO.  LIMITED