Full text of "Titi Livi Rerum Romanorum ab urbe condita libri"

See other formats

Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project

to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject

to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the

publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each file is essential for in forming people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http: //books .google .com/I

Xfii^

^7?

TITI LIVI ^

RERUM ROMANARUM

AB URBE CONDITA '

LIBRI

AD CODICUM MANU SCRIPTORUM FIDEM EMENDATI

CAR. FRID. 8IG. ALSCHEF8KI.

VOLtMEN II.

PRDIAE DECADIS PARTEM ALTERAM CONXINENS.

BEROLINI.

SUMPTIBUS PERDINANDI DtMMLERI.

1843.

21S

L5
V.

Vauca tantum habeo quae huic alteri decadis primae
volumini praemittam : nam eisdem codicuni manit scri-
ptorum copiis adiutus eodemque fere quo io prioribus
libris institueram consilio usus hos quoque alteros
quinque libros Livianos emendare studui. nee in iis
solum locis, quibus una integriorum codicum iide con-
suli posse videbatur (of. 10, 47.: „trecenta viginti
unum^^:^ optimos libros Mediceum et Parisinum' se*
cuti sumus, sed etiam in eis locis, in quibus bos anti-
quiores codices cum nuUis libris nisi cum recentioribus
quibusdam consentire vidimus, quamvis id quod in
reliquis bonis et Palatinis et Drakenborcbianis libris.
inventum est, per se non modo non peius sed non
numquam etiam elegantius haberi posset, multa enim
sunt^ quae alio atque alio dicendi genere exprimantur,
cum in rebus ipsis nihil admodum mutetur: nee mi-
nus multa inveniuntur, quae vel ab aliis scrip toribus
vel ab eisdem etiam diligentius atque politius expressa
videantur: nee tamen uUi sano homini persuaderi pot-
ent, istis alienarum et ^criptorum et locorum virtu-
tum cumulandarum studiis antiquos illos verae venu-
statis simplicitatisque plenissimos scriptores in inte-
grum restitui posse, sed in his rebus diiudicandis,
cum inter omnes constet, quanta libertate recentiores

♦ 2

librarii ab duodecimi inde seculi fine in describendls
antiquis exemplaribns versati sint, sunimam vel prope
unam legem esse codicum manu scriptorum illiid tein-
pus transgredientium consensum auctoritatemque vix
quisquam nostra aetate, quam criticam prae ceteris
habitam yelint, negaverit

Altera tamen et aliquanto gpavior quaestio haec
est, nam in codicibus deligendis non tarn de antiqui*
tate eorum quam qui inter antiques libros fide di-
gniores essent, in encore quodam versati simus, ut
perversa epinione a vero aberrantes integriores ali-
quos libros minoris quam iustum esset pretii iudica-
temus : deinde etiam num, si de antiquissimis fideque
dignissimis libris dissentiendum non esset, numne, si
qua diversa scriptura in his ipsis codicibus traderetur,
quovis loco id exquisiverimus, quod ex multis illis
praeceptis, quibus homines docti in criticis rebus vera
a falsis drscernere atque distinguere soler^nt, verissi-
mum aut. veri simillimum haberi oporteret. multa sane
sunt quae de . his f ebus in utramque partem dici pos-
sint, nee dubito quin,* qupd ad alteram rem attinet, baud
pauci loci in his libris inveniantur, quibus alii alias scri-
pturas praelatas maluerint. cum enim ne id ^nidem fa-
cile sit, in suis quemque rebus unam semper ean-
demque rationem sequi, qaanto difficilius oportet vi*
deatur, in interiores aliorum scriptorum abditosque
sensus ita penetrare, ut nihil omnino ex eorum stu-
diis animos nostros fugere potuisse persuasum habea-
muSj'praesertim cum tot ubique res inveniantur, qui-
bus vix fiat ut non aliud aliis pro magna ilia ingenio-
rum dissimilitudine proband,um videatun neqiie enim

in his rebus criticis satis est, communes omnium sen-
ptorum alicuius linguae leges ante oculos habuisse
easque leges qbibus aptissimis humanum ingeuium in
rebus percipiendis et exprimendis uti soleat, nisi etiam
id diligentissime animadyerte.ris, quid proprii cuius*
dam sttidii — sive virtus sive vitium id haberi pot-
est — scriptor ille quern tua cura emendatum velis
adaniayerit, et quid veri ex continua descriptarum ipsa-
ram reruip serie ellici posse atque prodire videatur.
periculum iam eius rei locis quibusdam difficilioribus
primi capitis totius opens Liviani explicandis, quibus
optimos libros manu scriptos inter se dissentire vi-
demus, faciamus.

Ibi enim — ut alia quae intellectu faciliora videan-
tur praetermittam — ^ ex P scripsimus ^^idi egres»i
Troiani, ut (cod. Med.) quibus ab inmenso prope er-
rore nihil praeter arma et inayes superessent, cum
praedam ex agris agerent^S cum ib uno M inesset
iibi, id quod Bekkerus redpiendum putavit^ pauloque
post supereet i. e. superesset, quern ad modum in re-
liquis quoque libris scriptum yidetur. neque nego
esse potuisse ut, quamyis litterae u et / yel in opti^
mis libris sexcenties inter se permutarentur, ^tamen
hoc loco non sine idonea causa ubi positum yidere-
iur, quippe quo relatiya scrlbeudi genere orationis
partes persaepe connexae essent. yerum id neminem
iniitiatm*um esse arbitror, fieri non potuisse ut hac
utraque constructione diligeutiores scriptores sine ulto
delectu atque discrimine uterentur, sed ut non omni-
bus locis nee enim pro vion enim poni potuerit, nee
Uhi pro ibi scribi potuisse^ telatiyis enim illis pai*ti-

culis utebantur, sicubi in neutra loci ' cuiusdam p3^M^/
iiiaior aliqua yis exprimenda videretur, coniunctaec^it .
ila partes simplicem quendam rerum ipsarum explic^^/:^.
datum tenorem prae se ferrent, queiu gratum verboiri/rta
cotnplexum nulla altera scribendi ratio aeque ^fficetre
potuifsset quern vero fugerit, earn dicendi legem m
hoc de quo agimus loco nequaquam expressam videri:
scriptor enim non modo non pergit accusativo cum
in£ quo coeperat uti, s^d etiam alia verba parenthe-
sis loco interposuit, in quibus ipsis non nihil momenti
inesset. sic igitur factum est ut, cum iam ad ea quae
coepta essent oratio referenda videretur, Livius ibi
egressi scriberet eadem iusta orationis vi, qua cum
aliis similibus locis turn 1, 5. „ibi Euandrum insti-
tuisse^ ne coepta quidem constructione mutata scri-
ptum videmus. Longe vero aliter in inferiore eius-
dem loci parte ubi ex uno P a nobis receptum se ha-
bere vel me indicente quisque perspexerit, quo loco
* nulla prorsus causa solutum scribendi genus pos tula-
ret nee dissimile vero videretur, ibi a librariis scri-
ptum fdsse quod ubi cum infinitivo coniunctum ferri
non posset. Non magis probandum videbatur eisdem
libraiiis superessent, utpote dd qviod verbum non arma
et naves sed nihil referendum esset: nee dubito quin
multi fuerint , qui t;um superessent a me ex P rece-
ptum viderent, me difficiliora quam veriora sectatum
esse censerent. sed in his Livium particula praeter
adverbii loco uti solitum esse^ permulti loci ex melio-
rum mscriptorum auctoritate restituti persuadent: ut
is hoc quoque loco ad verbum superessent non nihil
sed ea nomina, in quibus vera sententiae vis inesset,

relata yellet: id quod peritis Livianae orationis mi-
rum esse, non potest, (][uippe ex> qua praedkata, ut
Tocant, nott eo quo debebant, sed ad-proxima quae*
que Bomiua spectare soleant. verum haec taliaqiie
minus dubia futura fuisse intelligo, si iam.ab initio
totius operis ad ea quae minus aperta yiderentur pro-
banda similes locos a perversis illis librariorum et an-
tiquorum et recentlum emendationibus liberatos sub-
iecissem, ut suo quodque loco yerum propriumque
Liyianum scnbendi genus perspioi posset conferan-
turf igitur quae ad* 10, 6. ,, quorum honoribus nihil
praetCF sacerdotia, quae nondum promiscua erant,
deessent'^'y quem ad modum ibi ex omnium meliorum
yel Drakenborchianorum codicum fide scribendum era^
dicta sunt. Deinde scripsiinus ex eodem antiquissimo
P' ,,unde aut quo casu profecti' domo quid quaeren-
fei^ in agrum Laurentinum exissent^S <^um iam in M
emendatiione parum probabili scriptum esset quidve
quaerentes, scilicet ita emendandum yidebatur quod
aliter non esset quo antecedenti aut responderetur,-
eamque scripturam omnibus probatum iri yideo, qui ift
yerbis undeaut quo casu profecti domo etquid quae^
rentes similem quandtoi interrogationis yim sibi vi-
dere yideantur^ sed^.praeterquam quod etiam profecti
ad exissentvesii\cit^ non yideo, cum aeque rex Latinus
bello paratus fuerit atque Aeneas, qui Livius ita scit
/ bere potuerit ut Latiiii non magis interfuisse yideretur
scire, quid quaerentes illi in eum locum venissent quam
quo casu domi profecti essent A Liyio quid quaeten-
tes scriptum est ut in hoc uno ut par erat omnis eius
interFogationis yis inesse^ nee aliud quidquam yerba

discrepantiam cqm Parisino Mediceoque libFO dLU^e/
ter ac Ubere comparayerkit nam quern ad vtotj^
ille consensus, qui iam priore yolumine iu HarleLai
et Leidensi et in yitiis et in yirtutibus deprei:?^^::^
dendus erat, qua magis ad finem tenderetur eo maic:^
fieri yidebatur, ita non medo Leidensis sed etia^^T^
Harleianus magis magisque ab illisi integrioribus )/l
bris aberrarunt ne tamen vera huius libri' Harleiani
virtus nos falleret, ita in his studiis versati su-
mus, ut Veluli de integro tota res nulla praesumpta
opinione examinanda videretur, et quamquam pluriinis
lods eum ut expeetari poierat ab ilUs duobus codici-
bus nen dissentientem yidebamus, tamen tot locos pes-
stme cerruptos el mutihtos inyenimus, ut nihil nos
prioris iudkii paeniteret. idem prope dici potest de
reliquis libris quorum in priore yolumine mentio fa-
cta est: quanto igitur maiore nos gaudio affiei necesse
erat, quod quo deteriores et Palatini et Drakenbor- '
chiani codices fieri yiderentnr, eo eastigatiores atque
integriores libri Mediceus et Parisinus invenirentur.
nam cum prioribus buius decadis partibus ne ab his
quidem libris emendatrices manus yiderentur afuisse,
hac posteriore parte librarios muho maiore yeteris
scriptoris yerecundia officio suo functos yidebamus,
ut oratio antiqua non modo non obrueretur inutilibus
coniecturis, sed cum in antiquis exemplaribus legendis
illi iam minus difficuhatis haberent, ut etiam multo
rarius illis quae tot inyeneramus mendis erraretur.
nam quod in Mediceo libro his quinque libris hand
pauci loci inyeniuntur, quibus rerum argumenta ab
docto quodam homine adieeta sint, cuius rei exem-

plum 3, 36. etiam ex Borbetomagensi codice a B. Rhe-
nano allatum vidimus, id nihil referebat, cum iUis ad-
notationibus , quamvis eae mediis in yerbis Liviauis
interpositae legerentur, oratio integra Liviana nihil
mutaretur. sed et in hac re aliquid boni inesse vide-
batur. cum enim ilia argumenta non eo quo Mediceos
scriptus est tempore sed longe antiquiore facta sint,
nee in Parisino quidquam eius generis adiectum r&-
periatur, hi duo igitur libri quamquam ita inter se
consentientes ut maior scriptorum librorum consensus
yix cogitari possit, tamen non ex eisdem sed alienis
studiis consiliisque profecti sint, iam sequi yidetur ut
integritas omnium eorum locorum, quibus nulla sen-
pturae discrepantia in PM inyeniatur, quanta maxima
habeatur oporteat.

Quaerendum denique est, num qui libri ex ilia
codicum huius decadis manu scriptorum copia, quam
etiam exeunte media quam yocant aetate permagnam
fuisse scimus, Parisino Mediceoque antiquiores in re*
condito aliquo loco abiecti homines talium rerum cu-
riosos adhuc fefellerint. et inter yiros doctos qui haec
studia Liyiana gratissimo suo favore adiuyerunt, duo
extiterunt rei publicae litteratorum hominum. summis
mdximeque mentis laudibus celebrati, qui benevolen-
tissime pro sua humanitate et eius rei me admonitum
Tolueruni Ferdinandus enim Handius per litteras me
monuit, ne me praeterire sinerem codicem primae dS*
cadis rescriptum Yeronensem, cuius ab Angelo Maio-
mentio facta esset : et Wilh. Henr. Bardili Uracensis
certiorem me fecit, ab Steph. Bernhardo in. litteris
a. 1749. JoL Jac. Reisldo missis (cf. yita Reisk..p.348i)

inter multos illos Askewianos codices ex^ Sicilia iu
Britanniam allatos commemorari etiam codicem Liyia-
nae decadis primae perantiquum litteris undalibus
scriptum. De Askewiano libro mbii adhuc certuis
comperire potui: et yix mihi persuaserim iieri potuisse
ut scriptus alicuias praestantiae liber ita. ex Aske-
wiana bibliotheca in Taylorianam migraverit ut nihil
^ eius fama ad aures bomiDum emanaret loDge maioris
' res altera videtur momenti: nee dubito quin multis
locis dubiis ex Yerooensis libri auctoritate vel fides
Tel auxilium aliquod afferri possiL nam ut complu-
res loci tertiae decadis numquam recte discerni po-
tuissent, nisi Puteano antiquissimo codice appareret,
quid antiqua manus quid recentes emendatores libra-
rii scribi Yoluissent, ita sumnio pretio is liber futurus
esset, qui velut fpus antiquissimorum ad boc tempus col-
latorum codicum I. decadis inyeniretur. nee tamen ne-
gaverim, rem aliter se habere in prima atque iu terlia
decade, praestantiores enim libri, qui bellum cum Han-
^ nibale gestum complectuutur, ne Harleiauo quidem Rhe-
uanianoque libris exceptis ita ex iUo uno liquidissimo
fonte hausti videntur, ut nihil prorsus inter ieos iutersit
quam quod alii alias emeudatrices manus, quae quat-
tuor in antiquicfre libro deprehendantur, se({ui volue-
rint ; huius vero primae decadis iam antiquissimis
temporibus plures iustas recensiones exortas esse,
ffraeter alia vel Harleiana scriptura persuaserit: ut du-
bium esse posset, an illi Veronensi librn, si quid dis-
creparet, non plus auctoritatis tribuere liceret quam tri-
plici auctoritati Rhenaniani Medicei Parisini codicum.
uUit res se habet, nihil tamen mihi antiquius est,

XIII

quam nt vir aliqiiis doctus hone Veronensem codi-'
cem quanta niaxiimi diligenlia excntiat eiusque copias
in medkim proferat

Nullum adhuc codtcem Livianum quamvis anti-
quissimum eius virtutis repertum esse, ut doctorum
hominum conieeturis ad locos corruptos emendandos
supersederi potuisset, res ipsa satis docuit:eoquedifli-
cilius nostrp tempore id studium factum est, quod an-
tiquis libris diligehter inspectis multi loci dubii eyase*
yunt; qui recentioribus scriptis testibus integerriroi vi-
deri potoerint. nee ego id tantnm periculum fugere
debui: sed id unum quam maxime ante oculos habui,
ne a me uUus locus coniiciendo teihptaretur, qui ita
ut in antiquis libris ferretur aliquo modo probari pos-
set, ^necesse igifur erat multas multorum coniecturas
refelli, idque saepius etiam in priore volumine fieri
potuisse iam intellexisse mihi videor : neque quidquam
mihi gratius fuerit, quam si docti homines yeris gra^
vibu^que caiisis persuaserint, ne meis quidem conie*
cturis opus fuisse aut faciliore aliqua emendandi ra-
tione quam qua mihi visum esset corruptis locis pro-
spici potuisse. cum igitur 1,43. in PM scriptum esset
„quadrifariam urbe divisa regionibusque coUibus qui
habitabantur", ausus non sum „ regionibusque et col-
libus" scribere, quod antiqua scriptura integerrinia vi-
deretur. yoluit enim L. dicere, coUibus qui habitati
essent urbem divisam esset i. e. regiones urbis descri-
ptas esse illis quattuor collibus. verum cum ita scri-
bere yellet, ei in mentem yenit regionum urbis suae ae-
tatis, yocique urbe, ut pleniori sensui alicuius rei etiam
.partes, sicubi opus erat, adiici solebant, addidit re-

XIV

gionibusque: nam non tarn urbs quam regiones . a i/ 1
partes urbis Jm$ae i. e. d/Vtenninatae sunt illis col^
libus: „nach(lem die Stadt und die Bezirke derselber^
durch die Ilugel, welche bewohnt wurden, in vier
Theile abgegrenzt worden^^ Nibil magis igitur bis
coniectuHs spectavimus, quam ut relictis eis, quae in'
antiquis libris integra legerentur, modo suppierietur
quo ad iustum sententiarum connexum efficiendum
opus esset et quod facile excidere potuisset. Diffici-
liore itaque loco 7, 41. particula aique restituta nihil
deesse videbatur. 6, 38. quo loco quod, quae vox in
codd. scripta est, deesse non poterat, inter litteras deiu
adiecimus du, quo bbrariorum errore animadverso tot
locis iam a prioribus vera oratio reperta erat Et cum
non minus saepe librarii ita lapsi essent ut duo verba
in unum connecterent, cuius partes inprimis syllaba
que omissa comprehendi posse viderentur, 6, S3, quae-
rentem restituimus aliaque eius generis, nam non sa-
tis dib'gentes in retinendis eis quae in antiquioribus
libris inveniuntur esise possumus, quod nisi bac lege
obsel'vata quibuscumque coniecturis copia data erit.
haec etiam causa erat, quod 2, 13. „novo inde ge-
iiere ^' scriberemus, cum ibi in antiquis libris ut mul-
tis aliis locis in pro in i. e. inde fifcriptum esset:
nulla enim causa inveniri potest cur in a libraiiis ul-
tro adiectum sit nee inde h. 1. supervacaneum erat,
quippe qua voce responderetur vejbis novam in fe-
mina virtutem, cum virgo equo insidens in sacra via
poneretur: ^^sie belohnten desbalb den sonst noch
nie so an einem Weibe hervorgetretenen Muth durch
eine neue auf die That Bezag habende Auszeichnung^^

mihi quidem noa magis h. 1. inde („daher entlehnt*^)
otiosum videtur quam 1, 1. ^pagoque Troiano inde
nomen est^\ Quam maxime tamen cavimus, ne in
eum errorem, in quern noyissimo tempore. docfbs qaos-
dam homines (of. 9, 43. pares:) incurrere vidimus,
nosmet ipsi incideremus, ut invitis libris antiquis par-
ticulas quasdam iniungeremus, quamvis nemo scriptor
dsyndetis magis usus esset quam Livius. Ad firmandam
cpniecturam, quam 4/51. ^urbs agerque^^ non magis
ratio loci quam Med. codex poscere videbantur, con-
ferantur iam (praeter 5, 24. 25.) 26, 21.: (Put) ^^urps
agerque — iussa dari ^^ : eodemque loco ^ urbem agrum-
que eia adsiguaret^^: „quibus urbs agerque debebatur
ex s. c.^^ 7, 31. aL Quod yero 2, 54. malam malo
ex PM coniungendo scripsimus, in eo nihil aliud feci-
mus quam quod optimorum librorum auctoritatem ne-
glegere noluimus. saepe enim in aliis libris alias in-
tegrae scripturae partes conservatas esse, roulti loci,
qui nisi hoc uno modo in integrum restitui non pot-
erant, ostendunt: nee id quod eius generis secunda
quaedam fortuna deleri noluit, abiicere ausim, prae-
sertim cum idem ratione locorum postuletur. inducto
enim malam yix haberem, unde malo satis defenderem.
In verbis collocandis Mediceum potissimum li-
brum ut in priore volumine secuti snmus, cum in P
metalhesi ilia et syllabarum et vocum interdum erratum
esset: omnibusque melioribus libris consentientibus ne
id quidem mutare ausi sumus, quod liberiori poetarum
studio ^ptius videretur, sicubi L. gravitatem, quae in
rebus inesset^ diligentiore etiam verborum iungendo-
rum genere expressam voluit: velut in verbis proo6-

XVI

mil totius operis „ dam prisca tota ilia mente repeto ",
quo loco cum ilia inter verba tota mente coHocaretur,
etiam vocum /?mtf fl ilia yim augeri necesse erat: (cf.
6, 41.).*Ia orthograpfeia tamen maiori quam in prio-
ribus libris constantiae studuimus, cum ibi satis osten-
disse videremuf , quot eius generis res diligentius etiam
perscrutandae essent et in his quidem rebus codices
Puteanus et Laurishamensis maioris auctoritatis erant,
eisque auctoribus condicio scripsimus, cum contio in
omnibus antiquis libris reperiretur. In rebus grammati-
cis potiorem quam sequeremur legem praeter eam, quid
integerrimi libri scribi iuberent, non habuimus : sed de
his rebus accommodatius ad persuadendum dici non
posse videbatur nisi copiis Poteani cod. expositis, cum
in recentioribus libris ah duodecimo indeseculo nihil fere
eius generis ab imperitis librariis non mutatum videre-
mus. — Finem vero scribendi facere non possumus,
quin maximas gratias viris doctissimis agamus, qui ea
qu^e praestare voluerimus, benevole et humaniter, ut ho-
mines candidos liberalesque decet, recensuerint: in pri- '
mis Wilh. Weissenbornio, cuius censuram voluminis I.
his proximis diebus maximo cum fructu legimus: nam
quamquam multae res eius generis sunt ut suum quis-
qne indicium sequi debeat, tamen non potest fieri, quin
exquisita eius viri doctrina non modo nos ad meliora
et veriora saepissime ducamur, sed etiam litterarum
ipsarum studium, id quod summi momenti est, et ad-
iuvetur et augeatur.

Scripsi Berblini a. d. tx. KaL lanuarias. MDCCCXiiHi.

TITI LIVI

RERUiW ROMANARUM

AB CRBE GONDITA
LIBRI.

DECADIS PRIMAE
PARS ALTERA.

T. Livi pan II.

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
IIBER VI.

I. Quae ab condita urhe Roma ad captam urbem \ean-
dem Roman! sub regibus primtim cousulibus delude ac di-
ctaioribus decemvirisque ac tribunis consularibus gessere —
foris bella domi seditioues — quinque libris e^cposui, res
cum vetustate nimla obscuras velut quae magno ex inter- 5

1. ab condita urbeRoma: PM.
Sic 31, 29. non urb^ Montana
Bed ex BamiHir^ ,, ereuU urbs
Roma"" scribendam est. sed
cf. 6, 6« «1.

-^ ad eapiam urbem eandem:
P] ad captam eandem arbera
(M). — U. A. Moretns Li-
Tiinio dieeadi genere pamm
p^r^ecto vocem urbem in rc-
centioribns -qoibwdam mscri-
ptis omissam deleri voluit.
£odem oonsilio Jac. GFono-
Tins 6, % eo gratiorem. pro
,,€0 mWii gratiorein'^ scri-
bendnm ceaanit : J. Gratenis ^
6, 3. Terba '^^poetquam data
spee vUae eet^'' eiecit: I. Fr.
Geoh. 6, 4. ;,fl Feis^^: al

2. sub regibus primumeonsU'-

iibus deinde ac diciatoribus
decemuirisque ae iribunis
consularibiM : POL -— Recc.
qoidam codd.: dcinde con-
sulibus. In Harl. i. non oc
sed te dictaioribufi scrlptnm
est, Qt dnbium sit nxm libra-
. nus et an tunc vol turn in an-
tiqniore libro ante oenloei ba-
buerit ( eL 5, 10. ; qaAe.nunc
etiaid).
4. forie beHa^iomi sedliioties :
JU. In PiipffiniQ aciri[)taBf erat
,J^oriA^ol4, belfa SedUio-
nes'^aed voce^o/adekta ea-
dem m. 1. additom esjt domi.
cum u^ustaie nimi^*' PilL— :
Codd. recc^:. turn ueiustate
cet -r- Ii«id. t. : yyudnt q^Sie
ex . magfto . int^niatio . loci".
1*

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
4/IBER VI.

I. Quae ab contlita urhe Roma ad capiam urbem \ean-
dem Romani sub regibus primum consulibus delude ac di-
ctatoribus decemvirisque ac tribunis consularibus gessere —
foris bella domi seditiones — quinque libris exposui, res
cum vetustatc nimia obscuras velut quae magno ex inter- 5

1 . ab condita urhe Roma : PM.
Sic 31, 29. non urbs Montana
Bed ex Bamberg. „ creuU urbs
Roma*'^ scribaidam est. sed
cf. 6, 6. al.

— ad capiam urbem eandem :
P] ad captam eandem urbem
(M). — Vl. a. Mareioik Li-
▼iano dicendi genere pamm
perspecto vocem urbem in rc-
centioribtis ^ibnsdam mscri-
ptis omiasam deleri voluit.
£odem oonsilio Jac. Gpono-
Tins 6, 2. eo gratiorem. pro'
„eo militi gratiorem'' scri-
bendnm ceosuit : J. Gmtems '
6, 3. verba \^postguam data
spes vitae est^^ eiecit: I. Fr.
Gron. 6, 4. ;,« Feis^^: al.

2. sub regibus primum eonsU'

iibus deinde ae dictatoribus
decemuirisque ao tribunis
consularibus: PM. -— Recc.
qoidam codd.: deinde con-
sulibus. In Harl. i. non oc
sed te dictatoribus scriptam
est, Qt dnbuim dt niua Ubra-
rius et an tunc vol turn in an-
tiqaiore libro ante oculoei ba-
buerit (of. 5, 10.; ^^L^.nunc
etiaid).
4. foris belkk/iomi sediHones :
JU. In Piipinmo «Gri[>tiim erat
,yforis ' 4ol4, ielfa SedUio-
nes 'S sed yof^tsola delcta ea-
dem m. 1. additum esjt domi,
cum ueiustaie nimia: PAL-r
Codd. recc.:. turn uetustate
cet -r- LeidL t. : y^adat qaae
ex magao interiiaUo loci*'.

LIBER VI.

vallo loci yix cemuntur, turn quod ct rarac per cadem tem-
pora litterae fiiere — una cnstodia fidclis memoriae reruni

1. turn quod et rare per ea-
dem tempora litterae fuere :
P] turn quod parvae et rarac
per eadem tempora cet. —
lam antiquis librariis, qui non
viderent quod et aptissime
cohaerere cum sequent! et
quod^ adiectivam quoddam
ante et rarae excidisse yide-
batur. inde factum est ut par^
vae^ quae tox nee in IP nee
in altero Parisino libro eius-
demdecimiseculicomparet, in
tertio quodam libro Parisind
panlo recentioris aetatis altera
demum manu orationi Livia-
nae adderetur, et in cod.
Rhenan. et h^ M in integram
orationem reciperetar. in SI
enim ita est: „tum q^ par-
uae et rare ^ eadem tempora
liter fuere". in Harl. i. et
Leid. I.: „tnm quod paruae
rarae'' ce^. £t re ipsa illi for-
tasse sibi yidebantur ad to-
cem partae duci, quod haut
• raro ex similibus verbis nnum
alternmve omissnm viderent,
nt etiam hoc loco eadem ne-
glegeptia parvae propter se-
quens per praetermissum es-
set hac quidem interpreta*
tione Aldus ttfljus perrarae
scripsit; Drafeenborchius, qui
nee huins loci nee similium
rationem perspicerct, vel ex
eo lectionem nobis probatam
falsam videri opinatus est,
qaod non et quod rarae sed
quBd 0t rarae in maniiscri-

ptisinveniretur, cumilladscri-
bendnm fuisset ut et quod
utroque- loco sibi respoade-
rent, sed cf. ex. gr. 3, 26. ubi
ille eodem errore et inviiis
libris. antiquis ^^nihil nee
tam-^nec tam^'' pro ^^ nihil
iam nec-^jiec tam^' scribi
voluit. verum praeter alia
«tiam quod scquitur plerae-
que tum demum integrum vi-
debitur, cum quod et — et
quod arctissime coniungun-
tur: quare C. Dukenis, qui
parvae in omnibus libris an-
tiquioribus inesse putavit,;^/^-
raque praeferendum censuit.
Cf. 7, 3.: „quia rarae per
€a tempora litterae eranf.
„ Was von der Griindung der
Stadt Rom an bis zur £ro-
herung eben dieser Stadt die
RQmer ausgefobrt — nach
j^ussen bin ibre Kriege, im
Innem die Zwistigkeiten djsr
Stynde, das babe ich in fSnf
Biicbern dargestellt, Begabea-
iieiten, denen einerseits ihres
allzu hohen Alters wegen die
ndthige Belenofatung felilt, |
gleicbwie vom Auge da» was |
in welter Feme liegt, kanm
noch wahrgenommen wird:
andrerseits aber, well tfaeils
uberbaupt nur selten in jener
ganzen Zeit von derSehrift —
der einzigen treuen Bewab-
rerin des Geschebenen ■— Ge-
braacb gemlcht worden,theils
w^^ wenimach wirkliGh Uan-

UBER VI.

gestamm — et quod, ctiam si quae in commentariis pon-
tificum aliisqu^ publlcis privatisquc erant Tnonumenlis, in-
censa urbe pleraeqiie interiere: clariora dcinccps certioraque
ab secunda originc velut ab slirpibus lactius fcraclusque re-
natae urbis gesta domi mililiaeque cxponentur. cctcrum 5
primo quo adminiculo erecta erat, eodem innixa M. Furio '
principe stetit, ncquc euin abdicare sc du^tura uisi anno

ches in den Commentaren dcr
Pontificen und in anderen
Staats- und Privat-Archivcn
(cf. 4, 7. al.) anfgezeichnet
worden, das Meiste daron bei
dem Braude yerloren gegan-

1. quae in commentarHs: PM.

— Harl. I, Leid. i, : quae com-
' mentariis.

■2. erant monumentis: P. — M
Har). I. Leid. i.<i ^^trans mo-
nnmentis'^ : metathesi qnadam,
nisi i^llor, Utterarum*

3. pleraeque interiere : M m. 2.
P. — M m. 1. Hart i. Leid. i,:
pleraeqne interire.

4. Jaetiusferaciusque: P m. 2.

— P m. 1. M: laetias fera-
tiusqne, — Harl. i. : laetns. -r^
PM: exponentur, 21 m. \3.:
exponuntur.

5. ceterum primo quo admini'
culo : PM Harl. i. Leid. i. al.]
cef^rnm qno primo admini-
culo. — PM: erecta erat^
Harl. I.: „erita erat*',

6. eodem innizcaM, Furio prin-
cipe stetit: PM} eodem in-
nisa cet. Cf. 5, 47.: innixii
al. — Hari. I. : eodem innixa
Furio principe stetit. Leid. i.
Voss. IF.: eodem innixa Fa-
no stetit. Cf. 5, 30. : „liis ad-

hortationibos principis con-
citati patres",
7. nisi anno circumacto: PM:
h. e. non ante idos decem-
bres a. 365. Ante diem xv
Kal. Sextilea a. 364. ad AUam
cum, exitio urbis pngnatum
erat: per septem fere menses
Capitolium Galli obsessmn te-
nuerant auctore Plntarcha (Ca-
mill, c. 30.): o-ufos /liv -§

\xta, foxsq ocdvfaq xnCo foTg
patq^aqoiq tytvofhivnj * a^o^sV
p6v^tq fyaq ilq a-ut^v oX*t-
*^cuq ^lULsqaiq ixTTtqov ftov
Kx}ivn\lcjv tlSiSv oCtqi raq ,
^t^qoxjaqiaqildoxjq lisoCttXov,
idibus igitnr Februariis a. 365.
Ga>li a CaniiUo dictatore victi
annh: ab eo inde tempore M.
Furius dictatura in sex men-
ses accepta functus est ad
idus Decembres eiusdem anni,
quo die novi tribuni consu-
bres magistratum anni 366.
occiperent. Idibus vero De-
cembribus ilio tempore tribu-
nos magistratum occipere so-
litos esse, apud Livinm 5, 9.
videre licet, ubi iia: ,9*^r-
gios Verginius — negare sc
ante idus Decembris solle-

6 LIBBa VL

CJTCumacto passi sunt comltia In insequentcm annum tri-
bunos habere, quorum in magislraiu capta urbs esset, non
placuit: res ad interregnum rediit. cum civitas in opere ac
labore adsiduo reficiendac urbis teneretur, interim Q. Fabio,
Ssimul primum ma^stratu abiit, 'ab Cn. Marcio tribune pie-
bis dicta dies est, quod legatus in Gallos, ad quos missus
erat orator, contra ius gentium pugnasset. cui iudicio eum
mors adeo opportuna ut voluntariam magna pars crederet,
subtraxit. interregnum initum: P. Cornelius Scipio interrcx

maem ineandis maglstratibus
diem honore abituros esse'*,
nam a. 363. tribuni Kal. Octo-
bribuB magiatratam occepe-
rant, qaod consrles morbo
impllGiii aenatas coDsnlto ma-
gistrata se abdicare insai erant
(5, 31. 32.). Cf. etiam Plot.
Cam. c. 31.t <$ ^vi)^ rotr

Xiiv ivtog ivuvofou oc. t, %.

1. in msequentem annum: PHI
flarL I. Leid. i. — Recc.
codd. : in sequentem. Cf. 4,30.
5, 18.

5. shnul primum magiatralu
tibiit: PM et optt.qiiiqaecodd.
— Lovell. 4. : „ simul ac pri-
mum^^ cet. ut Cic. Verr. lib. 1,
13.: „ simul ac primum ei oc-
casio visa est^^ lac. Gron.
primum deleri voluit« sed
quamqoam Lirius coninnctio-
ne simul ita uti solet, tameu
non video cur simul primum
scribere non potnerit, cum to-
tiens scripserit ut primum^
udi primum, al €f. 4, 18.:
,9 quod simul ubi conspexit'^

— ad €n, Marcio iribuno pi,:

PM HarL i. al.] ab C. Mar-
cio cet

8. opportuna, — PM: „o;ior-
tuna^^ Ab hoc inde loco cum
Puteano semper scripsimus
opportunum. Sed cf. 25, 23.

9. interregnum initum :P,Cor»
nelius Scipio interrex cet :
M. — P:«»,interregnun iniit
tum p. comelinm'* cet sed
eadem m. 1. restitutom est
Cornelius. Deinde F. A. Stro-
tbium secuti iterum non com
Camillo sed cum sequenti ora-
tione conluDximus, quod in-
terregibus nuUi eius generis
numeri apud Livium additi
leguutur nee iterum sed ter-
tium scribendum erat Vide-
tnr L. hac voce nsus esse non
tarn quod Camilius iam se-
me! interrex tribuuos creave-
rat (cf. 5, 17.), qnam quod
mirnm videri poterat, cum
res sub tribunis anno pro-
ximo male gesta esset, tamen
eum non consules sed iterum
tribunos creari voluisse. —
In P verba ab „ scipio inter-
rex'^ usque ad „p. comelium^'
scripta sunt m. 2. in maigine,

LIBER VI.

etpost eum M. Foriiis CamiUus. iienim is tribunos roili-
tun consulari potestate treat L. Valerium Pablicolam He*
nun U Verghiiimi P, Cornelium A. Maiilium L. Aemilima
L Postunuum. hi ex interregno cum ^xtemplo magistratum
inissent, nulla de re priu« q[uam de religionibus senatum con- 5
j«loere. in primis foedera ac lege$ — erant autem eae duo-
(iecim tabulae et qiiaedam regiae leges — conquiri quae
conparerent iusserunt. alia ex eis edita etiam in yolgus:

com m continna oratione ez-
ddisBent.
i L. Valerium PuhheQlam:
cf. 5, 26. 6, 6. — P: create
Q. valerium publicolam ite-
nm, M: create am. uale^
rium cct, similiqae errore
rell. oodd. Apud Diodomm
quoqne 15, 22. Icgunns O uo-

I L Ferginium^ PK Leid. l]
L. Virguiiuiii, — PM : P. Cor-
nelium.

- i. Manlium. Leid. n. — P ;
a. nanitinm. M: a. maUniom-
qnc. Cf.6, 3.— P: 1. aemi-
luim. I poatamiam. M: 1. ae^
nulinm Ip. postamiam,
&. inUsemt: P* — III: inleaaent
i erant autem eae duodeeim
tabulae: PM HarL i. Leid. i.
-fiecceodd.: enmt autem
oereae vel aeneae cat Cf.
3) 57.: „ leges decemyirales—
qoibos Ubolia daodecim est
nomen— in aes inciaas ^' cet.
i/uae conparerent: I, Fr.
Gron. -r- PBI: cpe conparo-
rent Harl. i. Leid. i. al. : quae
compuorent, Saepe ita ab
Kbrariis errabatar. 7, 3. qui-
i«m inPM recte acriptum eat
^nparere^ sed vel in Pa-

teano 2$, 30. eompareni pro
con^arfant, 30, 37. copara-
bat pro copaivbat: al^
8. Jn ffolgue, sic acribendom ▼!•
debatur, caw in Itt m. 1. es-
set „in nnlgoa^y Itt m, 8. P
9, in nnlgoa^', aimili mando
scriptom eat ex. gr. 28,. 38.
in Put. et Colb, bubos . pro
bobus^ qnod in Bamb* eat. —
„ Alia— quae auitem^\ „ei-
nigea-^waa aber^S in qoibns
Terbis ezpUcandis interpretes
qnidam haeaerant, apte acri-
pta aunt, cam altero loco vox
ali0 non aolQceret aed res
dlligentiaa describenda yide-
retor. aimili modo acriptam
eat 5, 55. :. >,n^oviaae eoa Ca-
miUna cam alia oratione tam
ea quae ad religionea p^rti-
nebat mazime dicitar ^. 7, 1 9. :
,9 ex ingenti captivoram na-
inero trecenti qainquaginta
octo deleeti qai Romam mit-
tereatur: volgos ali^d tiiici-
datam'^,24, 1.: ,9et eoa qai-
dem qaos ae^nebantar non
aont adept! : alias a Messana
traicienjbis fireto Regiam na-
ves con8pexeraat^^ aL -^ P
m. 1,: obstmctos. iil2.: ob-
stdctos.

LEBER VL

quae autem ad sacra pertinebant, a pontificibus maxime ut
rcligione obstrictos haberent multitudinis anunos, supprcssa.
turn de diebus religiosis agitarl coeptum, ' dicmque ante
diem xv kal. Sextiles duplid cladc insignem, quo die ad
dCremeram Fabii caesi quo deinde ad Aliam cum exitio ur-
bis foede pugnatum, a posteriore cladc Aliensem appellarunt
insignemque rei nuUius publice privatimque agendae fecc-

3. de diehus religioais: PM.
Cf. Gellius 4, 9.: ^,ReligioBi
dies dicuntnr tristi omine ia-
fames impeditiqae, in qiiibas
et res divinas facere et rem
quampiam novam exordiri
temperandam est. itaqne M.
Cicero — „iDaioreB'' inquit
„no8tri funestiorem diem esse
yolaerant Alliensis pngnae
qaam nrbis captae, qnod hoo
malam ex illo. itaqne alter re*
ligiosns etiam nnnc dies, al-
ter in Tolgns ignotns ". — P ;
agf/^ari.

4. diemque ad XFkah sexti-
les: PM: nisi qnod in P
„ Id ^'. ad nihil aliud est quam
a. d,^h, e. ante diem quin^
turn decimum. In Harl. i,
seriptam esse dicitar „diem-
qne ad vx. Kal. Sextiles^':
qnod ex Romanomm sen-
beiidi nnmeros rations signi-
ficaret „v'S sed llbrarius vi-
detur verba „ ante diem quin-
tufn decimum^^ ex suo iudi'^
eio numeromm signis descri-
psisse. num vero Livius b. 1,
non decimum quintum sed
quintum decimum dici vo-
Inerit niescio. sic scriptum est
8, 23. „qnartu8 decumus'S
eed 28» 38. in Put. Colb. non

«"

I qnattaordecim " , nt etiam
apnd Bekk. est, sed „ decern
qnattaor millia''. al. Cf. 5, 29.

5. quo deinde ad Aliam: Pitt.
Cf. 5, 37. 39.

6. a posteriore clade Allien-
sem appellarunt : P. — In
M et in cod. Rben. excidit
praepos. a,

7. rei nulliuss M cod. Rhen.
Harl. I. Ldd. i.] rei nnlli (P
et alter cod. Rhen.). Nulli
facile pro nulli scribi potnit.
interpretes vero nulli rei ea-
dem ratione scriptum pata-
mnt qua „comitia tribnnis
creandis '^ yel „pneri ferendo
esse^' al. sed datiyos ab hoc
loca alienissimos est, et rei
nullius cobaeret cum diem
quasi scriptum sit „ut is
dies nullius rei agendae es-
set'S alioquinablatiyusquem
Tan. Faber restituendum cen-
suit, non erat improbandus,
nt 4, 35. : „ annum neque bello
foris neque domi seditions in-
signem'^ Quem ad modum
igitur 4, 35. „quae commu-
nia essent comitia patrum ac
plebis'S 30,9. „pro se quis-
que quae diutinae obsidionis

' tolerandae sunt conrebif :
sic h. 1. scriptum est ,,diem

LIBER VL

' runt, quidam, quod postridle idus Quintills non Iitassct Sul-
picius tribunus militum neque invenia pace dcum post dieni
tertium obiectus hosti exercitus Romanus csset, etiam po« ^
stridle idus rebus divinis supersederl iussum, inde ut postn-
die kal. quoque ac nonas eadem religio esset, tradituin putant. 5

n. Nee diu Ccuit quietis consilia erigendae ex tarn
gravi casu rei publieae secum agitare. bine Vulsci veteres
hostes ad extinguendum nomen Romanum anna ceperant,
hinc Etruriae prineipum ex omnibus popidis eoniurationeni
de bello ad fanum Voltumnae factam mercatores adferebanl : 10
novus quoque terror accesserat defecdone Lalinoruin ller-
nicorumque, qui post pugnam ad lacum Regillum factam
per annos prope centum numquam ambigua fide in amici-

hisignem fecerunt rei nuU
lius agendae^^^

1. -posiridie : P. ^ III : pHridie :
h. e. posttridle: et sic pauIo
post et in M et in P bis scri-
ptum est. — M: idus quiti-
Jes: aein eadem m. i.: qui-
tills,

-^ non liiassti Sulpiclus if,
mH, : PM. Cf. 5, 38. : nee an-
spicato nee litato instruant
aciem. — Ad neque inventa
pace „und ohne gefunden zu
haben" cf. 32, 10. s ,,nec PLi-
lippum ab illias bello laces-
situm priorem vim om'nibus
fecisse": 22, 59. al. — M:
oblecius hosiis, m, 2.: ho^
stibus. Cf. 3, 36.: „cam fa-
' scibus*^

6. quietis: PM. -^ Harl. i.
Leid. I.: qaieti «unt. Cf. 2, 7.:
iussi sunt, — PM : reift, se-
cum agitare, Leid. i. Voss. ii,
al.: agere. — PM: arma cae-
perant.

9. ex omnibus populis: PM.

In Leid. i. al. ex omissum
est. — M m. 1. P: coniara-
tione de bello ad fanam V.
factam. M m. 2.: coniuratio-
ne^ de bello ad fanam V. fa-
cta«. — P: uuHumne, M m,
1.: uuh>: reliqnis litteris de-
letb ro. 3. scriptnm est uo-
luntarie: deniqne m. 4. sa-
prascriptam est uoltuunae,
Cf. 5, 17.5 „ad fanum Vol-
tumnae". 4, 23.: „ad Vol-
tumnae fanum ^^: al.

11. nouus quoque terror acces-
serat defectione Laiinorum
Uernicorumque : PM rell.
lac. Gron, malebat defection
ut 6, 6.: „nova cura Latini
llernicique". Defoederecum
Latinis facto cf. 2, 33* cum
Hernicis 2, 41.

13. numquam ambigua fide in
amicitiam p, r. fueraiU : M
Harl. I. Leid. i. — P: in ami-
citia p. r. — Drakenb. „ in ami-
citiam'' ita ut 2, 14. „in po-
testatem populi romani esse^^

UBERVL

tiam populi Romani {iierant, itaque cum tanti undiquc ter*
rores circumstarent appareretque omnibus non odio solum
apud hostis sed contemptu ctiam inter socios nomen Roma*
num laborare, placuit eiusdem auspidis defendi rem publi-
5 cam cuius recuperata esset dictatoremque did M. Furium
Camillum. is dictator C. Servilium Ahalam ipagistrum equi-
tum dixit, iustitioque indicto dilectum iuniorum habuit ita
ut senipres quoque, quibus aliquid roboris superesset, in
verba sua iuratos centuriaret. exercitum conscriptum arma-«

acrlptam aibitratns est ted
ex hac interpretattone verba
9,nom^amambigua fide ease^'
et „iti amicitiam p. r, esse''
nihil inter se differrent re-
ferendam igitnr in amicitiam
^^ fide yidetnr: ^sie batten
die fiwnndsGhaftlidie Gesin-
nnng des r5m. Volkes f^ aie
mit unwanddbarer Xreue auf-
genommen^^ C£l 8, 32.: „ci-
yitas-^Samoitiam infidae ad-
versos Romanos societati fre-
ta«. al

3, apud hostis: M m.. 1. P]
apnd hostes (M in« 3.). —
P m 1.: non odio solom. —
91 m. 1. : sed contemtum. m. 3, :
sed contemptum.

4. eiusdem auspiciis defendi
temp, cuius recuperata es-
set: M Leid. I. al.] eisdem
auspiciis defendi rempublicam
quibus cet. (Voss. i.) — P
Harl. I.: eiusdem auspiciis
defendi remp. quibus cet. Si-
mili mendo scriptom est 25, 23.
in Put Colb. cuius pro qui-
bus al. hoc vero loco in pro-
nominibus ad Camillum ipsnm
relatis masimam yim inesse

idque loci ration! aptissimnm
esse nemo non yidet
6, is dictator C Seruilium
Ahalam mag, eguitum di*
xit: JUL — P: his dictator
C. Seruilium halam mag equi-
tum dixit Cf, 4, 13, In Harl. u
ezcldit c.
?• dilectum: PM Leid. i.] dele-
ctum. — PU : in uerba sua iu-
ratos centuriaret : nisi quod
Mm. 1.: iuriiatos. — Leid. i.;
centuriaretur.
9. armatumque: P m. 2, M, —
P m. 1.: armatommqne. Cf.
6, 6, „honoratum". — PM;
etruriae opposuit HarL i.:
etruriae copposuifc. — Mm. 1.:
teram, m. 3. : a/teram. — P
m. 1.: locar^ iussit m, 2.:
locare. — Tribuni mil, ct
ipsi scripsimus, cum in M es-
set ^^tir, mil'\ h, e. iri mil,
(P: tr, mit), yerum prae-
positus, cuius loco I, Fr.
Gron, praepositi malebat, in-
yitis libris antiquis mutandum
non erat, cum praescrtim Li-
yius participia eius generis
com proximo nomine couiun-
gere soleret

UBER VL

bimqae trifariam divjsit: partem unam in agro Veiente Etru-*
riae opposuit, alteram ante urbem castra locare iussit: tri-
bum miliUun his A, Manlius^ illis qui adversus Etniscos mit-
tebantur L. Aemilius praepoftitus : tertiam partem ipse ad
Viiiscos duxit nee procul a Lanuvio -r^ ad Mecium is lo-5
cus dicitur -^ castra oppugnare est adortus. quibus ab
contempiUy qnod prope omnem deletam a Gallis Romanam
hirentutein crederent, ad bellum profectis tantum CamiUus
aaditos imperator terroris intulerat, ut vallo se ipsi vallum
coi^estis arboribus saepirent, ne qua intrare ad munimentalO
hostis posset, quod ubi animadvertit CamiUus, ignem in ob-
iect»n saepem coici iussit et forte erat vis magna venti
versa in hostem: itaque non aperuit solum incendio viam
sed flanmiis in castra tendentibus vapore etiam ac fumo crC"
ptuque viiidis materiae flagrantis ita constemavit boetes, ut 15

4. ad Fuheos: P] ad Vokco^.

— O: ad nolcos,

5. nee proevl a Lanuuio: ¥Wi
Hari, I.], nee procnl ab Lan. —
P HarL i. : ttdmeciumU locus
dicUur, M : ad me^/ium cet.

6. ab coniempiu .* P. — U m. 1. :
ad contemptn. m, 3.: ad coa-
temptif,

tl. ignem m ahieetam sttepem
eoiei iuseU. — H: Msaepem
coinuBsit^^ mediia litteria U,
erasis m. 2. scriptam est „co»-
iosait^ et supra n additum
ki. P: sepem cod iussit,
Cf. 3, 28.: coicL 5, 47.: coi^
cieniium, 5, 49.: eonicere,

— Leid. l; coici^xumB sit.
Uari, l: quoiei\xaxiB sit

i2. et forte erat uis magna:
M BL 1. P. sed in 111 erat
uis deletmn et jn. 3. ui scri-
ptum est

15. ut minor moles superaniibus

uallum in castra Fulsco'
rum Romanis fuerit quam
transcendentibus saepem in^
cendio absumtam fuerat:
PM: praeterqoam qnod in M
M0i&iuntam'% et in P m. 1.:
„abaamtam"* m. 2.: „absnm-
te/m^S ^Dass dieRomer mit
geringerer Anstrengung fiber
den Wall in das Lager dran-
gen als sie fiber den nieder*
gebrannten Verban gekommeh
waren'^: yel potios ^^dass es
den Komem scbwerer fiel
fiber den niedergebrannten
Verhaa zn kommen als fiber
den Wall in das Lager zu
dringen'^ Hoc attractioms ge-
uere graeois scriptoribus usi-
tato interdam etiam Livios
nsns est CL Kroger d. At-
traction p. 410. DiiHcillimum
tamen eius generis est qood
1, 29. legiuus : n'^P'^u qui-

LIBER VI.

mliior moles supcraniibus vallum in castra Vulscoriim Ro-
manis fuerit quam transcendentibiis sacpem ineendio ab-
smnptam fiierat. fusts liosiibus caesiscpic cum caslra Iinpetu
cepisset dictator, praedam milili dedit quo minus spcratam
5 — ' minime largitore duce — eo milili gratiorem. persecu-
tus dcinde fugicntes cum omncm Vulscum agrum dcpopu-
latus esset, ad deditionem Vulscos septuagesimo demum anno
subegit. victor ex Vulscis in Aeqiios transiit et ipsos bel-
lum moKentes: exercitum eorum ad Volas oppressit, nee

10 castra modo sed urbem etiam adgressus impctu prima cepit

ni. Cum in ea parte in qua caput rei Romanae Ca-

milhis erat ea fortuna essct, aliam in partem terror ingens

ingruerat. Etruria prope onmi» armata Sutritim soeios po-

puli Romani obsidcbat, quorum legati opem rebus adfectis

15 orantes cum senatum adissent, decretum lulere ut dictator
primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret, cuius spei
moram cum pati fortuna obsessorum non potuisset, confe-

bns qaisque poterat ela^is —
iam continens agmen migran-
tinm inpleyerat vias^^: et 4,
99.: „quibas poterat sauciis
ductis secnm — ad Hrbem pro-
xiiuis itineribns pcrgit^'. 21,
45. al. Cf. N. Baohiufi ad
Tac. Ann. 1, 59.: „Qt cpiibas-
qne bellum invitis ant cnpien-
tibus erat": al.

5. minime largitore duce: P,
Sigonius cum recc. qaibusdam
eodd. „d( minime lapg.^'cet.
scrlbi yolait. — r M mediis ver-
bis omissis: „fasis hostibus
caesisqae cum castra impetu
coepisset dictator praedam
militi I gratiorem^'.

6. VuUpum. agrum: P. — M:
uolscum agrum. — Paulo post
PJtl et uulscos et ex uohcis,
-^ M: septuagislmo.

9. adF'olas.^PIH: adboltu.

Cf. 4, 49. ubi hoc oppidum
saepius Vol£ie nominatur:
4, 51. uolani agri: al. Vi-
detur b, 1. Bolas pro VoIob
scriptum e:i&t^ quern ad mo-
dum in M 4, 32. a heis pro
a Veis^ 6, 3. ad beno host^
litterarom mctathesi pro od ,
uouo hoste multaque similia
scripta sunt, sed cf. 2, 39.:
Lablces. IS: impetu primo
ea^pit.
13« Sutrium soeios. pr, : PHI rell. '

— In P ohsidebat ita scri-
ptum est ut etiam ^voobse-
debat haberi posset, cf. 3, 37.

— Mm. 1.: „ quorum legati
ope rebus adfectis": dein lit-
terae o ^\ e deletae sunt in
ope,

17. non peiuisset: PM HarL i.

LIBER VL 13

claque paucitas oppidanorum opere vigiUis vulneribus, quae
semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus Ira-
dita inermis cum singulis emissa vestimentis miserabili agmine
pcnates relmqueret, eo fprte tempore Camillus cum exer-
rilu Romano mtervenit. cui cum sc maesta turba ad pedes 5
provolvisset principumque orationem necessitate ultima ex-
pressam iletus mulienun ac puerorum, qui exilii comites
trahebantur, exccpisset, parcere lamentis Sulrinos iussit,
Etniscis se luctum -lacrimasqne ferre. sarcinas inde deponi
Sutrinosque ibi considere modico praesidio relicio, arma se- id
cum militem ferre iubet. ita expedito exercitu profectus ad
Sutriiim — id quod rebatur — soluta omnia rebus ut fit
secuiidis invenit, nullam stationem ante moenia, patentes
pottas, victorcm vagum praedam ex hostium tectis egeren-
tem. iterum igitur eodem die Sutrium capitur: victorcs 15
Etnisci passim trucidantur ab novo hoste neque se conglo-
bandi coeundique in unum aut arma capiundi datur spatium.
cum pro se quisque tenderent ad portas si qua forte se in

Leid. I. — Recc. codd.: non 5. maesta turba: M. — /P: m^-

/;o**^/. — PM HarJ. I. Leid. f. , sta turba. — PM: qui exi-

al. : „ opere ulgiliis uulneri' lit comites irakebantur. In

bus*\ Harl. i. excidit quL

3. inermis cum singula emissa jj, ^„„„y,,^. p. _ j^. ^^^,

uestimentismiserabmagmt" j ^^p a /«

nepenatesrelinqueret: Ruth . . > . .

^ I.] inermes — emissi — Felin- 12. soluta omnia: P. — M Kt-

qnerent. Idem fere qnod in terarnm meUthesi: „8oluat

Harl. I. etiam in PM Leid.r. omnia", dein m. 3.: salaa

scriptnm est, nisi quod in eis omnia.

incrmes legitur. sed totiens 14^ praedam ex hostium teetis

ita es pro is in fine nomi- egerentem: PM. — Recc.

nuHi ab errantibus librariis codd.: ex hostium teclia prae-

scriptnm est, nt dc vera huius Jam egerentem.

loci scriptura tix dubitandum . ^ , , « *, ,.

«dt. negandum tamen non est, ^^' «^ '^''"^ ,^^''^-' ^- ^ " ^*-

Htteram a rerbi emissa mann *^- "*^^^"*- ' " *^ ^^ • "f *'^-

altera scriptam esse in M: **^"- ^^- ^' ^'^ «^ ^^^"'•

nee cemi potnit, quae ibi lit- 17. capiundi: PM Leid. i. al.] ca-

tcra antea faisset. piendi..

UBSR Vf.

agros eicerc possent, clausas — id enim primuin dictator
imperaverat — portas invcniimt: indc alii anna capcre, alii^
qiios- forte armatos tumultus occupaverat, convocarc suos ut
proetimn inirent: quod accensiim ab desperatione hostium
5foifiiset^ ni praccones per urbem dimissi^ poi^i arma ct parci
inermi iossisseiit nee praetor armatos quemquam violari:
turn etiam quibus animi in spe ultima obstinati ad decer-
tandum fuerant, pbstquam data spes vitae est, iactare pas-
sim arma inermesque, qnod tntius fortona fecerat, se host!

lOofiEene. magna multitudo in custodias divisa: oppidum ante
noctem redditnm Sntrinis inviolatum integrumque ab omni
dade beUi, qma non vi captum sed traditum per oondicio-
nes fuerat*

rV. CamiUiis in urbem triumpbans rediit trium simul

15bellorum victor, longe plurimos captivos ex Etruscis ante
curmm duxit, quibus sub hasta venundatis tantum aeris re-
dacttnn est, ut prctio pro auro matronis p^rsohito ex eo
quod supererat tres paterae aureae factae sint, quas cum ti-
tulo nominis Camilli ante Capitolium incensum in lovis cella

20 constat ante pedes lunonis positas fuisse. £o anno in civi-

6. ni praecones: JML — P: ni
, pr^cones. — P ]ii« 1. : et parci

in^ermi.
1ft redditum: PM. — Recc*

codd.: redditar.
12. per condiciones : P m. 2. —

P m. 1. M: per condifiones.

scil. Etmscis ab Sntrinis.
14. Camillus in urbem iriujn-

phans rediit: PM. — Harl. i.

Leid. I.: trinmphans prae-

mium ad nos venientibus

rediit: (!).

— trium simul helloriim ui-

. dor : PW. Cf. T. Livi prooem. :

„dum novi semper scripto-

res— credunt". aL

16. quibus sub hasta uenunda-

tis: PM. 4, 29. PM: nennm-
datL cf. 4, 34. „alil8 sub co-
rona aenimdatis^^

17. ut preiio pro auro matro-
nis persoluto : PM: nisi quod
M „prorfio". Cf. 5, 50.:
9, com in publico deesset aa-
ram ex quo somma' pactae
mercedis Gallis confieret, a
matronis conlatum acceperant
ut sacro auro abstineretnr'^
— Leid. I. : que pretio. HarL i. :
q pretio.

18. tres paterae aureae: PM. —
Ml factae sini, P: factae sz/nt.
— > Leid. I. : tres paterae efe-
ctae. -— M : iu iouis cella cos
tat ante eet.

USER VI.

tatcm accqpti qui Veientium Capenaiiumquc ac Falisconun
per ea betla tr»is(iigerant ad Romanos^ agerque his novis
civibus adsignatos. ' revocati quoque in urbem scnatus con-
sulto a Vcis, qui ^edificandi Romae pigritia occupads ibi va-
cuis tectis Veios se contulerant. et primo fremitus fuit asper- 5
nantrum imperium: dies deinde praestituta capitalisquc poena
qui non remigrasset Romam, ex ferocibus universis sii^ulos
metu suo quemque obedientcs fecit el Roma cum frequen-

manomm partem ez pngna Al-
liens! Veios qaam Romam pe-
lisse relatum legimns.

7. qui non remigrasset Ro-
mam: PM: h. e. ei qui vel si
qui (3, 17. aL). In recc. ipiibos-
dam codd. est nisiremigras-
sent: sed similimodopronom.
demonstr. saepe omissnm est :
ex gr. 23, 15.: „praemia at-
cpie honores qui remanse-
rant — praeposnit ".

— ex ferocibus uniuersis sin-
gulos metu suo quemque
ohoedienies fecU: PAL Qni t|
primo universi Gonsensnquc
omnium freti aspemari sibi
posse yidebantur illud impe-
rium, illi capitali poena prae-
stituta, cum 8UU8 quemque
metus solUcitaret, singnli Ro-
mam remigrarunt : „ wSkrend
sie zuerst sich einmfitbig da-
gegen erklSrt batten, so ge-
horcfalen sie, als die Todes-
strafe gegen den Ungeborsa-
men ansgesprocben, Einer
nacb dem Anderen'*. — Leid.
I.: „uniner8os singulos^.

8. et Roma cum frequentia
ere seer e turn tota: VL In
P excidit cum. — PM: „et
rep iopeosas-adianante et ae-

1. F'eientium Capenatiumque
ac Faliscorum : P. — Harl. i. :
capenantiumque. U: fal^isco-
rum. '— M: per ea hella, P:
„post ea beUa": in quem er-
rorem buius libri scriba saepe
incidit

2. agerque his nouis ciuibus
adsignatus: PM] agerque iis
novis cet

3. reuocati quoque in urbem
5. c. a ueis: PM. — M: „aut
eis qui f aedificandi *' : mediis
locis aliquid erasum erat. —
PM: qui aedificandi romae
pigritia, Leid. i.: aediiican-
do^ romae. — PM: occupa-
tis ibi uacuis tectis ueios
(P: ue/os) se contulerant,
Harl. I. Leid. i.: se contule-
runt. -— In bis verbis Hyste-
Ton-proteron inesse videtur,
cmn scribendum fuerit „qui
aedificandi Romae pigritia
Veios se contulerant ibique
vacua tecta occupaverant '^
necesse igitur est Livium ver-
bis „ Veios se contulerant'^
idem quod „ Veis babitare sta-
tnerant" vel simile quid ex-
primere voluisse. Quod ad
rem ipsam attinet, cf. 5, 38.
39. quibus tocis maiorem Ro-

UQERVI.

tia crescere turn tota simul exsurgerc acdificils et re pu-
blica inpensas adiuvante ct acdilibus vclut publicum cxigen-
tibus opus et ipsis privatis — admonebat eniin desiderium
usus — festinantibus ad effectum operis: lulraque annum
5 nova urbs steiit. Exitu anni comitia tribunorum militum
consular! potestate habita: creati T. QuIncUus Cinclnnatus
Q. Servilius Fidenas quintum L. lulius lulus L. Aquillus
Corvus L. Lucretius Tricipitlnus Ser. Sulpicius Kufiis exer-
ckum alterum in Aequos non ad bellum — victos namque
10 se fatebanlur — sed ab odio ad pcrvastandos fines, ne quid •

dilibns «ielut pnbllcam exigen-
tibus opus'', exigere h. 1.
' non exnminare , id quod
Drakenb. arbitrate est^ sed
impellere ut res prima quo*
que tempore perficiatur si-
^ificare loci ratio videtur do-
cere, aediles igitur singula
quaeqne inspexerunt aedifi-
cantibnsqne institernnt^ yelat
publicum qtioddam opus exi-
gendum esset. hue enim per-
tinet, quod 5, 55* scriptom
est: „tegula publice praebiia
€st, saxi materiaeque caeden-
>dae nnde quisqne yellet ins
factum, praedibus acceptis
eo anno ftedlficia perfectU"

ros

4. intraque annum: P m« 2. SI.
>-*- P m. 1. : intraquam annum.

5. fixitu anni (P m. 1. ani) co-
mitia tribunorum militum
consular i potestate habita:
PM rell, — T. Fr. Gron. ma-
lebat „cqmitiis— habitis". —
PM: creati T. Quintins Cin-
clnnatus Q. Seruilios Fidenas

. quintum.
7. Z. lultus lulus ^ qnem ad

modnmSigonins scribi voluit,
propter id quod in Leid. i.
est, pro falso baberi non pot-
est, ibienim „iu//ius iolos^
litterarom metathesi pro „L
iulius iultts'' scriptum vide-
tur. cf. T. Livi I. xxz. p.Lzvn.
ym. 1. In in nihil est nisi
„1. iulius ^% idem in P ^ia-
lius^ 1'% in Harl. i. ^finllos
lullius" (cf. 4, 56.). Diodo-
ms 15, 23.: A£'U9cu)$^IovXito«.

7. L, Aquilius Coruus Z. Lu-
cretius Tricipitinus: PM]
L. Aquillius cet Cf. 2, 4. et
Diod. 1. 1.

8. Seruius Sulpicius Bufu9
scribendum erat, quamyis in
PM „seruilius sulpicins" et
apudDiod. 15, 23. „2s^oiyf-
%ioq SoxiXisftxtoc'' esset, cum
seruilius non praenomen sed
gentem significaret. simfli
mendo 5, 29. in PM „sergiii8
sulpicius ^^ scriptum est. cf.
quoque 2, 19. Aliis yero lo-
cis ut 3, 7. 10. 3, 32. instam
nomen „ seruius sulpicius" in
PM reperitar.

LIBER VI.

ad nova consilia relinquerent vmnm, duxere, altenim in
agrum Tarquinieilsein. ibi oppida Etruscorum Cortaosa et
Contenebra vi capta. ad Cortuosam nihil certaminis fiiit:
inproviso adorti primo clamore atque Jmpetu ceperet dire-
ptum oppidum atque incensum est. Contenebra paucos dies 5
' oppugnationem sustinuit, laborque continuus non die non
nocte remissus subegit eos. cum in sex partes divisus ex-
ercitus Romanus senis horis in orbem succederet proelio,
oppidanofi^ eosdem integro semper certamini paucitas fessos
obiceret, cessere tandem locusque invadendi urbem Roma- 10
nis datu3 est* publican praedam tribunis placebat, sed im-
perium quam consilium segnius fuit: dum cunctantur, iam
nfiilitum praeda erat nee nisi per invidiam adimi poterat.
Eodem anno, ne privatis tantum operibus cresceret urbs,
Capitolium quoque saxo quadrato substructum est, opus vel 15
in hac magnificentia urbis conspiciendum. ,

2. ibi oppida Etruscorum Cor-
tuosa et Contenehra ui ca^
pta: PM. — Earl i. Lcid i.:
„ai capta atqae capta dirata-
que": sed in eisdem ezcidit
ad quod seqaitar. atque inde
etiam apud Drakenb. „Ti ca-
pta dirutaque".

4. inprouiso adorti: P. — M:
inprouiso adortiV. m. 3. : ador-
to*. — P: compere.

6. laborque continuus („aber") :
PM. Cf. 2, 23.: frcquenti^rw^
tandem curia. .4, 30.: nee
obtineri potuiN

8, senis horis: P ro. 2. — P
ID. 1. Leid. r. : senis oris. 01:
romanus senioris | in orbem.

9. integro semper certamini:
PM.— Harl.i. minus recte „//i-
tegros^\ — Leid. r.: „ locus
quem uadendi " : sic sexcenties
inter se permutatasnntm et //».

T. Livi part II.

15. Capitolium: P m. 2. K. —
P m. 1.: „ conspiciendum ca-
pitolium'*: sed prius yerbnm
m. 2. deletum est

— substructum est: P. — M
m. 1.: sub/ructum est. m. 2.:
sub^rnctum. Uarl. i.: sob-
structum est. Leid. i.: qua-
dratos obstructum est. —
Recc. codd. alii obstructum
alii constructum est » ut
1, 26. : „ Horatiae sepulcbrum

— constructum est saxo qua-
drato ". Substructum Terum
esse docet Plin. 36, 15. 104.:
„sed tunc — substructiones
insanas Capitolii mirabantar'^

— Ad verba „vel in Aae ma-
gnificentia*'' cf. Livi prooem.
„ festinantibus ad haec nova*'.
1, 55.: „ne korum quidem
magnificentiae operum'*: b. e
Liyianae aetatis.

• 2

UBERVI.

V. lam et tribuni plebis civitate aedificando occupata
contiones suas frequentare legibus agrariis conabanlur. osien-
tabatnr in spem Pomptinus ag^r turn primum post accisas
a. C2\inilIo VulscoTum res possessionis baud ambigiiae. cri-

5 nuBabantur mtdto eum infestiorem agnim ab iiobilitatc esse
quam Yulscis fiierit: ab illis enim tantiim quoad vires et
arma habuerunt ineursiones eo factas, nobiles homines in
possessionem agri publici grassan\ nee nisi ante quam omnia
praecipiant divlsus sit, locum ibi plebi fore. Iiaud magno

lOopere plebem moverant et infirequentem inforo propter ae-
dificandi curam et eodem exhaustam inpensis eocpie agri in-

1, iam et tr. pi. ciuHc^e cet.:
PM. — P m. l.T conf^Titiones
suas. P in. 2. M: contiones,

% ostentiibatur in spem: PM.
I(akeras scribi malait „in
Bpeciem'^ sed eqaidem non
yideo cur, cam 4, 36. lega-

^ tar 9, agri pablici dividendi
oslentatae spes^S 3, 61. ^panra
certamina in sammam totias
profecerant spei", 25, 7. „cam
Tarentinorum defectio in spe
HannibaH e^set " al., car igi-
tnr h. 1. dici non potnerit,
agram in spem ostentatam
esse, praesertim cum ille ager
non in speciem sed tamqaam
vere sperandus ostentarotar,
qaod nihil plebem prohibere
videretar quominas eo frae-
rentar nisi vis patricioram. —
. P m. 1.: poptimas ager. m. 2.:
poptinus ager. M m. 1. : pram-
ptin* J ager. m. 3. : proptin*.

' Cf. 6, 6. PM: ex agro pom-
ptino. 2, 34. al. — PM : uol-
scorum res,

3. post accisas a Camillo F'ol-
scorum res: PM Harl. i.

Leid« I. — Alii codd.: occi-
sas, abscisas, abscissas, deci-
sas. Cf. 3, 10.: „ab8cisae
res". — P ro. 1. : possession's.

6. quam Vulscis fuerit: PM]
qaam a Yolscis fuerit. Cf. 1,
58. 14.

— quoad uires et arma ha»
buerunt: PM. — P m. 1.:
vres. — P: in possessionem
pablici grassari.

8. quam omnia praecipiant: ,
PM cod. Rhen. Leid. i. —
Harl. I. : praecipitant. Voss. i.
al.: praecipitarent.

9. magno opere: PM Harl. i.
Leid. I.] magnopere. Cf. 3,
26. 9, 33. — P: plebem mo-
uerat. M: plebem moneant
m. 2.: mouent. Livium plus-
quamperfecto ita nti solere
notam est.

11. et eodem exhaustam inpeu'
sis: PM cod. Rhen. h. e. et
ob banc ipsara curam. — H:
„eoque agri inmemorem atq,
instru | endum'^ P m. 1.: ad
quem intruendum. m. 2. : in-
struendam.

LIBER VI.

memorem a J quern instraendum vires non essent — In d-
(sdtate plena religionum, tunc etiam ab recenti clade super-
stitiiosis principibus, ut renovarentur auspicia res ad interre-
gnum rediit. interreges deinceps M, Manlius Capitolinus Ser.
Sulpicius Camerinus L. Valerius Potitus. hie demum tribn- 5
nonim mOitum consulari potestate comitia habuit: L. Papi-
rium C. ComeKum C. Sergium L. Aemilium itenim L. Me-
nenium L. Valerium Publicolam tertium creat: li ex inter-

I • in eiuitate plena religionum
tunc etiam ah recenti clade
superstiiiosis principibus :
PM: nisi qaod in P m. 1.
«rat „saperstitiom8'', in M
m. 1. „sujtiliosi8". — Ante
haec verba aliqnid -excidisse
arbitror, cum' non sit relatam,
car tribnnos ^omitia habere
nolaerint qaem ad modam
/inno ante habaerant, neqne
■qaidqnam ab eis factum ne-
glectumye videatar, quo su-
perstitiosae hominnm mentes
moyerentnr. diligenter enim
id Livius referre solet, si qni
magistratos vitio creat i essent
ant si quid ab eis commis-
sum esset quo necesse vide*
retur auspicia de integro re-
peti et intecregnnni iniri.

3. res ad interregnum rediit:
PM.

6. L, Valerius Putitus: PM
Harl. I. Leid. i. Sic scriptum
est quoque 6, 18. sed cf. 5,
1. al.

6. L.Papirium:VM. — C.Cor'
neiium Sigonius ex Diod.Jl5,
24. Tidetur recte restitoisse,
cum nee in PM nee in rell.
Lir. Godd. inyeoiatur, sed pro

eo en. sergium (PM). Bed
sic et alias en, et eomelius
permutata sunt. C, Sergium
vero, cuius loco apnd Oiod.
Gaiitm Servilium legimos,
ex 6, 27. restituendum eat,
nbi in optt. quibnsque codd.
„Gaio Sergio tertium^^ est.
Cf. T. Liyi 1. xxx. p. Lyi. 3.

— Deinde in PM repperirons
„]. aemilium iterum licinium
menenium. 1. ualerium publi-
colam tertium": in quo liei-
nium pro lucium eodem men*
do scriptum est quo 6, 4.
seruilius pro seruius, Diod«
1. 1. jjAETjxtov Msv^vtov". —
In Harl. i. excidernnt „L. Ae-
milium iterum L. MeDeninm**.

— Cum in codd. quibusdam
creati hii (PM) sequeretur,
I. Fr. Gron, „L. Papiriu# —
creat/" scribi yoluit: sed ihii
nihil aliud dicere videtor,
quam in aliis libris i in aliis
a yel hii inyeniri. cum igi-
tur hii persdjepe pro ii scri-
ptum sit (4, 48.), hoc loco
ii pro vero hebemus. — P:
ex interregna mag oecepere,
M: ex interregno mag acce-
pere. Cf. 5, 9. 31.' al.

■2*

LIBER VI.

regno magistratum occeperc. eo anno aedis Martis Gallico
bello vota dedicata est a T. Qiiinctio duumviro sacris fa-
ciendls. tribus quattuor ex novis civibus addiiae Slellaiina
Tromentina Sabatina Amiensis, cacqiie vigiiiti quinque tri-
5 buum numenim explevere.

VI. De agro PomptinO ab L, SIcinio tribune plebis
actum ad frequentiorem lam popuhiin mobilioToinque ad eu-
pidiiatem agri quam fuerat. et dc Lalmo Hernicoque bello
mentio facta in senatu maioris belli cura, quod Etniria in

lOarmis erat, dilata est. Res ad Caniillum tribunuin militum
consulari potcstate rediit: collegae additi quinque Ser. Cor-
nelius Maluginensis Q. Servillus Fidenas sextum L. Quln-
ctius Cincinnatus L. Horalius PuhiUus P. ^^alerius. princi-
pio anni aversae curac hominum sunt a bello Etrusco, quod

15 fugientium ex agro Pomptino agmen repente inlalum in ur-
bem attulit Antiates in armis esse Latinorumque populos

1. aedis: PM Harl. i. Leid. i.]
aedes. Cf. 4, 25. — M m. 1.:
a lito quintio du | uiro. m. 3.:
duum I uiro. P m. 1.: a tito
quintl//o danmuiro. m. 2.:
quintio. — PM; sacris fa-
ciendis,

d. tribus mi ex nouis ciuibus
additae: P. — M: trlb. iiii
ex nonis uir/bus additae.

4. Tromentina: P Leid. i, —
,M cod. Rhen. : romentina:
«ed cf. Festus. — Harl, i.:
tromentina,

— • Arniejisis : PM Harl. i. Leid. i.
£t sic non modo in inscript.
et apud Cic. de lege agr. ir.
29, 79. sed etiam ap. Liv. 29,
37. scrip tpm est in Put. ,^ad
tribum Arniensem'*' : sed
cum ibi m. 2. additum esset
n, factum est at in Colb. Sled.

Bamb. namiensem scribe-
retur.
4. uiginti quinque tribuum:
P. — M: „eaeque quinque |
triginta xxv. tribuum": cf.
2, 1,\ fieri: et 2,21. 1, 43.
6. ab L, Sicinio ir. pi, : PM. —
Harl. f.: ab. 1. icinio. Leid.i.:
ab ilcinio.

iO. dHata est: P m. 2. M. — P
m. 1.: dilata/a est. Cf. paulo
post in P „detrac/atum".
— res ad Camillum iK md
consulari pot rediit: "M. —
P: res ad Camillum tr pi con-
sulari pot rediit.

12. p. Seruilius Fidenas sex-
tum: PM: nisi quod in M
m, 3. „ sextu* "^ — Diodo-
rus 15, 25. Horatii Valeriique
mentione non facta quattuor
b.a. tribunos consulares fuisse
tradit

LIBER VI.

luventutem summisisse ad i^ bellum, eo abnnentes publicum ,
fuisse consilium quod non prohibitos tantnm modo volun-
tarios dicerent militare ubi vellent. desierant iam ulla con-
temni bella: itaque senatus diis agere gratias quod Camillus
in magistratu esset: dictatorein quippe dicendum eum fuisse 5
si privatus esset. et collegae fateri regimen omnium rerum,
ubi quid bellici terroris ingruat, in viro uno esse, sibiquc
destinatum in animo esse Camillo sununittere imperium^ nee
quidquam de maiestate sua detractum credere quod maie-
stati eiu$ viri qoncessissent. conlaudatis ab senatu tribunis lo
et ipse Camillus confusus animo gratias egit ingens inde

1. iuueiUutem ^ummishse ad
id bellum: M] iuyeatutem
suam misisse cet. (P cod.
Rlien. — sed atersjaorumcodd.
fueriC Rhen. non dicit: — )
Summisisse b. e. clam mi-
sisseyenssimMTa est. qui enim
Latini cuiquam persnitdere
poterantjiaventatemsuam non
pablico cottsilio ad id bellum
profectam esse, si. earn yere
argoi possent n.d bellam mi-
sisse : veram si eos clam mi-
sissekit, rem abnui posse ar-
bitrabantur, cam iuvenes vo-
luntarii militare ubi yellent
non esse probibiti dicefentur.
nee id rem dubiam fecerit,
quod b. 1. „su77imisisse'' pav-
loque post in PjIH „ submit-
tere" legimus : sic enim 2, 7.
„summis8is'' et pauIo post
„su$mis$a" in eisdem PM Ie«
gimus: sic in Put. Colb. 22,
37. „su7nmittenda'' et24, 34.
„su6missa*': al. — BarL i.:
eo« abnueotes* — M ; militare
ubi uelle,

3. desifrant: PM^ — Harl. i.:

desinerant« cf. 3, 18. ; sissent

— P: contem^nii cf. 4, 3.
5. M» magistraiu esset: M m.

3. — Itt m. 1.; essed. P: esse.

— PM: dictaiorem quippe
dicendum eum fuisse. sipri-

. uatus esset; Cf. Cic. de imp.
Cn. Pompei 17. 50. init.

8. nee quidquam. P Harl. i.:
T^^quicquam. M Leid. i.: ne^
quiqugm. Cf. 5, 43. ,^ pec qui-
qu£un*^ -^ P: detrac/«tum.

9. quadmaiestati eius uiri con-
cessi&s£nt: PM. — Harl. i.:
quod maieslat/? elus uiri eon-
sistat. Leid. i.: quod maie-
state eiixa uiri consistent. —
Maiestati aeque recte se ba-
bet b. 1., atque 3, 34^ 9>ap-
pellatioQ^^'4

10. co/ilaudatis ah senatu tr,
et ipse cet. : PM. Paulo post
PM: onus a pf, s.ibi,

11, confusus animo: PM al. —
Recc. codd.: eonf/sos animo.
— Confusus b, 1. non id
quod 1, 7, significat, quare
ibi altera etiam yox addend ar
et scribendam videbatur „cou-

UBER Vi

aiUonus a populo Romano sibi, qui se dictatorcm iam quar-
turn creasset, magnum a senatu talibus de se iudicus ehis
ordinis, maxumum tarn honoratum coUeganmf obsequio in-
iungi. itaque si quid laboris vigiliarumque adici possit, cer-
5 tantem secum ipsum adnisurum ut tanto de se consensu ci-
vitatis opinionem quae maxima sit eiiam constantem efiiciat.
^od ad bellmn atque Antiates attineat, plus ibi minarum
quam periculi esse: se tamen ut nihil timendi sic nihil con-

fo^us atque incertiui anlmi''
fa* e. „er wosste sich die
Sache nicht zu erklSren^'.
confundnntar res, abi muita*
rum rerom in nno loco coa-
-^ cervataram nulla prae cete-
ris satis distingui potest, sic
clamor 30, 6. confusus di-
citur^ quod discerninon pot-
erat, utrum inter caedem et
vulnera an ex trepidatione no-
ctnrna sublatus esset. hoc
vero loco Camillns confustfs
animo dicitnr, ^uod multi eo«
dem tempore in animo eius
motus extiterint, cum summo
honore se omnium consensu
affectum yideret nee sibi ipse
tanto honore dignus videre*
tur, ne yicem fortunae hama-
nae expertus nimia sui fidu*
cia deoram iram moveret»
yernacnia Jingua fortasse di«
cas „be6cl]amt iiber eine so
grosse Au6zeichnung^^
1. qui se dictator em iam quar*
turn erects set: PM rell. —
Dukerus creasset idem h. I.
quod creaturus fuisset signi-
ficare arbitratus est: quod in«
tefpretationis genas non yide-
tur probandum. Non proprie
Ula yerba dicta yideri possunt

sed propensa Iiominnm yo-
luntate pro re ipsa accepta,
cum nee ipse Camillns dicta-
tor fieri yellet, nee a populo
creari dictator posset (cC 22,
8.), et Valeriiiis sibi M. Fn-
riam pro dictatore fore apte
diceret. nihilo minus tamen
Camillns tanto imperio fun-
ctus est^ licet dictator dictus
non fuerit, cum collegae eius
maiestati cederent sUumque
illius imperio snbmitterent.
hoc sensn Camillus 6, 7. mi-
litibus dicit „an me quod
non dictator yobis eed trU
hunus signum dedi, non agno-
scitis ducem^'?: et 6,42. di-
ctator quintum dicitur, cum
6, 38. idem adyersus tribuni-
cias seditiones dictator dictus
esset.

3. maxumum tam honoratum
collegarum obsequio : P]
maximum tam honoratorum
collegarum cet, Honoratum
etiam in M Harl. i. Leid. i.
scrip tum est. Cf. 1,43. 11. :/?r*-
mum peditum, llecc. codd. :
honorato,

6. constantem e^ciat : l^M, —
Harl. I. Leid. i.: constantem
ei facial. — P m* 1.: adque.

LIBER VL 23

temnendi auctorem esse: eircumsederi urbem nomanam ab
invidia et odio finitimorum: itaque et ducibus pluribus et
exercitibus administrandam rem publicam esse: ^te^ inquii
„P. Valeri Sodum Imperii consiliique legiones mecmn ad-
versus Antiatem hos^em ducere placet, te Q, Servili altero5
exereitu instnicto paratoque in urbe castra habere intentum,
sive Etruria se interim ut nuper sive , nova haec cura Latini .
atque Hemici moverint: pro certo habeo ita rem gesturum ,
ut patre avo teque ipso ac sex tribunatibus dignum est:
tertius exerdtus ex causariis senioribusque a L. Quiuetio 10
scribatur qui urbi moenibusque praesidio sit: L. Horatius
arma tela frumentum quaeque belli alia tempora poscent
prbvideat: te Servi Comeli praesidem huius publici consi-
lii custodem religionum eomitiorum I'egum rerum omnium
urbanarum eollegae fadmus". cunctis in partes nroneris sui 15
benigne poUicentibus operam Valerius sodus imperii lectus
adiecit, M. Furium sibi pro dictatore seque ei pro magistro
equitum futurum: proinde quam opinionem de unico impe-

2. ei exercUihus administran' patre aao toqae ipso. H : at

dam remp. esse: PM: nisi patre an/ te | que ipso,

quod in Jf et excidit. — 10. a. Z. Quinctio, — P Harl. i.

Leid. I.: administrandiim. Leid. l: ^a tilo qoinctio^S

M: „a tito quintio^'.

4. P. Valeri — P m. 2, M: jg. quaeque belli alia tempora
L ualeri. P m, 1.: te inquid. poscent: P. h. e. quaeque
1. ualerii solatium imperii cet. , ^lia belli temp. cet. Cf. 3, 55. :

— JSl: antia/item hosjem. ^^hic iuris lege interpretes ''.

5. te p. Seruili: Harl. i. Leid. ,. ^ ^'' -^»«q«^ ^ \f^

- PM: teque seruUi. idem **T' c- '* T * .'*

1 • n X • Leid. i. die paolo ante tito

mendum saepe m rut. inve- ^ i • \ * / •

nimus : ex. gr. 29, 19. : „ante * *

omnis que Fabius" pro „Q. .« ^ ., .'^ ». «««

IT k- « Tvr-i-i . *^ * 13. te Serui Comeli: PM. —

fabms". JNihiiommus tamen -^^ ^ ., ««

dubium est an L. ,,teque Q. ^ f'Y' pr^es.idem. - PM

Seruili^^ scripserit. cf.T.Liyi ^^^^ ^^"°: ^^'^. \[ ^^^^^f ^^

I. XXX. p. XXIV, II.

/acimus, Reccqnidam codd.:
coliesaTn facimus.

-©•

8. mouerint: Pitt. jttinuB recle 15. muneris sui: P m. 2. M. —
Harl. I.: mouerint. — r: at P m. 1.: maneri sui.

UBER VI.

ratore, earn spem de bello Iiaberent. se vero bene spcrare
patres et de bello et de pace uiilversaque re publica erect!
gaudio fremmit, nee dictaiore umquam opus fore rei publi*
cae si tales viros In magistratu Iiabeat tarn concordibus iiin-
5ctos animls, parere atque imperare luxta paratos laudem-
que conferentes potius in medium quam ex communi ad sc
trahentes.

Vn. lustitio indicto dilectuque habito Furius ac Vale-
rius ad Satricum profecti, quo non Vulscorum modo iuven-

10 tutem Ai^tiates ex nova subole lectam sed ingentem Latino-
rum Hemicorumque conciverant ex integerriniis diutlna pace
populis. itaque novus hostis veteri adiunctus commovit ani-
mos militis Romani. quod ubi aciem iam instruenti Camillo
centuriones renuntiaverunt, turbatas militum mentes essjs,

13 segniter arma capta cunctabundosque et resistentes egressos

% ei de pace uhiuersague rep.
erecti gaudio fremunt : PM.
— Leid, I.: gaudio erecti fre-
munt.

3. nee dictatore umquam opus
fore reip,: M m. 2. P. -<.
Mm.!. Haverc: nee dicta-
torem cet.

8. dilectuque habito: M m. 2.
P] del. cet. — Mm. 1.: di-
lectuiiupe. — PU: ad Sa-
tricum, Mm. 2.: ad Sutri-
cum. — P m. 1.: quo non
uulscorum modio iuuentutem.
m; 2.: modo. Mm. 1.: quo
non uulscorum modo iuuen-
turn. m. 2.: iouentam. — P:
ex noua subole, M: ex noua
sobole. Cf. 6, 12. ubi PM:"
subole, al.
1 2. commouit animos militis ro-
mani: P. — M: commouit
animos militis romanis. m.2.:

militibos. Cf. 6» 1.: obiectus
boslL

13. aciem iam instruenti Ca-
millo: P. — M m. 1.: acie
mitmstruenti Camillo. m. 2. :
acie multa instruenti cet. —
M : centuriones renuntiaue-
runt, P: centuriones nuntia-
nerunt.

14. turbatas militum mentes
esse: PM. — Recc. cpdd. :
turbatas mentes militum esse.

15. segniter arma capta cun-
ctabundosque et resisten-
tes egressos castris esse:
P. — M: segniter arma captf
cuntfndosque et resist^htes
egressos cet. m. 3.: segniter
arma capt's cuntfpauidosque
et resistentes cet. I. Fr. Gron.
scribi voluit restitantes pro
resistentes, cum ita saepe a
Liyio scriptnm esset : ex. gr.

LIBER VL

castris esse, quin voces quoque auditas, cum centenis. ho
stibus singulos pugnaturos et aegre inennem tantam multi*
tudinem nedum armatam sustineri posise, — in equum in-
silit et ante signa obversus in aciem ordines interequitans :
,,quae tristitia milites haec, quae insolita cunctatio est? ho- 5
stem an W an vos ignoratis? hostis est quid aliud quam
perpetua materia virtutis gloriaeque vestrae? vos contra me
duce — ut Falerios Veiosque captos et in capta patria Gal-

7, 39,! 5,ubi restitaret mor-
tem dBnantiantes 'S 10, 19.:
,,prope restit antes consoles
in contionem pertrazerant".
Sed cum piilites quamqaam
cunctabonditamenimperio ob-
temperasse castrisque egressi
dicantur, resisientes ration!
hnias loci aptias videlnr'(cf.
5, 29.). Bekkerns Grouoviam
secutus est. — P m. !•: siu-
gul/^ pugnaturos.

3. in equum insilH: P. — M:
in eqam | insilit. — P: et
atite //isigna. — Mm. 1. : or-
din/^. M m. 3. P: or dikes
inter equHans,

h^ quae tristitia milites haec
quae insolita cunctatio est:
PM. «— Harl, I.; intereqait&t
sunt qaab' haec tristitia.

— hostem an me an uos igno-
ratis: V m. 2. M. — P m. 1. :
hostem ^nne me an nos cet,
Kum librarias voluerit „Ao-
&iemne an me^^? nam quam-
qaam anne per se improban-
dum non est, tamen hoc loco
propter eiusdem parliculae re-
petitionem minus placet.

6. hostis est quid aliud: PM.
— P m. 1. : aKut, Docti qui-
dam bomines hac elegauti

verborum structura parum
perspeeta modo „ bostis quid
est aliud '^ modo „ bostis quid
aliud esf scribi maluemnt.
Cf. 4, 3.: Quanto opere tos
co^temnereutpalres — videor
animadvertisse nunc maxime,
quod adeo atroces in has ro- '
gationes nostras coorti sunt
— quibus quid aliud quam
admonemus ciyes nos eorum
esse.

7. uos contra me duce: PM.
„Habt ibr dcnn nicbtso eben
nur liber eben diese V5lker
einen dreifachen Sieg davon-
getragen?^' Namque in verbo
contra idem fere inest quasi
L. scripserit: „quam contra-
rium buic Vestrae tristitiae
est quod modo ex lis ipsis
populis me duce triplicem vi-
ctoriam rettulistis '^^

8. et in capta patria: PH. —
Uar). I. al. : et lam capta pa-
tria. Dokero magis placebat
et recepta patria^ sed L.
hoc iptium, quod Dukero vi-
debatur yitandum, dicere vo-
luisse videtur: „in capta ipsa
ab hostibus patria, ubi ho-
stium ruinaeque arbis patriae
respectus miUtummiaos for-

LIBER VL

lorum legiones caesas taceam — modo trigemiuae victoriae
tripUcem triumphum ex us ipfils Vukcis et Acquis et ex
' Etruria egistis. an me, quod non dictator vobis sed tribu-
nus signum dedi, non agnoscitis dqcem? neque ego maxima
5 imperia in tos desidero et vos in me nihil praeter me ipsum
intueti decet: neque enim dictatura mihi umquam animos
fecit ut ne exilium quidem ademit. idem igitur onmes su-
mus, et cum eadem onmia in hoc helium adferamus quae
in priora attulimus, eundem eventum helli expectemus. si-

iO n;iul conciirreritis, quod quisque didicit ac cousuevit^ faciet :
vos vincetis, iUi fugient".

VIII. Dato deinde signo ex equo desilit et proximum
signiferum manu arreptum secum in hostem rapit „ infer
miles" clamitans ^signum". quod ubi videre ipsum Camil-

ISlum iam ad munera corporis senecta invalidum vadentem
in hostes, procummt pariter onmes damore sublato ^se-
quere imperatorem" pro se quisque clamantes. emissum
etiam signum Camilli iussu in hostium acicm ferunt idque
ut repeteretur concitatos antesignanos : ibi primum pulsum

20Antiatem terroremque non in primam tantum aciem sed-
etiam ad subsidiarios perlatum. nee vis tantum militum mo-

tiam animos f^egisset, vos me
dace hostem. Tic]8tis'^ — M
m. 1. P m. 2.: triuphu ex
lis ipsis uolscis. M m. 2.:
trinphu que \ ex cet. P m, 1,:
ex Liis ipsis. — M m. 1.: et
ex aetrurla^. egistis. m. 2. !
aetraria.

6. neque enim dictatura: P. —
ill: tieqae dictatura. — Mm.
1.: ut ne exilium quidem,
m. 2.: at ne cet.

7. idem igitur omries sumus:
PJXI] iidem cet.

13« ex equo desilit: M. — P:
et equo consilit.

15. iam ad munera corporis se*
necta inualidum: PM.

17. emissum etiam signum: P
m. 2. M. — P m. 1.: emi-
sum cet. I. Fr. Gron. malebat
missum, — P m. 1.: in ho-
stem aciem ferunt idque re-
peteretur. m. 2. reslitoit et
hostium et ut.

19. ibi primum pulsum Antia-
tem terroremque non inpri"
mam tantum aciem sed etiam
ad subsidiarios perlatum:
PJtt. — Recc. quidam codd.
et „ ibi primam Antiatem pul-
sum'' et ,|Sed ad subsidia-
> rios".

UBERVL

vebat excitata praesentia duels, sed quod Vulscorum animis
niliil ierribilius erat quam ipshis Gamilli forte oblata spe-
cies: ita quoeumque se intulisset vietoriam secumhaud du-
biam trahebat, maxime id evidens fiiit, cum in laevum cor-
nuin prope iam pulsum arrepto repente equO cum scuto pe- 5
destri advectus conspectu suo proelium restiiuit ostentans
vincentem ceteram aciem. iam inclinata res erat sed turba
hostium et fuga inpediebat, et longa caede ^onficienda mul-
titudo tanta fesso militi erat, cum repente ingentibus pro-
cellis fusus imber certam magis vietoriam quam proelium 10
diremit. signo deinde rebeptui dato nox insecuta quietis Ro-
manis perfecit belium: Latini namque et Hemid relictis Vul-
scis domos profecti sunt inalis consiliis pares adepti even-

decetur pro deceU Cf. 5, 40,
„ cetera inter se onere par-
ti to /^rMw/". al. — PM: im-
ber certam m^gis ufctoriam
guam proelium diremit, Cf.
6, 32.: et at nondam satis
claram vietoriam sic prospe-
rae spei pngnam imber ingen-
tibus procellis fosas diremit.
7,33. : nee superfuis^ent multi,
ni nox vietoriam magis qaam
proelium diremisset. al.
11. nox insecuta quietis Rb^
manis perfecit belium: PM.
— Leid. I, et-recc. codd.":
perf/cit belium. — PM : reli-
ctis uolscis: pauloque poA
uulsci ubi, — Vi se deser-
' ios ab eis uidere quosprimo
camillusoei, Quaeincontinua
oratione exciderant, leguotur
in margine sic: „ quorum lida*
cia rebellauerant relictis ca-
stris moenibus satricis se in-
cludunt*^ — M m. 1. cod.
Rhen. : moenibus SiUrici se
includunt. M m^ 3.: Si^trici.

1. excitata praesentia ducis:
PM. — Leid. i, : ducis prae-
sentia. — P: sed quod uul--
scorum €mimis,

3. quocumqiie se intulisset:
PM. Cf. 2, 38.: at quisque
eveniret, al. — M m. 1. : tra-
a;ebat.' m. 2.: traebat.

4. cum inlaeuum cornum: M]
cum in laevum cornu (P):
scil. Romanorum. >Cf. 3, 62.
70. al. — P m. i. Mm. 1.:
laei^m. — Leid. i, al.: cum
eum in laevum c.

5. cum scuto pedestri: PM. —
M m. 2. : pedest^r.

7. iam inclinata res erat: M
m. 3. P. h. e. iam inclinaba-
tur Lostium aeies. — M m. 1.:
rest rat sed.

8. et fuga inpediebat ( scil. Ro-
manos): PM cod. Rhen. al.]
et fuga impediebatur (Harl. i.
Leid. I.). Simili errore in eis-
dem Harl. i. Leid. i. panlo
atile scriptum era.t feruntur

" i^toferunt^ et 6, 7. in Leid. i.

LIBER VL

tus: Vulsci ubi; sc desertos ab els videre quorum fidmcia re-
bellaverant^ relictis castris moembus Satrici se includunt.
quos primo Camillus vallo clrcumdare et aggere atquc ope*
ribus oppugnare est adorlus: quae postquam nulla erupiione
Sinpediri videt, minus esse animi ratus in lioste quam ut in
eo tam lentae spei victoriam expectaret, cohortatus milites
ne tamquam Veios oppugnantes in opere longiuquo sese
iererent, victoriam in manibus esse, ingcnti militum alacri-
tate moenia undique adgressus scalis. oppidum cepit Vulsci

10 abiectis annis sese dediderunt.

IX. Ceterum animus ducis rei maiori Antio inmine-
bat: id caput Vulscorum eam fuisse origiuem proximi belli,
sed quia nisi magno apparatu — tonnentis macbinisque —
tam valida urbs capi non poterat, relicto ad exercitum col-

15lega Romam est profectus, ut se\iatum ad excidcmdum An-
tium hortaretur. inter sermonem eius — credo rem Antia-
tem diuturniorem manere diis cordi fuisse -r-r- legati ab Ne-

,3. guos primo ComUlus uaJlo
circumdare: PM, — Harl. r.
Leid. I. : qaos quern ad mo-
dum Satricum capiatur a
Camillo primam Camillas cet.

— PM : minus esse anim/ /ra-
ins in hoste. — Mm. 1.: ex*
pectare/72. m. 3. : expectaret.

7. ne tamquam f^eios oppu-
gnantes in opere longin-
quo sese tererent: P m. 2,
cod. Rhen. -^ P m, 1. M:
jjsese terrerent", in^^ recc.
qaidam: ^^%^e, te»6renf .
• 9. T^ulsci abiectis armis sese
dediderunt : PM,

11. ceterum animus ducis rei
maiori antio inminebat: P.

— M: anima772«

12. id caput uulscorum earn
fuisse origincm proximi

belli: PM. Cf,3, 10.: id ca-
put eds vires belli esse. aL

14. relicto ad exercitum col-
lega: P. — M; colega.

17, diis cordi fuisse : PM, Cf.
1, 39. : evenit facile qnod dii&
cordi esset. 6, 20.; nee dis
cordi fuisse poenam eius.
9, 1.: qaibuscumque diis cordi
fuit subigi nos — ils non fuisse
cordi cet.
•^ legati ab Nepete cu) Sutrio
auxilium aduersus JEtrU"
scos petentes: PM. Sigonius
ex recentioribas quibnsdam
libris scribi voluit ab Nepet,
et sic Prise. 6, 4. 22.: „Git
et Nepet nomen oppidi Ita- .
lici indeclinabilia sunt'', sed
cf. apud Liyium 6, 2L : trium-
viros JNfepetc coloniae dedu-

MBERTI.

pete ac Sulrio auxiliutn adversus Etruscos petentes venhmt,
brevem occasionem esse ferendi auxilii memorantes. eo vim
Camilli ab Antio forlima avertit. namque cum ea loca op-
posita Etruriae et velut claustra inde portaeque essent, et
illis occupandi ea cum quid novi molirentur, et Romanis re- 6
cuperandi tuendlque cura erat igitur senatui cum Camillo
agi placuit ut omisso Antio bellum Etruscum susciperetf le-
giones urbanae, quibus Quintus Servilius praefiieraf, ei de-

cendae creaverunt (PM), 10,
14.: ab Sulno et Nepele et
Faleriis legati (PM). 27, 9.:
Ardea Nepete Sutrinm (Pat).
29, 15.: decreuerunt ut con-
sales magistratns denosqae
principes Nepete Sutrio Ar-
dea — Komam excirent (Put.),
—r- P m. 1.: at/ueniunt bre-
uem occassionem esse. m. 2. : '
ueniunt.
3. namque cum ea loca oppo-
sita Eiruriae et ueJut clau-
stra inde portaeque essent:
KM: nisi quod in P m. 1.
,,oppisila''. Yidendum est ne
quern vera Buius loci diligen-
tissime scripti interpretatio
fugiat. verba opposita EtrU"
Tiae spectant ad Romanos^
atque inde, ad Etruscos. quae •
deinde sequuntur his priori-
bus aecoromodata sunt, quam-
qaam res aliter se excipiunt,
id quod elegantior oratio po-
stulabat. „Denn da diese bei-
den StSdte eben so gut far
Scbutzwehren gegen Etrurien
angesehen werden konnten aU
fur Festungen und Thore yon
Etrurien aas gegen Kom: so
Itfg es den Etruskern f^r den
Fail dass man etwas ^tgen

Romunternebmen wolle, nicbt
weniger am H/erzen sicb die-
ser Platze zu versicbern, ab
den Romern sich dieselben
nicbt nebmen zu lassen^^

7. omisso Antio ; P m. 2. M. —
P m. 1.: omi^o.

8. Q. Seruilius cum Glareano
scripsimus, id quod in mscri-
ptis legitur „ quibus quinctius
praefuerat^' errore librarii cu-
iasdam natum rati, neqde
qoidqnam facilius fieri potuit,
quam ut, si hoc quoque loco
quintus ser ut 6, ^2. scri-
ptum erat, s^llaba er excide-
.ret et quintius pro quintus
scriberetur, quern ad mod am
Quintus et Quintius .^ Ser-
uius et Seruilius permultis
aliis locis inter se permutata
sunt. Quinctius enim ( cf. 6,
6.) praefnerat causariis senio-
ribusque, qui urbi praesidio
fuerant, minime aptis illis ad
tale bellum ineondnm: Ser-
vilius ei exercitoi, qui inten-
tas si quid in Etruria more-
retur, et ipse in urbe castra
habuit. Errorem etiam prae-
buerlt,' qood non' Servilius
sed Quinctius cum Horatio
in Yolficos missus diceretar,

LIBER VI

cemuntur. qnamquam expertum exerdtum adsuctumque
imperio qui in Vulscis erat mallet, nihil recusavit: Vale-
rium tantum modo imperi socium depoposcit. Quineiius
Horatiusque successore^ Valerio in Vulscis missi. profecti

5 ab urbe Sutrium Furius et Valerius partem oppidi iam ca-
ptam ab Etniscis invenere, ex parte altera intersaeptis it!-
neribus aegre oppidanos vim hostium ab se arcentes. cum
Romani auxilii adventus turn Camilli nomen celeberrimum
apud hostis sociosque et in praesentia rem indinatam su-

lO^tinuit et spatium ad opem ferendam dedit. itaque diviso
exercitu Camillus collegam in eaiti partem circumductis co-
piis, quam hostes tenebant, moenia adgredi iubet, non tanta

qnamquam ille qui iam sexies
tribanns mil. fuerat, aetatem
excasayisse poterat. ille enim
Q. Senrilias, coins 6, 22. men-

- tio fit, non idem cum boc
Servilio est. — In Leid. i,
exciderunt guibus quintius,

1, quamquam expertum exeV'
cUum adsuetumque imperio
qui in (M m. 1.: qnin. m. 2.:
'£ in) uulscis erat mallet:
PM: „obgleicb er wobl gc-
wiinscbt hKtte*'. — P m. 1.:
nibil recn^^anit.

3, imperi: Al m. 1. — P m. 1.:
tantnmmodo inproperii so-
cium. m. 2.: inperii.

— Quintius Horatiusque suc'
cesaores Valerio in Vulscis
missi: PM] Quintius — in Vol-
8C0S missi. — Valerio inVuU
scis coninngenda videntur,
Sed cf. etiam 24, 20.: Grac-
cbus in Lucanis aliquot cobor-
tes — in agro bostium prae-
datum misit (Put. Colb.) al.

4, profecti ab urbe Sutrium:
PM. — Leid. i.: profecti ad

nrbes atrium. Recc. codd. ad
urbem Sutrium.

7. cum Romani auxilii aduen-
tus: Mm. 1. P. — M m. 3.:
^m Romani cet. — PM : turn
Camilli nomen celeberri"
mum. In Leid. i. et recc. qui-
busdam codd. excidit cele^
berrimum,,

9. apud kostis:iM m. i. P]
apud bostes (M m. 2.).

^^ et in praesentia: PM. —
Recc. codd. omittunt et^ —
M m. 1.: ad opom ferendam.

10. itaque diuiso exercitu: PM.
— Recc. codd.: ita,

11. in eam partem: PM Harl. i.
Leid. I.] eam in partem (recc.
codd.).

12. non tanta spe: P. — H: lu-
betmontana spescalis : unde
coniici posset, non tarn spe»
a Livio scriptum esse, verum
boc signiiicareC Camillum iam
desperasse, urbem scalis ex ea
parte capi posse, quod Livius
dicere non vult. non tanta
9pe ig;itor sigoificat, Camillam

LIBER VI.

spe scalis capi urbem posse, quam ut ayersis eo hostibus
et oppidanis iam fipgnando fessis laxaretur labor et ipse
spatium intrandi sine certamin^ moenia haberet cpiod cum
\ simul utrimqiie factum esset ancepsque terror Etruscos cir-
cumstaret et moenia summa vi oppugnari et intra moenia 5 *
esse hostemviderent, porta se, quae una forte non obside-
batur, trepidi uno agmine eiecere. magna caedes fugientium
et in urbe «t per agros est facta, plures a Furianis intra
moenia caesi: Valeriani expeditiores ad persequendos fiiere
nee ante noctem, quae conspectum ademit, finem caedendilO
fecere. Sutrio recepto restitutoque sodis Nepete exercitus
ductus, quod per deditionem acceptum iam totum Etrusci
Iiabebant.

X. Videbatulr plus in ea urbe recipienda laboris fore,
non in eo solum quod tota hostium erat, sed etiam quod 15
parte Nepesinorum prodente civitatem facta erat deditio.
mitti tamen ad principes eorum placuit, ut sccemerent se

moenia eios partis qnam ho-
lies tenerent aggredi iassisse,
non qnod illo potissiraum im-
petn urbem capi vellet, sed
nt ita hostes a se suoqoe in-
cursu averterentur. — P m,
1.: fessis eo hostibus laxaren-
tur labor, m. 2.: fessis laxa-
retur labor.

3. quod cUm srmul uirimque
factum esset: PM. — Harl. i,
Leid. I.! utrique. — P m. 1.;
porta re quae una forte non
obsidebatur trepidi uno agmine
eicere, P m. 2. M : porta ss
— eiecere. — Leid. i. : quae
una fonte. Harl. i. : quae una
fronte. — Leid. i,: uno tre-
pidi agmine. ^

8. et per agros: M m. 3. P. —

Mm. 1,: et per agro. — M:
magna cedes.

11. Nepete exercitus ductus:
Pill. — Recc. quidam codd.:
ISepet: ut paulo ante. -^ P
m. 1.: perditionem. P m. 2.
M: per deditionem.

14. uidebatur plus in ea urbe
recipienda laboris fore : M:
quamquam etiam in hoc libro
uidebahtur primo fuisse vi-
detur. — P: uidebantur plus
in ea recipienda cet. — PM
relL: non in eo solum quod
tota hostium erat, Doerin-
gius malebat non ideo solum
scribi: sed in eo referendum
est ad plus laboris fore,

17, ut secernerent se ah Jptru-
scis: M. — P: ut secerne-
rent se ab ntriscis.

IflPES VI.

gio iterom tribnoM con^iilari potcstate *^ grave bcllum fo
ri6> gravior .domi seditio exorta: bellum ab Vulscia adiuncta
Latjnomm atque Hernicprum defecUone, scdilio — unde mi-
nime ti'meri potuit — a patriciae gentis viro et indytae fa-
jSmae M. ManUo Capitolino. qui nknius animi cum alios
principes sperneret, uni invideret eximio simul honoribus at^
que virtutibus M. Furio, aegre ferebat solum eum in magi-
stratibus ^oluin apud exercitus esse^ tantum iam eminere
ut isdem auspiciis creates non pro collegis sed pro mini-
10 Btris habeat^ cum interim — si quis vere aestimare velit —

C. Sergium projpter r^^eli"
■tarn Toceni Uerum ab anti-
quis librariis male b. 1. prae«>
termissam esse, cam ciw no-
men apnd Liviam 6^ 5w (C
.,Sergium) inter tribanosmiL
cons. pot. reperiretnr^ et 6,
27. Gaio Sergio iertium le*
geretur. nam qaod Diodoros
15, 28. C. Sergi mentionem
non fecit, non magni mo-
menti est, cnm ille sci^iptor
his omnibus prope annis qui*
bns apnd Liv. aliosque scri-
ptores sex tribanos foisse vi-
demns, qnattoor tantum tri-
bnnorum nomina tradiderit.
Deinde vero quod Livius Tiio
et Lucio QuinctUs CapUo"
linls scripsit, cum 6, 18. in-
yeniatnr 71 Quinctius Ciu'
cinnatus JJ^ 6, 32. L. et C.
Quinctios Cinemnatos : id
inde factum est, quod non
modo cognomen Cincinnato*
TUTU sed ietiam agnomen Ca*
pitolinorum eins^cm Quin«
ctiae gentis faerat. ita fieri
potuit, ut ad a. 370. in re-
ceotium seriptoram annales

refertfliir Quinctius Clnehi'^
natus Capitolinus II,

3, helium ab Foheis (?)i cod.
Rfaen. — M m. 1.: bellum ad
nolscis. M m, 2. P : bellum a
vnlacis. — M: latinorom ad^
que hernicorom« -^ M: iit*
clyt^ftuMU, P< inditae.
. 5. qui nimius animi: M m. 3.
P« — m m. 1.: animi^. Cf.
3, 26.: imperii nimium.

7» solum eum in magistrcai-
bus solum apud exercitus
esse tantum iam eminere:
PM. — Leid. L Voss. ii. al.:
solum earn ia magistratibns
solitum apud exercitum esse.
Harl. I. Leid^ i. : emineret.

^ ut isdem auspiciis: P] at
iisdem ausp^ — M: nt bis*
dem anspiliis. — Al m. 1. P:
habeat. M m. 3.: babebat
10. cum interim si quis uere
ctestunare uelit a 31, Furio
recuperart patria ex obsi'-
dione hostium non potuc"
rit: M cod. Rben.: cum in
P«it „uelit m furio*^ Deinde
restituimus ex M et in spent
pacis resolutis animis, cam

LIBER VI.

a M. Forio recuperari patria ex obsidione hostimn non po-
tuerit, nisi a se prius Capitolium atque arx servata esset;

in P et rell. codd. in exci-
disset. Praeterea leri mendo
arnudus in P scriptam est
pro armatos. — Cum so-
terim apnd Livium in apo-
dosi cum iDfinitivo historico
positam Tidemos, si qnid,
quod vix exspectari posse vi-
dobatar, maiore qnadam ora-
tionis vi pronnntiandam erat
cf. 3, 37.: „id modo plebem
agitabat, qnonam modo tri-
bnniciam potestatem repara-
rent, com interim mentio co-
mitiomm nnlla fieri". Idem
ipro^^eqaodcumiTUerim, vide-
tnr cum interdnm sigDificasse
in eis loots, qnibns hanc con-
innctlonem modo infinitiyos
modo indicativns vel praete-
riti vel praesentis in apodosi
seqaebator. cf. 2, 27.: ,, vi-
ctor tot bellis promissa con-
snlis fidemqne senatas expe-
ctabat, cam Appins qnam
asperrime poterat ins de cre-
dits pecnniis dicere ". In ora-
tione obliqna cum interim
ellam cam accasatiyo c. infi-
nitiyo, qaamvis coninnctiyns
desiderari posset, .apod Li-
viam positam yidemus. cf.
4, 51.: „iacere tam din inri-
tas actiooes quae de sais com-
modis ferrentar, cam interim
de sangnine sao latam legem
Gonfestim exerceri": „w3h-
rend zn derselben Zeit".
6, 27.: „fagere senatam te-
stes tabidas publicas censos

cniosqne, cam interim obae-
ratam plebem obiectari aliis
atqae aliis hostibos". Ab boc
sensn haram particalaram in-
terdnm aliqoanto declinasse
Tidetnr Qnintilianns, apad
qnem cum interim saepe cam
indicatiyo conionctom 1^-
tar: ex. gr. 10, 1. 18.: „pa-
det enim dissentire et velat
tacita qnadam yerecnndia in*
bibemnr plas nobis credere,
com interim (wiewobl nicbt
selten) et yitiosa plnribas pla-
eent et a corrogatis landan-
tnr etiam quae non placenf:
qnem locam C. Zamptias re-
stitoit. Hale Qaintilianeo si-
mills est is locos LiyiaDOS,.
de qoo agendam est. nam ibi
nnlla prope temporis, qaae in
voce interim inest, ratio ba-
bita yidetnr, at yernacola lin-
gua interpretari possis „wSb-
rend docb, wenn man anders
ricbtig urtbeilen wolle, die
Vaterstadt yom Feinde nicbt
babe dnrcb Furius vrieder be-
freit yyerden kSnnen, wenn
er(Manlius) nicbt znyor das
Capitol and die Burg geret-
tet bStte". Altera yero ma-
gna buius loci difficultas ea
est, quod Livius in constm-
ctione, qua primom coniun-
ctiYO nsus est, non perstite-
rit, sed in extrema parter ac-
cusatiyum cum inf. posaerit.
nee tamen per se ille accus.
c. in£ improbandus est, cum

LIBER VI.

et ille inter anrum acciplendum et in spem pacis solutis an!-
mis Gallos adgrcssus sit, ipse armatos capientesque arcem
depulerit; illius gloriae pars vifilis apud omncs niilites sit
qui simul vicerint, suae victoriae neminem omnium morta-
5lium socium esse, his opinionibus inflato animo, ad hoc
vitio quoque ingenii vehemens et inpotens, posiquam inter
patres non quantum aequum censebat exccllere suas opes
animadvertit, primum omnium ex patribus popularis factus
cum plebeis magistratibus consilia communicare, criminando

oratio obliqna sit, et scriptor
non minas hoc loco quam
paolo ante allatis eo uti po-
tnerit: sed id orationem dif-
ficilem reddit, quod non sine
grayiore qaadam cansa con-
Btractio inita mntari potaisse
videatar. videtar igitnr L.
hoc ntroque dicendi genere
nsns esse, non nt constm-
etione mutata elegantiae ora-
iionis consuleret, sed ut ita
etiam id efficeret, nt quae an-
tecederent tamqnam causae
haberentnr, quibus id, quod
in eztremo loco est, sequere-
tnr necesse esset: id qnod eo
magis apparebit, si ad[ verba
neminem esse suppleverimus
„quae cum ita sint, consenta-
neum esse, neminem omnium
mortalium suae yictoriae so-
cium esse^'. nonenira in hoc
est praetermittendnm, ea quae
post cum interim legantur,
non ad proxime antecedentia
referenda esse, cum M. Man-
liu8 ne tribunus qaidem eius
anni fuerit, sed in universnm
ad siognlarem illam Fcprii au-
ctoritatemi qua omnia omnium

memoria obscuraretur et eva-
nesceret.
6. ad hoc: PM. — Recc. codd.:
ad haec. Cf. 30, 1.: super
haec, — M: non quantum
equm censebat.

8. primum omnium: PM rell.]
primus omnium. Sic Tan. Fa-
ber scribi yoluit, quod qaam-
vis rectius se haberet, reci-
pere non ansim. toliens enim
in optt. codd. Livianis hoc
adverbium pro adiectivo scri-
ptom videmus, ut vix dubi-
tandum sit quin ipse Livius
ita scripserit. id vero mp
ulla dubitatione postulari pot-
est, si unus alterve eius ge-
neris locus emendandos vi-
deatur, similes omnes emen-
dandos esse: quod eis certe
locis audacius videbitnr, in
quibus duo verba reperiantur,
ad quorum alterum illud ad-
verbium satis apte interdum
referri possit. Cf. 2, 5. 18.
8, 15. 26. 21, 18. 24, 43..aL

9. cum plebeis magistratibus
consilia communicare : PM]
cum plebeiis cet. — In Harl. i.
excidlt consilia.

UBERVI.

patres adlieiendo ad se plebem iam aura non.Gonsilio fenri,
famaeque magnae malle quam bonae esse, et non conten-
tus agrariis legibus^, quae materia semper tribunis plebi se-
ditionum fuissct, fidem moliri coepii: acriores quippe aeris
alieni stimulos esse^ qui non egestaiem modo atque igno- 5
miniam minentur sed nervo ac vinculis corpus liberum ter-
ritent. et erat aeris alieni magna yis re damnosissima etiam
divitibus aedificando contracta. bellum itaque Vulscum grave

1, iam aura nen consilioferri:
Harl. I. Leid. i. al. — P: ad-
lieiendo ad se plebeiaiii aa-^.
ram non consilio ferri. M cod.
Rlien.: adlieiendo ad se ple-
bem iam aura non consilio
ferri. „Und indem er sicb-
bald in Klagen gegen den Se-.
nat ausliess, bald das Volk
an sich za loclfen sochte, acb-
tete er nicbt darauf ob seine
S.cbritte von Besonnenbeit ge-
leitet wiirden, sondern gab
sich dernnzayerlSssigen Gun^t
des grossen Hanfens hin'^
Cf. a, 33, %% %^^ al.

4. fidem maliri coepit (b. e.
labefactare): C. Sigonios. -r-
PM: fuisset idem moliri
caepit, M m. 2.: fuissent.
Panlo post PM m. 1. : a^io-
res qnippe cet -^ P m. 1.:
terrirent. m. 2,: territent.

7, re damnosissima : M : „durch
die Bauten, einen selbst fQr
Reiche Ldcbst gerihrlichen
Gegenstand» veranlasst'^ —
P rell.: res damnosissima.

8. bellum itaque uulscum: PM.
— P: per se Aoneratum. M:
aJque. P m, 1.: cau««e. —
PM : sed nooa consUia man/-

lii. — P m. 1.: conpnk'se-
Qatnm. P m, 2. M : conpulere ,
9enatum, — PM: mag,, equi"
turn, dixit, — In Harl. i.
Leid, I. Voss. ii. al. excide-
runt verba „w/ menor pote^
stas quaereretur sednoua
consilia Manlii magis eon"
pulere senatum^': nee est
^egandum* bis verbis non ita
opus esse, ut sine eis Keliqna
oratio probari non possit:
quin etiam verba sed nova
consilia Manlii magis con-
pulere senatum non satis
placent, qnippe quae iam in
prioribns in speciem causae
inesse yideantur. baereo ta-
men, quid vernm babeam* cnm
ea omnia in optimis libris PM
insint, nee raro apnd Livinm
inveniantnr, quae lacteam il-
1am bains scriptoris nberta-
tem profiteantar: eoqne ma-
gis baereo, quod antlquis tem-
poribus baud defnisse sciam
qui, quaecamque in oratione
deesse possent, deleri volue-
rint, id quod ex tertiae de-
cadis codd. Rbenaniano et
Harleiano apertissime videre
Ucet. Cf, 6, 13.: Romamque.

LIBER n

per se oneratum Latinoruin atque Hemiconim defectione io

. spedcm causae iactatuni, ut maior potestas quaereretur: sed

nova consllia Manlii ma^ conpulere senatum ad dictato-

rem creandum: creatus A. Cornelius Cossus magistrum eqoi-

Stum dixil T. Quinctium Capitolinum.

Xn. Dictator etsi maiorem dimicationem propositam
dpmi quam foris cemebat, tamen seu quia celeritate ad hel-
ium opus erat seu victoria triumphoque dictaturae ipsi vi-
res se additurum ratus, dilectu habito in agrum Pomptinum,

10 quo a Vulscis exercitum indictum audierat, pergit non du-
bito, praeter satietatem tot iam libris adsidua beUa cum Vul-
scis gesta legentibus illud quoque succursurum, quod mihi
percensenti propiores temporibus harum rerum auctores mi-
raculo fuit, unde totiens victis Vulscis et Acquis suffecerint

ISmilites. quod cum ab antiquis taciturn praetermissumque
sit, cuius tandem ego rei praeter opinionem, quae sua cui-

8. seu uietoria triumphoque:
PM. — M m. 3.: nictoriae.

9. dilectu habitd in agrum
pomptinum cet. : PMJ del. —
— P: quo a aolscis exercitum
indictum audierat M: quo a
aolscis exercitum | iuduci in-
dictum audierat. Cf. 2, 7.:
^xfieri'\ 4, 25.: interim Ro-
mae principes plebis — coe-
tus indicere in domos tribu-
norum 'plebis. 10, 38.: turn
exercitus omnis Aqniloniam
est indictns. al.

11. praeter satietatem: M. —
P: praeter sacietatem. Cf. 4,
11.: praeter minime populare
ministerium.
-» adsidua bella cum uolscis
gesta: M cod Rhen. — P:
adsiduae bella cet. Harl. i.:
adsiduae bellatum cum uol-
^ scis cet. Recc. codd.: assidue.

— P m. l.rillu/ quoque. —
SI : propriores temporibus. —
PM: succursurum. HarL i.:
8uccursz/77i.

14, unde totiens uietis uulscis
et equis suffecerint milites:
PM] unde toties victis Yol-
scis et Acquis cet.

15. quod cum ah antiquis tael»
turn praetermissumque sit:
PM. — Leid. i. al.: quod '
cum ab antiquis taciturn
praetermissum sit, Cf. Cic.
epp. ad fam. 3, 8.: prima duo
capita epistolae tuae tacita
mihi qnodammodo relioquen-
da sunt. Harl. i.: quod cum
ab antiquis praetermissum
sit, Sed cf. 5, 12.: „coIla-
tum obedienter missum^z^^ ad
exercitum est. — M: praeter
oppinionem. P m. 1. : praeter

. oponionem. m. 2.: opiniooem.

UfiER VL

que coniectanti esse potest, auctor sim? simile veri est aut
intervallis bellorum —^ sicut nunc in dilectibus fit Roma-
nis -^ alia atque alia subole iuniorum ad bella instauranda
totiens usos esse, aut non ex isdem semper populis exerd-
tus scriptos quamquam eadem semper gens bellum intole-S!
rit, autinnumerabilem multitudinem liberorum capitum in
eis fiiisse locis, quae nunc yix seminario exiguo ipilitum re-
lieto servitia Romana ab solitudine vindicant ingens certe,
quod inter omnes auctores conveniat, quamquam nuper Ca-
miUi ductu atque auspicio accisae res erant, Vulsconun ex- IQ
ercitus fiiit, ad hoc Latini Hemidque accesserant* et Cer-
ceiensium quidain et coloni etiam a Velitris Romani. dicta-
tor castris eo die ^positis postero cum auspicato prodisset
hostiaque caesa paccm demn. adorasset, laetua ad milites

2. in dilectibus fit Tomards:
PJM. — PM: totiens usos
esse.

4. ex isdem semper populis;
M] ex iisdem cet. — P: ex
Aisdem. — P m. 1.: qaam-
quam eadem Bem^gest, bel-r
lum intulerit. m. 2.: geii8«
— M: in eis fuisse loi»gi8|
qoae cet.

7« guae nunc uix seminario
exiguo militumrelietdser"
uitia Romana ah solitudine
uindicant: PM: „oder dass
damals eine unzahlbare Masse
Freigebomer in jenen Gegen-
den gewesen sei, wShrend
dieselben jetzt kaum noch
eine bdchst durftige Anzabl
Truppen stellen and nardurch
romiscbe Sklaven Tor gSnzli-i
cher VerSdung gescbutzt wer-
den'^ Cf. 42, 61.: ,;eqaite8
enim illis principes iurenta-
tis, equites seminariam sena*
tus" cet.

9. quod inter omnes auctores
conueniat: P. — M: conae-
niant, I. Fr. Gron.: convenit.
Cf. 4, 35. : quod qaidem con-
tinens memoria sit — P: at-
qne haaspicio. -«• M : YnlscQ-
rdm exercitus.

11, ad hoc: P. — M: ftt boc.
Recc. codd. : ad haec. I. Fr.
Gron.: ad kos, Yeanan ad
hoc saepe idem significatquod
praeierea. Cf. 1, 6.: ad id
pastores quoque accesserant,
T-« P: et cerciensiom qaidam.
M: et cercinensiom qaidam.
Barl. I. : et Circinensiaro. Cf,
% 39.: Cerceios profectus.
8, 3, : cerceiensem. et 27, 9.
et 29, 15. scriptam est cerei
in Pat. pro Cercei. — PM:
et coloni etiam a f^elitris
Romani,

14. hostiaque caesapacemdeum
adorasset: PM: nisi quod
H m. 1. host^aqae. — Recc.
codd.: orasset.

LIBER Vi.

iam arma ad propositum piignae signiun, sicut edictum erat,
luce prima capientes processit: ,, nostra victoria est mllites^^
inquit, ,,si quid di vatesve eorum in futurum vident: itaque
ut decet certae spei plenos et cum inparibus manus con-

• 6 serturos, pills ante pedes positis gladiis tantum dextras ar-
memus. ne procurri quidem ab acie velim sed obnixos vos
stabili gradu impetum hostium excipere: ubi illi vana inie-
cerint missilia et efiusi stantibus vobis se intulerint, tum mi-
cent gladii et veniat in mentem unicuique deos esse qui Rq-

lOmanum adiuvent, deos qui secundis avibus in proelium mi-
serint. tu T. Quinti equitem intentus ad primum initium
m^ti certaminis teneas: ubi haerere iam aciem conlato pede
videris, tum terrorem equestrem occupatis alio pavore in-

3, si quid di uaiesue eorum
in futurum uident: P] si
quid dii y^tesqae eorum cet.

— M: sicat di uatesae eorum
oet. m. 2.: dii. In antiquiore
igitur libro videtur siquit
scriptum fnlsse. B. Rhenanus
quidem vatesque scribi vo-
luit, sed vatesve integerrimnm
est. qui enim potest A. Cor-
nelius homo religiosissimus
dubitasse, num dii ipsi in fu-
turum videre possent. parti^
cula ve ntebantur scriptores,
si quid minus recte dictum
Tideretur. sic in prooemio
„ ante conditam condendamt^^
orbem". al, — P m. 1,: in-
qaid,

5. dextras armemus: P m. 2.

— Pm. 1.: dextraT^s; M: ar*
mo^mus.

6. ne procurri quidem ab acie
uelim sed obnixos uos sta*
biligra^u impetum hostium
excipere: PM cod. Rhen. al.

— Ill: ubi illi I auna iniece-

rint missilia. m. 2.: ubi il]i|
una cet. P : ubi ilia nana in-
iecerint, I. Fr. Gron. scribi
volnit iecerint, sed hoc signi-
ficaret» dlctatorem iam con-
fisum esse, hostes nuUam
omnino Romanorum habitu-
ros esse rationem, cum tela
iacerent: neque alind quid-
quam prospecturos esse quam
nt telis abiertis fnga salutem
peterent: quod Livius cogitare
non potuit.

10. deos qui secundis auibus
in proelium miserint: P. —
SI : in praelium miserunt Ct
3, 2. ; dederit. Sic 6, 11. recc.
oodd.: qui simul uiceri^nt.
PM: uicer/nt. aL

11. iu /« quinti equitem inten^
ius ad primum initium moti
certaminis teneas: P. — M:
tu quinti equitem iotentius
cet. Cf. 1, 55.: a T. Tatio,
6, 6.; te Q. Servili. al.

13. occupatis alio pauore in^
fer: PM cod. Rhcn. — Harl. i.

LIBER VI.

fer invectusque ordines pugnantium dissipa^, sic eques sic
pedes ut praeceperat pugnant, nee dux legiones nee foriuna
fefellit ducem,

Xni. Multitudo hostium nulli rei praeter quam numero
freta et oculis utramque mctiens aciem temere proeliuin5
inilt, temere omisit: clamore tantum missilibusque telis et
primo pugnae impetu ferox gladios et conlatum pedem et
vultum hostis ardore animi micantem ferre non potuit. lu-
pulsa Irons prima et trepidatio subsldiis inlata : et suum ter-
rorem intulit eques: rupti inde multis locis ordines mota- lo
que omnia et fluetuantis similis acies eraL dein postquam
cadentibus primis iam ad se quisque perventuram caedem
cemebat, terga yertunt« inatare Romanus, et donee arpaati

relL: alio labore. — Infer
et dissipa^ non inferto^ ut
responderet antecedent! ti-
neas,

1 • sic eques sic pedes utpraece^
perant pugnont : PM Leid. i.
Aliter se habet ierrenty quod
30. 33. in optt. libris est. —
P ni. 1.: necdam legiones.
P m. 2. M: nee dux legiones.

4. nulU rei prp^eterquam nu-
mero freta : PJU. Cf. 4, 37. :
fortunae fretus, 6, 31. ^— I.
Fr, Gron,: nulla re, — Mm.
1,: mentiens aciem,

6, missilibusque telis : PJI. —
Recc, quldam codd.: missili-
busque et telis. Cf. 2, 65.
al. — M Harl. i. Voss. ii, al^;
et unltum boslis ardorez/t
animi micantem, P; et nul-
tum bostis ardore??} animi^
micantem,

11. et fluetuantis similis acies
erat: M cod. Rhen.] et lla-
ctjaanti cet (P).

11. dein postquam: PM Harl. i.]
dtfinde postquam. — P: cae-
dentibus primis.

12. iam ad se quisque perueih-
turemi caedem cernebat: P.
— M: „cedem ere | debat
alibi cernebat terga uer*
tuntj". m. 2.: „ terga uerti ^^
Idem credebat alibi cerne^
bat Rbenaous in suo libro
invenit. Cf. 2, 1,\ fieri. Cum
hoc loco ad alteram lectionem
additum sit alibi^ quod simili-
bus borum librorum locis ad-
scriptum reperiri non solet,
in antiquiore, ex quo codd.
Rhen. et Medic, fluxerunt, li-
bro credebat videtur in con-
tihua o rati one fuisse. nee tar
men hoc iutegritatis indicium
per se satis grave est, nee
hoc loco credebat potius ha-
beam quam cernebat,

13. instare Romanus : edit. Frob.
1531. — PM rell.: stare ro-
manus, — PM: et donee

LIBER VL

eonfertique abibant, peditnm labor in persequendo ftiit: post-
quam iactari anna passim fugaque per agros spargi aciem
hostium animadversum est, turn equitum turmae emissae
dato signo ne in singulorum morando caede spatium ad eva-
5 dendum interim multitudini darent: satis esse missilibus ac
terrore inpediri cursum obequitandoque agmen teneri, dum
adsequi pedes et iusta caede conficere hostem posset, fu-
gae sequendique non ante noctem finis fiiit. capta quoque
ac direpta eodem die castra Vulsconim praedaque omnis
10 praeter libera corpora militi concessa est. pars maxima ca-
ptivorum ex Latlnis atque Hemicis fiiit, nee hominum de
plebe ut credi posset mercede militasse, sed principes qiri-
dam iuventutis invent!, manifesta fides publica ope Vulscos
hostes adiutos: Cercelenslum quoque quidam cogniti et co-
la loni a Velltris; Romamque omnes missi percunctantibus pri-
moribus patrum eadem quae dictatori — defectionem sui
quisque populi — baud perplexe indicavere,

XIV. Dictator exerdtum in stativis tenebat minime du-

bius bellum cum lis populis patres iussuros, cum maior domi

JM) eJtorta moles coegit acciri Romam eum gliscente in dies se-

ditione, quam solito magis metuendam auctor fadebat. non

armaii confertique ahiboTU,
Leid. I.! connerti^ae. Alii
recc. : confecUque.
4. ne in singulorum morando
caede: PM: h. e. ne morando
in singulorum caede. Cf. 3,
55.: „liac inris lege interpre*
tes": al. — Paulo post PM:
eastra uolscorum,

12. ut credi posset mercede mi-
litasse: P m. 2. M. — P m.
1.: mercedem. — PM: uoU
scos hostes, — PM : cercien-
slum quoque quidam cogniti
et colonic nelitris. Cf. 6, 1^.:
. Cerceiensium quidam.

17, haud perplexe indi^ouere:

P. — M: haud per^exe ind.

Cf. 30, 42.: „Macedones cum

perplexe responderent, neque

' ipsimiteresponsumtulemnt^«

19. cum iis populis: PM] cum

his populis. — P m, 1,: -gli-

scentem in dies seditione^.

P m. 2. M: gliscente in dies

seditione,

21, non enim iam orationes
mode M, Manli sed facta
popularia in speciem tumul-
tuosa eadem qua menteyie-
rent intuenda erant: PM.
y^Intuenda erant^^ refeiri de-
bet et ad tumultuosa^ et ad
qua mente Jierent: „demi

UffiEKVL

enim iam orationes modo M. Manii sed facta, popularia in
spedem, tnmultuosa eadem, qua mente fierent, intuenda
erant. centurionem, nobHem militaribus. Cactis, iudicatum pe-
cuniae cum duci vidisset, medio foro cum»caterva sua ac-
cunjt et manum iniedt, vodferatusque de superbia patnira 5
ac cradelitate feneratorum et miseriis plebis, virtutibus eius
viri fortuuaque, „tum vero ego^ inquit ,,nequiquam hac
dextra Capitolium arcemque servaverim, si dvem commili-
tonemque meum tamquam Gallis victoribus captum in ser-
vitutem ac vincula dudvideam". inde rem creditori palamlO
populo solvit libraque et aere Bberatum emittit, deos atque
homines obtestantem ut M. Manlio liberatori suo, parenti
plebis Romanae gratiam referant. acceptus extemplo in tu-
multuosam turbam et ipse tumultum augebat dcatrices ac-

sciion darfte man nicht mehr
allein auf die Reden des Man-
lios , sondern anch aaf seine
Handlnngen achfen, die zwar
dem Snssem Scheine nach
nichts weiter za bezwecken
schienen als ihn beim Volke
beliebt za machen, die aber,
wenn man auf die Gesinnnng,
die dabei znm Grande lag,
sab, als anfriihreriscbe Bewe-
gnngen erscheinen massten".
I. Fr. Gron. intuenti scribi
malebat.
3. iudicatum pecuniae cum duci
uidisset ( soil, in serritatem
ac vincala): PM: nisi qaod
primo in P erat dici, — Cf.
Cic. de or. 2, 63.: yidetar
esse misericors ille, qni iadi-
catam daci videns perconta-
tar ita „Qaanti addictas?'*
„M01e nammam^^ Liv. 23,
14.: (dictator edixit) qui ca-
pitaiem fraadem dasi qaiqae
pecuniae ia^icati in vincolis

essent, qni eomrn apad se
milites fierent, eos noxa pe-
cuniaqae sese exsolvi iossa-
ram. 2, 27.: Appios qaam
asperrime poterat ins de cre-
ditis pecaniis dicere. dein-
ceps et qni ante nezi faerant
creditoribas tradebantar, et
nectebantar alii.
5. uociferatusque:V^, — Leid.
I.: nociferatus. — P m. 1.:
turn aero ego inqoid neqaic-
qaam. M: neqaicqaam. —
PM: tamquam gallis uictO'
Tibus captum.

11. libraque et aere liberatum:
PM. Cf. F. Walter Gescli. des
rom. Rechts: p. 649. 641.

12. ut M. Manlio liberatori sua
parenti plebis, r. gratiam
referant: P. — M: ut;. nu
mallio. m. 2.: ut. m. mamlio.
— In Harl. i, excidit r: h. e,
rommiae, — Paulo post P
m4 1. : ostentan/. m. 2. : osten-
tans.

LIBSRVI.

ceptais Veienti Gallico aliisque deinceps bellis ostentans. se
militantem, se rcstituentem eversos penates multiplici iam
sorte exsoluta mergentibus semper sortem usuris obrutum
fenore esse: videre lucem forum civium ora M. Maiili opera:

5 omnia parentimn beneficia ab illo se habere : illi devovere
corporis vitaeque ac sanguinis quod supersit: quodcumcpie

* sibi cum patria — r- penatibus publicis ac privatls — iuris
fuerit, id cum uno homine esse, his vocibus instincta ple^
bes cum iam unius hominis esset, addlta aha commotions

1^ &e militant em sg restUuen'-
tem euersos penates (M : poe-
nates) multiplici iam sorte
exsoluta mergentibus sem-
per sortem usuris obrutum
foenore (cf. 5, 10.) esse:
PJtL >,Elr sei in Folge de^ ge-
leisteten Krieg^dienste und
des Wiederaafbanes seines
aerst5rten Grundstuckes, wie*
wohl er das Capital mehr-
facb zariickgegeben ^ da die
Zinsen das Capital immer von
INenem yerschlongen bStten,
endlich yon der Scboldenlast
zuBoden gedriickt worden".
— P : ciaium bora. m. manli
&pera. JU: m manli, — PM:
parentium^

5. illi deuouere corporis uitae-
que ac sanguinis quod sib'
per sit: PM cod. Rhen. Uarl. i.
Leid. I. — Recc. codd.: illi
se deuouere, — Mm. 3.:
corp' uitaeque.

9. cum iam unius hominis eS"
set: PM* In Leid. i. Voss. \u
al. excidlt iam. — Cf. 3, 36. :
hominum non oausarum toti
erant. 23, 14.: senatus — in
societate Romana cum fide

perstare, plebs norarum re«
rum atque Handibalis tota
esse, al,
9. addita alia commotioris ad
omnia turbanda consilii res :
cod. Rben. M m. 1. P. —
Non recentiores modo inter-
pretes sed etiam a^ntiqni in
hoc loco integerrinh) aliquid
vitii sibi videbantur depre-
Lendisse. in M enim voce res
deleta m. 3, scriptum est
„ addita alia commotior^^ ad
omes I turbanda^ consilii *'«
errorem maxime praebuerit,
quod Livius ad omnia tur^
banda verbis commotioris
consilii interpqsnerit, quasi
commotioris ad ea potissi-
mum referendum esset. sed
eadem liberiore verba coniun-
gendi ratione permolta apud
Livinm soripta leguntur, quae
non magis ad proxime ante-
cedens vel seqnens verbum
pertinerent quam ad univer-
sam sentcntiam. sic etiam
hoc loco ad omnia turhanda
idem significat quod „addita
alia res qua omnium animos
turbari necesse erat''. com-

LIBER Vl.

ad omnia lurbanda consilii res: fundum In Veienti, caput
patrimonii, subiecit praecom: „ne quern vestrum^ inquit,
5,Quirites, donee quidquam in re mea supererit, iudicatum

motius deinde consilium a
Livio scriptum est qaem. ad
modum et alias participia ad
vim rei describendae augen-
dam in comparatiyo ponere
solebat: de qua re cf. T. Livi
1. XXX. p. xciv. commotum
vero consilinm nihil aliad est
qnam consilinm perturbatum
et ab iusta rernm ratione
prorsns aberrans. ita enim
6, 11. Manlius iam anra non
consilio ferri, famaeque ma-
gnae malic qnam bonae esse
dicebatnr. neqne quisquam
videbatur de yero bnias vo-
cis sensn dubitare posse, cum
itia etiam commota mens di-
ceretur. sic Hor. serm. 2, 3.
208. : „ Qui species alias veri
scelerisque tnmnltiTPermixtas
capict, commotus habebitnr,
atque Stultitiane erret, nibi-
Inm distabit, an ira^': „wer
im Aufrnbr der Leidenscbaft
die einander entgegengesetz-
ten Bcgriffe von Recht und
Unrecht mit einander ver-
wirrt, der wird fur wahn-
sinnig gehalten werden ". Li-
yianum igitur locum ita in-
terpretabimur : „w3brend sich
nun so scbon das durcb solcbe
Reden aufgereizte Volk ganz
an den Manlius angescblossen
hatte, da fugte er nocb eine
andere Handlung hinzu, die,
80 wie sie Zeugniss von sei-
ner immer leidenschafilicher

werdenden Riclitung gab, ganz
dazu geeignct war, das Yolk
fiber seine Interessen voUends ,
zu verwirren''. — In Leid. i.
Voss. II. al. excidit alia, — .
Recc. codd.: ad turbanda
omnia,

1 . fundum. in ueienti caput pa-
trimonii: PM: „ein im Ve-
jentischen gclegenes Gut, das
vorzuglicbsle von den vom
Vater geerbten Gutern, liess er
offentlicbverkaufen^'. Harl.i.:
fnndum iaueieiili ex caput cet.
Leid. T.: fundum inueierit ex
caput cet. — M: subiecit
praeconi, P; subiecit prae-
conii: unde dubitari potest
an in antiquiore libro prae-
conio fuerit. simili enim modo
in antiquis libris sexcenties
erratum est. ex. gr. in eodcm
P 6, 15.: in comotio pro in
comitio, 6, 16.: insimulato
pro insimulati, 30, 41.: in
Bamb. Octaui, in Colb.:
Octauio, — P m. 1.: inquid,

3. iudicatum addictumue : PM
rell. — Drakenborchius scribi
malebat addictumque^ ut 6,
15. scriptum est „prohibendo
iudicatos addictos^ii^ duci'^
sed non sine causa hoc loco
've positam videtnr. cum enim
Li V ins addictumve scriberet,
in hoc verbo maiorem vim
inesse voluit qnam in iudi-
catum {^^ 12.: di vateS'V^:):
idqne rei ipsi aptissimom est

UBER VL

addictumve dud patiar^. id vero Ha accendit animoB, ut
per omne fas ac nefas secuturi vindicem libertatis vidcren-
tur. ad hoc domi contionantis in modum sermones plcni
criminum in patres: inter epos cum omisso discrimine vera

Gte ita die! potoerit ,,Wlh-
rend er in diesen Reden Man-
ches ohne daraof za aehten
ob €8 wahr oder nngegr&n-
det 8ei fallen liess, so warf
er aach das so hin, dass das
den Galllern wieder abgenom-
mene Gold von den Vfiteni
versteckt gehalten werde**,
Particnla an saepe Liyins ita
nsusest, saepinsTacitns, coins
ingeninm mazime prodive ad
dnbitandnm esset Cf. Tac
Ann. 2, 42.: ^ille finem vi-
ta* — >sponte an fato —
inplevit'*. 2, 38.: siluit Hor-
talus pavore an avitae nobi^*
litatis etiam inter angnstias
fortnnae retinens*', al, Liv. 2,
40.: sine prias qnam con-
plexnm accipio sdam, ad ho-
stem an ad filinm venerim,
captiva mateme in castris tnis
sim. 3, 15. : incerti quod ma-
lum repentinnm — eztemom
an intestinam, ab odio ple«
bis an ab servili fraude —
nrbem invasisset cet. 10, 36.:
elige, cum cive an hosle pu-
gnare mails. 30, 6.: et cla-.
mor, inter caedem et vnlnera
sublatns an ex trepidatione
noctnma esset, confnsns sen-
snm veri adimebat: b.e. ),adeo
confosos ut discerni non pos-
set utmm inter caedem et vul-
nera sablatus esset an^ cet.
— P m. 1. M m. 1.: then-

non potnit enim Manlius pro-
bibere nee voluit, ne quis de-
bitor in indicium vocaretnr,
sed ne dnceretor a creditore
prohibuit : ut, cum palam po-
pulo creditoribus solveret,
omnibus tanta unius virtus
conspectior fieret. cf. 6, 14.:
^indicatum pecuniae cum duel
vidisset, medio foro cum ca-
terva sua accurrit et manum
iniecit^^
3. ad hoe domi conHonantis
in modum sermones: PM.
— Recc codd^: ad baec. Cf.
idem 6, 12.
4.' inter quos cum omisso (P:
omiso) discrimine uera an
nana iaceret cet.: PM. —
Leid. n.: uera ac nana. Cf.
2, 45.: „ad baec in novita-
tem generis originisque qua
vera qua falsa ]acere'^ —
I. Fr. Gron. verbum iecit die-
leri volait (cf. 6, 1.: urbem
eandem. 4, 37.: incerto cla-
more:), Drakenborcbins alii-
que cum, sed utrumqne re-
ctissime se babet iaceret
enim pendet ex cum^ non ex
omisso discrimine: et ad
vera an vana faciii conie-^
ctura snpplendum est „omisso
discrimine utrum ea quae ia-
ceret vera an vana essent:*'
quod brevius dicendi genus
offendere non potest, cum al-
teram verbum pro altero re-

LIBER VI.

an vana laceret, thesauros GalUci auri occultari a patribus
ledt, nee lam possidendis publicis agri^ coutcntos esse ni&i
pecuniam quoque publicam avertant: ea res si palam fiat,
exsolvi plebem aere alieno posse, cpiae ubi obiccta spes
est, enim vero indignum facinus videri, cum conferendum 5
ad redimcndam civitatem a Gallis aurum fiierit, tributo con-
lationem factam, idem aurum ex hostibus cap turn in pau-
corum praedam cessisse. itaque exsequebantur quaerendo
ubi tantae rei furtum occultaretur: differentique et tempore

sanros. P m. 1.: o^tari. P

m. 1.: ea res si palam fiant,
6. tributo conlationemfactam,
idem aurum ex hostibus
eaptum in paUcorum prae-
dam, cessisse: PM. Hie lo-
cus, quera recentiornm codi-
cam librarii admodam corra-
perant, ne in Harl. i. qnidem,
in quo ac redimendum et
id est aurum reperiatnr, in-
teger servatus est: „es er-
schien in der That als ein
unwfirdiges Vcrfahren, dass
ivShrend zn dem Goldc, was
nm die Stadt von den Gal-
liem loszukanfen zusammen-
gebracht werden masste, ein
Jeder scinen Antheil beige-
steoert, dass eben dieses Gold,
nachdem es den Galliem wie-
der abgenommen, jetzt eini-
gen Wenigen zur Bente ge-
worden sei^^ Haec yerba ad
invidiam patrnm augendam
dicta videntur, nam 5, 50. le-
gimas, illad aarum, cam in
publico deesset, a matronis
conlatnm ut sacro auro ab-
siineretur: et 6, 4. pretium
pro auro matronis persolu-
tum esse. Cf. 2, 43.: „da-

cendus Fabio in Yeientes^*
cet. — Cf. 1, 52.: Latini in
eo foedere teneantnr quo ab
Tullo res omnis Albana com
colonis snis in Romanum ces^
serit imperium. Tac. Ann. 1,
1.: et Pompei Crassiqae po-
tentia cito in Caesarem, Le-
pidi atque Antonii arma in
Augustum cesser e, 6, 43.:
omnes in unum cedebant. al.
— Leid. I.: praedam quos
si dictatoris regressus ad
comprimendas seditiones ces"
sisse: (!).

8. iiaque exaequebanturquac'
rendo ubi tantae rei fur-
tum occultaretur : M. — P:
itaque exsequebatur creden-
dus (m. 2.: credendo) ubi
tantae rei furtum occultare-
tur. Cf. 3, 20.: „persequi
quaerendo". — Pal. 1. 3.
Voss. n.: p^roccultarctur.
Leid. I.: occuparetur.

9, differentique — dicenli: P
rell.j differenteque — dicente.
Hoc ablatiyo Livius saepe
usus est. cf. 1, 54.: sequenti
nuniio filii. al. — P: diffe-
rentique ^^empore suo cet.
M m. 1.: differientfaqoe ei

48 LIBER VL

suo se indicatunim dicenti ceteris omissis eo vcrsae eranti
omnium curae, apparebatque nee veri indicil gratiam me-
diam' nee falsi offensionem fore.

XV. Ita suspensis rebus dictator accitus ab exerdtu In

5urbem venit postero die senatu habito cum satis peridl-

tatus Yoluntates hominum discedere senatum ab se vetuis-

set, stipatus ea multitudihe sella in comitio posita viatorem

tempore sao se iadicataram
dicenti. m. 2.: differentia'
que, et supra scriptom i^, ut
fieret ^differcnti itaque". —
la Harl. i. Leid. i. excidit et,

1. ceteris omissis (P m. 1. : omi-
sis) eo uersae erant omnium
curae: PM. — Harl. i.: eo
nersa erant omnium cura.
Leid. I.: enersae erant. —
PM: apparebatque nee ueri
indicil gratiam mediam nee
falsi oEPensionem fore: „und
es schien klar, dass eben so
gross der Dank daiiir sein
wurde wenn die Sache gc-
griindet, als der Unwille bef-
tig, wenn sie erdicbtet wSre".
Cf. 2, 49. : „ sequebatur turba
— cognatorum sodaliumque
nihil medium nee spem nee
curam sed inmensa omnia
volventium animo".

5. satis periclitatus : PM. —
M m. 3. : satis pericl ita tos. —
Cum yera buius verbi signi-
iicalio recentium codicum li-
braries fugeret, integram scri-
f^turam sibi repperisse vide-
bantur, si stitis percunctatus
voluniates hominum scribe-
rent, ncc raro ita a Livio ia
simili re scriptum est, ut 5,
32.: „percimctatas animos eo-

,((

mm", sed boc loco yidetur
L. non id 8olr.m dicere yo-
luisse. Dictator A. ComelioB
Cossus nee Appioram simi-
lis nee C. Serviii Ahalae« qui
sua manu Sp. Maeliam occi-
derat, maiore aliqao impeta
in Manlium inyebi noloit an-
tequam dictaturae suae yicto-
ria triumphoque yiret addi-
disset, nee yictor in orbem
reversus agere quidqnam nisi
diligentissime perscrutatos et-
set quid yeri in re esset, et
quid potissimum a se fieri
patres yellent, deinde etiam
num tantnm in senata fata-
rum esset auxilium ut eo fre-
tus maius aliquid audere pos-
set, bunc ut timidiorem yel
minus audacem bominis ani-
mum exprimeret, yidetur Li-
yius yerbo periclitari usus
esse: Cr. i, 42.: badt dubintt
rex, sen patrum sea plebis
animos pericUtaretar. Cic pro
Quinct. 31.: omnia circum-
spexit Quinctius, omnia pe-
riclitatus est. Cf. qaoqae
Liy. 2, 29.: utraque re satis
experta turn demum consoles.
— Haverc: uoluntatiif.
7. uiatorem: PM, — Harl. i.:
ai^atorem. Voss. ii. al.: licto'

UBER VI,

ad M. Maolium mkit: qui dictatoris iussu vocatus cum.si-
^am sins dedisset adesse certamen, agmine ingenti ad tri-
bunal venit. hmc senatus hinc plebs^ suum quisque intuen-
ks ducem, velut in acie constiterant* turn dictator silentio
facto ^utinam^^ inqnit ,,nubi patifbusque Romania ita de ce-5
teiis rebus cum plebe conveniat, quern ad modum quod ad
te attinet ectmque rem quam de te sum quaesiturus, con-
venturum satis confido. spem factam a te civitati video
fide iocolunii ex thesauris Gallicis^ quos primores patrum
orcultent, creditum.solvi posse, cui ego rei tantum abestlO
ut mpedimento sim, ut contra te M. Manli adhorter, liberes
fenore plebem Romanam et istos incubantes publicis the*
sauris ex praeda dandestina evolvas. quod nisi facis, sive

rem, CL 22, 11. s ,»Tiat9reia
misit qui coBSuli nnnti^ret nt
sme lictoribos ad dictatorem
reniret. — Harl. l: „qiii di*
ctores iossa nocatos". In eo-
dem libro . excidit paalo post
agmine, .

3. hinc senatus June plebss
PM. Cf. 2, 29,: „efferatu8
hinc plebis odio illine pa-
tram landibos". Aliter se ba-
bel hinc — hinc 3, 55. : „ciiiii
plebem hinc proyocationehinc
tribanicio aaxilio satis flrmas-
sent''. 26, 37.: „binc in EU-
spania adyersae res, bine pro-
sperae in Sicilia lactam et
laetitiam miflcaerant^S aL

5. utinam inqwt mihi patri^
busque romanis: PM: nisi
qnodP „inqaid ". — Voss. ii. 2
utinam inquit MalU mihi cet.
— PM: qaod at te attinet.

10. cui ego rei tanium abest ui
inpedimenio sim: t^M: nisi
qaodPm.l.:impedito. m.2.:
impedimento* lieid. i. : cui rei

T. Livi pan IL

ego taxttom abest. Hatl. U
Leid. i«: at inp^dimento sit.

— Manli excidH in Harl. i.

— PM: foenore. — P m, l.t
et istos incorbantes pablicis
tbensaaris. P m. 2. M m. 2. :
et istos incnbantes pablicis
ibesaaris. M m. 1.: thensaa-
ris. — Leid. u^.inearantes.
Pall. 1.3. Voss. II.: insuitan-
tes. Cf. 21, 27.: ipsi caetris
snppositis incnbantes flnmen
iranavere. Cic. pi^ Claent. 26,
72.: „hic iUe planus impro-
bissimus, quaesta iudiciario
pastas, qui ill! pecuniae, quam
condiderat, spe iam atqae
animo incnbaret" cet< •*« PM:
euoluas»VL2it\, i. Leid^ l^ al.s
aoluas. Cf. i) 45/: eccelcbrata
fama. a1»

13. sine ut et ipse hi parte
prcfedqe sis siue quia ua*

num indicium est: PM cod.

• ■

Rhen. „Wenn du dies nicht
thust, sei es nan damit da
selbst. auch an der Beate

UBER VI.

ut et ipse in parte praedae sis sive quia vanum indicium
est, in vincia te duci iubebo nee diutiiis patiar a te multi-
tudinem fallaci spe concitari^. ad ea Manlius nee sc fefel-
lisse ait, non adversus Vulscos — tot'icns hostis quotiens

5patribus expediat — nee adversus Latinos Hemicosque,
quos falsis crimiuibus in arma agant, sed adversus se ac
plebem Romanam dictatorem creatum esse: iam omisso
bello, quod simulatum sit, in se impetnm fieri: iam dicta-
torem profiteri patrociniiun feneratorum adversus plebem,
10 iam sibi ex favore multitudinis crimen et pemiciem quaeri.

• „ofifendit" inquit „te A, Comeli vosque palres. conscript!
circumfusa turba lateri meo? cpiin cam diducitis a me sin-

Theil nehmea konntest, oder
well die Angabe erdichlet
ist*^ Cnm in Palatinis et Dra-
kenborchianis libris omnibus
siue quod et ipse cet. scri-
ptnm esset, Drakenborchins
et ipse sive quod restitnen-
dnm censoit, qaamqnam nee
l«cas ex 39, 41., ubi simili
sententiarrnm nexus commn-
tatione ut, quia, quod se ex-
cipinnt, -eum fefeUit, nee dif-
ficile intellectu est, si quod
verum est, non sive quod et
ipse — sis sed sive iquod et
ipse in parte praedae esse
. vis vel velis scribi necesse
fuisse. Cf, 4, 56.: „seu Car-
yentaoa arx retenta in spem
seu" cet.

2. in uincla te duci iubebo:
PM Leid. ij in vincula cet.
— Recc. codd.: iubeo, Cf.
3, 56. ubi eadem ilia verba
ex optt. libris restituenda
erant.

3. adeaJffanlius (V: msHllnB)
nee 90 fefellisse ait: PM:

„er babe sicb dock nieht ge-
tSuscbt*': nisi forte snpplen-
dum videtur nee alios nee
se, pro Liviana dicendl ra-
tione nee se idem fere quod
ne se quidem est. cf. 5, 33. :
„ne quid ex antiqno praeter
sonum linguae nee eum in-
corruptum retinerent **. —
Leid. I. : 7ie se fefellisse, —
PM: non adnersus uolscoi.
4. totiens hostis quotiens: P]
toties bostes quoties. — M:
totiens bostes quotiens. —
P m. 1.: omi^o. P: faenera-
tornm.

11. offendit inquid te. a, cor-
neli uosque, pc,: P. — M:
offendit inquit te.a. comeliu^-
que, pc. — Voss. II.: ofiPen-
dit iifquit te ait comeli uoft-
que cet; Leid. i. : offendit in-
quit te aitque patres cet.

12. quin earn diducitis ame:
P cod. Rhen. — M: qui ne|
andi ducitis a me. — Pall,
et Drakenb. codd.: deduci"
tie: sed didueere aptius loci

LffiER VI.

gull vesltris beneficiis, intercedendo, eximendo de nervo el-
ves vestros, prohibendo iudicatos addictosque duci, ex eo
quod affluit opibus vestris sustinendo necessitates aliorum?
sed quid ego vos, de vestro mpendatis, hortor: sortem ali-
quam ferte, de capite deducite quod usuris pemumeratum 5
est: — lam nihilo mea turba quam ullius conspectior erit
at enim quid ita solus ego civium curam ago? nihilo ma-
gis quod respondeam habeo, quam si quaeras quid ita so-
lus Capitolium arcemque servaverim. et turn universis quam
potui opem tuli et nunc singulis feram. nam quod ad the- 10
sauros Gallicos attinet, rem suapte natura facilem diflficilem
interrogatio facit* cur enim quaeritis quod scitis? cur quod
in sinu vestro est, excuti iubetis potius quam ponatis, nisi
aliqua fraus subest? quo magis argui praestigias iubetis ve-
stras, eo plus vereor ne abstuleritis observantibus etiam ocu- 15

rationi est, cnm in eo non
modo deducere ah aliquo^
sed etiam dispellere ac dis'
irahere insit. — Cf. 1, 57.:
quin — conscendimus equos
invisimasqne praesentes no-
strarnm ingenia? — Leid. i.
et recc: singulis.

2. ex eo quod afluU: PM. sic
flcriptnm est 3, 26. in eisdem
vhi effusae aflucmt opes vel
' afluenU — P m. 1.: susti-
nendiV. Pm. 2. M: sustinendo.
Plerique recc: sasiinentes.

4. fSortem aliquam ferte: P m.
3. ffl. — P m. 1.: ferre.
Sortem aliqnam ferte scil. ac-
ceptam: „nelimt doch einen
Theil der Schold ftir bezahlt
an und zieht yom Capital das
ab , was an Zinsen abgetra-
gen ist^^ Cum enim mazimis
illis usuris debitores probibe-
rentur quominus sortem cre«

ditam una cum usuris solre-
rent, ille centurio 6, 14. di-
cere potuit se, jquamyis mul-
tiplicem iam sortem nsuras
solvendo exsolvisset, mergen-
iibus semper sortem usuris
obrutum fenore esse. Vidc-
tur igitur sors aliqua esse
ant pars aliqua sortis aut
sors quoquo nomine soluta:
nisi forte a Livio scriptum
est sortem aliquando ferte^
quern ad modam aliquando
pro tandem aliquando scribi
solebat. — 91 : iam nihilo mea
turbam. — HI: at enim quit,
cf. 3, 19. 68. 4, 4. al.
15. ne abstuleritis obseruajtH^
bus etiam oculos: PM. —
Recc. codd.: oculis. — „Je
roehr ibr fordert dass man
cure fein angelegten Betrtige-
reien offenbar mache, um so
mebr lurch te ich, dass ihr

• 4*

LIBER VI.

• los. itaque non ego vobis ut indiccm pracdas vcstras, sod
vos id cogcndi cslis ut in medium profcralis^.

XVI. Cum mittcre ambages dictalor iuberel et aut per-
agere verum indicium cogeret aut faleri facinus insimulati
5£also criminc senaUis oblalaequc van! fiirli Invidioe, nogan-
tem arbitrio inimicorum se locutunim in \incla duel iiissiL
arreptus a vialorc ^luppiter'^ inquit ^opUmc maximc luno-
quc regina ac Alinerva celerique dii deaequc, qui Capilo-
lium arcemque incolitis, sicine vestnini mililem ac praesi-

lOdem sinitis vcxari ab ininucis? haec dextra, qua Gallos fudi
a delubris vestrls, lam in Hindis et calenis crit?" — Nul-
lius nee oculi nee aures indignilalem ferebant, sed invicta
fiibi quaedam pallentissima iusli imperii civilas feeeral, nee
adversus dlclaloriam vim aut Iribuni ))lebii> aut ipsa plebs

15 aitollere oeulos aut hiseere audebanL conieclo in carcerem
Manlio salis constat magnam partem plebis vesteni mutasse,
multos mortales capillum ac barbam promisisse, obversa-

selbst die, wdcbe sie mitan-
gesehen, zu blenden gewnsst
habt". — Paulo ante P m. 1.:
in aino uestro.

3. et aut peragere uerum iV
dicium cogeret aut cet: PM.
Tan. Fai)er verum, I. Fr.
Gron. eogeret deletam volue-
mat. Cf. 6, 1.: urSem, Di-
ctator igitnr postnlavit ntMan-
lius ant perageret (3, 40.:
„8ententiam peregit") h. e.
evinceret venim indicium esse
aut fateretur crimen a se
ilctum esse, sic 6 , 14. : ap-
pareLatqne ncc verl indicii
gratiam mediam ncc falsi of-
fensionem fore. — P m. 1.:
insimulato.

6. in uincla duct iussit: P3I
alj in vincnia cet. — Paulo
post P lu. 1.: inquid.

7. lunoquereginaacMmerua:
PM. — Leid. i. : lunoqae Mi-
nema ac Kegina. Cf. 7, 3.
9. sicine: PM Uarl. i. Leid. l]
siccine. Cf. idem 7, 15. al.
6, 17.: Locine. — PM: iam
. in uinclis et catenis erit,
12. sed inuicta sibi quaedam
cet: PM. Cf. 8, 34.: „dicta-
toris ediclum pro numine
semper observatum*'. — PM:
aut Ir. pi. aut ipsa plebs.
17. eapillum ac barbam •promi--
sisse: PM. sed 5, 41. legitnr:
„M. Papirias dicitur Gallo
barbaiQ suam — ut turn omni-
bus promissa erat — pcrmul-
centi scipione in capatincnsso
iram movisse". — PM: ob-
uersaiomque uestibulo car-
ceris, Uarl. i.: obuersatam-
qua uestibulo carceris. Ha-

LiBERVL

tamquc vcstibulo careens maestam turbatn. dictator dc Vul-
scis triumphavit invidiaeqiie magis iriumphus quam gloriac
fuit: quippc domi non milltiae partum eum, actumque de
civo non de hoste fremebant: unum dcfuissc tontum super-
Liac, quod non M. Manlius ante cumim sit ductus, iam- 5
que baud procul seditlonc res erat: cuius leniendae causa
poslidante nullo largltor voluntarius repente senatus faclus
Satiicum coloniam duo milia civlum Romanonui^ dedud
iussit. bina iugera et seinisses agri adsignali. <{uod cum
et parvum et paucis datum et mercedem e^c prodendi AL 10
Manli interpretarentur, remedio inritatur sedllio : et lam ina-
gis Insignis et sordibus et facie rcorum lurba Manliana erat,
amotusquc post triumphum abdicatione dictaturae terror ct
linguam et animos liberaverat bominumv

yerc. ; „ obnersatamqne in ae«
sUbnlo careerists Hoc tamen
loco in probandum non yi-
detur: nam 33, 47. „obver-
satus eo die in foro'' aliis*
qae lo|is homlnihus snppleri
debet,
!• dictator de JTulscis trium*
phauit: M m. 2. P. — M m.
1.; de ualsis. — Inyidiae^z/^
„aber^': cf. 6,4.: labor yz/^
conUnuus.

4. unum defuisse tantum su-
perbiae:VM. — Recc. codd.:
unum tantum defuisse cet, —
M: m. maUius^

5. iamque haud procul sedi^
Hone res erat: PJH. — Recc^
codd.: a seditione.

8. Satricum coloniam duo mi-^
lla ciuium, r. deduct iussit :
PM. — Mm. 3.: sutricnm«
Recc. codd. : Sutrium, £t sic
VeU. Paterc. 2, 14. 2. -^ PM:
hinaUigeraet semises agri

cdsignatL Cf.6, 2.: pracpo-
situs,

IQ. prodendi 31. Manli: M m.
1. P. - M m. 2.: Manlii.

11. et iam magis insignis et
sordibus et facie reorum
turba: P. — M: insignis sor|
dlbus. — P m. 1. M m. 1. :
turba maliana erat. P m. 2.:
Manliana. — Leid. i.: „tur-
bam aliena erat". ct sic scri-
ptum est ro. 2. ia Harl. i. —
P: moinsquOk

13. et linguanp et animos Jibe-
rauerat hominum: PM. —
Leid. I. : „ et linguam et ani-
mos itaque liberauerat bomi-
num"^ In plerisquc recc, irq-
que etiam pro itaque scri-
ptum, sed in bis omnibus ita--
que^ quod post audicbaniur
sequi debebat, omissum est.
— PM Harl. I. Leid, i. : sem-
pei; in praecipitem locum.
P: pxvcipiteia^ Recc. qoidam

liIB£R VL

XVn. Audiebantur itaque propalam voces exprobran-
tiiim multitudinl, quod defensores suos semper in praecipi-
tem locum favore tollat, deinde in ipso discrimine periculi
destituat sic Sp. Cassium in agros plebem vocaniem sic
5 Sp. Maelium ab ore civium famem suis inpensis propillsan-
tern oppressos, sic M. Manlium mersam et obrutam fenore
partem civitatis in libertatem ac lucem extrahentem prodi-
tum inimicis. saginare plebem populares suos ut iugulen-
tur. hodne patiendum fuisse, si ad nutum dictatoris non
10 respondent vir consularis? fingerent mentitum ante atque

codd.: in praecipitem semper
locum. — PM: deinde in ipso
discrimine periculi destituat:
»,und dann in dem entschei-
denden Augenblicke der Ge-
fahr Terla8se'^
4. aic Sp, Cassium in agros
plebem uoeantem: PM. Cf.
2, 41. In Leid. i. excidit uo-
cantem, — M: sic sp, me^
Hum, P : sic spuriam m/lium,
Cf. 4, 13. — P: mersam et
obratam foenore partem. M:
obniptam foenore.

8. saginare plebem populates
suos: P m. 2. M. — P m. 1.:
saginar& . — C. Dukeras ma-
lebat suos abesse. Cf. 2, 27. :
postulabant nt aut referret ad
senatum aut ut auxilio esset
consul civibus suis^ impera-
tor militibus. al.

9. hocine patiendum fuisse si
ad nutum dictatoris non
responderit uir consularis :
M. Cf. 6, 16.: si^ine. — P:
hociue (m. 2,: Loccine) pa-
tiendum fuisse est, si ad nu-
tum dictatoris non responde-
rit cet lade recc quidam

„et si ad nutum ^' vel ^i^si
ad nutum''. — In 91 m. 3.
scriptum est non responde-
ret: idque recipiendum vide*
baturlibrariisqnibusdam. sed
cum Loc loco de re acta re-
feratur, perfectum aeque suum
locum obtinet ac paulo post
imperfectum, ubi de re con-
iectura percipienda agatur:
y,habe ein Mann der das Coa-
sulat bekleidet eine so harte
Strafe verdient, wenn er nicht
gleich auf den Wink des
Dictators geantwortef non
„wenn er nicht hatte ant-
worten konnen^^,
10, fingerent mentitum ante:
PM. Autem^ quod h^ finge^
rent facile suppleri potest,
Tan. Faber loco adyerbii ante
poni Yoluit: sed nee deesse
potest antCy nee scribi nisi
fingerent autem mentitum,
— M: „non habuissei q2
tum responderet cui seruum
qua mendacii paenam uincula

fuisse". m. 3.: „cui seruum
qua mendacii poena''. P:
„cui seruo nmquam menda-

LIBia TI.

idco non habiiissc quod turn responderet — gqi servo um-
quam mendacii poenam vincula fiiisse? non obversatam esse
memoriam nocds illius quae paene ultrma atque aetema no-
mini Romano luerit? non spedem agminis Gallonim per
Tarpeiam rupem scandentis? non ipsius M. Manli, qua-* 5
lem eum armatum plenum sudorift ac sanguinis ipso paene
love erepto ex bostium nianibiis vidissent? seUbrisne farris
gratiam servatori patriae relatam? et quern prope caelestem,'
cognoinine certe CapitoUno lovi parem fecerint, eum pat!
yinctum in carcere in tenebris obtioxiam carniGeis arbitrio 10
dueere animam? adeo in uno omnibus satis auxilii fiiisse,
nullam opem in tam multis uni esse! lam ne nocfe quidem
turba ex eo loco dilabebatur refracturosque carcercm raina-
bantur, cum — remisso id quod erepturi crant — ex sc-
iiatus consulto ManUus vinclis liberatur. quo facto Aod se- 15
ditio finita sed dtix sedition! datus est. — Per eosdem dies
Latinis et Uemlcis simul colonis Cerceiensibus et a Veli-

cii poenam ultima aincnio
fais8e^^ deifide ultima ex-
panctnm est. Cf. 4, 28.: cir-
cmnagenti.

2. non obuersatam esse me-
moriam noetis illius quae
pene ultima cet.: M. — P:
lion ob^^ruatam esse memo-
riam noetis illius qnae poe-
nae ultima cet. m. 2.: me-
moriam el poene,

5, scandentis: P m. 2, — P
m. 1. : scandentc is non Ipsius.
in. manli. M m. l.s scan-
dentc t non ipsias. m, manli.
ro. ?. : scandente f non ipsius.
m. manlii. — P: ipso paene
ioue. M: ipso poene ioue. —
P m. 1.: uidossent. — PM:
selibrisne farris, cf. 5, 47.

9.' euni pati uinctum in career e
in tenehris ohnoxitm^ car-

nificis arhitrio dueere ani-
mam: P m. 2. in. — P m. 1.:
in tobris — docere animam.

13. refracturosque carcercm
minabaniur: ill m. 1. P:
, nisi quod in Jtl qua^, . — M
m. 3.: refracturos se carce-
rcm cet. — PM : „ cum re-
misso id quod ereplarl erant
ex sc manlias ninch's Jibera-
tur'*: Recc. co dd. : remisAo eo
l[uod cet. Id quod perSaepe
ita a Livio scriptum esse,
quamris quod per se sulfi-
ceret, nolnni est: „als — nach-
dem das, was sie im BegriiT
waren sich mit Ge\Tah zu
verschaifcn, nacbgegeben wor-
den — Manllus nach einem
Senatsbfsciilusse ans seiner
liaft entlasscn wird^'.

17. simul colonis Hireiensibus

LIBE& VI.

tris^ {Mirgantibns se Vulsci crknine belli tnptivosqiie repe-
tentibu9 ut suis legibus in eos animadvcrterent . tristia re-
sponsa reddita, tristiora colonis, quod civcs Romani patriae
oppugnandae nefanda oonsilia inissent. non nogalum ilaque
6 tantum de •captivia^ sed — in quo ab sociia tamen tempe-
xaverant -^ denuntiaium senatus verbis, faccssereut propere
ex lurbe ab ore atque ocuUa .populi Romani, ne nihil eos
l^tionis ins extemo «on civi eonparatum tegeret.

XVni. RecFudescente . Manliana sedilione sub exitu

H "a uelHrh: PM Harl. i.
Lieid. I. al. Cf. 6, 12. 13.—

M m. 1.: pnrgantibas sc nol-
.8gU I crimme belli. — ^ m.
1. ffli tristif/a respotifta recl-
dita. P m. 2.: trisHa. cF. 2, 1. :
laedor. — P m. 1.: inUeirt.
V jfk^ 2. M: inisseat. .

7. ne nihil eos legaiionis ius
eocterno non ciui conpara-
4nmtegeret: PM: i. e. „qaos
legationis itts neqaaqnam te-
gerct" vel potias „iic vide-
rent se nihil iure legationis
iegi« Cf. 2, 29.: ne praedi-
ctam negetis: al. — flarl. i.
Leid. I.: tegerent.

9. reerudescente manliana se-
dUione sub (P: sed) exitu
anni comitia hahita creati--
ifue ir. mil, €onsulari pote"
stale sergius Cornelius ma-
luginensis. MI, p, ualerius
puiiius iterunK nk furius
camillus, q, seruius sulpi-
eius rufus iierum, c, papi-
rius crassus, t. quintius
eincinnatus.ll.: PM] Recra-
deacente — Sep. Cornelias
Maloginensis tertium, P. Va-
lerins Potitos itenim, M. Fa-

rias Camillas, Ser. Salpicius
Kufos ilerum C. Papirins
Craasas T. Qaintias Cincin-
natas secondum. — Ex PM
restitaendam primo erat Ser-
h?ius Cornelius 3faluginen»
sis iierum^ cam Sigonlas
Bcribi yolttisset/^r^iiMM. Idem
-enim Cornelius est qai 6, 6.
inter tribonos a. 368. repe-
ritar et qui 6, 22. in Livia-
nis annalibas Ser?ias Corne-
lias Malaginensis tertium non
quartum, qaod Sigonios con-
tendit, scribitur. Qao mendo
vero -in codd. non Serrius
ised Sergius scriptam est,
eodem videmas 5, 29. in optt.
libris non Sen>ius sed Ser-
gius Sulpiciusy 6, 4. non
Servius sed Seruilius SuU
picius scriptam. Deinde scri-
psimas JII. Furius Camil-
lus sextum^ et65 2^* sepfi-
mum^ qoamqaam priore loco
y (i. e. quifiium) recte se yi-
detar habere et altero loco sex-
turn, videtar enim totas er-
ror latere 5, 1., abi Livius
octo faisse consalares tribo-
nos diclt, cum sex faerint ex
Cap. ira^., interqae eos M.

LIBER VI.

anni comiiia habita crcatiquc tribuni milltum consulari po-
testate Servius Cornelius Malugiiicnsis iterum P. Valerius
Potilus iteruin M. Furius CamiUus sextum Servius Sulpi-
cius Rufiis iterum C. Papirius Crassus T. Quinctius Cincin-
iiatus iterum. euius principio anni et patribus et plebi per- 5
opportune externa pax data — plcbi, quod non avocata di-
lectu spem cepit, dum tarn potentem liaberet ducem, feno-
ris expugnandi: patribus, ne quo extemo terrore avocaren-
tur animi ab sanandis domesticis malis. igitur cum pars
iitraque acrior aliquanto coorta essct, iam in propincum cer- 10

Furiam Camillum et M. Po-
stumiam Albinum numeral,
qui a. 351. non tribuni sed
censores fuerunt. inde factum
est ut 5) 10., quamquam Ca-
millus a. 353. ex Cap. tab,
primum trlbunus cons, factus
est, in Lir. libris Uerum ad-
scriptum reperiatur. quod si
reliquis locis, quibus tribuna-
tuum M. Furii mentio fit, iu-
^ 6to ordine in Livianis codd,
numeros auclos videremus,
dubinm yideri non posset,
quin suos uterque scriptor
auctores secutus csset. scd
lam tertio loco 5, 14. non
ieriiuin^ quod desiderandum
erat, sed idem illud Uerum
in Liv. libris. yidemus , et 6,
18. qulnium^ 6, 22, sextum^
Cum yero id quod 5, 1. le*-
gitur, ita scriptum sit, ut de
eo, quod Liyius dicere yolue-
rit, nibil dubitare possimus,
nec fieri nonpotnerit, utLomo
quidam eruditus et 5, 14. et
6, 18. et 6^ 22, — nam reli»
quis locis nnmeri additi non
sunt — ex Capit. fragm. vel
similibos libris Liyianos na«

meros emendayerit: et ipsi
5, 14, tertium, 6, 18. sex-
ium^ 6, 22. septimum scribi
lussimus, ne Livianam ralio-
nein impugnasse yideremur.

— Postrcmo restituimns „T.
Quinctius Cincinnatus iie'
riim^', ab Loo enim loco ne*
glegentia quadam scribamm
recentioram pro numero //
non iterum^ quod unum in
antiqnis libris reperitnr et in
prioribus aqnalibns semper
recte obseryatum erat, sed
secundo yel secundum scri*
ptum est, quo errore depre*
henso usque ad 7, 19. corra-
ptos locos emenda?imu8. —
De P. Valerio Potilo of. 6, 5.

5. peropportune externa pax
data (scil. a deis yel a for-
tuna urbis): M. — P m. 1.:
peroportunae, — In Leid. i.
excidit data, — PM: dilectu^

— P: fo^oris. M^^fo^noris.
•^ P: ne qjiod extemo ter«
rore.

10. cohorta esset: BI m. 2. P
Leld. I, — M m. 1. : cohorta
esse.
— Uan in propincum certamen

LIBER VI.

tamen aderat et Manlius. advocata domum plcbc cum prin-
cipibus novandarum rerum interdiu uocluquc consilia agitat
plenlor allquanto animonim irarumque quam antea fuerat
iram accenderat ignomiiiia recens In animo ad contumeliam
5inexperto, spiritus dabat, quod ncc ausus csset idem in se
dictator quod in Spurio Maelio Cincinnatus Quinctius fecis-
set, et vinculorum suorum invidiam non dictator modo ab-
dicando dictaturam fugisset sed ne senatus quidem sustinere
potuisset. his simul inflatus exacerbatusque iam per se ac-
lOcensos incitabat plebis auimos: ,9 quo usque tandem ignora-
bitis vires vestras, quas natura ne beluas quidem ignorare
voluit? numerate saltem quot ipsi silis, quot adversarios habea-
tis, etsi, si singuli singulos adgressuri esselis, tamen acrius

aderat et Manlius: M] in
propinquam cet. (P). Cf. 3,
59.: iamiam obliterata. 1, 1.:
iam primum omnium, al.
4. in animo ad contumeliam
inexpert o: P m. 2. M m. 1.

— P m. 1. : exin|^to. M m. 3.:
Sit I contumeliam. — P: quod
in spurio moelio cincinnatus
quinctius fecisset. M: cincin-
natus quintius fecisse. m. 2.:
fecisset. — In Harl. i. ezci-
derunt „quod in Sp. Maelio

— non dictator".

11. ne beluas quidem: PM] ne
belluas q. — Una littera /
baec vox in antiquis libris
semper scrip ta est.

13. etsi, si singuli singulos ad-
gressuri esseiis, tamen cet. :
Conr. Hcusingerus] si singuli
singulos cet. (PM). — Iam Cre-
vierus recte perspeidt, non ita
qnem ad modum vulgo fertur,
bunc locum integrum esse
posse, eamque ob causam me-
liore oralionls partium ordine

eum restituere voluit: quam-
quam omnia reclissime se ba-
bent, si coniunctio etsi ad-
dita erit: „z3blt weuigslens,
wie viel ihr seid und wie viel
ihr Gegner babet, wiewobi
ich auch so, wenn der Mann
seinem Manne steben miisste,
glauben wiirde, dass ibr mit
mebr Kraft fur cure Freibeit
kampfen Tvurdet als jene fur
ibre Herrschaft: denn so viel
als ibr als Clienten bisker um
einen Patron gestanden babt,
so viel werdet ibr jctzt dem
einen Feiude gegenuberste-
ben". Neque qnidquam fa-
cilius fieri potuit, quam ut
etsi inter eatissisin excideret,
cum praesertim et alias saepe
a librariis et praetermissum
esset. eodem enim errore fa-
ctum videtur, ut in Harl. i.
Leid. I. „ si singuli singulos
€tdgressuri essetis^', quae
verba in PM Integra reperiun-
tur, omnino omitterei^tur.

LIBER VL

crederem vo& pro libertate quam illos pro dominatione ca>
taturos: quot enim dientes circa singulos fuistis patronos,
tot nunc adversns unum hostem eritis. ostendite modo bd-
lum: pacem habebitis. videantvos paratos ad vim: ius ipsi
remittent, audeudum est aliquid universis aut omnia singu- 5
lis patienda. quo usque me circumspectabitis? ego quidem
nulli vestrum deero: ne fortuna mea desit videte. ipse vin-
dex vester, ubi visum inimicis est, nullus repente fiii, et
\ddistis in vincula duci universi eum qui a singulis vobis
vincula depuleram. quid sperem, si plus in me audeantio
inimici? an exitum Cassi Maeliique expectem? bene facitis
quod abominamini: dii prohibebunt haec: sed numquam

3. tot nunc aduersus unum
hostem eritis: P cod Rhen.
— Idem Tidetur librarius co-
dicls M ante oculos habuisse,
quamqaam ipse scripsit „ ad-
uersus uaam hoste mentis'',
altera deinde manus s adie-
cit ut fieret „ hosted meritis*'.
inde factum est ut in anti-
quiores quasdam edd. irrepe-
ret hostes,

— ostendite modum helium:
M m. 1. p. — M m. 2.:
ostendite modo hello. — PM:
ius ipsi remittent, Harl. i.:
us ipsi remittent. Yoss. ii.
al.: ius ipsis remittetur.

6, quo usque me circumspe^
etabitis: PJM. — Voss. i, al.:
circum^^rspectabitis. — PM:
ego quidem nulU uestrum
deero, Recc. quidam codd.:
ego quippe nulli cet. — PM:
ne fortuna med desit: h. e.
sed ut yobis adesse possim,
Tobis proTidendnm est.

8. nullus repente fui: PM. h.
e. ex bomiaum societate ini-

micorom vi ereptus sum.
Leid. L Voss. ii. al.: nullo
repente fui. — PM : qui a
singulis uohis uincula depU'
Jeram, Harl. i. eodem mendo
quo et alias i7» et i»/ con-
fusa sunt: „depulerant''. bioc
Voss. II. al. etiam minus la-
tine: depulerat,

11. an exitum Cassi Maeliique
expectem: PM] an exitum
Cassii cet. £t sic plernmque
in optt. codd., ubi duo eius-
dem illius generis nomina in
genitiyo ponenda erant, in
priore eomm annm /, in al-
tero duo i scripta yidemus:
quod yix yideatur incuria li-
brariorum factum esse.

12. dii prohibebunt haec: PM.
Nolim sequi interpretes quos-^
dam qui yerba 9,dii probibe-
bunt baec"^ a multitudine omi-
nis causa dicta putayerint.
nam praeter pronomen haec^
multo maior yis in bis yer-
bis erit, si Manlius yideatur
eis usos esse ad animos sao-

UBER VJ.

propter me de caelo desccndent. vobis dent mentcm opor-
let ut prohibeatis, sicut milii dedonint armato togatoque ut
Yos a barbaris bostibus, a superbis dcfcndercm oivibus. tain
parvus animus tanti populi est, ut semper vobis auxilium
6 ad versus inimicos satis sit nee ullum, nLsi qua tenus iiiipc-
ran vobis sinatis, certamen adversus patres noritis? nee hoc
natura insitum vobis est scd usu possidemliii. cur enini ad-
versus extemos tantmn animoruni gerilis ut iniperare illis
aequum censeatis? quia cousuestis cum eis pro imperio cer-
10 tape, adversus bos temptare magis quam tueri libertatem.

mm firmandos, ne ipse yide-
retur fortunae suae diflisus
esse, yernm nt doceret, deos
non sotere de caelo descen-
derc, bominibiisqae igitor ipsis
prohibendam esse ne quid
sceleris fieret, ea quae se-
qunntur praetermittenda noa
erant.
4. ut semper nobis auxHium
aduersus inimicos satis sit:
PJIH. Yerns buius loci sensns
eum fugit qui in Poring. cod«
auxilii restitui yoluit. Tain
paryi, tarn hnmiles vobis ipst
yidemini esse, nt sorte yestra
satis snperque content! sitis,
dummodo quos inveneritis qui
auxilio sno vobis patrocinen^
tnr. yernm qni auxilio ah
aliis lato acqniescnnt, nequa^
quam ipsi lacessere nee in-
yadere inimicos conabuntur^
id igitur phore sententiae
parte Manlius ciyibns expro-
brat, quod ad id tempus ni-
hil alind quam auxilium ad-
versus improbomm impetus
petiyerint nee ipsi cos oltro

impngnare voluerint; aaden-
duiu igitur aliquid esse et im«
petum non propulsandum sed
inferendum. Alteri sententiae
parti inest: vobis imperari a
patriciis aequum habetis: id
modo nnnm duhium atque
ambignum videtnr, qnem ad
fincni illi yobis imperare de-
heant: „So geringschStzig
denkt ein so grosses Volk voa
sich sclbst, dass ep ganz za-i
{rieden ist, vrena es gegea
die Beleidignngen seiner Un-
ierd nicker nar irgend wo ei-
nen Beistand iindet; nnd dass
es nur dann sich eine Frage
gegen die Patrieier ^aubt her-
ansnehmen zu k5nnen, yyenn
es sich damm handelt, yvie
\yeit die Anmassungen der-
selben sich gegen sie erstrek-
ken diirften". — PM: nori-
tis, Leid. 1.: moritis: quod
Ant. Perizonio baud dlspli-
cebat.
8. ut imperare illis aequum
censeatis: PM. — Leid, i.:
imperari.

LIBER VI.

tamen qualcscumquc duces habuistls qnalcscumquc ipsi fui-
stis, omnia adliuc — quantacumquc petistls — obliiiuisUs
seu vi scu fortima vcstra. tempus est etiam maiora coiiarl:
experiniiiii modo et vestram fclicitatem ct me ut spero fc-
liciter cxperlum: miiiore negotio qui imperet palribus in- 5
poneds, quam qui resisterent imperanlibus inposuistis. solo
aequandae sunt dictaturae consulalusque, ut caput altollcre
Romana plebes possit. prolnde adestc, prohibelc ius dc pe-
cuniis dici: ego mc palronum profileor plebis, quod milii
.cura mea ct fides nomeu induit. vos si quo inslgni m.agis 10
imperii honorisve nomuic vcstrum appcUabitis ducem, co
ntemini potcntiore ad obtinenda ea quae vultis". inde de
regno agcndi ortum initium dicitur, sed nee cum cpiibus nee
qiiem ad fincm consilia pervenerint, saUs planum traditur.

1. ianien („gleichwoLl") quales*
cumque duces hahuisiis: P.
— In M excidit tamen ^ in
Ilarl. I. qualesc, duces hab.

3. tempus est etiam maiora
conari: PM Harl. i. Leid. l
al. ^r~ Sigonius ex sao cod.:
unde tempus est, I. Fr.
Gron. scripsit „ tempus est
iam maiora conari", quern
ad modum saepe alias repe-
ritur ^^iam tempus est'^.
hoc vero loco non minus re-
cta etiam ad maiora rcfer-
tur „noch Griisseres zu wa-
gen".

4. et me ut spero feliciler ex-
pertum: P3I. Quamquam
liaec yerba significare viden-
tur „et me, quern ut spero
felicem experti estis'^: tamen
L. non felicem sed fcliciter
scripsit, ut illud allerum eliam
exprimeretur „qiiem secunda

vestra fortuna felicem ex-
perti estis".

5. minor e negotio: P. minorcm
negotio : M. — H. e. : facilins
imponelis patribus regem^
quam tribuiios qui eis resi-
sterent imposuistis.

8. proinde adesie: P m. % M.

— P m. 1.: adcs^e. — P m.
1.: di/ci. m. 2.: dici, — AI
m. 1. : profiterolebis. M m. 2.
P: proflteor plebis. — Ha-
«rerc.: mea cura,

11. eo utemini potentiore ad
opiinenda ea quae uultis:
PM. — Voss. n. al. : me ute-
mini. — Harl. I.: potentiore
ad opinioncm de ea quae uul-
tis. Leid. I.: potcntiorem ad
opioionem dea quae uullis. —

13. orium iniiium dicitur: M.

— P: Aortum. — PM cod.
Rlien. Harl. i. Leid. i. : satis
planum traditur, Recc. : sat.

LIBER VL

XIX. At in parte altera senatos de secessionc in do-
mum piiTatam plebis forte etiam in arce positam et inmi-
nenti mole libertatis agitat magna pars vociferantur Servi-
lio Ahala opus esse, cpii non in yincla duci iubcndo inritet
5 publicum hostem sed unius iactura dvls fmiat intestinum
bellum. decurritur ad leniorem verbis sententiam vim ta-
men eandcm habentem, ut videant magistratus ne quid ex
perniciosis consiliis M. Manli res publica detrimenti capiat,
tum tribuni consulari potestate tribuniquc plebi — nam et

3. magna pars uociferantur :
PM, — Harl. i. Leid. i. relL:
uociferatur, — PM: qni non
in uincla duci iabendo inri-
tet publicnm hostem. — P m.
1.: finiat intestimonmm bel-

1. de secessione in domum
' priuatam plebis forte etiam
in arce positam : PM : „ uber
die geheimen Zosammenkunne
des Volkes in einem Privat-
baase, was nocb dazu sogar
auf der Burg gelegen wSre,
,nnd iiber die furcbtbare der
Freibeit drobende Gefabr'^
Nee Dukerns nee Drakenb.
bunc locum recte interpretati
sunt, cum arcem ipsam ba-
berent illam inminentem. mo'
Jem: quare Dnkerus etiam ut
pro et scribi roluit. — HarL i. :
priuat«7.

52. et inminenti mole lUerta*
tis: PM Harl. i. Leid. i.] et
imminenti mole libertati. —
Similibus locis et alias bio
genitirns obiectiyns ab inter-
pretibus parum intellectns est
(cf. ex. gr. 2, 1.: multitndi-
nis)^ inprimis eis locis in
quibus yerbum qnoddam da-
tiyum desiderare yidebatur.
sic etiam boc loco inminens
moles libertatis idem fere
quod ingens libertatis peri*
culum quodinstaret (cf. 5,
37.) significat, nee libertatis
ad inminenti referendom est.

lum. P m. 2. M: intestinum.

7. ne quid ex perniciosis con^
siliis M, Manli resp. detri'
menti capiat: M m. 1. P. —
M m. 2.: Manlii. Recc. qni-
dam codd. : ex perniciosis M.
Manlii consiliis.

9. nan^ et quia eundem et
suae potestatis quern liber'
tatis omnium, finem cerne-
bantf patrum auctoritati se
dediderant: M m. 2. P. —
M m. 1.: auctoritati sed | di-
derant. m. 3.: sededederant.
Harl. I.: auctoritates edide-
rant. — Alii interpretes illud
prius et, alii utrumque et de-
lendam censueront. sed Li-
yins dicere yult, tribunos se
patmm auctoritati dedidisse
et quidem ob hanc causam
quia cet. in boc igitur inest,
futumm non fuisse ut tribuni
se a plebe secemerent nisi
illud commune omnium peri-
culum eos moyisset. atque

LIBER VI.

quia eundcm et suae potestatis quern libertatis omnium
finem cemcbant, patrum auctoritati se dediderant — il tum
omnes quid opus facto sit consultant, cum praeter vim et
caedem nihil culquam occurreret, eam autem ingentis dimi-
cationis fore apparei'et, tum M. Menenlus et Q. Publilius 5
tribuni plebis: „quid patrum et plebis certamen faclmus quod
civitatis esse adversus unum pestiferum civem debet? quid
cum plebe adgredlmur eum quem per ipsam plebem tutlns
adgredl est, ut suis ipse oneratus viribus mat? diem dicere
ei nobis in animo est. mbil minus populare quam regnum 10
est. simul multitudo ilia non secum certari viderint et ex
advocatis indices facti erunt, et accusatores de plebe patri-

ita oration! interponenclo sen-
tentias cam conianctione et
Li?!as diligentias agendi cau-
sas describere solet. — Voss.
II. : namque et quia eundem
et suae potestatis libertatis-
que omnium jinem cerne*
bant cet.

2. a tum omnes: P m. 2.] Li
tHiB omnes. — P m. 1. M:
hii turn omnes.

5. tum M, Menenius: PM
Harl. I.] tum M. Waenius. Cf.
2,32.: „Menenium Agrippam
facundum virum et — quod
. inde oriundus erat — plebi
carmn ". — p. Publilius resti-
* tuit Glareanus, cum in mscri-
ptis esset q. publius,

7. quid cum plebe adgredi'
mur: V. — Mm. 1.: qui
cum plebe adgredimnr earn
quem. m. 3.: qui cum plebe
adgreditur eumque, — P m.
1.: oneratw.

9. diem dicere ei nobis in
animo est: M. — P: diem

dicere s: nobis cet. Harl. i.
Leid. I.: diem dicere nel no-
bis cet. Voss. II.: diem dicere
uelle nobis cet.

11. simul multitudo ilia non
secum certari uiderint: PM
Harl. I, Leid. i. — Recc.
codd.: si multitudo cet. Cf.
3, 68.: ubi hie curiam cir-
cumsederitis et forum infe-
stum feceritis et carcer(*m in-
pleveritis principibus, hisdem
istis ferocibus animis egredi-
mini extra portam cet — P:
acGu^^atores.

12. patricium reum intuebun-
tur: PM rell. Et, quod. Du-
kerus etiam ante patricium
positum malebat, scriptum
non est, ut ea quae sibi con-
traria essent, accusatoT pie-
beius et patricius reus, ma-
iore ui proferrentur. npn
enim, quod ad perspicnita-
tem orationis pertinet, quem-
quam fugere poterat, accusO"
tores accnsatimm esse.

LIBER VI.

cliim reum intucbuntur ct regnl ccimcn In medio, null! ma-
gis quam libertati favebunt suae^^

XX* Adprobantibus cuiicLis diem Manlio dicimt quod
ubi est factum, primo commota plebs est, utique postquam
5sordidatum reum vlderunt nee cum eo uou modo palrum
quemquam sed ne cognatos qiiidem aut adfines, poslremo
ne firatres quidem Aulum et Tllum AlauUos: quod ad enm
diem iiumquam.usu veiilsset ut in tanto discrimluc non ct
proximi vestem mutarenL Ap. Claudio in vincula ducto

10 C. Claudium iiiimicum Claudiamque omnem gentem sordi-
datam fuisse. consensu oppriml popularem vinim, cpiod
primus a patribus ad plebem defecisset. cum dies venit,
quae praeter coetus multitudinls seditiosasque voces et lar-
gitionem et fallax Indicium pertinentia propric ad regni crl-

13 nien ab accusatoribus obiecta sint reo , apud neminem au-
ctorem invenio. nee dubito baud parva fuisse, cum da-
mnandi mora plebl non in causa sed in loco fuerit. illud
notandum videtur, ut sciant bomines quae et quanta decora
fbeda cupiditas regni non ingrata solum sed invisa etiam

3. quod ubi est factum: PM. mediis omnibas praetermis-

— flarl. I. al.: quod ubi fa- sis. Cf. 6, 11.: nt maior po-
ctnm est. — PM: utique testas qaaereretar. — M:
postquam sordidaium reum propria^. — P: ab accajja-
uiderunt, Recc. codd.: sor- toribas. — M m. 1.: obiecta |
didatam uideniiit ream. — in f reo. M m. 4. P: obiecta
P m. 1. : aulam et titnm mal- sint reo.

lie. m. 2.: -manlio. M: ma- 17. non in causa sed in loco

lies. Harl. i.: manlicos. — '• fuerit: P m. 2. M. — P m.

Mm. 1. P: numquam usa 1.: sed inlofuerit illut cet.

nenisset M m. 3.: aenisse/zt. „Und ich bin tiberzengt, dass

— P m. 2. M: non et pro- die ibm yorgebaltene Scbold
ximi. Pm. 1.: non^^proximi. von grosscm Umfahge gewe-
Recc. codd.: non etiam pro- sen, da nicht die Sacbe, son-
ximi. dem nnr der Hinblick auf

13. quae praeter coetus multi' das Capitol, das ein so spre-

tudinis seditiosasque uocea cbendes Zcugniss yon den

et largitionem et fallax m- Verdiensten des Mannes gab,

dicium pertinentia: PM. — das Volk in seinem Urtheile

Harl. I.: quae pertinentia schwankend machte^^

LIBER VI.

reddidetit: homines prope quadringentos produxissc dicitur,
qulbus sine fenore expensas pecunias tulisset, quorum bona
venire, quos duci addictos prohibuisset: ad haec decora quo*
que belli non conmiemorass^ tantum scd protulisse etiam
conspicienda, spoUa hostium caesorum ad triginta, dona im- 5
peratorum ad ' quadraginta , in quibus insignes duas murales
coronas, civicas octo. ad hoc servatos ex hostibus cives
produxit, inter qups C. Servilium magistrum equitum ab-
sentem nominatum. et culn ea quoque quae bello gesta

.1. homines prope guadringeu'
tos produxisse dicUur: P.
— M: prdpe. c^cc. produ-
xisse cet. — PM: quibos sine
foenore expensas pecuniae tu-
lisset, Harl. i.: ^tulisset

6. in quibus insignes duas mu-
rales coronas ciuicas octo :
M. — P m. 1. : in quibus si-
gnes. m. 2.: signis: cfet. —
Harl. I. Leid. i. al. : duas mor-
tales coronas. — Cf. Plinii
bist. nat. 7, 28.: Primus
omnium (Manlius Capitoli-
nus) eques coronam mura-
lem acceperat, vi civicas,
xxxYii dona, xziii cicatrices
adverso pectore exceperat,
P. Servilium bagistrum equi-
tum servaverat cet. Liv. 6, 2. :
* dictator C, Servilium Abalam
mag. equitum dixit.

7. ad hoc seruatos ex hosti-
bus dues produxU: PM
cod. Rhen. rell.] ad hoc —
produxisse. -~ ProduxU ex
omnium codd. fide restituen-
dum videbatur, cum nihil usi-
tatius esset quam ut ita scri-
ptores ex oratione obliqua in

T. Livi part II.

directam et ex directa in ob-
liquam transirent, nee offen*.
dere potest, quod cum hoe
produxit coniunctum 1^-
mus „inter quos nominatum'* ^
ad quod non illud dicitur 8ed\
dicunt supplendum sit. —
PM : C. Seruilium mag equi-
tum.
9. et cum ea quoque quae
bello gesta essent: M. —
P:- et cum ea qq. que bello
cet. — PM rell.: facta di^
ctis aequando, non dativns
sed ablativus h. 1. dictis ha-
beri debet: „indem er die
Gr,58se der Thaten durch eine
derselbea wiirdige Darstel-
lung zu erreichen suchte^':
h. e. „indem er sich bemiihte
dass das Wfirdevolle der
Rede der Gr5sse der Thaten
selbst entsprSche". Cf. Sail.
Cat. 3. : inprimis arduum vi-
detur res gestas scribere, pri-
mum quod facta dictis sunt
exaequanda.cet. Plin. epp. 8,
4.: una sed maxima difficul-
tas, quod haec aequare di-
cendo arduum , immensHp
etiam tno ingeqio cet,

LIBER TI.

Assent, pro fastigio rcnim orationc ctiam magnifica facia di-
ttis acqiuando memorasscl, nudasse pectus lusignc cicalrici-
bus bello acceptis, ct ideiitideni Capitolium spectaiis lovem
deosque alios devocasse ad auxilliim forliinanim siianim
5 precatusqiie • esse ut, quam mentem sibi Ca,pito]inain arcem
protegenti ad salutem populi Romani dedissent, earn popiilo
Romano in suo discrinunc darent, et orassc singiilos imiver-
sosque ut Capitolium atque arcem intuentes, ut ad deos in-
mortales versi de se iudicarent. in Campo Martio cum cen-

10 turiatim populus citaretur et reus ad Capitolium maiULS ten-
dens ab hominibus ad deos preces avertisset, apparuit tri-
bunis, nisi oculos quoqiie hominum liberassent tanli mcmo-
ria decoris, numquam fore in praeoccupalls benoficio ani-
mis veto crimini locum, ita prodicta die iii Petelinum lu-

15 cum extra portam Numenlanam , undc conspectus in Ca-

3, et identiderti capitolium spe-
clans: P m. 2. M rell. — P
in. 1.: capitolius spectans. —
PM : „ praecatUTTique esse ". Et
simili modoDrak.codd.et cod.
Rhen. Cf. 4, 32. — M: ad sa-
Intern pp. dedissent earn po
r. in suo discrimine darent. —
P: pr. dedissent earn po. pr.
in suo cet. m. 2. expunxit po,
9. in campo martio cum, cen-
turiatim populus citaretur:
P. — M: iudi | carent mar-
tio cum centuriatim cet.

\^, nisi oculos quoque homi-
num liberassent tanii me-
moria decor is: PM] nisi —
ab tanti memoria decoris
(Harl. I.?). Leid, r.: a tanti
memoria decoris. Cf. 27, 37. :
liberates religione meotes tur-
bavit rursus nuntiatum c«t. al.

14. ita prodicta die: P Harl. i.
Lcid, I. — M m. 1.: ita pro-

dicto die. m. 3. scriptum est
e supra pro,
1 5. extraportam Numentanam :
cod. Klock. et ex coni. F.
Nardini. — In PM cod. Rhen.
Harl. I. Voss. II. scriptum est:
„ extra portam flumentanam '^
in Leid. i.: ,,fruroentan2^m'*.
in recc. codd.: „frumenta-
riam'^ Cum porta Flnmen-
tana prope Tiberim sub ipso
Capitolio, fi cuius aspectu ci-
yes avertendi yidebantur, sita
fuisset, nomen hoc a libra riis
corruptum esse F. Nardinus
intcllexit scribetfdumque 7W
m-entanam coniecit, litteras
fl ei n facile confundi po-
tnisse ratus. quae porta Nu-
mentana in coUe Quirlnali
sita cum a Capitolio ayersis-
sima esset, hac emendatione
yerum nomen jrestitutum yi-
deri poterat. yertim oe ita

LIBEU VI.

pitolium- non csset;» concilium populi indicium est ibi cri-
men valiiit et obstinatis animis triste ludicium invisumque
etiam iudicibus factum, sunt qui per duumviros, qui de
perduellione ancpiirerent, creates auctores sint damnatum.
^tribuni de saxo Tarpeio deiecerunt, locusque idem in uno 5
honiine et eximiae gloriac monumentum et poenae ultimao

quidem omnis difflcoltas tol-
litur. cum eniin lucus Pete-
linus in Esquiliis faerit, quod
Varro de 1. 1. 5, 50. ex Ar-
geornm sacris refert „Ce8pin8
mons quinticeps cis lacum
Poeteliatn" (ed. Mull.), noo
video qui ille lucus extra por-
tam Nomentanam situs dici
potuerit. haec etiam fnerit
causa, cur Nardinus hunc lu-
Gum in Viminali fuisse conie-
cerit nihilominus tamen Plu-
tarchus, qui sine dubio et
hunc Liviannm locum ante
ocnl^s habuit , in Camillo
c. 36. scribit: 6 Ka/JktXXoq
fistriyaytv €4o 9Cij>/riq to Sl"
otacr-^Qtov ilg fo lUtiiXLVOv
aXtroq, oPbv oxrit ovfoq ton
KastiT'oXtov TtoLtaxpavoruq ot,
3*. X>. nulla quidem portae
Ipsius mentione facta. Quodsi
Livius ea:tra portam No-
mentanam yere scripsit, in
universum videri potest lo-
cum significare Toluisse nee
diligentiore descriptione nsus
esse, quod Esquiliarum regio
late patuedt, et Augustea ae-
tate, qua io eis locis frequen-
tissime habitabatur, yix quid-
quam illorum lucorum ex an-
tiquis temporibus snperfuerit.
.Cf. etiam 4, 16.: L. Minucins

bove aurato extra poriain
Trigeminam est donatus.

3. Jtunt qui per duumuiros,
qui de perduelUojie anqui-
rerent^ creates auctores sint
dainnatum: PM cod. Rhen,
Harl. I. Leid. i. — In aliis
recc. codd. scriptam est in-
quirerent^ in aliis acquire-
rent, Cf. 8, 33.: „capite an-
quisitum ob rem bello male
gestam de iraperatore nnllo
ad eam diem esse", al. 1, 26.
ubi de caede manifesta agi-
tur, scribendum erat : „duum-
viros, qui Horatio perduellio-
nem iudicent, secundum le-
gem facio".

6. et eximiae gloriae monu-
merUum et poenae ultimae
fuit: PM: nisi quod in M
paene» sic persaepe pro oe
quod in antiqnioribns libris
erat, scriptum est cte in paulo
recentioribus. itaque reppe-
rimus semper fere proelium
in Put. Laurish., praelium
hand raro in Bledic. — Cf.
Plut. Cam. 36.: S fikv oiv
Ma>jX60? a\orug tlq to Kostt-
j'G>X*tov oiTtriOC^ '^CL^ otxtta r^g
TtBfqaq (ooPiiq fov aiVor 9*0-

crr'aydv tqycsv xat tav fuyl'
trttav ai,fx»7(,iifMAfCiV fivtifLtTov,

LIfiER VI.

(tiit. adiectac mortuo notae sunt, publica una, quod, cum

domus eius fuisset ubi^ nunc aedes atque officina Monetae

est, latum ad populum est ne quis patriclus in arce aut Ca-

pitolio habltaret, gentilida altera, quod gentis Manliae de-

5 creto cautum est ne quis deinde AI. Manlius vocaretur.

hunc exitum habuit vir, nisi in libera civitate natus esset,

memorabilis. populum brevi, postquam periculum ab eo

nullum erat, per se ipsas recordantem virtutes desideriiun

eius tenuit. pestilentia etiam brevi consecuta nullis occur-

^ 10 rentibus tantac cladis causis ex Manliano supplicio magnae

parti yideri orta: violatum Capitolium esse sanguine serva*

tons, nee dis cordi fiiisse poenam eius oblatam prope ocu-

lis suis, a quo sua templa erepta manibus hostium essent.

XXI. Pestilentiam inopia firugum et volgatam utrius-

15 que mali famam anno insequente multiplex bellum excepit,

L. Valerio cpiartum A. Manlio tertium Ser. Sulpicio ter-

3. uM nunc aedes atque offi-
cina Monetae est: PM. Cf.
42, 7. 45, 15. — PM: ne
quis in arce aut Capitolio
hahUaret, Harerc. aliiq. rccc. :
in arce aat in Capitolio.

6. nisi in libera ciuHate natUs
esset: P. — M: natus^me-
morabilis: erasis tribus lit-
teris mediis.

9. pestilentia etiam breui con-
secuta: PM. In Leid. i. exci-
dit etiam,

11. sanguine seruatoris: M m.
2. P. — Mm, 1, : sangninem.
Cf. panic p68t „inopiam*^ '

12. nee dis cordi fuisse: M m.
1. P] nee diis cet. (M m. 2.).
Cf. 6, 9.

13. erepta manibus hostium:
Mm. 1. P al.] erepta e ma-
nibus hostium (Harl. i. teste
Drakenb.). — M m. 2. Leid. i. :

ereptis manibus. CH 6, 12.:
uictoria et adsidua bella.
6, 22.: solita: al. Utnunqne
et poterat scribi et «criptuiii
est. cf. 5, 51. 1, 14. 29, 32. al.

14. pestUentiam inopia frugum
et uolgatam utriusque mali
famam anno insequente
multiplex bellum excepit:
P. h. e. pestilentiam secuta
€st inopia frugum, quomm am-
borum malon^m fama hostes
ad bellum Romanis inferen-
dum incitati sunt. InM Uarl. i.
Leid. I. scriptum est inopiam^
et in M m. 1.: uolgatam^
m. 2.: uulgatam, Cf. 4, 52.:
„pestilentem annum inopia
frugum neglecto cultn agro-
rum ut plerumque fit excepit *' :
al. — Recc. codd.: inse^
quenti, cf. 6, 22. al.

16. /. uaJerio, IIII, aulo ntan-

.«

UBER VI.

tium L. Lucretio L. Aemilio terllum M. Trebonio tribunis
militum consular! potestate. hostes novi praeter Vulscos '
velut sorte quadam prope in aetemum exercoodo Romano
militi dalos Cercelosque et Velitras colonias iam diu mo-
lientes defectionem et suspectum Latium Lanuvini etiam, 5
quae fidelisslnia urbs fuerat, subito exorti. id patres rati
contemptu accidere, quod Velitemis civibus suis tarn diu
inpunita defectio esset, decreverunt ut primo quoque tem-
pore ad populum ferretur de bello eis indicendo. ad quam
militiam quo paratior plebes esset, quinqueviros Pomptino 10
agro dividendo et triumviros Nepete coloniae deducendae
creaverunt. tum utbellum iuberent latum ad populum est,
et nequiquam dissuadentibus tribunis plebis omnes tribus

lio. III, seruilio sulpicio.
Ill, lucio lupretio, /. aemi-
Uoy III, in, trebonio, tf,
mil, consulari potestate:
P. — M: „1. ualerios. inr.
aulQ manlio. iir. seruio sulpi-
cio. Hi. lucio lucretio. ]. ae-
miHo. iir. in. trebonio. tr.
mil." cet. manu altera deinde
nominibus Utiera s addita est,
ut fieret aulos manlios cet.
Eadem in. 2. scrip tum est
hostes nouos, cum m. 1. ho^
stes noui esset. — In Cap.
fragm. scriptom est L, Aimi'
lius iVy quod- inde factum
\idetur, quod ad- a. 363. nou
Marcus Aemilius ( cf. Liv. 5,
32.) sed. Lucius Aimilius in
Capit. tab. inter tribunos re-
latus est. Cf. 6, 1. Ej, 22.
4. cerceiosque: PM] Circcios-
qu^ Cf. 6, 17.: Ccrceiensi-
bus. — Paulo ante P m. 1.
M: datos, P m, 2. Earl. i.

Leid. I.: Aaiiis. — Harl. 1.
cereusque el uelitras colo-
niae. Leid. I.: cicceusque et
uelitras coloniae.

7. contemptu accidere : PM. —
Leid. I.: qoutemtu accipere.

— P: ut. primo. qq tempore
act populum ferretur. Kecc.
Qodd.: ferretur ad populum..

l-O. Pomptino agro diuidcndo:
M m. 2. — M m. 1.: agro/w.
Harl. I.: pomptino acrom. —
P: pomtino agro. — Kecc.
quid, codd.: JSepet, cf. 6, 9.
Uarl. I. Leid. i.: nepetat,

12. latum ad populum est: P.

— M: legatum ad populum
est. — PAI: nequMrquam.
Harl. I. Leid. i.; nequaquam.
-T- PM : dissuadentibus tr. pi.
omnes tribus bellum iusse-
runt. b. e. uni versus populus
iussit. alioquiu scribendum
erat omufis centuriae.

LIBER VI.

bellum iusserunt. apparatum eo anno bellum est, exjorcitus
propter pestil^ntiam non eductus. eaque eunctatio colonis
£patium dederat deprecandi senatum: et magna liominum
pars eo ut legatio supplex Roniam mittcretur indlnabat, ni

5privato ut fit periculo publiciun Inpllcitum cssct, aiictores-
que defectionis ab Romanis metu nc soli cruniiil subiecti
piaeula irae Romanorum dedcrentur, avcrtissent colonias a
consilUs pacls. neque In senatu solum per eos legatio in-
pedita est sed magna pars plebis incltata ut praedatum in

10 agrum Romanam exirent. haec nova iniuria exturbavit
onmem spem pads, de Praenestinorum qiioque defectioue
eo anno primum fama exorta, arguentibusque eos ^Fuscula-
nis et Gabinis et Labicanis, quorum in fines incursatum erat,
ita pladde ab senatu responsum est, ut minus credi de cri-

15 minibus, quia nollent ea vera esse, appareret.

XXn. Insequenti anno Sp. et L. Papirii novi tribuni
milltum consulari potestate Velitras legiones duxere, quat-

3. et magjia hominum pars:
PM. In Harl. i. et magna ex-
ciderant. — M : ni priuato ut
fit periculo publicum plici-
tnm esset. P: nisi ut priuato
ut fit periculo publicum in-
pllcitum esset. Harl. i. Leid. i.:
ni priuato uf fit periculo pu-
blicum supplicium esset. Cod.
Klock. : inplicatum esset. Cf.
5, 31.: consulibusque morbo
inplic/tis. 1, 31.: inplic^ztus.
30, 5.: explicanerunt.

8. neque in senatu solum: ed.
Frob. 1531. — PM: neque in
senatum solam per eos lega-
tio inpedita est.

10, haec noua iniuria exturba-
uit omnem spem pads: PJW.
— Recc. codd. alii pertur-

bauit, alii deturbauii. Sic
paulo post recc. quid, codd.:
orta,

1 3. Labicanis : PIU Harl. i. Leid. i.]
Lavicanis (cod. Sigoni). Cf.
2, 39.: Labicos. — PM: ar-
guentibus^i/^ („aber als^*):
cf. 6, 4. : labor^z/^ continuus.

14. ita placide ab senatu re^
sponsum est: PM. Haecyerba
exciderunt in Harl. i. Leid. i.

— Harl. I.: quia no/ent. —
P:'ea uer,$a esse appar^t.

16. Sp, et L. Papirii: ed. Frob.
1531. Cf. paulo post: A.
et L. Postumi. — PM Harl, i.
Leid. I.: Sp. et L. Papirizi^,

— Mm. 2. P: noui tf, mil.
M m. 1.: noui/ Ir. mil.

LIBER Vt.

' 71

tiior collegis Ser. CJovnello Mahiginensi tertium Q« ServiUo

C. Sulpieio L. Aeinilio quarium tribunis sA praesidioHi ur*

bk et si qui ex Etniria novi motus nuntiarentur -r- onmia

enlm inde suspecta erant — ' relictis. ad Velitras adversus

maiora paene auxilia PraeDeslinomm quam tpsam. colono- 5

rum multitadinem secundo proetio pugBatam est ita, utpro-

pinqoitas uibis hosti et causa matufioris fugae et unum ex.

fuga receptacolmm esset. oppidi oppugnatione tribuni absti-

nuere, quia et anceps erat uec in pemicieiu coloniae pu-

gnandum censebant. litterae Romam ad senatum cum vi- 10

ctoriae nuntiis acriores in Praenestinum quam in Veliter-

iium hosteip missae: itaque ex seuatus consulto popnlique

iussu l^ellum Praenestiius indicCum, qui* coqiuneti Vulscis.

QXmo ipsequenle Satricupii^ colonviijni pop.vU Rpinapji gerlina-

citer a colonis defensan), vi expugnarunt foiedeque in captis IS.

cxercuere vicloriam. eaia rem aegFe passi Romani M. Fo-

1. Ser, Cornelio Maluginensi L^id.i.:aduelitr0. — M:p^ne.

tertium] S^r. Cornelio Mala- 6. ut propinquitas urbis hosti

ghieiLse qnartam. — PiH: ser.
cornelio (P:'Go/ienio) mala-
ghiens/. III. Of. 4, 21.: „DI.
Cornelio Malagin(;n8C*S 6,27.:
„Ser. Cornelio Malngioens^* :
aK — CF. 6, 18.: „Serv. Cor-
nelias Maluginensis iterum ^K
— Q, Seruilio C, Sulpicio:
Harl. I.] Q; Servllio Ser. Sal-
[ncio. — MI Leid. i. : ^. ser.
^. salpicio. — PM: 1-. aemilio.
" nil. tribunis cet; Diodoras 15,
41. auni 372. tribanos eons,
pottradithos: K^v/QvKQacr-
aov, 2e^'oi>jtov Ko^-^iov,

3. €t si qui ex Et^fn'ia- noui
motus nUTUiarentur : PM. —
Ihiri. I.: nontiar^tur*: quasi
liivrarius nan si qut sed si
quid soribi vohierik. "-^ 'Harl. i.

et causa cet. : PM. — Harl. i.
Leid, I. hostis, Ozon. ; C:
hosti^uj. of. 6, l'.! hostf.
12. itaque ex 3c, popuHque ius-
su helhmi praenestinis in-
dicium qui eoniuncti uol-
sois anno, insequente satri-
cum coloniam pr, pertiua-
citer a colonis defensam ui
expugnarunt foedeque in
captis exercuere uidoriam :
PM.<^ Leid. i.: conianctt/iif.

— Voss. n. al.: inseqaenti.

— Harl. I. Voss. ii.: expo-
gaoutfrnnt. — Cod. 8%;. et
.recc. quid. Drak.: ioedttnt-

que. — r Gi, 5, 2.: „hoc na*
qiie reges neqae consoles in-
ionxisse servitatis, qaod tri-

* buni mil. in plebe romana
re^num exercerent'^., al.

16. /¥; Furium CamHhun eepti-

USER VL

rjam Cdmillum septimiim tribunum mililuni crcavcre. ad-
diti coUegae A. et JL Postumi Regillcnsett ac L. Furius cum
L; Lucretio et M. Fabio Ambusto. Vulscum belluiii M. Fu-
rio extra ordinem decretmn. adiutor ex tribunia fiorte L. Fu-
5 rim datur nop tarn e re publica qQam ut collegae mate-
ria- ad omnem laiidem esset, et publice, quod rem temeri-
tate. eias prolapsam restituit, et privatim, qiiod ex errorc
gratiam .potius eioa aibi. quam suam gloriam petit exactae
iam aetatis Caaiilliia erat comitilsque iiirare parato in verba

mum: Cf. 6, 18.: H. FurisB
: Camillas tffiLtiuii. — lo PM
cod. Rben. Bbrl. i. scriptam
est: |,m. farinm camillum vi
tr. mil. creaoere^'. ia rell.
Drak.: „CamiIIam m'*.

% A. €t L. PoMtumi: P] A. et
L. Postamii* ^ M: aali et. 1.
postunu. Harl. l Yoss. u. al.:

, A* et L. Postamiuj. Cf. pauiu

. aole Papirii, — PM: regi-

lienses, Harl. i. Leid. i. al.:

relighnses, Cf. 4, 49. 5, 16.

3. yulsewn hellion M. Furio
extra ordinem deereium:
PM. — Recc. quid, codd.:
decretmn extra ordinem. —
Cf. 6, 30.1 proYincia sine
sorte sine conparaftione extra
ordinem data. 30, 1. : eensnc-
rnnt patres, at consoles inter
se coopararent sortirentarye,
uter Bmttios adirersns Han-
nibalem, nter Etmriam ae lA-
gnres proviaciam haberet,

4. adiutor ex tribunis 9orte
L. Furius datur (P: dator)
non tarn e rep, quam ut
coUegae materia ad omnem
laudem esset : PM. i. e. sors
ita talerat at L. Farias in

Voisenm Lellom eom M. Ft*
no milteretar, non tarn nt ipse
rem pablicam consilio sno ad-
invaret, qnam nt M. Furio
materiam praeberet maiorem
etiam gloriam nanciscendi.

8. quam suam gloriam petit:
M Harl. i. Leid. LJ quam snan
gloriam peliit. Cf. 30, 29.:
laeto animo audit al. T. Livi
L XXX. pw xc. — P: quam glo-
riam suam petit — £t ante
publice excidit in Leid. i.

9. in uerba excusandas uale^
tudini solita: Oxon. N. In
P repperimns „excassandae
naletudini solitae'^ in M „ex-
cnsandae naletudini solite'*:
idemqne yidetur in cod. Rben«
fnisse, cum Rhenanus solita
ficribeadnm esse coniiceret
CCi 6» 20.: erepta, contra
scriptum est in JLeid. i. „ex*
acta iam aetatis Camillus
erat'S — Harl. i. Leid. i.:
naletudini^ lite. Yoss. n. Pall.
1. 3. : aaletodinis licet. Hecc
codd.: aaletudinis solitae. —
P m. 1. : comitiusqne. —
Quod ad ioterpretationem bu-
108 loci attiaet, dicendom est,

LIBER VI.

excusandae valetudini solita consensus populi restiterat, sed
vegetum ingenium in vivido pectore vigebat virebatque in-
tegris senslbus, et civilcs iam res baud magnopere obeun-
tem bella excltabant. quattuor legionibus quatemum milium
scriptis — exereitu indicto ad portam Esquilinam in poste- 5
ram diem — ad Satricum profectus. ibi eum expugnatores •
coloniae haudquaquam perculsi fidentes militum numero,
quo aliquantum praestabant, opperiebantur. postquam ad-
propinquare Romanos senserunt, extempio in aciem proce-
dunt nibil dilaturi quin periculum smnmae rerum facercnt: 10
ita paudtati hostium nihil artes iipperatoris unici, quibus so-
ils confiderent, profuturas esse.

non ita qaidem at 6, 16. (in-
Tidiaeque) particulam que in
comitiisque adyensatiyo sensu
,,aber als er'' cet. scriptain
esse, cum apodosis a verbis sed
vegetum ingenium inciperet;
sed concensus populi resti-
ierat brevias dictum videri,
^ cum loci ratio postularet „ni-
hil aliud quam consensus po«
puli prohibuerat ne sc excu-
saret'': „Camillus war schon
Ton hobem Alter und als er
am Comitialtage sich vorge-
nommen, ivenn man ihn wie^
der wShlen sollte, sich mit
der SchwSche seiner Gesund-
beit zu entscbuldigen, so hatte
nur der allgemeine Wuusck
des Volkes ihn von seinem
Vorhaben abbringen k5nnen:
aber es regte sich in der star-
ken Brust noch ein frischer
Geist beiuogeschwSchtenSin-

nen ".

2. uirebatque iniegris sensi^
bus: P. — M: uirehat quae-
que integris sensibus: (Cf.

T. Livi L XXX. p. xLiii. in.).
M m. 2.: uirehat quoque in-
iegris cet. — In Leid i. scri-
ptum est et „ in vido pectore^
et „magao opere": in eo-
dem et in P „excitab0t''. —
De soorus assimilatione quam
in verbis „ vegetum, vivido,
vigebat, virebat*' audimus,
cf. T. Livi 1. XXX. p. lxv.

4. nil. legionibus quatemum
milium scriptis: PM.

5. in poster am diem : PM relL] ^
in postetum diem. Cf. 6, 23. :
ad esim diem. al. — Paulo
post scriptum erat in P m. 1.:
expugnaotores : et in PM
Harl. I. al. perpulsi pro per-
culsi: de quo mendo cf. 3,

' 30.: „is metus perrulit".
9. extempio in a^iem proce-

dunt: M. In P et in Leid. r.

excidit in,
11. quibus solis confiderent

(scii. Romani): M cod. Rhen.

— P Harl. I. Leid. i. : conji-

deret: sciL paucilas. — P m.

1.: 9,imperator^s'': el „pro-

LIB£R VI.

XXni. Idem ardor ct in Romano exercilu cral el in
altero duce, nee praesentis dimicatlonis fortunam uUa res
praeter quam uulus virl consilium atque imperium moraba-
tur qui occabsionem iuvandarum ralione virium traliendo bello
5 quaerebat. eo magis hostis instare, nee iam pro caslris tan-
tum suis cxplicarc aeicm sed procedere in medium canipi
et vallo prope hostium sigiia inferendo superbam liduciam
virium ostentare. id aegre patlebatur Konianus miles, multo
acgrius alter ex tribunis militum L. Furius ferox cum ae-

10 tale et ingenio tiuu multitudinis ex incertlssimo sumentis
animos spe inflatus. hie per se iam milites incitalos iiisu-
per instigabat elevando — qua una poterat — aetate au-
etoritatem collegae, iuvenibus bella data dietitans et eum
corporibus vigere et defloreseere animos: eunetatorem ex

15 aeerrimo bellalore factum, et qui adveniens rastra urbesque
primo impelu raperc sit solitiis, eum resident intra vallum
tenipus terere — quid aeeessurum suis decessurumve ho-
stium viribus speranlcm? quam occasioncm quod tempus

fularas esse/'': unde coniici
posset, in antiquiore libro
scriptuni fuisse ,, et idem pr-
dor'",
4, gut oceasionem iuuanda-
rum ratione uirium tra-
hendo hello quaerebat: PM.

— Recc. codd.: iuuandaram
ratione romauarum uirium.
Voss. ir.; traliendo bell^///.

— Paolo post mulli recc.
codd.: signa hostium infe-
rendo.

8, id aegre patlebatur : PM. —
Leid. I.: aut aegre. — PM:
alter ex tr. mil. L farins.

9. eum aetate et ingenio tum :
M m. 1. P cod. Rhcn. Harl. i.
Leid. I. : — M m. 2. et recc.

codd.: tum aetate cet. —
Leid. I.: ex incertissimo sum-
tis animos. YosB. u. al.: sum-
iio' animis,
15. et qui adueniens : cod. Rheu.
— PM Harl. I. Leid. i.: „et,
qui<7 adueniens ''. Sic erra-
tum est 4, 37. in P „qiiia
ad id missi erant'% cum in
M esset „qui ad id missi
erant". — PM cod. Rhen.
Harl. I. Leid. i.: „ primo im-
petu rapere sit solitus'^
Recc. codd.: „capere". Cf.
1, 9. al. — PM Leid. i.:
„ tempus terrere " : eodem
mendo quo 6, 8. ,,sese ter-
rerenl" scriptum erat. — P
m. 1.: quid acceTtsurum.

LIBER VI.

quern insidiis instruendis quaerenleiu locum? frigere ac tor-
pere senis concilia: sed Camillo ciun vitae satis turn glo-
riae esse: ecquid attinere cum mortal! corpora uno civila-
lls, quam inmortalem esse deceat, pati consenescere vires?

1. guem insidiis mstruendis
guaerentem locum: ex coni.
m.] quern insidiis instruendis
locum: ex coni. I. Fr. Grp-
novii. — PM Harl. i. Leid. i.
al.: „ quern insidiis instruen-
tem locum '^ Cod. Sig. Ua-
verc: „ingruentem'^ Simili
mendo integra oratio per-
saepe corrupta est, ut mediis
quibusdam litteris omissisduo
verba in nnum confunderen-
tur. cf. T. Livi 1. xxx. p. xlvi.
IV. Hoc vero loco eo facilias
errari potuit, si quae vel que
ut sexcenties alias neglegen-
tia quadam praetermissum
erat. tum demum, cum quae-
rentem restitntum erit, intel-
ligi etiam potest, qui instru-
eniem vel ingruentem a li-
brariis iingi potuerit. Quae-
renieni respondet antecedent!
sperantem^ et supra iam scri-
ptum erat „ qui occasionem —
quaerebat'^ — P: occa^^io-
nem.

— frigere ac torpere senis con-
silia: PM. Cf. 1, 41.: „situa
re subita consilia torpent, at
tu mea consilia sequere". —
P cod. Rhen. Harl. i. Leid. i.
al. : „ cum nitae satis tum glo-
me esse''. M m. 1.: cum
uite satis tum gloriae esscf .
m. 2.: ^um uite cet.

3. ecquid attinere : ex coni. m.]

quid attinere (codd.). „Sei
es wohl aber recht, dass man
hinschvfrinden lasse''. Ecquid
restituendum videbatnr, cum
inlerrogatio negativa esset, et
in M verae scriptorae vesti-
gium in essetquid servatum
esset. saepissime vero in an-
tiquis libris etquid pro ec-
quid scriptum legi, Larum
rerum peritos non fugerit. cF.
ex. gr. 4, 3. ubi in omnibus
mscnptis illnd et quid rcpe-
ritur. 42, 26. in Laurisb. co-
dice. 27, 10, in Pat. pro ec-
quid scriptum est equid, in
Colb. m. 1. ecquid^ m. 2.
numquidy in Bamberg, quid,
al. lieperilur quidem baud
raro etiam quid attinet, sed
ibi locorum rationes diversae
sunt, sic legimus 2, 41.:
„quid ita enim adsumi socios
et nomen Latinum? quid at-
tinuisse Hernicis pauIo ante
bo&tibus capti agri partem ter-
tiam reddi, nisi ut" cet.
„Wozu sei es nothig gewe-
een". Plerumque vero quid
attinet idem fere quod nihil
atiinet signiiicat (cf. 10, 13.
al.), quem ad modum saepe
nee atiinet scriptum est (ex.
gr. 3, 36.). — M: pati co/w-
senescere uires. P m. 1.: pati
cousenesceat niros. m. 2.:
consenescere.

LIBER VI.

His sermombus iota in s^ avertcrat castra, et cum omnibus
locis posceretur pugna, ^sustinere^' inquit „M. Furi non
possumus impetum militum, et hostis, cuius animos cun-
ctando auximus, iam minime toleranda superbia insultat:
5 cede unus onmibus et patere te vinci consilio ut maturius
bello vincas^^ ad ea Camillus, quae bella suo unius ausp^-
cio gesta ad cam diem essent, liegare in eis neque se ne-
que populum Romanum aut coiisilii sui aut fortunae paeni-
tuisse: nunc scire se collegam habere iure imperioque pa-
10 rem^, vigore aetatis praestantem: itaque se quod ad exerci*
turn attineat regere consuesse non regi, coUegae imperium
se iion posse inpedire : diis bene iuvantibus ageret quod e re pu-
blica duceret. aetati suae se veniam efiam petere ne in prima

1. auerterat (sell, a Camillo):
PM. — Pleriqae recc: ad-
uerterat. Cf. 1, 12. aL —
Voss. 11. all „et cam omni-
bqs locis peteretur pngna".
— P m. 1. : ioqaitf. — Leid. i. :
non poss/mus. — Recc. multi
codd. : cuias animum cuu-
ctando ausimas. — P: tol/e-
randa. Harl. i. : iam miQime to-
leranda in superbia //^sultat.

5. C€de' unus omnibus: P ni.
2. M. — P m. 1.: ced»^. —
Paulo post P m. 1.: „ad
esimdem diem": sed dem
erasum est.

7. negare in eis neque se ne-
que pr/ aut consilii sui aut
fortunae paenituisse: PM,
Cf. 1, 26.: ^,non tulit popu-
las nee patris lacrimas nei>
ipsius parem in omni peri-
culo anlmum^'. 1, 36.: ^,ne-
gare Attas Nayias neque
mutari neque novum consti-
toi, nisi aves addixissent,
posse". 26, 13. al. 27, 21.:

„SeryiIium negabant iare
aut iribanum plebis faisse
aut aedilem esse". 27, 4.:
„8ed littcrae — earam inie-
cerant ne aut consnlem a
bello avocarent aut in annum
consules deessent". 5, 46. al.
6, 16.: ^^nullius nee ocull
nee aures indignitatem fere-
bant, sed iavicta sibi quae-
dam — ci vitas fecerat, nee
adversus dictatoriam vim aut
tribuni plebis aut ipsa plebs
attollcre ocuios otf/biscere aa-^
debant".

12. diis bene iuuantibus ageret
quod erep, duceret: Pfll. —
Leid. I. : quo de rep. Voss. ii.:
quod de rep.

13. aetati suae se ueniam eiiam
petere ne in prima acie es-
set: PM. Etiam, quam par-
tiqalam interpretes quidam ad
aetati suae referendam esse'
censnerunt, pertinetad ne es-
set^ quod praeter alia el^m
locus yocls postulai: „8e ye-

LIBER VL

ade esset: quae senis munia in bello sint, iis se non defu-
tunim. id a diis inmortallbus precari ne qui casus suum
coDSilium laudabile efficiaL nee ab hominibus salutaris sen*
tenda nee ab diis tarn piae preces auditae sunt, primam
aciem auctor pugnae instruit, subsidia Camillus firmat vali- 5
damque stationem pro castris opponit: ipse edito loco spe-
ctator intentus in eventum alieni consUii constitit.

niam etiam hone petere ne
in prima acie essef „{ur
son Alter bitte er anch in-
sofem nm fintocboldigiin^,
dass er nlcht im Vordertref-
fen am Elampfe Theil nShme".
la Leid. i. moltisqae recc.
scriptom est aetaiis suae^
qood non minus probandum
videtar. Sic enim. 3, 12. non
modo ,,veniam errori atqne
adalescentiae petendo*' sed
etiam 7, 20. „Iegatos mitti
iabebat ad petendam erroris
Teoiam^^ legimns. Cf. 3, 7.:
„Teniaiu irarum caehstium
finemqae pesti ezposcnnt '^
8)35.: 9,orare dictatorem in-
Nfitnnt ut veniam errori hu'
mono, yeniam adolescentiae
Q. Fabii daret**: panloqoe
post „ea ira alienayit a di-
ctatore militam animos, qnod
inplaeabiiis Q. Fabio fiiisset
et qnod snis precibus negas-
set, eius popolo romaoo ye-
niam dedisset'^ — P: „qnae
senis jnmtia in bello aint^':
sed I eadem m. 1. restitnit
mwiia,
3. ne qui casus: PM. — Recc.
codd.: ne qni« casus. Cfl 29,
13. : ne qni motns maior ore-
r^tar. 3* 10.: ne qui in loca

samma nrbis impetas cet.
3, 17.: si qui inpediat. al.

4. nee ab diis: P] nee a diis
(rell. codd.). In P etiam primo
scriptum erat ^,nec ad diis''.
eL 6, 11.: ab Vnlscis. — JH:
prances.

— primam aciem auctor pu-
gnae instruii: PM: nisi qnod
in P primo erat intruit, -^
Leid. I. al.: actor pngnae. —
PJU: subsidia Camillus fir-
mat: b. e. in subsidiis locat
yalidiores milites,

7. intentus in et^entum: cod.
, Giirtnerianns] intentas in eyen-
ta (rell. codd.). Drakenbor-
cbio ablatiyns non improban-
dus yidebatur, modo intentus
ne. referretur«ad in etentu.
sed eqnidem non yideo, qni
baec yerba boo loco seinngi
possint, ad boc enim ipsnm
intentissimns esjse debebat Ca-
millus, si yere reipublicae con-
snltum yellet, quern eyentnm
alienumasecollegae consilium
baberet, ut, si id quod nefieret
timebat, accidisset, paratus
ad auxilinm ferendnm esset.
ex magna similinm locorum

f copia cf. 4, 27.: „postqnam
intentos bomines in eyentum
pericuH alieni pro. se incan-

LIBER VI.

XXIV. Simul primo concursu concropnerc amia, lio-
slis dolo non melu pcdem rettuUt. lenis ab tergo clivus
erat inter aciein et castra: ct quod miiltiludo suppcditabat,
aliquot validas cohortcs in castris armatas instructasque rc-
5 Mqiierant, quae Inter commissum iam eertamen, ubi vallo
adpropinquasset hostis, erumperent. Bomanus cedentem ho-
stem effuse sequendo in locum iniquum pertractus oppor-
tunus huie eruptioni fuit: versus itaque in victorem terror
et novo hoste et supina valle Romanam inclinavit acicm.
10 instant Vulsci recentes qui e castris impelum fecerant: in-
tegrant et illi pugnam qui simulati cesserant fiiga. iam non

tos neglectis yigiliis stationi-
basqae est adortus'* cet. Lit-
teram m vero in fine verbo-
rnm maxima incuria a llbra-
riis non adiectam modo sed
etiam omissam esse nolissi-
mnm eSt. — M: cos tiiit,

2. lenis ab tergo cliuus erat:
PM. — - Recc. mnlti codd.:
leuis. Cf. 2, 50.; „daxityia
in editum leniter collem".
29, 33.: „leni clivo ferente
ad hoslem". al. — Harl. i.
Leid. I.: aliqno^/ nalidas co-^
Iiortes. — P: relinquerant.
Cf. 2, 10.

7. opportunus: M. — P: o^or-
tunus. — „Die Romer den
weichenden Feind mit sturmi-
scher Gewalt verfolgend, als
sie sich an jene gef^hrlichen
Stellen batten yerlockeh las-
sen, standen gegcn den nun
beryorbrechenden Feind in
grossem Nachlbeile. Sowand-
te sicb denn der Scbrecken
bei dem Anblicke des neucn
Feindes nnd der abscbiissi-
gen ]^bene, dnrch die man

zor&ckmusste, anf den Sieger,
undbrachte die rom, Scblacht-
reihe znm Weicben'^
1 1 . qui simulata cesserani/uga :
JH m. 2. — M m. 1.: faga//i.
P m. 1.: qna sim/lata. m. 2.:
simolata.
— iam non recipiebai se ro-
manus miles: PM. Viden-
dum est ne quia cam Conr.
Hensingero banc locam inter-
pretetnr „8cbon wich der rO-
inisebe Soldat nicht bios riick-
wSrts'S sed „nicht yermocbte
der R5mer sich yon dem
pi5tzlicben Scbrecken yyieder
zu erbolen und yon Neaem
festen Fuss zu fassen*^ Par-
ticnla iam^ qua Liyios ad id,
quod turn, deinde sfgnificant,
i maiore qua dam yi ezprimen-
dam nti solet(cf. 6, 18.), in
errorenpi induxerit Cf. 2, 50. :
„mox ut respirandi superior
locus spatium dedit recipien-
diqoe a payore tanto animum,
pepulere etiam subeuntes^^
(21, 5.j. 10, 28.: „et inse-
cata — Gallic^ acies nallum

LIBER VI.

recipiebat se Romamis miles sed inmemor recentis ferociae
veteriscpie decoris terga passim dabat atque cffuso cursu
castra repetebat, cnm Camillus subiectus ab circumstantibus
in equum et raptim subsidiis oppositis 5,haec est" inquit,
„milites5 pugna quam poposcistis? quis homo qiiis deus est 5
quern accusare possitis? vestra ilia temerilas, vestra ignavia
haec est. sec]^ti aliiim dueem sequimini nunc Camillum, et
quod ductu meo soletis, vincitc. quid vallum et castra spc-
ctatis?' neminem vestrum ilia* nisi victorem receptura sunt",
pudor primo tenuit effiisos : inde ut circumagi signa obver- 10
tique aclem viderunt in hostem, et dux — praeterquam

spatium respirandi recipien-
dique se dedit". Cic. de rep.
6, 18.: 5, quae cum intucrer
stupens, ut me recepi, Quis
hie inquam, quis est qui cou-
plet aurcs meas, tantas et tarn
dulcis sonas?" al. — 'Leid. i.:
dabtiB^que eiTuso cursu.

3. subiectus ab circumstanti^
bus: M: „auf das Pferd ge-
hoben". Cf. 31, 37.: „8aluti
fuit eques, qui raptim ipse
desiluit payidumque regem in
equum subieeit". — M: cum
camillus sublatus subiectus
ab I circumstantibus in aequm.
P: cnm camillus soblatus
circumstantibus in equum.
Cf. 2, 7. : fieri. — Subiectus
etiam in Leid. i. et quibus-
dam recc. codd. scriptnm est.
in tribus Palalinis aliisque
subuectus. Harl. i. : subuectus
sub latus eorum. — P m. 1.:
inquic?. — P: pugna quam
;90scitis. — P m. 1.: accu-
sare pofitis.

7. secuti alium ducem sequi-
mini nunc Camillum: PM.

— Recc. quid. codd. : seqn/i-
mini. — PM : et quod ductu
meo soleiis uinciie, Multi
recc: et ut ductu cet.
9. neminem uestrum ilia nisi
uictorem receptura sunt:
PM. — Non peins Leid. i.: ne-
minem ilia uestrum nisi cet.

10. pudor primo tenuit effusos :
P. — M: eiTuso. — Plerique
recc. codd. pessime: „obver-
tique aciem uiderunt, ruunt
in hostem" cet.

11. praeterquam quod tot in-
signis iriumphis: PM rell.
Dukerus aut quod delendum
aut erat addendum censnit.
vernm quamquam L. saepe
ita scripsit, tamen quidquam
mutari nolim, cum idem non
minus saepe verbum esse
praetermiserit. — M m. 1.:
etiam acta nenerabilis. SI m.
% P: aetate. Leid. i.: etiam
acta uenerabilis. Harl. i. : acta.
Recc. quid. codd. hine : etiam
exacta aetate nenerabilis. —
P m. 1.: inter prima prima
nbi plnrim' | labor, m. 2. : in-

LIBER VI.

quod tot insiguis triumpbis, ctiam aetate venerabilis — in-
ter prima signa ubi plurimus labor periculumque erat se
offerebat, increpare singuH se quisque et alios, et adhorta-
tio in vicem totam alacri clamore pervasit aciem. neque
6 alter tribunus rei defuit, sed missus a collega restituente pe-
ditum aciem ad equites, non castigando — ad quam rem
leviorem auctorem eum culpae societas fecerat — sed ab
imperio totus ad preces versus orare singulos universosque,
ut se reum fortunae eius diei crimine eximerent: ^abnuente

10 ac prohibente collega temeritatis me omnium potius socium
quam unius prudentiae dedi: Camillus in utraque vestra for-
tuna suam gloriam videt: ego, ni restituitur pugna, quod
miserrimum est, fortunam cimi omnibus, infamiam solus sen-
tiam. '^ optimum visum est in iluctuantem aciem tradi equos

15 et pedestri pugna invadere hostem. eunt insignes armis ani-
misque qua premi parte maxime peditum copias vident. ni-

ter prima signa ubicet — Mm.
1.: lacri clamore. m.3.: alacri.
6. non castigando: PM relL
£x seqaenti verbo orare sup-
plendom est „impellere atqae
iDcitare equitmn animos'^ Si-
mili modo scriptnm est 3, 12. :
„ pater inter bos L. Qninctlns
non Uerando laudes ne ca-
mularet inyidiam, sed veniam
error! atque adolescentiae pe-
iendo^ sibi qai non dicto non
facto qnemquam o£Pendisset,
ut condonarent filiam onz-
bat''. — M m. 1.: focerat.
m. 2.: ae, — M; praeces. —
Yoss. II.: fortanae eius die,
Cf. 9, 37. 1, 59. aL

10. temeritatis: PM. — Recc.
codd.: temeritat/.

12, ni restituitur pugna: M. —
P : pngnam. — P m. 1. : „ for-
tanam suam cum omnibus*':

sed suam erasom est. t— P
Harl. I.: infamiam solus sen-
/^/itiam.
14. * optimum uisunp est in flu-
ctuantem aciem: P. „Da8
Beste schien for die noch
nicbt abznsebende, f^ die
noch nicbt zn berechnende
Entscbeidung derScbkcht die
Pferde abzugeben uad zu Fuss
auf den Feind einzudringen'^.

— M: omni \ um uisum est
in fluctoantem aci^. m. 2.:
acie: (non ut Drakenb. yo-
luit „ omnium optimum vi-
sum est"). InHari.i. ezcidit
aciem, I. Fr. Gron. scriben-
dum coniecit „ inter flnctuan-
tem aciem".

16, qua premi parte majcime
peditum copias uident: P.

— M: qua praemi partem
maxime cef. — In P prime

LIBER VI.

hil neque apud duces neque apud milites remittitor a summo
certamine animi. sensit ergo eventus virtutis enixae opem,
et Vulsci qua modo simulato metu cesserant ea in veramx
fugam effiisi magna pars et in ipso certamine et post in
fuga caesi, c^teri in castris quae capta eodem impetu sunt: 5
plures tamen capti quam occisi.

XXV. Ubi in recensendis capiivls cum Tusculani ali-
quot noscitarentur, secreti ab aliis ad tribunos adducuntur,
percontantibusque fassi publico consilio se milltasse. cuius
tarn vicini belli metu Gamillus motus extempio se Romam 10
captivos ducturum ait, ne patres ignari sint Tusculanos ab

scriptnm erat remUtuniur^
.sed eadem m. 1. restitutam est
remittUur,

2. sensU ergo euentus uirtu*
iis enixae opem: PM cod.
Rhen.] sensit — enlsae opem.
Cf. 6, 12.: ohnixos, al.
Utrumque tamen ficriptum esse
notam est: sic enim 30, 24.
in Put. reperitnr enisus^ 29,
15. entsuros: al. — In P
Bcriptum est enixe. — PM
cod. Rhen.: et uolsci qua
modo simnlato metu cesserant
ea cet. Cf. 5, 43. 4, 39. aL
— M m. 1.: magnam pars.

7. uhi in^ recensendis captiuis :

\ HI m. 4. P: h. e. in qnibas

captiyis recensendis. — Mm.

1.: recensendi. — M m. 1. P:

secreiu M m. 2.: secrete.

9. percontantibusque : PM] per-
canctantibusque. — Qaam-
quam percunctari in Li-*
vianis annalibus ibi scribere
iinsi non snmns, ubi melio*
ram libromm consensus per*
coniari postulabat, ne quod

T. Li?i pan II.

Liyio prabatum esse posset,
neglegere yolulsse yideremur,
tamen a Livio semper per^
cunctari scriptum esMt facile
crediderim : non tarn quod id
etiam in PM baud raro rece«
ptum est (ex. gr. 2, 28. 5, 32.
al.), quam quod ubi io Pa*
teano antiquissimo pereun*
ttari est, pleromque in Colb.
aliisque librls percuniari re*
peritur, unde percontari fa*
cile nasci potuerit. cf. 22, 7.
al. — PM: fassi publico
consilio se militasse, Leid.i. :
fas sit. Hayerc»: se publico
consilio militasse. In aliis recc.
Godd. excidit se*
11. ducturum ait ne patres
ignari sint: P. — Harl. i.
Leid. I. : ducturum ut ne pa-
tres cet. Recc. quid, codd.:
ducturum ait ut ne .patres
ignari essent. «~ M: ductu-
rum ne patres igna | risintu-
sculanos cet. m. 2.: igna | ri
intusculanos. — PM : ctb sO'
eietate descisse.

UBERVL

sodetate descisse: castris exercituique interim si videatur

' praesit collega. documento unus dies fiierat ne sua consi-

lia melioribus praeferret: nee iamen aut ipsi aut in exercitu

caiquam satis placato animo Camillus latunis culpam eius

5videbatur, qua data in tarn praecipitem casum res publica

esset, et cum in exercitu tum Romae constans omnium

fama erat, cum varia fortuna in Vulscis gesta res esset, fid-

versae pugnae fiigaeque in L. Furio culpam, secundae de-

cus omne penes M. Furium esse, introductis in senatum

10 captivis cum bello persequendos Tusculanos patres censuis-

sent Camilloque id bellum mandassent, adiutorem sibi ad

eam rem unum petit, permissoque ut ex coUegis optaret

quem vellet, contra spem omnium L. Furium optavit: qua

moderatione animi cum collegae levavit infamiam, tum sibi

15gloriam ingentem peperit nee fuit cum Tusculanls bellum:

pace constanti vim Romanam arcuerunt quam Tirmis non

poterant: Intrantibus fines Romanis non demigratum ex pro-

1. castris exercituique : PM. —
Haverc. al.: castris exercitu-
qne. Cf« 4, 12.: usii Inen-
stmo. al.

3. ne sua consilia melioribus
praeferret: PM. — Harl. i.:
ntc sua cet.

5. qua data in tarn -praecipi-
tem casum resp. esset: P
m. 2. M. — P m. 1.: perci-
pitem. — PM cod. Rheo.
Harl. I. Leid. i.: et cum in
exercita tum romae cet. cf.
6, 23.

7. cum uaria fortuna in uul-
scis gesta res esset: PM.
In Harl, i. ezcidit res, Recc.
quid, codd.: res gesta esset.
— RecQ. codd. : adaersae pu-
gnae fugaeque in L. Furio
•ulpam sederCf decns omne
penes M. Furium esse.

11. id bellum: P. — M: ad bel-
lum. Leid. I. : id ad bellum.

14. cum collegae: P al. — Recc.
codd.: tum. H m. 1.: cum
college, m. 2.: tum.

15. nee fuit — bellum: ^thet^,
Cf. 6, 4.: laborque.

16. pace constanti uim romo"
nam arguerunt: M Harl. i.
al. — P : arcueront. — Leid. i. :
pacem constituit romanam ar-
guerunt. Lot. 2.: pacem con-
stitaant romanam habere quam
armis non poterant.

17. ex propinquis itineris lo"
cis: PM Harl. l Leid. i. al.
— Recc. quid, codd.: itinS'
ribus. Drakenb. malebat cum
antiquis quibusdam editt Uh-
nsri.

LIBER VL

pmquis itineris locis, non cultns agrorum mtermissus, pa-*
tentibus portis urbis togati obviam frequentes imperatoribus
processere, commeatus exercitui comiter in castra ex urbe
et ex agris devehitur. Camillus castris ante portas positis
eademne fonna pads, quae in agris ostentaretur, etiam In- 5
tra moenia essef scire cupiens, ingressus urbem ubi paten-
tes ianuas et tabemis apertis pVoposita bmnia in medio vi«
dit, intentosque opifices suo quemque open, et ludos litte-
ranim strepere discentium Vocibus, ac repletas semitas in-
ter vulgus aliud pueromm et mulierum hue atque illuc eun- 10
tium qua quemque suorum usuum causae ferr«nt, niliil lis-
quam non pavidis modo sed ne mirantibus quidem simile,
circumspiciebat omnia inquirens oculis ubinam bellum fuis-
set: adeo nee amotae rei usquam nee oblatae ad tempus
vestigium ullum erat, sed ita omnia constanti tranquilla pace 15
ut eo vix fama belli perlata videri posset.

4. deuehitur: P. — M: dene-
hity. — Harl. r. Leid. i. paalo
ante „ commeatus exercitui *V

7. proposita omnia in medio
uidt: PM. — Recc. quid,
codd.: in m«dio foro uidit.
-— M m. 2. P : et ludos litte-
rarum strepere discentium no-
cibus. M m. 1.: di^rentium.
Pall, duo Yoss. n. al.: et ui-
cos litteras strepere discen-
tium uocibus«

9. iM! repletas semitas inter
uulgus aliut puerorum et
mulierum: P. — M: afc re-
pletas semitas inter uul^rus
aliud I puerorum et mulierum.
— Semitas repletas puero^
rum et mulierum non inele-
ganter Liyins Graecorum ra-
tione pro usitatiore ablatiyo
latjno scripsit, quem ad mo-

dum plenus et referius modo
cum genitiyo modo cum abla-
tiyo coniungebantur. — Harl.i.:
quaTTi quemque cet.

14. nee oblatae ad tempus:
PM: h. e. quod praesens tem-
pus postulare yideretur, ant
quod praesenti rerum ration!
accommodatum esset.

15, sed ita omnia constanti
tranquilla pace: PM: b. e.
sed ita omnia tranquilla erant
constanti pace. ]Non Tan. Fa-
brum modo, qui tranquilla
non ad omnia sed ad pace
referendum ratus constahant
scribi yellet, sed etiam anti-
quiores librarios yerns hnins
loci sens us fngit in Harl. i.
enim scriptum est ^^constar^
tia^^, et in Hayerc. aliisque
recc. codd. „ omnja constanti
tranquilla^^ pace*'.

LIBER VJ;

beUum indixistis, etsi revicta rebus verbis coD&iUre iiibil al-
iinet, tamen eiiam si vera siiit, vel fateri nobis ea, cum laiii

• evidenter paenituerit, tuluni censemus. pcccctur iu vos, duai
digni siUs quibus ita salisfiat/^ tantum fere verboruin ab
GTuscolanis factiun. pacem in pvaesentia nee itn mulio post
civitatem etiam impetravenmL ab Tusculo kgiones reductae.
XXVII. Gamillus cousilio ct virtute in Vulsco bello,
feHeitale in ^Fusculana expeditibiie, utvobique singular! ad-
versus eoUegam patientia et moderatione insigals^ magistratu

10 abut creatis tribunis militaribos in insequenlem annum L. et
P. Valeriis — Lucio quintum Public terlium — et Gajo
Sfergio tertium Lucio Menenio iterum Public Papirio Servio
Cpi^^eliQ Maluginenise. censoribus quoque eguit oinnus ma-
xijoie propter iucertam faniam ^eiis olieni^ adgravantibus

Ycliiitzen werde, da d^s \vas
geschfiien ist nns so stchtbar
Djit Reae erfiiHt. IBa^ man
gegen eueh fehkn, weon \hv
nitr stets einer soltlieit Gc-
BngtliuEng TfUr<iKg serd^.

5. pacem hi prqesenlick nee
ita multo post ciuUatem
etiam impetrauerunt : PM.
— Dao Pall. Voss. ii. al.:
pace impetrata nee ita maito
post cet.

6. €ib Tusculo legiones redu-
ctae: PM. — Recc. muUi
cadd,: ,,a Tasculo legiones
4/^ductae**: ttt 8. 2.

8, utrobique: M. Npn ipinns
, recte P „ntri^biqqe'V — P
m. 1.: felicitala^ — Recc.
codd. : i/» sequentexo ajDoam.

10. L» et P^ P^aleriis Lucio
^uiBtum Pudiio Urtium:
PM. — Harl. I.: L. et P. Va-
lerifl. Cf. 6, 2i?. : Papirii.

11. €t GaU Sergio ilM: PM

Leid.i. Cf.6,11. — UsrI.i.:
gandio Sergio.
12. Lucio Menenio iierum ].1j,

Menenio seoandom. Cf; 6, 18. :
T. Qninctius Cincinoatas ite-
' ' rum, — PM reU.: „lfciuio
menenio^ 11%*^ cA 6, 5. et
Diod. 15, 50.
— Puidie Papirio: PM rell.]
Spurio Papirio (ex ooni. Pi-
gbii, quod praeaomen Publii
in gente Papiria raro- inyeni-
TClur:), — Postremo in PM
veli. non seruio sed sergio
comelio maiugirt^nee aeqae
ac 6, 18. scriptoni est, in
vecc. qaibnsdam etiam malu-
ginensi nt 6, 22. I>iod. 15,
50. lios octo tradit trib. ; Acu-
v,tov O'daXe^uw otal llotO^LOV
"A7XOV, Bftdh rdioi^Ttqkv
ifLov oeal AeiJXiov Mev^vtov,
— TaCiov 2avX^r%60v wal Tr-
tO¥ JJoaciqixn^y Koi A»6ouov
AipJXiOVocal ^<ifitovMd^>tov,
14. adgr0uanti6us summam

LIBER TL

sumiTiam etiam invidiae eius tribmds plebis, cum ab iis ele-
varetuT quibus fide magis quam fortuna debentium laborare
creditum videri expediebat. creati censores C. Sulpicius Ca-
merinus Sp. Postumius Regillensis, coeptaque lam res morte
Postumi, qui^ collegam suffici censorl religio erat, interpel-^

ethm inuidiae eius tribu^
nU plebis: PM. — Leid. i.
Voss. II. al.: et grauantibus.
— Mullnm haesenint inter-
pretes in hoc loco explicando.
Ant. Perizonios scribi volait
„adgrayantlbas8ummam etiam
invidiae caasa tribnnis pi/':
Dukerus „adgraTantibussam-
mam etiam invidiose tribnnis
pi/': Klockins ab aliis scribi
rettnlit ),adgrayantibu8 etiam
sammae eias inyidiam ''. Ob-
scnrus yidetor locns yerbis
^^summam invidiae eius^^ fa-
ctns esse, qnamqnamnon diffi-
cile erat intellectn, liaec verba
nihil alind signifioare qnam.
„sammam aeris alieni qao
tanta invidia conflata essef.
at Livios noii solum et alias
similibns orationisfignris usns
est, sed etiam hoc loco yix
aliter scribere potuit, quod,
si scripsisset summam aeris
alieni adgravantibus tribu-
nis, tribunos criminis insimu-
lasset, cains insontes fnisse
poterant. tribuni igitur ad-
gravare (cf. 4, 12.) conati
sunt famam aeris alieni, qaa
studio necesse erat augeri
etiam invidiam ex aere alieno
factam, quae vel per se ma-
xima videretur esse: fenera-
tores incertam illam famam

eleyare stoduerant, cnm diet -
rent peconiam creditam ab de-
bitoribus non solvi, non quod
fortuna sed quod fides et yo^
luntas solvendi deesset. „Aach
trat in diesem Jahre das fie-
diirfniss einCensoren zu v/ik-
len, vorzugUch der unsiche-
ren Angaben wegen, die iiber
das VerhSltniss der Schulden
zu dem VermQgenszustande
im Umlauf waren, indem die
Volkstribunen die Grdsse die-
ses gehMssigen Gegenstandes
geflissentlich noch furcbiba-
]:er erscheinen zu lass^A such-
ten, wfihrend dieselbe yon
denen geringer als sie es war
angeschlagen ward, welchen
es zu Gute l^am, dass die
Yerzogerung der Zunickzah-
lung nicht durch demlllangel
an Geld sondern durch den
Mangel an GewissenKafligkcit
der Schuldner herbeigefiihrt
scheine''. — In P scriptum
est „cnm ab //iis", et „cre-
dentium" pro creditum,

3. erea$i censores C, Sulpi"
eius Camerinus Sp. PostU'
mius Regillensis: PM: nisi
quod P „i:egi/ensis'^.

5. Postumi: M} Postumii (P).
— Bl m. 3. P: quia eollegam
suffici censor! religio erat.
91 m. 1.: quia collegam sof-

LIBER yi.

lata est. igilur cum Sulplcius abdicasset se magistratu, cen-
sores alii vitio creati non gessenmt magistratum. tertlos
creari velut diis non acdpientibus in eum annum censiuram
religiosum fuit. eam vero ludificationem plebis tribuni fe-

Sr^ndam negabant: fiigcre senatum testes tabulas publicas
census cuiusque quia nolint conspici summam aeris alieni,
quae indicatura sit demersam partem a parte civitatis, cum
interim obaeratam plebem obiectari aliis atque aliis hosti-
bus, passim iam sine ullo discrimine bclla quaeri: ab' An-

lOtio Satricum, ab Satrico Velitras, inde Tusculum legiones
ductas! Latinis Hemicis Praenestinis iam intentari arma ci-
yium magis quam bostium odio, ut in armis terant plebem
nee respirare in urbe aut per otium libertatis meminisse si-

. .".•■■.'■

ficieDs orireligio erat. Harl. i. :
qua coUegam cet. la Leid. u
Harl. I. a1. excidit erat. — ->
Cf, 5, 31.: „C. lulios censor
decesslt: in eias locum M.
Cornelius suffecius, quae res
postea rcligioni fuit quia eo
lustro Roma est capta: nee
; deinde umqnam in demortui
locnqi censor sufficitur''.

S. non gesserunt magistral
turn 9 P« -^ Jil; non ^resse*
runt cet,

mmJtertios ereari: P. -* In 111
ecriptnm est baud scio an
< non minus recte ierlio,

4. eam uero litdlficationeifi
plehU tribuni ferendam ne*
gahani: PM. In recc, qui-
bu^dam codd* soriptum est
„ earn fievo ludificatigpem tri-
buni plebis ^^ cet., quiftsi ple-
bis non ad lud{ficationem
sed ad tribuni pertineret,

5, fugere senatum testes ta*
bulas publicas census euius-
que quia nolint conspici:

PM: nisi quod in 91 littera t
omissa estes, yyDer Senat
fiuche eine Ton Magistratsper-
sonen aufgenommene Angabe
der VermogensnmstSnde eines
Jeden, die Zeugniss yon der
Sacblage abgeben wiirde, zu
amgeben, well man dieGr5sse

' der Scbuldenlast nicbt ror
Augen baben wolle", — M:
conspici snmmaeriB \ alieni.
-<- Cum interim: cf. 6, 11.
•r- M m. 9. P: aliis atque
aliis bostibus. H m. 1.: aliis
at^u^ que aliis bostibus,
Harl. I.: aliis atque quae
aliis cet,
9f etb Antio Satricum: P m. 3.
OL — P m. 1. : ab anti^uo.
— P m. 1.: uelitra/is, — M:
quam. bostium ^odio« — P:
nta in ormis,

13. 0ut per otium libertatis mC"
minisse sinant aut consi"
stere in contione: PM. —
PM: uocem tribuniciam de
leimndo foenore et finem alia-

LIBER VI.

nant aut consistere in contione, ubi aliquando audiant vo-
cem tribuniciam de levando fenore et fine aliarum iniuria-
nun agentem. quod si sit animus plebi memor patrum li-
bertatis, se nee addid quemquam civem Romanum ob cre-
ditam pecuniam passuros neqiie dilectum haberi, donee in- 6
specto aere alieno initaque ratione minuendi eius seiat unus-
quisque, quid sui quid alieni sit, supersit sibi liberum cor-
pus an id quoque nervo debeatur. merces seditionis pro-
posita eonfestun seditionem excitavit. nam et addicebantur
multi et ad Praenestini famam belli novas legiones scriben- 10
das patres censuerant: quae utraque simul auxilio tribuni-
cio et consensu plebis inpediri coepta, nam neque duci ad-
dictos tribuni sinebant neque iuniores nomina dabant. cum
patribus minor praesens cura creditae pecuniae iuris exse-
quendi quam dilcctus esset — quippe iam a Praeneste pro- 15

ram iniarianim agentem. Leid.
I. Harl. I.: nooem tribanici
<idleaando focnore cet. •^ Fi"
Aem videtur in omnibus codd,
ficriptam esse. Eodem mendo
paulo post in M j^proposi*
tarn".

5. neque dilectum haberi: PM
Hart, I. Leid. i.] neqae dele-
ctum cet.

7. supersit sibi liberum cor-
•pus: PM. la Harl, i. aliisque
cxcidit sibi,

91 nam et addicebantur multi
et: PM, In Leid. i. Voss. u.
moltisque aliis codd. excidit
prias ety paaloque post no-
uas.

12. nam neque: P m. 3. M. —
P m. 1.; namque. Cf. 6, 26.:
habitus ixiit eritque.

13. cum patribus minor prac'
sens cura creditae pecuniae
iuris eaisequendi quatn di*

Jectus esset: PM relL Prae-
sens erat cara iuris oreditae
pecuniae exsequendi, praesens
cura dilectus, utraque enim
re eodem illo tempore sena-
tus premebatur : sed cum ho-
stes iamiam adessc diceren-
tur, maior et gravior videri
debebat cara dilectus. hoc
videtur Livias dicere voluisse,
cum minQrem patribus cu-
ram oreditae pecuniae fuisse
scriberet, et praesens ad
utramque periculum refer ri
vellel. I, Fr. Gron. et Frid,
Strothius, minor praesens
artissime cohaerererati, scribi
Toluerunt ille minus prae^
sens cura, hie minor in
praesens cura, quarumemen-
diitionum neulra ration i loci
adversatur nee tamen Livio
obversata videtur.
15. pra/esias kostis: Harl. i.

LIBER VL

fectos hostis in agro Gabino consedi$8e nuntiabatur — , in-
teiim tribunos plebis fama ea ipsa inritaverat magis ad su-
sceptum certamen quaih detemierat, neque aliud ad sedi-
4ionem extliiguendam in urbe quam prope iiilatum . moeni-
^ bus ipsis bellum valuit

XXVin. Nam cum elsset Praenestinis nuntiatum nul-
lum exercitum conscriptum Romae, nullum ducem certum
esse, patres ac plebem in semet ipsos versos, occasionem
rati duces eorum raptim agmine acto pervastatis protinus

Leid. I.] profectos hostes (PM)*
^^Profectoa hostis ^^et accu-
satiyus et nomioatiTUS esse
potest: notam enixn est inter-
dom et Livium hoc accasa-
tivo cum inf. uti, qaamquam
nominativus cum iof. latinae
linguae ration! magis respon-
debat. sic 3, 10.: „boTem lo-
cutam creditum'^ aliaque si-
milia scripta sunt. Pro no-
luinativo yero habuerunt Pal.
1. 3. Yoss. II. aliorum codi-
cum librarii, qui „profectu8.
hostis — nuntiabatur^^ scribi
volaennt. sic 3, 7. in anti-
quioribus codd. scriptum erat
„nullam spem aDimos eorum
cepit^', in recentioribus „ani-
mus'\ 2, 45. in aliis libris
„non ultra contumeliam pati
Romanes poaee^' in aliis „Ro-
manus" : multaque alia eiusdem
generis. — To Harl, i. est nun-*
tiabontur, Num nuntiabant?
1. in agro Gabino : lac. Gron.
— In PM et in rell. codd.
scriptum est in agro sabino,
cui scriptnrae locorum ratio
adyersari yidetar. per Gabi-
noram vero agrds F^eaestini

recto itinere Romam profici-
sci polerant, quare et ipsi
lac. Grouoyium secuti sumus>
Cf. 6, 21.

1. interim ir, pi, fama ea ipsa
inritauerat: PM cod. Rben.
Uarl. I. — Leid. i. Voss. n.
al.: fama ipsa cet. Hayerc. al.;
fama ea inrit. cet. — P: ne-
que aliu^. M Leid. i. : in m>
hem, — In Leid. i. ezcidit
prope,

6. nam cum isset Praenesti-
nis nuntiatum: P. — M:
praenest^^^ inhis nuntiatum.

9. raptim agmine acta: codd.
Pall. — In PM Drakenbor-
chianisque libris scriptum est
raptim agmine facto ^, nee
hoc uno loco sed etiam 25, 9.
in Put. Colb. Bamb, reppe-
rimus raptim agmine facto^
27, 16. in eisdem et in Me-
dic, cursim agmine facto,
dubium igitur yideri potest,
num editores consulto ege-
rint, qui his locis acto pro
facto scribi iusserrant. et dif-
ficilius etiam huius rei iudi-
cinm fit 9 quod yerba agere
tifaeere interdom idem prope

JUBERVL

agris ad portam CoUinam signa intulere. ingens in urbe
trepidatio fult. conclamatum ad anna concursumque in mu-
ros atque portas est, tandemqne ab seditione ad bcUum
versi dictatorem T, Quinctium Cindnnatum creavere. is
magistrum equitum Aulum Sempronium Atratinum dixit. 5
quod ubi auditum est, — tantus eius magistratus terror
erat — simul hostes a moenibus recessere et iuniores Ro-

significasse yidentur, et quod
Her^ viam, fugam facer e
dici solebat, nt etiam iUis
locis rapUm agmine facto
idem esse posset quod facto
ut agmen raptim^ cursim
procederet, nihilo miuus ta*
men facere non possum quia
facto non integrum habeam.
ista eniin ratio ne scriptum
non repperi nisi cum facto
post yocem agmine ponere*
tur, ut ibi etiam, quem ad
modum litteram m simiiibus
Tocibus persaepe interpositam
videmus, aliquid fidscriptum
esse videri possit, ne litterae
vocales se exciperent. 7, 37,
enim in PM legimus raptim
agitur agn^en^ nee secius in
Put. Colb. 23, 36. raptim
acto agmine, verum agmen
facere longe alia significatione
scriptum esse apud Yirg.
Aen, 1, 82, videre licet, ubi
ita: „ac venti velut agmine
facto Qua data porta ruunt
et terras turbine perflanf :
h. e. venti conglobati ruunt.
3. concursumque in muros at"
que portas est: PM rell. —
I. Fr. Gron. adque portas
est scribi voluit ut 6, 8.:
,,terrQremque non in primam

tantum aciem sed etiam ad
subsidiarios perlatum'S nee
tamen Ilia emendatione opus
videtur cum permnlti loci do-
ceant Livium altero loco prae-
positionem suppleri voluisse.
Cf. paulo post „in ocuiis at-
que auribus". — M m. 2.:
ab seditione. m. 1.: ab sedi*
tionem. P : ob seditionem. —
M: T. Quintium.

4. is magistrum equitum: M
m. 2. P. — M m. 1. : is ma-
gis/r<ztum equitum. — Leid. i. :
Attratinum.

7. simul host^ a moenibus
recessere: PMrell. Cf. 3, 50. :
simul bis quae yidebant iis-
que cet. — flaverc. : simul et
liostes cet. — In P scriptum
^ erat m. 1.: et iuniores ad
edictum sine retractatione
conuenere: quod mibi qnam
maxime placet, quis eiM|| du-
bitaret quin de Romanis iu«
yenibus referretur? sed, cum
altera manu etiam in P ro«
jnani additum esset nee in
ceteris codd. nomen deesse
yideretur, et ipse iuniores
romani scrips!. — M: sine
re I tractione. Harl, i : sine
retractatione. Cf. 3, 69.

LIB£a VL

mani ad edictum tine retracUtione Gonvenere. dtun con-
scribitur Romae exercitus, castra interim hostium baud pro-
cul Alia flumlne posita, inde agrum late populantes fatalem
ae tirbi Romanae locum cepisse inter se iactabant, similem
6 pavorem inde ac fiigam fore ac bello Gallico fuerit: et enim
si diem contactum religione insignemque nomine eius loci
timeant Romani, quanto magis Aliensi die Aliam ipsam mo-
numentuoi tantae dadis reformidaturos? species profecto
his ibi truces Gallorum sonumque vocis in oculb atque au-
10 ribus fore, has inanium rerum inanes ipsas volventes cogi-
iationes fortunae loci delegaverant spes suas. Romani con-

1. conscribUur : PM. — LeidL L :
scribitur. — PM: interim,
Recc. qaid. codd.: itxitvea,
— P: haud procal a/ia. P
m. 2. M: baud procal a//ia.

6. 91 diem contctctum religione :
PM: nisi qaod la P primo
relegUme videtur fuiase. —
Barl. I. Leid, i. aL: diem con-
tractual. — In Leid. i. al.
ecriptum est teneant pro „ ti-
meant'^ — P: aliensi die
aliam ipsam. m. %: alliam.
M: alliens! die alliam ipsa
monamentum cet. — Incon-
sulte Tan. Faber suasit at
,) Aliensi die" expangeretor:
„Denn wenn die Rdmer den
Tag scbon, an den sicb die
traurigeBegebeubeit geknQpfty
als einen yerbSngnissyollen
{orcbteten and ibn desbalb
durcb den Namen des Ortes
bemerkbar gemacbt bStten,
urn lyie viel mebr yfr&rdea
rie dann yor der Alia selbst,
die ibre grosse r^iederlage
Terewige, aU yor dem Tage

an dem die Scblacbt geliefert
worden zarQckscbaadern".

9. hU ibi. — PM Leid. i. Harli.:
bi* *ibi. Cf. T. LiyiUxtt
p. XLuu in. — Pall. Voas. ii,
aL: bic sibi.

— in oculis oique aurUfus
fore: PM Leid. i. alj iu ocu-
lis atque in auribas fore (Aid.).
Cf. paalo ante „concar6um-
qne in muros atque portaa
est". — ffl: ,»ao7^0tes cogi-
tationes 'S P : „ uoluentea **.
aunmiam igituryictoriaespemy
quam in se ac yirtate soa po-
Bere debebant, Praenestini in
loci opportunitate posuerant,
11« Romani contra ubieumque
esset Latinus hostis satis
scire: PM. Scire infinitiyoa
bistor. boc loco yidetur eas^
nee supplendum se^ quam-
quam ita saepe a Livio scri-
ptum est. ex. gr. 1, 9.: „ sa-
tis scire, origini Romanae et
deos adfoisse et non defnta-
ram yictoriam**. 30, 7. : „scir6y
incendio non proetio cladem

LIBER TL

tra, ubiciunque esset Latinus hosfis, satis scire etim esse
quern ad Regillum lacum devictum centum annorum^pace
obnoxia tenuerint. locum inslgnem memoria dadls inritatu-
rum se potius ad delendam memoriam dedecoris, cpiam ut
timorem faciat tie qua terra sit nefasta victoriae suae, quin 5
ipsi sibi Galli si offerantur illo loco, se ita pugnaturos ut
Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad
Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostis, qui moenia Ro«
mana intrasset, nuntium secundae adversaeque fortimae do-
mum perferret. 10

XXIX. His utrimque animis ad Aliam ventum est.
dictator Romanus, postquam in conspectu hostes erant in-
structi intentique, ,,Yidesne tu" inquit „A. Semproni, lod

acceptam". — Pace obnoxia
(PM) fortias dictam est qaam
- pace obnoxios tenuerint^
cum ea ex hoc pax inita vi-
deatur, qua se Latini subie-
ctos atque obnoxios imperio
Romanorum habere debnerint.
Cf. 6, 2.

4. ad delendam memoriant
dedecoris: M. — P: ad de-
lendam memoriam cladis de-
decoris.

5* ne qua terra sU nefasta uU
ctoriae suae: PM: „das8 es
irgend ein Land gfibe, wo
ihrer Tapferkeit derSieg nicht
bescbieden sein soUe^'. Quern
ad modum dies nelastus is
erat, quo nihil agi utile vi-
debatur (1, 19.), sic terra
etiam nefasta dici poterat, si
ea grayibns quibusdam diffi-
cultatibus obiectis victoriae
adyersa fore videbatur. — In
Hari. I. excidit suae. Leid. i.
al.: nictoria nua.

5. quin ipsi sibi Galli si offe-
rantur illo loco, se iiapu"
gnaturos: M Leid. i. al. —
P: quin ipsi galli si offeran-
tur illo loco, ita pugnaturos.
m. 2.: se ita, Harl. i.: quin
ipsi sibi galli si offerant illo
loco se cet. C, Sigonius scribi
▼olait: „quin ipsi si ibi Galli
se offerant, se ita pngnatu-
ros". — M m. 1.: in pere-
tenda patria. Bl m. 2. P: in
repetenda. — M: aduersequae
fortunae. — Had. i.: perfe-
ret.
11. his utrimque animis ad
Aliam uentum est: PM al.
— Recc. codd.: postquam ho- .
stes in conspectu erant. -*
P m. 1.: inquic?. a. sempro-
nio. m. 2.: „ inquit a. sem-
proni^'. hinc factum videtur
ut in Harl. i. scriberetur „in-
quit, d, a, semproni''. — PM:
ad aliam constitisse. HarLi.:

cons/iMa.

UBER Vl

fortnna illos fretos ad Aliam constitisse? ncc illis dl inmor-
tales certioris quidquam fidnciae maiorisve qnod sit auxilii
dederint. at tu fretus armls animisqne concitatis equis in*
vade mediam aciem: ego cum legionibus in turbatos trepi-

5 dahtcsque inferam signa. adeste dii testes foederis, et ex-
petite poenas debitas simul vobis violatis nobisque per ve-
strum numen deccptis". non equitem non peditem snsti-
nuere Praenestini: primo impetu ac clamore dissipad ordi-
nes sunt: dcin postquam nullo loco constabat acies, terga

lOvertunt consternatique et praeter castra ciiam sua pavore
praelati non prius se ab efiiiso cursu sistunt quam in con-
spectu Praeneste fuit. ibi ex fiiga dissipati locum quern tu-
multuario opere communircnt capiunt, ne si intra nioenia
se recepissent, extemplo ureretur ager depopulatisque omni-

15 bus obsidio urbi inferrelur. sed postquam direptis ad Aliam
castris victor Romanus aderat, id quoque mimimentum re-

1. nee illis: PM : h. c. „non
enim^. ndm etiam caasalium
conianctiomiin sensus inter-
dnm exprimebatnr particulis
copulativis: nisi forte aLivio
Loc loco nee enim illis scri-
ptum est, quo id quod in
Leid. I.. Voss. ii. al. est „iiec
in illis" dacere yideatur. —
M: di,

3. at tu fretus armis animis'
que: P. — M: „at tu fretus
armisg, animis concitatis
equis" cet. Dubium igitur
videatur an L. armisgue et
animis scripserit: ut 2, 57.:
tribunique et consules. Sed
cf. 6, 24.

5. et expetite: PM. — Harl. i.:
et expedite. — M: penas de-
bitas. P m. 1. : p/enas. m. 2. :
poenas.

7. non equitem non pedUem

sustinuere Praenestini: PM.
— Recc. quid, codd.: susti-
DCTe.
9. dein postquam : PM Leid. i.]
delude postquam (recc. codd.).
Cf. 6, 13.

10. et praeter castra etiam sua
pauore praelati: PM, Sigo-
nius perlati scribi rolnit. Cf.
7, 24.: et praeter castra etiam
Bua fuga praelati. al. 5, 26.:
nt effusa fuga castra sua —
praelati urbem peterent

13. eommunirent: P. -^ M m. 1.:
communi z^^rent. m. 3.: ne-
ront — Leid. i. multiqae
recc. codd.: ureretur extem-
plo ager.

15. ad Aliam: PM Leid. i.
Voss. ir. al. — P m. 1.: ui-
ctor roman/s. — Uayerc:
munimen. Leid. i.: monimen-
tum.

LIBER TL

lictum, et vix moenia tata rati oppido se Praeneste inclu-
dunt, octo praeterea oppida erant stib diclone Praenestino-
rum. ad ea circumlatum bellum deinccpsque baud magno
certamine captis Velltras >exercitu5 ductus, eae quoque ex-
pugnafee. turn ad caput belli Praeneste ventum. id non 5
vi sed per deditibnem receptum est. T. Quinctius • semel
acie victor, binis castris bostium novem oppidis yi captis,
Praeneste in deditionem accepto Romam revertit, trium-
phansque signum Praeneste devectum lovis imperatoris in
Capitolium tulit. dedicatum est inter cellam lovis ac Mi- 10
nervae, tabulaque sub eo fixa monumentum rerum gesta-
rum his ferme incisa litteris fuit „Iuppiter atque divi omnes
hoc dederunt ut T. Quinctius dictator oppida novem cape-
ret", die vicesimo quam creatus erat dicta tura sc abdicavit.

XXX. Comitia inde hs^bita tribunorum militum consu- 15
lari potestate, quibus aequatus patriciorum plebeiorumque
numerus. ex patribus creati P. et C. Manli cum L. lulio,

2, octo praeterea oppida erant
sub dicione cet,: PJM. —
Leid. I.: octo propterea op-
pida. Tan. Faber maiebat
5, per ea tempora".
eae quoque expugnaiae:
M m. 2. p. — M m. 1.: a»
quoque cet. — P m. 1.: ad
capuJ. — P m. 3.: per de-
ditione. m. 1.: per ditione.
M: ^dUionein.

6. T. Quinctius semel acie ui^
dor: P. — M; t. qulntiuf
semel acicTTi uictor. — P m.
1.: praeneste in dediratione
accepto. Mm. 1.: praeneste
in deditionem accepto r roma.
m. 2, : accepta roma. — PJtt:
reuertit. Recc. codd.: reuer-
titiir.

9. louis imperatoris: HI, ^
— P: iouia impci^rat^ris. —

De tribus signis loyis impe-
ratoris, quorum unum ex Ma-
cedonia captum in Capitolio
posuerat Flamininus, cf. Cic
Verr. iv. 58. 129.

12. luppiter atque diui omnes
hop dederunt ut T* Quin^
tius dictator oppida nouem
caper et: PM. — Mnlli recc.
codd.: atque dii omnes. Cf.
7, 26. In Leid. i. Yoss. n.
al. excidit 71

14. die uicesimo: P. — 91 : die
vlcen I simo. Harl. i.: deum-
cesimo. Leid.i. : duouicesimo.
Haverc: duo de uicesimo.

17. P. et C. Manli: P m. 2. ffl]
P. et C. Manlii. — P m. 1.:
manli<?. HarL i.: P. et C.
Manlio ius. Cf. 6, 22.: Pa-
pirii. — DeiQ P: cam m,
ialio.

LIB£R VL

plebes C. Sextilium M. Albinium L. Antlstium dedit Man-
liis, quod genere plebeios gratia lulium anteibant, Vulsci
provincia sine sorte sine conparatiohe extra ordinem data,
cuius et ipsos postmodo et patres qui dederant paenituit.

5 inexplorato pabulatum cohortes misere: quibus velut cir-
cumventis — cum id falso nnntiatum esset — dum prae-
sidio ut essent citati feruntur, ne auctore quidem adservafo
qui eos hostis Latinus pro milite Romano frustratus eraf,
ipsi in insidias praecipitavere. ibi dum iniquo loco sola vir-

lOtute miUtum restantes ca^dunt caedunturque, castra interim
Romana iacentia in campo ab altera parte hostes invasere.
ab duclbus utrobique proditae temeiitate atque inscitiares:

1. M, Mhinium : P. — M Harl. i. :
malbinium. — In Cap. tab.
et apod Diod. 15, 51. inter
octo tribnnos etiam C. Ere-
nucius P» Trebonius nomi-
nantar.

— Manliis: P. — M: manlii/s.
— M m, 1. P : quod genere
plebeios gratia inliam antei-
bant. M m. 2.: gratia, — -
Leid. I. Harl. i.: plebeio, — *
Harl. I. : anteibat et uolsci. —
Recc.quid. codd.: Volscorum
prouincia. Cf. 5, 12. — Paulo
post M: cuius et ipso. — P
m. 1.: qui c/^rant.

9. iniquo loco sola uirtute mi^
litum restantes : PM Uar]. i.
Leid. I. •— > Recc. codd. : loco
iniquo. — Lovel. 4. et antiq.
edd. usque ad Frob.: resi-
stentes, Cf. 4, 58.: summa
▼i restare nuntiabantur. 8,39.:
' restantest ac circumyentos oc-
cidit. al.

10. caedunt eaedunturque : M]
caedantur caedantque.*— Haec

nnice vera hnius loci scri^
ptura est. qui enim poterant
caesi caedere! In P priore
yerbo caedunt omisso scri-
ptum est „ restantes paedun-,
turq. castra interim'^: quod
cum ferendnm non yideretur,
m. 2. scripsit „ restantes cae-*
duntnr castraq. interim 'S In
Leid. I. praetermissum est
caeduntury similique crrore
in reliquis codd. Cf. T* Liyi
1. xxz. p. xxziii. 5.
12. ab ducibus utrubique (cfl
6, 27.) proditae temeritate
atque inscitia res: P. In eo
libro, ex quo cod. Med. de-
^ scrip tns est, yidetur fuisse
utrubique: bine factum est
nt in M scriberetur „ab du-
cibus utrnm «ibique prodita |
etemeritate atque inscitia res'*.

— Recc. multi codd.: pro-
dit<7. Voss. I. al. : prodita est,

— Utrobique et ad locum,
quo Romani in insidias prae-
cipitayerint, ct ad castra spe-
ctare nemo non yidet

LIBER VI.

quidquid snperfiiit fortunae populi Roman!, id militum ctiam
sine rectore stabilis virtus tutata est, quae ubi Romam sunt
relata, primum dictatorem dici placebat: deinde postquam
quietae res ex Vulscis adferebantur et apparult nescire eos
victoria et tempore uti, revocati etiam inde exercitus ac 5
duces: otiumque inde' — quantum a Vulscis — fuisset:

1. quidquid superfuit fortU"
nae» pir, id militum etiam
sine rectore stabilis uirtus
tutata est: PM relL (nisi qnod
in P Bcrlptum est pr et tuta
est) ] quicquid saperfuit, for*
tnna populi Romani ac mili-
tum etiam >cet. [ac Bekk. ex
duobus recentissimis Lovell.
scripsit pto Gronoyiano et:]',
ex coni. I. Fr. Gronoyii. Sic

' yiro ingeniosissimo scrlben-
dum yidebatur, quod saepe
ita res perditae fortuna po-
puli R. restitntae a Livio di-
cerentur. atque ita legimns
cum aliis locis tum 3, 7. 35,
6. relatum. semper yero hac
una ratione similes res a Liyio
conceptas esse yiz contend!
poterit. nee sine causa hoc
loco scriptum yidetur, quid-
quid fortunae populi R. illo
loco superfuerit, id una mi-
litum fortissimocum yirtute
sustentatum esse, quo maior
militum gloria fieri yideretur,
81 nulla ducum prudentia ad-
iuti iniqnoque loco non for-
tuna qaadam divina ex insi-
diis eyasisse sed suamet ipsl
yirtute etiam fortunam quo-
dam modo populi Romani tu-
tati esse dicerentur. Cf. 5, 40. :
„commendantes virtuti eo-

T. Livi pars II.

mm — qoaecnmqae reliqaa
esset fortuna^'.

3. deinde postquam quietae
res ex uolscis adferehan--
iur et apparuit cet. : PM. —
In Harl. i, quae inter adfe-
rehantur et quantum a VoU
scis snnt, incuria librarii
omnia praetermissa sont.

6. otiumque inde quantum a
uolscis fuisset: PM rell.
(niisi qnod in M „onnmq.'*
est)] otiumque inde quantum
a Volscis fuit: ed. Frob. 1535.
— Simili modo interdum a
Livio scriptum yidemns nt
oratio hypothetica, qua uti
primo instituerat, ad finem
perducta non sit. nam etiam
hoc loco nihil desideraretur,
si perrectum esset „nisi a
Praenestinis rebeljatnm es-
sef • yerum hi loci semper
fere ab librariis aliis aliter
permutati sunt, sic 30, 25.
ex optt, codd. scribendum
erat „iam nulla alia res cam
(scil. nayem) quam propin-
quitas terra e — tneri potuis-
set": sed librariis recentlori-
bus cum addendum yideba-
tur. sic 3, 45. ad aecendis*
set yel in Harl. i, cum adie-
ctum videmuS) quae coninn-
ctio nee opus est nee com-

LIBER ¥1.

idmodo extremo anno tumulinaium quod Praenestinrconrita-
tis Latinomm popuKs rebellamnt. eodem anno Seliam ipsis
querentibus penuriam honninum novi coloni adscript!: re-
busque hand prosperis bello domestica quies, quam tribu-
5 nonim militum ex plebe gratia maiestasque inter suos ob-
tinuit, solatium fuit.

XXXI. Insequcntis anni principia statim seditione in-
genti arserc tribunis militum consulari potesiate Sp. Furio
Q. Ser\ilio iterum L. Menenio tertium P. Cloelio M- Ho-

paret in integrioribns libris.
Eodem emendandi 8tad!o fa-
dam est nt in eo libro ex
qno 'Harl. I. haustus est —
nam ab Harleianl i. scriba
haec emendatio propter ea
qaae b. 1. neglegenter ab eo
praetermissa erant, profecta
esse non potest — ut in eo
pro fuisset scriberetnr fuit
sefi id modo, ipiamquam sed
ration! loci adversatnr. Cf.
2 J 39.: „qnae (scil. discor-
dia ) profecto orta esset^ adeo
tribniii lam ferocem per se
plebem instigabant: sed ex-
ternUs timor snspectos infen-
sosqne inter se inngebat ani-
mos": h. e. „ni8i innxisset'S
1, id mo do extremo imno iu-
multvatum: PM:„Nat das
yeranlasste gegen das Ende
des Jabres ^u Gegenyorkeb-
rnngen, dass die PrSn. von
Neuem die Waffen ergriffen".
Cf. 21, 16. : Illyrios lacessisse
magis qnam exercuisse Ro-
mana arma, et cum Gallis tu-
multnatam rerins qnam belli-
geratam. 2, 26.: „confestim
et Sabini Romanos territa-

vcre, tnmultns enim foit ye-
rins quam bellum.

2. eodem anno Setiam: ex
coni. Sigoni. Idem in PM
repperimns , quamquam ^ ibi
scriptum est eodem atinos
etiam, in P dein s deletam
est, atqae illud eodem anno
etiam in Uarl. i Leid. i. in-
est. in plerisqne yero recc.
codd. scriptum est eodem
anno ipsis etiam querenti-
bus cet. — ' M : noni cqlonia
adscripti rebusque band pro-
peris. P: rebusque aut pro-
speris. — M: solatium fuit.

9. Q, SeruUio iterum Z. 3Ie'
nenio tertium] Q. • Servilio
secundum C. Licinio (ex
coni. Sigoni secundum Diod.
15, 57.). De yoce iterum cf.
6, 18. : „Cincinnatns iterum",
PM: q. sertiilio ri. Tertii
tribuni nomen ex opt libris
Lirianis et Capit. tab, resti-
tnimus. in P scriptum - est:
licinio moenenio. III, m W :
lucinio menenio. III, Cf. 6,
27. ubi de eodem mendo li-
braricrrnm dfctum est. •

LIBER VI.

ratio L. Geganio. erat autem et materia ct causa seditto-
nis aes alienum, cuius noscendi gratia Sp. ScrviUus Priscus
Q, Cloclius Siculus censores fact! ne rem agerent, bello in-
pediti sunt, namque trepidi nuntii primo fuga deindc ex
agris legiones Vulscorum iiigressas fines popularique passim 5
Romanum agrum attuiere, in qua trepidatione tantum afuit
lit civilia certamina terror extemus cohiberet, ut contra eo
violentior pbtcstas tribunicia inpediendo dilectu csset, donee
condiciones inpositae patribus ne quis, qyoad bellatum as-
set, tributum daret aut ius de pecunia crcdita diceret eo 10
laxamento plebi sumpto mora dilectui non est facta. ^ legio-
nibns novis scriptis placuit duos exercitus in agrum Vul-
scom legionibus divisis duci: Sp. Furius M. Horatius dex-
trersus maritumam oram atque Aniium, Q. Senilius et L.
Gegamus laeva ad montes Ecetram pergunf . neutra parte 15

3. Q. Cloeliust M. — P: q.

clO€/iU8.

6. tantum afuit ut: P Leid. i.
— M: \Aw\xifuit lit. Cf. 5, 4. J
baud procul afuit qnin yio-
larent. 25, 6. a|.

7. tst contra eo uiolentior po-
testes tribunicia inpediendo
dilectu esset: PM: h. e. eo
violentior in inpediendo di-
lectu. — Harl. I. Leid. i. al.:
inpediendo dilectui essent.
Recc quid. codd. : inpediendo
delectum. — Voss. i. al.: ul
eontra ea,

8. donee eonditiones inpositae
patribus ne quis quoad beU
latum esset cet.: PM. —
Harl. I.: quo J obellatum es-
set. Leid. I.: quo /zbellatum
esset. — Mm. 1.: de pecu-
niam creditam.

10. eoJaxamento plebi sumto
mora dilectui non est fa-

cta: PM. — Voss. II.: eo
plebi laxamento sumto.

13. Sp. Furius M. Oratius : PM.
Cf. *, 53. — In Harl. i.
Leid. I. scriptum est ducit
pro duci,

14. maritumam oram: P m. 2.
Leid. I. Cf.30,2. — Pm.l.:
maritumam oram. M: mari-
tum I mam oram, — Hac li-
beriore poetarum licentia et
Livius interdum nsns est ut
praepositionem in omitteret.
sic scriptum est ex. gr. 30,
25. in Put. Colb. Lips. „mul-
titudoque a castris litus ef-
fusa", in recentioribus vero
codd. „w litus'^. — P: et
m, geganius. M: et m. gae-
ganias. Siroili ratione reD.
codd.

15. neutra parte host is ohuius
full: M. — P cnm anliq.
editt.: iuit obnius.

100

LIBEB Tl.

(initlifi olivitiH fiiit. populatio itaquc non !IIi vagae amilis,
i|iinm VulflruR I.-ilrocmii more disconlinc lioRthim fretns et
virtiittmi inctiicns per trepulationcm raplim fccrrat, sed ab
iuKlo cxen'ilii iusta ira facia spatio <pioqu6 toinpori.s gra-
ft vior: ipiippc a Vulsvis limcntibiis nc interim excrcitiu ab
Koma fxirrt, inmrfiioncs in cxtrema linium factac crant:
Rnmnno roiiira Ptiain in liostico morand! rausa orat ut lin-
dlcin ad ocrlanM^n rlirorrt ilaqiic omiiihns pas-sint tectis
af^ronnn vif-i.sqiic cliain qiiibiisclain cxuslix. non arbore fru-
10 gif«>ra non fialis in spcm fnigiiin rol!ftis, omniqiie quae ex-
tra in<>enift fiiit homimiin pprndiiinquc pracda nbacia Ko-
niam nlriinqiie exercitiis redncti.

XXXII. Pnr\'o iutrrvnllo ad rpspirniidum dcbitoribus

. ilalo poNlqiiain qiiiolae res ab liostibns erant, cclcbrari de

tBinlrgro iiirisdiclio, H tanlinn abeitse spes veteris lovandi fe-

norJH ut Iribnto novum feiius rontrabercliir in inni-Dm a

tTiitioriltiiti lornliini ntno qiiadrato facinnduni. en! succum-

(M). Cf. T. LiTi ]. x*x.

'. / 'uLtfus lalrtiriitiimorr ilis-
foriliitrhvitllumfrflus: PM]
Vi>Ii«-iit Itlroriiiii lutim dia-
rnnlU fcr. (rwr. roJil.). —
Ithriiriiiaf rriHTlum erat
dlun In roil. Hhen. et in
lUri. I, UUl u Cf. 6, ii.:
null! rr] rrrla. — P m. i.:
■pBtin. in. 'J.: ipatio. —
Li'\i. I. til,! quippe uolicis.

. moraiulirmmafroti^rtW.
- r PHUi eJil. Krob. 1535.:
■norondi ont ciu««.

. non arbore frugiftro non
»a1h in sprm /rugum re-
lirlis! PM; „oJine i-lnen trag-
bircn Banm, olina die xur
Aoniit afitliigeD FeldfrUdite

— M: praedam
•baetim. — P : romam utrim-
qne exercibiB reducli. M: n>-
nuini ntrimqne exercitn st-
dncti. Hirl. t.t ntrique,

I. ^ tontum obease apes ve-
terit leuondi foenorU ut
cet: PlU: 1). e. et tanlum
afait at spes levandi reteris
fenons lieret at cet. Cf. 4, 5S.
— P m. 1. : at tribnti Qounm
faenos. 9: faeoiu. — P: in
marnm censoribiis locitmn.

. eui auceumbere oneri coa-
eta plebes quia quern dHe-
ttum iapedirent noa habe-
bant ir pi.! PM. — Harl.i,:
cut s a ecu EH here/. Leid. i.:
cum iDcCDinbere. — M m. I.:
priacipum ^Ibns. — SI'' p- va-
leriarn. mi. — PPl: quiiwtiM.

LIBER VL

101

here oneri coacta plebes, quia quern dilectum inpcdircnt non
habebant tribuni plebis. ' iribunos etiam miliiares patricios
omnes coacta principum opibus fecit L. Aemillum P. Vale-
rium quartum CJ. Vetiirium Ser. Sulpidum L. et C. Quin-
ctios Cinciimatos. hisdem opibus obtinuere ut adversus La- 5
linos Vukcosque, qui coniunctis legionibus ad Satricum ca-
stra habebant^ nullo inpedientc omnibus iunioribus Sacra-
mento adactis Ires exercitus scriberent, uuum ad praesi-
dium urbis, alterum qui, si qui aUbi moius cxtitjssct, ad
subita belli mitti posset: tortium longe validissimum P. Va- 10
lerius et L. Aemilius ad Satricum duxere: ubi cum aciem
instructam hostiwn loco aequo invenisseut^ extemplo pu-
gnatum, et ut nondum satis claram victoriam sic prosperae
spei pugnam imber ingentibus procellis fiisus diremit. po-
stero die iterata pugna, et aUquamdiu aequa virtute fortu- 15
naque Latinae maxime legiones longa societate militiam Ro-
manam edoctae restabant: equcs inmissus ordines turbaytt,
turbatis signa pedituip inlata, quantumque Romana se in-
vexit acies> tautum ho3tes gradu demoti,. et ut semel m-

5. hisdem opibus^ : 'PSL] Hsdem
opibus. „DuFc]i eben diesen
Einflafs setziea es die Con-
sular-Tribnne.n durch'^ Cf.
3, 68.: „ hisdem istis feroci-
bus aI^Ini8'^ — M: o^ati-i
nuere.

fk si qui aUhi motus extitis-
set: M m. 1. P. — fll m. 3.:
„ extitifiset '* : et sie multi recca
codd. — Voss. n. aL:- sLqui^
cet or. 6, 23.: ne qui casus.

•^ Sid suhita belli: PM Har). i.
Leid. I. Sic 30, 2.: ad in-
certa bellL 25, 15.: ad subita
belli. — Voss. II. al.: ad su-
bita bella.
13, ei ut nondum satis claram
uictoriam: PJH. Cf. 6, 8.:

cum repente ingentibus pro-
cellis fusus imber certam ma-
gis victoriam quam proelium
diremit. — M: sic prospera |
es spei. Harl. i.; direc/4?mit.

15. aUquamdiu: PIQ] aliquan-
diu.

17., eques inmissus ordines iur-
hauU: PM. — Leid. i.: se-
quens inmissus cet. Harl. i.
Voss. II. al.: sed eques in-
missus.

19. hostes gradu demoti: PM
Harl. I. Leid. i. — Multi recc.
codd.: r^moti. Cf. Corn» Nep.
Themist. 5.: ,9 gradu depul-
6us est'^ Liv. 30, 18.: si
turbare ao statu movere to-
lumus. 9, 29.: dimoyendis

102

LIB£R VL

clinavit pugna, iam intolerabills Romana Vis erat: fusi lio«
stes cum Satricuniy quod duo milia inde aberat, nou castra
peterenty ab equite iViaxime caesi: castra capt^ direptaque.
ab Satrico noctc quae proelio proxima fuit, fugae sinuli
5 ^gmine petunt Antium, et cum Romanus excrcihis propc
vestigiis sequeretur, plus tamen timor quam ira celeritatis
habuit: prius itaque moenia intrayere hostes qu^m Roma-
nus extrema agminis carpere aut morari posset inde ali-
quot dies yastando agro absumpti nee Romaius satis in-
to jstructis apparatu bellico ad moenia adgredieuda nee illis ad
$ubeu|idum pugnae casum.

XXXin. Seditio tuin inter Antlates Latinosque coorta,
cum Antiates victi itialis subactique bello, in quo et nati
er^ut et consenuerant, deditipnem spectarent, Latinos ex
15 diutina pace iioya defectio recentibus adhuc animis f^rocio-
res ad perseyerandum in belio faceret. finis certaminis fuity
pb^tquam utrisque apparuit ^il^l per alteros stare quo mi«

stata 8Q0 sacris. 30, 20.: ex
diutina possessione Italiae est
detraptas,

^, quod II md inde oberc^i
PM. — Harl. i, Leii i. al.;
qaod duo millia inde aberat,
Cod. Sigoni et Haverc: qnod
duo millia passuum inde ab-
erat. — Paulo ante PM: in-
toZ/erabilis, Cf. 6, ^3.: tole-.
randa.

3. ab equite maxime caesi:
P m. 2. JQ editt. prince.] ab
equitata cet, (Pall, et Dra-t
kenb. codd. ), -^ P m, 1. : sb
O^quite cet,

8, inde^f$Uquat dies uastanda

agro absumpti^' P. — ^ B;
adauxapli^

14. deditioTiem speetarent. -?>
PJtt; „deditione ^4?pect«rent<^

£t' alias in hoc yerbo erra-
tum esse noium est. sic 30,
^3. in Pat. et Colb. repperl-
ipus „ omnia Simula toro^ Car-
ihaginienses duces eos exer*
citusque specie^nHs^*' „wenn
sie sflhen'S cam in rell. codd.
esset „expectante6^^ al.

15, ferociores ad perseueraut
dum in bello faceret: M. —
P: ferociorr es ad iiseueraii-
dnm in bello facere/tt.

J7. mhilper alteros stare: PM;
b. e. nihil alteros prohibitu-
ros quo minus cet Cf. % 31.;
persoluta fide, qnoniam per
earn noq stetisset quin prae-
staretui^ decedentem domum
— proseoait sunt, 3, 61.:
ostenderent — per duces nou
per milites stetisse ne via-
Cerent, al.

LIBER VJ.

103

nus Incepia persequercutur: Latiiu profecU a societate pa-
cis ut rebautur inhoncstae sese vrndicavenint, Antiates lu-
commodis arbitris salutarium consiliorum remotis urbem
agrosque Romanis dedunt, ira et rabies Latinorum, quia
nee Romanos bello laedcre nee Vulseos In armis retinerc 5
potuerant, ea eruprt ut Satrlcum urbeni, quae receptaculum
piimum. eis adversae pugnae fiierat, igni concremarent: nee
aliud teetum eius superfuit urbis, cum faces pariter sacris
profanisque inicerent, quam matris Matutae iemplum: indo
eos nee. sua religio nee verecundia deum arcuisse dicilur 10
sed vox horrenda edita templo cum tristibus minis, iii ne-
Candos ignes procul delubris amovissent. incensos ea rabie
impetus Tusculum luHt ob iram quod deserto communi con-
cilio Latinorum non in societatem modo Romanam sed
etiam in civitatem se dedlssent, patentibus portis cum In- 13
proviso incidissent, primo clamore oppidum praeter arcem
captum est. in arcem oppldanl refugere cum conluglbus ac
Uberis, nuntiosque Romam qui cer^orem de suo casu sen^-

1. a societate pads ut reban*
iur inhonestae sese uindi'
cauerunt: M. — P: a socie-
tate. Malti recc. codd.: ab
societate. Leid. i.: ad socie-
tatem. — P: inhonestae ee
nindicauerant. Leid. i. Harl.i^:
(esse uindicauerunt. Yoss. ii.
aliiqae recc: se uindicaue-
runt.

3. urbem agrosque romanis
dedunt: PM. — Recc. codd. :
dederunt.

8, cum faces pariter sacris
profanisque inicerent: P m.
2. M. — P m. 1.; „parlter
profanisque'^ Fragm.HaTerc:
pariter fanis profanisque* —
M m, 1.: matris mature, m. 3.:
. mature. Cf. 5, 19, al.

9. hide eos nee sua religio
nee uereeundia deum ar-
cuisse dicHur: M. — P
Leid. I. aL : ar^isse dicitur.
Cf. 6, 25. : arcuerunt. 4, 29. :
Sicuiorum. — PM: sed uqx
horrenda edita templo. In
Harl. I. excidit templo^ pau-
loque post ni*

12. incensos ea rabie: P. —
M: incensos arabie. — PM:
quod deserto communi con-
cilio. Leid. i.: quo deserto.
Harl. I. : quod desestote com-
muni cet.

17. in arcem: PM. — Recc.
codd.: ^^et ia arcem — cum
coniugibus et liberis'*. lidem
deinde: miserunt^

104

LIBER VI.

turn facerent mlsere, baud segnius quam fide populi Ro-
mani dignum fuit exercitus Tusculum ductus: L, Quinclius
et Ser. Sulplcius tribuni milltum duxere: dausas portas Tu-
scull Latinosque simul obsldentium atque obsessorum amnio
6 bine moenia Tusculi tueri vident ilUnc arcem oppugnare —
terrere una ac pavere. adventus Romanorum mutaverat

^ utriusque partis amnios: Tusculanos ex iugentl metu In
summam alacritatem, Latinos ex prope ccrta fiducia mox
caplendae arcis, quonlam oppldo potlrentur, In exiguam de

10 se ipsis spem verterat. tollitur ex arce clamor ab Tuscu-
lanls^ excipltur aUquanto maiore ab cxercitu Romano, utrlm-
que urgentur Latlnl: nee impetus Tusculanorum decurren-
tium ex superiore loco sustinent nee Romanos subeuntes

1. haud segnius quam fide
pK dignum fuit: M. — P:
baud serg'ias cpam fide pr,
dignum fiut. cL 6, 38. HarL i.:
fide cet.

2. Z. Quintius et Ser, Sulpi"
cius tr, niiL duxere: M. —
P: 1. quinctiuB et scruilius
sulpicius tr. mi], duxere. Cf.
6, 27.: Senrio Cornelio. —
In Leid. i. exddit et,

5. moenia Tusculi: PM rell]
moenia. Cf. 6, 1, : ad captam
nrbem eandem. — M : tusculi
ueri I uident.

7. utriusque partis: PJJL —
Leid. I. : utrius partis.

8. ex prope certa fiducia: P
m. 2, M m. 2. — P m. L:
fid/cia. II m. 1.: certain fidn-
cia/7».

9. qfh oppido potirentur; PJtt: ,
b. e.: qnoniam oppidum in
potestate sua haberent. Cf.
25, 11.: neque arcis tarn mu-
nitae ezpugnandae cernere
▼iam neque in obsidione qnic-

quam habere spei, donee mari
hostes potiantur.

9. in exiguam de se ipsis
spem uerterat : PM. In Leid. i.
Voss. II. rell. recc, excidit se,
— I. Fr. Gron. dcleri male-
bat verterat,

1 1 . excipitur aliquant o maiore :
cd. Frob. 1531. — PM rell:
' aliquanto maior, quod si
integrum est, non excipitur
a Livio profectum esse pot-
est sed excipit, simili er-
rore ferebatar apud lul. Caes.
in bello gall. 7, 88. ; „utrim-
que damore snblato excipi-
iur rursus ex vallo atque
omnibus mnnitionibus cla-
mor", antequam I. Scalige-
rns id quo.d in optt, codd.
est excipit restituit.

— utrimque urgentur Latini:
P m, 2. M. — P m. 1.: ur-
ger^ur. — In M panlo post
vcriptnm est „urgueret". et
sic 9, 21. al. in P „urguent'^

LIBER YI.

105

moenia molientesque obices portarum arccre possunt. sca-
b's prius moenia capta, inde c^acta claustra portarum: et
cum anceps hostis et a fronte eta tergo urgeret nee ad
pugiiam ulla vis nee ad fiigam loci quicquam superesset,
in medio caesi ad unum omnes. recuperato ab hostibus 5
Tusculo exercitus Romam est reduetus.

XXXIV. Quanto magis prosperis eo anno bellis tran-
quilla omnia foris erant, tanto in urbe vis patrum in dies

2. inde effracia claustra por^
tarum : PiU. In Harl. i. omis-
8am est claustra,

7. quanto magis prosperis
eo anna bellis tranquilla
omnia foris erant : PiJI.
Quanto magis ad tranquilla
pertinere nemo non yidet;
sed quae sequantur „ cum eo
ipso -- impediretur^^ inter*
pretes ii qai in voce quod
caasalem conianctionem sibi
Videbantur yidere, non recte
perceperunt, „gerade dadurch
dass man bezahlen sollte^S
quasi fieri potuerit nt ali-
quando non esset necesse ere- '
ditum solvi. nam si haec
verba significabant, faculla-
tem solvendi impeditam esse,
quod plebs iniquo suo tem-
pore solvere coacta esset nee
expectare potuisset opportu-
num quoddam tempus, ne-
eesse erat sequi, cum inter
utrosque, et creditores et de-
bilores, de solvendi die con-
venisset, si non totam sof
tem tamen aliqnam eius par-
tem iusto solvendi tempore
paratani esse potnisse nt ita
quodam modo creditoribas
satisfieret. id ipsi^un vero Li-

vius omnino negat, cum scri-
bere perrezerit „itaque cum
lam ex re nihil dari posset*'.
quod igitur nihil aliud. est
quam pronomen relativum,
vcrbisque eo ipso quod solvi
necesse erat signiOcantur
usurae, quibns gravissimis im-
pensis semper sortcm mergi
oportuerit. cf. 6, 14.: multi-
plici iam sorte exsoluta mer-
gentibus semper sortem usu-
ris obrutum fenore essc'^
„Je friedlicLer sich in Folge
der gificklich gef^hrten Kriege
die Yerhaltnisse nach Aufsen
bin gestalteten, nra so mehr
iiabmen tSglich in der Stadt
die Gewaltthatigkeiten der
Patricier nnd das Elend der
Plebejer zu, indemdas was
an Zinsen zu bezablen war
immer wieder von Neuem die
Abtragung des Capitals un-
m5glich niachte. Sobald also
kein Geld znm Bezablen vor-
handen war, so musste der
Verurtbeilte nnd dem Glau-
bigerUeberwiesene unter dem
Verlustederbiirgerlichen Ehre
mit seiner Person denselben
zufrieden stellen, und diese
Bestrafung ward dann gegen-

106

Llfi£a Vi

mlseriaeque plebis crescebant, cum eo ipso quod oeces^e
erat solvi facultas solvendi Inpedlretur. itaque cuin iain
ex re nihil dari posset ^ fama et corpore iudicaii atque ad-
dicti creditoribus satisfaciebant poenaque iu vicem iidei ces-
5 serat. adeo ergo obnoxios suimniserant animos non infimi
solum sed principes etiam plebis, ut non modo ad tribmia-
tom militum inter patricios petendum, quod tanta v^ ut li-
eeret tetenderant, sed ne ad plebeios quidem magistratus
capessendos petendosque ulli viro acri experientique ani-

10 mus esset, possessionemque honoris usurpati modo a plebe
per paucos annos recuperasse in perpetuum patres videren-
tur, ne id nimis laetum parti alteri esset, parva — ut ple-
rumque solet — rem ingentem moliundi causa intervenit.
M* Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis ho-

15 mines tum etiam ad plebem, quod haudqiliaquam inter id
genus contcmptor eius habebatur^ filiae duae nuptae Ser.
Sulpicio maior, minor C. Licinio Stoloni erat, inlustri qui-

seitig als Erfuilung der Yer-
bindiichkeiten ange8ehe]i^\ -^
Litteris e^ i, a confusis scri-
ptum est in P et „iiDped^re-
tur" e|; „dari possit*' et „iu-
dicati at^ae ^dictl creator!-
bu8*S caiufl postremae tamen
vocis loco eadem m. 1. ere*
ditoribus restitatam est.

7. quod tanta ui ut liter et te^
tenderant: PM.

9. capessendos petendQsqtte :
PM. In Iiis verbis illod flj-
steron-proteron inesse yide-
tur, quod ante qnam capessi
poterant, magistratos petiti
esse debebant. sed tali ver-
boram structura L. iisos non

. est, nisi cum cayendam esset
ne minus libera constmctione
oralio frigida fieret: „8on-
dern dass nicbt einmal zar

Bekleidung biirgerlicher Aem-
ter, ja selbst zur Bewerbung
darum sich ein entscblosse-
ner und mntbiger Mann fand^^

12. ne id nimis laetum parti
alteri esset: BL — P: ne
id nimii/s laetum cet. — Recc,
codd.: moli^di causit.

14, M. PabiJmbusti: PM Harl. i.]
M. Fabii Ambusti. — P: cum
inter sui corporis (cf, 4, 9.)
homines. In |tl discerni non
potuit, num m, 1. cum an
turn scriptum fuerit. — Mm.
1,: inter U genus, m. 3.: id,

16, filiae du^e nuptae Ser, Sul-
picio maior minor C, Lici"
nio Stoloni erat: PM. In
recc. qnibusdam codd. scri-
ptom est er^nt, — M m. 1.:
adfinitas Laud prela. M m. 2.
P: spreta.

UBEll VI.

107

dem viro, tamen plebelo, eaque ipsa adfinitas baud spreta
gratiam Fabio ad yulgum quaesierat. forte ita incidit ut iu
Servi Sulpicl triboni militum domo sorores Fabiae cum in-
ter se ut tit sermonibus tem^us tererent, lictor Sulpici, cum
is do foro se domum reciperet, forem ut uios est virga per- 5
cuteret. cum ad id^moris eius insucta cxpavisset minor Fa-
bia^ risui sorori foit miranti ignorare id sororem. ceterum
is risus stimulos parvis mobili rebus animo muliebri subdi-
dit, frequentia quoque prosequeutium rogantiumque num
quid vellet, credo fortunatum matrimoniwn ei sororis vi- 10
sum suique ipsam malo arbitrio, quo a proximis quisque
minime anteiri vult, paenituisse. confusam earn ex recenti

3* Servi Sulpki ir. mlL: PM]
Ser. Sulpicii cet. -«- PM,:
tempusiererent,Recc,codd, :
t^rerent tempus. Leid. i.: ter^-
>erent tempos.

4, lictor Sulpiei, cum is de
» foro se domum reciperet:
PJU] lictor Sulpicii cet. -^
H m. 1.: cam ide foro. —
Leid. X. Harl. i. : lictor sol^
piciwn is de foro cet. Uarl. i. :
reeeperat, — Paulo post M
lu. 1.: inoris eius is | ueta.
m. 3.: 18 I ueta.

9. frequentia quoque (P: ^(|)
prose quentium. rogantimn^
que num quid uellet: PM.
Klockios Cic. ep. ad Att. 6,
3« 6. conferri iussit: „ls me
nee proliciscentem Apameam
prosecutns est , nee cum
postea in castra venisset aU
que inde discederet^ num*
quid ueJfem, rogavif : qui
locos docere videtur, non dis-
cedentium modo eius gene-
ris homioum sed etiam ve-

nientium ilia verba fuisse.
„Aber dieses Lachen machte
auf die ScL wester keinen ge-
ringen Eindruck — so wie
dt<nn uberhanpt das Herz des
Weibf 8 meist durch unscbein-
bareDinge geleitet wird ^:
nicbt weniger der Anblick
derer, die den Sulpicius nach
Qaase begleiteten uud dann
fragten , ob er . noch etwas
wiinscbe".

11. suique ipsam ( P: ipsa)
malo arhitrio quo a pro-
xijnis quisque minime an-
teiri uuU paenituisse (M:
penituisse): PM. In Harl. i.
Leid. I, Voss. ii. scriptum est
„quo proximis" cet.

12. confusam eam ex receriti
morsu animi cum pater
forte uidisset: PM. In Oxon.
L. 1. inyentum est „ confu-
sam Ha ex recenti" cet. Cf.
6, 6, : Camillusconfnsns animo
gralias egit. — „Als sie der
Valer kurz nach dieser ihrem

lOS

LIBER VI.

* morsu animi cum pater forte vidisset, percontaius „ satin
salve ^^ avertentem causam doloris **— quippe nee satis piam
adversns sororem nee admodum in yinim honoriiicani —
elicuit comiter sciscitando ut faterelur, earn esse causam

5 doloris quod iuncta iiipari esset nupta in domo, quam nee
lionos nee gratia intrare posset, consolans inde fdiam Am-
bustus faonum animum habere iussit, eosdem prope diem
domi yisuram honores quos apud sororem videat inde con-

Gemiitbe so scliinerzliclieii
Kr^nknng von Gram erHiUi
sah",

1, percontaius satin salue:
PM] percunctatus „ satin sal-
rae". Cf. 6, 25,: perro»tan-
tibascpe. '3, 26. : rogitansqae
sattnL salve. 1, 58, al. —
Harl. I.: a</aertentein.

2. quippe nee satis piam ad-
uersus sororem: P m. 2. M.
— P m, 1.: quippe nee sa-
tis quippam aduersas cet. —
Averten^m elicait at fatere-
tur: „er bracbte sie als sie
den Grund ibres Knmmers
zu Terbergen suchte durch
freandlicbes Eingeben auf ib«
ren Zastand allmalig dabin,
dass sie gestand, das sei die
Ursacb ibres Scbmerzes^'.

5. nupia in domo quam nee
honos nee gratia intrare
posset: PJM. In recc qnibas-
dam codd. est in. quam: sed
of. 3, 51. ,,iirbem intravere^':
al. Nee minus reete scriptum
est boc loco nupia in domo
quam 4, 4, „/» quam cui^
que feminae convenisset do-
mum naberet'^

S» quos apud sororem uideat:

PM. — In recc. qnibosdam
codd. scriptum est uiderat^
ut dubium esse possit an
primo uideret scriptum fue-
rit. sed baud raro ita apud
Liyium scriptum legimus, nf;
coninnctiYUS exinfiiiitiyo quo-
dam futuri temporis pendens
nulla praecedentis practeriti
ratione babita in praescnti
positus sit: quae scribendi
ratio nisi ex eo studio oita
non potest^ at res quamvisper-
a^tae yelut denuo peragendae
Tlderentur, cum eas tamquam
recentissimas scriptor sibi yi-
deretur ante oculos babere.
Cf. ex. c. 2, 36.: „Tisus lup-
piter dicere sibi ludis prae-
sultatorem displicuisse: nisi
magnifice instaurentur ii ludi»
periculum urbi fare"« 2, 39.:
„ oratores atrox responsum
rettuierunt: si Yulscis ager
redderetur, posse agi de pace:
si praeda beUi per otium frui
velint, memorem se et ciyium
ioiuriae et bospitum bencfi-
cii adnisurum at appareat^'
cet al.

8. inde consUia iuire: M. —
P: condlia.

LIBER VI.

109

silia inure cum genero coepit adhibito L. SeijLtio strenuo adu*
lescente ct cuius spei nihil praeter genus patriclum dcesseL

XXXV. Occasio videbatur rerum novandarum propter
ingentem vim aeris alieni, cuius leVamen mali plebes nisi
suis in summo imperio locatis nullum speraret. accingen- 5
dum ad earn cogitationem esse: conando agendoque iam eo
gradum fecisse plebeios, unde, si porro adnitantur, perve-
nire ad summa et patribuis aequari tarn honors quam Tir-
tute possent. in praesentia tribunos plcbis fieri placuit, quo
in magistratu sibimet ipsi viam ad ceteros honores aperi- 10
rent: creatique tribuni C. licinius et L. Sex tins promulga- .
vere leges omnes adversus opes patriciorum et pro commo-
di^ jj^ebis, unam dc aere alieno ut deducto eo de capiie
quod usuris pemumeratum esset, id quod superesset trien-

!• adhibito L. Sextio sirenuo aeqaarent, eis etiam honore

adulescente : PM: nisi quod* aequarentur, Cf. 6. 26.

in ntroque cod. prime fuerat 9, in praesentia in pi. fieri

tf/hibito'^ la antiqaioribus
codd. Livianis scriptnm non
reperitur nisi „adi/lescens'S
4, cuius leuamen mali plebes
nisi suis in summo imperio
locatis nullum speraret: P.

— M : cnias leuamen mali
pleb/^ (cf. 3, 55.) nisi itois
in snmmo prae | Ho locatis
nnllum speraret.

6. accingendum ad earn cogi-
tationem esse: PM. ^Jetzt
mflsse man dahin arbeiten die-
sen Gedanken zu yerwirkli-
chen". Cf. 4, 2.: „iam ad
- consulatum yulgi turbatores
accingi'S — I. Fr. Gron.
scribi voluit „ad ea^',

6. iam eo gradum, fecisse : PM.

— RiBcc. codd.: eo iam. —

— P: si porro admitantur.

— Tarn honore quam vir-
iuie: h. e. ut quos yirtute

placuit: PM. — P: quo in
magistratu. M HarL i.l quoi^
in magistratu. — P m. 1.:
honores apperirent. m. 2.:
aperirent M: honores peri-
rent.
11. creatique tribuni C. Lici-
nius et L. Sextius: PM:
nisi quod P „li/cinius".

13, ut deducto eo de eapite
quod usuris pemumeratum
esset: M. — Pj pernnmera-
tum ee id cet. Cf. 6, 15.: de
capite deducite quod usuris
pemumeratum est.

14. triennio acquis portionibus :
PM Had. I. Leid. i.] triennio
aequis pansionibus (ex coni.
Cuiacii). — Quamquam „ ae-
quis pensionibus'' 7, 27. 30,
37. similibnsque ^ locis legi-

• mus, tamen non sine causa
L. b. 1. portionibus yidetur

110

LIBER VI

nio acquis portionibus persolveretiit, alteram de modo agro-
rum ne quis plus quingenta iugera agri possideret, tertiam
ne tribunorum militum comitia fierent consulumque utiqiie
alter ex plebe crearetur: — cuncta ingentia et quae sine
5 certamine maximo obtineri non possenL omnium igitur si-
mul rerum quarum imnodicus cupido inter mortales est
— agri pecuniae honorum — discrimine proposito conter-
riti patres cum trepidassent, publicis privatisque consiliis
nuUo remedio alio praeter expertam multis iam ante cer-
10 taminibus intercessionem invento collegas adversus tribuni-
cias rogationes conparayerunt: qui ubi tribus ad suffiragium
ineundum citari a Licinio Sextioque viderunt, stipati patrum^
praesidiis nee recitari rogationes nee sollemne quicquan

scripslsse. sic enim etiam
apnd Pliniam in liist. nat.,
sicabi de minoribns partibos
agebatur, scriptam videmus:
cf. 26, 8. 49. al. — „De domo
agrorum" : PM Harl. i. Leid. i.
cf.3, 19.: „in perdita domo*\
3. consulumque itHgue alter
ex plebe crearetur: PMt
„und dass durchaus der eine
Consul ein Plebejer wSre".
Of. 4, 2.: „et primo nt alter
consul ex plebe fieret, id modo
sermonibus temptasse: nunc
rogari, sen ex patribus sen
ex plebe velit popnlns con-
snles creef*. 6, 37.: „nisi
alterum consnlem utique ex
plebe fieri necesse sit, nemi-
nem fore", — Kecc. codicum
librarii scripsemnt : 9,comitia
fierent sed consulum, et ut
utique" cet. Drakenb. utique
pro ei uti cum baberet, scribi
malebat cum Lot. 5. „con-
salumque nti aker" cet.

6. quarum inmodicus cupido
inter mortales est: Harl. i.
Leid. I.] quarum immodica
cupido cet. — In P M m. 1.
scriptum erat „inmodic0« cu-
pido", deinde s erasum est.
€f. Horatti carm. 3, 16. 39. :
„Contracto melius parva cu-
pidine Yectigalia porrigam".
3, 24. 51.: „Eradenda cupi-
dinis Pravi 'sunt elementa, et
tenerae nimis Mentes aspe-
rioribus Firmandae stndiis ".
2, 16. 15. Serm. 1, 1.'61.:
„At bona pars bominmii de-
cepta cupidine falso, Nil sa-
tis est, inquit". — Cf. 6, 4.:
trium simul bellorum victor.

— Ad „cum trepidassent^^
cf. 3, 49. : atque frepidaverat.

13. nee sollemne quicquam
aliud (P m. 1.: aliu^) ad
sciscendum plehi fieri: PM.

— Harl. I. Voss. ir. al.: aliud
^isciscendnm. — Leid. i. Harl. i.
Voss. ir.: pleb^/.

LIB£R n

111

aiiud ad sciscendum plebi fieri passi sunt, iamque frustra
saepe concilio advocato cum pro antiquatis rogationes es*
sent, „bene habet" inquit Sextius: ,,quando quidem tan-
tum intercessionetn poUere placet, isto ipso telo tutablmur
plebem, agitedum comitia indicite patres tribunis militum5
creandis: faxo ne luvet vox ista vetOy qua nunc concinen-
tes collegas nostros tarn laeti auditis". hand inritae ceci-
dere minae: comitia praeter aedilium tribunorumque plebi
nulla sunt habita: Licinius Sextiusque tribuni plebis refecd
nullos curules magistratus creari passi sunt: eaque solitado 10
magistratuum et plebe reficiente duos tribunos et iis comi*

3, concilio aduocaio: P m. 2.

M. — • P m. 1.: adaoeat^. —

PM : cum pro antiquatis rO'

gationfs essent, Cf. 4, 58.:

profertur tempus ferundae ]e-

gis, quam si sabiecta inyidiae
^ esset antiquari appar(4;at. 2,

42,: vana lex vanique legis

anctores iactando inritam ma-
ims facti.
3. bene habet: P. — M: bene

habewt. Cf. 8, 6. 9, 35. al.

— P m. 1.: inqniif. — PM:

isto ipso teJo tutahimur pie-

bem, Cf. 5, 29.: si tribuni-

cia yis tribunicio auxilio re-

pelii nequeat, aliadtelom pa-
tres iuventuros esse. al.
6. faxo: PM rell. Cf. 29, 27.:

„vos omnia bene iuyetis, bo-
nis auctibus aaxiHs, — inimi-

corum hostiamque ulciscendo-

mm copiam faxilis*'. 6, 41. —

PM: „Re iu5et uox ista neto

qna nanc concinentes'^ cet.

Cf. 6, 2.: ad Volas. —

Leid. T. multiqae alii codd.:

„con;finentes''. Alii recc.:

„contemnentes". — lac. Pe-

rizonios scribi malnit ,,ne in-

vet Tos vox ista": sed tali
supplemento opus non est.
cf. 5, 4.r quod siimulet,
4, 60.: cam commoditas ia-
varet cet. 2, 45.: memoria
pessimi — exempli terrebat,
ne rem committerent eo ubi
duae simul acies timendae
essent. al.

7, baud inrite cecidere minae :
M. — P: hand inrite cecide-
rezw- »^co | mitia cet. Cf. %
31.: exlrabi rem criminantes,
at dictator prius — magi-
stratu abiret inritaqae — pro-
missa eias caderent.

8. aed ilium tribunor unique plC'

bi: PM Harl. r. Leid. l —
Recc. codd.: plebis. — PM:
iicinias sextiusque ir, pi, re-
fecti. — P Qi. 1.: ,, creari
passi sunt Iiabita licinius
eaq. sol//ritudo magistra-
tuum " : dein hahUa licinius
lie expuncta sunt.
11. Tcficiente: PM. — Leid. r.:
reficient/. Cf. 6, 14.; diffe-
rentique.
— et iis comitia tr, mil, iollen-
tibus: PM] et his cet,' —

112

LtBER Vlw

tia tribunomm militum tollentlbus per quinquennium ur-
bem tenuit. *

XXXVI. Alia Bella opportune quievere: Velitenii
coloni gestientes otio, quod nullus exereitus Romanus es-
5 set, et agrum Romanum aliquotiens incursavere et Tuscu-
lum oppugnare adorti sunt: eaque res Tusculanis veteribus
sociis novis dvibus opem orantibus verecundia maxime non
patres modo sed etiam plebem movit: remiltentibus tribu-
nis plebis comitia per interregem sunt habita creatique tri-
10 buni militum L. Furius A. Manlius Ser. Sulpicius Ser. Cor-
nelius P. et C. Valeri haudquaquam tarn obedientem in di-
leetu quam in comitiis plebem habuere, ingcntique conten-
tione exercitu scripto profecti non ab Tusculo modo sum-
moyere hostem sed intra suamet ipsum moenia conpulere,

PM : -per quinquenhium ur*
hemtenuU: fortius dictum est
quam „ quinquennium in nrbe
tenuis : nt urbem tenuU
idem videatur esse quod „8n-
spensos erectosque omnium
animos tenuit".

3. alia hella opportune guU'
uere: M. — P: oportunae.
m. 3.: oporlane. — M: orio.

5. aliquotiens: PM] aliquoties.

6. eaque res — uerecundla
maxime cet.: PM. — lac.
Periz. : eaque re. — „Und
dies erfbllte nicbt nur die
Vster sondern auch die Ple«
bejer auf das tiefste mit
Scliaamgefuhl, als die Tuscu*
lancr" u. s. w.

8. remittentibus tr. pi, comitia
cet^: PM: h. e. non resisten-
tibus, non intercedentibus:
ilia verecundia enim remise-
rat a certamioe animos. —

PM: creatique tr. mil.:
„aber": cf. 6, 4.: labor^w^.

11. Faleri: M Leid. i.] Valerii.
^- At in M scriptum est „0.
*. c. ualeri^K in P et in
Cap, fragm. „P. et C. Vale-
rii", — PM: tam obo^dien-
tem. — P: „in dilectu". M:
„ia d/lectum": non minus
latine , . cum ohediens cum
dativo coniungi soleret. sed
cum in dilectu et in comi'
4iis sibi respondere videren-
tur, et ipse codicem P secu-
tus sum.

12. ingentique cojitentione eX'
ercitu scripto: M: ^^nnd als
wiewohl unter beftigem Wi-
derstande ein Heer zu Stande
gebracbt worden". — P: ex-
ercitu^. — M: conpulere. P:
conpulz/ere. — P: baud pauIo
ui maiore uelitrae tam (m. 2. :
quam ) tusculum obsessum
fuerat M: obsezt | sum fuerat.

LIBER VL

113

obsidebanturque baud pauIo vi maiore Velitrae quam Ttt-
sciilum obsessum fiierat: nee tamen ab eis a c[tiibus obsi*
deri coeptae erant, expugnari potuere : ante novi creati sunt
tribuni militum Q, Servilius C. Veturius A. et M. Comelii
Q. Quinctius M. Fabius. nihil ne ab iis ^dem tribunis ad 5
Velitras memorabile factum. In maiore discrimine domi
res vertebantur. nam praeter Sextium Liciniumque latores
legum iam octavum tribunos plebis refectos Fabius quoque
tribunus militum Stolonis socer, quarum legum ai^ctor fae-
ral^ earum suas^rem se baud dubium ferebat: et cum octo 10
ex collegio tribunorum plebi primo intcrcessores legum fuis-
sent, quinque soli erant, et ut ferme solent qui a suis de-
sciscunt, capti et stupentes animi vodbus alienis id modo
quod domi praeceptum' erat intercessioni suae praetende-
bant^ Velitris in exercitu plebis magnam partem abesse, in 15
adventum militum comitia differri debere ut universa ple-
bes 'de suis commodi& suffiragium ferret. Sextius Lidniiis-

6, expugnari potuere: M. —
P: expugnari potaerew — Pi
aifte noui creati sunt tr. mil.
{• seniilins. c. aios uetarias.
. m. aulas £ marcus cornelii
A q. quinctius. m. fabias. — >
£t in M et in Harl. i. Leid. i.
Bcriptam est 7. aius, -^
Deinde scripsimns ,) nihil ne
ab iis qnidem'% cum in PJH
esset „ nihil ne ab Aiis qni-
dem tr." H m. 3.: ne^ ab
liii^ qnidem. -*- P m. 1.: ad
nditrans.

6. n» maiore discrimine domi
res uertehantur: PM. —
Voss. II. et multi recc. codd.:
in >inaior/« — PM : nam prae-*
ter tf^;r/um liciniumque lato-
res legum iam octauum tr.
pi. refectos. — P: fabius q^
"tr mll.-^ Recc. quid%mcodd.:
T. Livi pMv II.

eamm «r snasorem haud du-
bium ferebat.

1 \ . tribunorum plehi: ^M Harl i.
Leid. I.} tribunorum plebis.
— P: qui a suis descis^unt.

13. eapti et stupentes animi:
PM Harl. i. Leid. i. — Dra-
kenborchius et Strothius ma*
lebant cum Level. 2. scribere
stupentes arumis, — Cf. 7,
j34.: consuli territo animi.
7, 30. t soilicitis ac penden-
tibus animi. 30, 15.: aeger
animi. al. -^ Litteris dein
ibtts ei^issis scriptum est in
PMi ^^uoealienis id modo
quod domi praeceptum erat*^
tf. 6, 33.: insidiis instruen-
dis quaerentem locum.

15. magnam partem^ abesse:
M* — P: magnam partem ce.

17. Sesdius Lieiniusgue: Leid. i.

114

LIBER Tl.

cpie cum parte collegarnm et uno ex tribunis mUitum Fa-
bio, artifices iam tot annorum usii tractandi animos plebis,
primores patrum productos interrogando de singulis quae
ferebantur ad populum fatigabant: auderentne postulare ut,
5 cum bina iugera agri plebi dividerentur, ipsis plus quingenta
iugera habere Uceret ut singuli prope trecentorum civiiun
possiderent agros, plebcio homini vix ad tectum necessa-
rium -aut locum sepulturae suus pateret ager? an placeret
fenore drcumventam plebem, ni potius quam sorte credi*

— PM Harl. t.: s^ctias lici-
mns'qui cam parte collega-

mm.

4. auderentne postulare: PM.
•— ' Leid. I. : aaderent nee po-
stulare. — Harl. I.: Gulden-
tnr. — P: „plas qainqna-
ginta iagera'*: dein Vi^^n-
quag^nta". -«- HarL r. etrecc.
quid, codd.: „plebeio homini
ad tectum necessariam ant lo-
cum sepulturae suus uix pa-
teret ager", cf. T. Livi L xxx.
p. xLrn. V,

9. ni potius quam sorte ere-
ditum soJuat: Pall. 1. 3.]
potios quam cet. — PM: „ni
potius quam sortem creditum
Boluat". hinc recc. quidam
codd.: „ni potius quam sor-
tem credit^rm soluat". —
HuDc locum docli homines
male yezarunt. Faemiis scribi
Tolnit ,,ni plus quam sortem
creditam solvat": Klockius
„ni illud potius quam sortem
creditam solyat : Salmasius
„ni totius sortem crediti sol-
vat": I. Fp. Gronovius ni de-
. levit eomque recentiores se-
cuti sunt. Nee tamen qnid-
qoam integriiis videtar quam

qnod littera m rods sortem
deleta in melioribns libris
omnibus scrtptum est. Tri-
bnni igitnr quaesivemnty ae-
qunnme esse fenore obrutos
de foro addictos duel, nisi
creditum sorte una cum nsn-
ris solyere possent. hoc enim
onere plerosque pessumdatos
fuisse, quod usurae semper
sortem mei^erent, multis hn-
ius libri Li?iani locis legi-
mus. bamm usurarum signi-
ficationem hoc loco Livius in
▼oce potius inesse voiuit, ne
in eisdem rebus referendis
semper eodem dicendi genere
nteretur, id quod doctos bo-
mines fogisse videtnr. yer-
nacula igitnr lingua fortasse
dicas: „oder ob sie es billi-
gen i5nnten, dass das yon
der Schnldenlast niederge-
drSckte Yolk seiner Freiheit
yerlnslig gebe, wenn es nicht
bOher als mit dem^ blofsen
Capitale das Geborgte wie-
derbezable". — In M primo
scriptum erat „an/ placeret
fefiore", sed deinde / ex-
punctum est. — * P: foenore.
— P: ac so^icia.

• %

LIBER n.

115

turn solvat, corpus in nervum ac supplicia dare et grega-
tim coiidie de foro addictos duci et repleri vinctis nobiles
domus et, ubicumque patrldus habitet, ibi carcerem priva-
tum esse?

XXXVn. Haec indigna ntiiserandaque auditu cum apud 5
timentes sibimet ipsos maiore audientium indignatione cpiam
sua increpuissent, atqui nee agros occupandi modum nee
fenore trucidandi>plebem alium patribus umquam fore ad-
firmabant, nisi alterum ex plebe consulem cu$todem suae
libertatis plebis fecisset. contenmi iam tribunos plebi, quippe 10

2. coUidie: PM. Ab hoc inde
loco semper scripsimas cum
Pnteano cotidiey qaamquam
. in M pleramqae coitidie sen-
ptnm est eadem nisi fallimur
ratione, qua luppiter guat-
tuor multaqne alia daplica*
< tis littcris mediis scribi sole-
bant. — P: de ffro addictos
doci. M: de foro addicto duci.

— nobiles domus: PM] nobi-
les domos. Gf. 2, 22, 40. al. —
Multi recc. codd.: nobiliom
domos.

5. apud timentes sibimet ipsos :
PM. — Harl. t.: in haec m-
digna — sibimet ipsiis. Cf,
i, 51.: haee Aricinus in re-
gem romanum increpans cet,

7. atqui nee agros occupandi
modum nee foenore truci'
dandi plebem aliu patribus
umquam fore adjirmdbant:
Mm. 3.: „so versicherten
sie dass die VUter gevvifs nie-
mals auflioren wnrden'* a.s.w.
— P : „ nee foenore trucidandi
plebem az/a:/lkim patribus um-
quam fore adfirmab ant '^ quae
▼ox auxilium cum etiam in
aliis codd. insit, et in M m. 1,

scriptom reperiatnr aliud^
conici potnerit, primo scri-
ptum fortasse fuisse auxU
liwn aliud patribus um^
quamfore: quod ne nobis
probaretur, non tam truci-
dandi quam patribus prolii-
bere' yidebatur. — Harl. i.
Leid. I. al.: „atq; ni uec
agros '^ cet. PM: atqui nee
Get. Cf. 1, 36.: cum ille in
augurio rem expertus profe-
cto futuram dixisset, ^^atqui
hoc animo agitavi" inquit,
„te noTacula cotem discissn-
rum«. 3, 52. al.
10. plebis fecissei\ plebes fecis-
set (recc. quid. codd.). Pie*
his restituendum yidebatur,
quod haec nominatiyi forma
interdum in optt. libris re-
periretur (cf. 6, 35. init.) et
hoc loco in PM Harl. i. Leid. i.
plebi fecisset inesset. nam
ne id quod in M m. 2. scri-
ptum est „ plebi feciss^^' h.
^.fecissent nobis probandnm
yideretur, yerba „ca«todem
suae libertatis" fecerunt.
— contemni iam tribunos plebi :
PJ contemni — plebis (M).
8*

116

LIBER n.

. quae potcstas iam suam Ipsam vim frangat interccdendo. uon
posse aequo iure a^, ubi imperium penes illos, penes se
auxilium tantum sit: nisi imperio communicaio numquam
plebem in parte pari rei publicae fore, nee esse quod

Stquisquam satis puiel, si plebeiorum ratio comitiis consula-
ribus babeatur: nisi alteruin consulem utique ex plebe fieri ^
necesse sit, neminem fore, an iam memoria exisse, cum
tribunos militum idcirco potius quam consules eread pla-
cuisset, ut et plebeis pateret summus honos, qiiattuor et

10 quadraginta annis neminem ex plebe tribunum militum erea*
turn esse! qui crederent duobusne in locis sua voluntate

— PM HarL I. held, i, al. : iam
saaiB ipsam aim frangat inter-
cedendo. Bekk.: ipsa. 2, 43.

3. nisi imperio commuixicato
numquam pJebem in parte
pari reip, fore: PJtt. In
Leid. I. ' excidit y^rr.

4. nee esse quod quisguam
salis putet: P. — M: ne |
cesse quod cet. „Aac]i solle
man nicht glauben genq^ er-
reicht za haben, wenu bet
der Consulwahl aach aufPle-
bejer Rucksicht genommen
werden konnte: wenn es nicht
znr nnerlSTslichen Bedingung
gemacht ^erde, dass der eine
Consol darchaos ein Plebe-
jer seia masse, werde keiner
▼on ilmen dazu kommem".

7. an iam memoria exisse:

PM. — HarL i. Leid. i.: an

iam memoriant exisse. Cf. 2,

^•: n credo, quia nulla gesU

w» insignem fecerit consala-

*«m, memofia intercidisse ^,

P m. 1.: crea/i. m. 2.:
ereari.

9. si tfl pieheis paiergi stan-

nous honos, II I J S: xL an-
nis cet; PM] ut et plebciis
cet. — In multis recc. codd.
Bcriptum est ut pJebeiis pa-
teret cet in Harl. i. „at et
plebaes^'. —- P m. 1.: sura-
mas onos.
11. qui crederent duobusne in
locis sua uoJuntate imper-
iituros pJebi honor em: PM]
qui crederent daobos nunc
in locis sua yolanlate impar-
titaros cet — Hanc locum
diCQciliorem sua quisqae ra-
tione interpretes emendareco-
nali snnt Tan. Faber scribi
voluit „ quid ? crederentne
duobus in locis '' cet C. Si-
gonius jsquis crederet duo-
busne in locis ^^ cet., quern ad
modum in maltis recc. codd.
scriptum est. L Fr. Gron.
qui crederent delenda cenr
suit lac Gron. pro ne s/cri-
psit nunc^ quod recentiori-
bus quam maxime proban-
dum videbatar. sed quam-
qaam ne et nc vel nunc in-
tcrdum eliam in optimis li-

LIBER n

117

impertituros plebi hohorem, ^i octona loca iribunis mili-
tum creandis occupare solrd sint, et ad consulatum viam
fieri passuros^ qui triSunatum saeptum tarn diu habuerint?
lege obtinendum esse quod comitiis p^r gratiam nequeat,

bris (cf. 5, 10. ) inter se con-^
fasa esse hoad %noramas,
tamen huios loci rationi^ qua
noB tarn de praesenti quam
de futaro tempore, agator^
nuTu vix aptum esse arbitra-
mup. facillimum igitnr esset,
si et hoc' loco m ad in tarn-
quam altera eiusddtai vocis
Bcriptiira 9 librariis addita di-
ceretur, id quod ex xnultis
similibus locis quodam.modo
probari posset multoque yeri
similius yideretur quam si
cum I. Fr. Gron. qui crede-
rent reiicienda censer^mus.
yerum ae id quidem nobis
salis placet, cur yerb non
potest id quod in omnibus
bonis libris est, duobusne^
pro integro haberi? numne
qaod in una sententia duo-
bus yerbis ad interrAgaiionis '
sensum desoribendum uti non
possimus? nonne id ipsum yi-.
demus multis locis, ques ad-
huc nemo corruptos babuit?
nam si ex. gr. apud Cicero-
nem (Tusc. 1, 15. 34.) legi-
tur „quid nostri pbilosophi
nonne in bis ipsis libris, quos
ficribunt de contemnenda glo-
ria, sua nomina iiiscribunt";
alioye loco ( Vcrr. 4, 59, 132. )
„quid turn medioerine tan-
dem dolore eos adfectos esse
arbitromini'* : — quis iam

contenderit, horom similiumye
locornm rationes ab illo Li-'^
' yiano loco allenas esse, quod
pro. recentiorum temporam
more interrogalionis signis
post phUosophi et turn po-
sitis alteram ab altera ora-
tionis parte seiungere sole*'
raus, quae per se aptissime
cohaereant. ad hoc accedit,
quod baud raro yel negatiyis
papticulis enclitica. ne adiecta
est nullo alio Qonsilio quam
ut yis interrogatlonis augere-
tur. aic igitnr etiam hoc loco
duobusnt scriptum yidetur
ut magna ilia yis , quae in
bac ipsa yoce ponenda erat,
magis etiam eluceret, cum
propter gui principem sen- ^
tentiae locum duobus obti-
nere non posset. — P: in-
|[tituros. M m. 1.: „imperi-
iaros'^ dein imperiiiuros.
3. 10.
1. qui oeiona leca ir^ mil, crt-
andis occupare soliti sitU:
PM. Non Livius modo 5, 1.
octo creates esse tribunes
a. 351. scripsit, sed etiam in
Cap. fragm. annos 374. 375.
ocionos tribunes liabuisse yi-
demus, et oratori Itcebat et
aogere et deminuere, proat
res postulabat. — M m. 1.:
uia lien. m. 2.: ui«. — M:
lege optiaendam esse.

118

UBERVI.

et scponendiim extra certamen altcrum consulatum ad quern
plebi sit adituSy quoniam in certamine relictus pracmium
semper potentioris ftitunis sit. nee iam posse dici id quod
antea iactare soliti sint/ non esse in plebeis idoneos viros

5 ad curulis magistratus : num qui enim socordius aut segnius
rem publicam administrari post Publi Licini Calvi tribuna-
turn, qui primus ex plcbe creatus sit, quam per eos annos
gesta sit quibus praeter patricios nemo tribunus militum fue«
rit? quin contra patricios aliquot damnatos post tribunatum,

lOneminem plebeium, quaestores quoque sicut tribunos mili-
tum paucis ante annis ex plebe coeptos creari, nee uUius
eorum populum Romanum paenituisse, consulatum super-

1* et seponendum extra cer^
tamen dlterum consulatum:

« Pin : nisi quod in P scriptam
est „certamem'': cf. 5, 40.:
flamen.

9, gm in certamine relictus
praemium semper potentio^
risfuturus sit: PM. In M
« scriptam est m. 3. futuru
sit, qnod ex Liriana dicendi
ratione ({oodam modo pro-
ban potest, .idem futurum
reperitur in recc, codd. —
Cf. 3, 37. : hi ferre agere ple«
bem plebisque res, cum for-
tuna qua quidquid cupitom
foret potentioris esset.

4, non esse in pleheis idoneos
uiros ad curulis magistral
tus: PM] non esse in pie-
beiis — ad cumles magistra-
tus, "H- In U scriptam erat
m. 1.: solUi sit. M m. 3. P:
sint.

ft, num qui enim: PM Hari. i.]
Id enim. „ Werde denn
^ifgwdwie". Cf.3,64.:
^M miiuw hodie de-

cern tribnnos plebif feceritis.
aL — Cam illad qui pro no«
minatiTO haberelnr, scriptom
est in PM „rep. administrari
potest post publi lidni calui
tribunatum'* : similiqae er-
rore in rell. codd. In flarL i.
enim t%%e dicitur „ admini-
strari potens post p. licini
calui tribunatum*': in Leid. i.
M administrari po^^t pnbli-
cini calui tribunate '^ Ed.
Frob. 1535. veram scriptu-
ram restituit. — PM: nemo
tr. mil. fuerit. — M: quia
contra patricios aliquoi^ da-
mnatos postribu I natum. m.4,:
aliqao^.
11. nee ullius eorum pmr, pae*
nituisse ( M : penituisse ) : PM.
— PM : consulatum snperesse
plebei!ff. cam ease arcem li«
bertatls id columen. si eo
pementum sit tum ph uere
ezactos ex urbe reges cet,
Cf. 6, 9.: id capat Vnlsco-
rum cam fuisse originem.
2, 15. al.

* .

LIBER VL. ' 119

esse plebeis: earn esse arcem liberlatiSy id colunien: si eo
perventum sit, turn populum Romanuin vere exactos ex urbe
reges et stabilem libertatem siiam exlstimaturum: quippe
ex ilia die in plebem ventura omnia quibus patricii excel*
lant, imperium atque honorem gloriam belli genus nobilita-5
tern, ipagna ipsis fruenda, maiora liberis relinqiienda. ' huius
generis ori^tiones ubi accipi videre, novam rogationem pro-
mulgaht ut pro duumviris sacris faciundis decemviri creen-
tur ita, ut pars ex plebe pars e^ patribus fiat, omniumque
earum. rogationum comitia in adventum eius exercitus dif- 10
ferunt qui Velitras obsidebat

XXXVin. Prius circumactus est annus quam a Veli-
tris reducerentur legiones. ita suspensa de legibus res ad
noYOS tribunes militum dilata, nam plebis tribunes eosdem
— duos utique quia legum latores erapt — plebes reficie- iS
bat. tribuni mUitum creati T. Quinctius* Ser. Cornelius Ser.
Sulpicius Sp. Servilius L. Papirius L. Veturius, principio
statim anni ad ultimam diniicationem de legibus ventum, et
cum tribus vocarentur nee intercessio coUegarum latoribus

5. gloriam belli :VM. — Leid.i.: lius. | 1. papirius. lucias uela-

gratiam belli. — P: luaior rius ^S Eadem neglegcntia scri-

liberis. — M: reliqueDda. plum est paulo post in eo-

8. sacris faciundis : P. — M dem cod.: „ad duo ultima

m*' 1.: „ sacris faci/i^ndis ^^ auxilia | summumque ad ci-

de'm faciendis. — P m. 1.: uem decurrunl".
aelitrans. 19. nee intercessio coUegarum

13. ita suspensa de legibus res (Pin. 1.: colegarum) latO'

ad nouos tr, mil. dilata: ribus obsiaret: PIN. Docti

M. — P: ad nouos tf. mil. quidam viri de integritate

dilata/a. — PMHarl. I. Leid.i.: huius loci aliquantum dubi-

nam pleb^^. tr. eosdem duos taruut, quod cum tribunis le-

utique quia legum latores erant gam latoribus collegae non

plebes reiiciebat. intercessissent, a Livio scri-

16. tr^ mil. creati T. Quintius ptum non esset, cur leges

Ser. Cornelius Ser. Sulpi- non essent perlatae alleroque

cius Sp, Seruilius L. Pa^ eliam conciiio plebis opus fuis-

pirius L. Feturius: P. — set. Nee tamen dubium esse,

M: „tr. miL creati t. | quin- potest, quin patres, cum il-

iius se? suspicius. p. serai- lias prioris coneiiii eyentam

120

LIBER VI.

obstarety trepidi patres ad duo ultima auxilia summum im^
perium summumque ad clvem decummt. dictatorem dici
placet: dicltur M. Furius Camillus qui magistrum equituni
L. Aemilium cooptat legum c[uoque latores adversus tan-
5 turn apparatum adversariorum et ipsi causam plebis ingen-
tibus animis armant concUioque plebis indicto tribus ad suf-
firagium vocant. cum dictator stipatus agmine patriciorum
plenus irae minarumque consedisset, atque ageretur res so-
lito primum certamine inter se tribunorum plebi ferentium
10 legem intercedentiumque, et quanto iure potentior interc^s-
sio erat, tantum vinceretur favore legum ipsarum latorum-
que, et uti rogas primae tribus dicerent, turn Camillus

\ ^

sibi yiderentar Tidere, staiim
refagerint ad ea quae tot et.
tanta in snperstitiosam ple-
bem els parata erant praesi-
dia, cum vel au^arcs, si ni-
hil aiiud efficacius videretar,
rem coeptam ad finem per-
daci vetare possent (cf. 1,
36. )? dum dictator creatus es-
set, et tribnni aliqui si?e gra-
tia 8i?e metn in alteram par-
tem dacerentur, qui coUegis
. intercessnros esse sese pro-
mitterent. sic enim modo scri-
ptam eraf 6, 35., patres sum-
in arum rerum discrimine pro-
posito cum trepidassent, nee
uUam aliud remedinm prae-
ter expertam multis iam ante
certaminibns intercessionem
inyentum esset, coUegas ad-
versus tribunicias rogationes
comparasse. Cf.inprimis 2,44.
3. qui mag. equUum L. Ac'
milium cooptat: PM. ' —
HarL i. Lefd. i. Voss. i.i qui
mi^istrnm eqiUtum L. Ca-
UuUiuii cooptat.

4. legum quoque IfUores: PM,
— - Leidi f. : legumque lato-
res. — Jtl: adnersum.

7. ^um dictator — consedis'
set: PM. — Recc. codd.: torn
dictator — cum sedisset. —
PM Harl. I. Leid. i. : tribunOf
rum plebl. Voss, u. al,: ple-
bis.

11. tantum uinceretur fauore:
PM. — Voss. II. at.: tanto^
Cf. 5 , 10. : quantum autem
augebatur militum numerus,
tanto maiore pecunia cet.

12. et uti rogas primae tribus
dicereiU: M. — P : primi tri*
bus. m. 2.: prime tribus. —
Cf. Cic. ep. ad. Att. 1 , 14. :
operae Clodianae pontes oc-
cuparant: tabellae ministra-
bantnr ita ut nulla daretur
„uti rogas". — M: ^5 ca-
millus. — P m. 1.: inquii/.
-— M m. 1.: libino. m. 3,:

. libido. — P m. 1.: qua pe-
peritis. m. 2. : qua peperistis.
-^ PM: „non reip. magis uni-
ttersae quam uestra causa di-

li.

MBERVI. 121 ,

.,qiiando qiiidem^ inquit, „Quirites, iam vos tribunicia li-
bido non potestas regit, et intercesslonem secessione quon-
dam plebis partam vobis eadem vi Cadtis inritam qua pe«
peristis, non rei publican magis universae quam vestra causa
dictator intercessioni adero eversumque vcstrum auxilium 6
imperio tutabor. itaque si C. Licinius et' L. Sextius inter-
cessioni collegarum cedunt, nihil patricium magistratum in-
8eram sconcilio plebis: si adversus intercessionem tamquam
captae civitati leges inponere tendent, vim tribunidani a se
ipsa dissolvi non p^tiar^. Adversus ea cum contemptim 10
tribuni plebis rem nihilo segnius peragercnt, tum percitus
ira Camillus lictores qui de medio plebem emoverent misit,
et'addidit minas, si pergerent, sacraniento omnes iuniores
adacturum exercitumque extemplo ex urbe educturum. ter-
rorem ingentem incusserat plcbi : ducibus plebis accendit 15
naagis certamine animos quam minuit: sed re neutro incli-
nata' magistratu §e abdicavit, seu quia vitio creatus erat ut
scripsere quidam, seu quia tribuni plebis tulerunt ad ple-
bem idquc plebs scivit, ut si M. Furlus pro dictatore quid
^issety quingentum milium ei multa esset. sed auspiciisso

ctator intercessioni adero'': yerbo accendit respondere-

h. e. intercedentes tribunos tur. — In Ilarl. i. ezciderunt

adiovabo. verba animos quam minuit,

7,' conlegarum eedunt: M. — 16, sed re neutro inclinata: M

P: collegarum caedunt.: m. 3, P. — M m. 1.: sed

10. aduersus ea cum contem- neatro inclinata. In Leid.'i.

jftim ir, pi, rem nihilo se^ ^ scriptnm est ne ultro pro

gnius peragerent: P m. 2. neutro, CF. 5,26.: teri tcm-

-^ P.m. 1.: nihilo sergius. pus neutro inclinata spe. at.

M: contempt/, tr. ;^i. remcet. — PM: seu quia tr. pi. tu-

Cf. 2, 56.! contemptim de lerunt ad plebem idqne plebs

lure disserendo perturbare sciuit cet.

Laetorium poterat. — Harl. i. 20. quingej^tummilliumeimul'

al.: cum content i cet. ta esset: M m. 1. P. — M

14. ierrorem ingentem incusse^ ra, 3. : mnl<;ta. — K%cc, quid;

rat plehi: PM. — Leid. i.: codd.: quingenftorum millium

' inc^s^erat plebi. Recc. qui- acris ei multa esset — Leid. i. :

clam codd.: incussit: ut ita mulctasset:\i,t,m\i\ci9LB&ti»

133 LIBER VL

magU quam novi exempli rogatione deterritum ut potiiui
credam, cum ipsius viri fadt ingemum turn quod ei suffe-
ctus est extempio P. Maulius dictator - — queni quid cieari
atljnebat ad id certamen quo M. Fuiius victus esGCt? — et
ft quod eundem M, Furium dictatorem insequens annus ha-
buit baud sioe pudore eerie li-actuni priore amio in se im-
peiinin repcliturum, simul quod eo tempore, quo promul-
gatum de multa eius traditur, aut et huic rogationi qua se
in ordinem co^ videbat obsistere potuit, aut ue illas qiu-
10 dem propter qnas et haec lata erat inpedire, et quod dum

■ic MriptoB wt 30, 34. in
Pot. Colb, Bainb, gloriottet
pro gloria etset,
3. eum ipaiua uiri foeit Inge-
ntam: H m. 2. P. — M m.
l.t turn iptlua eel. — ~ Leid. i,
UarL I.: tun qaod e'la iffe-

3. tfaem quid creari altine-
&al: PH. cf. 6, 23.: euqaid
•UiDerc. — JH: qaatf m. fo-
riiu.

7. ^uo promalgatam de tnuUa
eitu traditur: H ni. 1. P.
— JS m. 3.: mnlcU. - PM:
qu le in ordinem cogl oi-
debat. Cf. 3, 51.: decemTJri
qoerentci •« in ordinem cogi.
3, 35.: Diniiuni in ordinem
K ipaoni cogerc, il.

9, aut Jte Ulo« quidem pro-
pter quat et kaee lata erat
iapedire : P. — H HarL i.;
t,ct haec laUrat": qao er-

I TOffl at tXe pnrtacpe pema-

(Ald.).— PMrea: et quo4
uqne ad memoriim noatram

ITOfe Ml

dm B#fiw ad me-

'mattram cet,: es

8l] # ipmA luqae eel.

cet. Iim E

:add. )

telleiil, id quo
pertmn est, fern non posae.
cam igitnr in recent! quodam
codice et quod quotiens ut-
que yideret, ipse scribendam
censnit „elyuodusqiieadme-
moriam noBtram, quetiet tri-
baniciis conBalsrifaoaqDe cer-
latum viribnsest" cet. Aldua
quoad pro quod aeripsit.
veram qaamquaD quod et
quoad in codd. macrtptia ia-
terdam inter se confua aant,
tamen quod hoc loco decMe
noD poHSe, tolias loci ratio
persnadere -Tidetar. ilaqoe
com qaod etiam omnium co<
dicam fide servatam ait, b-
cillima emendatione veram
■cripturam reslitnere conati
snmoa: nihil enim freqaeotiiu
eat factom quam nt braviora
verba propter citcnmatantinm
litteramm similitadinem a li-
brariis neglegenter praeler-
mitterentnr. — U: iribunifiis.

LIBKRVl. 123

usque ad TncinorkHn nostram tribuniciis consiihribusque cei>
iatum viribus est, dictatnvae semper altius fastigium fiiit.

XXXIX. Inter priorem. dictatnram abdicatam novam*
que a Manlio initam ab tribiinis velut per interregnum con^
cilio plebis iiabito apparuit, qtiae ex promulgatis plebi, quae 5
latoribus gratiora essent: nam de fenore atque agro roga-
tiones iubebant, de plebeto consule antiqiiabant. et perfiiv
eta utraque res esset^ ni tribuni se in omnia simol eonsu-*
lere .plebem dixi^ent P. Manlius deinde dictator rem in
causam plebis inclinaTit C Lidnio , qui tribunus miiilnni 10
fnerat, magistro equitum de plebc dicto. id aegre patres
passi^s accipio: dictatorem propinqua cognatione licini se
apud patres excnsare solitum, simul negantem magistri eqiii-
tum maius quam tribuni <;onsularis imperium esse. Licinius
Sextiusque, cum tribunonim plebi creandonmi indicta co-15
mitia essent, ita se gercre ut negando iam sibi yelle conti-
nnari honorem accrrimie «')ccenderent ad id quod dissimulandb
petebant plebem: nonum se annum iam velut in aciem ad-

3. nouomqtie a Ufallio initam: Licininm ant a. n. 376. enm

PM Harl. I. — Harl.: a tri- vex collegis (cf» Liir. 6, 31,) -

- bonis. — M: habit/7. tribunam mil. fnisse oportet,

6. nam de fenore atque t^gro ant a» 378., cuius anni Living
Togationes iubebUti At m. nallos carules magistrataa,
3. P: nisi quod in P ^foe- Diod. 15, 71. L. Papirinni L.
nore". — M m. 1.: iubebat. Ittenenium Ser. Cornelium

7. de phfheio cos antiquahant : $er. Suipiciam trib. mil. iradit.
PM] de plebeio consulatn an- — PM : mag. eqaitum de plebe
tiqnabant. — Idem co9 vel dicto.

consule in rell. codd. reper- 12. Licini: PM ] Licinii. — P :
turn est: nee video cnr id ye* excnssare silitum. m. 2.: so-
rum baberi non possit, cum litum. — M: mag-iis qnam.
panlo post scriptum sit „qnip- M m. 2. P: mains quam.
pe qui omen plebeio consul i 15. cum irihunorum plebi ere-
dederit'% et 6, 35. ilia tertia andorum indicta comitia es'
rogatio eisdem prope verbis sent: M m. '3. P. Laid, u
lata ait „consulumque ntique Harl. i. — M ro. 1.: ^88ti»
alter ex plebe crearetur^^ m. 3.: esset. -
6, 42.: de consule plebeio. 18. in aciem: PM Harl. i. Leid. i.
lOL C. Licinio: PM rell. Hnnc rell.: „wie gegen ein feindli-

124 LIBER VI.

versus optamates maximo privatlm pericttlo nullo pnblice
emoliUnento stare:' consenuisse iam secum et rogatlones
promiilgatas et Tim omnem tribnniciae potestatis. primo in-
terccssione collegarum in leges siias pugnatam ^sse, deindc

5 ablegatione iuventutis ad Velitemum bellum, postremo di«
ctatorlum fulmcn in se intentatnm: iam nee collegas ncc
bellam nee dictatorem obstare, quippe qui etiam omen pie-
beio consali magistro equitum ex plebe dieendo dederit: se
ipsam plebem et commoda mofari sua: liberam urbem ac

10 forum a creditoribus, liberos agros ab iniustis possessoribus
extemplo si velit babere posse; quae munera quando tan-
dem satis grato animo aesiimaturos, si inter aecipiendas de
suis commodis rogationes spem honoris latoribus earum in-
ddant? non esse modestiae popnli Romani id postulare, ut

15 ipse fenore leyetur et in agrum iniuria possessum a poten-
tibus' InducatuTy per quos ea consecutus sit, senes tribiini-
cios non sine honore tdntum sed etiam sine spe honoris
relinquaL proinde ipsi primum statnerent apud animos quid
vellent, deinde comitiis tribuniciis declararent yoluntatem.

20 si coniuncte ferre ab se promulgatas rogationes yellent, esse

ches H6er". Cr. tamen qaoque posse: V m. 2. — P ni. 1.:

2, 14.: in poteslattim esset. exemplo. — M: exemplo 81

1. optumates: PW] optimates. uelit habere possef. Recc.

Cf. 4, 9. al. codd.: si ueli»t. — P m. 1.:

— nullo puhlice emolumento : quamdo tandem.

Pal. i. 3. al. — M: „ nullo i^. non esse modestiae pf id

publico molaraento**. P: „ma- postulare ut ipsae foenore

ximo priaatim puricdlo nulio leueiur: P. — M": noii esse

poblico emolumento '*. £t ;cru- modesti. pp. id postulate ut

hlice et publico pro Liviana ipse foenore eel. — Per quos

dicendi ratione probari pot- i. e. eos yero per quos.

est. cf. 2, 35.: Venientem I. Fr. Gron. malcbat reHn-

Vulsci benign/ excepere be- quere.

nigniWqnc in dies colebant. 18. proinde ipsi primum sia-

''2,30.:eiFusictcontemptim.al. tuerent; M m, 3. P. — M

7. omen: M. — P: omnem. — m. 1.: statueret.

PJtt: dederit. M m. 3.: de- 20. si coniuncte ferre ab se pro-
dent. Ttiulgcfias rogationes uel-
it. extemplo si uelit habere lent: P m. 2. M. -=- P m. 1.:

LIBER YL

125

quod eosdcm reficere^it tribunos plebis, perlaturos cnlin
quae promulgaveriat: sin quod cuique privatim opus sit, id
modo accipi veliat, opus esse^ nihil inyidiosa continuationc
iionoris: nee se tribunatum nee illos ea quae promulgata
sint habituros. ' 5

XL. Adversus tarn obstinatam orationem tribunorum
cum.prae indignitate rerum stupor silentiumque inde ceteros
patrum defixisset, Ap. Claudius Crassus nepos decemviri dici-
tur odio magis iraque quam spe ad dissuadendum processi^se
et locutus in banc fere sententiam esse. „Neque novum 10
neque inopinatum mihi sit Quirites, si quod unum familiae
nostrae semper obiectum est ab seditiosis'tribunis, id nunc
ego quoque audiam, Claudiae genii iam inde ab initio nihil
antiquius in re publica patrum maiestate fuisse, semper pie-
; bis commodis adversatos esse, quorum alterum neque nego 15
neque iniitias eo, nos ex quo adsciti sumus simul in civi-

fere. Voss. ii. ah: ferri. —
Xieid. I. Har). i.: si coninxte
ferrecet. Cf. 6, 40.: „utro-
, gationes nostras — omnes
coniaDGt/m accipiatis'^ —
Pitt: relicerent tr. pi.

4. guae promulgata sint: P.
— M: sit.

10. neque nouum neque inopi-
natum mihi sit: PM. — Le-
vel. 5.: nee noaam nee eet.
RecG. alii codd. : nee nouam
jieqae cet. — P m. 1.: ab
•editio7iis tribunis. P m. 2.
M: seditiosis.

13. nihil antiquius in rep, pa-
trum maiestate fuisse : PM]
nil antiquius cet. — Harl. i.:
niltii autiquus. Leid. i.: nil
antiques. — PM Harl. i.
Leid. I. al.; Claudiae genti^.

15. neque nego neque infitias
to: M m.. 1. P: nisi quod in

P infinas. — mi m. 2.: infi-
tiase nos : littera o erasa.
Plerique codd. recc: neqae
nego nftqne infitior. lac. Gron.
scribi voluit, quod 9, 9. ie-
gitur „ neque ego inOtias eo"
aut „ neque nescio neque in-
fitias eo". Non idem signifi-
cat boc loco neque nego quod
neque infitias eo, in utro-
que quidem inest^ Appiom id
quod perbiberetur negare nol-
le: sed Ulud praeterea com-
plectitur et cxprimit, id ipsum
vulgo dici solere; hoc for-
tius dicit, eum id, ad quem
pertineret , nolle refutare:
„ich gebe es zu and liiugne
es nicbt".
16. nos ex quo adsciti sumus
simul in eiuitat^rn et pa-
ires: PiU Harl. i. Leid. i. —
Hayerc: in cinitatem et in

126

LIBER VI.

atcm et patres^ cnixc opcram dedissc ut per nos aucta po-
tills quam inminuta maiestas earum gcnllani, inter quas nos
cfse voluisds, dici vere posset: illud altemm pro me maio-
ribusque meis contendere ausim Quirites, nisi quae pro uni-
5 versa re publica fiant ea plebi tamquam ab'am incolenti ur-
bem adversa quis putet, nihil nos neque privatos neque in
magistratibus quod inconunodum plebi esset scientes fecisse,
nee ullum factum dictumve nostrum contra utilitatem ve-
stram, etsi quaedam contra volmitatem fuerint, vere referri

10 posse, an hoc, si Claudiae familiae non sim nee ex patri-
do sanguine ortus sed unus Quiritium quilibet, qui modo
me duobus ingenuis ortum et vivere in libera dvitate sdam,
reticere possim, L. ilium Sextium et C. Licinium, perpetuos
si diis placet tribunos, tantum licentiae novem annis quibus

15 regnant sumpsisse, ut vobis negent potestatem Uberam suf-
firagii non in comitiis non in legi&us iubendis se permissu-
ros esse? — sub condicione inquit nos reficietis dedmum

patres. Cf. 6, 28.: ia ocalis
atqae auribus. al. — In mnl*
tis recc. codd. non adsciti
Bed acciti scriptom est: sed
Drakenb. recte docet, acci-
tum Romam fuisse Numam
Pompiliam', qtii ex Sabinis
nt rex fieret arcessitos esset:
Claudios, qui a tarbatoribas
belli press! ex Sabiois Ro-.
mam confugissent, in civita-
tem et in patram numeram
acceptos esse et adscitos. cf.
id quod 4, 3. Canaleins de
ntrisqne loqaitar. — P m. 1. :
ancta pitius quam inminuta
mag'estas. m. 2. : potius — ma-
iestas.

^ae pro uniuersa rep,
fiant: M. — P Leid. i.: pro
uniuersa rerp, — P m, 1.:
in magistratibus.

9. etsi quaedam con^f a uohin-
tatem fuerint: P m. 2. K

— P m. 1.: fwrint, — PM:
uere referri posse.

11. unus Quiritium quilibet: P.

— M Harl. I. al.: quiritum,
Cf. 3 , 20. : si eo reniant in
alia turba Qairitium (PM)
subiectos fore cet

15. ut uohis negent p^Hestaiem
Uberam suffragii non in co-
mitiis non in legibus iuhen-
dis se permissuros esse:
P ro. 2. M. — Pm. 1.: iu-
bendis 8em|K I missuros esse.

— ])fon — non fortius est b.
1. quam nee — nee, cf. 2, 45.:
„ nolle inultos bosles, nolle
successum non patribus non
consulibus'*. al. Cf. 6, 23.:
negare.

LIBER VI.

127

tribunos: — quid est aliud dicere, quod petunt alii nos
adeo fastidimus ut sine mercede magna non accipiamus.
sed quae tandem ista merces est qua vos semper tribunos
pi obis habeamus? ut rogationes inquit nostras, seu placent
scu displicent seu utiles seu inutiles sunt, omnes coniui^5
ctim accipiatis. obseero vos Ti|rquinii tribuni plebis, putate
me ex media contione unum dvem succlamare ,,bona ve-
nia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres
nobis censemus esse, antiquare alias ^^ non inquit licebit: —

1. quid est aliud (P: aliof) J/-
~ eere: PM rell. h. e. quid est
aliad quam dicere. cf. 6, 7.
,,ho8tis est qnid aliad quam
perpetua materia yirtntis '* eet.
£t hoc quam in ano Lovel. 2.
seryatom videtur, cam ibi in-
ventam sit ,,qaid est aliad
dicere quam qaod petant
alii"* cet. „was heisst das An-
deres sagen als<'. sed cam
in similibas dicendi generi-
buis quam interdam omis-
snm sit, ne hoc qaidem loco
invitis libris mscriptis addere
aosim.

5. seu utiles seu inutiles sunt:
P. — M: „sea utiles sant*%
cam praetermissam esset „sea
inutiles <^ Contra in Harl. i.
et in Leid. i. omissam est
„8ea utiles". Cf. T. Li?i
L XXX. p. xxxiir. 5. — P m,
1.: inquic^. — Harl, i.: „seu
placer^nt ". Idem postea :
„qaae magistratus ille dice-
rs".

6. obsecTo uos Tarquinii tK
pi, putate tet.t PM. — In
Voss. II. aliisque recc. exci-
dit Tarquinii. cL 3, 39.: nee

minnt ferociter M. Horatiam
isse in certamen, decern Tar-
quinios appellantem: sciL de-
cemriros.
9. non inquit licebit: M. — P:
inqnid. — PM : de foenore. —
M: et hoc po j tenli. — P:
ut //. 1. sextilium (m. 2.:
sextium) atque hunc gaium
liciniam cons, qaod indigna-
ris quod abhominaris uideas.
(Cf. 1, 26.: «, caput obnube. )
M: atque bine gaium licinium
cons, quod ignaris quod abo-
minaris uideas. -^ Omnia ea
qaac ab „non inquit licebit"
usque ad „aut nihil fero"
scripta sunt, Appius orationi
suae tamquam a tribunis di-
cta inserifc, sed ita ut de suo
addiderit et „quod «d yos
omnes pertinet " et „ hoc por-
tent!" et „qaod indignaris
qaod abominaris". „Das kann
nicht erlaabt sein, spricht er.
Was sich also auf Schulden
and Landereien — y^obei ihr
Alle betheiligt seid — be-
zieht, das vt^^Ut ihr bestlti-
gen: — dieser GrSuel aber
soil nicht zo Stande kommeo,

128

LIBER Vf.

iu de fenore atcjue agris, quod ad vos omnes periiaet, itxi
,b^as, ^t hoc portenti non fiat in urbe Romana uti L. Sex^
tium atque hunc Gaium lidnium consules, quod indignari^
quocT abominariS) videas? aut omnia accipe aut nihil fero: —

V 5 ut si quis ei, quern urgeat fames, venenum ponat cmn ciboj
et aut absiioere eo quod vitale sit iubeat aut mortiferum
vitali admisceat. efgo si esset libera haec civitas, non tibi
frequentes succlamassent „abi hinc cum tribunatibusi ac ro^
gatiopibus tuis!" quid, si tu non tuleris quod commoduni

' 10 est populo acpipere, nemo erit qui ferat iMud? si quis pa^
tricius si quis — quod illi volant invidiosius esse — Clau^
dius diceret „aut omnia accipite aiit nifail fero"— ^quiS ve-
strum Quirites ferret? numcpiamna vos res potitis quam au-
ctores spectabitis, sed omnia semper, quae magistratus ille

" 15 dicet, secundis auribus, quae ab nostrum quo dic^ntur, ad^
versis accipi^tis? — at hercule sermo estminime civilis: —
quid, rogatio qualis est, quam a vobis antiquatam indigaan-
tur? sermoni Quirites similluna. consules inquit rogo, ne
vobis quos velitis facere liceat an aliter qui rogat, qm uti-

dass man den L. Sextjias and
dieden G.Licinias — vor wel-
cbem Gedanken Hir mit Ab-
^ scheu zuruckschaudert — als
Consnln sehel (Nun gut, so
I'visset;) Entweder beatStigt
ihr Alles, oder ich trage auf
Nichts Ton alie dem an*'*
Gerade wle wenn Jemand
u. 8. w,

9. guid si iu non tuleris: Itf.
-* B: quod si in non tuleris.
— P m. 1,: nemo erit qui
fuerat illud. P m. 2. M: ferat.

i4. spectabitis. — P Leid. i.
H<m:1, I.: ^orspectabitis. M:
^a:pectat>HU. Cf. 6. 33.: de-
dltionem spectarent. — Paulo
ante M m. 1. P: ferret nu*

qnamae. M m, 2.: ferret^^:
h. e. ferretur.
15. quae ab nostrum quo di-
centur: PM. — V\ ad her-
cule. M: at, „Aber freilich
schon der Ausdmck nnserer
Rede, meint ihr, hat JNichts
was den Burger einnehmen
kann*'.

18. consules inquit (P m. 1.:
inquid) rogo ne uobis quos
uelUis facere liceat: PM:
h. «. consules rogo sed ea
condicione ne cet.

19. an aliter qui rogat.' P] an
aliter rogat (M), -- „Oder
ist der Antrag dessen ettva
anders, der durchaus yerlangt
dass der eine Consul dn Pie-

LffiBR VI.

129

que alteram ex plebe' fieri coilsulem iubet n^e duos patri-
dos creandi potestatem vobis permittit? si hodie Bella sint,
quale Etruscum fuit eum Porsinna bmculum insedit, quale
Gallicam modo cum praeter Capitolium atque arcem omnia
haec hostium erant, et conscdatum cum hoe M« Furio et 5
qaolibet alid ex patribus L. ille Se:^tius peteret, possetisne
ferre Sextium baud pro dubio consulem esse^ CamiUum de
repulsa dimieare? hocine est in commune honores vocare,
ot duos plebeios fieri consules liceat^ duos patridos non li-
ceat, et alterum ex plebe creati necesse sit, utramque ex 10
patribus praeterire liceat? quaenam ista societas, quaenam ^
consortio est ? parum est, si cuius pars tua nulla adhuc fuit,

bejer sei''. Prins qui et fa-
cile potait n^egenter prae-
teiiri, com eadem vox panio
post seqaeretnr, et eandem
ob caosam a minas diligenti-
bus librariis pro falso haberi.
cf. 69 37. : nnm qui ettim.

2. si . . sint — et . . peteret:
PM rcll. Cf. 4, 19.: viderct.

3. Porsenna : PM rell. — Por^
sinna restitnimiis, qaod anti-
qaissimoram libromm fide ita
a LitIo hoc nomen conce-
ptam esse persnasnm habe-
miis. sic enim non modo in
PM 2, 11. 12. 14. 15. 10, 16.
antiqna et prima mana scri-
ptnm est, sed etiam in omnium
Liyianornm libromm prae-
stantissimo 26, 41. m. 1. Pop'
sbiam^ recentiore mann Por*
sennant scriptam vidimus.
Dionysias: TLo^aTvoq. Cf. C.
L. Scbneideri gr. lat. i. p. 424«

4« omnia httec hostium erant:
P m. 2. — P m. 1.: hos\ia.-
M: oatiam. -^ PM: it quo-
libel alio: iimUi enim simul

T. Livi pars II.

petere solebant. Ed. Frob.
1535: aut quolibet alio.

6. possetisne ferre Sexttum
haud pro dubio eonsulem
esse: PM: „ohne irgend ein
Bedenken^*. Recc. codd.:
hand prom/ dubio. — Ad
dimieare cf. 6, 41.: inter di-
. micantes conpetitores. 10, 2^.:
„8e coUegae honores prae-
miaque concessurnm vcrpcun-
dia aetatis eius maiestatisqae :
cam pericnlum, cum dimica-
< tic proposita sit, neque ce-
dere sua sponte neque ces-
soram'^ — Leid. i. al.: de
rep, dimieare* h. e. de re-
pnblica.

8. hoeine est in commune ho-
nores uocare: P m. 1. H]
hoccine cet. (P m. 2.). Cf.
6, 17. „Heis8t das die Eh-
renSmter einem Jedeh zu-
gSnglich machen"* — 'P: fieri
cons. Itceat. M: fieri coiiss.
Heeat. — Paulo post PM:
* qnaenani ista" societ;»» quae-
nam consortfo est.

130

LDBRVI.

in partem eius venis,. nisi partem petendo totum traxeris?
timco inquit ne, si duos licebit creari patricios, neminem
creetis plebelum: — quid est diccre aliud, quia indignos ye-
stra voluntate creaturi non estis, ncccssitatem vobis creandi
5 quos non vultis inponam? quid sequitur nisi ut ne benefi-
dum quidem debcat populo, si 'cum duobus patriciis unus
petierit plebcius et lege se non suflragio creatum dicat?^

XLJ. „Quo modo extorqueant, non quo modo petant
honores quacrunt, et ita maxuma sunt adepturi, ut nihil ne

1. m partem eius uenis nisi 9. et ita maxuma sunt ode-

partem petendo totum tra^
xeris: P. — M: in parU|
eius uenis partem petendo cet.

* — ^Genfigt dir das oicht,
wenn dn Antheil an einer
Sache gewinnst, an der da
bis jetzt darchans keinenTheil
battest, wenn da nicht, wie-
wbhl es dir nnr am die Theil-
nahme za than schien, das
Ganze davontrSgsf .

3. quid est dicere aliud^ quia
indignos cet: PM. Cf. qaod
sapra ex hoc ipso cap. ezpli-
catam est „qaid est aiiad di-
cere, quod" cet. — Harl, i.
cod. Sig. a].: qaid est dicere
aliud nisi quia indignos cet.
In Pal. I. scriptum est „ aliud
quam si indignos '<: in PaL 3.
„ aliud quam indignos". —
P m. 1.: inquiJ — alia/.

5. quid sequitur nisi ut ne be-
neficium. quidem^ debeat po-

. pulo: PM. „Was folgt dar-
aus anders als dass er dem
Volke fur das Gate das ihm
geworden nicht einmai Dank
schuldig ist". — Leid. i. al. :
quid sequitur at ne benefi-
ciom quidem debeat populo.

piurl, ut nihil ne pro mini-
mis quidem debeant: PM:
nisi quod in M maxima, —
Tan. Faber haee verba a li-
brariis corrupta ratas, scribi
Yoluit aut „at nihil pro iis
nee minimum quidem de-
beant", aut „at nihil populo
Romano Quiritium debeant".
I. Fr. Gron. : „ ut nihil quasi
pro minimis debeant". Dra-
kenb.: „ut nihil popolo Ro-
mano ne minimam quidem
debeant". Nee est negandum,
prima quidem specie iUa. m/-
nima non satis viderinui^ci-
mis respondere. sed verba
ne pro minimis quidem
acriore quam diligentiore ora-
tione a Claudio dicta irideri
debent, quibus id quod indi-
gnatur quam gravissimt. ex-
primeret, cum diceret, illos
piebeios homines ne pro mi-
nima quidem eorum benefi-
ciorum parte, quae maxima
appetere conarentur, qoid-
quam debere yelle: h. e. ni'
bil omnino debere y^le.
„Sie wollen des Bbcfasten
tiieilha{% DP«»2«D9 olue i&r

LIBER VI.

131

pro minimis quidem debeant, et occasionibus potins quam
virtute petere honores malmit. est sdiquis, qui se inspici
aestimari fastidiat, qui certos sibi uni honores inter dimican-
tes conpetitores aequum censeat esse, qui se arbitrio vestro
eximat, qui vestra necessaria suffiragia pro voluntariis et serva 5
pro liberis £aciat — omitto Licinium Sextiumque, quorum
annos in perpetua pot^state tamquam regum in Capitolio
numeratis — , quis est hodie in civitate tarn humilis, cui
non via ad consulatum facilior per istius le^ occasionem
quam nobis ac liberis nostris fiat, si quidem nos ne cum 10
volueritis quidem creare interdum poterltis, istos etiam si

irgend etwas anch nicht &a
das Geringste sich ii^end wie
Verpflichtet zn fohlen'S —
P: occ^ssionibns,

2. est allquis qui se inspici ae^
stimarifastidiat: PMHarl. i.
Leid.i. — Recc. quid, codd.:
aestimarique. — Recte pbr-
spexit Conr. Heasingeras, non
verbis et serva pro liberis
faciat hanc periodum finiri,
sed seqnentia praeter paren-
thesin com ea coniungenda
esse, neqae qnemqaam fnge-
rit, quanta elegantia singolae
mutatae ita constractionis par-
tes 86 excipiant. „Ist Einer,
der es yerschmSht sich beob-
acbten sich beurtbeilen zn
lassen, der es far billig hSit
dass ibm allein nnter seinen
Mitbewerbern die gewfinscb-
ten Ehrenstellen anbestritten
zakSmen, der sich eurer £nt-
scbeidung nicht unterwerfen
will, der enre auf Wohlwol-
W berobenden Beschlusse zu
einer Handlung der Nothweh-

digkeit, eure fireie Wahl za
einer gebundenen macht —
icb meine nicht einen Lici-
nins and Sextins, deren Re-
giemngsjahre ibr schon wie
die der K3nige aof dem Ca-
pitole zSUet — , wer ist Cber-
haupt wobl jetzt in der Stadt
so nnbedeutend, dass ibm
dnrch die gfinstige Gdegen-
belt jenes Gesetzes der Weg
zum Consulate nicht leichter
als nns and anseren Kindern
gemacht wMre, sobald ibr uns
dann nicht einmal, wenn es
eaer Wille ist, wMblen kdnnt,
jene aber wShlen mfisst, aacb
wenn ibr es nicbt m5cbtet^^
— I. Fr. Gron. in Capitolio
delerivoluit: sed Gisb. Cupe-
rus teste DioneCassio (lib, 43,
45.)9 Plinio (33, 1. 4.), aL
1. Casaubonus ad Saet lal.
Caes. 76. docueront, septem
regam stataas in Capitolio
positas fuisse, earumque ba-
sibus inscriptos fuisse anno-
rum quibns ill! regnasseat iia«
meros. ' *

132

UKB VL

nolucritis necossc 8it? — De indign!(alc satis dictum est,
cteiiim dignitas ad homines pertmct: quid de religionibus
alquc auspiciis, quae propria deonim inmortalium conlem-
ptio aique iiiiuria est, loqnar? auspiciis hanc urbem eondi-

5 tarn esse, auspiciis bello ac pace domi militiaeque omnia
gen, quis est qui ignoret? penes quos igitiir sunt auspicia
more maiorum? nempo penes pabres, nam plebcius quidem
magistratns millus auspicia to creatur: nobis adeo propria
sunt auspicia, ut non solum quos populus creat patricios

10 magistratus non alitcr quam auspicato erect, sed nos quo-
que ipsi sine suffragio populi auspicato interregem proda-
mus et privatim auspicia habeamus, quae isii ne in magi-
stratibus quidem habcnt. quid igitur aliud quam tollit ex
civitatc auspicia, qui plebeios consules crcando a palribus

15 qui soli ea habere possunt aufert? eludant nunc licet reli-
giones: quid enim est, si pulli non pascentur, si ex cavea
tardius exierint, si occinerit avis? parva sunt haec, sed par^a

3. quae propria deorum in'
morialium eontempiio at-
que iniuria est: P m. 2. M.
— P m. 1. : contemtio. Harl. i. :
contententio. Leid. i.: con-
tentio. — M : atque aupj^iis.

9. quos populus ereat patri-
cios magistratus: PM. In
Leid. I. excidit magistraius.
11. interregem prodamus: PM.
— Recc. codd. alii: „inter-
r^em procreamos** alii „pro-
creemas<'. Cf. 5, 31.: itaque
cam ex senatns consolto con-
soles magtstratn se abdicas-
sent, interrex creatur M. Fn-
rius Camillas, qni P. Corne-
Jiam Scipionem, is deinde
L. Valeriam Potitam interre-
gem prodidit. al.
13. quid igitur aliud (P m. 1.:
alia*) quam' tollit ex ciui-

iate auspicia: PM. — Voss.ii.
maltiqae recc. codd.: qnam
toUi.

16. • si pulli non pascentur : PM.

— Harl. I. : si popali non pa-
scentur. Leid. I.: si ladi non
pascentnr. Recc. codd.: si
palli non pascer^ntar.

17. si occinerit auis] si oecinne-
rit avis. — In M cum qoae-
dam excidissent, repperimns:
tardias exie | rit anis paraa
sant cet. P Leid. i.: si occe-
cinerit aais. Harl. i.: si oc-
cecinerint Recc. codd.: si
hoc cecinerit aais. Leid. n.:
si cecioerit aais. Priscianos
10, 7. 38. dicit, composita
verbi canere praeteritom in
ui facere, sacclno, snccivni,
occino occinni: itagae apod
Liyiam 10, ^O, scriptam ri-

LIBER VL

133

i8ta non contemnendo maiores vestri maximam hanc rem
fecerunt: nunc nos. tamquam lam nihil pace deonim opus
sit, omnes caerimomas poUuimus. vulgo ergo pontifices au-
gures sacrificuli r^s careentur, cuilibet apicem dialem dum-
modo homo sit inponamus, tradamus anciUa penetraEa deos
deommque euram quibus neCas est: non leges auspieato fe-
rantur, non magistratus creentur, nee centuriatis nee curia-
tis comitiis patres anctore^ fiant: Sextins et lidnius tain-
qaam Romuhis ac Tatius in urbe Romana regnent, quia
pecunias alienas quia agros done dant. tanta dulcedo est
ex alienis fortunis praedandi, nee in mentcm venit altera
l^e solitudines Vastas in agris fieri pellendo finibns domi-

4ema8 mCOTvus Tocedara oc-
dnnit". sed idem Prise. 1. 1..
affert, Probnm existimasse
dioi etiam posse „occino oc*
cini'S quo modo „incido, in*
cidi, coniinga contigi*^ dice-
rentur. atqae ita et Diome-
des ^ocoino occini*^ fecit:
ut dubitari non possit, qain
hae dua^e eiusdem verbi for-
mae iozta probatae fuerint
antiqnis scriptoribtis. an vero
etiam primae syllabae ^emina-
tio, quae b. 1. in omnibyos mscri-
ptis legitor, in boc yerbo
composito et a nobis resti-
tnenda fnerit nescio: cam
idem in boc composito fa-
ctum ease possit^ qaod Prise.
10, '8. 43. In compositis rerbi
iurrere factum dicit, ut apud
alios scriptores „decucurri,
praecucurri, procncurri^^ al.
legeretur, apud alios „ de-
cani": et in optimis Liyia-
nis codd. aliis Jocis concu-
eurri^ aliis concurri repe-
riator. — Si pascejUur^ si

€xierint cet. Cf. 4, 13. : post-
quam sunt andita.

1. maiores uestri: PM Leid. i.
al.] maiores nostri. — P: ma-
iores nri. Cf. 5, 54.: ,,Iu-
ventas Terminnsque maximo
gaudio. patmm vestrorum
moveri se non passi^S al. —
Paulo post P: cerimonias. M:
cerimonias. C£ 22, 9. : nede-
gentia caertmoniamm (Pnt.).al.

4. sacrificuli reges: PM. —
Recc. quid, codd.: sacriiicoli
reges. Cf. % %

6. non leges auspieaio fepan-
tur: PM.- — Leid. i.: fesant.
— P: nec^ttcenturiatis. —
PM: patces auotoces flaut.
Cf. 1, 17: al.

9. quia pecunias alienas qulu
agros dono dant: M. -*• P:
quia pecunias alienas quio*
gros cet. Cf. 6, 23.: et qui
adyeniens.
13. in agris fieri peUendo finU
bus dondnos: P. — M: in
agris fieri praebendo finibos
dominos. m. 2.: in a^gris.

I • '

134

LIBER VL

no8j altera fidem abrogari cum qua onmis humana societas
toUitur. omnium rerum causa vobis antiquandas censeo istas
rogationes: quod faxitis, deos velim fbrtunare^^

XLII. Oratio Appi ad id modo valuit ut tempus ro-
5gationum iubendanun proferretur; refecti decumum Idem
tribuni Sextius et Lidnius de decemviris sacrorum ex parte
de plebe creandis legem pertulere: 'creati quinque patrum
quinque plebis, graduque eo iam via facta ad consulatum
videbatur. hac victoria contenta plebes cessit patribus ut

10 in praesentia consulum mentione omissa tribuni militum
crearentur: creati A. et M. Comelii iterum M« Geganius
P. Manlius L. Veturius P. Valerius sextum. cum praeter
Velitrarum obsidionem — tardi magis rem exitus quam du-
bii — quietae extemae res Romanis essent, fama repens

15 belli Gallici allata perpulit civitatem ut M. Furius dictator
quintum diceretur: is T. Quinctium Pennum magistrum

SI omnium rerum causa: PM
rell. h. e. omniam rerum et di*
Tinamm et homanamm causa.
Taif. Faber quorum rerum
eausa scribi yoluit, •— P m,
1«: antiqoan/Ardas, P m. 2.
SI: antiqoandas, — P: ,,deo8
oel/^fortimare^^ M: „deos
uel infortana | re^. similiqne
mendo HarLi. Leid.i. Yoss.u,
al. Of. 34, 4.: yos quod fa-
xitis, deos omnis fortonare
Velim. — Recc. codd.: qaod
faritis. Cf. 6, 35.: faxo.

4, oriUio Appi: P] oratio Ap«

pii(M).

5. refecti decumum idem tri^
buni: P m. % M] refecti de-
cimum iidem tribuni — P
m. 1. : decumum ide«/tribuni.
m. 2. : idetribuui. — Ilarl. i.
al.: decumum.

10. tr, mil, crearentur: PM. —

H: ut in pr^sentia* -*• P m.
1.: omi^a.

12. L. Feturius: P. — M: p.
manlius. ueturius.

— cum praeter Felitrarum ob'
sidionem: PM: nisi quodM:
nelitra^um. -*- Recc. codd.:
dum praeter cet — PM:
„ tardi magis rem exitus quam
clubii^'. I. Fr. Gron. rem de-
. letum Yoluit.

14, fama repens belli gMiciaU
. lata perpulit :'Pll.'-.h&,d.L:
belli gallii. — Recc quid,
codd.: perirulit: {% 37. )•

16, is, t guiniium poenum mag,
eguitum dixit: P m. 2^ M.
— P m. 1.: is. t qnintiu^
poenum. Cf. 4, 26, : T. Quin-
ctius Cincinnatus — eidemet
Penno cognomen addAur-^
cet.

UBERVL

135

cquitum dixit, bellatum cum Gallis eo anno circa Anienem
flumen auctor est Claudius, inclitamqiie in ponte pugnam,
qua T. Manlius Galium, cum quo provocatus manus con-
sendt, in conspectu duorum exercituum caesum torque spo-
liavit, tum ptignatam : pluribus auctoribus magis adducor ut 5
credam decern baud minus post annos ea acta, boo autem
anno in Albano agro cum Gallis dictatore M. Furio signa
conlata. nee dubia nee diffidlia Romanis, quamquam ingei^
tem Galli terrorem memoria pristinae dadis attulerant, vi-
ctoria fiiit: multa milia barbarorum in acie, multa captis 10
castris caesa; palati alii Apuliam maxime petentes cum foga

3. manus eonaeruU: PH. Cf«
27, 18. aL — M: seruit. sed
eadem m, 1. deinde Bcripsit:
cseruH, Recc. quid, codd.:
manuTTf'consemit: (97, 33. id.).
— ConseruH et spoliavit^
Bon conseruerU et spoliarit^
Tidetor L. scripsisse, ne de
pugna ipsa dubitasse videre-
tar, sed de tempore quo pu-
gnatam esset. Cf. 3, 2.: de-
derit.

5. turn pugnatam: 9L «-^ P
Barl, I. Leid. i. recc: turn
pugnatum, quod si yeram
est, L. scripsisse necesse' est
„inclitaqae in ponte pugno'^
•ed cf. 9, 37.: earn tarn da-
ram pagnam trans Ciminiam
silyam ad Perusiam pngna-
tarn qaidam aactores sunt.

6. dee'em haud minus post an^
?Mi«.* PM: fa. e. tertio ettri*
cesimo anno post urbem a
Gallis captam. Cf. Polyb. 2,
18. 6.: ^afiaLfftvofiivai^ A
HobhAV f&v'Ktkr^vtlq AXpav

01J96 it6\/ivii(iav dvfB^af^of^tiv
^Po/juxToc fa afqafo^tSadM
fo tCaqaSoioxt *yt7'o/i.8v^Q ftiq
itpoSo'o iCqontaa'aT^fpP^vai. otai
fLTi ' ^uifafaX'fiffou. faq f^v
crv/LL^uaX^^v ^Qo((ravTaq6xr'
vdi^xiq, auP'uq 6^ fi4 i^CcpoTJtiq
%Aqctq %fBL ^oStwlfCp' ^fQi>
fut^d^niq (ff^fiMq iiCi'jCoqiXyo'
pMvov tCqoaiopSfUvoi, oeal
cxtvayztqovfBq foitq cxi/i/Lar
XoTjq jus/a iCoXDJ^q teqoP^fuaq
otgti^va'ovj atCiXfSovttq <ru/LL^a-
7^7v 9cal SuMuvSxjvBixTaL iCiqi
t^ p)\dxiv^ ol $\ roXiOT'cM
«afflMrXa^r3;c9 f%v stpoSov
ar^tuSv^TtaX dunFfaufuMXCbv^iq
tCqoq CXpoiq,^ vun^foq iXi^tvo-
fLBihiq 9X17S giciqaTO/qGigkv
iTCoi/iaat^o t^v dsco^^iqtifftv
ilq 3''^v; pjart^v, — P HI. 1.:
in albano agro com^-^lis.
m. 2.: gallis.

10, miiTta milia harharbruni irt
acie cet: PM.

11. cum fuga se longinqua: P
Harl.i. al.:— M: cum fuga^
longin I qua. m. 2. : torn. —

136

USER VL

fic lon^nqna, turn quod passim eos simnl payor tcrrorque
distulerant, ab hostc sese tatati suuL dictatorl consensu pa-
trum picblsque triumphus decretus. vixdum pcrfunctum
eum bello atrocior domi sediUo cxccpit, ct per ingentia cer-
Stamina dictator scnatosque victus ut rogationcs tribunidae
accipercntur, et comitia consulum adversa nobilitatc babita
quibus L, Sextius de plebe primus consul factus. et ne is
•quidem finis certaminum foit, quia patricii se auctores fu*-
turos negabant: prppe secessionem plebis res terribilesque
10 alias minas civilium certaminum yenit, cum tamen per di*
ctatorem condicionibus sedatiie discordiae sunt concessum-
que ab nobilitate plebi de consule plebeio, a plebe nobili-
tail de praetore mio qui ius in urbe diceret ck patribus

I, Fr. GroQ. se deletam vo-
lait,- cum sese secjaeretur:
sed L. etiam priore loco ss

videtar scripsis^es ne quis
/^ga pro nominaiivo habe-
ret neve com verbis pavor
. ierrorque ad distuJerant re<
ferret. — Barl. i,: eo ^imnl.
• — P; ab hosU 8^90 tutati
^unf. 9^: ab bpste se$e [ cut!
suntc — Paulo poslP w, 1.:
et per ingepia certamina. P
m, 2, M; iogenliaj

6. adae^sa nohilUaie : PM : i^un*
gcachtet des - Widersprnchs
des Adels^ ti: 2, 35. s re-
' 'stiterunt tamen adverfta invi«
dia : „ wenn gleich - aie- -sich
dadurch dem Basse des Vol*
kes aussetzten". al; .^ — ' PM:
prinlus cons, factos; '-

7.' et ne is quidem finis; ed<
Frob. 1531. ^ PM Harl. i.
Leid. T. al. : „et m ^is gni«
dem' iSuisfS Oxon (J: „c|l in
is qvidemf', Eodem mendo

sorlptnm eft 30, 10. in Put.
Cplb. Bamb. H*^tqQ® ii>de in

, mari Hjiuidem^S cum scriben-
dum fuisset „atque inde ne
. mari miidem". Cf. T, J^ivi
1^ Tax. p. xuui. V. 23«
9. prppe secessionem pleiis:
P. — M: prope «^ secessio-
nem plebia. Recc. quid.codd.:
prope ad secessionem cet.
CC 269 48«; ea cpntentio cum

. prone sf ditionem veniret cet.
rr- JrM: oondi/ionibus, — Ant,
Peri;B. non cum tamen sed
cum tandem scribi Toluit.
^ed tamen scrip tum est qpisi
priore loco esset ^^quqm-'
tj/uam res iam prope seces-
sionem plebis Tei^erat, tO"
me^^^i et cum in ^pedosi

. .ad.di^um eat, quern ad mo-

. diim . na.c conifinc^one. cam
indlcatiy<\ uti. solebant>i cum
noya aliqua res necopipata
'adpraQce4enlia adiiciepda es-
set.— PM: de cQns^ie f^^^"
beiQ, Cf, 6, 39.

LIBER YL

137

crcando. ita ab diutina ira tandem in concordiam rcdacUs
ordinibus cum dignam earn rem senatus censcret esse, me-
ritoque id si quando mnquam alias dewn inmortalium causa
libenter facturos fore, ut ludi maximi fierent et dies unus
ad triduum adiceretur, recusantibus id munus aedilibus pie- 5
bis conclamatum a patridis est iuvenibus se id honoris deum
inmortalium causa Bbenter acturos ut aediles fierent: qui-
bus cum ab umversis gratiae actae essent, factum senatus
consultum ut duo viros aediles ex patribus dictator populum
rogaret, patres auctores (muubus eius anni comitiis fierent. 10

2. cum dignam earn rem se*
nutus censeret esse m^erito'
que id si quando umquam
alias deum inmortalium
causa libenter fac^ros fore
ut ludi maximi fierent et
dies unus ad triduum adi-
ceretur: PM rell. — I. Fr.

Gron. malebat scribis ,,eom
dignam earn rem seoatus ceiH
seret eBs^^ at ladi maximi
fierent et dies anus ad tri-
duum adiioeretur, meritoque
Id*^ eet sed hand raro apud
Llvium ita scriptum videmna
ut oration! sententiae quae-
dam intei^oaerentur, quae si
prima nnirave • scribendi lex
quanta maxima slmplieitas es-
set, alio in loco pi^ ^eu* .
tiorum temporum' scribendi
ratione ponendae yiderentur.
^Als nach der endlich irvie-
iderhergestelltenEintracht der
iStSnde der Senat diea Er^ig-
: niss fiir wichtig geitug hielt,
dass feitliche. Spiele gef^iert
vrurdeb and zu den dcei her-
kommllehen Tagen noeh. ein
vlert^r Jiinzugeiugt. werde,
iiiad er erwactete A»» weon

irgend je sicb jetzt die VoUcs-
Sdilen dazu bereitwillig er-
IdSren wiirden, so riefen die
patricisclien Jfinglinge, aU die
Adilen den Antrag zuruck*
wiesen, einmiitbig" u. s. w« —
Cf. 24, 16.: digna res vis^
at simulacrum celebrati eius
diei 'Gracchus — pingi iube^
ret cet. -»• P m. 1.: reca«w
^antibus.
6. se id honoris deum inmor-
talium causa libenter actu^
Tos: P m, 2, M. — P m. 1.:
Bed id honoris cet. -^ Nam
facturos? Terum-sic scri-
ptum est 44 9 15.: arbitria
belli pacisque a^ere 'S 9, 14. :
^padis ac beUi modom /o-
<wrtf*', al.
9. duo uiros aediles: H m. 1.
P. — M m. 2. rell. : duos oi-
rOs aediles. Harl. i. : duumui-
ros. — InMi^oBt fierent scri-
ptum est; „Tili Liui Nico-
machus | uc. iii. prefeci orbs |
emendaui ab urbe | cond Yi*
ctorianos | uc. emeoklabam |
domnis Sjmmacfais|. liber vi
explicit ^^ In P Dihil subscri-
pktwi est..

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
LIBER m

L Annus hie erit insignis novi hominis consulate, in-
signis novis duobus magistratibus praetura et cunili aedili-
tate. hos sibi patricil quaesivere honores pro concesso
plebi altero consulatu. plebes consulatum L. Sextio cuius
5 lege partus erat dedit: patres praetnram Sp. Furio — Mard
filio — Camillo, aedilitatem Gneo Quinctio Capitolino et
P. Comelio Scipioni suarum gentium viris gratia campestri

1. annus hie erit insignia :¥SL
— I. Gnitero displicebat erii^
coins loco in aliis recc codd,
soriptnm est erat^ in allis
fuit: sed of. ex. gr. 21, 46.:
„ bic erit innenis penes qnem
perfecti hiiiasce belli lansest'^
(Pat.), at Colb.: „bic erat in^
■netiis'^ *^ M m. 1.: nonis
dnobns ^a3i^ praetura cet.
in. 3. additnm est mugis^ nt
fieret ^^magistrabns''. — Patdo
post P m. 1«: altero consa-
■ lato. 7, 6.: coniecto.

4. L. Sextio : P« — M: 1. seocto.
CC 6, 36«; ,,praeter Seztium
Ucininm^e^. — Reco. qui-
dam codd..* L. Sergio Sextio.

5. praeturam Sp. Furio 'Marei

F. Camillo aedilitatem Gneo
QuUaioCapUolino : 1%: nisi
qnod in fil m. 1. scriptom
erat aedilitatem m. 4.: aedi-
litate. Dein inyeninas in
M : „et. p. comelio scrip^fiom^,
— De Gneo cf . 3, 43.
?• gratia campestri eeperunt:
PM: ,;8ie nabmen dieseAm-
ter durcb iliren EinfloTs^aaf
dem Wablfelde fir BfSaner
ihres Standes in BescUsg'S
.— Recc. codd.: 9, gratia eam-
pestri dederunt^, i'Fr.
Gron. ceperunt idem (rfgni-
ficare censet qnod „effece-
nmt ut caperent^*: qnod vix'
probsndtim yideatnr. IHitres
ceperunt illot owgistratos,

LiBEU vn.

139

cepenint. L. Sextio coUega ex patribus datus L. Aemilius
Mamercus. priiicipio anni et de Gallis, quos primo palatos
per Apiniam congregari iam fama erat, et de Henuconim
defectioiie agitata mentio. cum de indnstria omnia ne quid
per plebeium consulem ageretur proferrentur, silentium 5
omnium reriim ac iustitio simile otium fnit, visi quod non
patientibus taciturn tribunis, quod pro consule uno plebeio
tres patricios magistratus curalibus sellis praetextatos tam-
quam consules sedentes nobilitas sibi sumpsisset, praetorem
quidem etiam iura reddentem et collegam consulibtis atque 10
isdem auspidis creatum, verecundia inde inposita est sena-
tui ex' patribus iubendi aediles curules creari: primo ut al-

quasi et eos plebeii captare
possent: et dedenmt honiini-
bus saamm gentiam, a qoi-
bna graviter eos gestom iri con-
fiderent. gratia enim canu
pestri effecerant ne cuicis
nisi patricu ratio haberetnr.

1. L, Aemilius Mamercus: P
rell.] L. Aemilius Mamerci-
nii8 (lac. Gron.). M: t, ae-
milifis mamercas. Diod.- 16,

/uLCQicdc* Mamercinorum co-
^omen gentis Aemiliae foisse
etiam in Livianis codd. 8, 12,
20. al. Tidere licet. Idem co-
gnomen et Geganioram foisse
3, 65« 4, 8. al. videmus, et
Pinariorum a. 265. 282. Diod.

- 11, 66.: Ma/acQT'tvog. Mon.mi-

- nos 8a^»e yero cognomen Ma^
mereorum genti Aemiliae in-
ditnm esse, pcaeter Liv. cedd.
a. 270. 276. 281. 284. 287.
al. et Dionysius 8, 83. 9, 37.
al. et Diodoros 11, 38. 52.
74. al. testantur.

9. et de Gallis: P. — M: et
gallis, — Paolo post P : ne
quid per plebeiom coss. age-
retur proferentor. II : ne qoid
per plebeium cSs ageretur
proferretur.

6. nisi quod non patientibuM
taeitum tribunis: PH: 99au8-
genommen dass, da die Tri-
bunen es nicht mit Still-
schweigen hingehen iiessen,
wie der Adel sich statt des
einen plebejischen Conaulats
drei patridsche Amter ange-
masst — , der Senat es nicht
femer zu fordern wagte dass
sn Curnlsdilen nur Patricier
genommen wiirden". — M
m. 1.: „qnod pro consule
uno plebeiom tres^' cet deinde
s erasnm est. — M: praete-
xtatos. — Pill : tamquam coss.
sedentes. — M: praetoram
quidem cet. — PM: „ atque
Aisdem auspiciis creatom^*.
Praetorem coll^am essecon-
suli docet M. Messala apud
Aol. Gelliom 13, 15.

140

UBER YIL

teT|ii8 annis ex plebe ficrent convenerat, poslca promiscuni
fiuL Inde L. Gcnudo ct Q. Servilio consuUbus ct ab sc-
ditione et a bello qtiietis rebus , ne quaudo a metu ac pe-
riculis vacarent^ pesdlentla ingens orta: censorem aedilein
5curulein ires trlbunos plebis inortuo& fenint, pro portione
et ex multitudine alia multa fonera fuisse: maiameque cam
pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba Ml
Fiiri fecit: fuit enim vere vir unicus^ in omni fortuna, prin-
ceps pace belloque priusquam exulatimi iret, darior in exi-
lOlio vel desiderio civitatis quae capta absentis inploravit
opem, vdi fdUcitate qua restitutus in patriam secum patriam

1. pQsteapromiscumfuU: PJS
H^L I, Leid. I.] postea pro-
miiBciiiliB Tult. Cf. 3» 47. al.
— M: conuenerant.

% L, Genucio et Q, Seruilio
cons.: P. — Jfl: 1. genntio
et. ^. seruilio cos. — M aL:
et hello. Lovel. 5.: et ad
bello.

5* m trlb, plebis: P] tres tri-
buiios plebi (Leid. i.)^ —
M: „iu. trebus plebis ** ; dein
„tribus**. -— P m. 1,: fer^nt.
m. 2,: feruiit.

^. jnaxumeque : M m. l.^ ma-
ximeque (M m. 2. P). —
Recc. quid. codd. : maxime. —
P: mors quam malura tam
Qcerta ni, fUri: ,, Am mei^
Qten denkwfirdi'g aber machte
diese Pest der weiin gteich
nicht friibzeitige doch mit
Sclimerz empfandene Tod des
M. Fnrios". Cf. 6, 4.; labor-
que, — Mm. 1.: morsqqam |
ui matura tam acerba. m, fari.
m. 2.: „cpam | nis matnra
tam acerba^. b. e, tamer^. — -

Harl. i^ Leid. i.: mors qnam
nemo sic matura tam acerba.
cet Recc. codd. alii aliter.
9. darior in exilio: PM rell.
l>nkero particnla in suspecta
videbatur. yemm L. non tam
id videtur dicere voluisse, Ca-
millam exilio ipso clariorem
factum esse, qnam ea auimi
magnitudine qua in exilio
fuisset affectos, oum exuli ni-
bil alind ante oculos vorsa-
retur, quam quo modo' pa-
triae ab hostibus captae con-
snlcret ipsamque in JUberta-
tem yindicaret nam quaese-
quuntnr „vel felicitate^' cet.
propter verba restitutus in
patriam ad illnd exilinm re-
ferenda non sunt, quamvis id
particulis 'vel vel postolari
Tideatnr. — Al m. 1. P: fe-
licitate/n. M m*%r> felicitate.
11. qua restitutus in patriam
secum patriam ipsam resti-
iuit: PM. — Harl. I.: resti-
tutus patriam, patriam ipsam
rcsUtuiti Cf. 3, 47. : secum, al.

UBER vn.

141

ipsam restituit: par deinde per quinquc ct viginli annos
— tot enim postea vixit — titulo tantae gloriae ftiit, di-
giiusque habitus quern secundum a Romulo conditorem ur-
bis Romanae ferrent.

n. .Et hoc et infiiequenti anno C. Sulpicio Petico C. 5
Liclnio Stolone consulibus pestilentia fuit. eo nihil dignom
memoria actum, nisi quod pads deum exposcendae causa
tertio turn post conditam urbem lectisternium fmt. et cum
VIS morbi nee humanis consiliis nee ope divina levaretur,
victis superstitione animis ludi quoque scenici — nova res 10
bellicoso populo, nam circi modo spectaculum fiierat — in-
ter alia caelestis irae placamina instituti dicuntur. ceterum
parva quoque ut ferme' principia omnia et ca ipsa peregrina

1. per qumque et uiginii an'
nos:heid.i, Harl. i. al. Idem
M: per. u. A zx. annos. P:
per V et xxx annos. — A. 364.
Roma a Gallis capta erat:
qninqne igitar et Tiginti an-
nis adiectis annus 389. fit, quo
ipso anno M. Farias octoge-
narias mortads est. — PM:
tot enim postea nixit. Reed.
quid, codd.: tot enim post
nixit. — P: quern secS dam
a romnlo. — M; ferent.

5. C, Sulpicio Petico: Cap,
fragm. et Diod. 15, 95. —
P: „f. salpicio poeUco 'S M:
„^. sulpicio petico '^ Idem
yir 7, 9. in PM nominatus est
Lucius Sulpicius: sed i^ 17.
18. al. recte scriptum est in
PM: „C. Sulpicius Peticus
tertium*^, — PM: c. licinio
stolone cos. pestilentia fait.

8. tertio turn post conditam
urbem lectisternium fuit:
PM. — ' Recc. quidam codd. :
tertium lam cet Voss. ii. :

post urbem conditam. — Cf.
5, 13.: „graTis pestilensque
omnibus animalibus aestas —
Icctisternio tunc primum in
nrbe Romana facto ^' cet. Quo
anno alteram fnerit lecti-
sternium, L. non rettolit.

10. uictis superstitione animis:
M m. 3. P. — M m. 1.:
animi. — P: sca^nici. —
Circi modo spectaculum:
„Spiele auf der Rennbahn^S

13. et ea ipsa peregrina res
fuit: PM. h. e. nee ea qui-
dem quamquam parvi ini-
tii res domestics ac yema-
cnla fuit. „Aber diese erste
sceniscke Darstellung war
wie fast immer der Anfang
nur unbedeutend, und selbst
dazu mufste man sich frem-
der Mittcl bedienen: ohne ei-
nen bestimmten Gesang, obne
ein den Inhalt des Gesanges
ausdruckendes Gebehrden-
spiel tanzten die aus Stra-
rien gemfenen Kfinstler nach

142

LIBER Vn.

res (uit: sine canmne ullo sine imitandorum carminiun aclu
Indiones ex Etniria acdti ad tibicinis modos saltanles haud
indecoros motus more 1\l6co dabant. imitari deinde eo8
iuventus simul Inconditis inter se iocularia fundentes versi-
5 bus coepere, nee absoni a voce motus erant: accepta ita-
' que res saepiusque usurpando excitata. vcmaculis artilici-
bus, quia ister Tusco verbo ludios vocabatur, nomen histrio-
nibus inditum, qui non sic ut ante Fescennino versu similem

den TSnen der Fldte in nicbt
nnzierlichen Bewegungen To8-
cisdie TSnze'S — P m. 1.:
hand indecAoros.
4. simul incondith inter 96 io*
cularia fundentes uersi"
bus: PM. ^Dinen ahmte die
rSmiscbe Jngend nach, indem
sie zngleich launige Scfaerze
in kuQstlosen Versen mit
wechselseitigen Beziehnngen
hinzaftigten, wo dann die Be-
wegnngen im Tanze den Wor-
ten entsprachen^. Cf. Hor.
epist. 2, 1. 145.: „Fe8cennina
per hanc invecta licentia mo-
rem Versibos alternis oppro-
bria rustica fadit, Libertas-
qne recairentes accepta per
annos Losit amabiliter, donee
iam saevos apertam In rabiem
Terti coepit locus et per ho-
nestas Ire domos inpune ml-

nax

((

5. accepta iiaque res saepius-
que usurpando' excUata:
Pill. „Die Sacbe gefiel qnd
ward dorcb die 5ftere Wie-
derbolnng ausgebildet^'.

7. quia ister tusco uerbo lu-
dios uocabatur: At] quia bi-
ster Tusco verbo Indio to-
cabator. — Scriptom est

etiam in P et in Leid. i.
ister ^ quod aeque boo loco
serrandnm yidebatnr atque
5, 33. Atria. Deinde scri-
psimus ludios i qnamquam
in P ludio est, non tarn quod
ita in HarL i. qnoqne et in
Leid, I. al. repertum est,
quam quod b. 1. naitatior vox
Interpretatloni yerbi ister ac-
comodatior videbatur. bic no-
minativus ludios eos recen-
tium codd. librarios non fe-
fellit, qui ludius scripsernnt.
Idem ludius apud Yalerium
Max. eandem rem referentem
% 4. legitnr.
8. Fescennino uersu : PM Harl. i.
Leid. I. al. ] Fescennino ver-
sni. — Hie dativns interdum
in antiquis codd. Livi^nis re-
peritnr. cf. 4, 13. : quod usu
menstruo superesset 94» 19. :
ineeptu. al, — PM Harl. i.
Leid. I. : saturas. Ct Paulus
ap. Festum: y^Satura et cibi
genus dicitur et yariis rebus
conditum, et lex mnlbs aliis
conferta legibus, el genus car-
minis ubi de multis rebus
disputatur'^ «— „Diesen bei-
miscben K&nstlem gab man
^n Namen Histrionen -^, nnd

UBERVa

143

inconpositum temere ac radcm altemis laciebant, sed inple-
tas modis saturas descripto iam ad tibicmem cantu motuque
congraenti peragebant. Livius post aliquot annis, qui ab 8a-
turis ausus est primus ai^;umento fabulam serere, idem sdr
licet — id quod omnes turn eraat — suorum carminum 5
actor, didtur, cum saepius revocatus vocem obtudisset, ve-

sie liessen nicht mehr, vne
es froherhin in den Fescen-
ninifichen Versen der Fall
war, ohne Konst in einander
gef&gte nnd ongefeilte Wech-
selstrophen (alternis h. e. car-
mine amoebaeo: of. Festus)
horen, sondem tragen Ge-
sSnge mannigfaltigen Inhalts,
dehen weder Rh^fthmns noch
llielodie fehlte, and wo die
lliusik sogar fur den Fl5ten-
spieler genan bestimmt war,
mlt einer dem Inhalte des
Yorgetragenen entsprechen-
den Mimik vor^.

3. post aliquot annis (^viele
Jahre nachher''): P Harl. i.
Leid.i. Voss. il al..] post ali-
qaot annos (M). Cf. 32, 5.:
post pancis diebns. 5, 55.:
post pauIo. al.

— qui ab saturis ausus est
primus argumento fabulam
severe: PM Harl. i. Leid. i,
al. — Dao recc. codd.: „ ar-
gumento fabulam /nserere^'.
— 19 Der znerst von jenen
GesSngen yermiscbten Inbalts
. abging, and die Kunst, dra-
matiscbe StScke mit einer
Hauptfaahdlung darzustellen,
bei den Romem einfubrte'S
Fabulam serere enim Tide-
tor Li?iiu scripsisse non cpio

sensn eomponere^ condere^
al. dicebantnr, sed quod Li-
vius Andronicos boc noymn
fabulamm genus primus in
Latium induzit: („p£lanzen,
anbauen'^). buc etiam perti-
nere ausus est nemo non
Tidet sic Cic. de leg. 1, 6.
scripsit y,8erendi etiam mo-
res'S et in Brnto 4, 16.:
„seremus igitnr aliquid tam-
quam in inculto et derelicto
loco".— De argumento cf.
QointiL inst or. 5, 10. 9.:
„sed argumentum quoque
plura significat. nam et faba-
lae ad actum scenarum com-
positae argumenta dicuntur:
— quo apparet, omnem ad
scribendum destinatam mate-
riam ita appellari". — M:
suorum certa | minum actor.
6. cum saepius reuocatus uo-
€em obtudisset: P. •-— 91:
reuocatur. „Da er bei den^
5fters gewunscbten Wieder-
bolungen seine Stimme xa
sefar angegriffen batte". —
Dukero scribendum Tideba-
tur: „dicitur, cum saepius
revocatus vocem obtudisset
et venia petita puerum ad ca-
nendum antetibicinemstatuis-
set, canticum egisse": quod
sane rotnndiaB baberi debet.

144

LIBER TU.

nia peiita pucntm ad canendum ante tibicinem cum staluis-
set, canticum cgissc aliquanto magis vigentc motu, quia ni-
hil Yocis usus inpedicbat. inde ad manum cantarl histrioni-
bus coeplum diverbiaque tantum ipsorum voci relicta. post-
5 quam lege hac Cabularum ab risu ac soluto ioco res avo-
cabatur et ludus in artem paulatim verterat, iuventus histrio-
nibus fabeUarum actu relicto ipsa inter se more antiquo ri-
dicula intexta versibus iactitarc coepit, unde exorta quae

— Valer. Max. I. 1.: „i8qiie
sai operis actor cnm saepias
a popnlo revocatas yocem ob-
ludisset, adhibito pueri et ti-
bicinis concenta gesticula-
. iionem tacUus peregit**: h.
c. „canticnm egit". — M:
ante tibictnam. — M: aigen-
iem I mota,
3. inde ad manum caniari hU
gtrionibus coeptum: P. —
M: inde ad manum cantaris
de I uerbia trionibus coe-
ptum de uerbi | aquoe tan-
tum ipsorum cet. — ^Von
der Zeit fin^ man an den
Schnuspiclern zu ibren mi-
mischen Darstellungen einen
SSnger zu balten, so dass ih-
nen nur die DurcbfQbrung
der AVtfchsclstrophen ijbrig-
blieb'S In manuum enim mo-
tibns artis plenis summa ge-
sticttlandi vis poni solebat.
cf. Ovidi Fast. 3, 535.: „U.
lie et cantant qnidquid didi-
cere tbeatris, £t lactant faci-
les ad sua verba manus'^ cet.
— P: d^uerbiaque tantum
ipsorum uoci relicta.
4. post quam lege hac (M: ac)
fabularum ab risu ac so^
luto (P: soluto) ioco res

(Euocahaiur: PM. — Harl. i.:
res ac^uocabatur et Indus in
/partem paulatim uerterat. Cf.
1, 15.: arte. — PM: pau/a-
tim. — M: uerterat iuuen^m
histrionibus cet. — M: iactila
recepit. » Recc. quid, codd.:
fabz^larum actu relicto.
8. unde exorta quae exodia
postea appelJata conserua*
taque fabellis potissimum'
Atellanis sunt: ex coni. m.]
unde exodia postea appellata
consertaque fabellis cet. —
Hunc locum difficillimum et
antiqui et recentes librarii,
id quod in mscripds legitur
non ex omni parte int^rum
rati, sua qnisque opera emen-
dare conati sunt. Primum
yero mendum factum yidetury
cum exorda pro exorta scri-
beretur, quo mendo persaepe
Integra verba corrupta yide-
mus (cf. ex. gr. 3, 20.). quod
exorda cum nibil esse con-
staret, pro eo exordia scri-
psernnt, quo similis vox exo'
dia ducere videbatur. ex bac
similitudine vocum exodia
et exordia reliquos errores
natos esse facile est intelle-
ctn. cum enim saepe factum

LIBER Tn.

146

exodia postca appellata conservataque fabellis potissimiun

esse haad ignorarent, at daae
diTersae scriptarae ab diligen-
tioribus librariis eodem loc^o
conianctae scriberentar, alii
in alia scriptnra ycram repe-
risse sibi yidebantiir. sic enim
in Leid.i. legitur ,jiactitare coe-
pit quae exordia postea appel*
lata", in Harl. i. „^aa^ zordia
postea appellata", in reccxodd.
„qaae exodia postea appella-
ta", inhifiigitor omnibus libris
praetennissum est unde. nee
tamen id temere omittendum
esse arbitratus librarios co-
dicis P scripsit 99 quae nnde
exodia postea appeUata " :
quod com non yideretur fe-
rendum, in Vost . i. et S. Ge-
lenii cod. scriptum est „quae
inde exodia postea appellata",
qu^e scriptura etiam Draken»
borcbio probata est, .in solo
tamen Mediceo et.i^ Neiapol.
Latinii codd. integrior scri-
ptura conservata est, in Neap,
enim esse dicitur „unde exo-
dia quae exordia poster ap-
pellata", id quod- etiam in
princ. ed. Ro?n. et Pa^rm. re-
peritur. in U vidimus „unde
cxo I dia que exordia postea
appellata". sed in bis libris
permutati sunt loci yerbprum
exordia et exodia^ quod
mutandi genus et alias in an-
tiquis libris deprehenditnr*
nee id fefellit Taryisanos li-
brarips, qui in editione sua
paranda sine dubio antiquo-
mm mscriptorum yenustate

T. livi i^an 11.

adiuti sunt, illi igitur scribi
iusserunt „unde exodia quae
%xodia postea appellata": in
qua scriptura nibil desideran-
dum yidebitur, si priore loco
id quod iam antiquo tempore
corruptum erat, exoria re-
stituerimus. — Deinde scri-
psimus cum antiquissimo P
et cod. Klockiano „conser-
uataqne" pro „consertaque".
cum enim illae Atellanae fa-
bellae eiusdem generis ludi-
cri essent quo ridicula yersi-
bus intexta Romanae inyen-
tutis, non erat quidem quod
haec yemacula Atellanis in
Latinm inductis conseri non
possent: sed cor id diceretur,
quod nemo bamm remm pe-
ritus non sciret? longe me-
lius non modo id ipsum yerbo
eonservaiaque dicitur, sed
etiam id in eodem boc inest,
yestigia illorum Romanorum
Indicromm , quae alioquin
culpa tempornm perissent,
eonseryata esse Atellanis fa-
bellis. torn demum, 0! ita
vcrlpserilnus, optime se ba-
bet potissimum^ quae yoz
ex altera scriptura non ma-
gis locum babere posse yisa
ftierit quam illud inde. Of.
etiam Diomedes m. p. 487.:
„Tertia species est fabnlarum
Latinarum, quae a ciyitate
Oscorum Atella, in qua pri-
mum ooeptae/ Atellanae di-
ctae sunt, argumentis dictis-
que iocularibus simileA'Satj-

146

USER VII.

Atellanis sunL quod gemis ludoniin ab Oscis accepium Ic-
nuit iuventus nee ab histrionibus pollui passa est. eo in
stitutum maiict ut actores Aiellanaruin nee tribu movean-
tur et stipendi^ tamquami cxpertes artis ludicrae fadanL in-
5ter aliarum parva principia renim ludorum quoque prima
origo ponenda visa est, ut appareret qnam ab sano initio
res in banc vix opulentis regnis tolerabilem insaniam venerit.
in. Nee tamen ludonun primum initium procurandis

ricU fabuCs Graecis''. Sae-
tonlTib. 45.: „ande nota ia
AteUanico exodio proximis
India asaensii mazimo excepta
parcrebrait" cet, — ^Nach-
dem aich so jene acenischen
DarsteUimgeii Torn blossen
Lachea and angebnndenen
Schene entfemten, and das
Spiel allmilig einen kiinstle-
riscbeii Gharakter in gewin-
nen anflng, aberliessen die r5-
Buscben Juoglinge den Scbaa-
spielern die AoiTi&hrang der
eigenilichen Sliieke, and fin-
gen wieder an ibre in Verae ein-
gekleideten Scherzspiele nach
alter Sitte vorzunebmeo : wor-
aaa dann das hetvot^tn^ was
apSterbin Exodien ( Nacb-
6pieie)..genannt warde, and
woTon aicb beaonders in
AteUiiniscben Stticken Cber*
bleij>sel erbalten baben". —
11 : atellanitfdnt.
1. ntb Oficis acceptum: P. —
' M: „i^b osscia aecfptom te-
. nnit iaoentna nee abatrioni-
bns pollui pasaa est*^ dein
Mistrlonibos'^
3. a€r/or^«:PM.»Becc. codd.:
auctores. — P.- atelWaram.
— MStipendia facere^ idem

esse ;quod „stip. merere*%
Sn qao samma yirtoa sura-
mamque decns Romanae. in-
yentutis positnm elrat, nemo
non videt. Cf. Cora. ISep.
proeem.: „in seeliam vero
prodire et popalo esse spe-
ctaeolo, nemini in eisdem gen-
libas fait tarpitadini: quae
aped nos partim^infamia par-
tim bamiiia atqae ab bone-
state remota ponantar'*.

7. res in hone uix opulentis re'
gnis tolerabilem insaniam :
P m. ^. M m. 3. — ^ M m. 1.:
T^x in bane. P m.* 1 : res ut
bilnc. ^ In HarL- 1. excidit
insaniam. ■ — Cf. T. Livi
ptooem.': „Tehit dissidentis
primo mores seqnatar animo,
deinde ut magis magtsqae la-
pai sint, tarn ire coeperint
praecipites, donee ad haec
tempora, quibos nee Titia no-
stra nee remedia pati possa-

" tnas, perventum est*^

8. ludorum primum initium:
PM. — Lot. 1.: primum la-
doram initium. — M m. 1.:
procurandis rel^gionibus da-
tum ant religionem animos. —
Plerique recc. codd. : ant cor-
pora leuauit morbis.

LIBER tfn.

147

religionibus datum aut religione antmo8 ant corpora morUs
levavit: qum etiam cum medics forte ludos circus Tiber!
superfuso inrigatus inpedjsset, id vero velut ayersis iam diis
aspemantibusque plaq^mina irae terrorem ingentem fecit,
itaque C. Genudo L. Aemilio Mamercb iterum consuIibusS
cum piaculonim magis conquiisitio animos qtiam corpora
morbi adficerent, repetitum ex seniorum memoria dicitor
pestilentiam quondam clavo ab dictatore fixo sedatam. ea
religione adductus senatus dictatorem davl figendi causa
dici iussit: dictus L. Manlius Imperiosus L. Pinarium magi* 10
strum equitum dixit, lex vetusta est priscis litteris veibis-
que scripta, ut qui praetor maximus sit idibus Septembri-

3. medios forte ludos: Pffl.
In recc. qaibnsdam codd. ex-
cidit forte. — PM: circus
tiberif sw^^xiio inrigatos. —
Leid. I. : impendissiet. — Recc,
Godd.: aelnt aiifaersis iam
diis. — JH m. 3. P: placa-
nina irae. M m. 1.: pla-
inina irae. Cf. 7, 2.: eoiiser*
ttotaqti^.

6. C ^^7iw£?w ; P rell.] Cii. Ge-
nncio (Sig. exDiod. 16,2.).
— M: c. genotio.

— Z. Aemilio Mameteo, ll*
' cos.t PM] -L. Aemilio Ma*
mercido secnndnih * ' 'eonsnli-
bus. — ]>6 Meimetio^ qaod
hi codd; oranibdft elst, th 7, 1. :
„ L. Aemilins Mamercns '^ De
Toce iterum df.- 6,' 18.: „T.
Quinctias Cincinnatiis ite-
rum"; — PM: „Gkao ab di-
ctatore fixo". Cf. 9, 28!: pc-
Btilentia orta davi figendi
causa dictatorem dictnm*.

8, ea religione adductus : PM :
nisi quod in P „ religione"
scriptam ^t. — Cam codi-

cis Leid. i. Hbrarins pro ea
melioB qua scribi arbitrare-
. tar, in hoc libro scrlpiom le-
^tar „ea qna religione ad-
ddctas". hinc factum est at
in recc. codd. scriberetar ,,ea-
gue religione adductus", )n
aliis etiam „^ eaque reli-
gione" cet — M: cansa di-
cias I sif.
12. qui praetor maximus sU:
PM. Cf. Festus: „ Maximum
praetorem dici putank alii
earn, qui maximi imperii sit:
alii, qui aetatis maximae. pro
colli^io quidem augamm de-
cretum est, qiiod in salatis
ac^urio Praetores maiores et
minores appeUentur, non ad
aetatem sed dd Tim in^ieril
pertinere". ExMarcianis car-
minibus apud Liyium 25, 12.
legitur: „ii8 ludis faciendis
praeerit praetor is qui ius
popnlo plebeique dabit sum-
mum".
-— idibus ieptebribus elauum
pangat: P m. 2. — P m. 1.

10*

148

LIBER Vn.

bus clavum pangat: fixa fuit dextro later! aedis lovls optimi
maxiini ex qua parte Minervae templum est eum clavum,
quia rarae per ea tempora litterae erant, notam numeri an-
norum fiilsse fenint, eoque IVIinervae templQ* dicatam legem,
5 quia numerus Minervae inventum sit. Vulsiniis quoque cla-
vos indices numeri annorum fixQS in tcmplo Nortiae Etru-
scae deae conparcre diligens talium monumentonim auctor
Gncius adfirmat. Horatius consul ex lege templum lovis

HI: idibus septembm. Recc.
codd,: septembris. cf. 4, 37.
— In JAI ex adaotatione mar-
gini adscripta in orationem
integram recepta snnt haec:
- „ pangat pir quern mag, et
quam oh \ causam clabus
in €apitolio uel cur \ pari-'
eii qui minerue templum
eoniinet (m. 1.: fiireretur)
jfigeretur fixa fait dextro |
lateri" cet. (Claras = cla-
uus.). Cf. 2,36.: quamqnam.

1. Jixa fuit (sciL lex): PM
Harl. I. Leid. i. al. Cf. Cic.
Philipp. 2 9 36.: ^u^spectan-
tibns Yobis toto Capitolio ta-
bulae figebantor". 2, 37.:
,,8ed nnum egregiam de rege
Deiotaro pop. r. amicissi-
mo decretum in Capitolio
fixum'*: aL

2. ex qua parte Mineruaetem-
plum est: M, — P HarL i.
Leid. I. al. : ea qaa parte cet.
Hinc recc. codd.: ea parte
qua Blineruae templmn est.

— eum clauum quia rare (cf.
65 1. ) per ea tempora litte-
rae erant notam numeri an"
norum fuisse ferunt: PM:
nisi quod m. 1. in Hi erat
»}«ani claunm^^ — Harl. i.:

fnisse ftcetixnt, — Cod. Si-
gon. aliiq. recc: „qaia na-
mems a Minerna innentos
sit^^ Alii recc. codd.: „qma
namerns Minemae inuentas
sit*^ — Cf. Festos: ^clavas
annalis appeilabator, qui fige-
batnr in parletibos sacraram
aedium p«r annos singulos,
Qt per eo8 numeras eollige-
retur annorum '^

5. Folsiniis quoque: M. uol-
sinus qq: P. — P^ulsinii
habemus veriorem bulus no-
minis formam, cum ita non
modo mnlds locis in PM ( cf.
5^ 32. 10, 37.) sed etiam in
Pnteanp 27, 23. scriptnm le-
gamus: quamqnam alii loci
(5, 31.) docere possunt, etiam
f^olsinii a Livio scriptnm
esi^e. Cf. quoque Tac. Ann.
4, 1. 6, 8. — M: indicia.

6. in templo Nortiae Etruscae
deae conparere : P. — M : Noi^
tiae Etruscae dae conparere.

8. Horatius cos,: P] JII. Hora-
tius consul. — M: boracius
COS. C£ % 8. — M: iouis
opt. max.

-— ex lege: PJHrell.: y,mitBe-
zog auf jene Bedinguug'^
Verba dedicationis igitur ab

LIBER VIL

149

optimi maximi dedicavit anno post reges exaetos: a €onsu-
libus post ea ad dictatores, quia mains imperiuin erat, sol-
lemne clavi figendi translatum est. intermisso deinde more
digna etiam per se visk res propter quam dictator creare-
tur: qua de causa creatus L. Manlius, perinde ac rel gc-5

Horatio ita eeneepta sant, at
hanc l^em summia praetori-
bus ibi exstequendam fore di-
ceret, at idibas singolbram
anoomm Septembribos davas
figeretur. Cf. qpae in simili
re ab Romolo de lovis Fere-
trii templo dicta 1, 10. refe-
rantar. Horajtil yero consu-
lis mentionem h, 1. Livitis tI-
detar fecisse at indicaret,
quo anno initiam eios moris
apud Romanos fbisset nee
tamen oj^no post reges- ex->
aetos dedicatam temptiim Ta-
eitas in hist 3, 72. dicit sed
„palsis regibas floratias Pal<
Tillas iterum consal dedica-
Tif : idemqae scripsit Dio-
nys, 5, 35..: yawa ixt 3"ijs
^qi7''qq {)Xaatias BTCqa^Ti, sed
cum Lirio consentit Pol^bios
a, 22. — I. Fr. Gron. male-
bat scribi „ea lege'' vel „eaia
legem templo — ^edicavif:
quaram emendationnm prior
nee displicet nee difficilis est^
cam modo siioailit^r in ple-
risqae codd. ea qua part^
fTO ex qua parte scriptom
Tiderimas. eodem etiam lure
coniici posset ex ea lege a
Livio scriptam esse, cum non
minus saepe harum ipsarum
vocum ex ea ahera neglegen-
ter a librariis praetermissa es-

set. sed earn etiam lege le-
gibus aliquid agere dici so-
litam sit, nee hoc loco pro-
nomen magnopere desidera-
bitar.

2. sollemne clauijigendl: PJU.

5. perinde ac ret gerendae ac
non soluendae religfonis
gratia creatus esset: Leid. i.
al] perinde ac rel pablicae
gerendae ac non^ solrendae
religione gratia creatus esset
(Gelenius). — „Als ob er
zur Filhrang eines Krieges
and nicht ikm eine religidse
Verbindlichkeit zii erf&llen
, gewllhlt worden wUrc". Utra-
que pars huios loci, quern ad
modum & Gelenio restituen-
dus yidebatur et L Fr. Gro^
noyio probatns est, per se
qnidem rectissime se babe-
bat: nam et remp. gerere
maltis locis legimns (cf. ex.
gr. 2, 64. 3, 19.), et remp.
(29, 18.) yel populum reli-
gione exsolvere (9, 8. al.):
interdum etiam res pro re-
puhlica (4, 43. 1, 22. al.)
scriptum est. JNihilo minus
tamen fiicere son possomus
quin id quod a C Sigonio
de hoc loco disputatma est,
yerius habeamus. com enim
dictator, quidquid c rep. fa-
ceret, semper remp. gessisse

150

UBEBVU.

rendae ac non solvendae religioms gratia creatus essct, bel-
lorn Hernicum adfectans dilectu acerbo iuveniutem agitavit,
tandemque omnittus in eum tribunis plebis coortis sen vi
seu verecundia victus dictatura abiit,
5 IV. Neque eo minus prindpio insequentis anni Q. Ser-

vilio Ahala L. Genucio consulibus dies Manlio dicitur a M.
Pomponio tribuno plebis, acerbitas in dilectu non damno

diceretur, nnUam omnino di8«
crimea in illis verbis esset,
81 id quod Gelenius yolait
ficriberetar, todns yero lod
ratio aperte ostendit^ Liviim^
verbis rei gerendae causa
(7, 7. 36, 4i.) idem dicere
voloisse qaod verbis belli ge^
rendi (8, 40, al.). ac ne id
qoidem dici non potest, hac
religione nt clavns figerefur,
non popnliun exsolvendam
ftiisse, quippe quae res una
magistratuum quorandam cul-
pa intermissa esset, sed cum
etiam alias pestilentia clavo
a dictatore fixo sedata dice-
retur, senatum in ilio tem>
pore et ad banc rem, si forte
in ea placamen irae caelestis
inveniri posset, fugisse. Quo
minus vero in meiioribns
mscriptis omnibus id quod
unice integrum videtor scri-
ptum reperiretur, factum est
pravo librariorum emendandi
studio, quamquam enimHarl. i,
et Leid« i. semper fere inter
se consentire videmns, et in
utroque libro ac non soU
uendae religionis gratia re«
cte scriptum est, tamen Uar-
leiani i. librarius non rei sed
reipublicae scripsisse dicitur,

nee ob aliam quandam eau-
9am quam quod bomini do-
cto rei publicae buic loco
accomodatius fore videbatur,
quem ad modum eundem
multa alia pro sua rationecom-
mntasse deprebendimos. nam
in PM nibil repperimus nisi
„pcrinde ac rei gerend^^S
deinde vero in P scriptum est
^ac non solnend^ rel^gion^^
gratia'*, cum es ut s^epe
alias in fine nominum pone-
retur pro is, id ipsum vero,
si sola mscriptorom auctori-
tate h. L nobis standum es-
set, veram scriptoram religion
nis esse persuirdere posset,
bine etiam factum videtur,
cum religiones probandum
non esset, ut in M et Geleni
codice religione scriberetur.

S. dilectu acerbo: H m. 3.]
delectu cet. — M m. 1. P:
dilectu aceruo. — PM: „omni-
bus in eum /r, pi, coortis '^
M: co^ortis.

5. p. Seruilio Ahala L^ Ge^
nucio consulibus: JH m. 2.
P. — M m. 1.: que seruilio
cet, Cf. 6, 6.: „te Q. Ser-
nili". — PM: a. m. pompo-
nio, tr. pi.

7, ctcerbitas in dilectu: PM. —

LIBER Vn.

151

modo ciyium sed etiam laceratione corporum lata — par-
tim virgis caesis qui ad noimna non respondissent, partim
in vincula ducds — inyiaa. erat, et ante omnia invisum ipsuni
ingenium atrox cognomenque Imperiosi grave liberae civi-
tati ab ostentatione fiaevitiae adseitum, quam non magis in 5
alienis quam in proidmis ac sanguine ipso suo exerceret
criminique ei tribunus inter cetera dabat, quod filium iuvc^
nem, nullius probri conpertum, extorrem urbe domo pena-
tibus foro luce congressu aequalium prohibitum in opus ser-
vile, prope in carcerem atque in ergastulum dederit, ubi 10
summo loco natus dictatorius iuvenis cotidiana miseria di-
seeret vere imperioso patre se natum esse, at quam ob

P m. 1.: uirgis caes^is. —
Leid. I. Voss. n. : in oincla du-
cds. — P m. 3. M: inuisa
erat. P m. 1.: inais^rat. Cf.
6, 38.: lata erat.

4. cognomenque imperiosi : PM.
C£ 4, 29, — III : ab ostenta-
tione seuiliae adj/tum. — P
m. 1.: qnam non magis alie-
nis. P m. 2. M: in alienis.

6. ac sanguine ipso suo: PM
Harl. I. Leid. i.] ac sanguine
ipse sao (codd. recc). Cf.
6, 37.: saam ipsam vim.

7. criminique ei tribunus in-
ter cetera dabat: PM Harl. i.
Leid. I. — Recc. qaidam
codd.: criminiqae rei cet. —
lac. Gron. ei deletom volnit.

— M m. 1.: nnllz/^ probri
conpertam. JM m. 2. P: nul-
lius. -^ M m. 1.: urbem,

' m. 2.: nrbe, — P m. i. : in
op^s seruile. m. 2.: in opns.

— P m. 2. M in. 1.: ubi
summo loco natus. P m. 1.:

ubi somno loco. HI m. 3.:
nir summo cet.

11. cotidiana: P] quotidiana. —
M : cottidiana. Of. 6, 36. : co-
tidie. — Pall. 1. 3. Voss. ii.
al.: disceret et uere impe-
rioso cet.

12. quam ob Jioxiam: P] quam
ob noxam (M). Cf. 2, 54.:
neminem noxiaepacnitebat —
In Pin scriptum non at sed
oJ est, ut 6, 40. et paulo
post in P „0£f hercnle*'.
MulU recc. codd.: „0^quam
ob n.^' sic M „ad uexalione^^
pro ac^ — PM: inproptus,
Dein M : inproptus quod cae-
perettt signum ipse ubi in-
luxit cet., quae sunt verba
cap. 14. buius libri. In mar-
gine scriptum est: „n6 con-
tinuat no | uu et multn defi-

. cit". Omnia ea quae prae-
termissa b. 1. sunt, legnntur
in medio cap. xxv. b. 1.:
„oraque Utore san | naturae
damnum utrum^^ cet. Cf.
28, 22. caede,

: \

153

LIBER Vn.

noxiam? quia infacundior sit et lingua inpfomptus. quod
naturae damnum titrum nutriendum patri, si quicquam In
eo humanl esset, an castigandum ac vexatlone Insigne fa-
ciendum fulsse? ne mutas quidem bcstias minus alere ac
Sfov^re, si quid ex progenle sua parum prosperum sit: at
hercule L. Manlium malum malo augere filil et tarditatem
ingenil Insuper prcmere et, si quid in eo exiguum natura-
Us vlgorls sit, id extlnguere vita agresti et rustico cultu In-
ter pecudes habendo.

iO V: Omnium potius his crimlnatlonlbus quam ipslus
iuvenls Inrltatus est animus: quin contra se quoque parent!
causam invldlac atque crimlnum esse aegre passus, ut omnes
dil homlnesque.sclrent se parent! opem latam quam Inlml-
cIs elus malle, capit consilium rudls quidem atque agrestis

ISanlml et quamquam non dvllis exempli tamen pietate lau-

1. quod naturae damnum
utrum nutriendum patri si
quicquam in eo Tiumani es*
set an castigandum: PM.
„Ustte nun nicht dieser Feh*
ler der Natur vom Vater,
wenn irgend ein menschli-
clies Gefiibl in ibm wlire, mit
Liebe gepilegt and geschUtzt
werden mfissen^' u. s. w. Cfl
1, 39. : proinde materiam in-
gentis publice privaiimqae de-
coris omni indolgentia no-
stra nutriamus. 2, 1.: dissi-
patae res — discordia forent,
quas fovit tranquilla modera-
iio imperii eoque nutriendo
perduxit nt bonam frugem li-
bertatis matnris iam yiribas
ferre posset (scil. plebs). al.
— Leid. I.: ac castigandum.
In recc. qnibusdam codd. an
omissum est. — HI: ^^ad
Uexationd | insigne fa/iendu

fuisse'^ cf. paulo ante ^ot
quam ob noxiam **.
5, at Jiercule: P m. 2. M, —
P m. 1.: ad hercule. —
Earl. I.: malum malo agere
iilii, Cf. 2, 54.: malam malo
domandam tribuniciam pote-
statem. -^ M: insuper ^vae-
mere. — M m. 1.: naturalis
uigori^it. Recc quid, codd.:
naturalis ingenii sit. Cf.B, 16. :
vir — non animi solum vi-
gore sed etiam corporis viri«
bus excellens. — Leid. i.:
nita agresti cultu et rustico,
PJtt: inter pecudes habendo:
„indcm er ihn unter dem
Vieh hernmlaufen lasse". cL

1, 4.: nee in stabulis nee ad
pecora segues,

11. inritatus est animus: M m.

2. P. — M m. 1.: inritatus
est animus. — In recc. qui-
busdam codd. excidit est.

LIBER Vn.

153

dabile. inscientibus cunciis cultro succinctns mane in ur-
bem atque a porta domum confestim ad M, Pomponium
tribunum pergit, ianitori opus esse sibi domino eius con«
vento extempla aif, mmtiaret Titum Manllum L. fiUom esse,
mox introductiis — et enim percitum ira in patrem spes 3
erat aut criminis aliquid novi aut consilii ad rem agendam
deferre — salute accepta redditaque e^se ait quae cum eo
agere arbitris remotis velit procnl Inde omnibus abire ius-
sis cultrum stringit, et super lectum stans ferro. intento,
nisi in quae ipse concepisset verba iuraret se patris eius 10
accusandi causa concilium plebis numquam habiturum, se

1. cultro succinctus mane in
urbem atgue a porta do-
mum confestim ad Iff, Pom-
ponium tribunum pergit:
PM, — Vos8. II, al. : atque
porta, — held, i.: ad in. cum
pomponimn. €f. 6, 36.: C.
Veturius. — Recc.qnid. codd. :
tribunum pi. pergiU — Cf,
Cic. de off. 3, 31,

3. opus esse sibi domino eius
eonuento eoctemplo ait: PM
rell. Cf. 34, 61.: editnomina
eorum, quibus conyentis opus
esset. 39, 11.: cum eam nosse
probam et antiqni moris fe*
minam respondisset, opus esse
sibi ea conventa dixit, al. —
M: nuntiaret titum manlium.
]. f. esse. Leid. i. Voss. ii. al.:
nuntiar^.

5. et enim percitum ira cet.:
PM flarl. I. Leid. i. — In
Pall. 1, 3, Voss. II, al. prae-
termissum est etenim baud
improbantibus I. Fr. Grono-
vio et A. Drakenborcbio. Cf.
3, 24. : at illi — et enim cx-
tremum anni iam erat —

quartum adfectantes tribuna-
turn cet. — P m. 1.: „ arbi-
tris remotiM^': pauloque post
P m. 1.: y,iussi/^' pro „ius- ,

h\S

((

10. nisi in quae ipse concepis'
set uerba iuraret: M. Hoc
minus diligenter scriptom vi-
detur pro „nisi in ea quae
ipse concepisset verba iura-
ret^': non enim in aliquid
sed aliquid concipere did-
tur (1, 36, 32, al), et in
verba iurare(3, 20. al.): nisi
forte L. baec verba ita concipi
voluit ^nisi in -* quae ipse
concepisset-^ verba iuraret".
cfl 7, 10. : inter, apteigiturscri*
ptum est ex. gr. 5, 34. : „ cum
in quo consederant agrum In-
fiubrinm appellari andissent^%
nam recte babet „in aliquo
loco considered, ^ P m. 1.;
nisininque ipse concepisset
cet. m. 2.: nisi in que ipse
cet. — P: accussandi causa.
Mm. 1.: accusandi causam.
— M: numquam babiturnm,
P: umquam habiturum.

154

LIBER VU.

eum extemplo transflxunim xninaiur. pavidiu; tribunus,
quippe qui fcrrum ante oculos micare, se solum ioenneni,
ilium praevalidum iuvenem et, quod haud minus timendum
erat, stolide ferocem viribus suis cemerct^ adiurat in quaie

5adactus est verba, et prae se deinde tulit ea vi subactum
se incepto destitisse. nee perinde ut malulsset plebes sibi
sufiragii ferendi de tarn crudeli et superbo reo potestatem
fieri, ita aegre habuit filium id pro. parente ausum: eoque
id laudabilius erat, quod animum eius tanta acerbitas patria

10 nihil a pietate avertisset. itaque uon patri modo remissa
causae dictio est sed ipsi etiam aduleseenti ea res honori
fuit, et cum eo anno primum placuissct tribunos militum
ad legiones sufiragio fieri — nam et antea sic ut nunc quos
Rufulos vocant imperatores ipsi faciebant — , secundum in

3. se solum inermem iilum
praeualidian iuuenem: PM.
— In Leid. i. ezcidit „se'':

' in HarL i. „illam praea. iu-

uenem *S

5, et prae se deinde tulit: PM.
— Leid, I. Voss. i. al. : et pro
6e cet Cf. Cic. Or. 42, 146. :
ego semper me didicisse prae
me tuii. al. — M : desti | tis^^.
se nee perinde ut maluisset
plebes si^i suffragii ferendi
cet. Cf, 7, 6.: perinde ut
evenisset res ita cet. — PM:
Ua aegre habuit, Harl. i.
Leid. l: ita aegre abstulit.
PaU« 1. 3. Voss. II. al.: ita
aegre tulit (22, 37.).

8. eoque id laudabilius erat:
PM. In Harl. i. Leid. i. excidit
erat, — Leid. i. Voss. ii.
al.: nil a pietate auertisset.
Cf. 6, 40«: nihil antiquius —
iaisse.
IQ. remissa causae dictio est:

recc. codd. — P m. 1.: rc-
m\s9ie causae. P m. 2, Harl. i.
Leid. I.: remissa^ causae di-
ctio est. M m. 1.: remissa
causa , edictio est. m. 2.: re-
missa causae edictio est
11. aduleseenti: PM] adolescent!,
— P; „placuisset tor mil al
ad l^ione8'^ dein al expnn-
ctum est. M: placoisset tusr.
mii ad legiones. — „Tribuni
mil, ad legiones *' sunt tri-
buni legionarii, Cf. CicI de
rep, VI. 9, „cnm in Africam
venissem — ad quartam le-
gionem tribunas ut scitis mi-
litum".

13. n€un et antea sic ut nunc:
PM rell, „denn anch friiher
so wie jetzt", Drakenb, et ab-
esse posse scripsit. — Cf.
Festus: ,,Rufuli tribuni mili-
tum appellabantur, quos con-
sul faciebat non populus cet.

14. secundum in sex locis te-'

LIBEft VII;

155

I* \l

sex locU tenuit nulUs domi militiaeque ad conciUandam gra-
tiam meritis, ut qui rure et procul coetu honunum iuven-
tam egisset.

YI, Eodem anno aeu n^otu terrae sen qua vi alia fo-
riun medium ferme specu yasV> conlapsum in inmensam al- 5
titudinem didtur, neque earn voraginem coniectu terrae,.
cum pro se qiusque gereret, explere potuisse prius quam
deum monitu quaeri coeptum, quo pjiurimum populus^Ro-
manus posset: id enim iUi loco dicandum vates.canebant,
si rem publicam Romanam pcrpetuam esse vellent tum 10
M. Curtium iuvenem bello egregium castigasse ferunt du*
bitantes, an ullum magis Romanum bonum quam anna vir-

nuH: PM rell. h. e. cam sex
tribuni mil. suffragio populi
fierent, ipse T. Manlios se-
candum locam tenuit. Cf.
9, 30.: „et duo imperia eo
anno (443. ab a. c.) dari cpe*
pta per popolain, utraqae
pertinentia ad rem militarem,
unum i4 tribuni miL sen!
dcni in iv legiones a populo
crearentur, quae antea —
perquam pducis suffragio
populi Telietis locis — di-
ctatorum et consulum ferme
fuerant beneficia ^'. — M: mi-
litiaeque | i/^ ad conciliandam,

— 91: „iumentam egisset":
dein syllaba men erasa est.

7. explere potuiase : PM Harl. i.
Leid. I. al.] expleri potujsse,

— Si quis explere emeudari
Dolit, ei scribendum esse eon"
iectum Drakenb. censet. sed
ad explere potuisse sup-
pleudum esse hominis vel
Romanes i nemo non videt:
eamque vocem b. 1. scribi eo
minus necesse fuisse, cum ad-

scriberentur cum pro ee quis-
quegereret („obgleich jeder
80 viel er konnte dabei be-
hfilflicb war"). — M: cum
pro se quisque reg^^ | ret ex-
plere cet. — P m. 1.: „con-
iecto"., P m. 3. M: „conie-
clu terrae '*. Sed in P verba
ab seu qua ui usque ad ter'
rde^ quae in integra oratione
exciderant, scripta leguutur
in margine.
8. quo plurimum par posset:
M. — » P: pr. posset. —
Deinde scriptum est in iti:
idem illi | loco^ et inter m
et i alteram m supra addi-
tum est. ~ PM: si Temp, ro-
manam perpetuam esse uel-
lent.
12. an ullum magis Romanum
bonum cet.: PM, In M enim
scriptum primo etat anullum^
sed a postea erasum est. —
Cum igitur Rpmani incerti
baererent, quonam bono po-
pulus K. plurimum valeret,
ca&ligaBse dicitur incertoi et

166

LIBER VII.

tusque esset? silentlo facto templa deorum ininortalium
quae foro inminent Capltoliumque intuentem et manus nunc
in caelum nunc in patentes terrae hiatus deos manes por-
rigentem se devovisse, equoque deinde quam poterat ma-
5 xime exomato insidentem aimatum se in specum inmisisse:
donaque ac fruges super eum a multitudinc virorum ac mu-
lienim congestas lacumque Curtium non ab antiquo iUo
Titi Tati milite Curtio Mettio sed ab hoc appellatum. cura

ex. gr. 6, 28.: in oculis at-

dabitantes Iff. Curtins qaae-
rendo, nam ullqm Romanaia
bonam magis Romanam ba-
beri posget qaam arma yir-^
tasque. baec enim ipsa erat
causa ut Gives Cnrtia repre-
bendendi yider6Qtur,qaodnon
^itatim intellexissent, nullo
bono plas valere Romanos
qaam annis virluteqne. ele-
ganter igitar L^ ita scripsit,
ut eisdem verbis „an uliam
esset^' et dubitationem Ro-
manorum et id quad Cur-
tins dixerit exprimeret. —
Cf. inprimis quae de boc
an a W. Weissenbornio 1.
gr. §• 428. doctissime dispu-^
tata sunt,

1. templa deorum iumortalium
quae foro inminent capito^^
liumgue intuentem: PiU. —
£d. Bekk.: templo cet. tj-
potbetarum ut videtur noiendo.

3. nunc in patentes terrae
hiatus deos manes porri-
geniem: PM HarL i, Leid. i.
al.] nunc in patentes terrae
biatus ad deos manes eet. —
Praepositionem persaepe a Li-
vio altero loco omitti multis
fimitibus locis vidimus (cf.

que auribus). boc loco verba
in deos manes respondent
verbis in caelum b. e. ad
deos superos. Altera buius
loci interpretatio baec est, si
quis verba deos manes tam-
quam appositionem ad paten-
tes terrae hiatus adiecta arbi-
tretur. — P m. 1. : seduouisse.
P m. 2. M: se deuouiss^.
4. equoque deinde quam pot-
tirat maxime exornato: M]
equo deinde cet (P), — In Jtt

scriptum est: eqque deinde:
b. e. equoque. Sic repperi-
mus 4, 51. in uno Med. ager^
que, in rell. ager^ in P 2, 61. :
ffOLoque semper agere omnia
solitus erat accusatorio spi-
ritu. al. — flarl. i. : se in
cona^ectnm inmisisse, — P
m. 1.: donaque afruges. Pm.
2. M : donaque ae fruges. Lo-
ve). 4.: dona et fruges.
8. Titi Tati: P m. 2. MJ T.
Tatji. — P m. 1.: iUo titi
milite. — PM Harl. i.; Cur-
tio Mettio. Cf. 1, 12. 13. —
In M deinde quaedam ^ci-
derunt: sed \ ab hoc qua ad-
uersjum uiam inqulren | tern
cet

LIBER Vn.

157

non deesset, si qua ad venim via inquircnlcm ferrel: nunc
fama rcrum standum est^ ubi certain dcrogat vetuslas fidem :
et lacus nomen ab hac recentiore insignitius fabula esL
Post tanti prodigii procurationem eodem auno de Hemicis
consultus senatus cum fetiales ad res repetendas nequiquam 5
misisset, primo quoque die ferendum ad populum de bgUo
indicendo Hemicis censuit, populusque id bellum firequens
iussit. ' L: Genucio consuli ea provincia sortc evenit. in ex-
pectatione civitas erat, quod primus iRe de plebe consul
bellum suis auspiciis gesturus esset, perinde ut evenissetlO
res ita communicatos honores pro bene aut secus consulto
habitura. forte ita tulit casus ut Gcnucius ad hostes magno
conatu profcctus in insidias praecipitarctur^ legionlbus nee-
opinato pavore fiisis consul circumventus ab insciis quern
interfecissent occideret. quod ubi est Romam mmtiatum, 15

1. nunc fama rerum standum
est: PM Harl. i. Leid. i. —
Pall, a].: famae. Cf. 7, 3a.:
eo stabitur coDsilio. 6, 7.:
stetit ambigua spe pngna. al,
— PM Harl. I. Leid. i. : in-
signitios. Cf. 7, 15.

4. post tanti prodigii ptocu-
rationem: P m. 2. H. — P
m. 1.: tanto. — Recc. quid,
codd. : senatus consultus. —
PJtt: fetiales. — M: ad res
repetendas aequi qaam mis-
sis sed primo quoque die. —
P: nequiquam. cf. 7, 12.

8. L, Genucio cons, (P: cos.)
ea prouincia sortc euenit
in expectatione ciuitas erat
quod primus ille de pi, cos,,
helium suis auspiciis ge-
siurus cs^et: PM.
10. perinde ut euenisset res
ita cet.: PM. — Rell. codd.:
perinde at enenirst res. —

P Harl. I. Leid. i. al.: com-
municatos honores pro bene ,
aut secus consulto habitura.
M: communicatns i honores
pbere aut secus consulto ha-
oitura.

13. in insidias praecipitaretur :
codd. Drakenb.] in insidias
praecipitaret (25, 11,). — P:
in insidias ^cipitarel^-: h. e.
percipitaretur. — In M lilte-
ris quibus^am omissis scri-
ptum est: in insidias praeci-
pitar et egio nio | nibus nec-
opinato cet. — Cf. 25, 16.:
Gracchus fraudem et sermoni
et rei abesse ratus ac simi-
litudine yen captus cum li-
ctoribus ac torma equitum e
castris profectns duce hospite
in insidias praecipitatus. al.

15. occideret: P Leid. i. al. ]
occideretur. — M: occide-
rent. — Oecidergtur serf-

158

LIBER VII.

ncquaquam tantnm publica calamttatc macsti patrcs quan-
tum feroces infelici consulis plebei duclu firemunt omnibus
locis, irent crearent consules ex plebe, transferrent auspicin
quo nefas csset: potuisse patres plebiscHo pelH honoribus

5 suis: — num etiam in deos inmortales inauspicatam legem
yalnisse? vindicasse ipsos suum^numen 8ua auspicia, quae
ut primiun contacta sint ab eo a quo nee ius nee fas fiie-
rit, deletum cum duce exercitum documento fiiisse ne deinde
turbato gentium iure comitia haberentui; his vocibus curia

10 et forum personat: Ap. Claudium, quia dissuaserat legem
maiore nunc auctoritate eventum reprehensi ab se consilii
incusantem, dictatorem consensu patriciorum Servilius con-
sul dicit, dilectusque et iustitium indictum.

Vn. Priusquam dictator legionesque novae in Hemi-

bendum yidebatar, quod ab
insciis com Boc verbo con-
iangendum esset. quae inter-
pretatio si Livio probata fuis-
8et, Don quern interfecis^
sent sed quern interficerent
Gum recc. codd. scribendum
erat. yernm ah insciis refe-
rendam est ad circumventus^
et occidere b. 1. nibil aliad
quam cadere slgnificat. „Das
Scbicksai woUte es so, dass
Genucius Sn einen Hinterbalt
gerieth, und dass, nachdem
die Legionen darch diesea
nnerwarteten Schreck in die
Flacbt gejagt waren, der Con-
8ul nmringt nnd angegriffen
yon feindlichen Soldaten, die
nicht wnssten wen sie get<5d«
tet, fiel". Cf. 10, 26.: ita
caesa ab tergo legio atqne in
medio, cam bostis nndiqne
nipieret, circnmyenta. al. 23,
11.: ex qnattnor consolibas

duos occidisse, ex daobus
sancium alteram, alteram toto
amisso exercita yix *cam
qainqaaginta bominibos effa-
gisse. al. '

% infelici consulis plehei du-
ctu: PM] infelici consulis
plebeii dactu. — Recc. multi
codd. : „ infelicis ''. lidem :
„ irent creatam". — P: du-
cttt ;t?remunt. ^ M: transfe-
rent.

^. contacta sint: P' m. 2. —
P m. 1. HI': coiib'acta sint.
Cf. 4, 15. : bonaq[tie contacta
pretiis regni mercandi. —
P Voss. 11. al.: documenta
fuisse. — Leid. i.: ne inde.
11. maiore nunc auctoritate:
M Leid. I. b. e. maiore quam
antea auctoritate. — P Harl. i.
al.: maiore cum auctoritate.
— Cod. Sig. et alii recc:
qaia dissuaserat legem in con«
tione. -* PM: d/Iectdsqtte.

LIBER Vn.

159

cos veiiirent, ductu C. Sulpici legati res per occasionem
gesta «gregie est. in Hemicos ^morte consitlls contemptim
ad caStra Romana cum band dubia expngnandi spe succe-
denies hortante legato et plenls irae atque indigniiatis mi-
litum animis eruptio' est facta, multum ab spe adeundi5
valli res Hemicis afiiit, adeo tnrbatis inde ordinibos absces-
sere. dictatoris dande advenlu novus veteri exercitus inn-
gitur et copiae duplieantur, et pro eontione dictator laudi-"
bus legati militumqne, quorum virtute castra defensa erant,
3imul*audientibus laudes meritas tollit animos s!mul cete- 10
ros ad aemulandas yirtutes acnit. neque segnius ad hostea
bellum apparatur, qui et parti apte decoris memores neque
ignari auctanim virium hostis suas quoque vires augentr
omne Hemicum nomen, omnis militaris aetas excJtur: qua-
dringenariae octo cohortes lecta robora vironim scribuntwr. 15
hunc eximium florem iuventutis eo ctiam quod ut duplex
acciperent stipendium decreverant, spei aniniorumque in-

1. C, Sulptci: At] C. SHlpicii
(P). — Recc. codd.: egregie
genta.

2. contemptim: PM. — Leid. i.: ^
,'cdnteniim. — Recc. codd.:

ad castra Romanoram. — M
pi. 1.: cam baud dubia op-
pugaa/Tadi spe. P: haud da«
bi^. — Leid. i.: hortante*
legato. Harl. i. : hortante* le-
gato*.

5« ah spe: P. — -fll m. 1.: did
spe. m. 2.: a >pe. — Pitt
Leid. I.: afuit. — PaU. 1. 3.
Yoss. II. al.: adeo tnrfoatis
ordinibus inde abscessere.

8. et pro eontione dictator:
PM. — PM: tollit animos.
Leid. I.: snstollit aqimos.
PaD. 1. 3. Vow. u. aL: fub-

stuL't animos. Alii recc. duo :
sustulit.

11. neque segnius ad hosles
bellum apparatur: P m. 2.
M. — P m. 1.: neque ser-
gius. Leid. I.: neque segnius
£ bostes cet. Lovel. 2.: et
hostes bcllum apparent. Cf.
10, 29.: Airiarumqne ac for-
midiiiis plena omnia ad ho'
stes esse. al. — M m. 1 : de-
cerns, m. 2.: decoris.

14. quadringenariae : M Harl. i.
cod. Geleni, — P Leid. i.:
qnadrlgenariae. Recc. codd.:
quadragenariae.

17, spei animorumque inple-
uere: PM. — Leid. i.: „8pe{'
animorum inpleuere*'. Idem
paulo post 9,seruati". —
Harl. I.: „qiiam uirili parte *^
Cf. prooem. T. Liri.

160

USER vn.

plevere. inmunes . quoque operum mililarium crant, ut in
unum pugnae laborem reservati plus sibi quam pro virili
parte adnitendum sdrent: extra (Nrdinem eliam in acie lo-
cal!, quo conspectior virtus esset. duum milium planities
Scastra Romana ab Hemicis dirimebat: ibi pari ferme uirim-
que spatio in medio pugnatom est. primo stetit ambigua
/ spe pugna nequiquam saepe conatis equitibus Romanis im-
petu turbare hostium aciem. postquam equestris pugna ef-
fectu quam conatibus vanior erat, consulto prius dictatore

iOequites permissu deinde eius relictis equis damore ingenti
provolant ante signa et novam integrant pugnam. neque
sustineri poterant, ni extraordinariae cohortes pari corporum
animorumque robore se obiecissent.

Vm. Tunc inter primores duorum populorum res gc*

15 rifur. quidquid hinc aut illinc communis Alars bello aufert,

^extra^ordinariae*^ et „am-

mammqvie*\ — C£l 2, 10.:

pons sablicins iter paene ho-

stxbns dedit, ni anas Tir fais-

set Horatius Codes. 3, 50.:

rincebantque aoxilio loci paa-

citas ni logo circommissas

Yeiens in verticem collis eya-

sisset. a1. Cf. 7, 15. — Leid. i.

aL: sastiner^.

15. quidquid hinc aut illinc

communis mars heUo au»

fert: PM rell.] qoicqaid —

belli aufert (Sigonins). Qaam-

quam haad raro apad Liviam

Mars belli communis dlci-

tar, tamen b. I. facere non

potai quia omniom mscripto-

rom aactoritatem seqaerer,

cam, qaem ad modum apad

Cic. in Cat. mai. c. 19. „omni

aetati mortem esse comma-

nem*' maltaqae similia scripta

legimas , datiyas per se non

esset improbandos.

4. duum milium: M m. 3. P.
— M m. 1.: dam miliam. —
PM: planiries. Cf. 27, 18.
Pat.: planities. al. — M: ab
ernicis.

6. ibi pari ferme utrimquespO'
tio : PJfl. — Leid. i. Harl. i. : ibi
patri ferme atriqae spatio. — *
M: neqaiqaam saepe conatij
seqaibus romanis cet. Cf. 1, 14.

9. consulto prius dictatore
equites permissu deinde
eius relictis equis damore
ingenti prouolant: PJJI reU.
Yidetnr Livias his verbis di-
cere yolaisse, dictatorem pri-
mo de eias pagnae qaam equi-
tes petiyernnt eyenta dubi-
tasse.

11. neque sustineri poierani
ni extraordinariae cohortes
pari corporum animorum'
que robore se obiecissent:
P m. 2. M. — P m. i. et

UBEATIL

161

multiplex quam pro iminero danmum est vulgns aliud ar-
matorum velut delegata primoribus pugna eventum suum
in virtute allena ponit. multi utrimque cadunt, plures vul-^
nera accipiunt. tandem equitea alius allwn increpantes quid
deinde restaret quaerendo, si neque ex equis pepullssent 5
hostem neque pedites quicqnam momenti facerent? quam
tertiam expectarent pugnam? quid ante signa feroces pro-
siluissent et alieno pugnarent loco? his inter se vocibus con*
citati damore renovato inferunt pedem, et primum gradu
moverunt hostem, deiode pepulerunt, postremo iam haud iO
dubie avertunt: neque tarn vires pares quae superaverit res
facile dictu est, nisi quod perpetua fortuna utriusque populi '

1. multiplex quatn pro nU'
mero damnum est: PM relL
Recte videnint interpretes*
multiplex b. 1. sensa com-
paratiyi scriptam esse: cf.
2, 56.: f,QOQ facile loqnor
qaam qaod locatus sum prae*
sto'S Dicere enim Liyius
volt, loDge tristiorem tarn ex-
celleQtiam eqaitum iactaram
fuisse qaam qaae pro nomero
eomm qui cecidlssent yide*
retnr, „Was der Allen ge«
meinsame Schlachtengott aaf
der einen yyie aaf der an-
deren Seite fortrafft, das liess
sich hier nicht nach der Zabl
der Gefallenen berechneii^.
, Ct qaoqae hoias capitis finis,
21, 59.: sed maior Romania
qaam pro namero iaclara
fuit, quia equestris ordinis
aliquot et tribuni militam
qainque et praefecti 80cio«
ram ires sant interfecti.

3. multi utrimque cadunt:VA.
— Recc. quid, codd.: molti
deinde utrimque cadunt.

T. Livi part VL

4. quid deinde restaret: M. —
P: quid deinde restauret
qnaerendo. — In M dein scii-
ptum est: „ que | rendii si ne-
que ex equ^ spe pulbsent
bostem oeque pedites** cet.
sed u m. 3. in loco raso. —
Recc. quid, codd.: restore,

7. quid ante signa feroces
prosiluissent: PM. — Leid.i.
al.: quid ante pugnam fero-
ces cet. Yoss. II. : quod ante
pugnam.

9. et primum gradu mouerunt
hostem deinde pepulerunt:
PM. — Pall. 1. 3. Voss. 11.
al.: mouer^ — pepuler^. —
III m. 3. et recc. quid. cod4. :
et prim(> gradu cet.

11. tam aires pares: PM. Cf.
4, 43.: modo. I. Fr. Gron,
malebat cum Rottend. cod.
scribere „tam pares uires**.
— M: qaae super auer/it res
facile dictu est nisi quod per-
petua fortuna nt pnus qaae
populi Cft.

162

LIBER VII.

et exlollere animos et iniiraere potuit usque ad castra hi-
gientes Hemicos Romanus secpitur, caslrorum op^ugnatione,
quia seram erat diei, abstinuere. diu non perlitatum tenue-
rat dicta torem ne ante meridiem signum dare posset: eo in

5noctem traclum erat certamen. posterar die deserta fuga
castira Hernicorum et saucii relicti quidam inventi, agmen-
que {iigientium ab Signlnis, cum praeter moenia eorum in-
(requentia conspecta signa essont, fiisum ac per agros tre-
pida fuga palatum est. nee Romanis incruenta victoria fiiit:

to quarta pars militum amissa, et ubi baud minus iacturae fuit,
aliquot equites Romani cecidere.

IX. Insequenti anno cum C. Sulpicius et Gains Lici-
nius Calvus consules in Hemicos exercitum duxissent, ne-
que inventis in agro hostibus Ferentinum urbem eorum vi

IScepissent, reverteniibus inde cis Tiburtes portas dausere.
ea ultima fuit causa, cum multae ante querimoniae ultro

3. Romanus sequHur: M m. 3.
P. — M m. 1.: romanos. —
Leid. I.: castroram oppngna-
tionem — absti/i^e. — Malti
recc. codd.: abstbi^re. —
Paolo post ]M[ : ne ante meri-
diae signum. m. 2.: meridiae.

6. postera die: P HarL i.] po-
stero die (Jtt). Cf. 6, 23.:
in pofiteram diem (PM). a!.

7. oh Signinis et ipsi ex ye-
rissima Lud. €re?ieri conie-
ctura scribi inssimns. PM
relL: ab signis, sic 6, 40. in
M uenis scriptam vidimns
pro „new nisi". 8, 3. in
M qaidem praeter signia,
in P pier signa pro „ prae-
ter Signiam" al, Signiam in-
ter Hemicos et Vnlscos si-
tam Tarqoinios Snp. colonos
dedozerat, praesidiam nrbi
Romanae fotaram (1, 56.).

iidem Signini fideles popnio
Rom. mansisse dicnntar 27,
10. hi Signini, com praeter
moenia sua Hemicomm in-
freqaentia signa conspexissent,
anna capiant et fnndant agmen
fagientinm, quod deinde per
agros palatum est. — M: in-
freqnentia conspectzi signa. —
P m. 1.: coeciderd.

12. insequenti anno cum lucius
sulpicius et gaius licinius
caluus cos, cet.: PM. ^^ Lu-
cius Sulpicius" etiam in rell.
codd. scrjptum est. cf.7,2.: C.
Sulpicio. — Neqne inv. : 6, 1.

16. ea ultima fuit causa: PM.
— Recc. codd.: ea ultima
causa fait.
— cum multae ante querimo-
niae ultro citroque iactatae
essent: PM] cum multae an-
tea cet. (Pall, et Drakeob. ut

UBERTH.

163

citroque iactatae essent, cur per fetiales rebus repetitis bel- '
lum Tiburti populo mdiceretur. dlctsitorem T. Quinclium
Pennum eo anno fmsse satis constat et magistrum equitum
Ser. Comelium Maluginensem. Macer Licinius comitiorum
habendorum causa et ab LIcinIo consule dictum scribit, quia 5
coUega comitia bello praeferre fesHnante ut continuaret con-
sulatum, obvlam eundum pravae cupiditati fuerit: quaesita
ea propria^ familiae laus leviorem auctorem Ucinium facit:
r cum mentionem eius rel in vetustioribus annalibus nuUam
inveniam, magis ut belli Gallici causa dictatorem creatumio
arbitrer inclinat animus, eo certe anno Galli ad tertium la-
pidem Salaria via trans pontem Anicnis castra habuere. di-
ctator cum tumultus Gallici causa iustitium edixisset, onmes
iuniores sacramento adegit ipgentique exercitu ab urbe pro-
fectus in citeriore ripa Anienis castra posuit. pons in me- 15
dio erat neutris eum rumpentibus ne timoris indicium esset.

yidetar cbdd.). — P: cur per
females. M: car per fe^rtiales.
Hand raro ia antiquis mscri-
ptis fecialis seriptum legi-
tar, at apnd Yarr. de ling,
lat. 5, 86. al. sed cf. Fr.
Creuzer R5in. Antiq. §. 221.

2. T, Quinctium Pennum: hO"
vel. 5,/— P: t. qnintium poe-
oam. M: t. quinlium poeno
TTieo anno fuisse. — - P: et
mag eqaita ser. cornelinm
maTuginensem.

5. et ab Licinio cos, dictum
scribU: P m. 2. M. — P m.
1.: Ittcinio. — Harl. i.: qui
collega. — P : ut continuaret
cos obuiam enndum. Jll: ut
continuante cons obuiam eun*
dam.

7. quaesita ea propria fami^
liae laus: PBI Leid. i.: a!.]
quaesita ea propriae familiae

laas. Cf. 2, 51. : prozimam. —
M: leuiorem aactorem linium
facit — M: magis uM belli
gallici causa. — M: arbiter. -»
Voss. II. al.: incline animus.
Leid. I.: indignat animus.

12. iSo/ar*aiiMi;PM.--Harl.i.:
solaria nia. Cf. Paulus ap.
Fest. : Salaria yia Romae est
appellata, quia per earn Sa-
bini sal a mari deferebant.
Cf. Tac. hist. 3, 78. — Leid. i. :
„pontema/ienis". Idemscri-
ptam estpanlo post in Leid. i.
Harl. I.

13. edixisset: P m. 2. M. — P
m. 1.: edi/xisset.

16. neutris eum rumpentibus:
ed. Frob. 1531. — PM et
optt. quique codd.: „ neutris
^rumpentibus *^ : quod baud
scio an yarnm sit, cum Li-
vins particulam e Terbis ad-
11*

164

USER vn.

proelia de occupando ponie crebra erant, nee qui poteren-
tur, incertis viribus satis discerni poterat. turn eximia eor-
poris magnltadine in vacuum pontem Gallus processit et
quantum maxima voce potuit „quem nunc" inquit „Roma

5virum fortissimiun habet, procedat agedum ad pugnam, ut

noster duorum eventus ostendat utra gens bello sit melior."

X* Diu inter primores iuvenum Romanorum silentium

fiiit, cum et abnuere certamen vererentur et praecipuam

sortem periculi petere nollent. turn T. Manlius L. filius,

10 qui patrem a vexatione tribunicia vindicaverat, ex statione
ad dlctatorem pergit: ,,iniussu tuo" inquit, ^^imperator, ex-

iieere soleat. sed cf. 6,23. : in-
straendis qnaerentem. — M:
posait pos ia medio erat.

J. nee qui poterentur : P m. 1.
H] nee qai potirentar ( P m.
8.)* iSic scriptam est 23,
43. in Put. „poteretur". al.
Yirg. Aen, 3, 55.: „Fa8 omne
abrnmpit, Polydornm obtrnn-
cat et auro Vi potitur". Sic
etiam recte scriptum Tidetur
ap. Ovid, in Metam. 13, 130. :
9, Tuque tuis armis, nos te
poteremur, Achille^: quam^
qoam in Berolin. codd. po-
tiremur reperltw: (cf. Prise.
7, 2. 7.). Prise. 10, 2. 10.:
„in tior deponens tarn ter-
tiae quam quartae cooiuga-
tionis unum inyenitnr, po'
tior\ sed cf. 23, 16. aL: ore-
retur,

2. satis discerni poterat: PM
reil.: „es liess sich nicbt mit
Sicherheit bestimmen"^. I. Fr.
Gron. et hoc et aliis locis dis-
eernere yerho decemere per-
mntatum volult inviiis mscri-
ptis. resiitnendum igitnr est

21, 4.: „itaque baud facile
. discemeres utram imperatoii
an exercitai carior essek'^
(Med. Colb.). 22, 61.: „mi.
rari magis adeo discrepare
inter anctores, quam quid
yeri sit discernere queas'^
(Put).

2. twn eximia eorporis magni'
tudine: PM. — LoveL 4.:
cum eximia cet. — Voss. i.
al. : „et quantum maxima pO'
tuU uoce". In Pall. 1. 3.
Voss. 11. al. ezcidit „potuit".
— P m. 1. ; inquit. —- Leid. r. :
fortissimum uirum. — PM:
ut noster duorum euentus
ostendat, Cf. Cic. or. de imp.
Cn. Pomp. 1,: „qnamquam
mihi semper freqnens con-
spectus tester multo iucan«
dissimus — est visus".

7. silentium fuit: P. — M: si^
lentio fait.

9. tum T, Manlius L, filius:
P. — M: tum I pt manlius.
1. f. — M: a uexatione tri-
bur/nia.

LIB£R VIL

165

tra ^rdinem numquam pugnaverim, non si ceriam victoriam
videam: si tu permittis, volo ego ill! beluae ostendere, quando
adeo ferox praesultat hostium signis, pie ex ea familia or-
tum quae Gallorum agmen ex rupe Tarpeia deiecit^. turn
dictator ^^macte virtute^ inquit „ac pietate in patrem pa-* 5
triamque T. Manli esto: perge et nomen Romanuixi invi-
ctum iuyantibus diis praesta^. armant inde iuvenem aequa-
les! pedestre scutum capit, Uispano cingitur gla£o ad pro-
piorem habili pugnam: annatum adomatumque adversus
Galium stolide laetiun et -^ quoniam id quoque mempria 10
dignum antiquis visum est — linguam etiam ab inrisu ex-
serentem producunt. recipiuat inde se ad stationem, et

1. numquam pugnauerim non
sicertam uictoriamuideam:
FM. — Recc. quid, codd.:
^^nisi certam uictoriam ni-
deani'^* ut coniici posset,
primo ne ^i h^ e. ,^ne turn
qaidem^' ecriptum fuls^e^ sed
cf, 5,51.: et ob eadem haec
noQ 81 mille QenaU consultis
populique iussu revocaretis,
reditunjLs Qoiqaam {ueri^i. —
P m, i.: inquiJ^

2. uolo egQ illi beluae osten-
dere: P. — JH: uolo ergo
illi belaae ostendere, Qf. %
34,: „cur ergp cet^

4. ex Ty,pe Tarpeia deiecU:
H m. 3. — Mm. 1.: ex rape
tarpeia diecit. P Leid. i.:
ex rope tarpei adiedt. Hajrl. i, ?
diiecU. Cr, 5, 47.: de saxo
deieqit.

5. made uirtute mqwt ae pie-
tate in patrem patriamque:
PM, — Leid. i,: 9, pietate.
Neap. Lat.: atqae pieta^te. —
M: & t« manli esto. -«- Cf.

10^,40.: tii quidem macte oir-
tule diligientiaqae esto.
, 7. armant inde iuuenem ae»
quotes: M. — P: iaaenif.
8. hispano cingitur gladio ad
propiorem^ habili pugnam:
P. -r- fll: i|d ^riprem ( habili
pugnam^ — „Hispanam gla-
diam** h. 1. nihil aliad esse
posse quam gladiom Hispano
fiimilem nemo non yidet. cf.
2% 46.: „gladii Gallis prae-
longi 9fi sine macronibos, Hi-
spano pupctim magis quam
caesim adsueto petere hostew
brcTitate h«bUes et com mq-
cronlbos^

10. qm id quoque mernqria di-
gnunk antiquis uisum est:
P, T- M; quoniam id quo^
que ad memoria | dignum cet.
m. 2.: ad memoria.

11, linguam etiam ah inrisu
exserentem: JH, — P: ab
inrisu exerentem, Licid. i.: ex-
herentem,

i% reliant inde ae ad atatio-

¥IL

Bttf n ixtfMiu inuHL

■!iri

rJ 3si{cae Ttrxumoiivb

runili magu more qnam lesc bcJli
le-xu^jAcnam vi>»a ac specie aestimantibiis pares,
nuiine exiinium, versicolori Teste pictis-
liseus aimis: media in altero xnili-
stHcacwiie in ormis habilibus magis quam de-
2»>a dams non exultatio armonunque apLa-
^rus joiiuMfun ine<{ue tacitae plenum omziem
aunt innym ccrtaminis distuleraL ubi con-
aoK y»t area mortalium animis spe me-
. I»kbn» Telut moles supeme inminfTi^i
1 jirxo» A Jilreiiitf ndft anna hostb vanum cae-
i&?f3C Hrmci en:>em lieieciL Romanus mucrone

M: ia &crinieii ipsom. P m.
1.: in dit ipsnm.

9. toi €irea mortalium animU
sp^ meittqus pendefdibus:
RB rvIL non animi, T/c
ctiui 7, 30. restitaendaia
mt: „ quill iliis nos — sol-
lki*it ac pendentibns animis
NamBliare iobeatis^. Contra
$« 13.: tot popnlos inter
•MM ■Mtomque suspensos
^mmi habetis. a1. — PM:
Prtlct saprnie inmiaens. Cf.
I« &: i^diom soperne ia-
^ MStKt 30, 10.: graTior
ac pMidffc ipio libratior sa-
nttmt es oaerariia ictos eraU

^ P: proiecto koa scato.

la adrcaiaitia arma ho-

stis: lu e. in scutam: „er
scblag mit seiaem Scbwerte
b^rab anf des Gegnen Schild
obne ihn selbst jedoch dnrdi
den Hieb m yerletzen^*.

13. Romanus mucrone suhrecto
cum scuio scutum knum
perculissft: PM: „der R5-
mer, nachdem «r mit Bcinem

v..^

n - C*L Sg. aui-

4-W

■*•-.- rwjnanc w juch

*. -

:•.-« 7s«.i-T-* — L<uL 1 :

*^.*«*

- ■; "• TlK"^ ■.«:*.

»* •

*■ N-.

^i..i...>«^ Ttfc-TP* r. ^

7\*: : .>,-:jji iuA «»*.-.«

x^:

•

. ^ i,- 4r .1 «i»r«s««

tt . « k •

s-'..«.':iit :t*w -*•*>

• ■

X . -.«

. \ - ;.-*.v r-i-f J^W

. ".v > -. 'x-"r^»*

r \ i «» i « nj s. t /irrsi ."".^^ oH. —
Urc»\ i^;:i.!;m c*^d. : ntni-
Ortlor*. Tj. o4. 1.: ncc v^-
alinirnti^ ^ n^uN^Vri ntcretsr.
- VawU po$t M m. 1.:
•lAurA. iM m. "2, P: sta/ura.
t), fton nrntus Mfin exuhaih
arworunn^iir ti^Uatio uana:
1 M. — Li'id. 1.: non tatos.
Cr. 5, 3J>. : ni^sL ululaius can-
tutquo disHOiios va|;«ntibufl
circa mofnia lurinatim bar-
*arl» aadicbant. — P m. 3.

LIBER VIL

167

subrecto cum scuto scutum imum percuUsset totoque cor-
pore interior perieulo vulnerls factus insinuasset se inter
corpus armaque, uno alteroque subinde ictuyentrem atque
inguina hausit et in ^atkun ingens ruentem porrexit ho-
stem. iacentis inde corpus ab omni alia yexatione intactum 5
uno torque spoliayit> queiii respersum ciruore collo circum-
dedit suo. defixerat payor cum ' admiratione Gallos: Ro-
mani. alacfes ab statione obviam militi. suo praegressi gra-
tulantes laudantesque ad dictatorem perducunt inter car-

alacritas «pia Romani milites'
•d Manlio obviam UdiweBt,
cam ipse sedatiore gradu ad
8ao8 rediret.

9. inter- carmmum props mO'
dum incondita quaedam

I miUUrrUer ioculantes Tor-
quaii cognomen auditum^
celehratum deinde posieris
etiam famUiaeque honori
fuit: PM. — Cam hie locos
- ^ diffidlior quiboadam inteqire-
tibos corroptoa videretor, io-
' ierqae eos JBoreto mOk- inter
probaretar sed in^ I. Fr. Gron.
. recte perspezit inter ad io-
culantes pertioere. nam li-
cet in ad carminum prope
modum (beinah nach Lie-
der-Art) referri poaait, ta- «
... ta«ikJo€ulantee non babebit
qao specLet, nisi pro eo ia-

'■' euiontibus scripserimos. In-
ter ioculantes (Leid..i. al. ^
„iacalante8^^) Liyios scri-
psit at diceret, cam Manliam
milites militariter ieedlantes
accepissent et ad dictatorem
perdacerent, fuisse etiam qaos-
dam qai Manlio iam tanc co-
gnomen Torqaati indidfssent.
'sic enim particula inter L.

Schilde den anteren Tfaeil
Tom Scbilde des GaUiers krUf-
tig zaruckgestossen, and sioh
mit seinem ganzen K5rper
zwiscben Kdrper and Scbild
des Gegners bineingedrSngt
batte, wodarch er aosser Ge-«
fabr war verwundet zn. wer-
den, bracbte demselben mit
seinem Schwerte von • nnten
ber einen Sticb nacb dem
apderen in die Weichen des
Baucbes bei". — Harl. j,
Leid. I.: mucrone sabrecto,
Recc. qnid. codd. : sarreplo.
— Plerique recc, codd. : scuto
scutum anum perc. — MaU
ti recc. codd.: pertulisset.
Fragm. Hayerc: periculisset,
Leid. I. pericnlis sed. — Jtt:
uentrem aJqae ingfuiiia.

6. uno torque .spoliauU; PM.
•^ Recc. quid, codd.:' tor-
qae ano.

7. defixerat pauor cum admi"
ratione Gallos: M m. 2. P.
— ^ M m.^ 1 . : dexerd t pauor cet.

8. obuiam militi sub prae-
gressi: PM] obviam militi
suo priDgressi. — Praegressi
videtar a Livio Scriptam, at
sic exprlmcretur maior ilia

168

UBBRIOL

mmum prope modum incondita qnaedam tmlitar^ter ioGU>
lantes Torquati cognomen anditum, celebraium deinde po-
ateris etiam fianiiliaeque honori fait dictator coronam au-
ream addidit donma miriaque pro contione earn pugnam

Slaudibua tulit*

XL £t hcrcide tanti ea ad umversi belli eventom mo-
menti dimicatio fuit, ut Gallorum exercitus proxima nocte
relictia trepide castria in Tibmtem agnmi atque inde socie-
tate belli (acta commeatuque benigne ab Tiburtibus adiu-

iO tus mox in Campaniam transient ea fiiit causa cur pro-
ximo anno (X Poetelius Balbus consul , cum ^ollegae eius

Jnterdam nsoi ett^ at 32, 13.
,,ioter maltiludinem socio-
mm tre0 Campani equites
erant'S ^o loco non mioas
latioe in multUudine scribi
potuiaset. „UDter denen die
nm den flianliiis her in Lie-
dem aein Lob nach Solda-
ten-Sitte nnter ungezwnnge-
nen Scherzen Terkfindeten,
httrte man ihm auoh den Bei-
namen Torquatos beilegen,
eSn Beiname der dann auch
au^ die Nachkommen uber-
ging uid der Familie zam
Rabme gereicbte'*. — In P
acriptnm eat „torqaati tzo-
men auditum'^ et „ co^lebra-
tum'^ in Harl. i. Leid. i. mul-
tisqne aliia: „celebratnm de-
inde posteris etiam familiae
bonori fait", in melioribos
Pall. 1. 3.: „celebratamqae
deinde posteris etiam fami-
liae bonori fnit".
3. dictator coronam auream
addidit donum mirisque
jiTo contione eam^ pugnam
laudibuM tulit: PH.

6. ei her rule: VBL — Panlo
post in H scriptom est: 9,com-
meatoqne benigne ab itnr | ti-
bns adintus". altera deinde
manu t adiectom est inter
19^ et X. — Leid. i. : societa-
Um ^- in Campania.

11. C. Poetilius Balbue cos,:
PM. — Tab. Cap.: C. Poe-
telios C. f. Q. n. Libo Tiso*
las. Diod. 16, 9.: 'Pofiatbt
wjaifSfqfrav xfitarcu^ Mag-
uov ^dpiov 9cal ratal' Ilot-
fiXiov, Stepban. ed. ora : IIs-
rfAitov. — Poetelius et ipsi
scripsimus, quod idem et in
PW 9, 24. et in Pat. 27, 4. ,
repperimus. In Laurish. co-
dice hoc nomen Paetilius et
Petilius scriptum est. Cf.
qaoqae 3, 35. — K: cam
coUegae cios. m. fabio am-
bas^u^ to I bernici prooincia^
nenisset. P m. 1.: prouincie
nenisset. m. 2.: pronincia
euenisset, — M: iosso po-
pnli. Cf, 5, 51, : senatj con-
Sttltis. al.

LIBEB YD.

169

M. Fabio Ambusto Hemict provincia evenisset, adversns H-
burtes iussu popuK exercitum duc^ret. ad quorum auxi^
lium cum Galli ex Campania redissent, foedae populationes
in Labicfino Tusculanoque et Albano agro baud dubie Ti-
burtibus ducibus sunt factae. et cum adversus Tiburtem 6
hostem duce consule eontenta res publica esset, Gallicua
tumultus dictatorem creari coegit: creatus Q. Servilius Ahala
T. Quinctium magistrum equitum dixit, et ex auctoritate
patmm, si prospere id bellum evenisset, ludos magnos vo-
vit. dictator ad continendds proprio bello Tiburtis consu- 10
lari exercitu iusso manere, omnes iuniores nullo detractante
militiam Sacramento adegiL pugnatum baud procul porta
Collina est totius viribus urbis in conspectu parentum con-
iugumque ac liberorum, quae magna etiam absentibus hor-
tamenta aniihi turn subiecta oculis simul verecundia mise- 15

4. in lahicano: PM Harl. i.
Lcid. I.] in Lavicano. Cf. 6,
21. — In P scriplum est:
foedae populationis in labi-
cano cat. In itt ; foede to \ ri
iuuentus in milUiQm popu-
lation/s in labicano cet. Pan-
loqae ante M m. 1.: redisset.
m. 2.: redisset.

6. duce cos, eontenta resp, es^
act: P. — M : dace cos. con-

teinpta reap. eet. m, 2. : con-
temta. — P m. '1.: gallicos
tamnltns. — Cf. Cic, Phi-
lipp. 6, i, de tamnltu gallico.

7. creatus Q, Seruilius Ahala
T* Quintium mag, equitu
dixit: Pffl, — P: „^^ ex au-
ctoritate patram'^ In M ex-
cidit et. — P m. 1.: lados
magnos nomi. m. 2.: nouit.

10. Tiburtis: P] Tibnrtes (M).
— PM: nullo detractante mi-
litiam.

12. pugnatum haud procul por-
ia Collina est: PM: nisi
quod in M est „colli^na".

13. in conspectu parentum con-
iugumque ac liber orum:
PM. In recc. quibusdam codd.
praetermissnm est que: nee
tamen quemquam fugcrit ita
ut nos ex PM scripsimus tria
nomioa a Livio coniungi so-
lere. cf. ex. gr. T. Livi pro-
oem. : „ cum bonis potius omi-
nibus Yotisqne et precationi-
bus — libentias inciperemus ^'
cet, — Pall. 1. 3. Voss, ii.
al,: quae magis etiam cet,

15. simul uerecundia miserU
cordiaque: P. Cf. 3, 50.:
simul bis quae yidebant iis-
que quae cet, — M: miseri-
cordia mi | litem. — P m. 1.:
accedant. P m.«2. M: accc-
debant. Cf. 2, 56,: occupy
bant.

170

USER va

ricoidiaque militem accendebant magna utnmque edita

caede avertitur tandem acies Gallonim: fiiga Tibur sicut

arcem belli Gallici petunt: palati a consule Poetelio baud

prociil Tibure exeepti egressis ad opem ferendam Tlburti-

5 bus simul ^^um is intra portas conpelluntur. egregie cum

ab dictatore turn ab oonsule res gesta est et consul alter

Fabins proeliis primum parvis postremo una inslgni pugna,

• cum bostes totis adorti coplis essent, Hemicos devindt di*

ctator consulibus in senatu et apud populum magnifice con-

10 laudatis et suarum quoque rerum illis remisso bonore ^di-

ctatura se abdicavit Poetelius de Gallis Tiburtibnsque ge-

minum triumpbum egit, Fabio satis visum ut ovans urbem

iniret inridere Poeteli triumpbum Tiburtes: ubi enim eum

1. magna utrimque edita eae*
de: PM. — C. Sigonius scri-
bendam coniecit „fuga/f Ti-
bar'' cet., quod palati seqae-
retar : sed ob id ipsiiiii simi-
litado Yocnm evitanda vide-
tar. — M: fuga tibur 8ic|
ariem belli. -— PM: palati a
consule petelio. — JDI: ad
opem feread{ira.

5. simul cum is intra portas
conpelluntur: PM] simul
cum his cet. Cf. 3, 39. : „tam-
quam maius ullum populo r.
bell am sit quam cum is qui''
cet al. Cf. Prise. 7, 4, 14. 15,

-^ egregie . cum ad dictatore
tum ad cos, res gesta est:
PM Harl. i. — Recc. codd,:
egregie tum ab dictatore cet.
— M : et COS. alter.

6. cum hostes totis adorti cO"
piis essent: M. — P: cum
ikoatem totis ad^orti copiis
essent. — Lovell. 2. 4. : cum

'hosies totis adortus copiis es-

set. — Cod. Sig. aL: Hemi^
* cos deuicit.

8. dictator consulibus in se-
natu et apud populum ma-
gni/ice conlaudatis et sua-
rum quoque rerum illis re-
misso honore dictatura se
abdicauiti PM: nisi quod in
P primo „magnifico'^ et „re-
mi^o'' erat. — Leid. i.:
„apud populo'* et „laudan-
tis*^ — „Und nachdem er
auch den Rabm der iiim ge-
bQhrte auf sie batte fiberge-
hen lassen^^

11. Petelius de Gallis Tibur^
iibusque geminum trium--
phum egit, Fabio satis ui*
sum ut ouans urbem init
ret: PM. — Leid. i. : Tibur-
tibus. — Pall. 1. 3. Voss. ii.
aliique recc. codd.: satis ui-
sum est. — PM : inridere Pe-
til/ triumpbum Tiburtes.

13L ubi enim eum secum acie
confiixisse: P m. 2. — P

LIBER Vn.

171

secom acie conflbusse? spectatores paucos fugae trepi^atio-
msqae Gallonun extra portas egressos, postquaih in se quo-
qae fieri impetum viderint et sine discrimine obyios caedi^
recepisse se intra urbem: earn' rem triumpho dignam yissaxi
Romanis: ne nimis minim magnumque censerent tumuUumd
exdere in liostium poriis, maiorem ipsos trepidationem ante
moeDia sua visuros.

Xn. Itaque insequenti anno M. Popillio Laenate Cn..
ManlTo consulibus primo sil^ntio noctis ab Tibure agmine
infesto profecti ad urbem Romam venenmt terrorem re- lo
pente ex somno exdtatis subita res et noctumus pavor .

m. 1.: conflixissA. — Malti
recc. codd.: ubi enim secum
acie conflizisse. — P: spe-
ctatores paacos fugae trepi-
dalionisque galloram cet. —
Leid. I. : spectatores fuga tre-
pidation is galloram. — la 111
scriptuDA est: „abi eaim earn
secam acie cooflixlstis epec|
tatores paacos fngae trepida-
tionisqae galloram cet.
-. postquam in 9e quo que
fieri impetum uiderint ei
sine discrimine obuios cae-
di: PM: nisi qaod ia M
„ coedi ". — Recc. codd, alii
uiderunt alii uiderant, onus
Leid. II. uiderent, Cf. 3, 2.:
dederit. '— Leid. i.: obaios
caed^r^ cepisse se cet.
ne nimis mirum magnum"
que censerent tumultum eX"
ciere in hostium portis: P
m. 2. M. — P m. 1.: nemi-
nis mirom cet. — Malti recc.
codd.: „iaagaamqae tamal-
iom censerent ** : diinde „ ex«
cire". — M: maiorem ipsos

dationem ante moenia sua
oisaros.
8. Iff. Popillio Laenate Cn,
Manlip consulibus: Sigon.

— Diod. 16, 15.: McC^ov
XIoaTtXXiov Aacvdta^v. Tab.
Cap. a. 438.: M. Popillias M.
f. M. n. Laenas. — In PM
Harl. i.~Leid. i. scriptam est:
m. pompilio laenate, Dein
inP: en, manlio cos. inM:
en, manilio cos, — Praeter
banc locam in PM nomen

^ Popillii semper fere ano /
scriptam est Popilius, In
Pat. 96, 6. repperimas idem
Popilius, sed 27, 4. PopiU
Hum, — De Laenatis cogno-
mine cf. Cic. in Brato 14, 56.

— P m. 2. M: t^ arbem
Romam aenerant. P m. 1.:
ah arbem cet.

11, ex somno excitatis: PM. —
Leid. I.: ex^rcitatis. — PM:
ad hoc maltoram inscitia.
Leid. I. : adhac. Recc. codd. :
ad baec. — Harl. f.: qai aat
unde hosti« adnenissr/. Cf.

173

LIBER TIL

praebnit, ai hoc niultorum loscitia qui aut unde hostes ad-
venissent. condamatum tamen celeriter ad arma est et por-
tae stationlbus muriqae praesidiis ilnnati: et ubi prima lux
mediocrem multitudinem ante moenia necpie aliuih quam
sTiburtem hostem ostendit, diiabus portis egress! consules
utrimque aciem 'subeuotium iam muros adgrediuntur: ap-
paruitque occasione magis quam virtute fretos venisse, adeo
vix primum impetum Romanorum sustinuere. quin etiam
bono fulsse Romanis adyentum eonmi constabat orlentem-
10 que iam seditionem inter patres et plebem metu tarn pro-
pinqui belli conpressam. Alius adventus hostium fiiit pro^
ximo bello agris terribilior quam urbi: populabundi Tarqui-
nienses fines Romanos maxime qua ex parte Etruriam ad-

5, 50.: qaod ea hostes pos-
sediss^nt.
3. et portae stationlbus muri-

gue praesidUsjIirmatii PM.
— Leii, I ; et pro stationi-
bns. — M: maltitudinem aat|
m^nia. m. 3.: ante. — M:
tibartem ostein ostendit.

5. duabus portis egressi coss,
utrimque aciem subeuntium
iam muros adgrediuntur :
P Harl. I. Leid. i. al. -^ In
M sic ut moltae partes hoios
libri et hie locas mendis qui-
busdam inqoinatas est : „ daa-
bus portis egressi cossntrii^m-
que aciem subeuntium iam
mvamm adgrediuntur '^ Cf.
1, 7.: Tulgatior fama est lu-
dibrio fratris Remum novos
transiluisse muros, 26, 10^:
placuit omnes qui dictatores
consules censoresve fuissent
com imperio tsa^ donee re-
cessisset a muris hostis. al.

8« quin etiam bono fuisse Ro-
manis aduentum eorum con'

stahat: PM. — M: cos ta-
bat — In plerisque recc.
codd. praetermissum est eo^
rum, — M: inter patres |
plebem. Lovel. 4,: inter pa-
tres ac plebem.

12. agris terribilior quam. urbi:
recc. codd.] agris quam urbi
terribilior. — PM Harl. i,
Leid. I. Pall. 1. 3. al.: «, agris
quam terribilior. urbi*'. Si-
mili errore cum aliamm par-
ticalarqm turn Tocis quam
locus Terns a Hbrariis per-
mutatus est : 2, 15. cf, T. Li?i
L zi^ p. LXIX. II.

13. maxime qua ex parte Etru"
riam adiacent: PM: nisi
quod in M. quae pro qua.
Drakenb. malebatscribi^/rif-
riae aut cum recc. quibusd,
codd. Etrutia adiacet, et
ille dativus 2, 49. „tota re-
gione qua Tuscus ager Ro-
mano adiacet^', al. reperitur:
sed ut Liyitts et alias nod-
numquam poetarom dicendi

LIBER VII«

173

iacent peragravere, rebuscpie neqtuquam vepetitis novi coti-
sules C. Fabius et C. Plautios iussu populi bellum indixere,
Fabioque ea provincia Hautio Hernici evcnere. Gallic! quo-
que belli fama increbrescebat: sed inter multos terrores so-
latio fuit pax Latinis petentibus data et magna vis militnmS
ab his ex foedere vetusto, quod multis intennis^rant an-
nis, accepta. quo praesidio cum confulta res Romana es-

genus secntus est, sic ne hie
accussiiTas qaidem videbitar
' improbandos. Cf. Corn. Nep.
Timoth. 2.: „easgente8, quae
mare illud adiacenf : h. e.
qaae ad mare illud iikcent.
Liv. 30, 19.: „baec terra ma-
riqoe in parte Italiae qua ia-
cet ad Alpis gesta " ( Pat. ).

1. rebus que nequiquam repe^
iitis: PM] rebasqae nequic-
qaam cet. Cf. 4, 25.

2. C. Fabius el C. Plautius:
PM. vernm in P scriptnm
est: „noai cos. is c. fabius*'
cet, in IH „noai cons is c.
fabius*' cet. in Harl. i.: „noni
consoles is, cons, fabius et
c. plautius". inde Yoss, ii.:
,,noui consoles hi sunt con-
sul fabias et Cornelius plan-
tius". sed cosis nihil aliud
yidetur fnisse quam consu*
Jes, cum /, /, t persaepe inter
86 confonderentur. cf. 7, 18.:
consulum. 2, 63.: „consules
Titus Numicius** cet. — HarL
I.: Plautio Uernicae nenere.
Leid. I.: Herniciae nenere.

4. increbrescebat : M m. 2. P] in*
crebescebat (duo recc. codd.).
— M m. 1.: increbres bebat.
Sic 37, 13. in Bamb. incre-
hreseente uento^ sed 8, 8.

;

in PM scriptnm est increbuU.

6. ab his: PM] ab iis. — C£
6, 2.

7. cum confulta res romana et*
set: ex coni. m.] cum fnlta res
Romana esset (Pm.2.), — Cf.
2, 12.: cum concursu. al. —

. 6V»n/tt/tore8titu]mn8, etquod
in M scriptnm est „ quo prae-
sidio I com cnmfulta res ro-
mana essent'* (m. 2.: esset),
in P m. 1. Leid. i. „qno
praesidio confulta res romana
esset 'S et quod loci ratiooi
id aptius yidebatur. Fulta
enim diceret, in nno socio-
rum praesidio salutem rei Ro-
roanae constitisse, quod nee
Romanos decuisse yideretur
nee ex his quae gesta refe-
rnntur probari posset, yerbo
confulta („zngleich mit un-
terst&tzt'') exprimitnr, rem
Romanam per se non inyaii-
dam sociorum auxiliis adie-
iectis adeo firmam yisam
fnisse, ut non magni mo-
men ti yideretur quod Galli
appropinquare dicerentnr. —
P: leuius fuit qnod gallu^
mox cet. — In multis recc.
codd. scriptnm est „mox
Gallos": quod hand displi-
ceat. — In Voss. il sL in-

174

LIBER TIL

set, levius fiiit quod Gallos mox Praeneste venisse atq[uc
inde circa Pedum consedisse auditum est. dictatorem dici
C. Sulpicium placuit: consul ad id accitus C. Plautius di-
xit: magister equitum dictatori additus M. Valerius: hi ro-
5 bora militum ex duobus consularibus exercitibus electa ad-
versus Gallos duxerunt. lentius id aliquanto bellum quam
parti utrique placebat fuit. cum primo Galli tantum avidi
certaminis fuisseut, deinde Romanus miles ruendo in arma
ac dimicationem aliquantum Gallicam ferociam vinceret, di-
10 ctatori neutiquam placebat, quando nulla cogeret res fortu-
nae se committere adversus hostem quem tempus deterio-
rem in dies et locis alienis faceret sme praeparato com-
meatu sine firmo munimento morantem, ad hoc his corpo-

locus band raro apud Liviam
simill modo Goniancta lege-
rentar (cf, ex. gr. 7, 14.).
sed coniungenda erant quem
tern-pus in dies deteriorem
faceret, at que et locis alie-
nis referenda ad morantem,
nam ut saepe alias apud Li-
vium etiam h. ]. et eadem
maiore vi dictnm est qua
praesertim cum scribi sole-
bat. „Da ibn ja Nichts zwinge
sich dem blinden GlGcke bin-
lEugeben cinem Feinde gegen-
fiber, dessen KrSfte die Zeit
selbst scbon von Tag zn Tag
verringere, zumal weni^ er
wie bier auf einem ibm nn-
bekannten Terrain obne Le-
bensunterbalt, obne sicbe-
ren Zuflucbtsort verweilen
mfisste".
13. ad hoc his corporibua ani-
mis que: PM Harl. i. Leid. i.
al.] ad boc iis animis corpo«
ribusque. Cf .7, 7.: pari cor-
poram animornmque robore.

ventum est „leuius fuit gal- .
los — auditum ^^

3. consul ad id accitus: M. —
P: coss. — PM: mig. equi-
tum dictatori additus. m. ua«
lerius. — M: consolaribus.

6. quam parti utrique place-
bat: P m. 2. M m. 2. — P
m. 1. M m. 1. Harl. i.:
utrimque.

8. deinde romanus miles ru-
' endo in arma ae dimicatio-
nem aliquantum gallicam
ferociam uinceret: („darch
blind e Kampilust noch toll-
kubner als die Gallier erschie-
nen")-. PM. — Pall. 1. 3.
Voss. II. al. : deinde cum roma-
nus miles ineundo in arma cet.
12. et locis alienis: PM Harl. i.
Leid. I. multiqae alii] et lo-
cus alienus (Pal. 2. minimi
momenti). — Interpretes cum
loco verbi faceret decipe-
rentur, yeriorem babuerunt
scripturam et locus alienus,
praesertim com tempus et

LIBER Vlf. 175

ribus animisque qtioram omnis in impelu vis esset, parva
eadem languesceret mora* his consiliis dictator bellum tra-
hcbat gravemque edixerat poenam, si quis iniussu in ho-
siem pugnasset. milites aegr^ id patientes primo in statio-
nibus vigiliisque inter se dictatorem sermonibus carpcre, in- 6
terdum patr^s communiter increpare quod' non- iussissent
per consules geri bellnm: electum esse eximium imperato^
rem unicum ducem, qui nihil agenti sibi de caelo dcvola-
turam in ^intim victoriam censeat eadem deinde haec in-
terdiu propalam ac ferociora his iactare: se iniussu impe-10
ratoris aut dimicaturos aut agmine Romam ituros. inmi-
scerique iam militibus centuriones, nee in circulis modo fre-
mere sed iam in principiis ac praetorio in unum sermones
confundi, atque in contionis magnitudinem crescere turba
et vociferare ex omnibus locis ut extemplo ad dictatorem 15
iretur, verba pro cxercitu faceret Sex. l\illlus ut virtute
eius dignum esset.

XUI. Septimum primum pilum iam TuUius ducebat

— P=m..l,: nil's esset. — concionis — et vocifersrL —
PM: pania eadem languesee- Cf. 10, 28.: vociferare De-
ret mora: „w^1irend ebcn cins (PM). 24, 21.*.^ primo
dieselbe in knrzer Zeit er* tumuHuatum in Leonlinis
matte *^ Cod« Klock.: ^et apnt milites fuerat uocife-
pama^* cet.: cnm haec par- ratumque (Put.) ferociter
ticnla ex proximo verbo male cet. Plemmqne vero depo<
snppleretar, . nens uoeiferari scriptam legi

5. dictatorem sermdnibus cat" notnm est: cf. 2, 65. 8, 38.

pere. PM. — flarl. i.: ci- 9, 14._al.-- Cf. 2, 24.: „mo-

pere. — In Leid. i. al. scri- raret": 2, 48.: „luxuriare".

ptnm est „ milites id aegre al. — P m. 1. M m. 1.: cre-

patientes". sceref /orba. — P: ut tem-

11. inmiscerique iam militibus plo ad dictatorem iretar. —

centuriones: M] iomisceri- In Harl. i. Leid. i. al. etiam

que militibus cet (P rell.). magnitudine scriptam eose

— P m. 1.: nee in circul dicitur, et turba In Leid. U

modo. P m. 2. M: circulis. al. excidisse.

14. atque in contionis magni- 18. septimum primum pUum

tudinem crescere turba et iam Tullius ducebat: P m.

uociferare: PM] atque in 9. M. — P m. 1.: scptilDiim

176

UBERVa

neqae erat m exercitu, qui quidem pedesiria stipendia fe-
cissety vir factLs nobiliqr. is praecedens militum agmen ad
tribunal pergit, mirantique Sulpicio non turbam magis quam
turbae principem TulUum imperiis obedientissmram mili-
6 tern — „si licet dictator^ inquit: ^condemnatum se universas
exerdtus a te ignaviae ratus et prope ignominiae causa de«
siltutum sine armis oravit me ut suam causam apud te
agerem. equidem, sicubi loco cessum si terga data hosti
si signa foede amissa obid nobis possent, tamen hoc a te
10 impetrari aequum censerem, ut nos virtute culpam nostrani
corrigere et abolere flagitii memoriam nova gloria patereris.
etiam ad AUam fosae legiones eandem, quam per pavorem

primum iam cet. RecG. codd.:
primt pilam. Cf. 2, 27.: po-
polos dedicationem aediB dat
M. Laetorio' primi pili centu-
rion!.
1. qui quidem pede stria sti-
pendia fecisset: PM. — In
Pall. 1. 3. Yoss. II. al. prae-
termissnm est pedestria, —
Cf. 3, 27.: magistnim equi-
tom dicit L. Tarquitium pa-
triciae gentts sed qui com
stipendia pedibus propter pau-
pertatem fecisset, bello tamen
primus longe Romanae in*
▼entotis habitus esset.

4. imperils oboedieniissimum
militem: PM.

5. si licet dictator inquit: P
al.] scilicet dictator, inquit
(M). — Si licet (scil. di-
cere) verissima est huius loci
scriptnra. hoc enim oratio*
nis initio inferiores in adeun-
dis tuperiorlbus humanltatis
causa uti solebant. sic igitur
ille contionalis senex Sca-
ptiof 3, 71., cum populi can« -

sam agere yellet, „fi licet,
Inquit, consules, de republica
dicere'S sic Sjms in Heaa-
tontim. Terent. 5, 2. 20.: .^
„here, licetne^? Chremes: '
„loquere'S Plauti Pseud. 1,
1. 14. Cic. de or. 2, 60.: li-
cet rogare? al. CL interpre-
tes ad Cic. or. pro Mur. 13,
28.: „itaque non modo be-
nefici coUocandi spem sed
etiam illud, quod aliquamdlu
fuit, licet consulere iam per-
didistis. — De loco rerbi in*
quit cf. ex. gr. 1, 26.: turn
alter ex his „Pnbli Horati,
tibi perduellionem iudico'^
inquit.
9. si signa foede amissa ob*
ici nobis possent: P. — M:
81 terga data hoi^ti^ i^gna foedo
amissa obici nobis possent.
— Eodem loco in multis recc.
codd. si omissum est. — P:
aequm censerem.
12. etiam ad Aliam:V^EMvLi.
Leid. I. al. Cf. 6, 1.: ad
AUam.

LI0ER va

177

dmiserant, pattlam profectae postea a Vds virlute tccupd-
ravere. nobis deum benignitate felicitate tua populiquc fllo-
mani et res et gloria est integra: quamquam de gloria vix
dicere ausim, si nos et hostes baud secus quam feminas
abditos intra vallum omnibus contumeliis eludunt et tu im^ 5
perator noster, quod aegrius patimur, exercitum tuum sine
animis sine armis sine mambus iudicas esse^ et priusquam
expertus nos esses^ de nobis ita desperasti ut te mancorum
ac debilium ducem iudicares esse, quid enim aliud esse
eausad credamus^ cur veteranus dux fortissimus bello con- la
pressis quod aiunt manibus sedeas? utcumque enim sc ha-
bet res, te de nostra virtute dubitasse videri quam nos de
tua verius est. sin autem non tuum istuc sed publicum est
consilium,' et consensus aliqui patrum non Gallicum bellum
nos ab urbe a penatibus nostris ablegatos tenet, quaeso utl5
ca quae dicam non a militibus impcratori dicta censeas
sed a plebe patribus, quae sic ttt vos vestra babeatis con-

1, a f'els] ab Veils. — PM
Harl. I, held., i, : abets » Cf.
4, 32.: a Veis.

'2. felicitate tua popqf et reH
et gloria est integra: PM.
— Recc. quid, codd.: felici-
tate tua populo romano et
res et gloria est Integra. —
PM : quarnqqam de gloria uix
dicere aosim si cet, h. e. si
quidem.

7. et priusquam expertus nos
esses: M. — P: et prius-
quam e:Epertus non esses. —
P ID. 1.: ac delium. fn. %i
ac debilium.

9. quid enim aliud esse cau*
sae credamus: PM Leid. i.
al.] quid enim — credemus
(Harl. II.).
10. conpressis qUod ahiht mo"
nihus sedeas : P m. 2. ffl. —
T. Livi para U.

I' fn. 1.: conpressi/. darl. i.:
sedea/. Leid. i.: se dea.
11. utcumque enim se Kahet
res te de nostra uirtute
dubitasse cet.: M. In P ex-
cidit ie,

13. sin autem non tuum istuc
sed publicum est consilium:
M ra. 1. P. — M m. 2. mul-
tiqae reed, codd.: istu</.

14. ei consensus aliquipatrum:
M m. 1. P. Harl. i.] et con-
sensus aljguis patrum (Mm.
3.). — Leid. I.: aliquid. In
Voss. 11. al. omissum est ali-
qui. — Cf. 3, 17. : si qui in-
pedlat. al, Cic. de off. 1, 33.:
tMus aliqui aut tempus im<*
ponii;. 3, 7. : nisi aliqui casus
cet. al.

17. quae sic ui uos uestra ha*
beatis consilia sic s$ sua

178

UBER va

silia, mc se sua habituram dicat. quis tandem succenscat
milites nos esse non servos vestros, ad bellum non in exi-
lium missos, si quIs det signum in aciem educat, ut viris
ac Romanis ^^gi^um sit pugnaturos, si nihil armis opus sit,

^5 otium Romae potius quam in castris acturos? haec dicta
ednt patribus. te imperator milites tui oramus ut nobis pu-
gnandi copiam facias: cum vincere cupimus turn te duce
vincere, tibi lauream insignem deferre, tecum triumphantes
iirbem inire, tuum sequentes currum lovis optimi maximi

lOtemplum gratantes. ovantesque adire^^ orationem Tulli ex-
cepenmt preces multitudinis, et undique ut signum daret,
ut caperent arma iuberet damabant

^ hahUuram dicat: PM : prae-
ierquam quod in P uestra
excidit. In Voss. n. omissam
est uos^ et in maltis recc.
codd. SGriptum habetts. In
Harl. I. Leid. i. multisque aliis
inventum esse dicitar habi'
tura^ et in Leid. i. a1. dicai
ezcidisse.

1. quis tandem succenseatx M
m. 2. — M m. 1. P: quis
tandem su^^enseat. — P : ad
bellam non in ezilium mi^ os.
M m. 1.: ad bellum | non exi*
liom missos. M m. 3.: no i
cxilium. Cf. 3, 29. : in exilium.

5. haec dicta sint patribus:
P. — M m. 1.: haec dicto*
in patribus. ift 2.: haec di-
cta in patribas.

6, te imperator milites tui ora-
mus ut nobis cet. PM Harl. i.
Leid. I. — In Pall. 1. 3.
Voss. II. al. excidit ut, id quod
I. Fr. Gronoyio baud displi-
cebat. Cf. 2, 10.: te sancta
precor, haec arma et hunc

militem propitio flumine ac-
cipias. al. — M: pugnamdL

7* cum uincere cupimus turn
te duce uincere : PM Harl. i.
Leid. I. — Voss. II. al. : cum
uincere cupimus cum cet.

9. tuum sequentes currum.
i,o. m, templum gratantes :
PM. — Harl. I.: tum sequen-
tes. — M: gratantes ob \ an-
tesquae adire. Cf. 7, 13.: a
Veis.

10. orationem Tulli: PM] ora-
tionem TuUii.

12. ut caperent arma iuberet:
ex coni. m.] ut capere arma
iuberet (P). — Ut caperent
arma iuberet scripsimus in-
tegraescripturae vestigia, quae
in M conserrata sunt, secuti.
in M enim repperimus „ut
signum daret armaperet arma |
iuberet": unde facile est in-
tellectu, hoc loco duas fuisse
scripturas et „arma caperef
yel „caperet", quod signum
litterae n taepissime oiplssum

LIBER Vn.

179

' XIV. Dictator quamquam rem bonam exemplo hand
probabili actam cemebal^ tamen factamm quod n^tes Tel-

esse constat, et „caperet ar*
ma'^ illad t yero in perei
eo minus dabitamas pro in*
tegro habere, qnod res ipsa
ostendit librarinm non suo
consillo qnidqaam mutare vo-
Inisse, cam armaperei nihil
prorsas significaret. et qnod
in P non caper et sed capere
scriptnm est, idem et in Pa-
teano hand raro factam vidi-
mos: ex. gr. 28, 36. ubi in
Colb. scriptum est „Magoni—
paranti traicere in Africam
nnntiatam ab Carthagine est
inhere senatnm at classem —
in Italiam traiceret, condacta
ibi Galloram ac Lignrom
quanta maxima posset inven-
tate coniungeret flannibali
neu senescere bellam — si-
neret", in Pal. m. 1. „con-
iangere'S m. 2.: „Goniange-
ret*', qaamqnam coniunctitus
deesse non potest. Livinm
Tero non infinitiynm modo
' sed etiam perinde ac Cicero-
nem conianctivom cam verbo
inhere cooiangere solitam
esse, particula ut aliis locis
addita aliis omissa, mnlti
loci ex optimoram mscripto-
rum fide persoadent. cf. 30^
19.: „ibi earn legati ab Car-
thagine — adierunt iubentes
primO quoque tempore in
Africam traiceret ^^ ( Put.
Colb. Bamb.). 36, 1.: „ alter
consul — cam Bois iussus
bellam gerere ntro exercito

mallet — alteram ut mitte-
ret eaeqae orbanae legiones
essent paratae quo senatus
^ censuisset^. 38, 35. aL

1« dictator quamguamremho^
i nam exemplo hand probo'

bUi actam cemebat: M. Hoc
loco duas diversas scriplpras
fnisse ( cf. 2, 7. fieri) et eer»
nebat et censebaty id qnod
in optt. libris scriptom est
docet in M enim ( et in Leid. u
al.) repperimns „ actam cer-
nebat censebat tamen'S in
P „ actam censebant (m. 2.
censebat) tamen ^, in Harl. i.
„ actam cernebant censebat la-
men 'S >!• Quamquam utrum-
5pe reram esse potest, et id
quod in P est maioris etiam
auctoritatis videtur ene^ ta-
men et ipsi cernebat scripsi-
mus, quod in rebus dubiis id
quod plerisque doctis homi-
nibus probatum esset mutare
nisi re ipsa cogente nolui-
mus. has daas vero scriptural
ortas esse quod parom per-
specta sit vis verborum recS"
pit sefiteturum neminem fn-
gerit. reeipere yero eodem
fere quo promittere sensa
scribi poterat, si quid ab eo
qui promisit petitum faerat. «
sic scriptum est a Planco Ci-
ceroni (epp. ad diy. 10, 21.)
„ omnia ei et petenti recepi
et nltro poUicitns sum'', cf.
quoque Cic. or. Phil. 5, 18.
51.: „andebo etiam ohligare
12^

180

LIBER Va

lent se recepit, Tulliumqne secreto, quaenaih haec res sit
aut quo* acta more, pcrcunctatur. l\illius magiio operc a
dictatore petere, nc se oblitum disciplinae militaris ne stii
njSYe imperatoriae maiestatis crcderet: multitudini concita-

5 tae, quae fermc auctoribus similis cssct, non siibtraxissc se
ducem, ne- quis alius, qualis mota creare multitudo soleret,
existeret. nam se quidem nihil non arbltrio imperatoris
acturum: illi quoque tamen vidcndum magno opere esse
ut exercitum in potestate haberet: differri non posse adeo

lOconcitatos animos: ipsos sibi locum ac tcmpus pugnandi
sumpturos, si ab imperatore non detur. dum haec loquun-
tnr, iumenta forte pascentia extra vallum Gallo abigenti duo
milites Roman! ademerunt: in eos saxa coniecta a Gallis:
deinde ab Romana statione clamor ortus ac procursum

fidem meam P. C. vobis po-
poloqae R. reiqae publlcae,
<piod profecto, cum me nulla
vis cogeret, facere noniaude-
rem pertimesceremqae in re
maxima periculosam opinio-
nem temeritatis : promitto re-
cipio spondeo P. C. Cainm
Caesarem talem semper fore
civem qualis hodie sit qua-
lemqne eum maxime esse velle
et optare debemns*'. al. —
fil m. 1.: ex/emplo.

1. guaenam haec res sit aut
quo {uta more: P m. 2. M:
omissum enim m. 1. erat more
in P. — P: jcuuctatnf. M:
percontatur. Cf. 6, 25.: per-
contantibusque.

2. magno opere: MLeid. i. al.J
magnopere (P). Cf. 6, 5.

4. muUUudint concitatae quae
ferme auctoribus similis es*
set non subtraxisse se du-
eem: P. — M: concitar^

quae. — M Leid. i. al. : simi-
lis ess^.

6. qualis : PM Harl. i. Leid. i.
al.] qnales.

7. nam se quidem nihil non
arbitrio imperatoris actu-
rum: P m, 2. M fell, — P
m. 1.: nam quidem cet. —
Harl. I.: nam se quidem ni-
bil nisi arbitrio cet.

8. illi quoque tamen uiden-
dum: PM: nisi quod in P
„tamem*^ scriptum est. —
Multi recc. codd.: illud ta-
men pronidendum. — Magno
opere ut paulo ante scripsi-
mus ex M al. — P: maguo-
pere.

11. dum haec loquuniur: M. —
P: loquntnr. — M m. 1.
Toss. IT. al.: gallo abii'igenti.
M m. 2. P: abigenti. Harl. i.:
abienti. — PM: ademeruTi/.
Harl. I.: ademer^.

14. deinde ab romana staHone

LIBEa YIL

181

utrimque est: iamque haud procul iusto proelio res erant,
ni celeriter dirempluin certamen per .cehtutiones esset. ad-
fmuata certe eo easu TuUi apud dictatorcm fides est, nee
recipiente iam dilationem re in postcrum diem edicitur acie
pugnaturos. dictator tamen, ut qui magis animis quam vi- 5
ribus fretus ad certamen descenderet, omnia circumspicere
atque agitare coepit, ut aiie aliqua .terrorem hostibus incu- .
teret. ^ sollerti animo rem novam excogitat, qua deinde multi
nostri atque extemi imperatores, nostra quoque quidam ae-
tate usi sunt: mulis strata detrahi iubet binisque tantum 10

clamor ortus ac prptcuxsum
lUrimque est: P. — ^ M:
.deinde ab romana statione
clamor ortus ac procarsum
Qtrim etiam quae baud cet.
in. %i utrim^. — Leid. i.
Voss. u. aL: a roi^ana Sta-
llone.

1. iamque haud prtkcul iusto
proelio res erant: P. — M:
res erant. CL 2, 47,: missis
ad consules nuutiis quo loco
res essent. al. — Multi recc.
codd.: res erat. Cf, 6, 16^;
iamque haud procul seditione
res erat. al. — Cf. quoque
7, 7,: neque sustlneri pot"
eraiU ni cet, — Leid. i.
Voss. u. aL; direpU^n. cer-
tamen. . ,

3. Tulli: PM] Tuilii. — M:
apu^. . ^

-r- nee recipiente iam dHaiio'
.' nem re: PM: „und.da, die

Sache JkeineaAtt£schub mebr
. erlaubte^S Cf. 6, 1.: neque

inventa pace deum.

5. ut qui magis animis quam
uirihus fretus ad certamen
descenderei: PM. — Recc.

quidam codd. : antequam ad

certamen desc. — M: ai^que

agitare.

8. sollerti qnimo: P m. 2. M]

solerti (P. m. 1.). — . IJIulti

recc. codd«: multi iiostri et

exl^erni imperatores. ,

10. in^lis .jstrata detrahi iubet

binisque tantum- centuucu-

lis relictis agasones partim

captiuis partim aegrorum

. arn^is ornaios inponit: 1?M:

nisi qupd in M primo. .erat

onat&s-y dein 'Oh 3. : onatos.
— „Er Hess d^n MauHhie-
ren die Paoks&ttel abnebmen
nnd noT' iwer Deeken avfle-
gen'^ u. 9, w, Cf. 10, 40.:
= „ Spi^ ' Nimtiam molos ' d^tra-
ctis' clitellis cum cohortibus
alariis in tumulum eonspe-
' clum propere circumducere
iubet atqUe inde inter ipsam
dimicationem quanto ioazime
posset moto pulyere' dsften-
dere". — Codd. quML recc:
„ partim captiuorum paHim
aegrorum armis *' : qua emen-
datione opus non est: „theils
mit erbeutelen Waffeo, tbells

182

UBEaVIL

centunculis relictis agasones partim captiyis pardm aegro-
mm armis omatos inponit his fere mille effectis centum
admiscet equites, et nocte super castra in monies evadere
ae silvis se occultare iubet neque inde ante movere quam

5 ab se acceperint signum, ipse, ubi inluxit, in radicibus mon-
tium exteudere adem coepit sedulo, ut adversus montes
consisteret hostis, instructo vani terroris apparatu — qui
qnidem terror plus paene verls yiribus profuit ^ primo

. credere duces Gallorum non descensuros in aequum Roma-
iOnos, deinde ubi degressos repente viderunty et ipsi avidi

mit denen Icrank gewordener
Soldaien yersehen'S

9« his fere mille effeetis: M,
— P; his fere mUle effrectis
centam admisc/t eqnites et
noete super castra in mon-
tes enadere cet. Mi eentum
miss/s eqnites et noctes per|
castra in montes ettadere cet,
r^nm admiscuit?

4« neque inde ante mouere:
P Ro(ten<1,] neque inde ante
moreri (Al), ^ Non dnbita-
▼imns movere cnm lac. Gron,
pro vero habere, sic enim
tnm aliis ioois tnm 10, 4,
scriptnm est: ,»haec cam le-
gato Caerites quidam inter*
pretarentar et pwr omnis ma-
nipulos milltum i^dignatio in*
gens esset nee tamen ioiassa

' movere auderenty iabet^^ cet,
Deinde scripsimns eji Hayerct
fragm. acoiperint^ quod et
in P „ acc<rperent^' reperitar,
et primnm illnd e integrum
t$%e yel ea ostendunt quae in
]& leguntur. ibi enim quam*
quam dirersis locis M«ccae*
perent'^ Yidimos ; ite vero pro

tf scriptum esse in his ipsis
libris PUf sexoenties videri
potest — Hoc loco in HI ora-
tibnem inte^ram, quae^ in
cap. 4. desierat, ex verbis
„inpr Optus quod caeperent
signum ipse ubi inluxit" cet.
inoipere, et omnia ea, quae
Inde ab cap. 4, praetermissa
erant, in cap. 25. „moueri
quam ab se ticfiatis laurens^'
cet, interposita reperid, iam
supra 7, 4. diximus.

6, adueraus monies: PM: h. e,
e regione montium, — Leid.i.:
anersus.

7. qui quidem terror plus
paene ueris uiriius pro-'
fuU: Pitt: sed in IS ad pro^
fui^ additum proelium le*
gitup.

10. ubi degressos repente ui*
derunt: PJS. *- plerique Dra*
kenb. codd« et Pall,: i^%res*
SOS. **- P m. 1.: in proerium
ruunt priusquGiTt pugna coe*
pit. m« 5).: proelium. Cf. 6,
4.: P m, 1.: intraqui9(|i» an-
num, m. 2.: intraque annum.
•^ 111: eoepit.

UBERTU.

183

certamims in proellum ruunt priusqpie pugna coepit quam
signum ab ducibus daretur.

XV. Acrius invasere Galli dextnim icomam, neque'
sustineri potuissent ni forte eo loco dictator fiiisset Sex.
Tullium nomine increpans rogitan^que^ sicine pugnaturos 5
milites spopondisset? ubi illi clamores sint arma poscen-
tium, ubi minae iniussu imperatoris proelium inituros? en
ipsum imperatorem clara voce vocare ad proelium et ire ar-
matum ante prima signal ecquis sequeretur eorum qui modo

3. oerius inuasere Galli dex-
trum comum: P] acrius —
coma (M). Cf. 6, 8.: in lae-
vam corniiiD. — Drakenbor-
chias ex iis qnae seqaeren-
tar dextro cornu scriben-
dam esse coniecit, eamqne
alii secuti sunt, sed recte
iam yiderunt interpretes qai-
dam, in his descfiptionibos
quod deocirum cornu dictum
esset, idem ex altera acie sU
nisirum baberi atque scribi
potuisse. atque ita etiam hoc
loco omnia optime se habent.
acrius enim primo invaserant
Galli dextrum Romanornm
cornu, quo forte dictator ipse
erat, qui iuvti shornm mili-
tum animos accendisset, sini-
strum Gallomm corna equite
etiam inmisso turbavit et fu-
dit. delude dictator in id bo-
stium cornu, quod ipsi, quern
ad modum Livius scripsit, si-
nisirum videri debuit, sed
quod ab hostibus dextrum
erat, signs confer t: quo al<
tero etiam cornu fugato vi-
ctoria Romanorum erat. ita-
que ex eadem Romanorum

parte Livius pergit, magistram
eq. profligato dextro com«
hostinm castris obequitasse,
quamquam hoc cornu, quod
iam primo proelio ab hoc
ipso magistro et ab dictatore
fusum erat, hostibus sini'
strum videri necesse er^t
in hac omni igitur relation*
Livium ex una Romanorum
parte stetisse et ntriusque ex-
ercitus fortunam descripsisse
patet, — Leid. i. al.: susti-
neri. Harl. I. al.: potuiss^.

5. sicine pugnaiuros milites
spopondisset: PM] siccine
cet. Cf. 6, 16. al, — PM:
ubi minae ioiussa imperato-
ris proelium initnros. In
Leid. I. excidit iniussu.
Voss. II.: ubi nunc iniussu
cet. Cod. GSrtn.: ubi minae
nunc iniussu cet.

9, ecquis sequeretur eorum
qui mado du£turi fuerint:

' PM. — Harl. i. al.: eguis:
quod pro ^et quis^' haberi
potest. Leid. i.: equi uis se-
queretur. h. e. aut equi ant
equis. Denique multi recc.
codd.: et quit seqtteretap. —

184

UBER VIL

ducturi fiuerint^ in castris ferbces in acie pavidi? vera au-

. diebant, itaqnc tantos pudor stiinidos admovit, ut i-uerent

in hosijum tela alienatis a mcmoria pcriculi animis. hie

primo impetus prope vecors turbavit hostes^ eques deinde

5 emissus tiirbatos avertit. ipse dictator postqnam labantem
una parte vidit aciem, signa in laevum comu confert quo
turbam hostium congregari cemebat, et bis qui in monte
erant signum quod couvenerat dedit. ubi inde quoquc no-
YU^ clamor ortus et tendere obliquo monte ad castra Gal-

lOlorum visi sunt, turn metu ne cxcluderentur omissa pugna
est cursuque effuso ad castra ferebantur. ubi cum occur-
risset eis M. Valerius magister equitum, qui profligato dex-
tro comu obequitabat Jiostium munimcntis, ad montes sil-
va3que vertunt fugam, plurimique ibi a fallaci equitum spe-

la 10 et hoc loco (cf. 7, 3.;
clavom pangat:) ^uaedam ex
atlnotatione librarii cuiusdam
in orationeui integram irre-
pseruQt: „in castris feroces
in I crepatiQ diciqio (m. 3.:

dictate is ) tullium nomina \
iim cientis (m, 1. cientes)
€um in dexiro comu ad\
uersum gallos amhigue pu'
gnaretur \ in atie pauidi uera
audiebant'^ cet. Cf. qaae
paulo post in hoc cap. ]e*
guntur. 7, 20. fin.

3. hi/^ primo impetus prope ue-*
€or8 turhauit hostea: P. —
91 : animis ic \ primo impetus
prope uecrors tarha | 6it ho-
stcs. m. 3. : animis sic prlmo
impetu prope necors cet. —
P m. 1.: eqaes deinde emit
«as. m. %\ emissus.

5. ipse dictQtor postquani la*
baniem una parte uidii
aciem: PM, - teid. i. PaU,

multiqae recc. codd,: laban-
tem. — P: in l^uum,
7. ef his qui in monte erant
signum quod eonuenerat
dedit: PM: nisi quod in M
„et iis qui", — In Harl. i.
^cidit dedit,

9. obliquo monte: PM, Ohli«
quis enim tramitibus (cf. 5,.
16.) eis tendendum erat, si
castra aggrcdienda videban-
tur, cum directo de monte
in aciem ijisam lati essent. -—
P: omissa -r- pugna cursuque
cet. r-i Plerique repc. codd.:
ferebantur,

14. plurimique ibi a fMaci
equitum specie agasoTubuS"
que exceptisunt: PM. Cum
non amplius centum equites
agasonibus admixti essent,
fallax h. 1. species equitum
dici poterat, utpote quorum
tiumerus longe maior quam
erat yideretur esse; et ob

LIBER VIL

185

cie agasonibusquc cxccpti sunt: et corum quo$ payor per«
culerat in silvas^ atrox caedes post sedatuni procUuni fuit.
ncc alius post M, Furiom quam C. Sulpicius iustiorcm de
Gallis egit triumphum: auri quoque ex GalUcis spoliis satis
magnum pondus. saxo quadrato saeptum in Capitolio sacra- 5
vit. Eodem anno et a consulibus vario eventu bellatum:

ean^em Gansam non aeaso^
nidus cum recc. codicibns
et probantibas Sigonio et Dra-^
kenborchio scribendam est,
quasi agctsonibus interpre-
tationis causa ^^fallaci spe^
cie equitum additum sit : nee
agasonihusque scriptum est
eo dicendi genere quo 2, 42.
,)laj*gitiones temeritatls^ri/^in*
vitamenta^^ dicta erant, sed
sua utrumqne nomen vi b. 1.
accjpi debet: „sie flieheanacli
den fiergbSben, wo dieMei-
sten von ibnen von den we-
nigen dort aufgestellten Rei*
tern und den Pferdelcnecb-
ten aufgefangen wurden'^ —
Harl. I.: „a facili equitum
specie",

1, quos pauQr perciiJergt in
siluas: PM Leid. i. al.] quos
payor pertulerat in silvas. —
„ Favor perculera^t in silvas"
brevius quidem sed non ob-
scure scriptum est, cum ne-
minem fugerit bis verbis dici
,,quos pavor ita pefculerat
lit in silvas fugerent''', cf.
7, 10. iibi eodem errore in
recc. codd, pertuUsset scri-
-ptum est pro eo quod in me-
lioribus libris erat „perculis-
eet'S al,

5. in capitolio sacrauit, P. —
M: „in capitolio sacra | uit
insignis et opulentus sui'
picii di I C€st de gallis irium*
phus aurum in \ capitolio
saxo quadrato septum, | eo-
dem anno et a coss. uario
enentu bellatum nam bernicl
a. c. plautio dentcti subacti-
que sunt her \ nici ac plau*
cio cons, subacti fabius | col*
lega eius" cet. pauloque post
„qaam quod cccvii, militec|
mala pugna faui cons, ad'
uersum \ tarquinienses a
quibus. CCCVII, I militea
capti inmolantur romani\
captos tarquinienses immola-
runt. I qua" cet. deinde„ludi
uotiui quos. in. furius dicta-
tor uouerat facti du^ \ trlbus
addite ludi magni quos ca^
mil I lus uouerat reddiii,
petili, trl pi ro | gatio pa»
tribus auctoribus nunc pri\
mum aduersum ambitum
promul I gatur, & de ambita
ab iis. c. poetilio | tr. pi. au-
ctoribus patribus tom^^ | cet.
Cf. supra in boo cap,: „in
castris feroces".

6, eodem anno et a cos, ua-
rio euentu bellatum: P. —
91: et a cosi. -— P; (amas
collega eius.

186

UBER YIL

nam Hernici a C. Pluutio devicti fiubactiqae sunt, Fabius
coUega eius incaute atque inconsulte adversus Tarquinien-
ses pugnavit. nee in aeie tantum ibi eladis acceptum quam
quod treeentos septem milites Romanos captos Tarqulnlen-
5ses immolarunt, qua foeditate supplicii aliquanto ignominia
populi Romani insignitior fuit accessit ad earn cladem et
yastatio , Romani agri, quam Privemates Velitemi deinde in-
Gursione repentina fecerunt. Eodem anno duae tribus Pom-
ptina et Publilia additae. ludi yotivi, quos M. Furius dicta-

10 tor .Yoverat, facti. et de ambitu ab C. Poetelio tribuno ple-
bis auctoribus patribus turn primum ad populum latum est,
eaque rogatione novorum maxime hominum ambitionem,
qui nundinas et conciliabula obire soliti erant, conpressam
credebant.

15 XVI. Haud aeque laeta patribus insequenti anno C.
Mardo Cn. Manlio consulibus de undario fenore a M. Duel-

3. quam quod treeentos se-
ptem milites romanos ca^
ptos tarquinienses immola-
runt: P, — Pleriqne recc.
co|l(i. : romanos milites captos.
— Voss. n.: al.: immolaue-
rimt. — In tantum inest tarn,

5. aliquanto ignominia, pr, in-
signieior fuit: M. — P al,:
pr. ipsignior fuit. — Cod.
Geleni Harl, i. Leid. i,: insi-
gnitior. Cf. 7, 6.: insignitios
(PM). 4, 4. al.

8. duae triih^ Pomptina et

Publilia additae: PM.
10. ab C, Poetilio tr. pi : PM.
Cf. 7, 11. ^ Pm. 1.: am-
botionem. P m. 2. M: arnbi-
tionem.
15. haud aeque laeta patribus
insequenti anno C, Marcio
Cn. Manlio, cos.: PM: nisi
quod iu M * nott „ Cn. Man-

lio" 8ed„ro^. manlio '* scri-
ptum est. — P: de anciario
faenore. M: de anciario foe-
nore. Harl. i.: de nantiario
foenore. — Cam ad id tern-
pas pro centenis assibos fenus
daodenam assium quolannis
solutum esset, bac noya tri-
bunomm pi. rogatione per-
lata fentts non grandios duo-
decima parte cuioscpie sortis
exigendum erat, at pro cente-
nis igitur assibus penderentar
8| asses: annoque 407 (cf.
LiY. 7, 27. ) fenore semuncia-
rio facto ^\ asses.
16. a M. Duellio L. Menenio
tribunis pi. Cf. de Duellio
3, 58. 3, 52, 7, 21. 8, 16, de
Menenio 6, 19. ^- In P scri^.
ptam est b. ].: „a. m. dai«
lio. 1. menenio. tr. pl.^^ in
M: ,9 a. m. duilio. 1. moene-

LIBER VIL

187

lio L. Menenio tribunis plebid rogatio est perlata, et plebis
aliquanto earn cupidius sdvit accepitque. ad bella nova
priore anno destinata Falisci quoqoe hostes exorti duplid
crhnine, quod et cum Tarquinienslbus inventus eorum mi-
litaverat et eos qui Falerios perfogerant, cum male pugna- 5
tum est, repetentibus fetialibus Romanis non reddiderant*
ea provinda Cn« Manlio obyenit. Marcius exerdtum in
agrum PHvernatem integrum pace longlnqua induxit mili-
temque praeda inplevit. ad copiam rerum addidit munifi-
centiam, quod nihil in publicum secemendo augenti rem 10
privatam militi favit. Privcmates cum ante moenia sua
castris permunitis consedissent, vocatis ad contionem mili-
tibus „castra nunc^^ inquit „vobis hostium urbemque prae-
dae do, si mihi poUicemini vos fortiter in acie operam na-

nio. tF. pi." — fli m. 1.: ro-
gatio est perto. m. 2.: per-
lata.

1. el plebU t^liquajUo earn eU"
pidius sciuii accepHque : P
m. 1,] et plebs cet. (P m, 2.
M), Cf.2,24,:plebi8. 7,20.:
aedit. aL — H: sciait acce|
pit ad bf 11a cet. Leid. i. : sci-
uit accep/iqae, HarL i.: sci-
nit acceptaque,

3« Falisci quo que hostes eX'
orti; PM: oiai qaod P m. 1.:
exAorti, — » MulU recc. codd,:
Falisci qaoque noui hostes
exorti.

4. quod et cum TarquiMcnsi*
bus iuuentus eorum miti-
tauerat et eos cet. ; PM cod.
Geleni Harl. i. — Iq Leid. u
Voss. II. mollisqae recc. codd,
pnus et praetermissam est.

5* cum male pugnatum est:
PM rell. Cf. 2,23.: cum cir-
cumfusa tnrba est. 29, 37.:
cum — ventum est. 4, 60. al.

7« ea prouincia, cfi, manilio
obuenit: PM. — Recc, qai-
dam codd.: enenit.

8. militemque praeda mple^
uit: PM.

10. augenti rem priuatam militi
fawt: P. — M: angencfi rem

* priuatam militi faaif. (Cf. 7,
20.:transennti8.) Harl. i.: au-
genti — fiiit. Leid. i. Pall. 1.
3. Voss. u. al. : aagenifi — fmt.
Plerique recc. codd. : augeni/o
rem priuatam militi fauit. —
Augenti idem fere esse quod
auger e cupieiUi nendnem fu-
gerit.

11, cum ante moenia sua ca-
stris permunitis consedis-
sent: PM. — Recc. quidam
codd. : permunitL — PM: ad
contionem.

14, uos fortiter in acie operam
nauaturos; P. -^ M: in
aciem. -^ Harl. l: g^nauatu*
ros. Cf. 3, 41. : navum in mi-
litia ingenium.

188

(JBBR Vil.

vaturos nee .pracdae magls quanf pugnae parotos csse^^ sl-
gmirn poscuiit ingentl dainore ceL$ique et spc liaud dubia
feroces iii proeliuin vadunt. ibi ante signa Sex. I\dllu6, de
quo ante dictum est, exclamat „aspice imperator^^ iuquil
6^ quern ad modum ei^^ercltus inus tibi proiiiu>8a praestet'^:
piloque posito stricto gladio in hostem inipetum fecit se-
cuntur Tulliiun antesignani omnes primoquc impetu aver-
tere hostem , fu^um inde ad oppidum persecuti cum iam
scalas moenibus admoverelit, in deditionem urbem accepe-
10 runt, triumphus de Priyernatibus actus, ab altero con^ule
nihil memorabile gestum, nisi quod legem novo exemplo

3. eels i que et ape kaiid dubia
feroces iu proelium uadunt:
P. — M: foeroces in prae-
Ham. — Cf. 30, 32.: celsus
li&ec corpore' valtoque ita
laeto nt viclsse lam crederes
dicebat (sell. P. Corn. Sc2-
pio).

4. exclamat aspice imperator
inquit quern ad modum ex^
ercitus tutus tibi promissa
praestet: PM: praeterquam
qnod in P m. 1. promisa
scriptam est. Tutus pro iuus
etiam in Leid. i. Yoss. ii. al.
esse dlcitur. simili errore in
Put. Colb. al. 30, 14. scri-
ptnm est: „te ipsnm spes-
que omnis tuas iu in iidem
meam commisisse'^

6. impetumfeeit: M] impetum
facit (P ). Sic paalo post prae-
sens praeterito excipitnr. cf.
1, 48.: „tum Tarquinios —
medium arripU Seryinm ela-
tnmque e curia in inferiorem
partem per gradus deiecU^^:
qao loco etiam Bekk. inyitis

melioribns mscriptis deiicU
scripsit. al.
6, se cuntur: P m. 1. M] se-
quuntur (P m. 2.), — In
Harl. 1. exclderunt verba „se-
cnntur — hostem".

10. triumphus de Priuerneal-
bus actus: PM.* Deinde M:
„ actuff pri I uernufn marcio
eons deditur, ab al | tero
cos nibil memorabile'* cet.
Cf. 7, 3. : clavum patigat. —
P: ab altero cos,

11, nisi quod legem nouo ex-
emplo ad Suirium in ea-
siris iributim de uicesima
eorum qui manu mitteren-
iur tulit: PM: nisi quod in
M „nice7isima''. — Hart i.:
„tribnti*'. eodem errore 7, 10.
in Leid. i. non caesim sed
caesi scriptum erat. al. Recc.
quidam codd. ; tributuni^ Cf.
5, 46. : accepto inde senatus
consulto uti comitiis curia-
tis revocatus de exilio iossn
popnli Camillus dictator ex-
templo diceretur eet* Tribu-

LIBER Vn.

189

ad Sutrium in castris iiibutim dc vicesima eorum qui manu
mitterentur tulit. patres, qiiia ea lege hand parvinn vcv
cUgal inopi aer^rio additum esset, auctores fiienmt. cete-
mm tribnni plebis non tarn lege quam exemplo moti ne
quis postea populum sevocaret capita sanxerunt:' nihil enimS
non per milites iuratos in constilis verba quamvis pemicio-
sum populo, si id liceret, fieri posse, eodcm anno C. Li**
cinius Stolo a M. Popillio Laenate sua lege decern milibus
aeris est daitinatus, quod millc iugerum agri cum fUio pos-
sideret, emancupandoque iiliuni fraudemiegi fecisset. 10

tim igitur h. 1. nihil aliud esse
qnam „miiitibus in tribus
suas divisis*^ recte yidit Dra-
kenborchius. Cf. 3, 55. „Von
dem anderen Consul wurde
weiter nichts Bemerkenswcr-
thcs ausgefiihrt, als dass er
— was in ahnlicLer Art noch
nicht gescbehen war — im
Lager bei Sutrium durcb seine
in ihre Tribus abgetbeilten
Soldaten iiber den Yorscblag
stimmen liess, dass der zwan-
zigfite Tbeil des Werthes fur
diejenigen, die aus dem Skla-
yenstande frei gelassen wiir-
den, in die Staatskasse abge-
liefert werde",

2. quia ea lege haud paruum
uectigal: M, — P: uecliga-
\is, — Cf. 8, 11.: uectigal
(PM) qaoque eis Campanus
populus iussos pendere cet.
29^ 37.: uectigal etiam no-
vum ex salaria annona sta-
tuerunt (Put.), al. — M
(Leid. f.): uectigal im | opia
erario. '

5. capite sanxerunt: PM. Cf.
3, 55.: sanciendo ut, qui tri-

bunis pi. aedilibus iudicibus
decemviris nocuisset, eius ca-
put lovi sacrum essel. —
PM: ceterum tr. pi.

7. fieri posse: P m. 2. al.]
ferri posse (M). — P m. 1.:
fieri po8s£. — Quamquam
Sigonius ferri h. 1, restitui
voluit, tamen facere noi\ pos-
sum, quin j^^ri pro yera scri-
ptura babeam. totint eoim
loci ratio docet, nibil aliud
tribunos pi. dicere yelle quam, *
si ita imperatoribus agere li-
ceret, nihil non per milites
fieri posse, nee per milites
leges ferri poterant. — P:
si it liceret. m. 2.:* id.

8. a 31 Popillio Laenate: cf.
7, 12. — P: a. iTi. papilio le-
nate. M: a. m. popilio lenate.
— P: sua lege decern mili-
bus aeris est damnatus. Cf.
6, 35. — M: sua lege | mil-
libus aeris est damnatus. -—
PM: mille iugerum agri. Cf.
3, 60.: mille passuum. al. —

10. emancupandoque : M m. 1.
P] emancipandoque (Ql tm,
2.). Cf. 3, 70.: dissBpssset.

190

UBER vn.

XVn. Novi consulcs mde M. Fablus Ambustiis ite-
nim et M. PopiUius Laenas itenim duo bella Iiabuere, fa-
cile alterum cum Tibnrtibus quod Laenas gessit, qui hoste
in urbem conpuLso agros vastavit. Falisci Taripiiniensesque

5 alterum consulem prima pugna fuderunt: inde terror ma-
ximum lEitit, quod sacerdotes eomm fadbus ardentibus an-
guibu^que praelatis incessu fnriali militem Romanum insueta
tuAaverunt specie, et tum quidem velut lymphati et atto-
niti munimentis suis trepido agmine inciderunt: deinde ubi

10 consul legatique ac tribuni puerorum ritu vana miracula pa-
ventis imidebant increpabantque, vertit animos repente pu-

al. — M: leg! fedsset. pro*
hibiium deinceps per | tp,
tr. pi. leges in costrisferri,
noai COS. inde cet. Cf. 7, 3.:
daTam pangat.

1. noui COS. inde M, Fahius
Ambustus, II. et M, Popi-
lius Laenas (P: lenas). ii.
duo bella habuere: PM. De
voce iterum, coios loco etiam
Bekk. secundum scribi ios-
sit, cf. 6, 18.: T. Quioctias
Cincinnatas iternm, — P:
qnod l^nas g/asit.

2. facile alterum cum, TiBur^
iibus quod Laenas gessit
qui hoste in urbem conpulso
agros uastauit falisci £ tar-
qni I nienses primobello qnod
fanatico | - ambitu gesserant sa-
periores uicti | postea castris
exauotar. Falisci Tar \ qui'
niensesque alterum cons,
cet.: M. Cf. 7, 3.: clavam
pangat — - P: falisci tarqui-
niensesqae alterum cos. cet.

6. facibus ardentibus angui*
bus que praelatis: PM. Cf.
Frontinus aSig. all. 2, 4.: „F«-

lisd et Tarqninienfes com-
plaribns saomm in habita sa-
cerdotum snbornatis, faces et
angnes fnriali habita pradc-
rentibns, adem Romanomm
tnrbaTernnt'^ et Flonis 1, 12.
qni deFidenatibns (Lit. 4, 33.)
ita refert: „ Fidenae quia im-
pares erant ferro, ad terro-
reni movendum facibos arma-
tae et discoloribus serpen-
turn in modum vittis fnriali
more processemnt'S Ctqno-
qne Com. Nep. Hann. 10, 11.
quo loco de simili qnodam
fiannibalis adyersosPergame-
no8 conailio traditam est.
8. et tum quidem uelut lym-
pkati et attoniti munimen*
tis suis trepido agmine in*
eiderunt ( nim. Romani ) : PM
Leid. I. al.] et tunc qnidem cet.
Cf. 3, 2. — Mnlti recc. codd. :
„aelat lympbatici '* : at 10,
28.: Ijmphaticos payor.
10. pauentis inridebant scripsi-
mns, quod in M m. 1. pa-
uenti repperimus nee raro in
hoc libro littera s in fine

LIBER Vn.

19t

dor et in ea ipsa quae fugerant velut caeci ruebant. dis-
cusso itaque vano apparatu hostium cum in ipsos annates
sc intulissent, averterunt totam aciem, castrisque etiam eo
die potiti praeda ingenti parta victores reverterunt militari-
bus iocis cum apparatum hostium tum suum increpantes 5
pavorem.. concitatur deinde omne nomen Etruscum et Tar-
quiniensibus Faliscisque ducibus ad Salinas perveniunt. ad-^
versus eum terrorem dictator C. Marcius Rutilus primus de
plebe dictus magistrum equitum item de plebe C. Plautium
dixit, id vero patribus indignum videri eiiam dictaturam 10
iam in promisco esse, omnique ope inpediebant ne quid
dictatori ad id bellum decerneretur parareturve. eo prom-
ptius cuncta ferente dictatore populus iussit. profectus ab ^
urbe utraque parte Tiberis ratibus exercitu quocumque fama
hostium ducebat traiecto multos populatores agrorum ya- 15

yerbornm praetermissa est. Cf.
4, 49.: civis. M m. 3.: pauen-
tia inridebaift. P: pauentes.

1. et in ea ipsa quae fuge-
rant uelut caeci ruebani:
PM. — Leid. I.: et in ea si"
gna qnae fagerant cet. -—
Paulo post scriptam est in M
„adparato", et in P primo
„aaerter^nt'% sed eadera m.
1. restituit „auerterunt'*. —
Harl. I.: uno apparatu.

4, militaribus iocis: M. — P:
/ocis. •— PM: cum appara-
tum hostium tum cet. M m.

^ 2. et plerique recc. codd.:
tum apparatum cet. — ^ M:
increpantes pauorem et | m-
scorum omnium concitaiio
con I citatur. deinde omne no-
men cet. Cf. paulo ante „Fa-
lisci Tarquiniensesqne*'.

8« C Ufarcius Rutilius : HarL i.

Voss. n. al. — PM Leid. i.
al.: c. ntarcius utilius. — P:
primus de plebe dietus mag
equitum item de plebe eel.
M: primus de plebe mag. |
equitum item de plebe eet.

10. etiam dictaturam. iam in
promisco esse: PM Harl. i,
Leid. I.] etiam — in promi-
8CU0 esse. Cf. 5, 55. al. —
In recc. quibusd. codd. ex-
cidit iam,

12. eo promptius cuncta ferente
dictatore populus iussit:
PM. — Harl. i.: cuncta fe-
renda dictatori. — M: popn-
las iussit c, marcius utilius
dictator pri \ mus ex plebe
dicitur mag eque pie \ he-
ium plaucium creat. profe-
ctus ab nrbc utraque parte
tiberis cet. Cf. paulo ante
„ concitatur '^ — P m. 1.:
tiberis.

192 V

LIDER VU.

gos palantes opprcssit. castra quoqiic necopinalo aclgressus
cepit, ct octo milibus hostium captis ceteris aut caesis aut
ex agro Romano fugatis sine auctoritate patriun populi iussu
triumphavit. Quia nee per dictatorem plebeium nee per
6 consulem comitia consularia haberi yolebant et alter con-
sul Fablus bello retinebatur, res ad interregnum redit* in*
terregcs deinceps Q. Servilius Ahala M* Pabius Cn. Man-
Hus C. Fjabius C. Sulplcius L. Aemilius Q. Seryilius M. Fa-
bius Ambustus. In secundo interregno orta contcntio est
10 quod duo patricli consules creabantur, intercedentibusque
tribunis interrex Fabius aiebat in duodecim tabulis legem
esse ut, quodcumque postremum populus iussisset^ id ius
ratumque esset: iussum populi et suSragia esse, cum in-

1. castra quoque necoppinalo
cet.: P. — M: castr/i quo*
que necopinato cet. — P : et
▼III mil hostium captis cete-
ris ant ces^is. m. 2.: cesis.

— M: et u HI mil hostium cet.
4« quia nee per dictatorem pie-

beium: PM. — JHuIti recc
€odd«: et quia cet. — M: ple-
beium cos nee per \ comitia
consularia. Cf. de hae ver-
bomm metatbesi T. Livi
)«xxx. p. Lxix. 2. — P: nee
t post COS. comitia cet. sed ea-
dem m. 1, restituit per, —
PM Leid. i. al. : et alter co3.r
fa»ius. P: retinebantur. —
PM: res ad interregnum re-
ditu Recc. quid. codd. : rediit.

— M: redit interreges \ viii
' ne comitia per magistratus

pie I beios haherentur, in-
terreges deinceps | quintus ser-
nllins ahala cet. Cf. 7, 3.:
clavnm pangat. — M: L ae-
milius quae seruilins* Cf. 6,
6. : te Q. Servili. — Harf, i.

Leid/ 1. Voss. ii. al.: Q. Ae-
milius Seruilius. — PM Leid. r.
al.: m. faz^ius ambustus.
9. in secundo interregno: P.
^ — M: in secundo interre-
gnum. Cf. 7, 10«: 8il,entiii7/t
fuit. — PM: quod duo patri-
cii cos, creabantur, — P : in-
terrex fai/ius.

12. ut quodcuque postremum
populus iussisset id ius ra-
tumque esset: P. — M: „iQ
XII tabulis legem esse quod-
cumque*' cet. quae scriptnra
non minus vera esse potest.
In Harl. i. Leid. i. Voss. ii.
al. praetermissum est id. Cf.
9, 33.: — populus iussisset
quodque postremum iussisset,
id ius ratumque esset, — P
m, 1.: iussum popoli et suf-
fragia esse, P m. 3. M: po-
puli.

13. cum iniercedcndo iribunl
nihil dliud cet.: PM. —
Recc. quid, codd.: cumque
intercedendo cet. — PM: dif*

LEBER VIL

19a

tercedendo tribuni nihil aliud quam ut differrent comltla va-
luissent, duo patridi consules creati sunt C, Sulpidus Pe*
ticus tertiuin M. Valerius Publicola, eodemque die magi-
stratum inienmt.

XWL Quadringentesimo aimo quam urbs Romana5
condita erat, quinto tricesimo quam a Gallis reciperata, ab-
lato post undeclmum annum a plebe consulatti patridi con^
sules ambo ex interregno magistratum iniere C. Sulpidua
Petitus tertium M. Valerius Publicola. Empulum eo anno
ex Tiburtibus baud memorando certamine captum, sive duo* 10
rum consulum auspido bellum ibi gestum est ut scripsere.
quidam, seu per idem tempus Tarquiniensium quoque sunt
vastati agri ab Sulpido eonsule quo Valerius adversus Ti*
burtes legiones duxit. domi mains certamen consulibus cum

Honiam annum, ntm.i). Uari. i.

fereni — P: dno patricii

. ,co8. M: cos 6. •— P: c. sal-

picios peticus tertiam, M

Harl. I. Leid. I.: CSnlpicios

P^ticQS, UL ...

3. eodemque die mag inie*
runt: P. — M: „eodemqae
die imig'TUM inienmt'*: nnde
coniici posset, recte iscriptam
esse in recc. qnibnsd. codd.
5,magistratus'': ^ed cf.ez.gr*
5| 9. : comitia tribnnonim mi-
litom habnere qni kal. OctO"
bribns magistratnm oocipe-
. rent*

6* reciperata: M m. 1. — P
Leid. I.: reciperat ablato. M
m. 2. Harl. i. al.: „reczq)e-
ratals Priorem bnios yerbi
formam Liyio magis proba-
tam fuisse, antiqui mscripti
testatotur. cf. 2, 53. 30, 30. al.

7« post undecimum annum:

ex coni. Glareani pro iosta

temporom ratione. — P : post

nouum annum. ISL m. 1.: post

T. Livi para 11.

Leid. I. al.: post nonnm an**
num. Voss. i. al.: post xu an-
num^ — Roma a Gallis capta
pro liiy* ratione a. 365-|-35
z= 400 = 11 +389: quQ.anno
primus plebeius consul crea*
tus erat.

7. patricii cos. ambo ex in-
isrregno mag iniere: 9, —
QI: patricii coss. ambo ex in-
terregno magn. iniere. — Ple-
rique recc codd.: inienmt. •—
M: poeticus iil

9, Empulum: Frob. 1535. —
HarL I.: emzitpulum. M: ae-
aepulum. P m^ 1: eaepulem.
m. 2. : eaepulum. Kecccodd.: .
Epulam. — PM : dnorum coss.
aaspicio. — M: tarqui f naen-
sinm. — Recc. codd. : uastati
sunt agri. — PM: ab sulpi-
cio cos. Leid. I. Voss. ii. al.:
a sulpicio.
14. domi melius certamen coss,
cum plebe ac tribunis erat:

194

LIBER Vit.

plebe ^M! tribiinis erai: fidei lam snae'non solum virtuHs
ducebant esse^ ut accepissent duo patricji consulatum ita
ambobus patriciis mandare: quin aut toto cedendum esse
si plebeius iam magistratus consulatus fiat, aut totum pos-

5 sidetldum quam posgesskm^m ihtegram a patribiis accepis-
sent. "plebes contra • fremit: quid se vivere quid in parte
ciyiuin censeri, si quod duorum hominum virtute L. Sexti
ac C. licini partum sit, id obtinere universi non possint?
rel reges vel decemviros vel — si quod tristius sit impe-

lOrii nomefi — patiehdum esse potius quam ambos patricios
Mnsules videant nee in vicem pareatur atque imperetnr,
sed p(iM altera in aetemo imperio locata plebem nusquam
alio natam quam ad serviendiira putet. non desunt tribuni

P. — M: COS. com plebe
■flCiibanis erat:

1.. ySd^i iam suae non solum
uirtuHs ducebant ease : PM.
— L«id. I. : Voss. ii. al, : di-
cebani. — Cum in yerbis
yidei suae potior orafionis
VI8 ponenda videretur,- parti-
culaa sed etiam praetermis-
Miyidemas. cf.'5^ 12.: „ipaa
plebes mfrabatar se ttmtam
rem obtinnisse Hon is modo
qai creatHS erat yir^ nullis
ante honoribna osns^. al. -—
M: „consolatdm^* paidoque
poet ^consolatas*^ Cf.7, 12.:
-eonsnlaribas exercitibns.

3. ^In aut toto cedendum
esse: Lot. 1. cod. i^ock. —
P: 4$edendQm essic , M Harl. i.
multiqae alii: cedendum es'
set, Leid. i. Voss. ii. al.: ce-
dendam est. — M: „ acce-
pissent. seditiones comUia"
les plebem | institutum erat
consulem poseentes | cre^
art, plebes contra '< cet. Su-

pra seditiones scriptam m. 4.

est iMi, et cat snpra ereari:

fa. e. uetcat, Cf. 7, 3.: ekvnm

pangat.
6. plebes contra fremiti PIR

flarl.1. Leid. i. -^ Kecc. iH>dd.;

plebs:'
•7. Z. Seocti ae C, Litini: M
• m. 1 P] L. SexUi acC.Li-

cinii. — Mm. 1.: sextii. —

'- Pro C Licini nomine in

- - 'BaH.'i. Leid. i. scriptmnest

„r. h, s. " — In HarL i. Leid.i.

Voss. II. exciderunt „|Mrtni

sit — non possint ncl**.
9. si guod tristius sU imj^

nomen: P m..2. M m.Sl—

P m. 1.: si quod tristi HsA

imperii nomen. M m. 1.: ib- I

imperii.
10. patiendumesse potius{

ambos patricios cosh: M*

— Leid. I.: patieocTumtft'

tins. Voss. II. al. : patMte

sit potius.
12. nusquam alio natam: P.-*

M: nusquam alirnatanu

LIB£ft VIL

195

auctores turbarum sed inter concitatos per se omnes vix
duces eminent, aliquotiens firu8tra in campum descensum
cum esset multique per seditiones acti comitiales dies, po-
stremo victae perseverantia consulum plebis eo dolor em-
pit ut tribunos, aptum esse de libertate vociferantes relin- 5
quendumque non campum iam sohun sed etiam urbem ca-
ptam atque oppressam regno patriciorum, maesta plebs se-
queretur. consules relicti a parte populi per infrequentiam
comitia nihilo segnius perficiunt: creati consules ambo patri-
di M, Fabius Ambustus tertium T. Quinctius. in quibusdam 10
fflmalibus pro T. Quinctio M. Popillium consulem invenio.
XIX. Duo bella eo anno prospere gesta cum Tibur-

2. aliquotiejis frustra in cam"
•pum descensum cum esset:
PJU] al^aoties cet. — M:
maltiqne per se di^rtioaes acti.

3. postremouictaeperseueran-
tia consulum plehis eo do*

. lor erupit: codd. Geleni et
Klocki. — Harl. i. Leid. i.
al.: „niota perseaerantia con-
sulfim plebis *^ P: uicta |^e-
uerantia cos. plebis eo dolore
mpit. M: nicta perseaerantia
COS. nnlliuii plebis eo dolore
mpit: (cf. de cos. nullum
7, 13.: novi consules:). —
Si ukta- inkegrom est, paalo
post non „ maesta plebs se-
qneretor*' sed „ maesta seque-
retar^ a Livio scriptom esse
oportet, qaem ad modom etiam
in nno cod. Level. % reper«
torn est. et facile sane fieri
potoit, ut haecTOZ ezpriore
plebis repetenda yideretor, si
librarii plebis non pro no-
minativo sed pro geniUvo ha-
bnemnt. sed com in meliori-
bns libris omnibus 9,Qaett«

plebs *' seryatnm sit, vix an-
sim scribere: ,,postremo ui*
eta perseuerantia consulum
plebis eo dolore erupH ( sic
multi recc. codd.), vt fribu*
nos actum esse de libertate
uoc^erantes relinquendumf
que non campum iam so"
lum sed etiam urbem ca*
ptam atque oppressam re-
gno pairiciorum, maesta se*
queretur^^, — M: sed etiam
captam | atqne cet.

8. coss. relicti a parte populi
per infrequentiam comitia
nihilo segnius perfieiunt:
P m. 3. — P m. 1.: profi-
ciunt. — M: conss. patricii
rursus coss. relicti apparte
populi I per cet. Cf. 7, 3.:*
davum pangat. — Nam ah
parte? — PM: creati cos.
ambo patridL — M: m. fa-
blos ambastna. m. t. quintias,
— PH: A. popilinm cons.
) innenio. Cf. 7, 13.

I MNM prospere

LIBER Vir.

tibiisqne ad deditlonem pugnatum. Sassula ex his urbis ca-
pta, ceteraqne oppida eandem fortiinam habidssent ni uni«
versa gens positis annis in fidem consulis yenisset trium-
phatum de, TiburtiBus, alioquin mitis victoria fuit in Tar-
5 qyiniensefs acerbe saevitam: multis mortaMbus in acie cae*
sis' ex itigenti captivohim -numaro treceniti qoinquaginta octo
delecK -^ nobilissimus quisque — qtii Romam mitterentur:
volgns aliud trucidatum. nee popnlns in eos qui missi Ro*
mam erant mitior (iiit: medio in foro omnes virgis caesi
10 ac secnri' percussi: id pro immolaiis in foro Tarqniniensiwh
Romanis poenae hostibus redditum. res bello bene gestafs
nt'Satnhites quoque amicitiam peterent effecenmt. legatis
eomm comiter ab senatu responsum, fpedere in societatem
accept!. Non eadem domi quae militiac fortuna erat plebi

gesta: PM. — Harl. i.; pro-
spera;

1 . Sassula ex his urbis eapta :
P m. 1.] Sassnla ex his nrbs
capta (P m. 2.M). Cf. 4,3.
al. — M: ,)haboissent n/d-
nersa | gens positis armls in
fidem consulis nenisset trium'
phus de tiburtibus trium-
phaium de'' cet, Deinde in
eodem libro: „in tarqainien-
, . ses I saeuitur in tarquinien-'
ses acerbe seuitmn cet ". Cf.
paolo ante: consules relicti.

6. trecenti quinguaginta octo
delecU nobilissimus quis-
que qui Romam mitteren^
tun P m. 2. — P m. 1.:
qtaisquam qui. — M: cccltiii
delecti nobilissimns qnisque
qui romam mitler^tnr. Cf.
Diod. 16, 45.: Taq^xyvtoxyg
6b av^qaq dta'Kocioxjq %al
6i<^otovfa 671/uLOiTia Ipavdfcr-
cav Iv fTi dyoqa. Is igitnr
qui Oiodoram secntns etiam

apnd Liviam b. h sexaginta
pre quinquaginta scribi vo-
Init, parnm videtnr animad-
Tertisse, Diodornm non tre-
centos sed ducentos seza-
ginta in foro caesos esse tra-
dere.
8. uolgus aliud:, ffl] Tolgas
aliud (P).

13. foedere in societatem ac-
cepti: PM. — Iff : accepli./b^
dus cum sa \ nitibus ami-
citiam pr, expetentibus \
sanctum non eadem domi
cet. Supra foedus scriptum
est m. 4. ua et cat snpra
sanctum aeque ac 7, 18. : ac-
cepissent cet.

14.' non eadem domi quae mi-
lUiaefoHuna erat plebi ro-
manae : PM. — Leid. i. : non
eadem quae domi militiae for-
tuna erat cet. Lovel. 4.: non '
eadem domi militiaeque for-
tuna erat. — P : unciario foe-
nore.M: ontiario foeno. m.~3.:

LIB£R VII.

197

Romanae: nam etsi uncianQ fenore fiacto levata usura erat,
sorte ipsa obruebantur inopes nexiimque inibant: . eo nee
patridos ambo consules neque comltiorum curam puhUcave
stadia prae privatis incommodis plebs ad animum admitte;
bat: consulatiis uterque apud patricios manet: consules 5
creati G. Sulpicius Peticus quartum. M. Viderius Publicola
iterom. la beUum Etruscnm intentam civitatem, quia Cae-*
litem populum misericordia coiisanguinitatis Tarquinien^ibus

foenoe. Cf. 7, 16. — M:/brte
' ipsa obrnebantar.
S|L eo nee patricios ambo coss
neque comiiiorum curanKi
PM rdl. — Plebi igitar non
Tidebatur carae esse, nee
quod turn temporis utramqne
baberent patriciam consalem,
nee qua raiione prospicicn-
dum esset ne rarsus ambo
patrieii crearentar, nee aliod
qaidquam qnod ad rem pu-
blicam pertineret, earn tot
tantisque priyati» urgerei\tur
- incommodis* ambo yero (non
uterque) videtorL. scripsisse
bis loci&, ut id exprimeret
qnod patricionim summis stu-
diis reslituendum videbatur.
Be coBsolatus nllias nisi pa->
trieii bominis esset. non enim
id tarn nolaerat plebs, ne
qno tempore duo patrieii con-
soles fierent, qoam ne pie-
beiopom in snmmo magistrata
creando nlla deberet baberi
ratio, qaamqnam etiam id tri-
boni pi. qnanto maximo stu-
dio expetiveranl, at alter uti-
qae consul plebelns esset. —
In rccc. dnobns codd. scri-
ptum est pro priuaiis in*

commodis: sed L. dicere
Tult, ob earn ipsam cansam
plebeios non publicamm re-
ram babuisse curam, quod
^a^privatis roaHs(„im Ver-
glcicb mit ihrem eigenea Un-
glGck*') nulla alia cura gra-
vis yid«ri posset. Gf. 3, 26. :
a, quia omnia prae divitiis bu-
mana spernunt'S — In omni-
bus fere recc. codd; non
ambo sed ambos scriptum
est. Cf. 3, 62. : „ inter fidcntes
sibimet ambo exercitus". a1.

5. cor£S, creaii C Sulpicius
Peticus quartum M, Vale-
rius Publicola iierum: PM.
— Paulo ante Itt: consoktus.

7. quia C£ier item populum mi-
sericordia consanguinitatis
Torquiniensibus adiundum
famaferebat: PDl : nisi quod
in in „ceritem*^ et in P m. 1.
^adiancta*' scriptum erat. —
PM: ad uolscos. — M: exer-
dtum conscri^/tum. cf. 1, 59. :
scriptoribus. Sic. etiam capi-
ium pro captum in yetustio-
ribns codd. scriptum iuyeniri
2» 51. locis quibui^dam colla-
tis diximus.

19S

UBER vn.

adiunctum fama ferebat, legati Lalani ad Vulscos conver-
tere nuntiantes exerdtnm conscriptam annatumque iam suis
finibns imnmere, inde populabundos in agmm Romanum
yentoros esse, censuit igitur senatos neutram neglegendam

5 rem esse, utroque legiones scribi consulesque sortiri pro-
vincias iussit indinavit deinde pars maiot curae in Etru-
scum bellum, postquam litteris Sdpicii consulis, cui Tar-
qmni proyinda evenerat, cognitum est depopulatum agrum
drca Romanas salinas praedaeque partem in Caeritmn fines

lOavectam et baud dubie iuventutem eius populi inter prae-
datores fuisse. itaque Valerium consulem Vulscis opposi-
tum castraqne ad finem Tuseulanum habentem revocatum
inde senatos dictatorem dicere iussit: T. Manlium L. filium
diidt is com sibi magistrum equitum A. Cornelium Cos-

4. neglegendam: P Leid. i.]
ne^gendam. — ffl m, 1.: nec-
legemdam. m. 3.: negligem-
dam. — Harl. i.: utro legio-
nes scribi.

6. ijulmauit deinde pars mch
ior curae in etruscum beh
Itim: M m. 2. — M m. 1. P:
in etnuca bellum, — Oxon,
C: 9,inclinatar deinde*': sed
cf, ex. gr. 3, 61.: si fortnna
belli indinet. — PalL 1. 3.
Voss. II. al.: pars maior cn-
r/ae.

7. Targuini: M ] Tarqninii ( P ),
— PM: Sulpicii cosS. — M;
proninciae nenerat. Harl. i,
Leid. I. : prooincie ne'Aerat,

9. praedaeque partem in Cae-
ritum fines auectam: PJXI
Harl. I. Lfeid. i. — Mnlti recc.
codd. : ai^nectam. — III : „ C4?-
ritam'*: et hac littera e illnd
nomen in HI toto hoc capite

scriptam est. — M: et band
dnbiii^. Cf. 2, 36. Leid. i.s
et band dubio.
li« itaque Valerium cos,: PM.
— M: nolcis. — P: „ J t man-
linm. 1. f. dixit*'. M: », dicere
inssit jnanilinm t f. | dixit**.
Harl. I. Leid. i.: ,,€?. manlium
1. f. dnxit**. Voss. i.: y^cum
t. manlium 1. f. dixit *^ Lo-
TeL I.: ntum t. manlinm 1. f.
dixit**. — Nnm antiqna mana
scriptum fuerit „consal T.
Manlinm L. f. dixit**? — Illo
tempore etiam qui consulatu
non essent fnncti dictatores
did potnisse, cnm alia turn
8, 12. docent, nbi baec: y^Man-
libs consul — dictatorem L,
Papirium Crassum, qui tum
forte erat praetor, dixit*'. T.
Hanlius L. f. consul prtmnm
creatus est a. a. c. 407. cf.
Liv. 1, 27.

lilBER YU.

199

sum dixisset, consulari exerclta/cont^tus ex auctoritate pa-
tnim ac populi iussu Caeritil^us bellum indixit.

XX. l\im prunum Caerites, tamquam in verbis ho*
8tium vis maior ad bellum sigiiificandum qiianpi in suis fa-
ctis — qui per populationeoi Romanos , laces^raut . — es- 5
set, verus belli terror invasit, et quam npn suaruin viriuia
ea dimicatio esset c^mebant .paenitehatque populationis et
Tarquimenses'execrabantur defectionis auctores: nee arma i
aut bellum quisquam apparare sed pro se quisque legatos
mitti iubebat ad petendam erroris veniam* legati senatum 10
cum adiss^t, ab senatu reiecti ad populum deos rogave-
runt quorum sacra bello Gallico accepta rite procurassent,
ut RomaAos florentes ea sui misericordia caperet quae se
rebus adfectis quondam populi Romani cepisse^ conversique
ad delubra Vestae hospitlum flaminum Vestaliumque ab se 15
caste ac religiose cultmn invocabant: eane meritos crederet

2. ceritibus bellam indlxit ma-
nilius /. /T dictator ereatur
bello cerite, turn primam ce-
rites tamquam cet.: SL Idem
ua cat scriptum m. 4. est su-
pra manUius et cerite^ quod
supra bis vidimus.

6. uerus belli terror inuasit:
PM. la Voss. u. multisque
recc. codd. scriptum est„etiam
uerus". — PM: quam oon
«uarum uirium: „wie sie ei-
nem solcLen Kampfe so gapz
und gar niclit gewaclisen %i^fi-
ren". Cf. 3, 52.: „qaiim —
neqtieant".

7. paenhebatque populationis
et Tarquinienses execra^
bamtur defectionis aucto-
res: PM:^msi quod in P m«
1. erat ,»pApttlation^«". Cf.
30, 20.: „in se quoque ac
suupi ipsius caput ezecra-

tum " : „ gegen sich selhst Ver-
wiinsckungen aosstossend *S
8, 12. al. — P: apparare. —
PM: ^sed pro se quisque
kgatos mitti iubebat ^^. —
M: aeniam legati ceritum
erroris uenia | praecantur,
legati senatum cet. Cf. finis
huius cap. — Paulo post M:
r^T^ieoti.

13. quae se rebus adfectis quon-
dam pf cepisset: PM. —
PM: „coBuersique ad dela-
bra uestae ". Mnlti recc. codd. :
ad delubrum uestae. — P:
flamminum, cf. 1, 20.: flami-
nem. — M : uest/aiiumqae. -»
P: religiose. M m. 1.: re-
liose. m. 3.: religiose.

16, eane meritos crederet quis'
quam hqstes repente sine
causa factos: PM: ,,,wie
konnte wol . Jemnnd glauben

USER vn.

qinsqnam hostes repenie sine causa factos, ant, si quid ho-
stQiter fecissent, conalio id magis quam fiirore lapsos fe-
cisse, ut sua vetera benefida locata praesertim apud tarn
gvatos novis coDnunperent nudeficiis florentemque populum

5 Romanum ac felicissimam bello sibi desumer ent hostan,
cuius adflicti amidtiam petissent? ne appellarent consilium,
quae -vis ac necessitas appellanda esset: transeuntis agmine
infesto per agrum suum Tarquinienses, cum praeter viam
nihil petissent, traxisse quosdam agrestium populationis eius

10 quae sibi crimini detur comites: eos seu dedi placeat, de-
dere se paratos esse, seu supplido adfici, daturos poenas:

i$s» Leate, die sicli so urn
eie yerdient gemacht, pl5tz«
licli oLne Grand za Feinden
gewoFden 6eieIl*^ Cf. 2, 23.:
haee se meritos dicere. al.

— Klockias yoluit ^bene me"
litos'^ scribi.

1. si quid hostUiterfecissent:
PM. In Harl. i. excidit «/,

— M: lassos. Cf. 7, 19.:
eonsoriptnm. C. L. Schnei"
der lat. gr. 1. p. 218.

4, nouis eonrinnperent male"
fUiis florentemque pf, ac
felioisshnum hello sibi de^
sumererU hostem: Pi qnam-
quam primo erat „nonraiii-
perent**. •*— M: florentem
quern p? ao felioissimum.

6. cuius adflidi amieitiam pe^
tissent: J|[] coins adflicU
amieitiam cepissent (P). — <
Cepiaseni yidetnr ab docto
qnedam librarioserlptomesse,
quod paulo ante ita soriptnm
legeretnr. veram ibi res a
Liyio non a Caeretibus relata
erat, et quamqaam cuius ad-
Jiieti amieitiam cepissent

idem fere qaod^vo^ adfli-
ctos benigne accepissent si-
gnificare potest, tamen b. 1.
capere y\x yidetnr aptnm
esse potnisse rationibns eo-
ram qni tarn bnmiliter bel-
lum deprecari coacti essent.
aptissimum yero yidebitnr pe-
iere^ quo yerbo amicissima
populp Romano studia Cae*
retom apparere neeesse fue-
rit, cum non tarn tuiti adfe-
ctos quam yel petiyisse ami-
eitiam grayissima calamitate
affllctoram dicerentar. — M :
ne appellarent.

7. transeuntis: P Leid. i. al.]
transeuntes, -r- H; transeun*

10^ quae sibi crimini detur:
vn, — Harl. I.: quae cri*
mini sibi d£ , b. e. yel dent
yel detur, -— HarL h; cum
praeter uiam petissent

11. seu supplicio adfiti datu-
ras poenas: P. — M: sea
supplicio I addiffidatarospoe*
Has.

LIBER Vn.

201

Caere sacrarium popull Romani deversorium sacerdoiom ac
receptaculum Bomanorum sacrorum intactum inviolatnmque
crimlne belli hospitio Vestalium cultisque diis darent. Mo>
vlt populum non tarn causa praesens quam vetus meritum
ut maleficii quam beneficii potius inmemores essent: iiaquc 5
pax populo Caeriti data indutiasque in centum annos facias
in spnatus con^ltum referri placuit. in Faliscos eodem no-
xio$ crimine vis belli conversa est, sed hostes nusquam in-
' venti: cum populatione peragrati fines essent, ab oppugna-
tione urbiuni temperatum legionibusque Romam reductis re- 10
licum anni muris turribusque reficiendis consumptum: et
aedis Apollinis dedicata est.

XXI. Extremo anno comitia consularia certamen pa-
trum ac plebis diremit, tribunis negantibus passuros comi-

1, sacrqrkim pfr, deuersorium 10, temperatum: PJtt. — Reoc.

sttcerdotum: PM: nisi qaod
in P: pf. —Mm. 2.: di-
nersoriuin. Cf. 1, 51. qao
loco M 9,d6ner8orium*S P
9,diuer8orinm^. 21, 63. Pat.
Colb.: in diuersorio. — Cf.
2, 13.: inviolatamqne.

5. ut mdleficu quam beneficii
potius inmemores essent:
P. — M: ut TutXeficii potioa
inmemores eent. Cf. T. Livi
L xzx. p. XL. 6.

-"- itaque pax populo caeriti
(M: eeriti) data indutias--
que (M: indacia8q.)'ia cen--
ium annos facias in lie re--
ferriplaeuit: PM. — Leid. i,
Voss. 11. Pall. 1.3.; indncias*
qae in centnm annos mf^ctas
senatns consultum referri pla-
cait. Cf. T. Livi 1. xxx,
p. LXTir. rni. seqq. — Molti
recc. oodd. : in centom annos
datas. — Portttg.: in sena-
iOB consults.

quid. codd. : temperatum est.
— PM: relicum anni.

11. et aedis apollinis dedicata
est: PM Leid. i. al.] et ae-
des cet. Cf. 4, 25. al. — P:
edis. — M: dedicata est
murritures quae repa\ran'
fur aedis apollinis dedica-
iur I extremo anno comitia
cet. Hoc quoqne loco media
verba ex adnotationibus mar*
gini primnm ^dscriptis in in-
tegram orationem irrepsisse
apparet, qaod sine dubio ei*
dem librario cautissimo de-
bemas, qai si quam diver-
sam scriptaram in yetustis
mscriptis yidebat , diligen*
tins quam quisquam librario-
rum cavit ne quid ex vera
scriptoris antiqui oratione
perderetur. Cf. quae in pro-
legom. Yolam, i. p, zi. dicta
^ant.

202

UfiER Vil.

tia haberi ni secundum LdGinlam legem haberentur, dictator^
obstinato tollere potius totum e re publica consulatum quam
promiscum patribus ae plebi facere. prolatandis igitur co-
mitjis cum dictator magistratu abisset, res ad interregnum
5 rediit infestam inde pktribus plebem interreges cum acce-
pissent, ad undedmum interregem seditionibus certatum est
leffs licinlae patrocinium tribuni iactabant: propior dolor

1 . ni secundum liciniam legem
haberentur: PM. — Recc.
codd. alii „i)isi secnndnm^,
alii „ legem liciniam'^: at
paulo post etiam in PM scri-
ptam est. — PM: dictatore
obslinato tollere potius totam
e rep. consnlatam.

3. promiscum : PMJ promiscuum.
Cf. 7, 17.: in promisco esse.
— Leid, I.: promis^am.

— prolatandis igitur comitiis
cum dictator magistratu ab^
isset: PM Harl. i. Leid. i. —
£t antiqui et recentes libra-
rii in verbo prolatandis of-
fenderant. nam in Pall. 1. 3,
Voss. Hi scriptam est prote-
landisy qaod I. Gebkardus
et hoc et aliis locis restitui
Toluit. nee est negandam il-
lad verbum ea qaam haius
loci ratio postulat significa-
tione Iconsoltorum posteriu-
ris aetatis fuisse — nam Te«
rentius aliique antiqai scri-
piores paulo alia interpreta-
tione eo utiintnr: cf. Festus:
^^protelare dicitur 'longepro-
pellere ex Graeco videlicet
quod est r^^js et significat
longe'^: — sed in optimis
Livlanis ms'criptis nusqnam
ita scriptam reperiri Terum

est. nam 27, 46. non prote-
lando cum Gebhardo sed
com Pat. Colb. Bamb. „qai
proiatando spatium hosti det^*
scribendam est, et 37, 19.
cum Bamb. „si ex hoc im-
peta reram nibil proiatando
remittitur", cf. 3, 36. 21, 5.
al. Aliorum mscriptorum li-
brarii non tarn in verbo ipso

. qaam .in particip. fat. expli-
cando haeserant, et vel pro-
latatis vel prolatis (cf. 4,
58. al.J, quod Elockius reci-
piendum censait, scribi vo-
lueront. yeram hoc^xprime-
ret nihil aliud quam id „cnm
comitia prolata yel prolatata

< essent, dictatorem magistratu
abisse", quod Li?iu8 dicere
non yult. prolatandis comi-
tiis significat, com comitia
ex alio die comidali in alium
prolatarentar nee ad finem
res perduci posse videretur,
dictatorem verecundia per-
motom, ne iuato longius im-
p^rio suo uteretor, re infe*
cU magistratu abisse^

6. ad undecimum interregem
seditionibus certatum est:
P. — M:,iuterre | ge* jedi-
tionibus. — P: accipissent.

7. propior dolor plehi fenoris

LIBER VU.

203

plebi fenoris Ingravescentis erat cioraeque privaiae in certa-
minibus publicis ermnpebant: quarum taedio patres L. Cor-
Delium Scipioiiem interregeih concordiae causa obsenrare le-
gem Liciniam comitiis consularibus iussere. P, Valerio Pu-
blicolae datus e plebe collega C. Marcius Rutilus. incUna-6
' tis semel in concordiam animis novi consules fenebrem cpio-
que rem, quae distinere unanimos videbatur, levare adgressi
solutionem alieni aeris in publicam curam vetterunt quin-
queviris creatis, quos mensarios ab dispensatione pecuniae
appellarunt. meriti aequitate curaque sunt ut per omnium 10

ingrauescentU erat: PM:
nisi quod in P ^yfoenoris^'
e9t. — HarK i*: propior do-
lor leni Ibenoris cet.
2. quarum taedio: PM Leid. i.
al.] quorum taedio. — Dra-
kenborcbins evincere yult,
quarum verum esse non
posse, ciim h. J. pronomen
nisi ad certamina \publica
referri non possit. yerum illi
antiqui bomines, qui ipsi tot
in certaminibos publicis yer-
sati essent, yix poterant sibi
persuadere, umquam fore il-
1am auream aetatem qua cer-
tamiiiibus civilibus superse-
deri posset, sed cum yide-
rent, in publicis certaminibus
iamiam eromperecoepisse pri-
yatas cnras, quo facto timen-
dum esset, ne yebemens illud
et periculosnm de creditis
pecnniis de agris publicis cer-
tamen quod borrebant mrsns
inciperet, certamina publica
finiri et lab interrege legem
Liciniam obseryari iusserunt.
hibilo minus noyi consules
cum yiderent, yere r^titui

non posse concordiam nisi
aeiis alieni solutio in curam
publicam yerteretur,,rem dif-
, ficUlimam — primo sine du-
bio redamantibus patribus — *
ftalnberrimis consiliis expe-
dire conati sunt. — itt : 1.
cornelium scriptionem inter-
regem. Cf. 7, 1. — Leid. i.:
causa concordiae.

5. C. Martiua Mutiihis: PM
reU. Cf. 7, 28. 38.

6. noui COS. fenebrem quoque
rem: PM, — Leid. i. Voss. ii.
multique recc. eodd.: fiine-
brem. — PM : quae distinere
unanimos uidebatnr. Cf. 4,
59.: nt distinerent. 5, 20. al.
— Leid. I. Pall. 1. 3. aL: d^-
stinore. — Pall. 1. 3. Voss. n.
aL: unanim^^ uidebatur. —
Harl.i.: nidebant. Cf. 7,20.:
d£:. — Harl. i.: appellarcf.
Eod^m errore 7, 22. in eo-
dem libro „impetrauer/^'^

* scriptum est pro „impetraue-
runf : qui error facile nasci
potuit, si in antiquiore libro
„appellarf scriptum erat.

10< merit i aequltaie euraque

204

LIBBR Vir.

annalium monumenta celebres nominibus essent: fuere an-
tern C Duellius P. Decius Mils M. Papirius Q. Publilius
et T. Aemilius, qui rem difliclllimam tractatu et plenimque
parti utrique, semper certe alteri gravcm cam alia modera-
5 tione tum inpendio magis publico quam iactura sustinue-
runt, tarda' enim nomina et inpeditiora inertia debitorum

sunt ut per cet: PM. —
HarU I. Leid. i. : meriti ae-
qnitate curaque SHnt meriti
sunt ut per cet. Cf. 2, 7.:
fieri.

% C. Duellius: PM Leid. i.
Voss. II. al.] C. Dailim. Cf.
7, 16. — P m. 1.: marcus
parius. P m. % M: papirins^
— PM Harl. I. Leid. i. al.:
quintus pablius. Cf. 6, 19. —
Deinde scripaimos ex PM et
Loc loce et 8, 3. „T. Aemi-
lius^S cum etiam apud Bekk.
„Tiberia8" legeretar. Cf.8,12.

3^ ifui rem diffieUlimam tra-
ctatu: M m. 2. — M m. 1. :
tractatam. — P: qoi rem di-
ficiJ]imam tractatik — Harl. i.:
qai rem difficillima tractata.
Leid. I.: tractat. Voss. ii.:
tractant. Leid. ii.: tractn.

€. tarda enim nomina et in'
"peditiora inertia debitorum
quam facultatibus: PM. —
Pall. 1. 3.: „ tarda eoim no-^
vdvLum^i qiia« scriptara I.
Fr. Gronovio hand impro-
banda videbator, quod simi-
lia apud Livium (7, 29.: ez^
trema periculorum: al.) baud
raro legerentur. nee tamen
difificUe videtur intellectu, il-
lerom locomm prorsus aliam
esseralianeai, cum quae tarda

non essent nomina et quae
non yiderentnr impedita, eo-
mm sane nuUam omnino ra-
tionem babendam fnisse nemo
non yideat: quare et b. L ut
saepe alias in fine verborum
0 et tf ab imperitis librariis
eonfoM inter se videbuntur,
nisi forte 4(Hqais tarda no-
minum scripsity at eleganUo-
rem qnandam doctrinam yel
inyitis yetustioribns mscriptis
ostentaret, quale studium ab
iliis PalL codicum librariis
non alienum fiiisse cum alia
tum illud protelandis, de quo
modo diximus, persuadere yi-
deantur. — PMr ut populo
prhis caueretur: h. e. no-
mina creditoribns nondum
reddita non ante ex aerario
soluta sunt, quam in tabalas
publicas ea rclata essent, ne
debitores aerarium fialiere pos-
sent. „Denn die yerzdgerten
Zablnngen, woran mebr die
ScblafiFheit derScbuldner als
ibre zerrntteten Yermdgens-
nmsUnde Scbuld waren, be-
zahlten sie entweder aus der
Staatskasse, nachdem sie die-
selben yorher in die 5ffent-
lichen Rechnungsbucber cin*
getragen batten, damit das
Staatsgot nicbt gefabrdet wfir-

LIBER VU.

205

quam facultatibus aut aerariiim mensis cum aere in foro
positis dissolvit ujt populo priu8 caveretur, aut aestimatio
aequis rerum pretiis liberavit, ut non modo sine inluria sed
etiam sine querimoms partis utriusque exhausta vis ingens
aeris alieni sit Terror inde vanus belli Etrusci, cum eon- 5
iurasse duodecim populos £ama essetj dictatorem dici coe-
git: dictus in castris — eo eniin ad consules missum se-
natus consultum' est — C. lulius, cui maglster equitum ad-
iectus L. Aemilius. ceterum foris tranquilla omnia fiiere.

XXn. Temptatum domi per dictatorem ut ambo.p^lO
trieii consules crearentur rem ad interregnum perduxit. duo
intcrreges C. SulpiciuS' et M. Fabius interpositi obtinuere
• — quod dictator frustra tetenderat — n^tiore iam plebe
ob Tccens meritum levati aeris alieni ut ambo patridi con-
sules crearentur: creati ipse C. Sulpicius Pelicus, qui prior 15
interregno abit, et T. Quinctius Pennus — quidam Caeso-

de, oder sie deckten sie durch
die Veransserang der €uter
der Schaldner, die sie nach
biUigen GrandsStzen yeran-
schlagten: so dass die schwere
Last des Schuldenwesens aaf
diese Weise nicht nar ohne
BeeintrSchtigang der Rechte
der Eincelnen, sondem selbst
ohne Beschwerden beider
Theile in Ordnnng gebracbt
THirde". — • in m. 1.: qnerimo-
nis. m. 2.: querimoniis. 8, 1.

6, terror inde nanus: PM. —
Harl. I. Leid. i.: aeris alieois.
ita terror. Voss. ii. al.: aeris
alieni. ita error. Lovel. 2.:
ita terror.

7. eo enim ad coss, missum
' sc, est: P m. 1. M. — P m.

2.: missn^. — In Voss. n.
al. ezcidit est, hinc LoTel.3.:
misso senatus eonsaltp. —

PM: Giii mag eqoitam ^die- .
. .ctus.

id. temptatum: PM relL Cf. 1,
53.: quin ea arte aeqoasset
3aperiores reges, ni degene^
ratum in aliis huic qnoqne
decori offecisset 1, 8.: dia
non perlUatum tenaerat di-
ctatorem. al. — PM: ut ambo
patricii conss. crearentur.

13. C. Sulpicius et iff. Fauius:
PM.

15. C Sulpicius Peticus qui
prior cet.: PM, — Pall. 1.3.
Voss. II. al. : qui et prior.

16. ahit: P al.] abiit. Cf. 7, 17.:
redit. et T. Li?i 1. xxx. p. xe.
-<- M: interregno ^bit^t | t.
qnintius. Cf. 1, 51.: M m. 1.:
habiit. m. 2. : abiit. '— Harl. i.
Leid. I.: habet. — PM: t.
quintias poenus. Cf. 7, 9. — ^
PM rell.: „ quidam caesonem

906

LIBER VII;

nem alii Gaiam nomen Quinctio adiciuat. ad beilum
ambo profecti «-* Falisoum Quinetms, Sulpicius Tarqui-
iiiehse -r irasquffin ade- congresso hoste cum agris magLs
quaoi cum hominibus urendo populandoque gesserunt bella:
5 ciiitts letltae velut tabis senio victa utriusque pertinadla po-
puli ^8t, ut primum a eansuHbus dein permissu coram ^ab
senata indutias pcterent in quadraginta. annos impetrave-
runt, ita posita doorum bcUorum quae inminebant cura,
dum akqua ab atmis^ quies esset, quia fiolutio ^exis -alieni

iOiAultamm renmi mutaverat dominos, censum agi placuit.
eeterum cum cen^oHbus creandis indicta isomitia essent, pro-
fei^us censuram se petaie C/Marcius Rutilus, qui primus
dictator de plebefiierat, concotdiam ordinum turbavit: quod
vidcbatur quidem tempore alieno fecisse, quia ambo tum

id forte patrieii consules erant -qui re^tlonem elus se habituros
negabant sed et ipse coastantia inceptum obtinuit et tri-

" alii cognomen ifaintio adj-
cinnt'S C. Sigonias Gaium
* rfestiluit. Cf; 30, 18. v Quia*
tiltns praetor cam fiUo -r>-
cvti Marco prmfnomeM erat:
Put. Colb. Bamb.
3. nus quam acie congresso Ao-
ste: P. — M; aciem. — Paulo

post M : cuius leate ocfhtt ta-
bis senio uicta. P: tabes,
m. 2.: tabis. — PM: ut pri-
mum a C088. (P: cos.) dein
pennissQ eorum ab senatu in*
dtttias (M: iudncias) pete-
rent. — Harl. I.: impetraue-
xH, €f. 7, 21.: appeUarnnt.
9. dum altqua ab armis i/uies
esset: P m. 2. — P m. 1.:
ab armis quiesset. Mrab ar-
mis qui eet £a solutio cet.
— Voss. II. al. : immutauerat
dominos.
11. censoribus ^reandh: P. —

U: caefloribus. — • PM rell.:
€. Mareiiu RuiilMis. Cf. 7,
• 24. *-" M: tempore alicno fe-
oisse;^ quia ambo cet. — • PM:
patrieii cos. etant;
16. sed et ipse constaniid in-
ceptum obtinuit: PM^ — P:
j,et iribnui omni al recipe-
rondo ius coDsnUribas co-
mitiiB amissom adiuaerant".
Sic quidem et ipsi soripsi-
mus, cuAi datiyus gerundii
etiam com obieetis haad raro

coniunctus legeretur (cf« 3,
18.: „demerendo — tampro-
pinquam civitatem'':), quam-
quam dabium videbatur an
baec scriptura non Integra
essdt. in M enim scriptnm est
„omni uiredperantur ius con-
Bularib. eomiciis amissum'^
cum igitur ui et ut in anti-
quis codd. persaepe inter se

LIBER YII.

207

bum omni yi rcciperando ius consularibus comitiis amis-
sum adiuyerunt: et cum ipslus viri maiestas nullius hono*
ris fastigium non aequabat, turn per eundem qui ad dicta-
turam aperuisset viam, censuram quoque in partem vocari
plebes Yolebat. nee variatum comitiis est quin cum Man- 5
lio Gneio censor Marcius crearetur. Dictatorem quoque hie
annus habuit M. Fabium nullo terrore belli sed ne Licinia
lex comitiis consularibus observaretur. magister equitum
dictatori additus Q. Servilius. nee tamen dictatura poten-
tiorem eum consensum patrum consularibus comitiis fecit 10
quam censoris fuerat.

permnlata sint, et n in red-
peraniur scriptum esse pos-
sit pro simill signo syllabae
re parum perspecto, viden-
duni est nnm a Liyio scri-
ptum sit: „et tribnni omni
ili at reciperaretur ius con-
sularibus comitiis aroissum
«dittuenint*'. — JH m. 3.: re-
cuperantur. Cf. 7, 18.: reci-
perata.
4. censuram quoque in par-
tern uocari plebes uolebat:
PM rell. : 5,es wiinschten die
Plebejer dass durch eben den
Mann, der jbnen den Weg
zur Dictatur erdffnet hstte,
auch das Censoramt ihrem
Stande zugSnglich gemacht
werde". M. A. Muretus et
I. Fr. Gron. „censur<7^ quo-
que in partem vocari" scri-
bendum censuerunt. — Deinde
scripsimus „ quin cum Manlio
Gneio censor Marcius crea-
retur", cum Sigonius resli-
tuisset „ Manlio Cnaeo". Cf.
3, 43. 7, 1. In codd. mscri-
ptis inventom est „ cum man-

lio naeuio^. P: cam manlio
neuio censor marbius. M:
cam manlionc oio censor mar-
cias. M m. 2.: censors.

8. mag. equitum dictatori ad-
ditus Q, Seruilius : P. Idem
seriptum est in M, nisi quod
ibi magister m. 2. in ras.
est. — > In Harl. i. maltisqne
reco. cedd. excidit Q,

9. nee tamen dictatura poten^
tiorem eum consensu pa-
irum consularibus comitiis
fecit: PM Harl. i. Leid. i. al.
— Consensu verum esse non
potest, quod inde seqaeretur,
etiam censoriis comitiis banc
dictatorem praefnisse. sed L.
ipse modo dixerat, iniqno
tempore C. Marcium Rutilum
censuram petere visum esse,
quod ambo tum forte patri-
cii consules essent qui eius
rationem se babituros^ n^a-
rent.

11. quam censoris fuerat: PM
Harl. I. Leid. i. al.] quam
censoriis fuerat. — Cf. T.
Livi 1. zxz. p. xc

208

UBER VIL

XXnL M. Popilliiis Laenas a plebe consul, a patri-
bus L. Cornelius Scipio datus. foriuna quoque inlustriorem
plebeium consulem fecit: nam cum ingentem Gallorum ex-
erdtum in agro Latino castra posuisse nuntiatum esset, Sci-

5 pione gravi morbo inplicito Gallicum bellum Popillio extra
ordinem datum, is inpigre exercitu scripto cum onuiis ex-
tra portam Capenam ad Martis aedem convenire armatos
iumores iussisset signaque eodem quaestores ex aerario de-
ferre quattuor expletis legionibus, quod supcrfuit militum

10 P. Valerio Publicolae praetori tradidit auctori patribus scri-
bendi alterius exercitus, quod ad incertos belli eventus sub-

1. M. Popilius tMcnas a plebe
COS.: PM Harl. i. Leid. i.
Cf. 7, 12. — Paalo post in,
eisdem codd. scriptnm est
„popi//io'^ — PM: fortuna
quoque inlttstriorem plebeinm
cons, fecit. — Mm. 1.: gal-
liorum.

6. omnis : PM] omnes« — Leid. i. :
iussissetyi/^ signa eodem cet.

10. auctori patribus ecribendi
alterius exereitus : cod. Port,
m. 1. ] auctor cet. (PM). —
Non video qui h. 1. consul
dici possit anctor eius con-
silii fnisse quo ipse iam per-
functus scribatur. alter enim
exereitus idem ille erat, qui
praetori a consule traditus
est: cf.6,6. de praetoreautem,
homine patricio, aptissime ita
scribi potuit, quasi iUe non
melius a M. Popillio rem ge-
slum iri ezpectasset quam a
Genucio consule gesta esset.
Auctor igitur vix posse pro-
bari yidetur, nisi bac voce
Livium consulis diligentem
et prqyidam mentem>r^qua

omnia quae e rep. essent cir-
cumspezerit, ezprimere vo-
luisse arbitremnr: qu^mquam
Tel ita oratio frigida videtur.
nam Popillinm patribus an-
ctorem fuisse at, cam ipse
ad bellum profectns esset,
praeter milites praetori tra-
ditos etiam novna exereitus
scriberetur, contendere noa
ausim, cum ipse consul eum
exercitum scribere debnisset
nee uUa re tanta consulis fe-
stinatio aut excn^ari potnis-
set aut ex lis quae aequun-
tur probari posset In Por-
tug. libro m. 2, seriptnm est
auctoribus, idemqne in aliis
recc. codd. repertum esse di-
cilur.
1 1 . quod ad incertos belli euen"
tus suhsidium reip, esset
P m. 2. M. — P m. 1.
enentos. •— Recc. duo codd.
qui — esset. Cf. 23, 11.
« Capuam, quod caput non
Campaniae modo sed — Ita-
liae sit, Hannibali se tradi-
disse. al. sed of. qaoqae 3,

\.j

LIBER Vn.

209

sidium rei pubUcae esset ipse iam satis omnibus mstnictis
tonpatatisque ad hostem pergit, cuius ut prius nosceret vi-
res quam periculo ultimo temptaret, in tumuIo> quern pro-
ximum castris Gallorum capere potuit, vallum ducere coe-
pit. gens ferox et ingenii avidi ad pugnam cum procul vi- 5
sis Romanorum signis ut extemplo proelium initura expli-
cuisset aciem, pos^quam neque in aequum dimitti agmen ^
vidit et cum loci altitudine tum vallo etiam integi Roma-
nos^ perculsos pavore rata simul opportuniores, quod in-
tend tum maxime operi essent, truci clamore adgreditur. 10
ab Romanis nee opus intermissum — triarii erant qui mu-
niebant — et ab hastatis principibusque, qui pro munitori-
bus intenti armatique steterunt, proelium initum^ praeter

34.: decern tabnlamm legtes
perlatae sunt, quae nunc qno-
qne.— fons cet» — HarL i.i
sabsidium. p. esset.

3. in tumulo guemproximum
casitis Gallofum cApete po'
tuit uallutn ducere eoepU:
P m. 2. M: „aaf einer An-
Ldbe, so nabe ftls er ntir ir*
gfend an das galliscbe Lager
beranrlicken kOnnte*^ Gf. 27,
28. — P m. 1.: in tumnl/o.

5. uisis Romanorum signis:
P m. 2. M. — ^ P m. 1.: uiris.

7. dimitti a^men: PM reij
demitti agmen (Sig.). Cf. 4,
vl7.: digress! sunt. 27, 18.:
in bunc inferioreln caihpnni
— eqaites Numidas levium-
que atmoram Baliaris et Afros
dimisit (Put. Colb. Bamb.).
al. — PM Harl. i. Leid. i.:
„et cum loci altitudine (M:
altitudinem) tum nallo etiam
integi Romanos'^ Multi recc.
codd.: et tum loci cet. — P:
oportuniores. — M m. 2. P:

T. Livi pan II.

quod intenti tum maxime
operi essent. M m^ It: qood
inte<:ti. ^- Multi recc. codd.:
essent operi.

12. qui pro munitoribUs intenti
dfmtitiqUe steterunt: M m.
1. al.] qui — steterant (P),
— , Intenti armatique stete-
rant nibil aliud quam ani-
mornm babitum quo ante
{iroelium fuerint bastati prin-
cipesque, exprimit: steterunt
accuratius describit ilium ani-
tnornm ai^dorem quo bastati
priiicipesque pro triariis ma-
nientibus stare ab eisque bo-
Btes defendere perrexerint. —
JSl m. 3.: pro munitoifbus
intenti cet. — P m. 1. : proe-
lium init/um.

13. praeter uirtutem loeus quo^
que superior adiuuit: PM.
— Leid. I. : quoque locus. —
P^ non taqua ex aequo missa.
M: non taroquam ex aequo
misso. — M: fingerentar. Cf.
30, 10.: „ex rostratis Poeni

. 14

210

LIBER VU.

virtutem locus qnoque superior adiuvit, ut pila omiiia ha-
staeque non tamquani ex aequo missa vana quod plerum-
que fit caderent, sed omnia librata pondcribus figerentur,
qneratique telis Galli, quibus aut corpora transfixa aut prae-
5 gravata inhaerentibus gerebant scuta, cum cursu paene in
adversum subissent^ primo incerti restitere, dein cum ipsa
cunctatio et his animos minuisset et auxisset hosti, inpulsi
r^tro mere alii super alios stragemque inter se caede ipsa
foediorem dare, adeo praecipi turba obtriti plures quam

lOferro necati.

XXrV. Necdum certa Romanis victoria erat, alia in
campum d^essis supererat moles: namque multitudo Gal-
lorom sensum omnem talis damni exsuperans velut nova
rursus exoriente ade integrum militem adversus victorem

iShostem ciebat: stetitque suppresso impetu Romanos, et quia
itemm fessis subeunda dimicatio erat et quod consul, dum

Tana pleraque — sic ut pote
supino iacta — tela in locum
superiorem mittebant : gravior
ac pondere ipso libratior su-
perne ex onerariis ictus erat'' .
5. cum cursu paene in aduer-
sum suhissent: P. — M:
Bcutti acutum cursu paene in
adnersum sub^is/ent. — Paulo
post' III : „ Aeincircnm ipsa
cunctatio'*. Recc. codd:: de-

inde cum ipsa cet.
9. adeo praecipi turba ohiriti:
M ] adeo praecipiti turba cet.
(P). — Non modo „anceps
ancipitis, praeceps praecipi-
tis" sed etiaor „ancip^s an-*
cipitis, praecipes praecipitis*'
et „anceps ancipis, praeceps
praecipis" ab antiquis forma- i
turn esse docet Prise. 6, 18.
95, sic scriptum est ex. gr.

in omnibus melioribus libris
30,33.: „yiam qua inruerent
in ancipia tela, beluis darent".
Cf. C. L. StruYC lat. Decl.
n. Conj. p. 21. — P: ob*lri-
i?ti. Cf. 30, 5.: multi praeci-
piti faga ruentes alii super
auos in angnstls portarum
obtriti sunt.,
11. necdum certa Romanis ui-
ctoria erat: P. — M: na^c-
dum certa romanis uictori^-
rat. m. 2.: uictoria erat. — >
PM Harl. I. al.: alia in cam-
pum degressis supererat mo-
les. ~ Paulo post Mm. 1.:
exoriente aciem. '

15. romanos: JH] Romai|us (K
m. 3. P.). — P m. 1. M:
suppress!/ impetu. P m. 2.:
suppresso.

16. et quod cos, dum inter pri'

UBER VIL

211

inter J)rimores incautus agitat, laevo humero matari prope
traiecto cesserat panmqier ex acie. iamque omissa cun-
ctando victoria erat, cum consul vulnere alligato revectus
ad prima signa „quid stas miles?" inquit: „non cum La-
tino Sabinoque hoste res est, quern victum armis socium 5
ex hoste 'facias: in beluas strinximus ferrum: hauriendns
aut danaus est sanguis, propepulistis a castris, supina valle

mores iiuauius agUat: P.
— M : incautum agitat — P :
laeao umero. M: leuo umero.
1. matari: PM cod. Gel. Harl. i.
Leid. I. Cf. Caes. b. Gall. 1,
26.: mataras ac tragulas sub-
iciebant nostrosque yalnera-
bant. Strabo 4, 4. (de Gal-
lis): oiO^iKf fxoq 6i (ru/iftsf^oQ

staQol tov Se^iov xTsOi'uqov wx\
P'uqsoq fijuaxqoq ocal XoyT^t,
Mara Xoyov 4tal jLhdfaqiiktaK'
s'ou yl tlSoq. — Anct. ad. He-
renn. 4, 32.: materis Trans-
alpina. — Mm. 1.: traiecto.
m. 2.: traiecto. — P m. 1.:
iamqae omi^a.

3. uulnere alUgaio: PM rell.
Cf. R. Klotz ad Cic. Tosc.

* 2, 17. 39. ubi sic scriptom
est „abdacetP|itrocles credo
nt collocet in cubili, nt uoU
nus ohUget^^ cet. paxdoqae
post „qaiesce igitnr et uoU
nus alliga^^,

4. quid stas miles inquit: P
m. 2. M. — P m. 1.: milites
in quid.

5. quern uictum armis socium
ex hoste facias: M Had. i.
al. — P : quern ui/ictum cet.
Leid. I. et recc. codd. : quern

innictis armis cet. — PM:
in beluas strinximus ferrum.
Harl. I.: in bellua (?) strin-
ximus. Leid. I.: in bellua (?)
striximus.

6. hauriendus aut dandus est
sanguis: M m. 3. P. — M
m. 1.: dandus et sanguis,
m. 3.: dandus e sanguis.

7. propepulistis: M m. 1.] pro-
pulistis (M m. 3. P). Ct 6,
41. „occinerit": quo loco re-
duplicationem restituere ausi
non sumus, ne cerlis Prisciani
aliorumque grammaticorum,
qui de hoc yerbo pluribus
scripserunt, praeceptis adver-
sari videremur. verum non
satis cauti in bis rebus esse
possumus, quod vix dubium
videatur quin yetustissimi co-
dices maun script! interdnm
melius nos de yeris antiquo-
rum scriptornm yirtutibus do-
cere possint quam gramma-
ticorum posteriorum commen-
tationes, quos antiquitatem
baud raro leyius attigisse ap-
pareat. — In multis etiam
recc. codd. seryatum est pe^
pulistis a castris, — M m.
1.: supinualle. M m. 3. P:
supina ualle. Leid. r.: ualle
supina.

14*

212

LIBER VU.

praecipites egistis, stratis corporibus hosliiim supcrstalis:
conplete eadem strage campos qua montis rcplestis. nolitc
expectare dum stantes vos fugiant: infcrenda sunt signa ct
vadenduiu in hostem^^ his adhortationibus iterum coorti
5 pellunt loco primos manipulos Gallonim, ' cuneis deinde in
medium agmen perrumpunL inde barbari dissupati, quibus
nee certa imperia nee duces essent, verlunt impetum in
suos, fusique per campos et praeter castra etiam sua fuga
ptaelatiy quod €yditissimum intet aequales tumulos occurre-

2. ^ua montis replestisi M m.
1. P] qua moates replestis
(M m. 2.). — Harl.L: reple-
tis. — In M scriptum erat
m. 1.: complet eodem stra-
gem. M m. 2. P: complete
eadem strage*

— nolite expectare :FrohAS3i,

— P m. 1.: nolite ^^ectarc.
P m. 2« M Harl. r. Leid. i.
mnltiqae alii codd.: nolite
spectare. — - In M scriptom
m. 3. est re in epeeUtre^ et
inter hoc verbam et dum
aliqoid erasam.

4» kU adhortationibus iterum
coorti pellunt cet.: PM. —
Mtdti recc. codd.: coAor^oti.

5. cuneis deinde in medium
figmen perrumpuni : PM rell.

— Dttkenis non in medium
8ed medium agmen perrum-
punt scribendom coniecit,
eamqne coniectnram Draken-
borchlos yeram habait; sed
aliud est agmen hostium
perrumpere (8, 30.) „die
feindlichen Reihen durchbre-
chen mid aaseinander spren-
gen^S Hiudinmediumagmen
perrumpere „ mitten in die

ieinilicben Reiben eindrin-
gen^': nee aliad qaidqaam
particnla per in perrumpere
significat qaam magnum ii-
lom ipilitam yehementemqae
impetum, qui nidia hostium
▼irtnte sustineri potnerit. cf.
10, 41.: „alii testudine facta
in urbem perrnmpnnt'^ al.

6. inde barbari dissupati: M
m. 1.] inde barbari dissipati
(M m. 2. P). Cf. 7, 15.:
«manci«pandoque. — PM :
„uertnnt impetum in snos'^:
h. e. in eos a quibus fuga
prohiberi yiderentur. Qi, 30,
34.: „apud hostis auxiliaris
cedentis secunda acies Afiri
et Carthaginienses adeo non
sustinebant ut contra etiam —
pedem referrent igitur auzi-
liares terga dant repente et
in 6U05 reyersi partim refu*
gere in secundam aciem par-
tim non recipient's caedere — .
et prope duo iam permixta
proella erant, cum Carthagi-
nienses simul cum hostibos
•imnl cum suis cogerentnr
manas conserere"..

9. guod editissimum inter ac

LIBE» VU.

213

bat oculis, arcem Albanam petunt. consul non ultra castra
insecutus, quia et vulnus degravabat et subicere exercitum
tumulis ab hoste occupatis nolebat, praeda omnt castromm
militi data victorem exercitum opulentumque Gallicis spo-
lils Romam reduxit. moram trhimpho vulnus consulis at- 5
tulit, eademque causa dictatoris desiderium senatui fedt ut
esset qui aegris consuUbus comitia haberet dictator L. Fu^

qualea tumulos occurrehat
ocuUs: P: nisi ^od m. i,
scriptam fuerat „edi^tissi-
nmm'*. -r- SI: occmrer^ oca-
lis. — Cf. quoqoe 6, 29.: et
praeter castra etiam sua pa-
vore praelati.

1. €onsul 71971 ultra castra iti-
secutus quia et uuhuns dt^
grauabat et cet.: PJll* —
Leid. 1.: non ultra castra se-
catos. Kecc. quid, codd.:
qaia Qulnu8«

% et subicere exercitum. tuTti u-
lis ab hoste occupatis tio-
lebat: P al.] et subiicere ex-
ercitum pugna fessum tumu-
lis ab hoste cet — Verba pu*
gTia fe-ssum muHa.que prae-
terea, quae iam a Drakenbor-
cliio aliisque ex Integra Liv,
oratione eiecta sunt, ab eis
qui Mediolani Liyianos an-
nales edendos curaverunt, ex-
cogitata sunt, cum bunc lo*
cum in antiquis mscriptis mu-
tilatum viderent sibique per-
suadereot his duabus causis
consulem ut proelio finem fa-
ceret peimotum esse, qftod
ipse grayi Tulnere affectus et
miles pugoando fessus fuis-
set. Terum tamen illi boni

homines panrn reputarant,
non de illo die, quo Galli
fugati essent, Livium cogitare
potuisse, quippe quo yix Galli
fugientes tutum quoddam re-
ceptaculum nacti fnerint, sed
de insequentibus diebus, qui-
bus consul mUites cibo so-
mnoque recreatos adversus
hostes ducere potuisset. quod
qua minus faceret, et vulnus
adea graye ut triumpho etiam
moram a£ferret, prohibuit, et
ne milites Romani iniquo loco
cum bostibus congredi coge-
rentur. — In M Harl, i,
Leid. I. Voss. II. al. scriptum
est „et subioere ciXi,ercitu7n\
opuleniumqiie gallicis spoliis
romam reduxit*': de quo *er-
rore cf. T. Liyi 1. xxx, p. xl.
7. — Denique, cum L Fr.
Gron. que in QpuleuUanque
delendum. censuisset, Draken-
borchius similibus etiam lo-
ois ex 4, 34. 21, 5. collatis
„yictorem exercitum opulen-
tumque galiicis spoliis romam
reduxit (P)'' yerum esse pro*
bayit«
6. ut esset qui aegris coss,
coTnitia haberet: PHI. —
Leid. I.: qua aegris.

214

LIBER Vn.

riu8 Camfllus dictus addito magistro equitum P. Cornelio
Scipiooe reddidit patribus possessiooem pristlnam consula-
tus: ipse ob id meritum ingenti patnim studio creatus con-
sul collegam Ap. Claudium Crassum dixit.
i XXV. Priusquam inirent novi consules magistratum,
triumphus a PopIUio de Gallis actus magno favore plebis,
mussantesque inter se rogitabant num quern plebei consu-
ls paeniteret: simul dictatorem increpabant, qui legis Lici-
niae spretae mercedem consulatum privataque cupiditate
lOquam pubUca iniuria foediorem cepisset, ut se ipse consu-
lem dictator crearet. annus multis variisque motibus fuit
insignis. Galli ex Albanis montibus, quia hiemis vim pati

1,^ addito mag. equttum (M:
aeqaito) P. Cornelio Sci-
pione: PM. — P: reddidit
patribas possessionem pristi-
nam consolatos. M: „ reddi-
dit patratibus possessionem '^
cet. deinde radendo factam
est ut „patritiis'^ scriptam
videretur. — Recc. quid,
codd.: possessionem pristioi
consulatus.

3. ipse oh id meritum ingenti .
pairum studio creatus cos, :
M. — P: inde ob id meri-
tum cet. — Dixit a Livio
ficriptum videtnr, non tam
quod id eius qui comitiis
praeerat esset ut magistra-
tnum populi suffragiis crea-
torum nomina renuntiaret,
quam ut L. Furius sua po-
tissimum auctoritate patricium
consulem Ap. Claudium ere*
andnm cnravisse videretur.

5. priusquam inirent nouicoss,
magistratum: M. — P: coi.
— PM aL: a popilio. '

7. num quern plebei cousulis

paeniteret: PM] num qnem
plebeii cet — Paulo post
scriptum est in PM ^qui le-
gis liciniae spretae mercede^*^
pro mercedem eodem nisi
fallimur menda quo 7, 22. in
omnibus mscriptis consensu
pro consensum scriptum fue-'
rat. Cf. 2, 41.: id vero baud
secus quam praesentem mer-
cedem regni aspemata plebes.
9. priuaiaque cupiditate qu€mi
publica iniuria foediorem:
P m. 1.] privata cupiditate
cet. (P m. 2.M). Ci 2,62,:
semel causam dixit qaaque
semper agere omnia solitus
erat accusatorio spiritu. al. —
H: iniuria foedeore.coepisset.

10. ut se ipse consulem dicta^
tor crearet: P. Haec vdrba
ad privataque cupiditate
pertinere nemo non videt —
M : ut se ipsum consulem cet.

11. annus multis uariisque mo'
iibus fuit insignis: P m. 2.
— • P m. 1. M: mortibns. —
M m. 1.: fuit incQgnis.

LIBER ViL

215

nequirerant, per campos maritumaque loca vagi populaban-
tur, mare infestum dassibus Graeeonim erat oraque litoris
Antiaiis Laurensque tractus et Tiberis ostia, ut praedoDes
maritimi cum terrestribus congress! ancipiti semel proelio

1. mar Uumaque loca: Pm.S.]
marltimaque loca. — P m. 1.:
marita aqae. M: marituiu
aquae. Leid. i.: maritum at-
que. Harl. i. : matnritumaqae.
Cr. 6, 31. al.

. % oraque litoris antiatis lanrens-
qae tractos et tiberis ostia:
P. — M: oraque litoresaa
naturae damnum uirumnu-
triendum patri . . moueri
quam <ib se ac\isXiz laurens-
que tractatus et tiberis ostia
cet. Of. 7,4. ,,inpromptu6^':
et 7, 14. „ Deque inde ante
movere quam ab se accepe-
rint signum".

4. ancipiti semel proelio de^
' certarent dubiique disces-
serint: PM] ancipiti semel
praello decertarint dubiique
discesserint. — Deeertarent
in omnibus mscriptis inven-
tum yidetur ta&t, in quattuor
recc. codd. Drakeuborcbius
dubU discesserini yidit, in
duobus aliis etiam incerii ui-
ctos se an uictores puto"
rent. — Decertarint Ys^sco-
sano ceterisque qui eum se*
cuti sunt, yidebatur scriben-
dum, quod discesserint se-
queretur nee diyersam tem-
porum rationem liaec duo
verba sequi posse yiderentur.
verum tamen non minus Li-
vium quam alios diiigentes

scriptores et in modis et in
temporibus yerborum diver-
sas interdum rationes sequi
cum aliis locis turn 4, 19. „yi-
deret" et 4, 13. „qnae post-
quam sunt audita*' ostendi-
mus, nee dinicile yidetur in-
tellectu, ne hoc quidem loco
eum sine aliqna causa ah ea
qua uti coepisset temporum
ratione deflexisse. nam si
decertarint et discesserint
scripsisset, eum uecesse erat
voluisse baec duo yerba ex
eodem verbo pendere yideri,
h. igitur 1. ex populabantur
et infestum erat, quod pro-
bari non potest, neminem
enim fugerit yerba dubiique
discesserint non ad popula-
bantur Bed ad ancipiti proe-
lio referenda eiMfi^ quasi scri-
ptum sit decertarunt proc'
lio udeo ancipiti ut dubii
discesserint^ victos se an
vietores putarent. qu%^e igi-
tur et rerum et temporum ra-
tio cum non videretur negli-
genda esse, acque diligenter
„ ancipiti proelio decertar^/i/
dubiique diacesserinf scri-
ptum yidetur ac putarent^
quod yei'bum ad discesserint
pertineret. „DieGallierdurch-
zogen pliindemd yon deu Al-
banischen Bergen aus das
nmherliegende Land und die

216

UBM vn.

decertarent, dubiique discesserint — In castra Galli, Graeci
retro ad naves ■ — victos se an victores putarent. inter hos
longe maximus extitit terror concilia populorum Latinonim
ad lucum Ferentinae habita responsumque baud ambiguum
imperantibus niiliies Romanis datum, absisterent iinperare
his quorum auxilio egerent, Latinos pro sua libertate po-
tius quam pro alieno imperio laturos arpia. inter duo si-
nful bella externa defectione etiam sociorum senatus anxius
cum cerneret metu tenendos quos fides non tenuisset, ex-
tendere onmes imperii vires consules dilectu habendo ius-
sit: dvili quippe standum exerdtu esse, quando socialis

MeereskQste, nnd ebendieser
Kfistenstricli yon dem Ge-
stade von Antiqm an bis an die
Tibermfindang wurde dorch
Griechische SeerSuber unsi-
cber gemacht, so dass es zwi-
scben diesen S^erSubem and
jenen zu Lande einmal zi|
einer fbrmlicben Schlacbt kam,
die aber so unentschieden
ansfi^l, dass, als sicb die Gal-
lier aof ibre verscbanzten H5r
ben, die Griepben nacb ibren
Scbiffen zar&ckzogen, keiaer
Ton beiden Tbeilen yirasste,
ob er sicb far besiegt ode^
itir den Sieger anznseben
babe". Cf. 6, 4. : labor^u^.

9. inter hos longe maximus
extiiit terror: PM. Inter bos
sive tfrrores sive motus, —
Cod. Sig. al.: inter baec. —
PM: ad lacnm Ferentinae,
Cf. 1, 50.

^« absisterent hnperare hist
P] absisterent imperare iis.
T— M: imperare is qaorom
cet. — M: latinos pro sa/aa
liberti^te. — Paulo post M;

meta tenendz/«. — Harl. l:
in dno simal beUa.
9. extendere omnes imperii
uires eosS, dilectu habendo
iussit: PM. In fragm. Ha-
verc, non extendere sed
ostendere scriptum est, qnod
Drakenborcbio placere non
debebat.
11. ciuili quippe standum eX"
ircitu esse quando socialis
coetus desereret: P. — M : ci-
nili quiprestandam exercitam
eef qaando socialis coetus de*
ipereret. — In ano Oxon. libro
coetus excidit et in cod. Klo-
ckiano scriptum est „ qaando
socialis partes desereret^. nee
tamen paries vel simile quid
non desiderari quemquam iu-
eerit, cum nibil frequentius
sit, quam ut ita pronomen
quoddam, quod faciK conie-
ctura suppler! potuerit, prae-
termissum sit. cf. 5, 4. „quod
ad perseyerandum stimnlet'^
In voce coetus vero plurimi
interpretes ofiPenderunt, qaam-
quam eam non modo omnium

LIBER VU.

217

coetus desereret. undiqae non urbana tantum sed etiam
agresti iuventute decern legiones scriptae dicuntar quaterr
num milium et ducenonmi peditum equitumque trecenorom,
quern nunc novum exercitum, si qua externa \i^ ingruat,
hae vires populi Romani, quas vix terramm capit orbis, con- 5
tractae in unum baud facile eflficiant: adeo in quae labora-
inuSxSola crevimus — divitias luxuriamque. Inter cetera

bpnomm libronim co.nsens^s

sed etiam res ipsa tuetor.

Latini enim popmi in luco

Ferentinae, quo concilia saa

habere solebant, etiam tunc

cony^nerant, ibiqae maxiipo

omnium consensu defection

nem ab imperio Rpmano mo-

liebantar. id consilium ab

omnibus Latinorum pepnlis

captnm esse, Livius yerbis

€oetu3 sociaUs ezprimere to-

luit, yemm etiam alternm

est quod eadem voce coetus

exprimi poterat, idque polls-

simum scriptorem spectasse

yerbam desersre decere yi-

detur. cum enim coetus a

coeundo deriyatnm sit, et

societatem coire apud op^i-

Ipos qi3(osqne spriptctres lega-

tuf, socialis coetus etiam

„80cio9 qui foedere fi^cto cum

pqpulo Ro(n9no coniunpti esse

debebant*' significare potest.

sed si cui l^ac altera inter-

pretatione non yideatnr opus

psse, per me licet etiam priore

stetnr. sic 39, 14. „coniura-

tiones coetusque^' / legimus,

9, 26. „qni usqnam coissent

ooniurassentqueadyersas rem-

publicam'S mnltaque similia^

quae omnem tolkre dabita-

tionem debeant quin socialis
coetus pro „sociis coniura-
tione fctcta rebellantihus^^
latine scribi potuerit.

2. guaiemum milium et dur
fentorum peditum equitwf^r
que. ccc, : PM. Eodem erroro
in moltis reqc codd. scri-
ptum est „ equitumque tre-
oen/orum^S — HarLi. Leid i.:
qoaternum m^m et daceu-
/orum peditum equitumque.
ccc. — Cf. 21, 17.: ea qua-
tema milia erantpedltom et,
ccc. equites cet.

6. kite uires pir,: M. — P:
hae uires pr. -r- In Harl. i.
excidit hae,

6. adeo in quae lahoramus
sola creuimus diuitias lu^
xuriamque: PM rell. h. e.
in ea.8ola quibus laboramqs
oreyimns. cf. 7, 5.: nisi in
quae ipse concepisset verba
inraret.

7. inter cetera tristia eius anni
cos alter cet. ; P. -^ M Harl. i.
Leid. I. al.: „ inter cetera tri-
stitia eius anni''. Sic scri-
ptnm est 2, 1. in PM „quae
libertas at laetior essef , in
Harl. I. „laeticior''. 4, 52. iiv
PM „tri8tior'S in Harl. i.
^tristicior''. al.

218

LIBER Va

tristia eius anni consul alter Ap. Claudius in Ipso belli ap-
paratu iiioritur, redierautque res ad Camillumy cui unlco
consuli vel ob aliam dignationem baud subiciendam dicta-
turae vel ob omen £austum ad Gallicum tumultum cogno-
5 minis dictatorem adrogari baud satis decorum visum est
patribus. consul duabus legiouibus urbi praepositis octo
cum L. Pinario praetore divisis memor patemae virtutis Gal-
licum sibi bellum extra sortem sumit, praetorem maritimam
Oram tutari Graecosque arcere litoribus iussit: et cum in
10 agrum Pomptinum descendisset, quia neque in campis con-
gredi nulla cogente re volebat et prohibendo populationibus
quos rapto vivere necessitas cogeret satis domari credebat
hostem, locum idoneum stativis ddegit

bere potaerit extra sortem.
8cd com, etiam si nullus di-
ctator diceretur, praetor Pl-
uarias, cai altera belli pro-
vincia tradito eat, etiam ad-
versos Gallos mitti potoisset,
et ipse Camillas paolo post
a senatu ioberetor una com
praetore bellom naritimom
gerere, ne ilia qoidem verba
fiiae causa scripts rideri pos-
sunt.

8. praetorem marUhnam Oram
tutari Graecosque arcere
litoribus iussit: PBL Bek-
Icerus etiam littoribus scrl-
psit, sed b^ec vox nisi una
littera t in antiquioribos codd.
nosquam scripta legitun

9. et cum in agrum Pompti-
num descendisset : P. —
M: in agrum pop pinom.

13. locum idoneum statiuis dc'
legU: M m. 2. P. -^ M m.
1.: locum idoneum statius de-
Iegi( ubcum stationibns cet.

2. redierautque res ad Ca*
milium : PM. — Recc. codd.
alii redierot res alii redie*
rat que res, Cf. 7, 14.: iam-
qne baud procul iusto proe-
lio res erant.

4. uel ob omen faustum ad
gallicum tumultum cogno'
minis: PM rell. b. e. vel ob
cognominis omen faustum ad
gall, tumultum: cum nemo
Romanorum felicior adversus
Gallos videretur fuisse quam
Marcus ille Fnrius Camillus,
I. Fr. Gron. malebat scribi
vel „ ob nomen fausti — ©mi-
nis '* vel „ ob omen faustum —
nominis'S

5. dictatorem adrogari: P. —
M: dictatorem adrogare. -—
PM: COS. duabus legioui-
bus cet.

7. gallicum sibi bellum extra
soriem sumit: PM. Non sine
causa videtur Dukerus quae-
rerc, qui (iivius, cum alter
consul mortuus fuerit, scri-

LIBER VU.

219

XXVI. Ubi cum stationibus quicti tempus tererent,
Gallus proccssit uiagnitudine atque armls iiisignis, quatlens-
que scutum hasta cum silentium fccisset, provocat per in-
terpretem imum ex Romanis qui secum ferro decemat.
M. erat Valerius tribunu^ militum adulescens, qui baud in- 5
digaiprem eo decore se quam T. Manlium ratus prius sci-
scitatus consulis voluntatem in medium armatus processiL
minus insigne certamen bumanum numine interposito deo-
rum factum: namque conserenti iam manum Romano cor-
vus repente in galea consedit in bostem versus, quod primo 10

1. ubi cum stittionibus guieti
tempus tererent: P. — M:
stationibas quieti tempus te-
rerent. — Multi recc. codd.:
stationibus quietis.

3. -prouocat per interpreiem
ununi ex Romanis: P. —
M: per interpraetcm.

5. M, erat Valerius tr, mil,
adulescens : PM] M. erat —
adoiescens. — Leid. i. al.: M.
erat Valerius tribunus plebis.

— gui haud indigniorem eo
decore se quam, T. Mani-
Hum ratus: P. «— M: qui
haud indigni rem modern de-
core se quam t. mauilium
ra/itus.

S. minus insigne certamen hu-
manum numine interposito
deorum factum: PM rell.
Lud. Walcbius auctum pro
factum scribi voluit, quod
verum essevix cuiquam per-
suaderi poterit. nemo enim
non videt Livium nibil alind
dicere Telle quam boo: minus
insignem hoc certamine vir-
tutem humanam fuisse quam
Slanliano certamine fnerat,

cum Camillum dei ipsi adiu-
vare voluerint praesenti sua
ope. quern ad modum h. 1.
numen deorum scriptnm vi-
demus, sic aliis locis per se
numen scriptum est. sic %
62.: vel numine aliquo de-
fensa castra: 9,Ton irgend
eiuer Gottheit beschntzt^^
5, 51.: tarn eyidens numen
hac tempestate rebus adfuit
llcjDanis. sic etiam 1, 55. le-
gimus „moTisse numen ad in-
dicandam tanii imperii mo-
lem traditur deos^' : „das wal-
tende Schicksal soil seibst
Gotter (deos Terminum lu-
ventatemque) veranlasst ha-
ben die Grdsse der rom.
Herrscbaft TorberzuverkUn-
den'': quam interprelationem
addidimus, quod mullos in-
terpretes verus buius loci sen-
sus fugisse videbatur.
10. quod primo ut in augur ium
caelo missum laetus acce-
pit tribunus: P cod. Klock.]
quod primo ut augurium cet.
(M m. 3.). — Mm. 1.: ut
auguriam. — „Nachdeiii der

220

UBER Yll.

ut in angurium caelo missum lactus acccpit tribunus, pre-
catus deincle, si dl\iis si diva essct qui sibi praepeiem mi-
sisset, volens propitius adesset. dictu mirabile, tenuit non
solom ales captain semel sedem sed, quodenseumque cer-

5 tamen initmn est levans se alis os oculosquc liostis rostro
et uns:mbiis adpedt. donee tcrrltnm prodigii talis visu ocu-
lisipie^imul ac mente tnrbatum Valerias obtruncat. cor.
vos ex coa$pectu elatos orientem petit hac tcnus quletae
utrimqiie stationes fbere: postquam spoliare corpus caesi

tOho$tis tribanos coepit, nee Galli se stationc tenuerunt et
Rom^inorum cukus ad \ictorem etiam ocior (uit ibi circa
Licentis Galli corpus contracto certaniqie pugna atrox con-
citatur: um non m^wipwti* proxim^nun stationum sed le-

Leii I. PaU. 1. 3. Yoss. ii.
mnltiqae alii 'coild.: leuans
se ales os ocnlosque cet. Of.
ly 34.: aquila sospensis de-
misss leyiter aKs,

6. denee t^rrltum prodigii ta-
lis uiau: P. — M: donee
territam "p | dii talas uisum
oeolisqoe. — P m. 1. M m,
!•: simala^ente. P m. 3. M
n. 9.: siiAiil ac mente^

8L €X conspectu elatus: PAI
Leid. L aL] 6 conspecta cet.
L Fr. Gron. malebat ablatus
scribL — P: nctenns qaiete
ntrimqae Stallones faere. M:
actenos qoia^ ntrimqae sta-
tiones fnere.
}0« nee Gain se statione tenue-
runt: PM. — Had. I. Leid. i.
mnltiqae alii: „ne ^bWl^^ cet.
— Pali. 1. 3. Vos8.li. al.: et
Romanornm carsas ad^icto-
riam etiam ocior fait — M :
olior.

Utm non manipuUs proxi*
stationum : P. — JH :

TriWa Ilmtui racrst ein sor
(iasttsva V«cb«dc«laB$ ilim
▼wa HiBiswl s««aadtes Zei*

CBtfa BLi* inrQnlXVv 9CC1C cl^

kiant kkt». s«» betole cr daaa*

«i!t« GviCltt i2ua den Togd
c«$4Bdt, sie ikm cnidis tax

• 1« 63.: id a pltrrisqne mm
*m^m m^tai terror is acce-
ptnm. aL — X: praecatos.
— 51 Bu I.: nusi«e. H m.
3. P: uiwisset. — Leid. l:
»i dmns nut diua essvt —
U«r). I.: qui praepetem mi-
siwrt,
4. 4ft4oit4^nstum^He tertamen
iniimn rjit: P lu. *i. M. —
P 111. t: iiiil/uiiK
ft, inmns jr<^ u/is •* ocuhs'
VWf hoslh rostro ft ungui-
Awjr odprtii: M H«rl, i.J le-
ranasi* — fl|»p***»»*» ^^^ ^' '^'^•'
nMt. — P UK ts '«*wwi» »«

<ilU>s •ioul«*tl«*» '»''*^**^ ''**"**;^

LIBER vn.

221

gionibus ulrimque cflusis res geritur: CamiUus laetum mili-
tem victoria tribuni, laetum tarn praesentibus ac secundis
diis ire in proelium iubet, ostentansque insignem spoliis trl-
bunum „hunc imitare miles" aiebat, „et circa iacentem du-
cem steme Gallorum catervas". dii hominesque illi adfiierc 5
pugnae depugnatumque haudquaquam certamine ambiguo
^ cmn Gallis est: adeo duorum militum eventmn^ inter quos
pugnatum erat, utraque acies animis praeceperat. inter pri-
mes, quorum concursus alios exciverat, atrox proelium fuit:
alia multitude, priusquam ad coniectum teli veniret, terga 10
vertit. primo per Vulscos Falemumque agrum dissipati
sunt, inde Apuliam ac mare inferum petierunt. consul con-

prozimorum. — PM: otriTiz-

qne.
1. laetum miUtetn: PM. —
Leid. I. Voss. ii. al.: lae/o-
tnm militem. — M: ac se-
cuiidis diis itae in ciet. —
P: Aostentansqtie. — Mm.
1. P: sieriie galloram cater-

uas. M ii)» 3. : 8terne» Leid. f.
al.: fi^ernere»

6. depugnatumque haudqua»
quant certamine ambiguo
cum Galiis est: P» — M : de-
pngnatmnqae haadquamquam

. eerto | in ambiguo cam gal-
lis est. M m. 3, : certamine.

7. adeo duorum militum euen'
turn inter quos pugt^atum
erat utraque acies animis
praeceperat: PM Harl. i.
Leid. I. al.] adeo •— perce-
perat (recc. quid. codd. prob.
I. Fr. Gron.). — Utraqne
acies illad certamen animis
praeceperat altera tamqaam
faostum altera taipqaam in-
fanstnm fatnri proelii omen.
Cf. 10, 26.: tanta laetitia ac

gratulatio fait fit praecipere-
tar victoriii animis. 9, 5:
baec frementibas bora fata-
lis ignominiae advenit, omnia
trisiiora ezperiando factura
qnam quae praeceperant ani-
mis. 42^ 61.: ex eo qnod ac-
ciderat spem fatari praeci-
pientes. 31, 49. 35, 35. al.

10. prlusquaM nd toniectwfi
teli ueniret: P. — M: prins-
qaam ad iectam teli ueniret
m. 3.: ad iactam.

11. primo per uulscos faler^
numque agrum dissipati
stmt: PM] primo per Vol-
scos cet.

12. inde Apuliam ac mare in-
ferum petierunt: PM rell.]
inde Apuliam ac mare supe-
rum petierunt ( duo recc. codd.
probb. Glareano et Sig. ). —
Cum ad infemm mare Volsci,
ad superum Appuli essent,
inferum loci ration! repu-
gnare contenderunt. sed cur
fieri non potuit, at ant cum
primo Apuliam petHrissent,

222

LIBER Yll.

tione advocata laudatum tribunum decern bubus aureaquc
corona donat. ipse iussus ab scnatu bellum maritimum cu-
rare cum praetore iunxit castra. ibi quia res trahi segnitia
Graecorum non committentium se in aciem videbantur, di-
5 ctatorem comitiorum causa T, Manliimi Torquatum ex au-
ctoritatc senatus dixit, dictator magistro equitum A. Cor-
nelio Cosso dicto comitia consularia habuit, aemulumquc
decoris sui absentem M. Valerium Corvum — id enim illi
deinde cognominis fiiit — summo favore populi tris et vi-

inde reyersi Campaniam per
terent: aut at daobas agmi*
nibus, qui mos erat illorum
popaloram, alii Apuliam, alii
Campaniam et inferam mare
peterent? qaam alteram haius
loci interpretationem verio-
rem esse etiam dissipati do-
cere potest.
3. ibi quia res trahi segnUia
Graecorum non committen-'
tium se in aciem uideban-
tur: PM: praeterqaam quod
primo in P erat „signitia'^
— PM Leid. i. : t. man/liom
torqaatum.

7. aemulumque decoris sui:
M. — P: „aemu1am^'u^ de-
coris^. sni'S Hinc factum vi-
detur nt in Leid. i. scribere-
tor: ^aemnlam quamquam
decoris sni".

8. M, P^alerium Coruum: PM
relL Idem Coruus in Capit.
fragm. repertam est et legi-
tur in melioribns Llvianis
codd. omnibus eis locis, qui*
bus integrum Yalerii nomen
scribendum videbatnr. in eis-
dem Yero Livianis libris etiam
altera illius cognominis forma

Coruinus reperitar 7, 32. 40.,
quam cam Drakenb. al. de-
letam nolim, cum ea sola alii
antiqui scriptores et poetae
usi sint. Cf. M. Manilii astron.
1, 778.: et commilitio volu-
cris Corvinus adeptus Et spo-
lia et nomen. luTenalis sat. 8,
5. seqq. Aul. Gell. 9, 11.:
— „sic tribunus spectante
utroque exercitu et sua yir-
tute nixtts et opera alitis pro-
pugnatus dacem hostiam fe-
rocissimnm vidt interfecit-
que, atque ob bane causam
cognomen habnit Corvinus.
•— Statuam Corrino isti di-
Tus Augustus in foro sao sta-
tuendam curavif cet Am-
mian. Marcell. 24, 4. 5. —
Kecc. quid codd.: id enim
illi deinde loco cognominis
fuit, _-

9. tris et uiginti natum an^
nos scripsimus ea quae Va-
lerius de se ipse locutos fer-
tur secnti: 7, 40.: „ea aetate
consulatum adeptus eram ut
potuerim tris et xx annos na-
tns COS. palribus quoque fe-
rox esse**: PM. — P: tres

LIBER VII.

223

ginti natum annos consulem renuntiavit: collega Corvo de
plebe M. Popillius Laenas quartnms consul futunis datus est.
cum Graecis a Camillo nulla memorabllis gesta res: nee
illi terra nee Romanus man bellator erat: postremo cum
Htoribus arcerentur, aqua ellam praeter cetera necessaria5
Usui defidente Italiam reliquere. cuius populi ea cuiusque

et iriginti natom annos. M:
ni. £. zz. natnm annos.

3. M, Popilius Lenas iiii. cons, :
PM. Cf. 7, 12. - M: luta-
rus datus est. — Paulo post
PM: li/oribus. — Leid. i.:
Italiam reli/iquere. Cf. 2, 10.

6. cuius populi ea cuius gen-
iis classis fuerit nihil certi
est: P. cuius populi earn
cuiusque gcntis classis fne-
rit cet.: M. — In Leid. i.
b. 1. nihil nisi hoc repertnm
est: cuius gentis classis fue-
rit niLil certi est. — Ant.
Perizonius scribendum cen-
suit „ cuius populi ea cuiusf^
gentis classis fuerit^*: quae
coniectura Liviani loci 45, 22.
„principe8 gentium aut popu«
lomm** anctoritate probari
videtnr: sed cum aliis locis
L. cam quam b. 1. in M ob-
servatam repperimus rationem
sequatur, que delere ausi non
sumus. 45, 31. enim scri*
ptum est „in omnibus Grae-
ciae gentibus populisque *^, si-
milique modo in aliis locis.
Quod vero ad sensus discri-
men inter baec duo verba in-
tercedens attinet, res ita yi-
detnr se babere. eiusdem gen-
tis omnes bi sunt, qui ex ea-
dem relnt stirpe- oriundi ea-

dem etiam lingua loqunntur.
qui si cresoente multitudine
latiore quodam terrarum spa- ,
tio se extendere coguntnr,
fieri non potest qoin paula-
tim et caeli et terrae propriae
vires virtutesque diversitatem
qnandam et communis omnium
linguae et moram instituto-
rnmve effecerint, quo facto qui
ex eadem gente orti erant in
plures partes dividantur ne-
cesse est. bae partes nominari
possunt popnii, qui singnii
consanguinitatis quidem iure
eum omnibus qui eiusdem
gentis suDt coniuncti sed et
vitae domesticae rationibus et
legibus quibus res publicas
administrant ab ceteris plas
minusve abborrere videbun-
tur. sic legimus 6, 12« „non
ex isdem semper popniis ex-
ercitus scriptos, quamqnam
eadem semper gens bellum
intulerit": 4, 49. „Aeqnos —
accepta clades probibuit Vo-
lanis suae gentis populo prae-
sidium ferre": al. non sem-
per vero L. in bis rebus sibi
constitisse alii loci docere vi-
dentnr. baec gradatio a mi-
nore ad mains ascendens boo
dc quo agitnr loco scrlptori
ante oculos fuisse yidetur,

224

^LIBERVU.

gentis dsissis fuerit nihil certi est: maxime Sicillae fuissc
tyrannos crediderim, nam ulterior Graecia ea tempestaie in-
tesiino fessa bello iam Macedonum opes horrebat.

XXVn. Exercitibus dimissis cum et foris pax et domi

5 Concordia ordinum otium esset, ne nimis laetae res essent,
pestilentia civitatem adorta coegit senatum imperare decem-
viris ut libros Sibyllinos insplcerent, eorumque monitu le-
ctistemium (uit. eodem anno Satricum ab Antiatibus colo-
nia deducta restitutaque urbs quam Latini dirtierant. et

10 cum Carthaginiensibus legatis Romae foedus ictum^ cum
amicitiam ac societatem petentes venissent. Idem otium
domi forisque mansit T. Manlio Torquato C. Plautio con-

eadem^e, nisi quod a maio-
ribas ad minora descenditar,
26, 27. „nallam in terris gen-
tern esse, nuUam infestiorem
popohun nomini Romano *'•
^Welchem Staate and wel-
chem Volke jene Flotte von
SeerSubern angebSrt babe,
ISsst sicb nicbt mit Bestimmt-
heit ermiUeln: am wabr-
scbeinlicbsten scbeint es mir,
dass sie von Siciliscben Tj^
rannen abgescbickt worden,
da das jenseitige Griecben-
land durcb innereKriege er-
• scbopft sicb um diese Zeit
gegen die immer mebr um
sicb greifende Macbt Mace-
cedoniens zu wabren batte '^
Cf. Diod. 16, 82. — Mm.
1.: maceronam. m. 3.: ma-
cedonnm. — Leid. i.: ulte-
rior graeciae tempestate.
4.* exercitibus dimissis cum et
foris pax et domi concor^
dia ordinum. otium esset:
PM: nisi quod in P primo
dimisis erat. — In flarl. i. (?)

excidit otium. Cf. Dralcenb.

— M : ne nimfe laeto res es-
sent. — In HarL x. omissam
est ciuitatem.

6. decemuiris: PM eod. Gel.

al. — Harl. i.t duumniris.

Gf. 6, 42. — P: libros sj-

billinos. M: libros sibillos.

Cf. 1, 7.
8. ab Antiatibus i M m. 3. P.

— M m. 1.: ab antiabus. —
M: quam latini dinertant.
m. 3.: dinertant — Deinde
M: et cum cartbagimensib. |
rclatis romae faedus ictum
cet. — P: et com cartbagi-
niensibns legatis romae foe-
dus iclum. Cf. Diod. 16, 69. :

Po/tafoA 9ca/8(r3''i;<rai/ T&ara-
ff'oxig Ma^xov Oija>iSg&ov «eal

fxaiaiq fxkv Xqog KttqX'H^O'

vovro.
12. r. Manlio Torquato C,
Plautio consulibus : Lo-
vel. II. — PM rell: t, man-
lio torquato. ii. c. plautio cos.

LIBER YII.

225

sulibus. semunciarium tantum ex unciario fenus factum et
in pensiones aequas triennii — ita ut quarta praesens es-
set — solutio aeris alieni dispensata est: et sic quoque parte
plebis adfecta fides tamen publica privatis difiicultatibus po-
tior ad curam senatui fiiit: levatae maxime res, quia tribute's
ac dilectu supersessum. Tertio anno post Satricum restitu-
tum a Vulscis M. Valerius Corvus iterum consul cum C
Poetelio factus, cum ex Latio nuntiatum esset legates ab
Antio circumire populos Latinonim ad concitandum bellum,
priusquam plus hostium fieret, Vulscis arma inferre iussus 10
ad Satricum exercitu infesto pergit. quo cum Antiatjjes alii*
que Vulsci praeparatis iam ante, si quid ab Roma movere-
tur, copiis occurrissent, nulla mora inter infensos diutino
odio dimicandi facta est. Vulsci — ferocior ad rebellan-

^ Cf. 7, 28. 8, 3. 'lUud ii
nihil aliud videtar fuisse quarn
particula et ab antiquiore quo-
dam librario param intellecta.
sic enim L. similibas locis
scribere solebat: ex. gr. 7, 1.:
„ inde L. Genacio et Q, Ser-
tIUo consulibus et ab sedi-
tione et a bello qnietis re-
bus". 7, 12. al.

1." semunciarium : P. Cf. 7, 16. :
de unciario fenore. — M: se-
mun/iarinm. Yoss^ ii. multi-
que alii codd. : semiunciaifum.
Cf. semustus, seroermis al. —
PM: foenns factum.

— et in pensiones aequas iri'
ennii: PM: h. e. ut acquis
temporis spatiis per trien-
nium ea solutio persolveretur.
— Multi recc. codd. : in trien-
nium. — Cf. 33, 30.: pen-
sionibus decern annorum. —
PM: aeris alieni*. — M m. 2. :
alieni.

5. guia tributo ae- dilectu SU'

T. Livi pan II.

persessum: PM. — Harl. r.
Voss. II. aK: ac dilectzii.

7. M. Valerius Coruus ite-
rum: Lovel. 4.] M. Vale-
rius Corvus secundum (recc.
codd.). — Voss. n. al.: sc-
cundus. — Cf. 6, 18.: T.
Quinctins Cincinnatns ite-
rum. — PM: a uolscis m. ua-
lerius coruus. ii. cos. cum. c«
petilio factus. Cf. 7, 11.

8. eum ex Latio nuntiatum
esset: P. — M: num | tia-
tum. Leid. i.: cum exuHatio
nuntiatum esset. — PM: 1^
gatos A& Antio circumire. Cf.
4, 7.: legati ab Ardeatibus.
— P: uolscis. M: uolcis. —
M: exercitu7» festo pergit. —
PM: aliique uolscl. — Mm.
1.: diutinodio. m. 3.: diutino
odio.

14. uulsei ferocior ad rebellan-

dum quam ah bellandum

gens certamine uicti cet.:

PM: nisi quod in P „ao]Bci'*.

226

LIBER VU.

dum quam ad bellandum gens — ceriamine victi fuga ef-
fusa Satrlci moenia petunt: et ne in muris quidem satis
firma spe cum corona militum cincta iam scalis caperctur
urbs, ad quattuor milia militum praeter multitudinem inbel-
5lem sese dedidere. oppidum dirutum atque incensum, ab
aede tantum matris Matutae abstinuere ignem: praeda omnis
militi data: extra praedam quattuor milia dedltorum habita:
eos yinctos consul ante cumim triumphans egit, venditis
deinde magnam pecuniam in aerarium redcgit: sunt qui
10 banc multitudinem captivam ser\'orum fuisse scribant, idque
magis veri simile est quam deditos venisse.

XXVni. Hos consules secuti sunt M. Fabius Dorsuo

Ser. Sulpicius Camerinus. Aunuicum inde bellum ab re-

pentina populatione coeptum, metuque ne id factum p(ipuli

ISimius, consilium omnis nominis Latini esset, dictator yelut

. adyersum armatum iam Latium L. Furius creatus magistrum

«» Pair. 1. 3.: „iiiil8Corum
ad rebellandum qnam ad bel-
landum gens certamine nicta
fagit". et sic Voss. n. nisi
quod hie „uolscoram ferocior
ad rebellandum cet. Cf.7, 21,:
tarda enim nomina. 5, 44.:
gens est. — P: satis firma
fpe. M: satis firma spem.
Harl. I. Leid. i, : satis firma
spe.

4. ad, nil. militum praeter muU
titudinem inbellem sese de-
didere: VM. — Harl. I.: ad
quatuor miliia praeter cet.

5, ab aede tantum, matris ma*
tutae abstinuere ignem: P.
— M: matris ma ullae. m. 3.:
matris matuttae.

7. ea:tra praedam, nii. milia
deditorum habita: PM. —

M: eos nictos. m. 4.: qTcIos.

— PM: COS.

11. deditos uenisse: PM Harl. i.
Vosp. II. al. ] deditos yeniisse.

— Leid. I.: ueris simile.
13. M, Fabius Dorsuo: PM

Harl. I. Leid. i. al] M. Fa«
bius Dorso (cod. Haverc).

— Voss. II. aL: Dorsas. —
Idem Dorsuo restitui debe-
bat 5, 46. Alia eiusdem Fa-
biae gentis cognomina erant
Labeo, Buteo. €f. Valer.
Max. 1, 1.

16. aduersum armatum iam la-
tium: PM Harl. I. Leid. r.
Voss. II.] adversns cet. -^
P: „1. furius 'S M: „e#^/ fu-
rius ^^: hoc inde factum^ vi-
detur quod uel in antiquis
libris saepe iittera / descri-
bebatur. — PM : mag. eq. cd,
manlinm capitolinum dixit.

LIBER Vn.

227

equitom Cn. M anlium CapitoIInum dixit : et cum, quod per
magnos tumultus fieri solitum erat, iustitio indicto dilectus
sine vacationibus habitus esset, Icgiones quantum maturari
potuit in Auruncos ductae. ibi praedonum magis quam ho-
stium animi inventii prima itaque acie debellatum est. di«5
ctator tamen, quia et ultro bellum intulerant et sine detra-
ctatione se certamini offerebant, deorum quoque opes adhi-
bendas ratus inter ipsam dimicationem aedem lunoni Mone-
tae vovit, cuius danmatus voti cum victor Romam revertis-
•set dictatura se abdicavit. senatus duumviros ad eam ae- 10
dem pro amplitudine populi Romani faciendam creari ius-
sit, locus in arce destinatus quae area aedium M. Manli Ca-
pitolini fuerat. consules dictatoris exercitu ad bellum Vul-
scum usi Soram ex hostibus incautos adorti ceperunt. Anno

2r dilectus: PM] deleclas. —
P Voss. n. al.: „in amncos
ductae^*. M: „m aarum co9
ductae '^ Paulo ante recte
scriptum erat in PM „aurun-
cum inde bellum".

5. prima Hague acie dehello'
turn est: PM. — Voss. ii.
al.: prima utique acie cet.

— dictator tamen quia et ultra
cet. : M. — P : dictator autem
quia et oltro cet. Utrum-
que verum esse potest. —
PM: „sine detractione". cf.
ex. gr. 6, 28. ubi in P „8ine
retractatioRe*% in M „Bine
retractione" scriptum est. —
Voss. I. al,: sine detracta-
tione.

8. aedem iunoni Monetae uo^
uit: P. — M: „aedaem in*
noni monitae'^ idem paulo
post in omnibus bonis codd.

scriptum est. — Harl. i.
Leid. I. : iunoni monitate. —
PM rell. : cuius damnatus iioti.
of. 5, 25u al.

12. quae area aedium M, Manli
Capitolini fuerat : P. — M:
que I area eaedium m. manli
capitolini^ /uerat m, 2»: ca*
pitolini.

13. coss, dictatoris exercitu ad
helium uolscum usi soram
ex hostibus incautos adorti
ceperunt: P m. 2. — P m.
1.: „co6s dictatoris infestu
exercitu" cet. Infesto au-
tem exercitu , quamquam
saepe ita apud Livium scri-
ptum legitur, non huius loci
videtur esse. — M; coss di-
ctatoris exercitu ad bellum
uolscum nsas oram ex hosti-
bus cet. — Harl. i. : incautos
adorunti. Leid. f.: in cantes
adorti,

15*

228

LIBER VII.

post quam vola erat aedes Monetae ileilicatur C. Mareio
Rutilo tertium T. Manlio Torquato iterum consulibus. pro-
digium extemplo dedicationem secutum simile vetusto moii-
tis Albani prodigio : namque et lapidibus phiit et iiox inter-

5dlu visa intendi: librisque inspeciis cum plena religione ci-

vitas iesset, senatui placuit dictatorem ferianim constituen-

darum causa dici. dictus P. Valerius Publicola, magistor

equitum ei Q. Fabius Ambustus datus est. non tribus tan-

^ tum supplicatum ire placuit sed iinitimos etiam populos,

10 ordoque iis quo quisqqe die supplicarent statutus. indicia
eo anno populi tristia in feneratores facta, quibus ab aedi-
libus dicta di^s esset, traduntur. et res hand ulla insigni

1. aedes Monetae dedicatur:
P m. 2. — P m. 1. Harl. i.
Leid. I.: mon/tae. Jtt: monitc.

— C. March Rutilo, lu, T.
Manlio Torquato. ii. cons,:
PM. De iterum cf. 6, 18.:
T. Quinctius Cinclnnatus ite-
rum. — Recc. codd.: T. Man-
lio Torquato secundum,

2. prodigium extemplo dedi-
cationem secutum: P. — M
HarJ. I. Leid. i. : dedicatione.
— or. 1, 31.

4. namque et lapidibus pluit:
PM] namque — pluvit ( recc.
codd.). Cf.J, 31. 3, 10. 30,
38. — M; et nox interdiu nisa

VAJ

intends, m. 3.: intende.

6, librisque inspect is cum ple-
na religione (P: relegione)
ciuitas esset: PM. — Recc.
codd,: libris quoque inspe-
ctis. — P m. 1.: constituen-
dammm.

7. dictus P. Falerius Pubii-
cola: P. -, M: „ dictus |
praeualermB pnblicola". p

enim signiOcare poterat et
publius el prae, — P m. 2,:
mag equitum ei q. fabias am-
bustus datus est. P m. 1.
Leid. I. al. : mag. equitum A:
«]. fabius cet. M: ma. c. equi-
tum equitus fabius cet. m. 3.:
ma. g. equitum equitus cet.

— Pauio post M „«o/7lica-
tum" et „8u;9Ucarcnt'S quem-
ad modum in cod. Laurisba-
mensi scriptum reperirl so-
let. — P; ordoque is quo
quisque die supplicarent. —
Omnia quae ab supplicatum
usque, ad supplicarentm me-
lioribus codd. leguntur exci-
derunt in Had. i.

11. in feneratores : P. — M:
in foeneratores. — PM Harl. i.
Leid. I.: „tristi^/a" pro tri-
stia. Cf. 7, 25.

12. dicta dies: PM cod. Gel. —
PM: esaent, P m. 2.: esset.

— Drakenb. codd.: dictae
dies essent. Cf. 10, 13.: eo
anno plerisque dies dicta ab
aedilibus.

LIBER VU.

229

ad memoriaih causa, ad interregnum redil: ex interregno
— ut id actum videri posset — ambo patricii consules
creati sunt M. Valerius Corvus tertium A. CJomelius Cossus.

XXIX. Maiora iam bine bella et vlribus hostium et
longinquitate vel regionum vel temporum spatio quibus bel- 5
latum est dicentur. namque eo anno adversus Sanmites
gentem opibus armisque validam mota arma : Samnitium
bellum ancipiti Marte gestum PyrrhuS hostis/ Pyrrhum Poeni
secutl. quanta rerum moles! quotlens in extrema periculo-
rum ventum , ut in banc magnitudinem quae vix sustinetur 10
erigi imperium posset! Belli autem causa cum Sanmitibiis
Romanis, cum societate amicitlaque iuncti essent, extrinse-

1. redit: PM Leid. i, al.] re-
diit. Cr. 7, 26.: adpetit. al
— M : caasa | ad interregnum
redit iudiiia popu \ li tristi-
iia in feneratores et inter-
regnum ex interregno ut id
actum uideri posset cet. Cf.
7, 20. : et aedis Apollinis de*
dicata est.

2. ambo patricii coss, (JSL : cos.)
creati sunt 31, jf^alerius
Coruus, 111. A, Cornelius
Cossus: PM,

4. maiora iam hinc bella et
uiribus hostium et longin'
quitate uel regionum uel
temporum spatio.: PM: nisi
quod in P primo erat „rev
gionom^. — 1. Fr. Grono-
viuB et A. Drakenb. spatio
deletum maluerunt, quod etiam
temporum ad longinquitate
referri posset: (5, 6.: tae«>
dium longinquae oppngnatio-
nis. 7, 16,: agrum — inte-
grum pace longinqua: al.).
nee dubium est quin ita a
liivio scribi potuerit, quam-

quam non peius videlur quod
in opit. Godicibus relatum le-
gimus. ordo tamen yerborum
est hie: „iam hinc bella di-
centnr maiora et viribus ho-
stium et veU regionum lon-
ginquitate vel temporum spa-
tio". — Harl. I. Leii l nel
re//gionum.

8, ancipiti mqrte: M aL — P
m. 1.: accipite marte. P m. 2.
Voss. II.: ancipile. — M:
samnirinm bellum. Recc. quid,
eodd.: samniticum bellum.

— Pyrrhus hostis Pyrrhum
Poeni secuti: P m. 2. —
P m, 1. M: pyrrus hostis
pyrrmn po.^ni cet. Cf. 29, 18.
Put. Colb. Bamb.: „PyrrAi
bello". l,3.:ReaeSiIviae.al.

9« quotiens in extrema peri^
culorum uentum ut in hanc
magnitudinem cet. : PM. Cf.
7, 25.: hae vires populi Ro-
mani quas vix terrarum ca-
pit orbis. al.
12, Romanis cum societate ami'
citiaque iuncti essent ex-

230

LIBER TIL

cos yenit, non orta inter ipsos est Samnites Sidiciius in-
hista anna quia viribns plus poterant cum Intulissent, coa-
cd inopes ad opulentiorum auxiihim confiigere Campanis
seseconiangimt. Campani magis nomen ad praesidium so-

5cionim qnam yires cum attulissent, fluentes luxu ab dura-
tis usu armorum in Sidicino pulsi agro in se deinde molem
omnem belli verterunt: namqne Saninites omissis Sidicinis
ipsam arcem finitimorum Campanos adorti, unde aeque fa-
dlis victoria praedae atqu^ gloriae plus esset, Ti&ta inmi-

10 nentis Capnae collis cum praesidio firmo occupassent, de-
scendunt inde cpiadrato agmine in planitiem quae Capuam

trinseeuB uenU: Ptt: „die
Veranlassang zu diesem Kriege
' Icam den Rdmem von aoTsen
her". Yoss. n.: belli antem
canaa cam Samnitibns Roma-
maque,

3. quia uirtbus plus poterant:
P m. 2. M. — P m. 1.: qua
niribos cet. — P m. 2. 01 m.
3.: coacti inopes. P m. 1.:
coacta inopes. M m. 1.: co-
actinopes.

4. Campani magis nomen ad
praesidium sociorum quam
aires cum attulisseni: Pm.
Cf. 5, 18.: Si et coUegas
eosdem refidtis etiam usn
meliores factos, me iam non
etindem «ed nmbram nomen-
que P. Licini relictam yide-
tis: vires corporis adfectae,
sensns oculorum atqae an-
num hebetes, memoria labat,
rigor animi obtnnsns. 3, 65. :
nomina tantum se biennio ba-
bnisse.

7, namque Samnites omissis
Sidicinis cet.: PM: nisi quod
primo in P omisis erat. —

Recc codd.: nam Samnites.
— M m. 1. P: Campanos ad-
orti. M m. 3.: campano^:
b. e.: campanorom.
9. Tifata inminentis Capuae
coll is: P] Tifata imminent es
Capnae colles. — M m. 1.:
tifata inminentis capnae col-
les. M m. 3.: tifata. Recc.
multi codd.: Tifatam immi-
nentem Capnae collem. Harl.i.
Voss. II. al.: tifacta. — Cf.

^ 26, 5.: in valle occulta post
Tifata montem inminentem
Capnae consedit. 23, 36.:
retro in castra snper Tifata
se recepit: (Put. Colb.: tifa-
tia). 23, 39. 43. Pnt: „in tl-
fatis*'. C. Sn. lUl. 12, 486.:
Ipse Tifata insidit, propior
qua moenibus instat Collis,
et e tnmnlis subiectam despi-
cit nrbem.

11. quae Capuam Tifataque
inter iacet: M m. 1. P. —
Cf. 22, 3.: Etrnsci campi qui
Faesulas inter Arretiumque
iacent. 21, 30.: finem sperent
campan^ interiacentem Tiber!

LIBER YU.

231

Tifetaque inter lacet. ibi rursus acie dimicatum, adver^oque
proelio Campani Intra moenia conpulsi, cum robore iuven-
tutis suae acciso nulla proplnqua spes esset, coacd sunt ab
Romanis petere auxilium.

XXX. Legati introducti In senatum maxime In banc 5
sententlam locuti sunt: ,,populus nos Campanus legates ad
vos patres conscript! misit amicitianoi In perpetuum auxi-
lium praesens a vobis petitum. quam si secundis rebus no-
strls petlssemus, sic ut coepta celerlus ita infirmiore vinculo .
contracta esset: tunc enlm, ut qui ex aequo nos venisse in 10
amicitiam memlnlssemus, amici forsitan pariter ac nunc,
subiecti atque obnoxil vobis minus essemus: nunc miseri-
cordia vestra conciliati au^ilioque in dubiis rebus defensi
beneRcium quoque acceptum colamus oportet, ne ingrati

ac moenibus Komanis. —
Harl. I.: Leid. i. Yoss. ii. al.:
tifactstqne, M m. 3. : tifataque.
Recc. malti codd. : Tifatam-
que.

2. cum robore (ill: robure) iu-
uentutis suae acciso nulla
propinqua spes esset: PM.
— Cod. Gel. Harl. i. Leid. i.:
acciso. Recc. codd. alii ,)0c-
ciso" alii ,,absci8o". Cf. 3,
10.: etsi abscisae res sint.
8, 11.: adeo enim accisae res
sunt ut consul! — dederent
se orones Latini.

6. legaios ad uos, pc, misit:
PM: nisi quod in P primo
,,legatn8''. — PM rell.: „anii-
cidam in perpetuum, auxilium
praesens a nobis petitum*'. Mi-
nus apte Lorel. 2. : „ — auxi-
lium in praesens a uobis pe-
titum*'. Cf. 7, 37.: milites —
dnplici frumento in perpe-
taum, in praesentia singulis
bubus — donati. 2, 42. : nee

in praesens modo sed in ve-
nientem etiam annum, al.
8. quam si secundis rebus no-
stris petissemus, sic ut eoe"
pta celerius ita infirmiore
uinculo contracta esset:
PM: praeterquam quod m. 1.*
cerius, m. 2. celerius in P
fcriptum. — Mendo typothc-
taram nisi falior apud Bekk.
scriptum est „ petissimus '' et
,,memini6Simus 'S
12. subiecti atque obnoxii UO'
bis minus essemus: P. —
M : subiecti atque obnoxii no-
uis minus essemus. '- — Haec
verba praetermissa sunt in
Harl. I. Leid. i. Voss. ii.
Pall. 1. 3.
-<- nunc misericordia uestra
conciliati: PM. — Harl. i.:
his nunc misericordia cet.
Leid. I.: bis misericordia.
Voss. II.: nunc bis miseric.
Recc. quid, codd.: at nunc
miseric.

232

UBER VII.

atque omni ope divina hmnanaquc indigni videamur. neque
hercule, quod Samnites priores amid sociique vobis facti
8unt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur
sed ut vctustate et gradu honoris nos praestent: neque
5 enim foedere Samnitium ne qua nova iungeretis foedera
* eautum est. fuit quidem apud vos semper satis iusta causa
amicitiae velle eum vobis amicum esse qui vos appeteret:
Campani — etsi fortuna praesens roagnifice loqui prohibet —

3. ad id ualere arbUror: PM.

— Reco. quid, codd.: „arbi«
tramor**. sed cf. quae dein-
ceps seqanntor „at arbitror'^

— „non loquor*' — „ certain
habeo".

— ne nos in amicitiam acci-
'piamur: M. — P: ne nos in

B^midiiBmsuscipiamur, Recc.
quid, codd.: recipiamur. Cf.
8« 25.; foedere ergo in ami-
citiam accepti. 9, 41. 38, 39,
26, 32.: in ildem clientelam-
que se urbemque Syracnsas
acciperef. al.

4. sed ut uetustate et gradu
nos praestent: M. — P:
sed ut uetustate • gradu nos
praestent. God. Klock,: no«
bis praestent,

— neque enim foedere Samni"
Hum (111: sanmicium) ne qua
noua iungeretis foedera
eautum est: PM. -^ Harl. i.
Leid. I.: „ neque noua iun^
geretis foedere**: h. e. ne
quae nova foedera iungere-
tis. cf. 7, 31.: ne qua vobis
vis fiat. — Paulo post multi
recc. codd.: uelle nobis eum
amicum e^e,

8, Campani etsi fortuna prae*
^ens magnifies (M m. 1.:

manifice) loqui prohibet non
urbis amplitudine non agri
ubertate ulli populo prae^
ierquam nobis cedentes
haud parua ut arbitror ac-
cessio bonis rebus uestris
in amicitiam uenimus ue-
siram: PM. QuidLivius h. 1.
dicere voluerit, parum viden-
tur eorum recc codd. libra-
rii perspexisse, qui „«/ in
amicitiam uestram uenimus**
scribi voluerunt, ex qua in-
terpretatione hie locus non
cum priore et sequente sed
cum sequenti solum coniun-
gendus, uec venimus sed ve^
nerimus scribendum esset.
Optimis vero libris testibus
ille Campanorum legatns Ro-
manis satis iustam semper
fuisse amicitiae causam dicit,
si quis eorum amicus fieri
vellet: Campanos appetere
Romanomm amicitiam : nee
id pro nibilo habendum tssei
Campanis enim persuasum
esse se haud parvam acces-
sionem iliorum rebus bonis
futures esse, cum, quando-
cumque hostes adversus Ro-
manos se moverint^ pro eo-
rum imperio dimicare parati

LIBER VIL

233

non urbis amplitudlne non agri ubertate ulK populo prae-
terquam vobis cedentes baud parva ut arbitror accessio bo-
nis rebus vestris in amicltiam venimus vestram: Acquis Vul-
;5cisque aeternis hostibus bnius urbis, quandocumque se mo-
verint, ab tergo erimus^ et quod vos pro salute nostra prio- 5
res feceritis, id nos pro imperio vestro et gloria semper fa-
ciemus: subactis his gentibus quae inter nos vosque sunt,
quod prope diem futurum spondet et virtus et fortuua ve-
stra, continens imperium usque ad nos habebitis. aicerbum
ac miserum est quod fateri nos fortuna nostra cogit: eo 10
ventum est patres conscripti, ut aut amicorum aut inimico-

sint. „in amicitiam igitnr ye-
strain venimus" (non „ye-
nimus") fortius dictum est
quam „ vestram amicitiam pe-
tituri venimus", quasi du-
bium esse non posset quin
benigno animo Romani Cam-
panos accipere vellent. — In
Harl. I. excidit uestram,

3. aequis uolscisque aeternis
hostibus huius urbis: PM
cod. Klock. al. — In Harl. i.
Leid. I. Pall. 1. 3. Voss. ii.
aliisque doctius quam verius
ficriptum est: ^^alternis ho«
Btibus huius urbis". €f. 3,
16.: aeterni bostes Ynkci et
Aequi. — P m. 2. M: qu'an^r
documque. P m. 1.: quando
quoque. — P m. 2.: id nos
pro imperio uro et gloria sem«
per faciemus. P m. 1. 01
Leid, I.: id nro imperio ue-
stro et gloria semper facie-
mus. Har]. I.: id nos imperio
uestro et gloria cet.

7. subactis his gentibus : PM]
subactis lis g. — 01 m. 1.:

' bauebitis. 01 m. 2. P: habe-
bitis.

9. acerbum ac miserum est
quod fateri nos fortuna
nostra cogit: PM. — Leid. i,
Voss. II. al. : coegit. In Hari. i.
septem priora verba excide-
runt.

10. eo uentum est, pc, ut aut
amicorum aut inimicorum
Campani simus: P m.'2. M.
— P m. 1.: sumus. — In
Leid. I. excidit,, aut inimico-
rum", — Mirum quidem vi-
deri potest qui, cum Cam-
pani modo amici Romano-
rum fieri velle dicerentur, le-
gatus ita loqui potuerlt. va-
rum id ex tota orations ap-
paret, speciem quidem quan-
dam pristiqae magnitudinis
dignitatisque Campanos ser«
vare veUe, sed eosdem si
aliter se tueri non possent,
|)aratos esse Komanis se de-
dere. hue inprimis speciat
quod iam initio orationis di-
ctum erat „subiecti atque ob-'
noxii vobis minus essemus".

234

LIB£R ¥U.

rum Campani simus: si defenditis, vestri, si deseritis, Samni-
tium erimus: Capuam ergo et Campaniam omnem vestris
an Samnitium^Yiribus accedere malitis deliberate, omnibus
quidem Romani vestram misericordiam vestrumque auxi-

5 lium aequum est patere, his tamen maxime qiii earn inplo-
rantibus aliis, auxilium dum supra vires suas praestant,
omnes ipsi in hanc necessitatem venerunt. quamquam pu-
gnavimus verbopro Sidieinis re pro nobis, cuiii videremus
finitimnm populum nefario latrocinio Samnitium peti et, ubi

10 conflagrassent Sidicini, ad nos traiecturum illud incendium

1. si deseritis: M m. 3. P. —
M m. 1.: si des/ritis.

2. uestris an Samniilum (M:
samnicium) uiribus accedere
malitis deliberate: P m. 2.
M m. 2. — P m. 1.: malo-
tis. P m. 1. M m. 1.: deliber-
/ate.

4. uestram misericordiam :
PM: sed ia M scriptam est
„nfam mTam".

5. his tamen maxime: PM]
lis tamen maxime. „Vorziig-
lich jedoch denen, die wenn
Andere ihr Mitleid in An-
spruch nahmen und sie den-
selben uber ihre Krafte Hiilfe
angedeihen liessen, sicli da-
durch selbst in die gleiche
Notbwendigkeit gebracht ha-
ben *'. Desiderari quidem pot-
est veniunt: sed L. com ve-
nerunt scriberet, transire vo-
Init ab eo quod exempli loco
dictum Tidebatur ad id quod
re vera lam factum erat.

7. quamquampugnauimus uer*
ho pro Sidieinis re pro no-
his : PM. — H. e. : quamquam

quid dico? non sola miseri-
cordia ducti sumns ut Sidi-
einis auxilium ferendom esse
censeremus : specie tantum
pro Sidieinis, re ipsa pro
nobis dimicavimus, cum vi-
deremus, si Sidicini Samni-
tium imperio subiecti essent,
fore nt nosmetipsi ab eisdem
Samnitibus peteremur. Cf. 7,
13.: quamquam de gloria vix
■dicere ausim. — In Lovel. 2.
Bcriptum est „obi conflagras-
sent Sidicinos, ad nos traie-
cturi illud incendium essent ",
quod librario traiecturum
non intrani^itira significatione
ferendnm videbator, sed cf.
ex. gr. 31, 4S.: „ex duabus
coloniis, quae yelut claustra
ad cohibendos Galileos tu-
multus oppositae fuissent,
cum una direpta et incensa
esset traiecturumqne id in-
cendium velut ex continenti-
bus tectis in alteram tarn pro-
{linqnam coloniam esset, quid
tandem praetori faciendum
fulsse?'^ — M: samuicinm.

LIBER VIL

235

esse, nee enim nunc quia dolent iniurlam acceptam Samni-
tes sed quia gaudent oblataih sibi esse causam, oppugna-
,tum nos yeniunt — : an si tiltio irae haec et non Qccasio
cupiditatis explendae fisset, parum fuit quod semel in Sidi-
cino agro iterum in Campania ipsa legiones nostras ceci- 5
dere? quae est ista tarn infesta ira quam per duas acies
fusus sanguis explere non potuerit? adde hue populationem
agrorum praedas hominum atque pecudum actas incendia .
villarum ac ruinas onmia ferro ignique vastata: — hiscine
ira expleri non potuit? sed cupiditas explenda est: ea ad 10
oppugnandam Capuam rapit, aut delere urbem pulcherri-
mam aut ipsi possidere volunt: sed vos potius Romani be-
neficio vestro occupate earn quam illos habere per malefi-
cium sinatis. non loquor apud recusantem iusta bella po-

1. nee enim nunc quia dolent:
P. — M : nee enim iic ^ do-
lent.

3. an si uUio (HI: nlcio) irae
haec et non oecasio cupi-
ditatis explendae esset pa-
rum fuit cet.: PM. „Oder
aber, wenn sie nor ibren Un-
* willen iiber die geleistete
Hulfe auslassen und niebt
vielmebr die Gelegenbeit ihre
Kaublost zu stiiien ergreifeu
woUten, konnte ihnen da daa
nicbt genfigen dafs 8ie**a.8.w.

6. quae est ista iam infesta
ira quam per duas a^ies
fusus sanguis explere non
^potuerit: P. — M: quae est
ifita tarn infesta ira -j^ duas
acies fusus | sanguinis explere
non potuerit. — In Leid. i.:
„ explere non potuerat^^ non
latioe scriptum est, cum quam
potuerit idem, sit quod „ii^
earn explere non potuerit^*,

9^ hiscine ira expleri non po»

tuit: M. — P: hitecine ira ex-
plere non potuit. — Recc.
codd. alii haeccine, alii hie-
cine.

10. ea ad oppugnandam Cch
puam rapit: M. — P: „ad
oppugnahdz/m capuam'*: quod
non minus verum esse pot-
est, cum L. multo sa^pins hoc
gerundio* nsus sit, quam ex
recc. editt. videri possit.

11. aut delere urbem pulcher-
rimam aut ipsi possidere
uoluni: P. — M: „apl de-
lere urbem pidcberrimam ant
ipsam possideri uolunli^ si
ipsam verum est, Livium
„aut ipsi earn possidere vo-
lunf scripsissc oportet.

12. sed uos potius romani be*
neficio uestro occupate earn
quam, illos habere per ma*
leficium sinatis: PM. — Ha-
yerc. : „ sed potius uos '*.
Idem liber aliiqae recc: pec
uiolentiam.

238

UBER YU.

coniuges liberosque nostros esse? stare omnem multitudi-
nem ad portas viam hinc ferentem prospectantes certum
habeo, quid illis nos patres conscripti sollicilis ac penden-
tibus animis renuntiare hibeatis: alterum responsum salu-
5 tern victoriam lucem ac libertatem, alterum -— ominari hor-
reo quae ferat: proinde ut aut de vestris futuris sociis at-
que amicis aut nusquam ullis futuris nobis consulite^^

1. Hare omnem muliUudinem,
ad portas uiam hinc feren^
iem prospectantes : PM. —
In Leid. i. scriptum ^si fe^
rentes^ qaasi id verbum ad
portas pertineret. yernm h. ].
ne prospectantes quidem ad
portas (Tac. Ann. 14, 9.
Hist. 5, 6.) sed ad multitu-
dinem referendum esse arbi-
tror. Cf. 6, 19.: simal mol-
titudo — Tiderint et — fa-
ct! erunt cet. 24, 21.: multi-
tndo pars procurrit in vias,
pars in vestibulis stat, pars
ex tectis feneslrisqne prospe-
ctat et qaid rei sit rogitant.
22, 14. 29, 26. al. 5, 48.:
Capitolinus exercitus — diem
de die prospectans, ecquod
auxilinm ab dictatore appa-
reret. — P m. 2. M m. 3.:
certum habeo. M m. 1.: cen-
tum. P m. 1.: ab'eo. — „Ich
bin iiberzeugt, dass das ganzc
Tolk an den Tboren stelit
sebnsuchlig den Weg, der
von hier zu ihnen iiihrt, hin-
abblickend in der Erwartung,
was fiir eine Antwort ihr den
bekiimmerten Herzen wiirdet
bringen ]assen'*.

3. sollicHis acpendentibus anU

mis.'VJH rell.] sollicitis ac
pendenlibns animi. Cf. 7, 10.:
animis spe metuque penden-
tibus. — Recc. quid, codd.:
quid iiiis uos cet.

4. alterum responsum salu-
tern uictoriam lucem ac li'
bertatem alterum ominari
horreo quae ferat: PJM:
nisi quod in M „omineri*'
scriptum est. £x ferat ad
prius alterum supplendum
esse feret nemo non videf.
cf. de hoc breyiore orationis
gencre quae 4, 2. „quem ad
modum plebs" dicta sunt.
7 , 40. : in vos — horreo di-
cere — hostis.

6. proinde ut aut de uestris
futuris sociis atque ami"
cis : P. — M : proinde ut aut
de uestris futuris sociisq. | ami-
cis. — In multis recc. codd. ex-
cidit ut, Aliorum codd. libra-
rii ut aut — aut ut sibi vide-
bantur Tidere : Leid. i. Voss. u.
al. : sociis aut amicis ut nus-
quam cet. — PM: „aut nus-
quam ullis futuris nobis cdn-
sulite". Cf. 6, 18.: ipse vin-
dex yester, ubi visum inimicis
est, nullus repenie fid cet.

LIBER Vn.

239

XXXI. Summotis deinde legatis cum consullus se-
natus esset, etsi magnae parti urbis maxima opulentissima-
que Italiae, uberrimus ager manque propinquus ad varieta-
tes annonae horreum populi Romani fore vldebatur, tamen
iarita utilitate fides antiquior fuit responditque ita ex aucto- &
ritate senatus consul: „auxilio vos Campani dignos censet
scnatus, sed ita vobiscum amicitiam institui par est ne qua
vetustior amicitia ac societas yioletur: Samnites nobiscum
foedere iuncti^ sunt: itaque arma deos prius quam homines
violatura adversus Samnites vobis negamus : legatos, sic ut 10
fas iusque est, ad socios atque amicos precatum tnittemus
ne qua vobis vis fiat", ad ea princeps legationis — sic

2. urbis maxima opulentissi-
maque Italiae: M m. 1.] urbs
(M m. 2. P). — Haec forma
antiquior in vetustis libris in-
terdum conservata est: 4^ 3.
7, 19. al. Sic dicebantur pie-
bes .plebis plebs, opis ops,
nnbes nubis nubs, trabes trabs
(Varro L. L. 7, 33.), ancipes
anceps, praecipes praeceps
(7,23),al. Cf. C. L. Schneid.
lat. Gramm. Formenl. p. 469.
Abundantia.

3. uberrimus ager marique
propinquus ad uarietates
annonae horreum pir (P:
pr) fore uidebatur: PM:
nisi quod in P scriptum est
uidebat pro uidebat'^, —
„ Ad varietates annonae '^ b. e.
81 quando annona laborarent
(3, 31. al.), ab re frumenta-
ria (Caes. b. gall. 7, 10.). —-
In multis recc. codd. scri-
ptum esse dicitur poro b. e.
populo romano : sed potior
nobis erat codicis M aucto-
ritas.

5. responditque ita ex aucto-
ritate senatus cos.: PM.

9. arma deos prius quam ho-
mines uiolatura: M: fa. e.
quae deos foederum testes
prius quam homines violatura
essent. In P primo scriptum
erat „arma deos prius quam
homines uiolat aduersus sa-
mnites *% dein eadem m. 1.
additum est uri, ut fieret
uiolaiuri, quod minus pro-
bandom videtur. — M m. 1.:
„aduer sam | hites". m. 3.:
aduersu' sam | nites.

12. ne qua uobis uis fiat: HI
m. 3. P. — M m. 1.: ,;neq<,
nob uis fiat'*: h. e. „ne quae
uobis uis fiaf : quod pro
yero habere non ausim, cum
in eodem hoc DI neq. pro ne
qua et eis locis non num-
quam scriptum sit, quibus
quae probari non possit. ex.
gr. 9, 36. P: nequa inter
conloquia iosigni nota hae-
sitantei deprendi pousnt. M:

240

LIBER VII.

enim domo mandatum attulerant — ,,qiinndo quidem" iii-
quit ^nostra tueri advcrsus vim atque iniuriam iiista vl non
vulris, vestra certe defendetis: itaque populum Campanum
urbemque Capuam — agros delubra deum divina humana-
5 que omnia — in vestram patres conscripti popiilique Ro-
mani dicionem dcdimus, quidquid deinde paticmur dediticii
vestri passuri". sub haec dicta onuies manus ad consules
tendentes pleni lacrimanim in vestibujio curiae procubue-
nint conunoti patres vice fortunaruna humanarum, si ille

neq, inter conl. cet. -—Mm,

3. : neq. uolJ nis fiat.

1. quando quidem inquU: M.
— P: „ quando qnidem in-
qnid nostra taeri aduersos
Qim atque iniuriam insta ui
non nultis nestra certe de-
fendetis". M: uestra certe
do detis ilaq. populum cet.
Leid. I.: defend/tis.

4. agros delubra deum diuina
humanaque omnia: PM. Cf.
1, 38. — Deinde P: „in ue-
stra. pc. popque. r. dicionem
dedimus'^ M: ^, humanaque
otiia nra | pc. pop. que. r. di-
cione dedimus*^ Harl. i.: „in
uestra patres conscripti po-
puliqnc romani dicione dedi*
mus". Multi recc. codd. : „in
nestra patres conscripti po-
pull que romani potestate de-
dimus". Pail. 1, 3. Voss. ii.
al.: „in nestra potestate po-
pulique romani dedimus". —
Quod si uestra pro uestra
scriptum erit, in nno P vera
scriptura huius loci servata
Tidebitur.

6. quidquid deinde patiemur
dediticii uestri p^issuri: P.

— M: quidquid deinde pa-
tiemur dedicii nri passuri.
HarL i.: qoicquid inde pa-
tiemur dedicii cet. — Idem
dedicii scriptum est in Leid. i.
Voss. II. al.

7. omnes manus ad coss. ten-
denies: P. — M: homines
manus ad coss. tendentes.
Cr. 7, 30. : frequentia omnium
generum. 3, 54. al.

9, commoti patres uice fortu-
narum humanarum si ille
cet: PM. Dukerus se yidere
negat, qui haec verba cum
sequentibus „tnm iam fides
agi visa" cohaerere possint.
sed haec nee coninngi pos-
sunt nee coniungenda Livio
vidcbantur. ad priora enim
supplendum est sunt^ quem
ad modum in recc. quibus-
dam codd. scriptum est,, com-
moti sunt patres ", quamquam
hoc supplemento scripto opus
non est, cum permulti loci
integri verbum substantivnm
a Livio modo poni modo prae-
teriri solitum esse doceant.
„ Dieser Wechsel menschli-
cher Schicksale machte aaf

LEBER Vn.

241

praepotens opibus populus luxuria superblacpie dams, a
quo paulo ante auxilium finitimi petissent, adeo infractos
gereret animos ut se ipse suaque omnia potestatis alienae
faceret. turn iam fides agi visa deditos non prodi, nee fa-
cturum aequa Samnitium populum censebant si agnim ur- 5
bemque per deditionem factam popuU Roman! oppugnarent.
legatos itaque extemplo mitti ad Samnites placuit: data
mandata ut preces Campanonim, responsum senatus amid-
tiae Samnitium memor, dedition^ postremo factam Samni-
tibus exponerent: peterent pro societate amicitiaque ut de- 10

die YHter einen tiefen £in-
druck, wenn selbst jenes
reicbe and iippigeVolk, des-
sen Beistand noch kurz zu*
Yor die Nachbaren la An-
spruch genommen batten, so
ganz gebrocbenen Mutbes wS-
re, aus freiem Antriebe sich
und alles das Seine einer
fremden Maebt zu unterwer-
fen. Da schien es denn nun
das aaf den Senat gesetzte
Vertrauen zu erbeiscben, dass
man die, welcbe sicbganz dem
K5m. Yolke bingegeben bSlt-
ten, nicbt dem Feinde Preis
gSbe" u. s. w. — De parti-
colae si significatione cf. 7$
13.: „si nos et bostes baud
secns quam feminas — .ela-
dant'^. — Pitt: pao/o ante.
— - M: ut se ipse sua] omnia
cet. — In P scrip turn m. 1.
erat „ potestatis aliene face-
re»t", (et in fragm. Haverc.
„gerere7it^'), quae integrior
scriptura esse potest, com et
alias (ex. gr. 6, 20.) popu-
lus et plebs cum plnrali con-
ioncta legantnr.

T. Livi part II.

4. nee faciurum aequa samnU
tium populum censebant:
PM. — Leid. i. : ne facturum
eel. — P : urbemque per de-
ditionem factam pr. oppagna-
rent. M: faclam pi^, oppu-
gnareht.

7. ditta mandata ut cet.: PM.
— Recc, quid, codd.: data
mandata sunt ut cet.

8. responsum sentifus amiei-
tiae Samnitium memor: PM
flarl. I. Leid. i. — I. Fr.
Gron. malebat scribi „sena-
tus — mtmovis^^ cum recc,
quibusd. codd.

10. peterent pro societate ami-
citiaque ut dedUiciis suis
parcerent neque ia eum
agrum qui, pr, foetus eS'
set hosiilia arma inferrent :
P. — M: ut dediciis suis par-
cerent neque in eum agmm
qui pir. faclus esset cet, —
Cf. 1,2.: ut animos Abori-
ginum sibi conciliaret nee
sub eodem iure solum sed
etiam nomine oranes essent
cet, 1 , 32. al. — Harl. i. Leid. i. :
,,pet^7*^/i^ neque in eum

242

LIBER VIL

diticiis siiis parcerent neque in eum* agnim qui populi Ro-

mam factus esset hostilia arma mferreHt. si leniter agendo

panim proficerent, denuntiarent Samnitibus populi Romani

. senatusque verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-

5 rent, haec legatis agentibus in coneilio Samnitium adeo est
ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice-
rent id bellum, sed magistratus eonim e curia egrcssi stan-
tibus legatis praefectos cohortium vocarent iisque clara voce
imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo

10 proficiscerentur.

XXXn. Hac legatione Romam relata positis omnium
aliamm rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis-
sis belloque, quia non redderentur, sollemni more indicto
decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-

iSlum fepretur: iussuque populi consules ambo cum duobus
exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne-
lius in Samnium^ ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam

agrum'' ceteris omlssiff. Hinc
Yoss. II. nl.: „ peterentqae ne
in eam agrum cet.

3. pif, senatusque uerbis: M.
— P : pp. aenatosque uerbis :
„im Namen des RSmischen
Yolks und Senates*', sic scri*
ptnm est ut maior uis in po-
pulo rom,, quippe a quo bel-
lam et iubendum et geren-
dum esset, posita yideretur. —
Paulo post M: samnicinro.

7. sed magistratus eorum e
curia egressi: P. — M: „id
bellum magistjcatns eor e cu-
rie gressus". — „Curi<r gres-
sus" idem est quod „cu-
riaegressus", quem ad mo-
dum in PM sexcenties scri-
ptnm est. utrnm vero name-
rum, singularem an plaralero,
Teriorem b. I. habeam dubito,

cum „egressu«" scrip turn esse
possit quod littera s seque-
retur,"nec raro in fine ver-
bornm is et us permutata
sint. Cf. Cic. Verr. 2,67. 162. :
evocat ad se Centuripino-
rnm magistratus. Or. 63,213.
8. Usque clara uoce imperct-
rent: M. — ,P: bisque cet.
Ab iisque usque ad profici-
scerentur omissa sunt in
flari. I.

12. fetialihus ad res repeten-
das missis: P m, 2.^— r P
m. 1.: misis. M: fecialibus.
— PM : sollemni more indicto.

15. coss, ambo cum duobus ex-
ercHibus ab urbe profecti:
M] coss. ambo cam duobus ab
urbe exercitibus proFccti (P).

17. ille ad montem Gaurum:
Yoss. II. aliique recc. codd.

UBEB VH.

243

castra pontint. priori Valerio Sanmitiuin legiones — eo
namque omnem belli molem indinatnrain censebant — oc-*
currunt: simul in Campanos stimulabat ira tain promptos
nunc ad fereada nunc ad accersenda adversus se auxilia.
ut-vero castra Romana videnint, ferociter pro se quisqueS
signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum
Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit
Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud
ita multos moratus dies signum pugnae proposuit, pauds
sues adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10
regret: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- ,
gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-

— Harl. I. al.: ille ad mon-
tem ^aarani. P: caulrum.
M; e. aara. Cf. Gic. Agr.
3, 14. 36.: accedet eo mons
Gaams. Plin. hist nat, 3, 5.^
60. — Turn acriptmn est in
PM Hari. I. Leid. i. Voss. u.
moltiaqQe aliis: hk €td so-
trieulam, sed 7, 34. in P ye-
ram DomeB repperimits ^jSo*
UeuJa'', 9, 22. ia PM, 27, 10.
in Pot. Coib.
1.^ eo namtjfue omnem belli
molem inelinaturani eense'^
bant: PM. Haec verba cam
seqnentibns „8tn)Ql stimala*
bat ira** cohaerere, neminem
fngerit.

4. ad euxereenda aduersus se *
auxilia: PM] ad arceasenda
cet. Cf. 3, 45.: arceasiri.
24, 34.: Pat.Colb. Bamb.: ac
cersitL al.

5. pro se quisque signum po*
spere: PM. — Recc. codd.:
„pro fe qoisqne signam pe«
tere coepit, daces poscere"
cet.: qaasi non doo accusa*

iivi com poscere coniangi
poBsent.
8. haut ita muUos moratus
dies: M. -^ P: hand ita cet.

' 9. patois suos adhoriaius ne
nouum bellum eos nouus*
que hostis terreret cet.: P.
— M: paads saos adortatos
noonm bellam eos nonosqae
bostis trere qoidgd ab urbe
longius proferent anna. —
PM: „ magis. magisqae mbei-
les gentes eos prodire**. si-
mili mendo in optimis qoi-
bttsqae libris 3, 5. seriptom
est „ incaatom bostem — era-
pit** pro „in incaatam bo*
stem**, al. Ad accnsativam
quidquid longius *profer*
rent ^mn. wie vid sie wei-
ter Torrackten** cf. 8, 39.:
qaidqaid progrediebantWy'ina-
gis magisque tarbatos bostes
cernebant. 21, 54.: quidquid
aorae fluminis adpropinqua-
bant, adflabat acrior frigo-
ris yis.

12. ueSiiicinorumeetiVM.---

16'

242

LIBER VIL

diticiis siiis parcerent neque in eum" agnim qui populi Ro-

mam factus esset hostilia arma inferreBt. si leniter agendo

parum proficerent, denuntiarent Samnitibus popuIi Romani

. senatusqiie verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-

5 rent, haec legatis agentibus in concilio Samnitium adeo est
ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice-
rent id bellum, sed magistratus eonim e curia egrcssi stan-
tibus legatis praefectos cohortium vocarent iisque clara voce
imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo

10 proficiscerentur.

XXXII. Hac legatione Romam relata positis omnium
aliartim rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis-
sis belloque, quia non redderentur, soUemni more indicto
decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-

iSlum feiretur: iussuque populi consules ambo cum duobus
exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne-
lius in Samnium^ ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam

agmm'' ceteris omlssiff. Hinc
Yoss, II. nl.: „ peterentqae ne
in eam agrum cet.

3. pi^, senatusque uerbis: M.
— P : pp. aenatosqae nerbis :
„ini Namen des RSmischen
Volk» and Senates *S sic scci*
ptnm est nt maior uis in po-
pulo rom,, qnippe a qno bel-
Irnn et iubendum et geren-
dum esset, posita yideretar. —
Paulo post M: samnicinni.

7. sed magistratus eorum e
curia egressi: P. — M: „id
belhun magistcatus eor e cu-
rie gressus*'. — „Cari^ gres-
sns" idem est quod „cu-
riaegressus'S quern ad mo-
dam in PM sexcenties scri-
ptum est. utrnm vero nume-
rnm, singularem an plaralero,
veriorem b. I. habeam dubito,

cum „egressu«" scriptum esse
possit quod littera s seque-
retur, nee raro in fine ver-
borum is et us permutata
sint. Cf.Cic.Verr.2,67.162.:
evocat ad se Centuripino-
ram magistratus. Or. 63,213.
8. iisgue clara uoce imperch-
rent: M. — P: bisque cet.
Ab iisque usque ad profici-
scerentur omissa sunt in
flari. I.

12. feiialibus ad res repeten-
da>s missis: P m, 2.^ — P
m. 1.: misis. M: fecialibus.
— PM : sollemni more indicto.

15. coss, ambo cum duobus ex-
ercitibus ah urbe profecti:
M] coss. ambo cum duobus ab
urbe exercitibus profecti (P).

17. ille ad montem Gaurum:
Voss. II. aliique recc. codd.

UBEB VH.

243

castra ponrnit. priori Valerio Sanmitiuin k^ones — eo
namque omnem belli molem indinatnram censebant — oc-*
ciumint: simul in Campanos stimulabat ira tain promptos
nunc ad ferenda nunc ad accersenda adversus se au:dlia.
ut-vero castra Romana videnmt, ferociter pro se quisqueS
signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum
Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit
Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud
ita multos moratus dies signum pugnae proposult, pauds
sues adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10
regret: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- ,
gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-

— Harl. I. al.: ille ad mon'*
tern ^aarani. P: caalmm.
M: e. aara. Cf. Gic. Agr.
3, 14. 36.: accedet eo mons
Gaaroa. Plin. hist nat 3, 5.^
60. — Turn acriptmn est in
PM Hari. I. Leid. i. Voss. ii.
nmltiaqoe aliis: hw ad s€h
trieulam. sed 7, 34. in P ye-
nun homeB repperinms „jSa-
tieula'', 9) 22. ia PM, 27, 10.
in Pot. Colfo.
1.x eo namque omnem belli
molem indmaturam eense-^
bant: PM. Haec verba cum
aeqnentibns „6in)Ql stimola*
bat ira** cohaerere, neminem
fngerit.

4. odf euxeraenda aduersua ee '
auxilia: PM] ad arcessenda
•cet. Cf. 3, 45.: arceasiri.
34, 34.: PntColb. Bamb.: ac-
cersitL al.

5. pro se quisque signum po»
spere: PM. — Recc. codd.:
„pro te qnisque signnm pe-<
tere coepit, daces poscere"
cet.: quasi non dao acciisa*

iivi com poscere coninngi
poBsent.
8. haut ita muUos moratus
dies: M* -^ P: hand ita cet.

/ 9. patois suos adhortatus ne
nouum bellum eos nouus*
que hostis terreret cet.: P.
— M: pauds suos adortatus
nouum bellum eos nouusque
bostis trere quidgd ab urbe
longius proferent anna. —
PM: „ magis. magisque i'nbel-
les gentes eos prodire**. si-
mili mendo in optimis qui-
. bttsqne libris 3, 5. scriptum
est „ iacaatum bostem — em-
pit** pro „in incautum bo-
stem**. al. Ad accttsativum
quidquid longius 'profer^
rent „.um wie viel sie wei*
ter vorrucicten** cf. 8, 39.:
quidquid progrediebantWj'iiia-
gis magisque turbatos bostes
cernebant. 21, 54.: quidquid
aurae fluminis adpropinqua-
bant, adflabat acrior frigo-
ris Tis.

12. ne Siiieinorum cet. : PM. -^

16'

342

LIBER Vn.

diticiis suis parcerent neque in cum agnim qui populi Ro-

mani factus esset hostilia arma inferrcBt. si leniter agendo

parum proficerent, denuntiarent Samnitibus populi RomanJ

. senatusque verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-

5 rent, haec legatis agentibus in coneilio Samnitium adeo est
ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice-
rent id bellum, sed magistratus eorum e curia egrcssi stan-
tibus legatis praefectos coliortium vocarent iisque clara voce
imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo

10 profidscerentur.

XXXn. Hac legatione Roroam relata positis omnium
aliarum rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis-
sis belloque, quia non redderentur, soUemni more indicto
decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-

iSlum fepretur: iussuque populi consules ambo cum duobus
exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne-
lius in Samnium, ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam

agrum ^' ceteris omissis. Hinc
Yoss. II. al.: „ peterentqae no
in emn agrum cet.

3. pif, senatusque uerbis: Bl.
— P : pr. senatusque uerbis :
„im Naroen des RSmischen
Volks und Senates", sic scri-
ptura est ut maior uis in po-
pulo rom,, qaippe a quo hel-
ium et iubendam et geren-
dum esset, posita yideretur. —
Paulo post M: samnicinro.

7. sed magistratus eorum e
curia egressi: P. — M: „id
beUum magistcatus eor e cu-
rie gressus".— „Curi^ gres-
sus" idem est quod „cu-
riaegressus", quem ad mo-
dum in PM sexcenties scri-
ptum est. utrnm vero nume-
rum, singula rem an plaralero,
Teriorem h, I. habeam dubito,

cum „egressi^«*' scrip turn esse
possit quod littera s seque-
retur, nee raro in fine ver-
borum is et i^^ permu'tata
sint. Cf.Cic.Verr.2,67.162.:
evocat ad se Centuripino-
rnm magistratus. Or. 63,213.
8. Usque clara uoce impera-
rent: M. — P: bisque cet.
Ab iisque usque ^d profid-
scerentur omissa sunt in
flari. I.

12. fetialibus ad res repeten-
das missis: P m. 2.^ — P
m. 1.: misis. M: fecialibus.
— PM: sollemni more indicto.

15. coss, ambo cum duobus ex-
ercitibus ab urbe profecti:
M] coss. ambo cam duobus ab
urbe exercitibus profecti (P).

17. ille ad montem Gaurum:
Yoss. II. aliique recc. codd.

UBEBVH.

243

castra ponunt. priori Valerio Samnitiuin legiones — eo
namque omnem belli molem indinaturam censebant — oc-*
currunt: simul in Campanos stimulabat ira tarn promptos
nunc ad ferenda nunc ad accersenda adversus se auxilia.
ut vero castra Romana viderunt, ferociter pro se quisqueS
signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum
Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit
Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud
ita midtos moratus dies signum pugnae proposuit, pauds
suos adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10^
retet: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- ,
gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-

— Harl. I. al.: ille ad mon'*
tern ^aamm. P: caulram.
M: c. aura. Cf. Cic. Agr,
3, 14. 36.: accedet eo mons
Gaurns. Plin. hist. nat. 3, 5.^
60. — Tnm acriptmn est in
PM Hari. I. Leid. i. Voss. ii.
multisqtie aliis: hie ad sa^
iriculam, sed 7, 34. in P ve-
ram homen repperimiis „ So'
ticula'% 9, 22. in PM, 27, 10.
in Pot. Colb.
l.v eo namque omnem belli
molem indinaturam eense-*
bant: PM. Haec verba cam
sequentibas „8imnl stimola*
bat ira " cohaerere, neminem
fagerit.

4. ad accersenda aduersus se '
auxilia: PM] ad arcessenda
cet. Cf. 3, 45.: arcessiri.
24, 34.: Put.Colb.Bamb.:ac-
cer8iti. al.

5. pro se quisque signum po*
scere: PM. — Recc. codd.:
„pro se quisqne signum pe«
tere coepit, duces poscere*'
cet.: quasi non duo accnsa*

tivi com poscere coniangi
possent.

8. haut ita multos moratus
dies: M. — P: hand ita cet.

9. paucis suos adhortatus ne
nouum bellum eos nouus*
que hostis terreret cet.: P.
— M: pancis suos adortatos
nonnm bellum eos nonnsque
hostis trere quidgd ab urbe
longius proferent arma. -^
PM: „ magis magisqoe /nbei-
les gentes eos prodire^. si-
mili mendo in optimis qui-
busqne libris 3, 5. acriptom
est „ incaatum hosteqi — era-
pit^' pro „in incaatum ho«
stem*^ al. Ad accnsativum
quidquid longius 'profer*
rent „um wie vid sie wei»
ter voiTuckten" cf. 8, 39-:
quidquid progrediebantar,'ma-
gis magisque turbatos hostes
cernebant. 21, 54.: quidquid
aurae fluminis adpropinqua-
bant, adflabat acrior frigo«
ris Tis,

12. ne Sidicinorum cet. : PM, —

16'

244

LIBER VIL

panorumqiic cladibus Samnitium acstimarent virlutem: qua-
lescumque, inter se certaverint, necesse fuisse alteram par-
tem vinci: Campanos quidem baud dubie magis iiimio luxu
flueiitlbus rebus moDitiaque sua quam vi hostium victos
5 esse, quid autem esse duo prospera in tot saeculis bella
Samnitium adversus tot decora populi Romaiii, qui trium-
phos paene plures quam aniios ab urbe condita numerent,

Rccc. quid, codd.: nee Sidi-
cinornm cet.
1. qualeseumgue inter se eer-
tauerint : PM. — Levi mendo,
qao nihil freqaentias in an-
tiq. codd. invenitur, in Leid. i.
a), scriptnm est „certaae-
rwnt". cf. 7, 33.: qaos ges-
serint animos. — j,Von wel-
cher Bescfaaffenheit auch im-
mer ifare gegenseitigen Streit-
krSfte gewesen sein mScliten,
einer yon beiden habe doch
natiirlich den Sieg nnr da-
vontragen k5nnen: nun seien
abep die Campaner wenig-
. stens ohne Zweifel mehr da-
dnrch dass ihre Kraft durch
den iibertriebenen Luxns be-
reita gebroclien war und durch
ihre eigene Weichlichkeit als
darch die Starke der Feinde
besiegt worden". — PM
HarJ. I. al.: „nimio ^uxu.
j^»entibns rebns": sed cf. 7,
29,: flnentes luxu. — P m. 1.:
quam uis hostium. m. 2.: ui.

6. aduersus tot decora pif.:
M. — P: pf. — M: samni-
cium,

7. numerent — haheant — con-
pulerint] numeret — habeat
— compnlerit. — Pluralem
Domerum hornm verborum

restitnimns, quod numerent
in PM Had. i. Leid. i. al, Jin-
heant in PM Leid. i. al., con-
pulerint si non in optimis
at in multis recc. codd. ser-
Tatum est. nam quamqdam
conpuJerit ctiam in PM scri-
ptum est, et Livins eisdem
locis modo singnlarem modo
plaralem collectiva nomina se-
qui ?oluit, tamen diversns
eius generis numerus turn de-
mum satis probari posse vi-
detur, cum plurali excipiaiur
singularis, nisi re ipsa illud
alterum (cF. ex. gr. 34, 47.)
quodam modo postulari vi-
deatur. saepissime yero in
tertia yerborum persona sin-
gnlarem pluralis loco ab er-
rantibus librariisscriptum esse
neminempraeterierit: qua re,
cum interdnm etiam contra-
rio erratum sit (7, 35.), sub-
tili sane iudicio in his rebns
atendum sit. Cf. 1, 41.: cla-
mor inde concnrsusque po-
puli mirantium quid rei es-
set. 24, 21.: multitude —
pars in yestibuiis stat, pars
ex tectis fenestrisque prospe-
ctant et quid r^i sit rogi-
tant. 24, 2*2.: senatus inde
haberi coeptus est, quod sicut

LIBER VU.

245

qui omnia circa se — Sabinos Etruriam Latinos Hernicos
Aeqiios Vulscos Aumncos — domita armis babeaut, qui
Gallos tot proeliis caesos postremo in mare ac naves fi^a
conpulerint. cum gloria belli ac virtute sua quemquc fretos
ire in aciem dcbere, tum etiam intueri cuius ductu auspi- 5
cioque ineunda pugna sit, utrum, qui audiendus dumtaxat

regnanteUierone manseratpn-
blicnm consiliom, ita post
mortem eius — neque con-
yocati neque consulli [iierant.
26, 2.: brevi effecisse disci-
plina atque imperio at nemo
eornm generis ac sanguinis
8ui memor in acie esset, prae-
sidio sociis hostibus terrori
essent. 3, 19.: perculsa erat
plebes consulem habitura ira-
tum, potentem — tribns li-
beris, qaornm nemo Caesoni
cedebat magnitndine animi,
consilium et modum adhi-
bendo — priores erant. al.

1. Sabinos Etruriam Latinos
Hernicos Aequos Volscos
Auruncos : PM aL — Voss. ii.
al.: „sabinoa et etruriam '':
sed omissa coniunctione ora-
tionem non modo strictiorem
sed etiam fortioi^em fieri ma-
nifestum est. diversa dicendi
ratione 27, 10. sedccies con-
iunctionem positam videmus,
quo loco ampliorem oratio-
nem res ipsa desiderasse vi-
detar. utrumque dicendi ge-
nus 22, 61. al. coniunctum est.

4. cufn gloria belli ac uirtute
sua quemque fretos ire in
aciem debere : PM. — Leid. i. :
ire in em aciem debere. Ha-
Terc: ire in earn aciem debere.

6. utrum qui audiendus dum-
taxat magnificus adhorta-
tor sit: PM rell. — Nee
L Freiusliemius nee I. Fr.
Gron. bnius loci, rationem
perspexerunt^. cam „qui au-
dendi damtaxat m$igaificus
sdhortator slf scribi vel-
lent. in verbo audiendus
etiam maior oralionis yis po-
sita est quam in magnijicus
adhortator, id quod yel lo-
cus borum verborum osten-
dat. magna deinde orationis
elegantia L. ita pergit, ut buic
interrogationi , qua de Yale-
rio nsus ernt, Va]criam ipsum
respondeniem faciat, ^jMit
Yertrauen auf seinen im Kriege
ervvorbenen ilubm musse je-
. der von ihnen in die Scblacbt
gchen, dann aber auch dar-
auf acbten, unter wessen Fiih-
rung er kampfen werde: ob
der welclier dem Anscbeine
nach sich in begeisterndfti
Worlen vernebmen iasse, nur
\Vk der Kede nmthig erscheine,
aber von kriegeriscber Th8-
tigkeit nicbls wisse, oder ob
e& ein Mann sei, der selbst
die' Waffen zu lubren ver-
slehe und im wildesten Ge-
iummel der Scblacbt sicb zu
bewegen pfkge: — Meinen

246

LIBER VU.

magnificiis adhortator sit, verbis tantum ferox operam mi-
litarium expers, an qui et ipse tela tractare, procedere ante
signa, versari media in mole pugnae seiat: — ,, facta mea
non dicta vos milites^ inqnit „sequi volo, nee disciplinam
5modo sed exemplum etiam a me petere: non factionibus
modo nee per coitiones usitatas nobilibus sed hac dextra
mihi tres consulatus summamque laudem peperi. fidt cum

Thaten, nichi meinen Wor-
ten sollt ihr, Soldaten, fol-
gen"a. 8. w. — P m. 1.:
expres. P m. 2. M: ezpers.
— HarL I.: aersart media
mole 'pugnae; M: aenareme-
dia in molle pugnae. —
Harl. I.: ne disciplinam mo«
do cet.
5« non factionibus modo nee
'per eoHiones usitatas no-
bUibus: God. Klock. — PM
Harl. I. al.: per contiones.
Cf. 3, 35.: deiectisque honore
per coitionem daobns Quin*
ctiis cet. 9, 46.: in dnas par-
tes discessit civitas: aliud in-
teger popnlas, fantor et cul*
tor bononnn, alind forensis
factio tenebat — In P m. J.
eiiam „ nsitat/i '* scriptum
erat. — Drakenborchins alii-
qxkenon modo pro non modo
non scriptnm esse censnemnt,
minns etiam recte Sigonhis
modo pro nuper „nnr so
eben erst'^ dictnm volnit. in
particnlts non modo non enm
b. 1. qni soleat inesse posse
sensum facile est intellecto,
nee modo aliud qoidquam
qnam qnod paolo ante tau"
tum in „ verbis tantum fe-
rox" significare. nam qu^m

ad modum ^^multos factio-
nibus modo magistratos ade-
ptos esse" ,^nur dnrch ih-
ren Anhang" scribi potnit,
sic idem etiam particnla non
praeposita Valerius de se po-
tnit negare: „nicht durch ge-
wonnene Partheien nnr (vel
,,etwa"), noch durch ^ct
beime Yerbindungen wie sie
nnter dem Adel zu. bestehen
pflegen, sondem mit dieser
meiner Rechten babe ich mir
drei Consulate und den hdck-
sten Rubm erworben". —
In HarL i. ezcidit tres,
7. fuii cum hoc dici pot erat:
' PM. In duobus recc. codd.
scriptum est 9,fnit tempus
cum hoc dici poterat", quo
supplemento opus non est;
„die Zeit ist voruber wo sich
das sagen liess,/^ dirkonnte
das foohl gliicken^ denn du
warst ein Patricier nnd Ton
den Befreiem des Vaterlan-
des herstammend, nnd in
demselben Jabre wo unsere
Stadt einen Consul, eriangte
deine Familie das Consnlat".
Non sine causa Liyius Vale-
rinm ita loquentem facit, ne
quern militum fugere posset,
quid illi unl genti popnlos

UBEH va

247

hoc did poterat, pairicius enim eras et a Uberatoribus pa-
triae ortus et eodein anno familia ista consulatum quo urbs
Laec consulem babuit — : nunc iam nobis patribus vobis- •
que plebei proiniscuus consulatus patet nee generis ut ante
sed virtutis est praemium : proinde 'summum quodque spe- 5
ctate milite3 decus. non si mibi novum hoc Cprvini cogno-
men diis auctoribus homines dedistis, Publicolarum vetu-
stum familiac nostrae cognomen m^moria excessit: semper

rom. deberet sed com ita ni-
hil aliad Valerias quam qtiod
ad suam familiacque suae glo-
riam spectaret, dicere Tide-
retur, grata quaclam senten-
tias connectendi ratione ad id
transire pergit, quo magno-
pere militam animos ad pu-
gnaodi capiditatem inflam-
mari necesse tssei, cam se
sua qaemqne virtute sommis
honoribus dignos reddere pos-
se 8C yiderent. — Cf. 4, 4. : at
enim vero nemo post reges
exactos de plebe consul fulf .
23, 45.: „enim minor res
e8t*^ 22, 59.: „7uim si con-
feram nos cum iliis, iniuriam
nomini rom. faciam^. 21, 40.
al. In his simiiibusqae locis
yidetur ellipsis quaedam in-
esse. — Leid. i. : patricius enim
erat et a liberatoribus ortus
patriae.
3. uobisque plebei: PBI Hari. i.
Leid. I. al. ] yobisque ple-
beiis (recc. quid. codd.).
„t)nd euch, dem Volke":
non minus enim lioc loco
quam 3, 64. „pariter patri-
^ bus plebeique acceptus^' al.
plebei dalivus quinlae de-

clin. est — Plerique recc.
codd. : nee gerUis at ante sed
uirtutis.

5. proinde summum quodque
spectate milites decus: PM.

— Recc. codd. alii exspe-
date, alii exspeciare, Cf. 2,
49. : „ ire fortes ire felices iu-
bent, inceptis eyentus pares
reddere: consulatus inde ac
triumphos, omnia praemia ab
se omnes honores spectare '^

— Leid. I.: miUte decus.
Yoss. II. al.: militiae decus.

6. nouum hoc Coruini cogno «
men: PM Harl. i. Leid. i. al.]
noyum hoc Coryi cognomen
(recc. duo codd.). Cf, 7, 26.:
M. Valerium Coryum. — P:
uelus tu familiae nostrae co-
gnomen.

8. semper ego plebem roma-
nam — colo atque colui:
PM rell. In bis postremis
yerbis illud xxf^iqov •jtqotiqov
ioesse yidetur, non quod
semper colo dici non possit,
sed propter ea quae medio
loco leguntur, ad qoac npn
colo sed colui pertineat. cf.
26, 44.: „in vulnera ac tela
ruunt". sed fieri potuit ul

248

UBERTU.

ego plebem Romanam militiae domique privatus in magi-
stratibus parvis magnisqiie aeque tribuniis ac consul eodem
tenore per omnes deinceps constdatus colo atque colui.
nunc quod instat, diis bene iuvantibus novum atque inte-

5grum de Sanmitibus triumphum mecum petite ^^

XXXni. Non alias militi familiarior dux fuit onmia
inter infimos militum baud gravate munia obeundo : in ludo
praeter ea militari, cum velocitatis viriumque inter se ae-
quales certamina ineunt, comiter facilis, vincere ac vinci

lOvultu eodem nee quemquaih aspemari parem qui se offer-
ret: factis benignus pro re, dictis baud minus libertatis alle-
nae quam suae dignitatis memor: et — quo nihil popula-
rius est t— quibus artibus petierat magistratus, hisdem ge-

Jj. in illis verbis ^tlam aliad
quid spectaret. com enim in
semper etiam aeque perinde
insit, ilia verba significare
possnnt „obne Unterlass be-
weise ich dem Volke meine
Achtang wie ich sie ibm in
Krieg uod Frieden als Privat-
mann nnd in StaateSmtem . .
bewiesen babe", quae inter-
pretatio si vera est, L. non
aliter atque scrlpsit scribere
potuit. — P: aeque tribnnus
ac coss. — M paulo post:
„nouum atq. f integrum" : me-
dio loco aliquid erasum est.

6. non alias militi familiarior
dux fuit: PM. - Simili
modo L. rare alias scribere
solet: of. 3, 69. 26, 39. 45,
20. al.

7. munia obeundo: PM. —
Voss. I, al, : munera. Voss. ii.
Pall. 1. 3. al.: minima ob-
eundo. Cf. 1, 34.: obeundo
oiBcia. 1, 54.: obeundo peri-
cula. al.

7. in ludo praeter ea: P. —
M: in dvdo pterea, — P: mi-
litaritf.

9. eomiter facilis : M. — P cod.
Klock.: com! facilis. — Haec
verba coninngi non possunt
cum sequentibus infinitiyis :
„beim Kampfspiel zeigte er
sicb auf eine freundlicbe Weise
gefdllig: er mocbte den Sieg
davontragen oder verlieren,
80 bebielt er dieselbe rubige
Miene; und nie yerschmShte
er einen der sich ibm zum
Wettkampfe anbot: im Han-
deln zeigte er sich wohlwol-
lend mit Rucksicht auf die
YerhSltnisse, in seiner Rede
verier er eben so wenig die
persSnlichen Recbte des An-
deren als seine eigene Wnrde
aus den Augen".

13. hisdem gerebat: PM] iis-
dem gerebat. Cf. 5, 36.: co-
ram hisdem Romanis. —
. Leid. I.: regebat.

LIBER Vn.

249

I'ebat. itaque imiversus exercilus incredibili alacritatc ad-
hortationcm prosecutus duels castris egreditur: proeUum
— ut quod maxime umqnam pari spe utrimque aequis vi-
rlbus — cum fiducia sui sine conWmptu hostium commis-
sum est: Samnitibus feroclam augebant novae res gestae et 5
paucos ante dies gemlnata victoria, Romanis contra qua-
dringentorum annorum decora et conditae urbi aeqnalis vi-
ctoria : utrisque tamen novus hostis curam addebat. pugna
indicio fuit quos gesserint animos, namque ita conflixenint
ut aliquamdiu in neutram partem incllnarent acies: turn 10
consul trepidationem inidendam ratus, quando vi pelH non
poterant, equitibus inmissis turbare prima signa hostium co-
natur: quos ubi nequiquam tumultuantes in spatio exiguo
volvere turmas vidit nee posse aperire in hostes viam, rc-

% proelium ut quod maxime
umquam, pari spe utrimque
aequis uiribus cum fiducia
sui sine contemptu hostium
commissum est: P: nisi
quod m. 1. ^commisum -s-'^
scriptum erat. -^ M: prae-
Hum at qS maxima plia qua
pari I spem utrimque aequis
uiribus cum fiducia sui sine
ctepta hostium commissum
€st. m. 2.: spe. — Harl. i.
Leid. I. al. : pari spe proe^
Hum utrimque. Leid. i. : cum
sui fiducia. — Denique multi
recc.codd.: proeliumque quod
maxime umquaia cet. — Cf.
5, 25.: grata ea res at quae
maxime senatui umquam fuit.
32, 5.: bellum — si quando
umquam ante alias — cum
&agna cura apparavit. al. —
„Wenn je zwei Feinde mit
gleicher Erwartung des Sie-
ges, mit gleichen Kraftcn sich
einauder masscu , so war cs

in dieser Sclilacbt der FaU,
die yon beiden Tbeilen mit
Yeijitrauen auf die eigene Kraft
und ohne Verachtung des
Gcgners geliefert wurde". —
P : quadr/gentornm. — Harl. i.
Leid. I.: utriusque tamen no-
uns hostis curam addebat.
Yoss. I. al. : utrique tamen cet.

8. pugna indicio fuit quos
gesserint animos: P m. 2.
M m. 3. — P m. 1, :"gesse-
Tunt, M m. 1.: quo gesse-
rint, — PM Harl. i. Leid. i,
Voss. II.: „namque ita con-
flixerunt at aliquamdiu in
neutram partem inclinarent
acies". Non -peius Lovel. 4.:
„ inclinauerint ". of. 7, 14.:
acceper/nt. 7, 25.: discesse-
rint.

11. iniciendam ratus : P. — M:
inilienda ratus. — P m. 1.:
inmifis. — lil: nequiquam
tumultuantes. — P m..l.: in
ostes. m. 2.: in hostes.,

250

LIBER Va

vectus ad antesignanos Icgionum cum desiluissel ex cquo,
^ nostrum^ inquit ^peditum illud milites est opus: agite
dum, ut me videritis quacumque incessero in aciem ho-
stium ferro viam facientem, sic pro se quisque obvlos stet-
5nlte: ilia omnia, qua nunc erectae micant liastae, patefacta
strage vasta cemetis^^ haec dicta dederat, cum cquites con-
sulis iussu discurrunt in comua legionibusque in mediam
adem aperiunt viam. primus omnium consul invadit ho-
stem, ct cum quo forte contulit gradum, obtruncat: hoc
10 spectaculo accensi, dextra laevaque ante se quisque memo-

3. tfuaeumgue incessero nee
in PM nee in Harl. i. Leid. i.
scriptum est. proximum yero
est id quod in M invenimas
„qaacu; incessero": nam
*quamqaam et in hoc libro q
ezcidit, tamen ; ostendit in
antiqaiore libro veram scri-
pturam q; fuisse. In P est:
„qua cam incessero". idem
qua cum habet Leid. i. : quod
com non videretur proban-
dam, librarius cod. Uarl. i.
scripsit „qaa cum", perinde
atque 5, 47. ; qua fefellerat.

5. Ula omnia qua nunc ere-
ctae micant hastae : P. —
M: ilia omnia qua nunc
recte di | eant haste. Lo-
ve]. 4.: qua nunc rectae mi-
cant hastae. — De^qua cF.
30, 33.: viam, qua inruerent
in ancipia tela, beluis da rent.
26, 5.: legio ibi sexta loco
cessit, qua pulsa cohors Hi-
spanoram — usque ad val-
lum pervasit. 10, 5. : relique-
rat intervalla — , qua — equi
pcrmitti possent. 21 , 55. :
(elephantos) aversos sab cau-

dis, qua maxnme molli cute
Tulnera accipinnt, fbdiebant.
32, 5.: qna abscisae rapes
erai^t, statio paacoram anna-
torum tenebat: qua minus
tuta erant, alia fossa alia tur-
ribus maniebat* 1, 27.: con-
silium erat, qua fortana rem
daret, ea inclinare vires, al.

6. haec dicta dederat: PM.
Cf. 22, 50.: haec ubi dicta
dedit, stringit gladium cet —
PM: „cos. iussu", pauloque
post „cos. inuadit."

7. legionibusque in mediam
aciem aperiunt uiam: PM]
l^gionibus in mediam cet.
(codd. Drakenb.). — P: le-
gionibusq. in mediam cet.
M: legionib.que.

10. dextra laeuaque ante se
quisque memorandumproe-
Hum ciet : PM Uarl. i. Leid. i.
al.] dextra laevaque — cient
(rccc. quid. codd.). Quibus
cient verum esse videbatur,
accensi cum hoc verbo con-
iungcndum putarant: quam-
quam ne id quidem dici pot-
; est, Qum saepissime verba ad

LIBER VII.

251

randum proelium ciet slant obnbd Sammtes, quamquam
plura acciplunt quam infenint vulnera: aliquamdiu iam pu>
gnatiim erat, atrox caedes circa signa Samnltium, fuga ab
nulla dum parte erat, adeo morte sola vInci destinaverant
animis. itaqne Romani cum et fluere iam lassitudine vires 5
sentirent et diei baud multum superesse, dccensi ira conci-
tant se in hostem. turn primum referri pedem atque in-
clinari rem in fugam apparuit, turn capi occidi Samnis> ncc
superfuissent multi ni nox victoriam magis quam proelium
diremisset. et Romani fatebantur numquam cum pertina- 10

nomina prozime anteceden-
iia apad Li?iam relata vi-
deamus.

1. stoTii obnixi Samnites: P
ni. 2. — P m. 1.: obnoxi.
Bad. I. Leid. i. : obnozii, —
SI; 08tant obnixi. Loyel. 4.
JNeap. Lat.: instant. — PM:
qua qui — aliqaadiu. — Recc.
quid, codd.: „atrox caedes
oria circa signa" cet. sed
. erat pertinet ad Btramqiie
lociim,

5. cum et fluere iam lassHu-
dine wes sentirent et diei
haud multum euperesse:
P Harl. I Leid. i. al.] cam
et fluere — superesiet ( Voss. ii.
aliique recc. codd.). — M m.
1,: „com et fluere iam lasci-
tudine. aires sentire et diei
hand multam saperesse". ro.
3.: „8eniiret'^ -*- „sapere8«
set". Recc. duo codd.: cum
effloere, — Qui euperesset
scribi volueront, loci ratio-
nem non perspexerant. his
daabns enim causis milites
Romani impolsl sunt, ut ma-
lore, etiam quam antea im*

peta hostium aciem aggrede-
rentur: altera, quod Samni-
tes iam vires videbantnr de-
ficere magisque animis quam
viribas eomm ressustentari;
altera, quod baud multom
diei superesse yidebant, ut
ant, nisi magno aliquo conatu
victoriam adipisci contende-
rent, non debellatam videri
posset novumque proeliom
committendum esset, aut at,
qaamvis ipsi iam pugbando
fessi essent, dummodo omni
sua vi in hostium aciem in-
rumpere conarentur, breyis-
simi temporis extremum il-
lud certamien fore sperare
possent.

8. turn capi occidi SamJiis : P
m. 2. M. — P m. 1.: occi-
dil. — Recc. codd.: Samni-
tes. cf. 8, 38. 39, al. — Cf.
6,- 8.: imber certam magis vi-
ctoriam quam proelium di-
remit.

10. et Romani faiehaiUur num-
quam cum pertinaciore ho-
sie confiictum: P. — M: ct
romaui f^rcbantur numquam

252 LIBER yn.

ciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur quae-
nam prima causa tam obstinatos movisset In fugam, oculos
sibi Romanorum ardere visos aicbant vesanosque vultus et
furentia ora: indc plus quam ex alia idla re terroris ortum:
5 quern terrorem non pugnae solum evenlu sed uoctuma pro-
fectione confess! sunt, postero die vacuis hostiiun castris
Romanus potitur, quo se omnis Campanorum multitude gra-
tulabunda efiudit.

XXXIV. Ceterum hoe gaudium magna prope clade

10 in Samnio foedatum est. nam ab Saticula profectus Cor-
nelius consul exercitum incaute in saltum cava valle per-
vium drcaqne insessum ab hoste induxit, ncc prius quam
recipi tuto signa non poterant, inminentem capiti hostem
vidit. dum id morae Samnitibus est quoad totum in val-

15 lem infimam demitteret agmen, P. Decius tribunus militum
eonspicit unum editum in saltu coUem inminentem hostiuin
castris, aditu arduum inpedito agmini, expeditis baud difii-
cilem. itaque consuli territo animi „videsne tu" inquit

cum pertina/iore cet. -^ P m. corneliiifi cus. exercitu canli in

1.: cum quaereretar nequa saltu caaa ualle peruiam cet .

prima causa cet. P m. 2. M: 14. dum id morae SamnUibus

cam quaereretar quaenam pri- est quoad toium in uallem

ma causa cet. — P m. 1.: infimam demiiteret agmen:

aiebat. — M; aesanosqoe P. — M: dum id morae sa-

aaltus et furentiora inde cet, mnitib. quo ad totum in aal-

-^ Rece, codd.: ulla alia re. lem infimam demitterel agmen.

^ ^ . . iiiw 1 Leid. I. al.: dimitteret I. Fr.

6. confessi sunt: i'al al. — ^ j '^ ^ / s c

Pall 1 3 Voss II al • te ^^*'"- ^''"'^^''^''^ («^^« Sa-

... ^ ,- . .. mnites sive nomani) scribi

statisunt.. — Ja:uacm8 08tmm , , ^ , . , .^^

maiebat, sed in demUteret
casiris. • . /^ !•

inest Cornelius cons.

10. in Samnio \ P. — M: in sa- 15. P, Decius ir. mil, eonspicit

nio. — P : nam ab saticula unum editum in salixan coh

profectus comelius cos. exer- lem inminentem hostiuinca-

tltu incaute in saltum caua stris: PM: eodemque mendo

uelle (m. 2.: ualle) peruium M: aditi/ arduum inpedili

eircaque insessum ab boste agmini. P: aditu. -^ Leid. i.

induxit. — M: nam ab satri- Voss. ii. al.: P. Decius tr. pi.

cula (cf, 7| 32.) profectus 18. itaque consuli territo animi .

LIBER m

253

mA.. Cornell cacumen illud supra Iio$tein? arx Ola est spei
saluiisque nostrae, si earn, quoniam caect reliquere Samni-
tes, inpigre capimus. ne tu mihi plus quam unius legionls
princlpes hastatosque decjieris: cum' quibus ubi evasero in
sonimum, perge hinc omni liber metu teque et exercitum 5
serva: neque enim moveri hostis subiecius nobis ad omnes
ictus sine sua pemicie poterit. nos deinde aut fortuna po
puli Bomani aut nostra virtus expediet^^ conlaudatus ab
consule accepto praesidio yadit occultus per saltum, nee
prius ab Iioste est visus quam loco quern petebat adpro- 10
pinquavit: inde admiratione paventibus cuncfis cum omnium

uidesne tu inquH: PM. —
Maiti recc. codd.: deterrito.
— Har]. I,: animis. Recc.
quid. codd. : ankno. Of. 8. 13.:
suspensos. animi. 7, 10,: ani-
mis — pendentibus. — Cf.
1, 39. : viden' tu puerum hunc.

1. arx ilia est spei salutis'
que nostrae: P. ^— M: ar-
TniUa est spei cet. In Harl. i.
Leid. I. multlsque aliis codd.
excidit arx. Cf. 7, 24.: fa-
aique — quod editissimum
inter aequales tumulos occur-
rebat oculis arcem Albanam
petunt.

% quoniam eaecireliquere Sa*
mnites: Loye]. 3.] quam caleci
cet. — In Harl. i. scHptnm
est qud^ in PM qm, quod ni-
bil alind quam quoniam esse
omnes similes loci codicum
PM doceut. raro enim iustis
Utieris in anliquioribns libris
baec yox scripta legitur, id
quod etiam 2, 40. „et quo-
niam ^rmis yiri defendere ur-
bem non possenf yidimus.
sic 7, 10. in P qm^ in M

quoniam, 29, 1. in Put. quo-
nicmt, in Colb. qm, al. repe-
rimus. — „Da ist der Fels
nnserer Hoffnting und nns^-
rer Rettung, wenn wir nns
schleunigst seiner bemSchti-
gen, da ihn ja die Samniten
in ihrer Blindheit unbeacbtet
gelassen baben". — P: si ea
qiii.ceci relinquere samnites*
M: si earn qm | ceci reliquere
samnites. — M: ne tu mibi
plus quam unus (m. 3. unius)
legionis principes bastatos
cpo I dederis.
6. neque enim moueri hostis
cet. : PM rell. Non potest ntf-
que enim pro 7ion enim scri-
ptum yideri, cum b. 1. in ilia
particula ne quidem insit:
,>nam ne moyeri quidem ho-
stis poterit". cf. 5, 33.: nee
eum incorruptum. — M m^ 1.
P: perniciem. M m. 2.: per-
nicie. — PM: fortuna pr.
11. cum omnium in se uertis*
set oculos: M. — P: uer-
tissent. — Yoss. ii. al.: ad
sedncendnm agmen. — Multi

254.

OBER VII.

in se yertisset oculos, et spatium consuli dedit ad subdu-
cendum agmcn in aequiorem locum ct ipse in summo con-
stitit vertice. Samnites dum hue illuc signa vertunt, utrius*
que rei amissa occaslone neque insequi consulem nisi per
5 eandem vallem, in qua paulo ante subiectum eum telis suis
habuerant, possunt nee erigere agmen in cap turn super se
ab Decio tumulum. sed cum ira in bos magis qui fortu*
nam gerendae rei eripuerant, tum propinquitas loci atquc
ipsa paucitas incitat, et nunc circumdare undique coUem ar-
^ lOmatis volunt ut a consule Decium intercludant, nunc viam
patefacere ut degressos in vaUem adoriantur: incertos quid
agerent nox oppressit. Decium primum spes tenuit cum
subeuntibus in adversum coUem ex superiore loco se pu-
gnaturum, dcinde admiratio incessit quod nee pugnam ini-
15 rent nee, si ab eo consilio iniquitate loci deterrerentur,
opere se valloque drcumdarent: tum centurionibus ad se
vocatis ,,quaenam ilia inscitia belli ac pigritia est, aut quo-
nam modo isti ex Sidiciiiis Campanisque victoriam p^ere-
runt! hue atque illuc signa moveri ac modo in unum con-
20 fern modo educi videtis: opus quidem iiicipit nemo, cum

recc. codd. : et in snmmo ipse
constitit aertice.

3, dum hue illuc signa uer*
tunt: PM cod. Gel. Harl. i.
Lov. 4. — Leid. i. Pall. 1. 3.
Voss. II. et omnes prope recc.
codd. : „buc iUucque^'. Tres
recc. codd.: ,,huc atque il-
luc *': quod paulo post in
omnibus melioribus libris le-
gitur. — M m. 1.: //» samni-
tes dum cet. sed m. 4. dele*
"vit in, — P: occassione. —
PM: neque insequi cos. —
P: nee erigere agmen in cam-
pum su^ se, — M: super se
ab dicio. m. 3.: ab decio.

7. 8td eum ira in hos magis:

M m. 1. P. — M m. 2.
Toss. II. mnltiqne alii: sed
/um ira.

11. ut degressos in uallem ad-
oriantur: PM Harl. I. al. —
Multi recc. codd.: digresses.
— M: nox pressit.

13, se pugnaturum: P. — M
Harl. I.: se pugnatoram.

17. guaenam ilia inscitia belli
ac pigritia est: P. — M:
ac pi I gritiae ant vfii modo
isti ex sidicinis caropanis qui
nictoria pepererunt.

19. ac modo in unum conferri
modo educi uidetis: PM. —
Leid. I. Voss. II. al.: ac modo
educi uidetis.

LIBER Vn.

255

lam circumdaii vallo potucrimus esse: turn vero hos simi-
les Istorum simus, si'diutius hie moremur quam eommo-
diii^i sit. agite dum ite mecum et, dum lucis aliquid super-
est, quibus loeis praesidia ponant, qua pateat kinc exitus, ^
exploremus". haec omnia sagulo gregaK amieius centurio- 5
nibiis item manipularium militum habitu ductis, ne ducem
circumire hostes notarent, perlustravit.

XXXV. VigiHis deinde dispositis ceteris omnibus tes-
seram* dari iubet, ubi secundae vigiliac bucina datum signum
esset, armati cum silentio ad se conveiJSrent. quo ubi sic 10
ttt edictum erat taciti convenerunt, „hoc silentium milites"
inquit „omisso militari adsensu in mfe audiendo servandum
est: ubi sententiam meam vobis peregero, tuni quibus ea-
dem placebunt in dextram partem taciti transibitis: quae

3. et dum lucis aliQ.d super-
est: M Lovel. 4.] at dum lu-
cis ali^iiid superest (P). Par-
tScuIas et ut a librariis per-
saepe inter se confusas esse
notnm est: quare non dubi-
tavimus et recipere, qua voce
oratio roulto forlior fiat, prae-
sertim cum apud Livium ni-
bil frequentius reperiatur quam
duo imperatiyi coninnctione
et connexi, cuius simile di-
cendi genus ne hoc quidem
loco praeterraittendam vide-
batur. — P: qua pateat hie
exitus. M: quia pateat hie ex-
ercitus.

8. tesseram dari iubet: PM
rell. Cf. 7, 36. : et tessera data
incolumes reverti qui sua cor-
pora — pcricalo obiecisseut.
9, 32.: extemplo tesseram
dari iubet ut prandeat miles
firmatisque cibo yiribus arma
capiat. 27, 46.: tessera per

castra ab Livio consule data
erat ut tribunus tribnnum
centurio ccnlurionem eques
equitem pedes peditem acci-
peret. 28, 14.: tesseram ye-
speri per caslra dedlfc at ante
lucem yiri equiqne curat! et
pransi essent, armatus eques
irenatos instratosque teneret
equos. al.
9. bucina: M m. 2. P al.] buc-
cina. Haec yox in antiquiori-
bus codd. ana littera c scri-
pts legitur. cf. ex. gr. 26, 15.r
ad tertiam bucinam (Put.
Colb. Bamb.). — M m. 1.:
bucina.

10. quo ubi sic ut edictum erat
taciti conuenerunt: PM. —
Leid. I. tacite conuenere. —
Leid. I. Pall. t. 3. al.: miles
loquit.

14. quae pars maior erit eo
stabitur consilio: PM. —
Cod. Slgoni al. : eias stabitur

256

LIBER Vn.

pars nudor erit, eo stabitur consilio. nunc quae mentc agi-
tem audite. non fiiga ddatos nee inertia rellctos hie yos
circumvenit hostis: virtute eepistis locum, virtute hine opor-
tet evadatis. vcniendo hue exercitum egregium populo Ro-

5mano servastis: erumpendo hinc vosmet ipsos servate: di-
gni estis qui pauci pluribu$ opem tuleritis, ipsi nullius au-
xilio egueritis. cum eo hoste res est qui hestemo die de-
lendi omnis exercitus fortuna per socordiam usus non sit,
hunc tarn opportunum collem inminentem capiti sub non

10 ante viderit quam^captum a nobis, nos tarn paucos tot ipsi
milibus hominum nee ascensu arcuerit nee lenentes lo-
cum, cum diei tantum superesset, vallo circumdederit:
qi^em videntem ac vigilantem sic eluseritis, sopitum oportet
fallatis, immo necesse est in eo enim loco res sunt no-

consilio. Lovel. 4.: eoram
Btabitar consilio. •— Harl. i. :
noncqae mente agite audite.
— P m. 1.: caepistis locuno.
4. ueniendo hue exercitum
egregium por, seruastis :
M] yeniendo hac exercitnm
egregium populi romani ser-
vastis. — P: egregium pF.
seruastis. Cf. prolegom. ad
▼ol. I. p. XI. — I, Fr. Gron.
scribi malebat „ erumpendo
hinc vosmet ipsi servale".
cf. ex. gr. 2, 19.: suismet
ipsis corporibns.

6. ipsi nullius auxilio egueri-
tis: PJH, Haec verba excide-
rant in Leid. i. Yoss. ii. a1.

7, hestemo die: P. — M: qui
hesterno J^lendi cet. — PM:
o^ortunum.

10. nos tarn paucos tot ipsi mi-
libus hominum nee ascensu
arguerit nee tenentes lo-
cum — uallo circumdede-
rit: P c. Klock.: nisi quod in

P m. 1. „tot ipsi mili/ibus"
scriptnm est. InM repperimns
„nec ascensu argnerinf —
„circumdederint'*. Ipsi non
nominatiTUS est sed dativus:
„obgleich ihm so viele Tau-
sende zu Gebote standen''. 38,
54, — HI: sic eluseritis oplium.
m. 3. : sopitum. — PJtt: opor-
tet fallatis immo necesse est,
Laudarunt iam interpretes si-
miles locos apud Cic. Verr.
4, 39. 84. : tainquam ita fieri
non solum oporteret sed etiam
necesse esset. 5, 14. 37.: non
quia necesse fuerit — sed
quia sic oportuerit.
14, in eo enim loco res sunt
nostrae: PM. — PaU. 1. 3.
Voss. II. al. : „ in eo res sunt
nostrae": quod I. Fr. Gro-
novio baud displicuit: (cf.
30, 19.: non in eo esse* Car-
tkaginiensium res ut Galliam
atque Italiam armis obtineant.
al.).

LIBER Vn. 357

strae, ut vohis ego magis necessitalis vestrae index quam
consilii auctor sIm: neque enlm, maneaib an abeatis hinc^
deliberari potest, cum praeter anna et animos armorum me-
mores nihil yobis foituna reliqui fecerit fakneque et siti mo-
riendum sit, si pins 4{uam viros ac Romanos decet ferrum 5
timeamns. ergo una est salus erumpere hinc atquc abire:
id aut interdiu aut nocte faciamus oportet: ecce autem
aliud minus dubium: quippe si lux expectetur, quae spes
est non vallo perpetuo fossaque nos saepturum hostem, qui
nunc corporibus suis subiectis undique cinxerit ut yidetis 10
collenu atqui si nox opportuna est eruptioni sic ut est,
haec profecto noeiis aptissima hora est: signo secundae yi-
giUae conyenistis, quod tempu$ morlales somno altissimo
premit: per corpora sopiia yadetis yel silentio incautos £al- '
lentes yel sentientibus clamore subito piiyorem iniecturi: 15
me modo seqiiimini, quern secuti eslis: ego eandem quae
duxit hue sequar fortunam. quibus haec salutaria yidentur,
agite dum in dextram parteip pedibus transited.

XXXVI. Omncs transierunt yadentemque per inter-
missa custodiis loca Decium secuti sunt, lam eyaserant me- 20
dia castra, cum superscandens yigiliuni strata somno cor-

3. neque ejiim maneatU an duo Romani super alium alios

iaheaih hinc deliberari poU — . expirantes corruerunt.

0st: m m. 3. P. — M m. 1.: Ca€s. b. gall, i , 1. et 1, 3.

maneatis OT^beatis cet, — In alk — HarL i.: sept«i» ho-

HarL I. excidit enim. — P stem, — Paulo post Leid. i.

nul.: nibil uobis fortuna re- Voss. n. al.: atqu^ si not.

licp^ fecerit fame/ique cet« — PM: o;?ortuna. — P m,

B(i..2.: reliqui, 1.: era est. — P m. 1.: so-

7. ee^e autem aliud minus du- mnio altissimo. m. 2. : somno.

bium: PM. Ellipsis quaedam — Harl. i. Leid. i.: incautos

in bis verbis inest, cum di* pallcnics.

^ cendum fuerit „ alteram dif- 21. uigilium strata somno tor* ^

ficile est, alterum minus du- jiora: P m. 1.] yigilum cet.

binm^': nisi forte L. scripsit P m. 2.: uigilium castra so-

99«%cce autem aliud alio mi- mno cet. M: uigilnm straiM

nns dubiaxn". — Y^^ voce ^ omnino corpora*- ". 2.: slnta.

aliud pro altero cf. 1, 25.:^ Cf. 37, 20. — M: miles of-

T. Li>i par* II. . 17 .

S58

Ubeavu.

por^ miles oflfenso scuto praebuit sonltum, quo cxdtatas
vigil ciim proximom movisfiet erectique alios concitarent
ignari — dives an hostes essent, praesidium emmperet an
consul castra cepisset — , Decius, quoniam non fallerenf,
5 clamorem tollere iussis miliiibns torpidos sonmo Insuper pa-
vore exanimat, quo pracpcditi nee arma inpigre capere nee
obsistere nee insequi poterant inter trepidationem tnmul-
tumque Samnitium praesidium Romanum obviis custodibus
caesis ad castra consulis pervadit. Aliquantum supererat

lOnoctis iamque in tuto videbantur esse, cum Decius „macte
virtute^' inquit ,,nnlites Roman! este: vestrum iter ac redi-
torn omnia saeeula latidibus ferent. sed ad conspidendam
tantam virtutem luce ac die opus est, nee vos digni es^
quos cum tanta gloria in castra reduces silentium ac nox

iStegat: hie Incem quieti opperiemur". dictis obtemperatum,

feriiins I'scoto. — H: moms-
sent. — Pffl: cos.

4. Deetus qm non fallerent:
PWL — Cod. Sig.: qaando
non fallerent. Lov. 4.: De-
cius t:lamorem qm non falle-
rent tollere.

5* torpidos somno msiiper pet'
uore exanhnat: P m, 2. M.
— P m. 1.; examinat.

7. inter trepidationem tumul'
tumque: M m. 2. P. -- M
m. 1. : ;9repidationem. — Lo-
vel. 4.: inter tamultnm tre-
pidationemqae. — PM: ad
castra coss. pemadit.
10. made uirtute inquit milites
romani (M: f.) este: PM
Leid. I. cord. Kloclr. al] ma-
cti virtute cet. Et made et
macti recte se babet, cum
teste Prisciano (5, 12. 66.)
al. et mutfiujt ab antiqnis di-

ctum sit. nobis yidebatnr b. 1.
adyerbinm optimomm cddd.
anctoritate restitnendam esse.
— DI m. 1.: cum dicios.
ro. 4.: decius. — In Leid. r.
aL praetermissa sont verba
,, inquit milites romani '^ •—
Harl. I. : milites re<;te uestrom
iter. Leid. i.: recte oestrum
Iter. — Plerique recc codd.:
milites romani er^e nestriim
iter. — P: nestrnm iter ac
reditnm omnia sda iandibas
ferent. H: nestrum iter ac
reditum omnia scU laudibus
refert Loyel. 4. Neapol. Lat:
efferent.
15. hie lucem quieti opperie^
mnr: M Lovel. 4. Neap.
Lat.] hie lucem quieti oppe-
riamnr. — P: operiamnr. Cf.
5, 55. : signifer statue tf%nam,
bic manebimas optime.

LIB£R Vn.

259

atque ubi primum inluxit, praemisso nuntio ad consulem in
castra ingenti gaudio concitantur, et tessera data incolumes
reverti qui sua corpora pro salute oimiium haiid dubio pe*
riculo obiecissent, pro se quisque obviam effiisi laudant gra-
tulantor, singulos unhrersos servatores suos yocant, 'diis lau- 5
ies gratesque agunt, Dedum in caehim ferunt. hic Decii
castrensis triumphus fuit incedentis per media castra cum
araiato praesidio coniectis in eum ommum oculis etomni
honore tribunum cpnsuli aeqnantibus. ubi ad praetorium
ventum est, consul dassico ad contionem conrocat orsus- lO
que meritas Decii laudes interfante ipso Dedo distnlit con-
tionem, qui auctor omnia posthab^ndi dum occasio in ma-
nibus esset perpulit consulem ut hostes ^t noctumo pavore

1. atque uhi inluxk praemisso
nuntio ad cos, in castra
ingenti gaudio concitantur:
PM et optt. qaiqae codd.,
praeter^am quod in P con-
citatur est. Ingenti gaudio
concitantur et consul et mi-
Htes qni in castris erant. sab^
iectom eius generis, quod ne«
minem fagere posset, saepis-
sime non esse scriptum no-
tisnmnm est. nihilo minns
tamen Talde placet qnod I. Fr*
6ron. scrit>endam coniecit
„pTaenu880 nuntio ad consu-
lem castra ingenti gandio con-
cHantur^^ praesertim cam
idem in Lovel. 4. repertum
sit, cuius librarium peranti-
quo et pereleganll codice
nsnm esse persuasum halve*
mufl, at iHe Lovelianus quar-
tos in optimos llbros refenj
posset, nisi is qui eum scri-
pBit nimis saepe ingenio suo
indolgere Toluisset

5. singulos uniuersos seruo"

tores suos uoeant: M CiO-
Tel. 4.] singulos unirersosque
cet. (P). Coniunctione omiBsa
orationem fortiorem fieri id-
que dicendi genus cum cetera
tnm laudant gratulantur
postulate facile est intellectu,
praeseitim apud eum scripto-
rem, quo nemo his asynde-
tis saepius usus sit; -— Pall.
1. 3. Yoss. n. al. : sematores
suos laudant* — M: castreTn-
sis trinmphus. — - Leid. i.
Harl. I.: et omni lionore tri-
bunum censilia aequantibus.

11, iuterfant^ ipso Decio distu^
lit contionem: PM. €f. 3,
47.: priusqoam aut itie po-
stnlatam perageret aut — ,
Appius interfalur. 36, 27«:
quos (oratores) dicere exor-
808 consul interfatus. aL

13. auctor omnia posthabendi:
P. — M: auctor omnia post-
babenifS occasio in mdnibus
esiset. — liovel. 4. al.: omnia
posthabenda. — P m. 1.: oc-

17*

260

LIBER VIL

attonitos et circa collem castellatim dlssupatos adgredere-
tur: credere etiam aliquos ad se sequendum emissos per
saltum vagari. iussae legiones arma capere egressaeque ca-
stris, cum per exploratores notior iam saltus esset, via pa-
5tentiore ad hostem ducuntur, quern incautum inproviso ad-
ortae, cum palati passim Samnitium mllites plerique iner-
mes nee coir€ in unum nee arma capere nee recipere in-
tra vallum se possent, paventem primum in castra conpel-
lunf, deinde castra ipsa turbads stalionibus capiunt. p^rfer-
lOtur circa collem clamor fugatque ex suis quemque praesi-
diis: ita magna pars absenti hosii cessit: quos intra vallum
cgerat pavor — fiiere autem ad triginta milia — onmes
caesi, castra direpta.

XXXVII. Ita rebus gestis consul advocata contione

cassio. — In Lore]. 4. est:
i^ac noctarno paaore'*: at
dabiam sit an librarius scri-
bere voluerit „o5 noctarno
pavore". — Mm. 1.: dissa-
patos adgrederetar. — P m.
1.: emi^os.

6. palati passim: P. — M:
passi. — M: nee colere in
una nee arma capere. — M:
pauentem primam in castra
cpellant. Harl. i.: inter castra
conpellunt. P Leid. i. omnes-
qae recc. codd.: intra castra
^onpellant. — Leid. i. etiam
„nec recipere in nallnm se

. possent ".

11. Ha magna pars ahsenti ho-
sti cessit: PM reU. b. e. an-
tequam milites Romani ades-
sent, multi faga salatem pe-
tiveront.— M: q* intra ual-
. lum egcrat pauor. ^ PM:
faere antem ad jzx miL —

Lovel. 4.: ad viginti millia.
— M: castra dire^a.
14. ita rebus gesiis cos, aduo-
cata contione P. Decii non
coeptas solum ante sed cu-
mulaias (P: camulata) noua
uirtute laudes peragit : PM:
h, e. non eas modo laudes,
qaibas eam paalo.aiite ornare
coeperat, peregit, qnodsommo
800 periculo ezercitom roma-
nnm servasset, sed etiam id
landibus efferfc, quod non ita
gloriae suae indolgere volois-
set ut maioris rei occasio
amitteretnr. — Recc. qnid.
codd. : non coeptas modo ante
sed cnmulatas etiam nova yiir-
tute. — PM: et centum bu-
bus eximioque unoalbo t>pimo

donat. «— P m. 1.: milites

*•

qui in praesidio simul ferant.
m. 2.: fuerant. — PM^ du-
plici frumento. cf. 2,59.: da-
pliciariosque.

LIBER VII.

261

P. Decii non Goeptas solum ante sed ciiinulati(& nova vir-
tute laudes peragit, et praeter militaria alia dona aurea Co-
rona eum et centum bubus eximioque uno albo opimo au-
ratls cornibus' donat: milites qui in praesidio simul fuerant,
duplici frumento in perpetuum, in praesentia singulis bubus 5

5. in -praesentia singulis hu-.
bus priuisgue tjunicis ( „ uDd
jeder Init einer Tunica") do-
uati sunt] ip praesentia stn-
galis bnbos bhiisque priyis
tonicis donati. Cf. 30, 43. —
Priuisgue tunicis in mar-
gine codicis P ser?atum est,
cum in PM omnibusque Dra-
kenb. recentibns codd. sit
^ hinisque tunicis. yix tamen
dnbium- videtur, quin h. 1.
duae scriptnrae fuerint, qpam-
quam ab AIed« codicis librairio,
quern alias harum rerum di-
ligentissimnm fuisse persaepe
vidimus, nihil scriptum est
nisi bi^isque, cum etiam in
Bark I. Leid; i. Pal. 3. Voss. ii.
priuisque binisque inven-
turn sit. quod cum feFendumr,
noB videretur, in cod. Gelen«
BCf iptum esse ~ dicitur binisr
que priuis tunicis. Terum
qui potest a Liyio scriptum
esse, consulem donasse illis
, militibus binas tumcas pri-
yas! nam quod Drakenbor-
cbius persuaders vult, binas
priyas tunicas esse binas tu-
nicas quas quisque prlvatim
singulatim acceperit, hoe ni->
bii sane est, eum id ipsum
in binis insit. nihil igitur
dubito quin, cum vox pri'
Dum antiquioris aetatis fue-*

rit.9 posteriores librarii hano
Toceni, vel usiti^tiore aliqaa
recentioris aetatis vel simili
qnadam permutatam yolue-
rint: persuasamque babeo et
21, 13. Lipsium recte yldisse,
cum binis vestimentis eidem
pri^yo librarlomm emendan4i
studio deberi, integramquo
eius loci scriptnram fuisse
cum priuis uesthnentis* cum
igitur et alias in margine co?
dicis P yeram scripturam ser-
vatam videamus, nee fieri po-
tnerit, nt%i binisque tuni*
cis antiqna manu jscriptum
fuerit, pro eo ex coniectura
quia pnjuisque scribere ma-
luerit, contrarium aatem-veri
simillimum yideatur^ cnmque
in- melioFibus libris aliis ni-
hil nisi hinisque, in aliis
priuisque binisque reperia-
tur, et Liyius similes res
(singulis bubus — ' priyis tu-
nicis) aliis atque aliis verbia
expfimere soHtus sit, priuis-*
que tunieisvtvissixQAm kuius
loci scripturam esse content.
dere non dubitamus. Cf. L.
Duderlinus Synon. 4. p. 343.
-n- Deinde scripsimus cum
Lovel. 4. donati sunt, cum
etiam in M reppererimus do^
natis , quod sine dubio eo*
dem mendo pra donati s

S63

UBER VIL

privisque timicis donati nmt: secundum consulis donatio-
nem. legiones gramineam conmam obsldialem damore do-
num adprobantes Decio inponunt: altera corona eiusdem
honoris index a praesidio suo inposita est his decoratus
insignibus bovem eidmium Marti immolavit, centum boves
nulitibus dono dedit qui secum in expeditione fuerant: his-
dem militibus le^ones libras £arris et sextaiios vini contn-
leranty omniaque ea ingenti alacritate per damorem milita-
rem indicem omnium adsensus gerebantur. Tertia pugna
ad Suessulam commissa est, qua fiigatus a M. Valerio Sa-
mnitium exerdtus omni robore iuventutis domo acdto cer«
tamine ultimo fortunam experiri statuit ab Suessula nun-
tn trepidi Capuam, inde equites dtati ad Valerium consu-
lem opem oratum veniunt: confestim signa mota reHctisque

qoo 7, 34. in eodem libra 7. eontulerani: M] coDtnlemnt

pigr&he j^TO pigritia ^scri-
ptmn est sic et alias anti-
qaani scriptarain cormptam
esse, cum alii^lods torn 2, 7.
t,iibi audire inssi sunt^ vi*
dinras, hac denram raiione
totius hoias loci partes recte
sibi respondere „donat — dq-
nati sunt : iDponaiit -* inpo*
sita est^ neminem hamm re-
ram peritnm fugerit — P:
donati secnndam co5. dona-
tionem. M: scfia cos. dona-
tionem.

9. obsidialem: P m. 2. M cod.
GeL Harl. i. Leid. i . at —
P m. 1^: obsidione. Recc.
qoid. codd.: obsidionalem, cf.
Aol. 6ell« 5, 6. at — ]|[ m.
1.: dA:io inponont

6» hisdemmUUibus^yfiheadie^
tf^Soldaten''): PM] iisdem
militibus. — Cf. 5, 47.: se-
libras farris et qoartarios
vvbA. al.

(P). Contulerant vd pro-
pter gerebantur Terios vide*
bitor. — H m. 1.: infUcem.
M m. 2. P: indicem.
9. tertia pugna ad Suessulam
commissa est: P m. SL M.
— P m. 1.: commisa. — M:
samniriom. — M m. 1.: ez-
per/ statoit M m. 3. P: ex-
periri.

13. inde equUes eitati ad ua-
ierium cos, opem oratum
iteniunt: PM.

14* relictisgue inpedhnentis CO'
strorum ualido praesidio:
PH rell. In editionibos Ke-
diolanensibos AsceoB.JIIogont
scriptom est „ relictisqae im-
pedimentis castromm eum
valido praesidio^. Tenim li-
cet particola eum ab antiqois
librariis facile illo loco prae-
termitti potoerit, tamen non
video car ablativas lainas
probandas sit: ^nachdem das

UBBaVJL

363

inpedimentis castrornm valido praesidio raptim agitur agmen,
nee procul ab hoste locum perexiguum, ut quUnis praeter
equos ceterorufn iumeatorum calonumque tarba abesset, cat-
€tn8 cepit. Samnitium exercitus, velut baud ulla mora pu-
goae futura esset, adem instruit: deinde postquam nemo 5
obvius ibat, infecrtis signis ad castra hofitium succedit. ibi ut
miitem m.vallo vidit missique ab omni parte exploratum
postq^am, quam in exiguum orbem contracta castra essent

Gep8ck nnter etner starken
Besaixang im Lager suruck-
gelassea worden'^

2. Mit quibus praeter equos ce-
terorum iumeivtorum calo-
numque turba abesset: P:
„ da mit Ausnahme der Pferde
der ganze fibrige Tross von
Manlthieren and Knechten
fehlte'S — M: nt qnibns pt
qaos ceteroro iamentormn cet.
Harl. I. Leid. i. al.: abesse,

4* uelut haud ulla mora pU'
gnae futura esset: PM. -r-
Leid. 1. Pall. Yoss. n. multi-
que alii : uelat haud ulla mora
pugnae futurae esset.

7. missique (tb omni parte ex-
ploratum postquam •— ret-
tulerunt: ex coni. m.] miis-
sique ab omni parte ezplo*
ratum — rettulerunt. — In
omnibus libris maioris auclo-
ritatis PM Harl. i. Leid. i.
Pall. 1. 3. Voss. II. scriptum
est „ missique ab omni parte
exploratum quam quajn in
exiguum orbem" cet. quQfl
cum ferendum non yideretur,
recentes alii librarli scripse-
runl „qaod quam in exiguum

orbem 'S alii |,cpiam in exi-
guum orbem", alii ^qoia in
exignum orbem", alii „cum
in exiguum orbem". sed sicut
et alias ab antiquis librariis
litteras syllabasque et voces
integras incuria quadam pmis-
sas yidemus, ita quoqiie boc
loco post^ cuius loco inter-
dum in PM ^ scriptuqi de-
prehendimus, praetermissum
videtur. multo enim saepius
\Vi antiquioribuB libris «x iis
quae integra baberi debcnf,
omissa quaedam videmusquam
quae manu antiqua scripta
non erant, orationi integrae
adiecta. Livium vero eis lo-
ds, in quibus maior aliqua
vis ponenda yidebatur,^ dua-
bui etiatn coniunctionibus,
quamyis una satis esset, in
protasi uti solitum esse et
saepissime postquam alt^ro
loco legi, loci 4, 13. „quae
postquam sunt audita" a n^^
bis coUati docuerint. Cf. 22,
14. : ut vero /lo^/quam cat. al.
— Recc. quidam codd. : con-
tracta cssent caslra pauclta-
tatem inde hostium colligen-
tes retulere. — P: reltallef.

264

LDBBR VIL

^^ paudtatem inde hostium coiligentes — rettulenint, fre-
mere omnis acies conplendas esse fossas sclndenduinque
vallum et in castra inrumpendmn: transactmnque ea teme*
ritate bellum foret, ni duces continuissent impetum militun;.
5 cetenmi quia multitudo sua commeatibus gravis et prius 8>
dendo ad Suessulam et tum certaminis mora baud procul
ab rerum omnium inopia esset, placuit, dum inclusus pare-
ret bostis, firumentatum per agros militem duci: inteiim

U fremere omnis acies: P. —
M: „ fremere oihs acies '^
hinc mnltl reec. codd. : omnes
ades. — Pall. 1. 3, aliique:
ni dox coDtiiiiiisset.

$• multitudo sua commeatibus
grauis: PM rell. „Conimea-
tibas gravis '' hoc loco non
ita nt eis locis qoibus „iiiiiites
armis praeda spoliis graves'^
lemmas, scriptam esse posse
neminem fagerit. interpreter
haec verba „ciii hand facile
essetcommeatumparare, prae-^
bere", ntsi forte ut gravem
fieri esse alicui eliqua re
dicebant, sic etiam hoc loco
scriptam est, maltitadinem
ducibus commeata („darch
die Fordernng nach Lebens-
mitleln") iam gravem fieri
coepisse. — PM Harl. i,
Voss. II. al. : et tum certami-
nis ipora. Leid, i. al. : et cum
certaminis mora. — Lovel. 4.
Neapol. Lat,: dum inolusua
maneret hostis. — Leid. i.:
„frumentatam agros ^. hinc
Pall. 1. 3.: fmmentatum in
agros,

8, interim quieto romano —
defutura omnia: Lovel. 4.]
interim ct Komano ~ defu-

tura oihnia. — M: interim
^a I romano qui ezpeditos
quantum umeris inter arma
geri possed framenti cet
pos m. 3. in loco ras^o est.
— Cum in melioribus libris
(P Harl. I. Leid. u Yoss. li.
al.) scriptum esset „ interim
'quia et romano — defutura
omnia", nee id probandum
videretur, alii librarii „ inter*
imque et romano '^ sc^ipse-
runt, alii quia omittendum
putaverciot. verissime tamen
Loveliani quartilibrarius, sive
integrioris libri anxiiio adiu-
tus sive coniectura ductus,
quid buius loci esset perspe-
xit. nam quern ad modam
alias quoque e et ae confdndi
solebant, sic et hoc loco quU
aeto scriptam fuisse videtur,
cuius voeis cum littera po-
strema neglegenter praeter-
missa esset, quia et pro vera
scriptara baberi potuit con^
iunctionem quia autem npn
buius loci esse, non est dif-
ficile intellecta. non enim,
quia et Romano omnia defu-
tura essent, Samnites consi-
lium cepernnt milites per
agros frumeutatum mittendi,

LIBER VIL

26&

quleto Romano, qui expeditus quantum humeris inter anna
geri^ posset frumenti secum attulisset, defutura onmia. con^
sul palatos per agros cum vidisset hostes stationes infire*-
quentes relictas, paucis militcs adhortatus ad castra oppu-
gnanda ducit: quae cum primo clamore atque impetu ce- 5
pisset pluribus hostium in tentonis suis quam in portis val-
loque caesis, signa captiva in unUm locum conferri iussit,
relictisque duabus legionibus custodiae et praesidii causa

sed quod ipsi ab re fnimeii-
iaria laboranint persuasam-
que habuerunt, Romanum ex-
ercitum pavore captam intra
vallum quietum mansnrum:
eoque maiore incuria futuram
pugnam exspectarunt, quo mi-
nus virium Romano, qui prae*
tcr iimoreI^ etiam omni com-
meatn desUtutus videretnr,
fulurum esse pularunt. „Da
aber ibre grosse Truppen-
masse, fiir die dennotbigen Un-
terhalt berbeizuscbaffen iiber-
baopt nicbt ieicbt war, fast
an Aliem scbon Mangel litt,
80 bescblossen die Anfubrer,
so lange der Feind furcbtsam
iunerbalb seines Watles sSsse,
die Soldaten in die benacb-
bartenFelder zuiubrenumLe-
bensmittel anfzutreiben : wSb-
rend dess werde der Romei\
weun er so vubig sitzen bleibe,
eicb in die ausserste Verle-
genbeit gebraeht sehen". Cf.
44, 27.: „quae manus, quieto
sedente rege ad EnipeaiAi ad-
versus Roinanos — in Tbes-
saliam traducta non agros
tanlnm nudare popidando po-
tuit ue quos indeRomaui com-
mealus expecta rent sed '^ cet.

4. paucis milites adhortatus
ad castra oppugnanda dw-
elt: PM: nisi quod primo in
P „0ppagnanda^' fuit. ' -rr
Harl. I.: stationes infrequen-
tes relictis paucis milites ad-
bortatus.

8, relictisque duabus legioni-
bus custodiae et praesidii
causa: PM rell. praeterquam
quod in. P leyi mendo „ou-
stodia et praesidii causa"
scrintum est, — lac, Grono-
vius vel duabus cohortibua
ytf\ duobus milibus acriben-
dum esse censuit, cum omnis
Romanoram exercitas non
amplius duorum milium fuisse
videretur. nee tamen dubitau-
dum est quin Romani, cum
viderent quot et quales bo-
stes Samnites essent, looge
maiorem exercitnm miserint,
cum vel in Praenestiuos Ca-
miUum cum quatluor le^ioni-
bas quaternum milium mili-
turn prolectuBi esse 6., ^2. le-
gamus. nee sine causa Vale-
rius videtar lam validum prae-
bidium in Samnitiam caslris
rcliquisse,. cum niLil minus
veri simile csset, quam ut
Samnites castris omlssis fuga

266

LIBER VIL

gravi edicto monitis ut donee ipse revertisset praeda absti-
nerent, profectus agmine instructo, cum praemissiis eques
vdnt indagine dissipatos Samnites ageret, caedem ingentem
fecit nam neque quo signo coirent inter se neque utrum
5 castra peterent an longiorem intenderent fugam, territis con-
stare poterat: tantumque (iigae ac formidinis fiiit ut ad qua-
draginta milia scutorum — nequaquam tot caesis — et si-
gna-militaria cum his quae In castris capta erant ad cen-
tum septuaginta ad consulem deferrentur. turn in castra
lOhostium redltum ibique omnis praeda militi data.

XXXVni. Huius certamlnis fortuna et Faliscos, cum
in indutiis essent, foedus petere ab senatu coegit, et Lati-

aalotem petore TeQent. — P
m. 1.: abstineret.

3. cumpraemUsus etfuesuelui
indagine dissipatos Samni-
tes ageret: PBL „ Valerias,
der in geschlossenen Gliedem
▼orr&ckte, richtete ein ange-
lieares Blutbad an, indem die
▼oransgescliickten Reiter die
zerstreuten Samniten gleich-
wie bei einer Jagd das Wild
zosammentrieben''. nam at
silras ferasqae indagine claa**
dere solebant, sic etiam tarn
praemissi equites Samnites
dissipatos ad Yaleriam ege-
rant et probibnemnt, ne quis
effogeret. Cf. Taciti Agric.
c. 37.

4, quo signo coirent inter se:
recc. codd. — PM HarL i.
Leid. I. a1. : „ quo signo ceir^
inter se". Qaem ad modum
hoc loco litterae ni propter
seqnentiam litteraram simili-
iadinem ab anUqois librariis
praetermissae sant, sic con-
trario mendo 22, 32. in Put.

,)aeqaom eensaissen# neapo-
Utanos'^ pro censuisse scri-
ptnm yidemos. — P: con-
stare poterant.

6. ad quadraginta mH scuto^
rum: P. — M: ad XL mil
scatoram.

7. et signa militaria cum his
quae in castris capta erant
ad centum septuaginta. ad
eonsulem deferrentur (P:
deferentnr): PM: nin qnod
in M „camtis q. in castris^
media ana littera erasa scri-
ptnm est. — HarL i. Leid. i.
Yoss. II. al: et signa milita-
ria cunctis quae in castris cet.

11. huius certamiuis fortuna
etFaliscos cum in indutiis
essent foedus petere cet.:
P. — M: ibique omnis praeda
' militi dat ac^hui' certaminis
fertnna et faciliscos cum in
induciis essent cet. M m. 3.:
fortnna. — In Harl. i. Pall. 1.
3. Voss. II. multisque aliis
scriptum est „cum i/zdutiis
essent^*. lllarum indatiarum

LIBER Vn.

267

nos iam exercitibu|5^ conparatis ab Romano in Pelignum ver-
dt bellum: neque ita rei gestae fama Italiae se finibus te-
nuit sed Carthaginienses cpioque legates gratulatum Romam
misere cum coronae aureae dono, quae in Capitolio In lo-
vis cella poneretur: fuit pondo viginti quinque, consules 5
ambo de Samnitibus triumpharunt sequente Dedo insigni
cum laude donisque, cum incondito mdlitari ioco baud mi-
nus tribuni celebre nomen quam consulum esset. Campa-
Donun deinde Suessanorumque audiiae legationes^ precanii-

in qnadraginta annos impe-
tratarom (cf. 7,22.) octo de»
mum aimi peracti erant. —
PM: ab romano in ^aeU*
gnnm.

4. guae in CapUoUo in louis
cella poneretur: PM. — In
recc quibaadam codd. non
ineleganter scriptam est „in
Capitolio lunonis cellars com
librariis in menlem Tenisset
illod Yirgillanam ( Aen, 1, 16.)
„\Jtha antiqaa fait — Tyril
tenoere coloni — Carthago —
Qnam Inno fertar terris ma-
' gis omnibus nnam Poathabita
colniase Samo. — M: fuit
p zxv. coni. ambo de samni*
tibos triompbarnnt. P: foitf
XXY, coni. ambo cet. Uarl. i. :
fnit proinde uiginti quinque.
Leid. I.: fuit pro vigiuti cet.
— Pall. 1. 3. Yoaa. ii. al.:
triompbare. — Paulo post
M m. 1.: milita | loco. m. 2«:
militari | loco. P: miliUri ioco.

9. Suessanorumquf sV^ Te\L]
Suesanlanorumque (ex coni.
SigoD.) — C. Sigonius Sues^
sulanorumgue scribi yoluit,
quod non minus in Suessu-
lanos quam in Campanos Sa-

mnitium animi irritatl fnis-
sent. sed quamquam tertiam '
illam cum Romania pugnam
Samnitibus ad Suessnlam fnis*
se 7, 37. legimus, tamen ibi
non qnod Suessnlanis Samni-
te9 oiTensi essent pijgnatum
esty sed quod ibi in loco Ca-
pnae propinquo Samnites ul-
timo certamine fortunam ex-
periri statuerant. Samnitibus
autem victis cum Campani
Romanorum dediticii facti es-
sent, ne Suessulanis quidem
cum Campanis coniunctis ab
Samnitibus magnopere me-
tuendumvidebatur. longe alia
Tero Suessanomm fore con-
' dicio videri potuit. cum enim
Suessa, quae postea Aurunca
appellata est (8, 15.), baud
procul ab Teano Sidicino ab-
esset, nee Samnites qaid-
quam magis quam Sidicino-
rum interitum videre Telle
viderentur, utpote qui ( 8, 1.)
ab Romania foedere amici-
tiae renovato belli ins adyer-
sus Sidicinofi peterent, timen-
dum erat ne Samnites Sidi-
cinis yictis yictricia arma in
propinquos Suessanos inferre

268

L1B£R Yll.

busque datum ut praesldium eo in hibema miiteretur, c[uo
Samnitium excursiones arcerentur. iam turn miiiime salu-
bris mlUtari disciplinae Capua instnimento omnium volupta-
tium delenitos militum animos avertit a memoria patriae,

5 inibanturque consilia in hibemis eodem scelere adimenf]ae
Campanis Capuae, per quod illi eam antiquis cultoribus ade-
missent: ncque inmerito suum ipsorum exemplum in eos
versurum: cur autem potius Campani agrum Italiae uberri-
mum dignam agro urbem, qui nee se nee sua tutari pos-

10 sent, quam victor exereilus haberet, qui suo sudore ac san-
guine inde Samnites depulisset? an aequum esse dediticios
suos ilia fertilitate atque amoenltatc perfrui, se miKtando
fessos in pestilenti atque arido eirea urbem solo luetari aut^

Tellent. cam igitur in omni-
bus Livlanis codd. et ab Ca-
pua et ab Suessa legates ad
praesidium petendum Romam
missos esse legamus, nee ab
bis libris rerum ratio abbor-
rere videatur, optimorum co-
dicum auctoritas potior quam
Sigoniana coniectura yideri
debet. Cf. Cic. Pbil. 13, 8. :
lautissimum oppidum, nunc
municipium, bonestissimorum
quondam colonorum (Liv. 9,
28. ) 9 Suessam fortissimorum
militum sanguine inplevit(8cil.
Antonius). Sil. Ital. 8, 397.:
detritaque bellis Suessa. al.
— Leid. I. al.: in bibernia
mitteretur — arcerent.
instrumento omjiium uolu-
ptatium delenitos inilUum
animos auertit: PM. —
Leid. I.: delenitum milites
animos. — M: consilia ini-
bernis. — PM: neque inmc>
rito suum ipsorum exemplum
in eos uersurum. Cf. 2> 6*2.:

omnis ira bfelli ad popnlatio-
ncm agri yertit.
9. qui nee se nee sua tuiari
pas sent: DI Harl. u Yoss. n.
al. — Non vid^o qui Dra-
kenborcbius possint, quam-
vis etiam in P ita scriptam
sit, pro integra scriptura ha-
bere poluerit. — Leid. i.:
possunt. — Paulo ante M:
uberrima dignu. — Deinde
PM: depulisset. Mm. 4.: de-
pulisset.

11, an aequum esse: P. — M:
„ ania | equum ee'*: b. e. „ani^
aequum. esse ^^ : ut dubinm sit
an librarius anne scribi vo- '
luerit, — P m. 1.: deditios
suos. m. 2.: dedicioa.

13. in pestilenti^ in pestUente.
— P HarJ. I. Leid. i. multi-
que alii : in pestilentio ntque
arido. — M m. 1.: „iH pe-
stilentie atque arido *': quod
codem mendo seriptHO^ est
quo 7, 39. in P „fecis8etra-
riacagere^' pro „ fecisset ruri

LIBER VH.

269

in urbe Insedentem labem crescenils jn dies fenoris pati?
haec agitata occultis coniurationibus necdum yulgata in omnes
consilia invenit novus consul C. Marcius Rutilus, cui Cam- #
pania sorte provincia evenerat, Q. Servilio coUega ad ur^
bem relicto. itaque cum omnia ea sic ut gesta erant^per 5
tribunos conperta et aetate haberet et usu doctus, quippe
qui iam quartum consul esset dictatorque et censor fuisset,
optumum ratus differendo spem quandocumque vellent con-
silii exsequendi militarem impetum frustrare, rumorem dis-

agerc" al. — M m. 2.: in,
pestUente atque cet.
1 . insedentem labem : PM Harl. i.
Yoss. If. al.] iDsidentem ta-
bem (recc. codd.). — Cum
la6es id malam sit quod rni-
nam interitumque culque mi-
netor, iabem scribere non
ausim, licet ita b. 1. in mar-
gine codicis P, siuiilibusque
locis (2, 23.) etiam in opti-
mis libris scriptum reperia-
tor: „nnd dass sie, nacbdem
sie sicb im Kriegsdienste ab-
gemubt, nun angestrengt ar-
beiien soUten um dem unge-
snnden nnd unfrucblbaren Bo-
den nm Rom ber eine Frucbt
abzngewinnen , oder in der
Stadt das eingenistete Unbeil
der immer roebr nm sich
grdfenden Scbuldenlast er-
tragen mussten''. Cf. 2, 44«s
id nnam yenenum earn la-
bem ciyitatibus opnleniis re-
Ipertam, nt magna imperia
mortalia essent. 9, 24.: sil-
vestribns locis cobortibns in-
sedere inssls. aL — P m. 2.
B: foenoris pati. P m. 1.:
pato.

3. nouus co«, C, Marcius (M:
martius) Rutilus: PM. cF.
7, 17. — Harl. i. : rntulins.
Yoss. II. mullique recc. codd.:
rutilius.

6. conperia et aetate haberet
et usu doctus: PM Leid. i.
Lovel. 4. al.] comperta ha-
beret et aetate et U6a doctus
(recc. codd.). Cum apud Li-
vium audaclor quidam poeta-
rnmque ingcnio accomnloda-
tior verborum ordo baud raro
reperiatur, optimorum Hbro-
rum. auctoritatcm negligere
nolim. nee quemquam fuge-
rit, cum totius loci subieclum
Toce usus expressum sit, in
hac ipsa concinniore constrn-
ctione band ingratam elegan-
tiam inesse. — M m. 4.:
coni^ta et aetata haberet et
nsn ductus. In Yoss. ii. aliis-
que verba et aetate praeter-
missa sunt. «— PM: qnippe
qui iam qnartnm cos. esset.

8. optumum ratus: Harl. i.]
optimum ratns (PM). Cf. ex.
gr. 22, 27.: se optumnm dn«
cere (Put.).

$• /nM/r0r#.*PMHar].4.Leid. I.

270

UBER vn.

8ipat in hisdem oppidis et anno post praesidia bibernatura.
diTisa enim erant per Campaniae urbes manaverantque a
Capua consilia in exerdtum omnem. eo bxamento cogita-
tionibus dato quievit in praesentia seditio.

5 XXXIX. Consul educto in aestiva milite, dum qnietos
Samnites habebat, exercitum purgare missionibus turbulen-
torum hominum instituit, aliis emerita dicendo stipendia esse,
alios graves iam aetate aut viribus panun validos: qnidam
in commeatus mittebaniur, singuli primo deinde et cohor-

lOtes quaedam, quia procul ab domo ac rebus suis hibemas-
aent: per spedem etiam militarium usuum, cum alii alio
mitterentur, magna pars ablegati: quam multitudinem con-
sul alter Romae praetorque alias ex aliis fingendo moras
retinebat. et primo quidem ignari ludificationis minime, in-

15 viti domos revisebant: postquam neque reverti ad signa pri-
mos nee ferme alium qu^m qui in Campania hibemassent

aL] (rostrari. Cf. Prise. 8, 4^
15. 20. — M: maiteril jwi-
petnm fmstra rerumorem dis-
sipatim hisdem oppidi sed
annp. JS. m. 2.: rerumorem.

1. in hisdem („ la eben diesen
StSdten^) oppidis ei anno
post prctesidia hibernatura: .
P] in ijsdem cet. Idem his*
dem in M esse iam supra di-
ctum est. — In Harl. i. Leid.i.
mnltisqae aliis excidit et,

3. €0 laxamento eogitationi-
bus dato quieitit in prae*
sentia seditio: PM: „nach-
dem den anfgeregten Gemii-
thern dieser Aufscbub znm
rahigen Nachdenken fiber ihr
Vorbaben gelassen war, so
steilte sich fSr den Augen-
blick die Rube wieder her".
— In Harl.i. omnia ea quae

inter consilia in exercitum
et exercitum purgare Ic^n-
tnr, omissa sunt.

6. exercitum purgare miesio"
nibus: M et P in margine.
— P : exercitum pi^are mi-
sionibns.

9. deinde ei cohortee quae-
dam quia procul ah domo
ac rebus, suis hibemassent:
PM, — LoyeL 4.: ddnde co«
hortes qaaedam qoia ab domo
ac rebus suis bibernassent.

11. per speciem etiam ntUita*
rium usuum cum alii alio
mitterentur magna pears ab*
legati: P m. 3. M. — P m. 1.:
usnm cum alio alio mitl^en-
. tur. — P m. 1. : figendo mo-
ras. P m. 2. M: fingendo.

14. et primo quidem : At m. 2.
P. — Mm. 1.: etpnmoqnem.

UBER VIL

271>

praecipueque ex his seditioiiis auctores imtti viderant, pri-
mum admiratio deinde haud dnbius tiAior incessit animos,
consilia sua emanasse, iam quaestiones iam indicia iam oc-
culta singuloram supplidla inpotensque et crudde consulum
ac patnim in se regnum passuros. haec qui in castris erant 5
occultis sermonibus serunt nervos coniurationis eiectos arte

1. ex hU: PHI] fx iis. •- PaU.
1. 3.: ab iit. — Jtt: ddade
ant dnbins.

3. iam quaestiones iam indi"
cia iam 4>cculia singuJorum
snpplicia inpoiensq, et eru'
dele consulum ac patrum
in se regnum passuros : PM.
— Maiti recc. codd. : iam ia-
dicia. — Leid. i.: iam calta
singuloram snpplicia. Toss. ii.
al.: iam cnncta singuloram
snpplicia. — Lovel, 4.: im-
pndens ac cradele.

5. haec qui in castris erant
occultis sermonibus serunt:
IH m. 3. P. — M m. 1.: oc-
cultis sermonib. [ rieraos cet.
m. 3.: sermonib. | sert. ner-
uos eel. — Cf, 3, 43. : L. Sic-
cinm — tdbanoram creando-
Tum secessionisque mentiones
ad Tulgns militum sermoni-
bns occultis serentem — mit-
tnnt. 34, 61. : Aristonem qnen-
dam — yenisse: certos ho-
mines cotidie cam eo secreta
conloquia serere. al.

6. neruos coniurationis eie^
ctos: PM rell. — Claud.
Futeanns non eiectos sed ex-
sectos scribendum coniecit:
quern ad modom apud Cic.
in altera orat. de lege agrar.

33, 91. seriptmn legitar de
ilia Campana arroganti atqoe
intoleranda feroda: ^neryls,
omnibus urbis exsectis urbem
ipsam solutam ac debilitatam
reliquerant^* : simiKque modo
apud eandem Cic. Tnsc. %
11.: „poetae neryos omnia
virtntis elidunt'* : Phil. 12, 3.:
,,legionum nostrarum neryos
nonne his consiliis incidi-
mus'*. yeruih quae exsecta
exstirpataye sunt, eadem, e^-
stincta nee ullius usus fore
Decease est, quod de eis qui
a consule Romam missi erant
dici non potest, quamquam
igilur yox nervos Liyinm
figura uti coepisse ostendit,
tiguen ille in ea sibi non per-
Stat, ne quid quod non esset
aptum dixissoi yideretur. of.
Cic. Phil. 12, 3»: „quem ad
modnm hoc consilium CapUa
probabit, quae temporibus his
Roma altera est? ilia impios
ciyes iudicayit, eiecit, exclu-
sit". de divin. 2, 72. 149. : „ut
religio propaganda est — , sic
snperstitionis stirpes omnes
eiciendae^^ — In P primo
scriptnm erat cernentis^ sed
eadem m. 1. cernentes rest!-
tutum est.

272

UBER VII.

oonsulis cementcs. cohors una cum haud procul Anxyre
esset) ad Lautulas saltu anguslo inter marc ac montis con-
sedit ad excipiendos quos consul aliis atque aliis ut ante
dictum est causis mittebat. iam valida admpdum numero
5manus erat nee quicquam ad lusti exercitus formam prae-
ter ducem deerat: iiiconpositi itaquc praedantes in agrum
Albanum perveniunt et sub iugo Albae lougae castra vallo
cingunt. perfect© inde opere reliquum diei de imperatore
sumendo sententiis decertant nuUi ex ptaesentibus satis fiden-
lOtes: quem autem ab Roma posse cxciri, quern patrum aut
plebis esse qui aut se tanto periculo scieus offcrat aut cui
ex iniuria insanieutLs exercitus causa recte conmiittatur?

1. cum haud procul Anxyre
esset: Harl. i. — P: cum
haud procul anxyr esset. M
m. 1.: cum haud pfocul anx
t esset. m. 3.: airdr esset
Recc. codd.: anznr esset.

2. montis: M m. 1. P] montes
(in m. 2. ). — Leid. i. Voss. ii. :
ad Lautulos.

4. iam. ualida admodum nu*
mera manus erat: PM. —
Pal. 1. : iam nalido admodum
numero romanus erat.

8. reliquum. diei: P. — M: re-
liqum diei. — M: „nuHi ex
presentiis | fidentes ^^ dein
^presentib. | fidentes".
li. qui aut se tanto periculo sci-
ens offerat aut cui ex iniuria
insanientis exercitus causa
recte committatur :'PM, Duae
erant res quarum neutram
sibi prospere eventuram spe-
rare posse milites videban-
tor: neminem enim fore qui
8e ipse scieus tanto periculo
offerre yellet nee cui ipsi cum
fide fiduciaqae saam caosam

committere possent. com igi-
tur h. 1. de se ipsi milites
suaquo condicione iudicent,
recte diei potest ,> exercitus
ex iniuria insanientis causa ".
magna enim iniuria sibi vi-
debantur affecti nee sine gra-
Tiore causa a republic^ se-
cessisse, qui alii ex aliis cau-
sis tamquam impii elves ab
exercitu exclusi quaestiones
snppliciaqne passuri Romam
mitterentur. quo igitur iudi-
cio ilte Sannio apud Terent.
in ad. 2, 1. 43. „Mioime mi-
ror, qui insanire occipiant ex
iniuria: Domo me eripoit,
verberavit" cet, eodem h. J.
milites apud L. se ex inioiia
insanire dicunt. „Wo werde
sich uutcr den Patriciern oder
Plebejern einer finden, der
sich wissentlich einer solchen
Gefahr aussetzen mochte, oder
dem sie das Wohl des in
Folge der ihm zngefiigten Un-
billen yon Zorn entbrannten
Heeres anvertraaen k5nnten^.

LIBER ¥0.

273

postero die cum eadem deliberatio teneret, ex praedatori-
biis vagis quidam conpertum, attulemnt T. Quinctium in
Tusculano agrum colere urbis hononimque inmemorenu
patrlciae hie vir gentis erat, cm cum militiae magna cum
gloria actae finem pes alter ex vulnere claudus fecisset,5
run agere vitam procul ambitione ac foro conetituiL no-
mine audito extemplo agnovere virum et quod bene verte-
ret acciri iusserunt. sed parum spei erat voluntate quic-
quam facturum: vim adhiberi ac metunrplacuit. itaque si-
lentio noctis cum tectum villae qui ad id missi erant in* 10
trassent, sonmo gravem Quinctium oppressum — nihil me*

2* 71 Quiniium in Tusculano
agrum colere : PM. — Lov. 4, :
in Tascolano colere. Cf, 85
26.: spes unica imperii po*
poll romani L.Qainctias trans
Tiberim — colebat agrom cet«
— Harl. I.: coleret. Ldd. i.s
Goleretar.
5. pes alter ex uulnere clau*
dus: PM: qnamquam primo
in P pas faerat. — P m. 1.:
fecissetmrio^agere* •— PMs
procnl ambitione ac foro. Cf«
6, 16. LoY, 4. : procul ab am-
' bitione et foro»
8. sed parum spei erat uolun^
tate quicquam facturtam
PM. Cf. 3, 69.: ^paaeis co*
hortibos yeternm militnm vo*'
luntate sequentibns'*: et sic
persaepe. — PM: uim a/M«
beri. P m. 2«: adbiberi.

10. intrassent: P m. 2. M. —
P m. 1.: intrasset. — Recc.
quid. codd. : somno graoi. Cf.
4, 38.: gravis somno epnlis*
qne incolas yeteres novi co«
t loni noctnma caede adorti.

il« nihU medium 4$ut imperium

T. Livi pan II.

ixtgue honorem avt uhi r4*
stharet mortem ni seque^
retur denuntiantes: PM. —
Cfk 2, 49* t seqaebator torbs
— cognatomm sodalinmqne
nibil medium nee spem nee
curam sed inmensa omnia vol-
yentinm animo. — I. Fr. Gro-
novius scribi voluit: ^ nihil
medium, aut imperium atque
honorem si sequeretur^ ant
uhi restitaret mortem de-
nuntiantes'*: nee potest du«
bium esse quin ea ratione sim-
plicitati orationis consultum
fherit sed quamquam m se*
^ueretur idem prope quod
Mtbi restitaret significat, ta«
men baec maior verborum co*
pia maiore ilia yi, quae in hao
altera parte ponenda yisa est,
quodam mode excusatur, com
„nbi restitaret'' quasi eomm
qui mandata dederant, „ni so-
queretur*' ipsorum Quinctio
minitantium militum sint. ac si
cum Gronovio si sequeretur
scripserimns, parum fortiter
id dictum erit, quod militibus

274

LIBER Va

iliiiniy aui imperium atque honorem, aut, ubi restitaret, mor-
tem m sequerctur denmilianies — in casUa pertraxenmt
imperator extemplo advenieiis appellaius, insigiiiaque hono-
ris exterrito suhitae rci miraculo defenmt ct ad urbem du-
5 cere iubent. suo magis indc impetu qyam consilio duds
convulsis signis infesto agmine ad lapidem octavum viae
quae nunc Appia est perveniunt, issentque confesiim ad ur-
bem, ni venire contra exercitum dictatoremque adversus se
M. Valerium Corvum dictum audissent et magistrum equi-

lOtum L. Aemilium Mamercum.

XL. Ubi primum in conspectum ventum est, arma si-
gnaque agnovere, extemplo omnibus memoria patriae iras
permulsit. nondum erant tam fortes ad sanguinem civilem
nee praeter externa noverant bella uUimaque rabies seces-

15 sio ab suis habebatur. itaque iam duces iam milites utrim-

persuasnm fait fieri omnino
non posse, nt noUet seqai.
„ — Die Ehre des Oberbe-
febles ibm ubertragend, oder,
wenn ep sich wcigern sollte,
den Tod falls er nicht folgte
androbend'S — Recc. codd.:
ubi resisteret. cf. 10, 19.
6. ad lapidem octauum uiae
quae nunc Appia est per-
ueniunt: PM Harl. i. Leid. i.
-*- 1. Fr. Gron. ex recc. codd.
via scribendam censait, quod
probandum videretur, si via
Appia scriptnm esset. cf. 2,
11. 3, 6.: Gabina via. 7, 9.:
Salaria yia. al. — Leid. i,
Voss. II. al. : issent confesiim
ad nrbem. — PM: et mag.
equitom L. Aemiliam Mamer-
cum. cf. 7, 1.
11. vhi primum in conspectum
uentum est, arma signague
ognouere: PM Harl. i. „So

vrie man einander adsicbtig
geworden, sie die Waffen
und ibre Feldzeicben wieder-
erkannten, da tilgte die £r-
innerang an das Yaterland so-
gleich jede leidenschafUicbe
Regung". — I. Fr. Gron. alii
„yentam et arma*% Dokeros
.,yentom est et arma'' scribi
yoluerunt.

14. ultimague rabies seeessio
ah suis habebatur: M m. 4.
P. — Mm. 1.: rabiefcessio.

15. Hague iam duces iani mi-
lites utrimgue congressus
guaerere ad conloguia : PM.

— Harl. I. Leid. i.: itaque
iam duces /am milites cet.
Recc. quid, codd.: tam du-
ces quam milites. — Leid. i. :
congressus quaerere ac con-
loquia. Cf. Cic. Phil. 1% 11.

— Allquantum baereo in hoe
loco explicando: non tam

LIB£R Til.

276

que congressus quaerere ad conloquia: Qulnctitis, qucm ar*
morum etiam pro patria satietas teneret nedum adversus
patriam, Corvinus omnes caritatc cives praecipue milites et
ante alios saum exercitam conplexus ad conloquium pro*
cessit. cognito ei extempio baud minore ab adversarils ve- 5
recundia quam ab suis silentium datum: „deos^^ inquit „m*
mortales, milites, vestros publicos meosque ab urbe profi-
ciscens ita adoravi veniamque supplex poposci, ut mihi de

quod Qon processerunt sed
processU scriplum est, nam
id, eUi non placet, eo con*
silio scriptam videri potest,
quod unus Valerius loquere-
tur: qnam qnod Qoinctins ne
processisse qaidem yidetur
sed, at Valerius ipse dicit,
inter prinios subsiitisse. non
enim sicut Scipio et Hannibal
(30, 30.), Valerias et Quin*
ctius ift de suorum fortnna
colloquerentorprodierunt, sed
omnis prope Valerii oratio ad
ipsos milites spectat. deinde
etiam altera causa est quae
mibi locum suspectum faciat:
Tix enim dubium yideatur
quin verba „Quinctius quern
armorum etiam pro patria sa-
tietas teneret nedum adversuB
patriam*' melius ad priorem
locum referantur, nee quae
sequuntur ab hac constru*
Gtione abhorreant. duae igi*
tur buius difficultatis tollen*
dae rationes iniri possunt, ut
aut ante Quinctius („inpri*
mis") aut post patriam ali*
quid excidissearbitremurpun-
ctumque ^osi patriam ponen-
dum: aut ut puncto post eon'

plexus posito scribamiu:
„itaqae iam duces iam raili*
tes utrimque congressus quae*
rere ad conloquia, Quinctius,
quem armorum pro patria sa-
tietas teneret nedum adyeiS
8us patriam, Corvinos, omncMi
caritate cives, praecipue mi-
lites et ante alios suuq^ ez-
ercitum conplexus. gui cum
ad coiAoguium processisset
(vel proeessit: 29, 37. )> co-
gnito ei extempio '^ cet.

5. cognito ei extempio t P m.
2. M. — P m. 1. HarL i.
Leid. I. : cognito et extempio.
Pal. 3, Voss. II. al.: quo co-
gnito et extempio. PaL 1.:
quo cognito extempio* Cod.
Klock.: cognito extempio.

*— haud minore ab aduersO'
riis uerecundia quam ab
suis: ex verissima lac. Pe-
rizonii coniectura. — • P HarLi.
al.: baud minor ab aduersa*
riis cet. M m. 1.: aut minor
aduersariis. m. 3.: aut minor
ab aduersariis. Leid. 1. 1 baud
minor ^us ab aduersariis. —
P m. 1.: abaube proficiscens.
m. 2.: urbe. — Harl. i.: ue-
niamque supplex posct

18'

276

LIBER TIL

Vobis concordiae partae gloriam non yictoriam darent: sa-
tis fiiit eriique unde belli decus pariatur^ bine pax petenda
est. quod deos inmortales inter nuncupanda vota expoposci,
eius me conpotem voti vos facere potestis, si meminisse

5viilti8 non vos in Samnio nee in Vulscis sed in Romano
solo castra habere, si iUos coUes quos cemitis patriae ve-
strae esse, si hunc exerdtum civium vestronim, si me con-
siilem yestrum, cuius ductu auspicioque priore anno bis le-
giones Samnitium fudistis, bis castra vi cepistis. ego sum

10 M. Valerius Corvus milites, cuius tos nobilitatem beneficiis
erga vos non iniuriis sensistis, nullius superbae in vos legis
nuUius crudelis senati consulti auctor, in omnibus meis im-
periis in me severior quam in vos. ac si cui genus si cui
sua virtus si cui etiam maiestas si cui honores subdere spi-

15ritus potuerunt, is eram natus, id specimen mei dederam,
ea aetate consulatum adeptus eram, ut potuerim tris'et vi-

5. non nos in samnio nee in
uulseis: P. — M: nee in
aalsscis. -^ P: si me coss.
nrm caas dacta. m. 2. : cains.
M: si me coss. uestrum. —
P m. 1.^ fadisti.

13. nullius erudelis sic, auctor :
M] nullius crudelis senatns
consulti auctor. •>— P: Sc. au-
ctor. Voss. II. al.: senatus
consultus. Cf. 5, 51.: miUe
senati consultis.

13. or si eui genus: PM. Mi-
nns apte scrip turn est in recc.
quibusdam codd. „ii< si
eui^*: hoc enim et seqnenti
loco pluribus ea quae pauIo
ante dicta erant ezponantur,
nt coniunctione vel copula-
tiira Tel causali non adversa-
tiva opus jBit. — P m. 1.: si
cui bonores subdere^ 8ps|
potnenmt. m. 3.: subdere.

15. is eram naius: PM Harl. i.
Leid. I. rell.] iis eram natus
(scil. parentibus).. Unus cod.
Haverc: „bi8 eram natus*':
sed multo praestat nominaii-
Tus, nee b. 1. is pro Us seri-
ptum arbitrer. — Ct 1, 24.:
eam alitem ea regiooe caeli
et eius dei nuntiam yenisse.
3, 69. 9, 5. 32, 21.

16. tris ei XX anhos naius
cos,patrihus quogue ferox
eise non solum plebi: PM:
h. e. iam adolescens tantam
ampUtudinem adeptus sum,
nt yel patres timere potne-
tint, ne nimia fortuna me sn-
perbiyn redderet. at quando
tale quid de me audistis?
aeque consal plebem colui
atque adolescens. Harieiani i.
Jibrarius, quern buius loci sen-
stts prorsns fngeret, scripsit

UBER VII.

277

gintl aimos natus consul patribus quoque ferox esse non
solum plebi: — quod meum factum dictumve consulis ^a-
vius quam tribuni audistis? eodem tenore duo insequentes
consulatus gessi, eodem haec imperiosa dictaiura geretur,
ut neque in hos meos et patriae meae milites mitior quam 5
in vos — horreo dicere — hostls. ergo vos prius in me
strinxeritis ferrum quam in vos ^o: istinc signa canent,
istinc clamor prius incipiet atque impetus, si dimicandum
est, ipducite iq animum quod non induxeruut ps^ires avi-

„ patribus ^oqtie feHz esse''.
— De non solum cf. 7, 18.:
fidei iam suae non solam yir-
tutis dncebant esse. 3, 7.:
pndore etiam non misericor-
dia solum moti. 5, 48.: spe
quoqne iam non solam cibo
deficiente. 45, 39.: deis quo-
que enim non solam homini-
bns debetur triamphas. 28,
40.: „non senatorem modo''
eodem dicendi genere scri-
ptam est, quamqaam inter-
pretes qaidam 17201^0 deletum
Yolaerunt,
12. quod meum factum dietum*
ue CO6. grauius quam tri"
buhl audistis: PJII. -<- In
Harl. I. Leid. i. omnibosqoe
prope reco, codd.m^V3v» •mis-
sum est. Cf. 7, 9.: quem
none Roma yirum fbrtissi-
mum habeC', procedat -r- ad
pngnam, ut noster duorum
cyentus ostendat ntra gens
bello sit melior. 8, 7. Cic.
pro Plane. 10, 26. : cui no-
men meum abseniis honori
foisset, ei meas praesentis
preces non patas profuisse.
al. '-^ Harl. i.: auditis. —

Reec. codd. : duo j insequentes
consulatus. — P m. 1.: baec
imperiora dictatara. m. 2.:
imperiosa. — P-. gercr#tur.

5. ut neque in hos meios et
pqtriae mea^ milites mitior
quam in uos horreo dicere
hostis: rMr b. e. ne in bqs
meos quidem cet. cf. 7, 34;:
neque enim moveri bostis -r
potcrit. — LoFeliani quart!
iibrario „ mitior sim quam in
uos'' ^cribendum. videbatur:
sed cf. 7, 30. „alterum —
ominari borreo quae ferat".

7. istinc signa canent istinc
clamor prius incipiet: M. —
P: qaam iq uo^ ego. istinc
clamor prjus incipiet cet.

9. inducHe in animum quod
non induxerunt patres aui-
que uestri: PM: scil. „in-
ierre bellum patriae", quod
Valerias eloqui borret.^ Cf.
2, 5.; illos eo potissimum
anno patriam liberatam — in-
dnxisse in animum ut superbo
quondam regi turn infesto
ezuli proderent. -^ Pi non
bii qui postea cet.

278

UBER vn.

que vestxi, uon illi qui in Sacrum montcm seccsserunt, nou
hi qui postea Aventinum insedcrunt: expectdtc dum vobis
ffingnlis ut olim Coriolano matres coniugcsque crinibus pas-
sis obviae ab urbe veniant: -^ turn Vulscorum legiones,
5 quia Romanum habebant ducem, quievenmt : vos — Roma*

3. crinibus passis: P m. 3. M
m. 2. — P m. 1.: passim.
M m. 1. : criminibas. — Pall.
Voss. If. multique recc. codd.:
crinibus sparsis, Cf. 1, 13,
ubi invitis melioribos libris
idem in recentibns qaibas-
dam codd. scrip^am est. -^
Leid. I.: neniz^nt.

4. turn uulscorum legionea
quia romanum hc^ebani
ducem quieuerunt: PJH. —
Leid. I,: qaiaernnt.

5. U09 romanos exercitus ne
deaiiterilis inpio bello: P
m. 1. Jtt m. 1.] yos Romanus
exercitus cet. — P m^ 2.:
romanas. Mm. 2.: romani.
— In Leid. i. et in recc. qui-
basdam codd. scriptum est
non destiterilis „und ihr,
ein KSmisches Heer, werdet
nicht absteben wollen von
diesem verrnchten Kriege?'*
sed quamquam etiam in PSI
interdum n pro non (8, 4,
al.) scriptam legitur, nee raro

I vel in optimis libris non et
ne inter se confnsa sunt ( 21,
44. al.), Qt etiam hoc loco
alteram pro altero scriptam
esse possit, tamen mihi per^
soadere non possum, ne de-
siiieritis^ quod in PM Harl. i.
multisqae alUs codd. inveni-
ttir, errantibos librariis de-

beri, qnamvis haeo scriptura
paulo difficilior sit. nam si
ne desiUeriiis integrum est,
boc eodem sensu scriptum
oportet, quo 21, 44. „ne
transieris Uibemm, ne quid
rei tibi^sit com Saguntinis^',
quod yebf mentiore yi dictum
yideri possit qnam quae in*
genium Valerii, qui lenibns
consiliis milites ab improbis
ttndiis abducere yoluerit, de-
ccat. yerum licet id non sine
causa dici posse yideatnr, ta-
men fortius iam VaJerium di-
cere coepisse ea quae paulo
ante bunc locum leguntur do-
cuerint: non enim Valerius
dilerat „ergo vos prius in
me strinxeritis ferrnm quam
in vos ego -<- si dimicandam
est, si inducitis is animum
quod non induxerunt patres
avique yestrl^^, aut „n^ indu-
cite in animum^S cum utrum*
que aptissime did potuisset,
sed „inducite in animum'*
„expectate'': eisdem igitur
his grayioribus verbis iam per-
git „ne destiteritis'S nt si
leniter agendo nihil videretur
efiPecisse, hac certe orationo
militom animos commoycret.
— PM: t. quinti quocnmque
isiic loco cet, — Leid. i. al. :
tergumque cui dederis.

LiBEn va

279

nos exercitus — ne destiteritis inpio bello! T. Quincti
— quocumque istic loco seu volens seu inyitus constitisti —
si dimicandum erit, turn tu in novissimos te recipito, fuga-
lis etiam honestius tergumque civi dederis quam pugnave-
ris contra patriam: nunc ad pacificandum bene atque ho- 5
neste inter primos stabis et conloquii huins salutaris inter-
pres fueris, postulate aequa et ferte, qiiamquam vel iiii-
quis standum est potius qtiam inpias inter nos conseramus
manus^^ 1\ Quinctius plenus lacrimarum ad suos versus
„me quoque^^ inquit ^^milites, si quis usus mei est, melio- 10
rem pacis quam belli faabetis dncem. non enim ilia modo
Vulscus aut Samnis sed Romanus verba fecit, vester con-
sul vaster imperator milites, cuius auspicia pro vobis ex-
perti nolite adversus vos velle experiri. qui pugnarent vo-
biscum infestius, et alios duces senatus habuit: qui maximc 15

7. postulate aequo et ferte:
PM: b. e. postulate aeqna et
feretis. non enim potest/lfr/^
h. ], idem qnod postulate
sijgnificare. cf. % 12.: nt be-^
neficio ^ me tuleris quod
minis neqaisti. 3, 34.: cum
promptum hoc ius yelut ex
oraculo incorruptam pariter
ab iis summi infimiqne fer^
rent, al. „ Fordert Billiges und
68 wird euch gewahrt wer-*
den, wiewohl wir uns selbst
Unbilliges nocb wolien lieber
gcfallen lassen als dass es
zwiscben uns zum Kampfe
kommen miisse''.
10. me quo que inquit milites
si quis usus mei est me-
liorem pads quam belli ha-
beiis ducem,: PM, — Leid. i.:
' „si quis meiassus". bine
Voss. II. al, : si quis mei usos
est. — Recc. quidam codd.:

babebitis. — Paula ante P :
ad suos uersos.

11. Jii^n enim ilia modo uul-
scus aut samnis sed roma-
nuf uerha fecit uester coiis,
uester imperator milites:
M. -- P: uolscus — uester
cons, uester cet. — P m. 1.:
cuius auspicia pro nohis ez-
perli. — PM: nolite aduer-
sus uos uelle experiri. Cf.
Cic. Pbil. 7, a 25.: „ nolite
igitur id velle, quod fieri non
potest", pro Balbo 28, 64.:
„ nolite — indices, hunc illi
acerbum nuntium velle pcr-
ferri ut" cet. Com. Nep. At-
tic, 4.: „noli, oro te — ad-
uersum eos me velle ducere,
cum quibus ne contra te arma
ferrem, Italiam reliqui". cf.
Markland. ad or. pro domo
57, 146.

15. qui maxime uobis suis mi-

280

UBER VIL

vebis <— 8ilis militibiis «^ parceret, cui plurimum vos iat
peratori vestro crederetis, eum elegit, pacem etiam qui vis-
cere possunt volunt: — quid nos velle oportet? quin omis-
sis ira et spe fallacibus auctoribus nos ipsos nostraque'
5 omnia cognitae pennittimus fidei?''

HIA. Adprobantibus damore cunctis T. Quinctiua ante
signa progressus in potestate dictatoris milites fore dixit:
oravit ut causam miserorum civium susciperet susceptanir
que eadem fide qua rem publicam administrare solitus es*
10 set tueretur. sibi se privatim nihil cavere, nolle alibi quam
in innocentia spem habere : militibus cavendum, quod apod
patres semel plebi iterum legionibus cautiun sit, ue fraudi

lUlhu9 parceret cut plurU
mum ues imperatori ue*
stro crederetis: M. sed quod
deinde iii M seqaitar elegit
eu I , facere non possum quia
ab librario scriptom arbitrer,
qai cam iqsto loco eum prae-
terisset, id potias post ele-
git adytum quam deletam
Toluerit. — P: „qtii maxima
nobis snis militibos parceret
cai plurimun nos imperatori
liestro crederitis eum elegit.
Bine recc. quid, codd,: cre-
dideritis.
3, quin omissis ira et epefaU
lacibusguctoTibusnos ipsos
nosiraque omnia cognitae
permittimus fideit PM. —
Recc. quid, codd,: permittee
mu^: sed cf, 1, 45,: quin ttt
ante vivo perfunderis flumine,
1, 57.: quin — coascendi*
mus eqnos iovisimusqae prae<
sentes nostraram ingenia. al.
— Cf. Cic. PhU. 12, 2. 7.:
quod si est erratum — - spe

falsa atque fallaei, redeanms
in yiam: optimus est portus
paenitenti mutatio consilii.
liiy. 2, 45.: euQt m pugnam
irarum speique pleni. 24, 25.
6. adprohantibus clamore cun-
; ctis T. Quinctius ante si-
gna progressus: P« — M:
quintins. — PJS: orauit at
causam miserorum ciuiom suso
ciperet susceptamque eadem
fide qua remp. cet. Harl. i.
Leid. I, al.: curauit at cau-
sam cet. Cod. Sig.: oraaiN
que ut cet. I. Fr« Gron, scribi
maluit „ orar^ ut causam mi-
serorum civium susdperet^^
10. nolle alibi quam in inno^
centia spem habere: P. —
M: quam in innocentiam. -
Harl. I. Leid. i. al.: quod apu4
patr^ semel pleb/« iterum le-
gionibus cautum sit. •— Cf.
7, 40. : noa ill! qui in Sacrum
montem secesserunt, non hi
qui postea ATentinum inse-
derunt.

LIBER m

281

secessio esset Qulnctio conlaudato ceteris bonum animum
habere iussis dictator equo citato ad urbem rev^tus aucto-
ribus patribus tulit ad populum in luco Petelino, ne cid
militum fraud! secessio esset: oravit etiam bona venla Qui-
rites, ne quis earn rem ioco seriove cuiquam exprobraret 5
lex quoque sacrata militaris lata est, ne cuius militis scri-
pt! nomen nisi ipso volente deleretur: additumque legi ne
quis, ubi tribunus militum fuis^et, post ea ordinum ductor
esset* id propter P. Salonium postulatum est ab coniura-
tis, qui altenps prope annis et tribunus militum et primus 10
centurio erat, quern nunc primi pili appellant: huic infensi
mQites erant, quod semper adversatus no\is cousiliis fuisset

1. Qtnntio conlaudato: ¥VL\
qnamqiiam primo in P con^
laudati faerat. — ffl: cete-
ris bonam animmn liabere
iussit dictatorem quo citato
ad urbem reuectos.
■ 3. in lueo Petelino^ qaem ad
modam 6, 20. scriptom legi-
tar, in noUo antiqoiore co«
dice h, I, repertum est. —
Harl. I. : petelUni. PM Leid. i.
al.: petillini. Loy, 4, al.: pe-
iilini. Harl. ii.: petelini. Por-
tag. : petilino. Q^^^^ ^^ huios
nominia fine i pro o ecri-
ptnm eat, nonmagnoperecoro,
cum eodem mendo aaepis-
aime a librariis erratum aits
aed an petilino integrum ha-
beam dnbito. — tlarL i,
Leid. 1,: fraud/j, — Paulo
post M: ne quia earn rem
io^^?o aerioue cet,
7. additumque legi ne quia
ubi tr, milUu fuisset: HI. —
P: „ additumque legia *^ Num
legist acrlptum fuerit? aic 8,
1. ip 91 adlatum, in P adla-

turn est: al. an legibus?
cL 3, 36.: fascibus. 3, 72.:
iodicibna esse. — P: ubi tr,
militum fuisset postero ordi«
num ductor esset, P m, 2. M:
postea.

9. id propter P, Salonium po*
stulatum est: PM» -^ Leid. i,
Vosa. n. al.: aed id propter
cet — PM: et tf. mU. et pri-
mua centurio erat. -^ Harl. i :
quern nunc primumpili ap-
pellant, Multi recc. codd!^
primi pilam. PM : ^quemounc
primi pili appellant ^' sciL cen-
turionem. cf. 2, 27. : M, Lae*
torio primi pili centurioni.

12. quod semper aduersatus
nouis consiliis fuisset at*
que particeps eorum esset
qui ab LautuUs fugissent:
ex coni. m,] quod aemper ad-
yersatQS novia consiliia fuia*
set et ne particepa eorum es-
set ab Lautulia fugisset (ex
"^ coni. 1. Fr, Gron.). — Cum
in melioribus libria omnibns
scriptum inyeoiretur n^i ne

2S2

LIBER YU.

atque particeps eorum esset qui ab Lauttdis fugissent. ita-
quc cum hoc unum propter Saloiuum ab scnaiu non im-
petraretur, turn Salonius obtcstatus patres conscnptos, ne
suum honorem pluris quam conoordiam civitatis aestima-
5 rent, perpulit ut id quoque ferretur. aeque inpotens postu-
latum fuit ut de stipendio equifum — merebant autem tri-

particeps eomm esaet qui ah
laatolis fagissent^*, nee id
probandum viJeretnr, quod
61 Salonias nolaisset eorum
qui ab Ladtulis fugerant par-
ticeps fieri, ab coniaratis eom
stctisse oporteret: interpre-
- tea- alii aliis emendationibus
intcgratti fictiptaramreatituere
' conati sunt, plarimis placoit
Gronoviana coniecturaj quam-
quam pfaeter alia De eorum
quidem ex ea satis probari
pdtnerit. mnlto melius yide-
tur yeram hnius loci ratio-
nem perspexisse librarius Lo-
yeliani n. reeentissimi codi-
cis, qui parlicnla 72^ deleta
scripserit „et particeps eo-
rum esset qui ab- lautulis fu-
gi8sent^^ nam quod L. non
scripsit „qnod cum semper
' aduersatus nouis consiliis fuis-
set tum ab Lauinlis fiigissef ,
hoc inde factum yidetur ut
eodem boc loco ostenderet,
non unum Salonium fidcm
suam patriae seryasse sed
multos etiam alios milites.
sed cum ex hac Loyel. codi-
cis emendatione parum yeri
simile fieret, qui et ne pro
et seribi potuisset, ne ilia
quidem conieclura ex omni
parte probanda yidebatar.

. sec difficile erat y^rpm repe-
rire. cum enim coniunctiones
que ue ne sexcenties' ab li-
brariis intei^ se perteutatae
aint, nee raro particuJam qu€
aut totam excidisse aut unam
alteramve eius lilteram yide-

' riiiraa (cf. 7, 33:: quacumque.
8, 7. al,)) lioc qaoque loco
eodem mendo antiquam scri-
pturam eorraptam eiusque in
reliquiis Bihii aliad quam at-
que latere persuasam habe-
mus. Cf. quoque ^^ 13. quo
loco simili mendo :„ etiam etq.
etiam '* in Pot. scidptam est.

3, ohtesiatus pc, ne suum ho-
norem cet.:.PJQI. — Voss ii.
al.: patribus conscriptis,

5. aeque inpofe^s postulatum
fuit: P m. 3.M, — P m. 1.:
• aeque inpotes^ cet. „£ben so
nnyerschSmt yyar die Forde-
derung*'. — PM: merebant
autem triplex ea tempestate.
Cf. 5, 12.{ -— tribunus mill-
turn priore anno fuerat tri-
plexque stipendium equltibus
dederat. — Leid. i.: mere-
bant ut autem. Voss. n. mui-
tique recc. codd.: merebant
autem ut triplex. Loy. 4. : me-
rebat^- autem cet. h. e. me-
rebator.

LIBER Vll,

283

plex ea tempesiatc -<^ aera demerentur, quod adversati con-
iurationi fuissent.

XLH. Praeter haec invenio apud quosdam L. Genu-
cium tribunum plebis tulisse ad plebem ne fenerare lice-
ret: item aliis plebi scitis cautum ne qdus eundem magi- 5
stratum intra decem annos caperet nea duos magistratus
uno anno gereret utique liceret consules ambos plebeios
creari: quae si omnia (!;oncessa sunt plebi, apparet hand
parvas vires defectionem habuisse, aliis annalibns proditum
est neque dictatorem Yalerium dictum sed -per • consules 10
omnem rem actam, neque ante quam Romam veniretur sed
Romae earn multitudinem coniuratorum ad arma constema-
tam esse, nee m T. Quincti yillam sed in aedis C* Manli
noctc impetum factum eumque a coniuratis conprehensum
ut dux fieret: inde ad quartum lapidem profectos loco mu- 15

4. tulisse ad plebem ne fene^
rare liceret: PM Leid. i.
Yoss. n. a].] tulisse ad popu*
lum cet. — In PM scriptum
est at pleramque „L. Genu*
cium tr. pi. tulisse ad pi
ne fenerare" cet. — Cf. 3,
55.: M. Duellius deinde trib.
pi. plebem rogavit plebesque
sciyit, qui plebem sine tribu-
nis reliquisset quique magi-
stratum sine provocatione cre-
asset, tergo ac capite punire-
tur. 34, 53.: Q. Aelius Tu»
bero trib. pi. — tulit ad ple-
bem plebesque scivit, ut La-i
tinae duae coloniae — dedu-
cereutur. al. — Recc. quid,
codd.: foenerari.

5« item aliis plebi sciiis cau-
turn: PM. Cf, 25, 7.: Put.
Colb. m. 1.: „de senatussen-
tentia plebique 8citu'^ Colb.
m. 2.: „plebisque scitu". —

PM: nfl quis ennde. mag in-
tra decem annos caperet nea
duos magistratas uno anno
gereret uliqae liceret cosi.
ambos plebeios creari. —
Voss. I. aliique recc. codd.:
iiec duos magistratus cet. —
P m. 1.: concess^ sunt.

1 0. per coss. omnem rem^ aciam :
PM. — Leid. I. Lov. 4. : an-
tcquam roma uenirent. —
PM: nee in t. quinti uillam.
Harl. I.: ncc initi quintii uil-
lam.

13. in aedis: PM Harl. i. Leid. i.
al. ] in acdes. — PAI Harl. i.
Leid. I. : c. manili. — P: con-
phensuro. M: c | prehensum.
-r- Paulo post P: milites cae-
pisse. M: milites cepisse. —
PM: coactosquc co§s. — M:
rcttulisse.P:retu1isse. Leid.u:
ad patrcs retulisse.

284

LIBER VII.

nlto consedisse nee ab ducibus mentionem concordiae or-
tarn sed repente, cum in adem armati exercitus processis-
sent, salutationem factam et permixtos dextras iungere ac
conplecti inter se lacrimantes milites coepisse, coactosque
Sconsules, ciun viderent aversos a dimicatione militum ani-
mos, rettulisse ad patres de concordia reconciIianda« adeo
nihil praeter quam seditionem fuisse eamque conpositam
inter antiques rerum auctores constat. Et huius fama se-
ditionis et susceptum cum Samnitibus grave faellum aliquot
lOpopulos ab Romana societate avertit, et praeter Latinorum
infidum iam diu foedus Priyemate3 etiam Norbam atque
Setiam finitumas cojonias Romanas incursione subita depo-
pulati sunt.

11. Norbam atque Setiam: P
m. 2. — P m. 1. : sediam. —
91: norb^ atque sediam fini-
tamas colonias. Harl. i. norbe
atque setiam. Cf. 1, 35.: cau-
sae. — Post depopuJati sunt
baec subscripts leguntur in

M: emendaui nicomacbus la-
uiafi I titi liui ter praef. urb.
apud I hennam ab urbe con-
ditor I uictoriaji uic emen-
dabam | doronis^ symmachus.
lib. VII. I eiplicit. | incipit li-
ber, yiii. feliciter.

TITI LIVI

AB URBE CdNDlTA
LIBER Vm.

I. lam consules erant C. Platitius iterum L. Aemilius
Mamercus, cum Setini Norbanlque Romam nmitii defectio-
nis Privematium cum querimonis acceptae cladls venerimt.
Yulscorum Item exercitum duce Antiati populo consedisse

1« lam consults erant CPlau*
iius iterum L, Aemilius Ma-
mercus] lam ccmsules erant
C. Plaatius secandam L. Ae-
milius Mamercimis. — PM:
iam coss. erant c. plntatias.
II. titas aemilias mamercus
(M: memarcus). €f. 7, 27.:
T. Manlio Torqnato G. Plan-
tio cons. — De iterum, qnod
pro secundum scripsimnsy
cf. 6, 18. : T. Quinctins Cin-
cinnatas iterum. — Leid.i.al.:
Z« Aemilius Mamercus : 7, 39.
cf. 7, 1. quo loco in P „Zi.
Aemilius Mamercus '% in M
„/. aemilius mamercus" scri-
ptum est. Eodem loco ostendi-
mns, non Mamercinus modo
sed etiam Mamercus apud
Livium Dionysium Diodorum
scriptuminyeniri. — In Harl. i.

hie primus versus ezcidit. —
Cf. Diod. 16, 84.: Acvs^ms

3» cum Setini Norbamque : P.
— - M: cum sedmi norbani-
que» Cf. 7, 42.: Norbam at-
que Setiam.

3. cum querimonis acceptae
cladis: P] cum qnerimoniis.
'— Ml cum qnaerimonis ac-
ceptae cladis. Cf. 7, 21.: sine
querimonis. — Lor. 3. : cum-
que qnerimoniis. -^ Leid. i. :
accepta cladis.

4. Volscorunh item exercitum
duce jdntiati populo consc'
disss ad Satricum adlatum
est: P. — M: uolscorum item
exercitum duce anciati populo
consedisse ad satricum adla-
tum utmmqne. m. 4.: duce.
Idem est excidit in LoyeL 4.

286

LIBER VUL

ad Satricum adlatum est. utnunquc bcUiiin Plautio sorte
venit. prius ad Privemum profectus cxtemplo acie con-
flixlt: haud magno certaminc dcvlcti hostcs, oppidum ca-
ptiim redditumque Privematibus praesidio valido inposito,
5 agri partes duae ademptac. mde victor excrcitus Satricum
contra Antiatis ductus: ibi magna utrimque caede atrox
proelium fuit, ct cum tempestas eos neutro inclinata spe
dimicantes diremlsset, Bomani nihil eo certamine tam am-
blguo fessi In posterum diem proelium parent. Vulscls re-

10 censentibus quos viros In acle amislssent, haudquaquam
Idem animus ad Iterandum perlculum fult: nocte pro victis
Antlum agmlne trepido sauclls ac parte Inpcdimentorum re-
Hcta ablerunt. armorum magna vis cum Inter caesa hosthim
corpora tum In castrls Inventa est: ea Luae matrl dare se

15 consul dixit, finesqiie hostlum usque ad oram maritumam
est depopulatus. Alter! consull Aemlllo Ingresso Sabellum

1. utrumque bellum Plautio
sorte uenit: PM Harl. i«
Leid. I. al. — Recc. codd.:
euenit. Cf. 44, 17.

6. conira Antiatis: P] contra
Antiates (HI). — M: ibi ma-
gna utrimque caedae atrox
praelinm fuit et cum tempe-
stas I eos numen neutro in-
clinata spe dimicantes dere-
mis sed romani cet. m. 2.:
diremis.

9. Volscis recensentibus quos
uiros in acie amisissent:
P m. 2. M. — P m. 1.: ami-
sessent. — Cod. Sig. aliiqne
recc. : quot uiros. — Lovel. 4. :
quos in acie uiros amisissent.
11, pro uictis: PM. cf. 3, 7. 4,
39. al. — Recc. quid, codd.:
profecti. — PHarli. Leid. i.:
agmine trepido^ ^auciis cet.
— P m. 1. : ^abierunt —

U: nocte pro uictis antio (yel
„antiu") magne trepido sau*
dis ac parte Ipedimentorum
relicta abiernnt, i m. 3. in
loco raso est.

13. cum inter caesa hostium
corpora: PM Loy.4.] tum in-
ter caesa corpora Hostium. —
Harl. I. al.: tum inter caesa
hostium corpora. -^ In Leid.i.
exciderunt qaae inter Uipe-
dimentorum et corpora turn
sunt.

14, Luae matri: M m. 1. P. —
M m. 2.: man. Ct 45, 33. 8, 6.
Aul. Gellius 13, 22.: Luam
Saturni. — M: finequae ho-
stinm usque ad horam cet.
— • Maritumam recepimus
pro maritimam (PM) ex Pa-
ris, cod. num. 5726. Cf. 7,
30.: escendit.

LIBER Vm.

287

agnim non casira Samnitlum non legiones usquam oppose
tae: ferro ignique vastantem agros legati Samnitium pacem
orantes adeunt, a quo reiecil ad senatum potestate facta di-
cendi positis ferocibus animis pacem sibl ab Romanis bel-
lique ius adversus Sidiclnos petierunt, quae se eo iustiufi 5
petere, quod et in amicitiam populi Romanl secundis suis
rebus non adversis ut Campani venissent, et adversus Si-
diclnos sumerent arma suos semper hostes populi Romani
numquam amicos, qui nee ut Samnites in pace amicitiam
nee ut Campani auidlium in bello petissent, nee in fide p<H 10
puli Romani nee in dicione essent.

n. Cum de postulatis Samnitium T. Aemilius prae-
tor senatum consuluisset reddendumque iis foedus patres
censuissent, praetor Samnitibus respondit, nee quo minus
perpetua cum eis amicitia esset per populum Romanum 15
stetisse, nee contradici quin, quoniam ipsos belli culpa sua
contracti taedium ceperit, amicitia de integro reconcilietur.^
quod ad Sidicinos attineat, nihil interc<edi quo minus Sanmiti
populo pacis bellique Hberum arbitrium sit. foedere icto
cum domum revertissent^ extemplo inde exercitus Romanus,20

5. quae se eo iustiua -peter e:
P. — M: que eo iostias pe-
tere, m. 2.: que. — PM:
qaod et in amiciUam pir.
(P: pr.) secundis snis rebus
non aduersis (P m. 1.: ad*
uersus) ut campani uenissent»

8. suos semper hostes pir»
numquam amicos: M. —
P: pr. numquam amicos. -^
Cf. 5, 3.: tribuni pi, — se-
ditionum semper auctores. al.

10. nee in fide populi, r. nee
in dicione essent: PM. —
Petissent, cum in oratione
Integra in P deesset, adscri-
ptum est margini.

12. cum de postulatis Samnl-
iium T, Aemilius, pr,: PM
rell. — C. SigoniuB scripsit
Tiberius Aemilius, cf. 7, 21.
— M : senatum consuluis sed
redden | dumque iis fedus pa- '
tres censuissent. P: redden-
dumque Jiis foedus cet. —
Dein PM: ptr. samnitibus re-
spondit.

15. ji, p, romanum sietisse nee
contradici quin qffi ipsos
belli culpa sua contracti
cet. : PM. — P: tedium cocpe-
rit. Mm. 1. : aedium ceperit.
m. 2.: taedium. — M m. 1.:
amicitiam de integro recon-
cilietur.

388 LIBER VIIL

deductus annuo stipendio et trium mensum fhimento acce-
pto, quod pcpigerat consul ut tempus indutiis daret quoad
legati TcdisscnL Samnites copiis isdem, quibus usi adver*
sus Romanum belluin fuerant, contra Sidicinos profecti haud
5 in dubia spe erant mature urbis hostium potiundae. turn
ab Sididnis deditio prius ad Romanos coepta fieri est, dein,
' postquam patres ut seram earn ultimacpie tandem necessi-
tate expressam aspemabantur, ad Latinos iam sua sponte
in arma motos facta est. ne Campani quidem — adeo in-
to inriae Samnitium quam beneficii Romanorum memoria prae-
sentior erat — his se armis abstinuere. ex his tot popu-
lis unus ingens exercitus duce Latino fines Samnitium in-
gressus plus populationibus quam proeliis dadium fecit: et
quamquam superiores certaminibus Latini erant, haud imnA
15 ne saepius dimicandum foret agro hostium excessere. id
spatium Samnitibus datum est Romam legatos mittendi: qui
cum adissent senatum, conquesti eadem se foederatos pati
quae hostes essent passi, precibus infimis petlere ut satis

1. trium mensum: HI m. 1. P 9, ne Ca/npani quidem: PM

Leld. u — Mm. 2.: men- Harl. i.Leid.i. — Recccodd.:

siuiD. Cf. 3, 24. 9, 43. 29, 3. nee campani qnidem.

al. — Mm. 1. : quoa/ legati 11. ex hie tot populis unus in-

redissent — P m« 1.: re- g^^^ exercitus dues latino

dissA • j/ines Samnitium ingressus :

o •' • ^ nmi •• K ™« ^* P. -^ Mm. 1.: fine

•>, eopus isdem: Pjaj copus ^x* • r%

/ .. % rk , .1 samnitmm mircisiis. —• F m.

usdem. — Dnkerns „nsi ad- . , ,, ^ ..

•D r x£c I** ATlaalam iMiC»

nersus Romanum fuerant" -^ P ■,, ^

•L* 1 'x niit 1. J • Iv. qui cum adissent senatum:

Bcnbi Tolait. — PM: baud m Jt^, , , ., , .,

J t . . . ,. rJa al. — Leid. i. aL: andis-

duDia spe erant mature nrbis ^ » .. . «.

1. *• *• J t» 11 ^ o *cnt- — M: praecibos infi-

hostium potiundae. Fall. 1. 3. . ^« '^ .. , .,

XT 1 1. J • J u- >nw« — PM: petiere at sans

¥088. II. al.: hand m dnbio « ^ '^ • . « .

J. /I J 17-1 1 1. J J dncerent romani mctonam.

erant. Cod. Klock.: band du- t^ n ^ «« «r i

« . . Fall. 1. 3. Yoss. ti. aL: at

bia spe erant. ^ . ^ . ^ .

sutliceret romanis aictona.

6. dein postquam :'9^1l9it\,h'\ Dnkerns scribendnm censet:
deinde postquam ( Leid. i. at satis dueerent Romani, vi-
Yoss. II. al.) Cf. 6, 13. 29. ctoriam Samnitibus ex Carn-
al. — Paulo ante Harl. i.: pano Sidicinoqne boste eri«
Goepta feri est. puisse cet.

LIBER Vm. *

289

ducerent Romani victoriam, qnam Samnitibus ex Campano
Sidicinoque hoste eripuissent, ne vincI etiam se ab igiiavis-
simis populis sinerent: Latinos Campanoscpie, si sub dicione
populi Romani essent, pro imperio arcerent Samniti agro,
sin imperium abnuerent, armis coercerent. advcrsus haec 5
responsnm anceps datum, quia fateri pigebat in' potestate
sua Latinos iam non esse, timebantque ne arguendo abalie-
narent: Campanorum aliam condicionem esse, qui non foe-
dere sed per deditionem in fidcm venissent, itaque Campa-
nos seu velint seu nolint qiiieturos: in foedere Latino ni-10
hil esse quod bellare cum quibus ipsi velint prohibeantur.

m. Quod responsum sic ut dubios Sanmites quidnam
facturum Romanum censerent dimisit, ita Campanos metii
abalienavit, Latinos velut nihil iam non concedentibus Ro-

3. si sub dicione pir, essent:
M. — .P: pr, — Voss. n.
mnltiqae alii recc. codd.: si
iroperiam abnuerent. — Jll:
armis coorcerent: (cf. coar-
guo al.).

7. iimehantque ne arguendo
abalienarent : P, — M: ti-
mebant qui ne arguendo ab*
alienaretin campanorum allam
conditionem esse. m. 2.: „ ti-
mebantque": sed esse era-
sum est. — P m. 1.: condi-
tionem. m. %\ condicionem.
— P m. 1.: perditionem.
m. 2.: per deditionem.

10. seu uelint seu nolint: M m«
2. P. — M m. 1.: se uelint.

il. quod bellare cum quibus
ipsi uelint prohibeantur:
PMHarl. i. Leid.i. al.] quo bel-
lare — prohibeantur (Voss. ii.
et duo recc. codd. ). — Utrum-
que la tine dici potuit: „in
dem mit den Latinem ge-

T. Livi pMTs II*

scblossenen Biindnisse finde
sicb nichts, dass ihnen (in
Bezng worauf ihnen) der
Krieg untersagt werden k5nn-
te". — Harl. i/ Lor, 4. : pro-
hibeant. I. Fr. Gron. : quod bel-
lare — prohibeat. — Harl. i. :
in foedere latinos. — M:
phibeantur ambi | guitate re^
sponsi quantos uincerinC \
inimicos quod responsum cet.
sed media verba m. 4. ez-
"pancta sunt. cf. 7, 20.: aedis
apollinis dedicata est.
12. quod responsum sic ut du-
bios Samnites quidnam fa^
durum Romanum censerent
dimisit ita Campanos metu
abalienauit: M m. 1. P: n|«i
quod in M scriptum est „di-
misii^ a caiiipanos**. — Mm.
2. : quidnam facturum romin/
censerent dimisit at campa-
nos cet. — Pall. 1. 3. Voss. u.
al. : nihil iam non conieaden-
tibas romanis.

.»• .•■' •>

290

LIBER VUr.

manis ferociorcs fecit, itaque per speciem adversus Samni-
tas belli parandi crebra concilia indicentes omnibus consul-
tationibus inter se principes occulte Romanum coquebant
bellum. huic quoque adversus servatores suos bello Cam-

5 panus aderat. sed quamquam omnia de industria celaban-
tur — priusquam moverentur Romani tolli ab tcrgo Samni-
tem hostem volebant — tamcn per quosdam privatis ho-
spitns necessitudinibusque coniunctos indicia coniurationis
eius Romam emanarunt, iussisque ante tempus consulibus

lOabdicare se magistratu, quo maturius novi cousules adver-

1. Samnkas: P] Samnites (M).
Ct C. L. Schneider lat.
Gramm. n. 1. p. 314. Liv.
26, 24. al. — ill : omnibus |
consulationibus. — PM: oc-
calte romanum coquebant hel-
ium. Cf. 3, 36.: cotidie coi-
bant (scil. decemviri) remo-
tis arbitris. inde inpotenti-
bns instructi consiliis, quae
secreto ah aliis coquebant,
cet. 40, 11. : illic ante omnia
clandestina concocta sunt con-
silia. al.

4. huic quoque aduersus set-
uatores suos hello Campa-
nus aderat: P m. 2. M. —
P m. 1.: bic quoque cet.
Recc. quid. codd. : bine quo*
que. — Leid. i.: aduersato-
res suos.

5. sed quamquam omnia de
industria celabantur: P. —
ffl Voss. n. al: de industria
celebraniur.

6. priusquam mouerentur Ro-
mani: PM flarl. I. Leid. i.
aL] priusque quam moreren-
tar Romani. — Priusque
guam mouerentur ^ scribea-

dum Tidebatnr, quod haec al-
tera oralionis pars non mi-
nus quam prior ad quam-
quam referenda esset. re-
rum haec media verba non
ad quamquam. pertinere pos-
Bunt, quippe in quibus causa
insit propter quam Latlni con-
> silia sua emanare noluerint,
sed ea parenthesis loco in-
terposita sunt, ut si coniun-
ctio quaedam adiicienda vi-
deretur, particulacausalisscri-
beretur oporteret. In codice
Klock. scriptom esse dicitur
et priusquam mouerentur^
quod recte se habere potest,
cum L. particnla et eo quern
bic locus postulat sensu ( „and
zwar") uti solitus sit. — , M
m. 1.: „ indicia coniurationi-
huB eius*', sed hu erasum est.
10. quo maturius noui eoss,
aduersus tantam molem
belli crearentur: PM al. —
Lovel. 4.: tantam belli mo-
lem. — Mm. 1.: religio in-
cessit ab eis quorum inminu-
turn imperiura | cessit mitia
liaberi. m. 3. : comitia haberi.

LIBER Tia

291

sus tantam molem belli crearentur^ reli^o incessit ab eb
quorum inminutum imperium esset comitia haberi. iiaque
interregnum initum: duo interreges fuere M. Valerius ac
M. Fabius: is creaTit consules T. ManUum Torquatum ter*
tium P. Decium Murem. — Eo anno Alexandrum Ephri re- 5
gem in Italiam classem appulisse constat, quod bellum, si
prima satis prospera fiiissent, baud dubie ad Romanos pel?-
venisset. eadem aetas rerum magni Alexandri est, quern
sorore huius ortum in alio tractu orbis invictum bellis iu-
venem fortuna morbo extinxit. — Ceterum Romani, etsilO
defectio sociorum nominisque Latini baud dubia erat, ta-
men tamquam de Samnitibus non de se curam agerent, de-
cem principes Latinorum Romam evocaverunt, quibus im-
perarent quae vellent. praetores turn duos Latium babe-
bat L. Annium Setinum et L. Numisium Cerceiensem, 15

2. tiaque interregnum inUum:
P. — M: itaq. interregnam (
duo interreges faereDt m. 2.:
faerant. P m. 1.: fiier£. P
in. 2. Harl. i. : faere. — PM:
in. nalerias ac m. fanios.

4. creauit eoss, (scil. BL Fa-
bins): PM Harl. I. Leid. i.
cod. Gel. al. — Cod. Sigon. :
is ereauit consules. Cf. 6,
2.: placait — dictatoremque
dici M« Furinm CamiUom. i^
dictator C Serviliom Ahalam
mag. eq. dixit. 6, 1. 6. aL •— I.
Fr, Gron. cum rece. qmbnsdam

• codd. scribi roloit: creati
consoles T. Manlios Torqna-
tns. in. cet. — P: coiK ti-
tium malliam torqaatnm ter-'
tiam. p. decium morem, M:
coss. mallium torquatum ter-
tium. p. decium. rurem.

6« in italiam elassem appu-
■ lisse constat: P m. 9. 01

. : cod. GeU Bar], i. Leid. i. — >

P m. 1.: appuIis8A« — Cf.
28, 42.: in urbem sodorum
classem appulisti (Put.). —
Voss. u.: classe. Cf. 30, 10.:
in portum — classa adpnlere
(Put. Colb. Bamb.).
8. eadem aetas rerum magni
Alcjcandri est: P m. 2. M.

— P m. 1.: ^lexandri. -^ M
m. 1.: soporem. — P: Aor-
tnm. — M : in alio traoto or-
bis inuictum bellis innentem.

^Cf. 1, 3.: in traiecto Albo-
lae. al.
11. haud dubia erat: P m. 2.
M. — P m. 1.: erant.

14. praetores turn duos : PM.. —
Harl. I.: duo. — M Leid. r.
al.: latium habebat. P: la-
tium babebant.

15. L.AnnhtmSetinwnetL.Nu'
misium Cerceiensem: PM]

— et L. Numisium Circaien-
> sem. Cf. 6^12.: Cerctien*

fiium qnidam.

19*

S92

LIBER Tm:

ambo ex colonis Romanis, per quos praeter Signiam Velitras-
que — et ipsas colonias Romanas — Vulsci etiam exciti ad
aima erant. eos nominatim evocari placuit* haud cuiquam
dublum erat super qua re accircntur: itaque concUio prius

5 hablto practores quam Romam proficisoerentur evocatos se
ab senatu docent Romano et quae actum iri secum cre-
dant, quidnam ad ea responderi placeat referunt.

IV* Cum aUud alii censerent, turn Annius: ^quam-
quam ipse ego rettuli quid responderi placeret, tamen ma-

lOgis ad summam renim nostrarum pertinere arbitror, quid
agendum nobis quam quid loquendum sit: facile erit ex-
plicatis Gonsiliis accommodare rebus verba, nam si etiam

1. ambo ex colonh : PM Harl. i.
Leid. I.: a].] ambo ex colo-
niis. €f« 8, 1.: cum qaerimo*
njs. al. — M: ex colonis ro-
mam, — Deinde et ipai scri-
psimns per quos^ cum im PM
et sine dabio etiam in rell.
melloribus libris per ezcide-
rit. dubito tamen an ab Li-
▼io scripiam ait quos pen
nam com seqnatur in M prae-
ter, in P pter^ facillime pier
pro jtpter scriptnm esse pot-
est. Cf. ex gr. Cic. or. ii. dc
lege agr. 30, 81.: agram —
quern per iter qui faciunt,
externi bomines vestrum esse
andinnL — M Leid. i.; pros-
ier s^nia. P Uarl. i.: pter
signa. Cf. 1, 56. 2, 31. —
PM: nolsci etiam exciti ad
anna erant.

3. haud cuiquam duhium erat :
P.— Bl: ant cuiquam du-
biom erat super qua re acci-
^^rentnr.

4. itaque coneUio prlus ha-
hUo: K. — P: itaque consi-

lio prius Labito. — U : Sruo-
catos se ab senatu. — P:
actum ire secum.
8. quaqua ipse ego rettuli:
M.— P: retuli. — PM: fa-
cile erit. — P : acommodare.
12. jtam si etiam nunc sub urn-
bra foederis aequi serui"
tutem pati possimus: PM
Harl. I. al.] nam si — pes-
sumus (Leid. i.). „ Denn wenn
mr aucb jetzt noch unter die-
sem eingebildeten Scbeine ei-
aes auf gleichmSssige Recbte
sich stiitzenden Bnndnisses
die Knechtscbaft ertragen
Ic^nnten, wfirden wir uns
dann nicbt auch den Befeb-
len der Samntten fugen'^
Coniunctivus recte se habet,
quod dubitare quodam modo
Annius videri vnlt, an Latini
iugam excutere nolint. —
PM: quid abest quin prodi-
tis sidicinis non romanorum
solum sed samniUum quoque
dicto pareamus cet. qu^am-
quam primo in P scriptora

LIBER VIIL

293

nunc sub umbra foederis aequi servitutem pati possimus,
quid abest quin proditis Sidlcims non Romanorum solum
sed Samnitium quoque dicto pareamus, respondeamusque
Romanis nos ubi innuerint posituros arma? sin autem tan-
dem libertatis desiderium remordet animos, si foedus est si 5
societas aequatio iuris est, si consanguineos nos Romano-
rum esse — quod olim pudebat — nunc gloriari licet, si
socialls illis exercitus is est quo adiuncto duplicent vires
suas, quern secemere ab se consules bellis propriis ponen*
dis sumendisque nolint, •— cur non omnia aequantur, cur 10
non alter ab Latinis consul datur, ubi pars virium ibi et
imperii pars est? est quidenv nobis hoc per se baud nimis
amplum quippe conoedentibus Romam caput Latio esse,

erat 9) quid abest quid pro-
ditis'^ cet — Dein scriptaih
est in fil „ ubi'innuer*^ h. e.
ubi innaevant.. in P Leid. i«
al.: 9, ubi inuenerint'^

5. si societas aequaUo iuris
^«^; PMrell.] si secietas ae-
qnati iuris est (ex coni. L Fir.
Gron.). „Wena ein Bund,
wenn eioe Genossenscbaft,
ipvenn eine Gleicbstellang der
Recbte beider Tbeile statt
findef . Gronovins, qui non
videret' particalam si et ad
aequatio pertinere, banc lo-^
cum emendatum volnit, quod
aequatio iuris non semper
iusta Toeis societas definitio
esset. — M m, l.r quod olim
pu/ebat.

7. si socialis illis exercitus is
est: P cod. €fcl. al. — Bad. l :
si socialis illis exercitus is
esse. M m. 1. : si sod illis
exercitas iis est. m. 2,: si
socius illis cet. Lov. 4.: si
socios exercitus illis is est.

Cf. 8, 13.: licet delere omae
Latiam, — unde sociali egre-
gio exercitu per multa betta
magnaque saepe nsi estii. al.

— M: „ bellis npiis ponen-
dis^ cet. In yeHiis ponendis
sumendisque uo'/e^qv «t^o-
9's^ov inesse neminem fuge-
rit: qaod genus dicendi huic
loco aptam yidebatur, at,
cum maior aliqua tIs in
yerbo ponendis esset, ne
finire quidem ipsi bella posse
yidereutui^ Roma«ii, nisi a so-
ciis adiuyarentur.

10; cur non omnia aequantur:
P m. 2. M. — P m. 1.: ae«
quanter. — PM: cos. datun

— M m. 1.: ubi pars uirum.
m. 3.: uirium. — M; ibi et
imperii pars ee.

13. Romam caput- Latio esse:
P HarL I. Leid. k al.] Ro-
mam caput Latii esse (M
Loy. 4.). — Quamquam baud
ignoramas, in fine nooiiinum
ab errantibus librariis baud

294

UBER VIIL

sed ut amplum videri posset diuturna patientia fecimus.
atqui si quando umquam consociandi imperii usurpandae li-
bertatis tempus optastis, en hoc tempus adest et virtute ve-
stra et deum benignitate vobis datum, temptastis patien-
5tiam negahdo militem: quis dubitat exarsisse eos, cum plus
ducentorum amiorum morem solveremus? pertulenmt tamen
hunc dolorem. bellum nostro nomine cum Pelignis gessi-
mus: qui ne nostrorum quidem iinium nobis per nos tuen-
dorum ius antea dabant, nihil intercesserunt. Sidicinos in

lofidem receptos, Campanos ab se ad nos desdsse, exercitus
nos parare adversus Samnites foederatos suos audierunt
nee moverunt se ab urbe. unde, unde haec illis tauta mo-
destia nisi a conscientia virimn et nostrarum et suarum?
idoneos auctores habeo querentibus de nobis Samnitibus ita

iSresponsum ab senatu Romano esse, ut facile appareret nc
ipsos quidem iam postulare ut Latium sub Romano impe-
rio sit; usurpate modo postulando eo quod illi vobis taciti

raro lo pro ii scriptnm esse,
nee minus saepe caput ali*
cuius terrae esse legi, ta-
men huios loci ration! dati-
Tus videbatar accommodatior,
^od Latin! nonita cum Roma
conionctum habere Telle La-
tium yiderentur ut genitivus
satis probari posset. ^Dass
Rom die gebietende JMacht
fur Latium sei". Cf. 23, 10.;
. pollicitas brevi caput Italiae
omn! Capuam fore. al. —
Paulo ante scriptum est in III
aut nimis^ in P haud mi-
nus, — M: diuturnam pa-
tientia fecimus.
3. usurpandae lidertatis tern-
pus optastis: P. — M: opta-
tis. — Omnia quae ab en ad
temptastis scripta soot, ex-
ciderant in HarL i.

5. quis dubitat zVVLi'-E^rlui

quis dubitet
10. exercitus nos parare \id'
uersus samnites foedera- .
tos suos audierunt: P. —
. VLi exercitus nos para/o« ad-
uersus samnites federar^ suos
audierunt

12. unde unde haec Ulis tanta
modestia: M] unde baec il-
lis tanta modestia (P). In
primis Livium bac anaphora
nti solitum esse notum est,
nee ab hac Anni! oratione
tale dicendi genus abborrere
apparet.

13. uirium et nostrarum et sua^
rum: PJM. — Harl. i.: uirum.
— In Leid. i. al. excidit
prius et,

17. Usurpate modo postulando
eo quod Illi uobis taciti

LIBER vnr.

295

concedunL si quern hoc metus dicere prohibet, en ego ipse
audiente non populo Romano modo senatuque sed love
ipso qui CapitoUum incolit profiteor me dicturum ut, si nos
in foedere ac societate esse velint, consulem alterum ab
nobis senatusque partem accipiant^^ haec feroelter non sua- 5
denti solum sed pollicenti clamore et adsensu omnes per-
miserunt, ut ageret dicere tque quae e re publica nominis
Latini fideque sua viderentur.

V. Ubi est Romam ventum, in Capitolio eis senatus
datus est. ibi cum T. Manlius cqnsul cgisset cum eis ex 10
auctoritate patrum ne Samnitibus foederatis bellum infer-
rent, Annius, tamcpiam victor armis Capitolium cepisset non
legatus iure gentium tutus loqueretur, „tempus erat" inquit
„Tite Manli vosque patres conscripti tandem iam vos no-
biscum nihil pro imperio agere, cum. florentisslmum deum 15

coneedunt: M m. 1. P. —
BI m. 2.: nsarpate modo po-
stalandofq^ ilii cet. Cod.
Klock.: postalando id quod.

— Harl. I. : taciti non ceduut.
1. en ego ipse audiente. n.p»

r. modo senatuque: M. —
Cod. Gel.: en ego ipse. P:
en ipse audiente non. pr.
modo cet. In Drak. codd.
aliis yidetur en ezcidisse, in
aliis ego. Supra Annius:
„qnamquam ipse ego rettuli
quid responderi plaoeret'^

4. consulem alterum ah no*
bis senatusque partem ac-
cipiant: P. — M: consulem
alterum ab nobis senatusque
parte f accipiant haec feroter
non suadenti solum cet. m..3.:
haec ferociter.

7. quae e rep, nominis latini
fideque sua uiderentur: P.

— M: qu^f rep. nominis la-

tini cet. Loy. 4.: quae ad
rem publicam nominis latini
fidemque suam attinere yide-
rentur^
9. in capitolio eis senatus da*
tus est: PM: sell, decern
principibus Latinorom Ro-
mam eyocatis. — PM: ibi
cum t, mallius cos, egisset
cum eis cet. Yoss. n. multi-
que recc. codd.: ubi cum
Manlius cet,

13. tempus erat inquit titemanli
uosque, pc, tandem iam uos
nobiscum nihil pro imperid
agere: M. — P: tempus erat
inquit titi manli uosq. p. c.
cet. Loyel. 4.: tempos errt
cet. Dein recc. quidam codd.:
nideritis.

15. cum florentisslmum deum
benignitate tunc latium ar-
mis uirisque cet. M] cum
florentissimum *> none La-

296^

USER vin.

benignitate tunc Latium armis virjsquc Samiuilbus bcllo vl-
ctis Sidiclnls Campanisquc sodis nunc etiam Vulscis ad-
lunctis yidcretis, colonias quoque vestras Latlnum Romano
practulisse imperium. sed quoniam vos regno inpotenti

5 iinem ut Inponatis non inducltis in animum, nos, quamquam
armis possumufi adserere Latium in libertatem, consangui-
nitati tamcn hoc dabimus ut condicloncs pacis feramus ae-
quas utrisque, quoniam vires quoque acquari dils inmorta-
libus placuit: consulem alterum Roma altcrum ex Latio

lOcreari oportet, senatus partem acquam ex ulraque gente
esse, unum populum unam rem publicam fieri: et — ut
imperii eadem sedes sit idemque omnibus nomen — quo-
niam ab altera utra parte concedi necesse est, quod utris-
que bene vertat, sit haec sane patria potior et RomanI

tiam armis Tirisque (P). — *
Tempus erat et nunc quod
sequitar videntar postnlare
tunc i« e. eo tempore qno
Samaites bello victi sunt: ei-
que particulae respondet nunc
de oovissiroo illo tempore,
quo etIam Yalsci Sidicinis
Campanisque adiancti sunt
80cii. „Wohl war es Zeit,
nicht mebr auf eine befeh*
lendeWeise mit uns zn Ter-
fahren, da ihr Latium durch
die Gnade der G5tter schon
nacli der Besiegung der Sam-
niten, and jetzt nachdem auch
die Volsker sieh dcm Bunde
der Sidiciner and Campaner
mit ans zugesellt, so reich
an streitbaren JUHnnern sehen
konntet, ja dass audi euro Co*
lonien der Latiniscben flerr-
scbadt yor der RSmiscben den
Vorzug gegeben'V — P: cam-
paniisque. — Pitt : nunc etiam
uulscis adiauctis. '

4, sed qm uos regno inpotenti
jinem ut inponatis non in-
dueitis in animum: P. —
H: sed qm aos regno inpo-
tenti finem ut inponaTui^ cet.

— P: quamquam armis pos-
sumus adserere latium in 11-
bertatem, M: in libertate. —
P m. 1.: condii^iones.

8. gm uires quoque aequari
diia inmortalibus plctcuit:
PM. — Cod, Sig,: quando
uires quoque cet.

9. consulem alterum roma aU
ierum ex latio creari opor-
tet: P Harl. i. — 91: romam.
Leid. I.: roma, Recc, quid,
codd. : romae: sed ex per-
tinet etiam ad Roma, cf. 1,
58.: cum P. Valerio. 6, 28.:
in oculis atque auribos. al.

— Paulo post PM: „qmde
altera utra parte concedi ne-
cesse est'^ £x his verbis facile
suppler! potest concedimus
ad seqq. sit haec patria cet.

LIBER Vm.

297

omnes vocemur**, forte ita accidit ut parem ferociae huius
et Bomani consulcm T. Manlium haberent, qui adeo non
tenuit iram ut, si tanta dementia patres conscriptos cepis-
set ut ab Setino homine leges acciperent, gladio dnctum
in senatum venturum se esse palam diceret et quemcum- 5
que in curia Latinum vidisset sua manu interempturum. et
conversus ad simulacrum lovis „audi luppiter haec scelera^
inquit, ,,audite lus Fasque: peregrinos consules et peregri-
niun senatum in tuo luppiter augurato templo captus atque
ipse oppressus visurus es? haecine foedera Tullus Rom^us 10
rex cum Albanis patribus vestris Latini, haec L« Tarquiuius
vobiscum post ea fecit? non venit in mentem pugna apud
Regillum lacum? adeo et dadium veterum vestrarum et be-
neficiorum nostrorum erga vos obliti estis?"

VI. Cum consulis vocem sub^ecuta patrum indignatio 15
esset, proditur memoriae adversus crcbram inplorationem

1. forte Ua accidit ut parem
ferociae huius et romani
consulem i, manlium ka^
herent : JM. — P Harl. i. al. :
forte ita accidit nt partem
ferociae huioa cet

3. si tanta dementia p,c» ee*
•pisset: P. — M: si taota
demtia, p. 08. c. cepisset. —
PM: at ab setino homine le-
ges acciperent. — Leid, i.:
gladinm cinctnm. — PM: et
qnemcnmque in curia latinam
uidisset cet. Harl. i, Voss. ii.i
ut quemcumque cet.

7. audi iuppiter haec sceJera:
PM fell. Cf. 1, 34. 32. al. —
PM: peregrinos coss. et pe*
regrinum senatum in tuo iup*
piter augurato templo captus
atque ipse oppressus cet. P
m. 1.: oppressos uisurus es.
M: ttisuras est. — Lot« 4.:

„ captus atque oppressus".
malim in codd. inveniri „ ca-
ptus ipse atque oppressus "• .

10. haecine foedera: M Harl. x.
Leid. I.] baeccine foedera (P)«
Cf. 6, 16.: sicine. al.

12. 72071 uenit in mentem pu*
gna apud regillum lacum:
P. — M: pugna77i. Cf. 5, 54.:
cum abessem, quotienscum-
que patria in mentem reni-
ret^ baec omnia occurrebanf.
al. — I. Fr. Gron. snspica-
tur scriptum fuisse pugnae*

— M m. 1.: adeo et clai^-
dium ueterum. m, 2.; cla-
dium. — Multi recoi codd. :
et nostrorum beneficionim.

16. aduersus crehram inplorO'
tionem dM \ quos cet.: H.

— P: inuocabant co3« II :
inuocabunt cos.

898

LIB£K Vni.

deiim, quos testes foederum saepius invocabant consules,
vocem'Anni spernentis numina lovis RomanI auditam: certe
cum cominotiis ira se a vesdbulo tenipll citato gradu prori-
peret, lapsus per gradus capita graviter oiTenso inpactus imo

5 ita est saxo ut sopiretur. exanimatum auctores quoniam
non omnes suut, mihi quoque in incerto relictum sit, sic
ut Inter foederum ruptorum testationem ingenti fragore caeli
procellam efiusam: nam et vera esse et apte ad repraesen-
tandam iram deum ficta possunt. Torquatus missus ab se-

10 natu ad dimittendos legatos cum iacentem Annium vidisset,
exclamat ita ut populo patribusque audita vox pariter sit:
„bene habet: dli pium movere bellum: est caeleste numen,
es magne luppiter: baud frustra te patrem deum hominum-

. que hac sede sacravimus. quid cessatis Quirites vosque pa-

3. uocem Anni spernentis nu*
mma: M m. 1. P Harl. i.
Leid. I.] vocem Annii cet.
(M m. 2.).

0. a uestibulo: PM Harl. i.
Voss. II. al.] ab yesUbulo. —
P m. 1. : templo. P m. 2. M :
templi. — PM: citato grada
proriperet. PalL 1. 3. Voss. ii.
al. : prorumperet. — M m. 1.
(Loy. 4.): lapsa |2 | grados.
M m. 3. P: lapsus. — VVLi
inpactas imo ita est saxo.
Recc. multi codd.: inpactus
uno ita cet.

5. ex^nhnatum auctores am
non omnes sunt: Al m. 1.
P m. 2. — P m. 1,, : exami-
nalum. M m. 2. : exanimatus

• ainctores qm n omnes sunt.
— Al m. 1.: ingeni fragore.
Mm. 2. P: ingenti.

d. funn et uera esse et apte

ad repraesehtandam iram
deum ficta possunt: P. —
M : nam et nera esset et apte
cet. — Harl. i. : ficta post sunt.

11. populo patribusque: PM. —
Leid. I.: patribus populoque.
— P : auditaq. nox pariter sit.

12. bene habet dii pmm mO'
uere bellum: P. — M: pa-
riter sit habet dii pium -cet
m. 3.: habet. Cf, 6, 35.

— est caeleste numen: M m.
1. P. — M m. 2. Lov. 4. al.:
es caeleste numen. — M m. 1. :
aut frustra te patrem d^um
hominum hac sede sacraui-
mus. M m. 2.: haut frustra
te patrem deum hominumq.
cet, Harl. i. Leid. i.: patrera
deum homiDum. P: haud fru-
stra te patrem deum homi-
numque cet.
14. uosque, pt, arma capere
deis ducibus: M al.] vos-

LIBER Vni.

299

ires conscripti arma capere deis duclbus? sic stratas legio-
. nes Latlnorum dabo, quern ad modum legatum lacentem vi-
detis". adsensu popuU excepta vox consuUs tantum ardo-
ris animis fecit, nt legatos profici^centes cura magistratuum
magis, qui lussu consuUs prosequebantur, quam lus gentium 5
ab Ira Impetuque hominum tegeret. Consensit et senatuH
bellum, consulesque duobus scrlptis exercltlbus per Marsos
Pelignosque profecti adluncto Samnitium exercitu ad Ca-
puam, quo iam Latlni socllque convenerant, castra locant.
ibi In quiete utrlque consul! eadem dicltur visa species vlri 10
maloris quam pro humano habitu augustlorisque dicentis,
ex una acie Imperatorem ex altera exercltum deis manibus
matrique terrae deberl: utrlus exercltus Imperator leglones
hostlum superque eas se devovisset^ eius populi partisque
victoriam fore. Iio's ubi noctumos visus Inter se consules 15

que — diis dacibns. — P:
uosqne. p. c. arma capere
dehis dacibns. — JU : sit stra-
tus legio I nes.

3, adsensu populi excepta uox
consults tantum ard oris ani-
mis fecit: PM. — Voss. II.
al. : accepta uox, Cf. 2, 28.:
earn rem coDsnles rati ut erat
perniciosam ad patres defe-
runt sed delatam consulere
ordbe non licuit, adeo tu-
multuose excepta est clamo-
ribus undique et indignatione
patrum cet. — In Leid. i.
Voss, 11. aL excidit cura. —
PM: qui lussu cosi* prose-
quebantur. — M: ab ira im-
petu qua bominum tegeret.

6. consensit et senatus beh
lum: PM. Cf. 1, 32.: Inde
ordine alii rogabantur, quaii-

doque pars maior eorum qui
aderant in eandem senten-
tiam ibat, bellom erat con-
sensum. — M : bellom quoq,
duobus scriptis exercitibus.
P: C06S. que duobas cet —
M: samnicium exercitu.

10. ibi in quiete utrique cos.
eadem diciiur uisa species
uiri maioris quam pro hu*
m^no habitu augustloris-
que: P m. 2. cod. Gel. —
P m, 1.: utrimque cos. —
M: ibi inquete utrique cos.
eadem dr. uisa species eet.

12. deis manibus: P m. 2. MJj
diis manibus. — P m. 1.:
dehis manibns.

15. hos ubi noctumos uisus in-
ier se coss. contuleruni:
P ra. 2. M. — P m. 1.: oisos*

300

LIBER VIIL

contulerunty placuit avemincandae deum Irae vlctumas caedi,
simul ut, si extis eadem quae somiiio visa fuerant porten-
derentur, alter uter consilium fata inpleret ubi responsa
faarusplcum ' Insidenti iam animo tacitae religionl congrue-
5 runt, turn adhibitis legatis tribunisque et imperils deum pro-
palam expositis, ne mors voluntaria eonsulis exercitum in
acie terreret, conparant inter se ut ab utra parte cedere
Rotnanus exercitus coepisset, inde se consul devoveret pro
populo Romano Quiritibusque, agitatum etiam in consilio

1« auerruncandae deum true:
? cod. Gel. — M IP. 1.:
auerrancan | da deum ira.
no. 4.: auerrancan | de deum
ira. — Recc. quid, codd.:
auerrancan dae deum irae gra*
tia. Lovel. 4.: ad auerruncan-
dam deum iram. Cod. EJock.
al.: auerlendae deum irae. —
Cf, Varro 1. 1. 7» 102.: Apud
Pacuvium : „Dei monerint me-
liora atque amentlam Aver-
runcassint'': ab avertendo
averruncare, at deus qui ia
eis rebas praeest AverTUTi"
eu9. itaque ab eo precari so-
lent at pericola avertat. Liv.
10, 23.: „eo anno prodigia
multa fnerunt, quorum aver-
runcandorum causa supplica-
tiones in bidnum senatus de-
crevit". Superiore toco aver*
Tuncandite irae non genit.
seddatiyum essearbitrer: (sed
cf. 9, 9. sub fin.). 5, 19. : fatalis
dux ad excidium illius urbis
servandaeque patriae JU. Furius
Camillas dictator dictus, 10,28.

— uictumas: PJII] victimas. —
P; uictumas cedi. Ill: uictam
ascaedi.

9. quae somnio uisa fuerant :
PM aL] quae somno visa fae-
rant. — P HarL i. Leid. i.:
portenderetur. M: partemde-
retur alter uter consalu | fa-
cta implebe ubi responsa ha-
ruspicum cet. — P : alter uter
consnlum facta inpleret cet.
Eodem menda 8^ 7. al. in
Harl. I. Leid. i. scrlptam est
uis facii^ cum in PM uis
fati sit. Cf. 1, 7.: dextra
Hercules data accipere se
omen inpletnrumque fata ara
condita ac dicata ait,

4. religioni: M. relegioni: P^
— JH: tribanis quae etiam pe-
rils I deum. m. 2. supra U in
perils scriptum est #, ut fie-
ret peritis,

6. ne mors uoluntaria coe. ex-
ercitum in acie ierreret:
PM. — Recc. codd.: mors
uoluntaria consulum.

7. <A utra parte : PM. — Leid. i.
al,: ab utraque parte. — PM:
inde se cos. deuoueret pro
por. quiritibusque (P: pro
pf.). Cod. Klock. : pro po-
pulo romano qairitibas.

LiBERyin.

301

est lit, si qtiando umquam sevcro uUum imperlo bellam
administratum esset, tunc ud disciplina militaris ad priscos
redigeretur mores, curam acuebat quod adversus Latinos
bellandum erat, lingua moribus armorum genere institutis
ante omnia militaribus congruentes:' milites militibus, cen-5
turionibus centuriones, tribuni tribunis conpares collegaeque
isdem praesidiis saepe isdem manipulis permixti fuerant.
per haec ne quo errore milites caperentur, edicunt consu-
les ne quis extra ordinem in hostem pugnaret.

Vn. Forte inter ceteros turmarum praefectos, qui 10
exploratum in omnes partes dimissi erant, T. Manlius con-
sulis filius super castra hostium cum suis turmalibus evasit
ita ut vix teli iactu ab statione proxima abesset ibi Tu-
sculani crant equites: praeerat Gcminus Maecius vir cum

1. ut si quando umquam se^
uero ullum. imperio bellum
administratum esset tunc
uti cet.: P. — M: seuero
ilia imperio. m. 3.: illud. —
Cf. 22, 11.: edictoqne propo-
sito ut qaibus oppida c^stel-
laqae inmunita essent, uti
commigrarent in loca tuta.

al. — PM: uti disciplina mi-
litaris ad priscos redigeretnr
mores. Kecc. quid, codd.: re-
duceretar.
5« milites militlbus centurio*
nidus centuriones tribuni
tribunis : PM Harl. i. Leid. i.
al. — Recc. quid, codd.:
„ centuriones centurionibus*' :
quern ad modum optimorum
librorum fide scribendum est
37, 46. : tessera per castra ab
Liyio consule data erat ut
tribunus tribunum centurio
centurionem eques eqnitem
pedes peditem acciperet. —
P: conpares collegaeque it*

dem praesidiis sepe Lisdem
manipulis permixti fuerant*
M : conpares collegaeque his-
dem praesidiis sacpe | bis-
dem manipulis cet. — In
Leid. I. Voss. ir. al. excide-
runt verba praesidiis saepe
isdem,

8. per haec ne quo errore
milites caperentur edicunt
coss, /P. — HI : n haec ncq.
errore cet. — P m, 1.: pu-
gnarent.

10. turmarum praefectos : P m.
2. M. — P m. 1.: tumma-
rum. "^ P m. 1.: dimisi erant.

14. Geminus Maecius : PM] Ge-
minus Metlius. — Cf. interprr,
ad Festum: „maecia tribos
a quodam castro sic appel-
latur".

— cum genere: P Lov. 4. al.]
turn genere. — M: cum ge-
mine. m. 2. : cum germine. —
P m. 1. : is ibi romanns eqai-

302

UBER VIIL

genere inter suos turn factis clams, is ubi Romanos equi-
tes Insignemque inter eos praecedentem cpnsulis fiUum —
nam omnes inter se utique inlustres virl noti erant — co-
gnovit, ^unane^^ ait ,,turma Komani cum Latinis sociisqoe
5 bellum gesturi estis? quid inter ea consules, quid duo ex-
ercitus consulares agent?" ,,aderunt in tempore" ManliuB
inquit „et cum illis aderit luppiter ipse foederum a vobis
violatorum testis, qui plus potest polletque. si ad Regillum
lacum ad satietatem vestran^ pugnavimus, hie quoque effi-

10 i;iemus profecto ne nimis acies vobis et conlaf a signa no-
biscum cordi sint". ad ea Geminus paulum ab suis equo
provectus „visne igitur, dum dies ista venit qua magno co-
natu e^^ercitus moveatis, inter ea tu ipse congredi mecum,
nt nostro duorum iam bine eventu cernatur quantum eques

15 Latinos Romano praestet?" movet ferocem animum iuvenis
seu ira sen detractandi certaminis pudor seu inexsuperabi-
lis vis fati: oblitus itaque imperii patrii consulumque edicti

tes. — PM: praecedentem cos.
filium. — M : utique inlustres
uiri uoti erant.

4. romant cum latinis sociis-
que bellum gesturi estis:
P. — M: romani cum latinis
sociis j bellum gesturi esti.
m. 3.: estis. — PM: quid
inter ea coss.

6. aderujit in tempore: P. —
H: aderant in tempore man*
lius inquit tecum illis aderit
juppiter. — Paulo post M:
ad sacietatem.

11. paulum ab suis equo pro'
uectus: PM Harl. i. Leid. i.
al.] paullulum ab suis cet.
— Multi recc. codd.: a suis,

12, dum dies ista uenit qua
magno conatuexercUusmo-
ueatis: P. — P m. 2. : qua

. magno conata. IH: quam ma-

gno conato exercit' moaeatis.
— Pail. 1. 3. Vosa. ii, aL:
moueritis. — P: interrea.

14. ut nostro duorum iam hinc
euentu cernatur: P. — M:
ut nos duorum iam hinc
euentu cet. Lor. 4.: ut no-
strum duorum cet. Cf. 7, 40.:
meum factum dictumve t;on-
sulis*

— eques latinos ^ IS m. 1.]
eques Latinuis (M m. 3« P).

16. seu ira seu detractofidi cer*
iaminis pudor seu inexsu'
perabilis uis fati: PM. —
fiarl. I. Leid. i. : uis facti. —
* M m. 1.: oblitis itaque. M m.
2. P: oblitus. — P: praeceps
ad id certamen %itur quo cet.
M : agitur q^ uiuceret -an uin-
eenttur. ; •

LIBER Vm.

303

praeceps ad id ceriamen agitur, quo vinccret an vinceretur
haud multum interesseL equitibus ceteris velut ad speeta-
ciilum summotis spatio quod vacui inieriacebat qampi ad-
versos concitiint equos^ et cum infestis cuspidibiis concur-
rissent, Manlii cuspis super galeam hostis, Maecii trans cer- 5
viceiB equi elapsa est: circnmactis deinde equis cum prior
ad iierandum ictum Manlius consurrexisset, spiculum inter
aures equi fixit: ad cuius vulneris sensum cum equus prio-
ribus pedibus erectis magna vi caput quateret, excussit
equitem ^ quern cuspide parmaque innixum attoUentem se 10
ab gravi casu Manlius ab iugulo ita ut per costas ferrum
emineret terrae adfixit: spoliisque lectis ad suos revectus
cum ovante gaudio turma in castra atque inde ad praeto-
rium ad patrem tendit — ignarus facti futurique, laus an

2. uelut ad spectaeulum: P.

— Wl : nelat spectacula. — P
God. GeL: spatio quod uacoi
interiacebat campi adaersos
concitant eqaos. M: spatio
qaod uacui interiacebat campi
adaersus concitante eqaos.

5. Maecii trans ceruicem equi
elapsa est: P HarL i. Leid. r.

— M : manlii cuspis | ^ ga-
lea hoslis maecii trans cerni-
cem eqoi lapsa est.

8. ad cuius uulneris sensum :
P. — M: a cains uulneris
sensum. m. 2.: sensu. — P
m. 1.: excussis equitem. m. 3.:
excussit.

10. quern cuspide parmaque in*
nixum aiiollentem se ab
graui cijtsu: P. — Wl\ quern
cuspide parmaque innixum ab«
toUentem se | ab grant casu.
m. 2.: abtoUentemq. se. —
P m. 1.: ita at per costas
fermm eminerent terrae ad-
fixit m. 3«: emineret M n.

1.: emineret terre adfixit.
m. 3.: emious terre adfixit
14. ignarus facti fuiurique:
PM cod. Gel. Harl. i. Lejd. Y.
al.] ignarus fati futurique
(PaU. 1. 3. ). — N« Dukerus
quid em sibi persuader^ po*
tuit, veram esse scriptwam
S. Geleui^ probatam ig^O'
rus facti futurique^ quoi
ignarus nescius fati nus-^
quam non legeretur: vel apud
Virgilium Aen. 10,501. „ne-
8cia mens bominum fati sor-
iisque fulurae*^ Nihilo mi-
nus facere non .possum quin
Gelenium non errasse cen-
seam, nam quod supra aptis-
sime scriptum est, sen detra-
ctandi certaminis pudorem
sen inexsuperabilem vim fati
ferocem iuvenis animum mo-
yisse, id fa. 1. non ita dici
potest, tunc enim yideri po-
Init vis aliqua fati adolescen-
lem igaarum. futuri aeque

304

LIBER Vm.

poena merita esset: „ut mc omnes^^ inquit ,, pater tuo san-
guine ortum vere ferrent, provocatus equestria haec spoUa
capta ex hoste caeso porto'^ quod ubi audlvit consul, ex-
templo fDium aversatus contionem classico advocari iussit.

5 quae ubi frequens convenit, 3,quandoque^ inquit „tu T.
Manli neque imperium consulare neque maiestatem patriam
veritus adversus edictum nostnun extra ordinem in hostem
pugnasti, et quantum in te fiiit disciplinam militarem, qua
stetit ad hanc di^m Romana res, solyisti, meque in earn ne-

10 cessitatem adduxisti ut aut rei publicae mihi aut mei meo-

qaidqaam delinqaerc cnpien-
tern ad Maecium pertraxisse,
a quo proTOcaius certamen
fagere rix posset sed cam
iuvenis provocanti hosti non
cederet, cam yana decoris
imagine deceptns nolla pa-
triae maiestatis ratione ba-
bita adversas consulare edi-
ctam extra ordinem pagnas-
set, poenam seqai discipli-
nam militarem solaUm ne-
cesse erat: itaqae non vis
fati sed merita poena T. Man-
liam expectavit. elegantissime
igitor in melioribns libris
omnibus scriptum est, ado-
lescentem spoliis lectis in ca-
stra ad patrem tetendisse
ignarum facti futurique:
9,obue zn wissen was er ge-
tban nnd was ibm begegnen
werde", — In aliis recc. li-
bris, in qnibus fati inest,
scriptum est igjiarus fati
ftduri, >in aliis ignarus fati
futuri^ quae laus cet.
1* tuo sanguine ortum uere
fervent: PM, — flarl. i.
Pall, 1. 3. Voss, II. al.: ^ or-

tum referrent". bine recc.
quidam codd.: ortum uere
referrent. Cf. 7, 1.: dignus-
que babitus quern secundum
a Romulo conditorem ^rbis
ferrent. al. — M : ut me omues
inquit pat tuo cet,

3. quod ubi audiuit cos, ex-
iemplo filium auersatus
eontionem classico aduo*
cari iussit: PM. — Recc.
codd. prope omnes: aduer-
satus.

5. quandoque inquit tu t. man"
li: III m. 1. P al. — Recc.
codd.: quando inquit. Cf. 9,
10: quandoque: b.e.quando-
quidem. — M m. 2. : tu manli.

8. qua stetit ad hanc diem ro-
mana res: P. — M m. 1.:
„qua stetit ad hanc diem ro-
mana psoluisti": b. e. „pre-
aolnisti" vel „p. resolnisti*'
. (cf. Tac. bist. 1,51.): at du-
bium esse possit, an manu
antiqua scriptum fuerit ,,qaa
stetit ad banc diem romana
res publica''. — JH m. 3.:
que stetit ad banc diem cet.
10. ut out reip^ mihi: P. — M:

LIBER Vm.

305

rumque obllviscendum sit, -nos potius nostro delicto plecte*-
mur quam res publica tanto suo damno nostra peccata luat:
triste exemplum sed in postemm salubre luventuti erimus.
me quidem cum ing^nita caritas liberum turn specimen istud
virtutis deceptum vana Imagine decoris in te movet: sed 6
cum aut morte tua sandenda sint consilium imperia aut In^
punitate in perpetuum abroganda, nee te quidem, si quid
in te nostrl sanguinis est, recusare censeam quin dlsclpli-
nam milltarem culpa tua prolapsam poena restltuas. i Uctor
deliga ad palum^^ exanlmati omnes tam atroci imperio nee 10
aliter quam in se quisque destrlctam cementes securem

ut baud tep. mihi. m. 3.!
rep^ — Deinde scriptam est
in PM al. aut mei tneoru
ohliuiscendum sit, et in tin6
Harl. I. „aut mei meoramu^
obliaisc^ndntn 6it*', Modern
nisi fallor xnendd quo ^, 33.
in SI quacumuB prO qu€i^
cumgue seriptnm esse vide*
mus. — P to. 1.: potios. —
P: qaatn resp. M: qUafti
resip.

4. turn sp^cimefi isiud uirtU'
iis: P. — M m. 1.: libenim
t spe I cieti;i iistad uirtutist
m. 2.: liberUm te specie isti
iiirtutis. to. 3.: ista. — Vom, ii*
mnltique teed. eddd. i turn in«
genita cdritas. — ,jZwar
spricht in mif tlieils das natfir-^
liche Gefijhl der Yaterliebe,
tbeils diese Probe deiner Ta-^
pferkeit fiir dich den durch
das eitle Bild des Ruhmes
irre geleiteten Jiingling".

6. sanciendU: PM. — Harl. u
Voss. n. al.: sentienda* — 91

T< Livi pars II«

to. 1.: in i^pelu. to. 2.: ih
|»petuu.

*7^ nee te quidem: PM rell ] ne
te quidem. — ^, Auch dti nicht
cinmai". of. 1, tO.: nee —
qnidem „docb nicbt eiiimal"
al. Cic.Lael. 20.^ non enim ne-^
que lu possis — pelrducere. —
P m. 1. : recussare. — Hi : qui
in disciplinam. — P: pena.

D. i Ucter daliga ad paluin:
M. — P Harl, i.: ii lictor»
Cf. 1, 26, — Pro. 1.: ad
paulam. m. 2. : ad palam. —
P m. li M: examinatit P m»
2k : exanimatii
11. destrictam cemeiUes seeu*
rem: JM to. 2. P Harl i.
Leid. I. al. of. 9, 16. — Recc«
codd. \ secUrlm : cf. 1, 40. —
M to. 1. : securato. — Paulo
post P m. 1.: ad admiratiotte*
to. 2.: ab. — P m. 1.: <jcr*
ufce theBe, to. 2. : caesa. — ^
P to. 1.: cbarte. to. 2.:
toort^. — „Und indem 8i«
kuerst wie angewiirz^t ge«

306

LIBER Vm.

metu magis quam modestia quievere: iiaquc velut emerso
ab admiratione animO) cum silentlo defixi stetis8ent, repente,
postquam cervice caesa fusus est cruor, turn liber o con-
>cpiestu coortae voces sunt ut'neque lamentis neque exe-

5 crationibus parceretur, spoliisque contectum iuvenis corpus,
quantum militaribus studiis funus ullum concelebrari potest
structo extra vallum rogo cremaretur, Manlianaque imperia
non in praesentia modo horrenda sed exempli etiam tristis
in posterum essent.

10 Vin. Fecit tamen atrocitas poenae obedientiorem duci

militem, et praeterquam quod custodiae vigiliaeque et ordo
stationum .intentions ubique curae erant, in ultimo etiam
certamine, cum descensum in adem est, ea severitas pro-
fuit. fiiit autem civili maxime bello pugna similis, adeo ni-

15 hi! apud Latinos dissonum ab Romana re praeter animos

Btanden batten, so brachen
nan, als nach dem Schreck
das Gefuhl sich wieder za
regen anfing, ihre Klagen um
80 freier hervor".

4. ut negue lamentis neque
execrationih, parcereiur: P.
— M Lot. 4. : nt neque exe-
crationib. parce | retar. — M
m. 1.: ianenis corpu. m. 2.:
corpus. — M Lov. 4. al.: cele-
brari potest.

8. non in praesentia modo:
P. — M m. 1.: non in psen-
tia modo. m. 2.: non in
psenti modo. Cf. 2, 44.: vi-
ctam tribaniciam po testa tern
dlcere priore anno in prae-
sentia re, ezemplo in per-
petuum, 7, 37.: in perpe-
tniim — in praesentia. al. —
PM: sed exempli etiam tri-

stis in posterum esset. Leid. i. :
sed exemplis etiam tristis.
Harl. I.: sed exemplis etiam
tristia. Recc. codd.: sed ex-
emplis etiam tristibns.
10. oboedientiorem duci mili'
iem: PM. — P: intentions
ubiqne curae erant. 11 : „in-
tentioris eurent in | ultimo
etiam" cet Simili mendo vi-
detur 30, 28. in Put. Colb.
Bamb. euros intentipris scri-
ptum esse et Integra scri-
' ptnra fuisse: „ei quoque,
quibus erat ingens in Sci-
pione fiducii^ et victoriae spes,
V quo magis in propinqnam eam
inminebant animis, eo curae
erant intentions 'S — Multi
recc. codd.: iutentioris ubi-
que erant curae. — Leid. i.
Yoss. II. al.: cum descensum
in acie es^.

LIBER Till.

307

erat Clijf^eis antca Homatii lisi sunt, dein^ postquam stipen-
diarit facti sunt, scuta pro clipels fecere: et quod antea pha-
langes similes Macedonicis, hoc p'ostea manipulatim structa
acies coepit esse : postremo In plures ordlnes instruebantur*
ordo sexagenos milites^ duos ceuturiones^ vexillarium unum 5

1* clipeU tmtia Rotnoni usi
sunt: M m. 2. et recc. codd*
— Mm. 1. P: „c]ipeis an*
tea romaliis usi sunt '^t quasi
de LatiDis hoc scriptnm es-
fiet, qaamquam id seqnenti
oratione refellitar. sed cam
paolo post In PM primo scri-
ptam sit facti scuta sunt^
dein eadem nisi faUor mana
restitatum facti s scuta pro
cet.^ fieri potest ut etiam
priore loco non rortianis scd
romani s scribendum fuerit^
huiusqne loci integra oratio
fuerit haec: ,^c]ipei8 antea
Romani sunt osi, dein, post-
qnam stipendiarii facti sunt)
scuta pro clipeis fecere *^

*- dein: PM Leid. i.] deinde^
Cf. 8, 2« — Stipendiaries
Hon eoft solnm esse qoibus
stipendinm 8ol?endiim sit) sed
etiam qai stipendioA acci*
piant, veFanctor belli Afric^
c. 43. doeet. cf. Lit. 4, 59.:
additnm deinde omnium ma*
xime tempestiyo prineipum in
multitudinem munere^ ut ante
mentionem uUam plebis tri*
bunorumque decemeret sena^'
tns ut stipendium miles de
publico acciperet^ cum ante
id tempus de sno qnisque
functus eo munefe e88et*^ -^
Clipeum ("otundaf scutum ob«

longa forma erai de scuto
romano cf. Poljb. 6^ 93«

3. et tfuod antea phalanges
similes Macedonicis hoc
' post ea manipulatim structa
acies eoepit esse: PM« —
I. Fr. GroB. scribi malebat
5,et quae antea — haec postea
— acies ooepit esse*^. sed
cf. Sf^ 38*: si hoc profectio
et non fuga est^ 3, 38.: ad
£retam — castra locant spem
in discordia romana ponen-
tes, earn inpedimentum dile*
etui fore. al.

4* postremo In plures otdinee
instruebantur: PM: sell. Ro-*
mani. — Recc« quid, codd.:
insiruebatur : scil. acies. —
Ad ea quae sequuntur intel<*
%enda cf« Polyb. 6« 24. 5.:
«a\ ^d /LEV /u.6Qd9 aseacrov
ixfibXtecav nttu tat^fia xal
cntfef^y *al atijiatavt Varro
h i. 5, 88. : mahipulos exer-
citns minimas manus quae
unum sequuntur signum.

5. ordo sexagenos militeSi
duos ^efUuriones ^exilla*
Hum unum habebat: PM
relL — Lipsius et qui eius
aUctoritatemsecutisunt „ordo
sexagenos milites duoSf
centurionem et vexillarium
unum habebat^^ scribi tO"
Inemnt, quod paulo post re-

30S

LIBER VUL

habebat prima acie9 hastaii erant, manipuli quindecim di-
stantes inter se modicum spatium: manipulus levis vicenos

latam legeretnr, tertiae par-
tis ordines fuisse centenum
octogenum senum militum.
yerum hoc posteriore numero
videtar Livius complexus esse
et pedites ter sexagenos et ter
binos centariones nulla vexil-
lariorum ratione habita. sin-
guloram yero ordinum faisse
binos centariones et apud Po-
l3rbium 6, 24. 7. legimus : 6oo
OS Ttap- S'i(,cLC3'ov 7'OLyiui,a atot-

XOXJ ^dg OVa'05 fKoi 3'0'U *ot-

oxyn ajCLdsXoiuisv^ 9tq6^)acLV,

qav Xcoqiq iiysfjiovog slvaL
9cat xqocraT'o'O ' ataQov/ov
fi^v ouv di/ubtpor€qG)V 6 fj^v
argc5?'o5 al§£^£is riyeZfat s'ou

o 66 dsxiteqoq xiSv ^vaovufjLCJV
avdqfSv /^g ciiiJLatag %x&i. tr^v
TiytfLoviav' fxvi jta^^yatCDv 6'
o TtafaT^iTCofuvoq ^yzTtai,
icdvycov, Omissis omniliias eis
qaae scripta sunt ab inter-
pretibas qui hoc loco pro po-
sterioram aetatium ratione
non 15 sed 10 ordines faisse
uniua cniusque illaram trium
legionis partium nee qainnm
milinm legiones sed qaater*
nam contenderunt, copside-
remas quam Livins tam tem-
poris legionam instraendaram
ratlonem fuisse scripserit. ha-

statornm igitur fuerant quini
deni ordines sexagenorom pe-
ditum: quibus ordinibas si
bini centariones et singuli ye-
xillarii additi fuerint, fit nn-
merus 945 hominum. idem
numerns fait principam. qui
dein post principes sequeban-
tur ordines habebant ternas
partes sexagenum peditum bi-
Dorumqae centurionum, qui-
bus si qaadrageni quini ye-
xillarii adiecii erunt, efBcitur
numerus 2835 hominum. ita*
que cum essent

hastati 945
principes 945
triarii rorarii ascensi 2S35
equites 300
fit numerus hominum 5025 :
ex quo apparet rotundo nu-
mero Liyium recte scripsisse
tunc legiones fuisse qainum
milium militum. Cf. Polyb. 6,
20, 8,: 03'av 6' axXrIlofft 3*6
^qoottifisvov ttX^p^og -^ to-uro
d' Bativ ori fxkv tlq 8xa<rrov
. CieqcLtoiUSovTCt^oifttqaMLiaxi-

nttvS^ivoq — /uLEm faijta. oc. f* e,
J-. manipuli quindecim : M. —

P: manipuli distantes inter

se cet.
2. leuis uicenos militesi PM

rell.] leyes cet. — P Harl. i.

Leid.i.^ a]iamturbam(HarI.i.:

turmam) scutorum habebat.

LIBER VIII.

309

milites, aliam ttirbam scuta toniin habebat: leves autem qui
hastam tantum gaesaque gererent vocabantur. haec prima
foris in aciem florem iuvenum pubescentium ad militiam ha-
bebat. robustior inde aetas totidem manipulonim — quibus
principibus est nonien -^ hos seqjuebantur, scutati omnes insi- 5
gnibus maxime armis. hoc triginta manipulonim agmen antepi-
}ano5 appellabant, quia sub signis iam alii quindecim ordines
locabantur, ex quibus ordo unus quisque tres partes habebat
— earum unam quamque primam primum pilum vocabant — ,
tribus ex vexillis constabat, vexilla m centum octoginta sex 10

M: ftliam tbam scntor ba-
bebal. Gf. T. Lm 1. xxx.

p. ZXIV. H.

1. hues autem qui hattam
iantum gaesaque gererent
uocabantur: M. — P: leaes
fi qui bastam gaesaqae cet.
Harl. I. Leid. i. al : eaesaqne.

2. haec prima foris in aciem:
PJU Harl. I.] baec prima frops
in acie (recc. codd.). „Dieser
ersteEingangin die Spblacbt'^
Cf. 6, 34. : forem. Ciq.'ad div.
13, 10. 4. -T- Lei4. i.: baec
prima in aciem foris florem
ivuenum pubescentium ac mi-
litum babebat. — Paulo post
P i^. 1.: OS seqaebantur.

^. hoc triginta manipulorum
agmen antepilanos appeU.
labant: PM. Cf. Varro 1. 1.
5,89.: H^stati dicti qui primi
hastis pugnabant, pilaui qui
pilis — : pilani triarii quO"
que dicti quod in acie tertio
ordine extremis sabsidUi de*>.
ponebantur.

9. earum unam. quamque pri»
mam primum pilum uoca-
bani: ex coni. la.]. earun^

unam quamque primum pi-
lum vocabant (PM rell.). Cum
primi pili nee rorariornm nee
ascensorum sed triariorum
faissent, Lipsius scribendqpi
censuit „ earum unamquam-
que primam pilum vocabant",
I. Fr. Gron. „ earum primam
quamque primum pilum vo-
cabant'\ yerum cum vol prima
quaeque pro iatina«'Hngaae
rationibus alius sensns insit
qnam qoem bic locus deside-
ret, ideoque. una quaeque
deesse non possit, ad pri'
mum addidimus primam^
cuius generis mendis nihil
frequent J us est in aatiquis
m^riptis.
1(0. uexUla iii centum odoginiqi
sex homines erant: ex coni.
m.] yexillum ceatumir octo-
ginta sex homines erant (PM
veil.). Non singula sed terna
yexilla, ex quibus ordinea con-
stabant,, 186 hominum erant^
Lipsius igitur ntexillum de-
kri Yoluity Strothius verba
„ tribus ex vexillis constabat*
Texilluni 186 bjOiQioes erant ^^

3ie

hwm viiL

homines erant: primum vexiUum triarios duoebat Tet^anum
miliiem (jipectatae virtutis, secundum rorarios minus roboris
aetate factisque^ tertium accensos minimae fiduciae manu,
eo et hi postremam acieih relciebantur, ubi his ordinibus
S exercitus in^tructus asset, haatati omnium primi pugnam
inibant fii hastati prQfligare hostem non poasent, pede
presso eos retro cedentea in intervalla ordinum principes
recipiebant. tiun principum pugna erat, hastati sequeban*
tur, triarii sub vexiUia cbnsidebant ' ainiatro enure porreeto.

«b imperito quodain librario
integrae oratioai interposita
ease censet, faciUima emen-*
datione. integmm reatitatom
erit, ai, enm in et lu a libra-
- riia- at alias confiita Tidea«
ream litteraa^e a et » in
6ne nominum, pro uexillum
acripaeriinus uexUla m. —^
H: tribqs ex aexillis cona
sabat. m. 2,: conS stabat.

1, primum uexillum triario^
duceb(U ueteranum mili*

• . tern specMae uirtutis : PIQ,
-" Leid^ I.; aeteranam miU
tpiQ cet,

9< 4eeundu^ rerarias minus
roboris QetfUe f^istfue:
P m. % M. — P m, 1,: se-r
candum rqrioa minna cet. — r
Wmus Tohoris scriptum ease
pro „qQibBS lainaa roboria
erat*^ nemo non yidet.

3, minimne fidueiae manui
PM relL] minimae fiduciae
laaDQiQ. — Udus cod. Klock.;
mamis. «- Quern ad modom
paolo ante ad minus snp-
plendum videbatar fuibus
eraiy sic h. 1. suppleverimus
^ui erttnt ad mauu: „d«s

dritte VeziUom fiibrte die
Accenai, anf deren Hiilfe am
wenigaten za bauen war*'<,
Cr. Caes, b, civ. 3, 86.: si-
mol dennntiavit 9 at esseat
animo parati in poatemm, et
qaoniam fieret dimioandi pa*
testas, at saepe cogitaTisseot,
ne usu manaque reliqaoram
opinionem fallerent,

4. eo et in postremam ociem
reiciebantur : M m, 2. P. —
Mm, 1.: eo et in | postre-
mom acfem eioiebanl^-, —
Panio post lieid. \, ; omninm
primi^m,

6, pede presso: Pilf, Cf^ 28,
14.: Hispanos — presso gradu
incedere iabet. 30, 18,; gra*
dum seuaiin referentes ordi-
nes et tenorem pugnae ser-
yabant, <^ P: in inieniallo
ordinum.

9, triarii sub uexUlis cansi*
debant: P, — HI: „ triarii
uexillis conaiderabaQi'^- sed
nt yidentnr aiterias manus
esse, — P: siniatro cruore
porreeto scuta inianixa | ume-
ris, M: ameris.

LIBER Vm.

311

scuta ini;iixa humeris hasta suberecta cuspide in terra fixa
baud secus quam vallo saepta inborreret acies tenentes. si
apud principes quoque baud satis prospere esset pugnatum,
a prima acie ad triarios sensim referebantur: iiide*r^m ad
triarios redisse, cum laboratur, proverbio increbuit. triarii 5
consurgentes ubi in intervalla ordinum suorum principes et
bastatos recepissent, extempio conpressis ordinibus velut
claudebant vias, unoque contlnenti agmine iam nulla spe
post relicta in bostem incidebant: id erat formidolosissimum
hosti, cum velut victos iusecuti novam repente aciem exsur* 10

i, hasta suberecta cuspide in
terra fixa: Mm, 1.] faastas
sabrecta caspide in terra
fixas. — P: hastas suberecta
cuspide in terra fixas. Ill ra.
2.: fixas. — Suberecta in
omnibus melioribus libris scri'^
ptnm est. cf. 7, 33. Sil. Ital^ 15,
155. „Die Triarier, ihre an die
Schultern gelehnten Schilde
haltend, nachdem sie dieLanze
mit emporragender Spitze in
die Erde gestossen, lagen mit
vorgestrecktenf linken Bein
unter ihren Feldzeichen im
Anschlage, nicht anders als
ob eine Ton ScLanzpi^blen
umscblossene Schiacbtmhe
dahe^sta^^e*^ f^allo h. I, a
vallus non a vallum yenire
recte yidit Drakenborcbius.

4. a prima acie ad triarios
sensim referebantur: Pijj
Harl. I. — Pall. 1. 3. Voss.ii.
at.: a prima acie ad triarios
retro se referebant, — M
paulo ante „aut satis*' lit-
tera h omissa.

— inde rem ad triarios redisse

cum laboriUur prouerbio in-
crebuit: PM. — Harl. i.
Leid. I. multique recc. codd.:
unde rem ad triarios redisse
cet. — tioy. 4.: increbruit:
quern ad modam recenti/ssimi
editt, in Cic. orat. Verf, 3, 3.
aliisque locis scribi insserunt.
cf. Liy, 7, 12. : belli fama in-
crebrestebat.
6. ubi in interualla ordinum
suorum principes ethasta^
tos recepissent: PM. Con-
iunctiyns recepissent yidetur
b. 1. ex conpressis pendere:
„sobald sie die zweite und
erste Scblachtlioie in die Zwi-
sobenraume yi^iiirden aufge-
nommen baben, sicb eng an
einander scbliessend": h. e.
^jedesmal sobald sie*': cf.
4, 13.; quacuraque incideret
— elatus. — Harl. i. Leid, i,
al.: ubi mternalla. — Pall. 1.
3. Voss. II. al. : coinplexis or-
dinibus. — P m. 1.: iaulla
spe post relicta cet. m. 2.:
ia nulla spe. M: iam nulla
spe post relicta m in hoste in-
cidebant.

» >

312

LiBjSR vm.

gentem auctam numero oemebant. scribebantur auteiii quat-
tuor fere legiones quinis milibu8 peditum equitibus iii am-
gulas legiones trecepis. alterum tantum ex Latino dilectu
adiciebatur, qui ea tempestate hostes erant Romanis, eo-
5demque ordine instruxerant aciem: nee vexilla cum vexil-
lis tantum universi hastati cum hastatis principes cum prm-
cipibus, sed centurio quoque cum centurione, si ordines
turbati non essent, concurrendum sibi esse sciebat. duo
priml pill ex utraque acie inter triarios erant, I)[omanos oor-

1, scribebantur auiem quaU
iuor fere legiones quinis
milibus pedilum: PM cod.
Gel. Harl. r. Leid. i. al. „£s
pflegten aber meistentheils
vier Legionen von je 5000
Mann ausgescbrieben zu wer^
den *'. — P ra. ,1. • tricenis,

' P m. 3, M: trecenis.

3. olierum tantum ex latino
dilectu adiciebaiur: P: „ ein
Eweites eben so grosses Heer
kam von Seiten der Latiner
dazu'\ — M; alterum tan-
tum ex latino dilectu adicie-
bant^ .

9. nee uexilla cum uexillis
tantum uniuer si hastati cum
hastatis (P m. 1. M: bastis)
principes cum principibus
sed centurio quoque cum
centurione si ordines tur-
bati non essent eoncurren-^
dum sibi esse sciebat : PM]
nee vexilla cet. — ^ concurren-
dum sibi esse sciebant ( recc,
codd.). — Sciebat pro Li-
viaua scribendi ratione refe-
' rendura est ad proximum no-
men centurioy quamvis idem
^% 9d „ve2dlla, hastati, prin^

, cipes", pertineat. „]\icbt al-
lein die ganzen Abtheilungen
wassten es, dass sie mit den
enisprechenden Heeresabtbei-
lungen der Feinde zusam-
menstossen wiirden, sondern
aucb der einzelne Hanptmann
wnsste dass er mit seinem
Gegenraanne aus derselben
Ordnung wiirde zu kampfen
baben^'. I. Fr. Gron. scribi
maluit: „ — sed et centurio
(piocnm centurione, si ordi-
nes turbati non essent, con-
cnrrenduA sibi esset, scie-
bant". — Particulas „non
tantum — sed quoque '^ baud
raro apnd Livinm scriptas
videmus: cf. 1, 20. 49. 4, 27.
30. al.
9. romanos: P m. 1. M] Ro-
manus (P m. %), — Mm. 1,:
ceterum strenuus amperitqs |
quae militiae. m. 2, : strenuus
imperit^s. -r- P ro^ 1.: lati-
nis. P m. 2. ^: latinqs. Cf.
Polyb. 6, 24. 9.: ^ouXovYat

6' ityac fouq falLoiqXoVQ o'uX
outCD p-qaaiZq xal tpc^otuv
SuvoTjq cog 'qfyt/dLOVL'itouq otat
c^roLalfjLovq %a\ ^at^tiq joaX-

LIBER VIII.

313

pore baudquaquam aatis validus ceterum strenuus vir peri-
tusque militiae, Latinus viribus ingens bellatorcpie primus,
notisslmi inter se quia pares semper ordines duxerunt: Ro-»
mano haud satis fidenti viribus iam Romae permissum erat
ab consulibus ut subcenturionem sibi quem vellet legeret,5
qui tutaretur eum ab uno destinato hoste: isque iuvenis in
acie oblatus ex centurione Latino victoriam tulit. pugna-
turn est haud procul radicibu^ Vesuvii montis qua via ad
Veserim ferebat.

IX. Romani consules prius quam educerent in aciem 10
immolaverunt. Decio caput ioclneris a familiari parte cae^

Xqv 3'ats a|>i>X<* tiff OTjx ^4 axe-t

toxjiui.Bvo\jq 6\ %al arts^o/as-
vox>q {jxofJLBVtLV ocal atfo^v^-
trtitLV {jxeq Wf? Xcoqaq,

3. quia pares semper ordines
duxerunt: PMHarl. i. Leid. r.
al.] quia -^ duxerant (rccc.
quid. codd.). — M: romano
aut satis fidenti. — PM: ot
subcenturionem sibi quem uel-
let iegeret. Recc. quidam
codd. : ut subcenturionem
quem sibi uellet iegeret. — '

— Paulo post M: oblatos.

7. pugnatum est haud procul
radicibus P^esuuii montis:
PM cod. Gel. Harl. i. Leid. u

— Lov. 4.: pugnatum est ab
radicibus cet.

8. qua uia ad Veserim fere^
hat: P al.: „wo der Weg
nach der Stadt Vescris fUbr-
te*'. — M: qua uia ad ueser
inferebat. Had. \, Voss. ii.r
qua uia ad ueserin ferebat.
Sed 10, 2a in PM scriptum
est ad ueserim, 8, 22. in

PM palaepolim. 23, 1. in
Put. Colb. neapolim al.

10. educerent in aciem: P ro.
2. M. — P m. 1.: reduce-
pent. — Leid. i.: ,,aduce-
rent'^ hinc Voss. ii. al.: ad-
ducerent.

il. caput iocineris: P Leifl. i.
al.] caput iocinoris (Harl. i.
Lov. 4.). — M: caput ioei-
cineris. Cf. 41, 14.: in ioci-
nere caput non inuentum,
41, 15.: quod caput iocineri
defuisset: (cod. Laurish.).i
30, 2.: consulam alteri pri-
mam bostiam immolanti ca-
put iocineris defuit (Put.
Colb. Bamb.X ^' ^7, 26,
Put. m. 1. : iocur sine capite
inuentum. P m. 2. Colb. ; ie-
car. 41, 15. Laurish.: iocur
deQuxisse. Cf. Prise. 6, 10.
52.: iecur iecoris yel iocine-
ris, qui genitivus videtur a
nominativo iocinus yenire qui
in usu non est. — Iocineris
duae partes, una inimid, al-
tera familiarisvidebantnr ease.
cf. quos interprr. laadarimt,

314

UBER VliL

sum baruspex dicitur ostendisse: aliequi acceptam dis ho-,
stiam ^sse, Manlium egregle litasse: „atqul bene babet^^ ia-
quit Decius, ,,si ab coUega Utatum. est'^ instructis sic ut
ante dictum est ordinibus processere in aciem: Manlius dex-
5 tro Decius laevo comu praeerat. primo utrimque aequis
yiribus eodem ardore animorum gerebatur res, deinde ab
laevo comu hastati Romani non ferentes inpressionem La-
tinorum se ad principes recepere: in bac trepidatione De-
cius consul M. Valerium magna voce inclamat: „deorum"
loinquit ..,ope M, Valeri opus est: agedum pontifex publicus
populi Romani praei verba quibus me pro legionibus devo*
veam", pontifex eum togam.praetextam sumere iussit, et
velato capite manu subter togam ad mentum exserta super
telum subiectum pedibus stantem sic dicere: „Iane luppiter

Pattlus adFest. „pestifera au*
spicia^': Cic. diYin,Y2, 13. 13.

X^ alio qui occepiojn dis ho"
stiam esse: M m. 3. P, —
fil m. 1.: acceptam is ho-
Btiam. — Voss, ii. multique
recc. codd.: alioquin. — Bl:
collegam egregie litasset.

2. otqui ben^ habet inquit De-
cius si ab coUega liiatum
est: PM. — Voss. i. al.: bene
inquit habet. — Cod. Sig.
al.: si ab coUega prospere
litatom est. Cf, 29, 10. : sacri^
ficantibns ipsis Pythio Apol-
loni laeta fuisse (Put.). 41,
15.: perlitasse negauit. sena-
tus luaioribus Lostis usque
ad litationem sacrificari ius-*
sit. ceteris dils perlitatum fe-
ruDt: Saluti PetUUum perli-
tasse negant.

4. ante dictum est: P. — M:

ante dictum ordinibus cet,
Lov. 4.: antea dictum est.
6. gerebatur res: P. — M
Lov. 4,: gerebantur res. —
PM: se ad priiicipes rece-
pere.

10. M. Paleri: M] Valeri (P).
— M: deorom inquit opem
ualerifopus e agendu. m. 2,
ope. Cf. 27, 29. — P m. 1.
ualerii. m. 2.: naleri. — PM
pontifex publicus pop. romani
praei uerba. — P: quibus
pro legionib; deuoueara. M:
quibus me pro religionibus
deuoueam.

12. et uelato capite manu sub-
ter togam ad mentum ex-
erta: P. — M Harl. i.: ma-.
woiS subter togam. M : ad me-
- tniu exerta. — Leid. i. Voss. ii.
aL: super togam. Cf. 1, 21.:
manuque ad digitos usque ad-
involuta rem divinam facere.

UBEH vm.

315

Mars pater Quirlne Bellona Lares, dm novensiles di indi« ,

getes^ divi quorum est potestas nostrorum kostiumque, dii-

quo manes, vos precor veneror veniam peto feroque uti

popiilo Romano Quiritium vim victoriam prosperetis hostes^

que populi Romani Quiritium terrore formidine morteque 5

adficiatis: sic ut verbis mmcupavi, ita pro re publica Quiri*

1. mars pater: PM, — Harl, i.
Leid. u : marus pater. — Nam
Manors fuerit?
— diui nouensiUs di indige*
tes: PM, — Varro 1, 1. 5,
74.: nouensldesi h. e. qai in
Qoyas sedes Tocati erant. cf,
Liv. 5, 22. 1, 2.: lovem in-
digetem appellant "^ Pm, 1.:
dii^que manes.

3. ueniam peio feroque: PK
rdl, -^ Ferre idem prope
quod petere h. 1, sigoificare ^
nanifestam videbator; quem
ad modam igitiir legem ro^

^ gationem ferre Aixissent, aic
b. 1. veniam ferre interpre-
tes 8€ripf4UBi putaraot. sed
cum Decias se Ipse manibus
devoverit, aliud quid miUi
in hoc yerbo inesse videtur,
quasi is dicere voluerit „ye«
niam a yobis peto meque ipse
tamqaam piaculumyestrae irae
fero**. sic enim 9, 9, Postu-
mius: „nos interim — yilia
haec capita loendae sponsio-
nis fen^mus et nostro suppli-
cio liberemus romana arm a *S
Eorum autem sententiam, qui
veniam fero idem ^sse qaod
veniam mihi iam videor nO"
ctus esse, iinpetrasse vo-
luerint, ab hoc loco alienam
esse puto.

3« uti pop^ romano quiritiun^
uim uictoriam prosperetis:
M Loy. 4. 5,] uti — yim vi-
ctoriamque prosperetis (P),
— PM: hostesque. pf. quiri«
iium terrore formidiue mor«
teque adficiatis,

6, pro r, p^ quiritium: PM]
pro re publica populi romani
Quiritium (ex coni. I. 'Fr.
Gron.), Quamquam 22, 10.
in Put. Colb. al. scriptum est

* „ resp. pp. quiritium 'S tamen
facere non potui, ut et h. 1,
ita scribendum esse mihi per-
suaderem, non enim yideo
cur, cum resp. romana*\9i'
tine dicstur, resp, Quiri"
iium dici non potuerit (cf.
8, 12.: „utplebi scita dmnis
Quirites tenerent^': al.). 4^*
inde yero dubium est, nam
litterae r.;f/, h, 1. significent
republieay cum in antiqaio-
ribus libris semper fere res,
rei, re, rep. iostis litteris
scriptum sit. et in uno qui>
dem rec cod. baud infimae
anctoritatis,, j9ro romano po-
pulo quiritium " inyentum
est, in aliis ^pro^populo ro-
mano quiritium^^, et fieri
sane potuit ut eodem mendo
h. I. r. p, pro p, r. scribere^
tur, quo tot locia yeram scri-

316

LIBER YUI.

tium exercitu legionibus auxQiis populi Roman! Quiritioin
legiones auxiliaque hostium mecum deis manibus Telluri-
que devoveo**. haec ita precatus lictores ire ad T. Man-
Hum iubet matureque coUegae se devotum pro exercitu nun-
5tiare: ipse incinctus cinctu Gabino armatus in equum insi-
livit ac se in medios hostes inmisit. conspectus ab utraque
acie aliquanto augustior humano visu sic ut caelo missus
piaculum omnis deorum irae qui pestem ab suis aversam
in hostes ferret, ita omnis terror pavorque cum illo latus
lOsigna primo Latinorum turbavit, deinde in totam penitus
aciem pervasit. evidentissimum id fiiit quod, quacumque
equo invectus est, ibi baud secus quam pestifero sidere icti

ptaram cormptam yidemiu.
nee potait non fieri, at, cum
in DI non exercitu sed ex-
ercitu inventum sit, exercitu
scriptum sit pro exercituue^
primaque mana fuei'it hoct
„ita propopulo romanoQuiri-
tiam exercitaae(que) legioni-
bu8 auxiliis popuH romani Qai-
litium legiones auxiliaque ho-
stium — deuoueo" (cf, 10,
28. i, 32.). sed cum in me-
lioribus codd. nihil inventum
videatur quam quod in PM
^^pro r.p, quiritium^^ equi-.
dem rem in incerto relin-
quendam duxi. «-?- PM: auxi-
liis. pF. quiritium. V- P m. 2.
Earl. I. Leid. i.: deis mani-
bus tellurique deuoueo. M:
deis manib. tellatiq. deuoueo.
P m. 1.: dies,

3. haec ita precatus lictores
ire ad T. ManUum iubet:
P. — M; haec ita praecatus
lictores ire ait. t. ^lanKam.

5. incinctus cinctu gabino : PM
reU. Cf. 5, 46.

5. htsiliuU: PM a1.] insiluit: 2,46.

6. conspectus ab utraque cteim
aliquanto augustior hu"
mano uisu: P Harl. i. Leid. i.
a}. : h. e. humano habitu, hn-
mana specie al. — M: „ ali-
quanto augustior humano ui-
sus*'|: quae scriptura I. Fr.
Gron. Integra videbatur. —
P m. 1.: sicnt caelo misus.
P m. ^. M: sicut caelo mis-

^ SQS. Leid. i. Yoss. n. al.: sicut
a coelo missus, -^ P: in ho-
stem ferret.
II. quacumque equo inuectus
est: P m. 2. M. — P ro. 1.:
Snnentns. — Yoss. ii. : qno-
cumque. cf. 7, 33. : qua nunc
erectae micant hastae. -«- In
Harl. K Leid. i. Yoss. lu mul-
tisque recc. codd. seriptam
est: „ euidentissimum id fnit
paporem ac fugam hostium
•ecnm decius circumferens
cadit moxque consternatio el
conuersio exercitns }atini'\
C£ 7, 20, : et aedis Apollinis
dedicata est.

LIBER Vm.

317

pavebant: ubi vero comiit obiiitus tells, inde iam baud du-
bie consternaiae cohortes Latinonihi fugam ac vastitatem
late feceruQt. simul et Romani exsolutis religione animis
velut turn primum signo dato coorti pugnam integram edi-
derunt: nam et rorari proeurrebant inter antepilanos adde-5
bantque vires hastatis ac principibus, et triaril genu dextro
innixi nutum consulis ad consurgendum expectabant.

X. Procedente deinde certamine cum aliis partibus
multltudo superaret Latinorum, Manlius consul audito eventu
coUegae cum — ut lus fasqye erat — lacrumis non minus 10
quam laudlbus debitis prosecutus tam memorabilem mor-
tem esset, pauUsper addubitavit an consurgendi iam triariis
tempus esset: deinde iqelius ratus integros eos ad ultimum
discrimen servari, accensos ab novissima acie ante signa
procedere iubet. qui ubi subiere, extemplo Latini — tam- 15
quam idem adversarii fecissent — triarios suos excitave-

1. haud dubie constgrnatae eo-
, hories: P. — M: haut du-
bie cet. , *

4. cohorti: P. — M: coorlis.

5, rorari: P : quamqaam primo
scriptum erat „nain et romani
proeurrebant". — M: nam
et romani | proeurrebant in
terrain /^pilanus | cet. m. 3.:
in terrain antepilanus.

— addehantque: ex coni. ro.]
addiderantque (P). — M:
„adderantq.*' simili mendo
saepissime erratum est. of.
ex. gr. 30, 6.: obruebant itine-
ra portarum (Put. al.). Bekk.:
obruerant. 3,37. — M: asta-
tis ac principibus. — Partlcula
nam Livius usus est, quod
Romanos integram pugnam
edidisse scripserat, non Aa*
states principesque, etenim
cum illud nomen on^nes Rb«

manorum milites complecte-
retur, necesse videbatur etiam
de reliquis ezercitus partibus
referri, quae ad id proelio
non.interfuissent. Procurre^
bant autem, non proeurre'
rant, scriptum est, quod oca
omnibus codem tempore ro-
rariorum manipulis procur-
rendum videbatur, sed sub-
iode pro ut res ipsa poata-
labat.

7. innixi: PM] innisi. Cf. 3,
26. 8, 7. al

10. lacrumis: P] laciumis (M),
Ci'. 3, 58. al. — Paulo «nte
PM: Manlius cos.

12. paulisper adduhiiauit an
consurgendi iam triariis
tempus esset: M m. 3, P. -^
M m. 1.: tem eet. ip.- 3.:
temp' eet. — Harl. i.: deinde
melius natus integros cet.

318

LIB£R VIU.

runt: qui aliquamdiu pugna atroci cum ct semet ipsi fatl^
gassent et hastas aut praefregissent aut hebetassent, pelle-
rent vi tamen hostem — debcllatum lam rati perventum-
que ad extremam aciem^ turn consul triariis „consurgite
6 nunc" inquit ,,integri adversus fessos memores patriae pa-
rentumqiie et coniugum ac liberonun, memores consi^.lis pro
vestra victoria morte occubantis", ubi triaril consurrexerunt
integri refulgentibus armis nova ex inproviso exorta acies,
receptis in intervalla ordlnum antepilanis clamore miblato

10 principia Latinorum perturbant, hastisque ora fodientes prime
robore viroinm caeso per alios manipulos velut inermes
prope intacti evasere tantaque caede perrupere cuneos ut
vix quartam partem relinquerent hostium. Samnites quo^
que sub radicibus montis procnl instructi praebuere |ter-

15 rotem Latinis. ceterum i|iter omnes civcs sociosque prae-
cipua iaus eius belli penes comsules fuit, quorum alter omnis

1. qui aJiquadiu pugna atroci
cum et semet ipsi fcdigas*
sent et hastas aut praefre'
gissent aut hebetassent: P
m. 2. — P m. 1.: pagnam
atroci. M: et hastas aut pre-
fif gissent aat beatassent pel^
lerent | at tarn hostem. Lov. 4.
aliiqne recc. codd«: perfre-
gissent.

4. ium COS. triariis cansurgite '
nunc inquit: M. — P: turn cos
triarii consurgite nnnc inquit.

6. memores consulis pro ue*
stra uictoria morte occu*
bantis : PM al . ] memores con*
sulis — morte occambentis*
-— Mnlto fortius esse rerbum
oecubare qnam occumbere
nemo non yidet; „eingedenk
des Consols der urn each
cum Siege za flQhren todt da-»
• kiD gestreekt Ilegt".

8. integri refulgentibus armis
noua ex inprouiso exorta
aciesi PM al. — Lov. 4.:
Integra refulgentibus armis
nooa et inprouiso acies orta.

— HarL I. al.j reeeptis in*
terualla ordinum eet.

10« hastisque ora fodientes:
JM. — P m. 1.: hastiqae hora
fodientes. m« 3.: hastisque.

— Leid. I* Pall. 1« 3, Voss. ii.
al.: hastisqoe ora ferientes.
€f. 21, 55. — PM: nt uix
quartam partem relinquerent
hostiam. Voss. zi. ah: rell-
qaerint.

15, inter omnes dues: P. -*
M: inoms ciaes.

16, alter omnis minas pericu"
laque ab dels superis in-
ferisque in se unum uer-
tits P m, 2, ffl] alter omnes
minas perienlaqiie ab diis

LIBER Vm.

319

minas periculaquc ab deis superis inferisqiic in se iinum
vertit, alter ea virtute eoque consilio in proelio fuit ut £a-
cile convenerit inter Romanos Latinosque qui eius pugnae
tnemoriam posteris tradidenmt, utrius partis T. Manlius dux
fuisset eius futuram baud dubie fuisse yietoriam. Latini ex 5
fuga se Menturnas contulerunt: castra secundum proelium
capta multique mortales ibi vivi oppressi maxime Campani*
Deeii corpus ne eo die inveniretur, nox quaerentes oppres-
sit : postero die inventum inter maximam bostium stragem
coopertum telis, (iinusque et par morti celebrante coUega 10
factum est. illud adiciendum videtur, licere consuli dictate-
rique et praetori, cum legiones hostium devoveat, non uti-

cet. — P m. 1.: periculas-
que. — Haec verba excide-
runt in Harl. i.

3. eoque consilio: P m. 2. M
m. 4. — P m. 1,: equo con-
silio. M m. 1.: eoque consilii.

4. utrius partis T, Manlius
dux fuisset: PM. — Leid. i.
al. : utriusqae partis cet. Lov.
4. : utrius partis dux Manllbs
fuisset.

6. Menturnas: P Harl. i. al.]
Minturnas. — M: ex fuga
8eme\nociurnas contulerunt.
— C^8, 11. 10, 31. 27,38.:
Put. Colb, aL: „Mentarnen-
sis'S sed 9, 25. in PM scri-
ptiim est „minturnae'^

8. ne eo die inueniretur: PM
rell. Particnla ne Livins usus
est ut summo quoque studio
corpus Decii quaesitum esi^
exprimeret: „dass man den
Leicbnam des Decius nicht
am Tage der Schkcht fapd,
yerbinderte nur das flerein<'
brecben der Nacbt^^
10. funusque et par morti ce*

lehrante collega factum est :
P m. 1. M m. 1. Leid. i. al.]
funusque ei par morti cet.
(P m. 2. M m. 2.). — Quam-
quam voces et ei persaepe
inter se permatatae sunt, ta-
men yix dnbium videri pot-
est quin et h. 1. vera scri-
ptura sit: y^als eramfolgen-
den Tage unter einer Masse
erscblagener Feinde ganz be-
deckt von Gescbossen gefun-
den vforden, liess ibn Man-
lius und ztvar auf elne sei-
nes Todes wilrdige Weise be-
sUtten ''.

11. illud adiciendum uidetur:
P. — M: illud adiciendum
uiderct^ | licere.

12. cum legiones hostium de-
uoueai non utique se sed
quem uelit ex legiane ro'
mana scripta eiuem dtuo*
uere : PM : nisi quod se ante
sed excidit in M. — ^ la
Lot. 4. inventum est scri-
ptum ciuemy quod YmoA dis-
pHcet, ef. 7, 41.: itx ^WMiae

320

LIBER VIIL

que se sed quern velit ex legione Romana scripta civem
devovere: si is homo qui devotus est moritur, probe factum
videri: ni moritur, turn signum septem p^des altum aut
maius in terram defodi et piaculum hostia caedit ubi illud

Ssignum defossum erit, eo magistratum Romanum escendere
fias non esse: sin autem sese devovere volet sic uti Decius
devovit, ni moritur, neque suum neque publicum divinum
pure fadet qui sese devoverit: Vulcano arma sive cui alii
divo vovere volet, sive hostia sive quo alio volet ius est:

10 telo super quod stans consul precatus est hostem potiri fas
non est: si potiatur, Marti suovetaurilibus piaculum fieri.

sacra ta — lata est, ne caius
milUts scripti nomen nisi
ipso tolente deletetar.

3. ni morUur: PM rell Cf. 3,
56.: nnias tantam criminis
nisi iudicem dices te ab li-
bertate in seryitalem coutra
leges vindicias non dedisse,
in yincla te duci iubebo. 3,
57.: se iterum ac saepias ia->
dicem illi ferre ni vindicias

I ab libertate in ser?itatem de-
derit. si ad iudicem non eat^
pro damnato in yincla daci
. iuberez ceL

— turn signum septem pedes
altum aut maius in terram
defodi: P: signum scil. eiuS
hominis^ — M: in terrain fodi.

4. et piaculum hostia caedi:
PM Uarl. I. Leid. i.] et pia-
culum hostiam caedi (Voss. II.).
Cf. quod paulo post scriptam
est: „Marti suovetaurilibus
piaculum fieri '*«
id>i illud signum defossu
erits P m. 3. — P m. l.i
defossns erit. — Mi ubi il-
lud d^unm defossnoi «rit.

6k escendere fas non esse : P
m, 1. Harl. i. Leid. i. — P m.
2. M Lav, 4.: ascendere.
Voss. I. multique recc. codd. :
descendere. PalL 1. 3« Voss. ii. :
excedere.

6k sin autem sese deuouere
uolet: PM. — ^ Leid. i.: se, —
M : diuinum fure faciet. P m.
1.: pure faciat m. %i faciet.

8. siue cui alii diuo uouere
uolet: M m. 2. — M m. 1.:
sine cui iilii diuf uouere uolet.
P : siue cui alii din eo uouere

t uolet. — PM : ins ^st „ Will
er dem Valkan oder einer an-
deren Gottbeit sekie Waffen
weihen, so kann er dies ver-
niittelst eines Scfalachtopfers
oder anderen Opfers . veran-
stalten'^ Verba t,sive bostia
si?e quo alio uolet *^ ezcide-
runt in HarK i; Leid. i. Voss. n.

10. super quod stans cofis, pre-
caius est: P. — M: cons,
praecatns est*

11. Marti, suouetitturiiihus pia-
culnmfieti: P. — M: martis
uo/ I uetaurilibns eet. Harl. t.

UBER Vlll.

XI. Haec, et si omnis divini huxhanique moiis memo- ^
ria abolevit nova peregrinaque omnia priscis ac patriis prae-
f erendo, baud ab re duxi verbis quoquc ipsis ut tradita hull-
cupataque siint referre. Romanis post pro^lium deitimn fa-
ctum Samnites venisse subsldio^expectato eventu pugnae, 5
apud quosdam auctores invenio J Latinis qUoque ab Lavinio
auxilium^ dum deliberando terunt tempus^ victis demum ferri
coeptum, et cum iam portis prima signa ^t p^rs iigminis /
csset egressa, nuntio adiato de clade Latinorum cum con- '
versis signis retro in urb'em redlretur, praetorem eorum no- i(J
mine Milionium dixisse ferunt pro paulula yib. magnam
mercedetn esse Romanis solvendam* qui Latinorum pu- -
gnae superfuerant multis itineribus dissip^iti cunl^ se in
imum conglobassent, . Vescia iirbis eis receptacuUim fuit.'
ibi in conciliis Numisius imperator eorum adfirmando 13
Lcid. 1.1 saoaetanriboSj C£ 14. Fejseia utMs eh recepta-

1, 44.

1. etsi omnis diuint huThanU
que moris memoria ahole-
uit: P rell. — M: „ab8oluit".
r^am obsoleuit volaerit? —
PrisCi 9^ 10. 54:: „et si omnis
diuini humanique memoria
aboleaerit".
7. duni deliberando tiruni
UmjiUs: PM. — Palli 1. 3i
Vos8. 11. al.! teritur.

11. ilf}7/on/2im;PMHarl.i.Leid.ij
al. -^ Hav. al. : Miloniom. —
P: pro paulula uiaj M: prd
penlola uia.
'^ mbgnam nterc^dem esee
Romanis soluendam: PM
Harl. I. Yoss. il al.] maguam
mercedem Romanis esfi6 sol'!
Tfendam.

13^ muUis itinefibU^ dissipUti
dum se in unum tofiglih
iassent; P,. -^ M: (jufti act
in unum cmn «e globas | ienf^

T. LiTi para II.

ctiliimfUit: M tti. 1.] Vescia
urbs eis c«. (M lii. 2. P);

, Cf. 7, 31.: urbis ipaxima. —
Haec vetus Ausonum urbs
9, 25. in PM s<iripta est Fe-
9cind. e5 Se Lalihi et fugil
recepisse yideniui', ut salttt
Vescino (10,21.) tdtlores i(b
lioste iessenti nain prinio sd
Menturnai^ cdntulerjini(8, 10*)j
— Lcid. 1. Pall. 1. 3. al.ir ua<>
6ei tirbs cei.

16; in tohcilii^* PUl qdamquaiil
(Ifimo in P cdnsiliis fUerat^
t[uod in mtiltis r^cc. cddd. re-
pertum est. Cf. 5j 48. sub fin;
^ adfirfnhndb: Pft rell. N<«.
minein fogerit ali^uid b. 1;
deSid^i'arh h^fu ^uae ab ver-
bis cbmiHuhefn vere Mar*
iim ^d i^eiii resiituisse se*
quuDtiii', i(p6ddsi carant. sim-
(ilicitfr igitiir sane oratio tfk"
0ta «8*ei, si L. sdrlbere to-

322

UBER vin.

communem vere Martem belli utramque aciein {)aii caede pro-
stravisse victorlaeque nomen iantuih penes Romanos esse, ce-
teram pro victis fortunam et illos gerere, funesta duo consu-
lum praetoria -^-^ alterum parrlcidio filii alterum consults devoti

5 caede — , trucidatum exercitum omneni, caesos hastatosque
prindpesque, stragem et ante signa et post signa factam,
triatios postremo rem restitulsse : Latinorum etsi pariter ac-
tisae copiae sint, tamen supplemento vel Latium propius
esse vei Vulscos quam Romam: itaque, si videatur eis, se

10 ex Latinis et ex Yulscis populis iuventute propere excita
rediturum infesto exercltu Gapuam esse Romanosque nihil
torn minus quam proelium expectantes necopinato adventu
perculsurum. fallacibus litteris circa Latium nomenque Vul-

luisset „ — adfirmando —
omniam animos ita recrearit,
ot ezercitam reficerft iteram-
qae cam Romania congredi
stataerent'^ sed quae deinde
leguntur „ itaque si videatur
eis*' cet. cum hoc priore loco
quodam modo coninngi pos-
6unt, ut neglecta apodoais mi-
nus liabeat offensionis,

1. communem uere Martem
belli: P. — M: communem
uere mortem belli, Cf. 5, 12.
7, 8. 28, 41. 30, 30. al.

2. ceieram pro uiciis fortu-
nam' et illos gerere : PM:
„ nur dem Namen nach seien
die Rdmer Sieger, in allem
Cbrigen mUsste auch ibnen
ihre Lage wie die von Be-
siegten er8cbeiocn'^ Pro d/-
dis epim non aeque ac 9, 25.
9,8uos — pro victis Romanos
babuisse*' interpreter, sed ut
pr9 b. 1. significet „im Ver-

^ gleicb mit jemandem".
5. .ea€909 hastatos^us princi-

pes que: M Leid. z. Pall. 1.
3. al.] caesos hastatos princi-
pesque(P). — Manifeslum est,
boc pacto orationem non modo
fortiorem fieri, sed etiam me-
lius respondere verbis sequen-
tibus et ante signa et post
signa,

•7. etsi pariter accisae copiae
sint: P. — M: „elsi parfte
fadcisae copiae sint'* duabus
litteris erasis. — ' P: tamen
supplemento nel latium pro-
priis esse uel nolscos qpam
romam. M: tamen supple-
mento aelatiaia (m. 3.: nel
latium) proprios esse nel uol-
scos quam romam. -^ Paulo
post PM: et ex uolsciis po-
pulis. — Harl. I.: romano ni-
bil tum ipinus cet.

13. circa Latium nomenque F^ol"
scum: PM. — Mm. 1.: quia
qui nonterfuerant. m. 3. : non
Tterfuerant. P: quia qui non
interfuerunt. — M m. 1.: ad
crednm temere. m. 3.: ad

LIBER Vm.

323

scum nussis, quia qui non interfiierant pugnae ad creden^
dum temere fadliores eranf, tumultuarius undique excrcitus
raptim conscriptus convenit. huic agmini Torquatus consul
ad Trifanum — inter Sinuessam Menturqasque is locos
est — occunrit: prius quam castris locus caperetur sarcinis 5
utrimque in' acervum coniectis pugnatum debellatumque est:
adeo enim accisae res sunt, ut consuli victorem exercitum
ad depopulandos agros eorum ducenti dederent se onrnes
Latini deditionemque earn Campani sequerintur. Latium
Capuaque agro multati: Latinus agerPrivemati §ddito agrolO
et Falemus, qui populi Campani fuerat^ usque ad Vukur-
num flumen plebi Romanae dividitur: bina in Latino iugera
ita ut dodrantem ex Privemati conplerent data, tema in Fa-
lemo quadrantibus etiam pro longinquitate adiectis. extra
poenam fuere Latinorum Laurentes Campanorumque equi- 15
tes quia non desciverant cum Laurentibus renovari foedus

credendotQ. — M: exercitus
pa7*tiin conscriptas.

4; Menturnasque : PM] Mintar*
nasqne. Cf. 8, 10. — P: huic
agmini torqaatas cos. ad trir
fanam inter sinnmessam men-
turnasqne is locns est. Mt
inter sinu essa mentarn&s |
qaeis ^ocatns est occnirerit.
«— Harl. I. : sinaessam. Leid. 1. 1
sinamessam. — PM : Qtrinqne.

7. adeo enim accisae re^ sunt i
PM. Malim ficriptom esse
abscisae^ qqod in rec« cod«
GSrtn. inventnm est. ef« 3,10«t
etsi abscisae res sint. — PM:
„ad depopulandos agr^s"!
nisi quod m. 1. in M erat
),al?ro8'^ In Harl. t. esse di«
citur „ad depnlandam^^ —
M: deditioneosque cap^ni se«
querent^. P: deditionemq.
ea campani cet«

9. LatiumCapunquemgtomut*
taii: PM al, — Cod.* Sig*
aliiqne recc. : t, latini capaa-
qde agro multati*': sed <^.
9, 41.: profectus ad Nace-
tiam Alfaternam turn pacelki
petentis* 8, 13*: iam Latio
is status erat rerum ut ne-
que bellum neque pacem pati
possent. ah — ' Post multati
in P aliquid erasum est: for-
tasse scriptum fuit multati
sunt,

13* ita Ut dddfantem ett Prt*
uernati conplerent: PM: h.
e. ' in Latino agro colonic sin*
gnlis data sunt 3| ingcrs, fit
Falerno tecna x ut' qui in Fa- ..'
lerno agro colere ? client, quod
longius ab Roma abcsseat^^
I iugeri plus acciperent ^am
qui in Latino manereni.

324

UBER vm.

iusstim renovaturcpe ex eo quotannis post diem decimuYn
LatinaruTn: equitibus C^mpanis civitas Romana data, mo-
numentoque ut esset aeneam tabulam in aede Castoris Ro-
mae fixerunt: vectigal qnoque eis Campanus poptdus ius-

fifius pendere in singulos quotannis — fuere autem mille et
descent! — denarlos nummos quadringenos quinquagenos.

XII. Ita bello gesto praemiis poenaqule pro ciiiusque
merito persolutis T. Manlius Romap rediit, cui venienti se-
niores talntum obviam exisse constat,' iuventutem et tunc et

iOomni vita deinde av^rsatam eum execratamque. Antiates
in agrum Ostiensem Ardeatem Solonium incursiones fece-
runt. Manlius consul quia ipse per valetudinem id bellum

1. renouaturque ex eo tjuat*
dnnis post diefn decimum
Ititinarum: PM. — Harl. i.:
renoaatamqne. — Harl. i.
Leid. I. al.: qnoJannis. —
Harl. I. V latinoram. Cf. 22» 1.
25, 12.: „Romae consoles
praetoresqae nsqaeante diem y
Kal. Maias Latmae (scil. fe-
riae) tenuerant".

5. eiuitas rd. data: Harl. i.]
civitas data (P). — Leid. i.;
eiuitas rodata. M: ciaitas re-
data.

— monumentoqueutesiet:V^
al. — Leid. i. Voss. ii. multi-
qne recc. codd.: monamento
nt esset. — M : aeneam taba-
1am in aede decastoris rom'e
fixer nnt. — P m. 1.; ue/ti-
I. gal qnoque. .

6. in singulos: P al — M m.
1.: in singulis, m. 2.: in sin-
gnlo.

6. sescenii: PJH] scxcenti. 10,
25. — P Harl. i. al. : quadri-
genos quinquagenos.

7. praemiis poenaque pro eu^
iusque merito persolutis:
P. — JH: pro cuiusque me-
rito idissolu I tis.

9. iuueniutem et tunc et omni
uHa deinde auersatam eum
exeeraiamque: PM: nisi
qaod in BI est aduersaiam*

— Hari. l: „iuuentute et
' tunc et omni uita deinde aoer-

fiata execrataque". In Leid. i.
quoque inventum est iuuen-
iute,

11. in agrum ostiensem ardea*
tern solonium: JH m. 3. P.

— Mm. 1. : ostense. — Cf.
Cic. divin. 1, 36. 79.: „|q
Solonio qui est campus agri

y Lanuvini.

12. Manlius cos* quia ipse per
ualetudinen^ id bellum ^xe-
qui nequierat: JUL m. 1. P.

— Pall. 1. 3. al.: qnia id bel-
lum ipse per ualitadinem exe-
qui Ueqniuerat. ' — M m. 2.
Lei4. I. omnesque prope recc.
codd.: per ualitndinem. —
Recc. coidd. neqniuerat.

LIBER ym.

325

exequi nequiirat, dictatorem L. Papirium Crassum qui turn
forte erat praetor dixit, ab eo magister equitum L. Papirius ^
Cursor dictus. nihil memorabile adversus Antiates ab dieti^
tore gestum est^ cum aliquot menses stativa in agro Antiati
habuisset. Anno insigni victoria de tot ac tarn potentibus 5
populis, ad hoc consilium alterius nobili morte alterius sic
ut truci ita claro ad memoriam imperio, successere consu-
les Ti. Aemilius Mamercinus Q. Publilius Philo neque in
similem materiam rerum et ipsi aut suarum rerum aut par-
tium in rem pubhcam magis quam patriae memores. Latinos 10
ob iram agri amissi rebellantes in campis Fenectanis fude*^
runt castrisque exuerunt. ibi Publilio, cuius ductu auspicio-
que res gestae erant, in deditionem accipiente Latinos po-
pulos quorum ibi inventus caesa erat, Aemilius ad Pedum
exercitum duxit Pedanos tuebatur Tiburs Praenestinus Ve- 15
litemusque populus, venerant et ab Lanuvio Antioque au-
xilia. ubi cum proeliis quidem superior Romanus esset,

5. uictoria: recc. codd. — PM
Harl. I. Leid. i. : uictorr^;^. —
19: dc tot actam poteniibas
populis. m. 2.: de tot acta
potentibus cet. — PUl Harl. i.;.
nobilif.

8. Tiberius Aemilius: recc.
codd. Cf.Diod. 16, 91./PC0-

3'otjg Kotv/ov TloTCkLOv xat
Tt/3£Qtov XlfxiXiov .Ma^aeg-
otov. — PM Harl. i. : succes-*
sere cos. titius aemilius ma-
mercinus. publilius pbilo. —
£t Drakcnb.Bekk. seqq. : ^^Q^
PubliUus Pliilo. Cf, 8, 16. 17.

9. partium in rem •publicam:
M Voss. II.] partium in rep,
(P no. 2.) — Jtt: partium in
rep. P m. 1.: partium in reip,

11. in campis fenectanis: Pm.
2. M Harl. i. Leid. i. a}.: nam

quod in postfema voce prime
-in P fuerat, erasum est: fe-
necta'fnis. Hoc uno loco cam-
porumFenectanorum apodLi*
yium mentio fit.
12. Publilio: P. — M: pnUicio.

— P: in deditione. M: in
dedicione. Cf. 8, 20.5 in
potestat«m. — M: caes^rat:
h. e.: caestf^at.

15. tuebatur: PM HarK i. Leids i.

— Muki recc. codd. : tueban-^
tur. — Lovel. 4.: ttburtinus:
cf. 9, 3a.: tiburlinr (PM).

16. uenerant et ab Lanuuio-An^.
tiogue ouxilia: F Harl^ i^
Leid. 1. Prise, 15, 2. 9^ —
M: uenerant et ab. iauusuio
antioque t auxiKa^ — Recc^
codd.: „lauinio'': sed cf. 8«
13. 14. — In Yoss. m aL ex-
cidit et

326

L1B£R Via

ad urbem ipsam Pedum castraque sociorum populorum, quae

urbi adiuncta erant, integer kbor restaret, bello infecto re-

'pente omisso consul, quia collegae decretuhi triumphum au-

divity ipse quoque triumphi ante victoriam flagitator Romam

5 rediit. qua cupiditat^ offensis patribus ' negantibusque nisi
Pedo capto aut dedito triumphum, hine alienatus ab senatu
Aemilius seditiosis tribunatibus similem deinde consulatum
gessit: nam neque quoad fuit consul criminari apud popu-
lum patres destitit coUega haudquaqiiam adversante quia

to et ipse de plebe erat, — materiam autem praebebat crimi-
nibus ager in Latino Falernoque agro maligne plebei divi-
SU8 — et, postquam senatus finire imperium consulibus^cu-
piens dictatorem adversus rebellantes Latinos dici iussit, Ae-

t, ad urbem ipsam Pedum ca^
straque sociorum populo^
rum: P. — M: ad ar ipsam
pedum castraqne soram | po«
pnlorii que urbi adiunctae |
erant. m. 3,: ad urbe ipsam
pedum castraque ipsorum po-
puloru cet.

3, cos, quia collegae decre*
turn triumphum audiuU ipse

.y quoque triumphi ante ui"
etoriam ^agitator: PM. Cf,
2, 45.: centurio erat — in-
ter primores pugnae flagita*
lor,

7, seditiosis tribunatibus si-
milem deinde consulatum
gessit: PJU al. — Paulo ante
111: nsgantibusq.:

8, nam neque quoat fuU con-^
sul criminari apud popu-*
lum patres destitit: P m. 1,
— P m. 3. : quoad. M: nam
neque quod fuit consul cet.
'- P m. 1,: qua et ipse de
plebe erat. P m. 2, M: quia,
«- M : maUgnae, — PJtt Harl. i.

Leid. I. al.: plebei diuisus,
Recc. codd.: plebi.

12. et postquam senatus finire
imperium consulibus cu-
piens cet. PM. In Leid. i.
Voss. II. multisque alUs codd.
ezcidit et, — P m. 1.: re-
bi/llantes. r— M: „dic(atorem
dixit aduersus rebellantes la-
tinos diciussit^^ m. 2.: „di-
ciiussit^^ verum dixit quod
hoc loco male interpositmn
est, -suo loco^ deest: 5,colle-
gam dictatorem | ab eo'* cet,
— In Harl. i. I^eid. i. omnia
omissa sunt quae inter ad-
, uersus et dixit in rell. le*
guntur.

13« Aemilius turn cuius fasces
erant: Pill] Aemilius cuius
' tum fasces erant ( recc. quid,
codd.). Tum pertinet et ad
„Aemilius dizit^' et ad „cuius
fasces erant". — 51 m. 1.:
ab eo magis | equitum. M m.
3.: ab eo magist^ | equitum
lunius brutns dictus (P;.

LIBER Vm.

327

milius turn cuius fasces erant coUegam dictatorem diiut, ab
eo magister equitum lunius Brutus 4iictu8. dictatura popu-
laris et orationibus in patres criinmosis fiiit et quod ires
leges secundissimas plebei adVersas nobilitati tulit, unam ut
plebi scita onmis Quirites tenerent, alteram ut legum quae 5 '
comitiis centuriatis ferrentur ante Initum sufiragium patret
auctores fierent, tertiam ut alter utique ex plebe, cum eo
^ntum sit ut utrumque "plebeium fieri liceret, censor, crea-
retur. plus eo anno domi acceptum cladis ab consulibus
ac dictatore quam ex victoria eorum bellicisque rebus fo* 10
ris auctum impevium patres credebant.

XIII. Anno insequenti L. Furio Camillo C. Maenio
consulibus quo'^insignitius omissa res Aemilio superioris mmi
consuli exprobraretur, Pedum annis virisque et omni vi ex-

% dictatura popularis et ora*
tionibus in patres crimino'
sis fuit: PM al. — Recc.
codd.: „ dictator popiikris*'
cet, sed cf. ex. gr. 3, 15.:
se luiserriQfi cnidsque sasce*
pisse causam ut — servitiis
grave iugum demeret. 8, 10.:
principia Latiooram : L. e. ya-
lidissimos Lat. — PDl : secun-
dissimas plebei. -^ M m. 1.
P: noz/Uitati.

4, ut plebi scita omnis quiri"
ies tenerent : PM ] ut plebi*
scita omoes cet. Cf, 7, 42.:
plebi scita. De hae lege re-
Yocata cf. 3, 55, — In Harl. i,
Leid. I. Yoss. II. al, ab sC"
cundissimas plebei ad scita
omnia exclderunt.

5. quae comitiis centuriMs
ferrentur: M p. 2. P. —
in m. 1.: quae comitiis cen-
turias ferrentur. — PM: ^,ante
initinm suffraginm", quasi
sitffragium geuiiiyiis plur^a-

lis esset, sed cf. ex. gr. 6, 35. :
ubi tribus ad suffragium ineun-
dum citari — vidernnt. 8, 19.
8. ut utrumque plebeiumfisri
liter et: PM Harl. i. Leid. i.
Yoss II. al.] ut utrumque pie-
beium consulem fieri Uceret
(cod. Sig,). Qui po tuit Si-
gonius b. 1, consulem inter-
ponere! nam verba „cum eo
yentnm sit ut utrumque pie-
beium fieri liceret** nibil
aliud quam boc dicunt, cum
tanta esset plehs poiestaie
ut si utrumque censor em
fieri vellent plebeium, nemot '
prohibere posset quin id
* iuberent. Cf. 7, 42,

12. anno insequenti Z« Furio
Camillo C. Maenio cos,:
PM: nisi quod in P menio, .

' — Recc. multi codd.: C. Me-
nenio. — P m. 1.: omi^a.

14. Pedum armis uirisque et
omni ui expugnandum: P
m. 2, — P m. 1.: pudam. —

338

LIBER VUI.

pugnandum ac delendum senatus fremit, coactiquc novi conr

, sides omnibus earn rem praeverti proficiscuniur. iam Latio

is status erat rerum ut peque bellum neque pacem pati

possents ad bellum opes deerant, pacem ob agri adempti

'$ dolorem aspemabantur, mediis consUiis standum videbatur,
ut oppidi^ se tenerent ne lacc^ssitus Komanus causam belli
liA|)eret, ct si cuius oppidi obsidip nuntiata ess^t, undique
ex oipnibus populis auxilium obsessis ferretur, neque ta*
men nisi admodum a paucis populis Pedani adiuti sunt:

WTiburtes. Pyaenestiuique quorum ager propior erat Pedum
pervenere: Aricinos Lanuvinosc[ue et Velllcmos Antiatibusi
Vulscis se coniungentes ad Asturae/ flumen Maenius inpro-
yisq adprtus. fiidit. Camillus ad Pedum cum Tiburtibus ma*.

H Leid. I.: et omnium ex-

pQgnandum. ^- Cf. 8, 5. ; flo-
V^ntissimum — Latium armis
virlsque cet 6, •6,; se verjp
^ene sperare patres et de
bello et de pace universaque
re pablica erecti gaudio fre-
manf. — PM: ,, coactiqu^ noai
Co^s, opaniUus earn rem prae*
Verti proficiscuntur". f^ef
omnibus, quo4 Gebhardus
^nias Pal. codicis ^uctoritate
fretus scrib.endmn p^nsuit^prot
ban jion potest,

2. iam Latlo is status erat re-^
rum:. P m. 2. M. — P in. 1. :
is sta^tttas erat, — M m. 1.:
^t neque bellu neqae patf|
ppssent. ui. 3. pace adie-
clum est.

$. mediis. comings st(tndum,
uidebatur ut oppid^s Sf te-i
nerent: M. — P; mediis. con-
sulibus standum cet. — Ii^
Leid. I. Yoss. u. PaU. 1. 3.
^1. praeterin|ssam. est i^. -r

P m. 1.: romanus causam
heWum babere/it. m. 2.: belli.

10. Pedum peruener^ : W i;u. 4.
P. — M m. 1.: pedum |iue-
nire.

1}, Arifinps lanuuinosque (M:
lauuuiuosque) et ueliternos
antiaiibus uo.lsfis s^ con-,
iungejites ad saturae flu-
. men maenius inprouiso ad-
prtus fudit: PM. Ad satu-
rae flumen et in Hiirl, i. c.
Kloclr. al. scriptum est, a(^
^aturem flumen in Leid. i.
Voss. II. al. sed cf. quod
paulo post legitur „caesi ad
Pedum Asturamque sunt ex-
ereitu?". Cf. Festus: Stura
liumen in agro Laurenti est,
quod quidam Asturam vo-
cant.

13. Camilius g>d Pedum cum
Tiburtious maxiq, u^lido
exercitu: P ra. 2. cum m. i.
„camz/llus^' fuerit. In maxiq.
spriptum yidetur q prp me

LIBER YUL

329

xlme v^lido el^ercitu maiore mole quamquam aeque pro-
spero eventu pugnat. tumultum maxime repentina inter
proelium eruptio oppldanorum fecit, in quos parte exerci*
tus conversa Camillus non conpulit solum eos intra moe-
nia sed eodem etiam die, cum ipsos auxillaque eorum per- 5
culisset, oppidum scalis cepit. placuit inde iam maiore co-
natu animoque ab unius expugnati^ne urbis ad perdoman-
dum Latlum victorem circumducere exercitum: nee quie-
vere ante quam expugnaudo aut in deditionem accipiendp
singulas urbes Latlum omne subegere: praesidiis inde dis-io
positis per recepta oppida Romam ad destinatum omnium
consensu triumphum decessere. additus triumpho honos ut /
statuae equestres eis — rara ilia aetate res — in foro po-
nerentur. prius quam comitiis in insequentem annum con-
sules rogarent, Camillus de Latinis populis ad senatum ret- 15
tuHl atque ita disseruit: „patres conscripti, quod bello ar-
misque in Latio agendum fuit, id iam deum benignitate ac ^

simili eias mendo quo 8, 7.
in Harl. i. meorumue pro
meoTumque^ 7, 33. in M
quacu; pro quacumque de-
prehendimus. In recc. qui-
busdam codd. scnptum est
maximeque ualido, — M
m. 1.: Camillas apdumjt ma-
xime nalido ezercitu. m. 3.:
Camillas appedam | cam ti-r
bartibas maxime cet. — PM:
maiore mole, • Cf. 26, 6.:
apud alios nequaquam tan-
iam molem pugnae ihveni.
4. Camillus non conpulit so-
lum eos intra moenia: P.
— M : eos contra moenia. ^
M: eorum perculis sed oppi-
dum scalis cepit.
8. uiciorem circumducere ex-
ercitum: P. — M: circun-
ducerc. — M: latium omne

sabie | cere. Recc. dao codd. :
sabigere..

12. ut statuae equestres eis:
PM al. — Voss. n. al.: abf
stataae eel. — Uii?

14. prius quam comitiis in irk"
^equeniem annum coss, ro'
garent: PM. — ^ Recc. qai-
dam codd.: „rogarenti^r".*
sed cum comitiorum baben-
dorum potest^s penes consu-
mes esset, recte ita at in me-
lioribus libris est scribj po-
tuit, quamvis non ambo coii-
sales sed alter uter tantom
^oram comitiis praeesset. -—
P: ad senatam re^it,

16. pc, quod bello armisque in
latio (M: latino) agendum
fuit: P m. 2. M: nam m. 1.
omissam erat pc, in P.

330

LIBER vin

virtule militum ad finem venit: caesi ad Pedum Asturam-
que sunt exercitus hostium, oppida Laiina omnia et Antium
ex Vulscls aut vi capta aut recepta in deditionem praesi-
diis tenentur vestris. reliqua consultatio est, quoniam re-
5 bellando saepius nos sollicitant , quonam modo perpetua
pace quietos obtineamus. di inmortales ita vos potentes
hifius consilii fecerunt ut, sit Latium deinde an non sit, in
vestra manu posuerint: itiique pacem vobis quod ad Lati-
nos attinet parare in perpetuum vel saeviendo vel ignoscendo

lOpotestis. vultis crudeliter consulere in deditos victosque — :
licet delere onme Latium, vastas inde solitudlnes facere
unde social! egregio exercitu per multa bella magnaque
saepe usi estis. vultis exemplo maiorum augere rem Ro-
manam victos in eivitatem accipiendo — : materia crescendi

15 per summam gloriam suppeditat: certe id firmissimum longe

1. caesi ad pedum asturani'
que sunt exercUushosiium:
PM Harl. I. Leid. i. al. —
Lot. 4.: ad pedum satnram-
qae. Voss. ir. al.: saturem-
que. — PM: oppida latina
omnia ct antiam ex uolscis.
Harl. I. Leid. i.: oppida lati-
na/iio et antium cet. —
Lot. 4.: in dedition^, cf. 8,
12.: in deditiouem accipiente
latinos popalos.
4. reliqua consulatio est qm
rehellando cet,: P. — M:
reliqua csolatio e | qm rebel-
lando sepius cet.
6. obtineamus: M. — P: opti-

neamus.
— di inmortales: M] dii in-
mortales (P). — M: „ita uos
potentes huius consilii fece-
rant at sit latin an non si in
dra mana posnerif. De si
pro sit cf. T. Li?i 1. zxz.

p. zxi. 1. An vero librarius,
cum scripserit sit pro sity
exprimere voluerit sitae ma-
gnopere dobito.
10. in deditos uietosque: PM.
— JUarl. I.: in debitos- uietos-
que.

12. per multa bella magnaque
saepe usi estis: P. . — M:
per multa bellaq. magnaque
saepius | iestis nultis cet.

13. certe id yirmissimum longe
imperium est: PM. — Leid. i.
al.: certe saepe id cet. —
PM : quo oboedientes gaudent.
flarl. I. c. Klock. : „ quoc? ob-
oedientes gaudeut^S sic et
alias in antiquis Livian. codd.
d inter vocales interpositnm
▼Idemns: ex. gr. 2, 60^ in M
„ea</ omnis militi data est*'.
6, 42. in P „se£^ id bonoris
denm inmortalium causa li-
benter acturos'S

■ /

LIBER VUI.

331

imperium est quo obedientes gaudent sed raaturato opus
est quidquid siatuere placet: tot poptdos inter spem me«
tumqiie suspensos animi habetis, et vestram itaqne de eia
curam quam primum absolvi et illorum animos, diim ex-
pect'atione stupent, seu poena sen beneHcio praeoccuparis
oportet. nostrum fiiit efficere ut omnium rerum yobis ad
consulendum potesias esset, vestrum est decemere quod
optimum vobis reicpie publicae sit".

XIV. Principes senatus xelationem consulis de sununa
rerum laudare sed, cum aliorum causa alia esset, ita expe- 10
diri posse consilium dicere, ut pro merito cuiuscpie statue- ,
retur, si de singulis nominatim referrent populis. relatum igi-
tur de singulis decretumque. Lanuvinis civitas data sacra-
que sua reddita cmn eo ut aedes lucusque Sospitae luno-

2. quidquid siatuere placet:
P. — M: quidquid statuere
placeat. — PM: suspensos
animi habetis. I^ov. 4.: su-
spensos aniraos habetis. Cf.
7, 34.: territo animi.

3. et uestram itaque de eis
curam quam primum ab-
solui cet.: PJ)I: itaque opor-
tet et uestram de eis curam
absolvi et illorum animos
praeoccupari. Cod. Sig. al. :
et uestram utique, de eis cu-
ram cet. — Dl: seu pena,

7. quod optimum uobis reiq,
pudi, sit: M. — P: „quod
optimum uobis reiq. pubus
sit", sed margini adscriptom
est publico,
10. sed cum aliorum causa alia
esset it^ expediri posse
consilium dicere ut pro me-
rito cuiusque statueretur
si de singulis nominatim rj?-
ferrent populis i M: h. c.
principes senatus relationem

consults laudare sed dicerie,
cum aliorum alia causa esset,
ita expediri posse consilium,
si de singulis populis nomi-
natim referrent^ ut pro cuius-
que merito statueretur. — In
Harl. I. exddit Ha^ in cod.
Klock. dicere^ in P al. si,
14. cum eo ut aedes lucusque
sospitae iunonis communis
lanuuinis municipibus cum
pop, f, esset: PM: „und
zwar mit der Bedingung dass ".
Cf. quod paulo post Jegitnr
„cum eo ut Antiatibus per-
mitteretur'\ 30, 10.: sex
ferme onerariae puppibus ab-
stractae Kartbaginem sunt:
maior quam pro re laetitia
sed eo gravior quod inter ad-
siduasclades aclacrimas unnm
' quantumcumque ex iosperato
gaudium adfnlserat, cum eo
ut appareret baud procul exi-
tio fuisse romanam classem
ni cessatum — * foret cet.:

333

LIBER VUI.

nis communis Lanuvinis municipibus cum populo Romano
esset. Aricinl Nomentanique et Pedani eodem iure quo La-
nuvini in civitatem accepti. Tusculanis servata civitas quam
h^bebant, crimenc[ue rebellionis a publica fraude in paucos

5 auctores versum. in Velitcmos vetcres cives Romanos, quod
totiens rebellassent, graviter saevitum: et muri deiecti et
senatus inde abductus iussique trans Tiberim habitare ut
eiufi, qui cis Tiberim deprehensus esset usque ad mille pas-
sum, clarigatio esset nee prius quam aere persoluto is qui

lOcepisset extra vincula captum haberet. in agrum senato-
rum coloni missi, quibus adscriptis speciem antiquae (re-

and zwar um so mehr da
ef dadurch zugleicli einleach-
tete". 36, 5.: apud regem
gratiam initain volebant, cum
eo ut caverent ne qaid ofPen-
derent Romanos. 42, 50.:
qaidquid cessisset, cam eo
fiimul regDO protinns ceden-
dam esse adfirmabant.

3. Aricini Is omentanique ei
Pedani: P m. 2. M. — P
m. 1.: momentanique. — ^
Harl.i. : etpeda eodem iare cet.

5. in f^eliternos ueteres ciues
r. quod totiens Tehellas-
*^»/:PM. — M: „grauiter
saeuiii et muri deiecti sena-
tus inde abductus'^ cet. Du-
bito an manu antiqua scriptum
fuerit sic: „ graviter saevitum
est: muri deiecti, senatus inde
abductus iussique cet.

7. ut^eius qui cis (PM: ^is)
Tiberim deprehensus esset
usque ad mille passum ela-
rigatio esset:- PM] ut eius
— usque ad mille pondo cla-
rigatio esset. — Leid. i.: us-
que ad' mille passif, Harl. r.

c. Klock.: usque ad mille /ia«-
sus, sed cf. 5, 26. „ mille pas-
sum": et 28, 25. \ in Put.
Colb. j,post duorum impera-
torum duorumque exercilum
slragem." al . — Livius vide-
tur h. 1. nihil aliud dicere vo-
luisse quam hoc: Yelitemos
lussos esse trans TibtTim ha-
bitare ita ut eius clarigatio
esset qui aut cis Tiberim de-
prehensus esset aut trans Ti-
berim usque ad mille pas-
suum, quod si quis eorum
adeo flumini appropinquasset,
vix dubium esse posset quin
flumen ipsum transire voluis-
set. Cf. Quintil. 7, 3. 13. —
Blargini cod. P adscriptun(i est
„ qui cis tiberim ". In Harl. r,
scriptum est „qui ex cis ti-
berim", ut dubium esse pos-
sit, an in antiquiorc libro fue-
rit hoc: „ut qui ex eis cis
tiberim deprehensus esset —
clarigatio esset" cet. — JM:
is qui coepisset extra uincnla
eaptum babe | beret.
11. quibus adscriptis speciem

LIBER VilL

333

quentiae Velitrae receperunt et Antium nova colonia missa
cum eo ut Antiatibus permittcretur si et ipsi adscrifai coloni
vellent: naves inde longae abactae interdictumque ipari An*
tiati populo est: civitas data. Tiburtes Praenestinique agro
niultati peque ob recens tantum rebelljonis commune cum 6
aliis Latinis qrimen sed quod taedio imperii Romani cum
Gallis gente effe^ta arma quondam consoeiassent. ceteris
l^atinis populis conubia commerclaque et concilia inter se
ademerunt Campanis equitum honoris causa, quia cum La-
tinis rebellare noluissent, Fundanisque et Formianis, quod 10
per finis eorum tuta pacat^que semper fiiisset via, civitas
6in^ suffragio data. Cumanos Suessulanosque eiusdem iu-,

aniiquae frequeniiae Veli-'
trae receperunt:Vi h. e. qui
cum adscripti essent eis Ye-
liternis qai abdqcti non erant.
senatam enim inde abductam
esse L. modo scripserat —
M: „quiba$.adscribi8 speciem
antiqaae freqaentiae uelitare
receperant'\ In adseribis yi-
detur t praetennissam esse:
adscribtis,
% permittereiur si et ipsi cet. ;
Pi — 111: i^mitteretar si et
ipsi adscribi colonia \ missa
eum eo ut antiatibus per^
mitte I reiur si et ipsi cei.
sed m. 4. media yerba de-
leta sunt.

3. interdictumquemarijiniiati
populo est: PM , Harl. u
Leid. I. c. Klock« — Rell.
codd.: mare. Cf. 5, 3.: sic
yos interdicitis patribos com-
mercio plebis. Harl. i.: com*
merci^.

4. tiuitas data: P] et ciyitas
daU (M). — CkfUas data
non its eum prioribus con*

inngendam yidetur at et pro-
bari possit. persaepe yero si^
' mili modo erratam esse, cum
praesertim esty^ ^praeces-
serit, notum est.

7. arma quondam icons,: P m.
2; M. — P m. 1.: arma coo-
quondam consoeiassent.' —
H: consotiassent.

8. conubia: PM. Cf. 1, 9. 4. 1.
a1. -^ HI: comertiaq. — K
Bar]. I. c. Klock. Loy. 4.r et
concilia. P reU. : et consilia.

9* equitum honoris causa: PSL
Hajrl* I. Lei J. t. al. ^^Den
Campanem wnrde das Biir-
gerrecbt gegeben, um das Yer-
dienst der Ritter, dass sie
sich nicht mitden Latinern
gegen Rom yerbunden hSt-
ten, zuehren^^ Recc. eodd.:
campanis equitibns honoris
causa. — I. Fr. Gron. qui pro
quia scribi yoluit Cf. 8, 11.

11. per finis: M m« 1.] per fines
( M m. 2. P)« -^ Jll : sine sub-
' firagio.

13. eiusdem iuris condicio'

334

LIBER VIU.

ris condicionisque cuius Capuam esse placuit. naves An-
iiatium partim in navalia Romae subductae partim incensae
rosinsque earum suggestum in foro extructum adomari pla-
cuit, Rosirac[ue id templum appellatum.

6 XV. C. Sulpicio Longo P. Aelio Paeto consulibos

cuon omnia non opes magis Romanae quam beneficiis parta
gratia bona pace obtineret, inter Sidlcinos Auruncosque bel*
lum ortum. Aurunci T. Manlio consule in deditionem ac-
cept! nihil deinde moverant: eo petendi auxilli ab Romanis
10 cauisa iustior fuit. sed prius quam consules ab urbe — ius-
serat enim senatus . defendi Auruncos — exercitum educe-

' rent, fama adfertur Auruncos metu oppidum deseruisse pro-

nisg,: P id. 2. — P m. 1.:

conditionisq. M: eiusdem ia-
ris conditionis cuius capuara
esse placuit. Harl. l: eias de
iuris conditionisqae.

4. rostraque id templum ajh
pellatum: P. — M: rostras-
que id templum appellatum
e sulpicio lougo cet. Lov. 4.:
appellari.

6. C, Sulpicio Longo P. Ac'
lio Peto cods.: PM: nisi
quod in M ^ pro ?. — P in.
1.: bone pace. P m. 2. M:
bona pace.

8. Aurunci T. Manlio cos. („un-
^ ier dem Consul") in deditio'
nem accepti: PM Harl. i. Laid.
I. Voss.ii. al.] Anrunci'a T. Man'
lio cet. — M m. 1. : nibii inde
mouerant. Mm.2. P: deinde.
10, sed prius guam coss, ah
urbe iusserat enim senaius
defendi auruncos exerci*
turn sducerent: M m. 2. —
M m. 1. P cod. Gel. Pall. 1.
3. al.: defendendit qdod,
cum praesertim baud raro ita

/ f

ab librariis erratum esset, pro
vera scriptura baberi non de*
bebat. -— ,)Ezercitii educe*
rent fama adfertur autuncos^\
quae verba in P praetermissa
erant, margini eiusdem libri
adscripta vidiiHUS. — Con-
trario mendo erratum eat in
M : „ educerent fama cidfer-
tur I auruncos exercitu edu'^
cerent fama ad {feriuraw
runcos exerciiu educerent \
fama adfertur auruncos metu **
cet. sed m. 4. media verba
deleta sunt.
12. profugosque eum coniugU
bus ac liberis Suessam com*
munisse: PM. — Cod. Sig.
aL: suessam eommeasse.
Lov. 4.: commigrasse: quo
pacto librariis bic locUa emen*
dandus videbatur, quod cum
coniugibus ac liberis non
ad profugos sed ad sequens
verbum referenda putarunt.
— M: „comunis8e pfu I gos-
que cum coniugibus ac libe-
ris auesaam communisae que

»,

LIBER yni.

335

Fiigosque cum conlugibus ac liberis ^uessam coronuinisse
quae nunc Aurunca appellata, moenia antiqua eorum ur-
bemque ab Sidicinis deletanr. ob ea Infensus consulibus se-
naius quorum cunctatione proditi socii essent^ dictatorem
dici iussit: dictus C. Claudius Regillensis magistrum equi-
tum C. Claudlum Hortatorem diflt religio inde iniecta de
dictatore, et cum augures Titio creatum videri dixissent, di-
ctator magisterque equitiun se magistratu abdicarunt. £o
anno Minucia Vestalis suspecta primo propter mundiorem
iusto cultum insimulata deinde apud pontifices ab indice
servo cum decreto eorum iussa es6et sacris abstinere fami-
liamque in potestate habere, facto iudicio viva sub terram
ad portam CoUinam dextra via strata defossa Scelerato
campo. credo ab incesto id ei loco nomen factum.

nunc auruca appellata^': sed
et hoc loco verba media bis
scripta m. 4. inducla snnt.

2. moenia antiqva eorum ur^
hemque ah SidicinU dele-
torn: P. — M: antiquas. —
Lov. 4.: moenia que. — Paolo
post M: dictatorem diciossit.
m. 2.: dici iussit.

5. dictus C, Claudius: PM cod.
Gel. — C. Klock.: dictus est
c. claudius. — PM Harl. i.
Leid. i«: inregillensis. P m,
2.: regillnnsis. — Leid. i.
Yoss. II. al. : c. daudiam ora-
torem dixit.

6. religio inde iniecta de di-
ctator e: P. — ML: religio
inde | iecta de dictatore et
cum augures uicio creatum
cet. m. 2. : dictatore. -* P m.
1. M m. 1. Leid. i.: se ma-
gistratum abdicarunt. P m. 2.
M m. 2.: magistratu.

9. Minucia nee in P nee in M
est. P m. 1.: mioutia. P m.

2. M: minitia. — PM: „cnm
decreto eorum iussa esset sa-
cris abstinere familiam^ue in
potestate habere". Servi ha-
l>entur in potestate qui non
manumittuntur.

12. sub terram: M m. 1. P. —
M m. 1.: ad portam calinam.
M m. 2.: sub terra ad por-
tam collinara.

13. dextra uia strata defossa
scelerato campo: Lov. 4.:
,9auf der recbten Seite der
gepflasterten Strasse:'^ ^am
quern ad modum 2, 13. in
summa sacra via, sic h. 1.
dextra via strata dici- po*
tuit. — M m. 1. P Harl. i.
Leid. I. : dextra uiam stratam.
M m. 4. : dextra uie strata.

14. credo ah incesto id eiloco
nomen factum: P. — M:
credo ab incesto id eillo | co
nomen factum. — C. Sig.
Klock.: ab incesto. — Pau-
las ad Fest. : ^scelerttiis cam-

336

LIBER VUI.

Eodem aimo Q. Publilius Philo praetor primum de plebe ad-
versante Sulpido consule, qui ncgabat rationem eius se ha-
biturum, est factus senatu, cum in summis imperiis id non
obtinuisset, minus in praetura intendente.
5 ^ XVI* Insequens annils L. Papirio Crasso Caesone Duel-
lio consulibus Ausonum iffligis novo quam magno belle fuit
insignis. ea gens Cales urbem incolebat: Sidicinis finitimis
arma coniunxerat, unoque proeUo baud sane memorabili

pns appdlattir proxime por-
tam Collinam, ia quo Tii'gi'
lies Vestales quae iucestum
fecerunt viyae defossae sunt.

1. eodem anno : PM. — Leid. i.
Vo88. II. al. : eodemque anno.
— P: ,»q. publius pLilo. p.r."
inana altera / adscriptum est
ad pr, — Mi que pablius
philo pr, M m'. 4.: quo pu-
blius ce^. Cf. 8, 12. et 6, 6. :
Q. Servili.

— primum: PM] primus. C£i
6, 11.: primum omnium, —
M : qui negabat raone eius se
babiturum. m. 2.i ratione.

3. >senatu eum in summis im-*
perils id non obiinuisset
minus in praetura inten-
dente'] senatu — tendente. —
Prozimus vero estP: scnalu
cum ip summis imperiis id
non obtinuisset minus pre-
tura intendente. JH: est pa-
ctus sena | cum in summis
imperiis id non obtinuisset
minus inpretura intendere.-
91 m. 4.: sena | tum in sum-
'mis cet. Lor. 4^ : senatus cum
in summis imperii id non ob-
tinuisset minus in praetura
intendere* Barl. i. : senata cam

in summis imperii^ se nod
obunuisset minus in praetura
tendenle. Leid. i. c* Sig.: ten^
dente* Cod. KLock«: minus
praetura/n tendente. Pall. 1. 3.
Voss. ir. al.: tenente. — CL
41, 21.: arcus — intentus.
24, 37.: intenderant eum ad
cavcndi omnia curam tot au-
ditae prodiliones defectiones-
que urbium. 9, 31. : omnium
•*— eo curae sunt intentae.
41, Hi: ipse oppidum cir-
cumsedit ct vineis oppugnare
intendit. 3, 11*: neque suum '
cuique ius modum faciebat,
sed viriom spe sed manu ob-
tinendum erat quod intende-
res. al.

5i insequens annus: PMi —
PM: \i papjrio crasso cae-^
. sone duillio cosSi M m. 2.:
duellio. Cf. 7, 21. — Mm,
4.1 „magis nouu qua | magnv
belliE fuit^^ cet. quid m. 1.
scriptum fuerit cerni non po-
tuit.

7* ea gens Cales urbem inco-
lebat: PM. -— PM: arma con-
iunxerat. Recc. quid, codd.:
incolebat — coniunxerant. —
In M m. 1. yidetur fuisse
memorabile.

LIBER Vm.

337

duorum populoram exercitus fnsus propm^t^te tdrbitim et
ad fiigam pronior et in fiiga ipsa tutior fiilL nee tameti
omissa eitis belli cura patribus, quia totiens lam Sidiciiii
aut ipsi moverant bellum aut moventibus auxilium tulerant
aut causa armordm ""ftierant. itaqtie omni ope adnisi sunt S
lit maximum ea tempestate imperatorem M. Valerium Coi*-
vum consulem quartum facerentl coUega additus Corvo
Mi Atilius Regulus: et ne forte casu erraretur, petittim ab
consulibus ut extra sortem Corvi ea pi'ovineia esset. exet-
citu victore a superioribus eonsulibus accepto ad Calefiy'lO
unde bellum ortum erat, profectus cum hostes ab superio-
ris etiam certaminis memoria pavidos clamore atque impettl
primo fudisset, inoeiiia ipsa oppugnare est adgressus. et
militum quidem is erat ardor ut iam inde cum scalis sue-
cedere ad muros vellent evasurosque contenderentt C!oi^rus, 15
quia id atduum factu erat, labore militum potius quam p^
riculo peragere inceptum voluit. itaque aggerem et vineas
egit turresque mliro admovit, qliarutn usum forte oblata op^

(EMiBi der Zafall (sords 6asiis)
es anders wolle nnd dadnrch
ein Unglfick herbeifahre*'. ->-
Pal. 3.: et ne forte tsanue
erraretoTi — PM: petitom ab
consnlibas. Sig.: ab consnlek
9. eoietcitu uktore a superio''
ribus cossi accepto: PM. —
Pjn Harl. I. : panidp. ^ Ptti.
1. M: eat agressos. Ptn. 2.t
est adgressus.
15. eua^urosque tontimdereni :
PM: „und Versicherten , aie

3. quia ibtiens iam Sidicini
aut ipsi mouerant bellum
cett: PM. •— Causa armo-
rum videbantur aliis popa*
lis fuisse non tarn quod ip6i
eos laesissent qnam qudd eos
ad bellum Remanis inferen-'
dam incitassenti

d» itaque omni ope adnisi sjin^
ta maximum ea tempestatt
imperatorem M, Falerium
Coruum cosk quartum fa^
Cerent: PM Harl* i. al. —
Pall. 1. 3. YosSk 11.: ,jomiii
opere". sed cfj 9, 26. al. —
Lor. 4i al.: Coruinnm. cf. 7^
264 — M: collega aditos conio*
— PM: M. A/ilius Regnlus.

8. et ne forte casu error etuft
M m. 2. P. — M m» 1.: et
ne orte cet. ),Und damit nicbt

T. Livi pars U*

wSrden gewiss glUcklidh bin-
aafkommen*^ nam in tbiUen-
derent inesse videtiiry iiriba-
nos dubitassi) an im|ieiratoi^
id qaod nimis ardaom esaet
eoncedere nollet.
18. quarum usum forte oblata
opportunitas praeuertit : M.

338

LIBER VIII.

portunitas praevertit: namque M. Fabius capiivii& Romanus
cum per neglegentiam custoduin festo die vinculis ruptis
per murum inter opera Romanorum religata ad pinnam
muri reste suspensus manibus se dcmisisset, perpulit impe-

^ratorem ut vino epulisque sopitos hostes adgrederetur: nee
maiore certamine capti cum urbe Ausones sunt quam acie
fusi erant. praeda capta ingens est praesidioque inposito

\ Calibus reductae Romam legiones. consul ex senatus con-
sulto triumphavlt et, ne Atilius expers gloriae esset, iussi

iOambo consules adversus Sidicinos ducere exercitum. dicta-
torem ante ex senatus consulto comitionim kabendonim
causa dix.erunt L. Aemilium Mamercinum, is magistrum
equiliim Q. Pnblilium Philonem dixit: dictatore comitia ha-
bente consules creati sunt T. Veturius Sp. Postumius. etsi

15 belli pars cum Sidicinis restahat, tamen ut beneflcio prae-
venirent desiderium plebis, de colonia deducepda Cales

— In P m. 1. SGriptam est
hand scio an non minas la-
tine „qnarani usu forte oblata
oportanitas praeaertit"». cum
usu sit datiyus. — P m. 2. :
usu. — Vpss. ir. mnltique
recc. : praeaenit. — Paolo

, ante in PiH scriptom erat
m. 1. agerem: deindeP m. 2. :
aggerem. M m. 2.: acgerem.

1.. namque M, FcAius capti-
uus romanus: PM: nisi quod
P fauius. — PM: per negle-
gentiam. — Inter opera per-
tinere ad ^4? demisisset nemo
non videt: ^als er sicli an ei-
nem an der Mauerzinne befes-
tigten Seile die itf aner binun-
ter mitten in die Belagerungs-
werke der Romer hinabgelas-
sen hatte". — M: se dimi-
sis et i^talit imperatorem. —
Mm. 1.S ut oino sopitos ho-

stes adcredereinr. M ro, 2. P:
nt uino epulisqne sopitos ho-
stes adgrederetur.

7. praeda eapUt ingens est:
PM, — Lov. 4.: praeda in-
gens acta est.

8. c&ss, ex s,c, triumphauit:
P. . — M: cosi. ex ( triumpha-
uit* — PM : iussi ambo coss.
-— In M aliquid erasum est
inter aduersus el sidicinos,

10. dictatorem ante ex se con-
sulto comitiorum hahendo-
rum causa dixerunt L, Ae-
milium Mamercinum: PM.
— P: is magistrum equitom
q. pub I Hum philonem dixit.
JH: is magister eqnitum. pu-
blinm philonem dixit. Cf.
8, 15.

14, cons, creati sunt: P. — M:
COS. creati sunt. I. Fr. Gron.
sunt deletum voluit.

LIB£R Ym.

339

rettulerunty factoque seilatas consulto ut duo milia quingenti
homines eo scriberentur^ triumviros coloniae deducendae
agroqu^ dividundo creavenmt Caesonem Duellium T. Quiuh
ctium M. Fabium.

XVII. Novi deinde consules a veteribus exercitu ac- 5
cepto ingress! hostium fines populando usque ad moenia at*
que vrbem pervenerunt. Ifai quia ingenti exercitu conpa^
rando Sidicini et ipsi pro extrema spe dimieaturi enixe. vi-
debantur et Samnium fama erat conciri ad bellum, dictator
ab consulibus ex auctoritate senatus dictus P. Cornelius 10
Rufinus, magister equitum IVL Antonius. religio deinde in*
cessit >dtio eos creates, magistratucpie se abdicaverunt: et
quia pestilentia insecuta est, velut omnibus eo vitio conta-
cts atispiciis res ad interregnum rediit. ab interregno inito

1. rettulerunt factoque sc» ut
n milia quingenti homines
eo scriberentur : M. — P:
retalerunt factoq. s. c. ut ii
milia qaingenti homines eos
(ra. 2.: eo) scriberentar.

2. Ill uiros coloniae deducen*
dae agroque diuidundo ere'
auerunt Caesonem Duillium
T. Quintium M, Fabium:
PM : nisi qnod in P fduium^
•— Harl. II.: tresuiros: sed
23, 21. 25, 7. al. in Pat, scri-
ptam est triimiuiri*

5. noui deinde cosh a ueteri*
ribus exercitu accepto: M
m. 2. P. — M m. 1.: auer-
teribus.

6. usque ad moenia atque ur*
bem peruenerunt : P. — M:
„ usque €U morDia | a/que ur«
bem'^ bine cod. Gartn.: us-
que ad moenia ac^que nr-
bem. — m m. ^,i usque
ad cet.

7. ibi quia ingenti exercitu

conparando.: M Lot, 4. — •
Voss.' II. al. : ibi^i^ iitgenti.
— In P ceterisque codd. scri-
ptum est conparato'r sed
cum eo ipso, quod quantum
maximum exercatum paratom
Toluerint , mazime coospici
potuerit quanto belli ardore
flagrarent, longe aptius yide*
bitur conparando, — Mm*
1.: pro extremape* m. 2.:
pro extrema ope. — • PM
Harl. I. : „ dimieaturi enixe ui-
debvntur'*. sed in PM ea-
dem manu antiqua restitutum
est uidebantur. — PMt „ di-
ctator ab C068. ex auctoritate
senatus dictus 'S Quamquam
saepissime coss scriptum in-
Tenitur licet de altera Iro con-
sule agatur5 tamen b. L o5 coss,
rectissime se habere arbitror.
14. ab interregno inito: PM:
sed in M scriptum est: res
ad interregnom rediit ab in |
terregnum rediit ab interregno

22*

340

UBERVm.

pet quiDtmn detnum interregem M. Valerium Corvum cteati

cons^es A. Cornelius iterum et Cn. Domitius. trailquillis

rebus fama Gallid belli pro tumuliu valait ut et dictato-

rem dici placeret: dictus M. Papirius Crassus et magister

5 equitum P. Valerius Publicoliat a quibus cum dilectus in-

^ tentius quam adversus finitima bella haberetur, explorato-

i^s niissi attulenmt quieta omnia apud Gallos esse. Sa-

mnium quoque iam sdt^rum annum turbari novis x^onsiliis

suqpectum erat, eo ex agro Sidieino exercitus Romanus non

10 deductus. ceterum Samnites bellum Alexandri Epirensis in

- lAicanos traxit, qui duo populi adversus regem escensionem

inito per qmntum demam
^regem m. neleriam coruum
cet. m, 2.: per quintum de*
mom interregem.
1. creati cos, a, comeliu^ He-
rum et cn» domickis: Dl. —
P Leid. I.: creati cob. cor*
iielius itorum et cn. domitius.
— Et in Harl. i. Voss. ii.
mnltisqne aliis scriptum est
A. Cornelius. — Diodor. 17,
62.: raVo5 Ao/liT'Loq leal Av-
\oq KoQv^Xi60s. idem Gains
in maltis recc. libris sine du-
bio ex emendatione scri-
ptnm estk

3. i^ et dictatorem diet plch-
ceret: M Lov. 4.] nt dicta-
torem dici placeret. — Cum
omnia tranquilla yiderentur,
fama belli Gallici tanto pavore
animos exterrait nt, quasi
hostes ad moenia assent, nisi
dictatore dicto sisti non posse
crederent.

4. dictus M. Papirius Crits-
sus et ma^. eguUum P, Fa^
lerius Puhlicola: M. — P:
dictos M. Papyrios Crassns

ceU — PM: a qoibus enm
dilectus intentins quam ad-
uersus fioitima bella babere-
tur cet. — M: quieta omnia
apud gallolos ee.

9. non deductus: PM Harl. i.
Leid. I, al/] non est dedu-
ctus. — M: ceterum samni-
tes bellum alexandri papirem-
sis in lucanos traxit.

11. escensionem] exscensionem.
•— P: aduersus regem escen*
sione a pesto facientera. m. 2.:
„a peste'*, cum scribendnin es-
Bet es'censione, M : escensione
a presto (27, 10.) facientem. El
in Harl. ifLeid. i. escensione
esse dicitur. — Escensionem
o Paesio facientem breviore
quidem non aotem obscuro
dicendl genere scriptum est:
escensionem enim rex ad Pae-
Btnm fecerat et a Paesto in-
cursionem fecit in Lucanos.
Hinc factum est ut in Voss. ii.
multisque recc. codd. scribe-
retur „ aduersus regem ex-
cursionem a Paesto facien*
tem". — Cf. 28. 8.: escen-

l^IKERVm,

341

a Paesto facle^tem signis eonlatis pugnavenint, eo qerta-
mine superior Alex.ander — incertum qua fide culturus, si
peripde cetera processissent — pacem cum {lomams fecit.

sionem f€cit. 27, 29.: adCla-
peam urbem escensione facta.
22, 20.: escensio a]b oavibas
in terram facta. 29, 28. : escen-
siones in agros maritimos fa-
c^tae erant. 27, 5. :x Inproviso
in agnim Uticensem eacen-
sionem fecit: (Pat, Colb.).
3* pacem cum. Ron^qiftis^ fecit :
P reU. •— Qaamqusym pax
fieri non possQ vidctujc nisi
bello gesto,t 9cc beUum Ro-
mania cuiQ Alexandro faerat,
tamen et ipse pacem cum
Tomanis fecit ex P scripsi:
nam in M yerbum fecit^ 6mis-
snm eiosqu^ Iocq supr^ verf
sum mani; teictia aidscriptam
est coiiigit, s| q^js vei^o fe-
cit abesse posse censet, is
" non yidet bQC paetp. in re
ipsa nihil mutari,/ cum verba
qua fide culiurus locu|n ha-
bere non possint, nisi id. quod
«um fide colendum sit ai^e
pactuBi fuerit, l^aec ^adem
causa est cur pro fecif no-
Urn scribi fuerit^ quamvis
^eque hoc loco cuUuru^fue-
rii scriptum possit videri at-
que vel 9, 17. ygqumajneven"
tjus TomQi\ijs^ rebus, si cum
AlexandvQ fqrei bellqtumy
futurus fuerit'\ nee diffici-
lis ea ^entendatio videatur,
quod et alias in optimia libria
littera u in perfecto eti plus-
quan^perf. v^rbi esse prae-
t^rmissa est (cf, ex. gjr^ 1$ f.

fuemnt). hinc nee Doeringii
coniectura, quamvis ea vei^s-r
sima yisa sit Fr. Chr. Schlos-
sero (Universal- Gesch. der
A. Welt ir, 1. 347.), qua con-
iectura incertum fecit con-
iunctum voluit, ne coniun-
gendum esset pacem fecit,
probari potest, cum ex ea
non ipodo qua fide cultu-
ri^s pacen^ noq mu^ntur,
aed etiam iustQ duriori fiat
constructio. verum, eliam si
ex Doeriogiana coniectura
cetera optime se l\abeant,
tamen id sane ^a nop fit veri
^ipile, qi^anam re Alexander
indicium do fide sua incer-
tum fecerit, cup nihil pror-
i^us quod ad id pertineret ab
eQ actum referatur. quae cum
ita sint, quaerendum videtur
quo sensu L. Alexandrum
pacem cum Romanis fe-
cisse scribere potuerit, Sa-
mnites igit^r QUiQ ^opianis
(oederati er9iit,_ quijtus victis
ififri potijit ut aut Rpmani
tam vicino belld excitati ad-
versus regem arma capere
vdient, ^vA ut rex fortuna
elatus et potenti^r^ hos.ti Ro-
Vnanis arma velleli inferre.
quorum neutrun^ cum fieret,
videatur oportet pax facta
^sse, etiam si ilia v^rba ni-
hil aliud dicant ^uam bellum
^b rege inlatum Romanis non
case.. 8e4 coQi At^xan^^ bei-

342

LIBER VIU.

eodem anno census actus novique cives> censi: tribus pro-
pter eos addltae Maecia et Scaptia: censores addiderunt
Q. Publilius Phllo Sp. Postumius. Roman! facti Acerrani
lege ab L. Papirio praetore lata, qua dyitas sine sujQGragio
5 data, hacc eo anno domi militiaeque gesta.

XVBDL Foedus insequens annus sen intemperie caeli
sen bumana fraude fuit M, Claudio Marcello T. Valerio
consulibus. Flaccum Potitumque vane in annalibus cogno-
men consulis invenio: ccterum in eo parvi refert quid yen

f licae gloriae stadiosissimas 3. Romani facti Accerrani: P

fuisse yideretur, id Liyius
incertam esse dicit, qua
fide rex earn pacem foia*
set cultunis, si in altera ex-
peditione eadem qaa in priore
bello fortuna usus esset. „0b-
gleich Alexander in jener
Schlacht die Oberhand ge-
wann, so trat er mit den R9«
mern dennocb in keine feind-
seligen Verhaltnisse, wenn es
gleich unentscbieden bleibt,
wie lange er solcbem Frie«
den trengebliefaensein wfirde,
wenn er beim Fortgang sei«
ner Unternebmnngen eben so
gliicklick als beim Beginn der*
selben gewesen ware**, cf,
8, 3.; — quod bellum, si
prima satis prospera fuissent,
band dubie ad Romanes per«
veniisset,
1. tribua propter eos additae
maetia et scaptia: M m. 1,
-^ Itl m. 2.: maetia et sca-
ptia. P : addita, emicia et sca-
ptia. — P Harl. I. : censores
addiderunt q. p. pbilo. sp«
postumius. M: censores ad-
diderunt. p. pbilo3. p. postu*
nius, Cf, 8, 12. 15, 16, al.

Harl. I. Cf.23,17.— P: legeab
1. papyrio. pr. lata. — M : ro-
mani facti bac cerrani leagae
ab pi papirio ptr. lata. — M
m« 1.: domi miliaeq. m. 3.:
militiaeq.

7. M. Claudio Marcello T, Va-
lerio coss.: PM rell.] Iff.
Claudio Marcello C. Valerio
consulibus (Sigonius Dlodo-
mm 17, 74. secutus:). Cf.
24, 40.: T. Valerio legato
(Put. Colb.). — PM: flac-
cum putitumq. narie in anna-
libus cognomen cos. inuenio.
Cf. 6, 5,

9. ceterum in eo parui refert
quid ueri sit: illut (P; il-
lud) peruelim cet.: PM. Cf.
T. Livi prooem. : sed baec et
bis sunilia utcunique animad«
uersa aut existimata erunt,
baud in magno equidem po-
nam discrimine: ad ilia mihi
pro se quisque acriter inten-
dat animam cet, — Harl. i,:

» proditum fals^ esse. — P m.
1.: uenenis absumptu quorum
mors cet. m. 2. : absumptu,
M m, 1.: uenenis apsumptos
morr infamem ^^nnum cet.

LIBER Vni.

343

sit: illud pe^velim — ^ nee omnes auetores simt — prodi-
tum falso esse, venenis absiimptos quorum mord infamem
annum pestilentia fecerit: sic ut proditur tamen res, ne cui
auctorum fidem abrogaverim, exponenda est. cum primo-
res civitatis simillbus morbis eodemque ferme omnes evehtu 5
morerentur, ancilla quaedam ad Q. ^Fabium Maximum ae-
dilem curulem indicaturam se causam publicae pestis pro^ '
fessa est, si ab eo fides sibi data esset baud futurum no-
xlae indicium. Fabius confestim rem ad consules, consuIesL
ad senatum referunt, consensuque ordinis fides indici data.- 10
turn patefactum muliebri fraude civitatem premi matronasi'
que ea venena coquere et, si sequi extemplo veKnt, mani-
festo deprebendi posse, secuti indicem et coquentis' qiijasf-
dam medicamenta et rtcondita vitalia invenerunt: quibus in

incidisset, desertori magis
quam desert o noxiae fore, al,
— P m. 1. M m.' 1. : indic/om.

m. 4.: absumptos quoram
mors cet.

3. ne cui auctorum fidem ah^
rogauerim: P m. 2.M: nisi
quod iu III autorum. — P
in. 1.: auctorem. — Leid.i.:
abroganerint,

6. ancilla quaedam ad Q^ Fo"
bium Maximum aedilem cu-
Tulem cet.: P Harl. i. nisi
quod in Harl. i. aU — M:
,,anr//cilla quaedam a tl^^'
bium maximum ^^ cet. quae
medio loco m. 1. scripta fue*
rint, cernere non potuL m. 3. :
ancilla quaedam adit. ^nSl
fabium cet. — Maximi co-
gnomen Q. Fabio censor i da-
tum esse 9, 46. relatum le-
gimus. — 1)1 : causam puplice
pestis.

8. haud futurum noxiae in-
dicium: M m. 2.] baud fu-
turum noxae indicium (P m«
3.). Cf. 7, 4.: quam ob no-
xiam. 10, i9.: si quM clades

9. Fabius confestim rem ad
coss. consules ad senatwn
referunt: PM aj. — Leid. i.:
ad consules et ad senatuou
Recc. quid, codd.: et eonsa-
les ad senatum.

11. muliebri fraude duitatem
premi: P. — M: „praemi
matronasque ea uenena con*
quere et si qui extemplo oe-
Hnt" cet. fortasse (scripium
erai in antiquiore libro con^
eoquere.

14. et recondita uHalia inuene^
runt: M] et recondita alia
invenerunt (P). — P^italia
eupbemismo quodam seriptom
esse nemo non videt: „ die
lyelche der Anieigerin folg-
ten fanden aucb wirldich ei-
nige damit bescbSftigt Zan-
bertranke uud gebeime- Le-
benssifte za kocheti^'. '-V P:

344

USER vm.

forum delatis et ad vi^nti matroni^, apud quas deprehensa
erant, per viatorem acdtis duae ex els Cornelia lac Sergia
liatriclae utracpie gentis, cum e^ medlc^meiita salubri^ e$ise
cpntei^derent, ab cqnfiitante indice bibere iussae, u% se fal-

Q^im commentam arguerent, spatio ad conloquendum sum-
pio cum suipmpto populo in conspectum omnium rem ad
ceteras ^ettulissent, baud abnuentibus et illis bibere eppto '
medicamento suamet ip^ae firau^e omnes interierunt. con-
prehensae extemplo e^rupfi somites magnum numerum m^-

i^O. tronarum indicaverunt, e$ quibus ad centum septuaginta
damn^taCt l^eque de yeneficiis finte e^nn diem Romae quae-
sitnm est prpdigii ea res loco habita captisque piagis mm-
tibu£» qaam cppsceleratis similis visa: itaquc memoria ex
amialibu3 repetita in secessioqibus quondan^ plebis clayum

45 9U dictator^ fixu^n alienatasque discprdia nient^s hominum

secQli iadicem et coqoent^
qaasdam medimenfa et cet.
Ill: secuii indicem et coquen-
XU quaedam menia et ^et.

4. ti ad uigirUi maironis; PM
Harl. I. Lot. 4. ol. — Iceid. i.:
et a aiginti matronis. Cf. 3.
15.: ad dao milia hominoiQ
et qningenti.

% duae ex^ eis. Cornelia ac
Sergia pairUiae viraque
gentisi PM flarJ. i. Leid. i.
-r l40V* 4,: patricia utraque.
— P m. 1.: ab confutande
indice. m. %\ confatante. -ir
M: at se fabnvi commentam
Krgentispatio ad conlaqnen-
fbun anmpto. -r: In H^rl. i«
exciderant quae ab conten-
Aerent ad argn^r^si^ soripta
in relL legunt^r,

fu in eonspedums. PM 9arl. i.
Leid. I. al.} in coospecto. —
£t % llCOWit|yisi.« ?Uetar

qnodam modo ex refemse
pendere. — P; retoliasent
8. conprehensq extemplo, eo-
rum comites: N. m. .2. P. —
M m. 1.: exeatemplo. — PM:
ex quibos ad centum septua-
ginta damnatae (M: d^mne-
tae).

11. neque de ueneJlcUs ante
fam diem Romae quaesi-
turn est: PM, — lidd. i.:
neque de beneficiis. flarLj.:
neque beneficiis.

44. in seeessioTiibus quondam
plebis clauum ab dietatore
fixum: P. T- M: m seces-
9ionib. quc;mdam plebis cet.
Bar]. I. : „ isecessionibus " cet.
bine factum yidetur at in
multis recc cadd. in. exoi-
deret.

15. alienatosque dhcordia men-

tes hominum eo piaculo

, eonpqies mi fecisse : PM :

LIBER VUL

345

eo piaculo conpotes sm fecisse, cEctatorem davi figendi
causa creari plactiitx creatus Cn. Quinctilms magistnim eqyi-!
turn L. Valerium dixit, qui fixo davo magistratu se abdir
caverunt.

XIX. Creati consules L, Papirius Crassus itenim L. 5
Plautius Venox. cuius principio auni legati eii, Vul$cis Fa-
bratemi ct Lucani Bomam venerunt orantes ut in (idem re^
ciperentur: si a Samnitium armis defensi essent, se sub iiu-
perio populi Bomam fideUter atque obedienter futures,
missi turn ab senatu legati denuntiatumque Samiutibus utlQ
corum populorum finibus vim abstinerent, valuitque ea le-
gatio non tarn quia pacem volebant Samnites quam^quia
nondum parati erant ad bellum. Eodem anno Privemas
belluin initum, cuius socii Fundanl, dux etiam fuit Funda-

praeterqaani quod in IS et 8, se syh imperia p^ r. fideli"

m. 1. in P conputes, Malim
in mscriptis inyepiri fctctas
ess£^ ne ad fec\s&fi sappleri
oporteat dktatorem: ^nnd
dass die in Zwietracht eip-
ander entfremdeten Qemuth^r
dnrch dieses Suhnmittel wie-
der znr Veraonft znrUckge-
fuhrt worden*'. — PM:.crea-
tos cn, qaintilias magistrom
- eqniium L ualeiinm dixit. —
LoY. 4.: abdicarunt.
5. creati coss. L. Papirius (P:
papyrios) Crassus Uerum
L. Plautius Fenax: PJtt
Harl. I. Leid. i. al.] creati —
L. PlauUnsVenno (Sig.). Cf.
9, 20* — PM: „cnia« prin-
cipio anni legati ex uolscis
£abratemi et lucani romam
nenerant". b. e. Yenera9t et
Fabratemi ex Volscis et Lu-
cani. €£, Plin. bist nal. 3,
^. 9. §. 6.4.: Fabratecni ve-
teres, Fabraterai noyL

i^r atque oboedientef fu-
^uros.: P. -rr M: se bxA^ in-
perio. pif. ii^eliter adque
oboedienter futoros. Harl. i^:
obedientes.

10. missi turn ah senatu legeh
ti denunfiatunifue sOmniti-
bus: PM a]. — Recc. quid,
codd.: dennnUatum sajnniti-
bu&i —T M m. 1.: eorum po-
polorum.

12. non tarn quia pacem uo-
lebant samnites: PM. -r
Lot. 4^: non tarn quod, pa-
cem uolebant. — M: samni-
tes quia nonda parati erant
ad bellum.

13t eqdem anno priuemofi. hel-
ium initum: P, — M: bel-
lum initium. — In ^arl. i.
Leid. I. Voss. II. al. excidit
helium, — M: cuius sotii. —
Cuius scy. Privernafy ho-
Stis.*

346

LIBER VUI.

mis Vitrabius Baccus vir non domi solum sed etiam Ro-
mae clams* aedes fiiere in Palatio eius, quae Bacci prata
diruto aedificio publicatoque solo appellata. adversus hunc
vastantem efiiise Setinum Norbanumque et Coranum agruin
L. Papirius profectus baud procul castris eius consedit. Vi-
trubio nee ut vallo se teneret adversus validiorem hostem
Sana constare mens, nee ut longius a castris dimicaret ani-
mus subpetere: vix tc^ta extra portam castrorum explicata
acie — fiigam mag^s retro quam proelium aut hostem spe-
ctante milite — sine consilio sine audacia depugnat. ut et

1. Fltrudiifs Baecus : WHEsLrtu
Leid. I. al. — - f^itrubius, non
yUruuius^ in optimis qui-
bosqae codd. et hoc K)CO et
paulo post scriptum est excepto
capite Ticesimo: sed in eis-^
dem sequitttf „qaae uticci
prata — appellata".

2. Bacci: cod. P'ortog. — PM:
uacci.

4. setinum norhanumqu9 et
coranum agrum : P m. 2. M.
— P m. 1.: „et coranomq.
agmm": ex quo yeri simile
fit, yerain scripturam in
Loy. 4. seryatam esse „8eti-
^ num norbanumque atque co-

' ranum agrum".

6. Fitrubio: PM] Vitruyio. —
PM: „8ana constare mens nee
ut longius a castris dimicaret
animus subpetere '^ Sigonius /
ex recc. codd. sane scribi
yoluit. Harl. i.: longius ca-
fitris. „Vitrubitt8 faatte weder
Verstand genug einzusebeo,
dass er sicb dem stSrkeren
Feinde gegeniiber innerhidb
des Walles balten musse,
noch Mutb genug in einer

grdsseren Entfemong vom La-
ger za kampfen".
9. fugam magis retro quam
proelium aut hostem spe^
ctante milite: PM cod. Gel.
Loy. 4. nisi quod in M 9,aud
hoste". — Harl.. I. et recc
codd. : „expectante milite'*. cf,
6, 3d.: dedilionem spectarent.
— M: sine andatia.
10. ut et leui momento nee am"
bigue est uictus : PM Loy. 4.]
et ut leyi Ihomento cet. -«-
Ut pertinet ad ita^ et ad
nee: so wie er einer Seits theils
dorch einen unbedeutenden
Kampf und docb entscbie-
den besiegt worden, so konnte
er anderer Seits mit Leich-
tigkeit die Soldaten yor einer
grossenNiederlage scbiitzen'^
Cf. 1, 25.: sepulcbra extant
quo quisque loco cecidit —
tria Albana Romam yersns
sed distantia locis ut et pu-
gnatnmest: (PM): ^y^ieaucb
gekSmpftyirorden". 8,24.al. —
M m. 1.: nee am/iigue. — P:
baud aegre inilitem multa
caede est tutatos.

LIBER Tin.

347

levi momento jiec ambigue est victus, ita brevitate ipsa loci
facilique receptu in tarn propinqua castra haud aegre mili-
tem a multa caede est tutatus: nee fere quisquam^in ipso
certamine, pauci in turba fiigae extremae cum in castra rue-
rent caesi, grimisque tenebris Privemum inde petitum agmine 5
trepido ut muris potius quam vallo sese tutarentiir. a Pri-
vemo Plautius alter consul peryastatis passim agris praeda-
que abacta in agrum Fundanum exercitum inducit: ingrOi*
dienti fines senatus Fundanorum occurrit, negant se pro Vi-
trublo sectaiiique eius secutis precatum venisse sed pro 10
Fundano populo, quem extra culpam belli esse ipsum Vi-
trubium iudicasse, cum receptacukim fugae Privemum ha-
buerit non patriam Fundanos: Privemi igitur hostes populi
Komani quaerendos persequendosque esse, qui simul a Fun-
da'nis ac Romanis utriusque patriae inmemores defecerifit: 15
Fundanis pacem esse et animos Bomanos et gratam me-
moriam acceptae civitatis: orare se consulfem ut bellum ab
iimoxio populo abstineat: agros urbem corpora ipsorum con-
iugumque ac Uberorum suorum in potestate populi Roman!
esse futuraque. conlaudatis Fundanis consul Utteiisque Ro- 20

3, nee fere quisquom: PM, —
Leid. I.: nee ferre. Harl. i.:
nee ferret. Rece. quid. eodd. :
nee fenne. — P m. 1. : agmine
trepidnm. m. 2.: trepido.

7. Plautius alter consul: P,
— M: plaustiQs alter consul.
-— P m. 1.: praedaque ab-
<facta. — P: ingredients fines
senatum. m. 2.: senatus. —
PM: pro uitruiio. — PM;
ipsum uitru^ium iadicasse.
13. non patriam Fundanos : PM
Harl. I. Leid. i. al.] non pa-
triam Fundos. Cf. Eutrop. 1,
18. : post earn cepit et Faliscos
non minus nobilem civitatein.
Liy. 2S, 19.: Castulo — socii.

16. Fundanis pacem esse e$
animos romanos et gratam
memdriam acceptae ciuita^
tis : M. — P mnltique recc.
codd.: Tundis paeem esse. —
P ta. iVi et gratiam fnemo-
rianl.

;17. orare, se cos, ut belluw ah
innoxio populo abstineat:
M m, 1. P. — M in.. 51: ab-
stineat.— Pall. . y^Mfs; ^. aL:
agros, jzrbcoB ooipora i — in
potestate populi ^.' es^^ fn-
tura. ob quae eQllaudatis fun-
danis cet. — PM: jof pote-
state. pr. (Ilf pir.^ ease' fii-
' turaque. c<wl^|i4^(is 4^./

348

UBERVm.

mam missis in ofiCcia Fundauos esse ad Privernum flexit
iter, prius animadversum in eos qui capita coniur^tioqis
fiierant a consnle scribit Claudius: ad trecentos quinqua-
ginta ex coniuratis vinctos Romam missos, oamque deditior

5 ncm ab senatu non acceptam quod egentium atque bmni-
lium paena defungi vclle Fundanum populum censuerint,

XX. Priveraum duobus con&ularibus exercitibjus cum
obsideretur, alter consul comitiorum causa Bomam revoca-
ius. carceres eo anno, in circo primum statuti. nondum

10 perfiincio^ cura Privematis belli tumultus GalMci fama atrox
invaslt baud ferme umquam neglect^ patribus. extempio
igitur consules novi L. Aemilius Alamercinus et G. Plan-
tins eo ipso die — KaL Quinctilibus -r— quo m$gistratum

^. prius animaduersum in eos
qui capita cqniurationis fuci
T(int a CQS^ scrilfU Clau-
dius: PM. — M: ad qcc/, ex
coniuratis. — M.i^eamque de-
di^it>ne: ,^€nber^^: cf. 6, 4.^
lahorque Gontinuus. — M
Lov. 4.: fundanum c'ensue-
irint: ^ quae hand scio an ia-
tegra scripture, s;^: s^d cam
p^ facile potuerit expidere,
todices rell. secati^a sum:
^,aber der Senat liab.e die
^uslieferung derselben niclit
angenommen, weil er geglaubt
das Fundaner Yolk suche urn
solcli einen Preis so davoa
2xi kommen".

7. Auobus consularibus exer-
citjhus: P m. 2. M. — P m.
1.: consnlatoribas. — PM:
alter cons.

9. carceres eo anno in circo
primum statuli: P in. 2. M.
*- P 91. 1.: statola. — Sig.
hadayii Varr. de L 1. 5, 153.:

„ carceres dicti, qaod coer-
centar eqifi. ne inde ezeanjt
gnte quam iQagistratus signum
misit",
11. haud ferme unUjuam ne-
glect a patribus: P. — ^ M:
ant ferme umquam cet.
— extempio igitur coss, noui
L, Aemilius Mamercinus et
G, Plautius: P. — H%rl. i.:
Jflamercius. — Ii^ HI Harl. i.
Jjeid. I. lAultisque recc.^ exci-
4it G. — ill: exemplo igi-
tur coss. noui /. aemilius
mamercinus et plautius eo
ipso die quintil que nunc iu-
liae^sunt co.iiss. | magistrum
^n^sse /tduersus tumultus gal |
lici famam tanla cur^ exercitu
esse conscrip | tu ut opiGccs
l^liam et sellularii centuria-
i^en I tur quinUliff, quo ma-
gistratu inierunt cet. CF.
7, 20.: aedis ApoUinis, — P:
Qo ipso die Kal quintilibus
qao lAosi/Btratas iuicrunt.

LIBER VUL

349

micrunt, conpararc ittler se provincias lussi ct Mamercmus^
cui Gallicum bellum evenerat, scribere exercitum sine ulla
vacationis venia: quin opificum quoque vulgus.et sellula-
rii — minime militiae idoneum genus •-— excili di^untur
Veiosqne ingens exercitus contractus, tit inde obviam Gal- 5
lis iretur: longius discedi, ne alio itinere hostLs falleret ad
urbem incedens^ non placuit. paucos deinde post dies sa-
tis explorata temporis eius quiete a Gallis Privemum omnis
conversa vis. duplex inde fama est: alii vi captam urbem
Vltrubiumque vivum in potestatem venisse, alii prius quam 10
ultima adhiberetur vis ipsos se in dicionem consulis cadu-

1. et 3tdnierc{fiits : P. — InM
Leid. I. Yoss. ii. al. elcidit
et, — Harl. i. : et mamercius.
Leid. I. al.: mamercus.

2. sine ulla uacationis uenia:
PM. — Harl. I,: aocationis.

3. quin opificurfi qu'oqUe uuU
gus et sellulafii: P. — M:
et sellariis minime cet. Recc.
quidain codd.: et sesstllarii.
PM: ueiosque ingens exerci-
tus Contractus. Lot. 4.! ex-
ercitus ductus.-— M: at inde
obuiiim gallis irelur longius
iretur \ longius discedi cet.

6. ne alio itinere hostis fal-
" leret ad urbem incedens:
P m. 2. — P to. 1. Miin-
ccT^dens. — Cf. 2, 19. P nee
fefellit yeniens Tuscuhnum
ducem. 31, 38.: cum abire
inde et fallere abiens hostem
yellet. 3,8.:praedonumagmen
fefellit supra montes Praene-
stinos ductum inde demissum
in campos. 42, 64.: media
nocte profectus ut prima luce
adgressus falleret. 29,35.: ve-

rili — credo — ne falleret bis
l^elata eadem res. al.
7. satis explorata temporis
eius quiete a Gallis Priuer-
num omnis conuersa ttts: M
m. 2. P. — M : temporis eius
quietti^ gallis cet.

10. Vitruhiumque uiuutn itt po-
testatem ueiiisse: M. — P
Leid. t. Pall. 1. 3. VoSs. ii. al.:
uitrubinm UiuUm in potestat^
tienisse. Cf. 8, 12.: in dedi-
tionem accipiente latinos po-
pulos.

11. ipsos se in dicione cos, ca-
duceum praefercntii per-
misisse: M] ipsos se lii de«
ditionem consulis caduceum
praeferentes permisisse. — P
m. 1.: ipsiim se in ditiOnem
cos. pfercntis pmisisse. P m.
2. multique recc.: in dedi-
iionem. — Et I, Fr. 6ron.
et C. DukerUs in dicionem
scribi voluerunt: idemqne fn
Harl. I. et Leid. i. esse dici-
tur. Cf. Curt. 6, 5. 9.: ce-
teri — dicioni Alexandri ipsos

350

(J9ER VUL

Geum praeferentis permisisse auctores sunt Vitrublumque ab
suis traditam. senatus de Vitrubio Privematibusque con-
sultus consulem Plautlum dinitis Privenii muris praesidio-
que valido inposito ad triumphum accersit, Vitrubium in
5 carcerem adservari iussit quoad consul redisset, turn verbe-
ratum necari. aedes cfius quae essent in Palatio diruendas,
bona Semoni Sango censuerunt consecranda: quodque ae-
ris ex eis redactum est ex eo aenei orbes fapti positi in

Sancas ait: „Cuicnmqae ex
illis dederis, ego mtrans Iia-
bebo: Nomina trina fero: tic
Tolaere Cares '^ Hanc igilar
yeteres donarunt aede Sabioi
Inque Quirioali coDstitnere
logo.

8. posiiiinaacello Sangus ad-
uersus aedem Quirini: PM]
positi in saccllo Sanci versqs
aedem Quirini. — Harl. i,
Leid. I.: in sacello sanus,
Plerique recc. codd.: in sa-
cello sangi, — Aduersus in
Drakk. codd. omnibus vide-
tnr esse, aduersum in Pall.

' 1. 3. ^- Quern ad modum
h. I. inPM (HarLi. Leid.i.)
genilivum Sangus non Sangi
scriptum legiiiius, sic 32, 1.
in cod. Bamberg. „^ sangus
aedes '' repperimus : nee apud
Livium modo sed etiam apud
Plinium 8, 48. 74. quo loco
ex Gelenii codd. scriptum est
„i» templo sangi'^j inven-
tum esse dicitur in optima et
antiquissimo Cliiffletiano „m
templo sancus'^. tot tanto-
rumque librorum anctoritati
repugnare non ausus et ipse
in sacello sangus scripsi,
eoque facilius id apud eum

86 permittunt. Liv« 40, 49.:
in dicionem se suaqne omnia
Romanis permiserunt. al.

2. senatus de P^itrubio Priuer-
natibusque consult us coH,
Plautium cet.: W] senatus
de Vitruuio cet. (P).

4. aecersit: P] arcessit. — M:
acersit. Cf. 7, 32. : accersenda.
— PM : in carcerem. Cf. 22,
25. : in custodiam habitum. —
P m. 1.: quoat cos. redisset.
P m. 2. M: quoad.

7. bona Semoni Sango cen-
suerunt consecranda: PM
codd. Gel. Klock.] bona Se-
moni Sanco cet. — Harl. i.
semini sano. Leid. i. : sermoni
sano. Loy. 4.: sempni iano.
Festns; „ propter viam fit sa-
crificium, quod est profici-
scendi gratia, Herculi aut
S)Bnco, qui scilicet idem est
deus'^ Varro 1. 1. 5, 66.:
„Aelius Dium Fidium dice-
bat lovis filium — et puta-
bat hunc esse Sancum ( codd. :
sanctum) ab Sabina lingua et
Herculem a Graeca 'S sed cf.
Liy. 32, 1, — Cf. Ovid. fast.
6, 213.: Quaerebam Nonas
Sanco Fidone referrem, An
tibi, Semo pater: cum mibi

LIBER ym.

351

sacello Sangus adversus aedem Quirini. de senatu Priver-
nate ita decreium ut, qui senator Priverni post d^fectionem
ab Romanis mansisset, trans Tiberim lege eadem qua Ve-
litemi habitaret. his ita decretis usque £^d triumphum Plauti
silentium de Privematibus fuit: post triumphum consul ne- 5
cato Vitrubio sociisque eius noxae apud satiatos iam sup- '
pliciis nocentium tutam mentionem de Privematibus ratus
^quoniam auctore$ defectionis'^ inquit „meritas poenas et
ab diis inmortaUbus et a vobis habent, patres conscript!,
quid placet de innoxia multitudine fieri? equidem, etsi meae 10
partes exquirendae magis sententiae quam dandae sunt, ta-
men cum videam Privernates vicinos Samnitibus esse, unde
nunc nobis incerlissima pax est, quam minimum irarum in-
ter nos illosque relinqui velim".

XXL Cum ipsa ' per sese res anceps esset — grout 15

scriptorem probatnm iri puto,
qai noQ domua et senatus
tantum sed etiam multa no-
inina yerbalia et ad qaartam
et ad secundam declinationem
formaverit. Cf. C. L. Scbnei->
der lat. Granam. ii. p. 471.

3, trans Tiberim lege eadem
qua Veliierni habitaret:
PM: sed in M scriptum erat

. ID. 1.: „ I mansisset trans ti-
berim lege eadem. qua\uel,
iter ni post defectionem ab
romanis \ mansisset .trans
Get. media verba m. 4. in Ja-
eta sunt. — Voss. ii. al. ; ha-
bitareTit. — De Velitemorum
condicione cf. 8, 14.

4. Plauti: M] Plautii (P.) —
PM : post triumphum cos. ne-
cato uitrunio sociisque (M:
sotiisque) eius noxae cet.
Drakenb. codd.: iiitrnbio.

8. qm auctores defectionis in-

quit: PM. — M: penas. —
PM : et ab diis inmortalibas
et a nobis habent p. c. quid
placet cet. Harl. i. : et ab si
diis inmortalibas cet. i— M
m. 1.: 5, fieri fieri eqaidem'':
sed alteram ^eri erasam est.

10. etsi meae partes exquiren-
dae magis sententiae quam
dandae sunt: PM. — Voss.ii,
al. : etsi mea parte cet., cum
librarii in exquirendae sen^
tentiae non genitivam sed no-
minativam sibi yidere vide-
rentar.

13. inter nos illosque relinqui
uelim: M m. 4. P. — M m.
1.: reliqai. m. 4.: reliqai. —
Blalli recc. codd.: aeiim re-
linqui.

15. ipsa per sese res: Lov. 4.]
ipsa per se res (P). — M:
ipsa per sece res.
— prout cuiusque ingenium

352

UBER vni.

Cuiusque ingcnitim etaX^ atrocius mitiusvc suiidcntibtis — ,
tarn incertiora omnia unus ex Privematibus legatls fecit ma-
gis condicionis in qua natus .esset quam praesentis neces»^
tatis memor, qui interrogatus a quodam tristioris sententiae
6 auctore quam poenam meritos Privemates censeretj „ earn"
inquit ^quam merentur qui se libertate dignos censent"^.
cuius cum feroci responso infestiores factos videret constil
eos qui ante Privematium Causam inpugnabant, ut ipse be-
nigna interrogatione mitius responsum eliceret „quid, si
10 poenam" inquit „remittinius vobiSj qualem nos pacem vo-
biscum habituros speremus?" ^si bonam dedcrltis" inquit,
^et i^dam et perpetuam: si malam, baud diutumam^^ turn

erat atrocius mkiusue sua-
dentibus: P m. 2. M. — P
In. 1.: atrotias mntiiisQe. „Da
die Frage schoa an sicli
schwierig war, iniiem der Se^
nat je nach der verschiede-
nen Richtang der Einzelnen
fiich bald hefUger bald mil-
der erklarte, so warden die
UrlLeile noch schwankender
gemacht durch die ErklSrung
die einer der Privematischeli
Gesimdten gab". — P m. 1.:
. tarn incertiora. P m. 2. M:
tum« -^ Harl. i.: tarn incer-
tiora omnia uemm ez priaer-
natibas legatns fecit. — P m.
,1. ffl: conditionig. P m. 2.:
condicionis. — M: quam prae-
sentis ne I cessitatis memor
necessitatis memor \ qni in-
terrogatus qnodam tristioris
sententiae aactore cet* M m,
3. P: interrogatus a qnodam
cet. ' Eadem mann recentiore
▼identor Terba necesitatis
memor deleta eas^ in M.
6. ^uam poenam meritos Pri-

uerhates censeret: M no. 2.
P. — M m. 1.: priaernantes.
•^ Recc. quid, codd.: quam
poenam priuemates meritos
censeret. -<- N. i qui se liber-
tate dignos c^nti cuius cum
cet. Pallt 1. 3. Voss. ii. al.:
qui se libertate dignos censere.
7, infestiores /ados uideret
cos, eos qui ante Priuer"
natium causam inpugno'
bant: PMi ^ Lov. 4. nL:
prinernatum. — P m« 2. M:
nt ipse benigna interrogatione
mitius responsum eliceret. P
m. 1.: eUgeret PalL 1. 3.
Voss. II. aJ.: mitius eliceret
responsum. Lot. 4.: mitius
diceret. — M: quid si pe-
nam. -^ Uarl. li qualemqua-
lem nos pacem uobiscnm ba«
bituros speremus.
12. etfidam et perpetuam: PM:
quamquam primo in P fuerat
fidem. In Voss. ii. al* exci-
dit prius (^« — >> M: si malam
and diuturnam.
—- turn uero minari nee id am"

LIBER VOL

353

vero minari nee id amblgue Privematein qiiidam et illis vo^
cibus ad rebellandum incitari paeatos populos, pars mellor
senatus ad meliora responsa trahere et dieere viri et liberl
vocem auditam: an credl posse iillum populum aut homi'-
nem denlque in eft condicione cuius euiti paeniteat diutius d
quam necesse sit mansurum? ibi pacem esse fidam ubi yen
luntarii pacati sint^ neque eo loco ubi servitutem fesse ve^
lint iidem sperandam esse, in banc sententiam maxime con-

higuePriuematem quidam:
PM: praeterqnam quod inM:
priaerna. — Leid. i.: quidam
priaernatem. — „Da mein-
ien Einlge^ der t^rivernate
drohe sogar and zwar auf eine
ganz unzweideutige Weise'^
2. pars melior senatus ad me-:
liora responsa trahere: PM
rell.] pars meHor senaioa ad
ilielidra responanm trahere. —
Pars melior senatus sunt
senatores liberalioris et ge-^
nerosioris ingenii, qui ex Pri-
yernatis responsis non minas
sed liberi viri yocem sibi yi*
debanttir audiyisse. C. Da-
Icerus yeriorem saspicabatar
6criptaram es6e pars mitior
senatus, qaod' a mitioribas
responderi aadacioribas ne-
cesse esset. sed qiiamqaam
qaae melior senatus pars ea-
dem mitior yideri potuit, ta-
na en non sine causa L. b. ];
pars melior et ad meliora
trahere coniuncta yoluit, cum
nisi qui et ipsi melioris libe-
raliorisque ingenii cfsseni) ne

!)ercipere quidexh possent me-
iorem ilium sensum yeram-
que yirtatis speciem quae in
respohsia Priyernatis legati

T. tiivi part II.

inessent. eadem haec caosa
tot cur mihi etiam minus pro*
bandU yideatur eoniectara I;
Fr. Gronoyii, qui yel admoU
liora responsum trahere yel
ad mollius responsa tru'^
here scribendnm censaerit;
Responsa yero restitaimas^
^ etiam si in uno cod. Kloek.
yere strip turn est respon-
sum, qaod a^ duo. ilia re-
sponsa respiciendum erat Re-
centinm denique qnonmdam
codicum librarii non yiderunt
et dieere cobaerere cuia tta^
here, utpote qui scripserint
„ et uiri et liberi uocerh dU'
cere auditam.^,

4. ah credi posse : PM. — Codi
Klock.z aut credi posse; ^-
M: in ea conditione.

6; ihi pacem esse fidam ubi
uoluntarii pacati sint: recQ
todd. „Da sei auf sicheren
Frieded zu schliessen, wo
inan sich aus freiem Antrlebe
zum Friedeh g^neigt ffiU^'S
— PM Leid. i. : ubi aolsnU-
rii pacattf sint» <

6. in hanc sententiam mdximt
cos, ipse ihclinauU animos :
PM. — l>aU. 1; 3i Voas; n.
ah: in hac sententia cel^ Cfc

354

LIBER ym.

" sill Ipse inclinavit aminos identidem ad principes sententia-
rum consulares uti exaudiri posset a pluribus dicendo, eos
dem^m qui nihil praeter quam de libertate cogitent dignos
esse qui Romani (iant. itaque et in senatu causam obti-
5 nuere et ex auctoritate patnim latum ad populum est ut
Privernatibus civitajs daretur. eodem anno Anxur trecenti
in coloniam missi sunt, bina iugera agri acceperunt.

XXIL Secutus est annus nulla re belli domive insi-
gnis — P. Plautio Proculo P. Coj-nelio Scapula consuli-

10 bus — praeterquam quod Fregellas — Hemicorum is ager,

6, 39. : P. Manlius dftnde di-
ctator rem in caasam plebis
inclinavit C. Licinio — ma-
gistro equitum de plebe dicto.

— PM: identidem ad princi-
pes sententiarum consolares
nti exaudiri posset a plari-
bos dicendo: „indem er sich
mebrfacb an die Consularen,
von denen besonders fene ver-
scbiedenartigen Urtheile aus-
gegangen waren, — so jedocb
dass er auch von der grdsse-
ren Menge geb5rt werden
konnte — mit den Worten
v^andte". — PM Harl. i.
Leid. I. Voss. ii.: qui nihil
praeter quam de libertate co-
gitent. Recc. codd. : cogitant.

4. itaque et in senatu causam
obtinuere et eel.: P al. —
M Lov. 4.: itaque in se-
natu cet.

6. eodem anno Anxur trecenti
in coloniam missi sunt: PM.

— Leid. h Voss. ii. al.: in
colonia iwissi. — P m. 1.:
5,acc^erunt": sed eadem m.
1. restitutum est receperunt,

8. secutus est annus nulla re
belli domiue insignis: P. —

M: secutus est | annus belli
domiue insignis. plaucio pro-
culo cet. — Leid. I. Voss, ii.
al.: Capula. — PM: scapula
coss.

10. praeterquam quod Fregel-
las: M, — P: praeter quod
fregellas. Voss. ii. al.: prae-
ter quam fregellas.

— Hemicorum is ager deinde
Vulscorumfuerat: ex coni.
ro.] Sidicinorum is ager cet.
— In P primo fuit fuerant^
sed n induclum est., — P
Leid. I. : segninorum. Harl. i.
cod. Klock.: segnioram. Ua-
verc. : seguinorum. Recc,
codd.: signinorum. — Sigo-
nius scribi voluit Sidicino-
rum^ quod Signia longins a
Fregellis afuisset quam ut
id quod in codd. mscriptis
inesse viderctur, probari pos-
set, num vero Sidicini tarn
late pollaerint nescio: Tea-
num Sidicinorum qnidem a
Fregellis non propius abest
quam Signia. cur vero Sigo-
niana coniectura mihi qon
placuerit, baec altera causa

LIBER Vin.

355

demde VtJscoram fuerat -^ colonia dedncta, et populo vj-
sGeratio data a M. Flavio in fiunere matris. erant qui per
speciem honorandae parentis meritam mercedem populo so*

est, qaod Sldlcini torn de-
mam in illiB terns plos va-
luisse Tideantur cum certa*
tarn ab eis com SamnitiboB
est, non antiquiore illo tern*
pore de quo Liyius refert.
id ipsam igitor veri similli*
main facit, antiqua manuscri*
ptam fuisse Hernicorum is
tiger ^ deinde Vulscotum
fuU: praesertim ' cam Liyias
non ea urhs sed is ager
scripserit, qao appareat earn
nihil aliad qaam regionem
ipsam qaa Fregellae sitae fae^
rint indicare volaisse. cam
enim in illis locis Hemici ha«>
bitarint, vix dabiom esse pos*
sit quin ilia qaoqae orbs eo*
ram faerit ; eandemqae postca
Vulscoram fuisse non minus
simile veri est, cam Yalsco-
rum imperiam finitimum us-
que ad Fregellas pateret Frc"
gellacque in confiniis utrius-
que populi sitae essent. Quod
yero ad externam speciem
eius nominis attinet, eodem
mendo in hoc extrema prac
cedentis yocis litt^sra s ne-
glegenter bis scripts sit, quo
sexcentis aliis locis yeram
scripturam corruptam yide-
rous. deleta igitur ^ ex P et
Leid. I. habemus egninorum^
ex HarL i. et cod. Kiock,
egniorum^ quod ab efnico*
rum quam proxiroe abest«

In M eitu nominis litteris me*
diis erdflds nihil scriptum vi"
dimos nisi boci fregellas 9

1 1 ^^^ ^ ^g^^ deinde uoU
scorumfueraf^ Fregellas aa«
tem antiquis temporibus non
sabiectas aliis Latinomm or-
bibus sed potius capat ea-
mm fuisse, ex Strab. 5, 3.
yidere licet: It^ Inas^^a A
tT^q Kautiv^q^ iv dt^tq, fxlv
tlffiv al fUfa^'u axjf'fq 9cal
tTiq ^AjCfCiaq S^T'ea fs «al St-
fi/la — ' Kqo 06 fa-of^qq iatl
JJql^eqvov 9tal Ko^a oeal
Sojcccra fmv JXo/ut^vAvcjv ft

itt 6\ ^qBye7J)Mtif *a^ 'qv i
AsTqtq ^tt 6 tlq fdq Mtvforuq*
vaq iyt6L6<yuq, vuv fi\v ieGa/i<^,

T^oyoq 9cal fdq groToXo^ a'cSv
0^9*6 7^x!^zi<Kov ttaqowldaq
ttqoTBqov icx^ituTa, at rvv
tlq aijr^v cxjvsqXovfoLt ayo-
qaq TCOLO'VfLtvcf,!, ocal Uqotoiia>q
fLvdq • outttaitdtp'q 6' iS*o'Pc3-
fiaicav ditofftatfa,
% erant qui per speciem ho*
norandae parentis meritam
mereedem populo solutam
interpretarentur: P. — M:
erat qui ^ speciem honoran-
dae parentis cet. Loy. 4«:
erant qui per speciem hono'
randae matris cet. — P : cri-
mine strupatae matris fami"
liae. -^ Loy. 4.: absolnissent

23*

356

LIBERVm.

lutam mterpretarentur, quod eum die dicta ab aedllibus cri-

mine stupratae matris familiae absolvisset: data visceratio

in praeteritam iudicii gratiam honoris etiam ei causa fiiit^

tribunatuque plebei proximis comitiis absens petentibus prae-

5 fertur. — PalaepoUs fiiit baud procul inde ubi nunc Nea-

. polls sita est: duabus urbibus populus idem habitabat: Cu-

mis erant oriundi, Cumani Chalclde Euboica originem tra-

&unt. classe qua advecti ab domo fuerant multum in ora

mans eius quod accolunt potuere, primo in insulas Aena-

10 nam et Pithecusas egressi, delude in continentem ausi se-

des transferre. haec civitas cum suis yiribus turn Samni-

4. trihuTtatuque plebei proxi-
mis comitiis absens peteu'
tibus praefertuT : PM Harl. i.

< aL] tribunatamque plebei cet.
— L^id. I. aL: tribunatuque
plebi. — Tribunatumque
scribendam videbator quod
ea Tox ad petentibus refe-
renda esset, nee tamen quid-
qaam boo ipso ablativb fre-
4|neDtius legitar. Gelenius in
, Buis Godd. absens praesetir-
tiBus^ praefertur invenisse
vnlt: sed vereor ne ille vir
h» ]. neglegentius libros anti-
quo8 inspexerit.

5, Palaepolis fuit kaud pro-
cul inde ubi nunc Neapo-
lis sUa est: P m. 2. — P
m. 1.: palaepopolis. Recc.
quid, codd.: palaeopolis. —
M: palaepolis fait hand pro-
cul inde ubi nuno neapolisita
e duabus urbibus populus
idem babita at en his erat
oriundi cumani cbalcide eu-
uoicam origine trahunt. P:
doabuB urbibus populus idem
babita at eomiB erant oriundi

cumani dhalcide euuoicam
(m. 2.: euboicam) origine
trahunt. Harl. i. : erant oriun-
do. Harl. i. Leid. i. Yoss. ii.
multique recc. codd.: cbal-
cide euboicam originem tra-
hunt. Recc. alii codd. : a chal-
clde.

8. qua aduecti ai^ domo fue-
rant: PM. — Lov. 4.: qua
auecti ab domo fuerunt. —
PM: „ primo i/tsulas enariam
A phitecusas egressi". Idem
in deest in UarL i. Leid. i.
Yoss. If. multisque recCi codd.
— HarL I. Leid. i.: pitecusas.

11. haiet ciuitas cum sjds uiri-
bus turn Samnitium infi-
dae aduersus Romanos so-
cietati freta: PM Harl. i.
Leid. I.] haec ciyitas — infidik
adversus Romanos societate
freta (Lor. 4. aliique recc.
codd.). Cf. 6, 13. t nulli rei
praeterqnam numero freta. —
M m. 1. : infed^ aduersus ro-
manos sotietati. M m. 3.:
torn BuiB uiribus turn cet.

LIBER VID.

357

tium infidae adversus Romanos societati freta sive pestiHen*
tiae, quae Bomanam urbem adorta nuntiabatur, fideiu) multa
hostilia adversus Romanos agrum Campanum Falemumque
Incolentes fecit: igitiir L. Comelio Lentulo Q. Publllio Phi-
loQe iterum consullbus fetialibus Palaepolim ad res ri^e- 5
tendas missis cum relatum esset a Graecis — ^ gente lingua
magis strenua quam factis — ferox responsum, ex auctori-
tale patrum populus Palaepolitanis bellum fieri iussit. inter
consules provinciis conparatis bello Graeci persequendi Pu-
blilio evenerunt, Cornelius altero exercitu Samnitibus si qua 10
se moverent oppositus: fama autem erat defectioni Cam-*
panorum inminentes admoturos castra. ibi optumum visum
Comelio stativa habere,

XXin, Ab utroque consule exigiiam spem pacis cum

1. siue pestilentiae ^uae ro^ 8. inter coss. prouinciis eon"

manam urbem adorta nun-
iiabatur fidens: M m. 1. P.
— M m. 2.: pestilentia. —
P m. 1.: multa bostia. P m.
% M: hostilia. — M': hosti-
lia aduersus romanos sotie'
iati freta siue pestilentiae \
qu^ r Oman a urbem adorta
nuniiabat'^-' fidens \ multa
hostilia aduersus romanost
aera campanum cet. Media<
yerba m. 4, deleta sunt.

4. igitur L, Comelio Lentulo
Q, Publio Philone Uerum
coss,: PDl: nisi quod in P
est cos. Of. 8, i% — Harl. 1. 1
q. publilio philone iterum. —
P-: fetialibus. 01: fecialeius
palaepolim. — M : cum, rela-
tum esset a gre^s gente cet.

7. ex auctoritate patrum pO"
pulus Palaepolitanis bellum
fieri iussit: M m. 1. — JH
m. %\ populis. — P: popu-
lus palaepolitanus.

paratis bello Graeci persS"
quendi Publilio euener^nt:
P Harl: i. — M: ipter cofii.
prouinciis conparatis bello
gregi persequendi publif o
euenenft. — PaJl. 1. 3.
Voss.ii. ai.: belli graeci per-
sequendi sors Publilio eae-
nit. — P: fama fi erat de-
fectioni campanorum inmi-
nentes t^moiuros castra. M:
fama autem erat defectione
campanorum inminentes ad-
moturos castra. Hinc Loy. 4.
aliique recc. codd. : defeotione
campanorum inmhiente.

12. ibi optumum uisum Cornelia
staiiua habere: MLeid.1.] ibt
optimum cet. — P: ibi obta-
mum cet. Harl. i.: et ibi opti-
mum uisum cet. — /6/yidetnr
b. L significare ad Capuam,

14. ab ylroque cos, (P: coss.)
exiguam spem pitcis cum
Samnitibus esse certior fit

358

UBER.VIIL

Samnitibus esse ceriior fit senatus: Publillus duo milla No-

lanonim milltum et quattuor Samnitium magis Nolanis co-

gentibus quam volimtate Graecorum recepta Palaepoli mi-

serat Romam eonpertmn, Cornelius dllectum indicium a nia«

5gistratibus universumque Samnium erectum ac vicinos po-

, pnlos Privematem t^^undanumque et Fornuanunr baud am-

bigue soUicitari. ob haec cum legatos mitti placuisset prius

ad Samnites quam bellum fieret, responsum redditur ab

Samnitibus ferox. ultro incusabant iniurias Romanorum, ne-

iOqae eo negleg^ntius ea quae ipsis obicerentur purgabant:

baud ullo publico consilio auxiliove iuvari Graecos nee

Fuiidanum Formianumve a se sollicitatos, quippe minime

senatus: PM, — Lov, 4.:
senatns fit ceHior. — PM:
publios duo milia nolanorom
milUum et quattuor samoi-
tiam cet«

3. recepta Palaepoli: P Harl i.
Leid. I. Vos6. ii.] recepta Pa-
lacpolim (M). Cf. 26, 25.:
ne qais urbe tecto -^ reci«
peret. al.

«^ miserat Romam eonpertum;
ex coni: Fulvii Ursini] mi-
serat (ex co&i. Sigonii). —
VM HarL i. Leid^ i. al. : mi-
eerat Homae conperium,
r^iliil hoc mendoi at ae scri-
beretnr pro am, frequentias
est in antiquis libris, Cf. 7,
42. : Norbanu „ Poblilins batte
nach Rom sagen lassen, er
babe zuyerlSssige Kimde er-*
balten, dass swei tausend No<*
laner and vier tanaend Samni*
ter in Palaepolia aufgenom-
men seien", Cf, ex. gr. 24,
19.: Nolam ad collegam mit-
tit, altero exercilu opas esse
qui Campania opponatur. 42,

13. s „non ego baec^^ inqnit
„ incertis iactata rnmoribos
et cupidias credits, qala vera
esse de inimico crimina vo-
lebam, adfero ad vos p. c.,
sed conperta et explorala,
band secas quam si specula-
tor missus a Tobis subiecta
ooolis referrem'*, g

4« Cornelius: Leid. i. Voss. xi.

*' aL In PM Harl, i. hoc no-'
menexcidit. cf. T. Uvi 1. xxx,
p« LYi. 3. — PM; dilectum

indictam«
5, uniuersumgue Samnium : M
HarL I. Leid. i. Voss, ii. al.]
aniversum Samnium (P),

8, quam helium fiere^: P. — ^
M: quam fieret.

9. neque eo neglegeniius ea
quae ipsis obicerentur pur^
gadani: P m. 2, IL — P m«
1.: pugnabant.

12. quippe minime paenitere se
uirium suarum: PM. -p
Harl. I,: uirum suarum. „Da
sie sich, wenn sie Krieg fuh-
ren wollten, auf ihre eigenen

LIBER Vni.

359

paenitere se virium suarum si bellum placeat. ceterum non
posse dissimulare aegre pati civitatem Samnitium, quod Fre-
gellas ex Vulseis capias dirutasque ab se restituerit Roma-
nus popiilus, coloniamque in Samnitiiim agro inposuerint
quam coloni eorum FregeUas appellent: earn se contumeliam 5
inluriamque, ni sibi ab {lis qui fecerint dematur, ipsos onmi
vl depulsuroa esse, cum Romania legaUis ad disceptandum'
eos ad communes sodos atque amicos vocaret, 9?qiud per-
plexe agimus% inquit; „ nostra certamina Romani non verba
legatorum .nee hominum quisquam disceptator sed can^us 10
CampanuSy in quo concurrendum est, et arma et conrnninis
Mars belli decernet; proinde inter Capuam Suessulamque
castra castris conferamus et Samnis Romanusne imperio
Italiam regant decemamus'^. legati Romanorum cum ^
non quo hostis vocassent sed quo imperatores sui duxis- 15
sent ituros esse respondissent, iam Publilius inter Palaepo-

Streitkrilfte vollkommen yer-
lassen k6nnten'^

4. inposuerint : M Harl. i. Leld. i.
Lov. 4. al.] imposaerit. Cf.
7, 32.: numerent. — P: in-
posuerz/nt. Cf. 3, 2.: dede-
rit. — Paulo ante scriptum
est in P ex uulcisy in M ex
uulsis.

6. hi sibi ab his qui fecerint
dematur: PM] ni sibi ab iis
quicet. — Lot. 4. al, : nisi sibi .
ab bis cet. Paulo post JU: ad
communes sotios. — M : „in-
quid" : scil. is qui modo dixerat.
13. Samnis Romanusne impe-
rio Italiam recant: Jfl m.
1.] Samnis Romanusne im-
perio Italiam regat ( M m. 4.
P). Cf. 30, 3^.: Roma an
Carthago iura gentibus da-
rcnt^ ante crastinam noctem
sciluros. 28 9 15.: nee pro-

cul yallo Romanns abemnt,
cepissentque tanto impetu ca-
stra, ni cet. al.

15. quo hostis uocassent: PM
Leid. I. al.] quo hostis yo-
casset. — Recc. codd.: quo
hostes uocassent. — HarL i.

' Leid. I. Voss. 11. al. :-sed quo
imperatores sui d/xissent. M:
sed quo imperatores sui du-
xissent iam publilius cet. Re-
centiore dein manu margini
adscriptnm est: ituros se re-
spondissent,

16. iam publilius inter palepo-
lim.Lnepolimqueloeo opor*
tune capio diremerat hosti-
bus sotietatem auxilii mu-
tui: M. — P: iam publins
inter palaepolim nepolimqoe
loco oportune capto direme-
rat hostibus societatem aoxi-
lii mutui. Dukerus malebat

36Q

UBER VOL

liiA NeapoHmque loco opportune capto diremerat hostlbiis

aocietatem auxilii mutui, qua ut quisque locus premeretur

inter se usi fuerant. itaque cum et comltiorum dies insti^-

ret et Publilium inminentem hostium muris avocari ab spe

ft capiendae in dies urbis baud e re publica esset, actum cum

• tribunis ^t, ad 'populum ferrent ut, cum Q. Publilius Philo

consulatu abisset, pro consule rem gereret quoad debella-

turn cum Graecis esset. L. Comelio, quia ne eum quidem

in Samnium iam ingressum revocari ab impetu belli place-

to bat, Utterae missae ut dictatorem comitiorum causa diceret.

dixit M. Claudium Marcellum, ab eo magister equitum di-

etos Sp. Postumius. nee tamen ab dictatore comitia sunt

habita, quia yitione creatus esset in disquisitionem yenit:

considti augures yitlosum yideri dictatorem pronuntiayerunt.

Bcribi loco eppartu^o ec^
pto: sed cf. 35, 27.: oppor-
iane positi9 praesidii^: al. —
SI: q,U(t uf qui&que locus
premeretur infer se usifuer.
rant itaque publUip philoni
^4 conficiendu cu palepolita-
nU bellu T>coQ$alare iqaperiu
jprogabat^r cu et comitio-.
rum dies instar^ et publi-
lium iwj(^in.entem cet. Cf.
7, ^.: aedis Apollinis.

5. haud e rep, esset: PJH. — r
Uarl. I. Leid. i. Vo9s. -ii. aL:
bau4 republica «89et. Cf. ex.
gr. 24, 14.: d^ ^q permissum
ipsi erat faceret quod e rep.
duceret esse (Put.).

r-r ofium cum tribunis est: M.
-rr P cod. Klool.: smdum
tribuiiis est.
. cum Q, Publilius Philo con-
sulatu abisset: P] cum Pu-
bliHus cet. — Pi cum. q.
publius philo consulatu cet.

M: eum publius pbilo cet.
Cf. 8, 16.: Q. Publilium
Philonem: quo loco eodem
mendo iu Pltl erratum^ ^t.

7. pro cos, rem gereret: P
H«<rl. I, al. -r M: pro cos.
rem %eret,

8. L, Cornel}o quia ne eun^
quidem in Sami\ium iam
ingressum reuocari ab im-
petu belli placebat litterae
missae: P. — JM: I. corneli

• • • • ...

qui ante eum quidem iu sa-
mnium \9Xf^ ingressui^n euo-
cari ab impetu beSu placebat
litterae ^issa^.

\\, ab eq mq.g, equi^wn dictus
Sp^ Postumius: PM.

19. in disquisitionem, uenit ; PM.
— Leid. I. Voss. n. multique
recc. codd.: in discussio9e9i
uenifc. Cf, 26, 31.: sed non
quid ego fecerim in disqui-
sitiouem veoit.

UBEKVin.

361

earn rem tribuni suspectam infamemque criminando fece-
runtt nam neque facUe fuisse id< vitimn nosci, cum consul
oriens de nocte 'silentio diceret dictatorem neque ab con-
sule culquam publice privatimye de ea re scriptum esset,
nee quemquam mortalium extare qui se vidisse aut audlsse 5
quid dicat quod auspicium d|irimeret, nequ^ augures divi-

2. cum consul oriens de 90r
cte silentio diceret diclalo'
rem: ex coni. I. Fr. GroD.
et A, Drakenb. — Cod.
Klock. : cum cos. onende nor
cte silentio diceret dictator
rem. PM Had. i. iieid. i. al«t
com COS. oriente nocte silentia
diceret dictatorem. Voss. xi.
al.: oriente nootis silentio,
(30, 19.) -r- Non oriente no-
^te sed pott mediam noctem
dictatorem did solitnm esse
tradit Festos s. V. silentio
surgerez et oriri in bis re-r

.- bus proprie dictum esse pro
surgere Alb. Rubenius loco,
land, ex Velii Longi 1, de orr
thogr. doGuit: „ consul oriens
magistrum populi dicat ^\
(iiv. 9, 39.: nocte delude si-
lentio — Qt mos est — L.
Papirium dictatorem dixit.
De vocis silentii significa-.
tione cf. €ic. de divin, 2, 3t4.

3, neque ab cos, cuiguam —
de ea re scribtunt essetz.
M (Leid. I. Lot. 4. al.)] ne-.
que ab consule cuiquam —
de ea re scriptum esse (P).
Aptissime baec -Terba cum
praecedentibus coninngnntur :
difficile enim illi dicunt fuisse
id vitium nosci, quod consul
ct node et silentio dictato-

rem diceret neque cuiquam
de ea re a consule qui unus
id scire potuisset scriptutti
esset: delude yero etiam 0-
lud adiiciunt quo ea suspi-
clo refellatur oporte^t, quo4
nemo extaret qui tale qu^d
a^t vidisset aut audlylsset et
quod augures Romae seden-
tes non divinare potulssent
quid in castris factum esset.
alteram igitur illud nee quem^^
quam extare referri debet
. ad prlus neque facile fuisse.
„I)enD einmal blitte ein sol-
cbes Yerseben weder rnch-
bar werden kSnnen, da der/
Consul um Mi^ernacbt sich
erbebend in tlefer StUle den
Dictator ernenne und er der.
Consul daruber keinem et-
was na cb Rom berlcbtet ba^be :
nocb trete jemiand auf der et-
yv2tB darauf Bezilglicbes ge-
seben oder geb&rtbaben woUe,
eben so wenig als die Auguni
zu Rom etwas davon bStten
wbsen k5nnen"v -^ P cod.
Gel. al.: publice prluatimue.
lU: publice priuatimre.
6. neque augures diuinare Mor
mae sedenies potudsse: P.
— M: neque augures diui-
oerc romae sedentes cot. £o-
dem mendo paulo post scri-

362

USER VUI.

nare Romae iiedentes po\uisse quid in castris consul! villi
obvenisset: cui nou apparere, quod plebeius dictator sit, id
vltium auguribus visum? haec aliaque ab tribimis nequi-
quam iactata: tamen ad interregnum res rediit dilatisque

5 alia atque alia de causa comitiis quartus decumus demum
interrex L. Aemilius consules creat C, Poetelium L« Papl-

. rium Mugilanum: Cursorem in aliis annalibus inveniq«

XXIV, Eodem anno Alexandream in Aegypto prodi-
tum conditam Alexandrumque Epiri regem ab exule Lucano
10 interfcctum sortes Dodonaei loyis cventu adfirmasse. accilo
ab Tarentinis in Italiam data dictio erat, caveret Acheru-
siam aquam Pandosiamque urbem, ibi fatis 'eius tenninuni
dari; eoque ocius transmisisse in Italiam ut quam maxime
procul abesset urbo Pandosia in Epiro et Achcronte amni,

ptnm est ia U: cui non ap" firmasse. Harl. i.: dodoneo

p^rere, ioais enenta.

3. haee aliuque ab iribunis 710- 11. cauersiAcheruaUnnatiuam:

quU/uam iacieUa: PiSI. -<• P, — Harl. i. Leid. i. al.: ca-

Yobs, II. al,; neqnaqaam.

4. res rediit: P m. 1. Leid, i,
al] res redit (P in. 2. M).

5. quartus decumus demum
interreap L, Aemilius coss,
creat: P] cpartas decimus
eet (M). -^ Harl, i. Leid, i.:

■ qoartus decamas -^ L. Aemi-
Mos conf ul creatus. -<^ M : C06S,
creat c. petiliam. 1. papiriam
magilianum carsorem in aliis
am I nalibus inaenio. P : £.
petilliam. 1, papiriam mugi-
laaiim carsorem in aliis an*
nalibas inaenio. Cf. 7, 11,:
C. Poctelius Balbns. 4, 7.
30,: L, Papiriam Mugilanam,
8. Alexandream in Aegypio
praditum conditam: P. —
n : alexandream in egipto pe-
dita conditam. — Pi)I: soi'*
tes dbdonei ioois eueulu ad-

aeret acerusiam aquam. M:
caneret acr^asiam aquam.
Lov, 4.: caneret acherusia
aqaa pandosiaque urbe. —
P m, 1.: ibi fa^is eius ter-
minnm dari. P m. 3.M: fatis.

13, eoque ocius transmisisse in
Italiam: JQ Lov, 4.] eoque
ocias transmisit eet. ( P ). — £x
priore proditum supplendum
est /erunt, cf. 8, 29. >vquos.

14, et Acheronie amni: VL m. 2.
•^ M m. 1. P: et acherenle
amni. Leid. i.: et aoheranto
amni. — PM: ^uem ex
molosside fluentem. Cod,
Klock.: quem ex molosido
flaentem. Leid. i.:«quem ex
moJossi defluentem. Harl. i.:
quem ex molosi defluentem.
— M Lov. 4,: tliesprolinus,
sinus.

LIBER VUI.

363

quern ex Molossldo fluentem in stagna Infema accipit The-
sprotlus sinus, ut ceterum ferme fugiendo in media fata
ruitur, cum saepe Bruttias Lucanasque legiones fudisset,
Heracleam Tarentinorum coloniam Consentiam ex Lucanis
Sipontumque Bruttiorum Terinam alias inde Messapiorum 5
ac Lucanorum ccpisset urbes, et trecentas familias inlustres
in Epirum, quas obsidum numero haberet, misisset, baud,
procul Pandosia urbe inminente Lucapis ac Bruttiis finibus
iris tumulos aliquantum inter se distantes insedit, ex qui-
bus incursiones in omnem partem agri hostilis faceret et tO

8. ui cHervm ferme : PM HarL r,
Leid. I. cod. E^ock. al.] ce«
terum at ferme. Cf. 8, 19.;

. nt et lev! momento cet,

4. Consentiam ex Lueanis; P,
Cf. Strabo 6, 1,: Ktavatvtiaii
fLtirt^oTCoKiq B§f j'r'cav. Liv. 30,
19. al. — In m excidit Con-
seniiam propter vocis colO"
uiam similitudinem. -^ PHI:
Sipontumque. Cf. 34, 45.;
Sipontam item ia agram qai
Arpinornm fuerat coloniam
ciyium Romanorum — dedu*
xerunt.

5. Bruttiorum Terinam s ex
coni, Sig. Cf. Strabo 6, 1. -^
91: bmttioram acrentinam | ,
P Harl. I. Leid, i. cod. Klock.
al, t brattiornm acerinam. Por-^
tug.: acerrimarum. Voss. if.
Lot. 4.: acerniam. -<- Si id
qaod in M invenitur veram
est, nomen nrbis Argentani
(cf. Liv. 30, 19.) eodem
mendo quo paalo ante Con*
sentiam praetermissum esse
arbitror, roanuque antiqaa
scriptum fuisse „ bruttiorum
argcntanum ac terinam^^jhx

acerinam integrum est^ da-
bito an prima manu scriptom
fuerit „ consentiam ex luca-
nis sipontum^j^^ ae terinam
bruttiorum ^S cum mendum ex
ilia Utterarum verboromqae
metathesi, qua tot loci cor-
rupti sunt, aeque Loo loco
ortum esse possit atque 22, 8.,
quo loco in optimis qaibos-
que mscriptis „ac penalibos
pro urbe dimicandum esse^
legimiys, cam scribendum fae-
rit „pro urbe ac penatibus
dimicandum esse^S Cf, T. Li?i

1. XXX, p. LXVII, VIII. — PJH

Harl. I. Leid. i. cod, Klock.:
alias inde mass^piorum ac la-
canoram,

7« quas ohsidum numero ka-
beret: PJM. *- Harl, i,: ob«
sidium.

9. tris tumulos: PJS HarJ.. i.
Leid, I.] tres tumulos. Cf. 7,
40, : tris et yiginti annos na-
tos. — Paulo ante Leid. u
Voss. II. al.: „a bruttiis fini'-
bus^^; pauloque post iideiti
„incursioae7»^'.

364

UBER vm.

ducentos ferme Lucanorum exules circa se pro fidis habe-
bat -^ ut pleraque eius generis ingenia sunt — cum for-
tune mutabilem gerentes fidem. imbres continui campis
omnibus inundantes cum interclusissent trifariam exercitum
5 a mutuo inter se auxilio, duo praesidia quae sine rege erant
inproyiso hostium adventu opprimuntur, deletisque eis ad
ipsius obsidionem omnes conversi. inde ab Lucanis exuli-
bus ad suos nuntii missi sunt pactoque reditu promissum
est regem aut vivum aut mortuum in potestatem daturos.

lOceterum cum delectis ipse egregium facinus ausus per me-
dios erumpit hostes et ducem Lucanorum comminus con-
gressus obtmncat, contrahensque suos ex fiiga palatos per-
venit ad anmem minis recentibus pontis, quern vis aquae
abstulerat, indicantem iter, quern cum incerto vado trans-

JSiret agmen, fessus metu ac labore miles increpans nomen
abominandum flumipis „iure Acheros vocaris" inquit. quod

3. Hi pleraque ems generis
ingenia sunt: PM al. —
Recc. quid, codd.: ut plerum-
que eius gentis ingenia sunt.

?. imbres eontinui campis omni'
bus inundantes: P. — M:
inunda | tes. — PM: ^^trifa-
Tiav(h exercitum^^. Trifa-
riam et ad interclusissent
et ad exercitum pertinet. cF.
3, 22.: Fabius non permix-
tarn unam socioru^i civinm*
que <ed trinm populorum tres
eeparatim acies circa yallum
Lostium instruxit: — ita tri-
fariam adortus castra cet. —
P m. 1.: opprim^ntui^. P m.
2. Dl: opprimuntur.

11. congressus.: P al.] congres-
sunoi. -7- M: congressa | ob-
tnincat. Lot. 4. : congressus
cougressum obtrancat. —

Maror sane baec regia rirtus
appareat oportet, si prior Ale-
xander ^um quern bostem
cognovit aggressus dicitur.
Comminus scripsinuis cum
Put., cum in PM h. 1. con-
minus esset. — PM: suos
ex fuga palatos, M m. 4. :
palates. — P: indicantem
iter. M m. 1.: indicantemter.
m. 2.: indicante iter. „ — ge-
langt er an einen Flnss, der
den Weg durch die Rninen
der erst jungst von der Ge-
wak des Wassers fortgeris-
senen Briicke bezeicbnete ''.
15. nomen abominandum flu-
minis : M. — P : abhominan-
dum. — Pill: iure acheros
ttocaris. Lov. 4.: iure ache-
rons uQCaris : h. e. vel ache-
ron vel acheros: nisi forle
acheruns scribere vojuit.

UBER Tni.

365

ubi ad aures accidit regis , adiecit extempio animum fatis

suis substititque dubius an transiret. turn Sotlmus minister

ex regils pneris, quid iii tanto discrimine periculi cunctare-

tiir interrogans, indicat Lueanos iasidiis quaerere locum^

quod ubi respexit rex procul grege facto venientes, stringit 5

gladium et per medium amnem transmittit equum: iamque

in vadum egressum eminus verruto Lucanus exnji transfl-

git: kpsum inde cum inhaerente telo cotpus exanime detu-

lit amnis in hostium praesidia. ibi foeda laceratio corporis

facta: namque praeciso medio partem Consentiam misere, 10

pars ipsis retenta ad ludibrium: quae cum iaculis saxisque

procul incesseretur, mulier una ultra buitianarum irarum

2. suhstitUgue dubiiis ail trans-
ifet: POI: eed in M scriptum
est atransiret, Cf. 7^ 6. : an^

— ium Sotimus minister ex
regiis pueris: P cod. Gel.

— A: torn postimus minister
ex regiis pnris. m. 4.: pu^-
tis. HarJ. i.: tarn senmos. — -
Paeii regii yocabantur prin-
cSpam liberi ad ministerium
electi regis: 45, 6^

5» quod ubi respexU : PM rell. ]
qnos ubi respexit cet. (edit.
Ascens^ 1613.). <— Quvd cum
ubi r^spexit b< 1. coninngen-
dam videtur qaem ad mo-
dam guod si al. scribi soie-
bant. respicit igitur Iiic ac-
cnsatiFas absoL ad id quod
mode dittam erat eodem fere
sensn quo ablatiyo utebantuf :
quo audko ubi respexit
rexi Cf. 4, 10. : qaa; — Rex
scriptum est in M m. 4., cuti
in 11 m. 1. et in P esset res,

— P: stringit glaudium et
per medium amnem transmit-^
tit eqanm. M m. 1.: stringit

dandiom aiiinem transmittit |
equu. m. 4.: gladium. —
Leid. I. Voss.ii. multique recCi
codd.: transmisit.
6* iamque in uadum egres-
sum eminus uetuto luca-
nus exultrdnsfigU: PM. —
Lot. 4.: iamque in medium
egressum — transfixit. *—
Verrutum scripsimus cum
Put« et Laurisham.j com prae-
sertim relL lotis ne ab PM
quidem alterum r deesset. -^
P: lapsum inde cuni inberente
telo corpus examine detulit
alnnis in bostium praesidia.
m* 2.! exanime.' M: de | de-
tulit amnis bostiu |iraesidia.
m. 3.: I bostiu praesidia.
12. mulier una ultra humarin-
rum irarum fidem saeuienti
turbae inmixta: PM: nisi
quod in P seuieritii — Lor« 4.
al.: ultra bumanarnm rerum
fidem. -^ „Dem Haufen, der
mit einer alien Glauben nber-
steigenden Ws^tb yerfahr'^ —
PM: uimm sidi liberosque

368

UBER vin.

sidiis indigna lam liberls quoque ac cohiugibus ct quae ca-
ptarum urbium extrema sunt paiiebantur. itaque cum et a
Tarento et a Samnitibus fama esset nova auxllia veiitura,
Samnltium plus quam vellent intra mocnia esse rebantur,
. 5 Tarentinorum iuventutem Graeci Graecos, baud minus per
quos Sanmiti Nolanoqtie quam ut Romanis hostibus resl-
sterent, expectabant. postremo levisslmum malorum dedi-
tio ad Romanos visa. Charilaus et Nymphius princlpes ci-
vitatis communlcato inter se consUio partes ad rem agen-

10 dam dlvisere ut alter ad imperatorem Romanorum transfu-
geret, alt^r subsisteret ad praebendam opportuuam consilio
urbem. Charilaus fiiit qui ad Publilium Philonem venit et,
c[uod bonum faustum felix Pakepolitanis populoque Ro-
mano esset, tradere se ait moenia statiiisse : eo facto utrum

15 a)) se prodita an servata patria videatur, in fide Romana
positum esse: sibi privatim nee pacisci quicquam nee pe-
tere, publico petere quam pacisci magis ut, si successisset

gar sclidn did ei^hrende Be-
handiung ihrer Eander und
Weiber and was sich nttr ir-
gend nach Eroberung der
Stadte der Feind erlaubt ge-
fallen lassen masstea^^
2i Uaque cum et a Tarenio
et a Samnitibus fama es-
set noud auxilia uentura:
P. — M: itaque cam et a
tarent^- &. a samnitibus cet.
— M: intra menia^ — Harl. i.:
intra moenia efferebantar.
hi haud minus per quos Sa-
mniti ISolanoque quam ut
Romanis hostibus resiste-
rent: PM: „um si<lh ihrer
eben so sehr gegen die Samni-
ter and Nolaner za bedienen
als um mit ihnen den R5mera
•ntgegenzutreten ^'.
8. Charilaua et Nymfiua: P.

— IH: carilaus et nimpbias^

— M: consilio ad partes ad
tern agendam dioiftere. — In
Har]. I. praetermissa sunt quae
iuter ad rem et romanorum
leguntur. — PM: ad praeben-
dam oporlunam consilio ur-
bem.

13. quod bonum faustum felix
palaepolitanis populoque, f,
esset: PM Harl. L Leid. i.
al. — Pall. 1. 3. multique alii
recG. Godd.: felixque: quem
ad modum 3, 34. 54. al. in
optimis quibusque libris re-
peritur scriptum;

14. utrum ab se prodita an ser*
uata patria uideatur: P. -^
M: prodita ac ser | uata.

17. si successisset inceptis : M:
q[uamqttam ibi duae scriptu-
rae bains loci propositae sunt

LIBER yni.

369

mceptis, cogitaret populus Romanus potius, cum quanto stu-
dio perlculoque reditum In amicitiam suam esset quam qua
stidtitia et temeritate de officio decessum. conlaudatus ab
imperatore tria milia militum ad occupandam earn partem
urbis quam Samnites insidebant accepit: praesidio ei L. 5
Quinctius tnbunus militum praepositus,

XXVI. Eodem . tempore et Nymphius praetorem Sa-
mnitium arte adgressus porpulerat ut, quoniam omnis Ro-
manus exercitus aut circa Palaepolim aut in Samnio esset,
sineret se classe circumvehi ad Romanum agrum non oram 10
modo maris sed ipsi urbi propinqua loca depopulaturum:

„iiiceptiiin iff", simili modo
scriptam est in P m. 1.: „in-
ceptius^': mana dein altera
scrip turn est in P „incepta'%
qaodDrakenborchiusin omni*
bus snis codd. mscriptis in-
venit. Cr. ex. gr. 25, 37. : si suc-
cessjsset coeptis (Put. Colb.).

— PM: cogitaret/;, r. potins.

— P: esset quamquam stul*
titia cet M m. 1.: „ esset
que I quam stultitia'': sed
dein eadem m. 1. scriptum
est qua pro que, — Pall.
Voss II. al.: quam quanta
stultitia cet. — „Fur sich babe
er eben so wenig etwas za
bedingen als zu erbitten : nur
in Bezug auf das Wobl sei*
ner Vaterstadt bitt^ er mebr
darum als fordere er, dass
i^enn sein Beginnen einen
glucklicben Ausgang gew5nne,
das rbmische Yolk nicbt so-
wohl daran denken mdcbte,
wie unbesonnen sie sicb yon
ihrer Pflicbt entfernt hStten,
als vielmebr wie grosser Ge-
fahr eie sich ausgesetzt, um

T. Livi part U.

mit ibnen in freundschaftlicbe
Verbindung zuriickkehren zu
kSnnen".

3» coniaudidus ah imperatore,
iH. militum ad occupandam
eam partem urbis quam
Samnites insidebant aeee-
pH: M m. 4. P m. 2. — P
m. i.: ad occupandum. Mm.
1.: urbi. — PM Leid. i. al,:
. „praesidio ei L. Quintias ibr,
militum praepositus*': quod
litterarum metathesi scriptum
est pro trb, militum. Vos*
siani ii. librarius hoc mendo
non intellecto scripsit „l4.
Quinctius tribnnus romano*
rum militum".

7. eodem tempore et nyfius
praetorem SamnUium arte
adgressus perpvAerut ui
qfH omnis ceUi PM. »— M:
sineret se dassem circumuelu.
P m. 1. : sineret se clase cir-
cnmuehi. m. 2.: classe.
11. depopulaturum: M m. 2. P.
— Mm. 1.: depopulatorum :
nt dabitandam sit an yera
scriptura fuerit depopukftum

370

UBER VIU.

sed ut falleret, node proficiscendum esse extemploque na-
ves deducendas. quod quo maturius fieret, omnis luventus
Samnitium praeter necessarium urbis praesidium ad litus
missa. ' ubi dum Nymphius in tenebris et multitudine semet
5 ipsam inpediente sedulo aliis alia Imperia turbans terit tem-
pus, Charilaus ex conposito ab soeiis in urbem receptus
cum summa urbis Romano milite inplesset, tolli clamorem
iussit, ad quem Graeci signo accepto a principibus quievere,
Nolani per aversam partem urbis viam Nolam ferentem ef-

(„am za verlieeren*'), qaem
ad modum interdam etiam in
optimis llbris hoc orum pro
syllaba contracta um scriptum
inyeniatur.
1. 9ed ut f oiler et: PJH: scil.
Romanos. Cf. 25, 9.: ne qais
agrestium procal spectator
agminis falleret. 8, 20. : ne —
hostis falleret ad nrbem in-
cedens.

3. ad litus missa: PM] ad
littus cet. Cf. 30, 25. al.

4. multitudine semet ipsam in^
pedienie: Jtl Harl. i. Leid. i.
Voss. II. Lov. 4. al.] mnlti-
tndine semet ipsa inpediente
(P m. 2.). „Indem der grossen
Masse wegen einer dem an-
deren hinderlich war". —
P m. 1.: mnltitadinem semet
ipsn inpediente. Cf^ 8, 25.:
capti a snismet ipsis praesi-
diis. 2, 19. al.

5. sedulo aliis alia imperia
turbans terit tempus: P:
i,indem er das was er befoh-
len immer wieder durch an-
dere Anordnungen aufhob'S
— M: sedulo alis (m. 3.:
aliis) alia imperia torbam te-

rit tempns. Harl. i. Leid. i.:
sedulo isatia imperia turbans
cet. Lov. 4. : sedulo alia aliis
imperia turbans cet. Voss. ii.
al.: sedulo insacra imperia
turbans cet. Pall. 1. 3.: se-
dulo insacra imperia turbalis
terit tempus.

6. Charilaus: M. — P: charia-
laus. — M: ab sotiis. — PM:
in urbem receptus. Uarl. r.
Leid. I. al. : in nrbe receptus.
Cf. 4, 15.: propter pactio-
nem indictam recipiendorum
in urbem regum. al. — Paulo
postP: ad quem greci signo
accepto cet.

9. uiam Nolam ferentem, ef-
fugiunt: PM Harl. i. Leid. i.
cod. Klock. Voss. n. al.] yia
Nolam ferente effngiunt. —
Effugiunt nihil aliud est
quam fugiunt ex urbe, ex
praesidiis: ut apud Terent.
Eun. 5, 4. 23.: „mi8era hue
effugi foras": et accnsatlyus
viam Tel poetarum more pro
in viam, scriptus est,- quem
ad modum 30, 25. in opti-
mis libris multitudo a ca-
stris litus effusa legitnr.

LiBEft vm.

371

fugiunt. Sanmltibus exdusis ab urbe nt expeditior in prae-
sentia foga ita foedior, postquam periculo eyaserunt^ visa,
qaippe qui inemies nulla rerum suanim non relicta inter
hostes ludibrium non exteims modo sed etiam popularibus
spoliati atque egentes domos rediere. hand ignanis opinio- 5
ms alterius, qua haec proditio ab Samniiibus facta traditur,
cum auctoribtis hoc dedi quibus dignius credi est, turn foe-
dus Neapolltanum — eo enim deinde summa rei Graeco-
rum yenit — - simillus vero fadt ipsos in amidtiam redisse.
Publilio triumphus decretus, quod satis credebatur obsidione 10

,,816 fllehen ana der Sudt
aaf den nach Noia fahrenden
Wcg'*: Tel potiofl in univer-
8am regionem ipsam, qaa se
Nolani domam retnlerint,
Graecoram more indicat, „8ie
fliehen den Weg der nach
Nola f^hrt hinnnter''. Utat
id se habet, cam in atraqne
lingua tarn late pateat acca-
satiyi vis, non anaim ab eo
qaod in anti^ssimis mscri-*
ptia inyenitnr recedere, nisi
res extra omnem dnbitatio*
nem sit.

3. postquam periculo euaae-
runt: P m. 1. M. Eadem
deinde antiqaa mana in P
scriptam est pericula^ qaod
Temrn esse potest (21, 32.),
sed cf. 21, 33.: at pericalo
prios eyaderet: al.

3. nulla rerum euarum non
relieta inter hoetee: P. —
91: inter hoste. — P m. 1.:
spoliatii. — M: eeHvm, m.3.:
8et etiam. -^ Harl. i. Yoss. ii.
Pall. 1. 3. aL: redirent.

% Leid. I.: rediret

5, hand ignarue opinionis al-
ierius: PM. — M: qaa haec
proditio ab samnitibos facta
traditnr. P: quam h^c prodi-
tio cet Harl. i. Leid. l. al.:
qaam cet.

7. guibue dignius eredi est:
PM Harl. i. al. Cf. Virg.
Bacol. 5, 89.: et erat tam
dlgnus amari. Qaintil. 10, 1.
96.: at Ijricornm idem Ho-
ratinsfere solns legi dignas. al.

8. eo enim deinde isumma rei
Graeeorum (Pi grecoram)
MienU: PM rell. L Fr. Gron.
malebat sdribi summa res:
sed cf. 10, 39.: Papirins ad
Aqoiloniam, obi snmma rei
Samnitiam erat, penrenit.

10, tjfMiod satis credebatur oh'
sidione domUos hosiis in
fidem uenisse: PM: ^nisi
qaod in eis hostes est. —
Non yidetar satis eredeba-
tur h, 1. significare svffieere
eredebant ad triumphum
decemendumj qaem ad mo-
dam 8^ 24. sob fin. in Loy. 4.
scriptam est, sed guod omni-

24*

372

LIBER VIIL

domitos hostis in (idem venisse. duo singularia haec ei viro
primum contigere prorogaiio imperii non ante in ullo facta
et acto honore triumphus.

XXVII. A^iud subinde bellum cum alterius orae Grae-

5 CIS exortum. namque Tarentini cum rem Palaepolitanam
vana spe auxilii aliquamdiu sustinuissent , postquam Roma-
nes urbe potitos accepere, velut destituti ac non qui ipsi'
destituissent, increpare Palaepolttanos, ira atqiie invidia in
Romanos furere, eo etiam quod Lucanos et Apulos — nam

10 utraque eo anno sdcietas coepta est — in fidem populi Ro-
mani venisse adiatum est: quippe prope modmn perventum
ad se esse iamque in eo rem fore ut Romani au): hostes

bus persuasion videbaiury
sola obsidione hostes coa-
etas esse ut in fidem ve-
nire vellent, Qaamquam sae-
pe apudLiyium ita scriptum
legitar, tamen vel Harleiani i.
et Leid. i. librarils accusati-
Tus domitos hostes nomina-
tivo permatandas Tidebatur:
in priore enim horam libro-
ram inTentqm est „qaod sa-
tis credebatur obsidione do-
mitos hostis in fidem uenis*
set's in Pali. 1. 3. Voss. ir.
«1. ,,qaod satis credebator
obsidione domitos hostis in
fidem oenisse'S in Leid. i.
9»qood satis credebator obsi-
dione domitos hostes in fidem
oenisset** : deniqoe in Lot. 4.
al. „qaod satis credebant ob-
sidione domitos hostes '^ cet.
Cf. ex. gp. 4, 51.: „samma
moderatione ac lenitate per
paocorom soppliciom, guos
stbimetipsos eonseisse mor-
tem satis ereditum est^
trtoMcU rt « cet 21, 8. al. 6,

27. : profectos hostis — con-
sedisse nuntiabator.
1. duo -singularia haec ei uiro
primum contigere: PM reU.
I. Fr. Gron. ipalebat scribi
eiviroprimo^ sed cf. 6, 11.:
primom omniom. — Leid. r.
al.: non ante in nuilo facta.
— - PM: acto honore: „ond
der in Folge dieser un* .
gebrduchlichen Verldnge-
rung seines Amies ihm ge-
wordene Triomph".

4. aliud subinde bellum cum
alterius orae Graecis eX"
vrtum: PM: nisi qood in P
grecis est.

5. cum rem palaepolitanam
nana spe auxilii aliquadiu
susiinuisseni: PM. „Nach-
dem sie die Palaepolitaner
geraome Zeit mit der Hoff-
nong aof HUlfe hingehalten
hatten, ohne dass diese Hfilfe
kam''. — Leid. i. al.: ira at-
qoe invidia in romanos fiiere.
P m« 1.: in ramanos forere.
"^ M: so/ietas coepta est. .

LIBER Vm.

373

aut domini habendi sint: discrimen profecto rerum siiarum
in bello Samnitium erentuque eius verti: earn solam gen-
tem restare nee earn ipsam satis validam quando Lucanus
defecerit, quern revocari adhue inpellique ad abolendam so*
cietatem Romanam posse si qua ars serendis discordiis ad- 5
hibeatur. Iiaec consilla cum apud cupidos rerum novanda^
rum valuissent, ex iuventute quidam Lucanorum pretio ad
sciti — clan magis inter populares quam honesti — inter
se mplcati ipsi virgis cum corpora nuda intulissent in d-
vium coetum, vociferati sunt se, quod castra Romana in- 10
gredi ausi essent, a consulibus vii^s caesos ac prope securi
percussos esse, deformis suapte natura res cum speciem

1. discrimen profecto rerum
suarum in bello Samnitium
euentuque eius uerti: P:
h. e. positam esse in erenta
belli Samnitici. cf. 41, 18.:
haad n^egenter, at qui in
eo yictoriam verti scirent,
corpus odcoltayere* 30, 3.:
emnibiis — africae cura erat
aeu quia ihi SDmmam rerum
belliqae yerti cernebant sea
ut Scipionigratificarentiir, in
que'm tunc omnia versa ciyi-
tas erat. aL -* M Leid. i.
Lov. 4.: „ discrimen profecto,
rerum snamm in bello samili-.
tinm eneatumque eius. uerti *V
bine Hart, i.: in beUum sa-.
mnitium euentumque eius.
' uerti.

% earn solam gentem restare:
P m, ^. M^ — P m. 1.: ge^
stare. — PM: inpellique ad
abolendam societatem (M: ao"
tietatem) romanam posse. In
Harl. I. expidit ad.

7. ex iuuentute quidam Lu-

canorum -pretio adsciUj: H
m. 2. P. — in m. 1.: pretin.
■ — Codd. Gel.: asciti. Cf. 6»
40. — P m. ^. : dan magis in-
ter populares quam onesti.
— PJll: inter ae mulcati
ipsi uirgis:'hM.e* cum semet
ipsi alius. 4dinoi virgis. mul-
cassent -^ M: in cinium g^-
tum. — P m. 1.: uooiferati
sunt sect quod cet. m. 2.: se.
11. a coss. uirgis caesos: PH
al.] a consule cet. Quam*
quam solus Pnbiilius Pbilo
procos. ad Palaepolim fuerat,
tamen a consulibus dictum
esse potest 9 quo maior inin-
ria a Romania inlata yidere-«.
tur, si non ab uno oons.^ se4
a duobus tam orudfliter/ La-
cani adolescientes .vaxati dice*
rentur, nee illi Lucani, qui ad.
concilium Tocati erant^ scire
potuerunt, quid, in re ficta.
veri esset. Atque illi adole^
scentea videri etiam poterant
ex Samnio, ubi duo. consules
erant, yenisse : cf. 8,25. 2,43.

374

UBERTIU.

iniuriae magis qnam doli prae se ferret, concitati. homines
cogiint damore suo magistratus senatum vocare, et alii cir-
cnmstantes concilium bellum In Romanos poscmit alii ad
concitandam in arma multitudinem agrestium discummt, tu-
5 mnltuque etiam sanos constemante animos decemitur ut
sodetas cum Samnitibus renovaretur legatique ad eam rem

9L eircumsUmtes concilium :V]ll
reU. — Unas Leid. u.: con-
fiiliiim. Cf. 2, 28.: profecto
si esseiit in re publica magi*
stratus, nnllain fataram foisse
Romae nisi pnblicom conci-
lium. — P m. 1. Voss. n. aL:
t^ad concitandiim^^: sed ea*

« dem dein mana antiqna vi-
detnr scriptom in P conci-^
tandam.

6. legatique ad eam rem mit-.
iantur: P] legatique ad eam
rem mittuntur (Harl. i. Leid. i.).
-» Mm. 1. : legatique ad eam
remitte | antur, m. 2. : ad eam
Temitte \ antur: ut coniici
possit, librarium duas scriptu-
ras proponere Toluisse, etmcf-
ierentur et mittantur (3, 70.) ;
syllafoam re enim persaepe
excidisse neglegentia quadam
librariorum notnm est (8, 33.:
gereret): nee minus saepe a
et e confundebantur, cf. ex.
gr. 8, 28. ; aspernabantur. —
Quamquam baud ignoro, non
minus Livium quam ceteros
scriptores ex indirecta era-
tione interdum ad directam
transire, et videri potest ora-
tio boc pacto fortior fieri, ta«
men baec duo ut 4oe(etas
renovaretur et utlegatiad
eam rem mittantUK tam ar-

ete cum yerbo decernitur co-
baerere yidentur, ut non an-
sim alterum ab altero diyel-
lere. et sane erat cur libra-
rii Harleiani i. et Leid. i. —
quorum licentia tot iocis ve-
ram scripturam mutatam vi-
demus — mittantur emen-
datum yellent, com propter r^-
novaretur scribeodnm fnisse
mitterentur yideretur, si Li-
yius utrumque yerbum ad de-
cemitur referri yolaisset di-
ligentes tamen bomines non
potest fugisse, cum alios bo-
nos scriptores turn Li?ium et
tempora yerborum ei modos
permutare solere, si quid novi
momenti mutata oratione ex-
primendum yideretur, de qua
re cf. 4, 19. : videret. 6, 40. :
si sint, needifGcile yidetor in-
tellectu, Livium b. L, cummii^-
tantur scriberet, dicere yo-
luisse, decretnm €88euiprimo
guoque tempore de ea re le-
gati mitterentur: „da die all-
gemeine Aufregnng aucb be-
sonnenere Gemiitber mit fort-
riss, so wird det Bescbluss
gefasst, dass das Bandniss
mit den Samniten erneuert
werde, und dass sogleicb des-
balb Gesandte an sie abge-
scbickt wiirden'*.

LIBER via

375

mittantur. repentina res quia qu^m causam nullam t|im
ne fidem quidem habebat, coacti a Samnitibus et obsldes
dare et praejsidia In loca munlta acclpere: caecl fraude et
Ira nihil recusarunt. dllucere delnde brevi fraus coepit post
quam criminum falsorum aqctores Tarentum commlgravere,
sed amlssa onml de se potestate nihil ultra quam ut pae-
niteret frustra restabat.

XXVm. Eo anno plebel Romanae velut allud Inltlum
llbertatis factum est, quod necti, deslerunt: mutatum autem
lus ob unlus fener^torls simul llbldlnem simul crudelltatem
Inslgnem. L. Paplrlus Is fult, cui cum se C. PublUIus ob

1. repentina res quia quam
causamnullamtamne fidem
quidem habebat: PM. —
Leid. I. Voss. II. al.: qua causa
nullam. Harl. i.: habeat. In
Lor. 4. al. excidit quidem, — -
Cum huic tarn repentinae con-
silii mutation!, utpote quae
non idoneam haberet causam,
ne fides quidem haberi posse
videretur, Samnites, ne in in-
sidias praecipitarent, obsides
eius rci poposcerunt et ut
praesidia sua in loca munita
acciperentur: „weil dieser
pldtzUcbe Entschluss gleich
wie er ganz obne Veranlas-
sung gekommen zu sein scbien,
80 auch keinen Glauben er-
wecken konnte '' u. s. w.

3. caeci fraude et ira nihil
recusarunt: P m. 3. M. —
P m. 1.: recussarnnt.

4. dilucere deinde breui fraus
coepit post quam cet. : PM.
— Leid. I. al. : breuis. — PM :
„sed amissa omnia (M: oma)
de se potestate '^ Fortasse
scriptum fuit manu antiqua

„omni ia de se potestate '^
Amiserant Lucani potestatem
suam receptis in loca munita
Samnitium praesidiis.

8. plebei romanae: M. — P
rell.: plebi. Cf. 3, 64.: pa-
riter patribus plebeique ac-
ceptns magistratu abiit (PJBI
Harl. I. Leid. I.), al.

9. quod necti desierunt: PM
Harl. I. Leid. i. Loy. 4. cod.
Klock.' — Cod. Sig.: quod
ligari nexi desierunt. Pall.
Voss. II. multique recc. codd. :
quod ligari nectique desierunt.

— - mutatum autem ius ob unius
feneratoris simul libidinem
simul crudelitaiem insi'
gnem: P. — Leid. i.: mu-
tatum autem ius est. — M: ab
unius faeneratoris simal libi-
dinem simul crudelitatem in-
. signe. Lot. 4.: libidinem si-
mul simul crudelitatem.
11. L. Papirius is fuit: P. —
In M Harl. i. Leid. i. Voss. u.
al. excidit L, — PM cod.
Gel. Harl. i. Leid. i. Loy. 4.
cod. Klock. al.: „cai cum se

376

USER VUI.

aes aUenum patemum nexum dedisset, qnae aeias foima-
que in misericordiam elicere poterat, ad llbidinem et con-
tumellam animum accenderunt: ut florem aetatis eius fhi-
etum adventicium creditl ratus primo perlicere adulescen-
5 tern sermone Incesto est conatus, dein, postquam aspenia-
bantur ilagitium aures, minis territare atque identidem ad-

^ ^ pablias ob aes aliennm pa-
ternam nexum dedisaet^ : niai
qaod in Loy, 4, paieraum
praetermlasQin eat. Salmaaioa
in nexum scribendom cen-
soit, sed aapionm nexum
Bon minos latiae eat.

1. quae aeias formague in
misericordiam elicere pot^
erat: Lovel. ii.] quae aetas
fonnaque misericordiam eli-
cere poterat, — PJtt: quae
aetaa formaquem (M: forma-^
que) misericordiam elicere
poterat. Lor. 4.: ad miseri^
cordiam elicere poterant. —
Cum in et m persaepe inter
8e confupa a Ubrariis sint^
nihil dubitayi earn quae in
liovel. II. servata est scriptu-*
ram veriorem habere, prae*
sertim cum animum non ma«*
gis ad accenderunt quam ad
. elicere pertinere videretur,
poterat autem scripsimus,
qnamvis et Gelenius in suis
yXhiis potenmt iuvenisse ynlt,
cum aetas formague per-
inde cum singulari ac^ cum
plurali coniungi possint neo
sequens accenderunt impe-
dimento sit, quippe qua nu-
merorum rautatione optimi
quique scriptores usi sint.

3. utflorem aetatis eius fruetum
aduenticium crediti ratus
primo perlicere aduleseen-
tem sermone incesto est co-
natus: PM UarL i.} et florem
aetatis eius fructum adventi-
cium ratus, primo perlicere
adolescentem cet. — l/t non
et prope in omnibus lascri-
ptis inventum est. In PalL 1.
3. Voss. II. multisque recc.
codd. non erediti sed cre-
ditor ratus soriptum est.
„Nachdem er den Jungling
zuerst durcb unzilchtige Re-
den fiir sein Yorhaben zu ge-
winnen rersucht halte -— in
der Meioung die Bl&tbe sei-
nes jugendlichen Alters fur
einen Nebenertrag des ausge-
li^henen Capitals ansehen zu
d&rfen — , so fing er dann
an zu drohen als** h. s. w. —
I^ov. 4. multiquerecc,: Aeinde
postquam. of. 6, 13. al, —
P : postquam adspemabantur.
M: postquam aspernebantur*
— M: ,,cttm ingenuitatis ma-
gna psentis conditionis me-
morem uideret^^ : in quo cum
mag pro magis soriberetur,
hoc unum menduin factum est
ut g ppst g excideret. M m.
3.: mag/ia jpsentis cet. .— P
m. 1.! conditionis.

LIBER VIU.

377

monere fortunae, postremo, cum ingenuiiatis ma^s quam
praesentis condicionis meraorem videret, nudari iubet ver-
beraque adferri. quibus laceratus mv^nis cum se In publi-
cum proripuisset libidinem crudelitatemque conquerens fe-
neratoris, Ingens vis hominum cum aetatis miseratione aique 5
indignatione iniuriae accensa tum suae condicionis libenim-^
que suorum respectu in forum atque inde agmine facto ad
curiam concurrit, et cum consules tumultu repentino coacfi
senatum vocarent, Introeuntibus in curiam 'patribus lacera-
lum iuvenis tergum • procumbentes ad singulonim pedes 10
ostentabant. victum eo die ob inpotentem iniuriam unius

5. cum aetatis miseratione at"
que indignatione iniuriae
accensa: P cod. Klock. al.]
cnia aetatis miseratione at^e
indignltate iniuriae aceensa
(91). „ — Da ISaft eine grosse
Masse yon Menschen zusam-
men yon MitgeilKhl l^r das
2arte Alter des Jfinglings und
yon Unwillen fiber die ihm
angetbane Schmacli ergriffen,
besonders da anch sie £Br
sich nnd ibre Kinder Abnli-
cbes kSnnten za f^rcbten ba-
ben«. Cf. 30, 11.: inde ex^
eursiones in vicem fieri et,
cam polsos indignatto aocen-
derety^plnres subire. — ^ ffl:
ingens nis bominis cum aeta-
tis miseratione at^e indigni*
tate ininriae accensa. m. 3.:
turn aetatis cet. — P m. i. M:
suae conditionis. — P: et
cum cos^. tumultu repentino
coacti. M: et cum coS. tu-
multu cet.

11. uictum eo die oh inpoten-
tem iniuriam unius ingens
uinculum fidei: PM rell.:

nisi quod in Loy. 4. est eo-
dem die, — Tan, Faber non
victum sed ruptum scriben-
dum censuit: sed quamquanr
rietum yideri potest b. 1. idem
prope significare quod ru-
ptum fraetum^ tamen longe *
alia yis in victum inest. cum
enim plebs non ante quietnra
yideretur quam omnia eius
iniuriae potestas sublata es-
set, magnaque sine dubio '
utriusque ciyinm partis con-
tentio orta esset, et coacti
consules essent legem ferre
ne quis ob creditam pecuniam
nervis teneri posset, tum sane
victum yideri oportuit illud
yinculum fidei. magnum au-
tem profecto yinculum fidei
liaberi potuit nexus, quo sub^^
lato nibll prope iuris de de-
bitoribus relictum esset ere-
ditoribus. 9,So erlag an die-
sem Tage in Folge der zii-
gellosen flSrte eines Einzel-
nen das was ein so mScbti-
ges Band Rir den Credit ge-

wesen virar

(«

— P

1 •

378

LIBER Vill.

ingens yinculum fidei, iussique consules ferre ad populum
ne quis, nisi qui noxam meruisset donee poenam lueret, in
conpedibus aut in nervo teneretur, pecuniae creditae bona
debitoris non corpus obnoxium esset. ita nexi soluti cau-
5 tumque in posterum ne necterentur.

XXIX. Eodem anno cum satis per se ipsum Samni-
tium bellum et defeciio repens Lucanorum auctoresque de-
fectionis Tarendni soUicitos haberent patres, accessit ut ct
Vestinus populus Sanmitibus sese coniungeret. quae res

lOsicut eo anno sermonibus magis passim hominum iactata
quam in publico ullo concilio est, ita insequentis anni con-
sulibus L. Furio Camillo iterum lunio Bruto Scaevae nulla
prior potiorque visa est de qua ad senatum referrent. et
quamquam nova res erat, tanien tanta cura patres incessit

15 ut pariter earn susceptam neglectamque timerent, ne aut
inpimitas eorum lascivia superbiaque aut bello poenae ex-

iussoque coss. ferra ad po-
pulum. m. 2.: iussique coss.
ferre. M: iussique cos. ferre.

— M m. 4. P: pecuniae (M
in. 1. : pecunia) creditae bona
debitoris non corpus obno-
xium esset: h. e. et ut pe-
cuniae creditae cet.

7. et defectio repens Lucano^
rum: PM al. — Lov. 4.: „et
defectio recens": sed cf. 8,
27. ubi eadem res dicta fue-
rat repentina.

11. in publico ullo concilio: P.

— M : in publico concilio. —
PM: insequentis anni coss.
L. Furio Camillo iterum lu-
nio Bruto Scaeuae.

13. et guaqud noua res erat
tamen tanta cura patres in-
cessit: PM rell. „Und ob-
gleich man noch oicht wissea

Iconnte, yon welcber Bedeu-
tung diese Verbindung derVe-
stiner mit den Samniten sein
wiirde, so erfuUte die Sache
den Senat doch mit so grosser
Sorge dass'^ u. b, w. Cum
res novae atque inopinatae
maiore cura animos quam
quarum vis iara cognita esset
afficere solerent, Dnkerus non
nova res sed nota res aut
non nova res antiqua mann
scriptum fuisse suspicatur. —
PM: ut pariter earn «usce-
ptam neglectamque (Mm. 1.:
neclectamque) timerent. cf. 8,
6.: ita ut populo patribusqne
audita vox pariter sit. al. —
P m. 2. M m. 2.: concirent
finitimos populos. Mm. 1.:
populus. Cod. Klock.: con-
citarent finitimos populos. P
m. 1.: conciperent cet.

LIB£R YHI.

379

petitae metu propinquo atque ira conclrent finitimos popu*
los. et erat genus omn6 abunde bello Samnitibus par Marsi
Pelignique et Mamicini, quos si yestinus attlngeretur omnes
habendos hostes. vidt tamen pars quae in praesentia vi-
deri'potoit maioris animi quam consilii, sed eventus docuit5
fortes fortunam iuvare: bellum ex auctoritate patnim popu*
lus adversus Vestinos iussit. provincia ea Bruto, Samnium
Camillo sorte. evenit. exerciius utroque ducti et cura tuen-
dorum finium hostes prohibiti coniungere arma. ceterum
alterum consulem L. Furium, cui maior moles rerum inpo- 10
sita erat, ihorbo gravi inplicitum fortuna bello subtraxit, ius-
susque dictatorem dicere rei gerendae causa longe clarissi-
mum bello ea tempestate dixit L. Papirium Cursorem, a

2. ei erat genus omne abunde

bello Samnitibus par Marsi

Pelignique et Marrucini:

PM: „and dabei war jener

ganze Strich, der die M. P.

and M. umfasste, yoUkommeQ

an Kriegesiuacht den Samni-

ten gleich zu setzen". Cf. 8, 24. :

ot pleraqae eius generis iu-

genia sant. — PM: „qQOS si

nestinns attlngeretar omnes

habendos hostes": suppl. ne»

eesse erat vel simile quid.

cf. 8, 24. : eoqae ocius trans-

misisse.
5. sed euentus docuit fortes

fortunam iuuare: M. — P:

qnam^consalii (m, 2.: con-

silii) sed euentus docuit for-
tunam iuuare. — Cf. Cic.

Tnsc. 2, 4. 11. ,, Fort is enim

non modo fortuna adiuvat,

ut est in vetere proVerbio,

sed multo magis ratio, quae

quibusdam quasi praeceptis

confirmatvim fortitndinis".' —

Harl. I. : uideri potuerit.

7, prouincia ea Bruto Samnium
Camillo sorte euenit: M'm.
4, P. — M m. 1.: proninci^
ea. In flarl. i. Leid. i. Yoss. ii.
al. excidit ea, — Lovel. 4.:
exercitus utrobique ducti. —
P: prohibiti coniugere arma.

9. ceterum alterum cos, L, Fu-
rium: M. — P: ceterum al-
terum coss. Lor. 4. al.: ce-
terum alterum consulum. Cf.
8, 23.: ab utroque cos, —
Pitt: y^iussusque dictatorem
dicere rei gerendae causa^K
Quern ad modnm 7, 3. al. di-
ctatorem clavi £gendi causa
dictum, 7, 28. feriarum con-
stituendarum causa, 8, 23. oo-
mitiomm cansa, 9, 26. quae-
stionibus exercendis. 7, 9. al.
belli cansa, sic h. 1« rei ge-
rendae causa dictum legimus.

13. a quo (>, Fabius: P m. 2.
— P m. 1.: a qu6 que fabius
maximus mtilianus. M m. 1.:
1. papirium cursorem If quoq.
fabius maximus rutilianus.

380

LIBER VIII.

quo Q. Fabius Maximus BuUianus magister cquitum est di-
ctus, par nobile rebus in eo magistratu gestis, discordia ta-
men^ qua prope ad ultlmuui dimicationis ventum est, nobi-
lius. ab altero consule in Vestinis multiplex belium nee
5usquam vario eventu gestum est: nam et pervastavit agros
et populando atque urendo tecta hostium sataque in adem
invitos extraxit, et ita proelio uno accidit Vestinorum res
haudquaquam tamen incruento milite suo, ut non in castra
solum refugerent hostes sed iam ne vallo quidem ac fos-

10 sis freti dilaberentur in oppida situ urbium moenibusque se
defensuri. postremo oppida quoque vi expugnare adortus
primo Cutinam ingenti ardore militum aut vulnenim ira,
quod baud fere quisquam integer proelio excesserat, scalis
cepit, deinde Gngiliam. utriusque urbis praedam railitibus,

15 quod eos neque portae nee muri hostium arcuerant, concessit

XXX. In Samnium incertis itum auspiciis est: cuius

rei vitium non in belli eventum, quod prospere gestum est,

P: adhortas. — PM: cuti-
nsim. HarU i. : oateiiam. Leid.i.
Voss. II. al. : catenam. — M:
aut nulneratom ira ^uod haa
ferre quisquam. m. 2.: hand,
Recc. quid, codd.: ac aulne-
rum ira. — Paulo post PM
Harl. I. Leid. i. al. : quod eos
heque portae nee muri ho-
stium arguerant. of. 5, 25.:
arcuerunt.
16, cuius rei uliium non in
belli euentum quod pro-
spere gestum est sed in ra»
biem atque iras imperato-
rum uertit: 91 Harl. u cod.
Gel. — Lov. 4. al. : cuius rei
ioitium. — Leid. i. Voss, ir.
Pall, multique recc. codd.:
gestum esset. — Gartn. : in
rabiem atque in iras. — P:
„in rabiem atque iras impe-
ratorum uertit^ ". b. e. : uer-

m. 2.: I ab eo quoq. fabius. —
SIgonius scripsit (?. Fabius
Maximus Rullianus sec.
fragm. Capit. a. 432. — Cf.
24, 9. 30, 26* ubi Maximus
Rullus nominator.

4. ah altero eos. in bestinis
multiplex belium nee us-
quam uario euentu gestum
est: PM: nisi quod in M m. 1.
„ uario uentu'^ fait. — Paulo
post M: ioacieinuictos extra-
xit. — P: haudquaquam ta-
men ingruente milite suo. —
M m. 1.: dUauerentur. — Iff:
menibusq. — Verba „ urbium
moenibusque se defensuri *'«
quae in oratione integra* ez-
ciderant, adscripta sunt mar-
gmi in P.

!!• postremo oppida quoque ui
expugnare adortus: M. —

LIBER VIIL

381

sed in rablem atque iras imperatonim vertit. namque Pa-
pirius dictator a pullario monitus cum ad auspidum repe-
tendum Romam proficisceretur, magistro equ^tum denuntia-
vit ut sese loco teneret neu absente se cum, hoste mapum
consereret. Q. Fabius cum post profectionem dictatoris per 5

tUur: 86^ persaepe in anti-
quia libria legitur uertere
pro uerti, cf. 5, 49.: iam ver-
terat fortana. 2, 3.: liberta-
tern all Oram in suam yerdsse
seryilutem inter se conquere-
bantur, al.

1. namque Papirius dictator
a pullario (m. 1.: pnllaro)
monitus cum ad auspitium
repetendum Romam profit
cisceretur: P. — M: nam-
que papirius dictator | papi-^
rius ^dictator a pullario mu-
nitus cum ad auspicium repe-
tendum roma procisceretur.

4. neu abe^nte se cum hoste
manum consereret: M m. 3.
— In M m. 1. et in P scri-
ptnm est manu consereret^
sed non dubilo quin ilia ma*
ntis altera in M veram hnius
loci scriptnram restituerit.
nam qnamqaamyei interpreta-
tio ilia Enniani versos ab Aalo
Gellio 20, 10. proposita do-
cet, recte seriptnm t9B% in
optimis Ciceronianis codd.
orat. pro Mnr. 14. „nonex iare
manu consertnm sed ferro —
rem repetnnt'S nee opinio eo-
mm probari potest qni hoc si-
milibosq. locis de or, X , 10.
al. manu ex mscriptonim au-
ctoritate scribendum sed mo-
num intelligendun esse con-

tenderint, tamen hoc dicendi
genus ab Livianis locis ab-
horrere videtur. et 30, 31.
nbi in omnibus antiquis libris
Liv. sic scriptam est „cnm
prope manu consertum resti-
tantem ac tergiuersantem in
africam adtraxerim, nulla sum
tibi verecundia obstrictus '%
non manu consertum cohae-
rent sed cum prope manu
adtraxerim, et supinum con-
sertum idem fere quod ad
fertamen cohserendum si-
gniflcat. — Cf. 9, 27.: con-
serentibus manus. 1 , 25. :
consertis manibos. 21, 39.:
nt cum boste — manus con-
sereret. 21, 29.: an cum eo
— manus consereret. al. 21 »
41.: qua parte copiaram con
serendi manum fortona data
est. 27, 33.: copiditate con-
serendi cum boste manum.
25, 11.: com prohibentibus
opus Romania manum posse
conseri. al. — 44, 4.: levis
armatura — cum levi arma-
tura Gonserere. 21, 50.: sic
ubi Gonserta nayis esset (scil.
cum naye). — 21, 1.: baud
ignotas belli artes inter sese
sed expertas primo Pnnico
conserebant bello. — 35, 4.:
conserere certamen. 21, 4,:
conserto proelio. al.
5. Q. Fabius} Fablns (P). -

382

LIBER Vin.

exploratores conperisset perinde omnia soluta apud hostes
esse ac si nemo Romanus in Sanmio esset, seu ferox adu-
lescens indignitate accensus quod omnia in dictatore vide-
rentur reposita esse, seu occasione bene gcrendae rei indu-

5ctus, exercitu instructo paratoque profectus ad Inbrinium
— ita vocant locum — acie cum Sanmitibus conflixit e^
fortuna pugnae fiiit ut nihil relictum sit quo , si adfuisset
dictator, res melius geri potuerit: non dux mlliti non mSes
duci defuit: eques etiam auctore L. Cominio tribuno mili-

lOtum, qui aliquotiens impetu capto perrumpere non poterat
hostium agmen, detraxit frenos equis atque ita condtatos
calcaribus permisit ut sustinere eos nulla .vis posset: per
arma per viros late stragem dedere: secutus pedes impe-

M: ^^quefahius^': cum que
scriberetar pro q, jxi saepis-
sime alias, cf. 6, 6.: Q. Ser-
vili. 8, 23.: Q. Pablilius Philo.

1. omnia soluta apud hostes
esse: M Harl. i. al.] omnia
soluta apud hostes (P). —
In Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al.
Bcriptum quidem est omnia
soluta apud hostes esse^
sed quae sequnntnr ac si
nemo romanus in samnio
esset exciderunt. — Cf. 5,
'21.: cum tot per dies nemo
86 ab stationibus Romanus
movisset. 3, 60. al. — PM:
seu ferox adulescens. — P:
sen occassione.

6. exercitu instructo parato-
que profectus: M m, 2. P.
— Mm. 1.: exercitus instru-
ctuB paratoque cet. — PM:
ad inbrinium. Harl. i. al. : ad
nmbrinium. In Leid.i. Voss.ii.
Pall. 1. 3. Lov. 4. multisque
aliis codd. praetermissa sunt
profgetus^ ad inbrinium, —

M: ita uocant locum. P: iU
uacani locum.

7. quo si adfuisset dictator
res melius geri potuerit:
M. — P al.: quod si adfuis-
set dictator tet.

9. auctore L, Cominio ir, mi-
litum: P m. 2. M. — P m. 1.:
1. comunio. — PM: qui ali-
quotiens impeta capto per-
rumpere non poterat hostium
agmen. Cf. 7, 24.: cuneis
deinde in medium agmen per-
rumpunt. — M: detraxit fre-
nos adq. I ita concitatos cal-
caribus permisit. M m. 2.:
frenos e£S adq. | ita cet. Cf.
3, 70.: qua permissus equi-
tatus turbaverat ordines.
12. per arma per uivos late
stragem dedere: PM, In
Lov. 4. excidit late. — Paulo
post PM: XX mil: hostium
c^^esa eo die traduntnr. — M
oj. 1.: apud antiquissimoscri-
ptoresr — P m. 1.: praeter-
mlsa est.

LIBER VIIL 383

turn equitum turbatis hostibus iirtulit signa: viginti milla ho-
stium caesa ee die traduntnr. auctores habeo bis cum ho-
ste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam:
apud antiquissimos auctores una haec pugna invenitur, in
quibusdam annalibus tota res praetermissa est. Maglster 5
equitum ut ex tanta eaede multis potitus spoliis congesta
— ingentem acervum — faostilia arma subdito igne concre-
mavit, seu votum id deorum cuipiam fuit sen credere libet
Fabio auctori eo factum ne suae gloriae fructum dictator
caperet nomenque ibi scriberet aut spolia in triumph© fer- 10
ret. litterae quoque de re prospere ^esta ad senatum non
ad dictatorem missae argumentam fuere minime cum eo
communicantis laudes: ita certe dictator id factum accepit,
ut laetis aliis victoria parta prae se ferret iram tristitiamque.
misso itaque repente senatu se ex curia proripuit, tum vero 15
non Samnitium magis legiones^ quanl maiestatem dictato-
riam et disciplinam militarem a magistro equitum victam et
eversam dictitans si illi inpuoe spretum imperium fuisset.

6. congesta ingentem aceruum PM : nomenque ibi scribe-

hostilia arma subdito igne ' ret: h, e. noiuenqae saum ad-

coneremauit: PM] congesta scriberet spoliis quae in tern-

in ingentem acervum hostilia plis figerenlur. Multi recc.

arma cet. Cf. 45f 33.: cetera codd.: nomenque sibi scri-

omnis generis arma cumulata beret.

— ingentem acerynm — ipse 12. argumenium, fuere minime
impera tor face subditasuccen- cum eo communicantis lau-
dit. -^ Paulo ante scriptum des: M Harl. i. Leid. i. Pall,
erat m. 1. in M „multis p^- Voss. ii. Lov. 4. al. — P:com-
titns spoliis", sed m. 2. po- municantis laude. Recc. quid.
titus reslitntum est. codd. : communicandas laudes.

8. seu uoium id deorum cui- 18. si illi inpune spretum im-

piam fuit: P. — M: seu uo- per ium fuisset: PM : „wenn

tnm id eorum cuipiam fuit. , jenem ungestraft dieser Un-

— PSl: seu credere libet fa- gehorsamgegendeoBefchldes
bio auctori eo factum cet. Dictators hingehen sollte":
Lev. 4. : sen clredere fabio li- sed illi pendere quoque pot* >
bet auctori eo factun^ cet. est ex spretum: cf. ex. gr.
Cf. 1, 44: scriptornm anti- 8, 24.: pars ipsis retenta ad
quissimns Fabius Pictor. — ladibriam.

384

LIBER Vm.

itaque plenus minarum iraeque profectns in castra cum ma-
ximk Itineribus isset, non tamen praevenlre famam adven-
tus sui potait: praecurrerant enim ab urbe qui tiuntiarent
dictatorem avidum poenae venire afltemis paene verbis T.

5 Manlii factum laudantem.

XXXI. Fabius contione extemplo advocata obtestatus
milites est ut, qua virtute rem publicam ab infestissimis ho-

' stibus defendissent, eadem se cuius ductu auspicioque vi-
cissent ab inpotenti crudelitate dictatoris tutarentur: venire

10 amentem invidia iratum virtuti alienae felicitatique , furere
quod se absente res publica egregie gesta esset, malle si
mutare fortunam posset apud Samnites quam Romanos vi-
ctoriam esse: imperium dictitare spretum, tamquam non ea-
dem mente pugnari vetuerit qua pugnatum doleat: et tunc

15inyidia in[^edire virtutem alienam voluisse cupidissimisque

3. praecurrerant: PM] praeca-
correrant ( Harl.i. Leid. i. al.)*

— P: pcurrerant. — P: al-
ternU poene aerbis. M: paene.

6. Fabius contione extemplo
aduocata obtestatus milites
est ut qua uirtute remp, ab
infestissimis hostibus de^
fendissent eadem se cuius
ductu auspicioque uicissent
ab inpotenti crudelitate di-
ctatoris tutarentur: PJS. Fa-
biam gloriosius quam yerias
haec de se praedicare, cam
dictatoris dacta auspicioqae
resp. gereretar, neminem fa-
gerit. non scriptoris igitar is
error est, qai Fabiam pro in-
genio sno dicentem fecerit.

9. uenire amentem iimidia: P
m. 2. M. — P m. 1.: neuisse.

— PM Harl. i. Leid. i. : qnod
se absente resp, egregie ge-
sla esset. U m. 1.: egrecie.

Cod. Sig. aliiqae recc.: res
eeregie gesta esset. Cf. ex.
gr. 3 9 19.: turn bercale illo
die quo ego consul sum crea-
tus, male gesta resp. est. —
P m. 2. M: si mntare fortn*
nam posset. P m. 1.: si/uma-
tare cet. Leid. i. Voss. n.
LoY. 4. multique alii recc.
eodd.: possit. — HarL i.
Leid. I.: nicloria esset. PM:
nictoriam esse.

13. imperium dictitare spretum
tamquam non eadem menie
pugnari uetuerit qua pur
gnatum 'doleat: PM Harl. L
Leid. I. — Pall. 1. 3. multi-
que recc. codd.: dolere im-
perium dictaturae .spretom
tamquam non eadem mente cet.

14. et tunc inaldia inpedire uir-
futem alienam uoluisse: M
m. 2. — M.m. 1« P: inm*
diam. — M Harl. I.: copidis-
slmusqae.

LIBER VIIL

385

f.
I

arma ablaturum (uis^ tnilltibns He, se absente moveti pes*
sent) et nunc id furere id.aegre pati quod sine L. Papirio
non inennes non mand militea fiierint, quod se Q. Fabius
magistnim equitiim duxerit ac non accensum dictatoris*
quid ilium facturum fui^se si^ quod belli casus ferunt Mars- 1
que communis,- adversa pugna evenisset, qui sibi devictis
hostibus re publica bene gesta ita ut non ab illo unico duce
melius geri potuerit -^ supplidum magistro equitum mine*
tur! neque* ilium magistro equitum infestiorem quam tribu-

Bta. -^ In eis quae deinde M»
qaaatar» et hoc loco iU er*
ratmn a librariis codicnm JSJIi
est qaem ad modam (of. T.
Livi 1. xxz. p. zLTii.) 30, 15.
^Jide^ erratttm ostendiinaSy
ut qoae verba in Integra ora*
tione ezciderant marginiqtto
yel antiqua vel recentiora
mana adscripta erant^ mana
emendatrice non suo sed alie>
no loco iBterponerentor. in
PM enim h. L scriptnm eat
^,suppliciam magistro eqni-
tarn tune uktorem uelut in
eapto exfrcUu infestiorem.'*
cet: quae media verba eios
loci, snnt qni aeptem Tersibos
post legitar: ibiqne in HI
.scriptam est ,, eztinzisaet mi«
netur ne \ q* tllum HMgi'^
stru I eijfuUu domioantem quid
I qaid*^ cet., nt magistro pro
fntMgUtru scripto etiam ex 81
vera prioris loci scriptnra re-
stitui possit in P vero hoc
aliero loco nihil invenimus
nisi hoc „eztinzin | set do-
minantem quidqilid cet. Cf.
quoque 5, 39.: primo ad-
,ventaSk
infeHiori qua iribunU nU*'

2. gt nunt id fufere id aegre
pdi: P. '•^ M: et tunc id h,"
rere cet — Id est accnsati-
yns absoL idem fere quod
propter id significans. cf. 8^
24.: 'qaod nbi respexlt rex.

— Pill non inermes non
manci fnerint HarL i«t non
inermes non mancipi faerint
Cf. 7, 13.: tn imperator no*
ster <— e^ercitom taum sine
animis sine armis sine manl*
bns indices esse et — de no*
bis ita desperasti nt te man-
comm ac debiiiam ducem in-*
dicares esse.

3. guod ss Q» Fabius magi"
strum equitum duxerit: PM*
In Drakenb. codd. et Pall, ex*
ddit p. ^ Pitt HarL I.
Ldd. I. Lov. 4, cod. Klock.:

• ac non accensn^ dictatorts.

Pall. 1. 3. : accensis. Lovel. 2. s

accessnm.
5. quod belli castas ferunt

marfique communis: PM al.

— fiarl. I.: qaid belli casus
fertarcet. — P: aduersa pu«
gna euenisset. M (Harl. i.
Li«id. I.): aduersa pogne ue-
nisset. — PAl: r^p. bene ge*
Ata. Voss. II. al.: re bene ge-

T. Uvi pm n.

386

UBER VUI.

nis militmn quam centurionibus quam militibus esse: si
posat, in omnes saevituruni fuisse: quia id nequeat, in uiram
saevire — etiam invidiam tamquam ignem summa petere —
in caput consilii in ducem incurrere: si se simul axon glo-

Bria rei gestae extinxisset, tunc victorem velut in capto ex-
ercitu dominantem, quidquid licuerit in magistro equituin,
in militibus ausunim. proinde adessent in sua causa onmiuin
Kbertati: si consensum exercitus eundem qui in proelio foe-
rit in tuenda victoria videat et salutem unius omnibus cu-

lOrae esse^ inclinaturum ad clementiorem sententiam animum:
postremo se vitam fortunasque suas illorum fidei virtutique
permittere*

XXXp. Clamor est tota contlone ortus uti bonum
animum haberet, neminem illi vim adlatunim salvis legioni-

15 bus fiomanis. baud multo post dictator advenit daissicoque
extempio ad contionem advocavit tum sUentio facto praeco
Q. Fabium magistnim equitum citavit, qui simul ex infe^

Itum €fuam eenturionibus
^am militibus esse : P. —
M: infeBtiore quam | quam tri-
bonis jDiUtu cet. — PM: si
poisit in omnes saeaiturnm
ftusse. Harl. i.: si posset. lac.
Periconios saeuiiurum esse
seribendom esse coniecit.
3. eiiam inuidiam tamquam
ignem summa petere: P m.
1. — P m. 2.: sammS. M:
numiiam. — Ignem h. e. fal-
men.

!!• postremo se uHam fortU"
netsque suas illorum Jidei
uirtiaiquepermittere: PM.
— PalL 1. 3. Lot. 4. al.: ui*
tamqne fortanasqne snas. —
Leid. I. al.: illomm fide air-
tutiqne permlUere. Cf.5, 13.:
iDsanabili pemicie.

I3« ekmufr est tota eoniione er»

tus: Pall. 1. 3. al. — M
(Harl I. Leid. i.): damor e|
tota contione ortas. P: cla-
mor e tota contione ortas.
Lot. 4. : clamor toK contione
(^rtas.
16. tum silentio facto praeco
Q, Fabium mogistrum equi-
tum citauit: P m. 3. — P
m. 1.: tarn silentio fiictoq.
]^oq. fabio mag eqaftom ci*
taait. m. %t iacto ^q. fa-
bia. M: tarn sUentio facto
praeco fabiu | magister eqai-
tam citanit. m. 2.: magister.
£t in Harl. i. Leid. i. Voss. ii.
mnkisqae aliis exci^l; Q. —
PM: qai simal ex inferiore
loco ad tribanal accessit tam
dictator qaaero iaqvit de te
q. fabi oet. Leiii; i. Voss. n.
aL: ex inferisri'lseQ.

LIBER Vm.

387

riore loco ad tribimal accessit, tom dictator ^qiiaero^ in*
quit ^de te Q. Fabi, cum smnmum imperinm dic^tatoris sit
pareanique ei consules -**• regia potestas — praetores i»-
dem auspiciis quibus consuled creati, aeqiiiiin censeas ne^ne
magistrnin equitum dicto andi^item esse? itemque illudS
interrogo, cum me incertis auspiciis profectum ab domo sci-
rem, utnim mihi turbatis religiombus res publica in dis*
crimen committenda fuerit an auspicia repetehda ne quid
dubiis dis agerem? simul illud, quae dictatori religio inpe-
dimento ad rem gerendam foerit, num ea magister equitnm iO
solutiiis ac liber potuerit esse? — sed quid ego haec inter-
rogo, cum si ego tacitus abissem tamen tibi ad volnntatis
interpretationem meae dirigenda tua sententia fuerit: —
quin tu.respondes, vetuerimne te -quicquam rei me absente
agere, vetuerimne signa cum hoslibus conferre? quo taim-15

d« pareaatque ei cosh regia
potestas praetores hisdetn
auspiciis quibus soss, ere*
ati: PM. cf. 8» 25.2 isdem
qoibos ante plaeandi*.

6. cum me incertis auspiciis^
profectum ab domo scirem:
PM,-^Leid. i. Voss. ii. Lov.4*
al.: a domo. — P: tarbatis
relegionibos, -^ PM : reap, in
disGrimqi committenda (P:
comittenda) faerit.

8. ne quid dubiis dis agerem f
P m. 3. SI] ne quid dabiia
diis agereiD. — P m. 1.: ne
quit — M: simul illat* ^«
II: num ea magls equitn so-
lotus ac liber potuerit e« sed
quid ego cet. -^ JH: tamen
tibi ad noluntatis interptatio*
Bemeae dingenda tua senten*
tia fueHt.

14. quin tu respondes: PHI cod.

GtL — Loy.^4. aL: resplnd^.

— HarL I.: netuerim nee te
quidquam reimeabsente agere
aetneram nee signa cet*

15. quo tuimperio meo spretot-
Pjn al Recentiores qnidam
librarii qMio non relatiyum
pronomen sed interrogatiyum
rati ease alii quo tu modo
alii quo modo tu imperio
spreto scribi ▼olaemnly a^>
que etisim Ant. Pertzonio
qui tu placnisse ndetur.
^Kannst da es IXugnen dass
ich dir verboten in meiner
AbWesenbeit dich attf eiocn
Kampf mit dem Feinde ein-
«nlassen ? nod dn hast es den*
nogh gewagt mit Bintan-
setssng dieses mdnesBefeb*
les eine Scblacbt zn lieCern'**
«^ P: tnrbatis relegiMiibns.

— P: disctplinamqne maio-
ren« m« %i maianno.

25* '

388

LIBER Vm.

perio .meo spreto incertis auspiciis lurbatls rcligionibus ad-
versus morem militarcm disciplinamque maiorum et numen
deonim ausus es cum hostc confligere. ad haec quae in-
terrogatus es responde at extra ea cave vocem mittas. ac-

5 cede lictor^^ adversus singula quae cum respondere baud
facile esset et nunc quercretur eundem accusatorem capitis
fiui ac iudicem esse, modo vitam sibi eripi cifius quam ^o-
nam rerum gestarum posse vociferaretur purgaretque se in
vicem atque ultro ^ccusaret, tunc Papirius redintegrata ira

IQ spoliari magistnim equitum ac virgas et secures expediri ins-
mU Fabius fidem militum inplorans lacerantibus vestem li-
ctoribus ad triarios tumultum iam in contlonem miscentes

3. ad haec quae inierrogaius
€s responde at extriB ea
eaue uocem mittas] ad haee
qoae interrogas es responde.
extra ea care yocem mittas.
— PM Voss. II.: „ad haec
qnae interrogatus est respon-
deat extra ea cane aocem
nrittaf : nni quod in M in. 1.:

' uoce eret. Harl. ii. al.: quae
interrogatus es respond eas.
Recc. quidam codd^ : t;aue ne
vocem mittas. Lov. 4.« cane
vox emittatar. Leid. i.: cave
noce mittatur. Harl. i.: cane
uox nece mittatur. — Omnem
vrrorcm ex eo ortum ease^
quod responde at pro uno
rerbo habitom est, apparet.

5. aduersus singula qu^ cum
respondere hand facHe eS"
set: M ( Harl. i. Leid. i. PaU. 1.
3. Voss. It. al.)] adversas
qnae singula cum cet. ^ P:
aduersusque cum respondere
cet. — P: accussatorem. —
Mm. 1;: modo sibi eripi.
m. 3.: modo niti sibi eripi.

— P: uociferaretnr. Harl. i.
al: uociferatar. M: uocifere-
tur. — P ta. 1.: pugnarelque
se in uicem atque ultro ac-
x;ussaret. m.%% purgaretque —
accusaret. M: adque altro cet.

— Leid. I.: redintegratura.
Harl. I. « impediri iassit. —
Ad nunc — modo cf, Ovid.
Metam. 13, 922.: Nam modo
ducebam ducentia r^tia pisces,
Nunc in mole sedens mode-
rabar barundine linum.

12. tumultum iam in contione
miscentes: M] tumultum iam
in contione miscentes (P). —
Quonam alio loco quaeso quam
in contione, in qua et triarii et
feliqui mllites eonstitemnt?
cur igitur id quod nemo ne-
sciebat dici necesse erat?
Vera scriptura servata est in
.M in coniidnem b. e. per
contionem, in omnes contio-
nis partes. In Harl. i. scri-
ptum est in contentii^n^' —
Mm. 1.: ad trfos. m. 3.: ad
triarios.

LIBER Vni.

389

sese recepit. inde clamor in totam contionem est perlaius:
alibi preces alibi miiiae audiebantur: qui proximi forte tri-
bunal stetenint, quia subiecti oculis ifnperatoris noscitari
poterant, orabant ut parceret magistro equitum neu cuni
eo exereitum damnaret: extrema contio et circa FabiumS
globus increpabant inclementem dictatorem nee procul se-
ditione aberant. ne tribunal quidem satis quietum erat: le-
gati circumstantes sellam orabant ut rem in posterum diem
differret et irae suae spatium ct consflio tempus daret: sa-
tis castigatam adule^centiam Fabii esse, satis deformatam 10
victoriam: ne ad extremum finem supplicii tenderet neu
unico iuveni neu patri eius clarissimo viro neu Fabiae genti
earn iniungeret ignominiam. cum parum predbus parum
causa proficerent, intueri saevientem contioneni iubebant:

9. alibi preces alibi minae au-
diebantur i P. T- M; alibi
cresces alibi minae cet.

— qui proximi forte iribunali
steierutU: M] qui proximi
forte tribunal steterant (Pall.
1. 3.). — P: qui proximo
forte tribunali steterant. —
r(on tarn qui steterant quam
qui etiam tunc steterunt:
sed plusquamperfectum pro-
pter orabant et increpabant
poncndum yidebatur, quam-
quam verbi steterunt longe
alia ratio b. 1^ eftt quam se-
quentium.

4; arahant ut par-ceret magi-
stro equitum neu cum eo
exereitum damnaret: PM.
^- Harl. I. Leid. i. Vosb.ii*
Lot. 4. mukique alii codd.;
ne cum eo exereitum damna-
ret. Lov. 3. : nee cum eo cet^
— DeiQ in PM scriptum est;
9a extrema cantio et circa fa-

bium glomis increpabant in-
clementem dictatorem'*: qnod
baud scio an vcrum sit^ glo-
fnh enim rel glomus idem
h. 1. poterat sign^ficare quod
globus, — Cod. Klock.: glo-
uuB. Harl. I. ah: „globi'S
quasi increpabant ad singu-
la irem nominis collect! vi nu-
merum referxi i^on posset.

7. ne tribunal quidem sofis
qi^ietum erat: PM, — Recc.
quid. codd. : nee tribunal qui-
4em cet. -r- fll: spaciu.

9. . satis ciMtigatam a^ulescen-
tiank fauii f^sf: PJIt —
Cod. fGock. : 9atip castigftum
a4olescentei9 fabiiim ^sse.'

13. cum p^rum precibus parum
causa proficere^it: P. -tr- M:
cum patrum precibus cet.
m. %\ cnn\ parum precibus.
— P: intueri saeuientem con-
tiqQem iuuebant.

390

LUER VUI.

ita inrltatb militum animis subdere ignem ac materiam se-
dition! non esse aetatis non prudentiae eius: neminem H
Q. Fabio poenam deprecanti suam vitio vcrsunim sed di-
ctator!, si occaecatus ira infestam multitudinem in se pravo
5 certamine movisset : postremo ne id se gratiae dare Q. Fa-
bii crederet, se lus iurandum dare paratos esse non videri e
re publica in Q, Fabium eo tempore animadverti.

XXXin, His vocibus cum in se magb incitarent di-
ctatorem quam magistro equitum placarent, iussi de tribur

10 naU. descendere legati, et silentio nequiquam per praeconem
temptato cum prae strepitu ac tumultu nee ipsius dictator
ria nee apparitorum eius vox audiretur, nox velut in proe*
lie certamini finem fecit, magister equitum iussus postero
die adesse, cum omnes adfirmarent infestius Papirium exar-

16surum agitatum conventione ipsa exacerbatumque, clam ex
castris Romam profugit, et patre auctore M. Fabio^ qui ter
iam consul dictatorque fiierat, vocato extempio senatu cum

3. non esse (tetatis non pru*
dentiae eius: P. — M: noa
esse aetalis n pradentie el. —
S m« 1.: uitio uersaram. m.2. :
nersaraoa. -«- PM: occecatus.

5, postremo ne id se gratiae
dare q^fahii crederet: PM.
-^ LoY, 4. al.: id se gratiae
dare q. fabio. — Harl, i. : gra-
tiae daret fabii. -^ Pr non
uideri e re^ in q. fabium eo
tempore animaduerti. Jtt et
Drakenb, codd. : in fabium, -—
Voss. n. al.: non uideri ex<
pedire reipublicae,

9, quammagistro equitumpla*
carent: PJX[ Barl. i. Leid. i.
al.] quam in magistrum equi-
tum placarent ( Pall. Voss. ii.),
Leid. I. aL: quam magistrum
cet. — P m. 1,: iussi de tri-
bunalib; discedere legati. P

m, 2. M: iussi de tribunali
descendere legati. Harl. i.
Leid, I. al. : de tribunalibus.

10. et silentio nequiquam per
praeconem temptato prae
strepitu (P: p strepitu) ac
tumultu: PJM, — Cum exci-
ditquoque in Harl. i. Leid. i.
Voss. II. Lov. 4. al,

15, agitatum conuentione ipsa
exacerbatumque : PM Harl.i.
Leid. I. Pali, al.] agitatum
contentione ipsa cet, — ,)Anf-
geregt und erbittert gerade
fiber diese gemeinsame Auf-
lebnung Aller gegen iha^,

17, cum maxime conquererstur
apudpatres uim at que (H:
adq.) iniuriam dictatoris:
PJXl: „und als er bier, aacb'
dcm er anf den Ratb seines
Vaters dea M.f*abikui sogieich

UBER VIU.

391

maxime conquereretur apud psktres vim atque iimiriam di«
ctatoris, repaite strepltus ante curiam lictorum summoven-
tium auditor: et ipse infensus aderat,. postquam conperit
profeetum ex castris, cum expedite equitatu~ secutus. ite*
rata deinde contentio et prendi Fabium Papirius iussit. ubi 5
cum deprecantibus primoribus patrum atque universo se-
natu perstaret in incepto inmitis animus, tum pater M. Fa-
bins ,,quando quidem^^ inquit y,apud te nee auctoritas se-
natus nee aetas mea cui orbitatem paras, nee virtus nobili-
tasque magistri equitum a te ipso nominati valet, nee pre- 10
ces quae saepe hostem mitigavere, quae deorum iras pla-
cant, tribunos plebis appello et provoco ad populum eum-

den Senat bemfen, sick auf
das lebhafteste fiber die ge-
waluh&tige Verfahrungsweise
des Dictators beklagte^'. —
flar]. I. Leid. i. : conqaer^ar.
— In Harl. i. Leid, i. Yoss. ii.
LoY. 4. al« verba dietatorit
repeide strepUus anie CU"
r/0in neglegenler praetermissa
sunt — Harl, i. : aadiator.

3. et ipse^ infensus oderat:
PM rell. Maxima oraiionis vis
posita est b. !• in parti-
cola et,

4. iterata deinde contentio et
prendi Fabium Papirius

' iussit: P. — M Harl. i. Leid.i, :
iterat deinde contentio et cet.
Lot. 4.: iteratur deinde con-
tentio. NeapoLLatinii: iterata
deinde contentione prendi cet,

5. v6i cum deprecantibus pri^
moribus patrum atque (P:
adq.) uniuerso senatu per-*
siaret in incepto inmitis
animus: PM. In recc. qui*
bnsdam- codd. scriptnm est
»,per5taret incepto '^

13. tribunos pie appello et pro'
uoco ad populum: PM. Cf.
3, 18.: „creato dictatove —
magnns plebem uetns inces-
sit ut intentiores essent ad
dicto parendum : neque enim
at in cbnsnlibns qui pari po-
testate essent, alterius anzi-
linm neqne provocatio -erat,
neque ullum nsqaam nisi in
cnra parendi anzilium'S Ni-
bilo minus tamen, quod pe-
nes popnlom omnium rernm
esset potestas neque quid-
quam dictatoris iram mitigaro
posse videretor, M. Fabius

^ ad populum proToeavit, si
forte is rei tantae atrocitat*
'iezacerbatus dictatori resistere
vellet, quem ad modum in si«
mili re decemviris restiUs-
,sent, qui magistratus et ipsi
nne provocatione fuissent. -—
Paolo ante scriptnm erat m. 1.
~ in M mitigare, M m. 3. P:
mitigauere,

-^ eumgue tibi fugienti exer*
citusi tui fugienti sfnatiis

3d3

LIBER VilL

que tibi {ugienti exercitus tui fiigienti scnatus iudicium ui-
dicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest
polletquc! yidero ccssurusne provocationi sis, cui rex Ro-
manus TuIIus Ilosiilius cessit^^ ex curia in contionem itiir.

5 quo cum paucis dictator, cum omnl agmine principum ma*
gister equitum cum escendisset, deduci eum de rostris Pa*
pirius in partem inferiorem iussiL secutus pater ,,beiie
agis^ inquit, „cum eo nos deduci iussisti unde et privati
Yocem mittere possemus^S ibi primo non tarn perpetuae

10 orationes quam altercatio exaudiebantur: vincit deinde stre<

iudicium iudicem fere : PM.

— In HarLi. excideruni verba
»,fugienti exercitus tai'*. -^
Cf. 3, 24.: molti privatim fe-
rebant Volscio iudicem. —
M: uidero ^essurusne prouo^
calioni eis. -^ Tullus Ho-
siilius: cf. 1, 26.: turn Ho-
ratius auctore Tullo clemeute
legis interprete „proToco*^ in«
quit, ita de provocatione cer«
latum ad populum est.

4« ex curia in contionem itur:
H. «^ P: ex cturia in cbntio*
nem igitor quo cu cet. — '
Pitt : quo cum paucis dictator
cum omni agmine principum
niagister equitum (M: aequi-
tum) esoendisset. P m. 2. IS
m. 2. : ascendisset. fiaec con«
iunctio citm praetermissa est
in omnibus quoque Dra-
kenb. codd. post „ equi/vm '^
HaH. I.: principium. Had. i,
cod. Klock. al.: escendisset,

— Leid. I.! eum deduci.

7. bene €igis inquit cum eo
noe deduci iussisti unde et
priuati uocem mittere pos-
9emuss P* „Du verlahrst

sehr gfitig, sprach er, dass
(in sofern als, indera) duuns
dabin zu ffibren befohlen hast,
▼on wo wir auch ohne ein
Staatsamt zu bekleiden znm
Yolke sprecben kdnnten'^. Cf.
ex. gr. 30, 11.: inde excur-
siones in vicem fieri et, cum
pulsos indignatio accenderet,
plures subire: quod inrita*
mentum ccrtaminum eque*
strium est, cum aut yincen-
tibus spes aut pulsis ira ad-
gregat suos. -^ M : „ bene agis
cum eo nos deduoi iussisii
unde et priuati uocem mittere
posseimus'^: h. e. \ei possC'
mus yel possimus, minus
- tamen placet Loc alterum pos-
simus propter bene agis. sed
manu altera i erasum est.
9/ ibi primo non tqm^ perpe-
tuae orationes quam alter'
catio exaudiebantur : PM.
^r— Harl. I. al, : in primo. —
I. Fr. Gron. pro Liviana scri-
bendi ration e exaudiebatur
malebat.
10. umcit deinde strepitum: M]
vicit cet. (P), Cf. 9,6. -- P

UBER vm.

393

pitum v6x et indignatio Fabi senis increpaniis superbiam
crudelitatemque Papiri: se quoque dictatorem Romae fuissa
nee a- se quemquam ne plebis quidem hominem non cen*
turionem non militem violatum: Papirium tamquam ex ho*
stium duelbus sic ex Romano imperatore victoriam et trium-^ 5
phum petere. quantum interesse inter moderationem and*
quorum et novam superbiam crudelitatemque: dictatorem
Qiiinctium Cincinnatum in L. Minuciuni consulem ex obsi-
dione a se ereptum non ultra saevisse quam ut legatiupi
eum ad exercitum pro consule relinqueret; M, Furium Ca-io
milium in L. Furio, qui contempta sua senectute et aucto^^
ritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in prae-
sentia mpderatum irae esse ne quid de collega secus po-
pulo aut senatui scriberet, sed cum revertisset potissimum
ex tribunis consularibus habuisse quem ex collegis optione 15
ab senatu data socium sibi imperii deligeret, nam populi

m. 1.: strepidum. — P: faui
Benis. — PM: papiri.
3. nee a se quemquam: Pfll,
-^ Jtt; „pe plebei^ qqidem
bominem qon centurionem
DOQ militem uiolatum*^; h. e.
vel jileh^i vel plebis, — ■ P
m«l.; nee plebis (jaidemlio-
minem non in centurione non
, milite niolatdm. m. 2.: noo
centurione non milite.
6. quarUum interesse restitnit
I, Fr, Gronqyius, cum in codd,
mscriptis inveniretur quaji'
turn iiUeresset, sexcenties
enim ita et atque e confusa
«unt. -^ PM: interesBA:.
Leid. I.! interest. — P: di-
ctatorem quintiam cincinna-
tum. M : dictatorem quintium
cicinnatum. Cf, 3, 29. — PM;
in 1. minutium cos. ex obsi-
dione a se areptum. P m. 2. :

ereptum. — Leid. i. al.s non
ultra saeuiss^^. — M: pro
cons, relinqueret. P: pconi,
relinqueret. '^

12. non solum in praesfJiiia
moderQtujn irae esse: P. —
M: moderatum prae esse. —
PM: „ne quid de collega se-
cus populo aut senatui scri-
beret'*. neminem fngerit, b. L
aut scriptum noa esse pro
atque ^ — P; potissimum ex
tribunis consularibus babuis-
pA. M: babuisse. — P:
pbtione ab senatu data. Harl. i. :
obitione ab senatu daUi, Ms
sotium.

16. dellgeret: Voss. 11, Lov. 4.
multiqne alii recc. codd,] de-
legerit (P m. 2.). — P m. 1.
Mm. 1.: deligerit. Leid. i.
al.: delegeret.

394

liBER VUL

1. me iram quidem umqwtm
iOroemrem (M: atroliore)
fmUse m eos fm temerUaie

quidan, paMS qQem potesUis omniiim renim esset, ne iram
qadon iimqnain atrociorem fiiisse in eos qui temeritale at-
qoe ioacilia exercihis amiassea^ quam at peainia eos mui-
tarei: capite anquisituin ob rem bello male gestam de im-
5 pcralore millo ad earn diem esse: mmc docibiis popall Ro-
mam quae ne victis quidem bello Cas fberit virgas et seen-
▼krUmbns et histissimos mentis trinmpbos intentari. quid
tandem passurum fiiisse Qlium siram si exercitiun ami-

tamea tw% eiu generii menda
facta aimt at o ^ s a Dbrariis
coaliudereBtar: cf. ex. gr. 8^
35. nbi in M Umplu scri-
ptnm est pro templo, saepif*
sime aatem litteras o et »
inter se pennatatas esse no-
tun est.

5. nunc ducibus ptf, (P: pr.)
quae ne (M: nnnc) uietU
quidem hello fas fuerit uir-
gas et secures uietoribus et
iustissimos meritis irium'
phos (M: et triompbos) in-
tentari: PM. Qood in M
nune scriptnm est pro ne mi-
mm non est, cam' facile ne
pro ne baberi potaerit sed
10 cod. Klock. et Lor. 4. scri-
ptom esse dicitar quae nee
uietis quidem hello fas fue-
rit sciL intentari. Quae scri-
ptam est non quas^ quasi et
alia sapplicia ad virgas et
secures addenda viderentar.

7. quid enim tandem passu-
rum fuisse (m. i.: foissJt:)
filium suum si exercitum
amisisset cet.: P. — JH : quid
enim tandem passunim fnisse |
filiam faisse suam si cet. —
M m. 1.: ezsalos.

sisseni(P: aBi8sisseBt)^aiB
mi peeunia eos muliaret:
n, ct 4, 41. — In fragm.
Hayercamp. scriptam est ^^te-
Bcritate atqoe inscientia^,
qaod "22, 25. etiam In Pot.
legitor: nbienniqne dadcs per
temeritatem atqoe inscienliam
docnm acceptas^S 26, 2. in
Pat. Colb. scriptam est: „im-
peratores temeritate atqae in«
adtia exercitnm in locnm prae-
dpitem perdaxisse^. in Bam-
berg.: ,, temeritate atqae in-
adentia**. 6, 30.: ab dadbas
ntrobiqae proditae temeritate
atqae inscitia res.
4. capite anquisitum: P. —
H: capiti an qui qnisitam ob
rem beHo male gestam. —
Idem qaod in relL codicibas
mendam invenitor etiam in
PM: „deimperatorenaIliim^%
cam in JH m. 1. faerit nul-
lam: at nisi paolo ante le-
geretar umquamy b. 1. anti-
^oa mann scriptam faisse cen-
aerem de imperatore nulla
umquam: dl 2, 18. at nee

UBER VIU.

395

8isset, SI fqsus (iigatus castris exutus fuisset? quo ultra iram
violentiamgue eios excessuram fuisse quam ut yerberaret
necaretque?*quam conveniens esse propter Q, Fabiiim civi-
tatem In laetitia yictoria supplicationibus ac gratulationibus
esse, eum, propter quern deum delubra pateant arae saeri- 5
fielis foment honore donis cumulentur, nudatum virgis lace*
rarf in conspectn populi Romani intuentem Capitolium at*
que arcem deosque ab se duobus proeliis hand fmsfra ad*
vocatos? quo id animo exercitum qui eiu6 ductu auspicus*
que vicisset laturum? quern luctum in castris Romanis, quam iO
laetitiam inter hostes fore? baec simul iurgans querens debm
hominumque fidem obtestans et conplexus filium pluriinis
cum lacrumis agebat.

XXXIV. Stabat cum eo senatus maiestas favor po-
puli tribunicium auxilium memoria absentis exercitus: ex 15
parte altera imperium invlctum populi Komani et disciplina ,

!• qua ultra iram uiolentiam'
que eiUs excesauramfuisse :
P m. 3, JU. — P m. 1. : quod
ultra cet. — ^ Haec octo verba
praetermissa sunt in Harl. i.
Leid, I. Voss. ii. Lov, 4. al,
— Harl. I. LoY, 4. : quam ut
uerberaretur necareturque.

d« propter q, fabium ciuita^
tern in laetitia uictorfa sup"-
plicationibus (P; 8ubplica<>
tionibus ) ac gratulationihus
esse: fil in,_l. P. — Mm.
%i propter q, fabium cet. -^
Recc. quid, codd,: eum^i^^
propter quern cet Mallem in
antiquislibris scriptum esse et
eum^ -^ P m. 1.: comulen"
tur. — M: l^cerari. — PJIl:
in conspectu pir, (P: pr.). —
M m. 1. P Harl. i. Leid. i.
Voss. II. al. : intuente. U m,
%i intuente. — P m. 1. M

m. 1.: deosque ab se duobus
proeliis aufrustra aduocatos.
P m. 2.: baud. Jtt m. 3.: aut.
— Cf. 8, 30.: auctores ha-
beo bis cum hoste sigua con-
lata dictatore absente, bis rem
egregie geslam.
9, quo id animo exercitum:
P m. 3. Jtt. — P m, 1,: ex-
ercitatum. — Harl. i. Leid. i. :
quid animo exercitum cet.
11. haec simul iurgans que^
rens deum hominumque
fidem obtestans et conple*
xus filium plurimis c^m lu'
crumis agehat: PM; nisi
quod in M m. 1. „ obtests ^*
scriptum erat etinP „lacri-

mis

15. ex parte altera imperium^
inuicium pir, ; JU, — P: pf.
— PM: et Manliana Imperis.
cf. 4, 39. 8, 7.

396

LIB£R VUL

rei militaris et dictatoris edictum pro numine, semper ob-
servatum et Manllana Imperia et posthabita filii caritas pu-
blicae ntilitati iactabantur: boo eliam L. Brutum condito-
rem Romanac libertatis antea in duobus Ilberls fecisse:
5 nunc patres» comes et senes facUes de alieno imperio spreto
— tamquam rei parvae — disciplinae militaris eversae iu-
ventuti gratlam facere. se tamen perstaturum in ince*pto
nee ei qui adversus dictum suum turbalis religionibus ac
dubiis auspiciis pugnasset quicquam ex iusta poena remis-
10 surum. maiestas imperii perpetua ne esset, non esse in sua

5. nunc patres comes et senes
facUes de alieno imperio
spreto (U: spraeto) iamqua
rei paruae disciplinae cet. :
PM. — fll : discipline mi 1 11-
tareseaerse iauentati gratlaQi
facere. P : disciplinae miiiluri
eoerse iuuentati gratiam fa-
cere, — Qaein ad modum
3, 1. legimus prhicipem ci*
vitatis largiendo de alieno
( „ darch die Yerschenkung
fremden Eigenthams'^)^o/?u-
larem fieri^ sic h. 1. scri-
ptam est, ilios comes et fa-
dles senes gratiam discipli-
nae militaiis eyersae tamqaam
rei parvae facere iuventuti de
alieno imperio spreto: „jetzt
Ypfissten diese milden Yater
und gefsllligen Greise den Um-
8tarz der Kriegszucht, als ob
das nichts weiter zn beden-
ten babe, der Jogend zu Gate
zu baltcn und zwar auf Un-
kosten des Befehlsbabers, des-
sen Anordnangen von ebeii
jener Jugend mit Fiissen ge-
Ireten ^orden'^

7. se tamen perskiiurum in

mcepto : P m. 3. M. — P m.
1.: prestataram. m. 2.: j^sta*
tumm, Recc. qnidam codd.:
perstaturum incepto, — Yoss.
II. al.: „aduersns edictum
guum": sed cf. 22, 25. — P:
ex iusta pena.
10. maiestas imperii perpetua
ne esset: P al. — Si ea
quam in P inveBimus scri-
ptura vera est, -ne noa tarn
pro encHtica interrogativa
quam pro finali coniunotione
habendum esse arbitro^, ut
Papirius dicere voluerit, non
esse in sua potestate quid-
quam concedere quo maiesta-
tem imperii imminui necesse
esset: tantam enim esse im-
perii maiestatem ut a nuUo
nee fieri uec conc^i quid-
quam deberet, quo impedire-
iur ne peqretua ea esse^ ma-
iestas: „etwa8 zuzugeben, wo-
dureb die Hobeit des Ober-
befebls nicbt in ibrerUnver-
letzlicbkeit aufrecht erhalten
werde, dazu babe er vemioge
seiner Stellung durcbaus kein
Recht^'. Conr. Heusingerus,

LIBER YIU.

397

potestatet L. Papirium nihil ex eiusiure diminuturum : optare
ne potestas iribunicia — inviolata ipsa — violet intercessione
sua Bomanum impethim, neu populus in se potissimum di-

qaod in Halrl. i. scriptam sit
-perpetua neces,set^ scriben-'
dum coniicit „maiestas im-
perii perpetaa necne esset,
non esse in sua potestate**:
nee ea conicctora displicet.
veram quod contendit, d ne
esse Tolaisset coniunctionem
finalem, fuiunun fuisse ut Li-
tins ne perpetua esset scri-
beret, id concedi non potest,
cum yix dubium sit quin bac
ipsa structura perpetua ne
esset, multo maior vis in par-
ticula ne posita videatur. sed
ui dubius sim an non anti-
qua manuB in Harl. i. servata
sit, praeter alia faciunt mult!
loci quibus in boc libro nee
pro ne falso scriptum est (cf«
ex. gr. 8,32. „vetuerimne'':
„cave tocem mittas":). In
M yero scriptum est „ perpe-
tua ne esset n eet in sua |
potestate**: itaque cum Linns
inprimis particulas negativas
cumularc solitussit (cf. 2,29.s
nepraedictum negetls. 9, 1. aL),
dubitari potest an prima mana
6criptnm fuerit sic: „maie-
stas imperii perpetua ne non
esset, non esse in s^a pote*
state : L. Papirium nihil ex eins
iure diminuturum'' : „da8s die
Heiligkeit des Oberbefebls
aucb spSterbinanerkannt wer-
de, daszu bewirkcn^'tebenicht
in seiner Maclit: was er daztt

beitragen k5nne das woUe er
thun, damit Niemand einst
sagen k5nne, aucb L. Papi-
ritts babe etwas Voia ihrem
Recbte yermindert*'.

1. Z. Papirium nihil ex eius
iure diminuturum: ex coni.
m.] L. Papirium nihil eius
[iure] deminuturum. -*- Par*-
ticulas ex et e persaepe a li-
brariis praetermissas esse no-
tum est (cf. ex. gr. 8, 36,:
ex insidiis): quod quo faci-
lins b» 1. lieret, effecit prima
littera yo(;is eius. Cf* 2, 1.:
. libertatis autem originem inde
magis quia aonuum imperium
consulare factum est, quam
quod diminutum quicquam sit
tX regia potestate numeres.
•— P: 1. papirium nihil eius
iure diminuturum. Leid. i.
Loy. 4. : nihil eius dimioutu-
rum M : nihil eius diminu |
tum. In Harl. i. aK : scriptum
. esse dicitnr: „ nihil eius iure
diminuturum".

3. neu populus ( P: populii) in
se potissimum dictator^m
€t ius dictaturae extinguai:
PM : h. e. ei ius dictaturae,
quem ad modum n^ltft alia
iura inyitis patribus et pessi-
mo publico eripuerint: „noch
dass das Volk gerade gegen
ihn seinen AngrifT richte und
auch das Recht der Dictator
yetnichte'^ — Pukerns scri-

398

LIBER Vni.

ciatOTem et ius dictatnrae extinguat quod si fecisset, non
L* Papirium sed tribunos sed pravum populi iufUchim ne-
quiquam j)ostero8 accusaturos, cum polluta semel miliiari
disciplina non miles centurionis non centurio tribuni non

5 tribunus legal! non legatus consulis non magister equitum
dictatoris pareat imperio, nemo hominum nemo deorum ve-
recundiam habeat, non edicta imperatorum non auspicia ob-
serventur, sine commeatu vagi milites in pacato in hostico
erirent, inmemores sacrament! licentia sola sua se ubi velint

10 exauctorent, infrequentia deserantur signa ncque conveniatur

bendam coniecit: in se po*
iissimum dictatore ius ceL
sed et deesse non potest.

1. quod sifecisset non L. Pa*
pirium sed tribunos sed
prauum populi indicium ne*
quiquam posteros accusal
iuros: P: nisi quod m. 1.
accussaturos scriptum fue-
rat. — M: sed tribanos sed
parau | populi iadiciu quiquam
posteros accusaturos. Cf. 3,
11.: neque snum cuiqne ius
raodom faciebat, sed virium
spe sed manu obtinendam
erat quod intenderes. —
Voss. II. aJ.: dictatorio pareat
imperio.

7. non edicta imperatorum non
auspicia ohseruentur : M m,
2. P. — M m. 1.: nonnedi*
eta imperatorum cet. — PM
Harl. I. ai.: in pacato in ho*
stico errarent. Leid. i. : in ho-
stico coerrarent. Lot. 4. : co*
errent. Cum temporum ratio-
nes non mutentur et quae re-
liquorum huins loci verbornm
est eadem et in errent ya-

leat rb, impcrfectum nisi ii«
brariornm ipendo scriptum
vidcri non potest,
9. inmemores sacramenti //-
eentia sola sua se ubi ue-
lint exauctorent: ex coni.
m.] inmemores sacramenti li*
eentia sola se ubi cet. (ffl).
— CuiusDam licentia? non
ducum sed militum ipsorum:
qua re sua deesse vix potest,
sed ut ita a Livio scriptum
esse arbitrer, facit multornm
et bonorum librorum aucto*
ritas: nam in Tbuan. Harl. i.
al. inyentum est ^ licentia sola
uase ubi'S et in Leid. i.
Lov. 4. : „licentia« sola ziase
ubi". Quod I. Fr, Gron. con-
iecit, pro ua scribendnm esse
uagi probari yix possit, cum
eadem yox paulo ante icga-
tur. —- Recc. quidam codd.:
licentia sola qua se ubi ue-
lint cet. P cod. Klock. al.:
licentia sola ubi uelint exau-
ctorent. — In Harl. i. Leid. i.
Loy. 4. al. scriptum est ubi
uelut pro ubi uelint,
IQ. infrequentia deserantur si'

LOiER via.

399

ad edidmn, nee d^ernatur mteirdiii nocte aequo iniquo
loco inssu iniussu impenatoris pugnent, et mm signaobki or*
ciines servent, latrocinil modo caeca et fottulta pro soUemni
et saeiteta militia sit — : homm criminmn vos reos m omnia
saecula offerte tribniii plebi^ vestia oimoxia capita pro U- 5
centia Q« Fabi obicite.

XXXV. Stupentes tribunos et siuim iam yicem magia
anxios qnam eiqs cui anxilium ab se petebatar,' libera vit
onere consensus populi Romani ad pieces et datestationem
versus ut sibi poenam magistn equitiim dictator reimtteret 10
tribuni quoque inclinatam tern in preces subsecoti orare di^

gna.neque eonueniolur ad
edictuni: PiU*

2. iussu iniussu imperatoris
pugnent riestitait S. Gelenias,
cam iussu in omhibiis codd.
praetennissnin esset. — P:
interdia nocte- Jtqiio iniquo
loco iniassn hnperatoris pu-
gnent.

3. latroeinU modo caeca at
foTtuiia pro solemni fi sa-
cra$a mUHia sit: M. -^ P:
iairocinii modo cetera et for-
tana pro sollemni et sacrata
militia ait, m. %i modo caeca
et fbrtaoa cet. *- PM : horum

, eriminnm nos reos in omnia
sda offerte tribnni plebi.
8ai4. r. Leid. i«: tribuni plebi.
-^ M*: nestra otinoxia capita
pre Mcentia que fabil oincite.
m. 4. : pro licentia ^nti fabii.
fiarl. 1/ al. : pro licentia (abii.
i, stupentes tribunos ^t suam
iam meem magis anxios
guam eius cui auxilium ab
Me petebatur: PJH: praeter-
qvam quod in HI *m. 1. fue«
rat ^pelebantar'^ — Leid.i.

Pall. 1. 3. Vq^. n. Lor. 4.
4|1.: tepentes tribunos cet.
8. liberauH onere consensus
pr. ad process \et ifhiesta--
• Uohem uersusi M: ,,d& rel-
tete die Tribimen, die bei
diesen Wort^ bcsturst da
standen md «elion' meihtr um
sich sefbst bmorgt waren als
am deii f%r den ibre SUlfe
in Auspnich geoommen wor-
den^ das r&mtscbe Voile aos
ihrer drueiceBden Lage« in-
•dem es &ek einmuthig mit
der Bitte an den Dictator
Tvandte, dass er ibm znr Liebe
die Stra£e dem Fabios Arias-
sen mScbte'^ —- P: iibarauit
honore c^nseasns pr. ad pi>s-
ces cet.
11 « inclinatam repi in prsces
subsecuti: P. -^'M: inpr^ae-
ces. ),Ajach die Tribunen
sehlpssen sich aa -das Volk
an, ak sie saben dass das-
selbe allein dareh Bitten glau-
be eiwas bewirken za k5n-
nen, und bestirmen dea Di-
ctator'* a. s. w.— P: uc-

-J

400

LIBER VIIL

ctatorem insistunt ut veniam errori Iiumano vcniam adule-
scentiae Q. Fabil daret: satis eum pocnanim dedisse: iam
ipse adulesccns iam pater M. Fabius contentionis obliti pro-
combere ad genua et iram deprecari dictatoris. turn dicta-

Qtor silcntio facto ^bene habet^ inquit ^Quirites: vicit disci-
plina militaris vicit imperii maiestas, quae in discriinine fue-
mnt an ulla post banc diem essent: non noxae eximitur
Q. Fabius qui contra edictum imperatoris pugnavit, sed no-
xae danmatus donatur populo Romano donatur tribunidae

10 potestati precarium non iustum auxiiium fcrenti. vive Quinie
Fabi, felidor hoc consensu civitatis ad tuendum te quam
qua pauIo ante exsultabas victoria: vive, id facinus ausus
cuius tibi ne parens quidem, si eodem loco fuisset quo fiiit

. L. Papirius, veniam dedisset. mecum ut voles reverteris In

15 gratiam: populo Romano, cui vitam debes, nihil mains prae-
stiteris quam si hie tibi dies satis documenti dederit ut hello

niam adnlescentiae q. fabii
daret. If: ueniam adulescen-
tie fabii daret.

2. iam ipse aduleseens iam
pater M, Fabius: PM.

4. turn dictator silentio facto
bene habet inquit quirites:
PM : nisi quod in M est bene
abet. — rHarl. i. Leid. i. turn

- Jictatori silentio facto bene
habe inquit. Lot. 4.: bene
liabetis. Cf. 6, 35.

6. quae in discrimine fuerunt
an ulla post hane diem es-
sent: PJIL — Lot, 4. al.t fae*
rat. Leid. i. Yoss. n. ai.: es-
aet, — P: non noxie eximi-
tur q. fabius. Voss. n. Loy. 4. :
non noxa (6, 24.). — M Harl. i.
Leid. I. Yoss. ii. Loy. 4. al.:
eximitur fabius. — PM: sed
nozae damnatus donatur p. f .
•— M: donatur tribaniti^ po-

testati. P: donatur tribnniciae
potestatis. — PM : precarium
non iustum auxiiium ferent^.

10. uiue Q, Fabi: P. — M : uiuc
qninte fabii. — P cod. Klock. :
ad tuendum te qui paulo ante
^orsultabas uictoria. M: quam
qua paulo ante ^o^insultabas
uictoria. Leid. i. : quamquam
paulo ante ezinsnltabas nicto-
ria. Pall. 1. 3. aL: msultabas.

12, uiue id facinus ausus: PM.
— Harl. I. Leid. u Lot. 4. :
nines id facinus ausus. -^
Lot. 4.: si boc loco fuisset

14. mecum ut voles reuerteris
in gratiam: M. — P: mecum
at uoles reuerteres in gra-
tiam. m. 2.: reuertes. — PM:
pT*. cui uitam debes nihil
mains praestiteris. Yoss. ii.
al. : populoque romano. —
Yoss. II.: baec tibi dies.

LIBER Vni.

401

ac pace pati le^tima imperia possis^. cum se nihil morari
magistrum equitum prommtiasset, digressum eum templo
laetus senatus laetior populus — circumfusi ac gratulantes
hinc magistro equitum hjnc dictatori — prosecuti sunt, fir-
matumque imperium militare haud minus periculo Q. Fa- Q
bii quam supplicio miserabili adulescentis Manlii videbatUK.
forte ita eo anno evenitut, quotienscumque dictator ab. ex-,
ercitu recessit, hostes in Samnio moverentur: ceterum in'
oculis exeihplum erat Q. Fabius M. Valerio legato qui c*-
stris praeerat, ne quam vim hostium ma^s quam tracemlQ
dictatoris iram timeret: itaque frumentatores cum circum-
venti ex insidiis caesi loco iniquo essent, creditum Tulgo
est subveniri els ab legato potuisse ni tristia edicta exhor^
ruisset. ea quoque ira alienayit a dictatore miUtum animos
iam ante infensos, quod inplacabilis Q. Fabio fuisset et^ljl'
quod suis precibus negasset, eius populo rei veniam dedi^et*

2. digressum eum: PM rell.]
degressum eom. Cf. 4, 17.:
digress! sant. 4, 39. al. — M
in. 2. P: templo. M m. 1.:
templu. Cf. 8, 14.: rostraqae
id templam appellatam. Cic.
in Yatin. 10, 24.: in rostris,
in illo inqnam angnrato tem-
plo ac loco. — PM: firmatum-
qne imperium militare hand
(in m. 1.: and) minus peri-
culo q. fabii (M m. 3,: £•
fabii. Harl. i.: fabii) quam
supplicio miserabili adule-
scentis manlii uidebatur. Multi
recc. codd.: T. Manlii.

7. quotienscumque dictator ah
exercitu recessit: PBL —
Recc. quidam codd.: reces-
sisset. cf. 6, 8.: ita quocum-
que se intulisset yictoriam
secum baud dubiam trahebat.

T. Livi part IL

10. ne quam uim hostium ma-
gis quam trucem dictatoris
iram timeret: P. •— U:. qui
tm I Jem.

13. ni tristia edicia exhorruis'
set: M. — P m. 1.: ni tristi-
tia edicta exorrulssft • m. 2.:
exborruiss^^ Cf. 2, 1.: lae-
tior. — M m. 1.: earn quoq.
ira. m. 2,: ea.

16. quod- suis precibus negai"
set eius populo rei ueniam
dedisset] quod suis preci-
bus negasset eius populo ro-
mano veniam dedisset. —
Hanc scripturam ex Bl resti-
tuendam dosi, in quo qaam-
quam sic scriptum est neivLB
pop. re. uenia dedisset '', nee
rem pro vero baberi potest,
^ tamen ilia ipsa lineola doce|t,
librarium in antiquioribus

403

LIBER Tm.

XXXVI. Postquam dictator pracposito in urbe L. Pa-
pnrio Crasso magistro equltum — Q. Fabio vetito quicquam
pro magistratu agcro — in eastra rcdilt, neque civibus sa-
tis laetus adventus eius fait ncc hoslibus quicquam adtulit

5 terroiis. namque postero die — seu ignari venisse dictato-
i^tn^ seu adesset an afaesset parvi facientes — instructa acie
ad eastra accesserunt. ceterum tantum momcnti in uno
Tiro L. Papirio "fuit ut, si ducis consilia favor subsecutus
militum foret, dcbellari eo die cum Samnitibus potuisse pro

10 baud dubio habitum sit: ita instnixit aciem loco ac subsi-

qfiibas ntebatur libris allqaid
post re scriptum vidisse, qHod
qain b. 1. i fuerit nibil du-
bito. in P qaidem inyenipaas
„em8 pop. r. Qeniam dedis-
8et*% ted eius codicis libra-
lias et aliis locis in bis litteris
erraVit: ex. c. 4, 42. qno loco
in M „tribuniciam potesta-
tem pi." b. e. plebis^ in P
,,tribuniciam potestatem pr.*'
^dimns. nee in reliquis omni-
bos libris pop, r. scriptum
Tidetur fiiisse, cam in cod.
Klock« al. inyentnm sit „eia8
popolo aeniam dedisset'*. nee
idonea caasa est, car b. 1.
maior quaedam vis in rormmo
ponenda fherit, cam milites
einsdem popali romani essent.
nibit igitar. yerias yidetur
qnam at milites opponantor
pdpulo h. e. togatis (cf. 3,
50.). quod yero ea res re-
feratur oportet ad quod^ id
nemini minim videri potest,
cam nibil freqoentios sit qnam
i|t bae ipsae yoces sibi respon-
deant. cf. 3,38. 3,38. 4, 4.:

nnllane res noya institnl debet
et quod nondnm est factum
— ea ne si utilia quidem
sunt fieri oportet? 9, 4.: si
c[uid eorum.

% Q, Fabio uetiio quicquam
pro magistratu agere: 01
m. 2, P. — Jtt m. 1.: que fa-
bio cet. — P: neque ciuibus
satis laetus adoentus eius fait.
M m. 1. : neque ciuibaa satis
laetus eius fait nee bostibas
cet. m. 3.: satis laetos eius
fuit aduent* nee bostibas cet.

5. namque postero die seu
ignari uenisse dictaiorem
seu adesset an abesset parui
facientes instructa acie ad
eastra accesserunt: P. —
M: namqae postero die euui-
gnari uenisse dicta torem. m. 4. :
seuuignari. Harl. i.'Leid. i.:
aenisset dictatorem. M: ab*
stracta acie.

9. pro haud dubio habitum
sU: PM. — Leid. u Pall, al:
pro baud dubio babitum. —
Harl. I.: „omni arte'' cet.
praetermissa voce ita»

UBEAVm.

diis, ita omni arte belb'ca lirmavit: cessatum a miCte ac de
industrials ut obtrectaretur. laudibus' ducis, inpedlta victoria
est: plures Samnitiiiiu cecidere^ plures Romani vubierati
Bunii sensit peritu^ dux quae res victoriaci obstaret^ te^v
peranduni ingenium suum esse et severitateni miscendamS
comitate: itaguc! adbibitis legatis ipse circunl saiicios mili^
tes inseren^ in tentorid caput siilgulosque ut ses& baberent
rogitanfii curam eorunl nominatlni legatis tribiinisijue et pr^^
« fectis demandabat^ rem pei* se populacem ita dexter egit
ut medendi^ corporibusi animi multa prius militum inq>erft- iO
tori reconciliarenttir^ nee quigquam ad salubritatem effica-'

it inpedlia uiciorta est: P lAi
2. M. — P m. 1.: mctoria
& plures cet. m. 2. i oictoiia e^

6. et seueritaieni mheendamt
Vi In M excidit eti -^ Co-^
miiaie et nos scripsimus L
Yti Gron6vianl seeati^ cnm
etiam In PM cdtnUati esset^
qnamquam dubii ari Living
tomiiaiipr6 ablatiyo Labnerit
(*21,45«)< nam quatnTis „ini-'
ficerti dlifjuid vel aliqnii re vel
iilicui rei" dici possit^ tamed
h, \i dativnS probari noni poU
estj cipm comiias, qnae in Lt
Pdpiria nulla fv^rat^ severi-
tati admisdenda fuerit,* nod
^eteritas eomitati^

64 Utique adhibitis legatis ipse
circum saiicios miliies in-
sevens caput sihgUlbsqueut
sese hab^sM togUariS cet.^
PM Harl^ Leid< U aL cum
haberet soriberetur pro ha-
hereti — ^ Cod, Rott^ndorf.:
ipse ^MtVitxiiens saucios^ — ^
Tribuni erant peditoin^ prae-'
fecti equitiuil.-

Sl< reni per sH poputarem kd
dexter egit: PM al — Dno
i^ceniiOres codd.i j^ittl Aasr
ter^ ^^t"j qnod ikVoA dis-^
pliqetf -^ PMi „ui medendif
Corporibus animi mtdtd prius
tnilitnm imperatdris recdnqi-
liarentur'^: ^uasi Li ad im^
peratoris sUppleri yoln6rit
imimoi ted videtui* impera^
iorisi quod et in JBarL u
heidi U iriest^ eodem titendd
^cripium ease^ qim 8, 35^ in
P potesiaii^ scrotum esta
De medetidi^ corpiirihUi c&
Prise, 8, 4 22i -^ Mi ned
i^am ad ^alubritaient eCdcipi^
fueriti ni4 3.) effic^ciqtfi -»
Paulo post M: nt ilk nltissi-
fnu8 I eis diea con£fer<iDdi sl-
gna cuid dictator^ i^<^,\—'
P : ^, cum dictatdf d iaerit
qiKLiA quod grata iiidessii
deinde^': sed media t^rba^
quorum locuEl ^uliitiioi'. tersi-^
bus ant«! esi^ mt 2i indoCtd
^oni^

96*

.««• \y

. >

404

UBERVIIL

du8 (derit quam quod graio animo ea cura accepta est
reCecto exercitu cum hoste cdngressus baud dnbia spe sua
militumque ita (udit fugavitque Samnites, ut ille ultimus eift
dies conferendl signa cum dictatore fuerit. incessit deinde

6 — qua duxit praedae spes — victor exercilus perlustravh-
que ho^um agros nulla arma nullam vim nee sqpertam nee
ex insidiis expertus : addebat alacritatem quod dictator prae-
dam omnem edixerat militibus, nee ira magis publica quam
privatum conpendium in iiostem acuebat bis dadibus sub-

10 acti Samnites pacem a dictatore petiere : cum quo pacti ut
flingula vestimenta militibus et annuum stipendiiun darent,
cum ire ad senatum iussi essent, secuturos se dictatorem
reqpondenint unius eius fidei virtutique causam suam coiD-
mendantes: ita deductus ex Sanmitibus exercitus.

15 XXXVn. Dictator triumphans urbem est ingressus, et
cum se dictatura abdicare vellet, iussu patrum prius quam

5. qua duxit praedae spes:
PMrell.: „n>oA/7» siefQhrte*^
cf; 7,33.: qua micant. 1, 27.:
qaa — ea. — M : nnlia arma
Hid I lamam nee apertam nee
tx insidiis expertns. P m.
3. rell.: nee insidiis exper-
tns. P m. 1.: ezpertos. Cf.
. 8, 35.: eircamventi ex insi-
diis caesi.

7. iiddebat alacrUaiem: P. —
M: adderat. cf. 8, 9.: „ad-
dedantque aires**: quo loco
eodem mendo in M adde-
' rantque scriptum erat. 22,
12. in Put. Golb. aL: impe-
perabat =: impar erat. aL —
P HarL I.: nee ira magis
quam pablica priaatnm con-
pendiom cet. M: nee irama-
gis quam pablicam | priuatum
conpendium cet. Cf. de hae

metalbesi T. Liyi L xxx.
p. LXIX. 2.

10. pacem a dictatore petiere:
PM. — Lo7. 4.: petiaerant
— M: com pacti at singula
ncstimenta militibus et an-
nuum stipendium darent cum
ire cet P : cum qao pacti at
singula uestimenta militibus
et annu (m. 2,: annu) stipen-
dium darent cum irft (m. 2. :
ire) cet. — H: onius eius
fidei uirtutique can | sam co-
mendantes. ita deductos ex
samnitibus exercitns. m. 2.:
deductus.

15. dictator triumphans urbem
est ingressus et cum se di-
ctatura abdicare uellet: PM.
In flarl. i. exciderunt urbem
atque et. — PM: cos. creauit
(P m. 1.: cereauit) c. sulpi-

LIBER Vm 405

abdicaret consules creavit C. Sulpicium Longum itenua
Q. Aemilium Cerretamim. Samnites infecta pace quia de
condicionibus agebatur indutias annuas ab urbe retlulerairi^
nee earum ipsarum sancta fides fuit, adeo, pqstquam Papi-
rium abjsse magistratu Duntiatum est, arrecti ad bellandum. 5
animi sunt. C. Sulpicio Q. Aemilio — AuHum quidam an-^
nales habent — consulibus ad defectionem Samnitium Apu-
lum novum bellum aqcessit: utroque exereitus niissi: ^U
picio Samnites, Apuli Aemilio sorte evenenmt sunt qui
non ipsis Apulis b.ellum inlatum sed socios eius gentis po-lQ
pulos ab Samnitium vi atque iniuriis defensos scrib^nt: ce-
terum fortuna Samnitium vix a se ipsis eo tempore propul-.
santium bellum propius ut sit vero fadt non Apulis ab Sa-
mnitibus arma inlata, sed cum utraque simul gehte bellum
Bomanis fuisse. nee tamen res uUa memorabilis acta: 9ger 15
Apulus Samniumque evastatum, hostes nee hie nee illic in-
venti. Bomae nocturaus terror ita ex somno trepidam re-
pente civitatem excivit ut Capitolium. atque arx mpc^niaque et

cinm longum itermn q, aemi- ' dam. Leid. i. Yoss. h* aL:

Hum cerretanum. porrecti ad bellandum cet.

% quia de condicionibus age- Recc. quidam codd. : erectL
batur: PM: „weil man sich 6« Aulium quidam aTmaieskch

fiber die Bedingungen noch berU: Sig. Gelenius. — Pill

nicht yereinigt hatte". — I. rell.: aulum quidam ann. cet.

Fr. Gron. et A. Drakenbor- Cf. 9, 15. 22. — PM: coss.

chins ambigebatur^otina ha- CV: cos,) ad defectionein sa-

buerunt : „ weil man sicji dber mnitium .( HI : samnicium), apa-

die Bedingungen niebt verei- lum nouum beUum accessit

nigen konnte". -^^ P:. apuli ^miliQ sorte eue-

3. inducias annuas ab^ urbe nerunt. -^ De Apulis cf. 8,25.
reUulerant: M] indutias an- \% uix a se ipsis eo tempore

nuas ab urbe retulerunt (P propulsaniium bellum: P.

m. 1. ). — P m. 2. : inducias. — — M : proculsantium. — * P:

PM: nee (5, 33.) cai'um ipsarum proprius ut sit uero.
sancta fides fuit. Harl, i. al.: 15. ager apulus sammiumque

facta fides fuit. — PM Harl. i. euastatum: Mm* !• P Harl. i.

al.: arrecti ad bellandum ani- Leid. i, al. — M m. 9,: oa-

mi sunt. P m. 1.: ad bellam* etatum.

MBER vm.

portae plena prmalorum fiierint: et cum concursalum clanw-
tnmque ad arma omnibus locis esset, prima luce nee au-
clor nee causa terroris conparuit. Eodem anno de Tuscu-
lanis Flavia rogalione populi fiiit indicium: M. Flavius tri-

5bunu6 plebis tulit ad populum ut in Tusculanos animad-
yerteretur, quonim eorum ope ^c consilio Velitemi Priver-
natesque populo Romano bellum fecissent populus Tuscu-
lanus cum coniugibus ac liberis Romam venit : ea multi-
tudo veste mutabi et specie reorum iribus circuit ^enibus

10 se omnium advolyens: plus itaque mjsericordia ad poenae
veniam impetrandam quam causa ad crimen purgandum va-
luil: tribus pmnes praeter JPolliam ^ntiquarunt legem. Pol-

1, ft cum poncursaUm clama'
tumque Qd arma omnibus
loch csset: PM rell.] ct pum
poncnrsatnm conclamatamque
pet. (cpd. Sig.}. -rr- P m. 1.:
ponsursatam. -:- P^olo aat^
M.'capitolium <i^atque quearx
cet. sed at que ipdactam est,

p. eodem, anno de Tuscufanis
Flauia rpgatio^e populi fuU
iudicium: PM, — Harl, i,:
fabia rpgatione. -^ PM Harl. i,
felt. : m. fabins tr pi tnlit ad

' popalam, — Pall. Yoss. n,
fiL: „iii tnscalanos animad-
^lerteretar'* pmissa ponian-
ctione ut,

^. quor(im eorum qpe ac con-,
silio: PM Barl. i. Leid. i. aL
-r~ Keep, tres codd.: qaod
ppmm ope pet, prob, C.Da-:
kerp, Unns Loy^l, n.: qao-
piam eoram ope pet, — !• Fr.
Ctrpn, quorum eorum h. 1,
signifips^re censet quorum fx'
fis Thsculanis ppei quam-
qaamt qtalia oiuitUizi,yelqaap

peqauntor satis ostendunt LI-
Tium de toto popalo Tascul^-
lioram, non de auctoribos qai-
basdam defectionis scripsisse.
Eorum, si integram est, ad
quorum additam yidetur qao
maior yis in pronomiqe Ipso
inesset, qaem ad modam hie
ff , hie ille, hie idem, al, apud
Liyium tot locis coniancta (e-
guntur, — P: peliterqi pri-
fiernatesqae popoplo, F. bel-
lam fecissent. m, 2.: populo,
r, — M: ueliterni priuerna-
tesq. I populos (m. 3.: popu-
los) tusculanus pom coniugi-
bus cet, m. 3.: ucKtemi pri-
uernatesq. descisset | . — De
VeKternis cf. 8, 12, 13., de
Priyernatibus 8, 19, seqq.
(p. genibus se qmnium aduol-
uens: P m. 2, M, — P m. 1.:
gentibus. — Faluit: b, e.
cum pausa eorum ad crimen
purgandum non yaleret, ya-
luit misericprdia, _

12, tribus omnes praeter PpU

LIBER VUL

407

liae sententia fuit pubcres verberatos necari, cotiiuges lib^
rosque sub corona lege belli venire: memoriamque eius irac
Tusculanis in poenae tarn atrocis auctores maosisse ad pie
trum aetatem constat, nee quemcpiam ferme ex PoUia tribu
candidatum Papiriam ferre solitum. 5

XXXVin. Insequenti anno Q, Fabio L. Fulvio consu-
libus A. Cornelius Arvina dictator et M, Fabius Ambustus
magister cquitum raetu gravioris in Samnio belli — Coxh
ducta enim pretio a finitimis iuventus dice&atur *— inten-
tiore dilectu habito egregiilm exercitum adversos Sammtes tt)
duxerunt. castra in hostico incuriose ita posita tamqmta
procul abesset hostis, cum subito advenere Samnitiura -le-

Ham antiquarunt legem:
PM. — V^ss. II.: antiquare.
2. memoriamque eius irae:
PM. — Harl. I. VoBS. II. aL:
memoriam eius irae. r— PIHl:
in poena tarn atrocis ancbo-
res (M: aactorem) mansisse
ad patram aetatem constaf,
^— Quae sequuntur et nos ita
scripsimiis, quern ad modom
Gelenias in suis libris inye-
nisse yalt, quamqaam dabinm
videtar an antiqua mann vel
candidatum datumyel omis-
sa priore loco voce „ ferme '^
candididum ferme doium
Bcriptum fuerit. sed cum da-
tum ex nomine pandidatum
OFtnm esse posset, nihil ex
recepta scriptara matare ansi
somas. — P: „nec qaem-
qnam ferme ex • polia tribu
candidatum ferme datum pa-
^ piria ferme (dein eadem m. !•:
ferre) solitum^S M: „nec
qdemquam ferme ex pollia
tribu candidatum ferme jatu |

papiriam datu ferre ferre 'sd-
litu'': prius y^rr^ inductum
est. •<— Papiriae triboi adscri-
pt erant Tusbulant: nam-
quam Igitar ferme ^ . qni ex
PoUift triba .candidati magi-
stratus petiyeront, tribns Pa-
piriae saffragia ioleront. .'^
6. insequenti €aino.Q, Fahio
L. Fuluio cos,: P^ — Mm.
1.: iaseqaentim aUno- fabio
1. fuluio cos. m. 2.C in«#-
quenti, Et in Harl. i. Leid. i.
multisqae aliis praetermissam
est Q, — PM: a. comelius
aruina dictator et (Mi M)
m. fabias ambustus cet^ Harl. i.
Leid. I.: si aohis Cornelius
cet, — M in. 1..: condue | te-

nim praecio. P: conducta'tl
praetlo % finitimis iuaentos
ducebatar. jn» 3*: dic^atur.

— M m. 2. P: intentiore di-
lectu habito. Mm. l.rdilecto
Itabitu.

12. cum subito adueners: P.

— Mm. 1.: aduene. m. 3.:

LIBER VIU.

^09

sine magno Incommodo progredi non poterat, eum ipsum
in quo constiterat locum castrls dimetari iussit : id vero cir-
cumfuso undique equitatu ut vallum peteretur opusque in-
ciperet, fieri non potcrat: itaque ubi neque eundi neque
manendi copiam esse videt, instniit aciem inpedimentis ex 5
agmine remotis. instruunt contra et hostes et animis et vi-
ribus pares: auxerat id maxime animos quod — ignari loco
iniquo non hosti cessum — velut fugientes ac territos ter-
ribiles ipsi secuti fuerant: id aliquamdiu aequavit pugnam
iam pridem desueto Samnite clamorem Romani exercitus 10
pati. et hercule illo die ab hora diei teriia ad octavam ita

1. eum ipsunt in quo consti-
terat locum castris dime*
tari iussit: P cod. Gel,
Harl, I. — M: dimetare | ius-
sit. Cod. Klock.: ihetari ius-
sit. Leid. I. Voss. ii. Pall. 1. 3.
Lot. 4. al.: dimicari iussit.
Cod. Sig. al. : coinmuniri
iussit.

2. id uero cir cumfuso (Mm.
1.: circumfunso ) undique
equitatu ut uallum petere^
tur ' opusque inciperet fieri
non poterat: PM: h. e. ut
vero vallum peteretur fieri
non poterat cum equitatns un-
dique circun^fusus esset. I.
Fr. Gron. aut ut vallum pe^
terent aut ut vallus petere^
tur scribendum censet: sed
quern ad modum vallus pro
vallum nonnumquam legitur,
sic k 1. vallum pro vallus
scriptum yidetur, nisi forte'
L. voce vallum omnia- ea
quibus ad aggerem faciendum
opus erat significare yoluit.

5. instruit aciem inpedimen-

tis ex agmine remotis: P
rell. — DL Lovel. 4. : instituit
aciem cet. Simili errore 33,
15. instituit scriptum yidetur,
et ex Bamberg, restituendum:
„]p8e raptim capere arma
iussis militibus infrequent!
agmine porta egressus pro flu-*
mine instruit aciem. ceterae
copiae yix conligi atque in-
strui cum'potuissent** cet. —
P m. 1.: intruunt. Mm. 1.:
instruunt contra et hostes et
anim sed uiribus pares, m. 4. :
et animiseduiribus.
7. ignari loco iniquo non ho-
sti cessum: PM: h. e. quod
Samnites sibi persnaserant,
Romanum non loco iniquo
sed sibi cessisse. — PM: id
aliquamdiu aequauit pugnam.
— M: clamore romapi exer-
citus pati.
11. et hercule: PM rell.J at her-
cule (cod. Gel.). Cf. ex. gr.
7p 11.: et hercule tanti ea ad
dniyersi belli eventum mo-
menti dimicatio fuit, ut Gal-

410

LIBER Via

anceps dicitur certamen stetisse ut neque clamor, at primo
semel concursu est sublatus, iteratus sit neque signa pro-
mota loco retrovd recepta neque recursum ab ulla sit parte:
in suo quisquis gradu obnixi urgeutes scutis sine res[Hnh
5tione ac respectu pugnabant: firemitus aequalis tenorqoe

lorain ezercitas -— in Cam*
paniam transient. — P m. 2. :
ab bora diei tertia ad octa-
nam ita anceps dicitar cer-
tamen stetisse. P m. 1. M m.
2. : ab ora. M m. 1. : ab oram.

I. Mii primo semel concursu
est sublatus: M m. 2. — M
m. 1. P BarL i. Leid. i.
Voss. II. Lot, 4. al, : at primo
semel concursam est sublatos.

4. in suo ifuisquis gradu ob*
nixi] in sao qoisqne gradu
obnixi. — PM: in suo quis-
quis gradu obnojui (Harl. i.
Leicl. 1. al. ). — Obnoxii ve-
ram buius loci scripturam esse
non posse facile est inteUectu.
810 quoque 7, 33. in M qui-
dem obnixi^ sed in P m. 1.
obnoxiy in flarl. i. Leid. i.
' obnoxii inventum est. verum
quisquis pro quisque ab er-
rtfntibns librariisscriptumesse
persuadere mibi non possum:
nee aliu|^ discrimen in his
duabos Yoclbus hoc quidem
loco videtur inesse quam quod
quisquis maiore vi idem quod
quisque ezprimiit. peterum
pro quisque dictum nonnum-
qoam quisquis esse vel il-
lud unum quidquid docet
quod apud Lucret. 5} 1387,

apud Plaut} in Trin. 4, i
881. legitur, et cnius Ueo
apud Terent. in Ad. 4, 2. 51.
unum quodque poni noo
oportuit nam quamqaam li-
centla qnadam poetaruffl sic
scriptum esse yideri potest,
tamen id certe non potest da-
bium es%% qoin latlne ita did
potuerit nee hoc uno loco
apud Li?ium in bac voce er-
ratum esse alii Joci docent,
ex. gr. 27, 28. quo loco cum
Put. (Colb. HefLf amb.) scri-
bendum est: „Crii5pinus et
morte conlegae et suo yol-
nere terrltus silentio inse-
quentisnoctis profectus, quos-
quos proxumos nanctus est
montis, in iis loco alto et
tuto undique castra posuit":
b. e. in prozimis quibuaque
montn)us.
5. fremitus aequalis tenorque
idem pugnae in defatiga-
tionem ultimam aui nociem
spectctbat: PM: „und diese
auf beiden Seiten gleiche
BartnSckigkeit und Ausdauer
liessen erwarten, dass nur
eine ganzlicbe ErschSpfung
aller KrSfte oder die Nacbt
dem Kampfe ein Ende ma-
cben werde'^ I. Fr. Groo.

lilBER VUI,

41i

idem pugnae in defatigationem ultimam aut noctem specta-*
bat. iam viris vires iam ferro sua vis iam consilia ducibus
deerant, cum 3ubito Sampitium equites, cum turma una Ion
gius provecta accepissent inpedimenta Bomanprum procul
pb ar^iatis sine pr^esidio sine munimento stare, aviditate 5
praedac impetum faciunt. quod ubi dictatori trepidus nun-
tius adtulit, j'jsinemodo" inquit „sese praeda praepediant".
alii deinde super alios diripi passim ferrique fortunas nuli-
tum vocif(srabantur, tum magistro equitum accito ,,vides
tu'^ inquit |,M. Fabi ab bostium equite omissam pugnam? IQ
haerent inpediti inpedimentis nostris: adgredere '^ quod in-
ter praedandum omni muIUtudini evenit — * dissipatos: ra-
ros equis insidentes, raros quibus ferrum in manu sit, inve- .
pies: equosque dum praeda pnerant, caede inermes cruen-

non out sed g>d noctem scri-
bendam censait. -^ Ittolti
recc. codd.: spectabaiit,

?, iam ttirh uires iam fevT^
sua uis iam consilia duci-
^us deeraJit : VM. Cf. 6, 22.;
„Tegetuin ingeoium in vivido
pectore yigebat yirebat^ae in-

* tegris {sensibus^*; et ^uod
paulo posts, 3S. legitqr „prae-
da prpepediant ^% „baerent ia-
pediti inpcdimdntis nostris'*,
— M: con turma una | lon-
giiis prouectam accepissent.
m. 2. : cii turma una | cet. —
PM: „auiditate praedae im-
petum faciunt*': sciL in Ji^-
pedimept^,

7. sine modo inquit sese prae^
da praepediant: PM. 7— M

m. 3. : sine modo, — Harl. h
Leid. I.: esse praedam prae-
pediant. — P m. 1,: alii
deinde su^^illos alios cet., sed

illos Inductnm .est. — » PM:
nociferabantnr. Lov. 4.: no-
eiferabant (cf. 7, 12.). Recc,
quid codd.: uocifer^ntur,
9. turn magistro equitum ac'
eiio aides tu inquit m^ fo'
bii ab hostium equite omis'
sam pugnam: PM. Nihil da-
bito quin multis aliis locis
boc a librariis debeamns, -^
P; faerentf

i 1 , adgredere quod inter prae-
dandum (P: ptandam) omni
multitudini euenit dissipeh
tos: PM: h. e. adgredere eos
dissipatosit id quod inter prae-
dandum omni multitudini eve-
nire solet,

$4. equosque dum praedn one^
rant: P, — In ffl scriptom
erat vel „ecqaos [ que** vel
„etquo8 I que*'. — Leid. i.
al.: et quosque dum cet. — *
BI: caede inermes cruentam-
que pugn^ curae erant | ipe-

413

LIBER VIIL

tamque illis praedam redde. mihi Icgiones peditumque pa-
gna curae erunt: penes te equesfre sit decus^.

XXXIX. Equitum acies — qualis quae esse instnictk-

sima potest — invecta In dissipates inpeditosque hostes

5 caede omnia replet: Inter sarcinas oniissas repente oblacen-

tes pedibus fugientium consternatorumque equomni neque

pugnae neque fugae satis potentes caedtintun turn delete

prope equitatu hostium M. Fabius circumductls paulum aEs

ab tergo pedestrem aciem adoritur: clamor Inde novus ac-

10 ddens ct Samnitium terrult animos, et dictator, ubi respe-

. ctantes bostium antesignanos turbataque signa et fluctuan-

iem aciem vidit, turn appcllare tum adbortari mlUtes, tribu-

nos piinclpesquc ordinum nominatim ad Iterandam secum

nes te cet. Kledia praetermissa
sunt. — P: milii lejiones pe-
ditumque pugna curae erunt.
LoY. 4.: peditumque pugna
mihi curae erit.

3. qualis quae esse instructis-
sima potest: P: h. e. talis,
qualis yiel instructissima acies
viderl potest: „m der yolU
Icpmrneosten Ordnung'S Cf.
7, 33.: pro^lium, nt quod
mazime umqu^m pari spe
ntrimque — commissum est
cet. — J)l: qualis^. esse in-
structissima potest inuecta in
disripatos inpeditosq. hostes
caede omnia replet. P m. 1.:
in dissipates inc^editosque. —
B m^ 2.: ^o/zsternatorumqae
eqnorum« M: ^osternatorum-
que. P m. 1.: ^^ostematorum-
qae.

8. paulum: PM cod. Klock.]
pauliulum (Pall. pell.). —
Ewsaepe hae voces inter se

confusae sunt optimoramque
librQrum auctoritate scriben-
dum est ex. gr. 21 , 46. : iam ma-
gna ex parte ad pedes pugoa
iverat, donee Numidae qui iit
cornibus erant, circumvecti
paulum ab tergo se ostende-
runt. 23, 13.: debellatomque
max fore si adniti paulum
voluissent rebantur. al. —
PM Harl. I. Leid. i. al : cir-
cumductis paulum nMis, Cf.
8, 38.: ffl. Fabi. — Paulo
ante scriptum erat in P m.
].: tum de loco prope equi-
tatu hosiium. m. 2.: equitatu.
9. clamor inde nouus acci-
dens: PM cod. Gel. al. —
Voss. n. al.: accedens. —
Lov. 4. multique alii recc.
codd. : antesignarios. — M:
„ turbataque sign^ fluctuan-
tem aciem '^: h. e. „ signa
e": quod e persaepe loco par-
ticolae et deprehenditur.

LIBER VUI.

413

pugnam vocare. novate clamore signa inferuntur ct, quid-
quid progrediebantur, magis magisque turbatos hostes cer-
nebant. eques ipse iam primis erat in conspectu, et Cor-
nelius respiciens ad manipulos militum quod manu qupd
voce poterat monstrabat vexilla se suorum parmasque cer- 6
nere equitum. quod ubi auditum.simul visumque est, adeo
repente laboris per diem paene totum tolerati vulnerumque
obliti sunt, ut baud secus quam si turn integri e castris si-.
gnum pugnae accepissent, concitaverint se in hostem. nee
ultra Samnis tolerare terrorem equitum peditumque vim po- 10
tuit: partim in medio caesi, partim in fugam dissipati sunt:
pedes restantes ac circumventos cecidit: ab equite fiigien-

1. nouato clamore signa in'
feruntur' et quidquid pro*
gr e diebantur 'cet»i P na. 2,
M cod. Gel. al. — P m. 1.:
uocato clamore. — PalL 1. 3.
Voss. II. al. : quocumqne pro-
grediebantjur. Cf. 7, 32. : qoid^
quid ab urbe loDglus profer-
rent arma.

3. eques ipse iam primis erat
inconspectu: PM. — Voss. ii.
omnesque recc. Drakenb. :
primas. — PM: quod mana
qaod uoce poterat: „so Tiel
er mit dcr Hand, sa viel er
mit der Stimme deatli9h ma-
chen koIlnte*^

6. quod ubi auditum simul ui"
' sumque est: PM Harl. i.
Leid.i. c. Klock. Loy.4.]quod
ubi anditam simulquie yisom
est.— „Als dies in demselr
ben Aagenblicke gebdrt and
gesehen worden ". Cf. 3, 50. :
simul bis quae videbant iis-
que quae acta Romae audie-
rant. 31, 41.: com sescento-

rum aegre simul equites pe-
ditesque numerum e:^plessent.
al. — PM: adeo repente la-
boris per diem paene (M:
poene) totum tolerati (P m.
1.: tolerari) uulnerumque ob-
liti sunt. Pall. 1. 3. Voss. ii.
al.: laboris quern per diem
pene totum tulerant. Leid. i. :
tulerat. — P m. 1.: sinom
pugnae. m. 2.: signum.
9. nee ultra samnis tollerare
terrorem equitum pedUum^
que uim potuit: M. — P m.
1.: nee ultra samnis tollera-
rem equitum peditumque cet.
m. 2.: tollerare. ,

12. pedes restantes ac circum*
uentos cecidit : cod. Gel. —
M: pedes res r^^tantes ac
cet. P relL : pedes/res restan-
tes ac circumuentos cecidit.
— I. Fr. Gkoh. ac deletum
voluit. — In Harl. i. ezcide-
runt omnia, quae ab „ab
equite^' ad ,ycecidit^'' in PM
leguntur, eodem jnendo quo

414

UBER YIU.

tium 8trages est facta, inter quoS et ipse imperator cecidit
Hoc demum proelium Samnitlum res ita infregil , ut omnp
bus concili^s fremerent minime id quideni mlrum esse, a
inpio bello et contra foedus suscepto infestioribus merito

6 deis quam hominibus nihil prospere agerent: expiaildum id
bellum magna mercede luendumque esse: id ref^rre tan-
tum, utrum sopplicia noxlo paucorum an omnium innoxio
praebeant sanguine t audebantque iam quidam nominare au-
ctores armorun^ unum maxime nomen per consensum da^

lOraantium Brutuli Papi exaudiebatur : vir nobilis potensque
erat^ baud dubie proximarum indutiarum ruptor. de eo coa-
cti referre praetores decretum fecerunt^ ut BrutuluS Papius
Romanis dederetur et cum eo praeda omnis Romana capti-
vique ut Romam mitterentur, quaeque res per fetiales ex

is foedere repetitae essent, secundum ius fasque restituere'ntun
fetiales Romam ut censuerunt missi et corpus Brutuli exa-

panto ante in P terroreni
praetermissam erat

S2. ut omnibus conciliis freme-
rent: P, — M: fennerent.

5. deU: Vm.%^ m. 2. Leid. u
al.] diis. — P m. 1. Mm. 1.:
deAiSi Cf. ^, 6 J ^^deis dnci-
bns"-— ^,dei8 manibus". aL
— P m< iA quam ominiLns^
m. 2,: hominibus^

6i id referre ionium utritm
supplicia noxio paucorum
an omnium innoxio prae-
heant sanguine i Pill: j,nur
dies Eine sei in firwSgung ztt
Ziehen, ob fur den Frevel das
Blut der Wenigen die als Ah-
^ Stirtef des Erieges den Tod
terdient^ fliesse oder ob sie
denselben mit demi unschnl-
digen Blnte Aller b&ssen soli-

ten's — . fiarL t.: sapplici^^
noxio^

10* Brutuli Papi: P Hari. h

Leid. I. Voss. II. —^ M : bro-

toli papri* — M:' ant dubiae

.proximarum indnifaHim ra-

ptoi'^ P m* 2.: indnciarum^

i% Brutulus Papiwt: P. — M:
brutttlus papu8< -^ PM Leid^i.
al.i „rOmanis dedetnr*' pro
dederetur i — Ws pei? fecia-
Ies« — M: seGtmdom^ ins fas-
que res^/erentur. fepiaks cet
m* 2.: restituerentnTit

l6rf ut censuerunt: M. -^ P mw
1.: nt ccnsuerem< in« 2.: ut
censnere^ -^ P m. l^: et cor-
pus brutuli examine, m. 2.:
exanime. — M: ^,ip6e morte
uoluntaria ignominia ae se ac
supplicio subtraxit*': sed ad
Indnctnm est*

LIBER VUL

415

nime: ipse morte voluntaria ignominiae se ac supplicio sub^
traxit: placuit cum corpore bona quoque eius dedi. nihil
tamen earum rerum praeter captlvos ac si qua cognita ex
praeda sunt acceptum est, ceterarum rerum inrita fiiit dedi-
tio. dictat^or ex senatus consulto triumpbavit^ 5

* XL. Hoc bellum a consulibus beUatum quidam au-
etores sunt eosque de Samnitibus triumphasse, Fabium etiam
in Apuliam 'processisse atque inde magnas praedas e^se:
nee discrepat quin dictator eo anno A. Cornelius fuerit: id
ambigitur, belline gercndi causa creatus sit an ut esset qui 10
ludis Romanis, quia L. Plautius praetor gravi morbo forte
inplicitus erat, signum mittendis quadrigis daret (unctusque
60 baud sane memorandi imperii niinisterio se dictatura ab-
dicaret. -nee facile est aut rem rei aut auctorem auctori^
praeiferre: vitiatam memoriam funebribus laudibus reor fal- 15

4. accepium est: PM. — Voss. ir*
a].: accepta. — PM: cctera-
rom rerum inrita fuit deditio
(M: dedicio ). Vdss. n. mnlti-
qae recc. codd.: sed cetera-
rum rerum cet.

5. dictator ex sc, triumpha-^
uit: P. — M: dictator ex 5c.
p. triumphauit. — In Harl. i.
Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. mul-
tisqne recc. codd. excidit

16. hoc bellum a coss. heJta*
turn quidam auctores sunti
PM. — Lov. 4. al.: debella-
turn.

9. nee discrepat quin dictator
eo anno A, Cornelius fue*
tH: PM rell. Cf. 9, 46.: id
quod haud discrepat. 22, 61.:
mirari magis adeo discrepare
inter auctores quam quid yeri
sit discemere queas. al. —

Voss. II. Lov. 4. al.: M. Cor-
neliusf Leid. i. al. : a, m. Cor-
nelius. Cf. 8, 38.
9. id ambigitur: P* — M: fnc-
' tit ambigitur. m. 4.: fuerit
s; ambigitur. — M: 1. plan-
cius. — Mm. 1.: mitten/is
quadrigis. m. 2.: mittendis.
15. uitiatam memoriam fune^^
hribus laudibus reor: PM
relL — M. Ant Muretus lau-'
s dationibus scribi yoluit, quod
lion laudes funebres sed
laudationes funebres. diet*
rentur. et sic cum multis aliis
locis turn 5, 50. scriptum 1^-
gimus: „matroni6gratiae actae
honosque addkus, ut earum
sic ut Tirorum post mortem
sollemnis laudatio esset '^ nee
tamen dubito quin b. 1. lau"
dibus recte se babeat, cum
L. videatur dicere yoluisse

416

UBER VUI.

sisque imaginum titulis, dum faniilia ad se qnaeque £aniam
rfenim gestarum honorumquc fallcnti mcndacio trahunt : inde
carte et singiUorum gesta et publica monumenta rcmm con-
iiisa: nee quisquam aequalis temporibus illis scriptor extat
5 quo satis certo auctore stetur.

nemoriain yitiari solitam JaU'
dibus ipsls, qaibus in laU'
dationibus funebribus il-
lastrinm hominum gloria en-
mnlata esset. — PM: falsis-
qne imaginum titulis. Cf. 22,
31. 30, 45. al.
3. faJlenii: M] fallente (P).
Cf. 6, 14.: dilTerentiqne. — r
P m. 1.: raendatio. m. 2.:
mendacio. M: dum familia ad
86 qnaeque famam rerum ge-
starum A(>rumque | fallenti
mendatio trahunt. Recc. qui-
dam codd.: familiar. — M
m. 1.: nee quisquam aequalis
' temporibus illi scriptor extat.

m. 2. : illis. — Verba ab ex-
iat ad stetur praetermissa
sunt in Harl. i.: et — quod
multo magis doiendnm est —
integri etiam librl duo se-
quentes in hoc antiquo ele-
gantique codice desiderantar.
— In P adscriptum legitar
in fine huius libri octa?i:
„Titi Liui ab nrbe condita
lib. Yiii. expl.*' in M: „emen-
daui nico flanianus | titi lioi.
ne ter praef urb | apud term
ab urbe cond | uictorianus ac
emenda | bam domni symma^
chis I lib. Yui, ezplic, in-
cip. ymi".

/' ■

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
UBERIX.

L Sequitur hunc annum nobilis clade Romana Can-
dina pax T.Veturio Calvino Sp. Postumio consulibus. Sa-
mnites' co anno imperatorem C. Pontium Herenni filium
habuerunt, patre longe prudentissimo natum, primum ipsum
.bcUatorem duccmque. is, ubi legati qui ad dedendas res 5
missi erant pace infecta redierunt, ^ne nihil attum" Inquit
,,hac legatione censeatis, expiatum est quidquid ex foedere
rupto irarum in nos caelestiuni fuit: satis scio, quibuscum-

1. S^qukur hunc annum no*
bills elade romana caudina
pax T. Feturio Caluino
Sp, Postumio coss.: PM.
Cf. primns versas libri quart! :
^,hos secati Jtt. GenaciuB et
C. Cnrtius consoles *^

3. imperatorem C, Pontium
Herenni f, habuerunt: P.
— JM: herem | ni. f. habne-
runt.

6. uhi legati qui ad dedendas
res missi erant pace infe-
eta redierunt: P. — M: obi
legati quo ad dedendas res
missi erant pace cet. Pall. 1.
3. al.: missi erant romam

T. Livi pars II.

pace cet Dnbiam igitnr vi-
deri potest an m. 1. scriptom
foerit: ,,18 obi legati» qoo ad
dedendas res missi 'eraot,
ronu pace infecta redieront'*
cet — PM: ne nibil actom
inqnit hac legatione censea-
tis, ezpiatom est qoidqoid cet
Cf. 22, 18^ ne nibil actom
censeret eztracta prope ae-
state -per ludlficatiooem ho-
stis. 8, 34.: perpetoa ne esset
8. quibuscumque dis eordi
fuit: Voss. I. -- PM: „qoi-
boscnmqae diis cord! fbit^.
Cf. quod panlo post legitar
„arbitr/s".

418

UBERDL

que di8 cordi fuit subigi nos ad necessilalem dedendi rc«
quae ab nobis ex foedere repetitae fuerant, is non fiiisw
cordi tam superbe ab Romanis' foederis expiationem spre-
tam. quid enim ultra fieri ad placandos deos mitigandos-

5 qujB homines potuit quam quod nos fecimus? res hostiom
in praeda captas quae belli iure nostrae videbantur remia-
mus, auctoTCS belli quia vivos non potuimus perfunctos iam
fato dedidimus, bona eorum, ne quid ex contagione noxac
remaneret penes nos, Romam portavimus — : quid ultra

10 tibi Romane, quid foederi quid diis arbitris foederis debeo?
quern tibi tuarum irarum quern meorum suppliciorunoi iudi-
oem feram, neminem neque populum neque privatum fa-

ll, quae ab nobis ex foedere
irepetUae fuerant : PM ] qua e
a nobis cet. — ill : ex federe.

*^.is non fuUee cordi: PM]
, iitf non iaisse cordi. CC 4,
46.: ex is. al. — M : cordi t
si^be ab romanis foederis ex-
piationehi spretam. m. %\
cordi sa|^be cet.

6. quae belli iure nosirae ui-
debantur: M. — P: uidean-
tnr. — M: ^remisimia au-
eioree belli iur^ | nostrae
midebaniur remisimus | an-
ctores belli quia niaos non

• potnimns perfunctos iam fato
edidhnus bona eorum bona
eorum ne quid ex contagione

. ' - neyae remaneret paenes nos '^
cet. sed ntroque loco, quae
▼erba media male bis scripta

• erant, m. 3, expnncta sunt.
— P Leid. I* Lor. 4. cod.
Klook. : dedidimus. Pall. Vosa.
u. relL: dedimos.

9. quid uHra tibi romane quid
foederi: P. •— M: qui ultra
tibi romanae quid foederi.

m. 3. : quid ultra. — M m. 1.
P: quid diis arbitriis. M m.
3.: arbitris. — P: „ foederis
expiationem debeo ^. sed eX'
piationem^ quae vox octo
Tersibus ante legitur, indo-
ctum est.
11. quern tibi tuarum irarum
quemmeorum suppliciorum
iudicemferam neminem ne*
que populum neque priua-
tumfugio: PM. — Lov. 4.:
quern nostrorum supplicio-
rum. — PaU, Voss. 11. Lov. 4.
muUique alii recc. codd. :
„ neminem neque publicum
neque priuatnm fugio ^^ cf. 8,
23* : cum romanns legatus ad
disceptandnm eos ad com*
munes socios atqne amicos
Tocaret cet. 3, 71.: Aricioi
atque Ardeates de ambiguo
agro cum saepe bello certas-
sent, muUis in vicem dadi-
bus fessi iudicem populum
romanum cepere, al. — Cf.
3, i4.: multi pnyatim jT^r/*
haint Volscio iudicem*

LIBER CL

419

gio. quod 81 nihil cum potentiore iuris humani relinquitur
inopi, at ego ad deos vindices intolerandae superbiae con-
(ugiam, et precabor ut iras suas vertant in eos quibus non
suae redditae res non alienae adcumulatae satis sint, quo-
rum saeyitiam non mors noTUorum non deditio exanimato- 5
rum corporum non bona sequentia domini deditionem ex-
satient, placari nequeant nisi hauriendum sa'nguinem lanian-
daque viscera nostra praebuerimus. iustum est bellom Sa*
mnites quibus necessarium, et pia arma quibus nulla nisi in
armis relinquitur spes: proinde cum rerum humanarum ma- 10

1. guod si nihil cum poten*
tiore iuris humani relinqui"
tur inopi at ego ad deos
uindices intolerandae su*
perbiae eonfugiam: P. ^-^
Qaod si nihil inris hamani
relincpitar inopi cum poten*
tiore^ h. e. tain cam conten«
dendam est inopi cam pi*
tentiore, cam inopi de eo,
quod ~^8ao sibi iure videtar
postolare, a potentiore reca-
satar. cf. 38, 48.: ,,81 ->po-
stnlarem at diis inmortalibas
honos haberetur et ipse triam*
phans in Gapitolinm' ascen-
derem ande votis rite nan-
capatis profectns sam, nega*
retis hoc mihi cum diis in-
mortalibas*^? h. e. „miA/qai
deoram aozilio adiatas tan-
tnm hostem devicerim, deis
qai mihi exercitaiqae victo-
riam dare Toluerint". qao
igitar sensn haec praeposiiio
cum scripts sit, ex singolo*
ram locoram rationibns intel-
ligi poterit. — M: qaod si
nihil compo | tentiore inrii htt*
' mani reUnqaitor inopiata ego
ad deos cet. Cf. 8, 32.: re-

' sponde at. — In Pall, 1. 3.
al. praetermissnm est Cft, cf.
3, 56.: qaod si tribani eo-
dem foedere obligatos se fa-
teantar — at se provoeare ad
popnlum, inplorare leges. 9,8.
al.-^ M: etpraecabor.— PJII:
adcnmalate. — JU m. 1.: sa-
tisint. llm.2»: satis sint qao-
mm seoitiaib cet.

7. placarinequeant : PSL Leid. i.
al.] placari qai neqaeant (ex
coni. Drakenb.). — £tl. Fr.
Gron. aut qui placari ne^
gueani aut placari negueunt
( cod. Kloclc. ) scribendam
censait: sed gui hciU conie-
ctara ex prioribas guibus
guorum soppleri potest, nee
sine causa L. ita scripsisse
videtur, sed ut consuetadi-
nem hominum qaam maxima
commotorum iraque pertur*
batorum hoc breViore dicendi
genere exprimeret, caias ge-
neris tot similes loci in'Li-
Tianis annalibas leguntar. —
Pal. 2. aliiqae recentlssimi li-
bri: placariqne neqaeant -^
Rl: nisi aariendam sangajnem.

27*

420

LIBER IX.

, ^

limum momentum sit, quam propitiis rem cphim advcrsis
agabt diis, pro certo babctc priora bella adversiis deos ma-
gis quam homines gessissc, hoc quod instat ducibus ipsis
diis gesturos.

^5 n. Ilaec non laeta magi« quam vera vaticinatus exer-

citu educto circa Caudium castra quam potest occidtissime
locat: inde ad Calatiam, ubi iam ronsules Romanes castra-
qne esse audiebat, milites decem pastonim habitu mittit pe-
coraque diversos alium alibi baud procul Romanis pascere

lOiubet praesidiis: ubi inciderint in praedatores, ut idem omni-
bus sermo constet, legiones Samnitium in Apuliam esse,
Luceriam omnibus copiis circumsedere nee procul abesse
quin vi capiant. iam>is et rumor ante de industria volga-

1. quam propiliis rem quam
aduersis agant diis: P]
quam propitiis qvam adver-
sis agantur diis (ex coni. I.
Fr. Gron.). — M; proinde
cnm reram haroanarnm ma-
ximam momentQm propitiis
rem | quam adaersis agant diis.
Leid. I.: moraentnm sed qaam
propitiis rem quam cet. Lov.
2.: agamus. — P: pro certo
habere. — In Neapol. Latinii
scnptnm est nos gesturos:
Bed ad gessisse et gesturos
facile sappleri potest vos ex
habete,

6, ehrca Caudium: M. — P:
circa gaadinm. — P Voss. ii.
Lov. 4. multiqae alii codd.:
„castra qaam occnitissime da-
eit«. sed margini libri P ad-
scriptum m. 2. est locat. —
M: caslra occultisime dacit
locat. Voss. i.^ locat ducit.
Cf. 2, 7.: fieri. - Pftf: inde

♦ ad calatiam nbi iam coss. ro-
manos castraqne esse andie-

bat milites decem pastornm
liabitn mittit (fll:'mitit).

1 1 . legiones samn itium in apul-
liam esse: M] legiones Sa-
mnitium in Apalia esse (P).
— „DieLegionen der Samni-
tcn seien nach Ajmlien". —
Pm. 1.: sermo constat, m. 2.:
^onstet. — Recc. codd.: cir-
cnmsidere. — PM: nee pro-
cul adosse quin ni capiant.
Leid. I. al. : quin nt capiant.
Loy. 4.: ,,quin capiant '^ sed
si Samnites vi captari crede-
bantnr Luceriam, quam ma-
xime Romano nt fidelibns so-
ciis auxilio esset festinandum
erat: quo nihil Samnitibus
optatios eyenire potnit. —
Legimus quidem 8, 37. Apu-
ios a populo Romano defe-
cisse, sed ilia defectio non
omnium ciyitatum eonim yi-
detur fuisse. cf. 8, 27.

13. iam is et rumor ante de in-
dustria uolgaius: M] iam'
is etiam rnmor — jnlgatus.

LIBER K.

421

tus venerat ad Bomanos scd dldeiu auxere captivi co ma-
xime quod sermo inter omnes congrucbat. haud erat du-
bium quin Lucerinis opcm Komanus ferret bonk ac fideli-
bus sociis, simul ne Apulia omnis ad praesentem terrorem
deficeret. ca niodo qua irent consultatio fuit: duae ad Lu- 5
ceriam fercbant viae, altera praeter oram superi maris pa-
tens apertaque sed quanto tutior tanto fere longior, altera
per Furculas Caudinas brevior. scd ita natus locus est; sal-

— M m. S^. P: sed quamto
tailor tanto fere iongior. M
no. 1.: sed tamto tutior tanto
cet. — PM: altera per furcu-
las gaudinas breuior. Cf. 9,
5. 10. 12. al.

sed ito HiUus locua est:
PM: „£e nat&rliche Bescbaf-
fenheit des Ortes aber Ufrfol-
gende^^ — Cod. Klock. : sed
ita natos insidiis locus is est.
saUus duo alii angusH sil-
uosique sunt montibusk^ca
perpetuis inter se iuncti:
Mm. l.P. — M m, 2.: iun-
ctis. — Hi duo saUus postea
angustiae^ nominantah ,,Es
sindzweihohe enge undrwal-
dige Scbluchten, die durcb
eine ununterbrocbene eineii
Kreis bildende Kette yon Ber-*
gen mit einander verbunden
werden.: zwischen ihnonuliegt ,
in de|^MUte eingescklossen ein
ziemli«b ausgedebntea gras«
uud wasscrrtficbefe Tbal, durcb
welcbes initten bindurcb. der-
Weggebi^'. Cod. Sig.: „iyion-
tibus perpetuis inter se iun-
Gti": sed cf. 28, 33.: cam-
|uis anto niontibus circa sae-
ptus erat. -Multi recc. codd.;
pateus claasttsqae.

— P: „iam et is f rumor ante
de industria uolgatus^'^ inter
is el rumor aliquid erasum
est. Urakenb. codd. et Pall.:
iam is rumor cet.

2. haut erat dubium quin Lu-
cerinis opem Romanus fer-
ret bonis ac fidelihus so-
ciis : P. — M : baud erat du-
bium qy lucerinis opem ro-
manns ferret bonis ac fideli-
bus sotiis simul ne apullia cet.

— LoY. 4. : quin lucerinis ro-<
uianus opem fciret^

5. qua irent:. M. — P tcid. L
cuil. Klock.: qui irent.. Ct*.
7> 3^5.: qua. — M: cousola-
tia fuit. — ^DarUber war
man sogleicb eiuig» dass den
Lucerinern fliilfe gebraebt
werden miisse, uud 2; war yor-
ziiglicb weil^ sic bei jem letz-
ten Aufstande treu aa Rom
gebaken, zugleich aber aucb
damit nicht ganz Apulien aus
Furcbt Yor dem fciodlicben
Heere abfalle: nurdas scbien
zu erwagcn, auf welcbem
Wege man dabin marscU|re^^

6. altera praeter oram superi
maris : PM. — P : altera pt
oram eel. m. 2.: pter oraip^

433

UB£R1X.

tus duo alti angufiti silvosique sunt montibus drca perpe-
tois inter se iuncti: lacet inter eos satis patens dausus in
medio campus herbidus aquosusque per quern medium iter
est: sed ante quam venias ad eum intrandae primae ango-
.5 stiae sunt, et aut eadem qua te insinuaveris retro via repe-
teada aut, si ire porro pergas, per alium saltum artiorem
inpeditioremque evadendmn. in eum campum via alia per

4. intrandae primae angusiiae
sunt: H m, 4. P. — M m. 1. :
intride. m. 4<: intride. —
PM: et aat eiidem qua te insi*
noaverie retro nia repetenda :
„Qnd man moaa entweder aof
demaelben Wege aof dem man
hioabgestiegen wieder za-
rfiek ''•-"- M : ai irae porro per-
gas. -~ PM: „per aliam saltum
artiorem inpeditioremque
euadendum*': h. e. per alteras
angustias. Pall etDrak. codd.:
per alium saltum altiorem in*
ped. cet.
7« in eum campum uia alia
» per eauam rupem romani
remieso agmine qM ad alias
angusiiae protinus perge^
rent: P] in eum campum
▼ia alia per cavam rupem Ro-
mani demisso agmine cum ad
alias angustias protinus per-
gerent (ed. Frob. 1531.). -^
De conionctione fnS h. e.
quoniam cf. 7, 34.: ,,qm
caeci reliquare samnites *^ In
M scriptnm est ^m eum cam-
pum uia alia per canam m-
"^em romani remisso agmine |
quad alias angustias protinus
pergerent^ simili eiusmendo
quo 8, 33. in Harl. i. Leid. i.
quid scriptnm est pro quo

id. In melioribus Dralc. libris
qm excidit. In omnibus vero
et Pall, et Drakenb. codd.
recte scriptnm est remis$o
agmine. sed nt haec integra
scriptura praetermitteretnr,
factum est quod interpretes
id, quod h. 1, remittere signi-
fioaret, prorsus fugisse vide-
tur. in hoc enim -erbo non
modo id inest quod demisso
agmine ezprimere volnerunt,
sed idem significat etiam h. 1.,
maxima secaritate atque te-
meritate agmen immittere nul-
lis adhibitis dncibos locorum
peritis, nullis exploratoribus
missis, nulla omnino bostium
quippe qui procul abtese vi-
derentur ralione habita. turn
demum, cum haec recte per-
cepta erunt, intelligi possunt
ea quae sequnntur, quibus
causa eius tantae temeritatis
expressa sit. „Als die Con-
suln das Heer in dieses Thai
auf dem ersten Passe durch
die Felsschlucht hatten riicken
lassen und zwar in gSnzU-
cher Sorglosigkeit, well sie ja
sogleich nach dem anderen
Passe hiodurch zu marschiren
gedftchten, da fanden sie den-
selben durch vorgesogene

LIBfiaiX.

423

cavam rupem Rbmani remisso agmine, quoniam ad balsas an-
gustlas potinus pergerent, saeptas deiectu arbomm ^saauH
Tumque ingeptium obiaoentem moleni: inven^rek.cuni.firaiOs
faostilis apparuisset^ praesidlum etiaiiL in ^uiutmo filitui>cQbi-
spicitur: qtati inde retro, qua venerant.perguiit i*epetere.5
viam: earn quoque clausam sua obice armisque inveniutit.
sistunt inde gradum sine uUius imperlo stupocque QixuuiHii
aniiuDS ac velut torpor quidam insolitus membra teinet^fiiiir
tuentesque alii alios, cum alteram quisqiie conpotein magis
mentis ac consilii ducerent, diu inmobiles silent: deinde ulhi«10
praetoria consulum erigi videre. et expedire npiosdam utilia '
operi quamquam ludibrio fore tmuniehtes perditis.rebiis: ap
spe omni adempta cemebant, tamen^ ne culpiiim malh Hh
derent, pro se quisque nee hortante uUo nee imperante ad
munienJum versi castm propter aquam ivallQ.lciricumdant 15
sua ipsi opera laboremque inritum — praeterqudin quod
bostes superbe increpabant — cum misera^ilt cbnfes^ione
eludentes. ad consules maestos — ne advocantes qmdep

BaamstSmme verrammelt and
dahinter einen Wall yon un-
gehearen Felsstiicken ". Cf.
ex. gr. 9, 16.: „ne nihil r<-
missum dicatis'^ h. e. laxa-
tum. — M: obiacentem mo«
leminuere.

6. earn quoque clausam sua
obice armisque fnueniurtt:
PM. — Cod. Klocif^: ^clan^i
earn iam obice '': sed sua
obice sigaificantor et arbores
et saxa quae eius loci erant.
„Aucb ihn finden aie darch
BSume and Steine, die der
Ort genugsam bot, gesperrt
and mit Truppen besetzt^^

7. sistunt inde gradum : Mm.
3. — M m. 1.: granam. P:
sistunt inde grandum. — M :
menbra tenet — P m. 1.

v. Ia cnia alteriAuk ^sqao
cbnpote^ magfs tnenlte «o
eonsilii ducerent. P m* 2. K
m. %: mentis. Lor. 4. ah:
cum alterum quisque -^ du-^
ceret.

10. ubi praetoria co^i, erigi ui^
dere et expedir$' quosdam
utilia opfrl: PM. — M: „ ac
spe oma dempta^*; h.e.oinnia*
dempta, bine flarl. a. „sp6
omni dempta *S Voss. n. nl,
„8pe omnia adempta ^>

15. propter aquaxn uallo eir^
cumdant: PM cod. G'd. —
Kecc. quidam codd.; prope
aquam.

18. ad coss. maestos ne adua-
canies quidem in eonsi-
Hum: Mm. 1. P. — M m. 3.:
nee aduocantes | quidem in

424

UBERIX.

in consOhun, quando nee eonsilio nee auxilio locus essei •*-
sua sponte legati ac tribuni eonvcniunt, militesque ad prae-
Uxrium versi opem quam vix^ dii inmortales ferre poteraul
ab ducibus exposcnnt
5 nL Querentes magis quam consultantes nox oppres-
aity cum pro ingenio quisque fremerent, alius 9,per obices
yiarum^, alius „per adversa montium per silvas qua farri
anna potenmt eamus: modo ad hostem pervenire Uceat,
quern per annos iam prope triginta vincimus: omnia aequa
10 et plana erunt Romano in perfidum Samnitem pugnanti^:
alius ^quo aut qua eamus? num monies moliri sede sua
paramus? dum haec inminebunt iuga, qua tu ^d hostem ve-
nies? armati inermes fortes ignavi pariter omnes capti at-

oonailiom. — P m. 1.: qua
donee in eonsilio nee anxilio
locos esset. m. 2.: qqando-
nec in eonflilio cet.

6. cwn pro ingenio quisque
fr enter ent alius (M: aiium)
•per obices uiarum alius per
tiduersa montium per sil'
uas qua ferri arma poU
eruni eamus: PAl] com pro
ingenio qoisqne fremerent
alios per obices yiarom per
adyersa moniiom cet. (ex
coni. ffioreti), — Voss. u.
moltiqoe recc. codd. : freme-
ret. — Alteram alius More-
tos deletom voloit ot una voce
fortes milites, qol aodacis-
sima qoaeqoe obeonda 8oad&>
rent, distingoerentor ab igua-
▼is. sed qoibos per obices

. Tiarom eondumyldebator, non
idem, consilium erat cum eis
qui per adversa montium eniti
▼olneront. illi enim per an-
gostias illas unde venerant et

in qnibos praesidia liostiom
coUocata erant, pe^vadere vo-
lueront, hi per adversos mon-
ies qui circa erant, nbi cam
nna locorum natnra Inctan-
dum esset. qood at exprime-
retur Livius et altero loco
alius adiecerat.

9. quem per annos iant prope
triginta uincimus: M cod.
Gel. — P m. 1.: „qaem per
annos iam prope xsa. uici-
nns^*. dein eadem m. 1.: ui-
cimos. Idem uicimus Dra-
Icenb. in suis eudd. Inventt;
— PM : omnia aeqna et plana
ernnt romano in perfidum sa-
mnitem pugnanti. Lad. i.
Voss. II. al.: omnia aequata
plana erunt. PaU. 1.3. Lov.4.:
omnia aequata ac plana erunl.

11. alius quo out qua eamus:
PM. — P m. 1.: num mon-
tes morili sede sua paramus.
m. 2.: moliri.

LIBER IX.

425

que victi snyius: ne femim qtiidem ad bene moriendiim
oblaturus est bostis, sedens belluin conficiet'^ his in vicem
sermonibus qua cibi qua quietis inmemor nox traducta est
Ne Samnitibus quidem consilium in tarn laetis suppetebat
rebus ^ itaque universi Herenniu^i Pontium patrem impera-5
toris per litteras consulendilm censcnt. iam is gravis annis
non militaribus solum sed civilibus quoque abseesserat mu-
neribus, in corpore tamen adfecto vigebat vis animi consi-
liique: Is ubi accepit ad Furcolas Caudinas inter duos sal-
tus clausos esse exercitus Romanos, consultus ab nuntiolO
filii censuit omnes inde quam primum inviolatos dimitten*
dos. quae ubi spreta sententia est iterumque eodem re-

1. 7^ ferrum quidem od bene
moriendum oblaturus eet
hoatis : M m. 3. P. -^ H m. 1.:
ad bene memoriendam. —
Lot. 4. : nee ferram quidem.

2. hie in uicem eermonibus
qua i^lbi qua quieiie inme-

. mor nox traducta eet : P
m, 2. cod. Gel. Voss. ii. al.:
prima enim manu in P etin
Itt scriptom. erat „qaie«ti8*S
— M: „his in uicem sermo*
nibns qua cibi qua quietis in-
memores nox traducta est'^:
quae scriptura si intern est,
Livium anacolutho nsnm esse
oportet nee tamen ilia altera
scriptura aUena est a Liviano
scribendi genere, utpote quo
hand raro quae poetarum sunt
expressa videamus.
5. itaque uniuerei Herennium
Pontium p(Urem imperatO'
ris per litteras consulem*
dum censent: PM. — P:
iam is grauius annis non mi*
litibas solum sed ciullibus
quoque abseesserat muneri-

bos. M m. 1.: censent a is
graniuA annis non militaribus
solum cet. m. 2.: ia is gra-
uis annis. P m. 2. : graois. —
P: in corpore tamen adfecto
nigebat uis animi oonsiliisq.
b nbi cet.

9. is ubi aeeepit ad /urculas
eaudinbs inter duos saHus
clausos esse exercitus ro-
manos: P m. 2. M. — P m.
1.: ezercitos romanus. —
Leid. I. al.: dausns esset ex-
ercitus romanus. Pall. 1. 3.
Voss. u. : ut clausus esset ex-
ercitus romanus. Multi recc.
codd.: clausum esse exerci-
tum romanum. -^ HI: inuio-
. latos dimi | tendos.

12. quae ubi spreta sententia
est: P. — M: sperta. — PM:
iterumque eodem remeante
nuntio consulebatur. — Harl.
II. : „ iterumque ab eodem re-
meante nuntio consulebatur*' :
qucm ad modum paulo ante
scriptum est. sed huins po-
sterioris loci ratio participio

426

UBER UL

meante mmtio Gonaulebator, censuit ad unum omnes inter-
fideildofi. quae ubi tarn discordia inter se velut ex ancipiti
oracnlo responsa data lont^ quamquam filius ipse in piimis
iam animumquoque patria consenuisse in adfecto corpore
SrebatuTy tamefn consensu omnium victus est ut ipsum in
consilium acciret. nee gravatus senex plaustro in castra di-
dtnr advectus vocatusque in consilium ita ferme locutus
esae ut nihil sententiae suae mutaret, causas tantum adice-
ret: priore se consiUo, quod optimum duceret, cum poten*
to tissimo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pa-
cem* amicitianKpie: altero qonsilio in multas aetates, quibus

remganie adiecto prortos alia
est. nee ra^o ita rideams ab-
latiTOsabsolatoaaeriptos nulla
eina yerbi, node reliqna pea-
dere oporteret, ratione habita.
•ic acriptam est ex. gr. 8, 15.
in optimis libria „Aaranci
T, Manlio consule in dedi-
tionem accepti'^, non ,,0 T.
JHanllo consule" qaod valgo

- fertar.

% quae ubi tarn *disccrdia in-
ter ee uelui ex aneipiti ora-
culo responsa daia sunt:
P m. 2. M m. 3. — P m. 1.:
oracuolo. — Mm. 1.: quae

- :ubi tarn discord fa inter se
nelut ex ancupiti oracuolo re<
sponsadta-sunt.

5. Mit ipsum in eonsilium ac-
ciret: M Leid. I. cod. Klocic
al.] at ipaum in concilium
acciret. — P: ut ipsum in
consilium acciperet negratus
senex plaustro in castra du-
citur aduectus. m. 2. : ne gra-
natus. JM : nee grauatus senex
plaustro in castra dicitur ad-
uectus. m. 3.: ducitor. Pall. 1.

3. al.: plaustro in claustra di;-
citur aduectus. — P m. 1.:
uocatusque in consilium ita
ferme locutos esse. m. % : lo-
cutus esse. M m. 1.: locutus
esfut nihil sententiae suae
mutaret. m. 3. : locutus est ut
.. nihil cet.
11. altero eonsilio in multas
aeiates quibus amissis duo-
bus exercitibus haud {Mi
aud) facile reeeptura uires
romanares bellum differre :
PM: „durch setnen zweiten
Rath verschiebe er den Krieg
auf lange Zeit, in der nur all*
mSlig der rdnusche Staat die
durch den Verlust zweier
Heere eingebiissten Streit-
krSfte wieder gewinnen wCir*
de^S Esset^^VLoA. abesse no-
lim, praejtermissum est et in
omnibus Dralcenb. codd., qua .
re dubiumvideri potest, utrum
„ reeeptura mves esset ro-
mana res ^S an » reeeptura ui-
res romana tes esset ^' manu
antiqua scriptum fuerit. sed
scriptura recepta et mihi pro-

LIBER IX.

437

amissis duobus exerdtibus baud' facile leceptura ^res Ri>-
mana res esset, bellum differre: tertiom nullum consilium
esse, cum filius alique principes percunctando exsequeren-
tur, quid, si media via consilii caperetur ut el dimittereiitur
incolumes et leges iis iure belli victis inponerenturTo'^^istaft
quidem seirtentia^^ inquit ^ea est quae neque amicos parat
nee inimicos tollit: servate modo quos ignominia inritaven-
tis, ea est Romana gens quae vieta quiescere nesciat: ywet
semper in pectoribus illorum quidquid istuc praesens ne-

batur: sic enim turn aliis lo<
cis turn 9, 5. „acta res esset ^^
scriptam est. — Leid. i. aL:
amissis exercitibus duobus,
Voss. I. al.: daobiu exerciti-
bus amissis.
.3. alique: M pi. 1.] aliique (M
m. 3. P). Cf. 26, 11.: Ca-
penates alique accolae eius
erant (Put), al. — l&ii. cum
fiiiis alique principes percun-
ctando ezequirentur. P m. 1.:
percunctando exeqoirerent.
m. 2.: „exquirerent^S'Sed in
Leid. I. recte scriptum vide-
tur „ percunctando exseqne-
rentur", — Pall. 1. 3.: per-
cunctando persequerentur (3,
20.). — Cf. 6, 14,: exseque-
bantur quaerendo. 9^ 16, : ex«
secuntur quaerendo. 22, 3.:
summa omnia cum cura in*
quirendo exsequebatur. 25,
29. : exsequentibussciscitando
quae acta cum Romania es-
sent dilucere — coepit cet.
al. — PM: „quid si media
uia consilii (M m. 1.: con-
silia) caperetur ^^: quid scii.
ei videretur.
6. quae neque amicos parat

nee immieoe tollit: PM
Leid. iv Voss. ,11. Lot.4.; al^]
quae, neque amicos parat iie^
que cet, Cf. 1, 18. 9, 9. al. ~
M : ista quidem sententia inquit
o^ est cet, — PJIl: ea est
romana gens quae uicta qni-
escere nesciat. Voss. ix.; qui-
e^cere nequeat nesciat, -^
Queni ad. modum scriptum
est .„ea est gens . quae ne- ,
sciat'S desiderari quoqoe pot^
est ,5 ista sententia ea est quae
neque par^t neque tollat'%
cuiu utroque loco in prono-
mine quae inesse videatur
ut. sed priore loco indicati-
vus rem extra omnem dubi-
tationem ponit, coniunctivus
altero loco fieri posse conce-
dit ut res aliis aliter se ha-
bere videatur,

8. uiuet semper in pectoribus
illorum quidquid istuc pros-
sens necessUas inuserit:
ffl. — P Leid. I, : uiuat sem-
per. — P cod. Gel. Leid. i.
Lo V. 4. : inuss^rit. Pall. al. : im-
miserit. Recc. quidam codd.*:
iniunxerit.

428

UBERIX

* cessitas imisserit, ncc cos ante inulliplices pociias expcUbs
a vobis quiescerc sinei^.

IV. Nculra sentcntia aceepta lierennius domum e ca-
stris est avcctus. ct In caslris Komaiiis cum fnistra multi

6 conatus ad eniinpendum capti esscnt ct iain omnium rerum
inopia essct, victi necessitate jfegatos mitlunt qui primum
paccm aequam pcterent: si paccm non inpetrarcnt, uti pro-
vocarent ad pugnam. ' turn Pontius dcbellatum esse rcsiion-
dit, et quoniam ne victi qiiidem ac capti fortunain fateri

lOsdrent, inermcs cum singulis vestimentis sub iugum niissu-
mni: alias condiciones pacis aequas victis ac victoribuS fore:
si agro Samnitium decederetur coloniae abducerentnr , suis
uide legibus Komanum ac Samnitim aequo foedere victu-
rum. ils condicionibus paratum sc esse focdus cum consu-

1. nee ees ante multiplices
poenas expeikas a nobis
quiescere einet: flk m, 2.]
neqae eos eet. — 9i m. 1.:
nee eos ante eos multiplices
eet, sed altero loco eas iu'
ductum est. — P: neqae cos
ante muUiplices poenas expe-
ditas a nobis cet
d. Herennius domum e eastris
est auectus: PM: nisi quod
in M Bcriptnm est „1iere-
nhis". — Cod, Stg. al,: rc-
uecfens. Lot. 4.: e eastris do-
mum est auectus.
J 7. si pacem non inpeirarent
utiprouocarent adpugnam :
P cod. Gel. al. — M m. 1.:
,,8i pacem ttt *^ pugnam'*:
mcdiis erasis, dein eadem
m. 1. scriptum est ,, si pacem
ikon inpeirarent ad pugnam.
tum cet.
' 8. turn (P m. 1.: dum) jPom-
iiusdehellatunji.esse respon-
dU et qfh ne uictl quidem

ac capti forlunam faterl
seirent inermes cum singu*
lis uesiimentis sub iugum
missurum: PM, In Leid. i.
praetermissuiii est sub iu-
gum, quod h. 1. deesse non
potest. — PM: alias coudi-
tiones pacis aequas uicUs ac
( P : a ) nictoribus esse. P m.
3.: condkiones.

t^. suis inde legibus: PM] suis
deinde legibus. — Mimn est
quod b. 1. et in Pal. if. et in
(M>d. SigonianOy qui lecen-
tium librontra prope pessimi
sunt, inde seriptutt legitur,
deinde in melioribus et Pa-
latinis et Drakenborchianis.
— M : si agro samnitium de-
cideretur coloniae ducerentor
suis inde legibus remauam
ac samnitiiu aequo foedere
uicturum. Lcid. i. Lot. 4.:
deeidcrctur. Pali. 1. 3. Voss. ii.
al.: decedcrent.

14. iis eondUionibus paraium

LIBER CL

429

libus ferirc: si quid coram displiccat, legatos rcdirc ad sfe
vctuit. haec cum legatio renuniiarctUT, tantus geroiius
omnium subito cxortus est tantaque maestitia inccssit, ut
non gravius acccpturi viderentur si nuntiarctiur omnibus eo^-
loco mortem oppetendam esse, cum diu silentium fiiisset 5
nee consules aut pro foedere tam turpi aut contra foeduif
tarn necessarium hiscere ppssent, tum L. Lentulus, qui turn
princeps legatoram yirtute atque honoribus erat, ^patrem
meum^^ inquit, „ consules, saepe audivi memorantem se in
Capitolio unum non fuisse auctorem senatui redimendae 10
auro a Gallis civltatis, quando nee fossa valloque ab igna*

se esse foedus cum eonsu-
libus ferire; PM] Lis cond.
cet. — PM: „ 81 quid ^ori/m
displiceat^': sell, qaae a se
proposita essent. cf. 8, 35.:
quod — negasset, eius rei
veniam dedisset. — Dao recc.
codd.: si quid eorum displi-
ceret. — Voss, ii, : legatos ad
se redire netuit.
2. iantus gemiius omnium su-
bito exortus est: P. — M:
tanti gcmitus cet. la Leid. i.
Voss. II. Lov. 4. al. excidil
iantus. -— Deinde scriptam
est et in^ PM et in Drakenb.
libris „ mortem «€7<Q)etendain
esse '' yel „ appeten dam esse ^ :
qnod integram esse non pot-
est, mortem enim appetant
aut fortes milites ah liostibus
circamventi, aut yitae quo-
dam taedio tristes senea. qnod
si b. 1. Livins mortem op-
petendam esse scripsisset,
totam exercitum ignavissimc^
mm hominum iudieasset, nt-
pote quibus nihil morte gra-
vius yideri posset, notnm ta-

men est, saepissime i»d oB
ob inter se a librariis per-
mutata esse.
6. nee consuJes aut pro foe-
dere tam turpi aid contra
foedus tam necessarium hi-
scere possent: P. In M ex-
cidit pro, —' R: tum 1, Icn-
tulus qui tum princeps lega-
to rum nirtute atque honori-
bus erat. M: tum 1. leelarus.
qui tum princeps cet, — Cod.
GUrtnerianus: „qui princeps
legatorum^ cet. quod hand
displiceat: sed yidetur hoc
alterum tum idem quod tum
maxime significare et scri-
ptum esse, quo plus anctori-
tatis Lentull verbis tribuere-
tur: „da sprach L. Lentu-
lus, der unter den Legaten
gcrade der bedeutendste war'^
— M m. 1.: patrem meam^
M m. 2. P: patrem meum
inquit coss. saepe audiui me-
morantem cet.
11. quando nee fossa unlloque
ab ignauissimo ad opera ac
muniendum hostc clauMi es*

430

UBEB OL

^issmio ad opera ac immieiidiiin hoste clausi essent et enim-
pere ai non me magno pericolo tamen sine certa permde
possent quod A illis ut decorrere ex CapHolio aimatis in
bostem" Bcait qao aaepe modo obsessi in obsidentes erope-
5 nmty Ha nobis aequo ant iniquo loco dimicandi tantam modo
com bo8te copia esset, non mihi paterni animi indoles b
consUio dando deesset: equidem mortem pro patria pTa^
daram esse fateor et me vel devovere pro popolo Romano
legionibusqne vel in medios me inmitiere hostes paratos
tOsmn: sed hie patriam video , bic qnidquid Romanamm le-
giommi est: qnae nisi pro se ipsis ad mortem mere volunt,
qnid babent quod morte sua servent? tecta urbis — dicat
afiquis — et moenia et earn turbam a qua urbs incolitur.
immo hercule produntur ea omnia deleto boc exercitn non

quod si illis nt de | correrA
ex capitolio armatis in hoste
licait. ^ M: „enimperaDt'':
paaloqne post „aiiimi indol^^S
8. et me nel deuoutre pro pr,
Jegionibtisque uel in me-
dios me inmUtere hostes
paratus sum: P m. 2. —
P m. 1. : in medios me in-
qnittere hostes. — M: et me
nel deaooere pro pr. legio-
nib; qui uel in medios me in-
miltere hostes paratns sum.
— PM: qnidqud romanamm
legionnm. Cf. l^ 25.: qnid-
qnid civium domi qnidqnid in
exercitn sit, illomm tnncarma
illorum intneri manns. al.

11. quae nisi pro se ipsis ad
mortem mere uolunt quid
habent quod morte sua ser^
uent: PM cod^ Gel.

14, immo hercule produntur ea
omnia deleto hoc exercUu
non seruantur quis enim ea
tuebUur inheUis uidelieet

sent: PM: „da sie ja nicht
einmal dnrch Graben nnd
Wall eingeschlossen wiren'^
cf. 8, 37.: nee earnm ipsa-
mm sancta fides fnit. —
Leid. i.:^ nee fossa nee nallo.
1« et erumpere si non sine
magno periculo tamen sine
eerta pernicie possent: PM ]
et erumpere si non sine pe-
ricolo magdo, tamen cet. —
Sine magno periculo scri*
ptnm est et in omnibns prope
Drakenb. codicibus, sed in
Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al.
praetermissnm est si non,
— Pall, 1. 3. Voss. n.: ^ ta-
men sine certa cet.
^. quod si illis ut decurrere
ex capitolio armatis in ho-
stem licuit: P et omnes prope
Drak. codd.] quod si nt illis
decurrere cet. Volnit igitar
Livins nt non minor orationis
vis poneretnr in illis — nobis
qnarn in ii^ — fto. — M:

LIBER IX.

43t

servantur. quis enim ea tuebitur? inbellis videlicet atque
inermis multitudo ^ — : tarn hercule quam a Gallorum im-
petu defendit. an a Veis exercitum CamiUumque ducem in-
plorabunt? hie omnes 8pes opesque sunt, quas servando pa*
tnam iservamus, dedendo ad necem patriam deserimus ac 5
prodimus. at foeda atque ignominiosa deditio est — : sed
ea caritas patriae est ut tarn ignonmiia earn quam mofte
nostra si opus sit siervemus. subeatur ergo ista quantacum*-
que e^t indignitas et pareatur necessitati quam ne dii qui>
dem superant: ite consules, redimite armis civitatem quam 10
auro maiores vestri redemerunt''.

atque inermis multitudo tarn
hercule cet.: P. — Omni*
bns eis quae inter immo her-'
cule et tam hercule in P le-
gantiif qegkgentjor praeter-
missis nihil in M scriptum est
nisi hoc „incoIitar | immo
ercule his quam a gallornm
impetu defendit'* cet. In Nea-
pol. Latinii inyentum est
y)Una hercule produntur ea
omnia*' cet.

2. tarn hercule quam a gallo-
rum impetu defendit :V,^^
Quamquam in M invenimus
„ ercule his quam a gall.** cet.,
tamen vix dnbium est quin
iliud his erranti librario de-
beatnr: nisi forte dicere vo-
luit in aliis libris inveniri
^^ercul^^'S aut pronomen
hi»ee in Ai^latet: „ tam her-
rcule haec (sciL multitudo in-
bellis) urbem defend et quam
a Gallis defendif .

3. an d Veis exercitum, Co-
millumque ducem inplora-
bunt: P m. 2.] an a Veiis
cet. Cf. 5, 52.: a Veis. al. i —

P m. 1.: an auehis exercitum
cet. M: an auheis exercitum!
camillnmque cet^

4. hie omnes spes opesque
sunt: PM cod. Gel — M:
hie ofiis spes cet. — M : de-
dendo ad necem patriam de-
Berimus. at foe | da atque
ignominiosa dedicio est sed
ea caritas patriae est nt tam
ignomini eam quam morte
nostra si opus est sememus.
m. 2.: ignomini a quam morte
cet. Leid. i. al. : ignominie
eam quam mor(e.

8. subeatur ergo ista quanta-
euque est indignitas: P. —
M: quan | tocumq. est. —
PM: ne dii quidem. Yoss. n.
Lor. 4. al. : nee dii quidem.

10. ite coss, redimite armU ci-
uitatem quam auro maio-
res uestri redemerunt: PM
Lov. 4. — Leid. i. : maiores
u^nostri. Recc. codd.: maio-
res nostri. Cf. 5, 54.: ma-
ximo gaudlo patram ueatro-
rum, al.

432

UBERIX.

V. Consoles profecti ad Pontium in conloqulum, com
Ae foederc victor agitaret, ncgarunt iniussu popuU foedus
fieri posse nee sine fetialibus caerimoniaque alia soIlenmL
itaque pon — ut vulgo credunt Claudiusque etiam sc^Ibit —

dfoedere pax Caudlna sed per sponsionem facta est: quid
enim ant sponsoribus in foedcre opus esset aut obsidibos
ubi precatione res transi^tur, per quern populum fiat quo
minus legibus dictis stetur, ut eum ita luppiter feriat quern
ad modum a fetialibus porcus feriatur. spoponderunt con-

lOsules l(^ati quaestores tribuni milltum, nominaque omnium
qui spoponderunt extant , ubi si ex foedere acta res essel
praeterquam duorum fetialium non extarent: et propter n^

1. cum de foedere uictor agi-
iaret: P. — M: federe. —
PM: negaront iniossa popuii
foedos fieri posse nee sine
fetialibus caerimoniaque alia
soUemni : „ als sich die Con-
snln der Unterhandlnng we-
gen zum Ponlius b^eben bat-
ten, und der Sieger ein Biind-
niss gescblossen wissen woll-
te* so erwiederten sie dass
dies nicht oboe Erlanbuiss
des r5ni. Volkes gescbeben
kSnne nocb obne Bnndesprie-
Bter und mit t)bergebuog der
anderen berkSmmlichen re-
- ligiSsen Verbindlicbkeiten'^
Cf. 1, 24.,
4. u$ uulgo credunt Claudius-
4jfue etiam scribit: 111 m. 2.
P. — M m. 1.: ut uigo cre-
dunt — M m. 1.: sec per
sponsionem. m. 4.: set. —
lae. Perizonius de boo belio
foed«reque icto Ciceronem
cum Livio dissentientem con-
ferri ynlt de inr. 2, 30., C.

Dukeros enndem de olfic. 3,
30. de senect 12.
7. ubi precatione res transigi-
tur: M. — P m. 1«; ubi pca-
tione restant igitor per quern
populum cet m. 2.: y,ubi
pcatione res an sigitur^* dud-
bus t indnctis. — Non foe-
dus ictum sed per sponsio-
nem rem transactam esse, ex
eo Li?ius dicit intelligi posse,
quod omniuni eomm qui spo-
pondissent nomina extarent.
quid enim sponsoribus aut
obsidibus opus fuissey si res
transacta emt ea precatione,
qua in foederibns feriendis
nti solerent, nt Inppiter eum
populum, per quern fieret ne
l<^ibus dictis star! posset, ita
feriret quern ad modum por-
cus a fetialibus ferilretor.
9» spoponderunt cose, (P : cos.)
hgati quaestores tr, md,
nominaque omnium quispo*
ponderuni^e octant: PM«
12. et propter necessariam foe*

LIBER IX

433

cessariam foederis dilationem obsides etian) sescenti cquited
imperati qui capite luerent si pacto non staretur: tempus
inde statutum tradendis obsidibus exercituque inermi mit^
tendo. redintegravit luctum in castris consulum adventus
ut vix ab iis abstinerent ipanus quorum temeritate in eum 5
locum deduct! essent, quorum ignavia foedlus inde quam
venissent abituri: illis non ducem locorum non explorato-
rem fuisse, beluarum modo caecos in foveam missos. alii

derU dilationem obsides
etiam, dc, equiies imperati:
P m. 2. M. — P m. 1.: „ob-
•ifi«8 etiamteqaites** mediis
titteris ersflis. — Leid. i. ce-
teriqne Drakenb. codd. : „ ob-
sides etiam ac eqaites impe-
rati ^* : de qao errore cf. 3, 62. :
sexcenti. 8, 11. ^ In Harl. ii.
▼ero, ne ae ante- vocaiem po-
•itanr nderetar, seriptam eat:
„ obsides etiam t^que eqoi-
tes imperati".
3. iempus inde staittitim tra-
dendis obsidibus: HI. -^ P
cod. Klock.: „ tempus inde
statam^: hand sdo an noa
nunns iatine. sic enim non
modo stato tempore die al«
dictnm est sed etiam lod in-
yeninntnr qaibns d^abiom fiat
an librariorom licentia sta*
tutum pro statwn positnm
sit in Pot. qnidem 34, 37.
•criptnm^ Tidimns; „sta€aset-
tent I statntos essent co | mi-
tils dies" cet. sed m. 3.^ii-
tus essent indocta snnt. 33,
35. seriptam erst m. 1. in Pat«
„ eampanisomnibns \ statnm
sacrificiam adkamas'*: sed p.
3. addidit tu ut statutum ^^
ret, idqoe in Colb. «L recer

T. UyI part 1L

ptam est. — PM: „exercitu-
qoe inermi mittendo " > scil.
sab iogam. 'de hoc datiro cf.
4 1 13;: rendere qaod osn
menstruo saperesset^

4. redinteffrauit luctum in ea*
stris eoss, aduentus : P m.
3. JH. — P m. 1. cod. Kloclr.:
•sed integraait. — P: at aix
ab iis abstinerent manos qao-
ram temeritate in earn locam
deduct! essent quomm igna-
nia foedins inde qnam nenSs-
sent abituri* M : „ at* aix ab
iis abstinerent manas guoru
igoaaia foedias inde qnam ne-
nissent abitnri" mediis prae-
termiasis: sed inter munus
et gu^ru adscriptam est h;.
£adem verba exdderant in
Leid. I. Voss. II. Lor. 4. —
In Lot. 3. et 4. seriptam est
nueaissent essent abituri":
sed prias essent yiditiMt L.
• et ad abituri relatom y olaisse.

8. beluarum modo eaeeos in
/oueam missoe^ iabsos: P
( cod. Klock. ) : „ blindlings
seien ne in die Grube In dis
man sie vcrlockt gi^tSirst".
sed si baec'scriptora vera est,
maior oratiools yts po^ta ri-
deUtttr in laps^e qosu in
28

434

UBERIX.

alios intueri, contemplari arma mox iradenda el inermos fa-
tqras dextras obnoxiaque corpora hosti: proponere sihimet
ipsi ante oculos iugum hostile et ludibria victoris et yidtaf
superbos et per armatos inermium iter, inde foedi, agminis
S miserabilem viam per socioruin urbes, reditum in patijam
ac parentes quo saepe ipsi maioresque eorum triumphantes
▼edissent: se solos sine vulnere sine ferro sine ^cie victos,
8ibi non stringere lieuisse gladios non manum cum boste
conferre, sibi nequiquam amna sibi nequiquam animos da-

musQ9: qaod probari non
potest: id enim ipsuro tam
graviter militet iociuant qaod
eonsnlmn culpa in innidias
praecipitaii eaient. videntnr
igitor missos Japsos dnae
flcriptnrae esse (cF. 9, 2.: lo-
eat:), et recte deletam esse
In M missos, — M m,!.:
beJ/iarain mode. m. 4.: beU
Inamm.

3. obnoxiaque corpora hosti:
M m. 1. P ni. 2. — Pm. 1.:
obnqxaqae corpiora hosti. M
. m. 3.: corpiora.

4» inde /oedi agmims misera-
bilem uiam. per socidrum
urbes: P. — M m. 1.: nii-
■erabilem uitam ^ sotioru ur-
bes. m. 3.: uiam.

5. redOitm in patriam ac pa-
rentes: PM relL -r Par en-
iies videtor aeqae b. 1. ad pa-
triam adieetnm esseac mul-
■ tis aliis locis ad vim- eins. sen-
888 qui in patria. inest an-
gendam. sic scriptum legimus
1» 35. hOiui sui ntrosque ad-
bortarentur^ deos patrios pa-
triam ae parentes, qnidquid
dvium d<iaii qnidquid in ex-
creitnaki iUofmn. tone arma

illorum intueri manos" al
nee offendfre potest praepo-
sitio in eliam ad parentes
referenda, noA tam quad et
alibi modo in modo ad com
eisdem verbis coniancta le-
guniur qnam quod iaprirois
ilia voce Uteiuintttr si quid
quo spectasse dicendum eraf.
Minns placet igitnr L Fr. Gro-
no¥ii coniectura qua ad pa-
rentes fieri bi voluerit, qnam-
qnam baud raro ita relatnm
reperitnr: ex. gr. 30, 33.: in
. maDibus ease praedam Car-
tbaginis, reditum domum in
patriam ad parentes liberos
coninges p«natesqne deos.
9. sibi nequiquam arma sibi
nequiquam anifnas datos:
ex coni. m.} sabi naquieqnam
anna neqnicqoam viraa ne-
quicquam animos datoa. —
In P nihil invenimna niai hoc
,,€onferre sibi neqniqiiaiii ani-
moft datoa*': in M^conferre
ai bene | quiquam antnos da-
tos'S unde conifci possit, h. 1.
iUnd sibe, cuius Quintilianus
1, 7. 34. mentionem fecit, re-
cte senratuBd: esse^ quamquam
nubi boc . qnident loco bene

LIBER EL

435

to8« haec firementibus bora fatalis ignominiae advenit omnia
tiistiora experiundo factura qnain quae praeceperant asi-
mis: iam primum cum singulis vestunentis • inermes extr«
vallum exire inssi et primi traditi obsldes atque in custCM
diam abducti: ium a consulibus abire lictores ius^i pahida^ 5
mentaque detracta^ tantam inter ipsos qui paido ante eo9
execrantes dedendos lacerandosque censuerant miserationeiii
fecit, ut suae quisque condicionis oblitus ab ilia defimrniiN
tione tantae maiestatis velut ab nefando spectaculo averte*
ret oculos.

librario cmdam deberi Tkie*
tar. sed ntat id se babet^ me*
dia verba nee in PM nee in
Drakenb. codicibns reperta
sunt nee satis intelligi pot*
est ntram Gelenins, qai prl-
mas ea in integram oratio*
nem reeepit, sic seriptum yi*
derit in antiqiiis sals iibris
an ex eoniectora ad erationis
▼im angendam additnnrToIae*
rll, c«n seriptnrae a se laa-
datae id tantom adiecerit ,,boe
scribae •scitanti impntan*
dtfm^'. nee ansns essem sibi
netfuifaam anna recipere,
nisi attftaioSi qaod in Yos*
iiano alteio pro anknos m»
yentam est^ yen simile face-
ret arma ab anfiqm librii

• ami defnisse. yideani igitur
doeti bomincs qnid potins
babendoni sit, coai bihi dn*
bitem ^in dlis „8ibineqai*
^an arma animos datos'*
ttagis probetam foerii*

1. hoec frementiius kora fa»^
talis ignamimiae adttenii:
II. — P: ignominia. — PM:
omnia tristiora ezperiando fa«

ctnra qnam qaae pnteepf^
rant animb, Leid. t. omiles-
que prope Drakenb. codd. :
experiendo. — Cf. 7, ^.:
adeo daonmi intlitam eveii*
torn — ' ntraqae aeieir anUnti
praeeeperat.

4. ei primi traditi obsldes at-
que in eustodiam addueM:
PMi nisi food in Jtt obside
teriptom erai — M 11. 4.:
, obsidesq. in costodiam abdn*
cti. -— Dcinde seriptata est
in M wtnm a coSs.**, in P
^tam a 658.**

6. $antam inter ipsos qui paulo
ante eos esteerantetf dedeu'
. dos laeefandosqae eensue-
rant miserationem fecit:
PM ood. G«l. b. e^ ,^id qifod
tantam misevatione» fecit '\
I. Fr. €i«iovius feeerunt
seribiyoloft, qnodad iussi^re^
' latum placere nOnptlteSC; Dra-
kenbortbiiM fylMitSm id inter
ipsoft'* cet^ sed ae ea q^dem
yoce opas est -— "PiA 1. 3.
L#y«4w sL: eos exeenrados la-
eerwidosftte eeastttfatt. — P

^ m. 1. M: condjtioniil
2»'

436

LIBER CL

VL Primi eonsules prope semmudi sub (ugum missi,
ium ut quisque gradu proxumus erat ita ignominiae obie-
ctus, turn deinceps singulae legiones. circumstabant armad
hostes exprobrantes eludentesque: gladii etiam plerisque in-

5teiitati et vulnerati quidam necatique, si vultus eonim m-
digpitate rerum acrior victorem offendisset. Ita traducti sub
mgum el — quod paene gravius erat — per hostium ocu-
lo8 cum e saltu evasissent, etsi velut ab inferis extracti turn
p^rimum hicem aspicere visi sunt, tamcn ipsa lux ita de-

10 forme intuentlbus agmen omni morte tristior fuiL itacpie
cum ante noctem Capuam pervenire possent, incerti de fide
sociomm et quod pudor praepediebat, circa viam baud pro-
cul C&pua omnium egena corpora humi prostravenmt. quod
ubi est Capuam nuntiatum, evincit miseratio iusta sociorum

16 8uperbiam ingenitam Campanis: confeslim insignia sua con<
sulibus fasces lictores, arma equos vestimenta commeatus
militibus benigne mittunt^ et venientibus Capuam cunctus se-

1. primi coss, prope seminudi
sub iugum missi: P. — M:
primi cos. — M m. 1. P:
proxumas.

3. circumsia&ant armaii ho-
stes: P. — Jtt: „ circumsta-
bant armis hostes*^ quasi li-
brarins cum armis scribi to-
liiisset. Cf. 28, 26. : simul et
imperator in tribunal escen-
dit et redact! armati a por-
tis inermi contioni se ab tergo
eircnmfuderant. al. — P: unl-
nejteti quidem necatiq. Hinc
Leid. I. aL: oulnerati qoidem
qoidam necatique.

7. psr hostium oeulos: PM.
Cf. 2, 38.: Tos omnibus —
spectaculo abeontes faisse,
▼estras coiiiugea vestros libe-
ros tradnctof per ora bom!*
aan.

8. etsi uelut oh inferis extra-
cti tum primum lucem^ aspi-
cere nisi sunt: P. — M:
tum lucem aspicere cet.

13. omnium egena corpora: PM
Leid. I. LoF. 4. al. ^ PtU.
eod. Sig.: omnium egeni cor-
pora bnmi prostraaerant. —
M: prostraoe | nenmt. ^

14. euincit: M] emit (P). —
M: sotiomm.

17. et uenieniihus Capuam cun-
ctus senatus populustfue ob-
uiam egressus iustis omni-
bus hospitalibus priuaiis-
que et publicis fun^tur of"
fieiis: PM cod. Klock. multi-
que al.] et yenienlibus Ca-
puam cunctns senatus popu-
lusque obyiam egressi — fun-
guntor o£Gciis (Pall. 1. 3.
Voas. n.). •— Leid. i. Lot. ^.

LIBER IX

437

natus populusque obviam egressus iustis omnibus hospita-
libus privafisque et publicis fungitur officils. neque illis so*
ciorum coniitas vultusque benigni et adloquia non modb
sermonem ell(^re sed ne ut oculos quidem attoUerent aut
consolantes amicos contra intuerentur efiicere poterant, adeo 6
super maerorem pudor qi^dam fugere conloquia et coetus
hominum cogebant. postero die cum iuvenes nobiles missi
a Capua ut proficiscentes ad imem Campanum prosequereii-
tur revertissent, vocatique' In curiam percimctantibus maio-

al.: egressi — fangitar. —
Notnm est nomina senatus
populusque non modo ro-
manus sed etiani aliaram ci-
yitatam apud optimos qaos-
qne scriptores cum singalari
nnmero coniuncta legi. cf. ex.
gr. 28, ^9.: nos decern lega-
tos Saguntinos senatus popv-
losqae ad vos misit. — lu-
sta hospitalia sunt omnia ea
quae amicis ab hospitibos
fieri iostum aequumque est^

% neque: ^^aber diese Freund*
lichkeit der Buntlesgenossen*^
XX, 8. w. Cf. 6, 4 : laborque.

4. ne ut oculos quidem atiol'
lerent: M. — P: ne ut ocu-
los adtolierent. Cf. 38, 27.:
ceterum ne primum conie-
ctum telorum tulerunt (cod.
Bamberg.). Cic. Cat. mal. 11,
34.: itaque non modo quod
non possumus sed ne quan-
tum possumus cogimur (cod.
Erfurt.), al.

7. cogebant : M cod. Gel. Leid. i.J
cogebat (PX — Voces supet
maerorem pudor ita ad ver-
bum cogere referri potuemnt

utscriptorautdtcere yelletm^-
iorem sibi videri vim in pU"
dore qnam in maerore po-
sitam fuisse, aut ut yellet ezr
primere, qua yi pudor* ani-
mos hominum affecisset e«-
dem yideri maerorem cm
adflixisse, b. e. praeterqaam
quod maeror coegisset coegisse
etiam pudorem quendamia-
gere colloquia* hac altera ra-
tione super maerorem pu*
dor quidam idem significat
quod et maeror et pudpr
quidam, et pluralis verbi eo'
gebant non minus laline est
quam 21, 60. dujs eunhprin"
cipibus capiuntur, cL 9,8.:
debentur. — Super maero'
rem n€c in P nee in SL scrl-
ptnmest in P inyeaimns „8a-
per memorem.'S in M m. 1.
„ super maemorem^S nu 4.
„8upeE maerroram^S -^ M:
siye ,, coetus ominum^ siye
„ coetus. omnium ^S' recentiore
dein manu „ hominum 'S —
Paulo postM: „pro8e^uereiit|
tur*^: cum nihil frequentioii
sit quam ut in fine yerBQum
m pro i» scriptom iaTeBiatar.

438

USER IX.

ribia naiu multo nbi maeaiiores et abiectiores animi visos
rrferrent, adeo silens ac prope inutum agmen iuceaaisse, ta^
eere indolem illam Roiuanam ablatosque cum armis aiii-
mo&9 non reddere salutem non salutantibus dare responaum

5 non hiscere quemquam prae metu potuisse tamquam feren-
tibus adhuc cervicibus iugum sub quod emissi e^ent: ha-
bere Samniies victoriam non praeclaram solum sed etiam
perpetuam^ cepisse enim eos non Romam sic ut ante Gal-
lon sedf — ' quod multo bellicosius fuerit — Romanam vir-

iOtutem ferociamque: —

VIL Cum haec dicerentur audirenturque et deplora-
tiim paene Romauum nomen in concilio sociorum fidelium
estet, dicitur Ofillius Calavius Ovi lilius — clams genere
Dactisque tum etiam aetate verendus — longe aliter se ha-

ISbere rem dixisse: silentium illud obstinatum fixosque in ter-

1. multa sibi mestiores et ab* in M Leid. i. Lov, 4. al. —

. Uctiores animi uisos: PAl M: non Iscere qaemqnam.

Leid. I. cod. Klock, ah] malto 6. sub quod emissi essenl: PM

sibi m^eatiores et abiectioris
animi visos (Voss, ii,). -^
Cod, Sig,: maestioria et ab«
lectio ris animi, — Abieetie"
res animi acriptam eat ut
7,34. ,,coo8uli territo animi ^':
8, iZ^ „ tot popoloa inter apem
netamipie anapensoa animi
habetia*': al, •^ Recentiore
mana acriptum eat in M „ani«
mitf^S sed s eraanm eat,
3, taeere indolem illam; PJU
' reU,] iacere cet, (ex coni.
Grateri). — H. e.: iam nihil
audiii eat ilia anperbia inao-«
lentiaque Romana, quae ad
id tempua eoram animis ita
iositae atqueinnataevisae fois-
aent ut extingui nulla vi pos-
aent. — P: „ romanam abia-
toaque com armia animoa'^
baeG Yorha praetennifsa aunt

cod. Klock. al.] sub quu
emi8sieasent(Vo8a.i, Leid. ii.h
— - Leid. I. Pall. 1. 3. Voas. ii.
al,: aub quo deuaissi easent.
^ Cf. 10, 36.: et quod ca-
ptivoa — aub iugum misis-
set. al. 3, 1)8.: aub hoc iugo
dictator Aequoa miait. al,
11. cum haee dieereniur audi-
renturque: M m. 4, P. —
H m. 1.: cum haec dicer en-
turqne et deploratum paene
cet. ^- Haec verba referenda
eaae ad ea quae paulo ante
leguntur postero die cum iu-
venes referrent^ totinaque
loci apodosin Incipere ab di^
citur Ojfillius, neminem fu-
gcrit. Cr. 3, 52. — P: ofillius a
calauius oui iilius. M: o61|
liua clarua genere cet, Ci',
9, 36.

LIBER UL

439

ram oculos et surdas ad omnia solatia aures et pudorem
intuendae lucis ingentem molem iranim ex alto animo cieii-
tis indicia esse: aut Romana se ignorare ingenia aut silen-
tium illud Samnitibus flebiles brevi clamores gemitusque ex-
citaturum, Caudinaeque pacis aliquanto Samnitibus quamS
Komanis tristiorem m^moriam fore: quippe suos quemque
eorum animos habiturum ubicumque congressuri sint, saltaa *
Caudinos non ubique Samnitibus fore. lam Bomae etiam
sua infamis clades erat: obsessos primum audierunt, tristior
deinde ignominiosae pacis magis quam periculi nuntius fiiit. ifi

2. ingentem molem irarum ex
alto animo cientie indicia
esse: PM cod. Gel. rell.] in-
geDtem molem irarum ex alto
aniuii cientis indicia esse, —
Qoamquam primo aspectu I.
Fr. GroDovios yideri potest
recte vidisse, com „ indicia
animi ex alto cientis ingen^
tem molem iranxm" scribi
yeliet, tamen non minns pro*
bandam est quod antiquorum
librorum auctoritate firmatur:
nam quod cientis h. L scri«
ptnm est pro hominis cien-^
iis, id sane mirum videri non
poterit: „jene8 anhaltende
Schweigen und dass sie die
Angen an den Boden gehef-
tet und dass kein Wort des
Trostes auf sie £indrack ge<
macbt, und jenes Schamge*
fubi sicb von der Sonne be-
lenchtet zu sehen, dies Allea
seien Zeichen dessen der au8
tiefer Seele eine uogehenre
Macbt der Leideoscbaft ber-
aorbe6chw5re^\ — Leid. i.:
„ ingentem mole RIinarum^^
biuc Pali, omuesqae prope

recc. libri: „ ingentem mokm
minarum". — Paulo post M
m. 1.: aut silentio lUad«
m. 3.: silentiu.

8. iam romaelt sua imfamiM
clades erat: M, — P rell.:
iam romae et sua infamis cla-
des erat — PM: ^^iristior
deinde Ignominiosae paoia
magis quam, periculi nontiiiA
(M: nuncius) fnit'^ Nemi-
nem fugerit magis hob ad
tristior pertinere, sed posl-
tjum esse ut pax et pericu"
lum inter se conferrentnr 6i«.
bique quasi opponerentur. mi-
nus tamen gravitatis in, hoc
magis inest quam si scri<«.
ptum esset „ tristior deinde
nuntius fuit ignominiosi non
periculi sed pacis ^^ Cf. 21 »
59.: pugna raro magis nlla
ea aut utriusque partis per*^
nicie clarior fuisset si cet.:
„selten wQrde i^^od ein
Karapf mjebr als dieser oder
durch den gleichen Verlust
auf beiden Seiten ber&bmter
geworden sein'^

4^0

LIBER IX.

ad famam obsidionis dilecUis haberi coeptus erat, dimiasDS
dmde auxilionim apparatus posiquam deditionem tain foede
factan^ accepenint, extemploque sine ulla publica auctoii-
tate conisensum In omnem formam luctus est: tabemae drca

6 forum ^clausae lustitiumque in foro sua sponte coeptum
prius quam indictum, lati davi, anuli aurei positi, paene
maestior exercitu ipso civitas esse, nee ducibus solum at*
que auctoribus sponsoribusque pacis irasci sed imioxios
etiam milites odisse et negare urbe tectisve accipiendos.

10 quam concitationem anlmonim fregit adventus exercltus
etiam iratis miserabilis: non enim tamquam in patriam re-
vertentes ex insperato Incolumes sed captorum babitu tuI-
tuque ingress! sero In urbem ita^se in suls quisque tectis
abdiderunt, ut postero atque insequentibus diebus nemo eo-

15 rum forum aut publicum aspicere vellct consules in pri*
vato abditi nihil pro magistratu agere nisi quod expressum

1. dilectus haberi eoeptus erat :
PM] delectus cet. — M ra. 3.:
postquam deditione tam foede
factam accepermit. M m. 1.
P m. 2.: postquam deditione
t^m foede factam acceperunt.
• P m. 1.: tam foeder^. —
PM: extemploque sine ulla
publica auctoritate consensum
in omnem formam luctus est :
y, und ohne dass eine Auffor-
derung n^hig gewesen wSre
zeigten sich sogleich fiberall
dfientlich die Zeichen der
Trauer^*. In cod. Sigon. aliis*
que rece. scriptnm est: ez«
temploque sine ulla publica au-
ctoritate consensuuein omnem
formam luctus popolus uer-
BUS est'^! Cf. 4, 35.: comi-
tate- — ad quam consense-
rant consilio publico.

6. anuli aurei posUi: PM] an-

nuli cet. Cf, 1, 11. al. — P
m* 1.: paene mestiore ^er-
citu ipso ciuitas est|. m. 2.:
ciuitas I ee. — PM: odisse.
Cod. Klock.: odire.
13. ex insperato: M m. 3L P.
— M m. 1.: ex inspirato. —
P m. 2. M: postero atque in*
sequentibus diebus. P m. 1.:
dies.

15. coss. in priuato abditi ni"
hil pro magistratu agere:
P, In M praetermissum est
abditi,

16. nisi quod expressum sena*
tus consultum est: Voss. i.
II. al.] nisi quod expressum
eenatuS consulto est, — M:
^msi quod expresum smc
est:*' quod pro scm eadem
metathcsi scriptum est qua to-
tiens erratum yidemus: 5, 50.
'— Leid. I. al. : ejtpressani turn

UBBR IX.

441

senatus consulium est ut dictatorem dioerent comitiorum
causa. Q. Fabium Ambustum dixenint et P. Aelium Pae-
turn magistrum equitum: quibus vitio creatis suffecti M. Ae-
milius Papus dictator L. Valerius Flaccus magister equi«'
tum. nee per eos comitia hablta et, quia taedebat popu-5
lum omnium magistratuum eius anni, res ad interregnum
rediit: interreges Q. F^bius Maximus M. Valerius Corvus: ^
is consules creavit Q. Publilium Philonem et L. Papirium
Cursorem iterum baud dubio consensu civitatis, quod nUlli
ea tenipestate duces clariores essent. 10

Vin. Quo creati sunt die eo — sici enim placuerat
patribus — magistratum inierunt, soUemnibusque senatus

est. Loy. 4.: expressam san*
ctnm tarn est. P: ea^ressam
sc. -T- at dictatorem dicerent
cet. — Senatus consulium
ab consuUbus expressum
non ita scriptum est ut,2, 13.
expressa necessUas (obsi-
des dandi ), ut 21 , 18. con"
fessio culpae exprtmitur^
sed com sen, consultum ni-
hil aliad sit quam id quod
senatus censuerat, h. 1, ex-
pressum sc significat coactos
esse consales id quod sena-
tus censnerat facere nt dice-
rent dictatorem, quamyis ne-
gassent se quidquam pro ma-
gislratu facluros esse.- — M:
dicaloreni. m. 3.: dictatorem.
2. Q, ^Fabium Ambustum di-
xerunt ei P, Aemilium Pac'
tum mag, equitum: P cod.
Klock. al. — M: que farium
ambustum dizerunt et p. ae-
milium paatum mag. equitum.
Bl ro. 2. : ^ni, fabium ambu-
stum cet. — Leid, i. Yoss. ii.
Cov^, 4. mullique alii codd^:

,,Q. Fabium Ambustum dize-
runt P. Aemilium Paetum^:
Bed Paetorum cognomen non
Aemiliae sed Aeliae gentis
crat. itaque factum videtur
ut Loyeliani ii. librarius scri-
beret „P. Aemilium Papum .
mag. equitum ^^— M: quibos
uicio creatis. — PM : sufff cti
in. aemilius papus dictator,
i. ualerins flaccus mag. equi-
tum. ,

7. interreges Q, Fabius Ma-
ximus M, Valerius Cor-
uus: PM. — M: ,,18 consa-
les creauit publilium pbilo-
nem et 1. papirium cursorem'
iterum": de L. Papirio cf. 8,
23. — P: „is creauit q. pu-
blium pbilonem cursorem ite-^
rum" cet sed margini ad-
scriptum m. 2. est „ s: Incinm
papirium". ^ P m 1.: dcces
clariores. m. 2.: duces.

11. quo creati sunt die eo sie
enim placuerat patribus msH
gistratum inier solemn^.

442

LIfiERCL

consultis perfectis de pace Caudina rcttulenint. et Publi-
lius penes quern fasces erant „dlc Sp. Postuini^^ inquit. qui
ubi surrexit, eodem illo vultu quo sub lugum missus erat,
^haud sum ignarus^ inquit „consules, iguominiae non bo-

5noris causa me primum excitatum iussumque dicere, non
tamquam senatorem sed tamquam reum qua infelicis belli
qua Ignominiosae pads, ego tamen, quando neque de noxa
nostra neque de poena rettulistis, omissa defensione quae
non difficillima esset apud baud ignaros fortunarum huma-

iOnarum necessitatiumque, sententiam de eo de quo rettuli-
sds paucis peragam: quae sententia testis erit, mihine an

q; 8cU ffectis de pace eau"
dina reltulerunt: M m. 3. —
fll m. 1.: quo creati sant eo
sic enim placaerat patribos
magUtratuui iner. cet. P: quo
creati sunt die «o sic enim
piacuerat patribus magistra-
tum indernnt soUemnib; q.
8c. lis pFteclis cet, Cf. quod
de C. Flamioio magistratum
ineunte 21, 63. dictum est:
„6oiiemnem yotprom nuncu-
pationem fugisse, ne die ioiti
magistratus lovis optimi ma-
ximi templnm adiret, ne se-
natum invisus ipse et sibi uni
invisum ?ideret consuleret-
qne, ne Latinas indiceret lo-
yique Latiari sollemne sa-
crum in monte (scil. Albano)
faceret cet. — PM: et pu-
b//us. Cf. 8, 15. seqq. — M
m. 1.: penes que | nem fasces
erant. m. 3. : penes que | fa-
sces erant.

4. haud sum ignarus inquit
coss.: HI. — P: „co8": idem
consul in recentibus quibos-

dam Godd. Inest, sed pauio
• post sequitur reitulistis.
5. non tonquam senatorem sed
tamquam reum qua infeli-
cis belli qua ignominiosae
paeis ; M. — P : non tam-
quam senatorem sed taquam
reum quam infelicis belli qua
ignominiosae pacis ego tamen
quando neque de noxa no-
strae neq. de paeue retulistis
( m. 2.: poene). — M: de
pena rettullistis. — In mul-
tis recc. codd. non qua — qua
(„ theils theils '^) scriptam est
sed iam — quam, t.f. ex, gr.
2, 35.: usique sunt qua suis
quisque qua totitts ordinis vi-
ribus. 2, 45.: qua cunsules
ipsos qua exercitum incre-
pando. — M m. 1.: dilHci-
lima. — PiU: necessitatium-
que. — P: de quo rettullistis.
11. mihine an legionibus ue-
stris pepercerim: P. — M:
mihine am legionibus eet —
M m. 1.: quando iniossu po-
piil facta e. m. 3. ; populi.
— PM: non tenetor p. #, r*

LIBER CL

443

legionlbus vestris pepercerim cum me seu turpi seu neces-
sarian sponslone obstrinxi: qua tamen, quando inlussu populi
facta est, non tenetur populus Bomanus, nee quicquam ex
ea praeter quam corpora nostra debentur Samnitibus: de-
damur per fetiales nudi vinctique, exsolvamus religione po- 5
pulum si qua obligavimus, ne quid divini humanive obstet
quo minus iustum piumque de integro ineatur bellum. ior
ier ea consules exercitum scribere armare educere placet
nee prius ingredi bostium fines quam omnia iusta in dedi-
tionem nostram peifecta erunt. vos dii inmortales p:ecor'i()

3. nee quicquam ex ea prae*
ierquam corpora nostra de^
bentur samniiibus: PM. —
Qaod noq corpora Bed qaic"
quam ad debentur referen-
dam esset, Loveliani qnarti
librarios defteiur scribi yo-
Init: sed illam alteram scri-
beadi rationem non num-
quam apud Livium reptrimus,
ex. gr. 1, 1.; ^ut quibns ab
inmeos* prope errore nihil
praeter aruia et naves siiper-
essent^': b. e. arma et naves
supererant, sed nihil praeter
ea supererat. cf« 9, 6.: coge-
bant. • '

4. dedamur per fetiales nudi
uinctiq.: P m. 2. — P m. 1.:
/udi uinctiq. M m. i.: deda-
mur per fectlales nodi uioti-
que. m. 3.: uinctique. — M
m. 1.: ineatur bellu. m. 3.:
bellu. — Iustum piumque:
b. e. salva religione iusti-
tiaque.

7. inter ea consules exerci-
tum scribere armare edu"
cere placet nee prius („nicht
friiher aber^^: t), 4.) ingredi

hostium fines quam omnia
iusta in deditionem nostram
perfecta erunt: PM: nisi
quod in 01 contrahendo scri-
plum est „perfecl^runt**. —
In recc. quibusdam codd. in-
yentum est „ exercitum scri-
bere armatos educere placet *S
— Leid. I. Lov. 4. aL : in de-
ditione nostra.
10. uos dii inmortales precor
quaesoque^ si uobis non
fuit cordi Sp» Postumium
T, Feturium cos, cum Sa-
mnitibus prospere bellum
gerere at uos satis habea-
tis cet.: P: „euch abcr, un-
sterbiiche'Gotler, bitte ich
inid flehe ich an, wenn es
euch nicht am Ilerzen lag,
dass die Consuln Sp, P. T. V.
giucklich im Kampi'e mit den
Samniten wareu, nun so mo-
get ihr lyenigstens damit zu-
frieden gestellt sein nns so
tie^emiedrigt gesehen zn ha-
ben *' u. s. w, — Al : sp, po-
stumium. i. ueturium cos. —
M Leid. I.: ^^ad uos satis ha-
beatis*\ cL ds hoc ai 9, 1.;

444

UBERUL

quaesoque, 8i vobis non full cordi Sp. Posttimium T. Veto-
rium cohsules cum Satnnitibus prospere bellum gerere, at
vos satis habeatis vidisse nos sub iugum missos vidisse spon-
sione Infami obligatos, videre nudos vinctosque hostibus de-
5 ditos omnem irani hostium nostris capitibus excipientes: no-
vos consules legionesquc Bomauas ita cum Samnite gerere
bellum velitis ut omnia ante nos consules bella gesta sunt^.
quae ubi dixit, tanta simul admiratio miseratioque viri in-
cessit homines ut modo vix crederent ilium eundem esse
10 Sp. Postumium qui auctor tam foeda& pacis fuisset, raodo

qnod 81 — at ego. 6, 9.: diis
cordi faisse. — PM: „aidere
Budos oinctosqae bostibos de-
ditos omnem iram boatiam
nostris capitibns excipientes ^S
Non vidUse potuit boc ter-
tio loco ficribi sed videre^
cum Postomiua ad id perge-
ret qnod pondaro factnra erat
sed qnod in eo erant at fa-
cereot^ deditos tamen non
dedi scrip tnro est quern ad
modam aliquid faetumvelle
pro fieri al. dicebatar.

5. nouos cos, legionesque ro-
manas Ha cum samnUegere
bellum uelUis ut omnia ante
nos consules bella gesta
sunt: M m. 1. P: sed in JS
scriptiim est m. 3.: gere: b.
e. gerere. — Leid. i.: geH
bellum uelitis ut — gesta-
mnt. Pall. 1. 3. Yoss. n. al.:
geri bellum uelitis at — ges-
senint.

8. quae ubi dixit tanta simul
admiratio miseratioque uiri
(M: nirim) incessit homi-
nes: PM] quae ubi dixit —
incessit omnes (L Fr. Gron.
com Lot. 4.). — Qoamvis in

suis codd. homines inveni-
ret, tamen boc quidem loco
Drakenborchins cum Grono-
vio a vero aberrare quam in-
•tae scripturae auclores sequi
maluit. non enim semper eum
Gronovio in bis obtemperare
volnisse alii loci einsdem con-
dicionis docent, ex. gr. 23,
33.: „ita centum septuagjnta
septem cum ingenti adproba-
tione bominum in senatum
lectis extempio ^ magiatratu
abdicayit'^ cf. 3, 54.: «bdi-
cantque se nfagistratu ingenti
bominum laetilia. — Paulo
post scriptum erat m. 1. in
M: tam foedae pa»cis.
10. modo miserarentur quod
uir talis etiam praecipuum
apudhostes suppliciumpas-
surus esset ob iram direm'
ptae pacis: M; ,,bald es be-
klagten dass ein solcber Mann
einer so scbrecklicben Strafe
entgegen gehen sollte urn zur
Suhne fur den Friedensbrucb
zu dienen ^\ — Leid. i. al. : di-
rectac pads. Recc. alii codd. :
direptae pacis. Cf. 25^ 18.:
si pamm publicis foederibus

LIBER DC.

445

miserarentur quod vir talis etiam praecipuum apud hostes.
supplicium passurus esset ob iram diremptae pacis. cum
omnes laudibus modo prosequentes virum in sententiam
eius pedibus irent, temptata paulisper intercesslo est ab
L. Livio et Q. Maelio tribunis plebis, qui neque exsolvi re- 5
ligione populum aiebant deditlone sua, nisi omnia Samniti-
bus qualia apud Caudium fuissent restituerentur, neque se
pro eo quod spondendo pacem servassent exercitum popuU
Boraani poenam ullam meritos esse, neque ad extremum
cum sacrosancti essent dedi hostibus vlolarive posse. 10

IX. Turn Postumius „dedite inter ea dedite^^ inquit

ruptis dirempta sirnnl et pri-
Tata iura esse pntet cet. —

P: „uiodo \a\se,Tzreniur neq.
se pro eo quod spondendo
pacem seraassent'^ cet omni-
bus praetermissis quae inter
^miserar^niz/r" et „restitoe«
rentur^*^ scripta erant.
% cum omnes laudibus modo
prosequentes uirum in sen"
ieniiam eius pedibus irent:
M. „ Laudibus modo prose-
quentes^^ scriptum est a Li-
vio ut iam mutatos hominum
animos diceret, quippe qui
panio ante opprobriis et con-
yiciis et Postumium et cete-
ros sponsores insectati es-
sent: „obgleich jetzt AUe der
ErklSrung des Postumius bei-
pflichteten und nur auf eine
ebrende Weise des Mannes
erwabnten". t M: temptata
paulisper intercessio est ab
]. liuio et que moelTo tf. pi.
qui neque exsolni religione
populum agebant deditione-
sua cet. Cf. 6, 6.: teQ. Ser-
yili. — De nominibus iUo-
mm tribanomm pi., qui tri«

buni designati ad Caudium
fuerant et reversi Romam ma-
gistratnm occeperant, cf. quo-
que interprr. ad Cic. de off.
3, 30* — PM : seruassent ex-
ercitum pr.

9. neque ad extremum cum
sacrosancti essent dedi ho-
stibus uiolariue possK. : P
m. 1. Itl m. 1. Manu altera
dein in utroqne libro n su-
pra K adscriptum est ut pos-
sent fieret. — Voss. ii. Lov. 4.
multique alii codd. : immola-
riue possent. — Ad extre-
mum videtur plusdicereqnam
postremo : „ noch J(5nnten
sie iibvrbaupt und unter kei*
ner Bedingung rerletzt irer-
den". — Cf. 3, 55.: sacro-
sancti.

11. dedite inter ea dedite in-
quit profanos nos.\ P cod.
Klock.] interela dedite inquit
cet (M.) — Cf. 8, 4. : onde undo
baec iiiis tanta modestia. —
P m. 1.: tum postumiis. m. 3.:
postumius. ill torn postha-
inius.

446

UBERCL

^profanos nod quod salva religione potcs(is: dedetis deinde
et istoa sacrosanctos cum primum magistratu abierint, sed
81 me audiatis, priusquam dedantur hie in comitio Yirgis
caesos, hanc iam ut intercalatae poenae usuram habeant
* 5 nam quod dediiione nostra negant exsolvi religione popu-
lum, id istos magis, ne dedantur quam quia ita se res ha-
beat, dicere, quis adeo iuris fetialium expers est qui igno-
ret? neque ego infitias eo patres conscripti tarn sponsores

1. quod sdlua religione poU
estis: M] qaos salva cet. —
P: qoos sahnire religfoDe pot*
ettlst — PM: dedetis deinde
et istos sacrosanetos. M: cum
* primvm magistrats abierint.

* P : cam primo magistratu cet.

— P m. 1.: in commitio. —
PM: banc iam nt intercala*
iae poenae nsnram babeant:
„ damit ihnen so docb ancb
ein Yortbeil Hir den Anfschub
ibrer Strafe zn Theil werde^'.
sic enim snb finem bnios cap.
legitnr „consulite ntmm prae-
sens deditio eoram fieri pos-
sit an in diem diffenrtur^^,

6. nam quod deditione nostra
negant: M. — P: neganti.

— PM Leid. i. : ezsolui reli-
gionem popnlnm. Cf. 9, 8.:
dedamnr per fetiales nudi yin«
etiqne, exsolvamns religione
populnm si qna obligayimns.
„ Denn wenn sie meinen dass
dnrcb nnsere Ausliefemng das
Yollc keinesweges tod jeder

- Yerantwortlicbkeit frei ge-
inacbt werde, so ist wohl
Niemand des Recbtes der
Bnndespriester so ganz nn-
knndig nicfat eitizuseben, dass
jene mebr am nicbt aasgjelie-

fert zn werden als ireil sie
yon der Ricbligkeit der Sacbe
iiberzeagt wXren, so spre-
cben'*. — Mm. 1.: qnis ad-
eosiwris fecialjam expres est.
m. 3.: adeo. Ct Cic. de off.
3, 29. 30.

8. neque ego infitias eo pa*
ires conscripti: cod. GSrtn.
— Leid. I. al.: inficiasse o
patres conscripti. PM: infi-
tiasse. pc. Cf. 6, 40. nbi in
PM primo scriptam erat „ ne-
que nego neque hifitias eo%
sed m. 3. in M scriptam est
^neque infitiase". 31 » 31.:
neque infitias imas.

— • iam sponsores quam foe*
der a saneta esse: PM rell.]
tam sponsiones quam fo«dera
cet. — Sponsores videttir
Livios pro sponsioiiibus scri-
psisse non yariandae modo
orationis causa, qua lege et
res pro bominibus qai in eis
yersabantur et bomines pro
rebus dici solebant, sed etiam
quod in bac re de qua age-
bator sponsores aptior yoz
erat. non enim id dubinm
esse peterat quin spx)nsiones,
quae poblice essent factae,
satictae babendae yiderentnr:

LIBER IX.

447

qnam foeclera sancta esse apud eos homines apiid quod
luxta divinas religiones fides Jbumana eolitur, sed iniussu po-
puH nego quicquam sanciri posse quod populUm teneat.
an si eadem superbia, qua sponsionem istam expresserunt
nobis Samnites, coegissent nos verba legitima dedentium nr- 5
bes nuncupare, deditum populum Romanum vos tribuni dt
ceretis et banc urbem templa dehibra fines aquas Samni-
tium esse? omiito deditionem, quoniam de sponsione agitur*
quid tandem, si spopondissemus urbem banc relieturum po-
pulum Romanum, si incensurum, si magistratus si senatum 10
si leges non habiiurunv si sub regibus fitturum — ? di me-

sed si 8poDBo;*es qaiqal obli-
gati Laberentur nt id qnnd
spnpondissent perficeretnr, id
deimim erat populi qui ha-
manam fidem aeque atque re-
ligiones colendam censeret.
hacrePostumiussabfineiii ora-
tionis ait, Samnilibus se cete-
rosqae sponsores deberi, qnip-
pe quibus pacem spopondis-
sent: sed populum Eomannm,
cum iniussu populi spopondis-
sent, tali sponsione teneri non
posse, boc igitur interesse
inter . iustos et ininstos po-
pulos, quod ab improbis po-
pulis sponsores eis quibus spo-
pondissent, non dederantur,
ab probis dederentor, si id
quod spopondissent fieri non
posset. — M m. 1.: inxta di-
uines | religiones. m» 2,: di-
uinas. — Mm. 1.: sancire
posse, m. 2.: sanoiri. —
Deinde scriptum est in M:
„ quod populum teneat | mansi
eadem superbia" cet. quod
si vemm est, metathest ilia,
quam tot locis deprehendi-

vans, man scriptum est pro
nam: nisi forte m scriptum
est pro Eir, ut an^qoior H-
brariuB legi vohierit „qno po-
pultts teneator. an si eadem
superbia'^ cet.

6. deditum pmr, uos tribuni
dieereiis: P. — M.: deditum
pr. nois cet. Ct 1, 38. —
Lov. 4..: deditum senatum po-
pulumque romanum aobis tri- '
buni diceretis.

8. omitto deditionem qm de
sponsione agitur: PM. Cf.
7, 34. — P: quid tandem si
spondiasemus urbern banc re-
lieturum pr. M: quid tamdem
si spondisemus urbem banc
relieturum pmr.
11. di meliora.: PM] dii meliora.

— Perspicuum est supplen-
dum esse vel dent^ duint
(Ter. Pborm. 5, 8. 16.), vel
ferant (Tib, 3, 4, 1.). Cf.
6, 18.: dii prohibebunt ha(^.

— „Das m5gen die Gdtter
rerbfiten! sagst du. Gleicb-
wohl a>»er ist es keine Fr^i^
dass Lareb das Unwfirdige

448

LIBER EL

liora, inquia: atqui non indignitas rerum sponsionis vincn-
lum levat: si quid est in qao obligari popuhis possit, in
omnia potest, et ne illud quidem quod quosdam forsitan
moveat refert, consul an dictator an praetor spoponderit:

ft et hoc ipsi etiam Samnites iudicaverunt, quibus non fait
satis consules spondere sed legatos quaestores tribunos mi*
lituni spondere coegerunt nee a me nunc quisquam quae-
^iverit quid ita spoponderim, cum id nee consulis ius esset
nee illis spondere pacem, quae mei non erat arbitrii, nee

10 pro vobis, qui nihil mandaveratis, possem: nihil ad Can-
dium patres conscripti humanis consiliis gestum est: dii in-
mortales et vestris et hostium imperatoribus mentem ade-
merunt: nee nos in bello satis cavimus et illi male partam

der Zamnthang die Yerbind-
lichkeit des Gelabdes nicht
Terringert werden kann^S

% si quid est in quo obligari
populus possit in omnia
potest: PM cod. Gel. al.] si
qoid est in qaod obligari po-
pulus possit, in omnia potest
(Leid. I. Lov. 4.). — Nemi-
nem fugerit, in quod th il«
lis librariis scriptum esse,
quod in omnia sequeretnr.
sed cum obligari aliqua re^
in aliqua re (Cic. pro Caec.
3, 7.), in aliquant rem dici
posset, et Liyius orationem
mutare ac Tariare soleret, non
dnbitayimus optimorum libro-
rum auctoritatem potiorem
babere : „ wenn es etwas giebt,
worin durcb solches Geldb-
niss das Yolk als gebunden
erscheinen kann, so kann es
•nf dieselbe Weise zn AUem
yerpflichtet werden".

6^ et hoe ipsi (M m. 1.: ipse)
etiam SamnUee htdieaue"

runt quibus non fuit satis
cosh spondere sed legatos
quaestores (M: qaestores)
tr mil spondere coegerunt:
PM.
7. nee a me nunc quisquam
quaesiuerit quid ita spo-
ponderim : PM. — Lor. 4. : neo
^amen nunc quisquam qoae-
siueritcet. Leid.i. Yoss. n. al.:
nee tamen banc quisquam
quaesiuerit cet. — P: cum id
ne consults ius esset M:
cum id nee consnlit ios es-
set. — Mm. 1.: qui nihU
mandauera talis, m. 2.;^ man-
daueratis. Multi rece. codd.:
mandaueritis. — PM; nihil
ad caudium. pc. homanis con-
siliis gestum est,
13. nee nos in bello satis eaui*
mi$s et illi male partam uh
etoriam male perdiderunt:
M. -^ P : et illi malapartem
uictoriam mala perdiderunt.
m. 3.: mala partam aictoriam
male perdideronU «- PM:

UBEROL

449

victoriam male perdiderunt, dum vix locis quibus vicerant^
credunt, dum quacumque condicione arma yixis in arma na-
tis auferre festinant. an, si sana mens fiiisset, difQcile illis
fuit, dum senes ab domb ad consultandum accersunt, mit*
tere Bomam legates, own senatu cum populo de pace ac 5
foedere agere? — tridui iter expeditis erat: — inter ea in
indutiis res fiiisset, donee ab Roma legati aut victoriam il-
lis certam aut pacem adferrent: ea demum sponsio esset
quam populi iussu spopondissemus. sed neque yos tulisse-

dum quaci^qiie conditione
(P m. 2.: condicione) aAna
uiris in arma naiis kuferre
festinant. Cf. 6, 22.: yege-
tnm ingeniom in vivido pe-
ctore rigebat.

3. ip si sana mens fuisset
difficile illis fuit dum. se^
Ties ab domo ad consultant
dum accersunt mittere ro-
mam legates: P. — M: an
sisamens fuisset m. 3. : si sana
mens. — M: dnm senes ab
domo ad consnltandnm ac-
censenxnt. Leid. i. Yoss. 11.
multique alii codd.: accerse-
rnnt. Loy. 4.: arcessernnt.
Cf. 7, 32.: ad accersei^da —
auxilia. — Cf. 2, 38. : et banc
urbem yos non hostinm dnci-
tis, nbi si unnm diem morati
essetis, moriendum omnibus
fuit, 2, 10.: iter paene bo-
stibus dedit ni unus yir fuis-
set. al.

6. inter ea in indutiis resfuis*
set: P. — M: „intereai?i in-
duciis res fuisset". bine recc.
qnidam codd.: interim in in-
duciis res fuisset.

9. spopondissemus* Namrecte

T. Livi pars U.

fecerim ut boc loco pauloque
post spopondissemus scribi
iuberem nescio. nam quern
ad n^odum supra in P „8i
spondissemus", in. Ill „8i
spondisemus" inyenimus, sic
boc loco in P reperimns
„quam populi iussu spondi-
semus sed neque uos tulisse-
tis nee nos spotidisemus", in
M (Leid. I. Loy. 4. al.) f^spon-
dissemus — spondissemus":
et ut 6, 41. (occinerit) Li-
yium in yerbis qaibusdam
compositis modo reduplica-
tione usum esse modo earn
neglexisse yidimus, sic eiiam
nunc spopondi nunc spondi
ille scripsisse potest, buc per^
tinet quod Festus in preca-
tione augurali sponsis bene
pro spoponderis inventum
esse tradit et quod ab Ter-
tull. adv. Marc. 3, 135. „quae
sponderat omnia fecit" scri-
ptum est. sed cum etiam fieri
potuerit ut duamm similinm
syllabarum altera ab librariis
apudLi?ium neglegenter prae-
termitteretur, in recepta scri-
ptura nihil mntare aasisumiif.

450

UBIBIX.

tis nee not spopondissemus, nee (as fult alium renun exi-
tnm esse quam ut Sli velut somnio laetiore quam quod
inmies eorum capere possent nequiquam eluderentur, et
noftnim exercitum eadem quae inpedierat fortuna expedi-

6 rcty vanam yictofriam vanior inritam faceret pax, aponsio in-
terponeretnr quae neminem praeter sponfiorem obligaret
qnid enim vobiscum patres conacripti, quid cum populo Ro-
mano actum est? quis tos appellare potest, quis se a to-
Mb dicere rdeceptnm? hosds an dvis? hosti nihil spopondi-

10 stiSy civem neminem spondere pro vobis iussistis. nihil ei^

1. nee fas fuU oliwn rerum
exUum esse: P9L Livius
tradsit ab coninnctivo ad in-
^catiyum, cnm ab ilia hjpo-
tfaetica condicione iam ad ve-
roMk rerum statam deacriben-
dam tranaeat — P m. 1. :
qaam ut illi somnio laeliore
eet. m. 2.: uelnt somnio. —
PM: nequiquam. — fll m. 1.:
fortunam expediret. m. 2.:
fortuna. — Cod. Klock.: ua-
nam uictnriam uanior^m in-
rita faceret pax. — „Aber
weder wfirdet ihr auf etwas
der Art eingegangen sein noch
Wfirden wir uns zn einem sol-
cben GelSbniss verstanden
baben, noch durfte fiberhaupt
das Ganxe einen anderen Aus-
gang gewinnen als dass jene
sich gleichsam durch einen
^ilcklicfaeren Tranm, als sie
zn fassen im Stande waren,
ohne irgend einen weiieren
Vortheil yerbdfant sShen, und
dass unser Heer durch eben
jenes VerbSngniss welches uns
gebnnden ancb wieder frei
wfirde, den nicbtigen Sieg

ein nocb nicbtigerer Friedens-
schlnss wicderaufbdfoe, wenn
ein 0«l6bni88 znm Unterpfan-
de verlangt ward das Iceinen
weiter als den der es gege-
ben binden konnte*^.

'7. quid enim uobiscum pc.
quid cum pop. r. actum est:
PM. —» M: quis uos appel-
la I r£ (m. 3. : appellare) pot-
est quia se a nobis appellare |
potest quis se a nobis dicere
deceptum.
9, hostis an ciuis: PJIf. —
Leid. f. : hostis ancios. — PM:
„liosti nihil spopondistis
quern neminem spendere pro
nobis iussistis''. idem quem
in Leid. i. Voss. ii. mnltisque
aliis codd. scriptum est: ci-
nem =: quem.

10. nihil ergo uohis nee nobis-
cum est: M. — P: nihil ergo
nobis nee uobiscum est. —
FM: qui bus nihil mandatis.
— P: nee cum samnitibus
cnm quibus nihil egistis. M:
„ mandatis bis samnitibus
sponsores nos sumus" cet.
fiadem neglegentia verba ab

LIBER i;|^.

451

vobis nee nobiscum e^ quibus nihil mandastis, nee cuih
Samnitibus cum quibus nihil egistis. Samnitibus sponsored
nos sumus rei satis locnpletes: in id quod nostrum est, in '
id quod praestare possumus — corpora nostra et ahimos —
in haec saeviant, in haec ferrum in haec iras acuant. quoA 6
ad tribunos attinet, consulite utrum praesens deditio eorom
fieri possit an in diem differatur: nos interim T. Veturi vois-
que ceteri vilia haiec capita luendae sponsionis feramus let
nostro supplicio liberemus Romana arma^^

X. Movit patres conscriptos cum catiSa turn auctdlTylb
nee ceteros solum sed tribunos etiam plebei, ut se in sfe-
natus dicerent fore potestate: magistralu inde se extemplo
abdicayerunt traditique fetialibus cum ceteris Caudium du-

nec ad egistis praetennissa
sunt in Leid. i. Voss. it«
Lov. 4. al.

2. Samnitibus sponsores nos
sumus rei satis locupleies i
PJH: „wir allein haben una
den Samniten verb&rgt^ und
wollen, da wir nnserem Ge-
iGbde nicht Ziehen kbnnen^
durcb keine Ausflacbt das
Yertrauen, das man 2a una
hegte, tUnschen''. Rei spon-
sores facti sunt Samnitiam^
qaod ea qaae spoponderant
praestare non possent: satis
locupleies visi faerant et Sa-
mnitibus quorum sponsion!
fides haberetur. — Al: in
baec seuiuiant in haec fer*
rnm in haec ira acuant m. 3. 3
ira. Lot. 4.: ^a7acnant.

5. quod ad tribunos Mineti
M. — 'P: quod at tribunos
attenet. m. 2. : attiaet. -^ M s
dedicio. — PM: ,,in diem

diflseratar": h. e. qmi magi*
strata abierint.
7. nos interim T, P^eturi Uos*-
que ceteri: PM. — Ps uiliae
haec capita. Hi jjuilie baec
capitals bine omnes props
Drakenbt codd.: uilia et haec
capita. — PM i luendae spon-*
sionis. Cf. 5, 3.: dissolven-
dae tribaniciae potestatis. — •
PM: ,^et nostro snpplieio li-
beremus romana arma^: h. e.
ezercitos nostrss qui sd Can*
diom faerant*
10< mouit pC4 cum causa ium
auctor nee ceteros solum
sed tribunos etiam phbei:
PM. -^ M: ),ut senatos dice-
rent fore poiestatemj. magi- '
stratu inde se eztempio adi-
cauerunt^' cet. sed -cf. t, 14«:
in potestatem^ -^ M ra^ 1. P:
traditique fetiiiibus esm ce-
teris caudium doeendi. M m.
2. multique recc. cod4«: da^
cendis^

452

LIBER IX.

cendi. hoc senatus consulto facto lux quacdam adfulsisse
civitaii visa est: Postumius in ore erat, oum laudibus ad
caelum ferebant, devotioni P. Decii oonsulis aliis claris £a-
cinoribus aequabant: emersisse clvitatem ex obnoxia pace

5 illius consilio et opera, ipsum se cruciatibus et hostium ine
offerre piaculaque pro populo Romano dare, arma cuneti
spectant et bellum: en umquam futurum ut congredi anna-
tis cum Sanuilte liceat? In civitatc ira odioque ardente di-
lectus prope omnium voluntariorum fuit: rescriptae ex eo-

10 dem milite novae legiones ductusquc ad Caudium exerci-
tus. praegressi fetiales ubi ad portam venere, vestem de-
trahi pacis sponsoribus lubent, manus post tergum vinciri.
cum apparitor verecundia maiestatis Postumi laxe vinciret,

1. hoc sc, facto : PM ( omnes-
qae prope Drak. codd.)] boc
facto senatus consolto. — PM:
adfalsisse. Pall. Voss. ii. al.:
adfliuisse. Leid. i. : adfusisse.
Lot. 4.: adfuisse. — M: ciai-
tatis.

3. deuotioni P, Decii consults
aliis Claris facinoribus ae-
quabant: PM: „andstellten
seine Aafopfening der eines
Consols Dedas nnd anderen
Shnllchen grossen Erschei-
nungen (dem Tode des M.
Cartius 7, 6.) gleich. In M
scriptam primo erat alis, sed
eadem m. 1. alteram i addi-
tom est. — Pall. 1. 3. al:
9,deaotioni Decii consolis alii,
alii Claris facinoribns*': hinc
Drakenb. scribendom conie-
cit: „ devotioni Decii consu-
lis, alii aliis claris facinori*
bus'*: sed illi librarii asyn-
deton hoc Liyianom non ce-
pieraat. — M m. 1.: emerissc.
>U. 2.: emersisse. --. P: pia-

culaque pro por. dare. M:
pro pf. dare.
6. arma cuneti spectemi et bel-
lum: M m. 2. P. — M m. 1.:
arma cunc spectant cet. —
PM cod. Gel.: en umqaam
futurum. Cf. 4, 3.: en nnm-
quam. — Paulo post PM
Leid. I. al.: d/lectiis.

11. praegressi fetiales ubi ad
portam uenere: PM: nisi
quod in M feciales est scri-
ptum. — P: uestem detrahi
paci sponsoribus inbent. —
M: manus pos^ergum oinciri.

13. cum apparitor uerecundia
maiestatis Postumi laxe
uinciret: PM (Drak. codd.)]
cum apparitor verecundia ma-
iestatis Postnmium laxe vin-
ciret. — Postumi pertinet et
ad verecundia maiestatis
(„als der Gerichtsdiener aus
Achtung vor der Wurde des
Postumius lose band*'), et ad
vinciret, cum ex praecedente
versa snpplendum sit manus.

LIBER IX.

453

„quin tu^^ inquit „ adduces lorum ut iusta fiat deditio!^
turn ubi in coetum Samnitium et ad tribunal ventum Pon-
tU est, A. Cornelius Arvina fetialis ita verba fecit: ,,quan-
doque hisce homines ihiussu populi Romani Quiritium foe-
dtis ictum in spoponderunt atque ob earn rem noxam no- 5
cuerunt, ob eam rem — quo populus Romanus scelere in-
pio sit solutus — hosce homines vobis dedo". haec di-
centi fetiali Postumius genu femur quanta maxime poterat
vi percuht et clara voce ait -se Samnitem civem esse, il-

ponderunt. id. 2.: icto. Mm.
1.: iniussu pop. f. | qairit

t, quin tu inquit adduces lo'
rum: PM omnesque et Pall,
et Drakenb. codd.] quia tu
inquit adducis lorum (edit.
Frob. 1531.), „Wirst du,
sprach /r, den Riemee scbSr-
fer anziehen*^! Nemo*non vi-
det futurum multo fortius di-
ctum esse quam praesens.
8cio equidem in his dicendi
generibus indicativnm prae-
sentis scribi solere: sed cum
et coniunctivus praesentis et
imperativus eandem banc con-
iunctionem sequi potuerint,
ne futurum quidem tempus
ab latinae linguae ratione ab-
horruerit, — Mm. 1.: „tum
bi in coetam samnitium^' cet.
dein „tum ubi".

3. quandoque hisce homines:
PM Leid. i. Pall. 1, 3. al. —
Cod. Uaverc,; quandoquidem.
Lovel. II. : quando^ Cf. 8, 7. :
quandoque — extra ordinem
in bostem pugnasti, — ]No-
minativum plur. hisce ab an-
iiquis pro f^ice scriptum esse
cum s eupboniae causa inter-
poncretur Prise. 12) 5. 26.
docet. — P: iniussu pop. f.
quirites foedus ictu iris spa-

foedus icturi spoponder^ |
atque cet. m. 3. : quirit. Recc.
quidam codd,: quiritum. Cf.
41, 16, al, — Pm. 2.M: at-
que oh eam rem noxam no-
cuerunt ob earn rem quo p?.
scelere inpio sit solutus hosce
homines nobis dedo. P m. 1.:
scelere inposuit solutus. Cod.
Klock. ; nos^iam nocuerunt. —
Quo = »,ut ita hoc scelere
inpio" cet.

7. haec dicenti feiiali PostU"
mius genu femur quanta
maxime poterat ui (m. i«:
uim) perculit: P. — M: haec
dicenti feci^li postumius cena
femur quanta maxime poterat
ui perculit. m. 3.: genu. —
Recc. quidam codd.: quanta
maxima poterat ui. Cf. 10,39. :
opus esse et ilium quanta
maxuma Ti posset Commi-
nium oppugnare. 24^ 35, al.

9. se Samnitem ciuem esse it*
lum legatum fetialem (M:
fecialem) a se contra ius
gentium uiolatum eo iustius
helium gesturos: PM] se
Samnitem civem esse, illam

454

UBfiRIX.

lain legatum fetialem a se coutra ius gentium violatiiin,

eo iiistius belluin gesturos, >>

XL Turn Pontius »,ne€ ego istam deditionem acd

piam^ inquit „nec Samnites ratam habebunt. quia tu Spun

Ic^alsm; fetialem a te contra
iot geotiam nioUtiwi ; eo ii&«
•tins b*-lloin gesloros. —
Leid. I. VoM. ii. Lot. 4. al. :
•e aaiiiniteai ciarm, romanmn
illoni legatoiB esac: fetialem
a ae cet. Pall. U 3.: ae aa-
mnitem ciuem, romanom eaae
illius legatnm cct. Recc. alii
codd,: ae aamDitem ciaem
eaae^ romanam illom legatom
cet. — Cod.Sig. Pal. 2. al.:
romanoa eo ioaliua bcUam ge<r
itaroa, — Omoes illaa con-
iecloraa aataa eaae,. qqod 11*
brarioa fqgerat qoem ad mo-«
dom verba inter ae cooian*
genda easeot, noo est dilH-
cile iotelleclu. nam cum prio-
rem Luioa loci partem voce
J^gatum finiri arbitrarentux:,
Tere aibi videbantar videre
romanum addendum eaae ad
Ug0tum^ at romanus lega-
ius reaponderet cM Samniti^
fed 9e Samnitern civem esse
dicta aunt ita qaem ad mo-?
dnm eadem verba 9» 11. a
Pontio relata viden^aa „Sa«
mnitem civem Poftan^iaofi non
civem Romanom eaae" : idemr
que posterior locoa („qaandQ
Sp. Postiiniiaa modo lego*
iumfetUtlem gena percnlit*^)
docet ne priore qaidem loco
legatuuk a feiialexn disiungi
poaae. et quod in recentiasi-
mia Ubria ad ea qua^ aequan->

tar romanos adaoriptwn vi-
drmHa, Loc aoo •cribcndm
aed faciUima coniectora aop»
plendnm erat. «,Bei dieaea
Worten atieaa Postamioa m
beliig er nor irgend konnte
deo Bondeapriesier ia die
Hufie nnd rief mil laotcr
Stimme, er aei ein Samniti*
acber Birger, von ihin sei je-
ner abgeaandte Bimdesprie«
ater dem Vollcerrechte zowi-
der verletzt worden, mit urn
ao grosaerem Rechie wfirde
man nun den Kiieg (oliren^.

4. quin iu spuri posttmu si
deos esse censes aut omnia
inrita facts aut pacta stas:
P m, 2. — P m. 1. M: spn-
rii postumi. „Wanim, wenn
do andera glaubat dtiW ea
G5tter giebt, maclut do nicht
entweder Alles iQckgSngig
oder bleibst dem Verfrage
getren ? Dem Samnitiscben
Voilce mussen entweder AUe
die ea in seiner Gewah hatte
wieder ausgeliefert werden,
oder ea gebuhrt ibm statt die-
•er der Friede**. — P: 'aut
pro his pax debetor. K m. 1.:
aupro bis pax debetor, m.3.:
and pro hia cet Bekk.: ant
pro eiiB cet. • — In Leid. i,
Voas. II. Lov. 4. acriptom eat
,5 pax hahtivLT ** : paoloqqe
poat „re$titn^t legiones**.

LIBER IX.

455

Postomi, si deos esse censes, aut omnia inrita facis aut pi-
etc stas? Samnitl populo omnes quos in potestate habuit
aut pro his pax debetnr. sed cpid ego te appello, qui te
captum victori cum qua poles fide restituis: populum Ro-
manum appello, quern si sponsionis ad Furculas Caudinas 5
factae paenitet, restituat legiones Intra saltum quo saeptae
fuerunt: nemo quemquarm deceperit, omnia pro infecto sint,
recipiant arma quae per paclionem tradiderunt, redeant in
castra sua, quidquid pridie habuerunt quam in conloquium
est ventum, habeant: tnm bellum et fortia consilia placeant, 10
turn sponsio et pax repudietur: ea fortuna his locis quae

3. sed quid ego te appello
qui te cajOum uietori cum
qua potes fide restkuis.
pmi, appello quern sispon'
sionis ad furculas caudi-
nasfa^iae paenitet ( M : pe-
nitet) restituat legiones in-
tra saUum quo saeptae
(M : sarpte) fuerunt: Ml.
7. nemo quemquam deceperit
omnia pro infecto sint cet. :
PM: „keiner soli den Ande-
ren getSuscht haben, Alles
soil ffir ungescheheo gelten*'.
— P m. 1.: sedeant in ca-
stra. ni. 2.: redeant. — Pitt:
„quidqaid pridie habaerant
qnam in conloqalom eat uen-
tarn (mm. 1.: nendum) ba-
beant*^ : b. e. pridie eias diei
quo in conl. ventum est. Cf.
2*2, 25.: pridie qvam roga-
tionis ferendae dies adesset.
23, 31.: pridie qnam popn-
lus Campanus a popalo Ro-
mano defecisael. al.
10. ium' bellum et fortia con-
silia placeant tum sponsio
et pax repudietur scripsi-

mus quod anapbora id posto-
lare videbatur, qnamqnam in
PM et ttt yidetnr in Drakenb.
codd. tunc sponsio eel. scri-
ptum est: sed bae w>ecs tot
locis ab antiqnia librariiB inr
ter te permntatae sunt at in
eis scribendis vis fieri posdt
ut unam mannscriptorom au-
ctoritatem seqnamur.
11. ett fortuna his locis quae
ante paeis mentiouem ha-
buimus geramus bellum:
P] ea fortuna iis locis cet.

— M: a fortona bis locis
quae ante pacts mentionem
babnimos cet, — Quae et ad
fbrtnnam et ad loca pertinere
debet, sed cum* non iis sed
his locis seriberetur —--sic
enim- et in omnibus props
Draitenb. codd. inventnm est

— maior vis in locis posita
videtur: cf. 3, 35. : ea ailtate
bisque bonoribus aciis. Re*
cie etiam I. Fr. Gronovios
vidit, iliud ev ^td dxyotv in-
esse in fortuna et locis i
„an jenem fur uns so gfinsti-

4&6

LIBER IX.

ante^pacis mentionem habuimus geramus bellum, nee po-
pulus Romaniis consilium sponsionem nee nos fidem popuK
Romani accusemus. numquamne causa defiet cur Ticti pa-
do non sietis? obsides Porsinnae dedistis: furto eos sub-

5duxisti8. auro civitaiem a Gallis redemistis: inter accipien-
dum aurum caesi sunt, pacem nobiscum pepigistis ut le-
giones vobis captas restituerenius: earn pacem inritam £aci-

. lis. et semper aliquam firaudi speciem iuris inponitis : non
probat populus Homanus ignonuniosa pace legiones serva-

iOtas? pacem sibi habeat, legiones captas victori restituat:

gen, l^r eoch ao nachtheili-
gen Platze lasst uns den Krieg
ffthren, and das r5m. Volk
wird sich eben so wenig fiber
den yon den Consaln ge-
schlosseuen Frieden als wir
liber die Wortbruchigkeit des
r5m. Yolkes zn beUagen ha-
ben^. Dicere enim yult Pon-
tius, eas esse illas angustias
at fieri non possit ut quis-
quam Romanus Samnitium
iram effngiat. — PM: neo
pf. coss. sponsionem nee nos
fidem pr. accussemus. —
Oxon. nnus cod. : incosemus,

3, numquamne causa defiet
eur uicti pacto no7i> stetis :
Iff m. 1. P. — M m. 3. omnes*
que ferme codd.: deficiet. Cf.
Ter. Hec. 5, 2. 1.: nil apud
me tibi Defieri patiar, quia
quod est benigne praebeatur.
al. Liv. 5, 50.: cum in pu-

' blico deesset aurnm ex quo
fiumma pactae mercedis Gal-
lis confieret.

4, obsidee Porsinnae dedi"
stis: Iff Leid. i.] obsides Por-
sennae dedistis. — P: obsi-
des pr. sinne dedistis. Cf. 6,

40. — PM : furto. Recc. qni-
dam codd.: furtim. — P:
auro ciuitatem a gallis rede-
misistis. Mm. 1.: aaro ciui-
tatem a gallis redimi | sistis.
m. 2.: „ redimi | stis*^ Nnm
antiqua mann redempsistis
scriptum faerit? sed 9, 4. in
PJtt inyenimus redemeruni.

6. pacem nobiscum pepigistis:
P m. 3. ■— P m. 1. M: pe-
pegistis. «- M m. 2. P: at
legiones nobis captas restitue*
remus. Mm. 1.: capta. —
PalL 1. 3. Voss. II. aL : earn
pacem uanam facltis.

8. et semper aliquam fraudi
speciem iuris inponitis: P.
•-^ M: et semper aliquam
frandis speciem cet. Haec se-
ptem verba praetermissa sunt
in Voss. II. al. ^- P: non pro-
bat psf. ignominiosa pace le-
giones seruatas. M m. 1.: non
probat psr. ignominiosa | pa-
cem legiones seruatas. m. 2.:
ignomioiosa.
10. pacem sibi kabeat: PM:
„nun gut, so moge es seinen
Frieden fur sicb behalten*^
•*- Recc. codd. alii „ pacem

UBERK.

457

hoc fide hoc foederibus hoc fetiallbus caerimoniis dignum
erat. ut quidem tu quod petisti per pactionem habeas tot
oives incolumes, ego pacem quam hos tibi remittendo pa-
ctus sum non habeam, hoc tu A. Comeli, hoc vos fetiales
iuris gentibus dicitis? ego vero istos, quos dedi simulatis, 5
nee accipio nee dedi arbitror^ nee moror quo minus in ci^

habeat sibi'S alii ,, pacem ha-
beant sibi". — PM; „hoc
fide hoc foederibus boc fe-
tialibus cerinioniis dignnm
erat'S Desiderari potest di-
gnum est: sed Liviiis scri-
psit eraiy ut id ezprimeret
quod, si pacto stare notoia-
seot, a popolo rom. fieri ae-
qoam fuisset: ,,das bMtte sich
geziemt*^
2. ut quidem tu quod petisti
per' pactionem habeas tot
ciues incolumesi PM: nisi
quod in M scriptum est „per
pactio I tioIlem*^ Quo mendo
in in -pactiotionem scriptum
erat, eodem in Pfll ceterisque
codd. scriptum est „ego pa-
cem quam hosti tihX remit-
tendo pactus sum non ha-
beam**. in uno tamen cod.
Neapol. Latinius quam hos
tibi remittendo pactus sum
inyeoit, quam yeram buius
loci scripturam esse J. Fr,
GronoTium non fugerat. „Da-
mit du zwar das was du bei
dcm Yertrage beabsicbtigtest
das Leben so vieler Bfirger
erhalten konotest, ich aber
des Friedens, den ich uns da-
fur dass ich dir diese Blir-
ger yriedergab ausbedung,
mich nicht erfreaen kdnnte.

darum yerkfindest da G>me-
lius und ihr Bundespriester
solcb eiuRecbt den Ydlkern ?*^
— P: qua hosti | tibi rem-
mittendo pactus sum. — P m.
1. Ill: a. comelii. P m. 2.:
a. Cornell. — M: feciales. —
Deinde scriptum est in M:
„ego uero istos quos dedi
simulatis nee accipio nee dedi
simu I latis nee accipio nee
dedi arbitror'*: sed m. 3. me-
dia yerba indacta sunt.

6. hec accipio nee dedi arbi- '
tror: PM: h, e. nee arbi-
troryos dedituros fnisse nisi
persuasum babuissetis me eos
accepturum non esse.

— nee moror quo minus in
ciuitatem obligatam spon-
sione commissairatis omni-
bus diis quorum eludilur
numen redeant, — Sponsio •
eommissa ea est quae irrita
fieri non possit, cum ea
quae spoponderant ab altei'-
utra parte iam facta sint nee
pro infectis fieri possint, „ein
Biindniss bei dem die g^en-
seitigen Verpflichtungen yon
der einen Seite schon ins I
Werk gesetzt sind^^ simill
modo apud Cic. act. 11. Yerr. 1,
10. legimus hereditatem Fe-
neri Erucinae commissam

438

UBER IX.

vitatem obligatam sponsione comtnissa iratis omntbus dik
quonim ehiditur numcn redeant. gerite bellum, quando Sp.
Postnmius modo I^atum fetialcm genu perculit: ita dii cre-
dent Samnitem civem Postumium non civem Romanum esse
5 et a Samnite legatum Romanum violatum, eo vobis instnm
in nos fiactuin esse bellum. haec ludibria religionnm non

„eioe Erbschaft die bereito
Tepfallen ist^S IVon com'
missa vldentwr sponsio, si,
romani excrcitos a Farculis
CftBdinis abdacti non enent,
■ed ibi indaai relicU easent
dam Roma legati redi?eiit qui
Pontium certiorem faearent
atram popnlus romaniia earn
aponsionem iaberet necne. cum
igitur Pontius consulam oete-
ronimqae sponaorom fide fre-
tna Romanos remiserit, suo
aibi inre postulasse videtar
ut aut legiones captae resti-
tuerentnr aut pax quam pa-
ctus esset daretnr. — Quam-
quam in PM „in ciuitaie ob-
lactam sponsione (M: spon-
aionen) ooranlissa^, inLeid.i.
Vosa. Pall. 1. 3. Lov. 4. „in
cioitatem obloctam sponsione
eommissa^' scriptum est, ta-
men nee obloctam nee ob*
luctam, nee obluctcaUe nee
pollutam nee obstrictam^
quae libra riorum et interpre-
tum emendationes sunt, sed
Harleiani ii. scriptnram „/»
eiuitaiem obligatam spon-
sione^^ vcram esse permulti
similes loci superiorum cap.
persnadent. et facile sane il-
lad mendam'(oblartam) oriri
potoit, Hi i poai / praeter-

raittereiur et e cam g per-
mutaretor.

2. quando Sp, Posiuwnius mo-
do legatum fecialem genu
pereulU: JW. — P: „ legatum
fetialera senu perculit^: sed
margin! adseriptnm est genu,

bk et a Samnite legaium, ro»
manum uiolatmn: P] et a
Samoite Romannm legatum
violatum. — lustom yerbo-
rum ordinem in P seroatum
esse ostendunt etiam omnes
illi libri in quibus ea quae
inter ciuem romanum^ et le-
gatum romanum in P scri-
pta iegimus, praetermiasasunt.
nam in Leid. i. ^oss. n. Pall.
1. 3. Lov. 4. moltiaque aliis
scriptum est: ,,ita djl cre-
dent samnitem ciuem postu-
mium non ciuem romanum
uiolatnm'^ Simili errore scri-
ptum est in HI: ita dii cre-
dent samnitem ciuem postu-
mium non ciuem romanum |
bs uiolatum cuobis* iostum in
nos factum ease bellum. m. 4.:
uiolatum co nobis iustnm cet.
6. kaee ludibria religionum
non pudere in lucent pro-
ferre: PM. — Leid. i. Voss.ii.
Loy. 4. al.: „ haec ludibria
legionum ^* : quod docet in an-
tiqaioribos libris relegionum

LIBER DL
!

459

pudere in lucem proferre, et vix puerls digaas ambagei^ S€-
lies ac consulares fallendae fidei exquirere! i lictor deme
vincia Romanis: moratus sit nemo quo minus ubi visum
fuerit abeant". et illi quidem — forsitan et publiea — sua
certe liberata fide ab Caudio in castra Romana inviolati re- 5
dierunt.

Xn. Samnitibus pro superba pace infestissimum cer-
nentibus renatum bellum omnia — quaequae deinde vene-
runt — non in animis solum sed prope in oculis esse^ et

scriptum fuisse, — In recen*
tissimis codd, non pudet in*
ventum esl: sed infinitiTUS
recte se habet et suppleri
potest vix quisquam credit
derit rel simile quid. cf. 3,'
67. : Esquilias quidem ab bo-
ete prope captas. — Fallen-
dae fidei non dativus est
sed genitivus et pendet ex
voce ambages-: cf, 5, 3.
% ii lictor deme uincla romo"
nis: PM, Cf. 1, 26.: i caput
obnube. — PM: moratus sit
nemo quo minus ubi uisum
fuerit habeant. M m. 2.; ab-
eant. CL 5, 39.: nemo cre-
dere»t.
4, et illi quidem forsitan et
publiea sua certe liberata
fide ab caudio (P: gaodio)
in castra romana imUolati
redierunt: PM. — Cod, Por-
tug.: sua certe liberati fide,
— Pal, 1. Voss. ic. al,; re-
diere.
8, quaequae deinde uenerunt]
quae deinde venerunt. — PM
Leid. I. (LoY. 4.) al.: omnia
quequae deind<? uenerunt.
Voss. n. al.: omnia quaeque
deinde uenerunt, ^- In £0,i,

Kiock, scriptum esse dicitur:
omnia quae deinceps euena-
runt. Loy.4. aliiquerecentis-
simi codd.: euenerunt. cf.8,1.
I. Fr. Gron. scribendum conie-
cit: „ quae dein evenerunt*^.
— Cf. 25, 6. : quoniani quid'
quid postea viximus id omne
deslinatnm ignominiae est,
30, 31.: et omnia quaecum-
que^agimus subiecta ewe mille
casibus scio. al. — 25^ 6« Put. :
^,asp€rrima quequae ^^: ftl.
9. et sera ac nequiquam laU'
dare ^ P. — M : „ et sero ague |
quicquamlaudare^*: dein „ac-
ne*'. — PM: „ inter quae se
media lapsos uicloriae pos-
sessionem pace incerta mn-
tasse (P m. 1. muta88A)'^
Ant. Perizonius medio (scil.
consilio) scribi voluit, quod
media ad inier quae referri
non posset nee tamen ilia
emendatione opus est, qqiim-
quam ne ea quidem inlerpre-
tatio mibi placet qua Wa ad
media suppleri yolunt. nam
piedia aut ablativus esse pot-
est et pendere ex pace in-
certa^ quod pax ips^ in-
certa illud medium owMilium

460

LIBBRIX

8ero ""ac nequiquam laudare senls Pontii ulraque consiiia, In-
ter quae se media lapsos victoriae possessionem pace in-
certa mutasse et benellcii et maleflcii occasione ^irussa pu-
gnaturos cum eis, quos potuerint iu pcrpetuum vel iniini-
5 cos tollere vel amicos facere: adeoque nulloduin certaiuiiie
inclinatis viribus post Caudinam pacem aniuii mutaveraDt,
ut clariorem Inter Romanos dcditio Postumium quam Pon-
tium incruenta victoria inter Samnites faceret, et gen posse
bellnm Roman! pro victoria certa haberent, Samnites simul
10 rebellasse et vicisse crederent Romanum. Liter haec Satri-
cani ad Samniles defeceruiit et Fregellae colonia necopinato
adventu Samnitium — fuisse et Satricanos cum lis satis
constat — nocte occupata est. timor inde mutuus utros-
que usque ad lucem quietos tcnuit: lux pugnae initium fiiit,

inter dao consilia ab Heren-
Dio Bene proposita faerat quo
Samnites sibi lapsi videban-
tnr : aot hoc media — eaqoe
mihi verier videtar interpre-
tatio — referendam est ad
nihil aliud qaam ad antece-
dens quae^ cam multi simi-
les loci doceant, yel ab opti-
mis qoibosqde scriptoribus
adiectiyam medium coniun-
ctnm esse cam rebus, quae
non ipsae pro mediis haberi
possent, sed in qaibus et in-
ter quas aliqnid medium si-
gnifiearetur. hacratlone scri-
ptam m. 1. et in M erat (1,
21.) „]ucas ^t9X quern me^
dium ex opaco specu fons
perenni rigabat aqua*% sed
m. 3. medius scribi yoluit.
8^ 24.: egregium facinns au-
sus per medios erumpit ho-
stes, 9, 13.: per media m
aciem. al — P: et benefidi

et maleficii occassiooe amissa.
M: et beneficii occasio | ne
amissa.
5. adeoque nullodum certa*
mine iticlinaiis uiribus,posi
eaudinam pacem animi mu-
tauerani: PM. — Recc qni-
dam codd.: se matauerant
Cf. 5, 19.: omnia repente
mutaverunt. — M: „inenienta
uictoria inter samnUes^ hd.
simul reue | lasse et nicisse
crederent romanum *^ Eadem
yerba, quae in M exciderunt,
praetermissa quoque sunt in
Leid. I. Voss. u. Lov. 4. al.
10. inler haec Satrieani ad Sa-
mnites defeceruni: PM. —
Recc. quid. codd. : defeeerant.

— P: necoppinato aduentu.

— M: fuisse et satricanos
cum iis constat. -^ Paulo
post PM Leid. I.: timor inde
mutuus utroque usque ad lu-
cem quietos tenait.

LIBER DC

461

quam aliquamdiu aequam ct quia pro aris ac focis dunica-
batur et quia ex tectis adiuvabat inbellis multltudo tameii
Fregellani sustinucrunt. fraus deinde rem inclinavit quod
vocem audiri praeconis pass! sunt, Incolumem abiturum qui
arma posuisset: ea spes remisit a certamine animos etpas- 5
sim arma iactari coepta: pertinacior pars armata per aver-
sam portam erupit tutiorque eis audacia fiiit quam incau-
tus ad credendum ceteris pavor, quos ' circumdatos igni ne-
quiquam deos fldemque invocantes Samnites concremave-
runt. Consules inter se partiti provincias: Papirius in Apu-10

1. quam aliquamdiu aequam:
PM: „]tlit Tagesanbroch be-
gann der Kampf, worin, ob-
gleich er laDge anentscbieden
blieb, die Fregdlaner gleicb-
wobl nicbt onterlagen, theils
TFeilsieMr ibre AltSre undFa-
miiieajstritten, tbeils weil von
den Dficbern berab AUes Wm
nicbt die Waffen (tibreu konn-
te die Kfimpfenden za unter-
stiitzeii and anzafeaern sucb-
te**.yidetar Livins, cwaitamen
scriberet, exprimere yoloisse,
yictoriam primo se magis ad
Samnites inclinare yisam esse.

3. quod uocem audiri praeco*
nis passi sunt: PM. Haec
yerba significare possunt ant
non esse yetitnm a Satrica-
nis praeconem Samnitiom per
eas nrbis partes quae bostium
non essent incedere ad ani-
mos ab certamine ayocandos^
ant potestatem ab nrbis ma-
gistratibns datam ciyibns esse
arma ponendi nrbemqne re-
linqnendi. — P: incolnmen
babitnrom. — M: qui arma
pouisset. m. 2.: posnisset

6. pertinacior (M: pertinatior) ^
pars armata per auersam
portam erupit : PM. — Recc
codd.: adnersam. — PM: tn*
tiorqne eis andacia fait qnam
iacautas ad credendnm cete-
ris pauor. — M: neqaiquam.
P: neqaicquam.

10. eos, inter se partiti prouin-
cias (M: proaintias) papi-
rius in apuliam ad luce-
riam per git: PM, — Qaam-
qoam Lucerini 9, 2. boni ac
fideles socii nominantnr qui-
bas opem ferre Romanas da-
bitare non deberet, tamen il-
dera, com Roman! ad Caa-
diam yicti essent, sua sponte
ad Samnites defecisse yiden-
tur adeoqne noyornm socio-
rum fidem coluisse nt eis yel
obsides Romani castodiendi
darentnr. — M: „abi eqni-
les romani equites romani\,
obsides ad candinm dati**:
sed media yerba m. 3. ex-
puncta sunt. — P: poblint
in samnio sabstitit adnemii
candinas legiones.

462

LIBER fX.

liam ad Luoeriam pergit ubi equites Romani obsides ad
Caudium data costodiebantur, Publilius in Samnio substitit
adversus Caudinas legiones. distendit ea res Samnitinm am*
mos, quod nee ad Luceriam ire ne ab tergo instaret hostis,

5 nee manere ne Laeeria interim annitteretur satis audebant:
optimum visum est committere rem fortnnae et transigere
com Publilio certamen: itaque in aeiem copias educunt.

XIII. Adversus quos Publilius consul cum dimicaturua
esset, prius adioquendos milites ratus contionem advocari

lOinssit ceterum sic ut ingenti alacritate ad praetorium con-
cursum est, ita prae clamore poscentium pugnam nulla ad*
hortatio imperatoris audita est: suus cuique animus memor
ignominiae adhortator aderat: vadunt igitur in proelium ur-

3. distendit ea res Samnitium
animos: PM. — Cod. Nea-
poL Lat: distenoit ea res
cet. (5, 20. 9, 16. al). sed
cf. 27, 40.: consules diversis
itineribus profecti ab urbe
velat in dao pariter bella dis-
tenderant curas hominum.
3, 23. al. — M : quod nee ad
Ingeriam ire nee ab tergo in*
feiaret bostis. m.'2.: ne ab
tergo. P: „qaod nee ad lu-
ceriem ne ab tergo instaret
hostis": sed/r^ m. 1. adscri-
ptum est margin!. Lov. 4. : ne
a tergo obstaret bostis.

6. optimum uisum est com-
mittere rem fortunae et
transigere cum publico cer-
tamen: M: sed eadem m. 1.
seriptum est in snpra publico
Qt publicino fieret, — P:
committere rem fortnnae et
Iran | sire cum publicio cer-
tamen. — Transigere cer-
tamen seriptum est quod Sa-
mnitibns persoasum videba-

tur, non magni momenti fore
certamen cam Publilio : „ das
Beste scfaien es die Sacbe
dem Glficke z« Uberlauen und
den Kampf mit dem Pabli-
lias erst abzamacben^. Cf.
Suet. Aug. 13. : inita earn An*
tonio et Lepido socieiate Pbi*
lippense quoque bellam quam-
quam invalidus atque a^er
duplici proelio transegit. Liy.
10, 41.: Scipio, nisi Inprimo
parore prinsquam coHigeren*
tur animi transacta ren esset,
lentiorem fore manitae «rbis
oppugnationem ratos eet. —
H: itaque in aciem oopia
educunt. M m. 4. P: eopias
educunt.
8. aduersus ^uos Publilius
consul: M. — P: adaersos
quos publius osul. m. 2.: ad-
uersus. — Paulo post P:
nulla adortatio imperiltoris
audita est. — Dcinde recc.
quidam codd. : rokortator ad-
erat.

LIBER IX.

463

gentes signiferos et, ne mora in concursu pilis emittendis
strlngendisque inde gladiis esset, pila velut dato ad id sigM
abiciunt strictisque gladiis cnrsu in bofitem feruntan nilril
illic imperatoriae artis ordiiiibus aut subsidiis locandis fott,
omnia ira militaris prope vesano impetu egit: itaqoe non 5
fusi mpdo bostes sunt sed ne castris quidem suis fugam
inpedire and Aputiam <&Bipati petiere: Lucerlam tain«A
coacto rnrsus in mn« agmine est perventum. Roma^
ira eadem, quae per mediam aciem hostium tulerat, et in
castra pertulit: ibi plus quam in acie sanguinis ac caedis 10
factum praedaeque pars maior ira corrupta. Exercitus alter

i, et n€ mora in concurwu pi*
its emittendis strigendis-
que (P: eiriogedisqae) inde
gladUs essetpila uelut dato
ad id signo (M na. 1.: si-
gna) cfbiciurU stridlaque
gladUs eursu in hostem
feruntur : PM. — Cod, Klock. :
gladii se eiiam pila.

3. nihil iUic imperatoriae ar»
tis ordinibus aut sttbsidiis
locandis fuit: M m. 2. P.
— M n. 1.: ordinibus sidiis
locandis. — PM: omnia ira
militaris prope iiesano impetu
egit.

6. sed ne castris quidem suis
fugam inpedire ausi Apu-
Ham disaipaii petiere : PM:
nisi q^uod in M scriptum est
„impedire ausi apulliani". —
Impedire fugam non idem
Tidetur dicere f^^^inhibere:
daces ipsi Samnitiura viden-
tur tanto pavore percuisi
fuisse at son auderent mili-
tes in castris retinere eaque
ab hostium vi defendere. et
qui Samnites in castris ab

Romania caesi sunt, nulla alia
causa «astra petiyerint quaip
quod.fuga in e«m locai|i mi-
nus impedita Tideretor.
8. romanos ira eadem quae
per mediam aciem hostium
tulerat et in castra ^culit:
PM. Idem perculit scriptum
est in Leid. i. — P : ibi plus
quam in acie sanguinis ac ce-
dis iacinm. M : ibi plus quam
in acies sanguinis ac caedis
factum. Cf. '2, 30. : uno agmine
victories cum -victis in urbem
inrupere: plus que ibi san-
guinis promises omnium ge-
nerum caede quain in ipsa
dimicatione factum,
11. exercitus alter cum Papi*
rio COS. locis maritimis per-
ueneratArposper omnia pa-
cata SamniUum magis in*
iuriis et odio quam \hene-
ficio uUo pr,: PM: „Qnter-
dess war das andere rom.
Heer nach Arpi geiangt ohne
anf dem Wege dahin von ir-
gend wem beunruhigt za wer-
den, nicbt etwa well siek das

464

UBERIX.

cum Papirio consule locis maritlmis pervenerat . Arpos per
omnia pacata Samiutium magis inluriis et odio quam bene-

' ficio ullo populi Romani: nam Samnites ea tempestate in
montibus vicatim habitantes campestria et maritima, loca

5 contempto cultorum mollI6re atque ut evenit fere lods si-
mill genere ipsi montani atque agrestes depopulabantur:
cpiae regio si fida Samnitibus fulsset, aut pervenire Arpos
exercitus Romanufi nequisset, aut interieeta inter Romam

r5m. Yolk nm die Bewohner
der Gegenden darch die man
miiMte verdient gemacht, son-
dern ana Unwillea fiber die
Ton den Samniten erlittenen
Beleidigungen *'. — Contem-
pio^ qood paolo postlegitar,
non est acriptam nisi in re-
centioribus libria. in M m.
3. P Leid. I. cod. fi^ock. mnl-
tiaqne aliis scriptom est : con-
temptu cultorom molliore at-
que nt euenit fere locis si-
mili genere. Pall. 1.3. Voss. ir.
Lov. 4. a].: loci simili. —
M m. 1.: ^contempts*': sed
eoniempto yerissimnm est:
^indem sie mit Yerachtnng
auf das weichlicbere nnd wie
gew5Lnlicb seinem angebau-
tenBoden ShnlicheGescblecht
der Landbebaner berabsa-
hen": nt enim aspera snnt
loca montana asperique qui
ea insidunt, sic molliores mi-
tioresqne yidentar qui arva
incolunt.
8. tnU interiecia inter Romam
et Arpos penuria rerum
omnium exclusos a com'
meatibus absumpsisset: PM :
nisi quod in P excluso^ in
M pcimo exclus^us dein ea-

dem mann exelus^os scri-
ptum est. — Et ad interie-
eta pertioere regio recte ti-
dit L Fr. Gronovins : nee ta-
men interieeta idem esse pot-
est quod cum interieeta es-
set, id quod interpretes qui-
dam opinati sunt, cum Livins
ex ea interpretatione dicere
Tideretnr, ulam omnem re-
gionem sterllem fuisse propter
nullam aliam caosam quam
quod inter Romam et Arpos
interiaceret dicit igitnr Li-
Tins, duo itinera foisse eis qui
Roma Arpos aut Laceiiam pro-
ficisci yellent: nnnm per loca
maritima> quo itinere exerci-
tus romanus usus esset: alte-
ram via directs per Samnium.
quod si fida ilia maritima re-
gio Samnitibus foisset, fieri
non potuisse ut Romani per
earn proficiscerentnr, quod
sine uUa dubitatione aut ino-
pia commeattts ant hostiom
gladio occidissent. illo altero
▼ero itinere uti non potuis-
se quod Samnium inter Ro-
mam et Arpos iacens, com
omni cnltura agrorum care-
ret, rerum omnium penuria
romanam ezereitom absom-

LIBER IX.

465

'x t

et Arpos penuria renim omnium exclusos a commeatibus
absumpsisset. tum quoque profectos inde ad Lucerlam iwsia
obsidentes obsessosque inopia vexavit: omma ab Arpis Ro*
manis suppeditabantur ceterum adeo exigue ut militi occu-
palo stationibus vigiliisqut et opere eques foUiculis in ca- 5
stra ab Arpis frumentum veheret, interdmn occursu hostimn
cogeretur abiecto ex equo frumento pugnare: et obsessis
prius quam alter consul victore exercitu advemt et com-
meatus ex montibus Samnitium invecti erant et auxilia in-
tromissa: artiora omnia adventus Publilii fecit, qui obsidione 10

psisset. „W£ren die Bewoh*
ner dieser Gegenden den Sa-
mniten zagethan gewesen, so
wfirde das r5m. Heer entwe^
der gar nicht nach Arpi ha-
ben gelaDgen konnen, ,oder
man h^te den anderen Weg
durch Samniam einschlagen
miissen, wo aber der Mangel
an ^llem INothigen in diesen
ganz unbebautenStrichenzwi-
scheo Rom und Arpi das
Heer obne Zweifel w^rde auf-
gerieben haben'^

2. turn quoque profectos (Ps
profectus) inde ad Luce*
riam iuxta obsidentes oh*
sessosque inopia uexauit:
PM: „auchnacbherbedrangte
die Noth die Einschliessen-^
den nicbt weniger als die
EiDgescblossenen'* a. s. iv. -— '
Cf. 8, 6. : exclamat ita ut po«
pulo patribus^i/^ audita nox
pariter sit. al.

3. omnia ab Arpis Romania
suppeditabantur eeterum
adeo exigue: PM: „denR5«
mern wurde der Bedarf an
Allem zwar von Arpi an# ge-

-9. Livi par* 11«

wSbrt aber in einem so ge-
ringen Masse dass'* u. 8. w.
— M m. 1.: ut militie occu*
pato. m. 2.: ut milite cet.
Simiii ^ modo scriptnm est
paulo post in Voss. ir. al:
,,-uictori^ exercitu *^
7. et obsessis: P Drakenb.
codd.] obsessis (M). — Et^
qua particnia Livius ad alte-
mm partem de qua agendum
erat transire solet, pertinet -
ad ea quae supra legimns
obsidentes obsessosque, -^
M: „ ex montibus samnitium'*:
h. e. ex montibus qui in
potestate Samnitium erant«
In P scriptum /est ex monti*- '
bus samnitib;^ quo mendo et
alibi ium et ibus permutata
. videmus. cf. ex. gn 9, 15.:
de hostium duce.
10. artiora omnia aduentuspu*
bin fecit qui obsidione de*'
legata in curam collegae
uacuus cet.: PM. Cf. 9, 7*:
Q. Pnblilium Philonem.^ —
Vacuus Dukerus voce vagus
permutatum voluit, sed illud
deesse nolim* signifidat enim

30 .

466

LIBER IX.

delegata in ciiram coUegae vacuus per agros cuncta infcsia
commeatibus hostium fecerat: ilaquc cum spes nulla essel
diutius obsessoc) inopiain taturos, coacli Samnites qui ad
Luceriam casira habebant undique contraclis viribus signa

6 cum Papirio conferre.

XIV. Per id tempus parantibus utrisque se ad proe-
lium legati Tarentini interveniunt denuniianles Samnitibus
Romanisque ut bellum omitterent: per utros stetisset quo
minus discederetur ab annis, adversus cos se pro aliens

10 pugnaiuros. ea legatione Papirius audita perinde ac motus
dictis eorum cum coUega se communlcalurum rcspondit, ac-
citoque eo cum tempus omne in apparatu pugnae consuin-
psisset, conloculus de re baud dubia signum pugnae pro-
posuit. agentibus divina hunianaque quae adsolent cum acie

omnem Guram obsidionis in
collegam delegatam esse at
ipse nalli alii rei prospiceret
qaam at ae qui commeatas
obsessis a Samnitibus sappe-
ditari posset — P m. 1.:
inopiain la tares, m. 2.: lata-
ros. — M : andiq. critractis |
nirib. signa cuin papirio con-
ferre.
D. parajUibusque utrisque se
ad proelium: PM. — Lov. 4.
al.: parantibus se ntrisque
cet. — M: legati tarenttini.
— Paulo post M : quo minus
dlsceretar ab armis. M m. 3.
P: discederetur.
10, ea legatione Papirius au-
dita perinde ac mptus di-
ctis eorum cum collega se
eommunicaturum respon-
dit: P, -^ 'SI: ea ]egaiio|ne
papirius uim samnis potitur
cet. quae posteriora verba ca-
pitis xzn. sunt. Margihi etiam
mi. 4. adscriptam est „malta

delicit*^ sed omnia ea quae hoc
loco desiderantur, in capite
qaadragesimo h. 1. post rerba
„psidio i^usiae inposito lega-
tionib. etruri^ amici audita^''
cet. scripta inveni. of. 7, 4.:
„at quam ob noxiam? quia
infacundlor sit et lingaa in-
promptas''.

12. cum tempus omne in ap-
paratu pugnae eonsupsis-
set: PM (Leid.1. Pall. 1.3.
Yoss. II. cod. Kfocir.. al.)]
cum tempus omne in appa«
rata consumpsisset. — Lot. 4.
al.: in apparatu consumpsis-
set pugnae. — PM: conlocu-
tus de re baud duliia signum
pugnae proposuit : „and nacb-
dem er sich mit ^ibn^ uber
die Auslubrung dessen was
sie entscblossen waren zu
thun besprochen Hess er das
Zeichen zur Schlacbt auf-
pflanzen'^ Cf. 6, 1.: nrbem.

14. agentibus diuina humana-

LIBSaOL

467

dimicandtim est consulibus Tarentim legati occursate reBpwh
sum expectantes, quibu8 Papirius ait ^^ausplcia secunda esse
Tatentini pullarius nimtiat: litattim praeter ea est egregiei
anctoribus diis ut videiis ad rem gerendam proficiscImur^«
signa inde ferre iussit et copias eduxit vanissimam incre*
pans gentem,^ quae suarum inpotens renim prae dongtestidb
8editi<H)ibiis discordiiaque aliis modum pacis ac belli facere
aequuiu censeret* Samnites ex parte ^tera cum omneBi

que quae adsolent cum acie
dimieandum esteonsulihua
Tarentini legaii occur sate:
P. — M: ageatibas dioinaq*
quae adsolent cam atiae di«
micandam est cosnlibas sta-
rent ni legati occnrsare cet«
Cf. T. Liyi 1. zzx. p. zxiv. \u

% auspicia secunda esse To*
rentini pullarius nuniiati
PM. Vei^ba baec ab aU ad
pullarius prajej^rmissa sunt
in Leid. i. Voss. (r. Lot. 4»
ah '— M; aegregie aaetoribos
diis ninidetis ad rem [ gen«
dam profkiscimur. P m. 1.:
anctoribus diis ut uidetis ad
regendam ptoficisoimiir. P m«
2. : ad regerendam. <

5. sigTia inde ferre* iussH: PM
codd. Gel. omnesque prope
Drak.] signa inde ferri ioS"
sit. — ISon numqnam ita ab
optimis quibusqne scriptori-
bns scriptum inveniri nt.ac-
cnsativnm necesse esset pro
singulorum locorum rationi«
bns snppleri notum est. cf.
ex. gr. 23, 5.: „morem ma«
gis inquit loqnendi cum so<>
ciis servastis Campani, in-'
bentes quae opus essent ad
bellum imperare^^* Inter dam

etiam in bis similibnsqae Ifi*
cis utraqne dicendi ratlM^ ^
Livium usum esse yidemnst
5, 43.: exercita diviso pave
tim per finitimos popolos
praedari placuit partim ob«
sideri arcem. 42, 24. 2 nee do*
Tos statuere fines sed rei^
res obseryari in animo''ba»
bere. al. — Ills sedicio|tibr-r^
PM: aliis modum pads a/p
belli facere eqnum censeret.
8« SamnUes ex parte oUerA
cum (P m. 1.3 co) omnem
curam belli renusissent: P
m. 2. M m. 2. -^ M tt. 1\:
alteram. P m. l.s remissis-
sent. -^ Recc. quid, codd.}
samnites parte altera* Cod«
Klock.1 samnites qui ad In*
ceriam castra habebant cum
omnem euram belli cet« - — ^
PM: i^quia aut pacem uere
cupiebant aut expedieiiat si-
mulafe'*: soil, se paeem cu-^
pere. -*- Pall.i uocifcrar^.'
cf. 7, 12. — PM: deeeptos
potias quodcumque casus fe-
rat passuros: „bereii, wenn
man sie tiiuschen yvolle, lie-
ber alles was das Gescbick
verbSngen wiirde zu ertra<*
gen'*. Cod. Klock.: deiaeeps

.1 '

46S LIBER DL

coram belli remisi^sent, qnia aut pacem vere cupiebant ant
expediebat slmulare ut Tarentinos sibi conciliareDt, cum in-
stmctos repente ad pugnam Romanos conspexissent, voci-
ferari se in auctoritate Tarentinonim manere nee descen-

5 dere in aciem nee extra vallum anna ferre, deceptos po-
tiaa qnodcumque casus ferat passuros quam ut sprevisse
pacis auctores Tarentinos videantur. accipere se omen con-
soles aiunt et earn precari mentem hostibus ut ne vallum
qoidem defendant, ipsi inter se partltis copiis succedunt ho-

lOstinnimunimentis, et simul undique adorti, cum pars fos-
sas explerent pars vellerent vallum atque in fossas prorue-
fient'oec virtus modo insita sed ira etiam exulceratos igno-
minla stimularet animos, castra invasere, et pro se quisque
non haec (urculas nee Caudium nee saltus invios tsi&^ ubi

15 en;orem firaus superbe vicisset, sed Bomanam virtutem quam
nee vallum nee fossae areerent, memorantes caedunt pari-
t6r resistentes fusosque inermes atque armatos servos libe-
ros puberes inpubes homines iumentaque: nee ullum su-

fvotias qaodcamqne cet. P m. 14. rmn haec fureulas nee eau-

1. Leid. I. al.: quodcumqne dium nee saUus inuios

casus fuerat. -^ Lo¥. 4. : qaam esse: PM. — Cod. Kiodc.

at sprenisse pacis auctores Voss. ii. al.: non hie forca-

tarentinos aiderentar. las cet. Cf. 2, 38.: %\ hoc

7. aeeipere se omen eoss, aiunt: profectio et non ftiga est.

P. — M: „acciperent se omen 3, 38. al. — P m. 1.: nbi er-

C068. aiunt et earn praecari rorem fraus superbia oicisseU

mentem hostibus*'. et in P m. 2. M: superbe.
Leid. I. al. „acciperent** scri- 18* puberes inpubes: M m. 1. P]

ptam est. — Accipere se puberes impuberes. — Mm.

omen aiunt illi, quasi fieri 2.: inpubes. Cf. 2, 13.: pro-

non posset quin aliud a Sa- ductis omnibus elegisse inpu-

mnitibus diceretur ac sentire- bes dicitur. — M m. 1.: nee

tur. quern enim ab hoste se ullum superfuisset animani

non defensurum? consules receptui sigoum de-

10. eum pars fossas explerent dissent m. 2.: animal.'— P:

pars uellerent uallum at- auidqsque cedis milites. —

^ue in fossas proruerent: PM: e castris. Voss. n. al.:

PM: nisi quod in M scriptum a castris. Leid. i. utraqae scri-

«et „ui foMos''. ptnra conioucta: ea castris.

LIBER IX

469

perftiisset animal, ni consules receptui signum dedissent a^-
dosque caedis milites e castris hostium imperio ac .mitiis
expulissent. itaque apud infensos ob interpellatam dulcedi- *
nem irae confestim olratio habita est, ut doceretur miles
minime cuiquam militum consules odio in hostis cessisse 5
aut cessuFos, quin duces sic ut belli ita insatiabilis suppli-
cii futtiros fiiisse, ni re^ectus equitum sescentonim qui Lu-

Lov. 4. : ex, — PM Leid. i. cod.
Klock. al.: imperio a^fmiais
expulissent.
3. ob interpellatam dulcedi-
nem irae: P cod. Gel. -^
01: interpellatam. — P: mi-
nime oaiqaam miKtmn- coss.
odio in hostis cessisse aut
cessuros. M : minime cuiquam
militum coss. hodio in hostis
cesisse aut cessuros. — PM;
„quin duces sic ut belli ita
insatiabilis snppHcii fnturos
fuisse**: non debet desiderari
aut cessuros quin fulurl
essent „oder Eugeben dass
sie nicht an der Spitze stSn-
den*': nam in his verbis gra-
datio quaedam eius senten-
tiae quae antecedit inest, ut
aeque h. 1. ivfinitiTiim fcribi
oportuerit atque priore loco :
„als die Soldaten daher un-
willig waren dass Ihnen der
.sfisse Genuss der Rache ge-
schmSlert worden, so bielten
die Consuln sogleich eine
Rede um ihnen zu zeigen,
dass sie durchans keinem der
Soldaten an Erbit1,ernng ge-
gen die Feinde nacbgestaur
den noch nachstehen war-
den, ja dass sie sogar, s»
wie sie sie im Kriege ange-

fClhrt, ihnen aucb voran ge-
gangen' sein wiirden in der
Forderung derliSrtefetett'litrA^
fe, wenn ^ichf die Riiclcsiob*
iten flit .die sechs hiutdert Rit* *
ter ibrer Leidenscnaft Ein-
btflt^^eboten htttten^'. t
7, nirespeetus equitum sescen*
torum qui Luceriae ohsides
ienereniur prepedissent (P:
ppedissent) animos^: PM] ni
respectus equitum sexcento-
rnm — praepedisset animos,
— Leid. I. Lot. 4. multique
alii codd. Drakenb.: praepe-
' dissent — P: ^ne desperaU
ueriSa faostes cecos in publi-
cla eorum ageret^^: m. % sup
scriptnm est supra j9t(^. —
PM: ^^perdere priua quam
perire optanins\^. I. Fc G|^-
novius scriptum fuisae suspi-
catur j,perdere.ppiusqaamper-
frent optan^es'S eamqne ve-
ram ^sm^ scripturam Drakeii-
bopchins habuit«..„indeiai sie
vvfinschen wiirden, ibentr sie
6eH>st umkamen, ^etsfemoch
die in i^re Hand-'fe^enen
Feiade Ku vepnioblari^ji std
quamquam id latine^criBi po-
• tui<), -tamen noniU Livium
scripsisse persuaspsi Habeo.
' tutus enim locus ostea'dil, scri-

470

UBEBUL

eeriae obsides teneFentiir praepedissent animos, ae desp^
•rata yenia hostes caecos in suppUcia eonim ageret perda«

* prius quam perire optantes. laudarc ca milites laeiarkpe
obviam itum irae suae esse ac £ateri omnia patienda potiut

li quam proderetur salus tot principum Romanae iuventatis.

XV. Dimissa contione consilium habitum, oamibusoe

copiis Luceriam premerent an altera exercitu et duce ^uli

circa — ^ gens dubiae ad id voluntatis -<- temptarentur. Pa*

blilius consul ad peragrandam profcctus Apuliam aliquot ex«

to peditione una populos aut vi subegit aut condicionibus in
aocietatem accepit, Papirio quoque, qui obsessor Luceriae
rertrter^, brevi ad spem eventus respondit: nam inses2»s

'I ■•

f >

ptorem sibi inTioem respond
•dere roluisse verba -perd^re
et perire^ eoque magw quod
in eU sUnilitudo c|iiaedaiii non
inodo sensM 8ed etiam f onaa
inesaet qood ai ^[lectabat,
(Badem orationia vis in atro«
que verbo ponenda erat neo
• erat mntandas dicendi mo*
^ns, Cf, T. Li?i prQ9em. ;
^labondantea volaptatea desin
deriimr per loxam atqae libi-
ffoew perenndi perdendiqoe
omnia inyexere'^
laudare ta mUUe^ U^etarU
fU0 ohiuam Hum irae suae
esse 43M7 fateri omnia pa^
'^€iuh ( P; patiendo ) potius
^ua^ppik^eretur ^alus cet. ;
PAa niai qnod inP <M;prae«
(tendiaaam eat, Gf, 5, 4% i pa-
Ttfntaa ad omnia animoa ora-
-q^ei^t oonloa flectebaat.
ai^it/kenh exercHu e$ duce:
'Ks b, e. ^altero et exercitii
etf dace, •»- P; et diusi. —
P: apnli circa gen^ dubiae
ad id Tolimtatisiemptarentar:

„oder ob der eine Feldberr
eiaen Slreifsag g^en die
rings umherwohnendeii Apn-
ler — ein Yolk das sieh bis-
bar von swelfelbafler Gesiih
QOfig gezeigt hatte -^ nnter-
nebmen aollte'^ M; dabie ab
id nolontatia temptarentur.
PalL C 3, Vosa. |i, al,: an
altero eyercUa et duae apa-
liae circa geatea dabiae ad
id oolantatla te«aptarenl«r, —
Deiade seriptum e«t in P;
pobliaa coa. ad peragrandam
pr«leeta8 apuliam cet, JK: pa-,
biliua COS. ad |(agran |, dam
aliquot expedition «na po-
puioa cet. — ^Mi ant coaaitio-
nibua in aotietatem accepit,

11, qui obsessor Lueeriae re-
stiterwa^ M, — f m. 1.: qai
obsQfiaor luceres restiterat,
VU ^, : lueeriea, — PJU : breoi
ad apem euentua respondit.
CC ^8, 6.: baudqaaquam ad

.'Spcm eventus respondit,

12. nam insessis omnibus uiisi
P m. 3. iU. — P m. 1.: uis.

UBfiRlX.

471

omnibus viis, per quas commeatus ex Sammo subvehebanr
tur, fame domiti Samnites qui Luceriae in praesidio erant
legatos misere ad consulem Romauum, ut receptis equitibus
qui causa belli essent absisteret obsidione. iis Papirius ita
lespondit, debuisse eos Pentium Herenni filium quo auctore 3
Romanes sub iugum misissent consulere, quid victis palien^
duni censeret. ceterum quoniam ab hostibus in se aequa
statui quam in se ipsi ferre maluerint, nuntiare Luceriam
iussit, anna sarcinas iumenta multitudinem omnem inbellem
intra moenia relinquerent, militem se cum singulis vestimen- 10
lis sub iugum missurum ulciscentem inlatam, non novam
inferentem ignominiam. niliil recusatum: septem milia mi- '
lilum sub iugum missa praedaque ingens Luceriae capta re-
ceptis omnibus signis armisque quae ad Caudium amissa
erant et, quod omnia superabat gaudia, equitibus recupera- 15

— Pall. 1. 3. Voss, Ilk al.:
obsessis. — Recc. quid^ codd. :
per quas commeatus ex sa-
mnio suhuehebaiuT, — Mm.
3. P: qui luceriae in praesi-
dio eraot. M m. 1.: erat.
m. 3.: erat. — PM: ad cos.
romanum. Lov. 4,: legatos
misere ad consulem rogatum
ut cet.
4. lis Papirius ita respondit:
PM] his cet. — PM: pon-
tium berenni filium. — Recc.
quid, codd.: quid uictis pa-
cijf^endum censeret. — PM :
ceterum quoniam (P: qui) ab
hostibus in se aequa statui
quam in se ipsi ferre malue-
rint: „aber da sie es vorz5-
gen sich lieber von den Fein-
den billige Bedingungeu stel-
len zu lassen als seiche ge-
gen sich selbsl zu bestim-
nlen'^ Cpd. Ncapol. Lalinii:

„quam in se ipsi facer e ma-
lueriut": „als so zu handeln
dass sie dieselben yerdien-
len".
12. nihil recusatum : P m. 2, M.

— P m. 1.: nihil recussatum.

— PM: yii milia militum-sub
iugum missa.

14. quae ad Caudium amissa
erant: M m. 2. al. — Mm.
1.: ad gaudium. — In P scri-
ptum est amisserant, quod,
cum saepe e pro ae scriptum
> sit, idem quod amissa erant
esse potest, aut si^riptum esse
pro amiserant, sicut ex. gr.
9, 14. in eodem P „remi*«is-
sent'' scriptum est. am^f^ran^
quidem etiam in melioribus
Drakenb. codd. inventum est,
sed cum dederant sequatur
et Livius orationem mtitare
solituS sit, mihi niagis pro-
batur codicb M scripti^a.

472

LIBER IX.

tis quos pignora pacis custodlendos Luceriam Samnites de-
derani. baud ferme alia mutatione subita rerum clarior vi-
ctoria populi Romani est, si quidem ctiam — quod quibus-
dam In annalibus invenio — ^ Pontius Herenni tilius Samni-
5 tiimi iniperator ut expiaret consulum ignoniiniam sub iu-
gum cum ceteris est missus, ceterum id minus miror
obscurum esse de bostium duce dedito missoque: id ma*
gis mirabile est ambigi, Luciusne Cornelius dictator cum
L. Papirio Cursore magistro equitum eas res ad Caudium

mittendo'*. quod com librarii

U pignora: PM] pignera (unus
Pal. 9. receatiflsimiis). — Id
IH scFiptam eat faeh pro

% haud ferme alia muiatione
subita rerum elarior uictei-
ria pr, est: P: „fast keia
anderer Sieg, den das r5m.
Yolk davongetragen, ist darch
den plotzlicben Wechsel der
VerhSltnisse so merkwfirdig
geworden'^ ill: clarior uicto-
ria est si quidem etiam quod
qaibnsdam in annalihas inae«
pio. P m, 1. : inaentio, m* 2. ;
innenniQ^ — PJt: ppntias he-
renni, f, samnitlum imperator
ut e](piaret co83. ignominiam
cet,: „Qm den den Consutn za«
gefu^tenSchimpfzo blissen'^

7, dedUe missoque: PJU] de-
dito missoque sub iuguin. -^
Su& iugum^ quod ne in uno
quidem Drakenb, codic« in-t
ventum est, non magis boo
loco, cum duobua versibus
ante scriptum legatur ^^sub
iugum est missus^\ deside-
rabitur. quam 0, 5. ; „ tempus
inde statuium tradendis ob-
sidibus exercltuque inermi

Don caperent, ia omnibos
prope Drak. oodd. soriptom
est omissoque pro nusso"
que^ — Paulo ante iaveuimos
in M: ceterum id minos|mi«
nor obscurum esse de bo-
stium duce. P: ,,de hostib;
dace^': h. e. hostihos. cf. 9,
13.: ex montibus Samnitium,
7f id magis mirabile est am"
bigi: Pl^« -^ Leid, i, : id ma«
gis est mirabile ambigi L Cor-
nelius cuui 1. papirio. -^ PM:
„ luciusne Cornelius dictator
com I. papirio oursore mag,
equitum eas res ad caudium
atque lode luceriam g€sserit^^
Pesiderari potest „ad cau-
dium atque inde ad luce-
riam^': sed cf. 6, 28.; con-
cursumque in muros atque
portas est. — Pitf: „baud
sciam an iuslissimo Irium-
pbo'S Quamquam Tideri pot-
est ita scriptum esse ut id
quod dici solebat haitd scio
an quam minime fortiter ez-
primereLur, tamen baud mul-
tum abest quin sciam an pro
scio an ab crraote quodam
llbrario scriptum arbilrer.

LIBER IX.

473

atque inde Luceriain gesserit ultorquc unicu^ Bomanae igno-
ininiae baud sciam an lustissimo triumpho ad earn aetatem
secundum Fufium CaTnillum triumphaverit, an consulum Pa-
piriique '' praecipuum id decus sit. sequitur hunc errorem
alius error, Cursome Papirlus proximis comitiis cum Q. Au- 5
lio Cerretano iterum ob rem bene gestam Luceriae conti-
tinuato magistratu consul tertium creatus sit, an L. Papirius >
IVIugilantis et in cognomine erratum sit.

XVT. Convenit iam inde per consules reliqua belli per-
fecta. .Aulius cum Frentanis uno sepundo proelio debellavit 10

3. an eonsulum Papiriique
praencipuiun id decus sit:
PM: „oder ob dieser 'Rahm
den CoDsuln und TorzugS'
weise dem Papirius gebflhre'^

4 . seguiiur huna errorem alius
error: PM. — In Pall. 1. 3.
Voss. n. al, praetermissam est
error, sed of. 6, 1,: urbem,
— P: Gursorne papirius pro-
ximis comitiis cum q. aolio
cerretano iterum oet. M: cur-'
some papirius proximis co-
mitiis cum que aulo cerrae-
taoo iterum ob rem bene ge-
stam luceria (m. 2.: lucerias)
continuato magistratu consul
tertium creatus sit an 1. pa-
pirius mugilanus et in oogno-<
mine erratcu. sit. Cf. 8, 3.7.
-^ Leid. I. Lov. 4. : ob rem
bene gestam luceriam. Voss. ii.
al.: ad luceriam. — Dlnlti
recc. codd.: consul tertio crea-
tus sit. — Leid, I. Yoss. ii«
multique alii codd.: mugi/a-
nus. P : mugiUanus. Cf. 4, 7.
al. — Cod. Gartner.: „an^^
]. papirius^'. ann^?

9. conuenii iam inde per con^

sules reliqua belli perfe-
eta: M m. 1. P. — 91 m. 4.:
conuenie | cia inde cet. fa. e.:
oonyenienUa inde. -^ Conve-
nit scil. inter scriptores.
10. c^m Frentanis: P m. 1. HI
m. 1. Leid. I.] cum Forenta-
nis (ex coni. L Ft, Grono-
vii ). — Cum Frentanis ex
optimis libris restituendam
erat, ad Luceriam enim pu-
gnatum erat et Frentani illi
urbi finitimi erant sic etiam
9, 15. Publilius cons, aliquot
circa Luceriam populos>sub-
cgisse dicitnr. cf. Strabo,5, 4.:
OqivfavoX ^awift.'»ov s^voq,
Plin. 3,103. 106.: regioFren-
tana al. Urbem ipsam Tcro, in
^uam se Frentani contulerint,
Livius non nominat, sive quod
nomen eius in vetustis anna-
libus non Invenitsive quodob-
sidibus datis moenibus ipsis
exercitus admotus non est,
sic praetermissum 30, 7* est
nomen eius urbis, in quam
Hasdrubal confngerat et quae,
cum Hasdrubal exeessisset, a
Sclpione in deditionem •cee'^

474

L1B£U1X

utbemquc ipsain, quo se fusa cooiulcrat aci^s, obsidibib
imperab's in dcditioneni accepit. pari fortuna consul alter

pta est, et sic mullarura mi-
nas Dobiliam urbium noiuiiia.
cetenim an haec urbs non i1-
lad FereotinQin fuerit, cuius
10, 17. apud Livium meotio
lit, magnopere dubilo. nam
quamquam banc arbem Sa-
mnitiam faisse ibi legifuas
Lodieqae etiaih in illis regio-
nibus urbs Ferentino est, ta-
men vix yideatar locas muni-
neotis et oaUira tutissimos
noh esse defensus ab oppi-
danis. sed ism I. Fr. Gron.
docnit urbis Ferentini cives
iion Ferentanos dici potaisse:
eivs qoidem urbis quaeeius*
dem Dominis in agro Falerno
sita erat ciYes Ferentinates
3, 4% nominantur. sed cum
in P m. 2. in M m. 3. scri-
ptam %\\. ferentanis ^ idem-
- que ia plerisqne Drakenb.
oodd.lnveniatur, et cum apud
'Diodomm a 'Sigonio lauda-
turn 19, 65. Romani illo bello
Samniti urbem Ferentam ce-
pisse dicantar, videri potest
Bon illnd Ferentinum sed urbs
Fcrenta aut Ferentnm in Sa-
irniio fuisse, cuius nomen in
T(K>e/>r^nto/i» lateret: nam
ab ilHs nominibus aeque Fe-
renianam venire posse atque
Saticulanum a Saticula, Sa-
iricanum a Satrico aL per-
spicuum est. Terum ne id
quidem Teri simile est; nam
com Diodorns illam urbem
et n captam tradat et in Apu-

lia sitam fuisse, hanc can
esse urbem arbiiror cuius L**
vius 9, ^. mentionem fadt,
sive FerMitnin foil aactoribn
et Uiodoro et Horatio (3,4.
16.) sive Forentam auctere
PJinio 3, 105. haec etiam
causa est cur Gronoviana con-
iectura^ qua et snpra cum
Forentanis scribi voluit, pro-
banda non Tideatar, non tarn
quod ea codicam meliorom
auctoritate careat, quam quod
' intelJigi non possit cor An-
lius illam nnam urbem in in-
fima Apuliae parte sitam pc-
tere Toluerit, cum praesertim
Livius non dixerit cur in ea
potissimum arf)e reliquiae
belli Samnitis et ezqnirendae
et exsUnguendaefuerifit. looge
aliter se babet res* 9, 20.,
quippe quo loco Apulia per-
domita lunlus consul Forento
etiani oppido ralido' potitus
in Lucanos perrezisse trada-
tur. — In M scriptom m. 1.
erat urhemqug ip9a^ m. 3.(
ipsa,
% cons, (P: cos.) alter: Pffl]
coufikulnm alter (PaH 1. 3.).
" — Et in Drakenb. codd. in-
ventum est aut consul aut
cos, Cf. 9, 3*2. — *• ffl:* cum
satricianis qui ciues romani
post candinam cladem adsa-
mnites delecerat. m. 2. : cau-
dinam. m. 3.: defecerat. —
Cf. 9, 12.: inter haec Salri-
cani ad Samnites defecerunl.

LIBER IX.

475

cum Samcanis, qui iiy^s RomanI post Caudinam dadeiu
dd SaiHoiites defecerant piaesidiuinque eorum in urbem ac-
ceperant, rem ^sit nam cum ad moenia Satrid admotus
esset exeicitus legatisque missis ad pacem ciim preeibua
petendam triste responsum ab ctmsule redditum esset^ nisi 5
praesidio Sammitium inter£ecto aut tradito ne ad se remea*
rent, plus ea voce , quam annis inlatis terroris colonis inie«
ctum: itaque subiude exsequentes qnaerendo a CMisule le*

3. ad moemiaSifirici: td. Fro-
ben. 1535, — P: ad mDenia
«atric^ odmotM cet. M et
Drak. Godd«( Mtricl»« -r- M:
(lb coamde reditua esaet —
H: „ne ad se remearent ar«
mis inlatis terroris'^ qnaitiior
mediis verbis praetermisi^is*^

8. Uutfue svhmde 0xsAque7itea
quaerendo: LoreL 4. cf. 9,
3.: cam percoaetando exse*
qntrentur. -^ la P iiu.1* scri-
pian est i, itaqae sabinde ex«
sequeatar qnereado a eos. le-
gati^S idemque ^w^fuentur
repertam eat in Pali. i« 3.
Tboaa. Leid. i. Vess* a. al,
Qaod cam probandiim noa
TidereMr, seripiam est in M
f^itaqae snbinde cKecantor
qoaerenda a eoi. kg«ti'.S et
id '0X9equimtur legiUir In P
1D.-2L la cod, Kloelc* et in
pierisqne eodd, Drakeob, Alii
ayiiabam- *re eKeadiase rati
acfftbi Tolneruat exsequereH-*
' tur^ idcpie serrabiai est in
liOTeL 3. nen tamea addito
cum qaod deesse noa posset
lo^ntaque habere poierat aut
ante ant post i^o^w^, eaEami"
Baadum igitar est, qaaenam
iUafiia tciom emflndatianum

vedssima videator. exse*
^/Bnuniur aiihi miaas proba-
tdr, qood ex bac sciiptura
tota eenteatia in doas paries
dasian^tan iotegeirima aa-
teia .acriptara videri posset
),ataqne oam snbinde ezse-
querentor qaaerendD a con-
soUs kgati*% si non 9,ab is-
dem consilinm petere iussi —
disGcdant ^* seqoieratuv . sed
distmdtmt onutterstar.'inde
lam seaaltar, aaam LoveL
qnafU libraridm i«cte vidisse
qaidioci ratio poatnlarat. —
l>einde IwstituiaMNB crederent
ex PM Leid. i. et plerisque
rDndcenb. oadd., qnamvis I,
Frv <»raaovlas totom iMirbam
praeteroiiUi T>olaaril» eaten-
que pro ed acd^serint cre^
derei^ cam potarent hoe ver*
l»am -Mlemndnm esse ad f rae-
cedena ^ ^^nsuie^ ex qao-
imn namero «tiani Lov. ^arti
lihvarios cvat qui« cesi.h, e.
^ cou9ulikw$ seribi- vellet.
Terua tredertrA non ad- con-
aaksa nderendom est sed ad
legatos ipsas, cum Livias fa-
cihs * sfniiwt eoaeiili into et
auporho ilia altera vattaae ale*
gatiaresponderi non potoisse:

476

LIBER IX.

gati, quonam se pacto paucos et infirmos crederent praesl-
dio tarn valido et armato vim adlaiuros, ab isdem consi-
liiim petere iussi quibus auctoribus praesidium in urbem ac-
cepissent, disceduiit, aegreque impetxato ut de ea re consoii
5 senalum responsaque ad se referri sineret, ad suos redeunL
duae factiones senatum distinebant, una cuius principes erant
defectionis a populo Romano auctorcs, altera fidelium d-
vium: certatum ab utrisque tamen est ut ad reconciliandam

Ternacula igitur lingua „wie
sie es glauben diirflen daaa

' aie die schwJIcliere Partei
etner so starken Beaaiznng
etwas wflrden anhaben kdn-
Ben^. -^ Turn scriptam est
in M „ab isdem consilium pe-
tere I se qnib. auctorib. prae-
Bidiom in urbem accepissent
diacednnt'S aed ilia duo e
m, 4. aunt in loco raso. in
P primo .„ab istem'S dein
eadem manu antiqua scriptum
eat „ab isdem consilium pe-

. tare iussi quibua auctoribus
praesidium in urbem accepis-
sent discednnt^S — Postremo
Invenimua in M „ aegreque
imperato ut de ea re consuli
Sana turn responsaque ad se
referis (dein ^referris'*) ineret
a: ad suos redeunt**: in P
J, aegreque impetrato nt de ea
re conauli senatum reaponsa-
qae ad se referri ainerent so
ad auoa redeunt^': idemque
^et ad , auoa redennt" in
Pall. 1. 3. in Leid. i. Voss. ii.
Lov. 4. al. repertum eat. sed
illnd ei ex praecedente sine-
ret neglegenter repetitum vi-
detur, nisi forte ante ei ali-
quid excidit. Miram tamen

videri potest, qui Liyioa scri-
bere potnerit I^atos disces-
aisse, cumqne disceaaisseot
. impetrasse eosdem at de ea
re senatus conauleretar. et
aliquamdiu et mifai illad dis-
eedunt suspectum yidebator,
aed dib'gentius loci ratione
pensitaia omnia optime se
habere intellexi. Papirins
cnim primo nisi praesidio in*
terfecto legatoa ad ae remeare
vetuerat. cum igitur ii iam tri-
ati responso iuberentur ab de-
fectionis auctoribus conailiuoi
petere, ne yiro acerrimo iram
moyerent, diacednnt ( „aie tre-
ten ab^' ), nee tamen decedunt
ex castris, aed itemm adita
petito et dato, cum consulls
animus iam mitior yideretur
esse, muJtia cum precibus
agentea impetrant ut senatum
consuli sineret. tarn demum
domum ad suos redeont.

6. dui$e factiones senatum dis-
tinebant: P. — M: dumae
factiones senatum diatinebant
Hinc Leid. i. Pal. 3. Loy.4.a]::
dum baec factiones. Voes. ii.
al.: dum hae factiones.

8.^ eertatum ab utri^4j/ue ta-
men est: PHL: nisi quod io

UBES IX.

477

pacem ton^uli opera navaretur : par^ altera, cum praesidium
Samnitiuni, quia nihil satis praeparati erat ad obsidionem
tolerandam, exeessunim proxima nocte esset, enuntiare con-
suli satis habuit qua noctis hora quaque porta et quam in
viam egressurus hostis foret: altera, quibus invitis deseitum
ad Samnites erat, eadem nocte portam etiam oonsuli ape«
ruerunt armatosque clam hoste in urbem acceperunt. ita

P m. 1. et in M scriptum est
utriusque. Lot. 4. al.: cer-
tatom tamen ab utrisqne est.
— DIud tamen dicere vult,
qaamyis ' altera harum fa-
ctionam popnlo romano ad-
yersa esset, tamen ab ntra-
qne c^rtatnm esse at consuli
opera navaretur: „nicbt8de-
sioweniger wollte keine der
anderen naehstehen dem Con-
sul hfilfreiche Hand zu bie-
ten, damit die Sjadt ireund-
lieh behandelt werde", —
M: ad reconciliandam pacem
pacem | consuli cet. sed alte-
ram pacem in^nctum est.
exeessurum: cod. Klock.
Leid. It. — PM Leid. i. LoV. 4. :
„ excussurum ". hinc Pall. 1 . 3.
Yoss, II. al.: „excursanim
Cr. 30, 7.: Hasdmbal
fuga cum panels Afrorum nr-
bem proximam petierat eoque
omnes qui supererant resti*
gia docis sequentes se cbntn-
lerant: metn delude ne dede-
retur Scipioni nrbe excessit.
al. — P^ulp ante cum m. 1.
et in M' scriptum esset „quia
nihil sads praeparati erat^%
m, 3. scribi roluit „erat*'. —
Ddnde inyenimus in M: „pro-
xima nocte |ei ennntiare con-

snli satis babuit'S in P: „pro-
xima nocte nuntiare asuli sa-
tis habuit 'S et in Leid. i,
Loy. 4. al. scriptum est enun^

^ tiare, — M : „ qua noctis hora
quaque portam & quam in
uiam egressurus hostis foret*':
nt dubium sit an librarius in
anttquiore quodam libro guo"
que portam. invenerit. '

5. quibus inuitis deseitum. ad
Samnites erat: "9 m. 2. M.
— P m. 1. : inuitiis. — Loy. 4.
Hlfiyerc. Keap. Lat.: eadem
node portam etiam consuli'
aperuerunt P m. 1.: consu-
lib; aparuerunt. m. %i ape-
ruerunt. Jn rell. Drakenb.
codd.: „con8ulibus^. Simili
mendo 8, 33. in P m. 1. scri-
ptum yidemns tribunal^; f to
fribunali,

7. armatosque clam hoste in
urbem acceperuTit : (ex coni«
Gelenii)] armatosque clam
hostes in urbem acceperunt
(ex coni. Sigonii). — jrmch
tosque clam Aostes actepe^
runt yera scriptura esse non
potest, cum in ea nihil noyi
momenti insit sed idem omni-
no quod yerbis proxime an-
tecedentibus dicatur, nee ab
UllB Satricaois qui consuli

478

UBEREL

duplici prodiiione et praesidiunl Samnilium inscssis cbca
viam silvestribus locis nccopinato oppressum est ct ab ttrbe
plena hostium clamor sublatus, momentoque unius hone
caesus Samnis Satricanus capius et omnia in potestate con-

5sulis erant qui quaestione habita quonun opera defectb
easet facta, quos sontea conperit virgis caesos securi pe^
cnssity praesidioque valido inposito anna Satricanis adem^
inde od triumphum decessisse Bomam Papirium CorsoieiD
scribunt qui co duce Luceriam rcceptam Samnitesqae 8ab

lOiugum missos auclores sunt, et fuit vir baud dubie d^nns

setzt wordeii**, — P: op-
pressum + ab nrbe eet H:
oppressnm •at ab nrbe ceL
dabiom igitar yideri potest
an est noa integmm sit, cum
e^ de^se non poaait et est
com et vel contra peraaepe
confusum sit. -^ Ab nrbe
(^Ton der Stadt aas^ b. e.
„iQ der Stadt^^) plena ho-
stinm clamor snblatiis adSa*
iricanos ipsas capiendos. —
PM: momentoque nnios ho«
rae (P m. 1.: orae) caesus
samnis satrieanoa captus et
omnia cet — Paulo post P:
quos sontes conperit oirgis
cesos securi percussit.
9. scribunt qui eo duee Lucc'
riam receptaiu Sanuutes-
que sub iugum missos au*
etores sunt: P. — M: scri-
bunt equi eo | duce iaceriam
receptam cet
10. et fuit uir baud dubie di'
gnus omni bellica laude:
PM. Videtur Livins, cum ita
scribere pergeret, dicere to*
Inisse, se non dubitare id
quod ab illis auctoribos tra-
ditum. esse! pro vero haberep

portam aperuerunt, Romaiii
pro hostibos haberi potuerint.
cam igitur in omnibus codd.
mscripUs ,,armato8que clam
nocte in arcem acceperjant**
scriptum sit nee id, cum mndo
ec^dem nocte sit dictum^ pro-
ban possit, Sig. Gelenius ele-
gant! faciliqne emendatione
veram scripturam restituisse
videtur. clam hoste Samniti
— nondum enim Samnites
nrbe egressi erant — Satfi-
cani ii qui Romanis fideles
manserant, armatos aliquot
JRomanos acceperunt qui por-
tarum vigUiis circumventis
loca opportuna occuparent ut
tnto consul cum reliqao ez-
- ercitu urbem ingrederetur.
nee dubium videri potuit quin
futurum esset ut Samnites si
iam partem urbis in hostium
potestate yiderent, multo ma-
gis constemati excederent Ro-
manisque yictoriam facilio-
rem redderent.
1. insessis circa uiam siluestri-
bus locis: PJIl rell.: „nach-
dem die Waldungen langs den
beiden Seiten des Weges be*

UBBR K.

479

omni bellica laude nan smvoi solum vigors sed etiam cor-
poris viribus excellens: praecipua pedum pemicila^ inerat
quae cognomen eiiam dedit, vicioremque cursu omnium ae-
talis suae fuisse ferunt, et seu vmum vi seu exerdtatione
multa cibi vinique eundem capacissimum, nee cum ullo aspe« 5
riorem, quia ipse invidi ad laborem coipori^ essei, fuisse
miliUam pediti pariter. equitiq^: equities etiam aliquando
ausos ab eo petere ut sibi pro re bene gesta laxaret aliquid
laboris, quibus ille ^^ne nihtt remissum dicatls, remitto^^ in-
quit „ne utique dorsum demulceatis cum ex equis descen- 10
detis". et vis erat in eo viro imperii ingens pariter in so-
cios viresque: Praenestinus praetor per timorem segnius ex
subsidiis suos duxerat in primam aciem: quem cum inam-
bulans ante tabemaculum vocari iussisset, lictorem expedire

2. praec^fwa pedum pemipiias
inerat quae cognomen eiiam
dedit: M m. 3. P rell — M
m. 1.: perciM. «~- DedU for-
sttan idem qnod dederat h.
L ugnificarit (of. 4, 51.: re-
liqaerant. 9, 43«: habaerunt.
aL)) cum Um 6» 11. Lncia^
"Papirii|8 trib. mil. ^odem co-
gnomine Cursor noouBatos
sit. itaqiie Conr. Heusiogerns
BcribityDlyit y,^^^ cognomini
eti«aA vim dedit '^ verom et
fieri potest ut Livio idem in
hoc Papiripram cognomine
inkerpretando eveoerit qaod
com de liocio et Tito lUanliis
Imperiosis 4,29. 7, 4. referrttt,
nee desont auctores (Zonaras
7, 26.) qw cam Livio de hoc
L.Pajurio cognominis auctore
consetttiant. Cf. qaoqoe 30,
26. — P: „aictorisque cursu
omnium aetatiA auae fuisse
fenmi^M pauloqne post m. 1.:
„eibi uineque^'^ m. 2.: uinique.

9. quibus Ule ne nihil remis-
sum dicaiis' remitio inquit
cet.: P. ^- M : laxaret aliquit
laboris quibuj» ille nihil re-
missi^ ^cati^ cet. — PM: ne
utique dorsum, demulceatis
cum ex equis descendetis:
„dass, ihr euch nicbt den
Rncken reiben lasset, wenn
ibr vom Pfesde sfeiget*'. Re-
misit igltup Papirius, quod
nemo facere posset nisi qai
mollis atque ignavns baberi
vellet.

11. et ujs erat in eo uiro im-
perii ingens: P. — JH: im-
perio ingens parker in sotios
duesque. — M ; „praene8ii-
nns ptr.*' P: „pren€8tinus
ptr." Praetor videtur h. I.
esse praefecttts cohortis so-
ciorum.. Lov. 4.: eduxerat ex
subsfdi^s suos.

14. lictorem expedire securem
iussil: PM pell. cf. 8, 7, —
P.m. 2. M: ad quam uocem

480

UfiERU.

secnrem iussit: ad quam vocem eXanimi stante Praenestioo
^agedum' lictor excide radicem hanc^ inqult ^incoininodam
anibolaniibus^ perfusumquc ultimi supplioii metu multa di-
cta dimisit baud dubie ilia aetate, qua nulla virtutum fe-
raclor fuit, nemo unus erat vir quo magis innixa res Ro-
mana starct: quin eum parem destinant animis magno Alexan-
dro ducem, si arma Asia perdomita in Europam vertisset
XVn. Nihil minus quaesiium a principio huius opens
videri potest quam ut plus iusto ab rerum ordine dedina-

exanimi stante praenestino.
P m. 1. : ezamini. — M Leid. u :
•gendnm lictor excide. — P
in. 1.: „perfiisumqne altam
topplicii meta'^ dein „aai'
tarn", ridetur librarins uUumi
scribere voloisse.

4. qua nulla uirtutum /era-
eior fuit: P. — M: 5,qaa
nnUa uirtatem feratior fnit'^ :
dein eadcm mana antiqua
„iiirtatam'': „in jener Zeit die
an grossartigen Erscheinun-
gen reicher als irgend eine
ander^ war^'.

5. nemo unus erat uir quo
magis innixa res romana
staret: PM] nemo anus erat
Tir qao magis innisa cet. —
Cod. GSrtn.: in qao innixa.
— PM rell.: qain earn pa-
rem dcfitinant animis magno
alexandro dncem: „ja man
meint sogar dass er der Mann
gewesen wilre der dem grossen
Alexander hStte entgegenge-
stellt werden miissen, wenn
derselbe nach der Besiegang
Asiens seine Waffen gegen
Enropa gerichtet hStte*'.

8. nihil minus quaesiium a
prmeipio huius operis uideri

potest: PM: „nichl8 kann
Ton demBeginn dieses Wer-
kes , an yon mir weniger aof-
gesncht scheinen als*^ o. s. w.
Qnamqnam haec interpretatlo
vera rideri potest, tamen to-
tins loci ratio diligentias in-
spects mihi persuadet, non id
tantom Livinm dicere sed
etiam exprimere yolnisse, sibi
nihil posse magis videri alie-
nam esse a principio operis
sai i. e. a consilio et a ra-
iione qnam in annalibns scri-
bendis propositam halmisset
non enim id tarn potest di-
cere velle quid in scribendo
ad earn locam ante ocalos
habaerit, qaam caosam afferre
cur si mentione Alexandri facta
anpliorem qnendsm cogita-
tionnm suaram carsam iniret
easqne ipsas evolveret, ab to-
tias operis institnto non alie-
num arbitrates sit. qnod si
spectabat, non de eo qnod fa-
ctum esset sed de eo quod
ratione consilioqne operis
ipsius postulari videretnr re-
ferendum erat. in principiis
vero alicnias rei inest qni-
dem eiusdem rei initiain, non

LIBER IS.

491

rem varietatibusqtie distingiiendo opere et legentibus velut
deverticula amoena et requiem anlmo meo quaererem: ta**
men tanti regis ae ducis mentio quibus saepe tacitis co^
tationibus volutavit animum, eas evoeat in medium, ut quae;-
rere libeat quinam eventus Romanis rebus si cum AIexan-5
dro foret bellatum {uturus fiierit plurimum in bello pol-
lere videntur militum copia et virtus, ingenia imperatorum,
fortuna per omnia humana maxime in res bellicas potens:

minns tamen id ex ^o onttiia
qaae ad eandem rem perti*
neant venire et oriri necesse
est, et ad quod omnia quae
indeyenerint referri possintt
de qua re docte dispntat
Doederl. Synon. 3, 163. sic
apud Ciceronem de leg. 1, 6.
18. legimns: „8ed haec po-
sterins: none iuris principia
Tideamos. igitur doctissimis
vlris proficlsci placoit a lege,
hand scio an recte, si modo
ut iidem definiant lex est ra*
tio summa insita in natura,
qaae inbet ea quae facienda
sunt prohibetqae contraria^'
cet. qao loco perspicuam eat
Ciceronem non tam id quae*
rere, qno primo tempore ioa
ab hominibus obseryari coe**
ptum sit, qnam ex qno fonte
idem illnd ins hanstum sit et
qua Ti in bominum mentibns
nasci potnerit. Cic« Acad«
pr. 3, 36. 117.2 „non perse*
qnor quaestiones infinitas:
tantam de principiis rerum
e quibus omnia constant ri*
deamus" cet« sic etiam Li«
Tins hoc loco de quo agitar
id potissimum videtur dicere
Yoluisse: „]Sicht8 m5cht€ yoa
T. Uvi p»rs n.

dem Plane dieses Werkes sich
ireiter tu entfernen 6che!-
nen, als wenn ich mebr als
nothwendig den Faden der
Geschichte fallen liesse, und
dadurcb dass ich die ErzSh*
lung darch eine gewisse Man"
nigfaltiglceit des Stoffea und
der Betrachtangsweise an be*
lebensnchte, theilsmeinenLe*
sem angenehme Ruhepnnkte
theils mir eine Erholang yer*
sehaffte^ — PM relL: destin*
guendo opere« — PM Leid. i.
al.: denerticula. cf. 1, 51.

3. quibus saepe tacitis cogita*
iionibus uolutauit animumt
M: „ Gedanken womit dieser
Gegenstand in der Stille der
Betrachtnng mein Gemilth oft
beschJifUgt hat'S — P: qnibui
sepe tacitns cogitationibas cet«
Cf. 30, 14.: haec secom yo-
lutanti Laelius ac Masinisaa
superyenerunt. — Ps eas eao*
cat in medium. M: eas no*
cati at querere libeat —
JUnlti recc« codd«: quisnam
eaentus.

8. fortuna per bmnia humana
maxime in res bellicas po*
tens: PM: „da9 GMck| daa
in allea menschlichen Vaff"

482

LIBER IX.

ea et singula iniuenli ct iiniversa sic ut ab aliis regibiis gen-
iibusque ita ab hoc qiioque facile praestant invictum Ro-
manuin imperium. iam primiim ut ordiar ab ducibus con-
parandis, baud cquidem abnuo egregium ducem fuisse Ale-

5 xandrnm, sed clariorem tamen eum facit quod unus fuit
quod adulcsccns in incremento rerum nondum alteram for-
tunam expertus decessit: ut alios reges claros ducesque
omittam magna exempla casuum bumanonini, CyTUTn^ qnem
maxime Graeci laudibus celebrant, quid nisi longa vita sic

10 ut Magnum modo Pompeium vertenti praebuit fortiinae? re-

biltiiissen, Ton&glich aber in
Bezug auf den Krieg seine
Maeht bewShrt'V

% Ha ab hoc guoque facile
praestant inuictum roma-
nam imperium: PM: nisi
qnodinP scripiam ett^pstanti
innictum '^ Non dictt Livius,
haec omnia pennadere roma-
num imperiain, si Alexander
Earopae bellam intulisset, in-
victum ab eo fuiurum fuisse :
sed haec omnia et singula et
nniyersa vid«ri posse et ma-
iora et clariora in rebus a
' popnlo rom. gestis qnam in
rebus Alexandri; — Ita prae-
lermissum est in Leid. r.
Voss. II. LoY. 4. al.

4. ^ud eguidem abnuo: P.
— 01 : audeqnidem abnuo. —
P m. 2. M: quod unus fuit.
P m. 1.: facit quod unus fa-
cit. — PH: quod adulescens
in incremento rerum nondum
alteram fprtunam expertus de-
cessit: „ohne den Wechsel
des Glttckes scbon erfahren
%n babea'^

7. itf alias regee claros du*

cesque omittam magna ex-
empla casuum humanorwn
cyrum quern maxime gratei
laudibus celebrant cet.: P.

— M: magna exempla ca-
suum banorum | cirnmqne ma-
xime greci cet. m. 4. : casunm
hanorum | cirumque maxime
cet. — PM: uertenti praeboit
fortunae: „wa8 anders als
die LSnge seines Lebens setzte
ihn so wie jOngst erst noch
den grossen Pompeios dem
Wechsel des Glfickes aus'S

— Deinde scriptum est in
P: „recen6eam duces roma-
nos nee romanos nee omnes
omnium aetatium sed'^ cet.
in M: „reGeiiseara daces ro-
ma I aos reb. si cum ale-
xandro foret bellatu \ nee
oms omnium aetatium *^ sed
media Ta*ba inducta sunt et
i in aetatium, — PM: c.
marcium (M: martimn) ruti-
lium: (7, 17.). — M: c. sol-
pitium. — PM: quintum pu-
blium philone: (8, 15.). —
PM: m. curium, cf. Yell. 1,
14. et Sig. Cap. IVagm. a. 479.

LIBER IX.

censeam duces Romnnos nee omnes omnium netatiitni stA
ipsos eos cum quibus consulibus aut dictatoribns AlexatHl^
ftiit bellandum, M. Valerium Corvum C« Matcitipi Ruf3iltli
C. Sulpicium T* Manlhim Torquattim Q» PubKKum Pfait<i^
nem L. Papirium Cursorem Q. Fabium Maximum dubs De^'5
cios Lv Volumliium M'. Curium: deincep^ ingenteis eecfftffiA*
vlri, si Punicum Romano praeYertisset bellum 6eniot(fa& Im
Italiam traiecisset: horum in quolibet cum indoles ed^l^^
qiiae in Alexandro erat animi ingeniiqtle^ turn diseij^Sna ltd*
litaris iam inde ab initiis urbis tradita per mranu«( in itt^islO
perpetuis praeceptis ordinatae modum Veneratt ka r^ges
gesserant bella^ ita deinde exactoi'es regum lunii VlA^tiiijfiae^
ita deinceps Fabii Quinti Comelii^ ita Fuiius Camillu% cpiem
iuvenes ii quibus cum Alexandro dimicandum erat ^^nem
viderant. militaria opera pugnando obeunii Alexandro -^ nam IS

6. dehceps ingentes seemniut
uirii P m. 1* M* — P tn. 3. :
seqounfur. ),Die8en io\%tdann
unmHtelbar eine Reihe au8-
gezeichneler MSnner, mit de«
nen ef 2a kSmpfen gefaabt ha<
ben wfirde, wenn er" ti. s* W,
Cf. 9, 6.1 primi consalcs -"
fiub iugum miss! \ turn ^^ Mobl
deineefi singitlac! legfones^
9, 23. -^ Pi t\ pfinienm to-'
maoo praeaertisfiet bdlntOi HI i
si punicnm romaiKrnerl'iisset
bellum. — ^ Cf* Curt, de peb«
Alex* 4« 4* (Tjrrd capta Ale'
Xandef) Carthaginieflsfitim le«
gatis pepercit addita dennti'
tiatione belli ^ t|ti<id pfaesen*
tium remm necesdtas tedra*
retar, •=-• Mj 6eiiiorqa« Ifi ita-
liam trageclssei.

8* horum in ijUoUbet eutn in*
doles eadethi PM] boium
in quolibet tntn indoles cet«

«3iclit nilr fdgto At\k Itl t\*
nem JPeden dieser MSntier eine
Kraft and GrSdse d^ Gei«
stes tHe sie Alexander besaas,
son d em es hatte nikter ihneii
aueb die Krlegskunstf trie sie
iinmittelbar TOn den ersteti
Anfilngen der Stadt ber iron
einem G^cblecbt dem ande-
ten fiberliefert Wfitiiu^ den
iJmfang efn^s dtt^cb dl^ fort'
wabretld^fi Beintibtttig0ii der«
selbeii If oHigeV^gelten Gfanzeii
getvonnerf*'* -^ In PBLeid^ u
Vo86« tu Lovi 4« al* scriptttn
est f^in art^s**, ({oo nendo
nibil fre^uentitts est* <--* PMi
ita deinceps fabii qulnlt cor-
nelii* Cf« 65 18<( Casai Mae^
liiquOi
IS* militaria opera pugnOnda
obeunti Ale3candt6 nam eA
quoque haud minU4 ela-^
fum eum fatiunt te%MKik

484

UBBRIX.

:ea quoque baud minus clarum eum faciunt — cessisset vi-
delicet in ade oblatus par Manlius Torquatus aut Valerius
.Corvus insignes ante milites quam duces, cessissent Decii
deyotis corporibus in bostem ruentes, cessisset Papirius Cur-
6 SOT illo corporis robore illo animi: victus esset consiliis iu-
yenis unius ' — ne singulos nominem — senatus ille, quern
;qui ex regibus constare dixit unus veram speciem Roman!
senatus cepit. id vero erat periculum, ne s6llertius quam
quilibet unus ex bis quos nominavi castris locum caperet,
,10 conuneatus expediret, ab insidiis praecaveret, tempus pugnae
deligeret, aciem instrueret subsidiis (irmaret: non cum Da-
reo rem esse dixisset, quern mulienun ac spadonum agmen

► ;»■«

videlicet in acU (M: aciae)
ohlatus par cet: PM: „und
da tich Alexander in eigener
Person dem Kampfe wie der
gefyliiliDliche Soldat nnterzog
— so wurde, meint ihr, ein
Manilas Torq. oder ein Va-
lerias Corvus, wenn sie ihm
in der Schlacht gegenuber ge-
standen, vor ihm gewichen
feiu^ lll&nner die erst eben
90. ansgezeichnet als Soldaten
, ge^esen wie nachher als An-
ifehrer"? Cf. 7, 10. 26. —
Pall. 1. 3.: cessisset oideli-
eet oblatus Manilas Torqaa-
tus. -— P: cessisset Papirius
Cursor illo corporis illo animi.

6. guem qui ex regibus cou'
^are dixit unus ueram spe-
eiem romani senatus cepit:
PM: „Ton dem der — alleia
m ricbtiges Bild aufgefasst
liattc" Cf. Pint. Pyrrb. 19.:
Kivlav — td r' ^\\a. t$
It^^cj 9$acra6 xal elit&tv,
e5« ^ a6y%>nitoq a-dr^ ^aair

\6Cov tioXt^v axrueSqiov cpa-

8. id uero erat periculum ne
soUertius quam quilibet
unus ex his quos noniinaui
castris locum caper et cet:
PM : „ das aber wSre freilich
zn f&rcbten gewesen, dass er
mit mehr Einsicht als irgend
einer yon denen '' n. s. w« Sic
9} 16. „nemo unus erat yir*'
scriptura est
11. non cum Dareo rent esse
dixisset: P m. 1. M: 9,er
wiirde es wobl erlrilirt ba-
ben, dass er es nicbt mit
einem Dareus zu than babe'^
— P m. 2.: dario» — Da-
r^um non Daridm ad opti-
morum mscriptorum fidem
C. T. Zumptium et apad Q.
{Curtium scribi iussisse no-
turn est. T~ M: honeratum
fortunae apparatibus suae. —
P m. 1. : praedam uerins quam
oste. — M: nihil aliud quam
bene ausus nana contepnere.
Cfl 4. 3.:GontemDerent.

LIBER IX.

4S5

trahenteini Inter purpuram atque aurnm oneratum fothitiae
apparatibus suae praedam verius quam hostem nihil aliud
quam bene ausus vana contemnere incruentus devlcit: longe
alius Itallae quam Indiae, per quam temulento agmlne co-
mlsabundus Incessit, visus IllI habitus asset saltus ApuIIae 5
ac montes Lucanos cementi et vestigia recentia domesticae
cladls, ubi avunculus elus, nuper Epiri rex Alexander ab-
sumptus erat. .

XVin. Et loquimur de Alexandre nondum merso se-:
cundls rebilSy quarum nemo intolerahtior fiilt: qui si ex ba- 10

3. longe alius italiae quam
indiae per quam temulento
agmine comisabundus in*
cessit uisus illi habitus es^
set: PM: nisi quod in 111 m.
1. scriptumeret^jitaliae quam-
die per quam'% m. 4.: qua
indie. „GanK anders ^drde
ibm die GestaU ItaHens als die
Indiens Torgekommen sein,
wenn er*' u^s. w. Ant. Pferi-
zonitts illi deletum voluit. —
Cf. 3, 29. : comisantium modo.
— M: ublauunculus eius nu-
per rex alexander absum | tus
erat. Cf. 8,. 24.

9, et loquimur de Alexandra
nondum merso secundis re-
bus: P. — M: nondum merco
secundis cet. — In hoc et>
magnam LaTJum vim ponere
6oUtum esse multis iam lo-
cis vidimus : „ Und dabel ver-
gesse man uicht dass wir
bier nur die Z^eit Alexanders
vor Augen batten, wo der>>
selbe in den Strudel des.
Gliickes nock niclit vecsun-
keu war", •— Bl m. 4. P;

nonique ut ita dicam ingenii ,
quod sibi nictor indnerat. M
m. 1.: ingeniis | quos sibi ni-
ctor induerat. Cf. 3, 33.:
adeoque novum sibi ingenium
induerat (Appins) ut cet. —
P m. 1. M: dareo. P m. 2.:
dario. — „ Dareo magis quam
Alezandro similia*' non idem
est quod „ Dareo -eimilior
quam Alexandre *S — M: de-
generatemquOb -^ Vdrba ,,81
spectetur — venisset et ad^
duxisset^ b jpothetica quidem
constructione cohaerent, non
tamen ea qua yiae duae eiua
constructionis partes nafturaii
quadam neeessitate ex se pen-
dere vidieantun quod si scri-
ptor voluisset, scrij^enduo^
fuisset „nam «/ille pro habitu
novi quod sibi induerat in-
genii in Italiam venisset^. Da-
reo magis quam Alexandro-
similis visus esset^K Si spe-
ctetur igitar- interpretattonis
eausa reliqnae oralioni inter-
positum est, ne quis de hy-
pothetico eius seoientiad seodo
dubitaret.

UBER IX.

bitu noyae fortunae novique ut iia dicam ingenii quod sibi
yictor ioduerat spectetur, Dareo magis similis quam Alexan-
dro ip Italiam veoi^aet ei exercitum Macedoniae oblitum de*
generMitemque iam in Persanun mores addiuusset,' referre

3 in tanto rege piget auperbam mutationem vesiis, et deside*
rataa humi iacentium adolationes etiam victis iVfacedonibus
gravea nedum yictoribns, et foeda supplicia et inter vinum
et epula3 caedes amicorum et yanitatem ementiendae stir-
pifii, quid si vioi amor in dies fieret acrior, quid si trnx ac

to praeferyida ira "^ pec quicquam dubium inter scriptores re-
fero -^ nullane haee damna imperatoriis yirtutibus ducimus?
id yero periculum erat quod leyissimi ex Graeds, qui Par*

4t r^erre in.t(aUo reg$jngett

. Pt — V: referre | t<iBto rege

pig«l, — PJIl: „et desidera-

' U« bimii i«ceiiiiui|i adoiatio-!'
Iies*^: nisi qiiod in P erat
MW&eiiiHim^ nt 26, 32. ; „ad
|g«iuia 96 MarcejJi coasalis
proiecervnt**, Adul^hnea
in oinp>bi|8 codd. inventam
«9t| adoratione^ in unias
Oxon, iB^rgine, <^, 30, 16,;
vbi HI cafitra reo)an« et in
pmiel^iriiim penrwefiMit, wore
lidvlfntimt — procaboemnt;
09i|veni(MiB oratio tarn hvmi^
ndqlationl fait Cqrt, 8, 5, 5.;
^lovis filimp non dici tan?
turn «e sed etiam credi TOr
lebut, tiUDdcpmoi perinde ^ni?
Hiis imperare posset sc lin?
g«is: itaqpe more Persaram
yenersbtmdos ipsum salntare
prosternentes bmni corpora;
Yion deerat talia Gononpiscenti

feriiiciosA adol^tio cet. —
H; » etiam uictis MacedoDi-
bns graues nedum iiictoribus*^.
Fk$i videbfintar Wfia M««

cedones esse, quod liberUte
noa ntereotap sed aub regi*
bus essent. cf. % 12.: cox in-
dignum videbatar popnlom
romanam servientem cum
«<i6 regibus esset nuUo bello
pec ab bostiboa olils obses«
sum esse,

11, nullane haec damna impet
T0toriis uirtutibus ducimus :
P: „sol]en wir glaaben dass
diese Leidenschaften seinen
Feldherrn • Tugenden keinen
Abbruch wilrden getban ba-
ben ^* ? -^ M : nuUam baec da^
mna imperatoris (mi2,*riis)
nirtutibiis id uero cet,

t9« leuissimi ex grmeeis: P m,
2, — P ro. 1»: e gr^ecis. M:
ex grecis. -r- Leid, i. Voss. ii,
liOY. 4. al. : dictare solent. —
PJV; quern ne fa ma quidem
illis notum arbitror fuisse,
Cf. Arriani Anab, 7, 15, 5. 6,
--^M; sustiuere non potuerit
psr.^: sustinere non potue-
rit prs. et adqersns quem cet.

LIBER IX.

487

thonim qooque contra nometi Romanum gloriae farent, di-
ctitare soleut, ne malestatem nominis Alexandri — quern
ne fama quideni illis notum arbitrov fuisse — sustinere non
potuerit populus RomanuSy et adversus quern Athenis ifi «ci-
vitate fracta Macedonum anrns cemenie turn maxime prope 5
fumantes Thebarum ruiaas, contiotiari Ubere ausi sunt ho-
mines — id quod ex numumentis orationum patet — , ad-
versus eum nemo ex tot proeeribus Romanis vocem libe-
ram missurus fuerit? quantalibet magnitude honiiilis conci-
piatur animOy unlus tamen ea magnitudo hominis erit col- 10

6. contionari liber e ausi sunt • <fn&<r£o$- dvcit^ivsv altio'kjQ

homines : M Leid. i. Voss. ii. oi^ fuTov ^ T'oijg a-vt^v 0^"

mtiltique aiii codd,] condo- §aicov 'vtcn'eqiaavfaq.

nari libere aasi sint homines. 10. unius tatnev^ ea magnUudo

— P: contionari llberi ausi
Bint homines. — P: „ id quod
ex monumentis orationum pa-
tet ^^: quamquam primo fue-
rat „id quid eit*^ cet. M: „id
quod ex monumentis oratio-
numeniis patef : ut dubium
videri possit an librarius duas
httius loci scriptnras ante ocu-
los bahuerit, et „ex monu-
mentis orationum'^ et „ex ora-
tionum monumentis'*: quam-
quam mihi quidem h. 1. vox
prior neglegenter bis scri^
pta videtur. — Cf. Arilani
Anab. 1, 10. 4.: l^tcfoT^v

^ A'heia.vdqog) iroxyq dfjtxpi Aij-
fJiocPBvtiV'KalA.tyKOXiq^ov^ — *
^aoyo'uq ydq alrtouq Stva6

qaiq j*^ 9to^6 ^tvofjikviiq xal

eq ft auutov xal Iq ^Iv^iX^ov'
xal ^nf^ato^q 6\ t^q tt cUo-

hominis erit coUecta paulo
plus decern annorum feli-
citate: P9I: nisi quod in M
scriptnm est ^ unius ta \ ta-
men ea". — PM: qtiam qui
eo extoUunt quod p?. etst
nulla hello multis tamen proe-
liis uictus sit cet. — -. PM:
„non intellegunt se hofninis
res gestas et eius iauenis cum
populi iam octingentesimum^
bellantid annum rebut coU'o
ferre": „die berucksichtigen
nicht dass sie die Tbaten ei«
nes Mensoheik und nockdaza
^ines lilnglings mit den Tha-
ten eines Volkes zusammen^
stellen das nun sohon acht
Jahrhunderte lang den Krieg
gef&brt hat*^ Nemo non iri-
det, Livium non taut um non
Alexandri sed suam ipsius
af^tatem ante oculos habuisse,
verum etiam in eo, cum ociin-
genlesimum annum scribe-
ret, oratorum dicendi genere
numerorum iuterdum minus

488

USER EL

lecta paulo plus decern annorum felicitate: quam qui eo
extollunt quod populus Romanus et si nullo bello maltk
tamen proeliis victus sit, Alexandre nuUius pugnae non 8&
cunda fortuna fiierit, non iniellegunt se hominis res gestas
5 et elus iuvenis cum populi iam octingentesimum beUantb
annum rebus conferre: miremur si, cum ex hac parte sae*
cula plura numerentur quam ex ilia anni, plus in tarn loi^o
spatio quam in aetatc tredecim annorum fortuna variayerit?
quin tu hominis cum bomlne et ducis cum duce fortonam

bosdam codd. seriptom est
„qoin ta hominis eausam
cam homine'*: in Lev. i

dlligentem rationem haben*
tiom mam esae, <^ Laid, i,
Voaa. II. Lot. 4. aL: eztolkmt,
— Sigoaiaa «x recentiaaimo
SQO cod. „80 unius hominia
.rea geatus" acribi Toluit, aed
Lhios h. 1. non unum ho"
minem aed hominem reapon-
dere yolnit populi, — 9,£t
eius iotenia'* non aignificat
,»iind zwar eines solchen
Junglinga'S sed eiaa referen-
dum est pro latinae linguae
ratione ad hominis^

7* plu* iu t^m longa spatio
quam in aetate Xlll amno-
rum fortuna uariauerU : V,
.«— M: 9iplua in tarn longo
apatio quam in aetate ziu. an-
norum fortuna confers quot
romanoa^ mediis praetermis-
ais. — Nisi forte antiqua
mana acriptam fait ,#8aecola
prope plura ^'y non yideo qui
lu 1. saeeulum quid aliud si-
gnificare potuerit quam apud
DOS „ein Iffenscbenalter '^

9. quin tu hcrminis cum ho'
mine et ducis cum duce
fartunam cum fortuna con-
fere I P m. 2. nam m. 1.
erat „confres**. In recc, qui-

praetermiaaum est elm -^ Volt
liivios dicere : 9,ista ratio son
poteat iuata yideri, qua for*
tonam uniua iiominis eamqoe
tredecim annorain conferre
yia com oniveraa totiua po-
puli romani fortima, quin to
confera bominia fortonam cam
hominis fortuna et docia fo^
lunam cum ducis fortuna ^
aed cum hoc dicendi genere
oratio languida facta esaet,
pro latinae linguae ratione ge-
niiivia praemisais fortunam
cum fortuna postpositum est,
praesertim cum hoc modo et
tertia quaedam comparatio
^ortunae ipsius cum for^
tuna ipsa^^ duahns prioribus
hand ineleganter adiici pos-
set, hominis rero fortunam
cum homine sic ab Livio
acriptam est at ex. gr. apnd
Cicer, de or. 1»4. „in^enia nO"
atrorum bominum moltum ce-
teris hominibus omnium gen-
tium praestiterunt'^ pro ,,in-
geniis ceterorum bominum^
acriptum Icgimus, yyWarum

LIBER IX.

489

cum fortuna confers? quot Romanos duces nominem qui-
bus numquam adversa fortuna pugnae fiiii! paginas in an-
nalibus magistratuum fastisque percurrere licet consulum di-
etatorumque, quorum nee virtutis nee fortunae ullo die po-
pulum Romanum paenituit: et quo sint mirabiliores quam 5
Alexander aut quisquam rex, denos 'ncenosque dies quidam
dictaiuram nemo plus quam annum consulatum gessit, ab
tiibunis plebis dilectus inpediti sunt, post tempus ad bella
ierunt, ante tempus comitiorum causa revocati sunt, in ipso
conatu rerum circumegit se annus, collegae nunc temeritas 10
nunc pravitas inpedimento aut damno fiiit-, male gestis re-

steUst da nicht das GlUok
des Einen dem ^ines Ande-
Fen, das des einen Feldhei^rn
dem eines andern Feldherm,
Glade dem Giiick gegenuber".

— Deinde scriptam est in
PM: quot romanos daces no^
minenk qalbns namquam ad-
nersa fortanae (P: fortane)
pagna foit^M qnamqaam in P
prime pugnoi Tidetar foisse.
idem „aduer8a fortanae po^
gnae" in Leid. i. inventura
est, cf. 30, 33. ubi in opt,
qaibosqoe libris scriptom est
„par pericalam praemio, qui-
bns aduersae puguag for-
tuna fuisset^'.

4. quorum nee uirtutis nee
fwriunae ullo die populum
r. paenHuU (P: penituit):
PM. Ullo die fbrtias diclom
est quam umquam, •— P m.
2. M: et qao sint mirabilio-
res. P m. 1«: a: qaad sint.

— M m. 2. P: aat quisquam
rex. M m. 1.: at qoisquam
rex. „Und damit man erkenne
urn wie viel .grdsser diese

MSnnev gewesen als ein Ale-
xander oder ii^end ein K5nig,
eo hedenke man doss u. s. w.

6. denos uicenosque dies : PM.
D5ringias malait scribi „ de-
nos vicenosi^^", sed Livius
dicere voluit „dass ifeinige.
derselben die Dlctatnr nur
zehn, Andere nor zwanzig
Tage bekleidet baben^.

7, ab ir, pi, dilectus inpediti
sunt post tempus ad bella
ierunt ante tempus comi-
tiorum causa reuocati sunt
in ipso conatu rerum cir-
cumegit se annus collegae
nunc temerita4 nunc cet: M.
— P: „ab tf pi dilectus in-
pediti sunt \ in ipso cOnatu
rerum circumegit se annus
post tempus ad bdla ierunt
ante tempus comitiorum causa
reuocati sunt college nunc te-
meritas nunc^* cet. sed ad
sunt adscrlptas m. 2. est
asteriscus. *<- Post tempus
ad bella itum est, cum nulla
iam videretur opportonilas rei
gerendae esse.

490

UBERIX.

bus altenus successum est, tironem aut mala disciplilia in*
siitutuin exercitum accepernnt — : at bercule reges nou li-
beri solum inpcdimentis ouiiiibus sed domini renim tempo-
rumque trafaunt consiliis cuncta non secuntur. invictus ei^
5 Alexander cum iuvlctis ducibus bella gessisset et eadem for-
tunae pignera in discrinien detulisset: immo etiam eo plus
periculi subisset quod Macedones unum Alexandnun habuis-
sent multis casibus non solum obnoxium sed etiam offeren-
tem se, Romani multi fiiissent Alexandre vel gloria vel re-
10 rum magnitudine pares, quorum suo quisque fa to sine pu-
blico discrimiuc viveret morereturque.

S. ai hercuh reges nom Uberi
soium mpedimeniU omni'
bu4 sed domini rerum: P.

— M : aut hercule reges cet.

— P m. 1. M : non secantur.
P m. 2.: sequuntar. — Cf.
Demoftli. Olyntli. 3, 4. ab

1. Fr, Gron. laud.: 3*0 70^

T/ 5 ^ <"'

ovfub y/uqtov otat ^i^t'gov xal

^nyov otal d«<raro/ijv «al ya-
/iUCLV oeal ^tavfaXov auT'ov
Kaqbircu f(p ctqaffu/uxri,
Kqoq fjisv 9*6 fa, foU ttoXe/ioti
taX^ ^<A^ xas'ol itaiqov tt^ar-
ftcpcti 3ro><X*(p ar^oe^Et ot. r. >«.
5. ei eadem foriunae pignera
in discrimen detulisset: P
cod. Klock. cf. 2, 1. 3, 38.
al. — M: pignora. cf. 9, 15.
<*- Pigiiora foriuQae ducibus
sunt yietoriae: quibus igitur
ille pignoribns fortnnae IVe-
tus se yictunim sperasset,
eisdem duces Romani ab ea-
dem fortuna acceptis freti ut
in proelium procederent fu-
iurnm fuisset.

9. romani multi fuisseni: P]
Romania multi fuissent —
M: „ romani mili | ti multi
fuissent*': videtar igitor li-
brariuB in aliis libris muUi
in aliis militi yidisse. — Ro-
fnanis scnbendam videbator
ut esse cum datiFO respon-
deret antecedent! hiMbere, sed
multi Romani opponantar
uni Alexandra: ,,wMhrend
yiele Rdmer dem A. an —

- gleich gewesen wSren", —
P : alexaadro \ grolia uel cet.
in. 2.: groria. — - PiB: quo-
rum suo quisque fato sine
publico discrimine uiueret
morereturque: „von denen
jeder Einzelne, je nacbdem
es ibm vom Scbickssi be-
stimmt war, hatte ieben oder
sterben konnen, ohne dass
dem Staate ein Nachtheil dar-
aus wiirde erwacbsen sein'\
Quern ad modum supra ,,de-
nos vicenos^a^r**, sic b. 1.
„viyeret morerctur^c^^'^ latine
scribendum erat: b. e. si alios
magnus vir mortuus esset,

LIBER iX.

491

XIX, Resiat ut copiae copiis conparentur yel numero
vel militum genere yel multitudlne auxiliorum: censebantnr
cjus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum: ita-
que In omni defectione sociorum Latini nominis urbano
prope dilectu decern scribebantur legiones: quaterni quini-5
qiie exercitus saepei per eos annos in Etruria in Umbria
GalHs hostibus .adiunctis in Samnio in Lucanis gerebani be!-
lum: Latium deinde omne cum Sabinis et Vulscis et Ae*
quis et omni Campania et parte Umbriae Etruriaeque et
Kcentibus et Marsis Pelignisque ac Vestinis atque Apulis, 10
adiuncta omni ora Graecorum inferi maris a Thuris Neapo- *

alios fuisset qui ei succede*
ret, Cf. 6, 12,: di yuitave.

it restat ut copiae copiis con*
purentur uel numero uel
cet.: M. — P: cpnparentur i
numero } mill torn genere \
njultitudine auziliorom. —
M: censebator, -r. P m, 3. Hi
4acena €|iunqaagena milia ca«>"
pitum, P m. 1.: decena, --»
In Leid, i, Voss. w, Lov, 4,
r mnltisqae aliis scriptum est
ducentUy sed numeri distri-
butivi recte se babent, qnod
de pluribos Iqstris referendum
erat. aliter se habet nomems
qui 10, 47. legitor.

^, Ua^ue in omni defectione
sociorum (M: sotiorum) /a*
tini nominis urbano prope
dilectu decern scribebantur
legiones: PM. Cum tantus
liberorum capitum ^numeroa
p. r,< esset, fieri potuit at,
cum Li. Furio Camillo Ap.
Claudio Crasso cons^ GaUi
Graecique hostes instarent
omnesque latini nominis socii
a populo rom. defecissenfet

standum civili exercita esset,
nt decern igitur legiones ex
urbana et agresti iuventnte
scriberentnr : 7, 25. — M: gal-
lis bostibus adiunctus.
8. latium deinde omne cum
sabinis et uolscis cet.: P.

— M: latium deinde omniau
sabinis et uolcis cet. m. 2.:
deinde omni cu sabinis cet.

— Ac si Romania Alexander
superior foisset, non minus ei
discriminis in certamine cum
populis latini nominis obeun-
clum fuisset. nam etsi multa
ct magna bella cum his po*
pulis a populo rom. gesta
crant, tamen plerique eorum
cum Romanis in gratiam re-
dierant aut bello subacti erant.
hi auxilio esse non poterant
nee illi communem bostemad-
iovare roluissent.

11. adiuncta omni ora Graeco"
rum inferi. maris: Iiov. 2.
al.] adiunctaque omni ora
Graecorum cet. — PM (cod.
Tbnan. Leid.i. Vos8.ii.Loy.4.
aL): adiuncta omnia ora gre-

492

LUER IX.

lim et Cumas et inde Antio {itque Ostiis tenus Samnites,
ant socios valldos Romanis aut fractos bello invenisset ho-
slis. ipse traiecissei mare cum veteranis Macedonibus noB
plus triginta milibus liommum et quattuor milibus equitum
5 maxime Tbessalorum: boc enim roboris erat: Persas Indo6

coram cet — PM: a tbaris.
— M: neapolin. sed cf. 23»
1.: neapolim (Pot Colb.)«
8,22. PM: palaepolini.'al. ~
M: et inde antio atque ostiis
tenos. P: „et inde antio at-
que hosliis tenas*^ Ostia
Osfiorum non alibi me apud
Liyinm legere memini: apnd
luren. 8, 172. al. legi docuit
L Fr. Gron. — M: aut so-
tios. — P m. 1. M: „hoste8*':
sed eadem m. 1. in P hosiU
restituit.
3. non plus XXX milibus ho-
minum et MMMI milibus equi-
tum maxime thessalorum:
M m. 3. nam m. 1. faerat
€quium. — P: „noii plus
zzx miHbas bominum et vii
milibos eqaitum maxime tbe-
saloram *% cam y scriptam es-
set pro II. Malti recc. codd.:
9,et quinque milibas eqoi-
tum^*: qaod scriptam videtar
ab libra rio qoodam qui Ar-
riani auctoritatem potiorem
baberet. cf. Arr. Anab. 1, 11.:
aijT'o^ a<yG3v sts^otj^ /t«v <ruv

9t,urXf''^^o-uq, cf. tamen Diod.
17, 17.: G3<r/« to-ug aacavfttq
Civat are^o-u^ tqi&fL-oqtofnq * —

oerra

%%vta/x.ocio-oq. Plat. Alex. i&:

ol fj,\v e^iaXtcr/ov >«£YoyfK

taxiaxi^>£o-uq IxxeTq, ol 61
vcy^iTafov are^oij^ /i>^v rc^^*
9u<rx«^otJC oeal YqitTfLvqlovi

Ixxeaq 6\ rtrqcttutrXi^o'^
dva^qatpoxxFLV, lastin. hifli
11,6.: in exerciUi eios foere
peditoin xxx dao milia, equi-
tam qnattaor milia qmBgenti,
naves clxxxii.
5. Persas Indos' alias que si
adiunxisset genies inpedi^
mentum maius qutrm au-
X ilium troheret: M. — P:
persas indos aliasqne si ad-
iuQcsisset gentes inpedimen-
turn mains cet. Recc. qui-
dam codd.: „iopedimeBtom
magis quam auxiliom trahe*
ret**. — Traheret Tidetor
orationis variaadae causa pro
iraxisset positum, qaa sen-
bendi ratione optimos quos-
que scriptores in altera parte
seutentiarum hjpotheticanun
USDS aidemus. — Pernio post
scriptum est in P m. I. : ha-
mnibali : et in PM suppUmen-
turn ( 9, 22. ), quod aennam-
quam etiam in cod. Pat. rep-
perimus : ef. ex. gr. 23, 43. —
Adde quod esset »» dabei be-

I^IBER IX.

493

aliasque si adiunxisset gentes, inpedimentum tnalus qu^m
aiixilinm traheret. adde quod Romanis ad manum domi
supplementum esset, Alexandre — quod post ea Hannibali
accidit — alieno in agro bellanti exercitus consenuisset
arma clupeus sarisaeque illis, Romano scutam maius corpoiri $
tegumentum et pUum hand paulo quam hasta vehementius

ictu missuque telum; statariu* uterque paiiles ordines ser-

> , _ '

rucksicTitige man dass zur
' Hand gewesen wSre". cf, ac-
eedit qaod.

5^ arma clupeus aarisegue il*
lis: P] arma dipeos saris-
saeque ilUs. — M: „anna
dnisset arma cluisset sari-
seqae | illis id est haste**:
ged media verba arma cluis^
set mann altera indacta sunt,
et in P scriptam est „ illis
id -T- baste*': quae rerba in-
terpretationis caasa ab aliqao
librario margin! adscripta post-
ea in integram orationem re-
cepta yideotur. sarisa non
sarissa scribi iussimus, quod
haec vox in melionbus libris
semper una littera s scripta
est. cf. 37, 42,: perlnrbati or-
dines et inpeditos intercursa
suorum usus praelongarnm
bastarum — sarisas Macedo-
nes vocant — . 38, 7. : prae-
longae hastae, quas sarisas
Tocant, ad sammoveDdos ho-
Btes eminebant. cf. Pauli Diac.
ezc. ad Festum lib. 17. ubi
in cod. scriptum esse C. O.
fflUllerns dicit „ sarisa basta
macedonica**. Liy. 42, 16.:
iugum Pamasi. al.

— Romano scutum, maius cor-
pori tegumentum: PM. sic

1, 20. : snper tanipam a^nenm
pectori tegnmen. In Leid. i.
Pall. Voss. II. maltisqne aliis
scriptam est corporis^ ut 1,
43. „baec at tegnmenta cor-
poris essent", — P: et pi-
lam baud paalo qaam basta
nebementius icta issamq. te-
1am. m. 2.: „ictl missumq.**
sed ablatiyos ictu missuq,
„Eum Stich and Wurf" re-
cte babet. M: et pbilum band
paulo quam basta nebemen-
tius ictum missnmq. telum.
Leid. I. Pall. 1. 3. Lor. 4. al.:
quam bastae. — Hastarum^
qui bus Romani utebantnr, L.
mentionem b. J. non facit,
quod eamm eadem ris esset
qnae sarisarum. Nee quem-
quam fugerit, verba haud
paulo vehementius^ in qui-
bus litotes inest, idem ferme
significare quod multo vehe-
mentius.
7. . statarius uterque miles or-
dines seruans: ffl. — P : „or-
dineseruans'*. bine Voss. ii.:
ordinem seraans. — PM: „ro-
mana acies distinctior". quid
vocem distinctior significare
L. voluerit, dicunt verba se-
quentia. sic enim plerumque'
cum apud alios bonos scri-

494

LIBER IX.

vans; sed illa phalanx inmobilis et unius generis, Romas
acies distinctior, ex pluribus partibus constans, fadb pv-
tienti quacumque opus esset, facilis iungenti. iam in open
quis par Romano miles, quis ad tolerandum laborem wt

5 lior? uno proelio victus Alexander bello vicius esset: Re*

manum, quern Caudium quem Cannae non fregemnt, qiue

(regissct acies? ne ille saep^, etiam si prima prospere ev^

nissent, Persas et Indos et inbellem Asiam quaesisset ei

' cum feminis sibi bellum fiiisse dixisset, quod £piri legesi

loAlexandrum mortifero vulnerc ictum dixisse ferunt sortem
bellorum in Asia gestorum ab hoc ipso iuvene com m
conferentem. equidem cum per annos quattuor et Tigioii
primo Punico bello classibus certatum cum Poems recoi*
dor, yix aetatem Alexandri suffecturam fiiisse reor ad umini

15 bellum: et forsitan, cum et foederibus vetostis iiincta res

ptores tarn apad Liviam ea
qaae minus ezpedita legenti-
bus Tideri possent, seqaenti
oralione ezplicata yidemas.
— P: facilis partienti qna-
cuque opus esset: „wie es
gerade der einzelne Fall d5-
tliig macht''. cf. 33, 1.: Na-
midas partim in insidiis —
quacamqne apte poterat dis-
posuit, alios cet. — MLeid.i.:
qaascomqae opus esset. Voss.
n. al. : qua cuiqixe opus esset.

4. quis ad tolerandum labo'
rem melior: M. — P: quis
at tollerandom cet. — M:
uno prolio. — P m. 1.: ro-
manos quem caadlum. m. 2.:
romanu quem cet.

7. ne Ule: PM] nae ille. Cf.
5» 9.: ne ego libenter ezpe-
rirer. — PM: etiam si prima
prospere euenissent. Kecc.
quid, codd.: prospera, Cf.
5,51.: inrenietit omnia pro-

spere evenisse seqaentibut
deos. 21, 21.: ^siceterapre-
speraenenissent^f (Pat): qaoi
cum dobium esset, Colbert
codicis librarfos seripmt „si
cetera prospers eaeniisent^
Medic. „ si cetera prospere ae-
nissent'*. — ffl: persss eon-
dos et inbellem Asiaa quae
sisset. P m. l.a ^pcfsas et
indos et inbellom ssiam que-
sissent*^ deiti esdem m. 1.:
et inbellem ssiam qaesisset:
(„warde er vemiisst haben^
wftrde sich damseh xilrfick-
gesebnt haben*'). •— Deiade
ffl: sortem beDomm in asit
gestorom ab hoc' ipso inaene
com Base conferentem.

12. equidem cum per annos
quattuor et uiginti primo
punico bello classibus cer-
tatum cum poenis (H: pe-
nis) recordor: PJII.

15. cum et foederibus ueiastis

LIBER IX.

495

Punica Romanae^ esset et- timer par adversus comivHinem
hostem duas potentisslmas armis^ virisque iirbes annaret, si-
mul Punico Romanoque obrutus betto esset. non quidem
Alexandre duce nee integris Macedonum rebus sed experti

iuncta res punica romane
esset i PJ9] com et foederi-
bas yeltistw inncta Puiiea res
. Homaoae esaet. — Eimdem
yerboraDa ordioem, qiMai ia
Pm vidiimis, Drakenborcbins
in plerisqae suoflim codd. vi-
d«tar ittYeniMe,' qnamqiiam
'alifer — nisi fallor iy|iotbe-
tarmn errore — aptfd earn
scriptuiB iegilur. — M. Po-
pilio Bf. Vaterio cons, cum
Cartbagioiensibiis Roma€ foe-
dos ictant ^sse apiid Liviom
7, 27. legimas, idqae primam
CarthaginieBsitHD foedns cam
popnlo romano fuisse Diodo-
ras 16, 6&. diei^. sed idem
Liviiis 9, 43. P. Coraelio Ar-
viaa Q. Marcio Treroalo ter-
tw foedns cum Garibaginien-
sibos renovatam esse scribit
alterias foederis menttone non
facto. Tidetor tamen iUud pri-
ranm foedns renovatom esse
M. Valerio C^rvo A. Corne-
lio Gossa eons., quo anno
Cartbaginienmom legatos cam
anreae corooae doivo gratulap
tnm Romam yeaisse JUivins
7, 38. tradtt. bac igHur inter-
pretatione ierti^ qaod 9, 43.
legitar recte se babet. Con-
tra ea Poljbias 3, 2S!. Bcn-
hit: tftfyvovtat<nyvpnj'Mti^'Pc9- ^
/uatoigxal KoQ^ij^brtot^ teq^^
tat. 9tata Aswlov 'lowtov
"Bqoufov not l^a^ieov ^S2^a-

f<Sp paffiXiov ■ JitafdMHTcv,
alteram daiadit foedns inter
ntfomqne popcdmii composi-
tmn esse tradiC 3 , ^i* sed
consules a qnibns ictmn sit
non nominat. 3^ 25^ tertinm
foedns faetnm esse dicit wa/a
t^v U'v^qoxf Soob^Uaufiv ar^o
s'o'o axMrfqccusptU toxtqKaq-
X'fl^ovioxjq tov gts^l ZMieXitae^
7c67jeiJbov. ,

i. et tknor par aduersus com-
munem hostem duas poieh^
tissknas arnUs uirisgue ur»
bes amiarst: PM: 9, and da
die gkicbe Farcbt gegea den
gemeinscbftftlicben Feind die
betden mSehtigen Stfidte zn
den Waffen flgbren konnte":
eum armaret enim videtar
b. 1. idem significasse quod
„cam iieri posset at arma-
ret'*. non est igitur proban-
dam qnod codicom Drakenb.
quoFundnm librariis scriben-
dam videbatnr „ar^asset^,
— Deinde scriptnm est et in
FM ,\et simol pnnfco roma-
noqne^' eodem nisi falltmor
errore qno^ 9, t6. „et ad' suos
redeunf scriptum erat. —
P m. 1.: obritns. m. 2.: ob-
ratus.

4. sed experti tamen sunt Ro-
mani Macedonem hostem:
M m. 3. P rell, — In 111 m. 1.

496

UBERCL

tamen sunt Romani Macedonem hostem adversus AiUio-
chmn Philippum Persen non modo cum dade ulla sed oe
cum periculo quidem suo. absit invidia verbo et chilia

praetenDissnm erat sed inter
s e: „rebii8 ez^ti tamcn sant*'.
— P: anthioohnm. — PM:
persen, Qaamqaam Liyins
accosatiyom Persea et abla-
tivnm Perseo scribere solet,
tamen idem interdam et Per^
sen et Perse (42, 26.) tcri-
pait. nam 43, 5. quo loco
in eod« Lanrishamenai per^
sean invenimaa , librarioa
ntramqne formam et persea
et persen in antiqaioribna
libris ante ocnloa videtar ha-
bniaae. — PM: ^^non modo
com dade ulla aed ne cam
pericalo quidem auo". In
Pall. 1. 3. Lot. 4. multisqae
al. codd. praetermisanm est
ulla. Cf. 4, 3.: non modo
Romanae aed neltalicae qui-
dem gentis.
3. absit inuidia uerho et ci-
uUia bella sUeant: PM. —
Pall. 1. 3. Voas. ii. „absit in-
uidia et cioilia'' cet. Ddo-
bua deinde rccentissimis li-
bris exceptis in rell. Dra-
kenb. codd. uero pro uerbo
acriptam est. sed cf. 28, 39. :
postremo Tardetaniam • . ita
bello adflixit nt non modo
nobis — absityerbo invidia —
ne posteris qnidem timenda
nostris esset. 38, 7. : boc ego
adiancto — absit yerbo in-
Tidia — qui dabitare de eyentu
possim. — Videtnr L. dicere
Telle: „Bi mibi yerendam non

esset na bac tanta forfaDi
popoli romani inridia deom
moyeri posset, ae si niSi
bellonim ciyiliom ratio b-
benda esset, in qaibos etian
barbaromm yi acies romaaas
fiisas esse scimos, ywe miU
▼iderer contendere noa aec
nmqnam ab olio hoate labo-
raase nee fore al omqaam tb
oUo laboraremoa**. ne tamen
id alteram ita at scripainiiii
Livias eloqaeretnr, religio
ilia qaa totos eios aaimoi
imbntua erat deoromqae ye-
recnndia probibait, id igitor
tantam dicit qaod aalya reli-
gione dici posset, nomqoam
ad id tempos popolam roma*
nam ab olio hoate grayios
laborasse. ceterom ne dnbi-
tari possit, qoin illod alte-
ram potias a legentibos pe^
cipi yoluerit, faciant yerba
„ absit inyidia yerbo ^, qai-
bos uti non potoerit nisi ra-
tionem temporis fotori baberi
yellet, et „ bella dyilia si-
leant", in qoiboa non id modo
insit at silentio beUa ciyilia
praeteriri yelit, aed etiam nt
precetor ne oltra ciyiom gla-
dio sangais ciyiom profbnda-
tor. sed com ita scripsisset,
cogitatio eios animo iniidtur,
qoid Romani novissimo tem-
pore a Parthis pass! essent*
non igitor negat, fieri posse
nt miles romanaa tarn gra-

JJBER.IZ.

497

bella sileant, numquam ab equite hostenumquam a pe£t6 .
numquam apcrta acie niunquam aeqeis utique numquam
nostris locis laboravimus. equitem sagitjbassaltus inpeditos
avia commcatibus loca gravis armis miles timere potest:
mille acies graviores quam Macedonum atque Alcxandri 5
avertit avertetque^ modo sit perpetuus; huius qua vivimus
pads amor et civilis cura coucordiae.

XX. M. Foslius Flaccina iude et L. Plautius Venox
consules facti. eo anno ab firequentibus Samnitium popu-

vem liostem timeat: sed lU
cet illad bellnm pericalo-
sum videatur, tamen et hunc
hostem subactam ir) nt mille
acies graviores quam Mace-
donum aversae sint, dam*
modo perpetua sit cura civi-
lis concordiae pacisqne. Gf.
Hor. carm. 2, 13. 17.; (per-
borrescit) „ Utiles sagittas et
celerem fngam Parthi, cate-
nas Parthns etltalum robar:
•ed inproyisa leti vis rapoit
rapietqne gentes^. — P: nu-
quam aperte acie. — P m. 1.:
saltos inpeditos. P m. 2. M:
saltns. — - M: perpetuus buius
qua uiulmns pads amor. M
m.2.: qua niuimns. P Leid. i.:
quam uiuimus. — „Tem
sei von meinem Worte eine
yerwegene Herausforderung
des Schicicsals, und mdcbte
schweigen das Blat das von
BUrgern durch Burger geflos-
sen: aber abgeseben davon,
so baben v^ir nie von der
Reiterei, nie von dem Fuss-
volke des Feindes, nie in of-
fener Feldscblacbt, nie auf
gleicbem, wenigstens nie auf
einem uns giinstlgei^ ( nostris
T. Livi part II.

locis 1. e. nobis non alieiiis)
Boden zn leidengebabt. Wobl
mag der Soldaj; nnter der
Last seiner Waffen Reiter
Pfeile unwegsame Gebirgs-
pKsse and Gegenden, vrobin
keijiLebensunterbalt gescbaffi
werden kann, furcbten: aber
tausend Heere ftircbtbarer ab
die der Macedonier and eines
Alexanders bat er zurSckge-
Bclilagen and vdrd er sclila-
gen, wenn dauernd bleibt die
JLiebe zum Frieden, dessen
vrir uns jetzt erfreuen^ und
die Sorge fur die Erbaltung
burgerlicher Eintracbt'^
8. M, foslius Fktccina inde
et Z. PlaiUius ^enox] M.
Foslius . Flaccina tor inde et
L. Plautius Venno (Sig*). —
Jlf, Foslius Flaccina scri-
psimns ex Capit. f. — In HI
invenimus; „m, follius flac-
cina inde et 1. plautius aenox
consules facti", in P: „m. ol-
Hns flaccina inde et 1. plautius
ucnox osnies facti'S Cf. 8, 19. :
L. Plautius Venox. — P m. 1. :
eo amno. m. 2.: eo anno. -^
PM : cum senatnm bumi strati
moaissent. Pall. 1, 3. Voss. n

498

UBER GSL

lisde foedere renovando legati cum senatum humi strati mo-
vbsent^ reiecti ad populum haudquaquam tarn efficaces ha-
bebant preces: itaque'de foedere negatum, indutiae biennii,
cmn per aliquot dies fatigassent singulos precibus, impetra-

6tae. et ex Apulia Teanenses Canusinique populationibus
fessi obsidibus L. Plautio consul! datis in deditionem vene-
runt, eodem anno primum praefecti Capuae creari coepti
legibus ab L. Furio praetore datis, cum utmmque ipsi pro
remedio aegris rebus discordia intestina petissent. et duae

10 Romae additae tribus Ufentina ac Falema. Inclinatis semel

al.: hnmi lacti. Haverc. al.:
hoini prostrati. Cf. 25, 37.:
alii manna ad caelum teftdere
deos incasantes, alii strati
bami sonm quisqne noroina-
tim dncem iroplorare. 26, 41.:
omnia strata hami. — P: haut-
qoamqnam. m. 2.: bandqua-
qnam. M: handqnamquam tarn
efficaces habebant praeces.

3. Hague de foedere nega-
turn: PM] itaque foedere ne-
gate (Pall. 1. 3. Voss. II.
Lov. 4. al.). — Permulti si-
miles loci optirooram scri-
ptornm decent, non semper
ablativos absolutos scriptos
esse nbi scribi potuissent: nee
probandum est qnod I. Fr.
Gronovins eos locos vel con-
tra melioram codd. anctori-
tatem emendatos volnit.

5. et ex Apulia Teanenses
Canusinique: P m. 2. M. —
P m. 1.: tenenses. — M: 1.
plantio cons. P: I. planstio

COS.

7. Capuae: Lov. 4.] Capaam
(PM Leid. i. Voss. ii. Loy. 4.
•I.)- — Capuae restiinen*

dam erat, cum in melioribol
codd. am pro ae eodem
mendo quo 1, 35. 7, 42. al.
• erratum videmns scriptmn es-
set. vnlt qnidem I. Fr. Gro-
novius Capuiun ita interpre-
tari ut ilios praefectos Ro-
mae creates esse arbitretor
qui Capuam mitterentar : sed
id factum ess^ persaaderi non
potest nam nt Antiatibas pe-
tentibus patroni ad iura sia-
• tuenda dati snnt non qui re-
bns ipsi praees^ent, sic etiam
Campanomm praetores (cf.
23, 7. 35.) et Capuae et ex
Campanis creati snnt legibus
a praetore romano datis. al-
tero demum Pnnico bello Ca-
puam praefectnram Rom. f«-
ctam et praefectosRoma Ca-
paam missos esse 26, 16. le-
gimus. — PM: legibns ab L
furio pf. datis. — M: cum
n/rumque ipsi pro remedio cet.
m. 3. : que. — P : egris rebus.
10. Falema: PM Leid. i. eod.
Klock. Lov. 4. al.] Falerina.
-— Deinde scriptum est in P
et in ceteris melioribns librit

LIBER IX.

499

in Apulia rebus^ Teates quoque Apuli ad novos consules
C. lunium Bubulcum Q. Aemilium Barbulam foedus peti^
turn venerunt pacis per omnem Apuliam praestandae po-
pulo Romano auctores. id audacter spondendo impetravere
ut foedus daretur, neque ut aequo tamen foedere sed ut in 5
dicione populi Romani essent. Apulia perdomita — nam
Forento quoque valido oppido lunius potitus erat — in Lu-
canos perrectum, inde repentino adventu Aemilii consulis
Nerulum' vi captum. et postquam res Capuae stabilitas Ro-
mana disciplina fama per socios vulgavit, Antiatibus quo- 10

^inclinatis semel in Apulia
rebus Teates quoque Apuli
ad Hoaos co6.^C. Innium Bu-
bulcum Q. Aemilium Barbu-
lam foedus ^ petitum uene-
rnnt*': sed. qui illi -Apuli
Teates fuerint dubiam est.
I. Fr. Gron. Teanitae yel
Teanates scribendum conie-
dt: equidem arbitrer scri-
ptum fuisse Teanenses^ ut
iidem qui supra obsidibus da-
lis in deditionem cessisse di-
cutttur, iam foedus petitum
Romam Tenisse yiderentnr. —
In M scriptom est medio loco
neglegenter praetermisso : „in-
dinatis semel in apuliad no-
nos I cons. c. innium bubul-
cum'^ cet. — M m. 2. P»
„pacis per omnem apuliam
praestandae pf. (M: per;) au-
ctores *': b. e. poUiciti sunt
se facturos ut pax praestare-
tnr. — Bl m. 1.: per omnem
puliam.
5. neque ut equo tamen foe*
dere sed ut in dicione pf,
essent: P (rell. Drak. codd.)]
neque tamen ut aequo foe-

dere sed ut cet. (Leid. l).
Livius videtur aequo prae-'
misisse quo maior vis in eo
poneretur. — M m. 3.: 9,ne-'
que t e | quo tamen foedere
sed ut in ditione pr. essent^.
m. 1. yidetur fuisse „ neque
uari I quo tamen cet. — Cf.
9, 16. ubi in PM scriptum
est „certatttm ab utrisqne
tamen est", in Loy. 4. aL
„certatum tamen ab utris-
qne est".
7, Forento: ex coni. I. Fr.
Gronoyii. Haec urbs hodie
Forenza nominatur. — P:
nam fiorento qq ualido op-
pido iunius politus erat. M:
iam torento quoque ualido
oppido iunius potiiur | erat
. Ldd. I. cod. Thaan. : torento.
Cf. 9, 16.: cum Frentanis. —
PM: „inde repentino aduenta
aemilii cos. (M: conss.) ne-
rulum ui captum " : inde yi-
detur b. I. ex Lucanis signi-
ficare. ^- Paulo post scri-
ptum est in M: „res capuae
abilitas": h. e. ^rescapuae
stabilitas".

32 •

500

LIBBRIX.

que, qui se sipc Icgibus ceriis sine magislralibus agm
querebantur, dali ab senatu ad lura slaluenda ipsius colo-
niae palroni, nee arma modo sod lura eliam Romana bte
pollebant.

5 XXI. C. Tuiiius Bubulcus et Q. Aemilhis Barbula con-
3ule6 exilu anni noii consullbus ab se crealis Sp. Naulio
et M. Popillio cclcrum dictatori L. Acmilio Icgiones tradi-
derunt. is cum L. Fulvio magistro equitimi Saticulam op-
pugnare adortus rebellandi causam Samnilibus dedit. dn-

lOpIex inde terror inlatus Rbmanis: hinc Samnis magno ex-
ercitu coacto ad eximendos obsidione socios haud procnl
qastris Romanorum castra posuit, hinc Saticulani magno
cum tumuitu patefactis repente portis in stationes hostium
htcurremnt: iude pars utraque spe alieni magis auxilil quam

11. ad eximendos obsidione so-
cios: PM. — Pall. 1. 3.
Yoss. 11. ai.: ab obsidione.

5. C Junius Bubulcus et Q,
Aemilius Barbula coss. exi*
tu anni non consullbus ab
se creaiis Sp. Nauiio et
M, Popilio ceierum dicta"
tori L, jicmilio legiones tra-
diderunt: PM] — tradide-
rant (Leid. i. Lov. 4. al.).
Cf. 7, 12.: M. PopiUio Lae-
nate. — Ceterum a Livio pro
sed scribi soli torn esse no-
tnin est. cf. 28, 11.: id qnara-
quam nihil portendentibns
dels ceterum neglegentia ha-
mana accidcrat, tamen cet. —
M 2. scriptam est in M: „ex-
itu anni nouis | consulibns ab
Be creatis" cet. quam I. Fr.
Gron. veriorem scripturam ba-
bnit, modo ab se omitteretur.

8. Saticulam oppugnare ador*
tus : P. — M Pall. 1. 3. omnes-
qne prope Drak. codd.: sairi-
culam. Cf. 7, 32. -r- P m. !.:
duplex inde terror inlatis ro-
mams. m. 2.: inlatus.

Cf. ex. gr. 24, 41.i ibi quo-
que circnmsessos adi^entu fra-
tris obsidione eximitar. —
Dein scriptnm est in PM
omnibusque Drak, codd.:
„binc satricani magno cam
tumuitu '^ cet. In uno tamen
cod. Oxon. inyentnm esse di-
cilur „satriculani'^ — PM:
in stationes hostium incurre-
runt. Recc. tres libri mscr.:
encurrerunt.
14. inde pars utraque spe alieni
magis auxilii quam uiri-
bus freta suis iusto mox
proelio inito romanos ur-
guent: P. — M: inde pars
utraq. se alieni magis aoxilii
quam uiribus frffita sais io-
Bto mox proelio inito roma-
BOS urgent. — PM: ^ipam-
quam*' — „atrimqa€^« -^
Tom •cripooras ^ad

LIBEli IX.

501

viribus freta suls lusio mox proclio inilo Romanos urgent,
et quamquam anceps diinicaiio erat, tamcn utrlmque tutam
ackni dictator habult, quia ct locum haud facilem ad cir-
cumveniuiidum cepit et di versa statultsigna: Infcstior tamcn
in erumpentes incessit nee magno certamine intra mocnia 5
conpulit, turn to tarn aciem in Sanmites obverlit: ibi plus
ccrtaminis fuit, victoria sic ut sera ita nee dubia nee varia
fuit: fusi in castra Samnites •(^xtinctis nocte ignibus tacito
agminc abeunt, et spe abiecta Saticulae tuendae PUsticam
ipsi socios Romanoruni, ut parem dolorem hosti redderent, 10
circumsidunt. •■

XXn. Anno circumacto bcUum deinceps ab dlctatore
Q. Fabio gestum est, consules novi sic ut superiores Ro^

vcnii^ndum", quod in PJU
„ad circumucuii^i/ndiun^' ulra-
que scriptnra coniuncia inve-
nimns. — PM : , et dinersa sta-
tuit sigua : „ und weil er nacli
jeder der beiden angegriffe-
■ ncn Sclten liin eine Sclilacht-
reihe eiilgegenslcilte". ■

6.. ibi plus ccTtaminis fuit:
PM. — Leid.i. Lov. 4.: sibi
plus ect. Lov. 2. : sed plus cet.

9. et spe abiecta Saticulae
tuendae PUsticam ipsi sor
cios RomanoTum ut parem
dolorem hosti redderent
circumsidunt ] el spe abiecta
Saticulae luendae PiisliJam
ipsi cet. — M: et spe abie-
cta salricuiae tuendae plisliaui
ipsi sotios roraauorum cet
P : „ el spe abiecta satrioulae
luende posliain ipsis socios
romanorum '^ cet. m. dcin %
margini adseriplum est „pli-
filia", — PUsticam et hoc
loco et paulo post 9, 22. re-
etiiuendiuu viicbalar, qnod

ita haec nrbs non modo in
Livianis codicibus 9, 22. bis
scripta est sed eliam apud
Diodornm 19, 72. reperitur:

fJ^OViaq M'kZL<StL')lil\V fJisBV Cp§OTi-

12. anno circumacto helium
deinceps („ohne Untcipbre-
cbung") ab dictator e Q, Fa-
hia gestum est: PM. — F:
COS . nooi sicut superiores ro •
inae manseruiil. M: oonss.
noui cet. — Nomina horuni
consnlum in Livianis codd.
non sunt tradita. Ex Capit.
fragin. et ex Diod. 19, 66.
Conr. Heusiogerus scribi to-
luil: „L. Papirius qaavtum
Q. Pubiiiius qnartum novi
consules" cet. Et 9. 2S. in
Livianis mser. lep;itur „L.
Papirio Cursore quintum C.
lunio Babalco iteram".

502

LIBER IX.

mae manserunt. Fabius ad accipiendum ab Acmilio exer
citum ad Saticulam cum supplemenlo venit: neque enuB
Samnitcs ad Plisticam manserant, sed accids ab domo no-
vis niilitlbus multiludine freli castra eodem quo antea loco
5 posuerunt, lacessentesque proelio Romanos avertere ab ob-
sidione conabantur. eo intentius dictator in nioenia hostinm
versus id bellum ianti ducere quod urbcm oppu^abat, se-
curior ab Sanuiitibus agere stationibus modo oppositis ne
qua in castra vis fieret: co ferocius adcquitare Samnites
lOvfillo nequc otium pati: et cum iam prope in portis castro-
rum esset hostis, nihil consulto dictatore magister equitum
Q. Aulius Cerretanus magno tumultu cum omnibus turmis
equitum evectus summovit hostem. tum in minime perti-
naci genere pugnae sic fortuna exercuit opes ut insignis

1. Fahius ad accipiejhdum ab

AeniUio exercitum ad So*

tUulam cum subpllmento

1
ue^H: P, — M: ad satculam

cum supplimento uenit^ Cf,

9, 19..: sopplenientum.

3, ad PUsUcam: cf, 9, i?l, —
PJH: ad plistiam. — P m. 1.:
castra eodcmq^ antea loco po-
•oerant P 104 2. M: codem
qqo antea loco.

7« id bellum iantl ducere: PJH
al,] id bellum tantnm ducere
(ex coni, I. Fr. Gron.)^ —
Leid. I. Yoss. 11. Lqy. 4, : tanti
dicere. — „ Aliquid tftiUi du-
cere^^ et „»dJ» ttmti dueere^^
hand raro absolute positum
est, cum ex singulornm lo*
oornm rationibus facile sup-
plendum videretur, quanti id
de quo ageretur habendum
esset. sic hoc loco scribi po-
tuit „id bellum quod urbcm
oppognabat tanti duxit, tit in

eam rem perficiendam omni-
bus viribus enilendam pata-
ret^': „um so hefltiger rich-
tete der Dictator seioen An-
griff auf die Stadt, indem er
gerade diese Belagemng far
den Uauptpnnkt des ganzen
Krieges ansah^'. •*— Leid. i.:
,,neq. in castra nis fieret ^^:
li. e, ne quae, cf, 7, 31,: ne
qua Yobis vis fiat.
9. eo ferocius adequiiare So-
mnites uallo neque oiium
pati: P. -^ Jtt: eo ferotias
adequitare samnites neque
otium I faciet cum iam cet. —
Pall. 1. 3. Yoss. K, ai; eo
ferocius adequitatum est. —
PM: nihil consulto dictatore
mag, equitum q, aulius (M:
dulius) cerretanus cet.
14, insignis uirimque elades:
PJU] insignes utrinqoe ela-
des. -^ Leid. I. al.: cmn in
minime pertinaci genere, —
P: fortanae. — P? eSmr^tU:

LIBER IX.

503

utrimque clades et clara ipsorum ducum ederet hmera,
prior Samnitium imperator aegre paiiens, quo tarn ferocjter
adequitasset inde se fundi fugarique, orando hortandoque
equites proelium iteravit: in quern .in^ign^m inter 3U0S
clentem pugnam magister.equitum Romanus infesta cuspide5
ita permisit equum ut uno ictu' exanimen^ equo praecipita*
ret. nee ut fit ad duci» easum. perculaa magis quam inri-
tata est multitudo: oiimes qui cirea erant in Aulium temere

quasi subiectum eias yerbi
esset „RomaDi et hostes*':
sed et ederet et opes ref^-^
renda esse ad forturunn ar>
bitror: „ da zeigte das Scbick-
sal in einer an GidbL..8onst
nicbt hart^Sckigeo; . Art von
Gefecht sd , sel^r seiueaEin-
fluss, dass es auf beiden Sei-
ten grosseu Verlust upd den
Fall derAnfiibrer selbst ber-
.beiiMhrte".,si qai« in verbis
. exercuit opes bunc sensum
itiesse Yult „e8 fubHe» die
Stceiikrafte beider Tbeile so
beftig an eiQander*% elpotius
videri potest ederent, sed
equidem iotelligere non pos-
sum, qui Romani Samnitesve
clara ducam fanera edere po-
. ttterint. insignis utrimque
clades ex bac ioterpretatione
ferri posset, cum utrimque
pro utrique positum esset:
cf. 5, 48.: fames utrimque
exercitum nrgebat.

% quo tarn ferociter adequi-
tasset: Voss. 1. — PM jrell. :
quod tarn ferociter cet. Cf.
8, 30. : quo si adfuisset dicta>
tor cet.

4. iterauU: PM Leid, i. et ple-
rique Drak. cddd.] int^afit

(7, 7.). — .Cf. 1,12.: „biiic
inquit Rbiftani luppiter Oi mi "
resistere atqUe iterare pugium
iubet \ Eodett loco : WR<(*.
mani Sabinique in media con-
Falle duorum montium redin-
tegrant prpeliu^i'^ ..

5. magister eguiium romanus
i^/est(^ auspice jia permi-
sit equum : P m. 2, Cf. 3, 70. :
permissus equitatus. P ni. 1.:
cuspite. — HI: magister. eqni-
tum romanus, inp^rmisit ecii
et uno I ictu cet. — P a. 1. :

^ ut uno ictu examinem equo

. praecipitaret. m. ;2.: exani-

; mem.

8. omnes qui circa erant .; .cod.
Sig. -:. PM : inritata est^nui-
titudo omnis qui circa «rant
cet. Omni^ etlam in omni-
bus prope Drak. eodd. scri-
ptum est. — M: in avlium
tendere inuecjUi per^ kq^^inm
turmas. — PM: „ fratr}. prae-
cipuum decus nlti Sam^nUium
imperatoris dederunt*!. Qua^
situm est, qui Samnites, com
ipsi tela in Aulium coniecis-
sent, fratri dncis sui decus im-
peratorem ulciscendi dare po-
tuerint. non eiiim specie tan-
turn videri illos posse tela

&04

LIBER IZ.

invcctnm per hostium tmnnas tela conieeerant, fratri prae-
cipimm dccus ulti Samnitium imperaioris dedcruni: is ¥1-
ctorem deiractum ex cquo magistram cquitum planus mac-
rons atque irae tnididavit, nee multmn afuit quin corpore
5 etiaiii) quia inter hostilis cecidcrat tturmas, Samnltes potircn-
tnr. sed lextemplo ad pedes descensiun ab Roraanis est
coactique idem ^Samnites facere: et rcpcniina^ acies circa
corpora ducum pedestre proelium iniit quo baud dubie sd-
parat Romanu§, recuperatumque Auli corpus mixta cum do-
10 lore laetitia victores in caslra refcruuL Sanuiitcs duce
amisso et per equestre certamen temptatis viribus omissa
Saticula, quamnequiquam defend! rebantur, ad Plisticae ob-

' • II

-111
•II

la emb boatem 'conieciaae,

^em -non a ae s^d ab aliis

faiterfectciin Tellent L. Wal*

ebiua igitur airt dediium aat

dU i/^tif^ns/^acribendumcono

lecit, ^amtif ettfendattonDm

'Utera vera (tese posset, sed

ea qnae in codd. mscriptis

ilivenitintur integerrima sunt.

omneir enhn Samnites qui

circa fuer^nt tela in Aalinin

coniecerant sed eaautnon teti*

gerantRomattiiiii'aat non per-

' etraaerant. cum igitnr novo quo-

' dam impetu in Auliom inva-r

dere yellent, fratrem dacia oo

cisi iam maxima yi in Aolinm

ingreasam videmnt , itaqne

!pai certamen non redintegra-

teront sed fratri decaa im^

'toeratoris ulciscendi dedcrunt

w uietorem deiractum ex

equo magisfrum equUum

ptenuB nweroris atque irae

irucidauH: P. — M: „Lis

uietorem detreetu ex eqao

magbtru exeqoit-. pleuas*' cet.

m. % ,)i8 nictorem^ cet.

omiaao altero ex. sed com

- librarioa ad SamnUes acri-
bendo ventaaet, non Semrni-
tea aed samnUm acripait et
deincepa omnia iteravit quae
ab hoc inde nomine ad Sa^
mnUes iam acripta erant. —
PM: quia inter hoatiUa ceci-

- derat turmas. — Cod. GSrln. :
pot^rentor. M: aamaitea po«
tientor. — Omnia quae ab
dederunt ad maerorU in Pitt
ifgunlor et ab extemplo ad
facere praetermiaaa aoat in
Leid. I. Yosa. n. Loy. 4. al.

9. recuperatumque Auli cor*
pus: PM. — Leid. i.: recn-
peratnm. — Panlo ante P m.
1. : qoo ant dabie. m. 3.: bant.
M: quo band dubiae.
10, Samnites duce amisso et
per equestre certamen tern'
ptatis uiribus: P m. 3. M.

— P m. 1.: tetatis uiribus.

— PM: omissa salicola quam
ncquicquam defend! rebantur.

13. fid Pli&tice ohsidionem re-
deunt: PM Leid. i. al.] ad

LIB£R1X.

505

sidionem rcdcunt, mtraque paucoS dies Saticula Rotnanus
per, dediiionein, PlisUea per vim Samnis potilur.

XXm. Mutala hide belli sedis est, ad Soram ex Sa-
innio Apuliaque tradiictae legiones. Sora ad Samnites de-
fecerat inlerfectis colonis Romanorum: quo cum prior Ro- 5
manus exercilus ad ulciscendam civium necem recuperan-
damque coloniam magnis itineribus praevenisset, sparsi per
vias speculatores sequi legiones Samnitium nee iam procul
abesse alii super alios nuntiarent, obviam itum hosti atque
ad Lautulas ancipiti proelio dimicatum est: non caedesnonio

Plistiae cet. Et sic paalo post
in eisdem libris noa Plistkt
sed Plistica scriptum est.
Cf. 9, 21. sab finem. — In
in SGriptum est boc loco:
„plistica ffiampeieniib.prae
sc romam ad senatum mia^
fis cet. quae verba capitis
quadragesimi sunt. Omnem
orationem ab uim Samnis
potitur cet. usque ad cap. 40.
in cap. quarto decimo post
yerba ea legaiione papiriua
interpositam legi 9, 14. dixi-
mus.

mutata inde belli sedis est:
P m. 1. M m. 1.] mutata inde
belli sedes est ( P m. 3. M m.
3. rell.). Cf. 6, 5.: aedis. —
P: tradncta legiones.
7, magnis itineribus puenisset
sparsi per uias speculato-
res cet.: PM] uagnis itine-
ribus praeoenisset, et sparsi
per vias speculatores cet. (ed.
Frob. 1535.). — Et abest
etiam ab omnibus Drakenb.
Godicibus, qua p^rticula omis-
sa oratio multo fortior fit.
mirum sane est quod eius

scribendi generis tis tot iio-
mines doctos, cum persuasam
haherent et neglegentia qua*
dam scribarum praetermissum
esse, quod post „praeuenis-
set''' facile excidere potuisset,
-et hoc et aliis locis prorsna
fugit. cf. 9, 43. : „ coninngi at!-
que passi duos consulares ex-
ercitus". — P m. 1.: pue-
nesset. Recc. quidam codd.:
,,perueni88et": sed „/»r/o-
rem praevemre^ scriptum
est ut reiro redire, repe-
tere al. — 91 m. 1.: obitu
hosti atque ad laurnlas anci-
piti proelio dimicatum est.
m. 2.: obuiam itn hosti cet.
Leid. I. Voss. ii. Lot. 4. al.:
ad iausulas. P: ad lautulas.
cf. 7, 39. — Verba ab „nec
iam procur^ ad „ obviam
itum'' exciderunt in Leid. i.
Voss. II. Lov. 4. al.
10. non caedes non fuga aUe-
rius partis sed nox incer-
tos uicti uictoresne essent
diremit: M. — P: 5 cedes
n fuga cet — P m. 1.: in-
uernio. m. 2.: inuenio. — P:

506 LIB£R IX.

fuga alterius partis sed nox incertos victi victoresiie essent
direiiiii. juvenio apud quosdam adversam cam pugnam Ro-
manis fuisse atque in ea cecidisse i}, Auliuiii magistmm
equituin. suiTectus iu locum Auli C. Fabius inagister equi-
5tuin cum exercitu novo ab Roma adveuit, et per praemis-
808 nuntios coiisullo dictatore . ubi subsisteret quove tem-
pore et^ qua ex pc'urte hosteui adgrcderetur, substitit occul-
tus ad omnia satis exploratis consiliis. dictator cum per
aliquot dies post pugnam coutiuuisset suos intra vallum ob-

lOsessi magis quam obsidenlis modo, signum repente pugnae
proposuit, et eflicacius ratus ad accendendos virorum for-
tiiBil' animos mdlam alibi quam in semet ipso cuiquam re-
lictam spem, de magistro equitum novoque exercitu mili-
tem.celavit, et tamquam nulla nisi in eruptlone spes esset,

13,,locis^^ Inquit „angustis milites deprehensi nisi quam victo-
ria patefecerimus viam nullam habemus: stativa nostra mu-
nimento satis tuta sunt sed inopia eadem iufesta, nam et
circa omnia defecerunt unde subvehi commeatus poterant,
et si omnes iuvare veliht, iniqua loca sunt: itaque non fru-

«tque in ea cecidisse q. aa- nisi in erupiiooe spes esset.

liam raag. equitum. M: at- IM: et tanien quam nulla cet.
que in ea cecidisse q. alifi 16. siatiua nostra munimenio

, magis equitum, M m. 3.: satis tuta sunt: M m. 3. P.

^n. aliu. Cf. Diodor. 19, 72. — M ro. 1.: satis taa sunt

4. Auli: M] Aulli (P). -— M: — M: unde subuei cet
c. fabius ragis equitum. m. 3. : 19. et si oms . iuuare uelini:

magis equitum. PM ] et si homines iavace ve-

7. substitit occultus ad omnia lint. ~r- Omnes scriptum est
satis exploratis consiliis: quoque in Drak. codd. —
P. — . M: substitit occuitos Arbitrabantur homines op-
ad omnia satis exploratis con- poni locisj sed omnes re-
ciliis. Leid. i.: snbsistit. — spondet praecedenti omnia:
P m. 1.: adgrederentur. „denn theils ist AUes, von
12. nullam alibi quam in se- wo uns Zufubr werden konn-
met ipso cuiquam relictain te, rings umber abgefallen,
spem: PAl. — Leid. i.: quam theils, wenn man auch yon
a semet ipso. Voss. ii. al. : alien Se^n uos unterstiitzen
qqam ex. — Paulo ante M: mochte, erlaubt es die un-
efficatios. — P: ettaqna nulla giinstige Lage der Gegend

LIBER IX.

507

sirabor ego vos castra faic relinquendo, in quae infecta vi-
ctoria sic ut pristino die vos recipiatis: atmis munimenta
non munimcnlis arma tula esse debent: castra habeant re-
petantque quibus operae'st trabere bellum: nos omnium re-
rum respeclum praeter quam victoriae nobis abscidamus: 5
ferle signa in hostem: ubi extra vallum agmen excesserit,
castra quibus imperatum est incendant: damna vestra mili-
tes omnium circa qui defecerunt populorum praeda sarcieh-
tur". et oratlone dictatoris, quae necessitatis ultimae index
erat, milites accensi vadunt in hostem, et respectus ipse ar- 10
dentium castrorum, quamquam proximis tantum — ita eniiii
iusserat dictator — ignis est subditus, baud parvum ftilt
inritamenlum: itaque velut vecordes inlati signa primo im-
petii hostium turbant, et in tempore postquam ardentia pro-
cul vidit castra magister equitom — id convenerat signum — 15
hostium terga invadit. ita circumventi Samnites qua potest

' niclif: daher tvHI ich euch — M Leid. i. Voss. ii. al. :

nicht mit der Anssicht hin- qui deferunt. M m. ^. P^ qui

halten, dass wenn ich das defecerunt. — M: sartientar.

Lager hier stehen liesse, ihr 10. milites adcensi uadwU in

ench naeh nicht erlairgtem
Siege wi'e neniich hierher zu-
ruckziehen k5nntet". Cf. 4,
32. : pristini diei -^ occasione.

4, tfuibus operae*st irahere
bellum: M] quibus operae
est cet. (P). Sic saepe Pu-
teani cod. auctoritate scri-
bendum est, — M m. 1.: ca-
stra habeant repetatinq. qui-
bus. m. 3.: repetatq. quibus.

5. abscidamus : PM Leid, il al.]
abscindamus. Cf. 4, 10. : alia
undique abscisa (spe). 24,
30. al. i

7, incendant : PM Leid. i. Voss. ii.
al.] incendent. ~ Respondct
hie coniunctivus praesentis
imperaliyo praesentis ferte.

hostem ; P. — M m. 1, : adcen-
8iiadunt.m.3.: accensi uadnnt.

— PM : quaqui proximis tan-
torn cet. „wiQwohl nur die
Vorderseite des Lagers in
Brand gesteckt ward". — P:
haut paruum fuit inritamen-
turn.

13. itaque uelut uaecordes in-
lati signa primo impeiu ho-
stium turbant: PM. cf. 7, 15.

— PM: et in tempore („im
entscheidenden Augenblick " )
postquam ardentia procul ui-
dit castra mag. equitum (M:
magis equitum) cet.

16. Ha circumuenti Samnites:
P. — M : yiacircumusamnites.

— PM : ac semet ipsam tnrba
inpedieus. Leid. t. Voss. ii.

506

UBfiKUL

qubque fugam per dlvcrsa pctunt: ingcns mullitudo In iinum
lueUi conglobata ac semet ipsaui lurba inpedicns in medio
caesa. castra bostium capta direplaque, qiionim pracda ouu-
stum militem in Romana casira dictator redueit, haudqua-

. 5 quam tarn victoria laetum quam quod praeter exiguam de-

formatam incendio partem cetera contra spem salva invenit.

XXIV. Ad Soram inde reditum, noviquc consules M.

Poctelius C. Sulpicius exercitum ab dictatore Fabio acci-

piunt magna parte veterum militum dimissa novisque co-

lOhortibus in supplementum adductis. ccterum cum propter
difiicilem urbis situm nee oppugnandi satis certa ratio ini-
retur et aut tempore longinqua aut praeceps periculo victo-
ria esset, Soranus transfuga clam ex oppido profectus cum
ad vigiles Romanos pehetrasset, duci se extemplo ad con-

15 sules iubet dcductusque traditurum urbem promittit visus

al.: ac semet ipsam tarbam
inpediens. .

3. quorum praeda onusium
milUem cet.: P. — M: bo-
nustu militem. — M: haud-
qua^a | tat uictoria lactam.
— Pall. 1. 3. Voss. II. al,:
uictoriae laetnm.

7. ad Soram inde redUum:
in m. 4. P rell. — M m. 1. :
„inoenlf I soram Inde redi-
tam". si non ad sed at in
antiquiore libro scriptam erat,
facOe fieri potuit ut iU post
U prae|;ermilterelar, — P:
nooique consules iir. poetclias
c. snlpicius exercitam ab di-
ctatore fabio accipinrxt^ M:
Doaique consules ui. poetalis
c. sulpicius cet.

13. et aut tempore longmgua
aut praeceps periculo ui-
ctoria esset: Bl: 9,aocb sich

absefaen liess ^ie der Sieg an-
ders ernmgen werden k^nnte
als entweder darcb eine lang-
wierigeBelagerung oderdurch
eilien SturmangrifT, der aber
mit vieler Gefahr verbonden
sein wiirde ". — P: aat prae-
ceps pericala aictoria esset.
— Voss. II. al.: et aut tem-
pore longlnquo cet. In Leid. r.
dciiiii periculo, — Pilf: duci
se extemplo ad cos$. iabet.
15. uisus inde — haud uana
adferre, — M in. ?. P rell.:
iossus inde cum qnonam modo
id praestatunis esset pcrcun-'
ctanies doceret haud nana ad-
ferre. — M m. 1.: cum quon |
dam modo. — M: prope ad-
iuncta menib. — P m. 2. M:
at VI mil ab oppido remoue-
rentur. P m. 1.: ad oppido
— P: fore ut minus intenta
in castodiam cet.

LIBER IX.

509

inde, cum quonam modo id pracstaturus cssct pcrcunctan-
tes docer^it, baud vaiia adferre perpulit, p.rope adiuncta moc-
nibiis Romana castra ut sex milia ab oppido removerentur:
fore mii Vnus intentae in custodlam urbis diurnae stationes
ac nochirnae vigiliae essent. ipse insequenti node sub op- 5
pido silveslribus locis cohortibus insedcre lussis decern mi-
ll les dclectos secum per ardua ac prope invia in arcem du-
cit pluribus quam pro numero virorum missilibus telis eo
conlatis: ad hoc saxa erant et temere iacentia, ut fit in
aspretis, et de industria etiam quo locus tutior esset ab op- 10
pidanis congesta. ubi cum constituisset Romanos semitam-
que angustam et arduam erectam ex oppido in arcem osten-
disset, „lioc quidem ascensu" inquit „vel tres armati quam-
libet multitudinem arcuerint: vos et decem numero et — quod
plus est — Romani Romanonimque forlissimi viri estis: etl5
locus pro vobis et nox erit quae omnia ex incerto maiora

6. colioriibus insedere iussis:
PM Lcid. f. al.] cohortibus
insidere iussis. — ^Nachdem
er verlangt dass einige Co-
horten in den Waldungen
dicht bci dcr Stadt im An-
schlagclicgensollten^'. Qaem
ad modam et intellego (9,
18.) et inielligo al., sic et
insidere et insedere al. scri-
bebatur in verbis ex sedere
eompositis. cf. 7, 38.: inse-
dentem labcm. 9, 25.: insi-
deret. — P: pluribus quam
pro numero uirorum missili-
bus telis eo conlatis. M: „te-
lis eo collocalis '^ videtur do-
ctus quidam librarius collo-
caiis scripsisse ut cives So-
rani ipsi priore tempore ilia
tela in arce coUocasse puta-
rcntur, quod cernere noa
posset, qui ille traasfugt tan-

turn tclorum numerum eo con-
ferre potuisset. Sorani tamen
Tidcntnr exercitu romano re-
moto quam maxima remm
sua rum fiducia fuisse, ut etiam
mill les, qui in arce fuerant,
ad suos dcscendere ad tem-
pus palerentur. sic fieri po-
tuit ut omnibus insdis in ar-
cem et tela missilia confer-
rentur et militcs romani du-
cerentur.

9. ad hoc („ausscrdem*'): Pfll
al.] ad haec. — M: „ad boo
saxerant^': b. e. saxaerant.

1 1 . ubi cum consiiiuisset roma-
nos: P m. 2. M. — - P m. 1.:
abi ostituisset romanos.

15. et locus pro nobis et nox
erit qucte omnia ex incerio
maiora ierrilis ostentat: P
n. 2. n. — P o. 1«: otftciidat.

510

LIBER GL

terrilis ostcntat: ego lain terrorc omnia injJebo, tos ar-
cem intenll lenetc'^ dccurril inde, quanlo maxime poterat
cum liunullu ,,ad anna^' cl ^,pro veslram fidcm elves ^^ cla-
mitans: „arx ab hostibiis capta est, defendite Ite^^|iavin-

5 cedeu& principum foribiis baec obviis Iiaec excurrentibus in
publicum pavidis Increpat: acccptum ab' uno pavoreni plu-
res'per urbcin fenint trepidi magistxatus missis ad arcem
exploratoribus cum tela et armatos tenerc arcem ihultipli-
cato numero audircnt, avertunl animos a spe recuperandae

lOarcis: fuga cuneta conplentur portaeque ab semisoiniiis ac

2. decurrU inde guanio tha-

acime poterat cum tumultu:
PM. — Recc. quid, codd.:
qaanto maximo poterat cum
tumnltu. Cf. 9, 10.: femur
quanta maxime poterat ti per-
cnlit. — PM : ad armt et pro
uestram fldem ciues clami-
tans. Leid. i. : pro uestra fide.

— P: arxs ab hostibus ca-
pta est.

4. defendite He: PM al] ite
defendite (cod. Sig. al. recc).

— Quamquam ille verborum
ordo, qaem Sigoniani codi-
CIS librarios veriorem habuit,
baud raro apnd Liviom re-
peritur (ex. gr. 7, 6.: irent
crearent consules. 9, 4.: ite
consules redimite: al.), tamen
h. I. non sine causa defen-
dite ite („yertheidigt sie,
geht eilt") scriptnm videtur.
videmur enim ita prope ocu-
lis videre constematam mul-
titudinem Soranorum, cuncta-
bundam quid primum quid
deinde faciendum esset. ad-
liciendum igitur yidebatur iie^
ut ilia praeceps feslinatio
iraiBfugae Sorani ad omnia

turbanda magis penpieai
fieret.

4. hiiec incedens principum fa-
ribus: PM rell.] baec inci-
dens cet. — Drakenborchioa
incidens veriorem -scripto-
ram babuit quod incedere
solerent qui cum aliqaa digni-
tate ambularent. quod quam-
quam mnltorum locorom aa*
etoritate probatur, tamen non
desnnt loci qui vel Tebemen-
tissimum impetum eodem boc
verbo exprimi potulsae do-
ceant. nee fugere potest, ilium
bominem sanissima mente
foribus inc^^^isse, non inpro-
vidum incM^sse. Cf. ex. gr.
7,33.: „ut me yideritis qua-
cumque incessero in aciem
• bostium ferro yiam facien-
tem, sic pro se quisque ob-
vios sternite'^ 5, 11.: 9,cum
fuga trepidum plenum yolne-
rum ac payore incjdentem
portis exercitum yiderint**
cet. 5, 26. 27, 13. al. —
Leid. I.: principium foribus.
Cf. 4, 35.: hospitium.

10. portaeque ab semisomm*
ac maxima parte inermibus

LIBER IX.

511

maxima parte mermibus refringuntur, qiiarum per unam
praesidium Romaiium clamore excltatum innimpit et con-
cursantes per vias pavidos caedit. lam Sora capta erat,
cum consules prima luce advenere et, quos reliquos fortuna
ex noctuma caede ac faga fecerat, in deditionem accipiunt. 5
ex his ducentos vigiuti quinque, qui omnium consensu de-
stinabantur et infandae colonorum caedis et defectionis au-
ctores, vinctos Romam deducunt, ceteram multitudinem in-
columem praesidio inposito Sorae relinquunt. omnes qui
Romam deducti erant, virgis in foro caesi ac securi percuss! 10
summo gaudio plebis, cuius maxime intererat tutam ubiqoe,
quae passim in colonias mitteretur, multitudinem esse.

XXV. Consules ab Sora profecti in agros atque urbes
Ausonum bellum intulerunt: mota namque omnia adventu
Samnitium, cum apud Lautulas dimicatum est, fuerant con- 15
iurationesque circa Campaniam passim factae. nee Capua
ipsa crimine caruit: quin 'Romam quoque et ad priiicipum

refringuntur : PM: nisi quod
in M scriptum est „ semis
somnis'S — Refractae sunt
portae ab ilia ipsa conster-
nata multitudine, quae, cum
urbs iamiam in Romanorum
potestate fore yideretur, fuga
salutem petendl consilium ce-
perat. — M m. 1.: clamore
ezitatum. m. 4. : excitatum. —
M m. 1.: inrumpis. m. 3.: in-
rumpit.

3. per uias: PM Leid. i. cod.
Klock. multique aL] per yiam.
Cf. 9, 23.

4. cum coss, prima luce ad-
uenere: PJII. — M: et ^nod
reliquos fortuna. ex noclurna
caede ac. fuga fecerat in*di-
tio I ne accipiunt.

6, ex his ducentos uiginii^uin'
que qui omnium coM40msu

destinabant'^ infande co-
lonorum, caedis cet.: P. —
M : „ ex his ccxxv qui omniam
consensu destinabantor et in-
fandae colonorum caedis et
defectionis auctores''. Prius
et omissum est in omnibus
prope codd. Drak, — Pall. 1.
3. Voss. II. : destinabantur in-
fandi cet. (Scil. auctores?). —
M: sorae relinqunL

13. coss. ah Sora profecti: PM.
— M m. 1.: monta namquae
omnia. M m. 2.: mota quae
omnia. — PM: cum apud lau-
tulas dimicatnm est. Cf. 9, 23.

16. nee Capua ipsa crimine ca-
ruit', PM. — Leid. I. al.: ne
capua ipsa (= no capuaqui-
'dem? cf. 9, 6.: ne ut oculos
qnidem attollerent : ).

17*,. mulmfiomam quoque et ad

512

UBBRQL

qnosdam inquirendo ventnm est ceteram Ausonum gens
proditione urbium sic ut Sora in potesiatem .venit Ausona
et Mentumae et Vescia urbes erant, ex qulbus prineipes lu-
ventutis duodecim numero in proditionem urbiom suarum

5 coniurati ad consules yeniunt: docent suos iam pridem ex-
optantes Samnitlum adventum, simul ad Lautulas pugnatum
audienmt, pro victis Romanos habuisse, iuyentate armis Sa-
mnitem iuvisse: fugatis inde Samnitibus iiicerta pace agere
nee claudentis portas RomanLs, ne arcessant belliun, et ob-

lOstinatos claudcre, si exercitus admoveatur: in ea fluctiiatione
animorum opprimi incautos posse, his auctoribus mota pro-
pius castra missiqu^ eodem tempore circa tria oppida mili-
tes partim armati, qui occulti propinqua moenibus inside-
rent loca, partim togati tectis veste gladils, qui sub lucem

:i5apertis portis urbes ingrederentur. ab his simul custodes
trucidari coepti simul datum signum armatis ut ex insidiis
concurrerent: ita portae occupatae triaque oppida eadem
hora eodemque consilio capta: sed quia absentibus ducibus
impetus est factus, nullus modus caedibus fuit, deletaque

ptineipum guosdam ingul'
rendo CimLaufederUntersu-
chung*') uenium est: M. — P
omnesqne propd Drak. codd.:
inquirendoB. — Paalo post
scriptam est in PM: ,, ausona
et minturnae et nescina ur-
bes erant''. Cf. 8, 10.: La-
tin! ex faga se Menturnas con-s
tulemnt. 8, 11.: Vescia urbis
eis receptaculam fuit. — P:
ex quibns prineipes inuentntis
dno X nnmeso cet M: duode-
cim. — PM: ad cosi. ueniunt.
7. iuueniute armis Samnitem
iuuUse: JII cod, Thnan.] iu-
Tentnte armis Samnites in-
visse (P Leid. i. cod. Klock.).
Cf. 7, 33.: turn capi oecidi
Samnis. 9, 27. al. — mm. 1, P:

fogatis inde samnitibus in-
eerta pace agere. M m. 4.:
pace. — PM : nee clandent/f
porU|s romanis ne arcessant
bellum. — ill: si exercitus |
moueatnr.

13. qui occuUi propw^fua moe-
nibus inaidereni loca: . PM.
— Leid. I.: insederent. Cf.
9, 24. — Paulo post P m. 1.:
ut exsidiis concurrerent. P m.
2. M: ut ex insidiis.

19. deletaque Ausonum gens
uix certo defedionis cri-
mine perinde ac si inter-
neduo hello certasset: P
Leid. I. cod. Klock. — M:
. deletaque ausonum gens uix
cerio defectionis crimine per-
inde ac si fntemociao bello

UM»1X

613

t
ai

Attsoniim gens vix certo defectioni^ criimne perinde ac si
internedvo belld cerbsset* • •

XXVIi Eodem anno pirodito hostibus Roihano {itsie^
sidio Luceria Sammtinm facta, nee did proditoribus inpii-*
nita res fuit : hand procul inde exercitus Romanus erat^ cuius S
primo impetu nrbis sita in piano capltur. Lucerini ac Sa^
mnites ad intemedonem caesi, eoijue ira processit ut Ro^
mac quoque, cum de colonis mittendis Luceriam consulere-
tur senatus, multi delendam urbem censerentt pfaeter odium^
quod execrabile in bis captos erat^ loqginquitasf.quoque ab-10
horrere a relegandis tarn, ptocul ab domo dvibus inter tarn
infestas gentes cogebate vidt tamen sententia ut mitteren-
ttit coloni: duo itiilia et quingenti missi. Eodem aniio, cum
omnia infida Romanis e^sent, Capuae quoque occultae prin*
cipum coniurationes factae« de quibus cum ad seiiatum re- 13
latum esset, hai^idquaqaam neglecta res: quaestiones decre-
c^rtasset. Of. 123^ 5$. obi ex 9« praeter odium quod exe^

Pat. Colb. restitaendnm ests
9,non iniemeciuurn sibi esse
cttm Romanis bellom^'.

6. urbis sUa in plana eapitun
M m. 1«] orbs sita cet (M
m. 2.P). Cf.7,31. 8, 11. aL

^^ Lucerini ac Samnites ad
iniemecioTtem eaeai: M m^
1* — M m. 2. P: ad inters
nicionem. Leid. i. al. : ad in-
temitioneni. Cf. 23, 13.: cam
ad inteniecionem romani im*
perii pngnatam ad Cannas
sit (Pat. Colb.). 35, 3e.:ad
internedonem omnes perie-*
rant (Pat Colb.)< 41, 35«:
ad inteniecionem adductaras
nidebatar gentem (cod< Lan-*
risb.)* al. '-^ Pill: „malti dc
lendam nrbem censerent*':
^amqaam primo in F sen-
ptnm etut 4,arbem ©sense*
rent".

T. Livi part II.

erabUe in bis capias ' erat
cet.: Pin. ^^ In recc•^qai<*
bnsdam codd. scriptam est
propter odium, CL 4, ll.t
praetef minime popnlare mi*
uisteriam. — Voss. it. Lov. 4.
aLi qaod execrabile in bis
captos esset. Leid. u hi his
captos esset. -»^ P m. 3. Hi
lam procal ab domo. P m. l.t
lamen procal. Voss* it. aL:
ct tam procal. -^^ M: ab domo
qaibas inter tam iiifestas
gentes.

Id. duo md et gutngehii mtssii
PM,

14. Capim^ ifuo^ oncutia^
printipUin coniurationes fa^
ctae i PM cod. Gel. -^ Leid. i.
LoTi 4< si.: eotiiaraifoned pa'
ciae. Cod. Klocki piinci|»^^

16. neglecia res.* Pttt rdl.] ne-
glecta res est(cod«KldcL?).

514

LIBER IX.

tac dictaloremqiic qiiacsllonibus exercendis dici placdt:
C. Maenius dicUis, is M. Fosliiim magistnim equilum duH.
ingens erat magistratus eius terror: itaque sive tlmor sen
ooBifscientiae tis Calavios Ovium Novinmqae — ea capita
ft cotiiurationis fucrant — priiisquam nominarentiir apud di-
ctatorem, mors hand dubic ab ipsis ronscita indicio subtra-
lit dcinde ut quaestioni Carnpanae materia decessit. vem

— P: haudqnaqna. — PM:
qnestiones decretae.

9. C, Ma§nlu9 dictus: cod.
•. Gel. — P: c. moenios dictos
• it'in. fo) ina| eqoitiim dixit.
II : G. moenius dictos is m.
folium mag. equitum dixit.
Loy. 4. a!.: m. foUinm. Cf.
9, 90.

-d. Hague sine timer sen eon-
seientiae uis — mors hand

• ^ duhie ab ipsis ronscUa itt-
,dicJo suhtraxii: P Leid. i.
codd. Thuan. Klock. al.] ita-
qoe sive timore eias sen con-
.. scientia — mors hand dabie
^ .ab ipsis conscita iadicio sab-
trsxit. — Quamqaam eius
Qcripturae, qu|ie in meliori-
bns libris omnibus reperta
> est, baud diilGcilis videtor in-
terpretatio esse, tam«!n I. Fr.
CroDOTins et A. Prakenb.
cam prooari posse oegarnnt
nisi morte pro mors scribere-
inr. vult autem L. niliil «iliud
dicere quam hoc: inter omnes
scriptores constare mortem
sibi ipsos conscisse: id tan-
tom dnbium videri utrum di-
ctatoris timor an vis con-
•cientiae eos coegerit tali con-
silio «e iudicio snbtrabere.
9uhir(fxii igitor non aiagis

ad mors quam ad timor ft
ris pertinet. an Toro antiqni
mann scriptum sit „8ine Win
timor '^y magnopere dnbiU».
cum in M m. 1. reppererim:
„sinei timor sea conscien-
tiaeius calabios obuira no-
aiumq. ea capita coniorationis
fnerant priasqnam nomint-
rentur apud dictatlirem mors

. baud dubie ab ipsis conscita
iudicio subtraxit ". . itt. 2.:
,,siue timor son" c^ -7 De
sive seu cf. 4, 56. — P : ca-
labios obninm noniomqae ei
capita cet. Cf. 9, 7. Sigonias
ex sno codice scribi yolnit:
^Calauios Ouum lHo«iimque".
— >,UBd so entzog entweder
die Fnrcht bierror oder die
Gewalt des GewifseiM, jeden-
falls wenigstens «n frdwil-
liger Tod die beiden Calavier,
die das Haupt der Venchwo-
rung ge%<resen tvarea, der ge-
richtlicben Untersncfaung".

7. deinde ut quaestioni cam'
panae materia deeessit uer-
sa Romam interpretando
res: PM: nisi quod in P
scriptum est „campan/ae^\
Dictator igitur senatus man-
datum ita interprctatas est ut
diceret, senatum non eos

LtBtR EC. 515

Romam interpTetando ree: non nomindtim qui Capnac sed
In universtiTn qui usquam coissent coninrassentve adverse^
rem publicam quaeri fienatum 'iussisse, et coitJones hotio-
rum adipisccndorum causa factas adversus rem publicatn
esse: latiorqne et re el personis quaestio fieri hand ab- 6
nuentc dictatore sine line ulla quaestionis suae ius esse',
postulabantur ergo nobiles homines appellantibusqtie tribtf-
nos nemo erat auxilio quin noniina reciperentur. inde no-
bilitas nee hi modo in quos crimen intendebatur sed nnS-
versi stmul negate nobilium id crimen esse, quibus si miB.i 10
obfitetur fraudc pateat via ad honorem, sed hominum no-
vorum; ipsofi adeo dictatorem magistrumque equitnm reoS
magis quam quaesitofosidoneos eius criminis esse, intelte^
cturo^que ita id esse sinml magistratu abissent. turn eniM
veto Maenius iam famae magis quam imperii memor, pro- **
gresBus in contione ita verba fecit: „et omnes ante actee

modo qni Capaee Bed omneB,
qui nBqaBm conioraaeevt in
remp., i|a(eri inBaiase. ~ BI:
•dneraiu' nop, quaeri Bena-
tum iiuBisse. P; •dnerma

PA: et coitionea honomm
adipiscendoniin eania factas
adaersQB remp. esse,
, tine fine ulla: Pffl. — Recc.
qnid, codd.: sine fine olio.
Cr. 4, 3.: finem ergo non
fi*ri nee futnrain,— PM: po-
slBlabantar ei^o nobiIei| ho-
raiaeB appelbnlibasqae triba-
nos nemo erat anxilio quin
nomina reciperentur: „S<i
TTurden nnn Dlilnner aaa adli'
gen Cescblecbtern voi^for-

dert , nod '

tuch deehalb an die Tribnnen
waodlen, 80 war ilinen doch
Niemand dabei brbQinichdaas

ibre Namen nicht aster dJe
Angelclagten gesetst wflrden".
8. inde nobUitOf nee hi modo
eet.: P m. 2.M.— P ni.l..\
nee in modo. — Paulo post
PM: „ipsns adeo dictatorem
, magistrainqae eqailnm reoB
magis quam quaesitored ida-
naos eisB crimioiB esRe" cat.
dictator enira et mag. eq. pie-
beii erant. — Haiti tecc.
M)dd,; intellect uros id ita
esse. Lov. 4.: eimalac magi'
strata abiissent. Cf, 6, 1.

15. progresttin in tonlioiu Ua
MThofeeU: PM Ldd.^ti al]
progreasDs in concionem ita
verba fecit. — Videtnf L.
progrf»*u» magis ad tunt
vero, et in eoiitione ad perha
fecit refuri voluisse.

16. et omnei" PM pod. C
Cf. 9, 18.1

516

LIBER CL

vitae vos conscios habeo Quirites, et bic ipse honos dela-
VOB ad me testis est innoeentiae meae: neque enim quod
saepe alias, quia ita tenipora postulabant rei publicae, qui
beOo darissimus esset sed qui maxime procul ab his coi-
6tionibu8 vifam egisset, dictator deligendus excrcendis quae-
stionibus fuit: sed quoniam quidem nobiles bomines — qua
de causa, vos existimare quam me pro magistratu quic-
quam inconpertum dicere melius est — primum ipsas ex-
pugnare quaestiones omni ope adnisi sunt, dein, postquam

10 ad id parum potentes erant, ne causam dicerent in praesi-
dia adversariorum appellationem et tribunlcium auxilium pa-
Iricii confiigerunt, postremo repulsi inde — adeo omnia tu-

' tiora quam ut innocentiam suam purgarent visa — in nos
inruerunt et privatis dictatorem poscere reum verecundiae

15 non £uit, ut omnes dii hominesque sciant ab illis etiam quae
non possint temptari ne rationem vitae reddant, me obviam
ire crimini et offerre me inimicis reum, dictatura me abdico.

P: U08 conscios abeo qoiri-
tes. — P: neqne enim quod
. «epe alias ^ ita tempora po-
•tolabant rp. — M: quia ita
tempora postulabant rp. —
P ro. 1.: dictator defigendos.
6. 90d iqfn quidem n&bilfs ho-
mines: Pjn al] sed qaoniam
qnidam nobiks homines. •^
r^on a qaibnsdam bominibus
aobilibas sed ab universa no-
bilitate dictatorem impogna-
tam esse paolo ante banc lo-
eom legimus. — Dein scri-
ptam est in P metatbesi qna-
dam verborum: „uos ezisti<r
mare quam pro me magi-
strata inconp«rtam dicere*'.
Hioc in M: „aos existimare
^piame | pro me magistrata
qnicqiiavk inconpertum di-
cere".

9. dein postquam ad id pa-
rum potentes erant I PM. —
H m. 2. P: ne causam dice-
rent. M m. 1.: dicenL — P:
appellationam. M : appollatio-
nem. — M: et tribunititiam
auxilium.

12. adeo omnia tuiicra quam
ut innocentiam suam pur-
garent uisa: BL — P: „adeo
omnia tutiora quam innocen-
tiam suam pui^areot uisa'^
fixcidit ut etiam in Leid. i.
Voss. It. multisque aliis codd.

15. ut omnes dii hominesque
sciant: P. In M praetermis-
8um est que^ — PM: „ab
illis etiam quae non possint
temptari ne rationem nlcae
reddant". Multi recc. codd.:
cfuae non possunt.

LIBER IX

517

vos quaeso consules, si vobis datum ab senatu negotiuiD
{iierit, in me primum et hmic M. Foslium quaestiones ez-
erceatis, ut appareat imiocentia nostra nos non maiestate
honoris tutos a criminationibus istis esse^^ abdicat inde ae
dictatura et post eum confestim Foslius magisterio eqnitum, 5
primique apud consules — iis enim ab senatu mandata res
est — rei facti advcrsus nobilium testimonia egregie absol-^
vuntur. Publilius etiam Philo multiplicatis summis h<mcNn*
bus post res tot domi belloque gestas ceterum invisus na-
bilitati causam dixit absolutusque est. nee diutius ut fit 10
quam dum recens erat quaestio per clara nomina recmim
viguit: inde labi coepit ad viliora capita, donee coitionibus
factionibusque adversus quas conparata erat oppressa est.

XXVn. Earum fama rerum magis tamen spes Cam-
panae defectionis, in quam cooiuratum erat> Samnites in 15

1. uos quaeso coss,: P. —
M: Qos qoaeso conSS. -^ PM
al.: in me primom et bane
m. folinm qaaestiones ezer-
ceatis. Lor. 4.: m. follinni. —
LoY. 9.: in me primum et in
hunc, — PM rell. : tutos a
criminationibus istis esse.

4. abdicat inde se dictatura:
jn m. 2, P. — BI m. 1.: di-
ctatura. -— PJ!I« et post eum
confestim iblius ( P m. 1. : fo-
lios) magisterio- equitani, —
P: primique apod cos. M:
primique aput cosS. -^ PMt
lis enim ab senatu mandata
res est. Cod, Sig.: mandata
res erat. — P: egregie ab-
soluuntur. PaU. i. 3. Leid. u
ah: obsoluuQtur. M: aduer-
sus nobilium testimoni^ gre->
cic obsoluunt. m. 2.: grade,,

B. Publilius etiam PhUo: IIL
— P Leid. I. Vosa. H. Lev. 4.

al.: publius etiam phllo. Cfl
9, 17. — PM:, „post res tot
domi belloque gestas ^^ Recc.
quidam codd.: domi belliqae.
Cf. 1, 34,: bello domique.

13. donee coitionibue factioni-
busque aduersus quas con"
parala erat eppressa est:
PM. — Leid. I. omnesquo
prope Drak. ooddj- ooacio^^
nibufi^ factionibusque,

14^ earwKkfama rerum magis
tameih spe eampanae defe^
etionis cet.: PM rell. Nulla
mendo- saepius errat«m vide-
tur quam ut «" in fine verbo-
rum praetermittereinr. -^ PH
rell.: „in quam coniuratoia
erat^^. Haec verba nos tam
id signifieare videntur, Sa-
muites bae rebellione nihil
aliud spectasse, quam ut Cam-
panos ad defectionem a I^flP*
)o romano impe^creati quam

518

UB£R IX.

ApuIiaiQ venos ruraus ad Caudium revooavit, ut iade ex
propinquo A qui motus occasionem aperiret Capuam Ro-
mania eriperent, eo consules cum valido ex^rdtu veueruat:
et primo circa saltua, cum utrimque ad hostem iuiqua via

5 esaet) cunctati aunt: deinde Samnitea per aperta loca bjrevi
drcuitu in loca plana Campanos compos agmen dimittunt,
ibique primiun castra in conapectu hostibus data, deinde le*
vibua proeliis equitum saepiua quam peditum utrimque pe*
riculum factum: nee aut eventua eorum Romanum aut mo-

to rae qua trahebant bellum paenitebat, Samnitium contra du-
cibua et carpi parvia cotidie damnis et senescere dilatione
b^ virea suae videbantur: itaque in aciem prccedunt equi*
tibtta in comua divisis, quibua praeceptum erat intenttores

idy'Samnites ea spe ad arma
cal^ienda doctos esse fore at
et Campani a popolo rom*
deficerent. -^ HI; si qui mO"
tus occasionem aperiret. P m.
1.: si qai motus oocassioaem
apperaret. Haiti recc. oodd,:
aperirent.

3* eo CQss, (P: cons,) €um ua*
lide exereitu uenerunt : Pm.
— PM Leid, I. al. : „ com u/r/*
4iue ad hostem iniqua uia efr>
set'^ Yix dubito qain anti-
qua maau utrisgue scriptum
faerit.

6. Bgmen dimiituni: PM rell,]
agmea demittaut («d. Frob,
153x). — ^ DimiUurU sigoiB*
cat ii. L noQ medo id quod
„dedu^unt in aperta loca'',
Bt^ etiam ^tibducunt ezer*
citum ex saltibus''. — Mm,
2. P : breui cLccuita iu loca
plana campanos campos. M
m. 1.: circoito. m, 3.: i.cam*
panos campos.

?• CQsira Ui conspeeiu kosti-

bus data: PM relL] castra
in conspectam hostibas data
( ex coni. L Fr. Gronovii). —
AblatiYOS aequo b, 1. latine
scribi potoit ac post^ Terba
poneadi et coUoeandL —
Yo8S.u, aL: in conspecta bo*
stinm data. — > M: sepias. —
PMt utrimque periculam fa*
clam.
9, iiec aut euentus eorum Ro^
manum aut morae qua tra^
hebant (sell, consoles) bel-
lum paenUebat: PM. '-^ Li
M scriptum m. 3. est roma-
nos: sed cf. ex. gr. 9, 25.:
Samnitem iuvisse. — Paulo
post M: „et carpi paruls co-
tidie damnis '^ : h« e. diminai.
— P; cottidie.
13. quibus praeceptum erat Ui'
teniiores ad respectum ca^
strorum ne qua ep me fie-
ret quam ad proelium stch
rent: cod. Gd. Voss. i. —
PM relL : fieret cum ad plium
starent*

LIBER IX.

519

ad respectum castrorum ne qua eo vis fieret quam ad pro^
limn starent, aclem pediti tutam fore, consulum Sulpiciaa'
in dextro, Poetelius in laevo comu consistunt: dextra pars,
qua et Samnites raris ordinibus aut ad circumeundos ho-
stes aut ne ipsi clrcumirentnr constiterant, iatius patefacta-5
stcUt: sinistris praeterquam quod confertiores steterant re-
pen tlno consilio Poetelii consuUs additae vires, qui subsi-
diarias cohortes, quae integrae ad longioris pugnae ca^us
reservabantur, in primam aciem extemplo emisit univarsis-'
que liostem primo impetu viribus inpulit. commota pede* 10
stri acie Samnitium eques in pugnam succedit: in hiuie >
transverso aginine inter duas ades se inferentem Roinanus
equitatus concitat equos signaque et ordines peditum atquei-
equitum confiindit, donee universam ab ea parte avertit'
aciem. in eo comu non Poetelius solus sed Sulpicius etiam is
horlator adfuerat avectus ab suis nondum conserentibus ma->>
nus ad clamorem a sinistra parte prius exortum: unde baud'

2. aciem pediti tutam fore:
PM cod. Gel, rell.] aciem pQ-
ditc totam fore. ~ Hoc abla*
tivo Livium Laud raro asum
esse aotiquiores libri inscri-
|)ti docent. of. ex. gr. 30, 28.:
cum Uannlbali (Put.). 30, 34.:
ala delude et nmboni pulsan-
tes (Colb. Bamb. Lips. ah), al.

-^ consulum Sulpicius in dex*
tro : M. — P: consulum sul-
piciis in dextro polelius in
leuo. M: potclius in laeao
coruu. — PM: qua et samni-
tes raris ordinibus aut ad
circumeundos hostes ant ne
ipsi circumirentur constiterat.
— PM: repentino consilio
poetelii consulis. — M: reser*
ua I buntur in primam tciem

ezemplo emisit. m. 3. : ex-
templo.

13. romanus equitatus conciUU
equos: M ro. 3. P. — M m.
1.: equo, Voss. ii. Lov. 4.:
coDcitato equo. — M: donee
uniuersam ab ea parte aner-
tit aciem. P cod. Klock.: eaer-
tit aciem.

15, iV* eo comu non petellius
solus sed sulpicii^s etiam
hortaior adfuerat au€'
cius ab suis nondum eoH"
serentibus manus: M. —
P: „in eo corun nondum
aserentibus mauus" cet, me-
diis verbis praetermissis.

17. ad clamorem a sinistra
parte prius exortum: PM
Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. al,] ad
clamorem ab sinistra parte cet.

^ t

UBKRUL

dulnaiii victoriam cemens cum ad suuni comam tenderet
Qom mille ducentb viria, dissimilem ibi fortunam inyemt,
Romanoa loco pulaoa victorem hostem aigna in percukos
iofereptem : ceterum omnia mutavit repente consulis adven-
ibuB, nam et conspectu ducis refectus militum est animus,
et maiua quam pro numero auxilium advenerant fortes wi,
et partia alteriua victoria audita mox visa etiam proelium
reatituit, tota deinde iam vincere acie Romanus et omisso
certamine caedi capique Samnites mai qui Maleventum, cm
40nune urbi Beneveatum nomen est, perfugerunt: ad triginU
milia caesa aut capta Samnitium proditum memoriae est

XXVni, Consulea egregia victoria parta protinus inde
ad Bovianum oppugnandum legiones ducunt ibique hibema
egarunt, donee ab novis consulibua L. Papirio Cursore quin-
ts turn C. lunio Bubulco iterum nominatus dictator C. Poete-
liua cum M. Foslio magistro equitum exercitum accepit. is
CPUm audiaset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam,

1. cum od suwn comum ten-
deret: P m. 1, in m, 1.]
cum ad 8uum cornu tender
ret (P m, 2. M m. 2. r^U.),
Cf. 3, 62. ; circumventum coi^
nam, 3, 70. al. -^ HI: unde
band dobiu nictoriam c^rnens.

, 4« ceterum oxnnia mutauU re-^
pente consults aduenius:
pill. — > OInIti 76CC. codd. ; ce.'r
tcram omnia repente mntauit
cet. -^ ]I; et mains ^nam
pro nnmero auxillam adue-
nerant fortes airi, P m. 1.;
et mains qaam pro nnmero
anxilinm adnenerat fortes niri,
m. 2. : adnenerat op fortes niri,
Drakk. codd.: adnenerat.

i(h perfugerunt:V^. — Leid. i,
Voss. 11. al. : pereifVigernnt —
POI: ad XEX mi! caesa ant
capta aamnitinmproditam me«

moriae est, Recc. ' qnidam
codd,: proditnm memoriaest

13. coss^ egregia uicloria porta
protinus inde ad Bouianum
oppugnandum legiones du^
cunt: PJfl, — M; ibiq. iberna
egernnt ab nonis c^ss. —
PJIl: 1. papirio cnrsore qnin«,
tum c. iunio bnbuleo ilemm
nominatus dictator c. pote-
lias cum m. folio ma|. (M:
magi) equitum exercitum ac-
cepit,

i6, is cum audisset ftrcem Fre-
gellanam ab Samnitibus ca-.
ptam: P, In M excidit /^. —
Cnm 9, VJi. Fregellas necopi-
nato adventu Samnitium no^
ete occupatas esse legamus,
necesse est inter ea banc cot
loniam ab Romanis receptam
faisse,

LIBER IX.

521

omisso Boviano ad Fregellas pergit: unde nocturna Samni-
tium ftiga sine certamine receptis Fregellis praesidioque va-
lido inposito in Campaniam reditum maxime ad Nolam ar-
mid repetendam. eo se intra moenia sub adventum dictato-
ris et Samnitium omnis multitudo et Nolani agrestes con- 5
tolerant: dictator urbis Aih drcumspecto, quo apertior adl-
tus ad moenia esset, omnia aedificia •'-^ et frequenter ibi
habitabatur ->— circumiecta muris incendit: nee ita multo
post sive a Poetelio dictatore sive ab C, lunio consule
— nam utrumque traditut — Nola est capta, qui captae 10
decus Nolae ad consulem trahunt, adiciunt Atinam et Ca-
latiam ab eodem captas, Poetelium autcm pestUentia orta
clavi figendi causa dictatorem dictum, ^uessa et Pontiae

4. eo 86 intra moenia sub ad"
uentum dictataris et Samni'
tium omnia multitudo et
Nolani agrestes eontule-
rant: M m. 3., nam m. 1.
scriptom erat eentulerai eo*
dem rnendo quo 9, 27. in PM
eonstiterat pro consHterant:
al. — » P (Leid. i.): „et sa-
mnitinm omnis multitudo «t
nolani agrestas ^tulerat*^ Sig.
Gelenius in snis libris inve-
nisse vult: „et samnitium
omnis multitudo et nolana
agrestis^^

7. et frequenter ibi habitabo'
tur: cod. Sig. *- In PDl
omnibusquepropeDrak. codd.
scriptum est: „et frequenter
ibi babi/atur'*: sed ^ vide-
tur propter similitudinem sjl-
labae to praetermissum esse,
cf. 3, 62.: incendiis deinde
non viilarum mode sed etiam
vicorum , qnibus frequenter
habitabatur, Sabini excilati.
"^ P: circumieeta muris in-

cendit. Jll: circa iaectj^ muris
incendit.
9. siue a poetilio dictatore
siue ab ?. (M: con) iunio
consule: PM. — Recc. duo
codd. I siue a C Poetelio.

10. gui captae deeus Nolae ad
COS. trahunt: P. — M: „ qui
e^pte deous nola^ ad cos.
trabunt*^: sed pte et e m. 3.
scripta sunt in loco raso. —
PM: adiciunt atinam et cala-
tiam ab eodem captas poeti-
liom autem pestilentia orla
claui figendi causa dictatorem
dictum. Gf. 7, 3.

13« Suessa et Pontia eoderh
anno coloniae deductae sunt
non modo in PM sed etiam
in omnibus melioribas Drak.
libris scriptum est: neu ta-
men dubium videtur quin lit-
ters e in Pontiae eadein lit-
ters e sequente neglcgenter a
librariis praetermissa sit, cum
in eisdem antiqais Hbris panio
post sequatur accusa ti?u8 po a -

522

UBfiRUL

eodem anno coloiiiae deductae sunt: Suessa AuninGonim
fuerat, Vulsci Pontias insulani sitam In conspectu litoris sui
incoluerant. et Interamiiani ac Casinum ut deduceretur cdo-

iias. Sigonius qaidem ez suo
]ibro mscripto ^Suessam et
Pontiam *' scribi voluit, qnani
scribeudi rationein sane nsi-
Utiorem foiaae cam tualti alii
loci turn 34, 45., quo uno
loco sezies ille accusativus
legitur, decent : non miuus ta-
men latine nominativam scribi
potaiMe et Liviiu ipse oaten-
dit 1, 3. winter Lavinium et
Albamlongam deductam co-
loniam triginta ferme inter-
faere anni ^', qaod scribi noa
potuisset nisi Albalonga de-
ducta colonia latine posset
did, et VeU. Pat. 1, 14.:
„Satriam dedacta colonia est
et post annum Setina noyem-
que interiectis annis Nepe*':
„tanc Sora atque Alba de-
ductae coloniae et Carseoli
post biennium^' : al. qui omnes
loci persuadere videutor, ae-
quo latine nominati?um atque
-accosativum cum boc dedu-
cere coniungi potuisse.

1. Suessa Auruncorum fue-
rat: PM. — P Leid. i. al.:
uolsci pontias insulam sitam
in conspectu litoris sui inco-
luerant. M m. 1. : uolsci pou-
tias insulam sitam in conspe-
ctu litori sui incoluerunt.
m. 3. : „pontia — litoris sui** :
idemque Poniiam in multis
recc libris Drak, reperilur.

3. et Interamnam ac Casmurn
ut d€du€mr€tur colonia se-

nati consulium /actum at]
et Interamna et Casinam it
deducerentur coloniati senatai
consultum factam est. — P
Leid. I. cod. Klock.: et ia-
ternam casinum at deducef^
tur colonia sic. factum est
M: et interna casinam | utd^
duceretur colonia sic. lactttB
est. — Inieramnam acripu-
mus, quod codicmn acriptan
internam b. 1. postolare ao-
cusatiyum yidebatur, et L.
10, 36. „Inteniiiuiam colo-
niam Romanam^ scribit nee
alibi tradit, quo anno ea co-
lonia deducta sit ef. quoqne
Veil. 1, 14. Turn acripsimus
cum I. Ft. Gronoyio or, quod
altero loco et in nollo anti-
quo libro inest, oec buios
loci rationi „^ — et*'^ aptom
yldetur, et quod litterae duae
eius particulae propter cir-
Gumstantium litteraram simi-
litudinem i'acillime excidere
poterant. Senati yero con'
sultum eodem lure li. 1. re-
stiluendum yidebatur quo 5,
51. al. — Deinde scriptam
est in PM (cod. Klock.):
„sed triumuiros creauere ac
misere colonorum quattuor
mills insequentes coss. m. na-
lerius p. decius m. ualerio p.
decio cos. profligato^^ cet.
praeterquam quod in M et
detius et detio inest. —
Leid* u Voss. u. al.: ^inse-

UBBRUL

523

nia senati consultum factum est:, sed ixiumvlroij creavere
ac misere colouorum quattuor milla Iiisequentes consules
M. Valerius P. Decius.

.XXIX. Profllgato fere Samnitium bello, priusquam ea
cura decederet patribus Bomanis, Etrusci belli fama exorta 5
est. nee erat ea tempefftate gens alia cuius secundum Gal-
licos tumultus arma terribiliora essent cum propinquitate ,
agri turn multiiudine hominum, itaque altero consule in
Samnio rellquias belli persequenti P. Deems, qui graviter
aeger Romae restiterat^ auctore senatu dictatorem C. lu- 10
oium Bubulcum dixit, is, prout rei magnitudo postulabat,
omnes iuniores sacramento adigit, anna quaeque alia res
poscit summa industria parat: nee tantis apparatibus ekius
de inferendo bello agitat, quieturus baud dubic nisi ultro

qaentes consules H, Valerias
P. Decio oosi/^ Facile vide-
tur inlellecta quo errore iilae
daae scripturae nasci potue^
rtnt, oisi forte inter haec no*
mina bis scrlpta aliqaid ex-
cidit.

6, ne£ $rui ea temptstaie gens
qIUm cuius secundum galli'
cos tumuUus arma terribi"
liora essent: PM. — PM:
,t cam propinquitate agri turn ^
cet. quamquam in M m. 1.
scriptom fuisse ^t^um pro-
pinquitate^^ videtur. idem/i/m
in Voss. II. Lov. 4. et in pie-
risque Dvak. codd. repertum
est.

8. Uaque aUero cos, in samnio
reliquias belli /tseqUenii:
PM] itaque altero consolum
in Samnio reliquias belli per-
sequente. — In aliis. Drak.
codd. scrip turn est cos. in
aliis consule (Low, 4.). cf.
9, 16.: consul alter. — Leid.1.

Voss. lu al.; persequenti. Cf.
6, 14.: differentique — • di-
^ ceuti. — Deiude scriptum est
et in PHI: „ auctore senatu
dictatorem C. luninm Bubul-
cum dixit 'S itaque baud scio
au recte Sigonius contende-
rit, cum lunius non dictator
sed magister equitum fuerit,
restituendum esse ex Capit.
Ixagm. etiam apud Liyiuni:
,» auctore scuatu dicUtorem
C. Sulpicittin Longum, is uia-
gistrum eq. C. Innium Bu-
bulcum dixit ^', cf. tamen 2,
30. 7, 6.
13. nee tantis apparatibus ela-
tus de inferendo bello agi-
tat: PM: „docli liess er sieh
im Yertrauen auf diese ihui
zu Gebote stehende Macht
nicbt (brtreissen zuerst in
Etrurien einzubrechen^^ —
Leid. I. : tantis elatus appara-
tibus. — M: baud dubite. —
P: nisi ultra arma cet.

524

LIB£R1X.

artna Etrusci Inferrent: eadem in conparando cohibendoqiie
bello consilia et apudEtruscos fuere: neutri finibus cgressi.
et censura clara eo anno Appi Claudii et C. Plautji fuit,
memoriae tamen felicioris ad posteros nomen AppI quod
5 viam munivit et aquam in urbem duxit eaque unus perfe-
cit, quia ob infamem atque invidiosam senatus leGtionem
verecundia victus coUega magistratu se abdicaver^t: Appius
iam inde antiquitus insitam peiiinaciam familiae gerentio so-
lus censuram obtinuit. eodem Appio auctore Potiti, gens
10 cuius ad aram maximam Herculis familiare sacerdotium fue-
rat, servos publicos ministerii delegandi causa sollemnia eius
sacri docuerant: traditur inde dictu mirabile et quod dimo-
vendis statu suo sacris religionem facere posset, cum duo-

9. et apud Etruseos fuere:
P. — M: et apa cos fuere.
m. 3.: et apud eos fuere.

3. et censura clara eo anno
Jppi Claudii et C. PlaucU
fuit: PM. — PM: nomen
Appi, — P: eaque unns per-
fecit £ ob infamem atqae in-
uldiosam senatus lectionem
cet. M: ,,eaqueunas perfecit
quia ob infamem atque inai-
diosam senaias lectionem ue-
recundia uictus coUega magi-
stralii suo I sacris rehgio'
nem facere posset*^: sex
▼ersibus praetermissis. -* In-
famis I'idebatar ilia lectio,
quod libertinorum filii in se«
natom leeti essent: 9, 46.

9. Potiii gens cuius ad aram
maxknam Herculis fami-
Jiare sacerdotium fuerat
seruos publicos ministerii
delegandi causa sollemnia
eius sacri docuerant: P m.
1.] Potitii, gens coins — sol-
lenoia eius sacri docuerat

(Pall. Voss. aL). — Leid. i.
codd. Thuan. Klock.: potiti.
Cf, 1, 7. — P m. 2.; do-
cuerat.
13.* traditur inde dietu mira-
bUe: P m. 1. — P m. 2.:
dicta. — P (H) codd. Gel.
Klock.: ,,et quod dimouen-
dis statu suo sacris religio-
nem facere posset*^: „nnd
was wohl Bedenken einAds-
sen kSnnte die berkSmmliche
Ordnnng religidser Gebrftuche
BU TerSudem*'. -- PalL 1. 3.
Leid. h cod. Thuan. : „ reli-
gionem adferre facere posset'S
bine molli recc. codd.: reli-
gionem adferre posset. -^
PM: cum duodecim (P: duo z)
familiae ea tempestale poM-
tiomm essent puberes ad xzz
omnia intra annum cum stirpe
eztinctos nee nomen tontum
pntitiormn intcrisse cet. ^
Hi post aliquot anaos folmi-
nib. oaptum. m. 2.s hunib;
captum.

LIBER IX.

525

decim familiae ea teihpestate Potitioruin essent, piiberes ad
triginta, omnis intra annum cum stirpe extinctos, nee no-
men tantum Potitiorum interisse sed eensorem etiam Ap-
pium memori deum Ira post aliquot anhos luminlbus captum.

XXX. Itaque consules qui eum annum secuti sunt 5
C lunius Bubulcus tertium et Q. Aemilius Barbula itenim
initio anni questi apud populuni deformatum ordinem prava
lectione senatus, qua potiores aliquot lectis praeteriti essent,
negaverunt earn lectionem se quae sine recti pratique dis-
crimine ad gratiam ac libidinem facta esset observaturos, et IQ
senatum extempio citaverunt eo ordine qui ante censores
App. Claudium et C. Plautium fuerat. et duo imperia eo
anno dari coepta per populum utraque pertinentia ad ren^
militarem, unum ut tribuni militum seni deni in quattuor
legiones a populo crearentur, quae antea perquam paucis 15
suffragio populi relietis locis dictatorum et consulum ferme
fuerant beneficia: tulere earn rogationem tribuni plebei L.

5. Hague eoss. qui eum an^
num secuii sunt: P. — M:
itaque eonss. cet. — PM:
qaesti apud populum. Recc.
quidam codd.: questi ad po-
pulum. Cf. 3, 10.: iactata per
aliquot dies cum in senatu
res turn apud populam est«
— PM: „qna potiores aliquot
lectis praeteriti essent": h. e.
qua lectione multi homines
bene de republica merit! prae-
teriti essent, quamvis digni-
tate loDge praestarent lectis.
ablaUvus leetis enim pendet
ex potiores. — P m. 1.: ob-
sematoros. m« 2.: obserua-
turos. — JU: qui ante censo-
res ap. p. dauditt et c. plan-
cinm fuerat.
13. et duo inperia eo anno dari
eoepta per populum: III m.

2, P. — M ro. 1.: etduosfe-
ria eo anno dari coepta cet
m. 2.: et duo Tperia eo anno
cet. — M : utroque ^tinentia
ad rem militarem unum ut
tr. seni deni in quattuor le-
giones cet. P: unum ut t?
mil seni den! cet. — M : per-
quam paucis suffragio popa-
lis reiictis locis. — Cf. 7, 5.
quo loco legimus, cum pri-
mum placuisset tribunos mi-,
Jitum ad legiones suffragio
fieri, sena loca populi snffra-
giis in quaternas legiones
data, reliqaa octona dena be-
neficio consulum relicta: ab
hoc inde anno videmus se-
nos denos tribunos - suffragio
populi creatos, octonos a con-
•ulibus lectos.
17. tulere earn rogationem iri-

626

LIBER IX.

AiilitisC. Alarcius: allcrum ut dutunviros navalis dassisiv
nandae reficicndaequc causa idem populus iuberet: lator Ihqb
plebis 6ci(I fuit M. Decius tribunus plcbis. — Eiusdem
rem dictu parvam praeterirem ni ad religionem visa esMt

5 peiiinere. tibicines quia proliibiti a proximis censonboi
erant in aodc lovis vesci, quod traditum antiquilus erat, ae-
gre pnssi l^ibur uno agmiiie abierunt, adeo ut nemo in vAt
esset qui sacriiiciis prnecincrct. eius rei reli^o tenuit seni-
turn legatosque Tibur miserunt, ut darent operam ut hi ho-

10 mines Romanis restitucrentur. Tiburtini bcnigne pollidli
primum accitos eos in curiam hortati sunt uti reverterenbir
Romam: postquam perpelli nequibant, consilio haud abhor-
rente ab ingeniis hominum cos adgrediuntur. die festo

duni plehei Z. Atillus C»
jifariius: PM. — Multi recc.
codd.: tulernnt — L. Atti-
lias. cf. 5, 13. — „Duuinvi-
ros naval/^'^ scripsimns cum
Yost. II. al. In P m. 1. M
scriptnm est: nt damuiros
nauales classls ornandae re-
ficiendaeque causa. P m. 2.:
danmiuros. Leid. i.: „classis
omandaeqne reOciendae cau-
sa*'. hiDc Yoss. II. al.: clas-
> sis ornandae reficiendae caasa.

3. lator huius plebh scUifuU
• 3L Decius tr. pL : PM ] la-
tor bums plebiseiti fuit M.
Decius tribunus plebis.

6. aegre (P: egrac) passi Ti-
bur uno agmine abierunt
adeo ut nemo in urbe es-
set qui saerifieiis praecine-
ret: PM. — Lov. 4,: ut
nemo esset qui cet.

9. id darent operam ut hi ho-
mines Romanis resiitueren-
iur: P] ut darent operam ut
ii homines cet. -— M: at hii

homines cet. — Prins id I.
Fr. Gron. deletom volnit ef.
6, 1.: urbem.

10. Tiburtini benigne poUiali:
PM: quamquam primo in H
benigni fuerat. — P: pri-
mum accitos eos in curiam.
M: primos accitos eos in en*
riam. — PM : uti renerteren*
tur Komara. Leid. i.: ut hii
reuertentur cet.

13. alii alios per speeitm ceU-
brandarum caniu epularwn
causa inuitcmt: PM relL]
alii alios per speeiem cele*
brandarum canta epolaram
iniritant (ex coni. lac. Gro-
novii). — Qaam?is causa
facile abesse et 9,p«r spe-
eiem epularum eantu tele^
, brandarum^^ latine diet pos-
sit, tamen causa deessc no-
iim, cum Livius utroque verbo
nsus dicere videatur voluisse,
Tiburtes cum iniritareiit tibi-
cineSf vere etiam Id spectasss
nt eorum cantu epnlae oma-

LIBER IX.

527

,, alios per speciem cdebrandarum caniu epulanim causa in-
vitant et vino, cuius avidum ferme genus est, oneratos so-
piunt, atque ita in plausixa somno vinctos coniciunt ac Bo-
mam deportant: nee prius senscre quam plaustris in foro
rclictis plenos crapulae eos lux oppressit. tunc concursus 5
populi factus, impetratoque ut manerent datum ut triduum
quoiannis ornati cum cantu atque hac quae nunc sollemiiis
est licentia per urbem vagarentur, restitutumque in aede ve-
scendi ius his qui sacris praecinerent. haec inter duorum
ingentium bellorum curam gerebantur. 10

XXXI. Consules inter se provincias sortiti: lunio Sa-
mnites, Aemilio novum bellum Etruria sorte obvenit. in

rentnr, licet haec non anica in-
Titandi causa faerit, qaod ho-
mines vino oneratos Romam
deportare statuissent. nam si
haec duo simnl yerba nullo
modo ferri possent, ne per
se qnidem per speciem vel
in speciem nisi genitiyus qui-
dam aut simile alind dicehdi
genus adderetur scribi potuis-
set, quod tamen mullorum lo-
corum auctoritate conproba-
tnr (cf. 42, 14.). „An einem
Festtage laden sie dieselbcn
der Eine diesen der Andere
jenen bei sich ein vorgeb-
lich urn, das Mahl dutch Ma-
sik zu verschftnern" u. s. w.
3. atque ila in plaustra so-
mno uincios coniliuni: M
m, 2. (cod. Klock.) — M m.
1.: atque ita in plastra somno
nintos conitiunt. P: atque ita
in plaustra iunctos coniciunt.
Leid. I. cod. Thuan. al.: in
plaustra uinctos coniciunt.
Pall. 1. 3.: in plaustra «. ciin-

ctos coniciunt. — Cf. 5, 44.:
nisi vinctos somno — trnci-
dandos tradidero cet.

6. impetratoque ut manerent:
P. — M Leid. I. Voss. n'.
Pall. 1. 3. multique alii: im-
peratoque ut manerent. —
P m. 1.: cum cantu atque ac
que nunc sollemnis -r- licen-
tia. m. 2.: atque hac.

8. restitutumq. in aede ue-
scendi ius his qui cet.: M
m. 2. P Leid. l Voss. ii.
Lov. 4. al.] — ius iis qui cet.
— M m. 1.: restitumq. —
Deinde scriptum est in Voss. i.
al. : haec inter duum bello-
rum ingentinm curam gere-
bantur. Cf. 3, 25. : duum men-
sum spalium.

1 1 . coZ's, ( P : cos . ) inter se pro-
uincias partiti: PM: nisi
quod in M „prouintias" est.
1. Fr. Gron. „consulibas in-
ter se provincias partitis^
scribi voioit. cf. 9« 30.: d«
foedere mmtam, - • >

: •.%:••• V-\

528

UBKRIX.

Samnio GuTiam praesidium Romanum, quia neqnlverat i
capi^ obsessum fame in deditionem acceperant Samnites ver-
beribusque foedum in modum lacerates oeciderant dedito8.
hujc infensus crudelitati luoius — nihil antiquius oppngoa-

5 tione Cluviana ratus — quo die adgressus est moenia t!
cepit atque omnes puberes interfecit. inde victor exeratus
Bovianum ductus: caput hoc erat Pentrorum Sanrnitium
longe ditissimum atque opulentissimum armis virisque. ibi
quia baud tantum irarum erat, spe praedae milites accensi

10 oppido potiuntur: minus itaque saevitum in hostes est, pra^
dae plus paene quam ex omni Samnio umquam egestom
benigneque omnis militi concessa. et postquam praepoten*
tern armis Romanum nee acies subsistere ullae nee castra
nee urbes poterant, omnium prmcipum in Samnio eo curae

15 sunt intentae ut insidiis quaereretur locus, si qua licentia
populando eflftisus exercitus excipi ac circumveniri posset
transfugere agrestes, et captivi quidam pars forte pars con-

1. Cluuiam praesidium roma-
num: cod. Gel. Leid. i. —
M cod. Klock. Lov. 4. al.:
cluuiaT}/ praesidium romanum.
P: cluiani cet. — P: uerbe-
rlbiis foedam in modom la-
ceratos.

4, huic Infensus erudeliiali:
M. — P: infensos. — M: op-
pusnatione clnuiana. P: op-
pugoatione clnuiana.

8. ibi guia haud tantum ira^
rum erat spe praedae mi-
lites accensi cet.: P. — M:
ibi qui haud tantum irarum
erat sperande milites accensi.
10. praedae plus paene (M:
pene) quam ex omni Sa-
mnio umquam egesium : PJH.
— Pall. 1. 3. Voss. II. al.:
est geatnm. Pal. 2. al.: con-
^^am^ .-^ Plan. 2. St: be-

t •^.

nigneque omnis militi con-
cessa. P m. 1.: omnes.

13. nee acies subsistere ullae
nee castra nee urbes poP
erant: PM : quamqnam primo
in M erat castrae. — Lot. 1.:
omnium princip/um.

17. transfugere agrestes: PM
cod. Klock.] transfogae agre-
stes. — M m. 1.: trasfogere.
— Haec ita ezplicanda sunt:
transfugere agrestes quidam
Samnites ad Romanos eo con*
silio ut fallacibus verbis con-
sulem in insidias ab Samni*
tibns positas inducerent. quo-
rum dictis cum ea quae a
captiiris Samnitibns ederen*
tnr congruerent, magnam pe-
coris vim in saltum quendam
avium conpulsam esse, nul-
lum dolum consul subesse ra-

LIBER IX.

529

Tuig ne^o oblati congmentia ad consulem ad^erentes -^ quae el
if^^^'era erant — pecoris vim ingentem in saltum avium con-
,(«QJpj2,j|fulsam esse, perpulerant ut praedatum eo expeditae duce^
j^'^gjoj^entur legiones. ibi ingens hostium exercitus itinera occuU
^ ^^us insederat et,* postquam intrasse Bomanos yidit saltum, 6
I yictor/^P^^^^ exortus cum clamore ac tumultu incautosf invadit. '
onimSr^ primo nova res trepidationem fecit, dum arma capiunt,
• •jarcinad congerunt in medium: dein postquam, ut quisque

uam
[llaeK

brte|»
inj] B

Jin
fit"

z?r/i

1;»

Ml*'
St

tus legioneB in earn saltum
dtudt verbo trans/ugere
malto elegantias qaem ad mo-
dam res ipsa acta sit ezprimi
quam nomine transfugae ne-
minem fogerit: sed eonstra-
Gtio verbornm haec ease de-
bet: ^transfagere agrestes,
et hi et captivi, cum con-
gruentia inter se adferrent,
perpulerant'' cet. „Um die-
sen Zweck zu erreicben, be«
gaben sicb Samnitiscbe Land*
lente unter dem Scbeine von
CberlSufern sa den RSmem,
mid als das was sie aussag-
ten mit den Angaben der Sa*
mniten, welcbe von den R5*
mern gefangen genommen war*
den, ubereinstimmte, so trug
der Consul kein Bedenken
die Legionen nacb der be*
zeicbneten Stelie zu itOiren**.
5. poatquam intraase Roma*
nos uiditsaUum: P m. 2. IB.

— P m. 1. postquam intrase
romanos cet. Hinc Leid. i.:
intra se. — PJU: repente ex-
ortus cum clamore ac tumultu
incautos iuuadit.

8. dein postquam: PM Lov. 4«

— Cod, IUock« Vpss, 11. al«:
deinde postquam. Cf. 6, 13. al.

T. Livi pan II.

^ PDI rell.: „at qnisque 11-
beraaerat se onere aptauerat-
que armis'% nisi quod in 111
m* 1. scriptum est ,,honore'%
m. 4. „bonere"» — I. Fr.
Gronovius scribimaluit ,,apta*
Teratque arma*': sic enimscri*
plum esse 5, 49. „8uo8 in
acervum conicere sarcinas et
arma aptare ferroque non auro
recnperare patriam iubet":
aliisque locis. sed quamquam
nsitatius dicendi genus arma
aptare ,»die Wa£Pen zur
Hand nehmen" videri potest
(cf. Hor. Epod. 7, 1« „quo
quo scelesti ruitis aut cur
dexteris aptantur enses con*
diti"?), tamen nolim armis
mutari, non tam quod aptare
manus vel se armis non mi*
nus htine dictum est quam
aptare arma manibus^ quam
quod Livius b. 1. respondere
Toluisse videtur verba aptare
ee armis verbis liberare se
onere^ cum armis et ablatio
vus esse et suppleri posset
ad pugnandumt „ais sich
|eder von dem unniitzett Ge*
pick frei gemacbt und zum
Kampfe gerfbtet batte". —
Pall. Voss^ ij, Lov. 4.o/i)!ilti'

530

LIBER IX.

liberaverat se onere aptaveralque armis, ad signa undi-
que coibant et notjs ordinibus in vetere diseiplina militiae
iam sine prafecepto nllius sua sponte struebatur acieis^ con-
sul ad anGipitem maxime pugnam advectus desiGt ex equo

5 et lovem Martemque atque alios testatur deos se nullam
suam gloriam inde sed praedam militi quaerentem in eum
locum devenisse, neque in se aliud quam > nimiam ditandi
ex. hopte militis curam reprehendi posse, ab eo se dede-
core nullam rem aliam quam vi*rtutem militum vindicatu-

10 ram : coniterentur mo(Jo uno animo omnes invadere hostem
victuiK^.acie castris exutum nudatum urbibus ultimam spem
fiirto insidiarum temptantem et loco non armis fretum. sed

que al.: „m tieterem disc?-
plinalD*^ ablatiyns mihi non
improbalar sed iu abeaae ma*
)im! „ttiid aioh die Schlaclit*
reibe obne Anordnung Je-
mandea gaqz von selbat nacb
den bekaonten RoUen bil-
dete, da der Soldat durch
die LSnge des Kriegsdicnstes
gew5bnt war seine Stelle so-
gleich za i]|^den*^ — M:
arbruebantar a^ies. •^ P m. 1.:
consul ad amcipitem maxime
pugnam. m. 2.: ancipitem.
M m. 1.: „ consul adci | pi-
tem". dein „aci | pitem". —
Et excidit ante Iot>em in
Leid. I. — Lot. 4.: testa tns.
ah eo se dedecer^ nullam
rem aliam guam uirtuiem
militum uindieaturam : P.
— M m. 1.: „a^ eo sede
posse ab eo se dedecore |
nullam rem aliam quam uir*
lute I militum oindicaliiram'':
Bed priora quattnor verba in*
dncta sunt. — Leid. i. Voss. li.
^Lov. 4. al.s (lirtiite.

:.-«

10; eoniterentur modo uno ani'
mo omnes in uadere hostem :
PH cod. Gel.] conniterentnr
eet. Ct 1, 33.: conisns. 3, 63.:
conisi. 10, 33.: conixi. al. —
P m. 2.: uictum aeie. m. 1.:
aeiem. M: aci». •<— PM: „ ul-
timam spem furto insidiarum
temptantem et loco non ar-
mis fretnm". Cf.Curt.4, 13.
4.: „Parmenio — furto non
pvoelio opus esse censebat;
intempesta nocte opprimi pos-
se bostes^^ Cui Alexander:
),latrttncnlorum, inqult, et fa-
mm ista soflertta est qoam
praecipitis mihi, quippe illo-
rum votum unieum est fal-
lere. meae vera gloriae sem-
per aut abseniiam Darei aut
angnstias lacorum aut furtum
noetis obstare non patiar'*.

12. sed guem esse jam uirtutiro-
manae mexpugnabilem lo-
cum : PM: „aber wo sei wobl
ein Ort, aber den rSmiscbe Ta^
pferkelt nicbt obsiegen kdnn-
t/t*\ SigbninB eequem scribt

LIBER IX.

531

iii

ill

qucm esse iam virtuti Romanae inexpugnabilem locum?
Fregellana arx Soranaque et ubicumqiie iniquo succeasum
erat loco memorabantur. his accensus mil^s amnlum innfie^
mor difficultatium vadit adyersus itimmentem kostium aciem;
ibi panlum laboris fuit dum in adveraom clivuin erigitiir 6
agtneti, cetenim postquam prima sigiia planitiem amnmam
ceperunt sensitque acies aequo se lam institiase loco, yer*
sus extempio est terror in insidtatores^ easdemque latehnia^
quibus se pauIo ante texerant, palati atque inermes fuga re*
petebant. sed loca dlfficilia bosti quaiesita .;ip$o$ turn sua 10
Jraude inpediebaQt: itaque ergo perpaueifi effugium patuit:
caesa ad vigmfi ndlia hominum 'victorque-'Romanus ad obia*
tarn ab hoste praedanri peciorum disciiilit*

volHtt. — M m. 1.: fregellana
arxorenaq. et abicmnq. ini-
quo' fiHccessdm . erat loco,
in. 3.: sofanaq. — WIr me-
morabanlur. Dralf. recc. cddd. :
memorabatttr.
3. omnium inmemor difficuh
faihifn: PHI. -- ReH. codd.:
diffienkatum. Cf. 7, 38.:
omaftifii volaptatium. 9, 38. —
M m. ^. P : uadit adaersns in-
mlnentem bostiura aeiem.
M m. 1.; inminentiem. Dra*
keiib. codd. : iDmiDentiflm bo*
stinm aciem.
5 . idi paulvm laboris fuH dum
in adnersum eliuum erigi*
fur agmen: PM. — Pado
p084 M m. 3. P: uersM ex«
templo esfc terror in i^didia-
tores. M m. 1.: exemplo. —
P: easdemqne latebrafei. Mm.
1.: eadem qnippe hteras.
IB. 3.: easdem qui|»pe late*
bra8« «»- PM : qaibm se pauIo
«nte texerant*
10. 9€d ibca diffieUfa kosti

guaesita: P. — 91 : sed
kH:d dif&cllia bos^ qnesiia.
Leid. t.'P#lL VbsJi. n. Lov..4.
omnesqneprepe rellqai codd.:
«b b^ifite quaesita. -^ Yoss. i.
n. multlqiie recc. ^dd. : ipsos
«cim sua fraade inpediebant.

11. Hague ergo perpeweis ejffu*
gium p^uii: PM. In Loy. 4.

' ' '^iKfissnm est epgo: sed cf. 1^
S5. 3, 31. — PM : caesa ad
'' < mc mil bomlnttiUi

i9. 0blmtam ah koete praedam :

' M m. 2» P] eblatam oltrb ab

boste praedam ( omnes prope

Drak. eodd.). — M m. 1.:

" * bominiini fuinetoq. rdmanus
ablatam ab bostc praedam.
m. 3,t oblatam. — * t/ltrot
quam vocem Aldns integraa
oration! ppimiis addidit, ab
eis recentiam eodieimi libra*
riis adseriptum videtur, qui
in altili qaibfisdam loeis ul*

' iro ojfWre cmiiniietaim legi
meminissent. boram tamen
locofiim (l^i?. 40/^. al.)

34*

532

LIfiEI\ IX.

XXXII. Dum haec geruntur in Samnio, iam omnes
Eiruriaepopuli. praeter Arreiinos ad arma ierant ab oppu-
gnando Sutrio, quae urbs socia Romanis velut claustra Etru-
riae eraty ingens orsi bellum. eo alter consul Aemilius cum
5 exercitu ad liberandos obsidione socios venit. advenienti-
bus Romanis Sutrini commeatus benigne in castra ante ur-
bem posita advexere. Etnisci diem primum consultando,
maturarent traherentne bellum, traduxerunt: postero die,

loDge aliam esse condicionem
non est difBcile intellecta.
Samnites vero neqnaqoam ul-
tro praedam pecoram Roma-
nis offerri voluerant sed nt
ea praeda illi in insidias prae-
cipitarentur.
. 1. iam omius Etruriae popuU
prneter (P: pt) Arretino9
ad arma iercaU: PM. —
Pall. 1.. 3w Voss. II. aL: ad
arma se contulerant. — M:
ad oppqgoandos atrio. m. 2.:
oppagnaDdo. — M: qaaeurbs
Botia. — PJW: „iHjlut claustra
Etruriae**. cf, 6, 9,: cum ea
' loca- (Nepete, Satrinm) bp-
poisita Etruriae et yelut clan*
Btra inde portaeque esseut. — •
U:. erat | intergens orsi bel-
lum.

4. eo alter consul AemUius
cum exercitu ad liberan^
doe obsidione eocios uenU:
P] eo alter cousulum Aemi-
lius cet. (PaU. Voss. ii, cod.
Thuan. (?) aL). — M: eo al-
ter consnlu | milins cum ex-
ercitu cet. Cf. 2, 11.: consu-
lum alter. 3, 33. 24, 21. al.
9, 16,: consul alter, al. '—
M: sotios.

5. aduenientibusEomanis Su^

trini commeaius benigne in
castra ante urbem posita
aduexere: P. — M m. 1.:
benigno. m. 3.: benignos.

8. maturarent traherentne bel-
lum: PM: „ob sie gleicb eine
Scblacnt liefem oder den
Krieg in die LSnge xiehen

^ sollten*'. — M m. 1.: mama |
maturarent cet — P rell.:
nbl celeriora quant iutiora
consilia magis placuere dnci-
bus. M: „ubi celer/ora consij
lia magis placuere ducibos*'.
' Haec scriptnra codicis M'mihi
yalde probatur. nam ' quam-
. qaam non quid Tnsci ipsi
senserint sed quid Livius eos

. ratiocinantes feoerit, relatum
legimns, tamen ne ita quidem
verba guam iutiora satis fe-
renda videntur. qui enim vide-
ri possunt Tnsci probasse quae
fkon tuta essent, ut qui celer-
rima qnaeque tutissima fore
censerent. sed cum baec verba
ab antiquissimo P non ab-
fiint, et fieri potuerit nt pro-
pter sjllabarum ora similita-
dinem aliquid in JK ezcideret,
et cum etiam alibi Livius hoc
dicendi genere usus sit, ni-
hil mutari satius habemBs.

LIBEK IX.

533

ubi celeriora quam tutiora consilia ntagis placuare dudbus,
sole orto signum pugnae propositum est armatique in aciem
procedunt. quod postquam consuli nuntiatum est, extemplo .
tesseram dari iubet ut prandeat iniles^ finnatlsque cibo virl-
bus arma capiat, dicto paretur. consul ubi armatos para- 5
tosque vidit, signa extra vallum proferri iussit et baud pro-
cul boste instruxit adem. aliquamdiU intenti utrimque ste-
terunt expectantes ut ab adversariis clamor et pugna ind-
perety et prius sol meridie se indinavit quam telum bine
aut illinc emissum est. inde ne infecta re abiretur, clamor 10
ab Etrusds oritur condnuntque tubae et signa inferuiitur:
nee segnius a Romanis pugna initur: concurrunt infensls-
animis: numero bostis, virtute Romanus superat. anceps
proelium multos utrimque et fortissimum quemque absu-
mit, nee prius inclinata res est quam secunda acies Romana 15
ad prima signa integri fessis successerunt: Etrusci, quia nul-

3. extemplo tesseram dari hh
bet: PM: qnamqaam primo
in P ^terseram^* faerat. Cf.'
'7, 35.: tesseram dari lubet.

6. et kaud procul hoste in-
struxit aciem : PIU. — Lot. 4.
al.: et haad precal ab hoste
cct. Laid. uVoss. ii. PaU. 1. 3,
aL: et hand procul lioetem^
Cf. 6, 16.: iamqae haad pro-
cqI seditione res erat.

7. aJiquadiu intenii utrique
steteruwt,- M m. 2. P. -^ M
v. 1.: utrique. Utrooaque re-
mm esse potest, cf. 9^ 22.; .
iasignis ntrtmqae dades. —
PM: et prioB sol meridie s*
indinaait qaam telnm hino
aut illinc emissum. est. —
Paulo postscriptom erat m. 1.
in M: infetase. lH w. 3^ P:
infeela re.

12. nee segnius a Romanis

pugna initur: H] nee se-
gnius ab Romanis cet. (recc.
Godd.).. In P ezcidit a. — Si
non praesiins sed praeteritum
Bcriptum esset, dnlHtarem an
praeposltio omittenda esset.
In Leid. i. Yoss. ii. Lot. 4.
al. excidemnt haec verba ab
nee segnius ad initur^. -^
Ml. 1. 2. Voss. II. omnesquo
Dirak,eodd.recentioreB: mIiu-
mero hostis oirtnte romanuK
suptfrerat.
13. aneeps proelium muHos
utrimque et fortissimum
quemque absumii: P. — M^
ai. i.: el fortissi quemque
adsumit. m. 2.: fortissimum.
— M : secunda acies romanos
ad prima signa eet, — In
Leid. I. et Lo¥. 4. omnia ea
quae inter prima et prima
scripta sunt excideront. •

534

Llfi£RDL

lis recentibus subsidiis fulta prima ades, foity ante signa o
caque omnea ceciderunt nullo umquam proelio fugae m
nua nee plus caedis fuiaset, ui obstinates mori Tuscos do
texisset ita ut victores prius quam victi pugnandi finoonb-"

5 cerenL post occasum solis signum receptui datum est, »
^ cte ab utroque in castra reditum. nee deinde quicquam a
anno rei memoria dignae apud Sutrium gestum est, quiact
ex hostium exercitu prima tota acies deleta uno proelio fix-
rat subsidiariis modo relictis vix quod satis esset ad casli^

10 rum praesidium, et apud Romanes tantum vulnerum fiiit
ut plures post proelium saucii decesserint quam cecideiaol
in acie«

XXXni. Q. Fabius inseqnentis anni consul beUum ad
Sutrium excepit, eollega Fabio C. Marcius Rutilus datus est:

3. ni ohstincUos mori Tuscos
nox texisset : PJ)I. — Leitl. i.
Vo88. II. Lov. 4. Pall. 1, 3.:
morituros co88. nox cet Recc.
quid oodd.: mori etruscos
nox cet. Cf. 1, 23.: quo pro*
pior ex Tnscis. 9, 25.: ob-
•tinatos claadere. — Paulo
ante scriptam erat in M : fuga
Vminns. — P: ita nut aicto*
res prios qaam uicti.

.6. nee deinde quicquam eo
onno rei memoria dignae
apud Sutrium gestum est:
M, — P: memoriae. In cod.
Sig« aliisque recc. libris scri-
ptnm eat „ memoria dignam'S
qnasi rei abesset.

9, subsidiariis modo relictis
uix quod satis esset ad co"
strorum praesidium: PM,
Dokems se ezplicare posse
negat, qui h. 1. Livius anbsi-
diariorum militum Samnitium
mentionem facere potaerit,
cam paalo ante acripserit, nul-

lla recentibus sabsidiia pri-
mam eorum aciem falUm
fuiase. aed priore loco Li?iai
nnam tantom a Samoiiilm
instmctam faisse aciem acri*
pait, non duas aut tres qui
mo8 Romanorom fait: qoa
prima acie yicta nnlloa faisse
qui in locum eorum saccede-
rent: aliero loco snbsidiarios
mill tea eos dicit qui ad ca-
atrorom praesidium relicti
erant nee proceaserant in
aciem. — PM s ut plarea post
proelium aaucii decesaerint
quam ceciderant in acie,
Voaa. II.: „qttara ceciderint
in acie^^ non video cur liic
coniunctivua Drakenborcbio
diagia latine rideri potuerit
quam indicativus cmcid^raat,
13. Q, Fabius insequeMtigwuU
eos,: P. — H: „q[Q* iabiiia
inaequantia aani ci^** et 6,
6.: te Q. ServilL h Dra«
kenb. codd. excidit Q. ^ t

LIBER IX.

535

cetenim et Fabius supplementum ab Roma adduxit et no-
VU8 exercitus domo accitus Etruscis venit. — Permulti aiuu
iam erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla
certamina fuerant, cum ex ea familia quae velut fatalis cum
tribunis ac plebe erat certamen oritur. Ap. ' Claudius cen* 6
sor circuraactis decern et octo mensibus, quod Aemilia lege
finitum censurae spatium temporis erat, cum C. Plautius
collega eius magislratu se abdicasset, nulla vi conpelli ul
abJicaret potuit. P. Sempronius erat tribunus plebis qui

m. 1.: ad satriani. M m. 2.
P: ad sutriuD). -* Leid. i.:
collega Fabio C. Marcias Ra-
tilias datus. PM: ooUega fa-
bio c. martius rutiliQS datus.

1. ceterum et Fabius supple*
mentum ab Roma adduxit :
Prise. 15, 2. 9. — PM omnes-
que mellorea et Palatini et
Drakenb. codd. : „ ceterum
et Fabius sapplemeDtom ab
Roma a&dazii^S

% permulti anni iam erant eum
inter patricios magg tribu-
nosq, nulla certamina fue^
rant: PM (Leid.i. Voss.ii. al.),
'- Lot. 4. : permulti iam anni
erant. — P cod.Klock, omnes*
que prope recc. Drak. codd. :
„quae uelot fatal is cum tri«
bunis ac plebe erat*:^ (99 die
gleicbsam yom Schiclftal be-
stimmt war dem Yolke entge*
genzutreten^') : qaamquam
primo et in P et in M faerat :
„fatales^S Haec verba sign!-
ficare, Clandiam gentem sibi
sortem datam esse putasse
cum tribunis ac plebe con-
tendendi plebique adversandl*
viz quemquam praeterierit.
cf. limiUimuf locna 9 9 1.:

„8i nihil eum potentiore lu*
ris humani relinquitnr inopi''.
Quamqoam haec adrersativa
vis particulae cum sails nota
esse debuit (cf. helium gerer«
cum aliquo), tamen et hnic
loco ?ii*i docti coniecturis suis
mederi Toluemnt: nam qui
Frobenianam edilionem para-
runt, scribi voluemnt »quao
▼elut fatalis turn tribunis ao
plebi erat ", et I. Fr. Grono-
vius pro fatalis poni maluit
„nata litibus",

6. circumactis decern et ocU>
mensibus: PM, — Pall. 1. 3.
Voss. a. al.; actis decern et
octo mensibus. Cf. ex. gr. 33»
30.; circumacto terti« anno
punici belli. 9, 2i. : anno cir-
cumacto. al. -* PM: quod
Aemilia lege finitum censu-
rae spatium temporis erat.
Cf. 4, 24. — Lov. 4. al: ut
se abdicaret.

9. P, Sempronius erat tr.pL:
M. — P: f, semphroniu*
erat tf. pi, „£s war der
Volkstribun P. Sempronius,
der es auf sich genommen

ft hatte^ die Dauer der Censur
wieder auf die yom Gesetz

536

LIBER IX.

finiendae censurae intra legitimum tempos actionem mataot-
perat noh popularem magis quam iustam nee in vulgus qnan

' optimo euique gratiorem. is cum identidem legem Aemi-
liam redtaret auctoremque eius Mamercmn Aemilium dicti-

5 torem laudibus ferret, qui quinquennalem ante censuram el
longinquitate potestatem dominantem intra sex mensum et
anni coegisset spatium, „dic agedum^ inquit »,Appi Qaudi,
quidnam facturus fueris, si eo tempore, quo C. Furius et
M, Geganius censores fuerunt, censor fuisses^^ negare ^p*

lOpius interrog^tionem tribuni magno opere ad causam peiti-

betiimmte Zeit zar&ckznfftli«
rem, ein Yorbaben wobei er

, nicbt 80 wobl das was dem
Yollce erwfinsoht war als Tiel-
mebr das Recbt der Sache,
das den Patriciern eben so
sebr als den Plebejern am
fierzen lag, im A age hatte".
Haeo interpretatio ne quem
. fallere posset, Lo?eliani qa^rti
librarios scripsit „non tarn
popularem quam iustam '^

4. auctoremque eius Miuner-
cum Aemilium diciatorem
laudibus ferret: PM. -r- M:
ferret qui quinnalem ate cen-
suram cet. — PJU : „ intra sex
mensum et anni coegisset spa*
tium*': b. e. circumscripsiS"
set. — Drakenb. codd. : men-
eium. Cf. 3, 35. ; dunm men^
sum spatinm. 29, 3«: frumen-
tum sex mensum imperatum

/ (Put.)^ 8, 2. al.

7. dict agedum inquit appii
claudii quidnam facturus
fueris si eo tempore quo
c» furius (M: farius) et m,
geganius censores fuerunt
(P ni. 1.: fuerant) censor

fuisaea: V%. Ct 9, 11.:
Spuri Postbmi. Anie ConielL
i lictor. al.
10. magno opere: PM al.] mi-
gnopere. Cf. 6, 5« — • Leid. l
Yoss. II. Lov. 4. miiltique alii
codd.: lata est qua post cet
— PM: „populii iassisset**:
•ed m. i. videtar la M fuisie
„populani iussisse". — M:
quodque postremum iossisset
adiuratomq. eet non tarn aut
se aut eorum quenoquam qai
postea I legem cet, P: non tfi
aut se cet. — ,,Appins er-
klSrle sich dabin, dass diese
Frage des Tribunen nicht
ganz fiir sein Verbaltnlss pas-
se: denn wenn jenes vom
Amillns veranlasste Gesetz
such mit Kecbt die Censo«
ren, unter der en Censur es
gegcben worden , gebunden
hStte, eben weil die BestSti-
gung des Gesetzes erfolgt sei
nachdem sie zu Censoren ge«
wSblt worden, und weil das
was zuletzt bestimmt worden
( nir den, in Bezug auf den es
gegeben) biodendeKraft babe,

LIBER IX.

537

nere suam: nam et si tenuerit lex Aemilia eos censores
quorum In magistratu lata ess^t, quia post illos censores
creatos eam legem populus iussisset quodque postremum
iusslsset id ius ratumque esset, non tamen aut se aut eo-
Tum quemquam qui post eam legem latam creati censores 5
essent teneri ea lege potuisse.

XXXIV. Haec sine uUius adsensu cavillante Appio
,,est^^ inquit „Quirites illiils Appii progenies, qui decemvir
in annum creatus altero anno se ipse creavit, tertio riec ab '
se nee ab uUo creatus privatus fasces et imperium obtinuit, 10
nee ante continuando abstitit magistratu quam obruerent
eum male parta male gesta male retenta imperia: haec est
eadem familia Quirites, cuius vi atque iniuriis conpulsi es .
torres patria Sacrum montem cepistis, haec adversus quam
tribuniclum auxiUum vobis conparastis, haec propter quam 15
duo exercitus Aventinum insedistis, haec quae fenebres le-

80 kdnne doch weder er noch
irgend einer derer die nach
der Censar jener MSnner zu
diesemAmte erwShlt worden,
durch dasselbe Gesetsi sich
fur gebunden halten^*: (was
fur sie nur daun bindende
Kraft baben wiirde, wenn
es Yor dem Beginn einer neoen
Censar gegeben wSre, nicbt
innerhalb einer scbon unge*
tretenen).
8. est inquit Quirites illius
Appii progenies : PM Leid. i.
Pall. 1. 3. V08S. II. l»ov. 4,
al.] en inquit cet. „Da8 iat
wieder einer aus der Familie
des Appius*^ a. 8. w, — In
M tamen scriptom est „ illius
appio ^^ — P: „qui xoirum
in annum creatus ^^ In 01
scriptum quidem legitur ,, qui
xuir I in annum creatus *S ^d

post uir aliquid erasum est.
cf, 3, 40.: decemvir ipse ba*

^ buerit. — Paulo post M: ne
ante contiuuando abstitit. —
PM Leid. I. cod. Klock. me-
lioresque omnes codd.: ob-
ruerent. .

12. haec est eadem familia
qui? cuius ui atque iniuriis
conpulsi eoctorres patria sa-
crum montem cepistis: M
m. 2. P, nam m. 1. scriptum
erat in M „ui/". — Paulo
post P: insedisiis haec quae
fenebres leges haec quae agra-
rias semper inpugnauit. bee
conubia cet. M : ,rinse | distis
haec quae agrarias semp in«
pugna I uit. baec conubia^* cet.
quattuor verbis mediis prae-
termissis. Cf. 4, 1.: de co-
nxihxo patrum et plebis. —
PM: obsaepsit. ,

538

LIBER IX

ges haec quae agrarias semper inpugnavit: haec conubia pi-
frum et plebis. internipit, haec plebi ad cuniles magistratas
iter obsaepsit: hoc est nomeii multo quam Tarquinionim

. infestius vestrae libertati. itane tandem Appi Claudi, cum
5 centesimus iam annus sit ab Mam. Aemilio diotatore, tot
censores fucrint nobili^simi forlissimique viri, nemo eorum
duodecim tabulas legit? nemo id iui ease quod postremo
populus iussisset sciit? immo vero omnes sciverunt et ideo
Aemiliae potius legi parucrunt quam illi antiquae, qua pii-

10 mum censores creati erant, quia banc postremam iusserat
populus et quia, ubi duae contrariae leges sunt, semper an-
tiquae obrogat nova, an boc dicis Appi, non teneri Aemi-
iia lege populum? an populum teneri, te unum exlegem
esse? tenuit Aemilia lex violentos illos censores C. Furium

15 et M. Geganium, qui quid iste magistratus in re publica

3. hoc est nomen multo quam
- Tarquiniorum iiifestius ue*
strae libertati: PiM. — Haiti
recc. codd. : uostrae libertati.
— Deinde scriptam est in
P m. 1. et in M: itane tan-
dem appii claudii cum cente-
simus iam annus sit ab mam.
aemilio diotatore tot censores
fiierint nobilissimi fortissimi-
que uiri cet. — Leid. i.
Yoss. II. al.: „nobili88imique
fortissimi uiri*^ hinc alii
codd.: nobilissimiqne fortis-
simique uiri.

7. nemo id ius esse quod po-
etremo populus iussisset
sciit: PM] nemo — scivit. —
PM: immo uero omnis sciue-
mot €f. 9, 0*2.: omnes qui
circa erant. — Leid, i. Voss. ii.
al.: nemo id iussisse quod
postremo cet. Leid. i.: immo
nero omnes sciuerini — legi
pamerint. Voss. n.: immo

nero omnis sciuerit. — Mcod.
Thuan. omnesque Drak. codd. :
quia banc postreiii<vii» insse-
rat populus. P: ,,qiiia baac
postremum iusseratpopolus**:
(cF. quod paulo ante scriptum
erat „quod postremo popu-
lus iussisset^'). — > Pitt Leid. I.
cod. Klock.: „ semper anti-
quae obrogat noua^^ Mnlti
recc. codd.: „ abrogate, sed
abrogat legem, qui legem tol*
lit aut efHcit ut tollatur: ob-
rogat legi, qui aliquala par-
tem legis cuiusdam pro mu-
tatis temporum rationibos ma-
tatam yult.

13. te unum exlegem, esse: PIL
— - Leid. r. multique alii recc.
codd.t ex lege. Lot. 4.: ex-
tra legem. Cf. Cic. pro Clu-
ent. 34, 94.: non qaod illi
aut exlegem esse Sullam — pa-

* iarent.

15. quid iste magistre^ms in

LIBER IX.

539

male facere posset indicaruiit, cum ira fiuitae potestalis Mam.
Aemilium principem aetatis suae belli domique aerarium
fecenint: tenuit deinceps omnis censores intra centum an-
norum spalium^* tenet C. Plautium coUegam tuum hisdem
auspiciis eodem iure creatum. an bunc non ^t qui opttmo 5
iure censor creatus esset populus creavit? tu tuius eximius
es in quo boc praecipuum ac singulare valeat?' qu^m tU

're pi wuU€ fac4re posset:
P] quid iste magistratos in
re poblica mali facere posset
(ex cqnh lac. Grono?ii). —
. . Drakenb. codd. : male facere
posset. M: quid iste magi-
stratus in rep. mala | facere
posset. — Quid mali fortias
dictum est quam iit rationi
iaiis loci aptam yideretur.
noB enim censuram ipsam
tribmnis impugnare viilt sed
ilimiam eius loDginquita^em.
„ Was jenes Ami aach Nacfa*
theiliges bewirken konnte^'.
— Paolo ante scriptum est
non minos in JPAI qaam in
reli. codd.: „illos cen«ores
fH, fttriom et iiS. gegaaiiim''
(cf. 9, 33. et 4, 22.): in M
etiam ,«oiolent^s illos censo-
res**. — PM: aerarium fcce-
mnt. Cr. 4» 24.

3. tsnuii deinceps omnis een^
sores: M] tenntt deinceps'
' oBWes censores (P). — PIQ
midUqae alii codd.: intra cer-
tnm aonomm spatiom. —
PM: hisdem auspiciis. Of. 3,
68.; hisdem istis feroeibus
animis. — M: eodem iorae
creatumi

5. an hunc non ut qui opHmo

iure censor creatus essei
populus creauii: P m. 2. M:
,,oder hat ihn das Volk etwa
so gewaLlt dass er sich nicht
nach dem gfinzen Umfang der
einem Censor znkommenden
Rvchte SUt gewShle ansehen
diirfte**. — P m. 1.: anancn «
nt qui Optimo inre cet. m. 2. :
aahnncnnt qui cet.

6. tu unus eximius es in quo
hoc pruecipuum ae singu-
lars uaieat: P m. 2. M m. 2.
— P m. i. M ra. i.s hoc
praecipQuM Aac singslare. —
In Drak. c«)dd. excidU tu,

7. quejn tu fegem (M: i«»ge)
saeri/iciorum crees ample-
ecus regni nofnen tet qui
Optimo iure reas-Romae ere-
atus sit creatum se dicet:
Pill: nisi quod in M m. 1.
dieit scriptam erat. „Wird
der, nachdem ihm eiu kdnig-
licher Titel in Theil geVror-
den; seine Wahi als eine
solch^ ansehen, w\e weno
er mit noumschrankter Voll-
macht «om Kdnrge in Rom
erwShltworden ware". Non
regent sacrifieulum -^ quod

* veruni eios dignitatis nomen
fuisse 2, 2. al. videmus «^

540

UBERUL

regem sacrificiorura crees, amplexus regni nomen ut qui
opdmo iure rex Romae creatus sit creatum se dicet? quern
semestri dietatura qi^em interregno quinque dierum conten-
tiim fore putes? quein clavi figendi aut ludorum causa di-

5 ctatorem audacter crces? quam isti stolidos ac socordes yi-
deri credltis eos qui intra viccsimum diem ingeDtibus rebus
gestis dietatura se abdicaverunt aut qui vitio creati abierunt
magistratu? quid ego antiqua repetam: nuper intra decern
annos C. Maenius dictator, quia, cum quaestiones severius

10 quam quibusdam potentibus tutum erat exerceret, contagio
eius quo quaerebat ipse criminis oblectata ab inimieis est,
ut privatus obviam iret crimini dietatura se abdicavit. nolo

sed regent sacrificiorum Li-
Tios h. J. scripsit, qao maior
T18 in voce regem poneretur.

% quern semestri dietatura
quern interregno quinque
dierum contentum fore pu-
tes: PM : nisi quod in P „di-
cUtara que interregno '% et
in M ID. 1. „fore«'' seriptum
est — PJ!1: dictatorem au-
dacter crees; „mit gntem
Yertranen dais er tob der
ihm anyertranten Jllacht keinen
Blissbrauch machen werde'^

5. quam isti ( scil. Appio ) sto-
lidos ac socordes uideri
creditis eos: P. — M: quam
isti stolidi ac socordes ui-
deri cet. Keec. quidam codd. :
quam istos stolidos ac socor-
des nideri« Voss. ik. al.: se-
cordes.

B. quid ego antiqua repetam:
PM. — Unus recentior cod.:
«ed quid. — Pitt relL: nuper
intra decern annos C Alae-
nius dictator cet. €f. 9, 26.

Pro iustiore t^mpomm ra-
tione Klockins et lac, Gro-
novius intra quinque annos
scribi volnemnt. sed a^ Li-
Tius id Toluisset, intra quin-
quennium scripsisset. yerum
iam Tox nuper docere vide*
tur, tribunam non tarn tempo-
ris quam rei laudandae. ra«
tionem habere, velie:' „erst
vor Kurzem noch um bei den
letzten zehn Jahren stehen za
bleiben". — M m. 3. P? ex-
erceret. Mm. 1.: exercetnret.
10. contagio eius quo quere6at
ipse criminis obiectata db
inimieis est: PM] contagio
eius quod quaerebat ipse cet.
— „Quo quaerebat ipse^
(„inAnsebangde6sen erselbst
Untersuchuogen anzustellen
hatte") etiam in omnibus
Draki cadd« . inventum est:
nee id reiiciendum erat, cum
apud antiquos ablativi vis
multo latius quam vuiga cre-
diiur patuerit.

LIBER IX.

541

ego istam in te modestiam: ne degeneraveris a famiiia im-
periosissima et superbissima, non die non hora citius quam
necesse est magistratu abieris, modo ne excedas finitum . ,
tempus. sails est aut diem aut mensem censurae adicere?
triennium inquit et sex menses ultra quam licet Aemilia 5
lege censuram geram et solus geram. hoc quidem iam re-
gno simile est. an collegam subrogabis, quem ne in de-
mortui quidem locum subrogari fas est? paenitet enim quod
antiquissimum sollemne et solum ab ipso cui fit institutum
deo ab nobilissimis antistitibus eius sacri ad servorum mini* 10

1. ne degeneraueris a fami-
iia imperiosisissima ei sup-
uissima: P. — JH: imperio-
, sissima superbissima | . — P
no. 2, M: non die non hora
cilins qnam necesse est ma-
gistrata abieris. P m. 1.: quam
nee -r- magistrata cet.

4. saiis est aut diem aui men-
sem censurae adicere: PM:
„und genfigt es ibm nun etwa
eincn Tag oder einen Monat
eeinem Amte zuznlegen". —
M: inqnid. — M: et solas
geram. hoc quidem iam re-
gno simile est cet. P: ^et
solus hoc qaidem iam regno
simile e^t an collegam sab-
rogabis qne gera ne in de-
mortui qaidem (m. 1.: qui-
dam ) loca sabrogari fas est*^
Cf. T. Li?i 1. zxx. p. xLTii. ▼.
— M: sabrogari fas est Cf.
5, 31.: „C. lalias censor de-
cessit: in eios locum M.Corj-
nelius snffectus, quae res
postea religion! fait quia eo
lustro Roma est captas nee
deinde vmqaam in dcoMrtid
locum ccntor •iifficit«r'*»

8. paenitet enim: PM: „frei-
lich damit bist du nicht zu-
frieden, dass da jenes site
feierliche Opfer Sklayen fiber-
tragen, and dass in Folge die-
ser deiner Einrichtnngen eia
ganzes Geschlecht, das filter
. war als unsere Stadt, aiis-
sterben musste, wenn du nicht
auch den ganzen Staat durch
dein Terruchtes Bcginnen in
Verderben stiirzest". — P:
antiqaissimum sollemne. M:
solemne. — P cod. Rlock.:
ab ipso qui fit institutum deo.
M: ab ipso cui fit institutum
deeo. Cf. 1,7. — PJfl al.:
ab nobilissimis antis/ibus.
Leid. I.: anteslibus. — M:
hospicio deoruni inmortaliam
sanctfi. P cod. Klock. : auspi-
cio deorum inmortalium san-
cta. — M: propter | ae tua
censuram. m. 4.: propter |
hac tua censuram. — P : nisi
nniuersam remp. eo nefario
obstrinxeris. M: nisi uniuer-
sam remp. eo nefario abstin-
serfa. — PM: quod ominari.
r— Paulo post M: m. corni-

^ Jbm nalnginensem.

542

LIBER IX.

sierium religiosus censor deduxisti^ gens antiquior. origiiii-
bus urbis huius hospitio deonim inmortalium sancta pro-
pter te ac tuam censuram intra annum ab stirpe extincU
est, nisi universam rem publlcam eo nefario obstrinxeris,

6 quod ominari etiam reformidat animus: urbs eo~ histro ca-
pta est, quo demortuo collega C. lulio censore L. Papirius
Cursor ne abiret magistratu M. Comelium Maluginensem
collegam subrogarit et quanto modestior illius cupiditas
fuit quam tua Appi? nee solus nee ultra finitum lege tem-

10 pus L. Papirius censuram gessit: tamen neminem invemt

qui se postea auctorem sequeretur, omnes deinceps censo-

res post mortem collegae se magistratu abdicarunt: te nee

quod dies exit censurae nee quod collega magistratu abiit

' nee lex ncc pudor coercet, virtutem in superbia in audacia

15 in contempt u deorum hominumque ponis. ego te Appi
Claudi pro istius magistratus maiestate ac verecundia quern
gessisti non modo manu violatum sed ne verbo qiiidem in-
clementiori a me appellatum vellem, sed et haec quae ad*
hue egi pervicacia tua et superbia coegit me loqui et, nisi
^ 20 Aemiliae legi parueris, in vincula duci iubebo nec^ cum ila

8. et quanto modestior illius
eupiditas fuit quam tua
Jppi: VM. — Leid. I. •!.:
qotim to Appi.

11. omnes deinceps censor es
post mortem eollegae se
magistratu abdicctrunt: PM
cod. Klock. — Leid. i. Pul. 1.
omnesque rel). Drak. codd.:
omnes deinceps censores post
mortem censoris coll^ae cet.

12. te nee quod dies exit een*
surae : PM reli. — PM Leid. i.
Voss. II. al.: ne qaod collega
magistratu abiit. — - P: co*
hercet, uirtalem in supemia

cet. — M : in contemptii do-
ram hominamq. poais.
15. ego te Appi Claudi: P m. 2.

— P m. 1. M: appiii claudii.

— M: magestate. — Lov. 4.:
inclemeniior^. — M: perai*
catia tna. — PM: in niociiJa
duci iubebo. Cod. Sigon. alii-
que recc. : te in uincula duci
iubebo. — M Leid. i.: ,,ni8i
duo conficerinf. Voss. ii. al.:
„conficerent''. Btd^ in P scri-
plum est confecerint. — PM
omnesque et Pall, et Drak.
codd. : „ nee — solum censu*
ram gerere non patiar'*. in
uno cod. Voss. i. non omis-
sum esse dicitar.

LIBER IX

543

conparaium a maioribus sit ut eomitiis censoriis nisi duo
confecerint legitima suffragia non renuutiato altero comiti^
differantur, ego te qui solus censor creari non possis soluin
censuram gerere patlar^^ haec taliaque cum dixisset; prendi
censorem et in vincula duci iussit: adprobantibus sex tribu- 5
nis actionem collegae tres appellanti Appio auxilio fuerunt^
summaque invidia omnium ordinum solus censuram gessit.

XXXV. Dum ea Romae geruntur, iam Sutrium ab
Etruscis obsidebatur consulique Fabio imis montibus ducenti
ad ferendam opem sociis temptandasque munitiones si qua 10
posset, acies hostium instructa occurrit, quorum ingentem
multitudinem cum ostenderet subiecta late planities, consul
ut loco paucitatem suorum^adiuvaret flectit paululum in di-
vos agmen -r- aspreta erant strata saxis — , inde signa in
hostem obvertit. Etrusci omnium praeter quam multitudi- i!^
nis suae qua sola freti erant inn^emores proelium ineunt
adeo raptim et avide ut abiectis missilibus, quo celerius ma-
nus consererent, stringerent gladios vadentes in hostem:
Romanus contra nunc tela nunc saxa, quibus eos adfatim

»'•

4. haec taliaque cum dixisset
prendi censorem et in tiin-
euJa duci iussit: Pffl. —
Recc. quid, codd.: prebendi.
Voss. 1.: in nincla daci. —
M: tres appellanti appio au-
xilio luerant.

9. imis montibus ducenti ad
ferendam opem sociis tem-
ptondasq, munitiones si qua
posset: P m. 2. M: „wenii
er auf irgend eine Weist
dazu kommen k5nnte''. In
Leid. I. scriptum est „si quas
posset *' : scil. munitiones tem-
ptare. — P m. 1.: tetandasq.
Cf. 9, 23. : temptatis viribus. —
P: subiecta late planicies. M:
subuecta late planities. —
PM Leid, i.: „adiuaar#l it

flectit' paulnlura in cliuos
agmen". Hinc Pall. 1. 3.
Voss. II. al. : de^i\i. Cf. 9,
19.: simnl Puuico Romano*
que obrutus hello. — M:
asperta erant strata saxis.
19. romanus contra nunc tela
nunc saaoa quibus eos ad-
fatim locus ipse armabat
ingerere: PM. — Leid. i.
PalJ. 1. 3. Voss. II. Lov. .4.
al.: romanos (nominatiyns?).
— P: scuta galaeque icUe.
M: scuta galeaeque ictae.
Voss. I. al.: icta. — Ad „quo8
non vulnerayeranf supplen-
dum esse vei Romani Tel tela
saxaque nemo non videt.
„WMhrend dies nun, sol^ald
Scbilde und Helme von den

544

UBERIX.

locus ipse annabat, Ing^ere: igitur scuta galeaeque ictoe
cum etlam quos non vulneraverant turbiirent — neque sub-
ire erat facile ad propiorem pugnam neque missilia babe-
bant quibus eminus rem gererent — , stantes et expo«itoi
5 ad ijctus, cum iam satis niliil tcgeret, quosdam etiam pedem
referentes — fluctuantemque et instabilem adcm — redm-
tegratd clamore strictis gladiis bastati et principes invadant
eum impetum non tulerunt Etrusci versisque. signis fuga ef-
fusa castra repetunt: sed equites Romani praevecti. per obll-

10 qua campi cum se fugientibus obtulissent, omis^o ad castra
itinere montes petunt: inde inermi paene agmine ac vezato
vulneribus in silvam Ciminiam penetratum. Romanus mul-
tis milibus Etruscorum caesis duodequadraginta signis mili-
taribns captis castris etiam bostium cum praeda ingenti po-

l&titur: tum de persequendo boste agitari coeptum.

XXXVI. Silva erat Ciminia magis turn invia atque

Wfirfen der Rdmer getroffen
worden, selbst bei denen die
nicht wirklicli Terwundet
warden, Verwirrung hervor-
bringen musste". — PM:
„qao^|ani etiam pedem re-*
ferentes'^ £t haec verba et
stantes et expoaitos pendent
ex mvadunt, -<- PM : fluctuan-
tem^i^^ et instabilem aciem
cet. Particulae que et b. ].
significare debent idem quod
et et: „da greifen die R5mer
— > den sebon in Unordnung
gebracbten and nicbt mebr
Stand baltenden Feind an".
Cf. 2, 57.: tribuniqae et con-
sales. — P m. 1.: astati.
8. eum impetum non tulerunt
Etrusci: M m. 2. P. — M
m. 1. : earn impetam non tu-
lerunt & uersisq. signis fuga
~ effnsa castra repetont. — P:

aersisque signis pugne foga
effasa castra repliant. Cod.
Klock. : aersisque sigols pene
fuga cet.
9. eed eguiies romani prae-
uecti per obliqua eampi:
PM: „scbrSg dorch das Feld
bin ihnen voraneilend, zuvor-
kommend": praeueeti enim
non idem b. 1. qaod prae-
teruecti (an ibnen Torbei-
reitend) esse potest. — M
m. 1.: omissa. M m. 3^ P:
omisso ad castra itioere.

12. Romanua muliis millibus
Etruscorian caesis duo de
xl. signis militaribus ca-
ptis cet: PM. — In Leid. i.
cod. Elock. LoY. 4. al. non
milibus sed militibus sen- .
ptum est.

16. silua erat Ciminia magis
tum inuia atque horrenda

LIBER IX«

545

horriftidd quam nuper fuere Germanic! saltus, nulli ad earn
diem ne mercatorum quidem adita« ea intrare haud fere
quisquam praeter ducem ipsum audebat^ aliis omnibus da*
dis Caudinae nondum memoria aboleverat turn ex his' qui
aderant — consulis fratrem M» Fabium, Caesonem alii, 5
C Claudium quidani matre eadem qua consulem genitum
tradunt — speculatum se ilurum professus brevique omnia
certa adiaturum. Caere educatus apud hospiies Etruscis

quam nuper fuet^ German
niei saltus: PM al. C. Si-*
goniDS landavit simikm lo*
cum Flori 1, 17.: „Ciminiu8
interim saltus in medio ante
invius — plane quasi Cale^
donius vel Uercjnius — adeo
turn terrori erat, ut senatus
consul! denuntiaret nc^ tan*
turn periculi ingredi au^erct<
sed nihil liorum terruit du-
cem quin fratre praemisso ex*
ploraret accessus*^ — PUIi
nullr ad earn diem ne merca<*
torum qi^idem adita. Lot. 4.i
nulli ne mercatorum quidem
ad eam diem adita.
2. ea intrare haud fere quis*
quam praeier ducem ipsum
tiudebat: PM rell.] eam in-
trare cct. „Dort einzndrin*
gen hatte fast kein Anderer
als der Anfiihrer allein den
Mulh". Cf. 7, 33.: qua nunc
erect.ae micant hastae. Caes«
b. gall. 7 , 73. : quini erant
ordines coniuncti infer se at-
que inpiicati, quo qui intra"
verant, se ipsi acutissimis
vallis induebant. Plinii bist.
nat. 6, 29. 35.: intravere
autem et eo arma romana
Divi Augusii temporibus. —

T. Livi pars II.

PM : aliis omnibus cladis Caii^
dinae nondum memoria abo«
leuerat Cf. 1, 23»: cum re
nomen quoque vetustate abo*
levit*

4. turn ex his qui ad^ranii
01 m« 2. P] turn ex lis qui
aderant. — I. e. qui in,con<*
silio aderant — P cod. Gel*:
), consulis fratrem m. fabium
caesonem alii c. claudium qui*
dam matre eadem qua consa*
lem genitum tradunt "t i. e*
alii dicunt bunc fuisse con*
sulis fratfem germanum, alii
Cainm Claudium fratrem con-*
Isulis uterinum, sed etiam in*
ier eos qui eum germanum
consulis fratrfem fuisse con*
tenduntf boc discrepat^ quod
alii ei Marco alii Caesoni
praenomen fuisse traJunt. —
In M scfiptura est: Consulis
fratrem m. fabium caesonem
alii c. claudium quidam ma-
tre eadem quidem | consols
genitum tradant. — PM:
), speculatum se iturun^ pro*,
fessus breuique omnia certa^
adlatumm*'. la Voss* ii« mill-
tisque rec0. praeterinlpiniai
est ceria, . ' - ' '^ * *

8. Caere sdiundui

546

ilBBR CL

inde litteiis eniditus erat linguamqne Etrascam probe oofc-
rat. habeo auctores vulgo turn Romanoa pueroa sic ut nme
Graeds ita Etniscis litteria enidiri solitos, aed propina eil
Tero praecipuum aliquid (uisae in eo qui ae tarn audadft

5 mtilatione hoatibua inmiscuerit aervua ei didtur cornea mni
fuisse nutritus una eoque baud ignarua linguae einsden,
nee qnicquam aliud profidscentea quam aummatim ti^
nia quae intranda erat naturam ac nomina principtun in po-
pulis acdpere, ne qua inter conloquia insigni nota haesHafi*

10 tea deprendi possent: iere pastorali habitu, agrestibos teb
iaidbaa gaesisque binia armati: aed neque conunerciiim En-

spUss eiruseis indg lHUris
^uditus erat: PM. Cf.Cic.
dedivin. 1, 44.: „£tniria au-
tern de caelo tacta scientia-
sime animadyertit, eademque
interpretatar, qaid qaibnsque
ostendatar monatris atque
portentis. qaocirca bene apnd
maiores nostrds aenatiu turn
cam florebat imperiam decre-
^ Tit, Qt de principom filiia sex
aingiilia Etruriae popnliB in
disciplinam traderentnr, ne
ars tanta propter tenuitatem
bominam a religionia auctori-
tate abdaceretar ad merce-
dem atque qaaestam*^

3. habeo auctores uulgo turn
Romanos pueros sic ut
nunc graecis ita etruscis
lUieris erudirt eolitos : PflL
— Leid. I.: abeo auctores
QulgatuiB romanos cet. — P
m. 1.: aliquit

6. nutritus una eoque haud
ignarus linguae eiusdem:
P m. 2. — P m. 1. M: and
ignams^ — M: eiosde. A ec-

quic I qua aliod proficiseeh
tes quam smnmatim reg^oaii
quae intranderat naturam M
nomina cet m. 3,; intraa^
erat. — P Leid. i. Lot. 4.
sL: naturam agnomina.
9« aceipere: PM Leid. i. al]
accepere. — ill: neq. iat^r
conloquia insigni nota liacti-

I tantes deprendi posaent. im
paatoralii babita. — P: agre-
stibns teliis. — PH: ^fald-
bus caesisq. binia armati^
Cf. 26, 6.: „8nmmam pectoi
caeso (Put) ictum est", sed
8, 8. in PM acriptnm eft
y,qui bastam tantnm gaesaqoe
gerercnt".

11. sed neque commereiwn lin-
guae („da8 vermittelndeBand
der Sprache**) nee uesiis
armorumue habitus sic ess
texit: PM: nisi qnod in VL
scriptum est „comertiam*'.
Cf. 1, 18.: ex quibns locis
— quae fama in Sabinos ant
quo linguae commercio quem-
qaam ad cnpiditatem di*

LIBER IX.

547

aae nee vestis armoramye habitus sic eos texit, quaih
uod abhorrebat ab fide quemquam externum Gminios sai-
ls intraturum. usque ad Camertes Umbros penetrasse di-
untur: ibi qui essent fateri Romanum ausnm introductum-
ue in senatum consulis verbis egisse de societate amid- 5
iaque, atque inde comi hospitio acceptum nuntiare Roma^
is iussum commeatum exercitui dierum triginta praesto
3re si ea loca intrasset, iuventutemque Camertium Umbro-
um in armis paratam imperio fiituram. haec cum relata
onsuli essent, inpedimentis prima vigilia praemissis legio- 10
ibus post inpedimenta ire iussis ipse substitit cum equi-
stu, et luce orta postero die obequitavit statiombus ho-
tium quae extra saltum dispositae erant, et cum satis diu
snuisset hostem, in castra sese recepit portaque altera
gressus ante noctenl' agmen adsequitur. postero die luce 15
rima iuga Ciminii mentis tenebat: inde contemplatus opu-
3nta Etmriae arva milites emittit: ingenti iam abacta praeda

Bcendi ezciyiMet. -*• M m. 1.:
„ intra tara*^ deinde eadem
m. 1.: intratoru.

I. ibi qui esseni fateri roma*
num ousum: PM rell. „Aq*
- num^*' refeni non potest ad
„diciii»tar'S eed sopplendnm
«8t ditunt ex dicuatur, <*
P: consulis uerbis (y,fm Na-
men des Consols**) egisse.
M: ^consolis nesten egisse":
sed litterae sU sunt m. 2. in
loco raso. — M m. 1.: de so-
cietate amicitiamq. inde comi
liospitio acceptmn. m. 9.{ ami-
citiaq; atq. inde comi hospi-
tio accepto. — ' Itt: '„exerei-
taitdiemm xxx presto fore*':
medio loco aliqnid erasnm
est — M: imUBntiitemqiie ca-
mercinm mnbrorum.

I inpedimentis prima uigQia

praemissis: P m. 3. IIL —
P m. 1.: praemisis. •— M:
^et lace orta | postero die
obeqnitatn et lace orta | po-
stero die obeqoitatit**. sed
priora sex verba indacta sunt
nltimoqae loco scriptam „ ob-
eqaitaait**. — M ro. 1.: di-
spositae I erat.

15. postero die luce prima iuga
eiminii mentis tenebat: M«
— P : ciminii montis. Voss. i.
al.: cimini montis. — M : opa-
lenta etrnriae araaa milites
emitit ingenti iam abacta
praeda tamaltaaria cet. Pcod.
Klock* : opolentia etmriae aroa
cet Cf. 3, U. — Verba „in-
gentl iam abacta** exciderant
hi Leld.*t. Voss. ii. LoV. 4
' ^- .■; adw hiecmposit^.
35^

548

USER IX.

tQmultuariae agrestium Etrasconim cohortes repente a pdfr'
dpibus rcgionis eius concitatae Bomanis occumint adeo »{
conpositae, ut vindices praedanim prope ipsi praedae fa' I
rint. caesis fugatisque iis late depopulato agro victor Bi-

5 manus opulentusque rerum omnium copia in castra Tefi.'
eo forte quinque legaii cum duobus tribunis plebis ven-
rant denuntiatum Fabio senatus verbis ne sallum Cinumoa
transiret: laetati serius se quam ut inpedire bellum possot
venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur.

10 XXXVn. Hac expeditione consulis motiun latiusent
quam profligatum bellum: vastationem namque sub Cimin
mentis radicibus iacens ora senserat conciveratque indigDa-
tione nonEtruriae modo populos sedUmbriae finitima: ita-
que quantus non umquam antea exercltus ad Sutrium ve-

16 nit, neque e silvis tantum modo promota castra sed etiam
aviditate dimicandi quam primum in campos delata ades:

4. eo49is fugatisque iis lots de-
populato agro uictor roma-
nus opulentusque (P m. 1.:
opulentosq. ) rerum omnium
copia in castra rediit: PM:
^der siegreiche uDd darch
«ioe Masse toq Beato aller
Art bereicherte R5mer". I.
Fr. Gron. ,,op[ilentii8 rerum
omiuam in castra rediit''
scribendam coDiecit. et in
Pall. 1. 3. Voss. n. copia ex*
cidit.

6. eo forte quinque legaii cum
duobue tr. pi, uenerant:
P. Cf. 29, 20. quo loco in
consilium ad P. Cornelii Sci-
pionis causam cognoscendam
profecti dicontur cam prae«
• tore legatisqne etiam tribani
plebis, qui Scipionem pre-
bendi iaberent ac inre sacro-
MBctae potestatif redacerent.

— M: eo forte qninqiie legtti
cam daobos Ibr. pL nen^
rant cet — M: laetati seri
insse qna at inpedire beUoa
possent nenisee iianeii in*
ctorI«e romani leuertmitor.
m. 4« : „ laetati eeriloiase qni
nV* cet. dein romS pro „ro-
mana'*. in margine etiam. ea-
dem m» 4. scriptam eti ,)I

romane

13. itaque quantue non urn-
quam aniea exercku* ad
Sutrium uenk: IL — ^ P:
qaanttts 3 namqnam . antaiu —
M m. 3. P: neqa^ .e 'tiliu*
tantnm modo pronota cpirtra.
H m. 1.: pronoto* ^Vni
bracb nicbt allein par •■■
den Wxldemi benror'^ Lov.l:
„exilai8'S bino Y^m^ 8« aL:
nloii.

t ■!■

LIBER IX.

549

deinde instructa primo fiuo stare loco relicto ho&llium ad in-
fitruendum contra 8patio,,ddii postquam detractate hostem
sensere pugnam^ ad vallum subeunt: ubi postquam static-
nes qubque receptas intra munimenta sensere , clamor re-
pente circa duces ortus ut eo sibi e castris cibaria eius die 5
deferri iuberent, mansurbs se sub armis' et ant nocteaiit
certe luce prima castra bostium invasuros. i^ifailo qiiiettot

1 . rglieto hostium adputruen'
dwn contra spatio: PJH
Leid. I. codd. Thuan. Klock.
Voss. II. Lov. 4. a1.] relicto
hosiilaiB ad instraeiidiim con*
tra spatio (Lov. 2.). — „Nacli-
dem gegenfiber sar Aafstel-
long das feiadlichen Heeret
Ranm gelasaen war^S /*-
^(e^lO noa videt ^d hosiiwn
tnppleodum esse Qci^m:,mvl-
to enim sa^us, qiiamyolgo
creditor, hoc g^rondiom cam
•eeosatiTO sac cum- apq^ relL
bonoa pcriptores. tarn ^pad

: Livium legiior, nec^ ii^/rolant
in minoris modo. anctoritatia
codiciluis aed • in antiqoisai-
mis^libris. quare nehoc qui*
de<D loco probandoia Ttdetar,
quod in recentibna qiabaa*
dam codd. scrlptun^ est ,,re*
lieta hostium ad inatruendtf m

. contra spatio *S biQ geai|ivos
v«ro, quamqQam noa eral
difficUe ioteliecta undo pea«
deret, et aliis loois Ubrariis
permatandos ▼Idebalnr, ex»
gr. 30 » 8. ubi non Cariha^
giniensibut ia aatiqoi/i li«
brifl scviptom est, se^ t^Sy*
phax Hasdrobalqae Namidt-
cis adoeraus lulicun eqoita*
tom, Carthagimensium con-

tra Kaaioissam locatis., Cel?
tibc^ros mediam aciem in ad«
aersa signs legionum acce-
pere*': b. e. Carihaginiin*
sium eguHatuvel equUibuSh

3. dein postquam detractors
hostem sensere pugnam ad
uallum subeunt t P. «— In
Bl scriptnm, est medjis verbis
praet^rmissui „de;npQSt^iMuii

; ,. ad nallam .salieiV|t.*V
(f^ at ea . sHi. e eastris cibaria
eit$s die deferri iuberent:

i /M nu 1. P Le^id,, i, , cod.

. Kiockr-sL] lit c^ ^ibi* ^ ^>^
stria dbaflai ei^s ,<^»i cet
(Mm, 4.). Cf. genitivos 1,
59.: aiopentibvB ^iracnlo re.
3, 63.;rttUqiuim die« 5, 23.
al. datlvus in T. Livi prooem. ;
Ubi toaeqne.rc). pnbti^^. 5,
13«^ iasanabili pemicie. 8, 31.
•1. Prise. 7, Id. — Hin, 3.
P:. mansuroB si), sab armis.
M m. 1,: Quan^uros sub urmis,

7. nihUo quietiar r^mamu eo>
ercitus: imperio ducis con*
Masstw^l^iH' 9fda9 rdniiscbe
fleer, ehen so streidasiig wie
. lene, V^iiEd-dorcb den BefeU
des Feidberrn ijn Lager zui*
f ickgebalten'S — Pall. Voss. n.
Lov. 4« «L: iubilo qaietos*-
Leid. f.: nibUo qoi etiam.

650

UBERUL.

Romanus exerdtus imperio duels continetur: decunu ent
Cere diei hora cuni cibum capere consul milites iubet, jm
dpit ut in armis sint quacumque diei noctisve^ hora sigma
dederit. pauds milites adloquitur, Samnitium bella extoSt,

Selevat Etniscos, nee hosteni hosti nee multitudinem mnU
tudini eonparandam ait esse: praeter ea telum aliud ocat
tum sdturos in tempore, inter ea taeeri opus esse, hismt
bagibus prodi simulabat hostes quo animus militum mnl^"
tudine territus restitueretur, et quod sine munimento conft

10 derant, veri similius erat quod simulabatur. curati cibo cor-
pora quieti dant et quarta fere vigilia sine tumultu excitaii
|unna eapiunt: dolabrae ealonibus dividuntur ad vallum pio-

f i deeuma erat fere diei hora :
'* U m. 1. P m. 2.] decima cet.
(M m. 2.). — P m. 1.: de-
eaerat. Cf. 5, 23. al. — M:
Gum eibom capere consul mi*
lites iabet. P: cum capere
osol milites iabet. Lefd. i.
■ Voss. II, Pall, 1. 3, Lov, 4,
al.: cam cibum capere com*
militones iabet. — Alnlii recc.
eodd.: et praecipit.
4. SamnUium bella extoUU
eleuai Etruscos: PM: nisi
qaod in M primo scriptam
erat „erasco8'^ — Etruscos
fortias etiam diclam est qaam
Etruseorum, — P ro. 2. Jtt:
eonparandam ait esse, P m.
1.: conparanda ant ee, —
PM: praeterea telum aliud
(P: aliut) occnltifm scituros
in tempore ( fil : intemporae ) :
„aus8erdem aollten sie, ivenn
es Zeit dasu wSre, noch von
etwas Anderem hdren, das
im Gebeim vorbereitet f&r sie
mitkHmpfen werde*', ^ P m.

1.: interea tageri opnscoe.

P m. 2. M: taeeri.

9. eonsfderant (sc hostet) : PI

Leid. i: Voss, u. Lor. 4, al]

" consederant. — Qoamqaamn-

rior haec forma praeteriti rep^

ritnr, tamen, nbi melionim

omnium mscriptomm aaetori-

:'tate comprobatar, repndiandi

non est. •-* M: et qnod sioe

manitione conaiderant nerbi

similius erat qnod simolabatnr.

10, eurati eiho corpora gweti
dant: PM at. ' — Lot. 4.: ca-
rata cibo corpora qaleti dant
Cf. 34, 16,: „oinne8 appella*
tos benigne vinoque et cibo
euratos domos dimisit*': ex
Gel. et Mog. codd., nam in
B^rob. mscripto media Terba
~3esunl,

f2; dolabrae ealonibus dttih
duntur: M. — P cod. Kloclc:
„dola pcalonibns diuidontar"'
i. e. dolaprae. Cf. 21, U.:
„qaingentos ferme Afros cam
dolabris ad sabrnendam sb

LIBER IX.

531

ruendum fossasque inplendas: Intra munimenta instruitur
acies, delectae cohortes ad portarum exitus conlocantur:
dato deinde signo.paulo ante lucem, quod aestivis noctibus
fiopitae maxime quietis tempus est, proruto vallo erupit
.acles, stratos passim invadit lv)steS) alios inmobiles alios se- 5
mlsonmbs in cubilibus suis maximam partem ad anna tre-
• pidantes caedes oppressit: paucis aims^di se datum spa-
tium est: eos ipsos non signiim certum non ducem sequen-
tes fimdit Romanos fugatosque persequitur. ad castra ad
silvas diversi tendebant: silvae tutius dedere refugium, nam iO
caatra in c^mpis sita eodem die capiuntur. aurum argen*
tumque iussum referri ad consulem, cetera praeda militis
(uit caesa . aut capta eo die hostium milia ad sexaginta.
eam tam claram pugnam trans Ciminiam silvam ad Pern-
siam pughatam quidam auctores sunt, metuque in magno 15
civitatem fuisse ne interclusus exercitus tam infesto saltu
coortis undique Tuscis Umbrisque opprimerentur: sed obi-

imo maram mittit**..—- Paulo
pQfi PJB.^ delectae eohortes
ad portaram cxitoa conlocan-
.tiuu Leid« I.: locaQtar.^

.3. d04p dHndg signo paulo
ante lueem: PM..--*Jtt: ma-
^ipiae, — Leid. i, Yoss. ii.
cod. lUoelr, Lot. 4. mullique
al, : prorupto uallo* PHI : pro*
rato oallo erapit aciea: ,3ber
den geebneten Wall bracb
die Linie heryor'^

9« fugatosque ^eequUur: P}
fugatos eqae8per8ec[uitar(cod«
Sig. PaU.). — M: fugatos qaae
l^eqaitur. — Pin.l.: romanos.

mm ud eastrq ad eUuas. diuersi
tendebant: P. -* M: ad ca-
stra sil I nas diuersi tende*
bant. — Leid. l: Bam in cam-
.pis castra sita est.—- P: eo*
dem dieu

ii, aurum argentumque iu8'
. sum referri ad cone, : ill.
•— P: ad COB. — Mm. 1.
P m. 1.: caesa aut capiU. —
P: eo die bostium milia ad
sexagiata. M: „bodie hostlnm
milia A sexaginta": videtur
at ficriptam fuisse in sntl*
quiore libro.

14. earn tam elaram pugnam
tran>e Ciminiam siluam ad
Perusiam pugnaiam : P« —
91 : ad petpusiam.

17. opprimerentur: HI m, 2. P
Leid. L aL] op|irimeretnr
(Loy. 2.) — M m. 1,: oppri-
mentnr. Cf. 7, 32.: adyersns
tot decora popnli romani qui
— numerent — babeant —
conpulerint. — Paulo ante
•criptom est in PM: cobor*
lif nndiqae tascis umbrisqas.

552

LIBER IX.

cumque pugnatum est, res Romana superior firit : itaque a
Perusia et Cortona et Arretio, quae.ferme capita Etroriae
populorum ea tempestate erant, legaG pacem f oedusque ab
Romanis pctentes indutias in triginta annos impetravemoL

5 XXX Vm. Dum haec in Etruria geruntur, consul al-
ter C, Marcius Rutilus Allifas de Samnitibus vi crepit: nndta
alia castella viclque aut deleta bostiliter aut Integra in po-
testatem venere. per idem tempos et classis Romana a
P, Comelio, quern senatus maritimae orae praefecerat, in

toCampaniam acta cum adpulsa Pompeios esset, socii ioit
naval^s ad depopulandum agnim Nucerinum profecti pro-
ximi^ raptim vastatis, unde reditus tutus ad naves esfict,
dulcedine ut fit praedae longius progressi excivere hostes.

Uid, I. P»U. t. 3. Vo88. n.

Hi. : cohortis andique a tuscis
mnbrisqae. Cod. Sig. al. ; ah
toscb.
1, a Perusia: P. — M: a pe-

* raslDa. — Deiii PM Lcid." i.

God. Klopk. PalJ. LoveN. al.s
et croione. Of. 22, 4. quo
loco in Pat. Colb. invenimus
,, inter Cortaaam nrbem'^;
pautocpe post in Pat.'m. !•;
^montes crotonenses", deia
eadem antiqna mana „corto-
Qense^*^ — PM: et arretio,
Lekl. I.; et arr'ectio, Cf. 10,
37.: Etmriae capita Vulsini
Pemsia Arretinm. — P: le-.
gati pacem foedn^qne ab ro-
manis petentis indacias m
triginta annos impetrauerant,
M: petentes indutias in trit
glnta annos cet. Leid. i.: io
XX ai^nos.
5. cod, alter C, Marcius Ruw
iilius: P. — M: „eoni. al-
ter h. martins mtilins'S Idem
Butflius ia Drak« oodd. re-

perlum est, cf. 7, 17, — M;

„ allifas de sampitibus ui ce-

' pit''. 8; 25. legltniiat ,; eodem

' tempore etiam in Samalo m

prospere gesta : tria . oppida

'in potestateiki ' Teif^nnrt AB*

fae Calli^ai Rufdam*^: yi-

" dientofigitor Snmitm ASi^
fas amii^8a8'rece(>&8e.'''ef. 9,
29.: arcem FregeH^oam ab
' Sambrtibas' captain.' — ^ PM;
' mnltii afia castella nidqiie ant
deieta hostilitef Ant Integra
In pofes^t'^m nea^rev iff m,
4.: nici/ (qae. •

i(K cum adpulsa Potnpei»9 es*
set: M; —•'Pi cnin afdpolsa
pompeins eA. Lor. 4.1 earn
adpulsa pnteolos es«et, —
Paulo ante PM Leid; i. al. : in
campani/y acta. Cod. Klock. :
in campaniae acta. Cf. 9, 20,:
praefecti Capu^r^ ereari coe-
pti. — M: so/ii inde nana-
les: „80 machtendieSeesolda-
ten von dort ans eiaeti Streif-
fug in das Nncerische'^ o.s.w.

LIBER IX.

d53

palatis per agros nemo obvius fuit, cnm occidione ocridi
pOssent: redeuntes agmine incauto baud procnl navibus ad*
secuti agrestes exuerunt praeda, partem etiam occidenint:
quae superfuit caedi, trepida multitudo ad naves conpuha
est, Profectio Q. Fabii trans Ciminiam silvam quantum Bo- 5
mae terrorem feceraty tam laetam famani' in Samnlum ad
hostes tulerat! interclusum Rpmaniim exercitum- obsideri.
cladlsque imaglnem Furculas Caudlnas memorabant^ eadem
temeritate avldam ulteriorum semper gentem in saltus in-
vios deductam ^eptam non bo3tium magis armis quaii\ lo- 10
corum iniqoitatibus esse) iam gaudium invidia quadam mi-
scebatur, quod belli Romani decus ab Samnitibus fortuna
ad Etruscos avertisset. itaque armis Virisque ad obtinen«

1. cum eeeidione oeeidt pos"
smt: PM Leid. i. a). Cf. %
51.: occidione occisi. 33, 54.
al. Cod. Havero.^ cam occi-
sione occidi possent. tf* 4, 58.
30, 32. PaU. i. 3. V088. 11,
al. : excidione. — Paido post
P (Leid. I.): agrestea exoe-
rant praede, — P: midkitado
ad vauea conptdsa' -^ profe-*
ctio cet.

6. tdm Ictetdm famamin Sa^
mnhtm ad hostes tulerat:
P.' -<- M: tam- laetam'fiimam
ad hostes tnlerat, — '- - Paolo
ante P: terpore. — L^d. i,:
cladis imaginem,

8. eadem temeritate auidam
ulteriorum semper gintem
in saltus (m. jl.: aaltoa) i/i-
nios deduetam: P: „dorch
eben eine solehe Unvoraich-
tigkeit wie frfther bei Can*
dinm habe daa nach immer
weiter ab Itegeaden Lindeni
seine begierigen Blicke ijch-
tende Volk sich in onweg-

Bame Waldscblncbtan^'locken
las8en'^ — Mm. l^*',, aui-
dam nltenorum sem^p > gain
• tem'S com i» acriptum'easet
pro ri, m. 3.i auidam ditiona
aemji 'gentem: Leid. r. nmlti'*
qae aliicodd. : nlterioim. — *
M m. 3. P: iplqnjtartibw. 11
m: l;t iniqai I tibas.'* '■

12, quod Belli romqni deeus
ab. Samnitibus foxtunj^ ad
Etrusfos^ au^ertissei: P m.
.2. WL — P m. 1.: (ortlina
«: atrosooa. — Peinde acri-
ptnm est in cod« Kiock.: hia

.acce^si samnites undfqqe co-
orti armis uirisque <;e^^

13, Hague armis uirisqi$e ad
optinendum C, Jlfarcium(Bii
martin) consulem eoneur^
runt: PM (Leid.i. cod. Klock.
Voas. u. Lov. 4. al.)] itaque
armia Tiriaqne ad obterendnm
C. Marciom eet. — Arbitra-
bantar Samnitea, cum Q. Fa-
bii» ABroMla iateidiisaa

554

USER IX.

diim C. Mardum consnlem concummt, protuuis indeEtni-
riam per Marsos ac Sabinoa petituri ai Marcius dimioiiii
poteatatem non fadat obvius his consul fuit: dimicitu
proelio utrimque atrod atque incertq eventu est, et cum
5 ancepa caedes fuisset, adversae tamen rei £ama in Roma-
nos vertit ob amissos quosdam equ^tris ordinis tribuDot-
qpie miliium atque uuum legatum et^ quod insigne maxime
liiit,. consulis ipsius vulnua. ob haec etiam aucta £aina t

obsideretar, non dabiUtanun
01 Harciam eztemplo coUc-
gae anzilio proficisd. kane
...: if^tar Marciam, ne se moyere
. . poaaet, obtinere et detinere
( „ aufznbalten '' ) statuernnt :
.aejslicontra spemelabi e ma-
. nibas.potnisset, earn iii.£tra-
rian persecatoii erant* nt
conlnncUa Tosconim et Sa-
nnitiam armis exercitoa ro-
' aiani ad iqternecionem occi*
darentnr. — Kecc duo codd.:
. . .■ jid. jopprimendum. ^ Pitt: pe*
titari. Leid. i. Yoas^n. Lot. 4. :
petitar. Cod. GSrtn.: petitam,
. ^/obuiiii his consul fuit: M
'iii.'St. P] obvias iis consul
Wr — l m. 1. Leid. i.:
' cbnaalib. fait. — PM: dimi-
catam proelio atrimque atroci
itque inceiHo enenta est. —
P: adaersae tamen rei fama
inromanos uerlit. M malli-
. . -qae Drak. codd. : adoersa ia-
nen rei fama. — VsrieTs
ifiepi^sime pro vsrii scriptum
.',4896 notum est: gF. 2, 62.:
omnia ira belli ad popalalio-
Qem agri vertit. — P: ob
omissos, U m« 4.: ob amis-
■oa. m. 1.: ab. — nUnd ob-
gleich dio Scblacbt unent-

scbieden geblieben war, w
Terbreitete sich doch dat G^
rttcht dast die ROner geieUi-
gen aeien'**

$• oh hose etiam aucta fam»

ut solet ingens terror /w*

ires inuasHt dictatoremqw

. dici placebat: PM. InMuH

et placebat (non placuit)

. ..Bfirlptam Tidetnr a Livio ot

ezprimeret, primo qaideo

tempore,, cam nantina adyer-

• sae <rei allatas eMet, tanto

. terrore patrom anin^oa pe^
euaaps -eaaCj u% sibi de rd
publieae furtpna desperare ti*
derentor: sed illam despert-
tionem perbreTls temporis
fnisse; deinde cam .aaepios
quaerereti^r, qap aozilio rei
afflictae aobyeniri possef, sem-
.per aibi omnes in Jioc aoo
salatem fore pmoaaiaae, si
Papirios dictator diceretor.
ceterum qoi id, in qao ano
•alalem ponebant, perfiei pes*
aet non videbant: alterom
enim consulem C. Mareinm,
a. ^o dictator dici potnisset,
aat occisum ant ita ab bosti-
bus obsessum opinabantor,
nt tato ad earn mandate se-
aatos perferri non possent:

LIBER I2L

&65

fiolet ingens terror patres invasit dictatoremque dici .pjafie-
bat, nee quin Cursor Papirius diceretur, in quo turn sumnu
rel bellicae ponebatur, dubium cuiquam erat: sed nec;]ii
Samnium nuntium perferri omnibus infestis tuto posse, nee
vivere Mardum consulem satis fidebant: alter consul Fa- 5
bins infestus privatim Paplrio erat, quae ne Ira obstaret
bono publico, legatos ex consularium numero mittendos ad
eum senatus censuit, qui sua qnoque entn non publica so-
lum auctoritate moverent ut memorlam simultatiuni patriae
remitteret. profecti legati ad Fabium cum senatus consul- 10
turn tradidissent adiecissentque orationem convenientem man-
datis, consul demissis in terram oculis tacitus ab incertis
quidnam acturus esset legatis recessit: nocte deinde silen-
tio ut mos est L. Papirlum dictatoirem dixit, cui cum ob
animum egregie victum legati gratias agerent, obstinatum 15

alteram consulem Q. Fabium
Papirio infestom sciebant, ut
yix dubitandum esset* cpiio is
Papirium dictatorem dicere
nollet. — PJH: „iii quo tum
fiumma rei bellicae poneba-
tur**. Loyeliani quarti libra-
rins, cum in aliquo summam
rei bellicae esse non poni
posse putaret, scribi Toluit
„in quo tum summa rei pu-
blicae ponebatur *^ : yenim Li-
▼ius dicere noluit Papirium
unicum dncem fuisse qui bo-
stibus victoribus opponere-
tur, sed eum unicum bellato-
rem ducemque kahitum esse.
— P: „nec uiuere marcium
cos." M: „nec uiuere mar*
tium cons." itidem bi se-
quent! yersu et cos» et eons,
scriptum est.
8. qui sua quoque eum non
publiea solum auetoritate
mouerent ut memoriam si-

muUatium ptttriae remitte-
ret:- PM. Car. Sig. noD- mo-
uereni sed monerent sai^i
inssit: sed moverent fortius
est, — Cf. 7, 40.: ut potae-
rim — consul patribus quo*
que ferox esse non solum
pUbi. — SimuliiUium scri-
ptum est quoque in Leid. i.
Pali. 1. 3. al. cf. 1, 60. al.

— Leid. I. Voss. ii. Lbv. 4.
al.: patriae mitteret«

10. profecti legati ad- Fabium
cum s,c, tradidissent: PM.

— PM: consul (P: co5.) de-
missis in terram oculis 'taci-
tus ab incertis quidnam^ctu-
rus (P m. 1.: aucturos) es-
set legatis recessit — PM:
nocte deinde silentio at mos
est L. Paplriom dictatbrem
dbdt. Cf. Si 93.: etm eontol

offieni 4» motu'iMiai di*
««ret Atitrntm^amtn^t-i

566

LIBER IX.

riientium obtinuit ac 8ine responso ac mentione facti m
legatos dimisit, ut appareret insignem dolorem ingenti coo-
primi aniino. Papirius C. lunium Bubulcum magistrum equi-
tum dixit: atque ei legem curiatam de imperio ferenti tii-

1* ae sing responso ac men-
tione facti sui legatos di^
mieit: PJfl. — Leid. i. : sine
respoDSQ. Cf. 30, 23. ubi iq
Pat ID. 1. et In Bamb. m. 1.
tcriptam est »legatl pace in-
feeta ae prope sine responsu
diiDissi<\ Pot m. 3. Bamb.

. . . v. 3. Colbu al. ; sine responso.
— Paolo ante scriptum est
in ID: egregiae. — P: ingenti
conprimi animo. Mm. 1.: in-
genti I conprimi animL m. 3^ :
ingenti oi | conprimi anlmi.

3. Papirius C. lunium Bubul-
cum magistrum equUum di-
xit: ed. Frob. 1530. quod
Capit. fragm. aoctoritate pro-
nator. — In M Leid. i.
Voss, II. LoY. 4. omnibosqne
prope Drak. codd. praeter-
iiussom est C, In P scriptnm
est: papirius c/lunium bubul-
cum mag. equitom dixit

4» atque ei legem curiatam de
imperia ferenti iriste omen
diem diffidit quod Faucia
curia . fuit principium: M
BO. 2. P: nam m. 1. in M
Bcriptum erat ^q*^ faucia
. curia | fuit quid de faucia
curia principium*': sed quat-
tuor media verba inducta sunt
•^ JDiem diffindere et apud
GelUom 14, % reperimos, ubi
Favorinos icons., de didicili

aliqoa re com agendam esict
nee ille Tideret qui id qosi
verom videretar probari pas-
set, „ia8si'' inqoit „dieiB
difandi". — „Aber (cF. 6, 4.)
als er den Carien den Ao-
trag dass ihm die Ffiiiroiig
des Krieges Gbertragen werda
zur Abstimmong vorlegte^ da
ndtbigte ein Urostand toq
Abler Vorbedeutang die Sacbe
auf den folgenden Tag za
verschieben, weil das Loos
den Anfang zo machen die
Faucische Curie traf« die in
den beiden Ungliici|^jabreo,
wo Rom eingenoiQaieii wor-
den und der Caudinische
Verlrag abgeschlosseii. ward,
eben falls den Yortritt gehafat
hatted DilBderatigitor illad
iriste om^n diem, quod effe-
cerat ufc id, quod iam agi
coeplum esset, altero demum
die ad finem perduci posset:
quo facto totum agendi tem«
pus diffindi necesse erajt —
Cf. Liv. 5, 42.: comitia cu-
riata quae rem militarem con<*
tinent, comitio centuriats qui*
bus coosules tribunosque mi-
litares creatis -^ ubi auspi-
csto nisi ubi adsolent fieri
possunt? Cic. de lege agr. 2,
12. 30. : consuli, si legem cu-
riatam non habet, attingere
rem militarem no a licet.

UBSRIX.

557

$te omen diem diffidit, quod Faucia euria fuit prindpiom
duabus insignis cladibus captae urbis et Caudinae pacific
quod utroque anno eiusdem curiae fuerat principium. Ma-
cer Licinius tertia etiam clade, quae ad Cremeram accepta
est, abominandam earn curiam facit. 5

XXXIX. Dictator postero die auspiciis repetitis pertUr
lit legem, et profectus cum legionibus ad terrorem traducti
silvam Giminiam exercitus nuper scriptis ad Longulam ' p^r^
venit acceptisque a Marcio consule veteribus militibus in
aciem copias eduxit. nee hostes detractare visi pugnam: 10
insiructos deinde armatosque, cum ab neutris proelium inr
ciperet, nox oppressit: quieti aliquamdiu nee suis diCGden-
tes vlribus nee hostem spernentes stativa in propinquo ha*
buere. — Inter ea res in Etruria gestae: nam et cum Um-

3. quod utroque anno eius*
dem curiae fuerat prmcU
pium: PM] qood ntroque
anno eadem ciiria fuerat prin-
cipiam. Sic Drakenborchios
scribi lussit I. Fr. GronoViam
secutas, qai scdbendam con*
iecerat „9[ao utroque anno
eadem curia fuerat princi-
pium''. sed cum Livius ora-
tionem mutando yariare at-

, que omare soleret, nee mi-
nus latine dici posset „prin-
cipium alicuins curiae est'^
quam „aliqna curia princi-
pium est in sufiPragio ferendo'%
antiquorum mscriptorum au-
ctoritatem potiorem baben-
dam esse censui. -— Leid. !•
Voss. II.: quod utroque anno
eiusdem curia fuerat piinci-

' pium.

— Macer Licmius ierita etiam

clade cet: M. — P: macer

linius tertia eliam clade.

Leid. I.: tertiae e^visk clade.

Pall. 1. 3. Voss. 11. Lov. 4,
al.: teptiae etiam cladis.

7. cum legionibus ad ierro'
rem traducti siludm Cimi'
niam exercitus nuper scri'
ptis: PM: ^, die bei der
Scbreckensnacbricht, dass das
Heer durch den Ciminiscben
Wald gefuhrt worden, aus-
geboben waren''. — Leid. i.
Voss. II. Lev. 4. a].: nuper
scriptus. Voss. i. : nuper scri*
ptL — M: ad longulam i^ue-
nit. m. 3.: ^uenit. — PM:
acceptisque a Marcio cos. ue-
teribus militibus.

10. nee hostes detractare uisi
pugnam: PM Leid. i. Voss. ji.
— Alii codd.: detrectare. —
PM al. : cum ab neutris proe-
Hnm inciperet. Cod. Hari.:
inciperetnr. -^ PM: aliquam-
diu.

14. interea res in Etruria ge-
stai: liaec Wrba nee iik PM
Mtti .UrilMliMbiit D^

558

UBERIZ.

brorum exercitu ade depugnatam est — fiisi tamen ma^
qiiam caesi hostes, quia coeptam acriter non toleranmt pu-
gnam — , et ad Vadimonis lacum Etrusci lege sacrata coacio
exercitu, cum vir virum legisset, quantis numqnam aKai

5 ante simul copiis simul animis dimicarant: tantoque iramm
certamine gesta res est tit ab neutra parte emissa sint tela:
gladiis pugna coepit et acerrlme commissa ipso certamine,
quDd aUquamdiu anceps fuit, accensa est, ut non cum Etni-
scis totiens victis sed cum aliqua nova gente videretur &

10 micatio esse : nihil ab uUa parte movetur fugae, cadiint an-
tesignani et, ne nudentur propugnatoribus signa, fit ex 8^
conda prima acies: ab ultimis deinde subsidiis cietur miles,
adeoque ad ultlmum laboris ac periculi ventum est ut equi*

in integrani orationem rece-
pU sunt, sed margini P ad-
scripta legontar ita tamen nt
asterisci qnidam adiecti lo-
cum eornm inter verba „non
tolerarunt pugnam et ad**
fuisse doceant. et post vo-
cem pugnam ea reperiuntur
in mnltis receutibns libris
Drakenborcbianis. in M scri-
plnm est m, 3.: „8taliaa in
propinqno habaere etrurie
nam et cam ambromm ezer-
cita acie depngnatum est^':
«ed quid m. 1. loco vocis
etrurie scriptum fuerit, cer-
nere non potui. C. Sigoniua
videtur primus vemm oratio-
nis partium ordinem et per-
spezisse et restitoisse. .
3. et ad F'adimonie laewn
Etrusei lege sacrata eoa-
eto exercitu: PM: nisi quod
in in scriptum est „nadimo-
. nus". Cf. Polyb. 2,20.:*«q1
t\» ^Oa6fjLOva TCqotxayotii'UO'

imimiv TvifLVviv, — De lege
sacrata cf. 4, 26.
4. quantis numguam alias ante
simul copiis simul animis:
PM] quantis nnnqnam aiiai
antes cet ( Leid« i. Vo88. il
LoY. 4. multique alii Drak.
codd. ). — Leid. i. aL : a nea-
tra parte. M: at ab neutrt
parte emissas intela gladiis
cet. — P: commisa. — PM:
quod aliquamdiu anceps fait
— PM: totiens oictis.
10. nihil ab ulla parte mous'
tur fugae: P. — M: mo|
neretur. — Leid. i. Voss. u.
Lot. 4. aL: cadunt ante si-
gns. — H m. 1.: et nudentur.
Mm 2. P: et ne nudentur.
13. ut eguites r. omissis equis
ad primps ordines peditum
per arma per corpora eua-
serfnt: Pal. 2. aliiqne recc
codd. — Of. 9, 32. : md prima
sign^ . -^ suceess^mnti -7- M:
nt ^quite^L h.pad^na aqois

LIBER iX.

569

tes Romani omissis equis fid primos ordines peditmfi per
arma per corpora evaserint: ea,velut nova inter fessos ex-
orta acies turbavit signa Etniscor^m: secuta deinde iiti-
petu eomm utcumque adfeefa erat cetera multitudo tandem
perrumpit ordines hostium : tunc vinci pertinacia coepta et 5
averti manipuli quidatn et, ut semel dedere terga, etiam
certiorem capessere fiigam. iUe primum dies fortona vetere
abundantes Etruscorum (regit opes: caesum in ade qaod
Toboris fiiit: castra eo impetu capta direptaqne.

£ primos proximos | ordines
peditum cet. P: ut eqdites F.
omissis eqiiis <d proximos
peditum cet. Margin! tamen
codicis P m» 3. adscriptum
est 9, primos '^ Leid. i. Lot. 4.
al.: ad proximos ordines pe-
ditum. — Num antiqua mann
scriptum fuerit „ ad proximos
et primos ordines peditum*'?
— Cf. 30, 34.: qui primi
erant hastati per cnmulos cor-
pornm armoramque et tabem
sanguinis qua quisque pot*
erat sequentes hostem.
3. ea uelut noua inter fessos
exorta aeies turhauH signa
Etruscqrum: M m. 2. P:
nam m. 1. in M tox acies
praetermissa erat. — > Deia
primo scriptum erat in M
„8ecnnda deinde", sed ea-
dem manus antiqna restituit
secuta deinde, — PM Leid. i.
sL: secuta deinde impetu eo-
mm utcumque adfecta erat
cetera multitudo tandem per*
rumpit ordines hostium^ „al8
jetzt darcb den sturmischen
Angriff der Ritter mit fortge* ^^
riss^n (propria ,,bei diesem

stSrmiscben Angriff*') aacli
die fibrigen Truppen, wie er^-
mfidet sie aucb immer sein

* mocbten, folgten, da durcb*
brecben sie endlicb dit Rei-
ben derFeinde'^ Ad secuta
facile suppleri potest equi-
tes 9 et ablatiyus impetu si*
gnificat aut ,,cum tanto im-
petu equites bostinm aeiem
invaderenf aut „cum pedes
equites tanto impeto ih bo*
stes ingredientes yideret^^
Et Bekkeros impetum scri-
psit, com accosativum ex se^
cuta peudere putaret. — M:
tunc uinci ^tinatia coepta et
auerti manipuli qnidem et ut
cet. Leid. i. Lev. 4. : turn uinci.

7. fortuna uetere: M al,] fort
tuna veteri. — P Voss. ii.:
fortuna uertere. — M: castra
eo impetu capta direptaque.
P: ,, castra eornm impetu ca*
pta direptaque'*. Dubitari igi-
tur potest an cum Doeringio
eodem impetu scribendum
sit: „in diesem Sturm ward
auch das Lager erobert". ye*
rum nondesuntquaeiliamcon*
iecturam refellere yideantor.

560

LIBER IX.

XL. Pari subinde periculo gloriaeque eventa bellimi
in Samiiitibii8 erat, qui praeter ceteros belli apparatus ut
ades mia fulgeret novis annoniin insignibus fecerunt: dao
exercitus erant, scuta alterius auro alterius argento caeb*

5yenmt: forma erat scuti sumnium latius qua pectus atqne
humeri teguntur, fastigio aec[iiali, ad imum caneatior mobi-
litatis causa: spongia pectori tegumentum et sinistmm ens
oerea tectum: galeae cristatae, quae speciem magnitudim
corpoTum adderent: tunicae auratis militibus versicolores,

lOargentatis linteae candidae: his dextrum cornu datum, illi

1. pari subinde periculo glo*
riaeque euentu bellum in
Smnnftibus erat : PM : „ der
Kampf, der anmittelbar dar-
anf im Lande der Samniten
folgte, war eben so gefiihr-
lich and von eben so rahni-
▼ollem Ansgang'^ — M: „at
acies sua fulgeret notas ar-
morn insignibas fecerant |
adeo exercitns erant'*. Nam
y^ae dao ezercitas erant'* an-
tiqaamanuscriptnmfaerit? sic
enim etiam in P 9, 4 1 . adeo pro
,,ac de eo** seriptam videmas.
Strolfaias non /ecerunt-^ ce*
Umerunt sed fecerant — ce^
laverant scribi oportaisse
contendit, sed in hoc t«>m«
pore perf« yis aoristi Grae-
comm inest. — P: celaae-
rant. cf. 7, 10.

5« forma erat scuti eummum
latius: PM: ^die Gestalt des
Langschildes, dessen sich die
Samniten bedienten, war so :
der obere Theil breiter ge<
balten, wodarch Bmst vnd
Scbaltern bedeckt werden;
das Ganse von derselben Hdhe

wie die Scbnltem; nacb m-
ten bin war die Form Jceil*
fdrmiger, damit sich der
Schiid leichter bewegea ba-
se**. Qaem ad modam L
orationem yariare solitos sit,
hoc potissimum loco cogno«
Bcere licet. — PM Leid. i.
Lot. 4. al.: cpaTit pectus atq.
nmeri tegantor. Cf. de hoc
gua 7, 33.: ilia omnia qua
none erectae micant hastae.

— PM: fastidio eqaali.

7. spongia pectori tegumen'
turn: P no. 3. M: ^der BrasI
diente zar Bedeclcnng ein
Schwamm, damit die Ge-
schosse nichteindringen kdnn*
ten*'. — P m. 1.: spogia. —
H: et sinUtnim eras orrea|
tectam. m. 3.: ocrea. — M
m. 1.: gali^ cristatae. m. 3.:
. galee4 — Paolo post M: ner-
6icaIores«
10. illi in sinistra eonsistunt:
P m. 2. M. — P m. 1. : iDis.

— Paalo post PM: non ce-
latam aoro et argento. Leid. l :

t' aarooe argento. Hinc recc.
codd.: auro ael argento.

LIBBRIX.

561

in sinistro conaisiuht. notus iam Roma&b appatatus insi- .
gnium annorum fuerat, doctique a ducibus erant honridum
militem esse deber^, tion caelatum auro et argento sed krjtQ^
et animis fretum: quippe ilia praedam verius qiiam anna
esse, Wentia ante rem, defonnia inter sanguinem et viil- 5
nera: virtutem esse militis decus et omnia ilia tictoriam se->
qui et ditem hostem quamTis pauperis victoris praemium
esse, is Cursor yodbus instiilctos , milites in proelium du*
cit: dextro ipse comu iDOitsistit, sInislTo praefecit magistrum
equitum. simul est concursum, ingens fult cum hoste cer- to
tamen, non segnius inter dictatorem et: magistrum equiluixiy
ab utra parte victoria ineiperet prior forte lunius commo-
vit hostem laevo dextrum. comu, sacratos more Samnitium
^uliie^ eoque Candida veste. etpwbtis jcandore armis insi-
gpes: eos se Oreo mactare lunius dictitans, cum iotulissent 19
signa, turbavit ordines et baud dubie. inpulit aciem. quod
ubi sensit dictator, ^^ab laevone cornu ^victoria incipiet,^

6. uiriuiem ew mUHU decus:

, M. — P: militils. r- 111: et
oiQDia* lUam nictoriam' seijat

8. is .Cursor uocibus: PM]
his Conor Yocibus. — P: in*
■tintos. PalL Voaa. U. al.: m*
stnictoa. — LoY. 4. al.: prae-
ficit Cf. qood paqlo ante le-

< gitnr ^datnm—icionaistiint^.

1, 48. : arripit — . deiecit. al. —

PM: praefecit mag. eqniiam.

10. simul est coneursum : SL m.

3. P. -^ M m. 1.: „aimal eat

concuniirn^. Fortaase ),con«

carsa^ /5". .Ajt. 9 , 43. : ubi — '

. ^mn. — Yoas. ii* Lot. 4.

omnescpie prope fecc. codd.:

ab ntra^u^ parte.

12, prior forU lunius eommo*

i^H hosiem leuo dextrum

cornu: PM. — P: aacratos

mores aamnitiafn militea. —

T. Livi pan II.

H m. 1. PLeid. i.: et patri-
bua «andore armis. M m. 2«:
paribus.

15. cunt inhdisseni signa (sdl.
sacrati tSamnites): PJH] com
intnliaaet signa. — JHl: eos
se ores mactare. P m. 1.:
eos se orco marlare. n. 2.:
mactare*

17. ab Uuone cornu uidoria
incipiet: PM.*— Verba „comtt
oictoria incipiet inquit et de:f-
tru^' bis scripta sunt in M.
Verba „ victoria incipiet in*
quit et dezimm eornu^ ex-
Giderant in Leid. i. Voss. n.
Lot. 4. aL — Leid. i. al.:
ab laeao coma. — Lot. 4.:
seqnitor. — PM: non partem
maximam nictoriae. trabet.
Leid. I. Voss. ii. aL : nictbria.
Lot. 4.: aiotoriam.

562

UBBRUL

mquit 996! dextnmi comn dictatoris acies alienam piignam
secpietur, non partem maxhnam victoriae trahet?^ cond-
tat milites. nee peditum viituti equltes ant legatonim stn-
dia ducibus cedunt: M. Valerius a dextro P. Dechu ii

6 laeTO comu — ambo consolares — ad equites in ch>tb3mb
poaitoa evehuntar adhortatique eoa ut partem secum capes-
serent decoris in transvetsa latera hostimn incnrmnt. is no-
vu additus terror cmii ex parte ntraqae circmnyasMKt
adoh et ad terrorem hostiom legiones Romanae rediate-

lOgrato cbmore intoEssent gradum, torn fbga ab SsmnntibBS
coeftAz iam strage hominum armoTaraqne insignium campi
repleri: ac primo pavidos Samnitee castra sua accepere^
deinde ne ea quidem retenia: ciqptis direptisque anie no-
ctem iniectus ignis, dictator ex aenatus c<msulto trinnq^-

i5vit: cuius triumpho longe maximam speciem captiva anna
^ebuere: tantum magnificenliae visum in his ut aurata

4. M, f^alerius a dextro P,
DeeUii ab leuo comu: PM.
— In Leid. i. mnltisqae recc.
codd. excidit Jf« — M:
caeuntnr.

': 7. U nouus oMHus terror
eunr ex parte lUra^fue cir-
cumuassisset aeiem: P. —
M Leid. I Lot, 4. al. : his no-
uns additas terror. YosB. 11.:
hk nonus additas terror. —
n m. 1.: redintegrato clama-
rem tulissent. m.^.: clamore
tnlUsent. — Mm. 1. : armo-
mmqae insignu. JH in. 4. P:
insigniaro.

13. deinde ne ea quidem re-
tenia: P: „bald konnte aber
anch dies nicht mehr beliaup-
tel wcrden". — M: recenta.
PM: oaptis direptisqne ante
noctem inieetns ignis. Leid. i.
Voss. n. Lot. 4. omnesqae

prope Drak. codd.: captis
que ante noetem cet. Cf. a.
Igr. 9, 39. snb fin.

14, dictator ex e. e. Mmmpha-
uU: PM. — L«T. 4.: prte-
-baemnt.

1€^. inkis: PM] in tit. — Ddnde
Seripimn est et in M et in
rell. codd.: dominie argen-
fariorum: aed Maratus ?!•
detar iostam seriplaram re-
• stitnisse. Cf. 26^ 27.: eodem
tempore v^tAn foBernae,
quae postea qninqne; et ar-
gentariae, qnae nnne noyae
appellantnr, arsere. — PM:

i . cnm tensae dncerentnr. Cf.
Featns: 9,tensam ait yocari
Sinnias Capito vebionlnm,
qno exuviae deornm Indicris
Circensibns in eircnm ad pal-
yinar yefanntnr. foit et ex
ebore — et ex argento^.

LIBER IX

563

scuta dominis argentarianim ad forum oraandum divlderen*
tur: inde natum inkium dicitur fori ornandi ab aedUibua,
cum tensae ducerentur. et Roman! quidem ad honoram
deum insignibus armis hostium usi 8unt, Campani ad sijq>er-
blam et odio Samnitium gladiatores -*-^ quod spectaculum 5
inter epulas erat -*- eo omatu armanmt Samnitiumque no-
mine conpellanmt. ^ — Eodem anno cum reliquis Etrusco-
rum ad Perusiam, quae et ipsa indutiarum fidem ruperat^
Fabius consul nee dvbiA nee diffldli victoria dimicat: ipsum
oppidum — nam ad moenia victor accessit — cepisset ni 10
legati dedentes urbem exissent. praesidio Peruslae inpodfto

4. Campani ad supbiam 9c
odio SamnHium cet: M]
Canipani ab snperbia et odio
cet. (P). — Facere non po-^
tai qnia b. 1. difiBclKorem
6Griptaram veriorem baberem.
fugit enim librarios €td non
nnmqaam apud LiySnm idem
fere qnod ob vel eauem com
genit. aignificare, praeaertim
cum odio seqneretar et par-
ticnlae ad ab saepissime in-
ter se confasae esaent. sed
Lirinm orationem mntare plu*
riboaqne interdam praeposi*
Udnibiis (6, 34. 21, 60. al.)
ad eundem prope aensom ex*
primendnm uti notmn est:
et b. 1, ad superbiam re-
spondet praecedenti voci ad
honorem. „ Die Campaner
dagegen acbmiickten anaHocb-
matb ( d. i. um ibrem Stolze
%VL genugen) nnd ana Uass
gegen die Samniten mit die*
sem Waifenacbmnck ibre Gla-
dlatoren'* n. s. w. Cf. 36, 14.:
ad Indibriam regem earn eon-
aalatari insait. 1, 7. al. —

Pn rell.: conpellamiit. <^od.
Ixfirtn.: appellarunt.
li eum reliquis Etruscorum:
PM. Reliquis yldetdr b. 1.
idem eaae quod reliquiis^
qnod in cod. Riocldano re-
pertum est. cf. 8, 1.: cnm
querlmonl^. •*- PM al. : ,,qnae
ei ipsa indutiarum fidem ru-
perat^. Gelenius „qiuie ipsa*'
omisso et in suis libris inye-
nisse Tult. et sic scriptum
est in Voss. n. dnobusque
recc. codd. — P: fabius cos.
M: fabius cons. — Loy. 4.:
dimicaidt.
11. praesidio Perusiqe inposito
legaiionibus Eiruriae ami"
eitiam petentibus prae se
Romam ctd ssTiatum missis
(m. 1.: misis) coss, cet.: P.
— Jll: „ praesidio perosiae in-
posito l^ationibns etmrie
amici audita perinde*^: quae
postrema yerba capitis quarti
decimi buins libri sunt, ea
quae post am£r/ sequnntnr in
fine cap. zxii. „plisiica ^tia
peieniib. prae se romam ad
36'

564

LIBER IX.

tegaiionlbus Etruriae amicIUam pctcntibus prae se Romam
ad senatam missis consul praestantiorc etiam quam dicta-
tor victoria triumphans urbem est invectus: quin ctiam d^
yictoruin Samnitium deciis magna ex parte ad legatos P. De-

5 cimn et M. Valerium est versum, quos populus proximis
comitiis ingenti consensu consulem alterum alterum praeto-
rem dectaravit

XLI. Fabio ob egregie perdomitam Etruriani continua-
tur consulatus, Decio collega datur. Valerius praetor quar*

iO turn creatus. consules partiti provincias : Etrurhi Decio, Sa-
mnium Fabio evenit profectus ad Nuceriam Alfatemam

senatum missis^^ cet, repe-
riri L L diximas. — Lov. 4.:
-consnl praestacitiore etiam ni-
ctoria qaam dictator triam-
phans in orbem estlnnectoa.

3. quin etiam deuictorum Sa-
mnitium decus magna ex
parte ad legatos /^ Decium
et M. Valerium est uer-
sum: PM: „ja man schrieb
nicht einmal das Yerdienst

' die Samniten besiegt za ha-
ben dem IMctattHr Papirias
mdir VOL ak den beiden Le-
gaten*' n. s. w. -- P: qaos
populas proximis comitiis in-
genti coDsensn cos. alterum
alterum praetorem declarauit:
tf: „quod (m. 2,: quos) po-
pulus proximis comitiis' in-
genti I consensu cos. alterum
dedarauit^S m. 2,: ptorem
declarauit. Voss. ii. al. : alte-
rum consolemi alterum prae-
torem.

9. Decio collega datur: PM
cod. Klock. Voss. u. al] De-
cins collega datur (Mm. 2.).
— Leid. r. al.: decio college

datur.— In fiae preximi C|-
pitis Livius iam dixerat P.
Decium ingenti consensv con-
sulem dedaratnm esse, optime
igitar babet-, qjaed m anti-
qnissimis codd. legitar. Fa-
l>ium Decio cotiegany datum
esse: non enim Decins Fabio
sed Fabius Decio addendns
collega visus erat: ,,dem Fa-
bius wird als Anerkennuos
fiir die gSnzliche Besiegung
£truriens das Consolat er-
neuert, er wird dem Decias
als Amtsgenosse zngesdlt*^
11. prof ectus ad Nuceriam Al-
faternam: M] is profectus
cet. — • Is in nolle cod. scri*
ptnm est nisi in Sigoniano
recentissimo , nee magis boc
loco ea Tpce opus est quam
multis similibus locis. cfl 10,
1. — P: profectus ad nuce-
riam falaternam. Cod. Kloclr.:
profectus in lucerlam falater-
nam. Cf. Diod. 19, 65.: ot
ok if\v Nox>x£§iav rrjy 'AV

LIBER IX.

565

tnm pacem petentis, quod uti ea cum daretur nolaissent,
aspernatus est: oppugnando ad deditionem subegit. cum
Samnilibu^ acie dimlcatuin: haud magno certamine hoetes
vict), neque eius pugnae memoria tradita foret niMarsi eo
primum proelio cum Romanis bellassent. secuti Marsorum 5
defectionem Peligni eandem fortunam habuerunt. Decio
quocpie alterl consul! secunda belli fortuna erat; Tarqui-
niensem metu subegeiral; frumentum exercitui praebere at-
que indutias in quadraginta annos petere: Vulsiniensium ca-
Stella aliquot vi cepit, quaedam ex bis dirult ne receptaculo 10
hostibus esseut, circumferendoque passim bello tantum ter-
rorem sHi fecit ut nomen omne Etruscum foedus ab con-

<favfo» Plin. 3, 5, 62. —
Deinde scriptum est io Pfl(
non turn sed ,,com pacem
petentis'*. Lov. 4. al.: tam.
^- Mm. 3.: quod indutie
cum daretur cet.. — ^Als der
Consul Dach rfucerla mar-
ficbirt v^ar,. uud sie ibn jetzt
um Frieden batea, so wies
ec sie znriick '^ a. 8« w.

2. aspernatus esU PAl cod.
Klock. al] aspcruatus. —
Leid. I. Voss. II. Lot. 4. aL:
aspernatus earn oppugnando
ad deditioaem subegit.

4. ii0q¥0 eius pugnae memo-
ria tradita foret: M m. 2.
p. — Jtt m. 1.: neq. pugne
meinoria tradita foret. m-. 2. :
9, neq. ei pngn^ memoria*'.
I. Fr. Gron. cum in Med.
scriptnm < pntaret ,» neque ei
pugn;»e memoria '^ cet., a Li-
v^o scriptum fuisse coniecit

„ neque ea pugna memoriae
tradita foret 'V

5« seeuti Marsorum defect io-
I nem Peligni vandem for-
tunam habuerunt: P. — M
m. 1.: praeligni. m. 2.: pae-
ligni.

7. Tarquiniensem metu sub-
eger^at frumentum exerci-
tui brebere atq, inducias in
quadraginta annos petere:
P. — M : tarquiniensem metu
subegerat Cirumenlum exerci-
tii praebere atque indutias
cet. m. 2.: exerciti.
10. quaedam ex his diruU:
PM Leid. I, al J q^aaedam ex
• iis diruit. — PM cod. Klocfc
aL: nulsiniensium. Leid. i.
XiOV.. 4. : uulsinensium. Cf. 7,
3.: Vulsiniis. -^ PM: nc re-
ceptaculo bo&tibus essent.
Leid. I.: ne feceptacula ho-
stibus essent. — Cod. Por-
tug. : circumferiicndoque. •*-
PM: ut nomen omne etru- .
scum foedus ab cos. peteret.

566

UBERIX.

^sule ptipteU ac de eo quidem nihil inipetratum, Indutiae
ammae datae: atipendium exercitu Romano ab boste io
enm annum pensum et binae tunicae in militeni exaetae:
ea merces indutiamm fuit Tranquillas res iam Etru^

5turbaTit repentina defecUo Umbrorum, gentis integrae a da-
dibus belli nisi quod transitum dxercitus ager senserat n
condtata omni iuventute sua et magna parte Etxusconmi
ad rebellionem conpulsa tantum exercitum fecerant, ut ^^
llcto post se in Etruria Decio ad oppugnandam inde Ro-

10 mam ituros magnifice de ae ac contemptim de Romanls lo-
quentes iactarent quod inceptum eorum ubi ad. Dedum
consulem perlatum est, ad urbem ex Etruria magnls itine-
ribus pergit et in agro Pupiniensi ad famam intentus ho-
atium consedit. nee Romae spemebatur Umbrorum bellum,

1. ac de eo quidem nihil im^
petratum: P m. 2. M. — P
m, 1,: adeo quidem cet. -^
Verba „annaae datae *^ exci-
derunt in JM.

2. exercitu romano: PM] ex-
ercitui romano. Cf. 4, 12,:
1180 menstmo. al. — M m. 1.:
in eo a^num. M m. 2. P: in
ea annam. -^ P: pensum
bine tunicae in militem ex-
arte inmerties indutiamm fuit.
m. 2. : exacle ea merties cet.
— Al m. 1. : ea mercestiarnm
fait, m. 2.: Tdutiamm. ,

^, tranquillas res iam etru'
4cis: PJS al.: „schon war
die Rube in Etrurien wieder-
hergesteilt, als" u. s, w. —
Voss. ir, Lov, 4. : tranquillas
iam res etruscis. -^ Leid. i, :
repentina refectio umbrorum.

6. ii concitata omni iuuenlute
sua: P m, 2, — P m, 1,:

„ocitata omni^ eel. omisso
a, — M: bii condtata cet

11. quod inceptum eorum ubi
ad Deeium cons. (P: cos.)
perlatum est: PM. — PM:
et in agro pupiniensi ad fa«
mam intentus hostiom con-
sedit: „und setzte sieh im-
Gebiet von Pupinia feat mit
ganzer Aufmerksamkeit aof
die Nacbricbt von derAnnS-
berung der Feinde wartend*\
26, 9. : inde in Pupiniam ex-
ercitu demisso.

14. nee Romae spemebatur Urn*
hrorum bellum: PM. —
Leid. I.: bellum ombromni.
— P: et ipsae minae metum
fecerant expertis gallica clade
quam intutam urbem incolo-
rent. Mm. 1.: expertis gal-
lica* | cladem. m. 2.: galiicaj
cladem. In Leid. i. Voss. ii.
Lov. 4. al. excidemnt baec

LIB£RU:.

&67

* et ipsae minae metum fecerant expertis Gallica clade quam
intutam urbem incolerent, itaque le^ti ad Fabium consu-
lem missi sunt ut, si quid laxamenti a bello Samnitium ea-
set, in Umbriam propere exercitum ducereU dicto paruit
consul magnisque xtineiibus ad Mevaniam, ubi turn copiae5
Umbrorum erant, perrexit repens advenius consults, quern
procul Umbria in Samnio bello alio occupatum credideranft,
ita extemiit Umbros ut alii recedendum ad urbes munitas, '
quidam omittendum bellum censerent. plaga una — Mate-
rinam ipsi appellant — non continuit modo ceteros in ar- 10
mis sed confestim ad certamen egit: cai^tra vallantem Fa-
bium, adorti sunt: quos ubi efiiisos mere in munimenta con-
sul vdit, revocatos milites ab opere prout loci natnra tern-

tiia yerba. — PM: itaque le-
gal! ad fabium coS. miasi (P:
misi) aunt ut ai quid laxa-
menti cet, Lo?. 4.: ut qnic-
qnid laxameoti.

4. dicto paruit conoid: JL —
P : dicto parauit osul magnis-
que itineribns ad meuaniam
cet. M: ad meauaniam.

8. ut alii reeedendum ad ur-
bes munitas quidam omit-
tendum (P: omitendum) bel-
lum censerent: PM. — ^ Paulo
ante P m. 1.: procolumbria.
— PM a].: „plaga una ma-
terinam ipai appellant non
continuit modo ceteros in ar-
mis*' cet. Lov. 4.: „mater-
nam ipsi appellant". Nemo
non yidet, plagam h. 1. si-
gnificare eos homines qui ex
plaga (vel pago b. e. parte
Umbriae) Materina venerant.
or. Caes. b. gall. 6, 11.: in
Gallia non solum in omnibus
civitatibus atque in omnibus
pagis partibusque sed paene

etiam in singulis domibus fa-
ctiones sunt. 1, 13.: eos in-
peditos et inopinantes adgres-
6U8 magnam eorum partem
concidit — ': is pagus adpel-
labatur Tigurinus : nam omnia
civitas Helvetia in quattnor
pages divisa est. 1, 27.
13. prout loci natura tempue-
que patiebatur ita instru-
xit cohortatusque praedi-
catione uera qua in Tuseis
qua in Samnio partorum
decorum: PM. Persaepe a
Livio qua •— qua pro par-
tim — partim scribi notum
videtur: cf. 2, 35. 45. —
PM omnesque prope Drak.
eodd.: „qua se urbem ro-
manam oppugnaturos minati
sunt". In Leid. i. „ minati
s/nt" seriptum esse dicitur.
cf. 3, 2.: dederit. — Cod.
Sigon. : expugnaturos. I. Fr.
Gron. etiam insiruit in suis
libris invenisse yult. 99AIS
sie der Consul wild auf den

568

UBERUL

pusquc patiebatur ita instruxlt, cohortatusque pracdicatHme
vera qua in Tuscis qua in Samnio partorjam decorum es-
guam appendicem Etnisci belli conficere iubet et Tocis in-
piae poenas expetere, qua se urbem Romanani oppognatii-
5 ros minati sunt haec tanta sunt alacritate militum audita,
ut clamor sua sponte ortus loquentem interpellaverit do-
cem: ante imperium ante conceutum tubarum ac comumn
cuTBu efiiiso in hostcm feruntur: non tamquam in viros ant
annatos incurrunt; mirabilia dictu, slgua primo eripi coepta

barom ac comnam'^^ Cf. 9,
43.: in qaas (cohortes) nee

Wall losstftrmen sab, rief er
die Soldaten von der Arbeit
ab nnd stellte sie so gut als
der Ort nnd die Verhaltoisse
es erlaubten auf, nnd nacb-
dem er sie dorcb das wobl-
verdiente Lob ibrer in £trn-
rien nnd Samninm aasgefubr-
ten Heldentbaten angefeuert
hatte, forderte er sie auf dies
HSuflein, eine Zngabe znm
TnsciscbenKriege, snyernich-
ten nnd das gottlose Wort
zu rScben, womit der Feind
gedrobt selbst Rom angreifen
an woIlen'V
7. ante imperium ante con*
eentu tubarum ac cornuum
cursu effuao in hosiem fe^
runtur: M m. 2. -^ IH m. 1.:
ante concenta tnrbarum. —
In P (et in Drak. codd.) 8cri«
ptnm est „ante imperinm de-
inde ocentn (m. 1.: otentu)
inrbamm ac cornunm** cet. sed
deindcj, qaod facile ex ante
fieri potuit, orationem langui-
dam reddit, ut ne id quidem
probandum Tideatur quod iu
cod. Neapol. Latinii scriptum
esse dicitur „an(e imperium
deinde ante coneeulum tu-

iussn consulum nee signo ac-
cepto victores yadant cei
30 » 33.: cnm maxime baec
imperator apud Carthaginien-
ses — ageret, tnbae comoa-
qne ab Romania cecineront
cet. — HI: clamor sua sponte
bortns. — P m. 1. : in ostem.
9. mirabilia dictu: PM a]. —
(yod. Sigon. Loy. 4. al.: mi-
rabile dictn. Loy. 4.: deinde
signiferi ipsi trabi ad consa-
lem armatique milites ex ade
transferri in adem. Leid. i.:
res geritnr. — M: nmboni-
bus incnrsaq. ala stemnntur
bostes. P : sternunt bostes. •*-
^Zuerst fing man an — kanm
y?ird man es glauben — die
Fabnen den FahnentrSgem za
entreissen, dann die Fabnen*
trSgcr mit den Fabnen znm
Consul zu scbleppen nnd die
bewaffneten Soldaten ans der
einen in die andere Scblacbt-
linie biniiber zu zieben: und
kommt es wirklich wo znm
Kampf, so rlchtet der Scbild
mebr aus als das Scbwert:
mit den Scbildbuckeln uud

LtBBR IX.

569

siginferis, delnde ipsi signifen tralii ad consulem armatique
milites ex ade in aciem trauBferri et, sicubi est certamen,
scutis magis quam gladiis geritur res: umbonibus incussa-
qtie ala stetnuntur hostes: phis capitur hominum quam cae-
ditur, atque una vox ponere arma iubentium per totam fer^ 5
tur aciem: itaque inter ipsmUx certamen facta deditio est a
primis auctoribiis belli: postera insequentibusque diebjis et
ceteri UmlMrorum populi deduntu^: Ocriculani sponsione in
amidtiam ^ccepti.

XLD. Fabius alienae sortis victor belli in suam pro- lo
vindam exerdtum reduxit: itaque ei ob res tarn feliciter
gestas, sic ut priore anno populus continuaverat consula-
tum, ita senatus in insequentem annum , quo Ap. Claudius
L. Volumnius consules fuerunt, prorogavit maxime Appio
adversante imperium. Appium censorem petisse consula- 15
turn comitiaque eius ab L. Furio tribuao plebis interpellata,
donee se censura abdicavit, in quibusdam annalibus inre-

^ darcb Schoitent^sse werdeti
die Feinde niedergestreckt'^

— P: vox ponere arma la*
oeDtimn.

6» Uaque inter ipsum eeria-
men facta deditio est a
primis auctoribus belli: PM.

— Pall. 1. 3. Yoaa. u. al.:
itaqfae lifter ipsoin certamen

. facta deditione a pritnis aa-
ctoriboa belli poatero cet. —
P m. 1.^ dedacontar. P m.
2. M: dedantur.
13. Ua eenatue in insequen-
tem annum quo Ap^ Clau*
dius L* Volumnius eosh
fuerunl prorogauit: M m.

. 3. P. — M m. 1.: in inae-

quente annum. — Priore anno

^ Q. Fabius tertiom consul crea-

tns erat) et jcum eo P. De-

cios consolatiim gesserat boc«

anno Ap. Clandio L. Vola-
mnio consnlibna creatis ini-
perium Fabiq senatas decreto
prorogatum est, ut qui con-
sal non esset pro consule
bellam cum Samnitibus, a
quo avocatus esset, finiret.
16. comiitaque eius ahls, Fu-
rio tr, pi, interpellata: PM.
Quod Interpellari potest, iam
agi coeptum ease debet, cum
igitur comilia consularia ba-
berentur et Appins.suffragia
ferre yideretur, L. Furius
trib. pi. intercessit ne res ad
finemperduceretar, donee Ap-
pius censura, se abdicasset,
quod praeter tribuniciam in-
iercedendi potestatcm facile
populo persuasit, utpote cuius
summa invidia Appius solus
cen^uram gereret (9, 34.).

570

UfiEBUL

nio. creatii8 consul, cum collegae novum beUiuu Salenlia
hostes decemerentur, Romae mamiit ut iirbanis artibua opes
angerct, qnando belli d^cus penes alios esset. Volwnniiim
provinciae baud paenituic: mulia secunda proelia fecit, dt

5 quot urbes hostium vi cepit: praedae erat largitor et beo-l
gnitatem per se gratam comitate adiuvabat^ militemque hb
artibus fecerat et periculi et laboris avidum* Q. Fabius pn
consule ad urbem Allifas cum Samnitium exercitu signis
conlatis coniligit: minime ambigua res fiiit, fiisi hostes at

10 que in castra conpulsi: nee castra forent retenta ni eiu-

1. SdUntini hostesi PM] Sal-
^ lentiiii hostes. — Qaamqiuim
10, 2. in PM Sallentini scH-
ptam est, tamen ex Puieani
opiimorumque tertiae deca-
dis codicam anctoritate (25,
1.) Salentini acrkbendam y'l*
debatur. — M: aolumniam
proointiae hand' penitiiit. —
Haiti recc. codd. : aliquot ho-
atittm urbes ui cepit. .

5. praedae erat largUor et he-
nignitaie per se gratam co*
mitate adiuuabat: P m. 2.
nam m. 1. „ut benignitate^
' scriptam erat. — M: praeda
erat largitor et benignitatem
^ se grata comitate adiuua-
bat. m. 2. : praedae. — PM :
militemque his artibus fece-
rat et periculi et laboris aui-
dum.

7. Q. Fabius pro eonsule ad
urbem Allifas eum Samni'
tium exercitu signis eonla^
iis confligit] Q. Fabius pro-
consul cet. Cf.Cic. or.de imp.
Cn. Pomp. 21, 62. — P : q.
fabins p cos. ad arbem allifas

com tamnitiiun exerGita signv
dlatis confligit. A : iabins pn
cons, ad urbem allifas con
samnitium ex ezcitos ignis
conlatis confligit. m. 4.: com
samnitium ez'cita aignis cod*
latis. — Praenomen Q, exd-
dit in Leid. i. Yoss. n. Lot. 4.
mnltisque recc. OnJc codid-
bus. — In Yosa. ii. multis-
que aliis libria scriptum est:
a/ifas. cf. 0, 38.
10. nee castra forent retenta
ni exiguum superfiMsei
diet: P: „und audi das La-
ger wfirden sie nicht babea
behaupten konnen, wean sich
der Tag nicht schoa zom
£nde geneigt bStta^. —
Leid. X. al.: nee castra fois-
sent retenta. — M: fiisi ho-
stes atque in cetstra forent
rietenta ni exignum superfois-
set diei ante noctem tamen
sunt circumsessa et noete co-
stodienda ne.quis cet. m. 3.:
custodita. Quae exdderant
Terba, m. 2. margin! adscri-
pta leguntur: copulsi nee ca-
stra. ^

LIfiER IX.

S7l

guum superfttisset diei, ante noetem tam^i sunt circum-
sessa et nocte custodita ne qiiis elabi posset postero die ,
vixdum Ittce^ certa deditio fieri coepta et pacti, qui Samni-
tlum foreat ut cum singulis vestimeutis enutterentur: ii
omnes sub iugum missi: sociis Samnitiuiki niiiul cautum, ad 5
septem milia sub corona veniere: qui se civem Hemicum
dixerat, seorsus in custodia habitus: eos onuies Fabius Ro-r
mam ad senatum misit, et cilia quaesitum esset dilectu an
voluntarii pro Sa^initibus adversus Romanos beUassent, per
Latinos populos custodiendi danlur iussique earn integram 10
jrem novi consules P. Cornelius Arvkia Q. Marcius Tremu-
lus — hi enim iam creati erant — ad senatum referre. id
aegre passi Hemici, conciUum populonim omniun^ habenti-
bus Anagninis in circo quern Maritimum vocaAt, praetef

4, If omnes sub iugum missi]
hi omnes cet. — PM: hii
omnes. — P m» 2.: „sociis
aamnitinm nihil caatom ad
sepftem n^il sab corona ue-
niere'^ m. 1.: socios. Jtt:
,,6otiis samnitinm nihil caa-
tam ad lui miL sub coronam
Ineniem re'^ sic et alibi u
et u inter se confu^a sunt,
Gf. 2, 17.: sub coronit ae-
niemnt coloni alii (PM). 41,
11.: a. capitum dc. zxxii. sub
corona neDiemnt (cod. Lan-
rish.). al. Quid sit sub co^
rona venire docet A. Gel-
lins 7, 4. — Leid. I.: nenire.

7. seorsus in custodia habi-*
tus: PM Leid. i.] seorsnm
cet. — Seorsum scriptnm
est in Pot. Colb; aL 22, 52.
Cf. 30, 3S.: „aliorsas*': ad-
uersns. — PM Leid. i. al.:
et cum qdaesitHm esset dile-
ctu an uoluntarii pro samni-

tibns aduersus romanos bei-
lassent.

11. noui cos, P, Cornelius Ar-
uina Q, Marcius Tremulus
hi enim iam creaii erant:
P. — M: noui cos. p. c6ri-
nelius aruina martius remu-
las I hi enim cet. — Q, ex-
cidit etiam in omnibds prope
Dralr. codd.

14, -pToeterAletrinatem : Vo^, ii.
al,] praeter Alatrinaten^. —
M: praeter akrinatem ferr'e-
tinatei^qae« P: pt akefnitate '
ferentinatique. m» 2.: „pt
alterlnate^. simili errore scri-
ptum est in cod. Snakenbur-
giano apiid Plinium 3,5. ^.
„aiterinates"» cum in rell.
esset „alelrii]fates'^ 9,43.ta<>
men et in M et in P m. 2.
scriptnm est aletrhaii^ cuius
loco in P tn. 1. fuerat „ai-
tet^inati*^ cf. quoque Cic. or.
pro Claentio 16, 46.: ^C. et

• 572

LIBER IX.

Aletrinatem Fcrentinatemquc et Vcrulanuin omiies Hernia
nommis populo Romano bellum indixenint.

XLIII. In Samnio quoque, quia decesserat inde Fa-
bius, novi motus exorti: Calaiia et Sora praesidiaque qax
Sin his Romana erant cxpugnata, et in captivoruin corpon
militum focde saevitum. itaque eo P. Cornelius cum exer-
citu missus: Marcio novi hostes — iam enim Anagnina
Hemicisque aliis bclliim iussum erat — deeeniuntur. primo
ita omnia opportuna loca hostes inter eonsulum castra in-
10 terceperunt ut pervadere expeditus nuntius non posset, et
per aliquot dies incerti renim omnium suspensique de stati
alterius uterque consul ageret, Romamque is metus mani-

^ L. Fabrfcii frttres gemioi fne-
mnt ex mauicipio Alelrioati^.
20, 56.: ),hic tarn Fabricias
non modo ad me meos vici-
DOS et amicos Aletrinates non
addoxlt*' eel. — In uno Li v.
Loyeliano qnarlo scriptum
ease dicitur „allatrinatem^*.
— PM : omnes hernici nomi-
BIS p. romano hellam indi-
xemnt.

3. quia deeessertU inde Fa-
hius: PM. — Voss. u, Lov. 4.
al.: dtscesserat.

4. quae in his romana erant:
PM] quae in ils cet

7. Mareio: P. martio: M, — P
m. 1.: iam enim anag | minis.
m. %i anag | ninis. M: iam
enim inagniuis.

10. et per aliquot dies: M. —
P: non pos8£ per aliquot
dies. — M: is metus mana-
ret. P Leid. i. Voss. ii. Lov. 4.
a). : 16 metus maneret. — In
eisdem Voss. ii. Lov. 4. etiam
cum interposiluin est: „cam

de statn*' eel. L Fr. Gron. ii
Rottendorf. codice inTeoit
,,per aliquot dies incerti re-
rum omnium — uterque con-
sul agere, romamqae is me-
tus manaraf cet. quae conie-
ctnrae omnes eorum librario-
rum sunt qui non Yiderint ut
et ad ageret maneret perti-
nere. „Die Herniker beselz-
ten anfangs so sorgf^tig jede
Stelle zwischen den Lagern
der Consuin, w6 eio Ober
gang m<5glich war, dass keio
Bote von dem einen zum
anderen hindurch kommen
konnte, und dass jeder der
beiden Consuin fiber die Lage
dcs Andern mehrere Tage
bindurch in voUer Ungewiss-
heit und Besorgniss bHeb,
und dass diescr Schrecken
sich bis nach Rom yerbrei-
tete, worauf dort alle dienst-
iahigen jungen Lente ansge-
boben und zv^ei voIbtSndige
Heere (tir jeden mSglicben
Fall gebildet warden**.

IIBEEIX.

573

ret adeo tit omnes luDiores sacramenio adigerentuB atque
ad subita rerum duo iusti scribereDtur exerdtus* ceterum
Hernicum bellum nequaquam* pro praesenti terrore ac ve*
tusta geatis gloria fuit: nihil usqiiam dictu dignum ausi trt^
nis castris intra paucos dies exuti triginta dienun indtitias,^
ita lit ad senatum Romam legatos mitterent, pacti sunt bi-
mestri stipendio frumentoque , et singulis in militem tuniek:
ab senatu ad Mardum reiecti cui senatus . consulio ^pennisk
sihn de Hemicis erat, isque earn gentem in deditionem ae-
cepit. et in Samnio ^Iter consul superior viribiis, Io<^s in- 10
peditior erat: omnia itinera obsaiepserant hostes saltusque
pervios ceperant, de qua subvefai commeatus possent: ne-
que eos, cum cotidie signa in adem consul proferret; eli-
cere ad certamen poterat, satisque apparebat neque Samni-*
tern certamen praesens nee Romanum dilationem belli la- 15
tiirum. adventus Marci, qui Hemiqis subactis maturavit
collegae yenire auxilio, moram certaminis hosti exemit:

3. pro praesenti terrore ac ue*
iusia geniis gJoria : ex coni.
I. Fr. GronoTii. Fetostaie
eniin et in PM et in rell. codd. ,
scriptum est (cf. 41, 24.): sed
vetusta videtur adiectivo
prpesenti postnlari. et in Itl
repertum est „genti8 glpria
fuit". — P: ac netnstate gen-
tis glorie fait. Leid. i. al. : gen-
tis gloriae. Voss. ii. Lov. 4.:
acuetuslatc gloriae fait. —
Paalo ante in omnibas et
Pal), et Drak. codd. scriptam-
est properassent id terrore
pro «,pro praesenti terrore",
qaod in PM integram est.

4« trinis castris intra paucos
dies exuti: PM rell. Ii^ nno
Leidensi ii. inyentum est „ter-
nis^ castri3". cf. ex. gr. 23,
49.: trina caatra hostiaia (Pat.

Colb. al). -r Pall, l.' 3.

Voss. II. al.: ita at senatum
^ romam legatos milterent.
8. cui st. permissunk de Her-

nicis erat: M. — P: caisc.

permissum de herennicis erat.

Lot. 4.: cni sicat permis-

sam Get.
10. et in Sanmio alter cos. su-

ptrior uiribus locis inpedi-

tior erat: PM. — M: ob-

saepserant. P: obsepserant.

Leid, I, Lot.* 4. molti^e alii

recc. codd.: obsesserunt, Pali.

■41

1. 3.: obsederant. Voss. n.:
obsiderant. — P: n6 qua
sabaebi. M: ne qaa saboei.
12. neque eos cUm cotidie si-
gna in aciem coss, prefer^
ret elicere ad certamen pot-
erat: PM. — Paulo post PM:
adaentus marc/. '

574

UBER IX.

nam ufc qui ne alleri quidem cxercitui 8C ad certamen ot
didissent pares, conlungi utique passi duos consulares exa-
dtus nihil crederent superessc spei, advenientem inconpooto
agniine Mardum adgrediuntur. raptim conlatae sarcrinae b
5 medium et prout tempus patiebatur instructa acies. cUmor
primum in stativa perlatus dein conspectus procul pulvii
tumultum apud alterum consulem in castris fecit : isque con-
festim arma capere iussis raptimque eductis in aciem idfi-

1. nam ui qui ne alter i qui^
dem exercUui se ad certa-
men eredidissent pares con-
hmgi utique patai duos
eonsvlares exereitus nihU
crederent auperesse spei
aduenientem inconposito
agmine marcium adgre-
diuntur: PM rell. non modo
Harleiani codicis (recentio-
ris) librariam fagit, qoanto
fortior oratioais vis nulla par-
ticala inter verba pares con-
iungi interpoaita pro lalinae
linguae rationibus efOceretur,
sed edam F. W. Ottoneni.
hie enim „^coniangi" scribi
Tolnit, ille „o^ coniungi*'.
sed iam A. Drakenborcbius
antiqnam et instam b. 1. scri-
ptnram recte interpretatus est
mentione coniectnrae cuius-
dam a I. Fr. GronoTio in
prima editione Liv. annalium
propositae facta: quamquam
Gronovium id quod ibi scri-
bendnm coniecerat „ri/7?t, ut
qui — credidissent pares, con-
iungi utique passi — crede-
rent^\ scripsisse postca pae-
nitoit. cf. 9, 23.: sparsi per
vias speculatores. „Denn da
sie es nicht einmal mit dem

einen Heere anrzanebmen g^
wagt batten, jedenfalls we-
fiigstens glaubten, class won
sie die xwei consolariscba
Heere sich Tereinigen liessci,
jede Hoffnung auf einen glnick-
licbcn Erf'olg ihrer Sache
aufgeben zu m&ssen, so grei* {
fen sie den Marcios wie er
mit seinen nlclit geordnetes
Truppen daberzogplutzlichto.

4. raptim eonlatae sarcinae in
medium: P. -— M m. 1.:
raptim conlatae sarcinae in
medio unum | St. protempos
patiebatur cet. m. 2.: in me-
diu I & . M m. 3. P: A prout
tempus cet. — Yoss. lu: sed
raptim conlatae sarcinae cet.

5. clamor primum in statiua
perlatus: P. — Bl m. 1.:
„ clamor primnm in stioa ^Ia-
tns": mana altera adiectam
est sta supra sii. — PM
Leid. f. al. : dein conipectas.
— P: apud alterum cos. M
m. 1.: apud alterom cos. m.
2. : alterii. — PM:. Aisqne con-
festim arma capere iossis ra-
ptimque eductis in aciem mi-
lltibus transaersam hostiam
aeiem cet

/
X

LIBER IX. 575

tibns transv^rsjim faostium aciem atque alio cettamine oc-
eupatam inTadIt, dandtans summiim flagitium fore, si sAUs-
rum exercitum Htriuaque vic^oriae conpotem sinerent fieri
nee ad se SOI belli vindiearent decus. qua impetum dede-,
rat peininipit, aciemque per mediam in casira hostium ten-&
dit et Ydcua defensoritms capit alque incendit., quae uln
flagraHtia Marcianus miles conspest et hostes respeKere,
turn passim fiiga qoepta Samnitium fieri: sed omnia obfi-
net c&eAes nee in ullam partem tutum perfugimn est iam
ti'iginta milibus hostium caesis signum reoeptui cimsules de- 10
-d^ant ocdiigebanlqae in unum copias in vicem inter se gra-
tantes, cum tepeade visae procul hostium novae eohorteSy
^ae in supplementnm scriptae fuerant, integravere caedem:
in quas nee iussu consulum nee sigiio accepto victores va-
dunt malo tirocinio infouendum SaiAnitem damitantes: in- 15
fulgent consules legionum ardorl, nt qiu probe sdrent no-
vum nulitem hostium .inter perculsos fiiga veteranos ne
temptaiido quidem satis certamini fore, nee eos opinio fe-
fellit: omnes Samnitium copiae — veleres novaeque —

4. ^ua impetum dederat: HI. c^m inter s^ graUntes. Cf.

— Vi qaa impetum dederat. 7, 13.: gratantes ovantesqae.

Cf. 9, 40.: qua pectus atque fii : inter se gregatantes. Recc.

humeri teguntur. — P m. 1. quidam codd.: inter se gra-

al.: aciem ^ media. P m. 2. tulantes.

M: aciemque. 15. malo tirocinio inhuendum

6. quae uBi flagraniia mar^ Samnitern: P m. 2. M. — P

cianus (M: marttanus) m/- m. 1.: tironicio. Leid. i.

les conspexit et hastes re* Voss. ii. Lov. 4. : intuendam.

spexere: PJU al. — Voss. ii.: — P: indulgent coss. legio-

ei hostes conspexere. Lov. 4.: num ardori. .JH: indnlgent.cos.

coDspexerunt: (30, 6.). — — PM: at qui probe scirent

. Paulo post Leid. i. Toss. ii. nouulh militem hostium inter

al.: nee in nuUam partjcm. ^ perculsos fuga ueteranos ne

9. iam triginta (Wl: zxx.) md, lemptando quidem satis cer-

hostium caesis signum^ re» tamini fore. Leid. i. Voss. ii.

ceptui coss, dederant col' Lot. 4; : ut qui prostemerent

ligebantque in unum co* nouum militem — nee tem-

/ixatf:Plll.-!r- Duo recc. codd.: ptando quidem cet.

cbllegebantque. — P: in ui- 19. omnes Samnitium copiae:

576

LIBER CL

monies proximos fuga capIunL eo ct Romana erigttiir am
^ nee quicqiiam satis tuti loci victis est: et de iu^ qme
ceperant funduntur iamque una voce omnes pacem pete-
bant: turn trium mensum frumento imperato et annuo sti-

5 pendio ac singulis in militem tunlcis ad senatum pacis oia-
tores missi. Cornelius in Sanmio relictus, Marcius de Her-
nicis triumphans in urbcm rediit, statuaque equestris in foro
decreta est quae ante templum Castoris posifa est. Henu-
Gorum iribus populis Alctrinati Verulano Ferentinati, qnia

10 maluerunt quam civitatem, suae leges redditae conubiumqoe
inter ipsos, quod aliquamdiu soli Hemicorunii habueiunt,
permissum: Anagninis quique arma Romanis intulerant ci-
vitas sine suffiragii latione data, concilia conubiaque adem-
pta et magistratibus praeter quam sacrorum curatione inter-

15 dictum. — Eodem anno aedes Salutis a C* lunio Bubulco [
censore locata est, quam consul bello Sanrnitium voverat:
ab eodem collegaque eius M. Valerio Maximo viae per
agros publica inpensa factae. et cum Carthaginiensibus eo-

P. — M: omnis. — Paulo
post M: nee quiqaam. Leid.i.:
ne quidqaam.

4, ium trium mensum fru»
mento imperato cet.: M in.
1. P. — M m, 3.: mensiam*
Cf. 9, 33.: sex mensum. —
Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al.:
dma triam cet. — M: ac sin-
gulis I immilitem tunicis.

6. Marcius: P. martius: M. —
M m. 1. P: de herennicis.
ill m. 2.: de hernicis. — I.
Fr. Gron. scribendum conie-
cit: decreta ei quae cet.

9. Aletrinati: P m. 2. Ill Leid. i.
al.] AJatrinati. — P m. 1.:
alletrinati. Lov. 4.: allatri-
nati. Cf. 9, 42.: praeter Ale-
trinatem. *— M m. 1» P: quia

maluf'rant qua cinitatem. M
m. 2.: qtia. Voss. i. aliigoe
recc. codd.: qaia nihil ma-
luerunt quam ciuitatem. ~
Pltl: coTiubiumqae. Cf. 9, 34.
— PM: aliqnamdio. — Paulo
post PM: concilia conabiaqoe
adempta.

15. a C. lunio Bubulco een-
sore: P. — tt.: ac iunio bu-
bulco censore. m. 2.: a iunio
cet. — M: M, Valerio Ma-
ximo. P: m. ualerio l&azinie.

18. et cum Carthaginiensibus
(M: carlagiensibus) eodem
anno foedus tertio renoua-
tum: PJtt. Cf. 9, 19.: foede-
ribus vetustis iuncta res Pa-
nica Romanae. — M: quia ad
id nenerant.

LIBER QL

577

dem atlno foedus terUo renorabitii legatkcjne eoruin) qai
ad id venerant^ comiter muneni missa^

XLIV4 Dictatorem idem annua habuit P. Cotttdimil
Sdpionem cum magistro equitnm P. Dedo Mure« ab his,
propter quae creati erant, comitia consularia habita^ quia 5
neuter eonsulum potuerant bdl6 abesse: creati^ conauies
L. Postumius Ti. Minueius. bos conges Piso Q^ Fabio et
P. Decio suggerit biennio exempto, quo Claudium Vobi-
mniumqae et Comelium cum Mardo consules facioa tradi^
dimufi. memoriamne fugerit in annalibus digerendia an Con» ID

4. aum mag. equHum P. Db*
cio Mure: M in. 1. P. -^
M m. 3. (atqne inde recc*
^idam codd.): Starena. —
Deindd seriptnm est in Pfll
ah his. Bekk.; ab lis.

6. ijuia neuter cosh potuerant
hello ahesHi PM Ldd. i.
aL] quia neuter consialnm po«
toerat cet *-• Cf. Plant Men«
4, 5. 34. (ed. Botb. v^ 687.):
4,qnotiien8 edixi tibi, Ut ca*'
Veres, neuter ad me iretis
enm qnerimonia**. cf. uter*
que^ nemo (5, 39j) ah

6. creati consules L, Postu*
. inius Tib, Minucius: Sig*
sec. Capii fragiii. et Diod.
20, 81. — P: ereati cbss. L
(lostnmins t. minntias. M m^
l.i creati co3s. | ^ostnmieat
minntins. m^ 4«: postnmias
k minniiils*

8. hiennio exentpto: P. — VL\
biennio exeto. — M: qntf
clandinm uolnmniomque Cft
comelinm cnm m niaccio con«
snles factos tradidimn94

lOi memortofmne fugeritt cioiL

T4 Liyi p«n II«

GirtoeTi.] memonane fogerit
(ed. Frob« 4^31.).^ P:iiie-
moriene. Ill relL: memoriaen^^
— Sjilabas ae dm persaepe
inter se confnsas esse mnltis
locis Tidemns: ex. gr. 9, 20. i
^,Capnae'^ Simillimnm locttnl
legimna apnd Aolt GeJlinnl 1^
18i: ^ised ea res fi^^itne
tnnc Varronis memoriam, an
contra — pUtarit^ non menm
iadiciom eat". Drakenbor-^
cbins memeriane pro abla-
tiYO baberi rnlt ut 3, 33. t
^,inemoria ceBsiaaiSt^': qnod
mihi ^rof let fugere non pro-
batnr» ai quia tamen memo^
riane pro nominatiro habere
▼nit, ut illorum consulum
snppleatur ad memoria^ et
evm ad fugerU^ is qttident
Utine scripserit^ ^namqnani
rei ipsins niio/ugeritju me*
moria postnlare videtOT; „0b
es ein GedSchtnissfefaler ttrar
dass er diese Consnln nicbt
erwfihnte, dder ob er sici
mit Fleiss Qbergangeuf bleibt
dahinge8tellt"4 -^ P: binoa
cosAi Hi binos eonis*

578

LIBER IX.

sulto binos coiuniles — falsos ratus — transcendent, mcer
turn est Eodem anno in campnm Stellatem agri Campan'
-Sammtium mcursiones faciae: itaque ambo consules in &
mnium missi: cum diyersas regiones Tifemuni PostnnfflM

5 Bovianum Minucius petisset, Postnmi prius ductu ad Tifer-
mim pn^iatum. alii baud dubie Samnites victos ac ^^gbrti
miiia bominum capta tradunt, alii Marte aequo discessnm
•et Postumium mctum simulantem noctumo itinere clam in
monies copias abduxisse, bostes secutos dno milia inde lo-

lOcis munitis et ipsos consedisse. consul ut stativa tuta csy
piosaque — et ita erant — pelisse videretur, postquam et
munimentis castra fiimavit et omni apparatu rerum dtilimn
insfruxit, relicto firmo praesidio de vigilla tertia qua dud
proxime potest expeditas legiones ad coUegam et ipsum ad-

15 versus alios sedentem ducit ibi auctore Postumio Minudos

5. petistei: PM Leid. i. Voss. n.
Lot. 4. relL] petissent. —
P: tifernum postumius bouia-
nam mioocies pelisset. m. 2.:
minucios. M: tifernum posta-
mins boaianam minoti | cios
peUsset. •— B^kk.: itaque
ambo consoles in Samnium
mIssi cam diversas regiones,
Tifernum Postumius, Bovia-
nnm Minucius, petissent cet.

-^ Postumi prius duciu: PM]
Postumii cet. — M: banddu-
biae. — PM: ac niginti mil
bominum capta tradunt. Recc.
qaidam codd.: ac triginta mi-
lia. Sigonios Diodorum 20,
90. secutns „ac duo roilia''
' scribi Yoluit. — PM; copias
aJdoxisse. — PM: duo mil
inde. — Loy^ 4.: bostes in-
«ecato8 duobus millibus pas-
snmn inde locit munitis et
ipiit consedisse.

11* postguam ei munimentis ca-
stra yirmauU et omni ap-
paratu rerum utilium in-
etruxit: PM: pmeterqnam
quod in M 9,app«niUii»^ sen-
ptum est-"^ Vest. n. al.: et
omnia pro parata rermn uti-
lium. Lor. 4.: et onmia pns
parato utilium remm.

13. de uigilia tertia (^yorAb*
lauf der dritten Nacbtwacbe") :
PM rel).] de tertia yigiiia. -
PM: „c[ua duci proxime pot-
est*^: i. e. breyissima yia.

15. ihi auctore Postumio Mi-
nutius (P: municius) cum
hostibus signa confert: PM.
— P m. 2. M: defessam iam
aciem bostium inprouiso in-
nadit. P m. 1.: defensam.
Recc. quidam codd.: defes-
sam iam acie Kialeiiu

UBERIX.

fi79

cum hostibus signa confeit et, cum anceps proeliuiti in mtil-
turn die! processisset^Mimi Postumius integris legionibus de*
fessam iam aciem hostium inproviso invadit: Haque cum
lasfiiliido ac Vidnera fugam quoque praqiedissent, occidione
occisi hosteS) signa unum et viginti capta, atque inde ad 6
castra Postiimi perrectumt ibi duo Vittores eSEerdttjs petf
culsum iam fama hostem adorti £andunt {ugantqi^ei sigaa
mflitaria sex et viginti capta et imperatot Sammtimn Sta«
tins Gellius multique alii mortales et castra utraque capta t
et Bovianttm, obi postero die coepta oppugnarii brevi ca- iO
pitur magnaque gloria rerum gestamm conaules triumpha-^
runt. Miniicium comsulem cum mlsere gravi relatum in ca^
8tra mortuum quidam auctotes aunt et M« Fulvium in lo*^
cum eius consulem suffectum et ab eo, cum ad exercitum
Minucii noossus esset, Bovianum captuijL eo anno Sora Afr 15

5* atque h^ ad esstra Po"
stumi perfedum: PSf. -^
M m. 4«: percnlsam iam fama
I hostem. m. 1.: percalsum
Sum fama | fame hostem* P 2
peecolaum iam lamae hostero«
• Drakenh. Godd«: fame. — P
m, 2. Mi 8igna militaria sex
et XX capta £ imperator sa*
mnitinin statias cellins cet*
P m. 1«: capta imperator««
Cr. Id, 18.: Gelliair£gDatiiu«
10. Ubi postero die coepta op*
pugnari (sell, nrhs): PHI et
optt. qtdqne codd.] nhi po«
B^ero die coeptam oppugnari.
— Sic ex* gr. a Virgilio
Aen. 7} 682, scriptom est
i,altum Praeneste*% 6^ 561«
f^Praeneste sub 4pea^\ — P
m. 1.2 et bobiaaamn« P m<
2. n. al.j et bobiaonm* Cf.
^, 3U 1Q» 12« Ceternm cum
his tribas locis BoTiaamn a

ftomaiiia captitm dxeaUtf^
eandem arbenn a Samnitibos
bis receptam fnisse oportet.
cf. 9,«^8*: consul — Allifas
de Saqmitibus t! cepit. -^
Diodorna 20, 90. non Bovia-
num sed Bolam eo anno ca-
. ptam vnlt, ^dqne Temm esse
L Fr« GronoTio persuasit*
sed iam Drakeab* docnit iU
. lam orbem non Samnitium
sed Aequornm foisse nee nu*
mero singulari sed plur. apud
Liviom 4, 49* 6, 2« scriptam
legi« — Paulo post Ms „mi«
nntium cos.*' et ^^minntii".
16« eo anno Sora Arpinitm Ce^
eennia teceptat M] eodem
anno Sora Arpinum Censen*
nia recepta. — Eo .anno ^t
in P et in relL codd. 8cri«
ptom est: sed in P ior^ni*
mus eeeeennia. Cod* S]g«3
censennia^ Lor. 4.; censenis*

37*

580

LIBER B.

pmum Ccscimia recopta ab Sdmnitibtis : Herculijs magmnn
simulacrum in Capitolio positum dedicatumque.

XLV. P. Sulpicio Savcrrione P. Sempronio Sopfco
consulibus Samnitcs — seu finem scu dilatloncm belli qoae-

6 rentes — ^legatas de pace Romnm miscrc: quibns supplkl-
ter agentibus rcsponsnm est, nisi saepe belluni parantes pa-
eem peiissent Samnites, oratione idtro citro babita de pace
transigi potuisse: nunc, quando verba vana ad id loconim
(uerint, rebus standum esse: P. Sempromum consulem com

iOexerdtu brevi in Samnio fore: cum^ ad bellum pacemne
incUnest ammi, falli non posse: conperta omnia senatm le-
kturum, decedentem ex Samnio consulem iegati sequeren-
tnr. eo anno cum pacatum Samnium exercitus Romanus
benigne praeblto commeatu pcragvasset, foedus anticpiiim

ISSanmitibus reddltum. Ad Aequos inde veteres hostes cete-
rum per multos: annos sub specie infidac pads quietos versa
anna Bomana, quod incolumi Hemico nomine nnssitaveraBt
simul cum bis Samniti auxilia et post Hemicos subactos
universa prope gens sine dissimulatione consilii publid ad

Diod. 20, 90.: ol «' Bara/ot

^Ivav ota^ Se^wtav. — la
M primo sQriptom erat „a

PM: p. semproniimi ca55.—
P: breui in samnio ibr£.
Leid. I. aL: in sanmio ferent.

BaiBBitibi»*% sed eademttiana

antiqaa b adiectiim est.

3, P. Sulpicio Sauerrione P.

Sempronio Sopko consult-

hm: Sig. — PM meliores^

qiM codd.: ouerrhnv: sed

10, 9^ et in P scriptam est

wP, Sulpicio Sauerrione •*. —

P: co5. M: conss. ^ M: sul'*

pitio. — M m. 1, : legates de

paoeroma misere. m. 3.: roma.

7, oratione uUro citro hahita:
M. U-. p. ntr^, ^jitjj, _ ^

ni- 1.: de pace trasigi po-
tnisBA. m. 3.: trasigi potuis-
■«. — P; ad id locaruni. —

10, iod helium pacemne mclv-
nent animi: Pill. — Haiti
recc. codd.: ad beUmn pa«
cemue. Cod. ElocL: ad bel*
lumpacemueincRnetaranimi.
'— U m. 3.« cotnperGa omnia |
Benalui relatumm. m. 1.: con-
perta omni I senatui relata-
tum. P: conperta oul^ sena-
tui relaturnm. — PM: dece.
dentem ex samnio cos.

16. ceierum per mnUos annos
sub (P: sup) specie infidac
paeis quietos: PM. — P:
mbitauerant. — PM: simnl
cnm Ais.

LIBER QL

581

hostes desciverat: et postquam icio Romae euin Sanmllibus
foederc fetiales venerant res rcpetituxa, tcmptationem aie-
bant esse ut terrore meusso belli Romanos se fieri patetett-
tur, quod quanto opere opiandum foret Hemicos doeuisse,
cum quibus licuerit suas leges Romanae dvltatl praeopta- 5
verint: quibus legendi quid mallent copia non fuerit, pro
poena necessariam civitatem forew ob haee vulgo in cons}-
Mis iactata populus Roihanus bellum fieri Aequis iussit coa-
sulesque ambo ad novum profecti bellum quattuor mUia a ca^
stris hostium consederunt. Aequonua execcitus, ut qui suo iO

1. et postquam icta RonuMe
cum Sammtibua foederc
fetiales itenerant res repe*
titum: P. — M m. 1.: fecia-
les nenerat res per | titmn.
m. 3.: uenerat res pe | titam.
-<- JH: temptatlonem aiebanft
esse.. P 10,. 1..: temtatlonem
agebant ee. ni. 3.; teaiptatio-
nem^

4. quod quanta opere optan-
dumforet: PM Leid. i. Pall.
Yoss. II. al.] quod quantopere
eptaDdum foret. Cf. 4, 3is
quanto opere yds Qcuritea
coDtemnerant paires. 9, 33.:.
magno opere; al. — P m. 1.:
hemicos doeuissft • m. 3.: do-
caisse.

6. quibus legendi quid mal-
lent copia non fueriJt pro
poena necessariam cruitch
tent fore: P; — M: quibus
liegendi quod mallent copia
ii fuerit | propenam neoessa-
ria ciuitatem €oFe«. — sjOaa
sei nur ein listiger Ansdilag^
damit, wenn ihnen mit dnem
Kriege gedroht werde, sie
sicli nickt straubea kdnntea

romiscbe Bttrger za wer-
den. Wie hoch aber dies Ge-
scbenk anzuschlagen sei, -bit-
ten die Herniker gezeigt* in-
dem die, denen die Wabl'frel
gestellt wordeu:, ibrfr heimt-
scheB AnordnoDgeii^ desir r9*
mischen B&rgerrecbte TOi^e-
zogen: wem diese Wabl nicht
gelas^n werde, dem* werde
al8.Strafe da^rdffi.Bfirgerrecbt
aQ%edrunge»'^ €f. 9, 43.

7. oh haec uulgo in consiliis
iaciaia psr. bellum fieri
Aequis iussit: PM' (nisi
quod in Wi in excidit)] ob^
haec vulgO' in eonciHis cet.
^h^ ihreo' Rathsversammlon-
gen". -^ P m. l.^ cosS. quae
ambo. m. 2.: que. Mm..!.:
,, iussit quae ambo'^ sad m. 3.
adiecit cosules, -^ PJS:
Hii mii a castris bostiam.

10. ut qui suo nomine permul-
ios annos inbelles egissent:
P m. 3.M. — Pm. 1.: egis>
8&. „Da sie yiele Jabre lang
keincn Krieg auf eigenen An«
trieb gefuhrl; batlea'^ — P:
tamaltoaria simiks.

583

UBERIX.

noliune pennultos annos inbelles egisscnt, tiimultuario simi.
lis sine ducibus certis sine imperio trepidare: alius exeim-
dum in aciem, alii castra tuenda censent: movet plarosqoe
vastatio futura agronim ac deinceps cum levlbus praesidiii

5urbium relictamm exddia: itaque postqaam inter nrnhas
sententias una, quae omissa cura communium ad respednm
suarum quemque rerum vertisset, audita, ut prima i/iglk
diversi e castris ad deportanda omnia tuendasque moembui
in urbes abirent, cuncti earn sententiam ingenti adsensu ac-

10 cepere. palatis bostibus per agros prima luce Romani A-
jgnis prolatis in acie consistunt et, ubi nemo obvius ibat,
pleno gradu ad castra hostium tendunt, ceterum postquam
ibi neque stationes pro poriis nee quemqnam in vallo nee
firemitum consuetum castrorum animadverterunt, insolito sl«

15lentio moti metu insidlarum subsistunt transgresisi deinde
vallum cum deserta omnia invenissent, pei^pnt hostem ve-
stigiis sequi: sed vestigia in omnes aeque ferentia partes ut

3. alius exeufidum in aciem:
P m« 2. Jll Leid. i. Voss, ii,

' lior. 4. al.] alii ezeniidoin in
iiciMD, — P m. 1.: auxilios
ezeandum cet. — Livioa pri-
ore loco non alii sed alius
scripsit u% perpaucis mo do
consiliam acie cam Romaois
decertandi iaisse ezprimeret.
Ct 9, 3*: aUos — alias,

7, itf prima uigilia diuersi

' ■ (P : deaersi) e castris ad de^
porianda omniatuendasqus
moenibus in urbes abirent:
PM] at — ad deportanda
omnia taendaque moenibns in
urbes abirent (Yoss, i.). —
Gravissimam belli malum visa
erant exddia nrbium quae
earn levibos praesidiis reli-
ctae essent. optimum igitar
consilium fore videbatur ab«

eandi in urbes moenibos taen-
das, posteaqnam omnia ea,
quae obsidionis tolerandae
essent^ ei agris in eas depor-
taasent,

10. prima luee Romani signis
prolaiis in asie eomsisiuni:
PM: nisi quod in P est nvo-
manis'^ — Voss. ii.; in aeieo.
— Lov. 4,: et ubi nemo ob*
nioB it

14^ animadMierieruni:VU,al.^
Ibikirecc codd.: animsduer-
tant. — Dein M m. 1.: cam
deserta omnia iane^iBMsi^

17. sed uestigia in omnss aS'
q^e ferentia^ partes ut in
dilapsis passim: PSli prae-
terqnam qood in Bl passis
scriptum est, — Leid. i.
Yoss. II. Lor. 4. multiqne alii
codd.: at lade kpsis passim.

UBERIX.

583

in dila^sis passim primo errorem faciebant» post per explo-
ratores conpertis bostium consiliis ad singulas urbes circuiu*
ferendo beUa imum et triginta oppida intra dies quincpia-
^nta omnia oppugnando cepenmt, qaorum pleraque dinita
atque iocensa nomenque Aequorum prope ad interpedonem 5
deletum. de Acquis triumpbatum, exemploque eorum da-
des (uit at Marmdni Marsi Pellgni Frentani mitterent Ro-
xnam oratores pads petendae amidtiaeqae: his popuKs foe-
dus petentibus datum.

XL VI. Eodem anno Cn. Flavius scriba patre libertino lo
humili fortuna ortus ceterum qallidus vir et facundus aedi-

Recc. qoidam Godd.: at inde
dilapsis passim. „Wie natflr-
lich da sich die Fekide each
alien Seitea hia xerstrenthaf*
ten''. — .Tom scriptom. est
in PM Leid. u Loy«.4. al.:
9,p68t explontoces'S aaaji
praetermissom ess^. -^. M:
coii/ertia Jbosiiaaiir eonsiliis.
-<^ Recc. trescodd.: circum-
ferendo bellnm.
unum et zxx pppida intra
dies /. omnia oppugntmdo
ceperuni: PM al.] nauBi et
qaadraginta oppida intra dies
qninqnaginta cet. — Ittargini
oodiois P altera mann adscri-
ptnm est »,zl'': in qao nn-
inero emendando doctos 11-
turarins Diodorom secotasyi"
detar, qui 30, 101. ita scri-*
pserat: ixet^catfaye (P. Sem*
proniiis cons.) 9'c<r<raQ<£«ov/a

tfat$ srcv/^xovya. Leid. i,s
intra dies sexaginta. Iiot. 4.i
intra dies xl. — H: noniea«
que aequorum prc^pe «d in«
ternecionein deletanu m. SL:

intemetionem. P: propa ad
Interaicionem delectam.

7. Marrucini Marsi Pel^m:
PM. — P Leid. I. Voss. u.
Pall. 1. 3. Lot. 4. al.: fere-
trani. M: feretani. Sigonins
Frentani restituit. cf. % 16. :
com Frentanis. — M: pacis|
tenenda petendae amicitiae-
que.

8, his papulis foedus petenti-
bus doium: PM] iis popa-
lis Get.

10, Cn. Flauius scriba pairs
libertine] Cn. Flavins Cn.
fiUns scriba Get» — Cn» Fla-
vius scriba otnis8o>. patris
praenomine scribendnm vide«
batur^ qnod in antiquissima
P m. 1. scriptam inyenimos
,,cn f scriba" spatia post f^
sex fere ^ilterariun relieto.
altera dein manns sJStf adie-
cit il, ut fieret ,,cb. fil.''
tunc factum Tidetur at in re-
centioribas libris non modo
,icn. flauius'^ sed etiam ^^cn.
fil.'' scriberetur. sicenimiam
in M repperiiiuis 9|Cn. flauios

584

UBBRCL

Ik cnnills ftiit. invenio in quibusdam annalibus, cum appa-
reret aedilibus fierique se pro tribu aedilem videret neqoe
accipi nomen quia soriptum faccret, tabulam posulsse et ia«
rasse se scriptum non facturum: quern aUquanto ante desisse
5 6criptum facere arguit Macer Lacinius iribunatu ante gesto

gS. fil. scriba*^ sed com alii
]ibrarii de patris nomine da-
bitarent, eias loco signam
qaoddam ^dscripserant, quasi
Jacnnam quandam in antiqnio-
ribus libris inyenissent, id
quod ex codipis P scriptara
aatis perapiooam fieri potest,
haeo etiam cansa est qaod in
pleriaque Dralr. codicibus vo**
iem ipsam signum hoc al.
tero loco acriptam videmus.
Teram paterr^ nominis inenr
tionem Liviam non fecisse
yel ex eo apparere videtur,
qnod poire lib.ertino addi-
tam voluit. buc accedit, quod
telatum legimus cum apud
Plinium 33, 1. 6. „0n. Fla-
Tium Anni ^ium 'S apud Ci-
ceronem ep. ad Att. 6, 1. 8.
in aliis codd. „ de Co. Flauio
Anci filio^' in aliis „Annit
i^o'^ (cf. quoque Cic. pro
Vur^ 1, 11. 95. de orat. 1, 41^
186.): turn quod apud Aul.
Gellium 6, 9. multa de hoc
, Flavio transposita videmus ex
terlio annali L. Calpurnii Pi-
^ais, cuius annales quam-
quam Cicerone iudice sane
ejdliter scriptoa tamen in hac
re Livius propter maximan\
illam narrationis similitudi-
9em secutus videtur: „Cn.<^
intuit ,,Fl^ylus patre libei^r

tino natos scriptam fadebit,
iaqne in eo tempore ae^ilt
curuli apparebat, quo tem-
pore aediiea sabrogantnr, earn-
que pro tribu aedilem cam-
lem renuntiayerant. at aedi-
11s, qui comitia habebat, ne*
gat accipere neqae sibi pia-
cere, qui aanptum &ceret,
enm aedilem fieri. On. Fla-
vios Annii filioa dicitar ta^
bulaa posnisae, serlpta sese
• abdicasae: iaque aedUis cnra«
lis factns est idem On. Fla<r
Tins Annii filios dicitar ad
coliegam veaisse visere ae^
grotum*' cet. — M m. 1. P:
bomili^ fortuna natus. Jtt m.
2.: humUi. -^ PM: led cor
init.

$• eumappareretaedHibus^Jig'
rique se pro tribu aedilem
uidereti PM: i. e. cum acriba
aedilis esset et se praerogati-
vae gratia tribus aedilem crearl
yideret. — „Neque accipi no-
men*^ sciL ab eo qui comitia
habuit. — PM: tabulam por
Suisse et iurasse se scrlptum
non facturum: „so babe er
das Protokoll das er fubrte
niedergelegt und sick dorch
eineuEid rerpflicbtet, das Ge-
scbaft eines Scbreibers nicbt
mebr zn treiben*^

&• tribunatu aiUe sesia triunt,-

LIBER 12*

&85

iriumviraiibusque nocfumo allero altero coloniac deducen-
dae. ceterum — id quod baud dlscrepat — contumacia ad-
vcrsus eontemnentes humilitatem suam nobiles ccrtavit, ci-
vile lus repositum in penetralibus pontificum evulgavit £ei-
stosque circa forum in albo proposuit ut qtiando lege agi 5
posset sciretur, aedem Concordiae in area Vulcani summa
invidia nobilium dedicavit, coactusque consensu populi Cor-
nelius Barbatus pontifex maximus verba praeire, cum more
maiorum negaret nisi consulem aut imperatorem posse tem-
plum dedicare. itaque ex auctoritate senatus latum ad po-10
, pulum est ne quis templum aramve iniussu senatus aut tri*
bunorum plebei partis maioris dedicaret. baud memorabi-
lem rem per se nisi documentum sit adversus superbiam
nobilium plebeiae libertatis referam: ad coUegam aegrum
visendi c^usa FIaviu$ cum venis^et consensuque nobilium 15

batus, P: pont masdmos, JS:
pont mazim'. — M: 9,Gam

uiratibu^, nosturna aUero
altero coloniae deducen-
dae: P. — Mt tribonato ante
gesto trinmniratibns ndctorno
cet. „ zur Aufrechthaltang der
nSchilichen OrdnaDg*^.

3. ciuile iu8 repo^Uum In pe^
netralihus pantificwn euul-
gauit: P: „mao[ite die Re-
geln des Processvepfahrens,
die von dem Colle^am der
Oberpriester geheim gehaltea
warden, bekannt'*. M; in pe-
netrabilib. pontificiun.-r- Pau^
lo ante M: contamatia. P:
olepnentes.

4. fastosque circa forum in
albo proposuit: M: „and
stellte einen Gerichtskalender
auf einer weissen Tafel 5f-
fentlich au8'^ Num „ fasti
circa forum ^' h. 1. signifi-
ctnlfastos forenses? — P:
in area uulcaui. M: in area
uulgani. — P: Cornelius par-

more maiomm negaret nisi
.cons* aut imperatorem posse
templum^' praetermisso t^bo
dedicare. Idem Twbom yi-
detnr excidisse in eo libro,
ex quo P descriptus est: in
P enim duodecim verbis omis-
sls scriptnm est „nisi cos.
aut imperatorepi posse tern*
plum aramue iniussu' sena-
tus'V cet. m, % ad templum
adiectum est „bd'*. — Deinde
scriptnm est in M: itaq. ea\
auctoritate cet. -^ PM Leid. i. :
aut tribunorum plebei. — Ce^* '
ternm Dnkerus 2, 27. 42. 6,
5. conferri vult, qnibus^locU
Don semper ilium morem de-
dicationis templorum obser-
vatum esse appareat.
15. consensuque nobilium adu-
lescentium qui ibi (id^de-
bant: P] conseasoqae nobi-

586

LIBER UL

adulescentium, qui ibi adi^edebant, adsurrectom ei non es-
set) cnnilem adferri sellam eo iussit ac sede honons sui
anxios invidia inimicos spectavit. cetenim Flavlum dixerat
aedOem forensis factio Ap. Claudii censura vires nacta, qui
Ssenatum primus libertinorum fdils lectis inquinaverat et,
posteaquam earn lectionem nemo ratam habuit nee in cu-
ria adeptus erat quas petierat opes urbanas, humilibus per
omnis tribus divisis forum et campum eomipit: tantumque
Flavii eomitia indignitatis habuerunt ut plerique nobilium
lOanuIos aureos et phaleras deponerent ex eo tempore in

nemo ratam habMUt: PH]
postqnam cet Cf. 9, 30. —
U: ^kabait eptas erat qoas
petierat" cet. sed margini ad-
scriptQin est mD^c i cai ad*'.

— M m. 2. P: nee in ciirit
adeptaa erat quas petierat
opes urbanas: ,,und er sich
im Senat durch die beabsich-
tigte Anfoahme dieser Leate
aos der Stadt den Einfloss
nacb dem er strebte nicbt
batte . verschaffen ic5nnen**.
I. Fr. Gron. ^nrbanis bomi-
libas" scribendom coniecit.

— P m. 1.: bomilibos per
omnies tribus diaisis forum
et campum corrupit m. 2.:
omnes. M: bumilibns roma-
nces I tribus diuisis forum et
campum corrupit. — Quern
ad modnm a Livio band raro
coepta constrnctio mntata est,
sic b. L verba ,,qui inqui-
naverat et eorrupU^^y et
„ posteaquam habuit et ode-
ptus erat^' sibi respondere
?idemus.

Hum adolescentium qui ibi
assidebant. — M: adulescen-
timn qui ibi adsidebant. Ct
. 9 1 24.: cobortibus insedere
iossis. — PM: ac sede bono-
ris sui anxios inuidia inimi-
cos spectanit: und blickte
von seinem Ebrensitze auf
seine Feinde die vor Miss-
gunst ansser sicb waren berab.
Piso ap. Geli. I. 1.: „ sellam
carulem iussit sibi afferri,
earn in limine apposuit ne
quia illomm ezire posset, uti-
que ii omnes inviti viderent
sese in sella curuli sedentem'^

4. forensis /actio jip. Clau-
dii eensura uires nacta g.
senatum primus libertino-
rum filiis lectis inquinaue-
rat: P.— M Leid. i. Voss. ii.
Lov. 4. al.: censurae. -* Paulo
ante PM Leid. i. Voss. n. al. :
flauium di^xerat aedilem. —
Cf. Suet. Claud. 34.: ,»igna«
ms, temporibus Appii et dein-
ceps. aliquamdiu libertinos
dictos non ipsos qui manu
mitterentur sed iogenuos ex
Iiis procrealos",

6. posteaquam earn lectionem

10. anulos aureos: PM] anna-
loa aureos. Cf. 9, 7.

LIBER IX

587

duas partes fscessil civitas: aliud integer populus fautor et
cultor bonorum, allud forensis factio tenebat, donee Q. Fa-
bitts et P* Decius censores facti, et Fabius simul concor-
diae cau^a simul ne humillimorum in manu comitia essent
omnem forensem turbam excretam in quattuor tribus con- 5
iecit urbanasque eas appellavit: adeoque earn rem acce-
ptam gratis animis ferunt xA Maximi cognomen, quod tot
victoriis non pepererat, hac ordinum temperatione pareret:
ab eodem institutum dicitur ut equites idibus Quinctilibus
transveherentur.

1.: gratnib animis. m. 2.: gra-
tis. — PM: quod tot nictoriis
non pepererat. Leid. t. i^l.:
qnod — nonpoterat. Lev. 4.:
n^n .potnerat. PM: qointilir
bofi. — In fine hnios libii
scriptum est in 01; ^jVicto-
rianus uc emendabam domni^
ijmmacLis. Titi Liai ab nrbe
eondita liber yiiii explicit, id-
cip lib. X. feliciter*^'

1. discesaU eiuHass P. -<—
Leid. I.: discissit cinitas.
CtSaD. Jug. 13,1,— P: ex
eo tempore indaeias partes eet.
Cod. £lo9k.: tedi&bat.

^^. . omnem forensem turbam
excretam^ in guQifuor trp-
bus coniecit urbanasque eas
appellauU: PM: i. e. omnes
eo8 qnibos res forenses quae^
stni esse coeperant. — P m.

•* \

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
LIBER X.

. » .

. I. L. Genucio Ser. Comqllo.. consuUbus. ab externis
fenne bellis oiium fuit Soram atque Albam colomae de-
ductae: Albam in Aequos sex milia eolonorum scripta : Sora
agri Vulsci fuerat sed possederant Samnites: eo ^attuor
5 xnilia hominum missa. eodem awp.Arpinatibiis Trebulanis-
que.clyitas data: Frusinates tertla parte agri daomati qaod

1. Z. Geniieto Ser. Cdmelio
eois.i M. — P: genucio ser
cornelio cose* — Praenomen
GenQcii excidit in miihiii
^o^e recc. codd. — M:
„ociam fait | Qd soram at-
qne aiham^' cet^ Yideri pot*
est in anti^iore libro (d scri-
ptam fiiisse. — De Sora cf.
9, 23, 24. 43. 44. _

3« Albam in Aequos Vi colo^
neruni scripia: P, — itt;
„ai. eolonorum ^^ hinc factum
est nt in Leid. i. Voss. ii.
Pall. 1. 3. Loy. 4. al. scri-*
beretnr „ albam in aequos
III eolonorum scripta". ^ Pi
fioratf agri uolsci fuerant sed
possederant samnit^ eo iiii
milLominiun missa. M: sora

a^ri uobci fverat cet. M: eo
IIII mil hominnm missa. Lor^
2.: sora agri nnlsoni faerat
— Eo praetermissnm est in
melioribns Drak< codd. -^
Paulo pest Leid. l: data ci«
nitas.
6; Frusinates isrtia parte agri
damnati: PJS. -^ In Leid. l
excidit ieriia parte y et in
Pall. 1. 3. Voss. iL aL scri-
ptum est: frusinatea etiam
parte agri damnati^ — P:
qnaestione ab cos. ex sec.
lubita. M: quaestione ab cons.
ez soc, habita. — Loy. 4.:
nirgis caesaacsecuripercnss^.
Cf, ex, gr. 27, 16^; milia tri-
ginta sernilium capitom di-
cuntur capti (Put, al.}.

LIBER X.

&89

Hernicos ab cis sollicitatos conpcrtum, capitaque coniura-
tidnis eius quaestione ab consulibus ex senatus consulto ha- '
bita.virgis caesi ac securi percussi. tamen ne prorsus In-
bellcm agerent annum, parva cxpeditio In Umbria facta est,
quod nuntiabatur ex spelunca quadam excurslones armato- 5
rum in agros fieri, in earn speluncam penetratum cum si-
gnis est, et ex eo locp obscuro multa vulnera accepta ma-
ximeque lapidum ictu, donee altero specus eius ore — nam
pervius erat — invento utracque fauces congestis lignis ac-
ceiisae : ita intus fumo ac vaporc ad duo milia armatorun^i lOi
ruentia novissime in ipsas ilammas, dum evadere tendunt,
absumpta. M. Livio Dentre M. Aemilio consulibus redinte-

3. tamen n^ prorsus inbellem
agerent annum: P m. % cod.
Gel. — P m. 1.: inpellem.
— M praetermissa voce ta-
men: „iie prorsas inbelle ma«
Cerent annnm. m. 4.: mage-
rent. — Duo rccc» codd.: ex-
peditio in nmbrlam facta est

8. specu eius : P : qnod integrom
haberi posset si peruiu scribe-
retar. In 91 m. 1. scriptnm erat
specum eiusy m. 4. specus
eius^ idqae in rell. codd. in-
yentam videtar ^sei sed in
cod. M persaepe litteram m
modo adiectam esse^ modo
praetermissam invito scriptore
permulti loci docent. hoc
mendo scriptnm est ex. gr.
in M 9, 42.: „sub corona;it
tieniemre'' pro „sub corona
neniere". — Cf. C. L. Schnei-
deri lat. gramm. n. 1^ 345.
et Prise. 4^ 2. 11.: ,tin s de«
riyatita panca inyenies, » spc
cus specn, pecns pecn^ testt
testa, tonitms tonitm, cor-

mis coma's — M: addao mi^
lia. P: ad dno miL
12. 3f, Liuio Dentre M, AemU
lio coss, Diodoram secati
ficripsimuB, apnd quern 20,
106. huius anni consules
„ M GCQoco^ Ai^ioq otal Ma^«o4
AlinlMoq^* nominantur, qaam«
qnam Cassiodoras Z. AemU
Hum fnisse ynlt. nulla enim
re saepins a librariis erratum
esse quam littera m male aut
praetermissa aut adiecta sex*-
centis locis yidere licet* nee
deesse posse yidebatur hoc
loco alterius consuUs prae*
nomen^ quo nno loco eius
anni consules proderentor (cf*
22, 39.): nam si quis con-
sulto hoc praenomen a Liyio
praetermissum esse cont^n*
dere yult, quod alia ab aliis
^ auctoribus Aemilii consulis
praenomina traderentur, ia
nescire videtar , in hae ipaa
discrepantia observanda diK-
gentiBaimam fniise 'JUfimu

■ ''{

• ^.M.T

590

LIBEBX.

gratum Aequicum beUum: coloniam aegre patientes velot
arccm suis finibus inposltam summa vi expugnare adorti ab
ipsis colonis pelluntur. cetemm tantum Romae terrorem
fecere, quia vix credibile erat tarn adfectis rebus solos p^r
6 se Aequos ad bellum coortoSy ut tumultns eras causa dicta-
tor diceretur C. lunius Bubulcus: cum M. Titinio magistro

trice aemiiio cods5«'*: sed il-

I. Fr. Gronovias qaidem Mar-
eis scribi yoluit nt ona voce
ntriiisqae coosolis praenomen
ezprimeretar (4, 48.): aed
qnod recte se habebat, ai duo
homines einsdem gentis no^
minandi erant, nt praemissis
Tel postpositis diversis prae*
Bominibiis unam conmmne
gentiliciaiii nomen adderetur,
id diversis gentibas in prae-
nominibos coniangendis a Li-
Tio factum non yidemns. sic
' scriptmn est 42, 4. „ Q. et L.
Apvdeios*' (Laurisb.)) 27, 6.
„C. et L. Arriani" (Put.) al.
Bed eodem boc altero loco
,,Q. Fulvium et Q. Fabium
consoles*' legimos. cf. 4, 7.:
interrex consoles creat Lo--
ciom Papiriom L. Sempro-
niom, 7, 12.: novi consoles
C Fabios et C. Plaotios,
8, 19.: creati consoles L. Pa-
pirios — L. Plaotios, 9, 45. :
P. Solpicio P.Sempronio con-
Milibos: 30, 1.: Cn. Seryilios
et C. Senrilios coss. (T. Livi
1. X3CK, p. Lvi.). cf. qooqoe
5, 24.: jydoos Poblios Cor-
nelios — Cossom et Scipio-
pionem^. aL — In cod. P
invenimos: „m. lioio dentice
aemiiio consL^S in M (et in
Leid. I. Pall« 1. d« moltisqoe
Drak. codd.): ),m. lioio den-

lod dentriee factam Tidetnr
ez doabos coninnctis scrlpto*
ris deniri vel dentre^ com
c male scriberetor pro /, nisi
forte ie scriptom est pro n
Tel m nt 10, 3* in nomine
cUnium, In cod. SUockiano
scriptom ^Me dicitnr Q, Ae*
milio^ in qoattoor recc Dralr.
codd. C, Aemiiio :idqaeCaio
Terom esse potest, cam prae-
nomina C, et Tid* ab Aemi*
lia gente non prorsns aliena
sint, qoamqoam pra^iomina
Z. et if, molto saepios in
hac gente reperiontor. — PM:
redintegratom aeqoicom beK
lom. Leid. i.: equitom. ReU«
codd.: aeqoomm.

1. aegre paiienUs: P* -^ M:
aegrae. — P m. 1.: ad ipsis
cofonis. m. 2.: ab* — Paolo
post P m. 1.: credibili erat.
m. 2.: credibile. — P ro. 2.
M: cobortos. P m. 1.: co-
bortes.

6. €um Jf, Titinio mag, egui*
turn prpfeetus: PM Leid. i.
aL] js com M. Titinio cet.
(cod. Sig. Pal. n. aliiqoe re*
eentissimi codd.). Cf. 9, 41.:
profectos ad Nocmam. —
P: qoam coi. uouerat. M:
cons.

LIBER X.

591

jeqiiiium profcctiis primo congressu Aequos subegit^ ac die
octavo triumphans in urbem cum redisset, aedem Salutb^
quam consul voverat censor locaverat, dictator dedica^nt

II. Eodem anno classis Graecorum Cleonymo duce
Lacedaemonio ad Italiae litora adpulsa Thurias urbem in 5
Salentinis cepit. adversus hunc hostem consul Aemilius mis-
sus proelio uno fugatum conpulit in naves: Thuriae reddi-
tae veteri cultori Salentinoque agro pax parta. lunium Bu-
bulcum dictatorem missum in Salentinos in quibusdam an-
nalibus invenio et Oeonymum prius quam cohfligendum es- 10
set cum Romanis Italia excessisse. circumvectus inde Brun-
disir promunturium medioque sinu Hadriatico ventis latus,
cum laeva inportuosa Italiae litora, dextra lUyrii Libumique
et Histri gentes ferae et magna ex parte latrociniis maritir
mis iufames terrerent, penitus ad litora Venetorum perve-15

4. eodem anno classis grae"
eorum: PM. — PM: cleo-
niiDo. Cr. Dlod. 20, 104. —
P: duce lacaedemonio. M:
dace lacaedeinooio. — PJII
cod. Klock. al.: „ad italiae
litora adpulsa thnrios urbem
in sallentinis cepit 'S In eis-
dem libris paulo post scri-
ptum est ,, sallentinoqne agro '*
et „in sallentinos": sed cf.
9, 42. : Salentini hostes. Quod
ad alterum nomen attinet,
cum rell. edd. Thurias sm*
bendum videbatnr, quod paulo
post et in PM et in rell.
codd. „thuriae redditae" 8cri«
ptum legitur et utraque forma
(Thurii, Tiiuriae) antiqni scri-
ptores nsi sunt.
1 0. Cleonymum : M. Cleonimum :
P. — PM: italia excessisBe.
Cf. 37, 49.: Italia ezc^ere.
30, 20. : Hannibalem hostinm

terra ezcedentem. — Pall. 1.
3. Voss. II. LoY. 4. omnesqne
prope recc. codd.: italia de*
cessisse. Cf. 41, 10.: ntrum*
que decedere pronincia ins-
sit (cod. Laurish.): al.
11. eircumuectus inde Brundi-
sii promunturium: PM] cir-
cumvectus — promontorinm.

— Promunturium in anti-
quissimis codd. Laurish. et
Put aL reperimus. Cf. ex.
gr. 30, 25. 42, 20. — P:
medioque sinu hadriatico. M:

' adriatico. — PM: laeaa (M:
leua ) inportuosa italiae litora.

— P: dextra illjrici libomi-
que et strigentesfere etcet M:
dextra illiHi llbuniiqae et hU
Btri gentes ferae et cet. Cf. 4%
26.: lUyriorum r^enlk, Illjri
Tocftti: (eod. LmiisL}. Com
eodem eed.. LntAi^Mfmi

592

UBB& X.

nit expoaitis paucis qui loca explorarent cum atidisset te-
nue praetcntum litus esse, quod tcansgressis stagna ab tergo

i^ exposHis paucis qui loca
explorarent cum audisset
tenue praetentum litus ess^
quod transgressis stagna
ah tergo sint inrigua ae-^
stibusmaritimtsagros kaud
procul proximo^ campesiris
cerni uUeriora collis uideri
esse ostium jfluminis prae*
altl quo circumagi nauei
in stationem tutam uidis*
sent cet.] ibi expositis paa-^ '
cis qui loca explorarent, cam
aadisset teniie praetentum lit*
tos esse, qnod transgr^essis
stagna ab tergo [sint], irri-
gaa aestibas maritimis, agros'
hand procnl proximos cam-
pestres cerni, nlteriora col-
les; inde esse ostium flumi-
nis praealti, quo circumagi
naves in stationem tutam yi-
disse cet* — Hunc difficilioi-
rem locum librariornm et an-
tiquorum et recentium stu-
diis corruptissimum ita in in-
tegrum restitnere conati su-
mns ut. quam maxime opti«
morum codd. auctoritatem se-
queremur. primo igitnr ibl
indnximus, qnod banc parti-
culam nee in PM repperimus
nee Gelenius ia suis libris
repperisse potest^ cum.eane itt
Froben« quidem editi a« 15354
\u L legatun deiode scripsi*
moB cum codd« $ig. et Pal. it
cum audisset^ quamvis in
PAl omnibusqne in melioribus
et Pali« ^t Drak« €odd« ines-*

fiet „cnm audissent". explo-
ratores enim illi non ab aliis
relatnm andiverant sed ipsi
perscrutati erant, qaaiis lo-
coram natnra esset: Livium-

J[ue cum audisset referri to-
uisse ad Cleonymumj vei
feequentia verba „eo subire
iussit*' docei'e videntur. tarn
restituimus sint (PJU optimi-
que codd. et Pall. etDrak.))
quod I. Fr. Gronovius falsnm
ratus infinitivo esse perinu-
tatum voluit. sed virum dd-
ctum omnesque quibus eins
coniectura probata est, prae*
terisse videtur non relativum
pronomen b. L quod esse
nee referendum ad litus, sed
verba ,,quod stagna sint'^ in-^
terpretationis causa Sid, tenue
adiecta esse, ne cui miram
videretur quod de illius lito-
ris natura relatum esset sta-"
gna veto lacunas esse quae
in Venetornm litoribus tantae
reperiantur neminem fugerit*
dein scriptum est in PM
4,agro8 baud procul proumos
campestris (itt m. 3.3 campe->
fitres ) cemit nlteriora collis ** :
sed iuKlock. cod. cerni b^t*
yatum est post stagna enim
speculatores sibi visi erant
cernere agros ( Land ), et in
proxima quidein parte cam*
pestres agros (Felder), in
nlteriore colles* postremo
iam referunt de flumine Me-
4uaco» 9tA iU:at4>caDt quid

LIBER X

593

fiint inrigua aestibua .maritimiS) agros baud procul proidmos
campe^rls cerni, ulteriora coUis^ videri esse ostium ^n^.
nis praealti quo circumagi naves in statlonem tutam Tidis*
§ent — Meduacus amnis erat — : eo inv^ctam classem sub-
ire flumme adterso iussii gravigsumas navium non pertu- 5
lit alveus fluminis: in leviora navigia transgressa multitudo
aiimatonim ad frequentes agros tribus maritimis P^tavino:
mm vicis colentibus earn oram pervenit: ibi egressi praesi-

ipsis visum Aierit aon quid
expert! sint, quod propins ac«
cedere propter nayes in sta- .
tione circamactas non licue*
rit. itaqae uideri esse ex
VM Leid. Vofis. Lovell. PaU.
1. 3. restituimns, qaorom ver-
bomm loco hi codd. Sig. et
Pal. IT. inde esse scriptam
esse dicitnr. in M tamen in-
venimns ,)ee hostium flami-
nis praealti qao*' cet, in P
,;ee ostiam flaminis {ialiq.
circnmagi*' cet., m. 2.: „pali
quo'*: et in M et in omni-
bus et Drak. et Pall. „ni*
disse". in nno P repperimns
^nidisset'S nee dubinm vi*
detnr qnin antiqniore mana
scriptom fnerit ),nidi8set'^
conianctiyo enim opus est,
quod in quo non ^^eogue^^
sed „^o loco quo** inest.
remacnla igitnr lingua hnnc
locum ezplicnerimus: „al8
Cleonymus den Berieht de-
rer, ^e er zur Untersuchung
der Gegenden batte aussetsen
lassen, yei^iommen, dass ein
scbmaler Kiistenstrich sicli
ISngs desLandes binentrecke,
weil sobald man aof demsel-
ben bndeiawSrts gebea wolle,
T. Livi pan 11.

man wieder anf teicbte Stel-
len stosse, die durcb die Mee*'
resflathen unter Wasser ge«
setzt ymrden : dass man dann
in geringer Entfernung das
Land sSbe, undzwar zunUcbst
Felder, weiter bin Hfigel: an
der Stelle aber, wo sie Sdiiffe
zu einem sicheren Standpunkt
bstten einlenken geseben, da
^cbeine die Miindnilg eines
sebr tiefen Stromes zn seia
' -^ es war der Meduaens — :
als dies Cleonymur vemom-
men, befebl er dorthin ,mit
der Flotte stromeufwarts za
fabren". — Loy. 4.: ergo in-
' uectam classem snbire ad*
nerso flumiitfe inssit.

5. grauissumas nauium: P. —
IS: „ grauissummas nauium".
Hinc Leid. i. 'Voss* ii. al.:
granes summas* '^ Duo 'reec.
Godd« : ,,'grauissumas naues " :
Bed cf. ex. gr* 28, 39.: qua
terrarum ultimas finit Ocea-
BUS. — M: non pertnlit. P:
),iion ^tertulit": i. e. non per-
tertulit. — - Paulo post Loy. 4.:
transgressa mnltitudine.

& praesidio leui nauibUs re*
lieio: JH Leid. i. Vtt8S.u. aL
— P:' leni praesidio na^bos

594

LlfSER X.

dto lev! navibns relicto vfcos expagnant, inflammant tcda,
hdminum pecudtiinque praedas agunt et dulcedine praedandi
loDgius usque a navibus proccdunt. haeq ubi Patavium sunt
inintiata — semper autem eos in armis accolae Galli lia-

5 bebant — , in duas partes iuventutem dividunt: altera in
regionem qua eSiisa populatio nuntiabalur, altera ne coi
praedonum obvia fieret altero itinere ad statloncm naTium
— milla autem quattuordecim ab oppido aberat — ducta.
ill naves parvas custodibus interemptis impetus factus^ ter-

lOritique nautae cogunlur naves in alteram ripam amnis trai-
cere: et in terra prosperum aeque in palatos praedatores
proelinm fuerat, refugientibusque ad stationem Graecis Ve-
neti obsistunt: ita in medio circumventi hostes caesique:

relicto. — PM: hominum pe-
Gudomqae praedas agnnt et
dolGedine praedandi (P m. 1.
M: praedamdi) loDgios nsque
a nanibns procedunt: „nnd
cntfernen eicli immer weiter
Ton den Schiffcn". — Pall. 1.
3. Vo88. II. al.: hotninumque
pecadamqae praedas. Cf. 31,
18.: auro argentoqne — acce-
pto faomiBniD praedam omnem
amisit. — Cod. P^eap. Lati-
nli: longiascule a natiibas
proeedant. Dao recc. codd.:
- longiusque a nanibns cet.

•&, ahera ifi^ regionem: P. —

II m. 1.: altepam in religio-

Bem. M m. 2. Leid. i. Voss. ii.

. Lev. 4. multiqne alii: alteram

. in regionem. — P m. 1.: al-
tera nee I ni predonom obuia
fieret P m* 2. M m. 1.: al-
tera ne cni cet M n. 4. : al-
tera ne cni cet — PM rell.:
M altero itinere ad . stationem
IUIIUI9& -H ducta", I. Er. Gron.

mioQS apte alio itinere^ Bvr-
mannus etiam auio itinere
scribi volnBrunt, fortasseqaod
iam bis vox altera h, 1. le-
geretur. ,«Dcr eine Tropp
ward nach der Gegend, wo
Yfie es hiess die Plilnderer
nmherstreiften , der andere
dahin wo die felndlichea
Schiffe 8t3ndei| gefofart doch
anf einem anderea Wege, nm
niclit der Raubrotte za b»>
gegnen^'. — PM: millia aniem
ziiii ab oppido aberat Loy.4.:
millibus autem cet.
)0. trmieere: P m. 2. M] trans-
iicere. — P m. 1,: traiecere.
— Paolo ante PM Leid. i.
Voss. II. al.: in naues par-
nis costodibas interemptis im-
petus factus. — M m. ].: in
palatos praedatores. m. 4.:
in palates. P m. 1. : in pela-
io« praedatores. m. 2. scri-
ptum est gu snpra tos, quasi
scribendom esset „pelagns^'.

LIBER X.

595

pars capti classem iadicant regemque Cleonymum tria mi-
lia abesse. inde captivis proximo vico in custodiam datis
pars iluviatiles naves ad superanda vada stagaomm stptb
planis alveis fabricatas, pars captiva nayigia armatis can-
plent, profectique ad classem inmobiles naves et loca ignota 5
plus quam hostem timentes circumvadunt, fugientesque in
altum acrius qaam repngnantes usque ad ostium amnis per-
secuti captis quibusdam incensisque navibus hostium, qiias
trepidatio in vada- intulerat, victores revertuntur: Qeony-
mus vix quinta parte navium incolumi nulla regione maris 10
Hadriatici prospere adita discessit. rostra navium spoliaque
Laconum in aede lunonis veteri fixa tnulti supersunt qui vi-
derunt: Patavi monumentum navalis pugnae eo die quo pu-
gnatum est quotannis sollenmi certamine navium in flumine
oppidi medio exercetur. 15

III. Eodem anno Romae cum Vestinis pctentibus ami-

1. pars eapti elossertp indicant,
regemque Cleonymum ni
mi abee: Ai. — P: regem-
que cleonimom ni mil abesse.

3. fluuiatiles naues ad eupe-
randauada stagnorum apte
planis alueis {nio^it flachen
B5den**) fahricatas: P m.
2. M. — P m. 1.: ad Ve-
randas oades stagnomm. —
Deinde PM (codd. Foldens.
Klock.): fagientesque ia al-
tam acrius quam repugnan-
tes usque ad hosdum amnis
persecnii. Dralcenb. codd. :
fugientesque in altum ac nus*
quam repugnantes cet ^ M:
captis quibusdam ingentisq.
nauibus htfstium. — M: deo-
nimus. — HI m. 1.: haudria-
tici. M m, 2. P: badriatici.

11. rostra nauium spolioipie

Laeonum in aede lunonis
ueteri fixa muUi supersunt
qui uideruni: P m. 3. —
P m. 1.: multi supersunt qui-
derunt. M: ueteri | uix amulti
supersunt cet. — Pall. 1. 3.
Lov. 4. al.: spoliaque grae-
corum. — Multi recc. codd.:
netere. cf. 9, 39. : fortona ve*
tere.
13. Pataui: PM. — P: quo«-
annis sollemni (M). — PM:
in flumine oppidi medio:
„die Erinnerung an diese Be«
gebenbeit wird zu Patavium
jHhrlicb am Tage der Scblacbt
dureb einen grossen Scbiffs-
kampf auf dem mitten durch
die Stadt fliessenden Strome
gefeiert'^ Leid. i. Voss. ii.
multique aKi codd.: fismine
in oppidi* medio („mit|iNi in
der Sudt««).

596

LIBER X.

citiam ictum est foedus. muIUplex dclndc cxorlus terror:
Etniriam rebellare ab Arretiuorum seditionibus motu orto
nuntiabatur, ubi Cihiium genus pracpotcns diviliarum invi-
dia pelli armis coeptum: simul Marsos agnim vi tueri, in
5qaem colonia Carseoli dcducta crat quattuor milibus homi-
num scriptls. ilaquc propter cos tumultus dictus M, Val^
rius Maximus dictator magistrum equituni sibl Icgit M. Ae-
milium Paiilum: id magis credo qiiam Q. Fabium ca aetalc
atque eis honoribus Valerio subiectum: ceterum ex Maximi

3. Elrurlam rebellare ah Ar-
retiiiorum sedHionibus motu
orto nuntiabatur: PJH: 8,26.
— \oBB, II. al.: et etniriam —
tbnuL — P m. 1.: ubi cil-
nium genus praepotens diai-
tiarnm inuidia pelli (m. 2.:
belli) armis cocplnm. M:
„iibi ciuium cilicium genus''
cet. sed cilicium ita scri-
ptam est at etiam pro cil-
nium habcri posset Leid. i.
Lov. 4.: ubi ciuium cilnium
genus. Cf. 10, 5. : Cilnio ge-
nere. Tac. Ann. 6, 5.: „ Au-
gustas bellis «i?ilibas Cil-
mium Maecenatem equestris
ordinis cnnctis — praepo-
sait^'. Utroque loco lust. Li-
psius veram scriptoram pri-
m«s perspexit et restituit.
Faly. Ursinus tamen „€ili-
niom'' scribi volt.

4. sknul Marsos agrum ui
tueri: P Voss. ii. ai. ^ HI
( Leid. I. ) : „ simul marso agra
vi taerL Voss. i.: marsis.
Cod. Kloclc: a marsis. Sigo-
nius scribendnm coniecit „&!-
mol a Marsis agram oi te-
«*«fi". — Pi in qiiem colo-
nia carseoli dcducta erat mi-

milibus (m. 1.: miliabos) ho-
minum scriptis -r- itaqae cet.
ffl: in qnem colon iae carseoli
dedacta erat iiii milib. komi-
num scriptis. Leid. i. Voss. it.
al. : colonia crasseoK. CL 10,
13. quo loco colonia Carseoli
in agram Aequicolonun de-
dacta dicitur. 9, 28.: Suessa
et Pontiae coloniae deductae.
6. itaque propter eos tumul-
tas dictus M. Fkderius Ma-
xknus dictator mag. egui-
turn sibi legit M, AenuUum
Paulum: P. — H: „ itaqae
propter eos tamoltns | dictos
m. aemiliam paulam*^. qaae
praeiermissa erant verba m. 2.
margini adscripts sunt. Si-
mill mendo (actum esse pot-
est at 9, 29. ^dictatorem C.
lunium Bubulcum dixit ^* in-
teg|rascripinraLi?iana perire,L

8. ea aetate atgue eis konori*
bus: PM aL — Loy. 4.: ea
aeUte atqae his bonoribos.
Cf. 3, 35.

9. ceterum ex Maximi eogno-
mine ortum errorem haud
ahnuerim^ P. — M: ^ex
maximi cos nomine ^^ inde

■ ' {tctom C0t at in Leid. i.

Lm&RX.

597

cognomme ortuiH crrorem haud abnuerim. profectus dicta-
tor cum exercitu proelio uno Marsos fundit: conpulsis deinde
in urbes munitas Miliomam Plestinam Fre^iliam intra dies
paucos ccpit, et parte agri multatis Marsis foedus restituit.
turn in Etniscos versum bellum. et cum dictator auspido- 5
rum repetendorum causa prefeetus Romam esset, magister
equitum pabulatnm egressus ex insidiis circumvemtur signis-
que aliquot amissis foeda militum caede ac fiiga in castra
est conpulsu8. qui terror non eo tantum a Fabio abhorret,

Vos8. n. Pall. 1.3. Loy.4. mtd-
tisque aliis codd. scril^ece-
tur: „ex maximi consnlis co-
gnomine'*. — De magjstra
eq. dicit Livias non conve-
nire inter scriptores: ab aliis
enim JUL Aemilinm Panlam,
ab aliis Q. Fabium Maidmam
nominari: se tamen sciipsisse
M. Aemilinm, qnod veri si-
mile non videretor Q. Fa-
biiim Maximum ea aetate at-
que eis bonoribus snbiectum
<;8se M, Valerio dictatori: nee
sibi persuadere posse » fnta^
rum fuisse nt Q. Fabins et
iniussn dictaioris (cf. 8, 30.)
nee ezplorato loco cnm bo-
fite coufligeret. videri igitur
cum errojTem ortum esse CO7
guoniine dictatoris Mpxioii,
ut aliquis boo ipso coguo-
mine dcceptus Q. Fabium
Maximum magislram eq. scri-
pscrit qui M. Aemiliufi Pau-
lus scribendus fuerit.
1. profectus dictator: P m. 2.
M, ^- P m. 1. : profectos. —
P (et boo loQO et 10, 34.):
luUiouIaiu. M (utreque loco):
milionam. — PM: plestinam

iresiliam, Reeo. qaidamoodd.:
plestiniam.

5. et cum dictator auspiciih
rum repetendorum €flUi$0
profectus Romam essei:
P m. 2, M. — P m. 1.: catt-
fiam. Cf. 8, 30.: ad anspir
cium repetendum. — Cod.
Uarl.: repeti^ndorum causa. —
Leid. l: profectus esset ro-
mam. T- Reoo. quidam codd.:
magister equitom popolatam
egressns.

9. qui terror non eo tantum
a Fdbio dhhorret quod si
qua alia, arte cognomen
suumaequai^ tmnmaxume
hellicis laudibus: PM al.
lam alteram oausain Liyins
affert, cue Fabius magister
eq. esse non potaerit: ad-
versa ipsa ilia re, qnaetanto
terrore omnium animos per-
cusserit, Id doceri :. cum enim
Fablus &I qua alia virtutc
tum.maxlme bellicalande ex-
celluerit, fieri non potnisse
ut tam inconsulto procede-
r«t nee iusidias ab boste stra-
ctas caveret cet. „£iii Un-
gliick diescr Art scbeint nun

S88

LIBER X.

quod fii qua alia arte cognomen Auum aequavil iuni ma-
xuoie bellicis laudibus, sed etiam quod memor Papirianae
saevitiae numqnam ut dictatoris iniussu dimicaret addud
potuisaet

6 IV. Nuntiata ea clades Romam maiorem quam res
erat terrorem ezcivit: nam ut exercitu deleto ita iuatUium
indictum, custodiae in portis vigiliae vicatim exactae, anna
tela in muroa congeata: omnibus iunioribua sacraoiento ada-
ctia dictatx>r ad cxercitum* missus omnia spe tranquilliora et

lOconposita magistri equltum cura, castra in tutiorem locum
redacta, cohortes quae signa amiserant extra vallum sine
tentoriis destitutas invenit, exerdtum avidum puguae quo
maturius ignominia aboleretur: itaque confestim castra inde
in agrum Busellanum promovit eo et hostes secuti quam-

15 quam ex bene gesta re summam et in aperto certamine yi-
■rium spem habebant, tamen in^diis quoque, quas feliclter

aber nieht nar daram anf den
Fabios gar niclit paasen za
kdnnen, weil derselbe wenn
darcb irgend eiite grosie £i-
genachaft so gewiaa vorzoga-
vreiaa dnrcli seine Erfahren-
beit im Kriege sich seines
Beinameoa wertia gezeigt bat^
•ondern aacb weil ein Mann
wie er, der an sicb selbst die
Stpenge eines Papirina erfab-
ran baUe, sicb wohlacbwer-
licb daza bXtte verleiten las-
seO) obne WiUen des Dicta-
tors einen Kampf einzage-
ben". — P: dimicari.
•6. exciuU: M m. 3. P. — M m.
1.: exinit. — PM: i^ exer-
citu deleto: „wie wenn das
Heer aufgerieben w^re". of.
30, 10.: tamquam exituria
contra Romania: ^gleicbsam
als wenn '^ 9, 45. al. ~ Paolo

post P m; t.: castra in ta-
tiorem iocnm redAacta.

13, HaqueeonfeatunctMstrainde
in agrum rusellanum pro-
mouit: IL — P m. 1*: ita-
qae confeatim castra inde
agmm msellanim iKnoait.
B. 3. t castra in agmm. Cod.
Klock.: in agmm msellaniam.
Gf. 10, 37.: in rosellannm
agmm (M). 28, 45. t msael-
lani (Pot. Colb.).

14k eo et hostes scifuti quam*
quam ex bene geeta re cet:
PM Leid. i. cod. Klock.
Voas. II.. Lot. 4. sL — Sig«
ex sno libro et quamquam
scribi yoloit. — JS : snmmam
et in aperto certamine uirinm
spem babebant. P: et aperto
certamine. — M m. 1.: quas
feliter expert! erant. m. 3.:
fellciter.

LIBER X

599

experti erant, hostem, temptimt: tecta seminita yici per yar
stationem agrorum deusti haud procul castris Romanorum
aberant: ibi abditis armalis pecus in coiispectu praesidii
Konianiy cui praeerat Cn. Fulyius legatu^, propulsum. ad
quam inlecejbram cum moveretiir nemo ab Romana station^ 5
pastorum unus progressus sub ipsas munitionea inclaniat
alios cunctanier ab ruinis vici pecus propellentes, quid ces-
sarent, cum per media castra Romana luto agere possent
haec cum legato Caerites quidam interpretarentur ^ per
omnis manipulos militum indignatio ingeus csset nee tamen 10
iniussu movere auderent, iubet peritos linguae adleodere
animum, pastorum sermo agresti an urbano propior. e^t.
cum referrent sonum linguae et corporum habitum et nitpr
rem cultiora quam pastoralia esse, „iteigitur, dicite'^ V^fP^
,,detegant nequiquam coi^tas insidias, omnia scire Romarif5

1. uici per uasiaiionem agro»
rum deusti: M. -* P cod.
Klock. : desti. Cod. P^eap.
Lat.: destituti.

3. ill conspectu praesidii ro'
mani: PJJl rell. Cf. 9, 27.:
ibiqae primam castra in con-
8pecti^ hostibns data. — PM:
cui praeerat cn. foluius lega-
tus. Leid. i al. : consul foiuias.

4. ad quam inlecebram cum
moueretur nemo: P m. 3.
M. — P in. 1.: ad qnam in-
lecebram commoueretur nemo.
— P m. 1.: sab ipsas minu-
tiones. m. 2.: rounitiones. —
PM: qaid cessarent. Leid. i.
Voss. II.: qui cessarent.

9. Cerites quidam: M. — P:
„1iaec cnm legato acerltes
qoidam interpretarentar et
per omnes mauipulos^': ^^ace-
ritits^^ metatliesi ilia littera-
rum pro „ caerites** (28, 45.

Pat.) scriptam videtar. --
M m. 1.: interpraetarentnr ^a:
pom I nis manipulos. m. 2.:
Si po I nis. m. 3.: £ poe|ii<6ii.
— PJJl Leid. I. Voss. «. Lov. 4.
al.: militom indigiiatio ingens
esset. Recc. quidam codd.:
indignatio magna esset — PM
rell. : ,,nec tamen iniossn ir6«
uere auderent^': 7,-14. sic per-
saepe apad Liyium scriptam
legitor mutare ^veriere pro
mutari verii, — PM: iubet
peritos linguae adtendere ani-
mum pastorum sermo agre-
sti an urbano propior esset.
Pall. 1. 3. Voss. II. al,: at-
tendere animum pastorum ser-
moni, agresti an urbano pro-
pior esset. Recc. quidam
codd.: attendere animos.
15. detegant nequiquam condl-
tas insidias: PM Leid. i.]
delegant nequicquam cet.

600

UBRRX

niim nee magis iani dolo capi quam armis vfaici posset
haec ubi audita sunt et ad eos qui consederant in insidus
peirlata, consurrectum repente ex latcbris est et in patai-
tern ad conspectum undique campum prolata signa. ym
Sli^to malor acies qoam quae ab suo praesidio sustineri
posset: itaque propere ad dictatorem auxilia accitum imttit,
inter ea ipse impetus hostium sustinet.

y. Nuntio adlato dictator signa ferri ac sequi iabet
annatos: sed celeriora prope omnia imperio erant, rapta

lOextemplo signa armaque et vix ab impetu et cursu teiK-
bantnr: cum ira ab accepta nuper dade stimulabat, turn
condtatior acddens clamor ab increscente eertaimne: ur-
gent itaque alii alios hortanturque signiferos ut ocioa eant
qtlo magis festinantes videt dictator, eo inpensius retentat

iSagmen ac sensim incedere iubet: Etrusd contra prindpio
exdti pugnae omnibus copiis aderant: et super alios alil
nuntiant dictator! omnes legiones Dtruscorum capessisse pu-
gnam nee iam ab suis resisti posse, et ipse cemit ex supe-
liore loco in quanto diiscrimine praesidium esset; cetenun

8k Hwdio adlato dictator si-

' gna ferri ac segui iubet

''''■ armaioa: VW] nuntio allato

* dictator signa ferri et sequi

■■: cet. (recc. codd.). — Leid. i.

Vms. II. : signa ferri ac seqni

- armatoa iubet. — PM: etuix

ab impetn et cnrsu teneban-

tor. Cf. 9, 37.: niUilo quie*

tior romanns exercitns impe-*

ricT dncis coutinetar.

11. cum ira ab accepta nuper

dade stimulabat: M m. 1.

-^ Jft m, 3.: turn ira cet.

P: cum ira o^cepia nuper

.clade stimulabAt. Pall. 1. 3.

Voas. II. al,: cam ira accepta

fiuper clade stimulabantar.

ik,..quQ magh feilinautes ui-

det dictator: PJ9. — . Pall. n.
cod. Sig. aL: festinantes ire
nidet.

15. principio exciti pugnae: P.
-— M: pngna. Cod. fiUock^*
principio ezcitati pugnae. «-
H: omnes legiones etmsco-
mm capessisse pngnam. P:
oms regiones etrascorqm ca-
pessisse cet. — Loy. 4,: nee
ab suis — quanto in certa*
mine.

19. ceterum satis fretus esse
etiam nunc tolerando cer-
tamuii legatum: PM: „iD-
dess da er der Sleinung war,
. dass der Legat auch jeizt
nocb den Kampf ganz gut al-
lein aoshalten kunne, and dass

LIBER Z.

€01

satis firetus esse etiam nunc tolerando . ceriamini legatum
nee se procul abesse pericull vindlcem, quam maxime yvli
fatigari hostem ut integris adoriatur viribus fessos. quam-
quam lente procedunt, iam tamen ad impetum capiundum
— equiti utique — modicum erat spatium; prima .incede- 5
bant signa legionum no quid occultum aut repentinum ho-
stis timeret, sed reliquerat interyalla inter ordines peditum
qua satis laxo spatio equi permitti possent pariter sustu-
lit damorem acies, et emissus eques libero cursu in hostem

er ja, wenn der Feind die
Oberhand gewinnen aollte, in
' der Nahe sei*' ti. s. w. Dra-
kenborchias satis fretMis con-
iangendom esse contendit id-
que scriptam esse at satis
ereditur (21, 8.): sed me-
lius Sigonios Tiderat satis
perlinere ad esse^ qaamquam
id probari non potest, qnod
ex rec. sno libro scribi vo-
lait ceterum fretus satis
esse etiam nunc cet. Cf. 21,
33. : qoidqaid adiecissent ipsi
terroris satis ad perniciem
for^ rati: (21, 17,). 34, 43.:
Scipio satis esse Ilaliae nnnm
Gonsulem censebat. 9, 43.:
novum militem hostium — ne
temptando quidem satis cer«
iamini fore. al. Cf. 5, 3.:
dissolyendae maxume tribu-
niciae potestatis rentur esse.
3. quamquam lente procedunt
iam tamen ad inpetum ca-
piundum^ equiti utique mo"
dicum erat spatium: M:
„obgleich sie langsam vor-
riickten, so waren sie doch
schon so weit gekommen,
dass ihncn zur gehSrigen
Richtung ciues Angrifls, be-

sonders fiir die Reiterei, nor
ein mSfsigerSpielraum blieb^.
— P: ad impetum eapiunt
dam equiti utique cet.

6. ne quid occuUum aui re*
pentinum hostis timeret:
M, — P cod. Elock.: „ae
quid occuHum aut repeati-
num bosti sumeret": cum tf,
nisi fallimur, scriberetur pro
//. dictator prima legionom
signa procedere iussit, ne oc-
cultum quendam impetum ho-
stes timerent sed iustum sibi
et cum altero exercitu certa-
men ineundum putarent: vo-
luit enim id quod instituerat
occultari, quo maiore illi ter-
rore equitibus subito emissis
percuterentur. — PM cod.
Gel. al. : qua satis laxo spa-
tio equi permitti possent. Cf.
7, 33. : ilia omnia qua nunc
erectae micant bastae. 3,70.:
qua permissus equilatos tnr-
baverat ordines.

9. et emissus eques libero
cursu in hostem inuehitur:
P m. 2. M.-.P m. 1.: cmi-
suB. Cf. 9, 37.: erapit — M
m. 1. : infonpMJIiinMt aduer-

60S

LIBERAL

invehiiur inGonposiUnque adversus cquestrem procellam sobi-
tum 'pavoreiu offundit. itaque ut prope serum auxilium iam
pacne circumveotis, ita uiiiversa requies dala est: iniegri
accepere pugnam nee ea ipsa loiiga aut anceps fuit: fiiii

5 liostes castra repeUmt inferentibusque iam fiigna Romanis
ceduot et in uldmam castrorum partem con^obantur: ha^
rent fiigientes in angustiis portarum, pars magna aggerem
vallumque conscendit si aut ex superiore loco tueri ^e aat
siiperare aliqua et evadere posset: forte quodam loco male

lodensatus agger pondere superstantium. in fossam procubuit

8tis eqnettrem procellam subi-
tam paoorcm offundit. P : in-
coopositosq. adversus eqoe-
atrem procellam subitum pa-
nojrem offundit. M m. 4.: ef-
fbodit: idque effundU iu
Leid. I. V088. II. Loy. 4. sL
repertom est.

3. itaque ut prope serum au-
xilium iam paene circum-
ueniis: M. — P: itaque ut
prope serum auzil/i/m pene
, circnmnentia. Leid. i. cod.
Tbaan. Pall. 1. 3. Voss. 11.
Loy. 4.: „ itaque ut prope-
mm auxilium^ cet Pal. 11.:
„ itaque ut non properum au-
xilium**: quam baud multum
afuit quiu I. Fr. Grou. verio-
rem scripturam baberet. cf.
ex. gr. 3, 5.: Antiates mille
milites, quia serum auxilium
post proelium yenerant, prope
cum ignominia dimissi. —
PM rell.: ila uniuersa requies
data est: „desbalb ward nun,
so wie die Htilfe fast zn spat
zu kommen scbien, indem der
Legat uud seine Truppen bei-
uah schon amzingelt wordeu,

aneh eine yollkoounene Rube
den BedrlDgten sa Theit**.

3. iniegri accepere pugnam:
M. — P: iniegre accepere
pognam. — H m. 1.: neca
ipsa longa aat anceps fuif.
m. 2. : nee ipsa cet. P ra. 1.:
nee ex ipsa longa oet. m. 2.:
nee bee ipsa.

7. pare magna aggerem uaU
lumque eonecendii si aut
ex superiore loco tueri se
aut superare aliqua et eua-
dere posset: Pill rell.] pars
magna — conscendont, si -*
possent. Cf. ex. gr. 34, 21.:
multitudo pars procairit in
yias, pars in yestibnlis stat,
pars ex tectis fenestrisque
prospectant et quid rei sit
rogitant (Put). — Leid. i.:
ex supero loco tneri «e ant
superare aliquam cet. — Quid
superare signiticet, videtur
euadere docere: „oder ir-
gendwo biniiber zu kommen
nnd zn entflieben*^ — Mm.
1.: male denseatna agger.
m. SL: densatus. P: male den-
setus agger. — P m. 1.: in
fosam.

LIBER X

603

atque ea^ cum .deos p^ndere viamiugde coodamassent, plu-
res inermc^ quam armati evadimt. hoc proelio fractae ite-
rum Etniscorum vires, et pacto annuo stipendio et. duum
mensum frumedto permissum ab dictatore ut de pace lega-
tes naitterent Rtfrn^Hn, pax negata, indutiae biennii datae. 5
dictator triumphans in urb^m. redut, babeo auctores sine
uUo. memorabili prod^Q pacatam ab 4iCtatore Etruriam e$s^
sedilioQibus tantum Aitetinorum <^9^positis et Cibiio genere
cum pleb« in gratiam reducto* consul ex dictatura factus
i/L Yalerjiis. non petentem atque adeo etiam abseirtem lo

i. aique ed'cum d^as pander e
warn fugae CQUckanaasent
pJures inermea quam ar-
mati euadunt: P. — M:
\, atque «nm cum deos pan-
den inam^' cat. Htdobiam
sit an earn in andqaiore li-
bro faertt — fit: ia«mi»8.

3^ daunt mensum frumenio:
. PM] 4apm mensittm frnmento
(Drak. codA). Gf. 3, 95.:
y, daom mensam spaiinm con-
snlibos datum eat^S al. Idem
genitiyna duum- 9, 30. in
recc. qnibnadam codd. reper-
tus ast, cam in PM duorum
«88et« 9, 43.: trium tiien-
snm. »K

5. pax negata indutiae hiennii
daiae: PM reU. — Cod.
Harl. rtc: pace n^la indu-
tiae biennii datae,

6. kaheo aueiores sine ullo
memottdfUiproeUa paeatam
ab didaiore etruriam esse:
H. — ' P: babft anctores sine
ullo memorabili praelio pa-
catum cet. — P et Drak.
^odd.: et licinlio genere cum
plebe in gratiam redaclo. M :

et liciaio it^cilnio genere cet.
Cf. 10, 3.: C]Ini^m genus.
9. consul ex dictatura fadus
Iff. Fohrius : PM cod. Gel.
al. -^ Vo8«. I. i»L: ex dicta-
iote. -^ Recentiesimi eodd.:
consulem ex dictat factum cet.
10. non petentem atque adeo
etifiim abseniem creaium
. credidere quidam: P al. —
M: ,m. ualerius adq. adeoj
etiam absentem rr^atum cre^
didere quidam. Lev. 4.: at-
que etiam absentem creatnm
crediderunt quidam. — • Fa-
cile erediderim Dukero non
eredidere sed tradidere a
Livio scriptum esse conii-
cienti (9, 28. 36. 44. al.).
cf. 42, 11.: „Atta]um regis
Eumenis fratrem legatum ve-
nisse Romam Valerius An-
tias his CQUsuiibus scribit -^ :
plurium annales et quibus
credidisse malis ipsum Eu-
menem venisse tradunt*'. —
PM: et per interregem ea co-
mitia facta. Cod. Sig. Lot. 4. :
comitia babita. Cf. 1, 35.:
instare ut quam primum co-

604

LIDEH X.

crcatum cn^dcre quidam et per interregem ea coniitia fa-
cta: id ununi non ambigitur, consulaium cum Apuleio Pansa
gcssisse.

VI. M. Valcrio et Q. Apuleio consulibus satis paca-

* 5tae foris res fuere: Etruscum adversa belli res et indutiae
quietum tenebant, Samnitem multorum annorum dadibus
domitum bauddum foederis novi paemtebat: Romae qaoque
plebem quietam et exoneratam dcducta in colonias mnlti*
iudo praestabat. tamen nc undique tranquillae res assent,

10 certamen iniectum inter primores civitatis patricios plebeios-
que ab tribunis plebis Q. et Cn. Oguloiis, qui undique ai-
minandorum patrum apud plebem ocGasionibus quaesitis
ppstquam alia firusfra temptata erant, earn actionem susce-
perunt qua non infimam plebem accenderent sed ipsa ca-

Unto certamineioiecto. 21,54.

initia regi creando fierent. aJ.
— In Leid. i. Pall. 1. 3. al.
excidit facia.

% consulaium cum Apuleio
Pansa gessisse: P] consu-
latum cum Appuleio cet. Cf.
5, 32. 42, 4. : Q. €t L. Apu-
leios (cod. Laurisb.): al. —
M: cum apulegio pansa.

. 4, M, yalerio et Q. Apuleio
eoss, : PM. — M : conss. —
PM al.: aduersa belli res.
filulti recc. codd. : aduersa res
belli, — P: induciae. —
Paulo post P : romae quoque
plebem quietam et exbonera-
iam deducta in colonias mul-
iitudo praestabat. M: quie-
tam et exoneratam deductam
in colonias multitudo cet.

1 0. certamen iniectum inter pri-
mores ciuitatis: PM cod.
GeT. al. — Leid. i. Pall. 1. 3.
Voss. II. Lov. 4. al.: ceru-
men infectum cet. Cf. 2G, 3b. :

al. — Dein PM: ^patricios
plebeosq. ab tr. pL ^. et cn.
ogniniis*^: nisi qaod in ft
praenomen ^ exciderat De
his OgulnUs cf. 10, 23. -
P: occassionibns qoaesitis,
14. qua non in/imatn plebem
accenderent: PM« — Sigo-
niani codicis librariuB scribi
Tolait „Roii infimam modo
plebem*': yemm non ilium
modo sed €tiam edis qw b. 1.
non pro non modo scriptum
pntarent, veros horam verbo-
rum sensus fugisac^ yidetnr,
qaamvis interdnm non modo
pro non dico positam sit:
hoc enim loco „noa—- sed"
significat ,,nidit etwm den
niederen Theil des Voikes
Bondem die Ersten unter den
Plebejern", Cf. ex. gr. Cic.
or. I. Catilin. 4.: „viyis non
ad deponendam sed ad con-
firmandam aodadam". al.

UlifiR X.

605

pita plebis consularis iriumphalesquc plebeios,, quorum lio^
noribus nihil praeter sacerdotia, quae nondum promi$cua
eranty deessent. rogaticnem ergo promulgarunt ut, cum
quattuor augures quattuor pontifices ea tcmpestate cssent
placeretquc augerl sacerdotum numerum, quattuor pontifi- 5
ces quinque augures de plebe omnes adiegerentur. quern

1. consularis irluTtiphaJesque
plebielos: PM] consulares cet.

3. deessent : PM Leid. i. Voss.ir.
mtfltiq. alii bodd.] dcesset.
— „ Den en 9 nm alle Ebren-
Smter bekleidet zu haben^
nichts welter als die Priester-
steilen fehlten'^ Qaod per-
multis locis videre licet, yerba
noo semper ad iasta subiecta
sed ad proxima qnaeqae no-
mina a Liyio applicari so-
lere (ct 2, 3.: ne reddita
bona belli adiamentom esset:
10, 9.: poterat: al.), id. etiam
in bis dicendi generibns fa-
ctom Tidemiis, ut verba non
ad nihilj quo pertinere vide-
rentar, sed ad ea nomina qui-
bus res ezprimerentar exci-
piendae, referrentar. nee id
sine cansa videtar factnmt
cam enim non in voce nihil
Bed In bis ipsis nominibas
yera sen ten liar am vi^ posita
yideretar, bac cotinectendi ra-
tione illam yim etiam maiorem
reddere yolaertint. non sem-
per tamen boc dicendi genas
a librariis perspectam esse^
cam alii loci docent tam 1, !•
nbi in ano P yeram scripta-
ram seryatam yidemas: „at
qaibns ab inmenso propeer-
r'ore nibil praeter arma et na-

ves superessent ^\ 9, 8.:
nee qaicquam ex ca praeter
quam corpora nostra deben-
tor Samnitibus.

3. rogationem ergo promul-
gorunt ut cum iiii augures
nil poniijices ea tempestate
essent cet.: PM, — Lov. 4.:
rogationem igitar promulga-
rant. Gelenias conianctionem,
qtiae daobns recentibas codd.
exceptis in nallo mscripto de-
sideratar, inductam yoluit —
M: placerent qaae augeri sa-
cerdotam nnmeram iiit pon-
tilices y aogures de plcbe
omnes adlegrentar (m. 3. : ad-
iegerentur). P : lacereutqae
aageri sacerdotam namerum
nil pontifices cet — Cod.
Klock. al.: aageri sacerdotiam
nttmeram.

6. quern ad modum ad itii au*
gurum numerum nisimorie
duorum id redigi collegium
poiuerU non inuenio: PM
relL : » wie das Collegium der
Augurn bus yier Personen be-
standen baben Icann, wenn
nlcbt etwa gerade zwei ge-
storben waren, Icann icb mir
nlcbt erLlUren'*. Livius ne-
gat se inlelligere, qui ab ai|-

' tiquis scriptoribns tradi po-
taerit» illo tempore quattuor

606

LTDER X.

ad modum ad quattuor augurum numenim msi morte dno-
mm id redigi collegium potucrit non invcnio, cum inter an-
gures constet inparem numenim debere esse, ut tres aoti-
quae tribus Ramnes Titienses Luceres suum quaeque ao-
5gurem habeant aut, si pluribus sit opus, pari inter se nu-
mero sacerdotes mulUplicent sic ut multiplicati sunt cmn
ad quattuor quinquc adiecti novem numenim , ut tcmi in
singulas csscnt, explcverunt. ceterum quia de plebe adl^
gebantur, iuxta cam rem aegrc passi patres quam com con-

lOsulatum yulgari viderent: sinnulabant ad deos id magis quam
ad ae pertinere, ipsos visuros ne sacra sua polluantur: id
ae optarc tantum ne qua in rem publicam clades yeniat
minus autem tetendere adsueti iam tali genere certaminam i
vinci, et cemebant adversarios non id, quod olim vix spera-

15verint adfectantes magnos honores, sed omnia iam, in quo- '
rum spem dubiam erat certatum, tamen adeptos, mulUpli-
ces consulatus censurasquc et triumphos.

angnram collegiam fuisse, nisi
forte duo aagares eo anno
mortoi essent. cam enim
triam antiquaram tribuum
soum qnaeque aogurein ha-
bere!, fieri potuisse at locis
daplicatis bini caiasqae tri-
bes aagares essent totomqae
collegium sex hominum sic
at postea novem aagurum es-
set: sed at quattuor crea-
rentar, cam impar augurum
nomeros esse deberet nee
anias tribus bini ease pos-
sent, alterius singuli, fieri non
potuisse. — PM: ramnes ti-
tienses luceres. CF. 1, 36.
1, 13. — M m. 1.: suum
qoaeqae aagurum habeant.
m. 2.: aagurem. Pm. 1.: ha-
bebant. — P: cum at quat-
tuor quinque adiecti nbuem
nomeram at terni in singu-

las (m. 1.: singalares) essent
expleucrunt. M: cam ad quatj
tuor adiecti noaem name-
rum cet.
9. eomconsulaiumuulgariuh
dereni: P m. t.] cam coq*
sulafum cet. (P m. 3. ffl). —
Paulo post PM: id se optare
tantum ne ^a in rem publi-
cam (M : pub.) clades aeniat.
13. minus autem tetendere: P.
— M: „ minus adtendere|
adsueti iam tali genere cer-
taminum uinci'S fortasse in
antiquiore libro scriptam erat
qood in duobus recc. codd.
inventum est „ minus autem
tendere*'. Lov. 4.: minus aut
tendere. — P: „ adsueti iam
tali genere in certaminum

uinci'S

16. tamen adept os: P. Quam-
quam hoc tamen a Liviano

LIBER X.

607

VII. Certatum tamen suadenda dissuadendaque t^
inter Ap. Claudhim maxime ferunt et inter P. Decium Mu-
rem. qui cum eadem ferme de iure patrum ac plebis, quae
pro lege Licinia quondam contraque earn dicta erant cum

dicendi genere atienum non
est, hocqne loco ad spent
duhiam relatum yideri pot-
est, et qaamqnam eadem tox
10, 1. in eodem M non apte
praetermissa videtur, tamen
hand mnltum abest quin in
uno M veram scripturam in-
esse arbitrer, ubi sic scri-
ptnmrepperimus: „8ed omnia
iam, in quorum spem dubiam
erat certatum, adeptos^'. id
certe contendere ausim, omis-
sa voce tamen orationem
mnlto fortiorem fieri remqne
dubiam esse ye] eo quod cer"
iatum tamen pauIo post se-
quatnr. sed cum voces to-
men et ionium saepe inter
Se coofusae sint, nee iusto
semper loco ea, quae in In-
tegra oratione exciderant, re-
centlore manu adscripta vi-
deamus, factum esse potest
ut et hoo loco eodem mendo
erraretur manuque antiqna
scriptum esset: „ et cemebant
aduersarios non id iantum^
quod olim uix sperauerint ad-
fectantes magnos honores, sed
omnia iam, in quorum spem
dubiam erat certatum, ade-
ptoses Cf. 4, %', non tantum ^
non. -» P m. 1.: spem du-
bium. m. 2.: dubia. Cod.
Klock.: in quorum spem da-
bierat certatum tu m adeptos.
— Leid. I.: eonsnlatns mul-

tiplices. Lov. 4.: muitiplices
eonsnlatns censuras trium-
phos.

1. certatum tamen suadenda
dissuadendaque lege: P.
— M: certatum tamen sua-
dendaque lege. Cf. T. Livi
1. zxz. p. XXIV. II. 30, 1. : fa-
cundissimns Labebatur, sen
causa oranda sea in senata
ad populum suadendi ac dis-
snaidendl locus esset. 34, 1.:
ad suadendum dissuadendum-
que muUi nobiles prodibant
34, 5.: si privati tantum mod'>
ad suadendum dissuadendam-
qne id qnod a vobis rogatur
processissent, ego quoque —
tacitus suffragia vestra expe-
ctassem. 45, 21.: suadendi
dissuadendique legem pole-
stas facta. — Voss, ii. : inler
Ap. Claudium maxime ferunt
et P. Decium Mnrem.

4. cum plebeis consulatus ro-
gaheftur: PM Leid. i. a].]
cum plebeiis cet. — PM
Leid. I. Voss. ii. omnesque
prope Drak. codd. : dissernis-
set: qaod integrum esse non
potest. — M: in con Alone.
P: in cognitione. — PM: ga-
bino cultu: cf. 8, 9.: cincta
Gabino. — PM: „pro populo
ac legionibus romanis*'. In
recc. qnibusdam codd. prae*
termissum est romanU. ef.
ex. gr. 8, 32.: „8aiTi8 le^o-

608 LUER X.

plebeis ponsulatus rogabaiur, disscniisscnt, relUilisse dicilur
Decius parentis sui spccicm, qualcm cum muUi qui in con-
tionc erant viderant, indnctum Gabino cultu super telum
stantem, quo se babitu pro populo ac legionibus Romanis
5 dcvovissct: turn P. Dccium consulein purum piumque dcis
inmortalibus visum acquc ac si T. RTanlius collcga eius dc-
voYcretur: eundcm P. Dccium, qui sacra publica popuIiRo-
mani facerct, Icgi rite non potuisse? id esse pcriculum ne
suas preces minus audircnt dii quam Appii Claudii? castius

10 cum sacra privata facere et religiosius deos colcre quam
se? quern pacnilere votorum quae pro re publica nuncupa-
verint tot consulcs plebci tot dictatores aut ad exercitns
euntes aut inter ipsa bella? numerarentur duces eorum an-
norum quibus plebeiorum ductu et auspicio res geri coe-

15ptae sunt, numerarentur triumphi: iam ne nobilkatis qui-
dem suae plcbeios paenitcre : pro certo habere, si quod re*
pens bellum oriatur, non plus spei fore senatui populoque
Romano in patriciis quam in plebeis ducibus: „quod cum
ita se babeat, cui deonim hominumve indignum videri pot-

20 est" inquit „eos viros, quos vos sellis curulibus toga prae-

nibas romanis". et non sine consulea plebei: PM. Cf.

cansa scriptam est ac legio- 22, 1. — In cod. Klock. bis

nibus romanis nee pro po* scriptum est numerarent. —

pulo romano. PM rell.: „quiba8 plebeiorum

5. turn P, Decium cos* purum dactu et auspicio res geri

piumque dels inmortalibus coeptae sunt^^^ Cf, 3, 2.: de-

uisum: PM. — M: aeque ac derit. Malim scribi y^coepU^

si. Y. manlins collega eius dc- assent ^*. Dakenu : smt.
noaeretar. P: aeque ac t. man- 17. non plus spei fore senatui

lius cet. — PM: qui sacra populoque r, in patriciis

pr. faceret. — P: lege rite quam in ptebeis ducibus:

non potuisse. M Leid. i. al. — P: quam

8. ne suas preces minus au' plebeis ducibus.

dirent dii: P. — M: prae- 20. eos uiros — poniifiealia at-

ces. — M: quam appii clau- que auguralia insignia adi'

dii castius cum sacra cet. cere: M cod. Klock.: sell, in-

11. quem paenitere uotorum signibus honornm amplissi-

quae pro rep, nuncupaue* morum ad quos iam ascen-

rint (P m. 1.: noncup.) tot derint tn cod. Harl. scri-

UBERX.

609

texta tunica palmata et toga picta et corona triumphali lau-
reaque honoraritis, quorum domos spolils hostlum adfixU
insignis inter alias feceritis, pontificalia atque auguralia in-
signia adicere? qut lovis optimi maximi omatu decoratus
cumi aurato per urbem vectus in Capitolium ascendent, is 5

ptnm est eis uiris — {nsi-
gnia adicere: sed accosati-
yam sabiecti praeferendum
esse neminem fagerit^ ne ho*
nores petiti beneficio cai-
dam patriciornm deberi yi-
derentur, sed nt homines ple-
beii, qui se cderis omnibas
bonis pares yidissent patri-
ciis, quos faouores cupivis-
sent, eosdem sna ipsoram
opera atqae yirtute assecnti
esse dicerentnr. — P: inquid.
— PJIl: bonoraritis. lOaHi
recc. codd.: bonorayeritis. —
P : qnornm domos spoliis ho*
stiam adGxis insign/^ inter
alias feeeritis. M: insignes. —
P Leid. u Voss. ii. Loy. 4.
al.: pontificalia atque augu-
ralia insignidc dicere.
is conspiciatun P m. 2. M
omnesqne prope Drak. codd. ]
si conspiciatur (ed. Mogunt,).
Intelligere non possam, qui
antiqaae et integrae scripta-
rae sensus homines doctos
adhuc praeterire potuerlt. hie
enim locos et qui proxime
sequitur ironice scripti sunt,
cuius dicendi generis prae-
sertim in orationibus tot si-
miles locos apud Liyium re«
perimus: „wie? ein Mann,
der im Triumphzuge durch
die Stadt gefahren and das
Livi pars II.

Capitol bestiegen hat/sollte
mit einer Opferschale gese*
hen werden fcSnnen odcr mit
dem Augurstabe yerhiillteil
Hauptes, er sollte ein Opfer-
thier tod ten oder auf ein Zei-
chen yon der Scbauhohe aus
achten durfen? wenn auf eine
Buste, ttnter der man das «
Consnlat, die Censorw6rde
und einen Triumph ohne
MissblUigung gelesen , noch
der Augur - und Pontifextitel
gesetzt wurde — wie wer-
den das die Lesenden ertra-
gen konnen!*' Cum capide
ac lUuo capite i^elaio iam
recte ex M restitulum erat,
quamquam et in hoc libro >
metathesi ilia verborum scri-
ptum est „ ascendent is con-
spiciatur I cum //capide ac tuo
capite uelato'' cet. in P m. 2,
(et in multis recc. codd.) pro-
pter yocum capide et capite
similitudinem nihil repertum
est nisi hoc „ascenderiiis con-
$piciat^^ cu lituo capite nela-
to" : in Leid. i. Voss. ii. Loiy, 4,
al. nihil nisi hoc: „is con-
spiciatur cum capite uelato".
P m. 1.: accenderitis spi-
ciat^ cu lituo capite uelato.
— Capis crat yasis genus
pontiGcalis (Prise. 6, VI, 67.),
lituus augurum, quare eapite

610

LIBER Z.

conspiciatur cum capide ac liluo capite velato, victimam
caedet auguriumve ex arce capJet? cuius imaginis titulo
consulatus censuraque et triumphus aequo animo legetor,
si auguratum aut pontificatum adieceritis, qui sustinebunt
5 legentium oculi? equidem — pace dixerim deum — eos
nos iam populi Romani beneficio esse spero, qui sacerdotis
non' minus reddamus dignatione nostra honoris quam aece-
periinus, et deorum magis quam nostra causa expctamus ut
quos privatim colimus publice colamus^.
10 Vin. ,^Quidautemego sic adhuc egi, tamquam integra

sit causa patriciorum de isaccrdotiis et non iam in posses-

velato non seqnentibos yer-
h\B sed lUuo adiungendum
est. — Deinde restitnimus
PM et rell. mscriptorom an-
ctoritate caedet et capiet pro
eaedat et capiat^ qaod scri-
bendam yidebatur ut con-
innctivns hornm verborum
yerbo conspiciatur respon-
derct: sed praeterquam qnod
coDiunctivi praesentis sensus
ab indicatiyo futnri non num-
qnam yix abhorret, permulti
quoqne loci docent, inprimis
Livinm boc genere mntandae
orationis usom esse. cf. 9,
46. : qai — inquinaverat cet.
9, 23.: ferte — iocendant —
sarcientur. al. — In Leid. i.
Voss. II. Lov. 4. al. excide-
mnt yerba per urbem, — M:
angnrinm ut ex arce capiet.

kp qui sustinebunt legentium
oeuli: P] non sustinebunt cet,
(Pm.2.Mrell.). In Voss. ii.
Loy. III. 71071 scriptum non est.

6. sacerdotis: P] sacerdotiis
(M). Cf. 8, 1,: cum querimo-
bIs. — P: equidem pacem

dixerim deum. Cf. 3, 19. —
In omnibus prope Drak. codd.
scriptum est: „qni sacerdotii
non minus reddamus digna-
tione nostra honores*'. in
Loy. 4.: „sacerdotio*'. et ?el
in PM repperimns honores,
„Icb boffe man ^rd das,
was wir durch das Wohl-
wollen des r5m. Volkes ge-
worden sind, so hocb an-
scblagen, dass den Priester-
wurden durcb unseren Adel
nicbt weniger Ebre sa Theil
werden wurde als dorcb sie
auf uns ubergehen kann*^ —
Leid. I. Voss. ii. al.: expe-
^tamns, — P: „ut quos pri-
uatim publice colamns:*' band
scio an yerius quam M 9,nt
quos priuatim colimns pu-
blice colamus'^
11. et non iam in possessions
unius ampliSsimus sacer*
dotii in P et in cod. Kiock.
scriplnm est ut dubitari pos-
sit an yera scriptura fuerit
„ unius ampli simns sacerdo-
tii*^. sed quamTis dici posset,

LIBER X.

611

sione unms amplissimi simus sacerdotii: — decemviros sacris
faciundis, carminum Sibyllae ac fatorum populi hiiius inter-
prctcs, antistites eosdcm Apollinaris sacri caerimonianimquc
alianim plebeios videmus, nee autem tune patriciis uUa in-
iuria facta est eum duumviris sacris faciundis adiectus est 5
propter plebeios numerus, et nunc tribunus vir fortis ac
strenuus quinque augumm loca quattuor pontificum adiecit
in quae plebei nominentur, non ut vos Appi vestro loco
pellant sed ut adiuvent vos homines plebei divlnis quoque
rebus procurandis sic ut in ceteris humanis pro parte virili 10
adiuvant. noli erubescere Appi collegam in sacerdotio ha^
bere, quern in censura quern in consulatu collegam habere
potuisti, cuius tam dictatoris magister equitum quam nj^agi-

id ipsam ab illis plebis capi-
tibus expagnari, ut amplioA-
bas digni haberentur sacer-
dotiis, tamen posit! vos mibi
minus probatnr, quod baud
inutile ease debebat id quod
iam ex parte quadam conse-
cnii essent, quam amplissi-
mum videri. — M: „et nomi-
niam in possessione unius
amplissimi simus sacerdotii^*.
baec noyem verba exciderant
in Leid. i. Voss. ii. Loy. 4,
al. — P: sacris facieundis.
SI: faciundis. Leid. i. al,: fa-
ciendis. — BI: sibille. — P
m. 1.: „et fatorum": sed ea-
dem antiqua manns restituit
ac, — PSI: caerimonianim-
que.
4. nee autemiunc patriciis uJla
iniuria facta est: Pall. n.
al.] nee turn patriciis cet. —
PM et meliores Pall, ei Drak.
codd.: nee aut turn patriciis
cet. — I. Fr. Gron.9 qaam*
quam in omnibus mscriptii

inventum est et nunc tribu^
nus — non ut uos cet, scri-
bendum coniecit: ,,nec aut
turn patriciis ulla iniuria fa-
cta est — aut nunc tribu-
nus., quinque augumm loca
quattuor pontificum adiecit..,
ut vos Appi vestro loco pel-
lant sed ut adiuvent vos"
cet — M: cum duouiris. —
M: u. augurum loca. — PM:
iiii. pontificum adiecit in quae
plebei nominentur. — P m.
1. M: appii. P m. 2.: appi.
— P: homines plebei. M:
hominis plebei. — P m. 1.:
pro parte uirili adinuent P
m. 2. M: adiuuant — Cf. 6,
37. de duumviris et decemv.
13. cuius tam dictatoris | mag
equitum quam mag equi-
tum I dictator esse potes:
BL — P: cuius tam dictato-
ris mag equitum qua magi-
ster equitum dictator esse
potes. -r- Deinde seqnitur in
91: salona adnsni.

612

UBERX

sfri equitum dictator esse potes. Sabinum advenam, prln-
cipem nobilitati vestrae — seu Attium Clausum seu App.
Claudium mavultis — illi antiqui patricii in sniim numenim
acceperunt: ne fastidleris nos in sacerdotum qumenun acci-

5 pere. multa nobiscum decora adferimiis, immo omnia ea-
dem quae vos superbos fccerunt: L. Sextius primus de
plebe consul est factus, C. Licinius Stolo primus magisler
equitum 9 C. Marcius Kutilus primus et dictator et censor,
Q. Publilius Philo primus praetor, semper ista audita sunt

lt)eadeni, penes vos auspicia esse, vos solos gentem habere
vos solos iustum imperium et auspicium domi militiaeque.
aequo adhuc prosperum plebeium et patricium fiuit porro-

1 . principem nobilUaii uestrae :
PM Leid. !. Pall. 1. 3. al]
principem nobiKtatis rcstrae.
Cr. 10, 41.: Sp.Nautins dux
alaribas cohorlilms erat. 8, 4.:
Romam caput Latio esse. 2,G5.
23,35. 26, 19. — P: seu atium
'clausum sen ap. claudium
maunltis. M: scuatium clau-
sum I seu app. daudium cet.
cf. 2, 16. — W : ne fastidiae-
ris. — Pali. 1. 3. Voss. ii.
Lot, 4. al. : nos in sacerdo-
tum numero accipere.

6. L. Sextius primus de plebe
consul est factus: P. —
M: /. secxtiue cet. Inde fa-
ctum yidetur ut in Leid. i.
scriberetur „1. secacius'% in
Pall. 1. 3. Voss. II. Lov. 4.
ill. „1. sequacias^. — PM:
c licinius stolo primus mag.
equitum. — P: c. marcius ru-
tilius. M: c. martins rnlilius.
Cf. 9, 38. — P m. 1.: pri-
mus edictator et censor, m. 2. :
primus * dictator. — P m. 1.:

q. publius philo. P m. 2. M:
q. publilius philo.

10. uos solos gentem habere
uos solos iustum imperium
et auspicium d^mi mili-
tiae^,: M. — P: „ penes uos
anspicia esse uos solos iu-
stum imperium^ cet dein
m. 2. margini adscripsit ,,gen-
tem habere uos solos'^.

12/ aeque adhuc prosperum
plebeium et patricium fuH
porroque erit Qurrites: en
numquam fando audistis
cet. ] aeque adhuc prosperum
plebeium ac patricium fnit,
porroque erit en nnquam
fando audistis cet — m Ple-
beium et patricium'' scripsi-
mna ex PM Leid. i. Voss. ii.
Lot. 4. al., quod multi loci
docent Liyium non modo
ae sed etiam et qu^ cum ae-
que perinde pariter simil.
coninngere solitum esse. cf.
9, 14.: „caednnt pariter re-
sistentes fusosque inermes at-

LIBER X.

613

que erit Quirites: en numquam fando audistis patricios primo
esse factos non de caelo demissos 8ed qui patxem ciere
possent, id est nihil ultra quam ingeniios? consulem iam
patrem ciere possum avumquc iam poterit filius mens, ni-
hil est aliud in re Quirites, nisi ut omnia negata adipisca*5
mur: certamen tantum patricii petunt nee curant qutun
eventum certaminum habeant. ego hanc legem — quod
bonum faustum felixque sit vobis ac rei publicac -^ uti
rogas iubcndam censeo".

qne armatos servos liberos^
cet. Deinde resiituimiis Qui-
rfUs ex antiqaissimo P, ia
quo scriptum inyenimus „por-
roqne erit qui re nnmqnam
fando audistis"; guh^ vero
saepe , in aotiqait libris i pro
quirites reperiri notum est.
hanc scripiuram veram esse
oodd. Voss. I. Leid. ii. al.
persuadent, in qnibng „por-
roque erit en quirites num-
quam^' scriptum est. mAtato
yerborum loco, quod QuinU
ies non in Gne sentential
ponendnm yidebatur. cf. iCic.
or. Caiil. in. iinis. In eis-
dem bis recentioribus codd.
en numquam recte seryatum
est, quam iustam bnina loci
scripturam esse 4, 3. decui-
mus. In^cod. M totus locus
parum diligenter soriptus est
ita: „domi miiitiaeq. quern
adhuc prosperum plebeium et
patricium fuit porroque erit
enumquam fando audistis pa-
tricios primo esse factos ii
dc caelo demissos". — P m.
1.: sed qui patrem ciere pos-
set. P m. 2. M: possent.
3. COS. iam patrem ciere pos-

sum: PM. — PM: „nibil est
aliud in re quirites nisi ot
omnia negata adipiscamur**.
I. e. yiderint patricii necesse
est, nihil esse quod uon. ^di-
pisceremur, et ob earn caofsam
nihil aliud sibi proposoisse
yidentur ^am ut ne quid
adipisceremnr nisi, quod no-
bis ab eis negajbum csset,. hoc
breviore igitur diccndi.genere
duas sententias Liyius com-
prehendity .et omnia adipi'
scimur.et ni/iil adipischnur
nisi quad, negatum sH : „ in
der Sache selbst wird nichts
yveiter bewirkt als. dass, da
uns Alles yvas wir wiinschen
va Theil werden muss, wir
yvenigstens nichts soliten er-
langen konnen als vras uns
yorher streitig gemacht wor-
dcn yfSre". Cf. 4, 4.: quid
cnim in re est aliud, si pie-
bt'iam patricius duxerit si pa-
triciam plebeius? „wa8 liegt
deuQ in der Sache selbst fSr
eln Unterschied, ob ein Ps«
Iricier" a. s, yy«
8. uti rogas: PM «L
„ uii rogata esi**
quern ad modum 3fl^)

614

LIBER X

IX. Vocare tribus extemplo populus iubebat appare-
batque accipi legem: ille tameir dies intercessione est sub-
latiis: postero die deterritis tribunis ingenti oonsensu acce-
pts est: pontifices creantur suasor legis P. Dedus Mus
5 P. Sempronius Sophus C* Marcius Rutihis M. LivUis Den-
ter, quinque auguies item de plebe C. Genuciiis P« Aelius
Paetus M. Minucius Faesus C. Marcius T. Publilius: ita
octo pontlficmn novem augurum nwnerus factus. Eodem
amio M. Valerius consul de provocatione legem tuUt dlll-
lOgentius sanctam. tertio ea turn post reges exactos lata est
semper a Camilla eadem. causam renoyandae saeplus baud
aliam fuisse reor quam quod plus pauconun c^es quamli-

pace utirogaiae erarU omnes
tiiboB iasseruni*^ ex opit li-
bris scribendum est. yerain
ne hoc priore loco virnin do-
ctum secuti simos, com hoc
facit, qaod etiam paolo ante,
qoamqiiam de daobua triba-
tiia pi. cogitandum erat, „ et
nunc tribunus-ndUcU^^ scri-
ptum Tidemtia, turn qaod in
itla flcriptora constitaeiida non
antiqaomm librorum anctori-
tate sed snaipsias coniectura
doclQS yidetar. — Deinde
8cr!ptam est in Voss. i.
Leid. II. subendam cenaeo^
in PM reil. etiam „8iibeun-
dam censeo^*.

It uocare tribus extemplo po'
pulus iubebat: PM al. —
Lov. 4.: nocari. Cf. 9, 14.:
fiigoa inde ferre iossit et co-
pias edaxit. al. — Mm. U\
a^^rebatq.

2. ille tcmten dies intercessioiie
est sublatus: PM Leid. i.
al.] ille tamen dies est inter-
cesstone sablatns. — P: po-

stero die deterritns tribimis.
— Paolo post PM: c. mar-
dos (M: martins) mtiiios.
cf. 10, 8. — PM: c. gena-
cins (M: genntius) paellas
petus. m. minadns (M: mi-
nutiosy faesus. — P: c. mar-
cius t. pobliHS. M : c* mar-
tins, t pablins. €f. 6, 19. al.
9.. consul de prouoetAione le-
V. . gem iulit diligeniius san-
'Ctam: PM rell. — Voss. lu:
diligentins facta ou. — Malim in
antiqnis codd. scriptam inve-
niri: „ legem tulit de prouo-
eatione dlligeutiiis senuien*
da^^, — P: tertio ea cum
post reges exactos lata est.
13. ^uam quod plus paueorum
opes quam libertas plebis
poterat: M m. 2. P Leid. i.
Yoss. II. Lov, 4. al.] quam
quod plus — poterant. Cf.
10, 6.: deessent. — In F
Bcriptum erat m. 1.: causam
reno-puandae, ln.%.:renouan-
dae. — Mm. 1.: reor quod.
m.2. : reor qua qaod. : 10, 13.

LIBER X

615

bertas plebis poterat. Porcia tamen lex sola pro tergo ci-
Yium lata videtur, quod gravi poena, si quis verberasset ne-
cassetv^ clvem Romanum, sanxit: Valeria lex cum eum qui
provocasset vlrgis caedi seeurique neeari yetuisset, si quis
adversus ca fecisset, nihil ultra quam „inprobe tiaetum^ adie- 5
cit. id — qui turn pudor honndnum erat — visum credo
vinculum satis validum legis: nunc vix servo serio ita mi-

1. Portia iamen lex: PM. —
P: 81 qais aerberasset necas-
setae cinem r. M: si qais
aerberasset necassetne ciuem
r. — Valeria lege ait Liyius
virgis caedi secnriqae oecari
veltos esse ciyes romanos,
sed nihil aliud ea sancitam
esse nisi quod inprobe factum
Tideretar si quis adversus earn
legem fecisset. Porcia demum
lege gravi poena sanctum esse
ne quis civem r. verberaret
necaretye. atque ita Cic. de
rep. 2, 31., cum Valeriorum
legis de provocatione men-
tionem Fecisset, scribit: „ne-
qne yero leges Porciae, quae
tres sunt trium Porciorum ut
scitis, quidquam praeier son-
ciionem adtulerunt noyi^.
yerum a quo potissimum Per-
cio ilia sanctio legi adiecta
sit, viri docti dubitant. Ma-
nutius eam fuisse M. Porcii
Catonis Censorii (cuius col-
lega in censura L. Valerius
fnit: cf. Liy. 39, 40. seqq.)
censet idqne mibi propter
multas. Catonis homiuis ple-
beii siniultates cum nobUitate
vcri similius videtur: Pighius
legem a P. Porcio Lacca (qui

a. u. c. 557. tribunus pi. fuit:
cf. Liv. 32, 7.) laUm yult.
4. si quis aduersus ea feeis"
set: PM aL — Voss. n.
Loy. 4. a1.: eam. — PM rdL:
nihil ultra quam inprobe fa-
ctum adiecit: „wer dagegen
gehandeit hatte, der, kabe
pflichtwidrig gehandeit^. I.
Fr. Gron. dnbitayit, an rectius
se haberet facturum, Cf. 8,
10.: si is — moritur, probe
factum yideri.

6. qui turn pudor hominum
erat: PM aL: „die8 schien
binlanglich zu sein — so leb-
haft sprach damals in Jedem
das sittliche Gefuhl — jenem
Gesetze Achtung zu yerschaf-
fen'*. Voss. II.: quia tum.

7. nunc uix seruo serio ita
minetur quis quam] nunc
nix serio ita minetur quis-
quam (P. Pithoeus et cod,
Klock. ). — P : nunc tux snmr
serio ita minetur. m. 2. : nunc
uix sum serio cet. M: nunc
uix ser uos | ero ita minetur
quisquam. Leid. i. ; nunc uix
serii ita minetur quisquam.
Pali. 1. 3. Voss. u.: nunc uix
seruata minetur quisquam.
Voss. II. al.: nunc uix semo

616

LIB£R X.

netur quisquam. Bellum ab eodem consule haudquaqnam
memorabile ad versus rebellantes Aequos, cum praeter anl-
mos feroces nihil ex antiqua fortuna haberent, gestum est
alter consul Apuleius in Umbria Nequinum oppidiun dr-
5 cumsedit: locus erat arduus altus atque in parte una prae-
ceps, ubi nunc Namia sita est, nee vi nee mupimento capi
poterat, itaque earn infectam rem M. Fulvius Paetus T. Man-
lius Torquatus noyi consules acceperunt. in eum annum

, ita minetar quisqaam. — Cod,
Jledicei aactoritatem in scri-
ptura constitaenda secuti ni-
hil aliad nisi anam litteram
i adiecimns, praesertim cum
in P vox serio integra esset,
qaod antem ad sumr in cod.
P attinet, m ibi ut sexcentis
aliis locis additam yidetar,
et sur rdiqniae yocis seruo
esse metatbesi ilia lUterarum,
qna nibil in P saepius inye-
nitur, inter se confusae, yult
igitur Livius dicere, tantum
fuisse pudorem illis anliquis
temporibas ut grayiorc dicto
in lege aliqna iabenda opus
non esset: sua tamen aetate
tantam esse bominum impn-
deutiam, ut ne seryus qui"
dcm bero suo obedire yelle
videretur, si ille tarn leni ra-
lione peccata praecayeret. yox
serio igitur decsse non pot-
est: significat enim, aliquid
ab hero cum certa expecta"
fione iuberi, iussui suo a
servis ohtemperaium iri.
1. helium ab eodem consule
haudquaquam memorabile
cet.: P m. 2. — P m. 1. M
Leid. I. Loy, 4. : haudquam-

qnam. — Haherent ezcidit
in Leid. i.

4. alter cons, Apuleius: ff.
cf. 10, 5. — P: alter cos,
apnlens.

5. locus erat arduu^' alius:
M Leid. I. Voss. 11. aL] locus
erat arduus (P). Drakenbor-
cbius in yoce altus alteram
YOcis arduus scriptoram yi-
dere yult: sed non semper
ahum est quod avduum yi*
detnr, maiore lore dubjiare
poterat, quid inter arduus
et praeceps interesset. —
M: atque in parte nna prae-
cps ubi nunc narria sita est.

7. M. Fuluius Paetus: codd,]
M. Fuiyius Paetinns (Pigb,
sec. fast. Capit. triampb. ). —
Paeti cognomen muUarom
gentium fuit. cf. Plin. hist.
nat. 11, 37. 55. Liv. 7, 1.:
Matnercus — Mamercinus. —
BI: petus et manlios. PM:
noui cos, accepernnt. •— Paulo
ante Leid. r. Voss. if. Loy. 4,
al.: itaque infectam rem.

8. in eum. annum cum Q. Fa-
bium coss, non petentem
omnes dicer ent centuriae:
M. — P: in eum annum cum

LIBER X.

cum Q. Fabium consulem non petentem omnes dicerent
centuriae, Ipsum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero
tradunt differendi sibi consulatus in bellicosioreni annum,
eo anno maiorl se usui rei publicae fore urbano gesto ma-
gistratu: ita nee dissimulantem quid mallet nee petentem 5
tamen aedilem eurule'm eum L» Papirio Cursore factum, id
ne pro certo ponerem, vetustior annalium auctor Piso effe-
cit, qui eo anno aediles curules fiiisse tradit G. Domitium
Cn. F, Calvinum et Sp. Carvilium Q. F, Maximum: id
credo cognomen. errorem in aedillbus fecisse secutamque fa- 10
bulam mixtam ex aedilidis et consularibus comitiis conve-
nientem errori. et lustrum eo anno conditum a P. Sempro-
nio Sopho et P. Sulpido Saverrione censoribus, tribusque
additae duae Aniensis ac Terentina. haee Romae gesta.

X. Ceterum ad Nequinum oppidum cum segni obsi- 15
dione tempus tereretur, duo ex oppidanis, quorum erant ae-

faoiom coss. non petentem
cet. — M: macer llcinios ac
tubere tradunt. P: majcer U-
cinins ac tnrbere tradunt. P
m. 2. : ac turbare. — PM : „eo
anno maiori se usui reip.ybr^
urbano gesto magist^atu'^ In
recc. quibusdam codd. mO'
I'or^ scriptum est, sed in omni-
bus mscriptis nongerendo sed
geslo videtur esse, cF. 10, 9. :
legem tulit diligentius san-
ctam, — P m. 1.; cum 1.
papirio censore, P m. 2* M;
cursore. -^ Paulo post 6cri->
plum est in PM: „ fuisse tra-
dit c. 1. (M: cl) domitium
cn, ilium caluinum et sp.
caruilium q. f. maximum '^
Pal. II. ai. : 1. domitium. Pi-
gbius Cn. DomHium scribi
vult. — P: conuenienlem er-
rorim et lustrum cet.

12. a P, Sempronio Sopho et
jP, Sulpicio Saueirione: 9,
45. — P: et lustrum eo.anno
conditum a p. sulpicio aauer-
rione censoribus. M: „ con-
ditum ap sulpitio sopho et
p sempronio auerrlone cen-
sorib/' SJmili nominnm me-
tatbesi scriptum est in rell,
codd. — P: anniensis.

15. ceterum ad Nequinum op-*
pidum cum segni obsidione
tempus tereretur: P m, 2,

— P m. 1.! at nequinnm. —
P m. 1. M Leid. i.: tenretor.

— Pm : „ quorum erant aedi-
ficia iuncta muro'S Yoss. ii.:
„ aedificia inertia muro ":
unde Drakenb. suspicatur^ 11-
brarium scribere voluisse in-
haerenila, — P: inde ad
coss. deducll. P m. 1.: acce-
pturos confirmat. Ill: inde ad

618

LIBER X.

dificia iuneta muro, specu faclo ad stationes Ronianas iti-
nere occulto pervcniunt: indc ad consulem deducti praesi-
dium armatum se intra mocnia et muros acceptaros conGr-
niant. nee aspernanda res visa nequc incaute credenda:
5 cum altero eorum — nam alter obses retentus — duo ex-
ploratores per cuniculum missi, per quos satis conperta re
trecenti armati transfuga dace in urbem ingrcssi nocte por-
tarn quae proxima erat cepere: qua refracta consul exerd-
tusque Romanus sine certamine urbem invasere. ita Ke-

lOquinnm In diclonem popull RomanI venlt: colonia eo ad-
versus Umbros missa a flumlne Namla appellata : exercitus
cum magna praeda Romam reduclus. Eodem anno ab Etra-
sds adversus Indntlas paratum bellum: sed eos alia inolien-
tls Gallorum idgens exercitus finis ingressus paulisper a pro-

ISposito avertit. pecunia dcinde, qua multum poterant, fireti
socios ex hostibus £acerc Gallos conantur, ut eo adiuncto
exercitu cum Romanis bellarent. de societate baud abnuunt

cons, deducti praesidiam ar-
matnm se intra moenia et
muros confirmant „Inner-
halb dcr Schutzweliren and
der Stadtnlaaer^^

5. nam alter obses retentus:
M. — P: obspes. — Mm.
1.: portam qaae proxima erat
cepe qaa refracta cos. exer-
citasque romanus. m. 3. : cepe
qaa re facta. Voss. ii. Lov. 4. :
qaa re facta. Cf. ex. gr. 10,
43.: simal et refringebantur
portae et vis andique in mu-
ros fiebat. — P : cos. exerci-
tosque romanus.

9. Ua Nequinum in dicionem
pr, uenit: P. — M: in di-
tionenr pir. uenit. Recc. qui-
dam codd. : in deditionem. —
Pin rell.: a flumine INarnia
appellata (P: apellata). Cod.

Harl. rec: a Niwe flnmine
Narnia appellata.

13. aduersus induiias : PIBS, Tell.
Cf. 10, 5.
— sed eos alia molientis Gal-
lorum ittgens exercOusJinis
ingressus paulisper cet. :
n ro. 1. P ] sed eos alia mo-
lientes (M m. %) Galioruni
ingens exercitus fines (Mm.
2.) ingressas paullisper cet
— M: apposito aaertit. —
P m. 1. M m. 1.: qua mul-
tum poterat. P m. 2. M m. 3.:
poterat. — M: freti sotiosex
. hostibus facere gallos oonan-
tur I exercita cam romanis
bellarent. Cod. Klock.: der
bellarent.

17. de societate haut abnuunt:
P m. 3. — P m. 1.: aatab-
Duant. M: de sotietate aot
abnaanti

UBBRX.

619

barbari, de mercede a^tur: qua pacta acceptaque cum pa-
rata cetera ad bellum essent sequique Etruscus iuberet, in-
fiiias eunt mercedem se belli Romanis inferendi pactos:
quidquid acceperint, accepisse ne agrum Etniscum vasta-
rent armisque lacesserent cultbreis: militaturos.tamen se, si 5
utique Etrusd velint, sed nulla alia mercede quam ut in
partem agri accipiantur tandemqufe aUqua sede certa consi-
stant. multa de eo concilia populorum Etruriae habita nee
perfici quicquam potuit, non tarn quia inn(unui agrum quam
quia accolas sibi quisque adiungere tam efferatae gentis liO'> 10
mines horrebat, ita ^missi Galli pecunlam ingentem sine
labore ac periculo paratam rettulerunt. Romam. terrorem
praebuit fama Gallic! tumultus ad bellum Etniscum adiecti:
eo minus cunctanter foedus ictum cum Picenti populo est.

XI. T. Manjio con^uli provincia Etruria sorte venit: 15
qui vixdum ingressus hostium finis cum exerceretur inter

2. seqmgue Etruscus iuheret:
PM. -<- Leid, i.: seqaiqac
etrnscos iaberet: (nominati-
▼as?). Pali. 1, 3. VoB8. ii.
al.: seqniqae etniscos tube-
rentar. — - JH m. 1, P; iafi-
iias eant. U m. 3.: infitias
Moni. PaU. 1. 3. Voss. iiw al. :
iafitiauerant. Cr. 6, 40. —
P^m. 2. M: qaidquid acoepe-
rint accepiase ne agrtim cet.
P ID. 1.: nee agrum. — P m.
1.: quam at partem agri ac-
cipiant^^. m.^2.: qoam ot ia
partem cet
9. nontamguiainminuiii^um
quam quia eeU: M. — P:
noif tam g imniiaoi cet^
11. peeuniam ingentem sine la-
here ac perieulo paratam:
PM Leid. I. Voss. n, Lov. 4.
al.] peeuniam ingentem sine
labore ac pericaio parlam

(cod. Sig. Pal. II.). Cf. ex.
gr. 42, lld< adcessisse ad vi-
. res earn, qnae longo tem-
pore muitU magnUgue me-
ritie pareretur, aactoritatem
(cod. Laarisb.). 41, 6.: tur-
geuto parata mancipia. —
Mireitaleront. PrrAtollerunt.
. roma. m. 2.: romae.

15. proulncia Eiruria sorte ue-
nit: PM al.]. provincia Etra-
ria sorte evenit ( recc. codd.).^
Cf. 8, 1.: atramqoe bellum

. . Plautio sorte venit. 9, 12. —
' . Ia P scriptnm est „t. man-
lio coss. *' in Hi ,4nan]io cons'^
omisso praenomine. •» Duo
ytrhaprouincla etruria^ quae
Kbtariorom cnlpa in Leid. i.
in cod. Tbuan. multisqae aliis
mscripUs praelermissa esse
meliores codd. persaad^nt,
I. Fr. Gronovius omitii posse

620

LIB&RX.

equites, ab rapido cursu circumagendo equo effit^us extern
plo propc cxpiravit: tertius ab eo casu dies finis vltae con-
soli fiiit: quo velut omine belli accepto deos pro se com-
misissc bellum memorantes Etrusci sustnlere animos. Ro-
5 mae cum desiderio viri turn incoinmoditate temporis tristis
mintius fuit, ut patres ab iubendo dictatore constilis subro-
gandi comitia ex sententia principum habita deterruennt:
M, Valerlum consulem omnea sententiae ceutMriaeque dl-

censet, cum ad sorte ve^
nit facile suppler^tur bellum
Etruscum: vemm id non
> modo Liyiano scribendi ge«
neri adversatur sed etlam per
fie b. 1. yix ferendum vide-
tnr. — PM al.: „qai dum
uix ingressus*'. cf. T. Livi
1. XXX. p. Lxyn. yhi. — P:
iiniis. — P: „extemplo quo
prope expiraoit^': at dnbium
sit, Qtrum ^ue ex equo male
repetitom sit an mann anti-
qoiore soriptam fuerit ex-'
temploque, — Circumagen-
do equo coniuDgi non posse
sed equo ad effusus perti-
nere neminem fugerit: „der
Consul ward vom Pferde her-
abgeworfen, als er im stSrk-^
«ten Galopp plOtzlich um-
. leiikle".

2. tertius ah eo casu dies finis
uitde consult fuit: JK[ m. 3.
-. M m, 1, P: die, - Pall. 1,
3. Voss. II. al.: ,,qtio nelut
omine bene acceptor's quod
a librariis scriptum videtur
xA sensus exprimerctor ,,nach-
dem sie sich dieses Ungluck
zu ihren Gunsien ausgdegl^S

5. cum desiderio uiri turn in-
commoditate iemporis: M

m. 1. P Leid. i. Lev. 4. al
— Ill m, 4. al«: taai deslde*
rio uiri turn cet. — P m. 1.:
„ Gonsulis subrogandi comno-
tia ex sententia principum
ahabita'^ m. 2.: commitia.
Vera huius loci interpretatio
multos yiros doctos praeter-
isse yidetur, quamqaam nihil
maioris difficuitatis in eo in-
est Yult enim L. dicere, cum
tristis Duntios omnium ani-
mos Romae moyeret, nihil
aliud patres ab dictatore iu-
bendo deterrnisse qnam quod
comiliis consnli snbrogando
habitis enm ipsnm vimm po-
pulns consulem sobvogaret,
quern senatus dictatorem did
iussurus fuerat: ,,die Nach-
rioht yon dem Tode des Con-
suls machte in Rom einen
solcben £iadraok, dass nor
das die V&ter yon der Emcn-
nung eines Dictators abbielt,
dass in den zor Nacbvrahl
' eines Consuls yeranstaHeten
Comitien der- Mann gawiklt
yyiardy der ganz nach dem
Wunsche der Srsten des Se-
nates war".
8. Jf. f^alerium eos. omnes
sententiae ceniuriueque di-

LIEER X.

621

xere, quern senatus dictatorem dici iussurus fucrat: turn ex-
templo in Etruriam ad legiones profieisci iussit. adventus
eius conpressit Etruscos adeo, ut nemo extra muniment^
egredi auderet timorque ipsorum obsidioni slmilis esset: ne-
que illos novus Consul vastandis agris urendisque tectis, cum 5
passim non viUae solum sed frequentes quoque yici incen-
diis fumarent, elicere ad certamen potuit. Cum hoc segnius
bellum opinione esset, alterius belli, quod multis in yicem
cladibus baud inmerito terribilc erat, fama Picentium novo-
rumsociorum indicio exorta est: Samnites arma et rebel- 10
lionem spectare seque ab iis soUidtatos esse. Picentibus
gratiae actae et magna pars curae patribus ab Etruria in
Samnites versa est caritas etiam annonae sollicitam civi-
tatem habuit, ventumque ad inopiae ultimuiii foret — ut
scripsere quibus aedilem fuisse eo anno Fabium Maximum 15
placet — ni eius viri cura, qualis in bellicis rebus multis
tempestatibus fuerat, talis domi turn in anncmae dispensa-

xere: PM. — Recc. quid,
codd.: dici iassarus fuerit
— Paolo post P m. 1.: ad-
uentBS eios campraesit etru*
8C0S. m. 2»: compressit.

7. elicere ad certamen -potuit s
P m. 3.V — P m. 1.: eligere.
H ID. 1.: famanmt dt | cere
ad Gertamen potait. id. 4.:
dacere. -^ Paolo ante P m.
1.: freqoentes qooqoe oicii.

, 8. alterius belli — fama Pi--
eeniium nouorum sociorum
(M : sotiorom) indicio exorta
est: PM: „die erste Kunde
yon dem Aosbrache des an-
deren Krieges kam den Rd-
mem darch die iMittheilong
der Piceoter, dass^' a. s. w.
Klockioa aliique/onfa omilti
Tolaeront.

17. talis domi turn in annonae

dispensatione praeparando
ac conuehendo frumento
fuisset: PAl. Loyeliani qoarti
libraritts ^^tum in annonae
dispensatione turn in prae-
parando ac conoehendo fru-
mento " scripsit, quasi de dna-
bos diyersis rebus L. cogi-
tasset annonaeque dispensa-
tio esse posset nisi frumento
praeparato. sed ille videtor
non Tidisse, yerbis annonae
dispensatione nihil aliud
quam munus aedilicinm ipsum
significari: „wenn jener Mann
jetzt in der Stadt nicht in
dem Gescbafte der Verwal-
toog des Getreidewesens eine
eben so grosse Aufmerksam*
kelt in der Fursorge fUr die
HerbeischafiTung des Getrei-
des bewiesen batte*^

622 UBERX.

tionc pracparando ac convehendo frumcnto fuisset. Eo anno
— nee traditur causa — interregnum initum: interregaF
foere Ap. Claudius dein P. Sulpicius: is comitia consulan
habuit, creavit L. Comelium Scipionem Cn. Fulvium cod-

6 sules. Principio hulus anni oratorcs Lucanorum ad nom
coiisules venerunt questum, quia condicionibus perlicere se
nequiverint ad societatem armorum, Samnites infesto exer-
citn ingressos fines suos vastare belloque ad helium cogere:
Lueano populo satis superque erratum quondam, nmic ita

lOob^tinatos animos esse ut omnia ferre ac pati tolerabilnis
ducant quam ut umquam post ea nomen Romanum violent:
orare patres ut et Lncanos in fidem accipiant et vim atqae
iniuriam ab se Samnitium arceant: se, quamquam bello cum
Samnilibus suscepto necessaria iam facta adversus Romanos

15 fides sit, tamcn obsides dare paratos esse.

XII. Brevis consul tatio senatus fiiit: ad unum oranes
iungendum foedus cum Lucanis resque repetendas ab Sa-
mnitibus censent. benigne responsum Lucanis ictumque foe-
dus: fetialcs missi qui Samnitem dcccdere agro socioruin

30 ac deduccre exercituin finibus Lucanis iuberent. quibus ob-

2. inierregss fuere Ap. Clau- runi natnra est •»- M : coo-

dius dein P, Sulpicius :V]I1; dilionib. — PM: periicerese

nisi qaod in M ^^salpitias" neqoiaeriot. Leid. i. Voss. n.

scrlptam est. — Voss. ii."*al. : Loy. 4. omnesqae prope Jhi"

deinde. — Cicero in Brat. 14, kenb. codd.: neqoiaenint. Cf.

55. non Snlpiciom sed Ap- 3, 2. : dederit. — Paolo post

piom Claadium comitia ha- cod. ELlock.: omre patres et

buisse scripsit: de qao loco lncanos in fidem accipiant et

H. Mejerns et qnos laudavit cet. omisso ui', 10, 15. — P:

coniF. — P : is comniitia con- qnamqnam bello samnitibos

snlaria habnit. — PM: 1. cor- snspepto.
neliara scipionem cn. falninm
coss. 16. ad unum omnes iungen-

5» ad nouos cosh (M: c6n8.) dum foedus cum Lucanis

uenerunt: PM. — Loy. 4.: resque petendas ab Sanmi-

uenere: qnamquam librarins tibus censent: PM rell. —
illins cod. erunt ex ere fa- ,^ P: feciales missi. — M m. 1.:

cere solet.. ab eo enim boc qui samtem decedere agro so-

nno cap. dixerunt seripse- tioram. m. 2.: tamoilem.

LIBER X.

623

viam missi ab Samnidbus qui dennntiarent, si quod adis-
sent in Samnio concilium ^ baud inviolatos abituros. haec
postquam audita sunt Romae, bellum Samnitibus et patres
censuenint et populus iusat. consules inter se provincias .
partiti sunt: Scipioni Etruria Fulvio Samnites obvenerunt, 5
diversique ad suiim quisque bellum proBciscuntur. Scipioni
segne bellum et simile prions anni militiae expectanti ho-
stes ad Volaterras instructo agmine occurrerunt: pugnatum
maiore parte diei magna utrimque caede: nox incertis qua
data victoria esset intervenit: lux insequens victorem victum- 10
que ostendit, nam Etrusci silentio noctis castra reliquerunL ^
Romanus egressus in adem ubi professione hostium con-
cessam victoriam videt, progressus ad castra vacuis cum
plurima praeda • — nam et stativa el trepide deserta fuerant —
pptitur. inde in Faliscum agrum copiis redwtis cum inpe- f5

1. si quod adUsent in Samnio
eoncilium iaud inuiolatos
iihituros: PJM. — Leid. r.
VoM, II. al.: 8i quod aadis-
sent — babituros.

4. conss, inter se prouincias
partiti sunt: PM. — Vl\ di-
aersi^. | belliim proficiscantar.

9. nox incertis qua data ui'
ctoria esset interuenit: PM:
„obne dass man wasste aaf
welcheSeile aichderSieg ge-
neigt bStte". Cf. 4, 37. 10, 5.:
qua — €qQi permitti pos-
sent — PM: „naiii etnuci
silentio noctis castra relique-
runt^: simili ratione baud
raro apud Livium perfectnm
pro plosqaamperfecto scri-
ptnm Tidemos.

1% ubi professione hostium
eoneessam uictoriani uidet:
PMLeid. i. moltiqne al] ubi

profectione bosiinm cet. —
Faga bostes profitebanlnr se
acie victos esse. — ' P m. 2.
M: progre^sns ad castra oa-
cuis cam plurima praeda —
potitnr. Pro. 1.: praedfcm. —
M: „nam et statiua et trepidse
deserta faerant^. Alteram et
deesse non posse iam Conr.
Heiisingeras rectevidit: ,,denn
,68 war ibr Standlager and
nocb daza in fldchtiger Eile
Yerlassen worden*^ bis enim
verbis L. ostendere yult, qnare
Romani tam magna praeda
potiri potaerint: nee de binis
hostinm castrb cogitari potest.

— P: ,,nam t% statina tre-
pide deserta faerant'^ Melias
Leid. I. Voss. ii. al.: nam et
statiaa et trepida deserta cet.

— P: relinqnisset. — M
Harl. rec. : ad populandos bo-
stiam itnes incedit.

624

Linmx.

dimcnta Faleriis cum modico praesidio reliquisset, expedite
agmine ad dcpopulandos hosthim fines incedlL omnia fern
ignique vastantur, pracdae undique actae: nee solum modo
vastum hosti relictum sed castellis etiam viciscpie inlatos
6 ignis: urbibus oppugnandis temperatum, in quas timorEtru-
scos conpulerat. — Cn. Fulvii consulis clara pugna in Sa-
mnio ad Bovianum haudquaquam amUguae victoriae fuit:
Bovianum inde adgressus nee ita multo post AufidenaiB
vi cepit

10 Xin. Eodem anno Carseolos colonia in agrum AeqiiF
culorum deducta. Fulvius consul de Samnitibus triumpha-
vit cum comitia consularia instarent, fama exorta Etruscos
Samnitesque ingentcs donscribere exercitus: palam omnibus
conciliis vexari principes Etruscorum, quod non Gallos qua-

'IScumque coudicione traxcrint ad bellum: increpare magistra-

nattt neraornm, durls Aeqai-
cola glebis^^ — M: fdloins
COS, eos de samnitibus Iriom*
pbaait. P: fulains cons eoi
de samn. cet. cf. 2, 7. : fieri.

13. palam omnibus conciliis ut-
xari principes Etruscorumi
M. In P excidit paJUwi, "
P m. %i qaacaqae condi-
Clone, m. 1.; qaecuqne. A:
qaacumqae conditione.

15. increpare magistratus So-
mnitium: PM Leid. i. omneS'
que prope Drak. codd.} in*
crepari cet. (ed. Frob. 1531:).
Mogistratus ant subiecti a^
cosativus est supplendnmqne
duces ^ aut obiecti snpplen*
dumqae multitudinem: {cL
ex. gr. 3, 2.: „ferox mnltl-
tudo increpare duces, quod
in aciem '— coinraissa res
sit":), sic enim varianda con*
strnctione Livium orationem
omare solere permoltis lods

3. nee solum modo uastum
hosti relictum: PM al.: „nnd
nicht bloss die Felder wur-
den yerwtistet dem Feinde
zuriickgelassen ". Voss. ii.
Lot. 4. al.: uastatum. — M:
sede castellis | etiam uicisque
inlatns ignis. — Lot. 4.: ur-
bibus oppugnandis tempera tur.

8. Bouianum inde adgressus :
M. — P m. 1.: agressum.
m. 2.: agressus. — Paulo ante
P: cn. fuluii conss. clara pu-
gna in samnio bouianum haud-
quamquam cet. m. 2.: haud-
quaquam. M: handquamquam.
10. eodem anno Carseolos co-
lonia in agrum Aequicolo'
rum deducta: P. — iU: in
agrum aequicz^lorum dedicta.
Cf. 1, 32.; ab antiqna gente
Aequiculis, Cod. Sig. al.: in
agro aequicolarum. Cf. Yirg.
Aen, 7, 746.: „Horrida —
gens adsnetaqoe moito Ve«

LIBER X

625

tus Sainnitiiim , quod exerdtom adversus Lucanum faostem
conparatum obiecerint Roitianis: itaque sins sodorumque
viribus consui^re hostes ad bellum et haudquaquam pari
defungendum esse certamine. hie terror, cum inlustres vlri
consulatum peterent, omnes in Q. Fabium Maximum primo 5
non pctentem deinde ut inclinata studia vidit etiam recusan-
tem convertit: quid se iam senem ac perfunctum laboribus .

vi demos. — M: quod dxerci-
tom aduersns lacanam ho*
stem conparatum obiecerint
romanis: „da88 sie dn so
nnbedeatendesmirziim Kriege
gegen die Lncaner bestimm-
tes Heer den RSmeru entge-
gengestelit hStten '\ Nee in P
nee in rell. ant Gronoyianis
ant Drakenb. codd. repertam
est aduersuSf qaare I. Fr.
Gron. m lucanum hostem
scribendom coniecit. — PM:
„itaqne sais sodomm^e (M:
sotioromq.) niribiis consor-
gere hostes ad bellnm et
handqnaqnam pari defangeb-
dam (P: de&^endam) esse
certamine*': i. e. itaqoe^ com
Etmsci Samnitesqne et sois
ipsorum et sociornm Tiribiis
ad bellnm consargerent, fieri
non posse nt pari certamine
Romani defongerentor : ^des-
balb erhdben sich ta diesem
Kriege die Feinde mit ihrer
eigenen and d^r ibrer Ban*
desgenossen Macht, so dass
sie (die Rdmer) anf einen
Kampf za rechnen bStten,
dem sie Iceinesweges gewach*
sen sein wfirden'^
5. in Qi Fabium Maximum
prima non petentem: P. -*

T. Livi pars II*

M: in q. fabinm mazimol
pri?nvm non petentem. m. 2. :
maxima. -^ P m. 1.: rectis-
Bantem.
7. ^uid se iam senem ae per*
functum laboridus lahorum*
que praemiis soUiciiarent:
PM. Blaltos librarios praeter-
iii vis Tocis labores bis po-
sitae: nam in Pall. 1. 3.
Voss. II. al. scriptam est:
„qaid se lain senem perfon-
ctam laboribas belloram prae-
miis soliicitarent^^ in Lov. 4.:
perfanctam honoribos. —
Paalo post repperinias et in
PM: „et fortanam ipsam ae-
reri ne cai deoram nimia iam
in se et constantior qaam ae*
lint bamanae res aideai»tar^^:
nbi uideantur eodem mendo
pro uideatur scriptam est
qao 10, 2. audiseeni pro au^
diseet aL nisi forte librarios
qoidam videaniur scripsit at
verba j,quam velint kumo'
nae res i^ideantur^^ conion-
gerentor, 9,al8 sie (die G5t-
Cer) wollen dass die YerhMlt*
nisse des Lebe^s erscheinen*^
•ed ilium fogerit Liviom con-
necti volaisse quam velint
hunumae res ,9als es die
VerhSltnisse des Lebens er-

626

LIBER X.

laborumque praemiis sollicitarent? ncc corporis nee anbni
vigorem remanere eundem, et fortunam ipsam vereri, ne
cui deorum nimia iam in se et constantior quam velint hu-
manae res, videatur: et se gloriae seniomm suberevisse et

5 ad suam gloriam consurgentes alios laetum aspicere: nee
honores inagnos fortissimis viris Romae nee honoribus deesse
fortes viros. acuebat hac moderatione tarn iusta studia, quae
verecundia legum restinguenda ratus legem recitari iussit
qua intra decern annos eundem consulem refici non liccret

lOvix prae strepitu audita lex est, tribunique plebis nihil id
inpedimenti futurum aiebant, se ad populum laturos uti le- '
gibus solveretur. et ille quidem in recusando perstabai,

lanben". baec etiam causa
est qnod Livias non scripsit
^quamvelirU humanas res'*,

4. et se gloriae seniorum suk'
ereuisse et ad suam glo'
riant consurgentesuliosJae'
twn aspicere: P m. 2. M.
— P Di. 1.: subcreuisse | ad
suam. — M m. 1.: nee bo-
rib, deesse fortes uiros, M m.
3. P: nee bonorib.

7. acuebat hac moderatione
tarn iusta stadia: M. — P
Bi. .!•: acubuebat ac modera-
tione. m. 2.: acuebat. ~ PM:
quae uerecun^ia Jegum re-
stinguenda ratus. Pall. 1. 3.
Voss. II. Lov. 4. al.: quae
renerentia legum restringenda
ratus. — M: qua intra de-
cern annos eundem eons, re-
fici non licerft. P: quia in-
tra decern annos eundem cos.
refici non licere. Cf. de bac
l^e 7, 42. Drakenborcbius
fa. 1. docnit, cum Dukerns
«b tertio Q. Fabii consulatu

ad quartum decern iustos an-
Bt)s peractos fuisse scripsis-
set, non ex Liviana aBnoram
ratione iustum decern anno-
rum numerum absolutum fuis-
se sed ex Capit. fast, qui in-
ter M. Liviam M. Aemillam
«t Q. Apuleiam M. Valerium
coss. 'integrum anoBm inter-
ponerent: cf. Liv. 10, 3.
iO. uix prae strepitu audita
lex est tr, q, pi, nihil id
inpedimenti futurum aie-
bant: M. — P: „tr, q. pi. ni-
hil id iraipedimento futurum
agebant^^ ( dies werde keines-
\7eges zum Hindernisse die-
nen): sed eadem manas an-
tiqua restituit impedimenti
9, dies werde kein Hinderniss
werden". — Leid. i. al.: au-
dita est lex. — In Leid. i.
Yoss. II. mnltisque aliis codd.
scriptum est „se£? ad popu-
lum laturos*^: cf. 6, 42. M:
se id — libenter acturos. P:
se£^ id. 2, 60. P: ea omnis mi-
liti data est. Al : eac/omnis. al.

LIBER X.

quid ergo attineret leges ferri rogitans, quibus per eosdem
qui tulissent fraus fieret, iam regi leges non regere. .popu*
los nihilo minus suffragia inibat, et ut quaeque intro vocata
erat centuria, consulem baud dubie Fabium dicebat. turn
demum consensu civitatis victus „dei adprobent^ inquit5
,,quod agitis actnrique esds Quirites: ceterum quoniam in
me quod vos vuitis faeturi estis, in collega sit meae apod
vos gratiae locus : P. Decium, expertum mihi concordi col-
legio virum, dignum vobis dignum parente suo, quaeso me-
cum consulem facialis ^^ iusta suffragatio visa: onmes quae 10
supererant centuriae Q. Fabium P. Decium consules dixcre.
Eo anno plerisque dies dicta ab aedilibus, quia plus quam

1. quid ergo attineret leges
ferri rogitans: PM cod.
Gel. rell. Cf. ex. gr. quod
paoIo ante scriptam est „qnid
se soUicitarenf (non ^solli-
citari'*:). I. Fr. Gron. quid
ergo *attinere^ quod multis
aliislocis legeretar, et hoe loco
scribi voluit: yeram Livins
non nihil attinere his ver-
bis ezprimi yolait sed ma-
iorem vim interrogationis in
quid attineret poni: y,in-
dem er fragte, was es nntzen
kbnne dass Gesetze gegeben
wiirden, wenn". cf. 6, 23.:
ecquid arttinere. — P: „ rogi-
tans p eosdem qui tulissent^'
(sell, tribnni pi.).

2. populos nihilo minus suf'
fragia inibat: PM Leid. i.
al.] populos cet. — Yoss. ii.
al.: inibant. ef. 1, 41. — M:
consulem baud dubiae fabium
dicebat: (cf. 10, 12.: trepide).
P cod. KJock.: „co8. baud
dubia fabium dicebaV^ Utmm-
qne et dubie et dubia ferri

potest, sed Li?ius haud du*
hie ita scribere solet.
5. dei adprohent inquit: P m.

2. in Leid. i. al.] dii appro-
bent inquit. — Cod. Klock.:
adprobent inquit dii. — |l m.
1.: quid agitis. M m. 3. P:
quod. — P: ceterum tqih in
me cet.

9. dignum nobis dignum pa-
rente suo : M, In P scripium
est metathesi vocum: exper-
tum mihi concordi collegio
uobis dignu uiru dignum pa-
rente euo. — PM: quaeso
mecum cos. faciatis.
12. quam quod lege JinUum
erat: M. In P excidit quam,
— Pm. 2;M: nee quisquam
ferme. P m. 1.: nequisqnam
cet. -* PM rell.! uinculum-
que ingens inmodicae ^pidi-
tatis iniectom est. Cod. Por-
tug. : inmodicae cupiditati. Cf.

3, 2.: miles — in castra re«
ducitnr, longam venire noctem
ratus quae moram eeriami^
nSs faceret.

Mi*

628

LIBER X.

quod lege fuiitum era! agri possiderent: nee qtdsquam fennel
est purgatus vinculumque ingens inmodicac cupidilatis inie-
ctum est.

XIV. Consules novi Q. Fabius Maximus quartum el
5 P. Dceius Mus tertium cum inter se agitarent, uti alter &
mnites hostes alter Etruscos diligerent quantaeque in banc
aut in illam provinciam coplae satis et uter ad utrum bel-
lum dux idoneus magis esset, ab Sutrio et Nepete et Fale-
riis legati, auctores concilia Etruriae populorum de petenda

10 pace haberi, totam belli molem in Samnium averterunt
profecti consules, quo expeditiores commeatus essent et in-
eertior boistis qua venturum bellum foret, Fabius per So-
ranum Decius per Sidicinum agrum in Samnium legiones
ducunt. ubi in bostiutn fines ventum est, uterqiie popula-

15 bundus efiuso agmine incedlt. explorant tamen latius quam
papulantur: Igltur non lefellere ad Tifemum hostes 'in oc-

4, coss, (M^ C0DS8.) noui Q,
Fabius Maximus, mi. et P,
Decius Mus, iii.: PQl.

5. uti alter Samnites hostes
alter Etruscos diligerent:
M] uti alter — deligeret (P
m. 2.). — P m. 1.: diligeret
quamtaeque in banc cet. —

^ SI: qaant^ quae in hac (m. 2. :
banc)^ — PJffi: „ab sutrio et
nepete et faleriis^' : nisi quod
in P „ab utrio^' scriptum est.
Cod. Sig.: Nepet. cf. 6, 9. —
P Leid. I, al.: auctores con-
cilii etruriae populorum cet.
Jttt auctores aconcilii cet.
Videtur primum ab Ubrario
qaodam e pro ae scriptum
esse, cum in antiquiore libro
esset „conciliaetruriae": de-
lude eoncilii pro concili, —
Leid. 1.: de pace petenda.
11. prof ecti coss. (9iqoI,) quo

expeditiores commeatus es-
sent et incertior hostis qua
uenturum bellum foret {^^y^o
der Feind in das Land fallen
werde"): PM rell. — P: fa-
bius persoj^arum. m, %< per
soranum.

14w uterque populabundus ef
fuso agmine incedit: P. —
M: utque populabundus cet.
Lov. 4.: depopulabundus. cf.
10, 12.: ad depopulandos
fines.

16. igltur non fefellere ad Ti-
fernum hostes in occulta
nolle instructii P m. 1. M
«L Cf. 8,20.: ne alio itinere
hostis falleret ad urbem in-
€edens, — P m. 2.: ad ti-
femum. — M: quam ingres-
80S romanos superiore ex loco
adoriri parabant. P: „quam
ingressos romanos superior*

LIBER X.

629

culta valle instruct!, quam ingressos Romanos superiore ex
Iqco a^riri parabant. Fabius inpedimentis in locum tutitm
remotis praesidtoque medico inposito praemonitis militibus
adesse certamen quadrato agmine ad praedictas hostium late-
bras succedlt. Samnites desperato Inproviso tumultu, quando 5
in apertum semel discrimen evasura esset res, et ipsi acie
iusta maluerunt concurrere: Itaque in acquum descendunt
ac fortunae se maiore animo quam spe committunt: cete-
rum sive quia ex onmium Samnitium populis quodcumque
roboris fuerat contraxerant, seu quia discrimen summae re- 10

loco uidit maximum S.ceierum sine quia ex omnium

jftlium et in, ualerium tr,
mil^: undecim versilnu ne-
glegenter praetenuissls.

5. desperate inprouiso umul-
tu: M cod. Gel.: „da sie ih-
ren Anschlag den Feind dorch
eioen pldtzHcheo t)berfall za
schrecken vereitelt sahen ^»
Cf. 42, 25.: cum desporato
iam conloqaio profecti essent.
Leid. I. cod'. Klock. Voss. n.
LoY. 4. al.: desperatos. Alii
recCi coddi: deaperantes^ —
H al.: quando In- apevtam
semel diacrimea euafiora es-
set res: „da es nan doch
einmal znr offenen Entschei-
dang kommen 8olIte'^ Cf. 2,
45.: abdenda cnpiditas erat
nt adversando — incitato se-
mel militi adderent impetam.

7, itaque in aequum deseen'
dunt: codd. Drak. Cf. 7, 29.:
descendant inde — in pkini-
tiem qnae cet. 23, 29.: omni-
bus copiis in campnm descen-
sum est. 5, 38.: facilem in
aequo campi — yictoriam fore,
*— 01 : itaque in aequm di-
sceBdwit.

Samnitium populis — con-
fraxepant seu: M. In cod.
ISig. et in aliis recc. codd.
Bcriptiim est „cetenim seu
qaia*% in fragm. Haverc. „ce-
temm siue quia — siue quia'* :
Bed siue seu ant seu siue
non modo apnd Liyiam (cf.
7, 18. 9, 26.) sed etiam apnd
alios bonos scriptores leg!
iam Dnkems et Dtrakenb. do-
cnemnt. Dein scriptum. est
in nno cod. Ozoniansi ex
omnibus samnitium. popU"
Usi nee id improbandum es-
set nisi alteram reliqaorum
mscrlptomm aactoritas tae»
vetnr. omnium Samnitium
non modo scriptam est ea
ratione qua et aliis locis Li»
Tinm nsnm esse yidemos (2,
51.: „post acceptam prozi-
mam pagnae dadem^'), sed
etiam altero fortius est, cam
idem fere significet qaod ex
omnis Samnii populis. — •
M m. 1.: sea iaq discrimem
summae rerum. m. 3.: sea
£a discrimem. Cf. T. Liyi
1. zxz. p. Lxvii. yuh -^ Cf.

630

LIBER X.

nun angebat animos, allquantum quoque aperta pugna
Imenmt tcrroris, Fabius ubi nulla ex parte hostem
moveri vidit, Msmmum filium et M. Valerlum tribunos
litmn, cum quibus ad primam adem procurrerat^ ire ad

5 tea hibet et adhoriari ut, si quando umquam equestri opt]
adiutam rem publicam memlnerint, illo die adnltantor utml
dinis eius gloriam invictam praestent: peditum certanuKJ
inmobilem hostem restare y omnem reliquam spem in bl
petu esse equitum. et ipsos nominatim iuvenes pari conH-j

iOtate utrumque nunc laudibus nunc promissis onerat. cete-'

30) 3.: omnibos — Africae
cora erat, sea quia ibi sum-
mam rerum belliqae yerti
cernebant sea at cet.

1. angebat: III] aagebat Molto
fortias esse angere qaam au-
gere neminem fagerit: „es
Sngstigte sie die Sorge, wie
es mit ibrer Freibeit, mit ib*
rem Vaterlande werden wurde,
and feaerte sie desbalb am
80 mebr an*S Cf. 21, 1. 27,
47. al. In omnibus yero et
Pall, et Drak. codd. scriptam
est agebai animos, quam di-
versitatem scriptarae in 6i*
miii kKo etiam in Pat. 29, 1.
repperimas, abi primo scri«
ptam erat „neqae ipsos modo
feed parentis cognatosqae eo-
ram ea cara agebat^^^ qaam-
qaam eadem manas anUqaa
angebat restitait. — M : ani-
mua, Gf. 10, 15.: eztractas.

— aliquantum quoque aperta
pugna praebuerunt terro-
ris: Mrell.] aliqaantam aperta
qaoqae pagaa cet. (ed. Frob.
1535.).

3. Maximum filium et M, Va-

lerium tr. md.: PJK coj.
Klock.] M. Falviam et M. Va-
leriam cet. — Integrnm no-
men iilias tribani, qai a. a. c
462. consul creatas est (Lit.
10, 47.), legitnr in fragm.
fast triumpb..* ,,Q. Fabius
Q. f. M. n. Ittaximas Gor-
ges". — Drakenb. codd.:
maximum foluiom et ro. na-
lerium. — P: ad primam
aciam. — P: et adortarL —
Paulo post m m. 2. P: omnem
reliquam spem in impetu ee
equitum. Bi m. 1.: „ spem in
impetu spee equitum ": at du-
bium sit an manus antlquior su-
per esse scribi voluerit. 10, 16.
9, pari comitate utrumque:
PJtt. — Cod. Sig. al. : ulcam-
qae, Cf. 30, 5.: singulos
delude separatim Laelium
ac Masinissam deductos ob-
testatur at cet. — P m. 1.:
promisis.
10, eeterum quando ne ea quo-
que temptaia (P: tepta) uis
proficeret: PM. Quid quan-
do b. I. significet, quae se-
quuntur si nihil vires iuva-

LIBER X

631

rum quando ne ea quoque temptata vis proficeret, consilio
grassandum si nihil vires iuvarent ratus Scipionem legatum
hastatps prknae legionis subtrabere ex acie et ad montis
proximos quam posset occultissime circumducere iubet, inde
ascensu abdito a conspectu erigere in monies agmen aver- 5
soque hosti ab tergo repente se ostendere. equites ducibus
iribunis hand multo plus hostibus quam suis ex inproviso
ante signa evecti praebuerunt tumultus: adversus incitatas
iurmas stetit inmota Samnitium acies nee parte ulla pelli
aut pemimpi potuit: et postquam inritum inceptum erat, 10
recepti post signa proelio excesserunt. crevit ex eo ho-
stium animus, nee sustinere frons prima tam longum cer-

rent docen^: ^^wenn aach
djeserVersQch dieSache nicht
fbrdero soUte": sic etiam
apud DOS n>enn et wann con-
fandi splent. Deinde minus
forte dictam est ne ea quO"
que „aQch dies nicht** qaam
ne ea quidem ^selbst dies
nicht einmal*', quod signifi-
caret, nihil dabitasse Fabiam
de prospero eqaestris pugnae
CTenta. illo altero sensa non
immqiiam nee apud Liviam
scriptam Tidemus (cf. 5, 33.:
„nec earn incorraptum*^) :
idqne Ji. etiam ].. codicum
Leid. I. et Had. rec. librarii
scribi voluenint „nec ea quo-*
qae'S quod propter quoque
probandam non est. Cf. qoo-
qne 9, 6.: sed ne at oculos
quidem altollerent. — P m.
1.: primae legionis. m. 2.:
legionis. M: ex aciae. — P
m. 1.: et ad motis. m. 2.:
montis. M: monies. — PM:
quam posset occullissime.
Voss. lu al.: qiiaque posset

pccultissime. — M: circnmdu-
dncere iubet. Leid. i. Voss. 11.
LoY. 4. al. ; ducere iubet. —
PM: inde ascensu abdito a
conspectu erigere in montes
agmen: ^dann anf einer yom
Feinde abgewandten Seite die
Truppen anf die Hohen hin- ^
aufzufiil^ren und sich plotz-
lich demselben im Rucken ca
leigen",
7. haud multo plus hostibus
quam suis ex inprouiso
Qnte signa euecti praebue'
runt tumultus: P m. 2. HI :
„den Ihren fast eben so un-
erwartet wle den Feinden*^
— P qa. 1. : ante signa prae-
buerunt.
12. nee sustinere frons prima
tam longum eeriamen in^
crescerUemque fiduiia sui
uim potuisset: SL, — P: in-
crescentem quia fiducia sui
uim. — PM : ni secunda acies
iussn cos. in primnm succes-
sisset. God. Sig. allique recc. :
in pdmam. Cf. 2, 20.: pro-

632

LIBER X.

tamen incresceniemque fiducia 8ui ylin potuisset, ni
acies iussu consulis in primum succcssisset: ibi integrae
res sbtunt invehentem se lam Samnitem, et tempore lopj
visa ex montibus signa clamorque sublatus non vero \m

5tDin metu Jtemiere Samnitium animos: nam et Fabius M
cium collegam adpropinquare exclamavit, et pro se quisqtt|
miles adesse aliermn consulem adesse legiones gaudio ala^l
ores firemunt: errorque utilis Romanis oblatus fugae fowj
dinisque Samnites inplevlt maximeque territos ne ab altero^

10 exercltu integro intactoque fessi opprlmerentur. et quia pas*

volant in primnm e% pro an-
tesignanis parmas obiciant.

3. et tempore inprouisa ex
ifiontihus signa clamorque
sublatus non uero tanium
fnetu ierruere cet. : M: „hier
bfiiigen die frischcn KrSfte
den schqn eiodringenden Sa-
mniter znm 3tchen: i^nd als
jetzt im entspheidenden Au-
genblicke (sacpius „//£ tem-
pore": 8, 7. 30, 35.) wider
Erwarten von den Bergep her
•ich feindliche Feldzeichen se-
)ien lassen und das Feldge-
schrei erhoben ward* da er-
iullte dies Alles nicht bloss
|uit wahrem Schrecken die
Saniniter'^ (n P scriptnpi est
„et tempore \n se nisa ex
montibus signa *S Ad non
f)ero tantum metu sapplen^*
dum esse sed etiam vano
verba seqqentia ostendui^t. cf.
7, 40.: non solum plebi.

8t error qu^ utilis Romanis:
P. — lilt 111 scriptnm est „gau^
dio alacres tremun^ terrorque
utilis romanis": idemque ter^
ror in omnibus prope Drak.

codd. inest. — Mm. 3.: fage
formidinisqne samnites inple
uit. M ra. 1.: face. P: pucae
formidinisqu0,

9. maximeque territos: Pfl
rell.] maxime territos (ed.
f*rob. 1531.). Hac particula
que Livius ea quae minos
^perte scripta viderentur, di-
ligeniius exprimere et expll-
care solebat : „ dieser den R5-
inern heilbriogende Wabn er-
flillte die Samniten mit Flacbt
and Bestiirzung, und zwar
darum weil sie sahen dass sie
die Ern^iideten es unmoglich
mit einem frischen noch nicLt
im Kampfe gewesenen JEJeere
"wiirden aqfnehmen konnen".
Cf. 4,56. : eorumlegatosutrius-
que gentis populos clrcum-
isse castigantesque ignaviam
quod — passi essent. % 13.:
910 deditan^ inviolatamqii^e ad
8^os remissurum al.

IQ. et quia passim in fugam
dissipati sunt: JML — P: et
3 passim cet. cf. 10, 10.:
non taiu quia. — M ; tria mi-
lia & cccc I caesi capti €7ccc

LIBER X.

633

sim in fugam dissipati sunt, minor caedes quam pro tanta
victoria fuit: tria milia et quadringenti caesi, capti octingenti
ferme et f^iginta, signa militaria capta tria et viglnti.

XV. Samnltibus Apuli se ante proelium coniiinxissent
nl P. Decius consul iis ad Maleventum castra obieclsset, ex- 5
tractus deinde ad certamen fiidisset. ibi quoque plus fugae

et quod Apuli moenibus in-
dnsi MaleTenti fuisse vide-
rentur, sed ferocbsimos Apu«
lornm fuisse animos cum aliis
locis (ex. gr. 3, 2.) videmns,
turn hoc loco quo Apulorum
exetcitus in Sainnium proFe-
cturus fuisae dicatur nisi De-
cius eis pastra obiecisset.
nolebat autem Decius illico
' periculum summae rei facere,
nisi antea quae suam rem ad-
iuyarent praeparasset. ita cun-
ctando Decinm Apulorum am-
inos auxisse, at summo ar-
dore Romanes ad proelium
ineundum provocarent, non
minus yeri simile est quam
quod in aniiquis libris legi-
tur, non Apulos sed Decium,
utpote qui in castvis nrani-
tissimis sederet, in certamen
extractum processisse. proe-
ho deinde inito — quae Apu-
lorum et Rbmanoruu[i virtus
erat in iusta pugna facienda

— Decius hostes fudit: turn
demum, cum Apulorum vires
expertus esset, spreto hoste
consul in Samnium legioues
doxit. «— Paulo ante scriptura
est in P Leid. i.: obiecissent,

— PM: ni p. decius conss.

ferme et xxx signa cet. P:
' ,,tria milia et cccc caesi. ca-

pta a,ccc fermes & xxx*'.
m. 2. : ferme, dubium tamen
est anlibrarius antiqoior/lpr*
me s i. e. „ ferme sunt**
scribi yoluerit. quod antece-
dit aut ad ccc significat aut
dccc, Cf. 3, 62. : sexcenti fere.
5. eodractus deinde ad certa-
men fudisset : Leid. i. Ley. 4.
ah] extracts deinde ad cer-
tamen fudisset* — P: extra-
ctum deinde ad certamen/i^w-
set, M: „extractus deinde ad
certamen hiidXBS^V^ (i. e. yel
fuUset vel fudiss^t; of. 4^
60.: iuva^et:). Recc. quidam
codd.: et eztractos cet. —
Facere non potui quin b. 1.
bonorum. omnium codicum
auctoritatem sequerer. nam
quod pronominis cuiusdam
accusativus desideratur, mi-
rum esse nou pqtest, cum si-
mile dicendi genus saepissime
rcperiatur (cf. 3, 3.; fune-
6tam populationem fecit. 5, 4. :
quod ad perseyerandum sti-
mulet. al.). nee tam eius ac-
cusativi causa extractos scri-
ptum yidetur, quam quod ro-
manum ducem dedecere yi-
deretur mfigis extractum esse
ad certamen quam extraxisse,

6. ibi quoi/ue plus fugae fuit
tfuam caedis: M m. 3. P.'

634

L1B£R X.

fuit quam caedis: duo milia Apulorum caesa: spreUMpI
eo hoste Dccius in Samnium legiones duxit.' ibi duo ml
sulares exercitus divcrsis vagati partibus omnia spatio qa^l
que mensum evastarunt: quadraginta et quinque loca in&l
5 mnio fiiere in quibus Decii castra fuerunt, alterius conafi
sex et octoginia: nee valli tantum ac fossanim vestigia »
licta sed multo aliis insigniora monumenta vastitatis circa
r^onuinque dcpopulalaruin, Fabius eliam urbem Cime-
tram cepit: ibi capta annatorum duo niilia nongenti,
lOcaesi ptignantes ferme nongenti triginta. Inde comitiorum
causa Roraam profectus maturavit earn rem agere. cum

— Ill m. 1.: caedi. — P in.
3. M: duo milia apalorara.
P ID. 1.: apolornm. ^- P m.
2. M: in samniam. P m. 1.:
in samnitium: 10, 17.

3. spaiio quinque mensum:
PM] spatio quinqae mensium.
Cf. 10, 5. - M (P): xl. et
y loca in samnio faere in qui-
bus decii castra faeruot alte-
rius C086. sex et Ixzx. P: al-
terius COS. Leid. i. Lov. 4.:
et xl et XV loca. Voss. ii. al. :
et quadraginta et - quinque
loca.

7. multo aliis insigniora: PM
Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al. ]
multo mis insigniora (recc.
quidam codd.). — * PM: mo-
numenta (M: monimenta) ua-
stitatis circa regionumqne de-
populatarnm : „ und nicht die
Spuren der Lager bloss blie-
ben zuruck, sondern — was
weit mehr in die Angen fallt
als anderes — das Bild der
Vernichtung ringsumher und
der Verwilstung der Gegen-
den".

9. ibi capta armatorim dud
md acccc, caesi pugnanUt
ferme aCCCCJLTLJL,: M] ibi

eapta armatorum dao millia
quadringenti, caesi ferme pa-
gnantes nongenti triginta. —
P: fabios etiam urbem gime-
tram cepit^ ibi capta armato-
rum duo miliacccc. caesi
ferme pugnantes accccxzx.
Leid. I. Lov. 4. al.: caesi pa-
gnantes ferme cet. — Opti-
mum videbatur in re dubia
librum Mediceum sequff? cu-
ius scriptura b. 1. etiam co-
dice P integrior esset. et cum
in altero numero vix dabium
esse possit, quin a pro d in
ntroque libro scriptum sit (cf.
3, 62.: sexcenti fere), veri
simile videtur, etiam priorem
numerum eodem mendo cor-
ruptum ibique scribendum
es%% duo milia nongenti^
quamvis non minus verum
baberi possit „duo milia ac
trecenti" (cf. 3, 3. 5. al.),
quod in Leid. i. scriptum est.
' Cf. 10, 14. 19.

LIBER X.

635

piimo vocatae Q. Fabium consulem dicerent onmes centu-
riae, Ap. Claudius consolaris candidatus — vir acer et am-
bitiosus — non sui magis honoris causa quam ut patricii
recuperarent duo consularia loca, t;um suis tum^ totius no-
bilitatis viribus incubuit, se cum Q. Fabio consulem dice- 5
rent. Fabius primo de se eadem fere quae priore anno di-
cendo abnuere: drcumstare sellam omnis nobilitas, orare ut
ex caeno plebeio consulatum extraheret maiestatemque pri-
stinam cum honori tum patridis gentibus ^redderet Fabius
isilentio facto media oratione studia hominum sedavit: factu- lo
rum enim se fiiisse dixit ut duorum patriciorum nomina re-
ciperet, si alium quam se consulem fieri videret, nunc se
suam rationem comitiis, cum contra, leges futurum sit, pes-
simo exemplo non habiturum. ita L. Volumnius de plebe

1. primo uocatcte: Vo88« u —
PM: „cam primo aocatnm
q. fabium co§. dicerent omnes
centnriae** : idemqoe uoeatum
in rell. mscriptis repertnm
est. Cf. 10, 22. : et praeroga-
tiva et primo vocatae omnes
centuriae consulem — dice-
bant. — M: uir acer et am-
biciosns.

4* eum suis tum totius nobili"
tatis uiribus incubuit se
cum Q, Fabio consulem dU
Cerent: PM] — at se cum
Q. Fabio consulem dicerent.
— Ut in Drak. qnoque codd.
'omissnm est. c£ ex. gr. 30,
43.: qoibns conventis cni^
rnrsas peterent, sibi quos
vellent ex lis redimendi po-
testas fieret, iossi nomina
edere. 1, 51. al. — Voss. n.
omnesque prope recc. codd. :
tum snis turn.

6. Fabius primo de se eadem
fere quae priore anno di-

cendo abnuere: M. In P ad-
* scriptam est margini m. 1.
t^rbnm dicendo, quod in in-
tegra oratione praetermissom
erat. — P m. 2. JUi: ex caeno
plebeio. P m. 1.: plebei. —
Itt m.' 1. P Leid. i. Lot. 4.
al. : cnm honori tarn patriciis
gentibus. M m. 3. al.: torn
honori tum.

13. suam rationem: PJII reU. ]
sui rationem. Cf. Cic. de off.
1, 39. 139.: nt in ceteris ha-
benda ratio non sua solum
sed etiam aliomm. Eiosd.
Epist. lib. XVI. 12, 3.: neque
se iam velle absente se ra-
tionem haberi suam. Verr. 1,
48. 126.: debere earn aiebat
suam qaoque rationem ,du-
cere. aL cf. Znmpt lat. Gramm.
§. 424. — P : si alium quam
se conss. fieri nideret. IH:

COBS.

14. ita L, Folumfuus de plehe
cum Ap, Claudio cons.

636

LIBER X.

cum Ap. Claudlo consul est factus, priory Item co
inter se conparaii. nobilitas obiectare Fabio, fiigisse
Ap. Claudium collegam eloquentla civilibusque artibus
dubie praestantem.
5 XVI. Comitiis perfcctis veleres consules iussi
in Samnio gerere prorogato in sex menses impericK i
insequenti quoque anno L. Volumnio Ap. Claudio co
hus P. Decius, qui consul in Samnio relictus a collega
rat, proconsul idem populari non destitit agros, donee

10 mnitium exercitum nusquam se proelio committentem p^
stremo expulit finibus. Etruriam pulsi petierunt et, qofsH
legationibus nequiquam saepe ^temptaverant, id se tanto
agmine armatorum mixtis terrore precibus acturos ef&ca-
cios rati postulaverunt principum Etruriae conciliuni. quo

15 coacto per quot annos pro libertate dimicent cum Roma-

nis

ill
h

COS.) est facHis pri^re item
consulatu inter se ebnpa-
ranti: P m. 2. M. — P m.
1.: conss. est factus priore
ita consulatu cet. — Cod.
Klock. : inde 1. nolumnius.
Leid. I. Voss. ii. Lot. 4. mul-
iique recc. codd.: priore ei
• consulatu inter se conparanti.
-!— Conparaii aequo h. 1. se
recte ha bet atque capiuntur
21,60.: ipse dux cum aliquot
principibus capiuntur. — PM :
nobilitas obiectare fabio fuisse
enm ap. claudium collegam
cet. Cf. 10, 15.: fudisset. —
M: baud dubiae.

5. ueteres coss, (P m. 1. : conss.
m. 2.: cons.) iussi bellum
in Samnio gerere: PiM. —
Leid. I.: iu samniti gerere.
Voss. H. al.: in samnites ge-
rere,

6. ilague insequenti quoque
anno L, Folumnio Ap.

Claudio coss^ : PM : nisi quod
P „ conss." — Ib Leid. i. al
ezcidit quoque, — M m. 3.:
p. decins qui cos. in samnio
rolictus a collega fuerat pro-
cos, idem ceft. m. 1.: relictus
collega. P^ qui. p. decins qui
COS. in samnio reHctas a col-
lega fuerat procos. idem cet
Leid. I. Voss. n. Ley. 4. ak:
p. decius consul in samnio
relictus cet.

11. quod legationibus nequi'
quam saepe temptauef^nt:
PM. — PM-r „ acturos efGca-
tius ratios Multi recc. codd.:
acturos rati efficacins.

14. quo coacto: M. — P Leid. i.:
quod coacto. — P: |e q^ an-
Bos. m. 2.: ^ quot annos. —
M m. 1. : omnia experto es^%
siuismet ipsorum uiribus to-
lerare cet. m. 2.: si („ob")
suismct ipsorum uiribus. m. 3. :
expertos.

LIBEft X.

637

nis exponunt: omnia expertos esse, si suismet ipsorum vi-
ribus tolcrare tantam molem belli possent^ temptasse etiam
baud magni momenti finitlmarum gentium auxilia: petisse
pacenfi a populo Romano, cum bellum'tolerare non pos-
sent: rebellasse, quod pax servientlbus gravior quam libe-5
Tis bellum esset. unam sibi spem reliquam in Etru^cis re-
stare: scire gentem Italiae opulentissimam armis yiris pecu-
nia esse, habere accolas Gallos inter ferrum et arma natos,
feroces cum suopte ingenio tum adversus Romanum popu-
lum, quern captum a se auroque redemptum baud vana 10
iactantes memorent: nihil abesse, si sit animos Etruscis qui
Porsinnae quondam maioribusque eorum fuerit, quin Roma-
nos omni agro cis Tiberim pulsos dimicare pro salute sua
non de intolerando Italiae regno cogant: Samnitem illis ex*^

3. petisse pacem a p, t, dum
(felium iolerare non pes-
9eni cet.; fli. — P: ^, petisse
pacem a p. r. qaod bellam
€«: nnam sibi spem'^ cet.
M. 2. iodttctom est ^uod
mMTginique adscripta ouae me-
dia in integra oration e prae>
termissa erant. antiqaior igi-
tar librarius non 4^um del--
lum sed quod beilum iole^
rare Aon posseni scribi vi-
detar volnisse.

6. uTiam sibi epem reliquam
in Etruscis restore: P m.
2. fll. — P m. 1^: ,yn&am
sibi e spem**: i. c. vel sibi
vel sibe. of. Qaintil. 1, 7. 24
— PM: „8cire gentem italiae
opulentissimam armis siris
pecnnia esse": i« e. ^^ stire.
cf. 30, 7.: scire incendio non
proelio cladem acceptam. 8,
25.: arma virosque ad bellam
pollicentes. — M m. 1. P:
cam saopte ingenio tank. IH

m« 4.: tum suopte. — Mm.
2. P : turn adaersas romanum
pOpulum. Cod. Haverc: ^tam
adaersus populum romanum" :
«ed cf. 8, 23.: aegre pati ci-
vitatem Samnitiam, quod Fre-
gellas — restituerit roraanus
populas. ai. — In M primo
scrip tum erat „tum adnersus
romanos populum quem ca-
ptum a s«" cet. quare i. Fr.
Gron. dubitavit an m. 1.. scri-
ptum faerit „ aduersus roma-
nos, quem populum captum
a se"« — Leid, i.: quem a
<8e captum* — P: iiai^ uana
iactantes memorant.

II. si sit animos Etruscis qui
Porsinnae quondam: P] si
sit animus (P m. 2. M) Etr.
qui Porsennae quondam. —
SI; qui^sinnae quondam. Cf.
6, 40. 9, 11. — P: fucrint.

14. Samnitem illis exercitum
paratum instructum armis
stipendio uenisse confestim

638

UD£R X.

ercitum paratum instructum armis stipendio venisse,
stim secuturos vel si ad ipsam Romanam urbem op]
dam ducant.

XVII. Haec eos in Etruria iactantes molientesqne

slum domi Romanum urebat. nam P. Decius, ubi eoi
per exploratores profectum Samnitium exercitum, advc
consilio „quid per agros'^ inquit „vagamur vicatim
ferentes bellum? quin urbea et mocnia adgredimur? nul
lam cxercitus Samnio praesidet: cessere iinibns ac sibn

ioipsi cxilium conscivere^. adprobantibus cunctis ad Murgftl
tiam yalidam m'bem oppugnandam dudt, tantusque aidnl
miiitum fuit et caritate ducis et spe maioris quam ^x
stibus poputationibus praedae, ut uno die vi atque annkj
urbem caperent: ibi duo milia Samnitium et centum m

15gnantes circumventi captique, et alia praeda ingens capU
est: quae ne inpedimentis graWbus agmen oneraret, convo-'
cari milites Decius iubet: „bacine" inquit „ victoria sola

secuturos cet. : M. — Voss. ii.
al.: et samnitem illis exerci-
tam paratum instructumqae
armis cet. — P m. 1.; ue-
niasA confestim. m. 2. : „ ue-
nisse & confestim secntaros^':
omiaso et orationem fortio-
rem iieri nemo non videt.
Co^. GSrtn.: at confestim.

6« aduocato consilio ( ^ Kriegs-
rath"): P m. 1. JH Leid. i.
Voss. n. al. — P m. 2. al. :
concilio. — P m. 1.: imquid.
K : inquid. P m. 2. : inquit.

9. cessere finibus ac sibimet
ipsi exilium consciuere:
PM. ■— Lov. 4.: cessernnt
finibus ac sibimet ipsis exi-
lium consciueruat Cf. 10,
11.: yenerunt.
iO. -adprobantibus cunctis ad
Murgantiam ualidam ur*

bem oppugnandam ducit:
P. — M: ad murgantiam m*
lidam ducit tantusq. ardor cet

— P m. 1.: tantusque erdor.

— Mm. 1.: praede \ & ano
die. m. 2.: ut uno die.

14. ibL duo md Samniiium et
cehium pugnanies circum-
uenti capiigue: PM. — Pall.
1. 3. Voss. II.: circumnecti.

— I. Fr. Gron. capia est
inducts voluit. cf. 9, 44. : ca<
pta. 6, 1.: urbem.

16. quae ne impedimentis gra-
uibus agmen oneraret: P.

— Mm. 1. : ^ae inpedmen-
tis grauibus. m. 3.: inpedi-
mentis.

17. hacine inquit uictoria: PM]
haccine cet. Cf. 6, 17.: hocine
patiendum fuisse. — Mm. 1.:
uictoria solam aat liac | prae-

b
I
1

LIBER X.

639

aut hac praeda content! estis futuri? vultis vos pro virtute
spes gerere: omnes Samnitium urbes fortunaeque in urbi-
bus rellctae vestrae sunt, quando legiones eorum tot proe^
iiis fusas postremo finibus expulistis: vendite ista et inlicite
lucro mercatorem ut sequatur agmen: ego subihde sugge- 6
ram quae vendatis: ad Romuleam urbem hinc eamus, ubi
vos labor baud maior praeda maior manet^^ divendita
praeda ultro adhortantes imperatorem ad Romuleam per-
gunt: ibi quoque sine opere sine tormentis, simul admota
sunt signa, nulla vi deterriti a muris qua cuique proximum 10
fuit scabs raptim admotis in moenia evasere: captum oppi-
dum ac direptum est: ad duo milia et trecenti occisi et sex
milia hominum capta: et miles ingenti praeda potitus, quam
vendere sic ut priorem coactus Ferentinum inde, quam-
quam nihil quietis dabatur, tamen summa alacri'late ductus. 15
ceterum ibi plus laboris ac periculi fuit: et defensa summa

^am contenti eslis fatari.
m. 2.: BoU — pracdn. — P.:
hae praeda Genjtiestis foturi.

— f^uHis : ^^tvenn ihr wolll".
3. quando legiones eorum tot

proeliis fusas postremo
finibus expulistis: M. —
P: qiid legiones cet. -— P:
nendite ista et inlieite Incro
mercatorem at seqoatnr agmen.
M m. 1.: et inlicitae lacro
mercatore cet. m. 4.: merca-
tore. Recc. duo codd.: et in-
licite Incro mereateres nt se-
quantur agmen. — - Paulo post
M: „nbi nos labor hand
maior praeda nltro adhor |
tantes imperatorem^' cet. quae
exclderant margini m. 2. ita
^adscripta snnt: „ maior ma-
net, dniedita pda*^.
7. diuendita praeda: P m. 2.

— P m. 1.: diuedita. Cf. 1,
53. — Paulo post P m. 2. Ill:

nulla oi deterriti a muris. P
m*^ 1. mures. — P m. 2, M
m. 3.: in moenia euasere. P
m. 1.: enassere. Mm. 1.;

"- e=:ae.

»^

m moenie nasere

Leid. I. Voss. ii.: in moenia
.uasere. *~ M: captum oppi-
dnm addireptum e.

12. ad duo md, £ CCC oceisi et
Vt md hominum eapia: Jll
m. 2. P. — HI m. 1.: et vii
mil hominum. — In Leid. i.
Voss. II. Lot. 4. multisque
aliis codd. excidit ei ante
trecenti, cf. ex. gr. 3^ 5.:
,,dno milia et quadringentos
cae808'\ de particula ad'3y
15.: ad duo milia hominum
et quingenti. — Paulo post
P m. 1.: coactos. — M: quam-
quam nihil quietis dabant^.
m. 2,: dabat^-.

16. et defensa summa ui moe-
nia sunt et cet.: PJH. — Cod.

640

LIBER X.

vi moenia sunt et locus erat munimento naturaque tutus:
sed evicit omnia adsuetus praedae miles: ad tria milia ho-
stium circa muros caesa, praeda militis fuit, huius oppu-
gnatarufn urbium decoris pars maior in quibusdam annali-

5 bus ad Maximum trahitur: Murgantiam ab Decio, a Fabio
Ferentinum Romuleamque oppugnatas tradunt: sunt qui no-
Yorum consulum banc gloriam faciant, quidam non ambo-
rum sed alterius — L. Vdumnii, ei Samnium provineiam
evenisse.

10 XVin. Dum ea in Samnio — cuiuscumque ductu au-
spidoque — gererentur, Romanis in Etruria interim bellum
ingens multis ex gentibus condtur, cuius auctor Gellins
Egnatius ex Samnitibus erat: Tusci fere omnes conscive-

Sig. al.: nam et defensa. —
P m. l.< 'sed euit omnia. P
m. 2.: sed enicit omnia ad-
snetas praedae mili | tes. M:
AdsaetQs praedae miles. Cf,
5, 48.: quoram intolerantis-
sima gens hnmoriqne ac fn-
gori adsneta cet. 38^ 17. : Ro-
manis Gallici tumnltas adsne-
tis. SI4, 5.: iam inde spnero
in omnia familiaria iara ad>
snetnm (Pnt.)« 21, 33«: per^
uersis mplbos iozta invia ao
devia adsneti decnrmnt. al.
8. ad III md hostium circa
muros caesa praeda inili*^
iU fuit : PM. — Drak. codd. :
praeda militnm fait Of. panlo
ante „mercatorem^'. — JDein*
de M : mnrcantiam. — Leid. i. :
oppngnandas tradunt. ^ PSl
rell.: aed alterios P. Vola*
mnii. Cf. 10,16,~P ro. 1.:
p. nolanii. ei samnitiam pro-
ninciam enenisse. ro. 2.: sa-
mnium. Cf. 10, 15.: in Sa-
mnium. «— M: prouintiam.

Loy. 4.: ei prouinciam sa-
mnitiam enenisse.
10. dum ea in Samnio cuias-
cumque ductu auspicioque
gererentur: PM rell.] cum
ea cet. (L Fr. Gron.). Cf. 1,
40. 2, 47. 21, 43. 23, 10. 29,
23. al, quibns iocis omnibus
dum („w8hrend'') cum con-
iunct. imperfecti in optimis
quibusque codd. coniunctum
legitur. — Dein restituimas
interim bellum ingens mul-
tis ea: gentibus concitur ex
Pfll Leid. I. Lo?. 4. Iterum^
quod in Pall. Voss. al. repe-
ritur, ab L Fr. Gronovio scri-
ptum h. L erat. interim
respondet particnlae dum:
^yfviihrend jenes in Samnium
gescbah, da bricht in Etra-
rien ein furchtbarar Krieg
sus'S — P Leid. l: romanis
in etruria. M m. 1.: concit.
m. 2.: concit^. — P m. 1.:
consciuerat P m. 2. 91: con-
sciuerant.

LIBER X.

641

rant bellum, traxerat eontagio proximos Umbriae populos,
ct Gallica auxilia mercede sollicitabantur: omnis ea multi-
tudo ad castra Samnitium conveniebaL qui tumultus repens
postquam est Romam perlatus, cum lam L, Volumnius con-
sul cum legione secunda ac tertia sociorumque miKbus quin- 5
decim profectus in Samnium esset, Ap. Claudium primo
guoque tempore in Etruriam ire placuit : duae Romanae le*
giones secutae prima et qiiarta et sociotum duodecim mi-
lia : castra baud procul ab hoste posita. ceterum ^o magis
profectum est quod mature ventum eraty ut quosdam spe- 10
ctantes iam arma Etruriae populos metus Romani nominis
conprimeret, quam quod ductu "consulis quicquam ibi satis
scite aut fortunate gestum sit: multa proelia locis et tem-
poribus iniquis commissa spesque in dies graviorem hostem
faciebat, et iam prope erat ut nee duci nulites nee militious 15
dux satis fideret. litteras ad collegam accersendum ex S^

3. qui tumuUus repens post'
gi^am est Romam perlatus:
II in. 2.] qui tamultas re*
pens postquam Romam est
perlatas. — P Leid. r, al.:
qoi tamultaa repens postqaam
romam perlatas. P m. 2.:
„j9latas e^': i. e. perlatus est.
— M m. 1.: ..ad castra samni-
tiam conneniebat ad castra
qai tamnltos repens postqnam
est forma ^latas cam iam 1.
aolomnias cos'*. Altero loco
ad castra m. 4. indactam est.

5. cum legione II ac iii so'
ciorumgue milibus XV: PM
(Leid. I. Voss. ii. rell.)] cum
legionibus secunda ac tertia
cet. (ed. Frob. 1535.). —
P: in etrnritf ire placuit. —
P: duae romanae legiones se-
nate. I et. nil. et socioru zii
mii. M (Leid. i. Lov.4.): se-

f. Livi pars 11.

cutae. /. et iiii A sotiorum xii
mil.
9. ceterum eo magis profe*
ctum est: 91 al.] ceterum ma-
gis eo profectum est. „Ubri-
gens wurde dadurch mebr ge-
vironnen, dass man von Rom
aus nicht gesSumt hatte'*
n. s. w. — P: ceterum magis
eo profectus est jqaod matu-
raeuentu erat. M: quod ma*
tnriaeuentu erat. — M : etru-
riae populos metus | romani
conprimeret quam quod du-
ctu cos. quicquam ibi satis
site aut cet. P: quam quod
dicta cos. quicquam cet —
M m. 1.: ne militibus dux.
m. 3.: nee militibus.
16. ad collegam accersendum f
PM Leid. i. Lot. 4. aJ.] ad
collegam arcessendum. Cf. 7,
32.: ad accersenda adversus

642

LIBER X,

mnio missas in trims annaljbus mvenio: piget tamen incer-
lum ponere, cum ea ipsa inter consules populi Romani iam
itenim eodem honore fungentis discrepatio fuerit — Appio
abnuenti miss£^, Voluhinio ^dtirmante Appi se Utteris acci-
tum. lem Volummus in Samnio tria castella' ceperat, in
quibus ad tria milia hQstium eaesa erant, dimidium fere eius
capluHi, et Lucanorum seditiones ^ pleb^i* et eg^ntibus du-

66 auxilia. 9, 9. al, — Voss. i.
a1.: accersiendnm. cF. 3,45.:
arcess^^i, — P m. i.: mis-
sam, ID. 2.: missas.
1. pig£t tamen incertwn p^*
nere: PM rell.] piget tamen
ut cerlam ponere. — Trinis
annalibus ait Livins Vola-
mninm lilteris collegae accer-
sitwn esse tradi, s«d se rem
incertam pro certa ponere
nolle, cum consules ip^i de
hac re inter se discrepueriot.
pro certo igitur b. 1. a scfi*
ptote omissiun est at quod
facilllme snppleretur , quern
ad modum 2^, 49» etlam bre-
vius ab eodem scriptum est
^qnantus numerus fuerit pi-
get scribere ". sed cum 23, 6*
„ ponere pro certp", 27, U
5, pro certo adfirmare" lege-
retur, etiam supra „a^ ctr^
turn ponere'''' scribi L. Wal-
chius Tolait: quod quamq;|Dam
per se loci rationi non ad-
versatur, tamen incerium for-
tius ei^primit, utrum sna spon-
te Volumnius venerit an col-
legae litteris accersitus, evinci
non posse. Sed iam Crevie*
rus ,, piget tanusn cerium po-
nere** sciibendum coniecerat.
— PM: „cum ea ipsa intor

coss. pir. (P: conss. pr.) iam
ite^rnm eodem hodore fungen-
tis discrepatio fuerit. M m.
1.: dificepatio". ttedla verba
,imn Uerume, h. fungentis
scripta sunt, quo difficilius
eiiis rei indicium viderelur,
cum consules illi tanla digni-
late visi essent ut eis etiam
iterum resp. admtnislnuDda
permitteretur.

3, . Appio obTiuenti: Jl] Appto
abnuente, Ct 6., 14.; dilFt-
rcntique et — dicenti. ai. —
PM: u6kinmioadllrmante<2/]/7/

. . se litteris accitum.

6* i^d trip nxti h^^tiam caesa

. , evani diiiiidium fere eius
(„davon") coptum: PUL

7. ^ ItUcanoTum seditiones a
pleheis et egentibus. dud-
bus ortus summa optuma-
tium uoluntaie per Q, Fa-
bium vcos* n^is^um^jpo cum
uetere exereiht conpresse-
rat: M] et Lac^orum sedi-
tiones a plebeits et egentibus
dacibns ortas snmma optima-
tiuo^ irolantate per Q. Fa-
binm proconsuleii) missuna eo
cam vetere esercita comprcs-
serat — P: a plebei sed
egentibus ducibus ortas stNii-
ma optomalkiia (cf. ^^» 7.

Liber x.

643

cibus oria« ^idiifiA (iptiumtitim Voluittote per Q. F^bhinl
pro cc^nsule ttiissuiti eo cum yetere 6x^<;ttil conptes8ttsiU
Decio populanddfi hostitim agres relinquit, ipse cuth sins cor-
pus in Etrttriam ad colleg&ih pergit: qtiem ^dvenientaii lacti
onrmes accepere ^ Appium ex consdentiaf sua credo anitiiiiih 6
habiiisse haud ininerite iratcffti si nihil sctipserift, inKberaH
et itigrato animo si egiierat ope dissimutantem^ Tik eiiim
salute mutua reddita cum obviam egresstis eslset^ ^^satiu'
salve ^^ inqnit ^L. Volumni? iit sese in Samnio res habent?
cpiae te causa ut provincia tua excederes induxit?** Volii-lO
mnius in Samnio res prosperas esse ait^ litteris eius ac<ii-

4, 9.) aolantate pftr q» fabiam
TfcoB, amissBBi loea tietere ex*
ercko conpMerat* — * Pr^conf
suJe com Yosa. ii* acdpsi*
nmiiy qaod loci ratioae posta*
lait TideWtv. et », i^ji Q.
FaUas pro eoasale -^ con*
fligit

3« Decio populandos hosilum
agros retinguU: I^H] Decio
depopnlandos cet. (et Pall, et
Drak. codd. sed in Vosb. u.
excidit J>eeio:). CI 10» 14.
20. — H: qaem adaenientem
leti oms acceperent LoV. 4.t
acceperant (cf. 10, 11.: ye«
nerant:). Eodem mendo scri*
ptam erat 9, 14. in M „acci-
perent se^ pro ),accipere 8e"«

6. inliberali et ingraio animo
si eguerat ope dissimulan*
/km: PM* „Waa aber den
Appius betrifft» ao kann ich
es nicht fiir Unrecht halten
daaa erqichfiirbeleidigthielt,
Yfenn er aich bewnaet war
nicbt gcschriebeii sra babeni
^n^hrend ea eine anedle and

andinkbare Gesttttntag vtk*
tMke^ wend er nm Betatand
gebeteti' tmd te nachher ge«
lancet bftUe''. DitfsimvJai^

. towtnoB id onimum sed ad

Appiiun reFerendwn ease ne-

wineia fiogerit: veNmif cam

> Li viva non ita a^rilierit at

' elfj^oteBdani erat f^inlibera'-

^ leaf e( in^atmn, m egnerat
eipe et id diBsimalare toie*
bit's ridetar aprimere yo<*
kiiase, band nniltom abesse
4^111 Appiam dtaainialaBae pa*
tareti

8» 9€ftinf satue: PSt} satin sal*
yae» Cf. 6» 34. ^ Litteris
mni deceptos Ubrarias eodi*
eia M' aeripsit: „tnqait L
tkolvannitreB habent f ^ete
oansa nt proaiatia taa ekce*
deres indoxit. aoktainittS in
ftamBi<ires» hahent \^fuae te
couea pTosp^rafir ess^ alt**:
verba ,,hiibeol<iqiMe te eau*
^a** indaeta mmt afcer^kco.
-- Pali; 1. d. al.: at pfotiin'
ciam tuam e»eedere» i^ 37,
23, 1. a].).

41*

644

UBER X.

turn venisse: quae si fakae fuerint nee usps sui sit in Etru-
riam, extemplo conversis signis abiturum.. „tu vero abeas^^
inquit 9,neque te quisqiiam morator: et enim minlme con>
sentaneum est, cum bello tuo forsitan vix- sufficias, hie te

5 ad opem ferendam aliis, gloriari venisse '^ bene Hercules
verteret, dicere Volumnius: .mal}e fnistra operam insum-
ptait, quam quicquam incidlsse jpfir-non satis esset Etruriae
unus consularis,. exercitus.

XDL Digredientes Jam consules legati tribiuuqiie ex

iOAppiano exertitu ; circumsistunt:. p^r^ imperatorem suum
orare ne collegae.ai|xiIiun), quod aedendom vltv^ fueiil.

A\: nee usus sui sU in Etru-
riam: PM Leld.- f. nmltiqae
. «lii .codd<} nee asns 8Hi sit
. in.Etrciria. — |,Uiid er fur
fitrarien niclit sfl'bradchen
8ei^^ -^ M m. i.: Anbitarum.
3. tw uero abeas : PM; --- L«id. i,
Loy, 4. aL: turn aero abeas.
Gf. 2, 19.: ta Ter6 abi,' in-
^it cet. — '.P: ifobskni. -^
PH: ^hic te ad'o^em i\eren-
dam ^liis gloriari uenisse^':
i. «. hie 4% gloritfri te veaisse
^ bnc ad opem aliis ierendain.
5. bene hereules uerteret: PM :
. „8<> sei es denn, in G^ttes
Nattien!*VTidetBr ex eo quod
Volmnnias panlo ante kvL^
rat snpplendum esse,, se vero
•> ttbiturum^ idcpe dei bene
.Tenkerent^*. baec enhn inter-
pretatio rerior videtar esse
Hensiogeriana („da8 woUe
: GoU ▼erhathen''!) qna ilia
verba eis quae ab Appio modo
dicta erant respondeant Cf.
3» 62.: „post^am ingenti ala«
critate clamor est snblatos,

■ qu9d b^ne Teriai gestamm

* Be fills morem posteroqne die
'^11. actem dedactnrom adGr-

*im«t*^ ly 38.: „qaod bene

: "Tertat'^: :eodemqne loco si-

mUi dicto n^od boDiim fan-

'otom felixqae sit popnlo r."

7, 39.: „i]aod bene verteret,

,*acciri (yirnm) iusserunt^S
Caes. belL civ, 3, 73.: ,9qood
•si- esset. factum detrimentam,
in «bQBiun verteret" (^ciL
vUtas niili(um;.
9, digredientes iam cos,: M
m. 1. P'. — M m. 3.: „di-

. grediente iam cos." inde fa-
ctom est ut in Voss. ii. Lot. 4.
al. scriberetnr „digredieutem
iam consnlem".
11. ne coUegae au:tiUum quod
oeciendum uUro fuerit sua
sponge oblalum spernere-
tur: M al] ne — sperncret. —
Spemeretur („man m5cbte
docb nicht zuriickweisen" )
scriptum in P qaoqae est:
spemeret propter coUegae
scribendum videbatnr. — P

L1B£RX.

645

sua sponte oblatuin sperneretur: plures abeunti Volunmio
obsistere, obtestarl ne pravo cum coHega certamine rem pii- •
blicam prodat: si qua clades incidisset, desertori ma^ quam
deserto noxiae fore: eb rem addtictam ut omnI rei bene aut
secus gestae in Etruria" decus dedecusque ad L, Volumnium 5
sit delegatum': neminem quaesiturum quae verba Appi sed
quae fortuna exercitus fiierit: diuiitti ab Appio eum '^fcd a
re publica et^ab exercitu retineri: experiretur medo vbhin-
tatem militum. haec monendo obtestandoque prope resti-
tantes consules In contionem pertraxerunt; ibi orationes Ion- 10

Leid.r. omBe8e|[fie prepe Drak.
codd.: quod accipiendma vi-
tro fnerit.

3. ob^istere ohtestari: M] o6«
sistere atque obtestari (P).
— Medicei cod. scripturam
altera multo fortiorem esse
nemo non videt — PM:
remp. prodat. — M:. „si qua
clades incidisset desertam |
magis quam deserto noxe fore
eofadductam^^ Get. Pest eo
una littera I'aerat.. M m..3. P: *
eore addactam. — Cf. 8, 18.;
hand faturum iioxiae indi-
ctum.

4. omni rei bene aut secus ge-
siae in Etruria decus cet^:
PM rell.} omne rei bene aut
secus gestae in Etrnria decus
cet. (Duo recc. codd. probb.
M. A. Mureto I. Fr. Gron.).
„So stehe die Sacbe, dass
ffir jedes den Rdmem in Etru-
rien begegnende Gliick oder
Ungliick der Rnbm oder die
Scbande dem L. Yolumnius
werde zu Theil werden^. —
Cf. 23, 35.: Haqne legalis tri-
bunisque praeceperat, ne qua

eacprobrati^ cuiquam yete-
ris fortunae discordiam inter
ordines 8er<iret. 2, 65.: sic
prope «neratum est sinistrum
R&mams cornum. * 10,* 8.:
principes nobiiitati vestrae.
— M m. 1.: diecus dedecusq.
1. uokmniti sit delegatum.'
■ m. 2.: ad 1. uelnmuiu.

6. quae uerha Appi {W) sed
quae fortuna exercilusfuS^
rit: P. — M: fuerat. Cf. 3, 2.:
dederit. — P m. 1.: dimitti
appio. P m. 2. M: dimitti ab
appio eum sed a rep et ab
exercitu retiperi.

9. haec monendo obiestando'
que: 19. r- P: obstestando-
que. — P cod. Gel: prope
restitantes conss. in contio-
nem pertraxerunt. Bl: prope.
fesistantes conss. cet. Recc,
quidam codd. : prope resisten*
tes consules. Cf. 30, 31.: cum
prope mana eonsertum resti-
tantem ac tergtrersantem in
Africam adtraxerim, nulla sum
tibi verecundia obstrictus. 7,
39. 6, 7.

646

LIBER X.

giores bp^itaci to eandem Cernie sententiam ia quam inter
paucos certatum verbis fuerat. et cum Voluamlus causa
superior uft iufacundus quidem adversus eximiam eloquen-
tiiuu col}€^^e yifiius esset, cavillansque Appius sibi acceptum

5referre diceret debere, quod ex muto atque elingui facun-
dum etiam ^ou^ulem baberent, priore consulatu primis uti-
que meusihus biscere euro nequissey nunc iam popularis ora-
tioues sererei i,quam mallem^^ inquit Volunmius „tu a me
sirenue facere quam ego aba te scite loqui didicissem^.

lOpo^tremb condidonem ferre quae decretur$i sit, non orator

1, in quQm inter paucos cer^
talum. Uerhis fuenU: PM
Leid, h ood, Klock, al. Antea
legati tribaqique altercantes
inter se conaiiles aadiveraiit,
noil milttwo tarbai iam eo
yentam ent at in oooUone
ipaa loDgiorea habarentnr ora-
tionea mUKain corona utriii8«
que exercitus ciroumsUnte,
Quae hiiiaa loci interpretatiQ
cam libra rioa qaoadam pror<«
ana fageret, non ia Sig. co-
dice modo sed etiam in
Voss, I, «l. acriptam eat: „ia
quam paacia ante certatom
uerMs faerat",

4, ihuillansque Appius tiibi
^C€piw» reftrre dicerek
4^h0r4 ^uo4 ^x nuda atque
elingu^aeu^d^metium co^^
(M\ COBB.) JMevemti PJHal.;
«,qnd Appiaa aicb spdtiiach
Soaaerte, aie moaatea ea ihra
Dank wiaaen, dasa aie atatt
einea atoinpea jatzt aogar
cinen beredtep Consul, b&t«
ten's Noa re/erri aed -r^
/priv e<?nptam eat, at ex hon
bereat aoppleretar militee^
Cf, 5, 22^; et quad rettalcre

aecam praedae nee doct —
nee aenatoi %t^ Lioiniae fa-
miliae -~ acceptara refere-
bant: „for die ihiiea gelaa-
sene Beote dankteo aie we-
der dem Feldherm noch dem
Senate's -^ P: priorem con-
solata. — PM; nanc iam po«
^ pular»f or^itionea aerere.

8. quam maJlem inguitFoIu*
mnius tu a me strenue fa^
cere quam ego abs te scite
loqui didicissem: PBI: nisi
quod in P m. 1, „didices<
aem** acriptum erat, et in Si
m. 1. ,,8cit eloqui^S Km. 3.:
acile eloqui,

10. pa^remo eonditionem fer-
re: JI. — Pi prolremo coii^
ditione fere, m, 2.: coadi-
cioafk MZoletzt machte er
ihm einen Ypracbkg, der eat*
ccheideo aoUte, wer von ifa*
nen beiden niebt der beaaere
Kedner aendeffn der beaiere
Feldherr wire**. — PM : ne»
que euim. id deaiderare remp.
•^ JH: prouiatiaa eaae. — P
m. 1.: 800 exercita uel ia
etruiia cct« nu 2.; se u«^

LIBER X.

647

— ' neque enim id ciesfderare rem publicam — sed iinpera-
tor uter sit melior: Etturisim et Samnium provincias esse,
utraih matlet eligeret: suo exfercitu se vel in Etruria vel in
Saninio rem gesturuml turn militum clarhor ortus ut simul
ambo bellum Etruscum susciperent. quo anitnadverso con- 5
sensu Volumnius ,,quoniam in collegae volutitate interpre-
tanda" inquit „erravi, non committam ut quid vos velitis
obscurum sit: manere an abire me velitis, clamore signifi-
cate^^ turn vero tantus est clamor exortus ut hostes e ca-
stris exciret: armis arreptis inaeieiii descendunt^ et Volu- 10
innius signa canere ac vexilla efFetri casbfis iussit. Appium
addubitasse ferunt cemetitem seu piignantd seu quieto se
fore collegae victoriam: deinde veritum, ne suae quoque
legiones Volumnlum sequerentur, et ipsum ilagitantibus suis
signum dedisse* ab neutra . p^rte satis commode iostructi 15
fuerunt: nam et Samnitium dux Gellius Egnatius pabula-
tum cum cohortibus paucis ierat suoque impetu magis mi-
lites quam cuiusquam ductu aut imperio pugnam capesse-
bant, et Romani exercitus nee pariter ambo ducti uec satis
temporis ad instruendum fuit: prius concurrit Volumnius 20
quam Appius ad hostem perveniret: itaque fronte inaequali .
concursum est, et \elut forte quadam mutante adsuctos in-

6. gjH in collegae uoluntate
int^rpretanda inquii ^raui :
V m. 2. M. — P m. 1.: in.
terpraetanda inqaid. — Paulo
post PM Leid. I.: armis ar-
reptis in acie descendant.
10. et f^olumnius signa canere
ac uexilla efferri castriti
iussit: JB] et Volumnius —
efferri e castris iussit (P)^
— E Yidetur ab eis adscri-
ptum esse, qnibus non efferri
sed efferre propter canere
placebat: (sic 10, 16. P: sibi
>;). cf. 27, 2.: „nec detra*
ctavit Hannibal, ut sigaa por-

iis efferri vidit" (Put.), —
Paulo post P: seu pagnan-
te/i> seu quieto se fore col*
legae uictoriam d<^inde ue/i-
tuiu lie cet.
S52, et uelut forte quadam mu-
tante adsuetos inter se ho-
stes: M: „gleicli als ob der
Zufall es so wollte". — P:
et ut forte quadam cet. Du-
Icerus „et velut sorte qua-
dam mutante '' scribi maiuit
ut 6, 21,, quod parum rect^
velut cum forte coniungere-
iur: sed iam Drakenb. simi-
lem locum 5, 13. „veluti forte

648

UBERX.

tor se hosies Etrosci Vohmmioy tSamnitfg - —
ctati quia dux aberat — Appio occnnere. <Bcitnr Affisi
medio pognae discrimme ita iit Inter prinui sigOM
ad caelom sublatis conspiceretur. Ha prccatus
5 lona, 81 bodie nobis victoriam dois, ast ego tibi
Toveo^. baec precatos velut instigante dea el ipse cdkotj
et exeidtos Tirtutem aeqoavit ducis: imperatoria open

oblati'* laadjTit — P m. 1.:
samoites eancUntL m. 2. : •«-
■loitcs pammpcr cancUtL —
P: ocauTCFK. Lot. 4.: oc-
cmrenuit. c£ 9, 11.: Tcne-
niDL 6.

4. hellona si hodle nobis ui-
£ioriam duis ast t^o iibi
iemplum uou€o .- P ] Bclloiu
*- ast ego tcmplom tibi to-
vco (cod. Gel.). — M: bel-
lona 81 bodie nobis nicloriam
dais ast ego templam ooaeo.
baec praecatos cet. — Leid. i.
Yoss. II. al. : oictoriam ^tn.
Lot. 4.: das. Cod. Klock.
omnesqae prope recc. codd.
DraL: dederis. Cf. Cic. or.
Catil. 1, 9. 22.: ntinam tibi
istam raeotem di inmortales
duint. — Qaem ad modum
b. L Ac/, sic saepe fit com
pronominibos in apodosi eios
•rationis condicionalis s^ Tioi
sententiamm aogendain apad
Liviom posila Tideiniis. cf.
9, 1.: ,,qaod si nibil — inris
bnmaoi relinqnitor inopi, at
ego ad deos confogbm^
^noB so werde icb meine
Zoflucbt TO den Gottem neb-
■CA**. I9 41.: si tna re so-
bila consilia torpent, at tu
consilia seqoere. aL —

Cod. DocIl Toss. n. hm.\
mnhiqiie alii coddL: .^j
tibi templain noeco^. cl.l|
12.: bic €ga tibi
Ststoii loTi —
€i ipss eollrga^ et exm
tus uirtutem ae^maaSt is-
eis imperatoria aperm a- \
secuiUur cet. : PM (LeidL l
cod. Tbcan. PaD. 1. 0. aL)]
et ipse coilc^ae d cxcfcte
Tirtotem aeqnarit. daces in-
peratoria opera exseqastar
cet — Priore loco dmeis 4^
esse non potest: aStcrs ii-
men loco duces tcI ipsi it-
cilliiDf* soppletor, of pote qasi^
quod prior« loco dlctoan cnt,
diligentios expUctrtnr: »aadh
dem er so gcbetet, da g«T
er seibst — als ob die Got
tin sic beseistre — so bs-
tbig ans Werk, dass rr sri-
Dcm Amt^enossen keines^vc.
ges nacLstand, and das U«cr
sicb seines Fiibnrs

wardig: wo die AafmerkuA-
keit and Tbatigkeit des YM-
berm in Ansprocb genom-
men wird, da sind sie an ib*
rer Stelle, and die Soldatea
ringen damacb, dass nicbt
dem andem Heere der Sie:
fraber za Theil irerdc.

lilfiERX.

649

scciiatnr, et milite^, ne ab altera parte prius victoria iaci-
piat, adoituntur: ergo fundunt fugantque hostes maiorem
molem baud facile sostinentes quam cum qua manus con-
serere adsueti fuerant. urgendo cedentes insequendoque ef-
fusos conpulere ad castra: ibi interventu Gellil eohortium- 5
que Sabellaruoi paubsper recriiduit pugna : is quoque mox
fusis iam a victoribus castra oppugnabantur, et cum Volu-
innius ipse portae signa inferret, Appius Bellonam victricem
identidem celebrans accenderet miUtum animos, per vallum
per fosses inruperunt. castra capta direptaque, praeda in- 10
gens parta et mibti concessa est: septem milia ac trecenti
hostium occisi^ duo miUa et^ centum viginti capti.

2. ergo fundunt fugantque
hostes : M m. 4. P. — M m.
1. : fundunt fugaque. — P m.
1.: ^maiorem molem aut fa-
cile sufitinentes " : dein haut,
— P m. 1.: urgi/endo ceden-
tes. — P m. 3. M: ibi i?-
teraentu gellii cohortiumqae
sabellarum paulisper recru-
dait pogna. Leid. i. Voss. ii.
Lot. 4.: cohortumque. P m.
1.: saballarum. Cf. 8, 1.

6. 1^ quo que mo cc fusis iam
a uicioribus castrp ohpu-
gnabantur: P m. 1.] iis quo-
que cet, (P m, 2.). — Mm.
1.: bis quoque mox fusis iam
ausiatorib. iam pugnatorib. ca-
6tr» oppngnabantar. m. 3. s
in ausiatorib, indacto /isa-
prascriptum est. Cf. 2, 7.:
fieri. Leid. i.: iam ausiatori-
bus. Pall. 1. 3. Voss. ii. Loy. 4.
al.: iam aaxiliatoribas. Alii
recc. codd.: iam ab auxilia-
toribas. — Paulo post scri-
plnm est m. 1. in PAl et in
Leid. i.al. ^^aecenderani'^ m.

3. in PM et in Voss. ii. Lov, 4.
al. „accenderflf^" (10,25.). sed
quamquam „ Appius Bellonam**
yictricem identidem celebrans
accenderat militum animos'S
parentliesi quadam reliquae
oratiouiinterposita videri pes*
6unt, tamen mihi qnidem et
elegantiora et concinniora vi-
dentur omnia, si una et con-
tinua serie excipiantur. — P
m. 1.: per fo^as inruperuUt.
11. yil acccc. hostiu occisi
duo md ei centum uiginti
capti: M. — P Leid. i.: vii
accc Hostium occisi duo mi-
lia et centum uiginti capti.
Cod. Kiock. al.: septem mi-
lia ac cc hostium occisi.
Voss. II.: YH milia cccc ho-
stium occisi. Lov. 4.: septem
milia & ceo hostium occisi.
— Quamquam videri potest
aeque hoc loco ac 10, 15.
scribendum esse secundum
Bledic. „ septem milia iton-
g-^/i/i hostium occisi 'S tamen
in rccepta scriptnra nihil mu-

650

LIBER X.

XX« Dum ainbo consules omnisque Romana ymv(
Etniscum bellum magis inclinat, in Samnio novi ex(
cxorii ad populandos imperii Romani fines per Vesci]io6ii|
Campaniam Faleraumque agrum transcendunt Ingentesipe
5 praedas faciunt. Volumnium magnis itineribus in Sammm
redeuntem — iam enim Fabio Decloque prorogati impen
finis aderat — fama de Samnitiutn exercitu populationlbifr
qne Campani agri ad tucndos soctos convcrtit. ut in Cak-
nrnn agrum venit, et ipse cemit reccntia cladis vestigia et

10 Caleni narrant tantum iam praedae hostis trahere ut vix eij
plicare agmen possint, itaque iam propalam duces loqui a-
tempio eundam in Samnium esse ut relicta ibi praedaio^
expeditionem redeant nee tarn oneratum agmen dimicatiois
conmiittant ea quamquam similia veris crant, certius ta*

15 men exploranda ratus dimitiit cquites qui vagos praedato- \
res in agrls palantes excipiant: ex quibus inquirendo cogno-
scit.ad Vulturnum flumen sedere bos tern, inde tertia vigi-

taTimas, non modo qaod mul-
tis similibas locis ita scri^
ptrnn legitur^ sed etiam quod
hoc altero loco postposituiu
verbnm ^occis/^* melius cum
partieola ac Tel et coniun-
gendum videbatar: 10, 14. 17.
3. ad populandos imperii ro-
mani Jine a: M] ad depopu-
landos cet. Eodem pravo
emendandi studio, quo boc
loco in omnibus Drakenb,
codd. depopulandos ^ paulo
post in eisdem et in Pall. 1. 3.
depoptslaiionibusque scri-
ptum est. ef. 10, 18, — P;
ad populandos imperii fines.
— Paulo ante scrip turn est
in PAl i^ambo cohs,^', et in
P m. 2« M „iQ samnio noui
exercitus^% cum manum 1. in
P noui fugisset.

3. per F'escinost: ex coni. Si§.
-^ Codd.: per nestinos. Cf.
10,21. 8,29. — P: ^ uesli-
Aos in campania falernamqae
agrum cet. — H m. 1. : praeda
faciunt. m. 4.: praedas.

8. uf in Calenum agrum uc-
nit: M. — P: nl in calenum
uenit. — Paulo post PM : ho-
sUs trahere. — Pall, al.: nt
uix explicari agmen possit.

— M: „nec tarn oneratum
agmen dimicationib. comit-
tant'^ i. e. diwicationibns. c£
Cic. or. pro Arch. 6, 14.

15, dimittit eguites qui uagos
praedatores inagris palan-
tes excipiant: P cod. Sig.

— M: qui uagos praedatores
iu agros palantes inc]pi|ant.
Codd. Drakeub.: in agros.

17. inde tertia uigilia motu-

LIBER Z.

651

Ha moturum, iter in Samniura esse, lus satis exploratis
profectus tanto interyallo ab hostibus consedit, ut nee ad-
Tentus suus propinqultate nimia nosci posset et egredien-
tern e castris hostem opprimeret. aliquanto ante lucem ad
castra accessit gnarosque Oscae linguae exploratum quid 5
agatur mittit. intennixti hostibus — quod facile erat in no-
ctuma trepidatione — cognoscunt infrequentia armatis si-
gna egressa, praedam praedaeque custodes exire, inmobile
agmen et sua quemque molientem nullo inter alios con-
sensu nee satis certo imperio. tempus adgrediendi aptissi- 10
mum visum est, et iam lux adpetebat: itaque signa canere
iussit agmenque hostium adgreditur. Sanmites praeda inpe-
diti, infrequentes armati, pars addere gradum ac prae se
agere praedam, pars stare incerti utrum progredi an regredi in
castra tutius foret, inter cunctationem opprimuntur, etRo-t5
mani iam transcenderant vallum caedesque ac tumultus erat
in castris, Samnitium agmen praeterquam hostili tumultu

rum: P. — M: matoniin,
Cf. ex. gr. 27, 2.: nocle in-
seqaenti Hannibal silentiomo-
Yit castra,

5. gnarosque oscae linguae
ea>ploratum quid agatur
mittit: P.-^ M: gnarosqaeho-
8cae lingaae cet, Voss. lu al. :
gnarosque hosce lingaae oet.

7. cognoscunt: M. — P: co-
gnoscant infrequentia armatis
signa egressa: 9,bringen in
Erfahrung dass die Fahnen
nur von wenigen Bewaffneten
begleitet ausgerackt seien'',
— Bl: infrequentia armatis
signae gressae. m* 2. : gressa.

8. inmobile agmen: PItl codd,
Kiock Sig. al.] ignobile agmen
(Pall. 1. 3. Lcid. i. al.). „Ein
ficliwerf^iiger Uaufe, wo je-

der nur das Seine fortzaschaf-
fen suche, obne dass sich der
-Eine am den Andere^ be-
kiimmere noch der sicberen
Leitung eines Anfuhrers fol-
ge". Cf. 10, 25. — M: et sua
queqoe moliente nollo inter
alios consensu, m. 2.: boIIo.

11, et iam lux adpetebat: P
m, 2. M. — P m. 1.: etiam
lax adpatebat. Lev. 4. al. : et
iam lux apparebat. Cf. 8,38.:
nox iam adpetebat. al,

13. infrequentes armati (^^^
nige bewaffnet"): PJIl. —
Verba „ ac prae se agere prae-
dam^* bis scripta sunt in M,
alteroque loco inducta. — P:
progredi an regendi in castra.
— Paulo post Mm. 1. : tran-
scenderat, m. 3.: transcende-
rat.

653

LIBER X

captivonim etiam repentina defectione turbatum erat, qi
partmi ipsi soluti vinctos solvebant, partiiii arma ini sardns
deligata raplebant tumultumque proelio ipso terrlbilioremlo-
tcfmixti agmini pracbebant: memorandum deinde edideit
5 facinus, nam Stalum IMinacium ducem adeuntem ordiD»
hortantemque invadunt, dissipaiis inde equiiibus qui cum eo
aderant ipsum circumsistunt insidcntemque equo captumai
consulem Komanum rapiunt: revocata eo tumultu prima si-
gna SamniUum proeliumquc iam profligatum integratum est,

10 nee diutius susilneri potuit: caesa ad sex milla hoininiim,
duo milia et quuigenti capti, in eis tribuiii militum quat-
tuor, signa militaria triginta, et, quod laetissimum victoribus
fiiity captivorum recepta scptem milia et quadringenti, praeda
ingens sociovum: accitique edicto domini ad res suas no- :

15scendas recipiendasque: praestituta die quarum reruin non
cxtitit douiinus militi concessae, coactique vendere praedam |
ue alibi quam in armis animum haberent

XXI, Magnum ea populatio Campani agri tumultum
Romae praebuerat: et per eos forte dies ex Etruria adla-

1. captiuorum etiam repentina
defectione : PM : „ auch nocli
dadarch dass slch die Gefan-
genen pl5tzlich frei zu ma-
chen vpa88ten**.Leid. i.Yoss. il
Lov. 4, : refectioue. — Mm.
2. P: turoultomque proelio
Ipso terribiliorem intennixti
agmini praebebant. — JUL m,
1.: agmine. — P cod. Klock.
Pall. al. : nam Staiam Mina-
ttum. Id: nam sta | iam mi-

t
natium. m. 4.: nam sta | iam.

Dukerus Tac. Ann. 4, 27.

„Staiu8 tribuQus^' laudavit,

alii alia. — Leid. i. Lov. 4.

cod. Sig. al.: statium mina-

tium. Cf. 9, 44. : et impera-

tor Samnitium Statins Grl-

lius. — Mm. 1.: eqaitibns
qoi cam eo aderat. m. 2. : ad-
erat. — P: insidienteq. equo
captum ad conss. rapiunt. M:
ad cols.
9. proeliumgue iam pro^iga-
tum integratum est: M. —
P: proeliumque integratmn
est. — PM: nee diutios sa-
slineri potuit („ohne dass'*}.
10. caesa ad ri md. hominum
duo md et guingenti capti
in eistr, md IIII,: PM. Cf.
8, 8. — P: captiaorum rece-
pta septem mii £ cccc. M:
captiuorum recepta v\i mii &.
ecce preda ingens sotiornm.

— Paulo post M: concacMe.

— PM : coacli^i^^ ; ( ,, aber " :
6, 4.). Voss. n. al.: coaclL

LIBER X.

653

turn erat, post deductum inde Volumnianum exercituxn Etro-
nam concitam in arma et Gellium E^atium Samnitiimi du-

1. post deductum inde P'olu-
mnianum exefciium Etru-
riant conciftim in arma et
Gellium Egnatium Samni-
iiian ducem et Umbras ad
defectionem uocari et GaU
los pretio (M: praetio) in-
genti satlicitari: PM al.] —
vocare et — sollicitare (I. Fr.
• Crron. ). -^ Gronovius inocare
et soUiritare acribi voluit,
quod illi non turn demiun ad
defectionem et ad arma vocari '
potuissent, cam iam 10, 18.
Egnah'am Gellitim inter To-
seos versarl Umbrosque con-
tagione Tasci belli ad arma
Tocatos et Gallos mepcede
sollicitatos faisse legeremus.
veram eodem loco legimus,
cmn Yolamnias ex Samnio
Appio Claudio auxilio venis-
set, ingenti proelio et Tuscos
et Samnites fagatos esse co-
hortesqae Samnitiam Tictori-
bas Komanis cessisse, nee ta-
men ita subactos esse £tni-
scos ut pacem peterent. cam
igitar novi belli in Samnio
exorti nontias in Etrariam al-
latas esset , Yolamnianoqae
exercita dedacto Appias Clau-
dias non magni momenti yi-
deretor, et omnem Etroriam
snmmo bellandi ardore fla-
grare aadimus Gelliumqae
Egnatium, qui ex fuga cum
exercitus sui reliquiis reverte- '
rat) et Umbros, qui ad verso
proelio territi ad suos redie-

rant, de integro ad defectio-
nem vocari et Gallorum nova
auxilia tnagno pretio acciri.
fiomities doctos igitar ul an-
iiquam. scripturam matatam
vellent, id permoverit, quod
altero loco particip. conci-
tam altero m^xAiiwoB vocari
sollicUari viderent, quo scri-
bendi genere simplicitatem
orationis tolli oporteret, prae-
«ertim cum ead«m res etiam
Palatinorum 1. .3. Voss. ii. al.
librariis persaaserlt at non
concitam seA concitari scri-
berent. . vemm Livium non
modo persaepe ita orationem
Tarlare videmos, sed idem
eUam €on4itam longe alio
spectare voluit quam quo con-
citari, non enim ut 10, 18.
Etruscos ab Gellio aut ab
alio quo quam ab bellum vo-
catos, esse dicere vult, sed
6ua sponte arma cepisse, quod
ignominiaro dedecusque priore
bollo acceptam aequo animo
ferre non potuissent. denique
cum Umbri ad societatem
belli vooabantur Gallorumque
ajixilia acciebantur, Tasco-
rora exercitas Samniliamque
ad bellandum ihm instructus
paratusque stetit. „£rhoben
babe sich von ncuem zum
Kriege nach dem Abzuge des
Volomn. Heeres Etrorien und
der Samniten Feldberr Gel-
lias Egnatias, und aufgem-
fen zum Abfalle wilrden die

654

LIBER X.

cem, et Umbros ad defectioncm vocari et Gallos pretio »
genti 8olIicitari. his nunliis senatus contcrritus iustitiiim ■•
diciy dilcctum omnis generis hominum habcri iussit: neciiF
genu! modo aut iuniores Sacramento adacti sed senionm
Setiam cohortes factae libertinique centuriati: et defendendae
urbis consilia agitabantur summaeque rerum praetor P. Sm
pronius praeerat. ceterum parte curae exonerarunt senaton
L. Volumnii consults lilterae, quibus caesos fusosque pop
latores Campaniae cognitum est: itaque et supplicationes

10 ob rem bene gestam consulis nomine decemunt: iustitioin|
remittitur quod fiierat dies decern octo, supplicatioque perl
laeta fnit. turn de praesidio regionis depopulatae ab Sanmi-
tibns agitari coeptum; itaque placuit ut duae coloniae circa
Vescinum et Falemum agrum deducerentur, una ad ostium

ISliris fluvii quae Mentumae appellata, altera in 8altu Ve-
seino Falemum contingente agrum, ubi Sinope dicitur Graeca

Umbrer and die Gallier darch
ungeheare Yersprechangen
herangezogen**.
3. dilectum omnis generis ho'-
minum haberi: PM Leid. i.
cod. Klock.] delectam eet. —
PM: adacti. Leid. i.: adactis.
¥os8. II. LoY. 4. : adacti aunt.

— P m. 1.: libertini centa-
riati. PiD. 2. M: libertinique,

5. ei defendendae urbis con-
sUia agitabantur: M m. 3.

— M m. 1.: et defende ur-
bis. — P: ad defendendae
torbis. Cf. 10, 17.: P „ca.
ptum oppidum ae direptum
eat*': M „captain oppidum
ad direptum est". — M: ex-

^ boneraruat. — PMj 1. uoln*
mnii cons. (P: cosS. ) liUe-
rae. — Panlo post PM : cons,
nomine: „ zur Ehre des Con-
suls^

11. quod faerat dies xrJJLi
PM Leid. I. Pall. 1. 3. aL -
Cod. Sig. al.: per dies decem .
et octo. Cf. T. Livi I. zzx.
p. Lxxv. Sed cf. 10, 18.:
guindecUn — duodecim: al.

13. ui duae coloniae circa Ve*
seinum et Falemum agrum
deducereniur : ex emend. C.
Sigonii. — PM relL: ,, uesii*
nufn^^^ pauloqae' post „»f
saltu uestino ". Vesiinos
non in Campania aed ad su*
perum mare inter Marracinos
et Praetulios sedcs babuisse
notum est. cf. 10, ^. — M:
una ad hostium liris flnoii. —
PM: Mentumae (non M/n-
tnmae). cf. 8, 10. 11. al. —
M : altera in salta uestino fa*
lernam contingentem agnim
cet, P: contingente. — P:
ainuesa.

LIBER X.

655

urbs fiiisse, ^inuess^ deinde ab csolpDis Romania appellata:
tribunis plebis neg<^t!tim datura est ut plebei scito iubaretur
P. Sempronius praetor triumviros in ca loca colonis dedu*
cendis creare: nee qui nomina darent fjacile inveniebantur,
quia in $tationem se prope perpetvam ii^est^ regionis nonS
in agros mitti rebaintur. Avertit ab eis curis senatum Etru-
riae ingravescens bellum et crebrae litterae A{^ moneniis
ne regionis eiys motum neglegerent: quattuor ^ntes con-
ferre ^rma Etruscos Samnites Umbros Gallos: iam castra
biferiam facta esse, quia nnw locus capere tantam multitu- 10
dinem non possit. ob haec et — iam adpetebat tempus — r

2. ir: pL negotium datum est
id plebei ^£iitf iuberetur P,
Sempronius pt^; M] tribu-
nis pl«bi8 aegotlum datam est
ut plebiscUo cet. — P; y^tr.
pi. Beg^tium datum est nl
l^ebei sllto luberetur p sem-
pronius pr." Mnlii reec. codd. :
plebi scito. Cl^ 7, 42.: aliis
plebi scitis cauluu^ 27, 6. al. —
PSl: creare. Loid. u Lov. 4.:
crearet Yoss.^ n. al.: ut P*
Sempronius — crearet Cf,
T. Livi L x». p. ctk 4,

4» nee („aber/') iqui nomina
darent /aeile inuenieban*
tur: PM. — P; in statione
se prope pecpetuam. — M:
non in agros mitte | rebantar,
m. 2.^ mitte | bantar.

6. auertii ab eis euris sena-
tum: PiJL — Multi yecc.
codd. : anertit ab eis senatom
curis. — M m. 4. P Leid. i.:
ne regionis eius motum ne^
glegerent. M m. 1.: neclege-
rent. — PM: iiu gentes con^
ferre arma. <— P: umbros cal-
los. — PAL: bifariam. Voss. n.

al.: bifaria. Cf. 3$ 63.: 99 ge-
mina victoria duobus ' bib-
riam proeiiis parta*^ 41, 19.
tamen in cod. LalNrisb/* non
btfpriam scriptum «at sed
9,bifarias diuiduat eopias'^
. 25 , 32. : optimum igitnr rati
dluisis bifariam copiis totius
simul hispaniae amplecti bei-
Inm (Pat). aL — PJH: 9,qQia
unus locus capere tantam mul-
titndinem son possit ^^ Voss. I.
et multi recG. codd.: „non
, posset", Eadem ratione scri-
ptum psttlo post est in Voss. lu
Lov. 4k aL : 99 qui baud dnbie
tum primus omnium daetor
kaberetur^^ pro kabeatur^
11. ob hoee et iam appetebat
tempus eamitiorum causa
L^ Folmnnius cos* Romam
neuocatus: PM cod. Gid^ al.
— Pall. 1. 3. ah: ob liaec,
etiam apparebat tempus co-
mitiomm, etlA^Volnmaius cet.
(cf. 10, 20.: et iam lux ad-
petebat:). sed in Leid. i. cod.
Klock. 'Lor. 4. eausa omis-
smn non est.

656

LIBER X.

comithmiin causa L. Volumnlus consul Romam revi
qui priusquam ad sufiragium centurias vocaret, in
nem advocato popido multa de magnitudine belli E
disseruit! iam turn cum ipse ibi cum coUega rem

5 gesserit, fiiisse tantum bellum ut nee duce uno nee cx8
citu geri potuerit, aecessisse post ea dici Umbros et ing»|
tcm exercitum Gallorum: adversus quattuor popolos
consules illo die deligi meminissent: se, nisi confideretei
consensu populi Romani consulem declaratum in qui

10 dubie turn primus onmium ductor habeatur, dictatorem fiiisse
extemplo dicturum.

XXn. Nemini dubium erat quin Fabius quintmn onuuum

„qai hand dubie tnm primosr
omninm ductor habeator 9seD' -

(

4. iam turn cum ipse ibi cum
^ollcga rem pariter gesse-
rUr^ m. 2. M. — P m. 1.:
iam torn com ipse ibi coUega
rem cet. — PM: „Tiec dace
mio nee exercita'^: i. e. nee
uno dace nee exercitu uno.
— Pall. 1. 3. Voss. n. al. :
accessisseqne postea. Leid. i. :
accessisset.

7. aduersus quattuor popuJos
duce9 consules (P: cos.)
illo die deligi meminissent:
PMLeid.i. cod.KIock. Voss.ii.
al. „Sie sollien nicht verges-
aen dass man Consuln zu
wShlen habcn die vier Vol-
kem als Feldherren gegen-
fiber atehen wurden". Cod.
Sig. : adaersus quattuor po-
polos duos consules illo die
/ deligi cet. — P: nisi confi-
deret earn consensu pf. con-
sulem declaratum iri. M: eum
consensu pf. consulem decla-
ratum firi qui baud dubiae
ium primus omnium ductor
babeatur. m. 3*: fieri. — P:

8U nersa postremo ** cet. qoii- 1
que versibus praetermissis.
12. nemini dubium erat qm
Fabius quintum omnnm
consensu destinaretur: cod.
Thuan. Leid. i.] nemini do-
bium erat quin Q. Fabios
omnium consensu destinare-
tur. — M: quin fabius quinta
omniu consensu distinaretor.
L'ov. 4. al.: «, quin Fabius
Quintus^': ut 3, 1.: bic erat
Fabius Qaintus qui unus —
superfuerat. — „Keinem war
es zweifelhaflt dass Fabias
einstimmig zum filnften Mai
zu dieser Wiirde gewunscht
werde". Livius non creare-
tur scripsit sed destinaretur
animis, quod timendum vi-
debalnr ut Fabius scnez quin-
tum consul creari vellet. Cf.
9, 16.: quin eum parem de-
stinant animis magno Alexan-
dre ducem, si arma — in £u-
ropam vertisset. 29, 20.: qui

LIBER X.

657

consensu destmaretur^ eumqne et praero^ativa et primo vo-
catae omnes centuriae consulem cum L. Volumnio dice-
bant. Fabii oratio fiilt quails bit^nnio ante, deinde ut vin-
cebatur consensu, versa postiremo ad collegam P. Decium
poscendum: id seneetuti suae adminiculum fore: censura i
duobusque consulatibus simul gestis expertum se nihil con-
cord! collegio firmius ad rem publicam tuendam esser novo

enim Gdnvenire, qaem modd
ci vitas iuvenem admodam re*
CDperandae Hispaniae delega-
rit dafiein, quein recepta ab
liofiiibas fiisparita ad iapo«
liendam Panico finem crea-
vent cODSiilein, JBpe destina-
Terit Africam aitbactarnm,
fiannibalem ^ ttaliii detrii-
ctnrum, r^ptinte — ex pro-
viocla revocari cet^

1. eumqile et praefogaihia et
primo uocdtde otnnee cen*
iuripe\consUlem cum L. Vo*
lumnh dicehaiU: ),and so-
^ohl dl6 T6rvdtirende wie
Utich alle zUerai gerafeneii
Centnrien erhannteh iha mit
dem L. Volamnius zam Gon-
ial ^'. — M : cumq. et progatiaati
^t priin<> QOcatae oiiine6 cen^
tnrlae eoiisiileih c6t. Yoss. n.:
tumqae et (iraerogatiaae earn
«t priiho uOcata^ cei. Leid, i<
ill.: cumqtie praerogatiuae cet;
— Qaamqaam ^t in H et in
tell. <;ddd. praerbgtiiiuae
ftcriptam est, tainen ultimam
eias Yocb litteraitn et sequent^
voce et at setceDitb liliis lo-
cis mule Adiectaitl emendate-
qde s^riptuto es^e praeroga*
iiiia arbitror. Ham etsl cen-

¥. lavi pan It.

iaria qaaeqdd et idniornm et
feenioroin erat (1, 43.), tamea
ianiores iion una com senio-
ribus suffragidm talisse aperte
dicttttn 26, 22* esti tiec ferri
posse prae^ogativae videtor,
iiisi praerdgaiiviis cerdurids
idem dicere Liviam yoliiissii
putamus quod primo uoedtasi
id qadd cam particulis ei et ate^
tetiir vix prbbari pqssit. prae^
Togativa igitar b. 1. scrip tam
W. at dp 18.: praerogatwd
treahi. cf. 27, 6. : Valeria itt-
nioram, qaMe 66rt<$ praeroga*
tiva elrat, Q. Falviam et Q;
Fabiaih cons, dixerat, eddem-
qae iure vocdtae indinassent
Iiisi tribdiii pi. -^ iiiterpo-
saissent. 24^ 7. 9^

6. id seneetuti suae adminl'
'euluin fdre: PM. — Lby. 4;
iliiqae rfecc. cddd.: senecta-
iis 60^6. Cf. 6, 1.: i;etenim
|)rimd <qd6 itdniinicalo erectji
erat, ciodetn innixa M, Fund
|>riacipe stetit.

6. nihil edhebfdi botlegib fir^
mius (P: firmos) ad remp:
iuendani essS: PHI itl.] nil
l;oncordi cdUegio c^t. — JU:
tioao inlperii sotio. — Leid;r.*;
tuendam esset.

658

LIBER X.

Imperii socio vix iam adsuescQre senSiem animum posse,
cum moribus notis facilius se communicatarmn cOnsilia. sub-
scripsit orationi jcius consul cum mentis P. Decii laudibus
tum quae ex concordia consuliun bona quaeque ex discor-

5 dia mala in administratione rerum militarium evenirent me-
morando, quam prope ultiraum discrimen suis et coUegae
.certaminibus nuper ventum foret, et monendo Dedum Fa-
biumque ut uno animb una mente viverent: esse praeter ea
Tiros natos militiae, fectis magnos ad yerborum Iinguaeque

lOcertamina rudes^ ea ingenia consularia esse: callidos soller-
tesque iuris aique eloquentiae consultos, qualis App. Clau-
dius esset, urbi ac fcHri praesides habendos praetoresque ad

d. subscripsH orationi eius
COS. cum meritis P, Decii
laudibus tum {jfuae cet: P
cod. Gel.: „ seine Rede nn-
terstutzte der Consal theils
durch das wohlyerdiente Lob,
das er dem P. Decias er-
iheihe, thefls dad arch beson-
ders dass er erwahntCi wei-
clie Yortheile im Kriege aas
der Einlracht der Consaln
und welche INacbt)ieile aas
der Zwietraebt derselben ber-
Torgiogen, wie erst kiirzlich
nocb durch die Feindselig-
keiten zwiscben ibm nod sei-
nem CoUegen fast AUes aaf
dem Spiele gestanden: Ibells
dadarcb dass er den Decios
and Fabias ermabnte, dass
sie eines Herzens and eines
Gelstes bleiben mocbten'^ —
M : cam meritis p. decii laa-
dibas cum quae ex concor-
dia coDSulum cet. Yoss. ».
omnesque ferme recc. codd.:
tam meritis p. decii laudibus
tum cet. — Recc. quidam

codd.: quam prope ad ulti-
mum discrimen.

7. ^ monendo : U] admonendo
(P rell.). Cf. 10, 21.: liite-
rae Appu monentis ne regio-
nis eius motam neglegereot.
10, 19.: baec monendo obte-
standoque. 2, 10. 21, 10. al«
•» Paulo post cod. Sig. aL:
aires jgnaros mlUtiae.

12. urhi ac fori praesides htt-
bendos : PM Leid« i. al. ] arbi
ac foro praesides cet. — Non
ausim invitis antiqals libris
aut urbi ac foro aut urbis
ac fori scriher^, cum per-
multi loci doceant nullam
scriptorem magis solitum esse
orationem varianda atque mu-
tanda constructione ornare
quam Livium. nam per se
utrumque recte babet, et urbi
praeses aeque ac praefectus
urbi scribi potuit, praeser-
tim cum verbum praesidere
dativus sequatar. cf. 10, 8.:
principera nobilitati vestrae.
1, 34. : bello dom/qae. 9, 26.

Llfi£RX.

659

reddenda iura creandos esse, his agendis dies est consum*
ptus: postridie ad praescriptum consulis et consularia et
praetoria comitia habita: consules creati Q. Fabius et P. De«
cius, Ap. Claudius praetor, omnes absentest et L. Volunmio
ex senatus consulto et scito plebis prorogatum ia annum 5
imperium est« .

XXIU. Eo anno prodigia multa foerunt^ quorum aver^
runcandorum causa supplicationes in biduum senatus decre-
vit: publice vinum ac tus praebitum: supplicatum iere fire*
quehtes vlri feminaeque. insignem supplicationem fecit cer- 10
tamen in sacello Pudicitiae patriciae^ quae in foro bovario
est ad aedem rotundam Herculis, inter matronas ortum:
Verginiam Auli filiam patriciam plebeio nuptam L. Volu*
mnia consuli matronae, quod e patribus enupsisset, sacris
arcuerant: brevis altercatio inde e^ iracundia muliebri in 15

«-^ PM: callidos soUertesqne.

— 91: quails ap. p. Claudius
ee. — M: praetores qua ad
reddeuda iura. Pall. 1. 3,:
praetores ad reddenda iura.

1. his agendis dies est corif
sumptus: PM. Interpellata
enim fuerant comitia et Q«
Fabii oratione et L. Folnmnii.
•^ M: post tridie. Cf. 6, 1.

— PM: ),cois. creati q. fa*
bius et p. decins ap. elaudius
pr. omnes absentes*': i* e.
non petentea*— - PM: et 1.
nolumnio ex s. c. et scito pie*
bis prorogatum in annum im«
perium est.

7. quorum auerruncandorum
causa: M. Cf. 8, 6. — P:
qnora nerruncandorum causa*
Voss. II. omnesque rece. codd* i
quorum auertendorum causa*
Cf. 3, 5. : bis avertendis ter*
rorlbus in triduum feriae in*

dictae, per qnas omida dela*
bra — inplebantur. — M: pu-
biice ninum ac tn sprebitun*
Pt publice uinum ac tus pre*
bitnu. m. 2.: tus y biduu.
Leid. It Voss. 11.: ninum ac
tus plebituum» Pall. 1. 3. al.t
ninum ac tus plebi datum
praebitnmm. -— Leid. i. al.t
Bupplicatnm ire frequentes.

11* in foro Bouario (32, 57. )t
PM aL] in foro boario. — M
m« 2, Pi ad aedem rutundam*
Mm. 1.: rotundam. — Paulo
ante M: pudicitiae patrikiae.

13. Ferginiam: PM Leid. t. al]
Virginiam. Cf. 3, 44. — M:
aulit f. patriciam. '•^ PM cod*
Gel. al.: quod e patribus enu*
psisset. Cf* 4, 4. -*^ M: sa*
cris arcuerat. m« 3. : arcuerat*

■*

Leid. I* Voss. ii. Loy. 4. al. t
sacris arguerant.

660

LIBER X.

contentionem animonim exarsit> cum se Verginia et pairl-
ciam et pudicam in patriciae Pudicltiae templum ingressam
ut luii nuptam ad quern virgo deducta sit, nee se virr ho-
nonunve eias ae rerum gestarum paenitere, vero gloriare-
5tuv. facto deinde egregio magnifica verba adauxit: in vico
LongOy ubi habitabat, ex parte aedium quod satis esse! loci
modico sacello exdusit aramque ibi posuit, et convocatis
plebeis matrimoniis conquesta iniuriam patriciarum ^,hanc
ego aram^^ iaquit ,,Pudicitiae,plebeiae dedico, vosque hor*

3. vt uni nupiam i»d quern
uirgo deducta sit: P] et
ani nuptam cet. (M). „Sie
661 als gebornePalricierin and
als ziichtiges Weib in den
Tempel der adlichen Kensch-
Beit getreten und zwar als*
Gattin des Einen za dem sie
als Jangfrau geftihrt worden^'.
Illls enim verbis diligentiuB
ez.primitar, car se Yerginia
pudicam habere posset, ef.
Fest. : Padicitiae signam. —
91: .penitere.

6. ex parte aedium qu»d so-
^is esaet loci modico sacello
exdusit: P: „in der Lan-
gen Strasse, wo sie wohnte,
theilte sie von ihrem Hanse
so viel Raum ab als zifeiner
mfissigen Kapelle hinlSnglich
scbien'*. — M m. 1.: quos
satis esset loci, m, 2.: quo
satis cet»

8. plebeis matrimoniis: JXI m.
1« P m. 2.] plebeiis matro-
nis. — Leid. i. cod. Klock.
mtdtiqne alii codd. Drakenb. :
„ matrimoniis*'. Simili modo
spud Tacitam hoc nomen ab-
stractom pro coacreto scri*

ptam legimus: Ann. 2» 13.:
snmptaram militem Germa-
noram agros, tractaram con-
tngeS) accipere omen et ma-
trimonia ac pecanias hostinm
praedae destinare. 12, 65.:
coniuginm principis. aL cf.
Mic. Bachius ad Tac. Ann.
13, 14. Saet. Caes. 51.: ne
provincialibus qaidem matri-
moniis abstihnisse. Li v. 41,
21.: servitia maxime morie-
bantar. 2, IQ. al. — P m. 1.:
matriraonins. — M m. 2.:
matrimonuis^ — Leid. i. al.:
conqnesta iniaria. Palk 1. 3.
LoVk 4.: conqnesta de inia-
ria. — M: patrltiarHm.
8. hanc ego aram inquii pu-
dicitiae plebeiae dedico :
Pin. — Leid» I.: hanc aram
ego inqait. Voss. u. aL: ps*
diciliae dedico plebeiae* —
Paolo post M: ut haec ara
qaam ilia si qoid potest
(„wean es worin m5glich
VFSre^') sanctias et a castio*
ribus coli dicatar. P m. 1.:
si qaid potest a sanctias et
castioribas cet. dein m. 2. is
scriptam est siipra sa.

LIBER X.

661

tor ut, quod certamen virtutis viros in hae civitatfe tenet^
hoc pudicitiae inter matronas sit detisque operam ut haec
ara quam ilia — si quid potest — sanctius et a castiori-
bus coli dicatur'^ eodem ferme ritu ct haec ara quo ilia
antiquior culta est, ut nulla nisi speclatae pudicitiae ma- 5
trona et quae uni viro . nupta fiiisset ius sacrificandi habe-
ret. vulgata dein religio a poUuti's nee matronis solum scd
omnis ordinis feminis postremo hk oblivionem venit — Eo-
dem anno Cn. et Q. Ogulni aediles curules aliquot fenera-
toribus diem dixerunt, quorum bonis multatis ex eo quod 10
in publicum redactum est, aenea in Capitolio limina et trium
mensaram argentea vasa in cella lovis lovemque in oul-
min% cum quadrigis et ad ficiun Ruminalem simubcra in-
fiantiilm conditorum urbis sub uberibus lupae pesuerunt, se-
initamque saxo quadrato a Capena porta ad Martis strave- 15
rant, et ab aedilibus plebeis L. Aelio Paeto et C. Fulvio

4. modern ferme riiu et Iiaee. ?., Cn, et >Q. Ogulni: MJ Cn.

Qra quo iUa antiquior culta
est,: n ID, 1. -r- IB In^ 9.:

c|ao ilia antiqaior. P Leid. r.
al.: quod ilia antiquior. Cf.
10. 13.: se ad populnm lalo-
ros. — PM : et quae nni uira
nubia fuissek Cf. 1^ 59.

7. uulgata dein religia a foh
luiis: P m. 2. Bl al.: „al8
sp9terbin die Heiligkeit des.
Gegenstaijdes durch £ntweih.-
te herantergel^raclit worden,
Bnd zwar nicht bloss durch
Frauen von Stands sonderu
Weiber aus alien Klassen"
Q. s. w. Cr. 1, 10.: ita deinde
dils yisuQi, nee inritapa cour
ditoris templi Y.oceqi esse — ,
nee mullitudine conpotcim eias
d.oni vulgar i laudem.. — » P
m. 1.: deinje religio. R^ecc.
codd.: d«inde.

aQ. Ogukiii(P). — Leid. I.
Voss. II. "Pall. 1. 3. al:: ogui-
V nii. Cf. 10, 6. — P m. 2. M;
aliquot faeneratoribus. P ra. 1. :
aliquod.

14^ sub uberibus lupae: P to, 2.
— Pm. 1. M: snberibos lu-
pae. — » In I^eid. i. Voss. ii.
liov. 4, sub excidit. — P: a
capacna porta. ~ Pljl cod,
Gel.-al.: ad martis.. Cf..41, 28.:
„sqppIicaJtio adCereris Liberi
Liberaeqae fait". Contra 3,55.

i6. et ab aediliffus plebeis Z.
Aelio Paeto et C, Fuluio
Curuo: P] et ab Aedilibus
plebeiis cet. — K: et ab ae-
dilibus plebeis I. emilio peto
et c. fuluio. curtio ex inulta
c itia Item, pecunia cet^ — P
ip, 1.: ex mnltatUia. m. 2.
Q]ultatici9. — M n* 1. (P)
ad cereri's | posite. IH m. 3.

663

FIBERS.

Curvo ex multaticia Item pecunia, quam exegerunt pecua-
riia damnatiSy ludi facti pateraeque aureae ad Ceteris positae.
XXIV, Q, inde Fabiua quintum et P. Decius quar-
tum consulatun^ ineunt, tribiis consulatibus censuraque col*
slegae nee gloria magia renim quae iogens erat quam Con-
cordia inter ae clari. quae ne perpetua esset, ordinum ma-
gis quam ipsorum inter se certamen Intervenlsse reor, pa-

. trieiis tendentibua ut Fabius in Etniriam extra ordinem pro-
vinciam baberef^ plebeis auctoribus Dedo ut ad sortem re-

lOvocaret: fuit certe contentio in senatu, etpostquam ibi Fa-
biua plus poterat, revocata res ad populum est* in con-
tinue ut inter militares viros et factis potius quam dictis
fretos pauca verba habita. Fabius, quam arborem conse-
rulsset, sub ea legere alium fiructum Indignum esse dlcere:

15 se aperuisse CiminTam silvam viamque per devios saltus Ro-
mano bello fecisse: quid se id aetatis sollicitassent, si alio

ad cereris ede | posite. Leid. i.
Vosf. II. Lov, 4.: „iain*^ (pro
iiem),

3, Q, inde Fabius vetP* De»
eiua quartum consulatum
ineunt: P. -- M (Leid. i.
Voss, II. Lot. 4,): q, inde fa-
bias ft f, decius qnarlum cet
•^ PJSI: tribns consalatibos
censaraqae coliegae; „jetzt
zum dritien Mai doroh das
Consalat vereint".

9t plebeis 0uctoribu9 Detio:
PM] plebeiis oet. „Die Pie.
beier den Decias aufforder*
ten**, cf. 3, 41,: auctoribas
qui aderant — Paulo ante
PM Leid. i. : ut fabius in etru*
riam extra ordinem prouin*
dsm (M: prouiniia) baberet:
„ dass dem Fabius der Krieg
gegen Etrurien obne darum
ztt loosen iibertragen werde**.

11. in contione: recc. codd. —
M: in contione ut inter mi-
litares uiros cet. P: in con-
tentione, Leid. i. Lov. 4. al. :
in contentionem.

13, quam arborem conaeruis-
set: PU rell; — Cod. Sig.:
eernisset. Glareanus maiebat
scribi conseuisset , neque
quidquam facilios fieri potuit
quam ut una littera r ab ati*
quo librario inconsulte inter-
poneretur. — P m. 1.: con-
seruisset et sub ea legere
alium fructum indignum esse
dicere. M : 'dicere#, — PM :
86 aperuisse ciminiam sil-
nam. Cf. 9, 36.

16. si alto dues gesturi bellum
essent: M m. 3. P Leid, i,
Lov. 4. aL] si alio duce bel-
lum gesturi essent — Mm.
1.: quid se id aetiitis sollici»

LlfiMX

663

dttce gesturi bellum essent? nlminim adversariiun se non
socium imperi legisse sensim exprobrat, et invidlsse Decium
concordibus collegis tribus: postremo se tendere nihil ul-
tra quftoi' ut, si dignum provincia ducerent, in earn mitte*
rent: in isenatus arbitrio se fiiisse et inpotestate populi {u-5
turunu P. Deeins senatus iniuriam qaerebatur: quoad po-
tuerint, patres adnisos ne plebis^aditus ad magnos honores
esset: postquam ipsa virtus pervicerit ne in uUo genere h(N
minum inbonorata esset, quaeri quem ad modum inrlta sant
non suffragia modo populi sed arbitria* etiam fortunae el in 10
paucorum potestatem vertantur: omnis ^ntese consules sor-

tassent alio duce cet. — Paulo
post P m. 1.: non socium
imperi. P m. 2. Al: imperii.
HI: »on sotivm. — Leid. i.
Lot. 4. aL: ^concmrdilMV col-
legia tribus *^ Ml coBcordiu
collegis tribos. Gf. 8, 1. : cum
querimonis. „ Bald giug er so
weit dem Dedns vorznbalten,
er habe sioh an ibm nicbt
einen Freund und Genossen
in der Regierung sondern m-
nen Gegner gewShlt, und dass
ibm Decitts den Robm be-
neidet habe, aueh zum drit-
ien Mai iro Consulate mit ibm
eintrficbtig verbunden gewe-
sen zu sein'^

4« si dignum protdneitt duce^^
tent: PM rell.] si se dignum
provincia ducerent. Cf. 3, 3.t
fuDestam popnlationem fecit.
~- Jtt : in senatus arbitrio se
fniase et potes | tste populi
futnrnm. Leid. i*: se futorum.

6. P, Decius senaius iniuria
querebmtur: M m. 3. -* M
m« 1. P Leid. i. al.: iniuria.
Pali. 1. 3. Vofifi. iiv Lov. 4.;

„de stBnatus iniuria *^ — M:
quo at potuerint cet.

7. peUres adnisos ne plebis
odiius ad magnos honores
esset: P m. 2. M Leid. i. al.]
patres annisos ne plebeiis adl-
fus cet. — P m. 1.: aditos.
— Leid. 11. al. : ne plebi adi-
ttts — esset. — Paulo post
M: quem ad modum inrita
sunt non sulTragia modo po-
puiis sed arbitria etiam for-
tunae cet. „So lange es mdg-
lich gewesen, batten die VM-
ter dahin gearbeitet, dass das
Yolk keinen Zugang zu bo-
ben Amtern gewinne: nach-
dem die Tugend selbst es
duFcbgesetzt^ dass kein Stand
von ibr au^gescblossen bleibe,
versuche map, wje sicb nlcbt
bless die Besiimmnngen des
Volkes sondern sogar die £nt<*
scbeidungen des Scbicksals
kraftlos machen und dem £in-
flusse einiger Weoigen zu-
wenden liessen^/.

11. omnis ante ae eonss, (M:

664

I4fi£RX

iitos provincias esse, nunc extra sortem Fabio senatuin
vinciam dare, si honoris ejus causa, ita eum de se
re publica meritum esse ut faveat Q. Fabii gloriae,
modo non sua contumelia splendeatt cui autem dubium
3 ubi unum bellum sit aspcrum ac difficile, cum id alteri
tra sortem mandetur, quin alter consul pro 8upervacaKii|
atque inutili habeatur? gloriari Fabium rebus in Etruria p
stis : velle et P. Decium gloriari, et forsitan, queni ille ol^
rutum ignem reb'querit ita ut totiens novum ex inpn)Tise|
4Qwcendium daret, eum se e&tincturum; postremp se cM

^088.) soriitos proumcias
(HI: proaintiafl) e^se: PJH.
— PM: „ 81 honoris eins causa
ita earn de se deque rep. me-
^itam esse at faueat q. fabii
gloriae quae motfo non sua
GontuQielia splendeat*': nisi
quod in M alteram de prae-
termissum est „ita euni d«
se q. I rep. meritum esse'^
,,Jetzt weis,c der Senat dei^
F^bius seine Stelle an obne loo-
sen zulassen, wenn nui^darani
un(i den f abias zu ehren, so
gestehe er, dass die Yerdien-
ste desselben urn ibn und
4en Slaat so bedeut^nd w3-
ren, dass er gern zur Ver-.
grSsser^ng seines Rubmes bei-
tragen wolle, nur picbt dasa^
ihm selb^t eine Bescbimpfung
daraus bervorgehe".
4. cui auiem dubium esse^ ubi
unum bellum sit asperum
qc difficile cet.: PM, Deindc
vero scriptum est in PM
Leid. I. \\fix\. cum id sed cui
id alteri extra sortem mail',
detur^ in P m. 1. etiam ah
^K^x in YoSA U. aj, ei id

alteri cet. , quamm scripts |
raram prior fac:ile ex £tf ii
nasci poluit, altera docerevi-'
detur librarlos non eum (
si ante ocalos in antiqaiore i
quodam libro haboisse. —
P: quin alter cos. pro SQpe^
uacaneo adq. (m. 2.: atq.)
inutili habeatur. Al : qajn aL
ter cos. pro so^aagaiieo adq>
inutili habeatur, Recc. codd.:
alter consulum.
7. gloriari Fabium rebus in
Etruria gestis: PSd, —
Yoss. II. al.: in etruriam. —
PM: et forsit^n quern ille ob-
rutum ignem rellquerit ita at
totiens nounm ex ioprouiso
Incendium daret eum se ex-
tincturum. Lof. 3. : qnem o.b-
rutum ille ignoro reliquerit.
^Q. pasiremo ss coUegife hono-
res praemi(igu^ concessu-.
rum : M. In P excidit se, ^
P omnesque et Pall, et Drak.
codd.: ,^cam pericii/tiii» di-
micatia proposita sif : sed
in M scriptam est „ cumi pe-
ricnlum turn dimicaiio. pro-
posita sit^S ut d^iqia essa

♦.

LIBER X.

665

gae honores praeiniaque concessurum verecundia aeiatis eius
maiestatisque — : cum periculum cum dimicatio propasita sit,
neque cedere sua sponte neque cessurum et, si nihil aliud
ex eo certamuie tulerit, illud certe latnrum ut — quod po-
puli sit — populus iubeat potius quam patres gratificentur: 5
lovem optimum maximum deosque inmortales se precari ut «
ita sortem aequam sibi cum coUega dent, si eandem virtu-
tern felicitatemque in bello adniinistrando daturi sint: certe
et id natura aequum exemplo utile esse et ad famam po-
puli Romani pertinere, eos conaules esse quorum utrolibetlO
duce bellum Etruscum geri recte possit. Fabius nihil aliud
precatus populum Romanum quam ut priua quam intro vo-
carentur ad suffragium tribus, Ap. Claudii praetoris adiatas
ex Etruria litteras audirent, comitia habuit, nee minore po-

non possH quin oiroqae loco
a Livio eum posUnm fnerit.
cf. 6, 35.; Cliuini novo bello
exterriti cmn moUitudineiiji
com formas hominum inyisi-
tataa cern^ren^ — legatos Ror
mam qui aaxiliuai all aenata
peterent misecie,
31 si nihil aliud ex 40 ceria"
mine tulerit illut eerie la-
iurum: SI m. 1. — M mu %\
illad. P: si nihil aliam cet.
-r- Paulo post SI; deosque

mortalea,
8. certe et id naiura aequum
exemplo utile esse et ad
famam populi romani per-
iinere'\ certe id et natura ae-
quum «t exemplo cet. — PSI
^ell.: certe et id: „sickec we«
nigsiena aei theils daa^S SI:ae-
quu exemplo utile eaaeet ad fa-
mam pir. pertinereeos coa.«e8ae
quorum uirolibet doce cet. P :
aequum et exemplo utile ease
et a4 fawAm pf . pertinere eos

coss. esse quorum ntrolibet
bellum etruscum cet.

11. nihU aliud precatus pm K
quam |i/; SI] nihil filiud pre*
catus populum quam ut cet.
*r- Pi ,, precatus u.r. quam
Qt*^ Nee in Dpak.^ codd. vel
r. vel rom, defuisse videtur,
T- Tribus excidit in Leid. i.
of. 5, 5^.^ comitia curiata^
quae rem militarem continent.
— M: ap. claudii ptr. P: ap,
daudii pr.

14. comitia habuft : PM rell. ] co-
mitio ahiL —r Non video car
Fabius consul comitia habere
non potuerit. sed videtur ho-
mines doctos in scrip tura hu«
tos loci constituenda et id
duxisse quod 3, 35. de App.
Claudio decemviro relatnm
legimns, quamqoam itk diver-
sissima re nulla ex habendls
comitiis invidia Fabio eye-
aire potnit. nam quod in
Leid. I, soriptum esse dicitur

666

LIBER X.

puli consensu quani senatus provincia Etniria extra sortfla
Fabio decreta est.

XXV. Concursus inde ad consulem factus ommoai
ferme iunionim et pro se quisque nomina dabant, tantacfr
5pido erat sub eo duce stipendia faclendi. qua circumfusos
turba ,,quattuor milia'^ inquit „peditum et sescentos eqii
tes dumtaxat scribere in animo est: hodiemo et crasdno
die qui nomina dederitis mecum ducam: maiori mihi cune
est ut omnes locuplctes reducam quam ut multis rem ge-

10 ram militibus'^ profectus apto exerciiu ^ eo plus fiduciae
ae spei gerente quod non desiderata multitudo erat, ad op-
pidum Ahamam, unde baud procul bostes erant, ad castia
Appii praetoris pergit. paucis citra milibus lignatores ei cum
praesidio occurrunty .qui ut lietores praegredl viderunt Fa*

IGbiumque esse consulem accepere, laeti atque alacres diis
populoque Romano grates agunt quod eum sibi imperato-
rem misissent: circumfusi deinde cum consulem salutarent,
quaerit Fabius quo pergerent, respondentibusque lignatum

,,comitio habnit'S id non roa-
goi momenti esse, permulta
eiosdem generis menda libra-
riomm pcrsuadent. -— P: cu-
mitia. — M: proeintia etru-
Ha extra sortem fabio decre-
ata e. id. 2.: decreta e.

3. concursus inde ad coss,
(M: conSs.) fact us omnium
ferme iuniorum: PM, —
M m. 1.: tanta cnpado erat.
m. 2.! copido.

5. tfua eircumfusus turba Mill
inquit peditum et sescentos
equites dumtaxat scribere
in animo est: P m. 2. 19. —
P m, 1.: quara. Leid. i.: qua.
Voss. n. at,: qaL — Cf. 8,
11.: mille et sescenti. — PM
relL: qui nomina dederitis.
Cod. Sig. : dederiiit.

8. maiori mihi curae est: E

— P: maiori^mihi cara -r*
Cod. Klock, : maior mihi cora
est. — M: „qaain nt mollis
res geram militiba8'^ P rell. :
„r^mgeraIn^^ Utramque scri-
ptaram pro vera baberi posse
locisqae similibus probari ne-
mo non videt. Cf. 10, 30.:
r^ gerit. 30, 2. : res R. gesta.

— M : fidutiae ae spei. — PM:
ad oppidum abarnam. Cod.
Sig. : ad oppidum adharnaham,

— P: unde baud procul hostis
erant ad castra appii pr. per-
git. M: appii ptr. pergit.

13, paucis citra milibus („ei-
nige tausend Scbrilte dies-
scits"): P. — M: paucis ci-
tra militib^. iignaftores cet. *-
■ M: leti atqae alacres.

■-1.

LIBER X

667

se ire, ,,aiQ* tandem ^^ inquit „nuin castra yallata non habe-
tis?'^ ad hoc cum sucdamatmn esset duplici quidem vallo
et fossa, tamen in ingenti metu esse: ^habetis igitur^' in>
quit „adfatim lignorum, redite et vellite vallum ^S redeunt
in castra teiroremque ibi vellentes vallum et iis qui in ca- 5
stris remanserant militibus et ipsi Appio fecerunt: turn pro
se quisque alii aliis dicere consulis se Q. Fabii facere iussu.
ppstero inde die castra mota et Appius praetor Romam di-
missus, inde nusquam stativa Romanis fuere: negabat utile
esse uno loco sedere exercitum, itineribus ac mutatione lo- 10
corum tuobiliorem ac salubriorem esse, fiebant autem iti-

1. aiiC tandem inquH num cO"
&tra uallafa non (id« 1.:
abetis) habetis: M. Cf. 10,
18.: sali/i" salve. — P: an
in tandem inquit cet.

3. tamen m ingenti metu esse]
et tamen in ingenti cet. ^•
JM: ad boc cum succlamatum
esset duplici quidem uallo et
fossa tam eoT ingenti | me«
tum ee. P : ad hoc cum sub-
clamatam esset duplici qui*
dem nalio fossa et tamen in
ingenti metu esse. Cod. Klock.
al. : ad haec cum. Pall, omnes-*
que prope Drak. codd, : et
tamen ingenti metu esse,

5. idi uellenies uallum: P. —
M: ibi bellentes nallom et ii
qui. M m. 2, P : et lis qui in
castris remanserant militibus.
— P: coss. se q. fabii facere
inssa, SI m. 1.: coss. se q,
fabii I facere iossu facere. po-
sterii inde die, m« 2.: q« fa«
bii I inssu facere. postero inde
die. — M : et appius ptr. ro-
mam dimissus. P; et appius

pr. roma dimisus. n. 2.: di-
missus.
11. nobUiorem ac salubriorem:
PM rell.] mobiliorem ac sa-
lubriorem (ex coni. Klockii,
Clerici al.). „£r meinte es
gereiche demHeere znmNach-
theile an einer Stelle feat za
sitzen: dprch MSrsche nnd
hlufiges Wechseln des Stand-
ortes werde nicbt nur filr die
Gesan^heit dec Truppen ge-
sorgt sondern sie zwftngen
dnrch die dadurch hervortre-
tende Unerschrockenbeit dem
Feinde ancb Acbtung ab^^
Contra ea scriptum 10, 20. est
„]gnobiIe agmen^S <Iuo loco
non magis codicum luscripto-
rum auctoritas quam res ipsa
„]|imobiie^^ desiderabat. •—
P: ac mutatione locorem. — -
M : quanta fieri sinebat hieps
cet. P: fiebant autem itinera
quan fieri sinebak^biems. Cod.
Klock.: quam fieri sinebat.
— Verba ^^ fiebant autem —
exacta ^' exciderunt in Leid. i.
VoBS. lu Lov. 4. al.

668

LlBEaX

nera quanta Ceri sinebat hiems liauddum exacta. vere inck
primo relicta sccunda I^one ad Clusium, quod Camars
olhfn appellabant, pfaepositoque castris L. Seipione pro pTa^
tore, Romam ipse ad consultandum de bello rcdiit — m

5 ipse spoi^G sua, quia bellum ei maius in conspectu erat
quam quantum esse famae crediderat, sive senatus consulto |
aedtus,, nam in utrumque auctores sunt, ab Ap, Claudio
praetore retractum quidam videri volunt, cum in senatu et
apud populum, id quod per litteras adsidue fecerat, teno-

10 rem belli Etnisci augeret: non suifecturum ducem unum
iiec exercitum unum adversus quattuqr populos : periculum

1. U€re inde primo relicta se-
eunda legione ad Clusium
quod Camars ( P cod. Klock.
aL: camaris) olim appella-
bant: PM. Cf. Polyb. 2, 19.:

fyxvfo ^Po^uxtbi^ Iv r^ Ka-
fht^Adv %Q^a. — Draken-
borcbio res dubia yidebatar,
quod, cum secanda legio ad
Cloaiam relicta diceretor, scri-
ptmm non esset qao loca re-
liqaiis ezercitas castra ba-
bnisset. res iia se habet: le-
gionem secundani, quam cum
L. Yolumnio in Samnio fuisse
10, 18. 27. legimus, ad Cln&ium
iam bostibas opposuit Fabius,
et quod illi legutni iidebat et
qaod eo Gallos proficisci fama
acceperat. reliquom exercitum
inAppianis castris ad oppidum
Aharnamvelaliopropinquo lo-
oo» dum ipse Roma rerertisset,
rcmanere Toluit praeposito
L. Seipione pro praetore, qui
ante qnam Appins Romam
dimissiiA .crat, legatua fnisse

videlor (10, 21.), — P: \
seipione ppr, JU: i. soipioDe

proptr romani ipse ad con-
sultandum bello rediit. M m.

3.: bello. — M m. 2. P: sioe
ipse sponte sua, M m. 1.:
ipssc. LoY. 4.: sua sponte. €f.
^x. gr. 27, 11, nbi in opti.
mis libris sponte sua scri-
ptum est. — Leid. I. Voss. n.
al.,: ^uia bellnm et mains cet.
— P: „8iue s. c. accilns*'.
In^Iitterarum metatbesl scri-
plom est „siue soc, accitos"
pro SCO, Cf. 5, 4^.
7. ab Jp, Claudio pTr, (P:
pr.) retractum quidam, ui-
deri uolunt: PM. — P: in
senatuw, Cf. 3, 10.: iactata
per aliquot dies cum. in se-
natu res turn apud populum
est. 7, 11. al. — Panlo post
' P]|(: aduersus iiu. popnlos.

li. periculum, esse: P m. % et
duo rccc. codd. — P m. 1.
M m. 1.: „periculos ee",
qnod pro perieulo scriptum
▼idetiir. Delude in M ultima

LIBER X.

669

e^se, sive iuncti unum premaDtf siye diversi gerant bellam^ '
ne ad omnia simul obi^e unus non possit: duas se ibi le*
giones Romanas reliquisse et^ minus quinque milia peditum
equitumque cum Fabio venisse: sibi placere P. Decium con-
sulem primo quoque tempore in Etruriam ad coUegam pro- 5
ficisci, L. Volumnio Samnium provinciam dari: si consul
malit in suam provinciam ire, Volumnium in Etruriam ad
consulem cum exercitu iusto consulari proficisci. cum ma-
gnam partem moveret oratio praetoris, P. Decium censuisse
ferunt ut omnia integra ac libera Q. Fabio servarentur, do- 10
nee vel ipse, si per commodum rei publicae posset, Ro-
mam venisset vel aliquem ex legatis misisset, a quo disce-
ret senatus quantum in Etruria belli esset quanlisque admi-
nistrandum copiis et quot per duces esset.

XXVI« Fabius ut Romam redit, et in senatu ^t pro- IS
ductus ad populum mediam orationem habuit, ut nee au-

littera s indacta, et In P per*
antiqaa man a um scrip tarn
supra OS. Inde factum Tide-
tur, at in Drakenb« codd.
omnibus scriberetur pericU"
iosum, cf. ex. gr. 10^ 7.: id
esse periculum ne suas pre-
ces minus audirent dii. 31, 31.
Ik siue diuersi gerant helium:
PM a]*] siye id diversi cet.
•^ PM cod. Gel. : ne ad omnia
simul obire anus non (M: ii)
possit. Codi Uarl.': ne ad
omnia simul adire et obire
cet. Cf. 31) 21.: praetor se*
cum duos legatos — habebat,
cum qutbus circumspicei'e et
obire ad omnia hostium sabi«i
tos conatas posset. — PM
al.: ,)et minus, r^ peditum
eqnitomqae cam fabio uenis*
se'*: snpra enim scriptam
erat „qnattaor milia peditum
et sescentos eqaites scribere

in anifflo est'S Cod. Sigi al.:
equitumque mille cum fabio
eet. Leid. i. Yoss. ii. al. :
equitumque qui t;am fabio.
Recc. quidam codd.: et mi-
nus quinque 'millibns pedi-
tum cet. Cf. "24, 41.! plus
mille homiuum captuin»
7-. f^oluntnium in EtruriaiH ad
consulem cum exercitu iu-
sto consulari proficiscii PM
reU. — Unus Harl. cod.: L*
Volumnium cet -^ Paulo post
P m. 1.: cam magna in par-
tem moaerat oratio pft m. 2.:
magna jiartem. M: moaeret
oratio ptr. -^ PM: at omnia
integra ac libera q. fabio ser-
tiarentur. Leid.i. cod. Thuan.
Pall. 1. 3. Voss. 11. Lot. 4.
aL: reseraarentar. — PM:si
per commodum reip. posset*
15« Ut Romam redit: M] at Ro-
mam redut (P). Cf. T. Livi

670

LIBER X.

gere nee minuerc Tideretur belli famam ihagisque in altero
adsumendo duce aliorum indulgere timori quam suo aut rei
publicae periculo consulere. cetenim si sibi adiutorem belli
sociumque imperii darent, quonam modo se oblivisci P. De-

5 cii conmilis per tot collegia experti posse? neniinem omnium
secmn coniungi malle, et copiarum satis sibi cum P. Dedo
ct numquam nimium liostium fore: sin collcga quid alind

^ ihalit, at sibi L. Volumnium darent adiutorem. omnium re*

1. XXX. p. xc. — P m. 1. M:

et in seuata et prodactus aid
popalnm mediam orationem
habait. P m. 2.: et in senata
• prodactus cet Leid. i.
Voss. II. PaU. 1. 3. aL: est
prodoctas. — M: in altero
adsum | do dace aliomm in*
dnlger imori. m. 3.: indulgere
timori. — PM: „qaam sao
ant rei pbblicae (fil : reip. ) pe*
riculo consulere ^S In Voss. ii.
excidit consulere.

3. ceterum si sibi adiutorem
belli sotiumq, imperii da-
rent: M.^— P: „80ciumqae
imperii daret^*" (soil, sens-
tus?). — Mm. 3. P: quo-
nam modo se obliaisci p. de-
cii consalis p«r tot collegia
experti posse. M m. 1.: per
tot collegi ex^ti. Leid. i.
Lot. 4. al. : qnonialn modo se
obliaisci. ^Yoss. i. aL: quo-
nam modo obliuisci.

5. neminem omnium secum
coniungi malle: P m. ^. M.
— P m. 1.: „male^'. ci^itra
ea paulo post in PM et in
Leid. I. scriptum est mallit,
eandem formam etiam in Put.
Colb. 22,34. al. repperimos:
„popalam - daturam ei qai

magis nere uincere qoam dia
imperare mallit'*. — P: et
naqua nimiam bostibm fora
collega qnid aliad cet. m.2.:
foresin coll^a cet. — Pa
2. M: at sibi 1. nolamniam
darent adiutorem. P m. 1.:
„ad sibi*' cet. Inde factam
videtar nt, cam hand raro
ad pro ae in * antiquis libria
scriptum legeretor, in Yos8.i.
multisqne recc. mscriptis et
b. I. scriberetur „ac sibi 1. ao«
lamnium darent *^ Cf. 10, 19.:
si hodie nobis victoriam doiS)
ast ego tibi templam Toveo.
8. omnium reruns arbUrium:
P m. 2. M. — P m. 1.:
omnium arbitriam. — PM:
80 in samniam uel in etni*
riam proficisci paratam esR^,
Lot. 4. : „ uel in samniam uel
in etruriam*^ Cf. 10, 19.: se
Tel in Etruria yel in Samnio
rem gesturura. — PMi tanU
laetitia (M: letitia) ac gratu-
latio fuit at praeciperetar ui-
ctoria animis. Voss. ii. mul*
tique recc. eodd.: percipere-
tnr. Cf* 7, 26.: duorum mi-
litum e?entum — ntraque acies
animis praeceperat. -» M:
triamphasque non bellam de-

LIBER X.

671

rum arbltrium et a populo et a senatu et ab ipso Gollega
Fabio pennissuin est: et cum P. Decius se in Samnium
vel in Etrariam proficisci paratum esse ostendisset, tania
laetitia ac gratulatio fuit ut praedperetur victoria animis
triumphusque non bellum decretum consulibus videretur. — 5
Invenio apud qaosdam extemplo consulatu inito profectos
in Etrariam Fabium Dedumque sine ulla mentione sortis
provinciaram certaminumque inter collegas quae exposui: ^
sunt quibus ne haec quidem certamina exponere satis fue-
rit, adiecerint et Appii criminationes de Fabio absente ad 10
populum et pertinaciam adversus praesentem consulem
praetorisy contentionemque aliam inter collegas tendente De-
do ut suae quisque provindae sortem tueretur, constare
res incipiat ex eo tempore quo profecti ambo consules^d
bellum sunt. —^ Ceterum. ante quam consules in Etrariam 15

Malti recc. codd. : adiecerunt.
-<— P: ^et pertinaciam adner^
808 praesentem coss. pr. M:
„et ]|tinatiam adaersu8 prae-
sentem consolem ptr. *' Ne-
miuem fngerit non sine ma-
gna vi praetorU post eonsU'
lem collocatam esse.

13. constare res inciptat ex eo
tempore quo profecti ambQ
coss. ad bellum sunt: P]
constare res incipit ex eo
tempore quo profecti ambo
coss. ad bellnm sant (M). —
Respon^et conionctims, qui
in verbo inelpiat inest, an-
• tecedenti yerbo adiecerint:
„erst von dem Paokte an,
wo die beiden Consaln zam
Kriege abgehen, zeigt sicb
im AUgemeinen wieder eine
gr^sere Ubereinstimmang un-
ter den Geschichtschreibern*'.

15. anieguam coss. in Etru-^
riam peruenirent: PM. *—

cretom consnlibos uideretur.
P: „triiimplia8qne non bel-
lum decretom (m. 1.: decer-
' tam) consolibns uidetur^*
(ed. Belck.}. Simili mendo
paulo post in P satis fuit
scriptom est pro „ satis fu^-
rit". — Voss. II. Pall. 1. 3.
al. : ntrinmphasqne quam bel-
lnm decretnm consnlibns ui-
d^retur'': qnod I. Fr. Gron.
pro „triampbnB/^0/iiitf qaam
beliam'' scripinm pntavit. .
6. consulatu inito : P m. 2. M.
-— P m« 1.: inaemo apnt
qnosdam extemplo consnlatn
initio profectos. ^- M: pro-
nintiaram. — P: „«ifi2/qui-
bos nee (m. 2.: ne) bee qai-
dem exponere certaroioa sa-
tis/cm^'' (cod. Kiock.). Cf.
paolo po8t in P „sunt qui —
tradunt*'. — PMLeid. i. Lov. 4.
al.: adiecerint: ^sie mdch-
ten nocb blaziigefi^t 6eben'^

672

LIBER X.

perveniretit^ Senones Galli multitudlne itigenti ad CltisdiiB
venerunt legionem Rotpanam caslraque oppugnaturi. Sd
piO) qui caslris praeerat, loco adiuvandam paucitatem 8i»>
ram militum ratus in collem^ qui inter urbem et castra «»t,

5 aciem erexit: sed ut in re subita parum explorato itineie
ad iugum perrexit, quod hostes ceperant parte alia adgresa:
ita caesa ab tergo legio atque in medio ^ cum hostis xnA
que urgeret^ circumventa. deletam quoque ibi legionem ita
ut nuntius non superessct quidam auctores sunt^ nee ante

10 ad consules, qui iam baud procul a Clusio aberant, famam
eius cladis perlatam quam in conspectu fuere Gallorum eqai*
tes pectoribus equorum suspensa gestantes capita et lanceis
infixa ovantesque moris sui carmine, sunt qui Umbros fdlsse
non Gallos tradant nee tantum cladis acceptum, et dream'

M m. 3. P: mallitadine in-
genti. M m. 1.: moltitudine
genti. — P m. 2. M: legio-
nem romanam castraque op*
pugnatari. P m. 1.: castram-
que. Leid. i. Pall. 1. 3. Lot. 4.
al.: oppugnatuni.
4. in collem qui inter urhem
et castra erat aciem ere-
xit: cod. Port. In PM et in
rell. codd. scriptum est in
colle^ quo niendo nihil sae-
pins in niscriptis inveullur.
nam quod eliam in Pat. 27, 2.
legitar ,iita tamen aciem in-
stroxerunt ut Poenus dex-

ti^m GOrnn in colle^erigeret'S
eademque manu antiqua t in-
terpositum inductum est ut
in colle erigeret fieret, id
rectissime ibi se habet, cum
Poenus ilium collem^ iam te-
nuisse dicatur. hoc altero ta-
men loco latinae linguae ra-
iione adcusativnm postulari
tot similes loci (% 31< 3, 18.

7, 34. 9,31. 21,32. al.) d(H l
cent ut res extra omnem do'
bitationem rideatar es&i^ d
28, 15. t Gunctantibas in ad*
uersum collem erigere aciem
Romanis ( Pat. ). — P m. 1.:
quod hostes ceperat parte alia
adgressi. m. 2«: ceperant
JXl : coeperant. — PalL 1. 3.
Voss. II.: cum hostes andiqae
uigerenti Tres reCc. codd.:
cum hostes undiqoe urgerent

10. fama eius cladis perlatam:
M m. 3* — M m. 1. P: nee
ante ad co5i qui iam hand
procul a clusio aberat fama eius
cladis perlatam. — Leid. i.:
fuere in conspectu. — M m^
1.: ouantesque moris sol car-
minos. | g umbros cet. m. 3i :
carminosunt t £ umbros.

14. et circumuentis pctbulatori-
bus: PM. — PaL 3. Lor. 4.:
populatoribus. — Alii igitaf
scriptores tradiderant, L. Man-
lium iegatum, pabulatum cum

LIBER X.

6?3

I
I

vetitis psibulatoribti^ cum L. Maiilio Tovqualo legato ScU
pionem propraetorem subsidlum e castrls tuUsse victoresque
Umbros redititegrato proelio vidtos esse captivosqiie eis ae
praedam ademptam. similius vero est a Gallo hoste qttam
Umbi*o earn cladem acceptam^ quod cum saepe alias turn 9
eo >anno Gallic! tumultus praecipuns terror dvitatem tenuis
itaque praeterquam quod ambo consules profecti ad bellum
erant'cum quattuor legibnibus et magno eqititatu Romano
Campanisque mille equitibus delectis -ad id bellum missis
et sociorum nomimsque Latini maiore ^erdtti quam Ro- 10
mani, alii duo exercitus baud procul urbe !^truriae oppo-
siti, unus in Falisco alter in Vaticand agro: Cn. Fulvius et
L. Postumius Megellus propraetores ambo stativa in eis lo*
CIS habere iussi*

XXVII. Consules ad hostes transgre^so App^nniUo in 19
agrum Sentinatem pervenerunt: ibi qpattuor milium ferme

egressns esset^ ab liosiibiui
prepe cipcumventumjBsse, — *
Pitft ficipionem proptn (P:
t>pr.) fiabsiditun e castris tn-*
lisse. — Paolo aiite scriptiim
est in P: „sont qni umbros
fuisse Don gallos tradunt"!
* cf. supra 49 sunt qnibus fne<
tit".

6« guod €Uih aaepB blias iuM
eo anno gallici iumultui
praeeipuus terrdr ciukatem
iehuUrM, In P ^xcidit ter-
ropi — Lfeid. I.: ^tnilins uero
est gallo hoste quam umbro
earn cladem acteptam« 10, 30^

If, itaque praetenjuam .qtiod
ambo eoesi pro/ecti ad bel*
lum erant turn liii legio-^
nibue tet. : PM* -* Qtoae se-
qunntut ^^et $odiprum no^
fninisque liUirii maiore ex*
tereitu quam romani^^ (VA

T« Livi part IL

tell.) rectissime se babent^
cum ad romani supplendnm
esse nominis vix quemquam
praeterire potuisse videatnn
nihilo minus tamen quam ro*
mani t Fr« Gronovias sn-
speotunl babuit^ et vel Du«
kerus quam romanv scribi
maluit. yeroacula autem lin-
gua fortasse dicas't ^^und
einem Heere von Bundesge'<
Ixossen und Latinern ^ das
noch stslrker als das Romi«
6cbe tvar"* -^ Paulo, post
scriptum est et in Pilli 5, en.
fuluius et li postunUus me-*
gillos T)pr. ambo"i Sigonins
Terum nomen restitait, quod
etiam in PM IO4 32. integrum
legitun
15« consults ad tiostee ifansgrejf*
eoAppennino in agrum Sen^
iinatem peruenerwUt PMi

674

UBERX.

intervallo castra posiia. inter hostcs dcinde consul tationes
habliae, atque Ita convenit ne unis castris miscereBtur omnes
neve in aciem descenderent simul: Samnitibns Galli, Etrn-
scis Umbri adiecti: dies indicta pugnae: Samniti Gallisque

5 delegata pugna inter ipsum certamen Etnisci Umbrique iussi
caaira Romana oppugnare. haec consilla tnrbarunt transfii-
gae Clusini tres dam noete ad Fabium consulem transgressl
qui editis hostium consillis dimissi cum donis ut subinde,
ut quaeque res nova decreta esset, exploratam perferrent

10 consules Fulvio ut ex Falisco, Postumio ut ex Vaticano ex-

praeterqaam qnod in P ^sen-
tinaiitem*' scriptam eat. Po-
Ijbins quoque 2, 19. scribit,
panels diebus post cladem ad
Claaium acceptam Romanes
omnibus copiis in Sentinate
agro prospere pugnasse: ocal
cxjfi^aT^vifBq iCciai. fotq crfQa-
^wtkdoiq 8v r-Jf arcSv Sfiv/tra-
3^v Xcoqa, itqoq fovq 5t§o«t-
qflJLLbvoug roug /liv TtXiiarouq
cvjcextiLvav foxjQ s\ TmlKoxx;
ilva«yxacav7Cqofqoie<iS7iv Ixot-
ffTouq iiq TTiv omeiav Statpir'
*pXv, Plinias in Umbria Sen-
tinates incolaisse 3, 14. 114.
dicit. — I. Fr. Gronovias
malebat scribi transsressos
Apenninumy ne verbi depo-
nentis participium perf. pas-
8170 «ensa scriptam esset, et
at hostes, utpote qui yicto-
res ad Clnsiam fitissent, hunc
alteram proelii locnm dele*
giaae viderentar. Cf. ex. gr.
37, 8. : classe — partita (Put.).
7, 38.: frustrare. 1, 16.: lu-
znriarent. 10, 28.: vocife-
rare. al. — PM: ibi iiii mil
ferme interaallo ^stra posita.

Voss. IL mnltiqne recc codd.:
qaataor mill! a.
1. inter hostes deinde consul-
iaiiones habhae: P. — M:
consulationes. — PM: atqae
ita conaenit ne nnis castris
miscerentnr omnes nene in
aciem descenderent simol.
Voss. I. al. : et ita conaenit.
Harl. nnus recentior: nt ne
nnis castris cet.

4. Samniti Gallis que delegata
pugna: M (Leid. i.) Lof.4.
al. Cf. ex. gr. 2, 45. : Veiens

* hostis Etrnscique eo magis
praepropere agere. 30, 4/.
apud Poenos Pinmidamqne. —
P m. 1.: samnitii gallisqoe.
iP m. 2. mnltiqne recc. codd.:
aamnitiis gallisque. Cod. Sig.:
samnifibus gallisqne.
10. eoss, Fuluio ut ex Fdlisco
Postumio ut ex P'aticano
exercitum, ad Clusium ad-
moueantsummaque ui fines
hostium depopulentur scri-
bunt: M m. 3. P m..2:: nam
ro. i. in P scriptam est „6am-
maqae in fines '% in M „ de-
palentnr'^ -^ P; ex agros

LIBER X.

675

ercitum ad Clusium admoveant summaque vi fines hostium
depopulentur, scribunt: huius populationis fama Etruscos ex
^gro Sentinate ad suos finis tuendos movlt. instare inde
consules ut absentibus his pugnaretur: per biduum laces-
siere proelio hostem: biduo nihil dignum dictu actum, pauci 5
utrimque eecldere magisque inritati sunt ad iustum certa-
men animi quam ad discrimen summa rcrum addueta: ter^
tio die descensum in campum omnibus copiis est» cum in-
structae acies starent, cerva fugiens lupum e montibus ex-
aeta per campos inter duas acies- decurrit, inde diversae fe- 10
rae cerva ad Gallos lupos ad Romanes cursum deflexit:
lupo data inter ordines via, cervam GalU confixere: turn ex
antesignanis Romanus miles ,, iliac fuga^^ inquit „et caedes
vertit, ubi sacram Dianae feram iacentem videtis: hinc vi-
ctor Martins lupus integer et intactus gentis nos Martiae et 15
conditoris nostri admonuit". dextro cornu Galli, sinistro Sa-
nmites constiterunt: adversus Samnites Q* Fabius primam

sentinate. — PM: at snos
Bnis tuendos.

3. instare inde cos* ut ahsen"
iibus his pugnaretur : PM ]
instare inde consoles at ab*
sentibns iis cet. — PM: per
bidum iacessiere proelio ho*
stem. P m. 2.: per bidnn.
Lot. 4. : lacessierunt. Leid. i.
al. : lacessere. Voss. i. al.:
lacescere. — Paulo post PM
Leid. I.: magisque inritati sunt
ad iustum certamen animi
quam ad discrimen summa
rernm add/cta. hoy, 4. al.:
addita. Cod. Klork. : quam ad
discrimen summae rerum ad*
ducti.

7. teriio die descensum in
campum omnibus copiis est:
PM al. — In Leid. i. Voss. ii.
LoY. 4. excidit die*

11. lupos ad Romano s cursum
dejlexit: Mm. 1.] lupus cet.
(M m. 2. P). — Paulo ante
Leid. I. Lov. 4. : J/^currit —
M: inde diuersae faere. — P
m. 1. Voss. ir. Loy. 4. al. :
ceruam galli confiiixere. I'm.
2. M: conGxere.

13. iliac fuga inquit et caedes
uertit: P m. 2. M. — P m.
1.: ille fuga cet. Voss. ii.: ilia.
Cf. Plant. Rud. 1, 3. 27.:
Saltem aliquem yelim qui mihi
ex his locis Aut yiam aut se*
mitam monstret: ita nunc Hoe
an iliac earn Incerta consili
(„ob hier ob dorthin"), —
Cf. 9) 38. : et cum anceps cae*
des fuisset, adyersae taknen
rci fama in Romanos vertit^

17. primam ac (M: hac) /<r*
Ham legionem: PM rell.]

43*

676

LIBER X.

ac tertiam legionem pro dcxlro cornu, adversus Gallos pro
sinistro Decius quintam et scxtam instnixit: secunda et
quarta cum L. Volumnio proconsule in Samnio gerebat bd-
lam. primo concUrsu adeo aequis viribus gesta res est ot,
5 si adfuissent EtniscI et Uinbri , aut in acie aut in eastris
quoctimqiie se inclinassent acciplenda clades fueriL

primam ac tertiam legionrs
(cd.Frob.l535.). Cf. 10,18.:
com l^ione seconda ac ter-^
tia. — In P excidit praeao-
men Fabii : „adaersas samoi-
tea fabius primam ac tertiam
legionem pro dextro coma
adaerSos gallos cet. — Mm.
1.: adnersus gallos pro sini-
atro decias qninta e ex | tam
instroxit. m. 3.: qninta et
aex I tam.
3. secunda et quarta cum L,
f^olumnw proconsule in Sa-
mnio gerebat bellum: PM
rell.] — gerebant bellum ( ed.
Frob. 1535.). — Difficillimns
locus ita videtur explicari
posse. Cum Appius Claudius
(10, 18.) primam et qnartam
legionem in Etruriam duxis-
set, eodemque ex Samnio L.
Volumnius cum legione se-
cunda et tertia ?enisset, quat-
tnorlegionibus, prima secunda
tertia quarta, res iii Etrnria
prospere gesta est (10, 19.).
tam Volumnius (10, 2fO.) in
Samnium revertitur secumque
dncit primam et qnartam le-
gionem, qui Appianus exer-
dtns fuerat. non enim suum
exercitum Volamnium in Sa-
mniam rednxisse vel id do-
ccl, quod et quarta legio cam
CO in Samnio fuisae anpra

dicatnr: nee qaattaor inEtro-
ria legiones reliqaisae potest,
quod 10, 25. Appias a seibi
duas legiones relictaa esse di-
cit. Cum novo deinde qoio-
que fere mill am exercitu scri-
pto (10, 25.) FabioB in Etro-
riam profectos Claadinm pn^
torem Romam dimittit, secnn*
daque legione ad Clasium, si
qui eo venirent hostes, op*
posita ipse ad maiorem sen-
bendum exercitam Romam re-
dit. tum vero clade ad Cla-
aium accepta legio secunda io
Samnium ad U. Volamnlani
redire iussa, primaque inde
in Etruriam videtar accersita
esse, in Samnio igitur iam
erant legio sectinda et quarta,
prima et tertia in Btruria.
quintam et sextam deinde le-
gionem consules Fabius et
Decius Roma in Etruriam da-
cunt, ut quatlaor ibi legioni-
bus res gereretur. non igitar
Roma profecti cum qaattaor
legionibus (10, 26.) videnlnr
Consules, sed qaattaor legio-
tiibus, prima tertia quinta
aexta, in agro Sentinate rem
gessisse.

primo concursU adeo ae-
quis uiribus gesta res est:
PM. — Leid. I. : gesta est res.
PM: faerit Cf. 10, 35.: foret.

LIBER X.

677

XXVm. Ceterum quamquam communis adhuc Mars
belli erat nee turn disorimen fortuna fecerajt qua datura vi-
res esset, haudquaquam sinulis pugna in dextro laevoque
comu erat. Romani apud Fablum arcebant magis guam in-
ferebant pugnaih extrahebaturque in quam maxime serum 9
diei certamen, quia ita persuasum erat duci, et Samhites et
Gallos primo impetu feroces esse quos sustineri satis sit,
longiore eertamine sensim residere Samnitium animos, Gal-
lorum quidem etiam corpora intolerantissima laboris atque
aestus fluere primaque eorum proelia plus quam virorum^l^
postirema minus quam feminarum esse: in id tempus igitur
quo vinci solebat hostis, quam int^errumas vires militi ser-
vabat. ferodor Decius et aetate et vigore animi quantum-
cumque yirium habuit eertamine primo efTudit: et quia leq-
tior videbatur pedestri^ pugna , equitatumi io pugn^m con- 16

2. nee turn discrhnen foHuna 10. primaque eorum proelia

feeeratqua datura uires es^
set:.V\ necdam (M) discrimen
cet. — Turn scripsimtis, qaod
id verbam melius videbatnr
antecede^ti voci adkue re-
spondere: „und bis auf die-
sen Augenblick bin sich das
Schicksa} noch nicbt entscbie-
den batte*<. Cf. 3, 4.: nee
turn matura re. 1, ^7.: con-
silium erat, qua fortuna ren\
daret ea idclinare vires. 7, 33. :
qua. — Leid. r. Lev, 4> al.:
et baudquamquam. Voss. ii.
al.: et baudquaquam. — HI-:
in dextro lenoq. cornu.
5. exirahehaiurque in^ quam-
maxhne serum diei certa-
men: P m^ 2. HI. — P m. 1.:
eztrabebatur in qua maxime
serum eel. Pall. 1. al.: extra-
bebttur quoque in cet. — M :
aput fabium. — Leid; i.: esse
feroces.

plus quam uirorum postre^
ma minus quam feminarum
es^e: M: „im Beginn der
Scblacht — gegen das Ende
bin". — Leid. i. Voss. ii.
Lov. 4. al.: „ primaque esse
eorum proelia plus quam ui-
rorum '' cet. Similem scriptu-
ram yidetur codicis P libra-
rius in antiquiore libro ante
oculos babuisse, cum octo
verbis praetermissis scribe-
ret: „ primaque eorum ee in
id tepns igitur" cet. — Paulo
ante P iS. 1.: inlollerantis-
sima.
\% quam. n4egerrumas uires:
M m. 1. P] qaam integerri-
mas tires (M m. %}* —
Pall. 1. 3. Lov. 4.: milites
seruabant. ^- Paulo post H:
nouum pugnae conternit ge-
nus. Leid. I.: nonum pugniie
conferunt genus.

678

LIBfiRX.

citat et ipse forttsslmae iuvenam turmae inmixtus otat pro*
ceres iuventutb in hostem ut secum impetum fociant, du-
pllcem illorum gloriam fore si ab laevo cornu et ab equlte
victoria incipiat. bis avertere Gallicum equitatum: iterum

5 longius evectos et iam inter media equitum agmina proe*
Hum cientes novum pugnae conterruit genus: essedis car*
risque superstans armatus hostis ingenti sonitu equorum ro-
tarumque advenit et insolitos eius tumultus Romanorum con-
terruit equos; ita victorem equitatum velut lymphaticus pa«

lOvor dissipat, stemit inde ruentes equos virosque inprovida
fuga; turbata hinc etiam signa legionum multique impeta
equorum ac vehi^ulorum raptorum per agmen obtriti ante*
signani : et insecuta, simul territos hostes vidit, Gallica acies

6, essedis carrisque super"
stans armatus hostis: P no,
3. M; „daherkam anf seinen
Streit- und Laatwagen ste*
bend der bewaffnete Feind
unjter gewaltigem Getose der
Pferde and Riider, und machte
die solcben GetHmmels unge*
^vohnten Rosse. der R^mer
•cheats P m. 1.: carnisqae,
Cr. Caes, b. gall, 1« 3. 26.
•^ PM reli,: „et inaolitua
cias tamnUas romanorum con«
terruit eqaoa^S Ddeto pro*
nomine eius „in8olitu8 to*
moltaa^' pro vero haberi pes*
set. — P m, 1,: lymphaticos
pauor. M: lypbaticna panor,
LoY, 4,: lymphatuB (7, 17.),
fyLympbaticas pavor*^ is pa*
▼or est qui lymphaticos facit,
ob banc etiam causam velu^
adscribendum videbatur. —
Pall. 1. 3, Voss, u.: sternit*
que inde ruentes Get« Cod,
Kloek. : uirosque interriia fuga
tarbatos, bine etiam sIgna cct«

Voss, II, al.: uirosque inpro-
uida fuga tnrbatos. hinc etiam
cet. 9, So sprengt ,die achon
siegenden Ritter ein aller Be*
ainnung beraubender Schrek-
ken auseinander, wirft dann
die in wilder Flucbt daber*
stnrzenden Rosse und Renter
zu Boden: aucb die vorde*
ren Reihen der Legionen wcr-
den hietdurch in Yerwlrrung
gebracbt, und vieie derer, die
in den ersteo Gliedem stan-
deut dnrch die in wilder Ge*
wait durcb die Schaaren ge*
jagten Rosse und Wagen nie*
dergerissen '^
13. gallica aeies nullum spa-
iiam respirandi recipiendl*
que se dedit: P m. 2. M,
^- P m, 1,: apatium respica-
rendi ' recipiendique. Of. 2,
50.: mox ut respirandi supe*
rior locua apatium dedit re*
cipiendique a paTore tanto
animum, pepulere etiam aub*
euntes, 6, 24,: iam non (cci-

LIBER X.

67d

auttom spathim respiiandi redpimidiqiie Se dedit vocifet
rare Decius, quo fugerent quamve in fuga spem haberenty
obsistere cedeniibiis ac revocaie fusos: deinde ut nulla vi
percukos sustinere poterat, patrem P. Declum nomine con-,
pellans „quid ultra moror^' inqiut ^familiare fatum? datunr 5
hoc nostro generi est ut luendls periculis publids piaeula
simus; iam ego mecum hostium l^ones maetandas Telluii
ac dlis manibus dabo^^ haec locutus M. livium pontifi-
ceniy quern descendena in aciem digredi Vetuerat ab se,
praeire iussit verba quibus se legionesque hostium: pro ex- iH
ercitu populi Romany Quiritum devoveret. devotus inde ea-
dem preeatione eodemque habitu quo pater P. Decius ad
Veserim bello Latino se iusserat devoveri, cum secudkun
sollemnes precationes adiecisset prae se agere sese iMni- .
dinem ac fugam caedemque ac cruorem, ca^Iestimn infer- 15

piebat se romanus miles. -—

Recc. qnidam codd.: sittal^^

territos hostes aidit. Cf.6, 1.:

, simnl priiiiam magistrata abiit.

!• uociferare: PJS r^.] voci-
ferari. Cf. 7, 13. — Voss. B.
Pal. 3. al, : qnainne in fugam
spem baberent, — Recc. qni«
dam codd.: ac reaocare saos.

5. quid ultra moror inquii
familiare fatum: PJM. — -
Cod. GUrtn. : morer. — Lo v, 4. :
familiare factum. — Paolo
postPM: iam ego mecnm bo<
stiom legiones mactandas tel*
Inri ac diis manibas dabtt.
Pall. 1. 3.: legiones bostium
metandas eel. Leid« i.: ma-
can das^ Cf. Tac. Ann. 2, 13«:
perfidos et rap tores pacis «!•
tioni et gloriae nuictandos.
10. quibus se legionesque ho*
siium pro exercitu pih (P:
pr. ) Quiritum deuoueret:
P m^ 2. M. — P m. 1.: se

legtoaes faostinm. -^ M: £n-
td. P m.. %i qairltUm. •

11. deuotus inde eadem precQ'
iione eodemque Habitu quo
pater jP. Decius ad Vese*
rim bello Ictino se iusst"
ratdeuouerit PM. Cf. 8,9.:
ipse incinctus cincta Gabino
armatns in eqnum insiiivit ac
se in medios bostes inmisit^
8, 8.: pugoatum est haadr pro«
cul radicibns Vesuvii montis
qua via ad Veserim ferebat,
^ Voss. II.: ad nesennm.
Cod. Glirtn, : ad ueseanm. —
Voss. ii< Lov» 4. al. : in bello
latino, "— PDI : secandom sol-
lemnes precationes. Cf. 8, 9.
-<• P: fc^midinenl ac fagam
caedemque acraore caelestium
cet.

15« ettelestium infernorum iras :
P al.] caelestium iaferorum
iras (M Leid. i. al.). Cf. 24,
38.: saperiinferniqaedi(Put.).

680

LIBER X.

param iras^ contractumm funebribus diris signa tela arma
hostium, locumque eundem suae pestis ac Gallorum ac Sa-
nmitiiim fore — , haec exsecratus in se hostesque qua co&-
fertbsimam cemebat Gallorum aciem eoncitat equum iiife<

B ieii8que se ipse infestis telis est interfeetus.

XXIX, Vix humanae inde opis videri pugna potuit:
Romani duce amisso, quae res terrori alias esse solet, si*
stere fugam ac novam de integro velle instaurare pugnam:
Galli et maxime globus circumstaus consulis corpus velot

|Q alienata mente vana in caasum iactare tela, torpere quidam
^t nee pugnae ineminisse nee fugaet at ex parte altera pon-

. ^irg. Aen. 6, 106. — Cod,
^UPg. 9I. : infernonimqae.
!• eantracturum funebribus di-
ris signa tela arma ho*
^iium: PjU osmesqne prope
et Pall, et Drak. codd.] con-
tactoram cet. — Multo foff
', Uas atque elegantius esse con^
tracturum quam coniadur
f i/m facile est intellecta, prae-
sertiiq cam idem exprimatar
pontificis Livii verbis „rapere
4id se ac vocare Declqm de-
Totam secum aciem". ^Vor
sich her jage er in die feind-
licben Reihen Furcht und
Flncht nnd Mord und Blut,
der HimmllscheQ and der Ma-
nen (8, 9.) ^orn, mit Linab
Ziehen werde er darch die

«. graasen Verwiinschangen die
Fahnen und WafTen derFein-
de, und wo er falle werde
4tach das Grab der Gallier
und Samniter 6ein*^

9. suae pestis ae Gallorum ac
SamuHium: PM Leid. r.
V088. II. al.] saae pestis et
CaUojum cet, — Ac refpren-

duiA est b. J. ad eundm
— M: haec ezecratos. ^ P
iu. 1.: qua conaertissima ce^
nebat. m. 2. : confertissimam.
<s- HI: eoncitat equ. — PM:
inferensque se ip^e. Voss. l
al.: se ipsum. — PM: est in-
terfectas. Repc. codd.: iqt(^
fcctqs est,
$.. uLv humanae inde opis ui'
4eri pugna potuit: PM:
^kaam konnte de^ Kampf
jetzfc noch als eia Werk
menscbliclter Kraft erschei-
pen". — PM: quae res ter-
rori alias Csonsf ) esse so-
let. Recp. codd.: allis. —
M: globus circupisti^us con-
sulis corpus^ P: gos« corpus.
11. €it ex parte altera : P m. 2.
r- P m. 1.: ad ex parte cet.
M m. 1. : nee fuga Sz ex par-
te altera, m. 4. : nee fagx & ex
cet cf.3,11. 8,38. ~ Cod. Ha-
yerc: ,}iusseratque prp prae-
tore esse". In PM daae scri-
pturae coniunctae yidentur
(cf. 2, 7.: fieri). P: ^iusse-

ratq, ype ppr, ee

i<.

1. e.

LIBER X.

681

tifex Livlus, cui lictores Deems tradiderat iusseratque pro
pr aetore esse, vociferari vicisse Romanos defunctos consulis
fato, Gallos Samnitesque Telluris matris ac deonim ma-
nium esse, rapere ad se ac vocare Declum deyotam secum
aciem iiirianiinque ac foimidinis plena omnia ad hostes5
esse* superveniunt deinde his restituentibiis pugnam L. Cor^
oelius Scipio et C, Marcius cum siibsidiis ex novissima acie
iussu Q: Fabi consulis ad praesidium coUegae missi: ibi au-

prope propraetorem esset* M:
^yiosseratqtle prope p. tr. ee'*:
]. e. prope praetorem esse.
PalL Leid, i. Voss. ii« Loy. 4.
muitiqae alii codd. : insserat-
que prope esse. Cod. Klock.:
„ iusseratque prapt. pop. rom.
esse*^: i. e. pro praetore po«
pali romani esse: quae vera
Jiaberl posset scriptnra, nisi
multi leei eias mscripti do-
cerent, nimis saepe libi;arinia
in panlo difiicilioribus rebus
ingenio suo indolsisse. se-
qaenda igitur videbatur co-
dicis Haverc. scriptara, qua
Decios moritnrusLiviampon-
tificem iossisse dicitur suo
loco praetoris vice fungi) vo-
cem praetoris autem baud
raro ea signiiicatione apud
Livium legi notum est. cf.
21, 3.: minime decet iuven-
tulem nostram --• adsuefacere
libidini praetorum. 10, 25.:
praepositoqne castris L. Sci-
pione pro praetore. — Voss. ii. :
consulis facto. PM rell.: no-
ciferari (7, 12.) uicisse ro-
manos defnnctos consulis fato :
„ge8iegt batten die Rdraer
nachdem der Consul sicb Hlr
sie geopfert: Gallier und Sa-

mniter wSren jetzt der Mut-
ter Erde und den nnterirdi-
scben Gdttern verfallen, bin
zu sicb ziebe nod rufe De-
cius das mit ibm dem Tode
gevveibte Heer, und uberall
wo der Feind wSre da um-
gSben ihn die Forien uud die
Scbreckbilder der FnFcbt*^
-r- Jtt: telltti'is matris ac do-
Fu I manniu ee. — . Voss'. i,
aL: rapere ad se, aduocare
decium. — P m. 1.: ab bo-
stes. m. %: ad bostes. Lov. 4. :
apnd bostes esse.

6. his restUueniibus pugnam:
m. Deinde scriptum est in
M: ,,j. Cornelius scipio et c.
marcius^^: cuius i loco et in
cod, Sig. et in Pall. Drakenb.
libris reote scriptum est „L.
Cornelius Scipio". — P: is
(m, 2.: iis) restttuentib. pu-
gnam Cornelius scipio et c.
ma reins. ~ In Leid. i. Lov. 4.
al. ezcidit C. -f- PM: iussu.
q. fabi cos. VosSi ii. Lov. 4,
al.: iussuqne fabii consulis.

8. ibi auditur P, Decii euen^
tus ingens hortamen ad
omnia pro rep, (M: fp.)
audenda: P m. 1. M: „dort
h5ren sie, wie P. Deciu6 £nde

683

USER X

ditiir P. Dedi eventus — ingcns bortamen ad omnia pro
re publica audenda: itaque cum Galli struciis ante se sen-
lis conferti starent nee fac'dis pede conlato videretur pugna,
iuasa legatorum conleeta humi pila quae strata inter duas
5 ades iacebant, atque in testudinem hostium coniecta: qui-
bus plerisq[ue in scuta vemitisque in corpora ipsa fixis sterni-
tor cuneus ita ut magna pars integris eorporibus attomti

genommen — ein mXch tiger
Antrieb Alles f&r den Staat
la wagen'^ Latinius non ibi
sed ubi scribi Tolnit, nt in*
gtns hoTtamen non apposi-
tio Tocis eventus Bed apo-
dosis esset: „als aie Tom
Tode des Decios vernommen,
da ergreift sie die hohe Mah-
noDg AUes i^r den Staat za
wagen ^* : idqne ubi non mode
in recentioribas qnibusdam
codd. scriptum est, sed etiam
' manu antiqua in P sapra ibi
adiectum. sed praeter anti-
qaioris scriptorae auctorita*
tern et stractnra totios loci
et omissum verbum banc al-
teram interpretationem minus
yidentur adiavare.

4. coniecta humi pila quae
strata inter duas acies ia*
eebant: PM: nisi quod in M

, scriptum est „ acies *S „Da
raffen sie die auf dem Boden
iwiscben beiden Schlacbtli-
nien zerstreutliegenden Wurf-
pfeile auf und scbleudern sie
in die Scbildwand der Feinde*^
£t pro liberlore Liviana con-
iuogendorum verborum ra-
tione humi facile ad strata
referri potest, et similis lo-
cus Plin. 8, 42. 65. a Dva-

kenborcbio laudatas „ iam tela
bumi collecta eqniti porri-
gnnt ^ yel humi coUeeta (,,die
yon der Erde aafgerafften Ge*
' schosse^) iungi posse docet
— Paulo ante P: nee facilis
pede« olato uideretur pugni.
5. quibus plerisque in scuta
uerruiisque in corpora ipto
fixis stemUur cuneus:
„w9brend die meisten davoD
in die Schilde, die scbarf za-
gespitzten Wurfpfeile aber in
die Kdrper selbst drangen,
da stSrzt die keilf^rmige Masse
za Boden, so dass ein grosser
Tfaeil auch obne Terletzt za
aein durch< den Storz der
Cbrigen mit niedei^erissen
ward '*, — P : qnibos pleris-
que in scuta nerrutis in cor-
pora ipsa fixis. HI: „ qnibos
plerisq. in stuta ueraris | g,
rutis in corpora ipsa fixis '\
Cum similis Mediceae scri-
ptura in Leid. i. esset, Dra-
kenb. scribendum censoit „ra-
risque verutis in corpora ipsa
fixis*': sed praeter que (cL
6, 4.: laborque) nihil Pari-
sini codieis scriptnrae deesse
videbatur. f^erutisque etiain
in omnibus prope recc. mscri-
ptis legltor.

LIBER X

683

conciderent: haee in sinistro cornu Ronumorum fortuna va-
riaverat Fablus in dextro primo ut ante dictum est cun« v
ctando extraxerat diem, dein postquam nee daitior hostium
nee impetus nee tela missa eandem vim habere visa, prae-
fectis equitum iussis ad latus Samnitium durcumducere alas 5
ut signo dato in transversos quanto maximo possent impetu
incurrerent, sensim suos signa inferre iussit et commovere
hostem: postquam non resisti vidit et baud dubiam lassitu-
dinem ess^, turn conlectis omnibus subsidiis quae ad id
tempus reseFvaverat, et legiones eondtavit et signum ad in- 10
vadendos hostes equitibus dedit nee sustinuerunt Samni*-
tes impetum praeterque aciem ipsam GallorUm relictis in
dunieatione sociis ad castra e£Euso cursu ferebantur: Galli
testudine facta conferti stabant: tum Fabius audita morte
collegae Campanorum alam — quingentos fere equiies — 15
e:ccedere ade iubet et circumvectos ab tergo Gallicam in-
vadere aciem, tertiae deinde legionis subsequi prindpes ei^
qua turbatUm agmen hostiuni viderent impetu equitum, in-
stare ac territos cae'dere: ipse aedem lovi Victori spoliaque
bostlum cum vovisset, "ad castra Samnitium perrexit, quo 30
multitudo omnb constemata agebatur. sub ipso vallo, quia

3. i{xtroxena diem: PM, -«-
Pal. 1.: exhaaserat diem. -«
PM Leid. i. Voss. ri, Lov. 4.:
dein postquam. cf. 8, 2. 8. al.

— Voss. II.: nep tela ^missa:
(28, 33. al.). — Voss. i. al/.
qaanto possent maximo im-
petu. Cf. ex. gr. 30, 25.:
quanto maximo impetn pot*
erant.

12. praeterque aeie ipsam Gal-
lorum: 9 m. 2.: „8onderii
stfirmtep an den Galliern vor-
tiber hin npch dem Lager *^

— P m. 1.: praeterque acio
ipsam. Ms pter | q. etiam

ipsam. — M : sotils, — yo88.ii.
al.: cnrsn effoso femntar.
16. excedere acie iubet: PM. —
Leid. I. Voss. ii. al.: exce-
dere aciem iuhei, Cf. 10, 18.:
nt provincia taa excederes. —
Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. al.:
circamuectos a tergo. . —
Leid. I.: qua tnrbatnm agmen
bostiam inpeta uiderent equi-
tum. P m. 1.: in inpetu. —
P: ipse eadem ioni nictori
spoliaque hostium cet. ' Cod.
Klock.: IpsjB interim aedem
ioui tutor! spoliaque cet. —
Secc. duo codd« : consternata
angebatur.

684

UBE&X

tantam mnltitudinein portae non recepere, temptata ab ei-
clusis tnrba suorum pugna est: ibi Gellius Egnatius impe-
rator Samnltium cecidit: conpulsi deinde intra vallum Sa-
mnites parvoque certamine capta castsa et Galli ab terjo
5 clrcumventi. caesa eo die hostium viginti quinque milia,
octo capta. nee ineruenta victoria fiiit, nam ex P. Dedi
exercitu caesa septem niilia, ex Fabi mille septingenti. Fa*
btus dimissis ad quaerendum collegae corpus spolia hostium
coniecta in acervum lovi Victori creraavit: consulis corpus

10 eo die, quia obrutum superstratis GaUorunrA - cunmlis erat,
inveniri non potuit, postero die inventum relatumque est
cum multis militum lacrumis: intermissa inde omnium alia-
mm rerum cura Fabius collegae funus omni Iionore lau-
dibusque mentis celebrat.

15 , XXX. £t in Etruria per eosdem dies ab Cn. Fulvio
propraetore res ex sententia gesta, et praeter ingentem in-

1. temptata ab exclusis iurba
quorum pugna est: P. —
M: temptata. — M: ibi gel-
lias egnatius imperator samni-
tinm cecidit. P m. 1.: ubi
gellius imperator cet. m. 2. :
ibi. — Voss. II.: et galli a
tergQ circumuenti.
5. eaesa eo die hostium xxv
^ mil, octo capta: PM. —
Quae sequuotur verba „nec
ineruenta uictoria fuit nam^^
exciderunt in Drakeiib. codi-
cibus. — PM: „nam ex p.
decii exercitu caesa vii. ex
fabi mille (M: mil) acc/^
Drakenborchlo auctore iam
1. Bekkerus al. scripserunt
mille septingenti. cf. 10, 14. :
C9pti octingenti ferme et tri-
ginta. — Cod. GSrtn.: mille
et ducenti. Voss. ii. : mille du-
centi.

7« Pabius dimissis ad gnat-
rendum collegae corpus;
P m. 2. M. — P m. 1.: at
quaerendu. — Voss. n. al:
q. fabius. — Cod, Neapol
Latinii: collecta in aceraom.
Voss. I* al. : conaecta. —
Leid. I. : eoncremaaif. -r- PM:
quia obrutum soperstr^itis gal*
lornm cumulis erat. Voss. i.
«]. : quo obrntam cet. Leid. L
Voss. II. Lov. 4, al. : tumulia.
-— PM: cum multis Qiililam
Idcri/uiis.
i5. per eosdem dies: PM rell]
per eos dies (cod. Harl. rec).
— P m. 2.: ab cf). fuluio
ppr. res ex senleoUa gesta.
m. 1.: ex sen ten tiaq. („nacli
Wunsch^'). Cf. 23, II.: „si
ita faxitis Romani, vestrae res
meliores facilioresque erunt
m^gisque ex sententia res pa-

)

LIBER X.

685

latam populationibus agronim hosti cladem pugnatum eiiam
egregie est Perusmorumque et Clusinorum caesa amplios
milia tria et signa militaria ad viginti capta. Samnitium
agmen cum per Pelignmn agnim fugeret, drcumventum a
Pelignis est: ex milibus quinque ad mille caesi. — Magna 5

blica vestra vobis procedet
victoria que dnelli pop. rom.
erit'^ 10, 11.: comitia ex
sententia principam habita,

— M: ,,per eosdem dies co.
faluio propf. res ex senten-
tia gesta". Utraque scriptnra
▼era esse potest. — Voss. n.
Lot. 4. al.: pro consnle po-
pnli romani. — Cod. Sig. al. :
nam praeter ingentem cet.

— fll m. 1.: clande. m. 2.:
clade. — P: pnrasinornmqae
et clusinornm. M: i^nsinorii |
cesa amplios cet. Recc. codd.:
perasinomm et clasinorum.

— PM: caesa amplias milia
III. et signa mil. ad niginti
capta. Pall, et Drak. codd.:
signa militaria ad qnindeeim
capta. Cod. Klock.: ad xx ca*
pta. '— PM: ex milibus qain-
qne ad mille caesi (^gegen
tausend**).

5. magna eias did quo in
Stntinati ( 10, 27.) agro hil-
latum fama eat etiam uero
stanti: PM: („aach tvenn
man bei der Wahrheit ste-^
hen bleibt**). — PM: scd
snperiecere qnidam angendo
fidemx „einige dagegen ba-
ben au8 Yergrdsserangslast
die Grenze des Wahrscfaein-
lichen fiberschritten". Leid. i.
Voss. n. Loy. 4. al.: snper-

iacere. *— Deind^ seriptnni
est in P „qni in hostiam ex-
ercita peditnm xx ccqxxx eqni-
tnm sex &. xl. miL mille car-
pentorom scripsere fuisse*'.
in cod. Klock.: „peditum
xicccxxx equitum vi^ £ xl.
miP carpentomm "• in M : „pe-
ditum X. cccxxx. eqaitu | vi
£ XL miL mille carpentorum
scribsere fais8e'^ — Proxima
vero videtar Klockiani cod.
scriptnra esse, nam quod in
ea etiam X/. pro Xl scri-
ptum yidemus, hoc tgodem
mendo factam yidetnr, quo
tot locis I i I inter se per*
mutata snnt. non enim X yel
XI milium numernm prae ea
quam illi concepisse dicantnr
magnitudine verum baberi
posse, yel me indicente quem-
quam praeterierit. et quod in
PM mtt mille scriptom est,
neglegentiae cnidam librario^
rum videri potest deberi, prae-
sertim ctim eadem haec 10,
99. „ mille septingenti*' in
eisdem codd. confusa yidea*
rous. si qnis yero ne hoc qui-
dem loco optimomm mscri«
ptorum auctoritatem negle-
gendam esse censet et scri*
bendam „ equitum sex et qua-
draginta milia'*, is non tide*
tar reputasse, nihil prorsns

686

LIBER X.

eius diei quo m Sentinati agro bellatum fama est etiam Tero
stanti: sed superiecere quidam augendo fidem, «[ui in ho-
stiiim exercitu pedltnm quadraginta milia trecentos triginta,
eqnitum sex milia et quadraginta, 'inille carpentonim scii-

5 psere fuisse, scilicet cum Umbris Tuscisque quos et ipsos
pugnae adfiiisse: et utRomanorum quoque augerent copias,
L. Volunmium pro consule ducem consulibus exercitumqae
eius legionibus consulum adiciunt in pluribus annalibus
duoTum ea consulum propria victoria est, Volumnius in Sa*

lOmnio interim res gent Samnitiumque * exercitum in Tifer-
num montem conpulsum non deterritus iniqultate loci fun*

«b Liyio ipio 10, 28. de si*
mili hostium equiUtas mal*
titadine scriptom legi. An
yero Glareanus recte viderit,
qui „eqiiitQm sex milia et
qnadringentos*' (cf. 1, 53.)
scribi volaerit, dabito. sed
com in codd. mscriptis is nu*
meras nasqnam inveniatur,
id potissimnm virum doctam
induxerit, at coniectnra ilia
nti yellet, quod eias generis
sammas tarn ezacto nnmero
exqairi potnisse vix veri si-
mile esset. nee tamen in eo
est neglegendnm, non de vero
nnmero h. 1. agi sed de scri-
ptorum qnonmdam augen da-
ram remm stadiis: caias rei
simile quid 3, 5. legimos, quo
loco Antias Valerius sabtili-
ter exseqaendo nameram fieri-
psisse traditor, praedatoram
interfecta esse quattaor milia
dacentos et triginta. si yero
libere dicendam est quid sen-
serim, metathesi ilia qua sae-
pissime in optimb libris er-
mUun est, et hunt locam cor-

mptam eue persuasam b-
beo, manaque antiqaa scri*
ptam faisse ,,8ex et xl miL
peditum x (vel ^xi**) cccxn
eqaitum mille carpentorom"
cet. boo tamen, qnamyis miiii
yero simillimani yideatar esse,
pro certo alBrmari non posse,
facile concesaerim.

6. ei lU RomanoruTn quoque
augerent copias: P m. 1
M: nam m. 1. in P ^ ui
praeterierat. — PM Leid. i.
cod. Klock. al. „ 1. aolanmiam
pro consale dacem consalibus
exercitamqae eius legionibus
consolom adiciant**. C. Si-
gonias ducejm indaci yolait.

8. in pluribus annalibus duo*
rum ea consulum propria
uittoria est: M. — P: doo-
ram ea consulum ptopri^ vi-
ctoria est uolumniaa in sa-
mnio interim fescerit samni-
tiomque cet. Of. 7, 9. : ^quae-
aita ea propria familiae laus.
— PJH: in tifernum montem.
Cf. 9, 44. Sigonias „in Trl-
femom^ scribi yolait.

UBERX.

687

dit fi^atque. — Q. Fabius Deciano exercitu relicto in Etru-
riae praesidio suis legionibus deduciiis ad iirbem de Gallis
Etniscisque ac Samnitibus triumphavit: milites triumphantem
secuti sunt: celebrata incondltis militaribus iocis non magia

1. Deciano exereHu relicto in
Etruriae praesidio: PM
Leid. I. cod. Klock. al] De-
ciano exercita relicto in Etru-
' ria. Cf. 9, 15.: Samnites qui
Laeeriae in praesidio erant,
29, 7.: L. Scipione fratre in
praesidio ibi relicto. 40, 27,:
duae cohortes et triarii dna-
mm legionum in praesidio
castrorum mahere iassi. al.
— In P ezcidit (?. ante Fa-
bius,

4. incondltis militaribus iocis :
cod. Portng. Oxon. B.] in-
condltis carminibus militari-
bns, — Com nee carmini'
bus nee iocis h. 1. in anti*
quis libris legatnr, simOis ta-
men tox deesse vix possit,
codicis Port, anctoritatem se-
cnti snmas, et qaod iocis
post ibus a iibrariis facile
prae^ermitti poftiit, nee raro
in ilio qaamTis recent! libro
optimoram codicam scripta-
rae seryatae legnntur: qnam-
quam carminibus non malto
peius videtar, nisi quod omni
scriptorum librorum anctori-
tate caret, Cf. tamen T. Livi
1, xxx^ p. Lii. % Liy. 5, 49.':
dictator — triumpbans in ur*
bem redit interqae iocos mi*
litares, qnos inconditos ia-
cinnt, Romnlos ac parens pa-
triae conditorqne alter nrbls

hand yanis landibos appella-
batar. 7, 38.: consnles ambo
de Saranjtibas triumpbarunt
sequente Decio .insigni cum
lande donisqae, cum incon-
dito militari ioco band minos
tribnni celebre nomen qnam
consnlom esset 7, 10.: inter
carminnm prope modum in-
to ndita qnaedam militariter
iocalantes. 4, 20.: in eum mi-
lites carmina incondita ae-
quantes cum Romulo canere,
39, 7. — P: „non magis q,
fabii qnam mors praeclara p.
deci est:'' sed iam antiqaa
manus adiecit uictoria, —
M: n magis victoria q. fabii
quam mors praeclara p. de-
cii est. — PM: „exGitata*
qne memoria parentis aeqnata
euentn pnblico priuatoqne
fill (Mm. 2.: filii) laudibus*'.
Laudibus non dativns sed
ablativus est: ' non "^nim ad
milites baec postrema verba
referri possnnt (^dessen Ver*
dienst sie dem des Sobnes
gleicb stellten*'), sed a scri-
ptore ita adiecia videntnr nt
doceret qni fieri^ potoisset nt
milites Decii patris mentio-
nem inferrent: „ancb ernen-
erten sie das Andenken an
den Vater, dem das Ver-
dienst des Sobnes in seioen
Folgen far den Staat wie fUr

688

L1B£RX.

Victoria Q. Fabii quam mors praedara V* Deci est, exdta-
taque memoria parentis aequata eyentu publico priyatoque
filii laudibus. data ex praeda militibus aeris octogeni bini
sagaque et tunicae, praemia ilia tempestate militiae haud*
5 quaquam spemenda.

XXXI. His itaque rebus gestis n^c in Samnitibus ad-

. hue nee in Etniria pax erat: nam et Perusinis auctoribus
post deductum ab consule exercitum rebellatum fuerat, et
Samnites praedatum in agrum Vescinum Formianumque et

10 partem aliam in Aeseminum quaeque Vultumo adiacet flu-
mini descendere* adyersus eos Ap. Claudius praetor cum

ilin selbst so gleich 1caIll'^ —
Leid. I.: e^xcitata memoiia pa-
rentis.

4. praemia ilia tempestate mi*
lUiae haudquaquam (M:
haodqaaqaa) spemenda : PM 3
^Belobnun^en (lir den Krie-
ger, die in jenerZeit keines-*
lYeges fiir anbedeutend gal-
ten^'. Militiae igitnr non tarn
ad tempestate quam ad
praemia pertinet, sed verba
ilia tempestate ita coUocata
sunt, qao maior yis in eis
inesset. — Paulo ante scri-^
ptum est in PM „ aeris octo-»
genis bini", in P etiam m. 1.:
octogenis binis agate & uni<
cae: m. 2.: agaque & unicae.

6. his itoq, rebus gestis („un«
geachtet dieser and swar fUf
die Rdmer so glackiichen
KampFe'*): Pal.] bis ita re-
bus gestis (M). ->- Voss. ii«
aL: post deductom a consule'
ezercitom.

9. et paftem aliaM („tiiid auF
der anderen Seile**): PM
Leid. I. cod. Klock< Pall, alj

et parte alia. -^ In his ver*
bis Romanes acCtisativo pro
nblatiyo' nsos esse vel maxi*
tnam partem al. docent. —
PM rell. : in agrum uestinam.
Cf. 10, 20. ~ P: porminu-
que-et partem alia | in aesem-
niu quaeq. cet. M: forminuq^
et parte aliam in aeserniu
queq. cet. Cf. 8, 14.: For*
mianis. 27, 10.: Beneventani
et Aesemini (Put.). — „Qaae-
que Vnlturno adiacent ^n*
mini" in cod. &Iockiano scri-
pta fuisse dicnntur: in PM et
in rell. codd. scriptum est ad-
iaeet, nt viz dubium sit quia
Liv. pars suppler! voluerit.
11« aduersus eos Ap»Claudif0s
ptr, (P: pr.) cum exercitu
Deciano missus : M m. 2. P«
•^ M m. 1.: cum exercitu
relicto In Curiae deciaiio cet.
— P: in etruria rebellante
deno ( m. 2. : denuo). — PM s
nil £ quiogentos perusino-
rnm occidit. -^ Paulo post
P m. 1.: qui redemti. P m«
2. M: qui redempti singuli
aeris trecentis' dec'efli^

LIBBRX.

689

eKereitU Deciano itoissus : Fablus in Etfuria rebellant^ dte^
nuo quattuor mllia et quingentos Perusinorum occidit, ce*
pit ,ad. mille septingentos quadraginta, qui redempti singoli
a^s trecentis decern: praeda alia oinnis militibus conceSsa*
Samnitium legiones, cum partem Ap» Claudius praetor par- 5
tern L» Volumnius pro consule sequesetur^ in Nigrum Stel'^
latem conyenerunt: ibi et Samnititua omnes cansidunt et
Appius Volumniasque castra comutigunt: pugnatum infestis^
simis animis bine ira stimulaiite adversus rebellantes totiens,
illinc ab ultima iam dimicantibus spe: caesa ergo Samni-10
tium sedecim milia trecenti, xapta duo milia septingfnti:
ex Romano exerdtu ceddere duo milia septingenii. Felix
annus bellicis rebus , pesttlentia ' gravis prodigiisque sollici-
fus: niim et terram multifariam pluvisse et in exerdttt *Api

6. cutn partem Ap, Claudia^
ptr, (P: pr,) partem L, Vo*
lumnius pro consule siquB"
retur: PM] cum partim — •
partim cet. Cf. 5, 24.: cete*
ram partem plebi parteip se*
natal destinabant Jhabitandos
Veios. — ^ In Drakenb. quo-
qae codd. partem -^ partem
videtarscriptam fuissft^qaam*
qaam Drakenborchias ppt*
tim — partem vidisee vult»

— I. Fr. Crron. malebat se*
^uereniur scribi. 10, ^7.

7. ibi et Samnitium omnes
considunt: M, 10, 14. — Pi
Ibi ad samnitium omnes cet. >—
M: bine ira stimulante ad*
uetsus rebellantes totiens iI-»
line ab oltima. iam dimican* ,
iibus spe. P : bine ira stima-
lante aduersus rebellantes to- -
tiens illinc ab (m. 2.: ad)
ultimam iam dimicantibas
spem*

T. Livi purs 11.

10» ca^sa etgo Samnitium xt^I
trecenti: PM. Non sexde*
chn sed sedecim aat decern
sex in antiquioribas librier
scriptum legi diximus ad T*
Li?i L xzx* p. JLSxV* — Pj
capta dao milia septingenti
ex romano exercitu cecidere
duo milia septingenti. M: ca-^
pta duo ttiii I septingenti Fe-
lix annas cet» Due recc«
codd«t capta dao millia ^^du-^
centa* Cf. 10) 15»

14* nam et terram multt/ariam
pluuisse: PM rell — PMt
plerosque fulminibas ictoSi
fiarl. rec.i fulmine* Cf* 22, 1»
— Plerosque b. 1. nibil aliud
significare posse qoam mul*
ios ptrmultos neminem fa^*
geriti videtur in hoc dicendi
genere ellipsis quaedam in*
esse, ^aasi scrip tor dicere tO'^
luerit: et prodigiis k% pesti->
lentia annum gravem fuisse

44:

690

UBER X

Claudii plerosque fulminibufi ictos trantiatum est, librique
ob beec aditi. eo dnno Q. Fabiii9 Gurges consults films
aliqaot mafronns ad populam siupri daninatas p^cunia mul*
tavit, eic quo mtiltatido aete YeAeiis aedem quae prope
6 ctrcum est fadendatn euravitk — Su{»eTsuiit etiam nunc Sa-
nuutium bella, quae cimtitfiuft pet ^avfum iam volumen an-
ilftinque sextum et quadragesimum a M« Vdletio A»^ Come-
Ho consulibus, qiii printfi i^amnio artna ititolenint, agimus.
et ne tot annonim ehdes titritisque gentis laboresque actos

moltosque in exercita Ap.
Cbaclii mortaos esse, pkros-
que ccfrom etisnl fakniftilitiB
* Itf^Bt Simili modtrsUnHet lo-
cofr interpretaii possanras,
Telnt 10, 13. „eo anno ple^
risque dies dida ab aedili-
bus'^: cam morlti es^erit eo
anno qai plos qaam qnod
lege finitam erat possiderent,
plerisqne eoram ab aedilibad
diem dictam esse. — M: li-
briqtie ob bee ( adicic. P:
aditi.
2. eo anno Q. Fahlus Gurges
roris, (P : cos. )Jflins aliquot
matronas ad populutn stU'
pri damnatas petunia muh
tauit: P m. 2. ill. Cf. 10, 14.:
fflazimum fil. — P m. 1. : ali*-
quod matronas ad popntomsta-
priis damnatas. Cf. 25, 2. nbi
In Pat. sicscriptam est: „ae*
diles plebei aliqaod matronas
aput populum probri accasa-
funt**. 3, 10.: apud popa-
lum. — P : ex quo moltaticio
aere. M: ex qao maltatio aere.
m. 2.: mnltato. — Paalo post
scriptam est in M „samnitS
bella". — Mm. 2.: per qaar-
tnm iam nolmnen annamqaa

JBextum et qaadragesimnnii
m. 1.: qnadragensimani. P:
qtadragissimom. f^^umen
idem qadd librufn esse nema
fton videt. — PJU: ,, a m. na*
ierio a. corneiio console^*.
Leid. I.: ,>a m. aalerlo con-
sale", sed iam in omnibus
prope recc. codd. emiendate
tat videttar seriptum est con-
sulibus.— PM' relli agi-
fnusi „d{e icb nan schon
nnanterbrochen Tier Bdcfaer
bitidiirch verfdlge".
9. et ne tot ahnorum dadet
utriusque gentis labor es-
que aetos nunc re/eram
cet: M: „and om nicht noch
einmal alle die Verlaste an-
zuftibren, die in der Reiiie
80 yieler Jahre beide VSlker
eflitten, oh6e dass )ene nn-
beagsamen Nataren geblfndigt
werden konnten, so erwage
man nur dies, wie die Sa-
mnlter allein in dem letsten
Jahre im Sentinatischen, Pe-
lignischen, am Tifemus and
im Stella tischen Gebiete ,
tbeOs mit ihren Trnppen al-
lein kSmpfend theila frem-
den Vblkern cagetellt — ge-

LIBER X.

691

nune referam quibus neqtiiverint tameti cttirk illti pectord
vinci^ proximo anno Samnites in Sentinali agto Peligitis ad
Tifernum Stellatibus campis^ suis ipsi legionibtis^ tnixti alie-
nis, ab quatttior exeitntibus qtiattiior ducibtis Romanis^ caesi
faerant, imperatorem clarissimum g^ntis auae amiserantj so- 5
dos belli Etrtiscos Umbros Gallos in eadem fortuna vide>
bant qua ipsi erant^ nee suis nee e^etius Viribas iam stairci
poteifant -^t tamen bello non abstin^bailt: adeo n^ infeK«
eiter quidem defensae libertatis taedebat et ylnci quam non
texnpiare rictoriam nialebant« quinam sit ille quern pigeat 10

i^ehlagen ivordeoj ikrefa griiss^
ten Ffldherrn verlbren hat*
ten, ibreBandesgehossendem-'
6elben Schicksale ^ift sich
ftelbst uQterli^geil safaen, and
litcb weder durcb eigcine nocb
fremde Kraft aafi^ecbt erbal-
ten konnten! Und aller die*
fter Verlostd tiogeachtet be-
ganoen sie doeh den Krieg
i^ieder yod neaem** tt. s* Wi
£Hipsi eins generis ^ qua ni-
bil magis' oratioais ritti aa-
gere potei^at, Liviath persaepe
Usuni esse videmus:. ex« gn
In prooemio: 4,et si- HtLi pd-
pnlo licere oportet consecrar^
brigines Silas et ad deos re-
fek^re aaetores^ f ea b^i glo^
ria est popdlo romano ut''
eet. ^^80 bedenke maa^ dass
der Kriegstuhna des rSm* YoU
kes so ^ross i6t dass"^ —
P m* 1*: et ne t6t aanbriim
clandei m* 3.: clade* —
Leidi i, Loyi' 4^ aL: quibus
neqniuerlDt tamen dariora
peetora ninci. Codi Klocki
touhique reGC4 eodd.: iiequi^
aertint. -^ Pi in eentinatl

Agros. -^ i^i dtellaiitit)', ca*
t>i8. Cf. 9, 44. 22, 13* Put.i
in caiDpQtn ^tellatenl desten^
dit. •^ M: ab iiii exfercitibi
qnaitaor dacib. romanis caesI
faerant imperatorem clarisi-
simui m^ % : clarissimSi —
P: ), caesi fueratit inperat6rc$
eirasedS nmbrbs'^ Cct mediis
proetermissisi — Pt in ea-
dem fbrtuna nidebant qua ipsi
isrant; — Voss; ju : tamen hoii
abstinebant belioi — P m. 1.
M; et uinci quam non tern-
ptare nictoriaih mallebant:
P m. 3.1 malebant; Cf. 10^
36.: sin collegk quid aliud
Inaliti
iO. gmnnra ^H Hte qilem pU
geat l&nginguHatU Btllo'
rum seHbehdo legeiidoquei
PM codi iKlock. (Leid. r;
Voss. It. Lovi 4.) al; j,Wife
liifisste dei^ Gescbiehtscbi^ei-
ber dder Leslii^ erscheinenj
den thiH Unln^t anwandeln
k5nille tib^r die lange Dauer
dieser Kriege, deren dift'wei-
che sie fOihrten nitiht tntide
' Iterden konnten *^ Drakenb.i

4^4*

693

LIBER X.

longinqiiitntis bcllorum scribcnilo Icgcndotpie, quae gerentes
non fati^ovenint?

XXXII. Q. Fabium P. Decium L, Postumins M^
lus ct AI. Aiiliiis He^ilus consiiles secuti sunt. Samiuum
Sambobiis decreta provincin est, quia tros scriptos hosthnn
excTcitus, uiio Einiriam alicro populaiioncs Campaniae I^
peti, terlium lueiAlis paravi (inibus fama crat. Postuminni
valeludo .odvcrsa Romae teniiit, AtUius extemplo profectns
ut in Samnio hostis — ita enim placucrat patribus — nofi-

qaem non pigeat : „ wcr sollte
da nicht die Lastycrlieren — ,
wSbrend die welche die Krie-
Ige fuliilen, dersclbcn nicht
mQde werdcn konnten". Cf.
6, 12.: non dabito, practer
satietalem tot iam libris ad-
mdna bella cam Vulscis ge-
Bta kgcntibas illad quoqne
saccnrsurnm tet. Facile sane
fieri potuif, ut non adiicien-
dam viderctar, cam non fa-
iigaverini sed faligaverunt
ficriptum esset. — Lcid. i. al.:
longinquitates. Voss. ii.: scri-
bendo logendoque ea qnae.
— Cf. 9, 17»: nibil minus
qvaesitam a principio baius
opens videri potest, quam ut
plus insto ab rcrum ordioe
declinarem yarictatibusque di-
Btinguendo opere et legenti-
bus v^at deverticula amoena
ct requiem animo mco quae*
rerem.
3.^ Q, Fabium P, Decium Z.
Postumius Megellus et M.
Atilius Reguhts cos^ se-
€iUi sunt: PJH. — Duo recc.
codd.: Q. Fabium et P. De-
cium. — JU: decreta. prouin-
.lia est quia tree scribtos ho-

stium ezercitas. m. 2.: scri-
ptos. Cf. 10, 23.: nupta. -
Leid. K Lov. 4%: populatione.
Voss. II. al. : popnlationem.-
P Leid. I. Voss. n. Ley. 4. tb
rcpetit.
0. ut in Samnio hosiis Ha
enim piacuerat patribm
nondum rvgressos oppri-
meret: M m. 1. P] nt in Sa-
mnio hostes (M in. 2.) —
nondum egressos opprimeret
— Ad regresses supplen-
dam esse in E^truriam et in
Campaniam kaad difficile
est infellectu. regressosi^-
tor, qftod etiam in Leid. l
Lov. 4. multisqde aliis codd.
repcrtum est, rectisslme se
babet responds tqae antece-
dent! yerbo repeH: at enim
Samnites anno ante Camp-
niam pnpfdati «rant, in Etra-
ria cum Tuscis adyersns Ro-
manos pugnaverant, sic iam
nuntiatnm erat eos et in Etra-
riam et in Campaniam re-
' grcssuros esse, quod in Pall. 1.
3.-8criptnm esse dicitnr „at
dnm egressos '' persaadet in
antiquiore libro scriptam fnis-
86 hautdum regresses.

LIBER X.

693

dum regressos opprimeret. velut ex conposito ibi obvium
habuere hostem, ubi et inirare vastare ipsi Sami\itium agrum
prohibercntur, et regredi inde in pacata socionimque populi
Komani fines Samnitem prohiberent. cum castra castris con- «
lata essent, quod vix Romanus totiens victor auderet, ausi 5

6. uelut ex tonposito ihi ob^
tiium habuere hostetn ubi
et inirare uastare ipsi Sa-
mniiium agrum prokibereu"
iur et regredi inde in pa^
cola sociorumque pr, fines
Samnitem prohiberent: JA
Leid. I.] yelot ex composita
ibi obyium habuere hostem,
vbi et intrare nedum yastafe
ipsi SamDitiam agrum prohi-
berentur, et egredi inde cet,
^ Idem quod in M repperi-
njas qnoqae in P, nisi quod
m. 1. »ubi et uastare ipsa

' «amutiu agrum ^S m, ^.i „ubi
et uastare ipsi*' scriptum erat.
In cod. Si§. aiiisque reoc. li-
bris Don habuere (scil« Ro-
man! et Samnites) sed ho"
huit inyentum est, quasi hoc
yerbum ad unnm Atilium re-
ferendum esset. Quod deinde
sequitur, ad Samiiiles et ad
Komanos i(a pertinet ut, cum
in Samnitis agri finibus con-
gress! essent, alteriaiteros pro-,
bibuisse dicantur, ne id quod
yolaerant perfioere poascnt.
Particnlam^ nedum tamen in-
duximus, et quod ea in nulio
nee anliqoo nee recenti- co-
dice scripta inyenta yidetur,
et quod nullus scriptor ma-
) gis quam Liyius asyndetis
verbis usi^ est. Postremo re;>

stituimus regredi^ quod b. 1.
in omnibus codd. scriptum
est, eisden4 quibus paulo ante
causis iiiducti. In Voss. u.
Loy. 4. multisque aliis libris
scriptum est „ubi et iutrare
uastare ibi samnitium agrum
prohiberentur^S in duobus re^
cent]8simi9 libria ^ubi inirare
et u^st," „ubi intrare ac-oa-
stare". „Dort an der Grenze
stiessenberdeTheile, gleichak
ob sie yon ihrem Ausmarschc
gegenseitig gewusst, aufeinan-
der, um einer Seits den K5-
]|i6r z« yerhindern das Sa*
»ni(ische Gebiet £u betir<it<iu
Ubd zu plnndem, andrer SeitB
um den Samniter zu bindem,
nach den bereits beruhigten
Llindern (Etrurien) oder in
das Gebiefc der rumischen
Bundesgcnossen (Campanien)
aurfickzulcehren". Cf. 10,36.:
dominia — reyocalis.
5. quod uix romanus toiiens
uictor audereir PAI. Haec
yerba ad ea. quae sequuntur
pertioere nemiriem praeterie-
rit. — Plli: „ tantum de»pera-
tia ultima temeritatis facit*':
i. e. tantum temerilatis facit
ultima desperatio, — Voss. i.
piultique alii codd. : et quam-
^am non uenit tarn' andax
inceplum ad iiaem.

694

LIBER X.

ISamnUes sunt ^^ tantum desper^tio ultima temeriiatis fa-
cit --^ pastra Romana oppugnare, et quaihquam non venit
^d fu^em tam audax iuceptum, tameq haud pmniDQ yanum

• fuit, nebula erat ad inultup* ^^i deqsa adeo ut luci« usuiq
(^ eriperet, poQ prpspectu piodo extra valium adenvpto sed
propinquo etiam congr^dieptium Vfder se conspectus hac
velut latebra insidiarum freti Sanuiites irixduni ^atis perta
}uce et eani ipsan^ prepiente calligine ad statipnem Roma-
nan^ In porta ^egn^ter s^gentei^ yigiii^^ perveniunt: mpro^

4QV1SQ pppressis pec animi sat^ ad resisten^um nep viriuni
fuitz ab tergo cpstrorum decumana porta impetus* factus,
itaque captum qufipstpriuip quae^tprque itii L, Opiniius
P^insa occisus: conclamatuip inde ad arma.

* *

!J5XXIII, Consul tumultu excitus cohortes duas socior

|5^um Lucanaip Supssanfimque, quae proximae forte erant,

tupri praetoriuin iul^et, ixianipulpsi legiopuin prinpipali via

4, nebula erqi ad mulium dief
denser ad^o: PBI^ Dein scri*
ptapt^ est ^n PM Leid. i. i^de^.
vto prQ „adep.to*^ — Leid. i^
al.: ap uelat lateb?^ insidia?
rum f^eU. -rr P: ^^et earn
ipsa'i'premente caUigiae'> uns^
littera erasa. Calligine cubo^
PM spripsimas, quod doplicl
/ haep vox in anUqaioribua
codd. scripta iegitar: ex. gr^
^9, 2?. in Put. Bamberg,

id. conclqxn^u^ inde adarma ^
PM c^l. — Lov. 4.: deinde.

j|4. COS* ii/multu exciiij^s: P n^
2. M, — P in. 1.: co5. ti^*
inaltiis exeiccitus. — M: ca-
borte^ dtta«i sQtiQXiim Juca-:
nam saesaenamq.

^6. manipulo^ legionum prirt'.
cipali uia induci: P al.] mar
pipulo* — indacit (M^ Non

]iosleii^ induxiase, qupd it|
tanto tumaitn i^^ utile qui-
dem fuisset, sed earn mediis
incastr^sdubstitiss^, seqaentia
docere Yidentar. car verp Rot
^aoi prtncipali via induct;
^icantar, cuqa directa via eos
^n port^m 4^canianam per-
rexisse oporteret , expedire
non possani, nisi inducer^
b. 1. idem quod iasiruer^
significant, Samnites porta m
decnmanam aggresai quaes toi
rium cepcrant: quo tumuita
^xciti^s consul lata via prin-
cipal!, quae a sinistra porta
principali ad dextram portaiq
(cf. 4, 19.) diicebat, i|nani-
pulatim milites {nstruit, ui
inde bostes adorirentor. potr
f rat igitur consul legiones aat
porta praetoria aut dextra* si-
f^strf ye ppncipali e^acefe^ at

LIBMX

69&

induci: ^dum sat^s aptatU anni$ in ordines eunt et cla-
more magis quam ocidU hostem noficimt, oec quantus Hu-
merus sit aestimari potaat: cedunt primo incerti Fortunae \
suae et hostem introrsum in media castra accipiunt. mde
cum consul yociferaretur expul&e extra vallum castra 5 '
deinde sua oppugaatuii e&seut rogitaus, damore siiblato co-

inie praeter castra ad por-
tam decuraapampergerent ho-
stesque a tergo aggrederen-r
tor. id tamen a Livio non
traditur, sed, cum socii prae-
torium tneri ioaai eaaeDt, Rp-
inaj)i cesfiiese fortiinAe dicm^-
tnr Samnitesqae In medlai, ca-
stra accept! esse. iloi% igitQr
An hostem iodazisse consal
legiooes via pNQoipali videri
potest, sed in via principali
^ Inslmxisse, nt inde altera viai
^uae a praetario ad porMim
decnmaiutm ferebat, ad hanq
ipsam decnwanani portam ^b
]id9tibas captam pergerent ho-
slesque ex castris pellerent«
quod cum parum procederet,
Samnites media in castra pror
gre^si castris ipsis potiti es-
sent, nisi gravibus consulis
yerbis increpiti Romsni re-?
•istere conati essent bostemr
que extra portam expulissent.
1. uixdum satis apiaiis. armis
in ordines euat: M: „ohn^
sicb geborig bewaffnet zn ha-
ben treten sie in Reihe und
Glied, und erkennen den Feind
mebr an seinem Geschrei als
mit ibren Angen'^ — In P
excidit eunt^ scriptumque est
paulo post „»^ quantas mit
meros sit^'. Oe p^^rticuiiie neg

(„nicbt -eiomal*') vi cf. 7»
40,: „neqtfe in bos meos et
patriae meae milites mitior'*:*
et T. Livi I. xxz. p. x,m.

4. inde ^upt consul uocifera'
retur expuJsine extra im/-
lum castra deinde sua op^
pugnaturi essent rogitans:
M: „a1s sicb bier der Con*
svi mit gewaltiger Stimme
sie^ fragend Yernebm.en liess
ob sie'^ Q. .8. w. HogiianSf
quod in uno Lot. 4. omis-
8um est, et Dttkerus inductum
yoluU* — P: 99 inde cum cons,
niciferaretur expulsine extra
u«ili)im castra deinde sua op-'
pugnaui essent r<>gitans'*: m.
% inmargine : „oppugoaturi'S

6. conixi primo resistunt: PM]
eonnisi cet. Cf. 9, 31.: conite-
rentur. 5, 47. — Pal. 2. : primo
resistere. Cf. 2, 65. : resistere
primo obstinatis animis, de-
inde — sudent ultro gradum'
inferre et clamore renovato
commovent aciem. t- PjH: et
inpulsos semel terrore eodem
«gant quo coeperunt: „und sis
der Feind einmal erst wicb, da
drSngen sie ibn mit dersel-
ben Furcbtbarkeit mit der si^
den letsten Angriff begonnen
batten zuriick''. Leid. i. ter-
rore eodem cogunt quo cet.

696

UBKRX.

nbd primo resistunt, deindc infenmt pedcm ui^entqae et
inpulsos semel tcrrore eodem agunt quo coepenmt, expel-
hmt extra portam vallumque. inde porgere ac perseqd,
quia turbida lux metum circa insidiarum faciebat, non aisi
5liberatis castris contend receperunt se intra vallum trecen-j
lis ferme hostium occisis. Komanorum stationis primae^i''
gUIumque et eorum qui circa quacstorium oppress! periere
ad septiD^nti tri^nta, Animos inde Samnitibus non infdix
audacia auxit, et non modo proferre inde castra Romanom
iOsed ne pabulari quidem per agrois suos patiebaptur: retro >
in pacatum Soranum agrum pabulatores ibant. quarum re- 1
rum fama — tumultuosior etiam quam res erant — per- 1
lata Romam coegit L. Postumium consulem vixdum yall- 1
dum proficisci ex urbe; priua t^n^en quam exiret militibus I

Cod« Portug. al.z qao coe-
pemnt. — ^Qao cirperaBt''?
nim. Samnites castra.

5. liberatis castrU eojiienii re-
ceperunt ee intra uallum
CCC ferme hostium occi-
sis: PM. — Cod. Klbck.?
liberatis castris continere se
coeperant intra Qallam.

6, uigiliumgue: P Voss. i. al.
— M: stationis primae ui<-
ciamq. et eoram qui circa
qQaestorinm oppress!. P: et

• eomm qui circa questora op-
press!, m. 2.: circa qaesto<;
rem.

?• periere ad septingenti tri-
ginta] periere ad septingen^
ios triginta. — PM Leid. i.:
periere ad accxxx. Voss. ii.
al.: periere ad ccczxx. Cf.
10, 29.: mille septingenti,
3y62. : sexcenti fere. 3, 15.:
ad duo nulia hominum et
quingenti,

9, et non modo proferre inde

eastra Rofnanum sed ne
paduiart quidem per agros
suos paeiebantur: M. -r- In
V, et in aliis codd. seriptom
est romanorunr^ qoae si Ten
scriptora est, non prof art
sed proferri a Liyio sen-
ptnm esse oportet: cf. 4,2.:
fern*. — M: audatia. P: p
tiebantur. — PM: „ retro in
pacatum soranum agmm pa-
bulatores ibaot" (sciL Ao-
mani). Recc. codd.: in pacit
turn agrum soranam.
13. tumultuosior etiam quam
res erant: M. — P al.: quam
pes crat. — PM: 1. postu-
mium co5. -r- M: miiilibas
edicto soram iussis conuenire,
P aJ.: iussit. -r^ P m. 1.:
quam aedilis cnrrulis ex mul-
taticia pecunia faciendam cn-
rauerat dicauit. P m. 2. M:
aedilis curulis. — ]!f : ex mul-
tatia pecunia facieudain ca-
fiaaei'at dcdicauit.

LIBER X.

697

edicto Soram hissis convenire ipse aedem Victoriae, quam
aedilis curolis ex multaticia pecunia faciendam eupaverat,
dedicavit: ita ad exercitum profectus ab Bora in Samnium
ad castra collegae perrexit. inde postquam Samnites difiisi
duobua exercitibus resisti posse recesserant, diversi consu- 5
les ad vastandos agros urbesque oppugnandas . discedunt.

XXXIV. •Postamins AUIioniam oppugnare adortus vi
primo atque impetdf dein, postquam ea parum procedebant,
opere ac vineis demum iniuhctis muro cepit: ibi capta iam
urbe ab hora quarta usque ad octavam fere horam omiil- iO
bus partibus urbis diu incerto eventu pugnatum est} po-
siremo potitur oppido Romanus: Samnitium caesi tria mt-
lia ducenti, capti quattuor milia septingenti praeter prae-
dam aliam. inde Feritram ductae legiones, un^e oppidani

3. Ha ad exercitum profectus al. : ioootis. Cf. 43, 19. : ag-

ah Sora in Samnium ad

castra collegae perrexit:

P. — Jll no. 1.: ita ad exer-^

citam profectttsora ia samnlu

oet m. 3.: „profecta'8Qra'*:

i. e, pFofectds soram. —

Paolo post PM : diaersi („nach

entgegengesetzten Seiten '^ )

coss. (M: conis.) ad nastaiii

dos agros (M m. 1.: acros)

urbesqae oppugnandas disce-

dont. Pall. Voss. ii. multiqae

jilii codd.: diuisi consales —

discedunt, Lov. 4. al.: de-

scendunt.
7« Postumius Milioniam op'

pugnare adortus ui primo

atifue impetu : P. — ill : mi"

liouam. Cod. Sig. Lov. 4. al. :

milouiam. Cf. 10, 3, -r- M

Leid. I. Voss. ii. a!.: adortus

primo atqae impetu. Lot. 4.:

adortus primo iopistu. — PM:

opere ac uiuels demum in-

iunctis muro cepit. Lw, 4.

ger iniuncttis muro est. 4, 9.

10, ab hora ilii usq, ad nil
fere horam: P m. 2, M. —
P m. 1,: usque £ viii. —
Cod. Sig.: ab hora quarta
diei ad octauam cet. —>- Ant.
Perizonins h^ram induei vo-
Ittit : cf. 8, 38. : „ ab hora diei
tertia ad octavam*^: sed cf.
6, 1.: nrfoem. — P m. 1.:
deu incerto .cuentu pugnatum
est. m. 2.: diu. — PM: sa-
mnitium caesi in cc. capti
iiVL ace. praeter praedam(M:

^ pda) aliam. Cod. Haverc. :
caesi tria millia ac centum.
Lov. 4.: quattuor millia et
ducenti capti. Cod. Klocic.:
caesi tria mitlia ducenti ca-
pti quattuor millia ducenti.
Cf. IO4 33.: septingenti tri-
ginta.

14. inde FerUrum duete legio-
t^es: P Voss, ir. al.J inde Fe-
rentinum ductae legiones. —

698

LIBER X.

cam ommbuft rebus sius, quae ferri agtque potuerunt, no-
cte per aversam portam sllentio excesserunt* igitur simul
advenit consul, primo ita conpositus instructusque moeni-
bus successit tamquam idem quod ad Milioniam fuerat cer-

5 tamiutf foret, deinde, ut silentium vadium in urbe nee arma
nee viros in turribus ac muris vidit, ayidum invadendi de-
serta moetiia militem detinet, ne quam occultan) in frau-
4em incautud ilieret: duas turmas sociorum Latini nomiitU
circumequitare moenia aique explorare omnia iubet. equi-

^Otes portam uQam alterapique eadem regione in propinquo
patentes conspiciunt itineribusque hia ve&tigia noctumae ho-

BI (Leid, I.): inde fertra da-r
cte legiones^ Lot. 4. multi^ue
recc. codd.: feretrum. — />-
rentinuTn in nuUo cf^dice
ficriptum yidetnr. I. Fr. Gro-
novkis Trev^niimim^Yel po^
tias „TreTentiini*^) scriben-
dam coniecit, forsUftn etiam
Tif^rnum «nti<pza mann serif
ptam faerit, illi^qqe litteraruia
metathesi /Wri//'im> inde fa-
ctum; videmas enim 10, 37.
Postuintam, ezercita a Milio-
|iia<, quae Marsoram urbs (10,
3.) in Samnitium potestatem
Tenisse yidetur, traducto uk
Samnio TerMtum esse, sed
in re dnbin, quo maior con-
iecturis faciendis locus datus
^st, in una antiqulssimornm
librornm auctoritate yidetur
standuin, praesertim cum el
in aliis Italiae paxiibus et ii^
Samnio tot oppida a Livio.
comQiemoirata videamus, quo-
ram nulli^ ab (iliis scriptorir
bus mentio facta sit. -— Leid. i.
VosB. II, omnesqne prope

DtAh codd*: per sdaersam
portam.
9. igitur simul aduenit coss.i
PItL — Itt: tamquam ideiQ
quod miliona fuerat | certa mi-
nis foret Recc. codd.: milo*
niam. — 9: ne quam occol-
tarn in fr^udem incautns.fie-
ret. P: incautus rueret. —
Peinde Jl(: „ duas turmas so*
tiorum '^ pauloque post „ con-
spitiunt^^
11« Uinerihusque his: PiH] iti-
neribusque iis. „Und auf dea
dortbin fHbrenden Strassen^^
«* Paulo ante scriptum est
in IK „eande regione 'S ia P
Yoss. u. Loy^ 4. aL „eandem
regionem", quod propter „al-
Xecam^^ ab librariis parum di-
ligentibus scriptum esse potn
est: yerum cum tot loci anti-
quissimoruo(k codd. persua-
dere yideantur, multo sae-
pius quam recentiores homi-
nes Toluerint, accusatiyum pro
ahIati?o ab antiquis positum
esse, ne banc qaideia scripta-

UBEBSw

699

5liam fiigae: adequitant demde sensim portis urbemque ex
tuto rectis itineribus perviam conspiciunt et ad consulem
referunt excessum urbe, solitudioe hai^d dubia id perspi« '
cuum esse et recentibus yestigiis fugae ac strage rerum in
trepidatione nocturna relictarum passim, his auditis consul i
^d earn p^prtem urbis quam adierant equites circumducit
agmens constituti^ baud procul porta signis quinque equi-
tes, iubet intrare urbem et modicum ^patium progressos tris
manere eqdem Iqco si tuta yitleantur} duqs explorata ad se
referre, qui ub; r^dierunt r^ttiil^ruptque eo ^e progressos IQ

ram (nUach derselbeB RicIit
long bin") impcobare ausim,
9. et ad coTisulem referi^nt^
ad consulem referoDt. — Et
ad scribendum yidebatari et
quod in P in. 1^ apriptom ea^
„ £ 4:o8s. referunt", in' M „ C
fsona. referunt", in Leid. \^
Vo88. II. Lor. 4. al. „ et con«
snlireierant'^ in cod. Tbuan^
^1. „ad consulem referunt^',
in P m. % al. „ad cosa. re-
ferunt^', et qaod ai^ qqan^
piirticniam in M a^epe male
praetermissam yidemua , in
iiU dicendi geoeribna vix de-
ease nee datirp permutari
potest, at quod apud Liviun)
nihil aaepiua legitur, quam ut
trium or^tioois partium iuter
^e eoniungendarnm in altera
qu$^ in tertia et poaita sint^
— P m. 2. Bl; exceasnm urbe
aolitudine baiid dubii^ id per*
apicunm esae cet. P m. 1^:
ttriiem. „lJn4 bericbten deni
Consul, die Stadt aei von ib-
ren Bewobnern rerlassen:
dies zeige aich^^ n. f. w. Gm-
tenia id oiuifit nee iinpra-

bante I Fr, Gronovio, — P;
et recentibus uestigiis fuge
acastragereru in trepidatione
cet. M: et recentibus uestigiia
fugae ac stragae | retru intre*
pidatione cet. m. 2. : ^cra. —
Belictarum passim (noii
„ passim reh *' ) scppaimus
non mode ex PM sed etiani
ex Drakenb. codicnm aactov
ritate,

5i hie aikditie co^. ad earn
parteifi urhie quam adie-
rant eguitee circumdueit
agmen constitutie hqudpror
eul porta signis: Pill ornne^-*
que antiquiores libri Dr«^-
](enb.] bis auditis consul ad
earn partem urbis qua adierant
equites circumdueit agmen,
conatitutiaque cet. -^ Lot. 4.,:
qua adierant. — P m. 1. : iu-
bent. Al: et modicum spa-
cium. — Peinde scripaimus
iris (pro „tre8") ex PM. ef.
ex. gr, 7, 40, -— Jtt: mannere
eadem loco.

to. qui ubi redierun^ rettuje-
runique: M m. 9. — Mm.
1.: qi|i ubi audierqnt r^tt

702

LIBER X.

faqio opus est: otnnes adfirtnant se quidem omnia facttura
sed militum iaccre animos, tola nocte inter vulnera et ^
mitus morientium vigilatum esse: si ante Incem ad castii
ventum foret, tantum pavoris fuisse ut relict uri signa fiM
6rint: nunc pudore a fuga contineri, alioqiii pro victis esse
qnae nbi consul accepit, sibimct ipsi circunrieundos adio
quendosque milites ratus, ut ad quosque venerat cunctante
arma capere, increpabat, quid cessarent tergiversarenturqiH
hostcm in castra veniuruni nisi illi extra castra exissent, (
10 pro tentoriis suis pugnaturos si pro vallo nollent: armati
ac dinodcantibus dubiam victoriam esse, qui nudus atqo
inermis hostem maneat ei aut mortem aat aervitutem (k

lictari faerint si rctitnin dh
' ret"
6. alioqui: M m. 1. P Leid. i.]
alioquin. — Mm. 3. : alioqiiT
(7, 19.) pi*© uictis esse. Cf.
8, 9. 30, 29. al. — P: alio-
qui T> nicti eii — Leid. i.i
„puaore ac fuga" =:: ab?
6. quae ubi coss, accepH sibi-
met ipsi circumeundos ad^
loquendosque milUes ra^
iue: PM. — Cod. Garto.i
circaeuidos. — P: nisi illi
extra caStra ^zissent. Mi nisi
illi extra castra existent. Pall.
1. 3. Voss. II. al.: ni illi. Codi
Sig.: nisi ipsi, Portag. al. :
ni ipsii
10. armatis at dimicantiBus du*
biam uictoriatn esse: PjU
meliorestfue et Pall, et Draki
codd. nisi quod in Palh et
Vos6« It excidit atii „Wenn
sie fdchten, $o sei es wenig-
■tens zweifelhaft ob dei' Feind
siegen werde (so bliebe we^
nigstens die MOglichkeit dasfl

linch sie siegen konateo
irSbrend derj welcLer obned
WafiPen zu'ergreifen denFeii
erwarie, enl%veder Tod od
Knechtschaft dulden masse
Non mdgis C. Sigonius L Ge
bardus veram huius loci se
sum perspexerunt quam r
centium codicam librariif q
scriberont ^ihcrud Axkhx^mi
Ctoriam esse'S Magis place
posset quod paalo post
PalL 1. 3. scriptam est i,ii
das atqufe iners^^, at inl«
prete I. Fr« Gronoyio nud^
voci armatis^ Uh^ts v6ci fl
micantibus responderet: »
quamqaam iriermU idem fe
quod nudus L< 1^ exprimi
tamen duobus similibus ?<
bis L^ usus videtary ut in
quanta maxima vis ponei
tur, summum perlcalain ii
minere eis qui non arm;
essent: non enim futurum
armati bostibus impagnsD
bus resistere nollent^

LIBER X.

703

tiendatn. haec iniurgdnti inercpantiqtie respondebant con-
fectos se pugna hesterna esse nee virium qiiicquam nee
sanguinis superesse: maioreni multifudinem host^um appa-
rere quam pridie foerit. inter haec adpropinqnabat agmen,
et iam breviore intervallo certiora intuentes vallum seciim^
portare Samnitem adfirmant nee dubium esse quin castra
ciTCunivallaturi sint. tunc enim vero consul indignum faci-
nus esse vociferari, tantam contumeliam igtiominiainque ab
ignavissimo accipihoste: ^^etiamne circumsedebimur^^ inquit
^,in castris ut fame poiius per ignominiam quam ferro, si 10
necesse est, per virtutem moriamur?" dii bene verterent
facerentque quod se dignum quisque ducerents consulem

U haee iniurganii in^tepantv-
que: P in. 1.] haec iarganti
increpantiqae (P m. 2. M)*
Sitnili iiieglegentia haad raro
iasta verba ab libi^afiia cor«
Tupta esise, inalti antiqaifl^
mm mscriptoraoi loci per-
soadeni. cf. ex. gr. 1, 47.:
cQi mntipta dicerctur, — P
tn. 1.: „Gonfecio8 bo pugnata
hesterna eese*': 6e pugna id
hesterna esse? — P m. 1.:
iiec niiiim quicqadm. fn. %\
v\num, — Bf m. 1.: ina«
iorem mnltitndinein hostium
appareTe qui pfidrerit | inter
cet. m. 2. fue sapra dh
scrip turn est.

5. et iam bteuiore inieruatlo
certiora intuentes: M. —
P: breaiore. — P: ne da*
binni esse* — fli: circumua-
latnri.

7. tunc enim uero consul ir^
dignum f acinus esse uoei'
ferari: Pill. — Voss. u. : tunc
nero (6, 14.): sed illud quan^
ta maxima yi dictum est nt

3, 36. „tanc enim Tcro ddo-
mm ira admonait'^ — Lov. 4. :
uociferare: 10, 28.

9» eiiamne circumsedehimur i
PM. — Voss. li ah: ciriium-
sidebironi^. -^ PM; si necesse
est: ,)Wenn es and^rs das
VerhSngniss sd will". — Pffli
dii bene Uerterent farerent^

s que quod se dignum quis*
que dueerent, Cf. 10, 18. t
i, bene Hercules vertcret".
Bukerus et Drakenborchius
/aoerent scdbi volueruot^
quasi fieri posset, ut non mi-
iites sed dii pro 8ubie<5to
eius verbi baberetur. Haud
paud Tero loci dobent, sub-
iecta a Livio mntari solere,
si Tera locordm interpretatio
neminem • fagere posset* cf. '
3j 38ii indignabantur. ^^Die
Gtttter tvurdeh ihnen gnSdig
tnr Seite fetehen, und so soli-
ten sie nur nicbt hinter dem
amrdckbleiben, was ein jeder
von sieh sclbst zu erwarten ^
pflege".

704

LIBBQ X.

M. Atiliiim vel solum ^ A nemo alius sequaiur^ 'itnnim ad^

. versus hostes casunimque inter signa Samnitiuin potiiis qiiam

drcumvaUari castra Romana videat* dicta consuMs legati tri-

bunique et omne& tutmae equitum et centuriones primorum

5 ordinum adprobavere. turn pudpre victus miles segniier e

castris egreditur, longo agmine nee continenti maesti ac

prope vieti procedunt adversus hostem nee ^pe nee animo

certiorem. itaque simul conspecta sont Romana signa, ex-

templo a primo Samnitium agmine ad novissimum fremitus

10 perfertur, exire — id quod timuerint — ad inpediendnm

iter Romanos, nullam inde ne fugae quidem patere viam,

5. turn pudore uictus miles

segniier e castrli egredi*
iur: Pitt] turn padore yictus
miles segniter arma capit, se-
gniter e caBtris egreditnr. -^
Facere nonposstim qtiin uerba
segniter arma capita qaam*
via et in PalJ« et in Drakenb.
codfl. b. ]. inease dicantar^
ab eis librariis Livianae ora-
tion! ioterposita arbitref) qui'*
bbs res non satis explicata
videbatur, quod milites iam
castris egressi dicerentur, qni
modo Tisi essent ne arma
qnidem capere velle* nee da-^
bium fore crediderint illi,
qiiin saa rerha pro Liyianis
baberentar, et qaod^ cam
maior orationis yis in segni-^
iet posita esset, propter ean«
dem cansam eadem vox etiam
bis videri posset scrip ta esse^
et quod facile ea quae inter
baec dao segniter faissent a
librariis praetermitti pptnisse
band panci aeque cormpti an-
tiqaornm libroraift loci per<*
suaderenL nee tamen fatnmm

faisse at milites inermes e
castris egrederentur et res
ipsa persuadet et verba pu-
dore i>ictus miles dicunt
cnm i^tnr in bis rebus diio'
dicandis antiqnlssimoram co-
dicum consensus qaam maxi-
mi momenti yideri debeat, se-
gniter arma capUifMAA. : ce-
pit:] ex Integra oratione eieci-
mus. Ct7,24.9,5.LiviLxxx.
p. Lii. 2. — PM ^ „procedQnt
adaersus bostem nee spe oec
animo certiorem** (nisi qnod
in P scriptom est 9,aaimoq.
<r^rtiorem**)t s»der sidi yye-
der an tioffnnng noch aa
Math sicberer f&bite**. Cod.
Sig. al.: animo fortiorem.
Pah 2.: ferociorem. Yoss. u
al.: certior^^i
10k exire id quod timuerint ad
inpediendum iter Romanes :
PM: „berao6zdgen die Ro-
mer, yvih sie geftirclitet, am
•ihnen den Weg abzuschnei-
den". Voss. li. Lov. 4. al.:
tiroaerdnt. -^ P: illo loco aut
ccdendam esse aut cet.

LDSBRX.

705

Qlo loco aut cftdendnm esse aut stratis hostibtis pet c<M>
pora eomm evadendum*

XXXVI* In medio sarcinas coniciunf^ annati suis quis*-
que ordinibus instraunt aciemk iam f^xiguum inter duas ades
erat spatium et stabant expeeta^ites dum. ab hostibus prius i
impetus prius clamor indperet: neutris animus est ad pu«>
gnandnm, diversique intcgri atqne intacti abissent m cedenti
instatumm alterum timuissent. sua sponte inter invitos ter^
giversantesque segnis pugna damore incerto atque ippari
coepit^ nee vestigio quisquam movebatur: \xpa consul Ro*- lO
manus ut rem exdtaret equitum paucas turmas extra ordi*-
nem inmisit^ quorum cum plerique delapsi ex equis essent '
et alii turbati, et a Samnitium ade ad opprimendos eos qui
ceciderant et ad suos tuendos ab Romanis procursum est:
inde. paulum inritata pugna est, sed aliquanto et inpigre ma- 15

3* in medun PH rdl.] in m^*
dram (lac. Groo« )• Cf. 10, 4. :
(ypecos in eqnspeciu praesi*
dii romani — , propaismn*':
moltaqne similia. — P: aar-
dnas coniciant. 91: sartinas
conitiunt, — P m. 2. Vosa. 1I4
al.: armatia snis qniaqne or-*
dinibas inatraaot aciem4 P m«
1. 1 hordinibos. — M : inatrnnt
in. 3*: inatrafint.

6. ei stabani eaipeetantes dum
ah hosiibus prius impetus
prius elam<fr inciperets VL*
la P rerba ^prias impeta'*
non SQO loco leguntiir aed
panlo post inter diusrsig, et
integri. 10, 39. t enim. Cf<
T. Livi 1. xw p. xLYii. V.

0. segnis pugna clamors in*
eerio atque inpari eoepU:
P« — K: incertoq. inpari, *-
Recc. codd,: aignis. -^ PWj
torn eoa^ romana0< -^ P m^

T« Liri fan II.

l.s extra liordinem inmiak.
-— Recc. codd.: qnorom ple-

\ rique („8ehr viele^'^rlO, 31.)
con^ ex eqnis delapsi essent
«- PM Leidb 1. Lot. 4. a].i
et a samnitiam aeie.

15. inde paulum inritata pit*-
gna est: PM Leid. t. al.]
inde . panllnlam irrltata cet.
€f. 8, 39. -^ P: sed aliqnanto '
et inpi^ msgis et plares
procnrrerant samnites et tnr-*
batas eqnes sua ipse iabsi->
dla territis eqnis proColCaait:
),aber die Samniter balteii
nicbt nnr mit v^eit lebfaaftc
rem JUutbe sondern ancb in
weit grS^serer Kasse ihren
Anlajlf gemacbt, wSbretid der
rSmificbe Ritter, dit die Pferde
acbea gevrorden waren, ieine
eigenen Lente die sn seinem
Beistande beranksmeil nie*
derritt"* Cod.Sis.Pal.«. a!,!

70$

UB£RX.

ffs et plives procurrerant Sanmites, et tarbatus eques sua
ip8e;8ub8idia territis. equis proculcavit: hiac fioga eoepta to-
tam avertit adem Romanam iamque » terga fagientium
Sanimtes pugnabant, cum consul eqiio praevectuft ad por-

5 tam c^strorum ac atatione ef|uituin ibi opposita e^k^oque

ut quicumque ad valliiia tenderet, sive ille Roniamis sive

Saixmia esset, jnto hoste haberent, baec ipsa mimtans obsti*

' tit » profuse tendeniibus siua in castra: ,,quo pergis^ inquit

^ miles? et hie anna et viros invenies nee viva eonsule tuo

10 nisi victor castra intr^bis: proinde el%e, cum cive an hoste
pugnare malis^^ baec dicente eonsule equites infestis cuspi-
dibus circumfonduntiur ac peditem in pugnam redire iubent
non virtus solum consulis sed fois etiam adiuvit^ quod non

ujprocnrrerwn/". M m. 2,:
„ procarre^o7»^" quattuor nl-
timis litteris erasis.

Z. iamgue intfirgafughniitan
Sammies pugnabant; P« —
JS. : iamq. inpev fuga | fiigien-
tiam samnites cet. nu 3.:
inter fnga | . — PM: can ^oS*
eqao pi:aeaeetiiB. Leid.i. aLx
prouectos. — Pall. 1. 3,
Yoss. II. al.: qmcnmqae ad
aallam pergeret. —• P: „pro
boste haberent'* (scil. eqni^
tea). M: pro hoste hab^x*
Recc. codd.: haberetur. -«
Voss. II. Lot. 4. aL: haec
ipse minitans.

10. proinde elige cutt^ due an
hoste pugnare malis : KL m.
2. P. — IB m. 1.: proiade
elige cumq. an hoste cet.
( que = ciue;). Cod. Poring.:
cnm cine an cnm hoste pn-
gnare malis. — PM: haec di-
cente cos. — P: equites in*
festis cn^pidibns eircnmfnn-
dnatnr. JH: ^eqoites dicente

rt^^pidib. circnfnndnntar ^' :
Bed litterae cue in* 4. seri*
ptae sunt.
13« non uirius tfo/vnt eonsulis
9edfors e$iam adiuuU (aeO.
rem Fomanam): 91 Voss. ii.
Lot. 4. al.] non Tirtns solnra
consnlem sed fors etiMn ad-
innit. — P: ,^non uirius so-
lum eos* sed'^ cet — Prio-
res interpretes rocem virtus
ad equites quorum modo men-
tio facta esset relatam volne-
runt, neqne aliud qnidquam
quam quod 34, 37. etiam h<. 1.
did vfortis foitnna adinvari".
sed yerior yidetnr Medicei
librarii interpretatio esse, qua
res romana et a eonsule, cuius
nnitts yirtutefracti non pedi-
ditnm solam sed etiam eqoi-
tnm animi erecti erant, et a
fortana adiuta dicatur. — P
m. 1.: quod non | stiterunt
samnites. P m. 3. M: instite-
mnt. — r M: i^cinmq. cir-
cnmagendi signs. -» £x tri«

LIBER X

707

institerunt Sammies spiithiiiique drctiiniigeiiiii 8q;Qa verten-
dique aciem ab castris in hosiem (uit tntli alii alios hor-
tari ut repeteretit pugnam^ i^etitiirio&csqiie ab sigiiiferia Hr
pta signa inferre et ostendere suis paucos et ordiiBbua in-
conpositis efibse V^inr^ hostes* inter haec eonstil maiiua ad d
caelum attollena voce dara ita nt exandiretor temphmi km
Statori Tovet^ si constitisset a foga Romana ades redintegra^
toque ptroeBo ceddisset tieissfttqae legiones S&mnitSiniii
omnes tindiqtie adnisi ad testittiendam pugnom, duces mi^
lites peditUm equittmique yist numen etiam deotum respe- 10
xisse nomen Romamim visum ^ i^o fadle indinalft res re-
pulsique e castHs hostes, mox etiam tedaeti ad eum locuni
in quo Commissa pugna eratx ibi oMacente sarcinamm ctt«

bus rece. coddi stripdmas ah
-eastris pro a costris (P in«
S. H)^ quod in P tiL 1. ad
eastris {nTemnnu, qaosiendd
la anti^ais lAtk bM fr6-
qaentiuB eftt: 3, 15.
di eenturioneagi ai aigrU/erU
fapiiB signa inferre: P mal<
tiqae rttti etfdd.] c^alario-
iies <b ^gnlferte rapta (M)
ceti — Band rare ab libra^^
riia td meliefdm codicnm
banc parddnlain qtie mals
praetermiasam eaae aatlqaid*
ttB t&acrfpti docent: quare iil
ea reatitnenda tarn ^Icia H
torn P auctodtatetti oamibas
da loda secati Miaiii8y qai<>
boa ea eoniniictitt et ftftionci
loeomm ip«a deslderabatoi^
ae« aeqaentet lltUnMe eiiis
fingendae anaaia At&^Me yU
debantar: velat 10, S&i „ned
ape nee animo**': abi j^ani'
mo^.*' in P ex aeqaentibns
litteria te ortnm videri po»'
set; — Pill: et oateadere aais

paucos et ordinibos intotxpi^
aitia effbse (,^ia ongedrdno-
tea Huafett and obne nnte^
sitb smammentiibaileii^) ae*
aire boates«
ft. inter kaee eonsi (Pt aoS.)
inamUe ad caelum atioU
tens: PMi — Leid. i. Lov. 4.i
lolkDa, — P la. 1.^ templanl
i^Qia atatori ndcet iti. %t
iovi, M ID* ill teaipkim loui
atatori ttooi | ai' conatitiaaet
eet. HI ai^ 4i Lftt. 4.: oooiti
— Voaa. ni aL: redintegratd*
que proelio eclcidfaseitil uids«
santqfOtf legimict samaitiaaltf
it dueee iHOke^ pedOuIn equU
twMfUe uie: PH. -^ Vdss. ti.
d^: pedltmn eqiiitam tia. —
Lot. 4.S sdeo fecUs indihaUi
res repdsoaqai a et^Uie bo^
dia laox etiau fadaehs ad
earn loeam eet. — > P ih. l.i
in qao e9 I mkA pdj{aa eraij
In. 9.: CO I MiaiBa: „T<ni wO
der Kampf begonaea btftte'^
l3i Wi ohiaeenie emreinaruni

708

LIBER X.

mulo, quas coniecerant in medium, haesere inpeditj, deinde
ne dtriperentur res orbem armatonmi 'sardkiis circomdant.
turn vero eos a fironte urgere pedites^ ab tergo cTrcumvecti
«qiiites: ita in medio cae^i captique: captivorum numems
5fuit septem milium octingentorum qui omnes nudi sub in-
gum missi, caesos rettulere ad quattuor milia octingentos.
ne Romanis quidem laeta victoria (uit: recensente consule
biduo acceptam cktdem amissorum militum numems rela-
tu8 septem .milium octingentorum. — Dam haee in Apulia

'— P m. i.: nomenis fait ti
vn accc. — M: 9, qui o^ts nudi
tub iagmn missi'*. cf. ex. gr.
3, 19.: hie — arma vobis

eumulo quas eoniecerani in
medium haesere inpediU:
PJn. ^ Leid. I.: quas conie-
cerent in medium. Lov. 4.:
qaas coniecere in medium in- x
pediti haesere. — P: deinde
ne deriperentnr res. — PM:
tam aero eos a fronte ui^ere
tP'tt* 1. : urguere) pedites ab
tergo drcomnecii equites:
M da rfickte das Fnssvolk ron
vom aiif sie an, im Rficken
vitten die Ritter am sie her-
am". Tres recc. eodd.: ab
fronte. Leid.. i.: a tergo cir-
camnecti. Voss. n. aL: ab
tergo circamuentf. — PM:
), ita in medio caesi captique**.
In L«d. I. Voss. II. Lot. 4.
ftl. esoi^t iia,
4 eaptiuorum utsmerus fuit
septem milium octingento-
rum'\ captivorum numems
fait septem miUium ac da-
centorum (cod. Sig,). — P
m. 3. M: captiaoram nume-
^ros fait ?n accc. Pall. i. 3.:
numems fiiit yn ad ccc.
Voss. I. aL: namems iiiit vii
ac cc. Lot. 4.: vn cidccc.
Leid. I. : vii ace C£ 10, 33. :
periere ad septingenti triginta.

ademit nudosque servis ve-

stris et exulibus obiecit. —

P m. 1.: redtulere. P m. 2. M:

caesoB rettalere ad nn octiii-

g^tos. — Pos^emo PM; „re-

isensente vol. biduo acceptam

dadem amissoram miUtam

numems relatus (^angegeben

•nf'O vn accCk'* Leid^i.: re-

latas VH CGC. Pall. 1. 3. aL:

.relatus vn ac ec. Cod* Sig.:

relatus septem millium et do-

centoram.

9. dum haee in Apulia f^ere-

bantur: PM relL Cf. 10, 18.:

dum ea in Samnio — gere-

rentor* — PM: interamnam

Goloniam romanam (9, 28.)

quae aia latina est: „welche

an der Latioischen Land-

Btrasse liegt*'. PalL 1. 3.

Voss. n. aL: gua (»wo")

aia latina est. — M: in ni-

ctorem incidont consnlem ab

Inceria redeuntem: 3, 8. P:

in uictorem incidont cos. —

PM: ^sed ipsi iongo atqtie

iopcdito agmine incoopositi

UBERX.

709

gerebantur, altero exerdtu Samnites biteramnam coloniam
Romanam, quae via Latlna est, occapare conati urbem noii
tenuenint: agros depopulatt emu praedam allam inde xmx-
tam hominum sdqne pecudum colonosque captos agerent,
m vlctorem incidunt consulem ab Luceria tedeuntem, nee 5
praedam solum anuttunt sed ipsi longo atque mpedito agmine
ineonpositi eaediitntur, consul Interanmam edieto domlms ad.

eftediiiitar*^ Non ac sed a/*
4^ue seqaenti . Uttera Tocali
apod Livium scribendnm opti-
inorum codicum adctoritate
ess^ vere cont^ndit h, 1. Dra-
IcenborchiQS : nee dis solum
quos laadavit locis, sed etiam
41, •24. 42, 12, ac deleadam
est: nam com 4I9 24. in cod«
Laurish. scriptnm sit „8n-
spectos alios inuisos nfifici-
mus'S nan ,) et inuisos*' scri-
(>endum est sed „suspect08
alios inuisos efEcimns'S lusi,
propter u malls „su8pectos
alios inuisos^tf^ efiBcimus'*
(cf. 7, 33. „qiiacumque in-
ce88ero*^ 7, 41. „atqae par-*
ticepa'^ a] J: et cum 42, 12.
in eodem peraixtiquo cod, in-
venerimus „8ororem d^disse
phrysiae | praecanti adpranti
celebra tares [se utrans qua nu*
ptias gratulatione donis iunu|
merabilium legationum et uel
aot auspiclbus no | bilissumis
populis deductas esse*', nee
„precanti i^tque orantl^nec
„donis^z^^^' scribendnm cen-
semns, quod adoranti \^, 1.
nihil aliud quam „vehemcn-
ter oranti'^ signiflcat: cf.
Fest.: adorare apud antl*

qnos signifieabat ogere cet.
(ed. miUl. p. 19.}.
7. consul Interamnam sdicto
dQinmis ad res suas no-
scfTidas recipiendasque rs-
uocatis: PJll; nisi quod in
in scriptum est ^recipian-
dasq.'S quod In antiquiore
^bro. recipiundasq, fuisso

Sersuaserit. ittultum librarii
e hulus loci integritate da-
bitarunt: nam InVoss. i. aliis-
que recc. codd.. scriptum est
uocatis, eit vel Dukerps ^110-
caiis restltuendum censuit,
quamquam non erat dlHicile
intellectu reuocatis integer-
rimum esse, nam cum. Sa-
mnites populfibundi per agros
vagarentur, homines agrestes
in projfinquam. urbem Inter-
ainnam confugerant hostibus-
que fugatis ad suas quisque
sedes redierant. hos iam con-
sul agrestes Interamnam r#-
vocari edieto iussit u| res
suas reciperent. cf. 3, 6.:
terrore populationis. — agre-
stibus — in urbem acceptis.
10, 32.: regressos. — Pill:
„et exercltu ibi relictp^*. In
Leid. I* Voss. II, Lot. 4, al.
ezcidit ^, — P m. 1-; ro-

710

I468RS.

mi (TOte nMcendfn recipieiidMque vevocatis et ex^citu ibi
Delicto conutionim eittt9A Rom^m e^t profectos; cui de
trxuippho pgenti iiegatii« hono^ et ob amissa tot milia ml
litum et quod ciqpiiyoa sim pfietione sub iugum misis^et,

f^ XXXVn, Confu) alter Poatumiaa, quia io Samnitibiu
mpteria belli deerat, Etruiriam tnmsdueto exercita primum
pervastaverat Vulsinieusem agnim, dejln cum egreasis ad
tuendos fines baud procul mpenibus ipsorum depugnat: doo
milia octingenti Etruacorum caesi, ceteros prc^pinquitaB utt

10 bis tptata «9tf ip Rusellamuii agrum exerdtus tr^duc^us:

fnanam est profectas. P m. 9.
H: romam. — PM: tot milia
milltniD. — PJS : sinepaciione;
a,oIme Treitere Verpflichtang^^

— P: mississet.

% coh alter Posiumlus quia
in Samnitibus materia belli
deerat Etruriam tr^n^u-!
eto exercitu: PM (meliores-
que codd. et Pall, et Dra?
I:enb.)] consul idter -^ in
Etnuiain tr^dacto ezercitii,
Cf. 8, 24«: ossaque Uetapon-;
tarn ad hostes remissa, inde
Eplrnni deyecta ad Cleopa-r
tram. 30, 24.: in Sicaiam

— inde et Africam transitOf
nis — traiecit. 31, 43.:' sex
milia peditnm et qoingentoa
equites mercede condnctos
Aegjptnm yezit al.

7, Fills iniensemagrun^ : IiOV.4^
Cf, 7, 3, — PM al.: nolsi,
nieDsem agram. ~ M: „haa4
procnl qpLoenibas ipsonim de-
pngnato. n accc Amsconl
caesi^': (cf. 10, 33.3 septin-
genti triginta:X Lqy. 3,: daa
ad ceo. Leid. i.: V. a. ccc,
Voss. II.: ^uo miilia ad ce.

Voss, If al.: doo mlllla ac ce.

liOV. 4.: duo miilia octingenti.

— P: „depagnat. num^ros

(m. 3.: nnmeras) eaesor

(m. 2.: caesora) apud noU

sinios, II accc etmscorom

caesi**. cf, 7, 20.: et aedis

lipolliois dedicata est. — PM:

ceteros propinquitiis arbis ta?

tata est Voss. u.: tnta est

10, in Ruselhmum agrum ^x-^

ereitus iraductus; cf. 10, 4.

-r- M al.: in rosellana agmm.

Leid. I. Voss. u. : in rosselr

Unom agram. P: in rosella

nutem agram. <^. 2S, 45. nbi

in Pat Colb. scriptom est

„ra88ellani", — PM: capU

(P m. 1.: capta amblias. M

m. 1.: captam) amplias ii mil

l^ominam minus (M: min')

H mil circa viaros caesa.

liOV, 4.: minos daob. milib.

Cf. 3, 64.: si qoi yos minos

hodle decern tribanos pi. fe-f

ceritis, 21, 61. al. — Dao-

bos sequentibas yerbis „pas

tamen^ praetermissis in 111

mai^ini m, 2. adscriptom eat

pax in.

'UBBaX.

7tl

ibi Don agri tantum vastati aed oppidmn etiam expugna-
turn; capta ampliua duo nulia hominuin, minus duo milia
circa muroa caesa. pax tamen clarior maiorque quam bd-
lum in Etruria eo anno foerat parta eat: tres validissimae
urbes Etniriae capita Vukini Petusia Arretium pacem pe- 5
tiere, et vestiihentis militnm fhunentoque pacti cum con-
sule ut mitti Romam oratores liceret, indutias in quadra-
ginta annoa impetravenmt: multa praeaens quingentum mi-
lium aeris in singulas civitates inposita. Ob hasce res ge-
stas consul cum triumphum ab aenatu moria magis cauaa fo
quam spe impetrandi petisset, yideretque aUos quod tardiua
ab urbe exisset, alios quod iniussu senatus ex Samnio in
Etruriam transisset, partim suos inimicos partim coUegae
amicos ad solatium a^equatae ^ repulsae sibi quoque negare
triumphum, „non ita^^ inquit ^^patres conscripti, vestrae 15

4, tres ualidUsimae (P: vali-
dissiam^) urbea Etruriae ca-
pita f^ulsini PeruaiaArre-
thsm: PM Leid. i. al. — fll:
induciM in XL anno* itaipe-
tranerunt P m. 1. indatia in

XI annoa impetraaemnt. m. 2. :
ioducias. Cf. 10, 30.: qna-
draginU milia trecentos tri'^
ginia. — PM: ^mnlta prae-
aena (M: paes) quingentum
milinm aeri^ingulas dniCates
inposita ob ascerea geataa con-
auh' cet. tribna litteris sin
praetermisaia. Dein P m. 3.:
Pall. Yoaa. ii. multique recc.
Godd.: aeris singulis ciuitati«
bus. M m. 3.: aeris singulas
ciuiiatea. — P m. 2. M m, 4. :
obliasceres.
11. uidereique alios quod tar^
dius ab urbe exisset alios
quod iniussu senatus ex
Samnio in Etruriam trans-
isset partim suos inimicos

pthn collegae amicos cet.:
M m. 2. nam m. 1. raptu
scriptam erat pro jtUm, —
In P scriptum est qnattnor
verbis omissis: „quod in-
iussu senatus ex metniriam
traosisset partim suos iniift^
cos ad solatium'' cet. —
Leid. I. Yoas. n. al. : nide-
rotqne. — Lor, 4. (ut verbo
petisset responderetnr): oi-
dissetque. — PM: „ad sola-
tium aequatae repulsae*': ae-
quatae repulsae non dati-
Tus est sed genitiyus cum nO"
mine solatiun^ cobaerens:
„ ad solatium quod in aequata
repulsa inessef . significant
igitur baec verba: „ut alter
consul de negato trinmpho
. se consolaretur, cum enndem
bonorem collegae suo nega-
tum videret". — PM al.: ne-

gar/.

15« non Ua inquit p, c, uestrae

7«

LIfiEBZ.

miuestatls meimnero ut me consulem esse obfiviscars
dem lure imperii, quo bella gessi, belli$ felidter gestis Sa*
mnio atque Etruria subactis victoria et pace parta trinm-
phabo^. ita senatum reliquit inde inter tribunos plebis <^i]r

{rtentio orta: pars intercessuros ne novo exemplo triunqpha.
ret alebaty par^ auxilio se adversus collegas triun^haoti fa-
turoSt iactata rea ad populum est, vocatusque eo consul
cum M, Horatium L. Valenum consi^es, Gaium Mardum
Rutilum nuper, patrem eius qui tunc censw es^et, non ex

IQauctoritate senatus sed iussa populi triumphasse dii^rei,
adiciebat se quoque laturum fioisse ad populum ni sciret
iniiiicupi^ nQbilium tribunos plebis legem inpediturosi yq-

moie^Uai^ nieminerq utm0
^oh es^e ohliuiscar: PM. •—
P: quod bella gessi. — lit
pamniQ atque etmrlip snb-
ac^tis, ^ Paolo po^t PIV: inde
inter tr. pL^contentio orta.

9« pftrs iuUTcessuros ne nouo
exemplo triumpharet aie'*
hat: M Leid, i. tell.] para —
aiehaAt, — P: agebat. — Cf,
10, 5.: pars -r- conscendity
ai — .posset, al. ^ Voss. ii,
al.: et ne nooo exemplo cet,
(„w/ ne"?),

7, iactota res adpQpulum fsts
PM: 3, 10, — Leid. i. Voss. n.
Pall, i, 3, al,: iacta rijs, —
PJS (rell* codd.): „Q0catu8^
que eo coa. cnm /. horatiom..
p. ualerinm cosa. (Bl : conSi.)
gaiun^ marcinni (]X{: luartin)
ratilium nuper'^ cet, Cf. 3,
55. : 9 per interregnnm deinde
consales creati L, Valerius
]t{. Horatius ". 7, 17.: ^jdicta-^
torC.ni^rciu8l^u(ilu&<*: 10,47,
Glareanus et Sigonius verum
restUnerunt, IlaiVse^afQiueAt

dam similis metalbesis factom
est in Pf ubi sic scriptam
repperimus: „ patrem etna qui
tunc censor esset adiciebat
se quoque latomm fuisse ad
populum I non ex au^ori-
tote eenaius sed iussi po^
pyli triumphasse difer^
adiciebat se quoque latumm
fuisse ad populum ni sd-
ret.cet.

(• maneupia nohUium tK pL:
PM] maneipia cet. — ' P cod.
GeL: „uoluntatem sibi acfa«
uorem consentientis populi
pro omnibus iussis esse ac
futuram (P; futuri)*': quasi
I4,. non tam. /of or^9t quam
Bnam Tocem voluntatem ad
futuram referri volnlsset: sed
in M et in Leid* i. al. serif
ptum est futura^ quam ve-
riorem scripturam habemos.
cf. ex. gr. 5, 4.: „bbor to*
tuptasque — ? dissimiilima na*
tura <— sodetate quadam in-f
ter se naturali sunt ioncta'^
CA Sail, Jug, 31,: profpcto

LIBER X.

713

luntatem fiibi*ac favorem consentientis.populi pro omnibus
iuflsis esse ac fiitura. posteroque die auxQio tribunorum
plebis trium adversus interJcessionem septem tribunorum et
eonsensum senatus celebrante populo diem triumphavit. -
Et huius anni parum constans memoria est: Pdstumium au-5
otor est Qaudius in Samnio capjtis aliquot urbibus in Apu*
liam fiisum fiigatumque, saucium ipsum cum paucis Luceriam
conpulsum, ab Atilio in Etruria res gestas eumque trium- ^
pbasse: Fabiijis ambo consules in Samnio et ad Luceriam
res gessisse scribit traductumque in Etruriam exercitum -^ 10
sed ab utro consule non adiecit — et ad Luceriam utrim-
que mnltos occisos inque ea pugna lovis Statoris aedem
VQtam ut Romulus ante voverat: sed fanum tantum — id '
est locus templq aacratus — effatu^ fuerat; <:eterum hoc
demum anno, ut aedem etiam fieri senatus iuberet, bis eius- 15
dem voti damnata res publica in religionem venit

iussis nostris obediens erit.
«T- P: posteroque die anxilio
tr. pi. triam. M: postero die
anxuio tf. pi. triam. Cf. 10,
36. s centorioBesqiie.

5. et huius anni parum eonr,
stans memoria est: P m. 3.
M. — P m. 1.: constat. Recc.
codd.: constans est memoria.
Cf. IC^ 26.: eonstare ires inci*
pis t ex eo tempore cet -«- PM
Leid.f. Voss.ii. Lov; 4. al. i in
(„nach^')apidiam(M: apnlia)
-fusnm fogatomqae. -- Leid. i.
Yoss. II. Lov. 4.: sanoiom
esse ipsom cet. H m. 1.:
saatiu ipsam pands, m. 2.:
cu panels luceriam conpnlsnm.

9. ambo eos,: PM. 6, 42. -* Rell.
codd.: ambos consalcs. —
--!- M: „in samnio a: ad /u-
eeriam ntriq. mnltos occi-
pos^< cet. mediis pMetermis^

sis. or- P: sed ab ntro co^
non adiecit. -^ JH: inqno ea
pngna ionis stratoris eadem
uota. m. 9»i statoris.

13. sed fanum tantum id est
locus templo saeratus ef"
fatus fuerat: HI m. 1.] sed
fannm tantnm, id est locus
templo effatns, saeratus fue-
rat (Leid. I. Yoss. ii. Lot. 4.
al.). -*- P: sed fan^m tan-
tum id est loeus templo efo-
fus fuerat Cod, E^lock.: sed
fanum tantum id est locus
templo iamsacro^if^ fuerat:
(cf. T. Livi L zzx. xziv. ii.},
M m. 4.: templo iii | sacra*
tus, — „Wiewohl derselbe
nur ein Fannm, d. h. eine
sum Ban eines Tempels ge-
heiligteStatte, geweiht hatte'«.

15. his eiusdem uoii damnata
resp. in religionem uenit:

714

UBBRZ.

XXXVni, Sequitur hunc aunum et consul insigub
L« Pa{Hriii8 Cursor qua patema gloria qua sua, et bdlum
ingens victoriaque quantam de Samnitibus nemo ad earn diem '
praeter L. Papirium patrem consulis pepereraL et forte eo- '
5 dem conatu apparatuque omni opulentia insigniuiu anno-
rum bellum adomaverant, et deorum etiam adhibuerunt opes

PH rell.] bis eiasdem voti
damnata re poblica in reli-
gionem Tenit (ex con!. I. Fr.
Gronoyii). — Won res pu-
blica aed ret publica iam
kie eiusdem voii damnata
in religionem Tenit: i. e. in
religionem yenit, quod iam
-bis eivadem voti res poblica
damnata easet. Nam quem
ad modom aon modo yerbo
transitiyo dicere potoerunt
5, 93* yylofia Soliaqne equia
aeqniperatom diclatorcm in
religionem etiam trahebant",
aed etiam passiyo 26, 11. „in
religionem ea res apad Poe*
not versa est^: sic etiam non
modo 32, 3d, ,» in religionem
etiaoi venit aedem Concor-
diae -^ locatam ad id tem-
pos Bon ease's aed etiam
„teap. bis eiasdem voti da-
mnata in religionem venit ''
latine die! potnit. ac ne quia
dobitaret qain ^^res venit in
religionem^' reete baberet,
Dnkerus Cia de nat. deor.
% 4. 10. landavit: „Graccbas
cnm comitia nibilo minus per-
egisset remque illam in reli-
gionem populo venisse senti-
ret, ad senatam retulit'S cF.
et ree et rei mibi venit in
mentem.

9. guaptUerna gloria qua sua:
II m. 2. P. — M m. 1.: qaa
patema gloria qua sua. Vos8.u.
Lov. 4.: tarn patema glorii
qvam soa. — Pt qvantamde
samnitibas nemo ad earn diem
praeter L papiriiun patrem
coS, pepererat. M Leid. i. aL:
„ praeter 1. papirinm patrem
consul pepererat**. Consulis
recte scriptam esse vel id do-
cet, quod non consul sed di'
etsUor iterom L. Papirios in-
gentem illam victoriam pepe-
rerat: 9, 39. 40.

6. eideorumetiamadbihueruni
opes: M] et deomm etiam
sdlubnerant opes ( P ). — Jd-
UBueruui (6, 35,) antiqnios
Tidebatnr quam adhibiierant^
non tam quod L. et tempora
etmodos variare soleret, quam
qnod odhibueruni melius re-
spondere videbatur sequenti-
bus, quibus quem ad modom
Samnites deoru^n auziliom
conseqni conati esaent trade-
retar. — JXialti recc codd.: et
deomm etiam opes adbibae-
rant PalL 1. 3. al. : opes etiam
deorum adbibuerant. — Paulo
ante scriptum erat in P m.
1.: omni opolentia insignum
armonun. m. 2.: insigninm.
»— PAl Leid. i.: dilecta per

uberX

715

ritu quodam sacramenti vetusto velut initiatis militibus di"
lectu per omne Sanmium habito iiova lege: ut qui ianio-
nun non conveni^set ad imperatonim edictum quique m-
iussu abisset, caput lo^i sacratum erat turn exercitus omnis
Aquiloniam est indictus: ad quadragipta milia militum, quod &
roboris in Samnio erat, convenerunt, ibi mediis fere caatris
Iqcus e$t consaeptus cratibus pluteisc[ue et linteis contectos,
patens ducentos maidme pedes ia omnis pariter partis: ibi

omne samniam babito noaa
lege.
8. ut qui {fmiorum non eon^
U0nisset ad imperotorum
edictum guique (HI m, l.s
quinqae) iniussu abissetca^
put ioui sacratum eratf
PM] ut qui iunioram non
conyenisset ad imperatoriam
(ed. Frob. 1535.) edietom
qniqne iniosaa abiaset, capdt
loyi sacratum esaet (cod,
Sig.). — Jd imperaiorum
edictum in Drakenb. qnoqae
codd. scriptum est: et sic
paulo post apud Liyinm le-
gitnr „qao imperatores dn-
xi8sent'^ nee dabito qnin ^o-
r cratum erat, quod etiam in
rell. codd. inventum est, in*
tegerrimum ^t: vemmliTios
particulam ut non ad sacra-
tum erat sed ad qui relatam
voluit, qnem ad modnm ut
qui pro -utpeie qui mnllis
locis scriptam est: longe vero
fortiorem ita sententiam banc
fieri, neminem praeterierit,
„Und zwar batten die Sa^r
mniter nicbt nur mit gleicb
grosser Anstrengung sowobi
in Anderem als aucb in- der
AnfertiguQg von Waffen die

durcb jede Art von Glanz
bervorstrablten ( gleicb wie
damais wo der Dictator Pa-
pirins gegen sie za Felde
sog: 9, 40.) sicb zam Kriege
geriistet, sondero sie sncbten
aocb den Beistand der G5t*
ter dadnrcb mit in ibr Inter-
esse zu zieben, dass den Sol"
daten nacb einer alten Feier-
licbkeit bei der Eidesleistang
gleiobsam eine Weibe gege-
ben worden, nacbdem dorcb
ganz Samninm eine Trappen-
anshebnng mit einer bis da-
bin nocb nie geiibten Strenge
statt gefunden batte: vyer
nfimliob von der dienstftbi-
gen Jagend dera Aufrnfe nicbt
Folge leiste oder wer obne
Erlaubniss sicb wieder ent-
ferne, dessen Haupt war dem
Jupiter verfallen". — Leid.i.:
caput iouis sacratum erat.

5. ad xl. md militum quod
roboris in samnio erat con-
Ufnerunt: M. — P al.: „ad
Ix mil militum** cet. Infra
traditur exercitus sedecim mi-
lium et panlo plus viginti mi-
lium faisse.

8. patens ducentos maxime
pedes in omnis pariter* par*

716

UBBRX.

ex llbro vetere linteo lecto sacrificatum saeer dote Ovio Pac-
cio quodam homine magno Tiata, qui se id sacrum petere
adfinnabat ex vetusta Samnitium refa'gione, qua quondam
usi maiores eohim fuissent cum adimendae £truscis Capuae
5 dandestlnum cepissent consilium, sacrificio perfecto per
viatorem iniperator acciri iubebat nobilUsimum quemque ge-
nere Eactisque: singuli introducebantur: erat cum alius ap-
paratus sacri qui perfundere religione animum posset, turn
in Iqco. circa oiuui contecto arae in medio victimaeque circa

iU: P m. 1. — P m. 2. M:
in omnia pariter partes. —
jPM: ibi ex libro aelere lin-
teo lecto aacrificatam. M : sa-
cerdote ooio paotio quodam
bomioe magno nata qui ae id
sacrum petere adfirmabat ex
uetuata samnitium religione.
P: aacerdote nnlo paccio quo-
dam homine magna natu qui
ae id aacrum petere adfirma-
bat uetusta samnitium reli-
gione, Cf. 9, 7. : OfiUius Ca-
layius Ovi filins. 27, 15.:
Viviua et Pacciua (Put.). —
LoY. 4. Port.: y,sacerdote
ooio pactio": sed in uuo
lioy. 4. excidit quodam.
f, Dort wurde ungefahr in der
Blitte des Lagers ein PJaiz
mit Flechtwerk und Brettern
Iimz3unt und mit Leinwand
uberzogen, der nach alien Sei-
ten fast 200 Fuss sich gleich-
mSssig erstreckte: bier ward
das Opfer nach einer aus
einem alten auf Leinwand ge-
schriebeAen Bucbe verlesenen
Vorschrirt von einen^ boch-
helagten Prlester, einein ge-
wissen 0?iu8 Pacciua, veran-

ataltet, der das Verfabren da-
bei von jener alten religiosea
Feier der Samniten entnom-
men haben yyollio, von der
cinat ibre Vorfahren Gebranch
gemaobt, ala ale Capua den
Etruskera dorch eine List
LiUen entreisaen woUen'^ (c£
4, 37.). — LoY. 4L: aacrificio
peracto (22, 11.). Cf. 22,1.:
aacrificio in monte perfecto.
7« erai cum alius apparatus
sacri: JH m. 1. P. — Mm.
2, aL: erat turn aliua* — P:
turn in loeo circa omni con-
tectoa ara^ in medio. M: tum
in loco circa omni contecto
ape in medio cet. ,,Sowolil
aliea Cbrige, was bei der
feierlicben Uandlung verricb-
tet ward, muaate daa Gemfitb
mit einem Keiligen Scbauer
erfullen, als beaondera der
Anblick der auf dein rings
bemm verbSngten Platze mit-
ten inne aufgestellten Altfire,
und der um dieselben liegen-
den gescblacbteten Opfertbie-
ve, und der rund beruiu ste-
bandeo flauplleute init gezuck-
ten Scbwertenl'^

LIBER X.

717

caesae et circumstantes centuriones strictis gladiis: admove-
batur altaribus magis ut victima quam ut sacri particepo,
adigebaturque iureiurando quae visa, auditaque In eo loco
essent non enuntiaturum: lurare cogebant diro quodam car-
mine in execrationem capitis i^miliaeque et stirpis con- 5
posito, nisi isset in proelium quo imperatores duxissent, et
si aut ipse ex acie fugisset aut si, quern fugientem vidisset,
non extemplo occidisset. id pnmo quidam abnuentes iura-
tuTos se obtruncati circa altaria sunt^ iacentes deinde inter

1. admouebatur aJtarihus mo"
gis ut uictima quam ut sa-
cri particeps: PM Leid. i.
a).] admoyebatar eltaribas mi-
les magis at victima cet, —
Sapplendam «S8e expriori-
ribos ^nobilissimos qi^sqae
genere factisqae" facile est
intelligere. Librarii tamen co-
dicum Pall. 1. 3. Voss. n.
Loyel. 4. al. scripserant ad-
meuebaniur^ quasi singuli
(, dimmer eioer^*) etiam ad
id verbam pertineret: et ut
orationis partes sibi consta-
rent, in Voss. ii. scriptnm
est „ magis Qt uictima quam
ul sacri participes", in Lot, 4.
„ magis ut uictimae quam ut
sacri participes", — Deinde
scriptum est mendo, quo sae-
pissime errabatnr^ in PM „adi-
€rebatarqk iureiurando^, in
Leid. I. etiam „ adiriebatur*
que'S or. 35, 19.: altaribus
admotum iureiurando adegit
numquam amicum fore po-
puli romani. — Pall. 1. 3.
Lov. 4. al.: adigebantnrque.
— 91 al.: „quae uisa audita
que in eo loco essent non
enuntiaturum" omisso sicut

alibi pronomine ^e, P m.
1.: nonnenuntiatnrum. m. 2.:
non renuntiaturum. Cod. Ha-
yerck : , j non enunciatnros ^ :
panloque post unus alterq.^
recentior cod.: „ni8i issent*^
), uidissent '^ „ occidissent ".
4. iurare cogebant diro quo*
dam carmine („Formel":
10, 41.) in execrationem ca*
pUis familiaeque ei stirpis
conposito: P m. 1. M m. 1.]
dein iurare cogebatnr diro
quodam carmine cet. (ed. Mo-
gunt.)« — P m. 2. M m. SL
Leid. I. Voss. II. Loy. 4» al.:
dein iurare cogebanti PalL
al.: dein iurare cogebantur.
•— Non addita particula dein
orationem longe fortiorem
fieri, apteqoe responderi an-
tecedentibus verbis admove-

•

batur adigebaturque nemi-
nem fagerit. — P: quo im- '^
peratores doxissent. M Leid. i.
Voss. n. Lov. 4. al.: „nisi
isset in proelium quoi^ impe-
ratores duxissent*S cf. 10,13.:
se ad populum laturos* —
M: „et si ant ipse ex scie
ixxgisstV^i sed sjllaba gis
m. 3. in ras« scripta est

718

LIBER X.

Btragem victiinarnm docmneitto ceteris fiiere ne abtuM^rent.
primoribus Samnitittin ea detestatione obstrictis decern no-
minati sunt ab imperatore: eis dictum ut vir virtnn lege-
rent donee sedecim inilium numerum confedssent ea legio

ft linteata ab int^^mento consaepti, quo sacrata nobilitas erat^
appellata est: bis arma infflgnia data et ctistatae galeae ut
inter cetetos eminetent. paulo plus tiginti milium alios ex-
ercitus fuit nee corporum spede nee gloria belli nee appa-
ratu linteatae legicmi dispar. hie bomkinm numerua^ quod

lOroboris erat^ ad Aquiloniam consedit

d. jprhn&riiu$ SamniiiuM ea
deiestatione abstriciis de*
eem n^minmti sUnt ad im*
peratore cet.] prilnoribms $a«
mnitiam ea detestatione ob-
fitrictia decern nomioatis ab
imperatore eia dietimi cet«
(PM rell.). — Nominatis
acriptnni ease pro nominati
s (i. e. noinifiati sunt) vd
verba eis dictutn persaadere
Tidentar« ef. 2> ?«; nbi inssi
sant. 7,37» — PM: eis dictum
at uir airam legereot donee
XYi milla nnmeratn confecia-
sent Cod. Sigi: „eM' edi-
ctum^: qnod minas b. 1. pla«
cet Cfi 9, 39i: Etmsei lege
Sacrata coacto exercita cam
tir yiram legisset — dimica<
runti

4. ea legh linieaUis PM rell.
,9Diese Abtheilang des Hee-
res ward von der Umhtillang
des eingez&anten Plstzes, wd
die adlige Jagend geweiht
tvorden war, die linnene ge«
nannt''. Cf. Fest. (ed. Moll^
p. 1150: fflt'gio Samnitam
linteata appellate est^ qaod

Samiiltes intrantes dognii ad
aram veils linteiB circnmda-
tam non cessoros se romano
mifiti iuraverant'*, — Lov* 4.:
ab integmento eonsepti. M:
liis artna insignia data et <;ri-
•tatae galaeae CeU P t biis anna
itisigni adlata et cristatae ga-
leae at intei^ ceteros semine-
rent popnkis zz milium alios
ezercitas fait. P m. 3.; insi-
gnia adlata« M: paald plos
kz miliam cet M: linteiitae
rdigioni dispar. M m« 3. P:
linteatae legioni.
10. ad jdquUoniam eotiaedU:
Et id PM et in rell. codd. par-
ticala ad praetermissa scri-
ptam est „Iiic hominam no'
merds qadd rdboHs erat aqai*
loniam Consedit*^: qaare I. Fr.
Gronovios aat Atjuiloniae
eonsedit (cfi 7, 43. „ntfr^
bam atqae Setiam**:) sut
Aquiloniaih toncedU scri-
bendanii esse censait: sed ba-
rnm Cdniectararam ne pricrr
qnidem satis probabilis vi-
deatuf, qaod tantnm exerci-
^um eioB raagnitadinis orbs

LIBER X.

719

XXXIX, Cotisnles proCeeti ab urbe: prior Sp. Carvi-*
IIus, cui veteres legiones^ quas M. AtiUiis supierioris anni
consul in agro bteramnati reliqnerat, dearetae ersmtt cum
618 in Samnium profectus^ dum bostes operati superstitiom-
bus concilia secreta agunt,vAmitemum oppidum de Samni- 5
tibus vi cepit: caesa ibi imlia hominum duo fenne atque
octingenti, capta quattuor mOia ducenti septoaginta: Papi-
rius novo exercitu -— ita enim decretum erat — 'scripto
Duroniam urbem expugnavit: minus quam coUega cepit ho-
minum, phis aliquatito occidit: praeda opulenta utrobique 10
est parta. inde pervagati Samnium consules ma^ime depo-

tIx ecpere poloissel. nihil ta«
men yen similiDs vidietar)
qoam ut ad (re\ ai) aatece-
dcnte „eris^'' eodem mendo
qllo tot locis emtam vide*'
teas^ et hoe loco exdderit.
1. eoSh pro/etH ab urbe: PM.
— P9I: qaas m. atilias sa^
petioris ailni cos. io agro in-
teramnati reliqaerati — PU:
^^diiiii hostes operati supers
stitioiiibiia concilia aecreta
agnnt". Cf. 1, 31.: ipsam re-
gem tradant voU^ntem com*
tnentarioa Namae, cam ibi
qnaedam oceuUa sollemnia
sacrificia lovi Elide facta in-
Venisaet, operatum is sacris
se obdidiMg. — M m. 2. P:
„amitemam oppidam de 6a<^
mnitibos ni cepit**: Amiter-
nnm enim Sabinoram oppi*
dam iam Samnitiom factum
erat. M m. 1.: ,,amiterna
opemrn de samnitibas ai ce-
pit**: noD namqaam ^,o;7i*
dom*^ in antiqois libris scri-
ptam legitar. — PM: caesa
ibi milia (M: miUia) homi'^

nam doo fenne atqne octln-
genti capta (P: capta enim)
iTH ccLzx. — Leid. i.: capta
ini cczL*

8. ita eni decretum erafs M]
Ita decretnm erat (ed. Frob.
1535:). — In P enim non
eno qoldem loco sed proximo
, Tersa post eapia interposi-
him yidimas: cf. T. LIt!
t zxx. p. XLvif. T. nee in
Drak. quidem codd. particala
desiderata^ cf. ez* gr. 10, 32.:
ita enim placneratpatribas. —
PM: dnroniam nrbem ezpu*
gnanit. — M: minus qaara
college coepit hominnm. —
PM : praeda opa]enta utrubi-
qoe estparla. Cf. 6, 27. 30. ai.

11. inde peruagaii Samnium
coti, maxime depapulaio
Atinate agro Caruilius ad
Cominhtm Papirius ad
AijuUoniam uhi summa rei
SamnUium. efat peruenit:
PM. Cf; 9, 38. de Atina urbe.
— - PM: ibi aliquamdio nee
cessatam ab armis est neque
aauiter pagnatom. Leid. r.

720

LIBER X.

pulato AUnate agro CarvUius ad Comimum t^apbrius ad Aqui-
loniam, ubi surnma rei Sanuutium erat^ pervenit* ibi ali-
quamdia nee cessatnm abamus est neqae lumter pugna-
turn: lacessendo qaietos resistentibus cedendo comminando-
6 que magis quam inferendo pugnam dies absumebaturi quod
cum indperetur remittereturque) omnium rerum etiam par-
varum eyentu3 proferebatur in dies, altera Romana castra.

Lot. 4, al. : nee naniter. Cf.
• 10, 10.: nee aspemiilida red
visa neque incaate credenda*
% 34. 4, 4. al. — P ID. 1.1
laaeisendo* P m. 2. 91: la*
cesaendo. — M: cominando*
que: (cf, 43, 7.: yfOppagna-*
tioae commiDanda": cod^Laa^
riah.}. Leid, t. Vo88.ii. Lov. 4. :
Gomminaiido magis, Leid* i.
al.: dies assnmebatar,

6. omnium rerum etiam par*
uarum euentus proferebiJh
iur in dies (5, von einem
Tage zam andern'^): M. —
Pt proferabatnr in dies*

7, altera romana castra quae
XX milliu epatiu aberant
et absentia eollegae consU
lia omnibus gerendis inter*
erant rebus: M m* 1.] altera
Romana castra Tiginti mil-
Iram spatio aberant, et ab-
sentia eollegae consilia cet. —
M m. 3.J spatio* P: altera ro*
mana- castra quae xz miliam
spatio aberant et absentia cet.
Quae in nnUo nee PalL nee
Drakenborchiano codice de-
est: sed in PalL 1« 3. Yoss. fi.
scriptum est „qilae zzs mil-
linm spatio aberant'*. — Hie
locQ^ paulo difiisilior ex ca-

N strensi Romanomm ratione

interpreiandns est. vnlt enim
Liyids dicere, nihil maio-
ris momenti a Papirio actom
esse nisi consnlto coU^a, ne-
qne qoidqnam CarriUam <^
■e nisi eoUegam consentien-
tern haberet. qaem ad mo-
dnm igitnr legati tribnniqae
et centnriones primi pili ab
imperatoribns ad consiliam
Tocari solebant^ sic yelat.iii-
tererant eonailia absentia Cai^
vililv in Papiriano consilio.
et qnod etiam altera castra
interfaisse seribnntor, id di-
cere yidetor^ PapiriaoK non
nnios tantom Carvilii conai-
liomm, sed etiam eomm qaae
a Carnliani ezercitaa legatia
tribunisqae proposita easent,
rationem faaberiyolaiaae. „Aof
das andere rfimische Heer,
dessen Lager 30,000 Schrifte
entfemt stand, nnd anf die
RathsehlXge seines Amtsge^
nossen nabm Papiriaa bei je-
dem seiner Plane sorgfilltige
Rucksicfat: so wie Carriiios
seiner Seits seine Anfmeri:-
aamkeit mebr anf die J«age
der Verhjiltnisse bei Aqailo*
nia, vro es sieb nm die Haapt-
entscheidong des Krieges han-
dle, sis anf das too ihm be-

LIBER X.

721

quae viginti milium spatium aberant, et absentis collegae con-
siUa omnibus gerendis intererant rebus, intentiorque Carvi-
lius, quo maiore discrimine res vertebatur, in Aquiloniam
quam ad Cominium quod obsidebat erat. L. Papiiius iam
per omnia ad dimicandum satis paratus nuntinm ad colle- 5
gam mittit, sibi in animo esse postero die, si per aqspicia
liceret, cpnfligere cum hoste : opus esse et Sllum quanta ma-
xuma vi posset Cominium oppugnare, ne quid laxamenti sit
Samnitibus ad ^bsidia Aquiloniam nuttenda. diem ad pro-

die Soldaten znr Versamm*
Inng^: neqne enim debebat
dobios Tideri de responso col-
legae nee incertiis remm sua-
mm, nisi militam animos im-
minnere aique infringere vo-
- Inisset. — PM^ „iiiiilta de
nniueiBO genere belli '^ haec
qninqiie verba ezcideniDt in
Vo88« n., annm belli in Leid.i.
^nae paolo post seqanntnr
„?aDa magis specie quam ef-
' ficaci ad eyentam'* in omni-
bus fere antiqnioHbas codd.
corrapta sant. proxima vero
Medicei cod. scriptnra eat
„nana magis specie quam ef-
ficatia deuentu''. sed in P
scriptam est „qnam elBca-
tiam ad'euentnm'^ m. 3.:
„efficaciam*'. in Leid. i.
„qnam efiici adnentum^. in .
Voss. If. Lov. 4. „qiiam ef-
ficaci adoentnm *^ in Lov. 2.
.,qiiara eficad enentu". Ap-
positionifi loco haec verba ad
prozime antecedentfa perti-
nere neminem fngerit: ,fViel
sprach er von der gegenwMr-
tigen Rfistottg der Feinde,-
die raehr ein in die Aagen
fallendes Biendwerk aJa von

lagerte Comininm richtete^'.
— M: qnam ad cominin. P:
qnamadcommnniom. Leid.i. :
in Aqniloniam quam in Com-
mininm.

4. L, Papirkts iam per omnia
ad dimieandum satis pa^
ratus: M m. 2. P« — M m.
1.: 1. papirins y oma ad di-
micandum cet. „ Jetzt glanbte
Papirins in allem die zu einer
Schlacht ndthigen Yorkehmn-
gen getroffen za baben 'S Jac.
Gronovius per indncendnm
esse censnit. — PM t opus
esse et ilium quanta maxnma
ni posset comininm oppu-
gnare. P Leid.i.: ne quit la-
xamenti ail.

9. ^m ad profieiscendum
nuniius hahuH-: PU: „in-
nerbalb eines Tages mnsste
der Bote den Weg bin und
' zuHick machen'* : postero
enim die confligere Papirius
cum hoste statnerat. — Mm.
3. P;/ papirins nontio misso
extemplo contionem habuit
III m. 1.: nuntias misso.
„Gleich nacbdem er den Bo-
ten an seinen Amtogenoasen
abgeschickt hatte, berief er

T. I^ivi pan II.

792

UBERX.

ficiscendum ountius habuit, node rediit adprobare coHej
consulta referens. Papirius nuntio misso cxtemplo con
nem habuit, multa de universo genere belli, multa de pi
salt! hostiuni apparatu vana magis specie quam efficad

5eventuin disseniit: non cnim cristas vulnera facere et
[HOta atque aurata scuta transire Romanum pilum, et i
dore tttnicanim (ulgentem aciem ubi res ferro geraiiiT en
tan: auream olim atque argeuteam Samnitiuni aciem a
rente suo occidione occisam spoliaque ea honestiora vk

lOhosti quam ipsis arma fuisse: datum hoc forsan nomini
miliaeque suae ut adversus maximos conatus Samnitium
pcmerentur duces spoliaque ea referrent quae ins^nia
blicis etiam locis decorandis essent. deos/inmortales ad

ii|;end «iner Wirksamkejt [ilr
die Anwendang wSre^'. 1 Fr.
Gron. tamcD dubitivit an
praeferendmi ^set Muolta
de praesentM boaljiiiii appa-
ratQs vaoa ma^ specie qaam
eilQcaci adeveatain diaaenlit'^
— Pi iiq» enim crista nnl-
aera facere.
8. aureom olim tftque m'gen-
team SamnUium 0$finn a
parente suo oc^idUme oeei-
sam: P^ Cf. 9, 40«: dao ex-
ercitna erant^ scata aUerias
aaro alteruw arg^ito etelave-
runt -^ M: aoreaBi adq. ar-
. gentea cet Ced« Portng*: a
parenti sno, --^ P Leid. ik al:
spoliaqiie e« kMiestiorae nicto-
ria hosti. qnaia ipals arma
foisse.
10. datwn hoc ^orsan nomini
famiHaequg suae:- M. <*- P
cod. Gelen. ) „ datam hoc no«-
mini iamiliaeqm suae*'; sed^
in P forsan^ m. 9. matgini
•dacHptam o«t^ — PH.! spo-

liaque ca referrent qa»
signia pabBeis etiam loci
/ corandii essent. • Leid. i. :
lia ea referrent.' Tree
codd.: spoliaque refa
Cf. 9, 40.: tantom ma]
cenliae vianm in his nl
rata scata dominis arg
riaram ad foram oraai
diTiderfintar.
13. deos mmortales adesst
pter totiens petUa fot
iotiens rupia: PM. —
1. M m. 1. tnm si qna
iectora metis dioine (P
nine) sit nnlli nmqaam
citni fuisse infestioresL .
2.: metas diuinL M n
me I tis dinine. — Piart
turn non sine maioce Ti
ptam est, quasi in proj
verbis cum inesset: „
adesse cuva propter to
rnpta foedera, tum^ si
coniectura sif cet. v(
cola lingua fortasse :
wtnn es erlanbt sei dea '

LIBER X.

723

propter totiens petita foedera totlens rupta: turn — si qua
eoniectura mentis divinae sit — null! umquam exercitui
fuisse infestiores quam qui nefandot sacro mixta homiuum
pecudumque caede respersus aneipiti deum irae devotus
bine foederum cum Rdmanis ictorum testes deos hinc.iu-5
risiurandi adversus foedera suscepti.execrationes horrens in-
vitus iurarerit, oderit sacramentum, uno tempore deos dve^
hostis metuat.

XL. Haee conperta perfugarum indiqjus cum apud in-
fensos iam sua sponte milites disseruisset, simul divinae hu- lo
manaeque spei pleni clamore consentienti pugnam poscunt,
paenitet in posterum diem dilatum certamen, moram die no-
ctisque oderunt. tertia vigilia noctis iam relatis litteris a

ien der Himmlischea za den-
ten, 60 seien sie lue einem
Hecre abgeaeigter gewesen als
dem^ welchea bespritzt mit
dem Blute der bei'jentr an-
scligen Feier geopferten J)leD'»
'schen undThiere, dem zwie-
fachen ZoFne der Gutter Preis
gegeben, von der eincn Seite
vor dem Gedanken dass die
G5tter Zeagen ihrer mit den
R5mem geschlosaenen Blind-
nisse gewesen zoriickiehaa-
dere, von der andern vor
dem Finche der sie ihres ge-
gen die Bundnisse iibcrDom-
menen £ides wegen treffen
misse, dem Heere das gegen
seine t)berzeaguDg geschwo-
ren, das den Scliwur ver-
wiinscbe, nnd jetzt vor den,
Gdttern, vor den Seinen and
den Feinden zn gleicher Zeit
in Schrecken sei'^ — * Quam
qui omisso pronomine de-
monstrativo Liviam scribere
solitom esse loci ad T. hvii

1. xzx. p. xLiv. 17. allati do-
caerint. — P m. 1.: mixta
homini pecudomque caede an-
cipitis |t deuotiis bine foede-
rum cet. m. % : aneipiti: JH m.
1. : execrationes orrens. m. 2. :
horrens. — Mm*, l.i hostes.
M m. 2. P: bost/s metaat.
Leid. I. Vo86. u. Iiov, 4. al.:
metoik.

12. moram die noctisgue ode'
runt: P m. 1.] moram diei
aoctlaqne oderunt (P m. 2.
M). Cf. 9, 37.: ciharia eios
die. — PM: „ paenitet (P:
poenitet) in posterom diem
dilatnm certamen" : i. e. pae-
nitet eos certamen dilatnm
esse. Cf. I, 8.: cum iam vi-
riom band paeniteret. — Panlo
ante P m. 1.: deseroisset.
ro. 2.: disseruisset.

13. iam relatis litteris a col-
lega: 1)1 m. 2. P. — M m.
1.: ac collega. Cf. 10, 35.:
nunc pudore a fuga contineri.
— PM: papirins silentio sur-

46*

734

UBBRX.

coUega Papirius silentio surgit et pullarium in auspidun
mittit nullum erat genus hominum in castris intactum cs-;
piditate pugnae, sumini infimique aeque intent! erant, dai
militum miles ducis ardorem spectabat. is ardor onuuDni:
5etiam ad eos qui auspicio intererant pervenit: nam coib'
puUi non pascerentur, pullarius auspicium mentiri ausus B
pudium sollistimum consuli nuntiavit. consul laetus ausp
cium egregium esse et deis auctoribus rem gestures pn^

git et paUariam in aospiciam
mittit : „iincl befiehU dem Ha-
mspez, der nach den HSh-
nem za seben batte, aaf den
Willen der Gdtter zu acbten''.
De silentio cf. 8, 23. et Fe-
stag (ed. Moll. p. 348.): ,,Si'
leniio surgere ait dici, abi
qui post mediam noctem aa-
spicandl caasa ex lectnlo suo
silens sarrexit, et liberatos a
lecto in solido se posait, se-
detque ne quid eo tempore
deiciat, cavens donee se in
lectum reposoit: hoc enim
est proprie silentium omnis
vitii in auspiciisv€U!uitas^\
•' ■— Paalo post P: sommi infi-
mi queq. intent! erant Leid.i.:
sommi infimiqne intenti erant
aeqae dnx militam cet.
4. is ardor oninium etiam ad
eos qui auspicio intererant
(„die anf das Fressen der
Hfibner za acbten batten*')
peruenit: PM: nisi quod in
P seriptom est „inte^eant'^
— P: pollarios auspiciom
mentiri ansns (P m. 1.: aus-
sus) tripndinm solistimnm
consoli nuntianit. AI: ansns
ti^podinu salestina consnli
nantianit. m. 2,: solistinu.

Cr. Fest (ed. AlaU. p. 298.):

y^ Sollistimum Ap. Poldiff

In Angnralis dtsciplfnae L l

ait esse iripudium^ qaod iit

(icfibe ^^oiii*'*') excidit a

eo, qaod ilia ferf cet Qc .

de div. 2,34. 72.: m<^iii°P''

scnntor, necesse est aliqoid

ex ore cadere et .terram p-

vire: terripatiam primo, post

terripudiam dictam est: hoe

qnidem iam tripadiam did-

tar. cum igitur offa ud-

dit ex ore pulli^ turn an-

spicanti tripudium sollUti-

mum nuntiatur^^: „danD

sagt der Vogelschauer, dass

den Hfibnern g^ls erfreuli-

ches Zeichen vor Fresher

die Korner vielfach ans dem

Scbnabel wieder zar Erde ge-

fallen's — Sctlestinu^ quod

in HI m. 1. est, evincere tI*

detnr, etiam in alitiqaiore 11-

bro sive sollestinum sive

sollistimum fuisse.

8. et deis auctoribus rem gi'

sturos pronuntiat signunt'

que pugnae proponH c Mm.

2. nam m. 1. scriptnni erat

„8ignamqae pagnae pronit**.

— Voss. II, al;: egregiom

esse, deis auctoribas rem se

LiBERX.

725

nuntiat signumque pugnae proponit* exeunti iam forte in
aciem, nuntiat perfuga viginti cohortes Saranitium — qua-
dringenariae ferme erant, — ; Comlniuni profectas : quod ne
ignorarct collega, extemplo nuntium mittit. Ipse signa oclus
proferri iubet: subsidia,que suis quaeque locis et praefectos 5
subsidiis adtribiierat: dextro cornu L. Volumnium sinistro
L. Scipionem, equitibus legatos alios C. Caedicium et Tre-

gestanim pronnntiat. — P:
„et deis aactoribus rem ge-
stnros ^Tonuntiat qnae pa-
gn^ zx cohortes samnitium
quadriagenariae fenae erant
cominiain profectas^*: niediis
praetennisais. — M: ezeanti
iam forte ia aciem nuntiat
perfoga niginti cohortes sa-
mnitiam qnadringenariae fer-
me erant cominium profectas:
„8chon war elt im Begriff mit
seinen Tmppen zor ScUacht
aoszorficken, als ihm noch
znr rechten Zeit ein Ober-
ISnfer die Nachricht bringt,
20 Cohorten S., jede von nn-
gef^hr 400 Mann, seien nach
C. mar8chirt^^ In cod. Gel.
et in Lov. 4. forte omissum
est: sed liberiore antiqnaver-
bomm coniongendorum ra-
tione particnla ea^ non mode,
ad eUceunti sed etiam ad
nuniiat referri poterat. '—
Letd. I. Voss. II. al.: quadri-
genariae ferme erant. Lov. 4.:
qoadragenariae. Cf. 7, 7.:
qnadringenariae octo cobor-
tes — scribuntor. — PM:
ipse signs o'cins proferri iu-
bet. Leid. I. Voss. ii. Lov. 4.
al.: „ipse sibi signs'' cet.
quod scriptnm videtur ut in

pronomine ipse^ quod nomini
coUega oppositnm esset, ma-
ior yb poneretnr. OcUie pro-
ferri inssit signa, aut laeto
nuntio affectns qnod tot mi-
lites s proelio afuturos sci-
ret, ant ne spatium daretur
ad illas cohortes revocandas.

5. suhsidiaque euU quaeque
lock et praefeeios subsi-
diis adtribuerat: P. — M:
sttbsidiaqne snis quae locis et
praefectos cet. — Pergit iam
Livins ad ea describenda qui-
bus Papirius rem Romanam
adiuverit, particula que 9 ut
solebat, ad partes orationis
connectendas usus. cf. 10, 37. :
„yoluntatem sibi ac favorem
consentientis populi pro omni-
bus iu^sis.esseac futura: po-
stero^u^ die — triumphavif .
De plasquamperfecto ( adiri-
buerat) et perfecto {jpraefe-
cit) coniunctis cf. ex. go 10,38. :
„et forte -— adornaverdta
et ~ adhibuerunt''. 10, 44.
Yemacnlfei lingua hunc locum
ezprimas: „und zwar hatte
er bereits jeder Abtheilung
seines Heeres die erforderli-
dien Hulfstruppen nebst ih-
ren Befehlshabem zugeseilt*'.

7. equUibus legatos alios Cr

726

UBERX.

bomum praefedt Sp. Nautiiim mulos detracts ditellis caim
cohordbus alaris in tumuluin conspectmn propere circum-
ducere iubet atque lade inter ipsam dimicationem quanto
maxime posset moto ptdvere i>8tendere. dum his intentus

Caedicium et Trehonium
pratfeeU: P] eqnitibus lega-
tes aliiis Caios Caedicium ^t
TVebotumn praefecit (ex coni.
I. fr. Gffonovii). — Cod.
Sig. aliiqoe recc.: ,,& Cae-
didfhn ct C. Treboaiiim":
in rail. eedd« praenomeo Tf^-
bonii, id ^ed moltis aliis
locli faGtmn yi^^mas, scri-
ptmn ttQn est cf. 4, 48.:
„t«rbatores Tidgi erant Sp.
MeeUins ^oavio et MetiliuB
tertio 4iibiiiii pi/' ^ M: eqoi-
tibus legaCos idles c caediu
et trebaniii praefedt. wtu 2.:
eaedicio. — M: ap. nanciu
rnnloa detractis clildUa com
coiMMrtilNi8 alariia in tomu-
Inm conspectmn propere cir-
comdncere iubet. P: „ea co-
hxniir akrss ^: quae antiqnior
et Terior acriptora babenda
eat, praeterqnam qnod r pro
b; soriptoin eat. 10, 41. qui-
dem in omnibtfs mBcriptia
n^^ribus eobortlbas^' legi-
tnr, aed ntroqne nomine an-
tiqnos scriptores aaos esse
Caes. b. gall. 1, 61. „omni8
abirioa i#i eonapeetd bostiom
pro eaatris uunoribiis conati •
tnit'^: b. cIy. i, 73. „cobor-
Unm alarianim'': aliiqae lod
docent. Sic etiam ap. Liy.
10, 43. reperimus „cobortibiia
alarHa**. — Leid. i: Voaa. n.
cod. Klodr. Loy. 4. al. : cmn

cohorUbns alariis. Voss. i.
Loy. I. : cam cobortibns aLi>
ribns. — Cf. 31, ^Uz odex-
tra ala ^ in alas diviswn
sociaUm exerekmm habe-
hat •** in prima acLe locaU
eat'' aeqq,

3. aique inde inUr ipmam di-
nUeationem quanta nuMckne
posssi metopuluere oaten-
dere: H: nim. makw^ at iU
bostibw alterins rpinai ex*
erdtM tcrrorem iaonlieiwt. ^
P: at (cf. 7, 33. ^,qsacom-
que^^) inde inter Ipsnm di-
micatioaem quanto auydme
poaset mota pnlnerea baaten-
dere. Cod. Klodc wkj moto
pvloerea oatendere. Laid, l:
mota puluere ostendere* PalL
al.: motapdnercfli osteBdere.
Loy. 4. t qaanto maximo pos-
set mottt pnloerem oatendere.
— Integerrima et ImiitB lod
yidetnr Med. cod. «criptara:
„Dem Sp. Nauctns befiehit
er, die MaulthieM oime Pkck-
sSttel in Begleitang dcr auf
den Fkigeln stebendcn Co-
borten der Basdeapenosaeo
nacb dnem nicbt fvdt ent-
femten ilSgd acbleimi^ ber-
umzafahreo, and dann wib-
send des Kampfea'onter einer
mdglidiatgrossea Staobyfolke
^ dem Fdndtt eicfalbar werden
za laS8en*^

LIBBR X.

727

imperatDr^erat, akearcatio ioter puUidoe orta de jxaspiao
eim die! ^xaaditaque ab eqdtibas Bomanig, qui rem hand
sp^mendam rati Sp. Papirio fratris filio consulis janbigi de
aospiclo rentttitiaverunt luveius ante doctrinam deos sper-
ilentem natus rem inqukitam^ ne quid inconpertmn deferret,
ad coiisulem detolit. cai ille: „ttt qutdem macte virtute di-
ligentiaque estol cetenim qui auspicio adest si quid £alsi
nudtiat,' in semet Ipsum religionem recipit: inilu quidem tri-
pudittm mmtiatamy popuio Romano €xerdituiqae egre^iun
atl6{dcium esi*^. centurionibusr . deinde imperavit uti puUa-
rios inter prima ^igna coastituerent. promovent et Samni-
tes Bigoa, insequitur acies omafa armataqoe ut hostium quo-
que magnificam spectacidum e^et. prius quam clamor tot

1. ahercatio inter pullarios
orta de auspicio eius diet
exaudUoque ab equitibue
romanis: P. — 91: ttnditaq.
ab eqnitibtis romanis qui rem
and spememlam rati. m. %i
hand, -r PM; fralris filio cos.
— P m. 1.: innenes. m. 2.:
Inaenis. — P m. 1. : rem in-
qnisita ne qmd cet. m. 3,:
re Inqoisita. — P : incoper-
tam deferret ad consnlem.
O: iaconj^tam deferret ad con-
snlem.

6. tu quidem macte uirtuie di-
ligeniiaque esio: PM. cf. 7,
"> 10. : macte inrtate — ac pie-*
tate in patrem patriamqne. -^
P: si qnid hha mintiat. —
91 : pof exercilniqne egreginm
anspiciom est. P: pr. exer-
citniqne cet. „M5gen dich
die 65tter belohnen fur diese
Trene nnd Gewissenliaftig-
ireit! Wenn fibrigens der,
welcber anf die Zeidien der
Gdtler TO achten liat> Fal-

sches berichtet, so ladet er
anf sicli selbst die Verant-
wortnng: mir sind glficldiche
Zdcben feHcflodigt ^vVorden,
and mitei^ solcimi Aimpioien
wird das Heer des rdm. Vol-
kes kSmpfen**.

10. uti pullarios inter prima
signa constituerent : JU] at
pullarios cet. (P rell.). —
Omnes'igilar pollarios, ne is
qui falsa detulisset, iram deo-
rum effugeret — Paalo post
Leid, L : inseqoitar acies ar-
mata ornata.

13. prius quam clamor tollete-
tur coneurreretnrque : Pm.
2. — P m. i,: concarren«
tiarqae. — Mm. 1.: prias
quam clamor tolleratoif con-
curret^- J emfsso eel. nn. 4.:
toliersetarconcarrit^-'. Godd.
GSrtn. Haverc.: concarre-
rentqne. Leid. i. Voss. ii.
Lov. 4.: concorrebatavqae. —
P m. 3. M: ante signa ceci-
dit P m. 1.: cedit. --Mm,

728

LIBER X

leretuT concumreturqae emisso temere pOo ictus pullarius
ante signa cecidit: quod ubi consuli nunUatum est, ,,dii in
proelio sunt^^ inquit, ^habet poenam noxium caput ^. ante
consulem haec dicentem corvus voce dara occinuit, €]uo

5 laetua augurio consul adfinnans numquam humanls rebus
magis praesentes interfiusse deos, signa canere et damorem
toUi iussit.

XLI. Proelium commissum atrox, cetenim loi^e dls-
paribus animis:.Romanos ira spes ardor certaminis avidos

lohostium sanguinis in proelium rapit/ Sanmitium magnam
partem necessitas ac religio invitos magis resistere quam in-
ferre pugnam cogit: nee sustinuissent primum clamorem at-
que impetum> Romanorum per aUquot iam annos vinci ad-
sueti, ni potentior alius metus insidens pectoribus a fuga re-

4* P: quod ubi cons. (P:
coi.) nantiatnni est. M m. 1.:
^uid ubi — Leid. i«: „dein
proelio sunt**: i. e. dei ia
proelio sunt.'

3. anU consulem haee dicen-
tem coruus uoce clara oc*
cinuU quo laetus augurio
cos, cet.: PM. — Voss. ii.:
aoce clara obciait. Recc.
codd.: ceclnit. Cf. 6, 41. ; si
ocdnerit avis.

8. proelium eomjniaeum (HI:
comisnm) atrox: PJIL —
Dein scriptnin est in M „ce-
temm longe diis parib. ani-
mis'^ m. 2.: y,disparib.*': in
P «,eeteraiii loce diisparibiis
animis'^— P: romanosspes
ardor certaminis aoidos ho-
stium sangninis in proelium
rapit. — P: magis resistere
qnam | terferre pugnam co-
git. m. 3.: quam | interferre.

12. nee eustinuissent — nipo'
tentior alius meius insi-
dens pectoribus a fuga re-
iineret: PM rell. : ^ wenn sie
nicbt jene andere mSchtigere
Furcht, die sich ibrer Gemn-
ther bemScbtigt batte, yon der
Flucbt zurac^ebalten bStte**.
£t Liyius plnsquamperfecto
in his locis utebatnr, yelnt
3, 5.; „ — yenissetque in pe-
ricidum summa rerum ni T.
Qoinctius peregrinis copiis
cum Latino Hernicoque ezer-
citn subvenissef: sed h. 1.
in imperfecto inesse yidetur
^ni eius generis metus po-
tentior esse animosqne a foga

' retinere soleret''. cf. 2, 56.:
vioUdusque esset tribunes
ni et contio omnis atrox co-
orta pro tribuno in consu-
lem esset et concursus ho-
minum in forum ex tota urbe
concitatae multitudinis^r^.

UBER X.

729

tineret: quippe in oculis erat omnis ille occuiti paratus sa-
cri et annati sacerdotes et promisca hominuin pecudumque
strages et respersae fando nefandoque sariguine arae et dira
execratio ac furiale carmen detestandae famillae stirpique
conpositum: iis yinculis fiigae obstricti stabant civem ma- 5
gis quam hostem timentes. instare Romanus a comu utro-
que a media acie, et caedere deorum hominumque attoni-
tos metu: repugnatur segniter ut ab his quos timor mora-
retur a fuga. iam prope ad signa caedes pervenerat, eum
ex transverso pulvis velut ingentis agminis incessu motus 10

1. -quippe in oculis erat omnis
ille oceuhi paraius sacri:
PM al. — Reec. quidam codd. :
„ apparatus**: qaod nomen
10, 38. pofitam est t,erat
Gum alius apparatus sacri**
cet. Cr. Tac. Ann. 13, 17.:
nox eadem necem Britannic!
«t rogam cooiauxit 'proviso
ante faoebri paratu qui mo-
dicus fttit. — M : et promi-
sca hominum peendumque
strages. P : et promisciM cet.
Cf. l\ 1. 5, 55. al. — In eis
quae sequuntur binae oratio-
nis partes cohaerere sibique
invicem respondere yidentur:
respersae enim erant arae
promisca ilia strage hominum
pecudumque, et dira execra-
tio in furiali carmine inerat
— P m. 1. : et respersae fan-
doque sanguine arae et tira
execratio afuriale carmen. P
m. 2. M: „ fando nefandoque
sanguine arae et dira execra-
tio ac furiale carmen**. Iq
Leid. I. Voss. n. Lov. 4. ex-
d^ii fando, — P: Camillae
Blirppique.

5. iM' uinculis fugae obstricti
stabant: PM] his vinculis cet

— M: instare romanus a
cornu utroque a medta actae
et caedere cet. P : instare ro-
manus a cornu utroque ame'
dida acie excedere. m, 2.:
acie et cedere. -^ ^:dc me-
dia acie** fortasse ex littera-
rum metathesiscribendum est.

— Voss. II. ai. „instat**, et
Voss.i.al. „ad mediam aciem**.

8. repugnatur segniter ut ab
his quos timor moraretur
a fuga: PM Leid. i. Voss. ii.
al.] repugnatuk* segniter ut ab
iis quos cet. „ Wie natfirlich,
da nur die Furcht sie von
der Flncht zurfickbielt*'. —
Paulo post P: „pnluis uelut
ingentis agminis incessnm mo-
tus**. — Oetauium Maecium
scripsimui cum PM: 8, 7. In
Leid. I. scriptnm est Meciuhtj
in Pall. 1. 3, mesium, in recc.
codd. (ed. Bekk.) „Octavium
Metium**. -^ PM rell.: dux
alaribus cohortibus erat,
Cf. IO9.8.: principem nobili-
~ tati ires^rae.

730

LIBBR X.

a{^aruit.' Sp. Nautius — Octavium Maecium quidam eiim
tradunt — dux alaribus Gohortibus erat: pulverem maio-
rem quam pro numero excitabant^ fais^dentes^mulis calones
frondosos ramos per terrain trahebant: arma signage per

5 turbidam lucem in primb apparebant, post altior densior-
que pulvis equitum speciern cogentium agmen dabat: fefel-
litque non Samnites modo sed etiam Bomanos, et consul
ad&rmavit errorem clamitans inter prima signa ita ut vox
etiam ad bostes accideret, daptum Cominium, viciorem col-

lOlegam adesse: adniterentur vincere prius quam gloria alte-
rius exercitus fieret. baec Insidens equo. inde tribunis cen-
turionibusque imperat ut viam equitibus patefaciant: ipse

% puluerem maiorem quam
pro numero excitabant : P.
-^ Mm. 1.: Mpalaerem qaa
pro noBiero ezqta^of^'; sed
antiqna iam mann restitutnm
est ejxxitahant, ^- Deinde
scriptam est in P: „po6t al- «
tiorq. palnis eqaitom speciern
cogeBtium agmej^ dabat^^ M : *
^post alUordensioitine pnl-
nis^: y^der hiotefinach hoch
und dickt sich erhebende
Staub gab den Scheia einer
den Zng sckiiessenden Rei-
terei". — P: „fefellitqne non

^ samnites tnodo sed etiam ro-
mamis^ <8cil. vera res). — ^
PM: et cos.adfirmanit erro-
rem damitans inter .prima si-,

< gna it* at aox etiam ad ho-
stM «cc«deret. Lor. 4. al.:
aecederet, cC 10, 43^ — P:
captom comonitim. 'm. %i
cominium. -* P cod. GeL
ai. : adniterentor oinoere prins
qaam gloila aiterios exercitus
fieret.' M Ldd. i. VosSb ii.
LoY. 4. : gloria alterim exer-

citm foret. — 91 : baec in-
dens eqno.
12. ipse Trebonio Caedieioqite
pmedheerat u6i se cet.: M
m. 1.] Ipse <— praedixerat at
ubi se cet (M m. 3. P).
Qaamqnam ut inter rerba
praedixerat et ubi facile ez-
cidere potnit, tamen optimi
iibri auctoritas non yidebatar
neglegenda esse, et qood an-
tiqnis iibris testibiiB «andem
banc coniancttonem permul-
tb locis ita omissam Tide-
mns, et qaod hoios loci ra-
tioni aptias esse brevias di-
cendi genns neminera fiogerit
cf. 3, 20.: ^edicimoB itaqne,
omnes qni in verba inrastis,
crastina die ^rm'ati ad lacom
Regillttmadsitis''. Paalo ante
tameo com PM scripsimns:
„inde tribanis centarionibns-
qne impetat tU viam eqiiiti-
bas patefadant'': quo -loco
in triiias reoc. codd. ut prae-
termissum est. lo Leid. i.
Pall. 1. 3. Vo68. II. Lovu 4.

LIBER X

731

Trebonio Caed^doque praedixerat^ ubi se cuspidem erectam
quatientem vidisaent, quanta ipaxima vi po^sent condtaretit
equites in hostem. ad nutum omnia at e^ ante praeparato
fiunt: panduntur inter ordines Tiae^ provolaf eques atque
infestis cuspidibus in medium agmen hostium ruit^perram- 5
pitqve ordines quacumque impetum dedit. instant VoIl^
nuiius et Scipio et perculsos sternunt. turn jlam deorum
homimunque victa vis: funduntur linteatae cohortes, pariter
iurati iniuratique {iigiunt nee quemquam praeter hostes me-
taunt, peditwn agmen, qnod superfuit pugnae, in castra aut 10

non uiam sed uias acriptum
est, qood ,)paiidantmr inter
ordines viae^ se/pieretar: sed
■ cL 30| 33* ubi orationem «d ^
eand^B mtionett mntatam re-
pfBrimns. '^ M m. 1.: cuspiem.
m. 3.: cnapidem. — ffi m. 1.:
eoacharenl eqiiitet hostem.
ID. 3.: f iMsteiB.

3. 4Jid mutum omnia tU ex ante
praeparttto jfiunt: PM. Ad-
v«fct«, «»te B«*pe ita cum.
praepositioaibas ex et in con-
innGtam videnMis : cL 4, 22.
ex ante conyecto. 45, 2.
41, 16. — Voss. II. Lot. 4.:
pronolatqae eques. — HI : at-
que infesticos pidib. in me-
dium agmen faostiom vuit.
Leid. I. Voss. it. al. : in me-
diam agmen rait.

7. turn iam de^rwn heminum-
^Ue uieki uis: ^ rdl. In P
Scriptmu est „tam iam deo-
rmn iMminamqiie uMto ui
fnnduBtar^ cet aed q«am-
q«ank iiie ablatiFQS sbs. aptis-
sime com fugiunt coniiiDgi
potait^ mi nils tamen eoftvene-
rit i^eAofunduniur, et«ialto

10.

elegantlor procedere hunis
loci oratio Tidetar, si sao
qoaeqne loco seorsnm ab re-
liqnis ezplicaatn^: „da end^
licfa h^rte jede Rncksicht auf
Crdtter tmd Menscheo aof : in
die Fkicbt geschlagen werden
die Linnencpfaorten , zn ret-
teo Bucbt sich So gat wer
geschworea yi4e we^ nicllt
gescbworen hat, nad ffiidbtet
Niemandete als den Feind'S —
P: pariter inratl iainratiq.
finnt nee qnenqna praater ho-
stes metannt. Yoss. ii.»al.:
pi'aeter hostem.
peditum agmen quod su-
perfttii pug^ae in eaetra
out jdquilonia eonpuUum
est: PM] peditum agmenquod
SQperfint pvgnae in castra ad
Aqvilonlaai compnlsora est
(I>rakeBb. codd.). — Non'
omaes pedites Samnitiam in
casira ad Aqaikmiam, sed
alteram, eoraraf partem recta
via in arbem Aquiloaiam
Ipsam, quo meiiail se ab ho-
stium Ti tatarentar, fu^sse,
ea qaae pauio post tradantur

732

UBBRX.

Aquiloniam conpukuni est, nobilitas equitesque Bovianuiii
perfugenint equites eques sequitur peditem pedes, divosa'
coraua dextnini ad castra Samnitium, laevum ad urben
tendit: prior aliquauto Volumnius castra cepit: ad urbeni'
5 Seipioni maiore resistitur vi, non quia plus animi victis est
sed melius muri quain vallum annates arcent: inde lapldi-
bus propulsant hostem: Scipio, nisi in primo pavore prius-
quam colb'gerentur animi transacta res esset, lentiorem (ore ^
munitae urbis oppugnationem ratus interrogat milites, satin' \
10 aequo animo paterenlur ab altero comu castra capta esse,
se victores pelli a portis urbis: redamantibus universis pri-
mus ipse scuto super caput elato pergit ad per tarn, secati
alii testudiue facta in urbem perrumpunt deturbatisque Sa-

extra omDemdabiUtionempo-
nant — Deinde litterarom
metathesi scriplam est ia M
Leid. I. a].: „ nobilitas equites-
qae uobiatnum perfugerant'':
in P etiam „aobianiam*S

2. diuersa cornua: IQ Leid. i.
Voss. ii« Lov. 4. al.] ac di-
versa cornua (P al.). — P
m. 1. : laenum ab arbem ten-
dit m. 2.: ad nrbem. M:
laeuu masurbe tendit. — Lo-
ve]. II.: equitejvi eques sequi-
tur peditem pedes: diuersa
cornua dextrnm ad castra sa-
mnitium iaennm ad urbem
fjtudunt.

4. ad urbem Seipioni maiore
resistitur ui non quia plus
animi uictis est sed cet:
PM al. — In tribus recc.
codd. scriplum est „maiori
resistitur ui ''. — Pall. Voss. ii.
Lov. 4. al.: „non quia plus
animi uictis esset^^y idque
L Fr. Gronovio recipiendum
videbatnr. — Lov. 4. : scipio

nisi primo paaore cet. Leid.L
Voss. II. al. : scipionis in pri-
mo pauore. — P m. 1.: i^
tionem fore. m. 2.: letiorem
fore munitae arbis eel. Voss.d.
ai. : munitae iBrmis orbis. —
Idem Voss. u.: satisne (3,67.).
Cf. 1, 58.: satin'. aL — ffl
m. 1.: se uictorea pelli a por-
tly urbei. m. 2.: urbis. —
M : scuto super caput eleuato.
P rell.: elato. — Leid. i.:
pe^t ad pugnam.
13. deturbatisque Samnitibus
quae circa portcan er^pit
muri occupauere: P m. 1.
Mm.!. Leid. I.) deturbatis-
que Samnitibus, qui drca
portam erant, muros oocopa-
vere (JS m. 2. cod. Fold. al).
— P m. 2.: qui circa por-
tam erant muri occopanere.
Cod. Klock.: qui circa por-
tam erant matom occapanere.
Lot. 4.: qui drca portam
erant muri oecnpanliir. —
«ane est, quod Inte-

LIBER X.

733

mnitibus quae circa portam erant imiri occupavere: pene-
trare interiora urbis, quia pauci ad modum erant, non audent
XLH., Haec primo ignorare consul et intentus reei-
piendo exercitui esse: iam enim praeceps in occasum sol
erat et adpetens liox periculosa et suspecta omnia etiam vi-

grae scripiarae yim, qaae Ge-
lenium noD fagerat, tot anti-
qai et recentes iDterpretes ca-
pere non potaerint. et qaam
otioaa Tided delwnt verba ad
deturhatis adiecta, cum fieri
non poasit ntqnisqaamde aliis
qnani qui in mnria eran t Samni-
tibua cogitet longe vero.alio
spectat id quod Liviufl dicit,
non omnem mnrum ab Roma-
nia occnpatum ease aed earn
partem quae circa portam
erat: et ut ntraque para mnri
ad dextram laevamque ma-
num intelligeretor, non quod
cirta portam end muri (ho-
▼el. 3.) Bcripait, aed ^110^
circa portam erant muri
,,die dem Thore nahe liegen-
den Tbeiie der Maner^^ In-
primia yero Liyium et Taci-
turn hoc genitivo partitiyo
uti aolitos esse^ satis notom
videatur : cf. ex.. gr« Liy. 2,
33.: cacdeque in proximo
urbis facta ignem temere ab-
rep^nm inminentibus muro
aedificiia inieciU 5, 41.: pars
in proxima quaeque iectorum
agmine ruunt. 9, 35.: prae-
yecti per obiiqua campi. 3,
17.: non quidquid patrum
plebiaque eat, consnles tribu-
nos, deos homineaque omoes
armatoa opem ferre — de-

cuit? Tac. 14, 61.: non eo
loci res anas agi ut d« ma-
triiuonio certet.

1. penetrare interiora urbis
quia pauci ad modum erant
non audent: PM] penetrare
in interiora urlus cet. (Cod.
Fuld. Leid. 1. Voss. i. Loy. 4.
aL). — Penetrare non modo
cum praepoaitione in (9, 35.)
aed etiam aieat intrarecum
accusatiyo eins rei quae in-
tratur coninnctnm esae baud
pauci veterum poetarum po-
steriorisque aetatis scripto-
rnm loci docent. cF. ex. gr.'
Virg. 1, 241.: Antenor potuit
•^ lliyricoa penetrare ainna at-
que intima tutus Regna Libur-
norum. Veil. 2, 40. s penctra-
ta e cum victoria Media Albani
Hiberi. 2,47. Suet Caea. 52.:
paene Aethiopia tenns Aegy-
ptum penetravit nisi exereltua
/Seqni recusasset. Tac. Ann. 3,
4.: nihil tamen Tiberium n^a-
gia penelrayit qaam atndia ho-
minum accensa in Agrippinaib.
— Ad modum: cf. 10, 45.

4, iam enim praeceps in oc-
casum sol erat et adpetens
nox periculosa et suspecta
omnia etiam uictoripus fa-
ciebat: PM. — Mnlti recc-
codd. : erat sol. — Cf. 8, 3S. :
nox iam adpetebak.

734

LUHSR X.

ctoribos Eadebat. progressns lon^w ab dextn capta
videt, ab laeva clamorem in uibe fnatiim pognantiuiB: ac
paventhnn fremita ease: etitmn forte certamen ad portam
erat: advectus deinde eqpo propioa ut aaos in nmris videt
6 nee iam integri qnicquam esse, qnodam temeritate pauco-
rum magnae rei parta occaaio esset, aeciri quas receperat
copiaa signaque in urbem inferri iossit: 'ingressi proxima ex
parte, quia nox adpropinquabat, quieyere: nocte oppidom
ab bostibus desertum est caesa illo die ad Aquiloniani Sa-

I* progrsssus longius 0k dex-
ira tapta castra uidei : PM]
progreMiM — castra capta ui*
det. — In Laid. i. Yoaa. 11.
La?* 4. acriptam eat „pro-
grcaaaa longior*': neii eapta
caHra ctiam in onmibiur pro-
pe Urak. eodd. ineat — PM :
„ab laeoa (M: leoft) damo-
rem in nrbe mixtuiii pngnan-
tiam ac paaentiani fremitu
eaae*' inxm, audU): „toii
der linken her' ▼eraimint er
das kinte Gescbrei, das in
dcr Stadt theils yoh den KSm-
pfenden tbeila von d^r mit
Angat erfBilten Menge erho-
ben ward^ Cr. 2, 3d.:,, cla-
mor inde oppidanomm miz-
taa mnliebri pneriliqne plo-
rata ad terrorem at aolet pri-
nram ortns ** cei. Id Pali 1. 3.
Voaa. It. al. aeriptaiD eat: „in
nrbeiB rixantinm ( Leid. i. ,
•,riza tQin^*) pugnantinm ac
panentium Iremitum esse'*,
in rell, race. Urakenb. cadd.
idem ^fremitum*^ ]egitiir,qaod
Drakenborebio noa impro-
bandum videlMtvr. -« P: et
mm forte certaaen ad por-
lam erat s; nectas deinde

e^o propios. P m. 3. cod.
Kkck.: erat eaccfns deinde.

— Paolo post P eod, Klock.:
ipiod temeritate panoonim
magnae rei parta occasio es-
aet Leid. i. Voas. u. IjOT. 4.:
partem. — PMi aeciri qais
receperat copias: 99 die cr
▼cm Kampfe and 'roaa Yer-
folgen scbon zurnc^crafen
hatted

7. ingressi proxima ex parte
quia nax adpropinqMUibat
quisuere: P nu 2. M m. 2.:
I. e, ingressi urbem ab ea
porta, ^9% a Romanis iam ca-
pta erat, snbstiteront ad por-
tam el in muro com reliqoa
snomm tnrba qnibos sobeidio
missi erant. lac. 6r«Hi, 99 pro-
xima 0a parte'' scribi yeloit.

— P ro. 1; SI m. 1.: qoiuere.

— DeiB videtnr^ in M as. 1.
noc$i scriptimi iaisse.

%, ctt^saillodieadj^fuiiomam
Samnitium mii XXCCCxl
eapia IIM dccc ^ Ixx.:^]
caesa -* miUia triginta tre-
ceqtt qaadraginla9 capta tria
millia octingenti et seplna*
ginta (recc. Ires eodd.) —
God, Klock. ; millia z A ccczl.

LIBEK X.

735

mnitium miiia viginti trecenti quadraginta, ea{ita tria milia
octingenti et septuaginta, signa militaria nonaginta septem.
ceterum ilhid memoriae tradiiiir, non ferme'alium ducem

— P a].: mil x cccxl. capta
I in dccc * Lxx. — Legimiis
10, 38. ad qaadragiota milia
Samnitiam in castria ad Aqui-
lomam positia coosedisae:
eiaaqae- unultitudinia sede^im
, milia liDleatoram militum fair-'
se, reliqnum ezerdtam panln
pliia Tigmti mUtom 10, 40.
nuDtias allatua traditar, vi-
ginti Samnilinm cobortea qua-
dringenariaa profectaa ease
Comininm. 10, 41. peditnm
agmen quod pngnae anper-
fait el in caslra et Aqnilo-
niam conpalsaio eaae, nobi-
litatemqne et eqaitea Bovia-
nnm fagiaae. ex eo igUar ae-
quitur, baud paiicoa Samni-
tiam neC'<:ae8os ease in proe-
lio nee captos. qaod siiam boc
loeo (10, 42.) supra triginta
qaattnor milia caesa captaqae
dicantar ex eo nnmero qai
minaa triginta duoram mi-
lium faerat, mendnm a iibra-
riia factap esse manifestom
est. integerrimns igitar Aled:
codicis scriptara yidebitor
esse: nfim qui numerua in P
referturf ia aliquanto minor
eat quam ut, cum tanta Sa-
mnitiam cladea fnerit, pro
vero habeci possit — PM:
aigna militaria xgvii. Leid, i.
Voss. II. Lot. 4. al.: et ai^
gna. Leid. I.: xerni. Lov. 4.:
ccyn. Recc codd.: viginti
aepteiD:

3. ceterufn illitt memoriae tra-
dUur: M. - P: illod. — P:
bene geram | dae rei. M : bene
gernde reL — PM: „ab eo-
dem robore animi neqoe con-
trouerao auspicio renocari a
proelio potait'^ cet. i. e. ab
eodem robore animi profe-
etuRi est quod ne eontraverso
quidem anspido a proelio re-
ypcari potuit cet.: id effecit ^
enim illod animi robar at re-
vocari a proelio non posset,
cf. 30, 6.: relucentem flam-
mam — com conspexiasent,
ab eodcm terrore credere et
ipsi sua aponte incendiam or-
tum. Cf. F. Band ad Tursell.i.
pag. 29. 4. — De particula
nequ0 cf. 5, 33.: ne quid ex s
antiquo praeter sonnm lin-
guae nee earn incorrnptam
retinerent. 7, 34. 40. 30, 42.
al. — PM al.: quo templa
dels inmortaiibus uoueri moa
erat, — M: ioui uictorii. —
Leid. !.: si legiones fudisaet
hosliam. — PM: „pocillum
muisi priuaquam lemetum bi-
bcret sese facturum^S Fa-
cere nonnumquam nt Grae-
coram l^k^tiv significare sa-
crificare^ rem divmam fa-
eerey notum eat. cf.»Virg. E. 3,
77. Cic. ep. ad Att. 1, 12.3.:
(,Clpdioin Appii f. credo te
audisae cum veate muliebri
deprebenaum domi C.Caesa-
ris, cum pro popolo fieret%

736

LIBER X.

laetiorem in aQic visum scu suopte ingenio seu fiducia bene;
gerundae rei: ab eodem robore animi neque controvenor
auspicio revocari a proelio potuit, et in ipso discrimine -f
quo templa deis inmortalibus voveri mos erat — vovenii
5 lovi Victori , si legiones hostium fudisset , pocillum mnis
prius quam teinelum biberet sese facturum : id votum &[
cordi fuit et auspicia in bonum verterunt*

XLin. Eadem foriuna ab alt^ro consule ad Cominimii
gesta res. prima luce ad moenia omnibus copiis admoiis
10 corona cinxit urbem subsidiaque firma, ne qua eruptio fi^
ret, portis opposult: iam signum dantem eum nuntius a cot'

qoo loco tamen nee ia pes-
simis codd. „cuni sacrifi-
ciom pro p.'* inveDtam esse
dicitar. — PM: „id aotom
dis cordi fuit et auspicia in
bonum uerterunt'* : cf. 6, 20. :
nee djs cordi fuisse poenam.
— 99 Von ein nnd derselben
Gcisteskrafl; gab Zengniss,
dass er nicht einmal dadnrch,
dass die'Angabe fiber die Au-
spicien streitig gemaclit wur-
de, sich von der bescblosse-
nen Schlacbt abbriogen liess,
und dass er in dem Angen-
blicke der £ntscheidung, wo
Andereden unsterblichenGSt-
tern Tempel zu geloben pfleg-
teti, dem Jupiter Victor, wenn
er die feindlichen Sebabren
fiberwdltige, einen kleinen fie-
cher Weins mit Honig ver-
mischt zn spenden ?erspracb,
bevor er seinen starken Wein
trinken wQrde: nnd dies Yer-
sprecben nahmen die GSttier
frenndlich auf und liessen die
bedenklicben Auspicien einen

gl&ckllchen Aosgang gewii-

nen

8. eadem fortuna ah aUen
cons, ad Cominiu (P: co-
moniam) gesta res: PM.-
Multi recc. codd.: res gesti.
— P: snbsidiaqtie firma ne
qua ernptio fieret portis op*
posnit. Mm. 1.: snbsidiaqoe
firma neqaimptio fieret ppr-

ti» opposuit. m. 3«: oeqero-
ptio.

11. iam signum daniem, eum
nuntius a collega trepidus
de uigijUi cohortium ai-
. uentu cet^: PM. Nuntius a
eollega scWjunasQs. sic scri-
ptum est 2, 3.: „a quibos
placide oratio aceepta est,
iis lUteras ab Targuiniis
(scil. datas) reddant^: 6, 13.:
,,coloni a VeJilris** (scil.
profecti, orti): multisqne si-
milia locis. „legati a6 Cln-
sfnis^ (5, 33.), aliiqne eins
generis loci videri possunt
non hue pertinere, cum le-

LIBER X.

737

lega trepidus de'v^ginti cohortium adventu et ab impetu
moratus est et partem copianim revocare instructam inten-
tantque ad oppugAandiun coegit. D« Brutum Scaevam le-
gatum cum leg(one prima et< decern cohortibus alariis equir
tatuque ire adversus subsidium bosjium ius$it: quocumc[ue5
in loca fiiisset obvius, obsisteret ac moraretur maaumque,
si forte ita res posceret, canferret^ modo ne ad Cominium
eae copiae admoveri possent. ipse scalas fern ad muros ab -
omnl' parte urbis inssit ac tesiudine ad portas successit. si*
mul et refringebaatur portae et vis undique in muros fie- 10
bat. Samnites sic ut antequam in muris yiderent armatos
satis animi habuerunt ad prohibendos urbis aditu bostes,
ita postqnam iam hon ex intervallo nee missilibus sed com-

gatua partic. perf. yerbi le-
gare sit. — P m. 1.: et ad
impeto. P m. 2. M: et ab
impeta. P m. 1. M m. 1.:
oratas est. P m. 2. Ill m. 3. :
moratus. — Paulo post PM
relL : et decern cohorfcibus ala-
riis: cf. 10, 40.
quocuque in loco fuisset
obuius: PM. — -' Leid. i.
Pall. t. 3. Yoss. II. Lov. 4.
al.: quocumque loco. — Al:
manumque si forte ita red po-
seeret conferret. P: conferri.
Cod. Ozon* : consereret. Gf.
21, 50.: Romanos eonserere
pugnam et ex propinquo yi-
res conferre velle. 9, 5.:
sibi non siingere licaisse gla-
dios uon mannm cam hoste
conferre. — P: modo ne ad
cominium Aeae copiae admo-
ueri possent. M: modo ne ad
cominium haee copiae adad-
mouere | possent. Cf. .6, 29. :
eae qnoque ezpugnatae. al.

• —Leid. I.: „ka^c copiae *^

T. Livi pur* II.

Cf. 3, 55.: Imec consulares
leges 1. 30. 25, 22.: faaec
dades (Put. m. 1. Colb. m.
1.): al
13. poatqwun -iam non ex in*
*ieruallo n^c missilibus sed
cominus gerebatur res: M.
In P h. 1. scriptum est 40-
minusj sed cf. 1, 33. 27, 18. :
„ ad comminus conserendas
manus*' (Put. Colb. Bamb.):
et sic ubique in antiquis li-
bris. — Dein scriptum est in
M et in omnibus Drak. codd.:
„et quia aegre sncce^serant
ex piano in agros^^: in P „et
£ egre'* i, e. et qui egre.
Qui reclissime se habet: „und
nachdem die, welclie sich
vorber nur mit grosser An-
strengung bis an die Mauer
batten heranarbeiten konnen,
jetzt nachdem die Scbwierig-
keit des Ortes glucklicb be-
siegt war, auf. dem gleichen
Boden leicbtes Spiel gegen
den ibnen nicht gewacbsenen

47 .

738 LIBEK X. )

ininuK gcrcbalur m, cl ipii ai^re successerant ex planoi
miiros, luco quern magis timuerant victo facile !n hotia
inparcm ex aequo pugnabant, relictis turribus inurisquel
forum umncs conpuisi paulispcr inde temptaverunt exts

^niain pugnac fortuiiam, deindc abiectis armis ad undedi
inilia hommum et quadnngenti in Gdem consults venena
cacsa ad quattuor milia octingcnti octoginta. — Sic ad C
minium sic ad Aquiloniam gesta res. intle medio inter is,
urbes spatio, ubi tcrtia cxpcctata erat pugna, hostes noni

Ovriiti: septcm milia passum cum abessent a Cominio, m

. tie ad Cominiitiia» t>"
Jquiloniam getia ret: f.
nam qnamqnam print i
primo pneUrmiisiun ml
SI, Umon postea eadem mi
antiqaa qnae reliqna Hcri[
rat orBtioni adiectmn uL
38, 46.: „Bic hnic L. E
pioni, lie itli U'. Adlio
rege Antiocho, aic panloi
T. Qainctio de rege Philip
sic P. Afriuno de Hmil
et Poenia et Syphace tcv
pirns ditoB". 5, 15. aL
licid, l: inde medio i
dnas aeiea apatio ceL
Pfll: nbi tcrtia expectata
pDgDB boa tea nan inai
CC 10, 40.: viginti coha

Feind batten".

In P tameii

nan tueetttti

•aitt ■criplnm

«t aed „aue,

cvwis erant".

■]DHi librariua

duH acriptu-

coDinngcre yo-
IniBBet. Panio ante etiam
io eodem P inveniniii „re-
frigebantur". De imperfectis
potlquam — gtrebotur et

— pugnabant cf. % 65.: ut
virea ferebanL — PM: „rc-
Itctie tarribuB mnris^e in fo-
twu omaes conpalai pinliB-
prr inde templauemat eitre-
raam pognae rortanani deinde .
abiectis armii ad xi mil
bomlnDm et ccce in fidem
coi. nenernnt. caeia ad iiii.
scccLxu". Cf. 10, 33.! pe-
riere ad septingenti triginta.

— „ Ad aDdeeim millia " ccri-
plam qnoqne In codd. Klock.
et Thuan. dicitnr, In rcliqiiia
meliDribna DrabenborcbianU
„ad qnindecim". — Lcld. i,
cod. Kloeli.: caesa mi,^ Hit
■cccLKO. Lot. 4. ( alii rcec
cndd.): qnatnor millia el Ire.
crnti qrtoginla.

Teetai.
10. rlMmdpattunt (P: pai

millia paamim ctam ahaw

Cr. 5,26.: milte

le» I>asi

al. - P; oc cioiminio. i

recc. codd.: ab

cotniain.

PM L«id. 1.: rcuwcati nb

itpnlri proelio

wccnrria'

V..S.. ,. n«.IU.,«..

IV15C. C<>(

LIBER X.

739

ati ab suis neutri proelio occurrerunt: primis ferme tene-
ris cum in conspectu iam castra iam Aquiloniam habuis-
3nt, clamor eos utrimque par accidens sustinuit: deinde.

. concnrreraDt. Voss. ii. Pal. 3.
al.: occuiretur. — PJB: „cnm
in conspectu iam castra iam
Aquiloniam kabuissent'^ Pot-
est quidem melius videri ha-
hereid^ sed habuisserU non
peius est: hahuerant enim
illi iam castra iam Aquilo-
niam in conspectu, cum pri-
mae tenebrae obortae prospe-
ctuia adimere coepernnt. —
P: n clamor eos utrimque par
accidens sustinuit*': (m. 1.:
snstenuit): „beimHereinbre-
cben 'der Dunkelheit hemmte
zuerst das Gescbrei, das sich
von beiden Orten aus gleich-
mSssig stark vernebmen liess,
ibre Scbritte". Tribus litte- ^
ris omissis scriptnm est in
Jll: „ clamor eos ntrique par
accident tenuit**. Cf. 5, 39.:
ubi cum praegressi equites
non portas clausas non sta-
tionem- pro portis excubare
non armatos esse in muris
rcttulissent, alind priori si-

' mile miracalnm eos sostinuit,
noetemqne Teriti et ignotae
aitom lubiB inter Romam at-
^ue Anienem consedere.

3. demdgregionemea^trormn^
gaas m9en$a ah BomanU
0rm»if j^ammae laie fysae '
eeriiotia cladu mdUiu pro'
gredi longUts- prokibuMJ
daindi e r^ionft CMtraromi
■ fliMft inMBW' ab &MiMkJft *

* V*'

.»

tioris cladis indicio progredi
longins probibuit. — Primo
restifuimus accusativum re-
gionem, qui poetarum modo
pro in regionem scriptus est
(cf. 3, 29.: Lavinium in exi-
lium abiit:), cum e regione
(Mgegenuber'*) non modo an-
tiquis libris sed etiam rationi
loci repugnare videretur. Hn-
ins accusativi vis cum recc.
libraries falleret, alii rsgione,
alii (Voss. II.) in regionem
scripserunt. of. 10, 34.: ea-
dem regione. Dein scriptnm
est in P et in Leid. i. „quae
incensa ab romanis erat^\
in M etiam 9,quae ingensa ab
romanis eraf (m. 2.: in-
gens): in Vo88.ii. ^qnae in-
censa a romanis erant'S Turn
scripsimus cum PM cod.
Tbuan. rell. Drak. „flammae
(PJH: flamme) late fusae*^
Bed in eis quae sequuntur,
videtur iam antiqna manu
raendnm factum esse,? cam in
melioribos libris inventum sit
„certiori» cladis indicio'*:
qnare daomm recentium li-
broronk Portng. et Haverc.
acriptoram aecuti iudicium
recepimusy praesertim enm et
multb allia locia o et zi in
finibna verbomid oonfosa vi-
deripma (cf. T. Livi 1. zxz.
.^p^-UXSiL 18. aeqq.). f. Fr.
'i.f {(Gironaviiia etiam „eeriius cla-
' ' J|l>,iiittdwi'' aeribi volait.

' *

740

LfBER X.

regioncm castronim, quae incensa ab Romanis erant, flai^|
inae laic fusac certioris cladis indicium progredi longius pT»|
hibuit: CO ipso loco prope icmere sub armis strati passim inl
quictum oiniie tcmpus uoctis expectando timendoque luca
5 egere: prima luce, iucerti quam in partem intenderent ite

• quod adiectivnm eeriius ad
indicium pertinere oporleret :
sed practerquam quod Livius
illad Uberios adiectivorum
coniangeadoram geiiQs non

> fagit (cf. 2, 51.: post acce-
ptam proximam pagnae cla-
dem:), h. etiam I. ceriioris
eladis indicium malto for-
iiuB atqne elegantios ease
quam illad alleruiD viz qaem-
quam praeterierit. Prohibuit

. vero, ciiias loco in Voss. ii.

> 9l,prohibuerunt scriptttm est,

pro sua ratione L. non ad

flammae'aed ad indicium r«-

* latum voluit: cf. 2, 3.: „ne
non reddOa (bona) belli
causa, reddita belli materia
H adiumentum esset^^: 10,
41. ^diversa cornua deztrum

■ad castra Samnitium, laevum

ad urbem tendit^': al. ',,'Nach

•der Ricktung des Lagers aber,

das von den RSmem ange-

zOndet worden,- weiter- vor-

- zuriicken, schreckte sie bald

das iiberall bin sicfa ausbrei-

' tende Feuer, das ihnen die

• Niederlagc der Ihren fast un-

:zweifelhaft macbte'*. — Ifl:

> indt/io.

3. eo ipso loco prope temere
sub armis strati passim cet.]
eo ipso loco temere sob ar-
wis strati pas/Bim (M). —

Cum et in P qoamquam i^t

teraram metathesi „eo ip-

loco te prope mere sab s!

mis strati passim'^ scriptnj

esset, nee in nlio melioreDrt

kenb. libro prope deesicL

paulo andaciucr yidebatarMtd

codicis scriptaram- sequi. nee

sine cansa L. diziase Tidetn,

prope temere ^„fast ok

Rficksicht anf ihre Sidur

heit*') Samnites eo loco «

Incem egisse, qai nee^yalioi

hec stationes haberent, omn(

que auxilinm in armis 8oi

ponerent. — Cam ineerto

Wderetur, qao in loco pro/

prima manu collocatum ltd

set, factum est nt in Leid.

Voss. ir. al. scriberetDr „pi

pe eo ipso loco temere":

Lov. 4. „ prope ex ipso lo

temere*': in mnltis recc

^bris „ prope timore", id qn

etiam in P manus altera scr

volnerat sjllaba te inducts

5. ineerti quai^ in partem

ienderent Her : M. — P c<

Thnan. muhique recc. msc

„ ineerti quam in partem U

derent iter": (sic 40, 4<:

adversom ventam nequiqa

— tendentes. 10, 41.). <

27, 46.: Hannibalem nee i

stra sua sine duce rellcta \

gredi nee ad srqucndum

wefi&iS.

J41

repenie in fugam coi|«tem$iiiur: ^oiififpeQti ab. equkibui^, ..qui
e^e$60s. nocle,;fl|).;Qp^o. SsjTQfiHefi.peirsecuti videt^nt mul-
titudioezKi' non/v^U^v^liiS^' stationibu^ 6iix)$it£itp : e^la^pecta et
ex luuris. Aquiloniae e^a loultitn^ f»rilt,:iQni<|ue ^tia^. legi^
naricie cohiortes^ seqipe^aniur: t^^^rfum^ ti^e pedes fugieotes^f)
p^rseqiii 'potuiJli^ej(i.ab.eqpite jQ^yifi^nii agmjnis ducenti ferme
et. QC^iiginta )n|)eF$g4p|i;> arma mi]lta pavidi. ac si^a HiUitsoia
duti^wi^Uf^liqiiere;: ajip; agmne incolumi — ut ex tauta
tiii^pidatiwe ^ — :BiQidanma rperyentiim est,

XLIV. Laetitiam utriusque exercitus Bomani auxit et 10
ab altera parte,. feliqiter gesta xe^. .ut^rquie ex alterius sen-

il^r latendi8«^. 29, 30.: pars

. nu^xima . Qun^ ipsQ, ,puero later

; lamultan) ad. Syp^i^c^m, quo

• ' ' pximopn inteBdi^a|;.jter» p«r^

.^ V^ner9nt..a]..-Tr ,E; Wr^^pente

ia fagam conatern/intqr.. coii-

.^.. spectl ;ab. ..eq^itifj^s.'S cet.:

, . „ bei ^nbr^cji ile« .fag^ moch

... ..JlPge^^iflfiJ, pacl^ w^pbfir jlich-

.. ..-.tu^ig tin :«i^ ibrjBB.Weg ein-

-8cbl«gep.,6olUepy,T!?^nden aie

. , . Bicb plQtilich ^sch^bckep zar

,., .Flocbt, ala 81^ di^.Aafmerk-

. , namkdt der.ilU!Jyber...a9( sich

'..gericbtet saben^ ,die bei der

.YerfolgQpg deir,.bei Nacbt aus

.der Stadi fliichtepden iSamni-

ter dw w^der durob. Wall

.iiocb.4orcb Vorpo«ti^n gesi-

4:berleii Hanfqi gewalir se-

worden warw*%.T- ]tt onines-

..,.,qi]^ .prape Di;ak«Db.. codd.:

. . .^constooiz^iitur'^ Cf. 21, 24.:

laeta serviUitia ad.arma con-

. stem^ti Rjii^9inonpm., filiquot

populi conyeidvknt, 38, 46.:

tantae cprp^i^a9(i - xuples fun-

dis aaglttiisqpe in fugam^ con-

steroati sunt. 8, 9. al.

b,s,jpeteruni n£(c pedes, fi^ien-
: .,. ies, perse qtd potuit. et ab

^guiie uouUsimi ckgminis.

: i.i ^f« f^Tme et octingenta in-

n ! -^'j^<?^'V.<M. In P excidit et

■ ' yfSf^^^ y^rhmok potuif, sed scri-

;, .ptum.e^t „cp. lerme et octo-

, J, ^njta intcrfccti". — ^^ arma

■ .: ^^ iO^lta panidi ac aigna. milita-

,. , , • ' ;i^ia^ dnodeaiginti xeliqQireligto

.,.„.,figmine incolumi cet. P m. 2.

. ., pod.' Klock.: rjeliqiia legio

.,agmine incoifumi cet, — M
, ef^^. Gel. : ,, alio ^gmiae in- -

col^ini ut ex tanta trepida-

tione bouianum pementom

edt**: „derabrige(cf.8,26.: '
"^'^ afittsqae' ager:) Haufen Icam

—-80 weit es fibrigena bei

' > 'dil«r 80 wilden Flacht m9g-

•' lifihtvar'— giiicklich bis nacb

- BbviaDUI»*^ In recc. qcdbus-

• dam codd. praetermissom est

ui, qna particula nibil fre-

qnentias apnd LiWam legi-
> tor: cf. 40, 41.: ^,ad aatnin

omnia 'ut ex ante praeparato

fiunt".
Xif uiergue ex alterius senten-

742

UBBB X.

tentia ooiwul captuin oppidum diripiendum miliii dedit, exj
haustis deinde tectis ignem iniecit, eodemque die AqniloBb;
et Cominram deflagravere. et oonsnles cam gratulatioDt:
nmtua legionum suaquc castra coninnXem: in conspedi
5 duorum exercitum et Carvilius snos pro caiusque meih
landavit dona vif que, et Papirius, apud qoem moltiplex ■
acie circa castra circa urbem fuerat ceitamen, Sp. Naatiun*
Sp. Papirium fratris filium et quattuor centariones mampo'
lumquc hastatoniip armillis anreisqoe eoronis donafvit, Nan- .

ila cos, capium oppidum
diripiendum militi dedit:
PHL — In Vo8s. II. al. scri-
ptmn est ^aterque ex alte-
rius sententia consulis*^, aed
nominatinis'cam uterque con-
hinctoa ration! hnina 'loci
aptior videbatur. hi Modern
Y088. It. ezcidlt exhauetis:
cf. 26, 30.: praeter' moenia
et tecta exhausta („tmd den
anagepl&nderten USasem " )
urbia ac refracta ac spoliata
deum delabra dls ipsSs orna-
mentisqae eomm abl&fia ni-
hil rdictnm Sjracasib esse. —
PM: 'eodemque die aqi^ilonia
et cominium ddflagraaere.

3, et ease, cum .grafulatione
mutua (in m. 1»: ntaa) le-
gioman auaque caetra con*
iwMere: PM: „iinterwech-
«eLieitig6Q GliickwflBBchen
von jibter and 4«r Solda-
toB Saite". — Voss. 11. al.:
99 com grataUtione mntoa le-
gUmamgue sea castra con-
.iiinsere^S In Lev. 4. aliisqae
reoc. codd. praetermiasa est
particula que»

4. in conapet^u duorum exer-

ciium; P m. 1.] in con8p6-
ctn daomm ezercitaom (P
m. 2.M). Cf. ex.gr. 28,2a.:
post dnonifii imperatona
dnomrnqoe exereUum stn-
gem (Pnt. Colb.). 10, 43..
septem milia passmn. — PI:
^Qos pro cuiosqiie merito 1ib<
daoit - dooaviiqae. Leid. v.
pro coins merito. Cf. 7, 33.:
qOatotnqoe incessero. •— I:
In adae. Cf. 10, 45.: erenii*
set; — ' PM t^ell.: p. naotiam
sp. papiriom irmtm filimn.
Cf. 10, 40.^ JSp. Naotiam.
41.: Sp. Naotios. — PH: et
im centoriones. — P m. 1.:
manipnlomqoe hanotatoroiD
nrretsqv eoronis donaoit. m. 2. :
„liastatoniin anreiaq.** cete-
rom sjllaba ar doeet in an-
tiqoiore libro vqcem etrmil-
He- nott defblsse. — Deio
wriptnm est in P: „ naotiam
propter expeditionem qoia
magis agminis ^niodo terrae-
rat Iiostes. Ltrid. 1. Voss. 11.
Lot. '4; : ^; qiia magni agmi-
nis modo*" 'cet. sed in II re-
cte scri^om est ,,^im:i^. —
L^id.'i.: igteimerat lio8ti^< =
hoBtis?

LlBEtt X

743

tram propter expeditieuein qua magoi ^aiuiis modo jternie-
rat iiostes, iuveneni Papkium propter navatiwn cmxi equi-
tatu et in proello operam el nocte 4|uia fii^m iofestaai Sa-
mnitibus ab Aquilonia dant egressis fecit, centuriones ^lili-
tesqiie quia priaii jiortam munmM}ue AquiXoniae ceperant: 5
-equkea omnes ob ioaignem mullj^ hnis operaffi cornlculis
armillisque angenteis donat. ccmsiiiiifii kide habilum, cum
iam tempus esset deducundi ab Samnto exercitus aiit utrius-
que aut certe alterius: optimum visum, quo magis firactae
res Sanmitium essent, eo pertinaciu^ et infestius agere ce- 10
teia et . persequi ut perdomitum Sammum jnsequ^ntibus con- ,
sufibus tradi posset: quando iam- imttus esset hostium ex-
ercitus qui signis coiriatis dimicaturus videretur, unum su-
peresse belli genus urbiuni oppuguaHones, quarum pet ex-

tfUBii in ftniiqais hbrm repe-

3. ^ia fugam kifestmm So-
mniii$u0—/ecU.' PM omnes-
iffn prope codi. Onikenb.]
qm Cogam infestam Sflmi^ti-
Imm «— 'feeit ,(Aidv»). —
■ Utrmn^e et ^m0- et ^uia a
Livio «cribi p«tait< Md earn
^ia floripsisse «iiUqu libri^
teties »sBt, qood aon tarn
fiettpovis, qao Papirins ope-
ram reip. narraiset , . quam
ipMos «pepae ab «lreAiio ia-
▼ene navatae rationem babi-
tam veilet , «i «t doeeict, qao
dace eqaltet Romani Samni-
4es arbem agrensa pewecati
essent: id enim antea di-
otom mwk faerat. Qoem ad
modmn igllar „titprop|ber na-
vaftara fn proeKo ••peram el
'^Mria node Somnltibas fa-
gam foneslani fedt^ Demini
non plaeeret, et at postea
'^EiJ^s posHam est, sic etiam
b. ]. tamporis noliane quae
deesse non posset adiecta id

rifl^iis recis fseijpjtaw ^t. In

• ' |c«ipo8ibtis yecbormn, „ter-

. i«i£rat '— ffcit — ' (teperant*'

. ideiji- iiiliid mntata, sopstra-

' 'Otione>iurfttioiU8 (orjQaii^e sto-

diam wi^emmt qood tot lo-

cis apttd.Id?iam depiekendi-

mns. ^ PHL (PalL ¥088. u.

Lo(f. 4. aI.): samnitibos ad

' aqoiLdnSa jclum iegri9S8is. Cf.

T« LWi L xa. pu hxiiu 3. .

7. eon9tlkimmdehobiium:^yk.

In! Iifiid. ^v <cxcidj|i ^inde. —

BH: mmiiam tempos esset.

Leid«'i. ¥osA. II. i^w;. 4.; com

iam oeo :tempas essfit. ^~ P:

..deda£Widi..AI: dedaeendi*. Cf.

3« .39.:: kgnm ferwidarum

oaosa. «-«- P: ipM magis fa-

ictae fws fawMtittm (Bssent. —

II: e« ytinatins <dt itffestios.

-^ Paalo {H)!$t PH: vnnm sa-

p«ffflsse bdli genosL -^ P: mi-

Iftem AtcMpktare praeda. Bl :

militcfii loonpletare pdi.

744

LIBER X.

cidia militem locupletare praeda et boistem pro ans ac fo-
CIS dimicantem conficere possent: itaque litteris missis' ad
senatum populumque Romanum de rebus, ab se gestis di-

3. fiiuersi Papirius ad Sae-
pinum Caruilius ad Veliam
oppugnandam legiones du-
cunt].diy€r8i Papirius ad Sae-
ipioam, Carvilias ad Volanam
oppugnandam ducunt. — PM:
,,ad sepinum'': sed quam-
quam etiam in tab. Penting.
sepinum le^itar, tatnen com
Christ. Cellario. daabttsque
ab «o laudatia insoript, Gru-
ter. Saepinum scripsimus,
id quod 10, 45. codicis Med.

' "atictoritate comprobatvr. —
Caruilius praetermissiim est
in P. r^ Ddfide vecepimus

'ex cod. Port el ex Neap. La-
titiii tribusqne aliis recc. li-

' bris „ad Veliam o((pugnan-
dain*% idque nomen et hoc
loco et 10, 45. a- Livio scri-
ptnm I'sse persnasom habe-
inus. Hoc priore quideib loco
et in PM et in Leid. u Pali.
i. 3. levi Diendo scriptam est
•„dd nelhm oppugnandam'*
(3, 13.), sed 10, 45., ubi bis eius-
dem oppidi mentio fit) loco
posteriore ift-Hquoque ue-
/iarepperimas : et quod priore
loco capitis 45. in antiquis li-
bris ueletiam invenitnr, id
illo' mendo factum esse, quo
nonnumquam etiam pro iam
ab librariis ingenio sno ni-
mis indulgentibus posilum
est, diligentiores qaorundam
recentiam codicnm libraries
non fugit. id veiro mendam

ibi latere, etiam hoc docet,
quod In aliis recc. iibris par-
ticola et inter VeliamS et I^a-
Iwhbinum deest, et- qaod in
Voss. 11. in?enitur „aelle etiam
Palumbinum''. sic etiam 10,
42., ne conplures locos ita
corruptos afiPeramus, inljeid. i.
Voss. II. LoF. 4. „nec etiAm
integri qoicquam esse'V^^'^*
ptum est pro eo quod in PM
„nec iam integri quicquam
esse'^ legitur. Negat quidem
Glareanus his locis de p^elia
Livium cogitarepotuisae, quod
Vfllia procol a Samnio in Luf
cania sita fuerit: sed yimm
doctum praeterisse noa pot-
est, multa eiosdem nominis
bppida in diverts locis Ita-
liae reperiri, velut iUud Her-
culaneum, cuius nominis al-
terum oppidum io Campania,
alterum in Samnio sitom fnit
De Voia et Volanis cf. 4, 49.
^ seqq. — Postremo scripsimus
cum P m. 2. M „l^one8 du-
cunt'% nam m. 1. scriplum
in P erat. „dicunt^. cf. 10,
4().: „dicebattir". -r Paolo
ante in P scriptum est: „ ita-
que litteris misis ad senatom
popque f . de rebus ab se ge-
stis''. in M: „ itaque lilteris
missis ad senatum popque r.
de rebus ab se | dinefsi pa-
pirius'* cet..Vo68. u. al.: de
rebus a se gestis. •

LIBER X.

745

versi Papirius ad Saepinum Carvilius ad Veliam oppugnan-
dam legiones ducunt*

XLV. Litterae, consulum ingenti laetitia et in cuiia et
in contione auditae et quadridui supplicatione puUicuni gaur-
dium privatifi studiis celebratum est. nee p&pulo Romano 5
magna solum sed peropporluna etiam ea victoria fnit, quia
per idem forte tempus rebellasse Etruscos adlatum est;
subibat cogitatio animum, quonam raodo tolerabilis futura
Ethiria fuisset si quid in Samnio adversi evenisset, quae
coniuratione Samnitium erecta ^ quoniam ambo consoles 10
omnisque ilomana vis aversa in Samnium esset,' occupatio-
nem populi Bomani pro occasione rebellandi habuisset. le-
gationes sociorum a M. Atilio praetore in senatum introdu-
ctae querebantur uri ac vastari agro3 a finitimis Etruscis,

3. lUterae eoss. ingenii laeti-
• Ha et in curia et in con-
tione auditae : P. — M : lit-
terae consl. ingenti laetitie |
in caria et in contione audi-
tae. — P: et qnadridai sup-
plicatione. M: „et .^u«/ridai
supplicatione^': sed litterae
guat m. 3. in ras. sunt. of.
T. Livi 1. xxx: p. xcr. 30.

5. nee por. magna solum sed^
jioportuna etiam ea uictoria
fuit: ffl. — K mi 3. : nee

por. mag | oa cet. P: „nec
por, magna solum sed j^opor-
tuna etiam uictoria fuit^^ In
Lot. 4. aliisque recc. libris
excidit etiam,
9. si quid in Samnio aduersi
euenisset: M m. 2.] si quid
in Samnio adversi yenisset
(P). Cr. 8, 31.: si — aduetsa
pugua evenisset. al. lile lo-
' . ens qnemDrakenbordiius Ian-
davit ez 23, 27. hue referri

non potest, quod ibi ez Put.
restituendum videtur „ cui
omnia prospei-e ut uenirent" :
cf. 8, 1. ^ M ro. 1, sci^iptum
erat „ scuenisset'S quo men do
saepe in hoc libro erratum
est: ez. gr. 6, 12.: armaemus.
Paulo ante scriptnm est in SI
m. 4. P: subibat cogitatio ani-
mum. Al ro. 1.: subiba cogi-
tatio cet. Letd. I. Lov. 4.al.:
subibat cogitatio hominum.
— Paulo post P: qm ambo
coss. M: qm ambo conss.
omnisque romana uisa uersa
in samnium esset. M m. 2.:
uis uersa. — P: occnpatio-
nem pr. pro occupatione re-
bellandi habuisset. JU: occu-
pationeq. pro oceaftione re-
bellandi habuisset.

14. uri ac uastari agros: M.
Voss. II. al.] uri et uastari
agros (P). — Leid. i, Lov. 4.:
„iri et uastari ^^ Et scriben-

748

LIBER X.

bibus capla aut cacsa ad decern milia hoininuni ita ut panj
ad luodum plures caperentur. sortientibus provincias cool

sammengenommen t5dtete er
in beiden Gefechten*'. 10, 41.:
intrare intcriora urbia, quia
panel ad modam erant, non
audent: „ welter io die Stadt
einzudringen wagen sie nidit,
da aie im Ganzen genommen
nor wenige waren^^ '22, 24.
44, 43. al. 6, 34. averteutem
cansam doloris — qaippe nee
satis piam adYersas sororem
nee ad modnm in Tiram ho-
norificam: „indem sie den
Grand ihres Kommers nlcht
angeben wollte, da er weder
von Liebe gegen die Sqhwe-
ster zeuge, noch ibrem Gat-
ten besonders £bre bringe^.
40, 59.: armorum bostUiQin
magnam Wm transtalit, nul-
lam pecuniam ad modum:
«^n erbeuteten Waffen brachte
er eine grosse Anzabl mit, an
Geld nicht eben so^ 43, 13.:
non sum neseios ab eadem
neglegentia qua. nihil deos
portendere volgo none cre-
dant, neque nuntiari ad mo-
dum nulla prodigia in po-
blicam iieqae in annales re-
ferri: „wohl sehe ich dass
eS' yon ein and demseiben
Unglanben — herrdhrt, dass
man jetzt so gat wie fast gar
nicht mehr von Zeichen wel«
che die Zukunft enthfiUen
spricht, noch dieselben in die
Gesehichtsbucher aofninunt'^
2. sortientibus proumcias (U:
proointias) eoss.: Pitt. —

Leid. I. Voss. II. al.: rlni
caruilio adaenit. — 111: nf
uim frigoris | in samnio i
patiebanta^'^ Aliadsignili
„ qui vim frigoris iam n j
nio noa patiebantor ^^ aii
„qui vim frigoris in Sam
iam non patiebaniur^.
Paolo post SI: ad sepiiiB
P: ad sepinmn. Gf. 10, i
— PM cod. Kloclc. Yoft
Lov. 4. moltique alii coi
waior uis restitit, Leid.L
duo recc. codd. : maior
resistit. Cod. Har). rec.'
stitit. — ill: saepe in a
saepe in agmine cet. D
kenborchvos Gratenim sc
tus praepositionem in ol
qne loco inductam vo|iut,qi
acie agmme non made
pugnari diceretar. venm
agmhie pugnatum esu
gnificat, cum Papirins ad I
pinum proficisceretor, nee
lites ad pagnandum satis
rati essenty Saepinates
psisse Romamun agmen
at in ipso iiioere pug
iniri necesae fuisaet. sic i
ptam est 29, 36. „P. S
pronios coi. — com Hi
bale in ipso itinere trwnnl
rio proelio coitflizit^: qi
quam eodem loco adii(
9,agminiba8 magis qoam
pugnatam eat** (>,,iihaa 1
mehr Han&n g^ai JEb
als nach gehdrlgeyt&itnri
lang einer

'. rrr

LIB£K X.

749

libus Etruria Carviiio evenit secundum vota militum, qui
vini frigeris iam m Samnio non patiebantur. Papirio ad Sae-
pinum maior vis hpstium restitil: saepe in acie sacpe in
agmin<* saepe circa ipsam urbem advetsus ei'uptianes ho-
stium pugnatum: nee obsidio sed bellum ex aequo erat,5
non enim muris magis se Samnites quam armis ac vlris
moenia tutabantur: tandem pugnando iu obsidionem lustam
coegit hostes obsidendoque Vi atque operibus urbem expu-
gnavit. itaque ^b ira plus cacdis editum capta urbe: se-

£t saept in acie pugnatum
esse exprimit, quam vis tiz
tantae copiae onias oppidi
viderentor esse, tamen Sae-
pinates ansos esse non modo
carptim ' in agmine ^t ernm-
pendo ex orbe cam obside-
rentur Komsmos aggredi sed
jin iosta acie * militibns in-
stmctis ornatisqae proeliam
com mitt ere.' Cf. 5^41.: quod
nee in acie ancipHi asquam
certayerant proelio «iec turn
impetu ant vi capiebant ur-
bem. Veil. Pat. 2^47.: pu-
gnatum saepe de r^cta acie
saepe in agminibus saepe eru-
plionibus cet** — Lor. 4,: pu-
gnatum est.
5. nee obsidio sed bellum ex
aequo erat: M] neqoe ob-
sidio sed bellum cet. (I. Fr.
Gron.). — P rell.: nee ob-
sidio nee bellum ex aequo
erat. — Forsitiin mendo quo-
dam nee de industria in an-
tiquiore aliqno libro nee scri-
ptum altero loco sit: sic
enim etiam in M 9, 5. non
sed seriptum vidimus sed
., see p^r sponsioaem'S quod
facillime pro nee haberi po-

tuit, praesertim cum priore
loco nee legeretur. utut id
est, in uno*ilI<ed. iusta buius
loci scriptura reperta est.
aperte enim Liviana verba se-
quentia docent, tanto pu-
gnandi ardore Saepinatium
animos accensos fnisse ut ob-
sessi a Romania se muris tn-
tari noluisscnt, sed totiens
. ex urbe eos empisse^ nt ex
aequo bellum geri videretur.

— Voss. iL al. „ armis ^ui-
ris*'. Cf. supra uri ac va^

'" start, — Pauio post scriptom
estverboriim metathesi Jn M:
„ obstdendoque ni atque ope-
ribus urbe itag^ expngnauit '
ab ira cet. P: ^obsidendo^.
operibus urbem expngnauit
itaque ab ira *^ cet duobus
verbis praetermissis.
9. r// CCCC caefi capta mi*
nus Mllmd hominum: ^Pill.

— Voss. I. al.: vn XL caesi.

— Voss. II.: caesa. — In
Leid. I. Lot. 4. al. excidit
caesi, — Lov. 4.: capta mi-
nus tribos millibns. Cf. 10,
37.: capta amplius duo milia
hominum, minus duo milia
c|rra mnros caesir. r- M ip.

750

l^IBfiR X.

piem milia quadringenti Gae$i^ capta nuQua tria mttia bomi>
nuni:, praeda, quae pluriina fuit congestid SamnHittin rebus
in urbis paucas, militi concessa est* ^

XLVL Nives iam omnia oppleverant nee durari extra
teeta poterat, itaque consul exercitum de Sammo deduxit.
venienti Romam triumpbus omnium consensu est delatus:
triumphavit in ma^stratu insigni — ut illorum temporum
habitus erat — ttiumpho: pedites equttesque insignes donis
tiansiere ac tiansvecti: mqltae civicae coronae vallaresque

com L. verbo deferendi nsos

1.: ,,praeda quae plarima fait
conrestis samnitiom iu nrbus
pa^ca8*' cet. M. 3. scriptom
«Bt „ congestis*' et „arbiba6'':
Bed. cam litterae u et i sex-
centis locis cbnfaaae sint, hoc
quoqae loco in antiquiore li-
bro „iii arbss" scriptnin fdisse
vcri simile est. — P: prae-
daq. plurimu fiiit congestis
sammtium in urbes pancas
militi concessa est.

6. tienUnti Romam triumphus
omnium consensu est dela-
tus t PM. Ne Aenatns trium-
pbum non petenti ultro de-
tulisse viderelor, Drakenbor-
cbias ^ triumpbus omnium
consensu est J^^^/»^''scri-
bendnm coniecit. sed prae-
ierqoam qaod etiam 2, 47.
legimos, id quod Drakenb.
non fugity M. Fabium cons,
triumpbum senate decernente
non accepisse, et qood in Sa-
mnio iam tot tantaeque res
actae erant^^iam taata yis ae-
ris argentique translata erat,
at suo inre senatoi Papirtus
consul dignus videri potuis-

* set cui ultro triumpbus de-
ferretur — : non video cur,

sit, petitus a co-sale trium-
pbus esse non possit, licet
id a Li?io scriptaia non ie-
geretnr. cf. 7, 13. : cum vin-
cere cnpimns taca te duce
Tincere, Ubi lauream insi-
gnem deferre, tecom triniih
pbante* nrbem inire cet —
M: ut iUornm tensporwn ha-
bita erat,
9. iransiere ac transtiecti: 1
m.^2. P cod. GeL Leid. i.
cod. Klock. Lot. 4. «L] trans^
iere ac transvecti sunt (cod.
Sig.). -* Mm. 1.: transierem
X ac transsiectis. Vosa. u,: trans-
nectis. — INon dabitarem s
pro s aut sunt et a Liyio
scriptum putare, nisi paoIo
post et in M ei in P idem s
aliquot verbis sine idonea
causa adiectnm fnisset. — In
P excidit pedUes inter tri-
umpho et equUesque. — M:
mutt^ citticae coronae aalla-
resquae ac murales conspe-
ctae. — in m. 1.: et decore
ac pukbritudine. m. 2.: de-
core. Cod. Klock.: et deco-
rem et polcbritodinem. —
PM: paternis speUis. Cf. 9,

LIBEK X.

751

ac murales conspectae: inspectata spolia Samniiittm et' de-
core ac pulchritudine patemis spoliis, quae nota frequenii
puUicouim omatii locoram erant, conparabantur: nobiks
aliquot captivi clari suis patrumque factis ducti: aeris gra-
vis travecta viciens centum miUa et quingenta triginta tria 5

. 40. It), 39, — PJfl: 5,nobUe8
aliqnos captiuis^^ cet. 1^ etiam
„dactis". P m. 2.: nobiles
aliqai captid clari suis pa-
tron^que factis dacti.

V 4. aeris grauis irauecta ui-
ciens centum milia et gum*
genfa triginia tria milia]
aeris graTi^^ansvecta Nicies
centena et ad triginta tria
mlHia. — PM: „ aeris grauis
tranecta nicinies centam mi"
lia £ axzxiii miP^ P m^ %i
nicies. — Leid. i.i traaecta
uicinies centam mtlle et tri-
ginta tria millia. Cod. Klock.:^
nicies centni^ millia A a.zjaeni.
miiiia. CJod. Sig.: aeris gra-
uis magna nis transnecta, ni-
cies centies millies et quin-
genta triginta millia. *- Primo
scripsimns uiciens: nam in
eo quod in PM Leid. i. legi-
tur, duae scripturae iens et
ies coninnctae videntar: cf.
3, 58.: octiens. 30, 28.: mil-
liens, al. Deinde restitnimus
centum milia, nam sicut ab
Ovidio trifit. 4, 10. 4. ,,Salmo
inihi patria est gelidis nber-
rimus nndis, Milia qui no-
viens diatat ab urbe decem^^:
sicnt a Caesare b. gall. 5, 13,
„ita omnia insnla est in circuitn
vi'ciens centum milium pas>
suum '* : ab Li?. 33, 42. : „ de-

ciens centam milia'^: similiter-
que antiquissimis libris testi-
busab Optimo qaoqnescriptore
scripium est : ita sane Livias
b. quoque 1. repagnantibas
GronoTio Drakenb. al. scr^
bere potuit „Ticien8 ceniain
milia". his 2,0p0000 aeris
gravis iara adduntar 530,000:
qaare et ex PM recipien-
dum erat, quamTis Gelenius
id in sao antiqnb libro tidisse
nolit: sed iUe parUenlam ne-
glexerit, cum earn non ez
Optimo codice sed pro suae
aetatis ratione et tranavecta
et nicies scripsisse Tidea-
mos, verum id quod sequi-
tur axxxMii pro dxKXiii
eodem illo mendo, quod tot
locis huius decimi libri de-
prehendimus, scriptiuii esse
extra omnem dnbitaUonem
idem Gelenius ponh, qui in
peranttquo libro fuiase dicat
,9qttingenta trighita tria mil-
lia''. idem etiam scriptora
Palatinornm 1. 3. cod. Thnan.
adfirmatar: „A: adxxxi<i. mi^
lia". Cf. 10, 33.: periere'ad
septingenti triginta. •— P: id
aes'redactum ex captiuis'du-
cebatur. m. 2. : dicebatur. M:
id aes r«dactam ex captluis
dicer^tur. Cf. 3, 52.: vocifet
rabantnr.

752

LIBER X.

milia, id aes redaclum ex caplivis dicebatur: argenti qo
captum ex urbibus erat^ pondo miUe octingenta trigb
omne aes argentiimqiic in aerarium conditum, militibos
hil dattun ex praeda est: auctaque ea in^ndia est ad[
5 beni quod tribiitum etiam in stipendium militum conlat
est, cum si spreta gloria fuisset captivae pecuniae in ac
rium inlatae, et militi turn daVe ex praeda et stipendii
militare praestare potuisset. aedem Quirini dedicavit qu

1. argenti quod cajdum ex ab ioiperiiis recentioribm

urbibus rrai pondo mille brariis prt> a vel dsoM

ociingenta iriginta] argeiili litapi esse nomltis iocis ii

— poDclo mille trecenta tri-
ginta. — Secuti somas in
huius loci scriptara consti-
taeoda Mediceam libmm, in
qoo minas qaam in reliquis
a vero aberratam videbatar:
,,nrbiba8. p co. accczxz/*
nam nee bone nomerom ex
omni parte probandom esse
facile videtar intellecto. primo.
ruim scriptum yidetor aCCC
(at paulo ante „azzxiii'* et
sezcenties) pro dCiX', deinde
CO pro „aD ^^ i. e. mille, boc
ita ease com aliis Iocis vi-
dere licet torn 3, 15., obi in
M scriptum est „ad od aD'%
in P m. 1. „ad co co milia
boroinom'S m. 2. „ad cccc
milia bominom^. In codtci-
bus P Leid. i. Kfock. al. prae-
termissom est vel eo vel x,
et scriplam „ argenti quod
caplam ex orbibos erat. p.
arccxxx'S cf. 10, 42. obi in
P X exciderat. In uno ta-
men Oxon. libro rec. propias
vero qoamqoam litterarom
metathesi scriptum est^pondo
ad m ccczzx*': illod ad cnim

mos. in Voss, ii. Lot. Z.
ventam est: ,,p. adccec
Cf. 26, 47. : ,« et aari »^
relata ad iinperatorem in
ois: paterae aareae Isa
ducentae septuaginta sa'
bras ferine omnes pondo:
genti facti signatiqoe dn
et octo milia et treet
pondo'' (Put.).

3. omne aes argeniumqm
aerarium. conditum: P.
M: „omne es argentomq."
— Leid.'i. Voss. ii.: acfc
ea innidia est. — M: „
si spreta gloria fuisset c:
oae pecuniae in aerarion
late et militi turn dari
praeda et stipendium mill
praestare potuisset *^ P
stare (scil. consul) in P i
que et Drak. codd. scrip
est. priore etiaVn manu i
in P. — Leid. i. : et mil
dari. Voss. ii. al. : et m
bus dari. Lov. 4.: et n
dari. — Bekk.: dari — \
stari.

8. aedem Quirini dedie^
quam eet, : PM relLr] ae

LIBER X.

753

in ipsa dimicatione votaqo apud neminem veterem auctorem
Inyenio, ^ecpie hercule tain exiguo teoaipore petficere po»
iui^set: ab dictatore patre votam filiiis consul dedicavit ex*
oma^vitqia^ hostium spoliis, quorom tanta multitudo fait ut
non teniplum tantiim fonunqu^ iis omaretur sed sociis.S
etiam colonisque finituniis ad ^templonun loccfrumque pu-/
blicoram ornatum divlderentur. ab triumpho exercitum Ia
agnun Vesdnuniy quia re^o ea infesta ab Sanmitibus erat^
hibematum duxit* Inter haec CarvIUus consuli in £truria

QaiHnii qoamdet* — Ver*

.' bnm eUdic0tiUf quod primo

ab Aldo praetermissnm e^t,

: librpmm omniiim anctoritate

. restitaimaat ' ®^ c[ttod persaepe

apud LiTium cadem verba

proximU locis . repetita Yide«

iiMi8i et good hoc potissimiua

looe rapetitio eina Terbipro«

j^ter ea qiuie yelat parentheai

inierposlta ^ sunt qaam mi*

Bime otiosa Tidetor: ,,den

Tempe} dea Qaidniifl weihte

. er: dais er iha aber in der

Scblacbt selbst gelobt babe

fiade icb yoa ieinem alte& Ge*

wlOmmaniie angeRibrt, aach

biStte er ibn wobl acHwerlich

in 80 Jcurzer Zeit ToUeoden

. Icdnnenx seia Vater batte ibn

als Dictator gelobt, nnd der

Sobn weibte nnd acbnifickte

^ ibn mit den erbenteten 'VV'af-

fenstficken ii^ seinem Consa*

Iaie*S — PM: apud neminem

neterem auctorem inaenio*

Cod. GSrtn.: apud neminem

neter; aoctomm innenio. — '

Bl: qnonim tanta mnltitndo

fnit S teplnm tantnm forumq*

' Mi omaretor sed sociia etiam

. cet. m. 2. : fnit nt 3 teplnm.

T. I^tI pan IL

P: nt non' temphinl tantom
fommqae iU omacetnr sed
locia etiam colonieqne fina-
timis ad. ^tevjiplornm loqao*
mmqne j^ifiblicorpni iir^tum
dinidermtnr. ni. 3.{: locornm-
qne. — Identj^uiimu^ quod
in P, scriptam yidimna etiam
in H pro finitumi^: e^ in
multis recc. oodd. Drakei^or*
cbina ,y^ed Ipeis e^m,^4^1o*
nimme^* inyenit,

7. ab trUtmpho exercUi^ in
0grum.U0^inuni cet. Pllh
lam &igon||ia KestltaU.'vyVe*
ai^innm*^(6» 20. -- Leidij;: ad
triumplio. Xeld. i. Lor»4. ^nnl*
tiqae alii codd. : neaHnnm. — >
Voss. 11.: qniairegio. e« in*
featata e Samnitibas erat;

9. irder haec Caruilius €04, in
Etruria TrpUum primum
Qppugnare adorius: PM
Leid. 1. Loy« 4 aL] ipter
naec — TrolJium pripanm op*
pognare adortas. — Sic ecri*
ptam eat ex. gr. ab aliia TVtf-
verUum^ ab aliia Treven*.
iium: neqne qnidqnam plo-
ris babendam Tidetiir in. eis
nominibua, propriia, qnonim
apud reliquoa acriptorea nulla

754

LIBER Z.

TroiliiiTi primum ojppngnarc adortas qiiadringentos sephu^
ginla ditSssimos, pcciinia grand!' pdcios ui abire inde liceret,
dimisit, cetcram multitudincm oppidmtiqiie ipsiim vi cepitl
indc qumquc caslella locis sitn munitis cxptlgnayit. caesa

& ibi hostium duo milia quadringenti, minus duo militf captL
ct Faliscis ^paccm pctcntibus annuas indutias dcdit pactm
eienium milia gravis acris ct stipcndium eltis anni militibBs:
his rebus actis ad triumphum dcccssit ut innnis darum de ,
Samnilibus qiiam collcgnc iriumphus fucrat, ita cumuloEtn-

10 sci belli aequaium: acris gravis tulil in acrarium trecenb
octoginta niilia, rcliqno acre acdem Forlis Fortunae de ma-

i .

ti^

fflfntio fity qttam nilfiqiiissi-
momib n&8criptordm aactori-
tas: cf. 10, 43. Slgnnins ia-
men ,; Trossalmti " scrHicn-
dum coniecit sectrndnm Plin.
to, 2. 9. — PM: dccbLxx. di-
^iikrimos pectinia ^raiidi pa-
^08 Qt abire ihd«-li'c)^t«t di-
misit Leid. i.: pactiis. —
Leid. I. Voss. u. Lov. 4. al.:
bppidnm ipsixm c^ptt. — Paulo
' poflt scriptQEb JElat iiiH : „caesa
'ibi ostiam. ir. cccc. mtiias.
•ir-capti". in P: „cae8a ibi
Itostioin. n. cccc. capti et fa-
* fiiciB*' cet. medils omisais. —
Aalti recc. codd.: caslella
qninqne — catob ibi b'omf-
nam — minus dttobils lAilli-
-bns — capta. Cbd. Klock.
"^fCaesa ibi bostinm dno mil-
lia cccc capti".
et Faliscis pa'deni petentl-
bus dnhuas indudias dedit
pacius c md grauis aeris
let' stipendium eius anni mi'
IHWus: P. In M scriptnm est
99pacta8 e. c mil. grauis ae-
ris": at dubium sit am in an-

tiqaiore librb faerit 9,picto!

cc mil grauis aeris". nu

padns est viz magis hok

loco convenerit qoam ptold

pott seqnenti, quo ia eodea

U „aeqaata e aeris" sen-

ptam iest Inde faetam TId^

'tdt nt in Lov. 3. scriberetor

' ^-, pactns est mill. ' graoii a^

ris", in Vosa^ r. al. m^^ P**

etas c iniU.", in Portag. »et

padttts ^st"; — Jll' in. 1.: ct

' stip^diam' ite lanhi. m. 3.:

fcius. -^ VoM. If; Lov, 4:

baud ihiiiaa clamiil. Loy.2.:

tit itofnaS ^laHus — =- aeqaahu.

' Leid. I. : itpfam coUegae triom-

pbas faerit Leid. i. Yoss. il

Lov. 4. al.: „aeqaato^^: ^asi

id ad eumulo pertineret

ir. teliquo aere aedem FortU

Fortunae de manuhiis fa-

ciendaM locauU: PM rell.]

dii reliqao aere cet. — Ab-

latiuls omissa praepositione

te(^ssiiiie babet, sive earn

int(£i'|iretaberiB ablatiyo pretii

q&6 quid locetar, sire rela-

tom malea ad de

LIBER X

755

• '.^

nubiis faciendam locavft prope aefiem eiits deae ab rege
Servio ToUio dedicatams .et militibus ex praeda cent^noa
binos asses et altemm tanttim centiinoiiftiis atque eqiiiti*>
bus malignitale coUega^ gratius aedpientibus munusdi visit,
favor eeasnlis tutatus ad^ populwn est- Ik Postunnum lega- S
tutii eins, qui dicta die a M> Scantib tribuno plebis fiigerat
in 'legatSonem lit fama ferebat poptdi indiciuih^ iactarique
jnMa^ qiiam peittgi aoGusatio eius polerat.>

XLVH« ExactD iam anno noii tribuni plebis magistral .

cf« 3, 5.: '„venlssetqde inpe-(' h, fauor coiisulU tutatus ad

poptdum eH L. PoatumiutH

legatum eiiuc ^Ula tiisi qnod

ia P scriptooi est ,»paaor^i

|a Lad, i. exddit ^stf in

Voss. II. Lov. 4. a). €ius»

. Toasv ir. : totatnt ad populom

non fiat.* ^- Deiade acripsi*

mna Pighinm ei lac. Crcono* '

vinm.. seeati' ScAntU^^f cam

idem in P esaei i, qui dl«ta die

a in* acamio tr* pL liigerat

in.legatiiQiBem at fama i'efebat

pdpdliiidicivm^: k e. L« P«

.fngesat in kgatiowem at cffa-

•gievet popaH tadioiom: ^,der

aas.Furcht vm ^ hitsas Tor

dav VcracUieiiang Mm Volke

- eine' Lbgatenatelle Im Heere

y dea CaBviiioa* Abemommen

llatte*^ Ant. Perizonlaa aat

- ^ legiHiwne aatv i» legoiione

. acrihi volait -^ H: qui dicta

t- 4 die a>m« caatio tr« pi. foge-

• • I . :rat iiL iegationem cet. Cf* 23)

4 -i'll^t .i»/locaii P. ScantiaL —

' Cfr lOy 37; s iactata res ad

..• ftopallint^at,

B»' exasto. iam anno noui i?»

■'.i ph tnagUtr^fium inierani

' .\yJkitg, fpvU quia uUio creail

':. erait Vpost dies alii suf*

48*

» o

tfcnlmn amnma rerain ni T*

-Qaiadittt pategrmit' oopiis

, , cam JLntiyiQ BerBico.qae ^;(«

erdto .subrenialet*'. — (X

27, 11.: intoa cellam aedia

I'^Fonia Forlvnae de capita 8i«

[gaam'., -qaod in oonma «rat,

' ill manam aponte 'aa*«prola«

paam. --^ Paulo aate acriptam

est in PMt aeris granis talit

'fir wdriMriam cecuczx miL -^

Oeiii PM Leid» i. (ior. 4^ al.:

-^ pvepe aederi^ ^koB deaa ab

-' ' tega aernio 'tollo dadieatam.

i^i ^nieuos binoa asses i Pm«

2. Mi' •**• P m^ 1. : geatenos.

•^ L^d. I. Yaaa. isu at: «t al«

- .terom tavtam ia' ■oeataHoni'^

'but;**-* Pl^'MHaligdUste col*'

legaegratiaa aiocipief tibnama-

: «iiiai,'vain€cabbeDk^daB4lnen

' tttVe^ckaaderUaiwImd*

lidiiKit des andcm iGansnlsi

der petnen- Saldaben loeineiv

Antbctl aader Beate gegftnnt

bette, am so ifngeacbmer

iTwi^da^ : kL 2y 42^: aotensa-

•qac- ea anpidiUS'.estandigni*

I tate< pkrnms *ifai « devictis eo

•anno Vobob^Hteqoiaifae'mi-'

'fliim' praedaiiniadavenii >

M •«

^ <

t<l >i

756

UBERX

turn mieraiit,! hisqtie ipdis^ quia vitio ereati etant, quinqoe
post dies alii suffecti. histnim condiiam eo anno est 9 P.
Conielio Arvina C. Marcio Rutilo censovibus: censa cap
turn milia ducenta «exaginta duo trecenta viginti tinum: ceo-'
5 sores vicesimi sexti a primis censoTit)U8) lustnun undevice-
sinuim fuit. -eodem anno coronati piimum ob res bello
bene gestas ludos Romanos spectarunt^ polmaeipie tun pii- ^
mum translato e Graecia more vicloribus .datae». eodoo
anno ab a^ditifaus cufiilibiis, qui eos ludos {e€enmf^ danma-j
10 tis aliquot p^cuariis via a Martis silice ad Bovillas perstrata i
est. Comitia consularia Im Papirius, babuit : creavit censn- [
les Q. Fabium Alaxlmi P. Gurgitera et D. Zimium Bratoni
Scaevam: ipse Papirius praetor factns, Mnltis rebus laehu
annus vix ^ solatium ' tinius mali — pe^t9entiae urentissi-

' J^ecih M to. % ham do. 1.
scriptam erat exaota. In P
praetermissis mediis acriptam
yidiilliis ,,exacto iant-anno
noai tr, pL magiBtrataiii inie-
rant liis V. post dies «lii saf-
feeti". — PM: y,ln8truin cob'>
ditHm eo anno est a ^ cor-
neUo amiiia c maroio (M:
maftio) rutifo cen0oriblls*^
sic scriptam est 7, 38. in PM:
^nooDS COS. C. Alarcios Ra-
tilos": alibi „puliljus»*. — .
DrakenK codd«: iX Marcio
• Rntilio.

3. censa ^apUum Miia du-

' €^nia seasaginia duo- ire*

tenia uiginti unum: (PM

. cod. Klock.)] censa xilpitam
millia duCiBnta sezaginta.dao
tr<;centa yigiati duo (Aidns
cum Lfeid. i.>. — PM (pod.
lUocIr.p: milia ccLzik cccxzt.
In Sigon. eUam codice . icri-
plttm erat „cclzxii. ocexxi.'^
•— P: censores aioeiiaii sexti

^ ^irais eensoribvs^ M: een-
«ores mcesimaa sexti a pn>
nift.censorilHis. — PM: In-
stmm nade zx fuit.

7k kpedaruni: PM et tees fecc.

' cndd. ] spectaverant (rdl
. codd.). «— P- m. 1. M omntf-
que prope Draki codd. : y,tran&-
lato egregio more^S P m. i:
f,tB greciO ''k Contrario mcodp
■ 'teriptam eat 2t>.57k in Pat
yye greciae*^ pro ^gregU, —
Psalo posfr M : ,9 daninatis all-

.' ' .fpot pecoariis nia armatis si-
lice ad boniilas perstrata est^:
. (oi^ifM^ iittetaramm^tathesi
' pro « martis). P: damnatis
i^qnod (m. 2»: aliquot) pe-
^enarit nia a martis oet Recc
eodd. : peconiariis. -^ M (cod
Klock.): creaoit coSs. q. fa
siimu' maximL f. gnrgitem,

' P: commitia consularia L pa

!. rpiiioB Iiabiiit creaoit cosi. qui
fsuun mssme. f. gmgituDii.

ilBER JL

757

tnvl urbem atque agros. -^ suffldt, portentoque iam stmilis
clade$ erat: et librl aditi, quinam finis aut quod remedium
eius mall ab diis daretur: inventum in libris Aesculapjuai
ab Epidauro Romam arcesscndum: neque eo anno^ quia
bello ocGupati coosules erant, quicquam de ea re actum 5
pra^ter quam quo4 ttdund di^ta Aesciilapia supplicatio ha-
bita est*

1, 6K^r«^;PMLefd.i.}8ttJBrccH^
CI". 9, 37. — M: 9jd solaciam,
— P Leid. I. a1. : pestilent! ae
urenti ^imul urbem atq^ae
agros, M : pestilential larenti
cet. ( ex ^qoo dabiam lit aa
in antiqaiore libro duae«scri*
^ptnrae pestilentiae et peaii'
leniiai ooninnctae fu^riat:)^
. Lov. H.: pofitUentiii urenti. —
Cod, GSrtn.; simUiii eUdut
erat. €£. 10, 35..— P; quod,
remedlum eius maji a diis
daretur. inuentum in libris
i^escalapiaia ad epidauro r<K

ibam arcescendum. m. 2^: ab
epidauro — arcessendum. —
PiU: quia bello occupati eoss.
erant. Recc. codd.: quia oc*
cupati consoles bello erant.
-^ P : q. quam de ea re actum.
P m, 2. H: quicquam. — M;
quod unum diem laescupio
supplicatlo babita est. — In
buius tibri fia^ scriptom est
in P: '„Ttii Lini.^b urbQ

cond liber, x. explicit felici*
ter^*. in M: „Tili Liui ab
nrbe condita. lib. x. explicit
feSciter**.

ARGUMENTA

LIBRORUM I^IYIANORUM.

SVBIECTA EST DIVERSITAS EDIT. PBINCIPIS ROUANAE.

VI.

Res advcrsus Volscos et Aequos et Praenestinos pro-
spere ge^tas continet. quattuor tribus additae sunt Stella- ;'
tina Tromentina Sabatina Arniensis. M . Manlius, qui Capi- \
tolium a Gallis defenderat, cum obstrictos aere alieno libe- (

5 rarct nexos cxsolveret, crimine adfectati regni damnatus de ■
(saxo deiedus est: in cuius notam senatus consultum factam
est ne cui de Manlia gente Marco cognomen esset, C. li-
dnius et L. Sextius tribuni plebis legem promulgaverunt ut
consules etiam ex plebe fierent qui ex patribus creabaotar,

10 eamque legem cum magna contentione repugnantibus patri-
bus, cum idem tribuni plebis per quinquennium soli ma^-
^ stratus fuissent, pertulerunt, et primus ex plebe consul

1. R-: Ex libro sexto. Res ad-
nersqs Eqoos ft Volscos A
Preneslinos'psperegestas conr
tinet.

3. addite sut.

— Stellatina. Sabbatina. Pro-
roentina. Armensis. SI, Ma-
lias cet.

5, nexos ezolaeret: crimine af-
fectati regni damnatus: de
saxo delectus est.

6, in cuius nota Seaatos Con-
sultu facta est,

7. cognome.

8, L. Sestius. Tri. PI. legem
pmulgarunt.

9. etia ex Plebe.

10. Earn legem.

11. cum idem Tri. Pl^ per quin-
quennium.

12. Et primus omniam ex plebe
consul. L. Sestius- creatos e^t

AHGUiU£r«TA.

759

L. Sextius creatus est. 'lata est ^t alt.era lex ne cui plus
quiiigeotis iugeribus agri liqeret possidere.

:&'

vn.

Duo novi magistraius adiecti sunt praetura et curulis
aediliias. pestilentia civitas laboravit eamque Insignem fecit
mors Furii Camilli: cuius remedium et finis cum per no- 5
vas refigiones qyaereretur, ludi scenipi tuih primum facti
sunt, cum dies L. Manlio dicta esset a M. Pomponio tri-
buno plebis propter dilectum acerbe actum et T. Manlium
filium rus relegatum aine ullo crimine, adolescens ipse, cuius
relegatio patri obiciebatur, venit in cubiculum tribuni stri- 10
ctoque gladio coegit eum in verba sua iurare, non perseve- ,
raturum se ia accusatione. cum telluris hiatu tota ad ulti-
mum territa patria foret, tunc omnia pretiosa missa sunt in
patentem yoraginem urbis Romanae: ia cam Curtius arnia-
tus equo sedens se praecipitavit eaque expleta est. T. Man* 15
lius adolescens, qui pati'eni a tribunicia vcxationc vindica-
verat, contra Galium provocantem aliquem ex militibus Ror
manis in singulare certameq descendit eique occiso tdrquem
aureum detraxit, quem ipse post ea tulit et ex eo Torqua-
tus vocatus est. duae tribus additae Pomplina (?t Publilia. 2Q

1. LaU est altera lex; )ie cui^oi
plus.

3. R: Ex Ubro septimo. Duo
noui Magistratus adiecti sunt,
Praeterea £ Edililas Curulia.

6. quereretur.

— tunc primum.

7. Cu dies. L. Manlio dicta es-
set a. SI. Pbmpeio Tri PL
propter deleetum acerbe far

- ctnm : & ob« T.^ Manlium filiam
relcgalum. ■ •.

10. obiiciel>atur.

11. non per seucraturiw se in

accusatione. tjanc omn^a pre*
ciosa omissa sut in patentem
uoraginem urbis rome. Cflr-
tius armatns equo se precipi-
tauit. eaq; expleta e. Manlius
adolescens. «

16, qui patrem a tribunitia ue-
xalione liberauerat contra Gal-
ium cet.

18. eiq; occiso torque aurcu de-
traxit: que ipse.

19« Torquatus e nutupatus.

20. Due tribus addite Pompo-
niana & Publida.

760

AR6U1IENTA.

Ldcinius Stolo lege ab ipso lata damnatus est, quod pi
quingentis iugeribus agri possideret M. Valerius tribunol
militum Galium, a quo, provocatus erat^ insldente galeatj
corvo et ungulbus rostroque hostem infestante ocddit, et? '

5 ex eo C!orvini nomen accepit, consulque proximo anno, cunj
annos viginti tres haberet, ob virtutem creatus est amki':
tia cum Cartl^giniensibus iuncta est Campani cum a &|
muitibus bello urgerentur aux'dio adversus eos a senafo p^ .
tito, cum id non impetrarent, urbem atque agros popuk

10 Romano dediderunt: ob quam cansam ea quae populi Bo* I
mani facta essent, defend! bello adversua Samnitea pUcid:
cum ab A. Comelio consule exerdtus in ioiquum locu;
deductus in magno discrimine esset, P. Decii Muris tribou-
militum opera servatus est, qui occupato colle super id b

15 gum in quo Samnites consederant, occasionem consuli in
aequiorem locum evadendi dedit, ipse ab hostibus circmo- 1
sessus erupit. cum milites Romani, qui Capuae in prae& I
dio erant relict!, de ea occupanda urbe conspirassent, et 1
detecto consilio metu supplici! a populo Romano defeds^ }

i^sent, per M. Valerium Corvinum dictatorem^ qui consilio
suo eos a furore revocayerat, patriae restituti sunt, res piae«

1. qaod plas qaingentoru iage*
ram agri possideret.

3f Gallo ab quo pronocatas erat:
insidete galea coruo: A ua-
. guibus rostroq; infestante ho-
stem: interemit: A ex eo Cor*
oini nomen accepit. Consulq;
proximo anno creatus est ob
nirtatem : cum nicesimttin ter-
tlnm haberet annum,

6. Amicitia en Carthaginensibos
iuncta, Campani cum urge*

< rentur a Samnitibus bello i
auxillo cet.

9. cQ id non impetrarent: ar»
bem atqi agros Populo. llo.
dediderunt, '

10. Ob qui causam ea : que Po-
puli. Ro, facta essent,

13, in iniquu locq,
13, 'esset. D. Murene Tribuni S-
litum opera,

i5, Samnites sederant. occasioni
Consul! iu equiore locum.

16, drcusessus erupit. Milites Ro.
qui Capue in presidio erant
relicti: cu de ea cet.

18. cospirsssent..

19, a Po. Ro. defecissentv

20, per. M. Valeria Corninum
Dictatorem.

21. pa trie restitute sunt.
— preteree.

, I

ASfiCIBM'A. 761

."^ter ea contra Hernicoset GaUos etTiburtes et Privemates
*^*et Tarqoiiiieiises et Sammtes ct Volscos prospere gestas

* continet. _

iteocj '

iiQoii VULl.

^*^ Latini cum Campanls defecere et liussis legatis ad se-

"^'^natum dondiciojiem tulenint ut, si pacem habere vellent, 5
*'*altenim ex Latinis constdem facerent. qua legatione per-
^ lata praetor eorum Amicus de Capltolio ita prolapsus est
i^Ff lit exanimaretur. , T. Maidius consul filium, quod contra
Qobi edictum adyersus Latinos quamvis prospere pugnasset, se-
if^ curi pereussit. laboraniibus in acie Romanis P. Decius tunc 10
Mdii consul cum Manlio devovit se pro exerdtu, et condtato
lesife equo cum in medios hostes se intulisset, interfectus morte
em « sua Romanis victoriam restituit. 'Latini in deditionem tene-
stUwi Tiint. T. Manlio in urbem reverso nemo . ex iuventute ob-
lae I viam processiti Minuda vlrgo Vestalis' incesti damnata est. 15
spin Ausonibus victis in oppidum ex iis captum Cales colonia
nauf deducta est; item Fregellae colonia deductae sjmt. venefi-
qui; dum complurium matronamm deprehensum est, ex quibus
mtn plttrimae sttftim epotis medicaihinibus perierunt: lex de ve-

nefido tum primum cohstituta est. Privematibus cum re- 20
odM bellassent victis civitas data est, Palaepolitani bello et ob-

tai
oeU

4. R: £zlibro ootauQ. Latini oi hostes feiDtalissetintarfectos,

Campanis defecernnt. & mis- Blorte sua Romanis uictorla

sis Legatis ad SenatQ concli- restitoit.

tionS talerat, 13. in deditione neaerant. T. Ma-

^^* 5. uellet: alteru. lio.

^^ 7.. Pretor eoram Amns de Ca- 15. v Hinutia.
itli pltolio ita prolapsus est: at . 16* in oppidum Cales Colonia de-

reai examinaretar. ducta est.

ci 8. T. Manlios Cosnl filiom eins 17. Item Fr^^lle colonia deda-

q9 contra, edictu pugnanerat cte sunt^

^ adnersnm Latinos iquaais pro* -^ Veneficinm qplariam Hatro-

Ci tp^re pngnasset naru comprehensu. Qaarn plu-

10. Laborantiims Ro. P. f>ecia8 rime statim.
tunc cu manlio deuouit se. 20. tunc priipl.

11. ft cocitato equo en in medios 21. data est. Neapolitan! nicti

763

AI16UUNT4.

ttdione victi in dcdltioncm venenint Q, Publilio, qui
obsederaty primo et imperium prolatuin et proconsuli
cretus triumphus, plebs nexu liberata est propter L
rii crediloris libidincm, qui C, Publilio debitor! suo siupi
5infcrrc volucrat. cum L. Papirius Cursor dictator revenif
iu urbcm ab exercitu esset propter auspicia repetenda, Q.Fh
bius magister cquitum occaslpne rei bene gerendae m
tus contra edictum eius prospere adversus Samnltes
vlt: ob cam causam cum dictator dc magistro eqtiiUimsfj
10 plicium sumptunis videretur, Fabius jHomain profugit, fif
cum parum causa proGceret, populi precibus donatus e&|
res practer ca contrn Samnites prospere g^tas coutioeL \

IX.

T. Veturius Sp. Postumius consules apud CaudinasFot
cas deducto in locum iniquum exercitu, cuni spes nulla essell
iSevadendi, foedcre cum SaiimiLibus facto et ^excentis equill;
bus Romanis obsidibus datis ita exercitum abduxerunt nii
omnes sub iugum mittercntur: idemq^e auctore Sp, Posts-
mio cousulc, qui in senatu suaserat ut /eoruw deditiooe,'
quorum culpa tam deforme fbedus ictum erat, publica fides

bello S: obsidione in dcdilio-
nein neneront. Qaintio Pu-
blio qui eos obsederat: pri-
luuin imperium prolataiu. £
per Consules ei decretus Tri<^
UDjphus.

3. L. Papyrii,

4. C. Pablio creditor! sqo stu-
pru.

5. Cum. L. Papyrius Dictator.

6. Quintius Fabius Magister ecjuir
tarn.

7. gerende.

8. contra edictum eius preliatus
est: qui prospere aduersus
Sauiles pagnauit.

9. snppHciu sampturos aideret\

10. pfagit & en causa pairu ij-

ceret.

11. populi pcibas doqatus e. Rci
preterea cotra Samnitespspe-

: re gestas cotinet.

13, ft;. £x libco nono. S. Veta-
rius & Sp. Postainiiis : apad
Caudinas Furculas: dedacto
in locu iniquu exercitu: cij
palla spes euadendi esset: fe-
dere cu SamniUIms facto.

17. Idemq; Antore.

18. ut eoru deditiooL

19. fedus.

AKGUMENTA. 76?

berarciur, cum duobus tribunis plebis et omnibus qui fideDt^
poponderant dediti Samnitibus non sunt recepti. nee multp
ost ca fiisis a Papirio Cursore Samnititius et sub iugum
lissis receptisque sexcentis equitibus Romams, qui obsides
ati erant, pudor prions flagitii abolitus est. tribus duae ad- 5
rctae sunt Ufentina et Falerna. Siiessa et Pohtiae coloniae
eduetae sunt. Ap. Claudius censor aquam perduxit, \iam
3ravit quae Appia vocata est, libertinorum filios in sena- '
un legit: ideoque, quoniam is ordo vldebatur inquinatus
idignis, sequentis anni consules in denatu leg^ndo observa- 10
erunt quern ad modum ante proximos censores fiierat.
3S praeter ea contra Apulos Etruscos Umbros Marsos Pe-
gnos Aequos et Samnites, quibus foedus restitutuqi est,
rospere gestas continet. Flavins scriba libertino patre na-
ns aedilis curulis fuit per forensem factionem creatus : quae 15
um comitia et campum turbaret et in iis propter mmias
ires dominaretur, a Q. Fabio censore in quattuor tribus re-
lacta est quas urbanas appellavit, eaque res Fabio Maximo
Lomen dedit. in hoc libro mentionem habet Alexandri qui
emporibus his fuit, et aestimatis populi Romani viribus quae 20
one erant colligitur, si Alexander in Italiam traiecisset, non

1. cum duobas Tri. PI. & omni- 12. Res preterea cotra Apulos.
bus qui per fedus spoponde- 13. Equos: sc Samnites: quibus
rant. fe^us eratrestitatu: prospere

2. nee etiam multo postea fosis gestas.

a Papyrio cursore. 15. Edilis Curulis fuit $ foren-

4. receptisq; sexcentis e^tibus sem factionem.

Romanis. — que cum Comitia £ Campum

K -I ^ . n . .. 1 1. - turbaret.

5. pndorpon8flag.ta,abol,h.8e. j^ ^^^j, ^^t ,^3 f.,l,j„

- Tribns due adiecte aut. Ofen- ^^^^^ „„^^^ j^jj^^

tma a: J! aleria. Suessa £ Pon- .. . i i ^ Vi j •

«: r< 1 • :i i . ^ 19* mensionem habet Alexandri:

tia Coionie deaucte sunt. . ^ ., • . r -^ «.

A Tj ^ • 4U1 temponbus bis luit: &

9. Ideoq; quoniam. ^ . ,- n u • -u «

n 4> . #^ . estimatis Po. no. ambus :

.U. sequentis tinni Censores m . n. .^ o*

G . 1 , , _. que tunc erant: coliigi tor: Di.

denatu legendo obseruauerut: _. * . »#.•-... ^- j
- 1 ? ^ .21. non (am facile ei uictoria de

queadmodum ante per proxi- ,^^

mos Censores obscruatu fue- Popolo Ro. foce : g de lis gen*

rat. tibos quas ad oricnte eet.

764 ARGUMBNTA.

tarn faeOem ei ^toriam fie popdo Romano fore quam de
iis gentibus- quad ad Orientem impeiio Siio 8ubiecerat«

- » » ^

Coloniae deductae sunt Sora et Alba et Carseoli. Marsi

in deditlouem accepii sunt, collegium augurum ampliatum

6 est ut essent novem, cum antea quatemi fuissent. lex de

provocatione £ld populum a Valerio consule tunc tertio lata

, est. duae tribus adiectae sunt Aniensis et Terentina, Sa-
multibus bellum indictupi et ad versus eos saepe prospere
pugnatum e^t, cum adversus Etruscos Umbros Samm'tes

10 Gallos P, Decio et Q. Fabio ducibus pugnaretur et Roma^
nus exercitus in magno ei^set discrimiaey P. Decius secutus
patris exemplura devovit se pro exercitu et morte sua vi-

, ctoriam elus pugnae populo Romano dedit. Papirius Cursor
Samnitium exercitum, qui iureiurando obstrictus quo maiore

15, constantia virtutis pugnaret in aciem descenderat, fudit. cen-
sus actus est, lustrum conditum: censa sunt civium capita
^ducenta sexaginta duo milia et trecenta vigintit

Cum Fabius Gurges consul male adversus Samnites
pugnasset et senatus de removendo eo ab exercitu ageret,

3. R: Ex libro decimo, CoIoqU, 11. seqaatos exemplam patrl» de-
deduct^ sont. Sora et Alba. aoait se.

Cdraeoli. 12. uiotorii ^eios pogae Popola

4. accept! sut, Ro. dedit.

i: .J ^^ ^1 m g^ 13. Papyrios cnrsor. .

0. ad populnm a Marena Con- 4^ T: . , , '

^^i**j •_« 1 ^ ^ 14, quioreiarando astricius sQo:

atile tunc pnmu lata eat. ^ . -^ . .. j_* ..

••I. m^^ maiore costantia uirtotis

7. Dae tribiis adiecte rant: Ar- i„ .^g jescSaeret: fudit.

beUu mdicta * .daerras eo. ^^^^ seplo.ginU dui mili. ,

yBpe« pognata est , « tr«senU uiginll.

10. pagnaretor: Roroanusq; ezer- 18. R: Ex libro undecimo. Com

citua ia maxfmo easet discri- Fabius Gurges Coos, male

mine. adaersamSakiDites pugnasset.

Fabiu3 Maximus pater deprecatus banc filii ignominiam eo
maxime senatum movit quad iturum se filio legatum poUi-'
citus est:'Idque praestitlt^ eiusque consUus et opera .filius
Consul adiutus Caesis Satiinitibiis tritimphlivlt, C. Pontium
imperatordni SamnitiUm* diietuih in triumpho. securi perctis- 5
sit. cum civitas pestileiitia laboraret, missi legati ut Ae^cu-
I^pii signtiih Itomam ab £pidaur.o transfert^ti)^ angue^ qui' .
se iti liayem eorum cdntuler^t, in quo ipsum numen esse
con^tabat, d^pOrtaVeruntt eoque in insulam Tiberis egresso
eodem locb' aedes Aesculapio constituta est. L» Pbstumius'^0
conbutarisv quom^Vfi ^c*um exercltui praecsset opera militum^
in agro /isfuo ustis esset, damnatus est. pacem petentibus! .
Slammtibtis foedtis quarto .r^novatiun est. Curitis Dentatus
consul Samnitibus t^eisis et Sabinls, qui irebellaverant^ idctis
et in deditionem acccptis bis in, eodem ftiagistratii trium- 15
phavit., colonlae deductae sunt Castrum Sena Hadria. trium-
viri capiiales turn primum creati sunt, census actus, lustrum
coii£tnm ;€St: c^xsa siunt ervjum capita ducl^nta ^epWginta
duo milia. plebs propter aes alienum post graves eft Ion-
gas seditionea ad nltimum seces^t in laniculum; unde 4%6'
Q* Hortensio dictatbre dedncta est, isque in ipso magistVaiu
dtieessik res praeter ea centra; Vulsiiii^vise^gestas coiitinH;/'
item adverous Luoanos^ootei'qttos aiisilkmi Hmrbiis fe«re'
jdacnerat^ : i . » •• * ; >

% iSepata motiit:. q^ itbrdmse ^^- ^o9ol: SanpniititiKf eesiff« .^

3. Idq^. ptesUtit aXq; eitts.Con^ 16. C()rlonie fiedaete saai.
siliis* 17» tone pnamnl lireati 8nt»

4. ^e^8 SaiiniitiW triS|iba'kiit. — Censoft actus est. Lustrum
6. missis legatis: at Esculhpii KoAditam. Ceftsa sunt ciaium

«'S^«' ' -capita, cckxii. "

4tlft^% Jo" ; se4esyct . , fT ^t^'"^"" «^ditione..

lapu coustitata est . ^0. in lanicnlu.

11; quoaia cum ex^rcitui presset. ^' Vokdniensesi

12. SamnifUkus pacem petententi- 23» contra quo auziKum tjrriie*

bos fedas quarto renouatu est. nis fecre placuerat

766 ARGUIBNTA.

.Cum^egati Romanonnn a- Gallis Senpnlbu^ interfecl

. essent^ bello ob id Gallis indicto L«. Caecilius. praetor cun

le^onibus ab iis caesus est. cum 9 Tarentinis classis R(^

mana direpta esset^- duumviro qui prAieerat cl^si occiso It-

5 gati ad eos a senatu^ ut de iis iniunis ^quercirei^tur^ missi,

pulsati sunt, ob id belluni' iis indiqtunx e$t« Samnites de^^,

.ccruntt* adversus eos. et Luca)ios et Bruttios. et, £tnisco$

aliquot proeliis a compluribus ducibus bene pugnatum est

Pyrrhus Cpii^otariiiin reX ut auxilium ferret Tarqntims k

lOItaliam vehit* cmii in praesidium Re^orum legio Campana

cum. j)r^efectp .Decio lubellio missa esset, occisis RegiiBi

- J[le£;ium occupivit.

: »

:iii

, i..;;yaWus tifl^\jnus consul fmrum fffoflpcve adt^rsusiy*
rhum pugi;ia.^t elepbantorum nMxinde tnyisitala facie teni-
16 ti^ n|ilitibu9. po«t id pro^um 4:um coorpoara fiomaMrtim qm
in acle G^dar^tiliPjrrkus iaspiceret, ofluua versa m hostea
invenit^ pppulabundiisqiie ad tirbem Rotnanam processit
C. f'^briehis.jiiisfiud.lad eoni aiscnatu'tit de redimendis ca-
ptivis ageret, frustra ut patriam desereret a rege temptatus

■

1. R? Bt Hbro ^odeciiho. ^um cio tiibelio imasa esset: occi*
legati Romano]^ a 6lilI!«f'Se« ~ sivRcginis: R^iu evcnpaut
nonibm inUtfedd c«ael. 13. R: Ex libro. Xlif.' Valeria!

2. L» Cedlhia Pl*elor ctfA le- Leninus.

gioaibaa ab iis cesas eat 14/*eleph«ortHiim83dnehii»itati

4* direpta eet: Daec qai pre'> - facie.'

erat clasai. 15, Post id prelinin: com eo^

6. defecerut. pora Romano R^.

7. & Bratios. 16. in boste. '

8. aliquot preliis a coplaritms . 17d pbpnkbandasq; ad arbem Ro-
dacibns. , mam procesait*

9. in Italia nenii 18. missue ad enm: at ^ redf-
' 10. €a in preaidia Reglno^ le^* mendis captiuis ageret.

gio Capana cu prefeitto De« 19, temptatoa e.

&6t: captavi sine pretio i^emi^i sunt* Cineas lejgJvUis a Pyr«
rho ad senatuih missus petit ui C€»mpoae]id«Q pdtis causa
reK iti titbem redpei^tar: de ^a; r^ cnm^ad frequentiorem
senatuiri referri placaisset^ Ap. CUudius/ qui propter vale^
tudinem oculi^mm lam diu consiliis publieisse abstiHuarat^ 5
ventt in ctiriam ei senteiAia sua tetiuit ut id Pjrrf ho tieg^
retur. Cn. Domitius leeiisdt primus ex pkbe Iwsti^m don*
didit:- censa sunt €iyi^m capita dU6enta o<!t0g^i]la^ <^lo miliW
dticehta viginti dudi. iterum advetsus Pyrrhuto dubio eventu-
pugnatUni est. ' cum Cartibaginiensibus quartum foaius re-iO^
novatum est. cum. C. Fabricio consuli is qui ad eum a
Pyrrho transfugerat polliceretur venenum se regi daturura,
cum indicio ad regem remissus est. res praeter ea contra Etru-
scos Lucanos Bruttios et Samnltes prospere g^stas continet

* 1 « ( I

3L1 y *

Pyrrhus in Siciliam ttaieqit. ctim inter . alia prodigi^ 15
fulmme deiectuni esset in (Japitolio lovis sijgnum, caput eius
per haruspices mventmn est. Curius Dentatus ciim dilectum
haberet, eius qui citatus non responderat bona primus ven-
didit: item ryrrlium ex Sicilia in Italiam reversum vicit et

I. Captiui sine pcio remiss^ sat« 12. polliceretur se regi nenennm *

% ad Senatu nussas: pietiitc at gem remi^^u? e.

sopoii^de pads causa R^ in ^3^ j^i<ji*ea%

urbe reciperelur* • ' ' , « • r*'

4 Senatu, . . *^- lucanos f Bralios & Samni-

~ t'opter inualitudlnem oculorfi *^« F P""^*^ Ses'«« .^^^*''^«*-

iam din a Consiliis Pub. absti- 15. R : Ex libro. xniu Pyrrkos in

nucfat, I Sicfiliafll ttaidcit.

7. P. DbtoitiuB. 17, per Artisplteft. :

8. capita, eclxivirt, railia. ccxxir. g>^ . j-* ^ j t * ^
n ii -« ^j Tfc V- 1 , . — Cunus detatus cam dclectam

9. llerfi jKluersus Pyrrhu dubio v 1 i< ♦

.~ naueret.

eaeiml pugnatu est. . •• t

10. Cum Can^aginensibos quarto ^^'. ^^^^ uendidlt ,

fedte a^aoaata €st. . 19. Pyrrhu. iterfi eX Sicilia in

II, ad eu. Italia reuec^ums vicit.

76»

AKfiUIERTA.

Italia expidit Fabriciu^ tensor P. CoAielium Rufioium cod
sularem senatu movit, quod is decern pondo argenti i^cfi
haberet lustro a censoribus condito censa sunt capita d
vium ducenta septuaginta Onum milia ducenia vig^ti/qaat

5 tuon canpL Ptoleiuaeo Aegypti rege societas iuncta est. Sex-
tilia Virgo Vestalis damuata incesti viva defossa est* eolo-
uiae deductae sunt Posidonia et Cosa. Carthaginieiisiuni
classis auxilio Tarentiiiis yenit, quo facto ab iis foedos vio-
latum est res praeter ea contra Lucanos et Brutdos et Sa-

10 mnites felicitei^ gestas et Pyrrhi regis mortem continet.

XV.

Victim Tarentinis pax et libertas data est. legio Cam-
pana, quae Regium occupaverat, obsessa ^editiope facta se-
curi percussa est. cum legatos ApoUoniatium ad senatura
missos quidam iuyenes pulsassenf, dediti sunt Apolloniatibus.
l5*Picentibtis victis pax data^est. coloniae deductae Ariminum
in Piceno Beneventum in Samnio. tum primum populus
Romanus argento uti coepit. Umbri ei Salenlini victi in de-
ditiouem accepti sunt quaestorum numerus ampliatus est
ut essent octo.

i* P4 Comelil Rnffiaa Consa-
lare.

2. qaod dece «rgeiitt pondo fa-
ct} haberet

3«' capita cioiam. cdzzi. milia.
ccjuini.

5. Cii Ptolemeo Egypti Rege.

6. defossa e« Colonie dedocte
sunt Possidonia : A Coosa.

7. Carthaginesium classis aiixi-
lio Mainertinis nenit,

8. fedos uiolata est

^. Res preterea cotra Lacanos:

Sanites a: Bnitios.
10. morte: coUnet

11. Ri Ex libro. XV. Vlctos Ta-
rentinis pax»

--*- L^io Campana que Begimn
occQptaerat ^

13« pcassa e. Ca Legatos Apol-
loniattS ad Senatu missos.

iS, pax data. Colonie deducte:
Ariminii in Piceno. Benenentn
in Samnio. Tunc primnm Po.
Ro. argento uti cepit,

17. Ymbri & Saleni oictL

18. Qnestomm nnmems amplis-
tus est. — (Verba ^t essent
octo^^ desont:).

ARGUMENTS. !J69

-SlVa*

• I

_ 1

Origo Carthagiiiiensium et primoFdla urbJs eoruiii refe*
runtur: contra quos ct Hieronem regem Syraculsanotum au*.
xilium MameiiiQis ferehdum senatii8 censuif^' cum de \ea re ^
inter suadentes ut id fieret dissuadentesqne contentio fois-
set. tran^gressis turn primum mare equitibus Romanis ad- 5
versus Hieronem saephis bene pugnatum. petenti pa^c dfeta
est. lustrum a censoribus conditum est: censa suntcivliim
capita ducenta octoginta duo milia ducenta triginta quat-
tuor. D. Junius Brutus munus gladiatorium in honorem de-
fiincti patris edidit primus, colonia Aesemia deducta est. 10
res praeter ek ^ntra P6eno»s et Vulsinios prospere ^estas *
coutinet.

xvn.

Cn. Cornelius consul a dasse Punica circumventus et
per fraudem veluti in conloquium eyocatus captus est.
C. Duilius consul adversus classem Poenorum prospere pu- 15
gnavit primusque omnium Romanorum ducum nayaUs victo-
riae^ duxit triumphum, ob quam causam ei perpetuus honos

habitus est ut revertenti a cena tibicines canerent et funale

•
• •

1. R: Exllbro. xvi, Origo Car- .VdIbcob pspere geatas coa-
tbaginensiam & primordia ur- tinet.
bis referuntur. cotra quos & 13. R: Ex libr<>. xnu An. Cor*
Hierone Regem Syracusano- nelitts Cons, a olasso Pa-
rum aaxiliam Mamertinis fc- nicAcircuuentas: ft perfran-
rendu censuit Senalus. Cu df m neluti in coUoqaiam eao-
de ea re cet. ^tus. .

4. dissuadentesq;. 15. Cn. DoUias Consul adaersiis

6. sepioft bene pognatS* clafsem peno]^ pspere pu-

7. Lustrum a Cfensoribus condi- gnauil: primnsq; omnium Ro-
turn. Censa sunt ciuium ca- manoril Ducum nanalis uicto-
pita, ccclxxn. mUia. ccxxiiii. rie duxil triumphfi.

9. gWiatoriu. 17. ob qua causam.

10. Colonw esernia. 18. nt reuertcti a cena tibicencs

11. Res prctere.. cotra Poenos ft caneret: ft funale preferrrtur.
T. Livi part II. ^O

770

ARGUMENTA.

praeferrelur. L. Cornelius consul in Sardinia et Corsica con
tra Sardos et Corsos et Hannonem Poenorum diicem fell
citer pugHJ^Yit At3iu$i Calatipus comsul cum in locum ini-
quum a Poeips circumscsaum temere eKercitum duxifisei

5 M. Calpurnli tribuni mUitum virtnte et opera evasity qui
cum trecentis^ mititiiHi^ eri^tione facta hosier in se conver-

/ terat Hannibal dux Poenofum vieta dasse cui pracsfuerat
a iniUiibu$ suis in erueem sublatus e^t, Atilius Regulus con-
sul vicUs navali pioelio Poenis in Africam traiecit.

' • xvm. •'.' -

10 . Atilius Regulu^ in Africa seipetitem porlentuosae nia-
gnitudinis ciim magna mllitum clade occldit, et cum aliquot
proeliis bene adversus Carthaginienses pugnasset successor-
que ei a senatu prospere bellum gerenti non mitteretur, id
ipsum per litteras ad senatum missas questus est, in qui-

15 btis inter causas petcndi successoris erat quod agellus eius
a mercennariis desertus esset. quaerentie deinde fortuna ut
magnum utriusque casus exemplum in Regulo proderetur,
arcessito a Carthaginiensibus Xanthippo Lacedaemonionmi
duce victus proelio et captus est. res deinde a ducibus Ro-

1. in Sardinia contra Sardos &
-^ Cei908: » Hanftoffem Peeno-

rnm ducem.
3. ' AttaKa8 Calatinns.
— f com in locum iniquom a P«-

nis eircamsesaani temere da-

xisMt ezercitan.

5. M. Calfarnii Tri. Miikom:

6. in 8e connertit.

7. Annibal Dux Pcnornio.
— prefaerat.

8. Atiiiins Regulao.

9. prelio Penis: in Afrioi tra-
iecit.

10. R: £x tibro. xvni. Attilins
Regains.

10; portentnose magnitvdinis com
maxima militnm clade.

11. aliqnot preliis adaersam Car-
tbaginen pngnasset: sncces*
sorq;.

14. missas coquestus est

15. petendi successoris: q^ agel-
lus eius a mercennariis di-
nastaretnr. Qnerente deinde
fortnna ut magnum ntriusq;
casus.

18. accersito a Cartlia;i;inensibo8
Xanthippo LacedievonioK;
Duce: uicios pr^Ho ft ca-
ptus e.

AAGUN£NT4

771

fjC^9ms omiiibus terra marique prospere ge^la6 defonnave-
^ unt naufragia elassium. Ti. Coruncanius primus ex plebe
>4mtifex maximus creatus est P. Sempronius Sophus M'. Va-
^Letius IVIaximus censores cum sekiaUim legcient, treUecim
^ senatu moverunt, lustrum, condidenint, quo censa sunt ci- 5

yiutn capita du'centa nopaginta septem milla septingenta

^nonaginta septeiii. Regulus mis^ii^ a Clfftbaginiensihus ad

'^jsenatum ut de pace et, si earn non posset impetrare, de

' commutaudis captivis ageret, et iure iurando adstricius. re-

4iturum se Carthpginem si eommutari captivos non placuLs- 10

set, utrumque negaudi auctor senatui fuit, et cgm fide cu-

stodita reyersus esset, suppliicio a Carthagioiensibus de eo

aumpto periiL

■ ■ ■ •

XIX.

Caecilius Metellus rebus adversus PoeiiQS prospere ge-
fttis speciosum egit triumphum tredecim duclbus lioslium et 15
centum viginti elephantis in eo ductis. Claudius Puldier
consul contra auspicia profectus iiissit mergi pullos qui ci-
bari nolebant: infeliciter adversus Cartliaginienses cL^sse ,pu-
gnavit, et revocatus a senatu iussusque dictatorem dicere
Claudium Gliciam dixit sortis ultimae hominem, qui coactus '20

1. terra mariq;.
— deformauere,
3. T. CorHDGftnns.

3. creatus e. JU. Seprenias Sco-
pus: Valerius Maximus.

4. XIII. Senatu moaerunt. '

6. capita, cccxtu. milia. ccxevn.

7. a Carthaginesibus.

8. lit de pace: & si cam mi-
nime impetraret: de captiais
c5mutandis ageret: iureSuran-
do astrictus e: reditara se.

10. si comutari captinos no pla-
culsscl.

11. Vlrunii', negaadi aator.

12, a Cartliagiaensibus.

14. R: Ex Ubro. xviin. Secilius
Dletpllua.

— Pa^Qos.

15. Speciosissimu egit Triiiphu.
xui. ducibus hostiii &. exx.
elepbatis in eo ductis. .

16. Claudius Pulcher Con. qui co-

tra auspicia pfeclus inssit
immergi pullos: £ cibarl no-
, lebat.

18. Carthagineses.

19. iussusq; DicUlorem dicere.
C. Glaucii dixit.

20. sortis ullime homini.

49*

7*78 ARGUHBNTA.

abdicare 6e m^trattt.post ea ludos praetextatu^ spectavii
Atifius Calatinus primus dictator extra Italiam ^xercitum du-
xit. coranmtatio captivoriDn cum 'Poems facta est. colonjae
dedftetae sunt Fregenae, in agro Salentitfo Brundisium. lu-
5 s*ruin a censoribos cbli£tum est: censa sunt civium capita
dUcenta quinquaginta umim milia ducenta viginti duo. Clau-
flia sotor' P. Claudii, qui contemptjs auspiens male pugna-
vferat, a hidis revertens cum turba premeretur, dixit „iiti-
nam frater mens viveret^ iterumque ela5se.m duceret^. ob

10 earn causam multa ei dicta est. duo praetores turn piimum
c^feati sunt. Gaecilius MeteHus pontifex maxiinus A. Postu-
ttttuiHf consuiem, quoniam idem et flamen Martialis erat,
cum is ad bellum gerendum proficisci vellet, m urbe tenuit
nee passus est a sacris recedere. rebus adversus Poenos

15 a pluribus ducibus prospere gestis summam victoriae C. Lu-
tsitius consul victa ad Aegatis insulas dbsse Poenorum im-
posuit. petehtibus. Carthagiiiiensibus pa?^ data est. f«ia tem-
plum Vestae arderet, Caecilius Metellus pontifex maximus
ex incendio sacra eripuit. duae tribus adiectae sunt Velina

20et Qiurina. Falisci cum rebellasserit, «exto die perdomiti
in deditionem venerufit.

1. prctextatns. 13* cum ifle ad bellum gerendom

3. Attilins CalatinuB, proficiasi oelct.

— exercitG doxit. ma n i 't- j -i

o< < ri-r Tk . . l44 PsBuos planDQs dacibfls*

d. i^tt Pwnts captiaoram c5mit- '' _ _

tatio facta est. ^^« summam uietorie. C. Lacta-

— Colonic deducte suhtFtegelle. •*'^* ^^^' ^^^^ ^^ Egades
4."Bk'tinda8iAm. " inanlw ctasae : P»ttoru fincm
5; ciuiu capita, cclr. mllia. ccaii. ^^ .imposuit.

7. cot«mpti». ...''.■> 17, petentibw CWtbaghienaibufl.

^. a Jjudis dincrtens; - • - - «- Cum tedium ueste ardtrtt.

r?*'"^- • ' ! • Ceciliiis ffletellus. . "

". ' iternmq;. ■ -r j*; ,,..».,.• ,

— ob earn causam mul<<tafc»' est. ^^' ^'^* ^^^^' '

Duo Pretores. ^ ' *-' Dim tHbas adieete^sanl:' Ve>
11. Cecilius Metellns. lio* « fisgnilina. .

— A. Postomlu Consiile. quo- 30. sexto die domtti in <feditio-

^^ »^®«"- ' nem ueneront.

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Titi Livi Rerum Romanorum ab urbe condita libri"

See other formats