Full text of "Tijdschrift over plantenziekten"

See other formats

He bakte

ni t
VAE

he
‚

il
sip
bes

104)

ll aes hdes
vhn she

Reds

hsb adh:

7 ide

p Ns, nd

j hs, 484,
v
Dit

Hint

atas he
dashi
„etter

reeebpk
hese

kat

dAEM hhette

ki
ie

tit

Hé

ve hs wepee dae dh

Rij
HE

rsbiribeerte

Eb Ka

ERIH

itoi
ft

HIE in '
Hash 1

Rele

EE:

Ma bir hl Hi

AAC bh

tr v

Ht teast
ne ; Kas) hpt 14
EE AL alter ln
NAantka Et

Mobi
Mii

Al
BE
ai

de
tn bh
L8 het He
“4 Holder, nente rt sp brrdh
1 asen HAR 1
il daadberse 100 s }
bit f
agen ad nn

4 haet Wsedatsk daa
vido 41} MM 1 ate
Ene 14 10 Wis ci Í
Jl rei driadd dg
Ll ns
Hel db br
’ daten JUAN N

Henn f
AEN

bh
il 4

wia
utd he
ij

a
KAn

EEN: add

(tte

| hi md
Fel ahd
10

oe,
nn

ice

Ü
seth ke

kl Hel
ELD be hiv
EE 48 rik
VELA

snbjnd |
p
ni

shsthin

’ 8
4401100
nit

EEE k
E

arbei e) u

HEIEN

Sed adhd d ip
MIT HAA
s64ree lb
ANA lheN
Hgrd ana dert
des dr

Hdd 4
ait Î
ee

î Ee NN Kn

DN eff „u

AAE K LEM
ta pabpderdoh ol

heads

HEE

4hsd
| Adana:
rad 4 Amin
rn
t

Aah l
nons d

LASRARENG

ig ch FUED AGU td

ETEN k)
»

ge
zE hd

14 ob We

baby
vane) 1 tbe!

il
hos

st B
be fl
Á,

TEN
4e

1de doel oblg
LERS | podsotdenag:
Î Î winti
| AALTEN

A Abe BEA
Art0k Ji \
HEN

vjet
beeld
ade)

Hebt ter H
DA:
het là

) nad bn Mes ded, dana
WeAL ’

h MELA EN
MAENE Mdd hásh!

1 (is
hea tee et | da,

thans bodipn aas
1 honerran dd: „44 | REALM

vid oben, # Pl
; '

heads
#05 Agno

ATRMELI

dr
Wk
EIN sg LAte ”

erf Vu ein |
ânhabidrd li nit
pek iks war

hl VA Eb | vt 0 + ute
OMUKIILHT)

paadnoptn jer

borst oden ndelhp
np oben pele e ld od
jin dk) fe0r04 As datt elf

ki
#4 Ath va} “a, Js 4404 he ada Ht

HRN eig
GER ont 0a/4A NL
CORCTE NL
net bad oe pola dre jad
Bir he pen od je schr
he LET ho
RAD of
1

adodwadant baldo
0e perd his boa

akan pe inte
PES A08

En ä

MARGE

TEN

HIN Gard:
8

Hy Hi, h

ij
ne

i if Trb

En He if HE

ee eh
Barn

„ij et

ohne 0 Den

A +

hd ER

ztnansRad alt el!

404

seks MG

Ken
Hip

Ies

jn!
Hit

alde rnd
Rs dh,

“

jes
Kn we
ne

Aerht Eik

ward

0e) EE
1

HE Een VE

bet 44

hulp

Higher Jotsa

Uik ' Zit

Ast

|
eerpeil 1e

dor drden setje

heshs teid

En if

Habandet
MEN

vnhagdir!

Hond

En asl be

df Beld
it KEEN
. \ en

id,

REA

+
iiet

bijt
eat)
it Mr

RC
is Hd 41

HArhier
L
ht

renmarp
aan Beuk

are
HOARE EO

sin

EN
hoda shitt

ij
lr
stere
vfat

1
j

tweed
N

LELEEN

it RAEC tse
e eam

ein tn art APde,
hl grtn ret enn 1e
RENK
diel orn
jee

Bild 05 Ie

Erk dt
: een

dad
nn: Et
vna dd
harel

(lr
10
in, os
didl ved
heeten ty
Fijertigh „irt +

abe ol ee) dt
sk

LOR velden ár IL
shel
} sie

ib Torhk bi ai hs

‚>

wir
el

ál
ki

miel

Westen
KB
N Lt

iP,

it hl mn
aat win

fak B

shrten

je Nisee ij

deld

4440; kid:

ing Ha tt
Ee

Ml) poet
Eee

1
ÁN hak

Ì ï
Ed Hi tt
EE AEEA Perth,

tof
ii:
Hi

nit

Aesdp

cel

BEETLE if

she el

Bn
if ELV BEE

ER we ied
Ki del
vader

hi a

& el ned
EE Ee
vete den

pp valk

aiinbried
pe
taj

vit
“

ij a
he 4, Bie
Ee Ee en

eins

en
parle let

li ab

At peek pe

ie nt En Leds,

bbl he
vin

ú jh
tid
“4

Mid

Gie

En dek,

THEN

ü EIN wetende IN
7, IE:

OE B

Dee)

»
‚SE KR
De KI

h »

4 q V/ A

Elon 4 LTE DN
nend EL

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en

Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent,

TIJDSCHRIFT

OVER

Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. J. RITZEMA BOS,
Directeur van het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen.

LIBRARY
NE NEW VOR
ACHTTIENDE JAARGANG. BOTAr

Met vijf platen.

Het tijdschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar à f1,25;
voor het Buitenland àf 1,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,50 Fr.).

Betalingen aan Dr. H. J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl.
Phytopathologische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem.

Gedrukt bij F.B. Haak, te Wageningen.

1912.

Jk hk! ders a. / renee ä

id EG è df

gp, 44

An Urs

Le ì
an anb.

BNP 30). Aarthnl
ke Ors E a
A TT eid)

INHOUD.

Naamlijst van donateurs en leden

H. W. Heinsius. — Verslag van de en vergden
op 30 Maart 1912. 4

J. Ritzema Bos. — De woelrat of waterrat ma
amphibius L.) (met 1 plaat) .

H. M. Quanjer. — Wat is van Californische pap voor
onze ooftteelt en andere culturen te verwachten?
(met 1 plaat en eene tabel)

H. M. Quanjer. — lets over de techniek van het
sproeien (met 1 plaat) .
Boekbespreking, door J. R. B.

H. M. Quanjer. — Resultaten van bestrijdingsproeven
tegen wintervlinders (met 1 plaat).

N. van Poeteren. — De overwintering en bestrijding van
eenige meeldauwzwammen.

Boekbespreking, door Q.
N. van Poeteren. — Het parasitisme van den mistel

(Viscum album L.) (met 1 plaat)
J. Ritzema Bos. — De beteekenis van den mol voor

land- en tuinbouw

N. van Poeteren. — Carbolineum als bestrijdings-
middel tegen schadelijke dieren, 1 .

BLZ.

101.

132

es Pe, Ae
A | neg
derlandsche phytopathologische Vereeniging ie
__— __Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. kie
’ En ] 4 _—_ ed gend ie
)
TN GV OMEN IE ; 5
lantenziekt |
O4 O4 17“ ONDER REDACTIE VAN À
_ Prof. Dr. J. RITZEMA BOS, Re
d irecteur van net Instituut voor Phytopathologie te Wageningen. es
ACHTTIENDE JAARGANG. da
gors & Zeden Jezaflevering: 8
tijdschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar àf125;5
Buitenland àf1,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,50 Fr.). Ddaee:,
igen aan Dr. H.J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl. 7
ologische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem,

‚Gedrukt bij F.B, Haak, te Wageningen.
store.

EA - d zr BL

_ Naamlijst van donafeits en leden …
Verslag van de Algem. Vergadering. op 30 Maart

4 _ J. Ritzema Bos. — De woelrat of waterrat NER De

dE L) (met t plande

onze ooftteelt en andere culturen fe verwachten

1 plaat). eier AEP ke) Dn

_H. M._ obsier. — lets over de techniek van
_ sproeien (met 1 plaat) … …, . >

Boekbespreking, door J. Hs Bedden

AOTERTSNUEN.

Te kan worden getreden met ke drukker.

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en

Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent,

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN BOTANICAL
GARDEN
Boter. Je RITZEMAÁ.BOS. an
Achttiende Jaargang. — le, 2e en 3e Aflevering. — Juni 1912.

Naamlijst van donateurs en leden van de Nederl. Phytopathologische
(Plantenziektenkundige) Vereeniging.

BESTUUR:

PROF. J. RITZEMA Bos, Voorzitter, Wageningen.
J. G. HAZELOOP, 2e Voorzitter, Alkmaar.
DR. H. W. HEINsIus, Secretaris, P. C. Hooftstraat 144, Amsterdam.
DR. H. J. CALKOEN, Penningmeester, Leidschevaart 86, Haarlem.
F. B. LöHNIs, ’s Gravenhage.
D. K. WeLT, Usquert.
JAc. SMITS, Naarden.
DONATEURS:

1 Mr. H. J. van Heijst, te Wijk bij Duurstede.
Pomologische Vereeniging te Boskoop, Secretaris: B. de Bruijn;
Penn.: P. Boer Gz., te Boskoop.
3 Hollandsche Maatschappij van Landbouw, Secretaris-Penningmeester :
Mr. D. A. Kleij, Wagenaarweg No. 8, te ’s Gravenhage.
4 Hoofdbestuur der Friesche Maatschappij van Landbouw; Algem.
Secretaris: C. Broekema, te Leeuwarden.
5 Noorder Afdeeling van de Groninger Maatschappij van Landbouw

en Nijverheid (Penningmeester: Dr. S. E. B. Bierema, Secretaris:
H. Wibbens Jr, te Usquert).

Jbl AV ILO

ll OD

H. D. Willink van Collen, grondeigenaar te Breukelen.

Afdeeling Meeden van de Groninger Maatschappij van Landbouw en ”
Nijverheid (Secretaris: J. L. Veenman, te Meeden).

Groninger Maatschappij van Landbouw en Nijverheid (Penning-,
meester: J. Sypkens, te Winschoten; Secretaris: H. D. Ebbens
Heereplein 14, te Groningen).

Nederlandsche Entomologische Vereeniging (Penn: Dr. H. J. Veth,
Sweelinckplein 83, den Haag).

J. E. Stork, te Baarn.
C. A. L. Smits van Burgst, Juliana van Stolberglaan 108, te den Haag.
C. W. R. Scholten Jr, Tesselschadestraat, te Amsterdam.

Afdeeling Leens van de Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid (Secretaris: M. Dijkhuis, te Ulrum).

Afdeeling Eenrum van de Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid (Penningmeester: K. D. Stol, te Eenrum).

F. B. Löhnis, Inspecteur van den Landbouw, te Scheveningen.

Noordbrabantsche Maatschappij van Landbouw (Penningmeester:
C. J. J. Daniëls, te ’s Hertogenbosch).

Dr. J. Th. Oudemans, te Putten.

M. van Waveren en Zonen, „Leeuwenstein”, te Hillegom.
D. G. Montenberg, Huize „Berg”, ’s Heerenberg.

C. J. van den Broek, te Middelharnis.

C. van Lennep, te Elst (O. B.)

H. J. H. Gelderman, Huize „Kahlenpink” bij Oldenzaal.
Baron van Heeckeren van Wassenaar, te Twickel.

Maatschappij tot bevordering van Ooft- en Tuinbouw in het kanton
Oostburg (Secretaris: Iz. Steenhart, te Oostburg).

Jacs. Smit, te Naarden.

Landbouw-Vereeniging Tjugchem (Secretaris: B. Haan, te Tjugchem,
(Prov. Gron.)

Hoofdbestuur van het Genootschap voor Landbouw en Kruidkunde
te Utrecht (Secretaris: L. H. Thissen; Penningmeester:
Jhr. G. W. J. Hooft).

J. Hadders Azn, te Valthermond (Drente).
G. J. Wilbrink, oud-notaris, te Lunteren.
Paul Leenderts, villa „Eikenhof”, te Velp (G.)

Dr. W. D. Cramer Jr, te Twello.
D. K. Welt, oud-lid van de le Kamer der S. G., te Usquert (Gron.)

Vereeniging van Oud-leerlingen van den R. Landb. wintercursus te
Cortgene (Noord-Brabant) „Vooruitgang”’, (Secretaris: A. M. Nieu-
wenhuijzen, te Kampereiland; Penningmeester: N M. Tazelaar

te Colijnsplaat).

Geldersch-Overijselsche Mij. van Landbouw (Secretaris: M. van
Doorninck te Olst; Penningmeester: Jhr. W. Prins, te Velp (G.)

35 Afdeeling Arnhem en omstreken der Nederlandsche Maáatschappij
voor Tuinbouw en Plantkunde (Penningmeester: D. W. Bekking,
Secretaris: J. C. Koker, beiden te Arnhem).

36 Naamlooze Vennootschap „Zeeuwsche Fruitteeltmaatschappij’, te
Goes (Directeur: W. J. J. van den Bosch).

37 Eenes ter bevordering van Landbouw en Nijverheid te Pieter-
buren (Gron.) Penningmeester: O. Bouwman, te Pieterburen;
Secretaris: D. Bouwman, Wierhuizen bij Pieterburen).
38 „De Veldbode”, adres: Uitgever Leiter-Nypels te Maastricht.
39 Maatschappij „Phytobie”, Molenstraat 15, den Haag.
40 Dr. W. Spalteholtz, Overveen.
41 Vereen. „Akkerbouw” Andijk, Voorz.: W. Singer JJz. te Andijk.
42 B. W.G. Wttewaal van Wickenburgh, Houten.
43 ’s-Gravenhaagsche Tuinbouwvereeniging, Penningm.: W. Nieuwen-
huizen, Westeinde 133a, te den Haag.
44 Nederl. Pomologische Vereeniging te Utrecht, Mariahoek 3.
45 Eduard Nettesheim, te Venlo.
46 Afdeeling Groningen en omstreken der Nederlandsche Maatschappij
voor Tuinbouw en Plantkunde, (Penningmeester: Notaris L. P. de
Groot, te Groningen.)
47 Dr. J. G. de Man, te Ierseke.
48 F. Kakebeeke, te Goes.
49 Kweekers-Vereeniging „Naarden-Bussum’’,Secretaris de Heer P. Visser
te Naarden.
50 M. de Koning, Adjunct-Houtvester der Ned. Heide Mij, Stations-
plein 5 te Breda.
51 W. van der Vies, Villa „Hofstetten”, te Ellekom bij Dieren.
52 A. de Goeijen, Huize „Bodenhof” te Hattum.

EEDEN:

À.

P. J. G. Aarts, boomkweeker, te Bergeik
J. H. Aberson, Leeraar R. H. L. T. en B.School te Wageningen.
J. W. H. Adèr. Gep. Ambt. v. h. Kadaster, te Garoet (Preanger) Java.

K. Admiraal Mzn, boomkweeker en bloemist, lid van de firma Gebrs.
Admiraal, te Rijp (N. H.)

Afdeeling „Amsterdam” en Omstreken der Ned. Mij. voor Tuinbouw
en Plantkunde, secr.: G. F. Koopman, Frans van Mierisstraat 57;
Penn. Fr. H. Buttstedt, Middenweg 79, Watergraafsmeer.

S. A. Arendsen Hein, 17 Emmalaan, Utrecht.

J. G. Arendts, St. Annastraat 168, Nijmegen.

R. Armbrust, landbouwonderwijzer, te Stadskanaal.
G. van Asten, landbouwer, te Heeze.

J. W. “Bakkes, Hoofd eener Openb. School, Hemonystraat 5, te Amsterdam.
W. Balk Wzn, vruchtenkweekerij „Pomona”, te Zwaag.

K. C. van den Ban, landbouwer te Nieuw Helvoet.

J. Baron, Overtoom, 328', te Amsterdam.

P. Bastiaans, te Nieuwolda.

Vv. M. A. Beguin, cultuur-onderneming Widodaren, Djember, Java.

A. van Best, fabrikant te Valkenswaard.

J. H. Beursgens, bloem- en boomkweeker te Sittard.

G. Bleeker, Da Costastraat 17, te Amsterdam

S. Bleeker, directeur der G.A. v. S. Tuinbouwschool te Frederiksoord.
J. C. van de Blocquery, te Hoorn.

D. Bloemsma, assitent a/h Phytopathologisch Instituut te Wageningen.
P. A. van Bloppoel, landbouw-onderwijzer te Avereest.

H. Boerema, hoofd der school te Enumatil.

Hendrik Boot Hzn., kweekerij „Multiflora” te Valkenswaard.

Dr. H. Bos, leeraar R. H.B.S. te Wageningen.

Prof. Dr. J. Ritzema Bos te Wageningen.

J. Botke, Oranje Nassaupark 3 te Leeuwarden.

K. Bottema te Honselersdijk.

David Breen Azn. te Goedereede.

Joh. de Breuk te Haarlem.

J. A. van den Broek, Gasstraat 29 te Breda.

L. Broekema, directeur R. H. L. T. en B. S. te Wageningen.

J. Broerse Jr, kweeker te Mijdrecht.

H. B. Brommersma, landbouwer te Maarhuizen, gem. Winsum (Gron.)
H. Brouwer, land- en tuinbouwonderwijzer te Winterswijk.

J. K. Budde, hortulanus te Utrecht.

Mejuffr. Aa. Buddingh, Herveld (Betuwe.)

C. Bulder, directeur R. L. W. S. te Sittard (Limburg.)

E. Busscher te Midwolde, (Gron. Oldambt.)

P. Bijhouwer, tuinbouwonderw., Amstelveensche weg 99 te Amsterdam.
H. F. J. van Bijlevelt te Westdorpe.

Dr. H. J. Calkoen, leeraar H.B.S, Leidschevaart 86 te Haarlem.

J. P. M. Camman, Rijkstuinbouwleeraar te Teteringen bij Breda.

C. H. Claassen, Rijkstuinbouwleeraar te Boskoop.

W. A. Caron, notaris te Wamel.

C. J. Clarijs, landbouwer te Steenbergen.

P. G. Copijn, tuinbouwkundige te Groenekan (bij Utrecht.)

Dr. J. C. Costerus, directeur H.B.S, Keizersgracht 177 te Amsterdam.
Cultuurmaatschappij „Remmerden” te Rhenen.

5
D.

Dr. M. C. Dekhuijzen, leeraar R. Veeartsenijkundige school te Utrecht.
„ W. Dekker, Pzn., landbouwer te Wemeldinge.

E. D, van Dissel, Inspecteur der Staatsb. en Ontginning te Utrecht.
R. P. Dojes, landbouwer te Uithuizen.

R. Dojes, landbouwer te Meeden (Gron.)

K. Drent, hoofd der school te Emmen (Zuid Barge.)

J. S. Dijt, landbouwer te Texel.

J. H. Edelman, hoofd der school en landbouwonderwijzer te Kadijk
(bij Terwolde.)
N. J. W. Eichholtz, boekh. Phytopat. Instituut te Wageningen.
P. Eldering, Manpadshoek, Heemstede.
J. Elema, Rijkslandbouwleeraar te Assen, Parallelweg.
A. M. C. van der Elst, te Dedemsvaart.
W. J. v. d. Elst, Zalt-Bommel.
Jhr. Dr. Ed. Everts, leeraar H.B.S, Iste Emmastraat 28 te ’s Hage.

FE:

Dr. J. van der Feen, Sligtenhorststraat 9, Nijmegen.
Mevr. de wed. J. A. Frima—van der Tuuk, Oosterstraat, Groningen.

Jac. P. R. Galesloot, vruchtboom- en rozenkweeker, Joh. Verhulststraat.
164 te Amsterdam.

D. Geertsema, te Nieuwolda.

M. H. Gelissen, Hoofd v/d Tuinbouwcursus te Blerick bij Venlo.
Corn. de Geus, landbouwer te Noord-Scharwoude.

Dr. E. Giltay, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.

Jos. van Glabbeek, firma A. H. van Glabbeek, bloemisterij, te Breda.
Dr. J. W. Ch. Goethart, Witte Singel 39 te Leiden.

P. van der Goot, Willemsparkweg 112, te Amsterdam.

P. A. van der Goot, tuinbouwkundige te Elst (Betuwe.)

R. Gouma, hoofd der school te Nijstryne (Fr.)

T. van de Graaf, onderwijzer, te Papendrecht.

W. C. de Graaf, gemeente-apotheker, Roodenburgerstraat 5, te Leiden.
G. Baron de Senarclens de Grancy, te Vucht.

Gbrs. Gratama & Co, speciale rozenkweekerij, te Hoogeveen.

W. F. A. Grimme, Land- en Tuinb.ondw., te Het Loo-Apeldoorn.

G. A. M. Groeneveldt, rentmeester Kroondomein, te Breda.

P. Groeneveldt & Zoon, te Noordwijk-Binnen.

J. Groenewegen, Laboratorium Prof. v. Iterson, te Delft.
Groenewegen en Zoon, boomkweekers, te de Bilt.
J. L. F. Groneman, te Wieringerwaard (N.H.)

N. Groot Sz, lid van de firma Sluis en Groot, teler en handelaar in
bloem- en tuinzaden, te Enkhuizen.

M. Grootwassink, tuinbaas te Hilversum.
J. van Gurp, te Breda.
J. L. N. de Gijselaar, te Wapenveld.

C. Hagen, landbouwer te Bruinisse.

Dr. C. J. J. van Hall, chef afd. Botanische Laboratoria, Departement van
Landbouw, te Buitenzorg.

Fr. Hanckx, boomkweeker, te Wanssum.

H. A. Hanken, directeur van den Wilhelminapolder te Wilhelminadorp
(bij Goes.)

H. M. Hartog, landbouwer te Barneveld.

D. C. Hasselman, te Zoelen.

P. ten Have, te Nieuwolda.

J. G. Hazeloop, Rijkstuinb. leeraar te Alkmaar.

A. J. van Heemskerk Duker, apotheker te Hilversum.

G. de Heer, penn. der Ned. Tuinbouwvereeniging, Nieuwe Terbrugsche
weg 51, te Rotterdam.

J. C. Heeringa, tandarts, Marialaan A 156, Lochem.

Dr. H. W. Heinsius, leeraar H. B. school, P. C. Hooftstraat 144 te
di Amsterdam.

J. H. A. M. Heinsius, ontvanger Invoerrechten, te Oldenzaal.

H. Heukels, Weesperzijde 81 te Amsterdam.

N. R. J. Heijmeriks, Huize „Suideras”, bij Zutphen.

P. van Hoek, Direct. Gener. v.d. Landbouw te ’s Gravenhage.

C. J. den Hollander, onderwijzer te Nieuwaal (bij Zalt-Bommel.)

W. Holzenbosch, landbouwer te Valkenswaard.

D. S. Huizinga, Rijkslandb. leeraar te Zutphen.

Dr. F. W. T. Hunger, Directeur „Alg. Proefstat.”’ te Salatiga ( Java.)
J. Hutter, „de Braak”, te Paterswolde (bij Groningen.)

E. M. J. W. Huijsmans, te Hilvarenbeek.

A. C. Ide, Rijkstuinbouwleeraar te Wageningen.

J.
G. de Jager, te Nieuwolda.
P. J. de Jong, Huize „de Dom”, te Olst.
Geert Jongstra, bloemist, kweekerij Vijversbuurt, te Leeuwarden.

L. G. J. Kakebeeke, R. landb. leeraar te Goes.
L. van Keersop, landbouwer te Dommelen.
W. Keestra, directeur der Rijkszuivelschool, te Bolsward.

Dr. C. Kerbert, direct. van den Kon. Zoöl. Gen. „Natura Artis Magistra”
te Amsterdam.

.J. Kerbert, firma Zocher & Co, tuinbouwkundige te Haarlem.

F. H. Kerssemakers, hoofd der school te Nuland. e

P. A. Kies te Berlicum (N. Br.)

J. L. Kleintjes, Huize „Kolthoorn”, te Heerde.

C. J. Kneppelhout van Sterkenburg, Huize „Sterkenburg”, te Driebergen.

J. Knobbout Hz., te Beusichem.

J. D. Koeslag, assistent a/h Inst. v. Phytopath., „Rozenhage” te Wageningen.

J. C. Koker, Utrechtscheweg 110, te Arnhem.

J. Kollen, te Aalsmeer.

W. Koning Wz., te Rilland.

J. van der Koogh, landbouwer te Middelharnis.

B, Koolhaas Jr, te Enkhuizen.

Minne Ss. Koopmans, beambte Ned. Pom. Ver., te Boskoop.

A. Kooij Pz, te Heerhugowaard.

Firma Koster & Co, te Boskoop.

M. Koster & Zonen, tuinbouwkundigen te Boskoop.

W. Krabbe, Oldenzaalschestr. 339, te Hengelo.

Ernst H. Krelage, te Haarlem.

G. J. Krol en Co's Kunstmesthandel, te Zwolle.

J. H. Kruimel, villa Uthem, te Aerdenhout.

B. de Kruijf, Jzn. te Delden.

G. Kruseman, te Houtrijk en Polanen.

Sj. Kuiper, Agronom, Administrator al Mosiei Michàilesti prin Posta,
Bucaresti (Romania).

G. Kuyt, Hilversumsche straatweg 409 C., te Laren (N. H.)

L. :

Mr. A. R. van de Laar, te Gendringen.

J. P. Lamfers te Oostbroek, gem. de Bilt (Utrecht).
Landbouwvereeniging, Secr: L. Rienks Lz. te Hornhuizen.

À. J. v. Laren, Hortulanus, Plantage Middellaan 2, te Amsterdam.

Landbouwkundig Bureau van het Kali-Syndikaat, Chef: Herm. Lindeman
te Utrecht.

W. A. F. Renardel de Lavalette, hoofd der school te Ingen (Neder-Betuwe).
J. Leendertz Czn, Rijkstuinbouwleeraar te Leeuwarden.
A. J. van Leth, tuinman te Leeuwen, in 't Maas en Waalsche.

A. C. v. Linden, Jan van Houtkade, te Leiden.

P. Lindenbergh, landbouwer te Wemeldinge.

Mej. G. M. de Lint, Huis te Lande, te Rijswijk (Z. HJ)

David Lodder Mz. te Goedereede.

W. Lodder, tuinbouwkundige te Santpoort.

Pierre Lombarts, Boomkweeker te Zundert (N.-B.)

H. J. Lovink, Directeur van het Departement van Landbouw te Buitenzorg.
Abr. van Luyk Az., Theophile de Bockstraat 4, te Amsterdam.

Baron van Lijnden van Nederhorst, Kasteel „Nederhorst” te
Nederhorst-den-Berg.
M.

L. Maas, te Dedemsvaart.

H. D. Mamming, landbouwer te Ruigezand (Gron.)
P. Man Dz. te Aalsmeer.

W. P. Markusse, onderwijzer, te ’s Heer-Arendskerke.
Firma van Meerbeek & Co, bloemisten te Hillegom.

M. H. Meertens, landbouwonderwijzer en hoofd der school te Bunde
(bij Maastricht.)
H. W. Mees, kweekerij „Zwanestein”, te Heerde.

J. Th. Mercx, hoofd der school, te Woensdrecht.

A. E. van der Meulen, te Drachten.

H. K. Meijer te de Waarden, Grijpskerk (Gron.).

R. Meijer Gz., Nieuw-Bocum, gem. Kloosterburen.

Prof. Dr. J. C. H. de Meijere, villa „Yda’”, Waldecklaan, te Hilversum.
Mej. S. Vaarzon Morel, te Dordrecht. :

J. N. J. van Mourik, te Kerk Avezaath.

Joh. v. d. Molen, te Midden-Beemster.

G. Murman, landbouwer en steenbakker, te Geldermalsen.

A. A. Neeb, R. Landb.leer., Heemraadsingel 213a, te Rotterdam.
J. Nicola, opzichter te Ter Apel.

W. Niemeijer, te Paterswolde.

J. W. vân Nieuwenhuijse, Joh. Verhulststr. 59, te Amsterdam.

G. E. H. Tutein Nolthenius, rentmeester van het Kroondomein,
te Apeldoorn.
H. Noordhuis, te Eenrum.

P. van Noort & Zonen te Boskoop.
O.

K. Onrust, Controleur v/d Phytopathol. dienst, te Oudenbosch.
Frans Oomen, te Oosterhout.

Dr. A. C. Oudemans Jzn, leeraar H. B. S., Boulevard Heuvelink 85,
te Arnhem.

G. A. Vorsterman van Oyen, secret. van de Maatschappij ter bevordering
van ooft- en tuinbouw in het kanton Oostburg, te Aardenburg.

Dr. O. Pitsch, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.
B. A. Plemper van Balen, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.

N. van Poeteren, adsp. Rijkstuinbouwleeraar, Lawicksche-allee C. 89
te Wageningen.
S. Pool, tuinbaas, Esschilderstraat 1 f, te Haarlem.

F. J. J. Poort, fruitkweeker, Copernicusstraat 268, te den Haag.
G. J. van Poppel, landbouwer, te Gilze.
G. Prummel te Wolfhezen.

Dr. H. M. Quanjer, te Wageningen.
T. L. Quanjer, apotheker, te Enkhuizen.

R. D

Ch. Rauwenhof, te Tongeren (bij Epe, Gelderland).

H. van Ree, hoofd der school, te Aardswoud.

W. Reede, tuinknecht, adres WelEd. Heer J. Timmer, te Nieuwe Pekela (Gr.)
R. Reindersma, onderwijzer te Appingedam.

A. G. M. Richard, boomkweeker en bloemist, te Naarden.

H. F. van Riel, landmeter van het Kadaster, Kraneweg 31, Groningen.
Mevr. wed. Iz. Risseeuw—van Cruyningen, te Zuidzande.

Jan Roes, te Vogelenzang.

B. Ruys, zaadhandelaar, te Dedemsvaart.

K. Ruijterman, onderwijzer te Hauwert (N.H.)
Rijkslandbouwproefstation, te Goes.

P. J. Schenk, Controleur bij de Phytopath. Dienst, te Naarden.
M M. Schepman, Huis ter Heide, (Utrecht.)

W. W. Schipper, leeraar H. B. S., te Winschoten.

F. A. C. Schoevers, ambten. Instituut voor Phytopathologie, te Bennekom.
Prof. N. Schoorl, Wilhelminapark 29, te Utrecht.

Jac. van Schouwen Cz, landbouwer, te Sommelsdijk.

K. van Schouwen, landbouwer, te Honselaarsdijk.

Prof. Dr. W. Schutter, te Groningen.

A. Schuttevaêr, te Nijkerk.

M J. Sirks, Biol. Stud, Wasstr. 6, te Leiden.

K. van der Slikke, te Wolfaartsdijk, Zeeland

N. Sluis, lid van de firma Sluis en Groot, telers en handelaars in bloem-
en tuinzaden, te Enkhuizen.

B. Smit, Am.-Conc., Instituut voor Phytopathologie, te Wageningen.
P. J. Smulders, Wilhelminapark, te Breda.

W. C. Smuling, kweekerij Geynwijck, te Baambrugge.

E. Snellen, Directeur Ned. Pomol. Ver., Mariahoek 3, te Utrecht.

F. W. Snepvangers, Houtvester, te Malang, (Java).

A. M. Sprenger, Rijkstuinbouwleeraar, Lambertuslaan, te Maastricht.
Leonard A. Springer, Alexanderstraat 16, te Haarlem.

N.V. Vruchtenkweekerij Stammershoef, te Vianen a. d. Lek.

A. van Stein, Intendant Paleis en Domein, te het Loo.

J. Sturing, leeraar aan de Kweekschool, te Maastricht.

Denis Swagemakers, te Tilburg.

Dr. B. Sijpkens, te Sneek.

J. Sijpkens, secret. van de Maatschappij v. Landb. en Nijverheid in de
provincie Groningen, te Winschoten.

Van Helden Tucker, Straatweg D. 4, te Hilligersberg.
G. Tenkink, landbouwer, te Hummeloo.
P. Teunissen, 2e Oosterparkstraat 236, te Amsterdam.

|J. Toxopeus, Secret. d. Ver. v. O. L. L. v. d. Landb. Wintercursus, te
Ten Boer, landbouwer te Stedum.

Tuinbouwwintercursus te Haarlem (adres C. H. Geevers, Nic. van
de Laanstraat, te Haarlem.)

H. Tutertien, Wageningen.
5

Jean H. Vallen, kasteel „Hellenraedt”, te Swalmen.

G. Azings Venema, Plantkundige a/h Rijksproefstation voor Zaadcontrole
te Wageningen.

Vereeniging „de Proeftuin”, te Zwaag.

Vereeniging van oud-leerlingen der Tuinbouwcursussen, bibliothecaris
H. Vos, Wilhelminastraat 162, te Amsterdam.

À. Verëll, bloemist te Hoorn.

J. Vermeulen, hoofd der school en landb. TE te Oud-Gastel (N. B.)
Dr. E. Verschaffelt, hoogleeraar, Oosterpark 58, te Amsterdam.

M. Verschoor, zaadhandelaar, te Hilversum.

P. Verseput, landbouwer te Zonnemaire.

W. Vis, H. d. S. te Oudkarspel.

Firma Visser, landbouwkantoor, Damrak 36, te Amsterdam.

H. Visser, Land- en Tuinbouwonderwijzer, te Zuid-Eierland, Texel.

Nederlandsche Maatschappij tot bevordering van Vlasindustrie (Secre-
taris G. A. Hasselman, Riouwstraat, te den Haag.)

P, Fentener van Vlissingen te Lisse.
F. Volker, opziener der Domeinen in Noord-Brabant te Breda.

K. Volkersz, Directeur R. T. W. School, te Lisse.

H. W. A. Voorhoeve, boomkweeker, te Veur (Z.H.)

Mej. H. Vos, Riouwstraat 175, te 's Gravenhage.

A. Heerma van Voss, boomkweeker te Rozendaal (N. B.)

U. J. Heerma van Voss Czn, tuinbouwkundige te Rozendaal (N. B.)

Dr. M. F. Vranken, arts, te Weert (Limburg.)

Prof. Hugo de Vries te Amsterdam.

P. de Vries, Directeur der Rijkstuinbouwwinterschool te Aalsmeer.

K. de Vrieze, leeraar aan de R L. winterschool te Helpman bij Groningen.
A. J. Vruchte, bloemist te Hilversum.

C. van Vrijberghe de Coningh, firma Vrijberghe de Coningh & Co. te Lisse.

J.J. van Weel, Bezuidenhout 115 te ’s Gravenhage.

P. J. van der Weele te Giessen-Nieuwkerk.

Bon DeF. AF: C, Went te Utrecht.

Westbroek, hoofdopzichter der plantsoenen te ’s Gravenhage.

M. Wiegersma, landbouwonderwijzer te Hoorn op Terschelling.
Prof. P. van der Wielen, Willemsparkweg 209 te Amsterdam,

R. Wiersma, directeur der Rijkstuinbouwwinterschool te Naaldwijk.
J. F. Wilke, hortulanus der diergaarde te Rotterdam.

F. van de Wissel te Epe (Gelderland.)

H. Witte te Bennekom.

J. Woldendorp te Veendam.

H. L. Gerth van Wijk, leeraar H.B.S. en Gymnasium te Middelburg.

Joh. v. d. Zanden, vruchtenkweekerij „Terra Nova” te Putten (G.)

S. Zeeman, koolbouwer te Zuid-Scharwoude.

H.D. Zelders, leeraar a/d Rijkslandb.winterschool, Kastanjelaan 11 te Zutphen.
Dr. H. H. Zeijlstra Fzn., Kl. Houtweg 21c te Haarlem.

H. C. Zwart, hoofdopzichter bij de beplantingen van Amsterdam
te Watergraafsmeer.

H. Zwijze Gzn. te Gramsbergen (Overijsel.)

VER SIE AG

van de Algemeene Vergadering der Nederlandsche Phytopathologische
(plantenziektenkundige) Vereeniging op 30 Maart 1912, in het

laboratorium van Prof. Verschaffelt te Amsterdam.

Na lezing en goedkeuring van de notulen der vorige verga-
dering deelt de Secretaris mede, dat er drie nieuwe Donateurs
zijn toegetreden en ook drie hebben bedankt, zoodat het aantal
52 is gebleven, maar dat de jaarlijksche bijdragen gedaald zijn
van f 307,50 tot f 302,50. Ook het ledental is iets verminderd,
nl. van 276 tot 274. |

Ingekomen is een kennisgeving, dat de Heer JAc. SMITS te
Naarden, in de vorige vergadering tot bestuurslid gekozen,
die benoeming aanneemt.

De rekening en verantwoording van den Penningmeester,
reeds voorloopig door het Bestuur onderzocht, wordt nagezien
door de Heeren LAMFERS en STEEN, in orde bevonden en
goedgekeurd onder dankzegging voor het nauwkeurig beheer.

De Penningmeester geeft nog een overzicht van de uitgaven
in het afgeloopen jaar: vooral het Tijdschrift over Plantenziek-
ten heeft meer dan gewoonlijk gekost, een gevolg van de

gekleurde platen, die er in zijn opgenomen en waarvan er ook
nog een voor den jaargang 1912 is vervaardigd.

De Voorzitter deelt mede, dat door Dr. QUANJER in het afge-
loopen jaar voordrachten namens de Vereeniging zijn gehouden
te Groningen, Nieuwe-Niedorp, Twekkelo en Groenlo ; door
den Heer Van POETEREN te Oostvoorne en Naarden en door
hemzelf te Rotterdam en Ellecom.

Verder brengt hij in herinnering, dat het Tijdschrift geregeld
is verschenen en dat de leden bovendien kosteloos hebben
ontvangen het Verslag van het Instituut voor Phytopathologie
over 1909/10.

Een begrootingsontwerp, door het Bestuur opgemaakt, wordt,
_na toelichting door den Penningmeester, onveranderd als volgt
aangenomen :

Ontvangsten:

Saldo 1911 8 k vefd22,83
Bijdragen Donateurs. n <…=302,50
n Leden - ' . =-274,—
Rente 3 p é 5 fe 540850
Verkoop Tijdschrift . î sn 00
aan particulieren
Idem aan „Dodonaea” … . =140,—
f 1207,83
Uitgaven:
Tijdschrift : , 7 . _f 700,—
Onkosten Secretaris en
Penningmeester ; ORR
Drukwerk . 5 Ô 3 . — 20,—
Voordrachten St : ‚ „200,
Vermoedelijk saldo ë Teas

f 1207,83

Daar te verwachten is, dat het kassaldo met bijna 200
gulden zal verminderen, wijst de Voorzitter op de wenschelijk-
heid om Donateurs te winnen.

Voorts vraagt hij, of er onder de aanwezige leden ook zijn,
die te klagen hebben over beschadiging van het Tijdschrift
bij de verzending; in dat geval zou het Bestuur een steviger
verpakking willen invoeren, wat echter de kosten nogal zou
verhoogen. Dit blijkt niet het geval te zijn: alle aanwezigen
ontvangen het Tijdschrift in goeden staat.

Als Bestuursleden worden de aftredenden, de Heeren RITZEMA
Bos en WerLT, herkozen, die beiden verklaren, de benoeming
aan te nemen.

De Voorzitter deelt mede, dat door het Bestuur, in samen-
werking met de Besturen van de Vereeniging tot Behoud van
Natuurmonumenten in Nederland, van de Nederlandsche Natuur-
historische Vereeniging, van de Nederlandsche Ornithologische
Vereeniging en van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherm-
ming van Vogels, een adres tot de Tweede Kamer der Staten
Generaal is gericht met verzoek om het aanhangige Ontwerp
Vogelwet onverzwakt aan te nemen. Weliswaar heeft dit verzoek
geen volledig succes gehad, maar de nieuwe Vogelwet, zooals
die thans is aangenomen, is toch stellig als een zeer groote
verbetering te beschouwen, al ware het alleen maar wegens de
betere uitvoerbaarheid. f

De Heer LAMFERS oppert het denkbeeld om, ter bevordering
van het bezoek aan de algemeene.vergadering, in het vervolg
daaraan een voordracht op phytopathologisch gebied te ver-
binden. De Voorzitter meent, dat hiertegen een groot bezwaar
bestaat, nl. de moeilijkheid of zelfs onmogelijkheid om hiervoor
geschikte onderwerpen te vinden; immers, deze zouden geschikt
moeten zijn voor leden van allerlei soort: tuinbouwers, land-
bouwers, enz. Met de voordrachten, zooals die in verschillende
plaatsen van wege de Vereeniging gehouden worden, is dit

heel iets anders: die behoeven alleen geschikt te zijn voor
een bepaalde categorie van personen. Hij gelooft niet, dat het
houden van voordrachten in de algemeene vergadering veel
nut zou stichten. De Heer LAMFERS gevoelt deze bezwaren en
trekt dus zijn voorstel in.

De Heer WELT vraagt, of het bezoek niet grooter was, toen
de vergadering te Wageningen werd gehouden; de Voorzitter
antwoordt toestemmend, ofschoon het verschil niet zoo heel
groot is,

Overigens acht hij het geringe bezoek niet zoo verontrustend :
het is het gewone verschijnsel bij huishoudelijke vergaderingen,
zoolang de leden niet meenen, dat er iets aan het beheer der
vereenigingszaken hapert.

Ten slotte betoogt de Heer STEEN de wenschelijkheid, dat
zooveel mogelijk alle groote land- en tuinbouwvereenigingen
en hun afdeelingen de Phytopathologische Vereeniging steunen
door als Donatrice toe te treden; hij wil hiertoe gaarne het
zijne bijdragen.

De Voorzitter wijst, naar aanleiding hiervan, er nog op, dat
de leden ongeveer juist den kostenden prijs van het Tijdschrift
betalen door hun jaarlijksche bijdrage; toename van het leden-
tal, ofschoon niet ongewenscht, levert dan ook geen noemens-
waard voordeel voor de kas op. Alle verdere onkosten moeten
dus door bijdragen van donateurs bestreden worden.

Hierop wordt de vergadering gesloten onder dankzegging
aan Prof. VERSCHAFFELT ‘voor de verleende gastvrijheid.

De Secretaris:
DR. H. W. HEINSIUS.

DE WOELRAT OF WATERRAT (ARVICOLA
AMPHIBIUS L.)

Dit dier (zie plaat I) heeft wel is waar ook vroeger hier te
lande veel schade aangericht, en kan met name in sommige
waterrijke streken (o.a. aan den Langendijk en in Aalsmeer)
sedert onheugelijke tijden het schadelijkste zoogdier worden
genoemd; maar nu heeft het zich in de laatste paar jaren op
zoo vele plaatsen van ons land in sterke mate vermeerderd,
dat het eene meer algemeene plaag is geworden, en wel eene
plaag, waarmee èn de landbouwer, èn de oofteler, èn de
boomkweeker èn de groenteteler èn ook de boschbouwer te
maken hebben.

De gewone benaming „waterrat” is eigenlijk een ongelukkige
Nederlandsche naam : een naam, die geregeld aanleiding geeft
tot verwarring.

Het woord „waterrat” toch doet denken aan een zoogdier
van den bouw en den vorm van eene muis, maar tamelijk wat
grooter, levende in de buurt van het water. Nu is het wel waar,
dat het door ons bedoelde dier zeer vaak in grooten getale aan
den kant van het water wordt aangetroffen en dat het zich
gaarne te water begeeft; maar aan den anderen kant treft men
het toch ook zeer veel in niet minder groot aantal op hooge
en droge, ver van rivieren, kanalen en slooten, van meren en
plassen verwijderd gelegen streken aan. Vindt iemand het dier
in eene zoodanige streek, dan klinkt hem de naam „waterrat”
al heel vreemd in de ooren.

zyoarrp) ‘uofsayas ua SÁn}stoA “UI

‘EIGL S“ZNALNVIJ ‘9 ‘YHOSTÍIL

Aan den anderen kant is er eene „rat”, die wel is waar
evenmin uitsluitend aan den waterkant wordt aangetroffen, maar
toch ook dáár veel voorkomt, die insgelijks gaarne te water gaat
en uitstekend zwemt, nl. de bruine rat (Mus decumanus L.),
en die door velen geregeld met den naam „waterrat” bestempeld
wordt.

Om verwarring te voorkomen, is het dus beter, voor onze
Arvicola amphibius den naam „woelrat” te gebruiken: een naam
(,Wühlratte”), dien men in Duitsche werken nog al eens vaak
leest, hoewel ook de naam „Wasserratte” toch veel in Duitsch-
land wordt gebruikt en verder de benamingen „Wühlmaus”
en „Mollmaus’” nog al eens worden gehoord (de laatste be-
naming in Westfalen).

In de Graafschap en bij Werkhoven (Utrecht), misschien nog
in andere gedeelten van ons land, duidt de bevolking het
bedoelde knaagdier meestal aan met den naam „hamster.

Herhaaldelijk hoorde ik in de genoemde streken spreken van
de aldaar zoo veel voorkomende „hamsters”; ik verzocht, zoodra
de gelegenheid zich daartoe mocht aanbieden, mij eens zoo’n
„hamster” toe te zenden, en telkens bleek het eene waterrat te
zijn. Trouwens den waren hamster kent men hoofdzakelijk als
een bewoner van een stevigen, samenhangenden, klei- of leem-
achtigen bodem; bij ons te lande schijnt zij nergers anders voor
te komen dan op den lössgrond van Zuid-Limburg.

Ten einde er toe mee te werken, dat voor ’t vervolg ver-
warring worde voorkomen, zal ik in het verdere verloop van
dit artikel den naam „waterrat” niet meer gebruiken, maar in
plaats daarvan steeds van de „woelrat” spreken, welke naam
spoedig genoeg het burgerrecht hier te lande kan krijgen.

Het dier behoort tot de zoogenaamde „woelmuizen”. Waardoor
deze zich van de „ware muizen” onderscheiden, kan men nalezen
in het 17e deel van dit Tijdschrift, bl. 62—64.

De „woelrat” is zonder den staart 15—20 c.M. lang, terwijl

de staart eene lengte van 6—10 c.M. heeft. De ooren bereiken
hoogstens !/, van de lengte van den kop, en zijn onder de
vacht verscholen. De voorrand van het oor is aan den buitenrand
tot aan het midden lang behaard. Aan de binnenvlakte van het
oor bevindt zich, van de basis van den buitenrand uitgaande,
naar de ooropening toe een dicht en langbehaarde streep. De
kleur van de vacht is aan den bovenkant en den onderkant
ongeveer gelijk, aan den onderkant evenwel wat lichter. Overigens
is de tint zeer ongelijk bij verschillende individu’s: zij varieert
van donkerzwart tot grijsbruin en licht aardkleurig grijs;
sommige exemplaren zijn meer of min rossig.

Doordat de verschillende exemplaren zoo uiteenloopen èn
in kleur van de vacht èn ín grootte, hebben verschillende
schrijvers dez? soort in onderscheiden soorten gesplitst. Zoo
onderscheidt reeds LINNAEUS in plaats van ééne soort er drie:
amphibius, paludosus en terrestris. Van deze heeft hij echter
de eerstgenoemde soort (amphibius) zelf niet gezien. WiLLugBy
had het dier levend waargenomen, zijn groot zwemvermogen
bewonderd en in eene nagelaten aanteekening zwemvliezen ver-
meld: misschien omdat hij zonder meer aannam dat een zoo goed
zwemmend dier noodzakelijker wijze ook zwemvliezen moest
hebben; misschien ook omdat hij van plan was, later andere
exemplaren, die hij in zijn bezit mocht krijgen, op de aan-
wezigheid van zwemvliezen te onderzoeken. LINNAEUS nu heeft
in zijn werk den amphibius van WiILLUGBY „met zwemvliezen”
opgenomen, maar hij voegde er dadelijk bij dat hij het dier
niet zelf heeft gezien, en vermoedde reeds dat amphibius niet
van zijne soort ferrestris verschillend zou zijn. De paludosus
van LINNAEUS is door den grooten Zweed zelven gezien; het
is eene zwarte variëteit met witte voeten.

De SELYS-LONGCHAMPS („Etudes de Micromammalogie”) on-
derscheidt 4 soorten: Arvicola amphibius, destructor, monticola en
terrestris; en van ieder dezer soorten geeft hij de geografische

‚19

verbreiding op. Andere schrijvers hebben weer andere soorten
opgesteld. De zaak is echter deze: dat al deze schrijvers
blijkbaar hunne verschillende soortdiagnosen hebben samenge-
steld naar een grooter of kleiner, maar in ieder geval naar een vrij
beperkt getal objecten, uit de eene of andere streek ontvangen.

Wie uit ééne en dezelfde streek groote menigten woelratten
met elkander vergelijkt, — ik ontving er sedert jaren een zeer
groot aantal uit Aalsmeer en van den Langendijk, — die komt
tot de conclusie, dat reeds in die ééne streek de variatie in
kleur, grootte en relatieve staartlengte en vorm van den schedel
bijzonder groot is; zeker even groot als de verschillen, die
er — volgens de beschrijving van de SELYs LONGCHAMPS —
bestaan tusschen de vormen, welke hij uit onderscheiden streken
van Europa en van Azië ontving. Zoo is volgens dezen zoöloog
Arvicola amphibiús aan de rugzijde donker aardbruin, aan de
buikzijde donkergrijs en langstaartig; An icola destructor aan
de rugzijde donkergeelachtig bruin, aan de buikzijde witachtig
grijs, eveneens langstaartig; Arvicola monticola aan de rugzijde
licht geelachtig grijs, aan de buikzijde witachtig grijs, kort-
staartig; Arvicola terrestris tamelijk licht van kleur, aan den
bovenkant geelachtig bruin, aan den onderkant geelachtig grijs
van kleur en kortstaartig. Maar al de vormen, door de SeLys
LONGCHAMPS beschreven, komen door elkander voor, zoowel
aan den Langendijk als te Aalsmeer.

Nog in 1879 schreef ik in mijne „Landbouwdierkunde”
(deel 1, bl. 124): „Het schijnt dat de verscheidenheid, die de
hoogere zandgronden bewoont, in ons land niet voorkomt.”
Sinds dien ben ik met vele gevallen bekend geworden van
het voorkomen van woelratten op hooge, droge gronden (bijv.
in de Graafschap en op de Veluwe): in verscheiden streken
is het dier daar bekend onder de namen „aardwolf” en „vreet-
wolf.” Algemeen wordt in Duitsche werken vermeld, dat in de
hoogere streken, ver van het water verwijderd, een vorm van

de woelrat voorkomt, die iets kleiner is dan de gewone,
lichter van kleur,en meer kortstaartig. Die vorm wordt dan
als eene afzonderlijke verscheidenheid aangeduid onder den
naam Arvicola amphibius var. terrestris. Aanvankelijk, toen ik
nog maar weinig exemplaren, van hoogere zandgronden af-
komstig, onder de oogen had gehad, meende ik dat deze on-
derscheiding steek hield; maar later is mij gebleken, dat zij
niet opgaat. Wel komt het mij voor, dat gemiddeld de exem-
plaren van den hoogen zandgrond iets kleiner zijn dan die van
lage gronden en van den waterkant, wat met het verschil in
voedsel zou kunnen in verband staan; maar ik heb toch nog
te weinig „woelratten” van lage en van hooge gronden met
elkander vergeleken, om met zekerheid omtrent de grootte der
exemplaren van verschillende gronden een oordeel uit te spreken.
Wèl kan ik met beslistheid verklaren, dat de „aardwolf” of
„vreetwolf” van onzen diluvialen zandbodem bij lange na niet
altijd lichter van kleur is dan de zoogenaamde „waterrat” van
den Langendijk en van Aalsmeer. Evenwel hebben — naar
het mij voorkomt — gemiddeld de donkere exemplaren wat
langeren staart dan de lichtere. Soms komen in hetzelfde nest
jongen van vrij uitéénloopende kleur voor: zwartachtig of
roodachtig bruine met geelachtig grijze.

Het schijnt mij derhalve, dat men geen recht heeft, den „aard-
of vreetwolf”’ onzer hoogere diluviale zandgronden te beschouwen
als eene andere variëteit, nog minder als eene andere soort
dan de „woelrat” of „waterrat” der lagere, alluviale landen.

(Wordt vervolgd.)
WAGENINGEN, 1 April 1912.

J. RITZEMA BOS. _

WAT IS VAN CALIFORNISCHE PAP VOOR ONZE
OOFTTEELT EN ANDERE CULTUREN
TE VERWACHTEN ?

Geschiedenis; aanleiding tot het schrijven
van dit artikekl.

Veel ouder dan de Bordeauxsche pap, die in het jaar 1885
het eerst als bestrijdingsmiddel tegen plantenziekten werd aan-
bevolen, is een ander bestrijdingsmiddel nl. een door samen-
koken van zwavel en kalkmelk verkregen vloeistof. In Engeland
werd reeds in het jaar 1821 een mengsel van zwavel en zeepsop
tegen den meeldauw van de perzik aanbevolen; in Amerika
gebruikte men in 1833 een met heet water aangeroerd mengsel
van zwavel en kalk tegen den meeldauw van den wijnstok, terwijl
de roodbruine vloeistof, die men verkrijgt door een mengsel
van zwavel en kalk met water te koken, in het midden der
negentiende eeuw in Engeland en korten tijd later onafhan-
kelijk daarvan in Frankrijk als middel tegen meeldauwziekten
werd uitgevonden. In laatstgenoemd land werd zij naar haren
uitvinder „eau Grison’ genoemd !). Ook in Amerika kwam
zij korten tijd later als middel tegen den meeldauw van den
wijnstok in gebruik.

Ofschoon zij in de Europeesche literatuur van de tweede
helft van de 19de eeuw af en toe aanbevolen wordt — tegen
meeldauw van den wijnstok, roest der dennenaalden, schurft-
ziekte der peren, rondknop van zwart? bes °) — is haar

1) De cijfers verwijzen naar aan het slot van dit artikel opgenomen
aanteekeningen.

gebruik, in tegenstelling met dat van poedervormige zwavel,
weinig algemeen geworden, hetgeen ongetwijfeld daarmede in
verband staat, dat men er toen nog geen geschikte sproeimachines
voor kende, terwijl, wat de kascultuur van druiven betreft, een
ander bezwaar, de bezoedeling der glasruiten, mede gewicht
in de schaaf moet hebben gelegd.

Onafhankelijk van haar gebruik in Europa, werd een dergelijke
vloeistof in Californië in de ooftteelt ingevoerd in het jaar
1886 %). Als middel om schapen te wasschen kende men daar
reeds een „lime-sulphur-salt wash”, en toen de teelt van
schapen meer en meer plaats maakte voor de ooftteelt, werd ook
hiervoor dit middel bruikbaar bevonden. Direct na de eerste
proeven bleek het een goed middel te zijn tegen de San José
schildluis, die, van elders ingevoerd, jaren lang de schrik der
oofttelers in Amerika was. Van uit Californië heeft haar gebruik
tegen schildluizen zich over geheel Noord-Amerika verbreid,
ofschoon zij in de Oostelijke Staten — om later te vermelden
redenen — een ernstige concurrent in de petroleumemulsies had.

Maar ook in Canada waren reeds sedert het jaar 1884 proeven
met „boiled lime and sulphur” genomen tegen de schurftziekte
der appelen, ofschoon het nog maar weinig jaren geleden is,
dat men het praeparaat, dat intusschen veelal „California wash”
genoemd werd, op grooter schaal voor besproeiing in den zomer
ter bestrijding van verschillende door schimmels veroorzaakte
ziekten is gaan gebruiken. Bordeauxsche pap nl. moet in Amerika
de jonge vruchten van gevoelige appelsoorten eenigszins be-
schadigen; Californische pap heeft deze schadelijke nevenwerking
niet. Ook verdraagt het perzikblad geen Bordeauxsche pap,
wel daarentegen zeer verdunde Californische pap, terwijl men
in de z.g. „self boiled lime-sulphur wash”, een pap, waarin
de zwavel en kalk voor een grooter deel in vrijen, dan in
gebonden vorm voorkomen — ik kom daarop aanstonds terug —,
een middel heeft leeren kennen, dat ook in eenigszins sterker
concentraties onschadelijk voor het perzikblad is.

Sinds eenigen tijd is het hier te behandelen onderwerp, de
waarde van Californische pap als bestrijdingsmiddel tegen
plantenziekten actueel geworden. Men kan geen buitenlandsch
tuinbouwblad opnemen of men leest over „Schwefelkalkbrühe”,
„bouillie sulfo-calcique”’, of hoe men het praeparaat verder
moge noemen. Ook de Nederlandsche bladen gaan meedoen;
er worden vlugblaadjes over zwavelkalk verspreid, in onze taal
geschreven, en in enkele der nieuwste prijscouranten van hande-
laars in tuinbouwartikelen vindt men er prijsopgave van. Het is
dus geen wonder, dat tot het Instituut voor Phytopathologie te
Wageningen reeds door verschillende practici de vraag gericht
werd: wat nu eigenlijk de Californische pap voor onze ooft-
teelt en andere culturen waard is.

De tijd ligt nog niet zoover achter ons, dat er een over-
dreven reclame gemaakt werd voor een ander middel : carbo-
lineum. Er werden eigenschappen aan toegekend, die het
absoluut niet bezat en menigeen liet zich verleiden tot de
meening, dat er een algeheele verjonging zou plaats hebben
van de weefsels der ermede ingesmeerde boomen. Hoeveel
schade er door het daaruit voortvloeiend overdreven gebruik
van carbolineum is geleden *), is niet bij benadering aan te
geven, maar dit is wel zeker, dat er nog altijd personen zijn,
in wier oogen al wat naar carbolineum zweemt, uit den booze
is, terwijl men toch bij een verstandig gebruik van carbolineum
in de ooftteelt heel wat insektenschade kan voorkomen.

Wij verkeeren ten opzichte van Californische pap in gun-
stiger omstandigheden dan destijds ten opzichte van carboli-
neum. Want er is in Amerika zeer veel mede geëxperimenteerd
— wat met carbolineum niet het geval was. In de laatste
jaren is men in Europa begonnen proeven ermede te nemen.
Ook aan het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen
zijn wij daarmede bezig. Om zelf niet in den blinde te werken
en leiding te kunnen geven aan degenen, die in ons land
proeven met Californische pap willen doen, diende eerst een

literatuurstudie te worden gemaakt, waarvan de resultaten in
de volgende bladzijden zijn neergelegd.

Er moet echter uitdrukkelijk op worden gewezen, dat de
ervaringen, die men ten onzent zal opdoen, eenigszins kunnen
afwijken van de buitenlandsche, wegens verschil in klimaat en
in aangeplante ooftsoorten. Daarom zal men in ’t algemeen
goed doen voorloopig de Californische pap slechts op enkele
boomen of struiken in vergelijking met andere middelen te
probeeren.

Het Instituut voor Phytopathologie ontvangt gaarne mede-
deeling van de resultaten der in ons land gedane proeven om
ze met de resultaten van eigen proeven te kunnen vergelijken
en aldus te komen tot een overzicht van de waarde van Cali-
fornische pap voor onze ooftteelt, dat op eigen ondervinding
berust en dat dus uit den aard der zaak juister moet zijn, dan
dat, hetwelk wij nu kunnen geven.

Bereiding en eigenschappen.

Om een inzicht in de werking van „zwavelkalkpap” te ver-
krijgen, dient men zich van hare bereidingswijze op de hoogte
te stellen. Zij wordt gemaakt door zwavel, kalk en water
met elkaar te mengen; tengevolge van de warmte-ontwikke-
ling, die bij het blusschen der kalk optreedt, heeft een begin
van chemische binding van zwavel en kalk plaats.

De dan verkregen massa kan men tot twee verschillende
praeparaten verwerken.

Door na den afloop van de wrûttteontsikeniss de brij-
achtige massa met koud water te verdunnen, krijgt men een
geelachtige, troebele vloeistof, in welke slechts weinig kalken —
zwavel chemisch gebonden zijn; deze vloeistof, die voor het
gebruik gezeefd moet worden en die, wegens afzetting der er
in zwevende bestanddeelen tot een vaste koek, niet kan wor-

kee
ad
Ns

PLAAT II

Fia. 1. Naar R. Il. SmiTH. (Zie blz. 25.)

Vroed en

Fia. 2. Naar A. L. QUAINTANCE. (Zie blz. 30.)

den bewaard, is met minder gevaar voor verbranding op de
bladeren van de perzik dan de eigenlijke Californische pap
te gebruiken. Haar Amerikaanschen naam „self boiled lime-

‚ sulphur” heeft zij te danken aan het feit, dat geen andere
‚ warmte, dan die bij de zelfverhitting vrij kwam, bij hare be-

reiding is gebruikt. In Europa wordt zij ook wel naar haar

uitvinder genoemd; men spreekt b.v. in Frankrijk van

„bouillie ScoTT”’

Door, nadat de zelfverhitting heeft plaats gehad, de brij-
achtige massa met het water, dat tot hare verdunning dient,
te koken en aldus een verdere chemische binding en alge-
heele oplossing te bewerken, krijgt men de eigenlijke „lime-
sulphur” of Californische pap. Nadere bijzonderheden over de
bereiding der beide vormen van zwavelkalkpap vindt men in
de aanteekeningen °).

Het is duidelijk, dat de bereiding voor eenvoudige ooftbouwers
eenige bezwaren medebrengt; een areometer °) kan er niet bij
worden gemist, de vrijkomende zwavelwaterstof is onwelriekend
en bij inademing een weinig verdoovend; zij tast bovendien
(rood) koperen, bronzen en zilveren voorwerpen onder zwart-
kleuring aan. Een energiek practicus zal deze bezwaren evenwel

_ zeer goed kunnen overwinnen. Wat betreft het kooktoestel, men

kan daarvoor de ijzeren voederpotten met vuurhaard gebruiken,
zooals die bij ons op het platteland vrij algemeen worden aan-
getroffen. Waar in korten tijd veel Californische pap noodig
is, zal men echter één zeer groote of meerdere van die kook-
potten moeten gebruiken. Het bereiden in verscheidene hon-
derden liters te gelijk levert nog grooter moeilijkheden op,
tenzij men over een stoommachine beschikt; dan kan men het
kokingsproces door stoom onderhouden, zooals het in Amerika
wordt gedaan (fig. 1, PL.II). Daar het niet raadzaam is de
Californische pap in ons land direct in ’t groot te gaan ge-
bruiken, kan men haar — ofschoon zij nog zeer hoog in prijs

is — voorloopig van vertrouwde handelaars betrekken. Het
handelsproduct wordt, volgens voorschrift van de „Agrikultur-
Abteilung der Schwefel-Produzenten” te Hamburg, in een con-
centratie van 20° Beaumé afgeleverd. °)

Om de bij het koken verkregen roodbruine, heldere vloei-
stof, die, in overeenstemming met het handelsproduct, op een
concentratie van 20° B. wordt gebracht, te bewaren, hevelt
men haar over in blikken bussen of flesschen, welke geheel
gevuld en goed gesloten worden bewaard. Gebruikt men den
inhoud van zulk een vat gedeeltelijk, dan dient op de rest een
laagje eener niet drogende olie te worden gegoten, want indro-
ging en inwerking van de Jucht veroorzaken de afzetting van
vaste stof, waardoor niet alleen gevaar ontstaat voor latere
verstopping van de verstuivers der sproeimachine, maar waar-
door ook de concentratie der pap afneemt.

Veel beter doet men echter niet meer pap te maken, dan men
op den dag der bereiding kan gebruiken, want het product ís
reeds bij geringe verontreiniging met sommige stoffen aan ver-
anderingen blootgesteld, waarvan ons de aard nog niet geheel
bekend is, en ter voorkoming waarvan wij nog geen raad
kunnen geven.

Bij de later te noemen verdunningen ga ik van de veronder-
stelling uit, dat men pap van 20° B. in voorraad heeft.

Californische pap bestaat dus voor een zeer belangrijk ge-
deelte uit zwavel en zwavel is een beproefd middel tegen
meeldauwzwammen. Ook tegen op planten parasiteerende mijten
wordt deze stof aanbevolen. Bij de voor bestrijdingsdoeleinden
gebruikte zwavel komt het vooral op een fijne verdeeling aan.
Nu is in het residu, dat na eene besproeiing met Californische
pap op de planten achterblijft, zwavel aanwezig in deeltjes,
die vele honderden malen kleiner zijn dan die, waaruit de fijnste
„solfo ventilato’”’®) bestaat. Niet alleen hierom, maar nog om

een andere reden is er kans, dat de in Californische pap
aanwezige zwavel beter tot haar recht komt dan poedervormige
zwavel : het sproeiresidu hecht zich n. |. uiterst vast aan de
planten; het is tegen heftige en lang aanhoudende regens
evenzeer bestand als het sproeiresidu van Bordeauxsche pap °.
Ook van een oplossing van zwavellever, een middel, dat even-
eens tegen meeldauwzwammen is aanbevolen, onderscheidt
de Californische pap zich gunstig. Dit laatste middel, uit zwavel
en kali bereid, is, na te zijn ingedroogd, voor een veel grooter
gedeelte oplosbaar dan de ingedroogde zwavelkalk; het werkt
direct na de besproeiing vrij heftig, maar is spoedig door de
regens weggespoeld.

Terwijl zich in Bordeauxsche pap het werkzaam bestanddeel,
koper, in onopgelosten toestand bevindt, zijn in Californische
pap de werkzame bestandeelen, zwavel, zwavelverbindingen
van kalk en zwavelzuurstofverbindingen van kalk, in opgelosten
toestand aanwezig !°). Wanneer de beide praeparaten evenwel op
de plantendeelen zijn ingedroogd, bestaat er tusschen de wijze,
waarop zij werken, een groote mate van overeenkomst. Reeds
vroeger is in dit tijdschrift '!) medegedeeld, dat het koper uit
het sproeiresidu van Bordeauxsche pap door geringe hoeveel-
heden van organische zuren, die door de kiemende schimmel-
sporen woiden afgescheiden, alsmede door het koolzuur van
de lucht, wordt opgelost. Onderzoekingen van WALLACE ')
hebben ten opzichte van Californische pap iets dergelijks aan
het licht gebracht. Kiemende sporen geven aan het water,
waarin zij kiemen, eene stof af, die de oplossing der werk-
zame bestanddeelen van ingedroogde Californische pap bevordert.

Wat betreft de werking op blad- en schildluizen, zoo schijnt
die slechts voor een gedeelte te berusten op de directe ge-
volgen der aanraking. Hare werking moet voor een ander deel
verklaard worden uit het feit, dat het op de plantendeelen
aanwezige sproeiresidu de zuigsnuit der dieren aantast, terwijl

28
bij de schildluizen bovendien is opgemerkt, dat de schilden —
door dit residu zoo vast aan de schors worden vastgekleefd,
dat de jonge dieren er niet onder uit kunnen komen '?). In _
Californië, waar men in het voorjaar lange droge perioden
heeft, blijft de pap, die vóór het uitloopen der boomen is
uitgesproeid, zitten tot in den tijd, dat er weer jonge San José
luizen aanwezig zijn; het laat zich dus begrijpen, dat men daar in
talgemeen meer op de zwavelkalk als middel tegen San José
schildluis vertrouwen kan, dan in de oostelijke Staten van
N. Amerika en Canada, waar het in dien tijd nogal eens regent '*).

Gevoeligheid van bladeren en vruchten
voor beschadiging tengevolge
van het sproeien.

Daar men in den vorm van Californische pap een oplossing
op de plantendeelen brengt, waaruit zich onder en na het
sproeien vaste stoffen afzetten, is er — afgezien van de moge-
lijkheid van latere oplossing dier stoffen — direct na het sproeien
grooter kans op beschadiging, dan wanneer men met Bor-
deauxsche pap sproeit, die de werkzame bestanddeelen in onop-
gelosten vorm bevat. Dus dient men — op straffe van het blad
te verbranden — zóó dun te sproeien, dat de fijne droppeltjes
niet tot groote droppels samenvloeien en gaan afdruipen. Men
moet dus ook niet sproeien als de bladeren nat zijn van den
regen.

De jonge, pas uitgeloopen blaadjes kunnen, zooals ook bij onze
proeven op appels, peren, kruis- en zwarte bessen bleek, bij
voorzichtig sproeien vrij sterke concentraties van Californische
pap verdragen, b. v. de standaardvloeistof (van 20° B.) met haar
tienvoudig volumen water verdund *), terwijl later de kans op
beschadiging, zelfs bij het gebruik van pap, die tweemaal zoo

*) In de tabel is, voorzichtigheidshalve, eene minder sterke concen-
tratie opgegeven.

verdund is, veel grooter wordt. Dat komt, volgens in Amerika
verrichte onderzoekingen, daarvan, dat het pas ontplooide blad
meestal nog een geheel gave opperhuid heeft, terwijl na eenigen
tijd infectie door schimmels of wel aantasting door bladluizen
kan hebben plaats gehad, zoodat door de daarbij ontstane
wondjes de bijtende bestanddeelen der pap binnendrin-
gen '°). Hetzelfde geldt, zooals door verschillende Amerikaan-
sche onderzoekers is aangetoond, voor beschadiging door
Bordeauxsche pap teweeggebracht !5), terwijl ook in ons land
na besproeiing met Bordeauxsche pap waarnemingen gedaan
zijn, die de juistheid der hier vermelde opvatting bevestigen '°).
In Duitschland is er trouwens door experimenteel onderzoek
het bewijs voor geleverd '). In verband hiermede kan ook
nog worden meegedeeld, dat bij op armen grond staande,
slecht groeiende boomen de meeste beschadiging als gevolg
van de besproeiing met een der genoemde bestrijdingsmiddelen
wordt waargenomen.

Een der redenen, waarom de Californische pap in Amerika
bij de bestrijding van de schurftziekte van appelen een ernstige
concurrent is geworden van de Bordeauxsche pap is deze,
dat de eerste bij voorzichtig gebruik minder aanleiding geeft
tot beschadiging van het blad en de vruchten van daarvoor
gevoelige soorten dan de tweede.Op de vruchten verraadt zich
deze beschadiging, die het gevolg is van latere oplossing van ko-
per, door de oppervlakkige vorming van kurklijstjes '®). Ook in
ons land is de appel eenigszins gevoelig voor Bordeauxsche pap,
meer gevoelig dan de peer, zooals ons vooral in zeer vochtige
jaren is gebleken; daarom zijn vele fruittelers ervan teruggeko-
men om de besproeiïng van hun boomen in den zomer te herha-
len. Onder den invloed eener vochtige weersgesteldheid blijft de
huid der bladeren dun en teer, dus uiterst vatbaar voor infectie
en verwonding, zoodat in verband met het bovenstaande te
verklaren is, dat de Bordeauxsche pap dan schadelijk werkt.

Ook de kruisbes en de perzik zijn voor Bordeauxsche
pap gevoelig '°). In hun gedrag tegenover zwavelkalk vertoonen
de kruisbessen dit eigenaardige, dat de behaarde soorten er

minder goed tegen bestand zijn; trouwens reeds bij bepoede- _

ring met zwavel laten zij het blad vallen. De onbehaarde
soorten verdragen zwavel en zwavelkalk zeer goed ?).

Bij de perzik is het iets anders; deze fruitsoort bezit geen
specifieke gevoeligheid voor zwavel. Als men maar voorzichtig
sproeit met Californische pap, die met haar 50-voudig volumen
water is verdund, dan wordt het perzikblad, volgens Duitsche
berichten °), niet beschadigd. In Amerika, waar men met
de iets minder sterk verdunde pap slechte ervaringen heeft op-
gedaan, is het vraagstuk der besproeiing van bebladerde per-
zikboomen op andere wijze opgelost: men gebruikt daar nl.
de reeds genoemde „self boiled lime sulphur” *).

Technische bezwaren bij het sproeienseischen
aan de. machines te stellen; bijmenging van
vergiften; gelweimmiddelen:

In Amerika sproeit men den boomgaard in den regel met
behulp van op wagens bevestigde machines, die door benzine-
motoren gedreven worden; de sproeivloeistof treedt onder zeer
hoogen druk uit en kan, al naar de constructie van den verstuiver,
die men kiest, met groote kracht, doch iets minder fijn, of
wel in uiterst fijne nevels op de planten worden gebracht. De
sproeislangen worden gevoerd van af houten torens, die boven
het reservoir gebouwd zijn (zie fig. 2, pl. II). In den winter
sproeit men krachtig en overvloedig; men rijdt soms vier maal
tusschen de boomen door om ze van alle kanten te kunnen
raken of herhaalt de kesproeiing na een kort tijdsverloop. In
den zomer daarentegen besteedt men er al zijn aandacht aan
om dun en gelijkmatig te verstuiven. Van dít voorzichtig sproeien
in den zomer gaf ik de voordeelen reeds aan. Het krachtig en

grover sproeien in den winter heeft een ander voordeel — of
liever het dient om, althans eenigszins, een nadeel te, voor-
komen, dat aan het gebruik van Californische pap verbonden is.
Deze vloeistof toch dringt uit zichzelve weinig door in reten
en spleten. Zij hecht zich veel minder goed aan de takken
der appelboomen, waar deze bij de knoppen met haren zijn
bedekt, dan op die van boomen met glad en kaal hout Zij
hecht zich zelfs bijna in ’t geheel niet aan de vettige, met
wasdraden bekleede oppervlakte van vele luissoorten en komt
met de luizen zelve niet in aanraking. Wanneer men verge-
lijkende proeven neemt met zwavelkalk en met middelen, die
veel zeep en koolwaterstoffen bevatten (emulsies van petroleum
of carbolineum b.v.) op luizen, die met witte wasdraden bedekt
zijn, dan is het opvallend hoeveel beter de emulsies de luizen
bevochtigen ?%%).

Nog een andere moeilijkheid brengt het gebruik van zwavelkalk
mede, die voor vele kleine oofttelers, die zich op het sproeien
met Bordeauxsche pap hebben ingericht, zeer zwaar zal wegen:
rood koper, het metaal, waaruit bijna alle in ons land in ge-
bruik zijnde pulverisateurs zijn gemaakt, wordt zeer sterk door
Californische pap aangetast. Laat men een stuk koperblik in
de verdunde pap gedurende eenige uren staan, dan is een
zwarte laag van kopersulfide gevormd, die bij droging afbla-
dert. Ook brons wordt aangetast; geel koper zoo goed als niet;
evenmin ijzer, zink, tin en lood.

De meest bekende fabrieken van pulverisateurs leveren met
het oog hierop tegenwoordig rood koperen machines, die ge-
heel vertind, of ijzeren toestellen, die van binnen verlood zijn;
of wel zij maken de machines van een legeering, die tegen
de inwerking van het praeparaat bestand is. Hierbij dient te
worden opgemerkt, dat tin door Bourgondische pap wordt
aangetast; daarom zou ik machines, die van binnen verlood,
of van geel koper gemaakt, en dus tegen beide sproeistoffen

bestand zijn, prefereeren. De groctere sproeipompen, die men
op een vat plaatst (barrel-pumps), zijn meestal, voor zooverre
zij met de vloeistof in aanraking komen, vervaardigd van geel
koper en dus tegen de inwerking van Californische pap be-
stand *). De caoutchoucbuizen worden niet merkbaar door de
Californische pap aangetast.

Het verdient natuurlijk aanbeveling de sproeimachines na
het gebruik van Californische pap goed schoon te maken, wat
trouwens voor het gebruik in ’t algemeen geldt.

Voor ík overga tot een nadere bespreking der resultaten,

temeer ri ve dn oer inn B àl ee he

die men in het buitenland met Californische pap heeft ver-

kregen, moge er nog even de aandacht op worden gevestigd,

dat het soms wenschelijk is onder dit middel een arsenicum-

praeparaat te mengen, om tegelijkertijd tegen vretende insecten
te velde te trekken. Het gebruik van geheimmiddelen, die,
volgens de reclame, die er voor gemaakt wordt, de werking

van zwavelkalk en van arsenicum in zich vereenigen °*), verdient _

geen aanbeveling. Waarvoor zou men ze ook koopen, wanneer
de twee hoofdbestandeelen als praeparaten van constante
samenstelling bij vertrouwde handelaars te bekomen zijn ?
Schweinfurter groen is voor het aangegeven doel niet, lood-
arseniaat wel bruikbaar. De eerstgenoemde stof toch gaat met
Californische pap verbindingen aan, welke zeer schadelijk voor
groene plantendeelen zijn. Ook bij de toevoeging van lood-
arseniaat aan zwavelkalk heeft een inwerking plaats °°), maar
het bleek, dat de werkzaamheid van de pap daardoor ver-
groot wordt, zonder dat de arsenicumwerking vermindert en
ook zonder dat het gevaar voor groene plantendeelen toeneemt °®).
De hoeveelheid, waarin men in Amerika loodarseniaat ge-

*) Het vraagstuk der inwerking van sproeimiddelen op de metalen der

machines, waarmede zij in aanraking komen, zal in een der volgende _

artikelen van dit tijdschrift uitvoeriger worden behandeld.

5 19,

woonlijk toevoegt, bedraagt '/, KG. op 100 L. Men roert het
met een weinig water aan tot geen kluitjes meer aanwezig
zijn en mengt dit papje onder de tot de gewenschte verdun-
ning gebrachte Californische pap °7). Men heeft voor het ver-
sproeien van zulk een mengsel een pulverisateur met goed
werkend roertoestel *) noodig, daar de arsenicum- en lood-
verbindingen snel bezinken. Bij sproeipompen, die op een ton
geplaatst worden, is meestal zulk een roerinrichting aanwezig.

Werking op de parasieten der ooftboomen.

Om dit artikel kort en overzichtelijk te houden, heb ik al
hetgeen uit de literatuur omtrent de werkzaamheid van Cali-
fornische pap is af te leiden, in een tabel vereenigd, daarbij
rekening houdend met de levenswijze der parasieten en met
in Nederland opgedane ervaring. Intusschen laat zich in een
tabel bezwaarlijk alles zeggen, wat voor een beoordeeling over-
wogen dient te worden, zoodat ik er nog een en ander ter
verduidelijking aan zal toevoegen.

Wat Californische pap als vloeistof voor winterbesproeiïng
waard is, komt eerst duidelijk voor den dag, wanneer men een
vergelijking maakt met carbolineumemulsie en met Bordeaux-
sche pap.

Carbolineumemulsie is een uiterst werkzaam hulpmiddel voor
den ooftteler, die de goede gewoonte heeft om zijn boomen en strui-
ken in den winter van allerlei ongerechtigheden te zuiveren, **)

De Bordeauxsche pap wordt door vele oofttelers reeds in
den winter toegepast, ofschoon zij tegen de schurftziekte met
veel meer succes kan worden gebruikt in den tijd, die onmid-
delijk aan den bloei voorafgaat. Ook Californische pap is dan—

* Ook de constructie van sproeimachines, roerinrichtingen e.d. hoop
ik nader in dit tijdschrift te behandelen.

**) Over de toepassing van dit praeparaat hoopt de Heer VAN POETEREN
binnenkort nadere gegevens te publiceeren **®).

de in Amerika genomen proeven leeren het — voor schurft-
bestrijding meer werkzaam dan in andere tijden **). [

Vandaar dat ík mij in de tabel aan de genoemde tijden voor
winter- en voorjaarsbesproeïing heb gehouden.

Wat verder de tweede voorjaarsbesproeïing en de zomer-
besproeïingen betreft, of deze moeten worden toegepast en
wanneer, hangt af van de hevigheid der schimmelziekte, die
men met Bordeauxsche of Californische pap te bestrijden heeft,
en van de dierlijke vijanden, die tegelijkertijd door een aan
de pap toegevoegd arsenicumpraeparaat kunnen worden ver-
giftigd. Treedt b.v. ín appelboomen, waarop de schurftziekte
zeer hevig woedt, in het einde van den bloeitijd wintervlinder-
vreterij op, waarvan men vóór den bloei niets had bespeurd,
dan dient, direct nadat de bloemblaadjes zijn afgevallen, een
bespuiting met de gecombineerde vloeistof plaats te hebben.
Treedt eerst in Juni vreterij van een of andere rupssoort op,
of zijn de vruchten in voorgaande jaren steeds aan wormste-
kigheid onderhevig geweest, zonder dat men daar door andere
middelen verbetering in heeft gebracht, dan sproeit men een
maand later.

Bij de opgegeven verdunningen beteekent 1 + 3 Californi-
sche pap van 20° B, verdund met haar drievoudig volumen
aan water, enz. Ofschoon men in Amerika veelal uitgaat van
sterkere Californische pap, nl. + 33° B., zal ik bij het gebruik
maken der daar verkregen resultaten de voor pap van 20° B.
berekende verdunningen opgeven.

Na wat ín het vorig hoofdstuk werd medegedeeld, behoeft
het niet te verwonderen, dat men met Californische pap tegen
bloedluis (Schizoneura lanigera, HAUSM.) machteloos staat, hoe
dikwijls men er ook mede sproeit ?).

Ten aanzien van de vooral in de laatste jaren in ons land
zoo buitengewoon schadelijk geworden bladluizen, die meestal
in reten en spleten van de schors en oksels der knoppen in

den vorm van eieren overwinteren, luiden de Amerikaansche
en Duitsche berichten meestal — niet altijd — gunstig. Bij de
besproeiing met de concentratie 1 + 2 en 1 + 4 had men in
Duitschland alleen als de eieren niet talrijk waren resultaat;
niet meer wanneer zij dicht opeen gehoopt waren en elkaar
bedekten 2). Van een voorjaarsbesproeiing 1 + 5 á 6, bij
het uitloopen der knoppen toegepast en gevolgd door een
tweede voorjaarsbesproeiing en twee zomerbesproeiingen van
ongeveer 1 + 20 was in den staat New-York geen succes tegen
bladluizen op appelboomen te bespeuren, terwijl men daar in ’t
algemeen wel goede resultaten heeft van een winterbesproeiing
met de concentratie 1 + 3, zooals zij tegen San José schildluis
wordt gebruikt %). Eenmaal uitgekomen bladluizen worden
niet door de pap bevochtigd en of het residu der meer ver-
dunde voorjaarsbesproeiingen de jonge groeiende blaadjes vol-
doende voor de zuigsteken der bladluizen zal beschermen, is
zeer te betwijfelen.

Eenigszins langer zal ik bij de schildluizen stilstaan. In Cali-
fornië is een zeer grondige, desnoods herhaalde winterbe-
sproeiing met „lime-sulphur”’ in een concentratie van gemiddeld
1 + 3 %) nog steeds het middel bij uitnemendheid tegen San
José schildluis (Aspidiotus perniciosus CoMsT.). Men mag
evenwel uit dit feit niet afleiden, dat ook onze schild- en dop-
luizen daardoor op even afdoende wijze verdelgd zouden worden.

Onze kommaschildluis (Mytilaspis pomorum BOUCHE) is tus-
schen half September en Juni in geen anderen vorm op de
takken der ooftboomen aanwezig dan in dien van eieren, welke
zich onder het zeer dikke en goed vastgehechte schild bevin-
den. De San José schildluis daarentegen komt in het klimaat van
„the far West’ bijna niet tot afsluiting van haar ontwikkelings-
gang in den winter en vertoeft in dien tijd meestal als halfvolwas-
sen vrouwelijk dier op de takken en stammen, waardoor
zij natuurlijk voor de zwavelkalkpap gevoeliger is. In de

oostelijke staten van Noord-Amerika en Canada, waar de
winterrust dezer soort meer volkomen en het klimaat minder
gunstig voor eene duurzame vasthechting der pap is, heeft de
zwavelkalkpap in de petroleumemulsies een zwaren concurrent %2).
Ofschoon wel degelijk werkzaam, is zij tegen de kommaschild-
luis aan gene zijde van den Atlantischen Oceaan niet een
afdoend middel °%%); evenmin is zij dit in de concentratie 1 +4
in Engeland gebleken %). De goede berichten, welke yit Duitsch-
land over de concentratie 1 + 2 tot ons komen 2%), worden
nader door onze proeven gecontroleerd.

Bestrijdingsproeven op de hier en daar in ons land aange-
troffen z.g. pseudo San José schildluis, Aspidiotus ostraeformis
CuURT., zijn er slechts weinige in Amerika genomen; de resul-
taten der winterbesproeiing waren minder gunstig dan die,
welke op de echte San José scale zijn verkregen °%).

Wat de cultuur van steenooft, bessen en druiven betreft,
ofschoon ook op pruimeboomen en aal- en kruisbessen Myti-
laspis nog al eens wordt gevonden, heeft men hierbij toch,
meer bepaaldelijk op perzik, kruisbessen en wijnstok, te kampen
met dopluizen, die in den regel als nog onvolwassen vrouwelijke
dieren overwinteren. Bij de kultuur van kasperziken is het
vooral Lecanium Corní BOUCHE, die. schadelijk wordt; bij die
van kasdruiven is een Pulvinaria-soort niet zonder belang.
Ofschoon men tegen de dopluizen, in verband met hun levens-
wijze, een beter resultaat van Californische pap zou verwachten,
heeft winterbesproeiing 1 + 3 op Lecanium Corni in pruime-
boomgaarden in Californië uitgevoerd, toch lang geen afdoende
resultaten gegeven. In den zomer bleek, dat de besproeide
boomen slechts weinig minder geïnfecteerd waren dan de niet
besproeide 27).

Nu behoeft deze geringe waarde van Californische pap ter
bestrijding van de dopluizen onzer kasperziken en druiven niet
zoo heel zwaar te wegen, daar de kassen — als de omstandig-

heden het toelaten — op zeer afdoende wijze van perzikdopluis
met blauwzuurdamp kunnen worden gezuiverd %), terwijl, wat
de druiven betreft, reeds lang bij ons een — zij het dan ook
niet gekookt — breiachtig mengsel van zwavel en kalkmelk
voor de winterbehandeling in gebruik is.

Ten aanzien van de op verschillende ooftboomen en andere
gewassen, vooral in den drogen zomer van het jaar 1911,z00
bijzonder schadelijk geworden mijten (Tetranychus en Bryobia sp.),
zijn in Amerika resultaten verkregen, die een groote mate van
overeenstemming vertoonen met wat over de schildluizen is
medegedeeld. Door een besproeiing met zwavelkalk in het
vroege voorjaar worden de wintereieren niet gedood ; maar
het sproeiresidu is zeer werkzaam tegen de uitkomende jonge
dieren °°). Het was trouwens reeds lang bekend, dat mijten zeer
gevoelig zijn voor zwavel en zwavelkalk *).

Ook de galmijten, die de rondknoppen der zwarte bessen teweeg-
brengen (Phytoptus ribis Nar.) en die zich, als er nieuwe
knoppen aan de jonge scheuten gevormd worden, daarheen
begeven, kan men, door de struiken in dien tijd onder de zwavel
te houden, bestrijden ; althans COLLINGE *!) raadt driemaal zwa-
velen aan met tusschenpoozen van drie weken, terwijl ook reeds
in het jaar 1888 zwavelkalk door miss ORMEROD tegen deze
ziekte werd aanbevolen *). Behalve zwavel en zwavelkalk-
pap worden door ons nog late winterbesproeiingen met carbo-
lineum-emulsie tegen rondknop beproefd; dit laatste middel
toch belooft ook tegen de pokziekte der peren resultaten.

De pokziekte van de peren, die eveneens door in de knop-
pen overwinterende galmijten (Phytoptus pyri SOR.) wordt ver-
oorzaakt, kan, zooals uit verschillende Amerikaansche berich-
ten blijkt, door een late winterbesproeiing met petroleum-
emulsie worden bestreden; van carbolineumemulsie laat zich
verwachten, dat zij in dit opzicht niet minder werkzaam zal
zijn. Intusschen leest men ook van „lime-sulphur wash“ zeer
goede resultaten tegen deze ziekte *%).

Tegen sommige schimmelziekten kan zwavelkalkpap met even-

veel succes en op dezelfde tijden worden gebruikt als Bor-

deauxsche pap.

Bij de bestrijding van appel- en pereschurft (Fusicladium sp.) _

heeft men de gunstigste resultaten van deze middelen gezien,
wanneer ze worden aangewend als de blaadjes der gemengde
knoppen reeds zijn uitgeloopen en de bloemknoppen zich weldra
zullen ontplooien. De latere besproeiingen zijn noodig, waar
men met hevige infecties te kampen heeft #).

Wat de Moniliaziekte betreft, men heeft in Amerika op perziken
met goeden uitslag „self boiled lime sulphur”’ in den zomer
gebruikt om aantasting der vruchten, waarvan men daar veel
last heeft, te voorkomen *), terwijl men in Duitschland voor
hetzelfde doel Californische pap 1 + 50 aanbeveelt, omdat het
gebruik van het eerstgenoemde, weinig duurzame en dus steeds
zelf te bereiden praeparaat in ’t algemeen niet verkieslijk is °!). Of-
schoon bij onze appelen en ook bij het steenooft aantasting der
vruchten wel eens op vrij groote schaal plaats vindt, is de Monilia-
ziekte hier toch het meest schadelijk — o.a. bij de appelsoort
Codlin Keswick en bij morellen — tijdens en kort na den bloei; zij
schijnt in sommige gevallen meer secundair op te treden aan
door vorst beschadigde twijgen *). Intusschen is ook met
proefnemingen betreffende de bestrijding van deze ziekte met
Californische pap een begin gemaakt *).

Wij zijn genaderd tot de bespreking der meeldauwzwammen, de
parasieten, tegen welke de zwavelkalkpap het eerst gebruikt is.
De jarenlange ervaring, verkregen bij de bestrijding van het
„wit’ in de rozen (veroorzaakt door Sphaerotheca pannosa,
WarL. die ook de perzik aantast) in het rosarium, dat naast

*) De Heer Wam. BALK Wzn. te Zwaag deelde mij mede, dat de ge-
wone voorjaarsbesproeiing met Bordeauxsche pap wel degelijk tegen de
Moniliaziekte van pruimen en kersen werkzaam is. Er zijn dus ook van
Californische pap gunstige resultaten te verwachten.

het Instituut voor Phytopathologie gelegen is, leert ons, dat
Bordeauxsche pap, aangewend in Maart als de knoppen gaan
uitloopen, hiertegen een uitstekend middel is. Vergelijkende
proeven zijn ingesteld om te zien of bij de bestrijding van deze
meeldauwzwam op de perzik Californische pap wellicht nog
is te verkiezen.

Met dit laatste middel heeft men in Duitschland meer bevredi-
“ gende resultaten tegen den meeldauw der appelboomen (meestal
Podosphaera Oxyacanthae D.C.) gehad, dan met poedervormige
zwavel #7).

Dit geeft eenige hoop, dat men ook tegen den Amerikaanschen
kruisbessenmeeldauw (Sphaerotheca mors uvae BERK. et CURT.) iets
met Californische pap zal vermogen te doen. Want terwijl wij
door late najaarsbesproeiingen met Bordeauxsche pap en zwa-
vellever niet konden bewerken, dat de meeldauw ook maar iets
later of minder in het volgend seizoen optrad, heeft een Hollandsch
kweeker door eene, minstens eenmaal per week herhaalde bepoe-
dering met zwavel in den zomer de uitbreiding der ziekte door
zomersporen (oïdiën) vrijwel kunnen tegengaan. De wintervorm
der zwam (de perithecien) werden niet door deze bewerking ge-
dood #4). Mochten onze proeven met zwavelkalk, die ter bestrij-
ding van den Amerikaanschen kruisbessenmeeldauw zijn inge-
steld een gunstig verloop hebben, toch verlieze men twee dingen
niet uit het oog: ten eerste dat wij tot nog toe alleen als
betrouwbaar middel hebben leeren kennen het afsnijden en
verbranden van alle zieke scheuten, het omspitten van den
grond en het plukken en vernietigen der zieke bessen *®;
ten tweede, dat de behaarde soorten geen zwavel en zwavel-
kalk verdragen.

Het wit in de (kas)druiven (Oidium Tuckeri BERK.) zal men
wel altijd door het verstuiven van poedervormige zwavel be-
strijden, daar dit veel minder dan het besproeien met zwavel-
kalkpap, bezoedeling der glasruiten tengevolge heeft. Waar,

behalve meeldauw, ook mijten de bladeren beschadigen, zou
het evenwel zeer gewenscht zijn, de sterker werkende Califor-
nische pap te beproeven.

Wat de krulziekte van den perzik (Exoascus deformans BERK.)
betreft, ofschoon de zwam, die deze ziekte veroorzaakt, door-
dringt in de twijgen, schijnt toch dikwijls infectie uit te gaan
van de sporen, die tusschen de knopschubben, overwinteren.
Dit blijkt daaruit, dat de ziekte in Amerika meestal op bevredi-
gende wijze door winterbesproeiingen met Bordeauxsche of
Californische pap wordt bestreden. Ook in Europa heeft men
van winterbesproeiing met Californische pap goede resultaten
gezien 5%), maar deze zouden — zooals zich uit de ervaring
der Amerikanen laat afleiden — evengoed geweest zijn, als
men Bordeauxsche had gebruikt. Daarbij verlieze men niet
uit het oog, dat ‘het mycelium der zwam in de scheuten over-
wintert, zoodat het afsnijden der aangetaste scheuten noodig
is om de bestrijding volkomen te maken.

De hagelschotziekte der perziken (Clasterosporium carpophilum
„ADERH.) kan men door zomerbesproeiing met Californische pap
bestrijden *). Men moet hier wel zijn toevlucht nemen tot
Californische pap — zeer verdund, of wel „self boiled” —
omdat Bordeauxsche niet door het perzikblad verdragen wordt.
Intusschen vestig ik de aandacht op wat professor RITZEMA BOS
onlangs over de bestrijding van deze kwaal mededeelde; hij
zag nl. uitstekende resultaten van het afsnoeien der aangetaste
twijgen in den winter °!).

Wieren en korstmossen worden door Californische, evenals
door Bordeauxsche pap op de stammen en takken gedood °%).

Wat men evenwel in sommige publicaties vindt vermeld omtrent
de meer gezonde en donkergroene kleur, die de bladeren tenge-
volge eener besproeiing met Californische pap aannemen, dit
is niets ongewoons; ik heb het ook wel opgemerkt na eene
winterbesproeiing met carbolineumemulsies, terwijl ik het in de

Amerikaansche literatuur ook als gevolg van de besproeiing
met petroleumemulsies vindt opgegeven 52), Het verschijnsel moet
waarschijnlijk daaraan worden toegeschreven, dat de geheele
gezondheidstoestand van den boom beter wordt na een krachtige
bestrijding der parasieten. Dat intusschen ook nog een directe
physiologische werking van de Californische pap in ’t spel
zou zijn, zooals de Bordeauxsche pap op de ermede besproeide
bladeren uitoefent, is niet onmogelijk. Deze quaestie zal op den
duur wel door experimenteel onderzoek worden uitgemaakt.

Alvorens van de beteekenis der Californische pap ter bestrij-
ding van ooftboomvijanden af te stappen, dien ik er nog de
aandacht op te vestigen, dat door prof. DR. ECKSTEIN van de
„Forstakademie” te Eberswalde °%*) wordt aanbevolen de vloeistof
in vrij geconcentreerden vorm te strijken op de schors van boo-
men, die door wild worden beschadigd: dit zou door de vrij
komende zwavelwaterstof de dieren afschrikken. Hij voegt er
echter aan toe, dat de dieren langzamerhand eenigszins aan
de onaangename lucht gewend raken, en dat het daarom goed
is om eenige afwisseling aan te brengen in de voor dit doel toe
te passen middelen. Ook wordt wel beweerd, dat de besproeiing
met zwavelkalk de knoppen beschermt tegen beschadiging door
vogels %*).

In den landbouw schijnt de Californische pap voorloopig
weinig toekomst te hebben. De aardappelziekte (Phytophtora
infestans de By.), die zoo goed als geheel met Bordeauxsche
(of Bourgondische) pap kan worden onderdrukt, bleek op drie-
maal met Californische pap besproeide planten hevig voort te
woekeren °%).

Andere cultures.

Daar verschillende boomkweekerij-gewassen door dezelfde
parasieten worden aangetast, die ook voor ooftboomen scha-

delijk zijn of door vijanden, die in vorm en levenswijze op
ooftboomparasieten gelijken, kan ik, om niet in herhalingen te
treden, daarvoor naar de voorafgaande bladzijden verwijzen.
Slechts enkele opmerkingen mogen hier nog een plaats vinden.

Dr. J. B. SMITH, de onlangs overleden staatsentomoloog van
New Jersey, deelde mij bij gelegenheid van een bezoek, dat ik
met hem aan de kweekerijen van Boskoop en Oudenbosch
bracht, mede, dat de kleur der z.g. „blauwe sparren’ niet tegen een
besproeiing met zwavelkalkpap bestand is. Ook bij toepassing
van andere caustische middelen wordt het waslaagje, waaraan
deze planten hun kleur te danken hebben, aangetast.

Of het waar is, dat men met Californische pap de roest der spar-
renaalden (Chrysomyxa abietis UNG.) kan bestrijden, zal nader
doorproeven moeten worden bewezen *).

Wat de meeldauw der eiken betreft, wanneer men de omgeving
der kweekerijen van eiken vrij houdt, of ze er uitroeit, zou
men tegen deze ziekte in de Californische pap vermoedelijk
een goed bestrijdingsmiddel vinden. Althans prof. Dr. NEGER,
directeur van de „Forstakademie” te Tharandt, heeft er zeer
gunstige resultaten mede verkregen %), welke door latere proef-
nemingen van verschillende „Forstmeister” zijn bevestigd. Haar
ook op het eikenhakhout te sproeien, is, daar deze cultuur in
den regel slecht om de zeven jaar een opbrengst van enkele
honderden guldens per H.A. geeft, natuurlijk niet loonend.

Wat de rozencultuur betreft, hiervoor zal men wellicht met
succes van Californische pap gebruik kunnen maken. Van een
vroege voorjaarsbesproeiing met de vrij geconcentreerde pap
l+3, direct na den snoei (en bij de soorten, die niet worden
gesnoeid, iets vroeger) toegepast, kan verwacht worden, dat
zij werkzaam is tegen de als ei op de twijgen overwinterde
bladluizen en tegen „het wit”. Bovendien kan, volgens berich-
ten uit Duitschland °7), rozenroest (Phragmidium subcorticum
WINT.) er door worden tegengegaan — hetgeen m. i. nog ge-

controleerd moet worden. Een combinatie van Californische
pap met loodarseniaat zou, als ook meeldauw aanwezig is,
tegen de uitwendig vretende bastaardrupsen, van welke de
rozen soms buitengewoon veel te lijden hebben, beproefd kun-
nen worden.

Nog dient te worden vermeld, dat de Duitsche onderzoeker
MARTIN SCHWARZ de Californische pap aanbeveelt tegen de
aaltjes van het geslacht Aphelenchus, welke verschillende in
kassen gekweekte sierplanten, als varens en chrysanthen, aan-
tasten. De planten, moeten, nadat alle doode en verkleurde ge-
deelten zijn verwijderd, eerst een uur lang onder water worden
gehouden om de aaltjes naar buiten te doen treden; vervolgens
besproeit men ze met Californische pap 1 + 40. De behan-

deling moet op eenige achtereenvolgende dagen worden her-
haald. %%)

Er zijn ongetwijfeld nog leemten aan te wijzen in de vooraf-
gaande opsomming der toepassingen van zwavelkalkpap, maar
daarbij dient in aanmerking te worden genomen, dat het in den
tegenwoordigen tijd en bij den tegenwoordigen toestand der
wetenschap hoogst moeilijk, ja onmogelijk is over eenig om-
vangrijk onderwerp een werkelijk volledig literatuuroverzicht
te geven *). Daar intusschen betreffende de werking van ver-
scheidene der hier behandelde parasieten meerdere berichten wer-
den gevonden, die elkaar bevestigen, meen ik te mogen volstaan
met het hier meegedeelde, totdat uit den uitslag van in ons
eigen land genomen proeven kan worden beoordeeld in hoe-
verre de elders verkregen resultaten hier gelden en in hoeverre
het middel ook bruikbaar is voor andere, hier niet genoemde
ziekten, welke meer bepaaldelijk voor ons van belang zijn.

*) Bij het verzamelen der literatuur heb ik de hulp gehad van de
Agrikultur-Abteilung der Schwefelproduzenten te Hamburg en van den
Heer T. SCHOEVERS, waarvoor ik hier gaarne een woord van dank uit-
spreek. Ook bij de proeven verleent de Heer SCHOEVERS krachtige
medewerking.

44
Voorloopig antwoord op de gestelde vraag.

De meeste personen, die zich om inlichtingen over de wer-
king van Californische pap tot het Instituut voor Phytopatho-
logie hebben gewend, meenden uit de berichten, die zij er
over hadden gelezen, te mogen afleiden, dat men door één be-
sproeiing met dit middel zoowel schadelijke insekten als schim-
mels zou kunnen bestrijden. Dit is echter, ín ’t algemeen ge-
sproken, meer, dan men van eenig bestrijdingsmiddel, Califor-
nische pap niet uitgezonderd, zal mogen verwachten.

Na het voorafgaande hoofdstuk, waarvan de inhoud in de
hierachter volgende tabel overzichtelijk is samengesteld, kan
ik volstaan met te zeggen, dat in vele gevallen, inzonderheid
bij appelboomen, de carbolineumemulsie voor winterbesproeiing
niet zal kunnen worden gemist, maar dat men ín bepaalde
gevallen een winterbesproeiing met zwavelkalkpap met voor-
deel zal kunnen toepassen; de werking van dit laatste
middel zal echter altijd eenigszins afhankelijk blijken van de
weersgesteldheid, met dien verstande, dat men er minder op
zal kunnen vertrouwen naarmate het sproeiresidu meer door
den regen wordt weggespoeld.

Wat de latere besproeiingen betreft, zal in vele gevallen de
werkzaamheid van de Californische pap niet bij die van de
Bordeauxsche achterstaan. Bovendien kan men er zonder vrees
voor beschadiging appel- en perzikboomen mede besproeien,
terwijl het in de verdunningen, die voor deze besproeiingen
noodig zijn — althans bij zelfbereiding — zeer goedkoop is.

Daar staat natuurlijk de groote moeilijkheid tegenover, dat
er in ons land heel wat geld is vastgelegd in sproeimachines
van rood koper, en dat men zich voor Californische pap nieuwe
machines zal moeten aanschaffen. In den eersten tijd zal men
dus goed doen zich te houden aan Bordeauxsche pap. Wanneer
men evenwel denkt over het aanschaffen van nieuwe machines,
dan is het verstandig er zulke te kiezen, die ook tegen Califor-
nische pap bestand zijn.

beschadiging te voor-
menge men onder de
n onder Bordeauxsche
eid dezer stoffen !

ruchten half volgroeid
of later toe te passen

‘he pap, sterkte en

Beker St HWe in
toe te voegen.

4 loodarseniaat gemengd is, niet de
noodige voorzichtigheid wordt betracht of

‚wanneer men er mede sproeit als de vruch-

ten reeds meer dan half volgroeid zijn; men
denke daarbij ook aan de ondercultuur.
Mengt men deze stoffen onder de pap, dan
dient met een goed werkend roertoestel
te worden gesproeid. Adressen voor de
geconcentreerde pap, voorschriften voor
hare bereiding, adressen voor machines,
die er tegen (en tevens tegen andere
sproeivloeistoffen) bestand zijn, en alle
verdere inlichtingen worden gratis ver-
schaft door den Directeur van het In-
stituut voor Phytopathologie.

eiing kunnen de vruch- |

w worden.

emulsie of Cal. pap …

ng niet.
et werkzaam

n in hevige gevallen

de vergiftige arseni-
de pap weg

t werkzaam

nig werkzaam

Boomgaard cultuur (appel, peer, kers
en pruim).

Bloedluis (appel).
Bladluis.

Kommaschildluis.

Dopluis.

Op de bladeren levende mijten.
Pokziekte (peer).

Schurít (appel en peer).

Monilia.
Korstmossen en wieren.

Bessencultuur (voor blad-, schild-, dop-
luis en mijten, zie eerste rubriek).

Rondknop (zwarte bes).

Amerikaansche kruisbessenmeeldauw.

schuttingen en in kassen (voor bladluis,
mijten en Monilia, zie eerste rubriek).

Krulziekte (perzik).
Meeldauw (perzik, druif).
Hagelschotziekte (perzik).

NB. Ofschoon voor bijzonderheden
den tekst wordt verwezen, moge

| Uit deze drie kolommen ziet men, dat carbolineum in de boomgaardeultuur voor winterbesproeiing vele voordeelen | komen,
aanbiedt, terwijl het dan voor besproeiing met Bordeauxsche pap nog geen tijd is (de perzik uitgezonderd). Als deknop-|

hier voor lezers van dit tijdschrift, |

hj wie de tijd ontbreekt om het vooraf
land artikel gelieel te lezen, op ge-
iin worden, dat Californische pap
gesloten van de lucht dient te worden
vaarden dat men er speciale pulve
dleurs voor noodig heeft, omdat rood
Brererdoorwordtaangelast; ook de huid
dielijkeborstels worden er een weinig
boraangetast. Voorts dient herinnerd te
brden aan het gevaar voor vergiftiging
In menschen vee, wanneer bij toepas-
h van tén pap, waaronder Schwein-
groen of

Boomgaardcuituur (appel, peer, kers
pruim)

bedluis (appel)

|Bij de winterbehandeling der kasdruiven is reeds een — ofschoon niet gekookt — mengsel van zwavel en kalkbrei in I

\gebruik, De kleur, waarmede de niet te zeer verdunde Californische pap opdroogt, is vrij licht.

er,
niet werkzaam « |

„ Winterbesproeiing”, dus vóór de knoppen werken. Bij stil, droog en vorstvrij weer krachtig sproeien, niets overslaan. |

pen niet meer in volkomen rust zijn, is er bij het gebruik van carbolineum echter kans op beschadiging. (Voor es
| werkzaam middel ter bestrijding van perzik-dopluis: zie jaargang 1909 van het „tijdschrift over plantenziekten’, blz. 115 e.v.)

Californischepap 14+3(1 volume-
deel Cal. pap van 20° B.en 3 volume din
water (zelf bereid » %/ ct per L, inden
handel nog 4 á 8 ct. per L)

(In Duitschland tegenwoordig aanbevo-
1 +2, waardoor de werkzaamheid een
weinig kan worden versterkt). Í

Bij appel, wegens het niet doordrin-
gen tusschen de haren van twijgen en
knoppen, minder werkzaam.

vrij werkzaam « . |

werkzaam, niet altijd vertrouwbaar |

- | niet werkzaam

de bladeren levende mijten
iekte (peer)

uli (appel en pcer)

Prlla-rot der vruchten
mossen en wieren

esencultuur (voor blad=, schild-, dop-
Bs En mijlen, zie vorige rubriek.)

Pndknop (zwarte bes)

Watlaansche kruisbessenmeeldauw

KCulaar van steenooft en druiven tegen |

Bulgen en ín kassen (voor bladluis,

tm Monilía, zie eerste rubriek).

ele (perzik)
ldaow (eerie druif)
eschatiekte (perzik)

I f
eenigszins werkzaam

| nog onbekend

werkzaam

vermoedelijk eenigszins werkzaam

eenigszins werkzaam

Voor dopluisbestrijding op perzik e
wijnstok, zie hoven bij „winterbesproeiin;

werkzaam, niet altijd vertrouwbaar
eenigszins werkzaam

| nog onbekend

Bordeauxsche pap (lys pct.
kopervitriool en % pet. kalk) ('oâ ®%,
ct per L)

„Voorjaars- en Zomerbesproeiingen". Bij stil en droog weer krachtig sproeien met een fijnen nevelwolk, niets overslaan, maar — om beschadiging te vaor-
— ook niet druipnat maken. Tegen rupsen en andere vretend? insecten (ook de rupsjes van de wormstekige
Californische pap loodarseniaat (geen Schweinfurter groen, daar dat aanleiding tot belangrijke beschadiging geeft); voor hetzelfde doel kan men onder Bordeauxsche
en) pap Schweinfurter groen of loodarseniaat mengen, zonder de kans op beschadiging te vergrooten.

appelen en peren) menge men onder de

Voorzichtig, met het oog op de giftigheid dezer stoffen !

„ Voorjaarsbesproeiing”'. Kort voor den bloei; waar gemengde knoppen voor- |

„Zomerbesproeiing'; bedoeld wordt besproeiing als de vruchten half volgroeid

komen, kunnen dus reeds jonge blaadjes aanwezig zijn. Wordt zij te vroeg |, zijn. Deze besproeiing al naar de omstandigheden eerder of later toe te passen

Carbolineumemulsie(7'yspct.

emulgeerbare of 6 pct. niet emulgeer- |

bare) (resp. + 1!/, ct. of « %, ct. per L_)

Californische pap, nog uitte | Bordeauxsche pap, sterkte en \ Californische pap | + 20

maken voor verschillende ooftsoorten
|, welke verdunning verdragen wordt
| tusschen 1 +15 en 1 +50 (prijs af !
| te leiden uit vorige opgave.)

| Met '/pet. loodarseniaat + !/,
(et. per liter duurder.

prijs als voren.
Met !o pct. Schweinfurter
groen + 'o ct. per L. duurder

{_ toegepast, dan kan herhaling direct na 't afvallen der bloemblaadjes noodig zijn. ‚of wel meerdere malen.

à | + 50 al naar de gevoeligheid van « prijs als voren.

het blad. Zoo noodig ‘oo pet Schwein-
Zoo noodig loodarseniaat toe furter groen toe te voegen
te voegen.

zoo goed als niet werkzaam
eenigszins werkzaam

niet werkzaam
niet werkzaam

|
‚vrij werkzaam, niet altijd vertrouwbaar |jmiet werkzaam

eenigszins werkzaam

schijnt weinig werkzaam
werkzaam 5

zeer werkzaam
| zeer werkzaam

zeer werkzaam

werkzaam

Jvermoedelijk zeer werkzaam
{vermoedelijk eenigszins werkzaam

vermoedelijk eenigszins werkzaam

vermoedelijk eenigszins werkzaam
zeer werkzaam .

|__Appelen peer verdragen bij voorzichtig
\ sproeien de sterkere pap van 1 +15 tot
| 1 + 30.

\jhet sproeïresidu voorkomt eenigszins,
{het zich vastzuigen van jonge dieren,

maar lang niet afdoende. |

If
|lvoorkommaschild-en dopluis nogtevroeg|

| versterkt het resultaat der winterbe-
\ sproeiing .

voorjaarsbesproeiing vooral zeer werk-
zaam

| werkzaam

Monilia-aantasting der jonge twijgen schijnt met vorstbeschadig:

heeft deze werking niet

niet werkzaam

\ vermoedelijk niet werkzaam

voorjaarsbesproeiing vooral zeer werk-
zaam

werkzaam 5

ing in verband te staan.

Ruwheid der vruchten wordt niet door
Californische pap veroorzaakt.

Ü - =

|_van deze besproeïing kunnen de vruch-
ten eenigszins ruw worden.

voorkomteenigszins het zich vastzuigen ||
van jonge dieren; doodt pas uitgeko- Hi
men schild- en dopluis p |

verstrekt het resultaat der
sproefingen.

heeft deze werking niet

| |
| vorige be- I vermoedelijk niet werkzaam
|

werkzaam, alleen in hevige gevallen | werkzaam, alleen in hevige gevallen

nog noodig … , \ ‚| nog noodig
vermoedelijk werkzaam „| nog onbekend
werkzaam werkzaam

niet werkzaam

vermoedelijk eenigszins werkzaam

nog onbekend

en wijnstok en _meeldauwbestrijding op

werkzaam, niet altijd vertrouwbaar
eenigszins werkzaam
nog onbekend

De perzik is te gevoelig om carbolineum-
emulsie van deze sterkte te verdragen.
Nog uit te maken of slappere emulsies
geheel ongevaarlijk zijn.

Het blad van vele onbehaarde kruis- |
bessen verdraagt de pap van 1 + 20 à
40; dat van behaarde valt na de be-
| sproeiing af.

vermoedelijk werkzaam

verstrekt het result, der winterbesprueiing
II —

vermoedelijk niet werkzaam

vermoedelijk weinig werkzaam

1
|

De laatste 5 weken vaor den oogst mag niet meer met de vergiftige arseni-
cum-praeparaten worden gesproeid en men late ze dus uit de pap weg
Zie waarschuwing der vierde kolom.

versterkt het resultaat der vorige be- |

sproeïingen | vermoedelijk niet werkzaam

verstrekt het resultaat der vorige be- |

sproeïingen | vermoedelijk weinig werkzaam
|

\L_Het perzikblad verdraagt zeer verdunde
|, Cat. pap (1+50) bij voorzichtig sproeien.

|| nog onbekend 5 =

|| versterkt hetresult.der vorige besproeïing Í
vermoedelijk werkzaam - |

|
|
|
|
|

Het perzikblad verdraagt de Bord
pap niet,

|
I

Zie waarschuwingen der vorige kolommen

Voor meeldauwbestrijding op wijnstok j
wordt zwavel met succes gebruikt.

nog onbekend 7 EN
versterkt het result. der vorige besproeïing,
werkzaam

Bardeauxsche pap, sterkte en |

Bloedluiskoloniën inborstelen met verdunde carbolineum-emulsie of Cal. pap …

—S laodarseniaat gemengd is, niet de
| noodige voorzichtigheid wordt betrachtof
‚ wanneer men er mede sproeit als de vruch-
ten reeds meer dan half volgroeid zijn; men
denke daarbij ook aan de ondercultuur.
Mengt men deze stoffen onder de pap, dan
dient met een goed werkend roertoestel
te worden gesproeid. Adressen voor de
geconcentreerde pap, voorschriften voor
hare bereiding, adressen voor machines,
die er tegen (en tevens tegen andere
sproeivloeistoffen) bestand zijn, en alle
verdere inlichtingen worden gratis ver-
schaft door den Directeur van het In-
stituut voor Phytopathologie,

Boomgaard cultuur (appel, peer, kers
jen pruim).

Bloedluis (appel),
Bladluis,

Kommaschildluis,

Dopluis.

Op de bladeren levende mijten
Pokziekte (peer).

Schurft (appel en peer).
Monilia
Korstmossen en wieren.

Bessencultuur (voor blad-, schild-, dop-
luis en mijten, zie eerste rubriek)

Rondknop (zwarte bes).

Amerikaansche kruisbessenmeeldauw.

Cultuur van steenooft en druiven tegen

| schuttingen en in kassen (voor bladluis,

mijten en Monilía, zie eerste rubriek).

Krulziekte (perzik).
Meeldauw (perzik, druif).
Hagelschotziekte (perzik).

à \ | en E _
Dems

45
AANTEEKENINGEN.

1) De meeste historische gegevens over zwavelkalkpap en
andere sproeimiddelen vindt men in LODEMAN „The Spraying
of’ Plants’ (New York 1910; zie b.v. blz. 10, 12, 16, 88 en
158) ; zie ook SORAUER „Handbuch der Pflanzenkrankheiten”
eerste druk (Berlin 1874) blz. 332, waar een oud voorschrift
voor zwavelkalk wordt gegeven, zeer veel gelijkende op onze
tegenwoordige voorschriften. Het werd toen nog met een kwast
op de wijnstokbladeren en de druiven gesprenkeld.

2) Zie ook HOLLRUNG „Handbuch der chemischen Mittel
gegen Pflanzenkrankheiten“ (Berlin 1898) blz. 55 en 56.

3) Zie „Yearbook of the United States Departement of Agri-
culture 1906”, Washington 1907, blz. 429.

4) Hiervoor kan verwezen worden naar het artikel van prof.
RITzEMA Bos over „Het gebruik van carbolineum in den tuin-
bouw”, jaargang 1908 van dit tijdschrift.

5) Stel, dat men een kookpot heeft van 50 L., dan giet men
er 34 L. water in, en streept op een meetstok aan hoe hoog
dit staat. Dit water wordt aan de kook gebracht. Onderwijl
mengt men 5 kilo bloem van zwavel met eenige liters koud
water tot een brei aan en roert hieronder 3 kilo ongebluschte
kalk. Bij de blussching der kalk zou de massa droog worden,
wanneer men dit niet voorkwam door er meer water onder te
roeren. Om het zelfverhittingsproces niet te storen, neemt men
hiervoor water uit den kookpot. Terwijl men aldus het mengsel
van zwavel, kalk en water op een breiachtige consistentie
houdt, neemt dit allengs een donkerder gele kleur aan. Zoodra
de warmteontwikkeling is afgeloopen, voegt men de heete brei
bij het inmiddels tot koking gebrachte water, kookt nog drie
kwartier door onder toevoeging van kleine hoeveelheden water,
waarbij men zorgt, dat het gezamenlijk volumen der vloeistof
weer op 34 Liter komt. Deze wijze van bereiding is ons aan
het Instituut voor Phytopathologie zeer goed bevallen.

De verhouding voor „self boiled” is 2 deelen kalk, 2 deelen
zwavel en 100 deelen water. De verkregen troebele vloeistof
moet door een zeef in het reservoir der sproeimachines worden
gegoten en direct verbruikt, daar zich anders de onopgeloste
bestanddeelen afzetten.

6) Areometers voor vloeistoffen met een S. G. van 1 tot
1.2, tevens voorzien van een schaal volgens Beaumé (20 B.
komt ongeveer overeen met het S. G. 1.16), zijn bij instru-
menthandelaars reeds in den prijs van f 1.— verkrijgbaar.

Dr. VAN Gurik, leeraar in de natuur- en weerkunde aan de
Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool, heeft, op ons
verzoek, welwillend gecontroleerd, dat de cijfers achter de
decimaal van het S.G. geplaatst, evenredig aan de concen-
tratie afnemen. Verdunt men dus de standaardvloeistof (S.G.
1.16) tot de halve sterkte dan is het S. G. 1.08, verdunt men
haar wederom tot de halve sterkte dan is het 1.04 enz. Men
kan dus door het S. G. eener verdunde pap te bepalen, een
inzicht krijgen in den graad der verdunning.

Men heeft echter voor het bepalen der S. G., die weinig
van 1 verschillen, veel gevoeliger areometers noodig, dan de
bovengenoemde, en doet daarom goed het S. G. te controleeren
vóór de verdunning heeft plaats gehad.

7) In Duitschland kost het in vaten van 200 kilo 14 Pf.
per K., ín vaten van 60 K. 16 Pf. per K., in bussen van 30
K. 19 Pf. per Kilo. Bij ons is het tegenwoordig nog ongeveer
twee maal zoo duur.

8) Dit fijnste merk van poedervormige zwavel is uit ge-
malen en gezeefde zwavel afgescheiden, door er een luchtstroom
over te voeren. Verdunt men Californische pap met veel water,
dan scheidt er zich colloïdale zwavel uit af, die zoo fijn is,
dat zij met de vloeistof door filtreerpapier loopt.

9) Van de vele middelen, die PICKERING beproefde om kalk
beter aan de boomen te doen hechten, bleken geringe hoeveel-

heden zwavelkalk een van de meest werkzame te zijn (8th
Report of the Woburn experimental Fruit Farm, London 1908),
verder kan ik hieromtrent verwijzen naar E. S. SALMON, F.L.
S. „A lime sulphur wash for use on foliage”, Journal of the
Board of Agriculture and Fisheries, London, XVII, No. 3 (Juni
1910); naar A. STEFFEN, in „der praktische Ratgeber im Obst-
und Gartenbau“, 1911 blz. 13; en naar onze eigen ervaring.

10) In hoofdzaak ontstaan daarbij de oplosbare polysulfiden
Ca S, en Ca Ss, terwijl aanvankelijk zich vormend calcium-
thiosulfaat (Ca S,03) bij koken in calciumsulfiet (Ca SO;)
en zwavel overgaat. Zie VAN SLIJKE, HEDGES en BOSWORTH.
Experiment Station, Geneva, N. Y. Bull. 319 (1909) en ook
HAywoop, Journ. of the Amer. Chem. Soc. 27, 3, 224.

11) W. RUHLAND „Zur Kenntnis der Wirkung des unlös-
lichen basischen Kupfers auf Pflanzen, mit Rücksicht auf die
sogenannte Bordeauxbrühe”, Arb. a. d. Biol. Abt. f. Land- und
Forstwissensch. am Kais. Gesundheitsambte, 1905, blz. 157.

12) E WALLACES #F:'M BLODGETT, ven L. “R- HESLER
„Studies of the fungicidal value of lime-sulfur preparations”,
Cornell University, Departement of Plant Pathology, bull. 290.
Jan. 1911. De gevolgde laboratoriummethode bestaat daarin,
dat men kiemproeven inzet met sporen van verschillende
schimmels, o.a. van Fusicladium en Monilia. Dit wordt verge-
lijkenderwijze gedaan in droppels water, die geplaatst zijn op
ingedroogde droppeltjes Cal. pap; in droppels water, die in aan-
raking geweest zijn met ingedroogde Cal. pap en in droppels
water, die eerst in aanraking zijn geweest met kiemende spo-
ren en daarna met ingedroogde Cal. pap.

13) Zie o. a. „Woburn experimental Fruit Farm, 6th Report,
1906” blz. 154.

14) Zie het door Prof. RrrzemA Bos opgemaakte „Verslag
omtrent een onderzoek, ingesteld naar de San José schildluis”
in'jaargang 1899 van het „Tijdschrift over Plantenziekten”’, blz. 81.

15) E. WALLACE, „Spray injury induced by lime-sulfur pre-

parations”, Cornell University, Dep. of Plant Pathology, bull. 288.
Ook H. H. WHETZzEL, plant pathologist aan het New York
State College of Agriculture doet in „The Fruit Grower”, St.

Joseph, Missouri, van April 1911, blz. 14, mededeelingen uit |

de Amerikaansche literatuur, waaruit dit blijkt.

16) De Heer A. M. SPRENGER, rijkstuinbouwleeraar te Maas-
tricht, deelde mij mede, dat boomgaarden, die met Bor-
deauxsche pap besproeid waren, beschadiging vertoonden waar
schurft en bladluizen er in voorkwamen, terwijl geen bescha-
diging plaats had, waar deze parasieten, tengevolge van vooraf-
gaande besproeiing, afwezig waren.

17) Zie R. SCHANDER, „Ueber die physiologische Wirkung
der Kupferkalkbrühe” (blz. 544), Landwirtschaftliche Jahrbücher,
Berlin 1904.

18) Zeer talrijk zijn de berichten over deze beschadiging
van de vruchten, zie b.v. CLINTON en BRITTON, 33th and 34th
Report of the Connecticut Agricultural Experiment Station (1909—
1910), blz. 584 en WALLACE „Lime sulfur as a summer spray’
Cornell University, Dep. of Plant Pathology, bull. 289 e.a.

19) Zie, wat de gevoeligheid van kruisbessen voor Bordeaux-
sche pap betreft, het jaarverslag over 1909 van het Instituut
voor Phytopathologie. (Mededeelingen van de Rijks Hoogere
Land-, Tuin- en Boschbouwschool, Deel V, blz. 72.)

Dat de perzik voor allerlei besproeiingsmiddelen zeer ge-
voelig is, is een bekend feit; zie o.a. „Ziekten en Beschadi-

gingen der Ooftboomen” door prof. Dr. J. RrTZEMA Bos (Gro-

ningen 1905), Deel Il, blz. 83.

20) De in Holland opgedane ervaring leert, dat de ruige
roode en de ruige gele zeer gevoelig voor zwavel zijn ; de Engel-
sche witte in mindere mate (jaarverslag over 1910 van het Instituut
voor Phytopathologie, Mededeelingen van de Rijks Hoogere
Land-, Tuin- en Boschbouwschool, Deel V, blz. 159 en 160).

Aan opgaven van L. PETERS in „lllustr. land- und haus-
wirtsch. Beilage zum Wochenblatte Bund der Landwirte’’
1911, blz. 45, KLEEMANN in „Handelsblatt für den Deutschen
Gartenbau, 1911, blz. 41 en STRUBE, ín „Provinzialsächsische
Monatschrift für Obst-, Wein- und Gartenbau, Sonderabdruck
aus no. 11 und 12, 1910, blz. 8, ontleen ik hier, dat Yellow
Lion, Leader, Früheste von Neuwied, Rote Eibeere, Rote Preis-
beere, Früheste Gelbe, Sämling von Maurer, Drums major,
Gelbe Riesenbeere, Langley Gage, Hellgrüne Samtbeere en
Grüne Edelbeere voor deze beschadiging vatbaar bleken, terwijl
de volgende soorten er niet aan onderhevig waren: Lady
Delamere, Shannon, Industry, Jenny Lind, Chatauqua, Hönings
Früheste, May Duke, Rote Triumphbeere, Rote Frühe, Com-
panion, Bloodhound, Golden Fleur, Prinz von Oranien, Runde
Gelbe, Lovets Triumph, Grüne Riesenbeere, Späte Grüne, Grüne
Smaragdbeere, Frühe Dünnschalige, Alicant, Weisse Kristallbeere,
Weisse Volltragende, Weisse Triumphbeere en Victoria.

De proeven, welke aan deze opgave ten grondslag liggen, zijn,
volgens mededeeling van de Agrikultur-Abteilung der Schwefel-
produzenten G. m. b. H. te Hamburg in het jaar 1909 genomen
onder leiding van den „Bund deutscher Baumschulenbesitzer,
(Geschäftsführer H. Wimmer, Wietzenbruch b/Celle, Prov. :Han-
nover) door verschillende bekende boomkweekers. Op de „Vor-
tragskursus der Obstbauabteilung der Landwirtschaftskammer
für die Provinz Brandenburg” bleek er onder de daar aanwezige
deskundigen overeenstemming te bestaan over het feit, dat toch
ook de Rote Preisbeere tegen zwavelkalkpap, evenals Hönings
Früheste, Späte Grüne en Golden Bull, bestand is, en dat de
soort Früheste Gelbe reeds eenige uren na de besproeiing het
blad laat vallen.

21) KLEEMANN en STRUBE in „Provinzialsächsische Monats-
schrift für Obst-, Wein- u Gartenbau”, 1911, blz. 191.

22) W. M. Scorr en A. L. QUAINTANCE „Farmers Bulletin

440, U. S. Department of Agriculture” (Maart 1911).

23) Wat betreft het slecht doordringen in oneffenheden en de
beharing van appeltwijgen en knoppen, zie het onder 3 genoemde
„Yearbook’” blz. 431 en JOHN B. SMITH „New Yersey Agric.
Exp. Stat. Bull. 213” (Sept. 1908) blz. 16 en 42.

Dat de bloedluis met Californische pap niet bestreden kan
worden blijkt duidelijk uit Bull. No. 330 (Dec. 1910) van het
„New York Agricultural Experiment Station (Geneva)” door PAR-
ROTT en SCHOENE, blz. 464. Ook bleek ons, dat men de in witte
wasdraden verscholen op Abies voorkomende luizen van het
geslacht Chermes niet met zwavelkalkpap kan bereiken.

24) In Amerika brengt men praeparaten in den handel, die
behalve zwavelkalk nog andere stoffen bevatten b.v. „Sulfocide”,
„Bogart's Sulphur Compound”, „One for All”; in Engeland
„Medela”, dat volgens analyse, welwillend door den Heer
ABERSON, leeraar in scheikunde aan de Rijks Hoogere Land-,
Tuin- en Boschbouwschool, voor ons verricht, uit een oplossing
van zwavelkalk bleek te bestaan ; in Duitschland „Kalifornit” e. a.

25) Zoowel de kalk als de zwavel gaan met arsenicum
een onoplosbare verbinding aan, van welke de laatste gedeeltelijk
weer in oplossing gaat. Bovendien slaat er zwart loodsulfide neer.

26) Zie o.a. de onder 16 genoemde publicatie van WALLACE.

27) De bereiding van een loodarseniaat houdend sproeimiddel
door bijeen te mengen een oplossing van azijnzuur lood en
een oplossing van arseenzure natron is, waar men er voldoende
zorg aan kan besteden, zeer aan te bevelen wegens de fijnheid
van het neerslag, dat dan ontstaat. Men heeft voor 190 Liter
sproeivloeistof noodig 480 gram azijnzuur lood, 180 gram ar-
seenzure natron en 1!/, KG. gebluschte kalk. De oplossingen
moeten in verdunden toestand bij elkaar worden gemengd.
Wil men Californische pap ermede combineeren, dan verdunt
men deze met een gedeelte van het water en voegt er dan
het mengsel der genoemde oplossingen aan toe.

Zie voor de uitstekende resultaten, die het Instituut voor,
Phytopathologie verkreeg bij de bestrijding van den winter-
vlinder, het jaarverslag over 1909 in Mededeelingen der
Keb L° Ten B.S. Deel V (blz. L17.) De werkzaamheid
tegen de rupsjes der wormstekige appelen is door verschil-
lende Amerikaansche en Duitsche proefnemers bewezen, zie
o.a. „Cultura”’ 1908, blz. 550.

28) Ook in de onder 4 genoemde verhandeling en in de
laatste jaarverslagen van het Instituut voor Phytopathologie
(vanaf 1907 in de Mededeelingen der Rijks Hoogere Land-,
Tuin- en Boschbouwschool) vindt men hierover verschillende
gegevens.

29) Zie het bericht van O. MARQUARDT in het boven onder
21 genoemde tijdschrift, dezelfde jaargang, dezelfde blz.

30) Zie over het negatief resultaat der slappere oplossingen
het onder 23 genoemde bulletin van Geneva; over de werk-
zaamheid der sterkere oplossingen: QUAINTANCE, blz. 446 van
het onder 3 genoemde „Yearbook”.

31) Zie behalve het onder 3 genoemde „Yearbook” blz.
446, b.v. J.L. PHirLips „Lime-sulphur wash” in „Virginia State
Crop Pest commission”, Circ. 1, new series (1906).

32) Zie o.a. HOWARD in „Yearbook of the U. S. Dep. of
Agric. for 1894” blz. 275; het onder 14 genoemde verslag van
prof. RrTZEMA Bos; MARLATT „Important insecticides’”’ U.S. Dep.
of Agr., Farmers Bull. No. 127, blz. 27 ; verder PARROTT, HODG-
KISS and SCHOENE in „New York Experiment station Geneva
Bull. 302” (April 1908).

33) QUAINTANCE and SASSCER „The oyster-stiell skale and
the scurfy scale”, U. S. Departement of Agriculture, Bur. of
Entomology, Circ. No. 121.

34) Eight Report of the Woburn Experimental Fruit Farm
(London 1908) blz. 47 en 52. Aan de zwavelkalk, die PICKERING
bij de hier beschreven proeven gebruikte, was wat soda toe-

tn 7

gevoegd. Er werden slechts 20 pCt. van de eieren gedood.
Hij kon de werkzaamheid belangrijk vergrooten door er pe-
troleumdestillaten aan toe te voegen; als hij dan de zwavel-
kalk wegliet en alleen petroleumdestillaten gebruikte, kreeg hij
even goede. uitkomsten. Wij hebben in onze carbolineum-
emulsie een nog werkzamer middel.

35) Zie O. MARQUARDT in „Sonderabdruck aus Nr. 11 und
12, Jahrg 1910 der Provinzialsächsichen Monatsschrift für Obst-
Wein und Gartenbau der Landwirtschaftskammer für die Pro-
vinz Sachsen zu Halle a. S., blz. 1.

36) P. R. Jones „Tests of Sprays against the European
fruit Lecanium and the European pear scale” U. S. Dep. of
Agric.; Bur. of Entomology, Bull. No. 80, Part VIIL. (Nov.
1910) blz. 155.

37) Zie hetonder3 genoemde „Yearbook”, blz. 446, en de
onder 36 genoemde rapporten, blz. 151.

38) Zie „De Perzikdopluis en hare bestrijding” door H. M.
QUANJER in „Tijdschrift over Plantenziekten” 1909, blz. 115-126.

39) In „The Fruit Grower”, St. Joseph, Missouri, Sept.
1910 is op blz. 18 een referaat van Bull. 152 van het Colorado
Experiment Station gegeven, waaruit dit blijkt.

40) Zie „Yearbook of the United States Departement of
Agriculture for 1895” Washington, blz. 586.

41) W. E. CorrLiNGe „First Report on Economic Biology,
Birmingham, 1911, blz. 17.

42) Miss ORMEROD „Report of Observations on injurions
Insects, 1888, blz. 80.

43) De werkzaamheid van petroleumemulsies is reeds ter
sprake gebracht in jaargang 1906 van het „Tijdschrift over
Plantenziekten’’, blz. 97. PARROTT noemt in Bull. 306 van het
New York Agricultural Experiment Station, Geneva, „Control
of leaf, blister mite in apple orchards” zoowel petroleum
„emulsies als zwavelkalk onder de werkzame bestrijdingsmid-

delen van deze galmijt. Goede resultaten van beide middelen
tegen de pokziekte der peren vindt men ook vermeld in de
„Reports of the Experimental Farms van Canada” (b.v. dat over
1903; J. FLETCHER was daar toen entomoloog-botanicus). Aan-
beveling van zwavelkalkpap tegen deze ziekte vindt men ook
in de nieuwere Europeesche literatuur, b. v. van GROSDEMANGE
in „Le petit Journal agricole”, Paris, 1910, blz. 340.

44) Over Californische pap als middel tegen appelschurft
kan men zich uit een zeer groot aantal berichten gegevens
verschaffen. Ik noem o.a. PARROTT in de latere bulletins van
„New York Agric. Exp. Station” te Geneva, STEWART in die van
„Pennsylvania State College Agric. Exp. Station’, WALLACE in
die van „Cornell University, Depart. of Plant Pathology”, W. M.
SCOTT „Report of Experiments in Virginia onder Direction of
the U.S. Dep- of Agric.” (the. Fruit: Grower, St. Joseph,
Missouri, Febr.) 1910, blz. 11 en G. P. CLINTON en W. E. BRITTON
in „33th and 34th Reports of the Connecticut Agricultural Expe-
riment Station (1909 en 1910) blz. 584; verder onder de berichten
uit Duitschland: Borr, HöÖNINGS e. a. in „Deutsche Obstbau-
zeitung’ 1911, Heft 30, en 1912 Heft 3; onder die uit Frank-
rijk: MARRE „Le prcgrès agricole et viticole (Montpellier) 1912,
No. 1 (blz. 21).

45) ScoTT and QUAINTANCE „Spraying peaches for the
Control of Brown-rot, Scab and Curculio,” U. S. Dep. of
Agric., Farmer's Bulletin 440 (1911).

46) Zie onze jaarverslagen in „Tijdschrift over Plantenziek-
ten” 1907, blz. 48 en „Mededeelingen der Rijks Hoogere
Land-, Tuin- en Boschbouwschool”, Deel V, blz. 81.

41) Bott, „Deutsche Obstbauzeitung”’, 1912, Heft 3.

48) Zie ons jaarverslag in „Mededeelingen der Rijks Hoo-
gere Land-, Tuin- en Boschbouwschool”, Deel V, blz. 8.

49) Prof. J. RITZEMA Bos en N. VAN POETEREN, brochure
voer den Amerikaanschen Kruisbessenmeeldauw (naschrift).

50) De zeer uitvoerige Amerikaansche literatuur over „Peach
Leaf Curl” behoef ik hier niet nader aan te geven. Men vindt
in handboeken als dat van DUGGAR „Fungous Diseases of
plants” 1910, deze welbekende zaken vermeld; zie ook de
onder 44 genoemde Fransche publicatie.

51) „Onze Tuinen” No. van 24 Febr. 1912.

52) Zie o.a. de onder 36 genoemde publicatie.

53) Prof. DR. ECKSTEIN, „Technik des Forstschutzes gegen
Liere

54) Gardener’s chronicle, Nr. 3606 (1910), blz. 61 „The
sprayingcampaign”’.

55) PETHYBRIDGE, „Third Repord on Potato-diseases,” Du-
blin, 1912,
56) Dr. F. W. NEGER. „Die Ueberwinterung und Bekämp-
fung des Eichenmehltaus”’, Tharander forstliches Jahrbuch,
Band 62, (1911) blz. 1. De rapporten uit de „Forstrevier-
verwaltungen Colditz en Moritzburg bevestigen de resultaten

van NEGER.

57) Zie o.a. „Süddeutsche Flora”, Heidelberg, 1912, No. 3,
„Illustr. land- und hauswirtsch. Beilage zum Wochenblatte
Bund der Landwirte”, Berlin 1911, Nr. 6, blz. 46, e.a.

58) M. SCHWARTZ. „Die Aphelenchen der Veilchengallen und
der Blattflecken an Farnen und Chrysanthemum”. Arbeiten
aus der kaiserlichen biologischen Anstalt für Land- und Forst-
wirtschaft, VIII (1911), blz. 334.

IETS OVER DE TECHNIEK VAN HET SPROEIEN.

Terwijl de strijd tegen de parasieten der cultuurgewassen,
dierlijke zoowel als plantaardige, steeds met meer kracht ge-
voerd wordt, komt ook, als gevolg daarvan, een geheele in-
dustrie tot opbloei van sproeimiddelen en sproeimachines. Dat
het daarbij voor den prakticus wel eens moeilijk is te weten,
niet alleen welk van deze middelen hij tegen een bepaalden
vijand moet bezigen, maar ook welke machine voor zijn bedrijf
en voor het te gebruiken middel het meest geschikt is, laat
zich begrijpen. Het aantal adviezen, dat betreffende sproei-
machines aan het Instituut voor Phytopathologie gevraagd
wordt, neemt dan ook sterk toe en het scheen niet ondienstig
een overzicht te publiceeren van de overwegingen, door welke
men zich bij het aanschaffen van zulk een machine moet laten
leiden. Ook is nog lang niet voldoende bekend hoe men een
besproeiing moet uitvoeren om er zooveel mogelijk profijt van
te trekken. Zoodat ook hierover in dit artikel enkele raadge-
vingen zullen worden geplaatst. °

Eischen, te stellen aan de machine in verband
met de te gebruiken sproeivloeistof.

Niet alle metalen zijn bestand tegen de bijtende werking
van sommige sproeivloeistoffen.

Zoo tast Bourgondische pap *) ijzer aan en Californische
pap °) koper. Bij elk van deze inwerkingen dien ik een
oogenblik te blijven stilstaan.

Men zou van te voren wellicht verwachten, dat ’'t met de
Bourgondische pap precies gesteld is als met de Bordeauxsche:
dat een blank ijzeren voorwerp, in de goed bereide pap ge-
dompeld, niet zou worden aangetast onder afzetting van koper.

Er bestaat echter te dien opzichte wel degelijk verschil tus-
schen de Bordeauxsche en de Bourgondische pap; de eerste tast
ijzer niet, de tweede tast dit metaal wel aan. Zelfs wanneer
een geringe overmaat soda aanwezig is, bevindt zich in de versch
bereide Bourgondische pap toch eenig koper in opgelosten toe-
stand. Niet alleen de opgeloste koperverbinding, maar ook
het koolzuur, dat zich bij de aanmenging van het pappoeder
met water ontwikkelt, werkt op ijzer in %).

Uit de aan dit artikel toegevoegde plaat kan men zich
eenigszins een voorstelling maken van de mate waarin ijzer,
(smeed- zoowel als gietijzer) en staal worden aangetast: zie in
fig. 3 de drie bovenste der reeks metalen staven; deze staven
zijn met het linksche uiteinde anderhalf uur in Bourgondische
pap gedompeld geweest. Ook ziet men afgebeeld, in fig. 2, een
gedeelte van het reservoir van een rugpulverisateur, dat aan
de buitenzijde uit koper en aan de binnenzijde uit ijzer bestond.
Dit minderwaardig materiaal werd onder de inwerking der
pap zeer sterk aangegrepen; het is zelfs hier en daar doorboord.

Een even overtuigend beeld levert fig. 1, voorstellende een
gedeelte van een ijzeren sproeibuis, die ruim drie jaren lang

!) Het gebruik van Bourgondische pap, uit kopervitriool en soda
gemaakt, verdringt in de aardappelteelt meer en meer dat van Bor-
deauxsche, uit kopervitriool en kalk bereid.

2) Aan dit, voor een groot gedeelte uit zwavel bestaand middel is
een vorig artikel in dit tijdschrift gewijd: zie blz. 21 van dezen jaargang
van dit tijdschrift.

®) Men heeft ook bij waterleidingen de ervaring opgedaan, dat kool-
zuurhoudend water ijzer aantast.

deel heeft uitgemaakt van een aardappelsproeimachine voor
paardekracht, waarmede viermaal een oppervlakte van ongeveer
80 H.A. is besproeid. Een sterke afzetting van roest heeft
plaats gehad: hier en daar is de buis sterk vernauwd en de
afbrokkelende roestdeeltjes doen op den duur de verstuivers
verstopt raken. Voor heriksproeiers zijn zulke machines zeer
goed te gebruiken, daar de ijzersulfaatoplossing, die men tegen
dit onkruid aanwendt, ijzer zoo goed als niet aantast. Voor aard-
appelsproeimachines verdienen echter buizen van geel koper of
van brons de voorkeur. Brons heeft het voordeel, dat het grootere
„vastheid tegen druken buiging bezit dan geel koper. Vandaar
dat het in de nieuwere Engelsche aardappelsproeimachines voor
paardekracht gebruikt wordt voor de buizen, aan het einde
waarvan de z.g. „ondersproeiers” zijn geplaatst. Dat brons te-
gen Californische pap niet bestand is, is geen bezwaar, daar deze
laatste vloeistof als middel tegen de aardappelziekte ver achter-
staat bij Bourgondische pap !).

Natuurlijk zijn de aanschaffingskosten voor machines met
ijzeren onderdeelen heel wat lager, dan die voor machines met
onderdeelen, die, voorzoover ze met de pap in aanraking komen,
bestaan uit een der genoemde legeeringen. Mocht men zich
door deze overweging laten leiden — en dat gebeurt nog al
eens — dan neme men toch alleen de buizen van ijzer en
overtuige zich er van, dat deze gemakkelijk door een nieuw
stel zijn te vervangen.

Evenals ijzer worden ook de metalen tin en zink door Bour-

_gondische pap aangetast (fig. 3). Ik vestig hierop de aandacht
om twee redenen. Ten eerste bleek mij uit de met het buitenland
gevoerde correspondentie over dit onderwerp, dat er in lerland
wel eens machines met gegalvaniseerd (verzinkt) ijzeren buizen
zijn gemaakt. Ten tweede worden tegenwoordig voor Califor-

…_ …*) Zie blz. 4l-en 54 van dezen jaargang van dit tijdschrift.

nische pap koperen rugpulverisateurs in den handel gebracht,
die van binnen vertind zijn; deze zal men dus voor Bourgon-
dische pap niet kunnen gebruiken.

De bij dit artikel gevoegde plaat maakt het den prakticus —

gemakkelijk een overzicht over het hier medegedeelde te krij-
gen. De staven van twaalf verschillende metalen, die in fig. 3

Manden

zijn afgebeeld, zijn eerst alle met hun eene (linksche) uiteinde ge-

durende anderhalf uur in Bourgondische pap (3 deelen normaal

pappoeder op 100 din. water) gedoopt en daarna alle met hun
andere (rechtsche) uiteinde gedurende even langen tijd in Cali-
fornische pap (1 dl. pap van 20° B. en 10 dln. water). Het
resultaat is in de hier volgende tabel weergegeven.

Bourg. pap. Metalen en legeeringen. Californ. pap.

smeedijzer (bijna zuiverijzer)

gietijzer (ijzer met 2tot6 pct.

koolstof en kiezel)

staal (ijzer met 1 tot 2 pct.
koolstof)

aangetast.

vink niet aangetast.

gegalvaniseerd (verzinkt)
ijzer

aangetast.

\\ tin :
bier: Lvertind ijzer (blik)
koper sterk aangetast.
pet. tin, 1 pet. zink) | aangetast.
geschutbrons (9 dln. koper, | nog iets minder

miet aangetast. \\T aj tin, somseenspoor zink) | sterk aangetast.

en 1 dl. zink) | neembaar aanget.
lood niet aangetast.

Duidelijk ziet men, dat de aantasting van koperlegeeringen
sterk afneemt naarmate het gehalte aan tin of zink toeneemt.
Rood koper wordt in korten tijd zeer sterk aangetast onder
vorming van een zwarte zwavelverbinding, die loslaat van het

muntbrons (95 pct. koper, 4| iets minder sterk —

geel koper (+ 3 din. koper | nauwelijks waar- _

De VE

nog niet aangetaste metaal. Het zou dan ook zeer verkeerd
zijn een roodkoperen pulvirisateur — al is het ook maar voor
een enkelen keer — voor Californische pap te gebruiken, in
de meening, dat het toestel daaronder niet zou lijden.

De koperlegeering, die het minst wordt aangetast, is geel
koper ; door deze legeering een weinig te modificeeren, hetzij
door het zinkgehalte nog te vergrooten of door toevoeging
van een ander metaal, dat tegen de zwavelhoudende sproei-
vloeistof bestand is '), zal men ongetwijfeld een grondstof kunnen
samenstellen, die zoowel tegen Californische als tegen Bour-
gondische pap bestand is en die bovendien, wat zijn physische
eigenschappen betreft, aan alle eischen voldoet. Trouwens
enkele groote Duitsche fabrieken brengen reeds pulverisateurs
in den handel van een dergelijke legeering *).

Ook worden tegenwoordig pulverisateurs in den handel ge-
bracht, die van binnen of ook van buiten verlood zijn; deze
kan men eveneens voor beide sproeivloeistoffen gebruiken.

Een derde sproeivloeistof, uit het gebruik waarvan bijzon-
dere eischen voor het materiaal der machines voortvloeien, is
carbolineum- (en ook petroleum-) emulsie. De koolwaterstoffen,
die in deze middelen een der hoofdbestanddeelen vormen,
werken op caoutchouc in %). Vandaar dat sommige fabrieken
voor die onderdeelen der machines, welke uit dit materiaal
bestaan, (pompmenbranen, ventielen, slangen,) een speciale
soort van gummi gebruiken, welke tegen de inwerking van
petroleum en carbolineum bestand is.

1) Zoo is b.v. het métal naval, dat voor scheepspompen en -beslag
gebruikt wordt, omdat het meer tegen de inwerking van zeewater be-
stand is dan geel koper, een legeering van koper (60 pCt.), zink (39 pCt.)
en tin (l pCt).

°) B. v. het California-metaal van de firma HOLDER; ook de firma
PLATz gebruikt een dergelijke grondstof.

3) Evenals machineolie het gummi der fietsbanden aantast.

BET

fig. 4.

Alvorens van dit ge-
deelte van het onderwerp

PN
er dn

af te stappen, dien ik er _

de aandacht op te vesti-
gen, dat de arsenicum-
verbindingen (Schwein-

furter- of Parijsch groen _

en loodarseniaat), diemen
tegen vretende insecten
met veel succes gebruikt,

tengevolge van hun hoog _

soortelijk gewicht snel uit

de vloeistof, waarin zij «

verdeeld zijn, naar den
bodem van het reservoir

zakken. Met het oog daarop verdient het aanbeveling pulveri-
sateurs met een goed werkend roertoestel te koopen (fig. 4).

De grootere sproei-
pompen zijn meestal van
zulk een roertoestel voor-

zien. Het pijltje bij fig.5

“wijst naar de twee vleu-

gels, die bij het pompen

om hun eene uiteinde

draaien en daarbij de
vloeistof doorroeren.

(Wordt vervolgd).

H. M_QUANJER.

PLAAT III.

Pdre 4

‚ SMIT, Phot.

Boekbespreking.

Reeds sedert langeren tijd liggen er een aantal boekwerken
op mijne schrijftafel, mij ter aankondiging gezonden door de
op het gebied van de uitgave van werken over land-, tuin-
en boschbouw zoo ijverig werkzame firma PAur PARey te Berlijn.

In de eerste plaats vermeld ik:

„Jahresbericht über das Gebiet der Pflanzenkrankheiten” von
Prof. Dr. M. Hollrung; Xllter Band (das Jahr 1909.)

Wat reeds herhaaldelijk in dit tijdschrift over dit jaarlijks
verschijnende geschrift door mij werd gezegd, behoeft hier
slechts te worden herhaald. Het „Jahresbericht” van Hollrung
munt niet alleen uit door volledigheid, en doet ons de groote
belezenheid van den samensteller bewonderen; maar daarbij
is het overzichtelijk en toch betrekkelijk beknopt, omdat in ’t
algemeen die publicaties zijn weggelaten, welke feitelijk niet
veel nieuws brengen, maar slechts bekende feiten vermelden.
De samenstelling van het verslag is gebleven zooals die reeds
gedurende de paar laatste jaargangen was, en zooals die ge-
bleken is, doelmatig te zijn. De „Jahresberichte” van Hollrung
zijn inderdaad onmisbaar geworden voor alle beoefenaars der
phytopathologische wetenschap. En geen wonder, bij de enorme
massa literatuur, die in den laatsten tijd op phytopathologisch
gebied verschijnt, — bij de verbreiding van deze literatuur in
allerlei werken en tijdschriften van phytopathologischen, maar
ook van landbouw-, tuinbouw- en boschbouwkundigen, van

van zoölogischen, botanischen en bacteriologischen, deels zelfs
van agrikultuur-chemischen aard, — bij de verschijning van
deze literatuur in allerlei talen der wereld. Wie, zooals de
beoefenaar der phytopathologie, op de hoogte moet blijven

met de resultaten van de nieuwste onderzoekingen op zijn

gebied, kan niet meer zonder Hollrungs „Jahresbericht’”. Maar ook
de wetenschappelijk ontwikkelde practicus vindt er zeer veel
in, waarmee hij zijn voordeel kan doen.

Van groot belang voor den gebruiker van dit „Jahresbericht’”
is, dat in de literatuuroverzichten thans ook wordt aangegeven,
welke onderwerpen er zijn afgebeeld op de platen, die
bepaalde verhandelingen vergezellen.

JsRAB:

Verder vergunne men mij eene beknopte bespreking van de
door de firma Paur Parey te Berlijn in den laatsten tijd
uitgegeven afleveringen van de „Arbeiten aus der Kaiserlichen
Biologischen Anstalt für Land- und Forstwirtschaft’. In den
XVen jaargang van het „Tijdschrift over Plantenziekten” lichtte
ik de werkzaamheid van de „Biologische Anstalt” te Dahlem
bij Berlijn toe, naar aanleiding van eene toen besproken ver-
handeling. In deel XVI van dit Tijdschrift werd van de
„Arbeiten dezer inrichting Band VIII, Heft 1 besproken; en
nu liggen Heft 2, 3 en 4 van dit werk op eene aankondiging
te wachten.

Heft 2 bevat twee grootere verhandelingen : ééne van DR. W.
Busse, getiteld „Untersuchungen über die Krank-
heiten der Rüben”, en ééne van DR. MARTIN SCHWARTZ,
getiteld „Die Aphelenchen.der Verkennen
und der Blattfleckeman Farnen und Chrysan-
themum’”, ten slotte nog eene korte mededeeling van DR.
MARTIN SCHWARTZ, getiteld: „Zur Bekämpfung der

De nn

En or or Ad oe

Rübennemetoden in den Schlammteichen der
Muicker rübenfabriken.”

Onder het hoofd „Untersuchungen über die Krankheiten der
Rüben” publiceert DR. W. Busser eene geheele serie onder-
zoekingen over ziekten en beschadigingen van bieten; in Heft
2 van Band VIII nu komen voor twee artikelen, beiden betrekking
hebbende op „wortelbrand der bieten” of — zooals wij de
kwaal hier te lande veelal noemen — „bietenbrand’’. Het eerste
van deze twee artikelen geeft een uitvoerig verslag van de
onderzoekingen, omtrent de oorzaak van den bietenbrand,
ingesteld door DR. L. PETERS. Zooals bekend is, bestaat er
daaromtrent veel verschil van gevoelen. Zeer verschillende
zwammen zijn er door onderscheiden geleerden van beschuldigd,
de oorzaak van den „bietenbrand” te zijn; anderen sluiten zich
aan bij de door SORAUER opgestelde hypothese, dat al de
zwammen, welke men bij den „bietenbrand” ziet optreden,
slechts eene bijkomende beteekenis zouden hebben; terwijl de
primaire oorzaak van het verschijnsel zou zijn gelegen in gebrek
aan ademhaling der wortels tengevolge van ongunstige struktuur
van den bodem, vooral tengevolge van korstvorming aan de
oppervlakte. Ook ik heb gemeend, mij in dezen bij SORAUER
te moeten aansluiten.

Nu heeft PETERS infectieproeven ingesteld met drie van de
zwammen, welke door verschillende vroegere onderzoekers als
oorzaak van den „wortelbrand”’ zijn aangegeven geworden, nl.
met Pythium de Baryanum, Phoma Betae en Aphanomyces
laevis. Ten opzichte van haar vermogen, om bietenplanten te
besmetten, komt de schrijver tot de volgende resultaten :

1°. Pythium de Baryanum kan reeds de kiemende zaadjes
binnen de zaadhuid besmetten en ook de jonge kiemplantjes,
vóór zij boven den grond. zijn gekomen, dooden ; verder kan
zij bij kiemplanten het afsterven en zwart worden van het
onder de zaadlobben zich uitstrekkende stengeldeel (hypocotyl)

en van het bovengedeelte van den wortel ín ’t aanzijn roepen,
welk verschijnsel onder den naam van „bietenbrand” bekend
is. Ook kan Pythium de Baryanum den top van den hoofd-
wortel bij jonge planten (geen kiemplanten meer) doen af-
sterven, en ook jonge zijwortels van de bietenplant, gedurende
hare geheele groeiperiode, doen afsterven.

29. Phoma Betae tast in ’t algemeen noch de kiemende
zaadjes noch de nog in den grond verscholen kiemplantjes
aan, veroorzaakt dus geen vermindering in ’t aantal plantjes,
dat er van het uitgezaaide zaad op komt. Maar wèl veroor-
zaakt deze zwam bij kiemplanten het zwart worden van het
benedenste gedeelte van den stengel en van het bovenste
gedeelte van den wortel: een ziekteverschijnsel, dat in alle
hoofdzaken overeenstemt met dat, hetwelk door Pythium de
Baryanum wordt in ’t leven geroepen, en boven met den naam
„bietenbrand’” werd aangeduid. Deze vorm van bietenbrand
echter kan bij het kiemplantje zeer gelokaliseerd optreden op
de plaats waar het ondereinde van den stengel (hypocotyl) in
den wortel overgaat; is dit het geval, en blijft verdere uit-
breiding van de aantasting uit, dan kan het aangetaste plantje be-
houden blijven en later weer genezen. Phoma Betae besmet noch
den hoofdwortel bij jonge planten (geen kiemplanten meer),
noch de jonge zijwortels van grootere bietenplanten.

3°. Aphanomyces laevis bleek het opkomen van ’t uitgezaaide
zaad tamelijk veel te doen verminderen, maar niet zoo erg
als Pythium de Baryanum zulks doet; deze Aphanomyces tast
in elk geval ook de kiemplantjes in den grond aan. Verder
kan zij het stuk stengel beneden de zaadlobben aantasten en zwart
doen worden; een verschijnsel, dat ook onder den naam van
„bietenbrand” bekend is. Deze zwam kan ook gedurende ver-
dere groeiperioden den top van den hoofdwortel en ook, de
bijwortels aantasten.

Verder bespreekt PETERS nog Rhizoctonia violacea, welke zwam

65
door verscheiden onderzoekers (E1DAM, DUGGAR, VANHA, RALPH E.
SMITH) als de oorzaak van den bietenbrand wordt beschouwd.
Het mocht PETERS niet gelukken, reinkulturen van deze zwam
te maken; en hij houdt het voor nog onbewezen, dat Rhizo-
ctonia violacea oorzaak van den bietenbrand zou zijn.

Nog verscheiden andere soorten van zwammen (Haplotrichtum
Betae, Cladotrychium betaecolum, Sporidesmium putrefaciens, enz.)
en ook verschillende bacteriën zijn door verscheiden schrijvers
aangegeven als oorzaak van den bietenbrand; maar PETERS
toont aan dat geen dezer schrijvers zijn beweren door infectie-
proeven heeft gestaafd. Ook dat bacteriën de oorzaak zouden
kunnen zijn van deze ziekten, noemt PETERS onbewezen.

Herhaaldelijk is de meening uitgesproken, dat bietenbrand
zou kunnen worden in ’t aanzijn geroepen door min of meer
willekeurige, althans door allerlei soort van zwammen, wanneer
slechts de bietenkiemplanten zich in een toestand van zwakte
bevinden. PETERS heeft met verscheiden zwammen, die wel
eens op zieke bietenplanten werden aangetroffen, infectieproeven
genomen; maar geen van deze zwammen was in staat, ook
bij zeer verzwakte planten en onder de voor infectie meest
gunstige omstandigheden, bietenbrand te veroorzaken.

Nadat PETERS had aangetoond, dat door infectie met Pythium
de Baryanum, Phoma Betae en Aphanompyces laevis bij bieten-
kiemplantjes de verschijnselen in ’t leven kunnen worden ge-
roepen, die algemeen onder den naam „bietenbrand” bekend
zijn, moest nader worden vastgesteld òf en in welke mate deze
parasieten ook op het bietenveld voorkomen en dáár oorzaak
van „bietenbrand’”’ worden. Over de oplossing van dit probleem
handelt het volgende artikel, getiteld „Ueber das Vorkommen
von Wurzelbranderregern im Boden”, welk artikel is bewerkt
door DR. W. Busse, DR. L. PETERS en DR. P. ULRICH. Het
onderzoek van aan „bietenbrand” lijdende plantjes ten getale
van 2956 stuks, welk onderzoek zich over drie jaren uitstrekte,

leidde tot het resultaat, dat in 43.6 °/, van de gevallen Phoma
Betae, in 20.7 °/, Pythium de Baryanum, in 10.9°/, Aphano-
myces laevis, in 7.7 °/, twee of drie van deze zwammen bij
dezelfde plant werden ontdekt. Slechts bij 17 °/, van alle
onderzochte, aan bietenbrand lijdende kiemplantjes kon geen
zwam worden gevonden, die als oorzaak der kwaal zou kunnen
worden beschouwd.

Of nu in de bedoelde gevallen toch een van de drie boven-
genoemde zwammen aanwezig was, zonder dat zij ontdekt
werd, of dat in deze gevallen de „bietenbrand” door een
andere oorzaak werd veroorzaakt ('t zij door een anderen
parasiet of door invloeden van anorganischen aard), — dit moet
worden in ’t midden gelaten.

In ieder geval trekt PETERS de conclusie, dat wat men
„bietenbrand” noemt, in verreweg de meeste gevallen eene
parasitaire ziekte is, die door een van de drie hier boven
genoemde zwammen wordt in ’t leven geroepen. Ofschoon
men dus feitelijk met drie verschillende ziekten te doen heeft,
zoo moet men ze toch wel door éénen naam blijven aanduiden,
wijl zij in hare symptomen zóó weinig van elkander verschillen,
dat men ze nauwelijks of in ’t geheel niet van elkaar kan
onderscheiden.

PETERS geeft verder nog eene vrij uitvoerige bespreking van
de beschadiging van bietenkiemplanten door het bietenkevertje
(Atomaria linearis), welke beschadiging óók wel eens onder
den naam „bietenbrand” wordt vermeld, maar geheel ten
onrechte. Zij is er dan ook duidelijk van onderscheiden.

Het uitvoerige artikel van Busse, PETERS en ULRIcH. „Ueber
das Vorkommen von Wurzelbranderregeren im Boden”, ’t welk
ik hier onmogelijk uitvoerig kan refereeren, komt tot de volgende
conclusiën :

1. De drie zwammen, welke het onderzoek van DR. PETERS

heeft leeren kennen als te kunnen zijn de oorzaak van bieten-
brand, zijn in alle deelen van het Duitsche Rijk verbreid. Het
meerendeel der gevallen van bietenbrand wordt door de infectie
van Phoma Betae in ’t leven geroepen, en dat wel tengevolge
van de omstandigheid, dat deze zwam overal op ruime schaal
met het bietenzaad op den akker wordt gebracht. De andere
twee zwammen worden niet met het zaad verbreid.

2. Pythium de Baryanum tast de bietenplantjes aan gedurende
en onmiddellijk na de ontkieming, dus in den allereersten
ontwikkelingstoestand; Phoma Betae en Aphanomyces laevis
tasten de plantjes iets later aan.

3. Sommige jaren komt de eene zwam meer voor, andere
jaren de andere. Van grooten invloed is de weersgesteldheid
in ’t voorjaar. Het optreden van Pythium en van Aphanomyces
wordt door vochtig weer gedurende en na het uitzaaien be-
gunstigd; bij droog weer komt Phoma meer tot ontwikkeling
en uitbreiding.

4. Bietenbrand komt vooral veel voor op de volgende
bodemsoorten : a. op zwaren leem- en kleigrond, die neiging
heeft een korst aan de oppervlakte te vormen, 6. op humus-
rijken, lagen veenachtigen grond, en in ’t algemeen op bodems,
die veel aan natheid lijden, c. op leemachtig zand en op
zandbodem. Men kon niet vaststellen, dat de eene bietenbrand-
zwam meer op den éénen bodem zou voorkomen, de andere
meer op een andere grondsoort.

Het artikel over „Die Aphelenchen der Veilchengallen und
der Blattflecken an Farmen und Chrysanthemum’”’ van DR. M.
SCHWARZ wekte in 't bijzonder mijne belangstelling, daar ik
mij lange jaren met een uitvoerig onderzoek van in planten
parasiteerende Nematoden of Aaltjes heb bezig gehouden, en
de Aphelenchen, die door SCHWARZ in zijn artikel worden be-
handeld, indertijd door mij het eerst zijn bestudeerd geworden

en orider de namen van Aphelenchus Fragariae en A. Ormerodis
als oorzaak van de „bloemkoolziekte” der aardbeiplanten en
onder dien van Aphelenchus olesistuús als oorzaak van het op-
treden van doode bladvlekken bij varens, Begonia’s, Coleus,
Chrysanthemums en vele andere planten het eerst zijn beschre-
ven. Vooral laatstgenoemde soort van aaltje, welke men in het
Nederlandsch met den naam van „het bladaaltje” zou kunnen
bestempelen, bleek — nadat zij door mij in 1893 (zie „Zeit-
schrift für Pflanzenkrankheiten”, III, S. 69) was beschreven
en was herkend als de oorzaak van doode plekken in de
bladeren van Begonia’s en varens,—zeer algemeen voor te komen
en over ongeveer de geheele wereld verbreid te zijn.

In de jaren 1908 en 1909 heeft Mejuffrouw KAT1i MARCINOWSKI
(thans Mevrouw KATI FERNANDEZ—MARCINOWSKI), toenmaals
werkzaam aan de „Biologische Anstalt”, in de verslagen dezer
inrichting nadere onderzoekingen over de door mij onder de
namen Aphelenchus Fragariae, A. Ormerodis en A. olesistus
beschreven aaltjes gepubliceerd. Zij meende deze drie Aphe-
lenchus-vormen voor identiek te moeten aanzien. Het was mij
„tot mijn grooten spijt, wegens voortdurende vermeerdering
en ophooping van ambtsbezigheden, onmogelijk, hare onder-
zoekingen te controleeren.

MARTIN SCHWARZ nu heeft haar werk voortgezet en uitge-
breid met een nauwgezet onderzoek van een Aphelenchus-vorm,
die eigenaardige gallen bij viooltjes doet ontstaan. Ook deze
kwaal en de aaltjes, welke haar veroorzaken, werd reeds door
mij bestudeerd: in 1910 nl. werden mij uit Kreuznach plantjes
van Viola odorata toegezonden, welke eene eigenaardige bloem-
koolachtige misvorming vertoonden; en in deze typische
viooltjesgallen vond ik in groote massa’s aaltjes, welke ik
niet van mijne Aphelenchus Fragariae kon onderscheiden; de
tijd voor een meer nauwgezet onderzoek ontbrak mij echter
ten eenenmale. De steeds toenemende werkzaamheden bij den

phytopathologischen dienst hebben mij zelfs belet, de verslagen
van het Instituut voor phytopathologie over 1909 en 1910
eerder dan in ’t begin van dit jaar (1912) gereed en afgedrukt te
krijgen. ') ScHwWARZ ontving zijne door Nematoden aangetaste
viooltjes inmiddels uit Greiz en later insgelijks uit Kreuznach ;
de laatstbedoelde zending kwam uit dezelfde bron als die,
welke mij van materiaal voorzag. Hij stelde vast, dat de aaltjes
van de viooltjesgallen zóó nauw verwant waren aan die, welke hij
uit de doode bladvlekken van varens en meer andere planten
isoleerde, dat hij ze tot de zelfde soort, nl. Aphelenchus ole-
sistus meende te moeten brengen; maar toch vond hij ver-
schillen met deze soort, welke hem belangrijk genoeg voor-
kwamen, om de aaltjes der viooltjesgallen als eene afzonderlijke
variëteit te beschouwen. Hij noemde dezen vorm Aphelenchus
olesistus Ritzema Bos var. longicollis.

De aaltjes van de bladvlekken der Chrysanthemumbladeren,
die in de laatste jaren, ook in ons land, eene groote betee-
kenis voor de Chrysanthemumkweekers hebben erlangd, bleken
den Heer SCHWARZ, door constante verschillen (o.a. door veel
grootere lichaamslengte) van de andere „bladaaltjes’” zoodanig
te verschillen, dat hij ze tot eene afzonderlijke soort brengt,
welke hij zoo beleefd was, naar mij te noemen. (Aphelenchus
Ritzema-Bosi). De naam Aphelenchus olesistus Ritzema Bos
blijft behouden voor de bladaaltjes uit varens, Begonia's
verschillende Orchideën, en waarschijnlijk ook voor die, welke
bij onderscheiden andere planten (Coleus, Saint Paulia, Gloxinia,
Anemone japonica) in doode bladvlekken werden aangetroffen.

Na eene uitvoerige bespreking van de verschillen tusschen
de onderscheiden door hem nader onderzochte soorten van
Aphelenchus, geeft DR. M. ScHWARTZ nog eenige bijzonder-
heden omtrent de onderzoekingsmethoden, door hem gevolgd;

1) Zie „Mededeelingen van de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Bosch-
bouwschool en van de daaraan verbonden Instituten”, deel V, blz. 38.

terwijl hij besluit met de vermelding van bestrijdingsmaat-
regelen, toe te passen tegen de beide „bladaaltjes” (Aphe-
lenchus olesistus R. Bos en Aphelenchus Ritzema-Bosi SCHWARTZ.)
Daar men met sierplanten te doen heeft, welker bladeren
door de bruine plekken hunne schoonheid hebben verloren,
zal het in ’t algemeen raadzaam zijn, alle aangetaste planten
of althans de aangetaste bladeren, te verwijderen en te ver-
branden. In eene warme, vochtige omgeving, zooals in kassen
heerscht, verlaten soms de aaltjes de bladeren door de huid-
mondjes heen om zich over de bladeren voort te bewegen,
soms van het eene blad naar het andere, zelfs van de eene
plant naar de andere. Van daar dat het noodzakelijk is, ook
de oogenschijnlijk geheel gezonde planten, die naast zieke
exemplaren hebben gestaan, in het oog te houden; en dat
het zelfs aanbeveling verdient, ze voorzichtigheidshalve maar
te ontsmetten door eene eenige dagen achtereen te herhalen
bespuiting met Californische pap (zie het artikel van DR. QUANJER
in deze aflevering). Eene oplossing in water van 1 op 40 doodt
de aaltjes zonder zelfs de jonge, teere plantendeelen te be-
schadigen.

Wil men kostbare planten, die zijn aangetast, van de blad-
aaltjes bevrijden zonder ze geheel op te offeren, dan raadt
SCHWARTZ aan, als volgt te handelen. Men neemt eerst zoo
zorgvuldig mogelijk alle aangetaste bladeren of bladgedeelten weg,
en plaatst de planten daarna eene week lang elken dag gedurende
een uur met de bovenaardsche deelen in water van 18°—20° C.
Daarna schudt men het water van de twijgen en bladeren af,
en bespuit vervolgens de planten onmiddellijk met Californische
pap van de bovenvermelde concentratie. Door de onderdompe-
ling in water doet men eerst de aaltjes uit de bladeren naar buiten
trekken; en op de bladeren rondkruipende, worden zij dan
door de Californische pap gedood. Uit den aard der zaak
moet men nooit het water, waarin de planten werden onder-

gedompeld, weer gebruiken om er andere planten -mee te
gieten; want er zullen zich gewoonlijk aaltjes in bevinden.

Heft 3 van deel VIII, der „Arbeiten aus der Biologischen
Anstalt’ bevat twee artikelen: een van Dr. APPEL en Dr. RiEHM
over „die Bekämpfung des Flugbrandes von Weizen und Gerste”,
en een van Dr. EML WERTH, getiteld: „Zur Biologie des
Antherenbrandes.”

Het bleek meer en meer in de praktijk dat de stuifbrand van
tarwe en gerst niet kan worden bestreden door de behandeling van
het zaaizaad met kopervitriool, die bij het tegengaan van den
tarwesteenbrand zoo uitstekende diensten heeft bewezen. Aan-
vankelijk meenden de geleerden dat kopervitriool een middel
tegen alle soorten van graanbrand was; terwijl de ervaring
der practici daarmede in ’tgeheel niet in overeenstemming
bleek te zijn. BREFELD was de eerste, die aantoonde, dat de
sporen van den stuifbrand van tarwe en gerst niet overwinteren
buiten aan de graankorrels, zooals die van den tarwesteenbrand
doen; maar dat zij reeds verstuiven ten tijde van den bloeitijd
der beide bovengenoemde graansoorten en reeds het vrucht-
beginsel besmetten. HECKE vond het mycelium der brandzwam
inwendig in de korrel. BREFELD trok uit deze waarnemingen
de — naar het oppervlakkig scheen — niet heel gewaagde
conclusie, dat ontsmetting van zaaigraan met het oog op stuif-
brand niet mogelijk zou zijn; maar daar tegenover stonden de
praktische ervaringen van JENSEN, die den stuifbrand der gerst
wel degelijk met goed gevolg had bestreden door het zaaizaad
eerst te laten vóórweeken, en het vervolgens in water te brengen
van 52°—53° C. Nader onderzoek leerde dan ook, dat wel is
waar het in rustenden toestand binnen de korrels aanwezige
mycelium door behandeling met heet water of met heete lucht
niet kan worden gedood, maar dat zulks wèl het geval is,
wanneer men door de graankorrels vooraf gedurende meerdere

uren tn water te brengen, eerst dat mycelium in een meer actieven
toestand heeft gebracht, waarin het meer gevoelig voor de hitte ís
geworden. Over de ontsmetting nu van het zaaizaad, na vooraf-
gegaan voorweeken met heet water en met heete lucht, handelt
het uitvoerige onderzoek van APPEL en RiEHMm, die zich niet
hebben bepaald tot laboratoriumproeven, maar ook hebben
nagegaan, hoe de door hen beproefde bestrijdingsmethoden in
de praktijk kunnen worden toegepast.

Ik zal er mij echter van onthouden, híer een referaat te geven
van het artikel van APPEL en RIEHM, daar mijn geachte mede-
werker Dr. QUANJER zich reeds sedert langeren tijd met de
ontsmetting van gerst met het oog op den stuifbrand bezig
houdt en van plan is, nog in dezen jaargang van het „Tijd- —
schrift over plantenziekten” een verslag van zijne proefnemingen
te geven, waarbij als van zelf het werk van de Heeren APPEL
en RiEHM zal ter sprake komen.

In het artikel „Zur Biologie des Antherenbrandes’” wordt
behandeld de levensgeschiedenis van de brandzwam Ustilago —
antherarum Fries: eene zwam, die hoofdzakelijk planten uit de
familie der Caryophyllaceeën aantast, bijv. soorten van de ge-_
slachten Silene, Melandryum (Lychnis), Saponaria, Dianthus _
(anjelier), Stellaria (sterremuur). De zwarte brandsporen dezer
zwam vormen zich in de helmhokjes der bloemen. Het was ook
reeds sedert lang bekend, dat vrouwelijke exemplaren van de
tweehuizige plant Melandryum album (— Lychnis dioica —L.
vespertina), welke door deze brandzwam worden aangetast, in
hunne bloemen meeldraden vormen, opdat daar de ft uctificatie der
zwam kunne plaats grijpen. Van deze merkwaardige brandzwam
nu en van de inwerking, welke zij op de door haar bewoonde plant
heeft, heeft WERTH nauwkeurig studie gemaakt; bepaaldelijk wer-
den infectieproeven met Melandryum album (Lychnis dioica) on- $
dernomen. WERTH kwam in hoofdzaken tot de volgende resul _—

taten. Door bloembezoekende insekten, bepaaldelijk door honig-
zuigende avondvlinders en door brandsporen verzamelende
bijen worden de brandsporen van Ustilago antherarum op
de stempels van gezonde vrouwelijke bloemen van de voe-
derplant overgedragen. Deze sporen echter dringen niet
dadelijk met hare kiembuizen den stempel binnen; maar de
zwam komt eerst na het afsterven van den stempel en den
stijl tot verdere ontwikkeling, zij begint dan een saprophytische
leefwijze en wel onder telkens weer herhaalde conidiënvorming.
Deze laatste omstandigheid maakt het begrijpelijk, dat — in
tegenstelling met hetgeen wij over de wijze van infectie van
den stuifbrand van tarwe en gerst weten — bij den helmknop-
brand geheel andere organen kunnen worden geïnfecteerd; zoo
kunnen, behalve de helmknoppen van mannelijke bloemen, ook
jonge scheuten en kiemplanten worden besmet. Langzamer-
hand groeit dan de zwam door de besmette plant heen, en
na eenigen tijd vormen zich de hoopen brandsporen in de
helmknoppen van beiderlei bloemen. Bij de bloemen der
vrouwelijke planten worden dan eerst de meeldraden, — die
in deze bloemen anders slechts in aanleg aanwezig zijn, —
tot volledige ontwikkeling gebracht, terwijl gelijktijdig het
vrouwelijke orgaan in ontwikkeling achterblijft en hare functie
verliest. Zoo ontstaan schijnbaar tweeslachtige bloemen, die
echter ín werkelijkheid onvruchtbaar zijn; en wanneer niet de
gansche bloemendragende scheut is geïnfecteerd geworden,
vormen zich daarnevens interessante tusschenvormen, tusschen
normale vrouwelijke en schijnbaar tweeslachtige, in werkelijk-
heid onvruchtbare, brandige bloemen.

Uit het feit, dat de brandsporen, als zij op een stempel ge-
vallen zijn, eerst tot ontwikkeling komen, nadat de stempel en
de stijl zijn afgestorven, volgt dat, als zich uit eene besmette
vrouwelijke bloem een vrucht ontwikkelt, het zaad niet besmet
is, zoodat er gezonde, niet besmette planten uit voortkomen.

Heft 4 van deel VIIL der uitgave van de „Biologische Anstalt”
geeft eene voortzetting van eene serie publicaties, uitgegeven
door Dr. ArPpPer onder den titel „Beiträge zur Kenntnis der
Kartoffelpflanze und ihrer Krankheiten.” Dit stuk is geschreven
door DR. JULIUS SCHUSTER en handelt over de „Bacteriënfäule
der Kartoffel (het bacterierot der aardappelen).

Ik bepaal mij hier tot eene beknopte vermelding van de
verkregen resultaten. Zij zijn deze:

Tot het ontstaan van het „natrot” van aardappelen kunnen
meewerken de volgende bacteriën: a. obligate parasieten (bacte-
teriën, die niet anders dan parasitisch kunnen leven); deze
roepen rechtstreeks de ziekte in ’t leven (v.b. Bacillus solani-
perda); — b. facultatieve parasieten, die de ziekte alleen bij
de inwerking van bepaalde uitwendig werkzame factoren kunnen
in ’t aanzijn roepen (v.b. Bacterium fluorescens, die zulks eerst
doet bij 35° C.); — c. saprophyten, die de ziekte slechts bij
doode aardappelen kunnen in ’t aanzijn roepen (b.v. Amylo-
bacter); — d. aangepaste of geaccommodeerde parasieten, dat’
zijn erfelijke, constante planten ziek makende rassen van anders
onschuldige saprophyten (v.b. Bacterium xanthochlorum).

Het ziektebeeld, door de onderscheiden natrot veroorzakende
bacteriën in het aanzijn geroepen, is verschillend. Er zijn er, die
slechts rot bij de knollen in ’t aanzijn roepen (v.b. Bacillus solani-

perda), — andere, die natrot van den knol en weekrot van
den stengel zonder verkleuring veroorzaken (bijv. Bac. solani-
saprum), — weer andere, die, al naar den aard van den hospes,

natrot van den knol, zwartbeenigheid en weekrot van den stengel
veroorzaken (vb. Bac. xanthochlorum, Bac. phytophthorum).
Bact. xanthochlorum is een plantenpathogene parallelvorm
van den onschuldigen saprophyt Bact. fluorescens, waaruit hij
zich waarschijnlijk door de langdurige en regelmatige inwerking
van hoogere temperaturen heeft ontwikkeld. Deze standvastige
bacterievorm kan door wondinfectie veroorzaken: natrot van

aardappelknollen, zwartbeenigheid van Vicia faba (tuin- en
paardeboon), weekrot (zonder verkleuring) van Lupinus nanus; —
verder veroorzaakt hij door infectie door de huidmondjes heen :
zwartnervigheid en zwartvlekkigheid der bladeren van Vicia faba.

Bact. xanthochlorum scheidt eene reeks van enzymen af,
die naast of wel na elkaar in werking treden: één dat de
eiwitstoffen peptoniseert, één dat de middellamel van het knol-
parenchym oplost, één ’t welk het zetmeel aantast, — ten
slotte een dat eene zwarte kleur bij den boonenstengel veroorzaakt.

Het natrot der aardappelknollen is steeds het gevolg van
eene wondinfectie; de bacteriën dringen niet binnen door de
lenticellen.

Bacterium phytophthorum Appel veroorzaakt zwartbeenigheid
van de aardappelstengels; de besmetting kan zoowel uitgaan
van geïnfecteerde poters, als plaatsgrijpen door wondintectie
(waarbij vliegmaden of mijten een rol kunnen maar niet behoeven
te spelen).

Bacterium atrosepticum van Hall, indertijd door vaN HALL
als de oorzaak van de zwartbeenigheid der aardappelstengels
beschreven, bleek aan deze kwaal onschuldig te zijn; deze
bacterie roept alleen maar een soort van droogrot bij de knollen
in ’t aanzijn.

Of eene soort van aardappel meer of minder weerstand kan
bieden aan den aanval van bacteriën, hangt af van den tijd,
binnen welken bij deze aardappelsoorteene wonde door wondkurk
wordt afgesloten. Den meesten weerstand bieden die soorten,
welke binnen de 24 uren eene samenhangende kurklaag vormen,
die de geneele wondvlakte overdekt.

Ten slotte mogen nog worden vermeld de middelen, waardoor
de auteur zich voorstelt, dat het optreden van het natrot zal
kunnen worden voorkomen.

Het zijn de volgende:

A. Op de bewaarplaatsen (in kelders en kuilen) :

1. Vermijding van te hooge temperatuur. Wanneer deze

onder 8°C. blijft, is eene gevaar meebrengende ontwikkeling _
van bacteriën uitgesloten.

2. Vermijding van vochtigheid; bij droogte heelen de
aardappelen, zelfs wanneer de infectie reeds heeft plaats gehad.

3. Goede doorstraling van lucht: bij onvoldoende lucht-
toetreding kunnen de anaërobe gistingsbacteriën zich vermeer-
deren en de aardappelen aantasten.

4. Uitzoeken van alle zieke en gewonde knollen, daar deze
allicht het begin vormen van epidemiën op de bewaarplaatsen.

B. Op het veld : |

1. Geen doorgesneden pootaardappelen gebruiken, daar
deze bijzonder toegankelijk zijn voor wondinfectie.

2. Vermijding van een éénzijdige overbemesting met guano,
chilisalpeter, keukenzouthoudende meststoffen en kalk, wijl
deze de vermeerdering der bacteriën begunstigen.

3. Verbetering van te zware bodems en van bodems, die
neiging hebben een korst aan de oppervlakte te vormen,
daar op zulke bodems de kwaal sterker optreedt.

4. Vermijding van wondinfectie door zorgvuldige verwij-_
dering van zieke planten; vooral verwijdering van rotte aard-_
appelknollen, aangezien door deze licht verdere bodeminfectie
kan plaats grijpen. Â

5. (Op geïnfecteerde velden) verbouw van die soorten
van aardappelen, welke door het vermogen van spoedige kurk-
vorming tegen wondinfectie beschermd zijn.

6. Vermijding op geïnfecteerde velden van de teelt van
tuin- en paardeboonen (Vicia faba), van lupinen, tomaten en
wortelen, daar deze planten eveneens worden geïnfecteerd.

J. R. B.

MOERSE) ar DE BEONE IENS EA

Het hest Bestrijtinasnidel tegen

: Bladluis
_ Schurftziekte

__Schorsbrand

Schildluis
Dopluis
Peronospora en Rupsen

enz. enz.

Oïdium Tuckeri

aan Vruchtboomen

e Carbolineum-Plantarinn

s oplosbaar in water en kan zonder gevaar voor
e planten gebezigd worden zoo men stipt de

gebruiksaanwijzing opvolgt. Beslist en ongekend

HC es,

Jraagt gratis brochure oolt over SPROEIMACHINES,

aan NEEN

Venlo.

. Eerder” Ĳ
Pet ideen
te ek) «
À Fie HARE imi,

Vesote mi?

N st Lenna
Ysea

Le gren
Vi hadt wee

let are erk
kr aac

weeds

ee, Pd mvg
ntt antie

| en
_Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

TIJDSCHRIFT

OVER

Plantenziekten

ä ONDER- REDACTIE VAN
Bn PEDR DEE RITZEMABOS,
a ‚Directeur van het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen.

ee ACHTTIENDE JAARGANG.
Er: Ae aflevering.

_Het tijdschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar à f1,25;
pr het Buitenland àfl,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,50 Fr.).
Betalingen aan Dr. H. J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl.
Pt ytopathologische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem.

gedrukt bij BB. Haak, te Wageningen.
1912.

H. M. Quanjer. — „Resultaten van bestrijdingsproe at
tegen wintervlinders GL En ä
_N. van Poeteren. De overwintering en besriding van
eenige meeldauwzwammen Ad

5 Boekbespreking, door 5

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Bote Diels KITZEMA BOS.

Achttiende Jaargang. — 4e Aflevering. — September 1912.

RESULTATEN VAN BESTRIJDINGSPROEVEN
TEGEN WINTERVLINDERS.

Zes jaar geleden had de wintervlinder zich op onrust-
barende wijze vermenigvuldigd in den Bangert, een gebied
in West-Friesland, waar de ooftteelt beoefend wordt op zeer
intensieve wijze. Men vindt daar tal van lange tuinen,
slechts door smalle slooten van elkaar gescheiden en beplant
met appel- pere- en pruimeboomen, hier en daar ook met
hazelaars en morellen, terwijl bessestruiken als onderbeplanting
gebruikt worden. Een groot deel van den Bangert is als het
ware één uitgestrekte fruittuin. De omstandigheid, dat de
vrouwelijke wintervlinders niet tot vliegen in staat zijn, vormde
dus geen beletsel voor hare vrijwel algemeene verspreiding
in deze streek. De rupsjes konden, waar de takken van
hazelaars, wilgen of andere over het water hangende boomen
elkaar raakten, van het eene perceel op het andere overkruipen,
of de wind verspreidde ze, wanneer zij zich aan een spinsel-
draad naar beneden lieten zakken.

De aard der cultuur, maar vooral ook de ontwikkeling en
het doorzicht van de eigenaars, maakten een gezamelijk optreden

mogelijk. Er werd besloten om in het begin van de periode,
waarin volgens de boeken de vrouwelijke vlinders den grond
verlaten, dus in October, op verschillende plaatsen een boomstam
van een teerring te voorzien, „wachtposten uit te zetten”,
zooals men het noemde, en na te gaan of reeds wintervlinders
gevangen werden. Bleek dit het geval te zijn, dan zouden
algemeen teerbanden worden aangebracht.

De bruine of z.g. Stokholmsche teer (houtteer), waaraan men
voor dit doel de voorkeur gaf, omdat zij gemakkelijk verkrijgbaar
en goedkoop is, verliest hare kleefkracht reeds na enkele we-
ken, vandaar dat men niet te vroeg met het uitstrijken wilde
beginnen; ook zouden de banden geregeld vochtig worden
gehouden, zoo lang als er nog vlinders gevangen werden. —
Overigens heeft teer op de meeste lijmsoorten dit voor, dat
zij de vlinders, die er mede in aanraking komen, spoedig doodt,
en dus ook die vrouwelijke vlinders voorgoed onschadelijk
maakt, die, nadat zij met de kleefstof in aanraking zijn geweest,
omkeeren om beneden den band hare eieren te leggen.

Volgens de afgesproken methode werd de wintervlinderplaag
inderdaad in den Bangert op uitstekende wijze bestreden. Komt
men nu in den winter in die streek, dan ziet men het op ’t
eerste gezicht vreemde verschijnsel, dat slechts hier en daar
een boom van een teerring is voorzien. Want ofschoon er in
de laatste jaren weinig vlinders meer te vangen zijn, zet men
toch altijd nog „wachtposten” uit om van een eventueel zich
uitbreidende plaag tijdig op de hoogte te zijn.

Geheel anders is het gesteld met het optreden van den
wintervlinder in sommige boomgaarden in Gelderland en de
andere provinciën, waar de ooftteelt op weinig intensieve wijze
beoefend wordt. Men vindt hier groote boomgaarden, die meestal
aan drie zijden door grasland, aan de vierde door den weg
zijn begrensd. Komt men — tengevolge van gevraagd advies
of hoe dan ook — een wintervlinderplaag op het spoor, dan

verneemt men gewoonlijk tevens, dat die plaag al lange jaren
bestaan heeft. Andere boomgaarden, verderop gelegen, vormen
door hun goede opbrengsten meestal reeds jaren lang een
scherpe tegenstelling met het besmette perceel. De verklaring
ligt voor de hand: in ’t eene geval moeten de boomen uit
een besmette, in het andere uit een onbesmette kweekerij af-
komstig zijn en de vrouwelijke vlinders, niet tot vliegen in
staat, blijven waar zij zijn.

Een eigenaar van een Betuwschen boomgaard — en dit geldt
natuurlijk ook voor de andere streken met extensieve ooft-
cultuur — zal dus, wat de wintervlinderbestrijding betreft, niet
behoeven samen te werken met andere eigenaars. Heeft hij een
goede lijmsoort, die zeer lang — zoo mogelijk den geheelen
winter — kleeft, dan zal hij het gebruik daarvan verre ver-
kiezen boven dat van teer, omdat hij er, als de banden een-
maal zijn aangelegd, zoo goed als niet meer naar behoeft om
tezien.

Een goede lijmsoort te vinden, dat was echter tot voor korten
tijd de groote moeilijkheid. Reeds voor een drietal jaren werden
door mij enkele proeven genomen met handelslijm en meng-
sels van bekende samenstelling, maar het bleek mij, dat zij
geen van alle lang genoeg werkzaam bleven. Daar het zoeken
naar een goed voorschrift mij veelte ver zou gevoerd hebben op
een weg, die eigenlijk ligt op het gebied der fabriekstechniek,
was het een gelukkige omstandigheid, dat DR. SPALTEHOLZ van
de fabriek van SPALTEHOLZ en AMESCHOT te Amsterdam, die
destijds ook over andere bestrijdingsmiddelen besprekingen
had aan het Instituut voor Phytopathologie, mij vroeg proeven
te nemen met lijmmonsters, door hem bereid. Zoo gezegd zoo
gedaan: hij beproefde eerst de mengsels in het laboratium
op hunne kleefkracht, vervolgens werden er op het terrein
van het Instituut proeven mede in de buitenlucht genomen.
Na aldus ruim een jaar lang en dus in alle jaargetijden ver-

schillende mengsels te hebben beproefd, werd er een voor een
proef in ’t groot uitgekozen. |

De Heer C. Vis, ooftteler te Dirksland, bekend aan de lezers
van dit tijdschrift door zijn interessante mededeelingen in den

twaalfden jaargang, had reeds eenigen tijd met wintervlinders

te kampen en de tot nog toe door hem gebruikte lijmsoorten
hadden weinig resultaten opgeleverd. Hij werd dan ook be-
reid gevonden de proef in ’t groot te nemen in den herfst

van het vorig jaar en deelde in den afgeloopen zomer zijn

uitkomsten mede.

„U herinnert zich wellicht nog”, zoo schrijft de Heer Vis,
„dat ik verleden jaar met het oog op den warmen zomer, de
lijmbanden om mijn appelboomen iets te laat heb aangelegd.
Ik gebruikte in hoofdzaak de lijm, die ik door Uw tusschen-
komst van DR. SPALTEHOLZ ontving. Die lijm heb ik in warmen
toestand op de banden gesmeerd, zoodat ik aan 13 Kilo voor
540 boomen van !/, M. stamomvang genoeg had. Ik heb de
banden éénmaal laten besmeren en toch kleefde de lijm in
Februari, toen ik de banden heb verbrand, nog evengoed als
in October. Duizenden vlinders vonden den dood, terwijl ik
get, de Hjm- Vann dansen). niet het minste succes had. Die
lijm is niet slechter dan de vele andere soorten, die ik heb
beproefd. Zoodra de herfst in ’t land komt met zijn lange,
natte nachten verliest zij totaal haar beetje kleefkracht, hoe
dik men haar ook op de banden smeert. De vlinders kruipen
er dan doodgewoon overheen. Bij de lijm van DR. SPALTE-
HOLZ komt dit euvel absoluut niet voor. Het is onmogelijk,
dat één vlinder den band passeeren kan. Een prachtig succes
had ik op het perceel, waar 540 Keswick-appelboomen staan.
Op iederen band werden gemiddeld 15 vrouwelijke vlinders
gevangen. Hoewel ik een grooteren oogst aan appelen heb en
de boomen er veel flinker uitzien is het toch duidelijk zicht-
baar, dat de lijmbanden te laat aangebracht zijn, want toch

heb ik nog schade van de wintervlinders gehad. Op de andere
perceelen en vooral op de Goudreinetten is de uitwerking
éénig mooi. De boomen, die daar verleden jaar om dezen tijd
bijna bladerloos waren, staan nu welig in ’t blad en flink
beladen met vruchten.”

Uit het medegedeelde blijkt voldoende, dat de vraag welke
lijm te gebruiken nu wel tot een oplossing is gekomen.
Intusschen ben ik gaarne bereid wanneer ook andere fabrikanten
langs proefondervindelijken weg tot een goed resultaat mochten
zijn gekomen, nog eens een vergelijking te maken tusschen
hun praeparaat en het bovenbedoelde.

Wat verder de bijzonderheden der bestrijdingsmethode betreft,
Z00 moge nog de aandacht worden gevestigd op de volgende
punten.

Ten eerste blijkt het wenschelijk de banden reeds in Septem-
ber, en niet, zooals men meestal vindt opgegeven, in October
aan te leggen. Bij het gebruik van een praeparaat, dat zijn
kleefkracht lang behoudt, bestaat daartegen ook geen enkel
bezwaar; de lijm, die voor een proef in groot was uitgekozen,
blijft langer dan een jaar kleefkrachtig.

De lijm moet, opdat de boom niet verontreinigd of beschadigd
worde, op papier, dat voor water en vet ondoorlatend is,
worden uitgesmeerd. Bij verschillende handelaars is dit in
lange rollen van de gewenschte breedte, ongeveer 12 cM.,
verkrijgbaar. Een afgepast stuk wordt om de gladgekrabde
schors onder en boven met een raffia-lint of een ijzerdraad
stevig vastgebonden.

De lijm, zooals zij nu in den handel wordt gebracht, moet
bij koud weer eenigszins verwarmd worden ; men zet haar
daartoe in een pan, waarvan de bodem met houtwol bedekt is,
en waarin water op een vuurtje wordt warm gehouden.

Verder moge er hier nog aan herinnerd worden, dat ook
aanplantingen van loofhout, die den boomgaard mochten begren-

zen, inzonderheid wilgen en eiken, als voedsterplanten van de
wintervlinderrupsen gevaar kunnen opleveren.

Het aanleggen der lijmbanden is op Plaat IV (boven) in
beeld gebracht, terwijl de onderste figuur (eenigszins verkleind)
een in het begin van November door den Heer Vis uitgeknipt
gedeelte van een lijmband laat zien. Op dit gedeelte, één vier-
kante d.M. groot, zijn 7 wijfjes van den kleinen en één van den
grooten wintervlinder, verder 4 mannetjes van den kleinen en
1 van den grooten wintervlinder vastgekleefd. Zij werden ge-
vangen op een der Keswick-appelboomen, waar de Heer Vis
van schrijft; die boomen zijn nu 16 jaar oud en hebben kronen
van + 4 M. middellijn. Op boomen met grootere kronen zou
men natuurlijk naar verhouding meer vlinders vangen.

In den regel — en dit is vooral bij de minder klevende
lijmsoorten het geval — zijn op de banden meer mannetjes
dan wijfjes te zien. De eerste toch kleven met hun vleu-
gels zeer gemakkelijk op de banden vast, wanneer zij de
omhoog kruipende wijfjes al fladderende opzoeken; de vrou-
welijke vlinders echter maken zich soms van eene minder
goede kleefstof los om hare eieren lager aan de schors af te
zetten. Ddarbij komt nog, dat de meezen vooral de vrouwe-
lijke vlinders wegpikken.

Onnoodig te zeggen, dat ’t verkeerd zou zijn den geheelen
winter niet meer naar de banden om te zien; men moet zich
af en toe er van overtuigen, dat zij niet beschadigd zijn en
ze in Maart, als er toch niets meer te vangen is, wegnemen.

De vraag doet zich nu voor of het gewenscht is de lijm-
banden te combineeren met de bekende schuilbanden van door
waterdicht papier omgeven, gericheld bordpapier, zooals zij
voor de rupsjes der wormstekige appelen en peren, donsvlin-
derrupsen en bloesemkevers gebruikt worden. Die combi-
natie zou dan aldus kunnen worden uitgevoerd, dat men
deze schuilbanden, die reeds in Juni moeten zijn aange-

legd, in September met lijm besmeert. Het komt mij echter
voor, dat het beter is afzonderlijke lijmbanden aan te leggen.
Want als men de schuilbanden wegneemt in October, als de
insecten, die men vangen wil er alle reeds onder zijn wegge-
kropen, kan men ze zuiveren en het volgend jaar opnieuw
gebruiken. Laat men ze tot Maart zitten dan zullen de meezen
ze beschadigen en er soms heele lappen afhalen om het wegge-
scholen ongedierte te bemachtigen; niet alleen de schuilbanden
gaan dan verloren, maar ook de lijmbanden zijn bedorven.

Bij in struikvorm gekweekte boomen brengt het aanleggen
van lijmringen heel wat meer moeite mede. In bessenaanplan-
tingen is ’t zelfs geheel onmogelijk. Dan kan men zijn toe-
vlucht nemen tot het besproeien met een arsenicumpraepa-
‚ raat. Ook wanneer men in ’tvroege voorjaar een winter-
vlinderplaag ontdekt, kan men direct, om grootere verwoes-
tingen te voorkomen, dit middel toepassen.

Waar evenwel lijmbanden Kunnen worden toegepast is deze
bestrijdingswijze altijd te verkiezen. De giftigheid der arse-
nicumpraeparaten toch is een bezwaar, dat alleen door
groote oplettendheid van de arbeiders, die ermede omgaan, is
te overwinnen. Het vee, dat in boomgaarden graast, moet gedu-
rende geruimen tijd worden verwijderd, hetgeen gelijk staat met
een verlies van weidegeld, dat soms vrij belangrijk kan zijn.

Dat de arsenicumpraeparaten op de vruchten zouden
blijven zitten en aldus gevaarlijk worden bij de consumptie,
is een bewering, die afdoende weerlegd is op grond van
proeven door Professor RITZEMA Bos in samenwerking met
Dr. G. ROMIJN, Inspecteur van het Staatstoezicht op de volks-
gezondheid, genomen en beschreven in het jaarverslag over
1908 van het Instituut voor Phytophatologie.

Wat de werkzaamheid der arsenicum-verbindingen betreft,
kan uit eigen ervaring het volgende worden meêgedeeld :

Te Gassel, waar in een kweekerij van appel- en pereboomen

tegen wintervlinderrupsen gesproeid werd, bleken ongeveer
70 °/, ervan te zijn vergiftigd; men vindt deze met gele ver-
kleuring onder de boomen liggen. De. rupsjes, welke zich in de
toppen der twijgjes hadden ingesponnen en die zich met het
steeds aangroeiende blad voedden, ontsprongen den dans.

In Opheusden in een ruim 20 jaar bestaanden boomgaard met

appelen en kersen was het resultaat nog iets minder goed, omdat
men de hoogere takken niet goed genoeg had kunnen raken.
Hier was reeds weer het volgend jaar een besproeiing noodig.

Te Wageningen, waar bespuiting met arsenicumverbindingen

in een aanplanting van zwarte bessen werd verricht, bleven _

slechts weinig rupsjes over. De behandelde struiken begonnen
weer flink te groeien, zoodat de rij, die voor côntrole niet
besproeid was, er treurig bij afstak. In dezen bessentuin duurde
het drie jaar voor een nieuwe besproeiing bleek noodig te zijn.

Ten slotte moge nog met een enkel woord gewezen wor-
den op een nadeel, dat zich in Amerika bij het sproeien met
Parijsch groen heeft voorgedaan, nl. dat na een vele jaren
herhaald, overmatig gebruik ervan de boomen kwijnden en
afstierven. Waar men in Amerika echter sproeit zooals het

behoort, met een goede grondstof in een verdunning van 1

op 1000 en zonder dat met het middel gemorst wordt, is, zelfs
na een lange reeks van jaren — men sproeit op sommige
plaatsen reeds van 1872 af met Parijsch groen — niets van
een schadelijke werking op den boom te bespeuren.

Bijzonderheden over de uitvoering der besproeiing vindt
men in een gratis aan het Instituut voor Phytopathologie ver-
krijgbaar drukwerk.

H. M. QUANJER.

Fig. 1. Het aanleggen der lijmbanden moet reeds in September op de
in den tekst aangegeven wijze geschieden. (phot. B. SMIT.)

Fig. 2. Een der resultaten, met de zeer lang klevende lijmsoort ver-
kregen (zie den tekst). (phot. B. SMIT).

_ di ie

DE OVERWINTERING EN BESTRIJDING VAN
EENIGE MEELDAUWZWAMMEN.

In verband met de groote uitbreiding, die een aantal voor
kultuurgewassen schadelijke meeldauwzwammen in de laatste

___jaren.hebben genomen, komt het mij gewenscht voor op eene

„waarneming, betreffende ‘de wijze, waarop eenige van deze
zwammen blijken te overwinteren, de aandacht te vestigen,
opdat deze overal en onder de meest verschillende omstandig-
heden aan de praktijk mag worden getoetst en opdat eene
bestrijdingswijze, die mogelijk op de hierbedoelde wijze van
overwintering gegrondvest kan worden en die de reeds be-
kende bestrijding met zwavel (en met Californische pap) kan
ondersteunen, op ruime schaal mag worden beproefd.

Verscheidene meeldauwzwammen zijn in de laatste jaren
“van veel grootere oeconomische beteekenis geworden, dan
„vroeger het geval was. Hierbij moeten we evenwel de Ame-
rikaansche kruisbessenmeeldauw buiten beschouwing laten,
daar deze een voor Europa nieuwe schimmel is, die op kruis-
bessenstruiken uit Amerika werd ingevoerd en zoodoende als
het ware in de gelegenheid gesteld werd, zich over een geheel
nieuw gebied te verbreiden. Verscheidene inheemsche meel-
dauwzwammen echter hebben zich in korten tijd zoodanig
uitgebreid, dat zij van schimmels zonder veel oeconomische
beteekenis, geworden zijn gevreesde parasieten, die een ware
„plaag zijn voor de cultuur of dit weldra schijnen te worden
en die de opbrengst in niet geringe mate doen dalen.

In de eerste plaats moet hierbij gedacht worden aan de
eikenmeeldauw (Oidium quercinum Thümen). Nog steeds heeft
men omtrent de systematische plaatsing van deze soort de

noodige zekerheid niet verkregen, daar de perithecien, naar
welker kenmerken de meeldauwzwammen worden gerangschikt,
ontbreken. Meermalen zijn peritheciën op door meeldauw
aangetaste eikenbladeren gevonden, maar bij nader onderzoek
bleken deze (behoorende tot een Phyllactinia-soort) weggeslin-
gerd te zijn van planten, die in den omtrek der meeldauwzieke
eiken gestaan hadden en die zelf door deze Phyllactinia-soort
bleken te zijn aangetast !). Evenwel schijnen door ARNAUD en
FoEx andere peritheciën gevonden te zijn, nl. van een Micro-
sphaera-soort, die werkelijk bij het eikenmeeldauw-mycelium
schijnen te behooren. Deze soort blijkt volgens GRIFFON en MAU-
BLANC °) zoowel van de Amerikaansche als van de Europee-
sche Microsphaera-soorten te verschillen, waarom zij voorstellen,
hiervan een nieuwe soort te maken, die zij M.alphitoides noemen.

Hoewel er dus meer positieve gegevens komen, bestaat er
omtrent de soort, waartoe de eikenmeeldauw behoort, nog
niet voldoende zekerheid; het plotseling optreden van de
schimmel in geheel Europa kan, naar mijn meening, niet op
de invasie van een nieuwe soort wijzen, maar zou haar oor-
sprong in een reeds aanwezige soort moeten gezocht worden.

Wat de oorzaak ook is van het ongekend heftig optreden
van de schimmel, de gevolgen doen zich duidelijk genoeg
gevoelen en deze noodzaken ons naar middelen te zoeken,
om het kwaad te bestrijden.

Een tweede meeldauwzwam, die in den laatsten tijd veel in
beteekenis is toegenomen, is de appelmeeldauw (Podosphaera
leucotricha ELL et EvErn.). Vroeger waren door meeldauw aar.-
getaste appelbladeren en -scheuten zeldzaam en zij zullen aan
de aandacht der meeste kweekers waarschijnlijk wel ontsnapt

!) v. TUBEUF, Naturwissenschaftl. Zeitschrift für Forst- und Landwirt-
schaft 1909, Heft 4, p 216.

2) GRIFFON et MAUBLANC. Les microsphaera des Chênes; Bull. Soc.
Mycol. de France, T 28 1912 p. 88—104; gerefereerd in Centralblatt für
Bakteriologie Bnd. 35, 1912 p. 77—78.

zijn. Thans, en vooral in 1912, zijn sommige appelboomen zoo-
danig aangetast, dat een belangrijk deel der bladeren en scheuten
met de meeldauwzwam bezet is. En alweer wordt dit verschijnsel
niet alleen in ons land waargenomen, maar klaagt men ook in
andere landen over de toenemende schadelijkheid van de
appelmeeldauw en js dit een ziekte geworden, die met ernst
moet worden bestreden. Peritheciën van deze zwam zijn zeld-
zaam en worden zeer dikwijls zelfs niet gevormd. In dit op-
zicht komen dus eiken- en appelmeeldauw overeen en het is
niet onmogelijk, dat deze eigenaardigheid in verband staat met
de wijze, waarop deze zwammen blijken te overwinteren.

Nu bij de eikenmeeldauw de peritheciën, de eigenlijke over-
winteringsorganen, ontbreken, doet zich de vraag voor, hoe
deze zwam zich van het eene jaar in het andere in stand
houdt. Twee mogelijkheden bestaan er slechts, n.l. door middel
van conidiën (zomersporen) of door mycelium Door NEGER !)
is nagegaan, hoe lang de conidiën kiemkrachtig bleven en
vond hij in November de kiemkracht zeer sterk verminderd,
terwijl in Maart geen der sporen, die van materiaal genomen
waren, dat op verschillende wijzen was bewaard, kiemden.
Het is dus niet waarschijnlijk, dat de zwam zich het volgend
voorjaar door middel van overgebleven conidiën weer voort-
plant. De waarnemingen omtrent het weder optreden van de
meeldauw blijken hiermede volkomen in overeenstemming te
zijn. Want indien de infectie van conidiën uitging, zou men
de nieuwe infecties kunnen verwachten dicht bij de plaatsen,
waar de conidiën overgebleven waren. Daar het vooral de
bladeren zijn, die met conidiën zijn overdekt, zou men vooral
van onderop nieuwe infecties in de struiken moeten zien op-
treden en zou men ook meer meeldauwintfecties moeten vinden
op plaatsen, waar veel afgevallen bladeren liggen. Van dit
alles kan men echter in de natuur niets bemerken. Nauw-

1) F.W.NEGER. Tharander Forstliches Jahrbuch. Band 62 1911 p. 3.

keurige waarnemingen, gedurende twee jaren in de omgeving
van Wageningen verricht, hebben mij geleerd, dat van een
infectie van af het afgevallen loof of van af de overgebleven _
besmette twijgtoppen, geen sprake is.

Wel kan men, als de jonge bladeren zich flink hebben ont-
plooid en de nieuwe scheutjes een lengte van 10—15 cM
gekregen hebben, enkele scheutjes vinden, die zeer sterk door
de meeldauw zijn aangetast, zóó zelfs, dat de daaraan voor-
komende bladeren, geheel met de zwam zijn bedekt. Deze
scheuten zijn zeer typisch. Te midden van de jonge, frissche
bladeren, ziet men er plotseling een of enkele, die geheel met
het bekende, witte mycelium bedekt zijn, zoodat op geen
enkele plaats de frischgroene kleur van het bladoppervlak
zichtbaar is. Bij nader onderzoek blijken dan die bladeren tot
één scheutje te behooren, waarvan alle bladeren op dezelfde
wijze met mycelium zijn bedekt. Slechts bij hooge uitzondering
vond ik, alleen in 1911, eenige scheutjes, waarvan niet alle
bladeren wit waren, maar die nog een of enkele groene hadden,
die dan òf tot de onderste, ôf tot de bovenste bladeren behoorden,
maar niet tusschen de wit-bestoven ingeplaatst waren. De
nietaangetaste bladeren waren dat ook volkomen meeldauwvrij.
Als regel kan men echter aannemen, dat alle bladeren van
zulke scheutjes met de meeldauwzwam zijn bedekt.

Soms is nog de samenhang met mycelium aan de basis van
de scheut te herkennen, maar door de lengtegroei van deze
en doordat de bladbases reeds zeer vroeg geïnfecteerd schijnen
te zijn, is een dergelijke samenhang vaak niet waar te nemen
en schijnen vooral de bladeren besmet te zijn.

Het is van uit deze „meeldauwscheutjes”, dat de besmetting
der overige deelen plaats heeft. Valt de eerste ontwikkeling
der eiken in een droge periode, zovals dit in 1911 het geval
was, dan kan men eenige weken achtereen in de omgeving
der scheutjes niets bemerken van een overgaan van de zwam

naar de: omgevende, gezonde bladeren. Eindelijk ziet men hier
en daar in de omgeving nieuwe meeldauwvlekjes ontstaan en
langzamerhand breidt de zwam zich daar uit, klaarblijkelijk
door de conidiën, die van de meeldauwscheutjes zijn afgewaaid.
Bij vochtig, warm weer tijdens het uitloopen der eiken, zooals
dit in 1912 was, gaat de verbreiding veel sneller. Spoedig
vindt men dan, vooral indien er af en toe regenbuien gevallen
zijn, in de omgeving der meeldauwscheutjes en speciaal op
de lager geplaatste bladeren, nieuwe infecties, die zich daar
snel uitbreiden en weer aanleiding geven tot de besmetting
van andere bladeren. Door in de tweede helft van Mei zulke
duidelijke „meeldauwplekken” in het eikenloof op te zoeken,
kan men er zeker van zijn, te midden van een aantal bladeren
met meeldauwvlekken, één echt „meeldauwscheutje” te vinden,
zooals dit hierboven beschreven werd en dat als het centrum
van besmetting moet worden beschouwd. Het zijn dus deze
scheutjes, die bij de verbreiding in het voorjaar de belangrijkste
rol blijken te spelen.

De eenige duidelijke mededeeling; die ik in de literatuur
over dit typische eerste optreden van de eikenmeeldauw heb
gevonden, is een artikel van Neger !), dat mij echter eerst in
den zomer van 1912 in handen kwam, dus toen ik reeds twee-
maal het nieuwe optreden van de ziekte had waargenomen.
Echter heeft Neger niet geheel datgene waargenomen, wat
in de natuur bij het eikenhakhout voorkomt, want hij legt
in het bijzonder den nadruk op het voorkomen van mycelium
met Oidium-fructificatie aan de basis der scheuten, waar deze

1) FE. W. NEGER, Tharander Forstliches Jahrbuch Bnd. 62, 1911 p. 5.
Misschien ook:

V. PEGLION. Intorno allo svernamento dell’ oidio della quercia, (Rondic.

Accad-Lincei. Se 5, T. XX 1911 1 Sem. p. 505—507) gerefereerd in Cen-

tralblatt für Bakteriologie Bdn. 32 pag. 341, waaruit ik echter niet met

zekerheid heb kunnen opmaken, of hierin het optreden van „meeldauw-

scheutjes“ staat aangegeven.

nog door de knopschubben omhuld waren, terwijl het voorkomen
van de schimmel op de bladeren en het sterk voortwoekeren
daarop slechts terloops worden genoemd. Het is dan ook niet
onmogelijk, dat de onnatuurlijke omstandigheden, waaronder
de door hem waargenomen planten hebben verkeerd (de waar-
nemingen zijn gedaan aan geforceerde potplanten en aan
geforceerde afgesneden takken), het optreden van de schimmel
eenigszins hebben gewijzigd; met voldoende zekerheid kan
daaruit dan ook geen conclusie getrokken worden. Ook werkte
Neger: met een andere Quercus-soort, dan waaruit de kultuur-
bestanden bestaan (nl. Q.pubescens). Nu echter ook bij de
gewone kultuureik (Q. pedunculata.) en onder geheel natuurlijke
omstandigheden, het eerste optreden van de meeldauw tot
bepaalde scheuten blijkt beperkt te zijn, kan dit wel als geheel
vaststaand worden beschouwd. In het voorjaar van 1912 ís door
de controleurs bij den phytopathologischen dienst te Oudenbosch
en te Naarden, op mijn verzoek ook op het eerste optreden
van de eikenmeeldauw gelet en konden zij in hunne omgeving
mijne waarnemingen geheel bevestigen.

Uit het optreden van de „meeldauwscheutjes” is af te leiden,
dat de zwam den winter overgebleven is tusschen de knop-
schubben. Dat dit in den vorm van conidiën zou zijn, is volgens
de hierboven gemelde onderzoekingen niet waarschijnlijk, zoodat
een overblijvend mycelium moet worden aangenomen. Peren-
neerend mycelium van meeldauwzwammen schijnt reeds bij
eenige soorten vastgesteld te zijn; dit zou dan op de schors
voorkomen of gedeeltelijk in de oppervlakkige weefsels door-
dringen. Hier kan echter alleen sprake zijn van een overwintering
tusschen de knopschubben, want anders zouden niet alle organen,
die uit zulk een knop zich ontwikkelen, tegelijk aangetast
kunnen zijn. Slechts in zeer enkele gevallen schijnt er van een
gedeeltelijke knopinfectie gesproken te kunnen worden, daar,
zooals ik op blz. 88 reeds vermeldde, een enkele maal enkele

van de laagst- of van de hoogstgeplaatste blaadjes vrij van de
schimmel kunnen zijn. Deze waarneming brengt mij er ook toe
aan te nemen, dat het vooral de bladeren zijn, die reeds in
de knop worden aangetast, daar, indien de schimmel zich ook
gemakkelijk over de scheuten verbreidde, een onbesmet door-
groeien van enkele bladeren niet mogelijk zou zijn.

Gelijke waarnemingen, als door mij gedaan zijn bij de eiken-
meeldauw, heb ik kunnen doen bij de appelmeeldauw (Podo-
sphaera leucotricha Eur et Evern.). Ook deze zwam blijkt in de
knoppen te overwinteren en vindt men in het voorjaar de
typische meeldauwscheuten. Het blijkt mij, dat gelijke waarne-
mingen reeds zijn gepubliceerd door v. TUBEUF !) in 1910. Niet
allen onderzoekers schijnt het uitkomen der meeldauwscheutjes
echter opgevallen te zijn. In een publicatie vaa ERIKSSON over
de appelmeeldauw %) vertoont de bijgevoegde figuur 2 de
aantasting van geheele scheuten zoo duidelijk, als men maar
wenschen kan, terwijl andere scheuten onmiddellijk daarnaast
gezeten, volkomen meeldauwvrij zijn. In het artikel wordt echter
van dit verschijnsel in het geheeel geen melding gemaakt.

Op appelboomen, althans op sommige, heb ik de meeldauw-
scheuten in veel grooter aantal kunnen vinden, dan op eiken.
Het was niet moeilijk dit voorjaar (1912) op sommige appel-
struiken een veertigtal door meeldauw aangetaste scheuten te
vinden, terwijl volstrekt niet alle eikenstobben, die het vorig
jaar door meeldauw waren aangetast, dit voorjaar zieke scheutjes
vertoonden, terwijl op andere stobben er slechts een of enkele
te vinden waren. Een zes- of zevental was ook voor groote
stobben reeds zeer veel. Nu kan het zijn, dat op de plaats,
waar ik in hoofdzaak mijne waarnemingen deed, nl. op den

1) v. TuBEUF, Überwinterung des Mehltaues am Apfelbaum. Naturwiss.
Zeitschrift für Forst- und Landwirtschaft 1910 pag. 57.

?) J. ERIKSSON. Der Apfelmehltau und seine Bekämpfung, Prakt. Blätter
für Pflanzenbau und Pflanzenschutz 1909 p. 73.

Wageningschen Berg, de konijnen als eikenmeeldauwbestrijders
optraden. Van het lage hakhout toch, dat slechts één of twee
zomers gegroeid is, bijten de konijnen in den winter de top-
pen der twijgen af, waardoor de stobben er als met de heg-
geschaar gesnoeid, uitzien. Daar de meeldauw vooral de toppen
der twijgen aantast (het St.-Janslot) wordt dus juist het meel-
dauwzieke gedeelte der twijgen verwijderd en wordt daardoor
het aantal knoppen, waarin de zwam overblijft, verminderd. Maar
ook aan ouder en dus hooger hakhout, dat niet op deze wijze
door de konijnen gesnoeid wordt, vond ik slechts een klein
aantal meeldauwscheutjes.

Op deze wijze van overwintering zou een bestrijding van
de meeldauwzwammen gebaseerd kunnen worden. Wanneer
toch in het voorjaar er geen andere infectiebronnen zijn dan
de meeldauwscheutjes, die, althans bij het eikenhakhout, in
gering aantal te voorschijn komen, dan zal men, door deze
infectiebronnen tijdig te verwijderen, aan de voortwoekering
van de zwam voor eenigen tijd paal en perk hebben gesteld.
Kon men bij het opengaan der knoppen reeds de geïnfecteerde
verwijderen, dan zou men, in eenigszins geïsoleerd liggende
aanplantingen, de ziekte praktisch kunnen overwinnen.

Evenwel is het mij in de natuur niet mogen gelukken, de
meeldauwscheutjes bij het uitkomen reeds als zoodanig te
herkennen. Eerst als de zwam zich over de bladeren had uit-
gebreid, merkte ik ze op, zoodat ze mogelijk toen reeds eenige
besmetting in de omgeving hadden verspreid. Ook zal infectie
van buiten af niet geheel te voorkomen zijn, tenzij de ligging
zeer geïsoleerd is. Bij hooge uitzondering slechts zal dus van
uitroeiïng sprake kunnen zijn. Maar door het wegnemen der
grootste infectiebronnen kan men reeds veel bereiken, daar
de planten dan een tijdlang gezond kunnen opgroeien en juist
deze eerste groei is voor een goede POE van zeer
veel belang.

Deze bestrijdingswijze berust niet alleen op overwegingen,
maar is ook, en niet zonder succes, reeds toegepast. Een
boomkweeker te Bussum verwijderde, zoodra ze waargenomen
konden worden, de meeldauwscheutjes uit zijn appelstruiken
en nam daarna van een uitbreiding van de ziekte in den zomer
niet veel waar. Te Oudenbosch zijn dit voorjaar (1912), onder
leiding van den heer K. ONRUST, controleur bij den phyto-
pathologischen dienst, eenige vakken eikenplantsoen op de
kweekerijen op de aangegeven wijze behandeld; zoodra zij te
herkennen waren, werden de meeldauwscheutjes verwijderd en
vernietigd. Terwijl er overal in de omgeving, soms zelfs in de
onmiddellijke nabijheid van de behandelde vakken, eikenhagen
waren, die niet behandeld werden, werden d2 behandelde
perceelen meer dan een maand later door de meeldauw aan-
getast dan onbehandelde.

Dit resultaat is zeer bemoedigend. Nu hebben de planten,
hoewel zij nog aan alle zijden aan infectie blootstonden, meer
dan een maand lang ongestoord kunnen doorgroeien, wat aan
hare ontwikkeling zeer ten goede is gekomen. Waren de
omstandigheden gunstiger geweest, dan zou misschien de ziekte
eerst in den nazomer zijn opgetreden en dan zouden de planten
slechts weinig schade hebben geleden, daar de groei dan
grootendeels geëindigd is. Ook blijkt hieruit, dat de ziekte zich
niet zeer snel over groote afstanden heeft uitgebreid, hoewel
die weersomstandigheden een infectie wel in de hand werkten.
Het komt mij voor, dat door het overal verspreid zijn der zieke
scheutjes in het voorjaar in hoofdzaak de spoedige verbreiding
van de ziekte veroorzaakt wordt, zoodat het wegnemen van
die infectiebronnen een zeer gunstigen invloed moet hebben.

Op boomkweekerijen acht ik de meeldauwbestrijding door
het wegnemen der meeldauwscheutjes zeer aan te bevelen en
ook zonder eenig bezwaar uitvoerbaar, wat inderdaad ook reeds
gebleken is. Daardoor wordt de gebruikelijke bestrijding met

bloem van zwavel (of met Californische pap, wat waarschijnlijk
nog beter is) zeer krachtig ondersteund. Dit geldt zoowel voor
eikenplantsoen als voor appelboomen en -struiken.

Maar ook op eikenhakhout lijkt mij de aangegeven bestrij-
dingswijze wel toe te passen. De schade, door de meeldauw

aan dit gewas toegebracht, is niet gering en hoewel de opbrengst _
niet groot is, sluit deze het toepassen van een goedkoope _

bestrijdingswijze niet uit. Nu zal echter het meermalen naloopen

van al het eikenhakhout, om de meeldauwscheutjes te ver-
wijderen, wel op finantieele bezwaren afstuiten, hoewel hiervan —

ongetwijfeld het beste resultaat zou zijn te verwachten en, bij
eenigszins ruime toepassing, ook meer blijvend resultaat. Maar
ook door bestrijding in den tijd, waarin het eikenhakhout het
meest vatbaar is voor aantasting door de meeldauwzwam, zal
zeer waarschijnlijk eenig tastbaar resultaat bereikt kunnen
worden. Nu tast de meeldauw ook wel hooge boomen aan
(dit jaar werden door mij boomen waargenomen, die tot op
een hoogte van + 8 M. sterk met de meeldauw bezet waren)
en ook lijdt het oudere hakhout er onder, maar toch is het

't jonge hakhout, waarop de zwam bij voorkeur voorkomt. _

Vooral in de eerste jaren na het hakken zou men dus de
bestrijding moeten toepassen. Reeds het eerste jaar, als de
adventiefscheuten zich gaan ontwikkelen, zou men daarmede
moeten aanvangen, omdat het meermalen voorkomt, dat hier
en daar op zwakontwikkelde en daarom niet afgehakte takken
meeldauwscheutjes zich ontwikkelen. In de omgeving van het
sappige eerste lot der afgehakte stobben zijn zulke scheutjes
al zeer ongewenscht en daarom is het goed, dán reeds hierop te
letten. In de eerstvolgende jaren zijn de struiken nog klein en
kan men deze zonder bezwaar afzoeken, terwijl men er zonder
moeite tusschen loopen kan. Alle zieke scheutjes worden in

hun geheel verwijderd en verzameld in een emmer, om een _

verbreiding van de sporen tijdens het transport te voorkomen,

waarna zij verbrand of begraven worden. Het zal noodig
zijn, dat men het zoeken eenige malen herhaalt, daar het niet
mogelijk is, alle zieke scheutjes in éénmaal te vinden en zij
zich ook niet alle tegelijk ontwikkelen.

Op hoe ruimer schaal de bestrijding wordt toegepast, des
te beter resultaat men ervan verwachten kan. Natuurlijk is het
ook van zeer veel belang, dat het werk goed gebeurt. Men
moet zich werkelijk beijveren, alle meeldauwscheutjes zoo
vroeg mogelijk te verwijderen; laat men er een aantal zitten,
dan kan van daaruit de besmetting zich uitbreiden. Misschien
zou men, om deze bestrijding nog zooveel mogelijk te steunen
en zonder al te groote onkosten te maken, op de plaatsen,
waar de zwam zich, mogelijk door het laten zitten van een
meeldauwscheutje, toch uitbreidt, de struiken met Californische
pap kunnen bespuiten, nadat ook het scheutje, de bron van
besmetting, verwijderd is. De uitbreiding zou dan nog langer
tegengehouden kunnen worden en dit zou alweer aan het ge-
was ten goede komen.

Het is zeer gewenscht, dat dit in de praktijk eens wordt
beproefd; met zekerheid kan men omtrent de rendabiliteit van
deze maatregelen eerst een oordeel vellen, als zij ergens op
de juiste wijze zijn uitgevoerd. Meermalen is gebleken, dat
een bestrijdingswijze, waarvan men vreesde, dat zij te duur
zou zijn, zóó gunstig werkte, dat de gemaakte kosten doorde
grootere opbrengst ruimschoots werden vergoed. Dit kan met
de bestrijding van de meeldauw op het eikenhakhout ook zeer
goed het geval zijn. Een goed ingerichte proefneming alleen
kan hierop het antwoord geven.

Wageningen, 3 September 1912.
N. VAN POETEREN.

Boekbespreking.

„Die Blattrollkrankheit und unsere Kartoffelernten” von DR.
O. APPEL und DR. O. SCHLUMBERGER. Arbeiten der
Deutschen Landwirtschafts-Gesellschaft. Heft 190.

In de jaren 1905, 1906 en 1907 merkte men in geheel
West-Europa een ziekte in de aardappelen op, die aanvanke-
lijk met den naam „krulziekte” (Kräuselkrankheit) werd aan-
geduid, maar waarvoor later de meer juiste naam van „blad-
rolziekte” door APPEL werd ingevoerd. Terwijl toch de naam
krul- of kroesziekte een sterke in allerlei richtingen verloo-
pende kronkeling, zooals die zich soms bij het aardappelloof
vertoont, in den geest roept, doet de bladrolziekte zich voor
als een zich” oprollen der blaadjes in lengterichting, dat, te
samen met een gele of bruine verkleuring, aan de plant zulk
een eigenaardig voorkomen geeft, dat men als van zelf geneigd
is het te beschouwen als een afzonderlijke ziekte. De uitbrei-
ding van dit verschijnsel in de genoemde jaren en de sterk
verminderde opbrengst der planten, die het vertoonden, trok-
ken zoozeer de aandacht, dat sommige deskundigen in de
volgende jaren vreesden voor een-algeheele mislukking van
den oogst. Verschillende onderzoekers wierpen zich op de studie
der ziekte, en sedert is er een stortvloed van literatuur over
verschenen. De Duitsche „Landwirtschaft-Gesellschaft“ verzocht
Dr. AppeL een verhandeling te schrijven, die een overzicht zou
geven van hetgeen door die studiën bekend werd, en deze
geleerde heeft met medewerking van Dr. SCHLUMBERGER ge-
tracht eenige ordete brengen in den chaos van waarnemingen
en in den nog grooteren chaos van gevolgtrekkingen, die daar-
uit door de waarnemers zelve en door anderen gemaakt waren.
Van 165 verhandelingen en artikelen over de ziekte vindt

men in het werk van A. en S. een korte inhoudsopgave, ter-
wijl het belangrijkste daaruit met de eigen ervaringen van de
schrijvers tot een geheel is verwerkt.

Het blijkt bij het doorlezen van het boek, dat men, wat be-
treft de kennis der ziekteoorzaak, nog niet verder is dan drie
jaar geleden, toen ik in STARING's almanak voor het jaar
1910 een overzicht gaf van de meer belangrijke meeningen,
die te dien opzichte zijn uitgesproken.

Tegen de opvatting als zou de ziekte een verschijnsel van
ouderdomszwakte zijn, gevolg van lang voortgezette geslachts-
looze voortplanting, wordt vooral dit argument aangevoerd,
dat — zij het ook bij uitzondering — van zieke planten weer
gezonde nakomelingen zijn gewonnen. Een zeer typisch geval
deelen de schrijvers daarvan mede. Knolletjes ter grootte
van een erwt, afkomstig van enkele zieke planten met een reeks
van zieke voorouders, brachten plotseling gezonde planten voort
met een veel grooteren opbrengst. Het zal interessant zijn later
te vernemen, hoe ’t met de nateelt van deze planten gesteld is.

APPEL zelf is teruggekomen op de vroeger uitgesproken
meening, dat de ziekte door een schimmel zou worden teweeg-
gebracht, die bij microscopisch onderzoek in de knollen van
zieke planten te vinden zou zijn, een meening destijds door
mij in STARING's almanak bestreden. Ook op SORAUER'S en-
zymreactie ter onderscheiding van zieke en gezonde knollen is
geen peil te trekken. Een aantal andere hypothesen over de
oorzaak kunnen gerust geheel en al onbesproken blijven.

Niet alleen kent men de oorzaak der ziekte nog niet, maar
men weet zelfs niet of zij al of niet besmettelijk is. Daar zij
eenige achtereenvolgende geslachten van aardappelplanten schijnt
noodig te hebben om hare symptomen duidelijk tot ontwikke-
ling te brengen, is het hoogst moeilijk te beslissen of een
eventueel optreden dier verschijnselen het gevolg eener vroeger
verrichte infectie is.

Dat de cultuurvoorwaarden van grooten invloed zijn is zeker;
men is er echter nog niet in geslaagd de verschillende factoren
te leeren kennen, die het optreden der ziekte tegengaan of
bevorderen. De meening, dat slecht uitrijpen der moederknollen
de oorzaak zou zijn, is niet bevestigd geworden.

Hoe hopeloos ’t met de aetiologie ook gesteld moge zijn,
men kan niet ontkennen, dat de studie der bladrolziekte reeds
eenige uitkomsten van praktisch belang heeft geleverd. Sinds
haar optreden is men zich op veel meer plaatsen dan vroeger
gaan toeleggen op selectie. Ofschoon massaselectie wel eenigs-
zins de ziekte tegenhoudt, komt men veel verder door zorg-
vuldig toegepaste stamboomselectie. Of men langs dezen weg
van zeer vatbare soorten weer een blijvend gezond ras kan
krijgen, is echter nog niet zeker. Daarnaast heeft men op vele
plaatsen goede resultaten verkregen met pootgoedverwisseling.
Op groote schaal houdt men zich ook bezig met het zoeken
naar onvatbare soorten. Het „Kartoffelkulturstation” verricht op
in verschillende deelen des rijks gelegen proefvelden waarnemin-
gen over de vatbaarheid. Onder de vele soorten, die aan de ziekte
onderhevig zijn, mogen er hier enkele genoemd worden, die
bij ons goed bekend zijn, nl. Bravo, Landskroon, Eureka, Paul
Krüger, De Wet, Industrie, Richter’s Imperator, Model, Blauwe
reuzen, Up to date. Men ziet, in hoofdzaak soorten door G. VEEN-
HUIZEN gewonnen. Maar meer dan alle andere is Magnum bo-
num vatbaar en het is vooral ’t hevig optreden der ziekte in
deze soort, dat aanleiding gaf tot veel geschrijf.

Zooals de titel reeds aangeeft, handelt het boek niet uitsluitend
over de bladrolziekte ; er is een belangrijke beschouwing aan
toegevoegd over de mogelijkheid om de aardappeloogsten
in het Duitsche rijk tot grootere hoogte op te voeren.

Aanleiding tot deze beschouwing gaf in de eerste plaats het
feit, dat de oogsten verkregen op de velden van het „Kartof-
felkulturstation” bijna tweemaal zoo groot zijn als die met

welke men zich in de gewone praktijk tevreden stelt. Maar
ook de hoogere opbrengsten in Nederland, en vervolgens in Groot
Brittannië, België en Zwitserland, zijn voor de Duitschers een
prikkel om naar middelen tot verbetering der cultuur uit te zien.

Ten einde de oorzaken te vinden, die Duitschland in dezen
doen achterblijven, heeft APPEL zooveel mogelijk statistische
gegevens verzameld, die op overzichtelijke wijze in kaart zijn
gebracht. De kaarten, die de verhouding tusschen den oogst eener
bepaalde streek ín een bepaald jaar en de gemiddelde oogst dier
zelfde streek in beeld brengen, zijn interressanter, dan die, op
welke eenvoudig de grootte der opbrengst in een bepaald jaar
kan worden afgelezen. Men ziet dat b.v. in 1908 vooral in het
Westen, en in 1909 en 1910 vooral in het Zuiden van het rijk
relatief lage opbrengsten werden verkregen; natuurlijk speelt
ook de weersgesteldheid hierbij een rol, maar, volgens mede-
deeling van deskundigen, moest in dezen een grooteren invloed
aan de bladrolziekte worden toegekend. Dat de opbrengsten
in het jaar 1909 in het Westen van Duitschland over ’t alge-
meen beter waren dan in het daaraan voorafgaande jaar, schrijft
men in hoofdzaak toe aan den invoer van pootgoed uit
andere streken.

Bij nauwkeuriger beschouwing van een der kaarten blijkt,
dat in de streken met slechten oogst toch dikwijls weer kleinere
oppervlakten met middelmatige of vrij goede oogsten te vinden
zijn. Zoo ziet men b.v. in ’t eene gedeelte van Schwerin
over het jaar 1908 aangegeven een opbrengst per H.A., die
50 °/, van het gemiddelde bedraagt, terwijl in een ander deel
van die streek de opbrengst op 90 °/, van het gemiddelde
was geschat. Hier, evenals in vele andere dergelijke gevallen,
stond het lage cijfer daarmee in verband, dat de zeer vatbare
Magntm bonum op groote schaal was verbouwd.

Alleen in verband met toevallige waarnemingen te velde blijken
de statistische gegevens over het voorkomen der ziekte en de

100

factoren, die daarop invloed hebben, iets te leeren. De statis- |
tiek zelve echter is daartoe niet bij machte, omdat zij wordt _
samengesteld door personen, die bijna geen van alle de ziekte
voldoende kennen.

Dat de oogsten op de velden van het „Kartoffelkulturstation”
zooveel hooger zijn dan in de gewone praktijk, komt daar
vandaan, dat men er alleen soorten met zeer hooge opbrengsten
met elkaar vergelijkt; als er soorten bij zijn, die niet aan de
verwachtingen voldoen, worden zij dcor andere vervangen.
Soorten, die sterk aan bladrolziekte lijden en dientengevolge
slechte opbrengsten hebben, worden dus ook verwijderd, tenzij
men er nieuw pootgoed van ontvangt uit een streek, waar de
ziekte niet of in geringe mate voorkomt. Daarbij oefent men
ook nog selectie uit, terwijl verder alle cultuurvoorwaarden,
bewaring en grootte der poters, plantwijdte, bemesting en onder-
houd, zoo gunstig mogelijk zijn.

APPEL nu is de overtuiging toegedaan, dat al de maatregelen,
die aan het station genomen wordenter verzekering van hooge
opbrengsten, tegelijk maatregelen zijn tegen de bladrolziekte.

In het bovenstaande heb ik in ’t kort de hoofdzaken uit het
van de Duitsche „Landwirtschafts-Gesellschaft” ter bespreking
ontvangen werk medegedeeld, zonder evenwel den inhoud aan
eigen ervaring te toetsen. De studie der ziekte stuit — dit zal
voldoende gebleken zijn — op zoovele moeilijkheden, dat men
zich terdege dient te bedenken, alvorens uit op zich zelf staande
waarnemingen iets omtrent de oorzaak der ziekte af te leiden.
Wanneer alle onderzoekers de ervaringen, die zij meenden
te hebben opgedaan, nog eens in een volgend jaar hadden
gecontroleerd, er zou heel wat minder over de ziekte geschre-
ven zijn, tot groot gemak van wie zich met hare studie bezig houdt.

Bloedluis
Bladluis
| Schildlais
Dopluis
Rupsen

enz. enz.

aan Vruchtboomen.

Carbolineum-Plantariun

Bla: in water en kan zonder gevaar voor
3 planten gebezigd worden zoo men stipt de

en opvolgt. Beslist en ongekend

na NEESEENL

Zenlo.

BESTRIJDINGSMIDDELEN —

tegen ziekten en schadelijke insecten wordên geleverd door de

Nederlandsche
Fom
LIJMBAND per rol van 50 M. £0.70
RUPSENLIJM per KG. bus f£125

Vraket de brochure over:
De bestrijding van insecten en ziekten bij de vrucht-
boomen door E‚ Snellen en Dr. H. M. Quanjer à f 0.20.
Alle brieven te richten aan de Directie der Ned. Pomo-
„logische Vereeniging, Bureau Rijnkade 8 te Utrecht.

° ee
Rupsenlijm
wordt geleverd door de Chemische fantas |

_SPALTEHOLZ & AMESCHOT

te Amsterdam.

Kantoor : DAMRAK 95.

Prijs f1.- per Kg.

ie Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
5E, en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

TIJDSCHRIFT

OVER

Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. J. RITZEMA BOS,

Directeur van het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen.

ACHTTIENDE JAARGANG.
5e en 6e aflevering. —

_ Het tijdschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar à Î 1,25;

voor het Buitenland àf1,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,50 Fr.).
Betalingen aan Dr. H.J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl.

Phytopathologische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem.

Zo Gedrukt bij F.B. Haak, te Wageningen.

1912.

lnb via es helden’ diner a 2 Salami nl
it ALE p, _ $

INHOUD.

BLZ.

N. van Poeteren. — Het parasitisme van den mistel
(Viscum album L.) (met 1 plaat) … .… . …. . —… 101.

_J. Ritzema Bos. — De- beteekenis van den mol voor
Jand=-enstuinbouw ss ate nt Ln
N. van Poeteren. — Carbolineum als bestrijdings” £
middel. en schadelijke dieren 1. …… … 132,

ADVERTENTIEN
kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— resp. per
heele, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing; goed-
kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent in overleg
kán-worden getreden met den drukker.

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent,

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Bet. De JRITZEMA BOS

Achttiende Jaargang. — 5e en Ge Aflevering. — December 1912. _

HET PARASITISME VAN DEN MISTEL,
VISCUM ALBUM L.

Hoewel de mistel voor ons land slechts van zeer geringe
beteekenis is, doordat zijn verspreidingsgebied in het wild bijna
geheel tot Zuid-Limburg is beperkt, zoo geeft een interessante
waarneming omtrent het leven van deze woekerplant mij aan-
leiding, hier eenige beschouwingen te geven over zijn parasitair
karakter.

Algemeen wordt de mistel als woekerplant beschouwd en
zonder twijfel is dit, althans tot op zekere hoogte, juist. Aan
de voedsterplant toch moeten minstens die stoffen worden
ontnomen, die andere planten met haar wortels uit den bodem
opnemen, dat zijn dus water en de daarin opgeloste voedings-
zouten. Daarom kan het als zeker worden beschouwd, dat de
mistel voor zijn voedsterplant niet geheel onschadelijk is. Vooral
bij vruchtboomen, waar de geheele groeikracht van den boom
op het voortbrengen van vruchten moet worden gericht, moet
ook het opnemen van voedingsstoffen door deze woekerplant,
een ongunstigen invloed op het voortbrengend vermogen van
den boom uitoefenen.

Evenwel mag niet uit het oog worden verloren, dat de mistel
ook bladgroen bezit en dat, zooals hieronder blijken zal, ver-

102

scheidene waarnemingen er op wijzen, dat dit bladgroen ook
op de gewone wijze werkzaam is. Hierdoor ontstaat reeds
dadelijk een groot verschil met de bladgroenlooze woekerplanten,
Van deze toch kan met zekerheid worden gezegd, dat haar
parasitisme volledig is, d.w.z. dat alle organische en anorganische
stoffen, noodig voor haar opbouw en instandhouding, aan de
voedsterplant moeten onttrokken zijn. Bij bladgroenhoudende
woekerplanten echter, die in staat zijn organische verbindingen
te vormen, zijn alle mogelijke overgangen, van af het bijna
volkomen parasitisme (indien het assimilatievermogen van de
plant zeer gering is) tot aan een afhankelijkheid, die zich alleen
tot het water- en minerale deel der voeding bepaalt, denkbaar.
En niet alleen zijn deze overgangen denkbaar, maar al deze
trappen van parasitisme zijn ook waargenomen bij planten uit
de familie der Phinantaceën, die, zooals bekend is, behalve de
chlorophyllooze en geheel parasitisch levende Schubwortel,
Lathraea squamaria, een aantal bladgroenhoudende, halfparasi-
taire soorten bevat !). Daarom kan zonder nadere waarnemingen
over den aard van het parasitisme der bladgroenhoudende
woekerplanten, niets gezegd worden.

Zelfs moet men bij deze planten zijn waarnemingen nog
verder uitstrekken. Van af het bijna obligate parasitisme van
Tozzia alpina °) tot aan Odontites verna ®, die zich zonder
eenige organische voeding en zonder voedsterplant, ook nog
tot een, zij het dan ook kleine, bloeiende plant kan ontwik-
kelen, moet noodzakelijk de assimilatiekracht in deze rij woe-
kerplanten toenemen. De mogelijkheid bestaat nu, dat deze
rij zich nog verder voortzet en dat er bladgroenhoudende woe-
kerplanten zijn, wier assimilatiekracht nog grooter is dan die,

!) E‚ HEINRICHER. Die grünen Halbschmarotzer 1—V, Jahrbücher für
wissenschaftliche Botanik 1897, 1898, 1901, 1902, 1909.

2) E. HEINRICHER III.

*) E. HEINRICHER IV.

103

van de reeds zoo goed als onafhankelijke vertegenwoordigers van
deze groep. In dit geval zou de „woeker”’plant over een over-
schot van organische stoffen beschikken, die aan de „voedster”’-
plant ten goede zouden kunnen komen. Het parasitisme gaat
dan echter over in nutricisme, d. w.z. de voedsterplant kan
nut van deze woekerplant trekken, doordat deze laatste haar
te veel aan zelfbereide organische bestanddeelen aan de eerste
afstaat, zoodat er ruil plaats zou hebben van anorganische bouw-
stoffen tegen organische. Er zou dan een verhouding ontstaan,
die tot op zekere hoogte gelijk te stellen zou zijn met de sym-
biose van algen en wieren, die wij als korstmossen kennen.

In elk bijzonder geval moet dus door nadere waarnemingen
worden uitgemaakt, van welken aard het z.g. parasitisme der
bladgroenhoudende woekerplanten is. Voor Viscum album
mocht ík hieromtrent een bijzondere waarneming doen, die
hieronder zal worden medegedeeld en waaruit blijkt, dat het
parasitisme in dat geval zelfs niet alleen niet bleek te bestaan,
maar zelfs de niet-parasiteerende vogellijm zich zoo al niet
krachtiger, toch minstens even krachtig ontwikkelde als een,
die, als al hare zusteren, haar natuurlijke roeping wel volgde
en parasitisch leefde.

Omtrent het assimilatievermogen van de mistel kan het
volgende medegedeeld worden. Zonder licht kan de mistel zich
niet ontwikkelen. Vooreerst ontkiemt het zaad slechts, indien
het door licht getroffen wordt. In het volkomen duister heeft
geen kieming plaats, maar ook op eenige meters afstand van
een venster, kierhen de zaden zelden !). Gekiemde zaden kunnen
zich in het donker ook eenigen tijd in stand houden, maar
planten, die zich eenmaal hebben vastgezet, hebben voor hare
ontwikkeling veel licht noodig. HEINRICHER %) vermeldt twee

1) Cn. F. J. GUÉRIN, Germination et implantation du Gui Natuurk. Verh.
van de Holl. Mij. der Wetenschappen 3e Verz. Deel V biz. 8

2) HEINRICHER, Naturwissensch. Zeitschrift für Land- und Forstwirtschaft
1907 blz. 358.

104

door hem waargenomen gevallen, waarin zeer krachtige mistel-
planten in korten tijd afstierven, doordat zij door veranderde
omstandigheden, in een veel minder gunstigen belichtingstoe-
stand waren gekomen. Een adventiefplantje, uit een wortel van
één dezer planten opgekomen, kon nog tot verdere ontwikkeling
gebracht worden, door de boom, waarop het groeide, zoodanig
te snoeien, dat het weer over voldoende zonlicht kon beschikken.
Het bleek dus alleen door lichtgebrek te zijn, dat de oudere
mistelplanten afstierven.

Deze sterke behoefte aan zonlicht deelt de mistel met een
aantal der halfparasitaire Rhinanthaceeën. Door een dichten
stand van grassen en klaver kunnen Odontites-, Euphrasia-
en Alectorolophus (Rhinanthus)- soorten volkomen worden onder-
drukt. Bij deze halfparasieten is dan ook een krachtige assimí-
latie geconstateerd, terwijl ook de aanwezigheid van nitraten
in deze planten werd vastgesteld, waaruit omtrent de zelf-
voeding, voor zoover minstens een belangrijk deel der organische
bouwstoffen betreft, te concludeeren valt. De zeer duidelijke
behoefte aan licht wijst ook bij Viscum op een belangrijke
zelfstandigheid in deze; door afwezigheid van versch materiaal
kan door mij omtrent de aanwezigheid van nitraten geen onder-
zoek worden ingesteld.

Uit de waarneming, dat de mistel ook kan blijven leven op
takken, die boven en onder de aanhechtingsplaats van de parasiet
geringd zijn geworden, waardoor de aanvoer van organisch
materiaal wordt verhinderd, wijst eveneens in sterke mate op
zelfstandigheid.

In de meeste gevallen wordt de mistel als schadelijk be-
schouwd, wat evenwel eerst van eenige beteekenis begint te
worden, als het aantal mistelplanten op één boom zeer groot
is. Evenwel zijn er ook betrouwbare opgaven, dat van een

|
schadelijke werking, zelfs bij aanwezigheid van veel mistels,

105

niets te bespeuren viel. *) Bij vruchtboomen (appel- en pere-
boomen) bestaat de schadelijkheid in hoofdzaak in mindere
vruchtopbrengst, wat zeer verklaarbaar is. Maar overigens wordt,
bij vrucht- en woudboomen, vooral gewezen op het afsterven
van takken. Lindau °) o.a. bericht van 8C-jarige zilverpopulie-
ren, wier krachtig ontwikkelde takken zeer sterk met mistel
bezet waren, waardoor tak na tak afstierf, totdat de boomen
eindelijk geveld moesten worden.

Nu is het afsterven van het takgedeelte, dat boven de inplan-
tingsplaats van de mistel gelegen is, een zeer verklaarbaar
verschijnsel. De mistelwortels maken zich meester van het
water met de daarin opgeloste anoganische zouten, zoodat alles
wat daarboven gelegen is, in een hongertoestand gaat verkeeren,
die tot afsterven kan leiden. Maar het lager geplaatste takge-
deelte blijft in leven terwijl ook, en hierin stemmen de opgaven
van verscheidene autoren overeen, de boom door de mistel
niet gedood wordt. Men kan zich dus voorstellen, dat de mis-
tel, ingeplant op een tak, waarvan de top afgestorven is, deze
tak in leven houdt, vooreerst door het onderhouden van een
stroom van opgeloste voedingszouten, maar wellicht ook door
het afgeven van organisch bouwmateriaal. Op dien tak zou
dan de mistelkroon, de eigen bladeren van den boom vervan-
gen hebben en zou, in dat gedeelte van den boom, het parasi-
tisme van de mistel, zooals dat altijd wordt aangenomen,
overgegaan zijn in nutricisme. Zoolang slechts een gedeelte
van de oorspronkelijke kroon door een mistelkroon vervangen
is, kan dit nutricisme niet bewezen worden, daar de eigen
bladeren dan nog in de behoeften, ook van het afhankelijke
deel, zouden kunnen voorzien, want het transport van organi-
sche bouwstoffen kan naar alle deelen en ín alle richtingen

1) Hugo DE VRIES. Vogellijm, in: „Zaaien en planten”, blz. 185.
2) In F. SORAUER, Handbuch der Pflanzenkrankheiten, 3e aufl. 2r Band
blz 492.

106

plaats hebben (b.v. de witte bladeren bij iep en paarden-
kastanje, die vaak aan den stam ontstaan en die toch geheel
hun bouwstoffen van de groene deelen moeten ontvangen.)

Maar zoodra de mistelplanten een zeer groot gedeelte van
de kroon vervangen, of de geheele kroon, en de boom blijft
dan nog groeien, dan kan het bewijs voor zulk een nutricisme
geleverd worden. Of er in de natuur boomen zijn, wier kroon
geheel of bijna geheel door mistelplanten is vervangen, is mij
niet bekend.

Een kultuurplant met uitsluitend mistelkroon is mij echter
wel bekend en het is deze plant, die op het parasitisme van
de mistel een eigenaardig licht werpt.

Van den heer D. F. TERSTEEG, boomkweeker te Naarden,
ontving het Instituut voor Phytopathologie het vorig jaar een zeer
eigenaardige plant (zie Plaat V). De kroon van deze plant bestond
uit twee mistelplanten, die op Sorbus-takjes woekerende, op
een Sorbus-onderstam geënt waren. Bij de enting waren de
mistelplantjes nog zeer klein, maar daarna hebben zij zich ge-
durende drie jaren tot krachtige planten ontwikkeld, zonder
dat een enkel lijsterbes-blad op de boom aanwezig was, ter-
wijl de onderstam nog belangrijk in dikte is toegenomen. De
mistelkroon heeft zich dus gedurende dien tijd als een normale
kroon gedragen.

Omtrent het onstaan van deze merkwaardige plant kan ik
het volgende mededeelen. In het voorjaar van 1908 heeft de
heer T. van een Sorbus aucuparia in Zuid-Limburg, die geveld
moest worden en waarop vele exemplaren van Viscum album
voorkwamen, takjes afgenomen, waarop jonge mistels zich
hadden vastgezet. Deze takjes werden te Naarden geënt op
lijsterbes-onderstammen. Op deze wijze wilde de heer T.
lijsterbesboomen kweeken, die met mistel bezet waren, voor
welke boomen, naar hij veronderstelde, wel belangstelling zou

PLAAT V.

107

bestaan. Het zaaien van mistelzaaden het opkweeken van jonge
plantjes, waarbij men vaak met vele moeilijkheden te kampen
heeft, zou daardoor vermeden kunnen worden. De VRIES !) ves-
tigt op deze wijze van snellere en zekere voortkweeking der
mistelplanten reeds de aandacht, terwijl ook anderen deze
methode hebben gevolgd °). Het enten van misteltakken zelf,
schijnt niet te gelukken, wat op verscheidene plaatsen in de
literatuur is vermeld 5), terwijl de heer T. mij mededeelde,
dezelfde ondervinding te hebben opgedaan.

Daarentegen gelukt het enten van takjes, waarop zich mis-
telplantjes hebben vastgezet, wel, maar gaat dit toch met eenige
moeilijkheden gepaard. Het allervroegst kan men deze bewerking
toepassen een jaar nadat het mistelzaad op den tak werd uitge-
zaaid (beter gez°gd vastgekleefd). Dan toch is het worteltje nog
slechts te voorschijn gekomen en heeft dit zich door de schors
heengeboord tot in het hout. De draagtak is dan echter reeds
twee jaar oud, zoodat ook de enting met tweejarig hout moet
geschieden, wat in de meeste gevallen meer zorg eischt en
minder zekere resultaten geeft. Zoo taai als het leven
van de oude mistelplant is, zoo broos is dat van de jonge.
Vele plantjes sterven af‚ doordat zij hun kiemwortel niet tot
op het hout kunnen doen doordringen, (eerste jaar) maar ver-
scheidene sterven ook daarna nog af (tweede jaar). Daarom
zal het in het algemeen gewenscht zijn, de plantjes eerst over
te brengen, als zij minstens twee jaar oud zijn. Dan heeft de
wortel zich krachtig ontwikkeld en hebben ook de zaadlobben
zich ontplooid (wat eerst in het tweede jaar plaats heeft) zoo-
dat het plantje voor verdere ontwikkeling direct gereed is.

1) pe VRIES. Vogellijm: blz. 199.
2) H. SOLEREDER. Naturwissensch. Zeitschrift für Forst- und Landwirt-
schaft 1908, blz. 28/32.
8) GUÉRIN t. a. p.
SOLEREDER t. a. p.

108

Naar ik uit de beschrijving van de overgeënte plantjes van
den heer T. kon opmaken, waren deze deels een-, deels
tweejarig. Het hout, waarmede hier dus geënt moest worden,
was minstens 2 à 3 jarig. Op het uitloopen van normale knop-
pen kon dus niet meer gerekend worden, maar hoopte men
op de ontwikkeling van een of meer slapende knoppen van
de Sorbus-ent, boven de inplantingsplaats van de mistel. De
bedoeling was dus Sorbus-planten te krijgen met een krachtige
mistelplant aan den voet van de kroon.

Met eenige exemplaren is dit volkomen gelukt en dit voor-
jaar was een dezer planten nog op de kweekerij aanwezig en
ontwikkelde zich daar flink ').

Een plant ontwikkelde zich echter anders, dan verwacht
werd. Twee Sorbus-enten met 2-jarige mistelplantjes bezet, op
een lijsterbesonderstam geplaatst, brachten in den zomer van
1908 geen eigen knoppen tot ontwikkeling, zoodat er ook geen
lijsterbesbladeren gevormd werden. Het bladgroenhoudende
deel van de kroon werd dus uitsluitend gevormd door de
mistelplantjes, die zich dien zomer goed ontwikkelden en dit
ook gedurende de zomers van 1909 en 1910 hebben gedaan.
In drie jaren tijd heeft de mistelkroon (gevormd dus door twee
mistelplanten, één op elke ent) een doorsnede gekregen van
50 c.M.; de afzonderlijke misteltakken waren tot 30 c.M. lang.
De mistel, die dit voorjaar nog in de kweekerij van den heer
T. aanwezig was en waarboven zich een flinke lijsterbeskroon
had gevormd, had in 1912, dus nadat hij nog twee jaar gegroeid

1) De aldus verkregen planten zijn veel mooier en natuurlijker dan
die, welke door SOLEREDER waren verkregen. Deze plaatste de enten
zijdelings in den stam van een jongen boom. De mistel staat daardoor
duidelijk op een dikke zijtak, waaruit dadelijk te zien is, dat deze mistel
niet op natuurlijke wijze is verkregen. Bij de mistels door den heer T.
gekweekt, staan deze aan den voet van de kroon, wat ook door zaaiïng
zou kunnen worden verkregen. De door den heer T. gevolgden weg
van kweeken is dus de meest aanbevelenswaardige.

109

was, eerst scheuten van 25 c.M. lengte gevormd. Daar het
plantje, waaruit deze mistel gegroeid is, bij de enting waar-
schijnlijk één jaar jonger was, dan die, waaruit de andere
planten gegroeid zijn, is deze vergelijking niet geheel zuiver.
Het in 1912 gevormde lot was op het oogenblik van de mee-
ting # 10 c.M. lang. De scheutlengte van de mistel op den
stam met eigen bladeren, was dus + 15 c.M. tegen die van
de mistel op den stam zonder eigen bladeren 25 à 30 c.M.
was. In alle opzichten kon de ontwikkeling dus goed genoemd
worden.

Ook de onderstam, die + 1,80 M. lang was, is bij deze
samenleving wel gevaren. De dikte der houtlagen, die in de
drie opeenvolgende jaren waren afgezet, bedroeg als gemiddelde
van tien metingen, op verschillende plaatsen van den omtrek
gedaan :

in 1908 afgezet 0,575 mM.
1D rn 05 85 5
„ELO ar, hold

Met de toename in grootte van de mistelkroon kon ook de
houtafzetting grooter worden, welke toename zeer regelmatig is.

Ook de enten zijn flink in dikte toegenomen, wat te zien is,
door de doode stompen boven de inplantingsplaats van de
mistel te vergelijken met het levende deel daar beneden. Voor
de twee enten bedraagt de omtrek,

boven de miíistel: daar beneden:
34 mM. 63 mM.
28 »” 53 ”

De jaarring, die gevormd werd, vóórdat de boom met mistel
werd afgeënt, was 2 mM. dik, waaruit blijkt, dat de stam zich
na drie jaar bijna evengoed met de mistelkroon als met zijn
eigen kroon kon ontwikkelen.

In den winter 1910 —’11 is de onderstam gestorven. Reeds
gedurende den voorafgaanden zomer had de stam, naar de

110

heer T. meldde, een eenigszins vreemd en vlekkerig voorkomen
gekregen, maar was de groei van de mistel toen nog zeer
goed en bleek ook de stam nog sappig te zijn. Echter schijnt
dit reeds de voorbode van het naderend einde geweest te zijn,
want in het vroege voorjaar was de stam gestorven. De hierbij
gaande plaat geeft de míistelplanten weer met een deel van
den stam, waarop zij drie jaar lang gegroeid zijn

Het aangroeien der enten mag wel merkwaardig genoemd
worden. De jonge Víscum-plantjes moeten híer de rol van de
afwezige knoppen hebben overgenomen. Van hen moet de
prikkel tot ontwikkeling zijn uitgegaan, die anders van de
knoppen uitgaat en die voor het aangroeien van de ent van
zeer veel belang is. En dit alles terwijl zij nog slechts enkele
millimeters groot waren en alleen nog maar de zaadlobben
hadden ontplooid. Het is verder hun assimilatievermogen ge-
weest, dat enten en onderstam ín staat gesteld heeft, zich te
ontwikkelen, zooals zij gedaan hebben; zelfs werden aan dit
vermogen nog hoogere eischen gesteld, doordat de onderstam
kort voor het enten verplant was en er dus ook nog nieuwe
wortels gevormd moesten worden.

Al deze moeilijkheden zijn drie jaar lang schitterend over-
wonnen en is de ontwikkeling van de mistels zelf nog beter
geweest, dan die van een plant, die slechts voor zich zelf te
zorgen had.

Deze waarneming werpt op het parasitaire karakter van
Viscum album een eigenaardig licht. Ware het assimilatie-
vermogen van de mistel niet grooter geweest, dan om in eigen
behoefte aan organische verbindingen te voorzien, dan zou de
onderstam het spoedig, door gebrek aan voedsel, hebben moeten
opgeven. Dit is echter niet gebeurd; we zien integendeel een
toename van de jaarlijksche diktegroei bij het grooter worden
van de assimileerende kroon. De mistel is dus dadelijk in staat
geweest in de behoeften aan organisch voedsel voor een plant,

111

die een veel grooteren omvang had dan hij zelf bezat, te voorzien.

Van parasitisme is in dit geval geen sprake meer. De mistel-
plant is hier geheel te vergelijken met de ent van een plant,
die niet langs vegetatieven weg, b.v. door stekken, vermeerderd
kan worden. Op den onderstam gebracht, fungeert hij voor
deze als normale kroon; vormt met dien stam één organisch
geheel, dat zich harmonisch ontwikkelt.

Door dit eene voorbeeld is de vraag, of de mistel in gewone
omstandigheden uitsluitend parasitisch leeft, dan wel aan den
draagtak nog organische bouwstoffen afstaat, nog niet beant-
woord. Hieromtrent zullen speciale onderzoekingen moeten
worden gedaan. De mogelijkheid, dat het parasitisme niet zoo
groot zal blijken te zijn, als gewoonlijk wordt aangenomen,
is er echter niet kleiner op geworden. Dit zal echter nog niet
tot een veranderd inzicht in de schadelijkheid van de mistel
behoeven te leiden. Want ook al worden voedingsstoffen aan
de voedsterplant afgestaan, dan wordt toch steeds 1° een deel
der anorganische voedingsstoffen, die de boom uit den bodem
heeft opgenomen, verbruikt voor den opbouw van deelen, die
niet tot de Kultuurplant behooren en die dus voor de kultuur
van geen of minder waarde zijn, *) en 2° blijft de beschadiging
die het hout van de aangetaste boomen ondergaat door het
binnendringen der zuigwortels van de mistel, waardoor dit
plaatselijk geheel waardeloos kan worden. °)

De oorzaak van het afsterven van de merkwaardige „mistel-
boom” is nog niet opgehelderd. Klaarblijkelijk is de onderstam
het eerst bezweken en heeft deze de mistel in de katastrophe

1) De mogelijkheid, dat ook de mistel als kultuurplant wordt gehou-
den, is hier niet aangenomen. Indien men dit wel doet, verandert deze
overweging wel, daar het meermalen voorkomt, dat vruchtboomen, die
sterk met mistel bezet zijn, meer opleveren aan mistelplanten, dan aan
vruchten.

5) Zie v. TUBEUF. Naturwissensch. Zeitschrift für Land- und Forstwirt-
schaft 1908, blz. 587, figuur 20.

112

medegesleept. Misschien kan het afsterven hieraan worden
toegeschreven, dat er tusschen de samenstellende deelen te
weinig verwantschap bestond, om een verbinding op den duur
in stand te houden. De ondervinding heeft al geleerd, dat
vergroeiïngen tusschen plantendeelen, die systematisch ver van
elkaar verwijderd zijn, niet plaats hebben. Wel is dit het geval
tusschen sommige geslachten van eenige families (Rosaceëen,
Coniferen), maar meestal moet men binnen de grenzen van
een geslacht blijven, om een duurzame verbinding mogelijk te
maken. De voedingssystemen, volgens welke ent en onderstam
werken, mogen niet te zeer verschillen, daar anders beide
deelen voedingsstoffen ontvangen, die zij niet verwerken kunnen
of die niet voldoende zijn voor hunne behoeften.

Nu behooren Viscum en Sorbus tot twee nogal uiteenloo-
pende familiën en is het dus zeer wel aan te nemen, dat er
disharmonie bestond tusschen deze, tot één voedingseenheid
verbonden deelen, die een duurzame verbinding onmogelijk
maakte. (De vroeger veronderstelde harmonie zou dus slechts
schijnbaar geweest zijn, wat in het afsterven tot uiting zou
zijn gekomen). Het minst zal de Viscum hieronder geleden
hebben, daar deze slechts ten opzichte van de minerale voe-
dingstoffen afhankelijk was en de planten in het algemeen
hierin nogal een groot aanpassingsvermogen hebben (en zeker
de Viíscum, die op zoo verschillende boomsoorten, als Populus,
Malus, Pirus, Tilia, Crataegus, Prunus, Acer, Sorbus, voor
kan komen *). Maar de Sorbus stam was afhankelijk ten op-
zichte der organische voedingsstoffen en deze zijn voor de
verschillende plantensoorten vaak zeer verschillend. In dit licht
bezien, zou het dan ook verklaarbaar kunnen zijn, dat de
onderstam het ’t eerst opgegeven heeft. Bij de hier besproken

1) Coniferen (Pinus, Picea, Abies) zijn hierbij niet vermeld, omdat de
daarop voorkomende mistels tot twee andere soorten (of gewoonterassen)
behooren, dan die, welke op loofhout voorkomt.

tis

plant moet deze ongunstige werking natuurlijk het sterkst zijn
invloed hebben doen gelden, daar er geen andere assimilee-
rende organen, dan die van de mistel aanwezig waren. In alle
andere gevallen waar de voedsterplant ook, zij het dan maar
voor een klein deel, met eigen bladeren assimileert, zal dit
nadeel zich veel minder sterk doen gevoelen. Misschien berust
een deel van de ongunstige werking die een sterke bezetting
met mistel op de voedsterplant uitoefent, op de voor deze
laatste moeilijk verwerkbare, misschien zelfs giftige stoffen, die
door den míistel zijn afgestaan. Hierover zal door nieuwe
onderzoekingen nog licht moeten worden verspreid.

Het hout van den onderstam vertoont wel eenige zwart-
kleuring, doordat de spleet, waarin de enten geplaatst waren
(spleetenting) niet voldoende door de entwas beschermd was.
Daardoor kan, wat meermalen bij zulke boomen wordt waar-
genomen, de stam in rotting overgaan. Hier echter is die rot-
ting nog niet ver voortgeschreden, zoodat het mij niet waar-
schijnlijk voorkomt, dat deze den dood van den stam heeft
veroorzaakt.

WAGENINGEN.
N. VAN POETEREN.

114

DE BETEEKENIS VAN DEN MOL VOOR
LAND- EN TUINBOUW.

Ik geloof niet, dat er vele diersoorten zijn, omtrent welker
beteekenis voor land- en tuinbouw zoo uiteenloopende mez-
ningen bestaan als omtrent die van den mol. Terwijl sommigen
het nut, dat de mol als insektenvervolger teweeg brengt, hemel-
hoog verheffen, zijn er anderen, die hem rekenen tot de
schadelijkste dieren, welke er op aarde zijn, en hem trachten
uit te roeien, waar het maar mogelijk is.

Wanneer nu maar de uitroeiing van den mol beperkt bleef
tot hen, die schade van dit dier ondervinden of meenen te
ondervinden, dan was het zoo erg niet. De mol toch is door
zijne onderaardsche leefwijze nog al tegen algeheele uitroeiing
gevrijwaard, behalve op eilanden; wanneer daar alle land-
gebruikers hun best doen, den mol te verdelgen, dan gelukt
het hun op den duur wel. Zoo komt dit dier op geen der
Noordzee-eilanden voor, evenmin op Wieringen en op Wal-
cheren ; hoewel het op sommige dezer eilanden vroeger wel
heeft geleefd. Maar overal elders dan op de eilanden zal men
den mol niet gemakkelijk uitgeroeid krijgen, zoolang de ver-
delging niet anders geschiedt dan door of op last van de land-
gebruikers zelven, om zich te vrijwaren tegen feitelijke of ver-
meende schade.

115

Geheel anders echter is de toestand geworden sedert de
mollevellen in Engeland verwerkt worden tot een fijn bont-
werk. Vooral de mollen, die gevangen zijn gedurende het
winterseizoen, tusschen November en Mei, leveren huidjes van
tamelijk hooge waarde: 10 tot 12 cents per stuk wordt er
voor betaald *); terwijl de prijs van de in den zomer gevangen
mollen veel minder is. De haren der vacht toch vallen bij den
mol van af het voorjaar successievelijk uit en worden door nieuwe
vervangen, zoodat de wintervacht geheel nieuw is. De oudere
zomervacht is, tengevolge van de beweging van de mollen in
den grond, vooral gedurende den tijd dat er jongen zijn, af-
gesleten en vuil geworden en heeft veel van haren glans ver-
loren. Worden zomervachten voor ’t vervaardigen van bontwerk
gebruikt, dan vallen de haren daarvan dan ook veel eerder uit
dan wanneer men daarvoor gebruik maakt van wintervachten.

Dat vangen nu van mollen op groote schaal,
uitgeoefend door mollenvangers van beroep,
die van akker tot akker trekken om overal zooveel mogelijk
alle mollen weg te vangen, opdat zij een zoo groot mogelijk aantal
velletjes aan de opkoopers kunnen leveren, — dat is het,
waardoor de mol in verscheiden streken van ons land dreigt
te verdwijnen. Reeds een paar malen heeft de Heer H. LINDEMAN,
Directeur van het Landbouwkundig Bureau van het Kali-Syndi-
kaat te Utrecht, zijn stem verheven tegen dat roekeloos weg-
vangen van mollen; ®) ook heeft hij eenige getallen verzameld,
waaruit eenigszins kan blijken, hoe groot het aantal molle-

1) De Heer LINDEMAN te Utrecht, die hieronder in mijn artikel vaker
zal worden genoemd, verzekert mij dezer dagen, dat tegenwoordig de
mollevelletjes tot zelfs 27 à 28 cts. per stuk opbrengen: een bewijs dat
òf de mollen steeds zeldzamer worden, òf dat de vraag naar mollevel-
letjes steeds grooter wordt.

2) Dezen zomer (1912) heeft de Heer LINDEMAN inmiddels in eene
vergadering van het „Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres” eene
voordracht over het mollenvraagstuk gehouden.

116

vellen is, dat te Londen wordt verhandeld en dat zeker voor
verreweg het grootste getal uit Nederland afkomstig is. In zijn
zeer lezenswaardig artikel ín „de Veldpost” van 11 Januari 1911,
getiteld „Mag de mollenmoord ongestoord voortduren ?”, lees
ik het volgende: „Het is mij namenlijk gelukt, eenige getallen
betreffende den handel ín mollevellen in handen te krijgen.
Uit deze cijfers, die geen aanspraak mogen maken op nauw-
keurigheid, doch die zeker door de bron, waaruit zij stammen,
een tamelijk groote waarde hebben, wat juistheid betreft, zal
men zich een denkbeeld kunnen vormen over den omvang van
den mollenmoord. Ik kreeg van diverse adressen omzetcijfers,
doch heb natuurlijk geen vrijheid om namen te noemen. Die
doen trouwens ook niets ter zake. Maar uit de diverse gegevens
bleek me, dat per jaar naar Londen worden uitgevoerd minstens
anderhalf millioen mollevelletjes, ja ik durf haast besluiten,
dat dit cijfer veel te laag is geraamd.”

Ook ik heb langs verschillende wegen getracht informaties
in te winnen omtrent het aantal mollevellen, door Neder-
landsche firma’s opgekocht en naar Londen verzonden. Eene
firma meldde mij, dat zij in de laatste achtereenvolgende jaren
successievelijk + 30,000, 50,000, 25,000 mollevellen had ge-
kocht. Van eene andere firma vernam ik, dat haar uitvoer
gemiddeld per jaar 300,000 stuks bedroeg. Ik verzocht ook
den Consul-Generaal te Londen, mij zoo mogelijk officieele
cijfers te verschaffen; genoemde heer gaf zich hiervoor zeer
veel moeite, maar het mocht hem niet gelukken zoodanige
_ officieele cijfers te verzamelen. Wel deelde hij mee, dat een
enkele voorname makelaar in mollevellen op zijn verkooping
in Juni 1909 bijna 110,000 mollevellen had verkocht. Volkomen
nauwkeurige cijfers te verkrijgen schijnt onmogelijk, maar vrij
zeker schijnt, dat in den laatsten tijd per jaar gemiddeld 1 à
2 millioen mollevellen uit ons land vervoerd zijn.

Langzamerhand schijnt de vangst van mollen hier te lande

wel iets te zijn verminderd. Sommige landbouwers laten geen
mollenvangers meer op hun landerijen toe, omdat deze door hun
werk de weiden vernielen, — anderen, omdat zij den mol voor
nuttig houden; sommige landbouwers verboden het mollen-
vangen ter wille van de jacht, omdat de hazen door de honden
der mollenvangers worden verjaagd. Maar toch wordt de mollen-
vangst nog steeds op groote schaal uitgeoefend ; eerst geschiedde
zulks voornamelijk in Friesland en Zuid-Holland, maar tegen-
woordig bijkans overal in ons land. En het resultaat zal ontwijfel-
baar zijn, dat de mol in sommige streken weldra geheel zal
worden uitgeroeid, in andere streken althans zeer schaarsch zal
worden. En dit te meer wijl de voortplanting bij dit dier niet
uitermate sterk is. Het aantal jongen van een worp bedraagt
minstens 3, hoogstens 7, gewoonlijk niet meer dan 4 of 5.
Ook werpt de mol niet vaker dan één maal per jaar. De jongen
zijn bij de geboorte naakt en onbeholpen; eerst vijf weken na
hunne geboorte kunnen zij desnoods op eigen beenen staan,
hoewel ze ook dan nog den steun der moedermol niet best
kunnen ontberen. Dit is eerst acht weken na hunne geboorte
het geval. Het laat zich inzien, dat bij een zoo langdurige hulp-
behoevendheid der jongen, het zeer waarschijnlijk is, dat van
de meeste worpen onderscheiden exemplaren het niet tot vol-
wassen mollen brengen. Vooral, wanneer er veel jacht op de
mollen wordt gemaakt, is de kans heel groot, dat menige
moedermol, die thuis hare hulpbehoevende jongen heeft, wordt
gedood, terwijl zij aan het wroeten is om voedsel te vinden»
en dan verhongeren natuurlijk de jongen, als zij op dat tijdstip
de moedermelk nog niet kunnen missen. — Er is nog een omstan-
digheid, die maakt, dat het aantal mollen in de eene of andere
Streek, ook zonder dat ze worden uitgeroeid, toch nooit sterk
toeneemt: het aantal mannetjes is altijd veel grooter dan dat
van de wijfjes. Er grijpen dan ook in het begin van den paartijd
hevige gevechten tusschen de mannetjes om het bezit van een

118

wijfje plaats, in welke gevechten menige mannelijke mol het
leven laat.

Men ziet, dat alle omstandigheden er naar zijn, dat de mol-
len zich niet sterk kunnen vermeerderen (het relatief geringe
aantal wijfjes; het niet groote aantal jongen; de langdurige
hulpbehoevendheid van deze, waardoor gedurende eenige weken
lang de dood van de moeder dien van de jongen meebrengt).

Waar nu de voortplanting naar verhouding zoo gering is, iS
de kans op het totaal uitgeroeid worden van den mol in streken,
waar er jacht op wordt gemaakt, zeer groot; vooral in lage
streken, die in den winter onder water loopen en waar de
mollen soms bij massa’s verdrinken.

Nu zou ik het als bewonderaar der natuur en als natuur-
onderzoeker natuurlijk zeer jammer vinden, wanneer eene dier-
soort onzer fauna werd uitgeroeid. Maar ik zou het ook een
ernstig gevaar voor den landbouw, of liever voor de bodem-
kultuur in het algemeen, achten, wanneer de mol in verscheiden
streken niet meer voorkwam.

Hoewel reeds LINNAEUS zeer positief uitsprak, dat de mol
geen plantaardig voedsel gebruikt, maar uitsluitend dierlijke
spijs, hebben niet alleen de weinig ontwikkelden onder de
practische landbouwers en tuinlieden, maar ook schrijvers !)
later herhaaldelijk de meening verkondigd, dat de mol zich
ook met plantenwortels zou voeden. Ik behoef hier eigenlijk
nauwelijks nader op deze meening in te gaan. Dat de mol

1) Een curieus boek ligt vóór mij, getiteld: „Proeve eener natuurlijke
historie van den mol”, door „den heer de la Faille, uitgegeven te Utrecht
bij J. van Rossum, Boekverkoper over de Bakkerbrug, op de Oude
Gragt”, 1785. Het begint met deze woorden : „Om uit het gedrag van
den Mol tot zijne geneigtheit en eigenschappen te besluiten, schijnt hij

volkomen in rang tot die schadelijke wezens te behooren, welker gansche.

bezigheid bestaat in des menschen geduld op de proef te stellen. Onder
deeze menigte van zoo onderscheiden dieren vindt men een deel dat zijn
persoon verontrust, en een ander deel, dat zijne goederen aantast. De
Mol, te zwak of te vreesachtig, om zich tot den landheer te verheffen,

119

geen plantenwortels als voedsel gebruikt, volgt eigenlijk reeds
uit zijn gebit, dat zoodanig is, dat het fijnmalen van zoodanige
spijs hem absoluut onmogelijk moet zijn. Opent men de maag
van een mol, dan vindt men er steeds in de overblijfselen van
aardwormen, engerlingen, veenmollen, emelten, aardrupsen,
soms ook van kleine zoogdieren, zooals muizen en spitsmuizen.
Vaak ook vindt men de maag leeg. Maar nimmer treft men
er overblijfselen van plantenwortels of van ander plantaardig
voedsel in aan.

vergenoegt zich alleen met deszelfs goederen aan te vallen; slechts des-
zelfs erf blijft het voorwerp zijner weelde. Bosschen, Wijnbergen, Tuinen,
Velden en Weilanden zijn zooals zij van tijd tot tijd de plaats van zijn
verblijf zijn, ook die der verwoesting... Hij kwetst of vernielt de
diepste wortels der boomen, waarvan de malste en smaaklijkste hem
dikwijls tot spijze dienen.” Wel zegt de la Faille (bl. 39) dat het gewone
voedsel van den mol zijn „aardwormen en andere insecten”, maar dit dier
eet — volgens hem — ook allerlei onderaardsche plantendeelen: „Wor-
telen, die de Mol in de weilanden en velden vindt, gelijk die der peul-
vruchten, ja zelfs boomwortelen, zijn dikwijls zijn eenigste toevlugt”.
(bl. 41).

Hoewel de Heer de la Faille in ’t algemeen den mol meer schadelijk
dan nuttig acht, wil hij toch wel toestemmen, dat hij ook nut doet. „Doch”
— zegt hij — „kan men wel met vermaak of als een voordeel de handel-
Wijze van een dier aangeven, welk door het aanhoudend opwerpen der
aarde, welkers onderste het boven brengt, de wortels der planten of
bederft of opeet en de spruitsels vernielt?” „Met meer waarheid kan
men stellen dat de Mol ons van een groot aantal aard- en regenwormen,
die hij eet, bevrijdt, welke in zekere plaatsen een aanmerkelijker verwoes-
ting aanrichten, dan hij in staat is te veroorzaaken. Onze meeste uitge-
droogde poelen, gelijk verscheiden districten van Gatine en een deel van
Poitou, zijn derwijze met aardwormen bezaait, dat de landman daar
zonder bedenking, de schade, die hem eenige Mollen zouden kunnen
veroorzaaken, zoude verkiezen, voor de aanmerkelijke schade, die zijn
weiden van dit boos ongedierte moet ondergaan. Doch even hier houdt
zich de Mol zelden op. De overvloed aan voedsel konde hem tot een
lokaas vertrekken, dan, de vogte grond houdt hem te rug .……”. Waarin
nu dan de schade bestaat, door de regenwormen te weeg gebracht ?
Hooren wij de la Faille verder: „De aarde in dit hun (der regenwormen)
storeloos verblijf, is alom derwijze met spooren doorsneden, dat de grond

120

Daar plantaardig voedsel altijd veel minder snel verteert dan
voedsel van dierlijken oorsprong, zoo zou er, wanneer de mol

plantaardig voedsel gebruikte, altijd meer kans wezen, dat men _
dáárvan de overblijfselen in de maag vond, dan van insekten.

FLOURENS, CORDIER, VROLIK, OKEN, LENZ en anderen hielden _
mollen in gevangenschap en voedden deze. Het bleek, dat

nooit plantaardig, maar steeds dierlijk voedsel werd opge-

nomen en dat de mol zoo ongeveer elke soort van dierlijk

voedsel gebruikt: regenwormen, pissebedden, veenmollen,

engerlingen, ritnaalden, aardrupsen, emelten, maar ook kik-_
vorschen, vogels en kleine zoogdieren, zooals muizen en zelfs

andere mollen. !)

Het spreekt nu wel van zelf, dat de opzettelijk genomen

voedingsproeven met mollen in gevangen staat slechts een
betrekkelijke waarde hebben, waar het geldt uit te maken, wat
de mol voornamelijk als voedsel gebruikt, wanneer hij vrij in
den grond leeft. Maar dat een mol eerder verhongert dan dat

hij plantaardig voedsel opneemt, is er wèl met zekerheid uit

daarvan verteerd schijnt... Eigenlijk richten deze schadelijke insekten

bij nacht hunne verwoestingen aan. In de lente, zomer en winter komen _

zij bij regenachtig weder, of wanneer het sterk gedauwd heeft, uit de
aarde om zich te vereenigen. Geduurende den dag kruipen zij onder de
oppervlakte der aarde voord. Door deze beweeging, welke om zoo te

spreeken, zonder ophouden voordduurt, verderven zij het grootste deel

de planten: De kleverige vochtigheid, waarmede zij bedekt zijn, dringt

in de vaatjens en wortelen, verhit dezelven, waardoor zij beginnen te_

verwelken en een soort van verrotting verkrijgen, die een groot deel
derzelven volkomen vernield”.
Merkwaardig: in den tijd van de la Faille golden de regenwormen

voor schadelijk; en den Mol zou men vele van zijne euveldaden
hebben vergeven, als hij maar meer onder de regenwormen opruimde

dan men meende dat hij deed. Nu kent men den regenworm als een zeer

nuttig dier; en wat den mol betreft, hoort men dikwijls de meening
uiten: „al het kwaad, dat de mol ons doet, zou nog wel te verdragen
zijn, want er staat ook nut tegenover; als hij maar niet bij voorkeur

regenwormen at!”
1) Zie o.a. RITZEMA Bos, „Landbouwdierkunde”, 1. bl. 83.

121

gebleken. Vogels zal de mol in de vrije natuur niet dikwijls
vangen. FLOURENS had een mol opgesloten in gezelschap van
een musch, en deze werd toen door hem verorberd.

Dat de mol echter een veldmuis verslindt, die hij in den
grond ontmoet, komt dikwijls voor. En soortgenooten worden
ook herhaaldelijk gegeten. Gelijk reeds boven werd vermeld,
worden in het voorjaar hevige gevechten tusschen mannelijke
mollen geleverd om het bezit van de wijfjes. De gedoode
exemplaren worden dan meestal opgegeten. Dikwijls worden
van muizen en van andere mollen zelfs de beenderen opge-
nomen; alleen de huid wordt overgelaten.

Dat engerlingen, emelten en aardrupsen op groote schaal
door den mol worden gegeten, is algemeen genoeg bekend.
Waar zich in den grond groote massa’s van deze dieren be-
Vinden, daar trekken ook altijd de mollen in grooten getale
heen. Dat de mol ook veenmollen verslindt, bleek uit proeven,
door Prof. G. VroLIK !) indertijd genomen. Hij grijpt dan al-
tijd den veenmol van achteren aan, de krachtige voorpooten
van dit insekt ontwijkende. Dikwijls wordt beweerd, dat de
mol geen ritnaalden zou eten. Nu is uit proefnemingen van
den Heer Wourer Sruis in de Beemster reeds meer dan 30
jaren geleden, gebleken dat de mol wel degelijk ritnaalden eet,
althans, wanneer hij geen ander voedsel krijgt; en ik heb in
Vroeger jaren bij de opening van de maag van eenige mollen,
gevangen op grond, die wemelde van ritnaalden, ook wel de-
gelijk van deze ritnaalden verscheidenen exemplaren, versch
gegeten, in de onderzochte magen aangetroffen. Dat overigens
ritnaalden geenzins het geliefkoosde voedsel van den mol zijn,
is wel zeker; en dat op een terrein, waar nevens ritnaalden
ook veel regenwormen voorkomen, deze laatsten hoofdzakelijk
zullen worden opgegeten, en de ritnaalden zeker dikwijls zullen

!) Zie RITZEMA Bos, „Landbouwdierkunde’’, 1 bl. 83.

122

overblijven, meen ik in het algemeen wel te mogen aannemen.
Toch niet altijd zal dit het geval zijn. Wanneer de mol midden
op een zonnigen zomerdag aan het graven is, dan zitten de
regenwormen diep in den grond verscholen ; de mol graaft dan_
dicht bij de bodemoppervlakte en ontmoet alzoo op zijnen wel
geen wormen maar ritnaalden, die hij dan zeker zal verslinden,
althans wanneer hij daar niet tegelijk andere insekten aantreft
die hij liever lust. |
Een merkwaardig geval, waarin een mol door ritnaalden werd
opgegeten, heb ik reeds vele jaren geleden vermeld. *) Een
kweeker te Dedemsvaart had een mol tegelijk met verscheiden
honderden ritnaalden in een bak met aarde gebracht. Deze
laatsten vonden geenerlei ander voedsel en vielen den mol aan,
die langzamerhand geheel opgepeuzeld werd, zoodat er niets
overschoot dan de beenderen en de huid. °) Uit deze mede=
deeling mag men echter geenszins afleiden, dat de ritnaalden,
in gewone omstandigheden den mol zouden aanvallen, noch
dat de mol nooit ritnaalden zou eten. j Ì
Dat de mol door het eten van de verschillende bovengenoemde
schadelijke insekten van groot nut kan zijn, behoeft wel geen.
nader betoog. Overigens zou hij zeer zeker nog nuttiger wezen,
wanneer hij niet tevens zoo’n liefhebber van regenwormen Was.
Dat hij ze ook zoú verkiezen boven engerlingen, aardrupsen
emelten en veenmollen, meen ik te moeten betwijfelen ; en bij
gelegenheid van het woelen, dat hij overdag doet, vangt hi
zeer zeker meer insektenlarven dan regenwormen. Maar wannee
de mol minder regenwormen at, zou hij natuurlijk nog nd
insektenlarven vernielen dan hij nu doet; in zoover maakt zijn

Hij Zie RITZEMA Bos, „Beiträge zur Kenntnis Landwirtsch. schädlichet
Thiere”: IL. „Die Drahtwürmer”, in F. Nobbe's, ‚„Landwirtschaftliche Ver-
suchsstationen”’, 1885, bl. 343.

2) Dat ritnaalden onder bepaalde omstandigheden wel eens var
dierlijk voedsel gebruiken, blijkt ook uit andere voorbeelden, door nij
aangehaald in bovengenoemd artikel over „Drahtwürmer’’.

123

smaak voor regenwormen hem minder nuttig dan hij kon zijn.

Soms echter wordt aldus geredeneerd. De regenwormen zijn
van groote beteekenis voor de vruchtbaarmaking van den grond;
zij zijn hoogst nuttige dieren en daarom is de mol, die er
zoovelen verdelgt, schadelijk te noemen. Deze redeneering gaat
m.í. niet op, wijl de regenwormen op die bodems, waar zij
willen gedijen, zich in zoodanige mate vermeerderen, dat wat
de mol tot hunne vermindering bijdraagt, niet veel te beteekenen
kan hebben. Ik wensch dat hier aan te toonen.

Het is bekend, dat een mol gemiddeld per dag ongeveer
zooveel aan insekten en regenwormen eet, als hij zelf weegt.
Ik heb nu in den laatsten zomer en herfst een aantal mollen
gevangen en gewogen. Het gewicht van deze gevangen mollen
bedroeg resp. 70, 101, 91, 85, 91, 96, 86, 80, 85, 90, 115 gram;
dit is gemiddeld 1082: 12 — 90 gram. Een mol zou dus per dag
ongeveer 90 gram aan insekten en regenwormen eten. Dat is
per jaar 90 gram X 365 — 32850 gram of 32.85 K.G.

Stel nu dat op een Hektare gronds zich ophouden 10 mollen,
die zich uitsluitend met regenwormen voeden, dan zullen deze
te zamen per jaar gebruiken 328.5 K.G, aan regenwormen. Nu
bevond HENSEN '), dat in zijn tuin op een zekere oppervlakte
gronds aanwezig waren zooveel regenwormen, dat hun aantal
zou bedragen 133.000 stuks per H.A., met elkander een gewicht
hebbende van 400 K.G. (Een regenworm in verschen toestand
en met schoonen darm, berekend op 3 gr.)

Wanneer de wormen zich niet vooftplantten, dan zouden dus
10 mollen aan de op eene Hektare levende regenwormen meer
dan een jaar lang genoeg hebben. En wanneer telken jare
voor iederen opgegeten regenworm slechts één enkele regen-
worm in plaats kwam, dan zou het aantal dezer dieren niet-

1) V. HENSEN. „Die Tätigkeit des Regenwurms (Lumbricus terrestis L.)
für die Fruchtbarkeit des Bodens” in „Zeitschrift für wissenschaftliche
Zoologie”, XXVIII, bl. 354—364.

124

tegenstaande de werkzaamheid der mollen op zoodanigen bodem
niet verminderen.

Hoewel er nu merkwaardigerwijze geene nauwkeurige opgaven
schijnen te bestaan omtrent de sterkte der voortplanting van de
regenwormen, zoo kan gerust worden aangenomen, dat deze
enorm groot is. Er zijn verschillende omstandigheden, die dat
vanzelf meebrengen.

Ten eerste is de regenworm hermaphrodiet: ieder individu
bezit èn mannelijke èn vrouwelijke geslachtsorganen. Waar bij
de meeste andere diersoorten gemiddeld slechts de helft der
individu’s eieren legt of jongen voortbrengt, legt bij de regen-
worm ieder individu eieren. Regel is bij de meeste diersoorten,
dat zich uit één eí slechts één jong ontwikkelt. Volgens RyYMER
JONEs *) bevatten de eieren der regenwormen ieder gewoonlijk
twee kiemen; volgens HOFFMEISTER °) zijn de eieren dezer
dieren zeer verschillend ín grootte, al naar zij een grooter of
kleiner aantal kiemen bevatten. De grootste regenwormeieren
bevatten volgens hem er zelfs 6, maar 3, 4 of 5 kiemen komen
in een ei zeer veel" voor.

Volgens HOFFMEISTER °) Zijn de jonge regenwormen in 4
à 5 maanden tijds volwassen; maar zij zijn eerst het volgende
jaar tot voortplanting in staat.

Bracht nu iedere regenworm per jaar slechts 10 eieren voort,
ieder met 2 kiemen, dus in het geheel 20 jongen, dan zouden
de 133.000 regenwormen, welke — volgens HENSEN — op een
Hektare tuingrond voorkomen en welke samen wegen 400 K.G.,
een volgend jaar hebben gekregen eene nakomelingschap van
20 X 133.000 =— 2.660.000 regenwormen, wegende 20 Xx 400 —=
8000 K.G. !

!) RIJMER JONES, „General outline of the organisation of the animal
Kingdom”, bl. 255.

®) WILHELM HOFFMEISTER, „Die bis jetzt bekannten Arten aus der
Familie der Regenwürmer”, bl. 16.

125

En, hoewel nauwkeurige opgaven omtrent het voortplantings-
vermogen van den regenworm niet bestaan, zoo kan toch
— afgaande op wat men van verwante diervormen weet —
gerust worden aangenomen, dat iedere regenworm niet 10,
maar honderden eieren per jaar produceert.

Nu heeft de regenworm ook nog wel andere vijanden dan
den mol: ook spitsmuizen, egels, allerlei soorten van vogels,
padden, salamanders, loopkevers, duizendpooten verslinden
deze dieren !). Maar bij hunne énorme vermeerdering wordt
het aantal regenwormen daardoor niet minder; en de aanwe-
zigheid van 10, 20 of van zelfs nog veel meer mollen op een
Hektare gronds belet niet, dat de regenworm daar, als de bodem
voor hem geschikt is, uitstekend blijft tieren.

HENSEN berekende het aantal wormen, levende op een Hek-
tare gronds, zooals die van zijn tuin. Op bouwland en weiden
is het aantal dezer dieren wel meestal minder, maar uit het
boven medegedeelde is toch duidelijk genoeg gebleken, dat
men werkelijk den mol niet behoeft uit te roeien omdat hij
regenwormen eet.

Hoewel de mol beslist geen plantenwortels als voedsel
gebruikt, doet hij soms toch wel degelijk belangrijke schade
aan de plantenteelt, en wel doordat hij bij ’t omwoelen van
den bodem jonge planten met hunne wortels boven den grond
werpt.

Voor niet alle plantensoorten is dat omwoelen van den grond
even nadeelig. Grasachtige gewassen lijden er al heel weinig
onder. Immers, iedere grasplant zit niet met een enkelen, min
of meer vertakten hoofdwortel of penwortel in den grond, maar

1) Daar er onder deze dieren verscheiden zijn, die niet in eens een
geheelen regenworm verorberen, maar er achtereenvolgens stukken af-
bijten, zoo is het voor het blijven voortbestaan dezer dieren van belang
te weten, dat van een in tweëen gedeelden regenworm de voorste helft
in leven kan blijven. (Zie o.a. RIJMER JONES, t.a.p. bl. 255, 256.)

126

met een groot aantal wortels, die zich bovendien tamelijk ver
in de lengte uitstrekken. Niet gemakkelijk wordt een enkele
dier wortels door-het woelen van een mol over zijne geheele
lengte uit den grond gewoeld: en ín geen geval zal dit met
alle wortels van eene grasplant geschieden. Eene dergelijke plant
zal dus wel nooit door een mol geheel uit den grond worden
gelicht. Het woelen van dit dier op weideland en grasland
heeft derhalve geen sterfte onder de grasplanten ten gevolge;
en evenmin wordt de mol door zijn woelen op grasland oor-
zaak van den dood van planten.

Anders is het met die jonge planten, welke een hoofdwor-
teltje hebben, dat nog slechts weinig vertakt is. Zoodanig plantje
wordt door het graven van den mol zoodanig uit den grond _
gewerkt, dat het sterft. Maar ook dít brengt niet bij alle soorten
van gewassen schade mee. Den landbouwer is het in het alge-
meen vrij onverschillig, of er op zijn akker een niet al te groot
procent planten doodgaan; mits deze stervende planten maar
niet op een hoop bijeenstaan. Valt er hier en daar een plantje
tusschenuit, de daaromheen staande planten ontwikkelen zich
des te sterker, en de totale opbrengst van het stuk land, waarom
het den landbouwer toch maar te doen is, wordt er niet ge-
ringer door. 7

Een gewas echter is er, waarin de landbouwer geen mollen
kan dulden: dit is vlas. Vlasplantjes kunnen er in ’t geheel
niet tegen, dat de mol ze uit den grond woelt. Een vlasakker
ziet er, zooals men weet, wanneer de plantjes nog heel jong
zijn, fraai effen zeegroen uit; de molleritten zijn op zoodanigen
akker reeds op een afstand duidelijk zichtbaar als gele, heen
en weer gekronkelde strepen op het zeegroene veld. Overal,
waar de mol zich onder de bodemoppervlakte heeft voortbe-
wogen, zijn de vlasplanten geel geworden en afgestorven. En
nu is het bij vlas wèl kwaad, wanneer er planten tusschen
wegvallen. De omstaande planten vertakken zich dan sterker;

127

maar dat is juist, wat men bij vlas niet wil. Om een goede
vezel te leveren, moet de vertakking van de vlasplant beperkt
blijven tot eene vertakking boven in haren top. (Daarom ook
wordt het vlas in den eersten tijd zoo zorgvuldig gewied !)

Ondervindt in het algemeen de landbouwer geen schade van
het woelen van den mol, omdat hem in ’t algemeen slechts
het totaal van den opbrengst van zijnen akker interresseert en
het welzijn van ieder afzonderlijk plantje hem althans uit een
oeconomisch oogpunt weinig belang inboezemt, — met den
groenteteler en den bloemist is het anders gesteld. — Wan-
neer een mol in groentebakken gangen maakt onder de aldaar
geteeld wordende spinazie, postelein, worteltjes, enz., dan kan
men van den groenteteler niet eischen, dat hij den insekten-
eter daar duldt: want hij vernielt zijne jonge groenten op
groote schaal. En dat de bloemist den mol niet gaarne ziet
in de bakken en op de veldjes, waar hij bloemzaad heeft uit-
gezaaid, dat spreekt ook wel vanzelf. Ook de zaadteler zal
soms reden hebben, om den mol met leede oogen op zijne ter-
reinen te zien; allerminst hij, die zich toelegt op de verede-
ling der gewassen en wien er dus veel aan gelegen kan zijn,
dat hij alle planten van een zekere serie in leven houdt. Ook
op kiembedden van houtgewassen en van zaailingen van vrucht-
boomen kan men den mol moeilijk dulden.

Daarentegen is er geen redelijke grond voor te bedenken,
waarom men soms de menschen in boomgaarden en fruittuinen
_en in boomkweekerijen alle mogelijke moeite ziet aanwenden
om er de mollen weg te vangen. Dáár juist kunnen deze door
het wegvreten van engerlingen, van de larven van verschillende
schadelijke snuittorsoorten (Phyllobius, Otiorhynchus, enz.), van
veenmollen, aardrupsen, grasrupsen, emelten, ook van veldmui-
zen, groot nut te weeg brengen, en schade doen zij daar niet.

Het graven van den mol kan van oeconomische beteekenis
zijn: niet slechts door het uit den grond woelen van jonge

128

planten, maar ook door de grondverplaatsing op zichzelve. De
massa’s aarde, die de mol opwerpt, — de grootere en kleinere
„molshoopen” — zijn op het weiland niet nadeelig ; integendeel,
als men ze gaat slechten, krijgt men daarmee een soort van
„overaarding”’, zooals dikwijls op weiden en op gazons opzet-
telijk wordt toegepast. Op grasland en op graanland kunnen de
molshoopen wat last veroorzaken bij ’t maaien, vooral wanneer
dit met de machine plaatsgrijpt.

Het voortdurend woelen van den mol in dijken doet deze
zwakker worden, en daarom kunnen geen mollen in de nabijheid
van dijken en in de dijken zelve worden geduld. Dat de water-
schapsbesturen daar de mollen laten wegvangen, is dus zeer
zeker noodig.

Wanneer ik alzoo mijn oordeel over de oeconomische be-
teekenis van den mol in enkele woorden samenvat, meen ik
dat aldus te kunnen doen:

de mol eet uitsluitend dierlijk voedsel en is als verdelger
van in den grond levende schadelijke dieren van groot nut voor
al onze kultures ;

dat hij ook regenwormen eet, die voor de vruchtbaarmaking
van de bouwaarde groote beteekenis hebben, doet het nut van
den mol geenszins in schade omslaan, wijl toch de voortplanting
der regenwormen zoo sterk is, dat hun voortbestaan op elken
hun passenden bodem gewaarborgd is ; en zonder regenwormen
te eten, zou de mol op de meeste gronden niet kunnen blijven
bestaan, wijl het aantal insektenlarven daar niet ieder jaar
voldoende is om een matig getal mollen tot voedsel te verstrekken ;

op weiden en grasland, in het algemeen ook op bouwland,
doet de mol ook door zijn woelen geen schade aan ’t gewas;
in kweekerijen en in boomgaarden evenmin; op vlasland, in
groente- en bloementuinen en vooral in broeibakken doet hij
in dit opzicht wel nadeel, en daar is het noodig, hem te
bestrijden ;

129

door het opwerpen van molshoopen is hij in weiden niet
nadeelig, op bouwland en grasland kunnen de molshoopen
last veroorzaken bij het maaien;

in dijken en nabij dijken kan men hem niet dulden.

Eene bescherming van den mol overal en te allen tijde kan
derhalve niet worden aanbevolen. Warmoeziers, vooral groente-
kweekers onder glas, zullen altijd de vrijheid moeten hebben,
mollen te dooden. Zoo ook de waterschapsbesturen en polder-
besturen, met het oog op de bescherming der dijken.

Werd de mol bij de wet beschermd, dan zou toch althans
voor deze personen ten allen tijde de vrijheid moeten blijven
bestaan, dit dier te dooden; en ook de landbouwers zouden
althans in sommige gevallen die vrijheid moeten kunnen erlangen.
Ik zie derhalve niet in, hoe eene wettelijke bescherming van
den mol zou kunnen worden ingevoerd, zonder de belangen
van velen ernstig te benadeelen, of zonder zooveel uitzonde-
ringen toe te laten, dat die bescherming zelve in ’t geheel
niet veel meer te beteekenen had.

Dat nu menigeen wel eens mollen laat wegvangen, omdat
hij ze geheel ten onrechte voor schadelijk houdt (zooals menig
veehouder en fruitboomgaardbezitter), — dat is wel zeer jammer,
maar ik geloof dat het moeilijk door eene wet is tegen te gaan.
Veel erger echter is het, dat in verscheiden streken onzes lands
zoo groote massa’s mollen stelselmatig worden weggevangen
door mollevangers van beroep, om de vachten te verkoopen.
Deze roeien de mollen stelselmatig uit; en zooals ik aan ‘t
begin van dit artikel deed uitkomen, wanneer aan dat stelsel-
matig mollenverdelgen geen einde komt, zullen er alras ver-
scheiden streken van ons land zijn, waar de mol totaal ontbreekt.
En dat zulks zeer ten nadeele van onze kultures zal zijn,
behoeft niet te worden betwijfeld.

Hoe aan die noodlottige mollenvangst uit winstbejag een
einde te maken? Naar mijne meening .kan onze Regeering

130

moeilijk ingrijpen door het dooden van den mol te verbieden,
gelijk boven werd aangetoond.

Alles moet dus worden gedaan, om bij grondgebruikers en
grondeigenaars de overtuiging te vestigen, dat die stelselmatige
uitroeiing van den mol uit winstbejag hoe eerder hoe beter
moet ophouden; want dat de mol, hoezeer soms schadelijk
voor onze kultures, in ’t algemeen als een hoogst nuttig dier
moet worden beschouwd, welks algeheele uitroeiing zeer ten
nadeele van den land- en tuinbouw moet uitkomen. Ten
overvloede kan nog worden opgemerkt, dat de mollevangers
soms de weiden op ergerlijke wijze vernielen.

Laten allen, die hunne weiden en bouwlanden en in ’t
algemeen terreinen verpachten, waarop de mol niet dan bij
uitzondering schade doet, zulks doen onder de bepaalde
voorwaarde, dat daar geen mollen. mogen worden gevangen,
dan eventueel met hunne uitdrukkelijke toestemming.

Laten verder Rijkslandbouw- en Rijkstuinbouwleeraren en
Landbouwonderwijzers en allen, die de land- en tuinbouwers
voorlichten, telkens en telkens weer belanghebbenden wijzen
op de groote rol, die de mol ten opzichte van onze kultures
speelt. Vooral ook de practische land- en tuinbouwers, die
van het nut van den mol overtuigd zijn, kunnen in dezen veel
goed doen. Inzonderheid de jeugd moet voor de zaak ge-
wonnen worden.

Maar men vergete niet, dat de mol reeds in onderscheiden
streken onzes lands schaarsch is geworden en dat — wil men
daar het uitsterven van dit dier voorkomen — spoedig moet
worden gehandeld. Er is werkelijk periculum in mora. Tegen
dat de groote meerderheid der belanghebbenden zoodanig van
het nut van den mol overtuigd zijn, dat zij niet alleen niet
onnoodig mollen dooden maar ook toezien, dat er geen mollen-
vangers op hun land komen, — tegen dien tijd zal, als ’t zoo
doorgaat — naar alle waarschijnlijkheid de mol in de meeste

131

streken van ons land uitgeroeid zijn. De Regeering mag dus
in dezen niet werkeloos blijven. Maar wat zou zij kunnen doen ?

Gelijk ik boven aantoonde, gaat het m.i. niet aan, het doo-
den van mollen bij de wet te verbieden. Er zouden zoo vele
uitzonderingen moeten worden toegelafen, dat de wet illusoir

zou worden. Het wil mij echter voorkomen, dat reeds veel
gewonnen zou zijn, wanneer niet het vangen van mollen, maar
wèl het vervoeren, verkoopen, te koop aanbieden en het tot ver-
koop in voorraad hebben van mollen en mollehuiden, bij de wet
verboden en strafbaar gesteld werd. Wanneer dan eenigzins
nauwkeurig op de uitvoering eener zoodanige wet werd toe-
gezien, zou naar ik mij voorstel, het vangen van mollen uit
winstbejag en daarmee het op groote schaal stelselmatig doo-
den van deze dieren uit zijn; en daarom is het toch maar te
doen.

J. RITZEMA BOS.
Wageningen, April 1912.

132

CARBOLINEUM ALS BESTRIJDINGSMIDDEL
TEGEN SCHADELIJKE DIEREN.

In 1908 werd door Prof. J. RrrzeMA Bos in dit tijdschrift
een artikel gepubliceerd over het gebruik van carbolineum in
den tuinbouw *). Daarin werd de tot dien tijd, hoofdzakelijk
in ons land, opgedane ervaring omtrent het gebruik van deze
stof bij de bestrijding van schadelijke dieren en plantenziekten,
neergelegd en konden toen reeds zeer belangrijke resultaten
worden vermeld. Na 1907 evenwel is er nog zeer veel onder-
vinding opgedaan bij het gebruik van dit bestrijdingsmiddel,
zijn de toen verkregen gunstige resultaten voor een zeer belangrijk
deel bevestigd en heeft zelfs de toepassing een vrij groote
uitbreiding ondergaan. Daarom is het zeer gewenscht, dat nog-
maals die ondervinding worde te boek gesteld, opdat in nog
ruimer kring bekendheid aan het in vele opzichten zeer geschikte
bestrijdingsmiddel kan worden gegeven.

De meerdere kennis omtrent het-gebruik van carbolineum,
is uitsluitend verkregen door het uitvoeren van bespuitingen
met het handelsproduct. Een dieper inzicht in de eischen,
waaraan carbolineum moet voldoen, om in bepaalde gevallen
bruikbaar te kunnen worden geacht, is nog niet verkregen. Het
onderzoek naar de specifieke werking van de verschillende
bestanddeelen van het zoo samengestelde product: carbolineum,
eischt zeer veel tijd en veel plantenmateriaal en heeft daarom
het Instituut voor Phytopathologie dit onderzoek nog niet ter
hand kunnen nemen, zoodat de samenstelling van carbolineum-

') Tijdschrift over Plantenziekten 1908 blz. 15—46.

133

soorten, die in bepaalde gevallen kunnen worden aanbevolen,
nog niet bekend is *). Toch is zulk een onderzoek op den duur
noodzakelijk, wat reeds betoogd werd door Prof. RrTZEMA Bos
in het boven aangehaalde artikel. Eerst nadat men de werking
van alle samenstellende deelen tot klaarheid heeft gebracht,
zou men de eischen, waaraan het product moet voldoen. scherp
kunnen formuleeren en zou men kunnen komen tot het instellen
van een contrôle op het handelsproduct of, zooals thans ge-
schiedt, zou men Algemeene Handelsvoorwaarden kunnen op-
stellen, terwijl dan door de Rijkslandbouwproefstations onder-
zocht wordt, of aan deze voorwaarden wordt voldaan. Dit zou
voor den tuinbouw een stap in de goede richting zijn. In den
landbouw heeft men reeds lang ingezien, van hoeveel belang
het ís alleen zulke producten te koopen, waarvan door onderzoek
kan worden vastgesteld, of zij aan de gestelde eischen voldoen.
In den tuinbouw en in ’t bijzonder voor de bestrijdingsmiddelen
tegen plantenziekten en schadelijke dieren, die daar juist in
zeer belangrijke hoeveelheden worden gebruikt, is hiervan nog
zoo goed als geen sprake. Vooral geheimmiddelen komen daar
nog zeer veel voor. Zonder nu de bijzondere waarde, die aan
enkele dezer middelen zonder twijfel kan worden toegekend,
te verkleinen, kan toch wel gezegd worden, dat zoowel voor
de handelaars als voor de tuinbouwers, het bestaan van goed
controleerbare bestrijdingsmiddelen hoogst gewenscht is. De
tuinbouwer weet dan, dat hij een bruikbaar product koopt en
daardoor wordt de afzet vermeerderd en wordt een aantal
minderwaardige producten, die het vertrouwen in de goede
middelen schokken en onevenredig duur zijn, uitgeschakeld.

!) In het buitenland is hiermede een begin gemaakt, zie Dr. E. MoLz:
Untersuchungen über die Wirkung des Karbolineums als Pflanzenschutz-
mittel, Centralblatt für Bakteriologie Il Abt. Band 30 1911, blz. 181/232.

Onderzoekingen omtrent de samenstelling van eenige Carbolineum-

soorten zijn ook verricht door S. C.J. OLIVIER; zie Chemisch Weekblad
1908 No. 6.

134

Het streven moet daarom gericht zijn op het verkrijgen van
zulke bestrijdingsmiddelen, wier samenstelling kan worden
gecontroleerd. Daar het gebruik van carbolineum een groote
uitbreiding heeft verkregen, is dit zeker één van de middelen,
die voor zulk een contrôle in de eerste plaats in aanmerking
zou komen. Vóór dit echter kan geschieden, is een uitgebreid
onderzoek noodig, zooals hierboven reeds gezegd ís.

Zoolang dit onderzoek nog niet is verricht, moet men, om
toch over resultaten te kunnen beschikken, die een leiddraad
kunnen vormen voor de praktijk, zich wel bepalen tot bepaalde
carbolineumsoorten, waarvan men kan aannemen, dat zij een
vrij constante samenstelling hebben. Bij de proefnemingen moet
dan steeds vermeld worden, welke carbolineumsoort is gebruikt,
daar de resultaten met een andere soort ook geheel anders
zouden kunnen uitvallen. Deze vermelding zal hieronder dan
ook steeds geschieden in afkorting nl. S & A. (= Spalteholz
& Ameschot, Amsterdam) en N. (—= Nettesheim, Venlo). Of
geëmulgeerd of ongeëmulgeerd carbolineum is gebruikt (zie
hierover verder beneden), zal worden aangeduid met G. of O.

De door Prof. RirZEMA Bos verkregen ervaring is niet in
alle richtingen verder uitgewerkt. Eenige beperking was hierbij
gewenscht, om te meer gegevens voor bepaalde toepassingen
te verkrijgen. Het gebruik van carbolineum bij de bestrijding van
bloembollenziekten, speciaal van de ziekte der „kwade plekken”
in de tulpenvelden, werd niet verder onderzocht. Uitsluitend
werd gewerkt met carbolineum als bespuitingsmiddel en wel

in het bijzonder tegen dierlijke parasieten, waartegen het, daar

het als contactgif werkt, uit den aard der zaak het meest
aangewezen is.

Achtereenvolgens zullen behandeld worden:
A. Tegen welke parasieten kan carbolineum gebruikt worden.
B. Welke gewassen kunnen met carbolineum bespoten worden.

135

C. Wanneer moet gespoten worden.

D. Invloed van carbolineum op de planten.

E. Geëmulgeerd of ongeëmulgeerd carbolineum.
F. Hoe moet de bespuiting worden uitgevoerd.

A. Tegen welke parasieten kan carbolineum gebruikt worden.

In hoofdzaak moet carbolineum beschouwd worden als een
bestrijdingsmiddel tegen dierlijke parasieten en in deze rich-
ting kan er een vrij uitgebreid gebruik van gemaakt worden.
Slechts in enkele gevallen is eenig succes bij de bestrijding
van plantaardige parasieten (en saprophyten) verkregen, maar
zinkt deze toepassing geheel in het niet tegenover het gebruik
tegen schadelijke dieren en hunne eieren. In carbolineum heeft
men dus volstrekt niet het „Universalmittel” gevonden, dat
men hoopte te vinden, hoewel deze voorstelling in reclame-
advertenties nog vaak gehuldigd wordt. Men behoeft echter
de waarde van het bestrijdingsmiddel niet kunstmatig te ver-
hoogen, daar dit het gebruik er van op den duur toch niet
grooter zal maken; de beteekenis van carbolineum als middel
tegen schadelijke dieren is reeds groot genoeg, om een ruim
gebruik mogelijk te maken.

In dit hoofdstuk zal alleen behandeld worden de werking
van carbolineum op de parasieten, de sterkte der emulsie, die
noodig is om deze te dooden. De invloed die het uitoefent
op de planten zal in hoofdstuk D worden behandeld.

Carbolineum kan met succes worden gebruikt tegen de
volgende parasieten.

|. _Kommavormige schildluis (Mytilaspis pomorum) Tegen dit
vaak zeer schadelijke insect, dat in den toestand van ei onder
het kommavormige schildje, waaronder ook het volwassen
vrouwelijke dier geleefd heeft, den winter overblijft, is carbo-

136

lineum gebleken te zijn een middel van zeer bijzondere waarde.
De resultaten door Prof. RITZEMA BOS in zijn publicatie van
1908 genoemd, waren nogal uiteenloopend. In één geval bleek
een 24 °/, emulsie G. S. & A. niet geheel afdoende te zijn
geweest, terwijl in andere gevallen 14,7 °/, en zelfs 5 ®%, G
S. & A. geheel afdoende werden bevonden. Daar sterke emul-
sies in toepassing nogal duur zijn en het gunstige resultaat,
met slappere emulsies verkregen, niet op één enkel geval
steunde, maar verscheidene malen werd waargenomen, werd
met slappere emulsies voortgewerkt. De resultaten waren zeer
gunstig.

Te Wageningen werden Buxus-planten bespoten op 6 Maart;
het resultaat werd in Juni, toen de jonge luizen zich hadden
vastgezet, opgenomen.

Gespoten met: Resultaat :

3 °/G.S. & A. vrij veel jonge schilden aangetroffen.
Dre ne à een klein aantal jonge schilden gevonden.
Bren naar het schijnt alles gedood.

VOREN ER 5 alle luizen dood.

Arde 5 alle luizen dood.

oee afd He alle luizen dood.

DN N alle luizen dood (planten beschadigd).
5 ede n alle luizen dood (planten zeer sterk

beschadigd, zie Hoofdstuk D.)

In Boskoop werden in 1911 bij 9 boomkweekers, elk een
20 à 25 vruchtboomen (half- en hoogstam), bezet met komma-
vormige schildluis, bespoten met een 5 °/, emulsie G. S. en A.
De bespuiting, aangevangen op 7 Maart, werd door regen
uitgesteld en bij gunstig weer op 20 en 21 Maart ten einde
gebracht. De eerstbespoten boomen, waarvan op 7 Maart het
carbolineum was afgeregend, werden toen nogmaals behandeld.
De sterkst aangetaste boomen op elke hoek werden bespoten,
terwijl er voor contrôle een voldoende aantal onbespoten boomen

137
aanwezig was. Op 7 Juni werden de resultaten opgenomen,
welke gunstig bleken te zijn. In vele gevallen waren de proef-
boomen zelfs geheel of nagenoeg geheel vrij van jonge schild-
luizen. In enkele gevallen was noch op de proef-, noch op de
contrôleboomen jong broed aanwezig. Het gelukte niet voor
dit verschijnsel een bevredigende verklaring te vinden. In de
meeste gevallen was het succes echter opvallend en zeer
teekenend was de waarneming, dat op sommige boomen alleen
larven gevonden werden onder het merkspaantje, dat aan de
boomen was opgehangen, om ze van de niet-bespotene te
onderscheiden. Dit spaantje had de daaronder liggende schors
tegen het carbolineum beveiligd en op dit plekje alleen waren
de Mytilaspis-eieren onbeschadigd gebleven. Een 5 °/, emulsie
was dus hier praktisch afdoende.

Hierbij wil ik nog de volgende opmerking maken. De uit-
werking van een bespuiting moet bepaald worden naar het
grooter of kleiner aantal jonge schildluizen, dat zich heeft
vastgezet. Vaak ontmoet men de meening, dat de schildjes na
de bespuiting af moeten vallen, als teeken, dat de bespuiting
geholpen heeft. Dit is echter volstrekt niet het geval. De werking
van het carbolineum is een zoodanige, dat het door het schildje
heen dringt en de daaronder liggende eitjes doodt. Het
schildje zelf, dat aan de randen vrij stevig op de schors is
bevestigd, ondergaat geen veranderingen en kan, ook na het
afsterven der eitjes, nog eenige jaren vastgekleefd blijven.

Te Oudenbosch werd in 1911 eveneens met carbolineum
gespoten en wel met 5 °/, emulsie G.N. op appel-, Sorbus- en
Crataegus-stammen op 6 Maart. De bespoten boomen waren
zeer sterk aangetast. Aanvankelijk meende men, dat de bespui-
ting hier niet veel resultaat had gehad (doordat de schildjes
niet afvielen), maar een in Juli ingesteld nauwkeurig onderzoek
toonde, dat meer dan 90 °/, der overwinterde eieren gedood
was; heel weinig jonge schildjes werden gevonden, terwijl op

138

de niet bespoten boomen veel jonge schildluizen zich ver-
toonden. De zeer sterke, korstvormige aantasting is hier zeer
waarschijnlijk wel eenigszins schuld aan het niet voldoende
indringen van de emulsie, daar de schildjes gedeeltelijk over
elkaar heen vielen en een aantal zoodoende eenigszins tegen
het carbolineum beschermd werd. Een iets sterkere emulsie
had hier waarschijnlijk nog betere resultaten gegeven.

Buxusplanten, welke in hevige mate door kommaschildluis
waren aangetast en die op 29 Maart 1911 met een 10 ®/,
emulsie G. N. waren behandeld, bleken bij inspectie in Juli
d.a.v. vrij van schildluis te zijn.

Naar aanleiding van deze gunstige resultaten werden in 1912
te Boskoop veel Buxus-planten, bezet met Mytilaspis, bespoten
met 6 °/, emulsies G. en 0. S. & A. Waar de planten niet door
een verkeerde bereiding van de emulsie schade geleden hadden,
of waar geëmulgeerd carbolineum was gebruikt, waren de
resultaten zeer goed. Bij één firma werd alle Buxus bespoten
met 6 °/, G. en werden later slechts op één plant jonge luizen
gevonden. Ook in de andere gevallen bleken slechts weinig
jonge schildluizen zich te hebben ontwikkeld.

Ook te Aalsmeer werd in 1912 de bespuiting op verschei-
dene plaatsen toegepast met 6°/, emulsie O.S. & A. en bleken
soms alle, soms een zeer belangrijk deel der kommavormige
schildluizen te zijn gedood. Te Oudenbosch werden de be-
spuitingen op ruime schaal voortgezet en met uitstekend resultaat.

Naar aanleiding van al deze proefnemingen en praktische
uitvoeringen kan tegen de kommavormige schildluis (Mytilas-
pis pomorum) een bespuiting met een carbolineum-emulsie,
S. & A. of N. ter sterkte van 5—7!/, (gemiddeld 6) °/, als zeer
werkzaam worden beschouwd. In sommige gevallen is deze
bespuiting praktisch afdoende. Met één bespuiting kan worden
volstaan.

Ik wil hier echter aan toevoegen, dat het meermalen noodig

139

kan blijken, de planten na eenige jaren nogmaals te bespuiten.
Het komt nl. voor, dat de weinige overgebleven schildluizen
zich wederom krachtig gaan vermeerderen, zoodat zij na 3—4
of meer jaren weder in een te groot aantal aanwezig zijn.
Daarom moet men de planten steeds nauwkeurig gadeslaan, om
te juister tijd in te grijpen. Aan de beteekenis van carbolineum
als bestrijdingsmiddel tegen sehadelijke dieren, doet dit echter
niets af, daar ook bij andere praktisch afdoende middelen het
meermalen voorkomt, dat een toepassing na eenige jaren weer
gewenscht is.

2. Andere schildluizen.

Daar de kommavormige schildluis een der meest voorko-
mende is, zijn de proefnemingen ter bestrijding van dit insect
afzonderlijk genoemd. Tegen andere schildluizen echter, spe-
ciaal tegen de Diaspinae, is een carbolineumbespuiting even
werkzaam gebleken. Vooral tegen de Iepenschildluis, Gossy-
paria Ulmi, is dit middel te Oudenbosch met zeer veel succes
toegepast. Op 6 en 14 Maart werd met een 5 °/, emulsie G.N.
gespoten op verschillende hoeken. Op de bespoten stammen
werd geen Gossyparia meer gevonden. De onbehandelde con-
trôleboomen staken zóó ongunstig af bij de bespoten, dat men
ze nog in den zomer met een carbolineum-emulsie heeft be-
streken, om alle boomen vrij van luis te maken.

Chionaspis Salicis, een schildluis, die ook eenigszins een
mosselvormig uiterlijk heeft en die daarom wel eens verward
wordt met Mytilaspis pomorum, wordt op dezelfde wijze bestreden.
Diaspis Carueli, een schildluissoort, die op verscheidene Juni-
perus-soorten voorkomt, werd op 6 April aan een behandeling
met 5°/, G.N. onderworpen te Oudenbosch. Voor de planten,
Juniperus chinensis aureus, die reeds uitgeloopen waren, was de
bespuiting te laat toegepast; deze hebben dan ook eenigszins
geleden, maar in den loop van den zomer hebben zij zich hier-

140

van hersteld. De schildluis werd evenwel niet gedood, zoodat hier-
omtrent nog meer gegevens zullen moeten worden verzameld.

Tegen Lecanium-soorten werden geen nieuwe bespuitingen
uitgevoerd. De bestrijding op bessenstruiken is zeer goed
mogelijk gebleken '), zoodat daaromtrent geen nieuwe proeven
noodig waren. Het gebruik op kasperzikstruiken of -boomen
die soms zeer sterk door Lecanium corni kunnen zijn aangetast,
is overbodig geworden, nu we in de berooking met blauwzuur-
damp zulk een uitstekend bestrijdingsmiddel hebben gevonden.

3. Chermes-soorten.

Deze luizen, die in de praktijk „wolluizen’” genoemd worden,
naar het wolachtig uiterlijk, dat zij krijgen door de talrijke was-
draden, die zij soms afscheiden, leven in de eene generatie op
Picea-soorten en in de andere op Abies-, Larix- of Pinus-soor-
ten. Op Picea's veroorzaken zij gallen en op de andere ge-
noemde coniferen meestal naaldverkrommingen en zwakkere
groei, waardoor zij vaak zeer schadelijk zijn. Zoo de Chermes
Piceae, die aan de takken en naalden van Abies Nord-
manniana zuigt, deze doet verkleuren en kromgroeien en daar-
door de waarde der planten belangrijk vermindert. Deze is de
voor onze kweekerijen meest belangrijke Chermes-soort, maar
ook andere soorten kunnen aan Coniferen schade doen.

Nu kan dit insect wel in den groeitijd worden bestreden,
maar de daarvoor te gebruiken middelen kunnen niet zoo
krachtig werkzaam zijn, als carbolineum en daardoor is de
uitwerking minder zeker. Te meer is dit het geval, daar de
luizen door de wasdraden zeer goed beschermd worden tegen
de bespuitingsmiddelen, zoodat men wel krachtige middelen
moet aanwenden, om ze te bestrijden (evenals de bloedluis,
die ook door wasdraden beschermd wordt en daardoor ook
aan vele, minder krachtige bespuitingsmiddelen weerstand biedt).
Door toepassing van carbolineum in den rusttijd kunnen de

1) Zie Prof. RiTZEMA Bos, blz. 38/40.

141

luizen met één bespuiting geheel of zoo goed als geheel ver-
nietigd worden.

Te Oudenbosch werden groote Pinus Cembra-planten op
13 April bespoten met een 5 °/, emulsie G. N. Van de helft
der planten was de luis geheel verdwenen; op de andere helft
was het resultaat iets minder gunstig, maar toch nog zeer
duidelijk waarneembaar. Een groote partij jonge Cembra-planten
was met een even sterke emulsie bespoten, maar was ook nog
niet geheel vrij van luis geworden, hoewel de bespuiting
belangrijk geholpen had. Waarschijnlijk had de emulsie in deze
gevallen iets sterker kunnen geweest zijn, om een afdoende
bestrijding te kunnen geven.

Te Naarden werd op twee plaatsen gespoten op Abies
Nordmanniana met 7!/, °/, emulsie G. S. & A. Bij één kweeker
werd de luis met één bespuiting volkomen uitgeroeid; bij
inspectie in Juli werd geen Chermes meer gevonden. In het
andere geval was de luis zoo goed als verdwenen. Te Ouden-
bosch®had een 6 °/, emulsie G.N.op Abies Nordmanniana ook
zeer gunstige uitwerking.

Deze gunstige resultaten doen dus veel verwachten van een
bestrijding der zoo schadelijke Chermes-soorten met behulp
van carbolineum-emulsie. De planten kunnen, zooals in hoofd-
stuk D nader zal worden vermeld, zulk een bespuiting zonder
eenig bezwaar doorstaan.

4, Bladluizen.

In vele gevallen zijn bladluizen in den zomer moeilijk te
bestrijden, doordat de luizen zoodanig in de ineengekrulde
bladeren verscholen zitten, dat de vloeistof ze niet bereiken
kan, terwijl krachtig werkende middelen dan niet gebruikt
kunnen worden. In den winter zijn zulke middelen wel toepas-
baar en zijn de bladluizen of hunne eieren dan ook voor de
vloeistof bereikbaar. Meestal overwinteren de bladluizen in den

142

toestand van ei, dat in het najaar aan houtige gewassen gelegd
wordt. Meermalen vindt men bv. appeltwijgen, waarvan de top
geheel bedekt is met glimmende, zwarte bladluiseieren, maar
zeer vaak vindt men ze ook in kleiner aantal eenigszins ver-
scholen bij de knoppen.

Verscheidene malen is met een 6 à 7!/, °/, emulsie G. S. &
A. op deze bladluiseieren gespoten in het vroege voorjaar en
steeds met het resultaat, dat de eieren werden gedood. Voor
aanvulling kan hier nog verwezen worden naar de resultaten,
door Prof. RrTZEMA Bos bij bespuitingen te Oeffelt verkregen
met 5 °/, emulsie G. S. & A. !), zoomede naar die, door den
heer A. M. SPRENGER, Rijkstuinbouwleeraar voor Limburg,
gepubliceerd in zijn Verslag over 1909 ?), waar een 2!/, °/,
emulsie zeer gunstig had gewerkt. Verder meldde de Directeur
der Nederlandsche Pomologische Vereeniging, dat vruchtboo-
men, die met 10 °/, emulsie N. P. V.-carbolineum bespoten
waren, vrij bleven van bladluis. Een bespuiting met carboli-
neum kan dus ook tegen de overwinteringsvormen van’ blad-
luizen als zeer werkzaam worden beschouwd. Hiervoor moeten
dan vooral de eenjarige twijgen goed worden geraakt. Schild-
en bladluizen kunnen dus tegelijk bestreden worden op af-
doende wijze.

Nu behoeven boomen, die aldus behandeld zijn, niet den
geheelen zomer vrij te blijven van bladluis; dit is niet te
verwachten bij insecten, die zoo gemakkelijk door luchtstroo-
mingen verspreid worden. Het groote voordeel is echter, dat
men een vroegtijdige aantasting voorkomt. Meermalen komt het
voor, dat pas uitgekomen bladluizen de uitloopende gemengde
knoppen van appel en peer bij honderden bedekken en de
jonge blaadjes beschadigen. Heeft men de eieren gedood, dan

1) Prof. RITZEMA Bos blz. 37/38.
®) Verslag van de Rijkstuinbouwproefvelden in Limburg en Oostelijk
Noord-Brabant 1909 blz. 26.

143

zijn de bespoten planten in de gelegenheid zich goed te ont-
wikkelen, vóór de bladluizen van elders worden overgebracht
en een late aantasting doet in de meeste gevallen zooveel
schade niet, daar de juist zoo gevreesde vervormingen der
organen dan niet meer optreden. Vooral na jaren waarin er, in
t bijzonder in het najaar, veel bladluizen zijn geweest, is de
toepassing van een carbolineumbespuiting zeer gewenscht.

Ook andere bladluissoorten dan de bekende Apfhis-soorten,
worden door carbolineumemulsies gedood. Zoo werd een
bespuiting toegepast te Eindhoven, waar iepen zeer sterk waren
aangetast door Zetraneura Ulmien Pemphigus pallidus. Eerst-
genoemde bladluis vormt gesteelde gallen op de bladeren,
terwijl de Pemphigus gallen vormt aan den voet van het blad,
bij de bladsteel, waardoor de aangetaste biaderen afvallen of
afgeworpen worden. Daar een belangrijk deel der bladeren
aldus verloren kan gaan, kan deze bladluis vrij schadelijk
worden. Beide bladluizen schijnen in den toestand van ei op
het hout te overwinteren. Daarom werd een bespuiting met
carbolineum aangeraden. In den winter van 1912 werd dit
middel toegepast, ter sterkte van 5°/, en het daaropvolgende
voorjaar was van aantasting niets te bemerken. De boomen
stonden er zeer mooi bij en hadden een prachtige bladont-
wikkeling. Ook voor laan- en sierboomen kan dus van carbo-
lineum een nuttig gebruik worden gemaakt.

5 Bloedluis.

Ofschoon de bloedluis, Schizoneura lanigera, tot de blad-
luizen behoort, wil ik hier de bestrijding van dit insect met
carbolineum-emulsies afzonderlijk behandelen, daar aan die
bestrijding, door verschillende omstandigheden, veel grootere
bezwaren zijn verbonden dan aan die der andere bladluizen.

Vooreerst is de overvleedige wasafscheiding oorzaak, dat de
sproeivloeistof vaak niet tot de luizen kan doordringen en zij

144

er dus niet door gedood worden. Daarbij komt, dat de bloed-
luis in dichte kolonies voorkomt, zoodat het meermalen gebeurt,
dat de oudere luizen die door de sproeivloeistof gedood wor-
den, de onder hen zittende jongere luizen beschermen, zoodat
eenigen tijd na de besproeiïng de kolonie toch niet uitgeroeid
blijkt te zijn.

Maar vooral is de bloedluis zoo moeilijk te bestrijden, door-
dat zij zich verscholen houdt in spleten en gaten en daardoor
aan vele besproeiïngen kan ontkomen.

Dat cabolineum reeds in vrij slappe emulsie de bloedluis
doodt, is meermalen geconstateerd. Vandaar dan ook, dat de
bloedluis even zeker als blad- en schildluizen geheel kan ver-
dreven worden, als men alle luizen maar kan bevochtigen.
Dit heeft men ondervonden te Oudenbosch, waar een partij
2-jarige appelzaailingen door één bespuiting met 5 °/, carboli-
neum-emulsie G.N. radikaal gezuiverd werd. De bloedluis vond
op deze jonge planten met gladde schors geen schuilplaatsen
en werd door het carbolineum dan ook gedood. De bespui-
ting had plaats op 6 Maart.

Veel bezwaarlijker is het echter, oudere boomen vrij van
bloedluis te maken, doordat de kankerachtige opzwellingen,
die door het zuigen dezer insecten ontstaan en andere kan-
kerwonden, zulke uitstekende schuilplaatsen aanbieden. Maar
indien men veel zorg aan de bestrijding besteden kan, is een
afdoend resultaat wel te bereiken. Op Tholen is een oude
appelboomgaard, die in erge mate door bloedluis was aange-
tast, door voortdurende behandeling met carbolineum, geheel
gezuiverd. Eerst werd gespoten met een 10°/, emulsie en aan
deze bespuiting veel zorg gewijd, om hierdoor reeds zooveel
bloedluizen, als mogelijk was, te dooden. Daarna werden in
den zomer alle opkomende kolonies met carbolineum aange-
stipt en werd zoodoende de plaag eerst onderdrukt en lang-
zamerhand geheel overwonnen.

145

Het mag evenwel betwijfeld worden, of andere boomgaard-
bezitters zooveel tijd en zorg aan de bestrijding kunnen be-
steden, als in het hier bedoeld geval geschied is. Evenwel
zonder voortdurende zorg en toezicht kan met geen enkel be-
strijdingsmiddel tegen de bloedluis iets bereikt worden, daar
het bepaald noodig is, dat elke nieuwe kolonie bij het zicht-
baar worden, wordt aangestipt. Hoe verder de besmetting is
doorgedrongen op het oogenblik, waarop men de bestrijding
met kracht aanvat, des te meer zorg zal er aan besteed moeten
worden en des te langer zal het duren, voor men de resultaten
duidelijk kan waarnemen.

Een en ander hoop ik later nog eens uitvoeriger te behandelen.
Op deze plaats kan echter geconstateerd worden, dat de bloed-
luisbestrijding met carbolineum ook in oudere boomgaarden,
mogelijk is. Hierbij moet evenwel opgemerkt worden dat, daar
carbolineum ook in verdunden toestand niet op de bebladerde
scheuten kan worden gebruikt, men in sterk aangetaste boom-
gaarden in den zomer, als de bloedluis zich ook op de jonge
scheuten vestigt, gebruik moet maken van andere middelen
b.v. van een oplossing van 2 °/, zeep en 2 °/, spiritus.

6. Mijten.

Mijten behooren op vele plaatsen tot de jaarlijks terugkeerende
plagen. Op kruisbessenstruiken kan de Bryobia ribis (het „spint”
der kruisbessenstruiken, te Vlijmen, het „geel” genoemd) vaak
zeer schadelijk worden, door de sterke aantasting van het blad,
waardoor dit vroeg geel wordt en afvalt. De gewone spinnende
mijt, Tetranychus telarius, is schadelijk op allerlei gewassen, ook,
en vrij dikwijls zelfs, op coniferen. Natuurlijk werd de bestrijding
van deze schadelijke dieren met carbolineum alleen op houtige
planten beproefd.

Te Dinxperlo werd tegen Bryobia ribis met 5 °/, carbolineum-
emulsie gespoten in Februari. In Juni d.a.v. ontvingen wij daar-

146

omtrent het volgende bericht: „Wanneer ik thans het resuitaat
„zie, dan bevind ik, dat de bespoten struiken thans weer als
„vernieuwd er uitzien. Ze zijn vol in mooi, groen blad en de
„nieuwe uitloopers onder uit den stam, welke in de laatste jaren
„steeds maar een lengte kregen van + 20 centimeter, nu reeds
„40—55 c.M. gegroeid zijn. Blijkbaar heeft de bespuiting uit-
„nemer.d geholpen tegen de door U gevonden mijt. De niet
„bespoten struiken toonen thans die ziekte, sommige soorten
„erg en andere soorten minder”. De bespuiting heeft dus hier
ten volle aan het doel beantwoord.

De vorige jaren waren reeds zeer goede resultaten verkregen
tegen Bryobia ribis met petroleum-emulsie. Deze bespuitingen
waren toegepast te Nistelrode en waren de struiken geheel van
de schadelijke mijten gezuiverd. Daar de bereiding van petroleum-
emulsies niet gemakkelijker is dan van carbolineum-emulsies,
(vooral als men gebruik maakt van het geëmulgeerde carboli-
neum), wordt dit bestrijdingsmiddel door het Instituut voor
Phytopathologie niet meer aanbevolen.

De werking is echter gelijk aan die van carbolineum-emulsie,
zoodat het resultaat, dat te Nistelrode bereikt werd, ongetwijfeld
ook met carbolineum-emulsie zou zijn bereikt. Het is daarom,
dat ík dit resultaat hier vermeld. De besproeiïng met carbolineum-
emulsie tegen spint in kruisbessenstruiken kan dus met ge-
rustheid worden aanbevolen.

Tegen Tetranychus telarius, de spinnende mijt, die op tal
van gewassen voorkomt, kan eveneens de bespuiting met
carbolineum-emulsie worden toegepast. Op verscheidene plaat-
sen, waar de bespuiting in hoofdzaak geschiedde tegen de
kommavormige schildluis (Mytilaspis pomorum) werd tevens de
Tetranychus bestreden. Een specieale bestrijding had plaats te
Naarden en wel op Juniperus tripartita. Het daaromtrent op
26 Juli ontvangen bericht luidde, dat „van Tetranychus in de
„bespoten Juniperus tripartita zeer weinig meer te zien (was),

‚147

„niettegenstaande elders spint in coniferen zoodanig optreedt,
„dat de planten trots bespuitingen (met traanzeep en zeep-
„nicotine praeparaten) kaal worden”. Waarschijnlijk kan dus
het carbolineum een belangrijk middel worden om coniferen vrij
te maken van spint.

7. Wieren en korstmossen.

Overal waar de bespuitingen met carbolineum-emulsies tegen
verscheidene parasieten werden uitgevoerd, nam men waar, dat
wieren en korstmossen, die op de stammen en takken groeiden,
werden gedood en de behandelde boomen daardoor een veel
gunstiger uitertijk verkregen. Met dit resultaat was men, vooral
te Oudenbosch, zeer ingenomon, daar de bezetting met wieren
en korstmossen een grondige reiniging der te verzenden stammen
noodig maakte, welk werk in den winter verre van aangenaam was
en veel arbeidskracht vereischte. Dit schoonmaken werd door een
bespuiting met carbolineum-emulsie onnoodig gemaakt en zoo-
zeer werd dit nevenresultaat gewaardeerd, dat thans vele hoeken
boomen, die zonder parasieten zijn, toch met carbolineum worden
bespoten, om de stammen vrij van wieren en korstmossen te
krijgen. Meermalen wordt daarvoor een 5°/, emulsie G. N.
gebruikt, maar spuit men ook wel met 2!/,°/, emulsie, wat ik
nog op 15 Mei 1912 zag toepassen. Tegen de vaak zeer las-
tige stamverontreinigen kan dus een bespuiting met carboli-
neum-emulsie krachtig worden aanbevolen.

Hieronder heb ik in den vorm van een tabel de resultaten
met carbolineum-emulsie tegen verschillende parasieten en op
onderscheidene plaatsen verkregen, bijeengebracht om het over-
zicht te vergemakkelijken,

148

BESPUITING TE : OP: DATUM : MET : TEGEN : |
Naarden appelboomen 3 April |6 ° G.S. & A. | kommaschildluis
Wageningen | Buxus 6 Maart 3—50®/, G.S. & A. idem
Boskoop appelboomen ZOZ Da Ger de Ar idem
Oudenbosch |appel, Sorbus, Cra{l6 „ 5 EG NL idem

taegus
idem Buxus JO 10 %% G.N. idem
Boskoop Buxus Februari | 6 °/ O. en G.S. & A idem
Aalsmeer Buxus Maart 6. Vo OS: GA. idem
Oudenbosch | Iepen 6 en 14 [5 % G.N. Gossyparia Ulmi
Maart
idem Juniperus sp. 6 April |5 °%% G.N. Diaspis Carueli
idem Pinus Cembra 1Âe 5 GN. Chermes sp.
idem Abies Nordman- | voorjaar 6 ° G. N. Chermes sp.
niana
Naarden idem Maart Tila do GS RA. idem
Oeffelt appelboomen ? 5 “pb G.S. & A. | bladluiseieren
3 5 ó Tetraneura Ulmien
Eindhoven lepen winter 5 °/o ? Perks pali
Oudenbosch | 2-jarige appel- voorjaar |5 °%/ G.N. Bloedluis
zaailingen S
Tholen appelboomen ORR? | Bloedluis
nabehandeling
Dinxperlo Kruisbesstruiken |Februari |5 °/ ? Bryobia ribis
Naarden Juniperus sp. voorjaar |7'/2 °, G. S. & A. |Tetranychustelarius
Oudenbosch |allerlei boomen voorjaar | 2!/2—5 %/% G.N. Wieren en
Korstmossen

nen eeen ene

RESULTAAT :

Goed

3—5’/ niet afdoende,
6—50°/, afdoende
praktisch afdoende

90 e/o der luizen gedood

afdoende
zeer goed
goed tot zeer goed
afdoende

luis niet geheel gedood
deels zeer goed, deels tamelijk
zeer goed

zeer goed tot afdoende
vrijwel afdoende

afdoende

Bij eenige jaren volhouden
afdoend resultaat

afdoende

vrijwel afdoende

N. VAN POETEREN.

(Wordt vervolgd.)

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

TIJDSCHRIFT

OVER

Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. J. RITZEMA BOS,

Directeur van het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen.

NEGENTIENDE JAARGANG.
Met acht platen.

Het tijdschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar à f1,25;
voor het Buitenland àf 1,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,00 Fr.)

Betalingen aan Dr. H. J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl.
Phytopathologische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem.

edrokt bij F. B‚ HAAR, te Wageningen.
1918.

Kij,

0; dan A

Pk iN 56 hl

HED

PEBE Zat gite rdnr Cobie skr eist Á Pi Rt dE
LN cort. GELE ze HAN LET ON rd dt
beste A vals st earns wida eis RAND Ni zeke

Î ds | ee VD pray we vapi A isin

Dara hi

NEON

Naamlijst van donateurs en leden

N. van Poeteren. — Carbolineum als bestrijdings-
middel tegen schadelijke dieren
(Vervolg van blz. 149 van den vorigen jaargang).

Boekbespreking door J. R. B.

T. A. C. Schoevers. — Eene voor Nederland nieuwe
seringenziekte, veroorzaakt door Phytophthora Syrin-
gae KLEBAHN;

H. W. Heinsius. — Verslag van de Algemeene Ver-
gadering der Nederl. Phytopathologische Vereeniging
op 1 Maart 1913. . ' 4

G. Wolda. — Kultuur van in ’t wild levende vogels

T. A. C. Schoevers. — Eenige pogingen tot bestrij-
ding van schadelijke insekten door middel van hunne
natuurlijke vijanden

H. M. Quanjer. — Over de ontaarding der aard-
appelen in verband met de bladrolziekte (m. 8 pl.).

T. A. C. Schoevers. — Eenige pogingen tot bestrij-
ding van schadelijke insekten door middel hunner
natuurlijke vijanden. (vervolg van blz. 96, 3e afl).

H. M. Quanjer. — Eene methode om groene planten-
deelen met behoud van hun kleur op vloeistof te
bewaren

H. M. Quanjer. — Onderzoekingen naar aanleiding
van het heftig optreden van de brandzwam Ustilago
bromivora in een om het zaad gekweekte grassoort

J. Ritzema Bos. — Internationale samenwerking bij
bij de bestrijding van plantenziekten en schadelijke
dieren

BLz.

109

131

137

153

B die _ le TE U Pre
- EES 75
ee ei Enk) hin: ed le
he: Ja AE
N N Ì ,/ en «
dk Re
ne d df K
Î Mge Mrs
„vien
UO Wir
N > er ei
d ij
- * Td ae rez
art zn

7 Nn
webstie ĳ
zel hing & ie vr Re

en Sie eon
burbain hannl1s she oe Le nd EN
eig ars taart took eoarid:s

’ 3 Ra EE
re anastisalÂ shtacd ven
goiefnssr3 ape: sit lodsendisdd hon
et, 2d ke)
| NE NR ui net inf
Ken i. _Jtsa 10r-uscaigdn mtast
AN
A aard Gr, bäbin rk
p ze -

je braak ast griib echo pb. MO: Kn, Slak

8 . eN
d ro Liq8 verp sidsisk batik ijden Beken
„sta od Jer Benni gainer: _
anar me hr tdi N
GO le sl ME sid p zige)
ureskg sacd he shaft vet
H deld te as Lin ast” Eid Ai

antbicinge BEN cert ia 3: ee GnG pi
aar) Mewshgjert agherelf
AE] ‘oorrgra ses wdd bee svn nk:

zn ie oehitvanmnen Jenn on %

Sl ip eed 3 at:
ú PR ait mt

_ TIJDSCHRIFT

OVER

ONDER REDACTIE IEN

NEGENTIENDE JAARGANG.
„te aflevering.

gidschrift is in den Boekhandel verkrijgbaar à 1,25; 3
het Buitenland af1,50 (2,50 Mk.; 2,50 s.; 3,50 Fr.), Jee id
| ngen aan Dr. H. J. CALKOEN, Penningmeester der Nederl. zi
hofogische Vereeniging, Leidsche Vaart 86, Haarlem.

Gedrukt bij F. B-Haak, te Wageningen.
‘1918, 48

INHOUD.

Naamlijst van donateurs en leden … . …… …… 1
N. van Poeteren. — Carbolineum als Bestijdingsen
middel tegen schadelijke dieren. … . . . ….. 12
(vervolg van bl. 149 van den vorigen jaargang). ä

Boekbespreking, door J. R. B. .

ADVER TEN TIEN 3
kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— resp. per
heele, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing ; goed
kooper nog ‘bij herhaalde plaatsing, waaromtrent in overleg
kan worden getreden met den drukker.

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschritt over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Fot Bel RLEFZEMA BOS

Negentiende Jaargang. le Aflevering. — Januari 1913.

LIGRARY
NEW YORK

ANICAL

Naamlijst van donateurs en leden van de Nederl. Phytopathologische

(Plantenziektenkundige) Vereeniging.

BESTUUR:

PROF. J. RITZEMA Bos, Voorzitter, Wageningen.

J. G. HAzELOOP, 2e Voorzitter, Alkmaar.

DR. H. W. Heinsius, Secretaris, P. C. Hooftstraat 144, Amsterdam.
DR. H. J. CALKOEN, Penningmeester, Leidschevaart 86, Haarlem.

F. B. LÖHNIS, ’s Gravenhage.

D. K. WeLT, Usquert.

JAc. SMITS, Naarden.

PON TE URS:

1 Mr. H. J. van Heijst, te Wijk bij Duurstede.
Pomologische Vereeniging te Boskoop, Secretaris: B. de Bruijn ;
Penn.: P. Boer Gz., te Boskoop.
3 Hollandsche Maatschappij van Landbouw, Secretaris-Penningmeester :
Mr. D. A. Kleij, Anna Paulownastr. 11, te ’s Gravenhage.
4 Hoofdbestuur der Friesche Maatschappij van Landbouw; Algem.
Secretaris : C. Broekema, te Leeuwarden.
Noorder Afdeeling van de Groninger Maatschappij van Landbouw

en Nijverheid (Penningmeester: Dr. S. E. B. Bierema, Secretaris :
H. Wibbens Jr, te Usquert.)

Mlt de 4 TIA
. Sl

lez)

H. D. Willink van Collen, grondeigenaar te Breukelen.
Afdeeling Meeden van de Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid (Secretaris: J. L. Veenman, te Meeden).
Groninger Maatschappij van Landbouw en Nijverheid (Penning-
meester : J. Sypkens, te Winschoten; Secretaris: H. D. Ebbens
Heereplein 14, te Groningen).
Nederlandsche Entomologische Vereeniging (Penn.: Dr. H. J. Veth,
Sweelinckplein 83, den Haag).
J. E. Stork, te Baarn.
C. A. L. Smits van Burgst, Juliana van Stolberglaan 108, te den Haag.
C. W. R. Scholten Jr, Tesselschadestraat, te Amsterdam.
Afdeeling Leens van de Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid (Secretaris: M. Dijkhuis, te Ulrum).
Afdeeling Eenrum van de Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid (Penningmeester: K. D. Stol, te Eenrum).
F. B. Löhnis, Inspecteur van den Landbouw, te Scheveningen.
Noordbrabantsche Maatschappij van Landbouw (Penningmeester:
C. J. J. Daniëls, te ’s Hertogenbosch).
Dr. J. Th. Oudemans, huize „Schovenhorst”, te Putten.
M. van Waveren en Zonen, „Leeuwenstein”, te Hillegom.
D. G. Montenberg, te Groesbeek.
C. J. van den Broek, te Middelharnis.
C. van Lennep, Leuvenschestr. 74 te Scheveningen.
H. J. H. Gelderman, Huize „Kahlenpink” bij Oldenzaal.
Baron van Heeckeren van Wassenaar, te Twickel.
Maatschappij tot bevordering van Ooft- en Tuinbouw in het kanton
Oostburg (Secretaris: Iz. Steenhart te Oostburg).
Jacs. Smits, te Naarden.
Landbouw-Vereeniging Tjugchem (Secretaris : B. Haan, te Tjugchem,
(Prov. Gron.)
J. Hadders Azn, te Valthermond (Drente).
G. J. Wilbrink, oud-notaris, te Lunteren.
Paul Leenderts, villa „Eikenhof”, te Velp (G.)
Dr. W. D. Cramer Jr, te Twello.
D. K. Welt, oud-lid van de le Kamer der S. G., te Usquert (Gron.)
Vereeniging van Oud-leerlingen van den R. Landb. wintercursus te
Cortgene (Noord-Brabant) „Vooruitgang”, (Secretaris : A. M. Nieu-
wenhuijzen, te Kampereiland; Penningmeester: N. M. Tazelaar
te Colijnsplaat).
Geldersch-Overijselsche Mij. van Landbouw (Secretaris: M. van
Doorninck te Olst; Penningmeester: Jhr. W. Prins, te Velp (G.)

Afdeeling Arnhem en Omstreken der Nederlandsche Maatschappij

voor Tuinbouw en Plantkunde (Penningmeester: D. W. Bekking,
Secretaris: J. C. Koker, beiden te Arnhem).

Naamlooze Vennootschap „Zeeuwsche Fruitteeltmaatschappij’’. te Goes
(Directeur: W. J. J. van den Bosch).

36 Vereeniging ter bevordering van Landbouw en Nijverheid te Pieter-
buren (Gron.) Penningmeester: O. Bouwman, te Pieterburen ;
Secretaris: D. Bouwman, Wierhuizen bij Pieterburen).

317 De „Veldbode”, adres: Uitgever Leiter-Nypels te Maastricht.

38 Maatschappij „Phytobie”, Molenstraat 15, te den Haag.

39 Dr. W. Spalteholz, te Overveen.
40 Vereen. „Akkerbouw” te Andijk, Voorz. : W. Singer JJz. te Andijk.
41 B. W.G. Wttewaal van Wickenburgh, te Houten.

42 ’s-Gravenhaagsche Tuinbouwvereeniging, Penningm.: W. Nieuwen-
huizen, Westeinde 133a, te Den Haag.

43 Nederl. Pomologische Vereeniging, Mariahoek 3, te Utrecht
44 Eduard Nettesheim, te Venlo.

45 Afdeeling Groningen en omstreken der Nederlandsche Maatschappij
voor Tuinbouw en Plantkunde, (Penningmeester : Notaris L. P. de
Groot, te Groningen).
46 Dr. J. G. de Man, te Ierseke.

47 F. Kakebeeke, te Goes.

48 Kweekers-Vereeniging „EE Bussum”, Secret. de Heer P. Visser
te Bussum.

49 M. de Koning, Adjunct-Houtvester der Ned. Heide Mij., Stationsplein
5 te Breda.

50 W. van der Vies, Villa „Hofstetten”, te Ellekom bij Dieren.
51 A. de Goeijen, Huize „Bodenhof” te Hattum.

52 Jules L. N. de Gijselaar te Wapenveld.

53 R. H. Sauerbier, „Adelshoeve” te Apeldoorn

54 P. A. Voûte, „de Biezen” te Barneveld.

55 Walter Kakebeeke te Goes.

56 J.D. Fransen van der Putte te Goes.

BEDDEN:

À.
P. J. G. Aarts, boomkweeker, te Bergeik.
J. H. Aberson, Leeraar R. H. L. T. en B.School te Wageningen.
J. W. H. Adèr, Gep. Ambt. v. h. Kadaster, te Garoet (Preanger) Java.
K. Admiraal Mzn. boomkweeker en bloemist, lid van de firma Gebrs.
Admiraal, te Rijp (N.-H.)
Afdeeling „Amsterdam en Omstreken” der Nederl. Mij. voor Tuinbouw

en Plantkunde, secr.: G. F. Koopman, Frans van Mierisstraat 57;
Penn. Fr. H. Buttstedt, Middenweg 79, te Watergraafsmeer.

S. A. Arendsen Hein, 17 Emmalaan, Utrecht.

J. G. Arendts, St. Annastraat 168, te Nijmegen.

R. Armbrust, landbouwonderwijzer, te Stadskanaal.

G. van Asten, landbouwer, te Heeze.

C. J. Augustijn, controleur bij den Phytop. Dienst, te Aalsmeer.

En
B.

W. Balk Wzn, vruchtenkweekerij „Pomona” te Zwaag.

K. C. van den Ban, landbouwer te Nieuw-Helvoet.

J. Baron, Overtoom 328', te Amsterdam.

P. Bastiaans, te Nieuwolda.

V. M. A. Beguin, cultuur-onderneming Widodaren, Djember, Java.

A. van Best, fabrikant te Valkenswaard.

J. H. Beursgens, bloem- en boomkweeker te Sittard.

G. Bleeker, Da Costastraat 17, te Amsterdam.

S. Bleeker, directeur der G. A. v. S. Tuinbouwschool te Frederiksoord.
J. C. van de Blocquery, te Hoorn.

D. Bloemsma, te Wageningen.

P. A. van Bloppoel, landbouw-onderwijzer te Amsterdam.

H. Boerema hoofd der school te Enumatil.

Hendrik Boot Hzn., kweekerij „Multiflora” te Valkenswaard.

Dr. H. Bos, leeraar R. H. B. S. te Wageningen.

Prof. Dr. J. Ritzema Bos te Wageningen.

K. Bottema te Honselersdijk.

David Breen Azn. te Goedereede.

Joh. de Breuk te Haarlem.

J. A. van den Broek, Leeraar a. d. Rijkslandb.winterschool te Goes.

L. Broekema, directeur R. H. L. T. en.B. S. te Wageningen.

J. Broerse Jr, kweeker te Mijdrecht.

H. B. Brommersma, landbouwer te Maarhuizen, gem. Winsum (Gron.)
H. Brouwer, land- en tuinbouwonderwijzer te Winterswijk.

J. K. Budde, hortulanus te Utrecht.

Mejuffr. Aa. Buddingh, te Herveld (Betuwe).

C. Bulder, directeur R. L. W. S. te Sittard (Limburg).

E. Busscher te Midwolde. (Gron. Oldambt.)

P. Bijhouwer, tuinbouwonderw., Amstelveensche weg 99 te Amsterdam.
H. F. J. van Bijlevelt te Westdorpe.

Dr. H. J. Calkoen, leeraar H. B. S., Leidschevaart 86 te Haarlem.

J. P. M. Camman, Rijkstuinbouwleeraar te Teteringen bij Breda.

C. H. Claassen, Rijkstuinbouwleeraar te Boskoop.

W. A. Caron, notaris te Wamel.

P. G. Copijn, tuinbouwkundige te Groenekan (bij Utrecht).

A. N. Costerus Sr., te Wageningen.

Dr. J. C. Costerus, directeur H. B. S., Keizersgracht 177 te Amsterdam.
Cultuurmaatschappij „Remmerden” te Rhenen.

Dr. M. C. Dekhuijzen, leeraar R. Veez:tsenijkundige school te Utrecht.
W. Dekker, Pzn., landbouwer te Wemeldinge.

E. D. van Dissel, Inspecteur der Staatsb. en Ontginning te Utrecht.
R. P. Dojes, landbouwer te Uithuizen.

R. Dojes, landbouwer te Meeden (Gron.)

K. Drent, hoofd der school te Emmen (Zuid Barge.)

J. S. Dijt, landbouwer te Texel.

J. H. Edelman, hoofd der school en landbouwonderwijzer te Kadijk
(bij Terwolde.)
N. J. W. Eichholtz, boekh. Phytopath. Instituut te Wageningen.
P. Eldering, Manpadshocek te Heemstede.
J. Elema, Rijkslandbouwleeraar, Parallelweg te Assen.
A. M. C. van der Elst, te Dedemsvaart.
W.J. v. d. Elst, te Zalt-Bommel.
Ihr. Dr. Ed. Everts, leeraar H.B.S, Iste Emmastraat 28 te ’s Hage.

F.
Mevr. de Wed. J. A. Frima—van der Tuuk, Oosterstraat te Groningen.
G.

Jac. P. R. Galesloot, vruchtboom- en rozenkweeker, Joh. Verhulststraat 164
te Amsterdam.
D. Geertsema, te Nieuwolda.

M. H. Gelissen, Hoofd v/d Tuinbouwcursus te Blerick bij Venlo.
Corn. de Geus, landbouwer te Noord-Scharwoude.

Dr. E. Giltay, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.

Jos. van Glabbeek, firma A. H. van Glabbeek, bloemisterij, te Breda.
Dr. J. W. Ch. Goethart, Witte Singel 39 te Leiden.

P. van der Goot, te Pasoeroean.

P. A. van der Goot, tuinbouwkundige te Elst (Betuwe.)

R. Gouma, hoofd der school te Blesse.

T. van de Graaf, onderwijzer, te Papendrecht.

W. C. de Graaf, gemeente-apotheker, Roodenburgerstraat 5, te Leiden.
G. Baron de Senarclens de Grancy, te Vucht.

Gbrs. Gratama & Co. speciale rozenkweekerij, te Hoogeveen.

W. F. A. Grimme, Land- en Tuinb.ondw., te Het Loo, Apeldoorn.
G. A. M. Groeneveldt, rentmeester Kroondomein, te Breda.

P. Groeneveldt & Zoon, te Noordwijk-Binnen.

J. Groenewegen, landbouwkundige, Proefstation Javasuikerindustrie
te Pasoeroeân,

Groenewegen en Zoon, boomkweekers, te de Bilt.
J. L. F. Groneman, te Wieringerwaard (N.H.)

N. Groot Sz., lid van de firma Sluis en Groot, teler en handelaar in
bloem- en tuinzaden, te Enkhuizen.

M. Grootwassink, tuinbaas te Hilversum.
J. van Gurp, te Breda.

C. Hagen, landbouwer te Bruinisse.

Dr. C. J. J. van Hall, chef afd. Botanische Laboratoria, Departement van
Landbouw, te Buitenzorg.

Fr. Hanckx, boomkweeker, te Wanssum.

H. A. Hanken, directeur van den Wilhelminapolder te Wilhelminadorp
(bij Goes.)

D. C. Hasselman, te Zoelen.

P. ten Have, te Nieuwolda.

J. G. Hazeloop, Rijkstuinb. leeraar te Alkmaar.

A. J. van Heemskerk Duker, apotheker te Hilversum.

G. de Heer, penn. der Ned. Tuinbouwvereeniging, Nieuwe Terbrugsche
weg 51, te Rotterdam.

J. C. Heeringa, tandarts, Marialaan A 156, te Lochem.

Dr. H. W. Heinsius, leeraar H. B. school, P. C. Hooftstraat 144
te Amsterdam.

J. H. A. M. Heinsius, ontvanger Invoerrechten, te Oldenzaal.

H. Heukels, Weesperzijde 81 te Amsterdam.

N. R. J. Heijmeriks, Huize „Suideras’”’, bij Zutphen.

P. van Hoek, Direct. Gener. v. d. Landbouw te ’s Gravenhage.
C. J. den Hollander, onderwijzer te Nieuwaal (bij Zalt-Bommel.)
W. Holzenbosch, landbouwer te Valkenswaard.

D. S. Huizinga, Rijkslandb. leeraar te Zutphen.

Dr. F. W. T. Hunger, van Eeghenstraat 52, te Amsterdam.

J. Hutter, „de Braak”, te Paterswolde (bij Groningen.)

E. M. J. W. Huijsmans, te Hilvarenbeek.

A. C. Ide, Rijkstuinbouwleeraar te Wageningen.

J.
G. de Jager, te Nieuwolda.
P. J. de Jong, Controleur b.d. Phyt. Dienst, te Boskoop.
Geert Jongstra, bloemist, kweekerij Vijversbuurt, te Leeuwarden.

L. G. J. Kakebeeke, R. landb. leeraar te Goes.
L. van Keersop, landbouwer te Dommelen.

W. Keestra, directeur der Rijkszuivelschool, te Bolsward.

Dr. C. Kerbert, direct. van den Kon. Zoöl. Gen. „Natura Artis Magistra”
te Amsterdam.

J. J. Kerbert, firma Zocher & Co, tuinbouwkundige te Haarlem.

F. H. Kerssemakers, hoofd der school, te Nuland.

P. A. Kies, te Berlicum (N. Br.)

J. L. Kleintjes, Huize „Kolthoorn”, te Heerde.

C. J. Kneppelhout van Sterkenburg, Huize „Sterkenburg”, te Driebergen.

J. Knobbout Hz, te Beusichem.

Dr. J. W. Ph. Koch, arts te Winterswijk.

P. C. Koene, controleur b/d Phytopath. dienst te Oudenbosch.

J. D. Koeslag, assistent a/h Inst. v. Phytopath., „Rozenhage” te Wageningen.

J. C. Koker, Utrechtscheweg 110, te Arnhem.

J. Kollen, te Aalsmeer.

W. Koning Wz, te Rilland.

J. van der Koogh, landbouwer te Middelharnis.

B. Koolhaas Jr, te Enkhuizen.

A. Kooij Pz., te Heerhugowaard.

Firma Koster & Co. te Boskoop.

M. Koster & Zonen, tuinbouwkundigen te Boskoop.

W. Krabbe, directeur der Vruchtenkweekerij „Stammershoef” te Vianen.

Ernst H. Krelage, te Haarlem.

G. J. Krol en Co's Kunstmesthandel, te Zwolle.

J. H. Kruimel, Amstel 254 te Amsterdam.

B. de Kruijf Jzn, te Delden.

G. Kruseman, te Houtrijk en Polanen.

Sj. Kuiper, Agronom, Administrator al Mosiei Michäilesti prin Posta,
Bucaresti (Romänia).

G. Kuyt, Hilversumsche straatweg 409 C. te Laren (N. H.)
E:

Mr. A. R. van de Laar, te Gendringen.

J. P. Lamfers te Oostbroek, gem. de Bilt (Utrecht).
Landbouwvereeniging, Secr.: L. Rienks Lz. te Hornhuizen.

A. J. v. Laren, Hortulanus, Plantage Middellaan 2, te Amsterdam.

Landbouwkundig Bureau van het Kali-Syndikaat, Chef : Herm. Lindeman
te Utrecht. -

W. A. F. Renardel de Lavalette, hoofd der school te Ingen (Neder-Betuwe).
J. Leendertz Czn, Rijkstuinbouwleeraar te Leeuwarden.

A. J. van Leth, tuinman te Leeuwen, in ’t Maas en Waalsche.

P. Lindenbergh, landbouwer te Wemeldinge.

Mej. G. M. de Lint, Huis te Lande, te Rijswijk (Z.-H.)

David Lodder Mz., te Goedereede.
W. Lodder, Bloemist-Handelskweeker te Hees bij Nijmegen.
Pierre Lombarts, Boomkweeker te Zundert (N.-B.)
H. J. Lovink, Directeur van het Departement van Landbouw te Buitenzorg.
Abr. van Luyk Az., Theophile de Bockstraat 4, te Amsterdam
Baron van Lijnden van Nederhorst, Kasteel „Nederhorst”
te Nederhorst-den-Berg.

R. Lijsten, Directeur Ned. Pomol. Ver., Leidscheweg Sbis te Utrecht.
M.

L. Maas, te Dedemsvaart.

H. D. Mamming, landbouwer te Ruigezand (Gron.)

P. Man Dz. te Aalsmeer.

W. P. Markusse, onderwijzer, te ’s Heer-Arendskerke.

Hans Matthes, bijenhouder, „Fluijtensteijn,’ te Breukelen.

Firma van Meerbeek & Co, bloemisten te Hillegom.

M. H. Meertens, landbouwonderwijzer en hoofd der school te Bunde
(bij Maastricht).

H. W. Mees, te Smilde.

J. Th. Mercx, hoofd der school, te Woensdrecht.

A. E. van der Meulen, te Drachten.

H. K. Meijer te de Waarden, te Grijpskerk (Gron.)

R. Meijer Gz., te Nieuw-Bocum, gem. Kloosterburen.

Prof. Dr. J. C. H. de Meijere, villa „Yda”, Waldecklaan, te Hilversum.

Middelbare Landbouwschool, te Groningen.

Mej. S. Vaarzon Morel, te Dordrecht.

J. N. J. van Mourik, te Kerk Avezaath

Joh. v. d. Molen. te Midden-Beemster. _-

G. Murman, landbouwer en steenbakker, te Geldermalsen.

A. A. Neeb, R. landb.leer., Heemraadsingel 213a, te Rotterdam.
J. Nicola, opzichter te Ter Apel.

W. Niemeijer, te Paterswolde.

J. W. van Nieuwenhuijse, Joh. Verhulststr. 59 te Amsterdam.

G. E. H. Tutein Nolthenius, rentmeester van het Kroondomein,
te Apeldoorn.
H. Noordhuis, te Eenrum.

P. van Noort & Zonen, te Boskoop
Oo.

K. Onrust, Controleur v/d Phytopathol. dienst, te Oudenbosch.
Frans Oomen, te Oosterhout.

Dr. A. C. Oudemans Jzn, leeraar H. B. S., Boulevard Heuvelink 85,
te Arnhem.

G. A. Vorsterman van Oyen, secret. van de Maatschappij ter bevordering
van ooft- en tuinbouw in het kanton Oostburg, te Aardenburg.

Dr. O. Pitsch, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.
B. A. Plemper van Balen, leeraar R. H. L. T. en B. S., te Wageningen.

N. van Poeteren, Hoofdassistent aan het Instituut voor Phytopathologie,
Lawicksche-allee C. 89 te Wageningen.
S. Pool, tuinbaas, Esschilderstraat 1 f, te Haarlem.

F. J. J. Poort, fruitkweeker, Copernicusstraat 268, te den Haag.
G. J. van Poppel, landbouwer, te Gilze.
G. Prummel te Wolfhezen.

Dr. H. M. Quanjer, Leeraar R. H. L. T. en B.School te Wageningen.
T. L. Quanjer, apotheker, te Enkhuizen.

Ch. Rauwenhof, te Tongeren (bij Epe, Gelderland).

H. van Ree, hoofd der school, te Aärdswoud.

W. Reede, tuinknecht, adres WelEd. Heer J. Timmer, te Nieuwe Pekela (G.)
R. Reindersma, onderwijzer te Appingedam.

A. G. M. Richard, boomkweeker en bloemist, te Naarden.

H. F. van Riel, landmeter van het Kadaster, Kraneweg 31, te Groningen.
Mevr. wed. Iz. Risseeuw—van Cruyningen, te Zuidzande.

Jan Roes, Heerenweg, te Heemstede.

B. Ruys, zaadhandelaar, te Dedemsvaart.

K. Ruijterman, onderwijzer te Hauwert (N.H).
Rijkslandbouwproefstation, te Goes.

P. J. Schenk, Controleur bij de Phytopath. Dienst, te Naarden.
M. M. Schepman, Huis ter Heide, (Utrecht.)

J. W. Schiff, huize „Nieuw Rijksdorp”, te Wassenaar.

W. W. Schipper, leeraar H. B. S., te Winschoten.

F. A. C. Schoevers, ambten. Instituut voor Phytopathologie, te Bennekom.
Prof. N, Schoorl, Wilhelminapark 29, te Utrecht.

Jac. van Schouwen Cz., landbouwer, te Sommelsdijk.

K. van Schouwen, landbouwer, te Honselaarsdijk.

Prof. Dr. W. Schutter, te Groningen.

A. Schuttevaêr te Nijkerk.

M. J. Sirks, leeraar H. B. S., Raamsingel 42, te Haarlem.

K. van der Slikke, te Wolfaartsdijk, Zeeland.

N. Sluis, lid van de firma Sluis en Groot, telers en handelaars, in bloem=
en tuinzaden, te Enkhuizen,

B. Smit, Am.-Conc., Instituut voor Phytopathologie, te Wageningen.
P. J. Smulders, Wilhelminapark, te Breda.

W. C. Smuling, kweekerij „Geynwijck”, te Baambrugge.

E. Snellen, Directeur Ned. Pomol. Ver., Mariahoek 3, te Utrecht.

F. W. Snepvangers, Houtvester, te Malang, ( Java).

A. M. Sprenger, Rijkstuinbouwleeraar, Lambertuslaan, te Maastricht.
Leonard A. Springer, Alexanderstraat 16, te Haarlem.

N. V. Vruchtenkweekerij „Stammershoef”, te Vianen a. d. Lek.

J. A. van Steijn, Intendant Paleis en Domein, te het Loo.

J. Sturing, leeraar aan de Kweekschool, te Maastricht.

Denis Swagemakers, te Tilburg.

Dr. B. Sijpkens, te Sneek.

J. Sijpkens, secret. van de Maatschappij v. Landb. en Nijverheid in de
provincie Groningen, te Winschoten.

Tr:

Van Helden Tucker, Straatweg D. 4, te Hillegersberg.
G. Tenkink, landbouwer te Hummeloo.
P. Teunissen, Linnaeusstraat 47a, te Amsterdam.

J. Toxopeus, Secret. d. Ver. v. O. L. L. v. d. Landb. Wintercursus, te
Ten Boer, landbouwer te Stedum.

Tuinbouwwintercursus te Haarlem (adres C. H. Geevers, Nic. van
de Laanstraat, te Haarlem.)

H. Tutertien, te Wageningen.
V.

Jean H. Vallen, kasteel „Hellenraedt”, te Swalmen.

G. Azings Venema, Hoofdassistent a. h. Instituut v. Veredeling v. Land-
bouwgewassen, verbonden a. d. R. H. L., T. en B. School te Wageningen.

Vereeniging „de Proeftuin”, te Zwaag.

Vereeniging van oud-leerlingen der Tuinbouwcursussen, bibliothecaris
H. Vos, Wilhelminastraat 162, te Amsterdam.

A. Verëll, bloemist te Hoorn.

Dr. E. Verschaffelt, hoogleeraar, Oosterpark 58, te Amsterdam.
M. Verschoor, zaadhandelaar, ter Hilversum.

P. Verseput, landbouwer te Zonnemaire.

W. Vis Jz, H d. S., te Koog aan de Zaan.

Firma Visser, landbouwkantoor, Damrak 36, te Amsterdam.

H. Visser, Land- en Tuinbouwonderwijzer, te Schagen.

Nederlandsche Maatschappij tot bevordering van Vlasindustrie (Secre-
taris G. A. Hasselman, Riouwstraat, te den Haag.)

P. Fentener van Vlissingen, te Lisse.
F. Volker, opziener der Domeinen in Noord-Brabant, te Breda.

K. Volkersz, Directeur R. T. W. School, te Lisse.

H. W. A. Voorhoeve, boomkweeker, te Veur (Z.H.)

Mej. H. Vos, Riouwstraat 175, te 's Gravenhage.

P. M. A. Vos, te Kapelle bij Goes.

A. Heerma van Voss, boomkweeker te Rozendaal (N. B.)

U. J. Heerma van Voss Czn, tuinbouwkundige te Rozendaal (N. B.)

Dr. M. F. Vranken, arts, te Weert (Limburg.)

Prof. Hugo de Vries te Amsterdam.

P. de Vries, Directeur der Rijkstuinbouwwinterschool te Aalsmeer.

K. de Vrieze, leeraar aan de R. L. winterschool te Helpman bij Groningen.
A. J. Vruchte, bloemist te Hilversum.

C. van Vrijberghe de Coningh, firma Vrijberghe de Coningh & Co. te Lisse.

J.J. van Weel, Bezuidenhout 115 te ’'s Gravenhage.

P. J. van der Weele te Giessen-Nieuwkerk.

Brof.sDrF As F.C. Wentste Utrecht.

Westbroek, hoofdopzichter der plantsoenen te ’s Gravenhage.

M. Wiegersma, landbouwonderwijzer te Hoorn op Terschelling.
Prof. P. van der Wielen, Willemsparkweg 209 te Amsterdam,

R. Wiersma, directeur der Rijkstuinbouwwinterschool te Naaldwijk.
J. F. Wilke, hortulanus der diergaarde te Rotterdam.

F. van de Wissel te Epe (Gelderland.)

H. Witte te Bennekom.

J. Woldendorp te Veendam.

H. L. Gerth van Wijk, leeraar H.B.S. en Gymnasium te Middelburg.

Joh. v. d. Zanden, vruchtenkweekerij „Terra Nova” te Putten (G.)

S. Zeeman, koolbouwer te Zuid-Scharwoude.

H. D. Zelders, leeraar a/d Rijkslandb.winterschool, Kastanjelaan 11 te Zutphen.
Dr. H. H. Zeijlstra Fzn., Kl. Houtweg 21c te Haarlem.

H. C. Zwart, hoofdopzichter bij de beplantingen van Amsterdam
te Watergraafsmeer.

H. Zwijze Gzn. te Gramsbergen (Overijsel)

CARBOLINEUM ALS BESTRIJDINGSMIDDEL
TEGEN SCHADELIJKE DIEREN.

(Vervolg van bl. 148 van den vorigen jaargang).

B. Welke gewassen kunnen met Carbolineum-emulsies

bespoten worden ?

In de literatuur wordt de toepassing van niet zeer verdunde
carbolineum-emulsies uitsluitend voor bladverliezende boomen
aangegeven, in het bijzonder voor vruchtboomen. Ook bij onze
proefnemingen kwamen deze gewassen in de eerste plaats
hiervoor in aanmerking en bleek het carbolineum hier met veel
succes gebruikt te kunnen worden. Bespoten werden: appel,
peer, aalbes, kruisbes, zwarte bes, iep, Crataegus, Sorbus, Tilia.

Daar er echter ook op zoovele andere pianten parasieten
voorkwamen, die wel voor carbolineum-emulsies gevoelig zouden
zijn, zijn door ons ook altijdgroene planten bespoten en dit
met zeer veel succes,

Vooreerst de Buxus sempervirens en zijne variëteiten, waarop
zoo vaak Mytilaspis pomorum voorkomt, bleken zeer goed tegen
carbolineum-bespuitingen bestand te zijn en konden zelfs het
dubbele van de gebruikelijke sterkte zonder nadeel verdragen.
Ook de gele variëteit doorstond de bespuiting zeer goed. De
hierop betrekking hebbende cijfers zullen in hoofdstuk D worden
genoemd.

Daarna zijn verschillende coniferen bespoten en wel Abies
Nordmanniana, Abies Veitchi, Taxus baccata, Chamaecyparis
spec, Thuya occidentalis, Picea pungens glauca, Juniperus spec.
‘Pinus Cembra. Al deze planten bleken sterkere emulsies te
kunnen verdragen, dan voor de bestrijding der parasieten
noodig is. Opmerkelijk is, dat eenige Picea pungens glauca
haar blauwe kleur door de bespuiting niet verloren. Daardoor
is de toepassing van carbolineum-emulsies op veel ruimer schaal
mogelijk geworden, dan tot nu toe het geval was. Verscheidene
parasieten, die tot dusver alleen met dure nicotine-praeparaten
in den zomer werden bestreden, zijn nu veel goedkooper en
met meer kans op succes te bestrijden. De zuiverheid der
kweekerijen kan daardoor tot een veel grootere hoogte worden
opgevoerd.

C. Wanneer moet gesproeid worden ?

Carbolineum-besproeiïngen mogen alleen bij in den winter-
rust zijnde planten worden aangewend. De doodende werking
der teeroliën is zoo groot, dat zelfs vrij slappe emulsies voor
groeiende plantendeelen schadelijk zijn, maar de in den win-
terrust zijnde deelen, worden door matig sterke emulsies niet
geschaad.

Waar het geldt het bestrijden van parasieten, die hetzij hun
geheele leven (vele schildluizen) hetzij in een bepaalden toe-
stand (bladluis-, spinteieren) op twijgen en takken voorko-

men, zijn aan het gebruik van wintersproeimiddelen be-
paalde voordeelen verbonden. Bij bladverliezende planten toch
is het bespuiten van de bladerlooze kroon veel beter uit te
voeren, dan wanneer de bladeren de vloeistof beletten te komen
op de plaatsen, waar deze noodig is. Daardoor wordt ook het
sproeien in den winter veel goedkooper, daar er zeer veel
minder sproeivloeistof noodig is, om alles te bevochtigen.

Maar vooral kan men de sproeivloeistof veel geconcentreerder
en dus ook werkzamer maken, doordat in den wintertoestand
de planten, door de afwezigheid ven jonge, groeiende deelen,
veel minder gevoelig zijn voor van buiten af inwerkende scha- °
delijke invloeden. Dit voordeel is zeer belangrijk, want daar-
door kan men vaak met één flinke bespuiting meer bereiken,
dan met herhaalde bespuitingen met veel minder geconcen-
treerde vloeistoffen in den zomer, terwijl tevens de vloeistof
veel beter te brengen is op de plaatsen, waar deze noodig is.
Bij altijdgroene planten is de meer geconcentreerde vloeistof
het eenige, maar dan ook zeer belangrijke voordeel, boven
zomerbesproeiïng.

Daar carbolineum zeer krachtig werkzame bestanddeelen bevat,
is dit voordeel bij carbolineum-besproeiïng juist zeer groot.
De concentratie, die de meeste planten in den groeitijd kunnen
verdragen, is te gering, om de parasieten voldoende te bestrijden.
Meermalen werd na bespuiting met 1 °/, emulsie beschadiging
waargenomen in den zomer, terwijl in den winter alle gewassen
zonder bezwaar 10 °/, kunnen verdragen. Wel moet men er
mede rekening houden, dat de gevoeligheid der parasieten in
den winter ook verminderd is, maar de proeven hebben geleerd,
dat die vermindering veel kleiner is dan de vermindering in.
gevoeligheid van de planten. De meeste parasieten blijken door
een 7'/, °/, emulsie voldoende bestreden te worden, terwijl
zooals hierboven gezegd werd, het weerstandsvermogen der
planten over 10 °/, heengaat. Tusschen deze beide punten is

dus nog ruimte genoeg om een succesvolle en voor de planten
toch onschadelijke bestrijding der dierlijke parasieten mogelijk
te maken.

Daar de gevoeligheid der parasieten met het begin der ontwik-
keling in het voorjaar toeneemt, doet men goed met de bespuiting
tot dezen tijd te wachten. Evenwel moet men daarbij nog eenige
factoren in aanmerking nemen.

10. Vervluchtigen de teerolieën door de warmte spoedig en
kunnen zij daardoor minder goed inwerken op de parasieten.
Een zeer duidelijk voorbeeld hiervan ondervonden we in het
volgende. Een tak, die zeer sterk met kommavormige schildluis
was bezet, werd op 1 April met 5 °/, carbolineum-emulsie
bestreken. Bij het uitkomen der jonge luizen bemerkten we
evenwel, dat het carbolineum zeer onvoldoende gewerkt had,
want de tak krioelde van jonge luizen. Wat was echter gebeurd.
Om het uitkomen der jonge luizen te bevorderen, werd de
behandelde tak in de thermostaat geplaatst, bij 22° C. Bij deze
temperatuur verdampten echter de teerolieën zoo snel, dat de
insectendoodende werking zeer sterk verminderd werd. Ook
in de natuur kan dit voorkomen op warme voorjaarsdagen,
hoewel de omstandigheden dan nog lang niet kunnen zijn, als
in de thermostaat, waar de temperatuur constant op 22° C.
(71.6° F.) bleef. Men doet dus goed de bespuiting te doen
plaats hebben vóór de dagtemperatuur een tamelijke hoogte
kan bereiken.

20. Neemt de gevoeligheid der planten ook met het naderende
voorjaar toe. (Zie hoofdstuk D.).

Vooral deze laatste factor legt het grootste gewicht in de
schaal en daarom zal het in het algemeen de ontwikkelings-
toestand van de plant zijn, die den uitersten tijd van bespuiten
bepaalt. Hoe vroeger de knoppen zich beginnen te ontwikkelen,
hoe eerder ook de bespuiting moet worden toegepast, maar
ook moet de gevoeligheid der knoppen in aanmerking worden

genomen. Buxusknoppen blijken gevoeliger te zijn dan appel-
of coniferenknoppen. Het eerste gewas zal dus langer tijd voor
het begin der ontwikkeling moeten bespoten worden dan de
beide laatstgenoemden.

Het is echter, in verband met de zeer verschillende data,
waarop in de verschillende voorjaren de ontwikkeling begint,
zeer moeilijk, ja onmogelijk, om nauwkeurig de uiterste termijn,
waarop de besproeiïng nog kan worden uitgevoerd, vast te
stellen. Wel is uit de ondervinding, die wij hieromtrent in
verschillende voorjaren hebben opgedaan een datum vast te
stellen, waarop in geen enkel geval beschadiging werd waar-
genomen (vooropgesteld, dat de vloeistof goed bereid was en
de bespuiting goed werd uitgevoerd). Deze datum is half Maart.
Alle houtige planten kunnen zonder bezwaar tot half Maart worden
bespoten. Zijn er veel planten te bespuiten van verschillende
soorten, dan doet men goed, met de gevoeligste te beginnen
en daarna de minder gevoelige (in het algemeen de bladver-
liezende) te behandelen, want met deze kan men nog over
dezen datum heengaan.

In verband met de gevoeligheid der te bestrijden parasieten
verdient het aanbeveling de bespuiting niet te vroeg te doen
aanvangen. Spuiten bij vriezend weer is in geen geval aan te
raden om verschillende redenen (mindere uitwerking van het
bespuitingsmiddel bij lage temperaturen, ijsvorming, plaatselijke
verhooging der concentratie door de ijsvorming). Daarom zal de
nawinter en het vroege voorjaar de meest aangewezen tijd voor
het uitvoeren der bespuiting zijn, dus half Febr. — half Maart,
voor hardere gewassen begin April.

In hoeverre najaarsbespuitingen nuttig kunnen zijn, zal door
proefnemingen nog moeten worden uitgemaakt.

D. Invloed van Carbolineum op de planten.

Deze invloed wordt uitgeoefend :

a. op het hout (stam, takken en twijgen);
b. op de knoppen;
c. op de bladeren (bij altijdgroene planten);

a. Bij geen der bespoten planten werd een schadelijke
werking van het carbolineum op het hout waargenomen.
De bescherming door kurklagen is, zelfs bij eenjarige goed
uitgerijpte twijgen, voldoende om een bespuiting met een
emulsie van de gebruikelijke sterkte (5—10 °/,), te kunnen door-
staan. Zelfs sterkere emulsies worden met succes verdragen, tot
25.0/,-toe. f

Nog sterkere emulsies kunnen evenwel voor de twijgen, die
slechts een dunne kurklaag bezitten, gevaarlijk worden, vooral
als het carbolineum veel lichte teeroliën bevat en daardoor
een sterk indringend vermogen heeft. Wondweefsel, dat even-
eens door een dunne kurklaag is afgesloten, zoo bv. de wallen,
die ontstaan op de plaats, waar een tak afgenomen is, of de
knobbels, die te voorschijn geroepen worden door het zuigen
van bloedluizen, kan ook door sterke emulsies worden aan-
getast en tot op zekere diepte worden gedood; voor onverdunde
carbolineum geldt dit natuurlijk in nog hoogere mate. Door MoLz
is de schadelijkheid hiervan op open wondenvastgesteld ').
Goed beschermde, oudere deelen lijden echter van carbolineum
in het geheel niet, zelfs heeft men meermalen een krachtiger
groei van de behandelde planten waargenomen *). Evenwel
schijnt het toch niet gewenscht tes zijn, deze behandeling
meerdere jaren achtereen toe te passen.

SE. /MOLZ, pag: 213.
2) Zie hieromtrent echter ook de opmerkingen, gemaakt in het artikel
van Prof. RITZEMA BOS biz.

Zeer sterke emulsies worden echter niet voor bespuiting ge-
bruikt, maar wendt men deze alleen aan voor uitstrijken
of aanstippen (bv. van bloedluiskolonies). Daardoor is in de
meeste gevallen het gebruik op het jongste hout uitgesloten.
Indien men echter met een slecht bereide emulsie spuit, kan
de sproeivloeistof plaatselijk veel te geconcentreerd zijn. Dan
kan beschadiging van het jonge hout plaats hebben, terwijl
op andere plaatsen de parasiet, door de plaatselijk ook te
slappe emulsie, niet voldoende bestreden wordt, zoodat zulke
emulsies in twee opzichten verkeerd werken. Zulk een beschadi-
ging is meermalen geconstateerd en zal ik hierop later nog
terugkomen.

b. Een zeer duidelijke invloed van carbolineum op de knop-
pen is waar te nemen. Vrijwel alle planten, die met een
emulsie bespoten werden, botten later uit dan niet-bespoten
planten ; hoe later de bespuiting is uitgevoerd, des te grooter
is dit verschil.

Deze schadelijke werking schijnt veroorzaakt te worden door
het binnendringen van de carbolineum-emulsie tusschen de
knopschubben, en het beschadigen van de daarin besloten jonge
blaadjes. In den winter zijn de knopschubben vast tegen elkander
aangedrukt en worden vloeistoffen en gassen belet, daartusschen
door te dringen. Lang vóór het eigenlijke uitloopen echter,
begint de takaanleg, die in de knop aanwezig is, zich reeds
te ontwikkelen. De knop zwelt daardoor, maar tevens sluiten
de randen der knopschubben niet meer zoo vast tegen elkander.
Wel vormen zij tegen koude en regen nog voldoende be-
schutting, maar vooral de lichte teeroliën uit carbolineum
hebben een sterk doordringend vermogen en dringen dan ook
in het voorjaar tusschen de schubben naar binnen. Het gevolg
hiervan is, dat de jonge bladeren in de knop beschadigd
worden en dit veroorzaakt een vertraging in de ontwikkeling.
Meermalen kan men waarnemen, dat aan een uitgroeiende

scheut de rand of top van de onderste (oudste) bladeren, be-
schadigd is, terwijl de hooger geplaatste, die op het oogen-
blik, waarop de bespuiting werd uitgevoerd, nog niet aan-
wezig waren, onbeschadigd uitgroeien

Hoe zwakker de knoppen zijn, des te grooter is die schade-
lijke werking. Het zijn dan ook de knoppen, die op de
ongunstigste plaatsen staan, welke het eerst beschadigd worden
en vaak zelfs in het geheel niet meer uitloopen. Vooral binnen
in de kroon kan men dit waarnemen.

Voorts is het ook vooral de aanleg der bloemen, die beschadigd
wordt doordat ín vele gevallen de bloemknoppen zich vroeg
ontwikkelen. Bij het gebruik van sterke emulsies blijft de bloei
dan ook uit of heeft deze geleden. Vooral wanneer de bespuiting
niet vroeg plaats heeft, kan de aanleg der bloemen ernstig be-
schadigd worden, zonder dat dit met de bladeren het geval is !).

Bij loof- en vruchtboomen is de achteruitzetting in groei
uitsluitend waar te nemen na aanwending van de sterkere
emulsies. Na bespuiting met 25 °/, en nog sterkere emulsies
loopen de knoppen erg spichtig uit, d.w.z. zij ontplooien
weinig en dan nog maar kleine bladeren. De oudste bladeren
zijn dan reeds in de knop vernietigd of komen sterk bescha-
digd nog mede te voorschijn. In uiterste gevallen komt alleen
het groeipunt met eenige kleine blaadjes uit, welk scheutje
zich eerst langzamerhand herstelt. Deze sterke emulsies
hebben echter geen praktische beteekenis en worden ook niet
meer gebruikt. Alleen kan men, zooals hierboven reeds bij de
behandeling van den invloed op het hout (blz. 18) werd aan-
gegeven, ermede te maken krijgen, indien men met een slecht
bereide emulsie spuit, die plaatselijk te veel carbolineum bevat.
Dit was o:a. het geval in een boomgaard te Wageningen, waar
door een slechte emulsie (bereid met soda) de zwarte bessen-
struiken plaatselijk werden beschadigd.

1) Zie Prof. DR. RiTZEMA Bos blz. 38 en 41.

Bij het gebruik van slappere emulsies werd ook bij zeer
late bespuiting van appelboomen geen achteruitgang of noe-
menswaardige beschadiging geconstateerd. Zelfs werden planten
bespoten, die reeds uitgeloopen waren, nl. te Naarden met
6%, G. S. & A. en te Oudenbosch met 2!/, °/, G.N., zonder
schadelijke gevolgen. Ook kruisbessenstruiken, in April, toen
zij reeds uitgeloopen waren, bespoten met 5 °/, G. S. & A,
toonden op een enkele uitzondering na, weinig of geen be-
schadiging. De bloemen hadden toen echter wel geleden en
was daardoor de vruchtzetting belangrijk verminderd.

Daar hier het carbolineum alleen als winterbesproeiings-
middel wordt beschouwd, werd de invloed op de bladeren
der bladverliezende planten niet verder nagegaan en daar de
gebruikelijke emulsies op de bladverliezende ooft- en laan-
boomen geen schadelijken invloed van eenige beteekenis blijken
uit te oefenen, is dit punt niet zoo systematisch uitgewerkt als
voor altijdgroene gewassen, als Buxus en Coniferen, gedaan
is. Voor deze gewassen was het gebruik van carbolineum
nieuw, terwijl zij uit den aard der zaak ook gevoeliger zijn.
Vandaar dat hiervoor meer nauwkeurige gegevens moesten
worden verzameld.

De eerste proefreeks bij Buxus te Wageningen was de vol-
gende :
Gespoten op 6 Maart met geëmulgeerd carb. S. & A.

3 0/, emulsie Buxus onbeschadigd.
DAs „ _ onbeschadigd.
B 3 „ onbeschadigd.
102 De „ onbeschadigd. (1 exempl. gestorven) !)

1) Het afsterven van deze plant kan niet aan de bespuiting geweten
worden; ook bij de contrôleplanten gingen eenige dood. De planten
waren het vorige najaar verplant en bleken eenige niet voldoende aan-
geworteld te zijn, waardoor zij afstierven.

12 °/, emulsle Buxus onbeschadigd. (1 exempl. gestorven) ')

NS, »„ _ vrijwel onbeschadigd.
B De » vrij sterk beschadigd; later goed door-
gegroeid.
BĲ 4, n „ zeer sterk beschadigd; later zeer weinig
uitgeloopen.

Eerst bij gebruikmaking van 15°/, emulsie kon er van een
nadeelige werking iets bespeurd worden, maar was deze prak-
tisch nog niet van beteekenis. Wel liepen de planten iets later
uit dan de niet bespoten, maar dit verschil werd weldra geheel
ingehaald. De beschadiging der 15°/, emulsie bestond uit het
verbranden van eenige oude blaadjes en het niet uitloopen
van eenige knoppen; bij de 25 ®/, emulsie was de bladbescha-
diging vrij sterk en het aantal uitgeloopen knoppen nog kleiner,
terwijl bij 50 °/, emulsie alle goed geraakte deelen gedood
waren; hier en daar liep later nog een knop uit en bleven
enkele blaadjes in leven.

De belangrijkste der door boomkweekers uitgevoerde Buxus-
bespuitingen waren de volgende °):

1) Zie noot vorige bladzijde.

*) Van een aantal bespuitingen werd de datum en de sterkte der
emulsie niet nauwkeurig opgegeven. In de meeste gevallen bewegen deze
zich tusschen 5 en 7'/ °/,. De resultaten werden later door mij zelf in
Mei opgenomen.

NN
EN

PLAATS: DATUM: EMULSIE : PLANTEN:
Naarden 8—9 Maart GS. A. jonge planten
idem idem GES mes, pyramiedjes
idem 20 Maart GS. & A. jonge planten
idem 74 GS: € A. jonge planten
Aalsmeer 8—eind Maart {6 °%% O.S. & A. | groote en kleine pl.
(geheele kweek)
idem 30 Maart 6 °%/ O.S.& A. | kogels en vormen
idem ? 6 °/o O.S.&A. |zeer groote pyra-
mieden en vormen
idem eind Maart ’ \G.S. & A. groote pyramieden
Oudenbosch |9—11 Maart 7'/a °o G.N. | groote pyramieden
idem 20 Maart BU ON. gele Buxus
idem 29 Maart 10 %% G.N. pyramieden

INVLOED OP DE PLANTEN:

Sterkere planten staan eerst iets beter dan de zwak-
kere ; hetzelfde verschijnsel in de onbespoten bedden.

Loopen iets later uit dan niet bespotene. Geen schade.
Zwakke planten iets geleden; sterkere zijn uitstekend.

Niets geleden, maar iets later uitgeloopen. Staan
prachtig.

lets later uitgeloopen dan bij andere kweekers ; maar
heeft zich zeer goed ontwikkeld. Geen schade.

| Ontwikkelen zich veel later, maar loopen toch goed
uit. Bespuiting te laat uitgevoerd.

Langbladige vorm: enkele bladen gedeeltelijk ver-
brand. Andere niets geleden.

Later uitgeloopen ; ontwikkelen zich nu goed.

Staan er prachtig bij : Enkele planten, die met slecht-
werkende verstuiver zijn bespoten, zijn bijna geheel
verbrand.

Prachtig gewas. Geen schade.

Zeer goed ontwikkeld. Geen schade.

INVLOED OP DE PLANTEN:

Op 1 tuin pleksgewijs licht beschadigd. Laatstbe-

Laat uitgeloopen ; geen beschadiging.

Bovenste oogen dood. Langzame ontwikkeling.

Zeer sterk beschadigd ; sommige planten geheel dood.

Geen beschadiging (weinig resultaat tegen de komma-

Pleksgewijs zeer sterk beschadigd. Loopen van

Planten in C. gedompeld en daarna opgekuild. Alle

PLAATS: DATUM: EMULSIE : PLANTEN:
Oudenbosch | midden Febr. |7'/2 % G.N. | pyramieden Zeer goed ontwikkeld. Geen schade.
Boskoop begin Maart 6 °/, G. met zeep idem lets later, maar goed ontwikkeld.
idem Januari 6 °/, G. met zeep idem
spoten planten hebben niets geleden.
idem ë 6°/ G. met zeep idem
idem le helft Maart |6 °/ G. idem
Verder geen beschadiging.
idem 2e helft Maart |6°/)G.metzeep{ idem Geen beschadiging.
idem Februari 6 /% O.S.& A. idem
idem idem 6 GeN. idem
schildluis).
idem idem 6 %/% O.S. & A. idem
binnen weer eenigszins uit.
idem idem 6 °/ G.S.& A. | kleine planten
planten dood.
idem 11 Maart 6/0: kleine planten in

een rand

Op enkele plaatsen waren de bladeren verbrand.
Overigens geen schade.

Bij bespuiting vóór 15 Maart werd dus, op enkele gevallen
te Boskoop uitgezonderd, die hieronder nog uitvoerig behandeld
zullen worden, geen beschadiging waargenomen. Wel bleken
bij zwakke planten en bij die deelen van planten, die weinig
groei toonden, minder knoppen tot ontwikkeling te komen.
Zwakke knoppen blijken dus bij Buxus vrij gevoelig te zijn
voor carbolineum, iets waarmede bij de uitvoering der bespui-
ting wel degelijk rekening moet gehouden worden. Verder
werd steeds een later uitloopen geconstateerd, wat zeer duidelijk
was bij de kweekers, die enkele bespoten planten tusschen
onbespoten hadden staan. Eenige kweekers, die al hun Buxus-
planten bespoten hadden, hadden daarentegen dit later uitloopen
aanvankelijk niet bespeurd, doordat al hun planten hetzelfde
verschijnsel vertoonden. Meestal werd de achterstand echter
ingehaald en algemeen was men zeer tevreden over de resul-
taten.

Bijzondere vermelding verdient nog eene bespuiting te Ouden-
bosch uitgevoerd op 29 Maart 1911, met een 10 °/, emulsie
G. N., die zonder eenige beschadiging door de planten ver-
dragen werd. De reden hiervan is de volgende. De planten
behoorden tot een partij, die wegens sterke bezetting met
Mytilaspis, voor uitvoer naar Amerika was afgekeurd. Zij waren
zóó slecht, dat de kweeker het plan had, ze op te ruimen,
maar door den drukken verzendtijd, kon dit niet gebeuren en
bleven de planten dus verwaarloosd in een hoek liggen. Op
voorstel van den plaatselijken controleur bij den phytopatho-
logischen dienst heeft de kweeker ze ten slotte toch nog
opgeplant en ze met een 10°/, emulsie overvloedig behandeld;
mocht de behandeling te krachtdadig blijken te zijn, dan was
nog niets verloren, want de planten leken toch waardeloos.
De Buxus hield zich echter uitstekend, bleek in het geheel
niet beschadigd te zijn en maakte dat jaar een goed schot,
terwijl de Mytilaspis verdwenen was. In 1912 kon de partij

zeer goed genoemd worden. Dat een 10 °/, emulsie op 29 Maart
toegepast, zonder eenige schade werd verdragen, blijkt hiervan
het gevolg te zijn, dat de planten, door de slechte behandeling
nog volkomen in rust waren. Dan kan zelfs een 15 °/, emulsie
zonder bezwaar verdragen worden. Hieruit blijkt duidelijk,
welk een groote rol de ontwikkelingstoestand speelt, waarin
de plant zich bevindt.

Door een speciale reeks bespuitingen, te Wageningen uitge-
voerd, is dit nog eens aangetoond. Met tusschenpoozen van
+ 1 week werden telkens een achttal jonge Buxus-pyramiden
bespoten '). Begin Mei werd het resultaat opgenomen.

BESPUITING OP: MET: TOESTAND DER PLAAT BEGIN MEL.

9 Maart 7!/,°/,G.S. &A.| Over de geheele oppervlakte met
jonge scheutjes bedekt.

23 Maart idem Minder jonge scheutjes uitgeloo-
pen, en deze toonen duidelijk be-
schadiging aan de randen der on-
f derste bladeren.

2 April idem Nog minder scheuten tot ontwik-
keling gekomen en deze vrij sterk
tot sterk beschadigd.

11 April 6°/,0.S. &A. | Weinig jonge scheuten, die sterk
geleden hebben; ook het oude
blad is iets beschadigd.

12 April 7!/,°/, G.S.&A.| Weinig jonge scheuten, die vrij
sterk geleden hebben; ook het
oude blad iets beschadigd.

20 April 6°%/,0.S. &A.| Alle scheutjes, die bij de bespui-
ting reeds uitgeloopen waren,
dood, geen nieuwe scheutjes ge-
vormd; oud blad iets beschadigd.
20 April 7!/,°/,G.S.&A.| Bijna alle scheutjes, die bij de be-
spuiting reeds uitgeloopen waren,
dood; enkele nog in groei. Geen
nieuwe scheutjes gevormd, oud
blad iets beschadigd.

1) Door een toeval bleef de bespuiting, die + 16 Maart had moeten
plaats hebben, onuitgevoerd,

Ook hier vinden we dus vóór half Maart geen beschadiging ;
bij bespuiting op 23 Maart reeds een iets minder gunstig re-
sultaat, hoewel de beschadiging nog niet van praktische be-
teekenis is. Bij latere bespuitingen wordt dit steeds erger.
De reeds gevormde scheutjes blijken het carbolineum absoluut
niet te kunnen verdragen.

Nu is door sommigen beweerd, dat de proefplanten te Wa-
geningen niet geheel vergelijkbaar zouden zijn met planten op
andere plaatsen, als Aalsmeer en Bosksop, doordat deze laatsten
zich vroeger ontwikkelen en waarschijnlijk ook losser van
bouw zijn. De gegrondheid van deze bewering kan niet ge-
heel worden tegengesproken Evenwel zijn de eerste bespui-
tingen wel te Wageningen uitgevoerd, maar daarop zijn talrijke
bespuitingen op andere plaatsen gevolgd. Bij het bepalen van den
tijd van bespuiten is dus volstrekt niet alleen op de Wage-
ningsche cijfers afgegaan, maar werd de ondervinding, op alle
andere plaatsen opgedaan, daarin tevens verwerkt. Gebleken
is, dat de veronderstelde verschillen niet zeer groot waren;
overal was half Maart nog een zeer geschikte datum,
zoodat met gerustheid deze datum kan worden aangegeven;
alleen in zeer bijzondere gevallen zal een afwijking noodzake-
lijk zijn. :

Coniferen blijken goed beschermde knoppen te hebben, die
een vrij late bespuiting nog zonder gevaar voor beschadiging
kunnen verdragen. Bij een bespuiting van Pinus Cembra te
Oudenbosch met 5 °/, G.N. werd op een deel van het veld
in het geheel geen beschadiging gezien; op een ander deel
had hier en daar een nieuwe scheut geleden. Jonge planten
van dezelfde soort hadden niets geleden. Abies Nordmanniana
te Oudenbosch met 6 °/, G.N. bespoten, te Naarden met 7!/, °/,
G.S. &A. in Maart, onwikkelden zich later, maar toonden niet
de minste beschadiging aan de knoppen. Evenmin was een
knopbeschadiging bij andere bespuitingen waar te nemen nl.:

Abies Nordmanniana 25 °/, en 7!/, ®/,.
Abies Veitchi 7!/, °/,

Picea pungens glauca 6 °/, en 12 °/,.
Taxus baccata 15 ®/,.

Chamaecyparis spec 15 °/,, alle G. S. & A.

C. Beschadiging van het blad kan, daar wij het carbolineum
alleen als wintersproeimiddel hebben gebruikt, ook alleen bij
altijdgroene gewassen voorkomen. Zooals men hierboven echter
gezien heeft, blijken ook de bladeren zoowel van Buzus als van
Coniferen, zelfs vrij geconcentreerde emulsies zonder schade te
kunnen verdragen. Een 15°/, emulsie had eenigszins de randen
der jonge blaadjes (in den knop) beschadigd; een 25 °/, emulsie
had echter ook het oude blad beschadigd, terwijl een 50 °/,
emulsie de planten voor het grootste deel doodde. Bij te laat
uitgevoerde bespuitingen (11, 12 en 20 April) leed het oude blad
iets, ook als de emulsie van de gebruikelijke sterkte was, maar
was deze beschadiging toch van geringen omvang. Hier
en daar was een blad eenigszins verbrand, meest die, welke
een ongunstige plaats op de plant innamen en dus niet krachtig
waren. Langbladige Buxus schijnt iets gevoeliger te zijn dan
de rondbladige; bij eerstgenoemde kwamen af en toe brand-
vlekken voor op plaatsen, waar blijkbaar een druppel eenigen
tijd gehangen had. Van eenige beteekenis was dit echter niet,
zoodat wel gezegd kan worden, dat ook de oude Buzus-bladeren
de gebruikelijke emulsies zeer goed kunnen verdragen.

Waar men dus, óók bij vroege bespuiting, ernstige bescha-
diging van het blad gekregen heeft, zooals dit in het voorjaar
van 1912 te Boskoop het geval was, moet de oorzaak gezocht
worden in een veel te hooge concentratie der gebruikte emulsie.
Bij onderzoek is gebleken, dat dit ook werkelijk het geval
geweest is. Niet dat gespoten werd met te geconcentreerde
emulsies, want de hoeveelheden waren genomen volgens het
voorschrift, dat door het Instituut voor Phytopathologie was

verspreid en waarin een 6°/, emulsie het meest werd aanbe-
volen. Maar door onvoldoende emulgeering was de vloeistof
op de eene plaats te slap en op de andere plaats veel te ge-
concentreerd, ja, bestond zelfs af en toe uit onverdunde car-
bolineum. Volgens mededeeling van iemand, die de bespuiting
uitvoerde, kwam er af en toe „teer uit de spuit”. Dit was het
niet-geëmulgeerd carbolineum, dat in brokken in de veel minder
geconcentreerde vloeistof dreef. Bij één kweeker was de teerstraal
in de planten gericht geweest, waardoor zoowel de takken als
de bladeren en knoppen gedood waren. Bij een anderen kwee-
ker werd de teerstraal, als deze zich vertoonde, op den grond
gericht (omdat de spuiter toch eenigszins bevreesd was voor
beschadiging) en daar waren de planten door de slechte emulsie
ook sterk beschadigd, maar konden zij van binnen ten deele weer
uitloopen, doordat niet alles door het carbolineum was gedood.

Zoowel de beschadigingen, als de inlichtingen, omtrent de
bespuitingen en ‚de bereiding der emulsies verkregen, laten
geen twijfel meer over, dat hier de slechte bereiding van de
emulsies alleen, de beschadiging heeft veroorzaakt. Boskoop
is trouwens de eenige plaats, waar Buxusbeschadiging is voor-
gekomen. Noch in Aalsmeer, noch in Oudenbosch of Naarden
is de beschadiging verder gekomen dan het verbranden van
enkele blaadjes (en het steeds voorkomende later uitloopen,
wat echter niet als beschadiging moet worden opgevat), terwijl
in Wageningen alleen die planten beschadigd werden, die met
25 en 50°/, emulsies werden bespoten.

Een andere beschadiging werd te Boskoop waargenomen
bij jonge planten, die in carbolineum-emulsie gedompeld waren
geweest. In dit, door mij nader onderzochte geval, bleek mij,
dat de emulsie goed bereid was geweest, maar dat de planten,
nadat zij, behalve de wortels, in de vloeistof goed heen en
weer geschud waren, in een grooten bos eenigen tijd opgekuild
gelegen hadden. Het komt mij voor, dat dit opkuilen voor de

planten zoo nadeelig geweest is, daar zij toen niet konden
opdrogen en dus het carbolineum lang op de bladeren, knoppen
en twijgen heeft kunnen inwerken. Dit hebben de planten niet
kunnen verdragen. Vrij staande planten zijn veel minder lang
en minder intens aan de inwerking van het carbolineum bloot-
gesteld, doordat dit spoedig opdroogt en voor een deel verdampt.
Het opkuilen van met carbolineum bevochtigde planten moet
dus worden afgeraden.

Slechts twee gevallen zijn waargenomen, dat Buxus licht

beschadigd werd en dit naar alle waarschijnlijkheid niet aan
de emulsie, noch aan den tijd van spuiten kon worden geweten.
Wat hiervan dan wel de oorzaak was, kon niet worden uitge-
maakt. Maar de beschadiging had ook niet veel te beteekenen
en kwam slechts op een deel der bespoten planten voor. Aan
deze twee gevallen moet echter niet te veel waarde gehecht
worden, want daartegenover staan meer dan 20 andere bespui-
tingen van Buxus, waarvan enkele op zeer ruime schaal toe-
gepast, die zonder schade voor de planten en met veel succes
tegen de parasieten verliepen. Toch mogen de minder goede
uitkomsten niet weggecijferd worden, maar moet getracht wor-
den, de oorzaak ervan op te sporen, daar hierdoor de kennis
omtrent de toepasbaarheid der bespuitingen kan worden vergroot.
Voor de hierboven bedoelde gevallen heb ik echter nog geen
verklaring kunnen vinden.
_In verband met de mogelijk optredende, tijdelijke stilstand
in de groei bij Buxus is het misschien gewenscht, de bespui-
ting uit te voeren bij, of een jaar na het verplanten. Voordat
de planten dan leverbaar gegroeid zijn (pyramieden e.d.) hebben
zij zich geheel hersteld en hebben zij de vereischte volheid
ook weer bereikt.

Tevens doet zich de vraag voor, of de bespuiting vóór, of
na den snoei moet plaats hebben. Vooral de lichte teeroliën
oefenen, door haar sterk indringend vermogen, een ongunstigen

30
invloed op wonden uit. Reeds meermalen is dit geconstateerd !)
zoodat Prof. RrTZEMA Bos voor wondafsluiting dan ook bruine
teer meer kon aanbevolen dan carbolineum. Om deze reden
zou het snoeien van Buxus vóór de bespuiting minder aanbe-_
veling verdienen, dan het snoeien na de bespuiting. Bij de dit
voorjaar uitgevoerde bespuitingen waren er enkele na, de meeste
vóór den snoei toegepast. Een verschil kon tusschen deze niet |
geconstateerd worden. Ik wil hieruit echter volstrekt nog niet
de conclusie trekken, dat de tijd van snoei er niet op aankomt.
Integendeel, ik wil voorloopig slechts aanraden, de bespuiting
vóór den snoei toe te passen. Mocht ook uit andere bespuitingen
blijken, dat er werkelijk geen verschil bestaat, dan kan men
het daarna naar believen doen.

Bladbeschadiging bij Coniferen werd ook waargenomen, maar
alleen na het gebruik van een sterke emulsie. 6°/, en 12°/
emulsies hebben geen der bespoten Coniferen geschaad. Bij
gebruik van 25 °/, emulsie op Abies Nordmanniana hadden
een aantal naalden een bruine punt gekregen. De Juniperus
chinensis aurea, die te Oudenbosch bespoten werden op 6 April
had hiervan ook geleden, (de naalden waren gedeeltelijk bruin
gekleurd), maar deze planten waren toen reeds in groei.

In alle andere gevallen is aan Coniferen naalden bij de ge-
bruikelijke emulsies geenerlei beschadiging geconstateerd. Deze
planten blijken dus tegen carbolineum zeer goed bestand te zijn.

E. Geëmulgeerd of ongeëmulgeerd carbolineum.

Met geëmulgeerd carbolineum bedoel ik hier carbolineum,
dat zoodanig gepraepareerd in den handel gebracht is, dat men
er dadelijk, door toevoeging van water, een emulsie van de
gewenschte sterkte van kan maken. Ongeëmulgeerd carbolineum
is carbolineum, dat deze bewerking niet heeft ondergaan, maar
waarvan, met voldoende zorg, door toevoeging van zeep, even-
eens zeer bruikbare emulsies kunnen worden gemaakt.

3) Zie o.a. MoLz, blz. 213.

Aan welke eischen deze carbolineums moeten voldoen en
hoe hunne samenstelling moet zijn, om ze als deugdelijk te
kunnen beschouwen, kan nog niet worden vastgesteld. Hiervoor
moeten de in de inleiding genoemde, uitgebreide onderzoekingen,
gepaard met proefnemingen op de planten en op de parasieten,
worden ingesteld.

Enkele gegevens zijn echter reeds verzameld '), waaruit o.a.
bleek, dat de aanwezigheid van pik, voor de planten zeer na-
deelig kan zijn. Ook zijn er door de Rijkslandbouwproefstations
eenige cijfers omtrent de samenstelling van eenige carbolineum-
soorten verkregen. Uit deze gegevens blijkt wel, dat er tusschen
de in den handel zijnde soorten ongeëmulgeerd en geëmulgeerd
carbolineum eenig verschil bestaat. Het geëmulgeerd carbolineum
bevat nl. meer laagkokende teeroliën en meer zuren dan het
ongeëmulgeerd carbolineum. Daar de lichtere (laagkokende)
teeroliën een krachtiger werking uitoefenen op de parasieten
en ook in de plantenweefsels meer indringen dan de zwaardere,
maar ook sneller verdampen en dus minder lang haar invloed
uitoefenen (wat vooral bij eenigszins hoogere temperatuur
merkbaar is), zal de uitwerking der beide soorten niet geheel
dezelfde zijn.

Evenwel is gebleken, dat dit verschil, zelfs voor een gevoelig
gewas, klein is, kleiner zelfs dan het verschil tusschen de
sterkte der aanbevolen emulsies (6—7!/, °/,) en die, welke de
planten nog zonder bezwaar kunnen verdragen (10—15 °/,.)
Er blijft dus, zelfs voor de krachtigst werkende der beide
soorten, nog een voldoend groote marge over, om zeker te
zijn, dat er geen gevaar voor beschadiging behoeft te bestaan.

Dit resultaat is zeer belangrijk, daar er uit blijkt, dat er
tusschen goede emulsies van geëmulgeerd en ongeëmulgeerd
carbolineum geen belangrijk verschil bestaat. De nadruk moet
hierbij echter gelegd worden op goede emulsies, want indien

1) Olivier.

men met slechte emulsies werkt, is door de ongelijkmatige
samenstelling alle vergelijking uitgesloten.

Nu is van geëmulgeerd carbolineum zeer gemakkelijk een
emulsie te maken, daar bij verdunning met water dadelijk een
witte vloeistof ontstaat, die het carbolineum in zeer fijn ver-
deelden toestand bevat. Om van ongeëmulgeerd carbolineum
een goede emulsie te maken !), moet men de vloeistof met een
sterke zeepoplossing door slaan met een heibezempje of met
een kleine takkenbos, of door opzuigen en weer uitspuiten
met een tuinspuit, innig mengen en dan langzamerhand de
vereischte hoeveelheid water toevoegen. Men krijgt dan een
lichtbruine vloeistof, die zich lang goed houdt en die, indien
hij zich na eenigen tijd in lagen heeft gescheiden, door schudden
weer tot een homogeene massa kan worden gemaakt. Mengt
men zeepoplossing en carbolineum onvoldoende, dan scheidt
bij toevoeging van water het carbolineum zich zeer spoedig
af en vormt kleine klontjes, die zich weer tot groote klonten
kunnen vereenigen. Deze kleinere en grootere klontjes maken,
dat de vloeistof op de eene plaats veel te intens werkt en op
de andere plaats veel te slap is. Niet alleen voor de planten
is dit verkeerd, maar ook kan de bestrijding der parasieten
dan niet het resultaat hebben, dat men er van verwachtte.

Noch geëmulgeerd, noch ongeëmulgeerd carbolineum hebben
in goed bereide emulsies, tot 15 ®/, sterkte toe, bladverliezende
planten geschaad. De werking van deze carbolineum-soorten kan
dus voor ooft- en laanboomen en struiken gelijk worden genoemd.

Op coniferen werd slechts met geëmulgeerd carbolineum
gespoten, zoodat hier geen vergelijking kan worden gemaakt

Wat de Burus-bespuitingen betreft, zoo zijn die te Aalsmeer en
die te Oudenbosch en te Naarden geheel tegenover elkaar te stellen.
In de eerstgenoemde plaats werd bijna uitsluitend met emulsies
van ongeëmulgeerd carbolineum gespoten, terwijl te Oudenbosch

1) Zie hiervoor het voorschrift van het Instituut voor Phytopathologie.

en te Naarden alleen geëmulgeerd carbolineum werd gebruikt. Be-
schadiging (zeer enkele ten deele verbrande blaadjes daargelaten)
kwam bij geen der soorten voor. Ook te Wageningen, waar de beide
soorten naast elkaa rwerden gebruikt, was geen verschil van eenige
beteekenis te bemerken. Wel hielden de met ongeëmulgeerd carbo-
lineum bespoten planten langer de carbolineum-geur en waren de
blaadjes ook meer met een dun, glimmend laagje overdekt. Dit
verschil wordt door het verschil in samenstelling, nl. hooger gehalte
resp. aan lichtere en aan zwaardere teeroliën, geheel verklaard.
De uitwerking op de planten was echter gelijk. Alleen daar,
waar reeds uitgeloopen Buxus gespoten werd (zie blz. 25)
werd het jonge lot door het ongeëmulgeerde carbolineum totaal
vernietigd, terwijl bij het gebruik van geëmulgeerd de bescha-
diging iets minder, maar toch nog zeer ernstig was. De
zwaardere teeroliën schijnen dus (misschien door minder snelle
verdamping) nadeeliger voor de planten te zijn, maar deze
bespuiting op het jonge lot is het eenige geval, waarin het
verschil in samenstelling uitkwam.

Evenwel komen, bij de beoordeeling van de bruikbaarheid
van het bespuitingsmiddel nog andere factoren ter sprake en
wel vooral de gemakkelijkheid, waarmede men de emulsie kan
maken. Deze is nu bij geëmulgeerd carbolineum zeer veel
grooter dan bij het ongeëmulgeerde. Door eenvoudige verdun-
ning met water bereidt men ín het eerste geval de emulsie,
terwijl bij gebruikmaking van ongeëmulgeerd carbolineuin veel
zorg aan de bereiding moet worden besteed. In gevallen,
waarin men niet zeker is, dat de emulsie goed bereid zal worden,
zal men beter doen het geëmulgeerd carbolineum te ge-
bruiken, vooral als men meer kostbare planten wil bespuiten
‚en deze zijn ook vaak gevoelig. Is men er wel zeker van, dat
de bereiding met zorg plaats heeft en dat de emulsie steeds
op kleur en homogeniteit gekeurd wordt vóór het gebruik, dan
kan evengoed ongeëmulgeerd carbolineum worden gebruikt.

Nog moet in aanmerking worden genomen, dat geëmulgeerd

|
|

carbolineum veel duurder is dan ongeëmulgeerd. Dit prijs-_
verschil wordt nog verhoogd, doordat het geëmulgeerde pro-_
duct, door de toevoeging van stoffen, die de emulgeering zoo

gemakkelijk maken, minder werkelijk carbolineum bevat. In
het algemeen kan het gehalte op 80 °/, gesteld worden. Een
7!/, °/, emulsie van geëmulgeerd carbolineum staat dus in
carbolineumgehalte gelijk met een 6 °/, emulsie van onge-
Emulgeerd carbolineum. Voor de bespuiting van kostbare plan-

ten als Burus en Coniferen of in kweekerijen, waar men steeds

met kleine planten te doen heeft, is deze hoogere prijs geen
bezwaar. Indien men echter het middel in boomgaarden wil
toepassen, dan zou de toepassing, bij gebruikmaking van het
duurste product, veel te bezwaarlijk worden. In dat geval is
men werkelijk aangewezen op het ongeëmulgeerde carbolineum
en moet men dan maar, door het uitoefenen van toezicht, zorg
dragen, dat de juiste bereidingswijze gevolgd wordt.
Resumeerende blijkt dus, dat beide carbolineumsoorten op
allerlei soorten altijdgroene en bladverliezende planten gebruikt
kunnen worden. Indien men niet zeker is, dat de moeilijker
te maken emulsie van ongeëmulgeerd carbolineum goed bereid
wordt of wil men, omdat men kostbare gewassen bespuit, in
ieder geval den zekersten weg bewandelen, dan gebruike men
geëmulgeerd carbolineum, daar hierbij een fout in de bereiding
vrijwel ondenkbaar is *). In alle andere gevallen gebruike men

1) Dat men, indien een middel in de praktijk wordt toegepast, voor
zeer ongedachte afwijkingen kan komen te staan, blijkt uit het volgende.
Ondanks een zeer duidelijk voorschrift gegeven werd, waarin in ’t bij-
zonder op het verschil tusschen de beide carbolineumsoorten gewezen
werd, hadden eenige kweekers te Boskoop het door hen gekochte ge-
ëmulgeerd carbolineum met een zeepoplossing vermengd, zooals dit voor
ongeëmulgeerd carbolineum was aangegeven, zoodat het carbolineum dus
a. h. w. dubbel geëmulgeerd werd. Men had zich in het geheel geen reken-
schap er van gegeven, met welke carbolineumsoort men te doen had!

ongeëmulgeerd carbolineum, maar men houde dan goed toe-
zicht op de bereiding der emulsie.

F. Hoe moet de bespuiting worden uitgevoerd ?

Van veel belang is de wijze waarop er gespoten wordt. Door
een zeer mooi voorbeeld kan dit worden toegelicht. Bij een
bespuiting van Burzus te Oudenbosch, werkte de sproeidop
niet goed, zoodat de vloeistof in zeer groote droppels en zelfs
in golven, te voorschijn kwam. Op deze wijze werden eenige
planten bespoten, waarvan de laatste slechts aan één zijde.
Daar de sproeidop steeds op dezelfde, slechte wijze bleef
functioneeren, gaf de heer ONRUST, onder wiens leiding de
bespuiting uitgevoerd werd, last, dat het werk gestaakt moest
worden, totdat de sproeidop hersteld zou zijn. Dit was op
Zaterdag 9 Maart. Op Maandag 11 Maart d.a.v. werd de be-
spuiting voortgezet, nu met een sproeidop, die de vloeistof
fijn verdeelde. Natuurlijk werd op beide dagen met dezelfde
vloeistof gespoten en wel met 7!/, °/, G.N. Wat bleek nu na
eenigen tijd? Dat de eerst bespoten planten zeer sterk be-
schadigd waren; alleen in den top, die minder bespoten was,
omdat daar minder schildluis in voorkwam, waren nog enkele
scheutjes uitgekomen. Voor het overige waren alle bladeren
en scheutjes gedood. Bij de planten, die des Maandags waren
bespoten, was echter niet de minste beschadiging te bespeuren.
En de plant, die des Zaterdags nog aan een kant was bespoten
en des Maandags aan den anderen, was aan eerstgenoemde
zijde even verbrand als de andere planten, terwijl de andere
zijde er even frisch uitzag, als de laatst bespoten planten.
Hieruit blijkt duidelijk, van hoeveel belang het is, dat de vloei-
stof fijn verdeeld wordt. Mogelijk dat ook deze factor bij de
beschadiging der Boskoopsche Buzusplanten heeft medegewerkt.
Op welke wijze deze schadelijke werking uitgeoefend wordt,
is nog niet uitgemaakt; mogelijk is het de grootere hoeveel-

heid vloeistof, die op de plant gebracht wordt, maar ook kan
de werking der grootere en dus ook meer carbolineum bevat-
tende droppels veel intenser zijn. De waarneming te Ouden-
bosch toont echter duidelijk aan, dat eene fijne verstuiving
noodig is.

Nog wil ik hier de aandacht er op vestigen, dat voor de bestrij-
ding van de meeste dierlijke parasieten een andere sproeidop ge-
wenscht is, dan voor de bespuiting van planten tegen plantaardige
parasieten. In het laatste geval toch moeten alle deelen met een
beschermend laagje (Bordeauxsche pap, Californische pap e.d.)
bedekt worden en dit wordt het best en het voordeeligst aange-
bracht, door de planten te hullen in een wolk van de sproeivloei-
stof, die dan op bladeren en takken neerslaat. De sproeidop
moet hier dus een zoo groot mogelijke wolk vormen, moet de
vloeistofkegel dus wijd uitbreiden. Bij de bestrijding van vele
dierlijke parasieten, voor zoover dit door contactgif geschiedt,
moet de vloeistof met de dieren in contact gebracht worden.
Daar deze nu vaak tusschen en onder elkaar zitten en vooral
ook ín spleten, bladkrullen en d.g. verborgen zitten, moet de
vloeistof wel zeer fijn verdeeld, maar met kracht tegen de te
besproeien planten geslingerd worden, daar dan het indringings-
vermogen het grootst is. Dan moet de sproeidop een nauwe
vloeistof-kegel vormen. Vooral bij bloedluisbestrijding, maar
ook bij die van andere schadelijke insecten, moet hierop wel
gelet worden. Dit punt zal door Dr. QUANJER in dit tijdschrift
nog wel uitvoeriger behandeld worden.

Verscheidene kweekers waren bevreesd, dat het op den
grond druipende carbolineum de wortels zoodanig zou bescha-
digen, dat ook de plant daaronder lijden zou. Vooral toen de be-
spoten planten later uitliepen dan de niet-bespoten, werd deze
veronderstelling gemaakt. Uit geen enkele waarneming echter
is mij een zoodanige schadelijke invloed gebleken, maar spe-
‚ciale proeven zijn hiervoor tot dusver niet genomen. Met het

uitspreken van een definitief oordeel moet dus tot na deze
proeven worden gewacht.

Voorzichtigheid is evenwel nu reeds aan te bevelen, d.w.z.
dat men voorkomen moet, dat de grond gedrenkt wordt met
carbolineum. Uit de bestrijdingsproeven van Prof. RrTZEMA Bos
tegen de ziekte der „kwade plekken” in de tulpenvelden is
zeer duidelijk gebleken, dat de grond eenigen tijd voor planten-
groei ongeschikt wordt, indien deze met carbolineum wordt
vermengd. Ook Morz constateerde een schadelijke werking.
De in deze gevallen ingebrachte hoeveelheden zijn echter vele
malen grooter, dan die, welke bij een bespuiting in den grond
knnnen dringen, zoodat voor zulk een intense werking wel
geen vrees behoeft te bestaan.

Uit het hierbovenstaande kunnen de volgende conclusies
getrokkeri worden.

lo. Eenige carbolineumsoorten kunnen met zeer veel succes
ter bestrijding van verscheidene schadelijke dieren en van
wieren en korstmossen gebruikt worden.

2o. Zoowel bladverliezende, als eenige altijdgroene, houtige
planten kunnen carbolineum-emulsies zonder gevaar verdragen.
De meest aanbevelenswaardige sterkte der emulsie is 6—10 ®/,.

30. De bespuiting moet uitgevoerd worden in het vroege
voorjaar, voor altijdgroene gewassen uiterlijk tot 15 Maart,
voor bladverliezende zoo noodig nog 2 à 3 weken later.

40. De nadeelige werking van carbolineum, die men meer-
malen op de knoppen der bespoten planten waarneemt is, in-
dien men met goed bereide emulsies van de aanbevolen sterkte
en niet te laat sproeit, zeer gering. In elk geval weegt het
voordeel, dat men door de bestrijding der parasieten behaalt,
daartegen ruimschoots op.

50. Goed bereide emulsies van bepaalde soorten ongeëmul-
geerd carbolineum, zijn even bruikbaar als emulsies van zg.

geëmulgeerd carbolineum; indien men niet voldoende zekerheid
heeft, dat de voorschriften omtrent de emulgeering van dit
ongeemulgeerd carbolineum nauwkeurig worden opgevolgd, dan
verdient het aanbeveling, vooral als men altijdgroene gewassen
bespuit, gebruik te maken van geëmulgeerd carbolineum.

60. Bij de bespuiting zorge men voor een verstuiver, die
de vloeistof fijn verdeelt.

Wageningen, November 1912.

N. VAN POETEREN.

BOEKBESPREKING:

„Jahresbericht über das Gebiet der Pflanzenkrankheiten”, von
Prof. Dr. M. HOLLRUNG; Xlllter Band (das Jahr 1910 — Berlin,
Baul Parey, 1912.

Het doet mij genoegen, al weer een jaargang van dit voor
iederen beoefenaar der phytopathologie onmisbare werk te
kunnen aankondigen. Niettegenstaande deze laatste jaargang
eenige vellen druks meer omvang heeft dan de vorige deelen,
is de bewerking in korteren tijd afgeloopen, zoodat het hier
te bespreken deel minstens eene maand eerder kon verschijnen
dan met vorige „Jahresbericht” het geval was. Hoewel HOLLRUNG
nog meer dan tot dusver, heeft getracht zich te bepalen tot
de bespreking van die verhandelingen, waarin nieuwe resultaten
van onderzoekingen of waarnemingen worden gepubliceerd, of
waarin een nieuwe kijk wordt gegeven op tot dusver bekende
feiten, — zoo moest toch wel het deel, dat de phytopatholo-
gische publicaties in 1910 behandelt, dikker worden dan de
vorige deelen, en wel omdat in dat jaar er feitelijk meer be-
langrijke onderzoekingen zijn verschenen dan voorheen.

HOLLRUNG begon zijn Jaarverslagen met dat over 1898; dit
vormde een boekje van bescheiden omvang, en kostte slechts
5 Mk. Het verslag over 1899 was dadelijk meer dan dubbel
zoo groot, en kostte dan ook 10 Mk. Later steeg de prijs, in
verband met den steeds toenemenden omvang, successievelijk
tot 10, 12, 15, 18 Mark, en de thans verschenen jaargang kost
20 Mark; een prijs, die hoog moge schijnen voor iemand, die
de zaak oppervlakkig beoordeelt en rekent dat 20 Mark of 12
gulden zeer veel is voor een boek van nog geen 500 bladzij-

den; maar een prijs, die zelfs laag schijnt voor hem, die
eenigszins kan beseffen hoe énorm veel werk de samenstelling
kost van een jaarlijksch overzicht van al wat er in alle talen
der wereld op het gebied der plantenziektenleer is verschenen.

Zooals in de laatste jaren geregeld het geval was, is ook
dit deel verdeeld in de volgende hoofdstukken : a. pathologische
anatomie ; b. algemeene plantenpathologie ; c. bijzondere plan-
tenpathologie (ziekten en beschadigingen van speciale groepen
van kultuurgewassen, als: granen, weidegrassen, wortelvruchten,
peulvruchten, groenten, ooftgewassen, tropische planten, enz.
enz.) ; d. plantenhygiene ; e. plantentherapie ; f. phytopatholo-
gische Instituten en Musea, inrichting van den phytopatholo-
gischen dienst, phytopathologische statistiek, enz.

TREE

ge.

Catifotniacne c Pak

WORDT GELEVERD DOOR DE

CHEMISCHE FABRIEK }

_SPNLTEIDLT ESCH

a le Vrachthoon. fi holen

(GEËMULGEERD EN NIET heo En

anbevolen door het Ins
Ee, en ingen en de
Pomologische Ver RR echt.

van de bl fab. salto ces

TE AMSTERDAM.

É
za

5, peen 3
5 ns DODONAEA te Gent.

gegen

OVER

ONDER REDACTIE VAN

Prof Dr. nn RITZEMA BOS,

_ Directeur van. het Instituut voor aonolnsie te Wageningen. : 5 3 vi

Lí

NEGENTIENDE JAARGANG.
2e aflevering.

da | _tijdschritt is in’ den Boekhandel verkrijgbaar à ÍL, 25;
pd oor. het uenlaad àf 1,50 (2,50 le 20 2e 3,50 Fr). Ó aid We

Gedrukt bij F. B. Haak, te Wageningen.
1918.

INHOUD.
_Brz.
T. A. C. Schoevers. — Eene voor Nederland nieuwe
Seringenziekte, veroorzaakt door Phytophthora Syringae

KLEBAHN: 4E REEN en

ADVERTENTIËN

kunnen worden geplaatst tegen f 12, f6,50 en f4,— resp. pet É

heele, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing; goed= _
kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent ín overleg

kan worden getreden met den drukker.

Wordt met erkend succes
gebezigd tegen

op Vruchtboomen,
» __ Sierheesters enz.

‚ Geeft in alle verhoudingen en
op elke wijze met zuiver water

Schors- en Zaagwonden. Vraagt mijne noteering met opgaaf

der benoodigde hoeveelheid.

Eduard Nettesheim,

VENLO. enen

Plantenluis, Wieren, Korstmossenenz.

vermengd onberispelijke ie
Is van zeer kooge concentratie, uiterst dun-vloeibaar en
ook onverdund met succes te gebruiken voor het sluiten van —

Î
,

E-

E
Î

hin 4

ÀLF ZV IJEU

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Brote.Die JRITZEMA BOS,

Negentiende Jaargang. — 2e Aflevering. — Maart 1913,

EENE VOOR NEDERLAND NIEUWE
SERINGENZIEKTE, VEROORZAAKT DOOR
PHYTOPHTORA SYRINGAE KrLEBAHN.

Een belangrijke tak van onzen tuinbouw is tegenwoordig het
„forceeren’’, d.w.z. het lang vóór het normale tijdstip in bloei
brengen, van bloemgewassen; het plaatsje Aalsmeer staat in
ons land, wat deze cultuur betreft, aan de spits. De voornaamste
van de planten, welke snijbloemen leveren, is ongetwijfeld de
sering, waarvan jaarlijks gedurende de wintermaanden een
reusachtig aantal trossen -te Aalsmeer in kassen in bloei ge-
trokken en voornamelijk in Nederland, doch voor een deel
ook in ’t buitenland verhandeld wordt. Een statistiek, die een
nauwkeurig overzicht kan verschaffen van de groote beteekenis
dezer cultuur, bestaat niet, doch ik ontleen eenige cijfers aan
het in 1909 verschenen werkje van C. J. SPAARGAREN, „Het
trekken van snijbloemen in Aalsmeer” ') en aan eene mede-

1) Goedkoope Tuinbouwbibliotheek, no. 12, W. E.J. TJEENK WILLINK,
Zwolle.

deeling van de Coöperatieve vereeniging „Centrale Aalsmeersche
veiling”, welke ik aanvul met een paar getallen, die ik bij een
dezer dagen ter plaatse gebracht bezoek vernam; deze laatste
cijfers zijn slechts ruwe schattingen. SPAARGAREN schreef in
1909, dat er trekkers-handelaars zijn, die meer dan 20000
takken per seizoen verzenden; nu in 1913 sprak men mij van
150000 trossen, waarvan een 80000 van eigen teelt afkomstig ;
een ander noemde 90000 trossen, waarvan + 50000 van eigen
kweekerij “de opbrengst per tros was in 1909 10—15 ct, en
zal nu dichter bij ’tlaatste dan bij ’teerste cijfer zijn !). Op de
veiling werd op 20 December 1912 voor f 1363, vrijwel uit-
sluitend seringen, geveild, in de week van 14—21 December
voor f 6038.

Uit deze cijfers blijkt voldoende, dat de seringencultuur, voor
Aalsmeer althans, vooral in de laatste jaren een zeer groote
beteekenis heeft gekregen, en tegenslagen, door wat voor
oorzaken dan ook, een aanzienlijk geldelijk verlies tengevolge
kunnen hebben. Stel b.v. dat van 40000 trossen, die een kweeker
zou kunnen verhandelen, eens een vierde gedeelte door vorst
of ziekte in ’t gewas mislukte, dan zou dat een directe schade
van f 1000 à f 1500 beteekenen.

Tot dusver schijnt men van ziekten bij de seringenkweekerij,
met uitzondering van de bacterieziekte, niet veel last onder-
vonden te hebben. In den aanvang van dit jaar echter werden
aan het Instituut voor Phytopathologie een aantal seringetwij-
gen ingezonden, die bij onderzoek aan eene ziekte bleken te
lijden, welke, indien zij algemeen verbreid mocht worden, de
cultuur, en dus de beurs der kweekers, ernstige nadeelen zou
kunnen berokkenen. Deze ziekte was tot dusver nog niet in
Nederland waargenomen, doch werd omstreeks 1905 zeer
schadelijk in de uitgebreide seringentrekkerijen in de omgeving

i) In de week van 10—15 Februari j.l. varieerden de prijzen, ter vei-
ling besteed, van 13 tot 22 ct. per tak.

van Hamburg; daar werd zij door Prof. KLEBAHN bestudeerd,
die er in slaagde de oorzaak te vinden en de ziekte beschreven
heeft in een in 1909 verschenen werk: „Die Krankheiten des
Flieders” (Gebr. BORNTRÄGER, Berlin).

Alvorens nu tot de beschrijving dezer ziekte, zooals die op
t Instituut voor Phytopathologie werd waargenomen, over te
gaan, zal ik zeer in ’t kort de handelwijze, die men volgt om
de seringen in bloei te trekken, aangeven. Hun, die er meer
van willen weten, zij de lezing van ’t bovengenoemde werkje
van SPAARGAREN aanbevolen.

Men oculeert, gewoonlijk in Augustus, op 2-jarige zaailingen
van de gewone blauwe of witte sering (Syringa vulgaris) de
variëteit, welke men wenscht te kweeken, veelal de witte „Marie
Legraye” of de lila „Charles X” en „Andenken an Ludwig Späth”’,
ook wel de dubbele witte „Mme Casimir Périer”’ en de dubbele
lila „Président Grévy”. Het volgend jaar in Augustus of Sep-
tember worden de dan dus éénjarige oculaties op driejarigen
onderstam in goed bewerkten en bemesten grond verplant,
waarop zij in ’t voorjaar gewoonlijk flink uitloopen en in den
daarop volgenden winter getrokken kunnen worden; zij zijn
dus dan 2 jaar oud. Meestal echter geschiedt ’t trekken pas
met 3-jarige oculaties, omdat men dikwijls niet in Augustus,
maar pas in ’t daarop volgend voorjaar de éénjarige oculaties
verplant, wat gewoonlijk geschiedt uit praktische overwegingen
in verband met grondbewerking en beschikbaar terrein, In den
zomer, voorafgaande aan den winter, waarin men ze forceeren
wil, worden de planten òf nog eens verplant òf eenvoudig
rondom de wortels afgestoken. Hierdoor wordt de groeiperiode
verkort, waardoor het hout spoediger rijp wordt en de bloem-
knoppen krachtiger worden. Dat in de jaren van den groei
rationeel bemest en oordeelkundig gesnoeid dient te worden,
spreekt wel van zelf.

Tegen den winter worden nu de te trekken planten met

kluit opgenomen en nabij de kas neergezet op den grond, met
de kluiten tegen elkaar aan; naar gelang van behoefte brengt
men ze nu met kluit en al naar binnen, waar zij weer vlak
naast elkaar worden neergezet, en gewoonlijk + 3 weken nadat
zij in de kas gekomen zijn, zijn de trossen leverbaar Men
heeft opgemerkt, dat de temperatuur des te hooger moet zijn,
naarmate men vroeger met trekken begint, en ook dat ’t
gemakkelijker gaat de planten in bloei te krijgen, als ’t er
eerst flink over gevroren heeft. Van daar dat men proeven
genomen heeft met ’t kunstmatig bevriezen der planten in
koelkamers, welke proeven aanvankelijk veel succes hadden;
of men er mee doorgegaan is en of deze handelwijze ook in
't groot wordt toegepast, is mij onbekend.) Op ’t zelfde prin-
cipe zal ’t in Duitschland gebruikelijke aetheriseeren ®) berus-
ten, waarbij men de planten vóór ’t trekken 48 uren aan aether-
damp blootstelt.

Gewoonlijk zijn de planten twee jaar na het forceeren weder
in voldoende mate hersteld om opnieuw aan de behandeling
te worden onderworpen ; de overgroote meerderheid der seringe-
trossen is dan ook afkomstig van meerjarige struiken, die
reeds meerdere malen het forceeren hebben ondergaan. Kan
men dus de te Aalsmeer gevolgde methode tot ’t „vervroegen”
rekenen, het „verlaten’”’, op dezelfde wijze zooals men dat bij
de Lelietjes der Dalen (Convallaria majalis) toepast, waarbij
de planten gedurende den zomer in ijskelders of koelkamers
worden gehouden en dus belet uit te loopen, totdat men ze
in den winter wenscht te doen bloeien en ze daartoe in de

!) Nader vernam ik, dat dit niet ’t geval is. Om welke redenen weet
ik niet; waarschijnlijk werden de onkosten te hoog.

2) W. JOHANSEN, Das Átherverfahren beim Frühtreiben, Ile Aufl.
Jena, 1906.

F. HARMS, Átheriseeren des Flieders für die Frühtreiberei, MöLLER’s
Deutsche Gärtnerzeitung 1902, en andere Duitsche verhandelingen.

KE Maag: te denn

kas brengt, wordt in Aalsmeer niet toegepast; in de omge-
ving van Hamburg geschiedt ’t wel, en volgens KLEBAHN geven
vele kweekers er zelfs de voorkeur aan, omdat de bloemen
er natuurlijker zouden uitzien dan de vervroegde. —

Na deze inleiding zal ik thans overgaan tot de bespreking
der bewuste ziekte, voor ’t eerst door mij in Holland gecon-
stateerd aan de bovengenoemde inzending seringetakken uit
Aalsmeer, waarvan Prof. RrTzEMA Bos mij ’t onderzoek had
opgedragen. ’t Waren twijgen van de soort Marie Legraye,
die meest van goed gevormde, flinke knoppen voorzien waren.
Van de meeste takken waren de eindknoppen, en vaak ook
nog een paar daarop volgende, volkomen gezond en frisch
groen van kleur. Van de overige knoppen evenwel waren er
verscheidene, die, ofschoon van bijna normale grootte, niet
groen, maar donkerbruin van kleur en gerimpeld aan de opper-
vlakte waren. Soms waren ook de eindknoppen geheel of
gedeeltelijk aangetast, ook van andere knoppen waren soms
slechts enkel schubben bruin geworden, of de meeste bruin
en nog enkele groen, ín allerlei overgangen. Aan de bast der
takjes was op ’t oog niets bijzonders te zien, doch sneed of
krabde men wat van de bruine opperhuid weg, dan kwam op
gezonde gedeelten de helder groene kleur van het weefsel voor
den dag, terwijl nabij de zieke knoppen dit weefsel over
langer of korter uitgestrektheid bruin gekleurd was, welke
bruine kleur zich soms tot in het houtgedeelte uitstrekte.
Nergens waren fructificaties of myceliumdraden van een zwam
aan de oppervlakte te zien, zoodat ik in ’t eerst geneigd was
aan vorstbeschadiging te denken, waarvan het ziektebeeld
in vele gevallen vrij wel met de beschreven verschijnselen
overeenstemt; ook dwarsdoorsneden van de zieke takjes,
door ’t microscoop beschouwd, deden denken aan ’t micro-
scopisch beeld van door vorst gedoode takjes. Wel bleef dan
minder goed ’t feit te verklaren, dat de eindknoppen meest

onaangetast waren, doch bij ’t zeer plaatselijk optreden van
nachtvorsten en ’t naar beneden zakken der sterkst afgekoelde
lucht was ’t mogelijk aan te nemen, dat de uiteinden der
twijgen hadden uitgestoken boven de luchtlaag, waarin de
vorst zoo sterk was geweest, dat schade er ’t gevolg van was.
Echter bleef dan nog raadselachtig, dat dikwijls ook onder de
aangetaste knoppen zich weer gezonde bevonden, wat ik even-
wel weer meende te mogen toeschrijven aan ’t beter uitgerijpt
zijn van ’t oudere hout daar ter plaatse. Hoe kwam ’t dan echter,
dat van sommige knoppen slechts een enkele schub dood was ?
Geheel bevredigen deed die vorstverklaring mij dan ook niet,
te minder omdat de seringen toch nogal wat koude kunnen
verdragen en ’t mij toch niet waarschijnlijk voorkwam, dat, al
zijn dit seizoen in October ook reeds nachtvorsten van 4° C.
waargenomen, deze in staat zouden zijn geweest een zoo hevige
beschadiging, als hier ’t geval was, in ’t leven te roepen

Te midden van deze overwegingen werd ík getroffen door
de overeenkomst van ’t uiterlijk van mijne twijgen met eene
afbeelding in ’t bovengenoemde, mij bekende werk van KLEBAHN ;
ik vergeleek deze afbeelding met ’t materiaal, en de gelijkenis
leek mij zoo sterk, dat ik op ’t voetspoor van KLEBAHN een
nieuw microscopisch onderzoek instelde. Bij ’t herlezen van
diens werk bleek, dat ook deze phytopatholoog in ‘teerst aan
vorstbeschadiging had gedacht, ik bevond mij dus in goed
gezelschap ! Had ik eerst mijn aandacht v.n.l. aan de takken
gewijd, thans nam ik de knoppen nauwkeurig in onderzoek; in de
eerste praeparaten van de schubben vond ik nog niets bijzonders,
doch toen ik dieper in de knop doordrong tot in den bloem-
aanleg, vond ik in ’t praeparaat een menigte ronde, heldere
lichaampjes, met een dikken wand omgeven, soms nog aan myce-
liumdraden verbonden, die niets anders konden zijn dan de door
KLEBAHN beschreven oösporen van de door hem gevonden zwam.
Ik stelde Prof. RiTZEMA Bos met mijne vondst in kennis, die na

eeen

de praeparaten bezien te hebben, eveneens als zijn meening
uitsprak, dat wij hier ongetwijfeld met oösporen te doen hadden.

Zooals men weet, zijn oösporen, of eisporen, de ter over-
wintering bestemde voortplantingsorganen, die bij slechts ééne
groep van zwammen, de Phycomyceten of Wierzwammen,
voorkomen, waar zij langs geslachtelijken weg gevormd worden.
Een myceliumdraad vormt daartoe een bolvormige opzwelling,
waar zich het uiteind van een anderen myceeldraad tegenaan legt.
Zoowel het bolvormige lichaam als het uiteinde van den tweeden
draad worden door een wand van het mycelium afgesnoerd,
zij vormen dus afzonderlijke cellen, waarvan het protoplasma
van de laatste, de mannelijke cel, zich door den wand van de
eerste, de vrouwelijke, heen begeeft en met 't daar aanwezige
protoplasma samensmelt. Hierna omgeeft ’tgeheele lichaam
zich met een dikken wand, uit 2 lagen bestaande, die het tegen
uitdroging en koude beschermen. !)

Dat ik deze lichamen niet eerder gevonden had, is aan twee
oorzaken toe te schrijven: ten eerste had ik vnl. de bast

1) Behalve deze, langs geslachtelijken weg gevormde eisporen vormen
de wierzwammen ook nog sporen langs ongeslachtelijken weg ; aan spe-
ciaal daarvoor bestemde, dikwijls sterk vertakte, draden, de conidiëndra-
gers, ontstaan lichaampjes, meestal ovaal en eenigszins peervormig, die zich
verschillend gedragen, naar gelang zij, afgevalien zijnde, in water of in
vochtige lucht terecht komen. In ’t eerste geval verdeelt het protoplasma,
waaruit de inhoud bestaat, zich in een aantal bollen, die door een aan
den top van ’t peervormig lichaampje ontstane opening naar buiten komen
en zich met behulp van twee zweepvormige draden door het water bewegen.

Tot rust gekomen, wat na eenigen tijd geschiedt, groeit een kiemdraad
uit hen uit, die zich weer tot een zwam kan ontwikkelen. Het peervormig
lichaam waarin deze „zwermsporen“ gevormd werden, noemt men een
„sporangium” of „sporendoos”. — Is dit lichaam echter niet in water, maar
in vochtige lucht terecht gekomen, dan ontstaan geen zwermsporen, maar
er groeit direct een kiemdraad uit; het gedraagt zich dan dus als „conidie”.

Een en ander vindt men uitvoerig beschreven in de werkjes van Prof.
Dr. RITZEMA Bos, Ziekten en Beschadigingen der Landbouwgewassen,
deel 1, blz. 59 e.v, en Ziekten en Beschadigingen der Ooftboomen, deel
II, blz. 16 e.v. (Groningen, J. B. WOLTERS).

onderzocht, daar ik aanvankelijk meende dat het sterven der
knoppen veroorzaakt was door het doodvriezen van de vaat-
bundels in den twijg daaronder, en in de bast worden de oöspo-
ren volgens KLEBAHN wel gevormd, doch niet zoo rijkelijk als
in de knoppen (ik heb ze er echter nooit in gevonden), en
en in de tweede plaats aan de donkere kleur van ’t weef-
sel, waardoor de coupes niet gemakkelijk ’t licht doorlieten
Ook KLEBAHN had dezelfde moeilijkheden ondervonden, hij
vond eerst na langdurig zoeken oösporen in de bast; het
bezwaar van de donkere kleur werd door hem overwonnen
door koken der doorsneden in kaliloog en bleeken met Eau
de Javelle (natriumhypochloriet) Daar de oösporen ook wel
voorkomen in de ruimte tusschen de bloem- en bladbegin-
selen in de knoppen, vond ik ze de eerste maal in grooten
getale ook in niet gebleekte praeparaten naast de coupes; later,
na meerdere praeparaten behandeld te hebben, had ik niet de
minste moeite meer ze op de boven beschreven wijze ook in-
wendig in 't weefsel zichtbaar te maken. Ook het mycelium
kreeg ik eerst goed te zien, nadat ik mijne coupes gebleekt
had; dit mycelium is karakteristiek genoeg om herkend te kunnen
worden, althans er is een eigenschap welke door KLEBAHN
beschreven is, en die, voor zoover mij bekend, bij geen andere
wierzwam voorkomt. Bijna alle wierzwammen bezitten een
ééncellig mycelium, zonder tusschenschotten dus; alleen het
geslacht Pythium vormt ze nog al eens, en HARTIG nam ze ook
bij Phytophtora Fagi waar. Deze tusschenschotten zijn echter
recht, en nu is 'teigenaardige van't mycelium van Phytophtora
Syringae, zooals KLEBAHN de zwam gedoopt heeft, dat ’t even-
eens tusschenschotten vormt, die evenwel half cirkelvormig
zijn. Zij vertoonen zich eerst in ’toudere mycelium, van daar
waarschijnlijk dat ik er langen tijd te vergeefs naar zocht, en
reeds geneigd was te veronderstellen, dat de zwam ze hier
niet vormde, toen ik eindelijk in een praeparaat ze plotseling

Ate, Wo
ent ON

ie:
la NAD Id alt

0 A ON

PE
AEK

id ES
1

fs Ld

$ en me, Kn n
e Ta Ĳ: bd
EN LÁ| i

ai { Gn
Ô

T. SCHOEVERS, ad nat. del.

ie ) 5 EN
0558

95 Id
A

Pi;

in vrij grooten getale en zeer duidelijk zag. Het mycelium zelf,
dat intercellulair maar ook over de oppervlakte der aangetaste
deelen verloopt, is onregelmatig van vorm, verschillend van
dikte, en vaak geweiachtig vertakt. (Zie plaat I, fig. 1 en 3).
Het voedt zich door middel van uitstulpingen (zuigorganen of
haustoriën), die in ’t inwendige der cellen dringen en aan den
inhoud van deze de stoffen onttrekken, waaruit de organen
van de zwam worden opgebouwd. Deze haustoriën zijn enkel-
voudige, dunne draden, waarvan het in de cel binnengedron-
gen deel iets dikker is en soms een weinig vertakt. Dat
het vormen der tusschenschotten zeer ongeregeld geschiedt,
blijkt uit eene mededeeling van KLEBAHN, dat hij zelf bij latere
onderzoekingen trots herhaalde pogingen ze niet meer te zien
kon krijgen. Bij deze latere onderzoekingen was ’t hem te
doen om de protoplasmastrooming; hij had nl. waargenomen,
dat deze strooming ook bij de tusschenschotten ongestoord
doorgaat, althans zoolang het mycelium betrekkelijk jong is.
In dien toestand schijnen dus de tusschenschotten open ringen
te zijn, welke eerst later volledige scheidingen vormen; en dan
kan ook het protoplasma er niet meer door, zoodat men volgens
KLEBAHN dan vaak met protoplasma gevulde en leege deelen
eener zwamdraad door een tusschenschot van elkaar gescheiden
vindt.

Op plaat 1 vindt men ter verduidelijking van ’t boven mede-
gedeelde een paar afbeeldingen, vervaardigd naar mijne prae-
paraten. Fig. [ geeft een stuk van ’t eigenaardig mycelium
weer, met een paar van de typische kromme tusschenschotten,
en een viertal oösporen. Deze myceeldraden bevonden zich aan
de oppervlakte van een knopschub, zoodat 't weefsel van de plant
niet geteekend is. Men ziet zeer duidelijk den onregelmatige
vorm en de ongelijke dikte van 't mycelium; de lichaampjes er
in zijn protoplasmaklompjes. De oösporen zijn niet zuiver rond,

wat zij ook in werkelijkheid niet zijn; ik heb er verscheidene
Ld

gezien, die nog meer van den bolvorm afweken dan de hier
geteekende; doch, daar men bij oppervlakkige beschouwing van
een aantal oösporen den indruk krijgt ronde lichamen te zien,
heb ik die sterker afwijkende vormen niet geteekend. Ook de
wand schijnt niet overal even dik te zijn, waardoor de inhoud
niet overal precies even ver van den wand, d.i. de dikke
zwarte lijn in de teekening, verwijderd is. Bij drie der oösporen
ziet men er om heen den zeer doorzichtigen ruimen tweeden
wand, d.i. den ouden wand van de vrouwelijke cel, het oögonium,
waaruit de eispoor ontstaan is. Bij de 4de was deze wand
niet waar te nemen. De oösporen zitten niet meer aan het
mycelium vast; die in ’t midden ligt hooger dan dit, dus er
boven op.

Op fig. 2 is afgebeeld een beginsel van een bloemknop,
platgedrukt tusschen voorwerpglas en dekglas, en gebleekt met
Eau de Javelle; de knop is zwak vergroot, doch dit is voldoende
om de groote massa oösporen te zien. In werkelijkheid zijn er soms
nog meer aanwezig dan hier geteekend zijn; zij liggen soms zoo
op en tegen elkaar, dat van ’t weefsel van den knop niet veel
meer te zien is. Fig. 3 is een myceliumtak, gegroeid in een door
den heer N. v. POETEREN, hoofdassistent aan het Instituut voor
Phytopathologie, aangelegde reincultuur. Deze tak groeide in de
lucht op; merkwaardig is de buitengewoon sterke verdikking
van ’t einde van den zijtak links beneden. Zulke soort abnormale
vormen komen op voedingsbodems echter wel meer voor. Het
geheel doet denken aan een tak van een koraal, doch ’t type
van ’t mycelium wordt zeer goed weergegeven.

Onder de tallooze knoppen, die ik onderzocht, vond ik bij
enkele, na het verwijderen van een aantal der buitenste
schubben, uitwendig op een der meer in het binnenste van den
knop zittende schubben een wit vlokkig hoopje, kennelijk een

zwammycelium, wat ik eerst voor dat van een op het doode .

weefsel saprophytisch levende zwam hield; toch krabde ik zoo’n

…

vlokje er af en bezag ’t onder het microscoop, waarbij het mij
bleek uit niets anders te bestaan dan een dichte massa myceel-
draden, waartusschen talrijke oösporen, van Phytophtora syringae.
Waarom nu in sommige knoppen de zwam een zoo aanmerkelijk
aantal oösporen en een aanzienlijk mycelium geheel buiten
het weefsel, in de ruimte tusschen de schubben produceert,
terwijl in andere knoppen dit zoo goed als niet geschiedt, is
een raadsel, wat ik niet vermag op te lossen.

Evenmin kan ik eene verklaring vinden voor het feit, dat ik
geen enkele maal ook maar één enkele oöspore in de bast
kon ontdekken; ik heb meerdere tientallen praeparaten van
dwars- en lengtedoorsneden, door klaarblijkelijk zieke bast
uit de nabijheid van knoppen, die vol met oösporen zaten,
gemaakt en met Eau de Javelle ontkleurd: eveneens een
groot aantal bastcoupes met bleucotton en lactophenol behan-
deld, om het eventueel aanwezige mycelium zichtbaar te maken,
maar zooals gezegd, in geen dier praeparaten vond ik ook
maar ééne oöspore. Nu is ’t mogelijk, dat KLEBAHN's onder-
zoekingen op een anderen tijd van ’t jaar werden verricht dan
de mijne, zoodat thans de oösporen nog niet in de bast waren
gevormd. Wel niet in alle, maar toch in meerdere praeparaten
trof ik wel het karakteristieke mycelium met de boogvormige
tusschenschotten aan, zoodat het afsterven van de bast onge-
twijfeld aan de woekering der zwam moet worden geweten.
Zeer waarschijnlijk wordt door het mycelium een stof afgeschei-
den, zooals dat ook door andere parasitische zwammen geschiedt,
die het weefsel op vrij grooten afstand van ’t mycelium doodt,
anders is ’t onverklaarbaar, dat men in de geheel doode bast
soms slechts zeer enkele myceliumdraden vindt. In ’t algemeen
kan men zeggen, dat oösporen gewoonlijk worden gevormd
in stervend weefsel, dus wanneer het de zwam eenigszins
aan voedsel gaat ontbreken. Er moeten echter zonder twijfel
ook nog andere ons onbekende invloeden in ’t spel zijn ; waarom
zou ik anders in sommige totaal doode knoppen aan eveneens

geheel gestorven twijgspitsen van Charles X wel mycelium,
maar zelfs na bleeking met Eau de Javelle geen enkele oöspore
hebben kunnen vinden ? Wellicht staat dít in verband met de
aanwezigheid van vochtige lucht; dat de oösporen gewoonlijk
in groote hoeveelheid in en tusschen de jonge bloempjes in de
bloemknoppen, waar uitteraard vochtige lucht aanwezig is, worden
gevormd en ook aan oppervlakkig tusschen de schubben loopend
mycelium, zou hierop eenigszins kunnen wijzen.

Er is natuurlijk niet de minste twijfel aan de juistheid van
KLEBAHN’s waarnemingen, maar zeer onwaarschijnlijk, alhoewel
natuurlijk niet onmogelijk, is ’t,‚ dat de zwam in de door mij
onderzochte gevallen toch ook tot oösporen-vorming inde bast
der twijgen zou zijn overgegaan, zonder dat ik ze in een mijner
tallooze praeparaten zou hebben waargenomen. Wij stellen ons
voor, op ’t Instituut voor Phytopathologie de ziekte van den
zomer nog nader te bestudeeren, om over dit punt zekerheid
te krijgen en ook om zoo mogelijk eenige gegevens te verkrijgen
over de wijze en den tijd van besmetting der nieuw gevormde
knoppen. Zoo is ’t thans nog niet volkomen zeker, of misschien
niet toch, alhoewel KLEBAHN ze nooit heeft kunnen vinden, des
zomers op de doode knoppen of twijgen sporangiëndragers
met sporangiën gevormd worden, die, hetzij zij zich gedra-
gen als sporangiën, dus zwermsporen uitstooten, hetzij als
conidiën, nieuwe organen van de groeiende plant kunnen
besmetten. Ook het lot der doode knoppen moet worden
nagegaan ; vallen deze in hun geheel van zelf af, of verrotten
zij misschien althans ten deele op het hout? In dit laatste
geval zouden b.v. met regen oösporen met halfvergane weef-
selfragmentjes langs de takken kunnen worden medegevoerd
en daardoor op plekken, jonge knoppen b.v, terechtkomen,
waar zij een gunstige gelegenheid tot kieming vonden. Ook
van ’t tijdstip, waarop de besmetting plaats vindt, weten wij
nog niets; slechts vind ik in KLEBAHN'S werk eene mededeeling,
die althans bewijst, dat eene besmetting van Marly struiken

welke hij in November waarnam, stellig reeds in den daaraan
voorafgaanden zomer moet hebben plaats gevonden : het dorre
loof was nl. aan de zieke takken blijven zitten, bij de gezonde
was ’t afgevallen; deze takken moeten dus ziek zijn geworden
op een tijdstip dat ’t loof er nog aan zat. Dat het niet is
afgevallen, komt zeer waarschijnlijk door de storing in den
neerdalenden sapstroom tengevolge van ’t afsterven van de
bast tot op ’t hout; een soortgelijk verschijnsel bij een overigens
geheel verschillende ziekte wordt beschreven door Dr. QUANJER
in zijne zooeven verschenen verhandeling over de bladrolziekte
der aardappelen '); hij nam waar dat van zieke planten, bij
wie tengevolge van necrose van ’t phloëem eveneens het
vervoer der organische, door het blad bereide voedingsstoffen
gestoord wordt, het loof niet afvalt, van gezonde planten
daarentegen wel. Dergelijke zaken zijn natuurlijk van groot
belang voor een juist inzicht over de wijze, waarop de besmet-
ting wordt overgebracht, waarnaar wij nu nog slechts gissen
en raden. Ik vond te Aalsmeer de ziekte voornamelijk in de
oudere struiken; bij de voor ’t trekken gereed staande exem-
plaren waren vooral bij Marie Legraye, waar de gezonde groene
knoppen scherp afsteken tegen de doode bruine, de aangetaste
twijgen reeds op een afstand te herkennen; bij Charles X, die
donkere knopschubben heeft, was dit niet zoo gemakkelijk,
wat misschien verklaart, dat ’t mij voorkwam, dat de eerste
variëteit “momenteel het sterkst is aangetast. Ook in een
partijtje jonge tweejarige planten vonden de controleur van
den Phytopathologischen dienst, de heer AUGUSTIJN, en ik er
een aantal, waarvan verscheidene knoppen hier en daar bruine
schubben vertoonden; bij later te Wageningen verricht micro-

1) Dr. H. M. QUANJER, „Die Nekrose des Phloëms der Kartoffel-
pflanze, die Ursache der Blattrollkrankheit’, in Mededeelingen van de
Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool, deel VI, blz. 41.
(Wageningen 1913, H. Veenman.)

54 |

scopisch onderzoek van ’t materiaal werden echter noch öosporen
noch mycelium gevonden, zoodat ’t nog niet zeker is. of deze
jonge planten ook reeds door Phytophtora waren aangetast.
KLEBAHN nam de ziekte ’t eerst waar aan de nabij Hamburg,
doch niet te Aalsmeer geteelde Marly rouge (hoogstam) en_
Charles X, waarbij de verschijnselen nog al van elkaar ver-_
schillen. Bij Charles X vond KLEBAHN, en ook ik aan later
onderzocht materiaal, meest den eindknop en een aantal daar-_
onder gelegen knoppen aangetast, ofschoon in enkele gevallen
de eindknop gezond gebleven was, wat bij de door mij onder-_
zochte Marie Legraye juist gewoonlijk, ofschoon lang niet
altijd, het geval was. Bij Marly is meest het bovendeel der
takken gezond, maar bevindt zich de ziektehaard in de schors,

dikwijls vlak boven den grond, wat dan den dood van de_
geheele tak ten gevolge heeft. Allerlei overgangen komen voor;
soms vond KLEBAHN ook bij Marly alleen de spitsen aange-_
tast, soms ontwikkelden de trossen zich ten deele, om eerst
dan bruin te worden en te sterven; ook was wel eens van
twee naast elkander gelegen knoppen de eene ziek en de andere _
niet, en dergelijke meer. Een zoodanig geval is afgebeeld op
plaat Il, fig. 2, de 5de knop van boven. ’t Is dus de vraag of die
verschillen wel altijd op zullen gaan, ofschoon nabij Hamburg
't verschil zoo opvallend moet geweest zijn, dat de kweekers
meenden met verschillende ziekten te doen hebben, en ook in
de door mij onderzochte twijgen van Charles X en Marie
Legraye ’t verschil bijna steeds duidelijk was.

Bij een bezoek aan Aalsmeer om de ziekte ter plaatse íp te
nemen, waartoe prof. RITZEMA Bos mij welwillend in de gelegen-
heid stelde, vond ik daar evenwel ook bij Marie Legraye meer-
dere malen den eindknop aangetast. Inmiddels waren uit Aalsmeer
door den controleur van den Phytopathologischen dienst, den
heer C.J. AUGUSTIJN aldaar, meerdere partijtjes aangetaste twijgen
naar Wageningen opgezonden, waaronder ook Charles X en Mme

“ijdschr. o. Plantenz.; 1913 PETE

B. SMIT, Phot.

Casimir Périer, welke laatste op de wijze van Charles X schijnt
te worden aangetast. Hiervan waren echter slechts enkele takjes
voor onderzoek beschikbaar, zoodat ik niet durf te zeggen dat
dit steeds het geval is. — Op plaat Il vindt men een drietal twijgen
afgebeeld, die de typische wijze van aantasting vertoonen. Fig. I
is een tak Marie Legraye: de bovenste twee paren knoppen
zijn gezond en beginnen zich juist te openen, de knoppen
daaronder zijn niet gezwollen, bruin en dood. Fig. 2 is een
twijg van Charles X: het geheele boveneinde is afgestorven,
de knoppen zijn absoluut niet uitgeloopen, de bast is wat
gerimpeld en geschrompeld en het geneele doode eind iets te
dun; op ’t midden van de afbeelding ziet men de reeds boven
besproken twee knoppen, waarvan de linksche een flinke scheut
vormt, terwijl de rechtsche als gevolg van aantasting door
Phytophtora is blijven zitten. Het deel van den twijg onder
deze knoppen is volkomen gezond en vertoont de juist ont-
loken scheuten. Fig. 3 eindelijk is een tak van Mme Casimir
Périer, welke reeds in een iets verder stadium van ontwikke-
ling verkeert; ook van dien is het boveneinde door de zwam
gedood, de rest volkomen gezond. Bij de takken van Marie
Legraye en Charles X verwijderde ik op de zieke en gezonde
gedeelten wat van de bast, doch het verschil in kleur van
het weefsel op die plaatsen, nl. respectievelijk bruin en groen,
is op de photo niet duidelijk te zien.

Ik wil hier nog melding maken van een verschijnsel, waarop
men mij te Aalsmeer opmerkzaam maakte, en dat ook door
KLEBAHN wordt beschreven.

Nabij de grens namelijk van ’t zieke en gezonde deel, doch
meest nog op ’t gezonde stuk, vertoonen zich bij sommige
takken van Charles X duidelijke opzwellingen, in de lengte-
richting van den tak verloopende. Bij doorsneden van zulk
eene verdikking vond ik een paar lagen cellen onder de eigen-
lijke bast sterk vergroot, en in vele dezer cellen was het my-

celium van Phytophtora aanwezig, waarbij het vaak in allerlei _

richtingen verliep, alsof het een verderen weg gezocht had,
maar dien niet kon vinden.

Zooals reeds gezegd is, moet de zwam, wegens het vormen
der oösporen en het, althans gedurende een groot deel van de
groeiperiode ééncellig mycelium tot de wierzwammen gerekend
worden. Daar de zwam echter geene conidiën of sporangiën
vormde, (althans op de voedsterplant werden deze door KLEBAHN
nooit waargenomen), meende K. aanvankelijk haar tot een nieuw

nde ae

geslacht te moeten brengen, dat hij Phloeophtora Syringae

doopte. Later slaagde hij er in, in cultures in waterdroppels
de zwam tot het vormen van conidiën te brengen, welke
sporangiën of conidiën in wijze van vorming, grootte en gedaante
veel overeenkomst toonden met die van de bekende Phytophtora
omnivora DE BARY. Na vele infectieproeven en een uitvoerige
vergelijkende studie van reinculturen kwam KLEBAHN evenwel
tot de conclusie, wel degelijk met een nieuwe, schoon naver-
wante soort te doen te hebben, die hij den naam van Phytophtora
syringae gaf, naar de eenige voedsterplant, waarop zij in de
natuur was aangetroffen. De ontdekker is er bij kunstmatige
infectieproeven in geslaagd, ook Ligustrum vulgare, Jasminum
nudiflorum, Forsythia viridissima en Crataegus oxyacantha
te infecteeren; ook kiemplantjes van Fagus sylvatica werden
aangetast. Misschien zal ’t dus de moeite loonen, deze planten
eens nauwkeurig op abnormale verschijnselen, als blijven zitten
en bruin worden van knoppen of afsterven van takken, te
onderzoeken; ’t is mogelijk, dat de zwam ook in de natuur
reeds op deze planten voorkomt, maar nog niet eerder is
waargenomen.

Nog verdient hier een proef van den Hamburgschen phyto-
patholoog vermelding, waarbij hij er in slaagde ook groene
bladeren en jonge twijgen te infecteeren, door namelijk de uit
sporangiën ontstane zwermsporen tusschen de blaadjes van

zich juist openende knoppen te brengen ; de bladeren en twijgen
werden bruin en stierven, echter conidiën werden ook thans
niet gevormd, zelfs niet als de bruine deelen in ’t water werden
gelegd. Hoewel dus de zwam in staat blijkt bladeren aan te
tasten, schijnt dat toch in de natuur niet te gebeuren, ’t is althans
niet waargenomen.

Samen met Phytophtora vindt men op de doode knoppen
en takken dikwijls nog andere zwammen ; zoo vond ik enkele
knopschubben van ons uit Naarden toegezonden, door de zwam
aangetaste seringen, dik bezet met de zalmrose sporenkus-
sentjes van eene Fusarium soort. Toevalligerwijze vond ik in
deze knoppen eerst na lang zoeken oösporen, zoodat ’t niet
onmogelijk is, dat deze Fusarium bij ’t afstervingsproces een
rol heeft gespeeld, alhoewel zij in hoofdzaak wel saprophytisch
zal zijn opgetreden. Voor determinatie van de soort ontbrak
tot dusver de tijd. Op de schors, zoowel van levende als
van doode takken, komt veelal een zwam voor met Cladospo-
riumachtige conidiëndragers, die overigens in habitus sterk
overeenkomt met Heterosporiuum syringae Oup., welke zwam
door KLEBAHN ín het meergenoemde werk eveneens besproken
wordt. Daar deze zwam echter ongetwijfeld slechts van secun-
daire beteekenis is, indien zij in dit geval al eenige beteekenis
heeft, werd zij niet verder door mij bestudeerd. Dat Penici-
lium e.d. voorkwamen, spreekt wel haast van zelf.

Tot dusver vonden wij de variëteiten Marie Legraye, Charles
X en Mme. Casimir Périer aangetast; door Phytophtora besmet
materiaal werd ons toegezonden uit Aalsmeer, Boskoop, Naarden
en Oosterbeek, doch ’t is wel waarschijnlijk dat bij nader
onderzoek de zwam nog wel op meer plaatsen in ons land zal
voorkomen, terwijl er geen reden is om aan te nemen, dat andere
variëteiten dan de genoemde niet zouden worden aangetast.
Dat het onderzochte materiaal v.n.l. van Marie Legraye en
Charles X was, is stellig toe te schrijven aan het feit, dat de

groote meerderheid der getrokken seringen uit deze beide
soorten bestaat. à

De vraag doet zich thans voor: hoe is die zwam in Neder-
land gekomen? Dat zal wel altijd een raadsel blijven, waar-
schijnlijk is zij er wel altijd geweest, doch begint, zooals dat
zoo vaak met parasieten ’t geval is, eerst schadelijk te wor-
den op terreinen, waar gedurende langeren tijd dezelfde cul-
tuur gedreven wordt. Het is mogelijk, dat zij saprophytisch in
den grond zal kunnen leven en zeker kunnen de dikwandige
oösporen geruimen tijd hun kiemkracht bewaren; er zijn zelfs
gevallen bekend, waarin oösporen na jaren nog kiemden. Worden
dus nu door de ziekte aangetaste en daardoor mislukte serin-
getwijgen, waarvan de knoppen vol oösporen zitten en waar-
van, althans volgens KLEBAHN, ook de bast ze kan bevatten, op
t land geworpen, dan is ’t niet onmogelijk, dat de zwam zich
in den bodem in stand weet te houden om later seringen, die
toevallig met dien bodem in aanraking komen, te besmetten.
Meer dan eene gissing is dit niet, doch hiermede komen wij
van zelf tot de met toog op de bestrijding hoogst belangrijke
vraag, hoe de seringen besmet worden.

Neemt men aan, dat de zwam in den bodem zou kunnen
leven, zooals ook KLEBAHN doet, dan kan, indien de grond
eenmaal geïnfecteerd is, besmetting van gezonde planten plaats
hebben, indien deze bij het overplanten of uitgraven om naar
de nabijheid der kassen te worden gebracht, tijdelijk op den
grond worden gelegd.

Indien ’t in dien tijd nat weer is, zooals dezen zomer het
geval is geweest, is ’t zeker denkbaar, dat door in den grond
aanwezig mycelium of oösporen dan sporangien gevormd wor-
den in de waterdruppeltjes tusschen de aarddeeltjes; deze zul-
len dan zwermsporen uitstooten, waardoor de kans, dat een
dezer talrijke zwermsporen een seringeknop besmet, vrij groot
wordt. Bij droog weer worden noch sporangiën, noch zwerm-

sporen gevormd, en is dus de kans op besmetting veel geringer.
Deze vorming van zwermsporen uit de sporangiën bij vochtig
weer, dus als zij in water terecht kunnen komen, is ook de
oorzaak van de veel sterkere verbreiding der aardappelziekte
in tijden van regen en warm weer dan bij droogte, zooals
algemeen bekend is.

Dat op deze wijze, door aanraking met besmetten grond,
iederdaad infectie tot stand kan komen, blijkt uit een door
KLEBAHN waargenomen geval; men had potten, waarin
seringen geplant waren, gedurende den winter in de lengte
op den bodem gelegd, zoodat de takken een scherpen hoek
met de bodemoppervlakte maakten. Het bleek nu, dat tal-
rijke infecties voorkwamen aan die twijgen, welke aan de
onderzijde van de liggende pot zaten, dus met den bodem in
aanraking of althans zeer dicht er bij waren geweest. Een
opzettelijke proef, waarbij men door ’t gat van een in tweeën
gebroken bloempot een twijg stak en daarna de beide helften
weer samenbond, om toen den pot te vullen met aarde, waar
fijn gesneden bast van zieke twijgen door was gemengd, gaf
tot resultaat, dat de tak in den pot ziek werd, terwijl alle
overige van dezelfde plant gezond bleven. Een proef op grooter
schaal werd toen nog ingezet, een deel van een partij pot-
planten werd nl. zoo opbewaard, dat de twijgen vrij van den
grond waren, een ander deel opzettelijk zoo, dat zij met den
bodem in aanraking kwamen: deze laatsten werden ziek, de
eersten bleven volkomen gezond.

Nu schijnt men in Duitschland de planten, die getrokken
moeten worden, algemeen in schuinen stand in te kuilen en
nog met blad te bedekken, wat in Aalsmeer niet gebeurt. De
besmetting van den grond uit zal dus in ’t eerste geval
gemakkelijker plaats kunnen hebben, wat in Aalsmeer alleen
dàn geschieden kan, als de struiken bij het overplanten of
opnemen tijdelijk op den grond komen te liggen. Of dit nu vaak

gebeurt, of misschien in ’t geheel níet, ís mij onbekend, maar
in ieder geval is de kans op infectie slechts dan zeer groot,
als ’t tijdens die behandeling regent en tevens de grond besmet
is, zoodat zwermsporen aanwezig kunnen zijn. Van daar wellicht,
dat men tot dusver hier nog niet veel van de ziekte gemerkt
heeft, en ’t is zeer wel denkbaar, dat door de abnormaal groote
regenval van 1912 meer infecties op de boven beschreven wijze
hebben plaats gehad dan in normale jaren.

De Aalsmeersche grond zou dan dus ook vrij algemeen
besmet moeten zijn, en inderdaad geloof ik, dat dit het geval
is, daar vrijwel overal, hier in meerdere, daar in mindere
mate, de ziekte voorkomt. Toch kreeg ik bij mijn bezoek den
indruk, dat de ziekte thans nog niet zoo sterk optreedt, enkele
kweekerijen daargelaten, dat men van een bepaalde plaag kan
spreken, en juist het niet vormen van sporangiën op de zieke
plantendeelen, althans voor zoover wij weten, maakt dat de
kwaal met volharding en algemeene medewerking zeer goed
te bestrijden zal zijn.

Men vraagt zich af, hoe ’t komt dat de grond zoo algemeen
besmet zal zijn? Zooals boven gezegd, de ziekte zal er wel
steeds zijn geweest, maar van zoo weinig beteekenis in haar
optreden, dat men er geen acht op heeft geslagen. Door eenige
kweekers werd mij dit bevestigd; alleen is ’t natuurlijk niet
na te gaan, of de door hen vroeger waargenomen verschijn-
selen, die zij nu meenen te mogen identificeeren met die,
door Phytophtora veroorzaakt, inderdaad door die zwam in ’t
leven waren geroepen. Indien dit echter het geval is geweest,
dan is ongetwijfeld steeds besmet materiaal op ’t land gebracht,
en zeker zijn en worden nu nog de kluiten besmet, doordat
de doode knoppen bij het snijden der bloemen en de behan-
deling der struiken afvallen, ofschoon dit niet zoo heel ge-
makkelijk geschiedt, daar zij nog al stevig vast zitten; en ook
doordat men de gewoonte heeft, die knoppen, welke men niet

wenscht te doen uitloopen, af te breken; de zieke worden
dan dus ook afgebroken en vallen op de kluiten. De uitge-
bloeide planten worden uit de kas verwijderd en vaak, na
ingesneden te zijn, ergens in een hoek op een hoop gegooid,
om in ’t voorjaar uitgeplant te worden. Hierbij komen dus de
kluiten met de takken in aanraking, en wellicht heeft dan
reeds besmetting plaats. Met zekerheid weten wij hiervan
evenwel nog niets; wij zullen trachten in het komend seizoen
hierover eenige waarnemingen te doen, die wat licht over dit
duistere punt kunnen verspreiden.

Uit KLEBAHN’s boven beschreven proeven blijkt evenwel al
voldoende duidelijk, dat inderdaad besmette grond de infectie
kan teweeg brengen. Dat de oösporen, die in de -knoppen in
zoo groote hoeveelheid gevormd worden, een rol er bij moe-
ten spelen, kan voor zeker worden aangenomen; ’t is wel
niet te betwijfelen, dat zij de organen zijn, die in hoofdzaak
de zwam in stand houden. Waar zij alleen vrij kunnen komen
door verrotting van ’t weefsel, waarbinnen en waartusschen
zij gevormd worden, ligt dus al dadelijk de gevolgtrekking voor
de hand, dat men ter bestrijding van de ziekte dit vrijkomen
voorkomen moet.

Dit kan op eenvoudige en radicale wijze geschieden, door
alle aangetaste twijgen, ook die, waarvan slechts enkele knop-
pen ziek zijn en die dus wellicht nog een leverbare bloemtros
zouden kunnen geven, af te snijden en te verbranden. Men moet
dit doen, zoodra men de ziekteverschijnselen waarneemt, in
elk geval voordat de zieke knoppen zijn afgevallen, iets wat
ook bij het afsnijden door te ruwe behandeling moet worden
voorkomen. ’t Zal in de practijk wel het gemakkelijkst zijn,
de bewerking uit te voeren direct bij of even na het binnen-
brengen in de kas; de zieke twijgen zijn dan weg, voordat
men de knoppen, die geen bloem zullen leveren, afbreekt, en
dus is de kans, met dan mede verwijderd wordende doode

„62

knoppen de kluiten te besmetten, eveneens weggenomen. Men
zal goed doen, niet te zuinig te zijn op een enkelen twijg, en
liever een paar verdachte twijgen meer moeten opruimen dan
ook maar een enkelen licht aangetasten knop laten zitten. Al dit
snoeisel moet zorgvuldig verbrand worden; in geen geval mag
men ’t op zijn grond, op den composthoop of in de sloot
brengen ; verbranden is het eenige middel om de dikwandige,
langlevende oösporen onschadelijk te maken. Wanneer dit
gedurende eenige jaren algemeen en consequent wordt toege-
past, en men daarbij op grond, waarvan men bij ervaring
weet, dat hij besmet is, liefst geen jonge seringen teek, of
indien men dit beslist moet doen, alleen dan na den grond
minstens een steek diep geheel te hebben weggegraven en door
nieuwen te hebben vervangen !), zal ’t m.i. mogelijk en zelfs
waarschijnlijk zijn, dat de ziekte, die thans nog niet veel schade
heeft aangericht, zich niet alleen nooit tot een kwaal van
beteekenis zal kunnen ontwikkelen, maar binnen weinige jaren
weer zoo goed als verdwenen zal zijn.

Als bijkomende maatregelen moet men dan er voor zorgen,
de takken niet met den grond in aanraking te brengen, dus
ook niet de kluiten na het trekken op elkaar te stapelen, en alle
verwondingen zooveel mogelijk te voorkomen. Wel zijn uit de
practijk geen voorbeelden bekend, dat de zwam door verwon-
dingen zou zijn binnengedrongen, doch KrLEBAHN is er in ge-
slaagd twijgen op kunstmatig verwonde plaatsen te infecteeren,
wat op niet beschadigde plekken niet gelukte. De knoppen
kunnen evenwel besmet worden, zonder dat zij vooraf gewond
zijn, zooals uit proeven van den Hamburger geleerde ge-
bleken is.

*) Eene gelijksoortige handelwijze, die weliswaar zeer kostbaar is,

maar ongetwijfeld van groot nut, wordt met veel succes in ’t groot «

toegepast tegen Sclerotium tuliparum, de „kwade plekken” ziekte, op
onze tulpenvelden.

mn en en a on vn dn

Van besproeiingen met Bordeauxsche pap of andere middelen
is mi. weinig heil te verwachten ; immers de oösporen worden
daardoor niet bereikt, en ’t is nog de vraag in hoeverre zij
er gevoelig voor zouden zijn. Maar bovendien is voor ’t succes
van bespuitingen tegen iedere ziekte afzonderlijk het juiste
tijdstip der toepassing van ’t hoogste belang, en daar wij nu
nog volstrekt niet weten, hoe en wanneer de besmetting plaats
vindt, is dit tijdstip voor deze kwaal zelfs niet bij benadering
aan te geven. Het zou dus slechts luk-raak werken zijn, indien
men thans bespuitingen ging uitvoeren.

De hoofdzaak bij de bestrijding is ongetwijfeld het afsnijden
en verbranden der aangetaste takken en knoppen.

Het was er mij ‘bij de samenstelling van dit artikeltje in de
eerste plaats om te doen, den belanghebbenden de ziekte iets
uitvoeriger te doen kennen dan reeds geschiedde door een
van wege het Instituut voor Phytopathologie in enkele vak-
en dagbladen geplaatste korte mededeeling; vandaar dat ik een
nauwkeurige mycologische beschrijving van de zwam achter-
wege liet. Botanici of mycologen, die de interessante zwam
meer wetenschappelijk wenschen te bestudeeren, zullen goed
doen daarvoor het zeer zakelijke, duidelijke werk van KLEBAHN,
op blz. 43 genoemd, ter hand te nemen.

Mocht een kweeker of particulier bij zijne seringen verschijn-
selen waarnemen, die hem doen denken met de ziekte te
doen te hebben, hij zende eenig materiaal op naar ’t Instituut
voor Phytopathologie, waar wij ’t gaarne zullen onderzoeken
om daardoor althans eenigszins een inzicht te kunnen bekomen
in hoeverre de zwam over Nederland, behalve in de plaatsen
Aalsmeer, Boskoop, Naarden en Oosterbeek, waar wij haar reeds
constateerden, verbreid is.

Ik hoop, na in dezen zomer over de genoemde duistere
punten omtrent besmetting enz. eenige gegevens verzameld te
hebben, mijne waarnemingen dienaangaande, indien zij althans

de moeite waard zijn, ín een later artikel ín aansluiting aan
het bovenstaande te publiceeren.

Januari 1913. T, A.C. SCHOEVERS:

NASCHRIFT.

Terwijl dit artikel ter perse was, bereikte ons eene zending
witte seringen in bloei uit Oosterbeek, die verschijnselen ver-
toonden, welke wellicht verward zouden kunnen worden met
die, door Phytophtora veroorzaakt. Van sommige trossen nl. was
het bovengedeelte, ook wel een of meerdere zijtakken, bruin
en dood, terwijl de bloemstengel onder dat doode gedeelte
zwarte vlekken vertoonde, die soms geheel rondom liepen,
soms slechts aan een kant voorkwamen. Bij microscopisch
onderzoek bleken de intercellulaire ruimten van ’t weefsel in
die zwarte vlekken te wemelen van bacteriën; naar alle waar-
schijnlijkheid hadden wij hier dus te doen met een geval van
aantasting door de bekende bacterieziekte der seringen, waarvan
de verschijnselen reeds in 1899 door Prof. RirTZEMA Bos in
dit Tijdschrift beschreven werden, en welker verwekker door
VAN HALL Pseudomonas syringae genaamd is. Eene aantasting
van de bloemstelen was echter tot dusver nog niet waargenomen;
meestal worden de bladeren en jonge twijgen aangetast.

Ts AEN
Pepr. 1913:

'ruchtboom-
Carbolineum -

VERKRIJGBAAR BĲ DE

» 4

Me |
&
| fade

Mero aren
Je rd E

eserÂ
ADE u

undi ie Genootschap DODONAEK te Gent;

_ TIJDSCHRIFT.

Í
Eel 5:

ONDER REDACTIE VAN

Hari ef

Prof. Dr. ge RITZEMA BOS,

NEGENTIENDE JAARGANG

3E aflevering.

Gedrakt bij FP. B. Haak, te Wageningen.
1918.

_H. W. Heinsius. — Verslag van de Algemeene Verga- |

heele, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing ; goed
kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent in overleg. BE

INHOUD

dering der Nederl. Phytopathologische VerPenSLË En
op 4-:Maart:1913 Tir ien TEER
G. Wolda. — Kultuur van in t wid levende vogels.
T. A. C. Schoevers. — Eenige pogingen tot bestrijding
van schadelijke insecten door middel hunner natuur- _
lijke vijanden

ADVERTENTIËN dn
kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— resp. Ee

kan worden getreden met den drukker.

Wordt met eran succes 3
gebezigd tegen

Plantentnis, Wieren Korstmossenenz.

op Vruchtboomen, Ae
Sierheesters enz.

PRS
Pas

Geeft in alle verhoudingen en
op elke wijze met zuiver water
vermengd onberispelijke emulsies.
1 ed Pf ©

Is van zeer hooge concentratie, uiterst dun-vloeibaar en
ook onverdund met succes te gebruiken voor het sluiten van d
Schors- en Zaagwonden. Vraagt mijne Rog met oo
der benoodigde hoeveelheid. Ed

Eduard Nettesheim, 4

VENLO.

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschritt over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Pro Der. ARPT ZEMATBO'S:

Negentiende Jaargang. pia 3e Aflevering. — Mei 1913.

VERSLAG

van de Algemeene Vergadering der Nederlandsche Phytopathologische
Vereeniging op 1 Maart 1913, in het Laboratorium van
Prof. Verschaffelt te Amsterdam.

Na lezing en goedkeuring der notulen van de vorige ver-
gadering, deelt de Secretaris mede, dat er acht nieuwe donateurs
zijn toegetreden, terwijl er twee hebben bedankt, zoodat er
thans 58 zijn, met een totaal aan jaarlijksche bijdragen van
f 327,50; dit bedroeg het vorig jaar f 302,50. Ook het ledental
is iets geklommen. nl. van 274 tot 283.

De rekening en verantwoording van den Penningmeester,
reeds voorloopig door het Bestuur nagezien, wordt ook onder-
zocht en in orde bevonden door den Heer TEUNISSEN ; besloten
wordt, die goed te keuren onder dankbetuiging voor het
nauwkeurig beheer.

Naar aanleiding hiervan geeft de penningmeester een over-
zicht van de uitgaven en ontvangsten in het afgeloopen jaar.

De ontvangsten van leden zijn f 4,50 meegevallen, die van
de donateurs f 20; van „Dodonaea” is f 2,86 meer ontvangen,
dan begroot was, aan rente f 6,46 meer; de verkoop van het
Tijdschrift over Plantenziekten heeft echter f 5,80 minder opge-
bracht. Verder is van den Heer STAES nog een bijdrage ont-
vangen van / 23,80.

Het Tijdschrift over Plantenziekten heeft dit jaar aanmerkelijk
minder gekost dan de raming, nl. f592,17, terwijl er f 700
voor was uitgetrokken; de onkosten van Secretaris en Pen-
ningmeester bedroegen f 12,67 minder en die voor drukwerk
f 5,65 minder. Zoodoende kon er f 50 meer dan geraamd was,
voor voordrachten besteed worden, terwijl toch het saldo nog
f127,97 boven de begrooting is gebleven. Het is altijd de
gewoonte geweest, de posten: „Tijdschrift” en „Voordrachten”
naar elkaar te regelen. De Voorzitter vraagt, of dit ook voor
t vervolg kan worden goedgekeurd. Hiertegen heeft niemand
der aanwezigen eenig bezwaar.

Ofschoon de geldmiddelen der Vereeniging dus in het afge-
loopen jaar over ’t algemeen zijn meegevallen, toch gaat het
saldo nog steeds achteruit, zoodat versterking dringend noodig
blijft. Een proef, vroeger genomen met het zenden van gedrukte
circulaires, heeft nagenoeg niets opgeleverd. Betere resultaten
zijn in den laatsten tijd verkregen met schriftelijke aanvragen
om als donateur toe te treden. Besloten wordt, den Voorzitter _
te verzoeken, hiermee voor te gaan.

De begrooting voor 1913 wordt als volgt vastgesteld:
Ontvangsten.

Saldo 1912 ; k f 365,30
Bijdragen Donateurs . =J21,00
5 Leden Ë 8 ; à - 283, —
Rente. - 10,—
Verkoop Tijdschrift aan particulieren - 50,50
Idem aan „Dodonaea” … 4 ; - 120,—
f 1156,80
Uitgaven.

Tijdschrift. 8 f 700,—
Onkosten Secretaris € en Penningmeester - 50, —
Drukwerk . 8 b | À ; - 20,—
Voordrachten 8 4 d \ - 200,—
Verm. Saldo AE í $ - 186,80

f 1156,80

Als toelichting bij de laatste ontvangsten-post herinnert de
Penningmeester er aan, dat, volgens de overeenkomst met het
Genootschap „Dodonaea” het Tijdschrift hieraan wordt geleverd
voor 2 franken, dus iets minder dan wat de leden der Phyto-
pathologische Vereeniging betalen.

De Voorzitter deelt mede, dat door hem in het afgeloopen
seizoen voordrachten zijn gehouden te Meeuwen, Assen en
Groningen; door DR. QUANJER te Stedum, Beerta, Groenlo
en Goes; en door den Heer VAN POETEREN te Aalsmeer,
Leeuwarden en Oudenbosch.

Voorts zegt hij, als redacteur van het Tijdschrift, dat het
zijn voornemen is, dit voortaan geregeld om de twee maanden
te doen verschijnen. Wel worden de verzendingskosten hierdoor
wellicht wat hooger, maar hiertegenover staat, dat de leden
dan meermalen per jaar iets ontvangen, terwijl er waarschijnlijk
ook meer advertenties geplaatst zullen worden.

De beide aftredende bestuursleden, de Heeren DR. H. J.
CALKOEN en F. B. LöHNIis, worden met algemeene stemmen
herkozen. De eerste neemt de benoeming aan; aan den laatste
zal er bericht van worden gezonden.

De Heer TEUNISSEN vraagt, of er op de dezen zomer te
‘s-Gravenhage te houden landbouwtentoonstelling ook een
overzicht zal worden gegeven van de nuttige werkzaamheid
der Phytopathologische Vereeniging, waardoor de kans op het
toetreden van nieuwe donateurs zou worden verhoogd. De
Voorzitter antwoordt, dat dit inderdaad zijn voornemen is.

Hierop wordt de vergadering gesloten onder dankbetuiging
aan Prof. VERSCHAFFELT voor de betoonde gastvrijheid.

De Secretaris,
H. W. HEINSIUS.

KULTUUR VAN IN ’T WILD LEVENDE VOGELS,
1912.

Na de mededelingen in ’t Desembernummer van 1911 over de
wijze, waarop gedurende enige jaren op de terreinen van het Sa-
natorium Oranje Nassau'’s Oord is getracht een betere vogelstand
te verkrijgen, vraagt het vervolg van die pogingen in de lente van
1912 en het resultaat daarvan thans, een plaats. Mocht aan het
voorgaande opstel een studie van Prof. DR. J. RITZEMA Bos over
de economiese betekenis van een goede vogelstand voorafgaan,
de wetenschappelike inzichten dienaangaande zijn sedert dien
niet in zodanige mate gewijzigd, dat een nieuwe behandeling
daarvan nodig is. Een enkel woord uit de praktijk, b.v. uit
die van Hongarije ware ditmaal misschien beter op z’n plaats.
Welnu daar is door een doeltreffende strenge vogelbescher-
ming en benutting de totale productie van de landbouw naar
schatting met meer dan !/,, vermeerderd. Dit verbazend resultaat
zal wel voor ons onbereikbaar zijn, omdat onze landbouw,
op hoger trap van ontwikkeling staande, z'n vijanden ook
op andere wijzen weet te weren. Hoe het zij, wij Hollanders
doen toch in alle geval nog steeds precies verkeerd. Deels
uit ruwheid, gewoonte en onwetendheid, en voor wellicht
nog veel groter deel uit louter jacht,genot”, schieten we maar
weg. Zeker, er komt verbetering! Op aanwijzing van bekwame
mannen hebben de beschaafde kringen onmiddellik ’t etiese van
At vogelleven gevoeld, de vogel direct geplaatst naast de bloem,
die het der moeite waard is te beschermen; maar voor de praktijk
geloof ik niet te veel te zeggen, als ’k beweer, dat de eerste

schreden pas zijn gezet. En zo is ’t zeker een goede daad van
de Heidemaatschappij geweest, die, — blijkens z'n Reiger-
Aalscholverrapport — één van de vraagstukken op dat gebied
ernstig onder de ogen heeft gezien.

En uit eigen ervaringen èn uit berichten, die mij van ver-
schillende oorden uit ons land hebben bereikt, heb ik voor
me zelf de hypothese opgebouwd, dat ook zelfs in onze ge-
cultiveerde natuur ’t aantal vogels veel, veel groter zou kunnen
zijn, en voor een goed evenwicht, ook wezenlik groter nodig
is. Tot nog toe stelden mijne resultaten mij daarin niet te leur.
En als aanstonds enkele getallen dat zullen aantonen, dan voeg
ik reeds nu daar al dadelik bij, dat ik dit slechts als een
aller-allereerste begin beschouw, want ik ben vast overtuigd,
dat, had ik alle omstandigheden in m’n macht, die voor de
natuurlike ontwikkeling van een goede vogelstand wenselik
zijn, de resultaten nog veel verder zouden reiken.

De lezer denkt hier misschien aan ’t uitroeien van roof-
vogels en roofdieren. Doch deze dingen liggen niet in mijne
bedoeling. Ik ben in goed gezelschap als ’k beweer, dat de
roofvogels heel wat nut doen niet alleen, maar dat ze voor het
voortbestaan van de andere vogels zelfs nodig zijn.

Vóór dat ik nu m’n verslag ga opstellen, moet ik een akelige
fout van het vorige herstellen. Daar stond nl, dat het terrein,
waarop m’n proeven werden genomen 450 H.A. groot was,
bedoeld is: 150 H.A. En nu ter zake: Het zachte, poreuse
wilgen- en populierenhout blijft me voor de kastjes steeds
goed bevallen, het heeft bovendien het voordeel, dat het in
ons land ruim te verkrijgen is. Dit poreuse hout is een slechte
warmtegeleider, waardoor dus de vogel ’s nachts z’n slaap-
plaats, en later in de broedtijd z'n eieren gemakkeliker op
temperatuur kan houden.

De bizondere strenge nachten van 3—5 Febr. 1912, waarop
de thermometer tot -21°C. is gedaald, konden onze vogels zelfs

in deze kastjes niet alle doorkomen. We vonden verschil-
lende, die blijkens hun sterk ineengedoken houding — de
kop was zover in de schouders teruggetrokken, dat de snavel
nauweliks meer zichtbaar was — waren dood gevroren. Een
enkele maal zelfs vier in één kastje. En zo vonden we dan
ook vogels, die we niet in kastjes hadden verwacht: Winter-
koninkje, Bastaardnachtegaaltje, Merel. De laatste had zich
notabene door een opening gewrongen, waarvan de grootste
wijdte 43 m.M. bedroeg. In andere kastjes vonden we weer
veertjes, die zelfs nog andere vogels als nachtlogés deden
vermoeden. Elders — niet op O. N. O. — vond ik de ondub-
belzinnige sporen van de Grote gele Kwikstaart, die, naar ik
zeker weet, daar nu al jaren lang in de omgeving de winter
passeert, ’t eene jaar met hun beiden, ’t andere met hun vijven
of zessen, waaruit ik dan altijd kan afleiden of hun broedsel
van dat jaar is mogen gelukken.

En bij onze winterinspecties vonden we nog iets anders,
dat we als een aardige bijdrage voor het gebruikmaken van

de kastjes hebben aanvaard. We hadden nl. een negental zeer

grote opgehangen, van een halve Meter lengte en vlieggaten —
van 6—10 cM. En zwaar! Met touwen moesten ze in de bomen _
geheschen! Wat er in moest? Ja, dat wisten we zelf niet

recht: een Kauwtje, kleine Bosduif, Specht, Torenvalk, Uil.

Om eerlik de waarheid te zeggen, hopen we meer op de zeer _

zeldzame Zwarte Specht dan op de Groene, die tot nog toe aan —

dat mensenmaaksel larie had. Nu, in een van die kasten vonden
we eens 3 dode muizen! Dat was natuurlik het werk van een

Steenuiltje, dat we dikwijls op onze tochten hadden ontmoet

Enige achtergebleven veertjes bewezen ons, dat dit vermoeden

juist was. Toen moesten ook de andere acht even een beurt
hebben en we vonden nog een, waarin een Uil z’n provisie —

conserveerde, ook hier weer uit muizen bestaande. Onze hoop,
dat nu een broedsel van dit dier in de aanstaande lente ons

in de gelegenheid zou stellen; heel wat van zo’n Uilehuis-
houding te zien, is niet ín vervulling gegaan. Toch vonden
we wel een en ander van hem. Eens in z’n kastje een Rood-
borstje met opengehakte borstspier, zonder kop; later in de
uitgespuwde proppen een grote voorraad van allerlei insecten.
Volgens de heer N. vAN PoETEREN, Hoofdassistent aan ’t
Pythopathologies Instituut, b.v. in één prop: enige Geofrupes
sylvaticus, waarschijnlik drie stuks, één Carabus catenulatus;
verder nog een grote loopkever, wellicht C. glabratus en één
Pterostichus-soort. En ’t is zeker eigenaardig, dat een einde
Februari geschoten jonge Steenuil, die, volgens een onderzoek
van DR. H. Bos, erg vet bleek te zijn, in z’n ingewanden
weinig anders dan insectenresten te zien gaf.

Hoe komt hij in Febr. aan die dingen?

Zo is ongetwijfeld de Uil een van onze meest nuttige vogels, en
toch een verschoppeling, die uit onkunde en bijgeloof overal
wordt vervolgd. Gebroed heeft hij dus in ’t kastje niet, wel
geruid. 22 Febr. 1913 vonden we z’n lijk of beter z’n kleed,
want de rest was verslonden. Door wie? ’k Zie dat altijd met
genoegen, want ’t is een bewijs, dat onze grotere roofvogels
zich nog wel eens doen gelden.

Dit alles behoorde tot ons winteronderzoek. Maar daar was
nog iets, dat ons geregeld bezig hield. Namenlik de zorg voor
een behoorlike voedering in tijden van nood. Deze bezigheid
ambieerde ons maar heel weinig, want, van de grote. hoeveelheid
vogels, die in de vorige zomer op Oranje Nassau's Oord het
levenslicht heeft aanschouwd, is ongeveer niets de winter
overgebleven. Hier en daar zag men een enkel Mezepaartje,
maar de groote troep was naar elders vertrokken. Toch hebben
we een aardige zelfwerkende voederbak geplaatst, die, toen
de vogels half Februari geleidelik terugkwamen, z’n plicht
uitstekend heeft volbracht, al was ’t toen niet meer direct
nodig.

Het is een lange houten bak, wel 2!/, M. lang, van deze
doorsnede: (Zie fig).

De spleetvormige opening beneden
wordt aan de eene kant gevormd door
de achterwand van de bak, aan de
andere zijde door een reep blik, die
door zijn buigzaamheid toelaat de
opening enigszins te vernauwen of te
verruimen. Het doorgevalien zaad belet
het opvolgende de doorgang, terwijl
leeg gegeten plaatsen zich weer van
zelf aanvullen. Een randje A zorgt tegen
onnodig verlies en biedt tegelijk de
vogels een geschikte zitplaats. De gehele
bak kan meer dan 10 Liter hennepzaad bevatten. Asphaltpapier
omkleedt hem achter en boven. Het zaad blijft door de over-
hellende voorwand bij regen en, als ’t niet al te mal gaat, ook -
bij sneeuw goed droog, althans, voorzover dat in ons klimaat
mogelik is. Eens gevuld zijn ze voor de gehele winter gereed.
We hangen hem 2!/, M. hoog in ’t bos, liefst aan twee denne
staken, want aan de bomen zelf gespijkerd zal hij door ’t
aanhoudend bewegen van de stammen op den duur niet alleen los
raken, maar bij hevige wind zelfs worden geradbraakt. Boven
om elke staak slaan we, als een grote manchet, een Verkade
beschuitbus om klimmend gedierte te weren, want ’t is ons
gebleken dat de bosmuisjes zelfs in vrij gladde stengels eene
hoogte van meer dan 1,5 M. weten te bereiken. Immers, we
hadden bij elke bak een bos van 8 à 9 tonkinstokken geplant.
Tonkinstokken zijn kleine bamboehengels zonder de lenige top.
We gaven ze eerst een normale boskleur en maakten de boven-
einden met zand ruw. Toen kleefden we daar proppen reuzel
op. Dat was dus de proef van het vorige jaar met de rietstengels
op solieder wijze herhaald. En, lukte ’t toen direct, ditmaal

duurde het weken aleer begrepen was, dat ook híer iets te
bikken viel. Toen de zomer begon, waren ze nauweliks leeg-
gegeten. Hier was het, dat we ontdekten, dat muizen aan
de dis hadden aangezeten. Zodat we nu die stokken horizontaal
zullen moeten ophangen. Want op onze eerste ontdekking
van muizen waren we begonnen als middel van tegenweer
de stokken zuiver loodrecht te zetten en zagen nu tot onze
niet geringe verbazing, dat de Mezen er als biddende Toren-
valken voor bleven staan, om telkens een snaveltje vol weg te
pikken. Ze verkozen die loodrechte staken niet als zitplaats te
gebruiken.

Ik verzeker, dat menigeen, die getuige is van de aardige
Mezendrukte om de bak, de lust bekruipt om te gaan
voeden voor pure aardigheid, en niet, zoals een verstandig
beleid m.í. eist, alleen dan, als ’t beslist nodig is. Kijk, daar
komt een troepje, zowat dertig stuks. In de toppen van de
dennetjes een kruisvuur van Mezen! Tik, tik, telkens met juist
afgemeten vaart, klikt er een op de bak, blijft daar zitten of
verdwijnt met z’n buit. Overal rondom ons hameren de snaveltjes
op de takken om de zaadjes los te pellen. Wij zitten rustig
bij de bak en zien ’t bewegen aan. Ongeveer tien minuten
duurt deze voeding, waarop het leger in z’n geheel verdwijnt. Na
een poosje komt het evenzo weer opdagen en begint de voeding
opnieuw. Op één enkele uitzondering na heerst er volmaakte
vrede. Een Koolmees schijnt ’t altijd op ’t zelfde Kuifmeesje
te hebben begrepen.

Op dit moment meen ik te mogen volhouden, dat het voederen
met deze bak èn doelmatig èn afdoende is gebleken. Men kan
desnoods nog voor enige gemengde voeding zorgen, door tussen
het hennepzaad fijn gehakte kaaskorstjes, zonnebloempitten,
pinda's te mengen, als men maar zorgt voor een substantie,
die in ons vochtig klimaat niet aaneenplakt, waardoor de spleet
verstopt zou raken.

En nu gaan we dan de lente in en wachten op de wekelikse

|
|

rapporten van een viertal betrouwbare waarnemers, die me

helpen en elk een 60-tal van de 320 kastjes, die er nu hangen,

nauwgezet zullen nagaan. Aan de contrôle is dit jaar bizon-
dere zorg besteed, want we waren niet tevreden met de we-
tenschap van wat er broedde, maar we wilden een volledig over- _

zicht van de gehele broedperiode hebben. Van elk broedsel
wilden we de dag weten, waarop het eerste eí gelegd was, om
iets te ontdekken van velerlei wetenswaardige dingen. Aan-
gezien die uitkomst evenwel van meer ornithologiese aard
en dus in dit tijdschrift niet op z’n plaats is, verwijs ik een
eventueel belangstellende lezer naar „Kultuur van in ’t wild
levende vogels 1912” uitgegeven bij W. H. DE BEAUFORT,

Sekretaris van de Nederlandse Vereeniging tot bescherming

van vogels te Woudenberg (f 0,50.)
En wat was nu dit jaar ’t resultaat? Ziehier de opgave, tevens
die van de vorige jaren. Men zal zich herinneren, dat ík het

eerste jaar, geen juiste boeking heb verricht, aangezien ik

geen bedoeling had die te publiceren. Vandaar de vraag-
tekentjes. De horizontale streep scheidt de trek- of zwerfvogels
van de standvogels.

1910/1911 | 1912

Koolmezen

Pimpelmezen

Kuifmezen

Zwarte mezen .

Zwartkopmezen.

beide Mussen N

Grote Bonte Specht . |

Gekraagde Roodstaart. | 4
. 1

NJ “UV WW U
Le)
ee)

Draaihalzen …
Spreeuwen

Tofar et MMES Tel 120

nn nn

De Mezen — onze Hollandse vogels — zijn verminderd, de
trekvogels, die betere oorden opzochten voor winterkwartier,
zijn toegenomen. Brengen we dit nog in verband met wat de
kastjes ons in de winter lieten zien, dan blijkt de oorzaak
van de achteruitgang van de eerste in de strenge winterdagen
te moeten worden gezocht.

Alle drie feiten steunen elkaar in dit opzicht. De vooruit-
gang van de Mussen, een uitzondering op de algemene achter-
uitgang van de blijvers, kan deze bewering niet te niet doen.
Ik geloof, dat het aantal offers ook bij andere dan holen-
broeders in die enkele merkwaardige dagen verbazend groot
is geweest. Voor latere uitkomsten is het goed hier te rele-
veren, dat aan 1911 drie zachte winters voorafgingen.

We bemerkten dit jaar een duidelike tegenzin van de vogels
in de kastjes, die — ditmaal voor ’t eerst — aan de mooie
zware stammen van oude beuken hingen, noodzakelikerwijze,
zoals ik de vorige maal verklaarde — in de waterstroom.
Zouden ze die, trots ons voorzorgen, toch nog vrezen? Of zou
't zijn, dat de beschutting van tak en blad daar onvoldoende
is? Misschien werken beide oorzaken samen, want in jonge
beuken, waar het kastje behoorlijk verscholen was, en de
waterstroom aanmerkelik minder, was het gebruik duidelik
beter. In 29 nieuwe kastjes, opgehangen aan zware beuken,
kwamen slechts 6 broedsels. ’

Ook kom’ ik weer terug op het ongeveer 55-jarige dennehout
van 1911, dat nu inmiddels ongeveer 56-jarig is geworden.
In de 11 nieuwe kastjes, die daar nog steeds hangen, kwam
ook ditmaal weer slechts één nest, terwijl in het dichtere
terrein daartegen aan gelegen, weer nagenoeg alle kastjes
bezet waren, waarmee dus de ervaring van het vorige jaar
nog eens weer bevestigd wordt, dat open terrein ongeschikt
is. Langs en door takken moet het nestje te bereiken zijn.

Gaan we nu eens na hoe het staat met de bewoning van

oudere en nieuwere kastjes. Voor de belangstellende, die m’n
vorig verslag niet gelezen heeft, zij hier medegedeeld, dat nu
gedurende drie achtereenvolgende jaren telkens een honderdtal
kastjes zijn opgehangen. Het eerste jaar waren nagenoeg alle
gebruikt; het tweede jaar in meerderheid de nieuwe nl. 45 ®/,
van het eerste en 64 °/, van het nieuwe honderdtal, terwijl
dit jaar in het eerste honderdtal 39, in het tweede honderdtal
23, in het nieuwe 58 broedsels kwamen. Dit laatste is bijna
zoveel, als in de beide eerste samen.

Gaan we nu de pas besproken kastjes, die in beuken en den-
nen blijkbaar verkeerd hangen, evenals de negen buitenmodels,
geheel uit ’t bos verbannen en dus uit mijne opgaven schrap-
pen, wat voor een juiste beoordeeling ongetwijfeld zuiverder
is, dan zien ze er zo uit:

Van de eerste 105 waren 37 bewoond, dat is 35 °/,
»” ” tweede 88 ” 21 „ » ” ” 24 zi
en’ laster A2 Mi MEERTEN

Even duidelik als het vorige jaar blijken dus de nieuwe
kastjes te worden geprefereerd. Nu vraagt men natuurlik,
waarom dan het tweede honderdtal slechter bezocht was dan
het eerste. Dat was ook ons aanvankelik een mal verschijnsel.
Oorden, die ’t vorige jaar zeer goed bezet waren, bleven dit
jaar daarentegen zonder broedsel.

De verklaring menen we echter gevonden te hebben:

Hebt ge wel eens een vogelnestje uiteengehaald, dat het
vrij zeldzaam voorrecht heeft genoten, z’n eieren als jongen te
zien uitvliegen? *). Dan vindt ge in de bodem ingezakt een

1) In sommige terreinen om Wageningen gaat in Mei en Junie, ondanks
de goede zorgen van de politie, omstreeks 90 ®/, der nesten aan allerlei oor-
zaken verloren. En dit sijfer is eerder te laag dan te hoog. Het is eniger-
mate controleerbaar bij andere waarnemers en ik ben overtuigd, dat het
op vele andere plaatsen om steden en dorpen weinig beter zal zijn. Ik
noem dit hooge getal wèl bewust, en hoop, dat het iets tot onderzoeken

lichtgrijze stof, schilfer zouden we het haast willen noemen
en dan zijn we niet zo heel ver van de waarheid. Het zijn
de afgevallen vliezen van de veren. In onze droge kastjes is het
zelfde materiaal bijna als stof, juister nog in de vorm van fijn
zand aanwezig. Verwijdert men nu een nest, dan zakt dit door
de bodem er van en blijft in het kastje liggen en dàt belet
de vogel het volgende jaar er een nieuw nest in te bouwen.
Grovere substantie brengt hij zelf naar buiten, maar deze stof
is hem — laten we het maar precies zeggen — te vies. Van
organiese oorsprong, zal het ín natuurlike holten, die afwisselend
vochtig en droog zijn, spoedig verteren, maar in de goede
droge kastjes veel langer blijven liggen. Het is dus niet zozeer
het nieuwe kastje, dat geprefereerd wordt, maar het zindelike,
het reine. Ja, ja, onze vogels zijn rein! èn op hun mooi pakje
ên in hun leefwijze. De grote hygieniese betekenis van zinde-
likheid kenden ze al vóór Mozes. En daarom moeten we hier
aan hunne eis tegemoet komen. Deze ontdekking, als ik het
even zo mag noemen, die naar ík hoop door mensen van
enige ‘ondervinding op dit gebied, geredelik zal worden beaamd,
schijnt me voor een verdere toepassing van het nestkastje in
het groot van zoveel waarde, dat ik hiermee alleen de moeite
van dit jaar al ruim beloond acht.

We hebben het kastje na afloop van de broedtijd te reinigen
en dus een model te bedenken, dat zulks gemakkelik toelaat.

Het doet me genoegen te mogen verklaren, dat de proef-
nemers in Hongarije tot ditzelfde resultaat zijn gekomen, hetgeen
me natuurlik heeft gesterkt in m’n voornemen, nu maar zo

in deze richting mag bijdragen, omdat dit stellig één van de goede
middelen zou zijn om verbetering te krijgen.

Er is aan onze Minister bij de behandeling van de nieuwe vogelwet
in de le Kamer, gevraagd of daarbij ook al te veel aan ethiese beginselen
geofferd was. Lieve hemel, als een eerste poging tot dringend nodige
verbetering, zó begroet wordt! Neen, aan ethiese beginselen wordt —
tot schade van onze beschaving — in deze niet geofferd.

spoedig mogelik te trachten-zo’n model te ontwerpen. En dat

ziet er nu aldus uit: De lat draagt het kastje door middel van
één schroef met bout en moer, zodat het om een as kan
wentelen. Door ’t flink aandraaien van de moer kan dit
wentelen niet zonder enig geweld geschieden. De moer zit
in de lat ingezakt, zodat hij niet hinderlik is bij ‘t ophangen.
Verder zijn op de verleden jaar aangegeven wijze maatregelen
getroffen tegen vollopen bij regen. Men late de deksels, zo niet
bij alle, dan toch bij enige meerdere los, teneinde zich eens
te kunnen overtuigen van ’t succes en van een regelmatig
verloop. Waar dan gevaar voor dieverij bestaat — en dat is
bijna overal — spijkere men over het kastje, onder ’t deksel
een stukje fijn kippegaas. Men doet dit ’t goedkoopste zelf,
met 4 krammetjes. Bij ’t schoonmaken van ’t kastje is ’t
hinderlik, want dan moet ’t tijdelijk worden verwijderd. Voor
dat schoonmaken, dat zo spoedig mogelik na ’t uitvliegen van
de jongen moet gebeuren, zijn stalen borstels uitgedacht. Wie
zich deze kastjes wil aanschaffen, zal voorlopig het best doen
zich tot mij te wenden om nader adres.

Op deze wijze van doen zullen we de vogels in — mis-
schien ook op onze hand krijgen. ’t Hangt van ons zelf af,
een goed kastje op te hangen en er enige zorg aan te beste-
den. De vogels komen wel, wees daar niet bezorgd voor.
Aanstonds vertel ik nog iets van andere pogingen, en ge zult
zien, dat dit niet te boud gesproken is. We kunnen de beschik-
king erlangen over een scherp-toeziend, zich gemakkelik ver-
plaatsend politieleger, zoals het wel eens pittig is genoemd.

Een andere belangrike verdeling van de broedsels is die
over naald- en loofhout. Deze verdeling is uitteraard zeer
moeielik, ja zelfs onmogelik scherp door te voeren. Immers
het komt er nietop aan in welke boom het kastje hangt, maar ’t
is de vraag in welk hout de broedende vogel z’n voedsel
zoekt. Wanneer ik dus de scheidingsstreep trek zo goed zulks

mogelik is, dan vind ik 65 broedsels in ’t naaldhout en 55
in ’t loofhout. Hierbij bedenke men, dat dít jaar de nieuwe
meest geprefereerde kastjes, hoofdzakelik in het loofhout hín-
gen. Alvorens over deze verdeling dus een nader oordeel uit
te spreken, moeten we gedurende enige jaren de toestand laten
zoals die is en de kastjes door zorgvuldige schoonmaak
in gelijke conditie brengen. Dit staat vast, dat onze waarne-
mingen geheel overeenstemmen met het bekende feit, dat Kuif-
en Zwarte Mees uitsluitend in naaldhout voorkomen, terwijl
misschien minder algemeen bekend ís, dat de Draaihals —
met het vorige jaar één uitzondering — uitsluitend het loof-
hout bewoont. |

Van een ander verschijnsel heb ik echter het vorige jaar
een verklaring gegeven, die niet houdbaar is gebleken. Het
betreft de dichtheid van bevolking, die in ’t Noorden en spe-
ciaal in ’t Naaldhout daarvan merkelik groter was dan in ’t
Zuiden. Ik schreef dat toen toe aan de wijd uitstekende
asphaltpapieren, die in het zuidelik gedeelte in der haast op
de kastjes waren gespijkerd, die daardoor iets afschrikkends
in hun voorkomen zouden hebben gekregen. Dit jaar deed
het verschijnsel zich echter opnieuw voor, hoewel de bedoelde
papieren behoorlik waren toegevouwen en vastgespijkerd. Een
betere verklaring weet ik voorlopig niet. We hopen hem te
zijner tijd te vinden.

De ondervinding van het vorige jaar, dat bepaalde vogels
een bepaalde vliegopening prefereren, mag ten slotte nog door
het volgende staatje worden bevestigd. Het geeft aan, hoeveel
broedsels van elke vogelsoort in elk der kastjes met 3, 4 en
5 cM. opening werd aangetroffen.

3 cM.|4’cM.|5 cM. Totaal

Koolmezen. . … 2 21 17 | 40
Pimpel „ 3 D — 5
Kus 7 4 — 11
Zwarte „ 7 l 2 10
Zwartkop 4) Ì = 6
Mussen . 3 2 2 74
Gekr. Roodst. 2 ERA AML NDR
Draaihalzen . …|f — 5 AE:
DEEEEU A eel ne l |

Dat nog twee Koolmezen een vliegopening van 3 cM. kozen,
vonden we nog al vreemd en nog vreemder de twee Gekraagde
Roodstaartjes, die van een flinke vliegopening houden, naar
we menen.

Alvorens nu van elke vogel afzonderlik een kleine bijdrage
te geven, moeten we eerst met de ZEekhorens afrekenen,
die dit jaar heel wat kwaad bedreven. Waar ze vandaan
kwamen, zullen we niet nagaan, ze waren er, dat is voldoende
en aleer we hun streken goed in de gaten hadden, was er al
heel wat vernield. Een nieuwe vervolging werd onmiddellik
tegen hen begonnen en naar we hartelik hopen, zullen ze het
volgend jaar buiten onze veste dienen te blijven op straffe van
hun „staart” Zolang we geen middel hebben om de Eekhoorns
uit de kastjes te houden, kunnen we ze helaas niet gebruiken.
Om dit middel zullen we echter blijven zoeken. *) Wat voerden
ze dit jaar uit? Och altijd ’t zelfde liedje: eieren opeten,

in m'n tuin hangen en 8 nieuwe, zogenaamd Eekhoornvrije van de firma
Imming en Van Tongeren, welke laatste met kippegaas waren omtrokken.
In de eerste kwamen 12 broedsels, in de laatste 2.” Wijl nieuwe overi-
gens worden geprefereerd, lijkt het mij, dat dit idee van die firma weer
door een beter zal moeten worden vervangen.

ditmaal met een aardige variatie. En wanneer een opening hen
te klein was, knaagden ze hem uit. Dan gebeurde het weer,
dat de broedende vogel daarbinnen ’t bestierf van schrik (een
beroerte), en vonden we, haar dood, maar overigens on-
gedeerd op hare eieren, waarmee dezelfde verschijnselen van
1910 nu tevens verklaard zijn. Ook toen vonden we dode vogels
in de nesten met duidelike bloeduitstortingen onder de schedel.

Probeerde hij het bij een Roodstaartje, dan verliet die eenvoudig
haar nest en was ook daar de poging om binnen te komen
mislukt, dan lagen op en tussen de glanzende blauwe eieren
de afgeknaagde houtvezels en dat maakt, omdat we in zo
verbazend veel nestjes hebben gekeken, altijd met hetzelfde
ongerepte maagdelik voorkomen der tere eieren, zo’n dwaze
indruk, als bijvoorbeeld een huis zou maken, waarvan het eene
kozijn schuin tegen het andere leunde.

In een bepaald gedeelte van het dichtbevolkte Noorden vonden
we dan een variatie. Daar waren een tiental kastjes allen op
eenzelfde wijze getenteerd. Percies op de hoogte waar binnen-
in de nestrand ligt — of ze ook goed kunnen ausculteren —
werd een gat in de wand gegeten, waardoor ze met de poot
de eieren naar buiten wisten te krijgen. Eens trof ik het, dat het
gat gereed was, maar de eieren nog niet uitgehaald. Ik stopte
het gat stevig toe met een kleine denneappel, die er wondermooi
in paste. Toen ik terug kwam, bleek m’n middel absoluut
waardeloos te zijn geweest. Wellicht heeft de Eekhoorn er nog
bij gelachen ook. Tien eieren en een denneappel toe!

Grote kasten.

Zoals ik reeds schreef, leverden deze ons gedurende de
winter enige kleine bijdragen voor de levenswijze van het
Steenuiltje, en verder is het ook nooit gekomen. Wel zagen
we er eenmaal een Groene Specht bij, maar voorlopig zullen
we ons aangaande dit heerschap — dat nog nimmer een nest-

kastje betrok — maar geen grote illusies maken. Op één na
hangen alle negen deze kasten in het naaldhout.

Ver in Junie kwam in een viertal een zwaar nest van uitsluitend
mos, enkele met een lange, door de opening bijna voor den
dag komende, hei- of dennetak. Nieuwsgierig wachtten we op
de eieren. Maar al wat kwam, geen eieren. ’t Was 4 Julie toen
we in een vijfde kastje een levend nestmateriaal vonden, uitslui-
tend vezels van eikebast, dat in heftige beweging was en zacht
piepte. 'tLevende gedierte, dat er zich ín verscholen hield,
weigerde voor den dag te komen. Toen we voldoende moed
hadden verzameld om onze hand er aan te wagen, kwam er
voor ’t licht.... een jonge Eekhoorn, die nog in gezelschap
van een drietal broertjes en zusjes bleek te verkeren. Boven
in de beuk zat mama ten prooi aan hevige angst, die haar
voortdurend tegen de tak deed schokken, dat vergezeld ging
van een nijdig vogelachtig geluid.

Twee dagen later gingen we eens even kijken. Jawel, hoor .….
weg was het hele stelletje! We begonnen onmiddellik een
onderzoek in de kastjes in de omtrek, die naar onze mening
door hun afmetingen daartoe waren aangewezen. Maar mis
was ’t! Lezer waar zoudt gij hebben gezocht? Later vonden
we ze met nog een geringe hoeveelheid van hetzelfde nest-
materiaal in ’t meest nabijzijnde, oi. veel te klein kastje, waarvan
de moeder de opening even had uitgeknaagd. 't Was fraai!

In de omtrek vonden we de afgeschilde eiketakken.

De meest voor de hand liggende gevolgtrekking lijkt nu, dat
van die grote kasten eerder nadeel dan succes te wachten is,
vooral omdat die andere vier nesten nu ook wel aan Eekhoorns
zullen hebben behoord, hoewel we daarvan geen verdere positieve
aanwijzing hebben. Maar deze conclusie schijnt me totaal fout,
allerminst voorbarig. De proef is veel te mooi begonnen om
zó te eindigen. Ik hoop, dat velen er een aansporing in zullen
vinden om hem voort te zetten. Immers ook grote gaten hebben

onze bomen maar hoogst zelden. Me dunkt, dat hij allerlei
grotere vogels moet opleveren. Het komt er hoofdzakelik op
aan een omgeving te vinden, die veilig voor die dieren is.
Velerlei domheden moeten daartoe echter overwonnen. Een
eerste schrede geldt hier voor tien. Hoewel mijn Steenuiltje
geen 3 M. hoog woonde, meen ik toch te moeten aanraden
die grote kasten op 4 à 5 M. te hangen.

Wie verrast ons het volgende jaar met een goed bericht
in deze?

Mussen.

In ’t bos komen geen mussen voor. Alleen in de nabijheid
van de woningen kan men ze verwachten. En daar waren ze
dan ook. 25 April waren er reeds een viertal nesten in bewerking
en aangezien ik meen, dat er voor Mussen genoeg andere
nestplaatsen bestaan, zo was de afspraak gemaakt om hun
nesten te verstoren, zolang er nog geen eieren in waren. Wie
het geluk had aan onze waakzaamheid te ontsnappen, en een
ei in z’n nest kon deponeren vóór we dat hadden ontdekt,
werd gespaard. Ten slotte — hoofdzakelik in het eind van de
broedperiode — wisten ze in vier kastjes een 7-tal broedsels
groot te brengen.

Ik geloof overigens, dat voor het bos prakties het resultaat
vrijwel hetzelfde is of er een Mus z'n jongen groot brengt dan
wel een Mees. Van beiden worden de jongen aanvankelik met
insecten gevoed; en groter geworden, zal de Mus in ’t bos
weinig te bederven hebben. Ik zag dit jaar van Mussen twee
heldenfeiten, die ik wil boekstaven om ze aan de vergetelheid
te ontrukken. Een greep een Meikever in de vlucht en liet
hem van schrik vallen, omdat hij bijna tegen ons aanvloog. De
kever was reeds dood. Een tweede deed evenzo met een gouden
loopkever, die ’k uit het raam wierp, in z’n val. Hij zal vreemd
opgekeken hebben, toen hij bemerkte, dat z'n prooi dood was.

84
Zwarte- en Kuifmees.

Dit stelletje nemen we samen om hun velerlei overeenkomst.
t Zijn twee, die uitsluitend naaldhout bewonen en de andere
Mezen in ’t broeden ongeveer veertien dagen vóór zijn. Beide
keren ze, zoals ik het vorige jaar reeds vermoedde, naar hun
zelfde gebied, ja dikwijls naar hun zelfde kastje terug. Waar
dat niet gebeurde, konden we de waarschijnlike oorzaak daar-
van, meestal gelegen in terreinsveranderingen, opsporen.

Het terugkeren naar eenzelfde gebied maakt de bestudering
van hun gewoonten natuurlik gemakkeliker. Was het eerste
broedsel van de Zwarte Mees uitgevlogen, dan konden we met
vrij grote zekerheid voorspellen, waar het tweede zou komen.
Aangezien hij bijna uitsluitend kastjes met 3 c.M. opening
bewoont, hadden we eenvoudig het meest nabijzijnde kastje
met die opening te voorspellen en we hadden een grote kans
op treffen. Op kaart gebracht, zou hun paarsgewijs voorkomen
blijken. Dat we zo aardig achter hun manieren komen, is in
te zien; en ik behoef haast wel niet te zeggen, wat een prettig
werk dat is.

Gekraagd Roodstaartje (toename 4—8—32).

t Vorige jaar vertelde ik, dat waar we gekraagde Rood-
staartjes in kastjes hadden gevonden, we ze als 't ware uit
de grond hadden opgediept. Een verschijnsel, dat stellig niet
zonder betekenis is. Noodgedwongen kruipen ze onder hei
en blad, maar zodra vinden ze niet in hun gebied een holle
stam of ze nemen die — en me dunkt zo onder een luid-
ruchtig hoera — in bezit. Luister maar. In m’n vorig verslag
voorspelde ’k ’t immers reeds: ik wist nog meer, die ín de
grond broedden en zou ze wel trachten te vangen. Niet in ’t
openbaar, maar aan m'n medewerkers had ik heel voorzichtig
er 12 à 15 voorspeld, met de plaatsen, waar ze zouden komen.
De broedtijd was nog niet ver gevorderd, — ’t was pas 19

Mei — of ’t twaalftal was reeds vol, en oschande.…. bespot-
ting van m'n wijsheid — ’t steeg tot 32. En nòg zaten er
enkele in de grond, en o.a. daar, waar het hun toegedachte
kastje in een zware beukestam hing. Die dus hiermee nog
. eens duidelik ongeschikt verklaard werd.

Nu zijn 32 broedsels geen 32 paartjes! O, neen, misschien
16, maar zelfs dan nog schijnt me dit getal buitengewoon groot.
Het volgende jaar moet leren, of hier enige toevalligheid in
't spel is. En wat stellig zal bevreemden is dit, dat van die
32 broedsels er 18 midden in ’t droge naaldhout zaten.

Hun groot aantal sprak zich èn ’s morgens heel vroeg bij ’t
ontwaken van de dag èn aan de drinkbakken uit.

Ons Gekraagd Roodstaartje is één van m’n uitverkorenen,
één van de schitterendste diertjes, is het tegelijk onverstoorbaar
in de verheven taak, het bos met vele nakomelingen te versieren.
Van z’n vrouwtje houdt hij verbazend veel en is in gevaar
dikwijls de dapperste, wat lang niet van alle vogels te zeggen is.
Ik heb wel eens heel lang bij een nestje gestaan, waar alleen
't mannetje de jongen durfde voeden, terwijl het wijfje al de
tijd op een eerbiedige afstand bleef. En dat zien we bij dit
soort herhaaldelik.

Reeds het begin van de broedtijd wijst op goede voornemens.
In soms drie kastjes tegelijk wordt het nest begonnen om in
één daarvan te worden voltooid. Daarin komen de eieren.
Bij soms zeer geringe verstoring wordt het nest in de steek
gelaten en één, twee, drie een van de anderen afgemaakt.
Ontdekt men de verstoring van het eene, dan vindt men tegelijk
in het andere daarnevens weer een nieuw met één of meer
eitjes er reeds in. Dit gebeurde meerdere malen, wel zò dikwijls,
dat ik hier van z’n gewoonte durf spreken. In zo'n geval
vonden we ook eens twee eitjes binnen de 24 uur gelegd.
We moeten dus een beetje voorzichtig met deze diertjes zijn, ze
wensen ontzien te worden en hebben daarop dan ook volle recht.

Wat kunnen we met onze kastjes nog veel goed doen! En
of ze ook gewild zijn!

Wilt ge nog een voorbeeld? Twee paartjes, die ’t vorige
jaar nog in een natuurlike holte van een boom broedden,
namen dit jaar werkelik de nestkastjes, die ’k daar dicht bij
voor proef had opgehangen.

Draaihals (toename 1—4-—8).

Ze keren jaren lang in hun zelfde nestkastje terug, schreef
ik de vorige keer, en dat kwam ditmaal precies verkeerd uit.
Alleen nog de negende, die in een natuurlike holte zat, was
z’n traditie getrouw gebleven. Of dat nu komt, doordat we
hun scherven hebben verwijderd of dat de nieuwe kastjes hun
bijzonder verheugden, ik weet 't niet. Alle acht zaten ze in
een spiksplinternieuw! Ook daarvan moet ’t volgende jaar ons
meer leren, want dan krijgen ze geen nieuwe. Bovendien zullen
we hun bijeengegaarde scherven en splinters eens laten liggen.

’t Was erg gelukkig overigens, want onder de kastjes, waarin
ze ’t vorige jaar hadden gebroed, en die ’k op mijn kaartje
had gepubliceerd, waren aanwijzingen genoeg, dat voor deze
een bijzondere belangstelling van verzamelaars heeft bestaan.
Een enkele maal heb ik de vogels wel bij oude kastjes gezien
en wel reeds 26 April voor het eerst.

Een veertien dagen van te voren had ik de kurken van de
kastjes genomen. Dit middel, dat dienen moest om andere
vogels uit de kastjes te houden, opdat ze niet door de recht-
matige eigenaar te zijner tijd zouden worden vernield, is gebleken
overbodig te zijn. Immers de uitkomsten van dit jaar hebben
bewezen, dat als de Draaihals omsireeks half April terugkomt,
nagenoeg nog geen enkele Mees begonnen is met leggen.

’k Schreef reeds, dat ze — op één uitzondering van ’t vorige
jaar na — allen in ’t loofhout voorkomen, en ik zag ze ook
daarin — speciaal in beuken — hun voedsel zoeken.

Van de 16 legsels, die nu in drie jaren op O. N. O. zijn groot
gebracht, ís er nooit één vernield geworden. Z'n slangachtig
sissen, gepaard met opstuiven als een razende Roeland schijnt
Z'n vijanden te intimideren.

Natuurlik heeft hij weer enige Mezebroedsels uit elkaar
gehaald, maar dank zij ’truime aantal kastjes, slechts enkele ;
vermoedelik drie.

Dit jaar was ons achttal in 4 groepen verspreid, respectievelik
door 4, 2, 1 en 1 paartjes vertegenwoordigd, die op afstanden
van zeven tot twintig minuten gaans van elkaar woonden. De
laatste van deze groepen was een nieuwe, terwijl de andere
drie het vorige jaar achtereenvolgens door 2, 1, 1 vertegenwoor-
digd waren, zodat we dus kunnen besluiten :

één groep van 2 paartjes breidde zich uit tot 4,

één groep van 1 paartje tot 2,

één groep van 1 bleef,

en er ontstond één nieuwe groep van één paartje.

De drinkbak.

Een ander middel ter bevordering van een goed vogelleven
is de drinkbak. Het vorige jaar vertelde ik reeds, dat in m’n
eigen tuin op ongeveer 6 M. afstand van een sloot een drinkbak
met fris helder water zich in een druk gebruik mocht verheugen.
En wanneer nu die bakken worden aangebracht op droog
terrein, dan is ’t gebruik nog veel groter. Wij telden er 31
verschillende vogelssoorten. Er waren er bij, die niet elke dag
verschenen, maar daar waren er ook, die tot zestig keer per dag
zich kwamen laven en baden. Alle dagen was ’t bezoek niet
even druk, zo min als alle uren. En in hoeverre dit met tem-
peratuur en weergesteldheid samenging kunnen we nog niet
geheel verklaren. Genoeg zij 't, dat we soms 20 à 25 bezoekers
per uur telden, ja er waren jonge vogels, die gedurende een
dag of tien zich onophoudelik om de bak ophielden, op de

rand hun dutje deden, ja schijnbaar meer in ’t water zaten
dan er buiten.

Bij een paar van de bakken was een hutje gebouwd met
gegolfd ijzeren dak, en een goot, die ’t opgevangen regenwater
naar de bak voerde. Bij een der bakken was nog een reservoir
gemaakt, dat zich vulde uit het overlopende water van de
drinkbak. De ruimte onder het dak was met riet afgeschoten
en daarin vonden we onze schuilplaats om nauwkeurig waar
te nemen en op te tekenen, wat er alzo geschiedde. Dat waren
prettige uren, en menigeen heeft er genoten van al de lente-
weelde, die zich daar bijna onder zijn bereik vertoonde. En
was ’t bezoek eens minder, dan bleef toch altijd het bosconcert,
met de Nachtegaal als solist.

Of het een opvolging van verrassingen was toen de vogels
zich daar een voor een kwamen vertonen! Eens zwom een
hermelijntje de gehele omtrek van de bak langs en toen hij
weer op ’t droge kwam, volgde een broertje of zusje, die de
baan in tegengestelde richting nam. Natuurlik hadden we
ook hier ruim gelegenheid weer waarnemingen van ornitholo-
giese aard te maken.

De vorm van de bak is nu aan de eene zijde steil en diep,
en naar de tegenovergestelde zijde geleidelik oplopend, waar
dan een soort strand ontstaat, dat nagenoeg zonder uitzonde-
ring «als badplaats werd geaccepteerd. Wanneer ’t nodig is,
kan men soortgelijke bakken bekomen bij de erven H. TRIP te
Utrecht van cementbeton voor f 2.50 aan de fabriek, ze zijn
vervoerbaar, wegen 130 KG., zijn vierkantig 90 Xx 75 cM., de
de grootste diepte is 12 cM.

En of ze bevorderlik zijn voor ’t verkrijgen van een goede
vogelbevolking? Voorlopig kunnen we dat niet anders dan gissen.
Waar een zo druk gebruik wordt gemaakt, zal ’t voordeel wel
_niet uitblijven. In één opzicht is ’t wellicht reeds te consta-
ren nl. in de vestiging van een tweetal nieuwe soorten in

nn nnn

de nabijheid van een der bakken. En wel een Fluiter en een
Witte Kwikstaart. Voor de eerste zou’k ’t niet durven beweren,
maar voor de laatste acht ’k het niet onwaarschijnlik, dat de
drinkbak van deze vestiging de oorzaak is geweest.

Geen der drinkbakken, zo min die met als die zonder op-
vangdak, behoefde gedurende de zomer te worden bijgevuld.
Een, waarin een grote hoeveelheid afgevallen blad was
verrot, moest in ’t voorjaar worden gereinigd en opnieuw
gevuld. De weinige vogels, die ’s winters in ’t bos overblijven,
maken er ook in dat jaargetijde nog gebruik van.

Alvorens ik weer afscheid neem van de lezer, verzoek ik nog
een ogenblik gehoor voor een soortgelijke proef, maar veel
kleiner in een boomgaard — kersen, peren en appelen — gelegen
tegen de huizen van ’t stadje Wageningen. ’k Hing daarin een
30-tal nestkastjes en die waren direct ’teerste jaar meer dan
vol. Maar, zoals ik wel gevreesd had, hoofdzakelik met Mussen.
Aanvankelik begonnen we die heeren en dames er uit te gooien,
maar dat bleek op den duur ondoenlik. Wanneer we ’s avonds
een nest verwijderden, zat ’t er de volgende morgen weer in.
En zo bleek dus, dat wie geen Mussen wenst, geen nestkastjes
moet ophangen in de nabijheid van menselike woningen. Het
is dus nu de vraag: Hoever moeten we daarvan verwijderd
blijven om Mussenbezoek te ontgaan? Voorlopig zou ’k willen
zeggen hoogstens 4 min. gaans. Men bedenke echter, dat
Mussen lang niet overal en ín alle opzichten schadelik zijn.
In een rosarium zou ’k ze b.v. gerust durven aanbevelen,
zowel voor- als in als na de broedtijd.

De Spreeuw hadden we weten te keren door de vliegopeningen
van de kastjes niet groter dan 4,3 c.M. te maken. En is er nu
voor die boomgaard ook iets goeds te boeken. Wel zeker, veel
zelfs, want behalve de ongewenste gasten verschenen nog 7
Mezen, 1 Boomkruipertje, 3 Vliegevangers en 2 Gekraagde

Roodstaartjes, samen 13 stuks! Ziedaar dus nog een hulp,
die we met beide handen moeten aangrijpen.

In een boomgaardje van uitsluitend peren- en appels, gelegen
tegen een alleenstaande boerenwoning, 15 min. gaans van de
stad, deden we hetzelfde. Daar hingen we 4 kastjes ín 40 bomen
en daarin kwamen: 3 Mezen en 1 Mus. We hebben dus de zaak
maar aan te pakken, van ’t succes zijn we nagenoeg zeker.

Aan ’t einde van dit opstel breng ik in de eerste plaats gaarne
m’n welgemeende dank aan Zijne Excellentie de Minister
van Landbouw, Nijverheid en Handel, die door een subsidie
het voortzetten van deze proeven mogelik maakte. Hartelík hoop
ik, dat ze iets mogen bijdragen tot een praktiese benutting,
die evenwel niet kan slagen, wanneer we niet tevens met de
vogels op menswaardige wijze leren omgaan. ’t Prakties en ’t
eties element moeten elkaar in deze wederkerig steunen, ze
kunnen niet buiten elkaar.

Dan een waarderende erkenning voor de vele en nauwgezette
hulp, aan deze arbeid verleend door de Studenten aan de
H. L. T. en B. S. de heeren W. .v. D. KRoFT, afd. N. T.;
E. v. D. LAAN, adsp. O. 1. Houtvester; J. E. BEGRAM V. EETEN,
afd. N. L. en J. ZONDAG, onderwijzer.

Een volgende maal hoop ik iets te kunnen vertellen, hoe
ook voor de zangers door doelmatige beplanting, met doorn-
achtige en dichte struiken een eerste poging is gedaan,
misschien, wie weet, reeds een kleine winste is te boeken.

Wageningen, April ’13. G. WOLDA.

EENIGE POGINGEN TER BESTRIJDING VAN
SCHADELIJKE INSECTEN DOOR MIDDEL HUNNER
NATUURLIJKE VIJANDEN.

Reeds tweemaal, in 1904 van de hand van Prof. RITZEMA
Bos en in Febr. (909 van die van Dr. QUANJER, verschenen
in dit tijdschrift artikelen over dit onderwerp. Sedert Dr. Q.
in zijn stuk de belofte gaf, op de grootsche poging, door
de Amerikanen in ’t werk gesteld tot invoer van de para-
sieten van „brown tail moth’ (bastaardsatijnvlinder) en „gipsy
moth” (plakker), terug te komen, zoodra de resultaten er van
bekend zouden zijn, zijn 4 jaren verstreken, gedurende welke
men in Amerika met onverflauwden ijver en groote toewijding
aan deze zaak heeft voortgearbeid. In den allerlaatsten tijd
bereikten ons geene rapporten over de vorderingen, tot dusver
gemaakt bij de oplossing van dit zoo hoogst belangrijk vraag-
stuk, belangrijk niet alleen om ’t phytopathologisch belang
van bestrijding der genoemde vlinders, doch niet minder om-
dat men hier te doen heeft met eene ernstige poging, door
bij uitstek bevoegde mannen in ’t werk gesteld, om in te
grijpen in den natuurlijken gang van zaken in de natuur. Wel
zag in 1911 een zeer uitvoerig rapport van de hand van Dr.
L.O. Howarp, chef van het „Bureau of Entomology” te Was-
hington en W. F. Fiske, directeur van het „Gipsy moth para-
site Laboratorium” in Massachusetts, het licht, en sedert is
ook voor ons Nederlanders de zaak interessanter geworden,
doordat men in onze koloniën, en wel in Deli, eveneens een
poging heeft gedaan om parasieten in te voeren van de voor
de tabakscultuur aldaar zoo hoogst schadelijke rups van Heliothis
armigera (obsoleta), terwijl op Java bij de bestrijdingvan ’t cacao-
motje men eveneens zijn aandacht aan deze zaak gewijd heeft.

Op ’t eerste gezicht lijkt ’t geval der beide vlindersoorten
in Amerika zoo eenvoudig: te kwader ure zijn zij daar uit Europa

192

geïmporteerd, maár de parasieten, die hen daar ín toom houden,
zijn niet medegekomen, zoodat zij in Amerika tot een plaag
werden, welker wederga men niet kent; welnu, men importeere
thans opzettelijk die parasieten, en ’t evenwicht is hersteld.

Zoo is de theorie, doch ofschoon het in praktijk brengen
dier theorie met de meeste bekwaamheid en toewijding en
onder groot enthousiasme is aangevat, zijn de resultaten die
men verkregen heeft, hoe belangrijk ook, vooral voor de weten-
schap, toch nog verre beneden de verwachtingen gebleven, die
vooral de leek op natuurwetenschappelijk gebied, daartoe ver-
leid door het verleidelijk logische der theorie, er van verwachtte.

Echter, men heeft ongetwijfeld resultaten verkregen, die een
zoo bekwaam en practisch man als Dr. HOWARD den moed
gaven in zijn rapport te zeggen: „dat men nu goed op weg
is, om een gunstig resultaat van den langdurigen en kostbaren
arbeid te zien”, waarbij hij zich echter niet ontveinst, dat nog
langdurige arbeid en krachtige, volhardende inspanning noodig
zal zijn, vóór het aantal der schadelijke insecten zoo vermin-
derd is, dat zij evenmin als in Europa weer een belangrijke
plaag in ’t leven roepen.

Zal men daar ooit in slagen ? Hierover i is nog niets te zeggen,
doch wel kan met zekerheid gezegd worden, dat de moei-
lijkheden, die zich voordoen en de onverwachte tegenslagen
die men ’t hoofd moet bieden, een bestrijdingswijze, op
t principe der exploitatie van de natuurlijke vijanden ten
dienste van den mensch gebaseerd, zóó bemoeilijken en onzeker
maken, dat men: (ik citeer hier woordelijk Dr. QUANJER |):
„nooit — alleen enkele zeer speciale gevallen uitgezonderd —
in te groot vertrouwen op zijn (inheemsche of eventueel te
importeeren) bondgenooten in de insectenwereld de handen in
den schoot moet leggen. Dan zou men blijk geven de rol,
die deze insecten in de natuur spelen, niet te begrijpen. Zij

iT. co. PL 2?” 1909,’blz, 81e

zijn er niet om het bestrijdingswerk van den mensch over te
nemen ; zij roeien de insecten, die zich in de kunstmatige een-
vormigheid der cultuurflora vermenigvuldigen, niet uit, waar
en wanneer het den mensch behaagt. Zij vormen slechts een
der middelen, waarvan de natuur zich bedient om haren rijk-
dom van vormen te handhaven.”

Inderdaad, het geldt hier geen eenvoudig chemisch proces !

Schadelijke insecten geven na toevoeging van hunne para-
sieten niet altijd eene „neutrale reactie”.

Zeer in ’t kort zal ik hieronder trachten in eenige grepen
uit het genoemde rapport van HOWARD en FISKE een klein
denkbeeld te geven van de wijze, waarop men in Amerika is
te werk gegaan.

Van den aanvang af ging men van ’t idee uit, dat, daar een
groot percentage van plakker en bastaardsatijnvlinderrupsen
in Europa jaar op jaar door parasieten wordt vernietigd, men,
door de rupsen in allerlei ontwikkelingstoestanden en van alle
mogelijke plaatsen naar Amerika te brengen, er de Europeesche
parasieten op groote schaal uit zou kunnen opkweeken. Bij
de uitvoering daarvan, waartoe HOWARD zich op zijn reizen
(zie „T. o. Pl.z.”, 1909, blz. 77) van de medewerking van talrijke
Europeesche entomologen had verzekerd, heeft men de methoden
van verzamelen, verpakking, transport en eindelijk opkweeking
meer en meer verbeterd, en inderdaad massa’s van parasieten
opgekweekt. Om zich een denkbeeld te kunnen vormen van
de hoeveelheden materiaal, die geïmporteerd werden, zij vermeld,
dat reeds in 1905, toen het werk begon, naast een groot aantal
rupsen en poppen, niet minder dan 117.000 winternesten van
de bastaardsatijnvlinder werden ontvangen, De importatie van
deze nesten was aangevangen tengevolge van eene mededeeling,
door PROF. JABLONOWSKI te Budapest aan DR. HOWARD gedaan,
dat hij honderden van parasieten uit deze nesten had opge-
kweekt. Daar dit de eenige waarneming hierover was, en de

groote kosten die voor het overzenden der nesten gemaakt
waren, alleen berustten op deze waarneming van JABLONOWSKI
en diens mondelinge mededeeling, is ’t begrijpelijk, dat men
tegen ’t voorjaar in 1906 met groote spanning het uitkomen
der parasieten afwachtte. Zouden de kosten voor niets gemaakt
zijn? En al kwamen er parasieten, zouden deze dan werkelijk
in de rupsen geleefd hebben of zouden zij eenvoudig de nesten
als schuilplaatsen voor den winter hebben gebruikt? In Maart
werden meerdere nesten onderzocht, en ’t gaf groote vreugde
en ontspanning toen men in elk een aanzienlijk aantal parasieten
aantrof, die zich met de rupsen voedden. In ’t laatst van April
begonnen de parasieten uit te komen, in totaal ongeveer 70.000,
waarvan 8 °/, hyperparasieten, die zorgvuldig van de andere
werden geschift, wat betrekkelijk gemakkelijk was door de
ingenieuse inrichting der doozen, die men gebruikte. In hoofd-
zaak kwam deze inrichting hierop neer, dat in een der opstaande
kanten van de doos een of meer glazen buizen waren aange-
bracht, die naar binnen uitmondden. De uitgekomen parasieten
vlogen of kropen dan, door het licht aangelokt, in de buizen,
waar men kon zien of er tusschen de primaire zich ook hyper-
parasieten bevonden. Dat ook de bovengenoemde twijfel over
het toevallig overwinteren der parasieten in de nesten gerecht-
vaardigd was, bleek uit het feit, dat, van twee belangrijke
soorten, die men o.a. verkreeg, nl. Pferomalus egregius FöRsST
en Hadrobracon brevicornis WeESMm, de laatste de nesten slechts
voor overwintering gebruikte (zooals later bleek).

Nog in hetzelfde jaar werden de parasieten in verschillende
kolonies in vrijheid gesteld, doch het buitengewoon vochtige
seizoen had eene groote sterfte onder de bastaardsatijnvlinder-
rupsen door aantasting door een zwam tengevolge, zoodat de
parasieten hun tafeltje niet zoo wel bereid vonden als wensche-
lijk was, waardoor de meesten wel niet in staat zullen zijn
geweest rupsen te infecteeren. |

Had men hierbij voornamelijk het oog gehad op sluipwespen
en parasietvliegen, gedurende den winter had men zich bezig
gehouden met pogingen tot importatie van den poppenroover
(Calosoma sycophantaL.) en de na daaraan verwante C. ingui-
sitor L., beiden keversoorten van de familie Carabidae. In ’t
eerst wilde dit niet gelukken, doch later is men daarmede zeer
wel geslaagd, zooals blijkt uit mededeelingen in een uitvoerig
Bulletin hierover, dat in Amerika ’t licht heeft gezien. !)

In 1906 werden uit Europa + 40000 rupsen en poppen van
den plakker, en + 35000 van de bastaardsatijnvlinder ontvangen,
benevens eiermassa’s der beide vlindersoorten. Als een bijzon-
_derheid wordt vermeld, dat uit een zending uit Holland zich
meer parasietvliegen ontwikkelden dan er rupsen aanwezig
waren geweest. In den herfst arriveerden uit Europa ruim
111.000 winternesten, waaruit zich in ’t voorjaar 1907 weder
een groote massa parasieten ontwikkelden, welke ’t echter ook
weer buitengewoon slecht troffen, daar de maand Mei in dat
jaar in Amerika zoo koud en nat was, dat zij de nesten niet
wilden verlaten, en zoo verzwakten, dat de meesten de opslui-
ting en het nauwkeurig onderzoek, noodig om zeker te zijn,
dat met hen geen hyperparasieten werden in vrijheid gesteld,
niet konden doorstaan.

Nu kwam nog een ander verschijnsel van ernstigen aard dit
onderdeel van ’t groote werk, namelijk ’'t bewerken der win-
ternesten, ten zeerste bemoeilijken: de personen, die ’t werk
deden, werden ziek tengevolge van de irriteerende werking
der haren van de rupsen, waarmede de nesten natuurlijk vol
zitten; deze haren drongen hun in huid, keel en oogen; de
atmospheer van ’t laboratorium was er mede vervuld, en hier
was weinig tegen te doen, daar alles met behulp van dubbele

1) A. F. BuRGEss, Calosoma sycophanta; its life history, behavior
and successful colonization in New England. U. S. Dept. of Agrie. Bur.
of Ent. Bull. 101.

ramen en deuren zoo goed mogelijk gesloten moest gehouden
worden om hyperparasieten en anderen eventueel medegekomen
ongenoode gasten het ontsnappen te beletten. Allerlei middelen
werden uitgedacht, handschoenen, brillen, maskers, een soort
van helmen, doch niets was afdoende. Verschillende assis-
tenten konden ’t niet uithouden, de toenmalige directeur TiTus
moest zelfs op raad van zijn arts zijne betrekking neerleggen
om zijn leven te redden, daar zijn longen door de werking
der binnengedrongen haren ernstig waren aangedaan. Zijn
opvolger Fiske bedacht eindelijk een middel, dat verbetering
gaf; hij liet de nesten behandelen in groote glazen vierkante
doozen, waarvan: de opstaande zijden vervangen waren door
linnen met gaten er in voor de armen. Het vaak noodige
hanteeren der rupsen evenwel bleef uitslag op de huid veroor-
zaken, en hiermede sukkelt men nog steeds, doch beschouwt
dit nu als een onvermijdelijke onaangenaamheid, die op den
koop toe moet genomen worden.

Bij zijn derde Europeesche reis in 1907 vestigde HOWARD
vooral de aandacht der medewerkers in de oude wereld op
ei-parasieten. De zendingen, eieren, rupsen, cocons en nesten,
overtreffen in dit jaar nog verre die van de vorige jaren; ’t
juiste aantal wordt niet vermeld, doch alleen in Juni arriveerden
827 kisten. Uit deze massa had men een zoo groot aantal
parasieten gekregen, welke v.n.l. behoorden tot drie groepen,
nl. Hymenoptera, als Ichneumonidae, Chalcidae e. a, Diptera,
hoofdzakelijk Tachinidae, en Coleoptera, nl. de poppenroovers !),
dat ’tnoodig werd voor de nauwkeurige bestudeering het werk
onder drie personen te verdeelen, die elk, daarin bijgestaan
door de noodige assistenten, een der hoofdgroepen voor hunne
rekening namen.

(Wordt vervolgd). T. A. C. SCHOEVERS.

Rò Men herleze hierover het artikel van Dr. QUANJER in „T. o. PI. z” 1909.

kundig Genootschap DODONAEA te Gent. _

TIJDSCHRIFT

NÀ

LONDER, REDACTIE VAN

ed vi
ke

NEGENTIENDE JAARGANG

Ae aflevering,

, didscheitt „is in den Boekhandel kel igbaar à f1,25;
or het ad AD, (230 Mb 2,50 s.; 3,50 Fr.).

INHOUD:

H. M, Quanjer. — Over de ontaarding der aardap- 5

pelen in verband met de bladrolziekte (met 8 platen). __91
T. A. C. Schoevers. — Eenige pogingen tot bestrijding
van schadelijke: insecten door middel hunner -natuur- Sad
lijke vijanden. (vervolg van blz. 96, 3e afl). … … . . 109.
“H. M. Quanjer. — Een methode om groene planten- >
deelen met behoud van hun kleur op vloeistof te Dee
BEVALEN A: SL a Blk
ADVERTENTIËN $

kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— resp. per _
heele, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing; goed
kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent ín overleg
kan worden Een met den drukker. a
Wordt met erkend succes. En
gebezigd tegen

Plantentuis, Wieren, Korst mosse

op Vruchtboomen, |
Sierheesters enz. J

Geeft in alle verhoudingen en_
op elke wijze met zuiver water
vermengd onberispelijke emulsies.

Is van zeer hooge concentratie, uiterst dun-vloeibaar end
ook onverdund met succes te gebruiken voor het sluiten van
Schors- en Zaagwonden. Vraagt mijne noteering met opgaaf .
der benoodigde hoeveelheid. ‚8

Eduard N ettesheim, 4

VENLO. 4

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschritt over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. RITZEMA BOS.

Negentiende Jaargang. ax 4e Aflevering. — Juri 1913.

OVER DE ONTAARDING DER AARDAPPELEN
IN VERBAND MET DE BLADROLZIEKTE.

Inleiding.

| Op voorstel en op kosten van de „Kasselrije” van Audenaerde
werd in het jaar 1779 door de „Keizerlijke en Koninklijke
Academie van Konsten en Wetenschappen” te Brussel de
volgende prijsvraag uitgeschreven:

„Den aart en oorspronk te verklaaren van het kwaad, waardoor

het komt, dat het loof van den Aardappel zich inkrimpt en
kruld, dus voor ’t meeste gedeelte den Plant zijne waare
geaartheid en vruchtbaarheid beneemt: en welk het hulpmiddel
zoude zijn, om dit gebrek te verbeteren.”

PETRUS J. VAN BAVEGEM, arts te Dendermonde, voelde zich
tot de bestudeering van dit vraagstuk aangetrokken en de
verhandeling, die hij na volbrachte studiën schreef, werd door
de Academie bekroond '). In de inleiding, waarin hij van een

Gerne” OE on EE en, ee A rd nn dn tn

1) P.J. vAN BAVEGEM. „Over de ontaarding der aardappelen” Dordrecht, 1782

ee ven nn

groote belezenheid blijk geeft, deelt hij o.a. mede, dat de
aardappelen van Amerikaanschen oorsprong zijn en dat zij
destijds in zijn omgeving wel reeds vijftig jaren in cultuur waren.
Dan vestigt hij er de aandacht op, dat hij reeds gedurende
elf jaren klachten over den achteruitgang van verschillende
soorten had vernomen. Deze achteruitgang openbaarde zich
door krullen van het loof, door vermindering van opbrengst en
door geringere meelrijkheid der knollen.

Bij den aanvang van zijn onderzoek vond hij in de moeder-
knollen der zieke planten „wormen’’— later bleken het keverlarven
te zijn —, die hij aanvankelijk voor de oorzaak hield. Maar al
spoedig bemerkte hij, dat soms ook van gezonde planten de
moederknol door een worm was aangetast en dat deze dus de
oorzaak van de kwaal niet kon zijn. Ook constateerde hij, dat
de moederknol van zieke planten soms als „opgepropt vol zap
zit’, terwijl die van gezonde planten „als verwelkt, voos en
ingekrompen er uit zien: om reden, dat de zappen vrij gecircu-
leerd en zich boven- en onderwaarts uitgedeegt hebben.”

Bij voortzetting van zijn onderzoek met de soorten Sietersche,
Rooskens, Kattebollen en Geele, bleek dat verschillende plant-
wijze, verschillende weersgesteldheden, een te sterk uitloopen
bij ondoelmatig bewaren in de kuil én daarop volgend afspruiten
al heel weinig invloed op het meer of minder sterk optreden |
van de kwaal uitoefenden.

Ten slotte bracht van BAVEGEM het vraagstuk in verband
met de waarneming, dat Riga’s en Memel’s vlaszaad na verloop
van 4 of 5 jaar „door ontaarding bijna niet meer vruchtbaar
was, verders hoe de meeste Landslieden van sommige streeken |
uit Braband en Vlaanderen, naar Moeseke, een Parochie, die |
eenen grooten aangewonnen Polder heeft, tarwe, haver etc. |
gingen haalen, om hunne landen te bezaayen, met eenparig |
berigt, zoo zij zulks niet deden, dat zij nauwelijks iets meer
dan pellen zonder bloem konden winnen.” Zoo haalt hij meerdere

voorbeelden aan om de overtuiging te vestigen, dat men het
kwaad door pootgoedverwisseling zal kunnen bestrijden. Maar
niet alleen uit de werking van bódem en atmosfeer zoekt hij
den verkeerden invloed van sommige landstreken te ver-
klaren, ook de nalatigheid om steeds gezonde planten voor de
voortteling van het gewas uit te kiezen acht hij verderfelijk.

Intusschen werd een verbetering van tijdelijken duur ver-
kregen doordat landslieden uit St. Gillis en Baafrode hunne
poters gingen betrekken van den zwaarderen grond van Lon-
derzeele en Steenhuffel. Ook door aardappelen uit Holland
en Engeland te laten komen, kan de schrijver de boeren een
gezond gewas verschaffen, maar het meeste resultaat verwachtte
hij van aardappelen afkomstig uit hun oorspronkelijk vaderland,
Zuid-Amerika. Inderdaad gelukte het zaad uit Cartagena te
verkrijgen en uit het zaaisel werden drie soorten uitgezocht,
die een goed gewas opleverden.

Aldus onze Zuid-Nederlandsche onderzoeker. Zijn verhande-
ling, welke ik pas in de laatste maanden in de bibliotheek
van de Rijks Hocgere Land-, Tuin- en Boschbouwschool ont-
dekte, verdient meer waardeering dan de meeste andere stukken,
welke over de ontaarding der aardappelen geschreven zijn,
omdat zij niet, zooals deze, uitgaat van de geheel uit de lucht
gegrepen ouderdomstheorie, een stelling, die verkondigt, dat
de door krulling van het loof gekenmerkte ziektetoestand een
gevolg zou zijn van lang voortgezette ongeslachtelijke voort-
planting *). VAN BAVEGEMS bedoeling bij den invoer van Zuid-
Amerikaansch zaad is niet door zaaien een nieuwe, jonge soort
te krijgen; dan had hij het zaad niet uit het vaderland van
den aardappel behoeven te betrekken. Het is zijn doel planten
te krijgen uit een omgeving, waar zij volkomen thuis zijn.

1) Deze stelling is volgens Dr. APPEL (Arbeiten der kais. biol. An-
stalt, V, blz. 380) door Duitsche en Engelsche schrijvers onafhankelijk
van elkaar in het jaar 1779 voor ’t eerst uitgesproken.

100

Zoo de nieuwe landstreek, waarin zij zich vreemdeling zullen
gevoelen, niet ín alle opzichten passend voor hen is, zal, vol-
gens zijn meening, de schadelijke invloed daarvan een langere
reeks van opeenvolgende geslachten noodig hebben om zich
als ontaarding te openbaren dan bij de soorten, welke reeds
jarenlang in het vreemde land zijn voortgeteeld. Hij gaat dus
van de niet uitgesproken stelling uit, dat wij hier met een
geval van overerving van verworven eigenschappen te doen
hebben, een stelling die, bewust of onbewust, in den landbouw
tal van aanhangers vindt, omdat men bij vlas, bij granen, ja bij
tal van gewassen, verschijnselen opmerkt, die haar steunen.

Ofschoon de krulling en „inkrimping” van het loof, gepaard
met geringe opbrengst aan weinig meelrijke knollen en met
een grootere duurzaamheid der moederknol, reeds direct het
vermoeden wettigen, dat VAN BAVEGEM de vorm van krulziekte
op ’t oog had, die sedert een zestal jaren als een nieuwe
ziekte onder den naam „bladrolziekte” in de literatuur bekend is
geworden, is het toch jammer, dat hij het blijkbaar overbodig achtte
de uitwendige ziekteverschijnselen uitvoeriger te beschrijven.
Dat de door hem bedoelde kwaal niets anders kan geweest
zijn dan de bladrolziekte, wordt door de volgende twee over-
wegingen nog waarschijnlijker gemaakt. Ten eerste houdt de
groote Duitsche landbouwkundige en phytopatholoog JULIUS
KünN '), in wiens uitspraken wij groot vertrouwen kunnen
stellen, eene in zijn tijd voorkomende en uit afbeeldingen van
SCHACHT °) duidelijk als bladrolziekte te herkennen kwaal voor
dezelfde, die in de tweede helft der achtiende eeuw, dus in
den tijd, waarin VAN BAVEGEM zijn verhandeling schreef, in
West-Europa een groote uitbreiding verkreeg. Ten tweede is mij,
sedert ik ín het jaar 1910 door de welwillendheid van de Heeren

1) J. KünN. „Die Krankheiten der Kulturgewächse”, Berlin 1859.
*) H. SCHACHT. „Bericht an das Königliche Landes-Oekonomie-Kolle-
gium über die Kartoffelpflanze und deren Krankheiten”, Berlin 1856.

101

NeeB, Rijkslandbouwleeraar te Rotterdam en BROMMERSMA te
Winsum in de gelegenheid was de soort Friesche Jam te ver-
bouwen, gebleken, dat de ontaardingsverschijnselen, welke aan
haar volgens ervaren landbouwers reeds meerdere tientallen
van jaren in steeds heviger mate zijn waargenomen, geen andere
zijn, dan die van de bladrolziekte.

Niettegenstaande over krulziekte van de aardappelplant in
honderden verhandelingen is geschreven, en dit aantal meer
dan verdubbeld is sedert AppeL ') in het jaar 1905,
ter onderscheiding van andere vormen van krulziekte, den
naam „bladrolziekte” invoerde, heeft mij de studie van deze
uitgebreide literatuur geen inzicht in den aard der kwaal
verschaft. Alleen door jarenlang achtereen zieke planten in
vergelijking met gezonde voort te telen en deze planten in
verschillende richtingen, vooral anatomisch en physiologisch te
onderzoeken, heb ik eigenaardige inwendige ziekteverschijnselen
leeren kennen, welke eenig licht ontsteken omtrent den oorsprong
der kwaal. Dit resultaat, dat met de denkbeelden van vele
schrijvers van den laatsten tijd, die de bladrolziekte voor een
infectieziekte houden, in strijd ís, steunt veeleer de door VAN
BAVEGEM ontwikkelde stelling. Inderdaad schijnt het mij toe,
dat wij in de bladrolziekte een verschijnsel voor ons hebben,
dat, al verloopt het ook al niet geheel zooals onze achttiende-
eeuwsche onderzoeker het zich voorstelt, toch wel degelijk
met den naam ontaarding of degeneratie mag worden bestempeld.

Wij zullen, alvorens dit begrip nader te ontwikkelen, de
uitwendige ziekteverschijnselen en de schade, die de ziekte
aanbrengt, aan de hand der vier bij dit stuk behoorende pho-
tographische platen nader beschrijven en vervolgens deze ver-
schijnselen uit de inwendige structuurafwijking der zieke planten
verklaren.

1) APPEL en SCHLUMBERGER, Heft 190 der „Arbeiten der deutschen Land-
wirtschaftsgesellschaft.”” Dit stuk, dat een overzicht bevat vande
tot 1911 over bladrolziekte verschenen literatuur, heb ik nader be-
sproken op blz. 96 e.v. van den vorigen jaargang van dit tijdschrift.

102

De uitwendige kenmerken der bladrolziekte,
hare verspreiding en de door haar
aangerichte schade.

De eerste figuur op plaat IIL stelt een plant van de soort Paul
Krüger voor, welke reeds in Juni duidelijk de ziekte vertoonde
en eind Augustus tegelijk met een daarnaast staande gezonde
plant (fig. 2) op een mijner proefvelden werd gephotographeerd.
Reeds het feit, dat zieke en gezonde planten altijd verspreid
tusschen elkaar staan, wijst er op, dat een besmetting, die zich
“van de eene plant op de andere voortplant, niet plaats heeft.

Wanneer wij de zieke plant nader beschouwen, valt het op,
dat de randen van het blad aan de zijkanten opwaarts gebogen
zijn, waardoor de lichtere onderzijde van het blad meer in ’t
oog valt dan anders. Daarbij komt nog, dat bij sommige soorten,
speciaal bij Paul Krüger, het blad steil overeind blijft staan,
terwijl dat van gezonde planten zich wijd uitspreidt. Ook zijn
de bladeren van bladrolzieke planten wat stijver om aan te
voelen en brosser dan die van gezonde. Wat verder de kleur
van het loof der planten betreft, zoo is op te merken, dat deze
lichter is, dan die van normaal loof, dikwijls geelachtig, soms
roodachtig, vooral aan den rand. Dikwijls treden zwartbruine
vlekken op, het eerst aan de punt en den rand van het blad.

Wanneer de uitloopende jonge stengels nog maar pas boven
den grond zijn gekomen, neemt men de bladrolling nog niet
waar; eerst wanneer enkele bladeren zich geheel ontplooid
hebben, treedt zij te voorschijn. Tot in het einde van den groei-
tijd kunnen er nog zieke planten bij komen. Bij de laatste bepaalt
zich de ziekte echter tot de toppen der stengels en terwijl deze
slechts weinig in grootte achterblijven, krijgen de vroeg en
hevig aangetaste planten op lange na niet hun vollen wasdom.

In figuur 3 van plaat IIl is een plant afgebeeld, van welke
de middelste stengel in ’t eind van Augustus geheel gezond

103

was; de rechtste daarentegen vertoont de ziektesymptomen
over zijn geheele lengte in geringe mate, de linksche alleen
in den top ín nog geringere mate. Terwijl meestal alle stengels
uiteen moederknol voortkomend, ongeveer in gelijke mate en
in denzelfden tijd worden aangetast, treft men bij uitzondering
een geval aan als dat van fig. 3. Nog is hierbij op te merken,
dat bij geringe intensiteit der ziekte de beschreven symptomen
niet altijd even duidelijk zijn waar te nemen; meer dan eens
is het zelfs voorgekomen, dat een plant, die als ziek was ge-
noteerd, de volgende week niet meer als zoodanig te her-
kennen was, om een week later weer duidelijker dan te voren
de bladrolling te vertoonen. Inderdaad is dan de inwendige
structuurafwijking, die wij later zullen beschrijven, altijd aan-
wezig. Wij kunnen hieraan dan ook de opmerking vastknoopen,
dat men zich op de uitwendige ziekteverschijnselen niet altijd
verlaten kan en dat anatomisch onderzoek den doorslag moet
geven, wanneer bij de keuring te velde verschil van gevoelen
ontstaat over de vraag of een bepaalde plant al of niet door
de ziekte is aangetast.

De stengels, welke op den voorgrond liggend in fig. 3 zijn
afgebeeld, behooren bij een zwaar zieke plant, die eind Augustus,
toen de photo gemaakt werd, reeds was afgestorven. Ik vestig
er de aandacht op, dat aan deze sterk aangetaste stengels de
afgestorven bladeren zijn blijven zitten, een waarneming, die
men bij bladrolziekte meer kan maken. Bij planten, die hun
natuurlijken dood sterven, vallen, zooals men weet, de bladeren
voor dien tijd af.

Plaat IV leert ons de bladrolziekte onderscheiden van andere
ziekteverschijnselen, welke met haar verward zouden kunnen
worden. Aan alle figuren dezer plaat ligt de soort Bravo ten .
grondslag. Fig. 5 laat er een gezonde stengel van zien; fig. 1
stelt een stengel voor, welke tengevolge van diepgaande vreterij
aan den voet en daarop volgende aantasting door bacteriën

104

verwelkt is. Bij deze verwelking rollen zich de blaadjes veel
sterker dan het bij de bladrolziekte, in fig. 2 voorgesteld, het
geval is en verre van stijver te zijn dan het blad eener gezonde
plant, zijn zij bij verwelking juist zeer slap om aan te voelen.

Figuur 3 is ontleend aan een plant, welke ik, om de schadelijke
werking van kaïniet te bestudeeren, in het begin van funi met
50 gram van dit zout had bemest: de photo werd midden
Augustus gemaakt. Deze proef werd genomen naar aanleiding
van het feit, dat er zich in Groningen wel eens gevallen van
geelkleuring van het loof en omhoogbuiging van den bladrand
hebben voorgedaan, welke aan beschadiging door kaïniet werden
toegeschreven, zonder dat ik daaromtrent de gewenschte zeker-
heid had. Bij de opzettelijk opgewekte verschijnselen van deze
vergiftiging trad een gele verkleuring op en ‚kwam een typische
misvorming van het blad tot stand, doordat de rand der blaadjes
minder groeide dan het midden. Het blad nam daarbij een
lepelvormige gedaante aan; evenals bij een lepel is de holle
kant naar boven gericht.

Met de bladrolziekte werden in de oudere literatuur de door
figuur 4 in beeld gebrachte verschijnselen onder het begrip
krulziekte samengevat. APPEL was de eerste, die deze kroes-
heid, welke herinnert aan wat wij bij boerenkool en krulmosterd
waarnemen, als het begrip „krulziekte” (in engeren zin) van het
begrip „bladrolziekte” scheidde, en mijne onderzoekingen over
de inwendige structuur der zieke bladeren bevestigen ten volle,
dat er tusschen beide verschijnselen niet de minste verwant-
schap bestaat. Hierbij dient te worden opgemerkt, dat deze
vorm van krulziekte, evenals de eigenlijke bladrolziekte, met
de poters wordt overgeërfd.

Van plaat V heeft de bovenste figuur betrekking op de soort
Eureka, aangetast door bladrolziekte. Figuur 2 stelt een stengel
van een Zeeuwsche blauwe voor met het door mij als „topbont*
beschreven verschijnsel, bestaande in eene geringe bontheid

B. Sarr, Phot. vaal

D. SMIT, EF not. Ell VEE

B. Smir, Phot.

M. J.

VAN

TKRruvs, Phot,

VI.

rens
7 E if ee is
Mph Lee en

8 105

der bladeren, soms met een geringe kroesheid gepaard gaande
en hoofdzakelijk in de toppen der stengels optredende. Ook
deze kwaal, die overigens niets met de bladrolziekte gemeen
heeft, bleek mij erfelijk te zijn. ') De derde figuur brengt nog
eens de krulziekte in engeren zin bij een stengel van de soort
Eigenheimer in beeld. Noch deze krulziekte, noch het topbont
zijn verschijnselen van zulk een ingrijpende praktische betee-
kenis als de bladrolziekte.

In 1908 en volgende jaren heb ik mij in verschillende plaatsen
van ons land van de verspreiding der bladrolziekte op de hoogte
gesteld en bleek mij, dat niet alle soorten er aan onderhevig
zijn. Ik heb haar niet aangetroffen in de Zeeuwsche blauwe en
Eigenheimers in Zeeland, West-Friesland en de Friesche bouw-
streek. Wel nam ik haar in de soort Bravo waar, die trou-
wens, evenals de Paul Krüger, op allerlei grondsoorten en in
allerlei streken was aangetast. Voor het voorkomen der ziekte
in verschillende andere soorten verwijs ik naar den in een noot
genoemden jaargang van STARING's Almanak. Ik kan hier echter
niet met stilzwijgen voorbijgaan het opvallend sterke optreden
der ziekte in de Noord-Brabantsche Zandjam in 1907, een
jaar, waarin trouwens, evenals in 1910 en nu weer in 1913, de
kwaal ook in andere soorten een bijzonder groote uitbreiding
erlangde. Ook het feit, dat er bij de in Sappemeer gewonnen
kruisingen zeer vele zijn, welke de ziekte in vrij sterke mate
vertoonen, en dat verscheidene zaailingen om het hevig optre-
den ervan direct zijn opgeruimd, verdient speciale vermelding,
omdat hieruit blijkt, dat de z.g. ouderdomstheorie geen reden
van bestaan heeft.

Dater in ons land streken gevonden worden, waar zeer sterk aan
de ziekte onderhevige soorten, zonder dat men er speciale maat-

) „Over Krul in de Aardappelen”, DR. STARING'S Almanak voor het
jaar 1910, blz. 115.

106

regelen tegen neemt, tijdelijk zoo goed als vrij van ziekte zijn,
is in overeenstemming met de ervaringen van VAN BAVEGEM
en evenals hij, naar aanleiding daarvan, op pootgoedwisseling
als voorbehoedmiddel de aandacht vestigt, heb ook ik er aan-
leiding in gevonden in deze richting verbetering te zoeken.
Ik kom op de proeven, die op dit denkbeeld gebaseerd zijn,
nader terug.

Over het optreden der ziekte in Engeland, Denemarken,
Duitschland, Zwitserland, Oostenrijk en Hongarije vindt men
in de literatuur meerdere gegevens. In Duitschland is het
vooral de soort Magnum bonum, welke er aan onderhevig is.
Planten van deze soort, welke ik heb opgekweekt uit knollen,
in den afgeloopen winter ter onderzoek uit de Graafschap
ontvangen, blijken er ook door te zijn aangetast.

Dat de schade, door de ziekte aangericht, buitengewoon
groot kan zijn, is aan de praktijk maar al te goed bekend.
Trouwens het aantal inzendingen van bladrolzieke planten, waar-
van mij het onderzoek werd opgedragen door professor RiT-
ZEMA Bos gedurende de ruim zeven jaren, welke ik aan het
onder zijn directie staande Instituut voor Phytopathologie ver-
bonden ben, is zeer belangrijk en steeg in de jaren 1907 en
1910 tot meer dan twintig. - 8

Meer exacte gegevens omtrent de schade laat ík hieronder in
verband met plaat VI volgen. Vooraf dient er op gewezen te
worden, dat de z.g. stolonen, de onderaardsche stengels, die
de knollen dragen, bij de zieke planten uiterst kort blijven.

In het jaar 1910 pootte ik 82 knollen van de soort Paul
Krüger uit, afkomstig van zieke planten; al deze knollen
brachten zieke planten voort en hun gezamenlijke opbrengst,
2,36 KG., ziet men bij l in beeld gebracht. Tegelijkertijd waren
76 knollen van gezonde planten derzelfde soort uitgepoot. Van
deze kreeg ik 64 zieke planten; zij leverden de met 2 aan-
geduide 3.74 KG. knollen. Van de overige 12 gezonde planten

107

ziet men de opbrengst bij 3; zij bedroeg 12.31 KG. Nog
duidelijker denkbeeld krijgt men van de schade uit het onderste
gedeelte van deze plaat, gemaakt naar aanleiding van een proef,
met medewerking van de Heeren J. HupiG en C. MEIJER !) aan
het Rijkslandbouwproefstation te Groningen op door cementen
wanden van elkaar gescheiden perceelen van vijf verschillende
grondsoorten met de soorten Paul Krüger en Zandjam geno-
men. Het eigenlijke doel van deze proef was den invloed der
grondsoort op het optreden der ziekte te bestudeeren. Ik kom
daarop later terug, maar wil er hier slechts de aandacht op
vestigen, dat het beetje kriel in glas no. 4 afkomstig was van
vier zwaar zieke planten, de inhoud van glas no. 5 van twee
zieke, die van glas no. 6 van een gezonde, die van glas no.
7 van zeven zieke planten en die van glas no. 8 van een plant,
welke weliswaar niet geheel vrij van ziekte was, maar waarin
de kwaal toch weinig was voortgeschreden.

Er blijkt uit deze afbeeldingen, evenals trouwens uit de eerste
plaat, duidelijk, dat de planten in zeer verschillende mate
kunnen zijn aangetast. Men kan in ’t algemeen onderscheiden
planten, welke vroeg en hevig ziek zijn, (dat zijn die, in wier
voorgeslacht de ziekte reeds aanwezig was) en zulke, die eerst
laat in de toppen der stengels een begin der symptomen
vertoonen. In deze laatste is de ziekte nieuw opgetreden, maar
hun nageslacht is in den regel veel heviger aangetast. Om aan
te geven hoe de planten der eerste groep in opbrengst achter
blijven bij die der tweede en bij geheel gezonde, mogen de
volgende cijfers, betrekking hebbende op de soort Paul Krüger,
vermelding vinden. Vier planten, reeds in Juni flink aangetast,
brachten niet meer dan 0.110 K.G. per plant op, drie planten
eind Juli als duidelijk ziek genoteerd, 0.274 K.G. per plant,

1) Aan beide Heeren breng ik hier voor hun medewerking een woord
van dank.

108

acht planten die eind Augustus of later, dus nadat zij vrijwel
hun vollen wasdom erlangd hadden, in de toppen der stengels
de eerste ziekteverschijnselen vertoonden, leverden 1,731 K.G.
per stuk en vier tot ’t einde gezond gebleven exemplaren
2350 K.G. per stuk.

Dat de knollen ook in gehalte achterstaan bij die van gezonde
planten moge hier voorloopig vermeld worden ; de samenstelling
der zieke knollen komt echter bij de bespreking der inwendige
ziektesymptomen nader aan de orde,

Kleine landbouwers en grondgebruikende arbeiders in de
omgeving van Wageningen en elders beschouwen het als een
zeer gewoon verschijnsel, dat een grooter of kleiner aantal
planten gekrulde bladeren heeft en weinig opbrengt, maar
wanneer men voor ons geheele land de waarde zou kunnen
schatten, die jaar op jaar tengevolge van nalatigheid in de
toepassing van een eenvoudige selectie aan bladrolziekte ver-
loren gaat, dan zou men tot enorme bedragen komen.

Niettegenstaande in de Veenkoloniën vrij algemeen de knollen
der beste stammen voor voortteling worden gebruikt, vindt men
in soorten als Paul Krüger, Thorbecke e.a. dikwijls nog een
10 tot 20 pCt. zieke planten. Het is waar, bij de sterke bemesting,
die men er toepast, vallen de zieke planten niet in ’t oog:
zij worden door de gezonde verdrongen, en men meent, dat
deze laatste door een grootere opbrengst de schade dekken.
Maar nog afgezien daarvan, dat in sommige jaren de ziekte
grooteren omvang aanneemt, is het met een intensieve cultuur
slecht vereenigbaar, dat men min of meer aan het toeval overlaat
of de planten voldoende ruimte voor hun ontwikkeling zullen
hebben en is het verre te verkiezen de plantwijdte ruimer te
nemen en te trachten den aanplant geheel ziektevrij te krijgen.

Wageningen. H. M. QUANJER.
(Wordt vervolgd.)

109

EENIGE POGINGEN TER BESTRIJDING VAN
SCHADELIJKE INSECTEN DOOR MIDDEL HUNNER
NATUURLIJKE VIJANDEN.

(Vervolg van blz. 96.)

Spoedig werden nu weer eenige stappen vooruit gedaan bij
het kweeken; zoo bleek het mogelijk den geheelen winter door
parasieten te „fokken”, als ik ’t zoo noemen mag, vooral die
uit de winternesten, door hen ín kunstmatig verwarmde kamers
te doen uitkomen, dan te voeden met rupsen uit nesten, die
van buiten werden gehaald (men behoefde er in de streek van
Massachusetts, waar ’t Laboratorium is gevestigd, niet lang naar
te zoeken!) welke rupsen met sla- en dergelijke bladen werden
gevoed. Vooral sluipwespen van ’t geslacht Pferomalus lieten
zich op deze wijze in meerdere generaties kweeken, waardoor
't mogelijk werd een veel grooter aantal van hen te verkrijgen
dan uit de op de gewone wijze overwinterde nesten mogelijk
zou zijn geweest.

Hierdoor was men in staat voor het in vrijheid stellen kolonies
te nemen, uit een groot aantal individuen bestaande; in ’t eerst

110

liet men kleine kolonies los, hier en daar geplaatst op groote
oppervlakten, in de meening, dat de insekten wel zoo ongeveer in
de omgeving zouden blijven van de plaats, waar men ze heen
gebracht had, en zich van daar uit zouden verbreiden, zoo onge-
veer dus op de wijze der kringen, die in ’t water ontstaan als
men er een steen in werpt. Inderdaad lijkt dit logisch gerede-
neerd, doch de uitkomst toonde, dat men hierin dwaalde.

De meeste soorten nl. schenen zich dadelijk ver te verspreiden,
met ’t gevolg, dat de betrekkelijk weinige individuën elkander
niet terugvonden, dus paring en vermenigvuldiging uitbleef.
Daarom liet men later bij voorkeur zeer groote kolonies los,
waarbij de waarschijnlijkheid, dat de diertjes met elkander in
contact blijven, natuurlijk veel grooter is. Het schijnt, dat van
enkele soorten zelfs een 40.000 stuks nog niet voldoende is
om een behoorlijke kolonie te grondvesten.

Een tweede belangrijke vondst was het verkrijgen van de
zekerheid, dat de eieren van Amerikaansche vlinders in „cold
storage”, in koelkamers, konden bewaard worden tot de aankomst
van eiparasieten uit Europa, die deze koud bewaarde eieren
even goed infecteerden als versche. Hierdoor bleek ’t mogelijk
ook van deze parasieten meerdere generaties te kweeken, dus
tallooze malen meer individuën ter beschikking te krijgen dan
uit de uit Europa geimporteerde geparasiteerde eieren mogelijk
zou zijn geweest.

Ook voor de Tachiniden en Coleoptera had de verdeeling
van den arbeid onder voor elke groep speciaal aangewezen
personen goede gevolgen, daar verscheidene geheel nieuwe
waarnemingen op biologisch gebied over de parasietvliegen
werden gedaan, welker bespreking echter meer in een entomo-
logisch tijdschrift thuis behoort, terwijl bij het fokken en ver-_
spreiden van Calosoma sycophanta vrijwel het mogelijke werd
bereikt !).
1) A. F. Burgess, Bulletin 101, reeds eerder aangehaald.

111

Terwijl de zendingen uit Europa aldus geregeld binnenkwamen,
werd ook met ijver getracht uit Japan parasieten te importeeren,
waartoe met Japansche entomologen uitvoerige correspondentie
was gevoerd, en eindelijk zelfs in 1908 in de plaats van HOWARD'S
jaarlijksch bezoek aan Europa een bezoek aan Japan werd
gebracht, door een speciaal daarvoor aangewezen geleerde.
Dit was prof. KiNcAID, te Seattle (Canada), die in Japan van
autoriteiten en entomologen de grootst mogelijke medewerking
ondervond. Dank zij de groote handigheid en vindingrijkheid
der Japanners kwamen de zendingen in zeer goeden toestand
over, en tal van exemplaren, (uit eene zending poppen zelfs
een 40 à 50.000) van de Japansche Apanteles, een sluipwesp,
van welke naverwante soorten in Europa zeer algemeen zijn,
werden verkregen en in vrijheid gesteld. In herfst en winter
werden vele zendingen eieren van den plakker ontvangen,
waaruit verschillende soorten, o.a. een geheel nieuw genus,
door HOwARD Schedius kuvanae genoemd, werden opgekweekt.
Minstens een millioen stuks, naar matige schatting, werden
verkregen, en in 100 partijen van een 10,000 ieder op ver-
schillende plaatsen losgelaten. Zij verspreidden zich spoedig
en vermeerderden zich boven verwachting, maar de winter
sloeg de hoop, dat deze soort een belangrijke factor zou worden
bij de bestrijding van de gipsymoth, den bodem in. Larven en
poppen althans verdragen de koude niet, maar er bestaat nog :
een kleine kans, dat wellicht imagines op geschikte schuil-
plaatsen zullen overwinteren en dus de soort in stand heuden.

In 1909 vond HOwaRD’s jaarlijksche reis weer plaats, terwijl
de boven genoemde KiNcaip thans Rusland bereisde. In 1910
bezochten HOwARD en FeLT Europa, en in 1911 vertrok de
laatste weder naar Frankrijk, Italië en Rusland, met volmacht
zoo noodig door te gaan naar Japan. Ik vermeld deze reizen
om te doen uitkomen, hoe moeite noch kosten ontzien werden
om het eens begonnen werk te doen slagen. Als resultaat

112

werden in 1910 meer zendingen ontvangen dan ooit te voren,
doch deels door den slechten toestand van een deel van ’t
materiaal bij aankomst, deels door verschillen in de weers-
omstandigheden in het land, waar ’t materiaal verzameld was,
en in Amerika, hielden de resultaten geen gelijken tred met
de vermeerdering der zendingen.

Aan het eind van 1910 werd de balans van ’t tot dusver
verrichte werk en de behaalde resultaten opgemaakt, en deze
balans viel niet mede: men moest erkennen, dat de zaken er
in 1€09 beter schenen voor te staan, doch met zekerheid is
daarvan niet zoo heel veel te zeggen, daar het al of niet terug-
vinden der meest zeer kleine insecten steeds een tamelijk
onbetrouwbare maatstaf moet zijn. Zelfs al zijn er eenige of
vele duizenden in vrijheid gesteld, dan nog zal ’t vaak van
bloot toeval afhangen of men op ’t tijdstip dat men er naar
zoekt, weder exemplaren terugvindt. In dít geval was dit niet
zoo moeilijk als ’t het geval zou zijn geweest met andere insec-
ten, daar men, om b.v. te zien of zekere eiparasiet van den
plakker zich in stand heeft kunnen houden, slechts een groot
aantal eihoopjes heeft op te zoeken om die in ’t laboratorium
te bewaren en te zien, of ’t bewuste insect zich er uit ont-
wikkelt. Doch geschiedt dit niet, dan is ’'t nog geen bewijs,
dat dat insect ís uitgestorven, daar de snelle verspreiding
maakt, dat de parasieten dun gezaaid geraken over een groote
uitgestrektheid, in plaats van zeer veel voor te komen in de
bepaalde streek nabij de plaats van vrijlating, zoodat de kans
in de verzamelde eieren of rupsen een bepaalde parasiet aan
te treffen, al heel gering is, zoolang deze niet in zeer groote
massa’s aanwezig is. Beoordeelt men de in het rapport gegeven
lijst van tot en met 1910 behaalde resultaten, zonder dit feit
in aanmerking te nemen, dan kan men die niet dan vrij
mager noemen, doch men mag de mogelijkheid niet wegcij--
feren, dat meerdere soorten, die tot nu toe niet werden terug-

113

gevonden, later zullen blijken wel degelijk behoorlijk gevestigd
te zijn.

Van de 13 sluipwespsoorten, die in 1.794.640 exemplaren
van 1905 tot en met 1910 werden verkregen en in vrijheid
gesteld, hadden aan het eind van 1910 volgens de in ’t rapport
vermelde waarnemingen 3 soorten ongetwijfeld vasten voet
gekregen en zich flink verbreid en vermenigvuldigd, van 2 was
de verbreiding en vermeerdering tamelijk en 8 soorten waren
nog niet weder na de invrijheidstelling teruggevonden.

Van de 16 soorten van parasietvliegen in 68.343 exemplaren
waren de cijfers respectievelijk 2 goed, 1 tamelijk en 13 niet
teruggevonden, van 7 keversoorten in 18.835 exemplaren 1 goed
en 6 niet teruggevonden.

Hierbij moet nog in ’t oog worden gehouden, dat van som-
mige soorten slechts zoo weinig exemplaren beschikbaar waren
geweest. voor de vrijlating, dat reeds daarom alleen vestiging
zeer twijfelachtig was, waardoor dus nog altijd mogelijkheid
bestaat, dat er hieronder soorten zijn, die wel degelijk in Amerika
kunnen in stand blijven, wanneer men maar met voldoend
groote kolonies de vestiging kon aanvangen.

Gesteld nu echter, dat de thans reeds goed gevestigde soorten
inderdaad in Amerika blijven bestaan, zal de toestand dan niet
meer Veranderen, en zullen dus deze parasieten in steeds sterker
mate hun verdelgingskrijg tegen de vlinders voeren? Daarover
valt nu nog niets te voorspellen, maar zeer waarschijnlijk is ’t
toch niet. Immers evengoed als de Amerikaansche parasieten
„pur sang’, om ’t zoo maar eens te noemen, zich, zij 't ook zeer
langzaam, toch wel degelijk aanpassen aan nieuw voedsel, in
dit geval gipsy-moth en brown-tail moth, even zeker zullen de
geimporteerde parasieten worden aangetast door inheemsche
hyperparasieten, en dan zal moeten blijken of dit hyperparasi-
tisme al dan niet een storende factor in ’t werk der geimporteerde
parasieten zal worden.

114

Verder zal nog moeten blijken, of de tot nu ingevoerde
parasieten inderdaad het Amerikaansche klimaat goed kunnen
verdragen. ’tIs immers zeer wel mogelijk dat toevallig in de laatste
jaren de weersomstandigheden in Amerika niet zoo heel veel
verschild hebben van die in Europa, maar zullen de geimporteerde
insecten de geweldige koude en de vreeselijke hitte kunnen
weerstaan, die aan de overzijde van den Oceaan in het land der
uitersten dikwijls kunnen heerschen ? ’t Kan zijn, de vlinder-
soorten hebben zich ook aangepast, maar ’t geval is b.v. denk-
baar, dat in een buitengewoon strengen winter een veel grooter
percentage der parasieten zal sterven dan van de gastheeren,
en dan zal ’t weer een poos duren voor de gewenschte verhou-
ding is hersteld.

Niet onvermeld als factor in de bestrijding der beide vlinder-
soorten door natuurlijke oorzaken mogen de ziekten blijven,
waardoor de rupsen worden aangetast; die van de bastaard-
satijnvlinder sterven dikwijls aan eene door een zwam veroor-
zaakte ziekte, die van den plakker aan een soortgelijke kwaal
als de „flâcherie” der zijdewormen, die men wellicht „slapzucht”
zou kunnen noemen.

Wanneer deze ziekten het aantal der insecten binnen matige
grenzen konden houden, zou invoer-van parasieten onnoodig
zijn, doch na deze zaak bij den aanvang van ’t werk ernstig
te hebben onder de oogen gezien, meende men daarop niet te
mogen rekenen, en de waarnemingen der laatste jaren hebben
de juistheid dezer zienswijze bewezen.

Zelfs komen de schrijvers tot de conclusie, dat de ziekte
tot op zekere hoogte gunstig voor de insecten, wel niet indiví-
dueel, doch als soort, kan zijn; indien nl. niet soms door de
ziekte een groote opruiming werd gehouden onder de rupsen
in streken, waar zij in reusachtige massa’s voorkomen, zouden
alle rupsen moeten omkomen, doordat alle voedsel was opge-
geten vóór zij volwassen waren, waarvan natuurlijk het uit-

115

sterven van de geheele soort ter plaatse het gevolg zou zijn.
Wanneer nu stel 90 °/, door de ziekte sterft, blijft voor de
overige 10 °/, voldoende voedsel over om te blijven bestaan en de
soort in stand te houden. Of zich in werkelijkheid ooit dit geval
van uitsterven door verhongering zou voordoen, waag ik evenwel
te betwijfelen, ook al omdat natuurlijk altijd al een zeker aantal
rupsen volwassen zou zijn vóór het voedsel totaal op was.
Deze zelfde redeneering zou ook kunnen gelden voor de
parasieten, die immers in voor hen optimale omstandigheden
theoretisch even goed in staat zijn alle rupsen in een bepaald
jaar te infecteeren, zooals QUANJER (lc. blz. 49) aantoont. Er
is echter nog een andere reden, die van schimmelziekten weinig
verwachting doet koesteren: dat is de buitengewoon grillige
wijze, waarop dergelijke ziekten plegen op te treden. In hoofd-
zaak wordt hun optreden beheerscht door temperatuursinvloeden
en vochtigheid; in een warm, nat seizoen zullen zij zeer snel
om zich heen grijpen, en inderdaad schijnt ’t plotseling zoo
goed als geheel tijdelijk verdwijnen van de een of andere
schadelijke insectensoort, dat enkele malen is waargenomen,
daaraan toe te schrijven te zijn. Daarentegen zullen zij in droge
seizoenen met betrekkelijk lage temperatuur al heel weinig van
zich doen spreken, zoodat op hun invloed niet te rekenen valt.
Ook HowaArD en FISKE komen tot deze conclusie; zij spreken
de meening uit, dat nooit deze ziekten, wel het parasitisme de
insecten tot een zoo gering getal zal kunnen terugbrengen, dat
zij geen schade van beteekenis meer doen; daartoe zou 't volgens
hen noodig zijn, dat 75 à 80°/, geparasiteerd wordt. Wanneer
men nl. aanneemt, dat de plakker in staat is zich jaarlijks
zesvoudig te vermeerderen, dus dat voor elk exemplaar in een
bepaald jaar er het volgende jaar 6 aanwezig kunnen zijn, dan
zouden dus, om vermeerdering te beletten, in dat 2de jaar
voldoende parasieten aanwezig moeten zijn om 5 van die 6
individuën onschadelijk te maken, dat is 83,33 °/,. Het maakt

116

natuurlijk geen verschil of de eieren, dan wel de rupsen of poppen
gedood worden, indien maar van elke 6 exemplaren er 5 worden
omgebracht. Ofschoon een wijfjesvlinder van de plakker 450
tot 600 eieren kan leggen, komen H. en F. op grond van ver-
schillende waarnemingen tot de conclusie dat men tengevolge
van ’t groote aantal eieren, die zich door allerlei omstandig-
heden nimmer tot volwassen exemplaren ontwikkelen, in de
practijk met hoogstens zesvoudige vermeerdering behoeft re-
kening te houden, zoodat een percentage geparasiteerde vlinders,
in welk ontwikkelingsstadium ook, van 85 °/, zeker voldoende
is te achten, doch minder dan 75°/, niet effectief zou zijn.
Het bereiken van dit cijfer zal volgens hen eerst mogelijk zijn
als een geheele reeks van eí-, rups- en popparasieten stevig
in Amerika gegrondvest is. Men is dan ook voornemens niet
te rusten voor dit doel ôf bereikt, òf onmogelijk gebleken is.
Zal ’t ooit gelukken ? Misschien, maar er zal nog heel wat
water naar zee moeten stroomen, voor ’t zoover is. In dit verband
mogen hier een paar cijfers volgen betreffende de sterfte-oor-
zaken van een ander Amerikaansch insect, dat hoogst schadelijk is
voor de katoencultuur, nl. de Mexicaansche katoensnuittor,
Anthonomus grandis BOH; die na verwant is aan onzen be-
kenden appelbloesemkever. .

In een „message”’ van den President der U. S. A. aan den
Senaat ') komt een staatje voor, waaruit blijkt, dat gedurende de
jaren 1906—1909 totaal 56.73 °/, der nog niet volwassen snuit-
kevers door natuurlijke oorzaken omkwam, waarvan door
samentrekking der weefsels in de katoenbol verpletterd werd
12.42 °/,; door klimatologische invloeden kwam 24.45 °/, om
t leven, van roof levende vijanden doodden 15.93 °/,, en door
parasieten eindelijk werd slechts 3.93 °/, gedood. Wanneer
men daarbij weet, dat thans reeds 49 soorten van insecten

1) Document 305, 62d Congress, 2d session, Mexican cotton boll weevil
blz. 118.

117

bekend zijn, die de kevers in verschillende jeugdstadia aan-
tasten, benevens 6 soorten die de volwassen kevers verdelgen,
dus totaal 55 soorten, dan blijkt wel, dat de parasieten van
de brown-tail moth en gipsymoth nog heel wat werk voor
den boeg hebben, vóór zij ’t gemiddelde sterftecijfer van hunne
slachtoffers op 85 °/, hebben gebracht.

t Is wel eens interessant na te gaan, tot welke groepen deze
55 soorten van vijanden der katoensnuittorren behooren. Para-
sieten in engeren zin zijn 29 soorten, 5 verslinden als larven
de toekomstige snuittorren, en 15 doen dit in volwassen toestand.
Wat hunne verdeeling in de natuurlijke orden betreft, 1 is de rups
van een vlinder (orde Lepidoptera), 5 zijn parasietvliegen (orde
Diptera), 21 zijn sluipwespen en 15 mieren (orde Hymenoptera),
verder zijn er 4 kevers (orde Coleoptera) en 3 myten (orde
Acarina). Deze 49 soorten azen allen op eieren en larven, en
bovendien worden de volwassen kevers nog vervolgd door 6
soorten van insecten, nl. 1 roofsprinkhaan, de biddende
mantis, in den laatsten tijd in vele bladen hier te lande afge-
beeld, 1 roofwants, 2 kevers en 2 mieren, totaal 55.

Bijzonder interessant is nog het geval van de vlinderrups,
die onder de vijanden wordt gerangschikt; dit is nl. de katoen-
bladrups, Alabama argillacea HüBNER. Deze vroeger zeer ge-
vreesde en met succes met Parijsch groen bestreden rups wordt
nu als bepaald nuttig beschouwd! Doordat zij de katoenplanten
na den pluk ontbladert, houdt de groei op, worden geen
vruchten meer gevormd en de kevers vinden dan geen broed-
plaatsen en geen voedsel meer; buitendien eten de rupsen na
de bladeren de nog aanwezige jonge vruchten op en daarmede
de keverlarven, die er in zitten. De zon kan dan door de
ontbladerde planten heen den grond en de daarop liggende
afgevallen vruchten bestralen, wat de larven en poppen, die er in
zitten, niet kunnen verdragen. Een en ander heeft een sterke ver-
mindering van ’t aantal kevers in ’t volgend seizoen tengevolge.

118

Op ’t oogenblik houdt men dan ook meer en meer op met
t vergiftigen van deze rupsen. Dit geval bewijst weer, hoe
weinig de mensch kan voorspellen, welken loop de zaken in
de natuur zullen nemen in verband met de eigenaardige toe-
standen, door zijn cultuur in ’t leven geroepen.

Uit de genoemde „Message” en uit een ander Bulletin van
t U. S. Department of Agriculture (no. 100) over „The insect
enemies of the cotton boll weevil’’ zou nog veel belangrijks
te putten zijn, doch ík kan hier slechts enkele grepen doen
uit de groote massa stof. Een volledig overzicht toch over
alles, wat door verschillende entomologen in alle werelddeelen
reeds op ‘t gebied der bestrijding van schadelijke dieren door
hunne natuurlijke vijanden is bestudeerd en beproefd, zou,
indien ’t al te geven ware, boekdeelen vullen.

Ik zal daarom nog enkele bladzijden wijden aan een paar dier
pogingen; sommige meer of minder geslaagde werden reeds
door DR. QUANJER in ’t meergenoemde artikel beschreven,
van andere echter was toen nog slechts het begin bekend;
zoo noemt DR. Q. o.a. reeds het werk van COMPERE, die
gedurende 12 jaar op zijne reizen over de geheele wereld de
vliegen, wier maden in vele streken zoo schadelijk worden
voor de ooftteelt, bestudeerde, vooral ook om hunne parasieten.
te leeren kennen en die zoo mogelijk over te brengen naar
West-Australië. In „The Monthly Bulletin of State commission
of Horticulture in California” (volume I, no. 10e. v.) beschrijft
COMPERE zelf zijne reizen, waarvan de redactie van dit tijd-
schrift zegt, dat zij „perhaps the most remarkable Odyssy” van
den modernen tijd vormen.

Ofschoon dit nu wel wat heel sterk is uitgedrukt, zijn COMPERE'’sS
artikelen toch zeer interessant en hoogst lezenswaardig.

Hij heeft gemeend in 1904 in Brazilië Ceratitis capitata, de
zuidelijke vruchtenvlieg, waar ’t hoofdzakelijk om ging, aan te
treffen, in toom gehouden door sluipwespen en kortschildkevers,

119

die hij naar Australië overbracht in de overtuiging, daarmede
een groot succes te zullen behalen. Dat was evenwel eene mis-
rekening, zooals blijkt uit eene uitspraak van W. W. FROGGATT, !)
een bekend Australisch entomoloog. Deze houdt ’t mêt de
meeste entomologen, die de vruchtenvliegen bestudeerd hebben,
van zeer onwaarschijnlijk, dat welke inwendig levende parasiet
ook ooit van belang zal worden bij de bestrijding van de vlieg-
maden in sinaasappelen, perziken e.d. In alle gevallen, waarin
men er in geslaagd is parasieten op te kweeken, geschiedde dit uit
kleine wilde vruchten met hard vleesch, en ofschoon de para-
sieten in eenige van die wilde soorten nog al talrijk voorkomen,
zijn zij niet in staat de larven in grootere vruchten kwaad te
doen.

Ik heb geen rapporten over COMPERE's werk meer te zien
kunnen krijgen, maar als hij succes had gehad, zou FROGGATT
't bovenstaande ongetwijfeld in 1909 niet geschreven hebben.
COMPERE, overigens een uitstekend entomoloog en rusteloos
werker, is wel wat heel spoedig enthousiast, zooals ook blijkt
uit zijne zending van uit Spanje naar Californië van een sluipwesp,
Calliephialtes messor Gray, waarvan hij meende, dat zij in
Spanje de rups der wormstekige appelen, Carpocapsa pomonella
L, zóó hevig zou aantasten, dat deze daar niet schadelijk was,
In Amerika werd op echt Amerikaansche wijze reclame voor
deze parasiet gemaakt, wonderen werden er van verwacht;
voor een paar levende exemplaren ervan vroeg men-aan het
Gouvernement van Zuid-Australie niet minder dan f 12.500.

Dat dit hier niet op inging, was alles behalve naar den zin
der Australische oofttelers, die door de reclame der Amerikanen
geheel waren ingepakt. Het opkweeken in ’t laboratorium gelukte
uitmuntend, maar buiten in de vrije natuur presteerde de parasiet
niets, het aantal der Carpocapsa’s is er niet in ’t minst door

1) Report on Parasitic and Injurious insects, Department of Agriculture
N. S. Wales, 1909 p. 68.

120

verminderd. Volgens FROGGATT bovengenoemd is ook in Spanje
de parasiet van geen beteekenis zoodat COMPERE zich ongetwijfeld
door zijn enthousiasme heeft laten meesleepen en een paar toe-
vallige feiten door hem waargenomen, als regel heeft beschouwd.

Men heeft een paar maal een mooi succes behaald met de
iuvoering van van roof levende kevers in door een of ander
insect geteisterde gebieden, waarvan vooral beroemd is het
geval van ’t lievenheersbeestje Novíius cardinalis tegen de schild-
luis Zcerya purchasi in Californië, reeds door DR. QUANJER
behandeld. Zooals boven medegedeeld, schijnt ook de poppen-
roover Calosoma sycophanta de van hem gekoesterde verwach-
tingen als verdelger van gipsy- en brown-tail moth niet te
beschamen. Geheel mislukt is echter een poging om ’t bekende
mierenkevertje Clerus formicarius, dat in Europa vele larven van
schorskevers verdelgt, in Ceylon in te voeren. Men wilde ’t daar
in dienst stellen tegen Xyleborus fornicatus, een schorskever,
die de theeheester beschadigt, doch al de geimporteerde mieren-
kevertjes zijn blijkbaar doodgegaan, men heeft ze althans niet
terug gevonden. Waarschijnlijk zijn deze insecten niet tegen ’t
tropische klimaat bestand.

Daartegenover staat evenwel weer een ervaring die men op
_de Hawaï-eilanden in de suikerrietcultuur heeft opgedaan. Er
was daar een schadelijke cicade Perkinsiella saccharicida, van
welke men meerdere parasieten in Australië, de Fidsjíi eilanden,
China en Mexico heeft gevonden; een daarvan, een eiparasiet,
kon blijkbaar op Hawaï uitstekend aarden, zoo zelfs, dat 85 0/s
der eieren van de cicade aangetast werden gevonden. Ik weet
echter niet, of deze parasiet steeds zoo nuttig bezig is gebleven,
ook voor hem zullen wel eens omstandigheden zich voordoen,
die buitengewoon gunstig, of buitengewoon ongunstig influen-
ceeren op zijne vermeerdering, en ’t zou mij niet verwonderen,
als in den eersten tijd van de importatie buitengewoon gun-
stige omstandigheden aanwezig waren geweest.

121

Met groote moeite en na veel tegenslagen heeft men op
Hawaï nog een andere parasiet, ditmaal een vlieg, kunnen
importeeren, die in onzen Indischen archipel, op Ambon en
Nieuw-Guinea, een snuitkever aantast, welke op de Hawaï
eilanden het suikerriet beschadigt.

Deze parasietvlieg blijkt zich goed te kunnen handhaven en
zich vlug te verspreiden, zoodat er wel grond is voor de ver-
wachting, dat aan de snuitkever in kwestie: Sphenophorus spec.,
door deze vlieg veel afbreuk zal worden gedaan.

Nu moet men bij deze laatste beide geslaagde pogingen niet
uit oog verliezen, dat de toestanden op de Hawaï eilanden
wel heel bijzonder zijn, en zich voor dergelijke proefnemingen
inderdaad nog al bijzonder goed leenen. Immers het beteelde
oppervlak is betrekkelijk niet heel groot, ook de eilanden zelf
zijn niet zeer uitgestrekt; de schadelijke dieren verbreiden zich
dus niet heel ver, zoodat de parasieten, die men geimporteerd
heeft, groote kans hebben dadelijk zonder moeite de geschikte
gastheeren te vinden. Wanneer nu deze parasieten afkomstig
zijn uit streken met eenzelfde klimaat, zooals dat met meerdere
der thans op Hawaï gevestigde parasieten het geval was, dan
zijn dus eenige factoren aanwezig, die veel gewicht in de schaal
leggen om deze naar den goeden kant te doen overslaan.

Eenige dezer laatste voorbeelden heb ik ontleend aan Dr. W.
ROEPKE, in „Mededeelingen van het Proefstation Midden-Java
No. 5. De nieuwe parasieten van ’t Cacao-motje Zaratha
Cramerella en iets over parasieten in ’t algemeen.”

Ofschoon ’t hier geen import van parasieten betreft, wil ik
toch enkele regels wijden aan deze zaak. In 1912 heeft DR.
ROEPKE voor ’t eerst sluipwespen kunnen opkweeken uit mot-
popjes; vroeger hadden reeds andere entomologen en ook DR. R.
zelf, hun aandacht aan eventueele parasieten gewijd, maar ze
nooit kunnen vinden. De vraag doet zich. dus nu voor, of deze
„sluipwespen thans werkelijk voor ’t eerst ’t cacao-motje hebben

122

aangetast, dus zich plotseling in vrij grooten getale aan dezen
nieuwen hospes hebben aangepast, dan wel of zij er steeds
geweest zijn, doch in zoo weinige exemplaren aanwezig waren,
dat zij niet zijn opgemerkt.

Het laatste komt mij ’t waarschijnlijkst voor, er zijn dan in
1912 wellicht voor ons onbekende factoren aanwezig geweest,
die een buitengewoon gunstigen invloed hebben uitgeoefend
op hunne vermeerdering. Dr. ROEPKE verwacht van deze sluip-
wespen een flinken steun bij de bestrijding van ’t cacao-motje,
al ontveinst hij zich volstrekt niet, dat ’t langen tijd duren kan
en veel moeite zal kosten, voor men bevredigende resultaten
verkregen heeft, en wel omdat de parasieten zich weliswaar
in gevangenschap voortplanten, doch in kunstmatig aangelegde
cultures, of wil men „fokkerijën”, slechts met moeite in ’t leven
te houden zijn. Toch zou men deze noodig hebben om ze
naar behoefte te kunnen loslaten, en zulks te meer, omdat op
zekere tijden van ’t jaar de bestaansvoorwaarden voor hen
ongunstig zijn, en vooral ook, omdat zij in de natuur veel te
lijden hebben van hyperparasieten, die hen vooral afbreuk doen
gedurende dit ongunstige tijdperk.

Ik betwijfel echter ten zeerste of deze in de cacaokolf levende
rupsjes wel ooit veel te lijden zullen hebben van parasieten,
en zulks vooral op grond van de boven aangehaalde meening
van den Australischen entomoloog FROGGATT, die weinig heil
verwacht van de bestrijding van inwendig in de vrucht levende
maden, en dus natuurlijk ook rupsen, door hunne parasieten
(zie blz. 107.).

Het allerlaatste bericht over een onderzoekingstocht om na-
tuurlijke vijanden van een schadelijk dier in andere streken
op te sporen en de resultaten daarvan, vind ik ín een zooeven
verschenen Bulletin van het „U.S. Dept. of Agriculture” geti-
teld: „Report of a trip to India and the Orient in search of
natural enemies of the citrus white fly (Aleurodes citri R. and H.)

123

Het bedoelde insect is een motluisje, van een geslacht, dat
ook bij ons, vooral in kassen, vaak te vinden is, dat door ’t
zuigen van de larven aan de bladeren van sinaasappelen in
Amerika, vooral in Florida veel direct nadeel doet, maar niet
minder schadelijk wordt door de afscheiding van de z.g.n.
honigdauw, het kleverige, zoete vocht, wat ten onzent als
afscheidingsproduct van bladluizen algemeen bekend is. Op
dezen honigdauw vestigen zich dan weer roetdauwzwammen,
die de assimilatie der bladeren belemmeren en de vruchten
onoogelijk maken niet alleen, doch ook op hun groei en nor-
maal rijpen een nadeeligen invloed uitoefenen. Het zou te
ver voeren den schrijver op zijn tochten over Eng.-Indië, Burma,
Java, China en de Filippijnen te volgen.

Slechts wil ik vermelden dat hij van Lahore in Eng.-Indië
een klein sluipwespje, Prospaltella lahorensis, een eiparasiet, en
een lievenheersbeestje, Cryptognatha flavescens, medebracht.
Ongelukkig kon hij slechts in December in Florida arriveeren,
en de Aleurodiden zijn dan juist in ’t popstadium, waarin zij
door geen der beide aangevoerde vijanden worden aangetast;
deze toch voeden zich alleen met de jongere ontwikkelings-
vormen, de larven of eieren.

Daar beide insecten in Lahore ook een soort overwintering
doormaken, zoowel in den wintertijd als in ’t droge seizoen,
werd getracht hen ook in Florida te doen overwinteren. Een klein
aantal der meest levendige lievenheersbeestjes werd afzonder-
lijk gehouden om te trachten deze in het laboratorium door
den winter te helpen met geforceerde Aleurodes.

Alles mislukte echter volkomen; de ter overwintering bestemde
kevertjes zoowel als de sluipwespen stierven zonder uitzondering,
van de kevertjes, die in het laboratorium zouden overblijven,
waren omstreeks half Januari, toen de Aleurodiden van den pop-
toestand in den imagovorm waren overgegaan en eieren gelegd
hadden, die den kevers tot voedsel konden dienen, er nog slechts

124

twee over; deze beiden hielden zich goed, doch ongelukkig
waren zij van ’t zelfde geslacht en dus stierven ook zij zonder
nakomelingen na te laten. Waar nu de schrijver van ’t bulletin
zelf verklaart, dat deze vijanden ín Indie niet veel beteekenen,
en van meening is, dat zij ook in Florida nooit veel succes
zullen hebben, daar moet men wel een geweldig parasieten-
enthousiast zijn om, zooals deze schrijver, heil te verwachten van
een herhaalde reis van Amerika naar Indie om te trachten deze
en eventueel andere parasieten, waarvan men nog niets afweet,
doch die misschien wel in China voorkomen, over te brengen.
De schrijver grondt deze verwachting op de verschillende
omstandigheden in Florida en in Indie, die in ’t eerste land
veel gunstiger voor de parasieten worden. ’t Is mogelijk,
maar m.i. zou het geld voor de reis- en transportkosten beter
besteed kunnen worden voor proeven met andere bestrijdings-
middelen, die men in den laatsten tijd in zekere olie-emulsie’s
(„oil-spray’s”, nadere bijzonderheden worden niet gegeven)
schijnt gevonden te hebben.

Als laatste in de rij wil ik thans nog behandelen een royaal
opgezette en flink uitgevoerde poging op dit gebied in onzen
archipel, en wel die door DR. pe Bussy in ’t werk gesteld om
van uit Amerika parasieten in Deli te importeeren, die zouden
kunnen helpen bij de bestrijding van de daar aan de tabak
jaarlijks zoo enorm veel schade veroorzakende rupsen.

De voornaamste van deze tabaksvijanden is een groene rups
van een nachtvlinder, Heliothis obsoleta (armigera). Deze rupsen
leven van verschillende op Sumatra’s Oostkust in ’t wild groeiende
gewassen, doch tabak schijnen zij verre te prefereeren; de
eieren worden, ieder afzonderlijk, op de allerjongste hartblaadjes
van de tabak gelegd. Na 2 of 3 dagen verschijnt ’t rupsje, dat
oogenblikkelijk begint te vreten; elk gaatje in dit stadium in
de zeer kleine blaadjes gegeten, is later, als het blad volwassen
is, een groot gat, zoodat de rupsen reeds direct na het uitkomen

125

hoogst schadelijk zijn. Een vlinder legt + 1100 eieren, dus men
begrijpt van hoeveel belang het voor de tabakscultuur zou zijn,
indien men er in slaagde een eiparasiet in Deli gevestigd te
krijgen, die het grootste deel dezer eieren te gronde richtte
vóór het uitkomen. Op zulk een eiparasiet, een uit den aard
der zaak uiterst klein sluipwespje, Trichogramma pretiosa, was
dan ook v. n. |. DR. DE BUusSY’s aandacht gevestigd, toen hij
in 1910 naar Amerika vertrok om te trachten, dit diertje en
zoo mogelijk nog andere parasieten van de in Amerika aan
katoen eveneens zeer schadelijke Heliothis, van daar in Sumatra
te importeeren. 7richogramma moet inderdaad in Amerika be-
teekenis hebben, daar men bij een opzettelijk onderzoek niet
minder dan 63 °/, van een zeker aantal eieren van Heliothis
geinfecteerd vond. Dat niettegenstaande dit de „cotton bollworm”’,
zooals ’t insect genoemd wordt, nog jaarlijks ernstige schade
veroorzaakt, geeft te denken. Natuurlijk mag men aannemen,
dat zonder de parasiet de schade nog veel grooter zou wezen,
doch m. í. is het onloochenbare feit, dat Heliothis nog zoo
enorm schadelijk is, ofschoon er zoo vele aan parasieten ten
offer vallen, een vingerwijzing om het nut van parasieten niet
te overschatten.

Het laat zich echter hooren, dat, indien men ook in Deli
bereiken kon, dat de grootste helft der Heliothiseieren door
Trichogramma werd geinfecteerd, het stukpercentage der tabak
sterk zou verminderen, zoodat het wel gerechtvaardigd was,
dat men een aardige som (f 50.000) voor de pogingen beschikbaar
stelde. DR. DE Bussy vond na lang zoeken in Texas Tricho-
gramma; direct werd een aantal naar DR. KONINGSBERGER te
Batavia gezonden, waar zij echter evenals die van volgende
zendingen, allen dood arriveerden.

Wel verschenen uit in afgekoelden toestand naar Holland
gezonden eieren van Heliothis aldaar Trichogramma’s ; kon men
dus deze er toe krijgen daar weder Heliothis eieren te infecteeren,

126

dan ware het wellicht mogelijk deze wel levend naar Indië
over te brengen. Inderdaad is dit gelukt; met Amsterdam
als tusschenstation werden geregeld door 7richogramma geïn-
fecteerde eieren naar Deli gezonden, die daar de wespjes
opleverden. Een in Amerika aangesteld assistent verzond gein-
fecteerde Heliothis-eieren in een afgekoelde Thermosflesch naar
New-York, waar zij in een koelkamer werden bewaard en per
eerstvertrekkende boot van de Holland-Amerika lijn, eveneens
in de koelkamer, werden verzonden naar Amsterdam. Daar had
de eveneens speciaal met dit werk belaste heer S. LEEFMANS
Heliothis eieren gereed die aan de uit de Amerikaansche eieren
verschijnende wespjes ter infectie werden aangeboden. Deze
eieren gingen dan in de koelkamer van de booten der Mij.
Nederland naar Deli, waar DE BUSSY, inmiddels teruggekeerd,
ze zelf in ontvangst nam. Het voortkweeken aldaar ging boven
verwachting goed, vooral ook omdat de wespjes niet strikt aan
Heliothis eieren gebonden zijn, doch ook die van 11 andere
soorten van vlinders bleken te infecteeren. Op 18 September
1911 konden de eerste wespjes in de proefvelden van ’t Deli
proefstation worden losgelaten, en daarna nog verschillende
partijen, de laatste op 12 Februari 1912. Op 30 Juli 1912 dus
5!/, maand later, werden vele eieren van die proefvelden
afkomstig besmet gevonden ; daar ééne generatie in 8—10 dagen
verloopt, hebben dus minstens 16 generaties van ’t wespje in
de vrije natuur geleefd en zich in stand kunnen houden.
De invoer van dezen parasiet is dus volkomen gelukt; een andere
zaak is echter of hij ooit een factor van beteekenis zal worden
bij de bestrijding van Heliothis en dit nu waag ik te betwijfelen,
zulks met ’t oog op de mij door meer dan 10-jarige ervaring
zoo grondig bekende cultuurmethoden ín Deli.

Men plant daar nl. slechts éénmaal in 8 jaar op denzelfden
grond tabak; de daartoe bestemde velden liggen dan, meest
ten getale van een 80 of 100, aan een langen weg, den z.g. n.

127

plantweg, in een niet zeer breeden strook naast elkander. Een
flinke onderneming telt gewoonlijk 4 zulke afdeelingen, die dus
aan alle zijden door jonger of ouder bosch, (sedert ’t meeste
land reeds meerdere malen bebouwd is, meest jonger) ook
lalangvelden en mengsels van jong bosch en lalang, omgeven is.
De eerste rupsen vertoonen zich in de zaadbedden, en ’t is vrij
zeker, dat de uit deze rupsen, die weliswaar zooveel mogelijk
worden weggevangen en met Parijsch groen vergeven, groeiende
vlinders hunne eieren leggen op de tegen hun uitkomen juist
eenigen tijd uitgeplante tabaksplanten.

Zij vinden dan dus hun tafel gedekt staan, en juist in dien
tijd ook doen zij 't meeste schade. Daar eene volledige generatie,
van ei tot vlinder, ongeveer 40 dagen noodig heeft, en de tabak
40 á 50 dagen na het zaaien uitgeplant wordt, zijn dit dus meest
rupsen van de 2de generatie van dat plantseizoen; ook die
van de derde worden nog hoogst schadelijk, doch die van de
vierde en volgende reeds veel minder, daar de laatste tabak
dan al zoo groot is, dat de jonge blaadjes, waarop de vlinders
hunne eitjes leggen, niet meer het kostbare voetblad, maar
hoogstens het veel minderwaardige middenblad of het bijna
waardelooze topblad zullen leveren, indien zij al niet bij het
gebruikelijke toppen worden verwijderd. Nu is ’t dus zeer de
vraag, of de 7richogramma’s zich ook reeds zoo spoedig en
zoo sterk zullen vermeerderen, dat van de tweede en derde
generatie een groot deel der eieren onschadelijk wordt gemaakt. *)
Doen zij dít niet, maar ondervinden pas de latere generaties
hun invloed, dan is dit van veel minder belang, ook al omdat
het een feit is, waarvan ik de verklaring niet geven kan,
dat men in de latere en laatst geplante tabak bijna steeds veel

1) Natuurlijk moet men niet meenen, dat deze generaties scherp van
elkander gescheiden zijn; zij gaan min of meer in elkander over, zoodat
men tijdens den planttijd Heliothis in allerlei stadia van ontwikkeling op
de tabak aantreft.

128

minder last heeft van rupsen dan in de vroegere. Sterven de
rupsen aan een besmettelijke ziekte? Is het aantal zoo veel
minder, doordat er duizenden en nogmaals duizenden van de
vorige generaties zijn weggevangen, zooals geregeld geschiedt?
Ik weet ’t niet, maar zeker is ’t, dat de laatste tabak, waarin
veel minder rupsen gezocht worden, omdat men dan alle handen
voor ’t binnenhalen van den oogst noodig heeft, toch bijna steeds
minder vervreten wordt dan de vroegere. Doch gesteld dat
de Trichogramma’s in voor hen gunstige omstandigheden van
't weer b.v. inderdaad een plaag op eene afdeeling den kop _
indrukten, dan zal, na de sterke vermindering van Heliothis,
ook het overgroote deel der 7richogramma’s omkomen. Wel
kunnen zij ook andere eieren besmetten van in ’t wild levende
vlinders, doch deze zijn nooit in zoo'n groot aantal aanwezig,
dat de dan in enorme scharen voorkomende sluipwespen er
genoeg aan hebben. Verreweg de groote meerderheid moet
dus sterven zonder zich te kunnen voortplanten.

Waarschijnlijk blijft de soort wel in stand, doch vrij zeker
zullen er ’t volgend jaar, wanneer men misschien weer plant
op een andere afdeeling, meer of minder ver verwijderd van
de vorige, op ’t oogenblik, dat men van de rupsen last begint
te krijgen, slechts een klein aantal Frichogramma’s zijn, die de
eieren kunnen aantasten. Kunnen aantasten, maar zullen zij
t ook? De mogelijkheid bestaat, dat zij aan een der wilde
vlindersoorten. de voorkeur zijn gaan geven, en zich niet be-
kommeren om de Heliothis eieren.

Doch in ’t gunstigste geval is de toestand dan toch altijd
precies als ’t vorige jaar. Immers de eerste tabakszaadbedden
worden zonder twijfel aangetast door rupsen, die ontstaan zijn
uit eitjes, welke uit het bosch overgevlogen vlinders hebben
gelegd.

Daar een vlinder 1100 eitjes legt, zijn er niet zoo heel veel
vlinders noodig om een geweldige vreterij te kunnen veroor-

129

zaken, en ik kan niet aannemen, dat 7richogramma de in ’t
wild levende Heliothis zoo sterk zou decimeeren, dat er niet
altijd genoeg vlinders zouden overblijven om de vlak voor hun
neus aangelegde tabaksbedden en -velden te besmetten.

Ik geloof dan ook niet, dat men, zoolang de cultuur op de
beschreven wijze gedreven wordt, van Frichogramma eenigen
invloed zal zien op het stukpercentage van de tabak, waar ’t
toch om te doen was.

t Is toch iets geheel anders of men parasieten wil aanwenden
tegen schadelijke insecten in boomgaarden b.v., waar jaar op
jaar dezelfde insectensoort op dezelfde plaats aan dezelfde
planten schade doet, dan dat men ze wil gebruiken bij een
cultuur, welker planten slechts gedurende 5 à 6 maanden te
velde staan, en dan nog telken jare op een andere plaats. Gewoon-
lijk grenzen die strooken grond wel aan elkander, doch het
bij een plantweg behoorende terrein is meest in 2, 3 of 4 jaar
hoogstens afgeplant, en dan komt de volgende aanplant dik-
wijls op grooten afstand van de vorige. Het is dus de vraag
of Trichogramma op dit nieuwe terrein aanwezig zal zijn. Aan
dit bezwaar zou men kunnen tegemoet komen, door te zorgen
dat men op ’t laboratorium steeds een groot aantal geinfecteerde
eitjes in voorraad had om de wespjes te kunnen loslaten, waa
men wilde.

Doch al doet men dit, dan kan ongunstig weer spoedig ni
„het loslaten, b.v. de zware donderbuien met slagregens en
rukwinden, die men in Deli heeft, er vele, zoo niet alle, doen
omkomen. Nog bestaat een mogelijkheid, die een streep door
de rekening kan halen. De tabaksbladen zijn nl. zeer harig en
kleverig, en ’t is zeer goed mogelijk, dat de zoo uiterst kleine
wespjes aan die bladeren bij het zoeken der Heliothis-eieren
blijven kleven, of zoo dit al niet het geval is, dan toch zich van de
tabak verwijderen en liever andere vlindereieren van niet op
tabak levende soorten zullen infecteeren. Op deze mogelijkheid

130

werd in de eerste vergadering van ’t technisch personeel van
de particuliere proefstations en van ambtenaren van het depar-
tement van landbouw in Indië de aandacht gevestigd; Dr. DE
Bussy kon daar echter nog geene inlichtingen over geven.
Hoe het zij, deze zaak is bij Dr. pe Bussy in goede handen,
en al slaagt hij niet in zijne pogingen om met deze en enkele
_ andere door hem geimporteerde parasieten den tabaksplanters
van de rupsenplaag te verlossen, de poging op zich zelf ver-
dient belangstelling, die ik hoop met dit artikeltje bij de lezers
van ’t Tijdschrift in voldoende mate te hebben kunnen op-
wekken om, wellicht eerst na meerdere jaren, hun aandacht
te mogen verzoeken voor de mededeeling van de eindresultaten
van de hier beschreven pogingen tot bestrijding van schadelijke
insecten door middel van van elders ingevoerde parasieten.

Wageningen.
TA’ Ce OCHOEVERS

131

EEN METHODE OM GROENE PLANTENDEELEN
MET BEHOUD VAN HUN KLEUR OP
VLOEISTOF TE BEWAREN.

In het Instituut voor Phytopathologie wordt uit den aard
der zaak veel van het ingezonden materiaal, hoofdzakelijk
bestaande uit groene plantendeelen, welke een typisch ziekte-
verschijnsel of een typische beschadiging vertoonen, op vloei-
stof bewaard. De methode, die daarbij tot voor eenige jaren
toegepast werd, was geen andere, dan die, welke algemeen op
botanische laboratoria gebruikelijk is; voor stengels en bladeren
werd alcohol gebruikt, met de helft van zijn volumen aan water
aangelengd; voor meer vleezige deelen, vruchten e.a, werd
formaline genomen, met haar tien- tot vijftienvoudige hoe-
veelheid water verdund, daar dit niet, zooals alcohol, water-
onttrekkend werkt en dus het materiaal niet ineen doet schrom-
pelen. Alvorens de plantendeelen in een dezer vloeistoffen te
brengen, moest men er een kleine hoeveelheid zuur aan toe-
voegen om te voorkomen, dat een bruine verkleuring optrad.
De zure vloeistof onttrekt het chlorophyl aan de planten,
zoodat zij er ten slotte bleek uitzien; alleen de met donkere
kurk bedekte, en soms ook de onder de inwerking van een
ziekte zeer donker gekleurde deelen blijven donker afsteken.
Na eenigen tijd moest de vloeistof, welke bij dit uittrekkings-
proces zelf donker geworden’ was, ververscht worden.

Die bleeke voorwerpen, — zij mogen er dan al wat beter
uitzien dan het bruine materiaal, hetwelk men zonder toe-
voeging van zuur verkrijgt, — hebben iets onnatuurlijks en

de buitenman, niet aan het verblijf in laboratorium of museum
gewend, voelt zijn belangstelling al spoedig verflauwen, wan-

132

neer hij tegenover zulk een collectie staat. Onze inzending op
de nationale en internationale landbouwtentoonstelling in 1907
boeide dientengevolge degenen, voor wie zij bestemd was,
minder dan het geval had kunnen zijn, wanneer wij de voor-
werpen met hun natuurlijke kleur hadden kunnen tentoonstellen.

Dit bracht mij er toe te gaan zoeken naar een betere bewaar-
methode en ik ben daar althans in zooverre in geslaagd, dat
wij nu de meeste groene plantendeelen met eene, zij het dan
ook niet altijd even frissche, groene kleur kunnen bewaren.
Onze bleeke objecten worden nu langzamerhand door betere
vervangen. Daar verscheidene personen, die onze verzamelingen
in den laatsten tijd bezochten, inlichtingen over onze nieuwe
wijze van bewaren vroegen en de groote landbouwtentoonstelling
te houden in September te ’s Gravenhage, allicht tot meer vra-
gen aanleiding zal geven, meen ík niet langer te moeten wachten
met een kleine mededeeling daarover.

Uit mijn werkzaamheid aan de gemeentelijke gezondheids-
dienst te Amsterdam was mij bekend, dat koperzouten soms
gebruikt worden om aan busgroenten een frisch groene kleur
te geven; trouwens vele huismoeders weten, dat men door
groenten te koken in een koperen pan de kleur behouden of
zelfs zoozeer versterken kan, dat zij er eenigszins giftig gaan
uitzien. Er vormen zich daarbij, naar het schijnt, groene ver-
bindingen van koper en eiwit, die de natuurlijke kleurstof
vervangen. Van een behoud der natuurlijke kleur is dus eigenlijk
geen sprake. Dat de aldus behandelde groenten schadelijk voor
de gezondheid zijn, behoeft nauwelijks vermelding.

Uitgaande van deze feiten, nam ik een aantal proeven door
plantendeelen te brengen in alcohol of formaline van de aange-
geven sterkte nadat hier verschillende hoeveelheden kopervi-
triool in waren opgelost.

Na eenig probeeren is de keuze gevallen op een vloeistof
van het volgende voorschrift:

133

„3 gewichtsdeelen kopervitriool (3 gram).
100 volumedeelen formaline (1 deciliter).
1500 volumedeelen water (1,5 Liter).

De combinatie van kopervitriool met alcohol is minder geschikt,
omdat het zout in de zwak verdunde alcohol zeer weinig
oplosbaar is en zich later nog wel eens in kristallen afzet.
Bovendien blijft hierin de kleur niet zoo goed als in de com-
binatie van formaline en kopervitriool, welke laatste in de
boven aangegeven verhouding voor een blijvende kleuring van
de meeste plantensoorten niet te sterk en niet te slap is.

Terwijl ik den uitslag der proeven afwachtte, vernam ik dat
DR. STÖRMER op de bijeenkomst der „Gesellschaft zur Förderung
deutscher Pflanzenzucht” te Halle in Juli 1910 materiaal van
door brand aangetaste granen demonstreerde, welke hij eerst
een zeker aantal uren in 5 pCt's kopervitriooloplossing had
gezet en daarna op formaline bewaarde. Het bleek mij, dat
men ook op deze wijze goed materiaal krijgt; het kan echter
een bezwaar zijn, dat men na een vrij korten tijd het materiaal,
omdat het er anders niet beter op wordt, uit de kopervitriool-
oplossing in formaline moet overbrengen. Daarbij komt, dat
dikwijls na eenigen tijd witte vlokken in de kopervitrioolop- -
lossing zichtbaar worden van een schimmel, die tegen de in-
werking van metaalzouten zeer bestand is. Volgens de aan ons
Instituut uitgewerkte methode behoeft men naar de planten-
deelen, wanneer zij eenmaal in de vloeistof zijn gebracht, niet
meer om te zien, totdat er eens tijd en gelegenheid is de
kopersulfaathoudende formaline door kopervrije van dezelfde
sterkte te vervangen. Het materiaal altijd op de vloeistof te
laten staan is minder aan te raden; hare licht blauwgroene
tint toch is, vooral in grootere praeparaatglazen, eenigszins
hinderlijk. Bovendien oefent zij op enkele — lang niet alle —
plantensoorten eene uittrekkende werking uit, waarbij zij zelve
te donker en meestal geelgroen van kleur wordt.

134

Sprekende met professor SCHOORL te Utrecht over dit bewaar-
procédé werd ik door hem op de gedachte gebracht het ook
eens met bariumchloride te probeeren; het bleek mij echter,
dat dit zout, in formaline of alcohol opgelost, een lichtbruine
verkleuring niet voldoende tegengaat. Ook chroomaluin, mij
voor een proef aanbevolen door den Heer ABERSON, alhier,
geeft, ofschoon b.v. sommige roode bloemen (Salvia splendens)
er nogal mooi in blijven, voor een groene kleuring niet zulke
goede resultaten als kopervitriool.

Wij bewaren dus nu het materiaal, dat daarvoor in aanmerking
komt, in kopervitriool-formaline van de aangegeven concentratie,
om, als daar in den winter eens tijd voor is, de vloeistof door
kopervitrioolvrije formaline te vervangen. Na die vervanging
gaat de kleur niet meer achteruit. Van tal van planten:
Conifeeren, granen, bolgewassen, aardappel en tomaat, boon en
erwt, suikerbiet, druif, Buxus, selderij, viooltjes enz. hebben wij
nu materiaal, dat vrijwel de natuurlijke kleur heeft. Juniperus Sa-
bina is b.v. zeer mooi gebleven; van „veenkoloniale haverziekte“
en van de aantasting van haver door Heterodera Schachtii,
waarbij het juist op de kleuren aankomt, geeft het nieuwe
materiaal een goed denkbeeld; de verkleuring der bladrolzieke
aardappelplanten komt vrij goed tot haar recht; zoo ook de
waslaag op bladeren van Andromeda speciosa, en het bont van
Abutilon-bladeren. De verkleuring, die bij krulziekte van den
perzik optreedt, blijft niet geheel typisch, maar de zieke plekken
steken toch duidelijk bij het groen van het gezond gebleven
blad af.

Niet alle planten laten zich zoo goed in de nieuwe vloei-
stof bewaren. Pere- en Aucuba-bladeren worden er zwart in,
appelbladeren van de oppervlakte van de vloeistof af lang-
zamerhand bruin, zoodat de bewaring van typische door meel-
dauw aangetaste appelscheuten mislukt is. Ook seringe-,
kerse- en Chrysanthemum-bladeren worden te donker. Het

135

lichtrood der nog ongeopende appelbloesems van materiaal, dat
had moeten dienen voor demonstratie van het geschikte tijdstip
voor een besproeiing met Bordeauxsche pap, is bruin geworden;
het lijkt meer op materiaal, dat de beschadiging van den appel-
bloesemkever in beeld zou moeten brengen. Maar in sommige
van deze gevallen is reeds raad geschaft. Uitgaande van de
gedachte, dat de zwartkleuring bij Aucuba- en perebladeren
een enzymwerking is, heb ik dit materiaal enkele oogenblikken
in kokend water gehouden en inderdaad krijgt men de Aucuba-
bladeren in vrij goeden staat geconserveerd als men ze één
(beter dan drie) minuten in kokend water houdt voor ze in

de kopervitriool-formaline-oplossing te brengen. Perebladeren
_ worden beter door ze drie, dan door ze één minuut in kokend
water te houden, maar nog beter krijgt men ze door ze direct
te brengen in onverdunde glycerine, een vloeistof, die mij door
prof. LEUNIS te Leipzig ter beproeving werd aangeraden. Gly-
cerine is echter lang niet algemeen toe te passen, want Aucuba-
bladeren worden er zwart in en teêre bladeren, als b.v. die
van selderij, verschrompelen erin.

Ter wille van de volledigheid dient nog vermeld, dat sommige
plantendeelen, welke niet groen zijn, in geringe mate groen
worden in kopervitriool-formaline ; b.v. de hyacinthenbol; de
wortels daarvan blijven echter wit. Daar, zooals ik van schei-
kundige zijde vernam, koper met eiwit een groene verbinding
aangaat, verwondert ons dit niet; wat mij echter wel verwon-
derd heeft, is, dat deze ongewenschte groene verkleuring zoo
zeldzaam isen b.v. vleezige wortels als die van de biet absoluut
niet groen verkleuren. Praktisch is dan ook het hier genoemde
bezwaar niet van belang.

Dan mag ook niet verzwegen worden, dat het op de aan-
gegeven wijze bewaarde materiaal, omdat het zich in eene in
hoofdzaak uit water bestaande vloeistof bevindt, slapper is,
dan het bij de bewaring in alcohol zou worden. Materiaal, dat

136

voor anatomisch onderzoek bestemd is, bewaar ik hierom en
ook om de mogelijkheid van chemische inwerking uit te slui-
ten in alcohol met de helft van zijn volume aan water verdund
zonder eenige verdere toevoeging.

Ofschoon het dus nog niet in alle opzichten en voor alle
planten voldoet, is het voorschrift der nieuwe conserveerings-
vloeistof voor groene plantendeelen in ’t algemeen zeer bruikbaar.
Dat er methoden bestaan om vruchten in vrijwel natuurlijke
toestand — niet voor de comsumptie, maar als tentoonstellings-
materiaal — op vloeistof te conserveeren, is b.v. aan de inzending
van Canadeesche appels op de groote tuinbouwtentoonstelling,
in Mei 1912 te Londen gehouden, gebleken. Hoe dat geschiedt
werd geheim gehouden. Moge deze mededeeling voor anderen
een aansporing zijn om goede voorschriften mee te deelen of
te zoeken voor het bewaren van bloemen, vruchten en padde-
stoelen met hun natuurlijke kleuren.

H. M. QUANJER.

Vruchtboom-Carbolineum, Californische pap,
Nicotine-zeep-preparaat

en andere bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten, worden
geleverd door de Chemische fabriek

OPALTEHOLZ & AMESCHOT

te Amsterdam.

Vacant.

Tet

RE EE
a

TIJDSCHRIFT

OVER

ONDER REDACTIE VAN

Pd L

Proft. DEERITZEMABOS,

NEGENTIENDE JAARGANG.
5e aflevering.

f Het jasthrite is in den eert. verkrijgbaar à fl 2E

1918:

Weripeiolke van bonton? bij het m PE
ee deze aflevering te laat.

INHOUD,

H. M. Quanjer. — Onderzoekingen naar aanleiding Jr.
van het heftig optreden van de Brandzwam- Ustilago
_bromivora in een om het zaad gekweekte grassoort. 137.

ADVERTENTIËN RE
kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— resp. per
heere, halve en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing ; goed-
ey

5 JR kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent in overleg
if
Al 5 kan worden getreden met den drukker.

LÀ

Wordt met erkend succes
gebezigd tegen _

_Plantenluis, Wieren Korst mossen. je

op Vracitbodriën Â

RO Sierheesters enz.
Ae a 1
AN Geeft in alle verhoudingen. en nd

- 05

EN
Ì

op elke wijze met zuiver water
vermengd onberispelijke emulsies,

Is van zeer hooge concentratie, later duiten en
_____ook onverdund met succes te gebruiken voor het sluiten van
A Schors- en Zaagwonden. Vraagt mijne noteering met opgaaf —
der benoodigde hoeveelheid. :

AE Eduard Nettesheim,

Bee VENLO,

ĳ' 1
%

hen

137

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
in |
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. RITZEMA BOS.

Negentiende Jaargang. ze 5e Aflevering. nn Sept. 1913.

ONDERZOEKINGEN NAAR AANLEIDING VAN HET
HEFTIG OPTREDEN VAN DE BRANDZWAM
USTILAGO BROMIVORA IN EEN OM HET
ZAAD GEKWEEKTE GRASSOORT.

(met 2 platen).

Inleiding.

In verscheidene streken van ons land is de keuze der te
telen gewassen in den laatsten tijd aanzienlijk uitgebreid. Dit
is wel nergens in die mate het geval als in de kleistreken
van het Oldambt, waar naast granen en peulvruchten in de
laatste jaren veel werk gemaakt wordt van karwij, spinazie- .
zaad, tuinkers, radijszaad, kropaar, Westerwoldsch gras, enz.
Het is er mij hier niet om te doen de voordeelen van deze
meer intensieve cultuur te bespreken of aan te geven met
welke economische bezwaren haar beoefenaars nog te kampen
hebben; daarvoor kan o.a. verwezen worden naar de betref-
fende rapporten van de afdeeling Beerta van de Groninger
Maatschappij van Landbouw en Nijverheid. Slechts wil ik er
in de volgende bladzijden de aandacht op vestigen, dat het
optreden eener ziekte ín een voor de eerste maal om het zaad
verbouwde grassoort er bijna toe geleid had, dat. men voorgoed

138

van deze cultuur afzag. Nu evenwel aan het Instituut voor

Phytopathologie met uitstekend resultaat bestrijdingsproeven

zijn genomen, heeft men van haar optreden bij inachtneming

der nader te beschrijven maatregelen geen schade meer te

duchten.

„Australisch siergras’ en de daarin voorkomende
ziekte.

Een zaadfirma liet in 1912 bij een landbouwer in het Oldambt
een overblijvende grassoort van Zuid-Amerikaanschen oorsprong,
Bromus unioloides HumB.*) verbouwen, welke voor ons land
wegens haar geringe vorstbestendigheid slechts weinig waarde
heeft °), maar in de warmere streken van Zuid- en Noord-Ame-
rika tot de goede weidegrassen gerekend wordt. Zoowel uit
Amerika als uit Australië is dit gras in Engeland ingevoerd om,
gedroogd en gekleurd, voor versiering te dienen. Ook in ons
land schijnt het tot dat doel verbouwd te zijn, daar het in het
Oldambt onder den naam „Australisch siergras’ was ingevoerd.
Inderdaad maken de zeer platte pakjes, die op slanke steeltjes
beweeglijk zijn vastgehecht, een sierlijken indruk.

Toen het in Groningen verbouwde siergras in den loop van
den zomer in de pluimen schoot, bleek het in buitengewoon
sterke mate te zijn aangetast door een ziekte, die, zooals het
rechtsche gedeelte van Plaat VII te zien geeft, de bloempakjes
misvormt en ze op een gedeelte der kafjes na doet opzwellen
tot een zwarte massa, welke aanvankelijk nog door een dun,

!) Als synoniemen vindt men opgegeven Bromus Schraderi KUNTH
en Ceratochloa pendula SCHRAD.; in Amerika is het verder bekend onder
de namen „rescue-grass” en „arctic-grass”, in Australië als „prairie-grass”’.
Dit gras is in den proeftuin „het Spijk” van de Rijks Hoogere Land-, Tuin-
en Boschbouwschool te Wageningen aanwezig.

*) HEUKELS geeft in zijn Schoolflora van 1907 op, dat deze soort te
Middelburg, Schiedam, Leiden en Rotterdam als aangevoerde plant is
gevonden, waaruit nien zou opmaken, dat zij ook reeds elders in ons land
is gecultiveerd geworden. HEUKELS geeft haar den naam „plataar-dravik”

139

grauw huidje omgeven is, maar, nadat dit laatste is gebarsten,
tot poeder uiteenvalt en, althans voor een gedeelte, door den
wind wordt verspreid. Meestal zijn alle pakjes van een pluim
en alle pluimen van een plant aangetast. Bij uitzondering komen
zieke planten voor, van welke een gedeelte der pluimen of
zieke pluimen, van welke een gedeelte der pakjes gezond is;
dit laatste geval ziet men in de tweede pluim, gerekend van
links, op Plaat VII. Als eigenaardigheid kan nog vermeld worden,
dat zeer dikwijls ronde gaatjes in de nog door een huidje
omgeven zieke gedeelten te zien waren; bij nader onderzoek
bleken deze aangebracht te zijn door een glanzend zwart kevertje,
waarvan enkele exemplaren tusschen aangetaste zaden in fig. 2
van Plaat VII op halve grootte en in fig. 5 van die plaat
13 maal vergroot zijn afgebeeld. Zeer kleine witte larven, welke
in de zwarte massa te vinden waren, 13 maal vergroot in fig. 6
weergegeven, behooren als jeugdvorm bij dit kevertje.

Niet alleen was de hier in ’t kort beschreven ziekte zeer
schadelijk doordat verreweg het grootste gedeelte der pluimen
er door was bedorven, maar zij was bovendien hinderlijk, daar
wolken van zwart stof bij het dorschen van den oogst het werk
in de schuur bemoeilijkten.

Kenmerken, herkomst, verspreiding en
economische beteekenis van Ustilago bromivora.

Aan het Instituut voor Phytopathologie werden verschillende
inlichtingen gevraagd; in de eerste plaats of de besmetting
van het zaad dan wel van den grond afkomstig was, een
guaestie, waarvoor zich beide partijen, handelsfirma en ver-
bouwer, natuurlijk in verband met schadevergoeding in de eerste
plaats interesseerden. Vervolgens of het geoogste gras, dat
voor zaadwinning niet dienstig werd geacht, al of niet schadelijk
is voor het vee. Ook werd natuurlijk naar bestrijdingsmaat-
regelen geïnformeerd.

140

„Reeds direct kon worden medegedeeld, dat de zwam door
welke het gras was aangetast, behoort tot de brandzwammen
en wel tot de soort Ustilago bromivora, F. v. W. Niet alleen
bleek dit bij determinatie van de zwam met de daarvoor
gebruikelijke handboeken, maar het werd bevestigd door verge-
lijking met U. bromivora, afkomstig van welwillend door den
Directeur van de „Royal Botanic Gardens” te Kew voor dit doel
afgestane brandige pakjes van verschillende Bromus-soorten.
Terwijl bij andere B. soorten de buitenste kafjes niet worden
aangetast, vindt men bij B. unioloides allerlei overgangen van
een minder hevige aantasting, bij welke de buitenste kafjes intact
zijn, tot een totale vernieling van het geheele pakje; slechts de
punten der buitenste kafjes blijven in dit laatste geval over.
Het geslacht Ustilago onderscheidt zich van andere geslachten
van brandzwammen door de microscopische kenmerken harer
sporen en door de kieming van deze. De donkergekleurde
brandsporen (chlamydosporen) zijn bolrond of nagenoeg bolrond,
meestal 5 tot 12 duizenste m.M. in doorsnede en niet met
elkaar tot samengestelde lichamen vereenigd. Zij kiemen met
een 1- tot 5-cellige kiembuis (promycelium), waaraan meestal
nieuwe ei-, spoelvormige of cylindrische sporen (conidiën)
ontstaan. Met uitzondering van de tarwesteenbrand en de rogge-
stengelbrand worden de brandziekten onzer vier meest ver-
bouwde graansoorten door Ustilago-soorten teweeggebracht.
De soort Ustilago bromivora onderscheidt zich van de meer
bekende op onze granen voorkomende soorten, doordat de
sporen grooter zijn, nl. gemiddeld 10 duizenste m.M., terwijl
zij bij de soorten onzer granen slechts 5 tot 8 duizenste m.M.
groot zijn. Terwijl bij deze laatste brandzwammen de kleur der
sporen, onder het microscoop gezien, lichtbruin en de wand glad
of vrij dun met puntige stekeltjes bezet is, zijn de sporen van
Ustilago bromivora veel donkerder bruin en dicht bezet met
afgeronde wratjes. Een ander onderscheid tusschen bromivora

141

en alle andere Ustilago-soorten heeft BREFELD !) door zijn
zeer minutieuse onderzoekingen over de kieming der brandsporen
leeren kennen, nl. dat alleen bij eerstgenoemde het promyce-
lium tweecellig is en de daaraan gevormde conidiën opnieuw
tot tweecellige promyceliën uitgroeien, welke op hun beurt
conidiën vormen (PI. VIII fig. 3 en 4).

De brandzwam, welke ons hier bezig houdt, parasiteert in ver-
schillende Bromus-soorten, waaronder in de eerste plaats vermeld
dient te worden de bij ons in roggevelden nog veelvuldig aange-
troffen „dreps” of „dravik”, B. secalinus L.. In mindere mate wordt
de zachte dravik, B. mollis L., aangetast. Een groote uitbreiding
krijgt de zwam echter in deze in Europa inheemsche Bromus-soor-
ten niet. In Amerika en Australië richt zij in B. unioloides groote
schade aan. Wat Zuid-Amerika betreft, was mij dit bekend uit een
mededeeling van COOKE en MASSEE, die er, mi. ten onrechte,
een nieuwe soort in meenden te ontdekken, welke zij Cintractia
patagonica noemden %). Dat zij in Noord-Amerika voorkomt
berichtte mij de Directeur van Kew Gardens, terwijl over haar
optreden in Australië is geschreven door den Staatsphytopa-
tholoog van Victoria, MC. ALPINE *%). In verschillende districten
van Victoria en Queensland, waar vele weiden in hoofdzaak
uit B. unioloides bestaan, zijn in sommige jaren bijna alle planten
aangetast. Bij de beweging der kudde worden dan de sporen

1) BREFELD, „Botanische Untersuchungen über Hefenpilze” V, Leipzig
1883, blz. 123.

2) MASSEE „Gardener's Chronicle” 1903, 3 Jan, blz. 14 en „Diseases of
cultivated plants and trees”, 1910, blz. 345. Het is mij gebteken, dat
noch in de vorming, noch in het uiterlijk der brandsporen eenig
verschil bestaat tusschen de brandzwam van MASSEE's materiaal, mij
welwillend toegestuurd door den Directeur van Kew Gardens, en het
materiaal, dat in ons land verkrijgbaar was. Ook G. P. CLINTON beschouwt
de door MASSsEE beschreven zwam niet als een aparte soort, maar als
een bijzonder krachtge vorm van Ustilago bromivora (Amer. Joura. vf
mycology, Vol. VIII, Oct. 1902, biz. 129 en „Monograph of North Amer.
Ustilagineae”, Proceedings of the Boston Society of Natural History,
Vol. XXXI, blz. 350).

5) MC. ALPINE „The Smuts of Australia”, Melbourne, 1910, blz. 123.

142

in wolken opgejaagd, zoodat de schapen er zwart van zien.
Een landbouwer, die van den Staatsphytopatholoog den raad
had gekregen het gras af te branden om de sporen te vernietigen,
had er de voorkeur aan gegeven zijn koeien er in te drijven.
Hij nam daarvan geen schadelijke gevolgen waar, ook niet
toen de voedering met het brandige hooi werd voortgezet.
Trouwens ook bij voederproeven, genomen met de in enorme
massa’s gevormde sporen van maisbrand (een Ustilago-soort)
heeft men niet kunnen constateeren, dat zij giftig zijn voor
het vee, integendeel zij schijnen de beesten goed te bekomen !).
Een der boven gestelde vragen is dus reeds beantwoord.
Men zou zich kunnen voorstellen, dat de zwam, die in
Australië zulke hevige verwoestingen aanricht, slechts schijnbaar
tot dezelfde soort behoort als die, welke ín onze inlandsche
Bromus-soorten in veel meer beperkte mate optreedt; of, zoo
men al met dezelfde soort te maken heeft, dat zij zich in bio-
logische rassen gesplitst heeft, van welke het eene zich aan
Bromus unioloides, het andere aan de hier in ’t wild
groeiende soorten heeft aangepast, zonder dat de ziekte van
het ingevoerde op het inheemsche gras of omgekeerd kan
overgaan. MC. ALPINE deelt mede, dat Ustilago bromivora in
Australië zeer algemeen voorkomt op de ingevoerde zachte
dravik en de daar inheemsche soort Bromus arenarius LABILL.
en twijfelt er blijkbaar niet aan, dat zij al deze grassen even
gemakkelijk aantast. De bovengestelde vraag is niet van belang
ontbloot met ’toog op gevaar voor de uit Bromus-soorten be-
staande kunstweiden, die men in Europaop droge zandgronden
aantreft; daarom worden door mij proeven genomen om na te
gaan in hoeverre overgang van de brandzwam van het Aus-
tralische siergras op Bromus mollis en B. inermis plaats heeft.
De uitslag zal echter eerst ín 1914beoordeeld kunnen worden.

1) Zie o.a. CLINTON D. SMITH „Feeding. corn smut to dairy cows”,
Bull. No. 137 (Oct. 1896) Michigan State Agric. Coll. Exp. Station. De
steen- of stinkbrand van de tarwe (Tilletia tritici WINT.) schijnt daaren-
tegen niet geheel onschadelijk.

143

Verscheidene brandziekten, ín de eerste plaats die, welke
onze vier meest verbouwde granen aantasten, worden met het
zaad overgebracht. Men kan daarbij twee gevallen onderschei-
den: Ten eerste, dat de sporen, zooals bij tarwe- en gerste-
steenbrand, haverbrand en roggestengelbrand, uitwendig op het
nog gezonde zaad geraken; dan wordt de kiemplant door een
kiembuis van een der conidiën geinfecteerd. Ten tweede, dat,
zooals bij tarwe- en gerstestuifbrand, de infectie bij den bloei
plaats heeft en het mycelium van de zwam in het inwendige van
het zaad een rusttoestand doormaakt. In beide gevallen groeit
het mycelium door den halm omhoog en gaat in de
aren of pluimen nieuwe brandsporen vormen. Dat ook
Ustilago bromivora met het zaad wordt overgebracht, was reeds
direct te verwachten. MC. ALPINE deelt gevallen mede, waarin
hij een zeer brandig gewas zag opgroeien uit zaad van een bran-
dig veld afkomstig. Er wordt volgens hem in Australië nog
lang niet genoeg acht op de ziekte geslagen, zoodat dikwijls
zaad, dat lang niet vrij van brand is, verhandeld wordt en ook
naar Europa is verzonden. Dat bij den landbouwer in het
Oldambt de sporen dezer brandzwam in zoo groote hoeveel-
heid in den bodem aanwezig zouden zijn, dat het ziektegeval
er door verklaard wordt, is, in verband met wat ik boven
omtrent het optreden der zwam in onze inlandsche Bromus-
soorten meedeelde, niet aan te nemen. Dus is ook de vraag
betreffende de herkomst der infectie behandeld. Hoe nu bij
Ustilago bromivora de overbrenging plaats heeft, op of ín het
zaad, zal bij de bespreking der bestrijdingsproeven blijken.

De vraag waar de soort Ustilago bromivora oorspronkelijk
thuis behoort ís, nu zij eenmaal over de geheele aarde ver-
spreid is, natuurlijk niet meer te beantwoorden. Toch geeft
het feit, dat verschillende tot het geslacht Bromus behoorende
onkruiden van Europa in Amerika zijn ingevoerd, in dezen
een vingerwijzing.

144

Het „brandkevertje”, Phalacrus corruscus.

Het kevertje, welks voorkomen blijkbaar nauw aan dat van
de brandzwam verbonden is, behoort tot de familie der knods--
sprietigen en tot de soort Phalacrus corruscus PANZ.. EVERTS !)
geeft als vindplaats op allerlei lage planten, vooral bloeiende
Gramineeën, o. a. Bromus mollis; blijkbaar was hem niet bekend,
dat het vooral op door brand aangetaste grassen leeft. FRIE-
DERICHS °), die een nauwkeurige studie van de leefwijze maakte,
vond, dat het voedsel dezer soort in hoofdzaak uit brand-
sporen bestaat. Op de brandaren van tarwe en gerst en de
brandpluimen van haver kan men het kevertje sporadisch aan-
treffen; sporadisch, omdat deze brandziekten zelve zich in onze
landbouwstreken niet tot hevige epidemieën uitbreiden. Evenals
bij tal van andere diersoorten met sterk voortplantingsvermogen
toch, oefent schaarschheid en overvloed van voedsel een op-
vallend sterken invloed uit op het aantal der aanwezige indi-
viduën. Dat Phalacrus corruscus zich echter ook wel met niet
door brand aangetaste plantendeelen moet voeden blijkt uit
de woorden „zeer gemeen”, waarmede haar optreden in ons
land wordt bestempeld. Voordat de brandmassa’s zich in de
aren en pluimen der Gramineeën vertoonen, wordt, volgens
FRIEDERICHS, het stuifmeel van kruidachtige Composieten en
andere kruiden genuttigd.

In September 1912, toen ik de ziekte in het Oldambt voor
't eerst waarnam, vond ik, niettegenstaande toen reeds een
snede geoogst was, vrij veel kevertjes; eind Juni en begin Juli
1913 vond ik ze in het sterk aangetaste gedeelte van een
proefveld, dat ik te Wageningen had aangelegd, weer. In de
tweede helft van Juli en in Augustus werden zij vrij zeld-
zaam, maar gelukte het gemakkelijk de larfjes in de brandmassa

1) Ep. EvERTS „Coleoptera Neerlandica” 1 (‘s-Gravenhage 1898), blz.465.

2?) K. FRIEDERICHS „Ueber Phalacrus corruscus als Feind der Brand-
pilze des Getreides und seine Entwickelung in brandigen Aehren’'(Arb-
a.d. Kais. Biol. Anst. f. Land- u. Forstwirtsch. VII, 1908, blz. 38).

145

op te sporen. Dit is in overeenstemming met wat FRIEDERICHS
omtrent de leefwijze mededeelt. De kevertjes, welke achter
boomschors overwinterd hebben, leggen in den zomer hunne
lange, smalle, nauwelijks met het bloote oog waarneembare,
geelachtige eitjes in brandaren’ of -pluimen; de larven leven
daarin gedurende een tijd, welke van de aanwezigheid der
brandsporen afhankelijk is en bij tarwe- ef gerstestuifbrand
dus niet langer dan een paar weken kan zijn. Dan begeven
zij zich naar den grond om zich daar in een fijn spinseltje te
verpoppen. Meer dan een generatie per jaar schijnt niet voor
te komen. De in den herfst uitgekomen exemplaren vond ik
in zakken met geoogst zaad en behalve achter boomschors
zal men dus ook overwinterende exemplaren kunnen vinden
in reten en spleten van de schuren, waar het zaad bewaard wordt.

FRIEDERICHS heeft aangetoond, dat dit insect den inhoud
der brandsporen werkelijk verteert, en meent dat de kever
dientengevolge nuttig is. Mij komt het voor, dat het kevertje
niet de minste economische beteekenis heeft. Zooals dit bij
de voortplanting in ’t algemeen het geval is, is de natuur in
de productie van brandsporen zoo overdadig, dat er van de vele
millioenen brandsporen, die een aangetast grasveld oplevert, ver-
scheidene millioenen kunnen worden weggevreten, zonder dat de
ziekte daardoor maar eenigszins in haar voortgang wordt gestuit.

Bestriĳdingsproeven; gunstige werking van
kopervitriool, toegepast volgens de methode
van Kühn en nog betere werking van de
heetwaterbehandeling.

Op mijn verzoek werd mij door den zaadhandelaar een kwart
H.L. van de partij graszaad, waarvan ook in het Oldambt was
uitgezaaid, geleverd. Naar schatting was hiervan 20 pCt. sterk
aangetast. In fig. 1 van Plaat VIIl ziet men een rij gezonde
zaden, gedeeltelijk nog, zooals zij afgeleverd werden, tot pakjes
vereenigd; in fig. 2 ziet men in grooter aantal de aangetaste
zaden; daarboven en daartusschen zijn enkele van de in dit
partijtje voorkomende kevertjes afgebeeld.

146

Uit het voorkomen dezer zaden is, in verband met wat wij
van andere brandzwammen weten, direct af te leiden hoe de
infectie plaats heeft. Evenals bij de bedekte gerstebrand toch
blijft de sporenmassa, er moge dan al voor en bij den oogst
iets van verstoven zijn, in hoofdzaak binnen de resten der kafjes
besloten. De aangetaste zaden kiemen niet meer, maar een
gedeelte van hun inhoud hecht zich vast aan en tusschen de
kafjes der gezonde zaden; de daaruit voortkomende kiemplanten.
worden door den kiemdraad der vroeger beschreven conidiën-.
geïnfecteerd. Dat niet, zooals bij de stuifbrand van de gerst
en van de tarwe, infectie tijdens den bloei plaats kan hebben,
blijkt daaruit, dat er tijdens den bloei van het gras nog niet
de minste verstuiving plaats heeft; de sporenmassa is dan
nog binnen een huidje besloten.

Met het ontvangen zaad heb ik verschillende bestrijdings-
proeven genomen. Reeds van te voren verwachtte ik van de
behandeling der zaden met heet water een beter resultaat dan
van die met chemische middelen. Ter bestrijding van tarwe-
steenbrand is wel is waar de kortstondige. inwerking van
kopervitriool, waaraan het graan bij omscheppen met een 8 pCt.
oplossing is blootgesteld, zeer werkzaam ; maar bij deze graan-
soort. verdwijnen de brandkorrels bij het dorschen en reinigen
grootendeels, zoodat alleen nog de uitwendig aan de gezonde
korrels hechtende sporen moeten worden gedood. Terwijl op
de aangetaste graszaden een dergelijke behandeling natuurlijk
slechts oppervlakkig zal werken, kan men betere resultaten
verwachten van een meer langdurige inwerking eener oplossing,
welke dan, om beschadiging te voorkomen, minder geconcen-
treerd moet zijn. Nog meer voor de hand ligt het een heetwater-
behandeling toe te passen, daar de warmte gemakkelijk tot in
het binnenste van de geweekte brandmassa doordringt.

De uitslag mijner proeven bevestigde deze meening ten volle,
maar bovendien kwam er een gunstige werking vooral van het

147

heete water voor den dag, welke ik niet, althans niet in
die mate, had verwacht; de kiemkracht en de kiemenergie is
er aanmerkelijk door vooruitgegaan. Eem en ander blijkt duidelijk
uit de hierbij gevoegde tabel (blz. 149) ; ik dien daaraan even-
wel nog een en ander toe te voegen.

Voor elke behandeling in de eerste kolom omschreven is
2 L. zaad genomen, zooals het ontvangen werd van den
zaadhandelaar. Daar het Bromus-zaad, in tegenstelling met
granen, niet zinkt maar drijft, had de indompeling in heet water
plaats in een gesloten korf, welke, nadat hij op de gebruikelijke
wijze eenige malen was opgelicht, onder water werd gehouden.
Alle monsters werden direct na de behandeling door uitsprei-
ding gedroogd. Daarna werd uit alle partijen een zekere
hoeveelheid afgescheiden voor de bepaling van de kiem-
kracht. Uit deze partijtjes werden de duidelijk brandige zaden
(+ 20 pCt.) verwijderd „en van het overschietende gedeelte
van elk partijtje werd 100 cub. c.M. (# 1509 zaden) naar het
Proefstation voor Zaadcontrôle gezonden, waarvan de Direc-
teur zich op verzoek van den Directeur van het Phytopatho-
logisch Instituut welwillend bereid verklaard had de kiem-
cijfers te doen bepalen !). Het door ons gezonden materiaal
was wegens gebrek aan hiervoor geschikte werkkrachten
niet van slecht gerijpte zaden gezuiverd, terwijl bovendien
niet alle in de handelswaar aanwezige pakjes in zaden waren
verdeeld. Bij de dientengevolge noodig gebleken verdere
voorbereiding aan het Proefstation voor Zaadcontrôle werd
nog + 15 pet. uitgeschoten. Daarna werd de kiemproef
ingezet, uit welker in de 2de, 3de en 4de kolom opgenomen
resultaten blijkt, dat de kiemkracht door de werking van het
kopervitriool eenigszins verhoogd was. Door de heetwaterbe-
handeling is niet alleen de kiemkracht in sterke mate verhoogd,

1) Een woord van dank daarvoor mag te dezer plaatse niet ontbreken.

148

maar ook de kiemenergie is hierbij belangrijk beter geworden.

Van de partijen zaad, welke ik had overgehouden, behield
ik een gedeelte om zelf uit te zaaien, terwijl ik den Heer
J. OoRTWIJN BoTJjEs te Oostwold op mijn verzoek welwillend
bereid vond, van de rest een proefveldje aan te leggen. Half
April zaaide ik van elk monster + 166 cub. c.M. (+ 2500 zaden)
in rijen uit op afzonderlijke bedjes. De gunstige werking van
de heetwaterbehandeling bleek bij de veldproef minder in de
kiemkracht dan wel in den groei der gekiemde planten voor
den dag te komen. Dat in de laatste nummers (zie de 5de kolom)
het aantal planten over ’talgemeen geringer was dan in de
eerste, is daaraan toe te schrijven, dat de twee helften van
het proefveldje door verschillende arbeiders zijn gewied, waarvan
de eene ruwer is te werk gegaan dan de andere.

Ook van den Heer OORTWIJN Botjes kwam al spoedig be-
richt over de uitstekende opkomst en groei, waardoor zich de
kiemplanten der met heet water behandelde zaden onderscheid=
den van alle andere.

Reeds eerder was mij gebleken, dat heet water een gunstigen
invloed kan hebben op de kieming van het ermede ontsmette
zaad, en wel in het jaar 1911, toen voor de eerste maal grootere
partijen graan voor verschillende landbouwers te Leens door
mij behandeld werden; de ontsmette haver stond toen veel
eerder in de rij dan de niet ontsmette. Een dergelijk resultaat
is trouwens ook door v. KIRCHNER !) en andere onderzoekers
bij haver, door OORTWIJN BOTjES bij tarwe verkregen %).
Op de vraag waaraan deze gunstige invloed is toe te schrijven
moet ik het antwoord voorloopig schuldig blijven.

Nog beter waren de resultaten der heetwaterbehandeling wat
betreft het eigenlijke doel der proef: de brandbestrijding. Uit
de laatste kolom blijkt, dat kopervitriool, alleen wanneer het

1) O. v. KIRCHNER „Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten”. III, 1893. Blz. 2.
2?) OORTWIJN Botjes „Cultura”, 1909 blz. 202.

149

“uazuerd
-pueiq
[eu e y

676 syfrrzoryoe Stura, L8G 9 CG Cz vod e0 oute
-10} jaw pnyosa8 Inn %/, "EI
POOL _Îrzoruoe Srurom [9G gl OZ vo | [ey opyosnjqo8 UEA Burdaoa
=20} 9}99AIP JAPUO IL SIL ‘ZI
198 \NÚrpsoryoe Bruroa vp CL OZ ze | “Tdoraptasodoy 3d #/, Jow
p pnyosa8 uo UI JoaM8 NSZ II
666 oyfrjaorgoe Sruroan) 679 OL CL Te Japuo 19 HIEY
apyosn[qa8 “uiw Or eU‘GSIE Ol
[ZOL orga Srurom <89 Cg 8C po | ‘Tdofoolparadoy 7d g
\-Wa:qno ge Jew gdoyosa8wo 6
L66 Îrnoruyoe 919 09 95 le 00) 8
GEE paos8 L8L [8 8L 09 AU iten EE
6771 poos 968 VL EL vG DLoG Ae AD
SLEL pao8 vr8 OL VL IG Todt Gri va B md
T8r[ pao8 LT6 Elzas) Ch er Da SE Sea sr
OzEI poos 668 8L GRB 86 Kan eeb
O8EL po05 €66 nm 0 208 9 EGTE HQ uw OL 7
EET xÎnoruoe 988 LE Pl SO EE | [EUD 1
DM EE PLE LE
79d 3d | 9d “jaaap do 19
Pe OER De ed, | zn | Ben peez joy jep ‘uowouod wins
apaamy | HOIEM JEEQ | Zursopfmsoa | EEN | ou | ae dn Bees onp op
ap ui voy | JYa1z vowmid ile [dy “uopez oydfo8jin zyoojs | rg ‘peoma810ooA proxy ann pl
| eed op Jep100A big 30 Jt A UapeZ- | zojem joou ut Burodwopur ap
9 u JC $
eene row HTeY PUeJS si a Er de en GE JQ9QA HS S19}SUOU UIAAHAIË
eey uowoxa3do a[QHUOrpeez 10OAUONHEIS | -ueELUIG'G FE 7 JOOP AT

mmm

-JoOld JY Ut PpwopjoD

‘peez joy ueA Suropueyog

150

volgens KüHN’s methode als verdunde oplossing gedurende
langeren tijd de gelegenheid heeft in de brandige korrels door
te dringen, een werkzaam bestrijdingsmiddel ís. Mc. ALPINE
beveelt behalve kopervitriool ook formaline aan, maar van for ma-
line heb ik, evenmin als van een kortstondig omscheppen met
kopervitriool of behandeling met kopervitriool, waarin het
werkzaam bestanddeel door kalk is neergeslagen, gunstige
resultaten gezien. Heet water werdt door MC. ALPINE niet ge-
noemd. En juist heet water bleek mij het beste middel te
zijn. Reeds was dit op vroeger aangegeven gronden te ver-
wachten. Zoowel in Groningen als op mijn eigen proefveld werd
deze meening bevestigd. Alleen bij de te Wageningen ge-
groeide planten zijn tellingen verricht om de uitkomst in
cijfers te kunnen vastleggen. Dit had de tweede helft van Juli
plaats en daar de planten toen te veel waren uitgestoeld om
ze op het veld te kunnen tellen, zijn zij voor dit doel uitge-
trokken. Dat de voor het totaal aantal planten gevonden cijfers
bij deze telling zooveel grooter waren dan bij de half Mei op het
veld verrichtte telling, is daaraan toe te schrijven, dat nu inderdaad
elke plant afzonderlijk geteld kon worden, terwijl op het veld
de dicht opeenstaande planten, welke uit een pakje waren opge-
groeid, niet als afzonderlijke planten te onderscheiden waren.

Waar in zoo hevige mate brand voorkomt als in het gewas,
van hetwelk ik zaad ontvangen had, is het practisch vrijwel
onuitvoerbaar reeds na één behandeling een absoluut brandvrij
nageslacht te krijgen; dat was mij van vroegere bestrijdings-
proeven met granen bekend. Maar de uitkomsten der behande-
ling van het Australisch gras met heet water zijn toch zoo, dat
men er niet aan behoeft te twijfelen, dat na nog één behan-
deling het volgend jaar wel degelijk een absoluut brandvrij
gewas is te verwachten.

Wat nu de uitvoering der heetwaterbehandeling betreft, kan
ik, onder herinnering aan wat boven omtrent de lichtheid van
het zaad werd opgemerkt, verwijzen naar mijne in (912 bij
de Directie van den Landbouw uitgegeven brochure over de
ontsmetting van zaaigranen; alleen dient er nog de aandacht

151

op gevestigd te worden, dat het zaad, zoolang het niet bijna
volledig gedroogd is, veel meer neiging heeft om samen
te kleven dan de meer compacte zaden van tarwe en gerst;
men moet dus de korf niet te vol maken en de inhoud gedu-
rende de indompeling af en toe flink doorschudden. Ook is
goed nadrogen noodig en daar dít niet altijd even gemak-
kelijk is uit te voeren, is het van belang te weten, dat ook de
behandeling met kopervitriool volgens KüHN zeer goede uit-
komsten geeft; de hoeveelheid vloeistof, die het zaad daarbij
opneemt, is veel geringer. Daar men in ons land alleen de
zeer ruwe methode van het omscheppen met sterke kopervi-
triooloplossing kent, kan het zijn nut hebben een eenigszins
uitvoeriger voorschrift te geven. Men bereidt b.v. 100 Liter
oplossing van de gewenschte sterkte door !/, kilogram fijn
gekristalliseerd kopervitriool door deze hoeveelheid water te
roeren; grove kristallen lossen veel langzamer op. Men plaatst
daarin een los toegebonden zak met !/, H.L, zaad en zorgt,
dat die gedurende 12 uur onder de oppervlakte van de vloei-
stof blijft. Daarna laat men uitdruipen en spreidt het zaad in
een dunne laag uit om te drogen. Zoodra het zaad zoover ge-
gedroogd is, dat het door de machine loopt, zaait men.

Naschrift.

Professor KöLPIN RAvN te Kopenhagen deelde mij, nadat dit
artikel reeds ter perse was, mede, dat hij tegen Ustilago bro-,
mivora in Bromus arvensis L. en tegen Ustilago perennans ROSTR
in Arrhenatherum elatius M. et K. (Fransch raaigras) de vol-
gende behandelingen met succes heeft toegepast :

Formaline-behandeling: 100 K.G. zaad wordt besproeid
met 20 L. water, waarin 50 gram formaline ; daarna wordt het
zaad op een hoop geworpen, welke bedekt wordt met in deze
formalineoplossing gedrenkte zakken. Na twaalf uur wordt
de hoop uitgespreid om het zaad te laten drogen. (Hierbij

152

heeft dus een langduriger inwerking van formaline plaats dan
bij de te Wageningen toegepaste methode).
Heetwater-behandeling zonder voorweeken, en wel door
in 5 minuten tijds 20 maal in te dompelen bij 54 tot 55° C.
Het volgend jaar hoop ik in de gelegenheid te zijn deze
beide methoden, waarover prof RAvN van den winter een uit-
voeriger verslag zal publiceeren, in vergelijking met de te
Wageningen beproefde methoden op Bromus unioloides toe te
passen. Zijn zij even werkzaam dan verdienen zij aanbeveling
omdat het zaad er betrekkelijk weinig door wordt bevochtigd.

H. M. QUANJER.
WAGENINGEN.

Instituut voor Phytopathologie, Augustus 1913.

Verklaring der afbeeldingen.

Plaat 1. Vier pluimen van Bromus unioloides, van welke de linksche ge-
heel gezond, de tweede gedeeltelijk aangetast en de beide rechtsche
geheel aangetast zijn door Ustilago bromivora (halve grootte).

Plaat H. Fig. 1: Gezonde zaden en pakjes van B. unioloides, zooals zij
in de handelswaar voorkomen (halve grootte).

Fig. 2: Door brand aangetaste zaden en pakjes; hier en daar er tus-
schen de kevertjes (halve grootte).

Fig. 3: Kiemende spore van U. bromivora (800 maal vergroot, naar
BREFELD).

Fig. 4: Gekiemde spore, promycelium en conidiën (800 maal vergroot,
naar BREFELD).

Fig. 5: Het kevertje, Phalacrus corruscus (13 maal vergroot, naar FRIE-
DERICHS).

Fig. 6: De larve (20 maal vergroot, naar FRIEDERICHS).

Tijdschr. o. Plantenz.; 1913 PI. VII.

Phot. B. SMIT.

Tijdschr. o. Plantenz.; 1913

- > EEE … fi Ss e r sDERICHS.
Fig. 1 en 2 phot. B. Smit; fig. 3 en 4 naar BrEFELD; fig. 5 en 6 naar FRIEDERIC

P]. VIII

Vruchtboom-Carbolineum, Californische pap,
Nicotine-zeep-preparaat

en andere bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten, worden
geleverd door de Chemische fabriek

OPALTEEOLZ & AMESCHOT

te Amsterdam.

Vacant.

Vacant,

vanhee len

RRA

vvÂ eh prEN = Net MEA ak \ he}
ODE and vn eet ad di syjktrgerr, a td verm ij BME eid, we

“TIJDSCHRIFT

OVER

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. J. RITZEMA BOS,

NEGENTIENDE JAARGANG.
be aflevering.

a, tjdschritt is in den Boekhandel ende à (125; 5

edrakt bij F‚ B, HAAK, te Wageningen
Gselels

___J. Ritzema Bos. — Intérnationale samenwerking bij de
bestrijding van plantenziekten en schadelijke dieren. es

3 ke en
e DA

ADVERTENTIEËN Er
kunnen worden geplaatst tegen f12, f6,50 en f4,— résp. pe
heele, halve-en vierde bladzijde, bij éénmalige plaatsing ; goed-
kooper nog bij herhaalde plaatsing, waaromtrent in overleg
kan worden getreden met den drukker. ed

Wordt met erkend succes
gebezigd tegen

Plantenlnis, Wieren Korstmossenenz. -
op Vruchtboomen, Ee
Sierheesters enz.

Geeft in alle verhoudingen en
op elke wijze met zuiver water
vermengd onberispelijke emulsies

ook onverdund met succes te gebruiken voor het sluiten van
Schors-- en Zaagwonden. Vraagt mijne noteering met opgaaf Sn
der benoodigde hoeveelheid. eee

EDUARD NETTESHEIM.
VENLO: Ee à

153

Nederlandsche phytopathologische Vereeniging
en
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent.

Tijdschrift over Plantenziekten

ONDER REDACTIE VAN
Prat RITZEMA BOS.

Negentiende Jaargang. — 6e Aflevering. — Dec. 1913.

INTERNATIONALE SAMENWERKING
BĲ DE BESTRIJDING VAN PLANTENZIEKTEN
EN SCHADELIJKE DIEREN.

De internationale handel ín land- en tuinbouwgewassen en
in de produkten van deze brengt noodzakelijkerwijze het gevaar
mee, dat de parasieten van deze gewassen van het eene land
naar het andere worden gevoerd, en dat zij aldaar vasten voet
krijgen. Op deze wijze zijn indertijd de twee gevaarlijkste
vijanden van den wijnstok van uit Amerika met geïmporteerde
wijnstokken naar Europa overgebracht, nl. de druifluis (Phylloxera
vastatrix), die in 1863 voor ’t eerst schadelijk optrad in Zuid-
Frankrijk, en zich van daar in bijkans alle wijnbouwende landen
der Oude Wereld verbreidde, — en de valsche meeldauw (Perono-
spora viticola), die zich omstreeks 1878 insgelijks het eerst in Zuid-
Frankrijk vertoonde, en nu ook in alle Europeesche wijnbouwstre-
ken voorkomt. Zoo is ook de Amerikaansche kruisbessenmeeldauw
(Sphaerotheca mors uvae) te kwader ure in Europa gebracht

154

met Amerikaansche kruisbessenstruiken, en in ons Oude wereld-
deel al ras door den handel in kruisbessenstruiken, stekken en
bessen van de eene streek naar de andere, van het eene land
naar het andere verbreid. Zoo werd de San José schildluis
(Aspidiotus perniciosus) in 1880 door CoMmsTOockK ontdekt ín de
„nabijheid van het Californische stadje San José, maar later
door den handel over bijkans alle Staten der groote Amerikaansche
Republiek verbreid, in sommige streken (New Jersey, Maryland)
zeer schadelijk wordende, in andere streken, met name in de
meer Noordelijke Staten, van minder beteekenis blijvende. Zoo
is omgekeerd de plakker (Liparis dispar) uit Europa naar
Amerika gevoerd, en is weldra de rups van dit insekt (daar
„Gypsy moth” genoemd) in de Noord-Oostelijke Staten der
groote Republiek in zoodanige mate opgetreden, dat zij er als
eene nationale ramp werd beschouwd, en dat aan hare be-
strijding tonnen gouds zijn ten offer gebracht.

Het gevaar, dat door het wereldverkeer de parasieten der
kultuurgewassen uit het eene land naar het andere worden
getransporteerd en aldaar vasten voet krijgen, heeft reeds sedert
lang de aandacht getrokken, zoowel van de zijde van het publiek
en van de Regeeringen, als ook van die van de geleerden. Dat
geschiedde reeds in een’ tijd, toen ín ’t algemeen noch het
belanghebbende publiek, noch de Regeeringen, noch ook de
geleerden zeer veel belangstelling toonden in de kennis van
plantenziekten en schadelijke dieren. Toen in de jaren 1875
en volgende de Coloradokever in onderscheiden Staten van de
Noord-Amerikaansche Unie de aardappelvelden op groote schaal
vernielde, maakte zulks in Europa een geweldigen indruk.
Landbouwers, die reeds meer dan 25 jaren lang door de „reup”
in hunne roggevelden geplaagd werden, zonder ooit te hebben
geïnformeerd, waarom hunne rogge zoo slecht groeide, — anderen
die gedurig hunne graanakkers verwoest zagen door ritnaald, frit-
vlieg en Thrips, en hunne koolvelden door de koolvliegmade, —

155

die de gewone aardappelziekte beschouwden als iets, waartegen
niets te doen viel, — zij zonden mij in die dagen ieder insekt op»
dat zij op aardappelvelden of in de buurt daarvan aantroffen,
met de vraag: of dat soms de Coloradokever kon zijn. Rozen-
kevertjes en loopkevers, wantsen, zelfs de rups van den doods-
hoofduil en veenmollen, werden mij toegezonden door menschen,
die meenden dat zij den gevreesden aardappelvijand vóór zich
hadden. Onze Regeering, die zich tot dusver al zeer weinig aan de
„bestrijding van de in ons land voorkomende ziekten en schadelijke
dieren had laten gelegen liggen, diende een wetsontwerp in,
dat moest strekken om den invoer van aardappelen uit Amerika
te kunnen verbieden, en verbreidde eene — trouwens zeer
leelijke — gekleurde plaat, waarop de beruchte Amerikaansche
tor in hare verschillende gedaanteverwisselingstoestanden was
afgebeeld. — In ’t buitenland ging het al even zoo. Hoewel toen
nog in Europa bij de belanghebbenden noch bij de Regeeringen
veel belangstelling voor de inlandsche vijanden van den land-
bouw bestond, werden toch, toen de Coloradokever dreigde,
uit de Nieuwe Wereld naar de Oude over te steken, allerlei
maatregelen genomen om dezen dit te beletten; en menig land
sloot de grenzen voor den invoer van Amerikaansche aardappelen.

lets dergelijks deed zfch hier te lande, en ik meen, overal
in Europa, voor, toen in het jaar 1898 en daaromtrent
de couranten gewaagden van de groote schade, die de San
José schildluis in sommige streken van de Vereenigde Staten
van Noord-Amerika teweeg bracht. Boomgaardbezitters, die
jaar op jaar hunnen oogst van appelen, peren en kersen rustigjes
lieten decimeeren door appelbloesemkevers, wormstekigheid,
wintervlinder, bloedluis, bladluizen en schurft (Fusicladium),
zonder er naar te vragen wat toch de oorzaak kon zijn van de
vermeerdering dier plagen, en zonder te trachten, raad in te win-
nen omtrent hetgeen daartegen te doen zou zijn, — zij eischten
van de Regeering, dat deze ten spoedigste maatregelen zou

156

nemen tegen den invoer van de beruchte San José schildluis,
wat dan ook geschiedde bij de wet van 2 April 1898 en het
Koninkl. Besluit van 30 Januari 1899, later vervangen door de
wet van 23 Mei 1899.

Het schijnt, dat kwalen, die van verre dreigen, in ’t
algemeen meer indruk maken op de menschen dan die, welke
zij elk jaar om zich heen kunnen waarnemen.

Maar, hoezeer ik nu die overdreven vrees voor plagen, welke
van elders zouden kunnen worden geïmporteerd, belachelijk
vind, wanneer zij gepaard gaatmet groote zorgeloosheid tegen-
over de inheemsche vijanden onzer kultuurgewassen, — het
zij verre van mij te beweren, dat wij niets zouden moeten doen
om zulke vijanden, die dreigen van elders te worden ingevoerd,
te weren. Integendeel. Boven toonde ik door enkele voorbeelden
aan, hoe groote beteekenis sommige van elders geïmporteerde
plagen voor onze inheemsche kultuurgewassen kunnen krijgen.
Het is eene zaak van wijs beleid, wanneer de overheid van
eenig land, waar eene zekere plaag zich nog niet heeft verbreid,
maatregelen neemt, om dat land daartegen te vrijwaren; en
het is zeer zeker gewenscht, dat land- en tuinbouw maatschap-
pijen en belanghebbende personen de betreffende Regeeringen
op de noodzakelijkheid van dergelijke maatregelen wijzen,
wanneer deze Regeeringen zelven in gebreke mochten blijven,
dadelijk de hand aan de ploeg te slaan.

Nu is de vraag: Op welke wijze kan een land zich zooveel
mogelijk vrijwaren tegen den invoer van schadelijke dieren en
van plantenziekten van uit andere landen ?

Het antwoord op deze vraag schijnt zeer eenvoudig. Wanneer
een zeker schadelijk organisme in eene zekere streek een zeker
gewas teistert, laat men dan den invoer van dít gewas en van alle
deelen daarvan (stekken, entloten, vruchten, knollen) van uit die
streek verbieden. In vroeger dagen was dit inderdaad de vrij alge-

157

fneen heerschende mêening van het belanghebbende en het
belangstellende publiek, van de autoriteiten en de Regee-
ringen; en nog zijn er velen, die op dit standpunt staan.

Hoewel ik geenszins een absoluut tegenstander ben van elk
verbod op den invoer van zekere gewassen of produkten daarvan
uit andere landen, als middel om parasieten van deze gewassen
te weren, zoo moet ik toch verklaren, dat mij niet dan in
exceptioneele gevallen een zoodanige maatregel gewenscht
voorkomt. Zoo’n invoerverbod brengt meestal groote bezwaren
mee en levert bovendien in de meeste gevallen niet het verwachte
resultaat op.

Stel bijv. dat de invoer in Nederland van aardappelen uit
een groot aantal andere landen absoluutverboden werd, hoe nood-
lottig zou zulks niet kunnen zijn in zulke jaren, waarin de
aardappelteelt hier te lande vrij algemeen door de aardappel-
ziekte mislukt; hoe moeilijk verkrijgbaar en hoe duur zou dit
zoo moeilijk misbare volksvoedsel hier niet worden! En hoe
bezwaarlijk zou zelfs reeds alleen maar een absoluut verbod
van invoer van aardappelen uit Engeland niet worden voor de
Friesche bouwstreek, die juist bekend is om de uitstekende
aardappelen, die zij oplevert, verkregen uit Engelsche poters!
Ik wil niet zoo ver gaan van te zeggen, dat het altijd, onder
alle omstandigheden, verkeerd zou zijn, dat onze Regeering den
invoer van aardappelen uit andere landen wegens het daar
voorkomen van zekere aardappelziekten absoluut verbood;
maar toch wel dat zij verkeerd zou handelen, wanneer zij
dit deed, zonder de zekerheid te hebben, dat zoodanige maat-
regel in het belang van onze aardappelteelt beslist noodzakelijk
was. — Zoo zouiker mij ook niet mee kunnen vereenigen, dat de
invoer van fruit uit Amerika en Zuid-Afrika, van druiven uit België
en Italië wegens het voorkomen van parasieten daarop werd ver-
boden, tenzij men de zekerheid had, dat daardoor deze parasieten
op onze vruchtboomen resp. onze wijnstokken zouden kunnen

158

overgaan en gevaarlijke ziekten zouden kunnen veroorzaken.
Onnoodig toen zouden velen van een bron van genot
worden beroofd, en een groot aantal fruithandelaars zouden
daardoor noodeloos een bron van inkomsten missen. — Toen de
San José schildluis dreigde naar Europa over te steken, heeft
onze Regeering een Kon. Besluit in het leven geroepen,
waarbij de invoer niet alleen van alle houtige gewassen, enten
en stekken, maar ook van fruit uit Amerika, werd verboden.
Naar aanleiding van het Verslag, door mij uitgebracht omtrent
een onderzoek, door mij in Amerika in opdracht van onze Regee-.
ring ingesteld naar de San José schildluis, naar hare leefwijze en
naar wat wij van haar zouden kunnen hebben te duchten, werd dit
K.B. door de wet van 23 Mei 1899 vervangen, waarbij de
invoer van boomen en heesters van uit Amerika verboden bleef,
maar die van fruit weer vrijelijk werd toegelaten. Het was mij
toch gebleken, dat nooit in Amerika was geconstateerd dat een
boomgaard of eene kweekerij besmet was geworden door van
elders aangevoerd fruit, dat immers ook wel nooit in boomgaarden
of kweekerijen terecht komt. Alleen schillen van appelen of peren
geraken soms op den mesthoop en aldus later soms op weiden,
waarop vruchtboomen staan; maar de op de schillen zittende
schildluizen sterven in den mesthoop. En werd eens een appej
of appelschil, met levende San José schildluizen bedekt, in een
boomgaard ‘neergeworpen, dan nog zou geen besmetting van
de boomen volgen; want de volwassen schildluizen missen het
vermogen om zich te bewegen, en de larven bezitten dit
vermogen slechts gedurende enkele uren. Het is wel zoo
goed als onmogelijk, dat eene zoodanige schildluislarve
van een op den grond liggenden appel zich begeeft naar een
nabijzijnden boomstam en daar zoo ver tegen op klautert, dat
zij op eene plaats komt, waar de stam genoegzaam van doode
schors ontbloot is, om er zich te kunnen vastzuigen. Zelfs in
Duitschland, waar de publieke opinie er aanvankelijk sterk vóór

159

was, het Amerikaansche fruit te weren, heeft men den invoer ervan
toch weer toegestaan, zij het dan dat het eerst aan een onderzoek
in het „Station für Pflanzenschutz”’ te Hamburg wordt onder-
worpen.

Zou het sluiten van onze grenzen voor verschillende planten
en plantendeelen, ter wille van de wering van vijanden dier
planten hier te lande, veel schade kunnen te weeg brengen en in
bepaalde jaren in sommige gevallen zelfs zeer ernstige gevolgen
kunnen hebben, — voor verscheiden van onze kultures zou het
eveneens een ramp zijn, wanneer verschillende andere landen
eens ter wille van de wering van bepaalde vijanden van zekere
gewassen, de grenzen van die ín ons land geteelde gewassen
gingen sluiten. Wat zouden onze Boskoopsche en Aalsmeersche
kweekers een schade ondervinden, wanneer eens Amerika den
invoer van Buxus uit Nederland verbood, of onze Rhododendrons
of onze Coniferen niet meer wilde toelaten! Ter wille van de
wering van de Weymouth-stamroest (Peridermium Strobi)
heeft de Regeering der Vereenigde Staten ten vorige jare
den invoer uit Europa verboden van alle dennen met
vijf bijeengeplaatste naalden (zooals Pinus Strobus, Pinus
cembra en Pinus monticola), en hoe groot was niet de teleur-
stelling te Boskoop, toen de kweekers aldus vernamen, dat zij
hunne honderdduizenden exemplaren van Pinus celbra niet
meer naar Amerika kwijt konden raken ! En wat zou er een
énorme schade worden geleden, wanneer Amerika, Engeland
of Duitschland eens den invoer van tulpen en hyacinthen ging
verbieden! Werkelijk reeds het verbod van den invoer van slechts
één bepaald gewas van uit een zeker land in een enkel ander
land kan vérstrekkende gevolgen hebben.

En begint men eenmaal met dergelijke verbodsbepalingen
met betrekking tot den invoer van één bepaald gewas, dan
zal men, wil men consequent blijven, weldra den invoer van
een tweede gewas moeten verbieden. Nu dreigt de eene parasiet,

160

dan weer een andere, weldra een derde, van elders te worden
geïmporteerd; en zoo zouden in ieder land telkens weer nieuwe
verbodsbepalingen op den invoer moeten komen, tot ten slotte
verscheiden landen bijkans geheel geïsoleerd kwamen te staan,
zeer ten nadeele van hunne kulturen, van hunnen handel, kortom
van hunne geheele bevolking.

Maar al te vaak ook worden door personen met protectionis-
tische neigingen de parasieten van bepaalde gewassen er vóór
gespannen, waar zij bij hunne Regeering er op aandringen,
dat maatregelen worden genomen om de grenzen voor den
invoer van bepaalde gewassen of tuinbouwprodukten uit zekere
landen te sluiten; terwijl de geheime bedoeling is, protectie
voor hun bedrijf te erlangen. Ik herinner mij, dat er eenige
jaren geleden in ’t Westland eene krachtige beweging ontstond,
om te trachten, van de Regeering gedaan te krijgen, dat deze
den invoer van tafeldruiven uit België verbood. Echter scheen
men daarop alleen te durven aansturen onder het voorwendsel
dat het verbod van invoer van Belgische druiven zoo noodig
was, wijl met den invoer van deze zoovele ziekten van den
wijnstok en van de druiven hier te lande zouden worden
geïmporteerd. Met dat doel werd mij gevraagd, alle ziekten op
te sommen, die in België op den wijnstok voorkwamen en
hier niet. Maar ik zou werkelijk geen kans hebben gezien, een
eenigszins belangrijk getal van die ziekten op te noemen !).
Verondersteld echter, dat er in België verschillende in ons land
niet inheemsche wijnstokziekten werden aangetroffen, dan zouden
toch allicht de kiemen dier ziekten zich niet op de geïmpor-
teerde vruchten bevinden, daar toch in ’t algemeen slechts
gezonde, voor aflevering geschikte druiven worden verzonden.
En werden ook al eens bij groote uitzondering tafeldruiven
van uit België naar Nederland gezonden, die de kiemen van

t) Toen was de anthracnose nog niet in ons land bekend, in België
wél. Nu echter is ook deze ziekte hier te lande aangetroffen.

161

zekere ziekten aan zich droegen, — welk gevaar voor de
gezondheid der Westlandsche wijnstokken zou er dan in
steken, dat dergelijke druiven op de tafels der bewoners van
onze grootere steden kwamen?

Verbod van invoer van planten en plantendeelen brengt, zoo
betoogde ik boven, altijd veel last en schade mee, — behoudens
dan voor zekere groepen van personen, die misschien zulke
maatregelen gaarne zouden zien ingevoerd, maar op protectio-
nistische gronden. —

Maar heeft zoodanig invoerverbod kans de resultaten op te
leveren, die ervan verwacht worden, nl. het buiten de grenzen
houden van den parasiet, dien men wil weren?

Die kans is naar mijne meening gewoonlijk gering.

Vooreerst is het in onderscheiden gevallen de vraag, of de
bedoelde parasieten of schadelijke dieren uitsluitend tengevolge
van den handel in de planten, waarop zij leven, kunnen worden
geïmporteerd. Wanneer men met het oog op de wering van de
San José schildluis den invoer van alle mogelijke boomen en
struiken en zelfs dien van fruit uit Amerika verbiedt, is men
dan zeker, deze schildluis niet te importeeren ? Wel neen !
Als men koopwaren van welken aard dan ook uit Amerika
ontvangt, die ingepakt zijn in mandjes, dan kunnen deze insekten
immers zeer goed in levenden staat op de soms versche wilgen-
teenen zitten, waaruit die mandjes zijn vervaardigd. En dat
deze mandjes hier in kweekerijen en boomgaarden terecht
komen, is volstrekt niet onmogelijk. Waarvan zou men den
invoer al niet moeten verbieden, wanneer men de absolute
zekerheid wilde hebben, dat geen San José schildluis in Europa
werd geïmporteerd !

Toen in de jaren 1877 en 1878 de Coloradokever in Europa
den menschen de schrik om het hart deed slaan, werd in de .
meeste Europeesche landen een strijd op leven en dood tegen
den geel gestreepten onverlaat gevoerd; zelfs werd in de meeste
landen de invoer van aardappelen uit Amerika verboden, hoewel

162

de kans, dat dáárna het insekt zou worden geïmporteerd, nu
juist niet zoo bijster groot was; want de eieren, de larve en
de volwassen kever bevinden zich op het aardappelloof, en de
pop zit in den grond. De mogelijkheid echter, dat zich tusschen de
vervoerd wordende aardappelen stukjes aarde zouden bevinden,
waarin eene pop aanwezig was, was natuurlijk niet geheel
buitengesloten. Maar het bleek, dat zelfs het verbod van den
invoer van aardappelen uit Amerika niet voldoende was om het
binnenkomen van het insekt te voorkomen. Te Rotterdam bijv.
werd een Coloradokever aangetroffen op een schip, bevracht
met diverse stukgoederen. De kevers kunnen gedurende den
overtocht van de Nieuwe naar de Oude Wereld en zelfs nog
veel langer, zonder voedsel ín leven blijven. Waar nu zoo groote
zwermen kevers vlogen als zulks indertijd in sommige streken
van Amerika, ook in de omgeving der groote havensteden, het
geval was, kon het zeer licht voorkomen, dat sommige van die
kevers neervielen op een willekeurig voor Europa bestemd schip,
en zoo naar de Oude Wereld werden getransporteerd. Alweer een
bewijs, dat een verbod van invoer van planten of van produkten
daarvan niet altijd zekerheid geeft, dat de vijand buiten de
landpalen blijft. k

Een andere reden, waarom verbodsbepalingen op den invoer
vaak niet het effect opleveren, ’t welk men er van verwachtte,
is deze: dat zulke maatregelen bijkans altijd fe laat worden in
t leven geroepen. En dat ligt wel ín den aard der zaak. Eerst
wanneer in een zeker land eene bepaalde plantenziekte of een
bepaald schadelijk insekt over groote uitgestrektheden buiten-
gewoon groot nadeel te weeg brengt aan zekere kultures, wordt
daarover in de couranten geschreven en daarvan op andere
wijze gewag gemaakt; en meestal eerst dàn zullen de Regeeringen
van onderscheiden andere landen zich genoopt gevoelen, den
invoer van de voor de bedoelde ziekte of het bedoelde insekt
vatbare gewassen van uit het geteisterde land te verbieden.

163

Maar wanneer een zeker land met dat, waar de bedoelde plaag
voorkomt, in aanmerkelijk handelsverkeer staat, dan is gewoonlijk
de bedoelde ziekte of het bedoelde insekt daar reeds sedert
lang geïmporteerd op het oogenblik dat de verbodsbepalingen
op den invoer van kracht worden.

Het zij mij vergund, hier aan te halen de woorden, die ík
reeds in 1907 naar aanleiding van dit onderwerp schreef !):
„Het is mijne vaste overtuiging, dat het feit, dat wij hier te
lande geen last van de San Jozé schildluis hebben gekregen,
niet moet worden toegeschreven aan de omstandigheid, dat wij
hier eene wet hebben, die den invoer van boomen en struiken
uit Amerika verbiedt; maar wél van de omstandigheid, dat
dat het bedoelde insekt niet kan aarden in streken, waar het
klimaat, de bodemgesteldheid en de kultuurvvorwaarden be-
staan, die wij hier hebben. Eveneens is het mijne vaste over-
tuiging, dat de Peronospora viticola, die groote plaag van alle
wijnbouwende landen in Europa, niet uit Europa weggebleven
zou zijn, wanneer men indertijd (omstreeks 1878) door eene
wet den invoer van wijnstokken uit Amerika in de Europeesche
landen had verboden.”

Ook moet hier worden gewezen .op het feit, dat soms de eene
of andere plantenvijand in het land van oorsprong slechts be-
trekkelijk weinig schadelijk is, terwijl het daarentegen in de
landen, waar het wordt geïmporteerd, veel meer schade teweeg
brengt. Zoo is het met de druifluis (Phylloxera vastatrix), die
die in haar vaderland Amerika den wijnstok niet ernstig
beschadigt, terwijl zij de schrik is geworden van de wijnbou-
wende landen van Europa. Daar tegenover maak ik melding
van den plakker of den stamuil (Liparis dispar), die in Europa
zelden tot buitengewoon sterke vermeerdering komt en hier
derhalve, hoewel soms plaatselijk eenig nadeel teweeg bren-

1) „Tijdschrift over Plantenziekten”, deel XIII, bl. 136.

164

gend, nooit tot de zeer schadelijke soorten behoort, terwijl hij
in de Noord-Oostelijke Staten van den United States reeds jaren
lang onder den naam van „gypsy moth” een ware landplaag is.
Zoo is het ook met onzen bastaardsatijnvlinder (Liparis chry-
sorrhoea), waarvan de rups wel is waar hier te lande bij lange na
niet onschuldig is, maar op verre na niet zoo gevreesd wordt
als in Amerika, waar men dan ook alle mogelijke moeite doet -
om den invoer met boomen en heesters van de winternesten van
den „brown tail moth” (zooals het insekt daar heet) te weren.
Het ligt in den aard der zaak, dat geene Regeering in gevallen
als de boven vermelde ín staat is, tijdig invoerverbodsbepalingen
in ’t leven te roepen. Bij geene Europeesche Regeering kwam het
indertijd op, den invoer van wijnstokken uit Amerika wegens de
aanwezigheid van Phylloxera op de wortels te verbieden, daar
dit insekt immers in zijn vaderland geen belangrijk nadeel
aanrichtte; en toch werd het, nadat het in Europa was
geïmporteerd, in de wijnverbouwende distrikten van het Oude
werelddeel de vijand bij uitnemendheid. En in Amerika, waar
men overigens in ’t algemeen er toch zeer vlug bij is om
schadelijke insekten en zwammen van elders te weren, is men
met maatregelen tot wering van den „gypsy moth” en den
„brown tail moth” eerst begonnen lang nadat deze insekten
van uit de Oude Wereld geïmporteerd waren geworden. !)
„Hoe dikwijls blijkt aan den anderen kant een vijand, dien men
graag door verbodsbepalingen op den invoer buiten de grenzen
had willen houden, — als hij des niettegenstaande ergens eenmaal
is geïmporteerd, daar toch niet zoo schadelijk als men had ver-
wacht! De Coloradokever, waarvoor men in de jaren 1877 en ’78
in Europa gesidderd heeft, en waarvan men veronderstelde, dat hij
— eenmaal in ditwerelddeel ingevoerd — de teelt van den onmis-
baren aardappel onmogelijk zou maken, — de Coloradokever heeft

1) „Tijdschrift over Plantenziekten”, deel XIII, bl. 137.

165

zich later, sinds de attentie van het publiek wat minder op
hem gevestigd was, minstens drie jaar lang te Torgau op
aardappelvelden opgehouden zonder dat het insekt tot zoodanige
vermeerdering kwam, dat van schade van eenige beteekenis
sprake was (1884—1887); ook in de Tilbury docks nabij London
werd hij eenige jaren geleden (1901—1902) aangetroffen zonder
belangrijke schade te weeg te brengen”. —

Waar ik ín ’t bovenstaande aantoonde dat verbodsbepalingen
op den invoer van kultuurgewassen en van gedeelten van deze
aan den eenen kant buitengewoon veel last en schade kunnen
veroorzaken, meestal zoowel aan het land dat invoert, als
aan dat hetwelk uitvoert, terwijl zij aan den anderen kant
doorgaans bij lange na niet het resultaat opleveren, ’t welk
men ervan verwachtte, — zoo ben ík toch geen absoluut tegen-
stander van zoodanige verbodsbepalingen. Inzonderheid in één
geval zijn zoodanige verbodsbepalingen onmisbaar, nl. waar het
geldt, de weder-invoering van de eene of andere plaag in een
zeker land te weren, die men daar geheel heeft uitgeroeid of
welker bestrijding men althans met aanvankelijk succès en met
opoffering van veel moeite en kosten heeft ter hand genomen.

Laat ik een voorbeeld uit eigen ondervinding geven. Vijf jaar -
geleden werd de Amerikaansche Kruisbessenmeeldauw voor
het eerst in ons land ontdekt; en drie jaar geleden verbreidde
zich deze kwaal over een groot gedeelte van Nederland; zij
bleek te zijn eene ernstige bedreiging van de kruisbessenkultuur
in al die streken, waar deze een belangrijke bron van inkomsten
en van volkswelvaart oplevert. De Nederlandsche phytopatho-
logische dienst heeft zijn uiterste best gedaan en spant zich nog
steeds in om deze plaag ernstig te bestrijden. In sommige streken
zijn onze pogingen met tamelijk veel succès bekroond geworden,
inandere helaas nog niet. Inmiddels heeft de Regeering eene wet
uitgevaardigd om zooveel doenlijk te voorkomen datde ziekte zich
verder binnenslands verbreidt. De Burgemeesters zijn bij deze

166

wet verplicht, ín hunne gemeente te bevelen de uitvoering van
al de maatregelen, welke het Hoofd van den phytopathologischen
dienst voorschrijft, zooals het afsnijden en vernietigen van de
besmette toppen der scheuten; zelfs kan het rooien en ver-
branden van ernstig aangetaste struiken worden verordend.
Het vervoer van besmette bessen, van besmette struiken en
stekken is verboden. Degenen, die de wet overtreden, zijn
strafbaar.

Wanneer nu alle mogelijke moeite wordt gedaan om de ziekte
in het land uit te roeien, zou het dan niet zijn de paarden
achter den wagen spannen, wanneer de Regeering, door den
invoer van bessenstruiken van elders vrijelijk toe te staan,
risqueerde dat van over de grenzen de kiemen der ziekte telkens
weer werden ingesleept in gedeelten des lands, waar men deze
met zooveel moeite en kosten geheel of bijkans geheel onder
den duim had gekregen? Ja, met het oog op de wering van
den Amerikaanschen kruisbessenmeeldauw had men gerust
eerder kunnen handelen: men had den invoer van kruís-

bessenstruiken en stekken van uit andere landen hier te lande *

reeds kunnen verbieden zoodra zich de ziekte vertoonde in
zoodanige landen van Europa, die met het onze in bodem en
klimaat ongeveer overeenstemmen, en getoond had, daar vasten
voet te kunnen krijgen.

Nog andere redenen kunnen er zijn waarom het een zaak van
wijs beleid voor eene Regeering is, de grenzen van het land te
sluiten en gesloten te houden voor den invoer van gewassen van
elders: redenen, die met de wering van parasieten onzer kultuur-
gewassen rechtstreeks niets te maken hebben. Wij Nederlanders
mogen nooit vergeten, dat de produkten van onze plantenteelt op
groote schaal naar Engeland, Duitschland, Rusland, Amerika, Au-
stralië, enz. worden uitgevoerd. Wanneer nu de Regeering van
een of meer dezer landen, die de grootste afnemers van bepaalde
produkten onzer bodemkultuur zijn, wegens een schadelijk dier

167

of eene plantenziekte in een ander land, hare grenzen voor
den invoer van planten uit dat land sluit, dan kan het raadzaam
zijn, dat ook onze Regeering zulks doet, omdat anders allicht
de grenzen van het laatstbedoelde land ook voor ons gesloten
worden. Zoo heb ik indertijd zelf, na mijne reis naar Amerika
in 1898, onze Regeering geadviseerd, het eenmaal bestaande
verbod op den invoer van boomen, heesters en deelen daarvan
uit Amerika te handhaven: niet omdat ik van meening was,
dat de San José schildluis, wanneer zij van uit Amerika bij ons
te lande mocht worden geïmporteerd, zich hier zoodanig zou
vermeerderen, dat zij inderdaad belangrijke schade zou teweeg
brengen ; — maar wel omdat ik vreesde, dat andere landen,
waar men (t zij dan met grond of onnoodigerwijze) de verbods-
bepalingen op den invoer uit Amerika blijft handhaven, voor
onze boomen, heesters, enz. hunne grenzen zouden gaan sluiten,
wanneer wij den invoer van deze gewassen uit Amerika vrij
lieten. — In zoo’n geval worden dus de grenzen van een
land voor den invoer van zekere gewassen uit een ander land
gesloten niet om parasieten, die daarop mochten. voorkomen,
te weren, maar om geheel bijkomstige redenen. — Om zulke
parasieten te weren hebben verbodsbepalingen op den invoer
in sommige gevallen zeer zeker waarde; in verreweg de meeste
gevallen zijn zij geheel nutteloos, terwijl zij altijd veel last en
schade bezorgen.

Sommigen meenen, dat met het oog op de wering van
bepaalde parasieten, het verbod van invoer van bepaalde
gewassen zeer gemakkelijk te vervangen ware door eene
nauwkeurige inspectie aan de grenzen. Men zou dan den invoer
van de bepaalde gewassen van uit een bepaald land alleen
langs zekere havens moeten toestaan, waar dan de inspectie
zou moeten plaats grijpen door deskundige ambtenaren. Maar,
hoewel ik de waarde van zoodanige inspectie aan de grenzen

168

volstrekt niet wil ontkennen, — afdoende zekerheid dat de ge-
vreesde parasiet buiten de grenzen blijft, geven zij niet. Immers
de groote massa geïmporteerde planten of plantendeelen maken
het in vele gevallen absoluut onmogelijk, dat het onderzoek
met de noodige nauwkeurigheid geschiedt; in andere gevallen
is de stevige verpakking oorzaak, dat dit niet kan; in zeer
vele gevallen spelen beide omstandigheden in dezen een rol.
Stel dat men eene zending van ettelijke hektoliters pootaardap-
pelen uit Engeland bij aankomst in ons land zou onderzoeken
op de aanwezigheid van wratziekte („black scab” of „warty
disease”). Ernstig aangetaste aardappelen zijn gemakkelijk
genoeg herkenbaar; maar zulke exemplaren worden niet als
poters verzonden. En in haar begin-stadium is de ziekte alleen bij
zeer nauwkeurig onderzoek van al de oogen van een knol waar-
neembaar. Hoe zal men nu honderden Hektoliters aardappelen
zoodanig kunnen onderzoeken, dat men de zekerheid heeft, dat er
geene onder zijn, die dragers zijn van de kiemen der gevreesde
ziekte? En wanneer slechts één enkele besmette aardappel op
de duizend wordt ingevoerd en hier te lande uitgepoot, wordt
de ziekte hierheen overgebracht. Zelfs het invoeren van uit-
sluitend voor consumptie ingevoerde aardappelen, die de kiem
der kwaal bij zich dragen, is niet geheel ongevaarlijk ; want
de schillen dezer aardappelen geraken ten slotte meestal op
den mesthoop, en kunnen, met den mest op het land gebracht,
aanleiding geven tot de verbeiding der ziekte. Bedenkt men
nu dat consumptieaardappelen bij duizenden kisten in Zuid-
Afrika worden ingevoerd, dan is het wel duidelijk, dat op
eene eenigszins voldoende inspectie dezer aardappelen op de
plaatsen van aankomst niet te rekenen valt.

En wie wel eens in den verzendtijd in Boskoop of Ouden-
bosch is geweest en daar heeft gezien niet alleen hoeveel
collis van daar met eene enkele boot naar Amerika worden
verscheept of dag aan dag naar Duitschland of naar andere

169

* landen van Europa worden getransporteerd, — wie bovendien
ziet hoe de te verzenden boomen en struiken in pakken worden
samengevoegd en hoe deze pakken machinaal in elkaar worden
geperst, — die zal het met mij eens wezen, dat het inspecteeren
van dergelijke zendingen bij hare aankomst eenvoudig :een
onbegonnen werk is. Wie zou durven verklaren, dat hij, die
de opdracht mocht hebben, dergelijke zendingen te inspecteeren,
— des noods met een aantal bekwame helpers nevens zich —,
in staat zou zijn, door zijnei nspecties den invoer van nesten van
den bastaardsatijnvlinder, van eihoopen van den plakker, van
bloedluis, schildluizen, Nectria, Monilia, Amerikaanschen kruis-
bessenmeeldauw, enz. te weren ? Men zal zich moeten bepalen
tot- het openen van enkele kisten of pakken; maar als men
weet dat in ’talgemeen geen kweeker, die groote zaken doet,
uitsluitend gewassen van zijne eigen terreinen levert, maar ze
van allerlei andere kweekers bijeenkoopt, zoowel van kweekers,
die veel zorg aan hunne gewassen besteden als van dezulken,
bij wie dat veel te wenschen overlaat, — dan zal men tot de
overtuiging komen, dat het onderzoek van den inhoud van
bepaalde kisten of pakken geen voldoenden waarborg biedt
omtrent den inhoud van andere.

Daarbij komt nog dat de deskundigen, die belast zijn met
het onderzoek van de geïmporteerde gewassen aan de grenzen,
dikwijls zich den tijd niet kunnen geven voor een nauwgezet
onderzoek: niet alleen omdat het te onderzoeken materiaal
daarvoor veel te uitgebreid is, maar ook omdat de verzending
van boomen en heesters hoofdzakelijk plaatsgrijpt in het najaar
en het voorjaar, in elk geval in tijden, waarin het zeer mogelijk
is dat plotseling vorst invalt: en het spreekt van zelf, dat in
zoodanig geval extra vlug moet worden gewerkt, wijl de ge-
wassen bij vriezend weer niet straffeloos uitgepakt kunnen
blijven, en de deskundigen toch geen aanleiding mogen geven
dat kostbare zendingen planten door de vorst worden bedorven.

170

Hoewel naar mijne overtuiging de inspecties der zendingen
op de plaatsen van invoer volkomen onvoldoende zijn om
garantie te geven, dat bepaalde gevaarlijke parasieten niet de
grenzen overschrijden, — zoo wil ik toch niet zoo ver gaan
van te beweren, dat het hebben van een inspectiedienst in
bepaalde havens en grensplaatsen absoluut niefs zou baten.
Het feit, dat zij weten dat er zoodanige inspectiedienst bestaat,
maakt dat de importeurs beter er op toezien dat zij geene
met parasieten besmette gewassen vervoeren; vooral wanneer
bij de inspecties op de grenzen eens eene zending wegens de
aanwezigheid van bepaalde parasieten wordt aangehouden en
teruggezonden of zelfs verbrand, dan leert niet alleen hij, die
daarvan de schade ondervindt, in het vervolg beter te zorgen .
voor gezonde waar; maar ook zijne collega’s, die met het
feit bekend worden, spiegelen zich aan hem, en passen voor
't vervolg op.

Inspectie in de havens van invoer en in de grensplaatsen
is dus wel niet geheel zonder beteekenis, maar geeft toch vol-
strekt geen waarborg, dat er geen gevaarlijke vijanden van
inheemsche kultuurgewassen de grenzen passeeren. Men kan
die grensinspectie combineeren met désinfectie. Het eenige
désinfectiemiddel, dat in sommige landen wel eens aan de
grenzen wordt toegepast, is een berooking met blauwzuurdamp.
Waar het geldt het dooden van schildluizen en Aleurodes, is dit
een uitstekend middel; tegen bloedluis is het reeds niet geheel
afdoend, en allicht evenmin tegen de rupsen van den bas-
taardsatijnvlinder, die door de dichtgesponnen ‚winternesten,
waarin zij gedurende den verzendtijd verscholen zijn, zich aan
den invloed der berooking grootendeels onttrekken. Eieren
van insekten worden er niet door gedood, en evenmin de
plantaardige parasieten. Volwassen rupsen en keverlarven, die
er zeker door gedood worden, bevinden zich niet op de boomen
en heesters gedurende den verzendtijd. — Kon men nu alles

171

uit de kisten en pakken halen en aldus aan de berooking
blootstellen, dan zou men er zeker met het oog op de bestrij-
ding van schildluizen en hare verwanten een aanmerkelijk
succès mee behalen; maar waar de geïmporteerde massa’s
gewassen daartoe te groot zijn, en men zich met de berooking
der kisten, balen en pakken zelve moet tevreden stellen, is
zoodanige fumigatie van niet veel beteekenis. Immers de reten
in de kisten, enz., waardoor de blauwzuurdamp moet heen
trekken, zijn veel te klein om eene genoegzame hoeveelheid
daarvan te laten doortrekken, en hare werking te laten uitoe-
fenen. En dat gaat nog des te minder goed door de massa
stroo, mos en ander pakmateriaal, 't welk voor de verpakking
gebruikt is.

De meeste zekerheid, dat geen gevaarlijke parasieten met de
geïmporteerde gewassen worden ingevoerd, heeft een land,
wanneer het den eisch stelt, dat deze gewassen in het
land van herkomst nauwkeurig zijn geïnspecteerd, ten bewijze
waarvan de zendingen moeten zijn voorzien van een certificaat,
afgegeven door een officieel deskundige, verklarende dat de
verzonden waar vrij is van gevaarlijke parasieten. Echter is
het dan een noodzakelijk vereischte, dat de certificaten door
dien deskundige niet lichtvaardig worden afgegeven, maar alleen
na nauwkeurige en oordeelkundige inspectie. Daarvoor is vóór
alles noodig, dat in het land van uitvoer een goed ingerichte
en goed uitgevoerde phytopathologische dienst bestaat.

Nederland heeft, wegens zijne vele handelskweekerijen en
zijnen uitgebreiden exporthandel in boomkweekersartikelen,
vaste planten en bloembollen, zeker meer dan eenig ander
land in Europa behoefte aan een’ zoodanigen phytopathologischen
dienst, bepaaldelijk sedert de Vereenigde Staten van Noord-
Amerika, Argentinië en sommige landen in Australië scherpe
eischen zijn gaan stellen met betrekking tot de zuiverheid van

172

de ingevoerde gewassen. Ja, men kan gerust zeggen, dat in
den tegenwoordigen tijd een goed ingerichte phytopathologische
dienst voor de Nederlandsche handelskweekerijen eene bestaans-
voorwaarde is geworden. Geen wonder dan ook, dat Neder-
land eerder dan eenig ander land van Europa eenen phytopa-
thologischen dienst heeft ingesteld, dat het — blijkens het
getuigenis van bevoegde Amerikaansche beoordeelaars — dezen
ook beter heeft georganiseerd dan vele andere Europeesche
landen, ern dat — en dáárop komt het in de praktijk in de
allereerste plaats aan — de uitvoering van dezen dienst hier
te lande, hoewel dan nog niet volmaakt, in ieder geval minder
te wenschen overlaat dan in vele andere Staten van het Oude
Werelddeel.

Het zij mij vergund, hier in ’t kort mee te deelen, hoe onze
Nederlandsche phytopathologische dienst zich heeft ontwikkeld.

De rechtstreeksche aanleiding tot de oprichting van dezen
dienst was het hevig optreden van de San José schildluis in
verscheiden Staten van de Noord-Amerikaansche Unie, waar
dit insekt tal van uitgestrekte boomgaarden geheel vernielde.
Nu maakten die Staten, welke tot dusver nog vrij waren van
dezen vijand of welke althans zich voor den hernieuwden invoer
daarvan wilden vrijwâren, de bepaling, dat geen zendingen van
boomen, heesters of deelen daarvan de grenzen zouden mogen
passeeren, tenzij vergezeld van een certificaat van een des-
kundige, verklarende dat zij vrij waren van het genoemde insekt,
alsmede van „peach yellows” en „rosette”’, twee ziekten van
den: perzikboom, die toen ter tijde in sommige deelen van
Amerika énorme schade teweeg brachten. Deze maatregel,
waardoor oorspronkelijk de eene Staat van de Unie zich tegen
den invoer van plantenbeschadigers uit andere Staten wilde
vrijwaren, werd natuurlijk ook van kracht voor landen
buiten de Unie.

Nederland met zijnen uitgebreiden handel in boomkweekerij-

173

artikelen op Amerika, moest dus een officieelen deskundige op
het gebied van plantenziekten en schadelijke dieren aanstellen
en een phytopathologischen dienst organiseeren. Dit geschiedde
in 1899 op ‚mijn advies, aan de Regeering gegeven naar aan-
leiding van eene in 1898 door mij naar Noord-Amerika gemaakte
reis; en ik werd tot Hoofd van dien dienst benoemd.

Hoewel nu de certificaten, zooals Amerika die eischte, in de
eerste plaats de verklaring inhielden, dat de zendingen vrij
waren van San José scale, „peach yellows” en „rosette”, —
kwalen die hier te lande niet inheemsch waren en dat nog niet
zijn, — zoo bevatten zij daarbij toch óók de verklaring, dat de
zendingen vrij waren van „any other dangerous insect or
plantdisease, that might be transferred on nursery stock to
other nurseries or to the orchard”.

De certificaten hielden dus de verklaring in, dat de ín Amerika
ingevoerde tuinbouwartikelen in ’t algemeen vrij waren van
belangrijke schadelijke dieren en ziekten. En later bleek her-
haaldelijk, dat die practici, welke gaarne de afgifte der certificaten
als eene bloote formaliteit beschouwd wenschten te zien, ongelijk
hadden; oa. toen de Amerikaansche autoriteiten ten zeerste
ontstemd waren, wijl o.a. uit Frankrijk door certificaten gedekte
zendingen in Amerika binnenkwamen van boomen en heesters,
waaraan de nesten van de „brown tail moth (bastaardsatijn-
vlinder — Liparis chrysorrhoea) te vinden waren. Het kostte
mij in den aanvang echter heel wat moeite om de ‘kweekers
te overtuigen, dat de certificaten niet als bloote formaliteiten
moeten worden beschouwd. De bedoeling onzer Regeering fs
altijd geweest, dat de phytopathologische dienst wel degelijk
zou strekken om ziekten en schadelijke dieren in het algemeen
op te sporen en te bestrijden, — al moesten zich de inspecties —
wegens gebrek aan personeel — aanvankelijk bepalen tot de
terreinen van hen, die naar Amerika uitvoeren.

De zendingen zelve werden niet geïnspecteerd, maar alleen

174

de terreinen der kweekers. Hij, wiens kweekerij vrij werd be-
vonden van ernstige schadelijke dieren en plantenziekten, kon
de gevraagde certificaten verkrijgen, omdat werd aangenomen
dat hij dan ook uitsluitend zuivere waar zou verzenden. Maar
het bleek, dat de eigenaars van geinspecteerde terreinen, onder
begeleiding van het hun verstrekte certificaat, ook tuinbouw
artikelen van anderen verzonden, wier terreinen niet waren
geïnspecteerd. Zulks was door de kweekers moeilijk te vermijden,
en door mij op geenerlei wijze te controleeren, allerminst met
het uiterst beperkte personeel, dat aanvankelijk te mijnen dienste
stond. Verreweg de meeste inspecties moest ik toen zelf verrichten.
Bovendien is het duidelijk dat terrein-inspecties nooit de zeker-
heid kunnen geven, dat de gewassen, welke van de geïnspec-
teerde en goedgekeurde kweekerijen komen, op het tijdstip, dat
zij worden verzonden, vrij zijn van kwalen en insekten. Wordt
eene kweekerij in Mei geïnspecteerd en vrij bevonden van
rupsen van de „brown tail moth”, dan volgt daaruit volstrekt
niet dat er niet in den verzendtijd aan sommige van deze
kweekerijen afkomstige boomen en struiken nesten van dit
insekt aanwezig kunnen zijn. En of er wortelknobbels („crown
and root gall”) aan de wortels der jonge vruchtboomen, Cratae-
gus- en Sorbus-soorten zitten, ziet men eerst als de boomen
gerooid zijn. — Niettegenstaande terrein-inspectie geen voldoende
waarborgen voor zuiverheid der te verzenden gewassen op-
levert, — niettegenstaande de onmogelijkheid, waarin ik verkeerde,
om ook de terreininspecties naar behooren te verrichten, —
niettegenstaande ook dat de kweekers in ’t algemeen niet
uitsluitend gewassen verzonden, afkomstig van geïnspecteerde
terreinen, — hebben toch de in Nederland afgegeven certificaten
zich in Amerika een goeden naam verworven. De oorzaken
daarvan zijn mi. verschillende. Vooreerst verzenden ín ’talgemeen
onze kweekers, met die van het buitenland vergeleken, vrij
zuivere waar; de grond is meestal te duur om er ziekelijke,

175

niet vooruit willende gewassen te dulden: wat niet deugt,
wordt meestal verwijderd. Toch zouden de Amerikanen zeker
in verscheiden zendingen uit Nederland menige ongerechtigheid
ontdekt hebben, indien hun eigen dienst in den beginne dadelijk
beter ware ingericht geweest. Evenwel heeft onze Nederlandsche
phytopathologische dienst ook toen reeds een gunstigen invloed
op de zuiverheid der naar Amerika verzonden gewassen uitge-
oefend. Want, konden ook al niet de inspecties worden verricht
zoo vaak en op die wijze als ik had begeerd, — de ambtenaren
van den phytopathologischen dienst kwamen toch meer dan
vroeger met de kweekers in aanraking, namen verschillende
ziekten en insekten waar, maakten de practici daarop attent,
en brachten hen er toe, ze te bestrijden.

Eene ingrijpende wijziging bracht de regeling van den
phytopathologischen dienst bij K. B. van 29 Maart 1909. Deze
onderscheidde een algemeenen en een bijzonderen phytopatho-
logischen dienst. De bijzondere phytopathologische dienst had
volgens deze nieuwe regeling tot taak de inspectie van terreinen
en inrichtingen, waarvan de produkten geheel of ten deele voor
uitvoer bestemd zijn. Zij omvatte dus datgene wat tot dusver
kort en goed „phytopathologische dienst” werd genoemd. Nevens
hen, die vroeger met dezen dienst waren belast, nl. het Hoofd
van den dienst en sommige ambtenaren van zijn Instituut,
alsmede een aantal daarvoor door den Minister aangewezen
ambtenaren, zooals ambtenaren bij het Staatsboschbeheer, Rijks-
landbouw- en Rijkstuinbouwleeraren en sommige leeraren aan de
Rijkslandbouw- en -tuinbouwwinterscholen, — werden speciale
controleurs bij den phytopathologischen dienst benoemd, aan
wie van toen af aan de meeste inspecties werden opgedragen.

Het bleek intusschen meer en meer, dat de inspectie der
kweekerijen, hoe nuttig ook, geen voldoenden waarborg kon
opleveren, dat de zendingen werkelijk zuiver waren; en daar
de eischen, welke Amerika stelde, steeds strenger werden

176

toegepast, ben ik begonnen, in alle gevallen, waarin ik dit
noodig oordeelde, ook de zendingen zelve te laten inspecteeren.
Hoewel - de vigeerende Regeling van den phytopathologischen
dienst dit niet voorschreef, vond deze handelwijze bij de op
Amerika handelende kweekers in het algemeen instemming.
sommigen, die haar niet goed vonden, moesten wel in den
maatregel toestemmen, wijl hun anders de gevraagde certificaten
geweigerd werden. Werden onder de te verzenden gewassen
exemplaren aangetroffen, die door de eene of andere gevaarlijke
ziekte of door eenig belangrijk schadelijk insekt waren aangetast
dan werden deze uitgeschoten. Het spreekt wel van zelf, dat
al dit werk niet kon worden verricht door de beide controleurs,
die ik ter beschikking had; en de Regeering breidde dan ook
gaandeweg hun aantal uit, zoodat de phytopathologische dienst
thans controleurs bezit in alle belangrijke centra van boomteelt,
die naar het buitenland exporteeren.

Na de invoering van onze Plantenziektenwet van 17 Juli
1911 waren sommige veranderingen, regelende den phytopatho-
logischen dienst, noodzakelijk geworden. In een nieuw Koninklijk
Besluit desbetreffende, dat van 18 Mei 1912, zijn deze verande-
ringen aangebracht, en daarin zijn naast de terreininspecties,
nu ook de zendinginspecties (die feitelijk reeds geregeld plaats
grepen) genoemd. —

Het bovenaangehaalde Koninklijk Besluit omschrijft de werk-
zaamheden van den algemeenen phytopathologischen dienst thans
als volgt:

a. het uitvoeren van wettelijke voorschriften tot wering en
bestrijding van ziekten van kultuurgewassen en van voor
kultuurgewassen schadelijke dieren, voor zoover die uitvoering
aan den phytopathologischen dienst wordt opgedragen;

b. het verrichten van onderzoekingen omtrent het optreden
van ziekten en dieren als bedoeld onder a;

c. het beramen van, het geven van inlichtingen omtrent en

177

het bijstaan bij de uitvoering van maatregelen tot voorkoming
en bestrijding van ziekten en dieren als bedoeld onder a;

d. het verspreiden van kennis omtrent ziekten en dieren als
bedoeld onder a.

De algemeene phytopathologische dienst verricht voorts alle
hem door den Directeur-Generaal van den Landbouw opge-
dragen werkzaamheden.

Laatstbedoelde werkzaamheden bestonden in ’t aigemeen in
voorlichting van de Regeering in verschillende quaesties betref-

fende ziekten en beschadigingen van kultuurgewassen, — betref-
fende quaesties van in-en uitvoer in verband met plantenziekten
en schadelijke dieren, — alsmede betreffende allerlei onder-

werpen op het gebied van praktische vraagstukken op het
gebied der plant- en dierkunde.

Uit bovenstaande opgave van de werkzaamheden van den
algemeenen phytopathologischen dienst blijkt, dat aan dezen is
opgedragen de uitvoering van de wettelijke voorschriften tot
wering en bestrijding van de parasieten der kultuurgewassen,
het verzamelen en ín kaart brengen van statistische gegevens
omtrent het voorkomen van plantenziekten en schadelijke dieren
hier te lande, het geven van inlichtingen aangaande planten-
ziekten en schadelijke dieren en omtrent hunne bestrijding,
het praktisch aantoonen van de wijze, waarop de bestrijdings-
… middelen moeten worden aangewend, alsmede het verbreiden
van kennis omtrent plantenziekten en schadelijke dieren onder
de belanghebbenden.

Het wetenschappelijk onderzoek op phytopathologisch gebied
behoort niet tot de taak van den algemeenen phytopathologi-
schen dienst, maar tot die van het Instituut voor phytopathologie,
hetwelk onderdeel uitmaakt van de Rijks Hoogere Land-,
Tuin- en Boschbouwschool, aan welke het onderwijs in de
ziektenleer der planten wordt gegeven door den Directeur en
een der Hoofdadsistenten aan het voornoemde Instituut.

178

De uitvoering van den algemeenen phytopathologischen dienst
is opgedragen, behalve aan het Hoofd van dezen dienst, aan
zijne beide plaatsvervangers, die als zoodanig den titel van
„Inspecteur’” bij den phytopathologischen dienst dragen, aan
de controleurs bij dezen dienst, alsmede aan verschillende
andere door den Directeur-Generaal van den Landbouw aan
te wijzen ambtenaren. Verder wordt het Hoofd van den dienst
in zijne taak bijgestaan door Commissiën van advies.

Deze commissiën maken het Hoofd van den phytopatholo-
gischen dienst opmerkzaam op allerlei ziekten en beschadi-
gingen van planten, die zij in hun distrikt waarnemen. Derge-
lijke commissiën van advies bestaan tot dusver voor Leens en
omstreken, de Over-Betuwe, den Bangerd en omstreken, het
Westland, Boskoop en omstreken, Oost-Voorne, Walcheren,
Zuid-Beveland en Vlijmen en omstreken.

Bij de uitoefening van den algemeenen phytopathologischen
dienst wordt dus zooveel mogelijk gebruik gemaakt van de
rechtstreeksche medewerking van mannen van plaatselijke
beteekenis, waarvan het meerendeel bij de gezondheid der
gewassen persoonlijk geïnteresseerd zijn. — De algemeene phyto-
pathologische dienst is in de laatste jaren in het bijzonder ijverig
werkzaam geweest bij de bestrijding van den Amerikaanschen
kruisbessenmeeldauw. De wet van 23 September 1912 legt het
Hoofd van den phytopathologischen dienst een aantal werkzaam-
heden op, waarin hij, behalve door de commissiën van advies,
zoo noodig, door afzonderlijke tijdelijke controleurs wordt ter
zijde gestaan. In de laatste jaren werd gedurende den zomer
geregeld een vijftal van deze tijdelijke controleurs belast met
het opsporen van den Amerikaanschen kruisbessenmeeldauw,
en met het controleeren, of de op last van het Hoofd van den
phytopathologischen dienst door de Burgemeesters voorge-
schreven maatregelen ter bestrijding van deze ziekte waren
uitgevoerd geworden.

179

De bijzondere phytopathologische dienst heeft, volgens de
bepalingen van het Koninklijk Besluit van 24 Mei 1912 ten doel,
den uitvoer van planten en deelen van planten, welke mogen
geacht worden vrij te zijn van ziekten en schadelijke dieren, te
bevorderen. Daartoe dient het geregeld onderzoeken van terreinen
en inrichtingen, waarvan de produkten geheel of ten deele voor
uitvoer bestemd zijn, en ook het onderzoeken van voor uitvoer
bestemde gewassen en deelen daarvan.

Gelijk ik boven vermeldde, had ik reeds vóór het reglement
op den phytopathologischen dienst van het onderzoek der
plantenzendingen zelve gewag maakte, dit onderzoek ingevoerd
voor die kweekers, welke hunne zendingen door een certificaat
wenschten begeleid te zien, daar de inspectie der terreinen
alléén mij geen voldoenden waarborg gaf, dat de onder certi-
ficaat verzonden zendingen zuiver waren. Maar nu is de zen-
ding-inspectie ook officieel in het reglement opgenomen.

Tegenwoordig hebben wij, zooals reeds boven werd gezegd,
controleurs, bij den phytopathologischen dienst werkzaam, in
alle belangrijke Nederlandsche centra van boomteelt, die naar
het buitenland exporteeren. Er is één controleur te Naarden
geplaatst, één te Aalsmeer, twee te Boskoop, één te Ouden-
bosch, terwijl een leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool
te Veendam als controleur werkzaam is voor Veendam en
omstreken, en een controleur, te Wageningen gestationeerd,
inspecties verricht in kweekerijen, welke niet in bepaalde centra
gelegen zijn (Hoogeveen, Dedemsvaart, Epe, Apeldoorn, de Bildt,
Groenekan, het bloembollendistrikt, enz.). In het warmere
jaargetijde bezoeken de controleurs de terreinen der kweekers;
zij maken hen attent op de daar voorkomende ziekten en
schadelijke insekten, geven hun de noodzakelijke bestrijdings-
middelen aan en toonen hun, zoo noodig, hoe die worden
toegepast. Zoo zijn zij dan a.h.w. werkzaam als voorlichters
en praktische onderwijzers in die onderwerpen van de ziekteleer

180

der planten, welke voor de betrokken kweekers van belang
zijn. Het Hoofd van den phytopathologischen dienst en zijne
beide plaatsvervangers (de Inspecteurs bij den phytopatholo-
gischen dienst) bezoeken soms de kweekerijen, en bespreken
met de controleurs wat zij te doen hebben, waarop zij vooral
moeten letten, enz. Zoo mogelijk, wordt het niet bij één bezoek
in het jaar gelaten. In één enkel kweekerscentrum, waar het
aantal controleurs nog niet in overeenstemming is gebracht
met het aantal kweekerijen, dat er moet worden geïnspecteerd,
hebben de controleurs — zelfs wanneer zij nog eens tijdelijk

door controleurs uit andere centra bijgestaan worden, werk _

om éénmaal bij alle kweekers rond te komen. Wij hopen in
dat centrum binnenkort het aantal controleurs te kunnen uit-
breiden. In andere centra echter, waar het aantal kweekers
veel minder groot is, loopt de controleur herhaaldelijk op de
kweekerijen rond, waar hij precies den weg kent.

Dat zoo’n lokale controleur op de kweekers een énormen
invloed ten goede kan hebben, moge blijken uit wat in Ouden-
bosch is gebeurd.

In dit belangrijke centrum van boomkweekerij liet, nog slechts
enkele jaren. geleden, de staat van zuiverheid, waarin de
kweekerijen verkeerden, veel te wenschen over. En geen
wonder, wijl de kultuur der park- en laanboomen daar op vrij
extensieve wijze werd uitgeoefend: op kweekerijen van groote
uitgestrektheid en met naar rato slechts weinig werkvolk. In 1910

werd te Oudenbosch een controleur bij den phytopathologischen

dienst gestationeerd, van wiens vruchtbaar werken weldra
prachtige resultaten werden gezien; het duurde niet lang of
alle door de eene of andere ziekte of door ’teen of ander
schadelijk insekt in den vrijen grond aangetaste boomen en
struiken werden daar opgeruimd en verbrand, terwijl de minder
ernstig aangetasten op de door den controleur aangegeven en
aangetoonde manier behandeld werden. Kortom de controleur

181

kon van de kweekers alles gedaan krijgen wat hij wilde, omdat
dezen weldra inzagen, dat wat hun werd aangeraden, in het
voordeel van hunne kulturen en dus in hun eigen belang was.
Maar naast een aantal groote kweekers zijn er te Oudenbosch
nog eenige: kleineren, die allicht wegens de kosten der be-
strijdingsmiddelen en wegens de mocite, verbonden aan de
aanwending daarvan, wat nalatig zonden kunnen blijven in de
bestrijding van de vijanden hunner kulturen. Ook in het be-
lang der grootere kweekers was het gewenscht, te bevorderen
dat deze kleine kweekers de voorgeschreven middelen ter
bestrijding van parasieten nauwgezet toepasten. En zoo werd
door de te Oudenbosch bestaande boomkweekersvereeniging
„Mutuum Auxilium” een reglement op de bestrijding van plan-
tenziekten en van planten schadelijke dieren gemaakt, hetwelk
aldus luidt:

1. Op de kweekerijen, behoorende aan de leden of firma’s,
welke lid zijn van de Boomkweekers-Vereeniging „MUTUUM
AUXILIUM”, zal de bestrijding van plantenziekten en van voor
planten schadelijke dieren toegepast worden in den ruimsten
zin van het woord.

2. De alhier gestationeerde controleur bij den phytopatholo-
gischen dienst bepaalt hoe de bestrijding van eventueel voorko-
mende ziekten en insekten zal plaats vinden, en laat deze
uitvoeren op kosten van den kweeker of boomkweekersfirma.

3. Om de bestrijding te doen uitvoeren, heeft hij een of
meer menschen tot zijn beschikking, die door de Boomkweekers-
Vereeniging, in overleg met den controleur, daarvoor worden
benoemd. De bezoldiging van deze menschen wordt nader door
de Vereeniging vastgesteld.

4. De Boomkweekers-Vereeniging koopt, in overleg met den
Controleur, de benoodigde pulverisateurs, zwavelverstuivers of
andere werktuigen, welke noodig mochten zijn.

182

5. Personen-leden, of firma’s-leden hebben te zorgen, opdat
de verschillende werkzaamheden als bespuiten, zwavelen enz.
zoo vlug mogelijk kunnen worden uitgevoerd, dat steeds aan
hunne loods aanwezig zijn twee houten kuipen van minstens
50 L. inhoud. Verder voldoende hoeveelheid van de navolgende
bestrijdingsmiddelen :

emulgeerbaar carbolineum van een bekend fabrikaat ;
fijn gekristalliseerd kopersulphaat;
fijne zwavel, bij voorkeur ventilato-zwavel;
petroleum-zeep oplossing;

Nicotine of tabakspraeparaten ;

Quassia-zeep oplossing;

X.L.ALL of insecticiden van de Maatschappij Phytobie.

De benoodigde hoeveelheid wordt voor elk seizoen, voor
iedere firma door den controleur vastgesteld.

Voor rekening van de Vereeniging wordt eene voldoende
hoeveelheid van elk der ingrediënten aangekocht, om hen wier
kweekerij-uitgestrektheid minder dan drie H.A. bedraagt, steeds
op de billijkste wijze te kunnen helpen.

Ongebluschte kalk voor het bereiden van Bordeauxsche pap,
kan ten allen tijde bij een handelaar in bouwmaterialen gekocht
worden. Á

6. De Secretaris betaalt de aangestelde werkkrachten. Elke
firma stort voorloopig een gld. per H.A. voor bestrijdingskosten ;
meerdere onkosten worden door elke firma naar evenredigheid
van gebruik bijgedragen.

Maandelijks wordt aan den Secretaris van de Vereeniging
opgave gedaan, hoeveel dagen er bij elke firma is gewerkt;
deze opgave geschiedt door hem, die belast is met de contrôle.

De Secretaris houdt hiervan nauwkeurig aanteekening, zoodat
geregeld om de drie maanden bepaald wordt hoeveel elke
firma in de kosten heeft bij te dragen (voorloopige afrekening).
Op het eind van het boekjaar maakt de Secretaris de juiste

mdm nn nn en

183

rekening op van de verschillende onkosten ín het afgeloopen
jaar, welke alsdan met de leden worden verrekend.

‘7. Voor de aan de Vereeniging toebehoorende, voor deze
werkzaamheden benoodigde instrumenten, wordt voor het
gebruik eene vergoeding vastgesteld, te betalen door de firma,
op wier terreinen met deze instrumenten gewerkt is.

Het pleit ten zeerste èn voor den controleur ên voor de
kweekers te Oudenbosch dat eene vereeniging met een zoo-
danig reglement daar werd opgericht.

Niet ín alle centra, waar een of meer controleurs zijn ge-
stationeerd, zijn zulke resultaten bereikt als te Oudenbosch;
niet overal trouwens zijn daarvoor de omstandigheden zoo
gunstig. Waar er — zovals te Boskoop — een 4 à 500 groote
en kleine kweekers wonen, waaronder ook vele van geringe
ontwikkeling, daar is het niet te verwachten dat de controleurs
in zoo korten tijd een zoo grooten invloed ten goede uitoe-
fenen, als dit kon plaatsgrijpen te Oudenbosch, waar het aantal
groote firma’s slechts een zevental bedraagt, waarbij slechts
enkele kleine firma’s komen. —

Gedurende den verzendtijd bezoekt de plaatselijke controleur
geregeld de loodsen en schuren van de kweekers, waar deze
niet alleen de van eigen grond afkomstige boomen en heesters
voor de verzending gereed maken, maar ook die, welke zij
van andere kweekers gekocht hebben. Want natuurlijk han-
delen op verre na niet alle kweekers op het buitenland. Dan
gaat al het materiaal door zijne handen, en de controleur kan
dan, zoo te zeggen, alle parasieten vinden, die daarop mochten
aanwezig zijn. Hij verwijdert daarbij alles wat niet volkomen
gezond is, en zendt een verslag van het onderzoek van elke
zending aan het Hoofd van den phytopathologischen dienst.
De handelskweeker zendt het voor die verzending bestemde
certificaat-formulier, waarop hij den inhoud van de zending,

184

het aantal kisten of balen en verdere bijzonderheden heeft
aangegeven, aan het Hoofd van den phytopathologischen dienst.
Deze onderteekent het certificaat en voorziet het van een Rijks-
stempel, nadat hij in het rapport van den controleur heeft na-
“gezien of alles in orde is. Dan zendt hij het niet aan den
kweeker terug, maar aan den controleur, die het aan den
kweeker ter hand stelt ter verzending aan den expediteur.
De controleur kan zich dan altijd in mogelijk geval van twijfel,
ervan vergewissen, of er soms nog andere boomen en heesters
zijn verpakt en zullen worden verzonden dan die, welke hij
heeft geïnspecteerd. Op deze wijze wordt zooveel mogelijk
tegen fraude gewaakt.

Elk begin is moeilijk; en zoo was dan ook onze Neder-
landsche phytopathologische dienst in den aanvang nog niet
wat hij moest zijn; maar elk jaar werden de door onzen dienst
afgegeven certificaten meer betrouwbaar, èn doordat het mij —
naarmate mij meer personeel ter beschikking werd gesteld —
mogelijk werd, de zendingen nauwkeuriger te doen inspec-
teeren, èn ook doordat steeds meer kweekers gingen inzien,
dat het ook in hun eigen belang is, dat aan de Nederlandsche
certificaten van den phytopathologischen dienst ín het land,
waarmee zij handel drijven, waarde wordt gehecht.

Het spreekt wel van zelf, dat — hoe goed ook een phyto-
pathologische dienst in eenig land is ingericht, en hoe ijverig
en nauwgezet ook de daarbij werkzame ambtenaren hunnen
plicht doen, — de mogelijkheid toch nooit geheel blijft buiten-
gesloten, dat met de uit dit land uitgevoerde kweekersartikelen
de eene of andere parasiet naar elders wordt uitgevoerd.

Het kàn natuurlijk gebeuren, dat eens een controleur den
een of anderen meer of minder gevaarlijken parasiet over
t hoofd ziet; en mogelijk is het natuurlijk ook, dat de een
of andere kweeker hem bedriegt, door — zonder dat hij
het bemerkt — bij eene zending, die uit geïnspecteerde

185

gewassen bestaat, er andere te voegen, die niet geïnspecteerd
zijn. Nooit kan een certificaat uit het land van herkomst de
absolute zekerheid geven, dat de geïnspecteerde -waar geheel
zuiver. is. Wel nadert men des te meer tot die zekerheid, naarmate
het aantal ijverige en ervaren controleurs grooter is, — naarmate
meer en meer op iedere plaats, waar ook maar eenige handels-
kweekers hunne etablissementen hebben, een cortroleur gevestigd
wordt, — en eindelijk naarmate de kweekers meer en meer
tot het besef komen, dat het in hun welbegrepen eigenbelang
is, dat zij de parasieten op hunne terreinen leeren kennen en
bestrijden, en dat zij er op toezien, dat zij geen besmette waar
van anderen koopen. Het was mij natuurlijk zeer aangenaam?
van verschillende Amerikaansche autoriteiten (zooals den Heer
HowaARD, Hoofd van de entomologische afdeeling van het U. S-
Departement of Agriculture te Washington, den Heer WASHBURN?
Staatsentomoloog van Minnesota, e.a.) te vernemen, dat zij èn
de inrichting van onzen Nederlandschen phytopathologischen
dienst èn de wijze waarop deze wordt uitgevoerd, ten zeerste
waardeeren, en dat men in ’t algemeen aan de door-onzen
dienst afgegeven certificaten groote waarde hecht.

Wil een land de grootst mogelijke zekerheid hebben, dat het
gevrijwaard blijft voor den invoer van plantenparasieten van
elders, dan combineere het den eisch, dat de te importeeren
planten voorzien zijn van een gezondheidsgertificaat, afgegeven
van wege den phytopathologischen dienst in het land van
herkomst, met eene herinspectie bij den invoer door eigen
ambtenaren van zoodanigen dienst.

Wel toonde ik boven (bl. 167) aan dat het onmogelijk is
voor een land, zich tegen den invoer van schadelijke dieren
en parasitische zwammen te vrijwaren alléén door de inspectie
van de te importeeren planten en plantendeelen aan de grenzen:
Maar dit is toch wel zeker, dat door zoodanige inspectie stellig

186

het binnendringen van menigen vijand der gewassen in het
land van invoer kan worden voorkomen. De kweekersartikelen,
die parasieten blijken te bevatten, worden al naar gelang van
omstandigheden òf aan de afzenders op hunne kosten geretour-
neerd òf gedésinfecteerd òf wel verbrand. Doordat aldus deze
afzenders in elk geval schade lijden, wanneer hunne waar in
het land van invoer wordt afgekeurd, worden zij er toe gebracht,
van hunnen kant alles te doen wat zij kunnen, om planten te
leveren, die vrij zijn van parasieten; zij zullen ook weldra op
de Regeering van hun land pressie gaan uitoefenen, wanneer
deze nalatig mocht zijn een behoorlijken phytopathologischen
dienst te organiseeren, of wanneer de uitvoering van den dienst
mocht te wenschen overlaten.

Wanneer geen andere zendingen van planten of planten-
deelen worden toegelaten dan dezulken, die voorzien zijn van
een gezondheidscertificaat, afgegeven door den phytopatholo-
gischen dienst in het land van herkomst, dan kan bij de
inspecties in het land van invoer rekening worden gehouden
èn met den aard der ingevoerde planten èn met het land van
herkomst. Weten de ambtenaren, welke met de inspectie belast
zijn, dat in het land, vanwaar de zending afkomstig is, een
goed geregelde phytopathologische dienst bestaat, dan kan
somwijlen de herinspectie aan de grenzen zonder gevaar iets
minder streng worden doorgevoerd, dan wanneer zij stamt uit
een land, waar de bedoelde dienst eigenlijk slechts in naam
bestaat, zoodat de daar afgegeven certificaten weinig vertrouwen
wekken. En bestaat de zending geheel of voor een gedeelte
uit gewassen, waarop ernstige parasieten kunnen voorkomen,
die men met alle kracht buiten de grenzen wil trachten te
houden, dan is eene uiterst nauwgezette herinspectie bij den
invoer noodzakelijk.

De inspectie bij den invoer van planten van uit den vreemde
behoeft dus niet in alle gevallen met gelijke gestrengheid en

187

nauwkeurigheid te geschieden. Daardoor wordt de mogelijkheid
geopend dat er tijd overblijft om juist datgene wat nauwkeurig
moet worden geïnspecteerd, ook aan eene zeer scherpe contrôle
te onderwerpen.

De Vereenigde Staten van Amerika eischen sedert de invoe-
ring van hunne „Plant Quarantine act” van 20 Augustus 1912,
dat wat in de Republiek wordt ingevoerd, voorzien zij van
een gezondheidscertificaat, afgegeven van wege den phytopa-
thologischen dienst in het land van herkomst, terwijl zij tevens
zelven de planten bij den invoer laten inspecteeren. Ik wil
echter doen opmerken dat de laatstbedoelde inspectie geschiedt
niet in de havens van invoer, maar eerst wanneer de zendingen
op de plaatsen van bestemming zijn aangekomen : een maatregel,
welke zeker aanbeveling verdient; want de gelegenheid voor
eene goede inspectie is daar veel gunstiger dan in de havens,
waar overstelpend grootes.hoeveelheden planten te gelijk aanko-
men. Ook hebben de planten, die het meest worden verzonden
in het najaar en het voorjaar, dus op tijden, waarin plotseling
vorst kan invallen, op deze wijze veel minder kans, tengevolge
van de inspectie beschadigd te worden. Immers, wanneer de
met veel zorg verpakte planten in de havenplaatsen ten behoeve
van de inspectie worden ontpakt, kan men ze onmogelijk na
de inspectie weer zoo emballeeren als noodig zou zijn om ze
gedurende het verdere vervoer naar de plaats van bestemming
behoorlijk voor vorst te vrijwaren.

Ik wil er nog even op wijzen, dat de Vereenigde Staten van
Amerika wèl eischen gezondheidscertificaten uit het land van
herkomst en inspectie bij den invoer van boomen en heesters en
entloten van deze, alsmede van zaden van fruit- en sierboomen
en -heesters, maar dat deze eischen tot dusverre niet worden
gesteld voor vaste planten, knollen en bollen en zaden van
landbouwgewassen en voor bloemzaden.

Résumeerende, meen ik te kunnen constateeren, dat de beste

188

wijze, waarop een land zich voor den invoer van gevaarlijke
insekten en plantenziekten kan vrijwaren, deze is: dat het eischt,
dat de van elders afkomstige plantenzendingen vergezeld zijn
van gezondheidscertificaten, afgegeven door het Hoofd van den
phytopathologischen dienst in het land van herkomst, terwijl het
toch tevens door zijn eigen ambtenaren van zoodanigen dienst
de zendingen nog eens bij den invoer laat inspecteeren. Slechts
bij uitzondering, bij dringende noodzakelijkheid, neme men zijne
toevlucht tot een verbod van invoer van bepaalde gewassen
uit bepaalde landen.

Bij gelegenheid van het tuinbouwcongres te Gent in 1913 had
het Bestuur als een punt van bespreking het volgende onderwerp
gesteld : „Services phytopathologiques dans les differents pays.
Unification de ce Service au point de vue international”; en het
had ook mij de eer aangedaan, mij uit te noodigen een rapport
over dit punt in te dienen. Ik heb ín het door mij opgestelde
rapport mij krachtig tegen de invoering van een „unification”
van den phytopathologischen dienst in de verschillende landen
verzet. Eenvormigheid, gelijkheid, is op dit punt voor de ver-
schillende landen zeer zeker niet gewenscht, en ook nooit te
bereiken. Hier ook geldt het woord van GOETHE:

„Eines schickt sich nicht für Alle,
„sehe Jeder wie er ’s treibe.”

leder land moet volkomen zelfstandig blijven in de wijze,
waarop het zijne kulturen meent te moeten beschermen tegen
den invoer van parasieten, en in de wijze, waarop het in dezen
aan de eischen van andere landen meent te moeten voldoen.
Een land als de Vereenigde Staten van Amerika, dat zich
uitstrekt van 50° tot 25° N. B., waar derhalve gewassen uit de
meest verschillende wereldstreken kunnen worden geteeld en
derhalve worden ingevoerd; een land, waar bovendien de ge-
legenheid voor eenmaal geïmporteerde parasieten om zich te

189

vermeerderen gunstig is, omdat het grondbezit er gewoonlijk
groot is, en ongeëvenredigd aan het betrekkelijk geringe aantal
personen, dat er op werkt, — zoodanig land is verplicht, alle
mogelijke pogingen te doen om zich te vrijwaren voor den invoer
van parasieten. Het heeft in dezen geheel andere behoeften dan
bijv. kleinere landen en ook dan grootere rijken zooals Duitsch-
land en Engeland, waar het verschil in vegetatie tusschen het
Noorden en het Zuiden veel minder groot is. En de Regeeringen
van landen, die — zooals Nederland en België — groote massa’s
planten in Amerika invoeren — zijn eenvoudig ten behoeve van
hunnen tuinbouw verplicht, hunnen phytopathologischen dienst
zoodanig te organiseeren als hun afnemer dat verlangt; andere
landen van Europa, die geen handel ín tuinbouwartikelen op
Amerika drijven, behoeven dat niet te doen. — Een land, waar de
kweekers, die exporteeren, in enkele centra bij elkaar wonen,
kan zijnen phytopathologischen dienst anders organiseeren en
anders doen uitvoeren, dan een land, waar de verschillende
kweekerijen zeer verspreid liggen.

Gelijkheid kan er niet bestaan tusschen den phytopatholo-
gischen dienst in de verschillende landen; ieder land moet in
dezen onafhankelijk blijven, en moet zijnen dienst organiseeren
naar zijne behoeften. Maar al kan er in dezen geen gelijkheid
bestaan, toch acht ik internationale samenwerking in den strijd
tegen de plantenparasieten hoogst nuttig, en meer en meer
noodig. Gaarne breng ik hulde aan de Professoren SORAUER,
ERIKSSON, CUBONI, aan den Heer Louis DoP en aan anderen,
die reeds gedurende zooveel jaren het idee van internationale
samenwerking in dezen hebben voorgestaan, en dit idee bij
iedere voorkomende gelegenheid hebben verdedigd, ieder op
zijne wijze.

Aan de wenschelijkheid van eene internationale samenwerking
op phytopathologisch gebied wordt thans door weinigen meer
getwijfeld; maar omtrent het hoe bestaat nog zeer veel verschil

’ he

190

van opinie, zooals o.a. bleek bij gelegenheid van het „premier
congrès international de pathologie comparée”, ’t welk te
Parijs werd gehouden in Oct. 1912, alsmede bij gelegenheid
van de in Meijl. te Rome gehouden algemeene vergadering
van het „Instituut international d’agriculture”.

Onder de phytopathologen hebben vroeger en later, Prof.
SORAUVER en Prof. COMES zich bepaald tot het uitspreken van de
wenschelijkheid, dat zooveel mogelijk worde nagegaan de verbrei-
ding van-de intensiteit der belangrijkste plantenziekten en scha-
delijke dieren over de verschillende deelen der wereld, rekening
houdende met metereologische en andere voorwaarden, die de
ontwikkeling ervan in de hand werken. Reeds vóór vele jaren
(1891) heeft SORAUER in dezen de hand aan de ploeg ge-
slagen door te trachten, zich voor de uitgave van zijn „Zeitschrift
für Pflanzenkrankheiten” de medewerking te verzekeren van
vakmannen in alle streken der wereld, en te trachten, van hen
opgaven te krijgen omtrent de in hunne landen voorkomende
plantenziekten en schadelijke dieren. Men vindt in de ver-
schillende jaargangen van het bovengenoemde tijdschrift een
schat van waarnemingen verzameld. Later heeft zich het Inter-
nationaal Landbouwinstituut te Rome voor deze zaak gespannen
door de uitgave van het „Bulletin mensuel des renseignements
agricoles et des maladies des plantes”, waarin korte uittreksels
worden gegeven van phytopathologische publicaties in de meest
verschillende streken der wereld, maar waarin nog geen vol-
doende geregelde statistiek voorkomt betreffende de in de
verschillende landen voorkomende belangrijke ziekten en bescha-
digingen. De Heer Louis Dop '), vice-president van het
Instituut international d’agriculture, wenscht dat de afdeeling
voor plantenziekten van dit Instituut zijeen „Observatoire

t) „Rapport sur la cooperation internationale dans la lutte contre les
maladies des plantes”, ingediend door den Heer Louis Dop bij gele-
genheid van het ler Congrès international de Pathologie compâarée, ,

191

mondial’de toutes les questions ayant trait à la pathologie
végétale”. Maar hij stemt toe dat de bovengenoemde instelling
nog niet is wat wij hoopt dat het zal worden: „Mais les
résultats sont encore attendus, cequíi fait croire que les Etats
ne sont pas encore assez outillés pour fournir les renseigne-
ments de ce genre.”

Het is voor de personen, die in verschillende landen met
het doen van phytopathologische onderzoekingen of met de
leiding van den phytopathologischen dienst belast zijn, van het
uiterste belang, dat zij zich geheel op de hoogte stellen met
wat op dit gebied in de verschillende landen wordt waargenomen
en gepubliceerd, ook omdat door den handel en het wereldverkeer
de parasieten der gewassen van het eene land naar het andere
kunnen worden verbreid. Nu worden onderzoekingen en mede-
deelingen op phytopathologisch gebied gepubliceerd in phyto-
pathologische, botanische, bacteriologische, zoölogische, ento-
mologische, land-, tuin- en boschbouwkundige tijdschriften, in
jaarboeken en tijdschriften van vereenigingen, in verslagen van
verschillende proefstations, ja in dagbladen. En zij worden
gepubliceerd in allerlei talen, vaak ook in dezulke, die slechts
door zeer weinige vakgeleerden worden verstaan. Daarom acht
ik het van ’t grootste belang, dat zich een lichaam belast met
de uitgave van een periodiek tijdschrift, hetwelk een résumé
geeft van alle onderzoekingen en mededeelingen van eenige
beteekenis, die er op phytopathologisch gebied over de geheele
wereld verschijnen. Wèl bestaat er een voortreffelijk „Jahres-
bericht über das Gebiet der Pflanzenkrankheiten” van Prof.
HOLLRUNG; maar niettegenstaande allen ijver, door den bekwamen
bewerker aan dit „Jahresbericht” besteed, kan het niet den
inhoud van alle publicaties op phytopathologisch gebied zoo
snel ter algemeene kennisse brengen als vaak met het oog op
de praktijk van de bodemkultuur gewenscht ware. Een maande-
lijksch verschijnend blad is daarvoor beter geschikt dan een

192

„Jahresbericht”. Overigens behoudt het „Jahresbericht” van
HOLLRUNG, ook wanneer het vanwege het Instituut te Rome
verschijnende orgaan zóó is geworden, dat het geheel aan
zijn doel beantwoordt, toch nog volkomen recht van be-
staan, èn daar een jaarlijksch verschijnend werk uit den aard
der zaak meer overzichtelijk is dan een maandelijksch ver-
schijnend tijdschrift, èn daar het Bulletin van het Instituut te
Rome zich hoofdzakelijk zal hebben te beperken tot het geven
van mededeelingen omtrent het optreden van plantenparasieten
en -beschadigers in verschillende landen; terwijl het „Jahres-
bericht” ook de niet parasitaire ziekten en beschadigingen en
vooral ook de wetenschappelijke zijde der phytopathologie meer
behartigt, dan in het genoemde „Bulletin” nuttig en noodig is.

Maar dit periodieke tijdschrift zal zich niet bepalen tot het
ter algemeene kennisse van de geheele wereld brengen van
al wat er over ziekten en beschadigingen van planten in de
meest verschillende geschriften in alle deelen der wereld wordt
gepubliceerd, maar rekent er ook op, dat de phytopathologen
der verschillende landen daarin zoo volledig mogelijke informa-
tiën zullen geven aangaande het plaatselijk optreden van alle
mogelijke plantenziekten en schadelijke dieren, zoodat statis-
tieken kunnen worden opgemaakt en gepubliceerd over de
intensiteit van optreden en de verbreiding der verschillende
plantenparasieten. — Tegen dit deel van de taak van het „Bulletin”
bestaat wel eenig bezwaar. Juist vanuit die landen, waar
de phytopathologische dienst het best is georganiseerd en het
meest nauwgezet wordt uitgevoerd, waar men dus het best met
het voorkomen van alle vijanden der kultuurgewassen op de
hoogte is, zou de langste lijst van ziekten en schadelijke dieren
kunnen worden gerapporteerd; en dat zou allicht ten nadeele
strekken van den exporthandel van zoodanige landen; terwijl
toch juist de van daar stammende kweekerij-artikelen, enz.
uit het oogpunt van eventueele gevaarlijkheid voor kulturen

193

“ in andere landen het minste gevaar opleveren. Vooral omtrent
de uitgave van de bedoelde statistieken betreffende het optreden
van plantenziekten herhaal ik met volkomen instemming de
woorden van den Amerikaanschen phytopatholoog Woops:
„Il faudra user d'une extrême prudence pour ne pas alarmer
inutilement les états au sujet des maladies particulières de peu
d'importance, pour ne pas provoquer des perturbations dans
le commerce international par de fausses alarmes, et pour ne
pas faire naître des complications contraires aux fins pour
lesquelles Institut international d’agriculture a été fondé.”
Het is daarom raadzaam, dat het Bulletin omtrent het optreden
van plantenziekten en schadelijke dieren in verschillende landen
alleen die gegevens publiceert, welke door of namens de
Regeeringen aan het Internationaal Landbouwinstituut te Rome
worden ingezonden.

ProF. Comes bepaalde zich in eene vergadering van phyto-
pathologen, voorafgaande aan die van het „Institut international
agronomique” te Rome (Mei 1913) tot den wensch, dat dit
Instituut enquêtes zou instellen om te kunnen vaststellen, welke
van de plantenparasieten, die het gevaarlijkst zijn en het
gemakkelijkst worden verbreid, nog zijn gelokaliseerd in bepaalde
streken, en welke streken verder nog geheel er van bevrijd
zijn; en dat het zou nagaan of de in dezen verkregen inlich-
tingen nauwkeurig zijn; dat het de beteekenis der bedoelde
parasieten zou vaststellen, en daarna de aldus gecontroleerde
resultaten der enquête zou publiceeren. Daarvoor zou dan aan
het Bureau der „Renseignements agricoles et des Maladies des
plantes” van het Instituut te Rome het noodige technisch per-
soneel moeten worden aangesteld. Verdere internationale maat-
regelen wilde de Heer COMES niet nemen; hij zegt: „ll est
difficile de proposer des mesures internationales qui répondent

“aux désidérata exprimés jusqu'à présent, sans provoquer de
sérieuses entraves au commerce des divers Pays.”

194

Meer ingrijpende internationale regelingen op het gebied van *
de bestrijding van plantenziekten en schadelijke dieren worden
voorgesteld èn door Prof. ERIKSSON èn door Prof. CUBON1.

De eerstgenoemde stelt wel de meest omvattende maatregelen
voor; hij wenscht èn de studie van de plantenziekten ên de aan
te wenden bestrijdingsmaatregelen internationaal te doen zijn.

Eerst wil ik bespreken Erikssons denkbeelden over de interna-
tionale studie der plantenziekten.

Bij gelegenheid van de algemeene vergadering van de „Asso-
ciation internationale der Botanistes,’ welke in 1908 te Mont-
pellier was gehouden, bracht Eriksson, die reeds van af 1891
(1891, 1900, 1903, 1905, 1907) in verschillende geschriften
eene internationale samenwerking op phytopathologisch gebied
had voorgestaan, op nieuw een rapport over dit onderwerp
uit, waarin hij in overeenstemming met nu wijlen Prof. GIARD,
aandrong op het oprichten van internationale laboratoria voor
het onderzoek van verschillende plantenziekten. Eriksson bracht
deze zaak vervolgens uitvoerig ter sprake in de vergadering
van de Internationale Associatie van Academiën, van 1 tot
3 Juni 1909 te Rome gehouden. De conclusie van deze verga-
dering van geleerden was: dat er naar moest worden gestreefd,
dat internationale stations voor het onderzoek van plantenziekten
werden gesticht. Inzonderheid werd de wenschelijkheid van
drie van zulke stations bepleit: 1° een station voor het onderzoek
van de ziekten der granen, 2° een voor dat van die der aardap-
pelen en der andere gewassen, welke om hunne onderaardsche
organen worden geteeld (zoogenoemde „wortelgewassen”’),
30 een station voor het onderzoek van de ziekten der ooftboomen
en van den wijnstok. Deze stations, welke zouden moeten
worden gesticht op gezamenlijke kosten der bij het Internationaal
Landbouwinstituut aangesloten landen, en die zouden moeten
gelegen zijn in die streken, welke bij een dergelijk station het »
meeste belang hebben („les regions les plus interessées”),

195

zouden onderzoekingen op hun gebied moeten instellen in het
land, waarin zij zouden zijn gelegen; zij zouden zich op de
hoogte moeten houden van de elders op hun gebied verrichte
onderzoekingen; zij zouden de gezamenlijke onderzoekingen
publiceeren, na proefneming de aan te wenden middelen moeten
aangeven en de internationale maatregelen moeten vaststellen,
die zouden moeten worden genomen om de ziekten te bestrijden.
Verder zou dan de speciale afdeeling voor plantenziekten aan
het Internationaal Landbouwinstituut worden belast met het
algemeen bekend maken van de verkregen resultaten, en van
de tegen de onderzochte ziekten aan te wenden middelen, en
met het trachten tot stand brengen van internationale maatregelen
tot voorkoming van de verbreiding der door de stations aange-
geven plantenziekten.

Zooveel mogelijk zouden dan verder ín de phytopathologische
laboratoria der verschillende landen de onderzoekingen en
proefnemingen, ingesteld in de internationale laboratoria, moeten
worden gecontroleerd.

Het is buiten kijf, dat internationale laboratoria als de hier
bedoelde, nut zouden doen. De ontwikkelingsgeschiedenis der
parasieten en hun invloed op de voedsterplant zou er nauwkeurig
worden bestudeerd, alsook de inwerking van bodem, klimaat
en andere uitwendige invloeden op het optreden der ziekten;
de meerdere of mindere vatbaarheid van verschillende varië-
teiten van een zeker gewas voor eene ‘bepaalde ziekte; de
beste wijze van bestrijding, enz. Even als bij wetenschappe-
lijk werken dikwijls het geval is, zoo zouden ook hier niet
juist altijd in korten tijd resultaten aan den dag komen, die
voor de praktijk van belang zijn; maar op den duur zou zeker
de landbouwpraktijk ervan profiteeren. Ook ERIKSSON zegt:
„De plus, les résultats qu'on pourra espérer de ces instituts
sont futurs et vraisemblablement assez éloignés. Ce sera

196
Pavenir plutôt que le présent qui en tirera profit”. )

Dat internationale onderzoekingen op ’t gebied van bepaalde
plantenziekten van groote beteekenis kunnen zijn, ontken ik
volstrekt niet. Integendeel het internationale onderzoek van
de roestziekten der granen is daar om het nut van dergelijke
onderzoekingen te bewijzen. Maar zijn nu voor dergelijke
internationale onderzoekingen ook internationale laboratoria een
beslist vereischte? Naar mijne vaste meening is dit volstrekt
niet het geval, en kan op veel minder kostbare wijze hetzelfde
verkregen worden door de samenwerking van de verschillende
nationale stations aan den internationalen arbeid.

Maar laat ik eerst mijne bezwaren tegen de voorstellen van
Prof. ERIKSSON in betrekking -tot de internationale stations aan-
geven. De oprichting van de bedoelde stations zou groote kosten
meebrengen voor al de samenwerkende Staten; en het komt
mij voor dat de land- en tuinbouw in ’t algemeen veel meer
zouden profiteeren, wanneer die kosten worden gebruikt voor
de stichting, resp. de uitbreiding en verbetering, van phyto-
pathologische onderzoekingsstations in ieder afzonderlijk land.

De resultaten van vele der onderzoekingen toch, welke zouden
worden gedaan in de groote internationale laboratoria, zouden
slechts aan een klein aantal der contribueerende landen ten
goede komen; want het ligt in den aard der zaak dat ieder
station zich in hoofdzaken bezig houdt met de studie van
die gewassen, welke worden geteeld in de streken, waar het
station gelegen is.

Werd een station voor de ziekten der graangewassen te Rome
gevestigd, dan zou er veel kans zijn, dat dit station zich ook
veel zou laten gelegen liggen o.a. aan het onderzoek der ziekten

1) ERIKSSON, „L’état sanitaire des plantes cultivées. Des mesures
énergiques d'ordre international sont nécessaires’pour l’améliorer” (Rap-
port présenté à la commission internationale des Phytopathologistes
réunis à Rome en Avril 1913.)

197

van maïs en van rijst, welk onderzoek voor de Noordelijke
Staten van geen oeconomische beteekenis zou zijn. Werd het
laboratorium te Berlijn gevestigd, dan zou het onderzoek der
ziekten van rogge, tarwe, gerst en haver op den voorgrond
treden, terwijl van dit der ziekten van maïs en rijst weinig zou
terecht komen. — Werd het laboratorium voor ooftboomziekten
te Rome of te Madrid gevestigd, dan zou er geen reden zijn,
waarom het zich niet met evenveel ijver zou toeleggen op de
ziekten der sinaasappelen, moerbeien en olijven als op die van
appel-, pere- en kerseboomen of op die van druiven en
perziken onder glas. En werd dit laatste laboratorium in eene
voorheerschend wijnbouwende streek opgericht, dan zou er alle
kans zijn, dat het zich in hoofdzaak ging wijden aan het onder-
zoek van de ziekten van den ín de open lucht geteelden wijnstok:
eene studie, die voor het geheele Noorden van Europa geen
oeconomisch belang heeft.

leder land heeft zijne eigenaardige‘kultures, en daardoor stelt
ieder land ook weer zijne eigenaardige eischen aan een phytopa-
thologisch laboratorium. Nederland bijv. heeft zeer zeker óók
belang bij de studie van de ziekten der granen, der aardvruchten
en der ooftboomen, maar evenzeer van die der erwten en boonen,
van het vlas, van de weide- en voederplanten, van groenten
op open grond en in bakken, van bolgewassen, van sierplanten
en sierstruiken, van laan- en parkboomen. De uitbreiding van
de Nederlandsche speciaalkultures brengt noodzakelijkerwijze
ziekten mee, welker bestrijding soms eene levensvraag voor de
bedoelde kultures wordt. Voor vele andere landen zijn de ziekten
van dergelijke speciaalkultures van weinig oeconomisch belang,
terwijl zij behoefte hebben aan de resultaten van de studie der
ziekten en beschadigingen van weer geheel andere gewassen.

Het wil mij voorkomen, dat de Regeeringen der verschil-
lende landen beter zouden doen, veel geld te besteden aan
de inrichtingen voor phytopathologisch onderzoek binnen de

198

grenzen van hun land, dan dat zij een gedeelte van deze
gelden gebruiken voor de oprichting en instandhouding van
internationale phytopathologische laboratoria. Men zou mis-
schien zeggen: laat men het eene doen en het andere niet
nalaten; “maar althans voor sommige landen heeft dit zeer
zeker finantieele bezwaren.

Daarbij komt, dat de resultaten van het onderzoek van de
ziekten van bepaalde landbouwgewassen, in een bepaald la-
boratorium gedaan, niet altijd volle geldigheid hebben in ge-
heel andere streken dan die, waar het laboratorium gelegen is.
Het is toch bekend genoeg, dat in de eene streek een bepaald
gewas voor eene bepaalde ziekte veel meer vatbaar is dan in
eene andere streek. Zoo is dezelfde variëteit van appelboomen
zelfs binnen de grenzen van het kleine Nederland veel meer
vatbaar voor kanker en voor Fusicladium dan in andere. Peri-
dermium Pini corticola (de dennenstamblaasroest) gaat, zooals
bekend is, in verschillende streken van Europa op verschil-
lende gewassen over; hetzelfde geldt van Peridermium Pini
acicola (de dennennaaldenblaasroest). Wintervlinderbeschadi-
ging komt bij Wageningen in erge mate voor op de zwarte
bessen, terwijl zij zich in den Bangerd (bij Hoorn), waar toch
ook veel zwarte bessen voorkomen, tot de ooftboomen bepaalt.
In de Betuwe kwam de beschadiging van den kleinen winter-
vlinder (Acidalia brumata) vóór een vijftig jaren hoofdzakelijk
slechts op kerseboomen voor; nu worden de kersen daar veel
minder aangetast dan de appelboomen. De „Salt lime sulphur
wash”, die in Californië een vrijwel afdoend middel ter bestrij-
ding van de San José schildluis bleek te zijn, is veel minder
werkzaam gebleken te wezen in New Jersey. De oorzaak
daarvan is gelegen in klimatologische omstandigheden.

De oprichting van internationale phytopathologische labora-
toria lijkt mij derhalve onpraktisch.

De associatie van Academiën ging zelfs zoo ver, dat zij de

199

beslissing over hetgeen ter bestrijding van de plantenziekten
in de onderscheiden landen zou worden gedaan, aan het Inter-
nationaal Landbouwinstituut wilde opdragen. Dat lijkt mij
echter geheel verkeerd. Reeds boven toonde ik door een
enkel voorbeeld aan, dat een middel, ’t geen in de eene streek
afdoende resultaten gaf, in eene andere streek weinig nut ople-
verde. Zou men nu denken, dat het mogelijk ware dat het Instituut
te Rome zoodanig werd ingelicht, dat het zou kunnen beoor-
deelen welk middel tegen eene bepaalde ziekte, in eene bepaalde
streek, onder bepaalde weersomstandigheden, bij aanwending
op eene bepaalde variëteit van een zeker gewas aanbeveling
zou verdienen ?

Ik meen gerust te kunnen antwoorden dat zulks onmogelijk is.
Winterbespuiting der vruchtboomen met eene 6 procents
Éémulsie van eene bepaalde soort van carbolineum is gebleken,
een uitstekend middel te zijn tegen bladluis, bloedluis en
schildluizen. Maar of ik een praktikus aanraad, eene zoodanige
bespuiting uit te voeren in December, Januari of Februari, hangt
af van de lokale weersgesteldheid, waardoor het hout eerder
of later ís uitgerijpt, en van de variëteiten van de vruchtboomen,
waarmee men te doen heeft. — Bordeauxsche pap is een uitste-
kend middel tegen de aardappelziekte; maar zou men nu willen
voorschrijven, dat de landbouwers in geheel Europa tegen het
eind van Juni hunne aardappelvelden bespuiten ? Immers neen ;
of zoodanige bespuiting al dan niet moet worden aangeraden,
hangt geheel af van de weersgesteldheid op dien tijd in eene
bepaalde streek — Bordeauxsche pap is een uitstekend middel
ter bestrijding van Fusicladium. Maar het is bekend dat eene
tweede bespuiting bij bebladerde appelboomen, bepaaldelijk in
vochtige zomers en met name bij sommige variëteiten, groote
schade kan teweeg brengen. Of ik nu bij veelvuldig optreden
van Fusicladitum dendriticum al dan niet adviseer tot een
bespuiting der bebladerde appelboomen, hangt van allerlei

200

omstandigheden af. — Lijmbanden zijn een zeer goed middel
ter bestrijding van de wintervlinders, maar de tijd, waarop zij
moeten worden aangelegd, is niet overal in Europa dezelfde;
te meer omdat wel niet overal de zelfde soort van wintervlinder
vooral schadelijk optreedt. — Het gaat niet aan dat het Internatio-
naal Landbouwinstituut te Rome de middelen voorschrijft, die
overal in Europa, of misschien overal in de wereld, op bepaalde
tijden tegen zekere ziekten of schadelijke dieren zouden moeten
worden gebezigd. Zelfs hij, die zooals ik, als leider der phyto-
pathologische werkzaamheden in een klein land fungeert, kan
maar al te vaak geene algemeene voorschriften geven, maar
moet in speciale gevallen met allerlei omstandigheden rekening
houden. Waar het vooral op aan komt, dat is dit: dat onder
de practici zoo algemeen mogelijk de kennis van verschillende
ziekten en van hunne oorzaken, en van de schadelijke dieren .
wordt verbreid; dat de praktische landbouwers en kweekers
een inzicht krijgen in de leefwijze hunner. vijanden en in de
rationeele wijze van bestrijding van deze; zoodat zij niet
blindelings maar met verstand de hun gegeven voorschriften
volgen, daarbij altijd trachtende, voeling te houden met den
Staatsphytopatholoog, die hun raad verschaft. Dan zal ook de
weerzin, die de verplichte toepassing van bepaalde middelen
gewoonlijk bij de practici opwekt, langzamerhand verdwijnen,
want zij zullen leeren inzien dat dit moet geschieden in ’t
algemeen en in hun privaat belang. Verbreiding van kennis op
phytopathologisch gebied bij den praktischen landbouwer en
tuinbouwer, ziedaar wat ik het meest noodzakelijk acht en
waarvan ik ook in de toekomst het meest verwacht. Daarop is
ons streven in Holland in de allereerste plaats gericht, en al
zijn wij nog ver van ons doel, — wij kunnen merken dat wij
dat doel geleidelijk naderen.

Het toepassen van bestrijdingsmiddelen moet niet worden
gedecreteerd door autoriteiten, die ver weg zijn; bevolen moet

201

het worden door de Regeeringen der verschillende landen alléén
in de allernoodzakelijkste gevallen; maar het moet worden
aanbevolen aan de practici door phytopathologen in de betrokken
landen of in distrikten daarvan, en wel zooveel mogelijk onder
inachtneming van allerlei plaatselijke omstandigheden. En de
practici moeten zoodanig worden ontwikkeld, dat zij van zelf
tot den man van het vak komen om raad en voorlichting. —

Maar er schuilt nog een bepaald gevaar in, dat men aan
een Internationaal lichaam de beslissing zou overlaten omtrent
wat er zou moeten worden gedaan tegen bepaalde plantenziekten
en schadelijke dieren. Ik vrees dat het herhaaldelijk zou voor-
komen, dat men zulke ziekten zou willen tegengaan door
sluiting van de grenzen van verschillende landen voor den
uitvoer van zekere gewassen, wanneer op die gewassen eene
bepaalde ziekte werd geconstateerd. Ik wil niet ontkennen dat
er gevallen zijn, waarin het vrije wereldverkeer in dezen niet
kan worden toegelaten. Maar men ga niet lichtvaardig over
tot het nemen van zoodanige maatregelen, die in ’t algemeen
minder resultaten opleveren dan men wel verwachtte (zie blz.161)
De mogelijkheid laat zich zelfs denken, dat de toonaangevende
personen in de phytopathologische afdeeling van het Internatio-
naal Landbouwinstituut te eeniger tijd, hoewel volkomen te
goeder trouw en zonder zich daarvan bewust te zijn, door
protectionistische neigingen te kwader ure zouden overgaan
tot het voorstellen van grenzensluiting, — zooals het dan
zou heeten, ter wille van de beteugeling der verbreiding van
zekere vijanden. En wat zou dan het geval worden ? Het wil
mij toeschijnen, dat juist die landen, welker phytopathologische
dienst het hoogst staat, waar het meest wordt gelet op het
optreden van plantenvijanden en het meest wordt werk gemaakt
van hunne bestrijding, — dat juist die landen de grootste
kans zouden loopen, dat de daar geteelde gewassen niet meer
of slechts onder beperkende bepalingen zouden mogen worden

202

uitgevoerd. Immers waar de phytopathologische dienst het best
is georganiseerd en het meest accuraat wordt uitgevoerd, en
waar de land- en tuinbouwers op phytopathologisch gebied
het meest ontwikkeld zijn, — van zoodanig land wordt het
aldaar voorkomen van bepaalde plantenziekten het meest bekend;
en wanneer van uit zoodanig land telkens aan het Internationale
Bureau mededeeling werd gedaan van alle ziekten en schadelijke
dieren, die aldaar worden aangetroffen, dan zou dit land
den naam krijgen van veel meer dan andere landen met vijanden
van kultuurgewassen besmet te zijn, terwijl juist het omgekeerde
t geval was.

Naar mijne overtuiging moet bij de internationale samen-
werking op phytopathologisch gebied het idee van internationale
onderzoeksstations worden prijs gegeven; en moet het Inter-
nationaal Landbouwinstituut niet voorschrijven, welke mid-
delen in de verschillende Staten tegen bepaalde plantenziekten
moeten worden aangewend: iets wat trouwens ook in de meeste
landen wel niet zonder belangrijke wijzigingen in de wetgeving —
dier landen zou kunnen plaats grijpen: wetswijzigingen, waarvoor
slechts weinige Regeeringen en Volksvertegenwoordigingen zich
zouden laten vinden.

Het komt mij voor, dat men, wat betreft de bevordering der
internationale studie van plantenziekten, niet verder moet gaan
dan dat men trachte te bewerken:

a. dat in iederen kultuurstaat één of meer phytopathologische
laboratoria worden ingericht:

b. dat minstens één phytopathologisch laboratorium in
ieder land kunne beschikken over eene jaarlijksche som, waaruit
personeel en hulpmiddelen worden betaald, noodig om dat
laboratorium in staat te stellen, deel te nemen aan in verschil-
lende landen te gelijker tijde in ’t werk te stellen onderzoekingen
betreffende nader aan te geven plantenziekten of schadelijke
dieren ;

„

203

c. dat de Regeeringen der. verschillende landen gelden
beschikbaar stellen om ieder een of meer phytopathologen af
te vaardigen naar een jaarlijks, afwisselend op verschillende
plaatsen der wereld, te houden phytopathologencongres.

Omtrent deze drie punten wil ik het volgende opmerken.
De verschillende nationale phytopathologische laboratoria zullen
zich uit den aard der zaak in ’t algemeen het meest bezig
houden met het onderzoek van die plantenziekten, welke voor
het betrokken land van het meeste belang zijn, of met dezulke,
welke uit een wetenschappelijk oogpunt het meest de belang-
stelling der onderzoekers tot zich trekken. Wil men de zekerheid
hebben, dat aan deze stations ijverig aan de phytopathologische
vraagstukken wordt gewerkt, die internationaal zullen worden
bearbeid, dan is het beslist noodig dat daarvoor aan de nationale
stations afzonderlijk personeel en afzonderlijke middelen worden
verschaft. Maar daar nog niet alle kultuurlanden in het bezit
zijn van een behoorlijk ingericht phytopathologisch station,
zoo is het vóór alles noodig, dat daarin ten spoedigste worde
voorzien.

En verder is het hoogst gewenscht, dat de Regeeringen der
verschillende landen gelden op hun budget brengen om het
mogelijk te maken, dat vertegenwoordigers van de verschillende
nationale instituten voor phytopathologie en van den phytopatho-
logischen dienst in de verschillende kultuurstaten samenkomen
in een jaarlijks, afwisselend in verschillerrde steden te houden,
phytopathologencongres. Daar kunnen worden besproken de
verschillende onderzoekingsmethoden, in de onderscheiden landen
gevolgd, — daar kunnen de in verschillende landen met onder-
scheiden bestrijdingsmiddelen verkregen resultaten met elkaar
worden vergeleken, — daar kan de inrichting van den phytopa-
thologischen dienst in de verschillende landen worden behan-
deld; — en kunnen ook de wetten worden besproken, die met
het oog op de verbreiding van bepaalde ziekten in onderscheiden

204

landen bestaan ; — daar kan ook onderling worden afgesproken,
welke instituten zich, voorzoover de beschikbare tijd dat toelaat,
aan het onderzoek van bepaalde plantenziekten en van de
vatbaarheid van verschillende variëteiten van het zelfde gewas
in verschillende streken zullen wijden. — Voorzoover de
discussiën aanleiding mochten geven tot bepaalde conclusiën,
zouden de vertegenwoordigers der studie van de phytopathologie
van de verschillende landen, eventueel door tusschenkomst
van het Internationaal Landbouwinstituut, aan hunne Regeeringen
voorstellen kunnen doen, strekkende om te trachten te komen
tot de uitvoering van de genomen besluiten.

Dat internationaal phytopathologisch onderzoek nuttig is,
wie zal het ontkennen ? Professor SORAUER zegt terecht: „Jeder
experimentellen Untersuchung über das Wesen einer Krankheit
haftet als Fehler der locale Charakter an. — Die Erfahrungen,
die wir an einer Stelle machen, berechtigen nicht von vornherein
zu dem Schlusse, dass dasselbe Verhalten auch in anderer
Gegend unter anderen Verhältnissen eintreten wird.” Wat
reeds tot dusver op het gebied der graanroesten internationaal
is gewerkt, geeft recht om te verwachten, dat door gelijktijdige
bestudeering van dezelfde plantenziekten in verschillende landen,
resultaten kunnen worden verkregen, die voor wetenschap en
praktijk van belang zijn.

Maar een enkel internationaal laboratorium, dat de studie
van eene bepaalde groep van plantenziekten voor zijne rekening
neemt, loopt altijd groote kans, eenzijdig te werken; meerdere
met elkaar contact houdende laboratoria in verschillende landen
waarborgen eene veel grootere veelzijdigheid.

Aan internationale phytopathologische laboratoria zou nog
een ander bezwaar verbonden kunnen zijn: de naijver der
verschillende volken. Tot Directeur der drie verschillende
laboratoria zou men dienen te kiezen hem, die voor deze taak het
meest geschikt zou zijn. Maar als nu eens toevalligerwijze

205

eigenlijk voor alle drie de laboratoria of althans voor twee
ervan, personen van dezelfde natie zouden dienen te worden
aangewezen, zou men dan niet allicht van de juiste keuze afwij-
ken, en personen van verschillende nationaliteiten benoemen ?
Zou niet, wanneer bijv. reeds als chef van het ééne instituut
een Franschman aangewezen was, bij de benoeming van de
chefs der andere instituten gezegd worden : nu moet er een
Duitscher, of een Engelschman, of een Italiaan, of een Amerikaan
worden gekozen ?

Ik voor mij geloof ook, dat men, om spoedig te geraken tot
het doel : internationale samenwerking op het gebied van weten-
schappelijk phytopathologisch onderzoek, veel beter doet, geene
internationale laboratoria te stichten, maar het internationale
onderzoek aan de laboratoria in de verschillende landen te
verbinden. Prof. ERIKSSON erkent zelf: „La création de stations
internationales . . . suppose des moyens pécuniaires si consi-
dérables qu’il faudra sans doute trouver des Mécènes particu-
liers disposés à donner les moyens nécessaires pour leur
fonctionnement.” (!) Het door mij aangegeven denkbeeld zou,
als het werd in uitvoering gebracht, het budget van de verschil-
lende staten niet overmatig bezwaren.

Nu heeft Prof. ERIKSSON in een rapport, aangeboden aan
het internationaal congres voor vergelijkende phytopathologie
en later weer in zijn reeds boven aangehaald stuk '), dat
hij aanbood aan de internationale phytopathologische com-
missie, vergaderd te Rome in 1913, nog twee wegen aange-
geven, die men zou kunnen inslaan om langs anderen weg
dan dien van het wetenschappelijk onderzoek, en sneller, te
komen tot het einddoel : het verkrijgen van een beteren gezond-
heidstoestand der gewassen. Deze twee wegen zijn: 1°. het
stichten van staatsinrichtingen, of van inrichtingen, die door

1) ERIKSSON, „L’état sanitaire des plantes cultivées”, bl. 11.

206

den staat worden gesubsidieerd, welke tot doel zouden hebben het
kweeken en verbreiden van gezonde planten en zaden; 2°. een
officieele contrôle van den staat over den handel in zaden en.
planten van de meest belangrijke kultuurgewassen.

Wat het eerstgenoemde denkbeeld aangaat: Prof. ERIKSSON
wenscht, dat alleen in den handel worden gebracht zaden en
andere reproductieorganen en planten, die niet alleen zelven
niet ziek zijn of besmet met den een of anderen parasiet, maar
die ook afkomstig zijn van gewassen, welke bij inspectie op
het veld gezond bleken te zijn; ja zelfs ware in vele gevallen
een bewijs van gezondheid van de voorouders dezer gewassen
in meerdere generatiën gewenscht. Om zulke zaden, bollen,
knollen of planten te kunnen telen, zouden er Staatsinrichtingen
moeten komen, dat spreekt van zelf. Wanneer men van elk
zaad, van elke bol of knol of van elke plant, bestemd om te worden
gezaaid of uitgepoot, van elken stek, een zóó onberispelijken,
onbevlekten stamboom wilde eischen, dan zou het natuurlijk
voor particulieren niet meer mogelijk zijn, de gewassen, die
ze produceeren, te telen. Ik heb bij gelegenheid van het inter-
nationale congres voor vergelijkende pathologie de uitvoering
van dit denkbeeld van Prof. ERIKSSON onmogelijk verklaard.
Ik vroeg: Hoe moet men doen in jaren, waarin de gewone
aardappelziekte (Phytophthora infestans) zich zoodanig heeft
verbreid, dat men — niettegenstaande de trouw uitgevoerde
bespuitingen — ter nauwernood enkele streken, enkele terreinen
kan aanwijzen, waar de planten gezond zijn gebleven? Wanneer
soms — wat toch óók gebeuren kan — de aardappelteelt
in de Staatsinrichtingen, die ERIKSSON wenscht, mislukt is?
Moet men dan maar in ’t geheel er van afzien, ’t volgende
jaar aardappelen te poten? Want pootaardappelen, niet afkomstig
van zieke planten en van onberispelijke afstamming, zouden
òf niet te krijgen zijn òf bijkans tegen goud worden opgewogen;
tenzij men ze zou moeten ontbieden van uit geheel andere

207

landen. In ’t laatste geval zouden zij niet alleen zeer duur
worden, maar men zou allicht ook niet kunnen krijgen die
variëteiten, welke men noodig heeft.

Wèl zegt nu Prof. ERIKSSON in zijn rapport, aangeboden aan
de internationale Commissie van phytopathologen te Rome
(1913), dat zijne bedoeling steeds is geweest, Staatsinrich-
tingen voor zaad- en pootgoed of officieele contrôle daarop
te hebben slechts „pour quelques espèces de plantes de
très grande portée”; hij wilde zich bepalen tot enkele in ’t
groot geteelde gewassen, bijv. tot de granen, de bieten, de
koolsoorten en de ooftboomen. Onder die gewassen van groote
beteekenis zouden dan toch zeker ook wel de aardappelen
moeilijk kunnen ontbreken.

En ’t zij mij vergund, nog op één bezwaar te wijzen. Vol-
gens het denkbeeld van Prof. ERIKSSON zullen toch alleen de
pootaardappelen en het zaaigraan òf alleen door Staatsinsti-
tuten worden afgeleverd of aan de officieele contrôle worden
onderworpen; de consumptieaardappelen niet en evenmin het
graan, dat wordt verkocht om er brood van te bakken. Maar
hoe zal men dan verhinderen dat die comsumptieaardappelen
en dat voor de bakkerijen bestemde graan worden gepoot,
resp. gezaaid ?

En ten slotte, wanneer de door Prof. ERIKSSON voorgestelde
Staatsintituten ook alleen maar zouden zorgen voor de teelt
en de aflevering van zuivere zaden van granen, van bieten en
van koolsoorten en voor de teelt en aflevering van parasiet-
vrije ooftboomen, — welke kolossale en kostbare inrichtingen
zouden dat worden! En hoeveel personen, die zich tegen-
woordig toeleggen op de teelt en de veredeling van en den
handel in zaaizaden, zouden hun bedrijf niet meer kunnen
uitoefenen ! Om van de tallooze ooftboomkweekers nog niet
eensste-spreken ! —

Een gemakkelijker weg, zegt Prof. ERIKSSON, dan de teelt

208

van zaden en planten van staatswege, zou zijn, dat men eene
officieele contrôle ging instellen op alle zaaizaden en planten
van de gewichtigste landbouwgewassen. Staatsambtenaren
zouden gedurig, ieder in zijn district, granen, suikerbieten en
koolplanten te velde, alsmede de vruchtboomen in de kweeke-
rijen moeten keuren. Zij zouden ook de maatregelen moeten
aangeven, om de verspreiding van zaden van zieke planten en van
de zieke gewassen zelve te beletten. Deze maatregelen zouden
moeten bestaan in:

1°. het verbieden van den verkoop van zaden en gewassen,
van zieke kulturen afkomstig ;

20, het overhalen van de landbouwers en de kweekers, om
tegen schadeloosstelling van den Staat de zieke planten uit
te roeien ;

30. het brengen op de terreinen, waar men de zieke planten
laat staan, van borden, waarop op duidelijke wijze is aange-
geven, dat de kultuur besmet is;

4° het kennisgeven aan de plaatselijke autoriteiten of wel
aan den Minister van landbouw, dat op de aldus aangeduide
terreinen zekere ziekte is geconstateerd.

Gelijk gezegd, Prof. ERIKSSON wil deze maatregelen alleen
nemen voor enkele gewassen; de bloemzaden en de sierhees-
o.a. zouden buiten de contrôle blijven. „Au contraire je me
suis figuré que par système, adopté pour quelques espèces
de plantes de très grande portée, la situation facheuse à
égard des espèces moins importantes telles que les graines
des fleurs et les arbrisseaux de décoration etc. se corrigerait par
elle même.” Het is mij niet duidelijk, dat, als maar eenmaal
voor zuiver zaaigraan, bieten, kool en vruchtboomen wordt
gezorgd, ook zonder contrôle de bloemzaden en de sierheesters
op den duur van zelf zuiver zouden worden! En wanneer
dan alle mogelijke zorg er aan wordt besteed, dat bijv. de
San José schildluis en de Mytilaspis pomorum niet met vrucht-

209

boomen naar andere landen worden getransporteerd, wat geeft
dat, wanneer zij wèl met sierheesters worden ingevoerd ! Hoe
kan Amerika zich vrijwaren voor den invoer van de eihoopen
van den plakker („gypsy moth” — Liparis dispar) of voor dien
van de winternesten van den bastaardsatijnvlinder (brown
tail moth” —= Liparis chrysorrhoea), wanneer wel is waar de
de geïmporteerde ooftboomen vrij zijn van deze insekten, maar
de sierheesters en rozen niet!

Het denkbeeld om de landbouwgewassen te velde te keuren,
vind ik op zich zelf uitstekend; het wordt trouwens ook
reeds ín verschillende landen door de landbouwmaatschappijen
toegepast. Reeds sedert verscheiden jaren geschiedt zulks in
de Nederlandsche provincie Friesland, in de laätste jaren ook
in de provinciën Groningen, Zeeland en Utrecht. De keuringen
worden uitgevoerd door eene cómmissie, gekozen uit de pro-
vinciale landbouw maatschappij. — De bekende teler van land-
bouwzaden MANSHOLT in den Westpolder (Groningen) behandelt
geregeld zijne gerst en tarwe tegen brand met heet water. Het
door hem geoogste graan is dan ook geheel brandvrij, en
al het door hem geteelde graan wordt als zaaigraan verkocht,
natuurlijk tegen veel hoogere prijzen dan hij anders zou kunnen
bedingen.

Dáárop moet het streven gericht zijn: dat de landbouwers
zelven leeren inzien, dat de strijd tegen de gevaarlijke planten-
parasieten noodig is, zoodat zij — ook zonder daartoe door
de wet te worden gedwongen — in dezen doen al wat mogelijk
is. Wetten tot bestrijding van ziekten van kultuurgewassen zijn
niet altijd onmisbaar, dat geef ik toe. Maar het is gemakkelijk
wetten uit te vaardigen, moeilijk ze streng toe te passen.

Wat de Staat in de allereerste plaats moet doen, is: te
zorgen voor goed onderwijs in de ziektenleer der planten in de
dorpsscholen en voor voorlichting op dit gebied voor volwasse-
nen. Dáárvoor moet geen geld worden gespaard. Daarmee zal men

210

in ’t algemeen meer bereiken dan met allerlei dwangmiddelen,
al stem ik toe dat die soms noodig zijn.

Ernstig wordt bij ons te lande de Amerikaansche kruisbessen-
meeldauw bestreden. Het is niet alleen verboden, bessenstruiken
en stekken, die door deze ziekte aangetast zijn, te vervoeren;
maar ook gezonde struiken en stekken, afkomstig van terreinen,
waar de ziekte voorkomt, mogen niet worden vervoerd. Vijf
controleurs, afzonderlijk voor de bestrijding van den kruisbessen-
meeldauw aangesteld, bezoeken gedurende den zomer geregeld
alle bessentuinen, boomkweekerijen en ook de particuliere
tuinen, waar kruisbessen worden geteeld. Overal waar de ziekte
voorkomt, wordt het plukken en vernietigen der aangetaste bessen
bevolen, en verder in ’t najaar het afsnijden en vernietigen der
aangetaste scheuten, alsmede daarna het omleggen van den grond
onder de bessenstruiken. Later komen de controleurs er zich
van vergewissen of de bevolen maatregelen zijn uitgevoerd,
anders beloopen zij de straf, door de wet bepaald.

Op gelijksoortige wijze zou men bepalingen kunnen maken
om de verbreiding van andere gevaarlijke parasieten te beteu-
gelen. Maar de onkosten, noodig voor de bestrijding alleen van
den Amerikaanschen kruisbessenmeeldauw, bewijzen, dat de
uitgaven voor eene dergelijke bestrijding van nog een belangrijk
aantal ziekten werkelijk énorm hoog zouden worden.

En wanneer dan nog, zooals Prof. ERIKSSON wil, de Regeering
zou bevelen of aanbevelen, alle zieke planten — zij het dan
ook dat dit alleen van graangewassen, bieten, koolen en vrucht-
boomen geldt — te vernietigen onder schadeloosstelling door
den Staat, — werkelijk in menig land zou een staatsbankroet
voor de deur staan! js

Ik acht de door Prof. ERIKSSON voorgestelde maatregelen
onuitvoerbaar; ze zouden zelfs den ondergang van menige kultuur
veroorzaken. — De Zweedsche geleerde heeft ín de algemeene
zitting van het Internationaal Landbouwinstituut, gehouden op

211

10 Mei 1913, zijnen spijt uitgedrukt, dat het rapport over de
internationale bestrijding van plantenziekten, hetwelk in de
vergadering ín behandeling kwam, tengevolge het besluit
van de 3e commissie, niet voorstelde, het Instituut op te
dragen, de Regeeringen te verzoeken, de door hem en een
aantal anderen gewenschte maatregelen te nemen. Hij beklaagde
zich, dat men de belangen van den handel boven die van den
landbouw stelde. „On a parlé avec éloquence des intérêts
économiques et commerciaux, c'est à dire des intérêts des mar-
chands; mais on paraft presque avoir oublié les grands intérêts
des cultivateurs et les pertes énormes causées chaque année
aux récoltes du monde entier par les maladies.”” Mijn Zweedsche
collega stelt hier te veel de belangen van de bodemkultuur
en die van den handel tegenover elkaar. Heeft de landbouwer
er dan geen belang bij, dat hij vrijelijk zijne produkten over
de geheele wereld kan verzenden? En is dit geen algemeen
oeconomisch belang? En wat moest de ooftboomteler beginnen,
als hij niet zijne boompjes overal kon heen sturen? Hoe zou
het met de welvaart van onze Nederlandsche handelskweekers
staan, wanneer zij geen afzetgebieden hadden buiten de grenzen
van ons land? Dat er zoo min mogelijk beperkende bepalingen
op het vervoer van land- en tuinbouwprodukten zijn, komt
niet alleen den handel maar in even sterke mate den kultuurman
te goede. Moeten er beperkende bepalingen gemaakt worden
om de verbreiding der plantenziekten en schadelijke dieren
zooveel doenlijk tegen te gaan, — soit! Ik ben daarvan werkelijk
geen verstokt tegenstander! Maar men make geene rege-
lingen, waardoor de handel ín land- en tuinbouwprodukten
meer dan strikt noodig is, wordt bemoeilijkt. Werkelijk het
middel zou erger worden dan de kwaal. En men bedenke zich
wel tweemaal vóór men pogingen doet om regelingen te krijgen,”
die den handel in sterke mate belemmeren, terwijl zij toch in
de praktijk zullen blijken, onuitvoerbaar te wezen. Regelingen,

212

die eigenlijk alleen op ’t papier bestaan, en waaraan men zich
bij de uitvoering toch niet houdt, omdat men er zich niet aan
houden kàn, doen meer kwaad dan goed, niet alleen voor den
handel, maar ook voor den landbouw.

Zocht Prof. ERIKSSON de internationale samenwerking met
het oog op de bestrijding van plantenziekten vooral in interna-
tionaal wetenschappelijk onderzoek en in een nauwkeurig
onderzoek van zaad-, poot- en plantgoed en in contrôle op de
afkomst daarvan, Prof. CUBONI te Rome dringt in zijn „rapport
sur la collaboration internationale pour la lutte contre la maladie
des plantes”, uitgebracht voor de 4e algemeene vergadering
van het „Institut international d’agriculture”’, 1913, aan op eene
conventie tusschen de verschillende landen, ten doel hebbende
de bestrijding van schadelijke dieren en plantenziekten. In al
de landen, die tot eene zoodanige conventie toetreden, zou een
phytopathologische dienst moeten worden georganiseerd, die
zich zou moeten bezig houden met het inspecteeren van kwee-
kerijen ; terwijl dan iedere zending levende planten of planten-
deelen zou moeten zijn vergezeld van een certificaat, afgegeven
door een deskundige, waarin wordt verklaard, dat de kweekerij
vanwaar deze planten of plantendeelen “afkomstig zijn, vrij is
van zeer schadelijke insekten en gevaarlijke plantenziekten. —
ERIKSSON staat dus op een ander standpunt dan CUBONI; eerst-
genoemde wil inspectie van de zendingen zelve en zekerheid om-
trent de afstamming der zaden en planten, welke deze zendingen
samenstellen; CUBONI wil terreininspecties. ERIKSSON wenscht
alleen de verbreiding van de vijanden van enkele zeer belang-
rijke gewassen te bestrijden, met name die van granen, bieten,
kool en vruchtboomen, CUBONI wenscht met name de parasieten
der boomkweekersartikelen en der vaste planten te weren.

De conclusiën van CUBONI'’s rapport luidden als volgt:

„L'assemblée Générale recommande aux Gouvernements
des Etats adhérents à l'Institut:

213

1. de créer — S'ils ne lont pas encore fait — un service
gouvernemental d’inspection et de surveillance phytopatho-
logiques, surtout pour les pépinières et les établissements livrant
au commerce des plantes vivantes destinées à la reproduction.

2. de prescrire que tout envoi de plantes vivantes desti-
nées à la reproduction soit accompagné d’un certificat analogue
à celui prescrit par la Convention phylloxérique de Berne,
délivré par l'Inspecteur gouvernemental déclarant que les
plantes expédiées proviennent d’un établissement placé sous
sa Surveillance et reconnu indemne de maladies cryptoga-
miques ou entomologiques dangereuses.

3. au cas où deux ou plusieurs Etats ne se trouvent pas
d'accord pour juger à quel degré une maladie déterminée
peut être considérée comme dangereuse, ou lorsqu'il y ade
graves raisons de suspecter l'existence de maladies nouvelles
et dangereuses pouvant être propagées même par des végétaux
non destinés à la reproduction, que les Gouvernements
intéressés réunissent une Commission de techniciens de leurs
Pays respectifs chargée d’étudier ces questions et de proposer
la manière la plus pratique d'empêcher la diffusion de la
Maladie avec le moindre dommage possible pour le com-
merce des Pays intéressés.

L'Assemblée est d’avis qu'une Convention internationale
est indispensable pour la protection de l'agriculture contre
les Maladies des Plantes; elle estime: que la réunion d'une
Commission internationale de spécialistes, telle que l'a proposée
le Gouvernement frangais, faciliterait grandement, par son travail
préparatoire, la conclusion d'une Convention par des plénipo-
tentiaires.

L'Assemblée exprime le voeu que les Etats adhérents à
Institut veuillent procéder sans retard à la convocation de
ladite Commission, qu'elle espère voir suivre, aussitôt après,
de la conclusion d'une Convention formelle,”

214

Dr. MUELLER, gedelegeerde van Duitschland, stelde op het
laatste gedeelte van Prof. CUBONI’s conclusiën eenige wijzigingen
voor, die het permanente comité overnam, zoodat dit aan de
algemeene vergadering voorstelde, de volgende conclusiën te
nemen :

„L’'Assemblée Generale recommande aux Gouvernements
des Etats adhérents à l’Institut:

1. De créer — s'ils ne l'ont pas encore fait — un service
gouvernemental d'inspection et de surveillance phytopatho-
logiques, surtout pour les pépinières et les établissements
livrant au commerce des plantes vivantes destinées à la
reproduction.

2. De prescrire que tout envoi de plantes vivantes des-
tinées à la reproduction soit accompagné d’un certificat
analogue à celui prescrit par la Convention phylloxérique de
Berne, délivré par inspecteur gouvernemental, déclarant que
les plantes expédiées proviennent d'un établissement placé
sous sa Surveillance et reconnu indemne de maladies crypto-
gamiques ou entomologiques dangereuses.

3. Au cas où deux ou plusieurs Etats ne se trouvent pas
d'accord pour juger à quel degré une maladie déterminée
peut étre considérée comme dangereuse, ou lorsqu'il y ade
graves raisons de suspecter l'existence de maladies nouvelles
et dangereuses pouvant être propagées même par des végé-
taux non destinés à la reproduction, que les Gouvernements
intéressés réunissent une Commission de techniciens de leurs
pays respectifs chargée d’étudier et de proposer la manière
la plus pratique d'empêcher la diffusion de la maladie avec
le moindre dommage possible pour le commerce des pays
intéressés.

4. L’Assemblée est d'avis qu'une Convention internationale
est indispensable pour la protection de l’agriculture contre
les maladies des plantes Cette Convention devrait se baser

215

sur les principes indiqués ci-dessus aux Nos. 1—3, et établir
entre autres:

a. Les mesures et les méthodes d'inspection et de contrôle;

b. la liste des maladies à considérer comme dangereuses;

c. la détermination des produits à soumettre au contrôle;

d. les modèles et le contenu des certificats ;

e. la procédure d'arbitrage à suivre dans les cas controversés.

5. L'Assemblée estime que la réunion d'une Commission
internationale de spécialistes telle que la proposée le Gouver-
nement francais faciliterait grandement par son travail prépa-
ratoire la conclusion d'une Convention par des plénipoten-
tiaires.

L'Assemblée exprime le voeu que ladite Commission puisse
se réunir au plus tôt. Elle espère qu’il s’ensuivra aussitôt la
la conclusion d'une Convention formelle.

6. L'Assemblée est d'avis qu'à l'occasion de chaque
Assemblée Générale de lInstitut International d'Agriculture,
les spécialistes des Gouvernements adhérents devraient se
réunir en une Commission spéciale, dans le but:

a. de s’entendre sur des recherches et études communes
touchant les maladies des plantes;

b. de suivre les expériences que l'on fera en application
de la Convention internationale, de s'en communiquer les
résultats, et de proposer éventuellement les améliorations à
y introduire.”

Uitvoeriger dan in zijn rapport, opgesteld bij gelegenheid
van de Algemeene Vergadering van het Institut international
d'agriculture, heeft Prof, CUBONt zijne denkbeelden uiteen-
gezet in een geschrift, in 1912 door het genoemde Instituut
uitgegeven en getiteld: „Base d'un accord international pour
la lutte contre les maladies des plantes.”

Alvorens de denkbeelden van Prof. CUBONI eenigszins uit-
voeriger te bespreken, wil ik wijzen op eene kleine onduide-

216

lijkheid in diens rapport, welke alleen dáárom door mij wordt
gereleveerd, omdat zij mij zelven betreft: men zou namenlijk uit
hetgeen deze geleerde omtrent mijn standpunt ten opzichte
van de internationale samenwerking ep phytopathologisch
gebied meedeelt, kunnen afleiden, dat ik tegenwoordig in
dezen een ander standpunt zou innemen dan vroeger. Wèl
heb ik sedert jaren de wenschelijkheid, ja de noodzakelijkheid
betoogd van internationale samenwerking op het gebied der
bestrijding van planten-parasieten ; maar nooit heb ik de wen-
schelijkheid uitgesproken, om de Berner Conventie betreffende
de wering van de Phylloxera zoodanig te wijzigen, dat zij van
toepassing zou worden op de wering van een groot aantal
andere plagen van andere gewassen dan den wijnstok '). —

Thans overgaande tot de conclusies, voorgesteld door het
permanente comité van het Instituut international d’agriculture,
zij het mij vergund, deze één vóór één te behandelen.

Met de eerste conclusie kan ik mij natuurlijk geheel veree-
nigen. Ik vind het noodzakelijk, dat in alle beschaafde landen
een goed ingerichte phytopathologische dienst bestaat. Men
versta mij echter wèl: het moet een dienst zijn, die niet in
hoofdzaken slechts op ’t papier bestaat, maar die ernstig wordt

t) De Heer CUBONI spreekt het niet bepaald uit, dat ik het idée zou
voorstaan, de Berner Conventie op de boven aangegeven wijze uit te
breiden ; maar de Heer Louis DoP deed dit wèl in zijn „Rapport sur la
cooperation internationale dans la lutte contre les maladies des plantes”,
uitgebracht in het „Congres international de pathologie comparée, Paris
1912”. Hij zegt daar: „Ce sont là des principes soutenus par les savants
Professeurs RITZEMA Bos et CUBONI, qui séraient inclins à une modí-
fication de la convention internationale contre le Phylloxera, de facon à
la faire servir à empècher la diffusion non seulement du Phylloxera de
la vigne, mais aussi de tout autre parasite, crryptogame ou insecte reconnu
dangereux.”” De Heer Dop vergist zich hier; ik was nooit een voor-
stander van de uitbreiding van de Phylloxera-conventie tot eene alge-
meene plantenziekte-conventie. Wèl ben ik er altijd vóór geweest dat
elk land zijn phytopathologischen dienst zou hebben.

uitgevoerd door een voldoend aantal degelijk geschoolde per-
sonen, welke al hunnen tijd besteden aan de inspectie van
de terreinen en ook van de uit den grond genomen planten
zelve, wanneer zij ter verzending gereed staan. Men kan daarvoor
in den regel geen personen gebruiken, die naast hunne betrek-
king van controleur, nog eene andere betrekking bekleeden;
het ambt eischt geheel hunnen tijd. Deze personen moeten
met de kultuur van de gewassen in de streek, waar zij gesta-
tionneerd zijn, goed op de hoogte wezen, goed uit hunne
oogen hebben leeren kijken en bekend zijn met de belangrijkste
parasitaire ziekten en insekten, welke op deze gewassen kunnen
worden aangetroffen. Zij moeten volkomen betrouwbaar zijn en
tact hebben om met de kweekers om te gaan, zoodat zij, waar
het noodig is, streng optreden, en toch niet door al te veel
op kleinigheden te letten, den kweekers het leven lastig maken.
Zij moeten met de bestrijdingswijzen der belangrijkste schade-
lijke insekten en parasitaire plantenziekten op de hoogte zijn,
en in staat wezen den kweekers en hunnen ondergeschikten
de wijze van bestrijding praktisch te demonstreeren. Diepgaande
wetenschappelijke studie behoeven zij niet gemaakt te hebben;
op hunne praktische kennis van zaken en hunne moreele eigen-
schappen komt het het meest aan.

Deze controleurs moeten hunne werkzaamheden verrichten
onder de leiding van wetenschappelijk gevormde personen, die
hen in twijfelachtige gevallen voorlichten. —

De tweede conclusie luidt, dat de Regeeringen zullen worden
verzocht, voor te schrijven, dat iedere zending levende planten
vergezeld zij van een certificaat, in den trant als dat, hetwelk
de Berner Phylloxera-conventie voorschrijft, en hetwelk wordt
afgegeven door een Staats-inspecteur, die verklaart dat de te
verzenden planten afkomstig zijn van een onder deskundig
toezicht staand terrein, ’t welk bevonden is, vrij te zijn van
gevaarlijke plantenziekten en insekten.

218

Het schijnt den Heer CUBONI en ook het permanente comité
betrekkelijk eenvoudig toe, de regelingen, die gemaakt zijn tot
wering van één enkelen parasiet (de Phylloxera) van ééne
enkele plantensoort (den Wijnstok) uit te breiden tot eene regeling
tot wering van een groot aantal parasieten van een zeer groot
aantal plantensoorten. Mij schijnt het toe, dat dit uiterst moe
is, om niet te zeggen onmogelijk.

Prof. CUBONI schrijft in zijn meer aangehaald artikel „Base
d'un accord international pour la lutte contre les maladies des
plantes” het volgende: „La thèse que je soutiens est celle-ci:
la Convention antiphylloxérique internationale de Berne pour-
rait être très facilement convertie en une Convention interna-
tionale contre les maladies des plantes, si le certificat de
Vautorité compétente qui doit nécessairement accompagner les
plantes admises dans le commerce international devait attester
que les mÊêmes plantes à exporter ne se trouvent pas seule-
ment dans les conditions établies par la Convention, mais
qu'elles sont aussi exemptes de toute autre maladie contagieuse
ou parasitaire, soit cryptogamique soit entomologique *). Cette
simple *) innovation avec quelques autres changements presque
insignifiants *), serait suffisante, à mon avis, pour convertir la
Convention antiphylloxérique de Berne en un accord interna-
tional contre les maladies des plantes en général, qui pourrait
être également accepté par tous les Etats qui n'ont pas encore
adhéré à la Convention de Berne, parce qu’ils n'avaient pas de
grands intérêts viticoles à défendre.

„L'autorité compétente dont parle la Convention en vigueur
ne peut avoir de sérieuses difficultés à reconnaître si les plantes
sont on non atteintes de maladie. Ces autorités, en Italie, en
Allemagne, en France, en Autriche-Hongrie, en Suisse, en un

1) De cursiveering is van Prof. CUBONI.
2) Deze cursiveering is van mij.

219

mot dans tous les états adhérents à la Convention, se compo-
sent sinon de spécialistes en pathologie végétale, du moins de
Professeurs d'Agriculture et de leurs assistants et substituts
qui, de même qu’ils connaissent le Phylloxéra de la vigne,
peuvent aussi reconnaître les autres maladies parasitaires des
autres plantes.” CUBONI wil de mogelijkheid veronderstellen,
dat de kennis dezer deskundigen op sommige punten zou
kunnen te kort schieten, maar dat gebrek aan kennis ware
gemakkelijk te verhelpen door hun te doen deelnemen aan een
korten cursus over ziektenleer der planten.

Nu zou ik niet gaarne er voor in staan, dat een professor
of leeraar in een landbouwkundig vak of zijn adsistent, in eene
handelskweekerij verplaatst, de eventueel door Tetranychus
aangetasten coniferen, de door Phytopothora Syringae aange-
taste Syringen, de door ZExobasidium en de door Aleurodes
aangetaste Azalea’s, de met Mytilaspis pomorum bezette Buxus,
zelfs ook maar de winternesten van den bastaardsatijnvlinder
(Liparis chrysorrhoea) of de eihoopen van den plakker (Liparis
dispar) als zoodanig zou herkennen. Wie zich bezig houdt met de
studie der veredeling of der teelt van graangewassen, van erwten,
van Suikerbieten of aardappelen, kijkt gewoonlijk niet om naar de
ziekten van Azalea'’s, Coniferen en Syringen; en ’t zal voor zijnen
eigenlijken arbeid ook wel beter zijn als hij dat niet te veel doet.

Maar gesteld al dat een professor of leeraar in de landbouw-
kunde werkelijk de vijanden van de gewassen der handelskwee-
kerijen kende, zooals dat van een professor of leeraar in de
tuinbouwkunde eerder mag worden verwacht, zou het dan
mogelijk zijn, dat hij den tijd vond voor de vereischte nauwgezette
inspecties van al de handelskweekerijen, zelfs in een beperkt
gebied? De ervaring, die ik in dezen heb opgedaan, geeft mij
recht om volmondig te zeggen: neen. Dat werk eischt den
geheelen mensch; het kan niet als bijbaantje bij eene andere
betrekking worden vervuld.

220

De door CUBONI voorgeslagen verandering van de Berner
Conventie tot wering der Phylloxera in eene tot wering van
parasieten aan allerlei planten zou geene verandering van eenvou-
digen aard zijn: ’t zou eene totale verandering wezen, die een
veel en veel grooter aantal geheel anders opgeleide deskundigen
zou noodig maken.

Intusschen neemt dat niet weg, dat ik er een groot voorlas.
van ben en blijf, dat in ieder land zooveel mogelijk alle kweeke-
rijen geregeld worden geïnspecteerd door deskundigen op ’t
gebied van de kennis der plantenziekten; deze deskundigen
moeten de betrokken kweekers op alle belangrijke ziekten en
schadelijke dieren opmerkzaam maken, en hun raad geven, hoe
ze te bestrijden; zij moeten hun ook praktisch toonen, op welke
wijze die bestrijding wordt uitgevoerd. Dat zulke deskundigen
in de streek, waar zij werkzaam zijn, een hoogst belangrijken
invloed kunnen uitoefenen, dat zij — bij een tactvol optreden —
in weinig jaren tijds groote verbeteringen met het oog op de
zuiverheid der gewassen kunnen teweeg brengen, is mij in
Nederland herhaaldelijk gebleken. (Vgl. blz. 180).

Maar de inspectie der kweekerijen moet geen aanleiding ge-
ven tot het afgeven van een certificaat ter begeleiding van de
zendingen van gewassen, afkomstig van die kweekerijen. Want
of eene kweekerij, al staat op de officieele lijst dier inrich-
tingen, welke geregeld door de officieele deskundigen worden
gecontroleerd, daaruit volgt nog volstrekt niet dat de eigenaar
dier kweekerij uitsluitend gewassen verzendt, waarop geen
gevaarlijke parasieten voorkomen.

Vooreerst niet, omdat de deskundige, zelfs wanneer hij
ettelijke malen per jaar zoo nauwgezet mogelijk de kweekerij
inspecteert, toch niet zeker kan zijn, dat van die kwee-
kerij geene geïnfecteerde planten komen. Primo blijven alle
onderaardsche deelen buiten de inspectie, en ook de bovenste
takken van de hoogere boomen; secundo kunnen de parasieten

221

op de gewassen komen nadat de laatste inspectie vóór den
verzendtijd is afgeloopen. (Vgl. bl. 174 van deze verhandeling).

En ten tweede verzendt een kweeker niet slechts de gewassen
of produkten daarvan, welke afkomstig zijn van zijne eigen
kweekerij, maar ook zulke, die van andere kweekerijen af-
komstig zijn, soms zelfs van kweekerijen uit eene geheel andere
streek. Soms weet hij zelf niet eens, van waar de door hem
geleverde waar afkomstig is. Een kweeker ontvangt bijv. uit het
buitenland eene bestelling van 2000 exemplaren van een zekeren
heester. Hij zelf bezit slechts 500 leverbare exemplaren. Voor de
overige 1500 wendt hij zich tot een collega, die bekend staat,
deze soort in ’t groot te kweeken. Maar deze kan hem op
dit moment ook slechts 700 exemplaren leveren: de verdere
exemplaren koopt hij bij een viertal andere kweekers. Op
deze wijze komt de leverancier in het bezit van de hem be-
stelde 2000 stuks; in de meeste gevallen echter weet hij zelf
niet eens, van welke kweekerijen de door hem verkregen hees-
ters afkomstig zijn. Hij weet niet en kan niet weten of al
die exemplaren al dan niet komen van kweekerijen, die op
de lijst staan van de inrichtingen, welke geregeld door de
bevoegde deskundigen worden geïnspecteerd. Zijne eigen kwee-
kerij staat op die lijst, maar dat bewijst immers niets !

Wil men certificaten afgeven bij zendingen naar ’t buitenland,
dan inspecteere men die zendingen zelve; het is gevaarlijk, cer-
tificaten af te geven aan zendingen, alleen omdat de kweeker,
die ze exporteert, zijne kweekerij onder contrôle van den Staat
heeft gesteld.

De Regeering van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika
stelde zich vroeger óók tevreden met certificaten, waarin ver-
klaard werd, dat de kweekerij, vanwaar de zending kwam,
was geïnspecteerd. Maar het bleek haar, dat deze maatregel
absoluut onvoldoende was; en nu eischt zij wel degelijk in-
spectie van de zendingen zelve. En reeds vóór de Ameri-

222

kaansche Regeering dezen maatregel had ingevoerd, gaf ik geen
certificaten meer af, zonder dat de voor de Vereenigde Staten
bestemde zendingen zelve waren geïnspecteerd. Het spreekt
wel van zelf, dat ín belangrijke centra van kultuur de zendingen
niet alle kunnen worden onderzocht even vóór het tijdstip, waarop
zij moeten worden vervoerd. De controleurs inspecteeren in ’t
algemeen voortdurend alles wat in de loodsen voor de ver-
zending wordt gereed gemaakt. Hoe zulks in Nederland ge-
schiedt en hoe de afgifte der certificaten daar plaats vindt, om
zoo groot mogelijke zekerheid te hebben, dat zij den waarborg
bieden, die geëischt wordt, werd door mij op bl. 138 van dit
artikel omschreven.

Niemand zal mij tegenspreken als ik beweer, dat geen enkele-
kweekerij. geheel vrij is van alle mogelijke parasitaire ziekten,
zelfs niet van alle parasieten, die gevaarlijk kunnen worden.
Maar de inspectie der zendingen werkt als een zeef, die wat
geïnfecteerd is, tegenhoudt.

Art. 2 van de conclusies van het permanente comité stelt
den eisch, dat de kweekerijen, vanwaar naar het buitenland
wordt verzonden, vrij zijn van „maladies cryptogamiques ou
entomologiques dangereuses”’ Dat begrip „gevaarlijke ziekten”
is echter iets zeer weinig positiefs.

Daarom wordt in art. 3 bepaald, dat wanneer verschillende
Staten verschillend oordeelen over wat eene „gevaarlijke”’ ziekte
is en wat niet, eene commissie zal bijeenkomen, die zal trachten
zulks vast te stellen, en den meest praktischen weg te vinden
om de verbreiding der ziekte tegen te gaan op eene wijze,
waarop de minst mogelijke schade wordt geleden door den han-
del der geïnteresseerde landen.

Nu is menige parasiet in verschillende landen in zeer ver-
schillende mate gevaarlijk. De Phylloxera vastatrix, hoewel
van Amerikaanschen oorsprong, is in de Nieuwe Wereld betrek-

223

kelijk weinig schadelijk te noemen; Amerika vond derhalve
ook geen reden om toe te treden tot de Phylloxera-conventie®
Peronospora viticola, insgelijks van Amerikaansche origine, is
eveneens voor Europa van veel grooter beteekenis dan voor
Amerika. De San José Schildluis en de Coloradokever daaren-
tegen, in Amerika schadelijke insekten van de eerste klasse, zijn
in een goed deel van Europa zeerzeker weinig te vreezen. Omge-
keerd behooren de plakker (Liparis dispar, in Amerika „Gypsy
moth’ genoemd) en de bastaardsatijnvlinder (Liparis chrysorr-
hoea, in Amerika „Browntail moth”) in Europa volstrekt niet
tot de allerschadelijkste insekten, die te vuur en te zwaard
worden verdelgd. In Europa zal men er zeker niet toe komen
Peridermium Strobi onder de bijzonder „gevaarlijke” zwammen
op te nemen; in Amerika heeft men niet alleen den invoer van
Pinus strobus, maar zelfs dien van alle soorten van vijfnaaldige
dennen van uit Europa verboden, alleen maar om den invoer
van laatstgenoemde zwam te weren.

Voorbeelden genoeg om aan te toonen dat wat in het eene
land een gevaarlijke parasiet moet heeten, in het andere land
van weinig beteekenis kan zijn. Nu schijnt het mij toch toe,
dat ieder land zelf moet weten, welke plantenparasieten het
voor zich gevaarlijk acht en derhalve zooveel mogelijk buiten
zijne grenzen wil houden. Juist landen, die veel gewassen uit
verschillende streken der wereld invoeren, die derhalve groote
afnemers zijn, zullen in dezen, naar ik vermoed, zich nooit
gebonden achten aan de besluiten van eene commissie, welke
grootendeels uit vertegenwoordigers van andere landen, die
andere belangen vertegenwoordigen, bestaat. En de landen,
die als leveranciers van deze landen optreden, kunnen in ’t
algemeen niet anders dan zich schikken naar de wenschen van
hunne afnemers.

Bovendien zal wanneer eenig land zich bedreigd ziet door
den een of anderen parasiet, die daarvoor zeer gevaarlijk wordt

224

geacht, de Regeering van dit land liever niet wachten met hare
„maatregelen te nemen tot de internationale commissie eerst de
quaestie van de al- of niet gevaarlijkheid heeft bediscussieerd.
In vele gevallen moeten spoediger maatregelen worden genomen.

Een voorbeeld. In sommige provinciën van Nederland worden
veel pootaardappelen uit Engeland geïmporteerd. Nederland nu
voert groote massa’s aardappelen uit naar Zuid-Afrika, in den
laatsten tijd ook naar de Vereenigde Staten en naar Argentinië.
Daar hier te lande de „black scab”, veroorzaakt door Chryso-
phlyctis endobiotica, nog niet voorkomt, kon onze Regeering èn
met het oog op de aardappelteelt in Nederland èn met het oog
op onzen uitvoer van aardappelen, het wenschelijk oordeelen,
de noodige maatregelen te nemen, om het overbrengen van
deze ziekte te verhinderen. Zou de Nederlandsche Regeering
nu moeten wachten met die maatregelen tot dat de internationale
commissie de „black scab” voor eene gevaarlijke ziekte had
verklaard, en daardoor risqueeren, dat onze aardappelhandel ie
Zuid-Afrika, Amerika en Argentinië gevaar liep ?

Zou de Regeering der Vereenigde Staten van Amerika geen
maatregelen mogen nemen tegen den invoer bijv. van den
donsvlinder (Liparis auiflua}, wanneer haar gebleken mocht
zijn, dat dit insekt daar evenals Liparis dispar en L. chrysorrhoea
veel schadelijker werd dan in Europa? Zou zij daarmee moeten
wachten tot de internationale commissie een besluit had genomen?

Het wereldverkeer maakt het toch reeds uiterst moeilijk, den
invoer van ongewenschte plantenparasieten te verhinderen. Wil
een land daartegen maatregelen nemen, dan mag daarmee niet
getalmd worden. Daarom moet ieder land zelf beslissen, tegen
welke vijanden zijner kultures het maatregelen wil nemen.

Waar ik van meening ben, dat de Regeering van ieder land
vrij moet blijven in de wijze, waarop zij haar land wil beschermen
tegen den invoer van gevaarlijke plantenparasieten, daar, spreekt

225

het wel van zelf, dat ik met no.4 van de conclusies van het perma-
nente comité niet kan meegaan. De Regeering van ieder land moet
naar mijne meening zelve beslissen over de wijze, waarop daar
de inspecties moeten plaats grijpen, — over de parasieten, welke
zij wenscht te weren, — over de gewassen, die zij wenscht te laten
controleeren op parasieten, alsmede tot op zekere hoogte over
de modellen en den inhoud der certificaten, welke zij bij de zen-
‘dingen, die van elders worden ingevoerd, wenscht te eischen.

Ik acht eene internationale conventie in zake de bestrijding
en wering van plantenziekten en schadelijke dieren niet ge-
wenscht, vooral niet, waar de bedoeling is, deze conventie meer
of min te doen zijn eene uitbreiding van de Berner Phylloxera-
conventie; en waar het plan bestaat, gezondheidscertificaten af
te geven bij zendingen, wanneer niet deze zendingen zelve,
maar de kweekerijen, van waar zij afkomstig zijn, zijn (of hee-
ten te zijn) geïnspecteerd. Zoodanige regeling toch zou veel last
geven en weinig uithalen met het oog op de wering van planten-
parasieten. De Regeeringen van de landen, die invoeren, zouden
weldra, maar te laat, bemerken, dat de certificaten, afgegeven
ingevolge de inspectie der kweekerijen en inrichtingen, slechts
eene vrij denkbeeldige waarde hebben, en geen behoorlijke
mate van zekerheid geven, dat gevreesde plantenparasieten de
grenzen overschrijden. De Regeeringen van de landen, die
uitvoeren, zouden zich veel last en veel kosten zien opgelegd,
zonder dat daar een belangrijk voordeel.tegenover stond. De
exporteurs der planten, vertrouwende op de waarde der certi-
ficaten, die hunne zendingen dekken, zouden weldra zien, dat
hunne zendingen aan de grenzen van het land van invoer
werden geweigerd, omdat de planten, waaruit zij zijn samen-
gesteld, zouden blijken, volstrekt niet vrij te zijn van gevaarlijke
parasieten.

Ik herhaal: de Regeering van ieder land behoort vrij te zijn
in de wijze, waarop zij haren land- en tuinbouw tegen den

226

invoer van schadelijke dieren en plantenziekten meent te moeten
beschermen. Een land, zooals de Vereenigde Staten van Noord-
Amerika, dat behoefte heeft aan den invoer van planten uit
bijkans alle deelen der wereld, en waar verschillende factoren
aanwezig zijn, tengevolge waarvan vele der met deze geïmpor-
teerde parasieten zich in onderscheiden streken sterk kunnen
vermeerderen, heeft andere maatregelen bij den invoer van
planten noodig dan een minder uitgestrekt land, waar weinig
soorten van planten van elders worden ingevoerd. Ik kan mij
dan ook niet voorstellen, dat de Regeering der Vereenigde Staten
ooit tevreden zou zijn met inspectie van de kweekerijen in het
land van herkomst en dat zij den eisch van inspectie der
zendingen zelve zou laten vallen. En mocht zij toch daartoe
overgaan, dan zou zij zeker de plantenzendingen bij den invoer
uiterst streng laten onderzoeken, waarvan het gevolg zou zijn
dat eene menigte van deze zendingen werden afgekeurd, zeer
ten nadeele van de kweekers. — Landen, die — zooals Nederland
en —België veel uitvoer van boomkweekerij-artikelen op Amerika
hebben, zijn verplicht hunnen phytopathologischen dienst niet
alleen zoo op het papier te organiseeren, maar hem ook zoo uit
te voeren, dat de autoriteiten dáár tevreden zijn.

Een land, waar de handelskweekerijen bijna allen in bepaalde
centra zijn opgehoopt, kan zijn phytopathologischen dienst
anders organiseeren en anders uitvoeren, dan een land, waar

de kweekerijen zeer verbreid liggen. — Een land, waar vele
kleine kweekers zijn, moet anders werken dan een, waar een
gering getal zeer groote kweekers wonen. — Zelfs binnen de

grenzen van een klein land kan ín dit opzicht verschil bestaan;
zoo kunnen mijne controleurs te Boskoop niet precies op de-
zelfde wijze werken al die te Oudenbosch. — Een land met
eene dichte bevolking, waar veel aan tuinbouw wordt gedaan,
moet zijn phytopathologischen dienst anders organiseeren dan
een land met eene zeer verspreide bevolking, dat grootendeels

227

met weiden, heide en bosschen bedekt is, en waar slechts
hier en daar eene kweekerij ligt.

Eene unificatie van den phytopathologischen dienst in de
verschillende landen, met de bedoeling om de plantenzendingen
onder een gezondheidscertificaat, als het door Prof. CUBONI
bedoelde, van het eene land naar het andere te laten reizen,
in de meening dat men daardoor de verbreiding van schade-
lijke insekten en zwammen zou tegenhouden, — waarlijk dat
schijnt mij eene utopie. Eene conventie in dezen geest zou
aan de toegetreden landen veel moeite en kosten veroorzaken,
maar zou — naar mijne volle overtuiging — het doel in ’t
geheel niet bereiken.

Trouwens, ik stond in dezen in de algemeene vergadering
van het Internationaal Landbouwinstituut 1913 en in de daar-
aan voorafgaande samenkomst van phytopathologen niet alleen.
En in de algemeene vergadering van 7 Mei heeft de afgevaar-
digde voor Duitschland, Dr. MUELLER, nog voorgeslagen, bij
het aannemen der conclusies de voorgestelde redactie: „L'as-
semblée Générale en reconnaissant l'utilité d'une convention
internationale” te vervangen door de woorden: „L’assemblée
Générale en reconnaissant la nécessité de résoudre la question
si oui ou non une convention internationale est opportune.”’
En om aan het voorstel van Dr. MUELLER te gemoet te komen,
stelde de Heer de JACZEWSKI voor, in de conclusies niet te
spreken van eene „convention’”’, maar van: eene „entente’”’.

Over art. 5 en 6 van de conclusiën van het Comité perma-
nent behoef ik weinig te zeggen. Het ligt voor de hand, dat
eene spoedige bijeenkomst van deskundigen van verschillende
natiën gewenscht is, om de quaestie onder de oogen te zien,
welke internationale maatregelen op phytopathologisch gebied
het goed zou zijn, aan de Regeeringen der verschillende landen
voor te stellen. Te recht werd er door den Voorzitter van het

228

Instituut, Markies CAPELLI, op gewezen, dat de quaestie van eene
internationale regeling van de wering van parasieten der kultuur-
gewassen er eene is niet louter van wetenschappelijk phyto-
pathologischen-, maar evenzeer eene van oeconomischen en
diplomatieken aard; en dat dit probleem derhalve niet tot
een goed einde kan worden gebracht door phytopathologen
alleen. In gelijken zin sprak ook de Heer Louis Dop.

Steeds vond volkomen mijne instemming het denkbeeld, dat
op geregelde tijden de phytopathologen van verschillende landen
zouden samenkomen, zoowel om van gedachten te wisselen
omtrent wetenschappelijke quaesties op phytopathologisch ge-
bied, als om elkaar op de hoogte te houden van de nieuwste
bestrijdingsmiddelen, in verschillende landen tegen onderschei-
den plantenziekten en schadelijke dieren toegepast, en omtrent
de wijze, waarop in de verschillende landen de phytopatholo-
gische dienst is georganiseerd.

Het „Comité permanent” is van oordeel, dat deze interna-
tionale phytopathologen-bijeenkomsten moeten plaats grijpen bij
gelegenheid van elke vergadering van het Internationaal Land-
bouw instituut, en dus altijd te Rome. Dit denkbeeld heeft
iets vóór en iets tegen. Vóór heeft het, dat wanneer quaesties
ter sprake komen, die volstrekt niet uitsluitend van weten-
schappelijk-phytopathologischen aard zijn, maar zich ook op
oeconomisch, politiek en diplomatiek gebied bewegen, — er
dan te Rome, behalve phytopathologen, eene menigte mannen
van de meest verschillende naties, vergaderd zijn, die kunnen
meewerken om deze moeilijke en dikwijls netelige quaesties van
verre draagwijdte van de meest verschillende kanten te bekijken.

Het altijd te Rome samenkomen heeft tegen, dat vele ver-
dienstelijke vertegenwoordigers van de phytopathologie dan
zelden of nooit aan de vergaderingen kunnen deelnemen.
Wanneer de bijeenkomsten werden gehouden om beurten in

229

verschillende landen, zoowel van de Nieuwe Wereld als van
de Oude, dan zouden veel meer phytopathologen de gelegen-
heid hebben om althans soms zoodanige bijeenkomst bij te wonen.

Nu is wat ik altijd heb voorgestaan, nl. periodieke bijeen-
komsten van phytopathologen in verschillende landen der wereld,
toch eigenlijk iets anders dan wat het permanente comité beoogt.
Tot die periodieke bijeenkomsten of congressen zouden uit den
aard der zaak alle phytopathologen toegang hebben. In de
behoefte aan zulke bijeenkomsten zal echter misschien voldoende
worden voorzien door den inmiddels in ’t leven geroepen
congressen voor vergelijkende pathologie, waaraan ook eene
afdeeling voor phytopathologie verbonden is.

De bijeenkomsten, door het permanente comité bedoeld, zouden
zijn vergaderingen van personen, door de Regeeringen speciaal
daartoe- aangewezen; en ik stem toe, dat met het oog op het
in die bijeenkomsten bespreken van eventueele internationale
maatregelen ter bestrijding van plantenparasieten, Rome daarvoor
de aangewezen plaats is, en de aangewezen tijd die, waarop
de vergaderingen van het Internationaal Landbouwinstituut
worden gehouden.

Het bleek in de vergaderingen van voornoemd Instituut, in
Mei j.l. gehouden, dat een aanzienlijk aantal afgevaardigden
om verschillende redenen zich niet konden vereenigen met de
conclusiën van het permanente comité. Het was inderdaad geen
gemakkelijke taak, die aan den Heer FoËx werd opgedragen,
een rapport op te stellen, waarin al de geopperde meeningen
werden gereleveerd en conclusies werden getrokken. De quaestie
van de wijze, waarop eene internationale samenwerking bij de
bestrijding van de parasieten der kultuurgewassen kan tot stand
komen zonder de belangen van den land- en tuinbouw en van
den handel te schaden, bleek nog volstrekt niet genoeg te zijn
bestudeerd. In afwachting dat dit in de verschillende landen

230

zou geschieden, werden de conclusiën van den rapporteur met
onbeteekenende wijzigingen aangenomen. Zij luiden als volgt:
|

L’'Assemblée Générale recommande aux Gouvernements des
Etats adhérents à l'Institut de créer, s’ils ne l'ont pas encore
fait, un service gouvernemental de phytopathologie.

L’Assemblée Générale, reconnaissant l’opportunité d'une entente
internationale sur les moyens de combattre les maladies des
plantes, estime que la réunion d'une Commission internationale
de spécialistes est indispensable, et met le voeu que le Gouver-
nement francais veuille bien poursuivre linitiative qu’il a prise
dans la question, en provoquant la réunion d'une telle Commis-
sion internationale le plus tôt possible, et au mois de mai 1914

au plus tard. Ee

L'Assemblée Générale est d'avis qu'à l'occasion de chaque
Assemblée Générale de l'Institut International d'Agriculture, les
spécialistes des Gouvernements adhérents devraient se réunir
en une Commission spéciale dans le but de s'entendre sur des
recherches et études communes touchant les maladies des plantes.

IV.

L'Assemblée Générale prie les Etats adhérents de vouloir
bien faire étudier ‘dès maintenant les diverses questions qui
feront l'objet des études de la Commission Internationale de
Phytopathologie sur la base des matériaux fournis par l'Institut
International d’Agriculture.

Nu heeft dus de tegen 24 Febr. a.s. bijeengeroepen internationale
commissie, bedoeld in de tweede conclusie der Algemeene
Vergadering van het Internationaal Landbouwcongres, tot taak,
voorstellen te doen omtrent hetgeen in het belang van de
bestrijding en wering der parasieten van de kultuurgewassen
zou dienen te gebeuren. Naar mijne meening moeten alle

231

maatregelen uitgesloten zijn, die den handel belemmeren, zonder
tot het gewenschte resultaat te leiden. Daarom acht ik te
verwerpen het denkbeeld, om te eischen dat alle zendingen
vergezeld moeten zijn van een certificaat in den trant van dat,
hetwelk de Phylloxera-conventie voorschrijft, verklarende dat
de terreinen of inrichtingen, vanwaar de planten afkomstig zijn,
vrij zijn bevonden van gevaarlijke ziekten en insekten (zie bl.
220—222). Het is mi. ook onmogelijk, vast te stellen, welke
parasitaire ziekten en insekten voor een bepaald land als
„gevaarlijk“ moeten worden aangeduid, (zie bl. 222—224). De
Regeering van ieder land moet vrij blijven in de keuze der
middelen, welke zij wenscht aan te wenden om zich te vrijwaren
voor den invoer van plantenparasieten en insekten, in de keuze
der gewassen, welke zij wenscht te beschermen, en in de
parasieten, welke zij wil weren. Sluiting der grenzen voor den
invoer van bepaalde gewassen uit bepaalde landen kan niet
altijd worden vermeden, maar moet naar mijne meening zoo
min mogelijk plaatsgrijpen (zie bl. 156—167). De beste wijze om
te maken, dat vijanden van kultuurgewassen de grenzen van
een land niet overschrijden, lijkt mij te zijn: te eischen een
door den phytopathologischen dienst in het land van uitvoer
afgegeven certificaat, verklarende dat de plantenzendingen zijn
bevonden vrij te zijn van parasieten, en toch nog de zendingen
in het land van invoer te controleeren (zie bl. 185—188).
Maar zooals gezegd, de Regeering van ieder land moet de
bepalingen maken, die zij meent noodig te hebben.

Het komt mij echter gewenscht voor, dat gestreefd moet
worden naar eenheid in den vorm der certificaten voor zending-
inspectie, die de verschillende landen eischen; zulks ware eene
groote vereenvoudiging, daar de vorm der door verschillende
landen geëischte certificaten tegenwoordig nogal uiteenloopen,
wat zeer lastig is.

Op nog één punt wil ik wijzen. Wanneer de Regeering van

232

een zeker land bepalingen maakt op den invoer van zekere ge-
wassen, dan ware het gewenscht, dat deze bepalingen eerst van
kracht werden zekeren tijd, zoo mogelijk een half jaar, na de uit-
vaardiging daarvan, en dat deze bepalingen zoo spoedig mogelijk
ter kennisse van de Regeeringen der andere landen werden
gebracht. Daardoor zou veel moeite, last en schade worden
voorkomen, die thans soms worden geleden door hen, die niet
tijdig op de hoogte zijn gesteld van de nieuwe bepalingen, welke
gemaakt zijn in het land, waarheen zij exporteeren. De Regee-
ringen der geïnteresseerde landen zouden dan ook den tijd hebben
de noodige maatregelen te nemen, om te maken, dat aan de
nieuwe’ eischen werd voldaan, — Ik stem toe, dat het nie
altijd mogelijk zal zijn, nog een half jaar of ook maar enkele
maanden op de invoering van een noodig geachten maatregel
te wachten; maar zou het toch zeer gewenscht achten dat
tusschen de tot standkoming van een nieuwen maatregel en
de invoering daarvan althans eenige tijd verliep.

Ten slotte nog dit. Zeer zeker kan door sommige maatregelen
de verbreiding van schadelijke insekten en plantenziekten van
het eene land naar het andere worden voorkomen. Een goed
ingerichte en goed uitgevoerde phytopathologische dienst in al
de verschillende beschaafde landen is daarvoor onmisbaar:
Maar of die dienst inderdaad de resultaten geeft, die men er
van verwacht, hangt niet uitsluitend van zijne organisatie en
uitvoering af, maar ook van de medewerking van de kweekers
en van de menschen, die onder hen werkzaam zijn En deze
medewerking kan men alleen verwachten, wanneer de practici
de vijanden hunner kultures en hunne beteekenis hebben leeren
kennen, en wanneer zij hebben geleerd, de middelen toe te
passen om ze te bestrijden. Ik heb inderdaad de ervaring kunnen
opdoen, dat de ambtenaren van den phytopathologischen dienst
des te meer medewerking ondervinden van de kweekers en hunne
ondergeschikten, naarmate deze minder onwetend zijn op phyto-

233

pathologisch gebied. Verspreiding van kennis op dit gebied is
dus allereerst noodig. Mijn hooggeachte collega ERIKSSON schijnt
daarvan niet veel te verwachten. Bestaan er niet reeds — z00
vraagt hij — in vele landen populaire handleidingen over ziekten
en beschadigingen der kultuurgewassen? !) Ja zeker, die bestaan
er; maar, hoe nuttig die handleidingen ook zijn, dáármee alleen
wordt het doel niet bereikt. Hoeveel kweekers, en vooral hoe-
veel arbeiders, kunnen van de handleidingen met vrucht gebruik
maken? Bij ons in Nederland wordt de kennis der plantenziekten
en beschadigingen onderwezen niet slechts aan de hoogere en
middelbare vakscholen, maar ook op de cursussen voor lager
vakonderwijs. Er worden zelfs aparte cursussen gehouden voor
volwassenen en ook speciaal voor de in de handelskweekerijen
werkzame arbeiders, en dat onderwijs wordt in elke streek inge-
richt naar de dáár bestaande behoeften. De controleurs wijzen
den belanghebbenden telkens en telkens weer de vijanden, waarop
zij te letten hebben, in de kweekerijen aan, en leeren hun praktisch
het gebruik der bestrijdingsmiddelen. Op deze wijze worden alle
belanghebbenden geïnstrueerd. Dat daardoor in weinige jaren tijds
veel kan worden bereikt, bewijst het ten vorigen jare te Ouden-
bosch door de aldaar gevestigde Boomkweekersvereeniging
„Mutuum Auxilium” gemaakte reglement op de bestrijding van
plantenziekten en schadelijke dieren (zie bl, 121 dezer verhande-
ling). Werkelijk, een phytopathologische dienst, hoe uitstekend
ook georganiseerd en hoe nauwgezet toegepast, kan niet tot het
doel leiden zonder de medewerking der practici. Ik acht het daar-
om van het allerhoogste belang, dat in alle kultuurstaten in de aan-
gegeven richting worde gewerkt, en vind het zeer nuttig, dat de
Regeeringen der verschillende landen daarop met nadruk worden
gewezen.

Naast het onderwijs, in den meest ruimen zin opgevat, moet
het onderzoek niet worden verwaarloosd. Telkens weer doen

1) ERIKSSON, „L'état sanitaire des plantes cultivées,”’ bl. 13.

234

zich nieuwe vraagstukken voor, die alleen door ernstig onderzoek
kunnen worden opgelost. De weg van het wetenschappelijk
onderzoek is vaak een lange weg, die dikwijls niet zoo spoedig
tot het doel leidt, wanneer wij streven, maar die uitteraard onmis-
baar is. Ik ben het geheel eens met Prof. ERIKSSON, dat
internationale samenwerking ook op het gebied van het phyto-
pathologisch onderzoek zeer gewenscht is, en zou daarom
gaarne zien, dat de vergadering ook dááromtrent hare wen-
schen bij de Regeeringen kenbaar maakte ; maar niet in dien
zin, dater internationale phytopathologische laboratoria zouden
moeten worden gesticht, wèl echter ín dien zin dat aan minstens
één van de phytopathologische laboratoria van ieder land aan
internationale onderzoekingen werd deelgenomen.

Resumeerende, hoop ik dat de vergadering van deskundigen,
die in Februari a.s. te Rome zal bijeenkomen, het besluit moge
nemen, het Instituut international d'agriculture te verzoeken,
zich tot de Regeeringen der aangesloten landen te wenden
met de volgende wenschen:

1°. dat in ieder land van Staatswege een goed georgani-
seerde phytopathologische dienst worde ingericht, waarbij een
voldoend aantal geschikte personen werkzaam zijn, die zich
geheel aan dezen dienst kunnen wijden;

2%. dat in ieder land van Staatswege worde gezorgd voor
de verbreiding onder de kweekers en landbouwers en hunne
ondergeschikten van de kennis der voor hunne streek meest
belangrijke plantenziekten en schadelijke dieren, wijl zonder
deze kennis bij belanghebbenden ook de best ingerichte phy-
topathologische dienst niet tot zijn recht kan komen ;

3°. dat de Regeeringen van de aangesloten landen, ieder
voor zich vrij blijvende in de keuze der maatregelen, die zij
meenen te moeten nemen om den invoer van plantenziekten
en schadelijke diersoorten tegen te gaan, van deze maatregelen

230

zoo spoedig mogelijk, liefst een half jaar vóór zij worden
ingevoerd, kennis geven aan de Regeeringen der andere landen ;

40. dat de Regeeringen der aangesloten landen er naar
streven, dat de gezondheidscertificaten, die zij mochten eischen
bij den invoer van de gewassen, waarvoor zij deze noodig
achten, onderling gelijkvormig zijn;

50, dat in ieder land, voorzoover die nog mochten ontbreken,
één of meer phytopathologische laboratoria worden opgericht;
en dat aan minstens één van deze laboratoria personen worden
verbonden, die ín staat worden gesteld, geregeld te werken
aan internationaal belangrijke onderzoekingen op phytopatho-
logisch gebied;

6°. dat de Regeeringen der aangesloten landen bij gelegen-
heid van iedere algemeene vergadering van het Internationaal
Landbouwinstituut deskundigen afvaardigen, in staat om vraag-
punten, welke zich op phytopathologisch gebied mochten
voordoen, te beoordeelen; en dat zij ook verder zooveel mo-
gelijk bevorderen, dat naar internationale congressen, waar
belangrijke vraagstukken op plantenziektekundig gebied ter
sprake komen, een of meer phytopathologen worden afge-
vaardigd.

Wageningen, Dec. 1913. J. RITZEMA BOS.

__Nicotine-zeep- preparaat

Ean. tegen plantenziekten, wor

Na,

va 5 door de Chemische fabriek DN

_ SPALTEHOL k AMESCHOT

te Amsterdam.

1
15ht add
Din

te EEE

RE ert Kaal
mept donde dee

*
el

ERE
Bn

lj Lehiep

abe»
ag

ls ghs
ite

Lel

nathan need
ij dh addht
Art didet

WEE

455 vee

sheds
rdt aks

AC
voerd hr
wond epansperd helse,
top iordnane Ik ver erf
berk dbe a 21 … Kist
Lead EH abel
oaren orteden Hitt
Pe phon bet:
een HE
EER,
hel
heben sinds el dedd
fdrt terne sord

KARIE

valk

Ee EO
KEK
0, RE 4 Lj
Ee

je bel ai jan
hé 440

dl Gaan hel
4

sig it
r zi, LI les-

dos) et bij
if: ad Ke: rise vit

a bied

RDG Waf HE
il Ï

Se en

kobhiadn 1

Merk
4 bev
EE hef
ii, id ig

s
Heden isle,
Hi k mende di ne ;
En Bea tdeue alter iens j ether
8

BEER
Kn ids lien
beetobe ene ht
derden He Hitt

hd EAU,
HA Hij éh

Hd er

VERN

OSE hors)

A A

tate en ait en

kpeer he) id dike

HD hl orbi cimtjgd

abebr
esn, 7 / pls

hdd;

RT:
ikk 40E
EEG
bedie: ,
Sheri Dd Werth
birth
'

sil ‘ In
Á Û

den hik “

de bede

kutje fe
LAAN
bit

En in
He

bosten

K it KE Widoerdt Ier
Ë bg

biskars '

dist bet
if

tied $/
é herders

Her se,

0 be Fil ii Ì
ANALE lois
ien

ved adden,

tipt ij LEE

: Bett Ht
Hi

UIOE hd 1d we
Eb

oe
hi bond eld

nies f/

Holtde ene '

HOE db

br dab iv ‘
stant

rf
\ SEREN
Aid dLIMEE
HEMT bidt

it EE ik

tu id HA HA
end pabebe db f ab
KEPER
Hi Ed edad

De
Mae
ht be tal
b5iEnb ied
he hi pd dif
vent
diens wi 444

kit

LERS

k De EOL Mienf pere
Eoibbernrord

bij 14
wire ig
PEEN
Asti #
halen balade BATES
[A AE ad dekt KEE
wnes
ikl Hie
d

5 Hs

AR: dbi:

EEMNEGEPEETO TIEN

and bite Ml rrakbe ie |
ep ile

Garderen HA
1e, ‚K brede at)
Ela ond ips hof CD
abai cl MID

py bad 54,

tee
1

ik Hit

bil

1
tent
74

Hi KR

er bptbat
He bile k
Arn
ete,

KIN

ne vts

1 int
ah
A

etdgeer H

NE tale
zi

lá
sh sand

d EE
EO

Di
bebt bras

Kk ner terdb parke

SHELL 1ibbree

it ki het k
if Ent

iin

Bieten
JAAM HA

eere he ded rea) At

vel

tebdeb

bin EHA EG vit

nikk

REB betert

| Ad sde A
ET Da 1d:
vib Ares Heten hl
PU RAKET
Hed beth ipf
rie npsterbedestn js dadds

SEGUSCIR
What iN
pl '

vl \

Adhd hhtd

{ wtb re
MTA N 4
AUREAL

Mtr ' e
MARO HADAD blaren
er Û
ri
zhehdt ve TAL

HAA
OEL
bour dat bl bee
draet LEE Deh

u
iet
bien

hernde
{ Ast

HEEN IW,

Ahbb

Einen (ie Hi

Hi hebt

/ HOEREN
Hie hettin
it ibe H

nt
nette ns

sip rbe (ot el
beard lln
nst PROLAEL) rd

btn $
W/ nbeoien Lede

sk wipe bd

ae bores
taanae bee

HE
birtekt

dE vormpje
Gif

Map

mt Rn 9) 4

js tet
Hi ,,

Ei En Ki

pee watert
fn

bbr

beat ER 0

\ Keten Hhaihi A
sp sien

bibi reed
BETEN
lid
bradid pig
iisnldet eb ble meant a
EAN Rob g
pede Heba def
te eordrer

/ ot inl
Ë blik Ei

bebe AD bille

BEEK E
Pinken
dre

sne bieb hens the he Nr

bois edradere

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Tijdschrift over plantenziekten"

See other formats