Tractatus de benedicta incarnacione

Digitized by tiie Internet Arciiive

in 2010 witii funding from

Boston Library Consortium IVIember Libraries

http://www.archive.org/details/tractatusdebenedOOwycl

Cractatu0 ne iBenetiicta Jncarnacione.

ta<5k^^|ft5t^c^ 1^4» 2*(f?f^q:^^tJt»trttii v^
tfe^ ^ fb-liitt^f Wte t^irtf «^4*^4- 4^ vt^ ttic

^ofrr" mC' «^ m;^«' t |;pt* qj^ ct»»^ fp CTnrvcpo v;pt

t«5q^<5Jmi^ifttt^(pw^4p ^«S^m^^^S^^^^'

«i^ ^monvw^^^flr^nt^^^^ltttReSrc^

sArt^m^f^ ^ ^ctrt^ c^rtT tttAttvd* T5r^«ta
/ftTW-/t>tSi*5 <^ttit 4av<^An4«> ^^ti^jayftlr^mtj^^^

4^ <»?f^tT^ttt^Vt%<^OA(f5(JJt-^tft-^,^UTTtiAtfr

W^^ Ji>^. l ^» 4^tttivu>i trte S 4^ dv^i^tf^tff ^ '

3loI)anms ajaptUf

Ctactattt^ tre JJenetitcta
3Jneatnaetone

NOW FIRST PRINTED

FROM THE VIENNA AND ORIEL MSS.

AND EDITED

WITH NOTES AND INDICES

BY

EDVAED HAEHIS, M.A.

LINCOLN COLLEGE, OXFORD.

LONDON:

PUBLISHED EOR THE WYCLIF SOCIETY,

BY TRtJBNER & 00., LUDGATE HILL, E.C.

MDCCCLXXXVI.

JOHNSON REPRINT CORPORATION MINERVA, G.m.b.H.

NEW YORK AND LONDON FRANKFURT AM MAIN

f

(3R.

BOSTON COLLEGE OBRSEIY

CHESTNTTi" HILL, MASS.

1967

First reprinting, 1966

Printed in the United States of America

CONTENTS.

PAGE

Pkepaci

vii-xxviii

I. Atjthenticity ....

vii

II. Date .....

viii

11]

. Transmission

X

I^

. SUBJECT-MATTEE AND StYLE .

XX

TRACTATUS DE BENEDICTA INCARNACIONE.

Peologus ......

1

Chapter I. . . . , . i

3

II. . . . .

13

III. ....

28

IV. . . . . •

49

V. .

65

VI. . . . . .

85

VII.

105

VIII. .....

123

IX. ....

142

X

160

XI. . . . .

185

XII. .....

. 201

XIII. . .

216

NOTES .

.

. 233

Index

I. References to Holy Scripture .

253

?> -^

-1. References to other Authors

. 257

„ 1]

I. Rarer Latin or Greek Words .

264

„ I

V. General .....

. 266

PREFACE.

I. Tlie treatise De Incarnatione Yerbi now first printed in
this volume is the unqiiestioned work of WjT-clif. The style is
i-inmistakeably his, the phraseology often identical with that used
by him in other works, and the substance agrees with what he
maintains elsewhere. Moreover, besides the quotations of this
book in the De Veritate S. Scripturae and the De Universalibus,
noted by Dr. Shirley in his Catalogue, it is expressly referred to
in the Trialogus (p. 22o, Lechler), and is quoted in the De
Ecclesia, p. 126 in Dr. Loserth's recently printed edition.
Furthermore, Walden, in his Doctrinale Fidei, writing within
forty years of Wyclifs death, quotes several passages from
various parts of the book. These and other coincidences will be
found in the Notes at the end of this volume.

By way of more direct external evidence the three Vienna
codices bear Wyclifs name in the Incipit or Explicit or in both.
In the margin of the Oriel codex ' W. de Incarnatione Verbi ' is
written in the top right-hand corner of each leaf, in a hand con-
temporary or almost contemporary with the copyist's, i.e. about
A.D. 1400 ; and there are besides in the margin of the same MS.
two special notes of the same date connecting the text with
Wyclif. One is a marginal note on fol. 225d, on a line with
page 113, line 28, in this edition, ' Nota exposicionem in de
materia et forma cap secundo secundum Wyclif,' ^ which is the

> See facsimile specimcn page at the bcginning of this volume.

Vm PREFACE.

onl}^ appcarance of the autlior's name in ihll in thc Oriel codex ;
and the other, also a marginal note. fol. 234«, on a line with
page 221, line 18, in this edition, * sententia Johis.'

The absence of Wyclifs name from the beginning and end is
probably due to prudential reasons, in view of the Lollard perse-
cution : just as a sirailar cause led to the strange misplacement
of the letters in the several words of the Incipits and Explicits in
many of the Polemical Tracts, as shown by Dr. Buddensieg.

II. The treatise then being- unquestionably written by Wyclif,
to what time of his life does it belong ?

There is no reason to question that Shirley was right in as-
signing it to the group of works written before a.d. 1367. The
absence of any allusion to political matters, of any reference to
reforming ideas as to the hierarchy or the religious orders, and
the Eucharistic theory here adumbrated, all point to an early
date. The author is still the theologian of the schools ; he is
not yet the politician, or the reformer. But some of the views
which he propounds are already branded as heretical, e.g., page
25 top, Obicitur quod dico horribilius Arianis quia dico Christum
esse materiam primam et sic abiectissimam creaturum.

This figures as the fifth of the ' haereses quas primo jactavit in
aera,' but which, according to Fasciculi Zizaniorum, p. 2, did not
attract notice until their author became Doctor of Divinity at
Oxford. Besides the fifth in this list those ' haereses ' numbered
3, 4, 6, and 7, are all enunciated in this treatise, and all main-
tained by Wyclif in the face of opposition. If Walden, or who-
ever may be the author of the narrative in Fasc. Zizan., is right
in stating that these doctrines of Wyclif were not opposed until
their author becarae doctor of divinity, ' cathedrara doctoris
audax arriperet,' it seems to follow that the treatise in its present
form belongs to the early days of his doctorate. Shirley, in his
Preface to Fasc. Zizan., gives good reason for fixing the date of

rHEFACE, IX

tlie doctorate at about a.d. 1363. This year then will be the
earliest possible date for the treatise. And this conclusion is
confirmed by the position taken up here on the Eucharist.
Wodeford, quoted by Shirley, Fasc. Zizan. p. xv, note 4, and by
F. D. Matthevv, English Works, p. xxiii, notes three stages of
opinion in Wyclif on this subject. 'Alias dum esset praedictus
magister Johannes sententiarius Oxoniae, ac etiam baccalarius
responsalis, publice tenuit et in scholis quod licet accidentia
sacramentalia essent in subjecto, tamen quod panis in consecra-
tione desinit esse. [This is the then prevalent Eoman doctrine
of Transubstantiation pure and simple.] Et cum multae quaes-
tiones essent sibi factae quid esset subjectum illorum accidentium,
primo per tempus notabile respondit quod corpus mathematicum.
[This was an attempt to reconcile the received doctrine with
reason and such science as he possessed.]^ Et posterius post
multa argumenta sibi facta contra hoc respondit quod nescivit
quid fuit subjectum illorum accidentium, benfe tamen posuit quod
habuerunt subjectum. [This is pretty much Wyclifs position
in this treatise, page 190, line 23 seqq., although in the same
passage he adopts the word ' transubstantiatio,' and still speaks
of the celebrant priest as ' conficiens,' page 44, line 2.] Nunc
in istis articulis et sua confessione ponit expresse quod panis
manet post consecrationem, et est subjectum. accidentium.' This
is open denial of Transubstantiation. Dr. Shirley says : " We
have here three stages of opinion ; the first while he was Master
of Arts and Bachelor of Divinity ; the second when he became
Doctor of Divinity ; the third from the Confession of a.d. 1381."
All this points to the conclusion that this treatise belongs to the
beginning of WycTifs doctorate : and for the reasons given by
Shirley this cannot be later than a.d. 1367. It belongs there-
fore to the four years immediately preceding that date. There
being cross references between the De Universalibus and our

1 Compare p. 191, 11. 10-16.

X PREFACR.

treatise, it is not possible to state their relative dates : and as
yet tbat treatise is unedited. Possibly wben tbis and tbe De
Anima and otber early pbilosopbical treatises are edited, more
precision may be attainable. This much is certain tbat our
treatise is tbe work of tbe Oxford Realist tbeologian, wbose mind
is already awakening to great difficulties underlying current
conceptions, but bas not yet been urg-ed forward by conviction
or circumstances to any direct opposition to tbem. And tbere
is tbis special point of interest in tbis book that it is a specimen
from a period of Wyclifs development bitberto unrepresented in
any printed work.

III. How and in wbat form has tbis treatise been transmitted
to us ?

So far as is known at present tbe following extract from
Sbirley's Catalogue, p. 6, exbausts tbe list of existing codices : —

1. Vienna, ccclxxxiv.' ff. 75-104.

2. „ ccclxxxvii. ff. 37-110.

3. „ cccciv. ff. 115-157.

4. Oriel CoU. Oxford, xv. ff. 117-235.

5. Bib. Reg. 7. B. iii. imperfect.

Tbese five codices bave all been made use of for this edition.
Tbey are referred to bencefortb as follows : —

1 . Yienna as A.
3. „ B.

2. „ C.
Oriel 0.
Bib. Eeg. M.

I proceed to give some account of each. And first of the
three Vienna MSS., the following report is supplied by Dr.
Ilerzbergfraenkel, who kindly undertook to examine them for
tbe purpose.

' Since Shirley's catalogue the Vienna Library of MSS. has been renumbered.

PREFACE. XI

A. Cod. Vindolj. 1387, membranaceus, fol. ; 215 folia. Singula
folia in quaternas columnas, paginae in binas, divisa sunt. In fol.
TSa — 104c. Tractatus de Incarnacione continetur. Pulchra scriptura
unius per totum tractatum manus, seculi 14* exeuntis vel ineuntis
15* esse videtur. Notae et glossae in marginibus variis manibus
adjectae sunt. Praecedunt prologum haec verba rubris scripta
litteris : Prologus mgri Johls de Incarnacione. Eodem colore titulus
ipsius tractatus excellit. Explicit prologus. Incipit de Incarnacione
Capitolum primum. Litterae initiales capitulorum sunt omissae vel
potius nondum depictae, in lacunis enim parvula signa miniatori
litteram ponendam indicant.

Notarum marginalium triplex distinguo genus praeter paragraphos
A, B, etc, quibus capitulum primum in minores dividitur partes :
(a) correcturae, voces in textu omissae vel a textu discrepantes saepe
alia manu scriptae ; (b) argumenta brevia textus vocabulum signifi-
cantissimum repetentia ; ad exemplum fol. 75b. (cap. I. p. 3, 11. 9, 10)
in margine Somo perfectus, Augustinus : vel etiam (c) argumenta
majora in tractatu dicta paucis verbis exprimentia et haud rarenter
quasi glossantia; ad exemplum ad Cap. I. p. 3, 1. 21 seqq. Creaturam
Christum asserentes sicut et negantes quomodo sunt intelUgendi ; ad
p. 8, 1. 8 seqq. Persona hominis sifiat ex corpore et anima non videtur
disiincta ah (h)unitate integra et completa facta ex eisdem.

Notae sub (b) et (c) specificata diversis et inter se et a textu
manibus scriptae sunt ; nonnullae speciei glossae in pedibus foliorum
ita positae sunt, ut, si eas legere velis, codicem perverse tenere
cogaris.

Cod. 1387 praeter tractatum de Incarnacione haec continet :
ff. 1-75. Wycliffi De Eucharistia (2° tract.), et De Trinitate :
ff. 104-215 ejusdem Epistolae octo, De Mendaciis, Descripcio fratris,
Conclusio de officio regis, De IV imprecacionibus, De solucione
Satane, De purgatorio, De Clavibus ecclesie, De tribus partibus
ecclesie, De sentencia incarcerandi, De condemnacione 1 9 questionum,
De vaticinatione, De dotacione ecclesie, Speculum secularium domi-
norum, De paupertate Christi, Ad parliamentum regis, Super Matthaei
21, De Antichristo super Matthaei 24, Dialogus, Trialogus.

B. Cod. Vindob. 4307 chartaceus, folia 242, 4to. Eolia 115-157
tractatum de Incarnacione continent. Scriptura parva sed distincta :
ut in fine elicitur anno 1433 exaratus est. Titulus rubris scriptus
litteris : Incipit tractatus de incarnacione mgri Jo. Wyhleph. In
margine ; Prologus. In fine prologi : Capitolum primum. Multae
paginae in frontibus d' incarnacoe m" Jo. Wy. vel numeros capitulorum

Xil PREFACE.

exhibent. Litterae initiales prologi et primi capituli variis coloribus
sed pessimi gustus depictae ; ceterae plerumque desunt et eodem ut
in A. codice 1387 modo indicatae sunt. Notae marginales rarae et
nuUius momenti non consonant glossis Cod. 1387.

Codice 4307 continentur Johannes Ssarp Tractatus De Anima : Joh.
"Wiclef De Composicione hominis. Idem De TJniversalibus. Idem de
Incarnacione. Tractatus De ente in communi. Tractatus De Ente
in particulari.

C. Cod, Vindob. 4504 chartaceus. 153 foU. 4to. Fol. 37-1105
tractatum de Incarnacione continent. Scriptura codici 4307 fere
coaeva. Titulus, litterae initiales, notae, marginales desunt. De
Bened. Inc. Jo. Wihlif a, manu sec. 17 in initio tractatus scriptum ex
Explicit desumptum est. Capitula partim alia manu numerata,
partim numeris carent. In marginibus paucas invenis correcturas,
in f. 66a corrige in margine scriptum est. Codicem nihilo minus
diligentem definitivamque perscrutationem evitasse multae textus
lacunae non expletae satis demonstrant. Duodena folia quatemionem
constituunt ; in fine folii 12* numerus ponitur, primus fol. 485,
secundus 605, etc.

Codex 4504 continet infra scriptos Joh. "Wiclefi tractatus : De
Simonia, De Incarnacione, Sermo super illud probet autem se ipsum
homo, Epistola pape Urbano missa, De Composicione. In folio non
numerato inter thecam et fol. 1, manu seculi 15', Hic de composicione
hominis non est examinatus.

Ex Explicit hujus codicis R. Beer titulum tractatus in Be Benedicta
Incarnacione'^ transformavit. Sed optimus codex A. 1387, ut etiam
B. 4307, Be Incarnacione tantum scribunt, et nullam video causam
quare notulae illi sine dubio non ab auctore factae sed a scriba additae,
major fides sit attribuenda.

De codicum A, B, C affinitate. •

Cum tres codices Yiennenses tractatum De Incarnacione continentes
per omnes suas partes verbo tenus conferre magnum opus et inutile
esset, capitula tantum in paginis impressis 1-13 et 65-70 contenta et
hic ibique nonnullos locos minus extensos diligenter et accurate
comparavi. Quae inde resultent, paucis verbis dicam.

Codices A, et B, et C unam textus recensionem repraesentant a
codice Oxoniensi non mediocriter discrepantem. A veracissimum esse
ex comparacione cum reliquis manu scriptis facile demonstratur ;
omnes enim fere B et C differenciae aut nullius momenti sunt, aut

1 V. Note, p. 233.

PREFACE. XIU

sensum deteriorant. Sed qualis horum trium codicum sit affinitas,
minus evidenter definiri potest. B et C es A desumptos esse haud
probabile mihi videtur. Nam in A gradum (p. 3, n. 7), sic (p. 4, n. 5),
infirmum (p. 6, n. 3), finaliter (p. 12, n. 14), pure (p. 12, n. 15),
racionahiliter (p. 66, n. 13 et saepius), similihus (p. 69, n. 1), ita
distincte scripta sunt, ut scriba codicis B nullo modo gaudium, sicut,
infirmius, faciliter, purus, racionaliter, suhstancialihus legere potuisset.
Ex quibus concludo codices A et B ex eodem exemplari descriptos
esse, A majori cura, B minori diligentia adhibita.

Codex C nondum finaliter correctus paucis locis ab A differt,
quarum lectionum variantia ex defectu manus corrigentis sufficienter
explicari potest. Nihilo minus et hic probabilius mihi e communi
cum A et B fonte derivari videtur."

The following account of the codex in the British Museum
is supplied by Mr. F. D. Matthew, who kindly collated my
proofs with this MS., and thereby gave valuable assistance in
cases of difficult readings. Moreover, the knowledge of the
contents of this abstract or summary proved to me of great
assistance in iinding the main thread of thfe argument, and in
breaking up the text into paragraphs.

M. Bib. Reg. 7, B. iii. Casley's Catalogue gives the contents
thus : —

1. Gulielmi "Wodeford de Sacerdotio Novi Testamenti Liber,

aKe(f)aXo<s. chartaceus.
2. Quaestionum 72 de Eucharistia Liber.

3, Johannis Wycliff de Incarnatione Yerbi Liber.

4. ■ Confessio de Eucharistia.

5. Assertiones ejusdem 24 damnatae.

6. Thomae Winterton contra Confessionem "Wiclevi, Liber.

It will be seen that all the contents relate to Wyclif ; they have
probably been always together, and are not a fortuitous concourse of
tracts, although the present binding is only about a century old.

The volume is a folio of 85 leaves, about 11^X8 in. Casley de-
scribes it as ' chartaceus ' ; it is in fact made up of quires of 7 or 8
leaves, in each of which the outer leaves are parchment, the rest stout
paper. The only exception to this arrangement is that at the end of
the tract Quaestionum 72, only two leaves (64, 65) are of paper, and
the De Incarnatione begins a new quire with a leaf (66) of parchment.

XIV^ ■PKEFACE.

The book is incomplete, having on its last page the beginning of a
tract on the poverty of Christ.

The ■writing varies very much in the volume ; some parts being
inuch. clearer and more careful than cthers. The worst is the De
Incarnatione, which is written very hurriedly, with excessive con-
tractions. The lines are generally crooked and very close together.
Some parts of the first treatise {JDe Sacerdotio) are almost as bad.

The relation of the MS. to the text of our tract is curious. Yery
much is omitted, and the joining words and clauses of sentences are
commonly altered, while on the other hand long passages are given
verbatim from a good text.

I was at first inclined to hope we had here the notes of a pupil who
had heard the Be Incarnatione as lectures, hut I now take this copy
to be a summary made from a MS. for the use of the writer. The
parts copied contain the main course of the argument, the omissions
being chiefly of illustrations and authorities cited. A listener would
he less choice in his selection and less full in the pieces given. More-
over, the best judgments I can obtain say that the writing is not of
Wyclifs time, hut of the fifteenth century.

0. Cod. Oriel. XV. The Oriel MS. is found in a volume thus
described in Coxe's Catalogus Codd. MSS. Orielensis : —

XY.
Memhranaceus, in folio grandiori, ff. 279, sec. xiv. exeuntis, hinis
columnis exaratus.

1. Eicardi Badulphi, Armachani, opus in P. Lombardi Sententias,

in quaestiones xxix. distributum, praevio sermone super
idem, f. 1.

2. Roberti Holcoth quaestiones in Sententiarum libros.
in calce

Laus tibi sit Christe quoniam liber explicit iste,
Mentem scriptoris salvet Deus omnibus horis.

3. Quaestiones duodecim magistri Nicholai Aston Oxoniae dis-

putatae, fol. 202.

4. Tractatus de communicatione idiomatum in capitula viginti

distributus, fol. 214b.
•5. W. [an Jo. Wycliffe] tractatus de Incarnatione Yerbi, capitulis
tredecim, fol. 217.
Incip. "Prelibato tractatu de anima qui introductorius est
propter incarnacionis mesterium."

PREFACE. XV

6. [_Rogeri ?] Swinesliead Quaestiones super Sententias ; in calce
mutil, fol. 235.

This copy is undoubtedly of the date assigned in the Cata-
logue, i.e. about a.d. 1400. The ornamentation and hand-
writing is distinctly English as one would expect. The initials
are delicately drawn and of simple design, consisting of leaves
of flowers, but no heads of animals ; and there is no pretence
to a high standard of illumination. The material is vellum^
and is in good preservation, but little stained. The height of
the page is 42i centimetres, the breadth 30 : the height of
column 31, breadth 8f ; interval between columns 1| centi-
metres. This gives a handsome margin. There are 72 lines
in each column, written on very faint lines ruled in red. The
large initial beginning the treatise, extending with its flourish,
Irom the top to the foot of the column, is in blue and vermilion :
as also are the smaller initials at the beginning of each chapter.
Paragraphs are marked with coloured initials alternately blue
and vermilion. At the top of right-hand margin of each leaf
is written W. de incarnatione Yhi ; there is no other title.
There is in the margin in parts a fltful kind of analysis of the
text ; but this is not continuous, nor always correct. Besides
this, occasionally the name of some author quoted in the text
is written in the margin, and such remarks as ' nota bonam
rationem,' * argumentum bonum.' To two such comments of
special interest I have called attention above, pp. vii, viii. From
the top of fol. 229 (p. 194, 1. 30 of this edition) the numbers of the
imperfect numerical analysis are framed in red, thus jCa™ 12™|,
and from the same point the longer notes are generally under-
lined in red.

The punctuation is scanty and worthless, except in the case
of paragraphs, which generally correspond with a new sentence.
Only fresh chapters begin with a new line : there is no other
break in the text; and the breaking up in this edition has been

XVI PREFACE.

done on my own responsibility, and was a matter often of donbt
aud difficulty. This MS., kindly lent me on two occasions for
considerable periods by the Provost and Fellows of Oriel, I
copied carefully ; and have since collated my copy, and lastly
the printed text and notes with it.

The Vienna Codex A. was copied for me with great care by
Mr. Rudolph Beer, who also collated B and C, and supplied
me with their variations : my proofs have been returned to
him for a second collation. In this respect, therefore, every-
thing' has been done which which could be done to secure the
result aimed at, that is, that this edition should place the
reader in possession of the facts.

As to the construction of the text, although naturally inclined
to lean on the one English copy 0, with which alone I was
personally familiar, yet after comparing its readings in many
places with those of A, B, C, I did not feel justified in taking
the easier and less responsible course of printing the text
either of 0 or of any one of the codices, and appending the
variant readings of the rest in the margin : but it seemed best
to select from all the materials at command, including the
fragmentary Codex M, what appeared to be in each case of
discrepancy the best reading, and to place that on the page,
noting at the foot the alternatives supplied by the other MSS.
And in this I had Lechler's Trialogus as a precedent. In very
few instances, never without a statement at the foot, have I
departed from tlie authority of the MSS. entirely. Hence,
wherever I am right, the reader's purpose is served ; he has
before him the best text; where I am wrong, he has at hand
the materials for a more correct judgment.

For the sake of completeness I have made no distinction
between important and unimportant variations, and have placed
all readings of A, B, C, 0 not embodied in the text into the notcs
at the foot of the page, with the exception of the numberless

PREFACE. XVll

alternative readings of 'ille ' and 'iste/ and a few unimportant
variations in tlie order of the words. I have endeavoured also to
give the spelling, I must not say the orthography, of the MSS.,
€ven when it is manifestly incorrect, e.g. methaphisica, anthi-
tesis, dyabolus. Editions like this, besides their interest to
students of theology or philosophy, contribute material also
to the students of language. It is noticeable in this con-
nection that there is scarcely any Greek word whicli is not
misspelt.

As to the relative value of the MSS., I think 0 is the best,
as probably it is the oldest ; but the contributions to a good
text, furnished by Mr. Beer and Mr. Matthew, are invaluable.
A careful analysis of the various readings will, I think, establish
this one point, the only one to which I can see a clue, as to
the relation between 0 and A, B, C, viz. that 0 is more nearly
allied to C than to either A or B. Besides numerous smaller
coincidences peculiar to 0 and C, there is a reraarkable omission
(p. 68, 11. 19-25) common only to these two codices.

There is a strange historical ignorance displayed in A, B,
and less distinctly in C, on page 155, line 21, where the two
former insert ' Nestorius/ the latter ' n,' in the text to explain
the ' clericus in fide devius ' against whom St. Anselm wrote
his treatise on the Incarnation. Of course it is Roscellinus
who is referred to (v. Note ad loc. cit.).

Besides the short omission on page QS, just mentioned,
as common to 0 and C, there are two longer passages
wanting in 0, and in 0 only. The former of these, page 134,
line 31, to page 136, line 25, contains the statement of a
metaphysical objection to Wyclifs doctrine, which is also the
Catholic doctrine, that Christ did not become a person by the
Incarnation, and the answer to that objection. The omission
is cleanl}^ made, and does not seem to be due to a copyist's
•carelessness ; rather the passage appears to be an addition to

XVlll PREFACE.

the original treatise. The argnment in it is soraewhat involved^
and there is a remarkable sentence at the foot of page 135,
which bespeaks so mnch greater freedom in the use of Greek
metaphysical terms than Wjxlif usually displays, that one feels
almost inclined to follow 0 in rejecting it. However, the
existence of the passage was known to the annotator of 0. who
writes in the margin ' deficit multum.'

The other oraission on page 168, line 25, to page 170, line 15
is curious. The omitted passage consists of a quotation frora
a Decretal and the application of it to Wyclif s argument :
and there is no hint in the raargin of 0 of any oraission. I
can only suggest that perhaps a LoUard copyist or his eraployer
did not set much store by a papal anathema. It is even possible
that Wyclif himself in his later years raay have preferred to
withdraw an arguraent which rests on the dictura of one Pope
Alexander III., the patron of Thoraas a Becket and adversary
of Henry II., and which had been reissued by another Gregory
IX., the oppressor of Henry III. On the other hand, the
only other reference to a Decretal in this book (page 122,
line 15) stands in all the four codices alike. And it is quite
possible that 0, instead of being frora a later, raay be from an
earlier ' edition ' of the treatise, and A, B, C may be frora a
later one to which the author had added as subsidiary argu-
ments the additional passages not found in 0.

It is perhaps remarkable that so many copies of this treatise
should survive, especially when we reraember on the one hand
the attempts to exterminate the works of Wyclif, and on the
other the nature of the treatise. It has not the popular interest
of the English sermons or of the polemical tracts, still less of
the English Bible. And it is araong the works, copies of which
were publicly burnt at Prague on July 16, a.d. 1410. Dr.
Johann Loserth has given us the following interesting account
of the conderanation and burning of the Wyclif books in his

PREFACE. XIX

valuable nionograpb, * Wiclif and Hus,' English ed. 1884,
p. 114 :—

" A papal bull was issued by Pope Alexander V. Deceniber 20,
1409, conferring on Zbinco, Archbisbop of Prague, tbe commission to
take measures against the heretical doctrines. . . . The commission,
■vvhich he had called together in accordance 'with the papal bull,
pronounced the judgment . . . which was likewise proclaimed by
Zbinco at the summer Synod o£ 1410 — that the books of "Wyclif
should be burnt. . . . Of the books of Wyclif the following were
nientioned by name : — 1. Dialogus ; 2. Trialogus ; 3. De Incarna-
cione Verbi Divini; 4. De Corpore Christi ; 5. De Trinitate ; 6. De
Ideis; 7. De Hypotheticis ; 8. Decalogus ; 9. De Universalibus
Healibus; 10. De Simonia; 11. De Fratribus Dyscolis et Malis ;
12. De Probacionibus Proposicionum ; 13. De Attributis ; 14. De
Individuacione Temporis ; 15. De Materia et Forma ; 16. De Dominio
Civili ; 17. Super evangelia sermones per circulum anni.

Against this decision the university was the first to raise its voice,
on the 21st of June : then Hus, who, four days later, in conjunction
with seven others belonging to the university, addressed a solemn
appeal to John XXIII. (who had meanwhile succeeded Alexander V.
as Pope) ....

As regards the prohibiting of the possession of Wyclif 's books, the
appeal points out that only a fool, who is entirely devoid of acquaint-
ance with the Bible and with canon law, could consiga to the fiames
the logical, philosophical, moral, mathematical, theophysical books ;
as also those on matter and form, on ideas, etc, which contain many
noble and glorious truths, but not a single error. Moreover, Hus
urged, by the death of Alexander Y., the authority entrusted to Zbinco
for this prosecution had lapsed.

The university had meanwhile invoked the mediation of the King ;
and at his intervention the Archbishop consented to postpone the
«xecution of the sentence until the Margrave Jost should have come
to Prague from Moravia. As, however, the arrival of the Margrave
was delayed, Zbinco caused Wyclif 's books to be burnt on the 16th
July. This auto-da-Je was carried into effect in the court of the
archiepiscopal palace on the Hradschin, in the presence of the Cathe-
dral Chapter and a great multitude of priests. More than 200 MSS.
were consumed, containing the works of Wyclif. Stress has been
laid upon the fact that several of them were sumptuously bound.
Yet only the smaller proportion of Wyclifs books which were to be

XX PREFACE.

found in Bohemia fell Tictims to the Archbishop's injunction ; for, as
is related by Stephen of Dolein, the Wyclifites publicly boasted that
the Bishop had burnt indeed some very renowned books of "VVyclif,
but not all. " We still have most of them, and are collecting others
from every quarter to transcribe and then possess them."

It is due to this bold resolve not to lose the works of
W3'clif, which the Hussites at any rate higlily valued, that we
owe these Vienna codices.

The Oriel MS. has been in the possession of tlie College
since a.d. 1454. The following extracts from the Treasiirer's
books have been kindly supplied me : —

1454. Feb. 14. Sol. pro uno libro operis "Wyclyffe de dominio civili

et blasfemia & ligatura certorum & cathenatione

librorum vii^ vi"*

,, April 18. Sol. pro libro empto a Johanne More continente

Armacanum Holkot & "Wyclyff super sententias xlii^

Of these volumes the former has slipped its ' chain,' the
latter is the volume containing our treatise, for which the
College paid 42s. — a large sum considering the value of money
in those days.

IV. This description of the treatise of Wyclif as ' super
sententias,' as also its place in a volume of treatises on the
work of Peter the Lombard, indicate the point of view from
which it must be regarded. It is a Scholastic treatise ; it
treats its subject from the Schoolraen's point of view ; its
method is that of the Schoolmen. It is necessary to bear this
in mind, or readers will be disappointed or will fail to follow
the anthor's argument. The doctrine of the Incarnation as
expressed in the Catholic creeds is assumed ; the author en-
deavours to establish to the reason this article of the faith.
But he is not so much concerned with unbelievers as with
what he considers the partial or inaccurate definitions of other
* modern doctors.' William of Occarn (died a.d. 1349) had

PKEFACE. XXI

about tlie time of Wyclifs birth revived the great Nominal-
istic controversy. " Universals, said Occam, bear tbe same
relation to the infinite number of individuals that signs do to
the things signified. The universal, be it a thought or a
word, is iiothing but a sign which by suppositio is beforehand
taken to denote a number pf individual things, and is thus the
common noun denoting them all." Now Wyclif was from
the beginning to the end of his life a thorough Realist. In the
unprinted treatises, De Universalibus, De Ideis, De Materia et
Forma, he sets himself to prove and support the Realistic
hypothesis. In our treatise he assumes it as proved and
constantly (v. Index IV. Realism, Universals) inveighs against
the ' doctores signorum,' ' non ponentes universalia praeter
signa,' ' negantes universalia,' etc, although he nowhere
qnotes or names Occam. Indeed, the theory is necessar^^ to
his view of the Incarnation. The Word, Wyclif says, assumed
Man, not the person of any individual of the species Man,
nor yet abstract Humanity, but Man the ' res communis ' by
virtue of which the individual supposites are what they are ;
assumed Man as he is in the ' forma esemplaris,' in the Divine
idea. Christ took on himself in the Incarnation the nature
not of a man, or of many men, but the ' communis humanitas '
of all men, so that he is at once ' communis homo ' and ' unicus
homo,' The Man (ch. xiii.). And lest this should seem to place
' the Man Christ Jesus' at a distance from his brethren ' the sons
of men,' Wyclif constantly repeats that, to the Realist, it only
brings Christ nearer, nay, identifies him with other men : for
the ' forma ' and the ' formatum,' the individual and the uni-
versal, are identical. Although he would not deny the extreme
Realistic position * universalia ante rem ' in the sense of
priority in thought and causation, ' universalia in re ' is Wyclifs
favourite formula. ' Every universal is identical with each
and all of its supposites ' (page 145, line 19). Therefore

XXll PREFACE.

' unica commimis hiimanitas est quelibet persona hominis
(page 20, line 10), i.e. the one common Humanity is identical
with any individual man : again (page 218, line 8) ' hic com-
munis homo . . . est idem singularis homo, omnium hominum
quilibet.' Christ is the * homo communis,' the idea of Man ;
by the Incarnation he is objectively ' unicus homo ' : he is
* eadem communis humanitas que est quilibet frater suus '
(page 101, line 28). Certainly here was a brave and subtle
efFort to give to the understanding a reason for the faith that
Cbrist is one with all his brethren. It is another conspicuous
instance of our author's desire to fis his foundations deep and
solid. He was not content with metaphorical expressions
about membership in Christ; he essays to establish that union
on a metaphysical necessity, and to bring it home to others
as a logical sequence. Different minds will estimate difierently
the value of the attempt; and if few in our day can accept
Wyclifs argument as a settlement of the question, no one who
studies the treatise from the author's standpoint will fail to
admit the power and subtlety of his reasoning. This identifi-
cation of the Eternal Word with the idea of Man, and at the
same time by reason of the metapliysical oneness of idea and
reality, by reason afso of the logical identity of universal and
particular, the identification of Christ the Incarnate Word with
each individual man, is the keystone of the treatise, and is, so far
as I know, in this form peculiar to Wyclif. The Realistic position
is essential to his argument and, even, as with much plausibility
he asserts, to the very existence of catholic doctrine (page 144).

But Wyclif has more than a scholastic, more even than a
theological interest, iu vindicating the reality of Christ's
Inimanity. At times his style glows, his heart seems to throb
beneath the words, as he struggles to express the intensity
of his conviction. The literal reality of Clirist's human
nature is a ' most precious jewel/ ' absoluta humanitas Christi

PREFACE. XXIU

illiid jocale preciocissimum ' (page 54, line 20), whicli he
will not surrender. Hence his laboiir in Chapters i. ii. v.
to establish as catholic truth that 'Christ is a creature': hence
he argues that ' Christ did not cease in the three days and
never can cease to be man,' in Chapters iii. iv. v. viii. : the
Jesus of the Gospel narrative is the same yesterday, to-day,
and for ever. Moreover, Christ and the Humanity of Christ
are henceforth one never to be divided '• this is the contention
of Chapter x. : that Christ is man in the plain sense of the
word ' man ' is the gist of Chapter vi. : that he is liable to
all the ills that flesh is heir to (mobilis) is the argument of
part of Chapter vii. Wyclif will have no unreal, equivocal,
histrionic humanity, not a God come down to us in the likeness
of men, but our 'brother,'' ' univoce homo cum aliis hominibus,'
' frater cum fratribus suis,' living as we live, suffering, dying,
being buried as other men. And the Evangelical Doctor.often
loses the stiffness of his Latin style, the scholastic fetters fall
off him, and he rises into a real beauty and eloquence of ex-
prcssion when possessed by this thought, e.^. page 64, lines 24
seqq. ; page 26, line 13 ; page 184, line 6. Tet with all his
clinging to the humanity of Christ, Wyclif does not yield to any
one in his assertion of the other side of the Catholic creed.
Christ is three natures — Deitas, anima, corpus : two forms, God
and Mau. His doctrine of the Word is that of the orthodox
Fathers and Schoolmen, but he brings into prominence the
ideal and potential existence of all things in the Word (page 12,
line 13). The Word is both Deity and all ideas, i.e. all the
truth (page 113, line 21). This doctrine of the Kealist doctor, as
Lechler has shown, is based on St. John i. 4, according to the
punctuation of the Vulgate : ' All that was made in Hini was
lifc ; ' and it is supported by the traditional identification of the

^ ' The Christ of Aquinas is after all not our brother, not a man, but only a
ghastly simulacrum.' — Bruce, Humiliation of Christ, p. 79.

XXIV PK.EFACE.

* Word' of St. Jolm with the 'Wisdom' of Proverbs and the
Book of Wisdom, which our author enlarges upon, pp. 11, 12,
and chapter vii.

But the treatise being obviously controversial, he does not
dvvell long* on points like this, then generally admitted. He is
controversial, but he is more concerned to establish positive
truth than to establish or refute various negations rife in the
schools. He can agree to most men's afSrmations : their
sweeping negations he may perhaps admit with limitations (page
13, line 10). He takes his stand on the plain literal meaning
of Holy Scripture. The facts vouched for there are enough
for him. Hence he is impatient of the numberless questions
which arise out of hypotheses which the Schoolmen had pro-
pounded. The question as to the necessity of the Incarnation
he does not directly handle ; but, in contrast to the generality
of the Scho.olmen, he clearl}^ would answer the question in the
affirmative. Only through the Incarnation is the Divine Idea in
Man realized. Peter Lombard had raised the question whether
the Incarnation could have been accomplished by the Father
or the Holy Spirit. Towards the end of the treatise Wyclif
replies in the negative, Chapter xiii.

Likewise he shrinks from admitting with Aquinas the possi-
bility of the Word assurning many humanities : to this he
replies that in assuming the * communis humanitas,' he assumed
not one or many, but all humanities. He makes what seems
to us unseemly mirth (page 65, line 10) over the Scotist
hypothesis of the possibility of the assumption of a non-human
animal nature.^ In the concluding chapters xi. xii. xiii. he

1 Lest any hasty modern reader should dnb the Schoolman ' dunce ' for such a
thought, he may find in Wilherforce on the Incarnation, ed. iii. I80O, p. 209, the
same hypothesis glanced at. " Had God heen pleased to employ the organs of some
inferior animal . . . for the expression of His will, such nature had not been
susceptible of that personal union -with Him which is set forth in the Incarnation
of Christ." And near parallels to the Scholastic hypotheses and questions on this
subject may, I believe, be found by the curious in the controversy which took place
Eome forty years ago among the Christians commonly called ' Brethren ' on the Very
Humanity of Christ,

PKEFACfc:. xxy

allows Limself to haiidle some of these ' vermiculate questions/
but his general attitude is tbat of impatience with them. He
wistfully regrets that the days are past ' ante Petrum Lom-
bardum/ when men abstained from these futile hypotheses.
He denies the wisdom, he even fears the sinfulness (page 228,
line 15) of discussing them. Thus, although with one foot he
stands in the Scholastic age, the other is seeking a resting
place elsewliere. He has no patience with the puerile vanity,
the love of novelty, the ambition, the manifold discordances of
the ' moderns ' : he cares for reality, fact, truth. What God,
in fact, has done, that alone is real, is possible, is true (page-
228). God's word must be taken, and taken literally * de vi
vocis,' ' de virtute sermonis ' : the logic of Scripture transcends
all other logic. First, What saith the Scripture ? and, secondly,
What is the ' concors sententia ' (page 159), what is the voice of
the Catholic Church in its interpretation ? Listen to this rather
than to the frivolous and swollen disputations of the 'novelli,'
the new-fangled doctors. Thus we see in our author, while
still only a disputant in the schools at Oxford, the germs of
his future revolt from medieval routine. He leans upon the
Biblo (canonica) absolutely : next, St. Augustine as * subtilis-
simus explanator ' is made most use of. St. John of Damascus,
St. Bonaventura, Hugo of St. Victor, are never questioned, but
quoted as absolute authorities : but St. Thomas Aquinas may
be mistaken (Chapter xiii.), Duns Scotus and the modern
Doctors with their endlessly divergent hypotheses have not
been free from sin (page 228), the Nominalists from Koscellinus
downwards * ille clericus in fide devius' (page 155) would render
Christian faith impossible.

On the Eucharistic question there is the like nascent indica-
tion of the attitude which he afterwards took up. It is still
miraculosa transuhstantiatio, but Wyclif is not unaware of or
unwilling (p. 186, 1. 10) to recite the opinions of certain of the

XXVI PREFACE.

saints (qiiotlibet dicta sanctorum, p. 190, 1, 25), wliicli seem to
mean (sonant), that even after consecration tlie bread and wine
are bread and wine. He makes a praiseworthy effort (11. 26-29)
to explain their words awa}^ in what seems to him the orthodos
sense, but gives np the attempt to define the Eucharistic change
as unnecessarj to a ' pilg'rim's ' faith.

It must be confessed that Wyclifs mind is as yet a strange
medley : he uses the very methods which he condemns ; he
wanders into hypotheses where in the attempt to follow him
one finds oneself * moving abont in worlds not realized,' and
for me, at any rate, the attempt to analyse his meaning breaks
down {c.g. Chapter xi. pp. 194-199) : the width and variety of
his knowledge tempts him to combine incongruous materials:
Aristotle and Eaclid, Averroes and Avicenna are brought to
bear on a doctrine of revelation. He makes the hazardous
claim that all Christian truth may be established on grounds of
reason, even the miracles explained ' lumine naturali ' (page
159), even the Catholic faith as to the Eucharist philosophically
sustained by parallels from the natural sciences. In mucli of
this treatise there is crudity and confusion ; but yet there is
also the germ of the revolt from medieval Rome, and the
prophecy of the English Bible. The greater part of the
treatise, now for the first time generally accessible, will continue
to be unread : and those who follow his reasoning will come
to the inevitable conclusion which we almost start to find that
Wyclif himself had reached, that human thought and language
are, after all, unequal to the task of dealing absolutely with
such themes. Seldom has this sense of * knowing only in part'
been more boldly expressed than in these words of Wyclif
(page 115, line 20), " Imo si non fallor omnis locucio nostra
de Deo est figurativa — Non enim habemus nomina quae sine
figura Deum signent." This is scarcely less distinct than two
contemporary utterances witli which I venture to conclude this

PREFACE. XXVll

subject. " The assumption of huraan nature hj the Creator
of it brings us to a point where conception absolutely fails —
where the light of imagination goes out — where language
moves without ideas — where all is lost in one vast and vague
emotion of awe." (Archer Butler, Lectures on Ancient Philo-
sophy, vol. i. p. 143.) And again,

" Our little systems have their day ;

They have their day and cease to be :

They are but broken lights of Thee,

And Thou, 0 Lord, art more than they."

— Tennyson, In Memoriam, Tntroduction.

It is not then to be wondered at if Wyclifs treatise on
the Incarnation leaves the reader unsatisfied. That he will
rise from it withont increased respect and liking for its
author, I do not think possible : and to that end the labour
spent upon this edition has been willingly bestowed. No critic
will know better than myself how incompletely the work has
been done. At a distance from libraries of reference, with other
occupation which has left only occasional leisure for the work,
and above all with knowledge insufficient for an adequate per-
formance of my task, I have done what I could.

The zealous cooperation of Mr. Rudolph Beer, of Vienna,
the readiness of Mr. F. D. Matthew to give me his continual
assistance and highly skilled counsel, the patience and en-
couragement of Dr. Farnivall have made the task a pleasant
one, and my hearty thanks are here tendered to them. To the
Provost and Fellows of Oriel CoIIege for their esceptional
indulgence in lending and prolonging the loan of their MS. ;
to Mr. R. S. Poole for several useful suggestions, and for a
skilled opinion on the writing, etc, of the Oriel codes; to Dr.
Herzbergfraenkel for his report on the Vienna Codices ; and
also to various private friends for loans of books and other
assistance, I also desire to express sincere acknowledgments.

XXviii PllEFACE.

Parting with what has beeii the companion of my leisure for
many a month, whilst I regret the many imperfections, of
which I am conscious in the work, yet I do venture to hope
that even as it is it may contribute something towarJs the truer
appreciation of John Wyclif, and may even aid in what was the
supreme purpose of his life— to win for himself and his race
"" increase in the knowledge of God.'

8, "Wellswood Park, Torquay,
Septemher 9, 1886.

XXIX

COKEIGENDA.

Page 8,

line 25

for

non est

read es^ wow.

i!

9,

,,

26

,,

Dlcit, ' ' deus

,, dicit " i)eMS

>]

11,

,,

22 marg.

jj

308

„ 3. 8. 9.

)>

14,

,,

2

j,

Dist. 2a

„ Z)/s^ l]a.

J)

15,

j,

20 marg.

,j

John xi.

,, JbAw X.

)>

'21,

j.

17

jj

verhum

,, Verhum.

>>

28,

j,

8

jj

Christum ?

,, Christum?^

>>

28,

jj

10

jj

Jeronimus

,, leronimus.

>>

32,

jj

13 marg.

,)

Ueh. viii.

,, Heh. vii.

>>

42,

jj

27

add unquam after Deus.

>>

48,

jj

29

f or pafre

read Patre.

J>

64,

note 6

))

om.

,, om. 0.

J>

74,

line 1 5 marg.

add t7bA?i v. 39.

?»

74,

jj

25 marg.

for John v. 35

„ John X. 35.

)>

88,

j)

14

jj

Grossteste

,, Grosseteste.

Jl

101,

jj

6 marg.

j j

1 Cor. XV.

,, 1 Cor.. xiii.

>>

101,

j,

16

jj

ajfeccione \_et

] conglutinio quo

107,

17

JJ lllj

„ 10

„ lllj

„ 29

„ 136,

„ 10

„ 163,

jj 10

» 167,

j, 9

,, 190,

„ 30

read affeccione conglutino, quodam proprio.
,, Physicorum : Ymaginatur motum read

Physicorum ymaginatur : ' Motum.
,, illa illa read illa.

„ audacter, licet quod read audacter licet, quod.
dele ,

for ad read aliud
,, esset? Unde vead esset, unde.
,, accidenta. Illa ,, accidentata ; illa.

XXX

" Fateor qiiod propter altitudinem materiae ignoro
phirimum ; sed credo quod in patria videho clare
sententiam quam modo halhutioy — "Wyclif, TrialoguSy
page 61.

J> co

ra R

3fcit)annts KKpclif

Cractatu0 De T5enetiicta Jncarnacione.

=5115^-1 PrologUS. The treatise Be

P <l7a1 Anima has pre-

1.0 /aj -^ y . . . pared the way

0 217a] Prelibato^ tractatu Be Anima qui mtroductorius est propter for the presenc

treatise (cf. infra,

incarnacionis misterium^ cognoscendum, restat tractatum Be p. 7, line 2i).
5 Benedicta Incarnacione operosius aggredi cum diligencia,^ requires^T 'he

... r^ Ti. • 1 • n L • treated with

reverencia, et timore. Cum diligencia,'* quia nulla materia carefui attention
est intellectui difficilior, et per consequens oportet mentem difficuity ;
dare operam plus attentam : cum reverencia, quia nuUa * Jn'aU-embracinK
materia theologica est affectui preciosior, cum sub uno ™ystery;

10 comprehendit involucro tocius creacionis ^ et recreacionis

venerabile sacramentum : et cum timore, quia, sicut in nuUa fn-foMng riTk of
materia quis compendiosius promeretur, sic nullibi facilius ''°serous error.
aut periculosius aberratur.^

Dividitur autem tractatus iste' in'' 13 capitula. chapters.

15 Quorum primum, declarando ex testimoniis sanctorum quod t'iiJt'^^chris™'^^s

humanitas sit Christus et per consequens creatura, dat sensum ^^^ a^°creature'

dictorum' in scripturis et in^" symbolo'' que videntur buic ^^ 'Hoiy°ScriZ

opposita. ^*;- -■; ^^^j

Secundum capitulum^^ declarat quomodo ista sentencia ^'itij^^tiig ^^rian

20 discrepat ab heresi Arriana. iir*christ reaiiy

Tertium capitulum ostendit quod Christus f uit homo in > three days ' be-

triduo et obicit multipliciter et dissolvit. andresurrection.

Prologus. Codex A. habet colore ruhro superscriptum : Prologus magistri Johannis
de incarnacione.

Codex B. Incipit tractatus de incarnacione Mgi. Jo. Wykleph. Prologus.

Codex C. manu recentiore : De Benedicta Incarnatione Jo. Wiclif.

Codex 0. in ipso textu nullum titulum habet, sed in exteriore angulo ad summimi
uniuscujusque folii haec addita sunt : W. de incarnacione Vbi.

1 Litera initialis (P) om. A B C. - mesterium 0. ^ dilligencia B. * nullao;)(. 0._

* creacionis om. 0. ^ oberratur A B C. ' ille C. ^ in om. 0. ^ doctorum A B C.

^" in om. 0 C. ^^ simbolo 0. '* capitolum A B C ut j\re semper.

1

2 JOHANNIS WYCLIF [Prclcgtjs.

iv. The opinions Quartiim capitulum iuxta ponit sentencias modernorum

of modern

doctors ; Bona- doctorum, ut veritas plus lucescat.

ventura, Duns

Scotus, Thomas Quintum capitulum, supponendo quod Yerbum non dimisit

Aqumas, Ansel- -^ > i. ± ±

v^^The Word d'd tumanitatem pro triduo, probat ' quod nec potuit dimittere
iTy ''"asiT^^^the ^iaturam quam assumpsit. 5

thTthreelays-'" Sextum capitulum ostendit quod Christus sit univoce
Tn' ^the^* slmp^ie lio°^o ^um aliis hominibus;^ et respondendo objectibus*
^"r^^^^d^^^a declarat quod Christus est, secundum multorum doctorum^

ereature. j. j.- • r, l

testimonia,^ creatura,
yii. Discussionof Septimum capitulum declarando Christi mobilitatem ex- 10

Wisdom vii. 24.

"^^'-^^ts ^aring planat sensum scripture multis ambiguum,^ quomodo sapiencia

*^°°- summe mobilis "^ sit habitu inventa ut homo.

dons^^to^he^^lfsu Capitulum octavum obicit tripliciter contra ydemptitatem

rXted^ ''■ ''^- specificam^ Christi cum aliis et^ dissolvit.

ix. Restates Capitulum nonum epilogat posicionem de humanitate ; et,^° 15

\\ yclif s position

and accounts for narraudo tres radices causantes modemorum discrepancias,

modern diver-

genceof opinion. dissolvit tres objectus eorum per^^ ordinem.

X Tweiveproofs Capitulum decimum suadet'- 12 evidenciis quod humanitas

that the assumed -"- ^-

humanity is assumpta sit Christus ; et hoc '^ roborat doctorum testimoniis

Christ, withcon- ^ '

tCS ^"- et exemplis. ^ 20

xi. Modem ob- Capitulum iindecimum solvit instancias quibus moderniores

jections (Duns

Scotus) lead to doctores vidcntur fulcire suam sentenciam, recitando decem

impossible con-

ciudions. ludicra que concedentes possibilitatem dimissionis annuunt

consequenter.
xii. in what Capitulum duodecimum recitando opiniones varias de 25

sense Christ took ^ ^

Man's nature assumpcione creaturo declarat quod, si assumeret multas

upon him : ^ ^

humanitates, foret '* multi homines, sicut dictat sentencia

xm. Not a man's

or many men's, saucti Thome.

Dut all men's.

This statement Capitulum tredecimum confirmat '^ aliorum sentencias

reconciles diver- >^

teToWng"^ Hd^ quod'^ tunc nec foret unus homo nec multi homines, sed '^ et 30
the church^^tn^d ^^iicus atque multi ; et sic concordat modernorum sentencias

the truth about flTifimiit! "

the Incarnation. ^^^ annquiS.

1 probat om. 0. ^ hominibus om. 0. ^ objectionibus 0. * doctorum om. C.

^ testimonium A B. ^ ambigue 0. "^ mobilis om. C. ^ specificam om. C.

» ac 0. 10 ut C. 11 in 0. ^^ swadet B C. " hoc om. B 0.

" forent A B. allera manu C. '^-^^ dicta aliorum quod A B C. '^ set 0, et sic saepe.
1' Cod. A.addit haec rubro colore: Explicit prologus. Incipit de incarnacione capi-
tolum primum.

Cap. I.] DE BENEDICTA ITSfCARNACIONE. O

Cap. I.

\_Declarando ex testimoniis sanctonm quod himanitas sit
Christus et per consequens creatura, dat sensum dictorum
in scripturis et in symbolo que videntur huic opposita.

Discussion as to the sense in ichich it is cathoUc truth to
say : Christ is a creature^
rc 37bl Quia autem spiritualiter viantibus in discendo necesse est The diflScuUies

^- -^ _ _ -which arise from

primo removere prohibens disciplinam : ac in scriptura sacra apparent contra-

^ ^ i / -1- dictions in Holy

et ^sacris doctoribus de Christo^ sunt multa scripta^ que Soripture con-

^ cerning Christ

5 videntur inperitis^ contraria : ideo pro solucione eorum in P^ay be removed

■t^ ' ^- by remembermg

primis supponitur ^ quod Christus sit tres nature incommuni- p^ Qj^Jl^jfj \%^^\^o.
cantes : scilicet, deitas, corpus, et anima. Patet sic. Christus ^^ ^^^ "f ^°^
est Deus et homo perfectus, ut ex fide supponitur : omnis ^^"odyand soui^
[A75b] Deus est deitas : omnis | homo perfectus est tam corpus quam c^hdstthree 'r,a"
anima : ergo conclusio. Confirmatur per Augustinum super ^l^^ and so^ui ;'
loh. Ome. 47.* ' Si, inquit, caro animam posuit, quomodo oftenteaches."^^
Christus animam posuit? numquid^ caro Christus?' Et re-
spondet : ' Ita plane et caro Christus et anima Christus et
Verbum Christus : nec tamen hec tria ^ tres Christi, sed unus

15 Christus. Hominem interroga et de eo fac gradum'' ad ea
que super te sunt, et ^ si nondum intelligenda, saltem
credenda. Quomodo enim unus homo anima et corpus ? sic
unus Christus Yerbum et homo.' Nec credo quod nos ignari
ad tantum desipimus quod dicamus hunc sanctum tam crebro

20 sentenciam hereticam inculcare.

Ex istis plane' sequitur quod Christus est creatura. ]!^am Christ,beingper.

. . fect man with

omnis natura corporea vel spiritus creatus est creatura : body and soui, is

. . . acreature.

Chnstus est tam natura corporea quam spiritus creatus, cum

sit homo perfectus : ergo Christus est creatura. Sed quia

25 sunt multe scripture que videntur isti sentencie repugnare,

ut recitat Magister 3° Sentenciarum Dist. 2% ideo ut Peter Lombard

fixes the sense

omnes communiter '" dissolvantur" sub uno epilogo ; dicitur in which christ

is a CFeatuve :

quod omnes recte intelligentes Christum non esse creaturam not in his divine

^ et sacris doctoribus de Christo om, A B C. * scriptura 0.

^ supponi oportet AB C. * 4 A B C ; 41 0. ^ numquam C. ^ tria hec 0.
' gaudium, B ; gradum fac C ; gratiam 0. ^ et si dum non 0. ^ palam 0.

1° consequenter B. " dissolva- ad Jinein lineae -tur om. 0.

4 JOHAXNIS ■VNTrCLIF [Cap. I.

concipiiint quod Christus secundum deitatem non est crea-
tura : sicut omnes recte concipientes' Christum esse creaturam

nature^-'^ liuman concipiunt eum secundum humanitatem esse creaturam. Et
ista- glosa, si non fallor, satisfacit sub communi involucro
omnibus auctoribus in oppositum allegandis. 5

Sed ut illa ^ materia particularius denudetur, oportet primo
fundare sentenciam huius glose. Et occurrit michi^ prinio

and so st. disputacio Augustini ad Eelicianum hereticum ; ubi post
° duplicem nativitatem Christi et duplicem eius substanciam

Tel naturam declaratam tam ex scriptura sacra quam simili- 10
tudine naturali, sic ^ ait inter cetera : ' Non ^ alius homo
corpus, alius animus, quamvis aliud corpus, aliud animus ;
unus tamen atque idem homo et corpus dicitur et animus.
Sic, inquit, in mediatore '^ Dei et hominum : aliud Dei filius,
aliud hominis filius, unus tamen Christus lesus ex utroque 15
fit : aliud, inquam, pro discrecione ® substancie, non^ alius

espiains ap- pro unitate 1 persone.' Et per hoc solvit scripturas de Christo, fB Il5b1

parent discrep- ^ ' ^ -■- ■'■ ' l j

ancies in Hoiy quarum alique locuntur de ipso secundum deitatem et alie
secundum humanitatem. Et posiciones ^" secundum habitu-
dinem " concedit simpliciter ; unde subdit : ' nec ideo dicimus 20
non pacientem quia ipse faciebat celos,^^ nec ideo non facien-
tem quia non alius tollerabat. Nam si dominice incarna-
cionis misterium consideremus,^^ idem sibi in hac humilitate et
auctor" et opus|est.' TJnde et post declaratur esse possibile [C38a]
quod eadem I persona simul et semel sed secundum diversam [0 217b]
naturam mortem paciatur et vivat, sicut idem sol secundum
diversos situs simul tempore diem causat et noctem.

Secundum testimonium Augustini est in Ep. 12'^ ad Pas-

cencium et in Epistula 40 ad Dardanum ubi cap. 7° ita

inquit : ' Cum enim Christus sit Deus et homo, Deus utique 30

e.a. John X. 30, est ; uude dicit : " Ego et Pater unum sumus" loh. 10 : homo

jFather are'one,' autem ; uude dicit : " Pater maior me est," loh. 14 : idemque

John xiv. 28, Eilius Dei unigenitus a Patre, et filius hominis ex semine

' My Father is • -n

greater than /.' David '^ sccundum camem est. TJtrumque m illo consideran-

1 concedentes 0. ^ illa A B C ; ' ille ' e( ' iste " variantur saepissime in codd.

3 in ista 0. * michi om. 0. * sicut B. ^ est add. B. "^ meditatore 0.

^ distinccione 0. ^ de Christo om. 0. '" ppcoues A ; pciones B ; Jiop.s C.

1' predicacioues secundum humanitatem 0. ^^ celos oiu. C 0. ^^ consideres A B C.
" autor B. '^ i25 0 M. " davit 0.

Cap. I.] DE BENED ICTA INCARNACIONB. 0

dum est ctim loq-uimur vel cum scriptura de ipso loqui-
[A 75c] tur : et quid et ^ secundum quid | de illo dicitur intuendum
est. Nam sicut unus homo est anima rationalis ^ et caro, sic
tmus Ckristus est Verbum et homo. Proinde quod ad christ as the

Word is Creator ;

5 Yerbum attmet, creator est Christus ; " omma enim per ipsum John i. 3.
facta sunt ; " quod vero ^ ad hominem attinet, Christus creatus asmaniscreated.
est ; "factus enim est* ex semine David secundum carnem," riom. i. 3.

Phil. 11. 7.

et " in similitudinem hominum ^ factus est." ' Et post diffuse
prosequitur declarando que scripture sibi conveniunt secun-
10 dum deitatem et que secundum humanitatem.

'Nec est maior color quod sit creator quia secundum christisas truiy

.... . . creature in his

deitatem, qum per idem sit creatura quia secundum humani- humannature, as

he is creator in

tatem, specialiter cum sit illa completa humanitas. Quia hisdivinenature.
certum est ex testimonio ^ Augustini ad !Felicianum quod
15 totus homo assumptus passus est mortem, sicut sola caro

iacuit in sepulcro, ut testatur Augustinus Ome. 47 ubi super : st. Augrustine

urges that in say-

' ' Confiteris, inquit, in illum'' Christum credere qui est in& ' Christ was

buried ' we mean

mortuus et sepultus : ergo et sepultum esse Chri$tum non christ in his

^ o j. hodily nature

negas. Et tamen sola caro sepulta est : si enim erat ibi °^^y-
20 anima, non erat mortuus : si autem vera mors erat, ut vera
sit eius resurreccio,^ sine anima erat in sepulcro, et tamen
sepultus est Christus. Ergo Christus erat etiam sine anima Much more,

'^ ° therefore, may

caro, quia non erat sepulta nisi caro.' Unde paulo ante ipse ^^ ^^^ ^^^ ^^VP-
Christus dictus est sola caro. ^ ' Quomodo, inquit, probas ? ^^ft^'®of ^^Jdy
25 Audeo dicere : sola caro ^ Christi dictus est Christus ; ' et '^^'^ ^°^^-
probatur ^° per hoc, quod Christus iacuit in sepulcro."

Tercium testimonium Augustini est Ome. 8, super illud Augustine dis-

cussing

loh. 2°. ' Quid michi et tibi, mulier ? nondum venit hora John ii. 4,

' Woman, wnat

mea.' ' Dominus,^^ inquit, lesus Christus Deus erat et have itodowith

' i- ' , thee ! mme hinir

30 homo : secundum quod Deus erat,^^ matrem non habebat :**«"* 3'«* '"""^•'
secundum quod homo erat, matrem habebat. Mater ergo
erat camis, mater humanitatis, mater infirmitatis quam
suscepit propter nos. Miraculum autem quod facturus erat

1 et add. M. ^ ratio 0. ' enim 0. * enim est om. AB C. * hominis 0.

5 testimoniis A B C. ''-'' confitens, inquit, unum A B C. * resureccio 0.

^-^ quomodo . . . caro om. 0. ^" probatur om. A B C. i' sepulchro B.

12 deus A B C. ^^ deus erat erat et homo C.

6 JOHANNIS WYCLIF [Cap. I.

^ secundum deitatem facturus erat et ' non secundum infirmi-
tatem;^ secundum quod Deus erat, non secundum quod in-
1 Cor. i. 25. firmus uatus erat: sed "infirmum^ Dei forcius hominibus."
Miraculum autem * exigebat mater : at ^ ille tanquam non
draws out the cognosceret^ yiscera humana operaturus facta divina, tan- 5
fweer*'acts ^ofquam diceret ; " quod de me fecit miraculum non tu '
diMne, and acts geuuisti : sed quia 1 tu ^ genuisti infirmitatem meam, tunc te ^ [C 38b]
nature! ^^^ ' cognoscam, cum ipsa infirmitas pendebit in cruce:" hoc est
enim, " nondum venit hora mea." Unde et commemorans
illam nominacionem extraneam " mulierem " qua ^° vocavit 10
matrem in nupciis Galilee, pendens in cruce dixit matri :
johnxix. 26. "Mulier, ecce filius tuus ! " loh. 19. Non quod Christus ali-
quando non cognoscit matrem ; in predestinacione, inquit
Augustinus, noverat matrem, eciam " antequam ipse Deus
eam crearet, de qua ipse homo crearetur : tunc tamen in 15
effectu'^ agnovit, quando illud quod peperit moriebatur."
^* Non enim moriebatur per quod facta erat Maria, sed
moriebatur ^^ quod f actum erat ex Maria : ^* non moriebatur
eternitas divinitatis, sed moriebatur infirmitas carnis : filius
itaque virginis secundum quod creator celi et terre et domi- 20
nus mundi creator f uit Marie, Deus '^ fuit Marie ; secundum
Gai. iv. 4. autem quod dictum est " factum ex muliere, factum sub
lege : " ipse enim " dominus Marie est filius Marie ; ipse
creator Marie creatus ex Maria. Noli mirari : nam ideo
David est filius, quia Marie est filius. Audi apostolum
Kom. i. 3. dicentem ''qui factus est ei'^ ex semine | David secundum [A76d]
Ps. cx. 1. carnem " : audi eum et dominum David, ' dixit dominus
[Acts ii. 34.] domino " meo : " sede a dextris meis." TJnde^^ et ipse lesus ^"
Matt. xxii. 42-45. hoc proposuit ludcis et eos inde convicit.'

Et isti regule innititur Augustinus utrobique, ut in libris 30
contra Maximinianum ; sicut leronimus in Epistula ad Paulam

1-1 om. A B C. 2 sed secundum A B C. ^ infirmius B. * autem om. A B.

•* ac C. « agnosceret A B C ; cognoscit 0. ' tu om. 0. ^ tunc B.

' te om. A B C. ^° mulieris quam 0 ; mulierem quia B. " et A B C.
12 affectu A B C. ^^ mirabatur A B C.

"-'* Non enim moriebatur per factum erat ex MariaAB; non enim moriebatur per

quod factum erat ex Maria C. ^^ per add. 0. ^" dominus 0.

" idem 0. ^» ei om. 0. ^^-^^ domino etc. Unde B. ^o Christus 0.

Cap. I.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 7

et Eustochiuin, et alii probabiles doctores. Unde libro primo st. Augustine

elsewhere,as well

contra Maximinianuni sic loquitur Auarustinus : * Dicis asSt.Jeromeand

•*■ ° otherauthorities,

[B116a] Patrem in|factum quasi Pilius factus sit, per quemfacta sunt maintain this
omnia. Scito factum esse Filium sed ' in forma servi, qui in
5 forma ^ Dei usque adeo non est factus, ut per illum facta
sunt omnia.' TJnde et^ infra 2° dicit quod Deus Pater non
creatorem creavit, sed creatorem ^ constituit iuxta illud Ps'- ps. viu. 5, 6.

Heb. 11. 7.

8'- quod* secundum apostolum et secundum Augustinum* ad
litteram verificatur de Christo : * minuisti eum ^ paulo minus
10 ab angelis, gloria et bonore coronasti eum, Domine,^ et
constituisti eum super opera manuum tuarum : omnia subie-
cisti sub pedibus.''

Nec dubium quin ex principiis beati Augustini plane
sequitur Christum esse creaturam. Quia iuxta suam infringi- christthenbeing

perfect man, is

15 bilem sentenciam Christus nedum est completa humanitas created body and

created spirit,

assumpta, sed tam corpus quam anima. Et quis dubitat de whioh, in the

^ De Anima, are

ista sequela ? Christus est corpus creatum sicut et* spiritus shown to con-

^ ^ ^ stitute man : and

creatus. Ergo Christus est creatura et secundum illam ^? '^^^ ^*^- Augus-

" , tme gives eon-

creatus. Nec aliter esset univoce homo nobiscum : ^ cum flrniation.

20 omnis alius homo sit duarum naturarum utraque. Nec credo
sine [altaj ^" illa philosophia De Anima nos posse recte con-
cipere incamacion^m Verbi. Ideo Augustinus " Epistula 3*
ad Yolusianum sic loquitur : ' Nunc vero inter Deum et
homines mediator apparuit ut in unitate ^^ persone ^^ copulans

25 utramque naturam et solita ^^ sublimaret insolitis et insolita

solitis temperaret. , . . '* lUe ergo sine seminibus operatus

est hominem, qui in rerum natura sine seminibus operatus

[C 39a] est semina.'* Ille in suo corpore numeros temporum ] men-

surasque servavit etatum qui sine ulla^* mutabilitate mu-

30 tando ordinem contexuit seculorum.^^ Hoc" enim crevit in^*

i informam servi qui formam Dei 0. ^ g^ om. 0. ' creaturam AB C.

*-^ servi appellaciouem (applm) Augustinus ad 0. ^ eum om. 0. ® domine om. 0.
"^ petibus 0. ** sed et C. ^ eum aliis hominibus A B C.

'" sine " alta" phUosophia in marg. illa man. pr. A ; sine alta l^ philosophia B ; sine
l^ philosophia C 0 ; an prima legendiim? i' Augustinus om. 0. ^^ unitatem 0.

i^^-i^ copulans utraque et solita A B C ; copulam utramque naturam solita 0.
\i.M Ille ergo sine seminibus temperatus est semina A B C.
^^ ista A B C ; illa 0 ; ulla Aug. ut sensus poscit. ^

i^ seclorum 0. ^' homo 0. *^ ex B.

8 JOHANNIS WYCLIF LCap. I.

tempore quod cepit ex tempore : Verbum autem in principio,
per quod facta sunt omnia tempora, tempus elegit quo susci-
peret camem, non tempori ^ cessit ut verteretur in carnem :
homo quippe Deo accessit, non Deus a se recessit.' Et
sequitur ad propositum. ' Sic autem quidam'^ reddi sibi | [0 217c]
racionem flagitant, quomodo Deus homini permixtus sit, ut
una fieret persona Christi, cum hoc^ semel fieri oporteat.
Sed quam racionem reddant ipsi de re quae cotidie* fit,
quomodo anima misceatur corpori ut una persona fiat
hominis ? Nam sicut in unitate ' persone anima unitur 10
corpori ut homo sit, ita in unitate® persone Deus unitur'
homini ut Christus'' sit. In illa ergo persona mixtura est
anime et corporis, in hac persona ^ mixtura est Dei et
hominis. Si tamen recedat, ^ auditor a consuetudine cor-
porum qua® solent duo liquores ita misceri ut neutrum 15
servet suam integritatem.' Et sequitur. ' Quia ergo non
oportebat ut in plenitudine temporis novum faceret^" mun-
dum, nova" fecit in mundo. Homo enim de virgine pro-
creatus et a mortuis in eternam vitam resuscitatus et super
celos exaltatus potencius^^ fortasse opus" est quam mundus.' 20
QuotKbet ^* sunt talia dicta hujus boni hominis, ex quibus
aperiri^' potest sensus scripture loquentilfe varie de ipso^^j [A76a]
et controversia doctorum sequencium concordari."
And this is the Et patet quod iu simbolo Athanasii quando dicitur ' Eilius

doctrine of the ^

Athanasian a Patre solo nou est factus nec creatus sed genitus ' loquitur 25
de eo pure secundum deitatem.^^ Aliter enim contradiceret
sibi ipsi, cum secundum humanitatem conceptus est a tota
Trinitate ex substancia matris : ut dicit idem simbolum
quando post introducit Christi incarnacionem secundum quam
dicit verissime quod Christus est minor patre. 30

Et idem patet in alio simbolo ecclesie ; ubi primo loquens

1 tepalT 0. 2 quidam om. B. ^ Jjqc q^^ q. * quotidie A B ; cottidie C.

' unitatem A C. ^ unitatur 0. "^ dcus B. ^ persona om. A B C.

^ auditor a consuedudine corporum quomodo A ; auditor a consbbetutine corporum

quomodo B ; audito a^fneie q» 0. ; qua Auff. ^" fieret A B C.

!• novam C. ''^ competencius A B. ^^ omnipotens A B C.

11 quota 0. 15 apparere A B C. " Christo A B C.

1' concordare 0. ^^ divinitatem A B C.

Cap. I.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. »

de eo secundum quod Deus est vere dicit ' genitum non andoftheNicene

■^ ^ _ Creed.

factum, consubstancialem Patri per quem omnia facta sunt.'
Sed post loquendo de Christo ut liomine dicit quod ' incar-
natus est de Spiritu Sancto ex Maria virgine et homo factus
5 est.' Ideo in talibus attendendum est ad regulam beati
Augustini ' quid et secundum quam naturam de Christo
dicitur : ' et facile videtur quotquot auctoritates occurrerint ^
concordare. Cum enim sit Christus multorum singulum, we must hoid

then the diver-

sicut essencia divina, species humana, vel aliud universale ; sity of natures,

' ^ Dut no less

10 patet quia, sicut non repugnat Deum esse genitum et eundem
Deum esse ingenitum, sic non repugnat eundem Christum
esse creatorem et tamen ex tempore esse creatum.

Sed oportet in istis diversas ^ naturas subintelligere ^ cum the unity of Per-

. son in Christ.

ydemptitate persone. Unde m primitiva ecclesia quando

Christi divinitas fuit minus cognita,* ordinaverunt apostoli

[C 39b] quod fideles baptizarentur | in nomine domini lesu Christi, ut

patet Actuum 8. ut vel sic Christiani elevarentur in animo^ Acts viii.ie, 37.

ad credendum Christum esse supremam naturam possibilem ^

scilicet deitatem. Sed postquam sancti doctores ecclesie ut This expiicit

-■• -*- statement as to

20 Augustinus, leronimus et ceteri cultores assidui scripturarum the Person of

f > r Christ gradually

intellexerunt quod Christus fuit gigas gemine substancie, fi"f "^ge^ of ' the
scilicef tam divina substancia quam humana, concesserunt *^'^^'''='^-
copulative Christum esse tam creatorem quam ^ creaturam.

Unde beatus leronimus in fine primi libri super Epistolam st. jeromepiain-

•^ . ly calls Christ a

25 ad Galat,^ ' Quia semel,^" inquit, ad nomen creature veni- creature :
mus et sapiencia in Proverbiis Salomonis Dicit, " deus creavit Prov. viii. 22.
me ^^ in inicio viarum suarum antequam quidquam '^ faceret,
[B 116b] a principio ab eterno | ordinata sum," et ab antiquis antequam identifyin^

terra fieret" : multique timore ne Christum creaturam dicere wisdom ■B-hom

' ^ God created.

30 compellantur,^* totum Christi misterium negant, ut dicant
non Christum in hac sapiencia '^sed mundi sapienciam signi-
ficari : ^^ nos libere proclamamus non esse periculum eum

' occurrerunt ABC. 2 diversitas 0. ^ suh om. A B C.

* nimis incognita 0. ^ anima 0. ^ possibile 0.

■? scilicet 07«. 0. ^ quam eciam 0. ^ galath. 0 ; Gall. AB C.

^o solum A B C. '1 me o>«. 0 ; in o»i. A B C. '^ quitquam C ; quicquam 0.

13 sunt C. 1* ne Christum cere corapellantur B ; appellantur 0.

15.15 sed mundum per sapienciam signari AB C.

10 JOHANNIS WYCLIF [Cap. I.

dicere^ creaturam, -quem verum esse hominem' et crucifixum
et maledictum tota spei nostre reverencia profitemur."
ATid yet st. Nec credo quod sanctus iste intellexit Cliristum esse crea-

Jerome does not . . . • -r> •

confuse this crea- turam sub racione qua eternaliter genitus ; propter tria. Primo

tion ■with the

eternai genera- Quia tunc concederet ^ Cliristum eciam secundum deitatem esse 5

tion of the Son,

as do the Arians : creaturam ; et cum creatura dicitur abstractive, sicut sub-

for creation is _

making out of stancia vel essencia, tunc Cbristus esset alia substancia vel

nothmg ; _

essencia quam Pater ; quod est heresis Arriana^ Et ad tantum
non licet catholico laxare terminos, cum omnis creatura
secundum Augustinum in Dialogo ad relicianum et in De 10
Questionibus * Yeteris et Nove Legis 122, sit de nichilo facta
essencia. Sed constat quod Christus secundum deitatem
non est factus ex nichilo ; ergo nec secundum deitatem est
creatura. Non est ergo de intencione huius sancti et profundi
doctoris baptizare et ^ tam extraneare^ a scriptura significa- 15
cionem huius nominis ' creatura.'

Secundo movet me causa quam beatus leronimus innuit. | [A76b]
nor did he doubt Videtur enim loqui de fidelibus sui temporis negantibus

that Christ was . . . /-, •

of the substauce '^ adverbia scripturarum loquencium ' de Christo secundum

of the Father

(adintra) be- humanitatcm. Sed quis queso fidelium trepidaret concedere ^ 20

gotten beforethe

■worids (eternaii- Christum essB genitum^ eternaliter de Patre ? cum puri philo-

ter) : only this _ ° _ _ .

does Dot refer to gophi diu ante incarnacionem hoc professi sunt, ut declaravi '"

nis humamty, ^ ^ '

nor interfere j^ tractatu De Trimtate.^^ Non ergo timebat concedere
Christum ^^ esse genitum vel genitum '^ eternaliter adintra ;
sed non secundum hominem assumptum et '^ racione cuius 25
concedimus de Christo predicata et gesta hominum ut
sanctus doctor exemplificat et clarebit posterius.^* Unde
evidencia leronimi est quod coucedendum est Christum
esse creaturam eo quod concedimus ipsum verum ^* esse

1 esse ABC.

^ quem verum est et hominem A B ; quod verum esse hominem C ; quem verbum esse
et hominem 0. ^ concederera A B C.

* in de q. veteris A B ; in de veteris C ; in questionibus veteris 0.
5 et om. AB C. ^ extranee A B C ; extranie 0.

■^ ad verba scripturam loquentem A B C ; adverbia scripturam loquentem 0.
^ contendere 0. ^ non add. in marg. A. '" aeclarat 0. ^^ eternitate B.

12.12 esse genituram vel geuitum A B C ; genitum vel genitura 0.
13 esse 0; et M ; eto/«. ABC. '* post A B C. _

1* concedimus esse vermem honiinem A B C ; concedimus ipsam esse v°^ e hominem 0.

Cap. I.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 11

hominem et cetera huiusmodi que humanitatem concer- with its reaiity.
nunt.

Tercio movet me quod nec iste sanctus sapiens nec scrip-
tura alia canonica, si non fallor, alicubi ^ accipit creari ^ pro Creation no-

where confused

5 eig-nicione eterna. Supposito ergo quod scriptura tam Salo- in iioiy Scrip-

° ° -^^ D j. j- ^ ture with eternal

monis quam Ecclesiastica loquatur de sapiencia increata que generation.
est Yerbum Dei, ut testatur leronimus, et beatus Augustinus
[C 40a] Ep 31 declarat | ex textu Proverbiorum 8 et 30 quod inten-

cionis Salomonis est dicere, quod Deus habet Filium sapien- 'Wisdom' in

Proverbs and

ciam increatam : patet quod de ipsa loquitur nunc secundum Ecciesiasticus is
[0 217d] deitatem ut eternaliter adintra | genita non creata, et nunc ut

creata vel creanda : ut nunc dicit secundum deitatem, ' cum (o)Theuncreated

wisdom or the

60 eram cuncta componens,' et nunc ' ab eterno ordmataword;
sum : ' primum ad deitatem sapiencie referens, et secundum ^^j°^i^"^g'^^-^^i^-^g.
15 ad eius bumanitatem, ut patet Proverbiorum 8. Unde de come incarnate :

■^ ..,(*) The created

eius humanitate dicit infra 30.^ ' Quis ascendit m celum wisdom of

Chrisfs nu-

atque descendit etc?* Quod nomen eius aut quod nomen fihi manity

■■■ Prov. XXX. 4, 5.

eius, si nosti ? ' Et isti sensui alludit Apostolus secundum as expiained by

' ^ . St Paul.

exposicionem Augustini ad Eph.^ 4, quando ^ dicit : ' qui des- Epii- iv. 9.
20 cendit ipse est qui et ascendit super omnes celos,'

Et istum sensum '^ declarat Ecclesiasticus 24 cap. loquens This twofoid re-

ference also in

de eadem sapiencia : primo sic : * ego ex ore altissimi prodii Ecdes^asticus
primogenita ante omnem creaturam,' et sic^ de multis que («) The un-

r ^ . , . created Divine

conveniunt divinitati. Sed post prosequitur quoad ems wisdom :
25 humanitatem : ' tunc precepit et dixit mihi creator omnium, (S) The wisdom

r r ^ ^ Incarnate m the

et qui creavit me requievit in tabernaculo ^ meo : ' dixit, fuiness of time :
inquam, in plenitudine temporis quando misit me incar- to wWch aiso

. . . A i. T applies

nandam: iuxtai'' illud Psalmi 31 mxta exposicionem Apostoh Ps. xi. 6.

as explained in

ad Hebre. 10. 'holocaustum et propeccato non postulasti ; Heb. x. 5, 6.
30 tunc dixi, ecce venio ' scilicet incarnandus ; et sic deitas
creavit me secundum essenciam corpoream ante omnia secula :
que quidem essencia transivit honorata " a patribus veteris
testamenti nunc in gentibus et nunc in patribus, ut patet

1 aUcubi om. AB C. ^ creari om. 0. ^ 30 om. C. « et A B C.

5 ephe,seos 0. ^ qui 0. ' sensum ow. A B C. ^ cetera A B.

3 thabemaculo A ut infra saepius. ^" sed B. " transit onerata 0.

12 JOHANNIS WYCLIF [Cap. I,

The hypostatic alibi. Sed in plenitucline temporis quando erectum est

union in the In-

carnation fui- tabemaculum ex carne assumpta de beata virgine et forma

filled these pro- _ _

phecies. humanitatis copulata ypostatice, tunc requievit tota Trinitas

Coi. ii. 9. in assumpto corpore iuxta illud Colos. 2.^ ' In ipso, inquit

Apostolus, habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter.' 5

Nam tota Trinitas est eadem divina essencia que est Christus

in him in the existens iUud corpus. Unde et illud tabernaculum figuratum

tabernaole of his -^ '^

^""^n" u ^"'l^' est per quelibet tabernacula veteris testamenti. Et ad istum

dwelleth all the ^ ^

Godhead °^ ^^^ sensum ^ loquitur apostolorum capitaneus de corpore quod est
ipse : ' iustum, inquit, arbitror quamdiu sum ^ in hoc taber-
naculo suscitare vos in commonicione, | certus quod velox est [B 117a]
2Pet. i. 13. deposicio tabernaculi mei.' 2 Petri 1° capitulo.

Sic ergo, intelligendo * per sapienciam Verbum Dei quod est
"\visdom then is tam deitas ^ quam raciones quotlibet exemplares 1 et per con- [A76c]

the Word of . ^. ...

God: j.e. sequcns veritates, quae Herminant creatam sapienciam® obiec-

2. The idea of tive, ac ultimo ipsa sapiencia incarnata : ' possunt dicta in

created •wisdom

reaiiy esisting libris Sapienciac ® optime verificari ad litteram de eadem

(m the Logos). ^ ^

3. wisdominoar- sapiencia incarnata : '^ ut testantur Augustinus et leronimus

nate m Christ. -*- °

duo ' non parvi pugiles scripturarum.
The want of Tercio autem, declinante scola ab antiqua logica '" de uni- 20

preoision in lan- ... • ti

guage which versalibus et a recta metaphisica " de formis substancialibus,

makes men

siirink from say- negarunt doctores moderniores concorditer quod homo est

ing ' Christ is a

creature,' arises anima, vel Christus humanitas, et ^^ consequenter quod

from bad ' logic' :

i.e. from giving Christus est creatura, intelligentes autonomatice ^^ Christum

up the true doo-

trine of ' univer- golum secundum excellentissimum | quod est Christus; etsic[C40b]
licet verum concipiant, multum tamen degenerant a logica
scripturarum.

So to sum up, Ego autem finaliter ^* concordo cum quocunque catholice

1. Christ is very . . r> n t ...

Man, according loqucnte iu illa materia, concedens cum fidenbus primitive

to the doctrine

of the primitive ecclesie quod Christus est purissimus homo possibilis : verum- 30
tamen non pure ^* vel tantum est homo, cum sit assumpta

1 colocf. in C ; coloc°. II 2°. in 0. ^ sensum om. 0. ^ sunt 0.

* intendo 0. ^ divinitas A B C. ^ terminanta sapienciam 0.

'-■' possunt . . . incarnata om. ABC. ^ libj add. 0 ; pro libris per errorem iterato.

^ non duo A B C 0. '° loyca C. ^i methaphisica 0 ; et sic saepius.

J' et om. ABC, " authonomatice A B C. ^* faciliter B.

^5 purus B.

Cap. I.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 13

humanitas : et cum plene sit divinitas, patet quod est aliud butnotoniyman,

sed non alius quam illa humanitas. tiie same Person.

Concordo 2° cum approbatis doctoribus ut Augustino 2. Christ is the

creator, and can-

leronimo et ceteris concedens quod Christus nedum est not be created or

. changed; butalso

5 creator et essencia que nullo ^ modo creari poterit vel moveri, a creature, as

•*■ Augustine, Je-

sed eciam ^ creatura. rome, and others

mamtam.

Concordo 3° cum novellis quod Christus secundum deitatem 3. christ.asiater

, . . . writers teach, is

non est creatura, nec minor Patre, corporalis, mobilis, visibilis, not a creature,

nor has he any

subicibilis, et sic de quocunque quae scriptura ascribit sibi attributes of a

' j. i 0. i ^ creature. But

10 humanitus. Et^ ad istum sensum concedo* affirmativas, this hoids good

only 01 his divine

modifico negativas. natufe*"'' '"''"''''^

"What the ' mo-
derns ' affirm is
true : their de-
nials require
~~~ qualiflcation.

Cap. II.

[Declamt guomodo ista sentencia discrepai ah heresi
Arriana.

The assertion of the reality of Chrisfs humanity, hy
maintaining that as man he is a creature, gives no support
to the errors of Arius, SabeUius, or Nestorius.']

Ex istis per modum corollarii elucescit quomodo ista As a coroiiary to

Chapteri.follows

posicio ^ differt ab opinionibus ® hereticorum de Christo tbe distinciion

^ between that

15 heretice senciencium. position and the

heresies on the

Et primo de opinione '^ Arrii de quo narrat Eusebius in Person of christ.
Ecclesiastica Historia li° 10° ca. 13. ' Arrius, inquit, per- whose miserabTe

, „ , . . . , „ . death is related

gens ad^ ecclesiam episcoporum et populorum irequencia by Eusebius;
constipatus, humane necessitatis causa " ad locum publicum "
20 declinavit ; ubi cum sederet, intestina eius atque omnia
viscera in secessu " cumulorum ^'^ defluxerunt, et ita in apto

1 non A B C. ^ est A B C ; eciam 0 M. ^ et om. A B C.

* concedens 0. ^ proposicio A B C. ^ posicionibus B. ' oppinione C.

8 ad om. A B C. ^ tam C. '° pupc"? 0. ^i secessus A B C.

^"^ cuniilorum 0 ? cuniculoruin ; tumulorum B.

14 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

loco dignam inortem blasfemie ^ ^ et fetide mentis ^ exsolvit.'
Et quia secundum Magistrum Sentenciarum in .3°" Dist. 2*.
Arrii hec fuisse perfidia ^ legitur ut Christum esse * creaturam
fateretur, ut capit a beato Ambrosio primo libro de Trinitate
andst. Ambrose cap. 9°" ' Idco, inquit Ambrosius, diffusa sunt Arrii yiscera 5

quoted by Peter ^ ^ . c . .-. /-ii • s

Lombard, et crepuit medius prostratus m faciem ea, quibus Christum*

negayerat, feda ora^ pollutus.'

Quando'' ergo illa® opinio videtur Arrio in hoc consentire
whoshrinksfrom Ijq^^jj^ vidctur difPerenciam ^ declarare. Nam propterea

sayingthatChnst -^

from^^a needless "^^^^^^^^ Magistro et ipsum sequeutibus potissime quod non 10
YoWed ^tn^ the ^ebet coucedi simpliciter Christum esse creaturam vel factum
Anan heresy. ^^^ ^^^ determinacione '" quod f uit f actus secundum homi-
nem. Primo ergo notandum quod nunquam fuit hereticus
quin in aliquo dixit verum : omnes enim concesserunt Deum
esse : et ideo valde inconsonum est doctori imponere alteri "15
heresim Arrianam, nisi prius diligenter notaverit in quibus
et quomodo talis heresis est fundata.
This heresy con- Stetit ergo heresis Arriana in his tribus precipue. Primo
errors. in hoc quod negavit Christum esse Deum deorum et magnum

1. Denying the . ... ■< , •

consubstantiaiity Dcum, cum posuit eum '■' esse non eiusdem substancie cum 20

of the Son -with . ... . , i.j.i.

the Father. Patre, sed ipsos diiierre ab mvicem eciam secundum deitatem

substancialiter sicut " difierunt personaliter.
Augustine no- Uiide Augustinus Epa. 33 ad Bonifacium, ' Ut, I inquit, [0 21tal

tices this in dis- ° ^ . ...

tinguishing be- breviter ^* insinuem dilectioni tue quid inter Arrianorum '*

tween the error

of the Arians q^ Donatistarum intersit errorem : Arriani Patris et Filii et 1 rA7»dl

and that of the .

Donatists. Spiiitus Sancti diversas esse substancias dicunt; Donatiste

autem non hoc '^ | dicunt, sed unam Trinitatis substanciam [C 41a]
confitentur.' Dixit itaque " Arrius quod summa essencia que
est Christus sit citra essenciam Dei Patris, ut est essencia
angeli vel hominis quos scriptura sacra vocat deos pluraliter, 30
johnx. 34. ut allegat Salvator ludeis loh. 10. * Nonne scriptum est in
Ps. ixxxu. 6. -^^gg vestra, ' Ego dixi dii estis?' Si igitur eos vocat deos,

1 blasfeme 0 ; blasphemie C. 2.2 debitam M. ^ profidea 0.

* esse om. 0. * Christum om. ABC. ^ hora 0. ' Cum ABC.

8 ista 0. 8 dram A B C. ^° declaracione 0.

'1 doctori alteri imponere A C ; doctori altius imponere B. ^^ ipsum 0.

13 sic C. ^* breviter om. O. '^ arriarrorum 0.

16 hoc non A B C. ''' autem 0.

Cap II.] DE BENEDICTA INCARNACIOIS-E, 15

ad quos sermo Dei factus est, et non potest solvi scriptura ;

quem Pater sanctificavit et misit in mundum, quomodo et Arian heresy

-^ possibly arose

vos dicitis 'blasfemas,' ^ quia dixi ' Filius Dei sum^?' Et f>"0"\. ™isunder.

-^ standing our

forte ex isto dicto capta est heresis Arriana. Unde dicit Lord'squotation,

'^ John X. 30.

5 Augustinus Ome 48.^ quod ludei audientes illud loh. 10. ."/^ ^"J*^ odT''^''

' Ego et Pater unum sumus,' et intelligentes Christum inten-

dere quod sit eadem substancia cum Patre, ' ludei, inquit,

intellexerunt quod Arriani non intellexerunt ; quoniam sense-

[BllTb] runt non posse dici " ego et | Pater unum sumus," nisi ubi

equalitas est Patris et Eilii. Sed Dominus videns Judeos But the Jews

_ . . . . made no such

pre ira non f erre splendorem veritatis, eum temperavit in faise inference.
verbis eis allegans illud Ps*- 81.^ " Ego dixi dii estis etc." '
l^ec est putandum quod Veritas illuserit* ludeis ^ sophistice
in hoc dicto, sed dulciter manuduxit mitigando eorum ran-

15 corem ex® scriptura patriarche David plus eis autentica^

inter omnes. ^ Cum enim non fuit in Christo ^^r et J^ojv, et 2 Cor. i. 18 Vuig.
dixit^ eis superius loh. 10. quod ipse est omnipotens et eadem
substancia cum Patre : patet quod illam sentenciam post-
modum non retractat. Minor patet notato textu illius cap\

20 Nam ibi dicitur : ' oves mee vocem meam audiunt et ego john si. 27-29.
vitam eternam do eis, et non rapiet eas ^ quisquam de manu
mea ' et cetera que secuntur. Probatur illa trimembris con-
clusio ex ibi positis. Nam ibi ^" dicitur, ' Pater meus quod
dedit michi maius omnibus est : ' ergo Pater meus " est

25 omnipotens, et per consequens ' nemo potest rapere de manu
Patris mei,' et ultra sequitur^^ ' nemo potest rapere de manu
Patris mei ; ^^ et ' Ego et Pater unum sumus ; ' ergo ' nemo
potest rapere oves de manu mea.' Istam itaque connexionem
subtilissimam ludei conceperant quam ignorabant Arriani.

30 Ex quo patet quod in deduccione sequenti eandem conclu-
sionem intenderat sed medio plus occulto.

^-^ blasfemias quia filius dei sum B ; blasferaia etc. C ; blasfemo 0.
2ep. 49ABC. '^ 81 om. AG. Mllusit 0.

^ iudeos AB. ® ex o?w. 0. "^ illis authenticata 0.

* cum enim non fuit in cbristo est et non dixit A B ; cum enim non fuit in christo
non est et non disit C ; cum non fuit in christo est et non dixit 0.

^ eag sjc in cod. A ; eas in margine C. '" ubi A B C. ^' meus om. A B C.

'* sequitur om. 0. ^•^ mei om. 0.

16 JOHANNIS \%T:CLIF [Cap. II.

Pro quo notandum quod sicut Judei multum appreciati ^
Discussion of gmjj^ prophetam ^ David, sic ^ ex eius textu cognoverant
by ou^Lord quod Messias venturus ex eis foret tam Deus quam homo.
Hoc videtur evidens ex argumento Salvatoris facto Phariseis,
Matt. xxii. 41. ]\j;t 22, ubi sic congregatis Phariseis interrogat ab eis* Jesus 5
dicens,^ * Quid vobis videtur de Christo ? cuius lilius est?
dicunt ei, ' David : ' ^ ait illis, ' quomodo ergo David ' in
Ps. cx. 1. spiritu vocat eum dominum dicens : ' dixit Dominus Domino
meo, ' sede a dextris, donec ponam inimicos tuos scabellum
pedum tuorum.' Si | ergo David vocat eum Dominum quomodo [C 41b]
filius eius est ? Et nemo poterat ei respondere verbum, nec
ausus est quisquam ex illa die eum amplius interrogare.'
Non enim contendebant ® illi legis periti in ampliacione ^
verbi de presenti scientes ex sensu scripture quod apud Deum
Three inferences sunt cuncta ^ presencia. Ideo sciverunt Christum vel Mes- 15

drawn by the

scribes: siam essc filium David pro quodam tempore. Sciverunt 2°.°

illud Psalmi 1 09 quod Yeritas allegavit dictum esse de Christo. | [A77a]
Sciverunt 3° quod propheta tam eximius non vocaret filium
suum tam pauperem et abiectum Dominum suum secun-
dum naturam ^° ab eo assumptam sed secundum naturam ^" 20
superiorem. Ideo non affuit eis vel ullum " coloratum
subterfugium evadendi. Unde pro 2° argumento Salvatoris
supponitur quod Yerbum vel Sermo Dei quod idem est, sit

three conse- eternum idem substancialiter Deo Patri. Patet hoc per illud

quences follow :

Ps.xxxiii.6. Psalmi 32 ^^ ' Yerbo Domini celi firmati sunt.' '2. supponitur 25
stantiaUty°o/the' quod dictum verbum fuit incarnandum. Patet hoc per illud
°"^Ps. cvii. 20. Psalmi 106 ^^ ' misit verbum suum et sanavit eos.' Unde et
dictum Yerbum vocaverunt prophete concorditer Messiam vel

2. The incama- Christum eis promissum. 3° supponitur quod dicti Yerbi 30

3. The extensioii participaciono sit multitudo hominum ^^ in Christum directe ^*

to mankind of . .... ^ . .

the divine nature credoncium deificanda participative, sicut carbo ex ignis par-

through the In- .

camation. ticipacioue cst ignitus. Patet hoc per illud Ps. 81.'* ' Ego

Ps. Ixxxii. 6. .....

dixi dii estis.'

' appresciati 0. ^ prophetiam 0. ^ sicut AC ; sicud B. * iuterrogavit ex eis 0.

5 Jesus d. A. ^-'' iJavid etc. Non enim coutendebant B. "^ David otn. A.

8 amplificacione 0. ^ onmia sunt B. i"-'" ab eo ... naturam om. 0.

11 ullum om. 0. 12 22 0. " 108 ABC.

11-1« in ipsum debite A B C. " 81 otn. 0.

Cap, II.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 17

Istis STippositis formetur racio sic ex sentencia Salvatoris : statementof our

Lord's arpument

Ille Serrao vel Verbum, in quo concordant omnes prophete in John x. 34-36:
de operibus miraculosis, de tempore et aliis circumstanciis,
et illis quibus mittitur salvandis et deificandis, est verus
5 Messias, et per consequens Deus et homo iuxta textus pro-
pheticos : sed in me omnia ista conveniunt : ergo sum ' Deus
et homo : et per consequens non solum ^ participacione deifica-
tus.2 Ideo hic 3 dicit Augustinus ; ' Si Sermone'^ Dei facto ad^ ^j^^nfeT'"""''
homines fiunt ipsi dii, ^tunc participando fiunt ipsi dii^; et
10 per consequens Sermo ille, quo participant, erit Deus. Si
lumine luminati dii sunt, lumen quod illuminat non est
Deus? si calefacti igne salutari' dii efficiuntur, ignis unde
calefiunt non est Deus?' Oportet ergo ^quod Sermo, quo^ from -which it

follows that the

lontaliter deificantur homines ex unitate substancie cum suo word is One God

with Him who

15 eternaliter adintra dicente, sit eadem deitas cum dicente ; et speaksit.
per consequens non blasfemat^ dicendo se naturalem filium
Dei esse. Et ex ignorancia huius sensus literalis scripture
exciderant^" Arriani, sicut et Sabelliani, ut recitat. Augustinus
Ome. 47.

20 Secundo stetit" error Arrianorum in hoc quod dicunt ii. The second

error of Ihe

[0 218b] Christum sine anima 1 solam carnem suscepisse ^^ ; | ut meminit Arians lies in the

TB Il8a1 i ' I statement that

'-rp49_T Augustinus libro suo De Heresibus 1 Heresi 49. ' Arriani, christ assumed

[1« ^aj _ _ _ _ ' humanfleshwith-

inquit, dicti ab Arrio in eo sunt notissimi ^* errore, quo Patrem o"' a human
et rilium et Spiritum Sanctum nolunt esse eiusdem sub-
25 stancie vel nature ; sed Filium dicunt creaturam, Spiritum
vero ci'eaturam creature ; hoc est, ab ipso Filio creatum^^
volunt. In eo autem quod dicunt Christum sine anima solam as Augustine

stated, who

carnem sumpsisse minus noti sunt. Sed hoc verum esse^^ found the

Apollinarists

Epifanius^® non tacuit, et ego ex eorum scriptis et collocu-

30 cionibus certissime comperi.' Et in hoc conveniunt cum

Appollinaristis " ; de quibus scribit Augustinus Heresi 55

^-^ deus et per consequeus homo non solum A B C.

^ deificus eodd. omnes. ^ hic om. A B C. * sennonem B ; sermo dei factus C.

^ ab B. ^-^ tunc . . . dii o»j. B. ' salutarii 0.

8-8 oportet ergo sermo quo 0 ; oportet ergo quod sermo primo quo A.B.

9 blasfemant C. i» excidarant B. 'i stat B M.

'^ su«cipere 0 M. ^^ notissimo A R C. " esse add. B.

^^ Et hoc utrumque esse A C ; et hoc utrumque est B. ^^ Epliifauius 0.

" Apolinaristis B.

18 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

faiien into the quod de anima Christi ab ecclesia catholica^ differunt''

Bame mi?under- . » • • o -r-> • r^ •

Etanding of dicentcs, sicut Arnani, ^Dominum Jesum Christum sme anima

Scripture. . ...

carnem suscepisse,^ et Verbum fuisse pro anima : et sic
glosant scripturas loquentes de anima Christi et Yerbum in
carnem* fuisse conversum, non camem sumpsisse de virgine. 5
Aus:ustine's Et illam heresim® elegantissime dcstruit Augustinus Ep.

refiitatioii is not .

obsoiete: 127^ ct duabus sequcntibus ad Pascencium episcopum Arria-

for Scnpture is ^ ^ ^

to be understood jj^q^ . cuius dicta utiuam hodiemi atttenderent ! Scribit enim

literaUy : but the '

bl^borneTn mind ^apcioso horetico, non "^ puto quidquam inprovide de quo

saicTof "chiist /ra *^^l^°^P°'-^°^ formidaret.® ' Quia, inquit, Dei Pa|tris uni- [A77b]

lervant a.rid^hsl genitus Filius Domiuus ct Deus noster Jesus Christus, post-

Gai. iv. 4. quam " venit plenitudo temporis" opportune^ " formam servi

Phii. ii. 7. suscepit" ad diem salutis ^"nostre ; de illo multa^'' in scripturis

Phii. ii. 6. sacris " secundum " formam Dei" dicuntur, multa secundum

"formam servi": quorum exempli gracia duo commemoro,^^ 15

in the form of . ^ r o

God. ut singula ad singula referantur.^^ Secundum formam Dei ait

Johnx. 30. " ego et Pater unum sumus": secundum autem" servi ipse
Johnxiv.28.de se ait " Pater maior me est." ' Nescivit" enim ille^®
knew that^christ sanctus ncgare scripturas illas^^ de virtute sermonis, cum
person. °*' ^ persouam" rilii concedit" esse multorum quodlibet. 20

God has given Et pouit ad hoc consequenter duplicia exempla quibus

us, as Augustine lo t i j j i n • •!

noticps, two Ueus hucusque non" dignatus est ostendere hominibus

illustrations of . ......

unity corabined meliora, per que tam in noticiam Tnnitatis quam eciam

with diversity ; . . .

■which throw incarnacionis posset^" hereticus manuduci. Primum sic.

light both on the

dootrine of the ' Cum corpus, iuquit, et anima sunt unus homo, quamvis 25 •

Trmity and on jr 7 i ' , 1. ^ ^^

that of the in- corpus et auima non sunf^' unum ; cur non multo magis

carnation. ^ ' "

1. A.nanconsist- Pater et Eilius sunt unus Deus ? cum Pater et Eilius

ing 01 body and

^°"'' sunt unum secundum illam Yeritatis vocem " ego et Pater

John X. 30. unum sumus." Cum, inquit, homo exterior et interior horao

non sunt unum, neque eiusdem nature est exterior cuius 30

^ katholica C, ut saepe. "^ discesserimt A B C ; disseriint 0.

^-^ deum christum sine anima carnem suam sumpsisse A B C.

* verbum in carne A B, verbum carnem fuisse C. ^ eresym B.

^ Ep 21 vel 5 0. "^ heretico. Non puto A B C. ^ formidarem A B C.

3 oportune A B C. ^°-'° nostre. Multa de istis A B C. ^i sauctis A C.

'2 comemoro 0. '■' referuntur 0. '^ formam add. 0. '° Restitit B.

'^ iste sanctus negare istas istas (sic) scripturas 0. ''^ persona A B C.

>8 concedat 0. i» non om. A B. ^o potest A B C. '■" sint 0.

CiP. TI.] DE BEXEDICTA INCARNACIONE. 19

est ^nterior: qiiia exterior cTim corpore iiuncupato^ dicitiir «.e. of an outer

and an inner

homo ; interior autem sola anima racionali^ intelligitur ; man, is yet oue

. man.

utrumque tamen illorum simul non ^ duo homines sed unus
dicitur : quanto magis Pater et Filius unus Deus est ? '
5 Secundum esemplum est de natura universali. ' Homines,
inquit, per consorcium et communionem* unius eiusdem nature 2. Man, i.e. man-

kind, consisting

rc 42bl qua omnes homines unum erant, et si aliquando 1 secundum «f many diveise

^- -* individuals, is yet

diversitates voluntatum et sentenciarum opinionum et morum one i", nature,

^ and will be per-

dissimilitudines ^ non erant unum, ^ erunt tamen perf ecte plene- ^'^'^tiy one at the
10 que unum^ cum perventum fuerit ad eum finem ut sit " Deus ^ ^°'^'- ^'^- ^^-
omnia in omnibus." Et sic non est possibile homines esse au^^h^ingrwhen
unum in caritate vel alio accidente, nisi prius sint unum in 'Godisaiiinaii.'
substancia vel natura : ut declarat libro primo eV 3° contra
Maximinianum 22° capitulo. Quod autem multi homines sint
15 unum in substancia vel natura^ probat^ per illud Apostoli

ad Cor. 3° dictum ^° de Paulo et Appollo ' ' qui plantat et qui 1 Cor. iii. 8.
rigat unum sunt." Unde Veritas Joh. 17." '^" Non (dixit) J°^n ^^"- ^i-
rogo ut ipsi et nos unum simus ; "^^ sed " ut ipsi unum sint, Those who deny

° ^ ; j. ' jijg Yea\ exjstence

sicut et nos unum '^sumus : " non solum natura quod iam erat •?* Universais are

-■■ prone to various

20 "^erum, sed et perfecte^' caritatis atque iusticie^* pro sue^^ ^"'^^i^''»
capacitate nature, quantum^® in Dei regno esse poterit,^^ ut
sic ipsi summe unum sint in natura sua, sicut Pater et Filius
summe unum sunt incomparabiliter^* meliori natura. Nun-
quam, inquit, de aliquibus rebus legimus quod unum sunt,

25 nisi sint eiusdem substancie vel nature.'

Et indubie'^in illo errore de universalibus cecati sunt Arrius,
Sabellius, et quam plures heretici. Ideo Anselmus De Incar- ^s ^^^j^^^^j^^.^^^
nacione primo vocat^" negantes universalia ex parte rei extra
signa'^^ dialectice hereticos. TJnde Pascencius Arrianus post- and Pascencius

'-' interior cum corpore nuncupato AB, interior comunia {? quia) exterius cum corpore
nuncupato C. ^ racionabiliter A B C, racionali 0.

3 sunt add. B. * et communionem om, B. * dissimiles 0.

6 erant A B C ; erant . . . unum om. 0. "^ 23° A B C.

s vel natura oot. A B C. ^ probatur 0. ^^ est add. 0.

1' Joh. 11°. 0. ^2-12 Non dicit ut et nos unum sumus A B ; simus C ; sumus 0.

i3_i3 sumus. Sumus enim non solum unum natura quod verum est iam sed et
perfecte ABC. '* iusticia 0. ^^ sua A B C. '« quod A B C.

" esse potuerunt A B C. '* comparabiliter A B. i^ dubie 0,

'" vocant B. ^^ signum 0.

20 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

tiie Arian is a qiiam vocayerat^ Augustinum succensum errore tanquam aqua
forhe^couid'not cenosa se ingurgitantem et ut arborem curvam et nodosam

Tinderstand how ,, ..... iij_ •■l-j. -j i"

unity of nature quB nichil rectitudinis lu se nabet, scribit quia moveat "

could co-exist . . . 01 ±- •■u-

•nith distinctioa eum ad depravandum sentenciam Augustini conntentis sibi

of persons ; ,. ,

in ^ scriptis fidem | suam, JN am * mter alia beatus Augustmus [B 118b]
scripsit sibi Patrem et Filium et Spiritum sanctum esse xmum
Deum, ' Quis, inquit, Pascencius e ^ tribus personis est unus
Deus ? an forte | una est persona trif ormis que hoc nomine [A 77c]
nuncupetur ? ' Si iste hereticus cognovisset quomodo ^
unica'' communis humanitas est quelibet persona hominis ; 10
vidisse potuisset® faciliter quomodo unica deitas, essencia,
substancia, vel natura divina, est tres persone et quelibet
earundem.

Sabellius eciam si vidisset quod cum unitate nature stat
distinccio personarum, sic quoque^ non fuisset cecatus ^" in 15

nor couid isto turpissimo paralogismo " — Petrus est natura specifica :

Paulus est eadem natura specifica : ergo Petrus est Paulus —
vidisset quod non oportet quod Pater sit Filius, quamvis
utrumque sit eadem simplicissima substancia. Et sic de
aliis heresibus puUulantibus propter defectum logice scriptu- 20
rarura.

Andmanynowa- Multi enim ^^ cupiuut autorizare novam logicam extraneam

days do not ^ _ _ ^^

appiy Augus- g^ scriptura et hinc dicunt ^* se ipsam corrigere tamquam

fi"^t whether the iiQpossibilem ^* de vi vocis. Et illud meminit Augustinus

pas^*age^refer^to (^outTSi dictum Pascencium. ^^Nam contra^^ negantes scripturas

as^^man^^ ^°^ ""^ ^^ Christo sic loquitur : ' Homines, inquit, minus intelligentes

cf.p. 9. i. 6. quid propter quid dicatur|precipites|volunt habere sentencias : [O 218c]

et scripturis non diligenter scrutatis arripiunt ^^ defensionem^'

cuiuscumque ^^ opinionis^'' et ab ea veP® nunquam vel de

difficili deflectuntur, dum docti atque sapientes magis putari 30

quam esse cupiunt. Ea quippe, que propter formam^" servi

1 vacaverant vocaverant {sic) 0. ^ movet 0. ^ in om. 0.

* nam otn. A B C. ^ a 0. ^ quomodo om. B. '^ mia A B C.

^ posset 0. ^ q\xoi omnes codd. ^" cecitatus 0. ^^ Peraloysmo A B.

12 autem A B C. ^^ dicunt om. B. ^* impossibile 0.

15.15 jjajn consequenter contra A B C ; nara consequenter 0.
i6_i6 defensionem cuiuscunque opinionis om. B; defensionem add. iteriim C.

1' defencionem 0. ^^ oppinionis A. ^^ vel om. AB. ^'^ formam om. B.

Cap. II.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 21

dicta sunt, volunt transferre ad formam Dei. * Hoc, inquit, which rule he

exemplifies in

nomen Jesus Christus ex dispensacione misericordie ^ sus- many piaces, and

asserts plainly

cepteque ^ humanitatis assumptum est, quia ipse Filius Dei botu the hu-
factus est filius hominis, non mutando quod erat, sed^ assu-
5 mendo quod non erat.' Et probat diffuse ex scripturis * quod
tam Christus quam Spiritus Sanctus^ est idem Deus cum
Patre et specialiter per illud Apostoli ad Cor. 8. ' Scimus i cor. viii. 4-6.
quoniam nullus Deus nisi unus : nam etsi sunt qui dicantur
dii ^ multi et domini multi, nobis tamen unus Deus Pater ex
10 qno omnia et nos in illo : et unus Dominus "^ Jesus Christus 3?^*^^ divlnity

•^" ^ of Christ.J

per quem omnia et nos per illum.' Ex isto plane sequitur
non protervo quod Christus sit idem Deus cum Patre. Unde
dicunt periti scripture quod deus et dominus per se sumptus '
dicitur authonomatice de Deo et Domino dominorum. Scio Sotheysurrender

the literal sense

15 tamen quod protervus potest,^ ut hodie, negare quamlibet of scripture
partem scripture de virtute sermonis, et dicere quod Deus ignorance hoth

r r 4. Qj- iQgiQ and of

erat verbum nuncupative, et quod per Christum non sunt metaphysic.
omnia facta sed omnia citra ipsum, ^"et sic est Deus ac
animatus,^'' sed nec Deus deorum nec animatus " nobiscum
20 univoce. Sed non sic sophisticati sunt eciam heretici, non
sic negantes^^ scripturam ut hodie, quia melius fundati in
logica et methaphisica quam nostrates.

Tercio antem stat opinio Arrii in his que ex predictis iii. The third

error of Arius is

erroribus sequuntur ": ut puta^* quod Christus nedum^^ est a coroiiary from

■■■ _ _ the above :

25 univoce hcmo cum aliis sed non est homo simpliciter, cum tbat christ not

^ having a human

non potest esse homo si non sit anima intellectiva ; et per souiwasnotvery

^ ' ^ man.

consequens non est passus ^® mortuus aut sepultus, et sic de
quibuscunque predicatis humanitatem Christi concernenti-
bus.^^ Quamvis enim dici possit quod angelus, coniunctus
30 nature corporee tanquam motrix, sit homo ; verumtamen est For an angei in
alterius speciei quam totus vel completus homo, id est,

1 nunc B ; mie A C 0, i.e. misericordie. ^ suscepte quia A B C. ^ ^t B.

* scripture 0. ^ sanctus om. A B.

^ sive in celo et in terra siquidem sunt dii add. ABC.

' deus A B C. * sumpti B. _ » posset 0.

io_io ac om. sed in loco habet rasuram duarum litterarum A ; et sic . . . animatus om. B.
" anima 0. '2 mutantes A B C. " sequentur A B C . '* puta A B C ; p5 0.

1* nedum non A B C. ^^ mortuus passus B. " consernentibus 0.

22 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

is not very man. natura iutegra ex corpore et anima composita : homo enim
est racione spiritus eiusdem speciei cum angelis et non
racione nature corporee.

Et per hoc patet quod quidam minus intelligentes Augusti-

teaches that for num putaut ipsum contradicere sibi ipsi, quando dicit quod

very man, body

and soui, i.e. the anima non completus aut 1 totus ^ homo : nam^ verum dicit ad [A77d]

three elements of

flesh, inteiiect, seusum ^ expositum. Unde Epistola 40 ad Dardanum

and spint, in -^ ^

Luke xsiii. 43. solvendo questioncm de dicto Salvatoris* Luc. 23 quo®
necessary?"' ^^^ promisit ] latroni quod f oret secum illo die in paradiso ; [C 43-b] |
' antequam, inquit, sciatur utrum secundum deitatem^ vel^ *

secundum humanitatem intelligatur promissio Yeritatis,
oportet videre quomodo sit loquendum de homine. Non,
inquit Augustinus, sicut quidam heretici dicunt, Verbum
Dei ® et carnem sine anima humana ' suscepit, sic quod
Verbum esset cami pro aniraa ; vel Verbum Dei carnem et 1 5
animam sine mente, ut Verbum Dei esset anime ^° pro
mente. Sed accipis, inquit ad Dardanum, hominem Chris-
tum ; sicut'^ superius aisti quod Christum Deum non crederes
nisi perfectum hominem credidisses. Profecto, inquit, cum
dicis hominem, perfectam totam illic naturam humanam vis 20
intelligere. Non est^" autem homo perfectus si vel anima
carai vel anime ipsi mens " humana defuerit.' ^^ Et illam
naturam complete ex anima et corpore compositam vocat
super Joh. Ome. 47 ^^ totum hominem : quam ^® notum est ex
which is aiso dictis De Anima distingui tam a corpore quam anima ^' licet 25

shown in the i^e _ . . .

Anima : omnia ista tria sint eadem persona hominis. Sic ergo ^^

intelligendus est Augustinus quandocunque videtur dicere ] [B119a]
quod corpus vel anima non est homo ; id est, non est ^^ tota
vel completa natura ex corpore et anima composita. Sed
pro solucione Dardani questionis videtur Augustino catholi- 30
cum quod promissio facta latroni intelligatur secundum

^ totus aut completus 0. ^ non 0. ^ sermonem A B C.

* salvatore 0. ^ qvio = quomodo A C. ^ divinitatem 0.

"> aut B. 8 dca 0. » huraana om. A B C.

*o anima C. 'i sicud A B C. ^^ est om. 0. '^ meus 0.

'* deseruit 0. ^^ 40 A B C. '^ quanquam 0. " anima om. 0.

18 igitur A C. i» non est in margine C.

Cap. II.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 23

humanitatem Cliristi : ^ 6ed cum corpus Cliristi ^ sepultum sit yet Augustine

rightly admits

solum m orto, ut patet loh. 19,^ relinquitur quod sue anime Johnxix.42.

. . . .... ^^''^^ ^^^^^ i® ^

in parasceue erant simul ; quia modicum felicitatis fuisset «ense in which

_ _ -^ _ _ _ the soul is man :

animam latronis fuisse cum solo corpore Christi mortuo in
5 sepulcro. Et cum yera mors fuit in Christi corpore, cum aliter
non fuisset vera resurreccio ; querendum est — quo devenit
anima ^ Christi in illo triduo ? Quod cum evangelium non
reserat, supplet* beatus Petrus Actuum 2° probans ex illo Acts ii. 31.
Psalmi 1 5 dicto de Christo ' quoniam non * derelinques
10 animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre and it was in

this sense that

corrupcionem,' quod anima Christi descendit in illo triduo ad thepenitentthief
limbum patrum, quem Yeritas Luc, 16. vocat * sinum Abrahe,' Luke xvi. 22, 26,
ubi patres veteris testamenti feliciter quieverunt. ^ Quamvis ■was -with Chnst

■"■ -^ in Paradise, t.e.

enim dictum psalmiste sit negativum, impertinenter tamen '«'it^ci"''at's dis-

^ D ; L embodied human

15 menti prophetice diceretur, nisi intenderet Messiam secundum «ature.
mentem visitare inferos et statim sine media incarceracione
corpori reuniri.^ Et hinc fundatus est de Christo articulus
fidei, quod * descendit ad inferos.' Cum ergo paradisus
generale nomen est ubicunque feliciter "^ vivitur, quid obest

20 animam latronis fuisse cum anima Christi in regione quies-
cencium congaudendo et non in regione inferiori dolencium,*
inter quas est ' magnum chaos ' secundum veritatem evangeli-
cam interceptum ? « l^^l^J ^^^f^

E.edeundo ^" ergo ad propositum patet ex dictis quantum creature^'^differs

25 differt ista posicio ab heresi Arriana. Ideo est michi verisi- ^f Adus™™
mile quod doctores moderni " cum non ydemptificarent que wantofprecision

. , TT i n 1 n • 1 • • • 1 i" thought aiid

[C 44a] mmus mtelligunt,''' 1 locuntur michi temptative, yronice, vei language, sonie

-,^ . . , ... . _- , _ . confuse the two.

locose. Yronice quidem, quia Arrius negavit Verbum Dei esse 1. Arius denies

the consubstan-

idem substancialiter Deo Patri, sed creatum esse secundum tiaiity of tiie

Word with the

30 supremam substanciam, que est Christus. Ego autem dico ^^'^^^■"- .

^ sed . . . Christi om. 0. ^ 29 0. ^ deveniet Christi B, om. anima,

* suplet 0. * non om. 0.

®-^ quamvis enim dictum psalmiste sit negatum impertinenter tamen diceretur menti
prophetice nisi intenderet M essiam visitare inferos ac statim sine mera incarnacione corpori
uniri A B C. Cod. 0. habet quam enim dictum . . . incineracione corporis veniri ; cetera
ut supra in textu. ' bene B.

* dolencium om. A B C, ^ interceptum codd, omn. Qu. interseptum ?

1° respondendo A. " mei B C om. 0. ^'^ intelligunt minus 0.

24 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II,

nndin this sense Qiiocl Christus 1 absolute necessario * est eadem deitas que est r0 218d]' .

dcny that Christ, ■

as the word, is, Pater,' uec posse secundum supremam naturam, que est I

or can be, a

creature. Christus, | creari vel fieri. [A78a]

2. Arius denies 2° autcm dixit Arrius quod Christus non habet animam

in Christ the ^ _

human^s^oui^sa ^ ®®^ pure camem ; spiritu illo creato ^ supplente vicem anime 5 |

^^fs^^uppHed M^ ^^^ ypostatice, sed ut motrice, corpori copulato. Ego autem

of^thrwoM?"^^' ^^^^ 1^°*^ Christus nedum habet animam, sed est anima, neo

chrisf 'has, a^nd posset ^ cami nisi mediante anima ypostatice copulari.

and 'that"*oniy 3° ubi posuit * Christum non esse hominem nisi equivoce,

hyp^Dstatic^union 116C proprie passum ^ esse, mortuum, et sic de aliis que fides 10

3. Arius denies evangelica de Christo predicat. Ego autem"' dico Christum

the real hu- . . -, .• • , • , •

manity of christ. csse " venssime, compietissime, et univoce hommem cum

I afHrm that he .

is very man in quohbet iratre suo ; et vere de virtute sermoms conversatum

the piain sense ...

of the term. esse m terris, ut canit processus evangelicus.

Thus, whereas Et sic, ubi Arrius pcccavit in deitate Christi negando eum 15

Arius sinned

asainst both the verum Deum ' eundem cum Patre ; ubi eeiam peccavit in

divine and the ' ^

human nature of humanitate Christi negando ipsum esse verum hominem ; ego
!^'j"y u ^^'^"o"^- utrumque ^" pleno corde confiteor non conf undendo naturas nec "

ledge both, nei- •■■ ^

nature" nor^dL? distinguendo personas in Christo. Et patet quod non, quia
soifs^n^Chfisr'^' ^^^^^ Christum esse creaturam, censetur hereticus ^^ ; sed, quia 20
The Arian heresy dixit Christum esse puram ^^ creaturam meliorem homine ; et

consists not m ■*■ '

saying ' christ is nou homiuem passum abiectum et ab hominibus reprobatum.

a creature : but ^ ^

word^^-^crlfture^ "^^ utiuam nostri loquentes attenderent ad regulam
includl^^more^^or -A-Ugustini ' quid proptcr quid de Christo dicitur,' allegando
kss than^'^man^ pQjjjp^g^g scripturam vcl determinaciones ecclesie non trun- 25
?u[e^pp^9, 18^20) cate. Ut primo libro contra Maximinianum ca° 11. ' Audi,
Tf^^our ^^raodern inquit, Maximiniane, auctoritatem synodice '* locucionis :
Si quis ex nichilo Filium dicit non ex Deo Patre, anathema
sit.' Quis ergo color, si dico — Christus est creatura — sed et
Arrius dixit Christum esse creaturam, quod coincido in 30
heresim Arrianam ? Vere non plus quam sequitur, si uterque
nostrum dicat Christum esse aliquid '* sive Deum.

^ intus 0. 2 eadem deitas cum patre B. ^ increato M A ; creato B C 0.

* potest A ; oportet C. 5 ^^ possuit B.

^ proprie poano esse {sic) A ; tibi posset csse B ; posset esse C.

■^ autem om. A B 0. » ipsum esse A C ; esse om. B. * verbura domini A BC.

^° utraque B. ^^ non B. '* ggge Cliristum censetur creaturam hereticus-B.

" pure 0. " sinodice 0, ut saepe posl. i^ aliud C.

Cap. II.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 25

SecT obicitur quod dico horribilius Arrianis, quia ipsi Objection.

' I am a worse

dixerunt Christum esse primam et optimam creaturam : ego heretic than

Arius : for Arius

autem dico Christum esse materiam primam, et sic ^ ab- said that Christ

_ _ ^ _ was the highest

iectissimam creaturam. Hic dicitur quod non sequitur. creature : where.

-■^ ■*■ as I make him

5 Nam Christus est optimus homo possibilis, inter omnes ^^^ lowest.'
creaturas particulares optima, in tantum quod est melior
[B119b] ^angelo ; et per consequens melior^ illa creatura, si esset, | ^"1^1^'^ Christ

op.... ...,., . . . was the best

quam'* linxit Arrius nimis stolide esse* primam creaturam possibie man ;
Dei, mediante qua ^ Deus creavit Spiritum Sanctum et tures the best
10 consequenter alias creaturas. Nam illa creatura non foret
melior creato angelo : de Christo autem dicit Apostolus ad
Hebr. 1° quod ' est tanto melior angelis efPectus quanto Heb. i. 4.
differencius pre illis nomen hereditavit.' Et si obicitur per Heb. ii. 9.
illud Ps. 8 ® dictum de Christo ad litteram '^ ' minuisti eum i^s- ^iii. 5.
[C 44b] paulo minus | ab angelis ' ; dicitur quod Christus, sicut est .

natura increata et natura creata, sic secundum naturam j,^ .?,"^y in his

' bodily nature

creatam est simuP tam natura corporea quam natura in- thanthe^angeis"-
corporea; ^ secundum autem naturam corpoream^ est ' pau- |J^jq^ g.^lJj''?^ jj°g
lulum minoratus ab angelis,' sicut^" sentenciat satis" psalmus ; "^^better"\han
20 et secundum creatum spiritum per graciam unionis angelos^^ * e ange s.
antecellit. Conceditur tamen^* quod abiectissima creatura
que est Christus Deus, licet sit natura inferior quam angelus But even, if it

, . , !_• j_ he granted that

vei anima humana, est tamen optima et suprema persona in nature he is

•T •!• • , j r^T 11 Tii- • • • • ' lower than the

possibilis : cum omnis natura que est liiius ^* Mane virgmis angeis,' because

1 • • 1- iK -TT • -r\ • • of his human

25 hominis''' est et'" rilius Dei ; et e contra omnis natura, body; yet in Ms

compound per-

que est Filius" Dei, est filius hominis ; quia natura divina son, as son of

^ . . . ... God and Son of

est filius hominis, ut patet ex confessione beati Petri Mat. Man, he is the

Matt. xvi. 13, 16.

16. querente Yentate, ' Quem dicunt^'' homines esse filium best and highest
hominis ? ' et respondente Petro de eadem humanitate que An^d" Scripture
[A78b] est | Christus, de qua fit questio. ' Tu es, inquit, Filius Dei both son of God
vivi,' intelligens indubie filium naturalem. Unde Veritas

^ sic om. A B C. ^ angelo . . . melior om. 0. ' qfh A B 0.

* esset A B C. s quam B. ® dictxmi 8 om. A B C.

' ad litteram om. B. s f^lius B. ^-^ secundum . . . corpoream om. 0.

^" sicut om. 0. 1' sacer 0. '- angelos om. A.

'3 tamen om. C. "-'* Marie . . . filius om. B.
15 virginis om. 0 M ; forsitan aut virginis ant hominis omiltendum.

i^ et om. A. '■' ducunt 0.

26 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

andSon of Man. approbando responsionem^ adiunxit premium, et monet eum-:
Matt. xvi. 17. ' Beatus es, inquit, Symon Bariona, quia caro et sanguis
non revelayit tibi, sed Pater meus.'
TWs doctrine of j^^ pgj, j^Qp destruitur heresis Nestoriana arguens ex diver-

diTersity of na- j^ °

orpcrsmf is"tiie sitate naturarum in Christo quod sit diversitas personarum. 5

Ne1;to*rianhere*syi Nesciunt enim quomodo humanitas assumpta et natura divina

as . Qse m ^^^ dispares sunt utraque ^ eadem persona cum Verbo Dei,

ut ostendit Anselmus de Incarnacione Yerbi cap, 6.^ et sic

posuit alium esse filium hominis et alium Filium Dei ; sicut

aliud est filius hominis et aliud Filius Dei; sicut dicit 10

and Augustine superius Augustinus. Et patet quantum differt ista posicio

ab heresi Arriana et Nestoriana, cum quibus videretur minus

if it is stiii ob- intelligentibus maxime concordare. Et si obicitur quod non

jected that I am

worse than Arius tollitur, Quin Christus sit crcatura ^et abiectissima, quod^

in saying that ^

Christ is the ]2on posuit Arrius : concedo conclusionem. IJnde inter alia, 15

lowest of crea- ^

tures ; I grant q^e acceudereut ® yirtutes theologicas in nobis "^ viantibus,

maxime videtur mihi debere gignere ® illa summa minoracio,

Phii. ii. 7, 8. iHa summa exinanicio, illa summa ^ obediencia vel humiliacio

the conciusion ; qua ^° Yerbum, manens substancialiter complete et eternaliter

aiid gratefuily ^ ^

haii, as a iieip qiiod erat, assumpsit ypostatice quod prius non erat. ' Nus- 20

in our Christian ^ ' i J r i r

consTd^mion ^"^^ q^am " enim angelos apprehendit ' secundura Apostolum ad
Heb. ii. 16, 17. Hcbr. 2°. sicut ficte garriunt Arriani ; sed ' semen Abrahe ' ^^

that Christ thus

emptiedhimseif; tam sccundum naturam corruptibilem quam secundum"
naturam immortalem ' ut fieret per omnia fratribus similis ' :
Heb. ii. 11, 12. diccnte Apostolo ubi supra, * non conf unditur " fratres eos 25
vocare, dicens ''narrabo nomen tuum fratribus meis " ': et

in takmg on him- '

seif not an senuitur ' nusQuam enim angelos apprehendit, sed semen

angel sbutman s J- ^ o i-i 7

sake^^^TWs is^^n '^brahe apprehendit : unde debuit per omnia fratribus simi-
oTtoourfaith ^^^h '^'^ misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum.' Ex

quo textu patet quod fides nostra viresceret ex hoc quod 30
naturam nostram fragilem non pure angelicam dignatur

^ confirmando questionem B. ^ et monentem codd. omti.

2 utrumque 0. ■* 6. codd. onin. ^ est abiectissima quomodo AB C.

^ attenderent A B C. "^ nube A B C. ^ gmguere 0.

^ sublima A B ; om. C. ctim lacuna. ^^ quia A C ; quam B.

'1 nunquam 0 ; nusquam A B C ut in Vulg. ^^ habrahe 0. ^^ secundum om. 0.
1* confundetur 0 ; confunditur A B C m< in Vulg.

Cap. II.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 27

suscipere. 2° cum non ^ potest frustrari, patet quod ex
assumpcione nostre nature, quos vocat ^ f ratres suos passus ^^ ^^ ^^ ^^^^^
et temptatus^ ad nobis auxiliandum, invalesceret spes^
[C 45a] humana. Et 3° visa humiliacione | qua Dei Patris primo-
genitus naturalis dignatus est naturam nostram fragilem et
abiectam assumere f ortificaretur caritas ad ipsum et fratres ^^^^^'^ ^° """^
r0 219al suos in ipso* carlius diligendum. Non ergo iniuriatur nobis in taking man's

>- -J X- 1 «j nature rather

nec debet vilescere quod nos sic univit, non angelos ; nec ab than that of

■^ angels, he nei-

honore Patris degenerat, nec ^ fundatur in ipso ^ remissior ther dishonom-s

® ' ^ the Father nor

10 nobis diligendi racio.' Sed per omnia e converso. XJnde ?ffers a weaic

" ^ incentive to our

loh. 14. vere dicit, ' si diligeretis me, gauderetis utique q.uia ioje:^as_he^him-
vado ad Patrem.' Pro cuius declaracione suppono : primo xh^s"p^assage'im.
quod Christus, hoc dicens ^ secundum humanitatem as- [J'^^i<jgmity of
sumptam,^ sit eiusdem nature nobiscum. 2° suppono '" quod bfm "^nd^Tur^i
15 apostoli, quibus locutus est et alii sermones eius servantes ^^ "^That his a-
sint nedum servi Domini sed amici. Patet per ^^ illud post"ies and' fol-

- , ,„ __ , . . ,. . „ ... . . T • lowers are his

loh. 15 ^^ * Yos amici mei estis si teceritis que precipio vobis: friends.not ser-
iam non dicam vos servos etc' 3° suppono quod de racione 3. That 'fnends'

. i. 1 • j share in a happi-

amicicie sit, cum amicus sit alter ipse, congratulan de pros- ness which be-

... „ falls their friend,

20 peris coamici, specialiter si exinde ^^ speratur amicicie Iruc- as Aristotie saj-s,

■■■ ... especially when

tus uberior. Patet per Aristotelem 8 Ethic 5." Ex istis sic bythathappiness

the friendship is

arguitur. Quilibet amicus debet gaudere de eventu prospero made more fruit-
coamici amiciciam confirmante ; sed Christo amico aposto-
[A 78c] lorum ascendente in celum | et collocato a dextra ^^ Dei Patris
advenit summa felicitas : ergo de eius transitu f uit apostolis
congaudendum.i^ Et hinc dicit apostolus ad Hebr. 7 ' quod" Heb vii. 25.

° jr j. ^jid this was tne

lesus accedit per semet ipsum ad Deum, semper vivens ad resuit of chrisfs

^ '^ ^ ascension : lor

[B 120a] intei-pellandum pro nobis.' Cui conformiter | scribitur prima^' "«^^^ forus."'^"^'
loh. 2° ' sed et si quis peccaverit " advocatum habemus 1 J°i^° "• ^-
SOapud^' Patrem, lesum Christum.' TJnde Augustinus super
iUo textu Omelia 78 sic scribit : ' humane nature congratu-

1-' potest . . . vocat om. 0. ^ temperatus 0.

^ species B C 0 ; spes cum rasura supra A. * in ipso om. C.

5 vel 0. « in nobis A B C. ^' po [potencia) 0. ^ hic docens 0.

8 assumptam om. AB C. '^ supponantur 0. '^ per om. ABC.

^"^ lacuna in loco numeri C ^^ inde B. ^* 11°ABC.

15 dextris A B C. '« con- om. A B C " hebre qui 0 ; 7 om.

i^ scribitur prima om. 0. i^ peciaverit 0. ^° aput AB.

28 JOHANNIS WYCLIF [Cap. II.

Thus, as Au- landum est eo, quod assumpta est a Verbo ut immortalis ^

pustine says, _ ^ -^

chnsfsreturnto constitueretur in celo, atque ita fieret^ terra sublimis, ut^

the Father is the ' ^ '

exaitation of the incorruptibilis pulvis * sedeat ad dextram Patris ; et sic
1 Cor. XV. 53. Christum ire ad Patrem et recedere a nobis est mortale,
momuty^which' ^^^^ ^x nobis suscepit, levare in celum" et facere immortale. 5
asTo*^ unfversliP ^^^^ ^^o^ ^o^ ^i^c gaudcat ut ct suam naturam iam
hoprot^^^the \n- immortalem gratuletur in Cbristo, ac * illud se speret esse
dividuai beiiever. f^j^^p^j^ pgj. Christum ? Nec dubito, quin omnes moderni

scholastici nescirent impugnare istas logicas de vi vocis.
ft-a^aWe ^conciu'- "^^ ^^^ intclligit Jeronimus et alii rectiloqui quod tota spes 1 6
words ^of™Scrip! ^^ consolacio uostra est in summa humiliacione Christi, qua
and^others^rTffhtiy ^^^^^'"^™ nostram assumeudo et nobis exemplum conver-
them*^*^viz^ that saciouis tribucndo fecit se non angelum vel naturam alienam
terms '^^"^our ^^ homine, sicut fabulantur heretici, sed verissime et univoce

fratrem nostrum, ut post' declarabitur. 15

Cap. III.

\_Ostendit quod Christus fuit homo in tridiio, et ohicit
muUipUciter et dissolvit.

Chrisfs humanity loas not suspended during the three
days' entombment.^
The position that Ex * istis plane cousequitur quod Christus fuit verus homo

Christ was man . . • -r» -i •

in the three days in triduo iuter eius mortem et resurreccionem. Probatur sic.

is thus proved.

A man's body Cuiuslibct ^* hominis tam corpus 1 quam anima est insepara- [C45b]

and soul are each

of them the same biliter idem homo : sed tam corpus Christi quam eius anima

man : Chrisfs -^ ^-

body and soui pgj, dictum triduum mauet : ergo Christus fuit per dictura

remam durmg '^ o x-

th^efore^dmm' ^^'iduum vcrus homo. Maior patet ex dictis. Nam quomodo-
i^vlrv'man^™'^ cunquo scriptura vel alii doctores catholici hoc intellexerunt
enou-tT fo^r^me^ ^^'^^ figurative sive aliter, suppono me intelligere ; sic tamen
o^ ^°reconcmng quod maneat verum de virtute ^" sermonis : et sic oportet me 25
cKpanoies, it is coucedere aliqua " que secuntur. Nam licet illud argumenttim

■well to examine -, , • ^ • ^ n ^ i !• 'i.

furiher. det michi plenam tidem ad conclusionem propositam, verum-

tamen pro intellectu scripture et veritatum annexarum huic

1 immortalis om. A B C. '^ in terra A B C. ^ ^t C. * pulius 0.

* in celura om. B. ® at A B C- ' post om. A B C.

* littera mitialis om. ut fere sempcr A B C. ^ cuiuscunque 0.
10 de vi sermouis A B ; de Christo sermoiiL. '^. ^i alia 0.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCAKNACIONE.

29

materie cum dictis doctorum oportet illam materiam ulterius
triplici medio^ dilatare. Yeritas enim testatur omnimode
sibi ipsi, nec aliquid ex veritate consequens offenderet pias
aures. Quicquid ergo ex hoc principio perfectus^ philoso-
5 phus sciret deducere concedi debet tanquam catliolicum, et
oppositum abici ^ tanquam dissonum fidei Cliristiane. ^^ uuer^cbTist

Ut primo sequitur ex eius opposito quod Christus non f^toTeii.-^^nof Ue
descendisset ad inferos, nec iacuisset sepultus in sepulcro, \g^^^
sicut tamen^ superius allegatur ex fide. Si enim descendit
10 ad inferos, vel secundum deitatem vel secundum humani-

tatem. Non secundum ^ deitatem, cum non secundum illam For tws must
Bit mobilis ; et si secundum humanitatem, tunc illa fuit to his human
servata^ pro tunc descendens ad inferos. Nec sufficit hoc, hewas'not then

... . man, it could not

nisi illa pro tunc fuerit sibi ypostatice copulata : quia persone have happened

^ _ at all.

1 5 non est attribuenda pars "^ denominacionis ^ pro tempore pro
quo ipsa non est pars persone : cum tunc omne corpus racione
materie foret perpetue,® et omnis homo racione anime eque post
mortem viveret sicut ante. Quod negant illi, quibus non The hypostatic

union was not

sapit, quod Christus vixit humanitus in dicto triduo : unde se-vered, nor is

^ ' ■*■ _ _ _ there need to

20 dicunt quod est impossibile de vi vocis quod Christus fuit correctthe com-

^ ^ ^ ^ jnon saymg,

mortuus aut sepultus vel quod descendit ad inferos : sed sic 'Christ died and

^ J- was buned mto

[A78d] in I telligitur : corpus, quod quondam fuit Christi, sepultum ^^j^^^^^. ^^j^ ^^of
est, et anima, que quondam fuit Christi, descendit ad inferos,
sed non Christus, ^°cum tunc non fuit ita quod Christus est.'"
25 Sed revera ista ficticia superaddit perfidiam ludeorum. Nam

turba ludaica loh. 12. dixit lesu : ' nos audivimus ex lege Johnxii. 34.
quod Christus manet in eternum ' : quia lesaie " 9° scribitur : i^a. ix. 7.
* super solium David et super regnum eius sedebit, ut con- abideth ever.'
firmet illud et corroboret a modo^^ et usque in sempiternum,'
30 id est, a tempore quo ' puer natus est nobis.' Probatur sic. isa. ix. 6.
lesus natus est rex humanitus, ut patet loh. 18^' ' Tu dicis John xviii, 37.

His royalty was

quia rex sum ego : nam ego ^* in hoc natus sum.' Cum ergo not interrupted

.... . . . . . by '^'^ath : it was

per mortem non fuit intercisio regni sui, cum f uit spirituale spirituai aud in-

^ 3"* AB C 0. Qt(. raodo legendum. pro medio ? ^* factus 0. ^ hiti B.

* taraen om. A B ; tum C. ^ secundum om. A B C. ^ incarnata A B C.

■^ partis codd. omn. ^ denominandum 0. ^ perpetuo 0.

10.10 gujQ imiQ, non ita quod Christus fuit B. 11 ysae 0.

" amo AB C ; a m° 0, i.e. a modo. " loti. 18 altera manu C. ^* ego om, B.

30 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IIl,

depeiident of the a corpore independens ; ergo mansit perpetuo. Confirmatur :

'rian. vii. 14. quia Daniel 7 scribitur de Immanitate Christi : * potestas eius

etema que non auferetur/ et regnum eius quod non cor-

but stiii in reia- rumpetur.' Non ergo potest ille Dominus eciam'^ secundum

tiontohishuman . t t •.

Mic. iv. 7. humanitatem perdere regnum suum : quia Micnee 4^°. dicitur,
nature.itwasthe , ^.gg^abit super eos ex hoc 3 nunc | et usque in seculum.' Et [0 219b]
royaity of his patet * ex hoc quod non est ^ alia regnacio homiuis | interioris ^ [C 46a]

•inner man,' and . _,. , , • . , » • /^i • i • -r» • j •

not separabie m Christo nisi que est ® regnacio Christi Dei : sed anima

from his royalty ., ... . • ,• ^, • ,

as divine : not a reguavit a pnucipio sue creacioms contmue : ergo Lnnstus.
spirituai royaity, ISTon enim dictus rcx Israel secundum humanitatem ut 10
testifles, corporaliter regnet sed spiritualiter super illos : ut exponit

John xii, 13. Augustinus Ome. 50 ''exponens illud'' loh. 12 ' Benedictus

qui venit ] in nomine Domini, rex Israel.' ' Non enim,^ [B 120b]
inquit Augustinus, rex Israel fuit Christus ad exigendum
tributum vel ferro exercitum armandum hostesque ' visi- 15
biliter debellandos ; sed rex Israel, quod mentes regat, quod
in etemum consulat, quod in regnum celorum credentes
TO ait^ ^^con-^^ sperantes amantesque perducat.' Cum ergo illa ^" potestas
human sphit spiritualis, existens subiective in anima independenter " a
th^ch °°*proves corpore, non fuit spoliata ab anima Christi in morte ; videtur 20
ma ^h^pVen "^ qiiod eciam ^^ in morte fuit humanitas vel spiritus " Christi
rex Israel ^* sicut ante.
Ps. xxiv. 7. TJnde et illud Ps^- 23 ' attollite portas etc.''® exponitur a
beato Augustino et leronimo de anima Christi descendente
in Scripture the ad iuferos : ac si angeli preconizantes^^ Christi^' descensum^^ 25
and^^^the Wra- ad iuferos dicorent principibus tenebramm ; ' 0 principes
spiritR in prison ' mundauorum ! attoUite ^° portas vestras, et introibit rex glorie

is performed by , , ■,,■,• p • i_ ■ o,^ , n .

the person of cum captivitate ducta ab mieris, portas apenens^" eternales^'

Christ, which in ^ ,,,,.,, , . „ ,

one aspect is Et sic iu scripturis dirigitur liberacio patrum ab mfens ad

human, • , , , .

personam Christi, quod ipse humanitus immediate ipsam 30
Luke i. 79, perficeret.'^^ TJt Luce 1°. 'IUuminare his^^ qui in tenebris
et in umbra mortis sedent.' Quod,^^ cum sequitur de

1 aufertur A B C. 2 gt ^^ B C. ^ super hoc ex hoc B. * quod 0.

5 aliqua potestas homims ynterioris B ; aliqua A C. ^ est o»?. B.

'-■' exponendo 0. ^ enim om. B. ^ quia A B C.

10 illa om. A B C. ^^ indepetidenter om. C cum lacuna.

12 eciam om. 0, " pars 0. ^^ israhel C. i^ gtg_ ^»?. 0 B.

" preconisantes A B C. ^' eius B. ^" descensus A B C. " attolite B.

20 apperiendo A ; aperiendo B C. ^i proficeret 0. 22 inig b_ 23 gt 0.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 31

virtute sermonis ex dicto principio, est catholice conce-
dendum.

Item nemo sapiens et plene potens incipit opus laudabile

in propria persona perficere ; et, dum perfecerit ^ in propria

5 persona rudimenta^ operis,'^ committit suo subdito operis

complementum. Cum ergo edificacio ecclesie et liberacio

patrum* ab inferis sit opus summe laudabile : sequitur quod He did not

■^ ^ j i j. ^oiao-ate to his

Christus in propria persona non perficiet imperfectam dis- created spirit, in

■*■ ■'^ ■'^ ^ ^ a state of nypo-

posicionem, et committet spiritui creato ypostatice separato f ^''"J^^eif^th'^
10 belli victoriam, que est operis complementum. Indignius ''"^p'^^*^^^^^ '^'^
namque* est temptari adyabolo, pati, et corporaliter disponere
ad edificacionem ecclesie, quam ^ potenter spoliare Tartara '^
a dyabolo devicto. Si ergo Christus in propria persona As he -was

•^ ° r r r tempted and suf-

passus fuerat et temptatus, quia in carne et ^ anima yposta- fered in his own

^ X- 7 T. ./ i person, so also

[A79a] tice copulata: per idem in | propria persona spoliavit i^^- gon^^e'"'^ ^l^t
fernum ® extrahendo patriarchas ab inferis, specialiter cum ^^'^^ ^*^" ^<^''-'
non reliquit unionem anime vel corporis quod assumpsit :
dicente Augustino Ome. 47. ' Si enim dixerimus quod Yerbum
Dei posuit animam suam et iterum sumpsit eam, metuendum

20 est, ne subintret^" prava cogitacio et dicatur : — Ergo" aliquando

anima illa separata est a Yerbo, et aliquando Yerbum illud, ■^"^j®*'"^^ .^at
ex quo suscepit illam animam ^^ fuit sine anima. — Yideo ^^^ nor^^lnte""^
enim fuisse sine anima humana Yerbum cum " in principio '■'^p*^®'^^^'^®^*^'^-
erat Yerbum ; " ^^sed ex quo " Yerbum ^^ caro factum est et Joi^ »• i*-

25 habitavit in nobis:" et susceptus est" a Yerbo totus homo, au that death

' ^ ' did was to sepa-

id est,'" anima et caro. Quid fecit passio, quid fecit mors, ^ate the^tanian
nisi corpus ab anima separavit, animam vero a Yerbo non ^^'^^-
separavit ? ' Et sequitur. ' Fidelis latronis animam ^'' non
deserebat? et deserebat" suam ? Absit.' Et quia minus
30 intelligens potest ^^ ex dictis intelligere quod Yerbum solum
per graciam affuit iUi anime et non hypostatica ^' unione

1 perficerit 0. ^ redimenta 0. ^ operis om. C.

* parentum 0. ^ nanque A ; nam 0. ^ quantum A.

' creaturara A B C. ^ vel C M. ^ in infernum 0.

1" submtret om. 0. ^^ ergo om. B. ^"^ utcuraque 0.

13-13 sed . . . verbura om. 0. i* est om. 0 ; suscepit est B. i^ id est om. G.

18 fidelis aniraam latronis animam B. i' et deserebat om. 0. i^ posset 0.

15 apostatica 0,

32 JOHANNIS WYCLIP [Cap. III,

subdit ^ difPerenciam : ' latronis vero ^ animam custodivit,
suam vero inseparabiliter habuit.' '^
Further, a crra- Et potest illud coufirmari ex boc, quod aliter patres in

ture, such as iho ^ • x i.

human spirit of limi^o ^tautum tenerentur creature, que non est Deus, spoli-

Christ would be ' ^ ^

apart from the ando ^ eos de manu dyaboli, sicut Christo secundum humani- 5

person of the •' '

haverefeTs^ed the ^^^^^"^ • q.uod est impossibile. Cum ergo persone debetur

prison '^^°™^'^'^" ^<^cio, anima fuit tunc anima persone agentis.* TJnde sicut

anima Christi non fuit^ spoliata gracia per mortem, et per

consequens non^ gracia unionis ; sic non fuit spoliata potestate

spirituali regia, caractere,'^ vel sacerdocio, quod est qualitas 10

Thisactionisthe indelebilis secundum doctores. TJnde sanctus Thomas con-

action of a per-

son andthespirit cedit^ quod. Christus fuit saccrdos secundum animam in

is that of the ^

Heb. viii. 24. triduo iuxta tcxtum Apostoli ad Hebre 8. * lesus autem eo
forms the action. quod maneat ^ in eternum sempiternum habet sacerdocium.'

Et revera non sapit^° quod illa anima sit rex et sacerdos, 15

Thehumanspirit ... . . ....

of christ did not nisi sit persona ; quia actus huius officii smt signantissime

lose the ^race of

union (with the personalcs. Et Doctor Subtilis vere dicit quod Christus

Word), which ^ , .... . . .

endowed it -wiih mausit Christus in illo triduo. Sicut ergo nichil quod non

its royalty and ^

priesthood. est Deus sufficit genus humanum redimere, sic nichil quod

And to this both ° .

Dun^'**""''! T^ '^^^ ^^^ Deus suffecit tam potenter de manu inimici patres 20'
an" u" wouid b sripere. Sed si hoc posset " in virtute Dei creatura ab eo
posethatwithout ypostatice separata ; per idem posset passio vel meritum
imion ^a ^human cuiuscunque hominis a Deo personaliter seiuncti auctoritate
form^act^s^^of^rel ^^^ V^^ quocuuque pcccato | hominis facere recompensam. [B121a]
Scripture' aiso Unde vidctur michi scripturas insolubiles appropriate ^"^
y as- ^j.i]3ygj.g persone Christi descensum " ad inferos et spolia-
Ps. ixviii. 18. cionem fidelium de potencia inimici. Nam Psalmo 67
signsthetrium^ph dicitur ad litteram "de Christo dividente spolia * Ascendistii*
person of chnst. ij^ altum ' sed prius 'cepisti captivitatem,' et 3°. * dedisti

dona hominibus.' Cui ^^ sensui alludit Apostolus ad Ephes. 4. 30

1 dfam latronis. Vero A B ; dfam latronis. Non C. ^ habuit om. 0.

'-•* loctts corruptus. Qu. tenerentur, tantum creatura . . . spoliante ?

* persona agens ABC. ^estABC. ^ non om. A B C.

' correctere 0 ; nempe charactere. ^ concessit A B C.

^ manet A B C ; moneat 0 ; maneat Vulg. i" non sapit cm. B ; sapit om. 0.

" potest AB C. 12 apropriate A B C. i3 descensus C.

** "de Christo " dicente. Sola ascendisti A ; de Christo solo ascendisti B; dicente
de Christo : Spolia ascendisti C. i^ iyLi A B C.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 33

'Ascendens/ inqiiit, Christus in altum,^ captivam duxit Eph. iv. 8-10.

captivitatem.' Et sequitur : ' quod autem ascendit, quid^

est, nisi quia descendit primum ad partes inferiores terre ? '

Et ut ostenderet nobis quod eadem sit persona, que hec cuncta and this triumph

■•■ i ' 0. ^^g enected in

[C 47a] perficiat, subiungit : ' qui descendit ipse est et qui | ascendit ^^^ hi"Tis''di-
super omnes celos ut impleret omnia.' vmity;

Ex istis verbis Apostoli patet primo quod loquitur de
Christo secundum humanitatem, secundum quam solum
ascendere et descendere sibi conveniunt.* 2°. probat illum
10 hominem esse Deum, cum post ascensionem dedit spiritualia
dona hominibus mittendo eis Spiritum Sanctum, ut testatur
[0 219c] utrumque testamentum et rei eventus probaverat | in efFectu.
[A79b] 3°. intendit | quod eadem persona secundum humanitatem ™t^euTichanged
eandem descendit ^et taliter^ ascendit. ' Qui descendit, ^^^em" ^^^e^ ^e-
15 inquit, ipse et non alius ascendit,' racionem autem subiungit aiuhkigs.'^ ^^^^^*
' ut impleret omnia.'

Cum enim tres sint ® regiones mundi notabiles,' in quibus As there are

'-' -^ tnree regions,

oportuit Christum humanitus possessionem accipere vel sesi- and^^^^hei"'^"!)^-
nam,^ scilicet celestium, terrestrium, et infernbrum ; pro- ^"^become Lo7d^^
20 porcionaliter^ descendit tripliciter benefaciens et repetens ^«^.^^'^^^^^^"«'^^^g^
omagium de ^° subiectis. Primo descendit per inanicionem ^^™^^ m- j^g^j..
Becundum infirmitatem carnis, "et eum mundus infirmus 2.^By"tbe descent

.,...,.. 11 j • • • _ „ of his soul into

sibi similis m carne " et anima eciam genus proprium non heii ;
cognovit. 2°. Descendit ad patres in limbo qui erant ^^tantum
25 in spiritu post triumphum sed proporcionaliter in anima,^^
et indubie fuit in illo triduo in sinu Abrahe per 36 horas,
quibus passio ^^ continuata fuerat, non parva exaltacio capite
coniuncto membris cum multitudine angelorum. Sicut
enim sexto die creatum est genus humanum," sic sexto [mysticai inter-

_ pretation of the

30 senario, qui est numerus perfectus ex ductu eius in se circu- three days.]

1 ascendit A B C ; ascendens 0. ^ et add. B. ^ quidem 0.

* convenit 0. *-* taliter et A B C. ^ sint om. 0.

^ nobiles A C ; mobiles B. ^ se'suram A ; sessuram B C.

9 proporcionabiliter A B C, ut infra. ^" a C 0.

11-1' et tunc eum mundus infemus similis in carne A B C.

1--12 tamen post triumphum om. in spiritu 0. An ita eorrigendum .?— qui erant tunc
tantum in spiritu sed post triumphum proporcionaliter in anima.

13 possessio A B C. ^^ humanum om. A C ; hominum 0.

3

34 JOHANNIS WYCLIF [Cap. III.

lariter, fuerat recreatum ; ut ^ per tantum tempus clarere ^
posset veritas et excludi^ ficticia mortis Chrsti. Eesurrexit
autem, ut confortaret ecclesiam de fide resurreccionis future,
1 Cor. XV. 12. ut patet ad Cor. 15*; et ut ' primatum teneat ' ut abbas
ordinis Christiani aperiendo ^ patribus complete purgatis 5
ianuam eternalem. Tempus autem continens purum inte-
grum diem et duas seminoctes significat quod simpla mors
Christi,® que integraliter fuit lucida proporcionaliter ad
vitam, fuit medium sufficiens ad nostram duplicem mortem
3. By the descent semiplenam. Tercius vero' fuit descensus ^ corporis in 10

of his body iiito ■,-,„•■, , -,•, l.

the grave. sepulchro,' qui nedum ostendit corpus vere mortuum anima

ab eo ^° elongata, sed per omnia factus nobis consimilis sancti-
ficavit subterraneas requies beandorum.

So likewise three Et correspondeuter tres maneries hominum eripuit, et tres "

kinds of men ^ _ • -i i c

were set free, dimisit. Extraxit cnim, quasi mordens infernum, patriarchas 15

and three ' dis- ^

missed.' prophetas et fideles alios, quorum peccata sunt plene purgata,

relictis purgandis in purgatorio et dampnatis in inferno ; sive
sint infantes solis originalibus, si sit possibile, irretiti; sive
adulti peccatis actualibus maculati.

Sed 3°.post I privatam instruccionem apostolorum 40 diebus, [C 47b]

After tbe forty iit patct Actuum 1°, asceudit gloriose in celum secundum

days he ascended

in triumph, utramque naturam summe beatus, ducens secum numerum

insensibilem suo tempore captivorum ; et sic tenendo prima-

tum multiplicem inter omnia supposita humani generis, sicut

est prior vel abbas omni dignitate : iuxta illud Eaptiste : 25

Johni. 30. ' qui post me venit ante me ^^ factus est,' loh. 1°. sic habuit

theunique primatum resurgencium, et virtute sui solius ascendentis

on ueior, omnia genera hominum ad se trahentis " fuit primus celum

intrancium. Nemo enim sufficit^* suo imperio portas huius^*

aperire " nisi filius " hominis, qui notus hostiariis prius 30

descenderat." Et sic indubie sicut illuminavit istas tres

^ et A B C 0. ^ clare A, pr. manu. clarere A corr. alt. manu. B C 0.

3 concludi 0. * ad corum. 3°. 0. ^ apperiendo A.

• mors Christi simpla B ; simplani — oris {sic) Christo 0. "^ Tercio non C ; 3°. vero 0.

8 decensus 0. ^ sepulcris A B. i" ^ deo 0. i^ et tres om. 0. ^^ prior add. C.
" trahentes 0. ^^ sufEecitABC. '^ huiusmodi B. ^^ apperireAO.

"-" hominis hostiarius prius desceuderet A B C ; hominis qui notis hostiariis prius
descenderat 0 ; hostiarius pro ostiarius.

CiP. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 35

machinas sua humanitate impletas, ita suscepit omagium ^ andreceiveduni-

versal homage.

vel obsequium utrobique : cum secundum Apostolum ad
[B 121b] Philipp. 2°. ' oportet quod in nomine ] lesu omne ^ genu pmi. ii. lo.
flectatur celestium, quos restituit, terrestrium, quos redemit,
5 et infernorum,' quos spoliavit.

Omnia quidem hec fecit humanitas Christi. Et ideo post au this -was the

^ -work of Christ's

tantum honorem triumphalem individui humane nature pro- humanity ; and
hibuit nimirum lohannem angelus seipsum veP dulia adorare, Rev. xxii. 9.

_ _ thereby exalted

[A 79c] ut * patet Apoc. ultimo capitulo ] : ante quidem satis permi-

serant," ut patet Gen. 18 et losue 5. Omnia quidem hec Gen. xviii. 2.

. . Josh. V. 14.

fecit idem filius hominis secundum eandem humanitatem

continue ^ ypostatice copulatum : qua unione habita patet human nature

_ . . above angels.

quod oportet Christum esse continue creaturam et aliquid

quod prius non fuerat. Sed qiiid, rogo, si non homo ? Ipsa But he is siiu

^ ^ i < u / ..... a creature in nis

15 ergo humanitas fecif hec omnia, id est, ' in opus ministerii, in humanity, which

^' ' ' r ' is united by the

edificacionem corporis Christi,' ut dicit Apostolus ad Ephes. hypostaiic union
4°., quia loh. 4°. dicitur : ' meus cibus est ut faciam volun- ■^?'?"^-^- ¥•. .,

' ^ withhisDivmity,

tatem eius, ^ qui misit me, ut perficiam opus eius,' id est,® ut ^l^ various pro-
perfecte usque ad consummacionem faciam : inter que hoc

20 videtur principium,^ descendere ad inferna et extrahere patres

captivos in limbo, sicut ante promiserat. Et huic consonat " zech. ix. 9.
illud Zacharie ^^ 9°. ubi post propheciam Messie quod veniet
salvator et ipse ' pauper et ascendens super asinam et super
puUum asine ' alloquitur eundem Messiam in hec verba :

25 ' Tu quoque in sanguine testamenti tui emisisti vinctos tuos
de lacu in quo non est aqua.' Quod^^ exponitur ad litteram
de patribus incarceratis in limbo. Et'''' idem sonat illud
Osee 13. verificatum ad litteram de Messia : ' ero " mors tua, Hos. xiii. 14.
0 mors ; ero morsus tuus, inferne.' ^*

30 Q,ui ergo sumus,^^ ut impugnemus ^Henorem verborum We dare not,
fidei vel scripture," specialiter cum sanctioribus et approba-

1 homagium C 0. * Jesu omne om. B. ' vel otn. A B ; se om. 0.

* ut ut C. ^ permiserat A B C ; promisserant 0 ; permiserant sc. angeli.

' continue om. A. '^ fecit bis 0. ^-^ qui . . . est om. 0.

9 primum A B C. i» et add. 0. ^ zekarie 0. " sed B.

'3 ad add. 0. ^* ero om. B. ^' ininferno 0. ^^ quumergo nescimus 0.

"-" vel tenorem verborum scripture A B C.

36 JOHANNIS WYCLir [Cap. III.

contravene tiie tioribus ^ doctoribiis visa sit illa - logica subtilis et de virtute

concurrent testi-

mony of Hoiy sermonis verissima ? "^ Pro certo per idem possemus inno-

Scripture, the

creed, the fathers yando f alsificare reputacionc totum corpus biblie^ scripture.

and doctors, that -^ -^

kfthe\hree dTT ^^^^ expedit obstare principiis | erroris^ ne error intollerabilis * [C 48a]

consequatur.
if Christ ceased Item iuxta sic loQuentes sequitur quod Christus bis factus

to be man in the .... . .

three days, it fuit homo, bis eciam incarnatus. Nam semel fuit mcarnatus

followsthat there

•was a second et humiliatus ^ in utero vireinis et in morte desiit ' esse homo

Incarnation at

the rcsurrection. et caro, ct post pro iustanti® resurreccionis incepit | esse homo [0S19d]
corporeus : ergo conclusio. Si enim ^ homo pro quacunque
modica ^" morula reticens post loquelam reloquatur," bis
loquitur; multo evidencius persona, que 33 annis ^^ est homo
et post per " intercisum triduum non est homo ac tercio post
est homo, bis evidenter est homo.

Three reasons ged consequens videtur" falsum tripliciter.^^ Primo ex hoc 15

agamst this. -^ ■ ^

1. it wouid lead quod tunc resurreccio Christi foret eius nativitas vel generacio.
his^^^^e^surrection -^^ ^^"^ Christus haberet triplicem nativitatem et generacionem
generatk)\'i') were multiplicem : nativitatem unam eternam et duas alias tem-
identicai. porales.^^ IS^am generacio Christi prima^^ in utero ideo est

generacio quia est produccio a non esse hominem ad esse 20
hominem. Cum ergo sic sit pro instanti '^ resurreccionis,
sequitur quod illa sit generacio, et per idem nativitas ex"
sepulcro, sicut foret posito quod semen virginis esset per se
positum ^" in sepulcro, et ^^ successive vel subito " lineatum,
ac creata anima copulata.'^* ITec est locus nativitati corporali 25
pertinens, nisi forte racione conservacionis, sicut nec est
John iii. 6. pertinens nativitati ex spiritu, de qua loh. 3°., sed utrobique
habita generacione renati consequitur proporcionaliter ^^

1 approbatis ABC ; approbatoribus 0.

2 lingva (lingbba B) subtilis et de vi verbi sit vera A B C. ' biblie om. 0.

* errorum A B C. ^ intellerabilis 0. ^ humanitus A B C. "^ desivit 0.

* et post tempore A B C ; pro ©'* 0, ^it saepe infra. ^ ergo A B C. ^'^ monica B.
11 reloquendo 0. ^" annis om. B. i-' per om. A B C. ^* verbi B.
15 dupliciter A B. ^" eternas B. " prima est B C ; persone 0.

i'' vel instanti resurreccionis A ; pro tempore sibi instanti resm-rectionis B ; pro *
resurrectiouis C ; pro 0*' resurreccionis 0. i^ in A B C.

20 esset suppositura A B ; esset persuppositum C. 21 ut A B C.

22 creatiim (lineatum in margine) ac creata anima, aninia copulata A ; creatum ac
creata anima copulata B ; lineatum ac creata auima anima copulata C,

^■^ proporcionalis A B C.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 37

nativitas. Oportet ergo ad resurreccionem persone qiioci
eadem persona, que cecidit sopore mortis sive^ intercisione
humanitatis, resurgat ; cum spiritus racionalis persone ^ sit
humanitas et sic homo.
5 Secundo obicitur contra dictum consequens per hoc, quod |:i?i^d^.at^,*^'^'ou'^
mundus per mortem Christi esset quantumlibet imperf ectus : °j! cveated^thhigs
quod est impossible, cum illa fuit mors iustissima preciosis- "tl^emTn^curiso^
sima et utilissima perficiens ^ totum mundum : et conse- ^^^"^l^ ^o^^^ ^"j

[A 79d] quencia probatur. Christus, in quantum homo, est 1 pars 1^°" gain_ °^'' "
mundi, ut patet eciam modernis loquentibus, qui concedunt
Christum, in quantum homo est, esse creaturam : et mundus
est universitas creaturarum. Cum ergo Christum esse homi-
nem plus perficit mundum quam totum usque* celum vel
quecunque alia pars mundi ; videtur quod, hoc ablato, plus
proporcionaliter imperficitur ille mundus : quod est impos-

[B 122a] sibile ; | cum tanta perfeccio, quanta ad humanitatem Christi
attinet, servatur in anima et corpore incorrupto. Ideo cum
totum ^ sit sue partes, patet quod mansit idem homo in
triduo.
20 Tercio confirmatur illud ex * testimonio scripture. 'Nam ^- Scripture

-•• speaks or niia

loh. 19 scribitur: ' ad lesum autem cum venissent,'' iit ^ ^"^'Jj^j^-g^^jj^gg
viderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius ^ crura ; sed and we^musttake
unus militum lancea ^" latus eius " ^'^ apperuit, et exi^at fjteraiiy?
sanguis ^^ et aqua : et qui vidit, inquit lohannes, testimonium
perhibuit ; " et verum est testimonium eius.' Hogo, quomodo
[C48b] venissent ad lesum j mortuum," nisi ille homo mortuus esset
lesus ? aut quomodo miles lancea latus eius lesu aperiret,^^
si non tunc f uerat latus Jesu ? I^umquid credimus quod
evangelista, tam signanter asserens ^^ se ista vidisse ultra
30 omnia alia ^® gesta Christi, finxit mendacium ? Et si dicatur
quod littera occidit, sensus autem spiritualis et rectus vivificat,

1 sine A B C. ^ species racionalis per se 0. ^ utillissima et totum om. perficiens 0.

* usque om. A B C. ^ toum sic C. ^ ex om. B. '^ pervenissent B.

* et A B C 0, ut Vulff. ^ eius om. B. ^" lancia 0. ^^ eius om. 0.
i2_i2 perforavit et sangwis C. ^^ perhibet 0. ^* venissent add. B

uit

i^ apperiret (sic) A ; apeniit B. ^^ se vidisse omnia ista ultra omnia alia B.

38 JOHANNIS WYCLIF [Cap. 111.

cuiusmodi est talis ? — ciim venissent ad illud corpus mortuum,
if we introduee quod ^ uon potuit csse lesus, sed ^ prius, non tunc fuit corpus

flnedrawn philo- . . . ,

sophicai giosses lesu ; tuuc unus militum, non latus eius, nec univoce latus

into Scripture, , . . . ,

■we reach absurd alicuius aperuit, scd partcm unius corpons mortui, quod non

conclusions :

tunc fuit Christus vel pars eius "^ ; et exivit, non sanguis 5

redempcionis et aqua baptismatis de latere Christi, quia tunc

non fuit Christus. Et sic spiritus, aqua,^ et sanguis non sunt

nec fuerunt testes humanitatis Christi, quia non simul

1 John iv. 6, 9. fuerunt, sicut videtur lohannes dicere I loh 4°. Nec est

Eph. V. 26. verum ad verba illud quod dicit Apostolus ad Ephes. 5°. 10

quod ' Christus sic dilexit ecclesiam quod tradidit semetipsum

as severai pro illa, ut sanctificaret * mundans eam lavacro aque in verbo

examples show.

vite ; ' cum ecclesia per totum triduum fuit cum sponso vel
Eph. V. 31, 32. capite Christo." Nec est illud Apostoli ad Ephes 5°. verum
Gen. ii. 24. ad verba, quando illud Gen. 2.^ "^ dictum ad sensum litteralem 15
de primo Adam et de uxore '' sua, exponit ad sensum misticum
de Christo et ecclesia : ' hoc, inquit textus, nunc os ex ossibus
meis et caro de carne mea : propter hoc ^ relinquet homo
patrem et matrem suam et adherebit uxori sue, et erunt duo
in came una.' ' Sacramentum,^ inquit Apostolus, hoc mag- 20
num est : ego autem dico in Christo et in ecclesia.' lUa
autem exposicio Apostoli est impossibilis, scilicet quod,'
sicut ex costa Adam resoluti" in soporem" edificata est
sponsa eius secundum membra ossea solida et tenera, sic ex
apertura ^^ lateris secundi Adami edificata est ecclesia sponsa 25
Christi secundum varietatem ^^ membrorum ecclesie. Nec
reliquit ^* Christus Patrem semetipsum ^' exinaniendo '^ et
Johnxvi.27. exeundo a" Patre, ut dicitur loh. 16°.; et 'matrem syna-
isa. li. 1. gogam in qua natus' est Isa. 50'^; et adherebit uxori sue
Hos. ii. 16, 19. scilicet ccclesie, ut dicitur Osee 2°. Nec erant duo coniugata 30
in eadem natura communi tam secundum carnem ^^ quam

'-^ non potuit . . . sed om. A B C. ^ eius om. 0. ' a quo B.

* eam add. A B C. * Christo om. 0. ^ 3° A B C. '-'' dictum . . . uxore om. 0.

8-8 relinquet etc. Sacramentum B. ^ quod om. A B.

1° resoluta A B ; resoluto C. ^^ sopore B. ^'^ appertura AB C ; aptura j»ro aptura 0.
'3 veritatem A B C. '* requirit 0. ^* seipsum 0. i^ exanimiendo A B C.

^' de 0. 18 jga. 7 A B C. ^^ naturam in margine corr. carnem B.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 39

spiritum ac ^ afieccione tam sensitiva quam intellectiva con-
cordes ; nt exponit Augustinus et alii sequentes Apostolum.
Sed quelibet illarum particularum est impossibilis de vi vocis^
cum Christus non passus est mortem in cruce ; quia pro ^
instanti mortis Christus non est Christus, nec fuit illud
[A 80a] sacramentum in Christo et ecclesia : cum pro toto trilduo non
fuit Christus, sed sponsa exspectavit usque ad instans resur-
reccionis sponsalia. Deliramenta sunt ista et verbis puero-
rum similia.^
10 Unde omnes moderniores doctores, quorum scripta memini
me legisse, dicunt concorditer quod in triduo corpus illud fuit
corpus Christi sicut et anima fuit tunc anima Christi : quia Not oniy was

■^ _ _ _ ^ the body of

manentibus extremis unionis * Yerbi ad naturam assumptam, Pf^^* 1)1™^,
[C 49a] manet eadem unio. Unde dieunt, | quod est synecdochica ^
locucio, sepelierunt lesum, id est, corpus lesu. " Sed ego
[0 220a] non video, quomodo foret tunc corpus lesu,^ 1 nisi lesus tunc
foret lesus corporeus, habens omnes partes illius corporis
partes suas, iuxta illam'' Veritatis vocem Mt 26°. ' mittens Matt. xxvi.i2.
hec unguentum ^ hoc in corpus meum ad sepeliendum me
20 fecit.' Pro certo ego credo quod ipse Christus sicut et ® chnst Wmseif

° •*• ^ ■was buried,

quelibet pars corporis sui sepultus est.

Ideo hoc ^" concedo cum istis doctoribus in prima parte, christ lay ia the
cum sit de fide, et concedo de summa virtute sermonis the ' hypostatic

.... . . union wilh the

[B 122b] Christum lacuisse in sepulcro; cum illud corpus mortuum fuit | Wordremaining;
persona " Yerbi : non quod '^ quelibet pars quantitativa illius
corporis generaretur ^^ pro instanti mortis, sic quod Christus
tunc generaretur assumendo novam naturam : sed manens
continue idem " corpus prius vivum et ^' post mortuum
subiectum est perpetuo ^® eidem ypostatice unioni. Nam per
30 totum triduum Christus mansit homo tam secundum corpus
quam secundum " animam ; et vere passus est mortem pro

1 et B ; om. 0. ^ per C. ^ puerorum dissimilia A B C. * unionibus A B C.

* synochica A ; sinodochia B ; synodogica 0 ; syndochica C. pro synecdochica i.e.

per synecdochen. ^-^ sed . . . lesu om. 0.

' illud 0. ^ hec om. A B C ; hunguentum B. ^ in 0.

!<' hoc om. ABC; ideo'o?». 0. ^' Christi add. 0. ^'^ quod o»t. 0.

13 generabatur A B 0. " continuo A B C ; illud C. i^ gt om. A B C.

i^ perpetue B. i' secundum om. C 0.

i

40 JOHANNIS WYCLIF [Cap. III.

in virtue of instanti separacionis ; cum caro mortua, que tunc ^ fuit
and the tvater Christus, passa cst privacionem vite : et vere de latere

and the blood _,,..., • /^i • i •

from tiis side Chnsti exicrunt aqua et sanguis Christi pro mora exitus ;

were eflfectual. . . , . ,

quia Cnristus pro toto triduo est idem corpus mortuum,
cuius sanguine et spiritibus effluentibus, ut anima naturaliter 5
separetur, reservata est miraculose subtilior pars sanguinis
cum ichore * ad sponsalia celebranda inter sponsum viventem
gloriose in triduo post triumphum et corpus suum misticum,
isa. xi. 10. quod est ecclesia. Nam Isae 11°.^ scribitur: * radix lesse* in

signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur ; erit sepul- 10
crum eius gloriosum.' Et sic intelHguntur alie scripture
de Christo ad litteram tam novi quam veteris testamenti.
Oportet enim interpretari ^ scripturas de Christi humanitate
secundum sensum, quem in eis sancti doctores sunt sedule
scnitati. 1 5

itis not a vaiid Et si® obiciatur,'' nuod ista posicio, Tocando 'hominem' corpus

objeotion that,

in speaking of a mortuum et auimam separatara, sequitur sentenciam plebeio-

dead body or

separate soui as rum,* et per consequens est erronea, ut multa alia dicta vul-

a ' man,' we use ' c x

garia ; dicitur quod non est color in consequencia ; cum dicta
vulgaria a prima veritate communitati ' hominum inspirata 20
Jobn xii. 35. non possunt in toto esse falsa. Unde Salvator loh. 12°.
popuiar not approbat turbe ^" sentenciam, que dixit : ' Nos audivimus ex

philosophical

language. lege quod Christus manet in eternum. Adhuc, inquit, modi-

cum lumen in vobis est ; ambulate dum lucem habetis, ^^ ut
The muuitude non teuebre vos comprehendant ; dum lucem habetis," credite 25

may speak truth : .

in lucem, ut filii ^^lucis sitis.' Quasi diceret ^^ iuxta exposi-

cionem beati Augustini Ome. 52. ' Verum est principium

christ himseif quod de Christo concipitis, scilicet quod ipse eternaliter

that they° did, manct humauitus cognoscendo. Sed oportet ultra procedere,

" christ Tbideth quod nou obest euudem hominem " esse mortuum corporaliter 30

for GV6r '*

et cum hoc mente vivere. Ambulate, iuquit Augustinus,
attendite et totum intelligite tam moriturum " Christum quam

1 que tunc bis 0. * iecore A B C ; ycore 0. 3 7° A B C.

* qui stat add. A B C » impleri A B C 0. « si om. 0.

' obicitur A. ^ plebeorura A B C ; plebiorum 0.

^ communitate C ; a primis veritate communicati hominem 0.
10 turpe 0. "-11 etc. et A B C. ^^ sitis lucis q. d. iuxta B ; scitis 0.

" eundem hominem bis 0. i* mortuum ().

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 41

victurum in eternum. Cum aliquid, inquit, verum habetis, Augustine

. . . . . • 1 / 1 explains this

[C 49d] non sitis comprehensi | tenebns ignorancie contempnendo saying
[A80b] mortuum et occisum^ | liinc trahentem ad se omnia, et sic

offendatis in lapidem offensionis et petram scandali.' Unde
5 Ome. 78^ super istud* loh. 14. ' non turbetur cor vestrum :' John xlv. i.

declarando Christam esse duplicem formam, scilicet humani- '^jth its context

^ ' of the combinea

tatem et deitatem, subdit de eius humanitate. ' Non, inquit, ii}i"i™ and di-

' 7 -a ' Tine nature of

homo Christus, non dixit^ "Filius Dei," quod eciam sola caro Christ.
eius in sepulcro meruit appellari ? ' Probat. ' Cum,' inquit,

10 credimus in Dei Filium qui sepultus est, profecto et Pilium
Dei dicimus carnem que sola sepulta est.' Et post declarando
quomodo ad verba ^ est verum, 'Pater^ maior me est,' per Jo^n xiv. 28.
hoc quod est duarum formarum utraque, ita subdit : ' Quid
ergo, heretice ?^ cum Christus sit Deus et homo, loquitur

1 5 ut homo ; et tu calumpniaris Deo ? ^" Ille in se commendat
naturam humanam ; et tu in illo audes deformare divinam ?
Infidelis, ingrate," nonne tu miauis eum qui te fecit, quia ille
dicitur ^'^ factus sic ^^ propter te ? Equalis enim Patri est
Filius per quem factus est homo ; ut minor esset Patre,

20 factus est homo ; ^^ quod nisi fieret, quid esset homo ? ^'
agnoscamus, inquit, geminam substanciam Christi : divi-
nam ^* scilicet, qua equalis est Patri ; et humanam, qua minor
est Patre. TJtrumque autem simul ; non duo, sed unus est
Christus, ne sit quaternitas non Trinitas Deus.'° Sicut enim

25 unus est homo, anima racionalis et caro, Christum, inquit, in
omnibus istis et^" singulis confitemur. Probat hoc. Quis
est ergo, per quem factus est mundus ? Christus lesus ; sed
in forma Dei. Quis est sub Poncio Pilato crucifixus ? lesus
Christus ; sed in forma servi. Item de singulis ex quibus ^'

30 homo constat. Quis non ^^ derelictus est in inferno ? Christus

1 et add. 0. ^ ocasum C. ^ Unde act. 78 B.

* istud om. 0. 5 etc. add. A B. * dixit oni. A B C.

' probat tamen A B C. ^-^ est vero non pater C. * beretici 0.

1° ut deo B. '1 infidelis vel ingrate A B ; infideliter, Nonne C.

1^-'* factus est bomo ut minor esset patre sic 0. ^'-'^ quod . . . bomo om. B.

'^ divinarum 0. i^ deus om. 0. ^* et om. 0.

^' de singulis quibus 0. ^'* enim A B C.

42 JOHANNIS WYCLIF [Cap.III.

lesus; sed in anima sola. Quis resurrecturus in triduo
iacuit in sepulcro ? Christus lesus ; sed in | carne sola.' [B li^Sa]

And, to under- jfec sentcncia huius sancti que, sicut non potest dissolvi,

stand this, we i ; jr ;

mind th^rch '% ^^^ ^^^ cognosci, nisi viso quod Christus est trium naturarum

nature^ (cf ^p^7 incommunicancium queUbet. Qui ergo voluerit illam mate- 5

^- ^^' riam ^ verissimam de virtute sermonis iufringere, incipiat

communicacionem persone^ Christi multis naturis, non multis

personis, ut deitas, improbare. Parcant igitur emuli huic vie

quod naturali instinctu a vulgo sit cognita ; quod a scriptura

Thus Scripture, sacra et sanctis doctoribus sit tam assidue declarata; et quod 10

authority, and . . ...

the common in- mcntes fidelium substrata sentencia non fallaci sed veridica

stinct of men,

8ho\vn in their excitat pro cura mortuorum, ut sepultura cum aliis exequiis

care for thedead,

support our devocius perageuda. Eadem enim persona hominis, que heri

thesisthatadead _ r s r ) ^

man is a man ; yiya, conversata est cum proximis, deportatur hodie mortua

ad ecclesiam, et deponitur in sepulcro.
and the sophis- IS^ec oportet timere ampullosas ^ | instancias sophisticas [0 220b]

ticalobjectionsto ., . . . . .. . ^

miracieswrought quibus nituntur istam sentenciam impugnare dicendo, quod

by relics and

to invocation of frivolum est credcre racione corporum mortuorum vel per-

saints, have no

■Beight., sonarum sanctarum in celo Deum facere miracula : cum, ut

false garriunt, non est corpus sancti mortuum,* nec sunt
reliquie | sanctorum, nec est possibile Petrum lacobum vel [C 50a]
lohannem ante resurreccionem orare, sicut in letaniis ^ canit
illusa ecclesia per ignoranciam logice ^ minus caute. Qui-
cunque ergo sophista logicus '^ vel naturalis vel methaphisicus
vere voluerit ista defendere vel probare, si dicta factis com- 25
pensat,® est simul ^ excellencior philosophus et objector ^°
quam Deus hucusque dignatus est sensibus mortalium | pro- [A80c]
palare.®

objection. ^GC credo sophistam ad tantum desipere quod credat, si

sola caro Christi fuit Christus in sepulcro et sola anima fuit 30
Christus in inferno, quod " tunc sola caro vel sola anima f uit

^ sentenciam 0. ^ persone om. A B C.

^ Nac . . . appullosas B ; ampulosas 0. * mortuorum A B C.

* letariis B ; lataniis C. ^ loyce C. ' loytus C. ^ dictis facta compenset 0.

^-8 excellencior vel abiectior philosophia (philosophus C) quam deus unquam hucusque
sensibus mortalium voluit propalare A B G.

1" abicor 0. abiectior non abieccior A B C. " quod ojn. 0.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 43

Christus. Ac si sic ^ argueretur solus Petrus est homo ^ in " when flesh and

spirit are sepa-

domo ista : ergo solus Petrus est homo ^ alicubi tenendo rated, neither

alone is Christ."

quidem diccionem exclusive, sicut facit Augustinus quando
dicit^ quod nec sola caro nec sola anima fuit Christus, sed
5 humanitas completa, que differt a parte qualitativa : patet
decepcio sophistica introducta; et sicut dixi superius, quando ^o^g i4"ms defi!
Augustinus dicit quod pars qualitativa non est homo, exponit tifere"^is°^a^dis-
se ipsum quod non est completus homo, id est, natura com- compTete^^^^hu^
posita* ex corpore et anima: et sic intelligit 17 * de Trinitate quaYitative"^ ^

10 ca. 7. exponens se ipsum quod intelligit ' hominem ' ut veteres ^^^^° ^^'^^^^-
diffinierunt^ per * animal racionale mortale,' vel iuxta de-
scripcionem suam ' substanciam racionalem constantem ex
corpore et anima.' Et "^ per hoc distinguit inter triplicitatem
naturarum in homine et trinitatem anime ac Trinitatem in-

15 creatam. Affirmative itaque sue sunt concedende et negative
modificande.

iriterius si queratur, utrum verum sit in triduo quod hoc
est corpus Christi et hec anima Christi pro nunc ; dicitur ^
quod sic : cum^ Christus vere sit tam corpus quam anima 51'^ ^H ^^'■f^

^ r 1 (jays the body

20 pro triduo, quo simul iacet mortuus et descendit vivus ^d ^^^ *^^J'°'^^ ^^^""^
inferos, et sic persona viva est mortua secundum diversas fo" Ihree reasonV
naturas. Et movent me tria. Primo auctoritas scripture et 1} scriptur^°and
exposicio beati Augustini superius recitata.^** Secundo quod above.^"^*™^ ^^

Tj. j. j j j /-11 • i -i. T_ 2. Thecontinuity

aliter non esset concedendum quod Christus sit homo per of the humanity
25 illud triduum, quod nimis invaderet fidem meam. Et tercio 3. The continuity

, , , , . . . , . of the hypostatic

quod doctores tam priores sapienciores quam modemiores union.
capaciores" dicunt concorditer quod Christus nichil de
humana natura dimisit quod " assumpsit, sed mansit per
triduum unitus tam carni ^^ quam anime sicut ante. Cum
30 igitur unione ypostatica, que non est per accidens unio ypos-
tatica, fuerat antea copulatus ^^* ; sequitur quod per illud
triduum manet tam caro quam anima sicut prius. TJnde

^ sic om. C. ^-^ in domo . . . hoino om. 0. ^ dicitur 0. * complesita 0.

6 19 0. 8 definierunt 0. ' et om. C.

" christi. Pronunc dicitur A B C. ^ quod B. i" recita 0.

'1 capciosiores A B C. ^'^ quara C 0. ^' corpori A B C.

1* perante copulata A B C ; antea copulatus 0.

44 JOHA^TNIS WYCLIF [Cap. III.

dicunt loqiientes nostri temporis concorditer quod sacerdos
conficiens pro illo triduo conficeret dicendo verba sacramen-
talia corpus mortuum. Sed quomodo, q[ueso, per verba
falsissima ^ quibus diceret ' hoc est corpus meum ' vere
conficeret, nisi corpus conlectum pro tunc fuerit corpus 5
Christi ?
st. Tiiomas TJnde sanctus Thomas de Christo ca°. 50 videtur dicere^ quod

quoted, to tne •'■

Bixt^^if^doctrine ^^^^ ^^^ corpus Christi mortuum ^ pro illo triduo quod * fuit

forms^"^requkes ^orpus Christi post ct ante ; et hoc racione unionis ad Verbum;

modiflcation, as jj^g^ quelibet pars quantitativa ^ illius corporis racione f orme

substancialis substancialiter | variatur. Teneo igitur^ primam [C 50b]
partem huius sentencie et vario in 2^^. ; cum oportet | f ormas [B 123b]
substanciales esse subordinatas anime, ut patet ex dictis De

shown in the J_nima. ISec video quin, si ad omnem punctum corporis

De Anima: else n ' i r

three difflcuities Christi geucrata sit nova forma' substancialis preter quam- 15
cunque formam substancialem que infuit Christo vivo, foret
aliud novum corpus mortuum secundum quamlibet eius
partem quantitativam quam f uerat corpus vivum. Nec video
2°. quomodo illud esset tunc corpus Christi, ^ nisi tunc
Christus esset Christus, et ^ esset illi novo ^ corpori nova 20
unione ypostatice copulatus.^** Nec video 3°. quomodo illud
coi-pus sit mortuum, cum sit per totum noviter generatum, et
My doctrine is nunquam antca fuit vivum. Dico ergo quod idem corpus
matter and form in numero tam secundum materiam quam secundum " f ormam

it was in tlie

three days the corporis, quod prius participativo vixit, est in triduo corpus

Christ as before. mortuum et cum hoc Christus Deus noster. | [A80d]

Sed contra illud obicitur. Videtur primo quod corpus
Three objections mortuum ^^ sit corpus vivum : quia Christus, qui est corpus

considered. ^- ' ^ ' ^ ^

mortuum ^- in dicto triduo, est corpus vivum post et ante : et
sic, cum corpus animatum et corpus inanimatum distin- 30
guuntur in specie, videtur quod illa non sunt idem corpus in
numero, cum diff^erencia specifica presupponit differenciam

1 falsisima 0. ^ dicere om. B. ^ quod add. C. * quam 0.

* quantitativa om. A B C. ^ itaque 0. ' lormj 0.

^-* nisi christus tunc esset christo et A ; nisi illud tunc esset christus et C.

^ novi B. ^" computatus 0.

" quam secundum om. 0. ^^-^- sit . . . mortuum om. 0.

Cap.III,] de benedicta incarnacione. 45

numeralem.^ Hic dicitur quod corpus vivum et animatum objection i.

. . . , . " A dead body is

est idem corpus m numero mortuum et inanimatum, licet a iiving body."
non simul et semel ; nec diff ert corpus in quantum ^ anima-
tum specifice ab inanimato ^ corpore. Pro quo notandum
5 quod dupliciter^ dicitur corpus animatum, scilicet, ab ex-
trinseco participative, vel ab intrinseco qualitative* ; ut ^"^"^^'■•.^'^^««'y

•*■ ^ ' i ' lemains tne same

corpus compositum ex corpore et anima est animatum ^^^^' g^|',°"fjg
anima, que est eius f orma et quiditas, et illud non potest ^on '^e*^ ^ withl
esse inanimatum : sed corpus, quod est altera pars qualitativa '^'^'^"^^-
10 hominis, est animatum participacione anime ; que, cum non
sit forma eius intrinseca, potest abesse a corpore manente
eodem in numero ; sicut bomines, qui participative dicuntur
dii possunt manere iidem ^ Deo absente ab eis per graciam.

2°. obicitur sic. Si Christus in dicto triduo habet corpus objection ii.

, . R j_ r^T ■ 1 ' , ■ j "!'' Christ had

15 et animam, " tunc Lnristus est animatus ; et per consequens body and soui in

. . the three days,

tam corpus quam anima ^ est pars '^ Chnsti ; et per consequens he was not

dead."

Christus in illo triduo componitur ex corpore et anima ; et
per consequens non iacet mortuus in sepulcro.

Hic dupliciter ^ dicitur, Primo quod tam ^-corpus quam to wMch there

£11*6 tWO &TlSW6rS.

20 anima^ eius^" est pars Christi, sed non in dicto triduo; quia Answer i.' The

. m • T • body and soul

non tunc qualitative componunt Christum, sed ahas pro suo were then the

body and soul of

tempore. Unde posito quod essemus in dicto triduo, vere christ, but not

in composition.

sciremus quod hec " anima que nunc est anima Christi, sed
non nunc pars Christi, est pars Christi optima post et ante ;
[0 220c] et correspondenter | de corpore. Ex quo patet quod hec non
est synecdochica ^^ locucio : ' hoc corpus ' vel ' hec anima est
nunc Christus : ' sed, sicut homo est essencia substancia vel
quiditas sua intransitive intelligendo, sic Christus est tunc
hoc corpus et hec anima, que sunt sua ad " sensum intransi-
30 tivum, ut supra. Unde hec anima, licet non nunc animat
corpus illud quod iacet mortuum, animat tamen Pilium Dei ;

1 materialem A B C.

2-2 inanimatum specifice ab animato A B ; inamimatum specifice abianimato (sic) C.

3 dur 0. * quiditative 0. ^ idem A B C.

^-^ tunc Cbristus . . . quam anima bis A. "^ corpus 0.

* duplicitur A; communiter 0. ^-^ anima quam corpus B.

10 eius om. A B C. " licet A B C.

12 sinodica A BC ; synodogica 0, cf. p. 39, n. 5. i^ ^d om. 0.

46 JOHANNIS WYCLIF [Cap.III.

sicut caput ^ denominat hominem capitatum : et patet quod
animare est equivocum ad corpus subiectum vivificare et ad
denominare personam cui copulatur ypostatice habentem ^
animam, quam * per se animat, cum ad invicem * consequun-
tur^ vires inferiores sicut passio ad subiectum. 5

bo^dT^and" s^ou^ Secuuda responsio dicit quod tam corpus quam anima
of christ? ^but Christi est in triduo vere pars Cbristi, sed nec qualitativa nec
tatwe^ * nar^ ^" quautitativa, cum non tunc "^ componuntur ad idem,'' sed est
^quantitatw^e^^^ pars discrctiva. Et sic intelligit Damascenus, quod Christus
^^"^ ' descendit totus ad inferos, sicut totus iacuit in sepulcro, sed lO

non totum; quia persona fuit homo in utroque loco, sed
non secundum ambas naturas ; et sic in triduo habuit omnes
partes^quas habuit^ post resurreccionem, sed^ tunc defecit
unio vel ^° composicio. Sed nuUum absolutum " : nec pono
vim in illa variacione, quia utraque sentencia est satis ^"15
catholica ad sensus equivocos.^^
"Ch^^r^^as S^^ 3°. obicitur ex hoc, quod Christus in illo triduo nec
Sor an' imSortai ^st homo immortalis nec homo " mortalis ; et omnis homo est
three^^dajsf andmortalis vcl immortalis : ergo Christus pro illo triduo non
marit^^Tii. "°* est homo. Maior patet eo quod Christus tunc passus est 20
Rom. Yi. 9. mortem : ergo iuxta Apostolum ' mors illi ultra '^^ non
dominabitur.' Et quod non sit homo immortalis videtur
ex hoc quod iacet mortuus in sepulcro et nondum consecutus | [A 81a]
est dotem ^^ immortalitatis, sed primo in resurreccione
sequente iuxta communem doctorum sentenciam." 25

Answer. Hic dicitur quod Christus pro hoe ^^ triduo est tam homo

mortai mortalis quam eciam ^^ homo immortalis. Est homo mortalis

quia corpus, quod moritur et -" iacet mortuum in sepulcro.
Pro quo notandum quod mori, cum sit privari vita, vel potest
intelligi ut dicit subitum actum privacionis vite a corpore, 30
vel ut dicit absolute ^^ carenciam vite a corpore prius " vivi-

1 capud B C. 2 quomodo A B C. ^ habente B. * quomodo 0.

5 inbicem C ; mentem 0. ^ consequitur AB C. ''-■' componunt ad iuYicem 0.

8-8 sicut A B C. 9 et A B C. i» seu A C ; sive B.

11 abt^i^absolutum A B C. ^^ satis om. A B. ^^ equivoces 0. ^* homo om. 0.

15 ultra om. A B. ^^ dotera & mortalitatis 0. " sentencias C.

1« per hec 0. " quan et C. 20 gt om. A B.

21 absolute om. 0. "^"^ prius om. A B C.

Cap. III.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 47

ficato. Primo modo ^ est mors Christi subita non possibilis
iterari licet Christus eternaliter potest mori. 2°. modo est ^
mors triduana, sicut corpus incorruptibile per triduum caret
vita, sicut aer habet tenebram triduanam, et sicut pater
5 semper gignit ^ filium, sol semper producit luraen et medium
per tempus privatur lumine, licet quodlibet istorum complete
continue sit* productum. Sic Christus ad sensum expositum'
continue moritur per istud triduum et habet simplam mortem
triduanam, sicut dampnati habent mortem perpetuam. Est
10 ergo Christus mortalis pro illo triduo cum moritur in efiectu :

non potest tamen nisi solummodo semel mori. Est eciam and immortal.
immortalis pro illo triduo ^ quia est spiritus lesus,'' qui nec
potest mori corporaliter nec spiritualiter.

Et si obicitur quod hic predicatur oppositum de opposito ; And there ia no

■^ __ ^ ... ^^^^ contradic-

15 homo mortalis pro hoc instanti^ est homo immortalis ; dicitur tionhere.
quod verum est. Ideo conclusio est impossibilis. Nec est
color in isto paralogismo : — ergo homo mortalis est homo
immortalis — iste homo Dominus lesus est nunc homo
[C 51b] mortalis, | et iste idem homo est nunc homo immortalis ; —
Non enim sequitur, si persona que est commune ad

20 ambas naturas illas est utraque illarum, quod ex hoc una
sit reliqua ; sicut non oportet, licet tantum sit unus Deus et
ille sit copulative ' tam Deus genitus quam Deus ingenitus,
quia tam Pater quam Eilius, quod exinde Pater sit Eilius
vel Deus genitus sit Deus ingenitus, quod est idem. Nec

25 sequitur, si Petrus sapiens et salvatus sit natura humana
specifica, et Paulus insipiens et dampnatus sit eadem natura
specifica, quod Petrus sapiens et salvatus sit Paulus in-
sipiens ^° et dampnatus. Et patet ^^ ex simili modo " nutritis
in rectis priucipiis. Sicut enim natura divina est trium

30 personarum quelibet, et species humana personarum hominum
quelibet ; et tamen tantum est una natura divina sive

1 modo om. C. ^ est om. AB. ^ gnignit 0, * sit om. A B.

5 secundam exposicionem 0. ^ pro illo triduo om. C 0. ' lesu A B C.

^ per hoc instans A B C. * copulate C. ^" incipiens 0.
11-11 similitudo A B C ; ex silido 0.

48 JOHANNIS WYCLIF [Cap. III.

^ species humana : ^ sic persona Ycrbi Dei est trium natu-
rarura quelibet et tamen una persona Yerbi.
dlnfai^c™u"fed Q-Uod autem Magister Distinctione 22 aliter loquitur cum
biguUy ^'of \he moflernis est propter equivocacionem, cum non admittit
terms empioyed. jj;[jqyif[ pj.Q quacunque mensura esse hominem, nisi tunc 5
componatur ex corpore et anima. JN^os autem sequentes ^
scripturam non ficte sed philosophice ^ dicimus quod eadem
persona Petri vel cuiuscunque sancti prioris, que conversata
est hic corporaliter in terris, manet iam beata in celis ; et
He -win only use ubicunque est spiritus ille creatus sive in corpore sive extra 10

the term ' man ' . . i i •

■when body and corpus est idem homo m numero, et solum, ubi est corpus vel

soul are united. . . -r^ i

anima, est persona humanitus. TJt patet Ep. 40 ad Darda-
num. Et cum certum sit quod Christus pro illo triduo non
componitur qualitative * ex corpore et anima, eo quod unio
illorum dissolvitur; patet quod tunc nec est sic homo mortalis 15
nec homo immortalis, quia non ad illum ^ sensum tunc est
The author, foi- homo. Si autem vocatur ^ vere corpus et anima separata

lowingScripture, .

Augustiae, liugo utrumque homo, sicut vocat Husro de sancto Yictore sequendo

de St. Victor, . .

and true phiioso- Augustinum, scripturas, et philosophicas raciones ; tunc

phy, uses ' man ' '-' / x / x ir

forbodyandsoui rcspondendum est sicut superius ad obiectus. Nam anima

of man, even ^ ^

when separated. est per se homo et corpus I nuncupative ; et sic utrumque non [A 81b]
duo homines, sed unus tantum. Si autem Magister intelligit
hominem collective pro "^ duabus naturis ad ^ invicem et Yerbo
ypostatice copulatis, non est color quod tunc sit homo nisi
utraque natura sit homo : et sic esset homo immortalis sicut 25
anima f uit a sua ^ origine immortalis ; et per consequens
partim mortalis, quia mortuus, et partim immortalis, quia
anima. Hoc autem concedendum est de quolibet alio homine.

Thus christ re- Mausit ergo Christus pro triduo minor patre quid|quid fuit [0 220d]

mained true man , , • -i i • • t j

and a ereature antc et sic suppositum humane speciei licet non tunc com-

in the three days, t •

aithough the polnebatur quautative ex anima et corpore. TJnde tuncrB124bl

parts of his hu- -^ ... ... . .

man nature were complevit obedienciam Trinitati ^" ministrando secundum

then separated.

naturam assumptam.

1-^ specifica humana C ; spccifica o»j. humana 0. „ ^ consequentes A B C.

3 sophistice B. * qlet^j 0.

* ad id' =idem C ; illum om. 0. " vocentur 0. "^ per 0.

8 ab 0. ^ suo AB C. ^^* trinitati cum lacuna o»i. C.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCAENACIONE. 49

Cap. IV.

[^liixta ponit sentencias modernorum dodoruni ut veritas
plus lucescat.

The ojjinions of Bonaventnra, Duns Scoftts, and St.
Anselm, as to the nature of Christ during the three days'
entombment, examined.~\

Sed ut magis appareat, ouomodo communicacio ydiomatum Bonaventuradis-

tinguishing three

pro triduo Christo conveniat, iuxta posite sunt sentencie kinds of predi-

cation :

modernorum. i. actuaiis;

2. aptitudinalis

[C62a] Scribit enim Bonaventura | super Distinccionem 12.^ 3" (or habitudi-
Sentenciarum, quod triplex ^ est predicacio, scilicet actualis, ^: •P'^''™ • ..

^ ^ r r ' ' rightly descnbes

aptitudinalis,^ et mixtim. Actualis, quando subiectum est c^tTdsT^^w^s^iMn
ens actu et f orma predicati sibi inest ; ut cum dicitur bomine ^^^^ *a '^'^mixed
existente ' homo est animal.' Predicacio secundum puram beinR ^^*Tctuaiis
aptitudinem est, quando nec subiectum nec forma predicati muchas'theWord
10 est in actu, sed necessaria* est ordinacio unius ad alterum Zoth. "soui and
fundata super principia nature ; sicut nuUa rosa existente naiis 'predicatio '
' rosa est flos.' Uuando subiectum autem est in actu, et rai and habituai

. . . . union between

forma predicati non mest sibi actualiter sed secundum neces- the human soui

. . and body, ■which

sariam ordinacionem fundatam super principia nature, tunc is the 'form' of

. humanity, was

15 est predicacio mixtim, id est, partim actualis et partim apti- suspended.
tudinalis. Et sic concedit quod Christus f uit homo in triduo,
quia subiectum, quod est Yerbum Dei, tunc fuit in actu, et
forma humanitatis servata fuit in aptitudine coniunccionis
anime ad corpus. Nec vidi planiorem sentenciam alicuius

20 doctoris in illa materia ; quia indubie, quicunque concedit
quod corpus et anima fuerunt partes Christi in triduo, habet
concedere consequenter quod Christus habet correspondenter
esse hominis ex eisdem.

Sed Doctor Subtilis dilatat^ ibidem ^ amplius istam mate- ButDunsScotus,

25 riam. Dicit enim quod in triduo fuit ita ; quod ' Christus
est Christus, et quod Yerbum habet tam corpus quam animam

1 22 0. "^ duplex 0.

3 habitudinalis codd. omn. Quae sequimtur lcctionem in textu confirmant.

4 nata 0. ^ dilitat 0. « ibi B,

50 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IV.

sibi unitam, et tamen non tunc fuit ita quod Christus est
homo ; quia humanitas dicit ultra naturas imperfectas et
ultra unionem respectivam unitatem ^ absolutam, sicut est in
numeris. Et illa unitas non componit cum aliis ; quia tunc
esset ^ processus in infinitum. Et sic in triduo corruptum 5
est aliquid absolutum, qnia, humanitas ; sic quod nulla pars
eius remanserat, cum sit ^ forma totalitatis ^ non habens partes
quotinff John of quantitativas vel qualitativas. Racio autem quare non

Damascus to

define the term sequitur — Christus est Christus : ergo Christus est homo — est

' Christ,' denies

that christ was ista. Christus secundum Damascenum ca°. 49 est nomen 10

man in the tbree

days; since the ypostaticum * duarum naturarum ^ completarum singulatim,®
man composite scilicet humanitatis et deitatis. Cum ergo oportet racionem

nature was not ° ^

^en present m subiecti talis esse in se veram, antequam aliquid de eo
enuncietur ; quia aliter esset hec vera — maius Deo ' est —
quod est falsum,* cum subiectum includit repugnanciam : 15
patet quod hec — Christus est homo — ^ formata pro triduo ^
foret falsa ; quia humanitas non tunc infuit Yerbo Dei.
Ideo, sicut,^" nullo homine existente, homo albus" est homo
albus, ^^ nec ex hoc sequitur quod homo sit homo albus ^* :
sic pro triduo Christus est Christus ; sicut Deus-homo est ^^ [A 81c]
Deus-homo, | et tamen Deus non est tunc homo.'

Ulterius quo ad denominacionem Verbi ab illis partibus ita
scribit : ' Yerbum, inquit, quamvis in triduo habuit " corpus

The Word, says et animam sibi unitam a quibus potuit denominari : non

Duns Scotus, had

body and soui, placuit tamen doctoribus quod denominetur ab eis, et forte 25

but not united so

as to make up the non siue causa : cum partes non denominant, nisi ut sub-

■whole — human-

ity : therefore the sistuut naturaliter in suo toto. Sed tunc defuit humanitas:! [C 52b]

Word cannot be

caiied 'man;' or ^(jgo j^ou dcuominavit cum cameum vel carnalem. ^^Yerump-

be said to be ' in -^

theflesh.' tameu si essent^' nomina imposita, posset denominari ab

illis ; sed ^^ oporteret quod essent denominativa, que non 30
saperent vicium. " TJnde sicut substancia " non sufficit
denominari ^® alba ab albedine,^* nisi mediante subiecto : sic

1 humanitatem A B C. ^ est C. ^-\ totalitas A B C.

* ypostasis 0. * coniunctaturum add. B. * significancium A B C.

' de eo ABC. ^ factum 0. ^-^ pro triduo formata A B C.

'" sicut om. 0. ^^ af 0. i2_n j^gg _ _ _ albus oin. B.

i-* est om. 0 ; sed in margine adnotatiir ho e de^. '■' habet A B C.

i5_i5 verumptamen esset 0. ^^ si 0. ^'-^'' bis 0. ^^ alba albedine C 0.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 51

nec Christus denominari carnalis, nisi mediante humanitate :
ut, si Christus assumpsisset solum quantitatem, adhuc ^ non
esset quantus propter defectum subiecti niaterialis.' Hoc The author finds

. , , . , ..... ttie Latin of

Latmum huius doctoris est michi ^ et forte aliis difficilius Duns scotus dif-

ficult : so he

5 ^ quam sentencia Augustini.^ appiies to it an

admitted logical

Sed pro eius intellectu notandum quod ipse admisit predi- maxim of the

^ j. j. j. same doctor,

cacionem secundum habitudinem* sicut Doctor alius.* Et
illud antiquitus est famosum,^ ut : ' Quandocunque predicatur
idem de se vel per se superius '^ de suo per se ^ inferiori ^ est

10 predicacio vera,^ licet neutrum extremum sit in actu. Ut
verum est, dicit Doctor, quod — Cesar est homo — eciam nullo
homine existente.' Sed quando predicatur formaliter res
alterius generis, tunc limitat ad predicacionem actualem ; ut,
* si homo est qualis,'° quantus, pater, agens, et cetera ; tunc

15 est actu.'

Et cum illo concordat Anselmus in De Concordia 5° intheappiication

o -j T , /-\ • •! j , • "f -which Duns

ca . ita dicens : * Uuippe non idem est, rem esse pretei'itam, Scotus is sup-

ported hy St.

et, rem preteritam esse pretentam ; aut, " rem esse presentem, Anseim.
et, rempresentem esse presentem; aut,*^ rem esse futuram, et,

20 rem futuram esse futuram : sicut non est idem, rem esse albam,
et, rem albam esse albam : lignum enim non ^^ de necessitate
semper est album, quia^^ aliquando antequam fieret album,
potuit non fieri album ; et ^^postquam fieret album,^* potest
fieri Don album : sed lignum album de necessitate semper est

25 album, quia non potest ^^ fieri, ut album simul sit non
album.'

Yolunt ergo isti doctores quod necessaria sit predicacio
aptitudinalis secundum esse possibile in causis secundis,
quandocunque predicatur idem de se vel per se superius de Their logieal

. 7 . .... theory cannot

30 suo per se inferiori. Nec ex hoc concluditur existeneia talis be successfuiiy

impugned ;

rei. Nec contendo multum circa hanc logicam, cum nescio ^^

' ad hoc A B C. ^ michi add. in margine B. --^ quam e aug^ sen^^s Q.

* An potius legendmn aptitudinem ? rf. p. 49 passim.

* alius doctore A B C ^ famosus A B C. '^ vel add. A B C.
8 pe C. ^-^ est . . . vera ow. ABC. ^" est equalis C.

^i-ii rem . . . aut om. 0. ^- non in margine C. ^'^ quoniam A B.

^*-^* postquam est album A B C ; postquara fieret est album 0.
15 poterit 0. ^^ nequeo B.

52 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IV.

but it does not eam efficaciter 1 impugnare. Sed considero quod si moderni [B 125a]

apply to the case

in point. dignarentur ^ attendere ad scripturas patrum priorum,

thor's logicai non tantum mirarentur de hoc quod dico : Omne pre-

standpoint it fol- -^

lows that christ teritum vel futurum esse pro suo tempore : quia ex illo

■was man m tne ^ x- j.

three days. dicto sequitur nedum omne preteritura vel f uturum sed 5
eciam omne possibile esse ^ pro semper. Et sic videtur quod
infiniti homines, sicut quelibet signanda individua, sunt
ubique ; nam mille homines sunt mille homines, et sic
infinitum,^ nullo homine existente. Nec videtur | racio quare [0 221a]
semper, quin * per idem ubique et sic quilibet^ infinitum 10
honus foret infinitum bonus, et sic de quacunque denomina-
cione possibili.

Sed dimittendo istud argumentum, ad propositum quod
sequitur : Christum fuisse ® hominem in triduo. Nam Chris-
tus est per se in specie humana, ut patet posterius : ergo est 1 5
per se homo : et per consequens, si est Christus, tunc

if Christ was est homo. Confirmatur. Sicut conceditur quod Christus I [A81d]

Christ, Christ

■was man in the est Christus, sic conccdi debct quod iste homo est iste

three days.

homo, demonstrando lesum.'^ Sed impossibile est istum
hominem esse istum hominem, nisi iste homo sit ® homo.| [C 53a]
Ergo concesso quod Christus est Christus pro triduo, conce-
dendum est ipsum esse hominem pro eodem. Unde dicit
Doctor quod, f ^ ' si hec esset per se Christus est homo et suffi-
ciens quod causet inherenciam predicati ad subiectum, sine
hoc quod subiectum dicat compositum unum hoc Christus 25
est homo fuisset semper vera. Sed magis, inquit, credo quod
requiritur hoc et plus.' ^ f

Item sicut conceditur quod pro triduo ille homo est ille
homo, ita concedi debet ut convertibile per se, quod ille

^ dedignarentur 0. - est 0. ^ infinito 0. * quando C.

^ cuilibet A {prinia manu) B C ; quelibet A (altera mann). ^ esse B.

7 ihj 0. 8 iste add. A B.

'-^ Locus difficillimus et valde corruptus, ut crebrae rasurae et variae lecliones codieum
indicant. Edidi supra lectionem codd. A B G ; hic codicis 0 lectio subjungitur. Si
hic esset per se Christus est homo et sufficiat quod causet inherenciam predicati ad
subiectum cum hoc quod subiectum dicat conceptum unum hic Christus est homo fuisset
semper vera sed magis inquit credo quod requiritur hoc et plus.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 53

homo componitur ex hoc corpore et hac anima. Ex quo which foUows

also from the

plane sequitur quod ille homo sit homo, sicut ille homo est fact that christ

^ ^ , ' and God-Man

l)eus-homo. Nam Christus et Deus-homo convertuntur ^'"e convertibie

terms.

^ simpliciter et ex equo : ^ et per consequens, sicut conceditur
5 quod Christus est Christus, sic concedi debet quod Deus-
homo est Deus-homo. Sicut ergo conceditur quod rosa est christ is (s. Je-

J2 i •■! -Ti j o T , n • • •! • rome says, ever

iios propter possibintatem ^ iicet nulla existat ; sic evidencius has been from
videtur concedendum quod hec persona est homo, posito quod the worid) the

same Christ.

essemus m tnduo cum sit nedum remota potencia, sed dis-
10 posicio propinqua et necessaria, ut resurgat. Unde propter
essenciam materialem perpetuam videtur leronimus * in
Ep. ad Paulam et Eustochium concedere quod Christus a
principio seculi erat Christus : sed Doctor ille concedit ad
sensum alium.
15 Item cum Christus secundum illum doctorem hahet omnes The absence of

. ' union ' in the

partes ^ quas habet post resurreccionem, non dencit ad hoc eiements of the

... , human nature

quod tunc ^ sit homo nisi unio respectiva : sed nullum tale does not invaii-

date the true hu-

respectivum est de essencia substancie ut patet alibi De manity of chri!.t

in the three days.

Continuacione : ergo corpus et anima unita Yerbo pro triduo
20 sufficiunt" denominare ipsum esse hominem. Minor patet
ex hoc : quod addita unione illa ad alia principia existencia
■^ pro illo triduo,'' foret consequens formaliter, quod Christus
sit homo : ergo tunc non deficit ® nisi ^ dicta unio ; nec
valet dicere quod humanitas deficit ; ® quia humanitas est
25 quod ipse est homo : ergo non est previe requisita ^" ad hoc
quod ipse sit homo, quia tunc idem esset previe requisitum
ad se ipsum.

Item vel est dicta unio causa humanitatis vel e contra ; union i<: not the
cum distinguuntur ut absolutum et respectivum, et non
30 sunt impertinencia. Si humanitas sit causa dicte unionis
tanquam " passionis que consequitur ad subiectum : tunc

'-^ ex equo simpliciter B ; simpliciter et e contrario 0.

2 possibilem U. •* leronimum A B C. ^ personas B ; ptes {sic) C.

* tunc om. B. ^ faciunt A B C. '-' om B.

nisi . . . deficit om. C. ^-^ necO. i" requisita codd. omn. si, unio.

8_S

^' tanquam bis 0.

54 JOHANNIS WYCLIF TCap. IV.

humanity for unio non requiritur ad humanitatem, et e contra ^ pro dieto

three reasons :

1. Continuation tnduo sunt omnes cause posite, que requiruntur ad humani-

is not identical _ _ ■*•

■with cause. tatem Christi ; ^ et per consequens tunc est homo. Si e
contra unio sit causa dicte humanitatis, hoc ^ videtur tripli-
citer esse falsum. Primo per^ hoc quod continuacio per 5

2. Amanremains idem foret causa corporis ; quod improbatum est alibi. 2°.

a man although _ -^

changes pass per hoc quod uuio illa, cum dependeat ab extremis, non est

over lus boay. ....

essenciale principium hominis, eo quod posset manere idem
homo variato corpore vel ablata eius parte quantitativa.
'Noji ergo est illa unio causa beatitudinis, sciencie et ^aliorum 10
accidencium ^ hominis que insunt racione anime ; et multo
minus est causa^ humanitatis, que est prior illis accidentibus.

3. Union is an 3°. per hoc quod iUa unio nedum dependet ab illis extremis

accessory not a

necessary pre- absolute, sed ut copulautur oualitative ad invicem ; et per

vious condition. ^ ^ _ -^

consequens presupponit perf ectum hominem : et sic non est 1 5
previe requisita sed accessoria.
The fact is that Tales multas evidencias | feci alias cum testimoniis sancto- [C 63b]

the ■whoie hu- ' ^- -"

sonaiity are pre- ^'^^» quod tota humanitas et personalitas servatur in anima;
ImiX^^ and "^so ^liter enim nimis esset mundus peioratus per deperdicionem
peShumanity absolute | humauitatis Christi succedente^ loco iUius iocaHs^ [A82a]
fect^ed the"wo^rM' prcciosissimi sola morte. Oportet ergo plenam perfeccionem
days. ^ '^'^'^ huraanitatis Christi servari* in composito discretive ex corpore
et anima, quod plus sic perficit mundum quam prius perficit
Judges xvi. 30. quaUtative compositum, sicut contingit de Sampsone.
Duns scotus' TJlterius quoad denominacionem Verbi pro iUo triduo ex 25

statement (p. 50, .

1. 24) that the corpore et anima resultantem, videtur responsio multum

name ' man ' can- ....

not refer to hody UteraUs, quaudo dicit quod ' non placuit doctoribus ipsum

or soul separate-

ly united to the denomiuari ab iUis.' Nam semper ^ Spiritui sancto auctori '"

Word. At any _ ^ -^ -^ _

rate the Hoiy gcripture placuit quod denominetur pro iUo triduo 1 ' descen- rs 125b1

Spint uses such j. ^ j- x i l j

lanffuage, when (Jens ad iuferos ' " secundum animam, et * iacens in sepulcro ' 30

mHolyScripture ^

^descend ^^'fnto sccundum corpus : et sic de sepuUura et aUis ministeriis ^^
soui) ^Iq' lie '^n ^^ sepuUuram pertinentibus, ut condimento mixture mirre
in his b^ody) '*'*' ^^ aloes, involucione in sindone, posicione in monumento,

^-1 pro . . . Christi om. A B C. ^ hoc om. 0. ' ex 0.

*-* rerum accedencium A B C. ^ suut cause 0, ^ sic sedente 0.

' vitalis A B C. " servare A B C. ^ semper om. A B C.

^'^ auctore C. ^^ ad inferna B. '^ misteriis ^?-o misteriis 0.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 55

Et racione anime denominatus est 'rex spolians tartara,'^ and to 'triumph

over hell.'

regens spiritualiter suum exercitum pacificando rebelles tam
intraneos quam extraneos : - et sic de omnibus actibus
regiminis, que ad regem spiritualem pertinent, longe efficacius
5 quam antea fecit vivus ^ : tunc enim habuit exercitum plus
unitum.

Item cum tam corpus Christi quam anima fuerunt secun-
dum Doctorem tunc partes Christi, et nichil dicitur pars, nisi christ lacked no

essential of man

m comparacione ad aliquod totum : videtur quod fuit unum when the parts

of his humanity

10 totum continuum vel discretum, cuius erant partes, ut dictum were in separa-

... tioi-
est superius : et illud discretum, cum non deficit in aliquo

substanciali quod fuit in humanitate, quando affuit qualita-

tiva composicio : videtur quod tunc,* sicut mediante^ illo toto

et unione sufficiunt partes ille ^ denominari partes Christi, sic

15 sufficiunt denominare Christum denominacionibus naturaliter''

consequentibus ex eodem.

Et quantum ad ® exemplum Doctoris de albedine depen- The instance of

Duns Scotus (p.

dente a subiecto ut causante et non substantivante ^ : patet so, i. 3o), that

' whiteness '

quod ymaginacio ^" est ficta ex falso principio, scilicet quod piakes ^ nothing
20 albedo potest primo " esse ad omnem ^^ punctum subiecti ^'^^ '^eip of a

i^ r j. substance, is in-

sui informans ; ^^2°. conservata " ab eo sine hoc, quod :*'^'*'^ ' |i"''t*'^®

' ' ^ idea of -white-

informat ; et 3°. nec informans nec conservata ab eodem. "ess mciudes a

' suDstance.

[0 221b] Albedo | enim, cum sit subiectum esse album, non potest esse
sine subiecto.
25 Item de hoc quod dicit Christum posse denominari ab illis Aiso his ohjec-

^ '^ tion (p. 50, 1. 28)

partibus ut sic ' Si essent nomina imposita ; ' miror de istis ^° appiying to
verbis tam realis philosophi et subtilis, cum constat " quod J^^-^^^ t^ oni°"l
denominacio rei extra est impertinens imposicioni '* nostro- fs^not^tenabie."^'
rum nominum, ut albedo eque denominaret ^^ simplum " and^others'"*
30 album, nullo signo artificiali hominum ^^ existente ; sicut
quotlibet talibus positis secundum varia ydiomata. Unde
denominaciones, quas Augustinus, Hugo de Sancto Victore,

1 tarthara A B. * externos A B C. ^ vivus om. A B C ; vn^ 0.

* tunc om. A 13 C. ^ mediate A B C. ^ ille om. A B C.

? naturalibus A B C. ^ 2™- add. 0. » subiectante 0 M.

1° ymago 0. '^ prirao potest A B C. i' hominem 0.

i^ 2° conservatum 0. '* cum stat A B C. i* imposicionem A B C.

i^ denominari 0. ^'^ ipsum A B C. ^* hominem 0.

56 JOHANNIS VVYCLIF [Cap. IV.

before Peter et alii precedentes Magistrum Sentenciarum imposuerunt

Lumbard fieely r fe i

usedtheseterms. Verbo Dei secundum illas^ partes pro illo triduo, scilicet| [C 64a]
quod est caro, quod est aniraa, et sic de ceteris, non sonue-
runt in vicium. Nec valet dicere quod ille denominaciones
sunt synecdochice - ; quia, ut patet alibi, construccio synec- 5
dochica ' est, quando parti quantitative attribuitur primo

Discussion of denominacio accidentalis, et consequentur toti secundum

the difference

between these iHam partom ut ; — homo est * albus f aciem et sanus thora-

expressions and ^

oihers in which cem.^ Cum ergo nec corpus nec anima Christi sit pars

(koto (TVVeK- _ _

Soxriv) the part eius quantitativa ; sequitur quod hic non est construccio 10
whoie. synecdochica ® — Christus est anima — sicut nec — Hic homo

est tibia.

Item si pro dicto triduo corpus et anima sunt pa^rtes
Christi, tunc denominanf ipsum habere partes illas tanquam
partes suas : quia constat quod non sequitur ^ — Hec^ res est 15
mea et est pars ; ergo est pars mea — quia quelibet pars
creature esset pars | Trinitatis increate ; et, ut sophiste ^° [A82b]^
arguunt, homo ^^ monstruose haberet multa capita asinina.
Duns Scotus al- Ideo concedit doctor ^" quod Christus potest vere denominari

lows that Christ

had ' caro,' but pro illo triduo habcns partes illas ut partes suas, sed non 20

denies to him the

term 'carneus' carneus vol carnalis : ut si solum^^ assumpsisset^* quantitatem,

or ' carnalis.'

adhuc " non ^" esset quantus propter def ectum subiecti mate-
rialis : sic licet habeat carneam partem suam, adhuc ^'' nou
est carneus, eo quod deest humanitas. Sed miror de ista
Three reasons similitudine propter tria. Primo cum impossibile sit quanti- 25

■why he is wrong. -^ ^ ^ ...

tatem per se esse. 2°. cum hoc posito per impossibile
Yerbum esset quantum per ypostaticam unionem. Non
enim est unio vel assumpcio personalis sine communicacione
ydiomatum nature specifice assumpte ^^ Verbo vel persone
assumenti : assumptum enim ypostatice oportet terminari sup- 30
positacione" aliena et non esse suppositum proprie speciei,

^ alias 0. ^ sinodochice A B C ; synodotice 0 ; cf. p. 39, w. 5.

' sinodochica A B C ; synodotica 0. * est sec. man. A ; om. B.

^ serenus thoracem A B C ; sanus secundum thoracem 0.

* sinodochica A B C ; synodogica 0 ; cf. n.l supra. ' denominat A B C.

* sequitur om. 0. ^ hoc A B C. ^" sophistice A B C ; so*« 0.
'1 hoi 0. ^^ doctor o;w. C. ^^ solus B. ^* sumpsisset A B C.
i^ ad hoc C, i^ non otn. 0. ^' ad hoc C 0. ^^ assunipti 0.

*^ suppone A B C.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 57

ut eciam ^ dicit doctor. 3°. videtur similitudo ^ impertinens ;
cum natura illa non dependet ab humanitate, cum manet
naturaliter sine illa, et posset fuisse assumpta sine assump-
cione humanitatis. Si enim Verbum posset pure assumere
5 quantitatem, multo evidencius carnem mortuam per se de
natura possibilem.

Item pari ^ evidencia, qua Christus habet corpus mortuum in tbethree days

Christ not only

tanquam partem suam pro illo triduo, habet quamlibet partem had a body,,but
illius corporis partem suam, ut latus, ^ caput, et pedes,* sicut

10 scriptura sacra patenter asserit. Sed concesso consequente,
cum non possunt poni nisi partes quantitive Christi, cum
sint partes quantitative corporis, sequitur quod sunt partes
quantitative Christi. Et cum omnis pars quantitativa rei
componit ut sic quantitative ^ omne totum cuius est pars,

15 sequitur quod dicte partes quantitative componunt Christum
quantitative,'' et per consequens sic componunt,' ut sit maius*
sua parte quantitativa. Sequitur quod Christus sit^ pro
triduo mole magnus, ut puta septipedalis, in tumulo, cum ibi
habeat partes extra partes : et cum nichil sit quantum nisi a bodUy sub-

20 substancia materialis, sequitur quod Christus fuit pro dicto "
[B 126a] triduo substancia corporea ; | et per hoc est verisimile ^". Doc-
torem debere concedere, cum dicit quod Christus potest
denominari pro illo triduo homo mortuus a tota natura, cui
[C 54b] discrete | copulatur. Et abreviator suus Cowtonus " dicit in Cowton'»

summary of

25 quod f uit pro illo triduo homo mortuus ^' sed ^^ non homo. P^ns Scotus it

^ r jg stated that

Sed videtur michi quod si quis est homo mortuus,^^ tunc ^'''"^t in the

^ ^ three days was

est animal et corpus mortuum " et sic corpus, quamvis enim bu° n°t.™homr'''
mortuum " per se circumlocutum cum verbo equivaleat ^"f^"^'^ ^'^^ """^
verbo ampliativo. Ita^^ quod non sequitur — ista bestia
30 nunc est mortua ; ergo illa nunc est — Tamen si ista bestia
nunc sit ^^ bestia mortua, ista nunc est bestia, que moritur

1 eciara om. A B C. ^ [\]q^ ac?<^. C. ^ per C. *- * pedes et capud B.

^ quantitative om. B. ^ quantitative otn. AB C.

■^ cipnipoiiit 0 ut om.. 8 magis B ; mag° 0. ^ sit om. C.

^" verissimilem 0. '* colton A ; carton B ; cantori C ; cowtonus 0.

1--^* sed . . . mortuus om. 0. ^'^ et B. ^^-^^ et . . . raortuum om. 0.

^* ampleatio i 0. ^^ est {sie) sit in marg. A.

58 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IV.

aut ^ moriebatur. Si ergo res sit mortua secundum partem
quantitativam ut - manum aridam ^ vivente residuo, quanto
magis erit mortua per totum, si quelibet pars quantitativa
sui sit mortua ? Patet ergo quod si Christus unquam ■• f uit
mortuus,^ hoc fuit in triduo, et indubie tunc fuit persona 5
mortua : et cum oportet dare '^ naturam unitam, seeundum
quam passus est mortem, que natura subiectet mortem ; patet
quod tunc fuit corpus sibi unitum sicut subtiliter'' dicit
Doctor. Non enim fuisset mortuus, si pro primo instanti
non-actuacionis corporis post vitam Christi tam corpus quam 10
anima adnichilata ^ fuerunt ; quia tunc omnis mors esset
adnichilacio.^

Item omnis anima, in quantum huiusmodi,^ | animat, ut [A 82c]
Thecreatedspirit patet 2° De Anima. Si ergo ille spiritus creatus fuit pro

of the Word, . „, . . • • j. 1 j;

heing in the iUo triduo anima Christi, tunc animavit ; et, cum non i o

three davs the ... , • •j.

soui (anima) of animavit tunc corpus, rehnquitur ^" quod tunc animavit

Christ.aniniated,

notthebody, hut Christum^^ : et per consequens ipse fuit tunc animatus ad

Christ ; not of J r m i

course in his ggjjguni expositum. Et cum ^" nou secundum naturam divi-

divine, hut in his ■■■

human nature : ^^^^ pocius quam " in mundi principio : ergo servata est

unio nature create precedens animam, que non potest fingi 20
nisi humanitas. Non enim sortiretur" animacionem cum
illo creato spiritu, nisi ypostatice uniretur ; sicut habet
denominacionem humanitatis propter ypostaticam unionem.
Confirmatur. Si Christus uniretur ypostatice primo illi
spiritui separato tunc esset aliquid quod prius non fuerat, 25
cum fieret alicuius speciei in genere substancie, cum aliter
non esset unio personalis. sed modo unitus est eadem unione
qua tunc uniebatur ^^ : ergo manet Christus illud pro triduo.
Minor patet ex hoc, quod alterius racionis f uit unio, qua ^^
Christus uniebatur spiritui suo pro triduo, quam ^^ unio non 30
ypostatica ^^ solum per graciam : eo quod aliter non denomi-
naretur Christus tunc habere animam, descendere ad ^" in-

1 ac A B C. 2 aut codd. omn. ^ aridum 0. * nunquam C.

5 per totum add. A C. « dari B. '' subiecti 0.

6 anichilata amchilacio A. ^ modi om. 0 C. ^" requiritur 0.
" Christum om. O. ^^ cum om. 0 C. '^ quoniam A C.
1* sortitiretur 0. ^^ uniretur A B C. ^" quam C.

1' quoniam A. ^" ypostaica 0. ^^ in A B C.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 59

femum, et ministrare Patri ut sibi subditus, pocius quam

Spiritus Sanctus dicitur minor Patre secundum columbam ;

quod est contra Augustinum primo Contra Simplicianum.

Sicut ergo Christus fuisset tunc spiritus create speciei, ita

c est modo propter consimilem unionem : et cum ille spiritus

non esse ^ potest nisi humane speciei, quia tunc posset

[0 221c] transire de specie ad speciem, et sic species solum | per

accidens sibi inexistens foret sibi non species : nam ^ corrupto

omni corpore et servatis spiritibus illis, qui quondam erant

10 anime, forent ipsi individua racionalis nature ; quia per se

[C 55a] denominati agere acciones personales ; | et per consequens

individua speciei non alterius quam humane, ut olim fue- christwasthere-

^ ■'- fore human in

rant : ergo relinquitur quod forent homines : haberent enim ^^^ ^^^^^ '^^y^ '•
unam ^ naturam communem, in qua convenirent pari evi-

15 dencia qua* alia supposita speciei, et talis communis natura,
cum sit prima quiditas^ illorum individuorum, foret illis
species specialissima. Et illud facit michi evidenciam quod
humanitas servatur in anima ; cum individuum non potest
exuere formam speeificam, et olim fuit in specie humana non

20 solum indirecte,^ sed habuit propriam quiditatem.

Propter tales evidencias declinant moderniores loquentes andthemoderns,

who say that

' superficialiter more '^ legis ab istis principiis dicentes quod christ then had

^ o L i j neitber body nor

Christus non habuit in dicto triduo corpus vel animam ; et sic soui areinerror;

^ ' and ;^ practically

nec fuit mortuus nec mortem passus, cum nulla fuit mors ^^"[i^/ '^and^^d'''
25 Christi ; nec iacuit sepultus, nec descendit ad inferos ; et ^"^'^^ ^^^° ^^^^-
per consequens, cum tunc non fuit unio ypostatica Christi
ad naturam creatam, Christus non liberavit in persona propria
patres de limbo, sicut nec Pater ; cum tunc fuit secundum
^ omnem naturam ^ tunc habitam equalis ^ Patri et non
30 minister.

'Nec intelligende sunt ^"dicte locuciones^" synecdochice,"
cumChristus tunc non habuit partem : et non est synecdochica^^

1 esset 0. 2 a, add. 0. ^ unara om. B. * quum B.

5 deitas B ; quantitas C. ^ indircem A C. '-' superficienter nfe (nostrej 0.

^-8 serae iniT {Qu. seraen et naturara ?) 0. ^ essencialis C.

^" de vi locucionis A B ; de ee (esse) locucionis C.
11 synodochice A B C ; synodotica 0\ cf. p. 39, n. 5.
1- aynodochica A B C ; synodotica 0 ut saepismne.

60 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IV.

locucio tocius per partem nisi pro mensura pro qua ^ est pars

propter inconsequencia,^ que secuntur. Sed hos deliros a

i.PeterLombard scriptura a fide et a sanctis doctoribus vocat Magister Sen-

coiidemns them ;....'

and so does tenciarum Distinccione 21 ' hostes veritatis.' Nec inveni in

Bonaventura,

scriptis ^ I alicuius doctoris probabilis istam ^ sentenciam ; sed [B 126b]
fingunt eam recentissimi correctores. TJnde doctor Bona-
ventura * putat super Distinccione 21. 3" Sentenciarum
quod sit de substancia fidei credere quod tam corpus quam
anima | fuerunt in triduo partes Christi ; et allegat ^ ad [A82d]
Augustinff* ^and ^°<^ ^^^ Augustiuum quam lohannem Damascenum dicentes ': 10
John of Damas- i ^nathema sit, qui dicit Yerbum deposuisse quod semel
assumpsit.' Unde consequenter declarando quod triplex^
est unio, scilicet accio agentis, passio uniti vel unitorum,
et 3°. unitorum relacio, dicit quod eadem ^ unione activa
continue unitum est ^ Verbum carni et anime sicut eadem 15
tencione tenemus equum et frenum. Unde et sanctus
Tvith -whom st. Thomas super D^. 21 dicit quod deitas fuit coniuncta in dicto

Thomas aiso

agrees. tnduo tam corpon quam anime ; non quod Verbum fuit tunc

corpus vel anima, sed quod tunc fuit corpus Christi [corpus] ^"
et anima eius anima, et solum " talis fuit unio ypostatica 20
post et ante.

ii.Thecreedaiso, Arguitur ^^ autem de racione supposita fide catholica ad

in stating that i i • -\t • -i

christ lay in the probandum propositum. JNam, supposito quod essemus in

tomb and des- . . „, . . .

cended into heii, triduo, patct quod corpus Christi lacet m sepulcro et anima

implies that he . .

possessed hody desccndit ad inferos : nam hoc iacet in sepulcro et hoc est 25

and soul.

corpus Christi post et ante hoc triduum ; ut patet amplian-
tibus presens tempus : ergo corpus Christi iacet in sepulcro.
Et idem est argumentum de anima. Ex quo videtur quod ^^
dicte partes sunt partes Verbi in triduo, quia '* Verbum
habet in triduo illas partes. 30

Sed quia non omnes conveniunt in illo | principio, ideo [C 66b]

^ mensura que om. pro 0. ^ inconveniencia 0. ^ scripturis 0.

* illam scienciam A B C. * bonaventure 0. ^ alligat 0.

'' dicentes om. 0. s ^x (duplex) B.

^ unione (acciva vix lec/i/iir in rasura) unitum A ; unione aniraa quo unitum B ;
unione acca 9° (activa conclusio) C.

1" corpus in cocld. omnibus omissicm restitui. ^i solam B.

1'^ aliter 0. " cum 0. i* et quod A B C.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 61

arguitur 3° sic. Eo ipso quod persona manet ^ per tempus iii. These argu-

ments from au-

et - habet per idem tempus omnes ^ subiectas partes ^ sibi thority suppie-

^ mented by a

proprie servatas, que erunt postmodum* partes ^ sue, habet third.

^ ^ ' ^ ^ J^ Continuous per-

pro illo tempore partes illas : sed sic f uit de corpore et anima sonaiity impiies

i- r r r tjje continuous

5 Christi pro dicto triduo : ergo tunc fuerunt" partes sue. P^^f^^^oj^o^ '^'^®

r o r parts which con-

Maior patet eo quod aliter manus arida vel membrum mor- f^^^^^ ^^^ ^^^'
tuum non esset pars persone : quod est contra scripturam et
communem modum loquendi. Imo, ut patet in De Anima,
partes extreme ' longe cicius moriuntur ipso corde : et sic
10 in^ media vita est dare aliquas partes mortuas mixtas cum

vivis.^ Ad cuius conf ormitatem locuntur Morales, quod ^" [as, by anaio^y,
membrum corporis Christi mistici " per privacionem gracie christ's mysticai

. T . . . Body, even

mortuum, non exmde desmit esse membrum, cum tunc thoiigh spiritu-

ally dead, aie

omnis ^^ expers gracie f oret ut sic ^^ infidelis. Et confirmacio stiii members

and not beathen

15 illius est, quod tunc continuacio non est de essencia sub- men.]
stancie materialis. Ex quo videtur quod manus abscisa ab
homine supervivente remanet quodammodo manus sua. Et
per idem, cum persona Eilii Dei mansit per totum triduum
habens a proprietate ^* et specialiter idem corpus aliter quam

20 alia, videtur quod ^^ tunc fuerat corpus suum.

Item logice ^^ potest deduci illud, posito quod solum "
Christus ^^ sit ^^ mortuus de specie humana : tunc Eilius Dei
est mortuus, licet non sit homo ut conceditur ^*' : ergo Eilius ^gain, if the
Dei est persona mortua. Consequencia videtur tenere,-" eo word died,

25 quod persona est superius ad hominem secundum tenentes
istam sentenciam, et in talibus eodem distrahente addito
conformiter utrobique tenet consequencia, ut : Si Petrus est
homo mortuus, tunc est animal mortuum et corpus mortuum.
Si ergo Christus sit persona mortua, cum non superest que

30 persona nisi persona Yerbi, sequitur quod sit persona Yerbi

// //

^ nmqj [Qu. pro nmlij=iiaturam habet ?) 0. ^ iit A B C. ^-^ substancias 0.

* postmodo C. ^ parte 0. ^ fuerant 0. ' extere 0.

8 in om. 0. ^ cum vivus C. lo quia ABC.

11 mixti A B C ; mistici {i.e. mystici) 0. ^- omnis om. 0. ^^ gj^ q

1* appropriate A B C. ^^ quantum 0. ^'^ loyce KJiG ut fere semper.

" solus AC. 18 sic add. B.

19-18 mortuus licet non sit homo ut conceditur de specie humana tunc filius dei est homo
mortuus ergo 0. ^" tenere om. 0 C.

62 JOHANNIS VVYCLIF [Cap. IV.

it was christ -who mortua ; et per consequens est persona Yerbi, que moriebatnr :

died : but by the . ' ^ ^ ^ ' ^ '

hypostatic union et sic persona Yerbi est Christus. Si enim caput pedes et

his body escaped ...

corruption ; alia derelicta pro triduo sint partes hominis mortui, et solum
Filius Dei sit homo mortuus ; sequitur quod sunt ^ partes
Filii Dei. Unde propter istam unionem ypostaticam Yerbi 5

Ghent fdoctor ad ^ illud sanctum corpus sepultum in triduo dicit Doctor

solemnis) main- o ■, . , n r\

tains. Solempnis I 12° Quodlibeto : quod illud servatum est nedum [A83a]

Ps. xvi. 11. incorruptum sed incorruptibile iuxta illud Psalmi 15 'Non
dabis sanctum tuum videre corrupcionem.' 'Nec video quo-
modo esset naturaliter inditum^ homini timere mortem, nisi 10
poterit pati mortem. Non enim ordinat natura hominem
timere eventum, qui * non potest sibi accidere.

Item si anima Christi desiit esse anima Yerbi Dei, cum
The soul of tunc et ante scivit omnia, sequitur quod hoc scivit continue.

Christ Tolun- . ' ± x

tariiy and with Queritur ^ utrum voluntarie ^ reliquit corpus in morte vel 15

loreknowledge ^ •*■

left his body. nou. Quod sic patet : quia f uit obediens usque ad mortem

inclusive et post perpetuo. Nec illud debet | verti in dubium'' [0;221d]
cum scivit hoc esse de necessario Dei beneplacito ad exalta-
cionem sui et sui generis. Unde Augustinus Ome. 119.
^ ' Quis, inquit, ita dormivit quando voluit sicut Christus ? ^ 20
isa. Uii. 10. Oblatus est I enim, quia voluit, ut dicitur Is<^. 52. Si volens [C56a]
' fuerit ypostatice ^ separata, cum \ ex hoc perdidit graciam [B 127a]
unionis ; sequitur quod sic volendo peccavit, quia voluntarie
defecit a gracia ; quod nephas ^" est dicere. Et consequencia
videtur ex hoc " : quod anima propior " est Deo, cum est 25
anima Dei, quam foret ab eo ypostatice separata : quia aliter
esset possibile Deo ^^ plus vel tantum diligere ipsam animam
alterius sicut suam : quod non puto. Cum ergo anima lesu
gratis elongavit se a Yerbo postquam fuit sibi carior yposta-
tice copulata : sequitur quod de tanto graciam perdidit et 30
per consequens sic peccavit. Nam nulli dubium, quin
maxima gracia possibilis creature est quod sit pars qualita-

^ sunt om. C. 2 u^i ^^^ ^ 3 ruditum B.

* que C. * ergo add. 0. ^ volupta^ 0. '^ indubie B.

^-8 quod inquit ideo (cita C) dormivit quando voluit sicud (sic B) Christus AB C.
^-^ ypostatice fuerat B. i"-io est . . . hoc otn. B.

" prior B 0. 12 deum 0.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 63

tiva vel humanitas Dei sui. Si eniin magna gracia est quod
Deus velit^ adoptare hominem in filium et heredem, longe
maior est quod velit creaturam eternaliter predestinare in
suam propriam animam vel humanitatem.
5 Item iuxta sepe dicta et diffusius declarata impossibile est
aliquam substanciam esse ^ materiam vel ^ formam vel ex eis
compositam, nisi sit singularis essencia vel persona per se
supposita speciei : sed tam corpus Christi quam eius anima Either nature of
fuit pro illo ^ triduo individua substancia : igitur * fuit in the three

. . days ;

10 essencia vel persona per se supposita speciei : et cum nullum
suppositum potest manere aliud ^ suppositum, sequitur quod
utraque illarum naturarum manet idem suppositum quod
fuit,'' anima et coi-pore, copulatum '^ : ^ sed tunc fuit sup-
positum hominis,® cum cuiuslibet hominis personalitas sit

15 supposicio utriusque partis qualitative : igitur ^ utraque
natura manet adhuc idem ^ suppositum hominis, et per con-
sequens eadem persona Verbi. Et illa racio foret evidens
cuicumque cui assumptum principium est famosum : ' Unde
quia de virtute sermonis' : sequitur ex hoc principio cum

20 veritate fidei quod tam corpus Christi quam eius anima and they re-

. . . mained united to

quantumlibet a se invicem ^" separata smt, utrumque " one another.
eadem persona hominis, que fuerant,^^ copulata. Ideo conce-
dendum est quod pro triduo ypostatice sint unita et patet
quomodo Yerbum non potest assumere cor^ius mortuum, nisi

25 mediante assumcione anime naturaliter precedente. IS^ec
alteram illarum naturarum potest assumere,^^ nisi faciat se
esse " illam naturam, cum nulla tali distinguit ^^ essencialiter
vel specialiter suppositacio a natura. Et patet 3°. quod
Verbum non posset assumere corpus et animam separata, nisi

30 faceret se esse " eandem personam que fuerunt tam corpus

^ vult A C. 2 esse om. C. ^ sive A B C.

Mlloww. ABC. 5 ergo 0. ^ illud B.

'-■' anima in corpore copulantis 0.

8-* sed . . . hominis suppletum in marg. A.

* adhuc om. 0. ^*^ inbicio C. ii utraque C.

^^ fuerat (J. i^ assumpnere B.

i*-i* illam , . . esse om. A B C. i» An distinguitur kgendum ?

64 JOHANXIS WYCLTF [Cap. IV.

Anditisunneces. quam anima copulata. Ideo non sollicitor quid sequeretur,'

sary to consider _ -i u

the consequences si Yerbum assumeret unione^ ypostatica tam corpus quam

of absurd hypo- •' ^ r o.

tii^f^^s in this animara proditoris et dimitteret ipsa ^ suppositacioni proprie
in finali resurreccione. Nam certum videtur michi* quod
peccatum inde foret penitus deletum, eo quod ypostatica 5
assumcio esset * efficacius medium ad tergendum | peccatum [A83b]
quam lavacrum baptismale : sed istud delet omne peccatum
suppositi vel nature : ergo multo | magis personalis assumcio. [C 56b]
Et ex alio latere puto me esse securum quod peccatum finalis
impenitencie ^ subiectatum in anima proditoris '^ non potest 10
deleri, ® vel post eius incori'upcionem ^ redire. Ideo non
superest nisi fugere tales casus. JSec est negandum, quin
illud corpus mortuum ^ sit suppositum, sicut et spiritus ;
eum utrumque " habet supposibilem operacionem secundum
idem suppositum; ' quia persona Pilii est utrumque.^" 15

The thou^ht, Et si obiciatur quod pie aures abhorrent quod Deus

that God was a . . , , ^

hody, or even a univcrsitatis " sit corpus vel cadaver mortuum ; dicitur quod

corpse, is no ^ -i

shock to piety; Deus non est cadaver, cum non sit mortuum corpus et
putidum ^^ sed ad sensum proprium incorruptum. Quamvis
enim laceratum sit lancea et flagellis causantibus solu- !^0
cionem " continuitatis, non tamen crura eius fracta per
milites, nec carnes eius canibus ^*aut avibus^* laniate; quia
Exod. sii. 46. Exod. 1 2 misticc est preceptum ; ' os non comminuetis ex

hut rather is it eo.' Nec horreret, sed accenderet pias mentes ^^ quod Domi-

an incentive to _ ...

love and grati- jms ccli et terre, qui ^'^ dignatus est nasci parvulus, vagiens 25

tude that, with- ' i o r j o

out seeing cor- {j^ cuuabulis," ac rcpoui coram bestiis in presepe, dignatus ^^

deadinthetomb: gg^ idem et non alius iacere mortuus in sepulcro. Sed quia

putrefaccio et incineracio corporis mortui non profuisset suo

generi, cum corpus mortuum non mereretur ^^ sibi vel aliis :

ideo inconsonum et superfluum fuisset quod dictas infirmitates 30

1 sequitur A B C. ^ unionem 0. ^ ipgam A B C.

* michi, om. B. ^ est 0. ^ impunie A B C.

■^ prodicoris A. ^-'* vel post eius corrupcionem A B G ; post eius ont.
^-^ sit suppositum . . . suppositum om. A B C. i" utraque 0.

^i pietatis add. A B C. ^^ putridum A B C. " sollucionem A B.

i*-i* aut avibus om. A B C. ^* aures B. ^" qui om. A B C.

^' cunibulis 0. ^* quia add. A B C.

i^ non om. A B C : meretur 0.

Cap. IV.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 65

post completam victoriam assumpsisset. Nec auderem ^ f."*^ J^'^'® ,i* ^^l

J^ !- Jr literal statement

dicere quod corpus mortuum foret Deus, nisi scriptura sacra [^j.e^^^Jt in°'m '
tam patenter illud assereret, loh. 1 9 : nec crederem ^ capiti John xix. 38-42.
meo de exposicione sensus litteralis eius scripture, nisi iut as&xpounde^d
5 Augustinus, Hugo de Sancto Victore, et ceteri superiores ifugo de st!vk-
doctores illud patenter assererent : nec diligerem Verbum leadin^doctms!''

D, j_ T\ • • i i • -i And the Word

ei pro tunc ut JJeum meum, nisi pro tunc esset spiritus in the three days

[B 127b] descendens ad inferos et cum hoc natura divina gu|bernans descendin? into

„ -. y . , , , . . . hell as well as

omnia.'' JNec viaeo quomodo posset sumpsisse naturam * porci, a divine nature

i„ • A -1 T • T • • I rulin^all things;

10 serpentis,* vel alterius creature quam hominis, ut patet and did not as-

-.-r • T • T • <; • sume any mon-

posterius. Nam si aliquid potuisset ^ esse monstrum, potis- strous animai

nature, but re-

sime fuisset ® chimera vel tragelaphus habens caput asini- tained his hu-

manity.

num, caudam equinam, pectus leoninum.'' Et sic ^ esset
veracissime ® de lesu nostro in casu, quo omnem naturam
15 aliam^ assumeret et post assumpcionem continuaret. Yacuum
ergo ^" et periculosum est raciones tales asserere.

Cap. V.

\_Siipponendo quod Verhiim non dimisit hwnanitatem
pro triduo, probat quod nec potuit dimittere naturam quam
assumpsit.

Assuming as already proved that the Word did not
as a matter of fact in the three days lay aside the human
nature which he had taken up ; it is here proved to he
impossihle that he should so lay it aside^

As the Word

" Viso quod Verbum non dimisit de facto in sancto triduo ''."^not lay aside

^ eilher body or

corpus vel animam : restat ostendere quod Deus non potuit au"housh ^^God'
20 dimittere naturam hominis quam assumpsit. aside"^the°'^ h''/-

[0 222a] Probatur tripliciter. Primo sic. Deus non ] potest damp- hTd as^sumed.

• n j T • T •i 19 1 j. 1 Threefold proof

niticare naturam aliquam sine suo demerito ^^ precedente : sed of tUs position.

' auderunt B ; audire 0. ^ credissem 0. ^ animas B.

*-* porci secundum presentis C. ^ poterit A C 0. ^ foret A C 0.

" bovinum A B C.

8-^ esse veracissime B' ; (eej) essent variatissime 0 {sc. nature vel sentencie).

5 animalis 0. ^° vanum igitur 0. " Littera initialis om. AB C. ^^ merito B.

66 JOHANNIS ^ATCLIF [Cap. V.

Proof I. si dimitteret naturam assumptam, eam sic dampnificaret :

God cannot in- _ _ _

flict loss on any ergo et cetera.^ Maior patet ex hoc, quod dampnificacio est

naiure without _ ' j. j.

any antecedent creature racionali ^ mali illacio inutilis,^ 1 que non potest [C 57al

demerit on the _ _ _ ' i i 11.-1

part of that na- sibx inexistere nisi oriatur principaliter a se ipsa, iuxta
sentenciam beati lohannis Chrisostomi et aliorum doctorum 5
communiter. Confirmatur. Si Deus aufert creature racionali
bonum aliquod, iustum et pulcrum est illud auferri et per
consequens non sonat^ in malum inutile : et sic* servata
immunitate peccati non est dampnum. ]S"am si Deus damp-
nificat hominem, quia facit eum iuste carere bono possibili ; 10
tunc infinitum multum dampnificaret quamlibet beatifica-
bilem creaturam ; et, ut communiter deducitur, infinitum
impediret | quodlibet opus suum. 2°. Confirmatur * ex [A83c]
boc, quod infliccio® pene perpetue pro peccato non damp-
nificat sed meliorat dampnatum in tantum quod, si esset in l^
eleccione '^ sua sic dampnari post peccatum vel vacare *
impunem,^ eligeret racionabiliter sic dampnari : ergo a
maiori vel pari, si Deus aufert ab aliquo ^° sine suo
demerito ^" quodvis bonum, cum sit pulcrum et bonum
quod ita faeiat nedum toti universitati ^^ sed persone, que 20
aliter frustratorie ^^ occuparet ; sequitur quod talis ablacio
non sit dampnificacio ; cum nec pro illa ablacione nec pro
eius causa racionabiliter ^^ sit dolendum. Ex quo '* videtur
3°. quod innocens hoc videns eligeret '^ racionabiliter sic
privari : et cum nemo '^potest racionabiliter eligere ^® damp- 25
nificari, sequitur quod Deus non dampnificat creaturam, sed
solum ipsamet '^ seipsam ^* vel aliud alliciens ad peccandum.
Ymo si bene consideretur, omnis dampnificacio sapit iniuria-
cionem, que non potest per se bono et iusto competere, quin
pocius bonificare et corrigere. Minor autem argumenti sic 30

^ etc. in marg. A, "^-"^ inutilis illacio om. mali 0. ^ soluat 0.

■* sic om. 0. ^ idem add. 0. ® intiuccio A B C.

'' elleccione 0. " viare cum litura in medio verbo A ; viare B ; vitare C.

3 impune 0. '" sine suo demerito om. A B C. ^' universo 0.

'- frustracione 0. ^^ racionaliter et sic postea B. '* quo in margine 0.

'* debet eligere B ; eligeret A sed addit in margine debet eligere.

i^ sic (sit B) racionabiliter eligeret A B C. ^"^ ipsam A B C.
^* se ipsara om. 0.

Cap. V.l DE BENEDICTA INCARNACIONE. 67

probatur. Humanitas assumpta a Verbo non potest demereri The human na-

... .--,.. ture of the Word

previe suam aimissionem : ergo, illa dimissa, noc sibi con- couid not sin

. ■whilststillunited

tmgeret sme suo demerito. Antecedens patet per hoc, quod to the divine ;

eould not there-

non potest demereri stante unione, quia tunc Verbum pec- fore incur de-

merit; could not

5 caret : et si pro instanti dissolucionis vel post peccaret, patet therefore suffer
quod demeritum [dimissionera] sequetur ^ ; et per consequens
non dampnificaretur ex suo demerito precedente. Quod
autem dimissio ^ foret dampnosa humanitati Christi ex hoc
evidet, quod deperdicio gracie unionis foret deperdicio
10 maximi boni possibilis intrinseci creature ^ : et per conse-
quens tum * loco illius non succederet tantum bonum : sequi-
tur quod humanitas ipsam perdens foret notabiliter peiorata,
et per consequens dampnificata. Valorem autem ypostatice
unionis suppono ^ ex dictis et dicendis : per illam enim f uit it is contrary

to the justice of

15 homo assumptus idem personaliter Verbo Dei. Magna ergo tiie supreme
peioracio sua foret quod dimitteretur sine suo demerito semper Augus-
tanquam extranea. Non enim pertinet ad dictum Cesarem shouid inflict

•^ ^ such undeserved

semper Augustum*' sic peiorare sine suo demerito carissimam'' 1°'''^ ""^ i^^'^

r o jr- human nature

creaturam : quia indubie creatura dimissa pro instanti dimis- °L ^ h?s^*'drarest

20 sionis posset racionabiliter conqueri de ingratitudine Dei dlsmissai of the

rc 57bl ^^^' '^^^ continue ante fecit quidquid debuit, | et finaliter uTe^vvord^wou^d

reciperet pro ' retribucione * mercedis ' tantum dampnum.^ Heb. li. 2.

!Non ergo foret spes^ in tali Deo. Et hinc nimirum ^" dicit Augustine shud-

Augustinus Ome. 47: 'Absit'^ quod Christus pro triduo thought : and in-
25 animam suam dimiserit '^: ipsam enim inseparabiliter habuit : ' stifle hopeinGod

-.-,.. . ,. . . . . . to thinli that by

unde mdubie, si post peccaret, dimissio gracie unionis pre- withdrawing

. . . . . himself thus he

servantis ne peccet foret causa prmcipahs peccati : quia si shouid cause

(Aristotle Phy-

affirmacio sit causa affirmacionis, negacio est causa nega- sics ii.) a sinless

being to sin,

cionis, ut absencia naute est causa periclitacionis navis ex

30 2° Physicorum. Illud ergo peccatum, ex dimissione origi-

natum, esset Deo principaliter imputandum, cum non ex

parte creature, sed Dei, causatur talis absencia : talis ^^ ergo

' sequetur et in margine suple dimissione A ; sequitur 0 ; sequetur B C.
2 dimissa B. -^ a creatura U. * tum om. 0. * suppo" A B C.

® augustutum 0. ' kfaj B ; bina} [i.e. beatissimam) 0.

'^-s mercedis tantum premium A B C ; mercedem (). ^ species B 0.

1" mimirum A. '^ absit om, 0. ^* dimiseret 0. ^'^ talis om. 0.

68 JOHANNIS WYCLIF [Caf. V.

and make our Leus excedeiet | iii malicia deum Manicheorum/ qui sine ' [B 128a]

God more spite- ... . .

fuUhanthe(evii) demerito servi sui absentaret se pro temptacionis tempore

god of the Mani-

cheans. nou iuvando. Unde et illam racionem tangit sanctus Tliomas

De Christo,^ articulo 70.*
^r°°{ ^J- ■ , , Item quilibet beatus in celo est tam insolubiliter Deo 5

If ' diamissal ' •*■

couid befaii the connexus quod repusnat illi statui miseriam peccati in anima

numan soul of -■■ -^ ° ^

Christ, sin might guccedere vel ® coesse : sed Christus ab instanti unionis fuit

also betall it :

Xliettiekirg^ol' P®^^^^*^^^^^ beatus secundum animam quam alius, cum fuerit
leveiof bii^ss than sanctus sanctorum : ergo multo magis repugnat anime sue
any other samt : pp^^g^^^^ succedere vel ^ cocsse : sed|si^ dimissio foret [A83d]
possibilis,' hoc potuit contigisse ^* : ergo illa ^ dimissio non
fuit possibilis. Maior probatur ex hoc. Omnes beati sunt
immortales et impeccabiles, sicut omnes rectiloqui ^° confi-
tentur : non quia non possunt peccare, quia multi prius
tempore suo peccant ; sed sunt in gracia confirmacionis et 1 5
glorie, cui repugnat peccatum vel miseriam coexistere, vel
post illam succedere : patet ergo quod beatitudo est qualitas
implicans securitatem perpetuitatis pleni gaudii et exclii-
sionis miserie. " [Eciam '^ securitas perpetuitatis pleni
gaudii^^ et exclusionis miserie est per seipsum securitas talis, 20
cum sit deveniendum ad ultimum formale, quo formaliter
et non alio est quis securus de perpetuitate pleni gaudii
for the biiss of et exclusionis miserie. Sed contradiccionem implicat tali

heaven is con-

tinuous.everiast- coexistcre in subiecto suo vel post illam in ipso subiecto

mg, and secure.

suo miseriam succedere : igitur etcetera.] " TJnde omnes 25

theologi concorditer confitentur, quod ^^ contradiccionem

claudit aliquem esse " vel fuisse beatum cum hoc quod fiat

postmodum non beatus. Nec valet dicere quod beatitudo

logicaf^objectioni'^^ ttccidens sit bcatitudo, quia ipsa est ultima forma

extst not only abstracta, qua quis est beatus formaliter. Ideo, si illa non 30

'per accidens'"" sit per sc beatitudo, non superest quid aliud per se foret.

^ manichiomm 0. ^ sint B. ^ Aquino C.

* 50 0. ^ vel add. altera manu 0.

®-^ coesse. Secundo Christus si AB C. ' possibiliter 0.

8 contingisse 0. ^ alia A B C. ^*' reliquie A B C.

^'-^^ Locus uncinis inclusus in codd. C. 0. prorsus deest.
i2_i2 securitas . . . gaudii B m marg. ^•^-'•^ contradiccionem anime esse C.

Cap. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 69

Sicut ergo iusticia non potest esse non iusticia et de formis it is replied

° ■■- _ that bliss is an

similibus ; ^ sic status beatitudinis non potest esse non huius- abstract form,

' ' and only oon-

modi - status. TJnde notum est methaphisicis quod tales p^/g'^fg3tion^?^jj
forme abstracte non suscipiunt sic ^ predicacionem per accidens.']
5 accidens ut concreta : si enim beatitudo sit per accidens
beatitudo — cum non sit processus in infinitum ; sed, cum onine
per accidens sit reducibile ad aliquid^ per se, est devenire ad
[0222b] ultimum formale, quo | quis est beatus — et illud per se et
non per accidens est beatitudo : et de tali est michi sermo.

10 Confirmatur. Si A qualitas ^ sit nunc beatitudo et potest

manere et ® desinere esse beatitudo ; per idem post esse

[C 58a] potest reincipere esse beatitudo. Q,uo concesso, | patet quod

preter A, quod non sufficit denominare hominem beatum,

requiritur forma superaddita; et sic non A, sed forma sibi

15 adveniens,'' foret beatitudo. Patet ergo, quod cum beatitudo et
confirmacio non possunt esse, nisi sint perpetue ; nec possunt
esse nisi huiusmodi quod, eo ipso quod insunt, reponunt
hominem in statu cui repugnat miseriam succedere vel
coesse ; nec dependet beatitudo pocius a futuro, quam quali-

20 tates alie absolute ^ ; tunc enim non forent beati de sua

beatitudine securati. Minor ergo argumenti patet gene- That of aii crea-

, ° . . . tures Christ is

raliter omni professori fidei incarnacionis : cum anima Christi the most biessed

^ is obvious to aU

ab instanti sue creacionis fuit plena omni genere carismatum, Y^o . ^°^\ the

^ " ' doctnne of the

habens clariorem'' visionem divine essencie quam alia creatura, incarnation.

25 et per consequens plenam fruicionem ad tantam noticiam
naturaliter ^" consequentem. Cum ergo * vita eterna sit "
sic cognoscere Deum Patrem ac Dominum lesum Christum,'
ut testatur Yeritas loh. 17; patet quod anima Christi ab s. John xvii. 3.
instanti sue creacionis perpetue est beata.''^ Nec audivi hoc

30 negatum ab aliquo, cum palam sequitur ex incarnacione.
Si enim homo solum " intelligit quod intelligit mens^^

^ substancialibus B. ^ h>^ (sic) C. ^ sicut A ; sed C.

•* aliquod A B C. ^ a qut's 0. ^ manere et om. 0.

' a deveniens 0. ^ fnrsitan abstracte legendum.

8 cariorem 0. ^" generaliter A C.

^' sic sit A B ; sie sit C ; sit sic 0. '^ beatificata A B C.

^^ intelligit {rasura) mens A; iatelligit mens B; intelligit quod mens C.

70 JOHANNIS WYCLIF [Cap. V,

ypostatice copulata ; per locum a sufficienti similitudine
spiritus lesu cognoscit quidquid cognoverat ^ ipse lesus
specialiter cum sit personaliter Verbum Dei.

Ex istis colligitur talis racio. Tam determinatum et
The assumption necessarium est ipsum hominem fuisse assumptum, quam 5

of the humanity _ r- i

carries -svith it neccssarium est mundum vel aliquid aliud prefuisse : sed

theblessednessof -^ ^

that humanity, uon potuit fuisse assumptus | uisi fuisset exinde beatus : ergo [A84a]
tam necessarium est ipsum fuisse beatum quam necessarium
est aliquid prefuisse : sed pretericiones huiusmodi non pos-
sunt solvi : ergo nec beatitudo vel assumpcio Domini nostri 10
lesu Christi. 2°. confirmatur ex hoc ; quod anima Christi
actu elicito vidit clare in Verbo omnia preterita vel futura ;

and the con- et per conscquens clare vidit perpetuitatem sue beatitudinis ;

biessedness ; et ultra, cum illa visio ^ non potuit def uisse vel verti in

ignoranciam aut ^ aliud genus entis ; sequitur quod illa 15
anima non potuit desinere esse beata vel Verbo ypostatice

\pUneSes^^° copulata. 3°. coufirmatur ex testimonio Leonis Pape in
quodam sermone dicentis : Hanta fuit unicio* Dei et hominis
ut nec supplicio posset* dirimi nec morte distingui.' | Nec [B128bl
obest isti sentencie divina dispensacio, qua voluit Verbiim 20
suum ad tempus esse corpus, non plene sed quasi arraliter

although whilst i c i , ■ . -,

Christ was ' a tunc ^" beatum, et per consequens esse animam secundum

pilgrim ' and , . • i. • 7 • • •-

•in the body,' actuacionem corpons et racionem, qua ' ipsam respicit, quan-
was oniy experi- tumlibct dolorosam.^ Nam ille homo est multarum natu-

enced by wav of ti o

earnest (aira- rarum quelibet,'' secundum quarum unam ^° fuit ad tempus 25

liter). . .

abiectus viator, et simul secundum aHam perfectissimus
comprehensor : et sic simul summe gaudens et summe tristis
secundum vires et raciones dispares, "ut ostenditur conse-
quenter : et dico '' quod arraliter habuit in via dotes corporis,
cum dote subtilitatis exivit sponsus de clauso utero/^ dote | [C58b]
agilitatis ambulavit super aquas, dote incorruptibilitatis et
claritatis in transfiguracione emicuit.^^

3°. per deducens ad impossibile patet idem.'* JSTam si

1 cognoverit 0. 2 yigyg „ g^ 3 ygi j^-Q 4 unio a B C.

5 potest A B C. « esse add. A B C. '^ quam 0. ^ dolosam 0.

3 qualibet B. ^" una A. "-i' ut ostenditur ut dico A B C.

12 uthero B. " enituit 0. i* Hlud A B C.

Cap. V.] DE BENEDTCTA INCARNACIONE. 71

humanitas ypostatice copulata posset dimitti et sic dampnari Proof iii.

•'^ ^ -^ , . . If the humanity

pro peccato, et tam caro quam anima est personaliter ipsum of the word can

r r } 1 ^ jr jr ^jg dismissed, it

Verbum : sequitur quod Verbum Dei peccare ^ poterit et damp- beeomes when

' ^ ^ ^ ^ ^ dismissed liable

nari ; quod nephas - est dicere. Patet consequencia supposito ^ sin : i.e. the
5 fundamento, cum arguitur ab inferiori ad suum superius ^^j'''^ '* impos-
personale, cui per se competit accio personalis. Sequitur
ergo — bec humanitas potest peccare : hec humanitas est
persona Verbi : ergo persona Verbi potest peccare — . Nam
persona Verbi nedum est hec ^ humanitas, sed aliquid aliud ^

10 quia divinitas; ideo est superior * vel communior quam * est
hec ^ humanitas. Unde, sicut sequitur quod Filius Dei fuit
natus humanitus, conversatus,® passus, mortuus, et sepultus,
et ascendit, eo quod humanitas, que fuit dictus Filius, sic se
habuit ; ita eciam sequeretur quod Verbum peccaret, si

15 humanitas, que fuit dictum Verbum, peccaret.

Confirmatur ex testimonio moderniorum '^ dicencium quod The modems ad-

mit that sin in

hec humanitas non posset * ypostatice copulari peccando t^e humanity of

•■^ •'^ jr r theWordimphes

nisi Verbum exinde peccaret ^ ; et, quod plus est,^° sinintheWord.
racione unionis prioris Verbum denominatum est secundum

20 moderniores jacuisse pro triduo in sepulcro, et ad sensum
consimilem peccasse in casu, quo " natura dimissa pro tunc
peccaverit. Que, rogo, causa diversitatis sensus Spiritus ^*
Sancti in isto articulo fidei ' Christus descendit ad inferos,
fuit mortuus et sepultus ; ' hoc est, non illa persona, sed

25 pars eius pro tempore quo ^^ non fuit pars vel ypostatice And from this

1 11 • T 1 -i • 1 • •iT follow conse-

copulata,'* sic se habuit ; qum ad sensum similumum con- quences so ab-
cederet, quod natura dimissa et postmodum reassumpta, si
peccaret interim, denominaret Pilium sic peccare ? ^*
Ponatur ergo quod in die parasceues anima Christi ^^per-
30 fecerit liberacionem patrum a limbo,^" et pro tunc agitetur"
corpus a demone multos homines conquassando et quod in

^ dei deprecari B. * nefas B. ^-^ humanitas . . . aliud om. B

* quam communior quam B. * ista ; om. eSt 0. ^ conversatus oin. B

' modernorum 0. ^ potest B C. ^ peccaverit 0.

'0 est om. 0. " qua A B C. ^^ spiritus om. 0.

'^ qui 0. ^* copulativa 0. '^ peccaret 0.

I6_i6 perfeceret libacionem patrum a libo 0. ^' agetui' C.

72 JOHANNIS "WYCLIF [Cap. V.

as to prove that sancto ^ sabbato f reuniatur ^ anima coi^pori suspensa ypos-

the hypothesisof . , ...,..-.

thepeccahiiity of tatica unione, et peccet ante nonam adulteno, nomicidio,

the human na- , (, .

lure of the Word blasiemia, et omni genere peccatorum ; et post nonam

afcer dismissal is .

untenabie. peniteat, et procreet legitime, ac juste condempnet multos ad

mortem, assumpta humani|tate in prima sabbati in unitatem [A84b]
suppositi Yerbi Dei : quem casum | moderni admittunt et [0 222c]
magis mirabiles tanquam necessario possibiles ; in quo casu
Tidetur juxta glosam quam dant ^ articulis fidei quod ^ omnes
dicte operaciones in triduo redundarent in Christum vel
aliter fingeret* ex instinctu Spiritus Sancti sensum impossi- 10
bilem et insolitum. Certum est itaque Christum non istos
homines suffocasse,® virginitatis laureolam ' ex procreacione
seminis perdidisse, irregularitatem incurrisse, vel remansisse
in eo vestigia peccatorum. Et | conformi racione nec iacuit [C 59a]
sepultus nec descendit ad inferos, nisi conformi racione 15
denominaciones predicte in casu ® posito sibi insint,^ vel
aliter dicatur sentencia supradicta, quod mansit pro dicto
triduo unio ypostatica ad utrumque.
hy ^^graee^ h^ve ^^ ^^tis colligitur quod, si bcatus alius tantum adheret Deo
be'^ inseparabiy quod non potest post bcatitudinem dissolvi unio, qua est unus 20
much more°is spiritus cum 60 ^ ; multo magis natura Christi, que ultra hoc
hypostatic union ypostaticc cst unita : ut si homo, qui potest peccare, habet per
united: graciam quod sit impeccabilis, immortalis, et sic de aliis que

peioracionem sapiunt : quanto magis natura humana in fine
bonitatis possibilis exaltata, que omnino peccare non poterit, 25
nordoeB thecry, ab iUa gracia dimitti non poterit. Unde, quamvis Mt. 27

' My God, my ^ -^ .

God, -(vhy hast secundum naturam completam creatam clamet Christus ;

thou forsaken

nie?'Matt.xxvii. 'Deus meus, Dcus mcus, utquid me dereliquisti?' non tamen

47, iraply a dis- _ ' . ....

Foiution of the (Jiijiisit vpostaticam unionem, sed dereliquit illud ' infirmum

hypostaticunion. •' ^ ' ^

1 Cor. i, 25. Dei,' quod est suppositum 'forcius' ad tempus, inconservatum 30
a ^" persecucionibus et flagellacionibus ludeorum ; sed ^" nun-

1 isto C.

^ reniatur A C ; revivatur B ; revinatur in margitie C ; reunciatur 0 ; certe aut
revinciatur aut reuniatur legendum. ^ dant autores A B ; dat autores C.

* quod om. 0. * finge {Incunti) ex instinctu C ; flg* 0.

^ suffocare 0. ' aureolam A B C.

*-^ sibi posito insunt A B ; posito sibi nismit (sic) C. ' cum eo om. 0.

1"-^" a persecutoribus et flagellacionibus ; sed om . iudeorum A B C ; a persecucionibus
in flagelJacionibus iudeorum sed 0.

Cap. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 73

qiiani dimisit vel simpliciter dereliquit, quia dimissio dicit
existenciam dimissi et separacionem ypostaticam ab eodem,
quod non fuit in triduo.

Q,uod si quis in evidenciam huius veritatis olim famose Thepossibiiityof

J- the dissolution

5 expectat testimonium scripture, ecce Veritas loh. 10. allo- nature^^of^^^the
[B 129aJ quitur Phariseos : ' non potest, inquit, solvi scriptura, | quem eie^gnts"\g ex-
Pater sanctificavit et misit in mundum.' Pro cuius intel- Hof^^^scripturel
lectu sunt tria notanda per ordinem.^ Primo quod Yeritas ^'ij^g^e^^^/ijf^^t^^
non loquitur de scriptura nostra artificiali aggregata ex ^ords 'non po!
10 ficturis^ atramenti et pellibus mortuorum ; tum quia talis ^f^^^a ^^J/to Pater
scriptura cottidie per artifices potest solvi; tum eciam quia (i) ^ seriptura'
illi non competit sanctificacio et missio in mundum : sed illa writinp with inic

* 1 j_ / Ti -i 1 • • ■! j • . on parcbment ;

Bcriptura est ' liber vite cui mscribuntur omnia, cum sit -p^^^^ ^^ 3
intrinsecus Sermo Dei. Et ad illum sensum exponit Augusti- ^^^' ^"" ^"

15 tinus Ome. 44.^ ' Forte, inquit, aliquis dicit ^ : Si pater
eum sanctiflcavit, * ergo aliquando non erat sanctus ; sed si
sic eum sanctificavit,^ quomodo genuit ? ut enim sanctus
esset, gignendo ei ^ dedit, quia sanctum eum genuit.' Et
respondet posterius ad obiectum. ' Si, inquit, quod sanctifica-

20 tur aliquando, non erat sanctum; quomodo dicimus Deo Patri

— ''sanctificetur nomen tuum" — ?' IUe ergo, qui est absolute Mattb. vi. 9.
necessario in se sanctus, fit sanctus '' in nobis per preveni-
entem graciam, noticiam, et operacionem, et confessionem
meritoriam.^ TJnde Spiritus Sanctus ad relinquendum nobis ''^°(f„e'j,t '"^^'^'oves

25 exemplar, quod loquitur de scriptura vitali, subdit in genere equivaTe^nt "'"" to
masculino — ' quem Pater sanctificavit ' — innuendo nobis ti^r^^personai'^'
relacionem faciendam ad Filium. Mos' enim est scripture
et Augustini per '" adiectivos masculinos personas concipere
et per neutros ^" naturas. Et isti modo " loquendi alludit

^^ Apostolus ad Gall. 3°; ' non, inquit,^^ dicit seminihus quasi Gal. iii. 16.
in multis, sed semini tuo, qui est Christus.' Indubie, sicut
[C 59b] sanctus | Apostolus notavit ^^ numerum, sic et genus.

1 pro ordine 0. ^ figuris A B C. ^ 48 0.

* diceret A B C. *-* ergo . . , sanctificavit om. A B C.

* et A B C. ' firmius 0. s meritoriam, Ad. Unde {sic) C.
8 mous 0. i^-i" adiecciones masculinas — neutras A B C.

" moi A B. ^- enim A B C. ^-^ numeravit C M.

74

JOHANNIS WICLIF [Cap. V.

and (2) ' so/ri ' 2°. supponitur Quod Yeritas non loQuitur de solucione mentis

refers not to the ^ ^

separation of («) a corpore vel Patris a Filio in hoc dicto : de prima non, quia

the buman soul r ' i

^'•°™ /ohnu^tg' ^^V^'^ ^^^- 2°- ^^^^^^ Veritas ludeis | prophetice quod solverent [A84c]
Father froL the ^6^?^^°^ corporis sui ab anima et ipse in tribus diebus
^°°' 2 Cor. i. 18. ^^citaret illud. Cum ergo ' non fuit in eo jest et NO.v,' patet 5
quod hic non intellexit corpus non posse solvi ab anima.
Nec alius sensus est pertinens ; tum quia ligacio ^ et solucio
est duarum naturarum ad invicem et non personarum eiusdem
summe indivisibilis essencie ; tum eciam, quia ille sensus
fuisset dictis impertinens, non eis ambiguus. Ideo relin- 10
tfon of^weity Q^itur 3°. per locum a sufficienti divisione quod intellexit
ity of Chrlrt?^'" insolubilitatem deitatis ab humanitate, quas expressit nomine
'scripture,' ut vel sic scrutarentur scripturas, que testi-
monium perhibent ^ de istis duabus naturis sic ypostatice
copulatis. Unde et loh. 5. dicitur^ ' scrutamini * scripturas 15
in quibus vos putatis vitam eternam habere, et ille sunt
of tnese natures, quc testimonium perhibcnt ^ de me.' Non enim haberent
evidenciam dicere quod blasfemat dicendo se esse Dei Filium
drstoiubie union^ uaturalem apposito sufficienti scrutinio scripturarum. Nam
which^°cCsr'' si i^ ^^S^ scriptum sit de Messia vel Christo futuro in duabus 20
sear^ch, beaTam" naturis et uua ypostasi ^ — quod vinculum propter unionem *
p e wi ness . ypostaticam ad infinitam personam non potest includi ' fine
temporis, sicut potest unio participative deificatorum per
Sermonem Dei ® factum ad eos et non eis personaliter
s. John V. 35. copulatum — quomodo est color concludendi blasfemiam^ ex 25
assercione filiacionis naturalis? Medium autem per quod
tenet ista inveccio est veritas quod ' non potest solvi ' hec
' seriptura ' ad sensum expositum. J^am ex illo '" sequitur
quod sit natura increata in supposito Verbi, et cum ^^ hoc
natura creata temporaliter sed '- insolubiliter copulata. Unde 30
signantissime Veritas dicit negativam quod ' non potest solvi
scriptura ; ' quia, licet sancti in patria sint Deo inseparabiliter
copulati, tamen contingentissime possunt solvi, cum sint pro

1 ligamentuni 0 ; pertinens. Cura ligacio 0. 2 prohibent 0.

2 dicit A B C, * scruta num A C ; scruta in B. * ypostasis B.

^ unione 0. ' concludi A B C. ^ domini A B C.

9 blasfemia A B C. i" 2°. A B C. " tamen C. »2 scilicet A B C.

Cap. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 75

tempore suo \aaiites ^ peccabiles. Homo autem assumptus aud tbe doctors
[0 222d] a Verbo Dominus lesus Christus pro nuUo tempore peccare | nghtiy anatbe-

. . . matize those wbo

poterit. ^ Et patet conclusio.^ !Nec ^ aliter haberent sancti teach otherwise.
doctores evidenciam imprecandi anathema eis qui concedunt
5 dimissionem vel solucionem huiusmodi naturarum.

Sed contra illud obicitur. Quicquid Deus continffenter et pbjection. God

■•■ " being as free to

libere contradictorie facit, potest alias eciam adnichilando * destroy as he is

' ^ to create, havins

destruere : sed libere contradictorie assumpsit hominem : ^^^^'^^5' , ^^'''^'^^'^

^ man, he can as

ergo potest nedum ipsum dimittere sed adnichilando * ^^^^'^ 'more' dis-

1 n flptstmprp misshira.

lU uestrueie. Threefold con-

Confirmatur tripliciter. Primo es hoc, quod idem est ^'^'Ba^sedon the
iudicium de una creatura et qualibet, cum tanta sit utrobique ™ ^'^^^ Divml
divina libertas : sed aliquam creaturam Deus potest adni- "^®^ °™"
chilare : ergo ^ quamlibet. 2°. per hoc quod aliter Deus esset 2. if God eannot

" ^ r i. dissolve, he can-

rc 60al necessitatus ad conservandam dictam unionem, 1 et sic non ^°} ^l^^^y ™^^°-

>- ■ J ' ' tain this union.

libere contradictorie eam servat. 3°. ex hoc quod Deus non 3. God wouid not

be omnipotent,

esset omnipotens, nisi posset tam contingentem et fragilem '^ if ^e couid not

^- ' r o o dissolve, nay,

nedum dissolvere, '^ sed et adnichilare.'' Tales » sunt multe ^ annihiiatesocon-

' tmgent a union.

instancie, que omnes currunt sub uno circulo quod Deus non
20 esset omnipotens nisi posset in talia. Vel taliter^ arguunt

per locum a simili ; — | Si Deus creare poterit et utrobique [^^■■'equfiiy^Mar
TB 129bl '" tanta est ^" distancia ; ergo per idem ^' adnichilare poterit. f°J d^esu-ucUon?
Pro isto dico sicut alias sepe dixi quod ad omnipoten- Answer.

Omnipotence acts

ciam Dei consequitur perficere construere et non destruere, construciiveiy,

■^ ^ not destructive-

OR creare '* et non adnichilare ; et sic de actibus positivis priva- ly, positiyeiy not

■^o ' r r pnvatively.

cionibus repugnantibus separatis. TJnde sicut repugnat ^^

TA 84dl P^^6 creaturam esse et non posse deficere, sic repugnat |

omnipotencie Creatoris posse adnichilare peiorare dampnifi-

care vel de '* se destruere creaturam. Peccatum autem '^

quod non est creatura Deus destruit, peccantes solum per

30 accidens racione peccati punit vel meliorando consumit.'*'

1 euantes 0. 2_2 -^^ patet oculo AB C. ^ nam C.

* anictiilando uf infra saepius A B C. * in add. 0.

^ nedum prima manu nodum altera nianu A C ; nodum B ; nedum 0 ; nisi posset
creaturam tam contingentem dissolvere M ; et certe aut creaturam supplendum aut
unionem subaudiendum est. ''-'' sed et adnichilare om. 0 M ; et om. B.

^-^ sunt multe om. ABC. ^ aliter 0. '"-^" est tanta BC. est carifata A.

1' perinde 0. ^'^ creare om. 0. i^ repugnant 0.

i^ per 0. 1* autem om. 0. ^* consumat C.

/ b JOHANNIS WYCLIF [Cap. V.

Et sic ex omnipotencia Dei sequitur oppositum predictorum
et patet quod assumptum est inpossibile.
Threefoid exem- Pro cuius ^ intellectu pono triplex exemplum ut alias posui.

plification 01 the x a. ± j.

author's theorj- Primum logicum. !N"am Deus produxit tempus perpetuum,

ol omnipotence. ° ^- c r l '

1. 'Logicai God gicut testatur scriptura et sepe meminit Augustinus. I^am 5

produced time : r r o

Ps. ixxiv. 17. pg_ 73_2 (licitur ' estatem et ver tu plasmasti ea.' ^ Et idem

but he cannot

destroy it. est iudicium de * toto tempore/ et signanter dicit Veritas

Mark ii. 28. Marc. 2*^- quod ' Filius hominis est dominus sabbati ' et sic
Deus. Et tamen notum est quod Deus de potencia absoluta
non potest tempus perpetuum' adnicliilare sive destruere, 10
ymo, quod plus est, tempus vel motum finire ante finem
sue periodi naturalis. Modicus ergo color est concludere, si
Deus libere contradictorie datum effectum produxerit, quod
potest ipsum destruere.
God created the ^"^ exemplum ^ naturale est de hoc^ quod Deus libere con- 15
cannot "destroy dictorie produxit mundum ex nichilo et tamen non potest
EubstanM'': °dse ips^m destruere nec aliam substancialem essenciam ut patet
a^wlm^in^^Mm! ^^ materia De Admchilacione, ne fiat vacuum vel defectus in
^^ ■ Deo formaliter.

3. Metaphysicai 3m exemplum cst methaphisicum. Nam Deus produxit 20

Godcannotannul i r x

the past truth veritatem talem, de preterito me fuisse, et hoc liberrime con-

that 1 existed. ' ^ '

tingenter ; et tamen '''notum est quod'' de potencia sua absoluta
non potest ipsam destruere vel eius desicionem ^ permittere.
God's action is Talia Quotlibet exempla reliquit nobis Deus, ut considere-

neeessarily to- ^ ^

wards good, ad- mus eius bonitatem et naturalem condicionem ad positive 25

vancmg towards ^-

actuai existence, possc bcne agere et non male. Sicut enim est actus purus

not dechnmg to- ■'^ ° ^

emfe^^^or^^evn^^^n ^'^^ admixtus ^ potencia ante ^ actum, sic potest per se
any form. proficieudo tondere in esse positivum, et non deficiendo per

se tendere in ^" non esse, ut, licet modicum sit, mentiri vel 30
aliter peccando male agere ; Deus tamen ex omnipotencia
hoc non potest.

Et utinam nos " scolastici, nescientes probare vel

» protinus C. 2 25 A B C ; 72 0. 3 eam B.

*-* causa creature A B C. ^ perpetuum om. 0. " "est" naturale hoc A B C.

'-■' notum . . . quod om. A B.

* desicionem A B C M ; designacionem 0 ; an destruccionem legendum ?

8 potencia ad A B C. i" gt 0. " no [non) 0.

Cap. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 77

[C60b] sophistice secundum vivacem ^ scintillam evidencie | tales ouphttoabandon

., . ... jij_' ■>ii.j. sophistical dis-

casTis, msisteremus circa noticiam et deteccionem ^ substrate cussion, andear-
necessarie veritatis a nobis liodie plurimum occultate propter necessary truth,

. . . now-a-daysmuch

manem occupacionem circa conclusiones impossibiies, que ex lost sight of be-

cause of our fu-

5 principiis impossibilibus consecuntur ^ : ut patet specialiter tiie efforts to

■^ ^ -^ . . track impossible

de casibus quibus ponitur Deum creaturam suam adnichilare, conciusions from

■^ ^ impossible pre-

vel Verbum naturas prius assumptas dimittere ac alias per- misses : e.ff. if

i: i- r time be not {i.e.

sonas in eisdem naturis assumendo communicare. Conceditur '^ }^^ catesory

under whicli

ergo quod, sicut libere contradictorie et per consequens predLatio^n*^''''^
10 contingentissime assumpsit hominem, sic potest absolute Jedf^and iTood
necessario nunc et semper facere vel * causare quod nemi- ui^in^he 'acTuTiiy
nem assumpsit, et quod non est vel ' fuit vel erit aliqua migiTt^foUow^the
crcatura, ymo quod ipsummet non fuit vel ® erit amplius non - assimi^ption
Yerbum Dei. Patet hoc, posito quod non sit tempus. Sed thenoIT-exisfenoe
15 absit ex isto concludere quod Deus potest quidquam even o^f the^n^cm-

,.,., ,p , ,. -,■ , existence of tlie

adnicnilare, vel lacere tempus aut unionem predictam Word. But this
cessare. Talis enim non foret potencia contradiccionis ut ad the possibiuty of

- . . . . inserting or with-

afS.rmacionem et negacionem, sed potencia admcmlacionis,^ drawing nega-

tions in a logical

destruccionis, sive privacionis. Et patet solucio ad primam arrangement of

words : not to

20 confirmacionem cum secunda. Deus enim ' necessitat se the actuai power

of annihilating

volicionibus ^ eternis ad omne quod eflB.cit, et tamen non ^''''"^'s-Anditdoea

^ not follow that

potest efS.cere nisi summe libere contingenter, cum necessitas ^°^^ can annihi-.

illa non sit coaccionis a causa superiori limitante ; et per ^^^' "i^e^^^^foresaid

[A 85al consequens nec pure naturalis inclinacionis, | sed necessitas ^ovgH nTc^etsi-

25 supposicionis, ut alias diffuse exposui. Et patet ad terciam tron^by^hil^^own

quod Deus non est omnipotens, si posset vinculum dicte MdThis"nTcTSi

. . n T tation, arisinsr

corrigie denodare. from his own

Et quoad argumenta fundata in loco a simili, vellem quod ation of^hi^ absol

sic arguentes attenderent et stabilirent sufficientem simili- Thus the objec-

. , . tion and the con-

30 tudmem argumentis,^ et non quercrent questiones novas ftrmations of it

,.,,., . , (P- 75,11.6-20) 1.

induendo liabitum responsalis vel dicendo negativas, quod 2.3.areanswered:

and as to [4]

ipsi nesciunt racionem diversitatis et alia multa verba preter (p- 75, i. 21 ) it

^ restsupon anun-

proven analogy ;

1 unitatem 0.

- decepcionem create in marg, A ; vel detepcionem substracte B ; et deteccionem

substracte C. ^ con- om. ABC. * vel om. A B C.

6 vel oni. 0. ^ nichil 0. ' adilaconis [sic) 0.

8 volucionibus A B C 0. * argumenti A B C.

78 JOHANNIS WYCLIF [Cap. Y.

scolastica, TJnde quando assumitur quod tanta est distancia
and is a mere inter terminos creacionis sicut inter terminos adnichilacionis,

begging 01 tne '

question, pure petitur quod antea probaretur. Oporteret ^ ergo primo

fundare existeneiam adnicliilacionis vel eius possibilitatem,
et post soUicitari de eius terminis. Sed hoc non probabitur 5
antequam | humanitas Christi sit soluta.- ^- -^

Nei°her^created Ex istis videtur corelarie ^ sequi primo quod neutra natura

nature could be , ■ /^t ■ j_ j. i -l • • -tr i j

the humanity in creata m Uhristo posset esse humanitas, nisi a V erbo yposta-

Christ, unless it . . . -r> , , t t tj r j

-were assumed in tice sit * assumpta, ratet cx hoc quod aliter | natura, que [B 130a]
by the word. est Christus, dampnificari ^ poterit ; et sic Christus : si enim 10
humanitas Christi posset fuisse® individuum speciei hominis
et non Christus, tunc posset peccasse ut unus homo fuisse "
alius. Q,uorum opposita hic suppono, ponendo quod assumpcio
ypostatica a Yerbo Dei consequitur^ ad hominem lesum,
sicut passio consequitur^ ad subiectum. 15

Corollaryll. r i

The humanity 2°. sequitur quod nullam humanitatem aliam Verbum

actually thus as- -"^ -^ _

sumed was the pQ-t;^i-(; -y-postatice assumpsisse. Patet ex hoc, quod aliter

only numanity r J ^ a ' J-

'^^^c^ ^to Th^ Christus posset'" fuisse alius et" per consequens alia persona,
The^ rounds™of ^^ P°^^ ostcndetur.^^ Cum ergo " consequens sit impossibile,
le''fSrther dil- patet quod antecedens inferius." | [C 61a]

TULp'^ 125" '"^^' 2°- ^^ sequitur quod nec Pater nec Donum incarnari
>'Tither^the Fa- potuit,^^ quia aliter Filius posset ''^ esse humanitus pater

ther nor the j • r^ • • • i« •j, -r» *

HoiySpiritcouid patns. Cum ergo minimum mconsequens ^* sit Deo impos-
camate. This sibile absolute, ut capit Anselmus de Incarnacione Yerbi

SUbject also tO . -rji t j_ j_ • nr

be discussed at cap 6 , patet mteutum. ista tamen dicta erunt magis 25

greater length . . „ .

beiow (cb. Yi. p. evidencia postmodum, cum luxta posite fuermt sentencie

86).

modernorum. Nam iste sunt conclusiones Anselmi Cur

Deus Homo 6°. et de Incamacione 7°. et 9°.
ties, such as Ad omnes ^^ auctoritates vel dicta auctorum in oppositum
Anseim™^ which allcganda dicitur, sicut in materia De Adnichilacione, quod 30
in opposition to inteUigenda sunt condicionaliter, quod Deus ex se habet

1 oportet A B C. ^ solita 0.^ ^ correlarie A B C.

* sint A. ^ dampnari A B C ; dapnira 0, ^ esse A B C.

■^ fuisse om. A B C. ^ censetur B C. ^ censetur C.

1" potuisset A B C. " non add. 0. ^^ ostenditur 0.

13 ergo om. C. ^* inferens A B C. ^^ sic add. 0.

16 poterit 0. " potest A C ; potuisset B.

i^ inconues {i,e. inconveniens) OM. " oppositum A B C.

Cap. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 79

potenciam sufficientem : nnde potest in talia si voluerit, vel the author's con-

clusions, are to

si illa possint ^ fieri. Sic enim dicit Augustinus contra he understood as

speaking condi-

Maximinianum, quod Deus potuit alium filium produxisse. tionaiiy : they

put imaginary

Et isto modo loquendi sepe utitur venerabilis Anselmus, ut "ases; but as to

i- r ' the real facts

5 patet 2°. Cur Deus Homo cap. 5. Et ex hoc processerunt ^^^ ihea^hT-
omnes sollicitaciones ^ inanes quid illo posito sequeretur.^
Verumptamen magna consideracio est et nobis inscrutabilis,*
unde Deus voluit illum hominem pre ceteris assumpsisse,
quod rememorat Augustinus Enchiridion 3°. Profecto modus pasti^e^Q^uoted*"

10 iste, quo natus est Christus de Spiritu Sancto non ut eius
filixis de Maria virgine, * sic insinuat* nobis graciam Dei, qua
homo, nullis precedentibus meritis in ipso exordio nature sue,
quo esse cepit, Yerbo Dei copularetur in tantam persone
unitatem ut idem ipse esset Filius Dei qui filius hominis ;

15 ac sic nature humane suscepcione fieret quodammodo ipsa
gracia illi homini naturalis que nullum peccatum posset
admittere.

Oportet ergo theologum capere tanquam principium quod '^J'oun(}^o*f™^'u .
Deus libere ^ contradictorie ^ assumpsit illum hominem sicut purpose^orood^

20 libere contradictorie ^ produxit fabricam "^ huius mundi, et goodness^'"^ and
huiusmodi effectuum^ causa est eterna ^ Dei volicio,^ et per canno^go!''^ ^^
consequens essencia ac bonitas Dei nostri cuius non est
[A85b] querenda causa ulterior. Et sicut respondetur \ querenti,'°
' Quare Deus produxit mundum in illo loco vel in illo

25 tempore pocius quam quocunque alio ? ' — " quod hoc est
necessarium ex supposicione, eo quod non posset illum
mundum producere nisi ipsum produceret in illo loco et
in illo tempore " ; ita respondetur querenti — ' Quare Deus
assumpsit illum hominem ? ' — quod hoc est quia Deus voluit

30 assumere hominem ad complecionem sue fabrice, et non potuit

1 talia add. A B C.

2-2 omnes sollicitaciones inanes qui illo posito sequetur A B C ; liomines solicitantes
et amc° {? anxii) quid illo posito sequeretur 0.

•* instrumentabilis 0. *-* sicut filius insinuat 0.

^ liberrime A B C. ^-^ assumpsit . . . contradictorie om. A B C.

''-'? huiusmodi et huius effectus A B C ; huius mundi et huius efPectuum 0.
8 trina A B. » volucio (), cf. p. 77, n. 8.

^" querenti om. ABC. ^^-^^ quod . . . tempore oin. B.

80 JOHANNIS WYCLIF [Cap. V.

God wmed to assumpsisse liomiiiein,nisi iUum hominem^ assumpsisset. Sicut

assume man in

piace andintime enim llle locus et illucl tempus individuatur ab illo mundo,

in order to coin-

piete his work. gic quod ubicunque vel quandocunque Deus - produxerit ^
illum mundum, hoc fecisset in illo loco et in illo tempore.
Sic illa bumanitas, que est lesus,^ sufficienter individuatur 5
a Yerbo, sic quod posita illa consequitur suppositacio sui a
Yerbo ; et quamcumque aliam humanitatem per impossibile | [C 61b]
Yerbum assumpsisset ^ illa humanitas f oret lesus. Dimissis
alsumed'""nian° ^^S^ casibus et conclusiouibus ex illis inaniter coniecturatis,^
nZ!^'potest^ihe '^^''■^^^^'^^ confessionem quod dicta * scriptura solvi non 10
disso^ved?'^"'^ ^ potesf ' ; quia, si non fallor, maior pars lieresum circa incar-

nacionem Christi in isto devio titubavit.^
This is the point Nam aliqui ponebant Christum esse purum hominem et
for the most part uou Doum : aliqui autem e contra dixerunt ipsum esse purum

stumble : saying • •, , -u ^ • ^ • , ,

that Christ is spintum et nou substanciam corpoream ex corpore et anima 15

mere man, not . . . .

God ; or pure compositam. lu prima parte erant Ebionite tempore beati

spirit and not a- , . . .

bodiiy substance lohaunis evaugeliste dicentes Christum esse purum hominem

composedofbody

andsoui. et non Deum ; et ista est heresis 10 quam recitat Augustinus

Enumeration of j- u

heresies in this in Hbro suo de Heresibus. Post eos consecuti sunt Theodo-

connection,

Ebionitae, Theo- giani heretici, qui divinitatem Christi conformiternegaverunt; 20
"'^"1^1,^'^°.''"^'^' et hec est Heresis 33. . Post eos consecuti sunt PauHniani,

and Philasterde- '

orchrist^^^^^^'^'' ^^^ negaverunt Christum semper fuisse,^ quia non antequam
fuit natus de virgine, et, ut verbis utar Augustini, ' Christum
non aHquid ampHus quam hominem putaverunt ' ; et iHa
est Heresis 44. Et post eos consecuti sunt ^"Photinus et 25
Philaster ^° cum suis discipuHs eadem heresi dampnati, ut

the Ariani and recitat Augustiuus Heresi 49. Postea consecuti sunt Arriani

Apolhnaristae °

dfvinit ^and his ^^ AppoHinariste negantes tam Christi divinitatem quam
the^^^^Rieicaffis- " ^^^^ humanitatem ut" recitat Augustinus Heresi 49 et 55.
Sn^ubstlnUaiUy Meicagismonite ^^ negant cum Arrianis eandem esse sub- 30
the ProcUan\stae stanciam Patris et EiHi,^^ ut recitat Augustinus Heresi 58.
hia humanUyT"' "ProcHaniste et Patriciani'* negaverunt Christi humanitatem,

^ liommem om. 0. 2 deus om. AB C. ^ produxisset AB.

* Christus 0. ^ assupserit {sic) 0. ^ coramunicatis 0.

"^ possit A C ; poterit 0. ^ titubant A B C ; tutubauit 0.

^ fuisset 0. 1° fotinus et siliaster A B C ; fotinus efc filaster 0.

"-" eius . . . ut om. A B C. ^- Meitangismonte A B C.

^^ patrem et filium A B C. '*-^* Pelianiste et princiani A B C.

CiP. V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 81

■ut patet Heresibus 60 et 61. Et postea consecuti sunt The PrisciiiaTiis.

tae and Mauichei,

Priscillianiste ' dicentes cum Manicheis ^ quod nulla caro est afflrming that

•^ matter is evil,

a Deo bono sed a Deo malo, et per consequens Christus i^''"'' ?^** C'^"^'

' c ^ is God and man :

non est Deus^ et homo. Hi autem secundum Augustinum ^"'^ , Augustme

" retutes thera and

[0 223b] Heresi 70 apocrifa sump | serunt tanquam autentica,* scrip- ^^"J^^J^^p^^^^^^J.^^
turam sacram vertentes ut hodie ad suam heresim confir- vaiue^^^or^ho^y

[B 130b] mandam.5 Sed et Sabelliani erraverunt | ® in divinitate ThT^^^sabeiiiani,

Christi concedentes confuse Patrem esse Filium et Spiritum persons"^of the

Sanctum,' seducti paralogismo vocato expositorio, ut ibi christ^s divinlty.

10 recitat Augustinus. Nona heresis,* quam Aueustinus recitat Another heresy

" ' T. o which asserted

73, posuit divinitatem ^doluisse^ cum figeretur^" caro Christi n^ture^^suffered
in cruce : et isti, sicut Patripassiani, haberent hodie fautores fixk.n"s wen*as

piurimos. Patripassians,

Nam ut asserunt negantes formas universales, ista foret much sifpport

15 racio insolubilis lumini" naturali — Filius Dei patitur, et ipse ThTpa^rlpassian

est deitas ; ergo deitas patitur sive dolet — .Et eadem thr^^'sabeiiian°

deduccio valeret Sabellianis — Si Verbum patitur, et ipsum confusion of

, j • 1 1 j • • ,o -r. T thought involved

est eadem essencia vel substancia m numero, que '^ Pater vel in the deniai or

ignorance of the

Donum ; ergo " uterque eorum '■" patitur ; et per idem true doctrine of

. . universals.

20 quenbet persona divma mdmerenter fuit homo, nascitur de

[A 85c] virgine et suscepit omnem predicacionem temporalem, |

quam Verbum suscepit ^* — .Et confirmacio illius est quod

[C 62a] maior est unio Verbi ad naturam divinam | ac personarum

ad invicem '* quam est corporis ad animam ; sed anima

25 naturaliter compatitur corpori ; ergo multo magis tam deitas

quam utraque persona compatitur Christo passo.

Sed constat nutritis in materia De Universalihus quod a°ce with^^Tue

substancia, essencia, vel natura divina, quod idem est,'® non ^6^11^^^ a com-

potest pati ab aliquo vel moveri. Nec est color — si persona, "smd.orna^ure

30 que est communis humanitas, patitur, tunc et illa — cum predicatLnstro-

natura communis abstracta non recipit formaliter predica- ?fdua"s^ ^Verel

•i- T , -r-,, 1, .,. fore it is not the

ciones huiusmodi personales. Et multo evidencius non divine nature,

1 Priolianiste A B C ; pialianiste {sic) 0. 2 macheis 0.

'^ deus bis A B. * autenticam 0. « confrigendam 0.

^ errant 0. ' sanctum om. A B C. 8 heresi A B C.

^-^ dicentem doluisse A B C ; divinitatem dissoluisse 0. i" fugeretur 0.

" lumine A B C. ^'^ ye\ add. A. ''Oa utraque illarum 0,

" suscipit 0. 15 ad idem A B C. A inter ad et idem add. verbum in marqine.

is est om. A B C.

6

82 JOHANNIS WYCLIF [Cap. V.

but the divine oportet Patrem pati, etsi Filius, qui est alia persoBa et

Person, who is _ _ • •! tt i i.-

aisoanindividuai eadem essencia paciatur. Nec esset possibile Verbum pati,

beloiiging: lo liu-

mnn nattire ; in Patre non passo ; nisi Verbum esset tam alinuid quod non

other words, it is x- ;

thedivinenature est ^ Patcr, Quam persona alia quam est Pater. Unde, cum,

dilTerentiated by » 1 r i

the assumption Yerbum sit assumpta humanitas plus distans a Patre quam 5

of uunianity, -^ ^

not^^^the ^Flfher ^o^T^s ab auima, patet quod nec est color concludere — Si

b^uuhe^incarnate ^^^™'''' compatitur corpori, cum utraque sit eadem persona

^°^- hominis ; quod^ per idem Pater compatitur Pilio — cum inter

eos sit distinccio personalis. Unde tales paralogismi heretici

plus placent hodie tam iuvenibus quam adultis quam argu- 10

menta solida scripturarum. Unde ignorantibus naturam

Deity no more universalium videtur ista deduccio sophistica insolubile

' suffers ' than t o • n

[ahntract] argumentum — Si Petrus ridet, Paulus comedit,^ et sic de

Humanity

laughs, or per- aliis actibus personalibus ; et omnis homo est natura speci-

forms any other

act proper oniy fica ; ergo illa natura specifica sic ridet * aut aliter per- 15

to an individuat > o i.

nian : a faiiacy gonaliter operatur — .Et tales argucie, locum et tempus

■which is disposed ■*• w -

of in ihe author's occupantes, ponuut placeutes ^ plurimis in numerum eviden-

treatise on Um- c 7 l r x

versais. ciarum probabilium, sed indubie ut Tharsites.'' Alias autem

declaravi in materia Be Universalibus, quod communis
humanitas non ridet vel comedit, quamvis sit quelibet per- 20
sona hominis, que sic facit. Correspondenter communis
deitas non gignit nec gignitur, nec gaudet humanitus nec
tristatur ; quamvis sit Pater qui gignit, Verbum quod
gignitur et secundum assumptum hominem '^ supra alios

Such logicai mortales patitur et tristatur. Tales intricaciones sophisticas 25

nophisms niust _ _ . n • ^

be expiored in decct thcologis ^ evitando cognoscere, cum smt superficiales

order to avoid . , . .

error. colores veuenosas hereses palliantes et incautos in logica

in errores plurimos inducentes. Et hec est racio quare

Augustinus tam sedule recitat hereses de Christo cum suis

evidenciis ut caucius caveantur.^ 30

Sed inter omnes hereses Nestoriana et Eutichiana sunt

The Nestorian . . jt i • • / •

and Eutychian hodie 60 duigencius precavcnde, quo theologi eciam qui

heresies . . ...

Gai. ii. 6. yidentur aliquid sunt lam ad sapiendum predictas hereses

1 esset B C. pr. man. C. alt. man. est. ^ ^t 0. ^ comedet 0.

* vel comedet add. 0. ^ placenter 0 ; fo) sitnn ponuntur placentes verius kgendtim ?
6 tarhtes 0. "^ omnia 0. ^ theolosum 0. ^ teueantur C.

Cap-V.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 83

proniores. Scribit enim Augiistinus de Heresi 89 et 90 in are most dan-
fine libri sui De Heresibus, quod Nestorius episcopus contra time.
fidem catholicam dogmatizare ausus est, Christum Dominum
Deum nostrum hominem esse tantum : nec illud, quod The Nestorians

^ held that Christ

^ ' mediator Dei et hominum ' effectus est, in utero virginis de '* °"'y ™'*" ; "o^
[t b<iDj Spiritu Sancto fuisse conceptum ; sed 1 postea Deum homini ^ ™?" , '^as 00^7

^ I ^ ceived, born, and

fuisse permixtum, nec Deum-hominem fuisse passum sepul- th*?'^^^!^^; ^"*
tumque^ dicebat: evacuare ^ contendens omne nostrum reme- eoneeption] God

^ ' wasblended-with.

dium, quo Yerbum Dei hominem sic suscipere dignatus est™^*^'
10 in. utero virginis, ut una persona fieret Dei et hominis ;
propter quod sic signanter natus, passus, mortuus, et pro
nostris peccatis resurgens, ascendit in celum. Yidit enim
iste * I^estorius quod humanitas assumpta non fuit divinitas,^ tbe*re^Vere^Ywo
et hinc paralogisatus credidit^ quod non fuit Yerbum Dei, christ^^is either
15 concedens cum heresi 73 quod Yerbum non patitur nisi these^^^^^^f^^^^the
[A85d] divinitas ^ paciatur; et sic, cum | 'illam esse personam sit word did not
suppositum,'' dixit quod in Christo fuerunt due persone ; et errorof Nestorius
per consequens Christus vel ^ esset aggregatum ex his, vel ceiving how two

. . . most different

persona Yerbi non passionata humanitus, ut nec passa, nanires may be

. . . • either of them

20 mortua, nec sepulta ; quia non vidit quomodo due tam "^e sdixneperson -.

^ ' ^ J- and Nestorius

distantes nature possent ^ esse utraque eadem persona. ^^^ ^" under-

^ _ _ ^ ^ stood by all the

Quidquid autem moderni dixerunt, illo modo intelligunt eum f^^^^ doctors be-
Augustinus, Boecius, Anselmus, et alii capitales doctores Lombard ;
concorditer ante Petrum Lombardum.^" Aliter enim non Ju °'ins^ted ^0*^
25 tam crebro dicerent," quod utraque natura tam corpus quam Peraon of Chri.!t^
anima est eadem persona hominis ; et quod in Christo tam If both^a" div^nl
divinitas * quam humanitas est eadem persona Yerbi ^^ ; et nature'] bein™ as
quod aliquid,^^ quod nos sumus, recenter factum est^* Yerbum; 0^ person^ ^n''a
ut dicit Augustinus super Ps. 80. Ome. 48, 2° de Yisitacione sisting of bot"h
[B 131a] Infir I morum et alibi. ° ^ 1" ^ ^T- '

' The Eutychians

Euticiani autem ^^ volentes declinare a Nestorianis cum narfsts^reco^iing
Appollinaristis coinciderant in caribdim, negantes naturam [p°|^jj *!? ^^y ^*^'

1 hominem A B C. ' que om. 0. ^ vacuare 0.

* iste om. A B C. s deitas A B C. ^ gredit 0.

'-' illam humanitatem esse personam suppositum 0 ; "personam" {sic cum noto trans-
positionis siffno) A B C. * nec 0. ^ posset 0.

^" liibardum 0. ^^ docerent 0. ^- verbi o/n. 0.

13 aliud A B C. " esse 0. " aliud A B C.

84 JOHANNIS WYCLIF [Cap. V,

deniedthereaiity nostram cum proprietatibiis I et accidentibus ipsam conse- [0 223c]

of the human

nature assumed quentibus per veram humanitatis assumpciouem fuisse in

bytheWord:and _ '^ _

thus dehumaniz- Christo, ct pcr cousequens omnes acciones vel denominaciones

in? the Head, .

they deprive the humauas ne2'ant ^ esse in Cliristo ^ formaliter, nescientes

members of

Christ's Body of exindo cousequi quod ^ toti corpori Christi mistico auferri 5

the benehts of x -l l

the incarnation oporteat que capiti defuissent ; ut, si Christus non patitur

and Passion. r i i ; j r

vel meretur, multo evidencius nullum ^ membrum ; cum
in capite exemplari oporteat quidquid perfeccionis *fuerit
esse in posteriores derivatum.*

Ilnde ludei tempore Christi laboraverunt in ista heresi 10
Jews and Mo- negantes Christi divinitatem ; ut patet loh. 10. * Non,

hammedansdeny ^

the divinity of inquiunt, dc bono opere lapidamus * te, sed de blasfemia ;
johnx. 33. quia, tu, homo cum sis, facis te ipsum Deum.' Sed in ista
heresi exorbitant Sarraceni ® dicentes lesum prophetam
eximium sed non Deum. 15

Avoiding these ig^e sunt ' hereses, quas cum similibus oportet cavere de

and sueh hke ' ^ ^

heresiea, we Christo, confitendo cum ecclesia * duas plenas substancias

should -with the ' J-

«mV^christ^^is ^^^^ Christum, deitatcm ^ scilicet et humanitatem ; ita quod
substanc*es"^rf e! oadem pcrsona sit perfectus Deus et perfectus homo ex
cTo^d-^head and ^uima racionali et carne in persona Yerbi *" secundum 20
man oo ; ydemptitatem ypostaticam indissolubiliter coniunctis. Et

ijoh.iv.3. Vuig. h.mc dicit sanctus evangelista 1 loh. 4." ' Oranis, inquit,
spiritus,^^ qui confitetur lesum Christum in carne venisse,
ex Deo est ; et omnis spiritus, qui solvit lesum, ex Deo
non est ; et hic est antichristus de quo audistis quoniam ^^ 25
and that of these venit, et nunc iam in mundo est.' Oportet ergo volentem | [C 63a]

indissolubly, . . ... . .

personaiiy and inf rmgere ^* latcbras antichristi confiten deitatem ^ et ^^ hu-

formally united

in hypostatic manitatem insolubiliter, personaliter, et formaliter inesse ^^

identity consists

the Person of Domino nostro ^^ lesu Christo.

Jesus Christ.

i-i inesse Christo A B C. 2 quot A B C. 3 ^11^^ B.

*-* fuerit esse in posteros derivatum A B C ; fuerit in postores dirivatum 0.

* laudamus C. ^ sarrasseni 0. '^ autemABC.

* ecclis 0. ^ divinitatera 0 ut saepe infra. ^° verbi om. 0.
11 40 0. 12 scs 0. ^^ quam AB C. ^* afifugere. (Qu. aufugere ?) 0.
i5_io humanitatem personaliter inesse ceteris om. A B C. ^^ nostro om. 0.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 85

Cap. YI.

\_Osfendit quod Christus sit univoce homo cum aliis
hominihus ; et respondendo obiectibus declarat quod
Christus est, secundum multorum doctorum testimonia,
creatura.

This ehapter (A) shoics that Christ is a man literalhj
and in the same sense as other men are men ; and by the
discussion of ohjections to this siatement (B) illustrates
further the thesis of Chap. I., that Christ is a creature, in ^ _ Threefoid
accordance ivith the testimony of many weighty authorities.'] fs™a^ ma^n ^with'

out metaphor or

Ex istis videtur consequi quod Christus sit univoce hbmo equivocation, in

^ •'■ tne same sense

cum quolibet fratre suo. Probatur tripliciter. Primo sic. ^s ary one of his

^ ^ hrethren.

Christus est anima eiusdem racionis cum nostra, sicut et ^•■T*^'^!'?^ '^'^^'

' sists 01 the same

5 corpus eiusdem specifice racionis, que eciam univoce copu- ou^jjv^s ^^ ,^/
latur ; ergo est univoce completa humanitas, et sic homo. gpirit^^^^^he ^"u
Non enim est possibile aliquid complete principiari ex prin- p^et^eman.^and^o'
cipiis omnino similibus cum adequatis principiis, ex quibus The^same fnTilfd
principiatur aliquid, nisi conveniat in natura. Cum ergo hi" feUowmer.''
10 humanitas Christi et cuiuscunque alterius hominis sic se hody nor°^spir^it

... ., T ,•! • • iT, • {whicharequali-

respiciunt, sequitur quod sunt idem m specie. Aliter enim tative parts of a

/Tu . ■ , • 1 11 1 subject) exist in

Lnristus non esset pocius homo quam ydoium vel ymago ; specie {i.e. as

.... " individuals of a

homo enim solum equivoce non est homo. species) : but

. such existence

Confirmatur primo ex hoc, quod nec corpus nec anima, beiongs oniy to

the subject of

1 5 cum sit pars qualitativa suppositi, est ^ per se in specie, sed -which they are
ipsum suppositum, ad cuius ^ speciem partes ^ huiusmodi And since christ
reducuntur. Cum ergo Christus secundum deitatem non sit <=*"°°'^ ¥^°°^ <^°

" a species, nor

[A86a] in specie, nec humanitas eius est per se in specie, | ut dicunt h^ve'*an™ind-^

negantes ipsam esse suppositum ; relinquitur quod Christus i^n^^gpeeil^^chHst

20 sit suppositum per se in specie. Sed in qua, rogo, si non ^^subiec^t^hav!

* fuerit in humana.* JSTec audebit catholicus dicere quod gnce,^"and^^the

corpus et anima Christi erant solum fantastica non consimilis he^beiongs^ust

. • ,•■, T 1 • /-v 1 , be the human

speciei cum partibus aliorum hommum. (Juando autem species.

* est om. 0. "^ eius 0.

2 per consequens A B C. *-* fuerat in humana A BC.

86 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

Another way of commtmicatur cum hominibus ponentibus — ' omnia univer-

stating- thisargu- _

ment adapted to salia esse sigua,'— oportet aliter loqui : ut posito, ^quod omnis
^^•^- natura ^ bumana sit assumpta ^ a Verbo, et ipsum proferat

voces et^ scripta talia — ' bomo est animal racionale ' ■* — et
correspondenter eliciat conceptus ut nos facimus ; tunc sicut 5
non exinde deficeret species humana ex parte rei, sic ^ forent
talia signa univoca vera ut prius, posito quod isti conceptus
maneant post assumpciones sig-nificantes ^ naturaliter et
univoce sicut ante. Aliter enim, solo Cbristo existente de
specie humana, vere sciret ad sensum'' univocum priorem 10
nedum quod nemo est Deus, sed quod nemo est animal ; cum
species non esset, deficiente quocunque eius supposito.*
Quod videtur mibi insanum dicere, cum Christus maxime
perficeret genus suum; et per consequens si omnis homo
sit Deus, non exinde tollitur species hominis. 15

And (2) Christ 2°. confirmatur ex hoc quod Cbristus est formaliter

is fnrmally man ^

a^e^ ^/orm^df -ho^o bumauitate consimilis racionis cum humanitate alte-
bumanity^^ ' of ^^^^ ' ^'^SO ^st univoce homo cum alio. Patet consequencia
^^hen '"different ^^^ quod, quantumcuuque ^ subiecta variantur, dummodo ^"
ticii7ate^^Hn^^'^a forme, a quibus recipiunt predicaciones huiusmodi, sunt con- 20

common form, • -t • • t • j • , ,

that/ormcanbe simiiis racionis, predicacioues sunt univoce ; ut, quantum-
each' of them cunque ^^ subiecta corpora " variantur, dummodo habent per

literally and in , , ii, t • -t • • < n • lo

the same sense. totum alDeames consimiiis racionis, sunt aiba univoce. "
Quod autem humanitates ^^ Cbristi et aliorum essencialiter
conveniunt exinde evidet, ] quod dimissa humanitate foret [C 63b]
illa consimilis racionis cum alia ; ergo cum unio sit sibi
accidentalis, eo quod potest" manere eadem essencia denu-
And (3) neither ^^^^ ^^ » sequitur quod stante unione erit eiusdem racionis
the s^p^iru^ bSt substancialis ^^ cum alia.

man: smceChrist 3°. coufirmatur ex hoc quod Christus est homo, et non 30
tion to man than Pater neque ^"^ Donum ; quod non esset, nisi Christus plus
Spirit is, conveuiret ^® cum homine quam Pater ; ergo est maior con-

' posito natura {sic cum lacuna) 0. 2 servata B ; asserta C.

* vel A B C. 1 animai om. C ; racionale om. 0. * sit B ; sicut C.

6 signantes A B C. "> sensus 0. s supposita 0.

9 et add. 0. '" din no 0. " -'' substrata corporum A B C.

^2 unitate A C ; veritate B. i3 liumanitas A B C. '^ possunt 0.

i^ denudata om. cum lacuna 0. ^* substancialis om. 0. " vel A B C.

18 inveniret 0.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 87

[B131b] veniencia Christi ad hominem quam Patris ad hominem, | Zif^^n^X'^!^;
vel quam ante assumpcionem fuerat. Et cum ^ non sit |jfanTty": ^dsu^i

i- • • • • 1 • _ „ ^«1 ^-n ^-r^^rAr^ close relatlon is

pertinens conveniencia nisi vel m genere vei m specie, necessariiy la
sequitur ^ quod Christus factus homo convenit in genere fpe^es ; and in

.... .., . -1 . -9 • tj. this case in the

5 cum ahis hommibus, et per idem m specie''; quia aiiter non fjenusandspecies
foret humanitate nohis similior quam perante, cum con-
veniencia presupponit unionem.^ Noto ergo gradu* simili-
tudinis * vel conveniencie, tunc, cum omnis conveniencia
accidentalis presupponit convenienciam substancie generalem,
10 oportet quod secundum humanitatem, qua factus est nobis
similis, conveniat nohiscum in ® genere vel in * specie, cum
conveniencia in humanitate sit alterius racionis ' quam con-
veniencia in aliquo accidente ' novem ^ generum.

Item omne suppositum speciei humane ^ est homo univoce ; ii.— Every indi-

vidual (supposi-

15 Chi-istus est suppositum speciei humane,^ cum sit filius t"m) oi the hu-

'^'^ ^ man species is

hominis : ergo est homo univoce. Maior patet ex hoc, quod literaiiy and in

' " •■■ ^ the same sense

omne tale suppositum est illa species, et per consequens ^g^™™ ; gon''' of
quiditas vel racio speciei. Et sic eadem est communis racio i^dMdua^iHhere^
illi individuo et cuilibet ^" eidem sibi '" in specie. Cum ergo ^°'^ ^^ '' ^ '"^°-

20 illa descriptive dicuntur univoce predicata ; quibus com-

petit eadem racio predicati, patet quod non potest esse

[0 223d] individuum speciei humane nisi sit | homo univoce ; aliter

enim individuum esset homo, et non diffinicio vel quiditas

hominis ; et hoc esset ponere hominem non esse hominem.

25 Minor " autem argumenti patet ex fide. Nam secundum
Apostolum ed Hebre. 2. * nusquara angelos apprehendit, sed
[A86b] semen Abrahe | ut fieret per omnia fratribus consimilis '^ ; ' xhat Christ is

. ,o son of ma7t, and

quia tam secundum naturam corpoream "quam mcorpoream," did not take on

• T-i n • -1 j_ j. i! i. •!- ^™ ('■'^® nature

et illa sunt omnia. Et consequenter " similatus est iratribus of) atiffeis, Heb.

ii. 16, is the

30 suis secundum omnia accidencia positiva ^^ naturaliter con- cathoiic faith

based upon Holy

sequencia ^" has naturas. Aliter enim non esset ' mediator scripture.

^-^ et cum non pt^ conveniencia nisi vel in genere sequitur 0.

2 speciei 0. ^ univocacionem A B C. ^ gradus A B C ; gradu 0.

5 similis C. ^ in om. 0. '-'' quam . . . accidente otn. B.

8 gi.ie (=commune) 0. ^-' est homo . . . humane om. li C.

io_io eidem simili A ; idem simili B ; idem s. C. " maior 0.

i^ similis A B C. i'*-^^ quam incorpoream ow. 0. " correspondenter AB C.

'^ posita A B C. ^^ conveniencia A B C.

05 JOHANNIS "WYCLIF [Cap. VI.

I. Tim. ii. 5. Dei et hominum homo Christus,' ^ ut dicit Apostolus prima
ad^Thimo. 2.
Christfoor*'^'^^ Confirmatur primo ex testimonio Augustini. Nam in De
uion"'' him '^^is ^^ra Eeligione 27 ; ' Ipsa, inquit, natura suscipienda erat
gusune, ^^ ^''' que liberanda.' Et 2°. De Visitacione Infirmorum ; ' Homo 5
Deus participatus est nostre^ humanitatis ut nos participemur
sue divinitatis ; ' et sequitur ; * quod tu es, fieri dignatus
Anseim, gg|;_> j]^ ^d idem vadit processus Anselmi in libro suo Cur

Deus Homo ; et De Incarnacione Verbi ; ' quod aliter non
fuisset competens satisfaccio pro peccato primi horainis, nisi 10
individuum eiusdem nature, et sic idem in specie, solveret
debitum, quod natura debuit creatori* suo.' Nec memini me
legisse in scripturis alicuius doctoris famosi oppositum.
Grossteste, Unde Lincolniensis * in suo Exameron dicit quod Christus est

homo eiusdem racionis | ® cum aliis. Et idem dicit sanctus [C 6
TbomasAquinas, Thomas et omnes ponentes universalia ex parte rei. Sed et

and by all _ ^ ^

Reaiists : even multi uon poneutes universalia preter signa : quia mi^lti

many Nominal- ^ ± o 7 i

ists admit it; as piiiiosophi, sive fideles sive infideles, conversantes cum

tbey needs must, ^- '^ ' '

^"o^n'"chn«tian^'^ Christo et ipsum sencientes, ut apostoli,'' haberent conceptum
^Vvrof^chrisTas *P^^^^^^°^ ^^ auima, qui signaret illis® univoce illum cum 20
man •*' md in^e ^^"^ ' 1^^^ aliter fuisset Christus illusor maximus, qui ad
^as the^rosse^lt ^^^ ostendit eius huraanitatem humanis sensibus, et verbo
of deceivers. docuit ipsum esse verum hominem. Philosophi ergo habentes
terminos vel conceptus specificos, quos vere predicarent de
pronominibus demonstrantibus^ recto ^"Christum cum aliis, 25
haberent ^" conceptus univocos Christo et aliis : et hoc sufflcit
ad univocacionem ac ydemptitatem specificam iuxta sic
loquentes. Ergo conclusio.

^^l Confirmatur tripliciter. Primo ex hoc quod peccatum est

The last state
nient i

aHt^ is a sin ill^^e^^ communicantes per verba vel signa sophistica ; sed 30
sophlsticTi use o^ sic fecisset Christus potissime, si non habuisset aliquam

■words or signs. j • • • t

Ecciesiasticus aenommacionem univocam cum ahqua creatura ; ergo pec-
Lxx.and vuig. casset maxime. Pro assumpto dicitur Ecclesiastici 37. * Qui

1 lesus add. 0. * priraa ad om. A B C. » mater B.

* deo. A B C. 5 ut lync°' 0 ; ut patet lincota B. ^ racionis om. 0.

' philosophi C. ^ i^ {= illius) 0. » iu add. A B 0.
'"-'o Christum tum cum haberet C.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 89

sophistice loqiiitur, odibilis est.' Et Eiicliirid.ion 14. ' Yerbis PJke^ of i^im 'ei^
uti ad fallaciani, non ad quod instituta sunt, peccatum est.' a^/°° exWbited
Christus autem sepe^ dixit se esse filium hominis et natu- t™^®e*^jfeddents
raliter ostendit se esse ^ accidentatum multipliciter ; necnon these"words were
5 et* passionem et mortem et resurreccionem predixit Apostolis these acts unreai,
ut patet Matth. 16, unde Petro dicenti sibi, ' Absit hoc a te, a gross deceiver.

As St Peter

Domine ; ' respondit Veritas ; ' Vade post me, Sathana : non Matth. xvi. 23!
sapis ea, que Dei sunt.' Et tamen eandem sentenciam Petri supposing that

.. . T r^T • , £ •!_ Christ spoke of

dicunt modo scolastici. Sequitur quod vel Christus luit his passion in an

unreal sense, so

10 ^falsissimus vel illi sunt racionabiliter arguendi.^ schoiastics now-

adays need tbe

2°. per hoc quod Christus non foret mobilis, sensibilis, samerebnke.

r ^ ' ' (2.) IfChristwas

passibilis, subditus patri vel parentibus secundum quod notinacoordance
homo : que tamen elosa est maximum refueium neg-antibus "f^^is manhood

^ ^ o <j hable to change,

de virtute sermonis scripturam sacram de Christo * enun- sensation, suiTer-

i: ing, etc, he had

15 ciantem talia. Et consequens * sic probatur. Christus non^ JJ^°g'^'"^.^^^ °^™^
secundum quod homo est univoce aliquid, nec aliqualiter ^*^ "^*-
accidentatus cum aliqua creatura : ergo non secundum quod
homo est huiusmodi, ut predicitur. Patet consequencia ^
ex hoc quod non est color concedendi, quod Christus secun-

20 dum quod homo est sic formatus, nisi vel quia homo est

sic denominatus, vel quia illa humanitas est sic formata.

Primum non valet, cum non' sit possibile Christum sic

[A86c] informari | ut dicunt. ^ Nec secundum prodest,* cum illam

humanitatem ponunt esse ^ non suppositum, cui soli debetur

25 accio. Et sic nec illam ponunt concipi, nasci, conversari,

pati, ascendere, vel quascumque tales predicaciones per-

[B132a] sonales | suscipere. Cum ergo non sit predicacio synec-

dochica, ^° nisi pars primo et principaliter recipit prediea-

cionem," que exinde secundario toti tribuitur ; sequitur

30 quod hec non est construccio synecdochica ^° — Christus
secundum humanitatem fatigatur, sicut tristatur aut moritur
— cum repugnat illam humanitatem sic denominari ; ut

1 se 0.

2-'^ autenticum multipliciter necnon et A B C ; acciden*^ inftiti' et 0.
3-3 falsum vel arguendi ceteris om. 0. *-* enunciante talia et consequencia A B C.

* enim B. ^ consequencia om. cuin lacuna C. ^ non om. 0.

^-* nec potest 0. ^ esse oin. B. i'*-i° nisi . . . synecdochica oin. AB C.

^^ predicacd 0.

90 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI,

homo non est albus secundum faciem nisi facies sit alba.
Et illa est acuta obex contra negantes | scripturas cum [C 64b]
glosa seipsam inficit ^ plus quam textus. Non ergo Christus
secundum quod homo est alicuiusmodi,^ nisi racio hominis
univoce sibi conveniat ; quia aliter, quid sibi et homini ? ^ 5
(3.) The satis- 3°. confirmatur sic. Ad hoc quod satisfaciat^ pro pec-

faction made for ^ ^

the sin of the cato nature vel generis,^ oportet quod natura, que pecca-

nature or race of o > r i > ~i r

man must have yerat, ^ emereudo restituat ^ : sed genus humanum peccavit

been made by an ' ~ ^

vTdu^ai^^^^^of That ^^ -A-dam et suis posteris : ergo oportet idem genus secundum
being impossUiie ^-^^1^°^ ^^^^ suppositum ut satisfaciat '^ pro peccato ; sed 10
man, Th^e Word ^°^ potuit secundum pure * hominem : ergo relinquitur
natu^e*^ in^^^i^ts quod suppositum impeccabile satisfaciat assumendo eandem

eiitirety, and as/ • t • • t • i j_ jf i. j.

man redeemed uaturam lu auqua essencia singulari : quod et lactum est
angeis, 'but of per Verbum,^ ut superius dixerat Augustinus. Et illam ^°

racionem tangit Anselmus 2°' Cur Deus Homo ca°. 8. que, 15
licet non sapiat negantibus universalia, saperet tamen cui-
cunque pio theologo.^^ Aliter enim non conveniencius
assumendo humanitatem redemisset Deus peccatum hominis,
quam peccatum angeli; cum plus convenit Christus post ^^in-
carnacionem secundum humanitatem angelo quam homini.^^ 20
JS^am • dii ' solum participative non plus in natura cum Deo
conveniunt quam ante participacionem : sed tam equivoce
dicitur ' homo ' de Deo et de angelis ^^ quam equivoce * deus'
de creatura et natura divina dicitur : ergo tam equivoce
disconveniunt Verbum et homo post incarnacionem sicut ante: 25
sed ante plus conveniebat angelo quam homini : ergo" modo.
Quid ergo ^^ pertinuit Christi ^^ meritum humano generi a quo
tante distitit ? JSTon ergo satisfecit illud genus hominum
quod peccavit; et per consequens manet in pleno debito sicut \ [0224a]
Thus the fact of aute ; quod est contra Apostolum ad Colos. 2. dicentem quod 30

redemption im- _ _ ^ _

piiesthereaihu- < in Christo Deus delcvit cirographum decreti, quod erat nobis

manity of Christ. _ o r j i

Coi. ii. u. contrarium.'

1 interficit B. ^ modi om. A B C. ^ hominis 0. * satisfiat A B C.

* ergo A B C. ^ emendando resipiscat A B C ; emedo restituat 0.

' satisfacere B ; et altira manu A. " purum A B C.

^ per sanctum filium B. i*' 2^™ A. 11 catholico C.

1^-'^ incarnacionem cum angelo quam cum homine AB C.
^^ alLis codd. omn. ^^ et add. C. ^^-i^ participavit Christus A B C

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 91

Confirmatur. Vel est coiiveniencia maxima, qua Christiani
cum Christo conveniunt tantum ex parte signorum, vel Argument in

^ _ support 01 tne

tantum ex parte naturarum ^ conveniencium, vel mixtim. assumptionmade

^ ' in the preceding

Primum dictum est nimium* puerile, specialiter cum hoc aignment as to

^ ' ^ the close relation

5 signum * homo ' summe equivoce significat Christum et alios. ^^^"'^^"chr^su^
Si ex parte signatorum, vel oportet dare eis naturam com- ^^^-
munem, vel aliter dicere quod in nuUo conveniunt, nisi in
quo differunt ; ^ et sic, ut plus conveniunt, plus difierunt ^ ;
et cum tanta sit conveniencia quanta differencia et e contra ;
10 * si igitur in infinitum difi^erunt, in infinitum conveniunt,
et e contra.*
. Item, si Christus non sit univoce homo cum aliis, tunc ii|-.if Christthe

' ' subject be not

nullum accidens consequens eius humanitatem foret univoce ^^''"y man.then

^ the accidents oi

accidens cum accidentibus correspondentibus in suis fratribus. manTty ''are^ not

15 Consequens interimeret totam fidem, spem, et caritatem de |nthe'same°se^"se

Christi incarnacione, et falsificaret scripturas eque nequiter pondlng acckient

velut Eutichiani et alii heretici supra dicti. Et conse - But 'this^^cancds

, . 1 T • -, . T . T , all faith, hope

quencia patet ex hoc, quoa omne accidens mdividuatur, and love, inas-
specificatur, et habet totam essenciam suam a subiecto. duces the acts

-_ -n ..... ,, . . , . . , and sufferings of

20 Ergo, si subiecta m nulio univoco conveniunt,- a maiori vel christ to the

. . . level of a mimic

pari nec accidencia que secuntur ; ut, si angelus non sit or artiflciai ar-

ranged perform-

rA86d1 eiusdem speciei secundum copullatum corpus cum nostro ance, instead of

■^ _ _ _ regarding them

corpore, tunc nec* accidencia, que appropriate " consecuntur as the naturai

^ ' j. i j. j. outcome of nis

[C 65a] nostra corpora, conveniunt eis nisi equivoce ; ut, angelus | non humanity.

25 dormit, comedit, sentit, gignit, et sic de accidentibus compe-
tentibus toti homini : aliter enim essent procreati ab incubis
et succubis filii diaboli naturales, et non filii hominum nec
proximorum parentum ; quod nemo dicit. Si ergo locucio
animati ^ ® psittaci vel - inanimati organi non est univoce ^

30 locucio cum humana, saltem secundum speciem specialissi-
mam '° propter diversitatem specificam " subiectorum ; multo
magis nullum accidens Christum consequens foret eiusdem

1 signatorum A B C. "^ intutum 0. ^-^ et sic . . . differunt om. A B C.

*-* si igitur . . . contra om. 0. * nec om. 0.

^ appropriate om. B; appie*^ {Qu. a proprietate .?) 0. ' animati om. 0.

**-* siccati {in marg. secati) vel A ; securati et B ; secati vel C ; sithaci vel 0.

^ equivoce B. "* sensitivam A B C. ^^ factamABC.

92 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

if Christ be not racionis cum accidente create substancie : cum siibiecta nec

literally man, '

then the state- specie, nec genere, nec in aliquo univoco convenirent. Nou

ments as to what J- ' " ' u

chrilV^fhe^^aTc^ ^^^^ P^^^ convenit Christus nobiscum quam deitas, ut sic
humLity), ^i^. opinantes concorditer confitentur ; et per consequens, cum
waik^!%rea°c"'.' accidencia non sint nisi modi create substancie, sequitur 5
Iquiv''o^tr'^' a^nd 'i^^^ nulla accideucia de genere ^ lesu nostro ^ conveniant ;
ra^uraT ^se^ns"" ^^ ^^^ pocius couceptus cst, vel natus humanitus, ambulavit,
like unto us predicavit, paciebatur sitim, esuriem, opprobria vel flagella,
stance or acci- quam deitas ipsa ; et sic fuit obiectum maxime illusivum,

dent: he is not n •• , t t tot j i n

liabie to change cum nec luit quautus, uec qualis, nec aliquod^ aliorum*10

(mobilis) nor . ...

subject to the encium, cum non sit mobilis aut sensibilis eo quod omne

aocidents of hu- .

manity, nor a tale accideus uuivocum 1 cum aliis* requirit primum sub- [B132bl

man in any re- . ,

spect 'likeunto iectum uuivocum quod informat. Sed Christus in nullo

his brethren.'

substanciali est nobis similis, ut dicitur ; ergo nec in aliquo
accidentali : non enim tantum conveniret sicut elementum, 15
minera, bufo, bestia, vel quelibet ® creatura.

Ideo dicunt sic opinantes consequenter, sed minus
catholice, quod Cbristus non est mobilis vel accidentatus
humanitus. Quod si verum est, tunc indubie non est homo
in aliquo fratribus suis consimilis. Quomodo, rogo, haberet 20
fratres, si non sit univoce filius hominis h.abens eundem
patrem et matrem remotos cum filiis'' aliis, et sic tempora-
liter conceptus, genitus, atque natus, et sic consequenter,
ut canit historia evangelica, conversatus ? aut quomodo esset
The autbor dare nedum in substancia vel natura vel in aliquo accidente 25

not thus contra- . ..,..„ . „

dict Hoiy Sciip- iratriDus suis consimiiis, 81 ** nec in genere," nec m specie,

ture, nor upset . . , . . „

the historicai nec in accidcnte univoco convenirent ® r Pro certo dicat

meanin^ of the

oid Testament qui audet ! Quia ego non audeo tantum subvertere totum

and of the Gos- ^ ...

pei.botbofwhich scnsum histoiicum scripturarum, cum evangelium sicut et

expressly and ^ °

without reserve yetus tcstamentum expresse et absolute attribuit ^° sibi 30

apply to Christ ^

termsde^senptwe (jgjiojjjijjaciones accidentales creatas. Quomodo, queso, cre-
of a creature. dercmus ^^ aliquid de Christo, si non ^- assercionem propriam,

1 de add. 0. 2 Christo B. . 3 aliud A B C.

* illorum B. * ftriis (antecedens in marg.) A ; accidens B.

6 quecunque A B C. ' filiis om. B. *>-^ nec in genere om. 0.

^ conveniunt AB ; correspondent C. i" attribuit om. 0.

^i credimus 0. ^' non om. A B C.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 93

qua dicit, * palpate et videte, quoniam spiritus camem et Christ himseif

expressly ^' uses

ossa non habet, sicut me videtis habere.' loh. ult . r ex such terms as

imply his real,

qua ^ doctrina hauserat ille celicus paranymphus,^ quando literai humanity,
in principio capituli sui dicit, ' Quod fait ab inicio, quod and 'the bride-

■^ -^ ^ ' -^ groom's friend,'

5 audivimus, quod vidimus oculis nostris,^ quod perspeximus, (Joim i"- 29)
et manus nostre contrectaverunt de Verbo vite, anunciamus i '^°^°J-.'-, ,

' In the Epistleto

vobis ' ? Et Apostolus ad Hebre. 4°. ' habentes pontificem c^lfri^tts delcribl

[C65b] magnum, qui penetravit celos lesum Filium Dei, teneamus | priesrwho^^Jfn

spei nostre confessionem*: non enim habemus pontificem, qui the^feeilng^of^Jur

10 non possit compati' infirmitatibus nostris; temptatum autem au^thef^ "hoiy

per omnia pro similitudine absque peccato.' Quod dictum this pass^^^e°as^a

. . T . ,.. •!_ L statement of his

Apostoli ego nescio aliter exponere quam expositum est a actuai humanity.
sanctis doctoribus. Per hoc ergo quod lesus est fiHus Dei, For, aithough as

Son of God he is

est ' pontifex magnus ^ superior Aaronitis.® ' Per hoc quod (iiove us, and as

the unique con-

15 potestate propria ' penetravit celos,' solus ascendit '^ trahens queror (cp. chap.
[A87a] alios secum. Per hoc quod potest compati 1 nobis in natura ^^ i» before us ;

■^ ^ ^ yet, having as-

communi assumpta, factus est nobis propicius: quia ad Hebre. «umed our com-

J^ ' X r ) -a mon nature, he

5°. dicitur ' cum esset Filius Dei, didicit ex his, que passus ^^ ""*. ""^'^ "■' ^^^

' ' ^ r experience and

est, obedienciam.' Experiencia enim temptacionis multi- onemsympathy.

20 modis^ didieit^ humanitus, que aliter non sic sfciret.^" Temp-

tatus" enim erat tripliciter a dyabolo, ut patet Matth 4°; fnced^arXom
et quadrupliciter ^^ a ludeis de potencia, sapiencia, miseri- fgf^ ^temptation'
cordia, et iusticia, ut patet ex decursu evangelii, I^on ^ffrom^he/ews
autem intrinsece a seipso. Quarto f uit iUa temptacio nobis ti'"^ "as ^to^^^bis

25 pro similitudine exemplari ad docendum nos gratis compati m°ercy^ a^d jusJ
et vincere temptatores,^^ quia capitaneus apostolorum 1 Pet. froni his own
2° vere testatur quod ' Christus passus est pro nobis, ^* vobis temptation^

,. 1 . ..,,,..., arose ; but (4)

rennquens exempium ut sequamini " vestigia eius. his temptation

. . . . . was suffered for

Ista est exposicio sana, cui oportet nos msistere non super- our sakes to

n n 1 T ,;; . . . . leave us an ex-

[0224b] addendo aliam^* pre timore impugnacionis sophistice de vi | ampie, i Pet. ii.
vocis. Non quod fuit in capite nostro ^® ficta passio et non To this the oniy

^ sound exposition

^ quadam 0. ^ peranimphus AC; peranyniphus B ; selitus paraniphus 0.

3 oculis nostris ntyi. B. * confessionem om. A B C. ^ compari 0.

^-^ C om. superior ; 0 om. Aaronitis, uterque cum lacuna. ' ascendens A B C.

8 multitudine A B C ; multido 0. » dicit A B C. lo foret A B C.

11 tempestatus 0. i^ quadrupliciter om. 0. " temptaciones A B C.

"-'* nobis . . . sequamur A B C. is alicui A ; aliquam B.

1° nostro om. A B C 0 ; e cod. M. inserui.

94 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

of the literai vera, ut dixerunt heretici supradicti ; sed veram conversa-

ineaning^wemust . . . . t j-

adheie, in spite cionem, veram passionem, veram mortem, et alias predica-

of sophistical . . . . . i i . •

misinterpreta- ciones sustiuuit ; ut memmit Augustmus esse de substancia

tions which here- ... „, q

tics may put fidei in De Yera Religione 29°. et Enchiridion 4^ ca .

upon it. ...

2 cor. viii. 9. ' ^f^os, inquit,- patimur egencias et dolores, sed' indubie 5

And we must . . .

maintain that magis ipse ; uam " pro nobis egenus factus est." ' 2 Cor.

Chnst s life. pas- o r ? j- o

8ion, anci death go^ j^^ ^^^ jj^ pcrfecta etate, tenerrima complexione,^ sensu

■were not feigned ^ ' r '

but actuai and yivacissimo,* nou mortificato aliquo membro, in media etate,
fe's'~ed^^n'' detaU ^^^ supematante humido ® infantili '^ sit passus, patet quod
ortfmeT^^coiuiZ iii nullo alio est pena vel ' dolor tantus sicut fuerat dolor 10
tion, and circum- suus,' ut cecinit Isa. 53°. Secundo fratres sui fossi sunt sub
couid^give^them terra vel lapide, sed ipse plus, cum Dominus mundi sepultus
reahty : and if est sumptibus alienis, ut meminit Augustinus in De Ques-
stances (which tionibus Veteris et I^ove Legis ca° 59 ^ : et, ut breviter
dents) are reai, dicatur, quicquid debuit facere fecit ad summum, cum 15

the underlying ,,q.-- i- t • a e-i

humanity (the oporteat ^ prmcipia exemplana esse ultima ® ; et eo lecit nec

logical subject) is .

aiso reai : i.e. the omnia excellencms, quo ipse fuit humanitas copulata vpos-

humanity of. .. 'ir ^ r./i'

christ was a reai tatice deitati. Cum ergo omnes ille maneries accidencium

humanity ; he

■wasaman. creatorum infuerunt sibi formaliter, et omne tale accidens

requirit subiectum sibi proporcionatum ; ] sequitur quod [B 133a]
Christus subiectus eis sit idem in specie cum subiectis acci-
dencium consimilis speciei.

Further discus- ged arguendo contra illud videtur primo tripliciter quod

sion of the propo- j. x i

sition 'Christus nou dcbet coucedi simpliciter quod Christus sit mobilis.

est mohilis (p.

89. i-ii)- ^"Nam non foret evidencia concludendi quod Christus sit 25

mobilis,'" nisi ex hoc quod secundum humanitatem est
jection. mobilis. I Sed talis deduccio non procedit, cum arguitur [C 66a]

" a secundum quid ad " simpliciter. Ergo non est medium
concludendi ^^ quod Christus sit mobilis. Sicut ergo non
sequitur — Christus secundum humanitatem est creatura ; 30
ergo Christus est creatura — ; ita non sequitur — Christus
secundum humanitatem est mobilis ; ergo Christus est
mobilis.

1400. 2 ergo 0. 3 sed om. A B C. « et add. A C ; at add. B.

5 vacuissimo A B C. ^ humido om. cum Incuna C. ' infantuli 0.

® 79 0. 8-8 principalia . . . ultra AB C.

io_io nam . . . mobilis om. A B C. "-^' a quo ad 0. 12 concedendi A B C.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 95

Hic dicitur concedendo quod Christus est mobilis cum Repiy.

... . It is by reason

humanitas sua sit mobilis. Et dicant, qui sciunt, quia pro of his humanity

that Christ is

certo non puto aliam creaturam, sed neque Deum cog- (mobiiis) Uabie

to change :

noscere quod Deus sit mobilis, nisi ex hoc quod creatura
5 est mobilis que Deo ypostatice copulatur. Et per locum
a suflB.cienti similitudine concedi debet simpliciter quod ^ ^. . .

and this is im-

Christus est creatura, quia tota humanitas eius sibi copulata piied in his

' ^ ^ creatureship.

ypostatice est creatura.^ Sicut enim negacio includitur in

racione creature, que negacio non potest competere divini-

lOtati; sic in motu et qualibet forma substanciali vel acci-

dentali in genere : et per consequens, negato quod Christus b. — The beiief

tuflL U.Q IS 3.

est creatura, negari debet quodlibet per se inferius : ut, creatureisneeef-

" ^ ^ sary to belief m

[A8Tb] quod est homo, animal, corpus, anima, sive substancia, | et ^ny statement
multo evidencius quod sit mole magnus, accidentaliter '^ ''^'■"!"s Ws hu-

^ " ' nianity: and his

15 qualis, filius hominis, predicans,^ passus, locatus, tempo- expl^e^ssw^^^tated
raliter natus, sedens, vestitus ; quia quodlibet istorum * est ture^°h^ i^*^ not
inferius, indignius, et humilius* quam esse substanciam, et ® "made,°™
presupponit substanciam tanquam subiectum dans eis esse
accidentale in genere. Omne itaque per se in genere dicit

20 esse suum possibile esse pro aliqua mensura, pro qua non
habet existenciam actualem ; et per consequens omne per
se in genere dicit se esse creaturam includendo neminem
esse primitatis divine.

Unde scriptura sacra'' anunciat Christum simpliciter esse

25 factum, ut ad Gal. 4°, ' misit Deus Eilium suum factum ex an^d Baeda ri^ht-
muliere, factum sub lege.' * Non ^ sunt audiendi, inquit ^^x^ ™^'?eading
Beda, qui legunt ^^ natum ex muliere"^' Et credo quod ferencrto^^-wal

,, ,... . . ,. , , . tum ex muliere.'

nullus dicit hoc determmatum ' ex muliere esse termi-
num distrahentem quin sequatur — factus ex muliere ; ergo
30 factus — ; sicut sequitur — compositus ex corpore et anima ;
ergo compositus — . Et ideo dicit Augustinus Enchiiidion
29, quod illam creaturam, quam virgo concepit et peperit,
quamvis ad solam personam Eilii pertinentem, tota Trinitas

^ creata 0. * accnt^'' {i.e. accidenter) 0. ^ predicant 0.

* n {i.e. nomen) add. 0. * minus A B C ; vmis 0. ^ sed C 0.

' sacra om. C. ^ notum C. ^ sed factum ex muliere add. C 0.

96 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

Hi8 creatureship fecit ; et illam creaturam declarat esse Filium Dei tempore ^

is moreoTsr as- . . . ^ . . .

serted by Au- immediate sequente. Et idem dicit m Sermone de Vigiha

gustine, . . . . „ . ,

Epiphanie ; ' magnum mistenum fuit, quod creator creari
voluit ' : et in Sermone Domini in Monte ; ' voluit esse crea-
Heb. iii. 1. tura, qui est creator.' Item ad Hebre. 3°. scribit Apostolus : 5
' considerate apostolum et pontificem confessionis nostre ^
lesum, qui fidelis est ei qui fecit illum.' Ecce hic dicit

byPopeLeo, absolute quod Deus fecit lesum. Unde Leo Papa inquodam
sermone ; * nova et inaudita convencio, Deus qui eternaliter

by Grossteste, erat, fit creatura.' Et Lincolniensis in sermone De Natali 10
Domini; ' in spectaculo^ creacionis* conspicitur creator faciens
creaturam ; in isto spectaculo ^ conspicitur creator factus

and by Jobn of c^eatura.' Et Johannes Damascenus | ca°. 50. * Christus [C66b]
amascus. ^^^ creatus et increatus : ' unde et ca°. 92 concedit quod

Christus est creatura. 15

Again Christ Item nichil habet Deum ut superiorem nisi creatura :

many times ad- ^

be"^infedof^ *° Christus sic habet^: ergo est creatura. Minor^ patet ex
Matt. xxvii. 46. confessions Veritatis Matth. 27. ' Deus meus ' ; et loh. 20.

John XX. 17. . .

John xiv. 28. * vade ad fratres meos et dic eis : Ascendo ad Patrem meum
^ccepte^the^posN ^'t Patrem vestrum, ' Deum meum et Deum vestrum " ; et 20
ture ° ^ '^"^' ad Ephes. 1°. ' Deus Domini nostri lesu Christi, Pater glorie,
of st.^PaurEph! det vobis spiritum sapiencie ' ; et l^ ad Cor. 3°. 'vos^ estis
3: i Cor. iii.' 23^ Christi, Christus autem Dei'; etinfra 11°, 'caput vero Christi
of exinanition, Deus.' Et ad idem sonat tota scriptura de humanitate
it, as Auguotine Christi ; ct spccialiter illud Yeritatis ' Pater maior me est.' 25

and the older . . ....

authorities ex- loh. 14^; et illud ' seipsum exmanivit, f ormam servi

pound it.

accipiens' ad Phil. 2, ut exponit Augustinus primo libro
says that "men Contra Maximinianum. Non enim audebant '" sancti doctores

were shy of the .^ ., .. jy i •, ,• j_ i t

deflnite state- mticere scripturam suspicione laisitatis, ut hodie.

tureshipofChrist TJnde Doctor Subtilis super Distinccione 11. 3" Senten- 30

heresies, -which ciarum dicit quod hec proposicio — Christus est creatura — est

afflrmed him to ^ ^ . ,. . . . .,..

be a creature conccdenda simpliciter, si bene mtelligatur, sed negabatur

and nothing more

than a creature. proptcr hercses dicencium Christum esse pure creaturam :

1 tempore om. 0. ^ vestre C 0. ^ speculo B.

* creaturarum A B C ; 0*8 0. * esse add. 0. " maior 0.

'-■' et deum etc. C ; deum . . . vestrum om. 0. 8 nQg c.
M5 A B C. 10 audiebant 0.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE.

97

et fingit postmodum responsiones ei, cui non placet sic AndBonaventura

■^ ... speaks to the

[0 224c] dicere. Concedit autem 1 consequenter simpliciter cum same effect : tut

' ^ *■ boih aclmit with

Augustino quod Christus incepit esse ^ sicut generabatur ex Aususiine the

° ^ ^ ^ creatureship oi

tempore. Unde Doctor Bonaventura super eadem Distinc- Christ.

5 cione dicit quod doctores magis hoc ^ respiciunt, quod potest

esse via in falsitatem vel errorem, quam quod ipsa de se sit

falsa vel erronea. Unde concedit^ consequenter quod Christus

[A87c] est homo creatus | et non* homo etemus, cum sit secundus

Adam habens multos homines seniores.
[B 133b] Quandocunque ergo ego dico, quod Christus | est creatus ^g^g^^^of (J^fJJ
vel f actus, intelligo catholice, sicut ^ scriptura sacra et sancti ^ade^"^! li^e^these
doctores me edocent, quod Christus secundum humanitatem ^^thlfiic" sense*^
est creatus ^ vel taliter temporaliter denominatus. Et illam ^cordmg to^^Ws
regulam dat^ sanctus Thomas 4°. Contra Gentiles 48. chdsTwa"creat-
15'Mhil, inquit, Deo proprium enunciatur de Christo nisi accords with the
racione humanitatis vel expressate vel subintellecte : nec'' e Thomas, who

. . .... . , .,, elsewhere ex-

contrario quoad denominaciones eternas, quas homo lile piains that

.. T ,... tT-\' T t' created acci-

recipit secundum divinitatem. Lt sic eum gloso ac auos dents" are predi-

. cated concerning

quosdam, quando dicunt quod Christus non est creatura ; the Son of God,

. . . . ■ . . . ™ the sense that

20 mtelligunt enim quod Christus non est secundum divini- the nature as-

sumed by the

tatem creatura : quod est necessarium, cum oppositum sit eternai Person is

' informed ' by

hereticum. Et quod ille sit sensus suus videtur, quia super ti^em.

2™- Sentenciarum Dist. 11. Quest. 4^ dicit quod accidencia 'o •"'^''n '^^V^'^ •^l^e

^ Person of the

creata dicuntur de Filio Dei, non quod ipsa persona eterna ^"'"'^ ^^ .^^*' ^-^

' ^ r !:■ ' informed m his

25 his ^ informatur, sed quod natura assumpta^ his^" informatur. hilhumanitv^ for
Quod dictum ego nescio sane coneipere nisi intelligendo quod man^^acts^nd^^is
persona Yerbi non informetur'^ accidentibus creatis secundum virtuesTndbTiss'
deitatem, sed quod ipsa principaliter informetur eis secundum substance ^he Is
humanitatem. x^ara Verbum predicat et agit actos humanos, ai" °'i™feUecTuai

30 informatur virtutibus et beatitudine, sicut substancialiter reason: andThus

. p . . • V n i • j j • 1 •!•/ j lo T 1 it is certain that

mtormatur anima mteliectiva et creata racionabilitate.'' ideo the Person of the
certum est quod persona Verbi informatur istis accidentibus formed' with

. . ..... . . . createdaccidents

ac lormis creatis, nisi comcidatur m opmionem negantem and forms ;

1 esse om. 0. ^ hoc otn. A B C. •'' concepit A B C. * unus A B C. ^ sicut om. C.

^-^ vel [rasura) temporaliter denominatus et (rasura) dat A ; vel creavit vel tempo-
raliter denominatus et {ceteris ad enunciatur om.) B ; vel talis temporaliter denominatus
est et illam ram dat C. '^ et A B C. « 9 A B C.

''-5 informatur . . . assumpta in marg. 0. '" eis 0. '^ informatur A B C.

12 rolitate 0. -

08 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

and this foiiows mobilitatem Christi simpliciter. | Et illa glosa est evidencior [C 67a]

from the ' nio-

biiity ' of christ. et f amosior quam glosa data a modernis ad scripturam sacram

Concerning this

statement— et dicta sanctorum.

Christ is a

creature — four Quidam enim dicunt quod talis modus loquendi transit^

opinionsareheld.

The doctrine is in abusum : alii quod doctores desipuerunt ignorantes logi- 5

1. hableto abuse; •■■ r o o

iii hefetic i- cam : tercii ^ quod dixerunt impossibilia et heretica propter
^Zu J^X^ "i*^!^' ^ devocionem exhortacionis.^ Sed quarti recte intelligunt

wnen tne state- ^ "

ttie^huinMiTy'^ of ^1^0^ dicta intelliguutur de Christo secundum humanitatem ;
by timtWnianiry ^^ ip^i "^^^^ intelligunt, specialiter si ponant quod Christus
Mood ^ "whole 6st illa humanitas et non in construccione synecdochica ; 10
a mereiy^formai cum illa humauitas sit totus Christus, et * non pars eius *
wouidbethecase formaliter. Synecdochica enim * locucio vel evidencia est* a
■wereexpiainedas quo ^ ad simpliciter, quando parti principaliter attribuitur

a construction by . . . . ,1-1

synecdoche. denomiaacio, et secundano suo toti ; ut hic homo est racio-

Those who hold- . • i 1 c

ing opinions (i. nalis vel quantus. Unde quantum ad priores glosantes 15

ii. iii.) reject this

expianation(iv.), dicitur quod affeccioue inordinata extraneandi in logica,

exalt their logic

against Soripture postposita glorificacione scripture, ' dicentes se esse sapientes

and by their ^^ J^ => r ' r

Rom, i. 22. stulti facti suut ' : in cuius signum vix duo concordant tam

mutual contra- "

dictions expose fj^ senteucia quam in glosa.

tneir own folly. ^ °

cOT?idered^-'''^°°^ ^^^ obicitur tripHciter contra illud. Primo per hoc quod, 20
Chii^^i^^cre^ate" ^^ Christus creatus est, tunc est productus ex nichilo, et
out of ^nothingt P^^ cousequens aliquando non fuit : quod est impossibile,
TphlchTsTmpos- ^um sit Dcus. Sed rogo sic arguentes attendere quomodo
God^. ^^'^^ ^^ ^^ ^ per idem non sequeretur "^ quod, si ^ Christus generatus est
argument wouid Gx tempore, couceptus, et natus de virgine, ergo habuit esse 25

equally disprove . . • -l ^ • 'j. j •

his generation, post non esse : cum omnis generacio substancie sit proauccio

conception, and i / • t t t -i t -nt

birth : aii of a uou csse substancie ad esse secundum philosophos. JN ec
Scripiure ex"- negaudus est ' liber generacionis lesu filii David, filii

pressly ajiirms. n i

Matth.i. 1. Abrahe,' ut patet Matth. 1°; vel conceptus ^ aut partus.

Creation, equally

Lukei.3i,ii.6-7. virginis, ut patet Luce 1° et 2° ; duplicem enim nativitatem 30
w beg^nning^ Christi cathoHci concorditer confitentur. Nec est racio

may be possible , . j -j in /-n • i i

to chri8t accord- quod creacio non competit '" Christo secundum esse suum

ing to his exist- i • - --i •!.• • i. •

ence in time. temporale, sicut competit sibi generacio aut mcepcio.

^ transit om. C. ^ alii B ; et pr. manu A. •^-^ devocionis exhortacionem A B C.

*-* non per consequens eiu.s C. ^-^ locucio est vel evidencia coddomn.

® a quo «1?^ manu A ; a secundum B ; a s' C. ''-'' perinde non sequitur 0.

^ si om. 0. ^ vel conceptus otn. C. ^" convent C.

Cap. VI.] DE BENEHICTA INCARNACIONE. 99

Conceditur ergo quod Cliristus creatus est nedum secundum

animam, que est Christus, sed secundum corpus. IS^am gene- p^es^^^reaUon"^"

[A87d] ratus est secundum corpus, et hoc generacione | univoca sicut

univoce est homo. Sed omnis alia generacio substancie pre-

5 supponit eius creacionem : ergo et Christi generacio temporalis.

Omnis itaque temporalis nativitas, sicut et motus nature

create sensibilis aut insensibilis, presupponit creacionem ut

causam, cum prius naturaliter sit creacio simpliciter quam

aliqua mocio naturalis. Ex quo plane sequitur, quod omne

10 naturaliter motum prius naturaliter creatur quam naturaliter

sic movetur. Cum ergo Christus naturaliter movetur, et per

consequens accidens creatum inest sibi formaliter ; sequitur

quod prius naturaliter est ' creatus : quia aliter ^ indubie non

esset denominatus univoce cum ceteris creaturis. Conceditur There is there-

fore a sense in

15 ergo quod Christus productus est ex nichilo, et sic aliquando ■<Thich christ

^ ^ ^ ' ^ once was not :

non fuit. Primum patet de anima et de corporea essencia
in mundi principio ; et secunda pars patet intelligendo
Christum secundum illam naturam, qua creatus est.
[C 67b] Sed in istis ^ oportet cavere diligenter 1 et excludere tres ^u* ti^is must be

■^ <_. 1 g(j (;2]jgii as

20 sensus erroneos quando dicitur Christum aliquando non ^- "°M° . ^pp'7

^ ^ to hira in his

fuisse. Primo cavendo ne credatur Christum ^ aliquando '^^■^'"^'y !
secundum deitatem non fuisse, cum Christus eternaliter fuit
Deus. 2°* ne credatur Christum secundum esse intelligibile the^^ess*/ ^int^m.
[B 134a] humanitatis ac predestinacionem Dei | aliquando non fuisse, ifl^^^ huma^ty';
25 cum eternaliter habet esse intelligibile predestinatum esse

Filius Dei. Et 3° ne credatur aliquando non habere esse * 3. nor to deny

the pre-existence

essencie materialis, ^ cum massa essencie materialis * et cor- "f i^i^ material

essence :

poree, que est Christus, sit in mundi principio et non possit
deficere. Exclusis ergo istis tribus sensibus erroneis, claret
30 quartus,^ verus sensus catholicus, quod Christus secundum but (4) in the

/^ 1 catholio sense

existenciam humanitatis aliquando non fuit. ' Q,uod cum that there was

a time when the

sit verum'' et implicans Christum aliquando non fuisse, eo humanity, which

^ ^ is Christ, did not

quod ipse est illa humanitas, est catholice concedendum. ^xist.

Q,uod si moveat quemquam quod Christus est creatus vel

1-1 creatus quam aliter quia aliter C. ^ illo A B C.

^ secundum A. * esse om. 0. ^-^ cum . . . materialis om. 0.

* quartus om. A B C. '-'' cum tameu est verum C.

100 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VI.

Again, if chrisfs factus cx nicliilo ; roffo, quomodo diceretur, si pro instanti

body bad been ) » ' M ) r

suddeniy created incamacionis corpus Christi subito ^ per totum creatum

and in the same ^

instant the soui Hmitaretur,^ et anima tunc ^ creata sibi pro eodem instanti

united to it, and ' ^

p^Jete narure°™- u^ii^etur, et pro codcm instanti | natura completa ypostatice [0 224d]
ter™^butcrea'no" sumerctur ? Numquid credimus quod Christus non tunc 5
tws^sudden^pro! temporalitcr produceretur ? Baptisemus ^ ergo illam fac-
thf ri^ght '^'term cionem sive produccionem subitam. Et patet quod non,
aetuau ^gradual supercst nomen competens nisi ' creacio ' cum tota humanitas
incarnation. ^a solo Dco* producitur ex puro * nichilo precedente tem-

poraliter in effectum : et cum produccio per se et proprie 10
terminatur ad suppositum, relinquitur, quod Christus in
illo casu sit factus ex nichilo ; et sic omnia argumenta, que
viderentur ^ militare contra creacionem Christi in ' faccione
ex virgine, procederent contra illud preter hoc, quod essencia
corporea, que est Christus, creata ^ est in mundi principio 15
et interim per patriarchas ac demum per beatam virginem
ministerialiter alterata ; et revera hoc, licet ^ sit gloriosius,®
est magis mirabile.
objection 2. The Quod si 2° obicitur quod ' Christus ' dicens duas naturas

term ' Christ,' al- . ..,. .... . „.

though it speaks dicit principaliter ac simpliciter naturam mcreatam, cum 20

of two natures, i m t p • n t i

yet chiefly and analogum '" pcr sc sumptum secundum famosius " debet

taken simply

speaks of the un- intelligi ; dicitur, quod si illa evidencia procederet, negan-

created nature ; ^ ' . . . .

on the principie dum^^ essct omnc predicabile "de Christo humanitus,^^ et per

that an ambigu-

ous term mustbe consequens totum misterium et fides incarnacionis. Ideo,

understood in its •■•

moreusuaisense. cum scriptura et sancti doctores concedunt simpliciter utram- 25

que maneriem predicatorum de Christo, qui nos sumus ut
Repiy scripture ^i^deamus ^* tam consolatoriam fidem ^^ infringere ? Unde
ailow^eUhfrman! Augustiuus 2° De Visitacionc Infirmorum : ' Cum, inquit,
concernmg'^"''"^ credatur scripture sacre testimoniis sunt alia de Deo Filio
As ^ Augustine '^ nobis " propinqua et contigua, et ^^ ex ipsa | propinquitate [A 88a]
' sui et contiguitate nobis familiaria, et ex ipsa familiaritate

nobis delectabilia. Delectabile quippe est homini et salutare

'-1 crearetur et liniamentaretur M. ^ pro tunc 0. ^ baptizaremus 0.

* Deo om. B. ^ g^ p^z (^pro ex p^io) B C ; ex pure 0.

« -videntur A B C. ' ex A B C. * creata otn. 0.

' sit graciosius A B C. 'o analogis C. ^^ famosma 0.

^^ nedum B. "_i3 je Christi humanitatis 0, '* audiamus 0 C.

'' fidem om. 0. '^-'^ nobis . . . et om. 0. " modo C.

Cap. VI.] DE BENEUICTA INCARNACIONE.

101

morienti loqui et saciari de humanitate Christi. Quod enim who adduoes

^ _ , John 1. 14 as

" Verbum caro factum est et habitavit in nobis," hominis referrins to his

humamty.

est ; quod homo Deus factus est, hominis est : utrumque
[C68a] ergo hoc | ineffabile sacramentum hominis est. Quoniam
ergo infirmus hominis intellectus, ex sui ipsius humanitate
ponderosa ebetatus, ' videns nunc per speculum in enigmate,' ^ ^°^- ^^- ^^*
non potest Dei divinitatem, ut dignum est, comprehendere ;
ad illam, que sua est, Christi humanitatem oculum suum
intellectualem reflectat, in illa delectetur, ex illa sacietur,

10 ad illam faciem suam tanquam parietem cum Ezechia con- isa. xxxviii. 2.
vertat.' Et sequitur consilium bonum morbis pestilencialibus
fatigatis. ' De homine, inquit, tuo puro fac tibi participem,^
quia prius fecit Deus de homine tuo puro sibi participem.^
Ex divinitate processit salvacio et ex humanitate redempcio :

15 utrumque tamen ex utroque:^ sed, ^ quod unum est michi
quadam cognacione et secreta quadam affeccione [et] con-
glutinio quodam,^ proprio iure consanguinitatis vendico,
tucius et iocundius loquor ad meum lesum quam ad aliquem
sanctorum spirituum * : plus debet Christus michi ^ quam

20 cuilibet celestium spirituum ^ quia, quod tu es, fieri dignatus
est Deus, non factus est angelus. Nollem, inquit, habere
locum angeli, si possem habere locum debitum homini.' which is the

_ _ plain sense of

'Nec dubito quin omnes logici nesciunt offendendo impingere Hoiy scripture

•*• _ in many places.

in illam sentenciam de vi vocis, quia cum Christus sit frater
25 noster, ut patet loh. 20. ' vade ad fratres meos et dic eis John xx. 17.

etc' ; et ad Hebre. 2° ' non confunditur eos fratres vocare Heb. u. 11-12.

dicens : " nunciabo nomen tuum fratribus meis " ' : conse- Ps. xxii. 22.

quens est quod sit eadem communis humanitas, que est

quilibet frater suus ; et per consequens debet lege proximi-
30 tatis diligere fratres suos. ho^id^thTt iesus

Sed 3° obicitur per jhoc quod hereticum est credere lesum g^iVt^ before Ms

y^T . , p . , . • • • j. 7 conceptionbythe

Christum non tuisse ante concepcionem ex virgme, sicut ' yirginisaheresy
patet de Heresi 44^. superius recitata. Tmo cum contra- 1.*^22)^

1 participium A B C. ^ utralibet A B C.

3-a quod meum est meum quod ex me michi quadam cogitacione et cognacione secreta
quadam affeccione conglutinio quodam A B C ; quod unum est michi quadam cognacione
et cognacione secreta quadam atfeccione conclusio (9°) quodam 0.

* spiritum 0. * in A BC. ^ celesti spiritui 0. "^ et sic A B C.

102 JOHANNIS -WYCLIF [Cap. VI.

but if Christ is a dictoria non verificantur de eodem, et Christus Deus est

creature, he did . . .

not so pre-esist : eternaliter post et ante ; videtur quod, concesso ^ Cnristum

hence he had and

had not pre- semper fuisse, nesrandum est, ut contradictorium, eundem

existence. f . .

Christum aliquando non fuisse.
i^piy- Hic dico quod, si essem pure gentilis philosophus indifferens 5

omni secte coram capciosissimis | logicis intendentibus ^ michi ^ [B 134b]
concludere ; dum tamen admitterem gracia argumenti istam
philosophicam * supposicionem et necessariam fidei Christiane,
quod eadem persona Yerbi est trium naturarum quelibet ; ego
concederem conclusionem *tanquam sine repugnancia^ conse- 10

1. No contradic- quentem. Pro cuius declaracione primo ® suppono quod in

tion holds be- . . -j. i. j- • no j

iween equivocai equivocis non sit contradiccio : 2 quod summa equivocacio

2. Christ as sit inter deitatem et naturam creatam, cum in nullo univer-
as a created sali univoco conveuiunt : 3° quod persona Yerbi sit corpus,

nature, areequi- . . .,, . /~v ■ • • ic

vocaiterms. anima, et deitas singillatim. Quibus suppositis patet ex lo

3. The Person of . .

theWordisbody, posicione'' tam quod iste Christus fuit in mundi principio. 1 [C68b]

soul and deity _

singiy. Aifirmativa patet ex hoc quod illa deitas tunc fuit et ipsa

So the aflQrma- ^ ^

tive hoids good est Christus : negativa autem patet ex hoc quod illa hu-

— Christ (as God) o r -i

pre-existed — ; manitas tunc non fuit, et ipsa est Christus. Sicut ergo non

and the uegative ' ^ "

manT^^d^r' not ^^^ contradiccio quod homo currit et homo non currit, cum 20
pre-exist. multa sunt quorum ^ quodlibet est homo, pro quorum ® uno

verificatur affirmativa, et pro alio negativa ; sic in proposito,
cum multa sunt,^ quorum quodlibet est Christus. Et hinc
dicit beatus Ambrosius 3° libro De Spiritu Sancto quoad ^" | [A 88b]
The apparent logicam subtiliter" et profunde. ' Generalis, inquit, est fides 25
pointediy ex- ista ^^ quod Christus est Dei filius " et ^^ natus ex virgine,
Ambrose. " quem quasi gigantem propheta describit, eo quod biformis

Ps. xix. 5. . ..... . _ -

gemme nature unus consors divinitatis et corpons. Idem
ergo paciebatur et non paciebatur, moriebatur et non
moriebatur, sepeliebatur ^*et non sepeliebatur," resurgebat 30
et non resurgebat ; resurgebat secundum camem, que mortua

^ confesso 0. ^ mtitentibus 0. ^ michi om. C.

* phisicam A C ; plio*'^.? 0 ; verlum om. cod. B.

*-* tanquam repugnancia A B C ; tanquam sine {vel sive) repugnanciam 0.

® primo om. B. ' expositorie A B C ; expoe 0. *-" quodlibet . . . quorum om. 0.

' sint A B C. 1° quorum ad B. ^^ substancialiter A B C.

12-12 quod . . . filius om. A B C. " ut A B C.

11-1* et . . . sepeliebatur om. 0.

Cap. VI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 103

fuerat, non secundnm Verbum, quod apud Deum semper i Cor. xiii. u.

(VVyolifs youth-

manebat.' Et quando ' sapiebam ^ ut parvulus,' putabam^ mi contempt for

^ _ -^ ^ St. Ambrose's

istum sanctum multum ignarum losice. supposed want

. . . °^ logic.)

Et patet quomodo intelligende sunt negative doctorum in ^it when he and

5 materia de Incarnacione. TJnde Ambrosius primo J)e Trini-

[0225a] tate ca° 6 dicit quod Christus non | est creatura : et tamen

constat ipsum - expressissime dicere quod Christus suscepit

predicaciones humanas univoce cum aliis, in tantum quod

dicit eum ad litteram 'profecisse sapiencia et etate,' et

jO ignorasse multa ; ut probat, libro 3°* De Spiritu Sancto,

auctoritate scripture. Et sic intelligendum est dictum st.Augustineand
Augustini in sermone De Fide : ' si quis, inquit, dixerit deny the crea-
Dei Eilium passum, anathema sit.' Exponit enirn ^ seipsum chnst ; it is with

refereric6 to his

ibidem, quod hoc intelligendum est secundum divinitatem, divine nature

. . .... . that they do so.

15 cum affirmativa sit de substancia fidei, scilicet, quod Dei
Eilius passus est, ut sepe meminit Augustinus. Et ita
concordanda sunt alia dicta doctorum, non concedendo con-
tradictoria, sed veritates nedum simul esse veras, sed a
quocunque fideli catholice concedendas.*

20 Quod si queritur quomodo dabimus contradiccionem in The propositions

_ ... concerningChrist

talibus cum negacio preposita toti non sufficit ; dicitur * which appear to

, , , l>e contradictory

iuxta regulam Aristotelis primo Elenchorum ca° 4°, quod ^^o "«t faii under

° ^ ' ^ the Aristotelian

enunciando contradictoria de aliquo attendendum est quod f^*^"'""" o^ «on-

^ J- tradiction.

illud sit idem ultimum singulare ® et secundum idem sim-
25 pliciter et in eodem tempore ; ut, quod idem Christus in

numero ' secundum eandem naturam in numero ' sit simul ^

vivus et mortuus, passus et non passus. Et ita de aliis

oppositis est repugnancia.

Unde concedentes quod Christus eciam^ secundum altissi-
20 niam naturam in eo non habuit existenciam ante conceptum

ex virgine senserunt,^'' ut Augustinus recitat, nimis heretice.

Non autem illi, qui concedunt ipsum non preextitisse sub-

intelligendo secundum humanitatem ad sensum expositum.

^-1 nec parvulus putavi 0. - Christum 0. ^ sicut exponit A B C.

* concedendas om. 0. * dicit 0. ^ sirapliciter AC.

■^ secundum . . . numero om. A B C. * et semel add. 0.
5 eciam om. A B C. ^" sencierunt 0.

104 JOHANNIS •\VYCLir [Cap. VI.

Toavoidthemere Contradiccio enim non est nominis tantum, sed et ^ rei et

appearance of a . . . • • •ii rnco 1

losricai contra- nominis. 1 Et indubie causa quare scola discessit ab illa L*' ^^^J

diction, school-

men iiave denied loeica fuit ^ inanis apparencia ^ sophistica, qua mavult vitare

Cbrisfscreature- _ . . ...

s'^'?- apparenciam redargucionis vel puerilis inconsequencie, quam

1 Cor. iv. 10. pausare ^ in sensu reali scripture. Prima * ad Cor. 4° 5
to meet the re- scribitur : ' uos stulti propter Christum.' Nam apostoli,

proach of bein^ r\ - • r. c • t

'fooisforchrisfs predicantes Deum " crucinxum et mortuum, et" simul parem

sake,' which the . ...

Aposties boidiy Deo et mmorem Deo, reputati sunt nimirum stulti tam a

faced in their

preaching. philosophis quam a plebeis. Sed "^ ' siquis videtur inter vos

sapiens esse in hoc seculo, sic stultus fiat ut sit sapiens ' 10
1 Cor. iii. 18. Deo : ' ut precipit Apostolus prima ad Cor. 3°-, quia indubie
gentiles philosophi ex ignorancia logice et methaphisice
reputant sensum illum stulticiam esse.

Et si queratur, utrum concedi debet quod Deus aliquando
non fuit, sicut generabatur temporaliter vel incepit ; ^ vide- 15
itdoesnotfoiiow tur michi quod licet illud sane posset intelligi, tamen iste

from the author's

position that sensus non ministratur ex terminis. Ideo ego concedo

' God at some _ _ _ _ _

timewasnot.' negativas solum cum subiectis signantibus geminas sub-
stancias in Eilio, ut Messias ille homo lesus aliquando non
fuit : quia in illis | intelligo naturam que incepit ' esse et [B 135a]
aliquando non f uit. Non ^° sic autem in nominibus appro-
priate | competentibus deitati. Conceditur tamen quod Deus [■^•SSc]
fuit natus de virgine, passus et mortuus. Sed illud proba-
bitur resolvendo predicacionem ad hominem sic formatum.
Et ex hoc non sequitur quod Deus aliquando non f uit, sed " 25
quod secundum hominem aliquando non fuit. Nec est
incepcio vel generacio Deo conveniens, Deum esse et ipsum
aliquando non f uisse : sed sic ex esse aliquando ^* humanitus
et ex negacione, que est," antea humanitus non fuisse, cum
instanti et aliis principiantibus illum motum. Et patet 30
quod non sequitur — Christus aliquando non f uit ; et ipse
est Deus : ergo Deus '* aliquando non fuit — propter ex-

^ et om, A C 0. 2_2 magis experiencia 0. ^ pensare 0.

* u (i.e. secunda) 0. ^ Christum B. « et om. A C.

' sed om. B. s incipit 0. ^ cepit 0 ; esse om. C 0.

^" non om. 0. i' sed owi. 0. ^'^ aliquando om. 0.

i^ que est om. 0. ^* ipse A B C.

Cap. TI.] de benedicta incarnacione. 105

traneacionem supposicionis. Unde si concedimus quod Deus The difflcuities

and apparent

genuit Deum et Deus non genuit Deum, licet tantum sit contradicUons

_ _ are solved when

unus Deus propter distinccionem personarum ; quanto magis we remember
concederemus quod Christus est factus et Christus non est threenatures (cf.

. . . p. 3,1. 7).

5 factus, licet tantum unus sit Christus : cum sicut Deus
est tres persone, sic Christus est tres nature, longe nobis
manifestius disparate.^ Et patet exemplariter quomodo
respondebitur ^ ad questiones et communes ^ obiectus in ista
materia seminatos.

10 Cap. YII.

\_Dedarando Christi mohilitatem explanat sensum Havin^ thus far

maintained tbe

scripture multis ambiquum, quomodo sapiencia summe creatureship of

•^ ^ 7 2 a Christ.theauthor

mobilis sit hahitu inventa ut homo, now affirms his

'mobility.'

The sense in which Christ is subject to change (mobilis)
is defined by discussing Wisdom vii. 24, ' Wisdom is more
moving (mobilior) than any motion,'' and Philipp. ii. 8,
' found in fashion (habitu) as a man.'^

Secundo principaliter arguitur non esse concedeudum The deniai of this

_____ Is grounded on

Quod Christus sit mobilis. Nam si Christus sit mobilis, the impossibiiity

of believingr that

tunc Deus est mobilis : sed nullus Deus est mobilis ^ : ergo God is ' mowiis.'
[C 69b] nec Christus. Minor | sic arguitur.* Aliqua res est immo-
15 bilis : *sed nulla, si non Deus : ergo Deus est immobilis ^ :
et cum unus Deus sit omnis Deus, sequitur quod omnis
Deus et per consequens omnis ^ persona divina sit simpliciter
immobilis, et per consequens nulla est mobilis,'' Si ergo
Deus sit mobilis, et omne aliud a Deo sit ® mobile, sequitur
20 quod omne ens ^ sit mobile, et sic nullum immobile. Ex Butthisdifflcuity
quo sequitur quod Christus non sit passus, mortuus, aut pr"event beUef in

, . ., , , i T j j •! -T in the facts of the

cum hominibus conversatus, cum tunc esset aestructibins '" human life and

. . ....,.,. death of Cbrist.

et adnicmiabilis.

1 disparate o>n. A B C. ^-^ ad consequentes C ; ad comunes sic 0.

^ est mobilis om. 0. * arguitur om. C 0. *-* sed . . . immobilis om. 0.

^ oranis om. 0. " immobilis 0. ^ sit om. B.

9 ems 0. 10 desinibilis A B C.

106

JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

Admitted that Hic clicitur ouod necesse est aliquam rem esse omniuo

Christ (wbo is . _

God)is'mobiiis,' immobilem : quod patet tripliciter. Primo ex hoc quud

nevertheless it is ± i r x

anecessarytruth omue motum oportet iuniti alicui fixo immoto : ^ universitas

tnat God is 'im-

mobiiis.' creata est mota : ere^o oportet illam inniti alicui fixo

Ine existence of o i

^n^ll''^^ '™- immoto' : sicut - ergo mixta terrestria innituntur orbi tene, 5

".'^Ail mTtion im- ^"^ ^°^ commovebitur secundura centrum fluctuans huc aut

cemre. ^ ^^^^ iHuc, sic omne motum cum sit ordinatum sic moveri ab

alio oportet stare in suis limitibus secundum ^ ordinacionem

principaliter * ordinantis : quia cum moveri sit imperfeccionis

et posse movere perfeccionis simpliciter, patet quod prius 10

2. The eternai est pura perfeccio quam imperfeccio exemplata. 2°. patet

reahtiesoftbings . j. r r r

(logicai axioii.s) idem ex hoc quod veritates multe eterne, tam affirmaciones

bemg ' immo- _ ^ '

hiies' ave based quam uegaciones, sunt omnino immobiles ; ut 'quod nichil

upon an absolute J- " ' '1

whicr'is"^'^"'^^ simul est et non est' ; ' quod multa encia possunt esse,' etc^
mobiiis.' (j^jj^ gpgQ omnem rem racionis oportet fundari in absoluta 15

essencia, sequitur quod oportet dare essenciam vel naturam
immobilem, cui innixe predicte ° veritates immobilitatem
turei^sab^oiutef' ^uscipiunt. 3°. patet idem ex hoc quod illa prima natura
therefore 'im*^ ^^^ ^^ ^^® perfecciouis possibilis, quia aliter non esset surame
mobihs.' perfecta ; sed si posset moveri, posset perfici : ergo moveri 20

non poterit. Si autem' moveri posset,® hoc foret potissime [ [0 226b]
obiective : sed eternaliter ordinat omnia, cum non capit suam
speculacionem aut ^ praxim a rebus extra : ergo non move-
tur^" a suis effectibus obiective ; et multo minus localiter,'^
augmentative, vel alterative : aliter enim esset in eo ^^ 25
passiva potencia ante actum mixta cum potencia activa, cum
aliud sit | posse movere et aliud posse moveri : et sic varie [A. 88d]
posset '^ perfici et imperfici, quod non competit summe
bono. Supposito ergo, quod sit aliqua res et aliquid omnino
immobile ; consequenter dicendum est quod necesse est 30
quidquid, quod ^* poterit esse,^* esse mobile. Patet sic.
Non est possibile aliquid esse nisi illud sit ^* essencia creata

'-1 universitas . . . immoto om. A B C. 2-- sic C. ^ secundura om, C.

*-■* principalis A B C. * etc. om. AB C. « et om. 0.

"> enim A B C. ^ potest A ; poterit 0. » aut om. 0.

^o moveri ; add. potest m tnarff. A. 'i locatur 0. '* ea B.

" potest A B C. "-I* fuerit 0. is gicud C.

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 107

vel essencia ^ increata ; omnis essencia creata est mobilis ;
omnis essencia increata est mobile : ergo conclusio. Minor
patet ex lioc quod essencia increata est suppositum mobile : ^
ergo illa est mobile : consequencia patet, quia ipsa est res
5 mobilis^ eo quod est persona Verbi, que moveri poterit, et J^^ ^woTd is
nedum hoc, sed habet naturam sibi * unitam secundum quam aiso ^ united to

Q^ •, a nature which

moveri sumcit. is . mobiiis.'

[C 70a] Et sic intelligo illud^ Sapiencie 7°, | 'omnibus mobilibus wisdom vii. 24
est mobilior sapiencia ' : quod dictum, ut michi videtur, dom, i.e. the

J.1T •j_iT- TT To- • eternal Wisdom,

10 potest cathoiice intelligi et vere ad Iitteram de Sapiencia incarnate in due

lirne,isthesource

eterna '^ suo tempore mcarnata ; que, cum attrita ' sit se- of motion and of

life :

cundum humanitatem assumptam propter scelera nostra,

bonificans et vivificans omnia ultra hoc quod sufflceret

^ vel poterit ^ alia creatura, habuit nimirum mocionem fon-

15 talem, qua principiat quasi vita omnem mocionem mundi

sensibilis et cuiuslibet sue partis. Sicut ergo Aristoteles even as, ac-

_ cording to Aris-

8^ Phvsicorum : * Ymaginatur motum primi mobilis esse ^"t^ie, the motion

•^ ^ of the primum

Quasi vitam viventibus cum mediante ^ illo influitur perfeccio moUie is the life

■^ ■'^ jn thmgs uvmg,

mundo supposito ' ; sic verissime sine ficticia illa Sapiencia ^'"i ^^th 'wor"d
20 est primum mobile efiicacia et dignitate secundum assump- ^^ perfected.
tum hominem, mediante cuius motu primo omnium ^" totus
mundus ante et post perflcitur ; cum quelibet alia creatura
fB 135bl per Christi passionem ad perfeccionem 1 primariam,'^ qua Thus by thepas-

^ -'•^ .-^ ... sion of Christ all

Deo serviret ^^ placato et '^ homini, instauratur. Non quod creation is per-

. . . ^ fected.

25 propter devocionem flnguntur falsa ; sed quod verissime ^^ de
vi sermonis secundum seriem verborum primum ^^ mobile
sit sapiencia increata ; et quod eius motus vel passio
perflcit *[hominem] plus quam motus celi ^^ quamlibet crea-
turam ^^ [aliam] post vel ante. ]S"am ^^ quelibet creatura

1 essencia om. A B C. ^ raobile om. A B C. ^ mobilis om. A B C.

^ sibi om. A B C . ^ illud om. 0. ^ eterna om. 0.

' attt^ 0. ^ hec (poterit om.) AB ; hec poterit C.

9 niete A B C. i" omni A B C.

^^ pristinam A ; priam {i.e, primariam) C 0.

^^ et placito A B C ; placato (et om.) <>.

^•' de vi sermonis aut secundum seriem (m rasura) verborum (debetur in margine)
primum A; sermonis sed causacionem verborum primum B. Cod. 0 om.yi: ceteiacum
cod. C ut supra in textu habet.

" 06* {forsitan pro cetevi) 0: at cf. p. 108, l. 11-14.

^^ aliam add. 0 ; foisitan retinendutn, et hominem^osi; perficit addendum.

^^ nam om. 0.

108 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

citra horainem debet ex institucione primaria servire homini ;
For by the Pas- g^ sic peccato primi hominis, a quo hodie ' redundanter '^

sion Man is re- r r i

instated in his }iaberet perfecciouem ipso stante in originali iusticia,

pnstine state of -t ^ o »

perfection ; and quodammodo peioratur. Cum ergo, per passionem et per
iniian'srestnra- consequens pcr mociouem huius Sapiencie, facta plena satis- 5
^^he^resd^tudon f^ccione,^ sit natura humana gloriosius restituta ; patet
fnasmuch^^^^^^as quod * ista passio rectificat omnem operacionem nature, que
gh-en' domjnTon humauo geueri est subiecta : et cum omnis ^ servitus post
Gen. i. 26. et ants facta humano generi, non interveniente ista redemp-
moreover by the cione, foret quodammodo cassata, patet quod compendiosius 10
deinons is miti- motu celi * vivificat preterita ® et futura : et cum exinde
company of an- dolus et peccatum demonum mitigatur, lectum '^ angelorum

pels increased. . t i/ -i -t j.

And the cause of consorcium augmentatur, patet quod ultra possibintatem

all this ' motlon ' ... . t .

is not an in- motus celi spiritualsm bonificat creaturam. Isec mirum ;

telligence ■which

moves theworid, quiamotor^ iutrinsecus huius^ motus fuit non intelligencia, 15

but themost pre-

ciousspiritofthe motrix orbis, sed ^" spiritus preciosissimus ^° Filii hominis et

Son of God and ' ^ ^

sonofMan, Dg^ pi^ii naturalis, qui est ' tanto melior angelis effectus,

i.e. Christ, in ' ^ n j

Heb. i. 4. quanto differencius pre illis nomen hereditavit ; ' ut dicit
^\°ed to °*a^her -^postolus ad Hebre. primo ca°, quando dicit quod ' Deus

Eph. i. 10. proposuit instaurare in Christo omnia, que in celis et que 20
Col. i. 20. f ^ . . ' .

tosether aii ^^ tcrra sunt ' ; ut exponit Gregorius 31 Moralium ca 38.

(This^ iden"tffioa- Sic ergo intelligeudo per Sapienciam personaliter Verbum

■wu^h °the \vord T)ei, ut docent Augustinus et leronimus," concedendum est

Aifgus^ttne and quod ipsa sit summe mobilis ; ymo plus | attendendo ad [A 89a]

over Wisdom is litteram coucedi potest quod dicta Sapiencia nedum fuit 25

Burpassing in its plus mobilis, sed plus | effectualiter movebatur quam alia [C 70b]

swifmess, ^ . t •

creatura quoad velocitatem, quoad compendiositatem, et
quoad generalitatem. Quoad velocitatem, quia pro instanti
sue generacionis plena carismatum ; post verisimiliter in sua
ascensione movebatur recte tam velociter ut primum mobile 30
circulariter,^^ vel ut est possibile quod aliquid moveatur,
quia causa tardacionis post ^^ discipulorum intuitum non est

^ hodie om. C 0. ^ redundancia 0. ^ satisfaccio A B C.

* quod 07n. C. * omnia 0. * unificat preterit 0.

■^ letum (i.e. laetum) A B C. * mo^ motor sic 0. ^ cuius A B C.

^°-io species preciosissima A B ; species preciosissime C. ^' lohannes 0.
^* circulatur 0. i^ post otn. 0,

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 109

faciliter fingenda : Christus ergo ex se ascendendo a limbo ad
celum ultimum pertransiit velocissime longissimum spacium
transmeabile. Quoad compendiositatem patet quod eius m its summary

character,

brevis passio reduxit totum mundum post et ante ad maius
5 temperamentum quam motus perpetuus primi mobilis suf-
fecisset : prima enim secundum Aristotelem sunt quantitate
minima. Quoad generalitatem patet, cum Christus sit crea- »",. its univer-

° ^ ' sality.

tura corporea et creatura incorporea, quarum utraque ^
multipliciter movebatur, quod sit ceteris plus mobilis :
10 movebatur quidem ^ generacione et morte, augmentacione et
alteracione, et demum motu locali multiplici super terram,
aquam, et aerem ^ pulsione, traccione, veccione et vertigine,
ut actu illo imperfecto reduceret suos ad quietem perpetuam. Thus, as the phy-

sicist praises mo-

TJnde sicut naturalis philosophus commendat motum tanquam tion sothetheo-

logian extols the

15 signum efficax nedum ad philosophandum sed ad intentum Passion ; (and

° -^ ^ passion, aecord-

nature perficiendum, sic nimirum commendat theologus !"^ \° Aristotie,

r ' ° is a kind of mo-

voluntariam passionem. Et constat * ex 3° Physicorum *'^^!). .
quod passio vel est motus vel accidens multum cognatum l^^he^^wL^^om^^fof
motui. Sic ergo verissime de virtute sermonis dicitur i^^^o^e movhiK
20 ' Sapiencia ' Dei Patris ' omnibus aliis creaturis .mobilior.' ^^^, ^"^ ""^^"
Sed obicitur contra hunc sensum per hoc, quod Christus oblfec^tionT"" *'

. , • • , -1 1 . As Christ before

non est ante mcarnacionem ; et per consequens scriba huius the incarnation

[0 225c] scripture non intendebat ad | litteram mobilitatem Sapiencie author of 'this

incarnate. Hinc dicitur quod, quidquid fuerit de conse- not refer literaiiy

. 1 j_ • T -r\ '" Wisdom in

25 quente, consequencia non valet ; quia, cum apud Deum carnate.

Reply.

omnia que fuerunt sunt presencia, certum est quod auctor* ToGodaiithings

arepresent; that

huius scripture satis cognovit quomodo" ' Christus maneat ' drist aWdeth

. . . . ^^^*' ' '

in eternum ' iuxta illam vocem vasis eleccionis sue ad Hebre. Jf^m ^" 35.

the same yester-

13°. 'lesus Christus hodie et cras ipse et in secula.' Et ^*-^'' t°-day, and

^ ror ever ;

30 illud egregie declarat leronimus in Epist. De Assumpcione ^^^- ^^;^^-
Beate Virginis ad Paulam et Eustochium : ' Christi quidem booiToTwi^dom^
incarnacionem, hoc est quod Christus suo tempore incarnatur, io^jerome°Abra?
cognovit patriarcha Abraham iuxta testimonium Veritatis iJfcTrnai^ion"^ ' of
loh. 8°. ' Abraham pater vester exultavit ut videret diem john Viii. 56.

1 tam add. A B ; cod. 0 add. i^ forsitan pro c* (creatura). 2 quadam A B.

3 et aerem om. 0. * patet B. * ao"" A B C. s qm A B C.

110 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

meum," id est, tempus incamacionis et non soluni diem
^?^u'° /"PP'"'t eternitatis ; " vidit et ffavisus est." ' Cui Augustinus

01 tne statement ' o d

'saw hii^^dLv"' ^™^- ^^ adicit argumentum. ' Quando, inquit, Abrahara,
piafns^'^°Gene^s1s Geu. 24°., misit servum suum, ut peteret uxorem filio suo
to^l.' foreknow^ Tsaac, hoc eum iuramento obstrinxit, ut fideliter quod 5
carnation. ^ ^°" iubebatur impleret. Magna enim res agebatur, quando
Abrahe semini coniugium querebatur. Sed, ut hoc cognos-
ceret servus quod noverat Abraham, quod nepotes | non [C 71a]
carnaliter affectabat, nec de suo genere carnale aliquid
sapiebat ; ait servo quem mittebat : " pone manum sub 10
femore meo et iura per Deum celi." Quid, inquit, sibi
vult " Deus celi " ad femur Abrahe ? ' Et respondet.
* Cum per femur genus notatur, illa iuracione signabatur
de genere Abrahe venturum in came Deum celi. | Stulti, [A89b]
inquit, reprehendunt prophetam | Abraham tamquam pure [B136a]
puerile gesserit in hoc dicto ; sed cum credidit benediccionem
sui seminis Messiam credidit de suo semine incarnandum.'
To the same Et idem 2°. declarat leronimus de prophetia' patriarche

eflfect Jerome on

Gen. xxvii. 27. Tsaac sencientis Christum odore prophetico, Gen. 27. quando

dixit, ' Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, quem bene- 20
dixit Dominus.' Et ita de singulis patriarchis. Cum enim
ipsi eadem fide salvati sunt nobiscum, patet quod ipsi
crediderunt incarnacionem Domini sicut et nos ; et per
consequens Dominum suo tempore incarnari. ' Constat,

•Tirae is no pre- inquit * leronimus, tempus non preiudicasse ^ sacramento uniti 25

judice to the . .

mystery of the hommiS ac Dei.'

inearnation.'

As acts of christ Et patet ad obiectus garulos sophistarum, quibus invehunt

in the past are to _ _ ^

us the ground of contra oraciones ecclesie quibus * ro^at Dominum * ' per*

obtainmg mercy, j. o r

(notwithstanding incamacionem, nativitatem, circuracisionem, baptismum,

the futile ob- ' ' ' r >

a^^ainst^ thr^ob^ ieiunium, passionem, mortem, resurreccionem et ascensionem 30
Litany°aR^reflr! ^ periculis libcrari ' ; ' Inanis, inquiunt, est oracio suggesta,
not^ pre^ent Md ^^°^ omnia predicta nec sunt nec possunt esse.' Sed constat
impossibic;) quod unumquodque illorum, cum sit nobis preteritum, et
futurum suo tempore patribus veteris testamenti, [quod^]

• philosophia A B C. ^ inqujt om. B. 3 predicasse 0.

* orat deum AB C. * pro 0. ^ Jn quod sensus causa Qmittendum?

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 111

vere est pro suo tempore et per consequens causa miseri- so to the o. t.

fathers futwe

cordiam impetrandi : non quod quidquam scrupulosum ^ in acts of christ;
nostra lege celamus,'^ quod non audeamus disputacioni
cuiuscunque philosophantis ostendere. Et illum modum
5 loquendi docet leronimus ex illo dicto lude. ' lesus, Ji^e 5.
inquit, populum ex Egipto salvans secundo eos, qui non
crediderunt, perdidit : ' et Apostolus l^ ad Cor. 10° : 'neque 1 Cor. x. 9.
temptemus Christum sicut quidam eorum temptaverunt ; '
non quod iam esset lesus Christus natus ex Maria virgine,
10 sed quia illa illa persona, que tempore suo est Christus, est
eterna et sempiterno ^ Dei consilio incarnata et ^ materialis
essencia semper presto. Sic ergo ^ sancti patres, in quocun-
que tempore fuerunt,^ sciverunt vere Christum esse, fuisse, and they knew

, . . „ . of the;|existence

et f ore ; et ' proposiciones f ormate ab eis fuissent vere — of Christ ;

15 Christus est, fuit, vel erit incarnatus — quamvis tunc non
fuisset ita ® quod Christus est incarnatus. Nam, ut sepe
dixi, sicut proposicio potest esse hic vera cum hoc, quod
hic non sit suum primarie significatum, sed satis est quod
ipsum sit alicubi ^ : correspondenter proposicio potest esse

20 nunc vera cum hoc, quod nunc non sit suum primarie sig-

natum, sed satis est quod ipsum sit aliquando. Et sic ^^^ ^^^^5^. ^^;^^^
[C 71b] intelligendus est Augustinus cum aliis | doctoribus quod ^^^ '°samr"ts
eadem est fides patrum tam novi quam veteris testamenti. tinefand^Gregory
Nam incarnacio, mors Christi, et adventus ad iudicium sunt '^^'° ^™'

25 fides credita, a qua fide absit falsitas, sive ficticia etc.
Unde Gregorius 23° Moralium ca°. 15^" exponens illud"
lob. 33°, ' semel loquetur Deus, et secundo ad ^^ ipsum non job xsxiii. 14.
repetet,' ita scribit : ' In Deo ideo dicere quodlibet tempus

. . 7 . The latter ex-

audacter, licet quod m eo nullum proprie dici^^ licet.' '*Unde pressiy teaches

thattoGodevery-

30 notat'* causam eius 30°. Moralium ca°. 5° dicens quod Deus thing is present ;
preteritorum '^ non reminiscitur, cum ipsa que in semetipsis^®

i scrupulos-{is in rasura) A ; scrupulos B C. ^ colamus A B C.

3 semper in 0 ; semper consilio {sic) C. * et ow. 0.

6 sibi 0. ^ fuerint 0. ' per add. 0.

8 ita om. A B. ^ aliquando A B C. 10 ca". 3 A B C.

" idem 0. 12 ^d om. A B C. " ^ici om. A B C.

1*-!^ unam vocat 0. '^ preterito 0. '^ ipsis om. A B C.

112 JOHANNIS WYCLIF [Cap. TII.

pretereunt eius ^ intuitu semper presencia assistunt : et
exemplificat satis notabiliter 34°. Moralium ca°. 5°. tripli-
citer : unde 9°. Moralium 25 expresserat illud difPusius
Jobx. 5. exponens illud lob. 10. 'Numquid sicut dies hominis, dies
tui ? ' * Deo, inquit, nec transacta pretereunt, nec adbuc 5
ventura, que non apparent, desunt ; quia is, qui^ semper
esse habet cuncta sibi presencia, conspicit,' Et idem dicit

so also Anseim ; Anselmus Monologion 19°. Ideo, ut sepe dixi, nisi omne

tempus I preteritum vel f uturum f uerit Deo presens, pater- [A 89c]

a doctrine neces- entur theologi masnas anarustias in exposicione ^ scriptu- 10

sary to the un- ° *= * .... . .

Ps. xxii. 16. rarum ut Ps. 21°. tempore David dicit dicta Sapiencia :

derstanding of

scripture, ' foderunt * manus meas et pedes meos : ' et sic de multis

scripturis, que pueriliter essent sine racione posite ^ sub ita
disparatis temploribus nisi ad imprimendum in^ nobis quod [0 225d]
immensa Dei eternitas coassistit omni tempori preterito ef 13
futuro. TJnde ad istum sensum loquitur sapiencia Eccle-

Eccies.xivii.il, siastici 47°: * Christus purgavit ^ peccata ipsius.' Et patet

and fatal to the :\ s> i. • t. • • i. ji. j-j.

above objection quod lacta mstancia non impuguat sensum datum ad istam

' ■ scripturam, ' omnibus mobilior est Sapiencia.'

Three other pos- Suut autcm multi alii sensus huic littere adaptati.® Ut hi 20
•which ' wisdom dicunt quod extensive loquendo de motu Sapiencia increata

is more moving . . . . . .

thananymotion.' movetur obiective a cognitis termmantibus eius actum. Hi
dicunt cum tot sint motus genera quot et entes,^" et Deus
ad omnem punctum mundi continue adquirit dominia,
est in illa manerie motus relacionis ' summe mobilis.' 25
Tercii autem dicunt quod in omni motu est dare ordinem
prioritatis et posterioritatis '^ secundum successivam denomi-
nacionem ^^ subiecti in materia motus, et omne tale secundum
esse intelligibile ordinatum et descriptum '^ est eternaliter in
Sapiencia increata, et secundum illas raciones dicitur figura- 30
tive ' summe mobilis.' Sed prior exposicio, cum sit literalior
de virtute sermonis, verior, et fidei conformior, plus placeret.

^ eius om. 0. ^ his que 0. ^ exposicionibus 0 M.

* fodiunt 0. 5 posita C 0. ^ in om. A B C.

"^ vel 0. ^ pugnavit 0. ^ dapnati 0.

^° entis A B C. ^* et posterioritatis om. A B C.

12 denotacionem 0. ^^ discriptum 0.

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 1 13

[B 136b] Unde quamvis auctor scripture intenderit | omnes istos But tbe first

eense (p. 107, 1.

sensus, primum tamen principalius, ut sit introitus ad alios lo) is lo be pre-

^ ... . ferred; thus the

consequentes. Et sic Augustinus de virtute sermonis salvat literai truth of

_ _ Scripture is

textus scripture plus imbrigabiles ut illud loh. 14,^ ' Ser- saved ; as aiso

r f o ' iu John xiv. 24.

[C 72a] monem quem audistis non est meus, | sed eius, qui misit me,

Patris.' Dicit enim illud Ome. 76^. esse verum de virtute f '=°'''^i"^ , }°

Augustme s in-

sermonis : ' non, inquit, miremur, non paveamus ^ : non est ^{^ioh^^deaiswith
minor Patre, vel impar sibi : non enim mentitus est; " qui ^Q^g™"^g"of*^ '^*^"
me non diligit, sermones meos^ non servat : " non est hic

10 sibi contrarius, sed forte non * sine misterio ibi dixit

pluraliter, hic singulariter ; volens hic intelligere semet- numberand
ipsum, qui, cum sit Sermo vel Verbum Dei Patris non
autem Sermo sui ipsius, verum dixit ad litteram.' Quod
si grammaticus ex accusativo casu ofFenditur, potest dici case.

15 quod facta construccione recta non sit^ anthitesis. Nam
qui non diligit Christum, non servat sermones suos, id est,^
sentencias vel veritates, quas precepit observari. Sed ut
manifestet quid ex hoc sequitur, subiungit ' et sermonem
quem audistis ' (supple '^ ' non servat ') ; per quam copula-

20 cionem docemur methaphisicam quod omnes huiusmodi
veritates eteme sunt idem essencialiter Yerbo Dei. Et 3°,
ut doceat quod ille Sermo sit idem essencialiter Deo Patri,
licet personaliter ^ distinguatur, subiungit * non est meus
sed eius, qui misit me, Patris.' Licet autem sensus catho-

25 licus posset esse quod sermo vocalis non sit Verbi ex se,

modo quo Apostolus dicit solum Patrem habere immortali- i Tim. vi. 16.
tatem ^ ; ut exponit Augustinus primo De Trinitate et primo
contra Maximinianum ca°. 10 ; tamen ^" prior sensus est
subtilior et mihi " carior.

30 Et sic intelligendus est sensus Apostoli ad Philipp. 2°. quod |Si^^.
Christus,'^ ' cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est fJrmofGod. . .!

T-r\ 1 j_' •••iP .^e emptied him-

esse se equaiem Deo ; sed semetipsum exmanivit lormam servi seif, taHng the
accipiens.' Pro cuius intellectu notandum quod sicut forma can?,'"

^ numerum om. A B C ; 10 0 M. ^ paciemus 0. ' sermonem meum A B.

* non otr>. 0. 5 ^t 0 « id est om. 0

■^ supplendum B C ; non om. C. ^ pater 0. s immortalem 0.

10 cum A B. 11 inde A B. ^- Christus om. 0.

114 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

is tn be under- Dei cst deitas/ sic forma ho|minis est humanitas. Utraque [A 89d]

stood by taking

' form • " in the enim est forma substancialis ; cum quelibet persona divina sit

metaphysical

Bense. illud quo ^ cst Deus/ quia Deus formaliter deitate ; ^ sicut

quelibet persona hominis est illud quo ^ est homo, * quia est
homo* formaliter humanitate. Utramque autem harum 5
formarum habet ut subiectus eis formaliter ; unam tamen
habet absolute necessario ; et aliam accepit^ ex tempore. Et
istam altissimam methaphisicam de formis vellem nostros
theologos, etsi non in ^ methaphisica Aristotelis, saltem in
verbis Apostoli compendiose addiscere. Ex quo patet, quod 10
non ex propria reputacione vel arbitrio proprio sine veritate
substrata vendicavit se esse equalem Patri, quasi' raperet
sibi honorem Patri debitum, ut facit Sathanas ; cum natura-
liter et communiter inest sibi cum Patre et Spiritu Sancto*
esse Deum. Quod co-inest^ sibi et Patri, ostenderat "quando 15
johnx. 30. dixit,^" ' Ego et Pater unum sumus.' Augustinus autem
puS^%h^ yer- format talem racionem ; ' Kichil quod est " naturale et essen-
method of inter- ciale ^^ supposito est rapina : ^^ sed Christum esse equalem

pretation to Phil. -r\ , , t , • j -rr i i i

ii. 6. Deo est naturaie et per se mest Verbo : ergo hoc non est

rapina.^^ Sed faciendo se esse naturam visibilem exinanivit 20
misericorditer semetipsum : semetipsum ^^ dicit propter ydemp-
titatem persone que est filius '* hominis et Dei Filius : "
exinanivit dicit," quia | fecit se ad'^ extra esse naturam corpo- [C 72b]
ream, "que, [cum] in mundi principio prius originem" quam
formam habeat, est inanis.' Ad quem sensum, ut exponit 25
Augustinus 12°. Confessionum, scriptura in principio Gen.
Gen. i. 2. dicit, ' tcrra erat inanis et vacua.' Nec video quomodo
exinanicio '^ pocius '^ possit intelligi quam quod sit ^" res
extra facta inanis '^' essencialiter sic ut sit "' exinanita. Et
hoc est verum de Christo ad litteram, cum sit trium natu- 30

^ divinitas ; divinitate 0. ^ quod 0. ^ deus oni. 0.

*-■* quia . , . homo om. 0. ^ accipit 0. ^ in om. 0.

"^ qui A B. ^ sancto om. 0. " commune AB C.

io_io quando dixit om. A. ^T--n essenciale et essenciale C.

1^-'^ sed . . . rapina om. AB C. ^^ semetipsum om. AB C ; s; ipsum 0.

"-^* hominis . . . filius om. A B C . '^ dicit om. A B C. ^® ad om. B.

^''-1'' origine C 0 ; aul cum imermdum aiil origine legendum. '^ inanicio A B C.

^^ prius 0. 2" sit om. 0. ^'-'^ essencia sic et sic A B C.

Cap. YIl.] DE BENEDIGTA INCARNACIONE. 115

rarum quelibet. Et tinc vere dicit Veritas, loh, 14°. ' Pater Johnxiv. 28.
maior me est : ' quia, cum ^ Cliristus sit tam equivoce '^janlmy^^lhlr
divinitas et humanitas, potest respectu predicati absoluti 'jfather isgreater
intelligi secundum racionem divinitatis vel secundum ra- reaUy contra-
5 cionem humanitatis, sicut exigit predicatum. Et patet es
dictis superius quod non est repugnancia — Pater est maior
Christo ^ — et — idem Pater est ^ simpliciter equalis Christo — :
ymo, intelligendo personam Christi secundum duas naturas
[0 226a] equivoce, non est repugnancia inter ista — Pater est maior |

10 Christo — ^ et — idem Pater non est maior Christo — *: nec (oomp.p.4, i. 32)
debent tales predicaciones abici de virtute sermonis quod ^^^ invoive an

'equivooation' as

sunt figurative, quia per idem^ negaretur hoc — Ego et Pater to the Person of
unum sumus — Pater et Eilius et Spiritus Sanctus sunt unus
Deus, etc : — cum in prima sit equivocacio, et in secunda

15 concepcio personarum. Ymo, si non fallor, omnis locucio

nostra de Deo est figurativa, ut quandocunque dicitur quod oT^G^o^d°°Vu ex^
Deus est mobilis, natus, passus etc. est construccio non ^^^' ^guratlve
synecdochica sed figura que antropospatos dicitur, quando '®™*' ^^gf^^^[
scilicet humana passio Deo attribuitur ; ab antropos homo Taeeta.

20 et patos passio. JS^on enim habemus nomina, que sine figura
Deum signent.
rB137al Hedeundo ergo ad pro|positum conceditur quod aliqua res, To resume the
quia natura divina, est omnino immobilis, sic quod nullo "^°|' ^f™^^-^'
modo moveri poterit, licet sit suppositum mobile, ut puta, ^il^^nobiUs^^^m&l

25 Christus passus. Patet ista logica in exemplo. ^aoi iwcLl^tlus.^^a
natura divina est Verbum tam eternaliter quam temporaliter «^w°«'^«'» '""-
genitum, et tamen ipsa non est genita, et talis ^ essencia
materie prime est suppositum ignis compositum ex materia
et forma : et tamen ipsa materia non potest sic componi.

30 Petrus comedit, moritur, vel aliter transmutatur ; et tamen

[A90a] natura specifica, que est Petrus, non potest taliter | trans-

mutari. Ideo in omnibus istis similibus oportet diligenter

attendere ad predicacionem secundum essenciam et formalem.

Et patet quod non sequitur — Deus est mobilis,'' et omne aliud The distinction

^ cum om. B. - me B. ^ gst om. AB.

^-* et . . . (Jhristo om. 0. * perinde 0. * et sic C ; etc 0. '^ mobile 0.

116 JOHANNIS "VVYCLIF [Cap. YII.

between esseii- a Deo Gst mobile : ergo omnis res est mobilis — quia aliqua

tial and formal . /-> • i

predicationsaves res non est moDilis. Et si queratur — Q,uid non est

a contradiction. -0 t • • • •!

mobile ? — potest dici equivocando, quod nichil non est
mobile, quia natura divina est mobile : et sic, intelligendo
predicacionem secundum essenciam non formalem,^ omne, 5
^ quod est, est mobile.^

Quod si dicatur istam responsionem, cum sapiat contra-
diccionem, interimere disputaciones theologicas, cum incidit

i^n^^^he scWs^to i°- rcdargucionem, que est ^ meta vilissima respondentis ;

be deprecated. (j^gi^^j. q^Q^j multum proficeret modum disputandi sophis- 10

ticum, I principaliter propter apparenciam arguentis et re- [c 73a]
dargucionem * patulam respondentis, ex peccato Luciferi

The devii asked introductum, esse ^ in scolis theologis pretermissum.^ In

the first question . . . . . • -i. -i i.

in scripture. cuius signum prima questio, quam scriptura meminit,' est
Gen. iii. 1. a dyabolo ^introducta. ' Cur,^ inquit serpens, precipit vobis 15
Deus ut non comederetis de omni ligno paradisi ? ' Gen. 3°.
Every question XJnde omnis questio attestatur indubie super ignoranciam

is an evidence

either of ignor- yel peccatum. Tamen non negandum est, quin questiones

ance or of sin : ^ _

theologice possunt tractari meritorie, cum Veritas quesivit
yet Christ asked a peccatoribus plurimas questiones. Oportet tamen quod 20
■we inay do so if utrobique intcndatur Dei gloria augmentanda, sophistarum
one. superbia destruenda, et ignota veritas detegenda : omne ®

autem quod amplius est in disputacione theologica ' a malo
Matth.v.37. est : ' ideo questio, sicut et iuramentum, occasione vel pena

peccati introducta est. Et ista est sentencia Augustini 2° 25

Augustine con- ^

demns the con- -Qq Doctrina Christiaua 31°, ubi docet in disputacionibus

tentiousness and

vanity of dispu- cavere rixaudi libidinem et ostentacionem frivolam puerilem.
Nec '" ducunt argucie sophistarum theologos '^ ad metam
aUam, sed detegit eorum versuciam arundineam qua prius
pompaverant ; et hoc ex propriis eorum principiis. Unde 30

what such men frequeuter, ut colores sapiencie sophistice minus appareant,

deny absolutely, . . .

I accept in a obvio cis negando negativas, que ad sensum equivocum satis

limited sense as

cathoUc truth : catholice couccdi potuerunt '- ; ut, dando exclusivam huius

1 tunc add. A B C. ^-^ quod . . . raobile om. 0 ; quod est mobile C.

^ est om. 0. * responsionem B. * introductum esse om. B.

^ pretennissis C. '' invenit 0. 8-'* introductatur 0.

9 omnis B. " nunc 0. ^^ theologum 0. ^'^ poterunt 0.

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 117

Tiniversalis — omnis res est mobilis, — formo sic exclusivam, nt as in the deflni-

tion of ' res mo-

apparencia ^ sophistica sit minus evidens — tantum res mobilis bius.'
est res — quod est falsum pro rebus eternis. Concedi tamen
posset quod nichil aliud quam mobile est res, accipiendo
5 ' mobile ' essencialiter substantive ; et tamen aliud quam
mobile est res, posito quod ' mobile ' predicetur formaliter
adiective. Sed Augustinus et alii sancti non curarunt de
istis apparenciis sophistarum. Unde in Dialogo ad Feli-
cianum, ' genuit, inquit, et non genuit Maria Filium Dei.'

' ° ' ^ ' ° .... Objection. The

10 Sed ulterius arguitur quod Verbum Dei non sit simpliciter word is not ne-

" ■* cessanly 'mobi-

mobile racione assumpti hominis. Nam nulla persona move- lis' because the

^ ^ humanity as-

tur propter habitum ^ vel accidens essencialiter separatum ^ : ^^^^^^^ ^J p^^
sed humanitas Christi est habitus Yerbo Dei accidentaliter the humanity is

a habitus' or

copulatus : ergo propter eius laceracionem^ vel passionem non ^^^^'^'"^''and '*the
15sequitur* passio Yerbi Dei. Confirmatur triplici exemplo. ^P^^j°?Jy °^ J,^^«
Primo ex hoc quod homo non laceratur vel comburitur, pasgfo^'"'^^^ the
etsi vestimenta eius taliter ^ paciantur. 2°. ex hoc quod Th°eefoid con-
humanitas conceditur per tempus notabile non fuisse : quando objection.
tamen non conceditur Yerbum Dei conformiter non fuisse, nian-s^^^^^ciotbes
20 non ergo sequitur — si ista humanitas movebatlir post a non bitus) does not
esse acquirendo essendi terminum,^ tunc et Yerbum — . 3°. a man's person.

^ . 2. Transition

confirmatur ex figura Abrahe patriarche, qui cum voluit from not-bein^

. to being on the

[A90b] Gen. 22°. immolare ' filium suum Ysaac, | non hunc occidit part of the hu-

manity does not

sed arietem, quem vidit post ^ tergum herentem* eornibus. impiy a corre-

^ i o ^ sponding 'mo-

25 Cum ergo passio Christi fuit per Ysaac allegorice figurata, biiity ' in the
[C 73b] videtur quod non persona Christi, sed eius humanitas, | fuit ^^^fo^^^g^Jg^jj ^

•nQocQ the person of

y'^''^'^- Christ) but the

Hic dicitur quod non esset concedendum Yerbum pati ^^^^anitjo' was
propter passionem sue humanitatis, nisi Yerbum esset per- offered by Abra-
30 sonaliter illa humanitas. Sed quia Yerbum ex integro est ^^^l^^ ^^ not
illa humanitas tam secundum corpus quam secundum christ^Christ did
animam, et aeciones ac passiones sunt primo suppositorum ; ^°^ BaSeT.
patet quod illa humanitas non pateretur vel ageret,^ nisi

1 evidencia A B C. ^-^ vel . . . separatum om. 0. ^ accionem M

* est 0. s tolitf (totaliter) 0. « t'im ABC ; tm 0.

' ymolare A B C ; Tmolale 0. ^-^ tergente herente B. " ageretur C.

118 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

But the "Word of quia Yerbum, quod est eadem ypostasis vel persona, sic agit

God, even God . _. . .

himself.suffered. yel patitur. Firmiter itaque est tenendum quod verDum
Dei et per consequens Deus ipse pendebat dolens et passus
in cruce, et sic de ceteris humanis actibus quos evangelium
de lesu prosequitur. ] Et sic, licet humanitas Christi sit[B137b]
essencia, substancia, vel natura separata non conservative
sed essencialiter a deitate, que Christus est ; | non tamen [0 226b]
sic separatur quin sit persona Christi,

Four senses of Sed pro nomine ' habitus ' est notandum quod ' habitus '

the word 'habi-

tus' in Augu8- quadrupliciter sumitur, ut exponit Augustinus 83 Questionum 10

tineonPhil. ii.8, ^ ^ ' r fe -^

as— the acquisi- Questione TS^-. expouendo illud Apostoli adPhilipp. 2°. 'habitu

1. of truth, inventus est ut homo.' Primo pro sapiencia, que est veritas,

quam addiscimus, que manens ^ non mota movet animam,

2. of food, quam informat. 2°. pro alimentis habitis mutantibus corpus,

quod nutriunt, et digestione mutatis. Omne quidem sub- 15
stanciale nobis adiacens, quod mutat et mutatur adiacendo
subiecto, dicitur 'habitus' ^ huiusmodi : ' habitus ' ^ quidem,
quia denominat subiectum habere quod sibi accidentaliter

3. of ciothes adiacet, 3™, genus est quando habituata formantur a

which takeshape -^

from the wearer. subiectis ^ habituatis fperfeccius quam quando membris 20

(compare p. 119, ' -■■ -l ^

4 ofth' sworn ^P^^^^ iuduuntur.f ^ 4™, genus habitus, ut anulus in digito.

7hmge ^° th^dr ^^^^i^ autem hec quatuor, cum * denominant substanciam

shape, as a rmg. habituari vel habere, dicuntur in predicacione secundum
essenciam esse * ' habitus ; ' ut ' motus ' dicitur materialiter
esse res, que est motu dicto formaliter acquisita, ut patet 25
3°, Physicorum 9°- 4°, Sumitur autem sufficiencia illorum

characteristicsof quatuor penes hoc, quod primus habitus mutat substanciam

these four kinds < x i.

ofhahitus.' cui advenit et® non mutatur ; ''secundus mutat et mutatur'' ;
tercius mutatur et non mutat ; quartus nec mutat necessario
Besides these ^«« mutatur, 30

[osophers ^^' ''use ^^^ prcter hec quatuor, ^que in se sunt^ substancie, su-
othersenses,*'^*' ^^^'^^ habitus apud philosophos formaliter ad duos ^ sensus

* movens A B C. 2_2 huiusmodi habitus om. 0.

3-2 habituatis quam quando membrum aptata induitur A B C ; habituatis proficitur
quam qua,ndo membris aptata induitur 0 ; kctionem superius in textu datam non sine
duhitatione ipse conieci. ^ cum om. B, ^ est 0. ^ et om. 0.

''-'' secimdus , . . mutatur om. 0. ^-^ que non simt A B C. ® suos 0,

Cap. VII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 119

equivocos. Primo pro qualitate preternaturali ^ de prima 5 (a) for a state

of body the re-

specie qualitatis ; ^ sive sit^ corporis habitus, ut sanitas ; sive suitof (2): orof

spirit the result

habitus anime, ut virtus intellectualis aut ^moralis ; habitus of (i),
autem spiritualis ex habitu primo modo dicto^ materialiter
5 generatur, sicut ^ habitus corporalis efScitur ex secundo.
Sed secundo modo sumitur habitus pro forma respectiva de theMnthTmto-
10°. genere, quod est habere, possessio, vel habicio, et talis ''^^'^° '''*'''^*"'y-
habitus causatur ab habitu tercio et quarto modis materia-
liter intellectis : ' divicie ' enim denominant homines divites,®
10 possessionatos, vel habentes formaliter.
rC74al Et patet quod ille sex maneries habitus sunt 1 satis equi- of these six pos-

-^ -"■ ^ ' ^ sible meanings,

voce. Dicitur ergo quod humanitas assumpta a Verbo est ^^^ .word's hu-

o ^ r manityresembles

habitus tercii modi, cum accidit enti in actu, non mutans vel ti^j^^''!^^ ' \" ^\l
faciens ipsam aliam personam quam prefuit. Ideo dicunt not"change "^tTe
15 sancti quod humanitas est quasi vestis detegens deitatem;^ °^ '
et religiosi, qui Christum induunt, habent habitus ' corporis ;
hoc notantes, quod ® accidit Deo humanitas, sed non * insepa-
rabiliter. Ideo dicit Augustinus in Dialogo ad Felicianum f^^ ^"tnse^ Tn

di •, i. -j -vr 1, j "i. • which the hu-

humanitas est accidens Verbo, non quod sit res m- manity is an ac-

OA 1 j_ • T • -i • cideiit of the

z\i herens ut accidencia novem generum, cum. sit precipua word,

creata substancia ; nec quod sit coeva Verbo vel sicut passio

[A 90c] naturaliter consequens ^° ad subiectum ; | sed contingenter

ex tempore nobis ineffabiliter " inest Verbo non mutando

naturam, cui advenit, sed formata '^ mirabiliter, quia Verbo

25 Dei ydemptificata vel ypostatice copulata : cum secundum

Augustinum primo De Trinitate, * talis fuit unio '^ incarna- „^ . , .

^ ^ ' Three pomts in

cionis, que Deum faceret" hominem et hominem Deum.' ^'fiic^i the said

-■- humanity is

Et patet quod dicta humanitas est forma in tribus q^qto^. Mma per se m

•r T- genere acci-

veniens cum formis per se in genere accidentis. Primo in ff 'itpVesupposes
30 hoc quod presupponit naturam, cui contingenter advenit, longe natur^e^^^wMch "u
priorem ipsa naturaliter, quam accidens presupponit creatam ^" °'^'^^'
substanciam, quam informat. 2°. in hoc quod non facit

1 passionali A B C ; pr nli 0. ^-^ sumpsit 0.

^-•* nioralis aut habitus specialis. Et ille ex habitu primo dicto A B C.

* sive A B. 5 (Jivites om. A B C. ^ divinitatem 0.

"> habitum B. ^ quod om. C 0. ^ non om. AB C.

^" consequitur 0. '^ inefficabiliter 0. ^' unita C.

^^ unionis A. ^* facere 0.

120 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VII.

chan*e^°^^ that ■'^^^^^''^^^' ^^^ advenit, esse ^ quid vel aliud- quam absolute

rit^annot exist Jiecessario semper erat.^ Et 3°. quod non potest esse sine

Ts ursub^tance.'^ supposito Verbi Dei, cui inseparabiliter sed contingenter

adheret. Et constat quod proprietates proporcionales analo-

gice conveniunt generi accidentis : assimilatur autem pas- 5

sionibus, que dicuntur per se egredi de propriis principiis*

subiectorum ; cum non potest abesse, postquam inf ait, cum

inseparabiliter consequitur ^ ad Yerbum, sicut passio ad

subiectum ; sed, sicut accidentia separabilia, deesse poterit

The humanity is a subiccto. Convcnit 2°. cum accidentibus absolutis per se 10

also accidens

ahsoiutvm per se in genere, cum sit per se substancia motiva et mobilis

17» genere.

denominans subiectum proprie et per se moveri formaliter.
Aiso nccidens 30, couvenit ^ cum accidcntibus respectivis. Nam, sicut

respectivum. ■■■

relaciones, habitaciones, et respectus consimiles non exinde
movent naturam, cui inherenter adveniunt; sic indubie 'forma 15
servi,' que est humanitas, non potest movere naturam divi-
nam, cum deitas solum denominacione respectiva denominatur
ex eius adiacencia summe mirabili.''
Aiso forma suh- Convenit autem cum ceteris formis substancialibus ^ in his

stantialis : _ _ ..... nn

1. because it tribus. Primo quod facit suppositum, cui advenit, esse aliud 20

changes the sub-

stance ; quam prefuit ; quia, postquam Verbum f uit pure deitas, nunc

one hypostati- est homo. 2°. iu hoc Quod cst idem ypostatice cum subiecto,

cally with the ^ '^ ^

Bubject ; ^ui advenit. Sicut generaliter omnis forma substancialis est

idem essencialiter vel personaliter ^ cum subiecto forme et
composito ex eisdem ; sic, inquam, ista humanitas ; cum sit 25
eiusdem racionis cum aliis et idem personaliter Verbo Dei,
licet Verbum commune sit natura divina, que non potest esse
illa humanitas ; | sed cum sit individuum humane nature [C 74c]
homo lesus Christus, suscipit saltem in predieacione et

[3. (?) as being secundum esscnciam predicata temporalia, que historia 30
evangelica de Christo contexuit, ut post declarabitur. Et

The subtiety of patct mira subtilitas in verbis Apostoli quando dicit 'habitu

St. Paul is ^ ...

shown inventus ut homo ' : non enim video alium terminum, quo

' esse om. A B C. ^ aliquid 0. ' erit A.

* principiis o?«. ABC. * cum non inseparabiliter consequitur verbum A B C,

^ conveniunt B. ' miracli 0. " specialiter add. A C.

' personaliter corr. altera manu personali A.

Cap. YII.] de benedicta incarnacione. 121

[B 138a] posset apcius quoad auditorii intelleccionem, | copiosius in using tws ex-

pression ' habi-

quoad philosophicam consideracionem, aut expressius quoad tus' of t\xe hu-

_ ^ _ ... manity of Christ.

fidei explanacionem, humanitatem Christi exprimere. Ideo
respectu ^ sentencie Apostoli, qui fuit prudentissimus predi-
5 cator, et Augustini sui discipuli, qui fuit scripture sacre
subtilissimus explanator, oportet nos ignaros colla mentis
submittere.

Quantum ad primam trium confirmacionum ^ patet quod Repiy to confir-

^ -^ ^ mation 1 (i). 117,

[0 226c] similitudo | non est sufficiens ^ ; cum humanitas Christi non ^- is) ;

10 solum sit ut vestimentum Yerbo, vel *ignis ferro,^ sed
vera Christi quiditas, idem personaliter cum subiecto. Ad
2am negatur consequencia quod mocio, passio, et similia to confirmation 2
positiva, cum sint predicata personalia, sunt ^ persone Verbi
® racione forme assumpte ^ principaliter tribuenda. Non sic

15 autem negaciones, que non sunt predicata personalia. Ideo

[A90d] dixi superius ( quod incepcio non est esse et prius non [reference to p.

fuisse, sed causatur ex illis ; cum stat illa esse eterna et

incepcionem solum instantaneam, et faciens incepcionem non

potest facere dictam negacionem. Ideo non oportet, si Deus

20 temporaliter generatur, quod ante '^ non fuit ; cum satis est
quod sit illud ex vi generacionis, quod non effectualiter fuit
ante. Ad 3*™ patet quod non oportet in toto esse correspon- to confirmation 3

... . {P- 117,1. 22).

denciam figurati cuiuslibet ad figuram. XJnde satis est quod
Abraham ducens filium significet Deura Patrem, qui de facto

25 duxit et obtulit super montem Calvarie filium suum uni-
genitum, sicut Ysaac unigenitus imolatus ® est super montem
ubi templum constitutum est. Ipse quidem fuit forma risus
domini nostri lesu Christi : et satis est quod humanitas idem
personaliter Ysaac nostro, sicut aries est idem genere cum

30 Ysaac figurante,^ sic passa et occisa persona Verbi secun-
dum deitatem et animam semper salva ; et sic de aliis, que
huic loco non pertinet ^" applicare. Sed constat repugnare
figure quod sit in toto conformitas ; quia tunc evidenter

' r'' 0. ^ confirn:iacionum om. cum lacuna C.

3 efficiens C. *-" vitus fio 0. ^ gint A B C.

6 assumpte racione forme A B C. "^ aXri (aliquando) B ; autem 0.

* ymo locus C. ^ fugurante 0. '" pertinent A B C.

122 JOHANMS WYCLIF [Cap. VII.

sequcretur^ Christi mobilitas ; cura Ysaac portavit ligna sicut
Christus crucem, ligatus est super^ struem, sicut Christus
affixus est ad crucem. Igitur cum Ysaac noster ex partibus^
quantitativis componitur, que tam ' varie movebantur : et,
mota parte tocius, movetur et totum, cuius est pars; sequitur 5
quod Christus compositus ex illis partibus movebatur. Nec
The assertion credo ^ philosophum dicerc Deum esse hominem, nisi conse-

that God is man

impiies the mo- quenter dicat eum componi ex partibus, et consequenter
moveri ad motum progressivum parcium ^ ; '^ cum impossibile
sit aliquid non moveri, quod tamen subiective habeat in se 10
^ustinrTnd ^he ^^otum.' Unde leronimus exponendo fidem catholicam :
DecmaV,'^^ the ' passus cst, iuquit, Dei Pilius | non putative sed vere.' Et [C75a]
is^cieariy s°tated.^ idem docet Augustinus in Enchiridion 40 : et Decretalis
in Clementinis De Summa Trinitate et Eide Catholica :
' confitemur, inquit, Eilium Dei, una cum Patre eternaliter 15
subsistentem, partes nostre nature simul unitas, ex quibus
ipse verus Deus in se existens fieret ^ verus homo, (humanum
videlicet^ corpus et animam intellectivam seu racionalem,
ipsum corpus vere et per se et essencialiter informantem,)
assumpsisse ex tempore in virginali thalamo ad unitatem 20
sue ypostasis '" seu persone : et quod in hac assumpta natura
ipsum Dei Verbum pro omni operanda salute non solum
affigi cruci et in ea mori voluit, sed eciam emisso iam
spiritu perforari lancea sustinuit latus suum.'

1. christ is one Ecce primo uuivocacio ^^ Christi cum fratribus '^ propter 25

withhisbrethren ^ ^-

by his agreement convenieuciam ^^ iu natura specifica.

■with them m a -^

specific nature. Eccc 2°. vera passio lesu Christi.

2. He truly suf- ^

s^^^He was m ^^ "^^" ^^^ passus sit et mortuus, sequitur quod fuit homo
iloiSlP'' Pro illo triduo.

1 sequitur A B C. « ad AB C. 3 nostris add. A B C.

* tn (tamen) B. ^ credo om. B. ^ per totum C.

■'-■' cum . . . motum om. B. ^ foret 0. ^ scilicet B.

^" ypostatice A B C. 'i unico (unicio ?) 0. u

^^ propter convenienciam specificam {sic) A; propter pm (propriam an primam?)
convenienciam 0.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 123

Cap. VIII.

\_Ohicit tripliciter contra ydemptitatem specificam Christi
cum aliis, et dissolvit.

JExamination of three objections to the statement that
Christ is man in the same sense of the ivord as other
men : i.e, that Christ is of the same species as other
tnen.~\

Ex istis patet solucio arffumentorum factorum communiter Principai objec-

^ ° tion I.

ad probandum qnod Christus non sit univoce homo cum Nothmg is m a

^ ^ species owmg: to

aliis. Primo per hoc, quod nichil reponitur in specie per j"^^^^"'^^^"'^^^®'!

5 aliquod sibi accidentale : sed humanitas Christi est sibi an™acoident°"of

accidentalis : ergo. non est in nova specie propter illam : sed „0^** therefore^

.• • n • i_ • ^ ••!• throush the in-

ante mcarnacionem non luit eiusdem speciei nobiscum : ergo carnation, in the

1 , 1 <> T ,• • • r^ r> j human species.

nec post propter '^ adventiciam unionem. Connrmatur per confirmatory in-
locum a simili. IS^am si homo de novo acquirat albedinem
10 vel quamcumque formam aliam accidentaliter ^ inherentem,
non ex hoc * est disparis speciei : ergo per idem nec Christus
propter humanitatem tam adventiciam.

Quantum ad illud patet ex dictis quod falsum assumitur. Repiy.

^ _ ^ _ The Word before

[A91a] Nam Yerbum, quod prius erat super omnem speciem, per 1 ^he incamation

^ ^ ^- -^ ^ was above every

15 assumpcionem hnmanitatis factum est in nostra specie et ^psoi^^^' . ^'y . the

^ ^- incarnation is m

' sub lege.' Et quantum ad similitudinem ^ patet ex dictis "™ ^^*'°'n*stance
racionis diversitas. Si enim per impossibile albedo vel alia '^"^® '^°' appb'-
forma inherens esset illud, quo subiectum esset aliquid vel
aliud quam prius fuerat, " (sicut humanitate fit Verbum
20 aliquid aliud quam prius fuerat),^ procederet racio per locum

. .,. j i. j i. • -u-i Subsidiary argu-

a simiii : sed antecedens est impossibile. ments to support

T-,. ..-. T • !• -I TT objeclion.

Et si multiplicentur argumenta sophistica ad probandum i.whateveristhe

Word, eternally

quod, quicquid est Verbum, eternaliter fuit Yerbura ; patet vcas the Word

. . . . (corap. p. 114, 1.

ex dictis de formis solucio. Nam ahquid, quia aliqua 2).

' nec om. 0. - propter om. 0.

^ accidenter 0. * exinde 0. ^ consimilitudinera 0.

*-^ ( ) om. A B ; sic humanitatem fit yerbum aliquod aliud quam fuerat prius C.

124 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

The^^^^^iubstantiai ^'^^^^ substancialis vel natura/ nunc est Verbum, quod non

oTman'^ nature [-^ primo instanti temporis erat Verbum. Non enim ante-

johni. 14. quam ' Verbum caro factum est ' ' in plenitudine temporis,'

erat homo ; et certum ^ est quod esse hominem est esse

aliquid : ideo quando fiebat homo, fiebat aliquid,^ quod prius 5

(but not any non fuerat. I Verumptamen omne suppositum, ypostasis, vel TB 138b1

supposite, hypo- ' '^ ^^ ' J sr j l j

stasis.^or person persoua, que cst, vel que * fuit, Verbum, eternaliter erat ^

Verbum. Sed absit ex isto concludere — ergo quicquid.®

the^incrrDation'^-^ Aliud enim, sed '^ non alius, est Verbum post incarnacionem

quam prefuit.^ Et sic querenti — Quis est^ nunc Filius Dei, | [C 75b]
qui non semper erat ? — Idem ^" — dicitur : quod nullus " est
vel esse potest Pilius Dei naturalis, nisi '- qui absolute
necessario semper erat. Sed querenti — Quid est Filius Dei,
quod ante incarnacionem ipse non fuerat ? — dicitur quod —
Natura humana sive humanitas ; et illa est quiditas suppositi 15
vel persone — .
the Word^Ts^^the "^^ patet solucio ad tales argucias — Omnis ^^ persona, que
worT °^ ^^^ ^^^ Verbum, eternaliter erat Verbum : sed quicquid iam est^*
Th^'^' Verbum est persona, que est Verbum : ergo, quicquid iam

confusion be- est Verbum,'* eternaliter erat Verbum. Omnes quidem 20

tween qmditas ' ^

twten^^tjstaw'^' deduccioues tales sophistice sanantur ^® per noticiam fallacie

and perso^M. ^^^ accidentis. Nam persone Verbi accidentalis est quidi|tas in [0 226d]

wo"d'^ and the g^^i^re, sicut substancie create accidentalis est qualitas.

^r'^ begmning) ^^ ^^ 3°. sic arguatur ^' — Hoc Verbum in principio erat

the ^besinning Verbum, et hoc Verbum est hec humanitas ; ergo hec 25

Repiy. °^ ' humanitas in principio erat Verbum— patet quod idem est

confusion be- ac si sic argueretur— In principio fuit, quod hoc est Verbum ;

tween humnnity , i. -rr i j. -11 t p • i 1 •

abstractand/nore et noc Verbum est ille homo ; ergo tunc luit, quod ipsum est

concrete. , . ...„, . .,..

4. if oniy this homo ; sic enim signifacat humanitas simpliciter abstractive.

thing (i.e. the ...

person of the xLt si 4". sophista replicet per conversionem ab exclusivis 30

Word) Is now . .

the word, and aut cxceptivis — Tantum hoc nunc est Verbum — demon-

eternally was the

Word; strando personam Verbi — et hoc eternaliter erat Verbum ;

u

^ m (materia) 0. ^ iterum 0. ^ ajju^ q 4 q^e om. A B C.

5 fuit AB C. * quicquam om. ergo A B ; quod quitquam C. "> et A B C.

8 ante A B C. « esset B. i» eidem A B C. " erat add. B.

^^ non qui B. '^ omnes persona 0. ^* est om. 0.

i^ et add. A B C. '^ gonantur 0, i^ arguitur A ; obicitur B.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 125

ergo nicliil iam est Yerbum, nisi qubd eternaliter erat notWng is now

° ^ the Word, but

Yerbum — constat quod antecedens est verum et consequens what etemaiiy

was the Word.

falsum. Licet enim tantum hoc sit Yerbum, non tamen

tantum ista humanitas est Yerbum : cum deitas,^ que est Repiy. Theante-

■^ cedent is ad-

5 aliud quam illa bumanitas, est Yerbum et^ etemaliter erat mi"ed to be

^ ' true, tbe con-

Yerbum. Et patet quod, licet tantum homo et tantum sequent is faise.
Deus sit Yerbum, non tantum humanitas, nec nichil preter
deitatem est Yerbum. Nam aliud quam deitas et aliud
quam humanitas est Yerbum ; sed nec alius nec aliud quam

10 Deus vel homo est Yerbum. Si enim tantum deitas esset
lesus, tunc Pater in di^dnis non esset aliqualiter ^ maior
lesu. Et constat quomodo exclusive ac exceptive sint suis tpijg ^^.j.^^ ^^.jggg
universalibus adaptande ; ut sic dicto — omnis lesus est |n°™ ™xciusive
humanitas — * licet correspondenter dare istam * exclusivam — p^opositions!* ^

15 tantum persona, que est humanitas, est lesus — et propor-
cionaliter exceptivam et non conformissimam ^ sophistica-
cionem contingit habere de quolibet alio homine, qui per se
est homo, sed adventicie natura corporea." Unde quilibet A cbanpre of

nature does not

nostrum in finali resurreccione erit aliud quam erat ' m necessitate a

changeof person,

20 morte, quia alia natura ; cum in resurreccione erit tam

natura corporea quam natura incorporea ; in morte autem Death and resur-

^- ^ ^ rection change

dumtaxat natura incorporea. Sed non erit alius : ymo solum- our nature; but

^ •' we each remain

[A91b] modo idem ipse, cum non potest esse nisi eadem persona. | l^^ ^'^"ther •^"'^
Et illam methaphisicain intexuit ^ ille magnus philosophus
25 sanctus lob 19 ca°. quando dixit ; ' in carne mea yiclebo "^°^ ^'^- ^^"^^-
Deum salvatorem meum, ego ipse, inquit, et non alius.'
Unde Gregorius 18 Moralium ca°. 32. ' Quamvis Christus gg cregory
sit aliud ex Patre aliud ex matre, ^ non tamen est alius ex ™er'Jity?/natures
Patre alius ex virgine : sed ipse eternus ex Patre, tempo- person iTchrist";
30 raliter ex matre ^ ; " ipse, qui fecit, f actus ^" ; ipse auctor
operis, ipse opus auctoris ; manens unus ex utraque et " in
utraque natura ^^ ; nec naturarum " copulacione confusus,

^ divinitas 0 ut saepe infra. ^ gt om.O. * a'q°° (aliquo modo) B.

4-* habet correspondenter istam 0.

5 non om. A B C ; pformiffia} 0. « nature corporee A B C.

' erit 0. ^ texuit A B C. ^-^ non . . . matre om. B.

io_io jpgg qui fecit ipse qui factus est A B C.

11-11 in utramque natura nec naturam 0. i* natura om. A B C.

126 JOHANNIS WYCLIF [Cap.TIII.

nec naturarum distinccione geminatus.' ^ Ecce aliud sancti

doctoris testimonium ^de sentencia supradicta.^ Et sic in-

and so aiso Au- telligendus est Augustinus in Dialogo ad Eelicianum circa

gustine. _

medium et alibi | crebrius, quando dicit : ' quamvis enim [C 76a]
aliud corpus, aliud animus, unus tamen atque idem homo 5
et corpus dicitur et animus.'

Princrpai objec- 2°. principaliter arguitur contra ydemptitatem specificam

identuyin^species ^^^^^^^ ^^'"^ ^^"^ ^^ ^*^^ quod ^ ipsc solum per accideus et

Snce °heTs mTn quilibet alius per seest homo.

they^per^se! *"* ^ed patet ex dictis quod non sequitur. Cum illud 10
accidens, quo Christus est homo formaliter, quod Apostolus
Tocat ^humanitacionem et habitum,* sit eiusdem racionis cum
formis, quibus confratres Christi sunt homines formaliter, et

Keply. The ac- ....

cident by which uon cst accidcns simpliciter. Sed quia Christus est gigas

Christ is for- . . ...

maiiy man is of gemme substaucie, scilicet, deitas et humanitas, quarum 15

the same kind as _ _

the forms by inferior contingenter inest superiori ; ideo dicitur ^ hu-

which his breth-

ren are formaiiy manitas ad sensum expositum accidens Verbo Dei. Et si

men, and not an

flec(rfewi simpiy. queritur^ utrum Christus'' sit per se homo, Tidetur michi

Chnst is raan per ■'■ ^ '

^Ai, • T^® ^^^"^ quod sic. l^am cum ' Christus ' dicit duas formas, scilicet

' Christ ' ex- ^ '

formr deit and (^^itatem et humauitatem,^ ydemptificatas ^ in eadem persona, 20
humanity. g^. potest suppouere simpliciter pro utraque : patet quod,

intelligendo eum secundum humanitatem, ipse eque per se
est homo sicut aliquod ^" individuum sui generis ; cum eque
Tere causatur " ex partibus qualitativis et quiditatiTis con-
similis racionis, et eque dependet a corpore et anima a specie 25
et genere cum suis difi^erenciis, sicut Petrus. Nec est color,
si Christus sit per accidens homo quia secundum deitatem,
quod non sit per se homo : ^^ quia extra deitatem est
humanitas Christi, que est per se homo,^^ cum de sua
essencia sit uniTersalis " humanitas. Et ita sicut duplici 30
natiTitate nascitur Yerbum Dei, sic Tidetur michi quod duplici

^ genitus 0. ^-- de scia sepe dicta A B C ; de sma sepe dicta 0.

^ quod otn. A B C. ^-* humanitatem et hominem A B C. ^ debet B.

^ queratur A B C. ' lesus A B C. ® que sunt add. AB C.

' ydemptitas codd. omn. ^" aliquid (). ^' causantur 0.

i3_i2 q^ia . . . homo om. C ; quia extra deitatem est b» humanitas Christi que est
etc. A ; quia extra deitatem est homo humanitas Christi que est etc. B ; quia extra
deitatem est himianitas Christi qui est etc. 0. ^^ illius AB C.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 127

racionalitate ^ satis equivoce est ^ ipsum racionale. Nam *
[B 139a] quoad creatam substanciam causatur ^ ab hu | manitate et
racionalitate ^ communi sicut alie creature : et binc competit
sibi primus modus predicandi per se ex 2°. posteriorum.
5 Et Quoad diffiniciones hominum dico quod nunquam in- No definition of

......' "^^^ ' f^ils to

venta est a philosophis aliqua probabilis diffinicio sive suit Jesus.

descripcio hominis, quin illa univoce conveniat lesu nostro.

Est enim animal raeionale mortale ante passionem, sicut h ^^ '^^® before

•■■ his passion

veteres describebant hominem intearrum * secundum noticiam ammairacionaie

" mortale.

10 imperfectam, quam de ipso habuerant,^ quos * sequitur

Augustinus in De Qualitate ® Anime ca".' : est iterum 2. He is both be-

fore and since

racionalis substancia ex corpore et anima composita tam bis resurrection

racionalis sub-

post resurreccionem quam ante ; sicut Augustinus describit statwia ex eor-

_ _ _ pore et anima

hominem perfectum 15°. De Trinitate ca°. 7°. : est tercio composita.

3. He is since

15 anima racionalis habens corpus ab instanti sue concepcionis ^^i^. conception

^ ^ animaracionalis

et ulterius in eternum. Et sic loquitur Augustinus de ^^^etis corpus.
homine ut ^ ad personam attinet, Ome. 19,® exponens illud
loh. 5. ' Potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius Jobn v. 27.
hominis est.' ' Ex virgine, inquit, Maria homo factus est
20 filius hominis ; sed hanc potestatem tempordlem faciendi
iudicium non haberet, nisi acciperet^" et esset homo prius
sine hac potestate. Sed ipse filius hominis, qui et Filius
Dei : herendo " enim ad unitatem persone filius ^- hominis
Eilius '^ Dei facta est una persona eadem Filius Dei et These definitions

rp «(..-, . . . . proved to apply

rAQl 1 ^^^^^ hominis. | Quid autem | "propter quid habeat,^^ dinos- ^ *^'?'"'^' ^^
cendum est. Filius hominis habet animam, habet corpus :
Eilius Dei, quod est Verbum Dei, habet animam,^* tanquam
anima habens corpus ; et sicut anima habens corpus non
facit duas personas sed unum hominem, ^^ sic Verbum habens
ro 227al ^^^i^^°^ ^^ non facit duas personas | sed unum Christum.'
Et sequitur. ' Quid est homo ? anima racionalis habens

^ racionabilitate A B C. --^ ipsum homo. Nam. B.

^ cittur vix per rasuras distingui potest in A ; creatur B.

*-* secundum . . . quos in margiue 0. * habuerunt A ; habuerat C.

® quantitate A B C. ' numerus in omn. codd. om. ^ aut C. ^ 9 A B C.

1" nisi per accepcionem 0. i' attendendo A B C. '^ filio . . . filio A B C.

13 ppr (proporcionaliter) habeat A C ; gbiliter (probabiliter) otn. habeat B.
1* Nonne hominem kgendum ? n^ib gij. . . . hominem om. 0.

128 JOHANNTS WYCLIF [Cap. YIII.

corpus. Quid est Christus ? Verbum Dei habens hominem.
Ex istis ^ patet quod supradicta sentencia est ^ beati Augus"
and by Hugo de ^[^[ g^ Hugonis de Sancto Yictore cum aliis ; scilicet, quod

St. Victore. '^ 7 ' i

omuis homo est anima vel spiritus habens corpus. Et credo
^ ^ted ^* uniess qu.od uou est possibile hominem completum esse, nisi habeat 5
eaa^c boV^"^ "'^" ^^^^P^''® ^^^ corpus : quia nisi assit corpus organicum,

anima non creatur. TJnde et Christus habuit corpus in

triduo.
4. And no less Quod si 4°. volumus ^ describere hominem in sua commu-

doesGrosseteste's

deflmtion of nitatc maxima, patet quod Christus fuit univoce homo cum 10

' man on ' x i

aliis : cum hec descripcio hominis communissima sit superior
ad descripeionem triplicem supradictam. Pro quo notandus
est Lincolniensis in suo Exameron de opere sexte diei, qui
post exposicionem huius — ^ ' Eaciamus hominem ad ymaginem
Gen. i. 26. et similitudinem nostram ' ^ — sic scribit : ' Quid autem sit 1 5
crentura racio- homo, ex hic cognitis et auditis diffiniamus : * non enim

nalis facta ad ..... . .

ymaginemcondi- QgQmus mutuari * diffinicioues alienas. ' Homo, inquit, est

toris apply to

Christ. creatura i-acionalis, facta ad ymaginem conditoris.' ^ TJnde

Expianation of exponcns illud Geu. 2°. ' spiravit in faciem eius spiraculum
hemme a livtng vitc,' ita scribit : ' Deus verbo ^ beneplaciti '^ spiraculum vite 20

souL^ Thissoul, ., . . . , ^ -i j_ 7 • -i j_

the inner man id cst, auimam racionalem tormavit, et' m unitatem persone

i)°S^the^kbiding corpori formando infudit.' Et sequitur : ' per hoc, quod

" homo factus est in animam viventem," notatur quod homo

interior est homo, et corrupto homine exteriori nichilo minus

manet veritas et personalitas uniuscuiusque hominis in 25

subsistencia hominis interioris ; quod ex verbis Domini satis

aainMatth.xxii. insinuatur, cum dicit Matt. 22°. " Ego sum Deus Abraham,

God (Deus ®e6s) I^^^s Tsaac, ct Deus lacob : non est Deus mortuorum sed

senseGod^botho^f vivencium." ' Hcc Liucolniensis. Quamvis enim Christus

dead and hving. ^^^ Deus mortuorum prima morte, non tamen est Deus 30

obiective beatificans mortuos secunda morte. Et hoc sonat

theos in uno sensu. Cum autem Deus tempore Moysi

particulariter dixit se esse Deum illorum patriarcharum

1-1 patet supradicta sentencia que est A B C.

"^ voluerimus C. ^-^ faciamus ho etc. B.

*-* non negemus mutuari A B C ; non enim egemus mutari (). * auditoris 0.

^ verbo om. A B C. '-'' spiraculum . . . et om. 0 ; in om. A B C.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 129

non solum pro lapso tempore cum hodie non daret Moysi

evidenciam ad credendum Ueum tunc velle iuvare semen it is the term

. . ' dead ' whicli

eorum ; non mirum si isto argumento Salvator imposuit bas two senses,

. . . . aecording as it is

silencium Saduceis de negacione resurreccionis mortuorum. appUed to tho»=e

mortui secxindmn

5 Cum enim ipsi perpetuo vixerant in spiritu, nec desiderium Qf^^d ad tempus,

•^- ^ ' _ _ _ or to those

naturale ad naturam corpoream extingui poterat^: sequitur '»"'■'«« morte

^ ^ perpetua.

quod sancti patriarche non ab hoc perpetuo finaliter sint

frustrandi, licet secundum quid mortui sint ad tempus. Alii

autem presciti mortui sunt simpliciter morte perpetua ; et

10 ista est exposicio beati Augustini Ome. 43. super illud

loh. 8 : ' Si quis sermonem meum servaverit, mortem non John viii. 5i.
gustabit in eternum,'

JSTec est negandum a sic dicentibus quin angeli sint Angeis may be

i o called honiines ;

[C 77a] homines, iuxta testimonium | scripturarum. ^ Quod si obicitur ^^^u viri .•
15 scripturam dicere ^ angelos esse viros, et per consequens pari
auctoritate concedendum esset fore distinccionem sexuum
angelorum. Sed sic arguens non recolit quod 'vir' notat
etatem, formam, sexum,^ probitatem. Concedendum est but tbe latter

term need not

ergo sine distinccione sexuum omnem creatui'am racionalem impiydistinction

of sex, but as in

20 virentem virtutibus virum esse. Unde lerem.* 31. dicitur Jerem. xxxi. 22.

vir so applied

significanter de beata virgine involvendo ^ Christum duplici ">eans a being

° ° ^ virtutibusvirens,

matricula, ' femina circumdabit virum ' ; non quod tunc fuit

[B139b] vir forma corporis vel etate, sed quia omni genere | caris-

[A91d] matum tunc pollebat ^ ; vel quia'' boni angeli | sic virtutibus

25 semper virent,® non ^mirum si ^ scriptura sine implicacione ^"

distinccionis sexuum verissime tales angelos vocet ' viros.'

Sed ulterius non est negandum quia Christus habet ra- Aithough in

■*■ species a man

cionem equivocam individuantem, secundum quam est lesus, Jesus is indi-

■■■ ' j. 7 vidualized by

que non potest alteri individuo convenire. Aliter enim non pi'operties added

^ r to his specific

30 esset essenciale principium generis " Christiani, nisi in eo ^^^^^^>
quod esset proprietatum collacio addita nature specifice per

1 poteritABC.

^-* quod si obicitur dicere A C ; quod obicitur dicere B ; et si obicitur scripturam
dicere 0. •* sexuum 0. * Ezech. A B C.

^ iuoluen {an pro involvente ?) 0. * possidebat 0. "^ ergo add. 0.

* vivunt super A B C ; semper vivunt 0 ; virent ex ipso texlu paulo s/iperius inventiim
restitui. "-^ nimirum B. ^^ multiplicacione A B C. ^^ ergoABC.

130 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

-which other in- quam individualiter a singulis aliis distinguitur : ut dicit

dividuals of the . .

species have not ; Anselmus lu De Incamacione 7 ., ' Q,uis alius, queso, est

so Anselm.

Deus et homo, et ' ex illis principiis individuantibus tempo-
Butthisfactdoes raliter procreatus,- ex quibus efficitur noster lesus?' ^Sed

not neeessitate a . . .

difference in procul hoc ad inferendum ^ diversitatem specificam, quia per 5

species. ^ c ' ± X

idem omnia que individualiter distinguuntur differrent*

specifice.
Uon"ii^ Chnst Tcrcio principaliter arguitur quod Christus non sit uni-
^^duai' or^person ^^^® homo cum aliis eo quod non est univoce cum alio
a^^^other^^mTn^ ^°™^^^ iudividuum vel pcrsoua. Nam solum personalitate ^ 10
sonaiity ^s^ e^erl etcrna est persona ® ; et illa in nullo univoce '^ convenit cum
is^created!^ "^f he personalitate creata : ergo Christus non est univoce persona

has also a created ,. , -«r' i i i iTi • i

personaiity, he cum aiia creatura. Jilaior patet ex hoc quod aliter, sicut
andtheNestorian dixit Nestorius, esset in ipso^ duplicitas personarum, quia

una personalitas eterna et alia temporalis : nec ^ dubium 1 5
quin, si multiplicantur raciones personales multiplicabuntur
et persone ; quia unius persone una tantum est racio per-
sonalis.^" Et patet minor " argumenti ex hoc quod non est
maior" conveniencia, imo tanta differencia inter personali-
tatem eternam et quamlibet aliam temporalem ^^ sicut et 20
inter essenciam eternam et quamlibet aliam temporalem ^^ :
sed quelibet essencia eterna " non convenit eciam in esse
univoco cum alia temporali : ergo per idem nec personalitas.
thTt^^^in^^cTritt ^^'^ videtur michi probabile quod personalitas Christi sit
notTp "ken' of in squivoca vcl aualogica ^* cum personalitate cuiuscunque 25

literallv tlie same -12. • £ j. • •i.j. • 1.

sense as in other aitenus iratris sui ; et tamen conveniunt summe univoce

nien ; it does not 1= • • 1 i. ti •j. • m • x

foiiow that na. in specie vei natura. Ideo non sequitur, si Chnstus non

ture ard species ... ,. ,....,.., . .

in christ are not sit uuivoce '^ cum aiio homiue ludividuum vei persona, quod

the same as in . , ., . , . . , ,

other men. exmde non sit cum isto univoce species vei natura : quia

notum est quod univocacio in superiori non arguit univo- 30
cacionem in inferiori ; nec equivocacio inferioris arguit

^ et om. C. ^ procreatus om. A B C. ^ licet procul boc sit ad ferendum 0.

* different «w rasura alter. man. A ; indifferenter B. ^ personalitas A B C.

^ Christi ««?«?. A B C. ' eqiiivoco A. ^ Christo ABC.

^ ut 0. 10 personalitas C. ii-'i argumenti . . . maior om. 0 ; quod om. C.

1--12 sicut . . . temporalem o»?. A B C. ^^ eternaliter 0.

1* analoga A B C ; anas''' 0. ^^-^^ in specie . . . univoce bis 0.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 131

equivocacionem communiorum/ ut evidet in exemplo.^ Nam For ambiguity

. in a lower term

omnia creata per se ^ m genere diverso * per differencias (person), does

not necessarily

rO 227bl oppositas univocantur I in eenere et non citra ; ut substancia in-voive ambi-

, , I c ' guity in a higher

[C 77b] et accidens univocantur | quodammodo in analogo transcen- term (species).
5 dente, homo et asinus in genere animalis, et ita de aliis :
ydiotes* eciam et Hercules equivocantur in signo hominis,
et tamen univocantur iu genere corporis sive ® substancie :
correspondenter lesus et Petrus equivocantur in signo''
personalitatis et tamen univocantur in specie hominis, et in

10 quolibet creato genere plus communi : quia correspondenter,
ut aliquid est communius, magis ^ univocat ; et ut particu-
larius, sic et minus : in tantum quod persona vel individuum
non potest univocare secum personam aliam ; ut persona
Verbi non potest assumere quamlibet personam hominis,

15 sicut nec aliquam, quia tunc persona esset summe communi-
cabilis. IJnivocacio enim realis de qua nunc ^ [est] sermo,
est quando aliqua secundum eandem racionem communicant
vel conveniunt in communi ; ut quelibet persona bominis est
eadem communis species que est homo sub illa communi

20 racione — creatura racionalis ad ymaginem Bei facta — persona

autem bominis equivoce communicatur naturis " oppositis,

cum alia sit racio vel individuandi condicio, que est boc

[A 92a] corpus, et aKa racio vel individuandi condicio, que est bic |

spiritus. Et sic intelligunt illi qui dicunt personam descrip- The definition

. of personality

25 tive esse ^^naturam racionalem" incommunicabilis ^^essencie is appiieabie to

both divine and

vel ^- existencie. Nec " est negandum quin sub eisdem buman personai-

° ^ _ ities ; but in

signis licet equivoce analogicatur tam increata personalitas ^enses ^'hich
quam creata ; ut quelibet persona divina est racionalis nature aithough anaio-
individua substancia, et quelibet persona hominis est racio-
30 cionalis nature ^* individua substancia ; sed nature " sunt
multum equivoce tam racionales quam essencie ^^ vel nature :

^ 9'°''^ A B C ; coio4^r. man. cotoru in margine altera manu 0.

2 Christo A B C ; ex°^r. man. et alt man. in marg. 0. ^ p® [i.e. persone) B.

* diviso 0. 5 ydolum A B 0 ; ydioles [sic) C. « sue A B C. '' specie A B C.

8 generalius AB C. " ^ modo B C ; nobis 0, est supplendum censeo.

10 personis B. ^i-" naturalem racionalem 0. ^^ essencie vel om,. 0.

^•^ nunc 0. ^*-^^ individua . . . nature om. 0. ^* encia 0.

132 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

Petrus eciam est multiiiii equivoce substancia vel individuum

respectu persone alterius increate. Sed utrobique est racio

creata exemplata analogice in racione superiori eiusdem

Persnn is amonp nomiuis increata. Ideo laboraverunt priores doctores ad

the terms used . . .... . • • r> • • i

in an ambiguous habendum lu suis descripcionibus nomma signincancia simul 5

sense by Anselm . .

and Boethius. licet equivoce tam exemplaria eterna quam eciam exem-
plata ; ut veritas, iusticia, liberum arbitrium ; et persona
analogicatur ^ secundum Anselmum^ et Boecium sub istis
nominibus.

Counter objec- Sed obicitur primo per hoc quod Christus est individuum 10

tions to Reply.

(1.) if christ be spcciei humane, et preter hoc est individuum nature divine :

an individual of

the human spe- ergo est duplcx individuum ^sicut est duplex^ natura.*

cies, and besides o ± x

an individuai of 'q\q dicitur negando consequenciam sicut non sequitur,

the divine na- o -a -i j

foid indivlduai°' ^^ Christus sit Filius Dei et filius hominis, quod sit duplex
klon^oV Go^d^Ind ^^^^^ ' idem enim est individuum nature | humane et nature [B140a]
not°a™twofoid <li"^i^6> ^^^ P^^ accidens individuum nature humane, quia
He ' is per acci- secundum naturam assumptam, per se autem individuum,

dens an indi- i •, , j- •

viduai of the pcrsona, vel suppositum nature divme.

human nature; r.oi-^'j_ i -i • i^-i t

per se an indi- 2 . oDicitur per hoc quod UDiversale et smgulare dicun-

vidual of divine , -i t • i l i • i , -,

nature. tur ad aliquid et per consequens sunt simul natura : sed 20

tion (2). Christus solum temporaliter est universale : ergo solum

Itisonly intime vi i • i j. t • j-

that christ has temporahter est smguiare ; et per consequens anqua indi-

individuation : ... -. . /^ •

for universai or viduatio solum temporauter mest Christo.

singular cannot

bepredicatedofa Hic couceditur prima conclusio. Nam singulare et*

divine person. _ ...

Answer. Granted tmiversale sunt rcs secunde intencionis que sese mutuo 25

that singidar (or

universai) can- relative respiciunt ita, quod | singulare, ut ® sic, sit indi- [C 78a]
of a divine per- yiduum vel suppositum speciei. Ideo nuUa persona divina

son m regard to r r c r

tiiat P"so"'.^ gg-j; ^(j illum sensum''' quoad deitatem universalis vel singu-

divinity, smce it ^ o

yet^^^The^^^^same l^^is, ut patet in De Questionibus Yeteris et Nove Legis.

not^^^^^appiy '^°to Questioue 122 ; sed est^ individuum suppositum vel persona, 30

persomTiity^and Cum ista siut nomina significancia analogice extra genus,

ut patet de nomine individui in ^ descripcione Eoecii De

Persona. Nec est vis '" quare philosophi sic varie utuntur

1 analoga B. ^ Augustinum AB C ; ans & boy™ 0.

3-3 sicut est duplex oot. ABC. * nature A B C. * et om. B.

® ut om. A B C. "^ sensum om. C. * est om. A B C.

9 et 0. 1" vis om. C.

Cap. vm.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 133

nominibus. Sicut ergo Christus solum ex tempore est itdoesnotfoiiow

that individual-

smgularis, sic quod singularitas a posteriori accidit sue * ity and personai-

itycannotbepre-

individuitati vel personalitati, sicut accidit sibi quod sit dicatedofChrist.

persona speciei bumane : ideo individuitas vel personalitas

5 in Christo non est singularitas que supponitur speciei. r"™^!^ "^^^*''

3°. instatur per hoc quod Christus, quia iste homo, vel ^hrist "is^ a defi-

in quantum iste homo, est suppositum, individuum vel ^ per- ^|^ rsup^sUe^

sona ; ergo ista singularis humanitas est causa personalitatis go^^lhatdefinite

in Christo, sicut est in suis fratribus, et non est causa ity^i^^\he"^u"e

10 personalitatis eteme : ergo est causa personalitatis tempo- "„ thne^^^which

ralis : ergo in Christo est duplex personalitas, sicut ^ duplex existing person-

. . . . ality in eternity,

natlVltaS. makes in Christ

Tj. ,. , j • •£; i. • a twofold per-

Jiic negatur causalis assumpta eo quod signmcat circum- sonaiity.
stanciam cause.* Conceditur tamen de Christo vel aliis The fact that

. . . ... - Christ is a defi-

15 quod, quia est iste homo, ideo est persona hommis : sed non, nite man is not

the cause, only

quia persona homiuis, ideo est persona ; cum habet personali- a circumstance,

of his person-

tatera nature superioris quam est eius ^ humanitas, quod aiity.

,, , , , . Hehasatwofold

nulli alii homini potest competere ; cum ipse solus ^ sit homo natijity, not a

■^ x- 7 X twofold person-

per accidens et cum hoc summe univoce. Est autem in ^^^^y-
20 Christi duplex nativitas, una eterna secundiim naturam
divinam, que etemaliter absolute necessario personaliter
nascitur et est natus ; et illi accidit alia temporalis non
interpellatim ' sed simul adveniens, secundum quam f uit
natura alia et noviter persona hominis. Non enim sequitur
25 — Christus solum temporaliter vel noviter est persona, in-
[A92b] (iividuum, vel suppositum humanum : | ® ergo sic est suppo-
situm* — cum arguitur ab inferiori ad suum superius cum
impedimento habente vim negacionis. tion"m. "^^^*^"

4°. obicitur per hoc quod Christus recenter est tam S^umefrfcentr)
30 corpus quam anima, et utrumque illorum est suppositum gpjrit, either^^of

, m • j. j. j. •i. 1 wbichisasuppo-

et persona : ergo Chnstus recenter est suppositum vei per- sjteandaperson,

o . • /~n ■ i o i i • -j. i. and those created

sona : ^ sic enim Christus ^ est corpus et spiritus creatus : ones :

1 sm A ; sui C. ^ et C 0. '^ et add. B.

* cause ow. 0. * Qis {i.e. communis) 0. ® solum ABC-

7 interpolatim AB C.

^-* ergo sic suppositum A ; ergo sit suppositum B C.

9-9 sequitur enim quod Christus A B C.

134 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

Christ is there- sed utrumoue illorum est per se individuum et persona :

fore a created

person, and ergo Christus est persona creata : et cum eciam sit persona

therefore has a _

twofoid person- increata, sequitur quod duplex personalitas inest Christo.
Answer. Hic dicituT Quod antccedens primi argumenti est verum

Christ did DOt ^ r o

become a person gt consequens impossibile. Nec est verum quod aliqua 5
and^spiru ^°^^ creatura preter Christum est primo per se suppositum vel
5^* uniqueT^^ln psrsona ; quia in omni persona creata proprietates acciden-
person accldenfal t^^Q^ iudividuaut ipsam ; et sic idem est sibi personalitas et
the cause of indi- siagularitas que ad ipsam consequitur, sicut passio ad
Sapersoni)er"e. subiectum : Christus autem solum personatur per se primo 10
^ ex divinitate,^ et non ex proprietatibus accidentalibus ut
alia singularia. Ideo non mirum, si sua personalitas recipit
singularitates personarum,^ ut sibi accidencia, et non ut
personalitates. Due ergo nature create eciam in sancto
sabato sunt simul utraque eadem persona Verbi. Si ergo 15
persona esset per se superius | ad istam naturam, sicut [C 78b]
aliquid est ad hommem, tunc sequeretur^ — si Christus est
hoc singulare creatura, *tunc est ista persona creata — ; sicut
sequitur, quod Christus® sit aliquid creatum,* ex hoc quod
est natura creata ; et tunc f oret duplex persona creata, | [0 227c]
As every other sicut est duplex natura creata, quarum utraque est persona.
before'^ he*'"*if ^odo ^ autcm ille ambe nature, et utraque illarum, sunt
•is persona before cciam pro triduo scparatc idem individuum, suppositum,
omo. ^^ persona : licet enim sirit due essencie singulares, tamen

sunt unita individua substancia nature humane. Et sophista 25
satis colorate concederef quod illa persona, demonstrando
humanitatem Christi, est persona et natura eterna. Ideo
in talibus oportet ultra pronomina significancia pure essencias
explicare res de quibus loquitur per terminos specificantes
formas. 30

* ^ Quod si arguitur eo ipso quo ponitur aliqua' per se

i_i (i'ite A B C. 2 naturarum A B C. ^ sequitur 0.

*-* tunc . . . creatum om. B. * Christus otn. 0. ^ non A ; mo B C ; m 0.

' concederent 0.

* * Totus hic locus a Quod si usque ad substancie tales {p. 136, l. 25) stellulis supra
notatus in God. 0. omittitur , sic — specificantes formas sunt multe argucie 0 ; in margine
autem alia manus deficit multum adnotavit.

9 esse add. B.

Cap. Vlir.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 135

et completa causa causabilis, sequitur illud causabile : sed objection.

AU that causes a

natura singularis in Christo cum communi creata substancia human person is

in Christ : there-

sufficit per se et complete causare creatum suppositum : ergo fore the lesuit

■^ {a. human per-

illis positis et unitis, sicut est in Christo, sequitur quod son)^ must aiso

5 oportet ponere creatam personam ex illis principiis resul-

tantem : nam eiusdem speciei specialissime est creata natura

atque substancia in Christo, cuius est in quolibet fratre suo.

[B140b] Sicut ergo Christus est univoce cum Petro racionalis nature |

individua substancia, sic cum eo univoce est persona : cui

10 enira univocatur diffinicio eciam competit univoce diffinitum.

Confirmatur ex hoc quod tractantes poUitice ' cum Christo ^^^f^^^g a^ccep°t"
acceptarent univoce cum aliis personam suam in testimonium l^^H^l witness
et iudicium et quodlibet aliud opus sensibile vel quodlibet
personale. Nec potest fingi quod deitas impedit ista prin-
15 cipia ad causandum personam.

Hic dicitur quod minor est falsa cum nulla creatura causat Answer.

. Cause does not

naturaliter nisi de quanto a posteriori subicitur voluntati produce effect

exoept by the

divine prius causanti. Sed voluntas divina non potest ex ^iii of God.
istis causare creatam personam : nam assumpcio impedit, vel

20 verius iuvat ut natura creata sit suppositum increatum. Cum
enim omne recipiens denudatur a natura rei recepte, oporteret
Verbum vel esse duas personas, ut dixit Nestorius ; vel
recipiendo personalitatem creatam personalitatem increatam
dimittere ; quorum utrumque cum sit summe impossibile,

25 sequitur quod natura rei exaltantis naturam assumptam, ut
quasi insorbendo, non permittat^ eam habere personalitatem
creatam. Et hoc intendunt loquentes de suppositacione The Latin -word

,. T-,. T .. T • 1 . , !•• substanciatepre-

aliena. h,t dicitur quod ista natura est persona gioriosis- sentsthreeGreec

[A92c] sima, | sed illi non competit diffinicio persone create. Pro ^iroVTao-iy,

30 Quo notandum quod substaneia est commune in Greco ad °l<^^'^'^'^> and
^ ovcnov.

ypostasim, usiosim, et usion : quando autem diffinitur persona Some transiate

..,,,.. . !•• T/y vTfSffTaats in

per nomen substancie mtelligitur ypostasis, quam aiii diner- the sense of per-

7 . • -n • /--n • i sona by subsis-

enter expncant per nomen suoststencte. Et sic Christus non te^ida.
est racionalis nature individua subsistencia vel suppositum,

' polF^ B ; polletice C ; pollitice A (^pro politice=eiviliter, p. 136, l, 12).
^ permittant A ; permittunt B.

136 JOHANNIS WYCLIF [Cap. YIII.

nisi suppositum nature increate. Ideo natura assumpta non

est formaliter persona sed ydemptice vel ypostatice. Non

enim est formaliter ypostasis vel subsistencia, sed substancia

^«*^!/««^c^L!^^ne ^e^ usion. | Ideo in Christo sunt formaliter tres substancie, [C 79a]

su sisteiicia. ^^^ unica subsistencia, sed ille due nature create faciunt 5

unam naturam completam, que est humanitas, non autem

personam, cum deest complementum ex parte cause finalis.

Thosewhowouid TJlterius couceditur quod conversantes cum Christo putando

repard him as _

a person in evi- eum esse uuivoce persouam cura aliis hominibus ex ignor-

GGnc6 ( p, loDf

1. 11) the same raucia sue divinitatis ^ racceptarentl, univoce personam suam 10

as other meii, L r j' r

wouid do so in jji testimonium.^ Ideo non potest iudicare ^ vel conversari

ipnorance of his r

diTme nature. civiliter, ut patet alibi, sed omne iudicium suum foret
infinitum maioris auctoritatis quam iudicium persone create.
Et ita videtur de omni actu personali quem fecit humanitus :
auctoritas enim consequitur personam in dignitate et non 15
naturam accionis pure. Et patet quod descripcio persone
signata convertitur cum ista racionalis nature incommunica-
bilis existencia. Incommunicabilis dico quoad supposita,
non naturas ; et ita subsistencia est contractior quam sub-
stancia, ut sumitur ad hec tria. Et ita Trinitas commune 20
principium et commune principatum non est persona vel
subsistencia, sed persone vel subsistencie. Nec est color in
illa equivocacione, quod divicie sunt substancia racionalis
nature, sed substancia restricta ad subsistenciam est conse-
quens ad omne suppositum substanciale. Tales*^ sunt 25
multe argucie quibus decipiuntur incauti, facte pro stabi-
lienda opinione Nestorii.
tionTv^^ °^^^°* ^^^ 4°. principaliter arguitur contra ydemptitatem speci-
idendtv in^ spe- ficam Christi cum aliis ex parte materie. Nam semen deci-
mln beeaus^e*^ of suni * a diversis sexubus et commixtum est alterius speciei 30
the ' ^^materia quam simplex semen sexus feminei : * sed Christus conceptus
men). Gst puro ex semiue sexus lemmei,'' omnes autem alu ex

commixtis seminibus maris et feminei : ergo materia ex qua

'-^ codd. A B lacunam xii litterarum exhibent : cod. C omnia post verbum divinitatis ad
testimonium sine lacuna omittit. acceptarent (r/. p. 135, l. 12) pro certo supplendxm esi.
2 indicare C. * ^ vide supra, p. 134, w. 8. * decisis C.

*-* sed . . . feminei om. A B C.

Cap. Vlir.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 137

factus* est Christus est alterius speciei quam materie proxime
aliorum: et cum agens semper dat formam secundum con- ^^^^^'^^^'1^°^^
dignitatem materie, ut patet philosophis, sequitur quod 11^°^^^^^ ^^y^l
Christus sit alterius speciei quam alii secundum communem ^^'■&"'-
5 cursum nature univoce ^ procreati. Confirmatur per Com- tws objection is

^ eonnrmed by an

mentatorem 8vo. Phvsicorum 9. 46. ponentem contra Avicen- opinion of Aver-

'' ^ roes.

nam quod si homo generaretur ex terra, ipse esset homo
equivoce propter extraneacionem materie.

Hic dicitur quod illud argumentum deficit in pluribus. '^^f^J- ,. . .

^ ° ^ 1. The divme in-

10 Primo in assumpto quod semen muliebre, quod differt a *^''^^^°*""^ "J^y
menstruo, non distat a virili semine nisi secundum maius et ^^^ . "'atena
minus ; sic quod semen virile de communi cursu nature sit
in substancia spissius, complexione^ calidius, et informacione
virtuosius. Sed quale magisterium Deo de beata virgine

1 5 complexione * mundissima descindere * semen vel sanguinem
pro mensura delectationis sue humilime ex gaudio saluta-
cionis * angelice, que excedat^ in ' bonitate complexionis '^
in proporcione multitudinis et in limitacione virtutis omnem
aliam materiam, ex qua fuit persona hominis procreata ? quod

20 quia factum est, unde non daretur illi capaci- organo spiritus
consimilis speciei ?

Deficit 2°. in sequela quando infert quod materia proxima, 2. it is not

proven that in

de qua factus est Christus, sit alterius speciei quam materie thiscase thew?^-

teria proxima

proxime aliorura. * Nam si, sicut est surame ' possibile, T^^ ,""* , ^'^^^
rr 7Qhn • • • • r » i,i^g tij^t of ^^^^j.

FA qadi -^^^® ^^ lapidibus ^" vel quocumque alio mixto vel ] simplici | ™^"-
descidisset " materiam, et commiscendo athomos '^ in utero
virginali dedisset post '^ commixturam ydoneam formam
complexionalem^* humani seminis ; adhuc proxima materia,
ex qua talis horao fieret, foret eiusdem racionis cum aliis,
30 licet remota materia sit diversa : aliter enim semina hominum
generata ex distinctis cibariis in specie forent eo ipso dis-
parium specierum.

Ex istis 3°. colligitur quod non refert ex qua materia Deus

^ natus B. ^ univoce om. A B C. ^ commixione A B C. * decindere 0.

* saluatoris 0. ^ excedit A B. '-'' materia commixionis B. * capiti C 0.

^-^ si nam perfectum sed summe 0. '" lapide B. ^i decidisset B.

i^ attomos {i.e. atomos) 0. i3 ^9 q. h commixionalem AB C.

138 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

3. To God the adaptet ^ materiam proximam ad hominem producendum :

materia proxima '^ '^ ^

is indifferent : (Jum tamen reducat eam ad temperamentum complexionis

He uses agent ^ ^

(ir second cause geminee,^ et limitet^ successive vel subito infundendo hu-

according to His '

ownpieasure. manum spiritum in corpus debite limitatum.* Nec refert
quo agente Deus ad illud officium utatur pro organo : aliter 5
enim primi parentes, qui sunt principia liumani generis,
non convenirent cum suis ] generacionibus in specie vel [B141a]
natura : talis tamen error auctoris in principio f caret ®
maximum in processu. Patet deduccio ex hoc quod Adam
plasmatus est de limo terre forsitan sine ® ministerio creature, 10
et Eua de costa viri ab eodem opifice est formata. Sicut
ergo non refert utrum ignis ab igne, vel immediate a lumine
producatur ad hoc quod sit de natura ignis univoce, et sic
de aliis effectibus cuiuscumque speciei vel generis ; sic facta
de quacumque materia prima complexione et limitacione 15
sufficienti ad animam subiectandam, non refert ad unionera
compositi'' ministerio cuiuscumque agentis secundi hoc factum
f uerit, ut ^ sive immediato a Deo, sive ministerio angelorum,
sive per se a constellacione celesti, sive a quocumque agente
secundo corpus humanum productum fuerit ; non refert data 20
anima adesse hominis sicut nec refert a quo artifice creato
ydolum vel aliud artificiale fuerit^ fabricatum.

Et si dicatur quod Deus, non potest per se, nec cum

That a thing is ^q^j^ disparibus secundis agentibus, tales effectus producere ;

ptrange and in J^ o > r '

un^^rec^dentedls t^i^>^° ^^i^ ^^c est " auctonticum nec expertum ; sed raciones 25
Us'rea1uy!"°°^ °^ seminales forent superflue limitate '^ : quoad illud videtur
michi quod talis contencio de Dei persona sit satis superflua,
ubi non evidenter scimus racionem pro vel contra producere :
unde leve verbum multorum est et satis inevidens — * ego
non sum expertus hoc, vel ego non inveni '^ hoc scriptum 30
in historiis michi auctenticis : ergo non est verum'. — Et ex

^ adeptj 0. 2 seminis AB C. ^ liniet A B C ; et cod. 0 m rasiira.

* liniatum A B C ; litatu {i.e. limitatum) 0.

* caret om. A B C : forsHan pro caret codicis 0. lectione cresceret vel foret legendum.
^ tn (tamen) A B ; cu (cum) C ; sn (sine vel sive) O.

7 suppositi A B C. ^ vXom. KBC 9 sit A B C.

1» tamen C 0. " est om. B. 12 linjte A B C ; litate 0.

13 invenio A B C.

Cap. VIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 139

alio latere sollicitando fingere quod agens secundum potest
naturaliter in talia ^ inexperta excedit limites philosophi
naturalis. Sed inter alia opera, que de Deo credimus, partus j^^^no^t^^ tha"'^^^
virginis tenet locum satis probabilem in lumine ^ naturali ; bea?°(tbere "are
5 cum in multis aliis speciebus animalium narrantur femelle animaiiffeT; ^^
sine commixtione ^ seminis vel tactu maris concipere. Sed
admiracio inetfabiliter nobis mirabilis est quod post limita-
[C 80a] cionem * subitam corporis capti ^ de pura virgine copulatus ]

sit ^ Deus pro instanti generacionis " nature complete, et hoc tut that to the

body thus gene-

10 ypostatica unione. '^ Ideo hoc oportet nos ex fide supponere rated God shouid

■^ _ be hypostatically

credendo quod nullum aliud tale novum potest fieri, licet united.

hoc fuerit in natura creata analogice exemplatum de yposta-

tica unione'' mentis cum corpore. Et hinc tam sepe exempli-

[0 227d] ficat Augustinus cum | simbolo Athanasii quod ' sicut anima

15 racionalis et caro unus est homo, * ita Deus et homo unus

est ® Christus.' Decuit enim auctorem nature specialiter The birth from

woman only is

post peccatum hominis remissibile per talem assumpcionem a new start for

the race of meii ;

viri" ex femina speciem hominis innovare : ut, sicut primo whicb (i) began

^ _ with a male

formatus est mas ex non - homine, ^° secundo femina ex from non-human

matter; (2) then

20 homine ^" sed ex mare solummodo, tercio autem ex his came a woman

' out of the male ;

sexubus commixtis sunt alii communiter procreati ; sic (^) ^^^"^ tbe race

^ ' of men from

quarto pro complemento iusticie "per se stantis in quatuor '^ ff^ther-m^manl
compleat Deus virum celestem pure ex femina ; cuius by"one 130^^0^^
[A93a] necessitas patet alibi. | ISTec sequitur ex illis superfluitas ^°'"''°'

25 limitacionis racionis seminalis diversis mixtorum generibus,
ut experiencia philosophorum testatur, quod multa genera
animalium, in quibus est distinccio sexuum, tam ex putre-
faccione quam ex semine procreantur. Et tamen, cum hoc Animai life not
dicunt philosophi quod nec sexuum distinccio, nec racionis sometfmer'"*"^;

30 seminalis limitacio est aliquo modo superflua ; sic ^^ latet in fn^^^thT^^^pheno-

., , • T T\ T •!. j i. • mena oflifeGod

viscenbus nature, quid Deus disposuit secundum potenciam works mysteri-
obediencialem creature sue per se facere, et quid agens

1 talis 0. 2 Ime A B C. ^ commixione A B C.

* liniacionem A B C. * capi 0.

^-^ deus per generaciouem A B ; deus per generacionis C.

■'-■' ideo . . . unione om. ABC. "-* ita . . . est om. 0. ' utri 0.

io_io secundo . . . homine om. 0 ; secundo ex femina ex homine C.
11-11 persone stantis in quarto A B C. '^ sicut A B C.

140 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

]iiany supersti- creatum a seculis multis absconditum sufficit preter com-

tions are based ■"■

on this mystery ; munem cursum nature producere. Et circa ^ possibilitatem

as demonology, _ ^

■witchcraft, talium sollicitantur multi superflue : ut illi, quod demones'^

astrology. ^ ' ^

possunt in aspectu placido celi, mediantibus virtutibus
mixtorum sicut herbarum et lapidum, mirabilia vulgo in- 5
opinabilia per se efficere : illi quod celum secundum diversas
figuras et aspectus astrorum per se ^ potest in talia : et hi
quod homines possunt cum iuvamine demonum et constel-
lacione celestium mirabilia inopinata producere. Et in
speculacione talium theologizant speculativi inaniter. In 10
practica vero mathematici consumunt tempus figuras celi
superflue prestolantes, et demones periculosius consulentes.
giari^Ts"^^content ^ufficit crgo pio thcologo quod sciat in genere talia mirabilia
1? thar' strange ^^ agente secundo posse fieri : 2° quod sciat istis agentibus
to%?srthrou™h secundis a Deo, a quo est omnis potencia, terminos secundum 15

second causes ; • ... ,..^. , . ,.

2 thatthepower maximum et minimum nmitan ; nec * creaturam anquam

of second causes .,..,.. . . ,. . ,,

is restrained by posse m anquid, nisi secuudum eius ordmacionem et benevo-
3. that God's leuciam limitantem : et 3°. quod Deus ex condicione omni-

ineommunicable , • = f> • • tt

omnipotence as- potencic * lacit eo ipso quodlibet dandum opus quo vult

signs to each . ....

-work its agent, ipsum a quoquam fieri, et istam condicionem potencie non on

and to each agent ...

his work. potest communicari alteri.

As for the Quantum ad testimonium Commentatoris patet quod dic-

opinion of Aver- ^ ^

roes (p. 137, 1. 6) tum Averrois ^ non debet esse alicui philosopho, et minus

he is not a deci- ^ ^ '

in^^ hii'o^o°'^h''' theologo, tcstis auctenticans, cum tam in philosophia quam
theoiogy'^^^ '" ^^^ ' presumptive vel invide sepius ' deviavit. Eautor autem 25

Commentatoris, cui placeret ^ dictum suum palliare, posset
roes,' commentl fingere ipsum de Avicenna concipere ; quod posset esse homo,
supposed^"^^that cuius proxima materia subiecta anime foret terra, et per

the latter meant ij_ • • • i • i • o

that unchanged consequens corpus alterius speciei | quam mixtum orgamcum " cq sob]

earth might be .,...,. • • , , j. i ,

the materiai of a siDi simiii lu specie procreatum ; et cum lorme dantur ^q
secundum disposicionem materie, si haberet '" animam, ipsa
foret ab humanitate nostra disparis racionis. Nam in tam

^ ita 0. 2 denoiacoes (i.e. denominaciones) 0.

^ per se om. C. * et sic C ; ut 0.

5 6rpo® A B C. 6 auois A B; auctoris C ; aiioys 0.

■'-' p"sup"e ve inde septus 0. « piacet B. » tamen add. A B C.

1" sed haberent 0.

Cap. VIII.] DE BEMEDICTA INCARNACIONE. 141

vilem materiam non inducit natura formam ^ simee vel But nature does

not form even an

[B141b] pigmee : ^ vel 2°. quod natura | plus ingenians'^ circa pro- ape or pigmy of
duccionem hominis quam animalis alterius iraperfecti, quod rates man more

^ ^ than any other

corpus sicut et anima ^ non posset produci naturaliter nisi a «nin^ai.

^ r r The superiority

5 racionali supposito producatur. Ideo non sequitur — animal sy"j"or"''^'®^ ^
imperfectum potest ex putrefaccione produci : ergo homo — 'formation.'
qui est finis uniuscuiusque alterius animalis, quia effectum
preciosiorem virtus regitiva universitatis plus curat. TJnde
figuracionem embrionis oportet fieri a virtute informativa

10 ab anima hominis per species triplices dirivata, per fomen-
tum caloris consimilis in matrice, et per nutricionem concepti
de sanguine menstruo parientis. Quod si alius sit modus
producendi quoad corpus boc est auctori nature specialiter
reservatum. Sed totum illud vix moveret protervum ad

15 credendum possibilitatem negative que petitur.

Tercii autem dicunt quod nemo post primum parentem others say that,

■^ i i X since Adam, no

potest produci nisi materialiter* producatur ab bomine propter «"e can be pro-

r i: r j. x dueed otherwise

amorem humani generis nutriendum. Nam racione stipitis *^*° materiaiiy :

~ r smce on this

et cognacionis oportet nutriri amorem inter homines ultra "g^g^^^^g^ the^^Ue

20 bruta, quia aliter fuisset facile post peccatum, Adam totam ^^ankilid ^"^""^

[A931)] suam generacionem sicut genus Caim ^ | exstinguere et aliud

genus hominum ex disparato ^ principio procreare ^ sine hoc

quod Christus paciatur pro salvanda specie. Et tunc esset

homo species imperfecta, sine qua mundus posset existere ;

25 cum, nullo homine existente, celum posset ut vermes homi-

nem ' de novo producere ; f et multo magis elementum ^ quod

est' gracia hominis tamquam finis non esset de substancia

universali ; '" et, sicut " situs spere ^^ corruptibilium posset

VaCUUS a COrpore.^^f Todiscuas thisis

ori o T • 11 i^ T i i -i beside the point.

30 bed cum iste tractatus multum ^* distat a puncto proposito, Thecathoiicdoc-

1 1 T • TT-1 !• (■•! iT trine is (compare

redeundo dicitur quod philosophicum et tacile est catholicum p. i39, 1. 19) that

the first man was

sustmere quod primus homo fiebat de terra, secundus sexus made of earth,

^ symee vel pigraei A B C. * ingenias (pro ingenias) B.

^ animans B. ■* naturaliteT prima manu correctum e ma.teTia\iteT A.

* cayn A B C. ^-*' principio provocare A ; principio hominum provocare B.

"^ hominem in margine alia manu suppletum A. •* elementum om. A B C.

8 est om. A C. ^" imiversi AB C. ^' sicut otn. 0.

^^ spere {i.e. sphaerae) codd. omn. '^t hic locus corruptus videtur.

1* membrum 0.

142 JOHANNIS WYCLIF [Cap. VIII.

the second (sex) ab illo, et tercius ab ambobus ; et sic gradatim de genere

from him, the . . .

third {man) from consequente quousque novus nomo atque novissimus eiusdem
and so on in the speciei cum aliis fiebat ex f emina ; et quinto ^ omnis homo

order of nature,

untii the new secundum auimam fit ab illo circulariter a quo ultimate

and last man of

the same species reficitur : quinarius autem et senarius sunt numeri circu- 5

■was made of a ^

^oman : from ]^gpgg^ Nou enim crcdo quod species bumana peribit, vel
every man is q^jQ^ possit sub tanto auctore eciam quoad perfeccionem

made m spirit, M -r ^ jr

and iJitimiitfiy illam ^ deficere.

remadewhen the -^""^ viv/iiv^^^iv^.

circle is complete

(5 and 6 are cir-

cular numbers),

and by him the

human species is C^ar\ T^

to he perfected. v^"P. XU^.

\_Epilogat posicionem de humanitate ; et, narrando tres'
radices causantes modernorum discrepancias, dissolvit tres
obiectus eorum per ordinem.

I. Gives a summary of the author's position concerning
the humanity of Christ.

II. Ezplains the three sources from which the modern
divsrsities of opinion have arisen.

III. Deals with three principal ohjections to the author's
position.~\

Comparison of Consequens est iuxta ponere sentenciam illam sentenciis 10

the true opinion ■■■ ^

with errors con- modemorum, ut divcrsitas summe veritatis magis appareat

ducive to clear- ' o irx-

°^^®- et obiectus, quos adversantes invehunt, plajnius dissolvantur. [0 228a]

I Wyciif 's posi- I*rimo ergo danda est posicio in quodam compendio.

n.°'sources of ^°- declarendo sunt radices ex quibus oritur discrepancia

iil'" objections modernorum. 15

i! wyciifs posi- Et 3°. commixtim solventur instancie.

ne humanity Stat itaquc posicio iu hoc — Q,uod humaiiitas assumpta

'wordis perfect a Verbo slt perfcctus homo ex corpore et anima racionali

mancomposed o/ .. , ^i- • -i x-oj.

hody and a compositus, st pcr ypostaticam unionem ydemptincatus

reasonable soul, __ , . . _-^ . i i t i

and by hypo- VerDO lu persoua non natura — .Et sic non | est aliud [c 81a]

staticunioniden- , ..... . - • /^i • j.

tified with the suppositum, mdividuum, ypostasis, vel persona in Christo

Word iti person, . . _^ .

not in naiure. ydemptice ^ quam persona eterna Dommus lesus Christus ;

1 ergo A B C. ^ secundara A B C ; illain [anpro ullam ?) 0.

^ ydeptits 0 (an Christi ydemptitate legtndum ?).

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 143

cum tam corpus, quam anima, ^ quam eciam ^ humanitas
completa sit persona eterna, quamvis sint inter ^ se nature
solummodo temporales distincte plurimum ab invicem,^ et
a divinitate * a natura, et a substancia vel essencia divina.
5 Et sic * cavendum est specialiter de his tribus. Three cautions.

Primo ne credatur aliquam illarum naturarum esse aliud i- Notanyofhis

natures (deitas,

Buppositum a Verbo, quod est simul Filius Dei eternus et anima, corpus,

^^ ' ^ p. 3, 1. 7) is a

filius hominis temporalis. supposite other

^ than the Word.

2°. oportet cavere ne credatur conversio ^ vel conf usio ?• ^'^^'"^ ** .'"'^^-

^ ther coaversion,

lOnaturarum; cum manet plene natura divina '^ cum duabus
naturis incommunicantibus sed creatis constituentibus hu-
manitatem perfectam, omnes® et singule eadem persona in
numero. Si autem esset conversio tunc natura conversa pro
mensura conversionis ^ non maneret ; ut lignum conversum

15 in ignem pro mensura conversionis desinit, nova forma
inducta et veteri desinente ; quod non potest esse de tribus
formis incommunicantibus ^" supra dictis. Si autem esset
confusio naturarum, tunc forent reciproce quelibet eadem natures.^"^'™ °^
cuilibet, vel omnis vel aliqua incompleta, sicut est de ele-

20 mentis et" mixtis integraliter componentibus ipsiim mixtum.^-
Modo autem manent tres incommunicantes nature, quelibet
plene incommunicans cuilibet ; sed utraque creatura per
unionem personalem idem ypostatice Yerbo Dei.

3°. oportet cavere ne ^^ credatur ex humanitate et deitate and '^^dei^^^^are

25 fieri unum aggregative, ut est cumulus lapidum, vel accidens gregatkm.^but^^by
et subiectum. Nam unio ypostatica, que est ydemptitas ^* i.I^^^by^^personai
personalis facit quod quelibet istarum trium incommunican- ^ ^° "'■^'
cium naturarum est plene eadem communis persona ; licet
inter se naturaliter distinguantur per totum ex multis sanc-
[A93c] torum testimoniis supradictis, ut Augustini, Gregorii, | et
Anselmi. Unde istam sQntenciam colligit ^^ venerabilis
Anselmus in De Incarnacione Yerbi ca°. 7. sub his verbis : of Anseim,

1-1 quantum vel 0. ^ jn se 0. ^ ab T A B C.

* directe A B C. * sic om. 0. ^ conversio ofn. A B C.

' divina om. 0. ^ omnis A B C. ^ conversacionis 0.

1" formis communicantibus A ; formis et communicantibus 0.

" in A B C. 12 mixtum om. C. i^ yel Q.

i^ unio B. 15 tollit 0.

144 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

* Sicut, inquit, in Deo una natura est plures persone, et
plures persone sunt una natura ; sic in Christo una persona
est plures nature, et plures nature sunt una persona.
" Quemadmodum enim ^ Pater est Deus, Pilius Deus et
Spiritus sanctus Deus ; ^ et non tamen tres dii, sed unus 5
Deus'^;" ita in Cliristo Deus est persona, et homo estpersona,
non tamen due persone sed una persona.' Intelligit autem
iste doctor | per Beum et hotninem deitatem et humanitatem, [B 142a]
quia aliter esset similitudo impertinens, et verba sequencia
nimis falsa. * Non, inquit, alius Deus alius homo in Christo, 10
quamvis aliud sit Deus, aliud homo, sed idem ipse Deus
Augustine, qui et homo.' Quando ergo dicit cum beato Augustino,
Gregory; leronimo, Gregorio et aliis quod aliud Deus in Christo et

aliud homo, intelligit quod alia natura est deitas et alia
humanitas, sed utraque non alia sed eadem persona ; quia 1 5
homo, ut dicit, solum naturam significat, et illum assump-
a '^difference^^of ^^™ hominem dicit postea esse lesum, et eandem personam
^fth"^ a^ unity^^of <^^°^ Verbo. TJnde non dubium quin per assumptum homi-
person. ^^^ intelligit naturam humanam | assumptam. * Yerbum, [C 81b]

inquit, naturam aliam assumpsit, non aliam personam.' 20
Et ita generaliter intendunt sancti quando dicunt * aliud
Deus, aliud homo ; sed non alius,' quod alia natura sit
deitas et alia natura'' humanitas, non autem persona alia
sed eadem.
II. Three roots Pro 2°.^ notandum quod in tribus radicibus stat moder- 25

of modem diver-

gences: norum variacio ab antiquis. Primo in hoc quod non

Koot 1. The dis- , , ^ ^

beiief in uni- coucipiunt res commuues. Noticia quidem ® universalium

versals (i.e. the -*•

Nomtna"Hsm) °^ secundum Anselmum in De Incarnacione ca° 1°. est medium
ad cognoscendum misterium Trinitatis, misterium incarna-
cionis, et multa alia fidei sacramenta. Sicut enim natura 30
vel forma^ divina est communis ad tria supposita, sic omnis
natura vel forma specifica universalis in actu est communis
ad omnia eius singularia ; et persona Verbi "^ communis ad

1 enim om. AB C. ^-- et non . . . deus om. B. ^ natura om. sit add. 0.

* pro quo A B C. * quidem noticie 0. ^ vel forma om A B C.

■^ videtur A.

Cip. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 145

naturam divinain et alias duas contingenter extranee ypos-
tatice copulatas : et ^ tolluntur hinc inde ' sophistica argu-
menta conformiter.

2* radix est methapliisica de forma substanciali com- ^oo* 2. The

J^ metaphysical

5 positi. Q,uelibet enim talis forma substancialis compositi ^^^^^^°^i,stanHai
est eius^ quiditas, idem essencialiter vel personaKter cum •^"J^'^^°^^? j^°™-
f ormato ; ut quelibet anima animati, cum sit ipsum vivere [^entioai wUh "he
et per consequens ipsum esse ; et eius essencia, ex 2° De pe^rsonaiity re-
Anima, est idem essencialiter vel personaliter cum composito (asTn the^anima
10 et subiecto ; ut anima intellectiva bominis, que est eius from™the maulr

, ., , , T • • i! i. which may or

numanitas, est eadem persona cum nomme sic lormato ; may not remain

., j • 1 •, • L •!. 3 i. • P^rt of the sub-

igneitas est idem suppositum cum igne, et ita ae ceteris : ject.
et per consequens, cum alique forme sint separabiles a
materia que non accidentaliter ^ sunt persone, patet* quod
15 personalitas manet cum forma a materia separata.

3« radix est abieccio predicacionis secundum essenciam, Koot 3. The re-

jeotion of predi-

ut * recte admittentes predicacionem secundum essenciam cation accordinff

to essence, i.e.

concedunt cum Anselmo De Incarnacione 7 quod quelibet the deniai that

•^ ^ _ any universal

universalis forma est idem cum omnibus et singulis eius form is the same

° as all and eaoh

20 suppositis, et correspondenter de aliis rebus ■ communibus : «f i^» supposites.
concedunt eciam quod tam in creatore quam eciam ® in
qualibet creatura omne esse est essencia et e contra, licet
in omnibus istis sit formalis differencia vel distinccio
racionis.

25 Cum ereo moderniores variant in istis tribus radicibus, Posjtions of the

o ' modern dootors.

non mirum si variant in germine consequente. Ponunt enim J^rgg^^or^^other

[A 93dl q^od non est possibile'' plures naturas vel res alias ^ singulas | ^^^"^s cannot be

esse unam. Ponunt 2° quod omnis forma substancialis 2. Every sub-

_ _ . . stantial form of

compositi est distincta essencialiter a subiecto, in tantum a oompound is

distinct from its

30 quod aliqui dicunt omnem formam materialem substancie subjeot.
[O228b]posse a natura separari. | Et 3° dicunt ^ quod in omni jure^there^iTM

. , , . , j • essence which is

creatura est dare essenciam, que non est esse, sed eius causa, not its being, but
sicut lux luminis veP" lucere. Ex istis dicunt consequenter being.

1-1 collinitur in 0. ^ eius om. ABC. ' accidenter 0.

* P [i.e. per) 0. ^ nec 0. ^ eciam om. A B C.

■^ impossibile 0. ^ aliquas A B C. ** dicunt ow. A B C.
1» et A B C.

10

146 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

As deductions quod non est possibile multas naturas esse personam Verbi.

thev deny that

many natures Dicuut eciam quod in quolibet homine esse suum et essencia

can be the person

of the word. et per consequens ipse homo ac sua humanitas distinguantur,

And as in every _ _ _ _

man his indi- gic quod omnis homo vel non est humanitas, vel humanitas

■vidual existence ^

and his essence golum est homo per accidens : unde Christua ut dicunt non 5

(homo and nu- ^-

maiiiYas) are dis- g^gggpj^; hominem, scd humanitatcm, que non potest esse

tmguished ; so •'^ ' ' ^ ^

as^tume th'^ indu i^^^m ypostaticc Yerbo Dei. In istis ergo tribus radicibus
of*^"^^ man^^but ^^ ^^^^^ ^^ ^^^ consequentibus stat modernorum variacio
thir^^cannot ^be ^^ autiquis. Magnam ' quidem vim habent principia, cum
one °* witr ^the Gorum variacio | dilatat distinccionem multiplicem posterius [C 82a]
iti^snecessary in dicendorum. Oportct igitur supponere res communes : quod

the face of these ., ,„ ,, .,. •Ti/.n .

■wide deviaiions idem est lorma substancialis cuiusiibet et lormatum ; ac

to assume the . ., . , „ ,. . ,

three proposi- demum, admittendo ^ predicacionem secundum essenciam,

tions called in . . .

questionabovein quod sicut lu omni creato vel increato omne esse est essencia

the three roots, ... . .

pp. 144, 145, viz. et e contra ; sic omnis humanitas veP esse hominis est homo 15

1. the exislence

of universais ; sive assumpta sive suppositacione propria terminata.

2. the identity ^ ^ . . . .

between the/o;-m Quibus suppositis restat 3° tollcre evidencias ex adverso.

and the indi-

DirfMn//o;TOerf; Yi(Jetur.enim primo quod Verbum personam assumpsit, quia

3. the identity of r 1 r r > ^

the (abstract) humanitatem assumpsit, que quidem humanitas est persona.

essence and the r ? m -i r

individuai exist- ]>^gg valct uude negarc consequenciam, cum arguitur ordinate 20
tiOTs^c^oMidemi' ^^ inferiori ad suum superius. Et talis deduccio a Deo ap-
Thi^^^^^^Word as- probatur quod conceditur exinde Verbum sumpsisse aliquid
bv^assuming^^^hul q.uod prius uon fuerat. Et istam racionem Nestorianorum
™p"rson^ '° '* recitat Anselmus in De Incarnacione in principio ca° 7.
Repiy. Hic dicitur quod consequencia non valet, cura idem sit 25

aiready being a ac si sic argueretur — Verbum fecit se esse hominem, et esse

person could not , . ^ .

become a person. hommem est cssc pcrsonam : ergo Verbum lecit se esse per-

sonam — ubi constat quod antecedente existente necessario | [B142b]
consequens est impossibile ; cum tantum * una persona, que
absolute necessario est Verbum, poterit esse Verbum, et per 30
consequens cum Verbum non potest se facere illam personam,
patet quod Verbum non potest facere se personam. Sed pro
of^^er^so^naur^in ^^teriori declaracione notandum quod assumere personale, de
the incarnation ^^q gcriptura cum sauctis doctoribus in proposito loquitur,

1 Vaguani 0. ^ dimitendo A B. ^ ^st A B C. * tamen 0.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 147

est duas naturas personaliter unire, id est,^ duas naturas istheunitingtwo

natures in per-

facere esse unum suppositum vel ^ personam, et ideo vocatur^ sonai union.

. Personal union

umo personalis. Et potest secundum ' tres gradus active may be under-

... stood in three

intelligi. Primo pro active principiare unionem liuiusmodi : senses.

1 . A SGnSG Itl

5 et sic tota Trinitas assumpsit naturam humanam de quanto ■whichtheTrinity

^ tooli human na-

univit * eam ypostatice Verbo Dei. 2° striccius pro activa ^ t^re.

•^ ^ ^ 2. k sense m

causancia principali unientis, ut ipsum fiat eadem persona na^^tu^^rVassumed^
cum natura unita ; et sic natura divina univit vel assumpsit g°Jggt ^he^^na-
in supposito Verbi ® naturam bominis ; quia fecit naturam ^"^^^ °^ ™^°-
10 bominis esse eandem personam non eandem naturam cum

persona divina. 3° strictissime dicitur assumere personale 3. The sense in

which the Word

pro causancia persone quia fecif naturam creatam^ esse as a personai

•^ ^ ^ cause took hu-

idem personaliter sibi ipsi. Et illo modo solum Verbum man nature into

^ ^ personai union

assumpsit hominem. Ex istis patet, cum ® nulla assumpcio 'witii Wmseif.
1,5 ypostatica sit eterna, quod oportet assumptum esse solum-
[A94a] modo creaturam, quia nec alia persona, nec alia natura | est
Cbristi humanitas ; licet sit creator, quia persona Verbi, que
secundum deitatem non secundum ipsam creat omnia.

2° patet, quod non potest esse personalis assumpcio nisi "• Further, ^jer-

■■^ ' ^ '^ ^ '^ «o?;a/ assumption

20 persona naturam assumpserit non personam.^" Oportet enim consists m a
personam assumere, quia aliter non esset unio personalis, ^ nature.
nisi persona ydemptificaret sibi naturam. Et quod oportet
[C82b] personam | assumentem naturam assumere non personam,
patet ex hoc quod personarum personalis '^ ydemptificacio

25 vel naturarum essencialis ydemptificacio est impossibilis, ut ^ person cannot

■^ -^ assumea person ;

nullum unum suppositum potest esse aliud, nec una natura [«r nothing can

rrr ' Ije something

fieri potest alia. Sed sicut persone maxime entitatis uniuntur ^^^^-
in suprema essencia vel natura, sic nature maxime distantes
ydemptificantur in eodem supposito vel persona. Et patet
30 quod natura divina non potest primo sibi assumere naturam
aliam vel personam. Patet ex hoc quod non potest esse
alia natura vel persona quam est ab intrinseco necessario
absolute, et nullius talis potest esse assumpcio. Oportet

' id est om. 0. '-- personam non vocatur B. ^ secundum om. 0.

* vicit {i.e. vincit) 0. corr. alia manu in margine univit. * causa add. 0.

6 videtur C. ' facit C. ^ creata 0.

5 quod A B. ^" nac add. 0. ^' personarum «ferMw 0.

148 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

ergo naturam divinam unire ^ Verbo non natuye primo
quam sumpsit.^
iii. The incama- 3° patet quod assumpcio ypostatica, unio, yel incamacio,

tion is not

aut ' quomodocunque aliter nominetur,^ nec est generacio,
nec conversio, nec alteracio, sed ydemptificacio ; et si est 5
mutacio, tunc est potissima mutacio dextere excelsi. Non

a generation, enim est generacio, ^ licet generacio * ad ipsam consequatur : ^
sicut motus localis ad motum augmentacionis, cum omnis
generacio temporalis sit a non-esse ad esse produccio :
^assumpcio autem^ videtur esse subsistencie ^ summe mino- 10
racio, cum Verbum ex incarnacione minoratum est paulo
Heb. ii. 7. minus ab angelis, ut exponit Apostolus ad Hebre. 2° illud
Ps.-viii. 5. Psalmi 8'; 'minuisti eum paulo minus ab angelis.' Nec est

nor a conversion couversio, cum subsistencia Verbi manet summa secundum

of substance,

omnes eius proprietates non composita** cum aliquo. Nec est 15
nor a change into alteracio, tum Quia bumanitas assumpta non est inberens

something else ; _

accidens ; tum eciam quia persona secundum naturam pre-
cedentem humanitatem assumptam est omnino immobilis eo
quod illi nature non potest accidens, ad quod est motus,
formaliter inberere. 20

but an identifica- Ex istis colligitur ^ racio quare sequitur quod Verbum
assumendo humanitatem assumpsit essenciam, substanciam,

of an essence or aliquid, et naturam ; et non assumendo illam bumanitatem

nature, not of

an individuai or assumpsit individuum, suppositum, vel personam. ■'"Nam

person, with the > ± ± ' j.

person of the iHa i" bumanitas est per se inferius ad aliquid, essenciam, vel 25
naturam; cum sit per se quiditas singularis in speciehumana;
persona autem'^ cum sit extra racionem generis creati est
solum accidentaliter superius ad substanciam, aliquid et^^
quodcunque genus creatum. | Cumergo persona Verbi sit equi- [0 228c]
voce Verbum respectu humanitatis, patet quod non sequitur, 30
si Verbum illam humanitatem assumpsit, que non primo per

^ uni?» (sic) A ; uniri B. - sumpserit A ; assumpsit B M ; naturam quam sumpsit 0.
^ quomodolibet alio nominetur A ; quomodolibet nominetur B.
*-* licet generacio om. 0. * consequitur 0.

*-^ assumpcio enim A B ; assumptum autem 0. "^ sbe {i.e. substancie) 0.

* componens AB C ; compos ad eztremum lineae, -ita in initio sequentis otn. 0.
9 tollitur A B C. '"-lo felf {i.e.) naturaliter 0.

i^ Pso" {i.e. personari) B. ^^ substanciam aut eciam quodcunque A B C.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 149

se sed a Deo equivoce est persona, quod exinde assumpsit per-
sonam : ut in exemplo non sequitur — Petrus fecit se septipe-
dalem, album, patrem,et sic de ceteris generibus accidencium:
ergo Petrus fecit se esse aliquid — ; quia est aliquid extra
5 racionem quanti, vel qualis etc. Correspondenter Verbum esse
personam est tanquam longe prius extra racionem humanitatis,
sed esse aliquid est racio per se humanitatis ; cum Christus,
in quantum bomo, est aliquid eciam quod prius non fuerat:
ideo assumendo bominem assumpsit aliquid non personam.
10 Et si arguatur ex illo sequi quod Cbristus assumpsit Aithough after

. . . . . , . . t*ie assumption

personam bominis, sicut f ecit se esse personam bommis : christ was some-

. . . . . . thing other than

dicitur quod non boc sed oppositum sequitur ex predictis ; be was before,
cum assumpcio non sit nisi nature per se possibilis, et,
[C 83a] ' nulla | inberente accidente,' mutacio est assumpcio. Non
15 enim quelibet faccio, sed solum faccio, qua natura racionalis
[A94b] fit Deus, est assumpcio vel ypostatica | unio ; et per con- itdoesnotfoiiow
quens solum ydemptificacio est assumpcio.^ Et patet quod ^ person.
sicut Cbristus fecit se esse hominem, animal, corpus, sub-
stanciam , et aliquid ; sic assumpsit hec omnia in illa sub-
[B 143a] stancia singulari. Unde idem aliquid, quod fuit eternaliter |
est equivoce ^ ad illud aliquid quod ^ assumpsit. Ideo sicut
albefactum * sit ut sic * coloratum et quale, licet perante
fuerat coloratum, quia aliter non esset alteracio possibilis :
sic in proposito per incarnacionem Cbristus fit aliquid licet
25 prius fuit aliquid. Sicut enim sufficit ad alteratum, quod
ipsum sit alterum secundum gradum quam prius ; sic sufficit
ad alietatem Christi quod aliquid aliud sit Christus quam
prius fuerat.

Et patet quod non est assumpcio nisi substancie ; et per Theoniyassump-

tion possible is

30 consequens nullius forme inberentis est assumpcio : ut assumption of

■^ ^- substance, not

Christus non assumpsit ypostatice se pati, mori, vel ascen- "'' ^ forma in-
dere, quamvis se fecit huiusmodi ; quia tunc ydemptificasset
passionem, mortem, et ascensionem ypostasi Verbi, sicut fecit

1-1 natnra inherente accidente A B ; natura ente accidente C ; nulla inherente in

accidente 0. ^ ggj; assumpcio om. 0.

3-3 ab illo quod ; in marg. corr. ob illud A ; ab illo quod B ; ab illud aliquid quod C.
*-* sit ut sit C ; tit ut sic 0 ; fit ut sic M.

150 JOHANNIS WYCLIF

[Cap. IX.

humanitatem ; quod est impossibile. Et sic quelibet nature
racionalis accidentalis transmutacio esset assumpcio ; quod
repugnat supradictis. Persona ergo Yerbi accidentaliter est
persona hominis. Ergo sicut non assumpsit dominium * in
mundi principio, nec filium bominis pro instanti incarna- 5
cionis ; sic nec personam hominis, cum non assumpsit
personam. Sed assumendo ' formam servi ' fecit se esse
personam hominis ; licet nullam personam se fecerit, sed
illam naturam, quam assumpsit, se fecerit : ^ cum sophisma
illud non habet hic locum — Christus fecit se esse hominem, 10
sed nullum hominem — ; cum illam ^ humanitatem, et per
consequens hoc aliquid se fecit, quod prius non fuerat.
Unde si correspondenter esset persona hominis, que tunc
et non prius * fuit Verbum Dei ; tunc concedendum esset
quod personam hominis assumpsit : sed assumptum est 15
impossibile.
Objection II. 2° principaliter obicitur per hoc quod videtur esse dis-

Every man is a . . _ -^ ^

person ; if christ tiuccio inter humauitatem, naturam, vel formam hominis et

did not assume '

a person, he did persouam homiuis ; cum humanitatem, naturam, et formam

not assume man. _ _ ' ' '

hominis Verbum assumpsit,^ non personam : et hoc sufficit 20
ad inferendum distinccionem, Oppositum tamen dicit
posicio, cum dicit naturam assumptam esse personam Verbi ;
et sic non videtur quod Verbum hominem assurapsit,® cum
omnis homo sit persona, et nullam personam assumpserit.®
dusion ™oiiows "^^^ dicitur sicut '^ in materia De Trinitate, quod multiplex 25
ne°ediessiyTdrs? ®^* distiuccio, ut alia essencialis, alia personalis, et alia
tion*as"th°ough It ^^^ioJ^is. IJnde distinccio racionis non interimit mutuam
o/ me«ce'"or' o" predicacionem distinctorum ; ut natura specifica hominis,
As7n"the Trinity ^^*^^^ ^ Petro racioue distiuguatur,® cum ipsa sit communi-
or^essence Is te- ^^^^^^^ omni homiui, Petrus autem non ; et ^ tamen Petrus 30
the divine per^ ^st illa natura specifica, et conversim, sed non ex equo.
common to the Et natura vel essencia divina racione distinguitur a persona,
' cum ipsa communicatur tribus personis producentibus vel

1 don {i.e, donum) 0. 2 fecerat A B C. » jtaj {pro istam) 0.

* plus C. 5 assumpserit A B C. ^ assumpserat ().

' quod 0. 8 distinguitur A B C. ^ et om. A C 0.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 151

productis : nuUa autem persona sic communicari poterit/ and no Person

canbethusmade

sicut nec natura divina adintra producere poteritWel pro- common; never-

theless every di-

duci. Et tamen non obstante distinccione huius racionis vine Person is

the divme na-

omnis persona divina est natura divina et e contra. Corre- t"re :
5 spondenter cum persona Yerbi communicatur ^ humanitati et
[C 83b] divinitati, patet | quod est distinccio racionis inter personam

illam et humanitatem ; cum illa persona sit deitas, iHa ^^ ^^g^^P^^^^^
persona est eterna absolute necessaria equalis simpliciter Deo humTnUy '° and
Patri. IUa quidem ^ humanitas non potest esse deitas ; sed there '7s°'*a ' dis-
10 est necessario temporalis, contingens, et minor simpliciter tionbetweenThat
Deo Patre, licet sit personaliter illud, quod est deitas, humanity"
absolute necessarium et equale simpliciter Deo Patri. Et /orm o/ man
patet illa distinccio non tollit predicacionem mutuam forme convertibie term

. . . with person.

nominis et persone. Et patet quod assumptum m argu-
15 mento est verum, sed negatur minor, cum nemo recte dicit
oppositum.

Unde si modemiores admisissent predicacionem secundum
[A 94c] essenciam vel personam, licet non formalem, | concedendo tamen So Anseim.
cum Anselmo in De Incarnacione 7°. quod natura specifica
20 est singulus * hominum, sicut natura divina ,est singulum

suorum suppositorum ; et correspondenter quod persona As the person

^■■^ ' ^ -^ -^ of man consists

cuiufecumque hominis est tam corpus quam anima, licet ille «^ two natures

^ r i. ' essentially dis-

nature essencialiter distinguantur ; et quod inter quamlibet *^^^^q^'^- ^°^^
personam hominis et illas naturas sit cum predicacione

25 mutua distinceio racionis : tunc, inquam, saperet illis quod
natura divina et natura humana sunt utraque persona Yerbi,
licet ille nature essencialiter distinguantur, et inter Verbum
et utramque naturam sit distinccio racionis ; et tunc saperet
illis exemplum illud ^ philosophicum fidei in simbolo go aceordin^ to

30 Athanasii quod ® Augustinus tam crebro recitat ; ' sicut creed ' God and
anima racionalis et caro unus est homo, ita Deus et homo christ.'
unus est Christus.' Diversio autem '" ab istis principiis facit
nimirum variacionem maximam consequenter.

^-^ sicut . . . poterit om. 0. ' communicati et 0. ' quieta 0.

* singts A B C ; sigii^ 0. ^ iUud o>n. A B C. « et 0.

' ergo C ; g' {i.e. igitur) 0.

152 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

That the Word ITlterius | concedendum. est de Tirtute sernjonis ^ quod [0228d]

assumed man is i "^ -i

theFatheK^often ^^^'^^'^ hominem assumpsit, sicut persepe dicunt Augusti-
^^^' nus, leronimus, et Anselmus, et antiqui qui recte sapuerunt

in logica. Cum enim homo sit concretum humanitatis, sicut
Deus deitatis, patet quod potest indifferenter simpliciter 5
supponere pro natura, vel personaliter pro persona ; ut sicut
Deus communicatur omnibus tribus personis divinis, quia
Man is the con- deitas est sic communis, et tamen idem Deus incommuni-

creteof numainti/ '

eUher^^for ^'^he ^^^^^» ^^^ ^i^ persoua gignens ; sic hotno communicatur omni
person oi^m&n^^ V^^'^^^^ hominis,^ cum sit forma specifica ; et tamen Aowjo 10
non potest sic communicari, cum sit persona hominis ; et
correspondenter de aliis secundum supposicionem simplicem
et personalem equivoce variatis. TJnde quandocunque dicitur
quod hominem Verbum assumpsit, intelligendum est simpli-
citer pro natura ; ut humanitatem nedum specificam sed 15
singularem assumpsit, quam Anselmus nominat lesum
Christum. Imo si diligenter attendimus quomodo homo
the former^sense quale-quid vel substancialem qualitatem primo significat, ut
assumed^ ^an! ^icunt Aristoteles et Anselmus, prius significaret talis propo-
lauerf ^ ^^^ ^^^^^ — hominem Verhum assumpsit — quod naturam humanam 20

assumpserat ^ quam quod personam hominis | assumpserat.* [B 143b]
Ideo est talis proposicio ad sensum primarium concedenda
et sensus alius est negandus.
Distinction he- Et si queritur * diversitas inter illos terminos Jiumanitas
and AoOTo: st homo quoad modum significandi cum, licet de se mutuo 25

huniaiiitas like t, p i-i-c tt

other abstract prediccntur, reiert tamen multibi^ ponere unum vel relicum:

terms is not .

aiways used in dicitur quod more aliorum terminorum quorum unus est con-

the strictly ah-

stractsense cretus aliusque abstractus, concretum supponit indifFerenter

personaliter | pro persona vel simpliciter pro natura ; et hinc [C 84a]
recipit formalem predicacionem cuiuscumque generis acci- 30
dentis : abstractum autem abstractive tentum non suscipit
formaliter nisi predicacionem per se et predicacionem secun-
dum habitudinem abiciendo omnem formalem predicacionem

^ de VI vocis in margine textus erasi correctio A. ' homiiiis bis 0.

2 sumit A B C. *-■* quam . . . assumpserat om. 0.

* queretur 0. ^ multicubi AB C.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 153

Buppositalem : ut humanitas non est qualis aut quanta of the pure es-

senee apart from

accidenter, nec agit, nec patitur, sedet vel ditatur,' sed accidents.
predicaciones respectivas recipit modo quo dictum est de
universalibus ; ut, si humanitas esset alba, cum humanitas
5 sit esse hominem, tunc esse bominem foret formaliter esse
album ; et per consequens, ut arguit Aristoteles, homo tunc
esset albedo. Et patet quod Verbum solum humanitatem
vel naturam humanum assumpsit, non personam hominis ;
licet secundum alium sensum omnis humanitas sit persona.
10 Verumptamen notandum est quod in materia de incarna- ^J^®, ^^'^^'■^ "^.®

■'^ T- taeterm humatn-

cione doctores sancti utuntur isto termino 'humanitas' tan- '«s m a less stnct

sense interme-

quam medio inter abstractum et concretum : ut Augustinus ^bstract ^^"^^and
Ome. 19. super lohannem dicit, quod ' Maria humanitatem ^"^l^gf^jg ^®
genuit que eciam in cruce passa est ' ; et Enchiridion 29° ;

15 ' illam, inquit, creaturam quam virgo concepit et peperit,
quamvis ad solam personam Filii pertinentem, tota* Trinitas
fecit.' Inseparabilia enim ^ sunt opera Trinitatis, et indubie
per ' illam creaturam ' intelligit substanciam humanam, que
est humanitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam,
[A.94d] divinam scilicet * | et humanam, esse Eilium unicum Dei
Patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis
similibus intelligenda sunt, quod persone Verbi Dei insunt
huiusmodi predicata * secundum ^ quod homo ; hoc est,^ hu-
manitas est medium vel causa, secundum quam predicata

25 huiusmodi insunt ; ut non haberet unde temptaretur, gigne-
retur, vel meritorie pateretur, "^ et sic de aliis communica-
cionibus "^ ydiomatum, nisi assumendo naturam hominis.
Nec mirura de ista transsumpcione dispari iu illa materia,
*cum [solum] Verbum Dei sit homo per accidens prius

30 persona quam homo * ; cum solum illa personalitas trahit '
sibi naturam singularem in suam ypostasim ; alie autem
persone ^"similis nature sunt cum aliis ^" formis singularibus.

1 dicatur C 0. ^ totum 0. ^ non 0.

* scilicet om. 0. ^ predicato A B. *-s quod homo est quod 0.

''-'' et sic de aliis coicantibus 0.

*-^ cum . . . homo o?n. A B ; solum e seqnentibits correptum omittendum eenseo.

^ transit 0. ^'^-^^ simul nature sunt cum illis A B C.

154 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

' Ideo sic cum dico hoc ^ — ' passus est in cruce ' — ^multi
When the Fa- fideles suut indifterentes ad intelligendum ^ illam passionem

tLers say that ° -^

' the humanity of secundum deitatem vel humanitatem : multi autem proniores

Christ suffered, '^

^y^-: }^^J -^]^^^ adi intellisendum hoc secundum illam naturam secundum

that ' Cbnst m °

si^ered^euf'"^ quam habet subsistenciam et personam. Ideo racionabiliter 5
ordinarunt sancti specialiter^ in illa materia ad destruccionera
ambiguitatis huiusmodi et certificacionem sentencie perti-
nentis, quod abstractum ^ limitaret ad sensum expositum.
Quandocunque ergo dicitur quod humanitas Christi suscepit *
predicaciones huiusmodi, intelligendum est quod Christus 10
secundum illam sic suscipit.
objeetion iTi. 3° principaliter arguitur ® deducendo multiplicia incon-

personaiity nor veniencia ^ que secuntur. Nam primo videtur quod nedum

individualitv in

the being which idem est assumens et eciam assumptum, sed quod assumens

isaspumed;) then

the assumer, the est assumptum, creaus est creatum, causa 1 suum causatum ; rc 84bl

creator, the cause _ ' ' u j

are respectiveiy ymo si Dominus lesus Christus sit assumptus, tunc et Deus

identicalwnhthe ■*■

thing assumed, assumitur, sicut ' humanitus humiliatur '^ : et per consequens

created, caused ; jr i

assumTd ^°^ ^* secundum duplicem naturam fuit duplex Christi assumpcio :
ymo si nature tam distantes ydemptificari potuerunt, multo
evidencius ypostases, que in natura magis conveniunt, tanta 20
ydemptitate uniri potuerunt.^

Eepiy- Ad illud conceditur quod sicut natura divina est generans

As in the Trinity ^

there is in tiie et generatum, et natura specifica humana cum sit homo pater

divme nature . .

begetter and et eius filius, ct per consequens efficiens ^ et effectum ; sic

begotten, and m -^ -^ '

humanity (eoi- Yerbum commune ^" ad hec tria deitas, corpus, et anima est 25

lectively) father ' •'^ '

and son; so the gim^i assumens et assumptum ; et racione communicacionis

Word ^ '

personalis, que distinguitur a duabus prioribus, in quibus est
communicacio naturarum, suppositis '^ istis, conceditur quod
assumens et assumptum, quamvis in Trinitate non generans,
sed illud quod est gignens est genitum ; et sic non communis 30
humanitas, sed persona, gignit et gignitur. Ideo aliter

^-^ ideo cum sic dico homo A B C ; ideo sic cum dico hoc 0 ; forsitan aut sic aut hoc

omittendum. ^ ad illo intelligendam C.

3 specialiter om. C. * abstractis C. ^ suscepit 0.

'-^ deducendo ad multiplicia inconveniencia A B ; deducendo at multi incon-
veniencia C ; deducenda mu tiplicia inconveniencia 0.

"-■' humanitas humanatur A B C. *-8 potuerunt om. 0.

9 effectus B C. lo quoad M. " istis om. C 0.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 155

loquendum est in communicacione personarum quam commu- inciuding deity,

^ . soul, and body, is

nicacione ^ naturarum eidem supposito. Yerumptamen licet botu th<! assumer

^ ^ . and the being as-

Yerbum sit assumens et assumptum, tamen non assumitur, sumed.
sed est natura que assumitur. Et conformiter conceditur
5 quod causans est suum causatum, '^ et creans est suum
creatum.^ Nec ex illo sequitur quod idem ^ secundum idem 3
causat se, cum Yerbum solum secundum naturam divinam
causat se secundum naturam humanam. Unde non sequitur,

[0 229a] quod Deus assumitur, quia predicatum assumpcionis | limitat J^^^^ ^^^ qo^
10 ad naturam creatam excludendo actum persone vel nature [he\^5sumption°is
divine assumpto competere : et aliter non esset concedendum of ^''thr^created
quod Deus assumitur, nisi quia vel * natura vel persona "^ ^^'^'
divina assumitur, ^ quorum utrumque cum sit impossibile christ, ■who is a
docet negandum esse quod Deus assumitur.* Et patet quod created, suffeVs,
15 non est color concedendi quod natura divina creatur, assu- nature is not
mitur, patitur, moritur etc. licet Christus, qui est natura fers, etc.
divina, predicaciones tales recipiat ; cum non secundum

[B144a] deitatem sed secundum humanitatem illas sus|cipiat. Et in

isto sopbismate ^ cecatus est ille Clericus in fide devius,' contra The error of

Roscellinus, the

20 quem Anselmus feeit librum De Incarnacione ; credidit enim Nominaijst, is

^ ■ answered by An -

si natura divina sit homo, tunc et omne, quod est natura divina, seim in his De

' ' ^ Incamatione.

est homo, ^ et per consequens confuse quelibet persona divina

[A 95a] est quelibet, vel tres persone ® divine sunt tres homines ; |

ignoravit enim naturam rerum communium. Licet autem

25 negetur quod Deus assumitur, conceditur tamen quod Deus
subicitur, humiliatur, et sic de similibus predicatis formali-
bus ; generari quidem vel nasci non solum competit supposito
sed nature. Ideo conceditur quod Christus, sicut est duplex
essencia vel natura, sic habet duplex esse et duplicem nati-

30 vitatem : et ^ iuxta illos qui restringunt racionem filii ad sup-
positum vel personam, tunc tantum una est filiacio in Christo,
sicut tantum inest sibi una personalitas, ita quod filiacio

^ personarum add. C. ^-^ et creans . . . creatum om. 0. ^ illud A.

* vel quia codd. omn. ^-^ quorum . . . assumitur om. B.

* sophistice A B C. ' Nestorius add. A B ; devius . n. contra C.
^-'' et per vel conse quelibet persona divina est quelibet tres persone 0.

9 et om. A B C.

156

JOHANNIS WYCLIF [Cxe. IX.

humana accidit ^ filiacioni divine, sicut singularitas hominis
accidit personalitati ^ divine. Et sic filiacio humana in
Christo simpliciter ^ non est filiacio ; cum, multiplicata
filiacione que est racio filii, multiplicarentur et filii ; sed est
genitura temporalis. Aliis autem | plus ^ placet, cum quibus [C 86a]
christ has a two. et michi, quod est dare in Christo ^ duplicem filiacionem,

lold nativity, a ' ^ ^ »

twofoid fii^a^t|™j sicut et duplicem nativitatem, non autem duplicem personali-
essence. tatem, cuius racio est nasci, sicut et mori competit persone

® Christi racione humanitatis et non per se ^ primo illi nature.
^ Ergo per idem vel evidencius filiacio competit supposito 10
primo racione nature, et non primo illi nature.' Et hoc
sentenciant moderni, qui dicunt, quod natura assumpta non
est filius, sed per eius dimissionem ^ Maria potuit ^ duos filios
habuisse sine actu gignicionis duplici, vel sine hoc quod illa
natura fuit filius Marie pro instanti aliquo vite sue, cum 15
senex inciperet esse filius hominis, quando inciperet dimitti.

Licet autem talia ludicria sint impossibilia, tamen videtur
probabile quod Christus racione humanitatis habeat filia-
cionem humanam, sicut racione eiusdem nature habet nativi-
Discussion of the tatem '" temporalem ; potissime cum filiacio sit realis relacio 20

filiatio of Christ

(a) etema, persone " in genere sicut alia accidencia Christo humanitus

(6) humana.

dependent a parente temporali : non sic autem personalitas
(Persona = per absoluta, cum persona dicitur ethimologice per se una : illa
ergo non dependet relative ab extremo, nec ab actu tem-
porali, ut nativitas, concepcio, sive gignicio. Unde vel 25
oportet dici ^^ quod filiacio eterna accidentaliter sit filiacio
hominis, vel quod filiacio hominis non sit filiacio. Se-
cundum non est dandum cum iste terminus hominis vel
humanus non distrahit. Primum autem ex hoc videtur
deficere quod filiacio eterna non potest fieri filiacio tempo- 30
ralis. Christus ergo habet in se tot filiaciones quot parentes,
sicut Petrus in se tot proporciones duplas et similitudines

^ accidat A B C. ^ personali 0. ^ simpliciter om. A B C.

* plus om. A B C. ^ in Christo om. B. *-^ Christi . . . per se om. 0.

'-^ ergo . . . nature om. A B C. ^ dimissionem 0.

' potuit om. C. 1" filiacionem AC. " P se [i.e. per se) 0.

^^ oporteret dicere 0.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 157

quot rebus ipse ^ duplus vel similis est. Et sic ^ cum loseph

fuit pater eius, ut patet ^ testimonio beate virginis Luce 2° ; ^^^^ "• **•

* ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te ; ' patet quod
Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacionem

5 legitimam putativam ; non autem fuit filius adoptivus, cum
non potuit esse filius perdicionis, et illa potencia vel imper-
feccio presupponitur ad filium adoptivum. Verumptamen

* predestinatus est Filius Dei,' ut dicit Apostolus ad Rom. 1°. '^o^- i- *■
^ illa quidem creatura ordinata est eternaliter esse Dei Filius

10 naturalis ut^ sepe dicit Augustinus, et recitat eum Magister
3°* Sentenciarum Dist. 6»,

Eedeundo ergo ad • propositum conceditur quod Christus To resume tbe

general argu-

assumitur, sicut incepit esse et aliquando non fuit; ^et nega- ment; aithough

' ^ / ... G°^ is not as-

tur® quod Deus assumitur vel aliquando non fuit,® licet ille sumed, Christ is

-^ ^ assumed.

15 sit Christus. Et movet me inter alia anathema, quod Augus- So Augustine,

' ^ " who anathema-

tinus in Exposicione Fidei illud negantibus imprecatur : *'^^^ *^°^® "^^"

^ o r deny the propo-

* si quis, inquit, dixerit atque crediderit hominem" lesum ^an^fihrlst^^jesus
Christum a Filio Dei assumptum non fuisse, anathema sit.' ^^^ assumed.

Quod si obicitur quod alius sit sensus quem ® verba pre- And this is

^ _ ^ _ CathoUc truth.

20 tendunt, dico quod ad sensum catholicum, quem et ' ipse

conceperat, loquor. Ego puto quidem me in recta logica

et philosophia huius sancti dimissis sophismatibus ^^* seripture

[A95b] sacre contrariis | educari.^" Christus ergo assumpsit homi-

[C 85b] nem et non Deum, | licet ille homo sit Deus. Nec est color

25 negandi quod Deus sit exinanitus,^^ passus, humiliatus, et
sic de predicatis creatis. ^'^ Et sic negatur,^^ quod Deus
assumptus est; predicatum enim assumi limitat ad suppo-
sicionem simplicem ^^ pro natura, ut — si Deus assumptus
est, tunc est deitas" — sicut homo assumitur ex hoc quod

30 humanitas est assumpta. Ulterius cum " assumpcio respicit

^-^ duplus sit et sic 0. ' ut patet om. B.

3-^ illa quidem creata naturalis ordinata est etemaliter esse filius dei ut A B ;
illa ordinata est eternaliter esse dei filius C. * 3° om. 0.

^-5 et negatur . . . non fuit om. C 0. ^ negetur A B. "^ dominum A B C.

^ quam A B C ; quem in margine iterum distincte alia manu add. 0.

9 et om. A B C. \o_\o scripture contrariis educare A B ; haee verba om. C.

11 inanitus A B C. \i_vt. et sic negetur A B C ; et si negatur 0.

i3_i3 pj.Q _ ^ ^ deitas om. C. ** quod B C.

158 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

naturam, conceditur quod, sicut duplex natura a Christo
assumitur, scilicet corpus et anima, ^ sic duplex f uit ^ in
Christo simplex assumpcio et una completa ad humanitatem
principaliter terminata. Nec^ exinde sequitur quod aliqua
illarum posset esse non existente reliqua ; ^ sed ordo nature 5
extitit inter ^ illas, ut assumpcio anime fuit prima ; et
mediante illa assumptum est corpus ; et tercio ex his | unita [B 144b]
est completa humanitas, et totum in eodem instanti temporis,
quo iste nature incipiunt esse.*
there'is a person- Quoad ultimum de ydcmptitate constat michi quod nume- 10

al identity of dif- ., . niiTKn it t rn nnnv-i

ferentnatures, as rose evidencie vo|lant hodie * ad probandum per locum a 1*^*™°]

in tbe Trinity .... - • tti t .^ . . .

there is an iden- simili quod quidlibet ^ potest ydemptifican cuilibet, si 'natura

tity of persons in , .

the prima es- propc nichil potcst fieri '^ Deus : exinde enim concluditur

sentia.

quod Deus quamlibet naturam creatam potest assumere, et
sic de multis inaniter geminatis. TJtrum autem ydemptitas 15
personalis naturarum disparium in Christo sit maior quam
ydemptitas personarum^ in eadem natura simplici, est diffi-
cultas. Certum tamen est quod iste ydemptitates sunt
disparium racionum et ydemptitas Trinitatis in prima
essencia, cum presupponitur ad omnem aliam, est maior 20
quam reliqua, licet non in proporcione racionali.^ Quoad
instancias factas per locum a simili, patet ex dictis quod
similitudo non est probabilis.
To expiain how Sed dimissis arguciis queritur communiter racio diversi-
mustieavesubtie tatis, quam cst difficile placide assignare, cum sit de funda- 25

discussion and ,. .

faii back on the mento uature ; ut quare Deus agens libere contradictorie

fundamental . .^, ^ ,. . .

factsofthedivine adextra potuit illud tcmpus eternum, et non aliud nisi

nature and the

divine -wiii ; eius partem producere et sic de similibus. Prima ergo pars
questionum huiusmodi vel non habet causam," vel conse-
quitur essencialiter ad Deum, sicut passio ad subiectum. 30
Causa autem negative, que est secunda pars questionis,
absolute necessaria est per se divina essencia. Cum enim ^^

^-1 sic duplex sit A B C ; sicut duplex fuit 0. ^ nec om. 0

^-^ sed est ordo nature inter A B C. * cipiunt C ; esse om. 0.

* hodie om. C. ^ €[4*id libet (sic) rasiira alia manu add. A ; quelibet B ; quilibet C.
■'-' natura proprie nichil potest fieri B ; natura prope nichil fieri posset 0.

* personarum om, B. ^ naturali C 0. '° parte 0.
*' causam om. C, ^* enim om, A B C.

Cap. IX.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 159

non potest fieri quod due persone fiant eadem persona in
numero, ^aut due nature eadem natura in numero,^ vel quod
Yerbum aliam naturam assumpserat ; ^ patet quod solum Deus
est causa huius, Quod si dicatur adversarium eque faciliter
5 sustinere oppositum sicut illud a nobis fingitur, dicitur quod
tales contenciones sopbistice secundum Apostolum sunt nimis Tit. iii. 9.
inutiles, et ideo debet tbeologus ipsas abicere ^ tenendo illud ^^ the^^Chri"^
quod fides Christiana, scriptura sacra, et sanctorum doctorum g^^ j^^^''' ^°^^
consors sentencia ab antiquo nos edocet. Et in omni secta autboritrorthe

10 sunt multa credita* que nec sufficiunt nec expedit protervo ^s^^eo^t^^.^^^the^^rrare

deducere, * In hoc tamen ^ excedit secta Christiana quas- f^wardf ta the

cunque alias, quod maxime archana sue fidei copiose probari the"mysterierof

[C 86a] possunt, miracula | explanari in naturali lumine evidenciis et be abundantiy

exemplis philosophicis, necnon omnes impugnatorum argucie piained' by light

15 evidenter tolli eciam ex naturalibus et propriis eorum prin- iuustrated' by
cipiis. Tlt triplex exemplum ® ponitur quod fidelis poterit evidenee and ex-

,., ,, . .. .. T-,. amples, and the

manuduci ad credendum mcamacionis mistenum. rrimum subtie objectors

refuted on their

quomodo duo accidencia diversorum generum, quorum nuUum own ground.

^ ... Thusthemystery

secundum genus potest esse reliquum, sunt idem subiecto of the incama-

^ ^ tion may be illus-

20 ut quantitas et qualitas ; non quod ''sint nature, res, sive trat<!d by three

■*■ ± ' X analogies.

substancie'' que possunt a subiecto et^ a se invicem separari, i- Twoaccidents,

^ r sr ' g g quantity and

sed quod eidem subiecto inest esse quantum et quale ; sicut no^^se^^arate^^ex^
eidem supposito Verbi inest esse tam Deum quam homi- the"ame"s the^ir
[A 95c] nem, 2^? exemplum propius est, | quod eidem ^ essencie ^^''■'Matter and
25 corporee inest posse igniri, quod est materia prima, et acci- them'seiveJ,^may
dentaliter esse ignem quod est forma ; et sic materia et ® "'^® essence.
forma tam dispares sunt eadem essencia, ^"que adventu forme
sit aliud quam prefuit ; sicut humanitas et deitas sunt eadem
persona,^" que est aliud quam prefuit. 3™ exemplum pro- 3. The union of
30 pinquissimum creatorum est de unione ypostatica corporis
humani ad animam. Nam eadem persona est tam corpus

^-1 aut . . . numero om. B. ^ assumat 0.

^ ipsas [corr. al. nian. ipsis) abicere A ; ipsis obicere B ; ipsis abicere C.
* tradita AB C. 5_5 gt i^ hoc tantum A B C. •* exemplum om. 0.

' sint vere res sive substancie A ; sint nature res sive substancie B C ; sic^ n®

Imite sbe (sicut nature limitate substancie }) 0. * et om. A B C.

^ idem 0. xn \q que adventu . . . persona om. ABC ; qne ad^^etu etc. 0.

160 JOHANNIS WYCLIF [Cap. IX.

and soui in the quam anima, aliud propter corpus et aliud propter spiritum,

person of man.

sed non alius. Proporcionaliter est de Christo, qui est
duarum naturarum utraque. Nam sicut eadem persona
hominis nunc est tantum spiritus, nunc cum hoc aliud quia
corpus ; sic et Christus necessario est deitas sed contingenter 5
humanitas. Raciones autem alias diversitatis et alias con-
veniencias scit peritus satis elicere et raciones oppositas plane
dissolvere.

Cap. X.

\_Suadet 12 evidenciis qiiod humanitas assumpta sif
Christus; et hoc rohorat doctorum testimoniis et exempUs.

The proposition that the humanity assumed is Christ
proved hy tivelve arguments ; and supported hy the
authority of the Fathers.']

Quia maior pars variacionis in ista materia stat in metha- 10
The modems say phisica de humanitate assumpta ; ideo expedit iuxta ponere
manity of Christ sentsncias contrarias supradictis. Dicunt enim modemi
aithough it is a concorditer ^ quod humanitas Christi nec est homo, nec

reasonable sub- . ... ...

atance compnsed suppositum, vel pcrsoua, ucet sit substaucia racionalis

ofbodyand sovl;

(cf. p! 127, 1. 12) 2 composita ex corpore^ et anima, que sunt partes hominis 15

because by the

hypostatic union Jesu Christi : sed dimissa illa natura suppositacioni proprie,^

Christ's human- ' _ ^^ r r >

ityisunitedtoan 4 -^^ possit per possibile * Quod maneat non assumpta, tunc

alien substance ;

and this annuis fQj-g^ homo ct modo non est homo. Ideo dicunt quod dif-

the negative con- ^

^^osttata°^su^^o'. fi^i^io hominis negacionem includit formaliter, ita quod
which is^a^necer. descriptive homo sit substancia ex corpore et anima intel- 20
defi^Hion of hu- lectiva composita " non suppositata suppositacione ^ aliena.
manity. -g^ ^^.^ ultima dififerencia deficit nature assumpte cum

^ concorditer om. A B ; conco C. ^ goncorpe ex cor® C.

3 Pp^ {i.e. prope) 0.

*--* ut posito proporcionale A ; ait posito per possibile B ; ut posito possibile C.

* composit 0. ® suppewteta (rasMra al. man.) A; supposicione B C.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. ] 61

suppositatur suppositacione Verbi ; ideo ^ stante assumpcione
ypostatica non est homo.

Ista sentencia ^ iam famosa est michi et forte aliis magis This is a harder

saying than the

difficilis quam aliqua sentencia antiquorum doctorum superius oider doctrine.
5 inculcata. Primo ergo videtur quod Christi humanitas non
suppositatur suppositacione aliena : nam ^ nec est nec fit
suppositum : et omne suppositari est fieri vel esse suppo-
situm : ergo non suppositatur. Preterea si aliqua supposi- "^^^^^ ^doM^^not
tacione suppositatur cum illa ^ nuUi alii creature * conveniat, ^taUo aUena^°^^'
10 videtur quod sit suppositacio sibi propria, et sic non ali-
[C 86b] qualiter | aliena. Confirmatur ex hoc quod suppositacio
qua suppositatur formaliter est solummodo temporalis et per
consequens dependet ab illa humanitate, sicut accidens
respectivum dependet essencialiter ab extremo. Quod si

[B 145a] dicatur suppositacionem illam | esse suppositum Yerbi, tunc
indubie cuiuslibet suppositi creati suppositacio dependet a
suppositacione aliena, quia a supposito increato et ad illud
finaliter terminatur ; et per consequens nullum esset suppo-
situm creatum.

[0 229c] Sed hic dicit Doctor Subtilis super 3° Sentenciarum | ™ reference

■l ' to suppositation

Dist. l^ Questione articuli 3^ quod est dare Hriplicem nega- w,^jsherthree
cionem, sicut et triplicem dependenciam pertinentem. Ali- ^°™^ "with'^'^
quid enim® actualiter dependet a suppositacione aliena, pondin°g to°e^Ich^
quando est natura completa suppositi nature superioris ; ut ' ^'^^^'^ '

25 humanitas Christi "^ non est suppositum, sed natura suppositi
Yerbi; et si Yerbum faceret ipsam esse non naturam per-
sone ^ superioris, tunc esset suppositum et persona. JSTichil ^
ergo deficit ad hoc quod sit persona nisi ista negacio quod
non est natura suppositi superioris nature. Ideo suppositacio,

30 quam habet in potencia terminatur suppositacione Yerbi,
que non actu sed potencia est aliena a suppositacione nature
humane. 2^ dependencia vocatur potencialis^"; quando scilicet 2, potentiai:

1 ymo B C. ^ sentenciam 0. 3 gt iam 0.

*-* nuUi n^ {i.e. nature) 0.

* dare om. B. ^ enim 07n. 0. "^ Christi on. 0.

* P® codd. omn. : quod compendinm etiam per se signijicare potest.
9 vel 0. 10 personalis A B C.

11

162 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

natura racionalis dependet a supposito increato a quo potest
assumi, sed nondum assuraitur in unitatem | persone ; sed [A95d]
et talem negacionem oportet naturam creatam habere, ut sit
depmden"e^^ pcrsona ^ hominis. 3^ est dependencia obediencialis,^ qua
Ust of Miese\o omne suppositum substancie essencialis dependet a qualibet 5

the huinanitv • , j • •? j. i. • • -i. i.

assumed in the persona increata, sed eciam •^ potest assumi m unitatem

incarnation. •,• • j.- j. -j. • • j t i_ l l

suppositi mcreati, ut sit commumcacio * ydiomatum, et ut
ipso facto natura persone increate vere Deus sit lapis vel
lignum vel cuiuscunque speciei ^ substancie individuum ;
sicut Deus iam est individuum speciei* humane, licet natura 10
talis non possit esse ^ persona divina.
Arguments to Dimissa autcm contencione verbali, quod suppositacio

prove that the _ _ _ -^ ^

assumed human- Verbi non est aliena a suppositacione nature assumpte, cum

ity is (the man -^ ^ ^

Christi.e.) man. iiia non sit ; arguitur primo contra illud^ per hoc quod
. .,, omnis homo-non-Deus per se est homo : omnis natura 15

1. P.very com- •-

tire^ is^in^Uself i^^™^^^ completa nou assumpta est homo : ergo omnis talis
(per se) man. natura pcr se est homo, et per consequens non potest vicissim
nunc esse homo et nunc non-homo. Maior licet sit famosa
apud philosophos potest ® ex hoc patescere, quia aliter hu-
manitas non esset species vel quiditas cuiuscunque persone® 20
hominis ; cum potest manere idem quod est modo ^° et non
homo. Non ergo predicatur homo in quid de aliquo sup-
posito " humano ; et per idem nulla potest esse per se
species in genere substancie, cum omnis substancia potest
esse idem quod est, et non esse individuum huius speciei. 25
i. Everything Item impossibile est aliquid esse accidentaliter alicuius-

requires an acci-

dentai difference modi '' nisi sibi insit accidens a quo est huiusmodi formaliter

to constitute it

formaiiy what sicut patet ponenti respectus et accidencia distincta : sed

omnis homo iuxta hanc | viam accidentaliter est homo : ergo [c 87a]
the aforesaid ne- est dare formam accidentalem qua est homo formaliter. Sed 30

pation (p. 160, 1. ...

21; eaiied uiiima et hoc concedunt plurimi dicentes quod in assumpcione

differencia by j. j. j.

the objector, ypostatica negacio supradicta corrumpitur et in dimissione

1 pars A B C.

* obediencialis om. A B relicto xii litterarum spatio : et sine spatio om. C.

^ et 0. ■* communicacio om. C. ^-^ substancie . . . speciei om. 0.

* posset A B C ; possit persona om. esse 0. '^ idem A B C.

^ potest om. 0. ^ per se B. ^" numero C.

" supposito om. 0. '^'^ modi om, A B C.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE.

163

Ypostatica generatur : et per illam est homo f ormaliter is not such a dif-

•^ -^ ^ ^ ference ; for a

aliquid positivum, ut nichil, in quantum caret visu vel non negation being

i- i ' ' -1- nothing cannot

habet hoc vel illud, est aliquid. Ex quo sequitur quod ["'^^^^tjj^i""*^'*
nichil in quantum homo vel persona hominis est aliquid and^ not^^Tffect
5 vel alicuiusmodi ^ positivum ; cum quicquid aut cuiusmodi- the^ tKsumed
cunque - homo nunc est, assistente negacione quod no7i q^j^^^^^ ^*
suppositatur ^ suppositacione aliena, potest esse adveniente
suppositacione aliena ipso facto non^ homine vel persona.
Quod est contra Augustinum 7° De Trinitate 9° volente,

10 quod persona in quantum huiusmodi, est aliquid, non ad
aliquid. Si ergo nemo potest fieri qualis aut quantus nisi
moveatur, multo magis nemo potest fieri homo cum hoc
quod non exinde moveatur ; aliter enim non esset generacio.

Item eo ipso quod forma inseparabilis inest * mere for- i"- ■^■'|^™^" jjj,ie

15 maliter alicui, ipsum denominat^: sed humanitas est forma [or'^^^ '^^^'oh^be-
inseparabiliter existens cuicumque nature humane : ergo si ^"^'"''^"o^^ "one
inest alicui singulari nature ipsam denominat ^ : sed non °^^^^ '■
potest denominare quicquam primo f ormaliter nisi hominem :
ergo, si inest nature create formaliter, ipsa est homo. ® Cum

20 ergo humanitas manet continue in natura humana assumpta,
videtur quod stante assumpcione erit homo continue sicut
prius. Minor videtur ex hoc quod omnis homo est formaliter
humanitate homo, sicut mobile movetur motu formaliter,
album denominatur albedine, et paciens passione. Humanitas tiierefore to pre-

. dicate humanity

25 ergo manens post unionem denommat^ formaliter Christum of christ is to

assert that he is

esse hominem et non dicta negacio : ymo cum ipse sit "^ homo man.
nobiscum univoce et in ' sua racione, non oportet negacionem
ponere, sed ipse humanitate est homo formaliter, videlicet ^
[A 96a] quod eadem sit racio cuiuslibet fratris sui. Ipse enim ] non
30 potest suppositari suppositacione aliena, nec negacione ; sed
humanitate oportet ipsum esse singulare speciei humane
formaliter : ergo per idem et alios univoce consimilis
speciei.

1 modi om. AB C. ^ supponitur A B C. ^ in 0.

* inest om. AB C. * denominant AB C. ^ et add. B.

'-'' homo unitate in {spaiio viii litt. relicto) AB ; homo unitate in C.

8 y£ {i.e. unde) 0.

164

JOHAXNIS WYCLIF [Cap. X.

iv. Humanity Item iuxta dicta Be JJniversalihus omuis humanitas est

consists in a

human supposite suppositum humanum esse hominem : sed, posito quod

being nian;

and the Word, Yerbum assumat ypostatice naturam Petri, manebit ista

by assuming hu-

manity, assumed assumpta humauitas : ergo manebit quod idem suppositum

nian ; not the ^ ° •■■ ^ '^

afread °^ ' t'^"^ ®^^ homo ; et sic personam manentem personam Verbum 5
^^ntihTfonn^of assumeret. ^ Pro assumpto non est facile fingere, quid sit
"be^^^esseD^ce ^ of ^^^'^^^^'^^' I ^^^"^^ Apostolus vocat ' formam servi,' ^ nisi [^ ^^^b]
^^^' esset ^ hominis vel humana essencia. Et ex isto * videtur

quod alia nova humanitas ® incepit esse homo, quando
Christus incepit esse homo, humanitate * Petri extincta per 10
assumpcionem ; quia quod Verbum est homo, tunc incipit ^
esse et quod Petrus est homo tunc desinit. Ex quo | patet [C 87b]
quod non assumpsit naturam Petri, cum illa natura manet
modo "^ tantum distans a Verbo ut prius. Nam illa res, que
prius ® f uit suppositum Petri, nec est natura nec persona 1 5
divina, nec est homo modo sicut nec Christus est natura
humana : per antecedens ^ vero ista res et Christus con-
veniebant in specie sic quod uterque fuit homo ut suppono ^*':
Nor is the word ergo maior fuit conveniencia tunc quam modo. l^ec valet

wau in any equi-

Yocaisense, dicere quod Christus est homo formaliter non negacione ^' 20

otherwise tnan ^ ^

other men. uec humanitate, sed ypostatica unione ; quia sic f oret racio

qua ^- Christus est homo multum equivoca a racione qua
quicumque alius est '^homo; quod indubie sequitur " mul-
tiplici racione. !N"am quilibet alius homo dicitur forraaliter
homo I negative " et per consequens racione increata ; [0 229d]
Christus autem dicitur homo per unionem ypostaticam, que
nulli alii potest competere.

V. christ is per Item quilibet alius homo a Christo ^^ est per se humanitas ;

ae humanitns as

other men ; Christus secundum istam viam non potest esse humanitas :

ergo non est univoce homo cum alio. Maior patet ex hoc 30
quod licet omnis homo per accidens sit homo, tamen eo ipso

1 et ndd. A B C. ^ servi om. B. ^ esse A B C. * quo B.

^-^ incepit quando Christus incepit esse homo humanitate A B C ; incepit esse homo
humanitate 0. ^ incepit C 0. ^' non B.

® prius oin. 0. ^ per ante A B C ; per an 0. ^" supp° A B C.

1' non negacione oni. 0. '- quia 0. ^^-^^ homo et dubie sequitur quod 0.

^^ negacione A B C ; netie 0. '^ Christo om. 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 165

quod est ^ humanitas, cum iuxta hanc viam post assump-
cionem manebit non homo sed humanitas : sed cum illa
humanitas non inceperit ^ esse per assumpcionem, sequitur
quod prius manserat iste homo. Hoc 2° confirmatur ex eo
5 quod omne per accidens ^ oportet reduci ad aliquid per se ^ :
sed Petrus est per accidens homo : ergo est prius per se
aliquid, quod potissime foret humanitas. 3° per istud * quod
ista humanitas adequate individuatur ex eisdem principiis
ex quibus iste homo : ergo sunt idem : non ergo potest esse
10 ordo causandi inter eos. Et consequencia principalis ex hoc eisehe is not of

the same nature

videtur quod, dato antecedente, Christus et quicumque alius as other men ;

(and then hu-

homo non forent eiusdem nature univoce. Nam quilibet inanWia cannot

he predieated of

alius homo foret natura humana in recto : Christus non c\iT\s\.casurecto,

as Dezis can only

potest esse natura humana sed nature humane : igitur sicut '^^ predicated of

^ ° a. creature casu

15 Deus non predicatur univoce de creatura, de qua solum "^^^S"";)
dicitur in obliquo, et de persona divina, de qua dicitur in
recto ; sic nec humanitas dicitur univoce de Christo et aliis :
et per consequens non sunt univoce eiusdem nature : ymo
cum humanitas sit nomen competentissimum speciei per se

20 predicatum de suis suppositis ^ et non homo, humanitas
autem non potest predicari in recto de Christo, videtur quod
Christus non sit eiusdem speciei cum homine. Confirmatur
ex hoc quod Christus non potest esse ® alicuius speciei :
ergo Christus non est singulare '' speciei humane. ^ Nam in that case

° _ ° ^ Christ i8 in fact

25 per adversarios non potest esse ^ aliquid nisi deitas, sed^ ""tofthehuman

^ ... species at all.

[A96b] ipsa ^° non | pot^st esse aliquid speciei humane ^ : ergo
Christus non potest esse aliquid speciei humane. Si enim
deitas foret illius speciei, tunc foret causabilis passibilis et
activa, sicut alia individua speciei : quod est impossibile. gretsthatintime

. ... . . past, instead of

30 Ideo, si non fallor, repugnat isti vie,^^ quod Christus sit worrying himseif

. . ,.. . . . . , about the dis-

eiusdem speciei cum alns. Et m ista methaphisica vellem tinotion of acci-

dents, (cf. p. 162,

me studuisse, quando sollicitabam ^^ me, si quantitas, motus, i. 28)

1 e' {rasura) e A ; euj B ; euj est C. ^ incepit B ; incipit 0.

^-' oportet alicui per se C ; oportet inniti alicui per se 0.

* ex isto B ; per idem 0. * compositis 0. ^-^ alicuius . . . esse om. 0.

' simpliciter C. *-8 nam . . . humane bis AC. ^ sed om. 0.

10 ipse C. 11 die 0. i^ sollicitabor AB C.

166 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

iie did not study et cetera accidencia distinguantur. | Subtilior enim est dis- [C 8

the 'metapbvsic' . . . . ^ ....

of thedistinction tinccio humanitatis a Verbo quam accidentis buiusmodi a

of the bumanity

from tbe vvord.) subiecto ; cum ^ secundum moderniores " Petrus inficians ^
in ista hora per assumpcionem et dimissionem potest esse
homo et post non homo * sine * generacione vel corrupcione 5
alicuius rei vel motu aliquo pertinente ; quod non contingit
eciam de relacione.

-n. if the as- Item iuxta nunc tacta, si illa humanitas non sit Christus,

sumed humanity ' '

andifchrist^bus ^^^ Christus tam extrauee differt et essencialiter et person-
fn^^^sencT^and ^l^t^^'' ^^ i^l^ 5 ^''^^*^ Christus per incamacionem non est 10
tbrou"b'theSn^ aliquid' uisi quod fuit eternaliter, cum sit solum deitas sicut

carnation Christ . j • j •j. i. • i. t j.

is not anytbing ^nte : sed lu deitatc non univocatur cum aliqua creatura :

otber than he •^•ii ^- • i a j. r^T • j. • • j.

•«•asbefore.being ergo nichil vel uou aliquid^ est Christus, m quo univocatur
there can^ be no cum aliqua creatura.^ Sequitur enim — Christus est univoce

iiJiivocation, i.e. , ,.. ,. ,.. ■, ,. . ,

iiotbiMK can be homo cum anis : ergo est univoce anquid cum aiio — sicut 15
christ in the a simili,^" si Christus sit univoce albus cum Petro, tunc est

sanie sense as of . ......

any creature. uuivoce coloratus, et qualis cum eo, et ita de ams generibus
quibuscumque. Et sequitur — Christus est univoce aliquid
cum aliqua creatura ; ergo " aliquid est Christus in quo ipse
univocatur cum aliqua creatura — quod non esset possibile,^^ 20
si solum deitas foret Christus : oportet ergo speciem hu-
manam, que est communis humanitas, esse Christum ; et
per consequens non solum naturam divinam, cum illa sit
natura plurimum separata a natura humana : ymo cum "
nulla substancia secunda inest supposito nisi mediante sub- 25
stancia prima, patet quod non communis humanitas foret
Christus, nisi singularis '* humanitas, que natura assumpta
foret ^* Christus : patet igitur,^^ si Christus sit eiusdem
speciei nobiscum, quod ista species in athomo ^^ vel individuo
foret Christus ; et sic aliquid, quod non eternaliter fuit 30

1 tamen AB C. ^ modernos 0.

^ inficiens A B ; infi in ista C ; infinicies 0. * homo om. A B C.

5 sive {corr. ex sine) A. ^ potencialiter 0. ' aliud B.

^ aliquando C. ^ ergo non aliquid . . , creatura iferum A B C.

10 inassimili B 0. i' et 0. 12 gt add. 0.
i^ st (sicut) add. 0.

11-1'' humanitatis (que est natura in rasura) humana foret A ; humanitatis que est

natura humana foret B C. i^ ergo AB C.
18 athopio B ; in cum lacuna C ; attomo 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 167

Christus. Et sic intelligit Augiistinus Enchiridion 29°,^ Augustine's doc-

trine is that

' Utraque, inquit, substancia, divina scilicet atque humana, either substance,

^ ' ^ ' ' ^ / the divine and

Filius est unicus Dei Patris omnipotentis, de quo procedit the human, is

Spiritus'^ Sanctus ; utraque^ unus, sed aliud propter Verbum,

5 et aliud propter hominem.' Unde prius 28° * miratur quo-

modo ille homo fit* una persona cum Deo. Et in libro De

Predestinacione Sanctorum bene post medium : ' lUe, inquit,

homo ut a Yerbo Patri coetemo in unitate persone assumptus

Eilius Dei unigenitus esset ! Unde ^ hoc meruit ? Eaciente,

[B 146a] inquit, et suscipiente Deo Verbo '', ipse homo, | ex quo esse

cepit, Eilius Dei unigenitus ® esse cepit.' Ideo ut exponit

13 De Trinitate 37°. ' Gracia Dei in hoc commendatur

quod Christus tanta unitate Deo sit coniunctus,^ ut una cum

[C 88b] illo persona Eilius Dei fieret, nullis | eius precedentibus

15 meritis.'

Sed hic datur duplex responsio. Prima quod non est The author's op-

ponents would

equivocacio vel univocacio nisi in signis solummodo, et sic lepiy

^ ° _ ' _ 1. Thatunivoca-

nuUa res est quicquam univoce sive equivoce, sed signa tion and equivo-

^ ^ i ' o cation apply to

dicuntur quedam equivoce et quedam univoce. 2^ responsio signs{i.e.words)^

20 modernorum doctorum stat in glosa Augustini et aliorum sic ^^^'l^bL Aurus-

loqueucium, quod ipsi non intendunt ^" naturam assumptam ^ean^^not^^^that

esse Verbum sed naturam " Verbi. sumer''ir The

Contra primum verbale sophisticum non delector pro ^^ nunc nature oi the

[A 96c] arguere, quia intencio loquencium de | rebus univocis est cog- y, °'^ xhe first

25 noscere, si res similes in racione vel quiditate communicant, ticai evasion.

vel si de creata essencia Christi est quod ipse sit homo, sicut terms, peopie

. .,.,.. , mean to express

est de essencia cuiuscunque alterius smgularis hommis quod
sit homo. Aliter enim secundum verbales logicos non predi-
caretur iste terminus homo in quid de Verbo et secundum
30 rectam methaphisicam; nisi Christus^^secundumhumanitatem,
vel secundum quod homo sit aliquid sit " sic quod humanitas

1 nono A B C, ^ Spiritus om. A B 0 ; 9p«fl scus C.

^ utrumque 0. * 28 om. spatio relicto C. * sit A B C.

6 cum add. A B C. " deo oum vorbo A. ® unicus 0.

5 conuictus {forsitan pro convinctus) 0. ^" intendunt in margine A ; om. B.

11 sed natura A B C ; secundum naturam 0. i^ pro om. A B C.

'3 nisi ChrLstuB om. 0. '* sit om. 0.

168 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

a reai identity sit causa, Quare ipse est idem.^ 1 Aliter non foret univoce rO230al

of being: for ...

substanee or homo cum aliis humanitate specifica. Sicut enim- quantitate

gniaity 18 as real ^ ^

as qtxiiity or est subiectum quantum, qualitate quale, et ita de ceteris ; sic

quantity. . -^ ' ^ ^ ' '

substancia vel quiditate est quid v.el aliquid formaliter : et
ita, sicut adveniente qualitate fit subiectum ^ eo ipso quale 5
quod prius ^ non f uerat ; sic adveniente ■* substancia vel
quiditate fit subiectum eo ipso aliquid quod prius non fuerat.
Cum ergo humanitas st per consequens quiditas advenit
Christo formaliter, sequitur quod secundum illam fit aliquid
quod prius non fuerat, et per consequens est *dare, quod 10
aliquid est ° Christus per incarnacionem, in quo convenit
cum homine plus quam ante : et cum quid dicit naturam ut
quis dicit personam, sequitur quod post incarnacionem alia
substancialis essencia est Christus, que ® prius non fuerat :
quia aliter indubie in nullo esset univoce vel conveniens 15
creature plus quam ante. Sicut ergo pertinenter queritur et
solvitur — ■^ Qualis est Petrus post alteracionem,' qualis prius
non fuerat ? — sic pertinenter queritur et solvitur — Quid est
Christus ^ post incarnacionem, quod ante non fuerat ? — ^ et
illud est substancia,^ natura, et essencia creata Dominus 20
lesus Christus, que '" est Verbum esse hominem ; quia
To deny this is aliter indubie homo non predicaretur in quid de Yerbo :

unphilosophical ; . . . .

nec Christus, in quantum homo esset aliquid, quod nedum

and contrary to

the Becretai coutradicit principiis philosophicis, sed eciam Decretali "*

beginning Cum 1.1.1. l >

christus;which Q.i^^ Christus ^^ libro 7° De Hereticis. Quomodo queso 25

anathematizes ^

dicerent ^^ doctores tam veteres quam novi quod aliquid
cepit esse Christus, nisi aliquid per incarnacionem fuerit
factum Christus ? Aliter non oportuit Decretalem libro 7°
De Hereticis sic scripsisse : ' Cum Christus perfectus Deus

1 aliud in ra.iura 0. ^ ergo A B C.

'-•' quale eo ipso quale prius B. * sic deveniente A B ; si adveniente 0.

*-^ dare quod aliquid est A B ; dare quod est C.

* qui («/ rnan. cor>: que) A ; qui B.

'-'' qualis . . . alteracionem ot«. 0. ^ eiadd. 0.

^ et idem substancia A B C. i" qui A B C.

^' Totus hic locus post verbum decretali usque ad confirmatur, ^. 170, l. 15, in codice 0.
omissus est.

^^ Cum Christus om. 0. ^^ debent C.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 169

et perfectus homo, mandamus quatenus ^ sub anatliemate any who deny

the reality of

interdicas — Ne quis de ceteris'^ audeat dicere, Christum non c\msVs exist-

ence as man.

esse aliquid secundum quod liomo — quia sicut Christus verus [secundum quud

■'- ^ ^ hoino). Froni

[C 89a] est Deus, ita verus est homo ex anima racionali et humana yji/ch Decretai

' lollow two con-

5 ^ carne | subsistens.'^ quences.

Ex qua Decretali patet primo quod Cbristus, quia homo, ^^ manSs^smne-
est aliquid quod ante non fuerat ; 2° quod sit univoce he'°^as°bSorl'':''''
homo cum aliis. Nam aliter non esset verus homo ex fnThesamfseifse
elementis * univocis cum aliis principiis fratrum suorum. othermen :^not

10 Aliter enim non esset vere homo, sicut nec Spiritus Sanctus ^*^ ^^hr^^^Hoiy
est vere columba. Habito ergo quod sit univoce homo cum but as a reai
aliis, ut dicit Augustinus in quodam Sermone De Trinitate : stance ;
patet quod est univoce animal, corpus, et substancia cum
aliis ; et per consequens substancia, que est Christus, est

15 univoce substancia cum aliis substanciis creatis : ® et cum
nulla natura divina sit univoce substancia cum aliis creatis
substanciis ' ; sequitur qnod creata substancia assumpta est
^ univoce et Christus cum aliis ^ substanciis. Confirmatur
tripliciter. ' Omnis substancia unica univoce ' subiecta est and thus he is

20 accidentibus cum aliis creatis substanciis : sed illa non potest
esse substancia, essencia, vel natura divina : ergo relinquitur
quod alia substancia, ita quod sit gigas gemine substancie, ut giffas gemine

substancie ;

canit ecclesia. Item Christus cum sit univoce homo, animal, Ps. xix. 5.

Gen. vi. 4.

corpus, et substancia cum aliis est species et genus hominis: et (cf- p- 9- \ 21 ;

'^ ' r to ' and p. 102,1. 27.)

25 omne tale universale est creatum secundum se totum : ergo a created thing ;
[A96d] Christus | est aliquod creatum. Item si Decretalis solum
intelligit Christum esse aliquid secimdimi quod homo ; quia
omnis homo est aliquid, et, si Christus est homo, ipse est
aliquid ; tunc conceditur, quod Christus secundum quod ^ut not a m^ig

(i.e. a real exist-

30 quantus, qualis, vel quomodolibet aliter accidentatus foret ence) oniy be-

■^ _ ^ ^ cause created ;

aliquid ; quod notum est repugnare logice, methaphisice, et
sensui Decretalis. Sic enim dicerent quod omnis homo
secundum quod peccator est aliquid placens : et Christus

^ qts A ; 9^9 B ; gtmus C. ^ cetero B C. ^ carne assumpta vel subsistens C.

* elementis om. spatio relicto C. *-* et . . . substanciis om. B.

^-^ aw univoce homo cum aliis legendum ? '-'' Se substancia univoce C.

170 JOHANNIS ^VYCLIF [Cap. X.

secundum quod homo natus ex virgine creavit mundum, cum

ut sic inanitus sit equalis Deo ^ Patri ; et per consequens

secundum quod minor Patre est equalis Patri. Sed quis,

rogo, hereticus negaret quin Christus, si est homo, est ali-

quid ? Ideo certum est quod nec Decretalis nec hereticus 5

l°lunTu7n ^^uod intelligit sic reduplicativam ; sed ut iste terminus secundum

catesksubjeafve signat causam formalem specificam, que est causa subiectiva,

^'^'^^^- unde Christus sit aliquid ut pugnarius substancie. Unde

videtur michi indubie quod quicunque | concedit de Christo [B146b]
communicacionem ydiomatum et denominacionem univocam 10
accidencium cum creatura, habet concedere consequenter,^
quod Christus sit duplex substancia et per consequens
creatura. Nam increata non potest esse creato accidenti
absoluto subiecta ; quia tunc foret mole magna et specialis,^
ut alie create substancie.* * 15

Further proofs Coufirmatur ex hoc, quod post incamacionem fideles scive-

that after the .

incarnation ruut quid est Yerbum, quod per ante nec Deus sciverat

Christ is some-

thing other than esse Verbum : ergo aliquid tunc fuit* Verbum quod prius

he was hefore. o j.

non fuerat. Infideles ergo nescientes ipsum esse Deum
sciverunt quid ^ fuerat : ergo f uit aliquid preter deitatem. 20
Cum ergo aliqua racio substancialis | post incarnacionem [c 89b]
Verbo conveniat, que non prius convenerat, que non potest
poni, nisi hoc quod Verbum est homo ; sequitur quod hec
sit racio substancialis non aHena a Christo, ut nunc fingitur.
^N^ec soUicitor' aptare verba, ut pertineret volenti contendere 25
cum doctoribus signorum ^ ; quia ex dictis ® patet materiaHter
sentencia et racio Augustini.
And proofs of Illud confirmari potest tripliciter. Primo ex hoc : Verbum as-

quidity in the ^ . . _. . ,

humanity as- sumendo hommem assumpsit aliquid; ergo cum omne assumere

sumed.

sit facere, sequitur, quod faciendo se esse ^° hominem, fecit se 30
esse aliquid ; et per consequens per assumpcionem fuit ali-
quid quod prius non fuerat. 2° confirmatur. Posito quod ^^

1 deo om. C. ^ communitur {al. man, corr. consequenter) A ; commtmiter C.

3 speciabilis B. * v.p. 168, n. 11. ^ fuerat A B C.

® quod B. ' Nolicitor 0. ^ terminorum 0.

^ signis C. ^" esse om. 0. ^' quod om. 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIOISrE. 171

pro instanti incarnacionis Petrus fidelis cognoscat Verbum di-
vinum nunc esse Deum et ignoret quod nunc sit homo ; tunc
patet quod sequitur — Yerbum divinum nunc non est aliquid
quin iste Petrus nunc ^ cognoscat ipsum esse aliquid : sed
5 Verbum divinum nunc est homo : ergo Petrus cognoscit
ipsum nunc esse hominem — . Hic enim non est fallacia acci-
dentis, cum Cbristus, in quantum homo, sit aliquid : et con-
sequens est falsum : ideo relinquitur quod maior : ex quo
sequitur aliquid esse nunc Verbum, quod Petrus nunc ignorat
10 esse Verbum, quod non potest poni deitas. 3° confirmatur
ex hoc quod quantitas et cetera accidencia non sunt essen-
cialiter distincta- a subiectis : ergo multo evidencius hu-
manitas est homo.

Quoad 2^'^°' ^ patet cuilibet volenti advertere, quod glosa viii. Answer to

-■- tlie second reply

15 est nimis extranea preter mentem sanctorum ; ut quando of tbe objectors
Augustinus, Gregorius, leronimus, Anselmus, et alii dicunt, '^^'^^^'^ f!°^^ "p^^i

" ' ~ ' ' ' ' Augustine eomes

quod utraque substancia, scilicet divina et humana, est ^"g^ion^^ of°°'h!s
Christus, dicit glosa ipsos per hoc intendere, quod altera non p'''^'^ meamng.
est Christus, sed natura eius, nec conveniens secum* in

20 essencia nec persona. Pro certo inter omnes . glosas, quas

unquam audiveram est hec inculcior, glosare dicta sanctorum

directe per sua opposita. Si,® inquam, ista glosa sufiiceret,

quis formidaret auctoritatem sibi oppositam ? ^ Sed ut

[A 97a] pallient ^ glosam suam, dimittunt verbaliter nega|tivam''

25 dicentes quod Augustinus intendit utramque naturam esse
naturam Christi. Quando autem queritur utrum Augustinus
intendit utramque naturam esse Christum, dicunt quod non,
sed utramque esse naturam Christi. Et quando ulterius oppo-
nitur, si® intenderit naturam humanam esse Christum, sicut

30 intendit naturam divinam esse Christum, dicunt quod non :
et sic® finaliter incidunt in glosam yronicam supradictam.
Sed quam sinistrum est dicere quod tam subtiles logici et

1 nunc om. B ; non 0. ^ distincte 0.

^ tercium ABC ; sed de secunda responsione {p. 167, l. 20) nimo ugilur.

* secum om. A B C. ^ sed C. ^-^ sed plus pallientes 0.

' negacionem C. ^ sed 0. * quia sit 0.

172 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

philosoplii tam pii et prudentes theologi in precipua materia
fidei, capciosissimis hereticis circumsepti, dicerent tam crebro
et patule quod utraque natura Christi est Deus, quia persona
Christi, si finaliter intenderent quod altera est | Deus, ^ et [C 90a]
altera non est Deus.^ Et nimis leve^ verbum est dicere 5
Augustinum ^ intendere, quando dicit ^ ' aliud Deus aliud
homo sed non alius, quia non alia persona,' * quod est* quod
Auerustine not {pge per hoc intendit, quod non natura alterius persone sit

only asserts that '^ r j.

the human na- Christi dcitas sive humauitas : tum quia glosa illa seipsam

tiire isChrist(j.e. x o

theword); tut ij^^grimit falsitate, cum natura divina sit natura alterius 10

that even its '

sour^^and fl" h' persoue quam Filii, quia tam Patris quam Doni * ; tum eciam
are Chnst: and ^^^^ yerba csseut uimis impertiuencia suis sentenciis. Nam
Augustinus persepe asserit, quod anima sit Christus ^et
caro Christus, sicut deitas Christus et humanitas Christus,^
utrumque aliud a reliquo sed non alius ' ; ut patet super 15
loh. Ome. 47. 78 et sepe alibi ut patet superius. Et ad
hunc sensum ut verba sonant ac raciones concordant, ex-
he was so under- ponunt cum Anselmus, Hugo de Sancto Victore, et alii.

stood by Anselm, _ , . . . ,

Hugo de Sancto Dndc De Incamacione ca° 6° in fine sic scribit Anselmus ;

Victore, and

others. ' suscepit Yerbum hominem in unitatem persone, ut due 20

nature, scilicet ® divina et humana, sint una persona.' Et
hoc dicit Augustinus in Dialogo ad Eelicianum ; ' aliud,
inquit, Dei Eilius, aliud hominis filius, sed non alius : ' et
primo De 'Jrinitate 9° ca° ; ' f orma ^ Dei formam ^ hominis
accepit, utraque ^° Deus utraque homo ' ; et sic de quotlibet 25
similibus, ex quibus patet quod sensus datus Augustini
primo De Trinitate" 16° sit nimis sophisticus,'^ quando dicit,

So that hoth 'talis fuit iUa 1 suscepcio, que hominem faceret Deum et [0 230b]

these proposi- i j. ' j.

tions are rightiy Deum homiuem ' ; hoc est, ut inquiunt, ' illa suscepcio fecit

asserted — God ts j ' x ' ±

Ts''g^—^~"^'^^ <l^od homo est Deus, et e contra.' Quis dubitat eciam laicus'^ 30
de conversione illorum ? N on ergo oportuit Augustinum

^-^ et . . . deus om. 0. * leve om. 0. '-^ intenderet aliud B.

■* quod est ow. A B C. ^ dei A ; doi B.

^-® et . . . Christus otn, B. "^ alius om. C.

* scilicet o)n. 0. ^ for (idem verhum in utroque locn) 0.

^" utrumque B. i'-^i racio sit nimis sophistica A B C.

i^ logicus A B ; laycus C.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 173

exponere quod idem sit — Deum esse hominem — et — hominem by reason of

. . tbe hypostatic

esse Deum. Intenditur ^ ergo, ut alibi sepe dicit, quod union;
natura illa sit ^ Deus et Deus sit illa natura ypostatice
assumendo.' Et sic favorabilius et coloracius sunt moderni aithoughmffim-

self, formally,

5 glosandi, qui dicunt quod humanitas non est Deus. In- and nccordingto

~ ' ^ ^ the essence of the

tendunt enim quod Deus nec per se nec formaliter nec ^^''V^^ nature,

^ ^ GoQ is not man.

secundum essenciam deitatis sit bumanitas.

Et si queratur qualis predicacio sit* ista — Deus est bomo "^Gor^fs^^^mln
sive humanitas — , dicitur quod equivocando in nomine acci- logiciuyVpredf-
[B 147a] dentis | * ut supra ; hoc ^ est, per accidens ; sicut et hec — 'pef°accidlnT°^'^
Petrus est bipedalis " — secundum negantes quantitates dis-
tingui est predicacio secundum essenciam ; non quod deitas
sit natura humana, sed quod persona deitatis sit illa essencia.
Est eciam in parte predicacio causalis et formalis, cum

15 humanitas causata a Deo sit ' forma servi,'' secundum quam
■ Deus est servus obediens Trinitati. Et patet quod hu-
manitas cum sit forma temporalis distinguitur a Yerbo, licet
sit ypostatice ipsum Yerbum. JSTec sequitur per locum a
simili quod substancia sit sua quantitas ; cum non possit esse

20 personalis unio substancie ad accidens inherens formaliter.

rC90bl Item si sint aliqua | duo, quorum omnes partes sint i^^^m i^-Ts^in|s,aiUhe

inter se, et ^ ipsa sunt ^ idem inter se : sed Christus et eius f"j^g®i^g™®' ^u®

humanitas sunt duo distincta quorum omnes partes sunt of^christ^nd^^of

[A971)] idem inter se : ergo^ et ipsa tota | eisdem ^° adequale com- ['^gg"™^'"^^'^^^^^

25 posita. Minor " patet ex hoc quod quelibet pars corporis Mrhu^mrnUyare
Christi sicut et totum ipsum corpus et anima est pars 1^^!^^^^ in his
humanitatis Christi et e contra ; cum Christus non habet tb^aT^chrisT has

, ,„ fi 1- i, i-j. j.- • • j parts; the divine

partem " qualitativam aut quantitativam, msi secunaum nature is indivi-
humanitatem eo quod secundum deitatem sit indivisibilis
30 omnino. Et maior patet eis qui ponunt omne totum com-
positum ex partibus esse insimul ^^ illas partes ; hoc autem

1 intendunt A B C. 2 fit 0.

•* assumenda {corr. ex assumendo) A. * est 0.

S-5 accidentis hic (ut supra om.) B. ® septipedalis A B ; bipedalitas 0.

'' servi om. 0. * et om. A B C.

9-s idem sed sic est de Christo et eius liumanitate ergo A BC. ^" ex eis A B C.

11 maior A B C. ^^ partem om. 0. '^ in simile A B C ; mfim} 0.

174 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

hic supponitur. Et patet cum ista multitudo parcium sit
Christus et ista eadem multitudo sit ista humanitas, quod
Christus et ista humanitas sunt idem alicui tercio ; et per
consequens inter se : et cum nulla ydemptitas sit pertinens
nisi fuerit personalis, sequitur quod Christus et illa hu- 5
The major pre- manitas suut ^ eadcm persona.^ Et istam sentenciam videtur

miss is coimrmea ^

byEuciidv. 1. gapere prima conclusio 5**^ Elementorum Euclidis : ' si
fuerint quotlibet quantitates aliquarum totidem eque multi-
plices, ut eque maiores aut eque minores, aut singule singulis
equales, quemadmodum ' una illarum ^ ad sui comparem ; 10
necesse est totum aggregatum ex his singulariter * se hahere.'
Quod eque evidenter -videtur de ydemptitate tocius ad totum,
presupposita ydemptitate numerali ^ cuiuscunque partis ad
partem sibi correlatam,^ sicut de' paritate proporcionum,
sicut patet f applicati.^ Nam si sint aliqua duo, et quelibet 15
pars unius ydemptificata fuerit parti alterius et e contra ;
tunc unum ® ydemptificatur ^" primo alteri.

So the Word Pono ergo quod Verbum incipiat a pedibus Petri usque ad

assumes every <-< j. ^ i. x

quaiitative and caput assumendo ypostatice quamlibet partem quantitivam aut

quantitative part ^ '' ^ •*• r i

^duai ^l ^ha^" q^^litativam Petri, sic quod primo in fine hore tam corpus 20
such^part Vpan 0.^^°^ auima sit ypostatice assumpta : et patet, posito quod
of himseif ; Yerbum non aliunde habuerit partem aliquam, nec assumptum
dimiserit ante finem, quod quelibet pars Petri fiet idem parti
Verbi; et quelibet pars Verbi "fiet pars Petri," posito quod in
hora alia dimittatur. Nec fingendum quod ydemptificabuntur 25
totali ydemptificacione, nisi Christus et Petrus vel eius
natura. Si ergo quamlibet^^ partem humanitatis Christi
he therefore fecit esse partem sui, tunc se totum fecit totam illam
that whoie na- naturam, ut loquitur Augustinus.

ture.

Threefoid conflr- Et potest coufirmari tripliciter.^^ Primo per hoc quod 30
™atement. '^ Christus uon est " infinitum bonus homo, sed tantum

1-1 idem persona etc. 0. ^ conclusio 7 A B C ; 9° 5ti 0.

^-^ una illarum om. 0. * singulariter om. 0.

* naturali A B C. ^ coloratam 0. '^ de om. 0.

^ applicati A B C ; apph*' 0. an applicatis aui applicacione legendum ?

8 una A B. "> ydemptificabitur 0.

"-11 fiet pars verbi A B C ; fiat pars petri 0. '^ qualibet A.

i^ tripliciter ow. 0. i* est oot. 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 175

finite bonus ut homo ; licet sit infinitum bonus Deus, ut i. As man

Chrisfs goodness

hic supponitur : sed omnis bonitas humana, quam habet, is finite ;
resultat precise ^ ex eisdem principiis ex quibus resultat
bonitas humanitatis : ergo precise ^ eadem est Christi se-
5 cundum quod homo, que est bonitas sue humanitatis, cum but Ws goodness

and his entity

bonitas et entitas convertuntur : sequitur quod eadem sit are oonyertibie ;
entitas Christi, que et sue humanitatis. Sed et hoc^ sonat
vocabulum et omnia que movent concedere Christum esse
[C91a] creaturam. Non enim est 1 dare, que creatura esset Christus, therefore hjs

' ' ^ ' entity as man is

10 nisi foret illa humanitas : bonitates enim non possunt dici ^^'•^'
incommunicantes ; et, si in aliquo communicant, commu-
nicant ^ secundum * totum ; nec est inconveniens sed neces-
sarium, quod Christus habeat quiditatem creatam, cum sit
univoce homo cum aliis habens denominaciones accidentales

15 creatas, quod sonat in amplius imperfectum : aliter enim
non, in quantum homo, foret aliquid.

2*° confirmatur ex hoc quod eadem in numero est 2- The quantity

•■■ and quahty of

quantitas, qua ista ^ duo quantificantur, eadem qualitas qua ^'^'"''''^ ?"'' °^ ^^^
qualificantur ; et sic de motu et ceteris accidentibus quibus- ^^^^-

20 cunque, que insunt Christo humanitus, ut patet posterius :

quod non esset nisi foret ydemptitas in subiecto : ergo idem

est iste homo et ista humanitas. Cum ergo accidens non sit

nisi modus subiecti, patet quod ad numeracionem subiectorum

[ASTc"] oportet accidencia numerari ; ut, si aliquid | ^ est A motum,

25 aliud est B motum®; alia est mocio A mobilis, et alia
est mocio £ mobilis ; neutra "^ autem predictarum '^ substan-
ciarum est pars alterius, cum preter humanitatem vel eius
partes non restat signare aliam partem Christi. Ideo hu-
manitas nec est pars quantitativa nec qualitativa Christi ;

30 et per consequens, si essent distincte substancie, omnia
accidencia, que insunt eis formaliter, distinguerentur ; cuius
impossibilitatem suppono ex alibi declaratis. Non enim est

> p~® (i.e. pure) 0. ^ sed ex hoc A B ; secundo C.

3 communicat se^nel A B C. * se add. A B C. ^ isti A B C.

^-^ est -a- motum a4 •b- moto A ; est amotu a'd moto B ; est a motu ad a b moto C ;
est "a- motum aliquid est 'b" motum 0.
''-'' aliquid predicatarum A B C.

176 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

possibile puncta ^ et quantitates, qualitates, et ceteras formas
similli|mas coextendi. [0 230c]

3. Every differ- Et ex isto capitur 3° ouod omnis differencia substan-

ence. whether

essentiai or acci- cialis vel accidentalis, qua Verbum secundum humanitatem

dental, of tbe ' ^

word is ai^so a (jiffert ab alio supposito vel natura, est difPerencia qua hu- 5
humamty. manitas Christi differt ab eodem. Ex quo sequitur ulterius,

quod nulla est differencia, qua Christus humanitus differt
ab illa humanitate : et cum non sit possibile quod aliquid
differat ab aliquo, nisi aliqua differencia differat ab eodem ;
patet quod non ] est differencia inter Christum et illam [B 147b]
humanitatem assumptam. Patet ex hoc quod omnis sub-
stancialis differencia capitur vel a materia vel a forma : sed
omnis talis pars Christi est pars sue humanitatis et e contra,
sicut et omne aliud accidens absolutum : ergo non superest
fundamentum, unde caperetur differencia Christi humanitus, 15
nisi ab illa natura assumpta. Nec valet dicere quod solum
secundum naturam divinam differt ab illa ; ^ quia ^ sic tantum
differret ^ ab illa ^ sicut Pater, et precise* convenirent, non
obstante unione ypostatica, appropriate * ad Yerbum : et tunc
non plus conveniret ^ Yerbum cum aliqua creatura ' post 20
incarnacionem quam ante ; et per consequens non foret
eiusdem speciei vel generis cum aliqua creatura,'' eo quod
tantum differt ab ista humanitate cum qua maxime con-
veniret inter omnes creaturas, quantum differret si esset
pure Deus et illa homo, cum differencia amplior non sit 25
fundabilis.
X. The humanity Item humanitas Christi habet causas completas et de-

of Cbrist has . . •, • a j_ • • i • •

causes and de- nommaciones positivas,'* que non possunt nisi hommi com-

nominations pe- , , • t t

cuiiar to man : petere : crgo est homo. Jiit, cum non potest poni aiius homo,

it is tberefore

man; and no quam Christus ; quia sic Yerbum gereret in se monstruose 30

other man than

the man christ. duos homines, | quia personam quam assumeret ad suam [C 91b]
personam sed non in unitatem persone, et ipsemet foret alius
homo, et illi concurrerent f aciendo redempcionis commercium :

^ pung 0. ^-- quia . . . illa om. A. ^-^ sicut differet (om. tantum) B.

* p^cie ABC ; p~e 0 ; cf.p. 175, n. 1. * appietate 0.

* communicaret A. ''-'' post . . . creatura om A B C. ^ positas A B C.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 177

oportet ergo quod illa humanitas ^ sit idem homo, qui
Christus. Assumptum videtur primo ex hoc quod 111^™^^)^]*^^^^..;^
humanitas^ est substancia^ corporea racionalis ad ymaginem ^^*^^""^* iZljl
Dei facta, et hoc * sufficit ad esse hominis secundum Augus- 43, 127/128) iJfd

5 tinum et Lincolniecsem ut patet superius. Nec valet ficta* appUes^^to'^ the
negacio, quod sic nemo esset formaliter humanitate homo ; christ"' ^
nec in quantum homo esset aliquid vel alicuius generis
pocius quam in quantum peccator, quod non consonat philo-
sophie vel fidei ; ymo nemo sciret an esset homo. Quod

10 autem illa humanitas sit substancia racionalis, omnes con-
corditer confitentur, cum sit composita * ex corpore Christi
et eius anima. Ideo, si illa non esset substancia, nesci-
retur quid esset, aut que alia res esset substancia ; et ultra
videtur, cum omnis substancia sit substancia prima vel secunda,

15 quod illa humanitas sit substancia prima, et per consequens
individuum speciei vel generis. Et cum non solum sit in
genere substancie vel corporis, sed ^ inferius in genere
animalis, eo quod est sensitiva et racionalis et per conse-
quens substancia animata sensibilis ; sequitur quod sit

20 animal. jSTon enim est racio quod negacio qaderet in dif-
finicione animalis pocius quam in diffinicione cuiuscunque
substancie, cum omnis singularis substancia sit suppositum.

Confirmatur. Anima Christi, corpus, et unio eorum cum Soui and body

united constitute

rA97dl suis consequentibus sufficiunt principiare humanitatem 1 esse humanity ; and

■- -" ^ _ _ . . . in the case of

25 hominem, et non impediuntur propter Yerbi incarnacionem : christthe incar-

■^ _ nation does not

ergo de facto constituunt illam in esse hominis. Maior interfere with

° this result.

patet ex quolibet alio homine principiato et individuato per
corpus et animam unita cum suis consequentibus : ymo
videtur quod absolute necessario sequitur ^ positis istis prin-
30 cipiis cum unione predicta, quod individuum constituatur
in specie. Nam non est^ possibile quod forma^ elementi
vel mixti inanimati informet ^° proporcionatam materiara,
nisi eo ipso constituatur elementum vel mixtum in sua

1-^ sit . . . humanitas om. 0. ^ substancia om. A B C. ^ gjc j\^ B C.

* facta A B C. ^ corapositum B ; componitur (ow. sit) 0.

* secundum 0. '^ consequitur 0. ** non est om. 0.
9 formale A B C. ^° informaret A B.

12

itb JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

specie : ergo ciim totum genus animalis sit perfeccius et ^
Intrinsic causes eque plene ab intrinseco principiatum ; sequitur quod est
their union con- (Jare principia intrinseca et eorum unionem, cum quibus non

stitute an mdi- x x- > M

•viduai. g-t-jj^ quod individuum illius generis non resultet. Si enim

curisthavingthe non sit '^ possibile quod albedo informet subiectum, nisi eo 5

intrinsic causes, . .

corpiis andipso^ constituatur unum album ; eque* evidenter, si anima

anima, .

mformat proporcionatum subiectum, oportet quod^ ex eis

constituitur in signanda ^ specie individuum animalis. Quod

Christ has ani- autem natura Cbristi non impeditur ne sit animal, probatur

7nal nature ; and J- ' '^

drtarred^V^the ^^^' ^^^ assumpciouem est humanitas Christi summe ex- 10
incarnationfrom altata et in perfeccione ultima creature possibili coUocata :
i.e!°° from *° the ^^'§^ ^°^ ^^^ ^^ aliqua perieccione naturali, quam naturaliter
crfatu\'esMp!thI appeteret, prepedita : cum ergo omnis perfeccio substancialis
beatiflc vision . ^-^ suppositum, vel presupponit suppositum ut subiectum,

et omnis perfeccio | accidentalis presupponit essencialem, et [C92a]
suppositum sic perfectum; videtur quod, si natura assumpta''
sit, ut sic, a racione suppositi exclusa, et ® a perfeccione
maxima sit prepedita. Quomodo ergo non tristaretur lan-
guens circa perfeccionem possibilem a qua deficit per
ypostaticam unionem ? Maxima quidem perfeccio creature 20
possibilis est beatitudo, sicut philosopbi et theologi profi-
tentur concorditer cum scriptura : modo illa beatitudo con-
sistit in clara visione et fruicione divine essencie iiixta vocem
johnxvu. 3. Yeritatis loh. 17 ®; 'hec est vita eterna ut cognoscant etc' ;

ergo illa creatura cum^'' non"potest esse" suppositum stante 25
unione et per consequens non exercere ^^ actus suppositales,
non potest, ut sic, perfeccionem talem attingere. Sed et
hoc " concedunt concorditer dicentes quod ista natura, cum
non sit suppositum, nec agit nec patitur. Unde et illud
Ps. ixv. 4. Psalmi 44'^ ad litteram dictum de Christo, * beatus quem " 30

elegisti | et assumpsisti,' dicunt esse falsum de virtute ser- [B148a]
monis : sed sic intelligitur — beatus, cuius est natura, quam

^ et om. A B C. ^ est A B C. ^ eo ipso om. B.

* que 0. ^ oportet quod om. C 0. ® in assignanda AB.

' assumpta om. A B C. ** quod A B C. M4 0.

1° cum om. A B C. " pre e 0. 12 exercendo AB C.

^3 sed secundo C. '^ quam 0.

Cap.X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 179

elegisti et assumpsisti — ista autem natiira non est beata,

cum non sit suppositum, quia per iclem meruit redempcionem

generis liumani, quod non sufficit creatura, nec est colenda

vel latria adoranda : illud ergo, quod nunquam exercuit

5 actus suppositales, non est beatum. Sed rogo attendat

lector et iudicet,^ que istarum viarum^ sit auribus fidelium

magis pia ; vel dicere quod natura illa per assumpcionem

est beatissima creaturarum ; (sic quod ^ non deficit sibi esse

[0 230d] hominis vel persone racio * per se agendi ] et paciendi ac

10 recipiendi formaliter felicitatem et cuiuscunque generis per-

feccionem ; sic quod assumpcio extoUat eam ad omne genus

perfeccionis et non vinculat eam excludendo a perfeccione -wtierebytiiatna-

. T\ T • • r, ■ T 1 • ^^^'^ attains the

nuiusmodi ;) quam dicere eius oppositum ? quia non dubium denomination of

perfection.

quin esse hominem summe merentem ex passione maxime
15 acceptabili Trinitati, et postmodum esse beatum beatitudine

maxima^ possibili creature, est perfeccionis denominacio.

Illam autem tollit adversa posicio, et illam ponit expresse
[A98a] nostra posicio | concorditer cum antiquis doctoribus et

scriptura.
20 Sed ne dicatur tales denominaciones humanitatis non posse of^a^humM^pei--

probabiliter sustineri, cum non sit persona ; arguitur primo ^°"^t"fjjg^^ppi°

sic ad illam probandam. JSTam illa humanitas est mole rla°^ denomma-

, • 1 j tj. t t' 1 • • --L tions to the liu-

magna et acciaentaiiter quaiis cum aiiis denommacionibus manityof christ.

• 1 • • T 1 1 j T • • His humanity

corporeis accidencium ; ergo per idem nabet denommaciones was capabie df
25 spirituales accidentales secundum animam. Probatur con- the other charac-

• • teristics of man

sequencia eo quod dato antecedente ^ ilia numanitas crevit as an animal.
a quantitate infantili ^ usque ad quantitatem virilem, et
[C 92b] boc "^ secundum omnes [ condiciones augmentacioni proprie
competentes : ergo augmentabatur, et per idem ambulabat
30 super terram et mare, predicavit, manducavit, et sic de ceteris
actibus * animalibus, que Cbristo conveniebant. Nam, cum
componitur ex omnibus partibus," ex quibus et Cbristus ;
fuit ex se mobilis, sicut et Christus : et per consequens

^ indiget 0. ^ viarum om. A B C. ^ quid 0.

* racio o?w. B. ^ maxime A B C.

^-^ illa crevit a quantitate infantili C ; illa humanitas crevit infacili 0.

' sic A B C. ^ accidentibus A B C. ^ partibus om. A B C.

180 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

sufficeret exspirando aerem a suo pulmone secundum suam

ymaginativam et^ ^ cetera vocis organa formare voces simil-

He had human ifjQg gicut Christus. Nou euim haberet organa sensuum *

organs of sight, °

and^o^forttr-*^*^^' ^^ operum suppositalium superflua ; sic quod, habendo oculos
et aures et instrumenta vocalia, preclusa esset sibi via per 5
positivam^ assumpcionem ne sufficiat plus sentire quam
surdus et mutus; sic quod sufficiencia senciendi et per-
sonaliter operandi foret per negacionem,* qua ^ imperficitur
relaxata. Patet ergo, cum ^ humanitas Christi habet de
propriis tam formas quam organa ad humanitus operandum, 10
nec ligatur ex benedicta unione, qua'' tantum perficitur ;

and performed quod sufficit, ut loquitur scriptura, humanitus operari. Et

human acts ;

confirmatur ex hoc quod Christus non ^predicat, vel ambulat,^
Rom. yiii. 34. nec ' interpellat pro nobis ' 'factus obediens,' nisi secundum

illam humanitatem, Sed quandocunque duobus nate" sunt 15
inesse denominaciones et non uni nisi ^° per reliquum,
sequitur quod illi reliquo denominacio inest primo iuxta
illud principium Aristotelis primo Posteriorum ; ' propter
quod unumquodque et illud magis.' Ergo prius taliter "
predicavit et ceteros actus humanos fecit illa humanitas 20
quam Christus, cum solum secundum illam sic fecerat: sic
enim iuxta sentenciam 5*° Physicorum : si homo sit sanus
secundum thoracem vel moveatur secundum partem, tunc
illa pars primo movetur et totum per accidens. Cum ergo
these denomina- deuominaciones humane insunt Verbo secundum illam hu- 25

tions belong to .

the Word oniy manitatem, que est primum et completum subiectum eorum ;

as man, and

prove the com- videtur quod prius insunt sibi quam Verbo, cum non possunt

pleteness of his x > r

humanity as inesse Verbo nisi per illam, et sibi possunt inesse cum hoc

tbeir subject. ^ ^

quod non insunt Verbo ; ut signato motu progressivo Christi
certum est quod iste non potuit fuisse sine illa humanitate, 30
cum motus ex 5*° Physicorum individuatur ^^ a spacio, a

1 et om. A B C.

^-^ cetera vocis organa form^re simillime etc. A ; cetera organa formare vocis simil-
lime elc. B ; cetera vocis organa sensuum (formare . . . organa om.) C.

2 propositum A B ; perpositam C. * mediacionem A B C. ^ quia 0.

* quod A B C. "^ quam 0. ^-^ predicavit vel meruit A B C.

' innate B ; sunt om. C. ^" unica per (otn. nisi) AB C.

" caliter {i.e. causaliter) 0. ^'^ indiatur 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 181

tempore, et subiecto. Si ergo Cliristus secundum aliam
humanitatem moveretur pro eodem loco et tempore secundum
quamlibet eius partem quantitativam, alius foret motus.
Cum igitur illi humanitati dimisse potest inesse dictus motus
5 sine hoc quod insit Yerbo, ut dicitur, et Yerbo non possit
inesse nisi sibi infuerit ^ ; ^ patet quod naturaliter prius sibi
inest.^ Si enim denominacio creata post naturaliter insit
Yerbo hoc foret^ secundum deitatem vel secundum humani-
tatem vel mixtim ; non secundum deitatem quia nulla
10 forma accidentalis inest sibi nisi secundum naturam qua est
mobilis ; si secundum humanitatem sive parcialiter* sive
totaliter ; tunc illi humanitati naturaliter prius inest.

Et indubie * idem videtur iudicium de spirituali denomina- Also spirituai

denominations

cione secundum animam. IS^am si anime sanctorum sunt secundum ani-

mam apply to

[C 93a] beate in celo, | ymo et corpora ; quanto magis completa ^^^ ■\'^.™^"d^th ^
Christi humanitas, cum habeat in se primo subiective omnem r^™g? ^^^ °-^^
creatam beatitudinem qua Christus humanitus est beatus. j^oyg^he^iJeatifio
[A98b] Augustinus itaque, qui ponit quod | anima prius nedum ^^^^1°^' , j^g"™"
intelligit ymo sentit quam totum compositum, diceret quod In^rnation! ^^^
20 anima Christi in celo haberet visionem et fruicionem beati-
ficam ultra quamcunque aliam animam. Nec est fingeudum
quod assumpcio ligat spiritum lesu ne beatifice delectetur.
Et per idem habendo quatuor ^ dotes corporis foret perfecte
et complete beata eadem beatitudine, qua est Christus ; et
[B 148b] idem est iudicium de omnibus | accidentibus creatis que
humanitus "^ insunt Christo. Q.uomodo, queso, aliter adora-
rem eam latria, si non tantum benefecit michi ut crux
Christi ? aut quomodo dimissa recoleret de operibus Christi
sui, vel maneret inter passionem et mortem dimissa a Deo
30 corpore fatigata® si nichil antea^ fuit passa. Dimissa ergo
in uno loco et Christo assumente eam in alio, foret plus
quam Christi germanus, ut patet de convenienciis substan-

^ infuerit om. 0.

*-^ patet quod si naturaliter prius insit verbo hoc foret {cett. om.) A B C.

2 in esse 0. * particulariter 0. ® et indubie om. 0.

* quatuor om. B. "^ humana 0. ^ fangata 0.

' anna («« pro anima ?) 0.

182 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X,

cialium et accidentalium : et non est conveniencia amplior
nisi fuerit personalis ; in nullo itaque casu Yerbum assu-
meret personam, que esset natura Verbi passa et quomodo-
libet temporaliter ^ f ormata ; ut patet de comitancia absolu-
torum conmultiplicatorum cum taliter multiplicatis ; et sic 5
facta revelacione illi homini quod adnichilabitur, patet quod
dolor redundaret in Christum, nulli autem alteri homini
posset sic afhci.
dentsf^aMJo;?es) Q^^ dato, vidctur multiplicitcr qiiod humanitas Christi
canbe^predicated sit homo, et sic persona Yerbi. l^am nichil est risibile nisi 10
fore hels man. ' homo ; humanitas Christi est risibilis, cum sufficiat predi-

care : ergo est homo. Maior ] patet ex hoc quod risibilitas [0 231a]
est propria passio hominis convertibilis cum specie. Et idem
est iudicium de passione mortalitatis capta a causa materiali,
de productivitate sui similis in specie, que competit sibi 15
l.Suchaecidents passionaliter a causa efficiente, et de beatificabilitate ^ secun-

can^ only exist

formaiiym their dum corpus ct animam que competit sibi ^a causa finali.^

supposite ; they

exist in the hu- Cum ergo predicacioncs huiusmodi solum possunt formaliter

nianity of Christ, tj j. x

which is itseif inesse suppositis, videtur, cum humanitati Christi insunt,

the supposite of -^ -^ ' ' '

th^ word'there Q.^od ipsa sit suppositum Yerbi. Secundo confirmatur idem 20
foreisman. g-^ j^q^ quod omnis forma * accidentalis non est aliud ^ nisi

2. Thepossession J-

/Jrmsmeansthat ^^^^^^^^°^ accidcntaliter se habere ; ut mocio est mobile^
d^ni^afrysl "conl ™-Overi, locucio est ipsum loqui, et ita de ceteris, ut hic
andhishuman7t^y supponitur. Cum ergo eodcm accidente informatur Christus
duioned by^^the ^t ista humanitas, sequitur quod idem est Christus et illa 25

same accidental i •. , _ . „, . , .. .,, i -i n

jorm ; they are numanitas : vel ^ si Uhristus non sit illa humanitas sed

samesubject. movetur secundum illam, alia est mocio Christi et alius

motus eius : et ita numerarentur omnes forme complete

accidentales in Christo secundum numerum subiectorum :

quod ® est impossibile, cum nullum tale accidens foret pars 30

alterius, sed quelibet pars Tinius pars alterius et e contra.

is n*ot God' can Tercio confirmatur ex hoc quod nichil sufficit redimere genus

kind; "^"^' humauum I perfecte, ut modo redimitur, nisi ipsum sit[C93b]

1 temporalis A B C. ^ ei beatificante A B C.

^-^ a causa finali om. A B C. * forma om. C. ^ aliud om. C 0.

* mobile om. C. ' ut O. 8 et 0.

Cap. X.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 183

Deus : humanitas Christi sic redimit : ergo est Deus. Ipsa' the humanity of

. . . r^ ■ ■ ■ Christ redeems ;

enim fuit passa omni passione, qua Chnstus dedit sangumem therefore that

humanityisGod.

m redempcionem ut Christus, et sic de posicione anime ac ['ihe humanity

redeems because

commercio quo mercatus est Christus. Cum ergo per^ pas- the Passion is

•^ -^ the means of re-

5 sionem et tales formas fiebat redempcio, sequitur quod ipsa «Jemption, and

■^ •*■ ^ ^ deity is impas-

fecit redempcionem ; aliter enim ^ non esset illa humanitas siWe.]
tante * diligenda nec latria adoranda. Cum tamen indubie
quilibet ^ Christianus debet tantum diligere humanitatem
Christi quantum ^ et Christum sub racione qua homo : ymo
10 hec idem sunt et colenda eadem pietate in numero, ut
ostendit Magister 3°^ Sentenciarum Dist. 8. ex' testimonio
beati AugT.istini. Christus enim ex hoc quod est ista There are three

" -^ degrees of wor-

humanitas et per consequens creatura adorari debet i/per- ^1J'p= \'^/ '^"'"^

. . . . (SovXela) which

dulia, et omnis alia creatura venerari debet ^ tantum dulia. isofferedtocrea-

tures; hyperdulia

15 I^am excellens honor debet" Christo attribui, qui ex unione {inrepSovxda)

... . . . . 1 j -n 1 wherewithChrist

[A 98c] ypostatica est creator ac eciam creatura ; | et liia vocatur as humanity and
significanter yperdulia ; et cum hoc, cum idem Christus sit ture i"s adored ;
creator, debet latria soli deo debita adorari. Correspondenter wherewithchr^t
humanitas Christi cum sit Yerbum, debet adorari * latria, to be adored.
20 et cum in se sit creatura debet adorari " yperdulia sicut

Christus. Et sic tam Christus quam ista humanitas, que But cbrist is not
est personaliter ipse Christus, debet secundum duplicem as the latAa is

due to that one,

racionem eadem tam latria quam yperduha adorari : sed it is due to his

humanity; which

absit hoc, nisi illa humanitas foret'" Christus ! Ex quo patet is therefore di-

vine and Christ,

25 quod non solum deitati, sed soli deo est latria exhibenda. andthehumanity

^ so adored, is not

Nec est putandum quod humanitas Christi adoranda sit adored -with ref-

■■■ •*■ erence to some-

latria solum secundum ordinem ad alterum, sicut crux, ^^^"^ ^^^®' ^^

' ' is the Cross, an.

ymago, vel pars Christi quantitativa, sed ^^ tanquam corpus o^chris"'^^ bodv^
animatum, sumptum de virgine, passum pro nobis, dolens
30 et merens, et per consequens vere positum precium pro
redempcione humani generis : ' empti enim estis ^- precio

^ ipa A B C ; ipm {i.e. ipsum) 0. ^ per om. A B C. ^ enira om. A B C.

* tantum tante {sic) A C.

^-^ Cbristus debet diligere liumanitatem tantum quantum B.

8 3° om. 0. ■^ hoc add. A. ^ tantum . . . debet om. 0.

5-^ latria . . . adorari om. 0. ^" Cbristus sit B.

" sit C 0. 12 est 0.

184 JOHANNIS WYCLIF [Cap. X.

icor. vi. 20^ magno,' ut dicit Apostolus prima ad Cor. 6° et 7°: et ad
^^^ 'd bod^^ ^^ precium atque commercium explanat expressius : ' Deus,
Y?herewkh^'^' we iii^<liiit, proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus
^^"^Kom.^Y^H^s^. 't^^'^i<^^ iii^™ ' • ^^ indubie sic fecit tota Trinitas : unde ad
this^^price "was Gal. 2°, ' in fide vivo Filii Dei, qui dilexit me et tradidit 5
cbristT^^and °if sometipsum pro me ' : et indubie precium traditum fuit
we^re diimlssed Christi humanitas ; ^ unde si per impossibile huraanitas
supposition)f' it Christi dimissa ^ fuerit personalitati proprie conversans no-

■would still be - . . . . ,.,. i i v j

above aii angeis biscum ut proximis, ego diligerem eum ut salvatorem et
demand 'divine rcdemptorem mcum, adoraremque eum latria sicut prius : 10

nulli enim alteri hominum adeo potero obligari. Nec video | [B 149a]
quin iste bomo dimissus, sine peccato vel merito decedens,
foret supra angelos et omnes alios homines merito exaltandus
propter meritum quo meruit ypostatice copulatus.
These arguments Talcs sunt ^ multe evidencie^ ex quibus 1 credi debet — sirC94al

prove that Chnst -a i u j

is essentiaiiy and {Wq^ humauitas sit aliquid, tunc est Christus — et sic intelligo

substantially ^ °

man in accord- {n^^ ^d Titum 3° ; ' ^ cum autcm benignitas et humanitas

lit. m. 4. ' °

s^^d ture^ ^and ^pparuit ^ salvatoris nostri Dei ' etc. Illa quidem humanitas
"^"Baruch iii. 37. ^^^ ^^* ^^ ^^ Baruch 3° ' in terris visMs est et cum

hominibus conversatws est ' ; ipse enim est ' vir quem femina 20
jer. xxxi. 22. circumdedit.' lerem. 31°. Et hinc dicit Augustinus in

De Yera Eeligione quod ' Verbum virum suscepit natws ex

femina.'

^-^ que si dimissa fuerit (per impossibile humanitas Christi om.) A B C.

2-- multe evidencie om. A B C.

2-3 cum autem et humanitas apparuerit A C ; cum autem et apparuerit B.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 185

Cap. XI.

\^Solvit instancias quihus moderniores doctores videntur
fulcire suam sentenciam, recitando decem ludicra que con-
cedentes possibilitatem dimissionis annuunt consequenter .

Discussion of Duns Bcotus^ theory of the Incarnation

^ ^ -^ The theory of

including the analogy of Transuhstantiation in the Eucharist ^""^ "^A^^^an
(pp. 189-191) ; followed hy a refutation of the Jiypothesis l^t^^ moI
that Christ could have assumed many humanities.~\ Ta.)^^&s '^ giving

form and so per-
fection to that

Superest^ yidere evidencias ex quibus fulcitur opinio huic which eise wouid

^ ^ J^ be imperfect,

''■ sentencie mee in verbis contraria.^ Declarat autem Doctor |)^]ig/ ^f ^nature
Subtilis istam opinionem in principio 3" Sentenciarum satis pend'in<^"on lis
5 subtiliter. ' Accidens, inquit, duplicem habitudinem habet ^^^^\ ^^ ^'*
ad subiectum : scilicet, informantis ad informatum ; et talis assun!ed has^^^a
racio includit imperfeccionem subiecti, quia potenciam ad to ° the Tvord"
actum quo subiectum perficitur : aliam autem habitudinem caus^atlon '°"de-
ut naturaliter posterius dependens a subiecto causaliter ; et any otLr crea-
10 ista habitudo attestatur perfeccionem subiecti et imperfec- Trinity, presup-
cionem forme dependentis. Sic, inquit, simillime natura power whieh

smacks of im-

assumpta habet duphcem habitudmem ad Verbum, vel sub perfection, and

whichmust have

racione causandi sicut generaliter omnis creatura dependet the divine causa-

tion in act insep-

a tota Trinitate ; et illa habitudo presupponit in creatura araWy accom-

panying- it ;

15 posse naturale imperfeccionem sapiens, quod oportet habere (b) a reiation of

■^ ^- i ' j. j- potential com-

actum causancie divine inseparabiliter comitantem. 2^ autem pHancy by which

^ the nature as-

habitudo est, qua natura assumpta secundum potenciam !JJ"^ature of the

obediencialem potest esse natura Yerbi, et illa potencia non ^°'^*^a^"[n'ir°a"ie

potest actuari nisi per miraculum, et dicit quodammodo fmpiyhfff^^pTrfecI

20 perfeccionem in persona assumente ^ ; terminare itaque de- ^^"'" 'astumes"^

pendenciam creature secundum istam racionem est ypostatice ti^n '^of the^sa?d

[0 231b] assumere dic|tam creaturam.' fn^^^ufr^nTiMting

Et ista sentencia placet michi. Nam omne subiectum dcpend^ence^^^^^in

[A 98d] accidentis I includit in se analogice racionem causantis ad (b)."

1 insuper est A B. ^-^ huic sentencie contraria in verbis AB C.

2 assumentem 0.

186 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

The anaiogy be- suum causatum quod est in Deo equivoce perfeccionis sim-

tween the rela- ^ ■'■ ^-

tion of ofnrfe«?s pliciter. Yerumptamen omnis causancia, qua subiectum

to subject and ^ ^ ' ^

creatednature^^to ^^^^^^^ iulierens acciclens, sapit imperfeccionem subiecti, quia
mitted"''^ ^^ '^^' causanciam materialem rel subiectivam qua est ^ in potencia
risdc^^^^ransub- perfici ^ tali f orma. Unde non est dare aliam singularem 5
not""prove the babitudincm, qua subiectum potest causare accidens sine
istence" of^^acoi- ^^00, quod ipso informetur. Sed quelibet singularis racio

dents apart from i • -, t, • , t •!! i 9

subject (v. infra, "^ei causa mciudit racionem anaiogam, que secundum lilud ^
Scotus'" theory quod est pcrfeccionis simpliciter, soli Deo ^ potest competere.

suffices to prove „ . • t j t 1 • ■ • • , •

that God can be JN ec scquitur ox miracuiosa transsubstanciacione m eucaristia 10

unitedhvpostati- ^ , .

caiiy to"human- quod vel qualitas vel mnerens quantitas * possit per se '

ity ; but no proof ...

or instance ean existcre sme informacione et essenciali dependencia ad sub-

be adduced to _

show that God iectum. Ad tantum ergo valet illa sentencia, quod vere

can assume a _

nature oiher ponit iu qualibct racione creata lucere potenciam unde Deus

than that actu- ^ -^ ^-

aiiyassumed. potest humanitati Christi ^ ypostatice copulari, sed quod 15

Scotus asserts '^ -^ ^ i j i

that the "Word aliam naturam possit assumere probari non poterit vel exem-

can assume hu- ^ i i

man nature in piariter edoceri.

such a manner i:

nltu°re™ek)nging Quod autem Yerbum potest assumere naturam humanam | [C 94b]
m)t mTke^t actu- facieudo ipsam esse naturam sui et non ipsum Verbum probat
He^ aUeges %■€ Doctor quintuplici racione. 20

^'^^s^otus' ist Primo ex hoc, quod nullum ex hoc sequitur inconveniens "

Keason. No con- , i • c , • o

eequence foUows Gx partc assumentis " nec assumpti."

■with either the Sed in ista racione falsum petitur ; cum personalis unio,

assumer or the . n i i • ■ • t i o -n

assumed. qua humanitas neret natura hommis, impiicaret ^ iliam

gument proceeds humauitatem fieri unum personaliter cum sumente. Natura 25

on a false as- . i i_ t j_ • t • ■, ,

sumption. For cmm completa suDstanciaiis cuicumque supposito est gene-

personal union , . . , . .

impiies a one- raliter idem suppositum. Et si humanitas sit natura com-

ness of person .

between the as- pleta Verbi, tunc cst ^" essencia et substancia Verbi eo quod

sumer and the

humanity as- natura perfecta et essencia convertuntur, et si est essencia

sumed.

Nature and es- yel substancia Verbi, tunc est " Verbum ; cum cuiuslibet 30

sence are con-

yertibie terms : xei create vel iucreate idem est essencia vel substancia et

in assuming the

nature the Word assumes the essence of man.

^-1 m {sic in rasnra alt. manu A) imposiia perficit B ; imposita perfici C.
2 idem BC. ^ (jgQ (,,„_ q

* •n- add. 0. quod compendium alibi in hoc cod. enim significat, in hoc loco forsitan
non valet. ^ per se om. 0. ^ Christi om. 0.

' inconsequens AB C. 8_>j Qgg assumpti om. 0. ^ implicat A B C.

lO-io essencia . , . timc est om. B.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 187

res cuius est essencia. Ideo Verbum non potest facere And so the in-

carnation eon-

humanitatem esse naturam Verbi, nisi fecerit ipsam esse sists in the union

■with the essence

essenciam ac substanciam Verbi, et per consequens ipsum and suhstance of

^ r j. -^ the Word of two

Verbum. JSTec sequitur — ista natura humana est natura natures whieh

-■- have hetween

5 Dei ; ergo est natura divina — quia talia abstracta cum '^^e^t^^Jparity.'^
huiusmodi possessivis convocant^ possessionem sui primitivi
cum quadam racione reduplicandi ; ut, si humanitas Christi
sit essencia, natura, vel substancia divina, tunc est natura
Dei sub racione qua Deus, quod solum est deitas ; et si

10 deitas sit natura humana, tunc est natura humana sub
racione qua homo ; et sic deitate foret Verbum formaliter
homo, et humanitate Deus ; quod est impossibile. Et patet
quod multum refert ^ dicere — deitas est natura hominis —
et — ipsa est natura humana ; humanitas est natura Dei —

15 et — ipsa est natura divina — ; cum ille nature tam dispares
conveniunt in eodem supposito.

2° aro-uit Doctor per hoc quod persona divina potest ii- Scotus' 2nd

° X i j- i Reason. Adivme

terminare quamcumque dependenciam creature, quam de- person can ter-

i. i- r ' j- minate any de-

pendenciam terminare f oret ^ perf eccionis ; sed perf eccionis pendence of a

^ 1 ' 1 creature, and so

[B 149b] simpliciter est posse facere naturam creatam | esse naturam ^^i"f(,ti'on°"'^ "^

Dei ; ergo Deus hoc potest. ESnatlre %

Sine dubio verum concluditur, sed infidelis diceret quod q°J^ '■ can^^m^ake

minor foret pura peticio. Unde quia videmus, quod Deus own n"ture.'^'''^

producit per se multos effectus ut substancias, sicut fide ^ugion is \r^':

-, T ... T • i. • -\ i. but God does not

25 capimus ae mundi prmcipio ; eliciunt quidam tanquam pj^y ti^e part of

. . -\ -I -1 • ■ 1 a second cause:

prmcipium quod deitas vicem cuiuscunque cause secunde He produces

, , • , T^, •n Ti T j 1 • 'j- j_ subsimices a.s the

supplere poterit^ Et ex illo puilulant plurime vanitates ; great first cause :
quia certum est quod nullius cause materialis vel subiec-
tive vicem deitas supplere poterit, hoc est, causare formam
30 eadem causacione sive simillima subducto snbiecto ; quia
tunc deitas posset esse ignea et quomodolibet informata ;
quod dementis est dicere. Ideo causare materialiter vel
[A99a] subiective | non potest sibi competere ; ymo nullum acci-
dens vel formam materialem potest Deus sine causancia *

1 An pro convocant in codd. omn. repertum connotant ^o^iws legendum?

2 referret 0. 2 esset 0. * communicancia A B C.

188 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

sM5«far!fehedoes substancie pei 86 producere : ut, sicut non potest producere

not produee nf fi- . . . t-l j.

(ients, which are motum meum, nisi ego movear hoc causando, sic de qualibet

the result of

materiai or sub- forma materiali. Ymo de accidente spirituali idem dicitur ;

jectivecauses.

ut non potest actum volendi creatui-e producere | nisi ipsa [C 95a]
creatura nedum concurrat cum eo subiective causando, sed 5
et eciam coagendo. Ymo si ultra perspicitur, nullius secundi
agentis potest deitas vicem supplere agendo univoce. Ideo
vicis supplecio, cum dicit inferioritatis condicionem vicariam,
non potest deitati competere. Quando ergo per se miraculose
opus perficit,^ quod posset facere agens '^secundum alia^ 10
accione in genere cum suo regimine instrumentaliter efficere,
non supplet vicem agentis ; nec e contra cum conformantur
in genere.
iii. Scotus' 3rd 3° arguit Doctor quod natura assumpta est prius essencia

Reason. The . ® ^ ...

aesumed nature singularis quam suppositatur ; ergo pro illo priori potest 15
existence before Deus personare illam naturam in alio.

it grams person- -^

aiity: and God ged hic videtur michi quod consequencia sit neganda,

can give to that ^ ^ °

pre-existing ex- ]^am iuxta illud sequeretur quod quilibet potest esse qui-

istence person- ^ x -a jr i

than itseif""*'''^'^ Hbet. Nam Petrus prius origine est essencia quam sub-
^ouidprove that stancia ; ergo pro illo priori Deus posset facere eum non- 20
couid be ^some" substanciam ; et, cum prius sit substancia quam corpus, et
it°^e^iiv^nvoiv"es prius corpus quam animal, et prius animal quam homo, eo

a confusion be- j • , . . „ . . . ,

tween flrst in quoa omne superius est causa sui mierioris ; sequitur quod

order of time j.'t/y< j_ n • • • • t. j. • j.

(prius), and first possct mdiiierenter neri cuiuscunque speciei substancie tam

in order of ,

thought (supe- secundum corpus quam animam. 25

1. 12. " ' ' Sed ulterius pro materia argumenti dicitur quod, quam

InChrist(asGod) . . -. n-u • *.• i- ■ t-

personaiity, sup- primo quoad consequenciam numanitas Lhristi est ista

positation, sub- . . . . _-. . „

stantiaiity pre- smgularis natura, tam primo est ipsa persona Verbi. JNon

cede his indi-

viduaiity (as enim posset derelinqui non assumpta, nec post assumpcionem

dimitti ; quia tunc indubie, sicut incepcio humanitatis pre- 30
Bupponeretur prioritate consequente ^ assumpcionem, ita
personacio creata, cum esse individuum racionalis nature sit
esse personam. Et patet quod Christus prius est persona,
suppositum, vel ypostasis quam ipse est natura singularis ;

^ perficit altera man, corr. perficiunt A. ^-- solum illa B. ' ad add. 0.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 189

sed generaliter ^ e contra primo, sicut substancia est natura

[0 231c] singularis date speciei, ut Christus,^ eque | primo est suppo-

situm humane nature, sicut est persona hominis. Ideo

Christus prius est persona quam est persona hominis vel

5 substancia singularis. Yerumptamen non est ordo inter Andit ishazard-

_ _ _ ous to apply to

diyinum ^ suppositum et personam divinam tanquam inter the Divine Being

^^ ^ . . . °f Chnst con-

generalius et contraccius, sicut est in personalitatibus creatis. ceptions which

^ ' ^ refer to created

Sed et in illis non oportet, si Petrus sit prius suppositum existence.
substancie quam persona humane nature, quod potest^ esse

10 suppositum non persona, ut patet ex dictis superius.
Singularitas ergo Christi est posterior sua personalitate, et
causatur ex condicionibus individuantibus, ut puta ex illo
corpore et illa anima cum illa unione ypostatica et aliis
que secuntur. Ex quo videtur michi quod Christus non

15 potest aliam naturam assumere, quia tunc posset esse alius
homo ; et per consequens ista persona, ut post deducetur ;
quod est impossibile. Et consequencia patet ex hoc quod,
si alia fuerint principia individuancia, tunc foret aliud
individuum speciei humane et per consequens alius homo.
[C 95b] I^ec est color quod tempus aut aliud accidens [.requisitum
individuat substanciam,* nisi ut multo evidencius unio
ypostatica individuaverat dominum lesum Christum, ut dicit
Anselmus in De Incarnacione 7°. Nec obest quod Christus
sit prius suppositum et individuum speciei humane, quam

25 habeat predictam unionem ; quia, sicut prius est homo quam

iste homo, sic prius est individuum speciei humane, quam i'^- Scotus' 4th

, , . . . ^ Reason. As God

hoc individuum, et prius est ^ ista unio quam ipse sit hoc ^ '^'^'"- give(as He

individuum, charist) indepen-

dent exiatence to

4^" confirmatur ex hoc quod accidens potest Deus facere P ''nJ^^T^^uaiiv

[A99b] per se esse, ut patet de eu|caristia; ergo per idem potest ^^^^j \°jjg ^pJ,"^

f acere substanciam inherere : tantum enim distat de inherente ^omaiie^the*'sub-

facere non inherens, sicut de non-inherente facere quod [nfeHor "nature

adhereat persone nature superioris. thTperson o7th^.

Hic dicitur quod loquendo de accidente inherente, ipsum word)?'^ ^^^^

'-^ e contra . . . Christus om. A B C. ^ individuum A B C. ' possit 0.

* nisi om. C ; ut om. 0. ^-^ illi unio quam ille hoc 0.

190 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

Repiy. An inhe- non poterit per se esse, cum omne tale sit modus substancie,

ins: oniy a mode sed ^ cum omnis | creatura sit accidens Deo adheretque ^ [B 150a]

rothaveindepen- sibi tam cssencialiter sicut accidens ad subiectum ; patet

dent existence ; _ . ,

but every crea- nuod accidons potcst Deus facere per se esse, non sic qum

tureis an accident

and adheres to alicui, scilicet Deo, adhcreat, sed quod nulli formaliter 5

God as accident

tosiibjectjthere- iniiereat . sicut est de toto predicamento substancie, quod

foreGodcanonly ' -^ -^_

give to an acci- jjq^ potest sic formaliter inherere. Si tamen racio predicta

dentindependent ^ ^

esistence^in^he procederet, arguerct direccius quod homo et quelibet alia
A°r/in°anv^sub- substancia potcrit inherere, sicut quantitas et qualitas cre-
aUv^^a^-^ej-e^^^^^to duntur hodio per se esse : quod ego non video. Ideo alias 10
attemptto aik)^w ^^'^^ quod, sicut^ univocando de accidente respectivo, cuius-
as ^9«aw^i^?jf and modi * suut relacio, accio, passio etc, nullum illorum poterit
pendent^^^esist- esse nisi insit substancie ut subiecto : sic nec qualitas nec
deniedTo ^respec- quantitas, cum siut univoce accidencia sicut illa. De
(such as re/a<iora, qualitate cousentit sanctus Thomas, quod ipsa non potest 15
etc), faiis aito- essB nisi insit quantitati. Et de quantitate est michi
naspartiyadmits. evidencius, cum sit substanciam esse quantam, et non potest

In the Eucharist /. • -, •

there must be a exspcctarc rareiaccionem et condensacionem et ceteras muta-

subject underly-

ingtheaccidents; ciones, Quas in benedicta eucaristia oculariter experimur.

■what that sub- ... . . . .

ject is, I am not Ideo, ut alias dixi, esset nimis magna^ sensus illusio, nisi 20

careful to define : ' _ ' ° _ _ '

theattemptedde- essot in eucaristia unum quantum diversimode qualificatum

finitions in the ^ ^

writings of the gt accidentatum ac mobile. Et illud subicitur quantitati,

samts are am- ^ '

biguoi^^p^rhaps qualitati et ceteris accidentibus que videmus. Sed quoad
the^essencewinch questionem — quid est de tali essencia ? — non sollicitor ; licet
derii^ef those ^c- ^^^^ quotlibet dicta sanctorum que sonant quod sit panis vel 25
^Wch^ ^^ beibre viuum ; quc f ortc intelligenda sunt, quod essencia subiecta
t^on^^warbKad, iHis accideutibus post transsubstanciacionem est panis ^ ante
virtue^f transub^ transsubstanciacionem, et virtute transsubstanciacionis desinit

stantiation ceases • i i t j. • i. j. i

to be substance esse quid vel substancia, et manet eadem essencia con-
mains the same formiter accidcntata. Illa autem non fit corpus Christi sed 30

essence qualified _, . . , . . ^^ , .,.. , -

by the same fit signum signans nobis inen:abiiiter quod ad omnem punc-
fore. That es- tum sui sit sacramentalitcr corpus Christi et concomitanter "^
notchrisfsbodyl anima et omnia alia Christi accidencia absoluta. 'Eqq, est

but a sign ineflfa-

bly signifying to us that at every point it is sacramentally the body of Christ and simultaneously the

soul of Christ and also all otherqualities (accidents) of Christ whatsoever.

1 tamen add. A B C. "^ adhereret quia B C ; et A ; pr. man. ^ sic A B C.

^ cuiuscunque 0. * magnao?n. C. * cum add, ABC. ' comitanter AB ; comicantus C.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 191

de substancia fidei viatorum ^ scire quid est illa essencia ; To define this

essence is not

rc 96al sed satis est coenoscere questionem | si est de ista cum necessary to the

•- -■ _ ... iaith ol a pil-

transsubstanciacione et ceteris veritatibus que sacramento giim.
eucaristie sunt annexe. I^on ergo sequitur — si Christus
5 potest facere corpus suum virtute verborum sacramentalium And it does not

^ ^ follow from the

esse ad omnem punctum illius essencie ; ergo potest facere |;"j^gj^f Jjg°^ t^^^t
quod humanitas non ^ sit suppositum, vel quomodocunque ^^^'"'^umTni™^ w
aliter per terminos magistrales aliter^ extraneetur racio— ^in te Don-essentiai.
omnibus enim similibus evidenciis est pura peticio.* Illud
10 autem quod de eucaristia fides orthodoxa artat nos credere Theeathoiicfaith

•"■ concerning the

potest catholicus philosophice sustinere. Si enim secun- Eucharist is in

■•• ^ ^ accordance with

dum perspectivos corpus multiplicatur intencionaliter vere P^^ijosophy ^ and
presens,^ ubicunque species eius agitur, et habet ibi effica- ^^'■"''gj^^g^" o'^
ciam operandi ; quod magisterium Deo facere corpus suum optics.

15 esse ad omnem punctum hostie sacramentaliter et effectus
spirituales efficaciter operari !

5*° confirmatur ex hoc quod accidencia maxime distancia ^eafo^ii.^^^As God
potest Deus facere unitive concurrere in eodem, ut omnia ^^^^ a^ccidents
novem ® genera accidencium sunt idem subiecto. Ergo per gubject, ^so He

20 idem naturam humanam potest Deus facere inesse subiecto nature to be in a

,. . , , Tj. -i. V i divine subject

divino cum noc, quod non reaiiter sit subiectum. -with the condi-

Sed hic dicitur quod loquendo de unione ypostatica oppo- not in fact a

. .-. subject.

situm sequitur ex assumpto. Unde omnes iste eviaencie Repiy. The hy-

postaiic union

confirmare possunt fidelem credere quod duas naturas potest being the per-

• • . • sonal union of

[A 99cj Deus unire personaliter 1 in eadem ypostasi ad sensum two natures in

' *^ _ the same sub-

expositum. Sed quod Yerbum assumens non sit natura stance is a differ-

ent process alto-

assumpta, nec iste raciones nec alie ^ possibiles poterunt ' gether to the

^ ■*■ ^ above - named

edocere. Unde quam mirum est quod natura divina et oombination of

■*■ ^ accidents.

humana tam distantes sint utraque eadem persona, tam

[0 231d] mirum est et idem in numero, quod Deus sit homo. TJndel

accidencium ad subiecta non est unio ypostatica, cum sint

essencie a subiecto generaliter condistincte sine communi-

cacione ydiomatum, ut substancia fiat tale accidens vel e

contra. Ideo sicut in materia de Trinitate trinitas creata trinity

^ viatoris 0. ^ sit non 0.

2 Nonne aliter sic in omnibus codd. repetitum omitti debet ? *-* in . . . peticio om. B.

^ prius B C ; e< pr. m. A. ^ novem om. A B C, ''-'' go^es poterint A B C.

192 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

of memory, rea- memorie, racionis, et voluntatis anime est inter omnes

son, and ■will is

the nearest ana- hucusnue iuventas simillima pro Trinitate increata viatori-

logue to the un-

created Trinity bus cosnoscenda ; sic iu matcria de Incarnacione ypostatica

(cf. p. 43) ; 60 _ ° ' •'■^

the union of the unig creati spiritus ad naturam corpoream, ut utrumque sit

created spirit to ■'^ r ' x

thebodiiynature gafjgm persoua homiuis, cst iuter alias plus propinqua; nec 5
proslmates most P^ssunt,^ si non fallor, fieri evidencie ut, vel probetur talis
hypoftatic°union i°ipossibilitas uniouis, vel quod Deus aliam naturam possit
incarnrtion'? '^^ assumerc, aut assumptam dimittere.

proved that sueh ^^^ instatur per hoc, quod gracia unionis foret gracia
possX^e? or th™t ^^^ioi^ possibilis creature, ut illa humanitas fiat Deus;10

God can assume , • . , -i • , i-c i

a nature other ^t omnis gracia creata presupponit messe tam gratincatum

than that actu- . ,. ^ ... ..

aiiyassumed; or quam ipsum gratmcans ; ergo gracia unionis presupponit

dismiss that na- , ...

ture when as- naturam assumptam, et per consequens ipsa natura prms

if further it be est quam de facto assumitur.

grnce of union Hic dicitur quod couclusio est concedenda, cum omne 15

presupposes the .... ...

existence of the per so superius sit prius natura vel origme quam suum rc 96b1

nature to be as- . ' . .

sumed before it inferms ; ct pcr consequens et^ prius quam passio vel

actually is as- . . . -^ ^ ^ ^ ^

Bumed; accideus sibi inest. Sed ex hoc non sequitur quod illa

the conelusion is _ ■*■

granted: but it humanitas potcst csse non assumpta, etsi sit 1 non assumpta fB 150bl

does not follow -^ x ' i r l j

that the human- pro illa mensura nature sive originis. Sed notandum quod 20

ity can be un- ^ '^ -^ ^^

assumed. ^^he (Juplex est gracia unionis. Prima increata, qua Verbum
(ai^An^uncreated ^^luit eternaliter humanitatem illam sibi ypostatice copu-
ui^^^essenc^er^^or -^^^^ ' ^^ ^-^^^ potcst intelligi tripliciter, scilicet essencialiter,
thrword^wmed persoualiter, sive formaliter, ut patet alibi. 2*^* autem est
unite ^^the%u- g^^^cia creata qua humanitas est sic formaliter^ grata Deo. 25
Sif)^ ^be ° it "?n Et ista gracia licet sit natura* vel origine posterior* quam

essence, or in -. . , , , •■,■-, j t j. i •,

person, or in suDiectum, non tamen est possibile quod dicta humanitas
(b^) A created temporaliter ipsam procedat sic quod mereatur graciam
thrhumanity is unionis ; sicut Augustinus innuit Enchiridion 29°, cum non

formally pleasing . ., . • , r ,

to God. The said sit possiDile ipsam mauere per mstans ^ temporis non 30

humanity cannot • • • !•• i • •

in time precede assumptam. Et sicut m alus hommibus presupponitur

80 as to deserve . . ...

the grace of gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gracia unionis

union. . . "

presupponitur naturaliter ad Christi meritum, etsi meritum

^ putant B. 2 et (,^_ q. 3 formaliter om. 0.

* natura in ras. al. man. A ; ullana B ; nulla C. ^ posterius 0.

^ per instanti A C ; pro instanti B.

Cap. XI.] DE BENEUICTA INCARNACIONE. 193

pro instanti unionis naturaliter consequatur. Et istum And this a^reea

with the testi-

credo esse sensum Auffustini 17° De Civitate Dei ca . . . mony of Augus-

tine.

' In rebus, inquit, per tempus exortis summa gracia est
quod Deus in unitate persone homini nullis precedentibus
5 meritis copulatur ; ' non quod gracia sit membrum in corpore
vel anima colligans unionem ; sed quia ista unio sit gracia The union is

(T/<er thehuman-

non preventa habitu disponente, Unde illa unio cum sit ity regarded as

amaterialcause ;

relacio racionis est posterius subiecta humanitate quoad tiut hefoi-e the

mdividual man

genus cause materialis, et tamen est efficienter^ prius quam Christ; forprior-

^ ' '^ ^- ity m time and

10 Christus est hoc singulare vel individuum hominis, ut p.rio^tymcausa-

° ' tion must be

tangitur superius. Sed caveatur de prioritate ^ temporis ^"jg^"'^^ (cf^''p'
aut prioritate ^ quoad consequenciam, cum omnia ista pro ^^^' '• ^^^"
omni tempore Christi se mutuo consequantur. Unde Au-
gustinus Enchiridion dicit quod ista unio fuit illi homini
15 quodammodo naturalis, cum iste homo non poterit esse sine
illa.

Et si queritur de subiecto eius primo dicitur quod anima if it be asked,

. , . . . . . ... 1 •! what is the

est subiectum primum unionis creati spintus, non quod sit subject of this

[A99d] infusus habitus, sed habitudo relativa. Alia autem unio | swer is, that the

20 corporis ad Yerbum subiectatur multiplicative in corpore the first subject

of the union of

sicut filiacio temporalis, que est habitudo secundum quam the created spint

. (spiritus) ; but

cognitum ^ causatum naturaliter est productum a suo simm the body aiso

shares in the

in natura. Et per istas particulas patet quod Spiritus union:
sanctus non est Eilius Patris, nec vermis est filius hominis,

25 ut docet Augustinus Enchiridion 3°, nec inanimatum est
filius sui naturaliter generantis. Correspondenter unio est
habitudo, secundum quam una natura alteri ydemptitate
ypostatica copulatur ; et illa dupliciter secundum diversi-
tatem nature increate assumentis et nature create suppositis rivhtw^c"ue°d a

30 copulate. IS^ec est extraneum vocare illam unionem graciam mosTpe^r^^ctboon

cum sit donum perfectissimum gratis datum. g^^en. ^^"^^"^

Quantum ad dimissionem nature assumpte patet ex dictis (i-) As to the

dismissal of the

quod Verbum non potest illam dimittere licet contingentis- assumed natme,
[C 97a] sime possit illa * | natura Yerbo deesse cum sit contingens

^ efBcaciter C. --" temporis . . . prioritate om. 0.

2 9gmti™ {? cognitivum) 0. * yeiia [sic) A ; verba B.

13

194 JOHANNIS -SVYCLIF [Cap. XI,

it is prnved to be ad iitrumlibet Yerbum esse hominem vel fuisse. Movent

impossible by the ... -l i.

-n-ords of christ autem ad negandum dimissionem nature assumpte, noc est

discussed in chap.

V. ; and aiso be- ad dereliccionem ^ illius personalitatis non nature ^ ipsius

causethehuman-

ity is in person- Verbi Dei, argumenta facta superius 5° ca° ; et omnia que

ality identical ' o i ' x ^

•witii the word, monent ^ quod humanitas sit idem personaliter Verbo Dei, 5

as chap. X. has ■*■ ■"■

P'^°^e'i. ■^t tactum est 10° ca°.

Equally impos-

as^sumption^^^of ^^ ^^^ ^^ assumpcione multarum humanitatum vel simul
humani^y^^simTi! ^^^ successive ; aut quod alia persona eandem naturam
suecession ""^and assumat. Et placet michi quod ex hoc pereunt moderno-
tion of ^he^s^ne r^™ doctorum vocata subtilia et gloriosa sophismata. 10

ofherperb^nYin Primo, posito quod Verbum omnem naturam humanam a
Eise ten absurd muudi exordio assumpsissct que continue viveret assumpta;

conelusions , • i i ,

wouid foUow. tunc species humana non salvaretur per successionem suorum
individuorum ; quia vel tantum unum foret individuum in
specie humana, quod f oret totum genus hominum ^ et faceret 1 5
quidquid operatum esset ■* ab homine vel si essent multa
individua, tamen posito illo ^ essent nature humane non
homines ; ^ et sic omne suppositum "^ nature humane '^ foret
prius naturaliter quam sua species, a qua tamen non caperet
quiditatem. 20

2- 2*^° dicitur^ quod potest, quociens libuerit, fieri mutacio

a contradictorio in contradictorium sine mutacione aut gene-
racione aut corrupcione veritatis pertinentis. Ut posito quod
in qualibet istarum parcium proporcionalium imparium
huius hore ^ omnis humanitas dimittatur et quelibet per- 25
maneat ^" cum omnibus positivis ^^ continue reassumpta ; quod
est impossibile, cum negacio non potest incipere ; ymo unio,
que est relacio tercii modi, non potest terminare niutacionem
nisi in aliquo | proprie ^- fiat motus. [0 232a]

3. 3° dicitur consequenter quod in fine illius hore fient 30

quotlibet homines, et tamen non fiet "aliquid nec alicuius-
modi positivum,'^ posito quod quotlibet nature iam assumpte

1-1 illius . . . nature om. A B C ; ipsius otn.O. ^ mouent A B C.

2 humanum 0. * est A B. ^ ille 0. ^ non homines om. AB C.

''-■' humanum 0. ^ dicitur om. 0. ^ huius hore om. 0.

1° Ei maneat 0. " pnctf 0. i'^ proprio B.

13-13 aliquid nec alicuius positivi 0 ; aliud nec alicuiusmodi positivum A B C.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 195

dimittantur immote primo in fine hore. Unde subducta
omni mutacione preter talem alternam dimissionem et re-
assumpcionem foret tempus et motus mirabilis successivus.
Nec negabunt quin Deus potest, subducto alio ^ motu quo-
5 cunque,^ alternare mutaciones huiusmodi, cum dependeant
solum a volucione libera Dei ; et indubie, cum una foret
prius quam reliqua, nedum natura sed tempore foret con-
tinua ^ successio temporalis.

4*° conceditur de possibili quod iam non est nisi unicus 4.

[B 151a] bomo, | et infiniti bomines ante finem illius hore adnichila-

buntur, nec citra generabitur aliquid * positivum, et tamen

in fine erunt infiniti homines, posito quod Deus ex omni-

[C 97b] potencia sua creet infinitas humanitates | in domo illa,

quarum infinitum parva sit aliqua, et totidem^ creet Rome,

15 et assumat omnes illas usque ad ^ finem hore in qua ^

adnichilet omnes E,ome et dimittat omnes Oxonie aliter non

[A100a]mutatas. |

5*° concedunt in casu quod "^ in ista hora generabuntur 5.

vel fient infiniti homines et nichil illorum generabitur vel
20 fiet ab aliquo, sed nec Deus sciet quando aliquis illorum
hominum erit, ut divisa ® ista hora in suas partes propor-
cionales minores versus ultimum instans et quod in cuius-
libet illarum parcium prima medietate Deus dimittat unam,
et in secunda reassumat reliquam dimittendo, servando in
25 eis omnia positiva : tunc patet conclusio, cum nunquam
erit ita ^ quod isti homines sunt, et per consequens non
erit aliquid de numero istorum hominum.

6*^° concedunt quod in casu sex filii fuerint in l instanti 6.

geniti de Maria, in quo instanti non genuit nisi unum, et
30 tamen non potest esse ^" in h instanti nec alium filium nisi
lesum suum unigenitum genuisse, posito quod h fuit instans
in quo genuit lesum et quod post assumpcionem " multi-
plicata illa humanitate ad sex loca maneat assumpta a

^ illo A C. ^ quomodocunque A B C. ^ foret iterum add. B.

* aliud A B C. ^ cottidie C. ^-^ finem in quo 0.

' quod om. A B C. ^ dimissa 0. ^ ista 0.

1° esse om. A B C. ^^ ascensionem 0.

196 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

Trinitate in tribus locis et in aliis tribus maneat non
assumpta : et tunc patet quod sex homines communicant
in corpore Christi quod fuit genitum de Maria ; ergo sex
homines fuerunt ab ea geniti ; et patet quod ^ residuum,
illi quidem sex homines, forent genus Dei, quia tres persone 5
divine et alie tres creature, hi^ homines et illi^ non-homines,
hi - filii et illi ^ non-filii ; et per consequens beata virgo
nunquam genuit hos filios, et per idem nunquam fecit ut
esset mater eorum ; sicut nec corpus pro mensura, qua
incepit esse multi homines, incepit secundum aliquid gigni 10
vel esse filius, cum sola negacio non facit filium.

#. 1° concedunt quod stat infinita loca in h instanti repleri

per* istum hominem, qui nec est nec generatur nec genera-
bitur : sed iste idem homo continue usque ad l instans
distabit a quolibet illorum nec movebitur nec multiplica- 15
bitur ad aliquem ^ eorum vel e contra, cum tamen ad situm
^ tanquam ad per se terminum erit ® motus, posito quod
Pater in divinis incipiat assumere naturam humanam glori-
ficatam in celo ; et cum hoc, posito quod in h ultimo
instanti illius hore infinitas humanitates assumeret,'' que 20
manebunt perpetuo ^ fixe ad modum coree ^ disposite : et
patet conclusio. Nam Deus Pater non potest generari
divinitus nec generaretur humanitus nisi ad generacionem
nature pro tempore quo assumeretur, quod non competit
seni vel beato. Sicut ergo Pilius adquirit loca " movendo 25
humanitus, ita Pater adquirens et replens corporee ^^ illa
loca quodammodo moveretur. Sed quomodo moveretur ali-
quid adquirendo locum, qualitatem, | et quantitatem in se [C98a]
subiective, si secundum nuUam naturam nec secundum sub-
iectum motus primo motum taliter moveretur ? 30

8- 8° concedunt de possibili quod Petrus in infinitum

1 quod om. A B C. 2 hic a B C ; hi 0.

3 ibi A C ; i> 0 ; illi B. * in A B C. s aliquid 0.

^-8 tanquam per se . . . erit cum lacu?ia viii litt. A B ; tanquam ad per se erit C.
■^ assumet 0. ^ perpetuum A B C.

5 coree codd. omn. an pro choreae ? ^" loca 0?«. 0.

^i corpore A B.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 197

remittetur^ inmerito^ et nunquam intendetur^ quousque fuerit
infinitum Deo carior quam est modo ; Paulus autem per
idem tempus in infinitum intendetur ^ inmerito et tamen *
in eodem fine temporis ^ sine suo demerito erit Deo quantum-
5 libet minus ^ carus ; ex quo videtur quod apud Deum sit
excepcio personarum; posito quod Petrus per istam horam
remittetur usque ad non gradum meriti exclusive et in fine
assumatur a Yerbo ypostatice ; Paulus autem per idem
tempus assumptus continue mereatur et in fine dimittatur :
10 tunc patet conclusio, petito lioc notorio principio quod non (Oodcannotlove

.. .. _ -.,. . ... any unassumed

est possibue Deum tantum diligere naturam nominis non nature of man so

much as He loves

assumptam sicut naturam propriam quam assumit : tunc a nature whieh

He assumes.)

posito quod infinitum bonus sit aliquis homo non assumptus,

[AlOOb] adhuc melior | et Deo carior est quecunque humanitas quam

15 assumit. Et revera ' talia videntur michi dissona : scilicet

quod homo Petrus demereatur continue, quousque fuerit

infinitum Deo carus ; et Paulus continue mereatur, quousque

decidat a summa amicicia Dei sui ; cum sceleratissimus

peccator contingentissime, ut asserunt, potest assumi * ; et

20 cum ignorare poterit assumpcionem propriam, non est evi-

dencia dans fidem quin quelibet creatura ypostatice unibilis

sit assumpta. Et tunc non video quomodo quis convince- (Suchhypotheses

involve impiety

retur ex ydololatria vel cognosceret quiditatem aliquam as weii as ab-

' creature. Concedunt enim quod Deus potest esse lapis et

25 speciei abiectissime creature, potest esse dampnatus, quod

est perfeccius. Sed procul a fidelibus ista ludicra venenosa.

Unde Augustinus 83 ^Yet. et Nov. Test.® Questionum ques-

[B 151b] tione 5^ dicit quod | nullum animal irracionale potest esse

[0 232b] beatum, et multo evidencius nulla | inanimata substancia.

30 9° videtur de possibili concedendum quod Deus faciendo 9.

tres homines etemos, qui non possunt a Deo fieri, tantum
perfecit genus humanum, sicut potuit de sua potencia abso-
luta, licet non plures homines quam illos tres potuit pro-

^ remitteretur {corr. in remittetur) A ; remittitur 0. ^ merito 0.

3 intenditus 0. * tamen o?n. A B C. * temporis om. 0.

* nimis AB. "^ revera om. ABC. * sumi 0.

9-9 vet. . . . test. om. A B C.

198 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

duxisse. Assigno totam multitudinem hominum a Deo pro-
ducibilium ^ quoad intellectum divinum, et pono - quod tota
Trinitas quamlibet talem naturam assumat ypostatice ; tunc
patet quod natura divina fecit trinitatem, tres homines,
quos oportet sic opinantes dicere eternos homines, cum non 5
liabeant limitandum peryodum temporalem. Et secunda
pars gratis conceditur cum dicunt hominem lesum non
posse fieri. | Et tercia pars ^ patet ex hoc quod tam perf ectum [C 98b]
est genus sicut aliquod individuum speciei ; et * infinitum
perf ectus est omnis homo in casu posito ; ergo infinitum 1 0
perfectum genus hominum ; ymo, si consideretur, omnis
homo foret infinitum perfectus humanitus, quia infinitam
perfectam multitudinem tam animarum ^ quam corporum
tanquam partes proprias contineret ; ergo infinitum perfec-
tus humanitus foret omnis homo, quia infinitum perfeccior 15
quam data anima vel corpus finitum ; patet itaque quod non
meliores homines^ vel magis graciosos plus Deum amantes
concorditer aut plus beatos in corpore et anima omnino im-
peccabiles et imperfectibiles perfecciores omnimode quam
poterit esse aliqua creatura. Et ultima particula patet illis, 20
qui ponunt naturam assumptam esse hominem. Nam si
Deus non potest assumere materiam primam vel formam
materialem in unitatem suppositi nisi ydemptificaverit '^ se
illi nature, eo quod non est aliquid cuius ipsa est natura ;
per idem non potest aliam naturam assumere nisi ydempti- 25
ficaverit se eidem, cum indifferenter cuiuslibet nature create
quiditas sit natura. Sed iuxta sentenciam sancti Thome
ponent^ Verbum posse esse multos homines per idem : nam
infiniti homines possunt esse isti tres homines, et per con-
sequens non plures istis tribus hominibus possunt esse. 3° 30
confirmatur ex hoc quod unus illorum trium hominum cum sit
Pater in divinis, est omnino ^incausabilis et improducibilis^:

^ productibilium A B C.

^ posito A B C ; si recte, assignato pro assigno superius legendum.

^ particula 0. * quod 0. * naturarum A B C.

* homines om. A B C '' ydemptificaret 0. ^ ponentis A B C.

'-^ incommunicabilis et improductibilis A B C.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 199

ergo non plures quam isti tres poterunt esse ; quia, data
affirmativa ^ opposita, deficit positum.^

10° eliciuntur in casu sic opinanti possibili denominaciones lo. Apantheistio

^ ^ _ nypothesis.

inconpossibiles ^ de eodem ; posito quod tota Trinitas assumat
5 ypostatice universitatem creabilem vel creatam. In quo
casu videtur primo quod, posita eius possibilitate, non debet
a catholico negari * simpliciter : cum catholicus debet sus- [rimed Uiat^the
tinere ut maximam quod, sicut Deus sit tam bonus intrin- uon^^rGod^^^fn-
[AlOOc] secus sicut aliquid potest intelligi vel eciam cogitari, sic | fe^cubiiity^^of^the

10 tante perficit universitatem creatam quante potest sustineri yerse^;
quod ipsara perficiat ^sine repugnancia racionis, experiencie,
vel scripture.^ Sed sine repugnancia alicuius istorum sus-
tineri poterit quod Deus universitatem creatam ad tantum
perficiat ; ergo quilibet catholicus debet illam sentenciam

15 sustinere. ^Non enim" repugnat racioni pocius quam ipso

de possibili posito repugnaret ; nec experiencie repugnat

cum nullus sensus humanus sciat discutere utrum Deus ^ sit

lapis, asinus,' et sic de ceteris creaturis ; nec scriptura de

[C 99a] dampnacione | hominum vel peccatis aut aliis obviat ne sic

20 fiat, quia post peccatum potest Deus dampnandum assumere ;
60 quod minus videtur Deo contrarium quod sit racio-
nalis homo vel angelus, quam quod sit omnis bestia hic sit
quantificatus, figuratus, senex, agens, motus, et sic de aliis
denominacionibus tam substancialibus quam accidentalibus, which, if not ex-

■■■ pressly stated, is

25 ihi autem opposite formatus. Nec valet dicere quod posito consistent with
hoc de facto scriptura sacra illud exprimeret, quia Paulus
* audivit archana qne non licet homini loqui': ymo ut 2 Cor. xii. 4.
diceretur ex scriptura hoc sequitur,^ cum Deus summe
potens et non invidus vel avarus ex bonitate sua non potest

30 se ab ista beneficiencia continere.^ Nam iuxta argumentum

Yeritatis Matt. 7. * si vos, cum sitis mali, nostis ^" bona data Matt. vii. ii.
dare filiis vestris ; quanto magis Pater celestis dabit spiritum
bonum petentibus se ? ' ista consequencia non valeret, si

1 m" (materia ?) add. 0, "^ positivum 0. ^ compossibiles 0.

* perfecta add. A B C. ^-* sine . . . scripture om. A B C.

^ ergo A B C. '-'' sit hominis assinus C.

^ sequeretur B. ® contrahere 0. ^" scitis A ; nostis . . . se om. B.

200 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XI.

homo posset dimittere beneficienciam quam facillime posset
perficere instar ^ Dei : tunc enim posset Deus ex libertate
de obligacionis nulli ■ hominum sequencium ^ tribuere quam-
libet promerenti.
idie hypothesps Tales autem dilapsus vani ficti ex amplitudine divine 5

based on the di-

vineomnipotence potencie forent nidi' hereticis ad hereses periculosissimas

encourage dan-

gerous heresies. seminandum. Descendendo autem in speciali concedunt
in tali casu quod Deus est quelibet eius pars quantita-
tiva infinitum modica, et infinitum longa et lata ; et ita,
Bev. i. 17, sicut est ' primus et novissimus/ sic | est maximus et [B152a]
minimus possibilis, longissimus, latissimus, brevissimus, et
indivisibilis quoad molem. Cum enim sit omnis ignis et
omne corpus omogenium et* ethrogenium, patet quod foret
totus mundus multiplicatus dimensionaliter ubique, et sic
nichil per se in genere foret in denominacione aliqua maius 15
aut minus reliquo ; cura quidlibet tale sit Deus, et per
consequens nichil haberet plures partes quantitativas quam
tres, que sunt Trinitas increata, super quibus cuncta sunt
posita. Addunt eciam quod in casu posito acciones et
passiones et cetere forme personales multiplicarentur con- 20
comitanter ubique consequenter ad immensam co-existenciam
Trinitatis ; et sic non est motus successivus ; et per conse-
quens neque tempus, cum prius ac posterius in situ deficiant;
et sic de multis quibus ego noc sufficerem assentire. Quo-
modo queso quelibet pars quantitativa corporis foret essen- 25
cialiter^ idem cuilibet ? cum tunc pars foret non-pars; quia
omne corpus indivisibile, et nulla pars minor | aut maior ® [C 99b]
reliqua ; quia essencia divina et Trinitas benedicta, et sic
mundus et quelibet pars eius quantitativa | summe perfecta ; [0 232c]
quia realiter ipse Deus et sic tota Trinitas, si foret quelibet 30

Many of those pars quantitativa corporis, differret quotlibet differenciis a

-who allow such

seipsa. Deduccio omnium istorum patet ex possibilitate
casus et principiis opinionis. Videtur enim multis quod

* iusticioneiii A B ; iusta et C. ^-^ bonum sequentis 0.
3 vie ABC. * vel A B C.

* numeraliter 0. ® quam add, 0.

Cap. XI.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 201

sicut Yerbum ^ potest esse dominus ^ sibimet et minister, ac hypotheses go

^- _ , further and ad-

tota generis humani coarnacio, sic potest esse totus ignis mit aii kinds of

" o ; i incongruities

[AlOOdJet quelibet I eius pars quantitativa : nec credo racionem concerning the
diversitatis possibiliter assignandam. 2^*^ dicunt quod, sicut
5 Yerbum est tantum unus bomo,^ sic quod non multi, po-
nendo quod mille vel quotlibet humanitates assumpsit sic
est tantum unus ignis licet infinitas igneitates assumpserit.
Quod non dicunt illi qui ponunt Yerbum in casu illo * esse
multos homines. Et patet plane ranga ^ inconveniencium

10 supradicta, cum omnis substancia per se in genere foret
Pater, Filius, vel Spiritus sanctus : et sic utrobique illa
tria^ supposita simul omnes substancie et omnia acciden-
tibus informata sic quod, ubicunque est unus ignis, sunt
tres ignes solummodo, qui sunt omnes. Infinitatem autem ^^J^^ whUe^^to

15 inconveniencium que secuntur videtur michi stultum dedu- '^^^'^"^^-
cere, cum gignit sollicitudinem apparencie sine fructu.

Cap. XII.

\_Recitando opiniones mrias de assumpcione creatnre
declarat quod, si assumeret multas humanitates, foret
multi homines, sicut dictat sentencia sancti Thome.

Against the several opinions that any divine Person
can assume (a) any created nature ; (b) every substance
existing by itself and only such a substance ; (c) every
rational creature capable ofbliss and only such a creature :
it is contended that only the Word could assume human
nature, and that only in the man Christ Jesus : and it is
arqued accordinq to the dictum of 8t. Thomas that, if the

"^ ^ -^ -^ What would

Word assumed many humanities, he would be many men.l happen if christ

<y ' ./ j assumed many

Sed descendendum est ad trimembrem posicionem mo- This idie ques-

• -iT • T i7'j i.- i. ''°" hased on

demorum qui mani sollicitudine venantur ^ quid contmgeret untruth gives

. rise to manifold

20 si Christus multas humanitates assumeret. Falsitas enim error.

1 non add. R. ^ ^gyg A B C. ^ unus homo om. 0. ^ illud 0.

5 ranga (aren superscripto) A ; arenga B ; ranga om. cum lacuna C.
^ tria om. 0. ' variantur 0.

202 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

As Gregrory says dissonat sibi ipsi, teste Gregorio 12 Moralium. ca° 14.

untruth involves ..... ,. . ...

manifoid diver- ' Alius, inQuit, relicta ventate mentiri deliberat ut audien-

gence and per- , . . ,,.

piexity. cium animum fallat. Sed quantus labor est custodire solli-

Authority, fact

(exempiariter), cite, DC ipsa cius fallacia deprehendi queat ! Ponit quippe

and reason con- ... . . .

cur in proving ante oculos quid aliis veritatem scientibus responderi possit ; 5

that error is in- -^ _

consistent with et cum magno cogitatu pertractat quomodo per argumenta
Andthisisshown fa^2gil;g^^ig documenta ^ veritatis exsuperet : hinc inde se

to he so in the '^ '

denvthe!'ReaiIs^t') circumtegit ; et contra hoc, ubi deprehendi potuerit, veritati

versaiTandoUier similem responsionem querit; qui si utrobique verum diceret,

truths?^'^^"*^ hucusque ^ sine labore potuisset. Plana quippe est veritatis 10

via et grave est iter mendacii.' ^ Et indubie, sicut in

agilibus, sic in speculabilibus verificatur ista sentencia ; et

patet tam exemplariter quam eciam racione. Si, inquam,

consideremus pictacias quibus negantes universalia, exten-

Keason likewise sionem temporis, et veritates de anima cum sibi similibus 15

vagueness and pregravantur, in quot errores incidunt, quot subterfugia

non-entitv of -i i ;• ^ • • ^t rn ^(\n 1

their object of quorunt, et quam onerose locuntur, ut sub ] falsitatis paluo L^ iwaj

thought causes

endiess difHcuit- simulent veritatem ; patesceret in speculabilibus sentencia

ies in the case of . . . ■ .

those -who main- Gregorii supradicta. Sed et racio illud idem exigit. Yeritas

tain erroneous ^ r <-■

opinions Thus, enim obiective movet* et instruit ad ipsam vere cognoscen- 20

those who deny ^

the simpie truth (j^jj^ [^ auimo et proporcionaliter proferendum : * sed ad

of the Inoarna- r r r

\^he wold ^a?fd Gxprimendum ^ falsitatem deficit obiectum huiusmodi in
Vnn nlmmTThi ''^^^^^^- ^^^^ difficultatur falsidicus pallians non existens,
aZ^^fwnfother) ^c si absquo fundamcnto vel exemplari aliquis « intendit
foid^divergence^." iimim non cns vel vacuum fabricare. Unde et illud potest 25
any d^ivine^Per- patescere iu varietate sentenciarum de incarnacione hodie

son can assume a ,--, ,

created nature veutllata.

tain that any Ponunt enim hi quod quamlibet naturam creatam quelibet
•without distinc- persona divina indifferenter potest assumere: hi quod omnem

tion ; {b) others . .

that oniy every et solam substauciam per se entem : et hi quod omnem et 30

substance exist-

ingbyitseif; (c) solam croaturam racionalem beatificabilem : et sic de quot-

others, that only _ ... ... . . .

every creature libot subdiciouibus et evideuciis, quas nobis, qui ponimus

capable of bliss, ^ .

can be so as- solum Verbum pure Dominum lesum Christum posse as-

sumed. ^ ^

1 argumenta A B C. 2 utique 0. ^ mendan' 0.

* monet A B C. *-^ sed . . . exprimendum om. 0.

^ aliquid B ; exemplari tas 0.

Cap. XII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 203

sumere, non expedit recitare : sed in difficultate, si Yerbnm As to the ques-

tion whether the

multas humanitates assumeret, moderni doctores senciunt word assumed

many humani-

satis opposite. Sed pro ulteriori declaracione huius materie ties,modern doc-

•^ ^ ^ tors disagree.

iuxta ^ ponam istorum sentencias, ut videatur quomodo
5 exorbitantes a seipsis dissonant, et veritas rectissime in
omnibus consonat sibi ipsi.

Ponit enim sanctus Thomas super 3™ Sentenciarum Dis- The opinion of

^ Aqumas is that

[AlOla] tinccione prima Questione 8^ et 9^ | quod, si Verbum multas 'Jl '^^^ "^^d^^b''
[B1521)] humanitates | assumeret, foret^ multi homines ; sicut si tres manymen.

10 persone eandem humanitatem assumerent, forent omnes et
singule idem homo. Et inter omnes veritates, quas lauda-
biliter de Christo ^ scripserat, non estimo aliquam veriorem.
lUa enim veritas connexionis est absolute necessaria, quomo-
dolibet fuerit de extremis. Patet sic. Si aliqua sit hu-

15 manitas, ipsa est homo ; ergo si insint multe humanitates,
ille sunt multi homines ; et per consequens, si Verbum
assumit ypostatice'' multas humanitates, tunc assumendo
facit se multos homines. ^ Antecedens patet quodammodo
ex predictis.^ Ymo ex dictis Be Anima palam sequitur :

20 qiiia cum quilibet spiritus hominis per se sit homo, patet
quod, si sint multi spiritus tales assumpti, assumuntur et
multi homines. ^ Sed et hoc ^ patet ex eo quod omnis
humanitas est personam esse hominem.

Sed quia sanctus Thomas sicut et alii moderni doctores ^jie possibiiity

•^ oi the assump.

25 discordant a principiis iam assumptis, ideo oportet arguere *|°'^ 9^. ^^J

contra possibilitatem suppositi aliis evidenciis. Videtur ar^umems^^^''''^

enim quod Christus posset esse quantumlibet monstruosus, ^^^■'"'^bo^dy *"^of

quod esse non potest, cum minimum inconveniens sit Deo ^^"^^^^

impossibile ; et consequencia videtur ex hoc ; quod, mille

[C lOOb] capitibus incommunicantibus existentibus in eodem ''corpore |

humano eV proporcionaliter de aliis membris organicis,

foret ille homo evidentissime monstrum magnum ; sed hoc

potest esse de Christo, cum omnem humanitatem potest

1 antequara 0. ^ forent A C.

3 de Christo om. A B C. * ypostatice om. B.

5-5 antecedens . . . predictis om. B C. ^-^ sicut et modo A B C.

'-■^ corpore ut {pm. humano) A B C.

204 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

simul assumere : ergo conclusio. Si enim Yerbum totam
■wouid be a mon- ^jjg^j^ I (.Qojnag JQ^em assumpserit tam maris quam femine, r0 232d]

strous orgamsm. 1 c r i ? u j

adhuc foret per adversarios solummodo unus homo, et per
consequens tantum unum animal ac unum corpus ; et super
isto f orent omnia dicta membra ^ monstruosa - ut estimo. 5
Unde credo quod sanctus Thomas negans multiplicacionem
dimensionalem eiusdem corporis, negaret in casu isto quod
Christus est solummodo unus homo ; nedum quod tunc foret
hermofrodita,^ pater et filius, et tota cognacio ; verum quia
idem* corpus foret dimensionaliter per loca distancia. 10

^oted^that^rtere ^^^ ^^^ dicitur quod monstruositas et impossibilitas multi-
separate^bodies^ plicacionis dimensionalis intelligitur secundum idem corpus ;
sed in casu posito foret secundum corpora multum disparia
habitus talium situum et membrorum.
it is repiied : Contra illud tripliciter arguitur.* Primo probatur quod 15
Tiominations ' of secundum idem corpus habeat Christus istas denominaciones ;

Cbrist ■would . ^ , , j j_ i n •

appiy oniy to one quia secunaum eandem naturam creatam et eandem humani-

and the same , . ^ -v-r t • i • i

body; tatem, que est Verbum esse unicum hommem; ergo secundum

idem corpus. Si enim secundum seipsum habet ista, et ipse
sit idem corpus, ubicunque est homo ; sequitur quod secun- 20

(5) that the

separate union dum idem corpus habet ista, ubicunque sit homo.^ Similiter,

of many single ... .

bodies to cbrist si omnia ista corpora essent localiter copulata et adunata

would produce

monstrosity as staute unioue ' sine generacione vel corrupcione alicuius

much as if these '^ ^

bodieswerecom- pap^ig eorum, foret moustrum horribilissimum ; quia corpus

bmed mto one r ' 7 i r

aggregate before compositum ex corpore vetule et infantis, viri et uxoris, et 25
sic de tota cognacione. Illud ergo cum fuerit totale et
adequatum corpus Christi idem quod prefuit, sicut est modo,
sic fuit ante monstruosum. Non enim adquiritur Christo
aliqua pars vel partis posicio propter motum localem vel
continuacionem ^ ; ergo nec aliqua monstruositas secundum 30
se totam. Et hoc est evidencius illis qui ponunt quod

(c) that the acci- omnes partes integri^ sunt simul ipsum totum. Similiter

dents due to . .

non est evidencia contra multiplicacionem dimensionalem

^ memTjra om. B. ^ monstniose 0. ^ hermifodrita {sc. hermaphrodita) 0.

* illud AB C. * arguitur om. 0. ^ homo om. A C. "^ imione om. A B C.

^ fortasse contiguacionem legendum : cf. Trialogus, p. 87, 1.2Z. ^ integre AB.

Cap. XII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 205

[A lOlb] eiusdem corporis | quin consimile contingit reducere contra an indefinite

. .. ... T-T number of incon-

noc quod eadem persona sit dimensionaliter multiplicata gruous substan-

tial forms

secundum diversa corpora, ut quod hic sit senex, hic

ii;venis, hic mas, hic femina, hic pater et uxor procreans^

5 seipsum infantem, et hic adolescens sepeliens seipsum vetu-

lam,'' et ita de aliis denominacionibus aliorum generum.

TJnde, cum acciones et passiones personales individuantur

primo a supposito non^ natura, videtur quod multiplicantur

ad multiplicacionem suppositi ; et sic idem homo foret

10 quantumlibet dissimilis et contrarius sibi ipsi tam secundum

[C lOla] accidencia corporis quam | anime, ut sedulus excogitator

potest calculare.* Et sic contra principia sancti Thome wouid belong to

^ _ ... °"^ ^^^ t^s same

idem corpus in numero foret quantumlibet multis et dis- ^^ody.
paribus formis substancialibus accidentatum.*
15 Item, si Christus potest simul habere® humanitates tam 2- Aisodifference

' ^ 01 place in these

dispariter accidentatas cum hoc quod maneat idem homo, tie™ wouuTTn'
tunc posset pro diversis sitibus habere denomiaaciones con- 7°cgfdgQ^s"'^'"'^'^^
trarias; et per consequens, coextensis illis humanitatibus,
forent accidencia contraria coextensa ; et sic idem simul et
20 semel contrariis accidentibus informatum. Sed hoc modicum
videtur modemis, si secundum diversas naturas eidem sup-
posito ista insint. TJnde concedunt quod Qualescunque The aiiegation of

diversity of na-

forme contrarie per eundem situm et idem suppositum, sed ^^res does not

■^ _ jtj: ' cover this difll-

secundum diversas naturas, coextendi poterunt. cuity.

25 Sed contra illud tripliciter arguitur.'' Primo posito quod ['='). ^or to two

■^ " ^ ^ bodies two mo-

duo corpora coextendantur et utrumque simul pro eodem *?o."®' *^o 1^=^°-

^ T. r tities, etc.,would

loco et tempore gradiatur, videtur quod sunt duo motus '^^^'^^s-
progressivi,® sicut due quantitates et cetera accidencia co-
extensa. Oppositum tamen videtur, cum motus individuatur
30 sufficienter a spacio, tempore, et subiecto ; sed idem est homo
in numero, idem tempus et spacium ; ergo cum nulla pars
quantitativa hominis graditur, eadem est mocio progressiva.
Et per idem posito quod secundum unam humanitatem

^ procreatus 0. ^ vetulam om. A B C. ' nam 0.

* 9mg'e {i.e. coniungere) 0. * actuatum A C.

* eumme [fortasse pro sumere) B. "> arguitur om. C 0. ^ successivi B.

206 JOHANNIS "VVYCLIF [Cap. XII.

penetraret progredieiido multas continuas humanitates^ quies-
centes ^ continue, idem Christus simul et semel secundum
idem quiesceret,^ et motu contrario moveretur.
(6) Moreover, Similiter iuxta illud sequitur quod Christus infinitum

Chnst, by ttie _ .

muititude of his bonum animal potest esse, quia mensura bonitatis rei com- 5

humamties, ^ ■'■

■svouid (as a positc capitur a principiis intrinsecis cum disposicionibus

creature) be m- ^ '^ r r r

fimteiy good ; formalibus in eadem. Ex quo sequitur quod Christus

racione multitudinis humanitatum foret melior liomo | quam [B 153a]
si solum unam assumeret. Patet consequencia, supposito
primo quod Christus sit tantum finite bonus iuxta illam 10
John xiv. 28. vocem Yeritatis, ' Pater maior me est,' loh. 14.^ Ymo
si foret infinitum bonus homo racione deitatis, foret per
idem infinitum antiquus, et per consequens primus homo,
1 Cor. XV. 47. consequens contra Apostolum prima ad Cor. 15. * primus,

inquit, homo de terra terrenus, et secundus homo de celo 15
celestis.' Et ita oportet limitare in Christo omnia alia *
accidencia, que habet humanitus, sic quod non infinitum
bonum corpus vel animam habet Christus ; et per idem non
infinitum magnus senex vel antiquus homo est Christus,
nec infinitum potens ac virtuosus vel sciens homo, quia sic 20
excederet limites speciei eciam secundum hominem assump-
tum ; et per consequens non conveniret nobiscura in specie ;
que contradicunt supradictis. Quo supposito patet quod
Christus existens | bonus homo racione unius humanitatis [C lOlb]
foret melior homo racione alterius humanitatis incommuni- 25
cantis coassumpte ; cum bonitatem magnam acquireret
nullam aliunde deperdens. Nec superest in quo | per [AlOlc]
humanitatem melioraretur ^ nisi in esse hominis. Et per
idem foret in duplo melior homo per assumpcionem duarum
humanitatum quam per assumpcionem unius | solummodo ; [0 233a]
et sic de aliis denominacionibus accidentalibus ^ consequen-

■which is an im- tibus ad easdem. Ex quo videtur primo quod infinitas

pious a&sertion.

humanitates assumendo foret eque bonus homo ut Deus,
vel unum infinitum foret reliquo maius. Yidetur 2^^

1 humanitates om. 0. ^-^ continue . . . quiesceret otn. 0. ^ jq 0.

^ illa A. 5 melioratur 0. ^ accidentalibus om. A B C.

Cap. XII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 207

quod infinitum melior potest ^ esse asinus quam homo,
posito quocl infinitas naturas asininas Verbum assumeret
naturam hominis dimittendo. Et per consequens sequitur
3° quod species non assimilatur numeris, cum omnis creata
5 substancia magis et minus susciperet * ut unus homo '
esset * reliquo in duplo magis homo propter humanitatem
duplicem ; et sic de qualibet proporcione racionali reali ; ^
et per consequens Christus racione multitudinis naturarum
excederet in humanitate quodcunque aliud individuum
10 speciei.

3° videtur quod ex omni genere accidentis corporei (c) Thiidiy,

... . Christ ■would be

potest esse composicio parcium mtensive. JNam coextensis simuitaneousiy

iniinitely great

humanitatibus secundum materias possent partes quantita- and aiso of a

certain deflnite

tive materierum et suorum accidencium coextendi ; et per size (septipe-

. dalis).

15 consequens, cum omnia sunt forme vel materie eiusdem
suppositi, sequitur quod per talem composicionem posset
unum componi non extensive ; ergo intensive ; quod est
impossibile. Et [sic] " de materia et ceteris accidentibus,
que secundum philosophos^ non possunt magis vel minus

20 suscipere. Nam eque magnus foret Christus secundum unam
humanitatem, sicut^ foret " Christus secimdum ^ infinitas
equales insimul coextensas. Nec sapit quod Christus sit
intensius septipedalis quam prius. Et hic videtur possi-
bile^" quod infinitum magnus iam est Christus, et nullam

25 quantitatem deperdet, et tamen in fine erit solum septipe-
dalis, posito quod infinitas humanitates equales assumat ad
modum coree " iuxta positas ; sic '^ quod omnes ille sese
penetrantes coextendantur in fine sine augmentacione ^^ vel
diminucione ; et patet conclusio. Et sic infinitum magnum

30 potest continue maiorari continue adquirendo quantitatem
ac nuUam penitus deperdendo quousque infinitum parvum
fuerit, ut alibi declaratur. Et conformis est consideracio

^ potest otn. B. ^ suscipiat 0. ^ homo om. C 0.

* est 0. 5 reali om. C 0. ^ et om. 0 ; sic. in omn. codd. om. supplevi

'^ philosophum B. ® simul pr. man. A C. ^-^ Christus secundum om. A B C.

1" impossibile B. " coree («« pro choreae ? cf. p. 196, w. 9) A B C ; sefe" 0.

i^ sic om. U. i^ alteracione OM.

208 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

And as to size, de motu, ut infinituin intensus potest esse motus per mo-

so as to motion, . . . . , , - , .,

there wouid be tuum mcommunicancium extensionem/ cum hoc quod mobile

contradictory

accidents. quantumcunque tarde ad velocissimum moveatur. Et ex

istis potest calculator elicere quotlibet conclusiones nimis
mirabiles, quia regularum de velocitate motuum destructivas. 5

3. Further, a Item hoc corpus et hec anima j cum ista unione ypostatica [c 102a]

definite body and

soui and their et aliis que secuntur sunt sufSciencia principia ad faciendum

union constitute

humanity, that Christum esse hominem ; cum illis -sive aliis quibuscunque^

is, make Christ . . 7 ..

to be a man : positis, hoc scquatur. Sed multiplicatis completis principiis
assumption of oportet multiplicari efFectum formaliter consequentem. Ereo 10

many humamties i: r -x o

■wouid make him gj g^-^ multe humanitates assumpte, sunt multi homines ;

to be many men. r } j

ut si Christus iam ad humanitatem habitam assumeret
aliam humanitatem incommunicantem, illa assumpcio cum
sit sufiiciens principium, sufflcit facere Christum iterum esse
hominem ; et sic quociens illa principia fuerint geminata.^ 15
Ex quo sequitur quod si Christus multas humanitates as-
sumeret, foret multi homines consequenter.
For (/i) with the Confirmatur tripliciter. Primo si aliqua principia indi-

variation of the •i./-,i.. ,, j- • i< i a i

causes, i.e. body viuuant C^hristum, ut homo potissime loret corpus et

and soul, the . ...,,. . ,. ., <-.„

resuit, i.e. the anima ; et per consequens variatis ilhs oportet mdividuum 2U

individual man, .....

varies. hommis variari. Ahud ergo est Christum esse istum homi-

nem ex hoc corpore et hac anima integratum, et aliud esse*
istam personam ex alio corpore et alia anima compositum
quia aliter indubie non foret Christus aliud per humanitatis ] [AlOld]
assumpcionem quam foret eternaliter, si solummodo foret ^^
Deus. Et patet sentencia sancti Thome, quod Yerbum si
assumeret multas humanitates ut lohannem, Petrum et
cetera, foret correspondenter multi homines. Yerbum igitur
esse hominem foret communis humanitas ad ipsum esse
lesum, Petrum etc. 30

(6) The muitipii- Similiter impossibile est f ormas completas eciam acciden-

cation of forms

invoivesthemui- tales multiplicari simul et semel, nisi eo ipso multipHcentur

tiplication of

supposites. supposita. Scd omnis humanitas est forma, cum sit illud

' coextensionem 0. ^ su pln posit^ (sive plurimum positis vel positivis) 0.

^ geoiinata A ; genita B C 0. * f orent A B C.

* est A B C ; fortasse est esse legendum.

Cap.XII.] de benedicta incarnacione. 209

Quo substancia formaliter est homo ; ergo multiplicatis Therefore from

the multiplica-

humanitatibus multiplicabuntur et homines. Assumptum tion of humani-

ties foUows ihe

declaratum est de formis, accidentibus, et earum substanciis muitipiication of

men.

[B 153b] proximis, | ut si sint multe ambulaciones simul et semel
5 oportet multa supposita ambulare ; et ita de aliis ; ergo a
maiori vel pari, cum humanitas sit suppositum esse hominem
non individuata ex successione temporis vel adquisicione
adventicii accidentis, quod positis multis humanitatibus multi
homines consecuntur.
10 3°* idem patet, posito quod Verbum assumat multas em- [c) whether the

■^ _ Word assume

briones et post completas humanitates ^ animabus congenitis, embryonic or

^- ^ ° completehumaii-

patet quod anime advenientes, cum sint forme substanciales, ities,theassump-

r ^L ; tjQf, sooner or

faciunt Verbum esse aliud ; et per consequens non relin- i'*'^'''' "f^^i^^^l^o^"
quitur quid ^ aliud nisi illum hominem. Prius enim f uit ^^g^^tantia'! forms

15 completus lesus et per consequens per posteriores animas maniUes^^^^makes

non fit lesus. Et si dicatur quod anime advenientes non ^b^n^he^warbe-

[ClOSb] faciunt Christum esse aliud sed | ^alterius modi,^ tunc sunt a°co'mpi'ete man

forme accidentales advenientes enti in actu et non eiusdem animated bodies^.

racionis cum ceteris animabus, que in quantum * huius modi,

20 faciunt corpora animata. Patet igitur, si experiencia et

principia philosophica salvari debeant, quod Verbo assumente

[0 233b] multas humanitates | est multi homines. Nam numerus

hominum, qui est sensibile commune ex 2^° J)e Aniina,

ita patescit sensui secundum quantitates continuas dislocatas

25 et secundum quotlibet differencias accidentales illarum na-
turarum, sicut innotescit aliquis sensibilis numerus alicui.

Item posito quod quodlibet suppositum generis animalis 4. Thehypostatic
servatis ^ omnibus positivis sit Verbo ypostatice copulatum ; word does not
patet quod non exinde periret genus, species, vel difPerencia

30 animalis ; et per consequens non omne animal foret Christus ;
ex quo per locum a sufficienti similitudine sequitur quod
Verbum assumendo multas humanitates non foret solum-
modo unus homo. Assumptum patet eo quod Verbum non ^
necessitatur ex unione ypostatica corrumpere aliquod posi-

' humanitatibus B. - quin C. '^-^ alterum A B C.

* christum 0. * seiuat^/-. maii. A ; sequitur B. ^ non oni. ABC.

14

210 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

tivum ; et, cum genus, species, et differencia sint plurimum
de^s, or dwWence positiva, patet quod non ex assumpcione oportet illas exstin-
so assumed™^^ ' g^^re ; et cum non sit genus in actu nisi habeat species et
illa supposita, que specifice ' distinguantur, patet ex casu
possibili illis quos alloquor " de facto posito ; consequens est 5
quod sint multa individua ^ distincta specifice ; non ergo
omne individuum ^ de genere vivencium foret Christus ;
maiorem enim distinccionem oportet esse individuis quam in
formis communibus, cum omnia inferiora in suis communio-
ribus uniuntur. l^ec potest dici quod manet genus animalis 10
cum suis divisivis differenciis sicut prius, cum indiff^erenter
omnis homo sit asinus, leo, capra, et sic de aliis, si Christus
non sit multa animalia racione multarum animalitatum
ypostatice coniunctarum. Ubi ergo foret genus distinctura
a specie vel individuo secundum communioritatem, si idem 15
individuum cuiuslibet generis animalis sit commune cuilibet
animali ? Ubi eciam tunc * foret | ditferencia inter racionale [A 102a]
et irracionale, rudibile et irrudibile^ et ita de ® ceteris, si
omne animal racionale sit animal irracionale, rudibile sit
irrudibile, et ita de ^ omnibus aliis '^ differenciis assignandis ? 20
Omnes ergo termini per se in predicamento substancie nec
predicarentur in quid, nec de rebus distinctis specifice cum
omne animal sit omne animal, nec forma aliqua est sufficiens
medium distinguendi unum suppositum vel naturaliter® ab
altero eo quod species permixte de se mutuo predicantur ; 25
et "cum tam speciesdifferanf quam individua speciei, videtur
quod ydemptificatis speciebus individua ydemptificari pote-
runt. Nec valet dicere quod ex assumpcione huiusmodi
species corrumpuntur, quia omnis species, que prius fuit,
habet omnem singularem essenciam, quam prius habuit; et 30
Verbum nedum est suppositum hominis sed bovis, leonis,
et cuiuslibet animalis. Cum ergo sufficit ad existenciam

1 specificate A B C. ^ alloquitur 0. ^-^ distincta . . . individuum om. 0.

* tunc ergo AB ; insuper 0. s hinibile A B C.
«-8 ceteris . . . de om. AB C. ' aliis om. A B C.

* numeraliter M. S-S cum species plus differant 0.

Cap. XII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 211

speciei quod unum suppositum illius nature ^ existat,^ sequi-

[C 103a] tur quod manet omnis species, | que perante. Non enim est

hic fallacia accidentis — quicquid fuerit in principio huius^

liore est modo ; species leonis est * aliquid quod f uit in

5 principio ^ illius liore ; ergo omnis talis species est modo — .

Et cum^ nulla possunt nunc plus differre et nunc minus,

manencia omnino immota ; sequitur quod, sicut nature per

ante differebant specifice, sic et modo ; et per consequens

modo est species. Confirmatur ex hoc quod omnis species

10 est ''natura, omnis'' natura animalis, que prius fuit, modo

est ; ^ ergo omnis species, que prius fuit, modo est.^

Item Deus potest de omnibus hominibus per viam con- s.ontheassump-

■^ .... '-i°'^ ^^^^ ^°^ '^'^^

tinuacionis facere unum compositum, sicut infinitum mag- ^y "way of con-

■^ tmuation [i.e. oy

num et infinitum parvum potest Deus facere hominem. joining «ne to

^ ^ another) out of

15 Quo posito^ videtur primo quod homo potest infinitum aiin^f^^^ii^^rae
maiorari et alias infinitum minorari sine hoc quod quanti- ^umrthat''bein*''
tatem aliquam adquirat vel deperdat ^° ; ut posito quod i^^s^^ing ° many
Verbum quotlibet humanitates seorsum assumat et omnes t^Jn'*"'*^''^^' ^^^
illas stante unione continuet, et " iterum discontinuet,

20 secundum quod exigit conclusio probanda. IS^am Christus
fuit ante unionem homo medie quantitatis et post con-
tinuacionem erit monstrum grandissimum et deforme ; et
cum ■ ex continuacione nuUa quantitas secundum se totam
adquiritur, sequitur propositum. Et idem contingit arguere

25 de alteracione ; ut potencia '^ naturali tam corporis quam
anime tale quidem corpus multiplex sufficeret quantumlibet
distanter sentire, et quantumlibet ^^ tarde " moderando («) Any part of

■^ this compound

spacium longissimum ^^ in brevi ^* describere. Cum ergo ^°''y '.s a part

r o ^ oi Christ,

cuiuslibet partis illius corporis aHqua pars sit pars cor-
30 poris Christi, sequitur quod hoc totum corpus sit corpus

I speciei B. - existit A B C.

3 istius B ; illius 0. * est fuit C ; eciam fuit 0.

* in principio om. 0 ^ tamen C ; tunc 0.

''-'' natura omnis om. 0. *-* ergo . . . est om. AB.

9 petito C 0. ^" perdat A B C.

II ut A B C. 12 pon 0.

13 tarde om. ABC. i^-i* moderando . . . brevi o?w. 0.

" longis A B C ; longissimum aut longum sensui tiecessarium videtur.

212 JOHANNIS WYCLIF [Caf. XII.

and this ■«•hoie Christi ; | et per consequens Christus, postquam ^ fuit com- [B 154a]

body is the body . .

of cbrist ; which munis statuie, iam est ita magnus sicut hoc corpus. Ex

is therefore a

monstrosity. quo iuferenda sunt alia.

(6) Any of these 2°. videtup sequi quod Christus sit quotlibet partes sue

Lumanities is ^ -^ -^ ^

Christ: therefore q^antitative. Nam ante continuacionem Christus fuit com- 5

Christ is any of ^

^' ^^''^"^"''^'^'^is positum ex qualibet istarum animarum et suo corpore ; ex
manymen; g^^ sequitur quod Christus sit multe partes quantitative.
Nec valet dicere quod natura humana, et non homo, sit
pars hominis ; quia partes quantitative corporis ^ sunt sub-
stancie per se in genere, quod negatur de humanitate ; ergo 10
sicut monstrum quod est homo geminus et a dyafragmate
versus superius habet hominem eius partem, sic et Christus
in casu posito. Non enim desinit esse completus homo
secundum illam humanitatem propter continuacionem ; sicut
nec in|ciperet esse h.omo secundum istam humanitatem [A 102b]
propter discontinuacionem. | Concesso autem consequente [C 103b]
videtur primo, si Christus sit quotlibet partes sue, quod
multa' quorum quodlibet ^ est Christus ; et cum Christus
non sit aliud quam homo, sequitur quod multi homines | [0 233c]
sunt Christus et non propter continuacionem ; ergo ante 20
continuacionem fuit Christus multi homines ; et non, si
non ex assumpcione multarum humanitatum ; ergo posito
quod Christus multas humanitates assumat, consequitur
ipsum esse multos homines, quod est intentum. Nec valet
dicere quod Christus non habet partes huiusmodi, cum ex 25
illis denominatur magnus, agens, beatus, et sic de formis
ceteris que partibus suis insunt. Et si dicatur quod omnes
sunt Christus et non pars eius, sed idem cum toto, tunc
restat dicere secundum quam humanitatem Christus a
Deo maioratur ; cum non sit possibile humanitatem aggre- 30
gari ex multis humanitatibus, nisi illa a qualibet illarum
differat. Et patet quod secundum nullam illarum huma-
tatum parcialium maioratur ; ergo secundum illam totalem ;
et per consequens est nova humanitas sine correspondenti

1 preterquam A. - corporis om. B.

quotlibet cmn rasura alt. man. A ; quotlibet B ; quodlibet C ; quotlibet quodlibet 0.

Cap. XII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 213

anima generata ; quod est impossibile ; cum nec corpus
organicum correspondens tali humanitati fingi poterit, nec
spiritus ^ implens materiam ; nec corpus est maius propter
iuxtaposicionem corporis quod non incidit in partem sui.
5 Patet itaque logicis in casu posito quod ad omnem punctum
Cliristi est non gradus augmentacionis, cum non sit motus
nisi subiectum aliquod primo moveatur. Et hoc replicatur wMeh is against

Euclid's axiom

consequenter contra hoc Euclidis principium, ' omne totum ' every -whoie is

greater than its

est maius sua parte quantitativa.' Et posito ^ quod Cbristus part.'
10 assumat^ omnem naturam animalis ; tunc post continua-
cionem omnium illorum factus monstrum foret alicubi non
monstrum, et sic foret multe res, et per consequens multe
substancie ; quia aliter non foret pars sui, nisi pars et totum
ponant in numerum.
15 3° potest poni casus de Dei omnipotencia quod infinitas (e) The subdivi-

sion of quantita-

naturas corporeas adaptet infinitis animabus, quarum prima tive parts to in-

finity involves

sit dupla ad secundum,* et sic in infinitum ; et omnibus the possibiiity of

Christ being in-

illis continuatis assumat quamlibet in ypostaticam unionem. finiteiysmaii.i.e.

■^ *^ ^ both greater and

Tunc videtur quod Christus sit infinite partes sue, et sic i^ss than himseif.

20 infinitum parvus, et per consequens maior seipso ; et cum,
ubicunque fuerit, est eque magnus racione multiplicacionis
concomitancie, ut patet de eucaristia ; sequitur quod in
quotlibet locis est minor seipso. Ymo cum infinitas animas
Deus potest producere et facere eas incommunicantes *

25 materias ^ actuare, sequitur quod sit possibile ' quamlibet
partem quantitativam Cbristi esse Cbristum ; quod est im-
possibile, cum tunc non forent multe partes sui quantitative,
ut tactum est superius proximo capitulo.
[C104a] Item ex evidencia sancti Thome 1 videtur quod Christus 7. Theargument

of Aquinas (p.

30 assumendo multas humanitates sit multi homines. Nam 203) is supported

by the use of

omne nomen appellativum, cuius principaha significata ^ -words,
multiplicantur, ^ predicatur vere ^ pluraliter de eisdem. Sed
hoc nomen homo primo et principaliter significat qualitatem

1 species A B C. ^ proposito 0. ' assumendo 0.

* duplam B C. * commumcantes 0. ' creature add. B.

' impossibile A. * significancia 0. '-* vere probatur AB C.

214 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

htimanitas pre- substancialem iit humanitatem : ergo multiplicatis humani-

dicaies the sub-

stantiai quaiity tatibus in Chi'isto, ^ et homo vere predicatur pluraliter de

of komo : _ ._

eodem.^ Maior ex hoc est evidens quod multiplicatis signi-
ficatis multiplicanda sunt nomina significatorum ; ut si tres
persone divine haberent multas divinitates, tunc essent 5
multi dii ; ^ et sic de similibus quibuscunque. Minor autem
t^^rm^ iu^ the P^^et cx hoc quod sulstancia secunda secundum Aristotelem
the^^^^other^^must ^^ Prcdicamentis capitulo De Substancia significat quale-quid
ff c^hri^st^^s many ^'^'^ ^^^! ^ suhstancialem qualitatem? TJt patet in metha-
is^m^y^^men. ^ phisica ; ho7no enim principaliter significat | 7«<mflMiYa^i?w, [A.102c]
album alhedinem. Concesso ergo consequente et posito quod
Verbum assumat omnes humanitates ; consequens est quod
sint multi homines ex assumpto ; et cum Yerbum sit omnis
homo, sequitur quod Yerbum sit multi homines. Negato
vero assumpto | de talibus concretis, sed concesso quod [B 154b]
principaliter significant talia supposita, oportet dicere oonse-
quenter quod iste terminus homo ^ omne quod est de sua
primaria imposicione significat ; et per idem quodlibet nomen
appellativum vel concretum quodcunque significat.^ Nam
omnem personam divinam homo de imposicione sua primaria 20
significat, et cum hoc singulas creaturas ; ergo conclusio.
Maior patet ex hoc quod omne suppositum quod potest esse
homo, signum significat ; omnis persona divina potest esse
homo ; ergo etc. Et per idem bovem, asinum, leonem, et
Any otber treat- quamlibet speciem creature ; cum omnis natura singularis 25

ment of words,

such as in effect huiusmodi potest a Yerbo assumi stante unione personali

makes homo to -

mean deitas, ^d hominem ; quo pOsito de facto omnem talem naturam
significaret, quia omnem hominem significaret ; ^ omnis talis
species foret homo ; ® ergo omnem talem speciem signifi-
caret ; et cum nullum nomen significat universaliter formas 30
specificas nisi eo ipso significaverit omnes formas individuas
sub eis contentas, sequitur conclusio. Certum est tamen
quod non fuit de intencione imponencium terminos ad signi-

^-^ est liomo nature personalis personaliter de eodem A B ; est homo vere personalis
personaliter de eodem C ; est homo vere pluraliter de eodem 0. ^ dii om. B,

^-^ substanciale qualitate 0. * homo om. A B C.

^ signat B. ^-^ omnis . . . homo om. B.

Cap. xn.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 215

ficandum, quod iste terminus ho)no significaret deitatem ; et
ita de quolibet designando, quia tunc essent omnes tales
termini analogi ^ et equivoci. Perirent eciam superioritas renders lanpuage

, . j. . . . ,..,... . . meaniugless :

et mienontas terminorum, et multi sillogismi m termmis

5 substancialibus per fallaciam accidentis ; ut sic arguendo —

quicquid nascetur ex homine non eternaliter existebat ;

^ iste homo nascetur ex homine ; ergo non eternaliter

[C 104b] existebat - ; et sic de similibus. Ymo non est rerisimile |
terminum significare philosopho ilhid quod nescit sibi signi-
10 ficare, ymo quod credit non posse esse hominem. Sed
constat quod gentiles philosophi assererent ^ Deum non
directe significari per terminos tales specificos, quia tunc
concederent Deum posse * esse hominem ; ergo * non signi-
ficaverat illis Deum ; et per idem nec nobis ; cum univoce
1 5 nobis significaret sicut illis nisi " per accidens, quia con-
tingit humanitatem esse Deum. Aliter enim cognoscerent

[0 233d] et crederent | omnes philosophi in conf uso Deum fore homi-
nem in hoc universali — omnis homo erit homo — et nunquam
negarent differencias divisivas generi de se invicem predicari,
20 ut sic — omnis homo est racionalis ; asinus est homo ; ergo
est racionalis — . Sic enim concedunt theologi quod homo
creavit mundum, quia persona Verbi, que est homo, creavit
mundum. Pono itaque quod in mente philosophi ignorantis
incarnacionem sit ista intencio specifica ' homo ' naturaliter
25 significans hominem et solum hominem. Et pono quod stante

illa unione Deus assumat quamcunque naturam specificam ^^ word^mishl
animalis ; et patet ex dictis et dicendis quod homo foret in an ™hin?'" "efse
qualibet specie animalis ; et sic cum veris' sequitur quod pJa,"iy^ *'does
ista intencio homo continue naturaliter significans significaret ^®^""
30 asinum, leonem etc, sicut modo significat ; et ita, ut arguitur
in materia de ydemptificacione, quilibet terminus eque
indiff^erenter significaret quidlibet. Q,uo dato non foret
negandum quod homo est asinus ; et sic quandocumque

^ anologi A C 0. --- iste . . . existebat om. C ; ergo om. A B C.

^ asseruerunt A B C. * posse om. B. * ergo om. A B.

6 non B. 1 viris A B C.

216 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XII.

predicatur positivum de aliquo positivo, quod idem est
directe significatum per predicatum et subiectum, quod suf-
ficit ad verificandum enunciaciones huiusmodi cum paribus
que ponuntur. Nec valet dicere quod nullus talis terminus
naturam significat ; cum sic iste terminus deus de sua inten- 5
cione primaria hominem et omne assertibile significat.

Cap. XIII. I [Ai02d]

\_Confirmat aliorum sentencias quod, si omnes humani-
tates assumeret, tunc nec foret unus homo nec multi
homines, sed et unicus atque multi ; et sic concordat
modernorum sentencias cum antiquis.

Assuming, as proved in the last chapter (p. 203), the
truth of the dictuni of St. Thomas that if Christ assumed
many humanities, He would he many men : the modern
vieio is supported that He assumed all humanities, and tvas
thereby hoth the one man and also many men ; and thus
opinions are reconciled and the unity of truth estahlished.']

Habito quod Christus assumendo multas humanitates
foret consequenter multi homines, ut sentenciat sanctus
Thomas ; probatur quod, si omnes humanitates assumeret, 10
foret unicus homo tantum, ut recentissimi scribentes asserunt
satis vere.
1. if Christ is Nam hoc posito, omnis homo foret omnis homo ; ergo foret

every man, He

is stiii oniy one solummodo uuus homo. Autecedens patet per exponentes,

man: for every i. i. •.

mnn is a term g^jjj bomo Christus sit omnis homo : ut patet per conver- 15

usedoIeaciiinQi- ' ^ ■"■

viduai man. siouem, omnis homo est Christus. Nam si in tali casu non
omnis homo sit Christus, cum nulla natura assumpta sit
homo, ut dicunt concorditer ; sequitur quod aliqua ^ persona
de specie humana non sit Christus, et illam personam oportet
in casu posito dicere Yerbum Dei. Sed constat quod illa 20

1 alia C.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 217

est Ckristus ; cum ergo Verbum sit omnis liomo, quod

quidem Yerbum est aliquis bomo ; sequitur quod aliquis

homo sit omnis bomo ; et tamen ^ nicbil est bomo nisi illud

[C 105a] Verbum ; sequitur ex posicione ^ quod omnis | bomo sit

5 omnis bomo. Q,uo habito^ probo quod repugnat buic multos

bomines esse. l^am si duo bomines sunt, * tunc duo homines

sunt * duo bomines, et per consequens sunt duo bomines

differentes, et sic unus illorum non est reliquus ; consequens

contra datum, cum omnis homo sit omnis homo.

10 Item si Verbum in taK casu sit multi homines * propter ^- The assump-

■•^ ^ tion 01 many na-

multitudinem formarum, quas predicatum significat ; tunc [nvoWe^The as-
f orme ille sive nature plurificate essent Verbum ; consequens ^"ny"^en • na-
impossibile sic dicenti ; et consequencia ex hoc deducitur ® ^e^* 1^®^^"°' ^^^
quod predicatum nunquam dicitur pluraKter de subiecto nisi accldms '^'°are

15 quodlibet illorum pluraliter significatorum per predicatum ** ® ^-

vere dicatur '' de subiecto ; ut natura divina non est multe

[B 155a] persone, | nisi quelibet illarum personarum sit deitas.^ Cum

ergo pluralitas in casu posito ^ sit solummodo '" in naturis,

que non sunt homines : '^ videtur quod alienum sit concedere

20 Verbum esse multos homines " propter illarum . naturarum
multitudinem, quarum ^^ nulla est bomo ; ut Petrus non est
multa accidencia, licet sit album et musicum, quia tunc
esset ^^ multe substancie accidentate, et per consequens multi
homines, et per idem infinite substancie ; et patet prima

25 consequencia ^* eo quod Petrus est precise '* substancia.

Item si Verbum ad multitudinem ^^ humanitatum sit multi ?• ^^ *^^ ^^°'''^

is many men

bomines, et omnis homo est individuum ; tunc est multa ^^^t^ju^Jil ^f ^,
individua, et per consequens multe persone ; quod est im- ^ery^man is^an
possibile. Et consequencia sic probatur. Si Cbristus est HeTJ^any indu
30 multi homines, et per se homo est substancia ; tunc est persons'; -whicti
multe Bubstancie '^ individue racionalis nature non aliene '^ ^'^p"^^' ^-

^ quod 0. ^ expositorie ABC. ^ posito B.

*-* tunc . . . sunt om. 0. * homines om. A. ^ reducitur 0.

' dicantur 0. ^ deus B ; divinitas 0. ^ posito om. ABC.

'° modo om. A B C. " videtur . . . homines om. C 0.

1* qua B. 13 est A B C. '* conclusio A B C.
1' precise (an potius per se ?) om. cum lacuna iii litt. 0.
16 multitudinem om. U. " substancie om. 0.

218 JOHANNIS WYCLTF [Cap. XIII.

suppositate ^ ; et per consequeiis multe persone ; quod foret
The Nominaiist absurdissimum, quod Deus esset mille persone, ut puta totus

theory, which ' ^ r ' ±

ence^of\he To'mo populus Christiauus ; cum ista posicio negat hominem com-
'^Hcateslhe^pro- "^^^^°^- Minus ergo coloratc una persona speciei humane^
^'^™- foret communicata tot hominibus quot foret omnis et singuli 5

eorundem, quam quod natura specifica foret unum quodque
eius suppositum, quia ibi maneret suppositorum distinccio
cum ydemptitate nature specifice. Hic autem est idem
singularis homo omnium hominum quilibet ; et per conse-
quens omnis homo est ^ omnis homo ; persona ergo que 10
communicatur tot substanciis ydemptitate* non foret incom-
municabilis exiatencie.
4. if the Word Item si iu casu posito Yerbum sit multi homines difFer-

is many different . . ,

men, wherein do eutes, ut puta lesus, Petrus, Paulus ; tunc illi hommes

they differ? for ' ^ ' .....

eacn has corpiis differuut potissimB per sua principia intrinseca, scilicet per 15

and anima. jrj.ii

corpus et animam ; sed non in hoc difi^erunt homines ; ergo

non restat in eis principium differendi. Minor probatur eo

quod omnis homo habet omne corpus humanum vel animam

suam partem, et per consequens per appropriatas habita-

ciones 1 talium non est 1 dare distinccionem hominum. Ante- [C 105b]

fA 103al
cedens patet per Doctorem : ' concedit enim' quod lesus est

Petrus, et tamen illi non sunt unus homo, sed duo homines.

(o) Jesus has the Ex prima parte sequitur quod lesus habet corpus et

body and soul of . -n , • , j_ j_ • i

each individuai auimam Petri tauquam suas partes, et per idem ojnnem

as his own parts, -,.,,■ -, • ■ ci-j_r • j-i.

andconsequentiy partem qualitativam homiuis. bicut" enim conceditur ex 25
partofmaa. posicionc ' quod homo Christus lesus^ creavit stellas, quia

Homo in the /-^i • q • j> • j. •

concrete is a Verbum, quod est lesus Christus,^ sic fecit ; et ita de

personal term :

the acts of the quibuscunque predicatis personalibus, que Yerbo conveniunt,
acts of the per- Q^xoi. homo concretum sit terminus personalis ; ita concedi

Bon Jesus Christ

who is the Word. (jgi^gi; quod iste idcm homo componitur ex corpore Petri et 30

eius anima, sicut Yerbum, | quod est iste homo, ex eis *" [0 234a]
componitur."

1 Bupponente B : suppo*^ 0. * humane om. A B C. ' est om. 0.

* ydemptite A B C. * concedit enim om. C. ^ sic AB.

7 expositorie A B C ; cf.p. 217, n. 2. * lesus om. 0.

® Christus om. 0. '" ex eis <»«. 0.

11 ex corpore Petri et eius anima sicut verbum quod est ille homo add. 0.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 219

Q,uoad 2^^}° partem non video colorem in dicto, nisi per
homines appropriate intelligat humanitates : et tunc foret (S) Homines and

huma?iitaies are

proposicio sibi impossibilis ; vel aliter concedat quod Yerbum not convertibie
est omnes illi liomines ; et per consequens, lesus est Paulus,
5 cum hec nomina personalitatem ^ significant. Sed iste homo
non est iste liomo, cum tale subiectum cum persona Verbi
connotat individuacionem, ab isto corpore et ista anima non
personaliter sed simpliciter. Sed tunc videtur concedendum
quod iste homo non potest istam naturam dimittere vel

10 aliud corpus et aliam animam assumere ; nec quod ille homo
fuit, antequam fuit homo ; et per consequens non creavit
mundum, nec est Deus ; et per consequens Verbum non
est isti multi homines sicut prius, cum non sit eorum per-
sonalis assumpcio ; cum tunc persona eterna foret quilibet

15 eorundem. Et perirent tales sillogismi in quocunque modo
— omne Verbum divinum est lesus ; omnis homo compositus
ex corpore Petri et eius anima est Verbum divinum ; ergo
omnis homo compositus ex corpore Petri et eius anima est
lesus — . Et sic arguendo in 2^*° modo prime figure —

20 nullus homo compositus ex corpore lesu et eius anima ^est
homo Petrus ; sed omne Verbum divinum est homo com-
positus ex corpore lesu et eius anima^; ergo nullum Verbum
divinum est homo Petrus — et sic de ceteris quibuslibet
sillogismis. Nec tollit^ ista responsio raciones predictas

25 quin, si * Verbum sit multi homines, tunc est multe sub-
stancie vel nature, et sic multe persone ; et per consequens
simpliciter creatura ; quod negat posicio. JSTam Deus in
casu isto est mille* res et quelibet earundem, et per con-
sequens quelibet earundem^ mille verum est Deus ; et cum

30 non eternaliter essent Deus, sequitur quod '^ inceperant esse
"Deus; ex quo sequitur quod' sunt creature ; et sic Deus
esset multe creature et quelibet earundem ; quod non sapit,^
nisi concedatur humanitatem ^ esse Christum.^

^ recipiant add. B. ^-^ est . . . anima om. C ' valet B.

* sic pr. man. A B C. * multe A B C. ^ earum A B C.

'-■^ inceperant . . . quod om. 0. ^ capit 0. ^-^ humanitas . . , Christus 0.

220 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XIII.

5. if Christ be Item si Cliristus in tali casu sit multi homines, tunc

manv nien, then . . ii. • rinn

by ^r.iduai dis- aimittenao paulative naturas assumptas multi hommes per [C 106a]

missal of assumed

natures, many ordinem desinereut esse Christus: quia dimittendo naturam | [B156b]

men ■would cease

to be Christ. Petri non remaneret ille homo ; quia sic per assumpcionem
paulativam non fieret multi homines, sed remaneret precise 5
idem homo. Concesso ergo consequente videtur primo quod
aliquid desinit esse Christus, quia aliquis homo, et per
consequens ^ natura creata ' est Christus. Patet deduccio
querendo sollicite, quid est illud quod desinit esse Christus.
Nam si omnis homo, qui nunc est Christus eternaliter fuit 10
Christus, tunc non multi homines sed solum Deus est
Christus. Concesso ergo quod per dimissiones huiusmodi
paulativas alique res, quia aliqui homines, desinerent^ esse
Christus ; tunc palam sequitur quod multe substancie create
forent Christus, cum quelibet illarum rerum, que desinerent 15
esse Christus, non foret natura vel substancia divina, sed
alia : et cum non ad dimissionem huiusmodi consequitur
alicuius rei corrupcio ; sequitur cum veris quod ] ille res, [A103b]
que desinerent ^ esse Christus, remanerent non-Christus ; et
non superest que foret talis res derelicta, nisi foret assumpta 20
humanitas ; ergo relinquitur^ concedendum quod humanitas
assumpta foret Christus ; et hoc videtur michi sequi for-
maliter si Christus ex unione ypostatica sit multi homines.

Supposing Christ Propter tales evidencias dicit Doctor Subtilis super 3°

to have assumed ^-

J^any hunwni- Sentenciarum Distinccione prima Questione 3^ quod, si 25

tl6S, v/QSp. .A.J.1*

proved that He Christus multas humanitates assumpserit, non esset multi

would not be ^ '

one man : this j^Qj^j^jjgg jjgg unicus homo ; scd et istud* debet catholicus

chapter, loUow- '

proved°that He coucedere tauquam sequens. Nam Christus non esset unicus
man'v men°'^ ^® homo, si multas humanitates assumpserit iuxta * proximo
fore^be neirher capitulo dcclarata ; nec esset multi homines iuxta proxime 30
and ylMtTs^cw- replicata ; ergo conclusio. Certum est tamen quod esset

tain that He was , . . j_ -kt • ^ ix • j. i.-

man; homo, si sic esset. JNam si essent multe uniones ypostatice

humanitatum ad Yerbum, tunc aliqua humanitas foret
ypostatice copulata ; et omnis talis unio ponit secundum

'-1 nulla creatura B. ^ desiverint 0. ^ derelinquitur B C.

* idem A B C. * iuxta om. C.

Cap. XIII.] DE BENEUICTA INCAIlNACIOjSrE. 221

communicacionem ydiomatum Yerbum esse hominem ; ergo and he was so

_ . by hypostatic

hoc posito Deus foret unus homo, et per idem multi union.
homines.

Item impossihile est Deum esse hominem postquam non static union^ml

5p . , , . . . . o 1 clude all human-

luit nomo, nisi per novam ypostaticam unionem. bed, ity, the human

.... -v 1, -i i.-t- j-- j species would

dimissis omnibus humanitatibus assumptis usque ad unam, not be canceiied,
foret Verbum homo sine nova ypostatica unione : ergo per thereby ;

but the species

ante erat stante ista unione continue idem homo. Si enim cannot exist

without an indi-

Yerbum omnem humanitatem assumeret, non exinde periret '^'iduauthatindi-

vidual is Christ ;

1 0 sed perficeretur species humana, ut patet ex dictis : sed cum therefore christ

^- is one man.

[C106b]non posset^ esse species hominis | sine individuo hominis,

quia destructis ^ primis substanciis ' irapossibile est aliquod

aliorum remanere ; sequitur quod illo posito foret homo

aliquis singularis nullus si non Christus ; ergo illo posito

15 Christus foret unus homo. Quod ego non verto in dubium ;

sed credo quod ex Spiritu sancto diversificate sunt iste tres ai?ow?°of ^hree
sentencie per locum a sufficienti divisione. ^^Tim°o'f Aqui-

Quarum prima, ut sanctus Thomas cum suis sequacibus, of^' \ssuming
dicit, quod Christus assumendo multas humanitates foret uies,^ "chrlst
20 multi homines consequenter : 2^^^ opinio modernorum loquen- men ; ^ ™^°^
cium dicit quod Christus hoc posito foret solummodo solus modems, that

1 r, T\ j^ • T -T T • -II • r. Christ would be

homo : 3^ Doctoris subtilis dicit quod hoc posito nec foret the oniv man ;

. . 3. ThatofScotus,

multi hommes nec unicus homo tantum. Et quamlibet thatHe wouidbe

neither many nor

illarum sentenciarum credo esse absolute necessariam, cumoneman.

The author

25 Yerbum nullam humanitatem potest assumere preter Domi- thinks each of

^ tliese opinions

num lesum Christum. absolutely neces-

sary, inasmuch

Ideo opposito posito est quidlibet formaliter inferendum. ^^ ^^^ ^^°'''^ f^"^

^- ^ ^ -^ assume no other

Et patet concordancia doctorum in infringibili ^ stipite Jvuman'ty except

^ c jr- the Lord Jesus

veritatis ; et per idem plane sequitur quod non multe p^^gg®^' °*^" ^" "°^'
30 persone divine possunt eandem humanitatem assumere eo op\nions^^ ^^lll
[0234b] quod tunc essent idem homo ad ydemptitatem | humanitatis, as?ee^ment. ""^"
ut dicit prima sentencia ; essent eciam multi homines propter 1^^^"^ mlny
multitudinem personarum, quar^um quelibet foret homo, ut canno\ ^asllull
dicit 2^^ sentencia ; essent 3° nec unicus nec multi, ut dicit manity!"^^^

1 possit 0. 2-2 pnns {i.e. principiis) 0. 3 sino-ulari 0.

222 JOHANNIS WYCLIF [CiP. XIII.

3* sentencia, eo quod denominaciones niultiplicantur vel
ydemptificantur ex multiplicacione vel ydemptificacione for-
marum ; cum omnis forma sit essenciam vel personam in
aliquo formaliter se habere ; multe ergo humanitates forent
multas personas esse homines, et una humanitas foret essen- 5
ciam esse unum hominem. Sed certum est, si ^ multe
persone divine sunt ^ unus homo, sunt et una persona, et sic
eadem creata substancia, et per consequens persona eadem
foret quelibet persona divina ; et sic foret nedum confusio
personarum, sed persona illa communis creata et assumpta 10
f oret cuilibet persone divine ydemptificata ; | quod esse non [A 103c]
potest.
Nor can either Et per idcm uec Patcr nec Spiritus sanctus potest humani-

the Fatheror the

Hoiy spirit as- tatem assumere ; quia non eandem quam Verbum, ut patet

sume humanity. . ....■, r

ex dictis ; nec alias separatas, quia deficit principium lo
iniciantis,'^ mittentis, vel principiantis Patrem incamandum.
The whoie Trin- Quamvis | cuim tota Triuitas incarnavit Yerbum et misit [^ 1^6*]
iJcarnation : but Spiritum sauctum, hoc tamen solum ^ originaliter fit ex

there are not ^ ..,.,., , . ttt • -j.

threeSons: Patrc, ' qui sic dilexit muudum, ut iilium suum unigenitum
Joiiniii. 16. daret,' *Ioh 3°; cum sic^ fuissent tres Pilii Dei ; et, cum 20
non adoptivi, omnes fuissent filii naturales ; quod esse non

nor is God a potest. Et 3° Deus foret triplex substancia, quia tres

stance ; persone hominum ; et de lege evangelica | quilibet subiectus [C 107a]

et obediens cuilibet ; et in casu Pater in divinis filius vel
nepos naturalis Pilii vel Spiritus sancti, et sic sibi^ obediens 25
tanquam superiori, ut Abraham ofiferebat Melchisedech ad
Heb. Tii. 1. Heb. 7°. Ymo, quantumcunque extraneas cognaciones

thethreePersons assumpserint, forent plus convenientes quam cognati aliqui

are one and the , . • j i . . , . .

same essence, vel germaui ; cum omnes smt eadem essencia smguiarissima,

same honour is eadem latria adorandi. Et sicut in divinitate nullus reliquo 30

plus colendus sit, sic^ secundum humanitatem nullus honore

alteri^ preponendus ; et per consequens non foret eorum

facilis cohabitacio propter repugnanciam maioritatis in

1-^ multe . . . sunt bis B. ^ iniciantis oir. 0. ^ solum om. B.

*-* ioh . . . sic om. 0. * eis 0. ^ nec add. A B C,

"^ alterius 0.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 223

susceptis hominibus, et occasionera date opinionis, quis
altero sit melior ; cum in doctrina, conversacione, et merito
differrent ab invicem, sicut in personalitate et humanitate
assumptis secundum quotlibet condiciones individuantes.
5 Que si appareant nobis non sequi vel non esse inconveniencia
plus quam Verbum esse hominem, tamen satis est quod
sanctis appareat hoc non posse essencie^ divine competere,
nec ex scripturis vel racionibus edoceri sic posse fieri. Ad S"<^^ hypotheses

^ ^ mvolve a need-

quid ergo soUicitaremur aggravantes fidem circa illud quod faith^a^iXshoiiid

10 absolute necessarium est non esse? Non,^ ymo si problema^ deiried^^^^^^unie^ss
de possibilitate ^ nalium non fuerit nichil venturum,* ego ^;|f™^^^°'^ °''^"
non vagarer circa conclusiones, que illo posito sequerentur ;
sed pie dubitarem possibilitatem casuum ; nec admitterem
casus huiusmodi cum suis sequentibus, nisi aliunde michi

15 fiierint evidentes, ne forte sustinerem repugnans fidei arro-
ganter, pertinaciter, vel aliter viciose.

Unde miror quomodo moderni negantes Christum esse ^.^® de^^^^^^thit
creaturam, et cum hoc admittentes tres personas divinas f,|i.e^*and '^admit
eandem humanitatem vel tres omnimode separatas assumere, Personi^tan^as!

20 dicunt quod substancia divina est tres homines et per con- or?hree s^epame
sequens tres substancie ; non enim tres substancie increate, effect deiTy'
cum tunc eternaliter ita essent. Si autem sit ® tres create
substancie, tunc tres creature forent substancia divina per
conversionem ; et sic aliquid quod' prius non fuerat. Si

25 enim iste tres substancie differunt personaliter, tunc tres
persone divine sunt tres substancie, quas notum est oportere
distingui a communi divina substancia. Et si dicatur quod,
postquam eternaliter erant persone et non substancie, facte
sunt substancie, hoc est equivoce ad eternam substanciam
[C 107b] vel personam ; | quia aliter unica substancia et non plures
foret Trinitas increata. Et multo evidencius si tantum una
humanitas sit assumpta a tota Trinitate, non essent tres

* decencie 0. ^ jjq^ g^_ A B C.
^ probleuma A B ; propleuma C.

* a verbo possibilitate usque ad verbum aliquid ivfra 1. 24, seqnitur alia manus in
cod. A. ^-^ talium fuerint mihi neutram A B C.

^ siut C. "^ quod nune i ecurrit prima manus in cod. A, cj\ not. 4 supra.

224 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XIII.

the unity of the inaterialcs substancie, ut puta tria animalia vel tria corpora ;

Divine nature : . . . ., . . . . ,

et sic de cetens passioniDus nuinams cuni ceteris acciden-
tibus separabilibus ; quia adequatum corpus, compositum ex
isto corpore et ista anima, est omne animal quod est homo
in dato | situ, eo quod eadem sunt principia singulorum, [A103d]
ut deductum est superius. Ymo videtur quod quilibet illo-
rum trium hominum habeat peccatum maximum naturale,
cum quilibet caret proprio capite, et sic de ceteris organis
quibuscunque ; et per idem sunt unum ^ corpus tantum.
Licet autem tres persone assumendo tres bomines forent 10
indubie tres create substancie ; tamen inconveniens est quod
increata substancia sic plurificetur ^ in multas substancias,
cum divina substancia non in plura dispergitur, sed in ipsam
omnis pluralitas creature unite ^ colligitur ; quamvis enim
Verbum sit due substancie, divina scilicet et humana, divina 15
tamen substancia est tantum una substancia, cum non sit
substancia creata : accipiendo enim huiusmodi substanciam
pro natura et substanciam personaliter, sic non ponitur * in
numerum cum divina,* cum sit ipsa. Unde videtur quod
Bubiectum abstractum contrahat predicatum ad supponendum 20
simpliciter pro natura, quando sic dicitur — substancia divina
est substancia creata — et per consequens proposicio est ne-
ganda. Sed cum subiecto personali conceditur quod Verbum
est substancia creata, quia homo et humanitas, quod non est
deitas. Cuius racionis diversitas est variacio a supposicione 25
simplici in personalem secundum lijmitacionem personalis [B 156b]
termini vel abstracti. Et tunc non oportet concedere quod
and reduce it substancia increata sit creata substancia ; licet Verbum, quod
substantes?^'^'^ ^st iucreata substancia, sit creata substancia. Trinitas ergo
redemption'' and f oret | in casu illo tres create substancie ; et per consequens [0 234c]
iss o man necessaria ® esset ' ad finem attingendum '^ tanta in Deo
pluralitas naturarum ; quod est impossibile ; cum ad re-
dempcionem humani generis, ad beatitudinem hominis secun-

1 unicum 0. - plurificaretur A B C. ' univoce A B C.

* potest A B C. * substancia ndd. A B C. " necessarium 0,

''-' ad finem a . . . cum lacuna C ; ad finem aliquem 0.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 225

dum corpus et animam, et quemlibet alium efFectum eque both in soui and

.... .. . . . body, the single

sumcit Chnsti mcarnacio, sicut mcarnacio norum tnum. incarnation of

Christ suffices.

Sicut ergo non sunt ponendi plures dii propter impossi-
bilitatem superflui, sic nec plurium personarum incarnacio
5 propter causam consimilem.

Ponunt autem doctores conffruenciam ^ in Christo quare Thereisaspeeiai

litness (congru-

incarnatus est et nec Pater nec Spiritus sanctus. Primo ™oia) in the

^ Inoarnation oi

^ quia Verbum,^ quod est naturalis ymago Patris ; per quod ^'1^^'^= ^^,
factus est homo ad Dei ymaginem, per eandem ymagi- the^FathTr^-^tiid
[C 108a] nem debuit reformari. Unde ex proprietate | ymaginis ^^ YnwK^'^ o"f
fuit consonancius quod ymago ymaginem assumeret, quam g^uous^^that^^the
potencia vel benevolencia alterius persone. Forme enim est {"JfZ-m ^^^^ht
reformare deformitatem ; sapiencie vincere peccati maliciam ^•''""'"^ •
remissibilem ex ignorancia contractam ; et ymaginis exem-
15 plaris fabricam turpatam ad dictam ymaginem prius factara
[revocare ^]. Yerumptamen sicut vir non peccavit nisi
excitante muliere et dyabolo, et sic iuvamine alterius * debuit
relevari * : sic nec persona Yerbi fecit redempcionis miste-
rium sine coefficiencia Trinitatis, aliter tamen Yerbum quam
20 duo alii.

2**° cum Yerbum sit Dei Pilius naturalis, habet ^in Trini- 2. As the word

is by nature the

tate" principium a quo mittatur, in cuius auctoritate vel -^«^' so ^ZwCjo?!

■*■ ^ -■- in tune is appro-

virtute operetur obedienter humanitus. Unde filiacio tem- P^^i^te to Him.
poralis habet proprietates analogas in Pilio naturali aliter

25 quam haberet in Patre vel Spiritu. I^am utrobique nascitur
ex suo principio, et manet Filius faciens nos filios adoptivos'''
® et heredes, ut ipse est primogenitus ; ^ et hoc sine con-
fusione filiorum^ cognacionis in Deo, quod Patri innascibili
non potest competere. Et si iste conveniencie videntur

30 nobis ignaris modice, tamen sunt apud Deum, qui ponderat
cuncta, ad regulam infringibiliter perficiende.

^ convenienciam A B C. ^-^ quia verbum om. 0.

3 aut revocare aut aliquid simile sensui necessarium est.

* aliter quam dyabolus add. AB C ; alter quam dyabolus add. 0. nempe utraque lectio
ut glossa omittenda. * revelari 0.

^ intrinsece A B C. "^ adopcionis 0.

®-^ et . . . primogenitus bis. 0. ^ vel add. C 0.

15

226 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XIII.

3. Eyery 'pro- 30 concliidendo ^ breviter, non est aliqna Verbi proprietas
wordconstitutes p.yjj^ limitat " Verbo consrruere ^ incarnacionis misterium

a special fitness i o

comfincarnate^" ^^^^^ ^^^°^ ^^"^' ^^diam quidem^ personam | oportet esse [A104a]
Im becomes^tbe mediatorem Dei et hominum ; Verbum eternaliter de corde
T^)-rf'prociaims ingenito eructatum decet verbis predicacionis ostendere 5
the Father: ^he p^^^^^ suum loh. 17°, ' Pater, manifestavi nomen tuum:'

John xvii. 6.

icor. i. 24. <Dei virtus atque Dei sapiencia,' prima ad Cor. 1°, debuit

Virtue and Wis- . . . . a , ^ • i • ■ •

dom of God vicium ex ignoraucia superare ; * ut nomo, qui * m sapiencia
and foiiy, and couditus est per iusipienciam perditus appetendo equalitatem

restores man to . . . . . . , i r»

his forfeited posi- mcreate sapieucie, per iUam sapienciam restauretur, et lU

t\an:\.\).eequaUty

of the Word re- dyabolus usurpaudo acceptam virtutem et ^ potenciam per

dresses the vne- _ _ _

5!/fl/(7.vofdisease dantem ^ virtutem et* bracchium deprimeretur, Luc 1 .

into whioh man

Luke i. 51. ' fecit potenciam in bracchio suo.' Et sicut secundum

had fallen : _

Augustinum est equalitas immediate consequens ad suum
principium, sic ab eo specialiter omnis morbi inequalitas ad 15
temperanciam reducatur : ut inequalitas sanitatis in qua
dyabolus cecidit, appetendo equalitatem divine auctoritatis
sive potencie, secundum iudicium datum Filio per impo-
tenciam puniatur, qua non possit a peccato in Spiritum '
sanctum resurgere ; inequalitas | autera, in qua homo igno- [C 108b]
ranter peccando in sapienciam, stulte appetendo eius equali-
tatem, ceciderat, est^ precise equalitatis terminus,^ cum sit
and so of aii the sapieucia, verbum, virtus, pulcritudo, et species reducenda ;

niysteiious attri-

hutes (sacra- et ita de ceteiis sacramentis que scriptura de Christo com-

menta) of Christ.

memorat. 25

in the sense that Redeundo igitur ad propositum ex dictis coUigitur quod
Divine word quelibet trium predictarum opinionum sentenciat ^" fidei

assumed the man ^ ^ -^

christ. these ap- (jQjQgQj^y^jjj Quoad superius recitatum. Et sic concordande

parently contra- ^ ^

mav°^tie recon- ^^^^ apparcutes doctorum repugnancie in tam alta materia
*="^'^- fidei Christiane. 30

Thepossibiiityof Quod si obicitur omues tres sectas concorditer admittere

auy divine Per-

son assuming quod quclibet persona " divina eandem naturam assumat

humanity

1 concludo 0. ^ congrue {om. verbo) 0. •' quippe 0.

*-•* homo autem A B ; ut autera C ; ut qui 0. ^-^ potenciam . . . et om. B.

* datam A B C. ' peccatum C. ^ per add. 0.

' terminum 0. '° senciat fide 0. " natura B.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 227

vel quotlibet ^ separatim ; dicitur tripHciter concordando is spoken of by
istam radicem. Primo quod in ista materia opinative locuti oniy :

, . , ., . . 1. as an opinion

sunt nicnii temere asserendo, ut patet ex scriptis eorum. notan assertion;

.... ... 2. conditionally ;

2"° quod ipsi mtelligunt ipsam possibilitatem condicionaliter, s.orerroneousiy.
5 si Beus voluerit ; ad modum loquendi Anselmi. Vel 3° si
replicando inutiliter de sensibus eorum argueretur, quod
ipsi sic simpliciter sencierunt, potest dici quod non ad
laudem eorum opinio eorum forsitan fuit talis. Et taliter
glosant ipsi superiores doctores, quorum sensus pocius debet

10 credi. Sed non valet — si isti sic senciunt opinando ; ergo
verum — cum per idem contradiccio sequeretur ; ipsi enim
[B157a] discrepant a seipsis. | Sed et sanctus Thomas super Dist. 6. Aithough Aqui-
3" Sentenciarum Questione . . . . ,^ dicit quod sentencia condemn * suoh
concedens humanitatem assumptam esse Christum non est hereticaff yet as

15 heretica, licet sit impossibilis in precipua materia fidei. De bases of the

,. T , . . 1.. , ■• faith, whatever

quo miror, cum tot sancti doctores qui m aliis materiis in them is lound

. . . . . on investigation

ambigue sunt locuti, illam sentenciam m materia fidei to be erroneous,

should be re-

affirmaverant tam constanter. Cum ergo pium et salubre jected.
foret de fide Christiana sentenciam impossibilem tocius fidei

20 corruptivam investigando excludere, videtur quod ecclesia
sollicite discuteret quid in ista materia foret catholice sus-
tinendum ; quia certum est quod una pars est formaliter
impossibilis ; ex qua sequitur oppositum tocius fidei, ymo
nt noverunt logici, quidlibet inferendum ; et talis latens

25 error in principio per vias inopinatas infirmat partes fidei fnd^refutwlons

consequenter. f.^^^^^

Sed forte preter instancias factas superius arguitur possi- TnTiy^can become

bilitas trium casuum abiectorum, scilicet quod quelibet ii^that tVe same

-,. . • TjT? j. j. •j. • I • • T Person can as-

[0 234d] persona divina mdmerenter potent mcar|nari; quia eadem sume and dismiss

30 persona multas humanitates simul vel successive potest humanities™^"^

[A104bl assumere et quocienslibet potest dimittere ; ac | 3° quod than one Divine

, . Person can as-

multe possunt eandem humanitatem assumere. sume the same

. . . humanity.

[C109a] Primo generatur ex hoc quod precipui modemi doctores 1 Keasoni.cenerai

.... in favour of all

catholici 'et subtiles in scripturis reliquerant possibilitates threehypotheses

1 quotlibet {litt. t in rasura al. man.) A ; quidlibet B ; quodlibet C.
^ lacuna pro numero in codd. omn.

228 JOHANNIS WYCLIF [Cap. XIII.

Thechiefmodern omnium istorum casuum cum suis probacionibus et solu-

doctors allow

their possibiiity : cionibus obiectoium ; quod non est veri simile de talibus ac

therefoie they

may be possibie. tantis doctoribus nisi subsit possibilitas eorundem : ergo etc.
Kepiy. The de- Hic dicitux ut supra Quod variacio in methaphisica et

sireformetaphy- ^- ^

sicai subtiety houoris extraneaudi ambicio est in causa. In cuius signum 5

and the ambition

of winning a yix duos invenies quin discordent. Alii autem superiores

reputation for ^ •"■

"»°^»t,^^^- ?.^^ ^% doctores ut Augustinus, leronimus, Gregorius, et Anselmus

at the bottom of & > > o '

the matter : ^^^ g^-g gequacibus dicuut coucorditer quod Christus post
incamacionem est aliquid, quod prius non fuerat, ut patet
superius ; et illi concordant cum racione, et verbaliter ac 10

their mutuai dis- sentencialiter cum scriptura. Nec sequitur ex illo quod

agreementpoints

to this source. postoriorcs craut heretici, cum sentenciam hereticam potest

catholicus sine pertinacia defendere, sicut credo in proposito

Such conduct in- contigisse. Yerumptamen vanum est excludere illos sim-

volves sin even " ^

of here?^^ ^^"'^' pliciter a peccato ; cum laborando circa ^ veram sentenciam 1 5
secundum studium bonum ^ de genere contingit catholicum
presumptiva superbia vel ^ inani gloria peccare facillime ;
quanto magis defendendo impossibile, licet intencio secun-
dum aliquid sit recta et vera sentencia : quodlibet ^enim
impossibile disperiret,^ si per se sine mixtura veri defensum 20
fuerit !

Heason 2 for 2"^° obicitur per raciones sancti Thome Questione 7. 3" et

Hyp. I. As Aqui- . ^ . . .

nas asserts, duabus scquentibus. ' Omnis, mquit, necessitas et impos-

every necessity

and impossibiiity sibilitas Dco subicitur.' Cum ergo voluntati Dei omnis

issubjectto God.

impossibilitas subicitur, sequitur quod Patrem incarnari non 25
sit sibi ^ impossibile.
Repiy. The ar- 2^^ vidctur michi quod argumentum peccat tam in

gumentfailsboth -x o xr

(b\ in form^^^^For ^^teria quam in forma. In materia, quia solum veritas
[reaiity Ws *sub^ ^^^ subicitur ; uuUa impossibilitas est veritas ; ergo assump-
impossibiufy Ts ^^^ pcccat. Q,uod si intelHgamus per impossibilitatem signi 30
fA°[ contradict^on impossibilis falsitatom vel veritatem negativam, que est
m terms is absoluta necessitas, nichil ad propositum ; sed ad oppositum

adducitur. Nam non prodest quod hoc signum sit impos-

circa (/.^. omittendum) B. ^ hominum 0. ^ vel om. A B C.

* libet om. A B C : pro quidem in omn. codd, iuventum enim siipposui.
" dispai^ A ; disparet B C. ^ sibi om. A B C.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 229

sibile — Pater potest incarnari — vel — quod necessario non
potest esse quod Pater potest incarnari — ad concludendum ^hhig- as imp^osS-
propositum. l^ec oportet instare pro improbacione argu- ^'^^^^^ "^ ^^'^^-
menti, cum reductum ad formam patenter peteret ; sicut
5 facit secundum argumentum, quo capit humanam naturam
[C 109b] infinitum distare a qualibet persona divina, et | omnium ^
eque distancium est eque possibilis coniunccio. Nam maior
est impossibilis, et sensus minoris petitur.

3° arguitur ex boc quod posse assumere carnem est dig- h^JI^°°i ^ ^^

lOnitatis^ in Filio ; ergo Patri potest competere. FnTfleshlfTn

Sed iuxta illud sequeretur quod gigni conveniat Patri, rogiuivel^^wWch"

cum sit dignitatis in Pilio. Dicitur ergo cum isto sancto the^ son, °cimnot

T-TN ij.' •• TT .•be denied to the

quod Deus non potest mcamari m persona aiia de potencia Father.
ordinata ; sed, si voluerit de potencia ahsoluta. Father can be

15 Et conformiter dicitur ad argumenta quibus videtur pro- truthis.Godcan-

. Ti, i nol de potencia

Dare quod eadem natura potest assumi a qualibet persona- ordmata become

_. . , .. .. i^Trt^i incarnate except

rum. Pnmo ex noc quod omnis humanitas est indiiierenter in the Person of

the Son : there

ad ymaginem Trinitatis, et ^ illa est racio assumendi ; ymo is no limit to

•^ ° , . . . . . His potencia

cum Yerbum humanitatem assumpserit,* est ipsa similior et absniuta.

Discussion of

20 habilior' ut ab utraque reliqua assumatur. Constat quidem Hyp. iii.

^ ^ ■ ^- Reason. Man is

Quod faccio ad vmaginem Dei non est communis racio ut P="ie in the

^ .; o image of God.

quelibet ® humanitas a qualibet ^ persona assumi poterit, Kepiy. if this is

m • -j. • i. j made the ground

quia sic omnis homo posset esse innitas increata ; seci of incarnation,

1 • 1 •!! • T • -vr T I 6^6ry man may

[A104c] Chnsto mest racio singularis, unde ille smgulanter a Verbo | bethe Trinity.
25 assumi poterit ; et petitur utrobique probandum. Unde
multum distat unio potenciarum anime eidem organo ' et
unio humanitatis ad Pilium ; ita quod non sequitur per
locum a simili — si multe potencie anime possunt simul uniri
eidem organo,'' ergo per idem multe persone divine possunt
30 uniri ^ ypostatice eidem corpori — .

Q,uod si queratur® racio diversitatis, satis est quod hoc
[B157b] facto | tres persone possent^" esse unus homo et quelibet

1 omni A B C. ^ dignitas A B C. ^ in add. 0.

* assumpsit 0. ® humilior A B C ; hilior 0,
6-6 humanitas a qualibet om. 0. '-'' et . . . organo om. B.

* pro uniri codd. AB adjinem sentencie copulari exhibent ; cod. C. neutruni habet.
3 queritur A B C. '° possunt A B.

230 JOHANNIS WYCLTF [Cap. XIII.

persona divina multi homines ; sicut consequenter annuit
Duns Scotus on sanctus Thomas, et ^ hoc posito non sic esset, ut patet ex
futes himseif. dictis. Quantum ad argumenta, que facit Doctor subtilis
in principio 3" pro hac parte, respondet ipsemet satis clare.
Quod si addatur — Yerbum divinum liberius copulatum 5
Christo quam aliquam ^ carnem cami ypostatice copulatam ;
sed anima potest multis carnibus copulari ; ergo multo
magis Verbum alii humanitati — : dicitur quod consequencia
non valet per locum a simili. Nam Verbum liberius pro-
duxit hoc tempus perpetuum quam Petrus hunc filium ; et 10
tamen Verbum non potuit produxisse aliud tempus, quod
nec sit illud nec eius pars, licet Petrus potuit alium filium
produxisse, ymo filium qui non fuisset pertinens huic nato.
Conceditur tamen quod quamcunque carnem spiritus assump-
serit vel sibi personaliter uniret,^ foret solummodo idem 15
homo. Et sic licet homo posset esse aliud quam est modo, | [C llOa]
quia alia natura corporea, non tamen aliud suppositum vel
persona, ut patet in materia De Anima.
The generai re- Ex istis colligitur Quomodo aliqua insint Verbo pure in

sult is that state- 011 r

T^^the^^^^VOTd (l^aiitum Deus ; * aliqua in quantum homo ; et * aliqua 20
Soodof mm'^"' °^^-^^™- •'-^ quantum Deus, creavit mundum ; in quantum
2" as God"-' homo, passus est mortem ; et in quantum Deus et homo,

3. as God-man. j.e(jgjQJ^ hominem. Nec debet signum reduplicatum intelligi
utrobique, ut dicat ^ consequenciam formalem logicam et
causalem ; sicut hic Christus in quantum homo est creatura ; 25
sed et ^ quomodoKbet dicit causam, ut licet potest esse Deus
et non produxisse mundum, tamen deitas fuit ^ causa quare
pro|duxit mundum et non sua humanitas. Et licet deitas [0 235a]
The author de- fuit ^ causa quare paciebatur, non tamen secundum illam ;

fines how far . p • • • • rv

these terms may quia tunc fuisset causa formalis ^ vel subiectum passionis ; 30

be used inter-

changeabiy as conccditur tamen quod humanitas fuit causa ^ formalis

subjects

Christi et causa subiectiva mortis : et sic in quantum
homo passus est mortem, quia secundum humanitatem. Et

Mn 0. ^ aliam C 0. ^ unierit C ; vineret 0.

^-* aliqua . . . et om. 0. * ut dicat otn. 0. ^ in 0.

' divinitas sint 0. ^ divinitas sit 0. ^-^ vel . . . causa om. C.

Cap. XIII.] DE BENEDICTA INCARNACIONE. 231

intelligenduin est in quantum, ut dicat ^ generaliter causam ^
quamlibet parcialem vel totalem, completam vel incom-
pletam. Ego non video quin sane concedi poterit quod, in concOTni^iT*'™^
quantum Deus, paciebatur ; cum deitas fuit per se causa ^^"^^ •
5 illius passionis, sed non secundum deitatem, cum tunc deitas
principaliter pateretur. Eedempcio autem humani generis
pro offensa dicit infinitatem precii proporcionaliter ad de-
lictum ; et sic oportet redimentem esse precium infinitum ;
et per consequens Deum ; et preter hoc oportet quod dis- ^^,jj..yj^^^g ^^^H
10 tinguatur essencialiter a solvente, cum non sit possibile suffered:
quidquam^ mercari primo et immediate secundum seipsum;
et per consequens oportet precium, quod secundum deitatem
est infinitum, esse naturam alienam * creatam. Cum autem the bearing ot

this question on

nulla alia potuit pertinere nisi illa que peccaverat, que human redemp-
15 compendiosissime sit' et satisfaciens et precium, mercans et

mercatum, reconcilians et reconciliatum ; relinquitur quod

oportet ipsam esse humanitatem ' mediatorem ^ Dei et homi- i Tim. u. 5.

num, hominem Christum lesum.' Et sic quidquid infuit

[A104d] sibi ' formaliter, infuit sibi' in quantum Deus ; licet non|

20 omne, quod sibi infuit, inerat secundum quod Deus, nec

in quantum homo. Deitas enim fuit per se causa cuius-

cunque causati, quod sic infuit lesu nostro.

Et si obicitur quod Christus, si in quantum Deus morie- The question—

-■• ' ^ Can God be said

batur, tunc est de racione Dei mori, et indrfferenter que- \° ^ie ?-is not

' ' ^ involved in tne

25 libet persona divina morietur ; patet quod consequencia non incarnaiion.

valet; cum non sit de racione hominis ita mori, cum homo

posset esse naturalissime et nec mori® nec esse mortalis,

[C llOb] id est non habere aptitudinem | naturalem nec necessitatem

pretematuralem, ut suo tempore moriatur. Ideo tales re-

30 duplicative sumuntur satis equivoce ut patet in logica, quam

equivocacionem specialiter in illa materia oportet attendere. Thus the literai

Ex dictis ^ ergo patet quodammodo qualiter scriptura sacra scripture
cum antiquis sanctis doctoribus in materia de Incarnacione

^ dicit eodd. omn. ^ causam om. B. ^ quemquam 0.

* aliam 0. * sit om. ABC. ^ mediatorem om. A.

''-■' formaliter . . . sibi om. B. ^ miori 0. ^ istis A B.

232 JOHANNIS WYCLIF DE BENEDICTA INCARNACIONE. [Cap. XIII.

asinterpretedby Domini ad litteram est sustinenda ; et quomodo iacula

the Fathers as . .

to the doctrine sophistica modemorum sunt scuto veritatis infallibilis re-

of the Incarna-

tion is to be up- pelleuda, ac eorum discordancia equivoca detegenda ; ut sic
various sophisti- possit thcologus iu tractando dubia Incarnacionis realia

cal and discor- ^ °

dant^ modern libere sine formidine impugnacionis sophistice procedere in 5
dicenda ad laudem, gloriam, et honorem eiusdem Domini
nostri lesu Christi. Amen.^

1 In cod. B. haee addita stint. Explicit tractatus de incamacione
M. I. Wy. anno domini 1433. Scriptori pro penna dentur gaudia
sempitema. Fur huius carte ledatur demonis arte. Et cetera. Cod. C.
haec habet. Explicit tractatus de benedicta incarnacione reverendi
magistri Johannis Wycleph. Amen dicant omnia. Si finis bonus est,
tunc totum laudabile est.

NOTES.

Page 1. — Title. De Benedida Incarnacione is Wyclif s own descrip-
tion of this book in the first sentenee of the Prologue.

P. 1, line 3. — The De Anima, still unprinted, contains the
psychology on which this treatise is based. It is referred to infra,
pp. 7, 22, 44, 203, 230.

P. 1,1. 10. — The inclusion of Creation as well as E,edemption in
the scope of the Incarnation is a note of the Scotists. But even
Aquinas III. Sent. Dist. i. Quest. 1, Art. 3, speaks of the Incarnation
as not only the deliverance from sin, but also as ' humanae naturae
exaltatio et totius universi consummatio.' Irenaeus, Athanasius and
other Pathers taught the same doctrine, which rests upon such
passages in Holy Scripture as Ephes. i. 4, 10; iii. 9-11 ; Col. i. 16,
17 ; St. John i. 4 ; Rom. viii. 19. For the history of scholastic opinion
on the subject see Dorner, Doctrine of the Person of Christ, Div. II.
vol. i. pp. 361-369, Eng. Tr. Wyclif returns to the subject infra,
pp. 79, 108, 199, 230.

P. 3, 1. 2. — viantihus. In patristic and scholastic language viator
is a pilgrim as opposed to comjprehensor or heatus in patria. Cf. infra,
p. 26, 1. 15.

P. 3, 1. 3. — removere prohihens discipUnam apparently means — to
get an obstacle to learning out of the way. Cf. p. 223, 1. 15, for
a like use of neuter participle, repugnans Jidei what is in opposition to
the faith,

P. 3, 1. 6. — "Walden, Doctrinale Eidei, i. 39, denies Wyclifs doctrine
of the threefold nature of Christ, which is the foundation of the treatise,

P. 3, 1. 21.— Walden also denies (D. E. i. 41) that Christ is a
creature.

P. 3, 1. 26. — Peter Lombard's answer (Sent. Dist. iii. 11), Tltrum
Christus sit creatura vel creatus vel factus ? is as follows : ' Hoc
{i.e. the affirmative) simpliciter et absque determinatione minus
congruenter dici . . . Etsi quandoque brevitatis causa simpliciter
denuncietur, nunquam tamen simpliciter debet intelligi.'

P. 4, 1. 8. — ad Felicianum. The true title is Contra Felicianum
Arianum de TJnitate Trinitatis. The treatise is not considered genuine
by the Benedictine editors, but is assigned to Vigilius Tapsensis. It

234 NOTES.

is quoted as Augustine's in a work doubtfully assigned to Bede ; also
by Lanfranc, Alcuin, Peter Lombard ; and ^Y. follows the opinion of
his time. It is in the form of a dialogue between Augustine and
Felicianus.

P. 4, 1. 21. — celos is a gloss on the text of Augustine.

P. 5, 1. 2. — quid et secimdum quid. This formula is also given by
Aug. De Trin. I. xiii. 28 ; Tom. VIII. p. 767. Quid tamen propter
quid et quid secundum quid dicatur, adjuvante Domino prudens
diligens et pius lector intelligit.

P. 5, 11. 11-13.— Walden (D. F. I. 41) girds at W. for this
sentence. Wiclefus ab ista (catholica) fide alienus dicit Christum
non esse de necessitate duarum naturarum, sed unam naturam dicit
totum Christum. " JSTon est, inquit, major color . . . humanitas."
Yere et specialiter hoc tuum est in ecclesia Dei !

P. 5, 1. 15.— Aug. contra Felic. xiii. (Tom. VIII. App. 47). Erat
ergo uno atque eodem tempore ipse totus etiam in inferno, totus in
coelo.

P. 5, 1. 29. — This long passage from Augustine is a good deal
condensed and transposed by W.

P. 6, 1. 30.— Aug. de Trin. I. xi. 22 (Tom. VIII. 764). Quapropter
cognita ista regula intelligendarum scripturarum de Filio Dei, ut
distinguamus quid in eis sonet secundum formam Dei in qua aequalis
est Patri, et quid secundum formam servi quam accepit, in qua minor
est Patre, non conturbabimur.

P. 7, 1. 2. — The correct title is Collatio cum Maximino (Tom. VIII.
666, § 13). Maximinus loquitur : Pater enim in illa immensa
potentia potentem creatorem genuit. Filius in sua illa a Patre accepta
potentia, ut ipse ait, " Omnia mihi tradita sunt a Patre meo," non
creatorem creavit sed creaturam constituit.

P. 7, 1. 21. — De Anima. See note on p. 1, I. 3. alta is probably
right. Cf. altissimam methaphisicam de formis, infra, p. 114, I. 8.

P. 9, 1. 15. — It is worth while to notice that the fact of the
development of the doctrine of the Person of Christ was not unknown
to W.

P. 9, I. 21. — gigas gemine suhstancie is a mystical application of
Genesis vi. 4 and Ps. xix. 5. The thalamus is Vii'ginis uterus. Cf.
infra, pp. 102, 169. Prom Ambrose (Migne II. 862) and Augustine
(Tom. VIII. 630) downwards, the expression gigas is used of Chiist.
Cf. infra, p. 102, 1. 27, 126, I. 24.

P. 9, 1. 25. — ad Galat. The passage in Bened. ed. is in Epist. to
Ephes. i. 2 (Tom. IV. p. 342).

P. 10, 1. 1. — verum esse. The text of Aug. has vermem et. If this
is right, the last two words on this page will be vermem esse for verum
esse ; and the expression must be based upon Job xxv. 6 and Ps.
xxii. 6. Cf. infra, p. 193, 1. 24, nec vermis est filius hominis.

P. 10, 1. 10. — Aug. c. Eelic. vi. 42. Si ex nihilo, creatura ; and
vii. 43 : Creatura ex eo quod non est in id quod est.

NOTES. 235

P. 10, 1. 11. — The Benedictine edd. consider fhe Quaestiones Yet.
et Nov. Test. to be spurious. The passage here referred to seems to
be in Quaest. cxxii. (Tom. III. part ii. App. p. 114). Si enim coepit
esse, creatura est ; si creatura est, Deus non est.

P. 10, 1. 23 — There is a treatise of Wyclifs Be Trmitate mentioned
in the first Vienna MS. catalogue of Wyclifs works, printed by
Shirley, and again by Buddensieg (Polemical Works, vol. i. Ixv).
But perhaps declarat is the right reading, and Jeroniraus the subject.
Infra, p. 150, 1. 25, and p. 191, 1. 34, "W. seems to be referring to a
treatise of his own De Trinitate. See Shirley's Catalogue, No. 8, De
Ente.

P. 10, 1. 29. — Probably vermem for verum is the right reading. Cf.
first line of this page.

P. 11, 1. 12.— Aug. de Trin. i. 24 (Tom. YIII, 765). Secnndum
formam Dei dictum est ' ante omnes colles gennit me,' id est, ante
omnes altitudines creaturarum : secundum antem formam servi dictum
est ' Dominus creavit me in principio viarum suarum.'

P. 11, 1. 19.— Aug. de Trin. xv. 34 (Tom. YIII. 991). Augustine
notiees the discrepancy between the text of the Psalm and the
quotation of it by St. Paul ; and forces this very divergence to the
establishment of doctrine. ' Cum propheta dixerit, accepisti dona in
hominihus, Apostolus maluit dicere dedit dona hominihus ; ut ex
utroque scilicet verbo uno prophetico, apostolico altero, quia in
utroque est divini sermonis auctoritas, sensus plenissimus redderetur.'

P. 12, 1. 13. — Now W. is on his own ground, the necessity of the
Realistic theory for the maintenance of Catholic truth. Cf. infra,
p. 113, 1. 20. Lechler, Wiclif and his English Precursors, ii. p. 11.

P. 12, 1. 25. — Walden I. 42. Absit mihi et omni catholico quid-
quam de Christo asserere nisi quod nielius, quod excellentius dici
potest. Displicet mihi quod cadaver mortuum dicis Dei Eilium, quod
eum praedicas morticinum. For cadaver mortuum, cf. p. 64, infra.

P. 13, 1. 10. — This is the position of many besides Wyclif on many
disputed subjects. Compare Life of F. D. Maurice, vol. i. p. 127.
' He came to hold more and more that there was something to be
learnt from everything pusitive in each one's faith, and that the
mischief lay in the negative, i.e. in the denunciation of imperfectly
understood truths held by others.' For instances of W.'s application
of his principle, see infra, p. 104, 1. 17 ; p. 116, 1. 32.

P. 13, 1. 16. — Eusehius. This must be a quotation from some one
of the many continuations of the history of Eusebius. His tenth and
last book ends with the victory of Constantine over Licinius at
Chrysopolis a.d. 323. Arius died a.d. 336. Accounts similar to this
are to be found in Socrates, Hist. Eccl, i. 38, and in Sozomen H. E.
ii. 30. Athanasius (Ep. ad Serapionem de morte Arii) is responsible
for the main outline of the narrative, and for the parallel with Judas

Iscariot. o Ce Apei09 eOappei . . . TroWa re (fiKvapwv elarjXOev el<s
OaKa^ [V.l. KaOeCpas:^ iv9 Sia '^peiav T?ys fyaffT/sos, Kal e^ai(pvy9 Kara to

236 NOTES.

rjeiypajii/uefov -iriJtjvij^ 76i'o/<ei'05 eXdKrjcre jneao^, Kai Trcawv evOvs
cLTreyirv^ev. Tlie superstitious idea that heretics clied by ' visitation of
God ' was thus applied later to Wyclif himself. " On the feast of the
passion of St. Thomas of Canterbury (when he had the intention to
preacli and allow himself in a blasphemous attack upon the saint)
John Wyclif, that organ of the devil, etc, being struck by the
horrible judgment of God was struck with palsy, and continued to
live in that" condition until St. Silvester's day, whom he had oftea
exasperated by his attacks." Walsiugham quoted by Lechler, ii.
290-2, 296.

P. 14, 1. 4.— Ambrosius de Pide i. 19.

P. 14, 1. 10.— See p. 3, 1. 26, and note, for Peter Lombard's words.

P. 17, 1. lA.—fontaUter apparently means— as from a fountain.

P. 17, 1. \b.—eternaliter ad intra. Cf. supra, p. 10, 11. 21-24.

IVyclif is speaking of the eternal generation of the Son by the Father,

when he speaks of One who utters the Word eternally within Himself .

P. 18, 1. 29. — The distinction derivedfrom Augustine of homo interior

and exterior is a favourite one with W. Cf. p. 30, 1. 7, and p. 128, 1. 24.

P. 19, 1. 27.— Anselm de Incarnacione, cii. The passage referred

to is important as giving Anselm's opinion on the realistic controyersy.

'Illi utique nostri temporis dialectici, immo dialectice heretici, qui

non nisi flatum vocis putant esse universales substantias, et qui

colorem non aliud queunt intelligere quam corpus, nec sapientiam

hominis aliud quam animam, prorsus a spiritualium questionum dis-

putatione sunt exsufiiandi. Cf. infra, p. 144, 1. 27.

P. 20, 1. 10. — The relation of the universal to tlie individual is
discussed infra, pp. 86, 145, and in Trialogus, p. 276.

P. 20, 1. 22. — Multi enim — de vi vocis. In Pasc. Zizan. p. 20,
Kenyngham raises this question of the literal truth of Holy Scripture,
and adds that W. makes a distinction between de vi vocis and de
virtute sermonis, whereas he himself regards them as synonymous.
On Wyclifs reliance on the literal meaning of Scripture, cf. Lechler's
■Wvclif and his Englisli Precursors, Eng. ed. vol. ii. pp. 31, 40. In
the last sentence of our treatise, W. claims to _ have shown how
' scriptura sacra de Incarnacione ad litteram est sustinenda.'

P. 23, 1. 16.— incarceracione. This word I doubtfully placed in the
text to meet the sense, instead of the uncertain reading of the MSS.
incarnacione is perhaps supported by p. 36, 1. 7 infra, incineracione by
p. 64, 1. 28.

P. 24, 1. \4L.—processm evangelicus, the general drift of the Gospels.
P. 24, 1. 21.— Walden falls foul of this passage, D. F.i. 41. ' Sed
dicis " ego dico Christum esse Deum in natura, quod Arius non facit,
sed dixit Christum pure creaturam : quod ego non facio." Vere jam
video doctrinam tuam non esse tutam, quia a fortissima heresi solo
distat adverbio pure : ita quod si tollatur gracilis duarum syllabarum
dictio, id ipsum sine variatione sentiretis utrique.'

P. 24, 1. 34. — For Augustine's rule, cf. supra, p. 6, 1. 30, and p. 9, 1. 6.'

NOTES.

237

P. 25, 1. 3. — "Walden, D. P. i. 41. * Dixit Arius dignissimam
creatnram, tu dicis eum vilissimam creaturam quia materiam primam.
Ibi viam Arii superasti, qui hoc dicere verebatur.' Cf. Pasc. Zizan. 2.

P. 28, 11. 22-26. — Walden traverses this statement, D. F. i. 40.

P. 29, 11. 2-6.— Cf. Walden, D. F. i. 40.

P. 32, 1. 11, — Aquinas Summa Theol. ITI. Quest. 1. Art. iv. 3.
Dicendum quod esse sacerdotem convenit homini ratione animae,
in qua est ordinis character : unde per mortem homo non perdit
ordinem sacerdotalem : et multo minus Christus, qui est totius
sacerdotii origo.

P, 32, 1. 17, — Duns Scotus, Sent. Dist. III. xxii. 1. Quaeritur
unum, utrum scilicet Christus fuerit homo in triduo ? Quod Sic,
Christus in triduo fuit Christus : igitur Christus tunc fuit homo.
The Subtle Doctor's view as to the triduum is discussed below, pp.
49 seqq.

P. 33, 1. 17, — W.^s fondness for triads (Fasc. Zizan. Iv.) is strikingly
shown here and on the next page. In heaven, earth, and hell Christ
is Lord by a threefold descent, viz. in the Incarnation, in the descent
of his soul into hell, and of his body into the grave, In hell (p. 34,
1. 14) he delivered (eripuit) three sorts of men, viz. patriarchs,
prophets, other faithful ones : he let alone (dimisit) and left there
other three sorts, the damned, infants, and adults still requiring
purgation.

P, 34, 1, 28, — traheniis. The saying in St. John xii. 32 here and
infra, p, 93, 1. 15, is strangely applied by W, to the triumphal ascent
with ' captivity led captive,' So Rufinus in Symbolum, 29,

P. 35, 1. 1. — tres machinas. The three platforms or stages, coelum,
terra, inferna of p. 33, 1, 19.

P. 35, 1. 8. — dulia. The lowest degree of worship, cf, note on
p. 183,

P, 39, 1, 14. — synecdochica locucio. Cf. p. 56, 1, 5, for the meaning.
The transcribers evidently did not understand the word,

P, 40, 1. 6. — suhtilior pars sanguinis, This attempt to find a
material basis for Chrisfs hnmanity in triduo is noteworthy. Cf.
p. 136, 1. 30,

P. 42, 1, 4. —trium naturarum, i.e. deitas, anima, corpus. Cf.
p. 3, 1, 6,

P, 42, 1. 27. — unquam should be inserted after Beus.

P. 43, 1. 10. — For definition of homo, cf. infra, p. 127.

P. 43, 1. 14. — On this analogy of a threefold nature in man with
the Divine Trinity, cf. Shirley, Fasc. Zizan, Iv. Trialogus, p. 58. Also
infra, p. 47, 1. 30.

P. 44, 1. 1. — This passage is quoted in the De Ecclesia (Loserth),
p. 126.

P. 48, 1, 3, — Peter Lombard's position is defined in S. D. III.
xxii, 4, Licet homo mortuus fuerit, erat tamen in morte Deus homo.
nec mortalis quidem nec immortalis, Et tamen vere erat homo, , . .

238 NOTES.

Dicimus ergo in morte Christi Deum vere fuisse hominem, et tamen
mortuum ; et hominem quidem nec mortalem nec immortalem, quia
unitus erat animae et carni sejunctis.

P. 48, 1. 18. — For Hugo de St. Victor's definition of homo, cf. infra,
p. 128, 1. 2.

P. 49, ]. 6. — The text of the passage in Bonaventura referred to.
Sent. Dist. III. xxii. 1, has aptitudinalis. For the triplex predicati,
cf. Trialogus, p. 266.

P. 49, 1. 24. — ihidem on the same part of the Sentences. "Wyclif
condenses Duns Scotus, edition of Durand, Leyden, 1639, vol. vii.
p. 451.

P. 50, 1. 12. — Johannes Damascenus de Pide Orthodoxa III. 3.

TO ^6 X/>«TTo's (the name Christ^ ovofia ryp vTroo-Tao-ews \e<yo/J.eu, ov
fiovorpoTTw^ Xeyo/Lievov, dWa rwv dvo (pvaewv vTrap-)(^ov ffrjfiavrtKov.

P. 50, 1. 23. — D. Scotus. The substance of Durand, vii. p, 454.

P. 51, 1. 4. — Duns Scotus difficult to understand, cf. p. 161, 1. 5.

P. 51, 1. 7. — JDoctor alius. Bonaventura, p. 49.

P. 51, 1. 16. — The treatise of Anselm, from which W. quotes here
more exactly than his wont, is Tractatus De Concordia Praescientiae
et Predestinationis, cap. ii.

P. 52, 1. 23. — W. is apparently giving in a condensed form the sub-
stance of the following passage from D. Scotus, which his transcribers
have not unnaturally not understood (Migne's D. Scotus, vol. vii.
p. 452) : Et si dicatur quod haec e^t per se Yera—Christus est homo —
et si per se vera, igitur necessaria ; respondeo, si ad perseitatem
propositionis sufficit subjectum includat in suo intellectu causam
inherentiae predicati ad subjectum, et non requiratur quod subjectum
dicat haec — Christus est hoyno — semper fuit vera. Sed magis credo
quod requiretur hoc et plus, scilicet quod subjectum habeat conceptum
unum : vel si non, sed includat conceptus plures, oportet quod ratio
ejus sit in se vera, antequam aliquid verificetur de eo.

P. 54, 1. 24. — de Sampsone. ' So the dead which he slew at his
death were more than they which he slew in his life.'

P. 54, 1. 27. — The passage in D. Scotus, Migne, vol. vii. p. 454, is
as foUows : Cum arguitur — Verbum habuit corpus et animam sibi
unitam ; igitur potuit denominari — dico quod quamvis hoc verum sit,
tamen non placuit doctoribus ut denominaretur ab illis.

P. 55, 1. 25. — D. Scotus, vii. p. 455. Sed numquid potest aliquo
modo denominari ab illis, scilicet anima et corpus? Dico quod sie,
si essent nomina imposita ; sicut si accidens dependeret ab aliqno
sicut supposita tantum, non sicut a subjecto, ut si aliquid supportaret
vel sustentaret ipsum accidens, ita tamen quod non informaretur ab
accidente, adhuc posset denominari ab illo, si esset nomen impositum :
non posset tamen dici albus, nisi informaretur, posset tamen dici
habere albedinem. Ita Christus in triduo vel Verbum potuit dici
habere animam et corpus ; sed nec fuit anima nec corpus, nec anima-
tum nec corporeum propter dictas causas.

NOTES. 239

P. 56, 1. 1. — Here ancl below, p. 83, 1. 24, W. practically admits
the failure of scholasticism. ' Before Peter the Lombard ' these
questions did not arise. Excessive definition created fresh diiflculties :
the simpler statements of the older doctors were more satisfactory.

P. 56, 1. 4. — Wyclif will have the words understood in their literal
sense, Christus est anima — Christus est corpus (cf. p. 39). This was
the fifth of the ' haereses quas primo jactavit in aera ; . . . quod
Christus est sua humanitas, et est sua anima et ipsum corpus.'
Kenyngham in Fasc. Ziz. p. 2. Walden, D. F. i. 40, quotes the
passage, ' nec valet — tibia,' and insists that W. has defined synecdoche
incorrectly. He adds : Si hic non sit synecdoche, fallimur : quia ab
antiqua graramatica non solum quando a parte totum, sed et quando
pars a toto denominatur, est synecdoche. . . . Nos autem meliores
imitantes grammaticos Hieronymum, Isidorum, Bedam, Augustinum,
et Magnum Gregorium, dicimus esse synecdochicam figuram concep-
tionem cujuscunque partis de quocunque suo toto, etiamsi transumpta
quacunque denominatione dante plenum intellectum totius in sua
parte vel e contrario. Et per hoc Christum fuisse carnem sepultam,
veram esse synecdochen et non appropriato sermone sic dictum.

W. defiues synecdoche again, infra, pp. 59, 89, 98. In the last
passage he again maintains Kenyngham's ' fifth heresy.'

P. 57, 1. 18. — septipedalis = oi a certaia definite size, in extension.
A stock illustration. Cf. infra, p. 207, 1. 23. Fasc. Ziz. pp. 117, 120
and Shirley's Glossary in F. Z. p. 538, septipedalitas. Also Arnold,
Select Eng. Works of Wyclif, vol. iii. p. 500.

P. 57, 1. 24. — ahreviator suus Cowtomis. Who is this Colton or
Cowton who abridged Duns Scotus ? I cah find no certain trace of
him. In Fasti Ecclesiae Hibernicae, vol. iii. p. 15, there is a notice
of J. Colton, a native of Norfolk, educated at Cambridge, the first
Master of Gonville and Caius College, Prebendary of York, Dean of
St. Patrick's, Archbishop of Armagh, 1382-1404 ; Lord Chancellor of
Ireland. He wrote Constitutiones Provinciales, and also a work on
the Papal Schism. In his University days had he whetted his wits
in abstracting the Subtle Doctor ?

P. 60, L 4. — Peter Lombard, S. D. III. 21, B. Quis nisi hostis
veritatis dicat animam a Verbo depositam ?

P. 60, L 11. — Joh. Damascenus De Fide Orthodoxa iv. 1 (in Migne

Gt. Patr. vol. xciv. p. 1105): ovcev rwv rrj'} (f)vaew^ fiepwv airede-TO,
oi) ffwjua, ov yjrvxyv.

P. 60, 1. 17. — Aquinas Summa III. L ii. 3. Corpus Christi non
fuit in morte a divinitate separatum.

P. 62, 1. 7. — Doctor Solempnis. This is the distinguishing name of
Heinrich Gothals of Ghent, flor. 1293. Cf. Lechler. John Wyclif,
vol. ii. p. 7, Eng. ed., and Loserth's De Ecclesia, p. 317, 1. 27, note,
where Gandano is misprint for Gandauo. The Solemn Doctor ' had
preceded W. in the path of an Augustinian Church-Platonism con-
joined with AristoteUan method.' — Lechler.

240 NOTES.

P. 64, 1. 11. — incorrupcionem. Possibly interrupcionem is tlie word
intended.

P. 65, 11. 3-16. — This passage illustrates "W.^s personal humility,
his reliance on the authority first of Scripture, then of the Church
Pathers and doctors, then his grotesque humour, and withal his strong
personal clinging to faith, and his robust common sense.

P. 65, 1. 9. — The question was seriously entertained by Scotus
whether God could have assumed the nature of a lower animal.
Wilberforce on the Incarnation, p. 209, ed. 3 (1850), glances at this
strange hypothesis. Cf. infra, p. 197.

P. 65, 1. 19. — Quod Filius Dei non potest desinere esse homo is one of
the 'earliest heresies' of W., apparently attacked by Kenyngham at
Oxford. The position which W. takes up in this chapter in proof
of the continuous humanity of Christ, Quod Deus de potentia sua
ahsoluta non potest damnare illam creaturam, demonstrando illam quae
est unita Christo, is also condemned. Cf. Fasc. Ziz. p. 2.

P. 67, 1. 1 8. — Cesarem semper Augustum here seems to refer to God the
Pather. W. also applies the title to Christ. Lechler, ii. 69 and 91 ;
De Ecclesia, p. 124. Bryce, Holy Roman Empire, ed. iv. p. 219, note,
says — ' imperatore domino nostro Jesu Christo' is a f orm not uncommon
in the Middle Ages — especially during vacancies of the imperial throne.

P. 67, 1. 28. — Aristotle, Phys. II. 3. eVt ^e to avro rwv ivavTiwv
iarlv alrtov' o <yap Trapov alriov rooSe, rovro Kai airov airLiv/neOa eviore
rov ivavriov, olov rrjv cnrovaiav rou KV^epvqrou rrj? rov ttXoiov
dvarpoTrrji, oii 'rjv rj Trapovaia airia rrp ffwrrjpia^.

P. 68, 1. 4.— Aquinas, S. T. III. 1. ii. 3 (Migne, iv. 462). Cum
igitur in Christo nullum fuerit peccatum, impossibile fuit quod solve-
retur unio divinitatis a carne ipsius.

P. 69, 1. 23. — carismatum—'x^api(TiJLarwv.

P. 70, 1. 26. — That Christ was at once comprehensor perfect in grace
and felicity, one who has reached the goal (1 Cor. ix. 24 ; Phil. iii. 12).
as well as viator, one who is hastening toward it, was the traditional
scholastic view from St. Thomas downwards. Dorner, Person of
Christ, Div. II. vol. i. p. 333. Duns Scotus questioned it, Dorner
l.c. p. 348. On this subject, Bruce, Humiliation of Christ, p. 79,
remarks : " The Christ of Aquinas is after all not our brother, not a
man, but only a ghastly simulaerum. Not to speak of his material
part which, according to the author of the Summa, was perfectly
formed frora the first moment of conception, and born without pain :
the soul of Christ differed from ours to an extent which makes us feel
that between Him and us there is little in common." W. seems to
be trying to save the reality of the weakness of Christ after the flesh
by the limiting word arraliter.

P. 70, 1. 29. — dotes corporis (cf. infra, p. 181, 231), the four endow-
ments of the glorified body, subtilty, agility, incorruptibility, trans-
parency, of which ' Christ toke ernes here in this world,' are dwelt
oa in an interesting passage in Wyclifs English Sermons, Arnold,

NOTES. 241

vol. i. p. 142. In Trialogus, p. 394, W. hints at a correspondence
between the qmttuor dotes and the quattuor elementa ; and accepts
Anselm'B list of septem dotes, pulcritudo, velocitas, fortitudo, lilertas,
sanitas, voluptas et diuturnitas as not inconsistent with the former
list, which is as old as Aquinas. These four gifts are also the dower
of Chrisfs mystical body, Eng. Works, ii. 234.

P. 73, 1. 13.— Wyclif (Trialogus, p. 238) distinguishes three
meanings of scriptura. " Primo scriptura sacra signat Jesum Christum
librum vitae in quo omnis veritas est inscripta juxta Johannis x. 35.
Secundo modo signat veritates in ipso libro vitae inscriptas, sive sint
rationes exemplares aeternae sive veritates aliae temporales. Et
tertio modo famosius quo ad vulgus signat aggregatum ex codicibus
legis Dei et ex veritate quam Deus ipsis imponit." In Trialogus,
p. 244, God Himself is liber vitae. Deus etiam est signum cujuslibet
rei signabilis, cum sit liber vitae in quo quodcunque signabile est
inscriptum.

P. 73, 1. 13. — liber vitae. In W.'s view here Christ, i.e. the Word
coTitammg rationes quotlibet exemplares (supra, p. 12, 1. 15). ' Every-
thing which was created was originally and before its creation in
time livingly present, was ideally performed in the eternally pre-
existent Logos.' Lechler, ii. 11.

P. 73, 1. 31. — W. seems to mean that semini tui qui is another
instance where change of gender is of doctrinal significance. W.
notices below, p. 113, 11. 3-17, Augustine's attention to grammatical
forms. AIso p. 184, I. 22, where W. puts a strain on the text of
Augustine.

P. 75, 1. 6. — W.'s theory of Annihilation' was among the ' earliest
heresies ' attacked. Easc. Ziz. 2. Quod Deus non potest annihilare
creaturam. Cf. Trial. p. 50.

P. 75, I. 7. — libere contradictorie. W. condemns (Trial. p. 72) as
a mere scholastic quibble (terminus magistralis erronee introductus)
the Ubertas contradictionis or hypothesis of God's denying himself, i.e.
doing otherwise than he has done. Cf. infra, pp. 228, 229.

P. 78, I. 21. — JDonum. W. adopts from earlier writers this term
for the Holy Spirit ; cf. p. 86, I. 31.

P. 78, 1. 23. — inconveniens should have been in the text as it is in
the passage of Anselm referred to. De Inc. Yerbi, V. c. 5. Q,uoniara
ergo quamlibet parvum inconveniens in Deo est impossible, non debuit
alia Dei persona incarnari quam Filius. IIIo enim incarnato nullum
sequitur inconveniens.

P. 79, 1. 9.— Aug. Enchir. c. 36 (Tom. VI. p. 210). Hic omnino
granditer et evidenter Dei gratia commendatur. Q,uid enim natura
humana in homine Christo meruit, ut in unitatem personae unici Filii
Dei singulariter esset assumpta ?

P. 79, I. 30. — W. seems to raean that the Incarnation was necessary
for the completion of God's work in creation. Cf, p. 1, 1. 10, and note.

P. 80, 1. 21. — Pauliani is the correct name.

16

242 NOTES.

P. 80, 1. 26. — "W. has tripped here. PhUaster is several tiuies
quoted by Augiistine as the author of a catalogue of heresies, not as
himself a heretic, e.g. De Heres. xli. (Tora. VIII. p. 12). Philaster
Brixianus episcopus in prolixissimo libro quem de heresibus condidit
et cxxviii haereses arbitratus est computandas.

P. 80, 1. 30.— Meicatjismomte. Aug. de Her. LYIII. (Tom. VIII.
p. 20). Metangismonitae (y«6Ta77(a-/to? vas m vase) dicentes sic esse
in Patre Filium quomodo vas in vase.

P. 81, 1. 5. — apocrifa as opposed here to autentica and to canonica
(supra, p. 11, L 4) means in W. the writings of Fathers and Doctors,
as distinguished from Holy Scripture, which latter would of course
include ' the Apocrypha' of our old Bibles. Trialogus, p. 239.
Scriptura sacra infinitum magis autentica et credenda — scripta aliorum
doctorum magnorum quantumcunque vera, dicuntur apocrifa. Prom
the use which W. makes of the books of Wisdom, Ecclesiasticus, and
Baruch (v. Index I.) in this treatise, one infers that in his earlier
days he gave them the fuU value of Holy Scripture. But only four
years after his death, in the revised Wycliffite version, put forth by
Purvey in 1388, the same distinction between canonical and apocry-
phal books is made as in our Sixth Article. Among ' apocrifa that is
bookis withouten autorite of bileue' are placed 'ii bookis Ecclesiastici
and Sapience which the Chirche redith to edifying of the people and
not to conferme the autorite of techingis of Holy Chirche.' Madden
and Forshall, i. 1. Probably this represents W.'s own view towards
the close of his lif e ; and if so we have another instance of his gradually
shaking himself free of Roman tradition.

P. 81, L 9. — expositorto, a logical fallacy ' deceptorius paralogis-
mns.' TriaL 273. Cf. also Trial. p. 64, and De Ecclesia, p. 31.

P. 82, L 18. — Tharsttes, appMrently another logical fallacy.

P. 83, L 1. — Augustine's Treatise according to the Benedictine
editors (Tom. VIII. p. 28) ends with Heresis 88, the Nestorian and
Eutychian heresies not being known by those names until after the
death of Augustine. The passage quoted below, 1. 2-12, is from the
spurious appendix to Aug. de Heresibus.

P. 83, L 29. — The passage from De Visit. Inf. is quoted at length
infra, p. 100.

P. 84, L 28.— Hooker, E. P. V. liv. 10, sums up the doctrine of
the Incarnation in four adverbs like these three of W.'s — a\)]0w9,

TeXewi, adiaipeTws, aav^cx^Tws. An earlier attempt had aTpeTnw^,

a.xwpi(TTW9 for the iirst two.

P. 85, L 22. — This was Docetism, that Christ had only the appear-
ance [co/cT^o-ts] of man.

P. 86, 1. 20. — W. returns to this argument, infra, p. 155.

P. 88, L 8. — processus, general drift. Cf. p. 24, L 14.

P. 89, L 27. — synecdochica, p. 56, L 4, note.

P. 91, 1. 26. — procreati ab incuhis et succubis. W. means such as
Grendel in Beowulf, and Bobert le Diable. A touch of medieval
superstition.

NOTES. 243

P. 93, 1. 3. — celiciis parany^nphus. "W. applies to St. John the
Evangelist the title which St. John the Baptist used of himself. St.
John iii. 29.

P. 94, 1. 9. — himido is a noun. Mr. Matthew supplies me with a
good parallel from the De Statu Innocentiae (MS. Trin. Coll., Dublin,
C. I. 23, p. 333a.). Magis bonum est Petro adulto quod privetur
humido superfluo membris corporis solidatis quam foret fluxus humo-
rum cum illa qualitate membrorum.

P. 94, 1. 10. — The passage quoted is from Lam. i. 12 : the reference
in sumptihus alienis to Isa. liii. 9, caused the mistake.

P. 95, 1. 27. — Bede contrasts /ac^ww^ ex muliere and natum ex Patre.
Thus, Hom. I. X. (Migne, Bede, vol. v. p. 53) factum ex muliere, hoc
est ex maternae cai'nis substantia, and in Hora. I. vi. (Migne, Bede,
vol. V. p. 36) commenting on Luke ii. 15 : Et videamus hoc Verhum quod
factum est. Q,uam recta et pura fidei sanctae confessio ! In principio
erat Yerbura. . . . Deus erat Yerbum. Hoc Verbum natum ex Patre,
non factum est, quia creatura Deus non est. In qua nativitate divina
videri ab hominibus non potuit ; sed ut videri posset, Verhum caro factum
est et hahitavit in nohis. Videamus ergo, inquiunt, hoe Verhum quod
factum est, quia antequam factum est, hoc videre nequivimus. Bede
is arguing from the Yulg. and misses the distinctioa between Xo^^o^
and pfjjua.

P. 95, I. 31. — The same passage of Aug. is quoted below, p. 153,
L 15.

P. 96, 1. 4. — in Sermone Domini in Monte. I cannot find the
quotation there.

P. 96, 1. 13. — Damascenus De Fide Orth.III. iv. (Migne, Patr. Gr.

xciv. 997) Ka\ r^ap o X/atOTOS', owep i<ni to (TVuajbKpoTepov []quae VOX
utrumque COmplectitur] Kal 9eo's Kal av9pwTro<s Xer^erat, Kal /CTto-TOS
Kat aKTKTTOs, Kai 7ra9tjTO'i Kai a7ra9rji.

P. 97, L 23.— The reference is to Lib. iii. S. D. 11. 4.

P. 98, 1. 12. — synecdochica locutio. See above, p. 56, 1. 4, note.

P. 99, 1. 23. — esse intelligihile. "W". distinguishes three forms of
existence. 1. Ideal, in the divine intuition. 2. Potential, in second
causes. 3. Actual, in the individual. Cf. Trialogus, p. 86. Unde
creaturae habent triplex esse notabile. Primo esse intelligihile vel
ydeale eternum in Deo ; secundo esse exemplare in suis principiis,
quomodo creaturae productae posterius creantur in principio mundi in
suis principiis ; et tertio esse individuum in suo completo existere, quod
fit opere administrationis. Cf. De Ecclesia, p. 126. Also Easc. Ziz.
p. 34, where the third is called esse existere in genere proprio. W.
says that there was a time when in the third sense Christus homo
was not.

P. 101, 1. 17.— Aug. De Yis. Infir. ii. 2 (Tora. YI. 256). Aude
igitur, fili mi, de homine tuo Deo facere quoddam participium, quia
prior fecit Deus de homine tuo puro sibi participium . . . sed quia
meum est meum, quia et ex me mihi quadam cogitatione et cogna-

244 NOTES.

tione, et secreta quadam affectione conglutino, quodam proprio jure
consangninitatis mihi vendico, etc.

P. 101, 1. S'3.—supenus, p. 80, 1. 22.

P. 102, 1. \b.—singiUatim. Walden, Doctr. Fid. I. 42, attacks
tliis passage thus : Numquid aliquis ante nostrum "Wycleffium sic
solvit Jesum et tripartiebatur eum, dicens Christum esse trium natu-
rarum qiiaralibet singillatim et omnes eas conjunctim? . . . igitur
tripartitis Yerbum aliter quam antiqua ecclesia, quae ista tria dixit
esse Christum solum.

P. 102, 1. 27. — gigantem, v. supra, p. 9, 1. 21, gigas gemine
suhstancie,

P. 106, 1. 13.— That God is immoUlis, cf. TriaJ. p. 52.

P. 107, 1. 17. — Passages resembling this are to be found in Arist.
Phys. viii. 6, 7 ; Metaphys. xi. 7.

P. 108, 11. 10-12. — This passage is expanded in one of W.^s
Christmas Sermons, Arnold, i. 320. Possibly dolus should be dolor.
Compare Sermon referred to : ' all the fendis in helle ben beterid
agens their wille ; for their cumpany is maad lesse and thei have
harm (=rloss) of many felowis.'

P. 109, 1. 14. — The reference is to the passage, supra, p. 107, 1. 13.

P. 110, 1. 28.— Here, as- above, p. 42, 1. 23, W. defends ' the
Litany ' against its impugners. But who were these Eationalists or
Puritans ?

P. 112, 1. 17 — Christus purgavit, a forced rendering of LXX. Kvpio<s.

P. 113, 1. 14. — W. ignoring the idiom which occasionally attracts
the antecedent into the case of the relative {e.g. Yirgil, Aen.
i. 573, urbem quam statuo vestra est), gives a naive reason for the
accusative sermonem, thus surpassing even Augustine's strained ex-
planation of the words. Et fortasse propter aliquam distinccionem,
ubi suos dixit, dixit pluraliter, hoc est sermones : ubi autem sermonem,
hoc est Yerbum, non suum dixit esse sed Patris, seipsum intelligi
voluit. Tract. in Joh. Ixxvi. 5 (Tom. III. part ii. p. 696). W. has
already claimed Augustine as his model in the exact grammatical
interpretation of Scripture de virtute sermonis, supra, p. 73, 1. 28.

P. 113, 1. 20. — This ' metaphysic,' already introduced, p. 12, 1. 13,
is the basis of W.^s system of thought. Its scriptural warrant he
finds in the opening verses of St John's Gospel, where (verses 4 and 5)
he adopts the rendering quod factum est in ipso vita erat, cf . "Westcott,
St. John, p. 29. In Trial. p. 62, W. thus states his position that aU
'ideas' are in *the Word.' Omnes ydeae quae sunt formae exem-
plares secundum proprietatem aliquam sunt in Yerbo quae est forma
ac sapientia Dei Patris . . . omnes dictae ydeae distinguuntur inter
se formaliter et a Deo, sunt tamen omnes essentialiter ipse Deus. Cf.
Pasc. Ziz. pp. 80-83.

P. 115, 1. 18. — a7itropospatos=av6pw7r67ra6o9. Cf. Trial. p. 175.
This bold admission of the necessity of anthropomorphism in our con-
ceptions of God is an example of W.^s insight and robust good sense.

NOTES. 245

P. 116, 1. 32. — Cf. p. 13, 1. 10. modificare negativas was a pnnciple
witli W., i.e. to endeaYour to find the germ of truth in inaccurate
statements.

P. 118, I. 20.— Aug. loc. cit. (Tom. YI. p. 64) defines tlie third
kind of habitus tlius. Tertium genus est cum ipsa quae accidunt
mutantur ut habitum faciant, et quodammodo formantur ab eis quibus
habitum faciunt, sicuti est vestis : nam cum reposita vel projecta est,
non habet eam formam, quam sumit cum induitur atque inducitur
membris. Ergo induta accipit forraam, quam non habebat exuta :
cum ipsa membra, et cum exuuntur et cum induuntur, in suo statu
maneant. Aug. thus applies it to the Incarnation. Iste autem
hahitus (Phil. ii. 8) est ex tertio genere ; sic enim assumptus est ut
commutaretur in melius, et ab eo formaretur ineffabiliter excellentius
atque conjunctius quam vestis cum ab homine induitur. W. or his
predecessors (for Peter Lombard (III. S. D. vi.) also quotes this
passage from Augustine) has condensed Aug. so briefly as to be
obscure and apparently unintelligible to his copyists. Cf. Dorner,
Person of Christ, Div. II. vol. i. 315.

P. 119, 1. 18. — W. gives the substance of Aug. ad Pelic. cap. xii.,
but adds the logical technicalities.

P. 121, 1. 27. — risus, Gen. xxi. 6 : also Gen. xvii. 17, and
xviii. 12.

P. 122, 1. 13. — The date of this Decretal, Clementis Y. in concilio
Yiennensi, is 1312.

P. 127, 1. 27. — animam. Since the text was printed I have found
that hominem is the word in Aug.

P. 129, I. 17. — Vir notat etatem formarn sexum proiitatem should
have been printed as a leonine verse.

P. 133, 1. 2. — W. professes to give the meaning of Anselm in the
preceding passage. Walden, Doctr. Fid. I. 42, denies that W. can
claim Anselm's authority. Mhil tibi et Anselmo qui dicit naturam
quam Christus assumpsit non esse Christum, nisi quando ponitur cum
collectione proprietatum personalium in eadem persona Yerbi, et tunc
est iste homo, id est, Jesus non natura abstracta composita. Non
est enim idem homo et Jesus homo. Jesus homo persona Christi est ;
homo vero simpliciter, natura est quae assumpta est, cum Yerbum
caro facta est.

P. 132, 1. 6. — exemplaria . . . exemplata. Ideas or forms and indi-
viduals respectively.

P. 132, 1. 8. — Anselm De Inc. Yerbi ii. Omnis individuus homo
persona est. Again, De Inc. Y. vi. Personam designamus quae cum
natura collectionem habet proprietatum quibus homo communis sit
singulus, et ab aliis singulis distinguitur. And again, Monologion
Ixxviii. 78 : Persona non dicitur nisi de individua rationali natura.

Boecium. In a work ascribed to Boethius, entitled De duabus
naturis et una persona Christi, c. ii., the author discusses the differ-
ence between natura and persona, aud concludes thus : Natura est

246 NOTES.

cujuslibet substantiae specificata proprietas : persona vero rationabilis
naturae individua subsistentia. Dorner, Div. II. i. 151.

P. 136. 11. 11-13. — Possibly indicare . . . indicium is the better
reading.

P. 136, 1. 30. — This repulsive discussion is not without value as
showing W.'s desire to include physical science in his studies.

P. 137, 1. 5. — Commentatorem. This title is given to Averroes as
the author of the Commentaries on Aristotle. Cf. Trial. p. 78.
Aristoteles et Averrois commentator suus. The schoolmen owed their
knowledge of Aristotle mainly to the Arabic scholars, whose Arabic
paraphrases were translated into Latin.

P. 139, 1. 24..—aUbi, p. 142, top.

P. 139, 1. 27. — putrefaccione. Spontaneous generation was held not
only by the schoolmen, but even by Bacon, Advancement of Learning,
i. p. 39, Kitchin's edition : ' Many substances in nature which are
solid do putrefy and corrupt into worms.' And similarly of plant life
(p. 60), ' moss which is but a rudiment between putrefaction and a herb.'

P. 141, 1. 16. — Among the tercii would be found Wilberforce, On
the Incarnation, p. 46, where he argues for Traducianism, except in
some part of our spiritual nature, which is due to Creatianism.

P. 148, 1. 2.— Cf. Wyclifs Sermons, Arnold, vol. i. 160 : Sith there
ben foure manere of bryngingis forth of man, and the fourthe and the
laste, apropred unto Crist, is that man cometh clene of womman
without man.

P. 145, 1. 19 — Por W.'s theory of the relation between the general
and the individual, cf. pp. 20, 86, 145, and Trial. 276.

P. 145, 1. 19. — "W.^s formula is ' quelibet universalis forma est idem
cum singulis ejus suppositis' (p. 145, 1. 19). Hence it foUows, that
' unica communis humanitas est quelibet persona hominis ' (p. 20,1. 10) ;
and hence also Christ who assumed humanitas, that by which men are
men, the nature or form of Man, is identified with men ; and so what-
ever by virtue of their participation in the form (p. 86) is predicated
of men generally, may or rather must likewise be predicated of Christ
secundum hominem.

P. 155, 1. 19. — ille clericus in fide devius. This is Ruzelinus, or
Eoscellinus, Compendiensis, the preceptor of Abelard, a native of
Armorica, educated at Soissons and Rheims, Canon (clericu8=
canonicus) of Compiegne, the first medieval exponent of Nominalism.
Against him Anselm wrote his treatise on the Incarnation, a.d. 1094,
which he entitled Epistola de Fide Trinitatis et de Incarnatione Verhi
contra hlasphemias Ruzelini. Anselm's account of his work is as follows
(De Inc. V. c. i.) : — Cum ad huc in Becci monasterio essem abbas,
presumpta est a quodam clerico in Francia talis assertio. ' Si in Beo,
inquit, tres personae sunt una tantum res ; et non sunt tres res unaquaque
per se separatim, sicut tres angeli aut tres animae ; ita tamen ut potentia
et voluntaie omnino sint idem ; ergo Pater et Spiritus Sanctus cum Fdio
est incarnatus.'

NOTES. 247

Quod cum ad me perlatum esset, incepi contra hunc errorem
quandam epistolam ; quam, parte quadam edita, perticere contempsi,
credens non ea opus esse ; quoniam et ille contra quem fiebat, in
concilio a venerabiii Remensi Archiepiscopo K.aynaIdo collecto errorem
suum abjuraverat ; et nullus videbatur, qui eum errare ignoraret ;
partem tamen illam quam feceram quidam fratres me nesciente trans-
cripserunt atque aliis legendum tradiderunt : quod idcirco dico ut si
in alicujus manus pars illa venerit, quanquam ibi nihil falsum sit,
tamen tanquam imperf ecta et non exquisita reliuquatur ; et hic quod
ibi incepi, diligentius inceptum et perfectum requiratur. Postquam
enim in Angliam ad episcopatum nescio qua Dei dispositione captus
et retentus sum ; audivi praefatae novitatis auctorem in sua perse-
verantem sententia dicere se non ob aliud abjurasse quod dicebat, nisi
quia a populo interfici timebat. Hac igitur causa quidam fratres
precibus suis me coegerunt ut solverem questionem, qua ipse sic
irretitus erat, ut nullo modo se expediri ab ea posse crederet ; nisi aut
incarnatione Dei Patris aut Spii^itus sancti, aut demum multitudine
se impediret.

And so the great medieval controversy between Nominalism and
Realism was launched.

Anselm refers to Roscellinus also in Epist. II. xxxv. and LI.
P. 156, 1. 23. — persona. W. gives the same etymology in Trial.
p. 60. Another given by P. Lombard i?, per se sonans.

P. 157, 1. 16. — The Exposicio Fidei is Sermo incerti auctoris, Bene-
dictine ed. Tom. V. App. 283.

P. 159, 1. 13. — lumen nature. Cf. Trial. pp. 55, 56. ' Not only in
matters of action and duty, but also in matters of faith, Wyclif
recognizes a natural light, only he most distinctly pronounces to be
erroneous the notion that the light of faith is opposed to the light of
nature, so that what appears to be impossible in the light of nature
must be held for truth in the light of faith, and vice versa.' Lechler,
ii. p. 16. W. attempts, infra, p. 191, I. 10, to bring the ' eucharistic
miracle ' (p. 216, \. 10) under a scientific parallel.
P. 159, L 30.— Cf. supra, p. 18, 1. 25.

P. 161, 1. 20. — For those who wish to try to understand the
argument I transcribe the passage from Duns Scotus, vol. vii. p. 15 ;
D. S. III. iii. 1 : — Sed distinguendum est inter dependentiam actualem,
potentialem, et aptitudinalem : et hoc vocando aptitudinalem, quae
semper quantum est de se, esset in actu : quomodo grave aptum natum
est esse in centro, ubi semper esset, quantum est de se, nisi esset
impeditum. Et potentialem voco absolute illam, ubi nulla est im-
possibilitas ex repugnantia, vel incompossibilitate terminorum, et ista
possibilitas potest esse quandoque respectu potentiae activae super-
naturalis, non tamen naturalis. Licet igitur sola negatio dependentiae
actualis non sufficiat ad rationem personae, neque independentia tertia
posset poni in natura creata ad Verbum. Nulla enim est natura, vel
entitas creata, cui repugnet contradictorie dependere ad Verbum :

248 NOTES.

tamen negatio dependentiae aptitudinalis potest concedi in natura
creata personata in se ad Yerbum ; alioquin violenter quiesceret in
persona creata, sicut lapis violenter quiescit sursum ; et ita ista
negatio scilicet non dependentia, non quidem actualis tantum, sed
etiam actualis et aptitudinalis, talis complet rationem personae in
natura intellectuali, et suppositi in alia natura creata ; nec tamen
liaec dependentia aptitudinalis ponit repugnantiam ad dependentiam
actualem, quia licet non sit aptitudo talis naturae ad dependendum,
est tamen aptitudo obedientiae : quia natura illa est in perfecta
obedientia ad dependendum per actionem agentis supernaturalis ; et
quando datur sibi talis dependentia, personatur personalitate illa ad
quam dependet ; quando autem non datur, personatur in se ista
negatione formaliter, et non aliqua positivo addito ultra illam enti-
tatem positivam, qua est haec natura.

Dorner, Div. II. vol. i. p. 340 seqq., attempts to unravel the Subtle
Doctor's meaning. Most readers will agree with W. (pp. 51, 161) in
finding ' this doctor's Latin difficult '

P. 163, 1. 10. — ad aliqnid. I now think aliud aliquid the right
reading. The words of Augustine are — Tres personas ex eadem
essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essentia est, aliud quod
persona. De Trin. vii. 6, 11.

P. 168, 1. 25. — Why are the quotation from the Decretal and the
comment on it absent from the English copy ? Had English students
already begun to discount the value of Papal decisions ?

The Decretal is among those of Gregory IX. from a letter of
Alexander III. to the Archbishop of Pheims.

P. 170, 1. 6. — reduplicativam, v. Fasc. Ziz. Glossary, p. 538.

P. 170, 1. 8. — pugnarius. I can find nothing in Du Cange or else-
where to explain this word.

P. 170, 1. 26. — dociores signorum. One of W.^s titles for the
ISTominalists who followed Occam. Similarly in Easc. Ziz. 125,
sectae signorum ; p. 117, cultores signorum ; p. 105, baptistae signo-
rum. These expressions are based upon the theory that common
.nouns are only signs of thoughts, which latter are signs only of
particular things.

P. 170, 1. n.—Doni. Por this title of the Holy Spirit, cf. 78, 1. 21.

P. 181, 1. 23. — dotes corporis. Cf. p. 70, 1. 29, and note thereon.

P. 183, 1. 11.— Peter Lombard, S. D. III. ix. 4. Est cujusdara
modi dulia quae creaturae cuilibet exhiberi potest ; et est quaedam
soli humanitati Christi exhibenda non alii creaturae, quia Christi
humanitas super omnem creaturam est veneranda et diligenda. Aliis
autem placet Christi humanitatem una adoratione, quae latria dicitur,
cum Verbo esse adorandam non propter se sed propter illum cujus
' scabellum ' est, cui est unita. Neque ipsa humanitas sola vel nuda.
sed cum Yerbo cui est unita; nec propter se, sed propter illum cui
est unita, adoranda. The reference is to Aug. de Verbis Domini,
Ps. xcviii. 5. Adorate scalellum ^pedum ejus quoniatn sanctum est.

KOTES. 249

Sciendum quia in Cliristo terra est, id est, caro quae sine impietate
adoratur.

Aug. De Trin. I. vi. 13 (Tom. VIII. 757) defines latria thus : Eam
servitutem qua non nisi Deo serviendum est quae Graece appeHatur

XaTpeia.

P. 184, 1. 7. — "Wyclif is unsparingly condemned by the Roman
doctors for this adoration of Chrisfs humanity, which follows
necessarily from W.'s principle — Christus est trium naturarum
quaelihet.

Walden, D. F. I. 44, after quoting this passage of "Wyclif, ' Si per
impossibile . . . obligari,' delivers this sweeping condemnation :
Procul absit illa logica ab ecclesia sancta Dei, quae est merae idolo-
latriae tam afflnis . . . Wiclefi^us prohibente Augustino ia carne
Christi cogitatione manet quando illam jam actu per casum suum a
Verbi persona suspendit, et sic adorat etiam adoratione illa, qua
scriptura dicit Bominum Beum tuum adorabis, et illi soli servies. . . .
In hoc toto nil distas ab idolatra.

Two centuries later Petavius (circ. 1644), vol. v. p. 215, De Incar.
lib. XV. c. 4, himself apparently ignorant of this treatise of Wyclif,
repeats Walden's censure : Foedissimus primum error fuit Joannis
Wicleffi, qui, ut Thomas Waldensis refert, asseverabat carnem Christi
a Verbo disjunctam adoratione latriae venerandam esse. Hoc autem
non ex eo concludebat, quod aliquando fuisset assumpta, ut quasi
pristinae dignitatis vestigium aliquod retineret, ut erudito theologo
visum est, sed alia de causa ; nimirum quod ut ibidem Waldensis ait,
carnem solam verum Christum et verum hominem esse diceret . . .
Quod heretici delirium absurdum est, et ab Augustino aliisque patribus
refellitur.

P. 184, 1. 9. — proximis. Petavius after Walden readiS proximus.

This theological or rather scholastic dispute, and the cognate ques-
tion of the triduum, is probably glanced at by Spenser, who was not
without some scholastic lore, Faerie Queene, I. 1, 2, And dead as
living ever him adored. As a corollary W. says that since the exalta-
tion of humanity by the Incamation, ' aungelis in heaven wolden not
take kneling of John ' (Engl. Works, i. 390), i.e. the dulia offered to
angels in the 0. T. was henceforth inadmissible, the angels being only
fellow-servants {<tvv8oD\oi) with men of the God-Man. Cf. supra,
p. 35, I. 6.

As to adoration of Christ incarnate Wyclif is near to Damascenus,

ets Toivvv iaiiv o H.piaT09 Geos Te\eio9 Kai uvOpwvros Te\etos' ov
TTpoffKVvoD/j.ev <Tvv Tiarpi Kai -TrvevfiaTi, fJLia TrpoaKuvtiaei /ueTa rij^
d^^^pavTov aapK0<i avTou, ovk awpoaKVvrjTov ttiv aupKa Xe^yoj/Tes'
7rpoaKVve?Tai ^jap ev tw fiia tou Aof^jov VTroaTuaet, TjTt^ avrn vTToaTaai^
fye^/ovev. ov tm KTiaet \aTpev0vTe9. ov ''/ap a»? 'yp-t^riv aapKa TrpoaKv-
vovfjtev, d\\ ws yvujfievrjv OeoTTjTi, Kai e<? ev TrpoatvTTov Kai fiiav
VTToaTaatv tou 6eou Aofyoi' tujv Svo ainou dvaf^ofievivv (pvaeivv, — De

Fide Orth. III. ch. 8.

250 NOTES.

P. 184, 1. 22.— The words of Aug. De Yera Eel. xvi. 30 (Tom. I.
757) are — Ne quis forte sexus a suo creatore se contemptum putaret,
virum suscepit natus ex femina. Verbum as the subject is placed
several sentences before : and the grammatical form of the senteuce
scarcely bears the strain which W. puts upon it. Cf. supra, p. 73,
1. 28, for Augustine's enforcement of doctrine by grammatical
forms. Possibly, however, W. was laying the stress of his argument
only on virum.

P. 185, 1. 4.— Duns Scotus, III. S. D. i. 1 (vol. vii. 6). Accidens
enim ad substantiam sive ad subjectum suum duplicem habet habitu-
dinem scilicet informantis ad infoi'matum, et ista necessario includit
imperfectionem in subjecto informato, eo scilicet quod potentialitatem
habet respectu actus secundum quid scilicet accidentalis. Aliam habet
ut posterioris naturaliter ad prius, a quo dependet : non ut ab aliqua
causa : quia si habet subjectum pro aliqua causa, habet ipsum pro
causa materiali, et hoc est, inquantum informat ipsum. Si igitur
istae duae habitudines accidentis ad subjectum ab invicem distin-
guantur, altera necessario est ad subjectum sub ratione imperfectionis
in ipso subjecto, scilicet potentialitatis. Altera nullam imperfectionem
necessario possit in eo, sed tantum prioritatem naturalem, et sustenta-
tionem respectu accidentis. Huic simillima est ista habitudo, quae
est dependentia naturae humanae ad personam divinam, quae est extra
omnem dependentiam causati ad causam.

The next article, Explicit quomodo non repugnat personam divinam
terminare dependentiam naturae humanae.

P. 186, 1. 10. — Here W. introduces the analogy between the
Eucharist and the Incarnation, which he follows up, pp. 189,
190.

P. 189, 1. 23.— Cf. Lechler, ii. p. 202. Select English Works of
Wyclif, iii. 502.— Cf. p. 130, 1. 2.

Walden, D. F. vol. iv. discusses at length W.'s sacramental
theory.

P. 190. — Eor the stages of W.'s opinion as to the change which
takes place in the Eucharist, cf. Shirley, Fasc. Ziz. Ix. and xv. note 4.
Lechler, ii. pp. 172, 217. Matthew, Eng. Woiks, xxiii. He is here
in the stage intermediate between belief in transubstantiation, and his
final belief in 1381 that the bread remains bread. F. Z. p. 115; Trial.
p. 251. In the present passage (1. 22) he allows that the bread ceases
to be bread : what the ' substance ' then is he knows not, and cares
not to inquire : but he does not believe now any more than in the
final stage of his opinions that there is in the Eucharist accidens
sine suljecto. Cf. supra, p. 186, 1. 10.

P. 191, 1. 12. — -perspectivos seems to mean students of optics. Per-
spectiva est mathematica disciplina quae circum visum versatur.
Boethius in Du Cange sub voc. Cf. De Ecclesia, p. 99, 1. 10.
P. 193, 1. 24:.—vermis. Cf. p. 10, 1. 1.
P. 194, 1. 6.— Walden, D. F. I. 44, condemns W. for asserting that

NOTES. 251

the humamty actually assumed was the only humanity possible to
be assumed, Alia quaedam documenta circa humanitatem recenter
inducit, et doctoralibus casibus responsa nova et satis peregrina
supponit. TJbi enim quaeri solebat utrum Christus aliunde potuit vel
aliam humanam naturam, quam illam quam assumpsit sibi mire ; ipse
celeri pede negationis omnes difficultates ejus excussit, dicens casum
impossibilem : et Dei Verbum humanitati isti tam fortiter colligavit
ut putetur dici de eo, quod alligavit Regem Coeli in compedibus, et
nobiles Christi partes, scilicet corpus et animam, in manicis ferreis.
Unde dicit cap. vi. De Incarnat. " Secundo sequitur, quod nullam
humanitatem aliam Verbum potuit hypostatice assumpsisse. Q,uod
patet; quia aliter Christus poterit fuisse alius homo, et per conse-
quens alia persona : consequens est impossibile : ergo et antecedens."

P. 195, 1. 16. — Eome and Oxford were the common scholastic
illustrations of places, as Peter and Paul of persons.

P. 200, 1. 6. — nidi, the distinct reading of the Oriel MS. is con-
firmed by Pasc. Zizan. p. 14, where Kenyngham quotes Wyclifs
'three nests logical, natural, metaphysical,' and amuses himself with
the naetaphor.

P. 201, 1. 9. — ranga, the reading of A.O. There is no such word
in Du Cange. Of our MSS., C. omitting the word with a lacuna,
shows there is a difficulty about it. B. has arenga. Of this latter
Du Cange says : arenga v. arengua = oratio publica, declamatio,
concio = harangue. arengaria (Ital. ringhiera et aringheria = locus
editus unde concionantur publice). Hickes thence derives English
' ring ' of spectators.' The sense here requires some word signifying
crowd.

P. 202, 1. 14. — pictacias. Du Cange : pittacium schedula de mem-
brana decisa : corii particula quae soleae repeciatae (pecia = piece,
patch) insuta est. Joshua ix. 5. Calceamenta perantiqua quae ad
indicium vetustatis pittaciis consuta erant, Clouts, i.e. unauthorized
additions. Polemical Works, Buddensieg, i. p. 44, 1. 44. In Trial.
p. 377, quamvis ista secunda particula sit iners pictatia a fratribus
adinventa, the meaning seems to be an unsound argument, So
likewise in Trial. p. 246, on which Lechler notes, Pictacia proprie
pittacium = ^Q.wn.(i\i\M?, unguento illitus et vulneri impositus. Forcellini
gives the meaning of a medical plaster.

P. 202, 1. 24. — Aquinas (Summa Q,. iii. Art. 7) admits the possi-
bility of the manifold assumption : Persona divina non ita assumsit
unam naturam humanam quod non potuerit assumere aliam.

P. 218, 1. 21. — Doctorem, apparently Aquinas, p. 208 supra.

P. 207, 1. 23. — septipedalis, cf. supra, note on p. 57, 1. 18.

P. 223, 1. 15. — repugnans, apparently neuter accus. something incon-
sistent with the faith. Por similar use of participle of prohibens
discipUnam, p. 3, 1. 3.

P. 229, 1. 14. — " W. conceives of the Divine omnipotence as a
power self-determining, morally regulated, ordered by inner laws."

252 KOTES.

Lechler, ii. p. 42. This is potencia ordinata : potencia absohita is a
fancy of men, not a reality. Cf. supra, pp. 75, 77, and also De
Dominio Livino, iii. 5, quoted by Lechler. Thus Si voluerit, if other-
"wise than the fact, is an impossible supposition. Cf. Trialogus, p.
154. Deus non potest quidquam producere vel intelligere nisi quod
de facto intelligit et producit. Cf. Trial. p. 157 and p. 231, where
W. says, Non est Deus mobilis ut homines in agendo, sed si quidquam
fecerit, rationes priores aeternae necessitant ut sic fiat. Cf. also
supra, p. 76, 1. 22. W.'s doctrine of divine omnipotence being limited
by the perfection of the divine nature is already in St. Augustine and
St. Paul. Cf. Aug. De Symbolo Sermo ad Catechumenos, § 2. Deus
omnipotens est, et cum sit omnipotens mori non potest, falli non
potest, mentiri non potest, et, quod ait Apostolus, negare se ipsum non
potest. 2 Tim. ii. 13.

P. 232, 1. l.—ad litteram. Cf. note on p. 20, 1. 22,

IlSrDEX I.

EEFERENCES TO HOLY SCRIPTURE.

OLD TESTAMENT.

GENESIS.

PSALMS.

Chapter.

Verse

Page of this Book.

Chapter.

Verse.

Page ofthisBook.

i.

2.

114.

viii.

5, 6.

7, 25, 108, 148

i.

26.

108, 128.

xvi.

10.

23, 41, 62.

ii.

2.

128.

xix.

5.

9, 102, 169.

ii.

21.

138.

xxii.

16.

112.

ii.

24.

38.

xxii.

22.

101.

iii.

1.

116.

xxiv.

7.

30.

vi.

4.

9, 102, 169.

xxxiii.

6.

16.

xviii.

2.

35.

xl.

• 6.

11.

xxi.

6.

121.

Ixv.

4.

178.

xxii.

6.

122.

Ixviii.

18.

32.

xxii.

13.

117.

Ixxiv.

17.

76.

xxiv.

2, 3. 110.

Ixxxii.

6.

14, 15, 16.

xxvii.

27.

110.

cvii.

20.

16.

cx.

1.

6, 16.

EXODUS.

xii.

46.

64.

PEOVERBS.

viii.

22.

9, 11.

JOSHUA.

XXX.

4.

11.

V.

14.

35.

ISAIAH.

JUDGES.

ix.

6, 9.

29.

xvi.

30.

54.

xi.

10.

40.

xxxviii

. 2.

101.

JOB.

li.

1.

38.

X.

5.

112.

liii.

4-10

. 62, 94.

xix.

26,

27. 125.

XXV.

6.

193.

JEREMIAH.

xxxiii.

14.

111.

xxxi.

22.

129, 184.

254

INDEX I.

LAMENTATIONS.

Chapter.

i.

Verse. Page of this

12. 94.

Book.

Chapter.

iv.

Verse. Page of tbis Book
7. 30.

vii.

DANIEL.
14. 30.

ix.

ZECHARIAH.
9. 35.

ii.
xiii.

HOSEA.
16-19. 38.
14. 35.

MICAH.

APOCRYPHA.

WISDOM.
vii. 24. 105, 107, 109.

ECCLESIASTICUS.
xxiv. 3, 9. 11.
xxiv. 8. 11.

ECCLESIASTICUS [continued).
xxxvii. 20 Vulg. 88.
xlvii. 11. 112.

BARUCH.
iii. 37. 184.

NEW

ST. MATTHEW.

i.

1.

98.

iv.

3, 9.

93.

V.

37.

116.

vi.

9.

73.

vii.

12.

199.

xvi.

13, 16

25.

xvi.

17.

26.

xvi.

23.

89.

xxii.

32.

128.

xxii.

41.

6, 16.

xxvi.

12.

39.

xxvii.

46.

72, 96.

ST.

MARK.

ii.

28.

76.

ST.

LUKE.

i.

31.

98.

i.

51.

226.

i.

79.

30.

ii.

6, 7.

98.

ii.

48.

157.

ii.

52.

103.

xvi.

22, 26.

23, 33.

xxiii.

43.

22, 31.

xxiv.

39.

93.

TESTAMENT.

i.

1.

i.

3.

i.

11.

i.

14.

i.

30.

ii.

4.

ii.

19.

iii.

6.

iii.

29.

iv.

34.

V.

27.

V,

39.

viii.

51.

viii.

56.

X.

27,

X.

30,

X.

33.

X.

34.

X.

35,

xii.

13.

xii.

34.

xii.

35.

xiv.

1.

xiv.

24.

xiv.

28.

ST. JOHN.

31.

5.

33.

31, 101, 124.

34.

5.

74.

222.

93.

35.

127.

74.

129.

109.
29. 15.

4, 15, 18, 114.

84.

14.
36. 73, 74, 80.

30.

14.

40, 109.

41.

113.

4, 18, 27,41, 96,
115, 206.

REFERENCES TO HOLY SCRIPTURE.

255

ST. JOHN {continued).

Chapter. Verse.

XV. 14, 15.

xvi. 27, 28.

xvii. 3.

6.

21.

xviii. 37.

xix. 26.

32, 33.
42.
XX. 17.

Page of this Book.

27.

38.

69, 178.

226.

19.

29.

6.

37.

23, 65.

96, 101.

i. 2.

ii. 31.

34.

viii. 16.

3.

4.
22.

9.

viii. 32.
viii. 34.

1.

i.

i.

vi.

ACTS.

34.
23.
6.
9.

EOMANS.

4, 5, 6.

157.

98.

46.

184.

180.

1 COHmTHIANS.

1.

i.
iii.
iii.
iii.
iv.
vi.
vii.
viii.

X.

xi.
xiii.
xiii.

XV.
XV.
XV.

XV.

24.
25.

8.
18.
23.
10.
20.
23.

4,6.

9.

3.
11.
12.
28.
45.
47.
53.

226.

6, 72.

19.

104.

96.

104.

184.

184.

21.

111.

96.

103.

101.

19.

97.

206.

28.

2 COEINTHIANS.

Chapter. Verse.

i. 19.
viii. 9.
xii. 4.

Page of this Book.

15, 74.

94.

199.

GALATIANS.

ii. 6. 82.

ii. 20. 184.

iii. 16. 73.

iv. 4. 6, 18, 95, 124.

EPHESIANS.

i.

10.

108.

i.

17.

96.

iv.

9,

10. 11, 32, 33.

iv.

12.

35.

V.

26.

38.

V.

31,

32. 38.

PHILIPPIANS.

ii.

6.

18,113,114,118

ii.

7.

5, 18, 26, 96.

ii.

8.

2, 105, 120, 180

ii.

10.

35.

iv.

3.

73.

COLOSSIANS.

i.

18.

34.

i.

20.

108.

ii.

9.

12.

ii.

14.

90.
l TIMOTHT.

ii.

5.

83, 88, 231.

vi.

16.

113.
TITUS.

iii.

4.

184.

iii.

9.

159.
HEBREWS.

i.

4

25, 108.

ii.

2

67.

ii

7

9. 7, 25, 148.

256

INDEX I.

HEBREWS {continued).

Chapter.

Verse.

Page of this Book

ii.

12.

26, 101.

ii.

16,

17.

26, 87.

iii.

1.

96.

iv.

14,

15.

93.

V.

8.

93.

vii.

1.

222.

vii.

24.

32.

vii.

25.

27.

X.

5,

6.

11.

xiii.

8.

109.

1 PET-ER.

ii.

21.

93.

2 PETER.

Chapter. Verse. Page of this Book.

i. 13. 12.

1

JOHN.

i.

1.

93.

ii.

1.

27.

iv.

2,

3.

84.

iv.

6,

9.

38.
JUDE.

verse

5.

111.

REVELATION

i.

17.

200.

iii.

5.

73.

s;xii.

9.

35.

INDEX II.

REFEEENCES TO OTHER AUTHORS.

[Where nothing else is given but in Column 1, the page of this edition, the
author is only named or referred to by Wyclif without quotation. Where Columns
3 or 4 are blank, I have failed to identify the quotation or reference.]

St. Ambkose.

Pa^e of
this book

"WycliPs citation.

14.

1 De Trinitate, 9.

102.

3 De Spiritu Sancto.

103.

1 De Trinitate, 6.

St. Anselm.

19.

De Inc. Yerbi, 1.

26.

„ ,y _ 6.

51.

De Concordia, 5.

78.

Cur Deus Homo, 6.

78.

De Inc. Verbi, 7, 9.

79.

2 Cur Deus Homo, 5

83.

88.

Cur Deus Homo.

88.

De Inc. Verbi.

90.

2 Cur Deus Homo, 8

112.

Monologion, 19.

130.

De Inc. Verbi.

132.

143.

De Inc. Verbi, 7.

144.

)> >) ■'■•

145.

)) M '•

146.

M )>

151.

n if

152.

De Inc. Verbi.

155.

171.

Where found.

De Fide, i. 9.
De Incam. V.
De Pide, iii. 9.

Ed. Vol. Page.

Migne, ii. 917.
,, ii. 862.
,, ii. 626.

Ed. Gerberon. Lutetiae
Parisiorum. irDCCXxi.
Epistola De Inc. Verbi, ii.

De Concordia Praescientiae, ii.
Cur Deus Homo, ii. 9.
De Inc. Verbi, v. 5.
Cur Deus Homo, ii. 5.

„ „ ii. 6, 8.

,, _ „ ii. 8.
Monologion xx. (aliter xix.).
De Inc. Verbi, vi.

VI.

ii.
vi.
vi.

vi.

De Inc. Verbi, vi.

17

258

INDEX II.

Where found.

Page of Wyclif s citation.

this Book. •'

1 72. De Inc. Yerbi, 6, in fine. De Inc. Verbi, vi.
189. „ „ 7. „ „ vi.

227.
228.

Ed. Vol. Page.

AQirrN-AS, St. Thomas.
32.

44. De Christo, 50.
60. Distinct. 21.
68. De Christo, 70.

Summa III. xxiii. 5 (3). Migne iv. 220.

„ iv. 468.

„ iv. 462.

iv. 463.

97.

4 Contra Gentiles, 48.

97.

2 Sent. Dist. ii. 4.

190.

198.

203.

3 Sent. Dist. i. (8, 9).

204.

205.

208.

213.

221.

227.

3 Sent. Dist. 6.

228.

Akistotle.

27.

Eth. 8, 5.

Eth. WiG. ix. 4. 9.

58.

De Anima, 2.

61.

67.

103.

Phys. 2.
1 Elench. 4.

Phys. ii. 3.

Soph. Elench. xxv,

107.
109.

Phys. 8.
„ 3.

Phys. viii. 7.
„ iii. 1, 2.

114.

118.
127.

3 Phys. 9, 4.
2 Post. Anal.

„ viii.

137.
145.

8 Phys, 9, 46.
2 De Anima.

152.

153.

180.

Post. Anal. 1.

180.
209.

Phys. 5.

De Anima, 2.

214.

De Substantia.

St. AlJGTJSTrN-E.

Benedictine, ^

3.

Ome. 47.

Tract. in Joan. Ev

iv. 174.
ii. 364.

iii. 52.

iii. 49.

xlvii. 12. iii.pt. ii. 611,

REFERENCES TO OTHER AUTHORS.

259

■?i?^V'' 1 Wyclif s citation.

4. Ad Felic.

4. AdPasc. Ep. 12.

4. Ad Dard. Ep. 40, 7.

5. Ome. 47.

5.
6.

7,
10.
10.

11.

11.

12,

14.

15.

17.

17.

17.

17.

18-

22.

22.

24.

27.

30.

31.

39.

40.

40.

41.

43.

48.
55.
59.
60.
62.
65.
67.
73.
79.

Orae. 8.

Contra Maxim. 1,2.

8. Ad Volus. Ep. 3.

Dial. ad Eelic.

De Quest. Yet. et ISTov.
Test. 122.

Ep. 31.

Expos. Eph. 4.
13.

Ad Bonifac. Ep. 33.

Ome. 48.

>>

„ 47.
De Heres. 49.
55
■21. AdPasc. Ep. 127.
Ad Dard. Ep. 40.
Ome. 47.

Contra Maxim. 1 1 .
Ome. 78.

„ 50.

„ 47.

„ 52.
„ 78.
„ 78.
De Trin. 17, 7.

Ad Dard. 40.

Contra Simplic. 1.

Ome. 119.

Where tbund. Ed. Vol. Page.

Ad. Felicianum xi.

xiii. viii.App. 45-47.

Epist. 238. ii. 857.

Epist. 187 (8) ii. 680.

Tract. in Joan. Evang.

xlvii. 13. iii.pt. ii. 613.

,, ,, ,, viii.9, iii.pt. ii. 357.
Collatio cum Maximino

ii. 14. viii. 661.

Epist. 137. (9-14) ii. 405.

Ad. Felic. 5. viii. App. 42.

Quaest. cxxii. vi. pt. App. 1114.

Ome. 47.

Ome. 44.

Enchir, 3.
80-82. De Heres.
83.
83. Ome. 48.

De Trinitate i. 24.

XV. 34.

Epist. 185. 1.
Tract. in Jo. Ev. xlviii.

viii. 765.
viii. 991.

ii. 643.
iii. pt.ii. 617.
iii.pt.ii.617.
iii.p.ii. 611.
viii. 18.
viii. 19.
ii. 856-860.
ii. 679.
iii. ii. 610.

89, 90.

,, ,, xlvii
De Heresibus xlix.

„ „ Iv.

Epist. 238 (10-21)
Epist. 187 (4).
Tract. in Jo. Ev. xlvii. 9.
Contra Maximin. ii. 14. 3. viii. 704.
Tract. in Jo. Ev. Ixxviii. 3. iii. ii. 700.

,, ,, ,, li.4. iii. ii. 635.

xlvii. 10. iii. ii. 611.

,, ,, ,, lii. 13. iii.ii. 643.

,, „ lxviii.l.3.iii.ii. 699.

,, Ixviii. l,3.iii. ii. 699.

De Trinitate vii. 4. 7 viii. 858.

XV. 7. 11. 973.

Epist. 187. ii. 679.

Tract. in Jo. Ev. cxix. 6. iii. ii. 803 .

,, ,, ,, xlvii. 10. iii.ii. 611.

Truct in Jo. Ev. xlviii.9. iii.ii.6l7.
Enchiridion 36. vi. 210.

De Heresibus ^«ssm. viii. 1-28.

,, ,, viii. 14, note d.

Tract. in jo. Ev. xlviii. iii. ii. 615,

260

INDEX II.

Page of
this Book.

WycUrs citation.

83. De Yis. Inf. 2.

A\Tiere found.

Ed. Vol. Page.

89.
90.
94.

94.

94.

95.

96.

96.

96.
100.
101.
103.
108.
110.
111.
113.
113.
113.
114.
116.
117.
118.
119.
119.
122.
126.
127.
127.
129.
132.
139.
143.
144.
151.
152.
153.
153.
157.

163.
167.
167.

De Vera Rel. 27.
De Vis. Inf. 2.
Encliir. 14.

29.

De Visit. Infirm. {incerti
auctoris) ii. 2 vi.

De Vera Religione xvi. 30.
De Visit. Infirm. ii. \i.
Enchir. 22.

De Vera Rel

Enchir. 4.

De Quest. Vet. etNov. T. 59

De Vera Keligione xvi. 31.

Enchir. 29.

Sermo de Vig. Epiph.

,, Domitii in Monte.
Contra Max. -
De Vis. Inf. 2.
De Her. 44.
Sermo de Eide.

Enchir. 38.

Coutra Maximin. ii.
De Visit. Infirm. ii.
De Heresibus, 44,
Sermo, 233.

14, 7.
vi.

App. 256.

i. 757.

App. 256.

vi. 205.

vi. 205.

i. 758.

vi. 211.

viii. 707.

App. 256.

viii. 13.

App. 383.

Ome. 43.

„ 76.
De Trin. 1.
Contra Max. 1.
Confess. 12.
De Doctr. Chr. 31.
Dial. ad Felic.
Quest. 73.
Dial. ad Eelic.
De Trin. 1,
Enchir. 40.
Dial. ad Felic.
De Qualitate An.
Ome. 19.

„ 43.
DeQuestVet.etNov.T.

Ome. 19.
Enchir. 29.
Expos. Fid.

De Trin. 7, 9.
Enchir. 29.
De Pred. Sanct.

Tract. in Jo. Ev. xliii. 16. iii. ii. 588.

,, ,, Ixxvi. 5. ,, 696.

De Trin. i. 6, 10. viii. 755.

Contra Maximiu. i. 5. viii. 681.

Confession, xii. i. 212.

De Doctr. Christi., ii. 31,48. iii. i. 38.
Ad Eelicianum, xii. viii. App. 46.
De Div. Quaest. Quaest. 73. vi. 64.
Ad Felicianum, xii. viii. App. 46.
De Trinitate, xiii. 28. viii. 767.

Enchir. 52. vi. 215.

Ad Felicianum xi. viii. App. 45.

De Quantitate Animae. i.

Tract. in Jo. Ev. xix. 15. iii. ii. 445.
,, ,, ,, xliii. 11. iii.ii. 586.
122 Quaest. cxxii. iii. ii. App. 1115.

Tract. in Jo. Ev. cxix. iii. ii. 802.

Enchir. 38. vi. 211.
Sermo (de Fide Cathol.

incerti auctoris) 233. v. App. 383.

De Trin. vii. 6. 11. viii. 863.

Enchir. 38. vi. 210.

De Predestin. Sanctor. xv. x. 809.

HEFERENCES TO OTHER AIITHORS.

261

Page of
this Book.

167.
169.
170.
171.
172.
172.
172.
174.
177.
181.
183.
184.
192.
193.
193.
197.
226.
228.

Wyclifs citation.

De Trin. 13, 37.
Serino de Trinitate.

Dial. ad relic.
De Trin. 1, 9.
„ 1, 16.

De Yera Rel.

Enchir. 29.

De Civit. Dei. 17.

Enchir. 3.

Quest. Vet. et Nov. Test.

Where found. Ed. Vol. Page.

De Trin. xiii. 17. 22. viii. 943.

Ad Eelician. xi.
De Trin. i. 7.
De Trin. i. 13.

viii. App. 45.
viii. 758.
viii. 767.

De Vera Relig. xvi. 30. i. 757.

Enchir. 36. vi. 210.

De Civ. Dei x. 29. vii. 264.

Enchir. 39. 40. vi. 212.

De Diversis Quaest. Quaest. 5. vi. 4.

AvEEEOEs (Commentator on Aristotle).

137.
140.

AvICENjSTA.

137.
140.

95.

Bede.

BOETHIUS.

Ed. Simler, Tiguri. mdlxxi.

83.
132.

De Persona.
St. Bonaventitra.

De duabus naturis et una
persona Christi, c. ii.

iii Sent. Dist. xxii. 1.
,, ,, xxi. 1.

xi. 1.

49. 3 Sent. Dist. 12.
60. „ „ 21.
97. „ „ 11.

St. Cheysostom.
66.

CowTON or CoLTON (abbreviator D. Scoti).
57.

St. Damascenus (Johannes). Migne. Patr. Gr. xciv.

46. De Fide Orthodoxa, iii. 3. 990.

50. Cap. 49. „ „ 27.

997.

262

INDEX II.

fhlf Book. ^^'y^lif^ "'^''ion-

Where found. Ed. Vol. Page.

60. De Fide Orthodoxa, iii. 27. 997.

96. Cap. 50, 92.

27. 1097.

Decretals.

122. In Clementinis.
168. De Hereticis, vii.

(V.

Notes).

Dtos ScOTtJS.

Ed. Durand, Leyden, mdcxxxix,

32. iii. Sent. Dist. xxii. 1.

vol

. vii. p. 441.

49.
50.
62.
57.

441.
451.

452.

96. iii. Sent. Dist. xi. 1 .

240.

161. iii. Sent. Dist. i. 3.

15.

185-191. „ „ 1.

218.

„ pp.3-35.

220. „ „ 3, 3.

vii. 45.

221.

230.

Epiphanitts.

17.

EusEBHJS.

13.

Eccles,

. Hist.

10,

13.

EUCLID.

174.

V. 1.

213.

i. axiom 9,

St. Geegoey.

108.

xxxi.

Moralium,

38.

111.

xxxiii.

15.

111.

XXX.

5.

112.

xxxiv.

5.

112.

ix.

25.

125.

xviii.

32.

143.

144.

171.

202.

xii.

>>

14

(v. Mte )

Ed. Antwerp. 1615.
Tom. ii. p. 597.

ii. 256.
ii. 482.

Geosseteste (Lincolniensis).

88. Exameron.

96. De Natali Domini.
128. Exameron.
177.

REFERENCES TO OTHER AXJTHORS. 263

ufisBook Wyclifs citation. Where found. Ed. Vol. Page.

Hene,y Gothals op Ghent (Henricus de Gandavo)

Doctor Solemnis.
62. Quodlibet, 12.

HuGO DE St. Victok.

18.

55.

65.

128.

172.

St. Jerome.

Migne,

xi.

132,

6,

7. Epist. ad Paul.

et Eustocli

9-

11.1 Ep. ad Gal.

Comm.

Epli. ii. 10.

13.

28.

30.

53.

Ep. ad Paul. et Eustoch.

Migne,

, xi.

132

108.

))

))

109.

}>

))

»

)>

110.

>>

>»

111.

122.

144.

152.

171.

St. Leo.

70.

96.

Petek Lombaed.

3.

iii. Sent. Dist,

11.

14.

}) j)

11.

48.

)> ))

22,

56.

60.

)) )>

21.

83.

157.

»> »

6.

183.

)) ))

EOSCELLINUS.

8.

155,

I¥DEX 111.

RARER LATIN OR GREEK WORDS.

antropospatos

arraliter .
autonomatice

laptisare

caput .

carisma

cirographum

conficere

corea .

corrigia

Donum

dulia .

dyafragma

elongare

ethrogeniu

expositorius

fangata ?

fordaliter

hermofrodita

horrere

hostiarius

hyperduUa

imbrigalilis

imperficere
jocale .
latria .
letania

(avOpivTToTraOos) an anthropomorpliic "way of

speaking about God, p. 115.
by way of eamest, 70.
' ol a word used in its strict literal sense opposed

to nuncupative, 12, 21.
to give a name to a thing, 10, 100.
in the sense of ' brain,'' 65.
(Xffl/stff/ia) spiritual gift, 69.
(x6«/3o7/3a0oi/) Col. ii. 14, bond, 90.
of the priest at mass, 44.
(chorea) circle, company, 196, 207.
a knot, 77.

the Holy Spirit, 78, 81, 86, 172.
(^ovXeia) homage to a creature, 35, 183, 184.
diaphragm, 212.
(Fr. eloigner) to depart, 34, 62.
(eT6y3076i/9y?) heterogeneous, 200.
paralogismus, a logical fallacy, 81.
reading in Oriel MS. ior fatigata, 181, 1. 30.
as from a source, 17.
hermaphrodite, 204.
=horrefacere, 64.

ostiarius (ostler), a doorkeeper, 34.
vTrepBovXeia worship paid to the highest creature,

183.
disputable, 113 ; of a passage in Scripture

variously explained. [imbrigare v. imbringare

=in brigas seu lites et jurgia conjicere, Du

Cange].
to render imperfect, 36.
a jewel, 54.

(XaTpeia) the higest dcgrec of adoration, 183, 184.
litany, 44.

RARER LATIN OR GREEK WORDS.

265

magistraUs
maneries .
nuncupative

omagium .

omogenius.

parasceue .

paralogisare

paranymphus

paulativus

peryodus

pausare

pictacia

plasmare

pollitice

pompare

praxis

pugnarius

ranga .

secia .
septipedalis
sesina .
spera .
tharsites

theos .
usion .
usiosis

scholastic, 191.

manner, 34.

opposed to autonomatice and per se of a term

applied in a non-literal sense, 21, 48.
homage, 35.

(^o/uLo^^fevrj^i), 200.

{jrapaaKevi^, St. John xix. 42), 71.

to deceive by a logical fallacy, 83.

{^TrapavviiKfio^) friend of the bridegroom, 93.

gradual, 200.

period, 198.

to pause, 104.

patch ? {v. Notes), 202.

to form, 76. 138.

politice = civiliter, 135.

to exult, 116.

{vpa^it) action (opp. to speculatio), 106.

(in the Vienna MSS.), 170.

v.l. in MS. B. arenga, or arangua'? (harangue),

hence a ring, crowd, 201.
Christiana, 159.

possessing extension, 57, 207, v. Note.
seisin, legal possession, 33.
sphaera, 141.
v.l. Oriel MS. tarlites, apparently a logical

fallacy, 82.
06o's, 128.

ovaLwai^

VTToaiaai^s {passim)

substantia (in logic), 135.

INDEX IV.

GENERAL.

A.

Abraham, 23, 26, 109, 110, 117,

121, 128, 222.
Adam, 38, 90, 141 ; second, 97.
Adoration of angels forbidd(^n

since Incarnation, 35 ; of the

cross, 183; of relics, 183; of

Chrisfs humanity, 183.
Ambrose, St., v. Index II.
Animal ; possibility of assumption

of a non-human animal nature,

65, 197, 207, 210.
Annihilation, 75.
Anselm, St., v. Index II. ; his

condemnation of Nominalists,

19 ; his controversy with Hos-

cellinus, 155.
Apocrypha, 81.
Apollinarists, 80, 83.
Apostles' Creed, 23, 71.
Arianism, 1, 10, 13-28.
Arians blinder than Jews, 15.
Aristotle, v. Index II.
Arius, death of, 13, 14.
Astrology doubtful if not false,

140.
Athanasian Creed, 8, 139, 151.
Aquinas, St. Thomas, v. Index II. ;

a Realist, 88.
Averroes, 137 ; not a final autho-

rity, 140.
Avicenna, 137, 140.

Augustine, St., v. Index II. ; his
gramraatical exegesis, 73, 113;
his rule ' secundum quara na-
turam,' 6, 9, 24 ; his subtlety,
121.

B.

Baptism, its efficacy, 64.
Baruch, v. Index I.
Beatific vision, 69, 178.
Bede, 95.
Boethius, 83, 132.
Bonaventura, St., v. Index II.

Caesar semper Augustus = the
Divine Buler, 67.

Cain, 141.

Calvary, 121.

Captain of the ApostIes=St. Peter,
12, 93.

Causes second at God's absolute
disposal, 138, 140.

Christ, his mystical body, 61, 84 ;
by incarnation became some-
thing which before he was not,
128 ; his threefold descent, 33 ;
sufFered in middle age whea
his body was most susceptible
to pain, 94 : made not born of
a woman (Gal. iv. 4), 95 ; in

GENERAL INDEX.

267

his huinanity was produced out
of nothing and once was not,
99 ; our brother, 28, 101, 122 ;
had twofold nativity, 98 ; tem-
poral and eternal, 99, 115, 126,
133 ; in his ascension moved
swiftly in a straight line, 108 ;
gigas geminae substantiae, 9,
102, 126; the new and last
man, 142 ; his natures neither
' converted ' nor changed, 143 ;
one not by aggregation but by
hypostatic union of natures,
143 ; assumed humanity not
an individual man, 146 ; had
organs of the senses, 180; to
be worshipped in his humanity
latria, 181, 183, 184; descent
into hell, 23, 29, 36 ; his bliss,
enjoyment of beatific vision, 69 ;
a great prophet according to
Mahometans, 84 ; his humanity
impeccable, 72, 75, 78, 90 ; its
mysteries capable of proof, its
miracles of explanation, in the
light of nature, 159; Christ
is a created body, 7 ; is our
brother, 28 ; creatureship de-
nied owing to needless fear of
heresy, 93, 96 ; four opinions
concerning creatureship, 98 ; is
a creature, 1, 2, chap. i. passim,
94-104 ; is liable to change (mo-
hilis), 2, 92, 94, 95, and ch. vii.
passim ; his divinity less recog-
nized in primitive church, 9 ;
was man in the three days, 1,
chap. iii. passim ; is man in
the plain sense of the word
' man,' 2, 21, 85-94; is speci-
fically one with other men, 2 ;
is three natures, Deity, body,
soul, 3, 9, 42, 142, 143, 154; and
eachof three, 102, 114, 115, 143;
delivers the spirits in prison,
30-35 ; his royalty or priest-
hood, 29, 30, 93, an indelible

quality, 32 ; the second Adam,
38 ; his body liable to change,
ch. vii. passim ; grew and suf-
fered animal experience, 179 ;
had ichor in the three days, 40 ;
king spoiling hell in the three
days, 55 ; had a more united
army, 55 ; a duplexforma, deitas
and humanitas, 41, 126 ; at
once viator and comprehensor,
70 ; is scriptura, 73 ; liber vitae,
73 ; sermo Dei, 16, 17, 73, 113 ;
errors as to the person of Christ,
80, 81 ; statement of the
Church's doctrine of the Person
of Christ, 84 ; in genus and
species man, 87 ; his eternal
generationdistinctfrom creation
10, 98, 126, 133, 155, 156.

Chiysostom, St., 66.

Church, the bride of Christ, 38,
39.

Clericus in fide devius = Eoscel-
linus, 155.

Common language, a witness to
truth, 40, 42, 61.

Communicatio idiomatum, 170,
191.

Contradictions apparent, in Scrip-
ture reconciled, 1, 3, 8.

Cowton or Colton, D. Scoti abbre-
viator, 57.

Creation defined, 100.

Creed, Apostles', 23, 71 ; Athana-
sian, 8, 139, 151 ; Nicene, 8, 9.

D.

Damascenus, St., Johannes, 50,

60.
David, 4, 5.

Dead, reason of our care for, 42.
Decretals, 122, 168-170.
Demonology, 140.
Doctor subtilis=Henry of Ghent,

62.
Donatists, 14.

268

INDEX IV

Doniini=Holy Spirit, 78, 81, 86,
172.

Duns Scotus = Doctor subtilis, v.
Index II. ; his Latin difficult,
51, 161 ; realis pliilosophus, 55.

E.

Ebionites, 80.

Epiphanius, 17.

Esse intelligible, 99, 112.

Essentia prima Trinitatis, 158.

Etymology, of anthropopathos, 115;

persona^^^er se una, 156 ; vir=

virens virtutibus, 129.
Eucharist, 44, 186, 189-191, 213.
Euclid, V. Index II.
Eusebius, 13.
Eutychians, 82, 83, 91.
Exinanition of the Son, 113.
Eve, 138.

E.

Figure of speech ; anthropopathos,

115; synecdoche, 39, 45, 56,

59, 89, 98.
Figurative language, the only

language we can use about

God, 115.
Eorms, accidental, 182 ; substan-

tial, 44, 82, 124, 145 ; raeta-

physical (ideas), 114.
Eorm of God, i.e. deity, 114 ; of

man, i.e. humanity, 114.

G.

Grammatical fonns, doctrinal im-

portance of, 73, 113.
Gregory, St., v. Index II.
Grosseteste, Lincolniensis, v.

Index II.

H.

Habitus, 117-121.

Henry of Ghent=Doctor solemnis,
62.

Hercules, 131.

Heresies — Arian, Apollinarian,
Ebionite, Eutychian, Nestorian,
Manichean, Metangismonite,
Patrician, Patripassian, Pauli-
nian, of Philaster (?), of Pho-
tinus, Priscillianist, Proclianite,
Sabellian, Theodotian, 80-83.

Holy Spirit, a dove only meta-
phorically, 169, v. Donum.

Humanity, 37, 151-153, 214, 219,
V. Man.

Hyperdulia, highest worship
offered to a creature, 183.

Hypotheses, futility of scholastic,
77, 80, 82, 223 ; sinfulness of,
228.

I.

Ichor of Christ, 40.

Image of Christ worshipped with
reference to something other
than itself, 183.

Incarnation congruous to the Son
only, 225, 226 ; difficulty of the
subject, 1 ; W.^s position, 3, 12,
24, 84, 142 ; part of the Trinity
in, 153, 222, 225 ; analogies
to, 18, 159, 192; conflicting
conclusions from various hypo-
theses concerning, 1, 202.

Incubis procreati, 9 1 .

Isaac, 110 = risus, 121, 122, 128.

Intelligentia motrix orbis, 108.

Jesse, 40.

Jews, 15, 16, 29, 72, 84, 93.
Job, a great philosopher, 125.
JohnSt.Chrysostom,?;. Chrysostom.
John, St. of Damascus, v. Da-
mascenus.

GENERAL INDEX.

269

John, St., the Evangelist, v.

Index I. ; Ebionites in his time,

80.
Joseph, St., 157,

Latria, highest degree of adora-

tion due to God only, 181, 183,

222.
Leo, St., V. Index II.
Leonine verse, 129.
Light of nature, 81, 139, 159.
Limbus patrura, 35, 71.
Lincolniensis, v.- Grosseteste.
Litany, invocation of saints in L.

defended, 42.
Literal sense of Scripture, 17, 18,

37, 104, 112, 232.
Logic, value of, 21, 104 ; fallacies,

20, 47, 81, 82, 124, 215, 219;

accidents, 87, 119, 173 ; verbal,

167; of Scripture, 12, 20, 36,

104.
Lombard, Peter (Magister Senten-

tiarum), v. Index II.
Lucifer, 116.

M.

Magister Sententiarum, v. Lom-

bard, Peter.
Man, definition of, 43, 127, 128,

218; body and spirit, 7 ; outer

andinner, 18, 30, 128.
Manichaei, 68, 81.
Maria, 6, 9, 25, 111, 156, 195.
Materia prima = Christ, 25.
Melchisedech, 222.
Metangismonite heresy, 80.
Miracles explicable in light of

nature, 159; as in Eucharist,

186, 191 ; wrought by relics

or saints, 42.
Mohammedans (Sarraceni) own

Christ as a great prophet, 84.
Modern glosses untrustworthy, 98.

Modern doctors, v. Schoolmen ;
admit possibility of dismissal
of human nature by the Word,
2, 59 ; falsely accuse W. of
Arianism, 23 ; deny creature-
ship of Christ, 2 ; say that sin
in the human nature would
imply sin in the "Word, 71 ;
desire of giving the impression
of novelty and logical clever-
ness, 98, 228; afraid of being
accused of heresy, 104 ; their
errors as to humanity of Christ,
160, 167, difficulty of under-
standing what they mean, 161 ;
decline in logic and metaphysic,
12, 21, 28.

Moses, 128.

Motion, 106-109, 122.

Nature, light of, v. Light of Nature.
Natural phenomena, 139.
Nestorius, 83.
Nestorianheresy,26, 82, 130, 136,

146.
Nicene Creed, 8, 9.
Nominalism, v. Realism.
Numbers, mystical use of, tJiree,

33, 34 ; six, 33, 142 ; Jive, 142.

a

Omnipotence of God, 75-78, 229.
Oxford and Rome as stock illus-
trations of place, 195.

Paradise, any place of bliss, 23.
Pascencius the Arian, 19, 20, v.

Index IL, Augustine.
Passion the, in theology corre-

sponds to motion in Physics,

109.

270

INDEX IV.

Patrician lieresy, 80.

Patripassian heresy, 81.

Paul, St., V. Index I., Epistles ;

subtlety of, 120.
Paulinian heresy, 80.
Person, etymology of, 156 ; an

ambiguous term, 132.
Personality, 128, 130, 131 ; re-

sides in the anima, 54 ; in

homine interiore, 128.
Personal union, 147.
Peter Lombard, v. Lombard.
Peter, St., captain of the Apostles,

93, V. Index I.
Philaster, 80, v. note.
Photinus, 80.
Predication, three kinds of, 49 ;

per accidens only of concretes,

69.
Presciti opposed to predestinati,

129.
Primum mobile of Aristotle =

Wisdom or the Word, 107, 108.
Priority in time and in causation,

193.
Priscillianistae, 81.
Proclianistae, 81.
Purgatory, 34.
Putrefaction, animal life can

spring from it, 139.

Q.

Question, the devil asked the
first, 116; as a rule prompted
by ignorance or sin, 116.

E.

Eealism ; declension of Schoolmen
from the old logic of universals
and from the right metaphysic
of substantial forms, 12 ; mis-
take about universals, cause of
Arian error, 19 ; those who
deny the reality of nniversals
declared to be heretics by St.

Anselm, 19 ; realists alone can
escape Patripassianisai, 81 ;
nominalistic fallacies, 82 ; all
realists admit. the reality of
Chrisfs manhood, 88 ; realism
necessary to the theory of
Chrisfs satisfaction, 90 ; real-
ism necessary to understand
Trinity, Incarnation, and other
Christian mysteries, 144 ;
ignorance of the nature of res
communes the cause of the
errors of Roscellinus, 155; ap-
plication of doctrine of common
terms to humanity of Christ
singularis homo omnium hominum
quilihet, 218 ; Anselm and
Augustine realists, 19 ; Aquinas
a realist, 88 ; W. states bearing
of his Realism on Incarnation,
146.

Redemption, 101, 231, reqnires a
divine Person, 32 ; an impec-
cable human nature, 90 ; union
of two natures necessary for it,
176 ; benefits devils, 108.

Relics, objection to their miracu-
lous efficacy sophistical, 42 ; of
Chrisfs body worshipped not
for themselves, 183.

Rome, 195, v. Oxford.

S.

Sabellian heresy, 17, 19, 20, 81.

Sadducees, 129.

Saints, invocation of, in Litany,

42.
Samson, a type of Christ, 54.
Saracens, 84, v. Mohammedans.
Satan, 89, 114.
Scholasticism, a failure, 56, 77,

83.
Schoolmen, their methods, 77, 89,

97, 104, 116, 223, 228 ; v.

Modern Doctors.
Scripture, manifold sense of, 113.

GENERAL INDEX.

271

Scriptura, mystical sense of, 74.
Signs, Nominalists regard uni-

versals as signs only, 86, 167 ;

doctors of, 170.
Sin not a creature, 75.
Succubis procreati, 91.
Symon Barjona, 26.
Synecdoche, v. Figure of Speech.

T.

Tabernacle of the body, 12.
Tartara, 31.

Tharsites, ? a logical fallacy, 82.
Theodosian heresy, 80.
Theological virtues : faith, hope,

charity, 20.
Thomas, St., v. Aquinas, Index II.
Time, to God all things present,

16, 109-112 ; God cannot anni-

hilate it, 77.
Transubstantiation, 186, v. Eu-

charist.
Trinity, 12, 18, 41, 43, 47, 48,

56,95, 136, 144, 150, 153, 155,

158, 173, 185, 192, 223-225.
Truth self-consistent, 29, 202,

203 ; veritates eternae in the

Word, 12, 113.

TJ.

TJniversals in logic correspond to
substantialforms in metaphysic,
1 2 ; nominalists ' negant uni-
versalia,' 202; say universals
are only signs, 86 ; knowledge
of, necessary to understand
doctrines of the Trinity, Incar-
nation, etc, 144 ; every uni-
versal identical with all and
each of the individuals included
under it, 132, 1. 6 ; 145.

V.

Veritas = Christ, passtm.
Vulgate, arguments from, 16, 73,
95, 84, 112, 184.

W.

Wyclif, calls himself a schoolman,
76 ; deprecates scholastic hypo-
theses, 77, 116, 227, 228; his
youthful contempt for Am-
brose's supposed want of logic,
103 ; thiaks himself trained in
Augustine's right logic and
metaphysic, 157 ; does not
trust his own head (caput)
apart from authority of Scrip-
ture and Fathers, 65 ; concedes
afl9.rmative, qualifies negative
propositions of modern doctors,
13, 43, 104, 116 ; his view of
the practical bearing of his
theory of Incarnation on theo-
logical virtues, 20 ; thinks it
unnecessary to the faith to
define the Eucharistic change,
191 ; his fondness for triads,
33, 43, 47, 192, 225 ; regrets
time in his youth wasted on
logical subtleties, 165 ; love of
finding meeting point for dif-
ferent opinions, 226 ; other
works of W.'s referred to — De
Adnichilacione, 76, 78 ; De
Anima, 1, 7, 22, 44, 203, 230;
De Continuatione ? 53 ; De
Trinitate, 10? 150, 191 ; De
Universalibus, 81, 164.

Wisdom, a term for the "Word, 2,
9, 11, 12, 107-112, 22cj.

Witchcraft, 140.

World, mundus = universitas crea-
turarum, involved in results of
man's sin and redemption, 108.

The Society's Issues for 1885 and 1886 will be sent only
to those Members who have paid their Subscriptions. The
Subscriptions for 1886 became due on Jan. 1, and should
be paid at once to the Hon. Sec, J. W. STANDERWICK,
Esq., GENERAL POST OFFIOE, LONDON, E.C. Cheques
to be crost, ' London and County Bank.'

^\u Wi^tWf ^ucietg.

Third Report of the Executive Committee, for 1885.
{March, 1886.)

1. The SoeietyU BooJcs for 1884 ^- 1885.

2. The Funds and Position of the Wyclif

Soeiety on Dec. 31, 1885, andnow.
Books preparing in Editors' hands.
Manuscripts copied, p. 3-4.

3. The Boolisfor 1886-9, p. 4.

4. Thanks to Helpers, p. 5.

5. Miscellaneous, p. 5.

Hon. Sec.'s Cash Account, p.
List of other Societies, p. 8.

1. Since tlie Conimittee's last Report (June, 1885), the
Society has issued to its Members one of its two Books for
1884, Dr. E. L. Poole's edition of Wyclifs De Civili
Dominio, vol. i., and its two Books for 1885, Prof. Loserth'8
edition of Wyclifs De JEcclesia, and Mr. A. W. Pollard's
edition of the Peformer's Dialogus, sive Speculum Militantis
Ecclesiae. The second book for 1884, Mr. Pudolf Beer's
edition of Wyclif s De Composicione Sominis, has been kept
back by its editor's illness and other causes ; but the text of
it is in type, and Mr. Beer hopes the volume will be ready
for issue in June next.

The first of these works gives Wyclifs theoretico-
communist view of property, his theory of government, and
the right of civil rulers over church property. He main-
tains 1, That, as dominion implies a true use of the thing
possessed, it is incompatible with mortal sin, while, on the
contrary, every one in a state of grace has a real lordship
over the whole universe. As a consequence it follows that,
in an ideally perfect community, all goods would be held in
common. 2, That the law of the Gospel is by itself sufE-
cient for all the purposes of human life and government.

2 § 1. The Societi/'s Books/or 1885.

3, That, altliougli monarcby has, under present conditions,
many advantages, the best form of government is aristocracy,
of which the typical example is the rule of the Hebrew
judges. 4, That the Church, that is, the whole Christian
community, of England may righteously deprive the clergy
of their endowments.

The two next books state more at length Wyclif s view of
the Church, both in idea and realisation. In De Dominio
Civili, ch. xliii., he had shown shortly that the Church *is
the entire body of the predestinate, past, present and future,
whose head and eternal director is Christ/ ^ In De Ecclesia
he restates and developes this view ; divides the Church into
three parts, — 1, the triumphant (the blessed in heaven),
2, the sleeping (the souls in purgatory), 3, the militant (the
Christians fighting with the world), — shows that no mere
man, and so Pope, can be Head of the Church ; that it is
impossible for us to know who is a member of the Church,
and that the Canonization of Saints is therefore a ground-
less and mischievous practice. He then lays down the
relations which should subsist between Church and State,
contends that no abbey or church lies outside the King'8
jurisdiction, and strongly upholds the civil authority of the
King over the clergy, and the duty of the laity to deprive
the clergy of their temporalties if they misuse them. The
book concludes with an argument and protest against the
abuse of Indulgences, which were adopted (in the main) by
Hus.^ To the scholar who discovered the fuU extent of Hus'8
great debt to Wyclif, Prof. Loserth, of Czernowitz, the
Society is indebted for the edition of De Ecclesia. Misa
Alice Shirley was so kind as to english his Introduction,
and Mr. Matthew to write the English side-notes.

The Dialogus or Speculum Ecclesiae Militantis is mainly on
the endowment of the Church, and teaches that all property
held by it in direct ownership must be abolished, though tithes
are not condemned, if used properly. The Pope is Antichrist's
vicar rather than Chrisfs ; and 'it might be good for the
Church to be without a Pope.' The Dialogus is also im-
portant as fixing an earlier date than was before known,
1379, for Wyclifs reaching his final opinion on Transub-
stantiation, that ' Consecration is not material, but spiritual ;
and the Host, although at every point in it verily and indeed

1 Mr. Poole's Introduction, p. xxix.

2 See Prof. Loserth's Introduction, pp. v xvi.

§ 2. The present state of the 8ocief(/'s Works. 3

Chrisfs Body, remains bread as to its substance as "well as in
its accidents.' ^

2. The year 1885 ended witb a balance in tbe Society's
favour of £327 odd, after paying £178 for tbe printing (and
in 1884, £21 for tbe binding) of De CiviU Dotninio. Of
this balance, £250 odd bas since been paid away — £178 for
De Ecclesia (£156 printing, £22 binding), and £72 odd for
Dialogus (£51 printing, £21 binding) — leaving £77 avail-
able for the 1884 De Composicione Hominis, with the right
to increase that sum by part or all of the £50 paid in
advance for De Benedicta Incarnacione in 1884.

The Society has now 368 Members. If they all pay
their subscriptions, two voluraes — one, thick ; one, thin — can
be issued by the Society for 1886. But it cannot be too
strongly imprest on Members' minds, that on them, and them
only, depends the extent of the Society'8 issues. If they will
but find the money, and canvass all Library-Committees and
friends within their range, to join the Society, its Editors
will give them the books.

The present state of the Society's work is this :

I. The Rev. Edward Harris's edition of the De Benedicta
Incarnacione (232 pages, with fuU side-notes and coUations)
is all printed ; but various causes have prevented as yet the
completion of the notes and indexes, and (as mentioned
in last Report) ' the difiiculty of the subject, and the
subtlety and intricacy of Wyclifs argument, with the ne-
cessity of giving an historical sketch of the views of his near
predecessors on the Personality of Christ, will cause some
further delay in the issue of the book. Messrs. Austin of
Hertford are printing it.'

II. Mr. Rudolf Beer'8 edition of the De Composicione
Sominis has its text all in type at Carl Fromme's press in
Vienna. Mr. Matthew is revising the English side-notes to
it. Miss Alice Shirley will english its Introduction. Mr.
Beer hopes to finish the book by June.

III. The foUowing works are copied, and in Editors' hands,
preparing for publication :

Summa Theologiae.

Book I. De Mandatis Divinis, ed, F. D. Matthew (nearly ready

for press).
,, II. De Statu Innocentiae. Ditto.

„ IV.-V. De CiviU Dominio, ed. R. L. Poole, M.A., Ph.D.
(Book III. has been issued.)

^ See Mr. Pollard's Introduction, pp. xviii, xix.

4 § 2. Present state of the Work. % 3. The hooksfor 1886.

Book VI. De Veritate S. Scripturae, ed. Dr. E. Buddensieg.
(Book VII. De Ecclesia, has been issued.)
VIII. De Ofl&cio Regis, ed. Dr. Aderbach.
IX. De Potestate Papae, ed. A. Patera.
X. De Simonia, ed. Dr. HERZBERG-rRANKEL.
XI. De Apostasia, ed. F. D. Matthew.
XII. De Blasphemia, ed. T. A. Archer, M.A.
Sermons, ed. Prof. J. Loserth (all copied. They will fill four volumes).
Miscellaneous Tracts, ed. F. D. Matthew (43, 44, Shirley) ; Expositio
S. Matth. c. xxiii. xxiv. ; (54) Contra Magistrum Outredum de
Omesima ; (55) Contra Willelmum Vynham ; (48) De Servitute
civUi et Dominio seculari ; (64) De Paupertate Christi ; (77) De
Ordine Christiano.
Responsiones etc, ed. Dr. Auerbach ; (57) ad. Radulfum Strode ;
(58) ad argumenta cujusdam emuli veritatis ; (59) ad xliv
quaestiones ; (60) ad decem quaestiones.
De Dominio Divino, ed. R. L. Poole, M.A.
De Actibus Ajaimae, ed. J. H. Hessels, M.A.

Tlie following works are copied only, and wait for editors.
Tlie copies were made by Dr. Buddensieg (except Nos. 1,
18, and 24), and lie kindly places them at the Society's
disposal :

(1) Logica. (48) De Salutatione Angelica.

(18) De Eucharistia tractatus (61) Epistolae Octo.

major. (84) De Concordatione Fratrum.

(23) De Eucharistia et Poeniten- (89) Descriptio Fratris.

tia, sive De Confessione. (92) De Praelatis Contentionum.

(24) De Prophetia. (94) De Graduationibus.

(39) Sermo Pulcher. (95) De Gradibus Cleri Ecclesiae.

(47) De Oratione Dominica.

Mr. J. H. BuLLocK has copied part of the Tractatus de Tempore,
the 6th Treatise of Book I. of De Ente, sive Summa Intellectualium,
and Book I. of the Opus Evangelicum, sive De Sermone Domini
in Monte.

Mr. RuDOLF Beer will shortly copy De Materia et Forma,
Replicatio de Universalibus, and Differentia inter Peccatum
Mortale et Veniale (Shirley, 6, 9, 28).

3. The Society'8 books for 1886 will be (the Committee
hope and believe)

1. De Benedicta Incarnacione, edited by the Rev. E.
Harris, M.A.

2. Sermones, Yol. I., edited by Prof. Loserth, Ph.D.,
Czernowitz.

For 1887, 1888, and 1889, Prof. Loserth hopes to edit
successively Yolumes II, III, lY, of Wyclifs Sermons.
He (with his industrious copier) has been good enough to
work hard during the past year at the examination, copying,
and collation of the Sermons, and has found that all but

§ 3. Future Issues. § 4. Thanlcs to Helpers. 5

about four of the Sermones Mixti in Shirley's Catalogue are
included in one or other of the four collected Parts of
Serraons. These four unique Sermons will therefore be
added as an Appendix to Part IV. of the Collection. He
expects to have 15 sheets of Yol. I in the Fromme press by
May 1 next.

During each of the three years 1887, '8, '9, the Com-
mittee hope that one of the Society'8 Editors will have
ready either a short Book of the Summa, or a set of the*
Miscellaneous Treatises, so as to keep the Society's issue up
to two voluraes a year. But as the copying of the Logical
and Philosophical Works is still going on, more money is
wanted to enable the Society to keep up its yearly two
voluraes. As time goes on, lukewarm subscribers fall off,
good friends die. The continuers and survivors who care
for Wyclifs memory, must show that care by getting fresh
Members for the Society, which has yet at least ten years'
work before it, possibly fifteen. Members must look their
undertaking full in the face, and resolve to ' put it through.'

4. The Executive Committee repeat their thanks to the
Society's Editors, Copiers, and Helpers, and specially to
Messrs. R. L. Poole, J. Loserth, F. D. Matthew, A. Pollard,
E,. Beer, E. Harris, S. Herzberg-Frankel, Patera, J. H.
BuUock, and Miss Alice Shirley. The Society's thanks are
also due to the Governing Bodies of Trinity College, Cam-
bridge ; Trinity CoUege, DubUn ; Oriel CoUege, Oxford ; and
the University Libraries of Vienna and Prag, for loans of
MSS. for the use of the Society's Editors.

5. The Subscription to the Society is One Guinea a year,
payable on every First of January. The payment of five
or ten years' Subscriptions in advance wiU help the Society's
work. AU Subscriptions and Donations, — which are much
desired, — should be paid to the Hon. Sec, J. "W. Standerwick,
Esq., General Post Office, London, E.C., and Members wiU
save both him and themselves trouble by sending him au
Order on their Bankers, in the foUowing form, to pay their
subscriptions : —

1886.

To Messrs.

TiU further order, pay to the London and County Bank,
for The WycUf Society, One Guinea now, and on every
foUowing First of January.

(Signed)

6 Officers and Puhlications.

THE WYCLTF SOCIETY.

Patron — His Grace the Lord Archbishop of Canterbury.

Fresidenf. — His Grace the Lord Archbishop of Tork.

Yice-Presidents. — Most Rev. Lord Plunket, Archbishop of Dublin ; His Grace
the Duke of Devonshire, K. G. ; His Grace the Duke of Buckingham and Chandos ;
Rt. Hon. Viscount Eversley; Right Rev. Lord Bishops of Bath and Wells,
Carlisle, Durham, Down and Connor, Liverpool, London, St. Davids, Sodor
and Man ; Rt. Hon. Lord Ebury.

Executive Committee.—F. J. Furnivall, 3, St. George's Square, Primrose Hill,
London, N.W., Birector ; Prof. Montagu Burrows, 9, Norham Gardens, Oxford ;
F. D. Matthe-w, Quarryton, Hayne Road, Beckenham, Kent.

Honorary Secretary. — J. W. Standerwick, General Post Office, E.C.

Local Honorary Seeretaries. — Ireland — The Rev. C. H. H. Wright, D.D.,
Cliftonville, Belfast; Scotland—'Y\i& Rev. James Kerr, 53, Dixon Avenue,
Crosshill, Glasgow ; Wales (iVo?-iA)— Principal Reichel, University CoUege of
North Wales, Bangor ; Cheshire — Rev. A. MacKennal, Highfield, Bowdon,
Cheshire ; Devonshire — Rev. E. Harris, Wellswood Park, Torquay ; Gloucester —
TheRev.J.J. Mercier, Kemerton, Tewkesbury; Lancashire — Jos.Thompson, Esq.,
23, Strutt Street, Manchester ; Lincoln — The Rev. Canon Pennington, Utterby,
Louth ; Middlesex (JFest) — The Rev. E. Chester Britton, Hermosa, Ealing ;
Norfolk — Rev. 0. W. Tancock, Norwich ; Somersetshire — Rev. Aubrey
Townshend, Puxton ; YorJcshire {East Riding) — The Rev. Horace Newton,
Driffield ; Torhshire ( JFest Riding) — Rev. J. N. Worsfold, Haddlesey, Selby.

BanJcers. — The London and County Bank, Aldersgate Street, London, E.C.

The Society's Publications for 1882 and 1883* (£2 2s.) are :—

Wyclifs Latin Polemical JForJcs, 2 vols. (with Facsimile of MSS.) edited by
JDr. R. Buddensieg.

The Society's Publications (£1 Is.) for 1884 are : —

Wyclifs Le Civili Bominio, Lib. I., edited by Dr. Reginald Lane Poole.
Wyclifs Pe Composicione Hominis, edited by Rudolf Beer.

The Society's Publications for 1885 (£1 Is.) are: —

Wyclifs Be Ecclesia (with Facsimile of the MS.), editedbv Prof. Loserth, Ph.D.
Wyclif s Bialogus, sive Speculum Ecclssia Militaiitis, edited by W. A. PoUard, M. A,

Tlie Societ)/s Publications for 1886 (£1 \s.) will be: —

Wyclifs Be Benedicta Lncarnacione, edited by the Rev. E. Harris, M.A.
Wyclifs Sermones, Part I., edited by Prof. Loserth, Ph.D.

* The very heavy outlay for copying in these years made the issue of more
volumes in them irapossible.

Treasurer^s Cash Account for 1885.

H

I— (
O

o

m

^
I— (
h:I
O

^

M

O
cc

^

<1
P^

P

<1

P4
I— I

O

Ph

■=+^1-

O^ t^ 05 CO

<jq fo t- o

00 o o J^
1-1 co

co eo 00
O CD »o

r— I

00 -* »o

<1

P5
o

bo W) tiD ^3

o O p ^

Q ^H '^ •r-l

w

O fl cS

o^3m

'^

o o

"^

S"^'

w

: cs •

•.S ^
• '3 *

S S 2-2

:5 -►^ o :

o 3

- OQ

cc ^

l^ 00 C5 O f-^

-s-s-^

CS >-a-±? ID

pqmOH:]

«

PR

05

o

o

^

00 -

^

o

o

00
o
t>.

*i^

g

«M

'^

a

c3

DATE DUE

GAYLORD

PRINTED IN U.S.A.

3 9031 01415643 4

374351

BR Wycliffe,

75

.W8

V.6

Bapst Library

Boston College

Chestnut Hill Mass. 02167