Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at|http: //books. google .com/l
»••
fii
<..
*t
^*
^<
#
* ;• *
*?
»' •
9 «
#
^•^
#• *•
■A
^ • -, • - rv
* . I
YLkmÜt iM'TENl '
j r
#EQVITIS GERMANI
* «
OPERA •
QViE REPERIRI POTVERVNT OMNIA.
EDIDIT
EDVARDYS BÖCKING.
• •
VOLVMEN III.
'*-»-V----' •••.••^--^-.
LIPSIiE
IN -EDIBVS TEVBNERIANIS.
A. CIOIOCCCLXII.
z/^. ^
A
Ülrirk fron
utt^n
Schriften
\
^ran$gege0fn
von
*
(Simarit jüddiing.
Jcitbr 9aiK
^rnck null Üeriod '^^ jl.€^.9eiibiur.
1862.
VLRICHI HVTTENI
EQVITIS
POEM AT A
CVM COROLLARIIS.
OOLLBOIT RBCEM8V1T ADNOTAVIT
EDVARDVS BÖCKING
lYR. TTRIY8Q. ET PRIL08. D. AA. LL. M. IN VMIV. LITT. BOMH. IVB. PBOP. PVBL. OBD.
BOBV88. BEOI AB IMTIMIS DB IVRE C01I8ILII8.
LIPSI^
IN iEDIBVS TEVBNERIANIS.
A. OIOIOOOOLXII.
luttam et tenacem propositi virum
non civium ardor prava iubenttam ,
non voltus instantia tyranni
mente quatit solida ,
I fractus inlabatur orbit ,
inpavidum ferient niine.
■.%•
kb öon lütten
'^oefif($e ^(^liften
mit erlAtternHen ^ugolren
Q<rati$gege6fn
nnb mit Thmtfrftungm petfrQm
(Bhutan ÜIMing
ber 9le<l^te itnb ber ^^Uofop^te Doctor, öff. otb. ^rofeffor bet Steinte {u 9onR,
geheimem 3ufltirot^e.
^riuk iiii)i IftrUg von p. tf . Stnbiur.
1862.
r *-•
HVTTENI POEMATVM
PARS PRIMA.
ELEGLE ET DE ARTE VERSIFIGANDI LIBER. 1
Prasfatio editoris ad omnes quattuor partes 3
Elegia in Eobanum Hessum et huius graliarum actio : voi, I. num, i,
IN LAVDEM MARCHI^ CARMEN 5
Henrici Brummanni in Francofurti et Vigiiantii laudem Carmen . 7
De chakographo ad lectorem 8
lo, Rhagü Aesticampiani epigramma 8
[VDALBICI HVTTENI PHAGIGENiE AD LECTOREM [epigrammaium Aß-
sUcampianiJ EPIGRAMMA 563
Conradi Weidmanni BasiUensis in epigrammata Aesticampiani . . . 563
/o. Rhagü Aesticampiani ad Henricum Brummannum Carmen . . 564]
Elegia ad Hermannum Trebelium Notianum : voL I. num, im.
DE VIRTVTE ELEGIACA EXHORTATIO 8
VIB B0NV8. cum Ge : B : Berbipolitce ad lectorem epigrammate ... 11
Elegiacum Petri Schot ti Argentinensis . 17
IN LOS8I08 QVERELARVM LIBRI DVO 19
Hermanni Trebelii Notiani in persona Lossii hendecasy Ilabon ... 20
Ad sedecimviros gymnasii Rostochiensis Hutteni epistola cum te-
trastichis in singulos: vol, I. num. vi.
Herrn, Trebelius lectori de duobus Lossiis 20
Ad Cbiiianum Reuteruui Hutteni epigrauiuia: voi, i. p. 13. sq.
QVERELARVM LIBER PRIMVS.
[Elegia /. Inprecatio.] Dii, quibus exlrema et c 21
IL] FACINV8 L0881I. TcHipus erat quo post et c, . , . 2Z
IfL] AD WOLFO. DB EBER8TEYN. ParVC COUICS , UOn et C. . 25
IUI,] AD lOAOHiMVM NioEMAN. Tu quoquc , Pomerias et c. 28
V.] AD POMERANL£ DVCEM BVG8LAVM. MaXimC lot et C. . 30
F/.y AD VALENTINVM 8TEOETIN. FcrtUF ab HutteUO Ct C. . 34
r/Z.y AD LVDOvicvM HVTTENVM. Musa, Hiibi lougo ct c. . 36
FIIIJ AD VLRicvM MANOviVM. Quicquid , amice et c. . . 39
S^ntrta fiianomi at ^rebeltum l^erafli^on .... 39
Villi.] AD NicoLAVM MARSCHALCfVM. I, mea , ncc longos et c, 41
X.7 AD LECTOREM. Lossius bic mcus Q%i ct c 43
>»
»*
»»
»»
»»
»»
»»
INDEX EORVM QViE HOC VOLVMINE III. CONTINENTVR.
QVERELARVM LIBER II.
iElegia L] Benevolentiw caplatio.] Ecce agit in vobis et c, , , 46
//./ AD TiiEODORicvM DE BVLOv. Sume, Lubusini et c, . 47
€rebfltt llottant a^ €l)fotr. tre pfilotD carmfit ... 49
///.y AD AVDiTORES svos ROSTOCHIEN8E8. Lossius, infaini etc. 50
„ IUI.] AD EGBERTVM HARLEM. Anlct in Egberthum etc. . 51
V.] IN PHiix)POMPVM QVENDAM. Sumc aniiDos iterum et c, 52
VL] AD lOANNEM OROTVM RVBIANYM. NolUS amOF ei C. . 54
I^IL] EPITAPHIVM M. lACOBI PAVER. FlctC, »1638 maßSUß et C. 57
r///./ AD EOBANVM HES8VM. Hcssc, cothumati et C. . . 59
Chronostichon in Eob. Hessuin 59
Villi.] AD lOANNEM LOBBRiNGVM. MusaruDi atquc et c. . . 63
M X./ AD poETAS QERMAN08. Grande, Elegia, etc, . . 64
Cbfrtiar^t l^^bfrtt panttfct carmfit 64
Hermannl Trebelii Notiani in Rieh. Sbruliom hende-
casyllabi 68
^ermannt $ur4)tt in ^^t. Canttr fpigrammata. ... 75
Theodori Gresmundi de'Romse petulantia epigr. II. . 77
[£iu8dem in landein poeticfe pietatis et loa. Aesticam-
piani earmen 565]
Hermanni Trebelii Noticmi ad Henningum Loetz pro Hutieno admmUtio
elegiaca »...., 81
Puhlii Vigilantü hendecasyllahon ad lectorem 83
Hutteni tetrasticbon ad lectorem 83
De obitu loa. MurracUil adnotatio 84
Herrn. Bnschii ad Rud. Langinm epistola, Vesaliae, 19. Oct. 1517. . 85
Eiusd. in Murmellü obitum epicedion .86
DE ARTE VERSIFlCANDI LIBER VNVS 89
Praefatio editoris, cum Robert! Ruglensis versibus 90
Epistola dedicatoria ad fratres Osthcnios: vol. I. mtm. vii.
Eugelbrechti Engentini ad lectorem dodecastichon: vol. 1. p. 16. sq,
Christoph. Hegendorpbini carmina: tfol. I. p. 190. gq,
Georgii Fabricii Chemnicensis earmen: voL I. p. 192.
De arte versißcatoria canneu heroicum 93
OTTIS . NEMO 106
Priefatio 107
Hutteni ad Crotuni Rubianum in Neminem priefatio : vol. I.
num. Lxxxiiii.
loannis M[üüeri] HerhipoHta: in persona Neminis hexasUchon: vol.l,p.27,
locus de Nemine ex Odissea Ilomeri 107
Cfonradi] Mfutiani] Bfufi] epigramma de Nemine Huttcniano . . 108
Nemo [ex retractata et ex prior e editione] HO
Hutteni ad Fabium Zonarium epigramma : voL I. p, 27.
IMDSZ SOBYM QV£ HOC YOLYMIHE III. COMTiaSMTYB. XI
PARS SECVNDA.
EXUORTATORIA . EPIGRAMMATA . HEROIGA. „
BEB OERMAMICAS YENETAS ROMANAS SPECTANTIA. . . 119
LecturiB S. (editor) 120
EXHORTATIO ET CARMINA AD MAXIMILIANVM CiES. ALIAQVE . 121
Ad lectorem Hutteni dodecasliclion 121
AD MAXIMILIANVM C^8. BELLO IN VENETOS EVNTEM EXHORTA-
TIO enan piciura Venetorum pacem orantium eiusque explicaiione et
hexasticho in Aquilam imperialem 123
Ad Caesarem Maximiiianum ut bellum in Venetos coeptum prose-
quatur exhortatorium ex ediL IL cui infra adiecia est . 124
Ad dorn. Maximiiianum Aug. hello in Veiietos euntem exhortatio [ed. I.J 126
Hutteni Yiennam ingredientis carmen 159
Magm de Eck Cami decastichon 160
Ciit tiH 'Un botfdK^fur oon )fii Vtxit^x^tin an ^artmtimnum 0rt(rait 3u
^fmninffti 30. 9tt, 1508 161
Ptt atitivouu onftre l)frrn llapffre /Hartmtltant 162
f9tm )er Jlbfag oon /urfkit €^raufn /repen \itxxtxi ic 165
LVBOriCl BELIAKI ORATIO MAXIMIUANO AVG. DICTA A. 1510, eic, . 167
Prefatio et lac. Bannten ad Ponchier, epistola 168
Oratio Lud, Beliani Maxtmiliano Aug, de hello adver sus VeneUa-
nos ei Turcas suscipiendo in conventu Aug. Vind, d, 10. Apr,
a, 1510, dicta 169
Ludofrici Beliani Venatio leonum . . . , 181
Bebelii Querela Germanice 188
Cohortatio Germania: 189
Cin frtfintitc^ HHamung an ^te t)enetit0fr 190
Hutteni ad Germanos suos exhortatorium: voi, \, p. 134. sq.
AD S. R. I. ELECTORES RELIQVOSQVE PRISCIPES CARMEN EXHORTA-
TORIVM 191
cum prsefationo editoris 192
AD OSSÄREM MAXIMILIANVM EPIOKAMMATVM LIBER ei C, . , 205
Prsefatio editoris et Eob, Bessi epigrammata duo 206
Hutteni ad Ca». Max. epigramm. Hb. prsefatio : vol, I. num, Ci.
AI> CiGSAREM MAXIMILIANVM EPKIKAMMATVM LIBER VNVS . . • 207
1. AD LiBRYM. No prodi tilulo ampliore ei c, . . , . , 201
2. DE SE. Francia cui patria est, gelidam et c 207
3. DE AQViLA. fc, pictwa.] Hacc volucris , qua; nunc ei c, . 208
4. DE CiESARE. Ghristus habet caelos ei c 206
5. AD ciESAREM. Qudd causa aut quie res et c 208
6. DE AQVILA. Non mirum est si iam ei c. 209
7. DE EADEM. Hauc volucrom, quse nunc et c 209
8. AD AQviLAM DB MOTV c^SARis. Afmiger alte lovis et c. 209
j^II INDBX BORVM QTJE HOC YOLYKIKK III. CONTINEHTYB.
9. AD OSSÄREM. Vcllc piilo supcFos , ul t«? tua fata et c, . 210
10. DE MAGNITVDTNE MAXIMn.IANI AD QERMANIAM. Quid Vete-
res mirare tuos» Germania et c 210
De divo Maximiliano imp. Ludovici regis Galliar. testimonium 211
11. IN OBSiDiONE PATAviNA ^GER. Eugaoeas ?ideo et c. , . 212
12. DE MAXIMILIANO OSSÄRE. lUc , vid, C^ßsar et C. ... 212
13. AD MAxiMiLiANVM CiESAREM. Si tua corruptuDi et C, . . 212
14. DE SE IN OBSIDIONE PATAVINA. Erraram a castris et c, . 213
15. DE LEVIV8CVLA QVADAM A VENETIS ACCEPTA OLADE. CeF-
nis ut Adriacas moveant nova et c 213
1(5. DE VENETIS ET GERMANIS. Tollere pax Venclos et c. . . 214
17. IN GALLOS CiESAREM FVGERE COMMENTOS. Solarls tC,
Galle miser , tibi gaudia et c 214
18*. PRO PASQViLLO R0M2B. ÄDxia lustralo postquam etc. . 214
18\ PASQviLLvs. Pone inetum , Romane, tue et c 215
19. DE QVODAM IN iTALiA coNVENTv. Omnia misceutur et c. 215
20. IN VENETOS lAM ExvLTANTES. Desinüe ob casum et c, . 216
21. DE CiESAKE ET VENETIS. /c. picturaj Rana procax nuper et c, 216
22. DE VENETORVM PETVLANTiA. Rella movent Veneti et c. . 217
23. DE BELLO VENETo. Quid faciunt Veneti? et c 217
24. DE oDioso VENETORVM iMPERio. Qua> vicinia iiou et c. . 217
25. voTVM IN MORBO PEDI8. Has tibi dona fero et c. . . . 218
20. MORTEM ESSE EXTREM\^ OMNIVM MALORVM. Vcrbum C^e-
saris haud redarguendum et c 218
27. IN VENETOS. Haiiddum (Nouduni) omnes et c 210
28. IN BARTHOL. DE VIANO DVCEM VENETI EXERCITVS. PrOspcra
si pugna est, iuras et c 210
29. i!f EVNDEM. Nulla est relligio, servasti et c 219
30. ROBERTI SEVERINATIS EPITAPHIVM. Rob^rtUS liaC Sub Ct C. 219
31. DE PERFiDiA VENETORVM. MiraHs Venet« et e 220
32. DB GRASSATVRA VENETORVM. lam per Osopiacas et c. . 220
33. DE VENETIS. Passa sub Argivo quaRcunu|ue ct r. ... 220
34. DE ODio VENETORVM. Oderiuit populi et c 221
35. DE PVGNA MEDioLANENSi IN VENETOS. lusubricB cecidere et c. 221
36. DE PRODITIONE PER MILITES GERMANOS BRIXI.«. Non Capta
est ferro, verum auro et c 221
37. DE CLADE A VENETIS ACCEPTA. [c. pictura.] OdlSSe AdHa-
cas, sed non contemnere et c 222
38. IN PVGNAM CREMONENSEM. QmX VOlet attOUita^ Ct C, . . 223
39. lAcoBi DE EMS ... EPITAPHIVM. Hospitis ad tumulum et c. . 223
40. IN PVGNAM CREMONENSEM. Bella» tropha$a , >iros etc. 223
IHDBX KOBVM QVJC HOC VOLVKIMB III. COHTIMBNTYR.
XUI
r.
41. IN PVGNAM RAVENNENSEM. Victori victoque dolor ef r.
42. AD RAVENNATES. Pefdis opcs perdisque et c, ...
43. IN MORTEM lAcoBi DE EMS. QuaiD pFJus ediderat et r.
44. AD OSSÄREM DE PROFLiGATis VENETiB. Debebat Ubi et e
45. IN PVGNAM CREMONENSEM. Slv vßQtg TB ßC^ XB Ct r.
46. BOMBARD^ A GERMANIS PVGNA RAVENN. RECKPT.«. Galio-
rum lormenta sumus et c
47. OBSBSSVS A OALLI8 CVM SALVTEM DESPERASSET. Qui llli-
sere natus miserabile et c
48. TROPH^VM lACOBi DE EMS. Mars gcnilor et c, , .
49. DE YENETis AD c-fiSAREM. Fcrebaiit Vciieti et c.
50. DE MVNERIBY8 VENETORVM. Ut paCCOl obÜDeaDt et C,
51. IN PVGNAM RAVENNENSEM. FaS, SOCÜ , Diale et C, .
52. AD OSSÄREM. Senserufit Veneü (|uae sint et c. , .
53. DE PVGNA RAVENNEN8I. Sparsa Raveiinales et e,
54. AD OSSÄREM DE VICTORIA CREMONENSI. UllC nefaS et
55. DE pR^Lio CREMONENSI. Prsella Mantoo et c. . .
56. DB BODEM. Parte videl Venetos conflictu et c, . .
57. AD VENETOS DE PVGNA CREMONENSI. (^IBSarCOS SoHU et C
58. DE PORTVNA VENETORVM. fc. pictura.J Qiii fiuptT terris et c
59. DE JSRVMNis MAxiMiLiANi. Quos facit cicelsos et c.
60. DE iMMODESTiA VENETORVM. Coiicessit Veuelis et c,
61. DE PORTVNA AD c^ESAREM. Nupcr Virtuti ft r. . .
62. DE iMPRVDENTiA VENETORVM. Quisqiiis exeinplo et c.
63. DE FATis VENETORVM. Fabula mota receiis et c. .
64. DE PORTVNA VENETORVM. Rcglna Hiictiiaiilis et r. .
65. AD BONONiENSES. Tu HUHc Sequafiicos inirata et c.
66. DE coNVENTV BONONiENSi AD ITALOS. Quid le adco et c
67. DE PORTVNA. IIuc nuDc, buc oculos patentiores et c.
68. DB FORTVNA AD CJSSAREM. Tarda quidem , sed et c.
69. DE GALLO ET CiESARE. Omiiia sunt Galli et c, . .
70. DE iTALiA. Viclores paulo ante penes sors et c.
71. DE FORTVNiE MVTABiLiTATE. Sorte sub ambigua et e.
72. QvoD FORTVITA FACiLE MVTENTVR. AcHs eget CsBsar et c
73. DE EADEM. Quem dederat Fortuna apicem et c.
74. DB poRTVN-fi LVDiBRio. Ercxit Fortuna rotam et c.
75. DE IMMODESTIA VENETORVM. Concessa esl Venetis et c
76. AD FORTVNAM. Quem finein , Fortuna, facis et c. .
77. DB MVNDi GVBERNATiONE. Est coeluDi atque et c, .
78. INSCRiPTIO GALLIOI CLYPEI AD AQVILAM. [c. pictura.J QuOS
tandeni in populos aut quo bsc lilia et c
223
224
224
224
224
225
225
225
225
226
227
227
227
227
228
228
228
229
230
230
230
230
231
231
231
232
232
233
233
233
234
234
234
234
235
235
236
236
Xnn IHDBZ KOBVM QVÄ HOC YOLYMINB III. COlfTIMENTYK.
Paff.
79. DE GALLO AD AQviLAM. AmbitiODis agrufi) et C, , , , 237
80. AD GALLVM. Quo tibi, Galle, amor et c 237
81. AD GALLVM DE CiESARE. QuO sU DOSlra loCO et C. . . 237
82. AD AQVILAM DE GALLO. Ccmis ut Insubrcs et C, . . . 237
83. AD GALLVM. PoDc moduiu rebusque et c 238
84. AD EVNDEM. Gallc, cupis Latii et Romae et c 238
85. AD OSSÄREM. lam tua turbatam navis et c 238
86. GALLi lACTATio. Püigue mihi lucete, foci, ^^ c. ... 239
87. AD GALLVM DE PORTVN^ MVTABILITATE. Multa CUpiS, FoF-
tuna, tibi cum plurima et c 239
88. AD OSSÄREM DE GALLO. Aspicis Italiam tmnidos et c. . 239
89. AD OSSÄREM VT CONTEMPTVM SVI VINDICET. FaCtUS CS al-
tivoli opprobrium et c 240
90. GALLOS SVPERARE NOS GLORIA. AD CiESAREM. VeFUm equi-
dem fateor, Caesar, et c 240
91. QVAM PERICVLOSA RES IMPBRIVM. AD GALLOS. Imperiimi
nescis quam sit mala bestia et c 240
92. DE GALLO SVPERBIENTE. [cpictura.] IISBC CCFVice tUmeOS et C, 241
93. DE GALLO ET AQviLA. NupcF svdereas et C 242
94. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM RESTITVTVM. SfOFtia pFOge-
uies, istis dignissima Febus et c 242
95. DE GALLO EX ITALIA FVOIENTE. CUF HUHC lue fugil et C. 243
96. DE TEMPESTATE AERI8...IN GALLORVM PVGA...ORTA. NUUC
ego te solum Gallis intendeFe et c . 244
. 245
. 245
97. DE EADEM. Postquam pacta leves et c
98. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM ... EflCFa CFUdcIlS et C.
99. DC PVGNA NOVAR. LAVS lOACHIMI DE MOLTZHAN ... NuUC
245
246
lauFis hederas, hedeFis connectitc et c, ...
100. DE viRiBvs GALLORVM. Cum ductoFe agcFCt et c,
101. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM. Ne, iuveuis, dcmitte et c, 246
102. DE OSSÄRE ET GALLO. Amia gcFcns mullas et c,
103. AD GALLVM EXPVLSVM ITALIA. Nc tibi tUFpC et C,
104. DE C^SARIS MAGNITVDINE. BcUa gCFUUt FCgCS et C.
105. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM. SfoFtia, pouc mctum et
106. AD lOACHiMVM MOLTZHAN. Cui datus CS mücs et c.
107. DE GALLO ITALIA PVLSO. Tcstis cFat Gallus et c.
108. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM. SaDgUiue UUIIC , et C.
109. AD EVNDEM DE FRANCISCO PATRE. Tam potCFat vixiSSC et C. 248
110. AD REGES TERRARVM. 0"» Gallum, Fcgcs, viuci et C. , 249
111. DE MAxiMiLiANO SFORTiA. Ccnoman« gaudete et c. , . 249
112. DE iNGRESsv ciBSARis IN ITALIAM. CastTa quodlnsubFcs et C. 249
. 247
. 247
. 247
c, . 247
. 248
. 248
. 248
IUDEX BOBYM QVJE HOC YOLYMIIIB III COHTIMBMTVK. XV
f
113. IS piCTVRAM DE OSSÄRE. NupcF retrogrado et c. . . 250
Peireii Aperhachi aliud de cancro a Florentinis picio. . . 250
114. DE GALLO pvGiENTE. Illc ardcHs aniiiii et c 250
115. DE FORTVNA C-fiSARIS ADVER8VM GALLVM. ViciinUS et La-
tio Gallos deiecimus et c 251
110. DE FCEDERE GALLORVM CVM VENBTI8. fc, piciura 2bl.J F(P-
dera coniungunt Veueto cum et c 252
117. VBKETORVM MiNAs. DespcraDt Veneti secuin et c. , . . 252
118. DE CONIVRATIONE VENETORVM ET GALLORYM. Magna lovis
volucris gelida spectabat ab arcto et c 252
119. IN ANNVM M.D.XVI^PUOÜNOSTICON AD LEüNEM X. P. H. Qudi
se horrenda movent , superi , quae et c 252
Hermanni de Neaenar in defcctioncm solis a. 1519. hexasticb. 253
120. QVI ET QVALES IMPERIVM ITALIC AMBIANT. Rcgna pelunt
Latii Veiieüis, Germania» et c 254
121. DE IMBECILLITATE GALLI. ParturiUUt mOUtCS €t C. . . 255
122. DE EADEM. VeF erat, extulerat pugnax sua et c, . . . 255
123. DE coNYENTv GALLI ET LEONis. Gallus in Italia est et r. 256
124. DE GALLORVM ET VENETORVM AMICITIA. Aufea Sa)Cla llC-
rum redeunt, Saturnia et c 256
Petrehis Apcrhachius de Gallo et Leone. Vicisse divos et c. 250
Alhid, Magna deum mater et c 256
Aliud ad Gallum, Galle , quid exuUas et c 256
125. DE EADEM. Vivl veniuius Imc superstilesqiie tl c. , . . 257
120. AD CASSAREM DE CüNiVRATioNE uoöTiLi. Ilespexere dei
te, Cassar, et c 257
127. DE BELLI QVALITATE AD GKKMANOS. Quani Sapit Ülc et C. 257
128. DE BELLO YENETO AD CI^SAREM. BelllUU iugens 01*1-
tur: proh numina! materia et c 258
120. QVALE SIT H08TIVM FO^DVS. AD OSSÄREM, llle adeO et C, 258
130. DE FOSDERE CVM GAiJiis VENETORVM. Pacc inimica diu et C. 259
131. DE EODEM. Thure piate deos, onerate et c 259
132. HORTATVR AD pvGNAM. Fuguandum ! Eugancas et c. . . 260
133. AD OSSÄREM. Aucl» liostls, CsBsar, viris et r. ... 260
134. DE IVLIO II. P. M. ORBEM CHRIST. IN ARMA COKCITANTEM.
fc. pieturaj Concitat iratum bellator Julius et c, , . . 260
135. DE GLADIO IVLII. llle SUl loUgO SUCCeSSOF Ct C, ... 261
136. DE EODEM. Iluc barbam Pauli, gladium P. et c, , . . 262
De Mio P. M. Phil, Melanchthon, Cum contra Gallos et c. 262
De eodem Gilber ti Ducherii. In Gallum^ ut fama et c, . 262
137. DE IVLII PERFiDiA. luUus» a Phryglo qui legit et c. . . 263
XVI INDEX EORYM QVÄ HOC YOLyMINB III. CONTINEMTTB.
138. AD PRIKCIPES CHRI8TIAN0S. Sic pcrüt pudoF ^ et c, . 263
139. DB ivLii IN8T1TVTO. luHus assumpUs Petraeam et r, . . 264
140. IN ivLivM DE 8TATV vRBis B0N0NIENSI8. OHih dara vi-
ris et splendida vatibus et c 264
141. DE ivLio. PertaBSuiii est Petri, nunc Julius et e. , . . 264
142. DE IVLIO ALLvsio. luHus est Romas. quis abest? et c. . 265
143. DE GALLO ET C^8ARE lAMIAM PVONATVRI8. Arma per In-
subres, Galloruni hinc, Caesaris et c 265
144. DEscRiPTio ivLu. Qul chalybe et duris et c 265
145. DE iNDVLGENTiis iVLii. Fraudc capit totum et c, . . 266
146. DE EiSDEM. Nunc cgo tcrque quater et c 266
147. IN ivi.rvM. Oinnia turbantur, relro omnia et c, ... 266
148. DE iviiXO. Hunc scelerum autorem et r 266
149. AD ivLiVM. Die mihi, sancte pater et c 267
150. AD OSSÄREM DE GERMANIifi 8TATV. Ou^ndo Crlt Ut et C, 267
151. AD c^8AREM DE BELLo VENETO. Saiiguinis eiTusum et C, 268
IN TEMPORA IVLII SATYRA. Hoc mcus illa bominum , partem et c, 269
ivLii II. p. M. EPiTAPHivM. Hoc tegüur tumulo pastor et c. , . . 270
PRO ÄRA CORITIANA QViR EST ROäLE EPIGRAHMATA 271
1. Propitius quondani Crelaeis lupiter et c 271
2. PRO eadem. Coritiana pios venerari et c 272
3. voTVM PRO SE IN MORBO PEDI8. Ofbc pcrerrato terra et c. . 272
4. PRO ÄRA CORITIANA. CertuR) csl Coritü patris et c. ... 272
5. PRO BADEM. Quot SC verc novo difTundunt et e 273
Biossius PaUadius lano Corydo s, Corycianorum prwfatio . . 273
'Nomina poetarum quorum carmina Corycianis rontineniur . . 276
AD COLVMNENSBS ROMANOS EPIGRAMMA. DU Hiedio In LatlO et C. . 277
AD CROTVM RVBIANVM DE STATV ROMANO EPIGRAMMATA EX VRBB MISSA.
1 . Vidimus Ausoniae semieruta mcpnia et c 278
2. DE EODBM. Vendil Roma deum , vendit sacra et c 278
3. DE ROMANIS VT NVNC. Dicuut sancta patres et c 279
4. OMNIA ROMJG PECVNiA REDiMi. Itc , viri , couferle et C, . . 279
5. DB STATV ROMANO. Liquit Aventiuas arces et c 279
6. DE EODEM AD GERMANOR. QuiS moduS, O civeS et C, . . . 280
7. DE EODBM AD EOSDEM. Caßca magis cuiquam et c 280
8. QvoDAM MORTVO EPI8C0P0. AD GERMANOS. Occidit antistes et C, 280
9. QviNQVE GALLI8 SB INVADENTIBV8. Desiuite Irasci et c. . . 280
10. AD EOSDEM. Oravi pacem , Galii, oravique et c 281
11. AD EOSDEM. Invitus, Galü, vobiscum hanc et c 281
12. AD SB IP8VM EODEM IN PERicvLO. llsque adeone mori ei c, . 281
13. GALLO AB SE oiBso. I moFcre et Stygias tecum f^ c. ... 282
IUDEX SOBVll QYJC HOC TOLYMINB III. CONTINBNTYR. XYII
Pay.
14. IN QVIKQVE GALLOS AB SE PROFLIGATOS. Noü pudor est, Galli,
non est scelus? ense et c 282
15. AD QVENDAM ROMiE EPISCOPVM INSIGNEM MEDICVM. Urbe fn^-
quens tota te prodit, episcope, ei c 282
Ad Maximilianum Cses. accepta laurea: vol. Lp. 145.
AlioruiD et hvtteni de friderico ii. epigrammata 284
EPioRAMMA imagini suce inscriptum. Desine fortunam ei c, . . 2ao
Ad Chrislophorum Haciim oda: vol. I. 7ium. Clin.
IN honorem BRETTE EPiGRAMMA. Foflibiis ampla viris ei c. . . 2a'>
Nummo in honorem Francisci de Sirkingen cuso inscripti versus . 286*
HEROICA: DE PISCATVÄA VENETOR VM. MARCVS etc. DE NON DE-
GENERI GERMANORVM STATV 287
Pictura Venetontm ptseantium 288
DE PI8CATVRA VENETORVM HEROICVM 280
MARCVS HEROICVM. fc. pictura. J 295
M. Anionii Sabellici rer, Venetar, panegyricus I. Getiethliacon, . ;W1
Eiusdem de Veneice urbis apparatu paneg. Carmen. Oraculum. . 313
Epistola Italise c. Hessi responsoria : vol. I. mim. xxxvi.
Pictura Csesaris et Italiee 330
QVOD AB ILLA ANTIQVITVS GERMANORVM CLARITVDINE NONDVM DE-
GENERAVERINT N08TRATES [cdH. II. C. Siibiuncta ed. I.J QVOD
OEBMANIA NEC VIRTVTIBVS NEC DVCIBV8 AB PRIMÜRIBVS DEGfiNE-
BAYBBIT 331
PARS TERTIA.
CARMINA PANEGYRICVM CVM EXCLAMATORIO, DEPLORATORIVM.
TRIVMPIIALE. 341
IN LAVDEM ALBERTHI ARCIIIEP. MOG. PANEGYRICVS ET ALIA . 343
Prologus editoris 344
IN SCELERATISSIMAM PEPERICORNI VITAM EXCLAMATIO .... 345
De Hutteiii epistolis hanc rem spectantibus : vol.l. num, xxi.
9u 0ef4t4)t onti) bekanntnu^ l^es getauften ^u^en J. Pfefferkorn . . 340
>ffenft0 Jaa. PfeferKarn [Coloniensis]. (6tcUc barau«) .... 351
»rüffeler gcierlic^rclt 21. Suli 1861 352
IN EXCEPTIONEM MOGVNTINAM D. ALBERTI PANEGYRICVS . . . '^3
Praefatio esl epistola ad Eitelv. de Lapide: vol. I. num. xxii.
m lOANNIS DE HVTTEN INTERITVM DEPLORATIO. [c. pictura.] . .401
Ad lectorem [orationum in ducem Virlenperg.): Tcloriini
veniat quanquam id genus: vol. \.p. 2.
Ad eundem de se et libro : Non odisse ei c. ibid. p. 96.
TBIVMPHV8 DOCTOBI8 REVCHLINI s. lOANNIS CAPNIONIÖ ENCO-
MION AB ELEVTHEBIO BYZENO DECANTATVM . . . 413
Hyttbmi Opp. vol. III. b
Xyill INDEX EORVM QYiB HOC VOLVICINE III. COHTINBMTYB.
Pap.
PrflBfatio editoris 414
Pro Capnione intercessio: voL 1. num, Liiii.
loannis Renchliui effigies 448
PARS QVARTA.
CONTRA ROMAINISTAS PRO LVTIIERO. 449
Index ad hanc partem pertinentium carminum , qu(e volummi-
btts L II. in. coniinentur 450
IN INCENDIVM LVTHERIANVM EXCLAMATIO. €x^n JSlaj fibet b. $vX.
^t.etc 451
PrflBfatio 452
In inccndium Lutherianum exciamatio 453
Clin fiia^ über licti $nUxifA)tn ptanti 311 /Hett^ 455
Epistola Udelonis Cynibri Cusani de exustione librorum Lutheri . 460
Chunradus Sarctor Francosaxus do cadem re ad Germanos oratio . 460
In Hieronymum Aleandrum M. Lutheri quidam discipulus . 468
Expostulatio cum Aleandro 460
9a9 teutf4 n^quiem ^^r tinbmitt^n l^ulUn \c 470
9Xa% vnli ii02manQti0 gegen bem tibermä'lftgen Dnd)2ifUtd)en geoait bes
^ap|l9 3n fluni ic 473
SSorbemcrfungcu bcg J&crouggcberiS 474
tfiag*9nli 902mannng 475
l^eKiagnnge ber fxtxfttiit beutfd)er Ktatton ob. Vomannng an bie freien unb
reid) Stette beutfd)er natinn. ^etnrtd) i^^n <Aettenbad) ymetira. . 527
Prsefatio 528
ftutmanunge an bie freien t^vl^s reid)fiet bentfd)er natinn .... 529
iüettenbo^s Vroettea 538
ADDENDA.
AD VOLVMEN 1 542
Bibliographica.
XXV*. loannis Croti ad Gonradura Muüanum epistola Fuldas d. 11.
lun. a. 1515. scripta 543
Spicilegium de Publio Vigilantio Bacillario Arbilla Axungia . . 544
CLXviiii *. Henrici Stromeri Aurbachii ad Nicol. Demudt epist. Lips.
d. 1. lun. a. 1520. scripta 547
AD VOLVMEN II 548
ccxxxv*. Per futl|ertf4 Pfaffen narj 549
cccxxxxii*. Nicolai AsclepH Barbati Hutteni et Francisci a Si-
ckingen panegyricus 550
Adnotatio bibliographica do libello Ctn ^ragi^ta ^er l^pttt ... 3U Vartft 560
CCCLXXXXV*. Michaelis Bottinger ad Danielem Stibaram epistola 561
Supplementa indicis voll. I. II. contentomm 562
nmiX BOBYM QVJ5 HOC yOLYMIirB III. COHTIHIHTYR. XVIIII
AD VOLVMEN III 562
HuUeni PhagigensB ad lectorem [epigrammatum Aesticampiani]
epigramma 563
Gonradus Weidman in epigrammata Acslicanipiani 563
loannes Rhagius Aeslicanipianus ad Hcnricum Brummaunuiu piic-
rum suum 564
Theodoricus Gresmnndus in laudcm poeticee pietatis etc, . . . 565
AD VOLVMEN IUI 566
Bibliographica supplemenia 566
AD VOLVMEN V , 567
9cf f^vebifdKn punkte do23U0 im iaKbt 3u t0irt^nb^r0 u. 1510. . . 567
EMENDANDA IN VOLVMINIBVS I. II. III. V 577
ACCESSIO SVBITARIA.
Snpremam huic yolumini edendo manum adhibuisse putayeram, cum ecce
iiwperataa, qaamvis exoptatissimus adferretur niintiiis Turicensis, exompla, de
qnibuB Indic. bibliogr. Hufct. num. XIX. XXIIII. 5. XXXYII. A. aliisque locis in oc-
calto iacere deperditave esse segre scripsi, iam felici cura bibliothecte Turicensis
pnefecti y. cl. Homcri reperta esse, qui yir humanissimus a me rogatos, qua est
liberalitate, inyentum thesaumm meis asibus permisit. At, ut nibil est ab omni
parte beatum, quamyis ayidis oculis perlustrarem fere trcmentibus manibus yo-
latatam libellorum aceryum, is non continebat id exemplum Triumpbi, de quo
Hatt. opp. I. p. 236. et III. p. 415. dixi Huttcnum Münchio teste , sed parnm fide
digno, sna mann pro deleto nomine *EIeutberio Byzeno* adscripsisse 'Ulrich Hüt-
ten antore*; verum in duobus ccrte Triumphi exemplis (Indic. bibliogr. Hutt.
n. XVI. 2.), quse Turicensis bibliotheca nunc in promptu habet, eiuscemodi nihil
adscriptom esse nuntiatum est. Ne vcro ingrati animi accusemur, ab interitu
rindicata exemplaria supra iudicata tria cum editione nostra diligenter compa-
raTimas, eaque quse Münchium, incredibilis et neglegcntise et protervflB iactan-
tin hominem, olim sequi coacti aut omisimus aut parum rccte adnotavimus, nunc
addemna. Ubi | post aut ante litteras ab Huttcno adscriptas posuimus, significa-
tar marg^em cultro abscissum quse nunc desiderantur, olim continuissc. In col-
lectionis Steckelbergianse quae vocatur exemplo (Indic. bibliogr. Hutt. num. XXIIII.
1.), quod Toricensis bibliothecse est, multis locis, nou omnibus, recentior manus,
(fum tarnen ipsa quoque sseculi XVI. est, verba Hutteni manu olim scripta sed
infelici cultro abscissa iuxta superstites Huttenianas litteras renoyavit, ita ta-
rnen ut non raro nonnullae syllabie litterseve nunc et ab Hutteni et a recentiore
mann Script» extent.
b*
XX EMENDATI0NB8 HVTTENI ICANY 8CBIPTJE AD HVIV8 KDIT. VOL. V. PERTIITEMTEB.
Kxcmplum Huttcni manu emendatum est Indic. bibliogr. Hutt. nam XE^. 1.
descriptum. Primaj paginse, in qua oat inscriptio qnam titulam vocant, caias
7 versus postremos (Publico usque ad IMPERIALI.) lineis transductis omitten-
dos esso significavit, Huttenus subscripsit ^Mazimiliano Austrio Imperante\
Vol. pag. vers.
V. 99 14 HVLDERicvs de] dclcvit H, et superscripsit Vltichus ab
22 bencvolentiae] comma adscr. H.
25 Quam] Qu8B rorr. H.
33 pugnata] H. corr. jpugnata {puto expugnata)
35 non] in 1, non extans addid, H,
100 11 benignitas] ff. corr. beneuo|/en/ta
27 ri 1. 8i corr, H,
29. sq. de nobis meritum] delevii ff, ei adscr, crga nos | (amantem, aut si-
mite quid)
101 22 ; in] . In corr, H.
102 1 iam] dct, ff. et adscr, |im (olim puto)
10 , femper /. . Semp| corr. H. , Ante htinc versum et ante 12, 13, 14,
H, posuü 9 9
103 5 aliqcf /. aliqno| corr, H. (aliquod)
12 e verhis de religione ab ff, additis solum jgione superest.
17 post tempore comma posuit H.
21 Vera inq} /. delevit ff. et inf'eriori marg. adscr. |icc (i. e, nee) huius-
modi, ut cum inanib. ante fuinoni Pontificu 2C.
106 24 post Africä comma in 1, omissum adscr, ff,
107 (5 non] Ilutt, corr. N
109 7 , totum] . Totü 1, u delev. ff, et adscr, a
110 4 , hunc /. . Uunc corr. ff.
17 ? ferrum 1. . For corr, ff,
24 vultis] B. corr. Vul.
33 berberiei 1. ff, corr.
111 12 ac /. H, corr. Ac
13 hij /. hi corr. H,
21 diis immortalibus] del, ff, et adscr, |opt. max. {puto deo, non Christo
proicessisse)
23 consilio] H. comma adiecit.
24 ut. aliud] ff. interaddid. |iocati (puto provocati)
115 18 ac] delev. et corr, et ff.
29. sq. non et cognati addid. ff. sed extat |e cognati ut legendum putem
vere cognati
32 et] quae 1. corr, ff. et
116 5 , iidemque] ff. fecit ex , Tum 1,
17 dedoxistis] del, ff, et adscr. deductä ficcQ\{pfstis)
33 esse satis volo] del, ff. et interposito commate adscr, |reliquu jiolo
{An prsBfatu, esto, reliquum non volo?)
37 et ante primum ut adscr. ff, et tum ex Vt {ante tranquillum) fecit Vtqj
119 6 viaio 1. del. ff, et adscr, vitio
120 22 vos iuverit] del, H. et adscr, libeat. {puto vobis libeat.)
31 suffigimus] delev, ff. et adscr, Inimus, {quasi fuisset stemimus)
121 22 . Statim 1. ff, corr, , fta
23 . Et i. ff, corr. , et
EXBHDATIOHES HYTTEHI KANY SCBIPTiB AD HYIVS EOIT. YOLL. Y. I. III. FEBTIVENT. XXI
Vol. pag. Yers.
V. 122 IS ac del, et adscr. et H,
24. sq. Ad mnrg. M, adscr, ^ ^ ut significctur locos {in libro de guaiaco
etiam adhibUos) aliunde desumptos estte,
123 15 AfflictXB 1. a corr, H,
IS ad inarg, H, adscr, , »
22... 24 ad marg, H, adscr, , »
27 Quos ego iubeo 1. delevii H, et adscr, \de (Icflniit, |di adfenta- |minii
ftul !ere. Hos lurimu vc |nui ifta {An: Ut ^m'dcm dcsiiiaiit,
di adfenta/io/te //omiiiuin stul^iVtV/m augax^ (vel BiuXtitie fauere)
Hos enim plurimnm Yclitn in&ni ifta ?)
124 20 . Vbi /. , u corr, H,
24 maxime] Jioc ad marg, sciipsit H, pro deleto etiam U
34 H. ad marg. , ,
35 H, ad marg, , ,
3s fiant] delev. H, et adscr, difcantl {esse)
125 A ff, ad marg, , »
13 post quem ff, adiecit diu
18...20.23.24. quinquies ad marg, , ,
126 23 . Sine 1, , fiiie corr, ff,
27 vocahulo omnis ff, adiecit q3
127 14 uicifTent etiam alii 1, ff , post etiam comma posuit
128 0 post illud ff, ad marg. adsci', uuicui| {non uuicum)
S. 0 aut deuB , aut fortua melior J. detevit ff, et adscr, Chnrs opt
129 19.20 ff. ad mai'g. bis ^ ^
20 Quid? q ff,
3< n natiuu q^s /. ff, delev, fi et q^s et adscr, Hquis
130 24 totum ff, e,v to fecis tan (tantum)
131 16 fict] delev» ff, et adscr, ut üat {non simplex fiat)
22 Nam minus nihil curo, quu ut a Cardinalibus pctatur ff, adscr, in-
feriori margini, quasi inserendmn esset in 1, statim scquenti Ilacte-
nus discordisB {nostne p, 132, v, 15,)
133 33 Oeiat* Germania 1, ff, delevit Germania et adscr, iuuent|
37 , intelleziftis? /. ff, adscr, . Intel
Epistolam Hutteni ad lacobum de Bannisisj quam dedimus vol, t, p, 92. , ff. lineis
transductis in novam editionem non recipiendam esse significavit.
Emendationes Hutteni manu Turicensis bibliotb. exemplari coUectionis Ste-
ckclbergiansB (ut Yocant, quam descripsimus Indio, bibliogr. Hütten, num. XXHII.
1.) adscriptse, quas Münchius aut omisit aut ncglegentius indicayit, hse sunt:
Vol. pag. Yers.
V. 2 1...3 YLRiCHYS ... LECTOEBM. dclcvit ff, et superscr, |chi Hutteni de Ora-
tionib. fuis in Vuirtenp. Epigramma.
I. 39 11 Dii immortales del» ff, et adscr, Immortalis *| xi
12 sdeo del. ff, et adscr. plurimu
21 quam del, ff, et adscr, per omnia
40 2 , quamquam 1. ff, adscr. Quanq
III. 401 1 OB ante hyttbm delevit ff,
403 10 bonis. Non eft 1, ff. corr, bonis? neq) om (nequc enim)
XXII EMERDATIOKES HYTTEKI MANT SCRIPTiE AD HYIT8 EOIT. TOLL. III. I. PEBTIHEHTB8.
Vol. pag. vers.
III. 403 20 Solentur mercede pii, 1, del, H, et adscr» Solemar mercej licet (mer-
cede licet)
404 50 te primum hac arte petebat. 1, del, H, et adscr, hac nos |a arte pe-
tebat. (Iprima)
51 nos haec commenta faventeis deL ff. et adscr. decepti orra- jimas
oranes. (errauimus)
52 Atq3 iftum cepere patrem. 1. del. H. et adscr, Errauit jus ifte pater.
(prius)
408 161 aat ante sepultos] aut nna sepaltos habet 1. neque emendaoU H,
181 concia 1. del, H, et adscr, mifceat
409 210 nee] H. emendavit neq3
410 237 . fic /. H, adscr. , Sic
244 fonans] H, emend, fouat
411 274 , te 1, H, adscr, . Te
412 4. sqq. dbploratiomis ... finib. lineis transductis omittenda esse signifi-
cauit U,
I. 40 10.. .14 Inscriptionem delevit H, et superscripsit Vlrichus Huttenus £qa.
lacobo Fuchs Canonico Sal.
20 de Hatten] ab Hütten corr, H,
24 fore fcio, adscr, H, deleto nidebitur quod in A est post fuerit,
25 erat] sie emend, H, pro uidebatur A,
43 19 aliquandiu] fufpendere H, adscr,
31 ecglogas A, g delev, U,
44 26 Gymuanum, A, del, H, et adscr, fcliolam, ttan mea ailpa non adnota-
tum est post possidori H. adscripsisse hanc
31 Fugiebat enim arrogantise opinionem. delev, H, et inferiori marg.
adscr. Inimicns eni erat arrogantise, eiarq3 opinione de fe fu-
giebat studio. (Partim accurata est adn. mea 31,)
33. sq. factum ab araicis hoc accufabat. del, H. et adscr. pronüciantes |
inter ralutan|du amicos cor|ripait
45 8 . Kefpondit A, emend. H, , r
18 partim] del H, et adscr. deinde {tU rede Münckitis adnotavit,)
46 2.. .4 Inscriptione deleta B, scripsit Vlrichi Huttcni ad Ludouichu Hut:
fuper interempto filio confolatoria.
28 difpertiris] deleto ri B, adscr, {fpertis
47 4 deorü del, B, et adscr. lelestib.
24 post acerbitatem comma adscripsit B,
48 G tulifti del, B, et adscr, coepirti
15 amaretur del B, et adscr, |mabatur
29 an A, del, B, et adscr, cur non
49 13 Modicare A. del B. et adscr. Medere
29 , videndum A, B, emend. .Vidend
36. sq. quidem deleuisse B, rede adnotavit Miknch. et pro sequenti naturale
adscripsisse natura
50 2I...20 Post calamitosius? B, ha*c (non quce MüncÄ, rettuNt) inserenda in-
feriori marg, adscr. Et tarnen nihiP animo iminutus legitur. Ted
ut fortiter hsec fpectauit, ita imperterrite mortem ad^'t.
51 13 et omiss. A. adscr, B,
Vol.
P*g-
Yen.
I.
51
M
38
87
52
1
5
13
HDATI0HI8 BTTTBHI MAHY 8CBIPT« AD HVIV8 EDIT. VOLL. 1. V. PSSTIVENTEg. XXIII
talit. A, deL ff. ei adscr. fert.
et adser, H, pro deleto ac A.
nohis delevit ff,
, propter A, Propt adscr, ff,
Qt delev, ff* et adscr, verbum nunc ahsdssum, fortanse quod
Po9t adfenmt ff. marg. adscr, |qui |ione qnierut. {puto ftässe iis qui
ultionem qasemnt.)
SO HBRBIPOLSN8I dclev, ff.
53 1...4 Neq5 ego ... eft dele». ff, et ad superiorem marginem, ita ut nunc
primus versus abscissus plane desideretur, scripsit |rtudedu
fuit. Quare etiam valde, nt acceptari ea iftic Htis, cum | quia
odiofu eft hai-| urcemodi ar^mentor|(ir) | genas et ad dextram
marg. ad latus verborum cum quia trifte ar- adscripsit maxie Ita-
que sie legi voluisse auctorem opinor: Mihi vero non id, ut place-
rent quse Bcripsi studendum fuit. Quare ... genus, maxime tum
vero et c,
6 epiftola delev. B.
10.11 e88em, nee essem quietus, & ut rectius dicam, qui nnsquam e8-
8em? delevit ff, et primum inter versus adscr. fui tunc, neq3 fui
quietus tum ad marg. fui tunc ne|(^3{) fui quietus, et ut re|(c|)tiu8
dicam I nuBqua fu|(t)
14 nulli8 plane Btudii8 del. ff, et adscr. literaru (lud (1(9) minime
19 cum post quod adscr, ff,
20 monit ... quesiuissem del, ff, etT adscr. raouifTet, atq3 ego queejrerem
21 hüc A. del, ff. et superscr, eum
22 flagitiofsB del, ff, et pro deletis lilteris auda- adscripsit impuden [ut
impudenciae sit.)
28 quoties k flabulo uacaret, A, del, ff. et adscr. cu aliqii {cum aliquando \
uacaret k ftabulo,
54 4 et pro deleto ac ff, adscr.
9 stude literisj Immo: ff, ad marg. post stude, adscr. quocies de | lite-
ris I Pmo e, (sermo est)
10 arguti effe uolunt, A, delev, H. et adscr. |aliquid |iud fcire videri
volunt. (t. e. tn =tamen aliquid aliud s. v. v.
29 nelut ante populäres delev. ff. et adscr. haud alij quH
V. 3 1 DB delevit et ex hvttbn fecit hvttbki B.
9 • Omne 1, ff, fecit , o
4 6... 11 Loeum lituris et adscriptionibus sie emendandum esse significavit ff.
redderet. Sed me, quo parandum id erat maxime, dolor impe-
dit ibi, qui cum maximus sit, minime ostendi verbis sustinet ab
bis, quibns plurimum adest. Kam ut recens est, nondum con-
solationem admisit, fixitque pro magnitudine sua radices, quss
ayelli tsito nequeunt, et altius statim insedit, quam ut leViter
amoveatur. Turbati sumus enim, ut vehementius turbari yix pos-
simus et c. Qwb ad marg. fornc legwüur, partim recentiore manu,
ut cultro abscissa verba restituerentur , inter ffuttenianw mamt» su-
perstites litteras adscripta sunt.
XXim EMEJIDATIONBS HVTTBNI lUNV BCRIFTM AD HVIT8 EDIT.VOL. V.PSETXMBNTBB.
Vol. pag. vers.
V. 4 10. sq. turbari uehementius haud del, H, et -adscr. |8 turbari vix (t. c.
vehomotius t. v.)
31 ante votis H, adscr, e
5 16 proderet] H, delevit ere et suprascr. a (ut sit quod coniectura adsecu-
tu8 8um, prodat)
7 23 cum] H. margini adscr,
10 8 , quo 1. H. corr, . Quo
11 12 ut ante quo adscr, H,
12 83 Amicitia 1, B, corr, a
13 24 Magisque 1, B. corr, m
14 13 Aduerfum i. B. corr, s
34 Cuius 1. B, corr, c
18 24 post motum. B, addendum adscr, |inter- l.fsiinus. {an: ut intercipero
possimus. ?}
20 28 Procustea] nee corr, B, nam Hutteni tempore alteram r solebant omittere,
22 1 DE hoc quoque loco detev, //. et ex hvtten fecit hvttbni
24 6 • poftulat 1, B, delevit et adscripsit ruftinent, sed tum hoc delevit et
dextrte rnarg, adscr, poftulant.
34 iucüda 1, delev, H. et adscr, decens, tum hoc deleto adscr, amabilis
27 6 Heluetios 1, Suiccros {non Swiceros) corr, B,
28 88 ante fcrat B, adscr, pro se
30 6 refrigefcat i. delev, B, et adscr, mi|nuat fe {non minuatur)
33 (nam 1, B, fecit ?nam
31 IS post boni B, adscr, quo uol parte ;(m|) fcelerum redimat, | aut quod
32 16 Finge i. Fingitc corr, B,
20 queeque] non hoc^ sed imo quse d. a. c? adscr, B,
23 et] delevit B.
24 post confidentia B, adscr, fe| (videtur fuisse festiuus)
26 pro primo miror, non pro altero B, adscr. mirarer (Itaque adnotandum
erat mirarer B, fperaret B,
33 7 post hominis comma adscr, B,
28 post talcm B, adscr, jis oft, {i, e, qualis est,)
34 18 Helyetiis] B, corr, luiceris (Suiceris)
27. sq. post fit B. in inf, marg, addendian adscripsit Talern accufo (non
auerso) homine. Quid hominem dixi? Talem inquam accuso be-
ftiam. £x mor u. ^
35 9 ac] B, corr. et
10 ac affinitate /. delev, B, et adscr, |t (et) cognatione
32 Suicerc| (Suiceros) corr, B,
36 16 Maiores 1, B. corr, m tum post plura adscr, jlcriora (u t=i vcl pnl-
oriora)
27 se] fefo corr, B,
37 9 Marchionis (non post albbbti sed) post Casimiri delev, B.
11 epifcopru 1, B, adscr, o
21 post nt B, adscr, alij aliter |((f|)evorauerint.
33 pro ac cons. et B, fecü et cons. ac
39 19 Yobis] uobis satis aperte habet B, manus,
24 beftiam] belua (non belluam) corr, H,
40 3 nos delev, B,
Vol.
pag.
vers.
V.
40
22 <
41
16
17
42
1
43
8
45
32
37
46
25
40
47
9
27
SO
48
7
11
87
49
4
16
XlUHDATIOXJiS HYTTBHI HJUtV SCRIPTA AD HYIYB BDIT. YOL. V. PBBTINBNTBS. XXV
Quod reliqnu eft, ante Vos scr, B.
dils-|tione H, '
commnnitiu 1, c5im|nutus satis eleganiibus litteris adscriptum est
(non ^ufUeserliehe Verhefserung*) Ceterum corominutus recte etiam
FcBTStemanmu oHm adscripsit, neque ego in falso communitus ad-
qtäeicere debebam.)
Hie tertium ylbichihvttbni fedt H,
foedais? B. adscr, ins?
circnnclaras 1, a del, B, et adscr, a
Inquirente 1, pro deleta I B. adscr, i
aefania ? 1. B, corr, sb (usesaniam)
Hactenns i. Aliquando (non Aliqaamdia) corr, H,
Quasi ante Quod addendum esset |aod adscr, B.
quodne] qaoue 1, pro ixe B. adscr, ne
prtepositis » » insignivit B,
careant nee B, adscripsit,
, In 1, B, fedt , in
fnriis del, B, et adscr, lordibus (i. e, sordibus)
B, ad marg, » »
inter si et hinc addendum ulterias adscr. B, (non ulterias pro hinc)
Etiam versum Ssepe ... est signis 9 ^ ad marg, positis extulit B,
50 10 deos imraortales del, B, et adscr, |hrm rmo-|rtale (i. e, Christum [non
deam] imm.)
32 dii melioB uertant del, B, sed quod adiecisse indicavit lineolis \ \ , nunc
non superest. Puto scribi voluisse Dii melius vertant, quam quod
post opinio B, adscr, incumb|
, quse i. B. deleto commate adscr. Qusb
Ueluetios nobis del, B. et adscr, fuos nobis | Suiceros
HeWetiis] Suiceris corr, B,
deleamus suspicionem del. B. et adscr, extinguamus |citudinem (t.
e. sollicitudinem)
, iftud 1, B, corr, .Iftud
ad marg, 9 9
post vestros. B, adscr. Ad humano« | affectus prouoca'carem (1. e,
proYocarem)
nobis delev, B.
Nihil in nomine mutavit B.
. Et tertatum 1, H. corr, , et
contractas] contrectas corr, B,
Helnetüs 1, Suiceris B,
defendi non poteras delev, B, et adscr. iudico (t. e, iudicio, non au-
dire) debebaris,
2 amicorom del, B, et adscr, inter amico« (non amicitiores , quod Mün-
cfdus fecit ex adposUo Hoc
3 Hoc fecit B, ex Haec 1,
6 , quem i, B, adscr, Que
17. sq. quod conscius ... ementitum. del. B, et adscr. Nam nulla tarn acer-
bam mortem iudicares, quA non obire malles qa&m mendacio
tarn impndenier concinnato [non consinaatoj Yitam querere.
51
8
29
52
17
21
22
25
32
53
24
28
54
1
55
7
21
57
15
59
1
16
17
28
30
35
62
1
3
64
9
10
65
12
66
29
36
67
4
17
XXVI EKRRDATIOHE8 HVTTBKI MANV 8CRIPTJS AD HYIVS SDIT. YOL. T. PBRTIHBVnS.
Vol. pa^. Vera.
y. 60 23 non inferas /. delev, H, et adscr, inferre nefcl (t. e, nescias non nosti)
1 qui non vides delev. n. et adscr, et ffenfat^ |qai neq^ vides |q3 {itls
(i. e, et insensatus, qui neque vides neqae sentis)
4 non possit del, B, et adscr, iu ultra |non pofsit,
61 13. eq. potiii8q3 re ipfa /. delev, H, et adscr, docuifTes |at iam pofseB |re
pocius lipfa, qua et ex sequenti defenderes fedt defendere.
aiebas del, H, et adscr, als sed sequens obijciebas non mutavU,
et ernte mortem adscr, H,
post cui posita est / et ad marg, adscriptum ecia fi |nondd' fic inno
lifTent |it omnia, {puto etiam si nondum sie innotuiesent ut pa-
teani omnia,)
inter vivit et nee comma in 1. omissum interpoauü B,
idq) i. Idq) B,
finu, ut 1, finu? Vt corr, B,
post etiam B, ad marg, addidü et (per deletum est) congre£r| ad U-
bidi|nem dignet| (i. e, et congressus ad libidinem dignetur.)
possit . r /. B,fecit poffit? R
eum delev, B, et pro sequenti tu posuit eum
falute del, B, et adscr, mco/umitate et pro redimiffet fecü redemilTet
et delev, B, et marg. adscr, illum
post nece comma adscr, B,
quod deleta o B, adscr, i (quid)
iniiffe corr, B,
68 14 post est B, ad marg, adscr, |iti pnefump jntendis, atq) et recentior
manus illo ingenti et ciöe post Huttenianum prsesump adscripsit,
sed legendum est, iugenti prsesumptione contendis, atque
69 8 ac] B, corr, et
25 post parte B, ad marg, addidit non habes iinquam folaciu |hoc,
70 27 . Intus 1, , i corr, B,
72 19 post flagitio B. ad marg. add, {oportunirsie {non inopportunissime)
75 17 margini adposUa sunt 9 9
80 non v. 13. sed v. 16. to delev, B,
18 post ne ad marg, adscr. B, ri \ia ferre |>f8os. et recentior manus |no-
minia et |io Legendum: si ignominiam ferre non posses Ex
puncto post repellerent comma fedt B, sed magnam quw sequitur
H non mutavit
81 17 pro deletis profligati ... mores ad marg, adscr. B, quod partim recen-
tiore manu renovatum est peflia profiigaiw mentis ATgumenia
22 pro tuo supplicio ad marg. quocuq3 etiam periculo
83 5 post hebescat in marg. add, B, jnanae (fuit inhumanae) et sequens
ueftrse delevit,
84 1 Neque hoc loeo nomen mutavit B,
16 In hoc quoque additamento verha nemo et fortasso et fuisset recentior
manus renovavit,
S^ 9 Ad duos versus qui continent luuat ... auxilio est B, posuit bina , ,
26 Pro deletis verbis potius ... precari marg, adscriptum est tantu pre-
eari vohterunt,
36 perdidiflunos i. corr, B,
86 n poit mentem B. comma potmt et rec, man. ad marg, adscHpsU jentem
XiaUIDATIOXBS HTTTVHI HAUT 8CBIPTJI AD HYIVS BDIT. TOLL. V. I. PBBTINBlfnES. XXVII
Vol. pag. vers.
1\im pro deleto medium ... impetam, H, ad marg. adscr, [ins (il-
lios) exercitu,
Y. 86 35 ml duo9 versus bina in margine 9 9
87 1 Neq3 taeri fe delev, B, et adscr, Ne tueri fe q| (qaidem , rec, man,)
2 ipsis] supersuni tantum litierw ipn|
6 publice] H, pro deleta e posuU o
90 6 quod illam] Quod iliam H.
27 . Impurifflmiim 1, , \{mpurissimum) B,
91 7 .Fugere 1. ^i B.
16 in ante accenso delev, B, g^
30 perdidifTimü i. B. correxii,
92 15 posi portentofa ad superiorem marg, add, B, cum fcribet
• 21 vexarit,] B, emendavit uexafset,
23 agit hoo in deletum et ad marg, adseriptum est segit hoc? xxt pote ih
93 SS. sq. & facerdotum deL et marg. adscr, est et religioforu honUnum
95 4. sq. lYibus versibus Qoippe etc, pnsposita sunt , ,■
In Phaiarismi qui s^quitur (cf. Indic. bibl. Hutt. p. 46*. y. 12. litt, f) exemplo ni-
kO emendamt Buttenus, unde adparet omittendum hunc dialogum ex nova editione cen-
stdsse auctoremy sed Apologiam pro Phaiarismo, quw tum sequitur, pariter ac supe-
riora scripta emendavit,
VoL pag. vers.
L 288 18 neqi i, Neq3 B,
289 9 neq5 1, Neq) B,
31 te delevit B,
36 faorum i. a corr, B, (suarum)
290 10 , nee i. B, fecit Nee
33 immo i. B, adscr. Im
33 etiam del, B, et ante sequens fore , cui comma addidit , posuit etiam
35 amicom ... patiar] pro Ms ad marg, adscr, B, patiar, et amicom effe
credam,
292 5 k dolorem delev, B, et adscr, est: et ut dolorem (et ut a rec, m,)
298 6 neq) ante tibi fecü B, Neq5
7 , nerü 1, B, adscr. Verum
294 12 tot9 i. B, ex 9 fecit üb
32 , quod 1, B, Quod (bis sie)
295 13 quam] qui 1, B, adscr. [non quam sed) qua non T{ecte) et tum ex fi-
nis? fecit finas?
33 foifset pro fuerit 1, adscr, B,
296 33 , qun^ i. Quieq adscr, B,
297 4 liceat i, a delev, B, '
19 dirimere? i, B, delev, et adscr, {imere, cui rec, m, superscripstt diri
39 superest tantum |iantu
298 3 nedü i. B, del* et adscr. nee dum
13 monuilTe 1, B, delev, n
38 (hnt i. B, del, et adscr, fumus
33 , tu i. ir. fedt Tu
299 6 . Nos i. , nos B,
XXYin BMBKDATIONES HTTTINI MANV 8CBIPTJB AD HVIVB BDIT. YOLL.I. II. PBRTIHSHT.
Vol. pag. vers.
I. 242 20.. .23 Tro Etsi usque ad diualganti deleiU H, inferiori marg, adser, Etfi
nondii credebam famse, omnia temere diuulganti, (Nam | longe
alia eft apud omnes Virtatis tu» opinio Rex Chnanirsime, quam
ut talis aliqua in te fafpicio congmat,) tarnen qtue ic.
243 9 patior i, o deleia B. aperte adscr, a (patiar)
19 super est tantum non [mplici iam |anno
246 4 hone 1. u del. B, et adscr. i
11 pro deieto in eo sp. collocaveris ad marg. est: ei te adinnxeris?
IG. 17 ad marg, 9 9
^ 24 appellare del, B, et adscr, jonunciare (pronunciare)
26 optimatum del, B, et adscr. |onoru (bonorum non optimorum)
29.30 ad marginem signa 9 9
258 3 fugacius] fugatius /. sed deteta t B. adscr, c
0 , qu&m 1, Quam B. tum posi prseda additum est nos
259 7 , f^runtur 1, B, comma confixit et adscr, . fer. tum, pro deieto Helue-
tii adscr, Suiceri
12 ante VI B. ad marg, adscr, |pra (supra)
260 3 Statgardie (non Stutgardia) scr, B,
262 14 ante paiam B, adscr, et
IG ante hoc comma posuU B. et sequens me delevit,
263 7 facilc 1. sed e deleta B. fecit i (facili)
9 , fugit 1, , Fug adscr, B,
267 8 pro Heluetii /. Suiceri B,
22 , Cui 1, C del, et fecit c B.
27 dedit . to /. Deieto dedit B. adscr. dedidit . Tot
272 6 . fugit 1, B, ad marg. Fug
8 , quo 1, . Quo B,
13 . facefTant 1, , Fac B,
19 . fatis 1. Satias {non Satiu«) adscr. B,
Ad Hutteni scripta vol. U. numm, CCXXVIIII. CCXXX. CCXXXI. CCXXXIIII.
CCXXXm. CCXXXVI. CCXXXXV. pagg. 12. sq. a nobis edita, qu» continentur
exemplo sub XXXVII. 2. Indicis bibliogr. Hütten, descripto, iam ex eo biblio-
thecae Tigurinse exemplari, quod Huttcnus sua manu emendavit, infra scriptfe
adnotationes addendoe sunt:
Vol. pag. vers.
II. 13 21 prsetergredi] delevit B. et adseripsit |edi (puto egredi)
14 22 litcris et] literis, &
15 5 nominis] nobis 2. quod B. linea transducta et adposito signo ^ {quod
se legere non potuisse Münchius adnotaoit) omittendum esse signifi-
caoit.
7 proculcata 2, u B,
10 viro 2. e B,
20 Euangelu, 2, i B,
J6 10 manieltas, 2. i B.
15 concitiare? i delev, B.
26 pro omiss. 2, adseripsit B.
36 esse quod] esse, quod H.
17 14 adnituntur 2, del. B. adseripsit |mar {id fuii adnitimur)
t«
IATIONB0 BVTTSMI MAHY 8CRIPTJS AD HVIYS BDIT. VOL. II. PBBTINBNTB8. XXIX
llfBJID.
Vol. pag.
vers.
n. 18
16
30
• 10
9
22
19
81
20
14
20
aut] delevit H, adscripsit |c (trf fuii nee)
cui omi». 2, adposuit H,
exolet Bullis yexare] exulent, BuIHb vexari B,
quiae. 2, a H,
? flagitofe] i fr.
flagita. ^. i 17.
nage. 2, a H, (/. e, nugae.)
21 15. 10 & chiiftiansß veritatis H, deleto sequenit ac libertatis
19 vestriB ante coram del, H, adposito iftie post coram
22 5.6 experimini] opus vobis, 2. quod H. del. ei adpos, (rimini, )|^'Sk-
perimini)
8 testimonio J tertimonium , 2. um del, H. adscr. o
intuita] intuitom 2. m del. H,
cogitatis , iugam & graaius * qna ut 2. post ut it. adscr, k quoqua
aecumilatione 2. corr. H.
dicat] sie H. quoque corr.
vivatis] sie H. quoque corr,
cogimur] sie H. quoque corr,
viveritis] uiaeretis corr. ff, (ei hoc ponere debeham)
ducant] sie ff, quoque corr.
manifestamque] sie ff, quoque corr,
tarn] ff, quoque qddidii.
pr^cario 2. o ff
obtegentes] praetendej ff.
concendemus. 2. n delev. H,
PrsBterea corr. etiam ff.
concufTonem , 2. i ff.
Teflra exitium] veflra, exitium ff.
poUiceor] etiam 2, pollicear corr, ff.
adfsiduitate 2. s delev, ff,
Yobis] comma adpos, ff.
cog^tationis] hominj B, quam eomposiiissime fieri potesi adscripsit^ sed
Müncldus cum Laune legere non didicissei, quid sibi veltei vocati-
vus homines non vidii, quod dissünulans adnotavit 'Nach cogitatio-
nis: Unleserlich^ Correctur.*
ovinam] sie ff. quoque corr,
barbari. 2. barbari? corr, B, tum moneretis 2, corr. B.
quoqaam] comma adpos, B,
venerit] comma adpos, B,
cupiditaiib. 2. corr, B, tum nationi 2. corr, B,
23
27
24
5
10
23
2S
ai
26
7
17
19
27
17
2S
28
30
33
29
24
30
8
22
23
26
31
14
32
26
33
4
9
10
34
22
39 34 inteimifTum habet exemplum 2, ab B, correctumt qui a {pro u) ad'
scripsit: meum exemplum 2, rede intennirTam in ipso iexiu habet.
40 2 fierl] delevit quidem B, sed idem etiam adscripsit |btineri quod ob-
tineri fuisse cum non videret Münchius, adscripium celaoit.
20 metus 2. corr. B,
eos] nos 2, corr, B.
41 9 nobis] vobis rede etiam 2, ab B, non muiotum, sed is comma adposuit,
42 9 ingelTu 2. corr. B.
. -^ * ■ ..
XXX SMIHDATI0NB8 HVTTE8I HANV 8CBIPTJB AD HVIV8 BDIT. VOL. II. PBBTUIBMTBB.
Vol. pag. vers. ^
II. 42 35 tot] q3 (totque ante nobilifs.) eorr, H,
43 8 c^de roeminamm 2. f corr, H,
26 isti] conun/i adpos, B,
35 illa] /inea transducta delev, H, ^
44 4 feraare illum: 2, delev, H. et adscripsit reruaturu i{ tarn ho| (ptito
istum hominem)
6 cedis illi] delevit H, sed post domicilio adtcripnt cedis
37 9 h/S.] delevit H,
10 Si,] del, H, et adscripsit Vtlna,
11 optime] delevit ff,
12 ex] et corr, ff,
13 te] delev. ff.
17 omnia crudelia 2. cotüma interposuit B,
26 libertati 2, s adscr, ff,
38 3 eüam] delev, ff.
48 8 haud dum] delev, ff. et adscr, yix du
49 7 illomm odio] delev. ff, et adscr, reip. ftad^ (f. e. reipnblicse studio)
20 inter omnia et & quo; ff. interposuit illis literis
50 2 post etiam, ff. adscr. quantu honefto licebit.
59 7.8 constantissime] delevit ff.
Inferiori margitd postremof paginat exempli 2. manu sua emendati Huttenue ad-
scripsit Optimam uitfe rationcm delige, eam tibi | iucundam reddet confuetudo.
Restat ut ad vol. IUI. pag. 423. ex libris Tnricensibus recuperatis hoc exem-
plum adnotemus:
3*
;§#^ IVLIVS I C Dialogus uiri cuiurpiam eruditifTimi, | fcftiuns faiie ac elegans,
quomodo IV-|liV8. II. P. M. pofl morlera coeli fores | pulfando, ab ianitore illo
D. Petro, in-,lromitli nequiuerit, qj^ dum uiueret | ranclilTiini, atqj adeo fancti-
talis no|inine appellalus, totqj bellis feiici | citer [*ic] geflis praeclarus, doini-|nuni
coeli futurum Te | elTc fperaril. | INTERLOCVTORES. | lulius. | Genius. [ D. Pe-
trus. I Lector, rifum cohibc.
PlagulcB 3 {signatw ABC) sive 24 folia in 8^. min. , quorum ultima pagina va-
cat, pcBnuUima sex versus habet, quorum duo postremi sunt itaq3 Vale. | fimis. |
Ceterw singulaj paginte tantum non omnes constant 31 versihus. Neque inMcripHones
neque numeri singuHs paginis superscripti sunt.
I *
0 ' .
»
^f
HYTTENI POEMATVM
PARS PRIMA.
ELEÖLffi ET DE ARTE VERSIFICANDI LIBER.
[a. 1506 . . . 1517.]
Htttbhi Opr. TOL. IIL t
4 ^
PRiEFATlO EDITORIS AD OMNES QVATTVOR PARTES.
9Kir fommt ober immer t)or, tocnn man t)on Schriften, »le
t)on ^anblungen, nit^t mit einem gewiffen portet)if(^en (^=
t^uftafmuiS ipxxd^t, f o bleibt fo menig baran, bag eiS bct 9iebe
gar nicbt mert^ ift. Sufl, ^tcube, X^eifna^me an ben fol-
gen ifl baiS einsige 92eeQe, unk toad n^ieber SRealitSt ^etDor-
bringt; aUe8 anbere ijl eitel unb tjerettelt nur.
®oetl^ an 6(6i1lcr.
Qaod Hutteni c&rmina, rudern adhuc indigestamque molem, in quattuor par-
tes dUpescui» optima ratione factum esee iudicabunt, spero, qui auctoris vitsB
•criptisque pauilo diligentius studuerint, omnes. sponte profecto ea digestio
argumenta poematum temporaque, quibus conposita sunt, contemplanti sese prse-
bet, in tantum ut mirer in hunc diem neminem, quem sciam, fili, quo suspensa
nnt singula, rectitudinem et ex ipsius scriptoris indole ingenioque quasi ena»
•centem necessitatem priedicasse, nisi multo usu didicissem quam longe plerique
fere omnes hodieque ab adcurata veraque universse UutteniansB vit«e ingeniiquo
mommque ingenuae et quasi conpactilis unitatis, rectitudinis, duritise, qn» cum
ineormpta humauitate et profunda probitate et adsiduo fervore unice coaluerant,
cognitione absimus, multosque esse qui Huttcnum idco tantum, quod versus mul-
tos fudit laureamque a Csesare coronam accepit, ad angustum poetie nomen ad-
mittant. Non novum est Huttenum adulescentuluui elegiis condendis tirocinium
Musarum posuisse, ncc doctos latet id e ratione iittcras discendi docendiquo,
qua et ipse, Rhagii, Trebelii, Vigilantii discipulus, Kobani sodalis, usus est, fa-
eile expUcatu eaae: verum ingenitam hominis primariamque imi animi condicio-
nem et intentionem elcgiacam fuisse sentire potius quam doceri debemus. £ius-
dem autem iuvenis , in quo (ut de Alcibiade Nepos olim dizit) natura quid posset
experta est, ingenium, dum ex doloribus ac gaudiis elegos pectoris fidibus effin-
git, rerum humanarum conpcriendarum gratia patriasque extemasque nationes
pervisendi inpetuoso studio, quod ipsum tum varii casus tum prsccipue monasticie
Vit» effugio excitatse patris irse debitse necessitates et morbida vis corpusculum
infestans auxerant, vehementer conmovebatur. it« scholis cathedrisque relictis,
versus tarnen, ubicumque et quidcumque agebat, Musarum cultor, in arma ca-
straque inruit Germanosqu^ 9ÜO8 et suum Csesarem In prselia contra quemcum-
qne hostem nunc prece blandiens nunc conminationibus terrens tam orationibus
quam heroicis carminibus epigrammatumque aculeis accendit*), ipse interim re-
•) ■ Xbal unb 53erg bur^jiebt er, feß im ©laubeu
2tu bic Rrei^eit, fmnenb tief im ^erjen
Jieb unb ©abrbeit, feinciJ 5öufeu2 SSoune.
*Äein Xt)rann foU un8 gur Äue^tfc^aft rauben!
*ij!^eireu n^id i^ meinet 33oIfe3 ©djmcräeu.
*5Cuf; 0 auf, bu bcutfcber %nx, jur »SonucP
4 PRiEPATtO RDITORIS AD OMNRS QVATTVOR PARTES.
mm publicarum recto administrandarum beneque gerendamm artis vix minus
Studiosus quam cuius vitam bis unis officiis totam destlnavisset. Musea pote-
rat rolinqncre, Musas non potuit; sed in musca etiam, qnotiens potuit, rediit li-
benter, liberalioresque litteras et earum propugnatores ut sincere amabat, ita
pio colebat ac strenue ab bostibus ingonii quoqne armis defendebat Iseütfqae
suis laudibus colebrabat. Quo itaque modo, nt supra primam partem com se-
cunda, quantumvis altera ab altera diversa sit, cohserere et atramqne solldi
quasi corporis membrnm esse significavi, rursus secnnda ad tertiam ita accedit,
ut altera altcri sese insinuet, inque quartam aperto tramite transeant. cer-
tamina contra cilriam Romanam pro libertate Oermaiii«e ecclesiseqne sanctitate,
ut tum res erant, prq Luthero institui debebant: quantum Ulis universus fere
t^ptarum orbis tunc concitari coeperit, quanta fortitudine Huttenus eadem pugna-
verit, denique ut non bostibus sed morbo fractns occubuerit, nemo qui hiec le-
get ezponero huius loci esse putabit,. ut nee huius loci est demonstrare Hutte-
num rebus ecclesiasticis reformandis rei pnblicae libertatisque Oermanicse nationis
causa omnes vitse nervös contendisse , dum Lutberus non nisi fidei Christianie
causa Romanam ecclesiam sollicitaret proque principibus jac rebus publicis , ut
sacrorum bibliorum per omnia suprema auctoritas esset, contra pontifices Roma-
nos acriter dimicaret. quam inter utrumque heroa differentiam conveaientiam-
que ipsc noster melius quam ab alio dcmonstratas me legere memini, litteris ad
Lutherum seriptis ac prsßcipuc bis memorabilibus verbis „mea humana sunt, tu
perfectior iam totus ex divinis dopendes*^ (vol. II. p. 55.) mea quidem sententia
expressit.
Pauca ex omnibus qnsu repperi Hutteni carmiuibus (repp^ri autem quamyis
antea inedita fere nulla, couplura tarnen, eaque minime spernenda, qu», cum li-
bellis continercutur quorum excmpla vix üni aut alteri conspicere datum fuit, plane
in oblivioncm abierant) in lioc volumen non recepi, ut pote qua; in reliquis quat-
tttor tomis suum locum, eumque, si a perpaucis recesseris, iustiorem quam si
omnia hnic volumini reservassem, iam invenerant. Ne vero inmerito in negle*
gentiie crimen incidcrcm, etiam bic omittenda carmina eo qnodque loco conme-
moravi quem ei dedissem, si non omnium Hutteni operum, sed poeticorum tan-
tum modo editionem paravissem. Atquo basc ipsa ratio, ut taceam alia, satis de-
clarat cur nunc ad ca quie ex Epistolis obscurorum virorum Hutteno deberi vi-
deantur, omnino non respexorim: bis entm epistolis suum volumen debetur, quod
a me elaboratum post hoc cdi spero.
«•
IN EOBANVM HESSVM
VLRICHI HVTTENI
ELEGIA
ET
EOBANl GRATIAR VM ACTIO EXTEMPORALIS
Scripte, ut videtur, Erfurt! a 1506. exhibentur vol. I. p. 3.. .5. num. I.
[IN LAVDEM MARCHIiE CARMEN.]
VDALRICVS HVTTENVS PHAGIGENA
RHAGII iESTICAMPIANI DISCIPVLV8
AD LECTOREM HVIVS LIBRI.
Marchia, tardlgrado terra interiecta Bootie,
Gargareum superat fertilitate solum,
Cuius in autumno cum pinguibus incola bolris
4 Poma sub aestate pra^mia messis liabel;
Vix sentit piceis borealia frigora taidis.
Tempore foßtura veris abundat apum.
Adde boum cultus, bic quorum copia tanta est,
8 Quanta sub lonio fertur arena mari.
Sunt et equi celeres nalique ad pondus aselli,
Quxril ad innumeras. gramina pastor oves.
Ut tarnen bsec laceas, Isetam vagns Odera lerram
12 Diluit, et varias piscibus augot opes,
Vide Indic. bibliograph. Hntten. ii. II. 1...5. Scriptum est hoc cannen Franeofurti
ad Viadrum a. 150(5.
pHAOio.] i, e. in Buchoma natus, rhag.] loannis Rack Sommerfeldensis. Cf.
Tol.L p.8. HVi. LiBRi] descriptionis ^ de qua vid. Ind. bihL n. 1,1,2. ^ Bootes sive
aretophylax tardigradus [Paeuv. ap. Cic. de divin. II. G4, 133.], tardus, piger dici-
tnr Ideo quod tardius ad oceanum desccndit. cf. Haupt ad Ovid. met. II. 176. sq.
MarcMam Troadensibus campüt conparare attdacis poetce est, . tantigrado 2, 3.
' „... ipsa suas mirantur Gar^aja messes'*. Vergü. Georg. I. 103. ' plguibos 1,
botnis] uva, Cf. Micha*w proph, VII. 1. Vergihm 3... 6 quattuor anni temporum am<B-
Hiiaies recenset, * ipstati 5. * tedis f. 2. ^ Elimn ha*c hyperbola poeta nondum
pleno: puhertatis digna.
HVTTENI IN LAYDRII MARCIIIiE CARMEN.
Quis non tarn Tanais, nee ahunilat flavus Oronles,
Nee Phrigius Xanthus Roniuleusque Tibris:
Piseibus Eridanum vincit, celereinque Caistrum,
16 Quique suis agitat fulva metalla ^idis :
Mukus ab Odricola defertur carpio gente.
Et crassus polipus, caeruleusque tupus. .
Sunt quoque nuitata; peregiino sidere merces,
20 Quas opulentus Arabs, India sive dedit.
Egregias urbes alque altas possidct arce^,'
Templaque, ca4icolas qusß decuisse putc^.
Hie loaehim prineeps, seeptri sueeessor aviti,
21 Tale sua ne non in regionc foret,
Gymnasio solidas erexit ad astra cohimnas,
Qua Franepbordiacae eernitur urbis opus:
Ingenuas artes dedit bue, sophicasque eatervas,
2s Hie sua qui doceant carmina Phoßbus habet.
0 bene: divitiis adduntur Pallados artes»
Hsec bona sunt terraß divieiora sus.
Terra ferax frugum foeeundas eoncipit artes,
S2 lunela est Panehaeis Ceeropis ora loeis.
Caetera quo melius noscas, bune volve libellum,
Lector, ut et teilus nota sit illa tibi:
Heiße te Marebitieas ducant nionumenta per oras:
36 Sie tibi, qui latuit, eognitus orbis erit;
Invenles illie quae te iegisse iuvabit.
Dum non quam reiegas iaeseris illa prius.
Si tamen hoe quaedam fuerint errata iibello,
40 Paree, mora celeri eondidit autor opus.
*• QueiB 5. ** Phrygius J...5. Xantus S, *' Caystnim 4, 5. hod, Ka-
rasii. ** Pactolam, auriferis harenis celebratam, Chrysorroan. *^ Polypös J...5.
cancri Viadrini hodieque celebrantur. cseruleusque 3. „5, lupas] Incius esox.
^' mutate 2. ** cojlicolas 3, 5. qne 2, (qaae 1.) ^ loachimas I. marchio Bran-
denburgensis universitatem litterariam Francof orten sein eondidit, coios sollcnnis
inaogoratio d. 26. Apr. a. 1506. facta est. ^* : Tale ... foret: /. Academia Wit-
tenbergensis condita foerat a. 1502. '< Francfordiacie 5. '^ Vigilantiam et
Rhaginm. ^ Palladis 5. ^ terrre 2. divitiora 3...ß, ^ Panchseis omnes.
sed Huttenut voluit Pangaeis : nam Tkracicam feriiliiatem cum Athehietuium cuHu com-
iungere Francphordiam ait. de Arabia non cogilavii, '' Cetera J...5. '^ leseris
i. 2. VigilantioB «in 411is monomcntis^ etiam leges moresqoe qoibas stodiosi rege-
rentnr, descripsit. Volt itaqoe poeta memoriam Francoforti gratara semper iis
fore qooB civitatc academica non indig^nos reddidiflsent propria peccata. ^ an-
ctor J...5.
HBRR. BRYICMAHNI BPIOBAMMA.
Ut hoc in carminibus scribendis adulescentes exercitandi gcnus stilasque poeti-
CS doctoram Francofurtensium disciplinse commodius sestimetur, addimas Hutteni
condiBcipali Henrici Briimaoni Moguntiaci, quem ille decennio post in epistulis'
obscaromm virorum vol. II. ep. 55. ut Vicarium in summo et bonum organistam*
celebravit, consimile sollcnne Carmen, qilod post Hutteniannm in libris qui Ind.
bibliogr. n. I. 1. 2. indicati sunt, legitur:
HENRICI BRFMMAyM MAGOyCIACI
SECTATORIS lOANNlS RUAGU jESTICAMPIANI OMATORIS
jy FRASCOPHOHDIANJE BESCRIPTIONIS ET P. VIGILAyTII POETJE
COMMES DATION EM
AD LECTÖHEM EPIGRAM MA.
Incerium est homini Studium et diversa cupido
Qui legit hystorias gestague pulchra virum:
Nam hie probat Bellanicum^ placet huid Berodotus, 6t Uli
4 Socralicus Xenophon Acesilasque vetus;
Lactea delectant aUum quoque dogmäta Livi,
Hie vull Salusti scripta videre brevis,
Sic diversa rapilque animum in diversa voluptas,
8 Mensque nequit recto sistere certa loco.
Tu vero exoptas qui nltissima noslri, leclor,
Pulpita Gymnasii principiumque novi,
Hunc poleris manibus complecti saspe libellum,
12 Qui tibi iatn placida mente legendus erit,
Marchia quce tellus^ qum sit Francphordia nosces.
Quam, bone, piscosis alluis, Odra, vadis;
Principibus guce sit prudentia, fama decusque,
1« El quce dent cultis thunera doctoribus;
Quantaque fertilitas agri, qum copia messiSy
Numina quam faveant Bacchus et alma Ceres i
Quotque boveSy pisces, quoi oves celeresque caballos,
20 Quoique fovet doctos urbs celebrata vires,
Quantum elenim aerio cedant virgulla cupresso
Et quanlum lepori est fortior ipse leo,
Tantum est Gymnasium hoc ludo prasstanlius omni,
21 Quem tibi Romana aul Grcecia terra tulit:
Quod tibi descripsit celebris Vigilantius auihor,
Gymnasii laus et gloria magna novi,
Hunc igilur digitis cape, lector amande, libellum^
38 Qui tibi permodico venditur wre. Vale,
YigilantiiJ Cf. vol. I. p. 43. §. 32. ^ Livi lactea ubertas. Quintilian. Inst, or^
X. 1, W. • Sallustiana brevitas. Quintil. 1. c. • noftre 1, et cum i. facit ubique 2.
" fepe i. " que bit 1. ** que 1, " que 1, " que i. " Cf. Vergil. ed. 1,25.
** Grecis i. '^ Hodie magno sere qui emerent sunt : unum enim Vratislaviense
exemplar exisre ereditor.
8 HVTTEMI DB VIRTVTB BLEOlÄCA BXHOBTATIO.
Ipse typographus, Conradas Baumgardt Rottenburgiaa disticho celebratur
hoc:
DE CALCOGRAPHO AD LECTOREM.
Hoc tibi Marchitica Conradus m urbe monetis
Exciissil graphicis ingeniostts opus.
Dubitabis num prseceptoris Carmen discipuloram versibus praeferas : nam hoc
priemissum est libro:
lOANNIS RHAGH tiSTICAMPIAM
LVSACJI MT RHETOMIS BT POETB LAVREATl
EPIGRAMMA AD LECTOREM,
Cessa Nüiaci tnirari pulpiia , lector ,
Gymnasn et Cilici peciora docta soH
Cecropias cumulo laudisque cequare calhedraSj
4 Calicolis iaceat GaÜica turba scholce:
Surgit Palladio maior Franckphordia ludo,
Cuius forma y Situs, fama decusque patet
Hoc, quem vel manibus cupies tradare, libetlo,
8 Vel stta luminibus scripta vorare tuis.
VLRICHl HVTTENl
AD0LESCENTI8
DE VIRTVTE
ELEGIAGA EXHORTATIO.
Ipse ego dum ?ariaB meditor discrimina sortis.
Dum du))ias vitae dißicilesque vias
Diversasque adeo curas hominumque labores,
4 Ingemil et tristi mens mihi corde dolei.
Nam quaecunque vides fragilis solatia mundi,
Omnia sunt longa disperitura die;
Utque leves paleaB vacuis motantur aristis,
8 Et quatitur rapidis siiva comosa notis,
Haeret in hunianis fragilis (iducia rebus,
Discrepat et dubiis deeipit illa modis:
Indlc. bibliogr. n. III. 1...4. Francofiirti ad Viadnim a. 1507. haec elegia scripta
videtur.
monetis graph.] typis (vreis. excudit 2, ingeniosus] Diu moris fuU yt ty-
pographi suam ariemy quasi sxnguli Fausti essent Outtenbergiique omnes, pnedicarent,
* quecunq3 1. 2, ^ Ariftis i, 2. • Rebus i. 2.
HTTTBKI DB VJRTVTE ELBOIACA BXHORTAT;0.
Qui modo dives erat, fortuna cxaclus ini^ua
n Aestuat el parvo foBdOre vertit humum:
Rex erat et Latias tenuit Tarquinius urh^,
Paruit ad huium Dardana Roma suum;
Decidit ille tarnen (nam quanta polentia nostra est?},
16 Decidit, et missis urbibus exul erat
HcBc eadem Siculi memorantur regna tyranni,
Post 8ua qui pueris sceptra magister erat.
Ut tamen baec maneant, et sis in tempore foelix ,
30 Sistat in imperio terra fretumque tuo,
Teque vagum posita veneretur imagine vulgus,
Det tibi foecundas regia mensa dapes,
Sint vires formaeque bonum cultique penates,
24 Inque tuos veniat pulchra puella thoros,
Sis quoque, si quid id est, anliquo stemmate natus:
Quis dabit baec cineri funei*ibusque tuis?
Vidi ego magnorum palientia corpora regum,
28 Portabant tantum parva feretra decus.
0 ubi tunc lumido frontosa superbia fastu,
Claraque nobilitas, belligeraeque manus?
Qui modo tot populos, qui tot modo rexerat urbes,
32 Procubat ad foedam truncus inanis humum.
Tabescunt etiam regaii corpora luxu:
1 nunc et valida concute sceptra manu;
1 nunc et forma, fortuna opibusque superbi,
36 Inque brevi magnum tempore nomen habe:
Nudus es et geiidum premis, invidiose, sepulchrum,
Nuda petit Stygios flebilis umbra lacus.
Discite, mortales, trepidaß moderamina Sortis;
40 Intempestivas occupat illa moras:
Dona, potestatem, temeraria iura fidemque
Spernite et effictae numen inane deae.
Clarior hac Virtus, refugaque securior aura,
41 Ipsa locat famulis praßmia vera suis.
Sunt qui divilias, sunt qui sectentur honores»
Quique velint magnos pascier ante duces:
9.
" Eftnat i. Aestuat 2...4. " Tarq. Superbus. ^* Dard.] ut 8a>pe ap. Verg, Ho-
rtä. aHo9 Romani *Dardana s. Dardania gens'. " Tiranni /. 2, Dionysius ü. „ex
tjranno literator. factus". Cf. dialog. Phalarism. §. 27. " vires, /. pcenates 2.
» Sd omi». 4. " Regü 1. Regum 2. " O] Quid! 3. 4. »» pmi» y. , invidiose,
3, 4. * ftigios J. stjgios 2, '» sortis 3, 4.
10
HYTTBHI DE YIRTVTB SLEOIACA EXHOBTATIO.
Hiis neglecta deest, sed habenlibus omnia» virtus,
4S Cum yirtus nuUo miinere possit emi.
Vos quoque qui blande cupidos captatis amores,
Ite, carent veris gaudia vestra bonis.*
Quisquis amas, pulchros rugis foedabere vullus,
53 Cum dederil canas maesta senccta comas.
Sola diu esl igitur, sola est sine crimine Virlus,
Labe carens, viUe principiumque novsB.
Hanc pcte qui vitam, qui non mortalia curas,
56 Est aliquid vitfe consuluisse suse.
*'' His 3.4, " fedabore /. f^dabcrc 2, *• Quum 3,4. mefta /. mocsta 3,4.
*^ noue 1.
VIJIICI HVTTENI
EX EQVESTRI ORDINE ADOLESCENTIS
CARMEN EMVNCTlSSllMVM
MORES HOMINVM ADMODVM IVCVNDE C0MPLECTEN8
CfVI TITTLVS
VIR BONVS.
Ge: B: Herbip: ad lectorem
Edidit Hutienus, lectorj tibi, candide, Carmen
Conspieuum dtüci Mceonioque sono,
Qui docel ui iustus fias, simul et moderaius^
Providus et sapiens, relligione sacer,
Moribus ut valeas rigidum exuperare Catkonem,
Dexteritate Numam Socraticamque scolam.
Horte carent omnes tolluntque ad Olympica regna
Cultarem , Virtus vulnere et jpsa caret.
VLRICr IIVTTENI
EX EQVESTRI ORDINE ADOLESCENTIS
TARMKN EMVNCTISSIMVM
MORES HOMINVM ADMODVM IVCVxVDE COMPLECTENS
CVI TITVLV8
VIR BONVS.
■
Gerne novos vullus, rerum stiidiose novariim.
Et facili monitus accipe corde nieos. •
Siepc moveot melius propiori cognita visu,
4 luspice, sunt tctricis isla videnda viris.
MuUa vident oculi, sed ad iuteriora remittunt,
, Opportuna magis lumina pectus habet.
Rara mihi facies et solis cognita iuslis,
s Cura quibus veri est iustitia^que calor:
Novit Arislides, novit vir fortis Ulisses,
Et vos, Socraticoi Candida turba scholie,
Cumque Catone bonns Nasica, et Celius ingens,
11 Et Cicero, Lätic-c gloria prima togse;
Prudentes novere viri, rudis onuiia damnat:
Dum dauuiat, viUi^ est nescius ipse suie.
Siqua rudi tarnen est discendi cura, cupitque
18 Excolcre ignavnni nobililalc animum,
Ponat opus vitiis plenum, et nilatur in illud,
Unde decus longie posteritalis erit,
Consilioque meo (nihil est pra^stantius illo)
30 Incubet, exemplar, quo doceatur, habet.
Hoc Carmen, cuius oxempla rcccnsiiimiis Indic. bibliogr. iiuni. VIII.| quaniTis anno
demiiin 1513. publicatum sit, cum iioii ita longo post cicgiacam de Virtute ex-
kortationem conpositum esse videatur, quacum otiani qnasi cognatione iunctum
eit, statim post cam poneudum esse ditxi. Viri boni miram picturam carmini
pro eonmentario esse auctor aperte voluit, quare adcurato repctcndam iussimus.
Fortasse aliquis ex versiculis Ge. B. llorbip. post ipsam carminis inscripiionem
repetitis-(cf« yoI. I. p. 28.) aut ex Schottianis quos etiain exomplum princeps post
Hatten! carmen habet, quo tempore hoc scriptum sit, exactius explicabit.
ADOLBSc] Adolefentis 1. ^ inftitii^q; /. ^ Ulysses 2. sqq. '^ Coelius 6*
Celius 7. '^ longe i.
14
HVTTBNI VIR B0NV8.
Non doceo quae dura putes, via levis eunti est
Ad celebres cultus perpetuiimque decus;
Triste nihil moDitis, nihil insuperabile nostris;
34 Et faciles aditus et pia iussa gero.
Adde quod est nobis vita, spes certa, perennis,
Quis noiit parvo magna labore sequi?
Vivimus ancipites, morimur fugacibus horis,
28 Nee certum est unum vivere posse diem.
Quando igilur vit^e nequicquam fldimus illi,
Quod potes, asternos vivere tende dies.
Utere me, vives^ et si pelis otia, veris
32 Disce frui, et si vis vivere, vive diu.
NuUa Salus, corrupta quies, insana cupido
Est animo vitiis eriminibusque dato.
QucB si forte leves capiunt dolcedine mentes,
36 Sperne, latent pulchris dira venena rosis.
Si quid in-biis duri est, humanse inamabile menti,
Non potes invitus prendere, dura fuge!
Fascinat, insanas Veneris lascivia mentes,
40 Dulcia pestifero gaudia in ore gereus:
Haec ubi soiiclto iuvenes praestrinxit.amore.
In subitos casus insidiasque trahit.
Purta, doli, metus, ira, neces, contagia, caedes,
44 Et furiffi sumnium sunt in amore bonum.
Vince igltur flammas, ut ne capiaris ab illis;
Dum tener est, tenero flumina sparge rogo.
Sed capit et multos funesta pecunla cogit,
ii Et placet haue partam quolibet esse modo:
Caecus amor rerum est et non nisi vana libido,
Plena metus, nullo certificata statu.
Quantum opus est, satis esse puta: cogens ab una
53 Morle supervacuas linquere divitias.
Slqua igilur placeant, nisi sit placuisse decorum,
EfTuge: sunt animo rhetia lensa luo:
Bianda dabit Veneris, rerum dabit atra cupido
56 Perniciosa homiui, displicitura deo.
.Cedat amor rerum, cedat niellita voluptas,
Solius et siquid corporis esse vides.
•' qae /. IsBvisiß. 7. •• noquidquam 6, 7. •* ocia 2,„5. ** Que /. •• ve-
nenofa i. *' bis J. gqq, inam.] amabile 2. »qq, *^ preftifero i. ^* sollicito
6,7, ^ ab] in 5.7. ^' Cecua /. ^ certiacatal ^ retia 2, nqq. densa
7. ! w C^dat i. blM, M sölliia.
BVTTBNI VIB B0NV8.
15
Nee servire gui» placeat, nocet esse superbum,
60 Pone etiain irato frena modumque attiino.
Ne te corripiat sopitam ignavia mentem,
Semper age, et factis consule rite tuis,
Invidiamqüe allis non unquam intende: ea peslis
M Solum est aqthori perniciosa suo.
Ergo nihil vicii est, quod te seducere possit,
Si modo, quae videas singula, pectus habes.
Verte acres oculos ad res quascunque gerendas,
«8 Et quam suscipias, perspice cuncta prius.
C Hinc mihi fixa acies, et acuto lumine soior,
Quale oculos pictae lyncis habere volunt.
Cuncta animi penetro visu, stata roetior acta,
73 Et nihil incerta cooditione gero.
Non faciles causas, non res considero yanas,
Captanturque'oculis non nisi digna meis.
Utque malis timear, nee me leve vulgus-aberret,
76 Tor?a siib inmota lumina fronte premo.
Viderit insipiens, oris gravitate retaetus,
Noticia sceleris corruet ille sui;
Si bonus inspiciat, quod amet, cui pareat ultro,
«e Inveniet mentis dexteritate mesB.
€ Sunt mihi porreclse foribusque pateiltibus aures,
His nihil obseurum, quale sit, esse potest;
Utque inmanis aper crescentia gramina sentit,
84 Sie capio auditu verba relata meo:
Me potius iuvat aure frui quam fungier ore,
Auditusque proeax est mihi, lihgua gravis.
Ssepe raoras eausor, responsis tempora posco,
88 Nee refero nisi quae sit taeuisse malum.
C Ore meo cresci frondentia lilia cemis,
Molior eloquio grandia saepe meo:
Permoveo mentes hominum, verbisque padsco,
v3 Horrida causatrii praelia lingua sedat.
Erudio teneram dulei sermone iuventam ,
Sic aliquis virides flumine nutrit agros.
*• gule i. •* autori 2, gqq, auctori 6, 7. •* vitii 6» 7. •• que 1, •• qua /.
** Signa M, in 1. ad picturam viti honi allegoricam referunt. In 2. 4. 5, loco ülius signl
friora eomm verguum verba, quibua C in 1, profposüum esi, maiorilnu HUeri» ex-
prenß ammi. solor] solers se emendasee putaoit 6, et secutus est 7. ^° lincis 1,2,
^ Atq; i. ^ immota 2. spq. premo] gero 7. ''^ Notitia 2, sqq, ^ porreote
1. ** immaiiia 2, gqq, ^ |>cax: eft mihi l. i. proeax, est mihi L 2,4,5, ^ fepe /.
16
HVTTBNI VIB BONVS.
Plura ego perficio verbis gravioraque rauUo
96 Quam qui terribili coocutit arma manu.
€ Parte alia capilis radiaDtem molior ensem,
lusticisB specimen materlamque mesB:
Siqua minus verbis potero, vi füngor aperta,
100 Quique nihil iussis paruil, ense luit.
Dum gravis illata esl raptis iniuria rebus,.
Non nisi consulto peclore bel)a gero.
Non opibuis parco, pcena perfungor eadem;
104 Sive habeat dives crimina, sive miser.
€ Quäle vel est cygni Collum, vei quäle colubri.
Est mihi, quod spaciis profero cuncta suis:
Tarda loquor, meditala prius, nihil audeo verbis»
108 . Tunc, ubi consullum est edere verba, loquor.
Siquid apuc) superos oro, licet omnibus illud
Audire et cuivis exposuisse viro;
Nee reticenda deis homini loquör, undique verus
112 Et sine poslhabiti suspitione doli.
C Pectus habet Libyci caput et torva ora leonis.
In quosvis casus fortia corda gero:
Non me versutee praeceps audacia linguse,
116 Non tcrrent quovis bella minata modo.
Forlis in adversis animoso robore fungor,
Ut paleas stoiidi sunt mihi bella viri.
Pectus idem adversis, eadem sententia rebus,
120 Qua^ fortunati temporis esse solet.
€ Pes mihi, qualis erat quandoque Erymanthidos urs».
Quam dedit Arctoo luppiter ipse polo;
Pes latus, quoniam iirmas constantia mentis
124 Debebit iusli rebus adesse viri.
Nunquam animi vultum muto, nisi tempora poscant.
Tempore, non rebus, sanctio nostra cadit.
Saepe minis tentor, maneoque immotus ab Ulis,
128 Sic Boreas validis incubel arboribus. ■
Adde quod oblatis eadem gero pectora donis,
Quse tamen in vulgo sa.'pe valere solent
€ Dextra tenet elausos loculos coriumque revinctum*
132 Non tribuo nisi quod fasque decusque iubeut;
^ euncudit /. •* luBtiiise 2, sqq. fpeciem edd, vet, m. corr, *** Caiq; 1. »ed oii-
Uqua manus corr. Q. *" pma i. *^ spatii» 6.7. **• ledere 2.3. *" sospicione
2. tqq. «*^ Libici 1. Lybici 2. sqq. Libyci 6. 7. "* prcceps audfttia i. «•« Ovid.
Trigt. I. 4, 1. *" lupiter 6.7. *" Sepe /. »» incubat 6.7. "» Qae i. fepe i.
HVTTENI VIR BOMV8. V. 8CH0TTI.ELB0IACVM.
Parcus in immeritos ego sum, dextraquc tenaci
Noii sino inutiliter parta lahore rapi;
AI largiis, siquaiulo decet, si invilor honore:
13G Ilinc iacit iiivisara larga sinistra stipem;
Pauporihus dono, per egenles largior amicos,
El Icneo siiperct quod mihi quodque meis.
C Veslibus incedo.cullis, velorque deccnter,
110 Et place! ornatus, niiinditiseque mihi;
«
Non tarnen ut molli videar male tectus amictu,
Vestc tegor fortis quam decet esse viri.
Consuevi in gestu pulchrum servarc decorem:
144 Hoc solet intentos conciliare animos.
AI siquid turpe est medioque inamabite vulgo,
Dedecct et magnis officit ingeniis.
FINIS.
17
ELEGfACVM
PETRI SCHOTTI ARGENTINENSIS
CVirS ÄRÜYMENTVM EST
VT MORE AUORVM ARTIFICVM SCHOLAR ES QVJERAfiT
ET PRMCEPTORES ET DOCTRINAS SOBIUORES.
Quernis molilur quisquis compagibus cedes,
Tenlat Dwdaliis proximus esse viris:
Lysippum super are Student qui marmora ccelant,
4 Pictor Apelleum vincere gestil opus;
Quoslibet observeSi vilis sU cerdo coquusve,
Culmina quisque sua ccrtat in arte sequi.
Scilicet id laudem generat, prccium quoque laudis
8 Scita dat artifici^ dulcia lucra^ manus.
Quid pudor, o pueri. Ungute prwclara Lnlince
Quum passim occurrantj turgida scripta legi!
Asse licet venial magni iam Musa Maronis ,
12 Et scombris Cicero det licet ipsc togam:
Crassa tarnen crassis blateronibus acta iuvenlus
Pergit, iUepidos fundit ab ore sonos.
Quid iuvat innumeros tociens iterasse modistas ,
16 Si nequeas docte subdere verba decem?
*^ inaifam sie 1. sqq. invisam 6,7. *'' largio 6.7. Trochaice positm conpa-
rathaug. '" meis] n. eis 1. **° mundicifeq; 2. ..5. Finis am. 2. sqq.
QYAR.] qaerant 1. • Dcdaliis /. ' Lisippum /. Sicyonium. * Appelleum /.
* UgiiQ preclara 1. ^' vcniat /. veneat. ^^ modistas i. e. qui de modo discendi
ttudendiqyej de modo versificandi^ epUtotandi, abhreviandi similibusque modis scripsenmt.
Hyttbhi Opp. vol. III. 2
18 P* 8CH0TTI KLEQIACVM.
Expcdü affatus citius quam regula linguam:
» Verba Laiina cupis? verha Laiina lege.
Ergo tibi vocem Romana volumrna fingartt,
•20 Sic tarnen ttl vilam lex regat usque dei:
Nempe fugit sceleri vinctam sapienlta menlem,
A domini veniens incipienda mein.
^^ ciciiis /. lignam /. ** Initium sapientisB timor domini.* Psalm. CX. 10.
VLRICVS IIVTTENVS
HERMANNO TREBELIO NOTIANO
rOETi« LAVREATO
iimlc et qnnndo carmcn quod udidimus vol. I. p. 8. imm. IUI. Bcripscrit, partim
constnt; piituvcrim aiitom factum esse a. 1508. dum llnttcnns Francufurto ad Via-
dnim relioto Pomeraiiicas oras pcragraret.
VLRICI HVTTENI
EQVESTRIS 0RDINI8 POETAE
WEDEGVM LOETZ
CONSVLEM GRIPESVALDENSEM IN POMERANIA
ET
FILIVM EIVS HENNINGVM
VTR. IVRIS DOCTOREM
QVERELARVM LIBRI DYO
PRO INSIGNI QVAUAM INIVRIA SIBI AB ILIJS FACTA.
[^. M.D.X.]
.-):.*
//ICRMANNFS THEBELIVS NOTIAyrS
POETA LAVREATl'S
in persona Lossü.
Numen Pieriis inest poeds,
Liberias, animus celebritasque , 5
Maicstas qiioque , regia et potestas.
Et sunt cura deum sacri poetce,
b Chart principibusgue regibusque;
Irnmo [vera ioquar, nee ore ficto)
Res est maxima maximus poeta, 10
• Sed cur Lossius isla nesciebam?
Eheu, numina ferrea'que Parca^
10 Dcbebant modo quem fero poetam.
uns ÄVSPiCiBvs
■
Anto soqaeus hexastichou in 1. est 15
^t ftlicnmntros G^mnaftj 1}0|'l0-|d)ttnft9 yinrt «^ntteitt <6ptft0la
rü Setrafttd)» tn ftnguli».
qntp exhibuimns vol. I. ]>. 10.. .13. num. VI. /
HER. TREßELfFS
LECTORl 20
DE DVOBVS LOSSIIS.
Hie canilur, lector, tibi Lossius untis et aller,
Et pater et natus, fraude doloque pures:
Res tameti ha*c polius nali est, quia jyerfidus ille
Insidiis valem dcprimit innocuum; 25
At genilor quia fert spolium , describitur una
Lossius hie naius Lossius atque pater.
Carmen quod
AD CHILIANVM REVTERVM I. V. D.
V. IIVTTENVS 30
cxeroplari Quorelarum amico transmisso inscripsit primum e^itum est vol. I. p. 13... 15.
Cf. Indicem bibliograph. Hütten, p. 4*. num. VI.
Exemplaria prima; cditionis sex quo.' extare scio (nam de Vratislaviensi an extet
adhuc incertus sum, Zittaviense autcm post cditum indicem bibliographicum ad
manus mihi venerat), praeter Londinense, ipsius Hutteni manu corrcctum auctnm-
que, quo de notitiam adcuratam diligentia humanitatique cl. v. Reinholdi Pauli,
nunc Tubingensis, debco, ipse omnia tractavi. Similes magnamque partem ex-
dem plane emendationes atque Huttenus Londincnsi exemplari 9ua manu adscri-
psit, alise veteres manus etiam Gryphiswaldensi (olim Wolgastensi) et Göttin -
gensi et ei quod meum adpellavi adscripta^ leguntur; at ubi a me adnotatum est
de veteribuB mauibus uon addito Hutteni nomine, non id exprimere volui dc-
csse eam emendationem Londinensi exemplari, sed id solum, eam mecum non
conmunicatam esse, itaque me nescire utrum Londini extet an non. Mohrfikio gra-
tias debemus quod nobis hoc Iluttenicum opus restituit, sed gratitudo veritatem
offendere non debet: multa primus ille post auctorem horum carminum editor lau-
dabilia prsestitit, multa autem idem deliquit, quod in primis de verslonc Ger-
manica dicendum esse mihi vidctur. Münchiana) autem operte nimium fero tri-
bneret honorem si qnis eam alicuius pretii esse iudicaret.
* Hoc Herm. Trebelii Carmen hcndccasyllabum quäle in exemplo /. est, dedi-
mus Ind. bibliogr. Hutt. p. 4*. num. IV. 1. (omisit 3.) Quasi e regione Vigilantii
hcndecasyllabum ad calcem Querelarum positum est. ^ Cari 2. ' Imo 2. lo-
quor 2. ^' DebebantJ iure iustcque eam poenam mihi inrogaverunt, ut quae me
conficiunt carmina poeta a me Isesus ederet. ** om, 2. ** hec /.
VLRICI HVTTENI
IN
WKDEr.VM LOETZ
ET FILIVM EIVS HENNINGVM V. IVUI8 DOCTOREM
ORn»K8WALDI IN POMERANIA .
OVERELARVM LIBER PRIMVS.
[Elegia L]
Dil, quibus extioini (ItfTiisa potciitia miindi
Cessit, t^t hoc totnm est oinnin quinfiiid tiabent,
Vos iniser Hiittenus laclirimis arcersil innllis»
\ Et querfela, siqiia est, voce reciiiiril opem.
Respice, Christe, meos, ita tu quoqiie passe, lahores, | ÜnSJU
Cum tibi muiidamis indiieretur homo;
Respice non veteres casus, sed temporis huius,
H Quam sint forlunls oninia dura meis:
Ei'ce furit teneros vebemens quartana per artus
Et raput exhaustum est viribus omne suis,
Atque ubi desicvit treinebunduni in corpore frigus,
\2 Ingruit Aetna^o non minor igne calor;
Ipsa etfam est imis vis morbi incussa medullis
Sicc^que concusso pendct ab osse cutis;
Si pedit)us conor malefirmum altollere corpus,
16 Fessa sub hoc tenui pondere crura labant;
Si manuum offitio consuetos molior usus,
Vix possunt siccas bracbia ferre manus;
Nunc humero caput est fultum tioc, nunc incubat isti;
?(> Nuila mihi potus gratia, nulla clbi.
Ilse graviora facit lapsis penuria rebus,
Qua;que nietum dubiie cura sälutis habet.
' pH] JUttera Ü in 1, non expressa est^ ut a minintore adpingeretur. * quid-
qoid 2. » lacrymis 2. " )e fcuit /. •« «titca 1, n officio 2. «» f^tt /.
22 HVTTENI IM LOS8IOS QYEBELARVM LlßER PRIMVS.
Qüoque minus valeam, nullis hie fiingor amiris
24^ Qui possent tantis nie relevare iiialis;
Et palria c4ireo niuiiumquc iis urbihus absiiiu,
Quas boniis implicilo flumiiie Mcpnus adit.
Undique Irislitia est, ex omni angiistia parte,
' 28 Circumquaque aliquiil me facit esse gravem.
H<ec tauien ut patiar: superat longum omnia lempus:
Non tantum morbo paupcrieque preinor:
Bis fera cessit hiems, toties aestate peracta,
32 Et valetudo manet quie fiiit ante mihi ,
Nee levius patior, morbus quoque tempore crescit
Fipdaque crescendo est viribus aueta lues:
Sic vaga continuis augentur flun^ina rivis,
36 Sic rogus insurgit qui modo parvus erat:
Non querar ista tamen, neque enim quse ferre necesse est
Hjbc indignato pectorc ferre licet:
Sed niovet in nobis miserandam Lossius iram, | SfcuuL*™"
40 Diis notum est liceat quam mihi iure queri;
nie, febres praeter, mortali vulnere presso,
Accincto longse, Sorte iubente, viae,
Infandum, miscro foturas corpore vesles
41 Abstrahit et, morbum quod gravet, addit onus.
Nulla viro pietas, neque enim miseratur eunlem,
Ut decuit, longum per grave frigus iler.
Dii, notum est vobis, quantum isto ex tempore peslis
48 Aucta sit in nobis quas fuit ante minor;
Ipsum etiam vulnus concepti frigoris intus
Intendit vitaß prompta pericla mea^;
Qui iacui durum vebementi frigore corpus,
52 Scmineces morbo concutiente manus,
Quiqiie peregrinos in concava vulnera fletus
Commovi, ut varia sum revocatus opc;
Quem non permoveam? cui non miserabilis essem?
56 Res foret haec duris illachrimanda feris;
Tunc Pbalaris potuit posito Devisse iuvenco,
Busiris mcjBStum congemuisset opus,
Tunc ferus Eurystheus, tunc Thracius ore tyrannus
m Dixissent 'po^nis est minor ille suis';
2« fXtnw 1. '* cftatc /. " quc /. ^ ficc 1. ■" misorandum 2,3. <• lonfle /.
*® i)Ut /. ^ promta 2. ^ fnm /. rcuocatns] cf. Verg. Aen. V. 476. ** illacrj-
maiida2.J. " cf. dialog. PhalariBin. §. ^ Curtft(^eu0 : /. 9l)}atiu0 /. ttrannufJ.
t, e, Tereui,
BLEGIA I. EXOBDIVM. BLKOIA II. FACINV8 L088II.
2S
64
m
72
7«
Movissem torvumque Scynini crudiimque Procrustem ,
Traxisseni rabidas a feritate tigres;
Omnia movissem, sed enim qui cietera vincil,
^ Saßvjor in nobis, Lossius, esse potest:
Hunc rupes inter durseque ad robora quercus
Nutriil uberil)us Aphra leaena suis,
Huic, ubi natus erat, quo nil crudelius esset,
Dispositrix vitsp saxea corda dedit.
Ucee queror, o superi, donisque ad templa relaiis
Ferre pias iusta vos precor aure preces:
Dura ferat qui dura dedit, quique undique saevit
Cuncta habeat quae sint s<eva inimica sibi!
lile meas febres, iile horrida vulnera sumat,
Ule ferat casus, ordine quemque, meos!
Imprecor*isla quidem, sed adhuc graviora meretur,
Omnia sunt vestrae debita iustitiaß.
Atlende.
8
12
[Elegia IL]
KACINVS LOSSII.
Tempus erat quo post ductos ex ordine menses
Octupes orciduas Cancer inibat aquas,
Undique vis biemis rapidos ronstrinxerat amnes,
Undique conrretus frigore pontus erat,
Et iam digressum Pomerana ex urbe parabam,
Durum opus et nimium viribus acre meis :
Vertere iter potuit, si vollet, Lossius illud:
Huic ego tunc sumplo del)itor lere fui;
Sed petii , ut sineret , neque enim iam reddere possem ,
Fortunam alterius me subiisse loci,
Sive quid ingenio qua^situm, sive per arteis,
Quo possem lucro reddere sumpta viro.
Annuit et dixil *Ouod abis, ita forte necesse est,
'Ergo tibi dal>itur, non potuisse, satis*.
Cauü« di-
r«ptionis.
M
tontUtll(I3 ^' Hiniin 2.3. p^acuftem /. Ovid. her. LI. 69. sq. „... torvusque
fustes, Et 8ini8, et taiiri mistaque forma viri". Cf. dialog. Phalarism. •* 3e-
/. ** ^ureiü /. «'^ ^fra 2. 3. '' fcuit /.
' Tempus] exennte dccembri a. 1509. Ovid, Fast. I. 311. sqq. t,Kr^o ubi nox
tt venturis tertia Nonls Sparsaque ca^Iesti rore madehit humus, 0(;tipedis fru-
qiueruntur brachia Cancri: Pnecops occiduas ille subivit aquas". ^ Po-
Grjrphia. ''^ 8umto 2. 3. txt /. '* reddere pecuniam mutuo sumptam cum
I. *^ tabitftr: non patuifft: ffltis' 1. i. e. quod debitam pecunimn exsolvere non
, pro Salix dationc tibi permittUur. vcrsiim sine ii^tcrpunctione cxhibent 2,3'
eg. V. 79. sqq.
24 IfVTTKNI IN L0SSI08 QVKBELARVM LinKIl PRIMVt».
Sivc dolis atque liaec siiuulata uiciile loquutus,
16 Sivc ita pro mentis uohilitale suu;;
Cum niolirer Her susccptuin atquc arva leiiereni,
Emisit comiies perfidus illc suos: ^
Forte Juil iuxta salices ex ordine iialas
2u Alla palus duro pervia facla gdu*;
Hac ibam Uinidusque nihil tutusque favore,
Ut petercm docti mieiiia Roslochii: *
Eruiiipunt suhitoque viri criidele niinanliir,
2 t ' Ni faciam parvas omnia daudo luoras.
Gravi fudique preces crudelibus istis»
Nee piiduil Irisles coniplicuisse tnaiuis,
Restabainqiie nihil, neque eniui restare valebam
2s Efl'etusque fehri vulnora(|ue iila gerens:
Üranli, qui prinius erat, niorhuniquc querenü | u^Z?.
*Noii duhita, teciini iani bcne' dixit 'eril',
Delraxilque huinero vestrs; ego piurima flebaui
32 Et duxi oratos in pia vota deos;
Tendil in adversuni longa ille haätiha pertus
Alque ait ilic, laceas ni modo, vninus eril*.
Deposui raptos Inimerum nudatus aniicUis,
■^6 üelera crndeles eripnere viri: ,
Parva fnit modicis ita tunc compacla libeüis .
Sarcina de nostro ferlilis ingenio,
Ilanc leniii sallem: nam qua dilescere possent,
u) Non, quaniiuam cupidis, illa rapina fuil;
Teslalnsque deos, cum nil fera corda movereni,
Hapta est* ex manihus sareiiia tenla ineis;
Nudato ilhisere viri |)ariterque ferebant
44 i uune et niagni n<nnhia V^atis habe!
'Forte novas ahquis, inodo deeantaveris illi,
'Donabit vesles nudaque membra leget'.
AUpie ita ridebaiit; ego «piam per frigora possem,
4s AggriMlior cn^pt^im eontinuare viam.
Quanta driiine passus fuerim, quia nndta ferebam,
INon patitur (hn*U8 connneniinisse dolor;
*^ tnrutid J. '^ Ktiain a. 1401. Wodcg;-iis Lotzo consul humicidii reus factas
fucrat, quod iuvciicm littoraruin stiidiosiim (icrhardum Bcmdcs per lictores . iiuo.s
hicinali tempore captiim vuliioratumquc in viiicula eoiiiccerat, iu quibus frigoro
intercmptus est. Cf. Kosej^artcn Gesch. der l/niv, Greifsu\ 1857. 4*^. tom. I. p. 107.
130. sq. "-«ii Cf. cpigr. ad Maximil. 14. ^ ^iccfcere /.
ELBOIA II. PACINV8 L088II. ELKOIA III. AD WOLPO. DB EBKRSTEYM.
2»
&2
•56
60
04
68
72
iÜ
Summa tarnen pateaiit: ita vixi, ut vivere noUem,
Et Visum est tantis hoc superesse malis ;
Morbus adhuc mecum est et ea valituüiue plector,
Quas t^uc est nimiis concita frigoritms.
Vix alicfuid scribo, seil qu<e nunc scribere cogor,
Vix sunt in tanta condita tristicia,
At(|ue ea, sollicitos inter conflcta dolores,
Omnia cum lachrimis sunt agitata suis;
Dumquc mens somno sub nonam Lossius horam
Solvitiu* et placidos gaudet äbire dies,
Aut mihi per laceros vigilata nocte labores
Uumpitur aut studio qua; solet esse quies.
lactet opes igitur fauslamque ex tempore vitam,
LuxuriaBque suse nesciat ille ni^odum;
Uideat enummes aerumnosasque Cani(jenas
Et malit tcpidisäi vivere delicias:
Nos celcbres arteis pulchro iungemus honeste,.
Pesic etiam multos continuante dies;
Viccrit iusanos constans Pacientia morbos,
Vincetur studio perfidus ille meo.
Nee dolet iis vinci, sed tunc fortasse dolebit,
Quando seiet male sc consuluisse sibi:
Ipsa graves etenim Virtus ncglecta dolores
Aggerit et tacilo turbinc pcctus agit.
Hicc utiuäui veniaut, nee me spoliarit inultus
Qüi nunc de nostro gaudet ovälque malo.
Studia
I LotMii.
Virtus
negleeu.'
[Elegia III.]
AD PRiECLArtVM ADOLESCENTEM
WOLFGANG VM DE EBKUSTEYN
NAVOARDI.« COMITEM POMERAKVM. ;
Parve Comes, non parvc tarnen, quia Iradita virtus
$<vpc fuit parvis maxinia corpoHbus;
» valctndine 2.5. *« tristitia 2.3, *» lacrymis 2.3. ^ plad^Uf /. *» la-
bores] nc habentl. 2. 3. dolores wqualis HuUe.no manus atlscripsU exemplo meo. ^ i\üt
t. " 0ptt0 1. sed ipse HuUenus exemplo Loml. et vet. manus exemplo meo corr.
^ ennmmes] »mmnas coniect. 2. male. ^ paticAtia 2. 3, ^* iis monoayU. Slltct
/. nnlci 2.3, (,flhm nur ist fremd das Bedauern^\ [!] Mohnike.) In ex. meo vet, man.
Vinci. " ftrutm i. '^ J« /.
^Mcloril i. De gente comitum Ebersteinianofam MohnikiHS refert Oitonem
filiom Brundviceiisis comiiis Dietcrici de Ebersteiii a diice Alberto Bronsvi-
censi a. 1256. csesi {Kranz Saxomic VlII. 21.) ab episcopo Caminensi Hör-
26
nVTTKNI IN LOSSIOS QTEKKLARVII LIBER PRIMVS.
Parve Comes, non parvc tamen, quia gloria dispar
* Sa^pe ctiain tencris fulsil in iiigeiiiis:
Si niiser Iluttenus prece te miserabilis iirgct
Et petit afQictis undique rebus opcin,
Uiiiü dubitas iniseros demittere in aure rogatus?
H Quidve ncgas vultum quem decet esse tibi?
Nee te difficilein nee te decet esse superbuni:
Convenit aetali frons bene la;ta tu<T.
Si tibi, qua; nobis, eadem fortuna fuissel
12 Aul esses simili condttione miser,
Nil magis optares quam qui succurreret ' nnuni ,
Quique Ulis posset obvius ire inalis;
Quod tunc optares, mihi nunc oplare iicebit,
10 Fortuna ex omni nubila parte mea est:
Quicquid erat rertiin malesauo Lossius ausu
Abstulit, ingeniis pestis iniqua bonis;
Nudus eo , veslrain perveni nudus in urbem ,
20 Quicquid erat rerum, Lossius omnc tulit.
Res tulit, ut potuit; sed nie diviiia vobmtas
Ingenio nondum t'ecit abire meo;
Ingenium monim stabilissinin munera porto:
21 Suscipe iuditio dona probate tiio
Cumque suo Hutteno socias assume sorores:
Pars melior nobis parte abeunte inanet.
Quidquid id est, lolo iiivenis tibi serviet a»vo
28 Atqiie erit ad niitiiin iiostra (iaino^na tinnn,
maDno de Gleichen, avunculo suo, coiiiitatiiin Naugartensem in feiidiim acco-
pisse; hnnc Wolfpangiim autem patrem habuissc l^udovicum IL, qui ut comi-
tissam de Ilohenstoin in matrimonium ducere posset, episcopntnm Caminen-
seni per septenniuin a sc gestum doposuisset. Wolfpanpns anno 1505. Gryphiswal-
diam vencrat, ubi anno 1507. rectoralum gessit, in quo Heiininpum Lotze succes-
Borem habiiit; inde anno sequenti Uostocbium potiit ibidcinque anno 1500. rccto-
ratum gcssit. successorcmque habnit Iberum Orot. Cum anno 1518. episcopus Ca-
minensis electns esset, Hoguslaus X. eum confiruiare noluit, «jffoc-itque ut defuncto
episcopo Martino Karit, quem in percgrinatione Hierosolymitnna (anno 1406. sq.)
comitcm habuerat, Krasnius Manteuffelius succedoret; itaqne pra^positura cathe-
drali aliisque muneribus acceptis Wolfgangus conteiitus esse dobuit. De morte viri
nequo Mohnikio neque mihi constat. Parvitns hominis mngis ad corporis statu-
ram quam ad ivtatis brevitatcm Mohnikio rcfercnda esse vidtrtur, cum certo uon
multos post Huttenum annos niitus fiierit is qui a. 1507. roctor eligeretnr. sed cf.
vv. 2.4. 10.62. ' rogatus] i. e. rofjaiiones. " ttotti J. sed Hutt. in e.v, Lonrf. et vet, ma-
mtM (quam Hutteni ettse falso putuvit MohntkUin) in ex. meo corr. decet. ** Ctatt /.
'» 4Uf /. " Quidquid hie et v. 20. //«/>. 2..?. " fwfit I. ^* in^itto i. sed Hutt.
et vet, m, corr, iuditio. in 2.3. iudicio est. ** Cunqj /. " ^uibqut^ A. /. etimn /.
KLBOIA III. AD WOLfOAMOVlf DK £BKUSTEYM.
27
Inque tiias laudes ferveiiti moliar orc:
Nuni ciipis, 0, fato camlidiore frui?
lloic tibi, clare comes, fato meliore, fereiitein
32 Susci|>e, fortunas commiseralc meas,
Quoclque tibi cupercs ficri, si i\\ miser esses,
Huc ades et lapsis suggere rebus opein.
Respice in kumanis qu<ß siut discrimiua rebus,
3(i Respice quam variuiu Sors agat imperiuui: | f.?J[|!f
Quae luibi nunc dura est/poluit quoque ludere lecum;
Non certuni est boc te posse manere statu.
Finge tuas volucer veniat Vulcanus in iedes,
40 Et centum indomito diruat igne doinos;
Finge tuas prseceps ruat ut Neptunus in agros,
Spemque anni, laetas deiiciat segetes;
Finge repentina confectos morte parcntes
4t Ante diem miseras exposuisse animas,
£t cum iucundis affines cedere amicis:
Quid superest illa conditione tibi?
Dil tamen avertant, ne te mala tanta sequantur!
4s Et tu fortunae sie memor esse velis,
Quaeque tibi nondum nocuit, potuisse memento:
Illa quidem ancipiti datque rapitque rola:
Atque ubi cognoris mentemque immerseris illis,
52 Fortunae tandem commiserere meae:
Tpt crucior morbis, absumque remotus ab illis,
Unde foret misero spes capienda mibi;
Rebus egens et inops curisque aiüictus amaris»
5G Quamcumque aspicias, hac ego parte premor.
Hiec te permoveant, nee sis in caetera durus,
Auxilioque velis (|ua licet esse mflii.
Sic tibi cum membris animus quoque tempore crescat,
eo Et vivas multos hac probitate dies.
Nee tibi Fortunae facies aversa geratur,
Et super aequalos sit tibi partns bonor.
*• t0l0ibtO2( 1» seß corr. HutL et vei, man, ^* fite 1. '* ioautu 1, *' Cuc i.
* ^t§ /. ^ Clun|5 1. ^ HcDc Fortuiiffi imapro inDiimeris Hütten ianorum opuscu-
loram locis redit. cf. impr. dialop^. Fortuiiam. ^' /ortunr /. ^ Miror, qnod etiam
MohnikioB mitatns est, ne hoc quidem loco matris mentionem facero auctorem,
cim pnesertim ipsa quoque o p^ente KbcrKteinia, quanivis non illa Pomeranica,
oriunda faisset. ^ Quamcunque 2, 3, '^^ ^tc 1, permonrailt i. cf. eleg. I.
T. 56. •* fonunc /. **' rqualrf /. De rerloralu dictum.
28
IIVTTENI IN L088I08 QVEKELARVM LIBGH PBIMVB.
[Elegia II IL]
AD lOACHIMVM NIGEMAN
COLLEGIATVM ROSTOCIIIENBEM.
Tu (|uoquc, Pom^ias cclebris loachime per oras,
£t titulo et rerum pöndere nomen habens,
Musicus Hiittenus fortunam expertus iniquam
4 Et male sublimi trusiis ad ima loco,
Nudüs, egens, expes, ilesertus, febribus iistus
Confugit ante oculos, littora visa, tuos:
Sic aliqiiis longo lassatus navita ponto>
9 Quod vidit primo lumine, littus adit:
Te milii praicipue magno riide vulgus honore
Extulit, et famie est copia pulchra tuar,
Atciue aliquis dicit 'Prece si pulsaveris istum,
VI 'Mittet opeui votis auxiliiimqiie feret*.
Non temere scribo, fidis pcrsnasus amicis;
Nee movet ingeniimi causa sinistra nieuni:
Invida paupertas atque \vdM: violentia uiorbi
10 Nonne viros possent soUicitare graveis? •
Tempus erat quo me clemenlior aura fovebat.
Quo carui morbo pauperieque mea:
Tunc alios etiam privata sorte iuvabamy
20 Et null! nostrum defuit auxUium:
QuiB fuit in nobis pietas ita praestita mullis,
llaec moveat vultus, o loachiuie, tuos,
Sisque niibt facilis precibus pcrsnasus honestis:
24 Dextera sub quovis iudice causa mea est:
Non mihi, siqua fuit, ludendo pcrdita res est.
Cum foret ad cupidas alea iacta nianus;
Ad hunc Nigeraannum non nifli ex hoc Querelarum libro nobis notum Hut-
tcnus etiam tetrastlchon nonuin scripsit, quod dcdimus vol. I. p. 12. Hoft. /.
* Tu] LUiera T miniaiori adpingenda reticta esi in 1, ' Musicus] Do poota usnrpant
etiam vetercs saepius. ^ exspes 2, sqq. ^ Itttcra /. 3, littora, ut vet, man, in suo^
nunc meo exemph correxit^ scripsü 2. et adnotavit, aperte littora scribi debere, et vertU
f Zuflucht sucht er bey dir, dir, dem eMickten Oestad* [quasi per maria iactatus Land,
Land! exclamaret], Ipse quoque, propter v, 8. veterein illam manum sequor, cum mihi *
persuaserim eam ad exemplum ab ipso Hutteno emendaium , ut est Londinense in wmseo
ßritannico servatum, menda ti/potjraphica sustulissct quatnvis Mohnikii error eits^t ve-
terem iUam ipsitis liuiteni manum esse^ quaf alicuius lectoris esty pra'ceptoris , .ui tum
faciebant^ glossas adnotantis. * pscctpur /. '* ^tt /. .^^ tWtXix /. sed rarut Hutt,
exemplo Lond. et vet.manus adscripserunt, *• Ctuc 1. pufttta /. •* ^tt /. ** caufa /,
ELEOIA IUI. AD lOACHIMVlC NIOEMAN.
29
Non oculata mens didiixit lessera ntimmos,
28 Nee volucer positas taius abegit opes;
Nee me vina, dapes et inepta scorta favore
Fecerunt humilem sortis adire statum:
Est in Pomeriis spolialor Lossius oris, | i^!S!i,
33 lile meas vestes ceteraque ilie tulit.
Nee quiequam in eausa est, eur me spoliarit intiltum
Obsessor palulaß praedam agitando vi^e: ^
Vis illata mihi et tuipido vioientia faslu,
3<i Hanc furiam in damnum compuiit ire meiim.
Quod factum est nobis potuit conlingere teeum,
Si nescis, varias sors premil areta viees.
Ncc.mirum est mihi si voiuit Fortuna ioeari, ! fi?™
40 Saepe vel haee magnis ludil in ingeniis.
Gerne novos casus, priseam reminiscere sortem,
Et, potes, in nobis moliia corda gcre:
Dil tibi, siqua mihi tribuas, in tempore reddant
44 Et meritum hac preeium pro pietate feras.
Tu tamen, ut veterum rimasti scripta virorum,
Ut private arteis scisque docesque bonas,
Ut ^opbi« euitor sinuosa volumina tractas,
48 Ut calles docto plurima digna viro,
Scis equidem tanta quae pro pietate parentur,
Quid Sit in afflicta sorte fuisse pium.
Pauper in hoc mundo, nee cultu divite vixit
52 Christus in humana conditione Deus,
Atque inopes i()em divino sustulit ore | Abeiempio
Pauperibusque altas ipse reeepit opes;
Martinus nudo paiiam diseidit egenti,
5c Perpetuum sibi nunc induil ille decus;
Pavit et Ehsabet mensisque ipduxit egenos.
Nunc tamen SBlhcrcis vescitur illa cihis.
Omnia pro merito nobis pia numina rcddniil,
w Sive bonum sive es quiequam operale malum.
Nee posses aUum potius quam me miserari:
Hultum atque ex omni parte fatigor ego.
" qnidqaam 2. 3, *• pUbuml. *• ^ntunt /. ad mürg, *^ ^tpt Hfl ^ec /. ** pre-
tiam 2.3,' ^ private alim ap, Cic, ad Alt. VII. 7. legehatur pro piito tu. Possis auiem
eUmm privato. <» i\m 1. " Cf. Matth. V. 3. Luc. VI. 20. ^ rrcorptt /. '-* Nota
de 8. Marttno Turonensi fabula. ^^ Elisabeth 2.3. Ilun^riae regia iilia, Lndo-
Tiei Uli. Thuringici vidua, f a. 1231. ^^ (Stl^crrif /. ^ operate] metri c. pro
operains. Cf. Proverbior. X. 20. et Pauli cp. ad Rom. II. 10.
30
HVTTBNI IN L088I08 QVBRBLARVM LIBBB PRI1CV8.
In mc grassatur vicibus quartana remissis
64 Et iaceo vacuum pestc furente caput; | umtm.
Vivida tabidulum contendit ad ilia vuiuus,
Nee mihi iuce aliqua est uec mihi nocte quies;
IIuc fera paupertas fatis accedit iaiquis,
68 Hiic longc a patria terra remota mea;
Lossiiis huc raplor, iani nunc quoquc fervidus ira:
Omnia sunt fatis liorridiora meis.
Respice tot casus, animi miserere cndentis,
72 Sic habeas piacidos in tua vota deos.
[Elcfjia V.J
AI) ILLVSTR1S8IMVM POMEUANIiE DVCEM
BVGSLAVM.
Maxime tot princeps liominum, tot in urhihus unus
Cuius ad imperiuni cetera turba facit,
Pomera cui tellus cerUi dilione minislrat,
4 Cui bona foRCundos Uhugia nulril agros,
Qui pneciara tenes ex rebus noniina gestis, ^
Qui nisi quos Virtus pru^bct amas titulos,
0 generis spes una tui, spes una tuorum,
8 Cuius in hoc fu^hx tempore fama viget,
Si licet, emunctam post müh; negotia inenlem
Solve, pias niiseri commiserate preces:
Cum sedeas iudex, causas censure tuoruni, | Ab oratio.
12 Et veniant ad te dives item([ue miser,
Vertere in afflicli m;estissima fata poela;
Et prosit causic iusta querela mea.'.
Non ego te donis captoque impello iavore,
16 Xon ego te falso vincere teste volo:
Causa mea ut iusta est. ita te sub iudice vincat.
Et noceat fictas romposuisse preces;
BoguslauH X. s. MngiiUH, Ponioraniiu (lux, iiat. a. 1454., post patris Erlci II.
mortem a. 1474. partem Pumerania* et post avunculi Wratialai X. mortem a. 1478.
totam Pomeraniam regiiavit. Vir phis, streüuns. iustiis ne sevcnis, academie
Gryphicse a. 1456. conditnp (lilip^ons curator, eodem quo Huttenus a. 1521. e vita
cxcessit. ' Vitam viri egregie enarrat Kautzovius p. 134. sqq., et de Bugslai pere-
grinatioue ad 8. sepulclirum a. 1490...14*.)8. facta diarium extat itineris socii prin-
cipi ab epistulis Martini Dalmar, iu Willi. Böhmer! (^r)Oma^ ^an^on>d ^broitif OOIt
Sommern. Stettin 1835. 8". p. 300.. .326.). Cf. etiam quos Mohnikius laadat et Kose-
garten I. p. 131. 8qq. ^ €uiU0 vet, man. in 1, ex Cum fecU, caetera 2.3, ^ fe-
\ii,-2.3, ^' marftirf' /. moestissima 2,3,
ELEOIA V. . AD rOMKRAMI^ DVCEM BVOSLAYM.
31
32
36
AI mittet sua dona palcr, sua munera natus
20 Lossius^ et causam largitione geret.
Non ea tu sumes (neque enim tarn vana vercbor).
Tentahunt tameii ii soUicitare tuos,
Atque aliquis forsan, ubi ccperit ista, tuorum
24 Dixerit in parteis obvia quieque meas.
Sume aiiimos, princeps, fraudesque immobilis illas
Cum bene vitaris, omnia cautus age.
Subdoia magnanimos infringuut munera reges,
28 Et fama est ipsos biec quoque velle deos;
Corrumpunt eliam causas sub iudice iustas
Et versaut nutu iura (ideinque suo ;
ILtc oculos possunt etiam obccccare severos,
Ne videant quie sint lurpia quidque bomim.
Qui semel ho^c sumpsit, semel biec cui visa libido,
Semper habet cupidas muneris ille manus;
Et qui dona capit, nihil inconstantius ilio,
Fhjcluat in parteis consiiioqiie iabat;
Ne(^ bene possibile est ilhim dare iura roganti
Qui plus ex una parte favoris habet.
Non h)quor isla lamen, quia de te suspicer illud
4u Quo solet in vulgo (|uilibet esse (evis:
Deiiciunt faciles ingentia ilumina canqms,
Non eadem scopulos saxaque (Una ruunt:
Sed vereor ne quis noceat milii , dunique ego simplex
Nil coner, tacitos misceat ille dolos;
Cumque aliquid possit pnesiMis facnndia maius,
Disponat moniUis aiitevenire nieos.
Q^icquid id est, dux niagne, meas ne sperne (pierelas:
Accipiuni Innniles numina magna preces.
Atque ea ab innocuis et |>aupertale moventur
Et magis a tristi peclore vota legunt.
Non movcat si parva ineir est injuria causa*.
52 Sed tanta est, aninunn tangal ut illa tuum:
An nilül est, i\inv tu pro liberlate tueris,
Uivv ali(piem citra conlemerare. fidem.
44
4i»
LoMiorum
lArgitio.
Uuiien.
{ Prioeipi«
I mAgaaniBitas.
A rei mt-
KDitudine
" cotptvii /. *^ qurqi /. " ^w J, .suiiisit 2,3. ))tc J, ^^ rogant /. sed
vet m, rogauti. ^'* facnnt^ta /. scf/ //uit. in iw, Land, von: *^ Disp.] Lossius. vt
üuiäiofy vigttiiB disponuntnr. monitos 1, nee HuU. nee vet. m. quidqunm mutarunt;
rede tarnen monitus 2. .V. *^ Qiüdquid 2. 3. ^^ Exemplo meo vet, m. adscripsit ver-
na Ovid, ort. am, I. 363. sq. Tnnc cum tristis erat, defensa est Ilios armis; Militi-
bns gravidum Iseta rccepit oqimm. ^ $fc 1,
32
HVTTEMI IN L088I08 QVBRBLABVM LIBRR PRIMV8.
lusque (latum regni sumpto violare fiirore
56 Atque Ire in leges impcriumque tuum?
Ilaec si parva tibi posita gravitate videntur,
El potes ipse tuis obvius ire animis,
Paulo aberit, quando populo sperneris ab illo
flo Quem nunc logilinia conditioue lencs;
Paulo aberil, tua cum violata induslria pace
Fiel finitimis invidiosa locis.
Magna est impietas, qui publica iura propbanat; | Ü^^*
64 Non levior, fieri qui sinit isla, tarnen.
Tu ne igitur tarn durus cris, tarn ferreus, ipquam,
Ut possis patrici' nescius esse Ukt,
Vimque sinas fieri cuiquam violenter in illa?
6s ; Nee mahs ieges omnibus ire pares?
Si mihi non falsa est qua.' de te fama vagatur
Quseque tuos mores ingeniumque probat,
Non impune feret summi contemptor honoris,
73 Si quisquam est leges ausus uiire tuas.
At solet afflictos relms spoliare poetas
Lossius, assensu consilioque patris:
nie , ubi tu regnas , ubi libertate paterna | ^^^^^ ^^^^
70 Tracta tibi a longis regna tueris avis,
In miserum Huttenum supremam exercuit irani.
Quiere quid hie iuris subrogel ille sibi:
An, quia debebam quae tunc non reddere possem,
81) Propterea Tis est non male facta mihi?
Quin abitum pepigi, quem perßdus ille remisit,
Et sunt ad nutum singula fiicta viri; | [J^Si*
Nunc tarnen ille negat, dum pro se plurima fingit,
M Quem constat facti paenitulsse sui.
At mihi detractas aegroto a corpore vestes,
Quodquc luli in duro Iristia multa gehi.
Si te quid miseret, miseri niiserere pooia^:
SS Res est isla luos digna movere animos:
Non ego sum frigus mediocri triste dolore
Passus, in afflicto corpore febris erat; | iT" ^i5üI^"
Insuper et vulnus lateri lachrimabile nostro
92 Ha^il et ex omni parte dolendus eram.
^^ samto 2,3, (lus rcgni non esi, quod 2,dedü^ *die verliehene Tlerrschaft*.)
^^ Her /. " profanAt 2. 3, ** qur /. ^° Ciu(f|5 A '* fumptt /. »ed a wi. m,
corr. sammi. ^* Cucrr : /. ^ i|U( 1, Cf. oleg, IL v. 13. sq. ^* pctittut|f( /. poe-
nituisse 2,3, *'• t%X9i9 /. ** Ä i|3 /. '* lacrymabilc 2.3.
BLBOIA V. AD POMRRANIJB DTCBM BV08LATM.
33
Haec poterant monuisse virum, qui mobilis esset,
HaBc potuit siBvas causa tenere inanus:
Non tenet ille tarnen, sed contra luraque fasqiie
96 In miseros diva perdüione furit.
Exige cruddis rationem reddere facti, { a iusuui.
Nee patere li»c fieri quae prohibere potes,
Qnae prohibere potes et quae tu averlere debes,
100 Neu sine vim fteri saevitiamque mihi.
'Sed factum est, et quis commissa invertere posset?
'Et sartis est huius paenituisse mali*.
Si satis esse putas, nunquatn plectenda putabts
104 Digna vel extrerao crimina supplicio :
Uuid potuit crudele magis contingere ab illo | ?»Twudeuuii.
Uuam si eliam vitac sumpta rapina foret?
Non tulit hanc igitur, sed sie permisit ut essem
108 Qui nihil oplarem quam modo posse mori:
Auxit enim morbum , quo nunc quoque suppriraor aeger ,
Nee, certum est, sie me vivere posse diu.
Haec quoque, quam mitto, trepidanli est edita dextra,
112 Saepe etiam iachrimas littera passa meas.;
Vix ea prae morbo conscripsi, et pkirima possem
Addere, sed pestis non sinit iste furor;
Uui si quid levior fuerit, querar omma coram,
11G Et potes in casus pallidus esse incos;
Et melius credes prsesentia verba loquuto,
Sed dubidm est liceal sie mihi scripta loqui.
Tu tarnen interea noslris instructe querelis,
i!N) Respice fortunam panperiemque meam,
Respice tot casus, fer opem, te iudicc nolus ; proröLi
Pro tanto reddat Lossius aequa malo.
His ubi permotus nostram miserabere sorlem,
134 Et vis arbitrio dirigere ista tuo,
Inspice. quo vitam pacto traduxit uterque
Lossius, et quo sit prccditus iiigenio:
Ille suo miseros condemnat crimine cives, | Jf^'ueLoMü
12s Et facit insonteis fraudibus esse reos;
•* §tc 1* •* S« /. ffU06 i. " rr^ecrr 1. sed liuli. ex. Lond, et vet, m. corr.
^ tfltt U •• Cut 1. qut 1, *** Neu] Non 2. 3. fcuitiatnq3 /. *"* prnttut||f /. poe-
niinisse 2. •* ^lirtt 1. sed Hutt. et vet. m. corr. rjjer: /. *'® Nee c. est, sie edd.
(C r. Et c. e. non posse). "' fite i. *" S^rpr /. lacrymas 2.3, .litera J.
"' ftt /. ♦•* fc|ua /. "^ mifercbcrc A sed coit. Hutt. et vet. m,
Hyttbbi Opi», vol. III. 3
34
HVTTBNI IN L08SI0S QVKBKLABVM LIBKK l'RIMVS.
Ciimquc pia castas oppressit virginc matres,
Totaquc adull^riis url>s scatet isla viri,
Qiii, cum iuditio miseros condemaat iiiiquo,
\:n Si Iribui censet non sibi posse lidein.
Novit honorato (quis enim versutior alter?)
Miinere pra^fectos sollicitare tuos;
llos, ubi munerilius pulcbroqiie e\icerit astu,
i3ii Pro se multa tibi cominovet apta loqiii:
Sic ttia, sie, priuceps, rafer ille ncgotia tracians
Siepe tibi, si phas diccre, verba dedit:
Nune quoque forte dabit; sed si pietate moveris,
140 Afficient animos haec mea verba tuos.
Ilanc genitor vitam duxit, qua) pid)lica fania est
Et fleri ex multis res tibi nota potest;
At suuft ille dolis natus graviora paternis
144 Addidit, et nusquam est boc geiiitore minor:
lue per infectam iusto pelulautior urbem
Poliuit et matres virgineumque decus,
Atquc alias donis, alias vi oppuguat, et ardet
HS Per fora, per vicos, balnea, phana, domos:
Non ego quid temere (uota est vesauia) fingo ;
Si flngo, turpi res)>ue scripta nota:
Addidit huic tilulos sceleri gandetque vocari
i5i Doctor, et io rubra vesle decorus ovat;
Sed, quia nil didicit, quia uil nisi turpia callet,
Non patitur doctos secum babitare vires,
lusidiisque suis verum insectatur bonorem.
I5C lli sunt ii, princeps, quorum ego praeda fui.
Quo decet arbitrio, nostras decerne querelas,
Et fac ne de te sit mibi triste queri.
Sic tibi qui mundum, qui te, qui cuncta gubernat«
lud Sil precor extremo mitis in arbitrio.
LuMia» fliius.
LoMiat doc-
tor BulUUu.
fElegia VJ.J
AD VALENTINVM ßTEGETIN
PKINCIPIS BVGSLAl SCKIBAM
VT QVEKELAM PRINCIPI OFFERAT.
Ferlur ab Hutteno defletis scripta lituris
Per te Pomerio danda (Juerela duci.
"0 «rl)R] Gryphica. »« iudicio 2. 3, »" prff«t09 1, "^ fas 2, 3. tibi
verba (Icdit] tc decepit, "» ^cr /. "* que 2, "»^ fana 2, 3. ^^ pri^ /.
**' tKCtrncrc /. sed cort\ Hutt, et veL m.
9tr0(ttn /. nee corr, f/uti, ncc vei. m.^ sed exemptari Wulgastensiy nunc Gryphii-
BLBQIA VI. AD VALBN^INVM 8T0IB1ITI1I. 35
Hic qu«ror , ui patria spoliatc^ Lossiu« urbe
4 Ikitulit nuCteno vim, sine iure, tuou
Respice (ot lacrimas, miserandum respiee morburo;
Si potes, et casus commi^erare meos:
Olim aderas nobis stiidiis addictus eisdem :
s Quid pudet Aonias te coiuisse deas? ^
Per faciles Musas, per coinmuncmqne magistnim
Perque caput nostrum, per caput oro luum,
Perque tuam, siqua est, qua nunc capiare, pueHani ,
12 Ne tepidqm in nostro Friedere pectus agas,
Utqiie tuus per te videat mea carinina prificeps.
Et tandem ut spolium vindieet ilie meum.
* Adde tarnen si quid pro nostra parte loqucndum est,
16 Qiiopondus causa; dent tua yerba mes:
Ssepe aliqua aduiotis valuit contentio verliis:
Verba mov^nt animos , verbaque pondus babent.
Quicquid ago, dum uou verbis pra^sentibus utor,
?o Facta est, quapi fiierat, iam mea causa minor;
valdewfi in marg, (utscriplum est Stoyentcyn (site est Stegentyn), non Steygcnteyn,
ul 2. adnotavity gut exemplo ürypMsw. aiUtcripta Hutteni manu scripta falso credidit.
Ipse 2 superscripisit Steigentcyn» et sie etiam 3. Stoiontin gentis riomen est, e qua hic
oriundus ftdi, quem Corklafus (/Jeumann, doeumm, p. 22. n. Vif,) Valentinnm Stegen-
tin scripsit. De hoc /Jutteni Franvofurtensi cohmilitone l/eumannus (comm. (sag, p. 27.
ad p. 17. ep. vi.); ,,In Mart. Kangonis Pomerania diplomatlca p. 120. iiiter viros
virtate ac doctrina claros, qiios ista actaic episcopatus habuit Caminensis, praeter
»lios emincre dicitur V«alciitinus a Stoyentin I. V. D, ... Scultetus in annal. Evang.
renov. ad a. 1522. *In Pomerania cnm dcfcrl)ui89et\ ait, *persequi\tio Treptovite
nota et prineeps Bogislaus etsi edictum Wormatiense in Pomerania ordinibus
promalgaverat, tarnen exsecutionem non adraodiim severe urgeret, dchortantibus
enm Valentine Stoientino et lacobo Wobcser et aliis piis ac eruditis consilia-
riis, qai pnriorem doctrinam amabant etc,' '' Ante Ilutteimm Stoientinus Fran-
cofartam reliquerat, sed quamvis, cum Huttenus has Querelas scriberet, duci ab
epistulis fuerit, postea iterum cum Hutteno Bononiae studiorum socius factus est,
nt Cochlsei Bononiae ad Pii:ckheimenim d. 25. Mart. a. 1517. data epistula osten-
dit, quam repetivimns vol. I. p. 132. num. XLIX. Gratiose iuvenem a Pirckhcimcro
exceptum fuisse »eiusdem CochisBi epistula testatur, quse exhibita est ab Heu-
muino p. 22. Bugenhagio Stoientinnm auctorem fuisse, ut ille suam Tomcraniam'
(ab Henr. Balthasare Gryphisw. a. 1728. 4^ editam) ducibus ipsique Stoientino de-
dicatam conponeret, Mohnikius p. 382. rettnlit, qui de viH vita ad Klempzeni li-
bnim ram Pommerlande. StraLs, 1771. i9. p. 221. 225. lectorcs ablegatit. De morte
?iri nihil mihi constat, nisi quod idem Mobnik. adnotavit, de vidua Dorothea
OÜBken in Ann* acadd, legi ad a. 1548. ^ /rtur /. (pro i£itwp tä f adpingeretur)
sed HutU et tei, m» in meo et Gryphuiw, exemplis corr,
* lacrymas 2,3, * magistnim] Vigilantium Bacillarium puto. Cf. vol. 1. p. 5.
p. 43. $. 33. '' cfl^ifre /. sed vet. m. in Gryphisw, et meo exempli$ corr, *® Quid-
qnia 2.3, prrfciitikof /. -
3*
36 HVTTRNr IN.L088IOg QVKRKLARVM LIBRR PRIMY8.
Vi\ licuit nobis re quicquam scribere in iUa;
Ut rapial, patrios Lossins nmbit agros
liisidiasqiie mihi quovis molimine tendit, | [^l^
24 Exercetque suas in mala nostra manus.
Cum mihi non liccal prsesenti fungier ore,
^ Vim precor ingenio qua potes adele meo;
A(hlc meis pondns qiiovis sermone querelis,
2s Carminibus \\\se suggere vocis opem.
Nota mihi docta; satis est facundia linguae,
Notum est quam possis omnia rite loqui:
Nee dubium est quin sis nostro praestantior ore, n
32 Tu quoniam fluido vincis in eloquio.
Pande duci studiumcpie meum sortemque sinistranfi,
Lauda illi nostrum qua licet ingeniimn;
Adde isluc mores, et nostrae stemmata gentis:
36 Non dnblum est ({uin sit mobilis ilie tibi.
Ut tarnen hsec facias, nostro movearis amore.
Quem scis ex animo nondum abiisse meo.
Te quondam Odricolie multum coluere puellse,
40 Nee minor in nobis concitus ardor erat, '
Fraler eras, memini, ipia me quoque voce vocabas,
Si memor es, fralris tu miserere tui.
fElegia VII, J
AD LVDOVICVM HVTTENVM
EQVITEM AVRATVM.
Musa, mihi longo nunquam defessa labore.
Pro me quodtiuod onus quse pacienter obis,
Per lot me morbos, per tot solata labores,
4 Unacomes multis saitpe relicta malis,
[jinga ilcrum metuenda tibi na, et eminus, instat,
Pcrgc, decebit onus te subiisse nieum,
Vade per Hercinium protensi iluminis Albim, • { pSrVnäaiM
8 (jiius habet laevas accola Saxon aquas,
Atque ubi transieris magnam Brunonis ad urbem
Et vaga Brunsvigio subdita regna duci,
«> qiiidquain 2. 3. « infibir /. " prcffitti i. «'^ vint 1. ** Hoc tc /. ltn|iie i.
^ Odric] Francofurtcnses Marchicse. ^* mtfr» /. tted llutl, et vett, mtmun ewrr,
IjiuI. Hatt. interempti loannis patrein, Frankeubergcnsium Hutionoram-parcni-
teni, de quo in omuibus his voliiminibus ssepe dictum est. ' Dfo 1» ^iniaiori aH-
Hcribenda relicta tittertt M. * quf /. pntienter 2. J. ^ mcttenlra 1, ted Htitt, et
meum ex. metri canaa corr. metuenda , (adidtur in kor gtositeMa propter Lossium) ;
mctiunda exemplar H'oigast, et 2,3, ^ Ilercynium 2,3, " Iruof 1,
KLE6IA VII. AD LVDOVIOVM BVtTBVVM. 37
Labere Irans curvi fruticosa fluenta Visurgi,
12 Qua teoet arboreos monticol^ Hessus agros;
Fagina debinc restat montosis edita silvis, ^
Qiia celer ulvosas Fulda rcfundit aquasr
Hinc pel(^ vitiferi pigre eiintia Ihimina Moßiii,
16 Francia nobÜibns qua iaret ampla viris; I Inenuii».
Ipse tibi notus locus est, Ludovirus ubi ärccm
Huttenus pulchra conditione tenet:
Dirige» Mnsa, pedes istnc» equitemque. sereuum
ao Tristis ^di, lacbrimas cernat ut ille luas.
Invenies biiuges agitantem in pulvere currus, | fiattin"uin
Aut premere arinalum terga fügacis equi,
Tractantem galeas gladiosque et niissile robur,
24 Versantem bostiles Marte favente vices:
Quicquid agat, pele, Musa, virum, pete protinus istum,'
NuUa verecundi signa pudoris babens;
Viderit bas tadirimas disturbatosque capillos,
25 Viderit in teiieras nnguibus isse genas.
Ingemet et dicet 'Quas iinstrse gloria genjis,
'Caik>a movet fletus tarn impetuosa tuos?
*An dolel Ulricus iteruüi sorte actus iniqua,
32 'Et tandem in casus incidit ille novos?'
"Incidit" exclama lacbriniasque exterge profusas | \Smiu*
Atque "Utinani ronsors" die "foret ille tibi!
"Hunc, iuvenes sa*vo defectum Arulnere vires,
30 ^"Quartana corpus discutiente febri,
"Et tandem varios passum, velut ante, labores,
"Aptantem i'ortes in sua lata animos
"Lossius invasit raptor iuveuenique superbum,
40 Heu mibi quam tristi, contudit invidia".
Debinc, ubi deproini« miserandain ex ordine cladem,
Duc age cum lacbrimls singula verba suis:
. DiHicile est blandas non exaudire puellas , | pueii».
44 Scepe heoi constantes deposuere animos;
Gratia inest iilis et babent quo ducerc possint.
Et potes esse illa tu quoque parte valens.
" fabt /. sed corr, HutL et vett, manun. " Buchonia. cf. supra p. 5. ** '^mt
i. *' arcem] Trimberg in sinistra Sola*. Franconicw ripa fere inlra Hammethurguw
Kistimgamqme siiam, ^ lacrymae 2. 3. ** mo2tr /. sed Null, et oell. manus cprr,
* <)iiidqidd 2. ^. ^ lacrymas 2,2. •* i|U( /. '^ lacrymas^qiic 2.3. ^ ouliurr
L • laciymis .2. ^. Versttm parum recte inierpretatus . est 2. ^ paellas] Cum sua
Musa loquÜuT poeta, ^ ^cc i. hce 2. ^.
38
IIVTTBSl Ifl L08SI08 QV2E»LABVM LIBEB rBIMTS.
Niisquam aberit, ntisqiiam tactas averteril aures»
4^ Inque tuas landein sentiet iUe preces.
Quam tarnen implores vindiclam, iniuria poscit.
Et satis i|>sa in se est causa moTere potens.
Tu (pioipie subde locum , faciemque ostende roodanique ,
h2 Quo venia! nustris ultio dfigna nialis;
Ipse seiet inerito fieri, sed nesciel artem.
Tu dpce, et hiec lachrimis adiice verba iuis:
**E8t urbs in veteri Francorum condita bcllo, | JU^'tSli;
M '*>'unc quoi|ue ab autorum nomine nomeu habens;
*i*er niediani se Mcpnus agit pontenique sulHnlrat,
"Nee procul hinc Reni vasta fluenta petit;
**Moenihus alta suis domibusque extnicta superbis,
fi<) ''Mullum etiani populi laude superba sui:
**Han(: Scytha cum I^aco Rbodopesque habitator et Haemi,
**Ilanc Maredo ^t Graiie finibus orlus humi,
*ilanc Asia; cognatus adit, venit Apher ad illam,
*A '*Gallus et Ilispanus, Perses et Assyrius;
**tndique tot gentes adeunt populique frequentant,
'*Emporium omiiigenis mercibus illa patet:
*% Tempus enini noluui est; pater huc quoque liOssius ibit;
«>s "Tu prenie servatas obsidione vias;
*'Operis, includas: neque enini confodere cautom est:
•'De snmpto piFuas ipse poeta feret".
Hier age et observa si quid tangatur ab ilUs;
72 Si nihil, lioc iterum quo nioveatur babe^:
(k)llige gesta viri rlarasqne ex ordine pugnas:
Hlius in landes area lata patet:
Ivit in adversos ruribiiudo Marte Snevos
7f> Kt pidchras Franci priesulis aiixit opes:
Dispnlit hinc Bavaros atquc illinc perculit Hessos,
Ipse suas gentes Renus adire tulit;
Deinde per oppositas Solymorimi ad nifenia gentes
H) Appiilit et nibri Hltora sicca inaris:
0«M d«
Lo»i»ie
•(eBdaa
^* iftc J. lUdemus hntii*' Musam introrinia ttuleihiis rrrbüt Muatf entern, ** mnttt /•
^ auto:um L sed in ex, meo vet. m, corr, ayomm quod contra metri rationem dornt 2, 3,
^ fUtnus 1, ^ Rheni 2.3. *» IRmibuf /. exstrncU 2,3. •«^^emt /. •» ^fie
/. Afcr 2.3, '• ^ftrtU0 i. •' Wittich Lotze, constd Grypexwaldensix , idemque
merraturam etiam egil^ ut ex h. l. adparet. •• €arprrtf « /. '^ sumto 2. 3, pt^
IUI0 /. '* St( J. ^ p!ffutt0 J, llrceimrgensix epMcopi. ttnrit /. sed eorrexentni
Huitenu» et vett, manus, prrtultt /. sed corr. vett. manus. ''^ Rhenus 2, J. ^
■LEQIA VII. AD LVDOV. HVTTÜNVII. KLKOIA VIII. AD VLBIC. IIANOVIVM.
39
Viclil opcs Italas et eodem tempore Graias, | ^ngiiSL,
V'idit in Ilesperio cousita regna frelo,
Vidit et Epirum» Corcyram Ithacamque velustaiu,
81 Ainplaque Pellaio regna relicta duci^
Isthmiacosque äiuus, centunique per oppida Cretse
Extulit in Paphiaui iinlea paiida Cyprum ,
Atque iüterpositas Aegaßi^ Cycladas undis,
SS Et Rhodpn et Deiuni Carpathiosque sinus.
lluic tandeui reduci frondcntem ad tenipora lauruni *
Nolum est Ca^arias imposuisse manus.
HaBc ubi pertuleris, non vileni Lossius hosteni
Vi Sentiet, et spoliis ingemet ipse suis,
.4tque erit ut tandeni precibiis conteudat amicis,
CjLÜ nunc uulla satis saevicia esse potest.
lElcyia VIJI.J
AD VLRICMd MANOVIVM
GRIPESWALPRNSEM
OPTIMVM AMICVM.
Quicquid, amice, mihi cnideli Lossius ausu
Intulit, ut spoliis sseviit ille novis.
'^' CoKiram /. ^"^ yettto /. Mticedonico. Puto Scanderbegum^ indicari, ** Jftl^t-
Ri(K0fq3 /. Crrtf /. ** Itntl^ra /. Ctp^um : /. **' inter positas edd, ^t%m /. 3,
Ctcla^s i. ** Carp.] di Scnrpantu, inter Cretani et Hhodum. ^ Ccfartas /. Friderici
II L an MiixindUani mihi non comtat. *' g« 1. ^* sa^vitia 2. .?.
Ration tum /. apertismme habet nequc quicquam correxerunt veter es manus, temer e
Haque Mohnikiwt Ailensque pra'termisso quod in 1. est nomine Pavoninni fecit, de quo
tarnen nihil omnino »e conperisse udnotanit. Koseyartenum (p. 105} HaTemannum eon-
iectura adsecutum esse nullius womenti est, neque magis quod Straussius de Pavonio
(Pfau) tamquam de non ignoto homine strpius scripsit, cum non animadvertissent fal-
tum notken exhibere Mohnikium. Cetenim ut P falso pro M posüam esse tiffirmOj ila
(v) ante o et n pro ti (v) typographi error e positas esse dico; natu nomcn Manow
inter Pomeranica, ui Manovski inter Sarnudira nominn nildl alienum habet, Mavoii ni-
kUi est, arcedii quod oei, m, supra ti signum a, supra n signum v posuit, sie (lllaüoniutn,
et, quod dubüationem omnem toltit, iti Trebelii Sotiani carnänibus, quorum insciiptionem
vol. I. p. 16. ad 0, 5. adcurate i'epelivitnus , legitur ?wc *Andreie* Manovii hexastichon:
Jlntirras /Üanoutus | yomrranua |
%\ quts amat facraf non falfo pmo^r /Hufos :
Ct (uptt <^onta nngcre frontir caput.
Veiilitrft ftf j§(rt fnautlTtma mrmina /Sannt:
€t quo) |lurtn0U0 fcrtpfit <^poUo Icgat
duoti cantt tiir: omnto comcntiat ^l^cutonte osa
Ct noUns (ttam llomula trrra probat.
Hiuat €rrbrltu0
Iftufarum alfcrto: ^ feutjc /.
40
HVTTKNl IM LOSSIOS <^VEBKLARVH LIBKK PRIMVS.
S
V*
Itt
21)
2\
2S
32
36
Aule inibi, lucmini , dieobas , ante monebas,
Ne veUeni inüdo credulus esse viro;
Narrabas siiniles qiias sumpserat ante rapinas).
Et potui monitu cautior esse tuo:.
SsDpe taiiicu dixi 'Vincct pacicntia, vincet,
'Donec ero, facili iurgia luciite feraiu;
'Viderit ha;c placide uec moto corde ferentem,
ingeniiim tandcin nütiiis ilhid crit;
'Nee l>cne certabit iiisi causa mobilis ulLi,
'Qua3 nulla ex nobis, ut uioveatur, eril*.
Tu tarnen instabas iterumque ex corde nionebas:
'•Si sapis", aiebas "provida corda gerc:
"Ut nibil lustiges, haud facto, band laiseris ore,
"luveniet, qu^ ie puniat arte, tarnen;
''Ipse sibi causam dabit inveiiietque quod obsil,
*'Atque aliqua salteni b'aude n(»cere seiet;
**Tu nihil otfendes, causa tauicn, ille noccbil:
'nNe noceat, magna est caulio babenda tibi".
Ille lanien, quia blandus erat, quia sa^pe bilinguis,
Detinuit vultus calliditatc meos.
Heu mihi, tot monilis et amico bortamiae uonduni
Mobilis erravi credulitate niea.
Quod tarnen erravi, venia sum dignus in illo:
Non sprevi monilus, ddlcis amice, pios;
Fi9us eram nimium, uimium pacieDter adbsesi:
Qua; culpa est, virtus bsec eadem esse potest.
Ha veniam, neque enim sprevi n^nitusque (idemque;
Da veniam: non est cur mihi abesse velis.
Crede mihi, nibil est cur irascaris amico,
Tu culpa, siqua est, non moveare mea.
Adde rei eventum, vel quod mihi luditur uni,
Si culpa est, nostro contigit ista malo.
Sed scio quid potius de nie statuasque velisque :
Fama est in spoliis te gemuissc meis;
Fama est continuas egisse in lletibus horas, .
Et mtFsta rupdum mente tulisse nephas;
Facicntia
HaU«iiic4.
Lns<iiu» Ter-
Mp«lli».
Hall MM»
hidiliar.
^ Cf. supra ad eleg. //. v. IS. adnol. siimRerat 2. ' patientia 2,3. '• €liir /.
" moufbos /. sed corr. Httlt, et vett. manus ex, mei et Gryphisw. ** leferts /. •* ftpt /.
^ crutirlttate i. sed corr. Hutt, et vett. manus, " Ö /. " patienter 2,3, lü-
l^efl 1. " €lue 1, l^ff i. ««i»^ monitusj monitiones, cf. versus 3...6. 13. sq. 20.
*• 0rnut|fe 1, sed correxerunt Huttewis et utraque vetus manus, *^ ar0t|fe. /. •• ne-
fas 2.3i
KI.BG1A VIII. AU VLKIC. MAMUVIVM. KLEOIA IX. AI> NICOL; MABHCUALCVM. 4 1
Mittiliir Imc eliam trisLis iua littera dextra^,
44 Littera flebilibus vix beno facta iiotis:
NuUa rnora in nobis, tua visa iniuria uostra est;
Non ppssem fidei ccrtior esse Uiae.
Kr^'o ege perpetuas agitabo in pectore grates,
40 Duret ut ex inerito sollicitatus amor.
[Elegia IX.]
AD NICOLAVM MARSCHALCVM
DOCTIÖ81MVM VIRVM.
1, iiiea, nee longos obeiindo congere passus,
Miisa, cothiirnato siiscipienda viro:
Invenics ilhim placidas Iractare sorores,
4 Iiivrnies gravium volvere scripta virum;
El iam forte vagas dc^pingit in ordinc terras | ?„'S?5JiJhu».
Cunique mar! Silvas ^ fluniina, rura/lacus,
El gentes quavis ca?U. regione rcpöstas,
s Tolque urbes grapbico digerit in radio.
Dum licet, accedas, et quo decet ore safuta:
Non est quem mcluas reddere dura tibi;
Ut tarnen admissa es et le mandala iubebil
i'i Edere, fortunas ordine pande meas;
Fände grav^is morbos, varios expone labores:
Dixeris: rerumfiad ingemet ille meas;
l-t(pie maus olini tulil ipse simillima nostris,
16 Dum leget, in promplu causa doloris eril.
*l!lere sorte tua, cui nunc fortuna secunda est,
^ 'Quem levat ex longo parta' labore quies ;
Nie. Marsehaicus, Stoientini amicus, Thurlii^us (Thurius), Erfurti circa
1. 1470. iiatiis, ibiqac educattis et cruditiis, iitriiisqae linguie pcritiis, nrtiumque
na^ister et iuris utriusque baccalanreiis factus (in Albo Vittenb. a Fcerstemaniio
ed. p. 1. inter eos qui iniitulati sunt a. 1502. sub rcctoratu Martini Polich de Mel-
leretadt undecimus est ,,Nicolaus Marsculcus Thurius arcium maxister et utriusque
iuris baccalaureus erfordiensis"') Spalatinum a. 1501. discipulum amaiiuonsemque
babnit (cf. 6. R. Rummel «Reue SBibt. 3Rürnb. 1775. 8». @tücf 1. S. 78) ab a. 1507. usquc
ad mortem (d. 12. lul. a. 1525.); ducibnsMe^alopolitanis a consiliis fuit. circa a. 1520.
Rostochii etiam inter doctores iuris naturali8<}ue historia^ incmoratur, librosque
nvltos conposuit quos recensei 8chaHt|;^enius in Fabricii bibl. Lat. med. eet. VI.
p. 7^...760. Idem Schoßttgenius sin^ulari etiam libello viri vitam descripsit
(Dresd. 1733. Rost. 1752.4®.) qnocum cf. Mohnik. et ab hoc laudatos scriptores
atqae Icecher. h. v. In Westphaleni Monumm. vol. I. imago viri depicta extat.
^tA% i, coeli 2. • decet] licet i. sed veii. manus corr, decet. " rrumnos /. *• inotn-
Ittim i. 9ed ffuii, ei uiraque vet, m, corr.
42 UVTT£NI IM LOS8I08 QVERELABVM LIBEB PBIMVS.
'Uiqiie tibi ciomus est, ut blaiicli niuneris uxor,
20 'Ut grave sub tanto principe nonien habes, | S[^^„
'Dignum Ulis animuin gere» et aito pectore gaude:
'Quid iuvat iu iiiacra üegere trisliciaV
'Si tarnen est cur forte velis tristarier sßger,
'21 ^Tristitia^ causam nostra rapina dabit,
'Non equidem, ut vigiles consumas tletibus horas,
'Sed quo more licet tristibus esse viris.
*£t quis non doleat? nee casu mcpreat illo?
2s 'Ollis posset nostris l»tus adesse nialis? | JSSTTc
'Nunquani aiiquis potuil peius succumbere nobis,
'Nunquam aiiquis potuil perdttus esse magis.
*La;tus erani, inemini, fotus uielioribus auris,
32 'Et pbtui patrias fungier altus opes
'Et patrium iactare genus, iactare parenteis»
'Speraque aliquam vegeto suinere ab ingenio:
•Nunc iaceo in «lorbo, nunc sajvo vulnere anbelo,
36 'Et sedet in niemb]*is vitaque morsque meis.
'Huc fera pauperlas sese appiicat, huc ferus hoslis
'.Lossius, ex Stygio beslia nala lacu, | Jf«/;
'Qui iniserum niorbo pressum febribusque perustuni,
40 'Palpantemque arida vuhiera sa;va manu,
'Seminecem patria direpto eiecit amictu,
'Nunc etiam assidua cbnficit invidia,
'Intenditque suo nimiuni crudeliter Iiosti,
u 'Insidias viUe disposuitque mea^,:
'Actum est de nobis, si quoquam ceperit aslu:
'Heu mibi, quam so^vas iaclilat ille minas; s
*lpse suis manibus lepidum exbaurire cruorem,
48 'Ipse volet digilis niembra secare suis,
'Percupidus venas validosque excindere nervös »
Intima sanguinea dirimet exla manu;
'IJtque agat liaM!, plateas et publica rura pererrat/
b'i 'Et nulio lutum me siuit esse loco.
'Quem quia nil video scelerum piguisse priorum.
'(^ontinuoque malis' invigilare novis,
«« tristitia 2. 3. " C0cr /. *■ fottunt gutlcnionc /. »^ peius] priu« 2.
J. . iiobisj quam nos^ i. e, quam et/o. ** fottU9 i. " feuo /. ^* ft^fti i
Huit, ei veU, manus correxerunl. ^" ftopaltctnqj /. sed corr. vel, m, in eoeemplo
f(tm 1, ^' Jaffianc /. ** C0fp«it /. ^^ fruos 1. *^ oxsciudere 2. *» pig«
sed torrexerunt Huttenus et velerea manuft, ^ noitt« /. sed Huttemis et veierti
nus correxerunt.
ELEaiA IX. AD NIGOL. MARBCHALCVM. ELEGIA X. AD LECTOREM.
43
'Addani aninio vires desperataque resiiiiiam.
51 *Pacc cruenlatas causa agitaiite faces;
«Armaho Clarias hydra lambente sagittas:
'ForsitaQ et telis concidet ille meis.
*Quic(juid erit, mallem privata pace leneri:
üo 'Non sinit ille, suas eiaculatus acus.
'Tu mc, ne noccam, cessaverit ille, monebas,
'Alque odiosa tibi scripta cruenta refers:
ille nihil cessat moniliis, nihil ocia curat,
64 iuque dies nobis horridiora parat.'
HaBC ubi tradideris vati, mea Musa, Tfauriiigo,
Ad mea rescripto carmine tecta redi.
Lns»ius etiain
pie monitos.
[Elegia X.]
AD J.ECTOREM.
Lossius hie nieus est, ha;c est iniuria, leclor;
läm potes in causa certior esse mea.
Ast ego, quem moles iamnunc pr^mit ista malorum.
4 Quem fortuna suo fecit abire statu,
Qui nunc tot morbis et paupertate maligna
In sordes humili conditione feror,
Non tibi de vili (procul hinc iactantia!) vulgo
H Eniersi, veleri stenunate natus eques:
Nota satis vetus est Huttenic gloria gentis,
Nota satis generis sunt monumenla niei,
Insignita locis et rebus splendida gestis,
13 Et nusquam fcFdis obnebulala notis.
Ille etiam qui me genuit, non prd'lia tantum
Gessit honorato perpetuanda stilo,
Mnlt<e urbes illum rebus petiere gerendis,
16 Coiisilio magnos adiuvat ille duces;
Sunt et ope« et digna viro possessio lanto,
Iunrtu(iue nobilibus edita niater avis:
Si videas arces, si cousito in .ordiiui villas,
20 lurabis magui principis esse domos;
Si comitum turbam, si iura domestica cernas,
ille aliquo* dices 'fungilur tuq)erio'.
Huttena« ei e-
quei»tri familia.
i RalteDi
I gcnilor.
DiTiti«
Uattenian«.
" M^m /. *» Qnidquid 2.3. ^ otia 2.3.
» i« /. * faffit 1. 3 fluttrtie 1. '» frtis 1. fiLfÜH 3. obnebul.] metri
cmarn $ifri fecit verbum poeta. «' piclio /. ** stylo 2. 3. *^ fUuiU i. " PiUftIf
/. Unttcfltane 1, ^^ matcr] OUUia ab Eberstein.
44
UVTTKNI IN LOS8IOS QVEBELARVM LIBEB PRIMVS.
Omnia magna salis cultuque instructa deceDÜ,
24 Omnia sunt verbis ubcriora meis.
Hoc ego .sum genitus, quamvis modo viiis et expes
In varios casus Sorte iubente ferar.
Non volui patrios Über vacuusque penates,
2s Non volui noti rura tenere soli:
Plus placuH loca posse mihi peregrina subire, | u^JSÜ"*'*"
Dum \igeat studiis laeta iuventa suis.
Dum vigeant anni vegetique simiUima veris
32 Exhibeant \ires tetnpora prima bonas:
Nusf]uam habitare magis quam 'medelectat ubiqUe,
Undique aunt patrise rura domusque mese;
Cumque alius dulces dubitet liquisse parentes
3G Nee velit a patrio longius esse solo,
Me iuvat esse aliquid famamque extendere factis
Et tepidum obscura tollere nomen humo.
Hoc fertur Samio tantum placuisse magistro > | Ab eienpio.
40 Dt peteret Pharios Italicosque sopbos,
Ooc etiafn constat magnum voluisse Platonem,
Dum varios orbis gaudet adire locos;
Fitque bumilis qui magnus erat tantosque labores,
44 Qui posset placida vivere sorte, subit.
tb
e^speB 2. 3, ^ Ad v. 27. sqq. cf. lib. IL eleg. 10, 26». sqq. '^ annijomilt /.
sed Uult, ei veti. manus QDrr. " Vergil. Aen. X. 468. sq. „ .. . f amam extendere factis.
Hoc virtntis opus ..". '^ Pythagorw et Piatonis, infra (II. 10. 27p.) Apollonii Tya-
nensis excmplum sese sequi innuit. Sumpta sunt hsec (ut ea quoque epistola quam
Mohnikius p. d53. sq. transcripsit, ignorans Hieronymianum locnm ad verfonm fere
se transcribere) ex Hieronym. epist. LH. (ed. Benedict. I. p. !^70. sq.) „Leg-imus in
veteribus bistoriis quosdam lustrasse provincias, novos adisse populos, mafia
transisse, ut eos quos ex libris noverant, coram quoque viderent. Sic Pythago-
ras Memphiticos vates, sie Plato Aegy'ptum et Arcbytam Tarentinnm; eamqne
oram Italise, quse quondam Magna 6r»cia dicebatur^ laboriosissime peragravit.
Apollonius (sive ille Magns, ut vulgus loqnitur, sive philosopbus, nt Pytha-
gorici traijunt) intravit Persas, pertransivit Caucasum, Albanos, Scythas, Mas-
SAgetas, opulentissima Indise regna penetravit, et ad extremum latissimo Phy-
son amne transmisso pervenit ad Bracbmanas, ut Uiarcam in tbrono sedentem
aureo et de Tantali foute potantem inter paucos discipulos de natura, de moli-
bus ac siderum cursu audirct docentcm; inde per Elamitas, Babylonios, Chal-
dipos, Medos, Assyrios, Partbos, Syros, Phoenices, Arabcs, Paliestinos reyerras
Alexandriam perrexit Aetbiopiam, ut Gypinosophistas et Camosissimam SoHs mea-
sam videret in sabulo. Invenit ille vir ubique quod disceret, et semper profi-
ciens iliamper se melior fieret. Scripsit super boc plenissime octa volmiiiiilbiu
Philostratus". De Piatone videsis QuintUian, Inst. or. I. 12, 15. ^ Phatios] Atgif-
piiacos.
BLKOIA X. AD LBCTORBM.
45
Ergo ego sum pauper, qiioniam hoc dite^cere visum
Et quoniam hcae verse sunt mihi divitiae;
Atqud ideo versor lato vagiis exul in orbe
4s Quod cupiam in culta spiendidus esse domo.
Belle aliquis sentu*e liac me ratione prohabit;
Improbat et caeptum Lossius odit opus,
Et tantum mansisse domi bene vivere censet,
62 Dum saturat variis pcctora deliciis,
Dum sequitur patrias corrupta fronte pnellas,
Dum furit in doctos innocuosque viros.
Et solus dici cupit isla doctor in urbe., |
5tf Quos tkulos nuUo gestat lionore tarnen,
Mobtlibus platanis longaeque simillimus orno,
Quae saepe a rapidts decidii icta notis,
Sorte sua gaudet tumidumque e peclore virus
6ü Non timet in quodvis ex'acuisse scelus:
Non mirum est igitur si me violaverit Ulo,
Quo ssepe immundas poUuit ante manus;
Nee mirum est quia sie cecidi, quia fusus ad imum
64 Dissimilis videor nominis esse mei:
Ipsa suBS Fortuna rotas pro tempore versat
Et levibus nostras axibus ambit opes.
Jus illi quod triste velit, quod poscat amo^.num
68 Efficere, et dubias datque rapitque vices;
Nusquam firma looo, nee eodem cognita vultu,
Lubrica et insigni mobilitate levis
Nunc videt Aurorae nitidos ascendere currus,
72 Nunc videt occiduas haec PhaeUiontis aquas.
Non aliqua tamen hos motus ratione gubernat,
Omnia femineo ponit in arbitrio; .^
Falsa, fugax, truculenta, levis, vaga, turbida, pugnax
70 Miscet, agit, censet^ proruit, odit, amat;
Fregit opes Fortuna meas animumque reliquit:
Veilet e( hunc fractum Lossius esse mihi.
Sindiam
Lo«.
Lusvitts doctor
Bullatus.
AUendr Furtu-
Q» Tanetatem.
Pulchrr.
<• %tt i. IwB 2.3, Vtxt 1. ^iuitie /. *^ Cj /. Male vertit 2. » ctptum 1. ^^ pla-
Uait] ThemiBtoclos ,,platsno [^^vtf^^e/ian.Var.IX. 18.] scso conparabAt, stib quam
coafugiaiit bomuies oita tempestate; reddita sereuitate pnetergprcdientes folia eins
itiingant ipsamque dicicriis incessunt". PbUarch, apophtli. 185. (Keisk. VI. p. 701»)
Cf. ei«^ Tbemistocl. c. 18. VergiL georg. II. 70. ,,Kt steriles platani ..'\ Jd, eod.
IL 111. ,J(«0cimtiir, steriles, saxosis moniibas omi". {on^ßt^ 1, 9ed liutt. et veit,
«. eorr, *^ €lue fcjit /. *• ftpt /. ®* JVttn f02Utc /. Cf. dialog. Forttmam.
^ Uli] flarfmuB, amrnum : i. ^' adscciidcre ct^rsus 2, 3, perperam, ^ Phaetontis
1.3, Cf. InsptcieBtes. ^ Pulobrc] ff-ocy ul fieri soiebai, ab operis adposiium videiur*
46
HVTTKNI IN L08810S QVKRELARVM LIBER 8ECVNDV8.
VLRICI HVTTENI
ADVER8VS
VTRVMQE LOSSIVM
OVEKELARVM LIBER 11.
[FAegia L]
Eccc agit in vobis nostri pars altera fletiis:
Da placidam nobis, obvia turba, inanuiu,
Nee tibi sit placiüiin si quid maU) Lossius audet:
4 Audcpdum est (|iia nos iuraqiic pbasqiie sinunt;
SfPpe fuit virtus aniniiim comnüUere factis
Et totutn in vires extumuisse suas;
Sed qiioniam inimcritas pra^tcndit Lossius iras,
8 Et ferus in quodvis effluit ille maium,
Displireant vobis malesanac iurgia linguse.
Nee moveaiit odiis crimiua fleta suis.
Ilie. quidem tota gradiUir vesanus in nrbc, | ["Jjfj*
12 Pallidus in mores iugeninniquc ineuni,
Exacuensque in nie genuinos undique dentes
Torva agit implicilis ora superciliis;
8i quis adcst de me meritns bene, livet et odit
16 Inque meos omneis publiea bella parat;
Si quis item nobis non detrabit ore maligno.
Ex roerito niusis obsequitiirquc meis,
Hüne, nisi eonsensum dederit persuasus amicum,
20 Impete coneuleat, turbat agitque gravi,
Uiidiqiie soUicitus de nie varieque laborans
Ut nostri magiiam concitet invicbam.
Quem movisse potens, monitis nisi forsitan illis
24 Assistat studio credula turba suo?
Ecce mihi tantos ianidudum impendit honores
Rostoebiura, ut vates dic^r in urbe novus, | i^pu"d '^iSSSU.
Intenditque ineo ingenio sitibunda iuventus,
28 Doctrinasque novas turba freqiienter adit.
Ji. ij. /. * Ecce] Cff 1, * Juro &ed velt, m. ex, mei ly adfbdti. fasque 2, J.
^ jkrpc /. ^ crtttnutD'f /. sine vett, manmim emendatione , quod non adnot» 2, rede
tarnen dedit u (item 3.), " Cuacumfq^ 1. sed in Ootting, exemplo et meo corr,
Cra(timfi|3 iVi/rtV adnot. 2, ** ^orna /. sed vett. »in/ins corr, ** linift /. sed
corr. in exx, Gott, meo et Gryphisw. quanivis nihil adnot. 2, ** famfeuivm /•
■LEOIA I. DR 8B KT tOSSIO. BLKOIA II. AD THRODOBIC. DB BVLOV. 47
Aesluat iüe magis» nee adhuc sua spicula ponit,
Et qnerilur sortis splendida dona meae.
Sappe quidem monui, si quid desistere posset,
32 Ut salteni vellet lividus esse minus:
nie nihil nionitis» nihil hortatore movetur.
Et semper rabida crescit in invidia;
Nee satis apparet, siquem spoliaverit, illi,
36 Inque animi vires insuper ire parat;
Vellet et in famam, sed debilioribus armis
Nee famaB, tanto nee noeet ille animo:
Pugnel, agat» cerlet, laceret, furat/oderit, urat,
40 Nos tuti nostro stabimus ingenio.
At tu sume meas dextre, pia turba. Querelas:
Crede mihi, ofTensas res habet ista suas;
Siqua tarnen pietas etiaro iaefetur in illis,
44 Non est cur possis tu gravis esse mihi:
Nunquam aliquem laesi, nunquam in certamina sunipsi
Tela Lycambea; sanguine tineta notsc,
Infecitque meas petulantia nulla Camcenas,
4s Turbaque doctorum me bene ferre potesl.
Ille tarnen pugnat monitusque quiescere neseit,
Quique sibi noceat, suscilat ipse rogum.
[Elegia IL]
AD D. THEODORICVM DE BVLOV
EPISCOPVM LVBVCEN.
Sume, Lubusini pra?sul sanelissinie templi,
Carmen et in patria eondita scripta tua,
3« %v^t 1. ** (lextrae 2, 3. *'^ locfi. 1. suinsi 2. 3. ^ pnimbflir 1. Tela]
ArcMlochij propter cuiiis versus Lycatnhes sc interfecit. cf. intcrpp. ad Ho rat. cpod.
6,13. Otfid, Ib. 53. 8q. ,,.. in te mihi libcr lambus Tineta Ljcambeo sanguine tela
dabit*\ *' ^nforcttlU /. ^ 9urb(U(5 /. sed corr, vett, manus, ^ ClntiU /.
Balow 2.3, Dictericum a Hülow, episcopum Lcbasenseni 8. Lubuscnsom obi-
ter sapra (II. p. 3G.) memoravimus. Mogalopolitanus fuit; pcractis studiis oiccto-
ris BrandenburgenBis anlam intravit, ciii a consiliis factus est filiamque loachi-
miäD edncavit. Mortno Ludovico de Hurgsdorf Dietcricns cpiscopus clectus est
a. 1490. Condendee Universität! Viadrino; suramopcre favit, eiusdemquc primuA
caneeUariiis factus est. Huttcno bene voluit, cui non ita longe supervixit; mor-
taos est enim d. 1. Oct. a. 1523. De viri vita praeter Mohnik. p. 388. sqq. ex lau-
datis ibi scriptoribüs cf. impr. ^^W in Beckmann Notit. univ. Francof. 33en bcm
^tfd^oft^. Sehifi. p. 30. I Urne 1. Httera S mniatori ndsciibenda relicia, f ttbufine
/. sed vei, m, ex, mei primam ii in e mittavit. Lebusini äedit lohst l, c, Lubusini
2,3. In ipso Buiovü epUaphio est „Theodorici de Bulo Episcopi Luliucensis'' et
atH quoqite prondscuo dant nomna Lcbus, Lubus, Leubus. ^}fful i.
48
HVTTKfll IN L08SI0S QVBRBLABVM LIB8R 8BCVNDV8.
12
Iß
Noc contcnde diu Icciitu, quis scripseril autor:
Non dccel ex animo nie cecidisse luo:
lile libi scribit quem tu puerilibua aiinis
DigiiaUis veri patris es orOcio;
nie til)! scribit quem tu vice iudicis <B<iui
Texisti indoctae plebis ab invidia.
Sinne animos vcteres priscumque agnosce favoreni;
(Quid oadit ex animo Fagina Musa tuo?)
Atque ubi cognoris blandam, med vota, saUitem,
Ad Hiea consuelwn carmina pectus babe.
Ecce meas praesul b-elata fronte (üamiBnas
Accipit, Hutteni plenus amorc sui;
Ecce iubel faciles secum residere puellas
Et totus nostro candet in ingenio.
f)ii tibi dent tanti precium non vile favoris,
Qui memor, o longi, pectus amoris babes.
Si tamen inquiris quo me sors improba verset,
Atque aliquam de me spemve metumve geris.
Tolle quod invidise est, quaque arsit Lossius ira,
Non eril angusto res mea fulta statu:
nie meas iniit furibundo Marte Camoßnas,
nie mei multum sustulit ingenii,
nie mei requiem studii placidosque recessus
Turbat, et iusano spicula corde vomit.
. AsL ubi confectum telis famaque sinistra
2s Impulero ccepti psenituisse mali,
Tola meie dicam placidissima tempora sortis:
Usque adeo magnos iiitulit ille metus.
(]ausa tibi nota est, nota est iniuria, IVarsuI,
32 lltere iudicio tu super ista tuo,
Meque tui semper, si forsan amare recusas,
(Juod salis est, vero dilige iuditio;
20
24
Spk» dt
poDliflce.
LoMia«.
^6 Hob duos versus omissos i. sua manu Hnttcnus cxemplo quod amica Kiliano
Rentcro doiio dedit qnodquc nunc in museo Britannico scrvatur (cf< voL 1. p. 13.
sq. et Indic. Ifutt. p. 4*.}, adscripsit, iidemquo in cxcmplis Gryphisw. ot mco (scd
non Hutteni manu) adscripti sunt. ^ pueril, ann.] ntm Francofurti siudiosus estei
Huilenus, cf. vol. I. p. 5. sqq. *^ fagina] liuchonica, cf. supra p. 5. inscriptionem
carminis in laudcm Marcbiie. ** mauDom 1, '^ pitful i. pontif.] i. e. epiäcopo.
** plruuf i. '^ faciles puellas] Mmas dirit, '^ prctium 2.3, ^ metttur i.
sed corr, Hutl. et vell. manus. '* inutbtr 1. ** tnra omis, U sed adscr. est exx.
Qryphisw. et Golting, " jUa i. sed corr. vet. m. e.v. mei, •** peilitut|f( 1. poenituiMe
2. 3, '^ intulet 2,, quod wendum i. f, indicatum nihxio minus repetiit 3, , ^ üWl9it
BLROIA II. AD D. THKODORICVM DB BYLOY.
Nec facile a nobis priscos, antisles, amores
3A Surripe, tu si quo commoveare novo:
Non £icile accedet, qiii sit tibi graiior, alter,
Quique tui ineriti plus velil esse memor.
49
et 2. 3. sed 2. p, 338, et in ftne mendum indicavit quod itnn vett, manus sustulerant.
jadicio 2,3,
Cnm prteter me nemo, *puto, hodie noverit Trebelii Notiani, Isenacciisis,
armen ad Theodoricum de Bulov, quod legitur in libcllo vol. I. p. IG. ad v. ^.
eseripto, lectoribns id sine nlla mea ant cmendatione aut cxplicatione debcri
isBm est.
^"b llfiifrrii^lf. ®l)f0l)o|rnm bf pulon
flonttftce ^nbuftann
99«noftj I /nincopl)03)tani €an(rUartum ^tgntlftmü.
[A] '4^ipr ttrebeltj prarful €f)r0bo}f poctac
{fhlinrra pauca p^rtoK
%i» ^vS a^ ^fiad tnor pafles nomtna oatie?
5korüi^3 ioisia oipts.
Cur pr)r oir Ucto non pcr0t9: perUfle: non futn
ßi^uf l^oftis e0o'
ßixctntuo qut9 ftnt poUtcc )ucta
^pfot lr0tt ]l2i)amu0.
Cru^dcf brtto ftc f^pta minantia flammaB
Hoftio ob l^ofte coptt.
Carmtna liic tQitur: non (ccta rcmitterc pmeful
Clua ratione potce.
^ntitttum- noftri funt carmtna mtlTa fauone :
CoUitf er [iic] innonii.
%\i p:oml l)oc ottium; quo xt mea numina lac^aj
yitrtofqs otroo.
<fl!uftpl)tlo8 intrr i)U02um mil^t co0ntta fama rft
plU0 (00 tc ornrco2.
€u Datum piacful: Cprrl^ac rummuCru fartr^oe:
€u ^ccu9 ^ontbum.
Jpfa tibi Ci)rpl)te: rup^e yarnafTica: fcmtt' [sk]
9b^rpi<>^umq3 tiomue.
^pft tr Dates: fBi\x\at: tc (omigcr Cuan
fll^orbuo (t tpfr (olit.
<0r)tpo)toniao ^urr Xt /rancpl^o^bta ^l^rbao [«icj
(Hera loquo}) fuptrat.
Ctuto Jouts aurtliuj: qute pallabts atq3 fauo:e
Ctuifue nt0ct /Harte?
Cuts ne^et omntuoli p^aeftntta numina d)2ifti?
^am oiQet tUc locuo.
%\ mil)i oert^td cecintlfent omnia oates
Cuae niobo oifa mtl^i.
Canta manet nunq tiirtlfem glona dues
C)2be fito6 ^(tico.
Htttbri Opp. vol. 111.
50 HVTTENI IH L0S8I0S QVBRELARVM LIBER 8BCVNDV8.
[Elegia IIL]
AD AVDITORES SVOS ROSTOCHIENSES.
Lossius, infami fiiltus spoliator honore, '
Ardet et insomni langiiel ab invidia.
Dum iiivcnem Ilutte^um Mnsis sacroque labore
4 Tandem aliqua fungi commoditate videt;
Frendil et insiiltal, fremit, «-estiiat, ingruit, ardet,
Deque mea nimium conditionc dolet;
Qiiodqiie meis faciles monilis cominittitis aures,
8 Tarn dolet hie quam tos forte iuvare potest.
Palleat, insuitet, coiitendat et ilia rumpat:
Non habet in nobis sordida rixa iocum;
Nos deret efTrenes animo contemnere fastus,
12 Proque truci faciles rcddere fraude locos;
Et facile has iiugas, facile has contemJiimu3 iras:
Nil noritura leves tela movent animos.
Non habet ille tarnen, quo iuste intendere possit.
Iß Et causa in nobis, qua moveatur, abest"
Vos igitur, iuvenes, mecum florentibus annis
Si sapitis, veras carpite mentis opes.
LoMioi etiaa
Cluar no9 atr 0cltbae po2ralta flamtna terra?
<fl!0cnia (rrbtbtmus.
^Ua fub €oum 1labatl;mi)5 xt^na rtcetrunt
IHcmnonte et patrtam.
^ti|3 tibi ftrttentee culteee et fta^na ttmebam:
Ct Lora Pirna mali.
pifcifer Mc ^nacuue otrtMntia pmta perrrrat
Q^t ncmus omiie ri0at.
ffic e^ utttfert inonte$: tua m'unera' $acd)e
Pulcta Dtna ferunt.
<Dmnia W^ btgna funt baer mobulanba eamoena:
Cum uolet ipfe fauo:* *
^u 11101)0 tu faucas p?aeful ucneran^e rogamue
lltor uentrtq3 fauo:.
tlam tibi cum placeam: me /rancurp^o^^ta vatem
fartto} accipiet.
^rmpud et f)om uetant me plurima fertbere fejfuj
$tnt pmeco: tfta fatts.
titue: ualc: PqIü terccntum Ilert02i6 ann06
Dindto: uiue: tialc.
Il0ft04|; L * ©(Tiug i. om, §. * eftuat, i. ' Ctiu 1. " Ad inarg. ex.
Gryphisw. adscripsit aliquis hiec vcrba Matth. XXVI. 26. ,,Coenaiitibud illis ac-
copit Icsus paucm et bcnedixit ac fregit'*.
!LKOIA III. AD AYD1T0BB8 8Y08 B08T0CH. BLBOIA IUI. AD BaBBBTYM HABLKIf. 5 t
Nec legat iii vobis crescenleis Lossius annos»
20 Utiiius studiis consule quisque tuis.
[Elegia IUI.]
AD EGBERTVM HARLEH
HOSPITEM SVVM ROSTOCHIENSEM.
Ardet in Egberthum calido mea Musa favore,
HuDc solimi anle oculos ponil tiabetque nrum:
Ex merito venit omnis amor: meruisse ratemur:
4 Et decet accepto reddcre quemque bono.
Quod pater est mihi, quod genitrix, quod turba sororum,
Et quantum in nobis frater amoris habet,
Deposüi tecum, tibi me vovique fiedique;
8 Quicquid aves, de nie sumere iure potes:
Praecipe, mox pro te mcdios proficiscar in hostes: | SiJSJi'f'*
Quae posset nostras copia ferre manus?
Praecipe, v^fluclus vel eam moriturus in ignes;
12 Nulla^mora est: pra te cuncta subire übet.
Non tarnen isla iubes, sallcm memorem esse placebit;
Forsan et hsßc pietas sufQcit una übi.
Dum ruit occiduas Germanus Rhenus in undas,
16 Dum petit Euxinas Ponlicus Ister aquas.
Dum mare tot terras, dum coelum circuit undas,
Seiiiper eris menti porlio flda mes.
Contigit huc nudum amissis divertere rebus, | ^^^^^
30 Quartana pressum vulnere hiante febri:
Suscipis ah miserum votisque accersis egenlem:
Dii reddant animae munera tanta tuae!
Pone leves igitur laudes blandumque iaborem,
21 Desine nii meritos tollere, Musa, viros:
Toias iste tuas mei*uit pro tempore vires,
Iste feret si quid Carmen honoris habet.
0 facilem pietate virum, nii menle superbum,
2S O^senjper laudi corda severa suae!
Te mens offendit, quoniam in me Lossius ardet.
Tu. primum aerumnas commiserare meas:
^ legal] cognoscat. cresc] teneros. i, e. ut puto , efficUe ut Lossio vtri, non
pneti, videaminL. ANJter 2, qui pro annos fort, legendum esse iras coniectavit.
M9ft§dfitn. 1. De hoc Ecberto Harlemensi cf. tetrastichon 11. vol. I. p. 12.
* Jl «wie Vtet in 1. miniatori adscribenda reUcta est. Ecbertam 2. 3. ^ ocrarpto
/. » «ti. « Quidquid 2.1. »» ©Uf /. Signuml addidi. «* ^tt 1. ** anime
t. ** mens] adtersarius. ^^ erumnas /.
4*
52
UVTTENI IN L088I0S QVRRELARVM LIBER 8RCVMDV8. *
Aegcr erain dedcraniquo gravi niembra «Tgra grabato»
32 Tu pelis all morlio sordida lecta iiieo;
Copia niilla dl)t, mcnsis iiiducis opiinis.
Tu mihi dclcctas ponis, amicc, dapcs;
l'er Ina respirant arcnles pocula faiices,
3G Tu vacuas Iwto siifficis (ero maniis;
Nunc qno(pie, si cpiicquani gravins sucredere visum esl,
Muita doles noslris motns, amicc, maus.
12
16
20
[Elegia V.J
IN PHILOPOMPVM QVENDAM.
Snme animos iternm et tcpidum, mca Musa, timorcm
Femincoque leves cxcute cord« mctus:
Non tarnen ut pugnes aut qucnquam prima lacessas,
Scd Sit ut ex raonitu cautior ilic tuo.
8i milii notuni animi fastns simulalaque virtus,
Vix eliam acccssus perferel illeilttps:
Tu tamen accedas et, quo licet ire, feriiris;
Non omncs levibus dimovet ille minis:
Terreat imbelles et inauia pectora pulset,
Nos aliquid nostro /idimus ingenio:
Non omnes mordacis agunt convicia linguae,
Saipc quid adversos substilit ante notos.
Quid tibi cum Icntais, osor Pbilopompe, Camoßnis?
Quid petis immiti Musica sacra manu?
Quid profuguni Iluttenum toties sua faU gementem
Infest^s odiis, invidiose, novis?
Si bene succenses iiec iniquo duceris ausu
Et causam in nobis, quae tibi pra^stet, babcs,
Non opus occultas in nos committere fraudes,
Sed potes ba;c patulum ponere in arbitrium.
Fattus Phi>
lopoapi.
Sinare la«
at
oocalla.
*^ flrani /. sed rorr. vet. m, tQxa 1. ^ poniß amice ^opc«' i. ** Itto /.
" qiüdqimm 2.3, ^^ motus amifc titalie. /.
Quis Philopompi;^ hie fiierit non constat, Vüri antcm similc videtur quod Moh-
nikio Visum est, fnisse Tilemannum lleucrlingfum Gottingensenii qui primas in-
ter Rostochicnses artium professores partes 'sibi adrogavit, Herrn annnmque Bn-
schiam olim invidiose e Hostochio discedere coeg'erat, quo faqto sibi Oestrhm
poeticum consciverat. Cf. Ilamelmanni vit. Buschii §§.43. sqq. p. 292. sq. lac. Bnr-
chardi vit. Buschii p. 183. sqq. ^ notam 1* sed corr. vett. manws. ^* quis 2. fe-
dt ei adversoH' notos ^ben futibi^cn $ciub\ etiam 3, dedit quis versum tamen Germ»'
face rede vertu. *•• &ui i. fted Hult, et vett, m, corr. " Ir^t i. •' quf /•
puftet 1,
ELBGIA V. IN PHILOPOMPVM QYENDAM.
53
Certüin esl le uocuisse iiiilii, vuluisse nucere,
Cerlum esl rumores attciiuasse meos,
Mnllaque de nobis lingua statuisse severa
24 QusB nollps coram proposuisse mihi.
Pone tu<e freno admoto cdnvicia lingual,
Pone, precor, duram, si pot^s, invidiam;
Aut si forte^nequis et te quid Isedere oportet»
■n Si non vis nobis parcere, parce tibi.
An iuvat huic rabidis moliri incommoda verbis
Quem notum est nunquam sie nociiissc tibi,
Quique tuas laudes aequo dispersit bonore
32 Et qui omni de te suspitione vacat?
Laudavi vultumqu^ tuunn gestusque serenos,
Laudavi mores, osor inique, tuos,
Omnia pro rebus, fictoque ex pcctore nunquam,
36 Saepe tuum magni fecimus eloquium:
Non tarnen ista tuum nobis causentur amorem
Et Sil in obsequio gratia nuila meo:
Quid petis innocumn, nihil in lua iura ferentem,
40 Et nulla adversum ronditione tibi?
Si te laudis amor lacerandique atra cupido
Spesque lucri rabidam cogit in invidiam,
Invideas si quis meliori congerat auro
44 Emanaturas tempore divicias;
Invideas famat, si quis meliore fruatur.
Et siquem simili landere more poles:
No3 tenuis victus et fanitc portio (juanta
48 Non sinil excclsis officere ingeniis.
Nee potes ex isto spolium deccrpere bello:
Ardianos (nescis) res habet ista metus:
Simt etiam nobis aiümosa^ in praelia vires
52 Et tela ultrici discutienda manu.
Nee leve de nostro surgit niolimine vulnus,
Livet et absque omni plaga relanguet ope,
Quam neque restiluat niixtis Podalirius herbis,
58 V Nee Phoßbi patria curet tohimnus ope.
Admon^t Phi-
loporopum.
1 n nocet! -
ter l«siu.
Tri« po-
eUrum.
** te addid, vet, man, et Haupt. ** ©uc /. *** Irtcre 8, ^ snspicione 2, 3.
" fractft 1. ■** ^pem /. Spesque 2. 3. *' auro] fort, aura leyendum, 2. Mhäme,
^ diritias 2. 3. ** fame 1. ** iotlJtu 1, ^' uirtoe i, sed Jlutt, et vett, maniis corr,
* Arcanos 2. 3. ** proelia 2, 3, *^- |intt 1, sed corr, vett, viamtn, ** Podalyrius
t,3. (Md. Art. am. II. 735. ,,Quanta8 apud Danaos Podalirius arte niedendi*\ Cre-
tensis, Aescülapil filius, Uo^alB^giog, ^ AcHcnlapius Apollinis et Coronidis filius.
54
HVTTENI IN LOSSIOS QVERELARVM LTBKR 8ECVNDVS.
Quam male componant dorti medicamma Crinaß,
Qua; refici Coo noiit ah Uippocrate.
Verte aniinos! sunt et nostris sua vulnera lelis,
60 Et nimium (Iuris sciinus obesse modis;
Aut si nuUa tibi pietas, et liTdere quceris,
Et requiem studiis non sinis esse meis,
Addam tela tuis atque arina coacta resumam:
64 Adiuvat insultus tarn boua causa meos;
Addam martc vires ausuque renictiar ausus
Et reprimam Stygias in tua tcrga faces.
Quid tulit e nobis viob*uta Lossius ira,
08 Expertus vires in mea fata suas?
Ilunc ego perfregi totumque sub infima mersi:
Si sapis, exemplo cautior huius eris.
Si possent levibus peragi mea pcctora telis»
12 Lossius iste mihi quod cupit esse forct;
Sed quia nequicquam vestris invadimur armis,
Consultum esf'lehs abstiduisse tuis.
Terrel Phi-
lopompum.
Mentio Lm.
8
[Elegia VL]
AD lOANNEM CROTVM RVBIANVM
MAGISTRVM SVVM.
Notus amor nostri tentataque foedera votis
Me sortem hanc variis iusinuarc iubent.
Quis vQÜt hospitibus peregrinam ostendere fraudem,
Aut Gladem, qua tu nil moveare, queri?
Vix etiam haec veros lachrimis indueet amicos.
Dt solet a flamma proximiore domus.
Ecce sedet Musasque inter pulchrosque labores,
Et nostri curam Crotus amicus habet,
Huic nihil hoc toto semoti scripsimus anno,
Ignaro qux me nutrial ora vagum.
IgBOiis DO«
eoBqaer«idUk
Nihil Crol«
acripCaai.
^^ Crinas lcctQ0iittd'i^fittri%6s „Massiliensis, arto geminata, ut cautior relig^io-
siorque, ad siderum motus ex cphcmerida mathematica cibos dando horasqae
obscrvando auctoritatc cum [Thcssalum, Neronis principatu florentem] priece88it*\
Plin. n. N. XXIX. 1, 5. ^ llippocratcs Asclcpiades Hcraclid» filius, Cous, seien-
tia) mcclicaj parens. ** Uttrt qucrt9, 1, *® fttgtas /. sed corr. Hutt. et vetL m,
®^ Mbif 1, sed vet. m. ex, mei fecit n , qmp liitera in ex. ßryph, supra 0 MequentU ».
OtoUnta posila est. ®* totamque 2. 3. fnlso, '* ncquidquam 2. 3,
^D J. Crottf rubta. ma0i0. fuu /. (Voto iam intra mcenia Fnldensis abbatia
coniunctissimus fuit Huttcnus. ^ <DtU0 i. lU miniator H adpingeret, n seq, vemi
prwposita est, fetrra /. • ©uili i. sed corr, f/utt. et vett, m, * l^tc 1, lacrymis !•
^•« Cf. de *Croto' IIygri°* Po«t- astr. 27. fab. 224. • Cf. cpist. vol. I. num. viii. * ^nr i.
BLBOIA VI. AD lOAMVSM CBOTYM BVBIANVM.
55
12
16
20
24
2S
32
3G
40
44
Ignaro qua. sorte fruar, quibus utar aniicis ;
Et tainen in casus sesluat ille meos,
Dil tibi tantum aniinum roeliora in tempora servent,
Qui potes 0 aostris condoluisse malis,
Nee vetus oblitus fraterni foedus amoris
Diluis alternum pectus in officium:
Me tua qua^silum bibuli Saxonis ad urbcs
Missa est sollicitis liltera facta notis,
Venit et, ad Scytbicos Gerniano in liltorc Cimbros
Et prope Pomeriis nuncia fama locis;
Marcbia me tellus nusquam respondit euntem,
Nee facta est volis Francia fida tuis;
Undique scrutanli quic me, sua fcrdcra, tellus
Nutriat aut quanam condicionc fruar,
Diffiziles casus et duras undique clades
Pande coloratis Charta referta notis.
Dccidet, ut nostrum fcrventi pectore noroen
Viderit, et siibiti corda stuporis aget;
Decidet, ut tan<)cm lectis ex ordine scriptis
Agnorit nostrae nuncia tristiciae.
Pone graveis auimos, la^tumquc in fme roaloruro
Pectus habe, o mentis portio fida mea;!
Pone graveis animos: nielior fortuna sequutä est,
• Et possum elapsi nescius esse mali;
Si qua tarnen superest, haue solam Lossius iram
Concitet, et niotis causa sit hfec furiis;
Ilunc tu in iieila voci;s (cum sis in caetera clemens)
Molitum tolies omnia dura mihi:
Aspera mulla tuli, qu»^ tunc graviora pntabam,
Omnia duricie sustuh't ille sua,
Haec quoque qua) tecuro privata sorle ferebam;
Post vetercs casus stat novus iste furor
Tanto aliis trucior, quanto leo cielera vincit,
Cum bilem huic torto verbere caiida movet;
Lossius eflrenes simulake voris liytTuas
Vincit et immites olTiM-ilale leas;
Crotai HoUe-
oi •oUieitiu.
Qoantiu in tmi-
cicia Crotns.
Expooit for-
tootm mum.
LoHlana iniaria
omniam malo-
rum maximam .
^ Cf. ToL Lp. 18. §.3. iSaxonum ebriositatem ubiqiie pcrstriiigit. " foUtd-
18
rar-
tit i. " Fränconia, " i|u< /. " f)ua nam con^tdanr 1. conditione 2. 3,
Ü i. » nuntia tmtitiae i. 3. " utunu|3 1, . " secuta 2. 3, »» que /. *^ du-
ritie jr.3. « gff i. i|ur i, « ftmuUiU L ^i<na0 L De hyaena Plin, H. N.
^UL 90, 41. «fiDulta mira tradautiir, sed maxime sermonem hamanom inter pa-
lioinm Btabula adsiraularc nomenque alicuius addiscere, quem evocatam foras
56 UVTTBNI IN LOSSrOS QVEBSLARVIf LIBBB SBCYNDYS.
Lossius et tygres et Poßn^ animalia viDcit,
48 Et magis Attalicis astiiat ille feris.
Quantus hie insidiis tarnen est quantusque furore,
Quantus ubi insanum turbine pectus agit.
In me tantus erat, tantaqiie efferbuit ira;
52 Quaque potest iamnunc arte nocere parat.
Quid tarnen effecit nisi quod nudavit euntem,
Ut possem efferri coinmodiore statu? | f|J!!?iu,5!3Sli.
Res tulit kic parvas, ut multo plura teuerem:
5G Diim noeuit, damnis ofTuit ille meis.
Nunc igitur tristes consumit lividus horas, | if*SÄkuS[
Et quia non potuit laedere, posse cupit:
Nulla quies Uli, noctes vigilantur amarsB,
no Dum solitas animo coneipit insidias;
Luce operum vacuus; nisi quod mihi obesse putarit
Nil agit, et studiis abstinct ille suis,
Insano livore macer c<ecoque veneuo
64 Pallidus atque intra viscera rupta miser;
Non cibus est ilii gratus mensaque reponit
Vix bene libato pocula sumpta mero:
Ante oculos, illum, tunquam mea perstet imago,
AS Terret et haue sc iam coram agitare putat.
Qiiaudo igitur nihil liunc commissi paeuitet huius, | äJ?iJi*?SJiif'*'
Et semper fraudes ardet inire novas, #
Mc decet ulcisci et d-ecos stimulare furores,
72 Ut tandem invidia tabeat ille sua.
Tu (|uo(|ue, sive pcdes numeris intexere malis\
Sivc placct scriptis ut pede über agas,
Ede aliquid, sed rumpe moras, impelie nocentem:
76 Nunquain animum melius exacuissc potes.
nie quideni furit et vetitis nihil imperat ausis,
Dum furit, in medio siste furore moras:
Qui nihil innocuis sanctoque pepercit honesto,
Hü Huic te nulla sinunt parcere iura viro.
laceret. Item vomitionom hominis imitarl ad sollicitandos cancs quos invadat**.
*" tmmttt(0 i. sed vetiut nianus ex. mei induxH primixnt t • efferitate omnes.
^' tig^res 2.3. ptna 1. sed Hntt. et vett. m. corr. Pa?na] Puniea, AfHcana,
pena 1. sed poeito corr, vet, m. ex. mei. ^** Attal.] Asiaticis. ^ turblnc /. •■ iam
nunc 2.3. " cjficit? /. mutavit /. sed rede corr. vet. m. exemp/t m^Hiudftvit, |Mr-
pcram vet. m. ex. (iryph. notavit quod exhibent 2. 3. **' obfuit 2. 3. *• UAtit U
^ sumta 2. 3. •* penttrt /. poenitet 2. 3. '<^ ardet] audet 2. 3. iemere. sed rede
2. *evbrennt'. ^^ tnurer tmallB i. sed vett, m. corr.
BLBOIA yil. EPITAPHIW M. lACOBI PAVBB.
57
EKITAPmVM M. lAC^wär PAVIB
• V
■OPTIMI VIRI. ;
Fiele, Qieae maestae, et lacb^afWbofiundite'^^usaß
Et rigido teneras ungii»^ ferite gBfj[f|^
llie mei species, mei aux!Hljelf0r biiiorrs/
4 Pulchram aniiA^m (äßcas con^Mk in teaebras.
Rostochium stodiis, patria Lobecia fovit,
Oppida GenAano nobilitatd solo.
Ipse vagas merces primis exercHit annis
8 Et didicitvvafrain multiplifäre slq)em;
Post ubi compertum est perituri giifudia hiundi
In ^e victur» lucis habere nihil^
Sprevit opes rertim positaque cupidine lucri
12 Maluit aeternas quaerere divicias ;
Ergo Uli spreto fallacis fcenore nupimi
Assumpta est divi cura sacerdotii;
Ne tarnen oratis lantura sacra poneret aris
16 Et daret assiduas in sua thura preccs,
Decretum est teneram studiis ornare iuventaro*
Et velle iis animos erudiisse rüdes,
Atque ut ei pacta est Lunensis cura cathedrae, |
20 . Edocuit puerds edocuitque viros,
Nunquam luce vacans, nunquam sine marte quietus,
Seniper agens variis sollicitudlnibus.
Exemplum vobis, iuvenes, aetate sequendum,
24 Qua legitis vitaß coromoda quisque suse.
Il)e videns luxus, iras, discrimina, caedes,
Molllciem, casus, iurgia, furta, dolos,
Quasque senes curas, quasquc iliaqueata iuventns
28 Volviraus, et varias sortis in orbe vices,
Difficilesque ortus hominum et breve tenipus honoris
Vanaque, divicias, steromata, regna, duces.
Pitria
lacobi.
Ueobns olii
mercator»
FaeUia
•aeardoa.
laeolMa gnoDaiii
Lanaoda Raetor.
Sequendvs
lacobus.
Attande mon-
di Tanitatan.
Hnnc mag^istrum lacobam Paiierum (Bauer) non nisi ex hac ele^a novi-
iBiis etiam nos. Lubecenses Kostochienscsquc in viri vitam inquirant. * vntüt rt
■Bcfttir: et /. »ed Butt, et vett, m, delev. prius et. moeatae 2. J. lacrymas 2. 3, tnufr
/. * CBCcfU /. • vafrHm omnes, cf. Vir. bon. v. 136. • floftubl /. " querere /. •
diiitias 2.S. " fatt0Ct0 1. sed Hutt, et vet. m, ex. mei corr, ^* Assumta 2.3.
** tua J...3, suaa ifet. m. ex. meu " Lnncnsis cath.] Rostoehiensis regentia s. bursa
jum ^Ibcn SRonb. «* Cf. oleg. HI. v. 24. «« MoUitiem 2.3. •» divitias 2.3.
58
HVTTKm IN LOSSI08 QVEBELARYM LIBER SECYNDYS.
32
36
40
44
4S
52
&6
60
64
Coniugiumquc recens et pignora chara parentum.
Et stata qu«esitj||| ocia' p9f|d bonis;
Die Videos p inquami: fragile et sine nomine corpus
Vimque hanc, quae poslquam cresccre co^pit abil.
Et fi^^s vetitis animos, in agenda rebelles.
Et taNlum duris dohcta paranda modis,
Praicipitesque anoos et pjost sua robora canos
Et stabiles nulla condicione dies,
Persimi1(<s paleis vcntoqiie fugacibus undis,
' Persimiles umbrie roboreisque comis;
llle videns unum exitium iustisqne malisque,
Non eadem extremi prc^emia iudicii,
Despexit siquid propius mortalibus esset, |
Concepitque animo fertiliora suo,
Deditus ingenio, soliiis cultor honcsli,
Nusquam animo, nusquam relligione vacans.
Et pius, et Clemens, et vani exactor honoris,
Nil peregre' cupiens soilicitusque sui,
Suppiicibus facilis, charos adiuvit amicos:
0 quantum rebus profiiit ille meis:
Notum est in morbo nostrps gemuisse dolores,
Notum est in casus coUaclirimasse meos.
Tristis erat si quis noslrum non carperet hostem,
Ssepe tili in doclo Loii^ius ore fuit;
Damnabat scelus enorme spoliumquc nepbandum,
Damnabat siquid tristius esse potest.
Heu nihil exemptum, nihil hoc in tempore tutum,
Omnia fracturt'e mortis in arbitrio!
Si potuit virtus claro suporesse dccorc.
Quid iacis in tautum, Mors, tua tela virum?
Prorue de vulgo qucm(iuam, sit vivida virtus.
Tu nihil in vero numinc iuris habes.
At quia non standum est, sed in hac a;Ute cadendum.
Et nihil incerto est certius exitio.
Et quouiam nihil est, «evo ut speremus in illo, |
Omniaquc ad nutum mors agit ista suum.
Slodiatn !••
oobi l*awer.
EidaoMtia
ia morteM.
Onaia ble
traaaitorU.
'• quffitla i. otia 2. 3. •< t^ut i. coepit /. '» conditione 2. 3, » cf. lob
XXI. 18. <o cf. lob VIII. 9. XIV. 2. Psalm. CXLIIII. 4. Isai. I. 30. . ^ Cmm-
ptti|5 /. *• religione 2.3, ^* $Miut|fe 1, $ed HutL et vett.m, corr, *• eoUavry^
masse 2. 3. ^ n^fandum 2. 3. ^ tttfttue /. sed velt, m. corr. ^^ in %9t 1. sed
tiuii, et vett. m. corr. In ex. meo boc in ad marginem , sed in ipso versu super in-
ductum in- scriptum est est.
ELEOIA TU. EPITAPH. lAC. PAYEE. BLBOIA YIII. AD EOBAHVM HB88Vlf.
59
68
77
76
80
Pone tuas lachrimas vano^que intercipe fletus.
Quaie iili fuerat, tu quoque corpus 'liabes:
Quod tarnen hie iu^nis ceoidit V]r!diqi|f sub aevo,
Verlitur in lächr^as nostra . Camoena nevas.
Sed tu qui IraüBis/salCem, ut tranquilla quiescant
Ossa, petes; ladirimas nii cupit ille tuas;
Ulque aliquo sacrum cultu venererc sepulchrum,
Quattuor admissa cirmina fronte legas.
Hie iacet extinctus validus lacobus in annis.
Vir bonus, et magno preßbyter ingenio, .
Qui, si diyiciis, mofum probitate vel annis
Restitui posset vita, superstes erat.
Ite graves, tanU, Manes, salvete, sepulcbri;
Suscipiat prompto vos deus ipse sinu ;
Ite revisuri magnoi^im archana deoruro,
lam dabitUr vita prosperiore frui.
EpiUphiutn.
8
[Elegia VHL]
AD EOBANVM HESSVM
VTVACISSIMVM POETAM.
H^e» cothurnati divine poemalis auctor,
Hesse, tui vates gloria prima chori,
Siqua tibi veteris permansit cura sodalis
Et potes Hutteni iam memor essq tui,
Accipe ab extremo Germani littoris orbe
Atque in Pomerio condita scripta salo,
Fortunasque meas vultu cognosce sereno,
Siquod adhuc prisci pondus amoris liabes.
Quod tibi nulla meae delata est littera iJextrae ,
Quod tibi tarn longo tempore nulla salus,
Cor He«M r«-
riua •eripteril.
•* lacrymas 2. 3, flaetus. /. '* lacrymas 2. 3, ^* Qnatuor 2, 3. carmina]
preeationes, ^ pscfbitcr 1. ^^ divitlis 2,3, annis omnes. cave ne armis legoM,
nam mercatorem olim , probum vintjn , ßorentis iuventw defunctum fuisse vidi hie versus,
» promto 2, 3, tpfe 1, sed vett, m, corr, cf. Luc. XVI. 22. ®* arcana 2. 3,
^rivaciBsimi ingeqii adolesoentem' Ilessum adloquilür Huttenus. in antiquissimo
qaod superest carmine vol, Lp. 3. * cothurnati] non tragici: neun tragasdiam Eoba-
nrnntdlam scripsii: sed sublimis ac grandis stiH, ut keroica elegiacaque carmina et idyl-
ff«. Hoe chronodistichon inscriptum fuisse Hessi tumulo refert Motschmann. Erford.
Uterat. coniin. V. p, 616,
' DVCIte thespIaDes fLetVs, eLeoeIa LVgb:
HoC HEssVs saXo oLobIa Vestba IaCet.
■ sodmäs Erfurti anno 1506, * trttemo /. ' solo 2. 3, Patum rede interpr» 2.
in Pomerio salo = ad mare Balticum. • €V /. " €)^ /.
Huttenus ad io-
finram deiectas.
60 / HYTTEMI IN LOASIOS QVEBELARVlf LIBER SECVMDYS.
Non ea culpa mea est/sbd, qiiie conalibus aequis,
12 Sors levis, insano conlrail iniperio.
QuaB tacitcülAosiras sccueriint tempora ment^s,
Oiiinia sunt xiigris inOejf nda notls :
Tota mihi morbo peregre^ tradlicta-taineque, .
16 Tbta mihi in fceda condilä pauporie.
nie ego, cui patcr est vei eques, vel dlvite cenlsu,
Cui fama est claros nobilis inter avos, «
Quique aliquid didici Musis et Apolline dignum,
70 Et cuius, magni tu facis ingeiüum,
Ore cibum petii peregrinas paüper.aci aedes.
Nee puduit luteas sollicüare casas; j^s. \
Ante fores somnum gelida sub nocte petivi,
24 Vix raro surdas iussus inire domos;
Rebus egens pressusque gravi, miser omnia, febri,
Psene eadem vit»", cura necisque fuit.
More viros nostro potuissem qu<erere doctos;
28 Impediit coBptam pestis amara viaro.
Et quoties volui, toties magis iila furebat,
Ne foret hac uua spe mihi certa salus.
Sum tarnen hinc tandem Pomeranam creptus ad uqibm, | ^^J^
32 Qwte prisca indigena; nomina Griphis habet;
Passus erara leviter, sed tunc graviora ferendo
Incepi veteris neschis esse dtali:
^ Lossius bis natus cum patrc nepharius autor,
S6 Lossius Aettiiei sa»,vior imbre freli, ] {JSJjJ^'*'
Quem potes et tygrihus torvisquc aequare colubris.
Quem posscs Libycas ante locare leas;
Cui nihil humannm est, cui s^evum marmore pectus,
40 Cui riget innala debile rupe caput.
Primum erat illo mihi simulata fronte benignus,
Ut caperet tacitis credula corda dolis,
Hospicioque suas percgriiuim accepil in »des, ( LSSläS
44 Et quae sperarem multa daturus erat;
1» qnt 1. » Cue /. »* *carbone notastP Pers, Sat. V. 108. cf. II. 1. PUn. H.
N. VII. 40,41. " ^ppoUinr /. *^ pene 2, *^ nostro] vet. m, superaeripsit poet«-
rnm. i|ucr^( i. '* Cur /. Grypliis 2. 3, Pomeranis scriptis tradUtim esM Gry"
phvtwaldi nomen a familia Oripes deduciy non nego, sed //ulienum (dem dicere nego.
non de homine Qripes sed de ave fahulosa gn*phe hinc versum equidem aecipio,
■^* fncotpi /. '* nefarius auctor 2. 3. '® Ctnti ff uioi /. " tigribus 2. 3. '* Jt-
btra0 /. antelocare 1, 2, 3, ^ corda ffuit. et vett. m, (item 2. 3.) fecernni ex
turba 1. ^ Hospitioquo 2,3, acforpit in c^rf. /. ^* que /.
BLROIA VIII. AD BOBANVM BS88VM.
61
4S
52
5G
«0
CA
68
72
76
Promissa capiebar ope, instigabar amore
Quem gravis in vultu prifituiit ille suo.
Nomhim (^ertus erani fanuß exeniploqi;M| peritus ,
Nee qui me Ada menle inoneret erat:
Assuetas igttur paiilatim. intendere fraudes
Ccjepit, a has primum dissimulabat acus;
Deinde nihil simulans spem frustrabaUir inanem,
lam nihil occullos ausus inire dolos:
Siquid erat quo mc posset, vclut ante, iuvare,
Abslinuit palam commoditate mea;
Difficileni accessum responsaque dura ' ferebam :
Sustinui lumidi iussa superba viri,
Suslinui archanos in no^ra negocia risus
El coepi jnfect(^ dissirnulare iocos.
S(epe etiani nocuit nrerasque exercuit iras:
Qüselibet huic odii Hon mal^. causa fuit;
Prodidft ui^idiaro Facies ^^ultumque sinistru^i.
Et Ifrus jp lorvd teirbuit qj^e furor.
UnUf^salus alfisse fuiU^9|cl«eJ^«Sl^ vq^ftat
lur^ sup, VVsuni]^^ debjl^aßre^fki;
Saepe taitoen moiiitu^*!lai)|^iQ/V((^^ }Hf^^9
Et noi^im est aliblnpi^^^ ineos.
Bruma fuit soliNrqaaäma|(^Vfö M^i^inge^
Cogebar tam«i^ namf cbntinuäro^^
Vix modicufii progr^s^us ers^^^ampftquft.tenebam.
Cum sensi occpUos verbä fuisse.jd^s:
Ecce rd^flt equites instantque min^cibc^^r^is ;
SiAhiidr e nobis quanta rafPna fuil,
Deripiunt vestes et idto corpore rfudaat,
Turba nihil morbos commiserata meos.
lusserat hoc sceleris commentor Lossius huius.
lusserat, et fieri quod iubet ille decet,
Utraque iura docens, et tatito consule natus.
Ostendan) tarnen hoc non decuisse scelus:
Abitus
Hmteni.
F«einaa
LiMuii.
Loaitiui
ra|»tor.
^ copifiMlt 1. sed ex t-fecerunt r fJutt. et veU, i». / ^ Sero itaque monuU Ulricus
Maumbu. cf. Hb, I. eleg. 8. ^* ,, Palam in prima syllaba produxi neqne per
tpiioriDitiaiii neque per negligentiärw sed confisns autoritate MarciKni Capef/n? cla-
rifT.** tu marg. ex, m. adsoriptum est, et sindlüer Londinensis GryphiswaldenMque ; in
ommbm autem non nullas lüteras bibliopegi cuiter abscidit, (Fortasse quidain Phllopom-
p«t ßiaAc adnotatiom occasionem dederat.) ^^ arcana 2. 3, negotia 2. J. ** in-
fectos diss.] ad animum non advertere inficetos iocos. ^ €tu<ltbft /. ^ oroj
•ef. M. ex. mei ad marg-. adscr, sere, quod ad v. ore vet9us 64. adscribendum erat,
•• «e /. sed Hidt. et vett, m, aere corr, ^ tameu /. •' cf. eleg. I. l'. ioit. »» }a|p^ i.
62 HVTTBNI IM LOSBIOS QVBBBLARVM LIBBB 8ECVNDY8.
Nil ego de famulis querar ul racieoiibus illud:
80 Cogilur a doniino subdita turba suo:
Ipse dabit f(Bnas commissi Lossius autor,
Ipse erit ingenio iusta räpina meo.
Verlitur in subitum . milis natura furorem | S>m!Mi.
M Et raovet iratum tarn bona causa animnm:
Arripui calamum rapiorque fiu*entibus ausis:
Da veniam cosptis, magne poeta, meis; | uüSSS!"
Ipsa suam poscit vindictam injuria, nee nie
88 UIcisci hoc alia condicione decet:
Tu quoque sie laBsus fruereris talibus armis.
Quem memini duris saepe noccre modis.
Quem memini merilum verteiltem in carmina teium
92 Laxa magis meto frsna dedisse animo
Et Stygias movisse faces, sumpisisse furorem
Et totum teltö incaiuisse tuis.
Quaeris an ha^c mäneat, qu^m tunc, fortuna, ferebain: { Hotte2f«a»
90 Pone metus, piidchrum'^cst res n)ea nibta stalum:
Nondum conv^lui töius,vi^e^ue recc^,
Spes tarnen e^ratior 4uam»ftit agpte mihi:
Rostochiam spolioT €Keni ^ndus in urbeni,
100 loveni doctos qualibet airle viros,
InvemLfacileb «l^libenatis anlucos/
Omnia pulcnra magis ^credulitate tuar
Sic me ^ve^l, itt^sum susceptus ab ijlis, j SSf^jIS!*^
104 Ut videar patrii non procul esse mea.
Haec meä rortuna est, sed Lossius ilia riÜbpit
Et foßdc nos^ri pallet ab invidia,
Exercetque novas successu temporis iras,
109 Nee vi^eo culpat^ paenituisse suse.
Paenituit, suus ut princeps irascitur Uli,
Et quia tantorum est conscia mens scelerum;
Dcinde mei cunctos quia commiseratio cepit,
112 Quodque sua nostri vivit in urbe favor.
Huic igilur parcas? aut me parsisse iubebis? | ?;«oUii3iISS"
Et potes hoc aequo pectore ferre nephas?
w turbo 1. ®* poenas y. auctor, 2, 3, ^ conditione 2,,3, ^ Non iia
dacia sunt Eohanica quce supersunt carmina, "* freua 2.3. ** sumsisse 2,3.
"^ Ourrie i. i^tc i. *^ recoept /. ^°* Adscripsit vet. m. ad o. libert amicos:
„qui Don sinit alicai hominam iniurUm inferri vel illatam ulci8(;itar*\ ^** f^
1. «~ ff^< /. "8 pmituilTc /. poenituisse 2.3, «^ pcnittttt: i. Poenituit, 2.3.
princeps] Bogaslaus X. cf. lib. I. oleg. 5. '*' C0<ptt: /. ''* Clq3 1. *^^ nefas \2.J.
SLEOIA VIII. AD EOBAHVM HE88VM. SLSOIA IX. AD lOAVM. LOBSBIMOVM. 63
Este procul, timidi, quique omnia fertis inuka,
116 EHIoat offensa^ mens agitata suas.
Et quoniam magna fit, Hltrjcem, iiiiur^, Musam
Excitet ^Ü^IjpAam , riflor inique,^jbs|pm,
At tu, magna tui'pars/'Qeste, fMeUs amid,
120 Qua dfcet haec saltem crimina m«nte feras,
Nil metiiens, lie qua priscos oblitus amores
Defuerim scriptis tempora .longa tibi.
ttjegia -IX.]
AD lOAJJNEM LOBERINGVM
PATRONVM SVVM IN CAVSA LOSSIANA.
Musarum atque omnis cultor Ljibfdng^s bonoris,
puem decet bumaao ponerc ih ingemo,
Palladis etMSIarii Lob^rius Apollinis aroor,
4 Pbocaica dignus tein^a fli|qd|fetegi,
Qui Carmen, qui fege facit nova ^mpta soluta,
Quique aliquid nitido perßcit eloquio,
nie, inquam, tantus tantique decoris amator
8 Sponte sua causam format agitque meam;
lamque suas leges animo repetente recenset
Et spollatori, ÜN'aMimenda meo:
Hoc duce 4mdicibus iniuria nostra ^^everis
12 ^Panditur et lectum fertur in arbitdum.
Frendit et insano furit autpi* LossiusWe
Et dolet inpartem queimibet i|^ ^eam.
nie nihil monitis, nihil hoc perterritus hoste | hIuSI"
16 Suscepit nostri iura patrocinii,
nie meam quovis moderatur iudice causam,
lamque sua tabulas condidit ipse manu.
Et mea subscribit posito instrumenta sigillo, *
30 Nuncque orc , scriptis nunc agit iile notis.
Quod meritum, quse .causa virum in mea commoda movit,
Quando alius vastas polliceatur opes?
An tot opes superant, an tanta pecunia nostra est,
24 Ut possim hostUes vincerc divicias?
• Ad eumdem tetrastichon 13. (vol. I. p. 13.) scriptum est. ' ^ppoäinie /.
^ Phoc. fronde] lauro, Pamassia:' Pamassus in Pkocide. ' " auetor 2.3. ** prl-
icrritiii /. ** ^ufcaepit 1. <> quc 1. << alius] adäersarius. ** divitias? 2.3.
64
HVTTBMI m L0S8I08 QVSRELARVM LIBBB 8ECYMDVS.
An spes est Uli io tarn iuslae commoda causae?
Proque suo > quicquam ferre Jabore dätiit?
Non merui 4iuicquam , nsque ialK (lärB' iQuihsfa t)0S8uai : | SSÜSH^
28 lusti#ie. solum diKfl^ ilie^'ä^^/^ ^^' ' .
Alque igiCiir misero fil def^usatoV älnico,
Taia itrpe intactmA-^iie videatQr 4if)us ,
Ne.ve suas flrustra lentaVit Lossiu«^(l%.
32 Iiisticis lanis ^itpaciatus eq«{s.
Ileu mihi, quam timecf, iie tari'dem cedere cogar.
Cum iiieus immensas penderii hoslis opes,
Atque ego tarn longe a patrii^ discretus amicis
36 Non habeam dietis omnia temporibus,
Neve egeat sunptu iandem Loberingus in ilio.
Et qiMMt.^ttMii ta^dia fcrre dui!
Sed faci^ ex nostro tam^ilem corde pavorepi
40 Stiflers poilipiüs, ^wH'^ amice, tttb:
lamque nihil ^MRh quin In satis omnia possis;
Et ](lotes';'A partis tc decet esse meae.
[Elegia X.]
AD POETAS GERMANOS.
Grande, Elegia, iterum, neo ^Kius vulgare subibis:
Semper habes tua quod crura fcti^t i^R*;
. Tu tamen ire para, et nostris nil detrabe iussis:
4 Hoc liAp non vilis munerS surgit bonorT
Labere per totos cownisso Teutopas orbe
Et patriss' genles ruraque culta mese ,
Non quod ibi merces fulvum tibi congerat aurum,
8 Aut loca quod videas cognita saepe prius,
Sed pete Gcrmanos ex ordine quemque poetas, i «it^cSSSiSlK!
Palria vel quos hoc nomiue terra colit:
Ut quemque inveuies, pro. condicione saluta;
12 Non referendus erit omnibus unus honor:
*^ iufte 1, ^ quidquam 2,3, ^ quidquam 2.3, muurni /. ^ lostitiae
2,3, " lustitiae 2,3, crpanatur 1. exspatiatus 2,3, " tott^ttt 1^ * tcfeia /.
Ut Uutteni Muaa per Germaniam poetaram salatandorum causa mittitur hie,
ita Epp. Obscc. Virr. II. 9. Magister Schlauraff 'per totam Almaniam superiorem*
iter facit, ut pateretur 'poctanim et iuristarum vexas\ Ipse Huttenns, stve de
industria sive casu, hanc elegiam ad Carmen rithmicale Schlauraffi detonit.
* l|umi|3 1, ^^ Patria ha*e non sota Ftanconia sed Germania omnia est, pantm rette
imterftretatur 2, '* conditione 2,3.
BLB6IA X. AD POSTAS OEBMAN08.
65
Pars onerat Claria vivacia tempora lauro.
Pars vegetü ipsa sibi consulil ingenio.
€ Qua se Varna celer vicinos fundit in agros
18 Et prope dux arcem Magnopolensis habet,
Marschalcus faciles studiorum pondere Musas
Suslulit: hunc ego nil.grande latere puto.
Carpalhus in flavos rapido ruit amüe Prutenos
30 Istula, Danlisca; dum peüt urbls opus.
Illic Sucbtenius meritos descripsit amicos,
lani procul a patria Sarmata factus humo;
VerJ»eriu8quc celer, quo non velocior aller,
34 Accessit cupido musica transtra pcde.
Hinc tibi regressie (ni erraveris) obvius ibit
Odera cum nymphis numinibusque suis:
Urbs est ad fluvii ripas, ubi Marchia tellus
28 Tenditur ad fines, lucidc Eoe, tuos.
Nomine Francorum portus; Vigilantius iilic
Musarum culto tradit ab ore decus,
Trebeliusque mens Pomerano cum grege vates,
32 Qui scribit lepidis cultum epigramma modis:
Varn« flu.
Hadcelpur.
NleoUiu
Haraehalou.
latnla IIa.
DaDtlsain op.
ChriatophoriM
Saebteniiu.
Eberlurdiu
Yerberiw.
Odar« flo.
Franeopliordll-
QD cw Oderaa.
I P.VifiUDUma.
HanBaBBu
TrelMllw.
^ Infra Rostochium Varna in locus latitudinem efflml, '^ Marschalkj ad quem
tlegia J, 9, scripta est, '* Ex Carpathüs SUesioi Austriaca! montibus veniens Vi"
Kitfa. ** 0p<>. i. opes 2.^. temere, ** f,Christophoru8 de Suchen, natione Pm-
teniu ex Gedano oriundus, artium studii Liptzensis magister et poeta clarus, ca-
Qonicas Warmensis etc. edidit prseclarum Epigramm atum opus et alla yaria car-
miaa". Maderi Centuria scrr. insign. n*^. LXVI. Versum 22, parum rede ad Verhe-
rksk trahi vtdt Mohnik. p. 404. ** Verbcrius] Hunc (Ferbcr, Färber?), de quo se
nihil conperisse adnotavit Mohnikc, puto ex Franc ofurtanis Hotteni conmilitoni-
biu olim foisse: nam ante Trobeliana carmiua, de quibus dictum est ad Hb. I.
eleg. Till. , hoc carmen legitur ante Manovii hoxastichon:
fCberl|atbu0 Drrbertue [ Pantifcus |
^ip\^tuB Curp^tcen Jt^gto rruorautt ab ^ico :
flll^atitla: blan^t0 carmtnibufqj : Ipra.
9araq3 mottierot. coUes* ftluafiii f(f)umtf9:
Zt trartt onftae tn fua oota fnar
Carmtntbus Tßtxfcm m^ti. t i^irpnt^tus i^ttot:
/lo2tt et Stctoui magna rutna foU.
fkic inet Zvtbtiio' toto rantatur in oibf
Jßtxpttuüq} ttcut: ihir $oad)tmu9: i)abtt
Alia etiam huius Ycrberii carmina in aliorum libris, ncscio nunc quibus, me le-
^isie memoro. *^ Trans orientales Marcbise fincs Sarmatia extenditur. '* Ar-
billa vet, m. ex. Qott. adscr. Cf. vol. I. p. 5. v. 20. sq. " Cf. vol. I. p. 8. et p. 10.
ftd ▼. 5., ubi adicieudum erat nomen in albo Vitcb. {Förstern, p. 4.) sub primo aca-
demiae rectoratu sie inscriptum esse „Hermannus Trcbclius de eysennach*'. In-
•ci^ptione carminis ad sq. v. ßl. repetcndi ^lurcc'onsulti et poetoc Laurcatr titn-
Im gerit.
Htttbhi Opp. vol. III. 5
66
IIVTTENI IM LOSBIOS QVKRELARVM LIRER 8ECVNDVS.
Ilic mihi non patria tanlum socialur eadem,
Vix animi voto iuncüor alter agit.
Hoc ducc res vatum angetur, iamque impiger ille
30 Ifis studiis iuvenes exlulit Oslhenios. | ISiSSJ^oSheiu"
At Phaeüiontenin porrecta Silesia ad orlmn | siesi«.
Non nihil in nostra laude decoris habet:
Ilic faciles elcgos Corvinus protulit . autor , | c!?5n1Il"*
40 Qui patriain Musis ingenioque fovet.
Busla Sigismundi tarnen hie venerare poetae, | IUJÄSSL*"
Intempeslivc quem dedit hora neci/
Rura Bohuslaus montosa Bohemicus ornal, SSJde'H^äS^
41 Ipse decus variae nobililalis hahens; '**^° "*'
Ingenium velox et nobile slemma parentum
Iluic dedit et pulchi^as Antias addit opes;
Et patriae consors apud hunc mihi Sturnus amicum , i ^^^
iH I Francorum cuius nomine -vulgus ovat.
'^ m fratres, quibus Hiittcnus Ariern vcrsificatoriam inscripsit (vol. I. p. 15.
sq. n. vir.), fili^ Ewaldi von der Osthen, qui Bugsiao X. a consiliis fuit, post Hnt-
tcni etiam abitionem Francofurti remanserant. 'Alexander de Osten Dioc. Ca-
min.* albo acad. Viteb. {Försiemann p. 50.) luscriptus est a. 1515. et 'lohaxinea von
der Ocsthcu Canonicus Caminon. 15. Sept.' a. 1518. non multos dies post Mclanch-
thoncm (For^/em. p. 72. 73.), quocum amicitia conianctus fuit, ut cum Eobano
Hcsso. obiit Vittenbergse pridie Id. lan. a. 1519. Alexander Barnimo XI. Pbilip-
poque I. ducibiis a consiliis fuit. Potorat Strambergius de bis quoque Ostheniis,.
ubi de hac gentc {in Erschii Grub. EncycL v, Osten) dissemit non nalla ex Mohni-
kio Pomoranisqne scriptoribus ibi laudatis addidicisse. ^ fll^aetoitteii 1, '* Laar.
Corvinus (Rabe?) Novoforensis Silcsius, nat. a. 1465. (?), certe non 1495. (at iam ^lii
Icccherum v. Corvinus, Laur., et Saxium emendarunt) f a. 1527. Philosopbus bisto-
ricusqnc in Silesia docuit Cracoviseque , ubi maxime inclamit, Bebeliumque to-
ter alias discipulum habuit; carminum uberrimns scriptor, inter quse sunt Be Silesia
et Sovo furo et de Polonia ei Cracovia, Conposuit etiam scholasticos libros, qualis
est Cracoviie a. 140(>. oditus CompendioHa divergorum carminum structura, HortwiM
eleyantiarum^ Latinum Idioma, de quo Kpp. Obscc. virr. 1. 11. Cathedra relicta pu-
blicis muncribus functus est Thoruni Vratislaviseque. Cf. Erhard, Gesch. des W.
der Wisscnscb. III. p. 307. sq. *** De .hoc ngotoß^at poeta Sigismundo, quem a
vico Silcsiaco Bucbwald cognominatum esse putem, ncc mihi constat. ^ p. /.
Bohuslaus de Lobkowitz , dominus de Hassciistein, studiis et libris a se conge-
stis, itineribus muneribusque functls, liberalitate erga doctos amicos exercita Cla-
ras, obiit nondum XL VIII. letalis anno pcracto non longe post hos versus scriptoa,
d. 12. Nov. a. 1510. Ilunc ^nobilitatis columen' adpellarc solitus est Kiielvolfüs
vom Stein, teste Hutteuo vol. I. p. 43. §. 34« Videsis IcBcher. v. Hasseustein.
Erjiard 1. c. III. p. 200.. .229. ^* Antias] *diva, gratum qu» regis Antium^ {Hwr.
Carm. I. 35,t.), Fortuna cquestris. cf. Macrob. I. 25. ^^ lo. Sturnus {Star) SmaU
caldcnsis, ab Kobano etiam (Sylvar. I. carm. pa>milt.) et Ilasscnsteinio Biisclilo-
qiio {Mohnik. p. 558. sqq.) carminibns colebratus {Cornova, Bohusl. v. Lobkow. nach
SLKGIA X. AD P0ETA8 08HMAN08.
67
Hos ubi contigeris, tractu Eytelwolpljus in illo 1 dfLlTtd?"'
PraBcipuse veniet nobilitalis eques, ' equcunius.
Qui inotos inter bellorum strage tiimultus
53 Cssariasque acies Teutonicasque manus
Praeliaque et ductas efTuso sanguine tartnas
Cum Musis placido permanet ingenio.
Sed Doti ad ripas Albis Saxonibus,agris | ^;**i["~
56 Urbs est gymnasio nobilitata novo:
Vivit in hac Francus , patriae nova gloria nostraß , | JjSähSI.
Phacchus, amicitiaß portio (Ida meae;
Cumque suo Phaccho parili coniunctus amore, | f^K..
«0 Qui miram ingenii vini, Spalatinus, habet.
Est quoque Thuringus, cui fania urgente, Sibutus, | f^^
Oesaresß lauros imposuere manus.
Et longe a patriis seiunctus Sprulius oris, | Sifiuki^'
M Qui iuveni Italicos intonat ore modos.
s. eig. Schriften gesch. Prag 1808. 8^), cum Huttenus hsec scriborct, apnd Has-
lensteiniam habitabat. Aimabergse Schlauraffio alapam dcdit, ut'Iogimus in Kpp.
0. V. II. 9. V. 79. sq. Duo Stumi in Baschii landcm bona carmina sunt in huius
Epigrammatum libro Tercio. p. ß,^*. De vita viri vide Mohnik. et quos hie laudat
itqne Erhard 1. c. p. 320. sq.
* Hos] Francos. Eitelvolphus 2, 3, Satjs nobis notus Huttcni fautor et ami-
eiu. Cf. Erhard 1. c. p. 230,..254. ^ |^rfcipu< /. et Prsecipuc etirnn 2.3. " Cc-
ftrnfi|5 /- *• Proeliaque 2.3. ^ MoguntisB ubi litterarura Studium condere vo-
bierat, obiit nondmn quinquagenarius. Vide irapr. ipsum Huttenum vol. I. num.
XXVI. ^ Wittenbergensis litterarum universitäs cundita a. 1502. ^ Balth.
Fabrieiiu, Vachensis Hessus (vol. I. nura. XI. cf. etiam p. 124. §. 7. p. 325. v. 18.
p. 356. ▼. 22.), Wittenbergensis Hutteni hospcs statim sub primo rectoratu Witten-
bergensi albo (Förftem. p.4.)inscriptus est «^Balthasar fabricius de fach**.* Melanch-
thon adscripsit 'Mortuus anno 41.. montags nach visitationis Marise*. De co Insit
Uattenns- in Epp. O. V. II. 9, 9. sq.: Tunc est ibi [in Saxonia, WiUenberga'] unus
poetA, qui vocatur Balthasar de Facha, Qui me tribulavit, quod mihi valde dolora-
TiL ^ amiddar paKta 2. ^ Celeberrimus Lutheri et Huttcni amicus, bis etiam in
Epp. O. y. memoratus, I. 48. II. 9. 75. ** Sibitus 3. 8ibutus (Daripinus cognomina-
tua, a Tharingico vico patrio, quem nequo eqnidcm conpertum habeo : an Langcn-
kaifmt) in albo Viteb. {Förstern, p. 18.) a. 1515. sie inscriptus est ,,Georgius Sibutus
daripinas poeta laureatus". cf. vol.I. p. 14. Intcr laureatos poetas aSpicgelio (vol. I.
p. 145.) recensitos Sibutus non legitur. In Epp. obscc. virr. I. 3. II. 9, 7. sq. II. 51.
nenuHratar poeta, logica; prseceptor, bonus socius, qui est in medicina imbutns
et habet antiquam vetulam, quse vendit bonam cerevlsiam,- et est discipulus Con-
rad! CeHis. Post Buschii disoessum Colonise professor rlietorices fuernt. Hamelm.
p. 291, «• Crfarmt 1. ^ patrija /. patriae 2.3. SbruHus 2.3. „Richardus
Sbndiiu Foroinliensis italus Poeta" aest. a; 1507. in alb. Viteb. inscriptus (Förstern.
p. 2k), Uttno oriundus (non Forliviensis : ForU longe abest a Foro lulio) poeta a
Maxiniiliano lanreatus (vol. I. p. 145.) et, si Trobelium audis, proximus proiihctis,
•i poiteritatcm audis, fcre nuHus. Huttenus hominem non multum amavit, levcm
5*
68 HVTTBNI IN LO8BI08 QVEBELABVll LIBER 8ECVNDV8.
Hinc vicina peles Misnes moenia Lipsee, | l^pm-
Cui tandem faniam Lusaca Musa dedit:
Rliagius hie iuvenes nee non quibus aetior »las | lüSSpSSJi^
G8 Erudit et teneris eonsulit ingeniis;
S»pe quid in vulgus magni gravis edidit Emser, | eSS?.*""
El iam nescio quid seeum habet ille novi.
Nee tu praitereas sublimem Virginis urbem, | ii«f*«p«r«k
72 Pxne habitat mcdiani Nisa puella viam: \v\»»
et fatilem adpellans (vol. I. p. 345. y. 5. sqq.). Meruit primum in aaU Cassaris,
tum elcctorisSaxonici, dcinde Wittenberg» docnit; poste^ Francofurti adViadrum,
deniqne Friburgo in Brisgovia relicto in aulam Csesaream rediit. Cf. Becmann.
Not. univ. Ff. p. 68. Icechcr v. SbroHus^ Mohnik. p. 442. sqq. De carminibus viri
inscriptis Chrysocharis ei Neocharis ibi dicitur, sed addcndam est Tkeocharis, qnsß
a. 1521. (Ff. ad Viadr. puto) foliis 22 quadratis prodiit, et tribos postremis pagi-
uis Sbrulii Carmen clegiacum 33 distichornm in laudem Theodorici de Bülow
continet, cui cum Alberto Moguntino carmcn dicatnm est. Inscriptio libri hsec est:
RiCHARDi SBVLii fs(c] FORoivLijani Equitis liberalium dirciplinarum do-jctoris: &
profefroris: in Academia | Franckfordiana: Poet«; & ora|toris clarifr. Theocharis. |
(Effigies crucifixi adstantiumquc matris et loannis.) | Ad Speetatorem Cmcifixus
Chriftus. I Confpicc qusefo tuü conftanti luminc Chriftü | Quifqnis ade8, do-
minü cüfpice qu^fo tuü. | Tum sequitur in aversa pagina:
HERMANNI TREBELII NOTIANI
lurcconfulti & Pocto Laureati. in tcrfirnmos &
offitionrfimos ^legos Richardi Sbrulij
Itali de paffione Dominica
Uendecaryllabi.
Infignis merito Poeta: H quis: Fuftes, iurgia, arandinem, colamiism,
Dioinis qnoqj proximus Proplietis: Veftem purpuream, trucem coronun:
Dicetnr (procul hinc abefto fictum) Clavos, lanceolam, cnicem reponeas:
Solus Sbnilius hiCC crit Richardus: Noftram veridice canit falntem....,
5Pura8 carmiue: purior camcenis. 1.5 Atqj h^c omnia pulchre & expolite:
Verfu relligioflor canoro. Tomate, ingenue. fatis rotiinde.
Senfa pneumatis altiore plcnus: Is nüc sbrvliom & negas p<^etä?' .
Chrifto digna canens : choroq3 Chrifto : Vatom vatidicnm: facram Prophetam?
Quod Romana potcft pbare Quercus. Aut: fi non datur offe tain facrato;*
10 Tum vel pr^cipuo Üagclla quando 20>Saltem: pectore proximum prophetii?
^ Musa] nomen /. sed flutt. et veU. manus corr. Lns. Musa ipse Rhagius est.
" Johannes Rack von Sommerfeld in der Lausitz, cf. vol. 1. p. 8. num. m. D* boc
suo praeceptore, de cuius vita h. 1. dicere opus non est, amanter ao reverenter
saspius scripsit Huttenus, memoraturque ctiam in Epp. Obscc. viror. I. 17. II. fitf TS.
Mohnike p. 446. sqq. aetior edd. Scio quidcm de aetatc acta Latine dioi, ■ malim
autem h. 1. altior. Crttcäptan9 1, ^ Emserus Ulmae natus a. 1477. Erfortl de
Reuchlini Sergio legit, et Pirckheimer Reuchlinistis eum adscribit. LipSiaihTeait
a. 1504. f a. 1527. Simultatcs cum Khagio Buscbioqne, cum Luthcro in primii et
Lutheranis gostte magis quam sua de littoris merita homini famam quamdam pa«
rarunt. Vitam multi enarrant. ^* Nomine suo niillum Magdeburgensem Hatten!
Musa salutat praeter Stciubcckium. ^ penc /. H»c Nisa nee mihi nmquam a1i6l
Visa.
BLSOIA X. AD P0BTA8 GBRMANOB. 69
Hic bene de docUs meruit Gasparus aniicis, | 2^S^
Quem passim in numeris Musica turba colit.
Ofleret excelsos digressas Erphordia vates | Erpbordi«.
78 Atque omnes iunxit quos habet iila mihi:
Crolus in hac nobis sub primis prsruft annis, | \i£i^Z.
Crotus, ApolKneae fama superba toga^;
Qui tibi, seu niimeros seil quicquam lege solutum
80 Scripserit, egregia laude probandus erit:
(Sed dabit ipse meus veniam hac mihi parte magisler: | u^^
Quis non ingenio cesserit, Hesse, tuo?
Te iuvenem tetrico texentem verba boatu,
81 Viacentem cultu tempora nostra novo,
Pallida miratur victa gravitate senectus:
ludice me nil te haec tempora maius habent:)
Quique agit in studiis miro Temonius Ulis
88 .Harte» nee est vili prseditus ingenio.
loaniMs
Temoaiiu.
'* Quae aliande de hoc viro scimus, consistnnt in morum laude a Bnschio illi
tributä in episttüa dedlcatoria Sermonis GoloniaQ in cclebri Synodo ad clcrum
dieti, continentis accuratam exhortationem ad Studium sacree scripturse, quam
Borckhardos etiam (Herrn. Bnschii Vall. humanit. Ff. 1719. 8^ p. 208. sqq.) scd
omissa illa laude, quam igitur ropetemus, iteravit. Habet itaque Buschianus ille
über in pa^i^. altera sie: C ^ontfto 2 ttutito otro Cafpart ^trinbrg: rrurrmtiffimt in
C^}ift0 patn0 } iflufcrifftmi pncipte : titt fCmeftt : tpi : fHafftftbuT^tfit 0<nnani( pmatt0
%taiUixiü : |$enliunu0 ||(urd)tu8 paftpl|ilu0 ^. p. }ß. ^ntä Dttn dabet a^ inurl^t^ obli-
lifse: ^0fiii abfentta: oinatilftme i i^rilfimc ttafpar: ot ipam ttia aminnam plrriiq3
Üfilmit: pT^^^ n furrtt ^iuturitio). fil'x\)i tamm: etfi longr obfttn o u: abfuertmi|3
itii ptttf ijniiulntii fermt: nibil ttta tc mtmoixa tut iminutt fiue ^rtrartt t^acttn^ ^mo
i Miitittf te teato to ma^t9 tut tntbt Mi^^num acutt* in)tc0 atq} au^n S^eo (loncfttf-
fhüi tni moiis: roltbü: ac ptinnr tnrtnostaU antmo implfi mca: ot nuäiu0 abtiuiont0
iRtiirft ifUft alkin po|fit rflucrr. Cuotie0 autto loutari utrü tottü: l^umanü: librraU:
ftccttt Htftt tn Ifuitatf : graut cttra nube fr0ntt0 (rt ot b:cnitrr tUä) quotiM autio lau-
Muri »ifi bonü: co0tt0 Cafpare meü: in ^ nil^il ambitio fibi: nil^il oanita0 arrogot : ni-
^ autrkia iontbicat Clut nö abijcttlio farultattb' f3 ^etrabefeo cupt^itotib? titatu0 i: q
plmli fodt otvtutf : ^ aurü: : rrutita0 lra0 appettt plu0 iß erf|fita0 ^(ltria0. ^b na-
biliflWM moitt: et oppitio nüc 43 rari|ftnt09 ntrcü r(putä0 ^pUnu0: ti bunt cpirtoltii te-
ftHuiBcrä' me milTurum: nö potui et quae secuntur ap. Burchardum I.e. ^ )ri-
ftcfr f. ^' p^rfutt /. De hoc Johanne laeger, Hutteno a pneris ad cineres usque
aittieissimo, verbum h. l. non amplius addam, nisi quod in £pp.' quoque obscc.
▼irr. If. 9, M. memoratur. ^^ ^ppoUiuae 1, Apollinae 2, 3. "" quidquam 2. 3,
* Bal^e et tu, rex! *' tetrico t. v. bontu] Worte in sirengem Klange verwebend j
h tmOem Ton dichtend. ,,^er bu al9 S^^^d^^^d ^^^ Si^redfengebrüH auftratefi im S&erd-
M(m|" J. ... baS älBort mit ftnfterm ©ebrüQe t>ern)cbenb. 2. Eobanus etiam in Epp.
obflce. virr. ssepius memoratur, ab Hutteno II. 9,61. sq. ^* l^ec /. ^^ loannes
Tcmonitia, sodatis Hessi Huttenique non magis quam Mohnikio mihi notus, id
est ex Eobani Hessi tribus ad cum scriptis carmiaibus (Sylv. libb. I. IV.) „Ad
70
llatuwu
I. TnUnnas
abb«s il«r-
IIVTT£KI IX L08ÖI08 QVKRKLAUVM LIBKE SKCVMDVS.
Passihiis liiiic aü(|uot spacio seiunclus iniqiio
Trauqiiillani vUaiii (liicire UufTiis amat,
lp^rc siii (otiis , scd eüim iiec cedt-re cuiqiiam
\fi Apliis, ut ex quovis pr»;iiiia niarle pelas:
Cousulil liunc llrolus, doctoremque eligil Hessus,
Null oiliil et crebro profuil ille mibi.
Fraiicoruni ad fiues iiiiris Triteinius abbas
06 - Artibiis luraiiii iiomeii ademil bunio.
lliiic grave per niontes et densas iiiidique Silvas
Est iter in saltus, Pbagiiia dura, tuos: ; taälTJ!^^"*
Ilccc etiam teliiis, iiostrarum conscia reruni,
100 Nomen in Aoniae munere sortis babet.
Ilic, ubi Sc Titan ab Eois erigit undis, , FaKi» »ftH.
Doctus liabet patria; rura Capeila suas; | ^SHUSi
Vi Vit ad occiduos lMia*bei lunnnis igncs
101 llcqifo, pars anim<c, tu l'bilomuse, tu». { j!^^
Temouiiim ainantcin, de amore'\ ^/Fcinonio Homam abeunii*', „Ad Temöniam.
dolct [EobanusJ quod in scptentrione vivat'\ ^^ ps^ttUS /.
*^ spatio 2. 3. ^ Tranqiiill.] cf. vol. L p. 45. §. 57. De Matiano legesU
Straussium et Kampsehulte (tic UiÜD. Erfurt. Xricr 1858. 1. JTap)). 3. 4.) Gotli»
Mutianus canoniciis habitabat. Kufus 2.3. Cf. Epp. obscc. virr. II. 9,71. " dt*
0tt /. sed vet. m. ex. mci corr. ^^ loannes, ab igHobili vico Triiienheim. ad Motol-
lam, ubi d. 1. Febr. <i. 1402. natus est, cogiioininatus celebrior est quam de quo
plura hie aduotare opus esset, f a. 1510. d. 10. l)ec. in tcdibus S. lacobi Vircebur^
gensifl, quibus, relictis Spanheinensibus suis rebellibus factis, decem fere 'anoos
projfucrat. '^ Fagina 2. 3. Cf. vol. I. p. 17. §. 2. Phagigenam Uuttenos ae^e
eognominat supra p. 5. Cf. etiam Epp. obscc. virr. II. 9,69. Puerilem in Bachoni-
eis arce Stcckelberg monasterioque Fuldano ictatem egerat. ** fec !• '^ ^-
0tn( rtt9. /. *"' De Matthia Capella s. Philocapella Eobani amico Mohnikina
(p. 475. sq.) ex Striedero verba faeit, et eumdem Capellam esse cui Euriclas Cordoa
unum epi^ramma iuscripsit (lib. VI.) opiuor. Ceterum nomen huiu« loannic mihi
quoquc iucogniti '/Ack fuisse crediderim, sed Fuldensem fuisse, quod Mohnike opi*
natus est, negaverim: in oricutalibus Buchonioi partibus natus fuit bic Capella«
*'^* gopfo /. sed corr. IJuU. et vett. manus. ^opfo etiam ad marg. 1. Hopfooem alibi
me legere non meuiini; fortasse de quonani Uopfgarten e familla in bis reg^iopi-
bus etiam tum domieilium liabeuto sermo est. Philomusus, i. e. lacobos Locher,
Ehiugensis Suevus, cuius vitam Zapfius (lacob Locher gen. Philomusus. I^nb.
18()3. 8".) descripsit, Conrad! Celtis cathedram Ingolstadiensem conscenderai a.
MOS: [cf. Epp. O. y. I. 25. II. 9,37. sqq.], unde discedere coactus bomo ingenioaoa
paritcr atquc lascivus et procax Friburgum reversus cum Zasio, antea aibi ami-
cissimo, misere conflictavit. cf. Zapf 1. c. p. 13. sqq. Stintziny Ulr. Zasius p. 56. aqq.
[,,So(6cr fann unter beit ^umaniflcn aU ein ^orfpiel ht^txi gelten, n^od bic 9tf focmatoTCft
anJtarlflabt unb bcn ^iebertaufein erleben niußen''.], item Zamckii Branlt A*arreii-
schi/fLips. 1854. p. xxiii. sqq. et Zasii epp. a Rieggero editas Ulm. 1774. IL 8^. JE?r-
hard Gesch. des Wiederaufblühens wissenschaftl. Bildung III. p. 171... 199. Lophe»
rus t a. 1523. s. 1524. Cf. infra v. 225.
BLBGIA Z. AD POBTA8 OBRMANOS.
71
Fagina sed qua se lellus demiltit ad aitötinim ,
Exulis Hutteni vivit uterque parehs,
luvenies fralres et forsan ulramque sororem,
los Stabil et ante oculos turba propinqua tiios.
Hoc tibi mandatuiD secluso in pectore serva,
Ne quicquam in causa resciat ilia mea;
Quod valeam incoiumis, quod habent bcne cetera, dices,
112 Dum salvere meo nomine quemque iubes:
Multa volet mater, sed tu, quid Lossius hostis
Egerit, ut crebro sollicitata, tace:
Audtat illa nephas, defectos decidet artus
116 Et gelidum absque omni sanguine pectus eril:
Cura mihi est, male ne nostros ferat illa labores,
Neve illi nova sim c^usa doloris ego.
Nesciat hoc genitor; iuvenis quoquc nesciat, ccvi
120 Maiima qul post nie tempora frater habet.
Transieris tristemque palrem vatesque relatos,
Vertere ad arctoos oflßciosa polos:
Salve, fida domus sacrorum, Fulda, tuorum,
m De te pra^sentes testificala deos;
Salve, plena dei, patriae lux aurea nostrae,
Quse facta es tanlis hospita reiliquiis!
0 vetus bospicium et peregrinis mansio sacris,
t3s QusB claudis miruni hoc sub tua tecta decu$,
Te sibi delegit uuam Bonifacius bospes,
Atque in te sanctos transtulit die viros, ,
Templaque composuit fierique hsec moenia iussit,
iii Et totam fausto condidit auspicio.
Patria
IluUenl.
Mator
HuUeni.
PernbiniM*
iiuUeou».
Fulda Fa-
giDK ca|mt.
] 0. BoDifatiiu.
*** IParrta i. '^ In urce Stockclberg. <^terq. parens] Ulricus et OtUIia.
^ fimtres] Frobeniuxn , Laurontium , loannem. (cf. vol. II. p. 329. v. 10« sqq. et I.
p^ 430l aom. cciiii.) utramq. sor.] i. e. nisi interea, dum Huttenus ezalem se fecit,
matrinioa&o inito aut morte patriam arcem reliqait. *^^ qaidquam 2. ^. }^^ €^/.
**ftm^ i. "' Cf. vol. I. p. 450. y. 30. sqq. tu] mea Mttsa. ^i» Audiat] .^i attdiet.
oef^i J. J. *'® : Cui /. Lemma Ferobiuus Hutt&nus ad fralrem sohtm pcriinei, nam
jmtri, tri diximus^ Ulrico nomen fuit, Aperie ipse Huttenus se mojcuHum natu ex
fiMtlvur-fralrihus esse, quod falso non nulli negarunty hoc loco dicit, ^" IBMItnos i. sed
HwU. et teU.m. eorr. Fulda quinque fere miliaribus Germanicis aquÜonem versus ^a
SteekeAerffa snrce abesi, /a0ttu /. '^^ prtes. deos.] 'sacras reliquias* vet. man.
ex. wte0 adscr, *^ Undc Ckrfstianum nomen per boreales Germania! partes diffusum
eaf. >** Ctue i. reliquiisl 2.3. ^^ hospitium 2.3. Anno 744. Fuldense mana-
tUrimm.a Bonifacio condiium est. i*^ duc /. *^ Divus Bonifacius, Winfridas,
GeniiaiK»nim apostolus, Moguntinus archiepiscopus , Cridiodunensis (Kirtoncnsis)
Anglosazo, nat. ciica a. G70., aFrisonibus apud Üoccum occisiis a. 7d5. ^'^ mmia /.
72 IIVTTENI IN L088IOS QVEEELABVM LIDER BECVlfDVf.
Üi^^na Uli cultus, nunquam sine laude futura,
Ilospilii sempcr rresce decoro iui:
lliiic urbi largita novas, Elegeia, laudes,
136 Abbateoi noti qiiaere monasterii. 1 ftS!^|SI!!k'Ab-
Ah tautuni pelitura viruni ne qualibct erres,
Angor ibi luerito. solUcilorque melu,
Respice quo studio eduetus, quo sanguine cretuft,
140 Et premat elatuni quanta Corona capul.
Qua; sil fama viri, probilas, sapienlia, virtus,
El quibus bic cuUo prsestct in elo(|uio:
Omnia cognoris tolannpie inviseris urbcm,
144 Ilarlmanmim flexo poplile, Musa, pele:
Pra^ule posl velerem boe urbs est celebranda Rabaiium , | uSS^
Qui mir» in versu calliditate fuit:
Quod dices aliis, illi ipioquc dicere cauluni est»
ns nie dolet si quod nos male turbat onus.
Francus in bac etiam subque boc reclorc sacerdoa | SS^i**
Vivit et est nostra; promptus asilus opis;
Et paribus studiis fratcr Georgius illi,
152 Clarus et ingenio dives uterque bono;
Cumque illis bac laude Valens Axungia Petrus,
Et minor in cullu ca^lera lurba suo.
HorbaU.
Pttnis
'^^ CUgta /. sed Hutt, et vetl. m. corr. *'" Hartman. J. Ilartmaoniu burggrm-
vins de Kirchbergi ab a. 1507. abbatis loannis Hcnncborgcnsis coadiator, ab a.
1513. abbas Fuldensis usqiie f a. 1529. Cur hiec de viro a Fuldensibus aeripto-
ribus Omnibus celcbrato hie dicantur, satis opistulis et Excuaatione Hattenlsais
doclaratnr. **'' ubi edd. sed corr,v,m. "* Cluc /. "* flufuU /. **• Rabanns Maa-
rns, Moguntinus, iiat. a. 785., liedte et Alcuiiü discipulus» ab a. 822. Fuldenais ab-
bas, ab a. 847. Moguntiuus arcbiepiacopus, f a. 856. Versus hio laudaii sont in libb.
II. de laudibus s. cmcis, et divcrsa carmina, hymni et epitapbia. *^ ^^V ^- *^
/füll, et vett. m. corr. '^' Francus, non Franciscus, ut Mofanikius, lifinohitia et
Straussius de fratribus {^rang unb ®toxQ SJ^crlin verba faciunt. Inter legatos Ifo-
guutini cardinalis ad conventum Steinfurtensem a. 1532. missos primns nominator a
8eckendorffio (Hist. Luth. Ff. 1602. fol. tom.II.p.20.) lohannes Moerlin Mareiealliis.
Non magis mihi noti sunt isti fratrcs quam paullo post memoratvs Tandalna,
quod nomen alicui Fnldcnsi monacho ab Hibernico Tundalo indiditsa fratres ere-
diderim, nisi forte ex Gennanico 3ünbel factum est. ^^ promtns asyliu 1.1.
in^erpretafäwrque quasi de aperto asylo sermo esset. Mihi vero cum asyliis J^^Üme
dici nequeatf sed asilnm mitscam aculeum in ore habentem esse sciamus ea? Ptim^ H.
N. XI. 28, 34. (cf. f^erg, Georg. III. 147. „cui nomen asilo Romanum est, OMtrnm
Grai vertere vocantes"), Huttenm dicere videtur Francum prompte pungendo opem
ferro soHtnm foisse, quotiens ille, dum in monastorio esset, ab illis adgreMUS
esset. '^ Axungia Petrus puto est Pnblius Vigilantius Bacillarius Axungia, äle
quo vide Ind. bibliogr. p. 1*. n. ii. vol. I. p. 5. v. 20. et ibi cit. Becmann.
ELBOXA X. AD P0BTA8 QKBMAHOS.
73
Ne tarnen oiTendat iuus hie te Tundalus hostis | Tondaiw.
1S6 Et male suscepta cogat abire via,
Rivius ad patrii (pete et hunc) vada dura Visurgi I r,>^^
Hessorum populis fama seeunda vigeL
Videris hunc , per eos montes pete Westphala rura , | uJSJT**
160 Qua novus hospitium Langius aulor habet,
Langius et vates et equestri stcmmale natds,
Et non viügare in carmine pondus habens;
Qua super Ingenium Germana nobile Tama^
161 Buschius, ante alios, carmina scribit eques, | SZSüIÜ!"
Buschius, Aeoliis validus dare pondera nervis, •
Quschius, heroi pernicitate pedls,
Buschius, ingenio vivax et, BusTchius, ore,
168 Buschius, anliquo stemmale natus cques;
Et patria iunctus volucer Murmellius illi, • »*»•"■•■ ""'-
mvUias Rare-
Qui novitate elegi carniinis äuget opus; ' "•"■"*""*
Quique suum verlit sacras Monianus ad odas | SSSSS.
172 Carmen, et antiquo numina niore canil.
•* De Tuudalo paullo ante dictnm est ad v. 149. ^^^ fufrorpta /. *** Hl-
illis /. sed Fiutt, et veil. m. corr. Ilenricus aperte 1. nee de nomine Rivins dubium est.
iUqne neque de Joanne Rivio Attendoraensi (rectorc gymn. Misnensis, f a. 1553.),
de quo preetcr scripta a Mohnikio p. 478. landata videnda est Periandri Germania
p. 4M. sq. cf. etiam llamelmann. p. 333. 1422., neque de Rüio s. Euricio Cordo Si-
meshiisano, notissimo poeta et medico, hos daps versus cum Mohnikio aliisque ac-
cipto, cum prsesertim hie Henr. Rivius 'ad vada dura Visurgi' {Herford? quod tarnen
oppidnm a Visnlrgi snpra duo miliaria abest, unde potius Minden innui dixeris) pa-
triam habaissc dicatur. '^ Prima fama Eobanns est sine dubio, itaque ipse, si
per apertaa Utteras liceret, de Euricio Cordo elogium Hutteni intcrpretarcr. '^ Me-
rito oelebratur a mnltis, inter quos Hamelmannum, Erhardum, Comelium (/>i>
Jfijul. BumanMen 1851. 8°.) nominasse hie sufficit, nobilis hie Westfalns, Thomfe
a Kempis discipuluS) scribcndo docendoque prsestantissimus praeceptor eroditionls-
qne nttra patriam ezcrescentis parens, Monasteriensis scholae cathedralis conditor.
Mortaue est ab scqoalibus doctis viris quorum haud paucorum praeceptor fnerat, in
tum'mo honore habitus Monastcrii a. 1519. «et. 81. <*® auctor 2, 3. *** Bnschius
Colonlae, Hammonse, Monasteril, Bremse, Hamburgi, I/ubecae, Rostochii, Gryphis-
waMi, Francofnrti ad Viadrum, Erfurti, Lipsias, Wittenbergse, Bninsvici, Vesaliss, in
HoUandia et Anglia docuit, sed cum Epp. O. V. scribercntur (II. 9,176.), Coloniam
reTersuB ftaerat. Mortuus est Dnlmos a. 1534. rot. fere 66. Do vita vide impr. Ha-
melmaiMioni , Bnrchardnm, Erhardum, Cornelium. '^ Colitf /. Äeol. p. s=3 Sap-
pho. AeoHum carmen = Sapphieum. '** E gente von dem /aussehe, *•• Murmellius,
Hegii discipulus, amicusLaugüBuschiique, qui „Carmina Murmellii priscis eqnanda
poetis** eensuit, hodieque inter philologos non obscurum nomcn habet, imprimis de
Penio m^ritia suis. Docuit Alemariie, Monasterii, Daventrise. Elegiaca carmina et
vetemm poetamm edidit et ipse conposuit, aliaque non' pauca. Erhardin.p. 100. sqq.
A Ger. Listrio yeneno extinctum esse squalium suspitio fuit. f a. 1517. Cf. adnot.
de Bnacbii epicedio infra p. 84. sqq. positam. Ruraem.] Hur. /. '^^ Henricun
74 IIVTTENI IN LOSHIOS QVEUELAUVM LIUE^SECVMDVS.
Nomina non inemini, mullos tarnen ante videbis
Quam Irifidum ad Rheni linthea flumen agas.
Suicat Agrippinam lunatum littus ad urbem | cS&^*
170 Renus, et occiduum ferlur in Occanum;
Clara opibus, luunita loco, pollensqiie virorum,
Qiiaque est Germano niaiiis in orbe nihil,
Nutrit hönoratos sacrata Coionia vates,
ISO Et facta est simihshoc quoque honore sui^
I'rima est ante alios lacobo gloria Gaudic, | ciJlfr*"
Qui miscet sacris Musica sacra suis,
« Vix alius nostras cailet studiosior artes,
1H4 Vix eiegos vena candidiore facit.
Et non vulgari per'egrinus laude Remaclus , | PfJ!!S£L.
Cuius pauca quideni, sed bona, visa mihi.
in marg, /. scriptum e^(» sed cum Mohnikio (p, 492, ) lacobns ponendnm esse ere-
(liderim. nam lacobus MontAuus, cum Huschio Hcgii diBcipuhis, in Langii »dibus
ultus et ab hoc llorfordiam in domum frntrum ad ho8 institucndoB misBUs, tibi
roformandffi ccclcsia» studcrc coepit, carmina sacra multa conposuit qiue receii-
sct Hamelmann. p. 170. sq., de passionc Christi carmlne elcgiaco libros im, de
vita d. Pauli carmeii hcroicum, Odas spiritualcs, Sapphica multa. Grammatica
ctiam scripta eiusdem auctoris, de Icxicographia orthographiaquc quoque bcno mo-
ritiy plura supersnnt.
'^^ q5 /• liutea 2.3. "^ ,^0rtpptuam /. Itctus /. lun.lit.] Semicirculum Hkernns
Coloniam prwterßiiens facit, "« Rhenus 2,3. >" Je \^Vk\%t ftot »on €utltn, cf. Va-
disc. §. 3. (vol. 1111. p. 151.) '^^ lacobi 2,3, Fratcr Magdalius lacobus do Qauda
s, Gaudensis, qui in Icmmatc ,Ganda* scribitur et quem Fenestrificis (in £pp.
Obscc. virr. II. 11. i. f.) „dominum lacobum de Ganda ordinis predicatoram poe-
tarn subtilissimum" salutat, ut alias quoque Ganda falso pro Gauda (Gouda) seri-
piiun est, quamvis in scriptis ipsius quse mihi ad mauus sunt, qnffiqae plara et
plcnius recenset Ilartzheim (Biblioth. Colon. 1747. fol.) p. 227. sqq., cul adde Haim
Kepcrtor. numm. 7407...99., Gaudensis s, de Gauda nominetur, medio fcre s»c. XV.
natus et post a. 1520. mortuus esse videtur. Gaulir /. ^^ Pnecipue ad *Kni-
rium aureum poetarum^ et Stichologiam Gaudensem respicere Iluttenus videtnr,
et *Doctrinale altum' Elegiaca carmina de d. Magdalena, do d. losepho, Tita ß«-
lomes et c, ^^^ Floronatcs [rectius Florenas, ut in Epigramm, eius^ non = Floren-
tinus (aiid SV^orenj), ut interpr. 2.3,, sed ex oppido provinciro Namurcensis /Yo-
rennes oriundus: ipsi vocabulo peregrinus ex. m. vct. m.anus superscripsit „quim
GaHuä'\ Kpigrammatum libros iii. (Col. 1507. 4^) et Aniorum libros Paris. 1513.
4^. edidit. Inter Erasmianos amicos fuit, nam Bruxollas ei scribit Erasmus d.
1. lun. a. 1517. ex Antvcrpia, se convenirc volnisse cum ipso. Et in Spougi»
(§. l\)Or vol. 11. p. 204.) inter eos qui contra Lutherum scripscrunt „ex aul» Re-
maclos Cfesaris a secretis" enumeratur. Cochlious d. 13. Mart. a. 1529. Eraraio
scribcns (Erasmi Epp. L. B. 1706. p. 1740. num. cccxlviii.) Cochltei nomen, in-
quit, ,,iuditum est mihi Colonise olim a Komaclo [sie dedit Ctericus] Poeta, quem
tibi notum esse arbitror'*.
ELBGIA X. AD P0KTA8 OEBMAM08.
75
Quicquiü ad expertum pos$es couferre poetam,
18S. Non etiam invalidus carmine CanUior habet. v | camiior.
Qua relluo Trevirum Remis capit amne JMoseilam,. | contiueau«.
Urbs fluvium pulchro est inter ulruniqü^ situ.
Et locus et populus Musis et Apolline üignus,
102 Hajc est Ubpici patria Fabricii: | FibSd«.
>" Quidqaid 2.3. ^^ Cantor 2^3. Tres Canteri fratres (Andreas, Petrus,
lacobas: cf. Agrippw a Nettesheym opp. ILp, 333.) Groningenses Frisii eo tem-
pore flomerunt (cf. Erasmi Ep. ad ßachonem d. 24. Sept. 1521. ed. L. B. 1706.
f. 666.); quonim minimum natu, lacobum, ab Hutteno bic celebrari recte Mohni-
klos scripsit. Huscbius (Cpigrammatum Über ^crctus. I'ip« per ... lantftbcrcK ... ^nno
Mitni IBiUrftmo ijuingcnirftmo quarto. 4<^. p. S üj)
C jn ofculum jacobi Cantens p0(t( laurtatt.
Cantrr ^pollincof non oltimus tntrr olosrs
durrn Uuat aonto: fama fub aftra: fono
^ jnctnutt m0^ul0 facili: t)erfuq3 rotunno
^rculum ^cilialtc blanbiue 02( Vioft
Soc i)utcuni)3 rtu)e0 tfocixe placut|[c Camrnte
ftttoi ^(iht: |Bufi0 ofcula f^pr ^abis
€ ^ixürf
^i tua fotttcitus- rolJtt psrco^^ta mttoi
Curaq3 fi fmfus: afftctt tQva: tuos
@tc perUcta tibi: totam r>t ptctoit nubrm
^bftcrQct Upil)t0: fabula pUna: iori^
*^ Rhenus 2, 3. refluus] Ita de MosclioB Masandrico cursu Auson. Mos. 43. sq. *Ipse
Hios quotiens miraris in amne rceursus Legitimosque putas prope segnius ire meatus*.
"' ^tpp0lfne /. *** S^c 1. Do boc Hutteni amico praator ea qjuse hio locus e^
ex Goblero lo. Alb. Fabricius (Ccnturia Fabriciorum. Hamb. 1709. 8®. p. 75. sq.)
docent, nihil etxam Mohnikius investigavit, qui tarnen cum de vita Ulr. Fabricii
a Goblero scripta quasi de pecnliari libro diccrct, lo. Alb. Fabrieii verba perpe-
nuB interpretatus est, quae hsßc sunt: „Ulricus Fabricius Confluentiacis lOtus in
Kiebardi.archicpiscöpi Treverensis aulam iuvenis adscitus per bonorum et digui-
tatom grados eo adscendit, ut et ad arcaniora consilia adhiberetur, et longipres
l^aTioresque legationes pro eo obiret, qucmadmodum et Icgatus in Uispaniam est
ia redilu defunctus cum vix attigisset annum oitatis septimum et trlcesimnm.
Vitam eins succipcte dcscripsit lustinus Goblerus, Goarinus ICtus in praefat. ad
Ulr. Fabricii processum iudiciarium postumum , una cum vita Pctri Mosellani a Oob-
lero scripta editüm Basil. 1541. 8^^' [Libelli inscrlptioncm banc esse Mutberus
3o(. ft^cO. ^BuigiSb. 1861. 8°. p. 75. scripsit: d. vlbici fabki|cii comflvbbtimi | Xu-
recona. et Archiepisc. Principisq. Elejctoris Treuerici cösiliarij Processus | iudi-
eiarioB atilissimus, iamprijmum euulgatus. | Cum pnefutione d. ivstini oob|lbbi
Goarini iarecons. in qua et de | ciusdem Fabricij uita et moribus | nonnulla. |
iTBM I pbtbi M0SELLA2CI PBOTB-jgensis uita, coutiucns Studiosi hominis imagi-|nem,
per enndem D. lustinum Gob-|lerum conscripta. | DiALoavs isaoooi|cus in Institn-
tionet Instixiiani Imp. certam lcga|lis studij metbodum ezponens, ioabnb | apkllo
Ivecons. aatore. | basileak. | s. a, ffi. — inest epistulaHjrobleri d. 1. Mai. a. 1542.
scripta. ~ Idem Mutberus adnotavit, ex Goblero puto, familiaeFabricianae Confluen-
tia« nomen proprio H'indemacher fuissc, Goblcrumquc post Ulrici mortem ipsios
76 HVTTENI IH L098IOS QVERELABVM LIBER 8ECVNOV8.
Hunc olim nobis fines pereuntibus hosdem
In studiis socium Pallas amica dedil;
Una (u^ies unusque labor, communis utrique!
196 miai fuil: tantum contulil illc mihi:
Disiunxit tandcm spacio fortuna locorum,
Heu quantum studiis invidiosa meis:
Quod poluit fecit, sed Odo ego corde tencbo
200 Ilunc iuveuem et vera dignor amicicia:
Ipse suum ad dulccs Carmen componerc nervös
Novit, et arguto dulciter ore canit.
Fluminis ad ripas vicinaque mcBnia Reni
204 Tiirba venit iussis crebra adcunda tuis:
Magna Geresmundum servat Moguiitia utrumque.
Legibus Aonias iungit ulerquc deas.
di 4ao.
uxorem in matrimonium duzisso.] **£x illa panca (lo. Alb. Fabricius pergit) h«e
quo) stndia eius spüctant exccrpam: Nee inier tot tantaxque curas et negottosisn-
moM occiipationes unquam tarnen nisi qnando valetudo prohihebat, studio intermUnt : sed
sive domi ageret^ sive foris peregrinaretur, scrihehat^ meditahatury componebai atiquid
Htteris Utteratisque auribus diynum. Vidi equidem qua» e Gratcis vertebat non insciie,
ludebat quandoque carmine, versusque scribebat ex tempore quos ad chelim resonabai,
voce manuque iuxta paratus, in omnibus Ms modestia singulari^ et gravitaie retenta.
Eleganter et plurimas sn'pe exarabat EpistolaSj ita ut ad PHnii Secundi gravitatem ae
dUiionem quam proxime videretur accedere. Aldo etiam et Asulano celeher-
rimis Venetiarum adeoque totius Italia' typographis ^ veteres quosdam Codices, nee
paucos quidem nee mediocriter doctos^ quorum diligens erat ac sedulus per diaecesim
IVeverensem ex auctoritate et diplomate Rivhardi archiprofsulis investigator , nthmini-
straveratj aliosque aliis exaidendos dcderat. Tum et in ultima illa ad Caisarem Ca^
rolum V, in Hispanias profectione ]a. 1519.?], in qua occubuity quosdam seeum extu-
lissCf aut alioqui sublatos esse verisimite est^ quos tarn frustra e suo ckirographo desi-
deramus', ut sunt inter ca'tera duo libri Tcrtulliani de spectaculis, C declamalionet Fa-
bii Quintiliani et nonnulli alii, qui illius ovcosu naufragium et ipsi passi sunt: ex quo
ceu reliquim reservati erant quos iam aniea typographis communicavimus , Maerobbis,
Otkones duOf Athanasius^ Cyrillus (rrfpce scripti Codices. Neque enim tale qidcquam
quod aliunde ille ad publicum usum acquisiverat, nobis, etsi iure possemus, privaiim un-
quam reservandian duximus , sed in commune omnibus studiosis Kberaiiter visum est im-
partirf. Ex bis inter alia colligi posRc videtiir Fabricinm inter Potri Mosollani
qaoque amicos fuisse, a quo tarnen mcmorari mc lep^erc nunc non mentini.
"7 spatio 2.3. »3» : foedt. 1. ^ amicitia 2:3. ^ mcnia /. Rheni 2.3.
Nondum Ksehenfelderns Bodobricensis poetfe salutandus erat, quem qiianiTis' non
poetam dccennio post salutare iussissct. cf. Vol. I.p.350. '^ Trcs Grescmundos de
Meschede We^tfälos cxTrithcmio novinius, daos scniores fratresGodescaleanijtheo-
logiim £rfurten8o.m (Motscbmann. Krfordia lit. p. 530. Erbard Gesch. des Wieder-
anfbl. d. W. I. p. 180. sq.) et Tbcodoricnm (seniorem) artium et medicinw doctorem
Moipintinenscm , cnias neqne poetica ncqne de iure scripta nota sunt; huiusqne
filiura Theodorioum (iuniorem). Hnuc, Spirie natum, prsecocis ingenii hominem,
inmatura morte, cum nondum quadragenarius Moguntitc a. 1512.* exspiraret, legi-
XLBOIA X. AD P0XTA8 OBRMAHOS«
77
Contcntus parvo Ncmelis prope mopnia Spirae | itJteuifMr
20S Incolis angustas, Wiviphclinge , domos,
ISon nisi quod sacrum est, studio coioplexc fpequcnti,
Qui quicquid scribas, uülltale scatet:.
bas masas lungere reete dici potuit, fuerat enim I.V.D.et canonicas S. Stephani et
electoris provicarius iudexque generalis, atque poeticos historicosque libellos a se
scriptos Dou paucos reliquit (quoR maximam partem indicatlcechcrus Y.Gresemund).
Sed com de patre versus 206. parum aptils esset (minus etiam de patruo), Moh-
nikias forte de fratre quodam Theodnrici iunioris Huttenum loqni coniectavit,
qaalem tarnen extitisse plane nescitur. Verl mihi similius videtur Huttenum Grese-
Bondos 8U08 ex Trithemio, iuniorcm autem ex editis scriptis, neutrum vero ex con-
netadine cognitos habuisse. Ceterum ^Historia Crucis m^iraculosoe Moguntinee car-
nine descripta aTh. G. iuniore* a. 1494. ex Hartzlieimii Bibl. Col.p.302. et Erhardo
HI. p. 284. ad scripta a loechero Mohnikioque indicata addenda est; de quo libro,
rcpeiito ex ed. Wimphelingii in Scriptorum histor. Moguntin. tom. III. cur. G. Chr.
loannis. Ff. 1727. fol. p. 409... 420., hoc Periandri epigramma in eius Germania
(Ff. 1567. 80. p. 812.) est:
Vena fluit tibi candidior nive, purior auro,
Cum canis imparibus vulncra sancta modis.
Epig^ammata duo qnsß in Pasquillor. tom. II. p. 98. sq. (et in Tasquilli extatici*
f(r. p. 199. sq.) leguntur, non nie continco quin subiciam:
J)e Homw petulantia^ Theod. Gresm.
Marti olim complexa Venus poscebat amantem
Munus, quo nullum raaius in orbe foret.
nie Stygem inrat danti quodeumque daturum, .
Et Romam tota cum ditione dedit.
Martia Roma prius fuerat, Cythereia nunc est;
Cesserunt aquilae, signaque passer habet.
Koma Caput sccierum, nivei iactura pudoris,
Exitium fidei, luxuriroquo parens:
Sola Venus dispcnsat opes, dispensat honores,
Sola facit serva quicquid in urbe libet;
Extollit magnosque facit sapientia turpis;
Sit procul, in tenero cui sedet ore decor;
Tartara sunt molli potius adeunda iuventse;
Si non est alius, sit tibi barba comcs.
Aliud eiusdem,
Christi olim in terris beno qui scrvarat ovüe,
Simon Petrus erat: heu, modo Petrus abest,
Piscntnm rediit Petrus, Simon manet, hie dat
I Hicque rapit summi cardinis omno decus.
** Aonias deas] Altaas,
«^ mtnia l, ^ Wimpheliugus (nat. a. 1450. Sletstadü, ubi f a. 1528.) cum
HattenuB Querelas scribcret, cum eremitis Augustinensibus in eam ridicalam sed
tone periculosam causam venerat, de qua in Epp. Obscc. virr. ssepius dictum
est. Vitam virl de erudienda Germania optime meriti multi scripserunt, intcr
qoos hie nomino Erhardum (»t\^. bei» äi^ifberaufbl. b. ^. I. p. 428...467. <io quid-
qaid 2,3, scates 2.3,fatto.
78 HVTT£NI IN L08S10S QVBRELARVM LIBEB 8ECVNDVS.
Multa, lacobe, tibi debet Germana iuvenlus,
212 Profeci monitis ipse ego sa^pe tuis.
Slurmis ei comes est, et Gallinarius tili, | f^l'^iunarin«
Et tu, qui nomen principis arce tcnes, | FSäeS^lrgk.
Plurima pra^terea iuvcnum consortia vatum,
2iß Quos sibi doctrints allicit iile suis.
Hoc eüam Angustus, quondam nieus, orbc vagatur, |a!^^
Woipbus, Plautino clarus in cloquio.
Branthus ab iis paulum scmotus considet oris,
220 Qui Germana nova carmina lege facit.
SelMaUa-
■M BrMth.
•*• piofotd 1. monifcM tnis] *ex Hbris* adnot. vet. m, •*' lacobns Stnrm] It«
etiam Epp. Obscc. virr. II. 63. ,, audio qaod WimplicIingoB habet multos discipu-
lo8 quos mihi unos naper nominavit, qui sunt in Argentina. unus vocatar laco-
bns Sturmias nobilis, et, nt dicunt, bonus latinista'\ Wimfelingura et Geilerum
Kaisersbergensem prceceptores habuit et sodalitatis litterarise Argentinensi» so-
ciu8 fnit. Hie lacobus, amicus, non cognatus lohannis Sturmii, item Argento-
ratcnsis, psedagogi, natus a. 1489. e vita dcecssit Argentorati summis mag^strll-
tibus functus d. 30. Oet. a. 1553. post sBtatis annum 63. exces8um, nt loa. Sleida-
nns ei amicissimus rettulit. etiam Erasmus Rot. pro suo more virum laudibns
extulit. Viri sni temporis cclcbrioribus adnnmerandi vitam descripsit Melch.
Adamas in Vitis ICtor. p. 91...96. ed. Haidelb. 16*20. S». — Gallinarius, loannes,
(^al^nemann?) non aliunde mihi, ut Mohnikio, quam ex hoc loco Erasmique ad
Zäsium ep. d. 23. Sept. a. 1514. Basilcsc scripta notus, qu<e incipit: „Singularcm
emditionem tuam.cum pari coniunctam eloquentia nuper c duobus eruditissimis,
nee minus facundis cognovi, primum ex Beato Rhcnano, mox ex loanno Galli-
nario.** Scripta viri Latina Germanicaque supercsse sed se non vidisse refcrt
Erhardus I. c. HI. p. 328. De lodoco Gallo Rubiacensi ad h. 1. verba facere inu-
tilc est. '1^ Hunc Wimphelingi discipulum atque amicum Francofurtensem
quanta amicitia cum Hutteno coniunctus fucrit, ncquc Mohnikius neque Mün-
chlus memorarunt. Cf. vol. I. p. 354. n". clxx. vol. II. p. 1 14. n". cclxxx, Cetcrum
castcllum Fürstenberg supra vicum Rheindiebach ad Rhenum, cuius ruinas hodie-
quo iunumeri ne nomen quidcm noscentes praitervccti conspiciunt, cavc ne cum
principum Fürstcnbergiorum cognomine Suevico castcllv coufundas. *** p2fterca
/. «»• nie] fVimphelingus. «»^ Wolfgang Angst (Epp. Obscc. virr. II. 9, 124. sqq.)
8. Anxst, Cseserbergius (Erasmi Epp. L. B. 1706. p. 1777.)» ^ Mohnikio plcuius sed
non rectius quam oxemplo suo Querelarum in Erschii Gruberique Encycl. part.
IV. p. 104. sqq. (ubi frustra Angstum epistolarum Obscc. virr. et Triumphi Cap-
nionis auctorem fuisse exponere studuit) dcscriptus, veterum auctorum doctus
editor sive corrector, qui Hagcnose, Basiloie, Moguntivu, libris etiam Huttenicis
edcndis (cf. vol. I. p. 225. n**. lxxxxvi. p. 251. v. 2. 3.) adintrices manus adposuit.
Scripta ipsius Angstii pneter epistulas ac pra^fationcs nulla mihi nota sunt.
'** Brantus 2.3. Brant, Argentorutcnsis a. 1458... 1518, quem pro more temporis
illitis Latine Titionem adpellare solcbant. Vitam celebratissimi viri vide apud
editores celebratissimi opcris Dax Narrenschi/f, Strobelium (1839. 8°.) et Zarnckinm
(1854. 8<*), qni de aliis quoque scriptis Brantii omnibus adcuratc diligenterquc tra-
ctavit, hanc Ilutteni autem mcmorabilcm Brantii Navisque stultifcric conmemo-
rationeni, si bcno ipse mcmini, non conmemoravit.
«^
1 ' •.
V
ELEQIA X. AD PO#rAS OEBMANOS. ^
' ' ' 'f
Barbaraque in numcros compeilit vcrbl ligatos,
Edit et ingenio carmina facta novx):
Piilchre Uli latum classis deducta per aßquor
224 Convehit insipidos quolibet orbe viros.
Et, qui matcriam sumens, Philomusns, ab illo
Spem sibi Ventura posteritate facit,
Armal et advcrsos furibundum Carmen in bostes,
228 Turpe viris ccnsens omnia velle pati.
Barbariem contra pugnace Bebelius ore
Non sine victuro nomine castra locat,
Qiiique snae nomen paril inviolabile Phorcae,
232 Dum triplici sacros explicat ore libros,
Inter Gcrmanos ad comica scripta poelas
Primum ausus vetitas explicuisse manus.
IIos mibi prsBcipue blanda compelle salute,
23(> Deinde novi memores criminis esse iube,
Quod fecit nobis, faceret quoque Lossius ilUs,
Cui Studium est mullis posse nocere simul.
Vos ego Teutonicae verissima lumina gentis
240 (Quando ita se praesens obtulit hora) precor,
Non ut pro nobis quisquam mala carmina faxit.
In nova vel subito bella furore ruat.
79
Iscobus
Philomusus.
Renricus
Brbelius.
lojnnes
Heuchlin
Phurccn«üi,
Malitia
Lossii.
*" Barbara] ^erm/zmca. Praeter carmina non nulla minora iam ante cxitum ssec.
XV. Germanice prodierant Ave prselara, Cato, Facetus, Morctus, Thesmophag^ia.
cf. Zarncke p. xxxiv. et 131. sqq. "' ti)U02, /. Prima editio StultifersB navis pro-
diit Basil. a. 1494. 4^. Quinta prodierat a. 1509. cf. Zarncke p. xcix. sqq. Zapfii
Locher p. 68. sqq. '^^ Locher! (cf. supra v. 104.) Latina versio Brantiani operis
iam a. 1407., quinquiens et ter a. 1498. prodierat. cf. Zapf, Locher p. 68. sqq. Zarncke
p. 210. '^^ hostcs] quos contra sc concitaverat 'contra theologos metrificando'
(Epp. O. V. 11.9,38.) libro Norimbcrj^aß a. 1506. edito ,,yitiosa sterilis Mule, ad
musam: rofcida lepiditate predictam, Comparatio." cf. Zarncke 1. c. p. xxiy. sq.
In his litigiis rectc prodromos causec Reuchlinianse Epistolarumqne obscurorum
virorum iam alii cognoverunt. **• Bebelius lustingensis Suevus, [a. 1472?... 15l6?]
cains „Ars metrificandi multum subtiIis"(Epp.0.y. IL 11.) cumMurmellianaHutteni
Arti versificatoriae ausam dedit, qucmquc hie inter obscurorum hostes recen8et(Epp.
O. V. IL 0, 94.), et inter Wimphelingianos, Augustinensium hostes (ibid. II. 63.),
clarius inter Latinarum litterarom restitutores et disseminatores nomen habuit,
quam ut plura de eo adnotanda sint. Cetcrum neqne hunc, quamvis a Maximiliane
imp. iam a. 1501. lauream poeticam accepisset, Spiegelius (vol. 1. p. 145.) memo-
rat. Vitam descripseruut 'l^a-pf Heinrich Bcbel. Augsb. 1802. 8". Com in Ersch. et
Grub. Encypl. part. VUI. p. 274...280. Erhard IIL p. 141...170. «ai f„^ /, l^^mt
i. Pforzheim, '^^ tripl. ore] Hebraice, Graece, Latine. •'' Primum veteres co-
micos imitatus est, '^^ vetitas] Scrgium Dalbergius agi noluerat, quare See-
nica progjinnasmata conposuit Reuchlinus. cf. Maii vit. Reuchl. p. 25. 192. *"^ fp-
«it /. *^' ego] rr0O 1. sed corr, IJuH. et veit. m, ^(titontce /. •*" mala] in-
vectiva, iniuriosa.
80
••».
^ HVTTl^I IN L0SSI08 QVMIELARVM LI^BR 8BCTNDV8.
Sed doleat nostros , communia vulnera , casus , | SirS>2lSSta."
244 Atquc animo tandem haec penitiore traliat,
Nüve meo dicat versu pctiüantius usum,
Dum queror ofTensas insinuoque novas:
Si non ex merito, si non querinionia iusla est, | J^JU?***
218 Si non insigui cogor ab opprobrio,
ludicet ille meam, qui iudicat omnia, causam,
Et sint baec animae debita iura mcae.
Tentavi hunc precibus, tentavi hortatibus bostem, | SJ'uiSIl"
252 Littera ad bunc extat supplice scripta manu:
Sed nihil efficio, nusquam bunc compellere possum;
Ipsc suas in nos insuper äuget acus,
Ipse minas iactat, furit et convicia dicit,
256 lamq'ue novum bellum nunciat ille mihi,
Persequiturque meos, siqucm deprebendit, amicos, i uciTpiiJJJl
Insidiasque mibi qualibet arte parat. '*°^''
Non querar baec igitur, qui sie quoque L-cdere possem?
260 An nondum ofTensis suflQcit ille suis?
Vestrum aiiquis iam tutus agit fruiturque quiete
Nee timet bostiles tutior insidias.
Et tranquillus agens requiem putat omnibus illam ,
264 Quse sibi secura contigit in patria:
Quisquis hie est, melius pro causa consulat illa
Fortunamque gravi penset utramque animo:
Ipse, quod in patria est et consuetudine multa,
2G8 Nusquam inconsuetas sensit obesse vices; ^
Nos peregre iuvit varios cognoscerc mores,
Non citra arbitrium, docte Tyaue, tuum;
•** penitiore] penitiore. *^ tnftnulOi^ /. sed 1 delerunt Butt, et vett. m. ^^ \itt
atltme /. *** p^cuctbue: /. ^^^ Littera] = /i7/«rA', epistuia, cx8tat2. J. *^ \ftc 1.
U^rre /. •" Vit 1, sed vclt. m, adscr, c *®* Cuj /. *** pcnfot /. «^o H^tanc i, Tyane
rede qtädem 2, (et 3.) sed non aiictor scripsit; pro Tyanflee aut Tyanensis. „in Cap-
padocia (verba 8unt Amm. Marc. XXIII. 6, 19.) amplissimiis ille philosoplius Apol-
loni\i8 traditar natus prope oppidum Tjana'*. Hunc Apollonium primo post Chr.
sieculo ad Indos n8qne, Grceciam Italiamqae, Hispanias Africamquc ad Acthiopas
nsqne orbis terras peragrasse vitamqae miracnlonim plenam e^isse Philostratus
ineunte ssbc. tertio (Vita ApoHonii libb. VIII. Venct. 1501., ed. Olcar. Lipa. 1700.
fol.) ma^s fabulatus e8t quam rettulit. Eusebii Pamphili contra Hierociem qui
Tyaneum Christo conparaverat, libcllus adhuc supercst (ed. Olear. cit. p. 428.. .469).
De Philostrato Hnttenus cum «'.quallbus non tam ex Alemanni ßinuccini Latina
versione, a Philippo Beroaldo etiam castigata, quam ex Hicronymo notitiam ha-
bebant. Cf. supral. 10, 27. sqq.
'^
0**%^
V
o ■ r'
' «
ELEOIA X. AD POITAft GXEMAKOS.*^' TBfeBBLII ADMOatVIO BLSaiACJU 81
Dumque hincinde leves agimiif yarieqde vagamnr,
272 Oecarrit yariis vulgus in ingeniis:
Nunc inimicus adest, nunc se mihi praebet amcus.
Nunc mihi qui prosit, nunc mihi qui noceat;
Sed quia fortunse est, habet inconstantia causam
276 Nostra, quod ex casu dispare corde fruar.
lam saiis est yobis, quod, qu» nunc aspera facta est,
Nunquam allcui yestrum, Musa, odiosa fuiL
FIKIS QyBBBLABVH LIBBl BECfyMDI.
DHS AVSPICIBV8.
HSRMANNI TÜEBELII NOTIANI
POBTAE LAVRBATl ET IL, IMPERIALIVM CASDIDAT!
AD HENNlNGf^M LOETZ L V. DOCT.
PRO POETA HVTTENO
ADMOyiTIÖ ELEGIACA.
Aspera res agilur, patrihus non cogniia priscis,
Quos celebri genio Teulona terra tuUi;
Res^hova, res iruculenia, mmax, res mpia^ mordaXy
4 Res agiiur^ Lossi, sanguinolenia Ubi.
FcsUceSj quibus innocuis sine crimme fcma
Ad .Stygios oUm conUgii ire lacus^
Fcelices eliam^ liceai sceleri scelus addani^
8 A doctis cupidas qui ietiuere manus!
Sed non hoc misero licuii tibi, teque beatum
Cum muliis dici ferrea Parca vetai:
Heu facinus dirumque capull tarn barbara tamque
12 Borrida iempeslas hcec, tnea corda^ f ereil
Quid patimur vates diyino nutnine pleni^
Atque supernorum maxima cura deum?
Esto! Sit quisquam doctor constdque superbus:
16 Ergo sacros vates carpere iure potest?
Res potius iruculenia, mmax, res impia, mordax.
Res surgaiy Lossij sangtdnolenta iibil
Dicamus qui sini doctor geniiorque- superbus ^
20 Et Phcsbi telis ictus uterque cadat!
Tu quoque, tu, Pallas j quia te vener anda vetustas
Armatam pinxit^ cuspide tuta venu
Pallas adest miseri et graviter feri damna poetcB:
U Nunc, Henninge, tuos, perfide, pande sinusl
»** fintunt /., "^ i|U( nüc ofpa i. om, 2.3. ut et seg, diis AvspioiBys.
cf. yol. I. p. 16.8. LL.] legum. ^ püfct i» prisce 2.3. falsa, ^ Felieet
2.3. et Ha ▼. 7. * tibi? /. ocmt? i. " ||o2ri)a: tcmpeftaf (ec mea: tsiia frret?
/. U e. tarn horrida [facinora] tempus hoc, o mea Mnsa [ohorda, lyra], feret? Mire
abieinamtyr 2.3. ,,Hornda t. hsec mea corda ferit?" Et veriit 2. „\i\t\tl S^recHid^e
SBettei jerWägt mir in betn 59ufen ba$ ©crj'*. 3. sie „©o ein cntfe^fic^et ©turnt piM^t
mit crf<^üttcmb an« ^crj". ** (Cfto) i. » tatiU 1. *
HVTTBHI OpP. vol. HI. 6
8i2 TAIUBLII AD IfOSSXO'il BI.BOI4CA ADMOVITIO.
«
Perfide y pande tlfnus! quid Sias dubhisque moraris?
Pande sinus, inquamj perfide, pande sinus!
Concipe Pierium pro ianto crimine vulnus!
29 Persta: nan uno vulnere, dure^ cadest
Dura ferat gut dura lulii; iactetur^ agatur
Qui ferus Aonios pelHi ab urbe viros.*
Non poieris Umtos finire in morie dolores:
32 nie dolor j nobis crede, perhennis erit;
Immo post varios lucius, post funera n^aior
Semper erit: ianium cartnina docta valeni, .
Quid tibi nunc, docior quod sis, quod consule creius,
30 Proderii, ardenti veste quod altus eas?
Novimus atqui ie passim canimusque poetas:
Docior eSf et calles^ docior, in arte nihil;
Docior es, et soli vulgo populoque videris;
40 Docior es, ai poieris vix tria verba loqui,
Grammaticce ignorfLS prima incunabula , cum sis
Docior ei orchestra publica iura legas;
Denique vix ianium tania tibi in arte relictum est,
44 üij doctor^ quid Sit docior ab arte, scias.
Sed iam forte sacrum nimis excandescere vaiem
Dicis et ignoio durius ore queri:
Isia prhis tecum debebas volvere, Lossi,
48 Dum furor innocuum pellere ab urbe fuit.
Anne ignorabas non vind posse poelas ,
Ei nimium longas vatibus esse manus?
Esse pios vaieSy quos vel Plaio Icedere nollei,
52 Sublimes quamvis pmcerei ille sophos?
Ergo feraSj Lossi docior, quod ferre necesse est.
Et quanius -surgat deinde poeta scias, ^
Admoneasque patrem fticata nare Wedegum,
56 Ne posthac Clarios opprimai ille viros; '
Tu quoque prwcipue caveas, ne Icedere pergas ,
Nominis est sattem si tibi cura tui.
Quodsi non audis, nee stultam carmina mentem
60 Affidunt^ popülo fabula iurpis eris:
Germänos omnes in te iarasse poetas
Flebis, eriique omnis tunc tibi adempta Salus.
'® JlantU0 /. sed Butt, et vet» m, Gryphisuj. corr, " perennis 2, 3. ** Imo
2.3, ** ardenti] xubea iuris doctomm toga, qua bullatas doctor Hennin^^ in-
cedere solebat superbiens. ^ foU /. ** Dices 2. 3. igixoto] ignaro, *^ prins]
tarnen 2.3. (Scilicet exempli quo usus est 2. partes exesie sunt, ut non oninia
recte legi potnerint, 3. antem exemplum primarium numquam viderat«^) ^ An edd.
emeruL Hpt. ^ Long» regum manus. Uerodot, Yül. 140. aal yoQ Svveti^ig tnr^
Sw^i^amov ^ ßaeil^og lati, «al %bIq [v^rc^fiifxi^c. '^ Esse] Atqoe 2.3. (cf. ad
y. 47. adnot.) Plato] Ignorabat bonus Trebelius sese contra ipsius Platonia le-
gas de oonvicUs (XL p. 934. sq.) delinquere. ^ Clarios] ApollineoS) a Claro,
loni» oppido. ^ 43 P^^cipue 1. U^rrc /. ^ ^ fl /. ^ ademta edd. ^ am. 2. 3.
VIOILANTII HKMDECASYLLABON. HVTTKNI TETRA8TI0H0N.
83
P. VIGILANTII POETAE &c.
HEHDECASYLLABOS AD LECTOREM,
Liber Joquihir.
Nemo me legal aui revotvalj nemo.
Quem non permoveat scelus malignum
' Audax vel facinus seniqgue nati,
Vaiem quo miserum, probanie nullo
6 Causam^ conficiunty sed isla quisquis
CemiSy desine: non novum, vides, esl
Phoebum perfidiw referre pcenas,
üldscique suos Apollo vates,
0 Lossif soleL ergo per f er islas
10 DicaSy atque cave, sacrum poelam
• Poslhac ne laceres, vel Hase* sequelur
Vehx ArchilocM poetas iambus.
Quo viso miseram fugil Lycambe
Vilam , quem laqueo htvat perire.
AD LECTORES
TETRASTICHON
VLRia HVTTENL
Tractet, amet, legal, excipial, colat, audiat, adsit
Cui placel hsec novitas;
Spernat, agat, cremet, eiiciat, premat, oderit, absit
Quisquis ubique nocet
Cnl^ccafilUlbon o^ Stcto» i. ' * nemo t. f, versus om, 1, rede adiecU 2, (et 3. )
* ifta' /. '° Dicas] poenas. ^^ \^tt 1, ^' Notlssima fabula est Archilochmn,
Pariom poetanii qni Romnli temporibus vixisse fertor, filiam soain Neobalen Ly-
cambae iam desponaatam mutata volontate huic denegasse eomque maledicis iam-
bis ita insectatum esse, ut »gritudinis animi remedium sospendio sibi quaereret,
qao mortis gcnere sponsa qaoque periit. Cf. e. gr. Acron ad Horat. epod. 6, 13.
Vide SQpra ad eleg. II. 1,46. *' ^mmbe i. Lycambes 2.S.
ema: l. 9. flut. /. < adsit] ctfit: /. > ^tt 1. ftjdct: /. * cf. eleg.
I. 10,76.11. 1,39.3,5.9.
84 DB I0ANMI8 MYBMELLI MORTE ADNOTATIO.
DE OBITV lOANNIS MVRMELLI.
Ad Elegiae II. 10. versus 169. sq. adnotatio.
^Elegi carminis opus' v. 170. laudatum est 'Elegiaram moralinm' Rudolpho
Langio dedicatarnm , quamm libros IV Murmellius primnm edidit Monasterli
a. 1507., postea AlcmariaB qainto libro anxlt, de qoibus copiosius dicit Hamel-5
mannos (Opp. Lemgov. 1711. 4^ p. 272. sqq.) — De Murmelli morte (quam obiter
attigi vol. II. p. 489. adn. ad I. p. 348.^ pr»ter Boschiom , Murmelli amlcum fa-
miliärem, idem Hamelmaxmus anno 1525. natu« in commentario anno 1564. de
populis in Westphalia primum edito nnus ex dnobas testibos, probis quidem sed
non nisi audita lectave referentibus, est, quem recentiores omnes secuntur; al- 10
ter est Albertus Mirseus, natus a. 1573. nam Oesnerus ac Pantalep de obitu
illo verba non faciunt. Et refert Hamelmannus (p. 172.) „Tandem decimo quarto
post 1500. anno [Murmellius] venit Alcmariam, ibique instructa schola clarebat,
sed incendio redactus ad paupertatem venit Daventriam a. 1516. ubi postea anno
sequenti 2. Octobris obiit, non «ine suspicione veneni, ut hoc Buschius in £pi- 15
taphio [Epicedio] conqaeritur, atque id Rostochii et Monasterii dixerat Herman-
nns Hinrekingus, qui adfuerat moricnti. Scripsit quoque de cius morte Hcnri-
cus Bors. Jleliquit autem Murmellius uxorem ac filiolum in paupertate*'. deinde
(p. 177.) de Gerardo Listrio idem ,,babitus fuit olim doctis suspectus de sublato
Murmellio &c.'' Mirsei autem (Elogia Bclgica. Antv. 1600. 4<'. p. 199.) verba sunt 20
y^Yivere desiit Monasterii, (1517. aut 1513. ut aliis placet) relicto filio, quem in-
stituere coeperat, Grsece Latineque erudito. De fati genere ambigitur, credi-
tum enim ab »mulis, quod ante diem obiisset, toxico e mcdio sublatum: sed
qui artis medicse periti morienti adfuere, peripnenmonia exstinctum adfirma-
bant". De Listrii criminc aput Mirseum nihil, posteriores autem scriptores sua 25
aut ex Hamelmanno aut ex Mirseo sivo ipsis sive eorum transcriptoribus sum-
psisse Video: ita ex utriusque verbis ha^c male consarcinavit Melchior Ada-
mus in vita Murmellii „Tandem [secuntur Hamehn, verba] Daventriam, publico
stipendio accersitus, anno 1516. ubi postea anno sequenti d. 2. Octobris obiit,
relicta in paupertate, ut scholasticum hoc genus solet, uxore cum filio, quem 30
instituere coeperat Grsece et Latine. Mirseus tamen vult obiise eum Monasterii,
idque a. 1513. Sed si anno 1516. scripsit encomium Reuchlini, ut Gesnems in
Bibliotheca confirmat, utique ille fallitur [Magis falsum esse ipsum Adamum^ infra
in prcef. Triumphi ReucMini demonstraboj. Ut ut sit, de fati ccrte genere (secuntur
MirtBi verba] affirmabant*'. Similiter Foppens de Murmellio „Daventrise .. mo- 35
ritur ... anno 1517. vi. Nonas Octob. non sine suspicione veneni, ut quidem tunc
creditum fuit: nam qui a>grotanti [morienti Mir,] adfuere medicsB periti artis, pe-
ripnenmonia extinctum affirmabant". Etiam Casp. Burmannus (Traieetum emdi-
tum. Tr. ad Rh. 1738. 4^ p. 191.) Listrium „suspectum fuisse de sublato Murmel-
lio" praeter Hamelmannum testem adducit nullum. tamen Icechcrus, quem in- 40
purissimum rivum doctorum Voigts pro limpido forte biberc solet, ,,!D{urmer'
scripsit ,,ein [Rector beS @i)mnarü )u 9D>2ünjler, t>on 9^uremonb^ l^at anfangt im Ihiege
gebienet, unb fxd) na^gel^enbd auf bad Stubium geleget, auc^ au ^Un in SJ^agtflrum
^romooirt, »orauf er ju Sllcmar, aKünjler «nb !Deoenter gclcl^rct, unb am (entern
Orte 1527 [immo 1517. cum loechero peccavit Saxius] geflorben ... '^Dldn mut^mafs 45
fet nic^t ol^nc Orunb, @cr]&. ßifiriuä l&abc il^n aug bem Sattel gel^oben, ja ll^m gar
@ifft beibringen laffen , baoon er ju ©etenter in dufferfler Slrmut geflorben". Quid
mirum itaque Münchium e tripode suo vociferari ,,^urmel .. ßarb burc^ ®ift**.
Cautius, qnamvis non altius re inquisita dicunt Mohnikius Erhardusqae: ille
ADNOTATIO DE MOBTE lOA. MTBMBLLI. BV8CHI BPICBDIOM. S5
,/äm legten Ort [Daventria'] flavb er, tt)ic einige »ewnut^et ftaben, aw (iJift, »clc^e«
i^m einer feiner ^cinbe, ©erwarb 2iflriu3, beigebracht böben foH — 3)^e(c^tor 3lbam
fttbrt biefeSagc M unwal&r an — imSa^r 1517"; hie: ,,übereiltc il^n, am 2. Oct.
1517, bcr £ob unb ed t)erbreitete ^4 ^^ ^erbac^t, er fei an ®ift, baiS il^m ))on ixoti
&fremben ^ülern in Sßein beigebracht n)orben, geflorben". Prodoxi quornm copis
mihi facta est testimonia. (nam Francisci Sweertii Athenas Belgicas et lacobi
Revii Davehtriam illastratam inspicere nunc non datum est, nee Gallicnm Ni-
ceronis exemplum) praeter lacobi Burchardi omnla, quem testem post Adamum
prodire iussissem, si ipsum de Murmelli obitu verba facere memorarem, qaod
10 in utroque, aut faHor, de lingusB Latinse fatis volumine non fecti: repetiit au-
tem in vita Buschii (Ff. 1719. 8^ p. 198. sqq.) priefationera huius viri praemissam
eins in Mnrmellii obitum epicedio, quod carmen non solum uiriusque viri, et lau-
dati et laudantis, laudes merito äuget, sed facit etiam, ut Murmellium veneno
sablatum esse credere debeamus, Listrium autem neque criminis reum facere
15 neque absolvere possimus. itaqne illius libelli, cum priesertim supra dictorum
scriptorum vix unus, quamquam plerique fere omnes eum memorant, aut viderit
aut legerit ipse, ad quaestionem illam denuo hie motam pertinentes partes tran-
scribam. habet autem primarium exemplum (nam de repetitionibus fere seque
infrequentibus nunc dicere nolo) sie:
20 IN ACERBVM lOANNiS | Mufmellij Ruremundeds obitum, | Hermanni Bufchij Pafi-
phili I funebre lerrum, Tiue | £picedi-|on. fSecuntur insignia Btuchtafia'puio, aU. 3'\
lat. 2". sub quibits hoc Signum JL ad onus dexteram duo cuniculi, ad sinistram unus, ad
Murmeüi nomen adiudere videntur,] Aversam primi folii partem occupat ad Langium
epistula mox repetenda, in 4 sequeniibus foliis mediaque post ea pagina est ipsum
2& Buschi epicedion 246 versuum; inferior eiusdem pag. pars habet Murmellii epita-
phium, per eundem H. B. ab aliis et Burckardo etiam Foppensioque repetUum: in
aversa sexti folii pag, post decastichon Epitaphium pro loanne Cellario Kuremun-
dend legüur C ImprefTum Coloniae apud Eucharium Cerui-[comum, Anno virgi-
nei partus | M.D.XVII. iij. no-jnas Nouem-|brei8.
30 C Hermannus Bufchius Paßphilus, | Rodulpho Langio Canonico |
MonaPterienfi fao. | «
Bcio a te conrtanter erfe adamatü loanne Murmellium, habitumq) in albo tuoi^,
quos prseeipue duxifti amicos. Idque cum propter mores, qui erant in illo nö
incomporiti, neq) infüaves, tum propter infatigabile bona^ artium ftudium, quo
3sadeo flagrabat, vt fere neminem (de quo aliqua faltem haberet" eruditioris, ele-
gantiorisqi literaturae opinio) afpemaretur prseceptorem. Te tarne imprimis ille,
velut delphicum quoddam oraculum, obferuabat .... Quanti etiam me femp fece-
rit vir humanitatis candidirfimsB , prse fe femnt apte adhnc complures officiofir-
rimie illius TeriptsB ad me epirtolse, quas penes me curtodio etiam nunc follicite,
40 velut pignora quiedam (lue xeniola amici, reuocoq3 ^^ oculos (excitandee mihi
illiufl» memorisB caufa) eas pene quotidie. Quss humanitas , qui oandor hominis,
me certe compulit illi defuncto, qualecunq3 hoc oanere inin^dnov. In q illud
prsedpue miferatus fum, quod veneno, n5 pefte dicebat* enectus. Sic & medicü
ipfins affirmaffe, Dauentria huo profecti, mihi retulere, qui dicitur feruare
45etiamnum eins vrinam, ad arguedum veneficium, prssterea (quod nee aBgrotaffe
ipfam, nee obijffe etiam peftilentia confideret) pr^ceptores ipos, qui in eo op-
•• afpemaretur /. ^ /^rtxi^^toy /. ^ enectus /. Vult necatus.
86 HBBM. BVSCHII IN lOA. MVBMELLII OBITVM EPICBDIOH. ^
pido literas profitent*, omneiB«& tempore valetadinis illnm officij caurs accer-
(irfe, & dofunctum portea humeris fuis extulifTe conCtat, quod fortafTe non fecif-
fent, fi vllam de eo peftilentise fufpitionem concepifTent. Rumor conftia mana-
uit, infinuafTe illi fe fpecie humanitatis, duos quordam nebalones, potina qoam
rcholafticos, ignotos (fponto an alterins dolo incertum) eiqj vinum donafTe, quo
' cum Ulis epotOi poftea Murmellium continuo in eam incidifTe valetodinem, Vnde
& pauüis poft diebus decerTerit, mirellie vxorculae, & pupillo infantulo, maxi-
mum f^i deryderium relinquens, vtpote Alcmarise defpoliatis paulo ante, & exi-
guum , aut nulkim (co vno amifTo) täti moeroris , tantiqj vnlneiia rolatinm iam
omnino fortaffe fcituris. Vale Vcfali«. xiiij. calen. Nouembreia.
C kl accrbum loannis Murmellij Ruremundonfis | obitum
Hermann! Bufchij Pafiphili funebre lc(Tum, (lue Epicedion.
Mufa, veni, fparßs lugcntum more, capillis,
Mocftaque flebilibus queftibus ora fonent;
Rupta fit vngne cutis, fint liuida brachia planctu,
4 Per teneras manet lucida gutta genas.
Nienia dicatur tantum, nifi Nscnia, uullum
24 Carmen in hoc mifcro funerc Mufa canat:
Hoc Libitina furens, hoc vis adamantina fati
Cog^t, et cffrense mortis auara manus:
Occidit cn viridi raptus Murmellius teno,
'iS Acta cui nondum tota iuuenta fuit,
Cui nondum Tparfero comas in vertice cani;
Quiuit adhuc longos qui TupcrefTe dies,
Prseter naturam Ti non periifTct acerbo
32 Funere, in inuifam tarn cito raptus humum,
Ncc clandeftini (Ine ru(^itione veneni:
(Heu cadere in quenquam crimina tanta queunt?)
nie erat ad Pharias dignus Bufiridis aras,
36 Et gemere in tauro, torve Perille, tuo;
nie in fanguinea, Libycaa, moriturus arena
Dignus erat propria pafcere came, feras;
nie et CretflBO dignus fuccumbere monftro,
40 Atque Pometheas pafcere dignus aues;
nie dari prseceps petra Scironis ab alta;
nie Procruftea dignus obire cruce,
Innocuo potuit qui trux aconita poete
44 Inter potanteis infidiora dare.
Qui quondam extincto folum detraxit Homero,
Elifa pcenas poft modo fauce dedit:
* forrafTe /. *^ Ubi prseter interpunctionem litterarumque forma« qaid mn-
tayi, adnotatione monni. '* funebre /. '^ Ad vers« 35. sqq. cf, Huiteni PhaUaitm,
** Lybicas /. •• Creteo /. tawro ab Hereule capto et a Theseo (tee. VergtL tib
Herade) interfeeto ef. Ovtd, met. VIL 434. Hygin.fab. 38. <* Scyronis i. Ovfd. L e.
447. Hyg, l c. <• Procuftea /. Ov, l, c. 438. cf. Hyy, U c. ^ Zoilos, qnl ,«iage-
nium magni detrectat Homeri" (Ovid, rem. am. 365), nihil, ut Buschios dicit, fe-
cit, nisi quod mortuo Homero conviciatus est, capitalem poenam solviaae Tarie
narratur: alii in crucem fixum, alii lapidibus obmtum, alii in pyram ooniectum,
BEEM. BYSCHILIH lOA. MYBMKLLII OBITVM BPICBDION. 87
Haie qui fstifero vitam Incemqne yeneno
48 Eripuit, nullo vindice Über erit?
Cui pridem yitam raptor fine fraade reliquit
PermirTo, exceptis rebus, abire viro:
Hie inter cyathos mediaque in pace petitos
52 PerfidisB laqueis infidiisque perlt.
Vrque adeone nihil iam fidom eft ampliuB vfqoam,
Vt ffeuo fit plus Marie timenda qnies?
Abrtulit lila tibi quod non modo barbaros enfis,
.S6 Hiejpolia, lila animam, plus populata, rapit.
Ergo, Murmelli, fngeres quum tela latronum,
Vina magis fuerant (ah) fogienda tibi,
Quse tibi, vir fimplex feelerisqae ignare finiftri,
60 HofpitlB in Tpeeie mifcuit hoftis atrox.
Siceine, Pierides, veftri temerantar inolti
Cultores, tanqiiam Tordida cura deis?
Ergo iaeet frigens nunc et (ine voce cadaner,
78 Totus et a toto corpore renfas abeft,
Nee prodeft illi quod yedtros Temper honores
Auxit, et hsBC illi maxima cura fuit:
Nam veftri caura fubiit difcrimina mille,
82 Mille latratores, tsedia mille tulit;
Mille exanclauit curas et mille labores.
Nee fibi noete quiem, nee fibi luce dedit;
Semper in hoc ftudio patiens fudauit & alßt,
86 Vix alius tantum, vel grauiora tulit.
Si decora imperii, potuit (i limina veCtri
Proferre, hie nufquam lentus inersque fuit;
Hie mente, hie animo fenftique et pectore toto
90 Perftitit, huc robur contulit omne (tium;
Hie gladio, hie oljpeo, hio hafta pugnauit acuta,
Ipre erat hie miles, fignifer ipre (Ibi.
Hoc aufti grafTans Latii pomoeria regni
94 Victor ad extremos pro tulit vfque viros.
Quam multi crafTse porita ftribligine Ungute
Hoc duce Romano iam didicere loqui?
Quam multsB ingenii furgunt cum fruge nouales,
98 In quibus ante nocens nil nid gramen erat?
In quibus ante fillx loliumque hamataque lappa
Stabat, et incnlti ignobilis herba Coli,
Innumerse florum Tpecies et odora rorarum
102 Germina nunc calathos explicuere fuos.
Nunc iaeet (heu) iunenis, iuuenili setate peremptus,
110 Sparfurus moefto mox alimenta rogo.
alii de Seironiis saxis (cf. vers. 41.) deiectum rettulerunt. cf. Fabric. Bibl. Orsec. ed.
Harl. I. p. 560.
* cf. Hör. art. poet. 413. •' pomerla /. •• Romanse 1,
88 HERM. BVSCHII IM lOA. MVBMELLII OBITVM BPICEOION.
An proprio fors hsBc vrget miferanda poetaa,
Vt rari fiant molliter inde fenes?
At nondum cecidit quodcunque indgnis Homertu
210 Dioinufqne Maro carmine rtrozit opus:
Sed qaia non ventriB, Ted Taut coelenis et alti
Ingenii, nequeunt htoo monumenta mori.
Sic quia terreno minimnm quoqne corpore vixit,
214 Sed montc atqae animi lomine et arte magis,
Hinc etiam nailis Murmellius excidet annis,
Sed melioro fai parte f^perrtes erit:
Deftruxit tantum corpus mortale venenum,
218 Viuit fama, decus, gloria, nomen, hönos,
Gratia, laos^ ifieritum, virtus, doctrina fidesque,
Tot fenrus animi diuitiseqae facri.
His quia prsBcipue, vel folum yinere conftat,
222 Caetera aquse inftabili more fluentis eunt:
Ergo Übet ^viuis, Murmelli*, dicere, Vinis,
Viuis, io, rtudiis docte poeta tuis,
Et frurtra de te Isetabitur improbus error
226 Vt compo8 voti confiliique füi;
Nee certe voto fruitur plus perfidus ille,
nie fuo, exitii caufa fcelusque tui,
Quam canis, in vacuo leporem qui perdidit aruo,
230 Aut prsedam elnfo qui fremit ore lupus*.
Adde quod hunc omnes cafum miferantur acerbum
Auctorique cruces camificosque rogant;
Adde quod hoc quauis grauius iam morte videtur,
234 Cenferi a cunctis quem meruifTe necem;
Hoc e diuerfo vita quoqne dulcius ipfa,
Cenferi dignum quem fuperafTe Tenes:
Quod tibi quum cupiant, Murmelli, vocibus omnes,
238 Et tua communi nomine fata gemant,
Hinc iterum Viuis, Murmelli\ clamito, ^viuis,
OfTa tcgit quamuis iam tua vilis humus:
Si tamcn (vt rapto) liuor tibi detrahat amens,
242 Excipiam clypeo tela cruenta meo« ^
Quaque datur charum defendaih femper amicum,
DefertuB nee, me rofpito, faxo fies;
Tandem qnicquid erit (rccti hoc monet vfus et sequi)
246 Communem hanc Tortcm ferre paratns ero\
VLRICI HVTTENI
DE ARTE VERSIFICANDI
LIBER VNVS
HEROICO CÄRMINE
AD
lOANNEM ET ALEXANDRVM OSTHENIOS
POMERAlfOS EQVITES.
(AKXO M.D.X. SCKIPTVS.]
PRiEFATIO EDITORIS.
Litter» si qaando novas sibi indaere fonnas desiDerent, non poBsent non
emori tandem ipssB. Una qaidem eademqne nbique locomm ac tempomm est ye-
ritas, ratio, hamanitas, una eademqae bonitas, iostitia, honestas, unns dens:
pfhilosophisB aatem, iuris doctrine, theologisB at quam diversas sunt pro tempo-
mm locorumque diyersitatibus; philosophumena , dicteolog^umena, theolog^nmena
yariant, at yeritas, iustitia, deus non yariant. deoque yeritatique neqne decre-
scere quidquam neque adcrescere potest, sed quam in mentibus nostris dei yeri-
tatisque formam imaginemye nobis fingimus cum populi tum singulares homines,
ea quidem Taria et commutabills est, suam quisque, non unam habemus. Ipsa
quoque ab human!« ingeniis procreata opera ubi transformari desierunt, oblitte-
rsta yita sua functa sunt, quod de eis quoque operibus opificiisye que non
ipsiuB humani ingenii propria ingenuaque forma, yerbo puta, sed rerum silya
corporibusque extra hominem existentibus yim suam exereent, yeluti signis, ta-
bnlis pictis, edificiis, templis, yerum esse hie non demonstrabo, sed de eis hu-
mane mentis ac cog^tationis facinoribus prfedico, qu8B tota ipsius sunt, non ex-
trinsecus petitis rebus formata, de diyinorum *yatum qui yere sunt adpellandi
poematis, siye ea canantur siye dicantur, hoc est sive propriis diyinitatem hu-
manam praadicandi artis legibus adstricto sive ab hiis legibus soluto modo ex illo
diyino fönte qui humano pectore includitur, proflnant: nam nemo negayerit Ho-
merum, quem dicimus, philosophum quoque et hlstoricum et diyinarum humana-
mmque rerum sacerdotem, Herodotum quoque poetam ac Platonem ^sof^aimF.
Ad Pisistratea tamen tempora Homericorum carminnm refingendorum restauran-
dorumque Studium adscendit, et qnantnm mutatus est Bekkeri Homerus ab illo
pueris nobis lecto. et Herodotum Platonemque nonne apud omnes eruditos po-
pulos denuo semper et edimus et yertimus et imitamur, sive emendemus siye
corrumpamus? Item linguarum, in primis earum quas emortuas non omnino recte
nominamus (nam ecce non solum Romanenses ling^se yigent, sed et nos, qui ori-
ginem non ducimus a populis Romano quondam imperio subiectis, Latine GrsB-
ceque cottidie legimus scribimusque passim atque, si dis placet, loquimur etiam),
ling^arum item discendarum docendarumque ars, et si yel unius e. gr. Latine
grammatica spectatur, non magis una semper eademque esse potest quam idem
ius Romanum, ut adfini et quod mihi familiäre est exemplo utar, eodem ubique
et ab Omnibus uno modo disci doceriqne potest. Suam quodque tempus, quisque
populus, queque regio, quisque denique homo rationem, propriam methodum, sin-
gularem yiam, aliam alia ex hac parte feliciorem, ex alia deteriorem, init ac
sequitur, ut ad eumdem, quem totum nemo mortalium, etsi proxime absit, um-
quam adsequitur, finem peryeniat. At qui litteras ad mercedem abducunt, ut
magis rei familiari äugende temporiye molliter terendo quam menti excolende
yeritatique adsequende studeant, ii contemnere solent a maioribus excogitatas
litterarias etiam artes rationesque, ut raultos de superatis condicionibus eodem
PRJ5FATI0 BDITORIS AD HVTTEKI ABTSM VIBBiriCANDI.
91
iure verba facere aadimus ac siqois ad pedem montis in paladem provolatus
apicem se saperasse exsnltaret: nbi vias a maioribus conditas manimas^ refiei-
mns, repnrgamuB, coriigimug , non abi desertas negleg^mos ac deyastari sini-
muii , Rene itor , nee novas condere posstunns ipsi nisi in iis qaas' oondideront
alii, ire didicerimus. Quieres fortasse, bone lector, qno per hoc longins iter ie
daetams sim. Bona venia tüa significare volui qnid ad hanc Artem veni^cato-
riam, ne situ obrueretor et in oblivionis tenebras incideret, non sohim repeten-
dam sed denao emendatam edendam me adduxerit, quamyis per aliquot Bsoiüa
vix quisqnam ex ipsa, quse litterarii est Indi et triyialis scienti», versnom Lati-
nomm pangendomm, multomm olim commonem, nimc panun cultam artem didi-
cerit ant discat postbac. Donatnm (cf. v. 56.)) quo per medinm q. y. »yom in
scholis ntebantnr, sed in alias atque alias formas cormpto, ex veteribos gram-
maticis etiam ab Hntteno ad libmm snum conponendtun adhibitom esse adparet,
ad Prisciannm quoque ipse refert t. 36. : Boschins panllo ante com aliis gram-
maticis Donatnm ediderat Colon, a. 1509. 4^ ssepiosqne postea repetiit (cf. Er-
hard ®efc^. bed SBieberaufbl. b. ^. m. p. 101. n. 18.). at qnam longo oblitteratos il-
lo8 scholasticos libellos, qai passim in Epistolis obscnromm Tironun, idqne qno-
dam sno iure, laudantur, sive Latinitatem sive orationis habitum quandamque
venustatem ac totam adumbiationem spectes, Hutteni libellus superavit. Et
ipsius Hutteni sequalium doctorum similes libelli, lacobi Wimphclingi dico de
arte metrificandi ( Argen tor. 1505. 4^) eiusdemque Isidoneus Germanicus (ibid.
1496. 4®.) et Henrici Bebelii Ars versificandi et carminum condendorum , cuius
deeem ab a. 1506. Usque ad a. 1518. publicatas editiones indieat Zapfius (4^cint.
BebeL Slugfb. 1802. 8®. p. 156. sqq. omisso exemplo quod prodiit post Heinrioli-
manni Grammaticas institutiones „Argentin^ in ^ibus loannis Prüß : vulgo Zum
Thier*[garten Imprefrum: Anno .m.d.ix. |"4^.), atque loa. Murmellii Versilogus,
Scoparius Pappaque cum Arte componendorum versum non obfuerunt quin Hütte-
niana Ars in frequentissimum diutumumque usum veniret (cf. Ind. bibliogr. Hutt.
n. y. p. 5*.. .8*. et vol. IUI. p. 683. n.4*.); et quanta auctoritate floreret, ex eo quo-
que colligi posse videtur quod quasi caecis oculis repetiverunt exempla neglegen-
tissime : nam praeter principem editionem, qusB tamen ipsa Hutteni manum corri-
gentem experta non est, ceteree omnes, neque omnino exceptis 11, 17, [et /2.], ita
passim mendis scatent, ut a discipulis, non a docentibus, faetas esse dixeris; id
quod statim in alteram ab Hegendorphino (quamvis ipse poeta salutari voluerit)
Lipsias a. 1518. publicatam cadit, neque de Parisiensibus ceterisque quoe con-
tuli Omnibus verum non est. ne vero et lectorum patientia et mea diligentia
abuterer, in adnotatione mea non oisi ad exempla 1,2,4*, (quod signabo 4,) 11,17.
19, respexi. Ceterum longarum breviumve syllabarum signis exemplorumque a
reliqua scriptura distinctione et emendata interpunctione spero libellum commo-
diorem a me factum esse quam adhuc fuit.
Hutteni dedicatoriam ad fratres Osthenios epistulam ultimo die a. 1510. scri-
ptam et Engelbrechti Engentini ad lectorem carmen exhibui vol. I. p. 15. sqq.
num. VII. et Hegendorphini epistulas carminaque de Hutteni Arte venifieatoria
cum Georgii Fabricii versibus ibid. p. 188... 192. num. lxxxvii. Ex Koberti Val-
lensis Ruglensis (cuius commontarius vix dici potest quam parum aptUA sit)
exemp^ari post editum Indicem bibliographicum Huttenianum mihi a Theodore
Mommseno donato et vol. HU. p. 683. init. adcuratius descripto (4*,) mendis ni-
mium deform!, cum Norimbergensia et Parisina Roberti Stephani quas conferre
potui, puriora sint, finem epistulre dcdicatoriae cum epigrammatis ipsi libello
praemissis hie subicio. „r. v. rvolknsis ioamni LAiiBBR|to prudetifTimo gymnafij
92
PBAFATIO BOITOBI8 AD UVTTRNI ABTKM VEBSIFICAMDI.
magiftri Crers|iiarij apud athenas Pandas mo:|deratori. s. d. | Non porfum nö tibi
gratulari loanes dolctilTime Seper curafti cömetariolü , quc in libellmn de
arte vernficatoria Hnlderici Hutteni vtcüqj tiiis precib9 edidi , calcograpliicis ca-
raoteribo formari. Qui periro potius, nt dignQ oft, debüt [debuit], Sed cQ pdire
nollet I publica fine patrocinio, tu elect9 potiflimü g oü tueri a nuginendulo-
rum [fie] hominü cötag^öe peffis. Hüc igiC tuo nomini dedico. Vale nee tua
mente tuü Robertü (Inas elabi. Ex 8edib9 Geruauafiacis [sie] qalto idus lanua-
rias. Anno redeptiöis humanae. M.d.XXIX.
Ad eundem de laudibas eius gymnadj: | Carmen.
Huc hnc prsecipitem docti indoctiq3 volatum
Flectite Cur: illic facra Minerua preeft.
Hie rupes gemino Pamarfia vertice clara,
Hie fons Psgafeus, Cartaliüq3 nemus
Doctus loannes Lambertus facra mineruas
Inftituit: mußs oppida, caftra, locum.
Omnibus eft gratus ftudiorü fautor, & omnes
Comprimit Aonijs facrificare choris.
Ad Lectorem diftichon.
Huc adßs curßm Lecior ftudiofe, iuuentus
Huc adßs, fructus ifte libellus habet.
loannis Lauterbachii, de quo yid. vol. TL, p. 366., in Hutteni artem veraifica-
toriam epigramma ex Periandri Germania p. 830. etiam a Burckhardo lU. p. 32.
repetitum dedimus vol. U. p. 466.
VLRICI HVTTENI
DE ARTE VERSIFICATORIA
CABMEN HEBOICVM
AD lOANNEM ET ALEXANDRVM 0STHENI08 POMERANOS
INCIPIT.
Quis modus el quae sint servandae in carmine leges.
Et quo quaeque suum distendat syllaba tempus,
Liltera quas vires habeat, quoque ordine mutet,
Omnia discutiam paucis. huc, laeta iuventus,
& Verte animi votum silibundasque imbue fauces;
Non, quia praelerea scriptum nihil utile dicam,
Sed quia munus habes animo gratante profectum.
Improbet ista licet cui mentem insana libido
Carpendi studio vexat: mihi fama trahatur
10 Inque dies mihi perstet bonos, mihi gloria surgat:
Qui velit, invideat seque hoc maerore fatiget.
iMtfvolraüa
etpUlio.
Litlera apud Latios isto discrimine fertur
'Vocalis' criticos, quod voces integra reddat:
Tales quinque putanl, 9 Graeca exinde retracta;
15 'Consona', quod voces nil mutans adiuvat ipsas.
In se nulla tamen, nisi vocibus addita rectis.
Hamm aliquae nobis vanos referuntur ad usus:
Quae sint, disce brevi, quibus t non assonat ipsis.
^ tarnen n iunctum stat in usu crebrius illo,
30 Ut sequor, ut quoniam; vetus est scripsisse Jra/^^/os;
^ nota nonnullis venit aspiratio verbis.
LilUra.
YocalM.
^ Ufiralto.
De inscriptione cf. Ind. bibl. Hutt. 1. c. *■ i|U( /. senrand» etiam 9,17* i9.
seraando /. 2, 4. 11, ' i)U(i|3 /. 4, * Litera 4. ubique una t. ^ Ufta i. diucQ-
tiam 19. T^tnxuoiiiit 1. Lemmata ad margines yenoum nnlla habent^.^. In
//. 17, 19. eadem ex /. sampta stmt, orthogpraphia passim matata, de qua non adno-
tabo. ^ 8itabundaBq3 2. * pittnta 1.4.11. nil 2. ' iste 2. *® Idqne 4.
*i moerore 2.4.11.17.19. fatget. 19. <* Liiere, ad marg. 11. » Vocabis 2.
^* grem /. ^^ vocib. rect.] vociüibus lUteri». <• adsonat 19. <• f^] H 2. O 4.
11.17.19. *o calendas 4.11.17. Cf. Qninülian. InsUor. 1. 7, lO.
94
HVTTBNI DB ARTB YER8IPICAT0BIA LIBBR.
Non tarnen iccirco, quo possit iittera' dici;
Adde quod in versu cadil haec et nulla putaiur,
Nee te conturbet si obiecerit unus et alter
26 ^Posihäbiia coluisse Samo, hie illius arnuC :
Non ego confirmo quo quisquam est rarius usus.
^ dupla est: veteres, brevitas cum forte iuvaret.
Pro {gregis hoc monstrat) iunctis scripsere duabus.
Duoitaxat Graecis i est data Iittera verbis.
30 Quae super has restant, dabis illis 'Iittera' nomen.
Consona vel muta est, quoniam male vocibus astat
liique c finitur, vel, quae plus consonat istis,
Semisona, incipiens t, dum se terminat ipsam;
S tarnen, ut muta est, nihil hac ratione tenetur,
35 Namque potestatem non mutat spiritus ulli.
Quid quod habet mutae vim totam et convenit ante
Mobilibus liquidis: sie flavus^ sie fremo profers.
Omnis in hoc numero vocalis ponitur anceps,
Non ut apud Graios, ubi stricto iure tenentur.
40 Nulla unquam tenuit vocales syllaba binas,
Ni coeant simul et 'diphthongi' nomine quadrent:
Quatuor ista modis fieri connectio sueta est,
Aulce erit exemplum, fcelix^ reque eurm in illa;
Quinta fere exoluit pacto diphthongus eodem,
45 Scribe ^graveis' tarnen hac *(en(abun( pabuia fostas,
Quisquis ab antiquis scribendi congeris usum.
^ solet nque simul nativam amittere vocem
Consona facta; Javis, Venus hoc ostendere possunt;
Utraque converti facilis retroque referri,
50 'jTrowr gaza' velut, ^Trojce qui primus ab ori$\
Et verbum sclvo^ 'dux longa paee solutus'
Sic vicibus mutantur et in sua iura recedunt.
C ^ quoque, ubi posita est vocales inter utrinque.
I«
8«BiTocale«.
8
PritU— ■
fn
YocaImUU-
B» aMipttM.
DiphOMmc*
I Ci
I VOTg. «fle. t.
3 et f) eoa-
•onantM.
VOTg. t.
I Lne«. f.
I 3apa4
■■ idcirco vet. m. in 1, corr. et sie 17. 19, litera //. " inverau 4. |^cc /.
" Tergil. Aen. I. 16. colussi 4. *• rarior 11.17, ^ dupla] es, gs. •• Dam-
dazat 2. Dnntaxat 4,19, verbis] nomen 17, 'o Ciue /. super] semper 4.
rastant} bc^f||l«nr0tti *' SBLrxu 1, ** que /. br, a, ^e, fe, pc, U: De ef
9.B4. conaonat istis] constat in Ulis 2. ^ el, cm, etl, er, et. ** «utf i.
PrüeUau Inst. I. 12. sqq. 9nfttan9 1, Lemma omis, 17. >' liquidis sie 2. *^ an-
cepa] ant brevia aut longa. ^ breves s, o, longSQ 17, «, commnnes a» ty v. ^ Quai-
tnor 2.4. connexio 2,19. P9pl^t|^0n0i /. ^ reque] i. recU, atque 4.11.17.
^ excoluit il.l7. diphthorigus 19, *^ papula 2. Verg. ecl. I. 49. *» u que]
nq3 2. »• Verg, Aen. I. 119. tr0ie 1, Verg, Aen. 1. 1. " Et] Sic 2. Lucan. Phars.
I. 311. ^'tiomlts 1.11, Lemma sine dubio est f apud sive inter vocales.
■YTTKHI DB AETS yEmSiriOATORIA LIBBR. 95
Fit dupla et ^^rassas extendit munqgjure voces,
&5 Caius ut est, tarnen hanc vohiit geminare vetustas. L^
€M xfuandoque sono manca est vimqoe exuit omnem, | TSS^mm.
Ni liquidam dicas, quoniam resolubilis eitat:
Suavis ibi quercusqae dabuDt docomenta , vd angui$. .
C Quasdam etiam diel 'liquidas* Tiduere Latin! : | |^Sli?
eo MoUior iis sonus est et qui perssepe liqaescat.
Quin posit» ad mntas vocalem, quie prs^it ante,
Si breyis est alias, comnmnem inc^ere cogunt:
Sic aper exit apri^ tenKbne sie sive ienebrtß*
C Syllaba dispositis surgit compacte Uturis; | iyiukt.
65 Subditur huic tempus, nam si qua est longa, duorum, [TMipa«.
Temporis unius brevis est: ite syllaba constet,
Quante sit, et iuncUs signant fastigia voces,
C Qusecunque est inter primam v^bique supremam, I^iüSm?
Hanc 'mediam' dicunt: medias ite dictio plures
70 Continet una simul, quse lege tenentur eadem.
C Quae venit ante aliam vocalis, corripietur: lu^uST.
Sic via, sie df^ est; fio produdtur usque
Dum subit t voci, fterem, fteriqae notendo.
€ Omnibus est anceps genitivis s^aba in tili. \f^'
75 Casibus in quint», quando t subsciibitur, extet ISTT
C longum. choriam^ platS(m communiter effer.
C Diphthongus longa est; mora fit, si forte sequatur' |Dipkikoi«M.
. Consona vocalem duplex; ita plsds et äxis \ Po*ttio.
Vocalem longant, ite nöx, ite mäjus, haberUur*
80 € Sto, fero, scindo, bibo, da, ftndo^ coUige raptim, ISS^uSL
Praeterite in primis; alias dissyllaba produc.
€ Sumit ttnm^ lector, gueo cum sero sUHfae snwqvte |SSS|!ubt.-
Et lino cumque cttum, ruo, do^ ^^^J omne duarum
Tende supinum alias^ et ab hoc qusBcunqoe ereantur;
85 Huc temen accUus, stäitans longa notebis,
j4ßnln(usqae simul, quibus excUus sociator.
€ In rellquis praesens haec tempora cuncte sequuntnr, |2
Sic ctilo dat ctilui, sie verbum ömo format ämavi;
M Sit 2. ^U]Vl.y2. Donati segm. 2. u]1$ 1. ^ MoUioris Boiras i«. Us 1.
j^i^ i. '> ter t pro » 1, preit 2, ^ sine 2. *' faatigift] aeeeniut, oplfitft.
^ t pro » i. ** dictio] quw pluribus quam tribu» syüäbis eantUH, m^dia 4.
^ Continent 17. qut /. ^^ €lue /. "^ intintf /. i. e. decUnationU. ** < «ive e.
{O^e/a, nXaxiitty unde et chorea^ platea, ^ piscTs & azls 4,(J) pixii 19. ^ y»-
tfriU /. ei sie v. 81, »< Praeterite ita in 19. djssyllaba 2.19. * %WkAm 1.
2.11.17.19. Sam is 4. » ercitUf /. exiUu>2. excitm (I 4) 11.17.19. ^ |»ffctti 1.
4*.
i.
96
HYTTSNI DE ARTE VBRSIPICATOBIA LIBEB.
I
D«4otI-
▼ali«.
Tolle tarnen p^iui^jjiSntä ex Ulis pSsuiqae,
90 € Prseteriti geminata brevis stai syllaba semp&r.
€ Aj pree, se, de^ pro, simul e, di longa reponas |^
Compositis; dtrimo tarnen blnc et tolle disertus.
C Ad, stib, ab^ mqae, per, ob^ re^ bi, bis contraria suoto,
Ni positu long» flaut; biga excipe tantum.
96 € Omne suam Sequilar, qua fluxit origine, Terbum,
Sic scriba a scribo nomen fit mobile v^bo.
€ Sunt brevia ista tarnen deducta ab origine longa.
Et mäntts et tiitUus, frügor et fr&güis^ düce, ärisia;
Cum söpar atque/Srimi, lücema^ dtsertus, 6/elia^
looAdde dtcax stäbilisque , sägax, ödhtmqae, mämilla.
Et löimm et fäiuus, s^qutdemqfxe, cürtäis, äcerbuSr
hinge ßmur, väda cumque nSio, quäier, adde gtäUernm,
Cumque ßdes vttium({\xt, vtn, niUo, ärena, ((ffülm,
Quodque abit ex signo, Itffulamqae, bübuicus, äcervus,
105 Et stöbülum, väricosus. Onus, cöma, iunge nümisma;
Huc dömus, huc öctäus, huc confer, lector, ömasuni.
C Deducta a brevibus sie producenda notantur:
Begtda, iücundus, statarus, scecüla, vömer,
VUupero, remus, tum casus, iünior, kamor^
w^Tegtdaqfx^, hümanus, legis, icUemaque, räpum,
COseus, et iöius, vocis, iümeniaque, regis,
Viginä, binus, denus, irinus, quoque n^us,
lügera, vena, quibus sedes, et mäcero, pwtus,
Serius et nequam, ßralis, sümina, vires,
116 Vöciferor, fomes, ceritus, secius adde.
€ Non ego cuncta meo, lector, quaerenda labore
Esse puto, restabit enim Ventura quod setas
Quffiraty et ut studio quisquam se exerceat illo.
C A quo deflexum recto, redducitur istuc,
120 Sic Ifyo fit ifyerem, legi legisse parabit:
Prseterilum sua namque tenet, sua tempora prsesens.
C Ipsa suum simplex coeuntia iure sequuntur; | conpotiu
A brwrfbM
I lioalkM.
•• pössunij gignoj pöno. ^ Emeriti /. brev.] ,,iii posita long» fiant** t. 94.
^ ptl. simalo 2. ^ mäias 4.(1) *• sapor 2. farma 2. offella 11. ^^ ft-
gaz 4, *^ locum 2. coralns, 2, cüsnlis 4, ^^ tiittia, fU|ttac, 1.11. 17.19. vada aiq| 2«
Tida, iq} 4. nplp^ cü qttv, 1. <^ Camiqae 19. ^^ abit ex signo] «Y^OImb. ^ cS-
fer 2. fonfttf 1. *" secula 2.11,17.19, "» raptüm 2. "» nouua 17. "• |w-
tltf, 1.2,11.17.19. petus 4. *>* seralis 17, viros 2.(1) "» ceriUis (cerriUiB) m
CSre». "• qiimit>0 i. "' «tof /. "» Äuerttt /. "• reducitnr 2.//./7./P.
isthac 11.17, "^ t pro m bU 1, naitiu /. *** (0rttnda /. reqamirtQ 1.
HVTTBNI DB AltTB VBRBiyCATOBIA LIfiBR.
■^. y-A
97
jQuoä si forle tibi primaria syllaba^verbi
Simpiicis ignota est, te compositura docebit;
t25 Pöner^ prcepöno notat ei ctmdücere düco.
C Saepe per accentum quanta est te syllaba faMit:
Corp6ribus diceas p^ negarel, ut est, breve qiiisqua&i
Sed tu prololeris modo cörpSris, illico nosces:
Nam numerus verbo nimium si excreverit ulli,
130 In brevius redige, aut alia hoc ope nitere, lector.
€ Fit brevi compositum persaepe ex simplice longo:
Agnttus hoc monstrat, cum pronüba et innüba, lector,
Dei^ai a iüro, sie ih/lb, suffio cedunt
€ Saßpe aiiquam doctis piacuit geminare poetis,
td& Belliquice velut et redduco reliigioqixe.
C ^ brevis in medio est, velut armXger; excipis inde
QuaUcunque et ütüque tarnen, nee perstat ibidem,
Ouaniictmque , etiam plert, iüncen, uirique.
€ Hie, ubi se rectus reliquis in casibus äuget,
140 (^ longum eque scies, simul 0: sie profer eärum,
Musarum, gtOrum, dominörum, sicque dierum.
V brevis tque manet; verübus gravibusque notabunt.
€ (9llt9 ut in neutro produdtur, adiice näris,
Omnibus är neutris, cum mascula corripiantur;
145 Sed iubär et nectär vel epör, säiis excipe ab Ulis.
Praeter anäs producis ab as, ubi casus abundat;
Sic pieiäs pietätis habet, sed ati» breve perstat.
<Slit longum, sed et ar, profertur casibus istis;
JhropScis hiiic, fäcis atque abäcts, corax tamen aufer
130 €l| rn, es tendis: partes, aries, seges et pes.
Et legis et ierSs atque abies et prcepis hebktfie,
IfUerprisqfie , Ceres, quibus omnibus est brevis usus;
'm
De aoc«nti-
bu cautio.
De com-
positU.
Geminetio
«yllalMB.
3 in me4io
oompoelU.
De dedii»-
tiOttilMU.
De excreseen-
tiis ewaam.
«f.
Vn af.
I 91 (n r«.
"^ compositura] archaismus,=: compositio, compositum vocabulum. ^ ptcpotio i.
**^ po] pro 2.17, cuiasquä, 17, *•* ilico 4, *•• e pro ae /. •" credunt. 19.
'** ^Upi i. ''^ e pro tu 1, et in m. fQftabe /. äniiu» litier». ^^ pl^riq^ 2. pleriq^ 4. ple-
riqne. ii. i7. 19, tublcen 4, ^^ sie] sc 4, '^ älis] u/ animäliSi animäle 06 ani-
m21. „Nomina neutra in al prodncnnt in alis in genitivo, ut ammtd^ ammaUs; ma-
acnlina yero corripiuntnr, ut sal, saHs^ Hannibal^ Hannibalis. Nomina in ar neiUra
prodaennt ariM in genitivo, ut laquear, laquearis, excipe nectar^ nectariSj iubflr, ni-
bwrigf hepar ^ heparis [sie], /ar, farig; far, farris positn eztenditnr." Robertos Yal-
lensts. addite i. (rcnfcend)0 /. *** corripiuntur 19, *** epor 4, '^ J^it-
Mt i. anaSy anHlis, producit 4. habundat 2, *^' breve perstat] ut.tMi«» vH^
dü^ **• fäx,xp(cis. corax, corHcis, **" tendis] producis ut c/, eHs; en, enii;
esy eiit 8. edis, Sed partes et q. s. genitimro iiü 8. ^dis s. ^ris habent. *^ In-
terpresqne pontione. , .
Htttbmi Opp. vol, III. 7
,"1*
V «
98 nVTtiNI t>K JLktf VSftStl^ICAtOllIA tl6tCtt.
^11 quoque producvnt, delphlnis ut tX'Salamms: ■« |[3«i
v*'^ Cr breve comperies; ver lege excedit ab iila, |«t.
155 Et quibus ad Latios erb transfertur ab i}(»o^, *
Ut paniher, crater; secus est ubi dfxeris aer,
^3 breviter crescit , longo monosyllaba fine , | 3«.
A iapts ut iaptdis, sie /i^ fit mobile litis.
Ni ^r^/5 exciperes, er longum, ut regis, haberes. \9f.
t6o Ni etiam, ut siitcis, mutetur littera voci, | 3r.
Adiectiva per tr nee non muliebria tende,
Praeter onix histrlx, püx, nix, nairixque salixqae
Coxendixque, fiHx; lartcis, Stpgts, et sirfyis adde.
Hascula praeterea producta sequentia: masfix,
\e&Phcenlcis, bombix, Ceix, spadix, sandixqne.
Jkemonis 0 breviat, praeter paene hoc legis 6nis, \ om«
Femina, mas, commune, simul non propria produc
0r quibus accrescit, -deuie indec^ et memür, arbSr, |or.
Bheiön's; 0 brevis est neutris propriisque notatis.,
170 Si quod ab n recti crevit, breviabit 0 semper: |u««rif.
Sic pecus hoc pecöris, sie est ebur et breYe corpus.
Ob scröins, 0pf inöpis, paucissima corriptentur. jomc»*.
CappadUcis praeter, böuis et crescentia pnecox, \[o*]oj.
Longum erit os^ simul 0r, sie möris, sie lege vöcis.
Mb Hits ab U9 crescens, nee non producitur sMs. | u* «lu.
Dictio in nr patrio longa est, monosyllaba praeter; |rui]
Lux tarnen hinc demis. sed in sr correpta manebunt, | ur.
Ut Liffur, ut turiur: sine für tarnen esse seorsum.
€ Est etiam, ut videas, quo crescant verba tenore; 4t!uViSS!^
IM Dum IfySris profers et dum tu deinde Ifyeris,
Dum sequ^rer, sequereris als, multum inter in fUo est.
€ ^ brevis in terna est^ quarta hanc inflectio profeft, | 3.
Sic legXmus dicunt vulgo, sie deinde perlmus.
€ At ni praeteritum semper productilis est vox: luI^iSZ".
*** t«r, vMs, ••* riQOi] trif 1.2.11.17,19. ReuchHmce ij per i expreua, ieä
altera i mendom est. '^ pant/misy craieris. aer, düris. panier 2.4.*^ '*' crescitt-
longo 2, inoiiaf9lUlba 1. monosyllabe 4. '^ sil^x» silYcu litera //. * *** om;^.
mastyx editi. Salicis 2. natixq3 4. *•» larix, Styit, strfx. «•* fiutcrm i. ff-
^limm /. *^ bambja:, Ceyx. combix 19. spadix qaoq^ sandix 2, ^** yme omai^e.
*•» Foemina2.^.//./7. «•• Rhethoris 2. "» Sic quod ab us recti 2. «* ehüMs,
eorpihis, <^ pittüt 1. prcecöx, prcBc6ci8. <^^ Ktti} Viis 4. yirtütiM, paliMttff (sed
pecüdis). «w Duro ni patrio 2.(!) monafpfloba /. ^'" lüx^ lücü, *w LigUrU, fur^
tUris, sed /in*. (Ligur, turtör, für.) deorsum 4. ^'^ trrrefcmdjf /. *•• prdfrrs /7.
deinde Icgeris 4. *^ teraa] /erfte comugatione. inflexio 11.17. «^ ^ i.i.
tu /. decidit ) ante seg. 'ut pmtrttu', u/ t'M facikon nt jui psrteritn.
rf
ttVttÜMl tut AtlTfe VBBSIlflCAtOBIA LlBBlI. 99
isi Audivi exemplo est, quwsm ei, lector, amävL
€ Longa verun smque i faciunt, sie verte velimm. jn^j
Passim alibi brevis est crementis isla secundis.
tf semper longum esl, brevis u crescentibus astai. | co u]
Possämus ut dicas, legitoie et talia cuncta.
190 C Ultima dicendum est quanta extet syllaba voci | ?jlubu!°"'
Cuilibet: in primis medüsque vagabere passim:
Multa legens (nam quis diflusam comperiet rem
Inque novas leges coget?) prbbus autor in iUo
Sudari frustra putat: haud ego murmure longo
195 Sustineo quemquam; placet omnia dicere paucis
Qu2B rata sint verbis et te brevitate iuvare;
Qui velit baec scribat longoque accepta labore
Colllgat, et multis dociles sermonibus aures
Turbet, ubi tarnen hanc nunquam satis expllcet artem.
200 fi Ordinibus cunctis genitivus longus habetur. | S^i'äiftit'eV.
^9 brevis est ternae; prolixum pone dativum,
Pone ablativum; sed t tertius excipit ordo.
Plurali rectus cumque accusante vocator
Longus erit, quamquam est neutris brevis omnibus usus.
205 Casibus ts longum est, sed bns breve pone duobus.
€ Quod semel exposui generali, candide, diclo,
lam satis est, lector, neque enim per longa morabor.
€ (^ fini longum est, sed casus corripit illud | «.
Praeter ablativum Graipque ex nomine quintum:
210 UUrä, it& vel quiä, cum frusirä, ptUä, mixta leguntur;
. Longa tarnen crebro ffintd communiter exit
Qui finit numerus; breve quadringentä manebit.
Et si quod simile est : toties hsec regula Fallit.
€ € brevis est, GrsBcis muliebria longa feruntur. | «.
216 Sic qusB 0 ßnito veniunt adverbia casu
Deducta, ui ptUchre longoque e verba secundae, ,
Cum quare produc fermeque fereque fameque
. Et monosyllaba; sed n^ brevis, dum connotat 'an', fit;
*»* ^urfitti /. 186 ginq^ ^. i] & 2. € et [Jm] ' addidi. »»' im brevis fit
aeeedentibus aliis syllabis, ut amavertmus. ^^ orescentius 2, ^^ l^mit^lim /.
exUt 2. "* vngabero 2, "• auctor 2. 19. author 4, "'^ orauia 2. »« p/iaY«,
jNmf. •• mensä, domino^ fructü. sed pane, exipit 2. *^ vocatur 4, *^ U
dativi et ah\&iiYi,.sed bUs te] in 17. *^ JßitUr 1. ex] eus 17. quintum]
wocaümau *^^ frustra, putä 4. **^ ^tc U ^^* ^recti /. 17 '^^ i)ue i. finltae 2.
*•• pulcre //. fecund; 1.2. "^ fremeqj 4. •" mimafQAaba 1. et quartum nc 9.
226, ui semper. fte i. sit 2.
7*
100
nVTTENI DB ARTR VRR8IFICATOBIA LIBRR.
«»ml.
Nunc sunl longa vaie, cave, nunc correpta leguntur;
220 Quinlus al in Graeco cum sexto longus habetur.
Die ben^, die maiS, et buc generalia congerc dicta :
Partim ita longa vides adverbia, raptaque partim.
€ ^ produe, Part corripitur, similesque eadentes, | %
PhülidX non seeus est; übt cum mihX, t<^ue «iMque
rub Et nist, deinde quasi vel ibl communia sunto.
€ O varia ^t cunctis, sed eunt monosyllaba longe. o.
Ponis in banc etiam ceü, verö adverbia normam;
Muiuö, crebrö, cito, serö, sedulo in ancipiti usu,
liiicb contrahitur, semper modo corripietur.
230 € II longum est, niliil liinc demis; sie coUige comü, \ u.
In bl) et mt breves eunetos posuisse videmus,
Saepe tamen miror t produxisse poetas:
Naso refert 'cum voce abiU, ego\ lunius inquit
'Magnus civis ob'U, et formidatus Oihonii %
235 Sive licet doctis, sive hoc ita syncopa poscit.
€ C quibus est, produe, n^ erit breve, läc breve, donSc,
Hie varium est casu, sed fac qui corripis, audes
Nescio quid dubiuni, legilur tamen haud scmel iilud.
€ § brevitcr pones, ml, söi si exceperis inde.
2to € Omnia in ti tendis ; sume hoc ex ordine forsiin | w.
Et (amin, extn et tn, vid^, an crescensque secundo
In casu nomen: sie peciSn pecitnis äuget,
Cum Siren capis hine Hymen, productus in in stat
Kectus; in \n quartus brevis ^t, ita iygrtn babebis.
245 C H correpta venit; crater, (eiherque, characier, \ «
Cur et Iber, pantherqwe, siaier produeitur, et für,
Aer, När, ver, pärque et ab hoc fit mobile si quod.
Adde Ulis lur /arque simul; clir, ut ingeris, aptum est
Versibus; an tamen buc, dubium est, dolor et simile addas.
250 € Omnibus as longum est; seeus est ubi lampadäs inquis, | «•.
Pallas et Areas et in Graiis quie talia multis.
.€ 00 longum vates posucre; ubi patrius äuget . | «•
Se breviter casus, mil^s velut est, breviatür.
•■• grrco i. ••* deinde — ^ *«* monafpllaba /. 2. «• coatrahitnr 2, ••> alc]
sed 4. "* In b ^ & in t 2. «« t] ti 2, **» Ovid. heroid. XV. 173. „Ut momiit,
cum voce abiit, ego frig^ida snrgo." I^n.] luvenal. sat. VI. 550. *'^ Sine 4.
Bine 2.4. «» Neftio 2. "» mocpcri« /.2.iy. ««> croftcnsqj 2. *^ nomen]
noaem. 2. pectP.n, «*3 f^yf„ y 2. syrcii 4. 11. 17. 19. in instat 4, ••^ »thetqi 4.
oaracter 2. •** Iber] itcr 4^. (!) **^ sarqj 4. cor »ive cor. nageris 2. est
om. 4. «'» et] e 4. »^« ubi] v bi. 4. «s j^gj 2.
HVTTKNI DK ARTE VER8IFICAT0BIA LIBEB.
lOl
roquies Ss verbum, penSs el pluralia Graeca;
355 Ast an'es, partes, abies lege longa, Ceresqne,
^e^que, fides et spes cum j)es, bip£s inde tarnen sit.
€ ^0 brevia trahimus sicubi genitivus abundat
Cum longa, ut Samnls Samnids; iunge secundam
Personam verbi, cui declinatio quarta est,
260 Cum sis cumque velts, vis et monosyllaba cuncta.
Praeter ts, et qüis, mts, bts, its quae contrahis usu.
€ Protrahlt 00 flnem, sed cui genitivus ös, össis
Additur, excipimus; sed Graecus in 00 brevis extat
Patrius, et neutri rectus, muliebrcque uomen.
265 Corripiemus in 00 quse sunt, monosyllaba praeter.
Et qoibus extensum est casus finale secundi:
Sic lego virtütis, iellvris sive palüdis:
Certe ego, quod veniat p&lxis in mea carmina nolim,
Flaccus ut est usus vates: nam qua; unus et alter
270 Autor habet, quis in hunc , nisi crassa forte Minerva
Ingeniique inopis, sine testibus, incidat usum?
€ Haec, ut in admissam concedat syllaba vocem,
Tradidimus breviter; quod si tibi noster in istis
Angustus nimis est labor atque hac deficis arte,
275 Ulteriora potes studloso accfuirere nisu.
€ Syllaba facta pedes.facit, et pedc carmina constant:
Longa sequuta brevem Spartanum gignit lambum,
Huic contra ex longa ponere brevique, Trocha^e;
Pirrhe celer, brevibus; longis, Spondee, duabus:
2S0 Ite, pedes, longam correptis, Dactyle, binis
Antefer, at contra volat Antidactylus Uli;
Tot volucer brevibus Tribrachys, longisque Molossus;
Nacta utrimque duas brevis est ubi syllaba longas,
Creticus eflicitur; Scolius contrarius Uli;
285 Ante brevis longas Bacchius, contrait autem,
Ut versurä docet, Palimbacchius eidem.
3«.
Ol.
Hl.
nihil ranun
imitamliim.
De pe-
dilNU.
Diasyl-
Ubi.
Triciyl-
labi.
*^ jtii|ute0, e0 oetbum edd. An Inquimus? ^'^ ut audXs, nescU. decl.] t. e,
cofdugaiio. '^ cütUQ 1. vis] x\% 4. moitaf^Uoba (ut ubique) /. '^ oxlpim9 2.
frtcuf i. '^ moitafpfloba /. 2, us om, 4, *^^ tcUlurte /. *^ pälus hie foret obelui,
not» flignnm. camiina 2. '^ Horat, art. poet. 65. »»regis opus sterilisve diu
pSliis aptaque remis. qut 1, ^^ Author 2. Anctor 19, *^ f^ic /. ^^ nimis]
minos 4. x hac arte] versificatoria , meo libello. *^ secuta 2.4, ^^ trollt 1.
Trochei 2. Trochee 11.17,19. "» Pyrrhe 2.4, spond^e 4. *^ MUtUc 1.19,
»» ttnip^octUus 1, Antydactulus 2. ^'^ trtbmd)U0 1,2.4,11.17,19, ^ Scholius 17.
'^ bachius 19, ^^ versura] dupliei sensu postdt: nominls syllabse faciunt palim*
102
HVTTEtfl DE ARTE VER8IFICAT0RIA LIBEB.
€ Sunt qiiibus accedit (potes hoc iiiquirere, lector)*
Syllaba (juarta pedes, immensum est omnia dici.
€ Miscucris tenuem si quacido ad carmcn Homeri
2U0 Pentametrum , numeris dabit üs Elegeia nomen.
€ Exigiios elegos pedibus constare duobus
Maxima pars vatum sentit: da dactylon illis
Spondeumque gravem; nihil hoc in carmine iuris
Alter habet, cunctis est ultima versibus anceps;
295 Ponis in heroo semper promiscue utrumque,
lus tarnen in quinta est, (nani sex regionibus illud
Dividimus Carmen) soli tilii, dactyle, perstat,
Spondeus sextum sibi pes vice quacrit eadem.
€ Sa*pe tarnen quintam in versu pes occupat idem:
3(Kj %'hara deum sobofes, tnagniim lovis incremenium\
Alter in alterius quoniam resolubilis extai
Tempora. Sunt etiam, quibus ultima syllaba abundat,
Principio alterius connectit Hypermeter illam:
^Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque
3(15 El genus cequoreum\ sed quod legis 'arQie crebro\
Hoc proceleumaticum pedibus docet addier istis.
€ Disce qüod angustis hagrere, in legibus amplos
Nou deceat vates: magna est in carmine \1rtus
Ssepe novi quicquam venia committere honesta,
31U Quod varium mentes^lectorum ducat et aures:
'Fiuvjonim rex Eridanus^ Maro dicere posset.
€ Pehtametrum in partes« doceo disponere binas:
Prima duos miscere pedes solet, huncque vel illum
Continet, ut libitum est, dehinc ultima syllaba restat,
315 Dactylus inde duplex parti solet esse secundae
TeCnsrl-
D« «l«fk-
00 earaüM.
Do MUttUm«
heroici.
Spo«4ai-
Hyp«T-
■lOler.
Podua rooote-
Uo polehre.
F. Qvintt«
VfrieU* in
cmvIbo.
Do
■
bacchium s, antibacchium^ — ^^, et hie inversi ordinis est atque bacchius. pot^n-
bad)tU0 1.2,19, palimbachius 4, Palymbacchius 11,17,
'^® pcdc8 omis, 2. immens.] i. o. lengum. Ceternm sedecim figurie rem conti-
ciunt omnem: diiambi, diiroclisei, dipyrrhichii (s. 'proceleusmatici), dispondei,
choriambi, autispasti, ionicorum duorum, epitritorum quattuor, pieonum qnat-
taor. ^^ ad carmen Homeri] hexametrum, *^ ymttametrum /. 2, tl. et sie v, 312.
bis //. «9* elegia 4.11.17.19, «« dactilon 2. dactylum 4. «• 8pondnüq5 ^•
»• regionib.] pedibus. «^^ dactile 19. w» Spondseus 4. «» Ferg. ecl. IV. 49.
••* id est - £« w^. 8(tt giptxmtttt 1. *** f^erg. gcorg. III. 242. sq. Omnem 2,
**^ Cf|UO?fUm 1, äriete crebro] f^erg. Aen. II. 492. ** proleumaticam 4, proee-
leusmaticam 19. ^^^ i^ntxtl. ^^^ QuirUilian.] 1. 6, 39. Fabium liitera F deHgnm^
operarum Ucentia fuerit. ceterum potesi etiam Quintü. Inst. or. I. 6, 99. sq. conferri
•*" „Fluvjorum rex Eridanus camposque per omnes." Verg, georg. I. 483. ■" ClI-
t^tmetrii /. (9 minialori adping^nda reHcia.) '<^ factiluf /. fttUVl^t: /.
UVTTlfNI DB ABTE VBR81FICAT0RIA LIBBR.
103
Syllab^que ad finem, qu» 8ic collata priori
Iure pedis quinti numeiuim hoc in carmine complet.
€ Tu quoqne qui versus in partes digeris ipsos, |
Disce modum-, neu te mandatis subtrahe nostris.
320 € Contigerit vocis siquando in flne prioris
Vocalem poni sicque incceptare sequentem,
Prima cadit, fiel SynalcBphe: sie cadit ante,
Fiat ut Eclipsis, m littera: monstrat utrumque
^Liiiora mtUium Hie et ierris iactaius ei altoJ
325 € Hanc tarnen adversus potuit Maro dicere legem
'Insuice Ienio\ sie deinde *sub Ilio allo*
Sspe etiani, ut longaB maneant, mirabimur Utas:
*Hmc Helenum cecinisse penatigero Aenece*
Naso tulit vates; sie *Ionio immemd ;
uo In satyra scriptum est Uum propier plwima (um his\
f Perstat item siqua est vocalis dictio facta:
*Ö üimam tunc cum Lacedcemona classe pelebui*
€ Antiquum est etiam 'decidere /aidhus ramos.'
€ Ssepe brevis totas prsescindit Syncopa partes,
33& Ut 'quoOens raro duxH suspiria motu.'
€ Demit et Apocope flnem (sie pone negod).
Quem Paragoge äuget: sie quisquam fungier inquit;
€ lus habet iu binas dilferre Diseresis unam,
Ut solet in.cumulum iunxisse Synaeresis ambas:
310 Sic nos aulai, sie persoiuenda notamus,
'Ferreique Eumenidum thalami^ 'furtumque Promeihei\
Plurima prsterea, dii, cui, deiticeps velut, addis
Semianimts, deMnc, deinde vel huic, i>', promde legutotur.
ObMrriBda la
■euuioiie.
Syaa-
lepb«.
EeUpsis.
coBlrtfia.
EietpU«.
€ alMor-
Syncop»
Apooop«.
Paragog«.
Diarwi«.
SywirMl«.
»w i|ue /. «• inceptare 2,4.11,17.19. »« \^mXtp\it 1.11.17.19. ( 1-)
avraloi^if, synalwpke. Bjnleplie 2. cadet 2. *** m littera] 1& littora 2.4.
m liter a 11. 17. »« Verg. Aen. I. 3. muH. ill. & 4. ^ Insnle 19, Verg. Aen.
111.211. („Insulse lonio in magno, qnas dira Celieno.") ifti'ii. v. 261. („Victor
apad rapidum Simoenta sub Ilio alto/*) ^"^ long^e 4. mirabimus 17. "^ Ovid.
met. XV. 450. •*• sie in lonio 2. lonio im.] Ooid. met. IV. 535. •* satyra]
IwtenaL sat. IX. 118. ,,Vivendum recte est cum propter plorima tum hla Pneci-
pue caQMis, ut linguas mancipiorom Contemnas." hie 2. ^' oacalt % 1, ^^ OM.
her. L 5. UirAnnona /. Lacodemona 4. petebas. 2. *** Lucret, de R. N. V.
036. „arhoribus vetorcs decidere falcibü' rämos.** falcibu, ramos 4, *?^ tpro m
hü 1. ^^ Propert. I. 3, 27. quoties 2. duxi 2. (!) '•' quls qqj 2. quisquam]
Fartmto casu nusquam legi mdetur. ^^ t pro sd bis 1. Dieresis 2. *** $ pro n
tri» 1. syneresis 2.4.19. '^ aulai] wi Verg. Aen. III. 354. e/ al. persolaeii4ii]
^mutua nee certa persoiuenda die" Consol. ad Liv. Aug. 370. ^^ ferr. £nm. th.]
yerg. Aen. VI. 280. talami 2. fürt. Pr.] Ferg. ecl. VI. 42. M» huic] hino 2.
1 04 HVTTBMI DE ABTE VEB8IFICAT0BIA LIEBE.
€ Dicendum et qui sint ornando in carmiae flores» | ££SSl'
345 Hie opersB est preclum, vigiles huc vertite mentes,
Osthenii iuvenes, nee vos labor abstrahat iiUusi:
€ Continuo studio curisque calenübus, acri ' Mait««i«.
Optima quaeque animo legere aut audire gravesque.
Edidicisse libros crebraque indagine doctos
350 Eligere autores scribentem Carmen oportet.
Quicquid habent alii passim, Maro novit, et arteis
ViftM po-
ettet.
Calluit omnigenas doctrinaque acre iuvabat
Ingenium: hinc Uli tanta est in carmine virtus,
Tantus honor, hinc est quod vates altior omnes
355 Hie superat Latios nomenque ad sidera tollit.
€ Nee, quoniam munus vobis natura benignum | I^SiSSIir
Contulit ingenii, nimium confidite vobis:
Excolite has vires animumque intendite rebus, | gSSÜSSÜ!
Quis molem haue moveat, quis euntibus imperet astris,
360 Quid fatum, quid sit casus, quo turbine prsBceps
Mundus eat, quae sit rebus natura creatis,
Discite per causas, hominumque inquirite mores.
€ Nam eonforme suis multum scripsisse probalur | ^ShSJT^^
Temporibus carmen vivosque efBngere gestus.
365 € Dum legitis, multum potius quam multa legetis. | ^SSSt^'
€ Nee vos dicendi lateant genera , utque peritus | SSST**'
Orator <»usa8 tractat, sie scribere vates, | ^SS "^
Sie solet eloquio montes mulcere, sed iUi
Liberior voeum est usus, vos cogite voees ' | ^"«•>»^-
370 Inter se similes: nam res eUam ista iuvabit;
Profuit et genus in speciem aut contra variari
Et saltcin afQni eonfundere nomina sensu.
Raro aliquod ponas nomen, nisi forsitan illi I ^*-f^'
Adiectum tribuas proprium; sit lucidus omni
376 Durieie procul hinc sermo, sint omnia plana, ' ^'^'^
Sint facili producta slilo venaque fluenti;
"^ ast /7. precium est, vigiles hac 2. *** ne 2. ^' QuüUUian, Inst. or.
prooBm« I. i. f. „bona etiam ingenia ... sine doctore perito, studio pertinaci,. scii-
bendi, legendi, docondi, multa et continua exercitatione per se nibil prostut**.
•« legeren! , audire 2. '*• authores 2.4. auctores 19, '** artes 2*4,li,i7.
w* Tantos 2. »» ad sid. toll.] Ferg. Aen. 11.222. sydera 2,4.i9. •" Eucoüte 4.
»«• astrix 4. ^^ pwfpj /. »" (\ut i. »•« caussas 19, •" probatu» iU17.
>>* gestes. 11, '"^ pocius 2. '^ Orotor % poetd bis ad marg, 1. oanssas 19'.
vates] voces 2. '^' et] aut 2. fpettem 1, Prtpsiartt variare. Haupt, "* attri*
buas 2. ^ Duritias 2.4, ^ stylo 4.11,17,19,
UVTTBMI DE ABTE TEESIFICATOBIA LIBEB.
105
NoD taineu, ut sensu oarcaiU (pistraqiie Icgaj^j^,
Sed moveant animos aliqftuiqiK; fcranti4l acrann.
Eiorauula
c«m«B.
fMtitlMM to
venUnn.
€ Est eüam ^t siudeat pictas miscerc fabelläs
380 Histotiasque simul, si fluid locus exigit'iUud.
€ Ssepe, ubi quid repetis in Armine, pulchriQsexii:
'Ter sunt cmaii imponere Pelio Ossam^
*Ter paler extructos äisiecit fulmfne motites*
*Milii(U omnis amans, ei habet sua castra Cupitb,
386 ' Atiice ^ crede mihi, milital omnis amans.'
'Multa super Priamo rogitans, super Ihctore multa'
*Iiium et labentem Teuer i et risere nataniem'
*Me me, adsum qui feciy in me cmvertite ferrwn.'
* Pauper amet caute, timeat maledicere pauper*
SM Quodque Maro dfxit 'sequitur pulcherrimus Astur,
'Astur equo fidens\ et in adiectiva resurgens:
*Marsa manus, Peligna cohors, festina, viAim vis.'
Et si quid simile iis, velut est *Aihamasque Thoasque!
€ Usque adeo sensis similem decet esse loquelam, liftS^SlM^
395 Ut si quid durum est , duro procedat hiatu ,
Concitet et gestum sermo: quid pulchrius illo
* Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademptum'?
Pulchrum est *rura petunt, hie Thuscum atque ille Sabinum*
€ Transit et in «armen celebri Translatio cultu:
4ao Belle equidem dictum 'classique immittit habenas,'
'Navigio sulcal mare^ *ferrum armatque veneno'
Stat pro contento retinens, ut *vina coronanf ;
Per Venerem luxus, per Bacchum intellige vinum.
Per Cererem fruges, inventoreuique suarum
MelaplMra.
CootinmM pro
^^ moneaut 17, fereutc 4. ^^ Fabellas etiam pictas miscere iuvabity
19. »•• Historiaq3 //. 17, quis 4. locus] temen 2. ^^ repetes 19. »^ Verg.
greorg. I. 281. et 283. Ossan 2.19. ^84 Chid^ amor. I. ix, 1.2. Sic frequeniistime
btdüwr in Anihol. Lat. «« Verg. Aen. I. 750. ^ ibid. V. 181. natantemj Latini
2. »M fTgrg. Aen. IX. 425. foeci 2. »«• Ooid. art. am. IL 167. »• Ferg. Aen.
X. 180. sq. *^ peliua 4. Ennins Annal. ap. Donat. III. 5. et Chark. inst, gramm.
IV. 251. (ubi aHa quoque ab Uutteno repelita exempla leguntur,) Pro festina, v. v.
librarum Vestina v. v. legendum esse post Dousam dubüari non poiest. *** iis] bis 2.
Ferg. Aen. II. 262. {sqq. item ap. Charts, l. c.) , , .. Acamasqne [oUm leg. Athamasque]
Tboasqne | Pelidesque Neoptolemus primusque Macbaon Et Menelaus et ... Epeos**«
** sensus 2. *• Continet, & 2. '*' Ferg. Aen. III. 658. adcptü est 2. ••^ enra
4. mra pct.] ? Tascum 2. *^ Verg. Aen. VI. 1. *<** „Longa sulcat maria
alta caiina**. Verg. Aen. X. 197. ferrumque armare ven.] ibid. IX. 770. *•<* Verg.
Aen. I. 724. apad Donat. III. 6. corronant. 19. *^ loxus] Inpns 4. Bacbnm 19.
*** Ad Terentianum *Sine Cererc et Libero friget Venus' Douatus III. 6. Cbaris.
IV. 5.
106
HVTTKNI DE ARTB VBBSIPICiiTOBIii LIBER.
405 Finge^igas rerum: noQ ista.licentia tänlum/
QuialJBlifb dicor est. 'Orolia Periphrasis »omni
Laude ilitet, tibi mUle bcis exempl» 'petanliir ,
Non etiam incultum est *raphtni fncensa /erunfque*
'Pergama, vos celsis: ita'sermo patheticus ornat.
410 Transponunt etiam quas lungere lege deceret;
'fiakam conira* dixit Maro, dixit eiidem
'Traniita per et remos\ 'sepiem stibiecta trwni*
Synthesis iis proprior: Huvenes, /brtimma frustra
*Peciiora\ el^iri medio conclusa Parenthesis ornat,
415 Allegoria simul: *pueri, sat praia hiberunt,
Dissimulansque in se quicquam Ironia rclatum.
Quis4}uis alK iis eukum qusßris versusque colorero »
Non excede modum, nimia est vitiosa venustas,
Quodque satis pulclirum est, crebro vilescit ab usu.
420 Cetera qua^ poterant istis superaddier, olim
Vestrum aliquis per se quarret: mea commoda saltem
Sit brevltas quicquani vobis, ne spernar ubique.
AyVD PUACCnVM HOSPITEM WITTENPVRGENSEM
IDIBVS FBBRVARII [A. MDXJ ] AB80LVTVM
SINCERITER CITRA IXVIDIAM.
Peiipkrad«.
BBS traiMla«.
AHflgorU.
bwta.
*^ Verg. Aeii. IL 374. Bq. ^^ „vos celsU nunc prirnnm a naribos Ui»?"
cclsos 4, *•» decert 4. *>» t^erg, Aen. I. 13. *»« Ibid. V. 063. ^erg. grooi^. UI.
381. 41' ^intl^cfif (in versu) 1.2, Ferg. Aen. IL 348. sq. bis 4.11,17,19, la-
uanies 19, <» Verg, ccl. 111. 111. ^" bis 11,17,10, queris 1,2, <«« ex cede 2.
Viciosa 2, <«" Caetera 2,4, «» qucrct 1.2. ^« Sic 4, «' «"• otttis 2.4, In 11, 17.
est: *Synceriler citra pompam, | zelo uirttUis, \ pinis.
m.-
f »
QnJB I|idi;B6 bibliogr. Hutt. nanr. XV. enumcrata sunt NeminU^ quen^cArevivi-
sceihem* sive 'seomidiim* appellare solent, exempla 1...23.25, eä non omnTa^mihi
ad manitB soi|t; itaqoe ad meam adnotatiolkem Neminicain non nisi /, 2, Jy5,7,/(>,
l4Jl6tl7,20,2i*$$^ 25 adhibui (omissis 4,5,8^9,11,^2,13,15,18^19,22: ntim24,
Carmen non oontinet). ^ 5
Fiotoram N^minia ad exemplom XV. 1. rdpetendam curavi : nam aperte pro
QomnieiiUuio qaooam narfgnjg esse yoluit ipse hnius anctor, cum tarn Ulyssia
Hoberi^ (^L* in piotura = Ulysses) Cyclopisque casus, quam qnae Nemini culpie
dantifi^ Terslbus 89. sqq. qnassationes, eversiones, furta depict« sint. Quo modo
diversorum exemplomm picinrie inter se differant, in Universum descripsi Indicis lo
locis supra indicatis. Quod in prioris Neminis exemplis J et 4 ori Neminis ctan-
strum obiectom est, quod neque in VU. 1. neque in XV. omnibus babet, id non
ex fignra Vir! boni repetitum, sed ad ▼. 86. prioris Neminis referendum est.
Hatieni ad Crotom epistolam qu» in Neminem prssfatio est, dcdimus voL I.
nvm. Lxxxitii. psgg* 175...184. et ü*
lOANNIS M. HERBIPOLITAE
IM PKRSOMA MBMIBIS HBXASTICHO»
ex ÜB qan Indice bibliogr. Hatt num. VII. 1.3.4. Iudicata sont exemplis dedimns
Tol. I. p. 27.
Priori Ifeminis editioni prsemittitar in omnibus exemplis: 2o
lOCVS DE NEMINE
EX ODISSKA HOMERI.
Barbarus ille Cydops, socios depastus Ulissis,
Cum trucia humanis carnibus ora daret,
Quaerit et ex illo 'quod vülgo nomen haberei*: 95
4 Cui vafer experlo pectore ''Nemo vocor".
'Nemo, igitur', Poliphemus alt, 'super ultimus omnes
'Prseda mihi madido dente petcnda venis*.
Ithacus huic, nimio cum iam langueret lacho,
8 Ad Syracusanas lumen ademil aquas: 30
!• Hunc loannem M. esse Mylinm s. MuUemm magistrum, alias Lantsperger
dictum, satis probabilis Mutbori (^o\), 9())(U. itgiSbg. 1861. 8». p. 80.) conieetara est.
** Hie Neminis Uutteniani prologus in exemplis Ind. bibl. Hutt. VII. 1...4. et ap.
Miincb. II. p. 305. {6,) extat. ** Odyssea 2. S. Odysscic IX. ** Cyclops 2.
3,4. Ulyssi« 3.4.6. Odyss. IX. 288. sqq. •* Qucrit 1.3.4. «iu^rit 2. Odyss.
304. sqq. ^ polppl^emus 2.6. ^ Prcda 1.,.4. mndido] quo socius tuos man-
ducavi. " lache 1.3.4. ^cd)0 2, Odyss. 315. sqq. ^" In orn maris Syracu-
saui. Odyss. 375. sqq.
IN NEMIHKM KPIQBAMMATA.
109
Clamantem et vacuas certamen ulciscier umbras
Horrenda socii sedicione petunt,
Dumque omnes quaeruni, 'oculuni Nemo* inquit 'ademit';
n 'Nemo', ait iUe, 'mihi, Nemo^Mpndus abit*.
Ast socii frustra, quia Nemo laBserli Ulum ,
Aseiti insanum deseruere ducem.
Ad alteram Neminis editionem, quam alii qnoque vol. 1. p. 252. num. CXI. pro>
lati laadant, pprtinet hoc Conradi Mutiani Kofi opig^i^^*^*
C, M. Ä. AD CmrVM RVSIANVM
10 Epigramma de Nemine 'HuHeniano.
Omen adest piacidum : pateantj
Claude: venU^ Ne^. Nemo,
Quis novus ignoÜB hospes successü ^Moris?
Ovtig TtovXvxQonog dicor, Honäo'e ^ Min,
15 Sum vafer et PmUeus: sirua^ deslruOy texla reiexo,
Orinca quamttis, Candida, muto nigris,
AccedÜ precio^ vehU auro luciää gemma,
Artificis clari nobile quoä sit opus.
* Odjss. 399. sqq. * Teditione 2...4. ' queront i...4. aculiiv BcttlO 2. ocalü :
Nemo 4, a^tl|^tt 2. ^ At 6, leserat 1. 2. Odyss. 400. sq). * Acciti 5. in-
sanum] iaftnm 1.7, * Omissitm est hoc epigramma 14. 16. 18. (19? f 20. 21.(24.)
'^ Ovtia 1. Ovtig 2.6.17. Ovtlg 10.23. novlvtQonog 3. sroXvr^.] Odjss. I. 1.
X. a30. «* uauer 2. FrotheuB 1.3.4.5.10.13.23.25. " pretio 25. " chari
1...3. 10. 17.23. cari 25. clari 4...7.13. opns] Pictura Neminis.
i^
NEMO LOQVITVR.
Quisquis ades^si forUi^iio?os mirirLcre liisus,
Ne rigida fagitos accipe fronte iocos;
Sed qua laßta prd^is agcres convivia m^nsis,
4 Quoque dgHl^ nj|j| res variarc graves.
Inter se mutaoRpiaJK: uon omuiG^s idein
Est locus /haudftoscunt omnia iempus idem;
Et quandoque ler^s veniunt ad seria ftsus,
8 Quo iucunda graveis temperet horlj^ies.
Este alii tristes semper seiAperque severi:
Qui sapis, alternas omoibus adde Vices:
Scilicct bic modus est; Tu, qui mea nosse laboras
n ^ Fata, Cleantbeum pone supercilium.
Qui loquifilr, Nem(^ est; loquitur Nihil: at tibi siquid
lUsonuit, dicas Nemiiiis esse Nihil.
VLRICI IIVTTENI
NEMO.
Quisquis atlcs, spcculare novos in imagitie vullus,
Nc rigida piclos accipc fronte iocos.
Sed qua loita probis trahimus convivia nionsis,
4 O"oquc (leccjl vullu res variarc graves.
Hoc homini natura dedit: gravUale fruamur;
Sed tarnen et fines res habet ista suos:
Et quandoque Icves veniunt post seria risus,
8 Ne semper duros nos htvet esse minus.
Queens (ut ista loquor) quis sim, tjuce vita, quis usus?
Hcec vojui, lector, plana fuisse tibi.
• haud posc] Ecclcs. III. 1. haut 16. ' Ecclcs. III. 4. ^ graves 2S. tem-
peret 14. " cf. Hör. sat. I. 1, 106. ** Cleantluriim 1.3.6.7.10.14.16.20.21,23.
Cleanthes, Assius, stoicus, Cratctis ac Zcnonis discipulus, Clirysippi prsßceptor,
pauperrlmus , »tudiosissiinns, laboriosissimus. nt Marti al. ,, triste BUpurcilium du*
rique severa Catonis frons". pone supcrc.J Martial. I. 5.
Hiitcni B. * speculate B. ^ locus] ^ntob 2.5. ^ lata /. Iota B, » Que-
ris 1...4.B. quo 1...4. usus] nufus 2.5. '' licc 1.2. B.
* .■■
ttVTTBK» MBItO. * 1 1 1 *
Sum Nemo: yivaiii||iec ne, cuKdieere ^romjtrfb'est? ^
16 Non etiam pTt>mptain est hoc. w
Nemo agitai vftam. «^u '4uid te contr
Si vivil'NemO/ vivek^*non poüs.
nie ego sum ^mo , dMpp* monimi
20 Ipse sibi^vitffi piunm Qlepo
Nemo fuit ^iapen| N^o isto t
Quo*male ^ißposituilr dii s< ^_ ^
Ante ortum Nemo est aliquisupps^finällra Nemo.^^
34 Nemo quiojnvito fe^lye »Itive^deo, A^
Omnia Nemlf^ote9t, Nemo sapit omojji per se. «^
Nemp manet senmer. Srimine^Neoie carei.
Nemo fugit mtMefm; mmo est a flne supersics;
38 Nemo exors certi nascitor tfteritu^gjflg^
Nemo animos ncrvil^^erum sensus^e lip|i^s;'
Nemo quo^^t,*quftd efat/ Neitifo fatura teoet.
Nemo salutiferas^raeter lervabitur nndas; •^,
32 Nemo fidem ChrisC# non habet et boniis«e8t. -
Sum Nemo, vivam, nee ne, cui dicere ^äfcomptum est?
13 Non etiam certuni est' hoc mihi; v]v5* tai&iB§;
Nemo agitat vitam; sed enim quis crede^e possil?
Si vivo, non est vita quod alter agit,
nie ego sum Nemo, de quo Sacra lütera dicit:
16 Ipse sibi vit^e munera Nemo dedit;
Nemo fuit semper; Nemo isto tempore vixit.
Quo male dispositum dii secuere cahos.
Omnia Nemo polest; Nemo sapit omnia per se;
30 Nemo manet semper; crimme Nemo caret;
Nemo animt/m novit domini sensusque latentes,
Nemo quod est, quod erat, Nemo futura tenet.
** promtum 20.21. *• promtam 20.21. hoc om. 10.14. hoc] vel 16. ^ te
contrahis] animiun demittis. ^^ yivet 21. ^* mohimenta] ed. I. aperte Sacra lit-
tera: Bonoma scripta est ed. II. monumenta 16. loqanntr, 10. ^ „Non est uUa
creatnra invxsibilis in conspecta cius". Paalr ep. ad Hebr. IV. 13. fertne 23,
* „Kemo est qni semper vivat**, Ecclesiast IX. 4. crimine .. caret] Immo episco-
pns Pauli ep. ad Tit. I. 7. ^ *8um quidem et ego mortalis homo*, Sapient. VIL
1. ef. Pauli ep. ad Hebr. IX. 27. "... omnes una manet nox Et calcanda semel'via
leti". Hör. Od. I. 28, 15. sq. cf. Propert. IHI. (HI.) 18, 33. ete. Memo U. a. f.
sup.] 'creavit deus hominem* Genes. I. 27. ^ exsors 16. ^ 'non sapis ea qun
dei sunt'. Matth. XVl. 23. Marc. Vm. 33. laianteis 7. latentes 16.2S. ^ ef.
Apocal. I. 4. «» cf. Marc. XVI. 16. « cf. e. g^r. Pauli ep. äd öal. 11. 16.
" pmtü ». « eciam /. ». michi 1. «> litera 2. *• uite ». " ^o^s 2.
5.6.A.
•»*
HVTTBflII RBMO.
'^* Nemo^softe 8ua Tivil>cdiiCentus, et i^a
^* tUßwijmBMt. didictf N«ino manere filiam.
ii^ 36 * ^^'^'^vIIMMi^^^ carp^lb Ponlifieem.
^ Nemo in arnKtflK^i; NemoJ^|^hi amo%B ääelis,
^ Nemo alii p£ot»ion ^aqpi studet e886*'|ibi*.
Nemo vaga»fc>fti]^|H||MtälIa8; ipso ^rdifie |M>vfc
40 Nemo , quid *tl^ fPfra , quidque ferawF- alfim.
Nema^otest donfinis ^im^ inservire duomis ,
^^jto quod el^quoies expetit, ülmTbabei.
Nemo^bonus, Neigo est eü ofiuii parte oeatus;
44 Nemo simul poüs est «omnibus esse locis.
Nemo omi)08^po8ita Gennanos lege co^cft.
Nemo Jigtoi Rlwfli gentibus imposuiU
Nemo perjHP^osvmores emergit, 0t aul»
48*' « Sontica prosequitm* münerii Nemoj^ius.
Nemo QuifKmiem dominatu lib^at urb'eki,
Nemoi, laboranti subyenit Itaiiae;
Nemo feros bello Turcas adit; et bona curat
52 Publica privato munere Nemo magis.
Nemo cert^ sequi ^bi conscius optima' l^it.
Nemo, audet subitis rebus hab<jl*e ftdem.
Nemo in amore sapit. Nemo est in amorc fidelis;
34 Nemo aliis sibi quam fidior esse solet.
Nemo vagas numerat Stellas, ipso ordine novit
Nemo quid in terra qnidque feratur aqua.
Nemo potest dominis simul inservirc duobus.
38 Nemo, potest vultus semper habere pares.
» cf. Horat. sat. I. 1 . init. forre 6. ^ cf. Propert. IV. 9, (HI. 7,) 3. » ö- ad-
posuit 7. In ex. Monach. quidam, uon Weislingerus, cuios ezemplum huiiis Ne*
miniB ipse posaideo, adscripsit *Diabole\ Cetemm hos venms 35. 36. paacos
po^ annos Hattenns post ea qusD scripserat ipse, scribere non potaiMet. ^ cf«
Luc. X. 29. htü 9\ tp^Xavxol ndvtßg* Arist. rhet. II. 'Suo enim qaisqiie stodio
mszime ducitur'. Piso ap. Cic. de fin. V. 2, 5. ^* numerat] cf. lerenu XXXITL.22.
«1 Matth. VI. 24. Luc. XVI. 13. ** expetit illud, habet, edd. prceter i$. ezpedit
14,20,23.25, et He iensum etiam Qermanice corrupit 25. ^ „Nihil est ab oaini
Parte beatum**. Hör. od. II. 17,27. ex] ab 25. ^ omneis 2.17. ^ „9^Ulii«it.b
fe^et ben fft^nn ilber bte SBIfer jum ^errn''. sie MüwJuus, cum Rheni genübotCi»
a. Francis) a nemine iugum inpositum esse glorietur auctor, de Nemine prndiemni
quod a Mnltis factum est. ^^ cf. dialogum Miaaulum s. Aul am. ^ Sontica] mo-
ribus bonis noxia. ^' c^ 7. dominata 21. ^ Cf. Hutteni epistolam Itali»
ficticiam. ^' cf. Orationem de bello Tnrcis inferendo.
** solet] potest 6.
HVTTEMI MEMO. » 113»
Neoio errore vacat; Nemo sibi cavit ubique, ' ' ^ m
M Nemo placet cunctis invidiaque carct; ^ « f»
Nemo qusB placeanl stupido facit oumia Yulgo. .
Nemo refert studiiä prsemia digna bonis. ^ ^ #
Nemo voluptatem nullis languoribus explel. ^
64) Nemo renasceotem sedat avarüiam.
Nemo est in terris Germano Ceesare m^ior.
Nemo deum pariter diviliasque colit. ^
Nemo vagam stabili fortunam temperat orbe,
64 Nemo gravi casus sub ratione leves.
Nemo quas congessit opes secum auferet ist4i€,
Morluus unde semel Nemo redire potest.
Nemo maris guttas numerumque recenset areme;
68 Nemo dat seslivis nomtna pulveribus.
Verlere Nemo vices, infeclum reddere factum»
Nemo potest lapsos buc revocare dies,
Et quse prseterea numero foret edere lougum,
72 Quid vaieat Nemo, Nemo referre potest. .
Una meum censet leve turba domestica numen
Servorumque cobors et puerile genus:
Horum est in famam tam prona calumnia nostram,
70 Ut uilül exopteut quam milii obesse prius»
Nemo maris guttas« numerumque recenset arenae.
Nemo dat aestivis nomina pulveribus.
Nemo polest etiam infcctum bene reddere factum;
32 Nemo putcst lapsos huc revocare dies.
Hwc ego cum (eneam, cum sim super omnia sohs^
Mulla (amen de me non bene vuigus ail,
XJrget conlinuo me turba domestica bello,
36 ül Cava summolis lerra ferilur aquiSy
-u Erraro humanuni. Senec. decl. 4,3. ^ ,^robitas laudator et alget". lüven.
aäX, I. 74. ^ »fHffic deambiilatio me ad languorem dedit". Terent* Heant. IV.
Qv B. "^ auariciam 1. auariticam. 20, ** Bio docebatur, ui de duobos gladiis,
diu, Venim, si umquam, non diu fuit. •* Matth. VL 24. Luc. XVI. 13. •• Ut de
Occasione-Auson. epigr. 12. ff Quid rotulsB insistis? Stare loco nequco**. *' le-
yjm] levat. iß. ^ cf. lob. I. 21. Hör. Od. II. 14, 21. sqq. „Linqoenda tellus et
domos et placens Uxor, neque harum quas colis arborum Te, praeter invisaa cn-
pr6880B, Ulla brevem dominum sequetur'\ *' numerosq.] cf. lerem. XXXIU. 22.
•• cf. Plaut. Amph. III. 2, 3. „Ea quaB suntWacta infecta refert'*. '^ *0 mihi pwe-
teritos referat si luppiter annos !' y^rg' Aen. VIII. 560. . '^ eedere 7. 10, 14,16%
'^ HomiHn 14,
•• l^orme 2.». arene 3, ^^ t\ix\xt9 2.B, '* eciam l.B. bene omis,2,S.6.A,
^ Hec] Nee 1, C f^c 2. Hec 3.B. Hsec egennm teneam 4.B, qnnm 3. bisi,
•* tarnen] tandcm 4.6. ait i.A. ccteri omnes agit.
UVTTEMI OPr. VOL. III. 8
414
nVTTENI N£MO.
•»
«*
Nil moror hjpc oXfyog tb xal odridavog -xal axixvg,
Opprobrio infoßlix ulterlore petor,
Atque ubi pcccarunt, neque cnim peccasse fatcntiir,
so ' Transponiint labes in mea terga suas:
Quicqiiid ab bis culpa^, quisquis committitur error,
Si qudßras quis agat, omnia Nemo facit:
Amissum est aliquid, Nemo abstulit; excidit aurum,
84 Nemo habet: at nullas Nemo cupiscil opes.
Quid quod fraude mihi gravidam obtrusere minislram
Tot famuli, quanquam haud tacta sit illa mihi,
Qiia^rendus puero pater est, Nemo obiigit; at tu,
8s Si me audis, alium, stulta, require patrem.
Ecee infracla iacent hesterno vasa tumultu,
Olla, lebes, patinse vitreolusque calix
Et varisB signis pbialae Samiumque toreuma,
92 Et caruiQ infausti cupula pignus heri,
Oenophorumque capax et adunc» cantharus ans®,
Sympiniumque ingens Herculeusque scyphus;
Fraeta iacet lampas, iaeet unguentaria pixis,
96 Quaeque gravis gelidas urna ministrat aquas;
Ecce infracla iacent hesterno vasa tuimillu,
Olla, lehes, palina; vitriohisque calix,
El varif-e signis phialx Samiique culuUi^
40 Et carum absefUis cupula munus heri.
Oenophorumque capax, et aduncic cantharus ansap,
Simpimiumquc ingens Herculeusque sciphus.
Fraeta iacet lampas, iacel unguentaria pixis,
41 Quaeque levis gelidas urna minislrat aquas.
^ 6vxi9av6g 25, animg edd. prwtcr 21, 6X, xrX.] nequam nallusqae, cadn-
cns et impos. Ita de Ulixe Cyclops ap. Iloni. Odyss. IX. 515. ^^ Opprbrio /.
Opproprio 3. infelix 6, 7, 10, 14, IC, 21, 23, 25. ^ nee 25, " Quidquid 6, « qiUB-
ris 3, ^ cnpiscit] sibi finxit poela. concupiscit tisüatum. concupUcit 6. ^ qaam-
qiiam 20, ? post mihi edd. ^ infarcta 21, ^ labes 1. Similiter Ferg, Cop. 7.
„Sunt obbae, calices> cyathi ... '* vitriolusque 20, ^* carum] eanim iß, . •• Ce-
nophornmqj 3, ad uncas 21, ^* Sympivinmqj 16, Sympuniamque 20* '^ fragi-
les 16,20,25, ^3 Ac 2,17, Ad 21. coquus 6, Isifit 6,
'^ patine l..,4,B, vitreolusque 5. ^' uarte 2. p^atit B. phiale, 1.3.4.B,
Tf^Wit ^tlitiu 2, CuUulli B. *^ chamm A. cuppa A, *^ adunca oanthams
aasa A, a) uiur canti^arQ anfc A, -<< Sympiniumque 5. (ex Nemine il.) Yarte
scribitur '8ym[«. sim]pininm, simpnvinm, sympnbium. Cf. Grell, ad Amob. IV^Sl.
VII. 29. liuitenuit scripserü Simpimiumquc. cyphus A, scyphus. 5.6. ** Fraeta
iacent 3, 4, iacet B, un^cntaria 2, pyxis, 5. 6. *^ Qu^qj /. 3, 4. leves 4. 6,
miniftat 4, aquis. 4,6
HVTTBMI VBICO. 115
SustuKt hsec eadem fragileis insania testas,
At cocns ad soliduin Isesit ahena focum,
Lsßsit et eversos tripodas tenueisque quadrantes,
100 Neglectusque suo follis in igne perit;
Abieclumque alio pistillum, abacique revulsi.
Nee relacala suis stannea vasa locis,
Et quserenda diu ruptis cochlearia thecis
104 Fuscinaque, et esc« cura lucerna viae;
Decidit excussa ferrata sagitta pharetra.
Ante suos manant vina refusa cados;
Hinc cyathi tinaeque graves et aquatilis obba,
108 Illinc Hetrusco seria amata Numae;
Tyinpana rupta latent , iacet anvphora, nee tenet apie
Pulverulenta suos bibliotheca libros.
Cum sparsos hinc inde colum fusosque viderem,
112 *Hiec etiam' dixi 'culpa futura mea est*«
Vos queque» culter, acus, radii» subtegmina, forfex^,
Turpitcr irata sparsa iacetis hera;
Suslulit hsec etiam fragiles insania teslas,
At cocus ad solidum I%sit ahena focum.
Latsit et eversos tripodas tenuisque quadrantes,
4S Neglectusque suo foIIis in igne iacet.
Dimissumque alibi pistillum, abaciqiie revulsi.
E\t relocanda suis stannea vasa locis;
Et qusrenda diu fraclis cocicaria thecis,
51 Fuscinaque et caecae danda hicerna viie.
Decidit excussa ferrata sagitta phoretra,
El siant anie stuem vina refusa cadum.
Hinc cacabi, tina;que graves et aquatih's ohha,
56 Illinc Hetrusco seria amata Nunia*.
Rupta canistra iaccnt; iacet aniphora, nee tenet apte
Pulverulenta suos bibliotheca lihros.
•• fra^les J6.20.25, o"» Ac 2.n. Ad 21. coquus 6, laBfit 6, •• eripodas 16.
iennesqae 3.16.20.21. ^^^ postillum 20. (sed o in ex. m. erasum*) '^ coec^ 3.
coecs 1.21.23. cobcob 25. cara 2/. ^^ faretra 16. <** Seria in Palladio, pe-
oetrali mdiB XoBtsi, sacra fuit (cf. Lamprid. Heliogab. 6.), Nammn antem Yestte
saera condidisse traditum est. sccria 20. *i° bybliotheca 3.21» *'' snbtegrmnia i.
snbtegminia 6. radii sabtegmina, 20. *^* Tupker 6.
^ hec eciam 1. f^k tciam B. l^u 2. hec 3. *^ ooqnns A. folidöm /. lefit
1.3.B, *' lefit 2.B. tenuesquo A.5.6. ^ sao] fila 2.A. <• re'ttlfi. /. nfulft
2.^.4,19, " qaerenda 1...4. cochlearia 5.6. ^ Fnfcin6q3 1.3.4.9. tict 2»
tliccc B, »ic 2.B. M pharetr 3. ^ vaclum 6.(!) ** tino(]^ B. et 9mi». 4.
oifuattlcs 2. '^ Etrusco 6. Uumr 2,B. -^ libros] fuos B.
8*
tt6
UVTTENt NEMO.
Ebria securis domini^ pctulanlia servis
110 Nil curare domum suadet opesque domus;
Quos petulans inter prostrato ancilla pudore
Nonnibil in rerum perditione facit:
Ipsa penum slruit et patinas inducit opimas,
120 Quseque sibi sollers multa reservat berus;
Vina dehiuc promit, debinc raruro quicqnid ad usum est.
Arte cibi varium docta parare genus;
Eruitur simili tucetum nobile furto,
vu Crassaquc furlivo sumina tosta foco;
Ilic bibitur totas mensura a^quante lagenas,
Lsetaturque meo libera turba malo,
Et varia exequitur sub mullam gaudia noctem,
128 Gaudia non uno perniciosa modo;
Malta refringuntur , titubanti cum pede servus
Post epulas et posl -pocula strata petit ;
Pressit in ollatum gravidum caput illc caminuro,*
133 Nee cubitum lapsi pulsa fenestra tulit;
Ebria securos doiiiini pelulaiicia servos
66 Multa facti vacua damna referre domo,
Quos petulans intef neglecto ancilla Jabore
Non nihil in rerum perdicionc facit.
Ipsa penum slruit, et patinas inducit opimas,
64 Quaeque sibi solters vina reservat herus.
Ova dehinc promit iepido frigenda bulirOy
Arte cibi varium docta parare gcnus.
Quasrit in ahslrusis tucetum nobile cellis,
65 Crassaquc vicino sumina tosta foco,
liic bibitur totas mensura icquantc lagcnas,
Lastaturque operis nescia turba sui,
El varia exercel sub multam gaudia noclem,
72 Gaudia non uno perniciosa modo.
Multa refringuntur, titubanti cum pedc servus
Post epulas et posl pocula strata petit;
Misit in ollatum tiiubancia membra caminum,
76 Nee cubitum instaniis pressa fenestra tulit.
<" aucilla 23. "<> tibi 3.21, solers 6.16.25. «* quidquid 6.20. ««» cibi)
tibi 25. varium 23. ^^ Gaudio 20. »» rcfrin^ntr, 10. «< oblatum 20. oHa-
tam] i. e. super quem ollfle dispositee sunt.
^ Aehritk 1.3.4. pttuimtia 2...6. ^ mcnt 2.^. domos? ^. domo». 0.
^ nihil] mihi 4.6. nt4^U B. prr^tttone 2...6. ^ Qnfqj 1. eLnti\} 2. 3.9. folcrf
2.J.B.6. •* Ova] Qua 5. fuflüM ». butpro 2...ß. <»« cibi] tibi 6. «^ Querit
1,..4.B. M |^f„ 2. w tqmmt 2.B. »0 gttatnxq} 2.9, opif (^pro opi$) 2*
'* Docttem 1. '« vna 3. '* oblatum omnes. tttubanttn 2. ..4. 'S.
nVTTEJVI NBICO.
117
Semireclusa cauis siibiit cellaria et illic
Quod superesl avido devorat ore cibi;
Haec quoque deposito venit forluna canistro
136 Et qua) prseterca diruta miilta iacent.
Ipse domum tandem rediens herus auxius ambit
Discere vastatse singiila dainna domus:
Quo seriem quaerente mali tegor indice primo
110 Efßciorque omnis crimiois aulor egoj
Criminis autor ego: quid cnim quis dicere posset
Confestim brevius quam 'mala Nemo facit'?
Quis ego pro meritis eliain benefacta rependo,
144 Illorum subiens corpore (piodquod onus;
Et si quid mandavit berus» curse atque laboris
Ni faciam infoelix omnia. Nemo facit:
Nemo curat equos; Nemo buc discursat et illuc,
148 .Pro domino Nemo est anxius atque domo.
In me tuta fides; audet commiltere lecto
Neminis uxorem qui cupit esse probam.
Non lamen est mirum quenquam hos invadare mores «
152 Non adeo exemplo, qui facit isla, careL
Hulta Ucent multis, postquam semel hostis Uljfsses
Supposuit sceleri nomina nostra siio.
Semireclusa cauis subijt cellaria, et illic
Quod supercst rapide devorat ore cibi.
HdBc quoque negleclo venit fortuna canistro,
80 Et quo; prxterea diruta multa iacent.
Ipsc doronm tandem rediens herus anxius ambit.
El cupit in damnis singula nosse suis.
Dum quasril, dum nosse cupit ^ Nemo omnia fecii^
84 Efficiorque omnis criminis autor ego.
Criminis autor ego,- sed cnim nee lumine fungor ^
Pendel et occlusis sera reposta lahris;
Nil manibuSy nil aure gero, manuumque pedumque
88 Impediunl vetitas pendula vincla vices.
Quod si Nemo vocor^ nee sum qui vivere possum,
Quique nihil valeam fingere quiqtie loqui.
^^ SemiaeclnsA 10. 14. iß, 20, 23. cellaria ß. "» damma ß. *•• tegor] i. e.
obmor. **® author 2.17. auctor 20. "* author 2.17. auctor 20. *** Queis 16»
"• infelix 6.7.10.14.16.20.23.25. "' hunc 3. »" quernquam 16.17.20.25. *" Vlig-
tet 3. '^ Ovxt,g ifioi y' ovofia' Ovtiv'Si [it %i%li^e%oveiv (Nemo ego vocer, Ne-
minemque me adpellant). Hom. Od. IX. 366.
" Hffic] Nee 1. Stc 2.4^B. »^ ^u^ pituvtü 2. que 4. iacens: 4. jaceDS. 6.
•• querii 1...4. ^ auctor 2. 5. author /l. " auctoi2.5, author i<. *• De claustro
Neminis ori obiecio cf. supra pra^f. p. 108. ^^ aure] ante Jl. *^ ntf^U 9.
118
HVTTEHI NEMO.
At tu si (lederis veniani mihi, caiulide lector,
15G Quoll Tuerit niniiuui fabulu luuga, Vale!
Orkig IXsysv. Nemo dicebat.
Aul si quid vivo, qui nil faciumque loqußrquCy
92 Quid querilur noslras impia turba manus/
AI tu, cui iua res, cui turba domestica curw esi,
Si sapis, ad monitus pectora verte mcos,
Inspice quas foveas, quid quisquam faxit in Ulis,
96 Swpe potes lanlis Über abire malis.
Diis auspidbus.
AD FABIVM ZONARIVM
CHRYSOPOLITAM STVDI0SI8.SIMVM ADOLESCENTEM
Hulleni epigramma
ex Hbris Indico bibliogr. Uutt. num. VII. 1...5. (nam 6. illud oiiii8it)>editam est vol.
I. p. 27.
»i/
*** At fi tu 10. 14, «5^ Övzt^ Heye, Nemo dicebat. 7. Ovzig Heye. Nemo dice-
bat. 10.23, Ovttg Heye, Nemo dicebat. N, Ovtig 17. omis, 20,25, In 21, adie-
dum est: ,,(8ccuudu8 hie Ilutteni Nemo, A. 1518. diversus a priori Hutteni No-
mine, qui editus A. 1513. cum Kcuchliui 8ceuicis Progymnasmatibns.)" i. e, eliam
Hardtius primam prina yeminin edilionem non noverat.
^^ ni^H ^. '' cura 1. B, cutt 2, *^* admouitus 1.3,4.6. ,,8i sapis, ssstivo
recubans te prolue vitro". Ferg, Cop. 29. ''^ foums 2.5*B. celeri uoueas *. voveas.
'* fitpt 2,B, Pro Diis auspicibus. quod etiatn A omisity 2, habet C /int9.
HVTTENI POEMATVM
PARS SECVNDA.
EXHORTATORIA . EPIGRAMMATA . HEROICA.
RES GERMANICAS VEiNETAS RO.MANAS
8PKCTANTIA.
[a. 1511 . . . 1519.1
LECTVRIS S.
Po«t ea »msn ad primam hornm poematam partem a nobls dlMpatata snni,
ad hanc alteranif quam prs ceteris Csesarianam sire Maximilianaiu ano vocabnio
dicere possU, in nniversam panca prsmonenda esse Tidentnr (siugnlares enim
praefationes seqaentan, et primam quidem de partibus bic receptis, tum de eis
qiue prins a nobis edita ex hoc Tolamine ableganda faenmt. Partium antem
receptanim conplnriam daplicem recensionem extare. qaod de Nemine post Bnrck-
hardam qaasi rem raldc memorabilem prsedicare solent, Eobanns Hessns (nam
huic deberi Opemm poeticomm anno 1538. pablicatam editlonem non ambigo)
qaamvis non ignorareritf tarnen certe penitns neglexit; Gmteras antem cnm
*Delitias poetanun Germanorum' colligeret, Hntteni carminibns aliam coram ad-
hibnit nallam quam nt Itessi exempl\im, sordidios illad qnam ab Hntteni amico
fcrri possit, nisi saa ipse poemata ab ei&dem operis eadem negoti gerendi in>
scitia ezscribi passns esset Eobanns, Francofnrtensibns operis repetendnm tra*
deret, epigrammatnm fere quarta parte ac si non extiterint omissa ant deleta.
Münchias deniqae, qnamyis Vindobonense exemplnm (Ind. bibliogr. Hntt. nnm. Yl,)
ad manns haberet, nt fuit plane admirabilis ncglegentise homo et inscitise se-
curissimae socordiseqne stndiosns, si non curasset nt sordidum sordidios transcri-
beretnr, metamorphosin passns diceretnr. itaqne cnm de adfaibendo sno ezemplo
Krphnrdiensi (Ind. bibliogr. Untt. nnm. XI. 2.) ne Hessns quidem cogitasset, mimm
non est a sequacibos id neglectura esse, nt taceam de Corycianis alüsYe libris
qnibns non nulla nostmm exemplnm debet. De modo editionis Exhortationis ad
Mnximiliannm et heroici de Germania non degeneri carminis primarise cnm edi-
tione retractata auctaqne coniungendi non iuconsnlto statni ntramque integram
exhibere, nt in edendo Nemin^ fieri debuit, ita nt ntrinsqne formae dtversitas
diversitate tjporum adhibitorum sine legentium incommoditate oculonunye offen-
siono perspicua esset: malni enim pancis chartse foliis et aliqnot meis horis quam
utilitati 'et commoditati huins exempli non parcere. Ac similis cansa est que
me movit nt conplura alionim scripta, orationcs et carmina, cum prsesertim ad
Hutteniana rectius SDstimanda egregie facere intellexissem , ipsa antem ant
omnino neglecta aut infreqnentiora esso vidissem , quantum potui emendata et in-
lustrata tum Exhortationi tum heroicis contra Venetos carminibns adicerem. nam
quod ad totius huius operis rationem meam expHcandam primo statim Yolamini
preefatus sum, etiam nunc ut pcrficerem sedulo studui, id est ut Hutteni scripta
ita ederem, ne inter puros historiarum ac litterarum Gcrmanicamm fontes qnie
rcciperentur per me indigna esscnt. unde conscqucns est, quod, siqnis celerins
hnc Volumina percurrerit, mirum videri possit ac nimia licentia factum, band
pauca me recipere quse non solnm Huttcnum auctorem non habuemnt, sed nemo
dum Hutteuo adscripserit : itaque lectores qni diligcntius bis operibus Studium
inpendcrint, facile multa Hnttenica commodius pleniusque qnam adnotando effe-
cissem, ipsis illis adiectionit)us cxplicari et adornari vidcrint: equidem non do-
licatomm oblectationi sed bonarum litteranim historiarumque studiosorum instru-
ctioni hanc editionem destinavi. Contra qusB voinminibns ante hac editis repe>
tita ab hac poematum parte abesse volui pauca poemaHa, ut supra monuimus,
iustum ubi edita sunt inveuerunt locum et quem nunc qnoquc, nisi si sola Hnt-
teni poemata mihi edenda forent, eis darem, singula tamcn eo loci memoravi
ubi ibter omnia carmina conlocanda videantur: de uua Epistola Italia; ficticia
cum Hessi responsuria verum non est quod modo dixi, sed de his infra sno loco
pleniorem adnotationom feci. Boni consulc, lector.
VLRTCHI DE HVTTEN
EQVITI8
EXHORTATIO ET CARMINA
AD ÄIAXIMILTANVM OSSÄREM
ALIAQVE ALIOKVM QVOQVE
. DE REBVS VENETIS ITALIS GERMANIS
ORATIONES ET POEMATIA.
AD LECTOREM.
Hoc aninii iiivenilis opus uieliora sequentiir.
Tu modo temporibus sufßce, Parca luinax:
lam rudis hoc %vi est, crescet cresceutibus annis
# Vis illa assiduis usibus alta petens.
Primitias teneri iani nunc Iccturc poeUe,
Olim, ita sperandum est, uberiora leges;
QuaB te nunc diffusa umbris defendit ab sßstu.
Quo crevit platanus tempore, virga fuit;
Nil maguum est subito: cuius nunc ista leguntur.
Quäle tibi scribet vir modo factus opus!
C SYNCERITER . CITRA POMPAM.
Hoe modestisB ingenuseqiie do se spei plenum epigramma Vindobonense ezem-
plam non babet; extat in exemplis XX. 1. (supra picturam tertia abhinc pag^na
' repetitam), L. pag. /* 1., et Münchiano, tom. I. p. 117.
ADNOTATIO AD SEQVENTEM PAGINAM.
PictursB e regionc repetitae suprascriptam inscriptioncm dedimos ex Vindo-
boAensi exemplari, Indicis bibliogr. Hütten, nam. VI. p. 8*. sq. descripto; Augu-
Btcnse exemplum (Indic. bibl. Hntt. niim. XX. 1.) banc habet: 'Ad Caerarem Mar
ximil. vt bellum in Venetos | coeptum prorcquatur. Exhortat'oriam* ; Hessns (Ind.
bibl. Hutt nnm. L. p. 90*. sq.) pag. e^ dedit Vlricri ab hvt:|ten e<).viti8 obb-
MANi AD iNluictifsimum Principem Maximilianura Ko. Impcra|torem, nt^bellam in
Venetos coeptum, prore|quatur, Exbortatorium* ; Hess! editionem secutus est Mun>
chius I. p. 107.
Do pictura, ad imitationem cxempli XX. 1. quam fieri potuit adcoratissime
expressa, cum satis . apcrte V euctorum oratores pacem ab imperatore Maximiliano
supplicantes reprsBsentet , vcrba facere non opus est, sed orationem quam fe-
runt ab Antonio lustiniano habitam, primum a Guicciardino lib. VIII. Italice pu-
blicatam, deinde ab aliis et a Gerardo quoqne de Roo (Annalium lib. XII. Oenip.
1592. fol. p. 443. sqq.) Latine repetitam, suppositiciam admodumque dnbise ^ei
esse iam diu docnit Le Brei Staatsgesch. der JicpubL Venedig II. 2. Buch 21. Kap.
IIL §§. 1045. sq, Guicciardinus bis vcrbis prsemis8is (cd. Venet. 1738. fol. tom. I.
p. 524.) orationem protulit: „Non mi pare alieno dal nosiro proposito, acciochk me-
glio sHntenda, in quanta consternatione d'animo fussc ridotta quetta RepubbHca, ia
quäle giä piü di dugento anni non aveva sentito awersitä pari a questa, inserire
la proprio oraiione acuta da lui [Antonio Giustiniano] innanzi a Cesare, tras/erenäo
solamente le parole latine in voci volgari, le quali furono in questo tenore. E* mutä-
festo et c. £x ipsa oratione, quse longior est quam ut ex vulgato libro transcribere
liceret, hsec tantum repetam : „Adunque supplicando in nome del Principe, del Senate,
e del popola Viniiiano, con umile divotione li preghiamo, suppHchiamo ^tcongimriamo,
degnisi tua Maestä riguardare cpn gli occhi della misericordia le cose nosire afjßüte,
e medicarle con salutifero rimedio; abbracderemo tutte le conditioni della paee, ehe
tu ci darai, tutte le giudicheremo giuste, oneste, confomd aW eqmid, et alla raghme:
ma forse noi siamo degni che da noi medesimi ci tassiamo. Tomino con nottro eon-
senso a te vero, e legitimo Signore, tutte le cose, che i nosiri maggiori toUefo al
sacro Jmperio, et al Ducato if Austritt ; alle quäle cose, perch^ vengano pik conve-
nientemente, aggiugniamo tiäto quello, che possediamo in Terra ferma; aUe ragiom
delle quali, in qualunque modo siano acquistate, rinunciamo: pagheremo ultra questo
ogni Anno alla Maestä tua, et ä* successori legiiimi delC Imperio in perpetuo dueati
cinquanta mila: ubbidiremo volonlieri eC tuoi comandamenti chiameremo te paare,
progenitore, e fondatore della nostra cittä, scriveremo ne gli Annali, e conünua'
mente (C figliuoli nostii i tuoi meriti grandi racconteremo : ne sard piecolä aggiunia
alle tue landi, che tu sia il primo, (C piedi del quäle la RepubbHca Veneta suppäahe-
vole si prostra in terra, al quäle abbassa il collo, il quäle onora, riverisce, osseroa
come un Bio Celeste, et c. Qua3 etiamsi locutus non sit lustinianus, tamen similia
certe ore proferrc videntur hi picti oratores, nt fere fidcm Guicciardinianse ora-
tioni facere videatur bsec anno 1518. Augusts? Vindelicorum picta tabella.
Hexastichon picturoQ subiectum legitur 1) in ipsa fronte exempli VI. (Ind.
bibl. Hutt. p. 8*.) sub quinque armorum scutis, quorum, medium, quod duo gryphi
tenent imperialique corona superinposita augetur, bicipitcm imperialem aqni-
Iam habet, in reliquis quadratie tabulae aogulos occupantibus Austrise, Bobemiae,
Carinthiee, Silesise armorum iusignia depicta sunt; 2) ap. Münch. I. p. 110. (qui «.
2. Max'milianus v. 3. sua [pro fuo] et v. 0. Max'miliana habet,) Exempla XX. 1. et
L. epigramma omiscrunt.
DIVVM MAXIMILIANVM
(LfiSAlltW AVUVSTVM FtLIOEM l'IVM
HELLO IK VESETOS' EVSTEM
VLRICHI -HVTTENI EQVITIS
K X rr 0 n T A T 1 0.
Ctesaris alta vigel fsupcri servale) poteslas.
Viclrices Aquilas MaxmiliaDus lialict:
Cfesar obest Vciitlum populo suo crimiiia sero
Noscenti, el veiiiam iustior ira negat.
Quidni füi'tunie iiiitiium ventisqiie secunilis
Conlisos virtus Slaxiniliana dornet?
AD
C.ESAREM MAXIMILIANVM
VT BELLVM IN VENETOS CCEPTVM PKOSEQVATVR
EXIIORTATORIVM.
Si tua, quam nota est Veneüs, dementia, Csasar,
Tam perspecla prius cognitaque ira foret,
Non tandem hie saperent gcnua ad tua voce coaeti
4 Supplice, tu cassas respueresque prece9.
Quam facile adversos sequitur prudentia casus;
Omnis consilium pro^bet amara dies:
Trtste prius qua; bclla decem tulit Ilion anuis,
8 Dum gaudet, modico tempore ferre nequit:
Omnia cum Venetis pro voto ac nutibus essent,
Qu» fortuna'fuit, nqn potuere pati;
Nunc postquam clades fortuna inv^xit acerbas
13 Rem desperatum transtulit inque statum»
Deserti atque inopes extrema per omnia currunt,
Quseque iterum faciant irrita, pacta rogant.
Prafationem huius Exhortationis facit Hatten! ad Imperatorem scripta epistala
snpra exhibita vol. I. p. 233. n. C. Vadiani litteras einsdemque et Abhanseri ear-
mina primo - ezemplo ( Indic. bibliograph. Ilutt. num. VI. ) prsßinissa dedimus vol.
I. pagg. 82.. .25.» Hessi ad Vadiannm epistulam vol. I. p. 30. n. XVI.
Numeria ad significandas editiones nsna snm bisce: i. = Ind. bibL Hatt. nnin. VI.
qiUB lola ab omnibns post Vadianum editoribus neglectani principem editionem
Ezhortaiionia continei; nam retractata auctaquo est in 2. =b Indic. bibl. Hüti.
nnm. XX. 1., 3, = Ind. bibl. Hntt. num. XX. 2. sive L., 4. = Ind. bibl. Hntt) niim.
XX. 3. sivö num. 61., 5. = Ind. bibl. Hutt. num. XX. 4. sive num. 78. Gratems et
Müncbins {4. et 5.) sua ex 3, a rudibus operis rcpetl passi sunt.
' fapert J, ad gen.] cf, picturatn, ^ 'male feriatos Troas et Isßtam Priami
cboreis Falleret aulam* Hör, od. IV. 6, U.sqq. *Freude rvar in Troias Hauen, Eh die
hohe Veste fiel*, Schiiler. Cf. Hygin, fab. 108. ** Clades Venetorum ad GMara-
dadda s. Agnadello d. 14. Mai. a. 1509. sed non a Germanis sed a Gallis inflicta.
*' Cf. Panegjr. in exe. Alberti Mog. v. 1057. sqq. Anno 1508. Cffisarem, cni nunc
snpplices bona verba dant, superbins liostiliterque tractaverant. Cf. infra huic
carmini subiectam Venetorum orationem cum Maximilian! response. ^^ Sed non
Veneti quamvis dominandi libidine nimium sibi sumpserint animum, sed Maximi-
lianus inducias a. 1508. pactas ruperat: Cssar ligam Cameracensem non fido aper-
toque animo paravit.
UVTTMIIt AD CiBS. IIAXIMILIAM VM VT BBLLVM IN VEH^OS PB08KQ. EXBOBTATORITM. 125
Quis, Veneti, furor est, iit pacem oretis abmio,
16 Cui paulo ante omnes opposuistis opes,
Ouem, cum pace frui possetis, in arma vocastis?
An non hoc' vestrum est *Si pöles, arma cape'?
lüssistis ferre arma: tulit. commercia pacis
20 Atque omnis veniae suslulit illa dies.
Desinile ulterius sperare et credere famüe,
Quae nos dementes, quie facilesque vocat:
Tunc manibus decuit veniam implorare siipinis,
24 Cum stetit intacto Caesare vestra acies:
Grassati ferro, igne, ruistis in omne pericium;
Tentastis pugnam: pugna sinistra fuit.
Nunc victi, quoniam possunt nihil arma, paratis,
28 Qua facile est vobis vincere, pacis opem.
Cernimus insidias moniti: ne tendite frustra
Retia, iam nostro cognita saepe malo:
Fallite inexpertos: vetus est haec captio: vestrum
32 Qui potis est nee vult vincere, foedus iuit.
Detur ab insidiis tarnen hoc procul esse doHsque,
Et servare datam vos didicisse fidem,
Culpa tarnen maior, quam cui quis parcere possit,
36 Vestra est, et seram vertitur in veniam:
Non est consilium, quod quis re iam male g^sta
Repperit; in facto qui sapit, ille sapit.
Poscitis amotis in pace quiescere castris,
40 Vosque prius moniti non voluistis idem:
Desinite inniti veniae; Tu, maxime Caesar,
' Tam cupide Venetis arma rogata cape;
Quod petiere, ferant; quoniamque occasio praesens
44 Versatur, magna; pracmia laudis adi.
Quod nisi coutineat tua te dementia retro,
UHaque susceptum causa moretur opus.
Actum est de Venetis: te, Maxmiliane, sequetur
43 Splendidior priscis gloria Caesaribus.
^ At tibi si nondum causa; satis esse videtur
In bellum tantae laudis amore trabi.
" infra v. 736. cf. yerg. Aen. XI. 590. *• Pugnaß Liviani in Cadabrinis mon-
tibos et in Foroiulicnsi contra Csesarianos satis secunda; fuerant; sinistram Ve-
netis pngnam ad Abduam Galli piignaverimt. ^ i. e. quoniam armis nihil pote-
siis. ** Cf. Verg. Aen. VI. 620. ** captio. v. /. captio v. 2, 3. falso. (i. c. vestrum
fcpdns incat qni cnm vincere possit ^ uolit: nos non iniimis.) *" veniam] venl»
prccatioQcni. '^ in f.] in faciendo, in ipso opere. ^^ Maximiliane 3, ei 4.5.
126 HVTTBHI AD C«8. ICAXIlfILIAN VM VT BELLVM IN VENKT08 PBOSEQ. EXH0BTAT0B4TM.
Si, cur arma gcras, milla ost.tibi glorla lanli,
r)2 Ut Uicare tarnen libcra iura tuum est:
Vis Italas urbes, magna; vis inivnia Homae
Viserc et in veteri quce tua sunt Latio;
Contra audet Venetus conatu exercitus otnni
M Tendere et a ccepta tc probibere via;
Idoni nuilta tibi rapuit centumque per annos
In spoliis Veneli consenuere tuis,
Qul te sponte sua petiere ultroque lacessunt,
tt» Qui tibi, multa tuo qui rapuere patri,
Quique tibi priyii bellum indixcrc volentes:
Quid sinis impunes cxeruisse manus?
Posce tuos, coeant populi, ferat arma iuvontus,
64 Quae nunc insolita lenta quiete sedet!
AD SERENISSIMTM INVICTI8SIMVMQVE
nOMINVM MAXIMILIANVM AVGVSTVM
BELLO IN VENETOS EVNTEM
VLRICl IIVTTEXl EQVITIS
EXHORTATIO.
BcMa paranhgenies, iolo violenlus in orbe
Mars furil et segnes cogit in arma duces;
Arma viris redcunt longos iniacta per annos,
4 Horrida Ger mann Pallas in orbe fremit.
Rupia quies populis , animos ferus excilal horror,
Omnibus est diri sanguinis una sitis.
Conlrahii hos molus posilisque resurgil in armis
8 El belli causam Maxmilianus habel.
Jluic Venetum proceres, si non me fama fefeliU,
Iniusli ardentes opposuere animos,
Qui tc in bella vocant, qui sa:vo Martc moranlur^ (6i)
12 Quid sinis ^'^r^w^^. cxeruisse manus?
Posce tuos, petCj Caesar, opetSy fenit arma iuvcnlus,
Quae nunc ignava esl facta quiete gravis; (64)
^' Cx*8ari| cum a. 1507. excuntc ad coronam Roma) accipicndam a Veronen-
sibas 80 cam 4000 cqnitibiis rccipi postaIas8ct, Veneti rcspondcrunt maximo sc
eam cum honorc recepturos C88e, si niiUa alia ratione quam coronse accipiendse
cansa veniret; alinm antcm eins montom esse scsc suspicari, cum apparatum
bellicnm ad Lombardisc fiiies adduxissct. Guicciard. YII. Bemb, VII. a Roo XII.
Eadem infra redcunt v. 241. sq. 735. sq. ^' Tridcutum vencrat Maximilianus d.
3. Febr. a. 1508. '-'"' Bellis cum Sigismundo imp. a. 1408. 1416. aliisqne reccntio-
ribus iji Lombardin fclicitcr, imprimis autem a. 1480. cum Sigismundo diice Ma-
ximiliani nvuncul^) a. 148(). gostis. «" pntri] Friderico 111. a. 1440. 1447. 1449. eic.
" Pofcc 1,
HVn^I AD CXH, MAXIMILIAN VM VT BKLLVM IN VBNBT08 FBOSEQ. BXHOBTAI||jBlYM. 127
Adde animos caiisnc, nc te commorit inultum,
Cui nunc maiestas sordida facta tua est;
Cui nunc, quod patriis es tarde viribus usus,
es Genuanum visum est degenerasse decus.
Quid quod in arma vocant et te petiere priores?
Ah pndet a Vcnetis quemlibet ista pati.
Sed quibus a Venetis? a piscatoribus illis,
72 Mcrnia in Euganeo qui posuere freto:
Nam qui nunc terras lata dicione gubernant, .
A quibus hoc ipsum nunc mare nomen habet.
Et qui Germanas ausi contemnere vires,
70 In te praecipiti turbine, Caßsar, eui)t,
IIos aliquis scabrani piscatum ducerc cymbam
Vidit et Adriacum Untre secare vadum.
Ipsum etiam, tantas urbis opus, cultissima rerum
H9 Ma'nia et in medio consita regna mari,
Ductaque marmoreis ingentia tecta columnis,
Tecta vel auratis splendida culminibus,
Quaeque super nihil est humano nobile luxu,
84 Si quaeras 'unde est?* una rapina fuit.
Prima quidem genti Phrygio de sanguine orige
Atque Antcnoreis prodiit a Venetis;
Adde animos caus.'e, nee te coiiimoril inultum
10 Cui nunc maiestas sordida facta tua est,
Cui nunc, quod patriis es tarde viribus usus.
Germanum visum est degenerasse decus. (68)
Quid quod in arma vocant et te petiere priores?
20 Ah pudor est Patavwn non adiisse nephas: (to)
Nam qui nunc terras lala ditione guhernant, (73)
A quibus Iioc ipsum nunc mare nomen habet,
El qui Germano* ausi leniare furores,
24 In te prsecipili turbine, Caesar, eunt, (70)
IIos aliquis Patavam piscatum ducere cymbam
Vidit et Adriacum untre secare fretum,
Ipsum etiam, tant^e urbis opus, cultissima rerum
2s Mcenia et in medio consila regna mari, (so)
Ductaquc mnrmorcis ingentia tecta columnis,
Tecta vel auratis splendida culminibus,
Quacque super nihil est humano nobile luxu,
32 Si quc-eras *unde est?' sola rapina fuit. (S4)
^' Cf. hcroica de }ui»cntura Vcnet. et Marc. '• Kuganeo freto] sinu Veneto.
** Cf. horoica citt.
^ Patavium ab Andrea Gritto captum cxpugnatumqiie recnpcratarus frastra
oppug^at Cfrsaris cxercitiis cuiii sociis a. 1500. •' preeipiti /.
128
HVTTiil AD CJE8. MAXIM ILIAHVM YT BBLLVM IM V£KKT08 PE08KQ. KSBOaTATOMriC.
Sed quam turpe scelus nativis expulit tttl|, ^
h» Vi procul a terris has liabitaret aquas.
Cum quibus exuUbus nihil acrior addita virtus;
Quodquod in immenso dedecus orbe.lnit.
Prima viris tenuem piscatu quaerere vicluni
92 Ars erat et magno parva labore sequi:
Crevit opus, crevit fortuna adigente potestas:
Et primo lucrum iustius iliud erat.
Post ubi se manus baec opibus firmavit ademplis«
96 Paulatim accessu est facta superba novo:
Huc, quibus innocui lucro fuil ara cfuoris,
Et quibus. ad caedem prompta nocensque manus,
Accedunt, palriaque sua privata iuvenlus
100 Aut aliquo saltem nubila facta modo.
Et quibus auxerunt tenueis periuria census.
Et quibus ba^c novitas spemque animosque dedit,
Quosque frequens cumulus alieni propulit aaris,
104 Et siquis patrias dilapidasset opes.
Et cupide repetita quibus fuit alea damno
Consciaque in quodvis mens sibi facta nefas:
Ili iuncti Venetis ubi piscatoribus essent,
lOA Erexere novos arma virique duces:
Crevit opus, crevit fortuna adigente potestas. (ts)
Et primo lucrum iustius iilud erat.
Post, ubi se manus haec opibus ürmavit ademptis,
3G Pauiatim accessu est facta superba novo: (%)
Huc, quibus innocui lucro fuit ara cruoris.
Et quibus ad casdem prompta nocensque manus, (98)
Et quorum aucta diu sua per periuria res est, (loi)
40 Et quibus baec novitas spemque anim</mque dedit, (102)
Accedunt, patriaque sua privata iuventus " {W\
Aut aliquo saltem nubila facta modo, (loo]
Quosque frequens cumulus alieni presserat aeris, (UQ)
44 Resque fuit luxu dilapidata malo, (1U4)
Qtios fecit tenues infauslo tessera iaclu (105)
Consciaque in quodvis mens sibi facta nefas: (i06)
Hi iuncti Venetis ubi piscatoribus essent (107)
48 ( Vera cano veteres nota per historias) ,
^^ scelus] Gotthicse HunniosBque inruptiones Aquileienses, Patarinos, alios
circamiacentium oppidorum incolas ut in Uagunanim* insuUs domus sibi facere'nt,
conpnlenint. ^ exsilio puniti. '^ nubila facta] calamitosi, tristes. Ita sereno
Nubila opponit Ovid. Trist. 1. 1,30. sq. cf. vulgatam^sententiam ibid. 9,0. ,,Donec eris
felix. mnltos numerabis amicos; Tempora si fuerint nubila, solus eris".
** foecit 1.
llTW«fll^AO%JB8. iflKSUdMAMYM YT BBLLVM IM TSKBT08 PB08BQ. BX^OÜT^f^ITV^ '1 29
^DecretuQ^ est propere furtivas ponere sedes
Et ibontra ultrices iecta locare roanii8: «
Ergo sibi in medio statunnt novamoenia ponto»
in Mcenia ab incursu salva futura levi.
TuQC deculta prias late grassata rapina est,
lamque palam gens est viribus aitsa 'suis.
Qualis ad aspectura prüni gregis omnibiis a^m
ii« Aut iupus aat rabidus perFurit ore leo.
Quem vedana fames ieiuni Tentris adegit .
In patula e tutis ire pericia locis:
Caut3 legit primuin pavido vestigia gressu,
130 Vitat et oppositas callidus insidias; '
Dehinc ubi tnta fugsB pro^exit, apertius aiidel -
Grassari, medium prosilit inque pecus:
Non quisquam auxilio propere subit, impete primo
124 Pastorem et timidos terruit ille canes:
Haud secus ausa novi furibunda libido Senatus -
Incubuit terris incubuitque mari.
CoDV.M[itum ad praedam, rapitur terraque markfoe
128 Quicquid in occursum se dederat Venetis.
Primnm ibi finitimi subitos sensere latrones^
Paulatim a patria est sumpta rapina procul:
Prolulit inscenso dassem levis aura Timavo
132 Atque aliam inscenso protulit aura Pado;'
Tunc occuUa prins lat^ grassata rapina 'est, [iis]
Deinde palam gens est viribus ausa suis [ii4}
Ad MuiincB campos magnamque Antenoris uri)em, [t4ij
•62 Ad Capuam et fines, bellice Volsce, iuoSy
Et LuncB ad partum quaque est Campania dives
Germanasque Alpes Illyricosque sinus;
Mos iuJU incursus Athesis, nee Ariminum ad ^mtm [146]
. M Abfuit, et muros, atta Ravenna, tuos; [148]
Omniaque ut terras late populata per istas
. . £st satis ex raptu facta opulenta suo,
Decretum est propere furtivas ponere sedes ^toi)
60 El Goiitra ultrices tecta locare roanus. - ois>
. Forte fuere Italas bac iempestate per urbes
Bella et vicinis nuUa quies populis :
Ergo sibi in medio ponit nova mcenia ponlo . (if l)
•4 Mcenia ab incursu saiva fulura levi: (li?)
*» Cf. Verg. Aen. IX. 337. sqq. *«* non solam »habendi mva libido'« ad Pi-
Mii. 208. ••* Timavo hodxeque. qui „per ora novem vasto cum mormnre montia
H prorapiiitfi et pelago pjremit arvä sonanti**« Verg. Aen. I. 245. sq.
HTTTBti Opf. vol. III. &
1 30 HVTTSM AD 0JS8. KAXIMILIAMVM VT BELLVM IR VEHST08 FE08M|, RXHOmTATOlSTM.
Hinc sparso Illyricos vastavü müite caBnpo0,
Viribus iiis Italas Adria fregit opes.
Qu» tarnen oblata est civili occasio hello ,
136 Quod primum ancipitem perdidit ItaHam:
Pars de€6pta dolis consensit in hospite, fnistra
Pars est pro patria nisa suisque inori;
Quos ita diversos Veneti oppressere rueotes,
140 Quifue hostis temere creditus hospes erat:
Ad Patavi muros, antiquam Antenoris urbem»
Fulserunt Marco spleodida signa suo;
Capta urbs est, gentis caput, extinctumque vetintiiin
144 Est Veneti generis nomen ab urbe nova.
Successit Verona potens quaeque oppida circum ^
Belligeri ripas murum habuere Athesis.
Tunc etiam, longo sed forsitan intervallo,
149 Acta est ad dominos ampla Ravenna noTOs;
Mantua tentata est» subiit Vicentia belle,
Submisit lentum Brixia pulchra capdt;
NuUa quidem antiquam cinxerunt castra Cremonam,
152 Sed misere cives deseruere sui;
His nondum contacta dedit se Crema procellis;
Inde Placentinos. hostis obivit agros ;
Frustra aries spissos Mutin» convellere muros
156 Conatus, frustra Felsineosque fuU;
Imola tunc iiionila est, allecla Faventia, sensit
Parma dolos, slructas fortis ad insidias;
Ei qma de variis gens kuc advenerai on'Sy
M ffoc sibi cum Venelum nomine nomen habet.
^*^ Antenorea. Serv. ad Verg. Aen. I. 247. ,,Patayium .. dictum vel a Padi vi-
chiltaie, quasi Padavium, vel dito toü nitsad'tti, quod captato augnrio dicitor
condita, vel quod avcm telo petisse dicitur Antenor et eo loco condidiaae civi-
tatem^*. *** Capta a. 1405. *** Non nrbis Patavinorum 8e<J populi nomen in
Tenetorum transiit. ^*^ a. 1405. '^ Ravenna Vonetis 8e dedit a. 1441. qui
Ostasium Polentanum misere deeeptum in exilium mlsenint. ^*^ Mantua] a.
1484., Vicetia iam a. 1404. Venetianis sese dedit. '^ Brixiam Carmaniolensis
cepit a. 1426. Iterum a. 1512. Veneti intrarunt sibi proditam, sed non optinue-
nuit. „Tempore diverso** res gestas in sqq. memorat auctor, etiam ad eas respi-
cere videtur qusB cum primum hoc exhortatorium Carmen ederetur, geatse non-
dum fuerant **• Item a Carmaniolensi victa. - *^ Crema] a. 1449. **• Pla-
centiam' etiam Carmaniola expugnavit. '^^ SequenÜa ad bellum cum H«rcule
Ferrariensi ^estum a. 1482. sqq. rettulerim. '^^ Feisineos] BononisB; .i
^ Non dicit Venetnm nomen a veniendo oasc. Cf. suporiorcm y. 144.
HrrTBVI AO CJSS. ^XIMILIAVTM VT BSIXVM IN VENBTOS PBOSBO* BXAORTATOBIVM* 131
%
Hsec Calabras urbeis arma» haec adiere Sicaaaa,
iGo Corneliumque forum Flaminiainque viam; •
Quo Mediolanum , quo tota Insubria bello, ,
Ut poteraat» nullas opposuere manus.
Tempore diverse res has gessere, nee udo
114 Momento tanti vün peperere mali.
Forsitan faistorise quisquam feret ordine scriptor:
Nos ut se memori quseque dedere asimo.
Inde Trideniinos perdit Germania montes,
168 Quique omnes habilant monübus bis populos;
AbstuUt Illyrieos idem Impetus, abstulit Istros,
Seque dedit verso marte Liburnus ager.
Quanta esset, potuere pati Cretensia classera'
172 Arma, sed Adriacos non potuere dolos;
Vieta dolis Crete multas secum abstulit urbesv
Inque iilo posita est insuia siqua mari;
Thracia tunc partem, tunc partem Grsßcia perdit,
176 Insidtas recte fertque videtque Rhodus.
At tu, vicinis frustra monefacte periclis,
Rex Cypri, Veneto credis habesque fidera,
InfcBÜx gener, et monitus frustrate paternos,
180 Ne quicquam temere fraude petitus agas.
Ergo atrum bibis exitium mixtoque veneno
Praemia sunt Venetis regia facta Cyprus.
Deinde suam placuil paülalim exlendere famam^
66 Resque Ticec Iractatis mcrcibus aucta fuii.
^^ 8jcana3 edd, Refert ad foedera bellaqae cum Ferdinando I. maxüne inter a.
1480... 1402. gesta. ^^ Cornelinm forum est *monita Imola*. (;;Unb na^ J^orli*'
Müneh.) Flamminiainq^ 2. Flainmineamq5 ^...5. CFlaminius devictisLiguribusFla-
miBiam viam stravit a Roma per Etruriam et Umbriam nsque ad Ariminnm. Straft,
y. p. 217. 1"^ Insabria] ipsa Mediolanensis terra est. ^^ perdidit] com a.
1506. post clades Cadabrienses Caesariani terga verterent. *^ Alviani s. Li-
viani, Contareni et Cornarii res a. 1508. gestse. "^ Verso 3. „5, Libamus
ager] non „ber fiiüorncr ©ebiet** (sie Müneh.), sed ber fitburner ((Kroaten) Gebiet.
Finnen (Fiume) a. 1508. captam Maximilianoque restitutum Angelas Trivisanus
aeqiianti anno oepit diripuitqae. Veliam insulam Veneti iam a. 1479. ceperant;
'^ Cretensia arma postquam a. 1204. a. Bjeantinis insulam emerant Veneti, Mepe
exeitmtA sunt. Turese ceperunt a. 16G9. '^^ mari] i. e. Archipelago, GycUdibus
et CarpAthico marL *^ tunc] i. e. capta a Gallis Vcnetisqne Constaaünopoli a.
laOl 1^ Rhodos capta iandem a Turcis a. 1522. ^^^ Rex Cypri] lacobns ille,
Comare maritna, quo cum filio veneno extincto a. 1473. Cyprum uzori ademe-
nini Veneti a. 1488. ef. infra Heliani orat. §. 12. '
9*
1 32 HYTTSm AD CJBS.MAZIMILrAHTM VT BBLLYM IH YBirBTOS FKOSBQ.BZBOBTATOBIYM.
Inlerea virlute sua, miserata roentem
184 * Italiam, ultrices lanua cogit opes:
Ssevit eques t^rris, Tyrrheniim possidet »quor
Miles, et instratas classis obumbrat aquas;
Succumbunt Veneli, mandata slipendia pendunt:
ISS Sic illos Vinci lanua posse docet.
Qualis ubi imbellem leporem damanive trementeni
Fert lupas, aut pavidam de grege Iractat ovem.
Dum sedet et pedibus praedam complectitur unci»,
192 A tergo celeres audiit ire canes,
Ipse fugit viUeque timet preedarnque relinquit.
Quam bonus elapso salvat ab hoste Crotus:
Talis in Adriacum spectata est lanua Marcum
196 Conatum a patria ferre palude pedem.
His tibi cum Venetis res est; haßc gentis origo,
llaec facta, bi mores, ba;c scelera, bique doli,^
Sic coepere prius, debinc accrevere; superbae
2üo Hiec series'urbis, condicio bicque Status,
Ut pudeat, quos ora Ltgus, quos lanua vincit,
Hos contra invicti Ciesaris ire manum.
I tamen et quoniam rerura ba^c fortuna tuarum est,
204 Fer modicas laudes cxiguumque decus:
Rectius Eoos peterent tua signa tyrannos
Imperiumque Asiae Tbreiciosque duces;
Rectius Aegyptum superasses, pnlcbrius iret
2(H Sub iuga luda^us, sub iuga nostra Syrus:
Nunc cum te in modicos titulos furtuna releget.
Laus est a media summa adcunda tibi.
Scilicet, ut parvi imbelles vicisse negoci est,
212 Tu modo delectu vique fruare tua,
Hostibus Euganeis ita belbim inferre necesse est,
Ne pariat magnum parva favilla rogum.
Saepe baec Caetsaribus posita stetit obicc contra,
216 Urbs ba3C fortunis obstitit una tuis.
*^ lam a. 1206. Yenetorum cam Genaensibas dissidia bellaqae exaraeranfti
hio de rebus sab dacibus Genuensi Dominico Fregoso, Veneto Andrea Contarc^no
a. 1377. sqq. usque ad pacem Taarinensem a. 1381. initam gcstis sermo esL '^-Cf.
Ter. Maur. 1160.1105. „Pontibus instratis coniunxit litora '\ ^^ Crotus Hut-^
teno hie est venator (^studio venationis exerceri^ solttus* Hygin. poet. astron. 11.27^)^
non snus ille amiciis Jäger. {„(§,xotui, ber 9iebli(^e*' Münch,) ^'^ tibi] Maximiliaae.
*w> conditio 3, •** Koos tyr.] Turcas. *^ i. e. recuperaretur terra saneta.
'1^ ®|ft 0roffer flam Von fäniKltn Kam. Hutt. vol. 11. p. 1)3. v. 7. sq.
HVTTSNI AD CiB6. MAXIMILIAN VM VT BKLLVM IN VENETOS PB08BQ. KXHOKTATOHIVM. (33
Vendidit hacic Turcis urbes, haec vendidit arces,
Hxc Bysantinum prodidit iniperlum.
Quo minus has aquilas Asi» videantque lreinantqu<; ,
?20 Quo minus hoc sceptrum moUis adorei Arabs,
Non tu , Turca ferox , pec quisquam ex hostibus autor ,
Sed Veneti, nunquam qui ienuere Odern,
Quique, ubi communi voto respublica Christi
224 In bellum vires contulit unanimes
Pro ritu sacrisque suis vitaque suorum ,
Fioibus imperii, relligione patrum,
Aut ipsi pro se cessant coppturaque morantur,
228 Aut perdunt socias proditione animas. -
Oranino in Venetas sumenda est ultio Traudes,
Morbidaque hoc pars a corpore habenda procul,
Ac veluti membrum siquod sacer igois adurat,
232 Sive lues, Cancer, immedicanda vetus,
AccurruQt medici ferro partemque recidunt,
Ne totum tracta defluat illuvie.
Urbs hosti sperata, tuis contraria votis,
296 Si sinis, Illyricum prodet et Italiam.
Donec enira superant fraus, impostura dolique
Pactaque iuratis insidiosa deis.
Virus et insidi«, non tc sinet esse quietum:
2J0 Hoc tu de Venetis scisqueferesque diu?
lam quoque conanti Latium tibi et Itala re^na
Visere se mediis opposuere viis:
Aspicis haec, poterisque pati, Ca^sarque vocari?
244 Quin agis atque orbis te caput esse doces!
At quisquis facit hos contra, diis non facit aequis.
Et cum Fortuna numine bella gerit:
Crevit enim viresque iteruni tenet Adria summas
248 Et se victori surripuit Liguri;
Non serumnosum piscando quierere victum,
Non ultra laceras anxia habere casas
Non a*rumnosum pisca/u quserere victum, (249)
70 Non ultra laceras anxia habere casas
'i*^ Byrantinum omnes, Ipse quoque M^VEimilianus non uno loco Venetis foedam
Conatantinopoleos proditionem exprobravit, ut infra legemus. *** Ferebatur
tone duos in Christianos ferissimos dracones Turcam esse ac Venetum. ''' ve-
lat 3. ..5, falsa, *^^ hosti] TurcfB in primis. tui«] Maximiliane. •"*^- Cf, supra
y. 53. sq. '^ enunnosum edd.
1 34 AVTTENI AD CJSS.MAXIMILIAMVM VT OELLYM IN VEMBTOS PB08SQ. BZHOBTATOttITM.
Impcriosa mari, fortuna data secunda,
252 Et plus quam, brevilas temporis, isla, sinit.
Vince tarnen ccßptumque armis tantoque paratu
Prosequere hoc bellum, viribus use tuis:
Ssepe quod in summum adscendit multosque per annos
356 Crevit, in occasum dispulit una dies.
Quod si marte tue respublica concidet illa.
Qua) res nunc tanto cospta labore tibi est,
Signa sui clarc dabit hie Fortuna favoris,
2fio Qua3 siquid voluit, datque rapitque cüo:
Vix tria dum Venetum duravit sa)cula regnunf ,
Et tamen hac visum est aropüus urbe nihil,
Atque adeo, anuarit sua ut hanc pelulantia contra
361 Germanas vires Csßsareumque decus.
Vince, inquam, Caesar, nee te Fortuna moretur
Terreat aut solos visa sequi Venetos;
QucC fuit bis propior primis favitque sub annis,
268 Haec eadem verso cardine tristis erit.
Quid metuis, ne qualis erat sors perstet in illis?
An nescis varias rebus inessc vices?
Si quicquam istarum potuit se extollere rerum,
272 Illud idem c^su temporibusque ruet:
liiiperiosa manu forluna clata secunda, (2»i)
72 Et plus quam, brcvitas temporis, isla, sinit. (352)
Quodsi iiiartc lue respublica concidet illa, (35?)
Quae res nunc lanto ccepla iaborc libi est,
Signa sui clarc dabil hie Forluna favoris,
76 Qu.e, siquid poierii^ dalque rapitque cilo: (266)
Vi\ tria dum Vcnelum duravit saßcula nomen, {n\)
El lamen hoc aliquis grande puiare potesL (393)
Quae fuil üs propior primis forluna sub annis, (367)
so Ha;c eadcm verso pollice trislis erit. (3«8)
Quid metuis, ne te cceplo Fortuna tenore \m\
Non sifiat immensas vincere divilias? [tu\
Quid mcluis, uc qualis erat sors pcrslct in illis? (360)
84 An uescis varias rebus inessc vices?
Si quicquam istarum potuil se exlollcre rerum,
Illud idem versa sorle perire polest, (372)
\
•** pt plus qnam isla, br. t. sinit. "i seciila 2...-/. •** Caesar post Pais-
vium a Vcnetis rccuperatnm cum railitihus stipendia solvere non po86et, exer-
citum dimisit, prsesidio Vcronse relicto, et cnm pontificem Arragonieque regem
ad oppngnandos ipsos Venetos non conmoveret, frostra de inducUs cum illis egii.
■VTTRMI AO 0M8.UAl^UlhJAKyU VT BBLLVM IN VBMBT08 PKOSBQ.IZHOETATOBIVK. t 35
Inspice tot mundi discriinina el inspice casus:
Omnia nostra vagä mobilitate labant;
Quicquid habent homines rapidum versatur ad axeni
276 Et per inaequales itque reditque rotas.
Ipsa sedens medio radios moderatur ab axe
Fortuna et tantum sedula versat opus;
Staut homines circumque suis data tempora rebus,
280 Omnia fcBmineum flexa sub arbitrium,
Qui modo summus erat vei qui modo proximus IHi,
Cum volet hsec, agili pronus ab axe cadet:
Quac paulo ante, oculis cum te spectaret iaiquis,
2SI Iniustas Venetae sustuiit urbis opes,
Crede mihi, ancipitem cum verterit irrita molem,
Uunc rerum integrum non sinet esse statum.
Adde quod et sceleris piget hos veniamque preeantur,
288 Dum, quanta est, paluit numinis ira tui.
Sed quia nuUa fides Ulis, quia pacta resolvunt.
Et quia non unquam foedere stare solent,
Quamquam pacis ^mant praetextum et munere capte^t,
292 Tu tamen i, coeptis propositumque tene. -
Nullus in adroisso venise locus, undique causa est.
In Venetos clemens cur habeare minus;
hispicc tot mundi discrimina et inspice casus: (27S)
88 Omnia nostra vaga mobilitate ruunt\
(Juicquid habent homines rapidum Versatur ad orbem
Et per iuuiquales itque reditque vices. (276)
Ipsa sedens medio radios moderatur ab axe
92 Fortuna et tantum sedula versat opus;
Stant homines circumque suis data tempore rebus
Omnia foemineum suhdüa ad arbitrium. (280)
Qui modo summus erat vel qui modo proximus illi,
'^ Cum velit hsec, agili pronus ab axe cadil:
Qua3 paulo ante, oculis cum te spectaret iniquis,
Iniustas Venet« sustuiit urbis opes, (2S4)
Crede mihi, ancipitem cum verterit invida molem,
^^ Hunc rerum integrum non sinet esse statum.
Adde quod et sceleris piget hos veniamque preeantur.
Dum, quanta est, patuit numinis ira tui. (28S)
Sed quia nulla fides illis, quia pacta resolvunt,
iü4 El quoniam nunquam foBdere stare solent,
Quanquam pacis emant prsetextum et fraude retexanl,
Tu tamen i, coeptis propositumque tene: (292)
*^ Cf. dialog. Fortan. *^ soBtolit] anxit, in mains extulit. *** i]h 3%4,b 5,
136 BVT^SMX ADCaCS.MAXIMlLIAlIVlI VT BfiLLVM IJX VBHBT08 PB09SQ. BUOBTATOBIYM.
Quaudo odiosa luee facla esl cleiueDÜa pacis
296 Virtutemque tuam criminis instar habent,
Quando tibi uocuit quod tu prodesse putabas,
lam tandem Ire tibi, Caesar, in arma licet:
Sume animos veniamque nega; num parcere fas est
300 Qui prior et causa non agitatus obest,
Attt dabis huic ?eniam, qui, cum requiescere posset,
Indixit rupto fordere bella tibi?
Da tarnen et misso pacem largire duello,
904 Si pax cum Venetis suspicione caret.
Instabilis servare fidem nequit Adria proles:
Naturam patriis traxit ab aequoribus:
Nemo dat Adriacis, quanquam videt esse serenum,
308 Fluctibus inducta navita puppe fidem:
Hoc seit nauta rudis: Venetos tu foßdera credis
Firmius Euganeo posse tenere ireto,
Huicque dabis veniam, qui, si te posset in armis
312 Vincere, non pacis congrederetur ope,
Qui crevit failendo atque hac se *tnunüt arte
Et qui, quos iurat, non putat esse deos?
PrsBterea Venetos tibi bellum inferre pudendum est,
316 Siquando externis fama dabit populis:
Tu Caput es rerum, tibi terrae subdidit orbem
Partitus geminum lupiter Imperium;
lupiter est caelo summus, sub Caesare terra est,
320 Hie sibi mortäles subiicit, ilie deos.
Quantum est a nigris Nabathaeis finibus Indis,
Phoebus ubi rutilum provehit axe diem,
Quando odiosa tu» facta est dementia pacis (iK)
10$ Virluiesque tum ^crimind' nomen habent, (186)
Quando tibi nocuil quod tu prodesse putabas,
lam tandem ire tibi, Caesar, in arma licet:
Sume animos. veniamque nega: num parcere fas est
112 Qui prior et causa non agitatus obest? (soo)
Tu Caput es rerum, tibi to/tan subdidit orbem (sit)
Partitus regnum luppiter ipse suum;
luppiter est coßlo summus, sed Ckesar in orbe,
116 Hie sibi mortales subdidit, iile deos. (sao)
Quantum est a nigris Nabathaeis finibus Indis, (92t)
Phoebus ubi rutilum colligit axe diem.
'^ Qui] ei qui. '^ Infidam mare. ^^* In epigramraatis similia saBpius.
^" Cf. epigr. 4. ad Max. '^^ luppiter 3, 4, et sie üerum t. seq* *'' Bnaune i.
itT (£anu ad aaroram Nabath» aqne regna recessiV. Ovia. met. L 61.
BTTTBMI AD CaCB. MAZIVILIAHVN VT BBLLVN tH VBIIBTOS PBOBBQ. BXfiOBTATOBITV. 1 37
Ad ßnes» America, tuos quaqiie arduus Atlas
824 Alta pruinosis sydera fert humeris,
Quantum est a gelidis Septem regione trionam
Partibus ad pluvio regna subacta Noto,
Quanquam ita non habeas, totum te spectat ad uniun;
3» Quicquid inest terris sub tua sceptra cadit.
Omnia cum tua sint et se tibi debeat orbis.
Cum subsint regno terra fretumque tuo,
Cumque nihil rerum te sit sublimius uno,
ssa Quid pateris cives te violare tuos?
lam populosa tuam sequitur Germania laudem.
Tu modo quid iubeas, fortiter illa geret;
Non eget admonitu, cnpit ire ac sponte laborat
336 UIcisci et iaudes accumulare tuas:
Sentit enim Venetos plus quam decet esse superbos«
Te plus dementem quam decor iste ferat.
Verum est, nulla salus bello est, pacique studendam,
340 Eventus dubii caecaque diva monent:
Hostibus haec metuenda tuis, si numina coelo
Sunt, quibus hoc bellum suscipis auspicibus.
Causa bona est: sumptis admissum ulcisceris armis
344 Dedecus, hl Iscsis te petiere deis;
Arguit hos scelerum curoulus, tua causa deorum est.
Nee magis haec nostra est ultio quam superum.
Qu» mora? duccndum est dilatum tempore bellum;
348 Hie te dementem terminus esse velat.
lulius bis pacem dedlt et socia agmina iunxit
Et tua subducta pacta fefellit ope.
Ad fines, America, tuos, quaque arduUs Atlas (323)
t20 Suslmuisse humeris dicüur astra suis, (324)
Quantum est a gelidis septem regione trionum
Gentibus ad pluvio regna perusia Noto,
Totum ^ Cassar, kabes , tolum te spectat ad unum,
124 Quicquid inest terris, tu captU unus habes, (S28)
*^ America] pwon tertius, "^ sidera ^...5. "^ sept-r. tr. tmesis^ de qaaaria
rertif. y. 412. *** „Nulla salus bello, pacem te poscimos omnes**. Ferg» Aen»
XI. 3^. ^ lefi» 2. ^^ Cf. Lucan. Phars. I. 128, ^ IuHm PP. U., Ligar,
spreta liga Cameracensi nt a. 1509. Maximiliano Venetiam ezpugnare volenti noB
consensit, ita a. sequenti Augustam Vindelicorum legatnm suum mislt» nt is elof
ctores principesque ad snas partes traheret, quo factum est ut prins de paee eum
Venetis ineonda quam de ferendU imper^tori aaxiliis denoemerent.
1'* ^Atlantis duri, c«lnm qui vertice fulcit.' F^g, Aen. IV. 248.
1 38 RVTTBHI ADCiBS.MAXIMXLlANVlC VT BRLLVM IM VEMBT08 PB08SQ. SXHOSTATOBlTat.
lunxerit el dederit: sed tu mirabere, focdug
3&2 Qui tenuit nulii, noD tenuisse tibi?
Sic tibi faiiaces Ligures, sie lanua nota est,
Italic^que artes Pontiflcumque fides?
Ducent auxiiio Turcas in proslia: ducant
356 Quicquid habent Asise, Thracia quicquid habet,
Quos Sulthanus opes: una est Germania contra;
Et si tu moveas, sufYicit una tibi;
Imperet in populis Asise Phrygiasque per urbes
360 Horrida terribilis sceptra Othomanus agens,
Arma regat Scylbise, regnet Dacisque Gethisque
Danubiique ferox frenet utrumque latus,
Belligeros Thraces I^ontique ferocia regna
364 Sauromatasque premat Massagethasque truces,
. Qoaque fremit Pontus Leandri insignis amore,
Cuius complecti miiite possit aquas,
Bysantique ampias teneat, quas abstulit, arces,
368 Regnet in Armenios Cappadocasque suos,
Velocemque Tigrim inxta Prusanique potentem,
Pamphyliamque omnera dirigat et Lyciaro,
Occupet Euxinum , Tanaim et Maeotidos undas ,
372 Qua rigidus crudo marte Gelonus ovat,
Riphaeasque arces puichrumque Borysthenis amnem,
Regnum agat in Medis, per Gilicasque vagos,
Sit Ucel in Scyihke populis Dacasque per ipsos [36i]
Horrida terribilis sceptra Otomannus agens (380)
Euxinum ad ponium, Tanaim et MaBotidas undas, [371]
12S Qua rigidus crudo marte Gelonus oval, [372]
BelU*geros Thraces vicinasque ordine g'entes (363)
Sauromatasque alacres Massagethasque truces (aei)
Riphaeasque arces puichrumque Borysthenis amnem, [sts]
132 Pkasidos utrumque ad Danubüque latus, [362]
Quaquc iacel Pontus Leandri insignis amore , (365)
Cuius rex Iotas miiite texit aquas, (366)
•*• Cf. dictum Maximiliani vol. V. p. 363. repetitum. '** Lignres] In ipsum
Inliam JI. Ligurem dicitur. *^ Othomanus] Turca. soltanns Qnm primom hoc
owrmen scribaretnr, Baiazeth II., cui m. Maio a. 1512. filins Selimus L sacceasit.
'^ Massagetasque J...5. Scythas intra Imaum. ^ cf. Maseum de Horoiie et
Leandro et. Ovid. epp. 18. 19. Ponte iunctis litoribua , nt Xerxes fecit. Gf . *d
y. 185. adnot. et infra v. 380. edit. I. »" Bysantiq^ 2. Bysanthiq^ 5...5. ^ Ty-
grim 5... 5. "^ Pamphiliamqne 5. '" Boristheni« edd.
^^ Gelon.] Incola Barmatiae Eiiropsese. fore = Ukrainer, "^ BbypheATq^ i.
Boiyrtenis /. (Dnieper,) , #
BVTTBMI AD OMB. MAZIMILFANYM VT BELLVM IN VEMBTOS PB08SQ. EXBOBTATOEIVM. 1 39
Per Macedum campos Öetaßoque ad loca saltu
376 Edita, Pieriis nobililata sacris,
Quaque piger refluis ludit Meander in undis
Aegsum ad pelagus loniumque fretum;
Serviat huic quicquid Peneius aiiuit amais
3S0 Bebryci^eque vabes, quas Galatsque colunt;
Pai*eat lonise tellus huic. Gares adoreot
Omniaque ad Tauri consita utrumque iugum
Cantatique urbes Pelopis» perque Arcadas omne»
391 Barbar US hoc ieges tempore Turca ferat;
lus Hierosolymis dicat Sulthanus et omnis
Oppida ludsffi sub dicione regat;
Per Syriam tonet atque Arabes vastissimus ille
388 Et terat imperii fulmine cuncta sui;
Flumen ad Eufratem Niliquc per ostia Septem
Regnet, Idumseas sub pede Calcet opes,
Hie ubi odoriferis nascuntur thura Sabaeis
392 Balsamaque et longo cinnama agenda mari;
Imperet urbe Tyri, quaque est rarissima Phoenix»
Aegypti in terras Aetbiopesque nigros,
Colchorumque urbes Oclaeoque ad loca soltu [375]
136 Edita, Picriis nobililata sacris, [S76j
Quaque pigcr refluis ludit Maeyider in undis [377]
Aegaeum ad pelagus loniumqu» fretum, [378]
Vicinasque Asüe terras ; quanquam omnibus isiis
140 Barbarus hoc Icges tempore Thurca ferat, [384]
Iura licet Solyma ponat Suitanus in urbe [386]
Et teneat nostro regna sacraia deo ;
In Syriam licet atque Arabes vastissimus ille [387]
141 Sceplra gerat populis invidiosa tuis
Flumen ad Euphratem Nilique per ostia Septem [389]
Armeniasque ambas Cappadocumque silus^ (30g)
Velocemque Tygrim iuila Babylonaque magnam (369 [399])
148 Pcenegue et ad Medos, Dardaniosque Phryges^ [374]
Atque ubi odoriferis nascuntur tura Sabaeis [391]
Balsamaque et longo cinnama ageuda mari, (383j
Quaque hebenum dives quaque est rarissima Phrnnix, [3d3]
152 Aegypti in terras Aethiopasque nigros, [184]
'^ Macedum, sive potius Mikpetum. Macedoniam Thessaliamque dUctl. oe-
th^oqj 2. Oethseoq) J. 4, Oetheoque 5. "® iBgeum 2, '^ Penens. Lucan, VIIL
33. •** Bebriciseq^ edd. Bithjmce. **• vtrunqj 2. Arcedas 4, "• IndecB 2, di-
tione J...5. ^* „India mittit ebur, molles sna tura Sabser*. Ker^. georg. I. 57.
*' Phoenicia. Plin. H. N. X. 2, 2. qui Arabise avem Soli sacrum adscribit.
*'* Pjeriis i. *^ Peneq}, & ad 1, Pene s. Peme Aegypti nihil h. 1. Ma&-
dos /. }*^ Hebenu /. Sety, ad Verg. georg. II. 116. *^ Aethyopasq) i«
14() BYTTiai AD CJES.MAXIIIILIANVM TT BBLLVM IN VEMBTOB PB08BQ. CXROBTATOBITM.
ClialdaBosqjie et opes rcgis mocleretur Erytbr»
386 Et circum Pharii litora rubra niaris
Ad sacras lordanis aquas, Meraphitis ad urbes,
Imperio Meroen claudat et Assyrios;
Ingentem Babylona regat Gazamque potentem,
400 Hasque omneis Venetis viribus addat opes:
Omnia pro Venetis, pro te Germania pugnet»
Hffic manus ad bellum sufHcit una tibi;
Nor opus est flavi ducantur in arma Britanni,
404 Utque armet populos Gallia magna suos;
Non opus est equitem trahere in tua castra Polonum ,
Aut in opem Scythicas ducere Pannonias:
Adde nihil nobis: siquid Germanise priscsB
408 Laudis habet, siquid Martia turba potest,
Erythrm per regis opes Chaldceaque regna [395]
Et circum Pharii littora rubra maris: [396j
Iure tarnen super ?ias dominus censebere ierras^
156 Diripurique urbes hostis uterque iuas,
Atque eril illa dies, qua; (si hene colligo) prope est, [755]
Qua tibi rapiamm summa redibil opum. [756]
Omnia cum ieneas, cum solus cuncta gubemes, [327...339J
160 Cum subsint regno terra frelumque tuo, [330]
Gumque nihil renim te sit suhlimius uno, [S31]
Quid patcris cives. te violarc luos? [333]
lam populosa tua^ scquitur Germania iaudeff, [334]
164 Tu modo quod iuheas, fortitcr illa gerct. [336]
Ardet amore iui dum tarn Germania pugnes: [ibid.]
Ilaec manus ad bellum sufficit una tibi; (402)
Non opus est flavi ducautur in arma Britanni,
168 i^ocfque armet populos Gallia magna suos;
Non opns est Scythicis accedai Sarmata ieHs, (405)
Aut eal ad vires Pannonis ora Utas, (406)
Sufficit una tibi talem Germania in hostem, (407)
172 Tu nihil hie populi vitibus adde tui, (id.)
Adde nihil nobis: si quid res Theutona prisc» (407)
Laudis hal>et, si quid bellica turba potest, (408)
*^ Caldfofqj 2. Caldseosqne 3. „5, reg. Erythr.] ,,ab Erythra rege inditum
eft nomen [mari], propter quod ignari mbere aquas credant^'. CVtrf. VIII. 9, 1 4.
••• Pharii =3 Aegyptiaci, ut *Phario aequore' Lucan, Phars. IV. 257. littora J...5.
^^ „•.. placidam lordanis ad undam". Sedul. op, pasch. II. 141. '•• Gaza] „si-
gnificat divitias, urbs in PalsBstina ... in ea Cambjses ... divitias suas coi^didit'*.
Serv. ad Aen. I. 119. Lucan. III. 216. *^ addet 3.,.5, ^ Britannos csnileos viri-
desqne, sed non flavos me legere tncmini ; at de mari quoque flavurn ene legitor.
*w Caldd8ßaq3 i. *" cenfebre 1, »^« Dirripuitq3 1. hoet. aterq.] Tnrca
Tenetusqae. Cf. ad superiorem vers. 221. adnotatum. ^'^ Canq3 t.
■TTTSIII AD CAS.MAXIMILfAKYM VT BKLLVM m VRNKT08 PBOBSQ.KXHOKTATOBIVV. 14t
Siqua vigel nobis ex rebus gloria gestis,
.Franges lioc Venelas milite divitias.
Prinia TridenUni maturent praelia cives,
412 Omnis ab excussa saeviat Alpe furor.
Et formidati Veneiorum clade Tyroli,
Exeat Alpiiii bellica Tis Athesis,
Spargat in occursum Venetis quos Enus inundat,
41« Quique timenda lavit Rhaßticus arma Lycus;
Post sibi finitimos moveatur Brisga Trebotes,
Proque aliquid veteri laude Suevus agat;
Arma gerant Bavari, Hnquant sua rura Nenietes,
4M Advolet et foßlix Austria bella gerat;
Tum cbalybem durumque excudens Styria femiro,
' Carnus et in pingui rure Carintbus agens;
Vangio, Vindelycique omnes et Norica virtus; ^
4)4 Torvus ab liercynio vertice Bemus eat^
Quaeque adeo gens est, Moravi, promiscua, cives,
Et siqua hoc tractu nomine terra caret;
Exue Silesios densis cultoribus agros, ,
4?s Mitte paludosse robora Lusati»;
Pergat arenoso piscatrix Marchia ti'actu, ^
Quasque metallifero est Misna opulenta solo,
Si qua vigel nobis e rebus gloria gestis, (409>
176 In fringetis Senelüs tempore dmiisiS, (HO)
Migrel in assuelas Athesis violentia lurmas, (tn...4i4)
Proque aliquid veleri laude Suevus agal; [4t8]
Post sibi finitimos movealur Brisga Treboles, (4i7)
ISO Omnis [ut est Concors) Rhenus in arma rual:
Arma gcraul Bavari, linquant sua rura Nemetes, (U9)
Advolet et fo'lix Austria bcHa gerat;
Tum chaly]>em durumque excudens Stiria ferrum
181 El Carni aique opibtiSy alle Carinlhe, tuis^ (i22)
Vangio, Vindelicique omnes et Norica virtus,
Torvus ab Hercinio vertice Bemus eat, (424)
Quapque adeo gens est promiscua, Marcomanni,
is% Et si qua hoc tractu nomine terra caret;
Mille luos etiam, populosa Silesia, dveSy (137)
Egredere infames, Lusace lalro, specus, (428)
Et sila arenoso piscatrix Marchia tractu,
192 Aique metallifero Misna opulenta solo, (430)
♦" Süd-Tirol, *»* Aenus *. Oenus, Inn, Nord-Tirol, ^" Rhceticug J...5. Lech.
^*' Brisga = Breisgauer, Trebotes (Tribocci) Oberrkein. dip'^ *" Speiergau,
*» felix 3...5. «* chalibem 2..,4. *^ Vangrio Wunne(Worm9')gauer, Vindeli-
cique J...5. ^H Hercinio edd, hie =z Baierischer et Böhmer- IFalä. **• Mai»hia]
cf. Hatteni carm. p. 5. sq. exhibitnm. ^^ Misna] Meiosen,
142 HTTTIHI AD CMB,MAXlMIh1XWVU VT BBLLVM IH VEMBT08 PBOeBQrBXRORTATOBITM«
Et laßti agrorum de ferlilitate Doringi,
4S3 Opümaque armorum portio» Francus eques.
Hie ubi se MogU8 curvis ambagibus iofert
El i{genu8 invictse nobilitaüs alit;
Quique agit in tetricis venator montibus fiessus,
436 Qnaeque fovet durum Fagina parva genus;
Arma Ubii Iractent, inlestinaque soluta
Lite novi causam, Geldria, martis habe;
Prodeal arma ferens Eburonum exerdUis omni»,
410 Se parel in bellum luliacensis ager»
El nondum imbelles Batavi Frisiique fereces,
Et procera rudis corpora Vestphalise,
El V^lrava acies et, nunc Germania, Trevir;
441 Excipe pugnanleis, Adria, Vesterichoa, *
Quique ab utroque bibunl Rhenanos littore fluolos,
Quosque vago pra^ceps amne Mosella rigat;
Excipe non solis inhiantes Saxonas obbis,
448 Quos sua pugnanleis asperat ebrietas:
Inde invicta acies veterum genus ibit Othenum.
Quique bibunt Albis flumina, quique Sabß,
Quorumque arma duces nigro bovis ore tigurant;
452 In Venetos rapida vi Pomeranus eal,
Dittimarique rüdes, genus insuperabiie bello,
Et iuxta Hoistadii turba quieta clucis,
Et qusß se Gothico sparsit Germania ponto
45« Insulaque arctoo Rhugia cincta mari; "^
Et laeti agrorum de fertilitate Doringi, (isj)
Quique orium Scytkico Francus ab orbe Irahiiy (433)
Quique agit in mcdüs bellator montibus Hessus, (435)
196 Parvaque Fuldano Fagina recta patri^ (435)
Arma Ubii tractent, intestinoque soluto (437)
Marie novas lilcs iure Sycamber amet; (433)
Et quondam fortes Batavi Phrisiique rebellcs, (441 )
200 Asperaque incultu IVeslphala terra suo, (442)
iV^c lanium validi madidas Saxones ad obbas, (447)
Quique sub exlremo sydere Cymber agit,
Quorumque arma duecs nigro bovis ore (igurant, (451)
204 lu Venetos pairia vi Pomeranus cat; (453)
*" PatrisB sniB suiqae non üimodestas amor. *^^ Buchonia. cf. adnot. ad
t. 545. ^* Eburon.] Leodicnses vitlt. ^** pngnantes 4.5. *** Me^alopoHtani,
MeklenbHrger. **• Dittimari] DUmarsen. *^ ffoUtein. ^* Ostsee.
"» loeti /. *»« Fuld. pntri] abbati Fuldensi. «» in cultu /. »• Saxones] --*^
BTTTBiri AD GJI8. MAXIMtLrAirV.M VT BBLtVH IN VBirB;f0ii|ko8SQ. SSBOETATOIIIVM; 1 43
Immitlant Venetis thstein vada BaltMba claesem,
Arma, vires ingens conciiel Oceantis;
Hoc quoquo Httoreos moveat causa lata Bornssos/
460 Finitiinos agris , Sarmata dure, tuis;
ktuia tot Venetis» tot misceat Odera gentes,
Gausaque diversos contrahat uoa duces:
Quot populis aDimoque tuo contente dosMibis
464 Horribili Venetag obsidione manus.
Ardet et antiquam repetens Germania laudem
figregie quicquam quod gerat esse cupiL
Tanla quibus virtus animosa in pectora venit»
468 Ut cupiant laudes iugiter ire tuas,
Sponte sua qui te arma pelunt» prsbe ocyus iliki
Fomentum pugnae materiamque nov»^;
Praebe Ulis quo se priniis exerceat annis
472 Siquis in hac turba sedulus esse cupit:
Turpe est in primo iuvenes torpescere flore
Et nihil setatis vi meliere frui;
Turpe est arma tuse tracla rubigine gentis
476 Olim ciara foris nunc iatuisse domi;
Turpe est imbelles populos Venetosque ftigaces
Egregios armis sollicitare dnces:
r
'«
Huc quoquo littoreos moveat furor tue Bomsaos, (45t)
Finitiroos agris, Sarmata dure, tuis; (460)
Istula lot Venetis, lot misceat Odera gentes,
20S Causaque diversos contrahat una duces :
His populis aiiimoque tuo contente domabis
Horribili Ycnetas obsidione manus. im)
Ardct et antiquam repetens Germania laudem
2t2 £grogie quicquam quod gerat esse cupit. ^
Tanta quibus virtus amissa in peclora venit, - §
Ut cupiant laudi consuluisse sucb, {m\
Sponte sua quibus arma placeniy prsebe iUicei isiis ^
2t6 Fomenlum pugnae materiamque nov»;
Pr^ebe illis quo se primis exerceat annis,
Si quis in hac lurba beUicus esse cupit: (472)
Turpe est in primo iuvenes torpescere flore
220 El nihil astalis vi raeliore frui;
Turpe csl arma lux tracla rubigine gentis
Olim clara foris nunc Iatuisse domi; (474)
Turpe csl imbelles populos Venetosque fugaces
224 Egrogios animis sollicilare duces. (47^0
n
«
^^ Ist.] Vifltnia, Weichsel, dura J...5. miserat ßdd. ^ Aagregicie /.
T'*
A».
iii
.^.
HTTTBIII AD CJiS« MAXI
«^^•l
VM VT »BLLVM IN VBHETOi FEOSSO. BXHOBTATOmiTM»
>
Germanffi TirtMs erat gerere arma repente»
/^ Quaiiquain indicUi forent, arma movere prius.
Proh pudorl ira animo subeat, dementia cessetv"
Unaque sit virtus bellum iniisse cito.
Quondam nostra foris multa Germaaia laude
4M Gentibus invicUs nomine terror erat:
Nunc qtiatimur toties vicinis undique beUis
Et ruit in populos qu;dibet ira tuos.
Nee tameo ista loquor, quo te bis in casibus ante
488 Unquam adeo segnes dicam habuisse manus,
Aut procul a curis animo torpere remisao,
Armaque pro patriae leuta movere bono:
Naliun est ingentes belle subiisse labores,
492 Notum est tranquiilos non habuisse dies,
Suetum antelre loco pugnaque exire priorem ,
Fungi aliquando ducem militis officio,
Gaudentem castris et aperto vivere coelo : '
496 Qui vitae modus est quae seriesque tuae.
Ergo age, livor edax, rapidum compesce labellum»
Desine de tanto tristia rege ioqui,
Desine Cffisare^s titulos pulchrosque labores,
600 Vilis homo, spurcis comminuisse labris:
■4f
^ «
I •
Quondam nostra foris prceclaro palria marie
Gentibus invictis nomine terror erat:
Nunc quatimur loties vicinis undique bellis
228 Et ruit in populos quaelibet ira tuos.
Non lamcn isla luquor, quo te hoc in munere dicam
Semper adhuc segnes exhümsse manus
Aut procul a curis animo torpere remisso
232 Ei ie pro palria segnUer ire iwi:
Notum est ingentes belli subiisse tumuüus,
Notum est tranquiilos nunguam habuisse dies;
Semper e$ in hello requiemque negantibus armist
236 Bic vitae modus est, fum: seriesque tua»^.
Ergo age, livor edai» rapidum compesce labellum.
Desine de tanto turpia rege loqui,
Desine Gaesareos titulos pulchrosque labores
240 Delrahere et linguce supposuisse ituei
(«3)
(«86)
(480)
(4flS...49&)
(SOO)
*^ qnatinnr 3, quatitur 4. ^"^ Quid mihi, Livor odax, ig^navos obicis aa-
DOS? Otrid, Amor. I, 15,1. „.. digito compesce labeÜam". luv. sat. I. 100. ^^ tri-
stia] tarpia , ut 1, habet, sinistros sermones.
>9* «i- A,d marginem exempH niei /. vctas maiios adscripsit ,, Franc. Petrarc.
Bonns princeps est raro qutetos'*. Scilicet vuU illud Iliad. II. 24.61.
•?
HYTTBIII AD CMS, MAZIMILIANVM VT BBLLVM IN VSNa|;d9JntÖ8irQ. BXHOBTATORIVM. j[45
Non fugere est siquis lenlam cunciMm* ad iram:
Nescis qua deceat hoc opus arte geri:
Toi circum casus pensat lovis ales ab allo,
604 Cum yolet, ingentes conciet illa melus;
Saepe quidem pennas, sed non pro viribus ipsis
Pandit et excussis unguibus aonph patei,
Sed non tota ruit summamque exurgit in iram,
508 Omnino vires prosequiturque suas.
Hactenus haec populos suspensis terruit alis,
Vindicis hostiles admoniiura animos-:
Dum tarnen ora furens ex causa armabit et ungues,
512 Dum ruei et totis viribus arma geret,
Tunc neque Gallus ovans casu eveniuque secuodo»
Quocunque hoc fiat tempore, maior erit;
Nee bene res Venetum tantam subsistet ad iram» H^
516 Viderit Adriaco fulmina iacta salo.
Ah potes arbitrium, rerum moderator, iniquum
Deque tuis factis ingenioque pati?
Ä:
Quo le iure loqui faiehere talia , demens ,
Quis dat in arbilrium regia facta tuum?
Tene decet magnasque duces regesque superbas,
244 Vilis homo, lingua contemerante loqui? (500)
Non fugere est si quis lentam cunclatur ad iram,
Non scis qua deceat hoc opus arle geri: (502)
Dum sedet el Venelos special pacienler ad ausuSy
248 Non scis qu(e cordi Maxmilianus agal:
Tot circum casus pensat lovis ales ab alto, (503)
Dum volel, ingentes ejcciet illa metus,
Saepe quidem pennas , . sed non pro viribus ipsis
252 Pandit el expressis unguibus ampla patet, (506)
Sed non Iota ruil supremamque audet in Iram, -*■
Omnino vires j>rosequiturque suas. ^p
Hactenus \\edc. populos expamis terruit alis, %:
256 Vindicis hostiles admoniiura manus: (5i0|
Dum tamen ora biceps commola armabit et ungues.
Dum ruet et totis viribus arma geret, %
Tunc neque Gallus ovans sorle eveniuque secundo,
260 Quocunque hoc fi^t tempore, maior erit; (5i4)
Non bene res Venetum tanlum subsistet ad Aos/em,
Viderit Adriaco fulmiiia iacta mari.
Ah potes arbilrium, rerum moderator, ini^um
264 Deque tuis factis ingenioque pati? (5i8)
^<7 pctes i. rerum moderator] mnndi iraperaior.
*^ ille /. sed in sqq, et in 2, feminina est ales. •" populns !• temit /.
HVTTBMI OpP. vol. III. 10
1 46 HTTTBHI AD CJB8. ÜJLXIinUAJIVM VT BELLVM IN YBNBTOS PR08BQ. KZHOIITATOHIVK.
Ah sinis haec tf iquem tibi detrectare tuonim
6?o Quae nunquam iustum promeruere odium?
Aude aliquid faciisque novis istam elue famam,
Quse tarnen haud causas, unde scratur, habet:
Nunquam aliquis vidit luxu te egisse supino,
534 Nunquam aliquis vidit mente vacante levem,
Utque^solent regeR, möllern deducere vitam •
Dulciaque amplecti deliciisque frui;
Semper dura pati, semper fugere ocia promptum,
528 Duritia mentem perdomuisse patet:
Castra voluptatis nunquam civiliter intraa,
Sed tanquam laqueos insidiasque fugis;
Et siquando audes, nunquam temerarius infers
532 Arma, sed ex causae condicione gravis;
«41 Dnmque infers, non lentus ades, non ultimus astas.
Ex acie primos con^eris ante duces.
Spes mihi per te igitur cunclando restitui rem,
530 Qua; nunc ex animo statque caditque tuo.
Huc ego iam prldem res abs te coHigo gestas,
Quarum est, quam debet, laus tibi parta minor:
^. Ah sinis hffic aliqucm tibi detrectare tuonim (5i9)
Quae nunquam iuslum promeruere odium? (530)
Nunquam aliquis vidit lu.\u te egisse suprno, (523)
268 Nunquam aliquis vidit mente vacante levom, (524) '
Utque solent reges, möllern deducere vitam
Dulciaque amplecti dclitiisque frui;
Semper dura pali, semper fugere ocia prompttis
272 Duritia^/e animum perdomuisse soles: (528)
Castra voluptatis nunquam civiliter intras,
Sed tanquam laqueos insidiasque fugis,
• ' Et si quando audes, nunquam temerarius infer.^^
276 Anna, sed ex causae conditione gravis; (532)
Dumque infers, non lentus ades, non ultimus adstas.
Ex acie primos conseris ante duces.
Spes mihi per te igitur cunctando restitui rem,
280 Quae nunc e\ animo stntque caditque tuo. (536)
Huc ego lam pridem res a te colligo gestas; (537)
Quarum est, quam debet, laus tibi parta minor. (636)
-i%
^^ seratur] poUaatur sermonibus satis. ^^ conditione J...5. ^^ adstas J...5.
*** Cf. Vcrg. Aen. VI. 846. Ennios ap. Cic. de aen. 4. de Fabio Maxime :
Unu8 homo nobis cunctando restltnit rem:
Noennm nimpres ponebat ante salutem;
Ergo postque magisquo viri nunc gloria claret.
Cf. Laohm. ad Lucret. p. 1^0.
a VTTBM r AD 0A8. MAXIHILIANVII VT BBI.I.VK IK VENKTOS VROSBQ. ■XHORTATOBITIff. t 47
Stultum est ex ipso premere aut extollere casu
510 Res gestas, animo consilioque decct:
Et quia successu caruit tiia magna voluntas,
Laus ex conatus pondere maior eril,
Augebitque tuam fortunae iniuria famam:
544 Plus raeriti quam quis credere possit habes:
Tu Varia indomito conflasti incendia Geldro
Adque tuos taodem iam s3et ille pedes;
Tu moto kiversos pressisti milite Beigas,
MS Inque tnum frustra gens stetit illa caput;
Vidit equos viditque tuos tunc Sequana currus.
Horruit armatas ipse Mosella manus;
Te Rhodanus tristisque Araris sensere ruentem,
&&2 Inque Pyrenaeo culmine castra locas;
Tunc Mediomatrix sensit tua signa , timentes
Tunc Senonas hello, tunc Heduosque petis;
Stultum est ex ipso premere aut extollere casu (ftS9)
284 Res gestas, animo consilioque decet: (mo)
Et quoniam eveniu caruit tua magna voluntas, (541)
Clarior es muHunty gitatn quia tnuUa facis: (642)
Tu vario indomüum vicisti marte Sycambrum (M5)
288 Adque tuos tandem iam silet ille pedes; (646)
Tu moto iBversos pressisti iurbine Beigas ,
Inque tuum frustra gens stetit illa caput;
Vidit equos viditque tuos tunc Sequana currus,
292 Horruit armatas ipse Moseila manus; (S50)
Te Rhodanus tristisque Araris sensere ruentem,
Inque Pyrenaßo culmine castra locas;
Trevirum Wi superas antiquaque nomma Rhemos^
296 Tunc Heduos hello, tunc Senonesque petis; (664)
^^ Geldrioe ducatum morino Carolo Burgundo Fridericos imp. filio sno eiasqae
nxori Marie dederat d. 19. Apr. 1478. invitis Geldrensibos, qoi nee filinm Philip-
pnm, Belgaram ducem a patre factum admittere volebant, nnde com Carolo £g-
mondano Geldrie duce instigante Gallo non solam contentiones , eiiam in magna
di»ta Vormatiensi a« 1495. disputat» , sed et bella a. 1499. 1505. 1507. sq. ezorta
snnt, nee finem omnem invenerant pace Cameracensi d. 10. Dec. a. 1506. iniik
(Du Moni. lY. 1. p. J09. sqq.), secundum qnam ntraque pars teneret qu» tum ha-
heret. Cf. snpra v. 436. ^^ Bmgenses Gallis faventes Max!Lmllianam ad reno-
vandam cum bis pacem in oppidom snum invitatum prld. kal. Febr. a. 1488. ea-
ptom per plores menses detinuernnt, nsque ad d. 16. Mai. einsd. a. Cf. Narratio
captivitatis Max. I. imp. apnd Bnigenses in Pezio T. U. p. 552. sqq. Vide etiam Hess!
respons. ad Epist. Italiae v. 68. **• tunc] a. 1492. "* Araris, Sadne. **• Me-
diomatrix , i. e. Mediomatricum (oppidnm) , Divodurum =3 Metz.
**' Sycambrum] Geldrum, *^ Atq3 i. ••' araris 1.
10*
148 HYTTmr AD CJ&8. MAXIMILIAHYM VT BELLVM IN VBMRTOS PBOSBQ. KXHOBTATOEIVM.
Nec procul hinc nalum funesta slrage Philippum
556 Plurima posi landein milia csesa refers;
Ei te iam Regem ducibus pater ipse coactis
Dixerat, assensu consilioque ducum.
Eiicis a patriis Matthuae casLra tyranni
560 Sedibus: in regno sMeral ille iuo:
Austria tunc armis, tuac magna Vienna recepta est,
Et tibi se tolam Pannonis ora dedit.
Omnia c%de reples, et ne sine testibus hoc sit,
564 Ister ab hostiii clade cruentus abit;
Nec tibi vulgares solvit nigra faclio poßnas.
Quam laquei infami morte perire facis.
Nec prucul hinc nalum funesta strage Philippum
Plurima post tandem milia caesa refers;
El te iam Regem ducibus pater ipse coactis
300 Dixerat, assensu consilioque ducum, (sss)
Deiicis ex patriis Mathiae castra tyranni
Finüms: in regno sederat illc tuo:
Austria tunc armis, tunc magna Vienna recepta est,
30t Et tibi se tolam Pannonis ora dedit. (M9)
Omnia C£ede reples, neve hoc sine testibus esset.
Ister ab hostiii cxede cruentus erat;
Nec tibi vulgares solvit nigra faclio poenas,
308 Hanc laquei infami morte perire iuhes, (666)
^^ Philippus relictis a. 1505. cnm uxore lohanna Ferdinand! Catholici filia
Brnxellis rex Castilianus factus moritur Burgis nondum 29 annos natus. ^^ mil-
lia J...5. ^"^ coactU] convocatis. a. 1486. d. 16. Febr. Francofarti. ^» Matthias
Corvinns Hnng^ariae rex (f d. 6. Apr. a. 1400. Vindobonse) frastra Maximiliani
electionem impedire staduerat. Statim Francofarti d. 20. Hart. a. 1486. contra
illum confoederationem inierunt reges Fridericus III. et Maximilianos cum ele-
ctoribns principibusque imperii. (Du Moni III. 2. p. 153. sq.) Tandem d. 7. Nov.
a. 1401. ,,concordia facta est inter Fridericom imp. et Maximilianom Bomanonun
et Hnngarifie regem ab una, et Vladislaom Hungarite et Bohemifie regem atqne
regnom HongarisB ab altera parte, bis legibus, ut Vladislans pro vero Rege Han-
gar!» maneat reg^amqae in beredes masculos saos transeat, sed si ci contigerit
ez hunvanis decedere nalla prole mascnla relicta, taue et in eo casn idem regnom
ad Maximilianom et beredes saos devolvatur". Du Moni 1. c. p. 263. sqq. **^ Vin-
dobona (Vienna Austriaca) Mattbise se dederat d. 1. Ion. a. 1485., recoperavit oom
alüs Aostriacis terris Maximilianos defoncto Mattbia m. Aog. a. 1400. ^^ Pan-
nonis ora] Pannonica terra, Hongaria. ^^ Exemplo meo i, manus antiqua ad-
scripsU S)ie fc^toat^tott. Nescio otrum de confoederatis rcbellantibos rusticis, qaa-
les primis siecali XVI. annis per Stiriam, Carinthiam aliasque finitimas provin-
cias forobant, dictom sit, an de bostiom specie.
*•* coefa 1.
BVTTSHl AD CM8» MAXIMFLIARVH TT BBILTK IN VKUBfOS PR08BQ. BXHOSTATOBHrif. 149
Quo pater HuUenus hello tua signa sequuUis
568 Ssepe mihi dixlt, quantus in arma ruas:
Sensit enim viresque tuas sensilque Tigorem ,
Cum manihus tantum prosequeretur opus.
Undique pacatis rebus belioque receptis,
573 Quando hosUle nihil iam superesse putas,
Tunc vero Helvetii sylva atque e montibus iliis
Ausi in te vires consUtuere suas;
Quos licet, ut deceat, nondum superasse puteris,
576 Et res in duhio pendeat Ista statu,
Hora tarnen veniet intermissoque trlumpho
Aptius hoc olim tempore tempus erit:
Invidit Fortuna tibi laudemque morata est
580 Saepe prius magnis obvia facta viris;
Cumque foret quae te coepto revocaret ab isto
Causa, refers populos hoste petenie tuos;
Quo pater Ilultenus hello tua sigua secutus (üer)
Siepe mihi dixit, quantus in arma nias:
Novit enim viresque tuas animumque probatfü,
312 Cum manibus tantum prosequeretur opus. (570)
Undique pacatis rebus belioque receptis,
Dum nihil hoslüis iam superesse putas,
Tum vero Helvetii sylva atque ex montüms Ulis
316 Ausi in te scevas exeruisse mqnus; (574)
Quos licet (ut velles) nondum superasse ferariSy
Et res ex dubio pendeat ista statu,
Hora tamen veniet intermissi^^t/e iropham (577)
32U Aptius hoc olim tempore tempus erit: (578)
Invidit Fortuna iuis itiiusta (riump/USy
ÜU semper magnos impedit iüa viros: (58O)
Cumque foret quae te ccepto revocaret ab isto
3*24 Causa, rcfers populos hoste petente tuos; (583)
^^ secutus 3, ..5, ^*° Cum pater fortiter, manu forti, in taM gravi Helvetico
hello pagnaret. ^'' Helveticnm bellum a. 1498. ab incursione Grisonam in Tirolim
incipiens, prselio Domcckensi Ceesarianis, quoriun 4000 ciesi femntor, infelieia-
simo paceqae Basiliensi d. 22. Sept. a. 1499. exiens descripsit Pir<ikheimem8,' qai
Norimbergensibus suis prsefectus interfuerat. In quo hello Joannes Nsnclems ad
a. 1499. »»ciesa diversis in locis (inquitj et pugnis referunt XX milia, etsi num-
qnam totis copiis bellatum sit'\ Et Unrestos (Chron. Austr. p. 803.) „IHlli ift '51t
rrptfnnm, Ms fo oil s&ttrr IriDt in )en porm krieg omb fein komen, ont ni^tf geomif-
nen iro^ gepeffert ift ^amtt , nieiDOl liod) auf tes rom. Ituntgt tait ob XII. M. ntanti
omb fein komen , on) >er |Kd)iDeit3er au^ ein gro|fe oh3eii| menig". (Stmy. Corp. bist.
Germ, de Max. I. §. xii. i. f.) silva 5.
*'» interimif8ifq3 i, »• Cunq3 i.
1 50 HVXTSHI AD CMB, KliLUtlLlAHVM VT BEl^LVM.IN VEMET06 PB08BQ, BXHOATATOBITM.
Quioetiam obsequio tibi coniurasse futuro
684* Notiim est et deiUriä ftiRclus inisse datis^
Ut si nunc quicquam pro te minus egerit aBquum,
Perfida düs ipsis testibus arma gerat. •
Traxerat Eoos Bavarorum in rura Bobemos .
588' Dux Rbeni, et magno est gens tua pressa metu:
Ulico sublatis commisces prselia signis,
Vixque tuo tandem milite septus ades,
Quando unum (ut fama est) medios furor egit in bestes
592 Audentcm prima conserere arma acie
Ingentique animo populum turbare ferooem,
Cum iam telorum septus ab imbre fores.
Hinc spolidis dives caesoque ex hoste superstes
696 Marte Palalini castra leonis adis.
Quorum cur modicum livor tibi pendat honorem ,
Quod pene in patrio est res tibi gesta solo ,
Quin etiam obsequio tibi coniurasse fuluro (583)
Nolum est et dextra foMlus inisse data,
Ut si nunc quicquam pro tc minus egerit aequum,
328 Perßda düs ipsis testibus arma gerat. (586)
Duxerat Eoos in Nonca iugera Bemos
Dux Rheni, et magno est gens tua pressa metu:
Illico sublatis committis prxlia signis,
332 Vixque tuo tandem milite septus ades: (590)
Hie unum (ut fama est} medios furor egit in hostes,
Diceris ei primas conseruisse tnanus
Ingentique animo populo5 fudisse feroce^,
^^ Cum iam telorum septus ab imbre fores; (594)
Qmneliam ex campo non vis redducier illo,
Donec in hoste unum non liquei esse virum,
Hinc spoliis dives caesoque ex hoste superstes* (595)
340 Iure Palatinum iendis inire ducem. (596)
Quod non plura tut fecisli tempore regni.
Et pene in patria est res tibi gesta tua, (596)
^^ Rapertos Palatiuns, Philippi elqctoris ülius, Georgii dlvitis Bavarüe
Landthatensis ducis (f 1&03.) gener, ab hoo socoro suo hcres scriptas, cum aei^-
tentiam imperialem d. 20. Apr. a. 1504. de hereditate Georgiana ad adgnatos AI-
bertnm Wolfgangnmqae Monachienses daces pertinente non adgnoaceret, cum pa-
tre Philippe proscriptus ab imp. hostis imperii declaratus Bobemos mercede de-
fensorea sibi conduzit, quos apad Hatisbonam Maximilianus fudit, qnattuorque
exercitiboB , quomm unum ipse duxit, Palatinatam invasit. Defancto Boperto
(d. 20. Aug. a. 1504.) Imperator pacem omnibus indixit et in comitiis Colonienai-
bus insequenti »State babitis divisis inter partes t^rris litigiosis easdem recon-
ciliavit. Cf. Strw), 1. c. §§. xx. sq. »^^ Cf. snpra v. 534.
'•^ eqaam /. "* Aeoos 1, '-^^ pra*fsa 1, ^^ «^gi^ i*
HVTTBMI AP GAB. MAXIMILIANYM VT BRLLVM IM YSNSTOS PB08BQ. KXHOSTATOlUini. 151
In proinptu causa est: non te Fprtuoa sinebat
600 Ire foras, dum suul ianta gerenda domL
Saepe quidem bellum cum iam traosferre parares,^
Causa nova, in patria quae retineret, erat:
At quanta interea est cxternos gloria reges
604 Pacatos solo conünuisse metu!
Aut refert palriam factis ser?asse manuque.
An bene re visa consilioque ducis?
Hactenus internas componere praestitU iras,
wi Resque alio pacto non potuere geri;
Nee potes in bellum discordes ducere gentes,
Non bene sedatas composilasque prius;
Utque opifex docili parat instrumenta ministro,
612 Et, quo quid faciat, factum habet ipse prius,
Sic, quo bella geras, populo, quo milite pugnes,
Prospicere atque opus est ante parare tibi.
Iam tarnen hoc factum est, nee habet Germania bellura,
tfitf Per te intestino libcra facta malo.
TemiHis adest Venelas armis excindere vires,
Tempus adest laudes accumulare tuas:
laul potes hoc dare, iam le tempusque iocusque,
620 Quoque ineas melius praßlia, causa iuvat.
In promplu causa est: non tc Fortuna sinebat (599)
34 t Affeclum curis et propiore tnalo; . (ttoo)
Su^e quidem bellum cum iam transferrc parares.
Causa nova , in patria quai rctineret , cf at. (602)
lliiclenus affines componere prxstilit iras, (eo?)
348 Resque alio pacto hce non potuere gcri; (6O8)
Nee potes in bellum discordes miitere genlcs»
Non bene sedatas compositasque prius;
Utque opifex Icciis parat instrumenta ministn«,
352 Et, quo quid faciat, factum habet ille prius, (6i2)
Sic, quo bella geras populo, qui leque sequantur^
Te decuit gentes ante parare tibi.
Iam lamcn hoc factum est, nee liabet (jermanta lil^s^
356 Per te intestino libera facta malo. (6IH)
Tempus adest Venetas viriute excindere vires,
Tempus adest laudes accumulare tuas:
Iam potes hoc clare, iam te tempusque Iocusque,
360 Quoque geras melius prselia, causa iuvat. (620)
*** qui /. imtno qu«. edUio 2, locwu correxit, ^** arte] ante /. quod neque
profcedens prius, neque 2, paiUur, '^ iam te] tarn te I. quod cum vix ferri pos-
set, ex edit. 2. correxi.
1 52 HVTTfiMI A» CMB. KAZIMILIANVH VT BELLVM IM TBNBT08 PBOSSQ.BXHOBTATORITM..
Causa iuval, tu coge duces, tu collige vires:
Opportuna tibi beila parata vides:
IguescuBt animi, furit mflainmata iuventns,
624 Utere quod prsBsto est quseque parata vides;
Olim ardor feret iste retro, flammaeque tqiebunt,
Seque interposita leniet ira mora.
Ne sine dilabi, iuxta est occasio, CsBsar,
628 Quo propior, cupide hoc arripienda niagis;
Quod ratione geri petit omninoque gerendum est,
Praesertim instructis praestat adire cito:
Nani si lenta tuas cunctatio iregerit iras,
632 Quod medium est, Venetis tempus-obesse putas?
Principium est illis reparandi hoc tempore belli;
Irrue quam virtus creverit ista prius;
Tempora dant dilata vices citraque laborem
636 Opprimitur, cum iam nascitur, omne malum:
Turpe est (cum possis) Venetos non vincere, peius
Hie aliis si te deside cedat honor :
Nam uisi tu facias, nisi te duce bella gerantur,
640 Forsitan in populo qui gerat alter erit:
Ne sine te, CsBsar, privari laudibus istis
Atque alium palmam praeripuisse tibi.
Iam ferus Ilaliam successibtis occupat asquis
614 Gallus, et in laceri pelle leonis ovat.
Et nisi tu venias, nisi te intromittere certes,
nie tuos titulos nominaque ille tulit.
Si te uullus amor patriae tenet, et tibi praestat
648 Ocia inexperta carpere duritie.
Causa iuvat, tu coge duces, tu collige vires, («ai)
Opportuna tibi bella parata vides; («»)
Iam nisi tu facias, nisi te duce bella gerantur, («i»)
361 Forte quis in populo, qui paret iiltid, erit: (640)
Non sine te, Caesar, privari laudibus istis
Atque alium palmam praeripuisse tibi.
Iam ferus Italiani successibus occupat aeqnis
368 Gallus, et in laceri pelle leonis ovat, (644)
Et nisi tu veuias, nisi le mierponere cerles,
nie tuos titulos nominaque ilie fereU
Si te nullus amor patriae tenct, et tibi praestat
372 Octa inexperta degere amaritie, (648)
••• Ignescunt] ardent. "® csdat 2. «*^ leonis Veneti.
«•' italiam /. »^ titulofq3 J,
HVTTBtri AD CäLM, MAZIMILIANYM TT BBLLYM IH TBl^TOS PB08BQ. BXHOBTATOBITIff. i 53
Hoc saltem stiinulet, saltem hoc te mordeat intus,
*^ Lioiea quod veiis praetulU ille tuis,
Quodque prseii laudes Gairorum gloria nostra»,
»2 Gloria fortunis nobililata suis;
Quae postquam e somno Gennana's sentiet iras,
lam tandem dicet 'me minor aura iuvat*.
Certum est te Venetos priroum hsec in bella vocasse,
65« Certum est hos fines marte adiise tuos:
Redde vices, neu sie poscentibus arma recusa:
Ut nolis, causa cogeris esse ferox.
Adde prophanatas leges ruptamque, nee una
i6o Fraude, fidem et toties foBdera Iffisa tibi,
Adde deos nuper contra et socialia iura
Quatuor a Veneto milia csBsa duce,
' Tot beilo aßlictos populos urbesque subactas,
654 Mista prius mullis, misla venena tibi.
Tum quod in exemplum possunt ea crimina duci,
Goniice, ni foedum poena sequatur opus,
Quod nisi de Veneta sumenda erat ultio fraude,
WS Hoc poteras bellum sponte iniisse tua.
Unius ob raptum nupt® socia arma sequuti
Eruerint Danai Pergama celsa duces;
Ausa slt Oebalii soboles aniniosa Philippi
672 Humanum hello sollicitare genus;
Moverit afQnes rapCarum causa Sabinos
Adversus Romam contrahere arma novam:
IIoc saltem stimulet, saltem hoc iua pecfora ptmgat, (649)
Lintca quod velis prictulit ille tuis,
Quod praBJt laudes Gallorum gloria nostras,
376 Gloria fortunis nobilitata suis, (652)
Qus postquam ex somno Germanas sentiet iras,
lam tandem dicet 'me minor aura iuvat*.
Certum est tc Venetos primum hjec in bella vocasse,
380 Certum est hos (Ines marte peiisse tuos: (656)
Rcdde vicem, nee sie poscentibus arma recusa;
Ut nolles, causa cogeris esse ferox. (658)
*^ attra iiiv.] minus prospera condicione nunc utor. navale certamen hie iniit
Galloram gloria cum Germanorum laudibos. *^ i. e. te a Venetis yooatam esse,
cf. siipra V. 17. sq. *^ profanatas 5. ^^ millia J...5. dnee] Liviano. Cf.
epigr. ad Maximil. *** Bellum Troianom. ^^ Cur Philippus Oebalios (Laee-
d»moniu8) dicator ignoro. Huttenum ad Lucan. X. 20. scribere volaisae *Ausit
Pelltei* puto. 'Oebalii' mendum videri sive Hutteni sive typographi adnotavit
Haapt. *^' cf . Liv. I. 9. sqq.
154 HVTTBHI AD CiES. MAXIMILIAN VM YT BELLVM IH VnBTOS PR08BQ. BZHOBTATOBIW.
Nos Venetos regiio luniidos et nostra petentes
676 Ferre extra patrias arina slnemus aquas? ^
Quam moUes olim popufi belloque minores,
Ne sine Germanos non potuisse magis.
QucB natura loci quaeque ars ab origine gentis,
680 Instilor Adriacus vendat ematque piper;
Gui minus est, patrium piscando naviget aequor,
Spem lucri parvam possideatque scapham:
Tu naios e Marte vires ne crede timeri,
684 Dum sinis a Marco semiieone peti:
Usque adeo pudor est, quod nos Veneta arma lacessant:
Tum quid si contra tu nihil ausus eas?
Gonsule temporibus, videant tua (acta nepotes,
688 Dumque licet, famam posteritatis adi:
Gloria quaeratur tibi Persidos asmula Gyri, .
Nitere Pcllsei vincere- gesta ducis;
Ad Lacedsemonios anirao contende triumphos,
6U2 Thebanas laudes Cecropiumque <lecus;
Vince graves Marios virtute amplosqne Metellos,
Fabricios, Gurios Scipiadasque bonos,
Ponipeiumque senem, sed adhuc sua fata sequentem,
696 Quaeque repentini Gaesaris acta canunt.
Gonsule temporibus, videant tua facta nepotes, (687)
384 ütque poles^ famam posteritatis adi. (688)
Effice posi mulios sis iesiaiissimus annos
Atque dliquts dical *forUs et ille fuiC;
üique suis Cyrus iam nunc quoque vivil ab armis, (66V)
388 üt Macedo nomen misit ad asira suum^ (690)
Aequor ul immensum tegii arclo milile Xerxes^
Vi fera lessan praalia regis amas;
Ui Lacedaimunios ingetili laude triumphos (6ei)
392 Thehauas^t/e manus Cecrop'iosque duces^ (6e?)
Ulque leges Marios, SyUas tetricosque Catoties^
Fabricios, Curios Scipiadasque bonos,
Pompciumquc scncm, scd adliuc sua beUa novantcm^
396 QuaM]ue repentini Caesaris arma canunt: (696)
•** Ctti m. «.] pauperior. ^^ nat. e M. vir.] Germanos. cf. Panegyr. v. 289.
••• emula 2. ^•^ Macedonis Alexandri. *•* Lacedemonios 2. *•* Cecrop.] At-
tieum. ^^ Pompeius cum bellum civilc ineunte a. 49. a. Chr. inciperet, anno«
fere LVII habebat. ^^ repent.] non, ut Cic. hoc verbo utitur, aovafl, ignotas,
sed promptiB fortitudiuis bomo, qui Hubiconem suo tempore transit. *'^*W- Yi-
desis Val. Max. et cf. Hör. od. I. 12,40. sqq.
'^ Auson. Mos. v. 289. sqq. *Quis [miretur] Chalcedonio conetrjitum ab lUore
HVTTBHI AD CJB8» MAXIMILIAN VM VT BELLYM IN VBNET08 PBOBBQ. IZHOBTATOBIVM. 155
Vince, inquam, tanloqiie magis, qiiod qui isla gerebant,
Horum, quam noslra, est bellica fama minor.
Effice, ne.ndeant illud tua tempora primum,
700 Quod quis Germanis fortius arma gerat,
lamque oculis propone duces, propone tyrannos,
A quibus hoc, quantum est nobile, stemma trabis,
Ut pudeat si non bis te maloribus »ques, *
704 Qui famse implerunt omni? laude su».
Eece ruunt Cymbri et collectis Teutones armis
In Latium et Homam non sine clade petunt;
£cce alaeer magnis Romanum viribus ausum
708 Arminius victa deiicit e patria;
Et, qui te propius contingit rumor, Othones
Nonne vides toto nunc etiam orbe cani?
Et Fridericborum fama superesse triumphos,
712 Infaustum Latiis urbibus exitium?
Sic te ex plebe leva, sie te super aetbera tolle,
Duret ut et nomen saecula longa tuum!
Sed iam bella paras, iam totis viribus audes,
716 Iam cita concepto castra furöre moves,
Iam ruis in Venetos, et te timet boslis euntem:
Non opus est monitis ad tua coBpta meis.
Annue, Christe, duci, quem tu baec in regna locasti,
720 Annue, ad intuitum militat ille tuüm;
Da pauco Venetos superari sanguine cives,
Da tanta exiguo bella cruore geri!
Sic te ex plebc leva, sie te saper aethera ioWaSy (7i3)
Duret ei ut nomen saecula longa tuum!
Sed iam hella paras, iam totis viribus audes,
400 Iam lua concepto caslra furore moves, (7i6)
Iam ruis in Venetos, et te timet hostis euntem:
Nun opus est monitis ad tua coepta meis.
Annue, Christe, duci, quem tu haec in regna locasti,
404 Annue, ad intuitum militat ille tuum; (720)
Da pauco Venetos superari sanguine cives.
Da tanta exiguo bella labore geri! (732)
pontam, Regis opus magni, mediis euripas ubi undis Europseque Asiaeqne vetat
concarrere terras?' '^ less.] Davidi«, filii lesse 8. Isai, cuius stragea inter Phi-
listiiios editae etiam in proverbium abiernnt. ^** Cfecropio8q5 /.
'•* Plenius h«c in panegyrico ad Albertmn. '" Frideriohonun] I. et U.
non etiam parentis Maximiliani, qui blande non ezclnditor. ^'^ seetda 3,4.
1 56 HTTTKMI AD CJS8. MAXIMILIAMVM VT BBL^VM IN VENETOS PftOSB^ BXHORTATORIYM.
Agnoscanl Veueti domiuum, suaqhe omoia dedaat,
724 Et subdant posito coHa recurva iugo;
Aut quia se toties non agnovere monentem,
Tarn iusta immissis dirige vela noUs.
At tu pasce animum votis et vindice hello,
728 Caesar, in arma üp\ facta mdesta nie;
Neve impune ferat si quis te laeserit hostis,
ProTOcet, band iustas iniiciatque manus.
Compesce hanc Venetum rabiem stolidumque furorwn ,
732 Ut quisquam exemplo caulior alter eat.
Hi sunt qui Venetos Troiano Autenore natos
Atque alia imperio surripuere tuo;
Hi sunt qul Romam tibi et Itala regna petenti
736 Dixerunt 'contra, si potes, arma cape*.
Arma igitur capias spe plena atque auspice Cbristo:
Omnia sunt cceptis laeta futura tuis;
Nescio quid vatum statuant praesagia de te:
740 Sunt quoque qui dicant astra favere tibi,
Astra favere tibi, et Veneto metuenda leoni
Dura volubilibus signa notata polis.
Agnoscant Veneti dominum veniamque preceniur, (723)
4U8 . Et referant ponto colla repressa iugo ; (724)
Aul quia se loties non aguoverc monentem.
Tarn iusta immissis dirige vela notis.
At tu pasce animam votis et vindice belle,
412 Caesar, in arma tibi facta molesta rue; (728)
Neve impune ferat si quis te inv(iserit hostis,
Provoce^, haud iustas iniiciatque manus.
Compesce hanc Venetum rabiem stolidumque furorem,
416 Ut quis^^ exemplo cautior alter eat. (732)
Hi sunt qui Venetos Troiano Antenore natos
Atque alia imperio surripuere tuo;
Ui sunt qui Romam tibi et Itala regna petenti
420 Dixerunt 'contra, si potes, arma cape'. (736)
Arma igitur capias spe plena atque auspice Christo:
Omnia sunt ausis läßta futura tuis;
Nescio quid vatum statuant pr^sagia de te:
421 Sunt quoque qui dicant astra favere tibi, (T40)
Astra favere tibi, et Veneto metuenda leoni
* Dura volubilibus signa notata polis. (742)
. V** Nam Romanoniin imperatoris terramm orbem totam esse, inria public!
preceptum fuit. ^•* cf. ad v. &3. adn. ''• cf. v. 18. "• vatam] astrologomm,
quos tum etiam qui non fidebant, consalebant tarnen in magnis rebus ooinibas.
«" Italia 1. «» ftatuunt U
RVTTBWI AD C AS, MAXIKILIAHYM VT BBLtYM IN TBHBTOS PS08BQ. BXHOBTATOBIYIC 1 57
Omnia tuta vides: sume arma et tela capesse:
744 Debentur laudes hac quoque parte tibi.
Post confecta olim Romaaus bella seoatus
Decrevit ducibus nomen ab hoste suis;
Atque a}iis titulum Libyci peperere triumpbi,
748 NonnulUs decori Gallia ?icta fuit,
Greta potens aliis et bello pressa Coriatbus,
lUe suis Numidis, Tbracibus alter ovat,
Quosque »gre vicit Romaoa iniuria Cymbros,
752 Et de Pellsea iaeta tropbaea domo: ^
At tibi qui iam se muudi caput esse putabant»
Cum vinces, quaotae nomina laudis erunt!
0 eat illa dies quae» si bene coUigo, iuxta est,
756 Qua tibi de Veneto ci?e triumphus erit.
Qua niveis duceris equis curruque superbo
Post ostenlatas lauriger ibis opes.
Non ego tunc solidas tristabor in hoste catlienas
760 Appensosque pedes implicitasque manus;
Ducantur proceres urbis sub imagine tant«,
Ad tua pomposus plaustra senatus eat;
Insultet spoliis dives Germania lectis,
764 Plenaque siqt Venetis omnia divitiis.
• Omnia tuta vides; sume arma et tela capesse: (743)
428 Deheiur factis lausque decusque tuis. (744)
0 eat illa dies qu», si bene suspicor, ihil, (755)
Qua tibi de Vcneta gente triumphus erit. (756)
Qua niveis duceris equis curruque supcrlio
432 Post üstentatas lauriger ibis opes.
Non ego tunc madidas tristahor in hoste cathenas,
Appensosque pedes implicitasque manus; (760)
Ducantur proceres urbis sub imagine tantie,
4S6 Ad tua pomposus plaustra senatus eat;
Insultet spoliis dives Germania lectis,
Plenaque sint Venetis omnia divitiis. (764)
^^ Isaac fiUo Esau dicit *Sume arma tua, pharetram et arcam et eg^edere
foras'. Oenes, XXVIL 3. '^^ Africani Scipiones. »<» Creticus Metellas. CoHn-
thiitg Mommias. ^^ Numidicus Metellas. Thraeia sub Claudio provincia facta
est. Gwtülieus Lentulus. ^* Cimbricus Marias, „ille lugurthino claras Cimbro-
qae triampho**. Ovid, Pont. IV. 3,45. Germanicos, Francicos, Rieticos, Teutoni-
cos, ' Vindelicios aliaqne eias modi pradens omisit ; Arabicos, Armeniacos, Asiaii-
cos, Britannicos, Hispanicos aliosqae fere qüot regna, provincie, arbes sant,
satis Ulis ezemplis indicavit. ''^ Maeedonicus Metellus ille idem. ^^ cate-
nas 3,., 5,
1 58 HVTTENI AD CJBS. MAXIMILIANVM TT BKLLVK IN VSNKT08 PROBKQ. BXHOBTATOBIVM.
Ite, triumphales, (ita verlitur) ite, catervae!
Maximus hoc iuris Aemilianus habet.
Scribite, Germani, viclura poemata, vates,
768 Et decori vestro nomina longa date!
Assere CaBsareas, quisquis potes, assere laudes:
Materia ad numeros haec erit apla luos:
Hie, quod nostra probet, quod postera diligat aetas,
772 Immortale bonus texat Erasmus opus;
Hie se dignum aliquid Musis extorqueat Hessus,
Buschius hie carmeu, libera lege Crotus;
Me quoque ducit amor praeterqwe tot ultimus omnes
77G Augebunt numerum qualiaeumque eanam:
Omnia Isßlentur, persolvant omnia laudem:
lam Venetos hello Maxmilianus adit!
FINIS.
Ite, triumphales, (ita vertitur) ile, catervas'
440 Maiimus hoc iuris Aemilianus habet. (766)
Scribite, Germani, victura poemata, vates.
Et decori nosiro nomina longa date !
Assere Gaesareas, quisquis potes, assere laudes:
444 Matcria ad numeros haec erit apta tuos. (770)
Ne quoque ducit amor proiterquo tot ullimus Hlos (775)
Augebunt numerum qualiacunquc canam.
Omnia lietentur, persolvant omnia laudes:
448 lam Venetos hello Maxmilianus adit! (778)
Sinceriler', Gitra pompam.
^^ Fabulam narrat Fnggeni.s (V. 13. p. 659.) Fridericam cum ex astris didi-
ciaset filium sibi natnm Fabio Maximo Paalloquc Aemilio aliquando similem fore,
MaxsBmiKani nomcn ei dedlsse. Maxmilianas ssepe metri. caasa.scribitur. '*' Ver-
sus 7G7...770. Icg^imtur etiam in 'thrbmodia sev LA:|mentatio Petri ^gis|dij in
o|bitam Maximiliani Cse|faris- Aug. | Et in hanc fcbolia lacobi Spiegel | Selefta-
dien. | 4®. s. 1. et a. (Aug. Vind. ap. Grimm et Wirsung. 1519.) fol. ccij^. "* Eras-
mus Roterodamus. ^^ Eobanus Ilessus, qui similiter 'Lndite* ad poetas excla-
mavit. vol. I. p. 123. ""* Hurmannas Buschius carmen, Crotus Kubianus (Joh,
Jwger) prosaicüm panegyricum in Csesaris laudes scribito. ^^ Maximilia-
nns 5.., 5»
IIVTTENl VlENiNAM INGREDIENTIS
CARMEN. :^
Ulricus Hiillenus peregrinus Viennam salutat.
Pene pererratis quot habet Germania terras
Et visis populis qiioque sub orbe novis,
Plurima passus aquis et terra plurima passiis ^ "
4 Ingredior muros, alta Vieniia, tuos:
Non qiiia forte loco vellem te adiisse supremo,
Sed quia fatales sie voliiere deae:
Fala sequor, fatis ita compellentibus erro,
8 Ante alias tecum, si licuisset, eram.
Quos mihi dura dies Lachesis disterminat et qiias
Infligit curas deliciasque, sequor;
Non voluit patriae tranquillam habuisse qui^tem,
12 Non voluit placido vitam agitare statu;
'Ast* ait 'errabis varioque sub orbe videbis
'Multorum mores, quodque sequaris erit'.
Nee smit ut vellem curas amplectier illas,
16 Sed contra nutum pugnat agitque meum.
Si contra impositum licuisset vivere cursum,
Visa mihi primum Pannonis ora foret:
Scilicet immenses visum est perferre labores,
20 Et tandem moUes appeliisse dies.
Da placidam dextram venienti, urbs clara, poetai:
Hoc te per cultos obsecrat ille tuos.
lam satis est longo tolerasse incommoda cursu,
24 lara satis est durse multa tulisse viae
Et varios morbos spoliatoresque malignes
Vulneraque et casus insidiasque truces,
Hutteni carmen quod sciam non nisi in i. (=> Ind. bibl. Hutt. n. VI.) et 2. (=: Miin-
chii exemplo I.p. 139. sq. extat. £ckiannmdecastichon2.=Münch.I.p. llO.repetiit.
ingredientis] intrantis 2. Scriptnm exeunte a. 1511. ut videtur. Cf. vol. I.
n^ X. peregrinus = ^ilger, non grcmbling. * Odyssese exordium in mente
poet» fnit. cf. v. 13. sq. Cf. cpigr. pro ara Corit. *Orbe pererrato*. ' Lachen» 2.
dira Lachesis. Ovid. trist. V. 6, 10. " agitate 1. " videb, mult. m.] Homer, Odyss.
** Cf. snpra exhort. y. 562. ^ Molles dies etiam sequentes dnodecim anni usque
dum in Ufnavia quiesccrot, non attulerunt. ** cultos] viros doctrina inlnstres.'
obsecr.] supplicat 2. ^'-^ 8|)ol. mal.] Lossios.
I 60 UVTTElfl TIKMNAM INGRSpiKNTtB CABMBN. MAONI DE ECK DECA8TICH0H.
Si licet atque hoc fata sinuDt dala vivere tutum
28 Et reliquas tecum composuisse moras.
Ex contubernio Vadiaui, Marii et Aperbacchi.
Sinceriter cilra pompam.
MAGNI DE ECK CARNI
DECASTICnON.
Ccesar, ave, cm tania deo est demissa potestas,
Cuius et arbiirio luppiter ipse favei,
Nulla tibi gens est tanta cervice rebellis^
4 Quceque adeo imperii rohora ceisa levet,
Quam Venetum, quorum prcecordia vexat Ermnys:
Atque ulinam tandem se in tua iura feranty
Participesque altce pacis te principe fiant!
8 Auguror, hi vidi, tu modo victor eris,
Jura tamen proni Germanaque sceptra sequentur^
Dat veniam victis Ca*saris ira semel.
«
<7 lutum 2, *^ mores. i,2. Non datnm est Hutteno Vindo.boBfle diu morari.
Cf. vol. I. p. 20. et Epp. obflcuror. viror. I. 14. Ex contubl] Cf. vol. I. p. 22. sqq.
num. X. et vol. IUI. p. 685. ad vol. I. p. 24.
Magnus de Eck, Carnus baro, Chrlstophori Crassi (Dick) Helvetii diseipaloB
a. 1511. VindobonsB in Yadiani contubernio versatus esse videtur {Denis Wiens
Buchdruckergesch. p. 45.) , quod etiara huius decasticbi ad Hutteni exhortationem
indicare puto. Decarticon. 1, * lupiter 2, ' tanta] tota 2, ^ Erynnis 1.2.
^ serant. 2. '® victoris CsDsaris 2.
^
. ■*■
an |)erni <^anmUtatin Umif^i fißj^ftt, , .
> ■■♦
fa$ vir one po^getl^anc ccnDti^tniigc 3U bir Itaffn: eitia^iitt fHVf (olm slit suisi-
bUtn, 9u »pmft abn: in ^rr wtifttttknn^ tiefer H^c orrnemenf «orumb »sr lii^ (t(f
lio anfi 06Ut<l^( miär auf tibtvx^ M$ J^hd^ftt Itapfertbume pnnbnätftO mit icbnrd«
crrnnfe niibt ^abcn rcrcn wbHi. Cn ^at abn: pc ^ie ftat llcnibta in imöb^ptbe fcbobte,
in ^er rrrun0r ^tt ailerir^ftcn künirn vnb furftcn, nt<bt attain futvittif »m «iUtt >ii
frinn, fun^rr oud) oberflftlTif, 10ad)r ^td) als rtamn einm ^pmetttfiben $ttu b^ IltitK,
lOffU^t^c 911^ O02bci|aUcn , glatDbrn^tr, mütid^u wutttft ftu on^ foUbrr (enftm&tifiuvtbf
oji 0Ulviftu)k(ptfy moapibtc onn murferft ^ti^ gutigrr 0e0rn irt ttyügen , fie bcfib&t^e mft
nmbfobcn, j^o aber nMn irr ocrfonirltl)c l^ofnügc onnutjc ift, te» ocrtraven cptta, nnt
r« |u ir furfcnümms betiunikm betrogen l^att, als fifb 59nipte «fenliib auli tiefem ab 5U*
nenii? , Ms ^u tiicb fieber Ber 3epti|e l^ere , als )u ein ^ertjoge on) l^aobtmane ^er |kl|a-
15 rtn ^ecUirirt bift, pnfe tiamaib ^em ootter ein mitregentbe jugibe, imd |ekf6ntbf bif<
«0den mitt ^er kungliiben Krone, ptjt niibt attepn ongitiger (bann fi^ gejpmpte bot)
legen inen etjaigt 'bof t , fungier (gefcbnipg^ btt 1lep)ieo tut woiü^t) ni^t attain einen nn-
freun^e fnn^er au<b einen ftreptbaren oepn^tl^e in atten tiinge )i4) er^epgte ffoft. M bpüc
^ fage, an nelcbem 02t|e, ofeer 3u neliber jeptl^e ^aftu ontberlaffen 3U liunbe^te liie
30 f^pnbarlicben oMl^e feer Heneliigere? o^er menn l^aftu pe ire lanMfibaft Jiibcr geladen? *
10en 1f9ftu Vit auf ^em lanMe onn^ auf Um fittt niä)t oeruolgte? /Wir tt$i>tn liiib -^
3epttben ^ttU^n befunden on^ erKantbe, naii feie attergremliibrt'n, ileftien , Ott otterbj^ftet
Liber e quo hanc orationera cum imperatoris responso principumqu^ declarationo
belli tranBcribimus , aperte e Latino GermauicuB factus, si quis Germanice nee
potius Germanicis verbis Latine scripta dicat bsec priora documentai 20 folU
in 40. constans, sie inscrlbitur: Olt^n U^U ^tt it^m^Ütn ßütfilläp\ttt Ut üeni^i-
ger , an l^erren /fiarimtlianum Jtomifd^en Kupfer , ge|tbane 3U /Qentmingen a fei 30. 9»-
rebrj. 1508. | € pit ant0O2tbe fearauf , unfers attergenefeigiften Ferren , (girren | /Bt*
rimiliani H^mifcben Kapfere. | € ^tem ein fanfetb^irfe unfers attertapligften oattero fecf
Ihibftef, I an unfern attergenefeigfte l^erreUf l^erren ^arimilianü Il6mif<ben | kapfrr, •<-
ben ifi Homt a fei 10. ^p^ilts. | € ^tem onfers atterbapligften uaitero, feet lüftet
^ulij fees un-lfeern, oermanunge, unfe Joanne, nrifeer feie unge^o^famkaptl^e , nnfe j ober-
feiettunge feer Denefeiger, Verkünfetl^e unfe anngef<blagen 3U [lUme, « fei 27. ^lilio. |
C ^em feie ^anfeeUunge 3n)9fiben unferm attergenefeigften l^erren | feem kapfer /Rarimi-
lianOf imfe feen /ürften unfe lltenfeten fees l^apHUgen H^mifcbe repd)f , fo pt3t atif feeni
negftuerfibpnen ^ei^t^i-lxa^t 3u Woimx$ gel^anfeelt ift loo^oen. | Keque locus neque
tenipus publicatl libri, aperte sequalis, i. e. a. 1509., Indicantur. BuUse pontificis
Latine scriptie exemplum etiam primarium inter meos libros est ; ceterse indicati
libri partes non nisi ex illo ipso not« mibl sunt.
14.15 lietgaren] i. e. Belgarum. a. 1482.
HVTTBMI OpP. vol. III. ü
162 RKDE DSB VENEDIQEB äX K. MAXIMILIAN. MElflflNOKN 30. DEC. 1508.
09ftt Ut vutttt fem Ka9f(r ferr feärdidi , mtid^r , wie tnol er mit vnetfttt'igWil^t feurftc,
mit 4lßma$ on)r pluttiarm munfet, fid) mifeerfftjtc ferr Cl^iirtcnl^cptiir otife mit atgtn lifteti
feit fdNgrn ^cfemditt 3u rrfthen, brrid^tr ferr <SBad)om(tir4Kn onnipticti grfatjm, ofle
gaiftlt^kcotl^r nrrni^te, uittl)frli2Ü(kr , onfe ombKcrr, fo l^nt er ^od^ grlrrtl^c yn t^aiteti,
VM 3u gcbmud^m feit g^inar onfe grlfibr, meld)« er 3U ctUdKn jept^ rrnftli^m vnfe an- &
)»n||li|klt4t l^tltr, ^bnr feu glambftr mtferrmmigtr mrp^r feae feit gelinge, u't^ orrbünfet-
fd|fi, 3U folgern arbmuM^ rrf unfern fein, in nid(l)(m fit ferinrn fad^tn oaft nütjU^ f^in
mugt, fünft oerfd^mrbrftu, orrad^trft, onfe verfearnftr fit, ^^9 feu nt4^ ooi langen 3e9-
tben in feos me&if^e lanfete Kamfte, b^^lf^ 3U tbun (aU feu pflegfte 3U p^efeigen) fnfemigen
feem mutridK feer /fiaQlanfeer, oberkamftu uns in feeine oerbänfetnäft , oerbiefte nid)t al- lo
Lain meptlamftigef funfeer au<l^ groffe feing, 10ir mären geb^^forne (at< geburliil^ mas)
Wm biM&t3er nnfe Vegirer feer melfete, beftettten onnfere gefcbloffe, verfamelten feie ge-
mpptmnttnt onfe ausgaben tin ongemeffen gelfete, mit »eli^n wir feir itii^ aHain an-
g^neme m^^ten merfeen, funfeer aud^ wo fid) feer fale b'tte begeben, onfe feie notturfte an-
gongen mere, moiten vir getremen bepftanfete baben getban, nnfe meren beraitb gemefen inis
Ott fcftnftigt 3ufe&e, Vnfe fearumb, aU mir auff uns lufeen, efeer ra9t3ten, feen atetmeif-
tfgften K&nge feer /rdt30fen, feeiner ailerer36rnften «epnfete, glambten mir ims bep feit
emlgfcHd) vnuerfeilgte, anß onfern uerfeienften. Jlber aU mir nifbtjit^ fol^e« mp^m-
tben , iffeer beff^gt^ fo erkennen unfe nermerditen mir feeine mifeermertige maftn mifeer mif ,
ünfe ff fett feie krefte betteft gebabte, ole feu oberfl&ffigkliil^ett beteft feas gemutbe, fo »e-to
rm mhr in feie ä&ergr&ften oerlicbkaptbe etngangen, ofeer bitten etman einen nombäf^en
merdili(|^ tofetf^lage eriifet;. ^10 feu aber fobeft onnüt3e eptel onfe on krefte feeiHen
30}n, feo mifeerumb mafte feu feen mege onberümbtbe, onfe rapfte mifeerumb au^ tmfejrer
nrrgttnfte «nfe 3uld|fen, in feeine netterlicbe lanfete. üle^eo ons gerei^tigklt^ b^l^ m&ien
bemegen 3tt feeif mafen, mir b^ten au^ mit onfer groften eere, onfe ^erbcften n&^ungt25
feof gat3e Ctfi^lanfet mugen einnem^, feo feu glei(ber marfte einem fliebenfeten, feahii ein'enl
f^labenfeen, ^hn feannod^ ner3uge mfr fem kriege, mtld^es feu onns epn aftergerecbtfu nr-
fal^ gabfte, auf feao, feae mir etmann non eine boßbaftm ortapler ni^t verfeai^te m6tt-
tm meitm, feat mir etmas gebanfeelt \)ttunf feas feo kumen m^d^te ono 3U nermepfen.
jUf aber nno feie feeintn fmf tiger faben banfeeln onfe gütiger , babm fie uno feefter fop- so
1er nnfe gramfamlicber angrpfm (llie babm oermüfte) mifeer' feao gemapn Held^te) feie «Ä-
feunge onferer bamleutbe, ^ie bobe oerbertbe unfe 3erftremti)e ein groffe ^uma niebeo. j^te
babi meptbe nnfe b^aptbe atte uo^ftete mit feem b^antbe 3trft6nl^e. pie feeiber feer fehfer
babi fie ombkertbe. 9ie fred^m jeptige komfatbe, onfe fruil^tbare mepnreben babe fie oer-
bamen, Wtitiit ongereditigkaptbe, onfe erlifetene tofetfd^lage, feie gemütbe feeo ftirftm ,, feer 3&
altl, nnfe feeo noUKet, feer ma|fen bemegt bat, feas fie uns 3U banfet faitfeti^m, feir feen kriege
3tt nerkiittfeigmf meldten fie alfo oerbtrtber unfe ernftli^er furm, alo fie oerletite fein,
nnfe mit einem gr^ffern yom gerapt3te, Dnfe fein nnuerfunlic^ gef^trpfte 3U feem epfen
mtfe maffm, ,|llfo fo rufte feicb 3U feem kriege, feer feu fo groß baft geliebte feao epfen,
0ife' f(bmertbe baft gefeürfte feas blutbe, un feer gerec^tigkeptbe unfe pilli^kaptbe biftu gerne- 40
fra ein nberfe^ettber.
Pie antmg2lte unfer» l^errn fiai^ftti /HarimtHoni
D^e Umefeiger, feie nifcber, merfee fein ein lere feem krapfße feer melfete, mie fo nn^
erberglid), oi^pmlicb, nnfe fd^tnfetlicb ift, ein lafter einem anfeern 3U ocrmepfen, mit v^l-
4mt, feer felbige feer es oermepfte feer ma||fm alfo befledite ift, nnfe erfaren, feao et mit 45
kapnerlap fosme ferr Vefee, mit kapnerlap gefeitbte, ofeer mit kapnerlap liftigen (piüäfm,
oon feem felbigm m&ge gerapnniget merfeen, ^ie ftbemm ficb niibt, ono }u 3umefren, feie
43 Veneti piscatores documento erant orbi terrarum, quam inhoneatum ei «.
▲■TWOBT DBB K. IIAXIMILJAN AVF &IB BBDB PSB VBMBOIOBJi. 163
fühi$tn k&nfUi md^e fit 9on attbeatnne irrt orfp^ungs |er( tue X94* iirinatu^ l^obc«,
illrr fft )i0d) 9( einer fulit)eti furftd^ti^kaptl^e, tl^ttgenMIye, 0feer mepftfravt^t feniffien , lier
^ «011 inen nid^t nere oerrpott^e, mit tren argen Uften ntd^t ombgeben, tütt nrit Iren
imtreoen nii^ betrogen, «Äit argliftiBkaptl^e, mit Ingen, mitt bctrsefungf, »nH »k
^nmpnap^en baben fit oil btrrd)ftffl( onb furftentt^ume ^erft^stbe, gaiOftin tnm jäteten b«-
btn fte bir 3aonie eingelegte, ft^ff fdn bte kunfte in oeii^m fit oaft nbfrtrefenbt f^n,
99t3 feüi bie pfepte bie fit fcbiefen, nn gefcbofe mit welibenn fit )He kriege fut(9.*9te
ertiMtn tie nnfcbiiibigen , jbie ombgeben onb bc3mpngen bie mipr^ , jbie enbtpi^en tie
oBttertolTen, ben kungtn nntbermpfib^ f» bie «JUrfibneflften rubtilften gpfte, jbfe.ruibin
><^b09ttHib« »ege nmb 3U bringen ^e ebeln, |lie beramben ¥ie g&tter »er gnpftU(b(ttf Pte
rei^tumer imr oOerbepten ^ete jnrtrennen fit, 1lt<bt3ttb fd^oUkbafftigef , bffftb^^igff , mttr
funbtiiibei iintberla||en f'n, fae vir aber bie alten bing, fo b« omi üegenjte. langfti
3<9tbe rraltbenbt fein laffen anftan, moUen vir nun 3umal non ben Hemrrn 'Wi b^bcii,
fft tB niä^t alfo, bos fie mit fultbtn ptjt obgemelten kitnften bie i^tntn von ber^laptber
i5«on »ew gebietbe ber ftate ^em Ijaben oerft^:tbt? Saben fie niibt fi^ld^ftigli<b «ab
b0|bafttgkiicb 3erft&nbe bie ftbepnbarlicbften b^f4Ktfte »er betrcn ton Corura |u pabut,
onb ben Jlurgem bafeibfte bas ^oge aufgelegte, ^Ifo b<^btn fie auib getbane Um g^-
fibUfbtf ber Vmbiien 3a yarma, Vntt beftgleitben b^ben fie nil ebrUr perfane im «eifi^c»*-
Uamt irer netterliiber b^rrfcbaffte berambte, ^ud) be^ieicben boben fie »er nraffen erobertbe
^b«i kftngteiibe Cppem, fee felbige kungrepcbes Cppern bffit3unge, b^be In pme mer n^
Ml nn» f4K9ne«, 10ann als fie graben ben kunge aug tbugenMbm nt^t m^l über*
vHlbi;, Xfo nerbepratbe fie ime (in geftalbte ber freuntfcbafte) Jlatberinä IKarren €•)-
miUnn eines Henebigerf bocbter, alfa mit bP^ft ber felbigen, al9 er »cnig geliebte mittW
n«» ber firamen , bo ert^tben fie ben guten tmb geretbtigften kunge mit »em gpfu, JHe
^«ntblUte auib nitbt ire fd)uliiige b^bte om »em nerlaffenn nnm&nbigen fune, tiif »at
fk boi k&ngreicbe m6cbte erobern, onb Carlotbam beo abgeftoiben kungcf f^oefur, aU
fie aufp erbll<ber gered)tigkaptbt, erfo^bertbe bao küngreiibe, feidtben fie »ir felbigen Car-
totbom in bao elenbte, ^ud) als fie 3erft6nb( b^^ ^< ^^^^ Conolie, Cretbe, pn» an-
derer Jnfeln, bo befaffen fie »ie b^rrfcbaffte ber felbige, jbie t^ohtn ober nilleiibt bef^ct
aokinfte gefuibte, md(beo bo von Criefte, <SBaftrier, onb anbem 02tben gefogt mist, mc^e
fie efobertbc b^ben aufi fdKildibaftiger oerretberepe onferer ooUke. ^b ift ber gefcbmom
afbe bep inen npe geartet i^er kreftig gevefen , Co ift bep inen kaki oeftigkapibc gber
baitüge ber getfibe, kain auffeebe ober oolftrediunge »er kapferlicben IM^ttn, kain meoftt
oiber fo2me »er erberkaptbe, kapn f^bome, kain anfebe ber gere^tigkaitbr o»er irtAiib^ptbc.
35 iKe pflegen 3U 3e9ttben 6fenlid) fp^ecben, Pas bie geretbtigkaptbe ber b<trf4aften.on» gr-
Wftbe, ni(bt ftee an »en gefet3ten kapferlid)(n red)ten^, fun»er on »en oafen, betriigr-
reoen, on» argen liften, ® mol ein fcben^tlicbe onrainr, on» oerai^tli^e re»e, on» blät'-
4eR oö eineih ptlii^en 3U oerflufben , on» fulibe oei»umpte ire gravfamkaptbr, on» br-
gietbte 30 b^i^fd)^*!, tfnt apnt3licben »as gant3e nielf<blan»te erlibten. Co ift kapn für-
40ftmtbnme, kain fftttfö^fftti o»er kain Cömune, melibes »0 oon inen mit ocrretbctepm
on» «Mfen nid)t ongelangte fep n>oi»en, mir mctten gefcbmepgen, vat ongereibtigka^tbe
fie bttben antban, mit iren bo^bofi^g^n bunotnuffen, onfem merern on» oo)farcn»ten
fo^o ootgeftanüten fein »em kapfertbume, fo fie niibt ire blutige b'Abte baben aufeMbt-
batten oon »en b^fttn bif(bofen, »en ^rbfien, funber b^b^ f^' angrpffen mit »em gpffte,
45 jMf bttbe beftrpttben »ie onbe on» ^tete »er Il6mif(bm kpr<bcn, 3ie b^b^n oerm&fte »ie
oelOunge. Jbie baben gefcbmecbte »ie iurnkframe. pit erbem frame ^aben fie be3mungen,
' ombg.] circumventus. ^* dominos de Bcala e territorio civitatis Veronen-
sis. a. 1387. 1406. «« a. 1405. «^ Umbritn] ? bie Rossi? «o a. 1473. » befaffen]
possedcrunt, l^abcn fte in iBefl^ genommen. ^ merern] Augustis. ^ oon »em /.
1 64 ANTWORT DBS K. UÄXlUlhlkV AVF DIB REDB DER VBMEDIOBR.
t
Pen (^rleti kintern (als viffetiM ift) ift ^twalbt 0rfcl)(^e, ^ur4 Hr funtrc, pic ^f9i<0^
ottl|( r^tn gruftlMifl^ mm^tn, pu Kird^rn feht 3erft6nl^r, Pte t^afU^ume frin berambt^e,
Ito ol^ r^ b0 gH|6^e 3U )tr kird^rn 9n(b gapftlt^kaptl)« , ift brflriktt, «n^ ongecrtbit,
Vlttnimb mafKMe fr irat »tr gAntdim , )af bic l^ailtgftm satter l^r IMiftt fün btofite
»o^ni, btf fif ff 0ftc bie {»fepU btr oer(luit)uiig( «ibrr fit Btf^oftn bobi, ^btr Bte
Ittffc mm^te bts flolbce, für »dd^rf ntc^iitb bm mntfcbi Itcbn ift, onb mit iMlVn&
nilltiitb wn inen oniurfud^tr bleibet, b<u fi^r oft abgevafctKn tre grifte bffiba9tb^ oift
/Bpfitbate, 10iewol bopfte Clemeni, /ranciffen bantoilen einen batfi^fter ber üendtger,
mit kett^en gebuflbte, fo er afyfe ontber bem bpfi^e \9ttt Ipgen, gleit^ioty^ olf Bie
^snbt«, »e^e fd^melidK firafe (aU man gtambte) au^ ber orfa4ie trbaibte fep nwibm,
man barumb bat er ipefte bie Venebiger geblentbe au^ geptjigkaptbe, onb mitt bem 9&r- io
An f^ettl bftiiMnftffte gemalte, auf ^af fie befter leid^tliiber erobern m^^ttn bto «clf^c
lanbte, «Hb pmb beffelbigen nriaen, atttn Cbaiftlid^en Vamen nidK aäepn in ocrli^kaytb«
3U btingen, funber aud) in ifenlid) lafter onb aUerberbfte beQne mhd^tt einfure, ^uf
beme (on ni^t imuerbienftliibe) »ölte er bao fie 3ugleid)t mnrben ben bunbttn, »eldK b#
mit Ben bunbten b^tte boftbaf^ige bnnbtn6fte gemad)te, tflanbt man niibt, bof fUfßbft I5
yium, ben onbern, 3U ^nd^ma mit bem gi^fte ertcbte baben, als er fid) rÄfte mit bm
«Nifen miber bie pftrdien, Vnb alfo bae fit anngeneme mh^itn »erbe bem Pnrdun, »el-
ibem fie nr»li4 bar 002 mit eine merdiUcben ontbergange onb fcbobe ber Cb^iftcnb^^tlt,
ocrriebte Conftötinopel , alt fie fid^ foben berambte ber bafnüge bie felbigt 3U ertbem.
• fi^ldibafte onb oerlome mdne, onb aJler»itbigfte ber peonliij^en ftrafe, »cl^e bie ftim 3o
ber mafen alfo erkramtbe baben, bat fie ficb nicbt fd^emen ono 3tt befi^ulbige ber ontremm,
on gebtodiener bänbtn^fte, onb bie fd^te mit »eld^er fie beltben fein ono 3tt ^umcfeti,
JIU fie bon bo »ir aufi irem Vatbe onb o'manüge in bao »elftbelanbte rafften, nii|t^
3itb voäftredit;, Mf fie oerbapfen bitten, funber mit argen Ipfun onb ptit mit mtfctl
ttlberfB^tf bie eingangene b&nbtn&^e, Dnb fo fie oenig iree gefattens moi^ti fi^fen, feof 35
fie ono bornai^ mit irem ge»6nlii^em pfeple, bas ift, mit bem gpfte, anngrevfeUi piüi
oie bing in jo^ne , oberlafte onb fepnbfd^afte kertben. IHnb aU »ir mit onferm bibcnlM
onb b^pifamen Vatbe/ atte ire anfiblege ab»enbten, »ur^en fie 3U let3te onfcrt ^mbt*
Icmtbe an onferm b^f'f *>tt fdjenkungen begaben, onb miber ons Itopt^cn, Wti^ ober
flffge »iber ono, ober»unbten »urbe, onb »ir bebute »utbe, ünb alf fie na4^ «nfcrmao
obf^iebe« geomlbte gebaaud^en, »el^en bie onfem mit genwlbte onb krafte oHbetumb oct-
trieben, klagen fie nun »eptber fuld^eo für ongerei^tigkaftbe , Ittao 39mpte fi4 b^^ ^
bing mit lugen befledien, ^ttejeQttbe fo ir eud) »erbte furnemen orfa^^e beo krtfge«, miblr
len »ir bie fetbigen geredete ertaplen , onb gefeüiglid) annemen , pebo^ bao ir ono nk|t
oerlet3te, fyui^enbe onno orfa^^e baben geben ^er 3erb2od)en bünbtnüfen, ober, boo mir 35
et«Mf gebanbelt bitten »iber bie /Haieftate onb 39erbe ber kai)ffre, bann »ir matten tdM
ban oon aller fluide, ober IBpf^tbatbe onfd)ttlbige feilt, onb funberlid) oö ber feUiiigen,
^Ifo nun fo »erdvetb, fo bobenbtl^e onb »ittbenbt, feptbemal ir luft babte onnfvnnig fu
»erben, onb au6grolt3te Ott 0ant3e »urtjrl beo furgenumen grptües, ertaplte mit ^
f^vertbe, onb ontberlaftt ben frpbc, 06tt ber aiUrbefte onnb aäergrifte ein 3e»ge ber «o
3trbto4enen bunbtnufen, bem bo »pfTenttte ift ttit obermiitige fumemli^kottbe on on*
tre»e, ein Ked^r beo «fl^iinapbeo , ono ein ftrafer Oes bo^aftigen Itotbeo-, onb Ur a»^
geba^ttn i|uettnnge, ober 3»an0fale, »irt geben Oas entte bto ge»iinfttben kri^ito , Wr
»erbe bie ebelen onb oo^gtenften 3U Denebige, »eld)e fid) ber gludvbaften onb grof en bfinge
"* Rem narrat etiam Sabellicus dcc. II. Hb. i. ad a. 1317. Idem Daxidnlus
postea dux Venetorum fait a. 1328... 1339. ** in] ir 1, <' bepne] peinen. '^ bo^
bafti-l bunbtntt^e /. " f ^' 15. Aug. a. 1404. cf. infra p. 176. §. 31. » perditi
viri. ^ Hsec verbo tenuo e Latino facta esse videotur. <o ^^^g q. M.
1
*
▲BSAQ VON FÜRSTEN KT C. DES BÖlf. REICHS AN DIE VEMBIUeBH. 28. UÄl 1501. 165
whni^tbtn^ nKb fem ^uls oder feü pftttctlutpt^e «irr auf^eraktc labm^ ttMfermiiib iit feie
3<iU fefr offner octtfetl^en, onfe »erfeen fu 3iDtn4(n (fo fte tre t^nn. »«Um^t Mmi) feU
Ibuninft auf fem opfd^erfd^ptflrti 3U fMKitf O'i^' fi^ p^i^t nie mit eincf kinglti^e obcr«^
flnfTigkaptl^r mit llautti, oferr rd)9fen 90 fem emffrrtm cist^m feer mrlfeu ^u furi^« 3ttn%
&ferr iluitf k^nt nn furt^ie fem kmgr, mit feer feibi^l onmed^ttglutitjl^e onfe mtmitiu\^ü^t^t^
tA$ er iKrlMinfetle »irt,
./02m fecr c^bftd 90n /nrflcn tfrancn /rci^rti l^etrfiii
ViUcrni ^iud)Un pn) ^trnflltmtni bei lKii|lt(|ni V&m^fi^«
He^d^i. <dlnd) Senifd^n W(lt|Vt^ft tinfe Vi^iibtfd^er Vttmi
10 feftiDäfetrn, onb onberfelfen, <dln ben ^ertji^en mtb
lite ^ttfd^affi 3n Hrnefetg fd^^i^fftlid^ iiRitb
m&nfetlii^ Außnangcn.
/urftm tfraum «Irepeii Uerrm Kitter Jlne^t , onfe fetenftlemt fnr fie 9re b^lfei , 0^
beifers l^elfrr, ebgemelter Hatten, b^bm in prer abfag feetn Snt$$stn onfe feer brtrfi^f t 311
15 Vencfetg 3u vifen getban on er3elt, Wit fit onfer bopHgtfter oater feer yabft feur^ ftimt
baflifke^t pulm berid^t, wat ^tftait feie Hmcfeiger frin b<tpU0Ke9t on fem ^aoligl ^tnl
3ir Korn bo^er in manigfaltig mege geoKiltigKUcb onnfe on oAe %t^ befil^mert oüfe be^
fe^mgt, feao ferner bftpligKapt furter 3ugrfeulfeen ntt gepurt, onfe fep feeftbi^^^ 4^4 1^
iirfd^bt , fte mit feem gapftli^m onfe meltii^m fd^vertbm 3uftraf en. ^b au^ fearaufT
?ofete obbeftimbt geTelfcbaft oon /firftm, tfraum, /repm, flerren, kned^ti, onfe feimft-
leotm, ^tf oerminfetm onnfe onfeerfefm feef b^plis^ Kep^f , melibes oin f^prm JHt
^^fftenlt^en Kprcbm ift, 3u bi^f bepftanfet onfe rettung oHfeer fp ermaitt, fenf feiinn feit
felb gefelfcbaft 3U ^ext^tn genumen onfe fitb mtfibloffen b^ben, fefner b^tpligkaot, onfe feer
bapligi kpril^m, mit attem prem oermugen, onfe 000 pnen feartju gepurt geboafom onfe
25 arilfaren 3Utbun.
C par3U bab fit aud) bewegt onfe geurfad^t. ülieniol fetr beftanfet fee« oerfil^pnm fut
3tt Vepf am tfartfee 3mpfcben feer V^mifcbe llapferlid^en ^aieftat onnferm oüergncfeigiftm
berrm an ainem, onfe fem Venefeigem feurd) pr geoaltig potfcbaft, mitfambt onfe neben
feem künig 3U /randvreid) anfeers tapls aufgerid^t, oermugt bob, feas feie Vmcfeiger ftU-
3o4en bcftonfet ain 3eptlang für ain frpfem b<tlten, aud) b^nnfeeln manfeeln onfe aUes feof
tbun foltm , feas 002 feem negftuergangen krieg 30pfd)en feem bapligen Heic^ onfe jnm ge-
malt oerbnef t onfe oerfigelt , ^pe aud) feem bapligm Vepd) fd^ülfeig gemeft fein , jbo ba-
bm fie feac^ feem ftlbm in mand)e meg 3U mifeer gtbanfeelt. ^ud) ann etlicbm feer obge-
nantm gefelfd)aft 00m <3lfeel, Steten, fear 30 Itnfeem on gemainfem tiufi Itapferli^et
35 ^aieftat Crblanfeen feen beftanfe ntt gebaltm , mit fid) feann feie gefelfcbaft mit feer 3e9t
fo feer gegemertig krieg fein enfetfcbaft nemen mirt, feas 3ube»epfen erpietm.
^ beftanfe] induciae. ^ Hepf] Riva, de Roo Annal. p. 439. ,,Coiivenere itaqae
ad Ripam Benaci lacus oppidum Imperatoris nomine Tridentinus prsesol et Cypria-
niis Serentinus ab epistolis, a Venetis Zaeharias Coutarcnus., Qallorum qnoqne re-
gia mandato, sine quo Veneti nihil pacisci volebant, aderaut loannes lacobna
Trivltios, et Carolas Infredus Mediolandnsis Senatus Princeps. Cumqne de indu-
ciis ad triennium servandis, quo tempore ea qoisque loca quie habebat retineret,
convenire videretur, in eo tantum difficultas offerebatur, quod Gallns generales
esse illas, et Oeldrum iisdem comprehendi volebat. Veneti vero, ut bellum a suis
finibns averterent, ac induciarum tempore imperia sua in iis locis quse ceperant,
confirmarent, seorsum a Oallis consilia habere coeperunt, et suo tantum nomine
inducias fecerunt , reclamantibus regis legatls." Cf. Le Brei II. 2. §. 1022.
1 66 AB8AG VON FÜKBTKN BT C. DES BÜM. BEICnS AN DIE VENKDIOEB. 38. MAI 1009.
C fiuftmht ttm ^as fid^ ^ic VtnMQtt gr^tn tirs l^apittm Vc^d^f Camcr^crtd^t mi^
in aitnter iDf0f na^ ^on bnrurtm bcftan^ l^ermalfrn vnnbniidi, oerai^titd), on¥ ungcpftc-
li^ grtialteti viltt beiiipr^, rtas fie feer Camerrid^trr un)i )te bcpf^tirr bes |ia9frrUdKii Cii-
merfertd^tf in liic «^^t rrkrnt onfe publinrt ^abm. , .
C Dnb no4 m^ tei ^cr mrrbfrürt brftankt oon )ien Dmaii|em mitfambt on^ nr- &
ben ^rm jRunt0 3U /ramkrrid) ainmütto auff^rrtd^t, an ^apfrrlidKr ^airftat (cp^^d^
fcp, burd) fuldjen »rg. YDieiDol )rr fdb beftanftt ftem gimig 3U /randirrid^ onb Denr^i-
0rrn nit »tQtcr tann Mf b^rtjogt^umb Leibern 3U bercbvrmrn vti juretten jugcben im)
fünft alU jRapfediiMr ^aieftat lan^tr 3u fribm begrpfm. 3o ^ob )0d) )cr 0« ^rnburg,
als er junafi fur^mfimcn l^ct, ^f |$rrt3O0ttnmb GcDnrn mit <lrant3oftf4rm.9oldi3urettm, 10
on) abei; ^ee ntt ftat no4 gtUgcnbtQtbr finircn mugcn, ttn gubrrnato) oon C^l^animni be-
reit, auf Mi lanb f Jit3emburg an3U8rr9|frn on) 3U Krirsr. 9(9 aud) tirs ^erfelb oon ^cn-
bur0 aufi orrgunni )(< gt^d^tt tftibernat^^e oon Cf^l^onpant ain anfang gttifan b^b, mit
orrbceren onti plunlinrn etlid^er }th^a trs gmanten lan^f oon |r]it3rmbur0 ober Ms frlb ttm
balligen Hd4 3ugcb6)i0 on) onbrriDo^ffrn, onin ^rm btftonM 3ufnben brgrpffrn fep. fem 15
allen na4 m&gen )ie Vencfei0er onn) meni0kli<b erme|fen , wat )ie obangijaigt gefelfi^ft
0e0e ben !leneBi0em, aU burtbc^tern ^n ba9lt0e kprib^, rttt %6mif4t Hei<b<, im)i ^eutf^er
Hatiottf fur3ttnemen pfli<bii0 fepn. Üemltd) )u eren, bebaltun0, on O0lfort ^rfelbe ^a^-
ligt kirdlien, %6mif4)en lleid)0, on ^eutfiber Uation, jre iDt)ienDerti0e t)n0ebo2fame on bunb-*
ecbtere oerbelfen 3uftra|fen. Pes aud) Ute felb 0efellf(baft alfo 3Utbun eniftbloffen, ftib^- ^^
mit liurd^ pre abfa0e, für ber !lene)i0(r offen VtT^ntt on^ <?l(bi^ i erKlert on topl^afftif
0emaibtf on alff fr Cer nad) Krie00 redeten betoart b^be mitten. «Bu orkunbt ift lier 116-
mlfibcn liapferli^en /Raieftat j^erret auf bie <^bfa0 0di2Üdit »o^ben, on) aufi|an0en am
^tttn^iDaim3i0ften ta0 fitatj. ^nn^ u. Hono.
LVmVWl HELIAm
VERCELLESSIS
CHRISTI AfilSSlMi FRAfiCORVM REGIS SESATORIS AC ORATORIS
DK BEILO SFSCIPIENDO ADVERSVS VENETIANOS ET TVRCAS
ORATIO
MAXIMILIANO AVGVSTO
IS coyf'ENrr pr^svlvm principvm electorvm et ciyiTATyni
ROM AVI IMPERII
D I C T A
IN AFGVSTA VINDEUCA
IUI, IDFS APRILIS
ANNO A PARTV VIRGINIS MILLESIMO QVINGENTESIMO DECIMO,
EIVSDEM LVDOVICI HEU AH I
VENATIO LEONVM.
POSTIFEX MAXIMVS, C/ESAR AVOVSTVS, HEX FRANCORVM,
REX ARAGON VM
VEN ATORES.
ADDITA SVNT CARMINA
HENRICI BEBELII JVSTINGENSIS
AD GERMANLE PRINCIPES QVOD BELLVM MAXIÜILIANI CONTRA VENETOS
NON 4DIVVENT
QVERELA GERMANIA
ET
AD GERM AN IM PRINCIPES QVOD BELLI' M MAXIMILIANI CjESARIS
ADirVENT CONTRA VENETOS
COIIORTATIO GERMANIjE.
CVM GERM ANICO
txn fr({intltd)e oornnng an bte Vfitd^tner.
Sequentes Heliani lacubrationes, oratio et cannen heroicnm, qiue non solam
lequalibas et imperatori ipsi eximie placnerunt, sed etiam commentarii instar
eaae poasont cum ad Hutteniana de Venetis scripta tum ad carmina que premi-
simos explicanda et inlustranda, non debui non recipere. Prodiemnt
i. =• Ludouici Heliani Vercellenfis Chriftianirri:|mi Franeo^ Regia Senato-
ris: ae oratoris de | hello füfcipiedo aduerfus venetianos ^ Tnr|cas oratio, Ma-
ximiliane Augufto, in oöaepltu Pretülü: PrineipUm: £lectoi&: & ciuitatum | Ro-
mani Imperii dicta in Augufta uindelica | IUI. Idus Aprilis. Anno a partu yir-
ginis Miljlerimoquingenterimodecimo. |
Corutai libeUus 18 foliis in 4^, ultima pagina a scriptura vacat; in pmmdtima p09t
18 versus legitwr: ImprefTum Augufte VindelieoB^, per M. loannem | othaar.
apud Cenobiü fanct^ Vrrcü^. eis Licum | Anno falutis hnman^ [stc] M.i).X.
die XII. Mali.
Bannitii epistula est in aversa primi folii pagina: 23 sequentes pagimas oc-
cupat oratio; posteriores oeto carmen,
2, = Beram Germanicarum soriptores ex bibl. Freheri cur. 3* 0. Stnivio. tom.
II. Argentor. 1717. fol. pagg. 522...536.
Maiorera orationis partem dederat etiam Trithemius in Chronico Hirsangiensi
(8. Galli 1090. fol. tom. II. pagg. 651...658.) et ex hoc
Goldastns inter Politica imperialia. Ff. 1614. fol. pagg. 978...982.
Liber ad quem Fridericus Le Bret (6taatiSgef(^i4te ber StepuMif Senebtg. 9ti$a
1775. 4^ II, 2. p, 052.) rettulit, mihi ad manus non est. Yerba eins hiec sunt:
^te SRebe M (SItano nnb feine jßoeften toiber Senebt^: bie S5n>eniaab unb eine ^'
nta^nung an bie ÜReic^iSfürflen, bie ^enetiancr roteber tn ben erflen Stanb amter ^^
fc^t autüdP |u führen, ftel^t in bem Sn^ange ber )>enettantf(^eu ©ef^ti^te M (^tu^
fitniant, na(( ber StraiSbur^er 9(uj^aH ^- 3* 1011."
Quie adiecimns carmina, Bebelianum, Querelam, et aliud nescio cuins, Co-
hortationem Germanifle, rocepit etiam Struvius 1. c. pagg. 507. sq. Primnm tran-
scripsi ex Bebelianorum operum exemplo quod prodiit Thoree in sadibns Thomas |
Antnelml Badenfis | Anno M.D.IX. | Menfe Au)gufto. | 4^ Do utroque hiec Stm-
vitts 1. c. p. 538. „In fine subiicitur Henrici Bebelii Querela GermanisB, ad uni-
,,Tersos GermaniflB principes, quod bellum Maximiliani contra Yenetos non ia-
,,vent, aliaqne in simili caussa cohortatio Germanire. Prima huins Histori»
„[Michaelis Coccinii Tubingensis de hello Maximiliani imp. cum Venetis gesto,
„anno M.D.XI.] editio litteris adhuc monachalibus fuit exarata sine loco et
,,aQno impressionis forma maiori. Alia cum Coriolani Cepionis DalmatSB de Petri
„Mocenici imperatoris gestis prodiit Basilese 1544. 8." — Germanioum Carmen
quod addidimns ex libello srepius iam nominato Vm^tger C^20nira desumptom est.
lACOBVS BANNICIVS
A CJESAREIS SKCRETIS
STEPUAyO POSCHIERIO
RBrERBNDtSSmO BPtSCOPO PARlSiENSI
SäLVTEM. 5
Lodovicus HelianuSy qui a Christianissimo Francorum Rege vestro hie apud
invictissimum Ctesarem nosirum oralorem agii^ hahuil oraiionem de Ctßsarey
procerÜms Germanisque omnibus adversos Venetianos ac Turcas cancitandis,
deque factiosis quibusdam concilium ac sancOssimam principum confcederationem
mterrumpere conanühus comprimendis. non memini audire neque legere ora- to
iianem nostra tempesiaie priscorum oratorum facundias propius accedeniem:
nam has nationes, maxime autem Ccesarem ipsum ad id iam bellum tncumben-
tem non delectavit modo atque commovil, sed etiam aff'ecil et adver sus Ulas gen-
iet armorum ardore vehementer inflammavit ac omnium concursanthtm conatus
perfregit, Cwsar voluit, ui dmpressoribus ederelur: ego sicttti dicta est^ qum m
certe extemporanea est, pro ea quäs mihi lecum est gratia atque famiüaritate,
eam ad te mälo , quem scio hoc dicendi gener e delectari et pollere et plurimum
posse. bene vale, ex Augusia VindeUca CaL Maiis. M, 2>. JC.
* confederationc 1, ^^ fecuti i.
ORATIO.
Bene ac rehgiose fecissenl Veneciani, Maximiliane Juguste^ ti post mtt/-f.i.
tat eiüilaies ac regkmes, quas aui ChrisHanis ademeruntj aut ip$i Turcis per
päctimes IratBdentnl aui occupare permiserunt, sancHssimam expediUonem quaU
sitior Christianorwn principum in excidium Turcee genlis paratam excurrere
pani fwsseni: hoc enim pacio et abolilionem veterum peecatorum a deo pro-
mereri et süUdam gratiam a principilms Chrisiianisque hmnHnts inire et indete-
bOes Victorias ex hoste referre potuissent: nunc autem^ quom ühristianos exer-
dtus in Turcas ad terram sanctam Iherusalem progredientes' armis impedire
10 maluerinty digni visi stml qui a deo et ab ?iOminibus, qui ferro et fiammaj qui
terra marique dispergantur, Ego atttem qui ad agendas graUas ob res fosU-i'^
citer gestaSy ad celebrandas vestras victorias vestrosque triumphos me pra^pä-
rabam^ qui muitos de f ender e^ Icedere neminem consuevi, in has angusHas de-
ductus sumy ut aut ab officio Jegationis mihi Sit recedendum, aut de impro-
ibbitatibus, de doliSy de malemeritis Venetorum necessario mm sine magn/o
dolore mihi sit dicendum. quod si aliquorum aures offendüntur^ debetis id
necessitaU temporis ac malignitati Hierum , non mece consuetudhn trihuere.
quamquam videor in proposito defensionis prope modum perseverare: nam
quom Venetos accuso, defendo infinites morialeSy Jtaliam tatam muUasque
20 aUas provincias, a quorum faucibus in libertatem revocandm sunt; defendo
Christianos orientales, quos ad manus Turcarum pervenire ac in morem victi-
marum mactare permitlunt; defendo ecclesiam Romanamy ad quiun subverten-
däm , ut ipsi sua desideria consequantur , vocare Turcas et quasi manus por-^
rigere tridentur, Quare quom dico contra Venetos ^ noHie me putare contra i.z.
25 Venetos, sed contra Turcas dicere; neque de beUo Venetü in ferenda^ sed de
beüo a Christianis propulsando; neque de excidio Venetorum^ sed de sohlte
ChrisOanorum verba facere. Sed quoniam maiestate pestri Ccesarei conspedus et
tanta Pontificum, Principum^ Ducum, Procerum^ civitatum frequenHa ampHs-
simi ordiniSy celebritate loci, magnitudine causce, ingenii si quid in me est im'
zobecWitas maxime debiHtatur, clemenUssime Ccesar, in vesiro vultu^ in veslris
oeuNs, in vestra humanitate atque benignitate totus acquiesco, recreor, refocü-
, lor, 'Multitttdine igitur ac varietate rerum obnäus muita consulto prestermit-
fam: mttUa etiam sunt, quce quamquam omnibus noia sunt, a me tamen in di-
cendo pra^ereunda non sunt, quce omnia dum breviter expono, benignissimas
Zb aures diHgenter accommodate.
Narratio,
SenättiS igitur Venetianus quom decrevisset omni scelere retinere quod per hi.
summum nefas acquisierat, et quom certo scirel vestram Ccesaream Maiestatefn
* relio fe /. *'■** feliciter 1, ut stepe ^ pro oe. '^ Bectius invertisset
coBsHium: nam per mendaciom non uno looo Turcas dicit fibi Venetos mit.
^ qni /« quam 2, ^ magitudine /.
1 70 IIKLIANI DK HELLO 8VSC. ADV. VKNET. ET TVRCAS ÜKATIO MAXIMIL. AVO. DICTA.
fosdus ac socielatem coniunxisse cum Chrtslianissimo nosiro Francorum Rege, ui
bellum adver sus Chrisliani nominis hostes Turcas gererelur, in qua guklem socte-
täte sanclissimits dominus nosler Julius pontifex maximus et Aragonum Rex calho-
licus includieUam Muerunt, conscieniia deliclorum ac furiis agitaius exerciium
quam maximum poluil, comparavit, el Chrislianissimo nosiro Francorum Regi cum 5
sociorum exerciiHms se conitmgere properanti in ripa fluminis Abduce totum op-
%.\ posuerunt Ibi fusi ac profligali Venetiani Patavium urbem magno prassidio mu'
nierunl, quam, urbem vesira Caesarea maiestas hieme instante non expugnavü;
at Uli ferociores facti mtüta ex his quas amiserant recuperaverunt, longe plura
quam unquam habuerunty nisi provideaiur, consecuturi, ItaUam atque omtieio
f. 6. occideniaü imperium , si istam tempestatem evaserint, paulatim occupaiuri. Qua
omnia Christianissimus Rex noster longe prospicienSj simul ei averiere cupiens^
si vesira Caesarea maiestas deliberai illos belio prosequi ei tonlos malus com-
peseere, ne hanc pairiam vesiram, has feriüissimas ei belUcosissimas regtimes,
quas a mfiioribus vestris Uberas accepistiSy posleris vesiris in serpüuie reHnqua- 1&
ÜB, ei pro irnpern ei Romanos ecclesice salute ei maiesiaie iuenda atque au-,
genda palUcetur omne auxilium alque opem , quam amicus amico ei fraler fraUri .
prwstare ienetur, secundum Cameracensem confeederaiionem inier vesiras maie-
States factum, et quid ^poüicelur' 7 immo iam magnas eius equeslres alque pe-
destres copim cum maximo iormeniorum apparatu hoslilia mcenia circumiananiio
§j,ei manus cum hoste conseruni, Quod ui vesira quoque Caesarea maiestas, ei
vos, 0 reverendisstmi ac illustrissimi proceres ei civüaies Imperü Romani üsdem
virihus atque eadem celerilate uli velilis , tria prcecipue sunt quw vestros animos
DMti9. I maxime movere alque inflammare debent: primum spes Venetorum^
deinde lyrannis, postea eorum de religione et Chrisiianis omnibus male meriUiL:2b
de quibuSy si mihi a vobis tribui concedique sentiam, breviter dicturi sumus.
De spe Venelorum. Pars prima.
§.%. Non enim est difficile in ilHs iam nefatüs tamque fraudukntis pulpeaäis,
in iam audacibus tamque superbis leonibus demonslrare magnam spem fuissse
IlaUEB primum, deinde ChrisUani brbis subiugandi: nam ea omnia qua eui id^
necessaria sunt, abunde Ulis suppeluni, doH ac cupiditas dominandi et, ui pau-
^JJJJ;^ I ct9 absolvam, poteniia: nam eos qui superiori ceslate quaUuor poten*
iissimos principes Chrisiianorttm in palentibus campis expeciare sunt ausi el
coUatis signis aperto marte dimicare, profecto poteniissimos homines eonstimare
ei iudicare debemus. Quare sinatis eos aUquantulum crescere? ^Ai sunt vicii,9i
sunt diminuif! Sunt quidem: ideoque ad extinguendum facihores quam si esseni
§.9,iniegri, Sed nisi vesiras peregrinanlur aures, inieiligere debetis quid iam recu'
peraverinl, ui se iam refecerini, quod si eos pauhdum resphrare permiseritis , ui
^ FoBdus Cameracense d. 10. Dec. a. 1506. non contra Turcas sed oimira ipsos
Venetos initam esse neque hos diu fugere potuit. ^ Loquitnr tm si Christianis-
simus rex et clementissimus Imperator et sanctissimus pontifex bonos amicos Ve-
netianos visendi gratia adventuri fuissent. ^ medio m. Maio a. 1509. apud Agna-
dello, ^ urbem] ex fosdere Camerac. Maximiliano restituendam. ^ hieme] Ob-
sidionem Patavii, die 17. lun. a. 1509. a Venetianis recuperati, CaBsarianl ccepe*
rant d. 12. Sept. a. 1509., ab eadem recessenint d. 9. Oct. ^° i\ibiaganali /.
'' fappetunt potentia: doli: ac cupiditas dominädi: et ut paucis abfoluä. ni eos
i. hano verborum inversionem sequiiur 2, ** ? addidi. victi? funt dimminuti?
/. (dimin.) 2. quidem? 1,2, • •
HKLIAMI Pü BELLO 8V8G. ADV. VElfET. ET TYBCA8 ORATIO MAXIMIL. AVO. DICTA
. 17t
hmie tmam calamilaiem evadant, veftor ne scabrones, ul aiuni, irniave- \ f^^HSt!*
riüs, poUrat ffcmnibcU, si mctoria uii vohiissely in Capitotio epulari; po- \ SP'*
ierani Gaüi SenoneSy si paulum adniU voluissenl, CapHolium cum Ro- \ §^Jm^
mono nomine simul extinguere, ulrique irrilando ac dimittende Romanos suos
5 ac onmium rerutn dominos effeceruni. Quod nisi huius vemenosissimtB ac resur-
geniis viperm^ dum adhuc iHubaly cervices perfregeritis , prmdico vobis, guod',
si non tarn dlOy at profecio quandoque, si non vos^ certe vesiros succes-
sores suo veneno infidei ac spiris drcumligabit Est prteierea iUis consiUumi^^o,
dornt €t ars senaioria: deligunt ex caüidissimis et versutissimis senato- |.£SmnI
nribm^oraiweSj quos cum reiilms, hamis et visco peregre mütunt^ non ad pis^es
ämt aves sirretiendas aut inescandas, sed ad fallendos atque dedpiendos fninci^
pmm animos, Sanetus Antonius, aut, ut alii vokmi, Paulus primus \ a. A^iom,
haremiia in spiritu raptus vidii laqueos, quos mali dasmones miseris mortaWms
telenderant , et admiralus subtüHalem et arlifidosissimam disposüionem et nume-
ih rum laqueorum, si numerari potuissent, exclamamt ^Äh clemenUssme deus! guis
unquam hos evitare poterit?^ Tot et tales sunt laqud Venetorum, quos miseris i»^^-
prindpibus prcbparaverunt. Auetorita tem , pectmiam, urbee ac provindas mtd*-
tos Veneti perdiderunt; super biam, dolos ^ vaframenkt non amisenmU Ipsi
hommes crudeHssimi omnibus cupiditatibus servientes proponent vobis ante octi-
nios commuiaUonem fortunas, instabililatem rerum humanarum, et ratiombus phi-
losqpkids et Sdpionis, Alexandri, Ccesaris ac ahorum exempHs condbwttur vo^
bis clemenOam persuadere, animum tmcere, iracundiam t>i mctoria maanme
cofnkere; iunc deum ac misericordiam eius obteslari; addent preces^ addent
pecuniam: vos memineritis, sicut ülyxes fedt istos Sirenum caniuSy istas | Bmmtm.
nmereiricum dtharas surdis ac obturatis auribus prasterirCy et uH exemj^o dei
contra Aniiochum de quo legitur 'orabat scelestus deum , a quo non esset mise^
ricordiam consecuturus\ quia sunt illa dulda Cirees pocuta, Ola esca omnium
ffialorum, qua infatUces prindpes deliniti in maaümos errores primum, deinde
in maximos luetus prcecipiiantur, Age vero pras desyderio et cupiditate ifo-f.12.
M mkumdi si iusOcim aut honori suo , si ulH homintim aut deo ipsi unquam pe-
percerunt: teslis est lacobus Rex Cypri, quem aecepta prius \ StjS^SJSSS».
in uxorem fiUa'sancH Marci (ah, amara fiUa, et infaustum fnatri- |c55ml!"'**
momumf), una cum filiolo dam veneno sustulerunt, ut Cypri regtio, üt in-
sola novem quondam regnorum capace potirentur; testes sunt Frandscus Cor-
zbmignola et Barlholomceus Bergomates cognomento Coleo, eorum ir^rmtaum» «mnm
copmrwn duces, duo tunc in re militari prcestanüssimi, quorum I tMomüSlc^if^
alten propter facetum aut cavülosum dictum in media curia reorum more «0-
cwri Caput amputavere , Bartholomamm autem propter ingentes opes bellica vir-
tute qumsitas etiam veneno dam necandum curaverunt: testis est Patriarchat- \^,
* dimmittedo /. * calidiriimis: /. *o r^tibus: /. •* Syrenum 1.2, •* cy-
tharas 1,2. «• Anthiocü 1. •« legitnr] II. Macehab. IX. 13. ** Cypnw Ven«to-
mm imperio accessit a. 1471. Catharxna Comarxa in matrimoninm data laeobo
re^, qaem cum veneno extinxissent a. 1473. dysentena laborasse dicebant. Cor-
naram adoptaverat Respubliea. Cf. Hutt. exb. v. 178. sqq. et Maximilian! resp.
VenetiB datum, supra p. 163. '* De Cärmaniolensi et Coleone cf. infra ad Venat.
y. 221. „Patin es oft 0(fd)t4)t, \f$ f^r vmb nld^trn, o^rr Klrinrr osfad) l^dlbnif jrc l^anbt-
Irfii mtt^aubtm. aU fp^ %\t}xex ^nn Carmpeiuilni getbon bonti". Xtxi^x%n Cbamfra.
^ lob. Particiacns s. Particiatins ,,ab hominibns adversa f&ctionis pro lede divi
Petri, quo sacrornm hora se contulerat, insidiis exceptnB, summ» dignitatk in-
172
HKLIANI DE BELLO 8VSC. ADV. VENET. ET TVItCAS ORATIO If AXIUIL. AYO. DICTA.
jl^aSm I Äquüeiensis y quem Histria ei dimidia parle Feneliee pHvaveruntf teHes
^SfuSSSS.] ^^^ iierum duodecim canonici Aquileienses, quos parum fuH tnuUis
. optdentis easteUis et oppidis, qua: possidebant, cum vila simul tpcfHasse, nisi in
memoriam tanti sacrilegü duodecim porcos pingues abraso . collo die Jovis ante
quadragesimam singuHs annis in harena populo speciante gladiaioribus confiden' ä
^^fJiHf^] ^^ obikiant; tesOs est Serenissimus Rex üngarorum^ cuha prtipe
trecentas msidas^ decem citnlates episcopales, duas provincias Dahnaiiam ac
Libumiam, tot portuSy qumgenta circiter milia passuum marilimi lätoris occu-
{SSHSütiS!^' \ paverunt; iesHs est Imperator Constantinopolitanus y et eims proce-
äJi? '^ I res et finitimi Jtali Cartarienses , Scalenses, Mantuaniy Ferrarienses t%
et Mediolanenses BuceSy quorum alios magnis 'urbibus, insuUs ac pnmncUSy
^14. oliaf dimidia parte y aUos omnibus bonis, alios etiam vita mtuictavertmt: testes
eSmSSaJ!'*^^ I *"**' aniecessores veslri Imperatores Romani, quos PalamOy Fm-
^jüSiia. I cenUa, Verona deieceruni, et Duces Ausirias et vestra Caesarea maiataif
2;S2iT*^| g^»^ Tarmio^ FeltrOy Concordia, ÜUno, TergestCj Coricia ei omm^^
postessione Italite penitus escpulerunt, et conantem ad imperaioriam coronam
Romam profidsei iam XXlllI annos armis retinuerunt; tesHs est denique
S'iUSIi.'***^**" ( summus pontifex et sanctus Petrus ipse, qtä ne se quoque ceteris
vicinis pulchriorem putarel. Forum Liviumy Forum CorneHumy Faventiam, Ari^
SjffiS ! «tmt#m, Ravennam abstulerunt, et ut regno Sicüias potireniur y- quin- 7»
que urbes in ApuHs ac Salentinis in Laboribus Regum Neapolitanorum inierce^
§,\yperuniy inter quas Hydruntem et Brundusiumy portu celeberrimo. Et qua arte
Km. { Pisam usurpaverunty ut per eam alterum Italice latus, inferi »uiri$t afßi-
gerent; Fhrentiam paulatim attererent; Genuam ad primos motus cum una ex
faetionibus ingrederentur, Siciliamy Corsicamy Sardiniam, BaleareSy Narbonensemu
promndamy omnia liltora Hispanice ad Herculeum fretum usque c!assib%is percur-
rereni, fatigarent, infestarenty affligerenl! Froh deus immoriaHsl quof Carybdii,
qui Oceanus iam vorax unquam fuit gui tot et tanta tam parvo tempore de-
mergere ac degluHre potuerit? Vix bene sunt centum anni qtdbus e iwt pßlu-
dibus in continentem egressi sunt, et longe plura suis preestigiis ac syaqfkan*»
f. 16. (nt circumscripserunt quam Romani ducetUis annis armis debettaverunt Captn
autem Itaha putatis illos qtneturos? num creditis illos animo* atque suparba
mente iam diu agitasse quemadmodum Alpes transcenderent, ui Dantdnum^ Rhe-
num y Sequanam , Rhodanum , Tagum , /liberum pontibus iungerenl , et hoä m
provincias redactas exercitibus Jirmarent? 3&
Epiugi, I Nescit pater familias dives inira molestim se terminos conUnere:
gens igitur m domiciho superbice naia, quce omnifariam rerum copia super-
abundat et multitudine iyrannorum iota scatet, homines e coüwrione ei fesce
gentium in Feneticis paludibus congregaiiy piscatu primum vwentes^ demde ex
piscatoribus institores atque naviculatores y ex his mercatoreSy ex mercatoribus io
sii^btiB ezutos barbamque et oapillos detonsas octavo sni principatus a&no
[837.] est Gradum relegatus, abi sacris initiatos vitam postea quin morte eom-
matavit''. Sabeüic. dec. I. lib. 3. < dimmidia i, ' De XII canonicis cf. Sa-
belUe, dec. I. Hb. 7. ad ann. 1162. cum dec. I. lib. 2. ad a. 830. ^ memoria /.
• Rex Ung.] non anus, sed iude a Colomanno (a. 1115.) multi, mazime Bigis-
mmidiLi a. 1418. sqq. *° Cartarienaes 1.2. Cattarenses Dalmatifle. 8cal.] Iwla
grossa s. longa b. di aale ap. laderam. *^ Rex Romanorum creatue est Maximi-
Hanns d. 16. Febr. 1496. *< In Laboribus] terra di laooro, ^* Thagnm 1.2,
hybel^ /. hyberorum 2. (Ebro^j
Titrii. CmrtkMimn'
f. Bkoäiü Mka-
HBLIANI DE BBLLO 8VS0. ADV. VENET. ET TVRCAS OBATIO MAXIMIL. ATO. DICTA. 173
per iairccvitüf per casdes et venena, per nefandissima sceiera pulcherrimarum
rerum damini facti se continebunt? Cerie nuüo modo; sed si eos ita exacerba*
to9 dhniseritis, si paululum se collegerinl ac suas vires reassumpserintj pro-
ffredientiiTy excurrent, longius effereniur. Satis muita verba fecisse videorde
hspe Veneiorum: nunc de eorum iyrannide qtuedatn sunt dkenda*
De tyrannide Veneiorum. Pars secunda.
Mare^ quod omnibus gentibus commune esse debety aut si in aUcuius bo- Imm, §,n,
nis fsty vestrcB Ccesarece Maiestalis esse debet, suum esse dicunt, et sive ISSS JS^Il
ffiOTf/t Thetidis sint sive uxores Neptuni, singulis annis ittud despansa- ' '^v»»«»^
iovere annulo inieclo, Arrogantiam inauditam elementa despon-
sare! Legimus Tyrios et Carthaginenses , Bhodios et Jlhenien-
ses, Romanos et nostra tempestate Genuenses, tum Xerxem Ulumj in rebus ma-
riUmis exercitatissimos y peritissimos ac potentissimos fuisse: nemo tarnen tarn
levis Grcßcus aut tam temerarius barbarus inventus est qui mare desponsaret.
x^ei recte quidem: nam ex hoc matrimonio nati sunt Fenetis liberi ab avidissi-
mis et crudelissimis pareniibus non degenerantes, insaciabiles balamoSy immanes
Loesirygones y infandi Cyclopes et Polyphemiy qui ita mare obsident atque infe-
stanty ut nulia monstra maris, nulli scopuli aut tempestaleSy nulä prwdones
aut piratce vehementius, bene sciunt hoc Rhagusan qui in (imitibus \ Rhmgumt.
30 Turcarum aristocratiam tenent munitissimam , quos vexando et classtbus oppri-
mendo ad tantam inopiam atque desperationem adduxeruni, ut ad Turchas
confugere et Ulis tributum pendere coegerint. Duo littora Adriatici mariSy Ita- f. t«.
iicum et Ulyricumy ita inter se connexay ut alterum absque alfero vix vivere
possity usque adeo disiunxerunt suis pestüentissimis edictis et piraliSy ut in
25 ^rtibuSy in frelo Siculo aut in maxima tempestate quicumque deprehendi matue-
rint quam Adriaticum navigarCy Itali in libertate et ad mare nati mare spectare
poHuSy quam uti frui navigareque possint: quot naves Uli prasdones expugnave-
runly dirripuerunt , publicaverunl? quot divites mercatores decoquere ac cedere
bonis coegerunt? quot nobiies familias et opulenias civitates everterunt? Quid
30 in Alexandria , in Syria , Asia , Grascia , Aphrica , denique in omnibus maribus
infidelium facianty quom neminem praeter se navigare vellenty quanta^ molestias
Christianis negociatoribus inferant, longum esset enarrare. Quid in terra? i*^^
lange peius grassantur: hi subditos ad cedificandas moles ut iumenta materiam
ferre cogunt; honer a militice sustinerey littorales taurinis nervis ad remos sttbi-
35 gunty ingentes et cottidianas exactiones et tributa exigunt, Preetores et gübema-
tores non Patavii aut ParisHy sed Tunete aut ad Tanaim a pueris nutriti periti
sunt non legum, non philosophice aut nostree religioniSy sed pecuniarum extor-
quendarumy sed morum immanium barbarorum ac rituum Magmetidarum. Mi-
serrimum esset habere unum aut duos tales dominos: quanio est miserius ha-
40bere müle aut prope innumerabiles. hi ius dicunt, hi urbes ac provincias re-
funt vel potius expilant exhauriunlque : et tamen neminem honore, neminem
saeerdoHOy neminem nobilitate eorum dignantur : putarent magistratus et prmfe^
^ Cogitavit ICtus de Ulpiani L. 13. §. 7. D. de inioriis „Et qaidem mare c<mi*
mnne omninm est, et litora, sicut aer'\ * Thetydis i.2. Neptnnni i. ^ Pyr-
rhate 1, Rha^ufari: /. Rhagrusani 2. ^ Ariftochratiä /. opprinendo /. ^ pefte-
lentimmis 1, pyrratis: 1,2, •^ c^dere i. •* epulentas /. ** ne^j^aciatoribus /.
In marg. 1, est Römani errore. " crafTantar. i. '* onerA 2, '• Taente 1. 2,
1 74 REM AN I DE BBLLO 8V8C. ADV. VEMBT. KT TVBCAB ORATIO MAXIIIIL. AYQ, DICTA.
eiuras etiam minimas pollui si quispiam prasler iyrannos^ quos nobiles ei ma^
gnificas appeilare oportet , eoniingeret; non ingenüs, non forlunce, tum virtuti
f<20. od digniiales locus ac via paieL Salvele, o Romani, dwum genta ^ in vesira
civilate virtuti locus nunquam defuil; vos integras cmtales Romana cwüate do-
namäs, vos ad senatum, ad consülatum , ad regnum, ad imperium e TuscuHs, 6
e Folscis, e SabiniSy ex Galiia, Pannonia, Aphricoy Hispania, ,ex Arabia us-
que ex toio orbe terrarum viros idoneos Cfmquisivistis: Veneti fastidhmt probos
et Hermolaum Barbarum ei similes suos, nedum alienos. Quamobrem? quia
studueruni pecuniaSj non militice, mercaturw, non Uiteraiurce, Magmedo^ non
Christo: ita sunt institutiy ut iam apud cos sii nephas confiteri ac pesnitentiam ^^
agere de criminibus quas pro republica contra divinam maiestatem commiseruni,
f2i.ji«Miu. I Eomani, homines sapientissimi, tres civitates üa potentes, quod pondus
imperii susOnere potuissent^ propter tria maxima picia deletas esse poluerunt,
^S^^SfitS!!^ I Carthaginem propter perfidiam, Capuam propter superbiam, Corin-
ihum propier avaritiam, quce crimina qualia in Venetianis sini, düigentet ai- i&
tendiie, ut hwc et multa alia quce vix in singulis reperiantur, huk uni civi-
JJJJJJl, *'•" I iati proprio vicia sint et peculiaria : farlores sartoresque scelentmj
inventoresque ac artifices novarum machinarum, quorum ceüas ac meatus cor-
poris nihil aliud sunt quam spiramenta proditionum: nemo cum eis commerca-
tur quem ad extremum ad lachrymas non cogant; hullum bellum a multis fce-20
cutis inter Christianos gestum est cuius ipsi auclores non extiierint; nemo Fe-
netias divertit, sit acutus , sit circumspectus , sii sapiens , qui non decipiatur;
aut aliqua fucata merce aut aliqtta falsa gemma circumvenitur ^ aui a puläka-
nis syngrapham non accepit, aut exploratorum numero est: denique est semper
§,22, aliqua mala crux quce deprehensos miseros torqueat ac excruciet, Ei quije^i
vSStommA polest oratio eorum superbice par inveniri? hi sunt homines qui aiunt
apud se nutam nobilitatem esse, qui soli divites ac modesti, soli sapientes s&i
videntur esse, nos autem qui non ut dracones recto pectore, et elata cervice
purpurati noti incedimus, qui multa milia in arca non custodimus, sermonem in
digiUs non constituimus y argentea furcula non comedimus, barbari sumus, m-30
iemperanteSy ebrü, dementes ac vesaniy principes autem omnes uno vocabulo
iyranni; hominum mendicabula nos ödere, nos contemnunt, sumus Ulis maieria
ad ridendum uberrima, nos Galli multum, sed certe vos Jlemcmi non Iqnge
minus: nam quce nuptice, quce comoßdia aut fabula VeneiOs unquam acta fuit,
in qua primarum partium Alemanus homo non fuerit introductus^ vestri mores, 35
sermOy victus, habitus, incessus per mimos ac histriones reprceseniqtus ridere
et gaudere Vcneiias facit, exultare, triumphare, gestire; tanta est eorum su-
' TyrränoB i. ^ Hermolaus Bnrharus, Venetus, iiatus a. J454., pnecocis ing^niii
Pomponii Laeti discipulus, orator, ^rammaticus , philosophua, a. 1401. pairiarcha
AquileiensU f actus j a. 1493. „^arumb ^3 rr foli^ Utanität [yatrtari^t 90« ^ui-
UiaJ oti brrDcne^tgrr »tlFen, on)i in jrer U^ation angenommen l^ett, muralen fpcf^^&f»
tigMi^cn ^t^tn jm in }ßm bemegt, ^3 fpc jn 3U cmigen tagen in jren gebQeun on obrr-
kefun 3uKommen verboten, uerbannten, onb ueri^(l)ten. onfe tat^i feine frrfin^. on^
meQlten bem ^ifco ire gutter. Wtid)t9 I^o(l)muti0 onfe neQtil^aftig fürnemen 9n)i ^entt
graufawluit glrtd) mol 3U fil^mai^ \tn l^eoligen %6mirdKn U^^i ^^^ 3» f^tn gf|fa4|ti
liatriar^m rtitntnt was. Per aui^ t)ft foldKr mi^anckbarKeit nifo oft feiner kpn^n orH
liiOr oertriben, bald ^arnai^ von itifb ftarb". Vtnt^. Cl^^onioi pag. c. '^'^ Corynthö
i.2. '* explor.] <S^ion. ^' Astute GaUus Gcrmanos contra Venetos stimulat.
'* mimmos: ac hystrioncs rcpresentatus 1,2,
HBLIAMI DI BKLÜb BVSC. ADV. VEMCt. KT TVIIGA8 OBATIO 1CAXIMlti^V<i. DICTA. 1 75 ^
perbitty fanhts Aleman^/him eontemptus ac irriiiff: De avaricia eorwn \ fÜÜSiSSlm. ^-^^^
profitnditsima melius est tacere quam parum loqui: hoc tarnen unum non st-
lebOy quod quom Germania liberam se esse pulel, sicul et esse debet, quam ^
mi$ ßdkue non potuerint asiuUssimi sophisUs, bene invenerunt arlem qua sün
htrkmiuriam fecerunt: locant enim mercaioribus vestris domum (lo | SSTÄiS***
fumüco de Todeschi) triginta supra cenium ducaüs in singulos dies: [Ü^aHSi.
nen dico ^singtilis annis\ quod quidem satis esset ^ dko ^singuiis diebus*: qua:
quidem summa ad quadraginta aul quinquaginia milia ducatorum annua ascendüi
hee tributum quotannis Venetis pendetis. De gula immensa, de lu- [^fSmrid.i^i*^
^^xuria non atlinet ad me dicere: quam qui scire velit, recenseat greges, quid
/greges? imo exercilus lenonum, meretricum ac exoletorum; non sanguinis non
reiigionif non cetali, non sexm honor ullus adhibelur, venus prömiscua, venus
inäi/ferens, venus sine lege. Transeo crudelitatem^ habent reneliani {StJ!^'
sua macella' humana carne referta^ habenl suas^ lalomias ^ suos tauros, . ut quon-
^^dam inmanissimi tyranni habuisse mtmoranlur; in his excamifieanl subdjtgs
quos aul propter eximias ac singulares aUquas virtules aul propter ingeiuts
opes fyrannis formidolosi ac suspecU sunt, duo anni sunt quum exercitum ve-
strum Alpinis saltibus dolo interclusum non militari more spo- \ S3lSi^grSiS!V**
liaverwitf non sub iugum miserunt, non captivum Turcarum rilu vendiderunt
20 auf redimendi poleslatem fecerwü: quid ergo? ferro trücidaverunt: rubent Al-
pes sanguine^ albicsant iuga montium ossibus vestrorum civium. Patavi- \ilJS!!^'
nus senatus quod vobis studuissel^ ac primarius unusquisque furcis ac infcelidbus
Ugnis pependü. Qwe quom Ha sinl, audent tarnen f^tgubri veste^ torto collo^ flebiä- 9.25.
bus ocuHSy summissa voce pacem poscere, et superioribus diebus deprehensi sunt
tt cum sealis et exercilu magno sub moßnibus Veronensibus, ut urbem sub noctem jn-
vaderenty et prcesidia vestra iugularent, et audent dicere * VuUis, 0 principes, Fe-
^netiaSj alterum ItaUas oculum, eff ödere ac delere? non est tarn c/e- | ^JJJSSil"'
'tnenlium principum illos ingeniosos artificeSy ülos honeslos mercatoreSj iUas
^eedes admirandas velle subvertere, quce quanquam ex ruinis ac trophais Bo-
^^manorum et Grcecorum ac multarum urbium velustale conslent, tarnen quoniam
^ sensu carent nee quicquam commiserunt, non sunt dignce tanlorum principum
^ira\ Quid igiiur volunt? volunt cedificiis parcere, sed delere tyrannidem cum
lyrannis, voluntque Venetke sint mercatrices, non dominatrices; volunt mare H-
berum, terras liberas, dacia, gabellas y portoria deiicere^ libertalem reducere:
^ nam sicuti non decet principes mercari, ita etiam non convenit mercaioribus im-
perare ac regnare. Nunc aulem dicilis ^Quid fedmuSy quid cofnmermmus?^ §,^0,
Quid conmeruislis? al non Ha dicebalis iam sunt duo aimt, quando Alpes Irans-
gressi Danubium ac Viennam infestis signis petebatis , Bononiam et ürbinum et
Mediolanum superiore anno ante finem mensis Maii in vestra pole- \ {läTnlStoSSll
40 State futuras esse iaclabalis; quando Ponlificem maximum parvum Ca- | iv»iii.jrM.
peUanum et minimum altaris minislrum facturos prcedicabatis y et Christianisti-
mum Regem Francorum Venetias cathenatum trahere minitabamini, \ SrS.'^*""
ei (kesarem Augustum, vestram Ccesarem maiestalem, deformissimis \ ilSSSSJ!,*'
• trigenta /. *« attenet 1. »* cf. Phalarism. Hutt. «s Clades Cffisariano-
ram in Alpibas Carnis, in primis apud Cadoras, m. Febr. 1508. et Liviani crade-
liias, qai pro singnlis capitibus Germanis singulos ducatos Stratiotis se datamm
promiserat. " m. Sept. a. 1500. cf. Bemb. lib. 8. vers. fin. ^ occulnm /. ■* cö-
mifTernnt /. si jacinj telonea. ** danunbiiim /. *^ iaetnbabis: /.
'S
,if^ -
176 HBLZAM^DE^mLLO 8T8C. ADT. VBI^T. BT TVmCAB OfiATiO MAxfftjk AVCk DICTA.
pieturii atque inhM'estisshm§ dbnUBdüs ac speciacuHs tfmmmiositiime rrfere-
batis cum tiitilo et causa 'hie est Maximüianus Augustus Imperator Ronw-
^•^•Sffiy/oSm'**" I ^"** **^^ ^^^y ^ Germaniy Cmsareo ammo vesiro soUto amplms
tum esUSf Ccssar, si polestis tolerare hos rapaces harpyias^ hos venenosistmas
aspides, tam varias tamque versipelles lynceSy tam sanguinanas tifgrides^ um-
ctissifiue Imperaton'a MaksiaHs vestrm calumniatrices ^ nomim Germano infet^
sissimas ampUus dominari! Hase de eorum tyrannide sini dicta: superesi ul
de Ms qua contra Chrisiicmos, contra reUgionem ac deum ipsum amumterwii^
pauca subäciamus.
De his gute fecerunt contra Christianos. Pars tercia^
•
1.28. Quodsi hoc tam insäHio vobis tamque inusitato genere dicendi vestra hu-
manüate diutius abutor, sperale vos a deo non minora prwmia consecuturas
quam si sacerdote recitante Evangelitun sacratissimum audiretis, ütmam^ Bo-
mane Imperator, et vos, qui adestis, uiinam VeneÜani aui' veri Chrisiiani atU
veri Turcce fuisscnt! nam si veri Christiani fuissent, et Iherosotymas et Cem-
stantinopoUm et totum Orientem, ut quondam Christiani, possidereni, quam va-
H(H$ classibus, quibus piurimum poUent, ad defensionem, non ad eversioHem
Christianorum uti voluissent; et si veri Turcce fuissent, nunquam passi fiässe-
mus tam malas herbas omni aconito pestilentiores in nostris penetraHbu9y in no^ '
slris visceribus ac intestinis tam alte radices ponere; quin eos fündihiS extir-
9.29. patos facto agmine ultra portas Caucaseas reiecissemus : nunc autem quam maM
ISiSTcSiliJu!*** I Turcce, peiores Chrisiiani sint, modo cum ambobus bella ge-
rant, modo cum uiroque socielalem simulent, nunc hahtm nunc iUarum par-
tium, nemini fidi sint, religionem Christianam ad parvas Europa' angusUas et'
vwmu qni, I petie destructam, mancam ac debilem conchiseruni, ipsi sunt tamquam
unum repaguhim et propugnaculum antemurale, quod nisi perfractum sit, num-
quam ha dua diversarum legum et repugnantium religümum gentes Christuma
atque Turca inter se concurrere ac manus conserere poterunt, sed hinc Vt-
neti, üKnc Turca singulis annis aliquid de finibus Christianorum sicut flümasi
de ripis abradent, perstringent , amputabunt, donec facto impetu universa
§,io, confundent, ipsi sunt tercia secla, sive Marrani sint sive Uli dubü ac an*
cipites anyeU inter bonos et malos qui neque calum neque inferos tenent^
Ltnmrtt. | scd sunt Icmurcs et mali gemi, qui noctumis incursionibus domos per-
cursitant, et diurnis grandinibus ac iempeslatibus mare naviganUbus et terrasi
miseris aralbribus infestas reddunt, et ingressi Corpora humana torquent, qui
in aere suspensi mälo proposito rcmanserunt: nam quicquid habent, alieni^ eo-
lamilatibus adepti sunt, et credunl, et vera credunt, quod Christiani adversus
Ttercas progressuri per eorum provincias iter facluri fuissent, et unusquisque
{.31. ftitim repetere mcillet prius quam aliena destruere; quod autem vero didö, quo^i
ties cruciata, id est coniuratio ac devotio Christianorum in Tureas
I lemptala est, et tocies a Venetis interrupta, pracipue Pio ponliflce
maximo , qui, quom omnia praparata essent , ubi sensit sanctissimam expeditio-
nem artibus Veneticis dissolutam, vir acris ingenii ac religionis amantissimus
Cnuiaim,
maximua.
' cf. Hutteni epigr. 113. *Iii picturam de Caesare*. ,fNuper retrogrado** ete.
^ estis Csesar, si 1.2. ^ linces 1.2. *^ euedfione 1. *' quom 1. qaam 2. (oiile
ambobus). *^ malet /. *^ id est omis. 2, *^ Pius II. Aeneas Bylvius. f mense
Augusto a. 1404. Cf. supra p. 104. v. 10.
■BLIAVI BB
fi^ßo 8T80. ADV. TBIIOT. «T TVICA« OVIATIO M AXlMlMJLVObDlCTA» 177 ">
ioiart inttriä, RftaUir terra mari^ue pericuhshsima obtätiohe a Tur- | juoAm. D?.
df premdfoiHr : quam fimbäm aut scapham in atixiHum miseruni? quod nisi
reHffkmorum virlute ac auxilio Genuensium defensa fuissetj sicut ConsUmUm-
poäm m Turcarum potestatem devenire necesse fuissel: Veneäani pH- |£j5S!**'
ijMMi aurOf postea Constaniinopolis poliundi cupidissimi modo commeaius atque
ßnma Twreis magna classe comportabani, modo exercitum eorum ex Asia in
'ßuraciam per Bosphorum transfretabanty nihil omittebant quod regiam urbem
sfßigere ponety ul inierdum üla potirenlur, Consiantinopolis terra marique du- 1.33
nMiie appugnari cmpia est; Constanlinus imperator per clandesti- pJJSS?"iÄ
Miwf nuneioi lachri^mabiles deprecationes prcefecto Veneticce classis rUtS^SST
wMbal tum obsecrans per deum, qui sedem patriarchalem illic constitueral^
per virginem deiparam, cuius numini civitas consecrata fuissel et condita^ ui
Imperalori Romano et regice orientali misererelurs^i^ex tanla classe duas tan-
tum naves subsidio mitteret, ad hcec prwfeclus Veneücus respondity \ jimpom««.
IS MM esse moris Venetorum aliena de f ender e; proinde si -se ac urbem dederent,
eitm tota classe intraturum ac obsidionem solulurum; se commiserari duram
•
Ckrisiianorum sortem, sed ab senatu tale mandalum habere, quod non sine ca-
pitis periado transgredi änderet. Interim Consiantinopolis capitur el crudelis- f. 34.
iime dirripitwry si unquam civitas dirreptd fuit, ita ut gemitus ca- \ ^STdüSiST'
udmlKOT et mulierum eiulalus e Veneta classe exaudirentur, At Veneliani spe
potiumÜB utbis amissa spolia urbis et prcedam a Turcis coemenml et plenis
mnäMis Venetias remigraverunt reliquias imperii Romani Venetias secum dC'
forUmtes, ' NoHte mirari, VeneÜani, si nemo vobis auxüium prcebet, quia vos
muaüum preebere voluistis nemini, ne civitati quidem sacratissimas virgini matri
ndeÜcaUB: nesciUs omnium rerum vicissiludinem esse, remansistis cum nulUs.
Mneif, ei cum pauca pecunia, necesse est vos inter ferales anguslias perire
(maübtts mspectantSms, sicuti Constanlinopolim vobis inspectantibus mterire passi
fmsHs. Quot prceterea proceres ac civilates Thracice, Macedonice, Grascite, §,Sh,
lüffridi» fidei VeneUcas, ac si dicerem perfidias Punicce, se tradideranl, quos
nmmes aut prcedpitaverunt aut Turcis vendiderunt. clamabanl Uli miseri, qwim
TVirdr dederentur, ^Ah Venetiani, ChrisUani sanguinis mercatoresi ah Christianm
rdigmnii desertores ei proditoresP et quo sermone, quibus verbis, 0 | A«ro«oiftiM».
Ikerosofymofy 0 sanciissima terra, vos deflebo? Nolo amplius mihi credi: res est
HMi • samdHbus memoranda : credatis Blondo historico ab omnibus ap- \ JSSilll *''
%probälo: Fama erat Saladinum Aegypliorum regem Iherosolymas obsidere {num-§,9^
fuam nostra religio caruil defensoribus , quamquam nunc ita principes delicaU
tunty 'ui si ad Umites regni sui guamvis exigui usque pervenerint, expeditionem'
K orienlalem eonfecisse arbitrenlur) : ad hanc famam multi proceres Venetias
* Rhodas a. 1497. sq. a Turcis oppugfnata, cum quibus ineunte illo anno Ye-
neii pacem inierant. cf. Sabellic, dec. IV. lib. 1. ' religiosor.] Hierosolymitano-
mm eqaitaniy tum Rhodi dominomm. ^ devenit postea a. 1522., LXX ferme
annot poat Constantinopolin. ^ Traciam 1,2.. Posphomm 2. * cepta i. d.
6. Apr. a. 1453. Constantinus] Palaeologus. clamdestinos i. 2. *" priefecto]
laeobo Lanretano. Rem longe aliter narrare Sabellic. dec. III. lib. 7. miram non
est: Galliern orator estHelianus, Venetus historiographus Sabellicos. ^* cann.
%. sqq. Dist. XXII. <« d. 29. Mai. *^ Traciie 1.2. « Iherosolime 1,2. vt mw-
ptms. ^ hjstorico 1, Flavius Blondus, Foroliviensis Venetus, pontificibos con-
plnribns ab epistnlis, inter alios libros scripsit De origine ac gestis Venetomm.
nat a. 1302. f a. 1463.
HVTTBHI OpP. YOL. III. ]2
1 78 HBLIAHIDB BitlAO 8V8C. ADT. VKNST. KT TVRCA8 OBATIO MAXUUIi. AVO. DICTA.
cum eopiis convenere animaU pro sanctissima terra mori: peHerwU in Syrkm
navibus transporiari; Venetiani accepta mercede adversos ventos mtukmies eoi
in-.Jktlmatia exposuerunt et eorum opera %m sunt ad taderam ac aHa$ cmia-
tes quce rebellaverant a Venetis recipiendas: interim Iherosolymm capiimlur,
non qtttdem Christianorum negligentia, ut pierique arbürantWy sed dolo ac jwno-
dUione Venetorum, guis Mc non vociferaret, excandesceret ^ ingemitcerei'i
i'^^'SSÜit^'' \ Pikant quamdiu florueruni, Genuinses omni tempore Chri»iiam$ h
Oriente lahorantibus suis classibus subvenerunt; at Venetiani temper infidi m.
fraudulentiy semper crudeles extiterunt. Hie multa prmtereo de St^jfhi PsrMm-
fSmr!SL\ ^^^ r^^t gtii maximum cum Turcis bellum geril^ cums oraiares aä
Christianos principes venientes Venetiani retrocedere coegerunL omitto kmge pburü
ÜSiSiliS. I ^ Emanuele Rege Lusilanorum ac Portugallensium , gm quam c
tergo Libyas in mare rubnaßt classes mutlos iam miserit et Aßgypti^ Arabia^
Persidis, Caramanice, Indiw, Taprobance fines populatus fuerit, a Feneiii
magno odio habitus est, quod eos in societatem ilUus commertü redpere noluil,
.. ob eamque causam fabros, materiam, arma Soldano Aegyptiorum tyranno mi-
serunly ut wdificala atgue instructa classe Portugallenses a tantis incepäs $ym*
i.^mavereL transeo qua: in CyprOy in Crela, in Ponlo, in Pelopomieso^ in Omni-
bus Cycladibus contra Christianos patraverunt, ne veslras patfenUssimas awr^
eorum sceleribus ulterius obtundam: unum tantum dicam et finis eriL Hy-
ih*nm, I drons civitas est Salentinorum in extremis oris Italiw: kanc urbem
Turcas terra marique obsidere adorti sunt, illa Italice regio, qum certe po^iM
ac fertiässima est, ad Garganos usque montes tota Turcarum flammis esntre-
batUTy et iam non regno Sidlice tantum, sed Romas, sanctuario dei^ sed lia-
lim ac toti Ckrislianilali timebamus, quis tum Christianorum non ingemuU?
quis opem non tulit, quom ab Ungaris, ab extremo sepientrione atque pcd-
dente undique auxilia convenissenl , et non principes ac civitates solum, sed fa-
f.l^. miito fratrum mendicantium quoque subsidia prcestarent, soli Venetiani qm
MmiStoSiSSLlü^' I ^^^ classem paralissimam ac instructissimam in anckorii
CorcyrcB tenebant, qui soH obsidionem solvere potuissent, soli spectatores ^ nm
auxiUatores esse maluerunl. quid auxüialores^ immo proditores extüeruni,
quom simultates gererent cum Ferdinando rege NeapoHlanorum propier jüpkon'
sum filium, qui tunc Hetruriam bello qualiebai, timentes ne maior fierei; quom
ipsi non possent, per Turcas iniurias suas ulcisci maluerunt^ atque Ha 2\treai
^.40bt>t ItaKam a suis cermcibus reiecerunl. recordamini temporis ilUus, quom ak
Omnibus fere Christianis laboratum est, et morte Turci regis asgre obünui-
mus, ut dediUonem Bydrunlis facerent: quot milia Christianorum tunc* Tur-
cis manibus trucidata sunt! quanlum ChrisUani sanguinis exhaustum est! quoi
nobüissimce matronce, quot virgines, quot pueri in miseram servitutem rapH
sunt, quorum alii adhuc Turcis abnegata fide serviunt, alios ego vidi, qui quom
iure postliminii reversi me ius dicenie vix a parentibus recognoscerentur^ toium
forum lachrymis compleverc: non - memini Christianos maiorem cladem pertu-
i,Ai, Nsse, 0 Vetietiani, quam vobis auctoribus perpessi sumus! Sed si homines obKA
^ a. 1187. 10 Schah Ismael Söphi I. a. 1501...1523. (de quo pUara woL iUL)
'* Emanuel Fortunatas, rex a. 1405...1521. Maxime in a. 1504. incidant qu» )u L
refenmtur. '' lybie i. ^^ Saldano i. 2, Kansa al goari. ** pelloponenrTo /•
Pellopooeto 2, ** Otranio, a Mahometi II. classe oppressa m. Aug. 1480., post caiat
Venetoram amicl mortem (d. 3. Mai. a. 1481.) civitas a Lusltanis Hispanisqae reeu-
perator. '' Monte di S. Angela.
HKLIAm DB BBLLO 8V8C. ADV. VBMBT. ET TTBCAS OBATIO MAXIMIL. AVO. DICTA.
179
sunlf non tarnen deus tanl(e prodüionis ullor obliiteravU: sanguis illorum cla-
mat super vos ei super filios veslros ante magni dei tribunal, vaSy voSj non
TurccBy illum cruorem effudistis: iempus eril quo vos illorum ctedes {alque uU-
nam non cum vestris Venetiis) vestro sanguine rependetis. nam quid ego in
& tanto facinöre deplorem? quis ,non omni odiOj omni posna, omni supplicio Ve-
nelos dignos pularel/ Hie non me rudi aut simplici narratore , opus essely sed
forli aliquo alque vehementi oralore aut acri prcedicalore ex his qui plini spirUu
sanclo ad populum concionari solenl: quantas lachrymas^ quanlam invidiam^iAi,
quanlas indignaliones excilarel superbia, potenHa^ corruptellce , \ conohuto p^r §m-
10 furla, raptnce^ oppressiones ^ sacrilegia, proditiones, immanitates^ impielales
Venelorumy qui iam ita indomabiles facti sunt, tU cum qualluor Christianorum
polenlissimis principibufi de summa rerum decertare audeanl, et ne victi quidem
quiescere possinl; qui expilandOy subomando, corradendo magnum ex vidno"
rum urbibus imperium sibi conflavere; qui omne aurum, argenlum, gemmas,
i&mi^a, Signa, tabulas, denique quicquid pulchri, quicquid preciosi in Udo terra-
rum prbe reperiri potuil, id toium malis artibus Fenetias- comportaverunl et
congesserunt; qui mare ac terras inlercludenles , mercalores cum mercibus m-
tercipienles , navarchos cum navibus demergenles, venenando, r^ecandOy ex-
cruciando omnia cruore, omnia lachrymis et funeribus complevere; omnia
wgabellis et daciis et porloriis lyrannica Servitute fcßdavere; sacrosanctos sacer-
doles torquendo, bona ecclesias consecrata prophanando, summum ponlifi'
cem conlemnendo per vulnera noslra et per commoda eorum propria sua reli-
gionem Christianam ad has exiguas Europas anguslias ac UUebras deductam
pene sübverlerunt , ul cum Turcarum Rege taciie cqnspirasse et partiü esse vi-
rbdeantur, ul scilicet ille orientali, ipsi occidentali imperio contenti sinl; inimici
nobiUtatiSy contemplores principum, dirreptores ac incendiarü urbium, spoHato-
res provinciarum , hostes sacrorum, depeculatores reipublicas Chrislianas^ labes
et pernicies humani generis. Siccine dormitis, o Germanil expeclale parumper: 1.43.
nam dum vos consullalionibus vacalis, Uli noclumis scalis Veronam aggrediun^
zotur. Vos armis inclyU eas ignominias contra morem maiorum veslrorum tole-
ratis, quas vix ignavi ac umbratiles, vix muliercuUe, medius fidius, tolerare
possenL oh si nunc viverenl Uli Cimbri ac Theutones qui cum C, Mario de
imperio orbis dimicaverunl , et Uli qui. cum C. lulio C<esare, \ SiJSlSi,!!«!'*'*^
Traiano, Anlonino, Fulvio, Severo, Conslantio et cum aliis pluribus imperalo-
^ribus tot bella gesserunt, et qui QuinlUium Varum Romanum consulem cum
tot legionibus trucidaverunt; et Uli qui Brilanniam ^AngUam\ partem Hi^ \ A^gum.
Spanice * Vandaliciam\ parlem Italice ^ Longobardiam' a se devictis \ loüiS^itL
genlibus de suis nominibus nuncupavere! tibi nunc sunt Uli üsipites et JAtfitr-f.^i.
cteri, Uli Suevi, Uli Saxones, et Marcomanni, Quadi, Calli, Sicambri, He-
io ruli, Vandali, Goli, guorum mililes boni duces eranl et duces ipsi magni he-
roes? et Uli qui cum Henricis, Ollonibus, Corradis, Federicis imperatoribus
suis sanctissimam Iherosolymorum lerram suorum corporum dppositione toties
defensarunt, quorum trophcea memorabilia adhuc pendere cemuntur? Vos igt-
tur, qui eslis eorum indubilati filii, indubilati successores virlulis^ honoris et
A^gloriw, velitis eliam esse veri imilalores in exercendis Ulis hcereditariis virtuti-
bus , quas scio in vobis esse quam maximas et quam pturimas.
'•» Cf. Matth. evang. XXV. 27. ' comiptelse 2, " quattuor] Cameraci con-
foederatifl. *' pnt: /. possnnt. 2, ** De hoc Benedict! Pereg^ini stratagemate
fruBtra temptato non. Apr. a. 1510. vide liemb. lib. 10. •* Antonio 1.2, "•• ten-.
cbateri: /. Giiadi 1,
12«
«
ise
HELIAMI DE BKLLO SVSC. ADV. VBMET. ET TVBCA8 ORATIO MAXIMIL. ATO. DICTA.
Conclusio per comnUserationem ei cohortationem.
f. ^5. Nolile , per deum immortalem , noliie paii tot iniurias primum wbis, deinde
ceteris Christianis ^ postea deo redemplori noslro a Veneiis atque a Turcis U-
laias ampUus inullas ac impunitas esse, qui in expugnalione orienUs ui ccelera
nefandissima prcelerea in omnibus iemplis aui merelrices prosOtuerunt, aut equos
siabuiaveruni, aui iempla ipsa demoliti sunt, aut Magumedo, homini impuris-
simo ac nefandissima, quem pro deo colunt, dedicaverunt , ossa sanciörum^ re-
faMgo um- 1 liquias sanciissimas canibus ac porcis obiecerunt, imagines crucifixi da-
mini nostri Jesu Christi, (heu pietas! heu prisca fides!) imagines crucifixi ad
caudas equorum deligatas extra civitates in castra ad sonum tympanorum ra-
ptanies sputo camoque foedantes in altissimam cruaem Herum susitderwii et la-
§.i(i.pides ac sagittas eiaculanles exclamaverunt 'hie est deus Christianorum* : ludi-
brium Chrisiianas gentis, sed maxime Germunorum, peiies quos imperium est.
cur igitur vos non prasilis? cur non prwfertis victrices aqüiüis? et reliqui Chri-
sHani voi sequentur adversus Venetos primum, qui sunt seges ei materia tan-
torum malorum, deinde adversus ipsos immanissimos Christiani nominis hostes,
Turcas. Nam ista vestra odia ac bella inter vos intestina, istas venaiiones, con-
vivia, struciuras, delicias vestras, liberos, uxores, hanc vitam vesiram una parva
aura, una parva febricula omnia commutabit, omnia corrumpet, et paulo pöst
nihil erunt, at vero quce pro redemptore et Creatore deo nostro facietis, ea
vobis perpetua manebunt, et dum vivelis et dum ad fosliciorem vitam demigra-
biiis, semper vos comitabunlur florescentque, cotidie magis magisque astema fieni:
nam in alHs causis et ea quce habetis parvo momento dilalfcntur, et qua: per-
detis, numquam recuperabitis ; ai vero in hac sanclissima expeditione ei qum ha-
betis , numquam amittetis, et quce perdetis, in coslestibus thesauris omni tempore
§A7.condita reperieüs. Ergo perfringite islud obstaculum, admquate ac obsiruHe
omnium hanc pestilentissimam mephitim ac sentinam, hanc voraginem ei proecipi-
üum omnium viciorum ; vendicate et vos et Christianum orbem in Uberiaiem ; solviie
vos a ianlo metut .eradicate genus! potestis esse tuti si relinquitis eos quibus
Venettas, Histria, Libumia, Dalmatia, Corcyra, Cephalonia, Zacynthus, Nau-
pHum, Creta ac Cyprus adhuc supersint? Patefacile istas execrabites ac diras
portas Venetianas, qu(e tamdiu Christianos adversus inftdeles progredi elabo-
ranies continuerunt, postea deo aucfore aperlo marte maioribus auspiciis Turcas
aggressuri; et ea pietate, qua sanctissimum dominum nostrum luUum ponüficem
maximum, qua Christianissimum nostrum Francorum Regem et Catholicum Re-
gem Aragonum, principes sapientissimos, exactce cetalis et consummatissimce vitee,
ires columnas Christianam religionem suis humeris sustentantes esse videtis,
eodem ei vos, o Maximiliane Auguste, proceres et civitates imperü Romani, qui
prima sustinendm libertatis ac religionis columna esse debetis , ei animo ei pie-
tate esse debeOs: nam nisi Uli vidissent excidium ac ruinas a VeneOs ei a
Turcis Christianis imminere certissimamque victoriam sperarent, nunquam pro-
i,4%.fecto tamque iusta ac pia, tam sancta adversus eos arma sumpsisseni, bixi^
0 Romane Imperator, o ghriosissime ac exuberantissime deus redemptor, dixi;
ei si quid profeci, gaudeo dixisse; quodsi etiam nihil profed, tamen gaudeo
'' ama 1,2, ef. Isai. LVII. 13. (E sacro saggeata orationem habere incipit
vulpecula Gallica.) *' cotidiej vult in dies. '-^ dillabent": 1. ^ cf. evaiig.
sec. Matth. X. 39. Marc. VIII. 35. Luc. IX. 24. " «» precipicium i. «^" N»tt-
pliam] feci ex ftaculü /. simal 2. rectius Nauplia, Napoli di Romani. '' ezacrm*
blies 1, '' mate 1. auspitiis i.
LVDOVICI HELIANI VBlfATIO LBONVM.
181
me tum humanitati ac divinitaii ^morem gessisse, Hbiqttey si huic Uue expeditioni
sanctissimce hanc vifam meam conducere arbitrabor, eam devoveo ac quibus-
cumque cmciatibus exhibeo, quia tu pro tneis ac aliorum peccaHs itiam miris
tormeniorum exemplis excamificandam iradidisii,
Finis,
LVDOVICI HELIANI
VENATIO LEOyVM
FONTIFEX MAXIMFS, CMS AR AFGFSTFS, REX FRANCORFM, RBX ARAGONFM
FENATORES.
Venantum canimus Regum et fera bella leonum
Maximaque insani funer a Mortis opus.
Almay fave, armorum et nemorum Tritonia prceses^
4 Ety qui bella colunt et iuga summa, dei,
Didte, vos Musce dulces, quis crederet unquam
Aequora fulvicomas incoluisse feras
Aul terram Ausoniam aligeros aluisse leoneSy
8 Quamquam Cyclopas Sicilis ora tuiit?
Non hie Aetola dicetur cuspide fixus
Cerva, nee Hercuko robore captus aper:
Dicam monstra hominum^ et quis commutaverit iUa,
12 Et scelera, et pugnas: accipite, incipio.
Quod mare, quod tellus iam iäm captiva iacerety
Non fuit hcec Ditis, nee fuit ira lovis:
Omnis erat piceis Aquilonibus obruta classis^
16 Restabat toto nulla carina mari:
Tunc primum timuere homines sulcare profundum ,
Nee qui sc ventis credere vellet erat';
Nullus honorabai tumidi pia numina pontiy
20 Fotaque solvebal, nemoque thura dabat:
Tum graviler frendens vitrearum rector aquarum
Humanum voluit mergere scepe genus^
Deucalioneas iam ler eoncusserat undas ,
24 Perdere sed voluit nos graviore malo.
Est locus y Adriaci ^ Venelas' dixere ^paludes\
Nunc mare, nunc terra est, tot roiat unda vices,
Illyrici, Albenses et iuncto Dalmata Sclavo,
2s Quique colunt Pontum, Cycladas, et Cilices,
Contra Venetos (Marc! alatum leonem) paciscentes Cameraci d. 10. Dec. a.
1506. Extat hfiec *liga' in Lünig Kelchs -Arch. Part. spcc. contin. 1. Abih. 1. Abs.
1. p. 128. 132. Du Moni Corps nniv. diplom. IV. 1. p. 114. sqq. ^ ferra i. ' al-
ligeros i, ''■'' i. e. quis crederet Ausoniam eiusmodi monstra aluisse, quarnqnam
sane Blcilia Polyphemum ccterosque Cyclopas, monstrosos illos et inmanes, pro-
generavit? ' aethola i. *° Cerva Cerynitis pro Arcadica sive Achaica bob
recte dicitur Aetola. Aper est Erymanthius. Verg. Aen. VI. 801. sqq.- „.. AJci-
des ... Fixerit seripedem cervam licet aut Erymantlii Pacarit nemora .«** Hanpt.
'^ piceis] tenebricosis. '^ se] si 1, *' rumidi /. '^ cxcladas: i.
1 82 LVDOVICI HELIANI VKNATIO LVONVM.
CercasHy Aethiopes^ Mamalucchi lannizarique ^
Omnia purgavil liitora prodigns ;
Hique venenalas hquerunt Phasidos undas^
n Uli Niliacos deseruere smus;
Non abstml Lydi^ Strophades y non Syrus Orontes^
Nee geris, plena odiis, Punica, fraude, dolis;
Piratce, profugi, damnaii sacrilegique,
36 Mendici, mimiy turha nefanda maris;
Denique criminibus ctmctis palefecit asylum;
Hcec slagnüy hos cestuSy has petiere ccisas;
CoUuviem et fceces hominum collegit in unum,
40 Ei quot erant homineSy tot dedilesse feras.
Et digitos tereles rigidos curvavit in ungues,
üt possent rapere et rapta tettere diu ;
GuUuris ingenti barathrum patefecÜ hiatUj
44 Ingluviem posset quod satiare nihil:
Neve propinquaret neu quis superessel amicus ,
Spirantem graviter iussit olere animam:
Non satiSf alipedes humeris quoque nexuii alas,
48 Vi pelagus, montes, ut super astra volenti
Iratos fecit vuUus torvosque leoneSy
Horribiles visu, terribilesque sono,
His furiis, his tormentis iam mille per annos
52 Nos deus et nostros excrucidvit avos,
Fallitur hoc qui me maledicere carmine credit,
Reddo lacessitus damnaque, reddo vices:
Lceserunt alios, me dirripuere; sed uUor
5« Carmine hella gerOy Rex meus ense gerit.
Iura dabant ignem ex fade rabiemque vomenteSy
Hie infamis eras, Barthole , sancle aliis;
Quiequid erat pülehri subiecta per oppida adusque
60 Verrebant avida vilia saxa manu;
Quod reliquum fuerat catuli fcetceque leamw
Verrebant y famulceque et niger ore Chäron;
Damnabant cives aliqud sub criminis umbra,
60 Sed proceres solo hoc nomine crimen erant:
Torrebant oleo miseros ferrove ealenti;
Iste manumy hie oculos perdidit, iUe caput.
Stridebant populi et taeite sua damna gemebanty
6S Ut strident Stygice sub Rhadamantho animce,
AppeUas Itesus rigidum sanctumque senatum:
HerodeSy CayphaSy Anna, Pilatus erant.
« Hiliaco« i. * Pyrrat^: i. " mimini: 1. ^ Arjllam. /. »• b»ra-
inun /• ** saciare i. " Ludovicus XII. ** ffic iura non observantur. Bar-
thole] cf. vol. I. p. 177. ad v. 6. •« Verebant /. « f^t^qiw i. «• Rhada-
mattto y. ^ Herodes Antipas qui loannem decollavit Christoqae docenti inii-
diatat est. Caiphas, pontifex Christi mortem falsis testibns proToeaTit; Annas
emn Caipha saoerdotam princeps qni ad hone Christum ligatum misit; Pontius
Pilatus procurator ludsBie qui^ Christum oruci figendum damnavit.
LVDOVICI UELIAMI VKNATIO LfiONVM.
Turpis et in Venerem gens proiectissima pfus quam
72 Aut SyhariSy Capua aui Pytha^orma Crolo:
Deformes iuvenes el cana senecta vacabant
Sardanapalineis soUcitudinibus.
Quid referam iüicitos ccrIus et qtue ipsa trahebat
76 In noclem longum Stella diurna merum^
Cccsareasque dapes, miserorum sanguine parias?
Ad rem damnosos et fera bella canes^
CcBtera prcetereo: nam cum Vestalibus ipsis
80 Fas erat in sacro concubuisse ihoro,
Ilaliam, Italiam, Itcdiam pleno ore sahäant
Conservalores : scilicet Italice
Immo eversoreSf ergastula dura^ Nerones
84 EsUSj el immanis barbara barbaries.
Est doctus forlisque nihil; si proditor^ HU-
Prcemia magna dto prodilionis eranl,.
Vos linguam horretis Latiam moresque Latinos^
88 Vestra sonant tolam guttura Dalmatiam:
Aequabani tumidi se el prce sua gesta ferebant^
Oh sceluSy invictiSj Martia Roma, tuis:
Noctua sie aquilam, timidum sie damma leonem
92 Provocaty et partms sie elephanta cuiex.
Belhrum causas, armorum semina docU
Spargere et artifici nigra venena manu,
üt sokt horribilis gaudens spectare ruinas^
m Quas prius Alecto texuit arte sua,
Sic isti armabanl Reges multoque cruore,
Nostra, triumphäbant , si tepuisset- humus:
Non maris aut terra sät .erat turbare quietem,
100 Tentarunl inter ponere bella deos,
Ante triumphantis Genuensia festa Georgi,
Semileoy celebrant te, pie Marce, diem;
Petrus et Ambrosius, clari duo lumina cmli,
104 A Venetis graviter laesus uterque fuit:
jffuic sunt conali trifidum extorquere flagellum
Et Mediolanum dirripere ante oculos:
Illius aggressi laceram expugnare carinam,
108 Pastorem turbare et pascere gramen oves:
Ter quater omnipotens Venetos iubei ante citari,
Ter quater actores non voluere pati,
Dicentes, Veneti, si scandent culmina codi,
112 Caslicolum inficient angelicosque choros:
Ambibunt superos et erunt eliam altera rursus
Dira cathenati prceHa Luciferi,
183
" Pjthagorea 1, i. e. urbs Magnse Greeci» Croton, in qua urbe Pythagoras
doomi. ^^ Sardanapali Assyriomm regia nomen in cuiusvis mollioris nomen
transiit ^ Aequebant i. *^ Allecto /• ^^ interponere i. '^ Petrus et Am*
Wosius] Roma et Mediolanum. ^^ turbarent: pascere i. '*® actores pati] im-
dicium accipere. **^ cf. laai. XIV. 2.
t84 LVDOVICI HKLIANI VEMATIO LBOHVM.
PrcBierea lata est dudum sententia^ adestque
116 Patronus: Marcus dkere iussus ait
^Dum Veneti contra Mahumetidas arma gerebant^
^Dumque malt minus y Ms ipse patronus eram;
*At postquam placuere Ulis furialia bella ,
120 ^Furta, latracinia^ toxica ^ aduUeria^
^Quod nunquam tantumque nefas fecere GiganleSy
*Ista Gigantcea noxa luenda nece est,
^Erubui semper tales habuisse cHenteSy
J24 ^Desero eos semper; quod meruere habe(mt\
Taiibus cetemam pacem rigidumque tribunal
Qucerebant placidos solUcUarb deos,
Non bellum contra Turcas dominantibus istis,
128 Spes inter nostros nuUa quktis erat:
Omnia turbabant auro, comitante vene$w:
Hcec duo cmlesti prceposuere deo^
Et velut effugiens hosti loligo sequenti
132 Nubem airamenti proOcit ante oculos,
Sic isti, si forte aliquid fecere timendum ,
Ambiguas tenebras regibus inOciunt.
Non saHs a Cypro fuerat quicquid iacet usque ^
196 Qua Phaethonteas Abdua rumpit aquaSy
Et non contenti totum spoliasse profundum
Duraque captivo subdere vincla mariy
Sacra fames auri et dominandi cceca libido
HO Per scelus immodicas crescere suasil opes.
Per scelus omne duces raserunt regnoy tetrarchaSy
Ingressi summi viscera pontificis;
Gaudebani niveas vexilla inferre per Alpes y
144 Ante oculos ibant Bister y Arar^ Rhodanus;
De Roma et tota Ilalia iam actum esse putabanty
Orbis anhelabant imperium occidui,
Non pudor ullus erat, nee erat reverentia divumy
148 ProderCy mentiriy poUuerCy opprimerCy
Et se immor tales iactabanty deinde timeri,
Non aliierque coli quam, voluerCy dei,
Sicut aves alias bubo et comicula fallax
152 Ludit r egales improba vulturios,
Ridebant ipsos nullo discrimine reges,
Ipsum cum magno Ccesare Pontificem;
Ungar e magne, potens, et tCy invictissime Cmsary
156 lactabant soldis vos meruisse suis.
Namque minabanlur {sunt tesles) prcesuHs almi
Pulsatas mitra ccedere velle nateSy
*^ Querebant /. '^^ loli^, tsv^ig, Tintenfisch. '^ timendum, i. e. und«
•ibi timeani. '** Pbaetontttas i. i. e. Padom, in quem Phaetbon delapsos nar-
ratnr. '^* duoes, die Bogen. Thetraroas 1. *^ :arat: i. '^ aabeltabaal
1,2. *** soldis] süpendiis, mercede. '^^ cedere 1.2.
LVDOVICl HELIAMI VEMATIO LIOMVM.
Ili te clericuhtm ei partum ad pia sacra minisirum
leo Facturos, o lux maximal Mncte pater;
Rupturosque tua mvicia, Rex France^ Corona
Per fr actum {oh facinus!) ierque quaterque Caput,
0 fceces hommum, porcorum semma, itoit vos
i«4 Talia de tanio dicere Rege pudei?
Hoc Caput est quod ChrisUeolum piui orbis adorat,
Quod Babylon f quod tu, maxime Turca^ tremis,
Non tulit arctoi moderator maximus orbis
168 Cmsary qui triplici cingü honore caput.
Nee valet ulterius tanias tolerare querelas,
Horiatur proceres, et sua regna, suos
Bortalur socios sceleratam excmdere gentem,
172 PonUficem imprimiSy maxima Roma, ttntm,
Continuo Reges Gaüus, Romanus, ffiberus
Cmsare cum magno fasdera sancta ligant;
Reiia rara parant et ticuto spkula ferro,
176 Fertur Marmarica lancea torta manu,
Murorum in stragem aique hominum qua: invenit Erinnys,
Sicut ab irato fulmina missa love;
Non desunl laquei, pedica, ancipitesve secures,
180 • Non eques armato conspiciendus equo.
Primus ab Herculeis descendens Alpibus heros
Gallicus: hie centum traxit in arma duces,
Quingentos duxit proceres et mitte phalanges ,
1S4 Innumerabilium milia plura canum,
Rex Lodotncus equo et fulgentibus acer in armis
Suscilat in rabidas arma cruenta feras.
Nee minus expediunt alia se in parte leones:
188 Prudentes aliquis crederet esse viros:
üngwbus effodimt terras et casira coronanl.
Et tecti ferro pectora fida gerunt;
Signa sequi, purere duci, servare tubarum
192 Classica, conspiceres ordine stare suo.
Erumpunt porlis rabido fervore duabus,
Parliti in turmas sie abiere suas;
Exaeuunl iras, caudaque et dentibus uncis
196 In ferumque gravi murmure prosiUunt,
Vos, qtäbus Aonidum est studiumque et Spiritus ingens,
Dicite, quot strages ediderint Veneti;
Me leges et cura fori ingratique labores
200 Impediunt elego carmine tanta loqui.
Id referam, dubio hcerebat victoria Marte,
Ni Regis prcssens dextra tuHsset opem;
185
'^ cbrifticiilü /. '*^ Csesar, imperator Romanoram, res Germanorum, ar-
chidox Aastriae. ^^ snos. 1,2. '^ Marm.] Libyca, Africana. <^ erynnis /•
Eiynnis 2, *^ Quln^ecim milia lectissimonim equitum, secandQm Bembnm.
■^ leones] Yeneti. ''^ Exaciont /. ^^ Pugne ad Abdaam desoriptio. Cf. Bemb.
lib. VII. 1, f. '^ presens i.
1 86 LTDOTICI HILIJLSI TKSATIO LBOXYM.
lue Odern iotmm m Femeka dirtxü ei dfof
9M JHsgregmi ei pemeirmms ogmümm densm secai.
rirlmtis memmret m waemoresqme mIküt
Pmlekrims esse fmkaä m ferm beOm moh:
Etqo tfUer cwpwes ^nMml ei in& vtrosftie
38^ 06tCKi perfirimpmi^ dUmeermU^ kmkmiy
Intrepidiquej wki densm wiäeni wemabmla, atmmi:
Dani allemmmies mccifmaUfue neces ;
Pugnavere dm^ sed ne moreremiur tmilH^
t» Fortia stratenaU c^rpera awllii komimam:
Tum rero amäires ieitts fremkmqm cadenimn: '
BkeÜCMS kmCf waües kmc iremntere Pmdiy
Dcmec Ceüa cokors Jimktm^me exereäms mmns
t\% üntkmiem kcstiU stroge eruemtmi kmmum;
Corpora imagna boum weiuii prostrmta tidereSj
Toiaque msoiüo praia cnmre nmianl.
AtU capii aut ceni mnumeri periere leones,
T» Se dedU mfami coHera iwrba fitgte.
0 CarmignoUe ei clari Coieoms m orwnSy
Gaudele, o manes^ impiger ulior adesi,
0 Rhagusetiy et Ugures super eeguora cmsi
»4 In beUis Veneiis y resier hie uUor adesL
0 cruce signaiiy qui sancia videre sepulchra
VuIOSy ai m Solgmas ütm paie facta via est.
Hie finis Veneti imperü^ eecidere igranm
2» Innumeri: nunc est Hbera terra ^ mare:
De ie^ magne kOy Regum Rex maximus aibis
QutUtuor in lauri fronde triumphai equis.
Nee vero iCy sancie paier, tCy maxime /tift,
333 Altera belli hmus gloriay profteream:
Tu pepuUsti armis Venetos ex urbe Ravenna-
Atque Faventina Flaminiaque tua;
Tu rem Romanam magnis legionibus auges,
396 Clavigeri atioOis dirruta tempia Petri:
»• dirrexit 1.2. «» Obitia 1.2. dillacerant 1.2. «'^ proOraeta 1. "» cefi
1, ^1 Cannign.] Franciscam Bussonem Carmaniolensem ex hifimo ordine na-
tarn a. 1390., deinde egregiis suis de Yieecomite Mediolanensi atqtie postquam in
hoin« fluspitionem odiomque inciderat, inde ab a. 1425. de VeneÜB meritis ad som-
mo8 locos evectnm Venetorum dnx Franciscns Fascarins post stipendia in conplu-
ribn« Italicis exercitibns merita cum decemviris iori dicondo misere deceptom
capite plectont d. 5. Maii a. 1432. — Bartholomeos Coleonios Bergomas Yenetonim
copiis prfldfectos, qnas ssepius, etiam contra Mediolani dncem Vicecomitem, ad
victoriam doxit, reipublicsB Venetse relictis 216000 dncatis decessit a. 1457., ye-
neno eziinctos, nt Helianas orat. §. 12. (supra p. Hl.) rettolit Cf. Le Brei, II. 2.
f. 837. Ipso homine non incelebrior est statua equestris in honorem eins posIta.
*** Damna hsBc Veneti passi sunt omnia a. 1509. '^ Flamminiaque i. *" De
templi SBdificatione cf. impr. Pasquill, et Exhort. ad principes, ne in decimie pr»-
stationem consentiant.
LVSOVICI HBLIAMI VKHATIO LBONVM.
Quondam fracla movei sub ie.lua Roma hcerios
Et veterum meminü fortia facta ducum.
Et stupet msolitos non in lovis ire tnumphos^
240 Jd Vaticani sed pia templa deu
Nee vero iam te, Ccesar memorandey silebo,
Qui Rhenum in Venetos Danubiumqtte trahis,
Cuitis in Euganeos Patavina ad nuBnia campos
241 Alpinis fluvitant omnibus arma iugis;
Nee Tartesiacis ducens regtuUor ab oris
Usque a Cantabrieo carbasa mitte sinUf
# Nee veteres hostes Ligures, nee Gdllica vela:
248 Omnia turritis puppibus alta fremunt,
Sed voSj 0 procereSy qui iam vieisse ptäalis,
[Ingentes urU parva fatüla domos)
Ite, triumphales infensa ad mcmia Reges :
352 Vineere laus prima est^ altera seire frui:
Si Venetum vultis bellum neseire seeundum,
Infestum ex ima vellite stirpe genus:
J)istulit, et poterat Capitolia vertere PomuSy
VA Et Graias ffeetor, si voluissety opes:
Vivere privatus neseit qui publica rexit;
Scepe rebeHabanty scepeque tela ferent;
Prcevalidce vires ^ immensa pecunia in urbe est;
280 Regna subomabunt ambitione^ dolis:
Constaniince urbis, veterum monimenta Quiritum
Hie sunt, et Cypri^ fcenora, regis opes ;
Dirripuere omnes, nemo iUos, hie tatet aurum,
2«t OeciducB hie latitant, hie örientis opes.
Per pontes in equis Venetam si intratis in urbem^
Nulke iam Baice nullaque Abydos eruht:
Plus maris hie quanto est quam Sestus dislet Abydo,
288 Veslra quidem tanto gloria maior erit,
Non tarnen, o Veneti, deerunt solatia vobis ,
Ne desperetis, gaudia vetra manent:
Sunt easses, hami nassaeque tridensque, pdtustres
272 Sunt et quas arcu deiieiatis aves;
Non desunt gobi, rumbi, muH cocleasque
Cumque saginatis ostrea mugilüms;
Sunt fora, sunt merees, et avita pecunia terris
276 Abdita, sunt totidem carbasa, mille ratis.
Dedite prineipibus veniamque oretis ab ipsis:
Prcetorem miitent qui fora veslra reget;
Urbanis vacui curis ex eequore toto
380 ündique eontraetas puppe vehelis opes.
187
•*• dannabiüq) /. Dannubiumque 2. ^*^ m^nia 1. •** Tartesiu 8. Tariet-
91101 extrema HispanisB BsBtice nrbs in ora freti Hercnlis, poBtea Carteja, nunc
Tariffa. '^^ Cant. sin.] Sinns Bajonnensis. *^^ Lig.] Genuenaes s. lanaenaes.
«** P^nus: i. Hannibal. «« (foenora) 2, ««7 ^bido 1.2, «^ Rjunbi] rhombi.
188
IIELIANI VI9IATI0 LBOATM. BEBRLI QTEKBLA OEBMA51JE.
Fortunam giaamqye nequit tolerare secundam^
Adüertam, noUl seu veHi, üle feret:
Vos ergo ad proprias aries redeaüs avonrm,
394 Armaque ei imperium hnqmie principUms,
AD FJflFßRSOS GERMANIjE PR!irC!PES
QVOD irsnSSIMFM ET TOTI GERMANtjE GLORlOSrM
BELLVM CXSARJS MAXIMILIAyi COXTRA VENETOS
RON ADIVVENT
QVERELA GERMANIJE.
BEB ELI FS AVCTOR.
0 mea progemes dulcissima, Teuiona pubes,
Accipias malris trislia verba (u<e:
lila ego terrarum domürix legumque verenda
4 Impositrix oUm geniüms innumeriSj
Cuhts viclrices aquÜas, victricia Signa
Perlulit eous occiduigue duces,
CuhiS et imperium tremuerxmt omnia regna^
h Servhrit Gallus Romulidceque viri,
Lugeo ntmc merilo, dura cervice parentem
Quod me nunc, proceres, temnüis, alque duces:
Nam Venetus popuhts non iure aut fizdere motus
12 Imperio invasil debiia regna meo,
Vulneribus qucesita meis et possidel arva ,
Hislrorum et segeies demetii Italicas.
Hase repetens forli nunc Cassar Maxmilianus
16 MiHte metatur caslra per Italiam,
F(Blicique manu summis in montibus arces
Subiugat alque urbes sub ditione tenel;
De Venetisque actum forel, auxiliis modo vestris
20 Adtutus vester si dominus fuerai,
Quem nunc deseriiiSy dum commoda, gloriam, honores
Nominis antiqui iura referre licet.
Quis furor, o gnati! quce vox tarn dira, nefanda,
24 Quce tantum poiuit consuluisse nefas?
Heu mihiy quo patrice Studium, quo decidit ardor?
Nobilibus quantum degeneramus avis!
Classica quin sonilent et adhuc Germania, in armis
28 Fulgeat, imperü quo reparemus opes,
Aut male negligitur qua^itum sanguine multo
Maiorum imperium, gloria, fama, decus.
^ 8B008y 1. ^ nephanda 2. ** Hsec fortaste aliaqne Bebeliana non nulla
inter causas scribendi carminis de non degeüeri statn Qennänorum Hatteno
faeront.
COHOKTATIO QKBMAMIJI COMTSA VSHBTO0.
AD VNirERSOS GERMANIA PRIKCIPES
ET MAXIME ELECTORES IMPERII
QFOD BELLVM IVSTISSIMIM ATQVE OMSIBVS GERMASIS GLORIOSVM
MAXIMIUASI aESAH/S C/IRISTIANISSIMI
ADirFE\r CONTRA VESETOS
COHORTATiO IPSIVS GERMANIA,
Surgite, vos proceres Germano sanguine natiy
Surgile, vos maier convocat ipsa pios;
Surgiie nunCy palrice fessis succurrile rebus ^
4 Surgiie de somno segniUequey duces^
Sumite magnanimas menles animosque parentum^
Qui pro me iolies non timuere moriy
Et palrum reparale decus! nunc llala regna
8 Eripile a Veneiis impefiumque tneumi
Surgiie in imbelles homineSy revocate quod oUm
Abslulil, heuy Veneius prodilione, dolo!
Pontifices primum Rheni ^ Princepsque Palaii^
12 Surgiie y belUiceSf Saxoniceque domus:
Imperii nam communis palriceque salutis
Vos cura elegit Ccesari adesse manu;
Vos commune bonum el priscarum gloria rerum
16 Suscilal a somno, surgiie ^ qucesoy duceSj
Imperium mundi qucesilum sanguine avorum el
üsque huc servalum si reUnere placet,
Si libertalem priscam palriceque salulem,
20 Denique vel proprium si relinere focum,
Surgiie nunc, proceres, propere: nam Teulona, lale
Nunc buxus resonat, classica arma vocant;
Maxmilianus item vocato ad nobile bellum,
24 Quo pariter vobis gloria, regna, salus:
nie elenim Ilalice vobis iam claustra reclusil,
Imperii et veieres iam reparabit opes,
Si modo cum domino vestro mentemque virilem
2s Sumilis el galßam-. surgiie, quceso, duces!
Nee, qui perdiderat cum regno, Sardanapalum
Delineat luxus, pestis amara, virum.
Sunt el opes el equi vobis, sunt arma virique,
32 Tarn iuslam superi mililiamque iuvant.
Quare, magnanimi, consurgile quceso, Alemanni:
Classica iam sonilant, Mars furü arma vocans:
Imperium aul, iimeo, maiorum sanguine partum
96 Liberlasque ruet {DU prohibele nephas),
Ludibrio^ et prcedce fiel lunc Teutona pubes,
Quce domilrix olim lotius orbis erat.
189
190
EIN TRBUHTLIGHE WARNUNO AN DIK VBHBDIOKR.
€ Ctn frrOntltd^ 1llarnun0 an Xtie Vtnttigtx.
IHrncbtg, r94 ^4 ^btn für
9tin l)04tnut tnfirt 0r|ltU, glaub mir
9t\n 0f9t , on üppig rpul ffr
4 |fia0 nit tmtnigen bliben mttt,
Jlu4 atA^r )iHn unrAiid) t^at,
UlinDül ^ie biM&r g^ultirt l^at
9n g9^ti0 Cott nun langf 39t,
s 9an04t luin bitr^riig brp tiir Ipt.
itopßi |te9r^ ^arju ad^tfß KUin,
jn t90nfm gtoalt tifrtr&ft alUtii.
IHrnftoig, r94 ^^4 Hifit ffir.
12 Pan )iir Ht flnif iigt 002 )irr ^fir,
9ur4 Ite^r^r /fiarttnilian.
Jlfin Cd^oniik vfirt ^3 f^Hbe an,
llnli rp^4< mand^rr. IHn l^at ^laf
16 m^rmelnt? rttoan 1lltnrti0 niaf
Miltn lanli, uüt, malfftf flüt,
Hun li0t tf ni^ifr iinbtl^ut,
Cin fif^n l^flttlin dUnlikli«.
20 Vtntbi$f ^i$ DfrfQd) ^u lii^.
Propter argfumenti similitudinem prsecedentibas poematU sabicerem
VLRICHI DE HVTTEN
AD GEEMANOS 8V0S EXHOBTATORIVM
de bello Turcis Inferelldo a. 1518. Bcriptum, quod in^ipit ,,Dormitiiin nimio plus
est**, nisi vol. V. p. 134. sq. legeretur.
AD REFERENDISSIMOS ET ILLVSTRISSIMOS
SACRI ROMANI IMPERII ELECTORES
RELIQVOSQVE ISCLITOS
jy CONCILIO AFGrSTENSf
GERMANOR VM PRINCIPES
CARMEN EXHORTATORIVM.
A'
Diu est qaod mihi persuasi inque dies certius co^novi nihil mnqnam scri*
ptomm suorain prseter epistulas quoe ab ipso inter Obscuromm virorum Script»
sant et Triumphum Capnionis qui ad illam contra theologistas expeditionem per-
tinet, Huttenum publicasse nisi auctoris nomine indicato, speroque tandem fore
nt desinant eidem aliena viroque indigna (sunt autem Hutteno indigna etiam in-
geniosissima lepidissimave omnia quie non nisi per mendaciam vel benevolenti
animo adscriberentar ei) adindicare, sive laudis viri extollendfe sive conviciandi
hominis causa id faciant. Sane mira temeritas est et angteia, sed in non nul-
Us circulatoria iactantia et ignorantia, qua Hutteno, sicui all scriptori, ea quo-
qne tribnere adhnc voluerunt quse qui sani iudicii sint eidem non abiudicare non
possunt. Qui quid hsec severa admonitio hie loci sibi velit ex me quierat, ve-
niam dabit respondenti .Carmen quod sequitur me transcripsiBse e libello cni re-
centior manus inscripsit 'out. UL v, ffuiien\ Benivolentiam a lectoribus inmerito ,
peterem, immo iniuriam eisdem facerem, si rationes, e quibus adnotatio ista
falsa dicenda est, pluribns verbis exponerem. hi versus ab Huttenianis longe
alienissimi sunt. Kec boni, tarnen repetendi visi sunt; non tarn ut caveatur ne
in neglegentise crimen qui quie recipere debuissem omisissem, apad eos incide-
rem qui hoc carmen Hutteni esse opinentur, quam quia documentum per se sa-
tis memorabile et ad Hutteni oarminis exhortatorii interpretationem utile videba-
tur, prseterea adhuc a nemine quem sciam aut repetitum aut ad Maximilian! imp.
res gestas enan*andas adhibitum est. Prodiit autem Hbellus sine loci annive
indicatione (Aug^stse Vindelicorum , puto , anno 1510.) octo quadratis foliis, qno-
rum altera et ultima paginie a scriptura -vacant, ceterie singulse tricenos versus
habent, prseter primam in qua nihil nisi hsec inscriptio est:
ftriffimos facri Romani Iinperii Electores:
Reliquos qj inclitos in concilio Auguftenfi
Germanorü Principes : Carme exhortatoriü:
De hoc 'conventu Trithemius in chronico Hirsaugiensi (S. Galli 1600. fol. II.
p. 650.) „Anno MDX. conventus principum apud Augustam ühcetiorum anno pne-'
cedente per Maximilianum regem indictus ad festum Epiphaniie celebratnr: lente
ccepit, sed diu duravit, a principio videlicet lanuarii usque ad finem mensis
Maii*\ Recessus quem vocant subscriptus est d. 22. Mail a. 1510. Extat in
©ammlung ber Steid^Sabf Cetebe. 3f. 1747. fol. tom. II. p. 32. sqq. 8nbsidia ab impe-
ratore contra Venetos officiosius promissa quam religiosius praestita sunt.
■*
A
AD RRVRRKKDISSIMOS ET ILLVSTRISSIMOS
SACni ROMANl IMPERII ELECTOHES
RELIQVOSQVE INCLITOS
ly CONCILIO AVGVSTENSr
GERMANORVM PRINCJPES
CARMEN EXHORTATORIVM.
Magnanmi proceres, quorum sapientüi nosiro
Non iget, et claris virius exercüa fqcUs^
Consüio, lamen hasc propenso a corde clienlis
Quce veniunl humilis, quas dictal opinio recti
bQuaUacunque boni mea dicta^ fideUa saliem,
Cqnsuhle aique imis admiUüe sensibus oro.
Jnclyta prceleriio Germania tempore in unum
Scepe super rerum variarum mole coimt;
Nullius ast adeo fuit expectata voluntas,
m Huius ul esly quod nunc celebratur, et exiltis almi ,
Concilü, quo nixa salus non unius urbis, '
Non populi, at fidei pendel spes maxima nostne^
Suspenso quid vestra ferat sententia^ nunquid.
Publica res Christi reuirescere debeat isto
15 Tcfhpore vel nunquam: facile est emergere quam, si
Stirpe reciduntur qum obslacula parva resistunty
El vos unanimes si sponte capessere tandem
Imperium et curam commissce impendere moU
VulHs et antiquo maiorum more tueri:
20 Ad quod erant exempla satis vos prisca movere,
Sed promissa fides et toti debita mundo
Postulat, imperii Germanus origine postquam
Carolus a sacro meruii diadema Leone,
Reddüus et sceptris ab Olhone Gregorius ex quo
25 Principibtts summus mandavit lege sacerdos
' preteritö ^ermanU 1, ^ Sepe i. *^ cömisse i. ^ Carolus M. a Leone lih
die fuUaücio Christi a, 800, (801.) eoronatus, 24. sqq.] ab Oitone UL Gregorius V.^
qtd die aseensionis a. 996, tiban Romw cororumerat, mense Febr. a. 998,, contra Cre-
»eentium consuiem devictum sedi apostolica; restitmt, quam non uno anno post tenuU:
wuprUur enim d, 4, Febr, a, 999, A Gregorio V, institutionem Electorum principum f»-
dam esse, quod Bellarminus etiam, nuila tarnen ne pontifida quidem eiusmodi consti-
tutione protata contendit , oUm credebant, contra quod cf, e, gr, Traetatum de irans-
tatione imperii Romani e, 7,*ap. Go/dast, Politica Imp, Ff, 1614, fol, 523, sqq, Vide etiam
Bartkolini orat, 1518. scr, §. 30, (vol, f. opp, f/uit. p, 255.) Rem exponU Putter Spec,
iur, publ, med, tevi de inatnuratione imperii Rom. c. XI.
HvTTBNi Opp. vol. III. \^
194 AD ELECTORES &ELIQV08Q. QERMANO«VM PBINCIPES CARMEN RXHORT.
El genti, quce prompla fuü de f ender e honorem
Smib^mpostoliccB ioUensque per arma tueriy
Gerftance arbürium Ventura in secla creandi
Induperatores y ab eadem in fcßdere ianio
30 Accepta iurante fide, fore semper ut illos
Viribus, auxilio atque armis opibusque iuvaret
In decus augusH sed culminis, inque sahUem
Humani generis sanctce ei super omnia matris
£cclesias , uique onere haud parva conslaret adeplus
35 Tantus konor {merito, neque enim sublimior ulltis
Possei in orbe dari) tibi sie, Germania ^ iure
Cessit Roma suo, sie ei tibi munere Tibris,
Bhene, daium nunquid reOnere negabis honorem
Ei regem fulcire tuum? ctu quanius habetur
40 Ctäius, adesi laus iania tibi; quantwnque verentur
Illttm, ie metuuni omnes; quantumque favebis
Augustis, ei tantus eris. Proh noMinis olim
Cassarei sublime decus, reverenHa et ingens
Maiestas, diffusa polum per utrumgue! timebat
45 Quod Scytha, quod Garamas, exhorruit ultima Tkyle:
Decolor audito quo nomine palluit Indus:
Talene, bellipotens, sub ie, Germania, nomen
Obduci patiere situ, tot regna, tot urbes
Toique duces compkxa iuis in finibus? ergo
60 Par orbi quod Borna tulii coeloque hcavU, «
Te modo nunc iali ianiaque tuente iacebit?
Beddidit ei Tiberis quod formidabile mundo,
Innumero adiutus vUescere flumine tantus,
Bhene, feres? proceresne ferent cognomina Mogus
}& Dat quibus; atque tuis, vicina Colonia, ripis;
Trevir et antiquus; vel origine clarus Othonum
Siuco; PalaOnus titulis et habere superbit
Te qui iure suis; Albimque locata Visurgum
Atque inter regio nunc Marchia nomine; cuique
*• deffendere 1, ** German;: arbitriam et secla i. "• federe /. *• au-
gfusti culminis] t. e. imperatorit, '' Imm. gen.] t. e. papw, lis ipsi» fere diebus
ante quos hoc carmen conposUum esse videtur, exeunte Februario anni 1510, luüum II,
cum Fenetis pacem fmdusque contra GaUos feeisse constat. '^ honor: merito i.
'* dari: tibi /. ^ eris: proh 1, 42. sqq.] Reges Germanorum inde a Ctesare IvHo
Augusioque Octaoiano deducere recepti moris fuU, ^ Maiestas: diffusa poltim 1,
^ prooeres] Septem eleetores oonpellantur misere contortis transposiiisque verbig, uf
Carmen Sit quod Carmen non est, Subscripserunt recesstd imperü üriel Erzbisck, im
Mainz, in Germanien Erzkanzler ^ lacob Krzb, zu Trier in Gallien und Aretat ErZ"
kanzler, Philipp Erzb, zu Cöln durch Italien Erzkanzler, Ludwig Pfalzgraf bey Rkeim
Erztruchsess , Friedrich Herzog zu Sachsen Erzmarschall, von wegen Markgraf Ima*
chim zu Brandenburg Eitelwolf von Stein Ritter, it. it, cogn. dat quibos] «msAfe*
piscopi Moguntini. ^* Trevirorum urhem annis 1300. ante Romam conditam ftasse
a Trebeto Semiramidis filio somniabani. '^^ Klector Palatinus est Comes Rheni,
*• Brandenhurgensis,
/
AD BLB0TOBB8 RBLI^VOSQ. OBBVAMORTK PRIIICIPB« CARHBH StROBT. 195
60 Paret inaccessis vallata Boemia silvis^
Quos penes est iotidem Rrmanum condere regeM%
Innumerique aUi? quis tum modo Teuiona ielhis
Prindpibus pairnve lares privalaque regna^
Sed Saturn mundi mperium , sed rdtihir omnis
65 Publica, res Christi; pro quis vet obisse iuendis
Sit vestrum propriumque decus; quUms arma virosque
Nunc et equos, tormenta {data est occasw) et omrtes
Promite iam longo non notas tempore ifiresr
Fundite iam longo cumulatos tempore census,
70 Et vestrum fukite caput! reverentia vestri
Sit capitis primum vobis, quos deinde sequeniur
Exemplo poptiU alque urbes imiiataque regna
Quod legeSy natura, boni moresque requirunt:
Quid foret auxilium , capili si membra negareni
75 Dilapsus fuit tsnde vigor per membra? Quod estis
{Sit venia dictum ctim vestra) in culmine tanio,
Quod tot opes, merito, lala ditione tenetis,
Plurima Romulidum num sunt ea munera regwn?
Induperatorem qualem voluistis habetis,
80 Sed qualem nee habere piget, voMsse pigebit
Et nunquam^ officio dum sie se ostendit in omni^
üt magis optari nee quicquam a principe summo
Debeat aut possit; cuius vetor impare musa
Ire per ingentes laudes et origine ianta
85 Sive illustre genus seu fortia facta parenlum
Dicere, et herois cultum virtutibus orbem,
At generi commune suo. privatß coruscat
Gloria sed proh quanta , bonis dum fullus- utrinque est
Corporis atque animi^ neque parca indulserit ilH
90 Se Fortuna: magis modo larga futttra velitis:
Cm non divini est humana augusttor oris
Maiestas, iotoque decens in corpore forma,
Membrorumque vigor, validum patiensque 'laborum
Corpus et oblalum pro vobis scepe periclis,
95 Pro decore imperii, Cui non miranda videtur
Dos animiy qua: sola sua est, prudentia solers
Ingeniumque capaXj eventüms cequa secundis
Mens et in adversis eadem, quibus ille probatus
Non minus ut fultmm est fornacis ab igne metallum?
100 Additur his rerum mira experientia et ingens
Pacis et armorum rigidique peritia belli.
Quid memorem sit quanta viro dementia, qualis
Intemerata fides, servandi et foedera cura
Quam gravis, et posita cunctis gravitate benignus.
*\ in accessis t, ** Cf. Auren bulla, '^ caput] imperatorem Maxiadtianum.
^ Quod] q^ /. ^ Qiiod] QcT /. '» numj an non? Cf» supra ad w, 42. sqq.
^ privata] t. e. ipsi proprio, *' Menbrorumq} i. •* ut] quam. •*• federa i.
13*
196 A9 BIfSCTOBBS RSLl^VOSQ. OBRMAVORVM P&IMCIYB8 CARMEN BXB^RT.
105 Largus et in meritos despecti prodigtts auri?
lustiUy amans mqui^ viUe sine labe pudicee?
Cut ianla in superos pieias ianlusque deorum
Cultus, ul exemplo valeal cuicunque severe
Esse sacerdoU? Pro tantis doUbus unde *
no Nomen ab ingenila proprium bonHaie m^eiur
Quod ienus hac uni Traiano contigit inier
Romulidum tot habere duces, ai defuH ilU
Relligio; tarnen illa suos efferre superbis
Est alHs meritos (Uülis gavisa vetustas,
115 Dum Magnos Faustosque vocat Palriceque parenteSy
Abque trhtmphaia ponü cognomina terra,
Sed pnebet meruSsse modum: nam tempore prisco
Aut consulta patrum venerandi et iussa senatus
Imperium y vel castra, dabanty milesgue legebal
120 Dilecios guoscunque sün, quibus inde favebaiy
Resque mimstrabat bellorum publica nervös :
Propterea magnis adsciscere nomma factis
Et poiuere suas ad sidera tollere gentes,
Non minus hie Patrias paier esty modo cttra parenli
125 Sit patriae naHsque suo purere; sed idem
Et Fcelix et Magnus erä, si vuHis ^ et idem
Mox Venetus, posi Turcus eriiy geminoque triumphum
Ducet ab hoste ^ pari referens par^ quanäo Irophwis
Intulit et vestrum Romana potentia nomen,
130 Cuius atrox parH successU Turcus ^ et ipsa
ürbs Venetum alterius vuU asmüla vana videri
Irridetque procax ad te , Germania , iantum
TranskUum impenum^ cui iugera quatuor agri
Vix subiecta refert, quce se parere recusat,
135 Unica Ccesareis terrarum obnoxia nunquam
Legibus y occiduo quw nee concessii eoo
In partem imperio, nee matris dolibus almas
EcclesiWy qum Stare sua se mole suasque
««• iilte y. "» cf. Plin. paneg. 88. Efutrop. VIII. 5. (Dio CaM. LXVIII. 2S.)
'*' Relligio] 9cilicet Christiantis non fuit, nee ftwebat ChrisHanis lex contra hetaria»
lata. Plin. Epp. X. 07. sq. Eoseb. H. E. IV. 1. sq. ramen /. ^'" AfHeanuB, AMiaH-
CM*, Germanicus^ Frandais etc. ^" prebet /. *" Res pubWsa ut peeuniam darei,
prima fere ad concilia impefialia rogaiio fiät. *'* hie] Maximüiamts, ^^ par-
eere i. Cf,w. 114. sqq. ^^ tropheis 1. *«* emula /. >»♦ qu»] cul U ^ Ve^e-
tias non parmsse imperatoribus orientallbus, cum reliquas fere ornnes RaHm partes H te-
nerenty vulgaium magis quam vertan est. De gloria Venetorum se semper sutp potesia-
tis fuisse legitur in Art tle y^rifier les dates: ,,Mais cette pr^tention est r^fnide pftr
M. de Saint-Marc, qui prouve, par des exemples niultipli^s, qae Venise k 4%4
non senlement soumise aux cmpercurs grecs, mals qu'ellc k 6t4 anssi sons la
ddpendance des rois Goihs, et donne m6me Heu de soup^onner qn*e1Ie t^ fnt
pas absolument c^trangurc a Tcmpire d'Occidcnt". l/rhs inde nh exeunte ääy?. F//.
suo« duces hahebat.
▲D KLECTOftiS» REL1QV08Q. OtfSICJlNOR.¥M PB1NC1PB8 CABHSM KXHÖKT. 197
laciai 10/ terra posuisse in virgine sedes.
140 Quis feral hcec? Sed sunt graviora: quis obsütit oUm \
Semper ei huic veslro imperio magis urbe' super ba
Adriaca? ex Ulo iam tum qua: invisa Pipino
Et devicla fuity quamvis neget^ et tarnen iliam
Induperatrici Magnus concessH Ireni
Wh Carolus, ItaÜa ditnsa, aut pone secuta
Nicephoro; huic Primus toto cammertia regno
Interdixil Otho, iusta succensus ab ira;
Nee minus Henrico a quarto diversa notata est,
Atque alOs ; odio sed enim patefecit habenas
150 Ausa patam sese Friderico opponere primo,
Falsaque captivi mentiri vincula Othonis,
Atque ita mentitos (ßtema in seecla triumphos
Pingere tarn ceiebri spectandos parte superbas
UrbiSy ab imbelli Germanica rostra leane
155 Mersa mari fusasque rateSy fluitantia Signa
** I. e. insolenter exclamantes Venetiani gloriosius de se prwdicant sedes se
potuisse, urbem suam condidisse, in terra virgine ^ hoc est in sota antea ab homini-
bus non occupaio, ««-«iq. Post varia a Pipino ItaluB rege, Caroli M, fUio, cum
Veneiis Oreecisque inde ab anno 809. commissa prwlia iÜe ad undm omnes Vene-
ta» insulas cepit a, 810, , qid regis supremta fuit. quo mortuo Carolus M. inita cum
Nicephoro Patricia imp, CP„ non Ua lange post a Bulgaris fuso occisoque, pace eidem
Utas insulas permisit, Ducibus Venetianis Obelerio cum /ratribus heec gesta sunt,
Itaque non Irente, Constantini Copronymi uxori, imperatorumque Leonis Chazari
hmusque successoris Constantini V, matri crudeli, quw post filium inieremptum quin-
que fere annos sola regnanit, danec a. 802, a Nicephoro illo in Lesbum insulam re-
legaretur, ubi d. 9, Aug, a, 803, exspiravit, sed huic monstro pone secnto Nicephoro
Carohts M, Venetos concessit. Qui Nicephorus, cum ab anno 802, usqUe ad medium
fere annum 811,, vUee suw novissimum, hnperii orientaiis partes magis depaoisset
quam regnasset, a carmtnis conpositore aperte eonfunditur cum Nicephoro Phoca,
qui a. 963, .,369, in partibus Orientis regnavU: nam haic Otto X. toto regno com-
mercia interdixit :^ eius fttiam Theophaniam imperator Saxo fllio suo Oitoni //. in ma-
irimonium poposcerat, concessam autem cum Greeci perfide (hteremptis Ottonis ad ex-
dpiendam nurum missis legatis militibusque Constantinopolim reduxissetU, exerdium
orientalem in Calabris devicit a. 969, "^ a. 1091, **•• •«• ffiBc refhrenda esse w-
deniur ad a, im, cum Fridericus I. cum Alexandra PP, Hl, VenetÜs, postquam harum
dux Sebastianus Zianus navibus imperialibus devictis Ottanem imperatoris fiUtan eapti-
mm secum duxisset, pacem iniret; ubi pontiftcem pedes Cafsaris cervici inposuisse
postea narraverunt, cuius superbia; descripHonem pictam Veneti deinde pubHce propo-
suenmi, Bomant autem anno 1768, losepho //. transcriptum exemptum conspieiendum
ostenderunt, tä dolorem ei inurerent; at Ossär siulium mendaeium stuUosque menda-
ces derisit, Cf, Heinrichii Teutsche Reichsgesch, vol, 3, p, 157, Ceterum 'captiH Otto-
nis (imperatoris filii) tnncula* ipsa falsa esse inier recentiores constat, Vide Rdumert
Hohenttaufen vol. 2, p, 204, *^ secla /. '^ 0«nn. rostra] nanes imperatoris. leone]
#• Mord Venetorum, aiato ab eodem duce Ziano in ripa maritima, cm hodieque PiO'
zetta nomen est, erecto.
1 98 AD BLBCTOftBB BELIQVOBQ. QBBIf AHOBVM PRIICIPB8 CABlCBlf BXHOBT.
Et fraclas aquüaSy plena (squora iroMtraque vestri
Sanguinis j ei Veneto prcebenies terga SuevoSy
CapUvumque ducem» Tumtdce o iaclaniia gentisl
Tale nee etexil superalo Grcecia Xerxe^
160 Nee iotiens vida Carthagine Borna iraphwumz
An nisi invidiam Germani culminiSy ingens
Dedecus in vesirum quis ialia pinxerii? lie^
Ite^ viri^ antiqtUB si vos virtutis imago
Ulla tnoveiy si iangii honos, si ghria parü
165 ImperU! non itia gravi vel clade vel armis^
GenHs ai extremis inmicm abolete ruinis,
Cui neque sal vobis se infensam ostendere inam
Ambiiione fuit, petulanii et Icedere lingua
Swpeque ceu vicios mendacibus addere fastisy
170 Sed progressa suis paulaüm astuia lacunis
Consilio, arte^ dolis et prodiiione vd aiaro
Dempsit ah impetio loea toi potiora sub ipsis
Alpibus lialiaSy atque adeundi regibus illam
Interclusit iier; sceclumque revolmtur ex quo
176 Exitiale iugum patiuntur et oppida clamant
Pressa ^Veni, Ccesarj tua iam tibi vendicei ensisT
Siccine coüuvies hominum piperisque redemptor
Sordidus, omnigence sie navita merciSj avarus
Institor enormique marinus guüuremergus
180 Nobilium regnator erit? dominabitur ergo
Degener atque omni solitus servire luceUo?
Non bene conveniuni vilis mercator et idem
Nobilis et princeps. Proh lumina cceca potentum!
Nonne vident, animum quo dirigat Uta maUgnum
185 CäUida gens, toti qua: aspiral et imminet orbi^
Concipit atque avido Romanam pectore molem?
ünde est prindpibus cunctis inimica , tyrannos
Quos vocalf inque suis secura paludibus omnes
Despidt, kaud sibi iam mortales, sed neque coelum
190 Posse nocere putans , congesto fidere in auro
Sueta^ manenie eodem semperque tenore suorum^
Incrementa quibus discordia regna fuerunt
AUemoque duces exhausti marte Latini;
ReddidÜ et nisi quos iactura aliena potentes,
195 Semper in interitu regum est spes maxima quorum
Posse aUquid tuto, dum carpere tempora captant^
'^ aquilfta] imperiales. '^^ prebentes i. Suevos] exereitum naoakm imperoMo-
ris» *** dacem] Ottonem, imperatoris filium. '*" ^recia Xerfe i. ^^ troplwiUBi 1.
i<t ctilmiaU 1, imperatoris, *^ veBtrom] prineipum Gervurnim, ^^ ledcire 1.
*** S6p^q3 Jf • mendacibus fasiis] quibus hoc swculum Balletlnonim nomen adtsh
v9kU, ^^ lacunis] Lagunen» *^' reg^ibus] Germanorum Itaüam petenübus, ^'^ saoL
revolv.] Sub duce Francisco Fuscario MedioUmensibus territoria Bergomense, Oremo^
nense, Brixiense beüo ademeruntj Carmanioloi maxime virtute, a, S426. sq. '^ Esi*
talie 1. «M ceca 1. »" tiranuos i.
AD BLROTOBBB RBLIQV08Q. OBRIUBORTM PRINGIPB» OARHBH BXHOBT. t 99
Intestina serunt odia et mala prmHa reges
Inter ahmt ideo: neque enim bella uUa tot armis
Videre Ausonii, Venetis non unde hicrari
200 Contigerit, solilis nee aperto vincere marte
Raraque collatis andere pericula signis.
^Fulsü ab his quondam fidei tutela sedy §lnuff
Relligionis erant et propugnacula nostrai*.
Forsitan arUiquo fttii hoc, quo ceperat üios
2ü5 Tempore nondum alm dommandi effrena libido,
Cum stagnis contenta suis operosa iuvenius
Duceret assiduas longinqua per asquora merceSy
UHlis et solum sülcaret Nerea classis:
Fcelix si moniiis loachini intenta prophetof
*" prelia /. ** nostre /. *^ coeperat /. ■* nundam /. **' Nerea] mare.
prophete /. c/*. Hutteni Marcum v. 104. Qtdd diceret sipofäb Venetias adhic Austria-
cas cum vicina terra iunctas hodie videret? Diceret 'ftät ingens glorid'. loach.] Huius
prophetw loacfdmiy abbatis de Curaiio in Calabria, ordinis Clsterciengis atque fundatoris
Florensis monasierü institutorisque-congregatiords FlorensiSy cuius Kbrum contra Pe-
trum Lombardum Innocentius lli. in conciHo Latehementi a, 1215, kMto (cap, 2, De-
cretaHum Gregor. IX, De summa trinitate 1, i ,) reprobaxdt, cufusque sedatores, loachi-
mittB, in conciHo Arelalensi (a. 1260,) heereseos dämnati sunt, defuncti anno 1201. (Fa-
bric. ßibl. Lat, med, avi tom, tV, 8^, p, 107 ,,,113,) t inter Bonaoenturw conßites mentio
facta est in Dantis paradiso (XII. 139, sqq.):
Raban e qtiivi e lucemi dal lato
II Calavrese abate Giovacchino,
Di spirito profetico dotato.
Mutta de prophetiis loacMmi quw tum in conmentariis ipsius ad prophetas et apoca-
lyptin icriptis, tum in Gerardi Introductorio in evangelium wtemum continentur,
etiam Veneti scriptores passim enarrant, quw k. l, memoratur repetita est in libello
e GaUico Nicolai Mengin Nanceiensis Germanice edito, sie inscripto ^^Ventblgti €^^-
Kira. I fliit an0e)6i0tt vifa^l U$ f4&)i'>Ud)f #2Qe0i| to mit fpf bi|^ | ^r vB Udmt-
f^fii^. I filaitfi^t fo r^n'&rll^ 0tfbraft fnrOi. (consUt foliis 22. iB4o.), ubi pag,
^ htBC leguntur: „.. itaf tß mir KunM, Mf im jar /fi.y.oj. in ten |lfin0flfe9r-
UL$ii ttl0 i^ 5Ü Hmüiis nnif, wat^ mir gtfa$t, 113 Uv abt ^aad^im 0^ Calilii:!«,
tcf gri^ 001 iD£9|fa0un0 unk, on im jar /fi.CC. $tyiit gfUbt, rten Vtniiti^tn jten
obfoE f$ mir pfj^unt ft\^m ßtwei^^a^tt l^rtt, oitti foli^^ mit yoti^tn fitt^fftn Urnen
figuriert , tiit fpf in jrnn waptn fkttn. pit ff Ibigenn tt jntn in maniiel^in im iw-
uimmt fanrt ^Harr Kirnen itaftibfi i^awtn, tntt nbcötniff^en liefg. 9et ein Um «nf
IprofK , ticK on' vffevf^abtn , vnr» tvfd^ti^n 0Uiil)fam fr mit )if m gan^f n Ifib of ^fn Bnini
)iff mhit§ w^tii t/bev fd)n)iriifn molt, vfigenömtn ^3 tit looittr f&f^ of ttan erbtri^ repi^
tfn. 9et at(Ht Um lag alt lang tx mae of tfr f cHfn 0f ftrfckt , alUin ty jm trif bin*
Mr|U fftfH im malTfr flübfn. tn ftihig was ober ma0fr onb 0an$ Iin0ffhiit. Jllfa bf0fr-
tm VU llfnAigfr 00 gfnuitfm abt joacbim^ bU b<^fätun0 unb oßU0un0 foiiibfr biUrnnfr
3Üoi|rni. 90 fagft fr jnfn , ^3 fpf (alf ian0 fpf bif ^ttfi!^ung ttff m6rff bfbUUfn)
irit Dil Kr9f0 obfr mi^fnotlUn mitt finicbf m ib^ifUid^n f urfU n i^tiben , fonber mfirbm 3u
glfickffiigfm fhinnbt ofgffn, on) ficb b^(blt4 ^n narun0 onb rf9(btnmbfn mfrnt. oiib
bat mfr ttf bAfiitnuft ^f0 fr^ Uvatn». S^htt tiisbaUi fpf )te feibig f cbrf ung bf 0 mbte§
ofcliflffn, tmb ft4) off bw lanb ffj^tm, tsm i^en bot ffin 3u Bfur^Urtn unb 3unemtitf
200 ADSIiSOTOBBS ,aKLIQV0S<2. QKBMAllOkVM PBINCJPB8 CABMBN BXBOBT.
210 Nunquam vicinae ietigisset UUora ierne;
El tarnen iüorum nimia (Uque superha simuUas
Cum Ligure amim fuü improba causa sepulcriy
SasphiS ei magnos mterrupere potenlum
Conaius sancta pro reüigkmey neganies
215 Auxäium, ingenti nisi conditüme redemptum;
Dumque opulenia suo male tutaque lüiora duciu
Rädere matoris malunt dukedme lucri
Intendunique magis spoUis et rebus emendis
DirepUs precio peregrino a mäUe parvo
220 Quam Chrisii auxüüs, in quem manifesia volunlas
Tunc pcduity sedes a deo quando incUta ab üUs
Byzantma capi est permissa volentibus tirbis.
Prcsbiia ope imperium, sed eorum iania negarel
Velle subire iugum: cemebani cequora velis
225 [Ptpoh dolor) Adriacis miseri plena omnia cwes.
Tendebanique manus ad proxima carbasa ; at Uli
Slabani mmoHs ferro retinetUe cariniSy
Cumque obsessa ferus laceraret mcmia Turcus,
Impia spectabal non fandß per ocia classis,
230 Ex ißo solila est plus tempore parta lueri
Proque suis vaUdo contendere finibus hosti
Quam pugnare fide pro, Christi, at fcßdera inire
Nil et amicitias verita est cum gente nepkanda
Communem in regesque inhnicum impellere nostros^
235 Finibus ut Calahris novit memorabilis Idruns,
Tollere suela mari commertia, et omnibus undiSy
Prmsertim Adriacis vecUgal ponere^ quarum
Se quoque naiurce transversa lege maritum
Fert Veneius sponsamque sibi Mare vana quotamiis
tnei^eK r9< for }u otrtotrbm on) abftUU k&tiun) of fi4 iatvn. tet.jiun alfo kt^
ttm ottterl Uotn bftotfim wtt, nun tft tncnifklt^en >uiDi|rnt, ^3 jntn t\t W%vmi
'un ffi^ati^t Titfm küntg t>0n |l0nu0al fittnomtn tft. jlo \^tkhl fid) to reifen VnuHfcr
BAo«(ini^tMMLt)ff tM rrMrtd) wx fii^ ixxfitY^tn onti 3u(U>«rkirmfn befitfm onfe mttrcfiaii*
tm, jParttmb jtun pf^unti txt felbt ofrnbarii0 gar an mw iucbt kunun iH. M dkr
Ssi^ )riii| ^ur^ ttti geiß ter y^ipb^n pr0ntidtrt WüHsm frptn, tiun nit, wii ki^ nü
be^ti|ftl." *'* Ligare] Genuensibus. Hase bella sub duce Hainero Zenone a, 12SB»
emardere ccBperwU, ämifli 1, no-^qq- Cum Consianiinopoäm Makumetus ü^m, 1453,
caperet, Veneti sub prwfecto lacobo Loredano auxiäum Bytantims laiuri poH tem"
puM advenerunt, Mahumetu» Venetos multoi ConstantinopoU tum mercaturam agemtes im
vimada necemque eoniecit, cf, etiam HeUanum. *" adeo U *** BiBantina i* **> Pre-
bita i. "* federa 1. Ita e, gr, dux Joannes Mocenicus a. 1479, cum Makumtio U.
et dux Leonardus Lauredanus cum Bmazetho f/. a. 1501, pacem inierunt. '^ HjdroBy
Otranto. Anno 1480, Augusto mense Hydrus a Turcis capto et crudeHier direpim est^ com
Rhodum insulam Mahumttu» U, expugnaret, Cf, etiam HeHan* ^ Preseitim i.
quarum] Despomatio duds Venetorum cum Hadriatico mari non ew donaUome Aia*
1 PP, ilL sed inde a fine sofc, X, ptb duce Petro ürseolo //. in msu fmt»
AD ELSCT0RB8 BELIQVOSQ. OERMANOBVIi PBIMC1PK8 CARMB« BXHOBT. 261
240 Anntdo et ürbs illud per vmcta iugalia neciU,
Quäle nee ulla ferunt mendatia Grata ^ nee täla
Fabula pradigium: Uta sity Nepitme, iridente
Pro sexu eertare tuo, pro fcemina haberiB
SaUem apud Adriacos. prceiexlu hoe attamen iUa
245 Usurpat gens sancta smum, nee parcü amalm
Sedis aposiolica: diHoni, at plurima ademü
lam loca patUifv^ pia ßia : forte regendi
Ne senior tanias oneri succumberet urbes:
Ecclesice et totiens turbavü amica qitietem -
250 Bactenus ob sua ter bene facta anathemate vincta.
At nunc supplicibus pacem üla miserrima votis
Oral, et addictam fore se promittit honori
Post ?iac Ctesareo, faeturam e( cuncta libenter
Quce Caesar proceresque velinty modo copia fandi
255 beiur .et audiri valeai; dimittöur ulla
ürbs neque iampridem Germanica libera quam non
Ambiai^ et vobis, proceres, ingentia de se ,
Spondet, adutatur, suadety blandüur et offer t^
Edocet a Mtcnsque cavenda pericula vesiris -
260 jRegü)uSy et commenta referi miranda Pehtsgis
Artibus, inter vos unquam si pesset oriri
SeditiOy guce sola x via. est sibi lecta sahids.
Interea bello se accmgit et undique contra
Arma parat [referam neve inveterata sub istia
265 Blanditiis verbisque bonis spetieque futurce
Pacis , ut Euganeam prius interceperit urbem
Et sie adempta pari Vicentia fraude^ tot arclo
Careere ductores clausi vestrique fideles
Tot crucis infanda Patavini morte necaU)
270 Veronas insidias iam iam molitur, et instai
Continuo, et miseros populatur classibus Bistros
Et ferro flammisque Forum consumit luli:
Atque ita nunc etiam stmuHairix callida vobis
Verba dabü vulpis? numquam mtare licebit
275 Sirenum cantus expertaque poctda Circes?
Illane, faüaci tociens evadere UngjM
Consilüsne suis ei nunc quoque abire valebit
Insuperaia doUs? Quod si datur^ accipe tanquam
t*& siiiiim] Fenetum^s. Feneticum, ^^ Secundum foedus Cameracense Venetiani
eogendi erani ut pontifici max, restituerent Raoennam, Cerviam, Faventiam, AHmhuan,
gt qtuB iam sub dttione papali tum fuerunt, Imolam ac Cesenam. *^^ Gf. Buttetd ad
Maxim* exhart, contra Venetos, init, de pace suppHdter Bassani m, luHo a, 1S09, ab lin-
peratore petita, *^^' Pel. art.] doHs Grwcis. ^e Patamum, Cf. BeHan, Vemtkad
sub Griitio Pataohtm d. 17, lul. a, 1509, recuperaoerunt. ^'' D. 15, Nov, FteenÜam et-
pU comes PitiHanus Veronamque obsedU. ^ in fanda 1, '^^ Cf BeHan. ^ Bte-
renffmuM Contarinus elassi proffectus erat, Atoimmt» et Comarus exeretitan dueebent,
Cf V. 319. "« cofümit 1, *^ Syrenum 1.
202 AD XLBGT0BS8 BBLIQV08Q. GBRMAXORYM PRIRCIPB8 OARMBH BXHOBT.
Nosfra SibyUino venierUia carmma ab ore^
380 Ula Ufri, oppressa ItaUay Germania landem
Iura dabitj vicio ei dommabüur Adria Rheno,
Quid, forei Adriaco si Nursia forte leoni
Nuper in ancipiü cum Gallo marte poUnti
Famset? tenus hoc Uli num InsuMa dives
285 Cessisset, LaHoque urbes retmeret in omni
Tot prius oppressas aUasque recenter adeptas?
At iecüm non iüe Foro conienius luii
Camorumque iugis et pauperis arce lAbumi
Castro TridenUnis posuisset mcnubus uUro
390 PietuSy et Alpina quacunque m sede maneret,
üt tän noluerit fors nunc Augusta Hmeri
Ob Studium simUe, et commerOa mutua rerum,
Clauslra tamen cunctis munisset in Alpibus^ unde
Ipsi adihiSy vobis ad se via nulla paterei.
396 Et quid phsra feram? qua non tentastis, ut iUum
In rectum Iraker etis iter? quce mm fuit ingens
Conditio genU per vos oblata superbm?
Subdola quam longo suspensos tempore verU^
Ambiguis tenuit voSy et quam scepe paratos
300 Est frustrata doUSy qwbus hactenUs illa moratur
Vestrum iter ad tanü capienda insignia regni?
En modOy se se offert dum vestro in fmdera regiy
In LaUumque sagax inviiaty et aUicil omni
Ingenio, num mox dehidit, et additur hosti
306 Perfida, et iniustis venientem submovet armis
Et vetat Itdlia Romanum insistere regem? .
Quin magiSy o facinus {prohibet dolor edere) acerbum!
Effera Teutonico se sanguine prohtit alto^
Exsaturatque sitim iuga per Cadubrina cruore
310 Ccesorum: ei tantus remanebit sanguis inuUus?
Adde tot incensas arces direptaque vestrm
Oppida xib immani ditionis milUe, tanta
Srnvitia atque odio Turca nee ab hoste ferenda.
Quid referam {narrare pudet) Germanica quanio
315 Derisu fuerit populo gens incUta viU, ^ .
Qua! voceSy quis plausus erat, quce sibHa tnügij
Si foret aspectus quis tunc Alamanus ab iUo,
Cum fuit insana susceptus ab urbe triumphi
^^ ßbillino i. *^ Nursia] in Sabinis. i. e. poniiflcU maat, exereiim. Adr.
l«oiii] Fenetis, '^ in ancip. m. j u e. in pugna ad Ahduam apud Ag^adello ef. Bd
▼, 881. Mediolamm. «» CefifTet? i. «^ Friaid. «w Kamiseke Alpen, eure.
Libami] Capo d* Istria f an Fiume, an Pota? *^ Piotns] PitiHanus? >« federa 1.
"^ Maxtmüianum cum exerdtu transire per Venetorum terriiortum M vetabant. Cf. Brnü.
ewhori. inU. *o* Cadoritche Alpen. *» Seaitia 1. *" qnis] quia habet 1. »• THmbi-
phu AMano post devietum imperaiorü exercitus ducem Sixtwn Tramtsonem deeretus
et wndto Oerwuuunim ludibrio m. Iwno a. 1508. actus Maxüniäanum ndre o/femdü. Cf..
Ooicciard. VIII. p. 212.
AD SLBOTaaXfl BELIQV08Q. aBEMANOHVM PRIITCIPBfl GAJMniir SZHOBT. 203
More velut victis rediens Comarius ffis4ris
330 Cum duce Pygmceot quoi secum inversa trahebanl
Dedecus in vestrum Germanica Signa , quot altis
Turribus apulsas aquilas, quibus üle trophcmm est
Erigere in proprüs temerarius asdüms ausus?
Edita qwB fuerini ei quw spectacula in ilHSy
325 Qui ludi ei chorece, quce cena infanda? quoi ilHc
lactala {heu dicam) capui in iocularia vestrum?
An scdis hoc? qtiod, sueta foret si marie virüi
Vincere^ ei insigni venissei gloria facto,
Vicirici fuerat forsan toUrahile partim
330 Non improviso cum milUe pugna fuissel
Tradita eunte fide patdo ante, nee impare ianium
Cum numero, vix mute, decem cum cassa fuerunt
MUHbus ei nuilo direpta ei capia tuente
Tot Joca: laus ingens, facinus memorabile! cwus
335 lam piget auctores, oUm et meminisse dolebü^
. Nunc quoque qui (o superi) toi fracü cladibus audeni
Pingere mandentes victricia Signa leories,
Ei lacera91ßquilas , et amici HHa Galli,
Canticaque impressis mordacia pandere cartis.
340 Natura: vitium H Veneii genuina procacis
Est inimicida hcec iecum, Germania, cui tu
Et regum est despectus honos: sie evomai omne
Virus ei effimdai per inania verba malignum
In te animum: tu vinc'e manu, tu contude facOs
345 Cervicis durce popuhtm, tu pelle iyrannoSf
Neibilium qui notnen habent, pravumque senatum!
ütque triumphatum pelago mentilur Othonem,
Tu quoque vvnce mari: neque enim sine puppibus illum
Est superare datum: parvo molimine classis
350 Corruet, et trepiäa nascetur in urbe iumuUus,
Quce decora inde tibi, quales orientur honores,
Gloria quanta tuum nomen laudesque manebunt;
Teutona se quantis attollei terra triumphis.
Res quoque quam poteril lastari publica Christi,
365 Ctii domiOs aditus ad maxima facta patebuni
Adriacis , toto posiquam discordia regno
Christicolum duce te fuerii sublala, fovebani
Quam VeneH! Interea ne sanclas vincula pacis,
Nexa trium regum ccelesti vincula dexira,
3«o Arte aliqua iniecta vel suspicione vel astu
Dissolvantque dolis neu fcedera tania caveto:
Nam nisi tale nephas vapido nü pectore versani, .
"• Cf. V. 271. «*> pigmeo 1, Ahiano? cf. supra w. 271. sq. »•• tropheum U
"* tolerabile /. ^^ De pugna apud Agnadello sive Vaila sive Ghiara d*Adda d. t4,
Mali a. 1509. intellego, »" uicttricia /. »<<> Nature J. "« qni /. **^ Cf. wpra
w. 146. sq. 151, ^^ pacis] foßderis Cameracensis. ^^ triam re^^om] MaxindHam,
Ferdmandi catholici, Ludovici Xtl. ^^ in iecta 1.
204 AD BLECTOBS« RKLIQVOSQ. GBRMAIfORVM PBINCIPES CAEMBM EXPORT.
Nec se alüer norunl evadere posse penchtm;
Vel si aUus eupüU, quicunque sä Ute, trisulco
365 Fulmine Uniareas adHgalur iniquus ad umbras.
Qtd fidei inier se commiUere culmina nosirm
CogÜet ei phis quam civüia beUa movere.
Nee sat ChrisUgenam mutüatam exHnguere genlem.
Quam decet in populos posi hrnc animare nephandos.
370 Turcarum, quoe sianie saUs sit fcedere Mauros
Vincere et hnbeUum Sulthanum avertere Memphi,
AJmaque ferre crucis iotum pexilia per orbem :
Et quando Uta fuil, quo tempore talis ab anrns
Pluribus armipotens adeo aique opuienta parotis
375 Classibus et tanto moUmine tormentorum,
Et sän tam unanimis divino et numine Concors?
Dividere hanc aUqua ex Erebo fera qumret Erinnyst^
Summe deus , proprio pereunUs morte redemptor
ttumani generis, venerabüe fcedo sepulcrum
380 Cuius barbories korrendi et mtminis ontrum
Possidet, ut soltetn tua gens a faucibus iUud
Eripiat nunc apta canum, prohibe, opOme^difiim
Hoc sceluSy arma tuos inter populosque dudesque
Intestina veto, et eoncordia fmdera servo:
386 NuHa Aeheronteo perfundere feile Megcera ,
NtiUo venenata dissohere vipera Ungua,
Nec vakant temerare doli, violare nec ortes ,
Nec mala consüüs noceant ftgmenta maUgnis,
Sini tres unanimes, eademque in corpore temo
390 Mens, animus, spes, vita, sahis, sors, cura, voluntas!
'^^ multilatam /. **' Soltanum] Aegypii, Kansu algowri, moritur in pugnm
Aleppenn anno 1516. »^ erinnis? /. •» megera: 1. »« figm^U J. •* Cf.
V. 359. **^ uoltinUs: 1.
VLRTCHT DE HVTTEN
EQVlflS UERMAM
AD C-S:SAREM MAXIMILIANVM
EPIGRAMMATVM
(JBER VNVS.
ADIECIMV8
PRO AHA cÖRITIANA ET DE STATV ROHAETO
ALIAQVE VAKIA EPIQRAHMATA.
206
PBiEFATIO EDIT0RI8.
•Hutteni ad epi^rammata, qua Csesari, at legat, aut non legat etiam, sal-
tem habeat hanc libram, eam conmendat, proefatio videnda est vol. I. p. 234. sq.
De prioribiis exemplis maxiroe videatur Index bibl. Halt. nnm. XX. p. 34* sqq.
Non nnlfa eptg^ammata , i. e. quae nostro excmplo sunt 18\ 18**, 123, 124,66,05,27,
122, 113. cum tribus Aperbachianis ad 124. repetitis alioque 'De Cancro a floren-
tinis picto' ad 113. infra repetito, primnm Eobanus Hessus vulgaverat a. 1516.
exemplo adenratins Ind. bibl. Hutt. num. XI. 2. p. 14*. descripto, in coins fronte
hoc epigramma legitur
LECTORIB^S.
El qwB videiiSf ante visa sunt nusquam,
El qtm legeliSy ante lecla sunt ntisquam:
Quicunque perlegetis isla, lectores,
Brevt tihello scripta gute damtis, passim
Legenda vulgo^ perdar et misere vivanty
Si lecla non amabilis, Solls dictttm est.
E. H.
Modo ennmeraiis epigrammatis ipsis hiec prsefatns est: „Addidimns hoc loco,
,,candide leotor, qnaBdam Hutteni Kpigrammata ad eam rem, de qua nunc scri-
fjpsimas, pertinentia, ut simul appareret, quantum et vir ille Germano nomini
„(in quo natns est) tribuat, et nostmm in consequenda tua gratia studinm, si
„istaram rerum te, quas longe selcctissimas habemus, participem faceremns**.
Tum post illud 'De Cancro a florentinis picto^ sequitur ^obani Hessi Appendix.
Ad Poetas Sui temporis\ quod hexastichon dedimus vol. I; p. 123. ; novissimum lo-
cum HessuB dedit suo
In Barbarum Detraclorem,
lam nunc. Barbare ^ si libety Non quisquam nitida pedo
Clames ad populum licet Inculcaveril Hercules:
^ Nugas en ilentm novas xaSed^ quem nos celebratnmus ,
^Insulsas et inulHes!* Ccesar lam prior omnibus
b Betts tut non prius aspicis Est et fortibus et bonis^
Quam sis prorsus inutiliSy Quam tu peior es omnibus
Quam damnes ea qua: tibi Et vecordibus et malis.
De Francofurtensi ab eodem Eobano; ut recte pmto fertur, a. 1536. edito
Hutteni operum poeticomm exemplo (Ind. bibl. Hutt. num. XX. 2. sive I/.) non di-
cerem quam neglegenter factum est, nisi sequenies editores clausis oculis illud
secuti essent vitiaque, ut fit, auxisseat. Gruterus (Ind. bibl. Hutt. nnm. Xlt. 3.)
prsBterea permulta epigrammata ab Hesso repetita plane omisit, desunt enim
'Delitiis poet. Gerra.* ex Huttenianis ad Maximilianum qufe dedimna, hsec qua-
draginta: 8, 11, 12. 16,17,18», 22,26, 32,33, 44, 46,55, 63, 78,81,82,86,86,89, 90, 91,04,
96,101,102,105,118,(128, quod non nisi in exemplo a. 1516. «dito extat) 125,129,
131,132,134,135,136,139,143,148,151, desunt item Epitaphium lulTi II., ex Cori-
tianis 2,4, et de statu Romano 5,7,9,10,11,12,13,15.
Ordinem epigrammatum eum servavi quem auctor exemplo Augustensi (Ind.
^ bibl. Hutt. XX. 1.) ipse instituerat, adcuratins autem quam Hessus fecerat, immo
facere omnlno neglexerat, diversas huius collectionis particulas singulis etiam
8U08 numeros adponendo distinxi, ne yaria argumenta conpositionisque tempora
inconpesita perturbatione obscurarentur. nam cgregie ad hisioriam sui tempo-
ris, prsBcipue bellorum contra Venetos gcstorum pTenius cognoscendam faciunt
hsec epigrammata, quamvis ipsa huins histori» descriptionem minime contineant:
carmina scripsit Huttcnus, non aunalcs: *8unt Epigrammata (ipse auctor dicit
*vol. I. p. 234. §*. 6.) varie diversls locis ac temporibus in tuas [Majcimitiani Catsa-
*rii] scilicet victorias, aut ut quodquc obiectum est qnod vel ipso vidi, quibus-
'dam etiam interfui, vel aliorum relatione geHtum cognovi\
w >
AD
CiESAREM MAXIMILTANVM
■
EPIGRAMHATVM
LIBEB VNV8.
1. AD LIBKVM.
Ne prodi titulo ampliore rebus,
Picta fronte, nitore lirainari,
Ut fallas populum, liber, sub auras:
4 Multos vidi ego sie superbienles
ScoDibris et piperi togas dedisse:
Exi simpliciter citraqiie pompam.
2. DE SE.
. Francia cui patria est, gelidam porreeta sub arcton,
Hercyniumque ncmus, qua vitifer exit in amnem
Mogus, Rhene, tuum, qua Fagina sylva feroces
Francorum populos vicino dirimit Hesso;
5 Cui pater Huttenus atque ordlne mater eodem
Contigit ex Equitum, tractu tenlavit in illo
Co^sareas pugnas percgrino inscribere versu.
Ilale, da veniam, si se haud fcfeliciter infert
Cultibus ilJe tuis: carte acceptum ipse tulisset
10 Vatibus Ausoniis, si quem meruisset honorem.
1. ' Trcbelii Khagiique discipulus hendecasylluba ad frontem calcemve li-
bromm amat. • * Excmpli quod ineante a. 1510. Augustie Vind. prodiit, frons s.
titttla« q. V. xylo^aphicis omamentis, non nimis nitentibuB ,^ cSrcumdatiui eat«
^ cf. Catull. XCy.8. Horat. epist. IT. 1. i. f. Martial. eplgpr. IV. 87, 9. („Nee scombiis
tunicas dabia molestas".) III. 50. Pors. sat. I. 43. („scombros metaentia carmina*').
* citra p.] Pro symbolo bis verbis uti Huttenus postea deaiit „Sinceriter citra
pompam".
2. ^ HercyniflB silvoe partes h. 1. etiam sunt Rhön et Speßhart, ' Fagina]
Buchonia. * dlrtmit] dlvldit ChrOftius propos, recte, ' Pater Ulriehus Hatte-
nns, mater Ottilia ab Ebcrsteln. '' pcrcgr.] Latino. ^ feliciter 2, * ipse]
auctor, si sna carroina laude dip^na inveniontur, Italicis poctis quas ipsis debeat
gratias, lubenter rcfcret.
^A *■
;. DE AQVILA.
Haec volucris, quic nunc passis niliil utitur alif<
Omniaquc aeria despicil e specula,
Si qnaHtiuam in terras rostmmque armaiit tl ungties,
Quas turbag ithin posse eiere piitem?
Chrislus habet cu;los, infra regit flmriia Ceear;
Nee Disl c(Blcstem respicit hie dominuin.
6. KD OSSÄREM.
Qu.T causa aut quse res mlseris morlalibus olim,
^ Quo» colerenl votis, iodidil esse deos?
Netnpe eadem, qu» 1« Teret binc super seUiera, virtos:
Provehil liffic homines et facit esse deos.
3. Hiec Hattenus de imperial! qune nunc mnlti de Bonusic» »qniU.
4. Msfcia fere dirtio (li)iloinntica Mnnimiliani temporis iitec fuit, quam ctx-
minia terane. üf. epigr. 102. v, 4. lO-t. v. 4. et iinsBim item Exhort. sd H*x. Cm«.
vv. 317. Hqq. 329. s(|q.
5. ' MUnris nmh. 2. ..4.
ttVrtKKt Al> CJtSAKKll MAXIIIlLlANVll KH^RAMÜtAtVll Llhfift. 209
6. DE AQVILA. 'V ". J
Noil mirum est si iam ciinctatrix spernitur Ales,
Tarn tienta multis usa quiete dies:
Nam neque compertum est quid, dum tacet, iUa volutet,
4 Qua: sibi constituat tempora , qaidve paret.
7. DE EADEM.
Hanc volucrem , quae nunc sine hello et sanguinis uäu
Pacem habuit muUos semisopifa dies,
Si quis adortus erit nee siverit esse quietam ,
4 Dispeream , male ni consulet ille sibi :
Non est iste sopor, ex quo non surgere possit;
Saepe iaeessitse est alta soluta quies,
Atque ubi surgit humo, per apertasque evolat auras,
8 Heu quantos circuni concitat illa metus!
8. AD AQVILAM DE MOTV CJE8ARIÖ.
'Armiger alte lovis, mundi timor, inelyta virtus,
'Quos ruis in populos?
'Quo se mitis amor, quo se dementia vertit,
I 'QuaBque fuit pietas?
'Arnia gerit mundus, pax est turbata per omnes,
'Priscaque rupta quies:
'Movit causa viros, furibundae in praelia gentes
8 'Te duce bella gerunt;
'Ira duces et caedis amor, faslidia pacis
'Una iniere tuos.
'Inclyte terrarum ductor, spes ^umma tuorum.
12 'Alte amor, alte timor,
'Quos trabis eventus animo? quas concipis Iras,
'Cuive nocere paras?
'Quas affligis opes? aut quod, forlissime regum,
16 'Destruis Imperium?
'An mortale tuis peius requiescit in alis
'Te fruiturque genus?'
Haec 4]uisquam irata himiumque nocere parante
20 Quaesiit ex Aquila:
6. ^ Desides, inertes , ig^avi uihil, dum tacent, volutant, nallum sibi con-
siitaiint tempus, nil parant.
8. a. 1513. post Blesense inter Ludovioum Venetosque initaxu fcedas (ap. Du
Moni Recaeil des traitez II. p. 38. sq.) Noc epigr. omU, 3,
HvTTBNi Opp. vol. IIL 14
210
ttTTTBiri Ah CMSAUEU lUXItflLlAliVM EPIO&AMMATYll LIBKM.
Rettulil illa viro, "Causam illinc Gallia pugiiax
"Prsebuit, hinc Veneti;
"Saepe quidem Venetis, quanquain exagit^ta, peperci,
34 "Cum peterent veniam ;
"At Gallos etiam meritis et viribus auxi:
"Non retulere vicem".
Vix ca commemorans Iotas consurgit in alas,
26 Nunquam ita lerribilis;
Cui se tot populi iuxta passimque sequuti
Applicuere duces: .
Heu male consultum Veoetis Galloque ruenli,
32 Quos necat iste furor! ^
9. AD CiESAREM.
Velle puto superos, ut te tua fata repente
Sublimem priscis adnumerent atavis.
Vota ferunt homines et te superesse precantur: .
4 Infera nam quis te digeret hsec melius?
Ast ego fumosas quoties loco rounus ad aras,
Hoc peto et hoc mecum mille petunt alii,
Invideant ne te misero pia numina mundo,
A Atque ita dent coelos nehinc rapiare cito.
10. DE MAGNITVDINE MAXIMILIANI AD OERMANIAM.
Quid veteres mirare tuos, Germania, reges?
Quid repetis priscos in tua secla duces?
Ne pete Gambrivios natosquc Tuisconis omneis
4 Visaque sub Manno fortia corda deo,
Hermionasve alacreis natosque Ingaevones armis,
Cymbrorum proceres Teutonicumque genus,
Qui(|uc domi tibi quique foris peperere decorero,
» Neve Ariovistos Arminiumquc ferum.
Crede mihi, tcmere praesens revocatur ad aevum
Carolus, ut fortis, magnus ut ille fuit.
Quid Septem Henrichos. quid tres miraris Othones.
12 Non Ulli dignos cedere Scipiadi?
8. ^ Cf. cxhortatorium in Venetos, supra p. V6b, ** secati 2,4.
0. * qais haec mundana melias quam tn reget? ^ loco] öifero.
10. Repetitam etiam est sed mendose hoc Carmen in Gobleri C|tMut Irr
Urtfgs^&nbfl ... ^arimiliani .. /randvfou a. fSL. 1566. fol. fol. 10*, ubi mscribitor 'de
D. Maximiliano primo Imperatore scmper Augasto , D^q} eios magnaaiinitAfce 4l
magnltudine, Vlrici Hutteni Carmen ad Germaniam\ ' Tac. Germ. 2. ef. infra
Panegyr. v. 700. sqq., ubi fusius hfcc. ^ Ingeuonos edd, " c^ere i.
BVTTMNI AD CMBAKMU MAXltflLIANVtf BPIOBAKMATVIC UBBS. 211
Et Lalio horribiles Fridericbos, quos ratio egit
Uicisci infidos sanguine Poatifices?
Ut tunc tempus erat, nemo ornamenta superba
16 Teuloniae potuit provehere ulterius;
Nemo istis melius gessit vel pace vel armis
Rem patriae, nemo forUus arma tulit.
At si quem probitas, si quem omnis criminis expers
30 Mens dignum patrio fecerit imperio,
Si cupis inQocuos mores pacemque fidemquje,
Summus et ad votum Maxmilianus erit.
Quem neque mollities possedit quseque voluplas
24 Terrarum dominis regibus esse solet.
Et cui non placuit luxu indulgere supino;
Si qua fuit, nunquaro pax odiosa fuit;
Illecebris nullis nullaque libidine fractus
3s Defuit ille sibi, defuit ille tibi.
Quis vidit madidum myrrha crispare capillum,
Quis vidit casia, quis maduisse croco?
Quando armis requiem, bello quando ocia bonesto
n Aut trabeam rigido prsetulit ille sago?
At contra integritas, contra est dementia virtus,
Quseque artes taiitum percoluere animum.
Si petis ingenium, si ne qua industria desit,
96 Septem uno linguas bic solet ore loqui;
Si petis, ut sumptis bellum experiatur in armis,
lam ruit in Gallos, iam ruit in Venetos.
DE DIVO MAXIMILIANO IMPERATORE GERMANICO
LVDOVICl REGIS GALLORVM TB8TIM0NIVM.
Rex invitarat qnondam ad convivia Gallus
Insig^ni qaosdam nobilitate yiros,
Qui cum de variis loquerentur Regibus > uniu
4 Maxmilianseas extenaayit opes,
Dixit et esse Augustana hune modo Consulem in urbe,
Nee formidandom Regibus ergo aliis. •
Sed cum CaBsareas ita vires extenaari
B Audiret, sapiens Rex Ludovicus alt
*Certe ego Consulem eum nolim contemnerCf namque is
^Tympana si pulsat, Oallia tota tremit.
10. tt Maximilianus 4. » mollicies 2. 3. ** cf. Horat. od. I. 1,6. *• übi]
Germant».
£x Gobier. 1. c. fol. 3^. * Cons.] Bürgermeister.
14»
212 ttVTTlSNl AX> CMSAtL^U ItAXItflLlAKVli KPiaRAUUATXU LlMMt.
11. IN OBSIDIONE PATAVINA ^GER.
Euganeas video turreis, Antenoris urbetn, '
Speratum fractis effugium Veneti».
Telorum volat omne genus, defcndere muros
;4 Illi, nos conlra tendimus eruere:
Nos coeluin et iellus, iUos sua inoßnia servani,
Spes nobis, illis proposilus timor est;
Reddidit inclusos sua desperatio forteis,
8 Cumque fuga ulterior nulla sit, arma movent:
Si quis in hoc numero est qui possit plurima, cives.
Hone ut servemus, me peiimaht Veneti;
lam pede pertsesuni est claudoque insistere talo;
12 Qui valet ut yivat, me perimant Veneti.
#
12. DE MAXTMILIANO C.ESARE.
nie, viri« Caesar, pacis Studiosus et aevo
Segnitie nimia visus^obesse suo,
(Cernere enim factis licet et novitate stupeuda)
4 Maiore est quam tunc corde putatus erat;
Donec facta tuHt Veueti opprobriosa senatus,
Non caruit, sed non perjrulus est animo:
Atque igitur reputanb^ qua; nunc,' 'sub pectore', dicit
8 ' Qui non iioc Marii Scipiadseque latent'?
Maxima non laus est confeslim effundere vires,
Sed remorari animum temporibusque frui.
18. AD CJESAREM MAXIMILIANVM.
Si tua corruptum nioveat dementia mundum,
Ut constet, rebus non inhietque novis,
Si te propositas, Csesar, comitemur ad arteis,
4 Si coeant votis omnia vota (uis , ■■*
11. Mense Aug. a. 1513. De öbsidionc cf. de Roo Ahual. 1592. fol. p. 448. sq.
Fugger (Epiegel bcr (Sßrcu VI. 16. §. 4. p. 1396. Guictiardini Hb. XL' vers. fin. ed. Ve-
net. 1738. fol. p. 794. et in prlmis Paruta Hist. Vinetiana ed. 1718. A^: Üb. I. p. 58.
sqq. „ .. aHI 16. Agosto si \\iyh Tessercito nemico [Germanofum ffispanorumquej'
& liberö la cittli di Padova dalP assedio, essendovisi per 'spatio di 20 giorni fer-
mato, & havendo recato maggior timore, che pericolo^\ ^' pertesum Jf. Cf,
de Gaaiac. cap. 3. §. 3. cap. 25. §§. 6. sqq. et cpigramm. Corit. 3.
12. Hoc qttoqae epigramma cum seqventi legitur in ^obUr C^rtftlitft. * a.
1508. Cf. Exhortator. ad Cses. in Vcnet. v. 13. adnot. ^ quae] i. e. ea. fmto hoc
quoque de consilio Patavii vi expugnandi dictum esse. • ■
UytTKSn AD CA8ARBK VJLXiUlhlAKVU EPieBAMHATYM BIBBE.
'Maior Roma fuit nuaquam, contendere possiin,
Si quis ad hanc veter^s ducat olympiadas:
Nunc nostris trabimur vitiis nobisque periimi?,
8 Quos tu quam malles» heu, tu) iussa sequi.
Verte animum, Cssar! non te mitemque bonumqtte,
Non te dementem tempora nostra vohiol.
14. DE SE IN OBSIDIONE PATAVINA.
Erraram a castris ad clausam Antenoris urbem;
Continuq flamma missilibusque pelor:
Gerte equidem, fateor, timui, nee ut ante movebara
4 Invidiam lingua, sed bona verba dedi,
'Parcite, qui Patavi rouros arcemque tenetis,
'In me vulnißca mitlere tela nianu;.
'Parcite me, Veneti, ferro disperdere et igni,
s 'Ne de tot pessüm milibus unus eamr
'Non ea fortuua est, ut nunc ego vique maäuqile
'Horrida commoti Caesaris arma sequar,
'Hue me sola trahit vestri admiratio regni,
12 'Noscere vos cupio, perdere non cupio;
'Ut videam, veni, non veni eyertere beUo
'Altini sedes Euganeasque donios.
'Alter ab arctoa vobis furor immlnet Alpe,
iff 'Germanum peditem ducit Iberus eques:
'Has mite in vires: nam quae tum gloria parta ^t
'Si de tot pessum milibus unus eam?'
Nullse hostem movere preces: mihi terga relapso '
20 Heu quam difficili consuluere fuga.
'Ut csßso me nullus honor fuit, haud ita vobis
'Pulchrum est me clandos eripuisse pedes*,
Dicebam, et fessus media inier milia cursu
24 Tutus in effosso delitui tumulo.
15. DE LEVIVSCVLA Q.VADAM A VENETIS ACCEPTA
CLADE.
Geruis ut Adriacas moreant uova gaudia Ranas,
In numerum Venetus ut saliatque Leo?
213
14. of. epigr. 11. ^ Cf. Querelar. I. 2,25. sqq. ^ miUibus 2»..4, ei sie 9, 18.
^ millia «. ?3. ^ cf. de piscat. Venet. v. 20. sq.. ** Gennani Uispaniciqae mi-
Utes in obsidione iuncti agebant.
15. * <Sf. infra Marcam Hatten!.
2 t 4 HYTTBNI AD C£8ABEM MAXIMILIANVM BPIGRAMMATVIC LIBBR.
Cernis ut Euganea respirel Marcus in unda
4 Utque tuniens patria vix capiatur aqua?
Causa rei, suinptis non fauste Teuiones armis
Mille quo^ a Veoetis procubuere duo.
AI postquam ferus arma geret love vindice Csesar,
8 Quod tutum Venelis tum satis sequor eril?
16. DE VENETIS ET QERMANIS.
Tollere pax Venetos, Gerraanos arnia solebant,
Ingenlumque suum pondus utrlsque dabat:
Mutantur mores, neque eniro Germania pugnat,
4 Armaque tu leniere couseris, urbs Venetum.
Si licet ire retro, vicilms date mutua versis,
Res tünc Germanis, res erit et Venetis.
17. IN GALLOS OSSÄREM FVGERE COMMENTOS.
Solaris te, Galle miser, tibi gaudia fingis,
Haec petis in media commoda trisütia:
Fingis enim rebusque tuis Istum instruis omen,
4 Quo quis te in populo non putet ista pati.
Finge quidem casusque tuos solare premendo,
Interea Caesar dum gerat ista tamen,
Et quem tu iactas abrupto excedere bello,
8 Hsereat in tergo caede manuque tuo.
18*. ' PRO PA8QVILL0 ROM^E.
Anxia lustrato postquam gens Itala mundo
Consuluit vates consuluitque deos,
Quod male respondent vates, Pasquille, deique,
4 Te rogat amisso Csesare 'Caesar ubi est?'
Certa nee accessi referunt oracula Delphi,
Nee Dodonaei sylva canora lovis;
16. Epigrr, 16, 17. 18*. omis. 3. ' Tollere] evekere, aagere. * Rettalemi
haec ad pacem inter Ceesarem Venetosque a. 1513. et ineunte a. 1514. fnutra %biii-
ptatam. * Res] suiim qaisque locnm sibi convenientem debitamque nterque ha-
bebit.
17. Cf. ad y. 3. saperioris epigr. ' loetum 1. * patl] expelli ex Italia,
quod post pugnam Novariensem magis magisqae Oallis acciderat.
18*; Ha&c duo epigrammata inseripta *Hiitienii8 ad Pasquillam* et 'Pas^piillna
Romania* primum prodierant a. 1516. post Eplstolam Italiae indice bibl. Hutt. hiuik
XI. 2. descriptam. ^ Respexit poeta ad Com. Nep. in Ljsandro e. 8. i,Piiiiiiiiii
Delphos corrampere est conatas. cum id non potaiaset, Dodonam adorioa est.
BVTT£lfI AD CJC8AKKX MASlMfLIAKVM EPIGKAMMATVlf LIBKB. 215
•
Omnia templa silent, nuUus canit abdiia vates,
8 Ipse lacel Libyco corniger orbe deus;
Ul tandem inveniat, miro Florentia motu
Visa est iam claro sole tulisse faces,
Atque aliquis, metuens, ne sit sine Csesare mundtis,
12 £legit Gallum Ceesaris esse loeo.
Maxima res, neque le, Pasquille, peritior alter:
Die tandem, vates oplime, Caesar ubi est?
18^ PASQVILLVS.
Pone metum, Romane, tuo de Caesare: vivit,
Ulla fldes ex me si tibi, vivit adhuc.
Vis ultra sperare aliquid? venit. hoc ego vates,
4 Quo ratius loquitur Delphica fama nihil;
Pugnaces revolant Aquilae; vidi ipse volantes.
Et tota horribiles spargere ab Alpe minas.
Quid gemitis, Veneti, tandem? quid, Galle, tremiscis?
Itec ego non dixi saepe futura prius?
19. DE QVODAM IN ITALIA CONVENTV.
Omnia miscentur, confudimus Infima summis,
Partitur quisquis non sua regna tenet.
Abslrahitur Latium seclusb a Caesare, donat
4 Hoc aliquis Venetis, hoc tibi, GaUe, aliquis.
Oppositaro molem inieclasque ut transeat Alpeis,
Has Aquilae pennas quis satis esse pulet?
hinc quoqae repnlsus dixit se vota suscepisse qnm lovi Ammoni solveret, exUti-
malis. se Afros facilitis corraptnros ..." Cf. infra Triumph. ReuchL v. 224. sqq.
* D^idon» in Thesprotia qaercus silvsB lovis sacr» respousa dabanl, fatidtce
eraot. of. e. gr. Clandian. in III. cons. Honor. vv. 1 17. sq. „ .. rursusque locut« In
te ChaonisB moverunt carmina quercus'\ ^ Lybico edd. lapiter Ammon. ' Hoc
de Leonis X. novi pontificis cam Lndovico XII. non longe post defnncto pactio-
niboB tractatis dici videtur. cf. Se iBret II. 2. §. 1145. <B. 1016. f. «« Scilicet ex-
eonte a. 1513. nihil in Italia rex Gallorum quam Genuensem latemam obtinnerat,
neqne a. 1514. Italicam expeditionem AnglicsB Hispanicseque difficnltates enm
curare sinebant. Germani antem post Liviani in provinciam Foroialiensem in-
reptiones in Italiam reversi sunt.
18^. ^* Versus 5. et 0. non habet prima ed, ^ Aquilie] imperiales. ^ Quid
g. Veneti? Quid ad h^c leuis Adria palles? ed. prim.
19. ^ HsBc item referenda videntur ad pacis inter Ciesarem Venetosqne ar-
bitrio Leonis X. contrahendsB condiciones. * Aquila? pennas] i. e. particolas
tenrsB Italic« Csesari debit®, eas quae Germani Hispaniqne in Patavino Tarvi*
tiaoqae agris cepissent, cum urbe Cremonensi pignoris causa Caesari tradandar.
21«
■ Tllimi AU CASABKM 11
H BPIOBXMBATVH !.)••■■
I. IN VENETOS UM EXVLTÄNTES.
Desinitc ob casum, Veneti, exultare repeote:
Qua fortuDa bona eal, itqu« redilque ciUi.
Armiger iste lovis, qui lumine dormil aperlo,
1 Sublimi vobis ünminet e specula.
Qualis ea est, non est AquUam contemnere ttitum
Sffipe quid assuelam ferre morasque pati»
lamque soporalie simitis si moverit alas,
8 Quos non coatinuo ccmciet illa metusT
Non lutum est Aquils, Veneti, conlemDere pennas.
Et valde bis potis eat et nocuisse cito.
8t. . DE CJISAEE ET VENETIS.
Rana procax nuper Veoetas egressa palndes
Ausa est, quam tetigit, dicere, terra me
20. cf. adD. ad opigr. IS*, t. 14. Hicc pictnrk quasi respaatam Bit LIvtUo
miEBUm, qoi ad pu^ani Cremonensem (cf. epigr. 38.] magnnm TBxtllain aibi pr»-
ferri iuBierat, in quo'aureia Glis VenetoB leo imperialem Aqnllain tangnibna dl-
lacerans capatqne eius depasceuB scq pictaa erat. Quod ■ignum Galti tu eecle-
Ria cathedrali Mediolasenii non mnito poat BOBpendennit. ef. Fn^eri Spftgtl btr
g^Kn. p. 1258. lib. VI. o. 13. g. 13.
' Sl. Cf. heroica Marc, et De piacat. Venel. Proprie in Livlaoaa devutatfanMs,
aynnitl ad CjBSAK'BM MAXIMinXAltyM KPIGRAlfMATVM LIBftB.
Quam procul ut vidit specula lovis aTes aH alla,
4 Convulj^am ad luteas ungue retrusit aquas.
5». DE VENETORVM PETVliANTU.
'Bella niovent Veneli, poscunt te in praelia, Caesar:
'Quae mora? da bellum, praelia, Ciesar, loi;
' Excipiunt Rhaeti Venetos alacresque Suevi ,
4 'Oermanos gladios Itala parma voret*.
Hsec vix^um ediderat quisquam, cum ialn impele fiictQ
In Venetos nicret, consereretque manuro:
Cromnia progenies et magnse filia Troise»
b Quo fugis? hostili cum pede sisle pedem.
28. DE BELLO VENETO.
'Qoid faciuni Veneti!' pugnant. 'quo milke?' Raiiis.
'Quo duce?* menlitus praecipit arma Leo.
'Tum quibus auxiliis?' Gallorum. 'in quo hoste morantur?'
4 Csesare. 'quid praedae quaeritur?' Italia.
'Quid gessere igitur?' quosdam exciTere turouttlis,
Quod fortasse duces terruit Italicos.
'Quid factum interea?* movet lovis armiger alas.
8 'Quid Veneli?' rebus consuluere fuga.
'Quem finem sperare licet?' regina Tolucrum
Et rostro et saevis unguibus arma geret;
Desinet esse Leo spolio dux victus ademplo
12 Fractaque in Adriaca Rana latebit aqua.
24. DE ODIOSO VENETORVM IMPEEIO.
Quae vicinia non tulit molesle
.Regnantes Venetos? quis anxio non
Commutare volebat hos periclo
Grudeleis dominos, graveis tyrannos,
s Saevos drj^oßoQovg, feros, rapaces,
Gaudentes nece, sanguinariosque,
Cyelopum simileis, acerbiores
217
de qoilittB ad finem epigr. 18'. dizi, hi versus scripti videntur. £xt*t etiam hoc
epig^. in 9obIer Sbtontc. ad epigr. 10. cit.
22, Hoc epigr, om, 3. * Rhoeti edd, ^ quiaq.] Frundsbergius? Cf. (IRctincr)
ffittoria fitm ^tc^tn ... ooit /runtihetg. /f. 1572^ fol. 18<». ' Croom. prog. fiL
Tr.] Veaeti. Cf. de pisc. Venet. v. 50. ^ Cladea Vicentin».
2g, 1..J 9rof4, Um, ^a^n. * Leo sancii Marci. » cf. epigr. 22. y. a
24. * ^fll^'] plebivoros.
2 16 HVTTBNl AD CJEBABBII MAXlMILIAHVIf KPIQRAMMATVM LIBBB.
Irato Pfialari; Syraeusana
Plus aula nocuos, cadaveroso
10 Regno Lsestrygonum cruenliores?
Sed me nescio quid magis molestat,
Ut nolim Venetos diu iroperare,
Negant a Venetis fidem leneri.
26. • VOTVM IN MORBO PEDIS.
Has tibi dona fero, roundi regnator, ad aras,
Qu» dabo iam salvo prosperiora pede:
Da morbum cessare pedis, da robur ademptum,
4 Sic tua nunquam Arabo teropla sapore vaceuL
Marie rapit Venetos dux Maxmilianus in hostes
Germanos pedites et Calabros equites:
Non precor, ut morbo vivam tranquillus abacia,
8 In bellum ut tanto sed duce miles eam.
26. ^ MORTEM ESSE EXTREMVM OMNIVM MALORVM.
Verbum Cssaris haud redarguendum ,
Dignum hoc pectore talibusque gestis
Et vel Pharsalico amplius Iriumpho,
4 Quo Diortem statuit malis supremum
Finemque omnibus et modum, dolori
Optatam requiem. Fluunl ter octo
Germani luvenes recente pugna
8 In thermis Aponi (nefas!) perenipü,
Nee iam crura dolenl pedesque, ut ante,
Cur quserant Aponi calcns lavacrum.
Quod non unda dedil, nee ars, nee herba,
12 Ut fiat lacero modus dolori,
His tot mensibus, alteris tot annis.
Mors una Iribuit viris in hora.
Quod quisquis videt aestimatque secum,
16 An quod lulius band pulabit idem:
'Mors est terminus omnium malorum?'
24. * Sgrr. aula] Dionysiis. '* Le8trigt>nuin i. Lestr. 2...4. anthropophmgonun.
25. Cf. epigr. 11. y. 11. ibiq. citt. locc. ^ MazimiliaauB 4.
26. Eqigr. om. 3. ^"Jnovog, Aponus (tollens dolores) hod. Ahun»^ fons
calidiiB saluberrimas ag^ Patavini sab ipsis Eaganeis montibiui, aatiquis etiam
celebratus. Inter obaidionem Patavinam tristis casus, qaem alibi me legere non
memini, evenisse videtor. '* luIius II. syphiliticis ipse morbis eoprosns ezpira-
Terat d. 21. Febr. a. 1513.
HVTTBNI AD CiB8ABBM MAXIMILIAHVM BPItf^AMMATVlC LIBBB« 219
27. IN VENETOS.
Haud dum omnes contemptaß Aquilae, ne, Rana, supei*bi ,
Neu libi sub Marco semileone place:
Videris Insubres, Gallo licet auspice, iurnias
4 Confringi, Helvetias interimique manus.
Ssepe suus victls rediit deus: aut ego fallor,
Aut tibi Teutonica restat ab Alpe maluoi.
28. IN BARTHOLOMEVM DE VlANO DVCEM VENETI
EXERCITVS.
Prospera si pugna est, iuras; si improspera, iuras;
Ocia nactus idem, Bartholomee, facis;
Si Vincis, iuras; iterum si labere, iuras;
4 In castris iuras, in curia inque foro,
Militise iuras, inter convivia iuras,
Juras in medio naufragus oceano;
Juras arma ferens, iuras in pace logaque,
8 Juras seu tractes seria sive iocos; *^
Si lux est, inras, nox te iurante tenebras
Invebit et fuscis Cynthia fertur equis.
Undique cum iures, iurando die mihi tandem,
12 Quid non iurando, Bartholomee, Tacis?
29. IN EVNDEM.
Nulla est relligio, servasti foedera nunquam,
Contemerasti omnera, Bartholomee, fidem.
Moribus bis si te durare impune videbo,
4 Quos colui, nuUos esse putabo deos.
80. ROBERTI SEVERINATIS EPITAPHIVM.
Robertus hac sub mole belliger cubo,
Viator, ille Martins dux Ilalum,
. 27. Extat hoc epigr. primum (?) editum in Erphurdiano Epigtol» ItaliiB
ezemplo (Ind. bibl. XI. 2.) ; habent otiam recentiora exempla. ^ Hand d.] Non-
dum /. * semil.] alato. * Galli cum Yenetis Blesensi die 23. Mart a. 1519»
facto , Yenetiis d. 23. Apr. ratum habito foedere pacti erant, ut in recnperandis
lanua Mediolanoqae sibi hi anxilio essent. Seqaantor beUnm Medtolanense- ei
pngnn Novariensis äc Yicentina. Cf. epigr. 116.
28. Alvianos s. Livianus. Cf. Grat. I. in dac. Yirtenp. §. 70. (ubi pro 'apod
Codanrnm a. 1508/ in adnot. pone ^non apud Codaurum a. 1509. sq., sed in Foio»
ialienst, vere 1514.') item cf. dialog. Inspicient. §. 3. * Bartholomee 3,4, et sie
iiifra vo, 12. etc. etiam 2,
dOi Cf. Panegjr. in exe. Alberti v. 1050. * ItalnmJ Yenetomm.
220
Gerente quo rem fortis Adria stetit,
4 Peremplus idem palriie spum sustuli;
Germanus insolenter ausum me dedit
Exempla princeps posteris. eave, nepoa!
81. DE PERFIDIA VENEI'ORVM.
Miraiis VeneUe, Ciesar. periuria gentU,
Hirnris tolles foedera rupla tibi:
Simpliciler nimium: quid enim iurare sinebas?
* QuoB iurat VeneUis, non putal esse, deos.
88. DE'GBAS8ATVRA venetokvm.
lam per Osopiacas Venetus leo pascua riipes
Ibat et in Carnis Iliyricoque legetis,
Ibal Amyclffii quxrens in fönte TlRiavi,
4 Quis dornet immanem raplibus ingluviem;
Prieda Tridentino caplata est ullrma rure
In primo fortis limine Teutoni»;
Cum populi Italic partum satia esse roonerent,
B Grassandi faceret nee tameo ille modum:
Contiauo Bores Burgens lovis alea ab axe
Ilorrenda in Venetas mörte repellit aquas.
S8. DE VENET18.
Passa sub Argivo qusecunque Agamemnone Troia est,
Quie mala Pdlieo gub duce Theba tulit,
Quie Cartbago potetis, qua) bello pressa Corinthu*.
t Seevitum in Solymas quo fuit igne domas.
Et qua Alimedfeam prostravit clade Damascum
Qai terris Scythico fulmeo ab orbe ruit,
30. * Oenu. princ] Sigiamaiidii« AustrUB, Frideric'i Imperatori« frmter.
32. Epigramtaata 32.33. omi». 3. ' Oaopnm, Osopiam cMtelhiin, Oanp
kodieqae Otopo ad TiUvemptuoi fl. in rnpe CamicBirum Alpiam «minenB, •
intw illM ». 1514, incnriationea Voaetoruia in Camiftm naqae facti* SaTonii<
eentra Frmppaninni «treaae defendU. Venet. leo] duce tant LivUno. * i
bM U3.4. Amyol. Timav.] nt Antenorsme, Phr;ptu, Ledtent, et vi Vtrg. fi
III. SV. Am/DltBum facit PoUaceiD, cnint eqniu Cyllam Timaram biUt. *
Qum, Belgradmn, MoDtem falcoDia, Osopnm aliaqne loca Venetl reoiqwEai
Bsqne mnltan abfait quin Livianoa Ooritiam qaoque Qradiscamqne eaperetf
PataTlnm aea« reoipent, nee long« poet Rhodig^am capsret.
33. ■ TbebK Bceoticn ab Alexandro M. everan. ' AUmed^am /. MinMi
>.4. Damaaeva et ootmallonim opinione condita erat a Damaaco Meicnrii el
limed« fliio. 8t«ph. Byt. p. 217, il. Mein, iva^äa^ — 3» ^«^momc 'XfF"'
tlVTTEMt AD CMSAtiltU HAXIlClLlAMVl^ If^dRAllttAtVll LIllKit.
Qua rahie Turcus Byzanli perdidit urbem,
8 Non inetuunt Veneti, sed graviora ferent.
84. DE 01)10 VENETOKVM.
Oderuiit popiiH Venetos, ödere lyranni,
Quique procul quique Ins proximiora tcneiU,
Excidium cuncti supreniaque fata precantur,
4 Regnantes nemo ferre potest Venetos.
Dispereain, tanliie quie pondera sustinet urbis
Si sua cum Venetls Doris amica manet.
85. DE PVGNA MEDIOLANENSI IN VENETOS.
Insubrise cecidere duces, ruit Uelveta pubes,
Gaudet et in patria Rana triumphal aqua.
Fer modice, nee te nimium successibus efler:
4 Perpetuum non est iioc tibi, Rana, bonum;
Optima quique siium cito perficit Lora tenorem,
Nutat in ambiguo sors malefida statu.
Cum videas nibii esse diu, mutanda repente
8 Omnia, per varias ire redire vices.
Hoc potes eventu celebrem duclare triumphum,
Nescia qua; sequitur quid ferat hora tibi? •. .
Fer modice, nee te nimium successibus effsr;-:'
12 ' Multa cito veniünt Iseta abeuntque citb.."'v'
86. DE PKODITIONE PER MILITES GERMANOS
BRIXI^.
Non .capta est ferro, vcrmn auro Brixia capla est;
Perdidimus famam perdidimusque fldem.
Hoc de Gerntanis? aut cui metns ante subisset
4 Ne quisquam hos populos proditione notet?
Perdidimus famam, cives, et turpiter ausi
Omnibus externis fabula foeda sumus.
DU perdant faciims quibus hoc antoribus actum est,
8 Per quos hsc fam« nascitur improbitas!
221
' -.V.
Hj^t [MüncH: ber 2J{imib5cr ^amadfud. (!j] Puto aatem h. 1. non de Pompeio Da-
maseum Qxpagnante, sed de Tumerlano a. 1401. nrbem diripiento diei, al Mqaenti.
V. de ConstantinopoU a. 1453. capta. "^ Bizanti edd,
34. * sua Doris] luare Hadriaticum (cf. Vergil. ecl. 10,5.) sponsa Veneti dacU.
35. AesUte a. 1512. < Ins.J Mcdiolani. <* loeta 1.
36. Etiam Cardonam Gnsto de Foissco auro corrupit, m, Mart. a. 1512. Cf.-
Sc SBret II. 2. p. 988:
AD (Ut0&KBM
BFiaBAHMATVII LtMK.
Tu dominis Venetk et avaro, Brixia, Marco
Geruianoruni hominum proditione subi!
Proli facinus! quid enim non danl h»c tempora peiusT
11 Perdidimus famam perdidimusque fidem.
87. DE CLADE A VENETIS ACCEPTA.
Odisse Adriacas sed noo coolemnere Ranas,
0 socii, recle, qui monet, ille monet.
Diii equidem 'sont et Venetis aua numina; San est
4 QuK varias dubio circinat orbe vices'.
Ouod dixi, risere viri quidamque liibendo
Oamabant Venetos se iugulare decem.
'Hoc Venetos iugulare fuit? vel ab hoste tueri
» 'Hoc fuit? 0 vitam, somuia, vina, dapes!
'Mitia c»sa virum sumptis sine turpiter armis
'Quatuor! o vitam, somnia, vina, dapes!'
.37. Ad [irslia iu CiiriuciB Alpibua deijue lonis ad Ttlavemptnm flnrium «z-
nq^andis Tettulerini. Cf. «pigr. 32. ' Mlllia 2...4. CremonensGia HutteDU Ve-
n«tia infauatiBsimam pugnam adpuUat qua> ardeutUsiniB d. 14. Blaii a. IMQ. «d
1^
HVTTBMI Xt> OiBSABEM HAXlMlLIANVll EBIOB4M|ATVM4KB«1i. ^23
88. IN PVGNAM, CEEMONENSEM.
Qui volet attonitffi pugnam inscripsisse CremonaB,
Ut breviter 'cladi* titulum det 'Venel»',
Hoc potuit saivo decerpere Carmen Homero
4 "ExzavB Tovff ßatQoixovg aiexog w(fLnhr^g*
89. lACOBI DE EMS EQVITIS GERMANI QVI PRiELIO
KAVENNEN8I OCCVBVIT EPITAPHIVM.
Hospitis ad lumulum quisquis spaciare Suevi,
Desine propitios esse negare deos.
Postquam omnes Itaiorum urbes patriaeqiie potentis
4 Implerat fama nominis, occubuit:
Pugnavit toties, nunquam non vicit in armis;
Hoc quoque, quo cecidit, tempore victor erat.
Ne mortem accusa, neque enim vitam abstuiit, auxit:
8 Quin haec si moveas, vivere, busta, putes.
40. IN PVGNAM CREMONENSEM.
Bella, trophaea, viros, pugnas, spolia, arma, jiecesque
Non vacat Ausonidum commemorare patrum.
Caesa Cremonenses patefecit ut Adria campos,
4 Persuasum est vinci nil potuisse magis.
41. IN PVGNAM RAVENNENSEM.
VicCori victoqiie dolor, rabida arma quiescunt;
Qui vicit, non sie vincere saepe volet.
Geraddam (Ghiara itAdda) et apud Vailain et Pandlnum et Pontem vicnm, Agna-
dellam et Cascianum in Laudensi, Cremonensi Cremensique pugnata est, nt ad
18000 hoininum ab utraque parte cecidisse ferantur. Alvianns eo prelio a Ca-
role Ambosio fuäus, uno oculo amisso vulneribusque acceptis captiu est. Vene-
tomm res post eam pugnam desperabantnr. cf. Infra epigr. 58.
38. Cf. ep!gr. 40. 45. 52. 55...58. « al. v^. 11. N. 822. Od. Y. 243. attfg edd. *Oc-
cidit Ranas Aquila alte volans\ Quasi pentametrum haberet Batraohomyomachia.
39. Cf. epigr. 43- 48. lac. de Hohenembs, qui etiam sub d|ice Bronsvicensi
in expeditione Foroiuliensi strennc dimicaverat, ^^waitt von Zamndto, ibnem f|NI-
ntf^it Mriflnt, mtxi n tii^t aUrin tut tUffUtd^en 0anttf4 ta^rr ritu, f^iiMni aii4 f^
iimn ^frnt Selben ttwieftf aus ttn: ^rtmunn auf tin 9ufll §effithett, unt mit Ut
|ian3e 5U to^t gettimet. p^t Crrjfrn ma^xte 5 Iktun^rn lano, i\^t man ff^en k«ii^f
nrii^ €^ttl 0blt9fn wütte. CnbUd) ^ev muften ttte jlunftsofrioanM^ Ul» fc(^ rau-
«fll ^.V^ Sugget @. 1286. „Cecidere utrumque fortissimi qnique ad lOOOQ qoemm
trrentem ex Gallis , reliquos ex Italis et Hispanis fuisse memorant. Victoria pe-
nes Gallos stetit luctuosa .." de Roo p. 450. Cf. etiam HUioria Herrn Georgen ...
von Frundsberg, folL 11*^. 14. et Guicciard. Hb. X. occub.] d. 11, April, a. yU2.
Etilem Gasto de Foisseio hoc prselio cecidit post partam victoriam. fr
40. Cf. epigr. 38. et 58. 41. Cf. epigr. 39.46.51.63. .
- 'V»,.
224 ttVYTillt AD MMftBM HAZialtLlASVIC kPlOftAtniAtVM Llllllft.
Coucurri sumptis qiiis vidit atrociits armis
4 Telaque misceri sanguinoienta magis?
Unius haud populi pugna profudit in illa
Roma suas vires lUyriuinque suas;
Tum proceres periere Ilali, Germana iuvenUis
8 Amisit primae robora militiae,
Pröfligala acies Hispana, ignobile vulgus,
Rettulit amissis Gallia nobiiibus.
luUiis una inali causa est, respubiica Christi
12 In sua crudeli viscera csde ruit.
42. AD KAVENNATES.
Pcrdis opes perdisque viros, dura omnia perfers:
I nunc, Ponüfici plaude, Raveona, tuo.
48. IN MORTEM lACOBI DK EMS.
Quam prius ediderat stragem fortissimus heros,
Hanc super exhaustus sanguine procubuit:
Aspicis exangues iam nunc quoque fr^ndere vultu«
4 Pallentique truces Tervere in ore miuas?
Sic Stratum, ut tulerat, iam nunc eliam arma ferentem ^
Qui videt, averteus bostis ut ante timet.
44. AD CfiSAREM DEPROFLIGATIS VENETIS.
•
Deliebat tibi nobiles tyrannos,
Debebat tibi Sors viros ducesque,
Invictos animo feroce reges,
Gesta re ceiebri poteutiaque
h Sublimes, tibi debuit trimphos
De virlute pari; seil ut ferebat
Fortunae favor atque iniquus error,
Quanquam est hoc aliquid, tibi reiictum est.
Dum punis Venelos superbientes,
10 A laudum modico decore tolli.
46. IN P VON AM CKEMONENSEM.
Siv vßQcg xe ßCti xb öidijQeov ovgavov Xkh
Et qui non homines^ non timuere <leos.
41. • Illyrioamque 4, <<> ßetulit 4. ii lulioa II. P. M. contra Gallot Ri-
spabosqae Pisani coocilli fantorcs conspiraverat.
43. Cf. epigr. 30.48. * scdiderai 2. ^ stratam 2,„4.
' IM. Hoc epigr, omis. 3.
^5. « Tmv Hom. Od. XV. 328. X VII. 565. ^xf i e(iti. ßi^xi 2, J^ de protis »Quo ■
mm et snperbla et violcntia ad ferrcum coelura pervenit\
9VTTBNI AD aSBABBM MAXIMILIAIIVM BPIOB|MAWll ftlBBB. ^25
Hac Veneti servare fidem de clade moneatur
Ruptaque profuso sanguine pacta luuni.
46. BOMBAKD^ A GERMANIS PVGNA RAVENNENSI
RECEPT-fi.
Gallorum tormenia sumus, Germanus ademit
Quondam hosti victor, nunc reddit victor amico.
47. OBSESSVS A GALLIS CVM SALVTEM
DESPERASSET.
Qui misere natus roiserabile transiit aevum,
SsBpe malum terra ssepeque passus aquis,
Hie iacet Huttenus: Galli nil tale merenli
4 Insontem gladiis eripuere animam.
Si fuit hoc fatum, vita torquerier omni,
Censendum est recte procubuisse cito.
Vixi equidem Musis, animum coluique per arles,
8 Sed reor irato me studuisse deo.
Mens erat arma sequi el Venetum sub Cssare bellum ; -
Verum alio bello concidi el hoste alio:
Pauperiem, morbos, spolium frigusque famemque
12 Vita omni et quae sunt asperiora tuli.
Recte actum, cecidi iuvenis miser et miser exul,
Ne maiora feram, ne videarque meis.
Pro decßtn posteriorihus versibus in epistula ad Phachtm sunt guatiuor hice:
Si fuit ex fato , ut totes male viveret aniios ,
Oplaluin est, quod tarn corruit ilie cito.
Ipse suas coluit per mille pericula Musas,
Et quanti potuit, carminis autor erat.
48. TROPHiEVM lACOBI DE EMS.
Mars genitor, votos lacobus ductor honores .
Haec tibi de fusis arma locat Venetis.
49. DE VENETIS AD CiESAREM.
Ferebant Veneti nimis süperbe
Fortunas patrias, suique census
47. Papite, sestate a. 151*2. Cf. Hutteni Epist. ad Phacham Bononiie *d. 21.
Aug. a. 1512. scriptam Opp. vol. I. p. 20. n^ xi. §§. 4. sqq. ' Galli ab Helvetiin
contra se adventanübus obsessi. ^ torquerlor 4. ^
48. Cf. epigr. 39. *
49. Etiam a. 1511. Veneti in Istris clades acceperunt, Germani Galliqae in
HVTTKNI OpF. vol. III. 1 5
226t BTTTSHI AD QMßAn^ii UAXlUlLlAVirU EPIOSAMMATVM KIBBR.
Non efertibiles maris putabant,
Tanquani Ulis dea c^eca semper anrum»
5 Semper divitias rota favente
PrcTsens accumularet et quotannis
Devictis nova regibus tributa
Ultro apponeret. hinc furor minaeque,
Hinc insania pertinaxque fastiis
10 Aiigcbant animos ferocientes;
Ilific ille immodicus tumor siiasit
Reges spernere despicatuique
GermaDum decus et viros habere,
Divos atqüe homines nihil vereri.
15 Ah nudum quoties et indigentem
Exliaustumque pecunia vocabant
Ludo te Veneti salaciori;
Te dicteria, te ieves cachinni
Et saltatio et insoleos theatrum
30 Notabant, tibi mordicus prehenso
Infames tituli et notae tributa^..
Versa est tota retro beans virago;
Et qusß iam Venetum loca impudentum
Hancque in te petulantiam ferebat,
25 Kursum (o tempora) deiicit premitqiie
Nudos aeris et omnium carentes,
Solos auxilioque destitutos.
It lugens mala civitas lacitque,
Quos sprevit, superis suprema vota.
50. DE MVNERIBVS VENETORVM.
llt pacem obtineant, ut te in sua foBdera ducant,
Omne genus, Caesar, munera dant Veneti.
Hoc'dare surripere est: si sumpseris, o decus, o laus,
4 Quae tibi divictis integra erant Venetis,
Dant tibi quae tua sunt, rapiunt tibi maxima. ab hoste
Missa Tocare igitur quid licet? Insidias.
Carnis prosperc cgernnt, Veneti cum Urbinate duce e Bononia fugati snnt, Ca-
inaracensem ligam Maximilianus Ludovicusque XII. renovavenint ; sed hoc epi-
gramma ad Venetorum ang^ustias respicere videtur, quibus post clades ad Ab-
daam acceptas preraebantnr, de qua 'Cremonensi pugna* magna horam epigran-
ni||ium pars habet. * dca c.] Fortuna. Cf. epig-r. 58. ^ Germ, dec] Ciesareoi»
**^r§hen80 /. •• beans v.] Fortuna.
50. » Utec 2,.,4,
RVTTXlfl AD CMBARKU MAXIMILIANVIC BPIOBAMMATVM LIBBK. 2Z7
51. IN PVGNAM RAVENNEN8EM.
Fas, socii, male velle malis, odisse superbos
Armaque conari contra inimica manu;
At miserum est sociale nefas cifileque bellum
4 Miseere et socis ciadis amore trahi.
Vicimus, at nobis peril et de sanguine noslro
EfTusum est quicquid perdidit ista dies;
Atque hoc servitum est iterum tibi , Turca, triumpho,
8 Quod nisi laetaris, non sapis; at sapis hoc.
Te foBlicem igitur, cui quos tu perdere velles,
Ipsi intestino perdimur exitio.
Victor ova, compos voti, suspende trophaeum,
12 Nam sine caede tua vicimus isla tibi;
Mutuum in interitum pastoris oviiia Christi,
Nedum hsec ille lupus perderet, ipsa cadunt.
Erratum est, socii: tum si quis gaudet ab ista
Caede, suo tetum se sciat esse malo.
62. AD OSSÄREM.
Senserunt Veneti quae sint ea somnia, Caesar,
Quae modo dicebant perpetua esse tibi.
Tantorum sopor bis igitur fuit ille malorum
4 Causa, quod banc requiem non voluere pati.
Fallares oculi et simulantia lumina somnum
Ouo (miserum) Veuctos perditis exitio!
53. DE PVONA RAVENNEN8I.
Sparsa Ravenuates semiobruta merobra per agros,
Quaeque fit esca avibus quacque fit esca feris,
Diversorum bominum manante cada^era tabo,
4 Corporis Hispani hoc, corporis hoc Veneti,
Germanorum alibi iuvenum caritura sepulcbro
Ossa videt quisquam et temperat a lacbrymlst
54. AD CiESAUEM DE VICTORIA CREMONEN8I.
Ulte nefas Venetum, scelera ultc insignia, Cjesar,
Confer in accensos tburea dona focos.
51. ^ Christiani sanguinis omnis. ° feliccm 2. ,.4. {ui uhiq, fei.)
53. Cf. cpigr. 39.41.46.51. ^ avtov^ d\ ilojQia tfvj« %vptaaiv OitovoM rt
««#». Hom. II. I. 4.
54. Cf. epigr. 38.40.45.55. sqq.
15*
228 HYTTBÜI AD CJftBABBM MAXIMILIAMVM BPIOBAMMATVM LrSBB.
Gratas redde preces, aequo cadat hosUa Chrislo,
4 Qui te^qui patriam servat et ifliperium,
Qui Venetas tibi fregit opes, spem geotis avarae
Sii8tuiit, in miseros deposuitque raetus;
Sacra deo primum fac sospes, deinde triumpha
8 Laetaque victrici fige trophaea manu.
Tum vos» Caesareae quibus est cura uUa salatis.
Hie pia ferte deo munera, ferte preces.
66. DE PR-ELIO CRKMONENSI.
Praelia Mantoo dare Carmen idonea Tati
Hateria, iDsigni iustaque Maeonidi,
Res' Venetum , quibus aucta tenus fuit omnipotente
4 Fortuna gratas usque movente vices,
Heu quantum fregistis opum, quae copia per vos
Ex illo rerum flore seneseit inopsl
Nubila fcelici duxistis quanta sereno!
8 Scilicet bac Venetum res fuit aucta tenus.
66. DE EODEM.
Parte videt Venetos conflictu Crema sinistro
Hac cadere atque lila parte Cremona ¥idet
Dat specimen Fortuna sui, dant numina Signum,
4 Heu nuUam humanis rebus inesse fidem.
67. AD VENETOS DE PVGNA CREMONENSI.
CsBsareos soliti petulanter carpere somnos
Cunctantisque moras verlcre in opprobrium
Desidiam uobis, Veneti, obiecistis et iliam,
4 Nobis, band vobis quae nocuit, requiem,
Ociaque et lusus. quando inter vina supinos
Dixistis populos degere Teutonicos.
Verba animos movere virum risusque supei'bi:
8 Solvimus infamis ocia desidiae;
Solvimus, 0 Veneti, somnos, vigilamus abactis
Lusibus, in vestras sed vigilamus opes;
Iam({ue etiam eventus docuit pugnare supinos
12 Scire et cunctantes rumpere posse moram.
55. ffoe epigr, onUg, 3. ' Mant. vat.] Vcrgilio. * Homero.
57. Cf. epigr. 52. ^ haua 2. quod mendum cum inepta indnone (Nobla liava,
vobis q. n.) recipere non dubitamt 4,
DE FOHTVNA VENETOßVM.
Qtii iiuptr lerris, Vencti, quique omDibus onilis
Imperium et lege» imposuere norss,
Qiii vicere duces. traxere in vincula reges
1 Et Treno populos continuere feros,
Quorum opibus du maius erat, quorum urbe superbum
llion inrerius sordidlusque fuit.
Et qui iam accum tnmidi caput orbis agebaiil.
H (Oui<l non immiitant tempora*) sunt miseri.
LS. VeDetua leo In imia hieret, Inlii II. tiar& claveaqae gamroun rotam t«-
nent, Maximilian! aqnila in adac«n«ione BnrBum tendit, Lndorici galloa pnaoepa
bEret. adparet igitur tempora sstiva a. 1509. Indic&ri, post uocentiMim« incen-
di« Qsnfri^ia<]tie , postqaam pontifeii Venetot proacripserat {d. 10. Apr. a. 1500.),
LndoTicoa üs bellam indixerst eoHigue (Pitiliannm et Alrianain) ad Qeraddam
(cf. «apra ad epigr. 38. adn.) (d. 14. Mal. a. 1&00.) füderat fuf;aratqDB. „Ubi dod-
cli litereqae (Bemb. lib. VIII. init. vsrba annt) de ea re ad aenatam TBnere, ttui-
tns^ repenta dolor otnntü tcnuit, nunquam nt alias patres maiorem animo »gti-
tndlnen) cnntraiiase civitaa meminerit, rereqne omnes tarn ineipectatam reip.
cunm g^raviter dolebsnt ... ntiuc ee victos exercitnmqne reip. fosam et proffigä-
tau ease p-avissime ferebant ...". Vide etlam qnn ad pictnram Ven^toram U-
gktomm a Maiimiliano pacem suppliciter inplorantinm adnotata attut supra p. 122.
' Ita TriTOltiDB HDlepa^am ad Addam commiHaam cum mi flamen traieerent,
230 HVTTENI AD CA8ARE1I IIAXIHILIANVII BPIORAMMATVH L1BER.
59. DE ^RVMNIS MAXIMILIANI.
Qiios fdcit efcelsos, cogit prius oninia virtus,
Qusedain eliam, quse vix siiil adeunda, pati;
QusR 81 lance suis qulcqiiid dat ponderat «qua ,
4 Et qiiantus labor est, praemia tanla reTert,
Nemo maior erit, nemo te aeqaabit honore: '
Nam qui pertulcril tot mala, nemo fuit
60. DK IMMODESTIA VENETORVM.
Concessit Venetis roaxima lupiter,
Terras et peregre divitias maris,
Eiiropae in populos perque Asi« sinus
Ingens imperium regnaque forlia:
5 Atque liffic si iibeat Ferre modestius,
Dixisscs eliain plus ninüo satis;
Sed magnas quia res magna snperbia
TranquiUi impatiens desuper abiidt,
Rursum aufert Venetis orania lupiter.
61. DE FOBTVNA AD CiESAKEM.
Nuper Virtuti Fortuna inimica furebat,
Quantis ut posset viribus ofdceret;
Ergo ut te totum pessundaret, ocius illam
4 Front! aplasse ferunt cornua bina sna*; .
Tu virtule tua nixus de fronte revellis
Coruu aliud Gallos, cornu aliud Vent'tos.
62. DE IMPUVDENTIA VENETORVM.
Quisquis exenqilo Veiicli senatus
Noii ferct la'tani placide quieleni,
Ducal exemplo Veneli senatus
Trist ia fata.
*Vi(lco' cxclamAvit *hodio Veiieto» Italite doiiiinos iiobis imperium trade
fore\ Bemb. lib. VII. p. 270.
50. ERVICNIH /.
00. • Cf. epigr. 58.
61. A. 1513. cum de paco iuter Maximiliauum ac Venetos Qallosque in
frustra actum induciwque cum Venetis in tres menses prorogate esaent
lulii II. obiium Galli Venetique Blesis inter se convcnerunt de mutoo i
ad recupcrandas sibi ablatas ditioncs fercndo; Caesar autem de Venetis
gnandis non abstincbat. Livianns e carcere Parisino liberatus tum Veneto
citui denuü prscfectns est. ' ocyus 2. ..4,
62. 8enatns itineris cum exercitu faciendi facultatem Maximiliano qni
garat (cf. Ezhort. ad Maxim, v. 17. sq.) post clades ad Abduam acceptas des
aVTTJCNI AD CJKSABKM MAXIMILUNVM J£l'iQ&AMMATVM LlBCJl.
68. DE FATIS VKNETOKVM.
Fabulaniola recens Italas codterruit urbes,
Alque illaiii Veneti composuere patres:
Scilicet ut si quid foret iiifoBliciler actum,
4 Hiec iiKBslum atlouita pellet ab ifrbe uietuni,
Esse quid in fatis quod Csesaris arma moretur
Atque illos iubeat orbis liabere capnt,
Germanas aquilas Veneto succumbere Marco,
8 Sunimaque in Adriaco regna futura freio;
Terribiles etiam clades caidemque niinantur:
Qucje cum alifpiis credal, non eget heUeboro?
64. DE FOKTVNA VENETORVM.
Hegiua thtctuantis baec maris polens,
Modu superbia Lumens et ebrio
Sufllata cuitu, bella delicataque,
Amabilis, speclanda florido statu,
5 Huberta cui fuere cuncta , quae suas
lactabat immodestius opes, nigro
Sedet paratu lacbrymans, nee ut prius
Superbit; ora squallido situ oblila,
(>enaß nee ut solent teuellulae, nee est
10 Venusla frons ; cessit polenliie suu;
Throno, sedetque languidum nuUo caput
Mlore continens manu, solo cubans.
Putavit hanc sibi haud ineptam Sors, iocos
In qua ederet suos et orbi illuderet.
15. Quid non tibi licere credis, Antiäs?
QudB non soles miscere suprema infimis?
65. AD BONONIENSES.
Tu nunc Sequanicos mirata Bononia Francos,
Omnibus acclamas pompa obeunte viis.
231
63. Cf. Carmen exh. ad electores et c, in concilio Aug^stensi y. 209. (supra
p. 1Ö9.) Hoc epigr, om, 3. * pellet edd,; rectius pellat. ob 4.
64. ^ Haberta edd„ et ipse Htdtenus adspiratione maie onerasse verbum videtttr.
* nigro p.] lugubri veste. ^ lacrimanB 4, ^* »deret 2,4, '^ 'O diva, gra-
tum qvLSd reg^s Antium*. Hör. od. I. 35,1. '* cf. epigr. 94. in f. et 74.
65. Hoc epigr. in Epist. Ital. (Ind. bibliogr. n. XI. 2.) inter id qnod sequitur
lue (66.) et qaod snpra est 27. legitnr, inscriptum ^Ad Bononienses Aliud*.
* Bononiam xi. kal. lun. a. 1511. Galli, tarn pap» hostes, ab exulibus Bentivo-
IIb et ipsomm oppidanomm proditione adiuti, occnparimt. Bemb. lib. XI. p. 412.
' acclamans 4,
232 HVTTSNI AD CASABKM llAXIMILIANVM EPieRAMMATVlT LIBBB«
Plaude quidem- pompamqiic nova victosibus isiis,
4 Et dominos Gallos Ter domioosque voca:
Venim aiios Francos alio Germania plausu
Heu vereor ne te non cupieDte dabit.
66. DE CONVENTV BONONIEN8I AD ITALOS.
Quid te adeo, genus acre virum, quid te» Itale pugnax,
Hi passim piausus istaque pompa iuvant?
Non quorum adspirat primo Fortuna labori
4 Conlimio invicti roboris esse puta.
Fregerit Helvetias Germano milite vires
Gallus, ab imperio Sfoilia deciderit;
Ast ego venturi vates ero, credile va(i:
8 Cum veuiet Caesar, omnia Csesar erunl. .
67. DE FORTVNA.
Huc nunc, huc oculos palentiores
Et mentis grave dirigant acumen
Reges et populi ducesque rerum:
Cum Gallis Venetos superbientes
5 Contra non nihil insolenter ausos
Oblitosque sui suseque sortis
Vieit Csesar et ad nihil redegit.
Quis nunc forluitos opinione
Ampleiabitur exitus sequaci,
10 Aut quod sors dederit ratum pulabit?
Quis nunc divitias potentiamque
Ut certum feret, ut suumque ducet?
Fortunie vagus est levisque nutus,
Incertus favor et rotae minacis
65. ^ alios] non Sequanicos sed orientaleB e Franconia Germanin, Hntteni
patria. * dabit. omnes, cf. epigr. 63. v. 4. (pellet pro pellat.)
60. In XI. 2. (cf. ad epigr. 65. adnot.) inscribitur: De Eodem [Coweniu Galti
et Leonu] Ad Italos. > aspirat i. * Cf. epigr. 94. et ad seq. epigr. adnolata.
67. Post foedus inter Gallos Venetosque de reparandis damnis contraetiun
illi, qnomm regem Iiilins P. M., non ita longe post decedens, dignitate saa pri-
yatom declaraverat, exercitum novum ad recnperandnm Insubrie imperiam mi-
tenmt. Mediolannm et plerseqne ducatns nrbes Gallis accedebant, qui tarnen
die 6. Iqnii a. 1513. ad Novariam ab HeWetis Maximiliano Sfortiie accedentiblis
victi Mediolanensem ducatnm nt relinqaerent iterom fnerunt coacti. Coniinmi-
batnr etiam bellum inter Imperatorem et Venetoe et Patavio licet frustra iemptato
hi nonis Octobribas ad Vincentiam caesi. Struv. in Maxim. I. §. xl.
UVTTENI AD CASABBM MAXIMILIAMVM KPIOEAMMATTM LUNMI.
15 Incoinprensibile et citani voiamen.
Huie magnam Veneti fidem dederuni»
Hanc semper solito venire Gallus
Cursu credidit et tenore coepto:
Verum haec versa relro fefeUit ambos»
20 Et quos sustulerat favens in allufti,
Rursum deprimit invidena ad inaum.
Fortuoffi instabile est vagunique numen;
Virtus, quos habet, eiBcit beatos,
Et siquid dederit, vetat revelli:
25 Cui fildens animo nihil timenle ,
Votis Omnibus, exitus in omnes,
Terrarum caput ad nihil redegit
Cum GaHis Venetos superbientes.
233
68.
DE FORTVNA AD OSSÄREM.
Tarda quidem, sed opima tibi Fortuna resiritat: '
Qu» veniunt cupidis sera, tarnen veniunt:
lupiter iUe tuus tibi dum bona temperat astra,
4 Quiddam a Saturno, ne dto det, patitur.
Impediat licet iiie, tarnen melioribus astris
Sunt tibi vel media fausla parata mora.
Sydera promittunt meliora. quid ambigis? an non
8 Tardior ad vbtum est optima quaBque dies?
69 DE GALLO ET CiESAKE.
Omnia sunt Galli, contra petit omnia CaBsar:
lue quod est fruitur, hie quod abest inhiat.
Fac ludos, Fortuna, aliquos, mutata repente,
4 Ossär ut haec habeat, Gallus ut hsBCcnpiat.
•70. DE ITALIA.
Victores paulo ante penes sors prospera Gallos
Cum foret, in Latio Tabula Caesar ^rat:
Vertit se Fortuna retro, Germania vicit,
4 Confestiro Gallus displicet Itali».
67. " Terrarum capnt] CcBsar.
68. ''* lovis stellam beuignam, Satnmi malignam esse potabant aatrolog^.
Hpt. 7 Sidera 2,.. 4.
60. Ad statum - rernm Italicamm qualis a. 1512. fere ftierat) bno apte diai
videntar.
70. Cf. ad epigr. 67. adnoUta.
234
UVTTitMI AD CMBARttU MAXIMILIAMVM KPi Q RAMM All VM LIBBB.
Nescio quid sperem; cei'le quid dicere possuni?
Mobilis Italia est, nobilis ante fuit.
71. DE FORTVN^ MVTABILITATE.
Sorte sub ambigua devinctus vertitur orbis
Inque vicem redeunt Candida et atra dies;
Imus ad arbitrium Fortunse luminis orbs,
4 Ad ventum exposita vertimur inque rota;
Omnia dant casus adimuntque: Ita vertitur ordo,
Si tarnen est ordo cuncta regt temere.
Vidi ego regnanles Venetos servireque vidi,
8 Sublimesque Herum vidi iterumque humiles
Parvum intra spaciuui nee muitos iemporis annos:
Usque adeo variat sors variatque cito.
72.' QVOl) FOKTVITA FACILE MVTENTVR.
JEri& eget Csesar, numeratum possidet aurum
Gailus, et est auro florida res V^netuni;
HosUbus addit opes motu Fortuna secundo,
4 Virtutem nobis csedit et arma deus.
Stat quisquam et casu mentem deflgit in illo»
' Eventum dubisß nosse cupitque rei.
Et dum Sidonio Gallos miratur in ostro
8 Et Tvria Venetos murice obire videt,
Paupere continuo spem totam a Coisare ducens,
Sub dominis Galio fert Venetisque iugum,
Quos ubi contuudi nostris rursum aspicit armis,
12 Teolouicas iterum pronus adorat opes:
Nimirum sapiens: nam quod Fortuna dat, auferl;
Mon hisdem vicibus dat adimitque deus.
78. DE EADEM.
Quem dederat Fortuna apicem, siquando reveliit,
Non sibi praestandam commonet esse fidem.
Sunt hsec usque tarnen qui demirentur et omnem
4 In cseca ponant spem variaque dea.
74. DE FORTVNiE LVDIBRIO.
Erexit Fortuna rotam, (sie perdita mundo
llludit, quoties baue iuvat esse ievem)
70. * KAri sunt in Hutteni scriptis frigidi eioBmodi Bonorum luBOS.
HVTTSNI AD CJKSABEM MAXIMILIAMVIC EPiaBAMMATYM LIBSlL 285,
Erexit, circum attoniti regesque ducesque
4 Ante vagam rooesti staut hilaresque deam;
lila viros durarc iubens spe mulcet inani,
Ambiguiun axe movens orbem iteruinque nioveos;
Aeternum ladt hoc, nee adhuc lamen implet hiantes,
8 Dum saepe a summo mutat ad ima loco,
Dum nunc afflat opes, dum nunc subvertit honores.
Dum fovet immeritos attenuatque bonos,
Dunique onerat curis et sollicitudine vexat
12 Ultra omnem fallax expatiata modum.
Sic aptam tamen esse aliquid nilmenque putamus:
Hunc fucum nostris oblinit hsBc oculis.
I
75v DE IMMODESTIA VENETOKVM. *
Concessa est Venetis elTerto copia coriui,
Plausibus extemplo laeticiaque fremuni:
Cassaris arma agili siquid Fortuna rotatu* ^
4 Evexit, planctu tristitiaque iacent
Usque adeo Fortuna nihil moderabile suadet
Oblitosque sui, quos regit, esse facit
76. AD FOftTVNAM.
Quem finem, Fortuna, facis ludique iocique
Aut variam in nobis qua iuvat esse tenus?
Cum premeres, imo Venetos et in axe locares,
4 Vidimus imperii luxuriantis opes:
Res Ulis rursum facis ut contingat abunde
Pra^cipitique leves Csßsare ad alta vocas;
Conversis iterum radiis mutata repente
8 Rem nostram et laetum provehis Imperium.
Quod licet advolvas vehement! nixa rotatu,
ipse tamen didici non tibi habere fidem,
Et Video nostras inter res quid sit et illas,
12 Quod nos, ut cupias, non variare potes:
Nempe usus rerum nobis patientior, Uli
Assueti cum sint tristia ferre minus;
Si cui res igitur nimisi affluxere secundse,
16 Ordiue mutatas a^rius ille feret.
75. * efferto] irapleto. Plautinum, ' Isetitinque 4,
76. ' Ut in pictura superiori. immo <#.(!) ^ iGetmn i.
'. DE MVNDI OVBERNATWNE. . .
E»i cffilum atqne lllic superi qui humana luenturT
Aut sliquos usqnam credimns es6e deos?
Vel si quU dirum tsi usquam, iiiorlalia curat*
I Aut adeo superis convenit esse leres?
Gerte, quicqutd id est qnod Dumen habere pulamus,
A quo persuasnm est inferiora regi.
Instabile, liifidnin est, Tarium, mutabite, faltax,
H Quodque nocet temere, quod temereqiie iavat.
i. INSCRIPTIO GALLICI CLYPEI AD AQVILAM.
Quos tandem in populos aut quo bec lilia pandentT
Aut quas hie serpeus involuetur opesT
laspice res, Aquila, tibi lilditur; erigje pennas,
1 Nunquam cura tibi maior habetida fuit';
Efllce, cristati marcescant lilia Galli
El Sil qui Serpens del)üiL esse tuus.
77, Ipie Hnttsnns A((ailip «juid (
1 debeot ex GalKciB insigiilbni de-
RyTTBMI AI> CiMABEM MAXIMILIAIIVll BP<iOBA|fllATVll LIBIB.
79. DE GALLO AD AQVILAM.
Ambitionis agrum circamvolitabat apertum
Gallus, ul hinc avido carperet ore cibiim;
Visa est imperii species quasi rege vacantis,
4 lovasit totis viribus impar onus,
Nunc etiam attendit nientem et deOxus inhaei*et
Et studiis summas omnibus ambit opes.
Rede, habet ingenium: tu quid, regina Tolucrum,
8 Non hoc esse tuum, quod rapit ille, döces?
80. AD GALLVM.
Quo tibi, GaUe, bwov bic regnandi atque ista cupido?
Quin moderare aninii vota tenesqueiBodom!
Non potes, ut cupias, Aquilam superare volando,
4 Quantumcunque alas contrahat illa suas.
S^pe moras patitur, qusB, cum properare necesse est
Tarde abeat quanquam, vertitur ante tameii;
Scilfcet ut possis alios ita vincere gaUos
s Et generis volucres istius ante voles.
Contra Aquilam nihil est quo tu merearis honore,
Ut foito cingas vel breviore caput:
Par Aquila; fieri despera, band vincere iantum,
12 Usque adeo pennas anteit illa tuas.
81. AD GALLVM DB C^SARE.
Quo Sit nostra loco res, GaUe, audlre laboras?
Recte habet et placido est tota quieta statu.
Quid faciat Caesar? Tibi tantum irascitor, aio,
4 Atque unum id patilur, caetera laetus agit;
Lilia plus aequo tua nempe excrescere vidit
Teque ala nimium luxuriante vehi:
Proinde quid e fulio decerpere cogitat illo,
8 Quem te intra teneas, constttuetque modum.
82. AD AQVD:iAM DE GALLO.
Cernis ut Insubres migrarit Gallus in urbes,
Ut Mediolanum possideätque tuum?
237
80. ^ nie 4, *^ vel breviore] etsi brevius tantum tempua quam laari dura-
tnro folio.
8!. Epigrr, 81.82, omis, 3. * Icetus /. * videt, 2.3.4,
82. * Insubres] Mediolanenses. De prima 'anni 1512. pari« aermo est.
238 ■TTTBn AP CMBAMMU MAXIMILIAJIVH BPIOmAHIIATTH LEB
Ornis opes Italas bosUlein invadere Fraocum,
4 Quo tibi dotaies eripiaatur opes?
In te suspensas oculisque aDimisque tot urbcs!
Aiixitium popolos totque vocare tuum?
ToUe leves, Aquila, peooas Gallumque cocrce:
H lam tua DuUa quies suspiciooe caret;
Tolle, Aquila, bas peooas: opus est tArpentis io illo
Cuoetah facto desidiamque pali.
Pandd alas, regina avium, Gallosque coercens
it Desidiae somno concita quaere fugam.
88. AD GALX.VM.
Pooe Diodum rebusque tuis aDiinique furori.
Et, qusß te supra est, ambitione vaca,
Ut Latium, quod aves» halieas urbesque Latinas
4 Et tibi Germanum pareat Imperium:
Tu tarnen inferior quam ut possis ista teuere,
Quae tentas, tergum hoc pondera ferre nequit
84. AD EVNDEM.
Galle, cupis Latii et Romae dominator baberi,
^ Regiaque imperii munera, Galle, cupis.
Arcipe et ad tempus nostris te insignibus orna.
4 Adde Aquilie pennas. hac patiente, tuis.
Qua% siquando suas repetitum venerit aias,
Quos tu tunc risus nuda movebis a?is?
Desine cornicis furta ostentare periclo:
8 Emergit sua quem, non quem aliena probant
85. AD CiESAREM.
lam tua turbatum Davis consccndit in aequor.
Icta procelloso discuiiturquc freto,
(lircum euri boreaßque fremunt, circum oomia, Csesar,
4 Siqua solcnt medio terricula esse mari.
Heu portus invade cito, ne, dum occupet alter,
Excludare vago naufragus oceano.
Rcce subit Gallus et vento vela secundo
8 Expedit; ipse moram dum trahis, ille subit.
Heus age ruiftpe moras, invade! occasio, Caesar,
Impatiens omnis optima qutequc mora; est.
82. ' opas est torp.] torporid crimen contrnhis, bi ei r.
84. 7 Cf. Phaedri fab. I. 3.
tfVTTKirt AD OJEaABBM MAXIMtLIAMVM BPIGKAMMATYll LXBBS.
86. OALLI lACTATIO.
'Pingne mihi lucete, foci, mea Ulla florent,
Victima Fortunae concidat icta triplcx'
Galliis ait, 'sacroque arclete, allaria, fVimo: /
4 'Nunc mihi sus, nunc bos, nunc cadat agf>a milii,
'lile modo captus capto patre ducitur.Angnii^,
'Insubrcs parent Cenomanique mihi,
'lanua paret, opes Ligurum Alpinosqae suhegi,
8 'Tarn late populos Italiamque premo:
'Fortunae sed oplma mea cadat hostia dextt*a,
'Ultima spes, orbis Imperium, superest*.
Dum iactal, cristamque levat porrectius seqoo,
13 Isla audire potes, ferre, Aquila, isla potes-?
Quin acuis rostrum passosque exurgis in ungues
Et GaUum attacto pellis ab imperio!
87. AD GALLVM DE FORTVN^ MVTABILITATE.
Multa cupis, Fortuna tibi cum plurima donet,
Galle, ne hinc modus huic, nee modus inde tibi ;
Debes ipse tamen Fortunara nosse: ferendo
4 Plurima saepe nocet, dum ratio omnis abeal;
Ipsa quidem caeca est, ut cui det nescial et quid;
Nescit in eventum quem tibi donet item.
Ecce autem quae sunt mutantia tempora casus?
8 Lilia quam possuut ista virere diu?
Frivola Fortuna est, tempus mutabile: certe
Gloria, sil quamvis magna, caduca tua est.
88. AD OSSÄREM DE GALLO.
Aspicis Italiam tumidos concerpere Gallos
Llliaque ad longum sparsa virere Padum,
239
86. Mense Iiin. a. 1513. Hoc epigr. omis, 3, * snovetaurilia. * „T>it
Sranjofen trieben t)iel l^oc^mutiS im Saget [vor IRooara], unb fagten f^ottdtoeid : ®ie
(Stten nun j^ü^e unb j^&(ber in einem 8ta(I bepfammen, unb sollten ben {><r)ogcn,
g(ci4n)ie Dorbeffen feinen $ater, bafelbfi audnel^men*'. ^ugger 6. 12d5. Ludovicnm
Sfortiam, Maximiliani patrem, Ludovicus XII. a. 1499. expulerat, iteniinqae ex-
pulsum ceperat a. 1500. Mortnus est dux in carcere Gallico a. 1510. Cf. epigr.
108. et 98. ^ Ins.] Mediotanenset. Coenomanique ed. i. e. Cremoneme» cttm dvita-
tibus circumiacentibus. ** ab] enb 2. mendnm recepU 4.
87. FORTVNK /. • nee inde modus 2,4. * Ante quam moreretur (d. 1. lan.
a. 1515.) Ludovicus XII. Italicas suas possessiones, una laterna lanuensi excepta,
amiserat omucs.
88. Epigrammaia 88...91, omisii 3.
240 HVTTBRI AO CJE8AJIBX MAXlMlLIAHVM KPIOBAHMATVM LIBBB.
Aspicis insessas diris populatibus Alpes,
4 Gerinanasque urbes imperiumqoe peii:
Ul te, ut nos serves, non expergiscere, Caßsar,
Rapta tibi et dextra vindice ab hoste rapis?
In medios dormite dies, ferte ocia, segnes:
s Tu facta, atque opus est, maxiina, Caßsar, adi!
Maxima adi» quo se iongum diffundat in sevuin
Fama tua, extremos rerum adeatque dies;
Aut si fania nihil, nihil htec te gloria tangit,
12 Ne tu, ne totum hoc quod superest pereat
89. AD C-fiSABEM VT CONTEMPTVM 8 VI VDq^ICET.
I
Factus es altivoli opprobrium »iserabile GalH,
Itala sunt risus plena theatra tui,
CsesaresB spernuntur opes, spernuntur bonores,
4 Somnus Teutonicas fertur habere Aquilas,
Germanos vina inter opes consumere et »?um,
Venando patrium te peragrare nemus,
Germanam peregre virtutem habitare, tuisque
» Arma, viros iamnunc urbibus esse n^ant:
Quod tu, non aliquas, auscultans, induis iras,
Ulcisci ut famam hanc opprobriumque irelisT .
90. GALLOS SVPERARE NOS GLORIA. AD G.S8AREK.
•
Verum equidem fateor, Caesar, quanquam band Ita gratom est,
Gloria Gallorum est maior honore tuo:
Nulla tameu tua culpa inibi, Fortuna iocatur,
4 Dumque premit Gallos, te facit esse levem;
Aut operatuc Ate factum islud Horaerica -totum?
In quemcunque cadat culpa ea, nulla Uid est;
Quicunque iste deus tarnen est, nisl fers mala sponte,
8 Tam fädle bsec abiges quam facile ille dedit. ^
Magnum adeo incepti momentum est: incipe, Cflssar, . .
Ui famam hanc abigas, ut pariasque decus!
9L QVAM PERIGVLOSA RES IMPERIVM. AD GALLOS.
Imperium nescis quam sit mala bestia, Galle;
Quodsi forte scias, tantopere istud agas?
SO. Cf. Hutt. Epiflt. lUliie v. 227. sqq. » virosque 2.4.
90. 1 ffttear 2,4. ' Ate] arij, dea Noxia. ^ male 2.4. male.
■V1TBKI AH cM»A»Jtit luxtiittuavit anaxAUHATvit ubh.
Nusquam adeo Fortuna, levis laacivaque niuquam est,
t In nuUoque fuga est mobiliore loco.
lam me, Galle, audi: qua surgere contigil isUio,
Omnia ni fallant, hac ratione cades.
Nnlla dkl potis esl durare supert>ia, Galle:
» Hoc moneo quoües tu nimU alta pelü.
lam tua mens Dimium sublatam concila cristam
Erigit iDlerque has lieta trinmpbat opes,
Gerte oblita sui: quid enim si lilia, qax tarn
11 Nunc frondent, sicco stipite flacca cadant?
Omnino ambigui casus, mutabile tempus,
Huita Aquike virtus, Galle, minorque tibi.
Parcius hxe cupiena te conlrabe! quinetiam (uidisT)
:s Caesare sub domino, Galle, Ter imperium!
DE GALLO 87PERBIENTE.
9t. '■'-■* Hos tex veraoE (7... 12.) repetiit TBiiaonti siv LA-[menUtia Petri
MgiAij in o|bitum Maiimiliani Ceiraris Aug. | Et in baue Tcholia I&cobi Spie-
gel I Seleltadieii. «I c. (Augr. Vind. »p. Qrimm et WirBong a. 1&I9. 4*.) fol. co ij^
" Nunc florent thk. e( 2.4.
03. Ib iloztra plctara .parte Oalli fuDduntnt fagautaniDe, Ulla in foga sunt,
p. YOL. in. 1 6
242 HTTTSHI AD CÜSABSM MAXIMILIAHTIf BFIOBAMMATYM LIBSB.
Haec ceryice tumens et versicoloribus alis,
Quae crista imperium despicit omne rubra,
Quae mediocre nihil, nihil et modcrabile secum
4 Voivit et immensas concipit ales opes,
Aemuia reginae volucrum, nimis alta volutans,
Qu8B ccßlum pennis nititur ire supra,
Si quicquam feret his olim successibus impar.
8 Quos risus nobis lapsa movebit avis?
93. DE GALLO ET AQVILA.
Nuper sydereas Gallus transcenderat Alpes,
Terruit Ilalicos beilua torva duces,
At Mediolano postquam coDsedit in Angiie,
4 Conflavit magnos crista superba metus.
Nunc etiani Veneti dcpastus roembra Leonis
Omniaque Adriacum nactus adusque fretum,
Successu nimium fortunse elatus opimse,
8 Aggressusque suis viribus impar onus,
Ausus ubi est Aquilaa nee opinas nectere fraudes
Et pactum soci« rumpere foßdus avi,
Rursus ad Insubres lacero redit agmine montes.
^13 I nunc, atque ultra quam decet esse para!
94. AD MAZIMILIANVM SFORTIAM RESTITVTVM.
Sfortia progenies, istis dignissime rebus,
Quse tibi se lapso restituere patre.
. * •
ipse Oallos ab Aqoila discerptus moriens pendet; Germanomm Helyetiommqne
(Bemensiam Uriensiumquo yexilla a prosequentibus victoribas alte aablata pro-
fenmtiu') yictoria est Koyariensis puto d. 6. lim. a. 1513.
93. Poatquam d. 23. Mart. a. 1513. Blesis inter Gallos VenetoQque de mütno
aaxilio ferendo convenerat, contra Gallam (d. 25. Apr.) sese consocianint Arra-
gonenseSf Csasar, Anglas, Leo X. P. M. nuper factus. Tremollios ez Pedemonta-
nis in Mediolanonses civitates progreditur, lanna in Galloram partes traaslt,
apnd Novariam (d. 6. Ion.) Galli ac Veneti yincantnr, Cardona Neapolitani exer-
citus dux Vonctis praeter Patavium Taryisiumqne usqne ad Hadri» oram posaes-
siones terrestres depraedat adimitqne, Alyiannmqne Yeneto exercitui nuper' re-
Btitutnm apnd Vicetiam (dr 7. Oct.) deyincit. Neque Galliea praesidia Mediola-
nen^ia Cremonensiaqne -optinent, conmeatus pennria abire coacta ezennte anno.
Interim in Morinis Unrg^ndiaque Galloram res in ancipiti statu fnemnt, ubi
contra ipsum Coisarom eomm exercitui agendum erat. > sidereas 4, ' Ang.]
äfortioruni. cf. seq. cpigr. et ad id citt. 11. ' Blesensi cnm Venetis fordere d.
d. 23. Mart. a. 1513. *® foedus] Camaracense. *' Insubres] in arces Mediola-
noiiaem et Cremonensem.
94. Cum Galli eestate a. 1512. ex Italia expulsi essent, lulius P. M. Mantuam
HTTTBÜI AD CÜ8ABEIC MAXIMILIANVM BPIORAMMATVM LIBKS.
Sfortia progenies, quem post iria lustra recepit,
4 A quo dispulerat sors recidiva loco,
Gralutor eiecto tibi se committere Gallo
Insubriae populos Cenomanosque tuos,
Tendere in occursum reduci matresque virosqtie,
8 Qui grave Celtarum deposuere iugum,
Ereplas gaudere urbes animosque tuorum
In te defixa spe posuisse metum.
Et nunc ille vagas disperse milite turmas
12 Belgicaque infenso numine castra trahit,
Caesareasque aquilas per non remeabile coelum
Caede vaga trepidum conficiente fugit.
Da veniam, Fortuna, viris qui te omnia nuper
16 Miscere absque ullo diximus arbitrio!
95. DE GALLO EX ITALIA FVGIENTE.
Cur nunc ille fugit demissisque ambulat alis
Gallus, tot populis qui modo terror erat?
Cur lacero tergo fugienti atque agmine parvo
4 Languida funesto sanguine crista madet?
243
coi^ventum indixit de pace inter so atque Caesarem HelyetioBqne cum Venetis
contrahenda , ubi de Maximiliano quoquo Sforti« dncatu Mediolanensi (cf. ad
epigr. 86.) restitucndo actum est, mense Septembri; cum autem, qui Csesaris le-
gatus cratf Matthseus Langius Gnrcensis cum Venetorum legato Petro Lando de
pacis inter Csesarem Venetosque contrahendse condicionibus non consentirct, ille
Mantuano conventu soluto Romam profectus est ibique seorsum a Venetis Csb-
saris nomine cum pontifice foedus iniit, ut is Venetos hostium loco baberet, Csb-
sari Omnibus modis, ut amissa recuperaret, auxilium ferret, neuterque sine al-
terius cousensu nova foedera societatesvc contraberet, Arragonite autem regi
snus in Romano boc foedero locus relinquerctur, Sfortia quoque restitaeretur.
(m. Nov. a. 1512.) ,,$i{(^cf ^att^&iid retfete l^ierauf toieber t)on diem ah, Dom $avfl
mit einem ... <8e(fel t)oII (Bolbd bef((enfet, na^me unterioegd bot Statthalter Don ^ta^
ptU ju ftc^, unb famcn b€t)be mit einanber nac6 9)^e))lanb, ^er^o^ Maximilianum Sfor-
tiam (tpelc^er fettiger )>on biefem feinem Dättevlic^en (^b-Sürflentum vertrieben, in
Xeutf(ilanb, unb meift ju 3"*^^"*/ Pc^ aufgehalten) einfc^en ju \it\Un. 5Der eintritt
gefd^al^e ben 20. ^ec.\ unb hielten neben i^m ber ^arbinal von (Bitten [^att^ta^ ©Din-
ner], als b&i)tlUc6er (^cfaubtcr, unb 93if(^of ^Rattl^&u« [Äang]. S'^m tDurben unter bem
%f)Ox ))on einem ber eibßenogif(^en Slbgefaubten bie Schlüge! gu aUeu ®tabt)>f orten in
einem Dergulbtcn Beeten übcrantmortct. ^li^ man il^n in bie ^omfirc^e unb folgeubd
in ben $a(aft begleitet, fc^ogcn bie 3^augofen and ber 3<f^ung, bag ti fuajlerte: bann
fte biefe« unb baä Sd^Iog ju 9?ot>ana nocfe befefet Rotten.'* gucjger ©. 1292. 53u(l^ 4.
(Jap. 15. a. ©. Cf. scriptt. a ötruv. in Maxim. L §. xxxix. citt. — Hoc ejngr. om. 3.
* cf. ad epigr. 80. adnot. et epigr. 98. 105. ® cf. epigr. 86. v. 6. Coenom. edd,
8 Celt.] Gallorum. " cf. adn. ad epigr. 93. i. f. " Bellicaque 2,4. falsA. »^ cf.
epigr. 64. i. f.
16»
244 HYTTBNI AD CJI8ABEM MAXIMILIAMVlf fiPIORAMMATVM LIBBB.
Nempc quod antetulit tranquillis turbida rebus
Supra Aquilam peonis ausus abire suis.
Senserat illa dolos et cum iam multa tulisset,
8 Rapta lacessitis uiiguibus arma tulit.
Quisquis habere hostem mavuU quem posset amicum,
Si ruat hie, dicas omnia digna pati.
96, DE TEMPESTATE AERIS TVRBVXENTISSIMA IN
GALLORVM FVGA PER VNIVERSAM INSVERFAM
ORTA.
Nunc ego le solum Gailis intendere vellem
Consorteraque irae non habuisse tuae, «
Nunc ego te vellem fugientia in agmina, Caesar,
4 Non nisi mortaleis exeruisse manus.
Namque ubi lenta lua; visa est dementia pacis,
Iratum Galiis sensimus esse lovem:
Igne mkat coelum, quatiuntur fulmine montes,
8 In sata tempestas hsec furit inque domus,
Horridus it terris lapidosa grandine nimbus,
Quaque illi fugiunt, omnia ventus agit.
Vellem quos decuit vel qui meruere perissent
12 Aut sallem dignos plecteret ista Ines:
Nunc passim Italicas immiscuit illa ruinas,
Et socios poense Galli habuere suse.
Per, Ticine, tuos, per quos secat Abdua campos,
16 lugera per Trebiae consita perque Pado
Imbre iacet contusa seges, nee grandinis huius
Impetus innocuus frugibus ille fuit.
Constitit hoc tanti sceleratam expellere gentem ,
20 Nee sine communi est poena reperta malo.
Quod tarnen hi fugiunt quodque bis regionibus absunt ,
Quae data sunt faciet damna dolenda minus:
Nam neque nunc sacras quisquam se armabit in aede$^
24 Et spoliis ipsos saeviet ante deos,
Foeda nee innuplis metuentur stupra puellis
Securumque prement foemina ylrque thorum.
Tum quia tu pugnas iustamque exurgis in iram,
28 Non ultra in Gallos saeviet ira lovis.
96. ^ Cf. epigr. 108. Hoc quogue omis, 3. ^ mortales i:4. ^ Nanq^ i. <• Cf.
Verg. Aen. I. 33. ^ tu] ad Csesarem. »» saeviat 2.4.
HVTTBNI AD CJE8ARKM MAXIl|rr.TAMVM EPKIRAMICATyM LIBBR. 245
fl
97. DE EADEM.
Poslquam pacta leves ruperunt f(Fdera Galli
CsBcaque fraüdato CaBsare bella gerunt,
Signa dt^dit TeUus, Signum dedit arduiis Aether
4 llltores rupti fcßderis esse deos.
98. AD MAXIMILIANVM SFORTIAM MEDIOLANI
DVCEM.
Eflera crudelis refugata potentia Galli:
Hacteniis amissum fleveris, orbe, patrem.
Casus ulte tuos captivumque uite parentem,
4 Ag^redere ereptas, Sfortia victor, opes.
99. DE PVGNA NOVARIENSI LAVS lOACHIMI DE
MOLTZHAN EQVITIS GERMANI CVIV8 EA PBJSCI-
PVA VIRTVTE CONFECTA EST.
Nunc lauris hederas, hederis connectite lauros,
Et gemino meritum cingite hoifore caput;
Spargite humum foliis, manibus date lilia plenis,
4 Cum violis moUes accumulate rosas;
Plaudite, servati cives, damate friumpbum
Et slata propitiis solvite vota deis!
Germano iuveni quos non debelis houores,
s Auspice quo tantas Gaiiia perdit opes?
Solus hie Insubres tibi, Sfortia, reddidit urbes,
Solus ab indigno rettulit exilio:
lam desertus eras, iam uil superesse videbas,
12 Consuleres rapida ni tibi forte fuga;
nie subit motaque trahit tot milia ab Alpe
Teque iubet refugum cum pede ferre pedem.
Quid faceres? hiuc spes urget, timor inde coercet.
Iß Donec ab ancipili liberat ille metu.
Vix prim»; Gallorum acies videre ruentem,
Nudantur turpi terga suprema fugae.
97. ' Alter alterum clandestinis foederibus fraudare temptaverat non semel
hoc a. 1512. sed ssepius.
98. Cf. epi^r. 94. 99. 101 . 105. 108. sqq. Mediol. edd, * cf. epigr. 86. 108.
99. Die 6. lun. 1513. Cf. epigr. 93. sqq. 105. sq. De hoc viro vide vol. II.
p. 477. PBECiPVA 1. ' loachimns tum nondam viginti annos habebat, com
apud Novariam pugnarpt. * ef. epigr. 94.80. ^ retolit 4, '* millia 3.4.
'^ cum pede] cum peditatu.
246 UVTTICMI AD C^SABEM MAXIMILIAMVM EPIGKAMUATVM LIBKR.
VldisU bostiles medium turbare coborles;
20 Atque ea visa graveis restituere animos.
Quos nisi sie facial, nisi consilioque manuque
Te iuvet, hie potuit ultimus esse dies.
Ingredere o faetisque tuis dignum aöcipe muous
34 Teque triumpbali fer, loachime, rota!
Hoe tibi servati deeernunt eum duce cives;
Laudet, amet prolem Saxonis ora suam.
m
100. DE VIRIBVS GALLORVM.
Cum duclore ageret bellum sub Ga^sare Gallus,
Fortis et horribili Harte timendus erat;
At postquam ex causa diseessit uterque seorsum,
4 Naufraga sublato cortiee fertur avis.
Nee volat absque alis, nee iuit sine cortiecf flumen,
Nee vini seiuneto Ga)sare Gallus habet.
101. AD MAXIMILUNVM SFORTIAM.
Ne, iuvenis, demitte animum, ne cede perielo,
Ne sine te primo turbine destitui!
100. ' Cum liga Cainaracensis teneretur. sed ut de omnibus ad Max. epi-
grammatis ita de hoc quoquo verum est, Cffisarem magls quam qui fuit, qualem
Hnttenns eum fuisse voluit describi. * aris] gallus.
101. Epigrr, 101.102, omis. 3. Ad priorem a. 1512. in cuius fine Sfortia re-
stitutus est, hsBc referenda sunt. lo. lac. Trivulcius, Mediolanensis, circa a. 1447.
natus, cum fere 18 annos haberct, a Francisco Sfortia cum Galeacio Maria, il-
lius filio, in militiam Gallicam Ludovico XI. traditus est. lam a. 1483. iuter prae-
fectos exercitus confosdcratorum contra Venctos ducti fuerat; inde in omnibi^s
fere bellis per omnes Itali» partes interfuit,' sub Neapolitano rege primo, dcindc
sub Gallis Carolo VIII. et Ludovico XII. ipse expulit Maximiliani Sfortise patrem
Ludovicum Maurum a. 1409. (epigr. 86.) et marescalcus Gallisa Mediolanique gu-
bornator f actus ita tyrannice imperio usus est, ut Sfortia a suis restitueretur
sequenti anno, quem tamen non multo post ab Helvetiis auxiliaribus suis desti-
tutum Novarise captum in Gallias abduxit. Post Caroli Ambosii mortem (d. 10.
Mart. a. 1511.) Trivultius, qui antca quoque inter .pr»fectos exercitus ligistici
contra Venotos et in pugna Cremoncnsi (m. Maio a. 1509.) dux primi Gallici
agmiuis fuerat, summus Gallici exercitus dux factus, quo; dignitas post mortem
strenui iuvenls rcgii Gastonis Foisseii, qui post Ravennensem pugnam d. 11. Apr.
a. 1512. cecidit, iterum ei data est. Ko tempore Mcdiolani recuperandi Sfortiie-
que capiendi et, ut olim patrem eiecerat, oxulis faciendi spem nimiam cepe-
rat, qua misere decidit iam ante Novariensem pugnam (d. 0. lun. a. 1513.). Mor-
tuus est d. 5. Dec. a. 1518. hoc sibi epitaphio facto Hie quieseit qui nunquatn qtäeoit.
Vitsm vlri scripsit Rosminius Istoria ... di Gian-Giac, Triviäzio, goprannom, H grande.
Mediol. 1815. II. 4P. » cssde 1. * sine cortice] Cf. Hör. sat. I. 4. v. 120.
HVTTEIfl AD CJE8ARBX MAXIM ILIAHVM «PIGBAMMATYM LIBBB. 247
Transeat bostiles ardente Trivultius Alpes
4 Agmine, in adversum Gallia tola ruat:
At tibi se Ciesar, libi se Germania fldo,
Ne modo desperes, obtulit auxüio.
102. DE OSSÄRE ET GALLO.
Arma gerens rouitas Gailus perterruil urbes,
CommoU Gallum Caesarig ira fugat.
Tantum aliquid Gailus- igitur vaiet et breve tempus:
4 Omnia subiecto Caesar in orbe potesL
103. AD GALLVM EXPVLSVM ITALIA.
Ne tibi turpe puta nee sit tibi, Galle, pudendum,
Quod nunc Caesareo cesseris ftnperio:
Quos poteras. armis vicisti: ea gloria magna est:
4 Contra summa potesl Caesaris arma nitiil;
Tum si debueras vinci, solatia praestat
Quod te qui vicit, Maximus ille fuit.
104. DE CiESARIS MAOJQTVDINE.
Bella gerunt reges quoties sua causa lacessit;
Non. uisi quod magrmm est viucere Caesar amat:
Tunc cum parva fuit nee tanta potentia Galli,
4 Quanquam bunc, cur posset tangere, causa foret,
'Tangam' ait, 'at postquam est nacta isla superbia summum ;'
Nunc quota venturae portio laudis erat?
Degeneres animi contra imbecille feruntur;
8 Non nisi quod magnum est vincere Caesar amat.
105. AD MAXIMILIANVM SFOKTIAM.
Sfortia, pone metum, contempto exurge periclo:
Helvctium peditem fert loachimus eques.
Pugnandum est: pavidos tu pande, Novaria, muros:
4 Ex te etenim Gallis illa procella ruet.
Perdideras patreni, servabis strennua natum:
Vertit eniui facilem Sors recidiva rotani.
lOL ^ desperei 2,4,
102. * cf. epigr. 4.
103. Cf. epigr. 93.95.107. * cf. praBced. v. 4. • cf. ad epigr. 100. adn.
105. Cf. epigr. 94.98. sq. 101. Hoc epigr, omis. 3, ' loach. HoUaB. * cf.
epigr. 99. ^ strenua 4, cf. ad epigr. 101. adnotata. Novariie TrivaltioB Lndo-
vicum Sfortiam ceperat. natum] te, Maximilianom Sfortiam.
248
UVTTXSI AD CJSSABBM MAXIMILIAMVM EPIORAMMATVll LIBBH.
106. AD lOACHDfYM MOLTZHAN.
Cui datus es miles hello, dux factus eodem es,
Vidit et armari et vincere tempus idem.
Dux tyro, confesthn Tirtus matuniit in te:
4 Quid mirum? summis haec venit ante diem.
107. DE GALLO ITALIA PVL80.
Testis erat Gallus pauIo ante insigniter ausus
NoD esse in dominos arma gerenda deos:
Nam cum ultra vires quiddam tentaret, ab illo,
4 Quem se sperarat vincere, vlctus abit.
Tanquam aliquid sese indignum forluna tulisset,
Primum illi victo repsit üi ora pudor;
At postquam cura ratio mentem egit ab iila
8 Altius est casus intuitusque suos,
'Arma tuli temere', quoties irascitur, inquit,
'Numen habet Caesar, numine vincor ego*.
108. AD MAX1MU.IANVM SFORTIAM.
'Sanguine nunc, Ticine, ruhe, nunc sanguine, Lari,
'Inflce Teutonicas c^de fluente rates.
'Qua fugiunt Galli, si non tenet omnia miles,
4^ 'Claude viam coßpti, lupiter, elTugii'.
HsBc aliquis: iusti superos movere precatus, ^
Grassati in Gallos diique hominesque simul:
Nunquam ita terribili luxerunt fulgura motu,
8 Turbavit sumptum turbidus imber iter.
Sfortia progenies, pro quo movet omnia mundus,
Aeruumosa patris desine fata queri.
109. AD EVNDEM DE FRANCISCO PATRE.
Tam poterat vixisse diu, superesse tot annos
Sfortia, praescisset si tua facta, parens.
106. Cf. epigr. Ö9. 105. v. 2. » cf. ad epigr, 99. v. 7. adnot.
107. Cf. epigr. 103. » ab illo] a Venetie.
108. * Larius lacos = Comensis. • dii] cf. epigr. 96. • raovit 2. 4, ^^ cf.
seq. epigr. v. 4. Erumnosa 1, 2, 3.
109. Cf. epigr 101. 111. v. 5. ' Decein annos in tenebris carceris Lucaoensis
(Loches oppidi Taronensis) vixerat Ludovicus. Ceterum neqae filii fata prospera
dnramnt: post prfelinm Marinianense (d. 13. 6ept. a. 1515.) et tribos hebdomadi-
bns post ab ipso inbecilli Maximiliano Sfortia duci Borbonico traditam arcem
Mediolanensem cnm omni sno inre hereditaitio in Gallias refugit Parisiisque es*
lebs mortuus est a. 1530. * ctedere /.
HVTTBNI AD CJBSARBM MAZIMILIAHVM BPIORAMMATYM LIBBB.
Nunc dolor et rapti mala desperatio regni
4 Heu misero vegelos commiDuere dies.
Discitey mortaIes> rebus praeferre caducis
Spem longam et nullis cedere spoiite malis.
110. AD REGES TERRARVM.
Qui Gallum, reges, vinci Venetosque videlis,
Invito moniti Caesare habete nihil:
Si quis enim vestrum tantum irritaverit bestem ,
4 Non poterit summis viribus esse satis:
Maxima res Veuetum , res maxima credita Galli est ;
Atque bos couiunctos sustulit ilie siroul.
lam si quis sumptis bellum experietur in armis,
8 Frustra spem sera collocal in venia.
111. DE MAXIMILIANO SFORTIA.
Cenomansß gaudete urbes, Insubria, gaude.
Et gratare tuo libera facta duci.
Respexit Fortuna graves miserata quereias,
4 Quod quondam abstulerat restituitque bonum.
Da veniam perüse palrem, complectere natum,
Spem patriae et tanti relliquias generis.
At tu, inferne parens, isto gavise triumpbo,
s Elue Sequanici carceris opprobrium.
112. DE INGRESSV C^SARIS IN ITALIAM.
Gastra quod lusubres penetrarunt Gaesaris urbes,
Quod Trebiara, quod iam transiit ill^ Padum,
Mota quod iratos fundit Germania Rbaetos,
4 Saßva quod in Latium promovet arma Lycus,
Franca quod Ausonüs se miscent agmlna turmis,
Itala Teutonicas quod videt ora manus,
Non tu, Roma, time, verum arripeiaetius omen:
8 Non nisi qui nocuit Gaesaris arma timet.
249
109. ' rapti regni] quod fratris filio veneno absnmpto rapuerat ipae.
111. ' Coenom. edd. cf. epigr. 86. y. 6. ^ abst. rest.] Maximllianos exeunte
a. 1513. restituius panllo post totam Langobardiam contra 86 bub tyrannide exci-
tatam amisit, prseter Comum ac Novariam; tarn Triyulcio apud hone oppidum
ab Helvetiis devicto (d. 6. lun. a. 1513.) in patriam urbem rediens, eam postduoB
annos, ut pauIo ante diximus, novissime reliqoit. " Sequanici] Lucacensis. cf.
epigr. 109. adnot.
112. Cf. epigr. 93. ^ Rhoatos 2.3,4,
/
250 UVTTEMI AD CJB8AB£lf MAXIMILIAMYM EPIGBAlUf ATVM LIBBB.
118. IN PICTVEAM DE CiESARE.
Nuper relrogrado quidam te insidere cancro
Pinxerat hoc litiilo tendimys in lativm.
Hoc quid erat nisi quod cupias nee vincere possis,
4 Et quoUes aiiquid coeperis, ire retro?
Sed pictura fuit: contra res vera secuta est.
Pro cancro tellus Itaia vidit eqvios;
Vidit equos viditque viros: nos te auspice, Caesar,
8 Non iam retrograd! tendiinus in Latium.
PETREIl APERBACHi ERPaVRDIEmiS
ALIVD DE CANCRO A FLORENTINIS PICTO.
Letalem obiecii quamvis Satumia CancruiHy
Lemceo Alcides vicior ab angue redii:
Sic tu mille licet pingas, Fiorentia, cancros,
4 Italictis tandem Ccesaris ortns erit.
114. DE GALLO FVGIENTE.
nie ardens animi feroxque Galius,
GalUnarum aliquot salax maritus,
Nuper purpurea uimis superbus
Crista multicoloribusque plumis,
5 Torta quam caput altiore cauda ,
Gollo splendidus aureo monili,
Flagrans undique lilio virenti,
Qui gentes Italas novum stupentes
113. Primam ed. est in Ep. It. a. 1516. (Ind. bibl. XI. 2.) < retrogado i. (i.
e. h. 1. ed. 1516.) in sidere 2. (i. e. ed. 1519.) ••••8 Versus 3...8. in (/. = ed.
Erph. 1516.) hi sunt
Nil erat hoc aliud nisi quod cum vincere velles
Non possis. et quod c^peris ire retro
At pictura fuit. contra res vera sequta est
Pro cancris tellus Itala cernit equos
Cernit equos. cemitqj viros. nos te Auspice Caesar
Iam non retrograd!, tendimus in Latium.
Aperb. epigr. est ex ed. Erph. 1510. Cf. Uessi resp. ad Uutt. Epist It. v. 317.
Letalem /. „Cancer. Hie dicitur lunonis beneficio inter astra conlocatus, quod,
cum Hercules contra hydram Lemseam constitisset , ex palude pedem eius mor-
dicus adripnisset; qua de re Heroulem permotum eum interfecisse, lunonem au-
tem inter sidera oonstltuisse, ut esset cum XII signis ...** Hygin. poet. astron. 23.
114. * Fortasse hsec adlusio est quod Ludovicus XII. repudiata lohanna Qxore
mortuaque d. 0. lan. a. 1513. Anna altera uxorc tertiam snrapsit Mariam Henrici
VIII. Anglici regis sororem, f,cutus amori prfeter setatis et infirmse valetudinis ra-
tionem (verba sunt Gerardi de Koo) plusculum indulget« in febrim incidit, qua
ipsis novi anni [1515.] kalendis extinctus est'' trcs menses post celebratas nu^
ptias. ^ lilio] quod etiam in insignibus Gallicis pingebatur. cf. epigr. 122.
251
A<l raptuDi impele temiit ciLalo,
lu .^(lnc languens animi, albicant« crisLa,
Plumis ileficientibus, IraheDsque
Caudam pone, suas fugit reliiiquens.
Gallinas, sua Ulia et sua arma.
Uic. ForluDa, vel ipse rectius die,
IS Quid tc, Galle, libi abstulit repcoLe, aul
Quo tandem ille animi vigor resedit?
An, qui somnia dormiebat alta,
I'cr te esl excitus irruitque Cssar?
115. DE VICTORIA C^SARIS ADVEHSVM OAELVM.
Vicimus et Latio Gallos deiecimus armis,
Ut iuvenis nostra SfortJa regnet ,ope;
Vicimus, illc fugit qui nos pauloante premebat,
t Cum premeret, pactani non tenuilque Mem.
Disc« ßdeni ut quod inis, regum ditissime, ftEduB
Servare, haud superum ins vioiaque detim:
Ut possis homines deluso fallere paclo,
■« Crpde mihi, superis non ita verba dabJs.
verba dsbis] deludes.
252 HYTTÜMI AD OiBSABEM MAXIMILIAMVM KPIOBAMlf ATVM LIBBR.
116. DE FCEDERE GALLORVM CVM VENET18.
Fcßdera coniungiint Veneto cum miiile Gailiis,
Hinc atque binc Lalios ul subigant populos:
Itala terra Ireniit, populos melus ilie Latinos
4 Conculit et mentes abiicit ambiguas,
Ilorret et ipsa prius tanlos experta furores
Advocat uilores anxia Koma deos;
Facem Caesar iiabet, Germania tota quiescit,
N Nee quam quis peliit, ferre videtur opem.
Quorsum haec? ut summas postquam res traxerat iras ,
Moesta luant Galli, moBsla luaul Veneti.
117. VENETORVM MIN^.
Desperant Veneti secuni extremumque minantur
Auxiiium Turcas auxiliumque Syros.
Dum tu magna facis, sine ut Uli magna minentur.
4 Heu mibi, quam distant omnia facta minis!
118. DE CONIVRATIONE VENETORVM ET GALLORVM.
Magna lovis voiucris gelida speclabat ab arcto
Pacem, quam populis fecerat ipsa prius:
Protinus hinc Veneti füria imporluna leouis,
4 Hinc Gaili armatas explicuere acies:
Uia quldem, ut steterat, primos requievit ad ansus
Et passa est aliquid se vigilante rapi;
Qu» postc]uam bostiles auxit palientia vires,
8 In medio Lata moesla tulere duces:
'Tentor' ait 'nimium!' subilasque ut moverat alas,
Continuo Gallus hinc fugit, inde Leo;
Hie quidem Insubres madefecit sadguine montes,
12 Nescio qu» Venetos ulteriora manent.
119. IN ANNVM M.D.XVL PROGNOSTICON AD
LEONEM X. PONT. MAX.
Quae se börrenda movent» superi» quae dira redundant
In genus humanuni? flagrat prob lupiter omnis
Cf. ad hoc prognosticon Indic. bibliograph. n. *XI.* Ibi enumeratam ezemplum 5.
non contulimnB.
116. BlesenBi. cf. •epigr. 27.
118. Hoc epigr, amu. 3. ^ lUa] Aquila imp. ^ duces] Galilei Venetiqae.
*o Leo] Venet
HO. Ad Leoncm X. Pontif. Max. Carmen in Prognoaticon ad a. 1516. 4,
HYTTBNI AD CJESABBM MAXIMILIANYM BPZGSAVMATVV LIBBB.
In clddes Europa suas; respublica Christi,
Heu nimium secura sui» ruit in sua praeceps
5 Viscera , crudeleisque ciel miseranda lumuitus :
Omnis in Itaiiam tendit furor; ipse mtnalur
HorriGcam Latio stragem Saturnus, et alro
Increpuit Martern intuitu; Mars arma necesque,
Sanguineum molitur opus: saeva omnia regnant:
10 Concessit de iure suo graditurque retrorsum
lupiter, et totum dat acerbis dadibus annum;
Idque adeo metuens et non .ignara futuri
Bis petit obscurum et condit se Luna lenebris;
Ipse quoque obducta pallel ferrugine Traten
15 Tot signis monuere dei: prsesensimus omnes,
Cavit nemo maium; sed nee potuisse putandum est:
Autores dii ciadis et accusabile fatum.
Ecce ergo aerias ruit hac a parte per Alpeis
EfTusura omneis iterum Germania vires,
20 Substitit iratus Veronae ad moenia Caesar
In Latias speculatus opes, traxitque feroces
Rhaetorum popuios et amantes bella Suevos
Francorumque equitum nunquam expugnabile robur
253
* Franciscus I. Ludovici XII. gener successorque , cui pontifex Leo X. favebat,
cum Venetis foedera renovavit (d. 27. lul. a. 1515.) exercitumque ultra quinqaa-
ginta milium non solum ex diversis Galliarum partibus sed Oermanicis etiam
Helveticisque mercenariis conflatum In Itaiiam duxit, Insubriseque civitates fre-
git. pace cum Helvetiis iam conposita alii HelYetii, conpellente cardinale Se-
dunensi Matthia Schinnero, in Gallornm castra apud Maritiiannm invadunt pu-
gnaque, quam Trivultius giganteam adpellabat et post quam Bajardus regem
Franciscum in equitum ordinem sollempniter recepit, yicti sunt (d. 13. 14. Sept.
a. 1515.). Ca?sariani inde magis magisque ex Italia premebantur, ut non ita
longe post unam Veronam optinerent, rolicto Mediolano. Que 4. ' luppiter
6. 7. et sie infra. ^ crudelesqne 8, *' du8B lunse eclipses ineidemnt diebus 19.
lan. et 13. lul. a. 1516. sed duae etiam solis eclipses dieb. 4. lan. et 23. Dec. eins
anni. ** Cf. epigr. 96. — Ad solis defectionem a. 1519. pertinet 'Hermanni
Nucnarii Comitis Inclyti epigramma, in defectionem folis [sie], et electionem
Caroli regis Romanorum.
Delituit nuper coeli sub vertice Phoebus,
Occuluitque suum Dselins ipse lubar.
Emersit subito divinum Csesaris astrum,
« Cunque novo rediit Csesare Phoebus ovans.
Ergo hoc iam constat, quo pacto regnet uterque,
Phcebus apud snperos, Caesar in orbe regit.*
legitur p. 2. libelli inscripti VIVAT | REX | CARO|LVS. | pallet] squallet 3,4.8.
*^ alpes 6,7. Alpes S. '* omnes $. *' Rhoetorum edd. praeter 8, amanteis 2,4.
^ exuperabile 3.4. exsup. 8.
254 HYTTUHI AD CJBBABBM MAXIMILIANVM BPIOBAMMATTK LXBBB.
Vindelycasque manus et abactuni montibus Ulis
25 Helvetium peditem, tum quicquid Rhenus et Ister,
Quas vires ceier Albis habet, peregrinaque regum
Auxiiia, Scvthicos metuendo Pannonas arcu.
Et te, Beme, armis inTictum, equitemque Polonum,
Hispanosque aiacreis, quo Don animosior ullus
30 Expugnare urbes popuius ; neque segnior audet
Parte aiia Gallorum acies, iamque optimus annis
Confertum rex agmen agit raptumque tuetur,
Insubria) fines et agri ditissima regna,
Genomanos Ligurumque urbes Aipeisque subaetas.
35 Dant animos iuvenl patriae pr<edivitis aurum
Successusque sui; volucres in bella sequuntur
Aliobrogum turmaß pugnanlesque eminus arcu .
Atrebates, tum qui longsevae ab origine gentis
Se numerat Biturlx, suetusque ad prseiia Vascon,
40 Utilior pugnare pedes, Rhodanuroque colentes,
Quique bibunt Ligerim, tum quod te, Sequana, ripa
Vulgus utraque videt, quique impete Celticus acri
Fertur eques. quos dehinc iuvat auxiliaribus armis
Urbs Venetum, fatisque suis obnoxia fertur
45 In commune nefas; cincta est feralibus ahnis
Italia, et possessa maus, nee iam ipsa salutem
Ultra aliquam potis est sperare peritque videndo.
Posee deos veniam supplex, Leo, et omnibus aris
Innocuas protende manus sacrisque lilalis
60 Iratos placa superos ; pax incubet orbi
Et toties sperata tuis et debita votis.
Iam salis hoc luimus: superel de sanguine nostro
Quod melius liceat rabidis olTundere Turcis
HostUique Asiaß, Solymum quo vindice teropium
55 Infestis auferre Syris diumque sepuichnnu.
120. QVI ET QVALES IMPERIVM ITALIC AMBIANT.
Regna peluiit Latii Venetus, Germania, Gallus,
Fraudc nocens vinoque madeus nimiumque superbus.
** Vindelicasq^ 4.6,7, Viudeliasque 8. •* quidqaid 8, ** Hispananiqae aciem
3.4.8. prcBstaret Hispanumqiic alacrcm. animosior] delectior 3.4,8. •** arbeifl
3.4. Neqj segnius 3. nee segniiis 8, '^ Ca?nom. edd. Alpesque 8, *• lon-
g^ue 3. '• Proelia S. *^ comiine 8. *^ leo 6. 7. ** aufferre 8, divum-
que 8, In 3, 4, subscriptum est Quod bene vertat, (uertat. 4.) x^Xog. (rel^^ 4,)
120. iTALiB 1, • i. e. Venetus fraude nocens, Germania vino madeus, Gal-
lus n. 8.
HVTTBNI AD CiBBABBlf MAXIMILIANVV XPiaBAMMATVM LIBBB«
Dignae odio gentes: 'vinci' Italus orat, 'ApoUo,
4 Italiam leviore iugo!' "Geos perfida seniper"
Plioßbus ait ''Venelum; geos semper Galla superbii;
Non semper Germana bibit: lege de tribus unam."
121. DE IMBECILLITATE GALLI.
Parturiuni montes, ille exit ridiculus n^us;
Gonama promlUit Gallia, praestat olus.
Crediderant Itali venturain e montibus Ulis
4 Quahi posset bello vincere nemo manum;
Turba ruit,. levis Alrebates et foemina Picton,
Iluicque superslitio Parrhisiana comes,
Insuetusque mali Leucus, quique impete primo,
8 Non potis in longum» Celticus urget eques,
Commentorque fugae Biturix timidiquc Gadurci
Et, quos iam toties vicimus, Allobroges;.
Insubres rapiuntur opes, sese ob via produn t,
12 Sfortia se vendit, dat sua regna Ligur.
Quos tunc non plausus , quos non, dßcepta, triumphos
Edebat tellus Itala, Galle, tibi?
Caesar adest pugnamque petit: tu vix bene viso
16 Non ruis ut pugnes, sed ruis ut fugias.
Desinite ulterius, Itali, confidere Gallo:
Non polis est, si quid cepit, habere diu.
Adde quod li<ec armis non vicerat, emerat auro:
20 Hoc tandem est illi vincere, regis opus.
122. DE EADEM.
Ver erat, extulerat pugnax sua lilia Gallus;
Florida bissenis mensibus illa tulit;
Ver iterum, gclida movit se ventus ab arcto
4 Nescio quis: subito lilia flacca iaceut.
255
121. Hoc epigr. ad pugnam Cremonensem referendum esse versus 12. sqq.
ostendere videntur. ' Horat. art. poet. 139. ' cinn.] pretiosissima. olusj vi-
Ussimee annoiise. '° tot ... Allobr.] Ad lulii Csesaris tempora adscendit. *' vend.]
cf. ad epigr. 109. adn. Ligur] Sed lannam quoque fere omnem amiserat Ludo-
vicns a. 1514. *^ Csesar] i. c. cxercitus eius, non ipsc. *^ Hsec non ita bene
Novariensi pugusB conveniunt, in qua per plures horas maxima utriusque partis
clade pugnatum esse constat. '^ coepit i.
122. In Erphurd. exemplo Epist. Ital. (Ind. bibl. XI. 2.) hoc epigr. inscriptum
est *De Gallis Expulsis.' * a. 1512. (Pngna Ravenn. d. 11. Apr. commissa est.)
' ver a. 1513. ^ Helvetios prselio Novariensi (6. lun. 1513.) Gallos Venetosque
fudisse non negat poeta.
256
BYTTICMI AD CiKSARBM MAXIMILIANVM EPIGRAMMATTM LIBXB.
Et miramur adhuc quae tarn breve lilia florent?
Quin siDimus dubiis rebus habere fidem.
128. DB CONVENTV GALLI ET LE0NI8.
Gallus in Italia est. genitor miserere debruro,
Grande sibi adscivit terra Latina malum:
Prodita Überlas Itaiorum; ipse abstulit oronem
4 Principibus mentem luppiter Ausoniis,
Hoc ubi consiiio pacem turbabat amicam;
Quamque alias semper» tunc Leo caecus erat.
124. DE GALLORVM ET VENETORVM AMICITIA.
Aurea saecla iterum redcunt, Saturnia regna;
Nunc, Cumaea, tibi est facta, Sibylla, fides:
Cum canibus timidi venient ad pocula damae,
4 Intra se hostiles claudet ovile lupos.
Nimirum coeunt inimic^i, per oronia pax est.
Cum placido Gallus pacta Leone ferit.
PETREirS APERBACHVS ERPHVRDIES.
DE GALLO ET LEONE.
«
Vicisse divos dixerat superbiens
Gallus Leonis fcedere;
Contra sed ales tela quas gerit lovis
4 ^Deosne vmces, imprcbe^
^An rara nescis esse lubridssima ,
* Purare nee longos dies?'
ALIVD,
Magna deum maier ferlur peliisse Tonanlem
Armigeros Gallos nunquid habere velit,
AI deus audito slomachatus nomine Galli
^Nil Aquila invisa fulmen ea una ferati*
ALIVD AD GALLVM.
■ Galle, quid extätas? Aquilas quid, perfide, iemnis?
Solis ul aspicies lampada, ccbcus eris.
122. frondent? ed. 1516,
123. Hoc epigramma non nisi in Erph. exemplo cit. extat, ubi seqnenti 'Au-
rea ssecla* prsemittitur. Quod exemplo Augustano a. 1519. pnblicato deest, casni,
non consiiio id adscribo. * Leo] Veneti.
124. * secla edd, praeter 1516. Cf. Verg^l. Aen. VIII. 319. sqq. » Vergil. ecl.
VIII. 28. ^ claudet] pascet /. (1516.) Cf. Isai. LXV. 25. * NimimmJ Inter se /.
Hcec tria Aperbacbiana epigrammata in exemplo Erphurd. Epistolie Italie a.
1516. publicato post Iluttenicum de cancro (n. 113.) leguntnr. sequitur ibi quod
hnic subiecimus Aperbachianum de cancro a Florentinis picto. ^ tela i.
2. ' petisse 1.
HVTTBNI AD OASASBM MAXlHtLIAMTIC ■FlOBAMMATVM X»fBBft^
257
lt&.
DE £AD£M.
Vin Tenimus huc superstitesqae .
luDgi sie inirnrca cerneremus
Gallos atque odti inscium Leonem?
Atque hoc credere quis polest nepotum,
ft Cum Gallo aequoreas coisse Ranas,
Vel iunclos ita cum Leone Gallos
Ad versus Aquilam petisse signis?
Itec audacia magna: at illa maior,
Sipaclo patientia est fldeli
le Inter se coeuntium duorum.
12ft. AD CiESAREM DE CONIVRATIONE HOSTILI.
■
Respexere der te, Caesar; hoc unde putemus,
Haud exempla rei, res facit ipsa fldem:
Cum Gallis Venetus discordibus irruit armis,
4 Se novat inque tuas bellum iteratur opes;
Proiicit ampullas Veneli maris unda, tumescit
lamque suo maior robore Marcus adest.
Credo equidem »solium lovis illum et sydera fastu
8 Poscere, nee mondi regna putäre satis.
Luxuriantem animnm compesce, llbidine vincta,
Atque animi votum contrahe , Marce ,- tu! :
Quantumcunque bono veniant tua carbasa vento,
12 Siste tarnen, properam cursu inhibeqoe ratem;
Successus urgere tuos, nimis alta petendo
Enlti quam sit res metuenda vide!
Sic illum qui rem melius novere monebant,
lü Et meliore fide: perfurit ille tamen.
Respexere de! te, Caesar, ad ultima ventum est;
Oderunt hominum cuncta superba dei;
Nee dubita, pactum hoc discordia qnanta sequatur»
20 Cuius plena vides omnia perfidiaß:
Unus in hoste lahor iuncto, vicloria duplex:
Et bene credemus non tibi velle deos?
127. DE BELLI QVALITATE AD GERMAN08.
Quam sapit ille gravi qui temperat utile honesto,
Nee temere ullius fertur amore boui.
125. Hoc epigr. am. 3, ^ Uic quoqne Leo Veuetus, non Decimus significatar.
126. f sidera 2...4. 127. » Cf. Hor. art. poet. v. 343.
HVTTKNI OpP. vol. III. 17 •
258 BTTTBHI AJ> CJISABEV MAXIMILIAKTM BPIOSAHMATVH LJBKJU
Kegna petunl Veneti, sed non sua: quam sit honestum boc,
4 Haud operae preciuni perspicere esse pulant;
Ut rapiant, sociis armant se in praelia Gallis»
^ laroque adeo tentant Caesaris ariua palam.
lungantur Gallis Veneti: nos causa tuetur,
8 QuaB, quoniam iusta.est, spem iubet esse raUm.
Ultores sperate deos, iuiuria belli
Quos premit; interea corripite arma tarnen:
Ignavos odere dei, vigiiantibus adsunt:
12 In coniuratos corripite arma, viri!
128. DE BKLLO VENETO AI) C.ESAREM.
Bellum ingens oritur: prob numina! maleria apta esk
Quam sibi desumat quodlibet iogenium:
Magnas cogit opes magno molimine Gallus,
4 Nee Venelis sumpta esl acrior ira prius;
Tranquillus pelitur Caesar, tanlique paralus
Unica Germanum causa fit imjierium.
Spe magna gerere arma dalur: iain le obiice, Caesar;
s Hac le cunclari res lulit ista tenus,
Ultra omuis damnosa mora est, magna bostis adilur,
Sed quae se vinci sustinet, ira, tamen:
Quorum utrumque armis superavimus ante seorsum,
13 Quis prohibct iunctos exuperare duos?
129. QVALE SIT HOSTIVM F(EI>VS. AD CJ^SAREM.
lile adeo semper Venelorum coguitus bostis.
Cum Venetis tandem foedera^ Gallus, init:
Da speciinen, Germane, tui, rumpe ocia, Caesar,
4 Totque lacessitus prorue in arma modis!
Omnis in evculus rcrum Itaius arrigit aures,
^ Hentem Ulis novitas adiicil, bis adimit:
Expavere aliqui, tum plebs ignara futuri,
8 Ut possis satis bis viribus esse, timet.
127. * pretium 4. ** llanc fidem Huttenus post ea quoqne et scriptis et
vita proCeBsns est.
128. Hoc imitatus est Eobanns Hessus epigrammato ad poetas sai temporis
quod exhibnlmus vol. I. p. 123. " vtrunq3 1, ^' exsuperare /.
120. Epiffr. 129, omis. 3. * arrig^ot 2.4, *' Mcmorabilis in iuvene per fii-
cata diplomaticonim quos hodic vocamus vcla tristes ipsarnm rerum forma« can-
sasqne coguoseendi acies. Quam velim Macanlieunn Anglietim bistorictim bis
Hatten! operibus nti potuisso. >
BVTTBNI AD CJB8AREH MAXIVILIAMYM BPIOBAÜMATVX LTI^S. 25fl
Ne timidis, Caesar, concede hoc fordere Gallum
Crevisse atque igitur robur habere duplex:
Non nl amet Venetos, ut le oderit, istud inivit
12 Fopdus: et hoc dubitas qua tenus esse queat?
180. DE FOEDERE CVM GALLIS VENETOEVM.
Pace iniroica diu Venetis et fcpdere iuncta est
Gallia: degeneres terreat hoc anuTios.
Inratum est in te, Caesar, iamqne arma parantur
4 Te contra et cives expedienda tuos:
Incurs.us terrore tui, iam dum acrius instas,
Qualibet hos iungi conditione facis.
Res bene habet, nisi quos committcre foedera cogis,
8 Cogere ad h%c eadem dissohienda nequis.
IW. DE EODEM.
Tbure piate deos, önerate aitaria donis: .:
Cum Veneto Gallus.semileone facil,
Iuncta semel disiuncta diu discordia Concors.;
4 Ilsec tandem eximii causa laboris erit. y
Grata, viri, soluenda deis eadat hostia: recte
Sic cum Germanis an dubitamus agi?
Materia ingenli sesc obtuiit ista triumpho,
8 Nunc quaPTi decus hoc, nunc honor iste potest.
Tantum, ut cum Venetis metuam se iungere Gallo»
Atque hostile in nos surgere foedus, abest« V
182. HORTATVR AD PVGNAM.
Pugnandum! Euganeas concivit ab aequore Raoas
Gallns, et optivo nomine Marcus adesl;
Expuit hostiles vento Incitus Adria spumas
4 Contra Aquilam, patrii murmuris usus ope.
Res bene habet, sive hanc pugnemus in aere pugnam,
Sive in aquis, terra seu capere arma iuvet:
Penna Aquil^e roslrumque ingens unguesque redunci,
8 Lumen et inverso sole probata acies,
Pectus et ingenium et praestanti robore corpus,
Tum regnum hoc avium, tum favor ille lovis;
^;.
130. * *Degeneres animos timor argiiit' Verg. Aen.' IV. 13.
131. Eiiam hoc et sequenx epigr. omia, 3.
132. *^ favor lov.] cf. Aperbachi epigr. ^Magna deam* aapra p. 256.
Piignet eques pugnetque pedes, rate aaviget aiquor
II Quisquia ja Auslriadem coniparat arnur Aqiiilani !
AD C.ESABEM.
AucUe hostis, Osar, vires alque aiicta potestas,
Annaque ab adverso coiigeminasse TJOes:
Non iubeo ümeas, sed ne conlemoe pericium;
4 Tum vero, uL selvas ocia, tempas adest.
Tempus adesl, age, rump« moras et somnia dilTer:
lam vigilanl Galli, iam vigjlanl Veneti.
Surge age, cunclatum satis est; (nm rite quiescea,
^ Cum libi, quem eures, non super hoslis eril.
Concitat iralum hellator lullus orbem,
KfTera parilicos induit anii.i diices,
134. In medio MaxImilisnuB et IiiÜui P. M., ail latera GiiUi« Angtiipquti re-
ges, clipela anii conspienl. ceteraa qnattuor fiforai pr^Btantiere« bellj 4lices
HVTTEN1 Ai> ckSAREM MAXIMILTANVM BPIORAMMATTX LIBSB. 261
Tela ilat llali<£, tibi dat, Germania, beilum,
4 Hoc turbante domo prodil Ibera quies;
Impulit audaces eadem vesania Gallos;
His facibus Venetas ardor adussit opes;
Ultima ab hoc flavos dedit insula mota Britannos,
8 In commune Scolus cootuUt arma nefas.
0 nbi nunc TurcaB? sed inexcusabile bellum
Orbis in exilinm commovel unus homo.
Omnibus arma dal unus homo, bellum omnibus unus,
12 Idem publica res eflQcil ul pereal,
Dt Christi perimanlur oves, turbetur ovile,
Pascat et admissos caula adaperta lupos.
Haec rabies placido dimovit vincula lano,
10 Hsec furia implevil omnia csde nova.
Atquehuic, qualis erat (neque enim bonus) illud ovile
Credidimus, miserum credidimusque pecus;
Toti quinetiam regem praefecimus orbi
20 Nomine pastoris, nomine pontiflcis.
Dira venenato soboles latro prodite partu,
Hac Christum, hac sequeris condicione Petrum?
185. DE GLADIO IVLir.
nie sui longo successor in ordine Pelri
More novo tantas res agil et studio:
Nam neque pro populis oral pacique relictus,
4 Quod faceret Petrus, sacra fldettique docet;
Verum bella movet, gerit arma et sanguine gaudel.
Nimirum Pauluni prsetulil ille Petro:
Paulus habet gladium, sed non ferit, occidil illo;
8 At malus hie mullis intulit exitium.
[Dira venenato soboles lairo prodite partu,
Hac Christum, hac sequeris conditione Petrum?]
reprsesentare opinor. — Tn sq. adnotatioDc^ herum in lalinm II. carminum / = XX.
1. Indicis bibl., 2 = XX. 2. 3 = Pasq. tomi II. (Ind. bibl. p. 35* not. «), ^ =Pa8q.
extat. (ibid.) 5 :=. XX. 3., 6 = XX. 4. Epigrammata 134.. .149. omissis tarnen 140.
et 143. exstant etiam in Pasq. extatic. p. 173... 180. Non nisi 134.136.139.141.142.
145.149. habent Pasqaillor. tomi II. p. 82.. .86. Epigrr. 134, ,126. omii. 3, • or-
bem?2. •/. ' Com Julius exspiraret Selimus I. osedibus primum domum suam in-
plebat. Huttenus autem h. 1. de bello quod Leo X. P. M. contra Tnroas prsepa-
rabat (vide vol. V.) cogitare videtnr. Cf. ex Bizarro transcr. loc. vol. IUI. p.43i. sq.
^ apemit templnm lani. " Hie 2.4. conditione 2,4,
135. Hoc epigramma (,,Quidam ita lusit**) etiam apud Btüeum bist oniT.
262 HVTTBMI A.D CASASEM MAXIMILIAMVM EPioBAMM ATVM LIBBB.
136. DE EODEM.
'Huc barbam Pauli, gladium Pauli, omnia Pauli;
> *Claviger ille nihil ad mea vota Petrus*:
Hoc simul edixit, pro Christo accersere mortero
4 Ultro creifidimus dnra(}ue velle pati; ^
Tum vero occinuit funeslo classica cornu,
Continuo prseceps mundus iu arma ruit.
Hoc Pauli tibi barba, pater, tibi suaserat ensis?
8 Hoc istaec licuit arma teuere modo?
Quem gladio decet occidere, haud occidere Pauli,
Aut satis araiatum clavibus esse Petri.
J)£ IVLIO PONTIFICE MAXI MO PHIUPPVS MELANCHTHOK.
Cum contra Gallos bellum papn Fulius esset
Gestums^ sicut famu vetusla docet,
Ingentes Mortis turmas conlraxil, et urbem
Egresstis scevas edidil nre minas,
Jratusqjue sacras claves in flumina iecit
TybridiSy hie urbi pons ubi iungit aquas;
Inde manu striclum vagina diripit ensem
Kxclamansque truci taliä voce refert ■
^Hic gladius Pauli nos nunc de f endet ab hoste,
* Quand quidem clavis nil iuvat isla Pctri\
DE EODEM GILBERT! DVCHERIl.
In Gallum., ut fama est, bellum gesturus acerbum
Armatam educit Julius urbe manum^
Accinctus gladio claves in Tybridis amnem
Prmicit et scevus talia verba facit
Paris, tom. VI. p. 59. legitur, ita ut versus 9. 10. in aliis exemplis recte proxime
superius epigramma claudentes huic 135. attribuantur. ' paciqne 1, recte. paei
(om. que) edd, ceteri, adposito * quam mendi notam om, 2,4,
136. ^ De gladiis satis diximus vol. IUI. p. 252. 434. et in primis yoI. V.
p. tOl. sq., sed de barba adlcimus Ciaconii (Vitt. pontiff. III. p. 234.) verba: nPri-
mus omnium pontificum lulius contra maiorum consuetudinem barbam prolixam
alnit, ut maiorem intuentibus reverentiam incuteret; idque reliqui post enm Ro-
man! pontifices usu probasse videntur^*.
Hoo epigramma in Tasqnillor. tom. II.' p. 82. prsemissum est Huttenicl» 194.
et ap. Bnlsßum I.e. Similiter cum sequenti Ducberiano est in Pasquill, extatic«
p. 172. sq. De re ipsa cf. Hutt. or. contra Turcas §. 20. et quse ad h. 1. adnotavi-
mus vol. y. p. 104. Etiam Bulaeus 1. c. ,,qucm [lulium] aiunt clavibus Petri pro-
ieotis in Tiberim, quod excommunicationibus nihil territus fuisset Ludovicus, ac-
. cepisse gladium Pauli*. Dum Bul, Tibridis But.
Gilbertus Ducberius Arvernus Aquis sparsis (Aigue perse) circa finem aase.
15. natus, cuius editio Martialis a. 1526. 8". rarioribus libris adnumeratur, edidil
etiam suorum 'Epigrammatum libros duos' a. 1538. 8\
HTTTBNI Ab CJK8ABEM MAXIMILTAHVM BPIQRAMlf ATVM LIBBB« 263
«
'Quwn Pelri nihil efficiant ad prcelia claves^
*'AuQciHo Pauli forsilan ensis eriC,
187. DE IVLII PERFIDIA.
lulius, a Pbrygio qui iegit nomen lulo.
Et cui nunc rerum contigit esse caput,
Discitc quos lanto dederit cum noraine mores,
4 Quo iure Assaracis adnumeretur avis:
In dubios casus avidum cum Csesare Gallum
Abstulit, ablatos deseruitque cito:
Non servasse fidem destruc(2e infaroiae Troiae est,
8 A Troia in nostros boc (rabit ille dies.
Neptuno Pbceboque Pbryges promissa negarunt:
Exemplo geminos faUit et iile duces.
Perfida bis veleris ceciderunt Pergama Troiae;
12 At quando aul quolies perfidus ilie cadei?
Una luit, decimum dum bellum ducit in annum, .
Laumedonta;am Grsecia clade fidem:
At feret hunc Gallus, ferel bunc Germania pugnax
16 Callida disposito pacta ferire dolo?
138. AD rumCIPES CHRISTIANOS.
Sic periil pudor et periit prudenüa, reges?
Sic iuvat in cladcm vos sine mente trahi?
Atque ipsos suasore iuvat vos perdere lulo,
4 Vaecordes monitis in sceiera huius agi?
Et cum nondum Asiae bellum Aegyptusque negarlnt,
Intestina domi conserere arma iuvat?
Aut quasi pauca fero veniant haec commoda Turcae»
s Sic proprise visum est cladis amore trahi,
137. * a Csesare lulio. cf. vol. IIII. p. 429. not. 12. ^ Assaricis 1.3, assa-
ricis 2.4. Assaracus, Dardani, lovis filli) ex Erichthonio nepos, Capyn filinm,
Anchisam nepotem habuit, sive secundnm alios Trois filius fuit. Assaraci avi
cum *gentc Assarici' (Verg. Aen. IX. 040.) iidem sunt, i. e. Troiani, a quibus Ro-
man! (luUa geus in primis) venit. "^ „ .. cum vertere ab imo Stmcta ineis ma-
nibus periurse moenia Troise" Verg. Aen. V. 810. sq. • Neptunus et Apollo Lao-
medonti mercede conducti extmzerant Ilii moenia, hie autem perfecti operis
mercedem diis negat. Iliad. XXI. 441. sq. VII. 452. sq. ^° Post ligam Camara-
censem Inlius tum a parte Ceesaris contra Gallos, tum a parte Gallorum contra
Cfesarem steterat. '* Vetus Ilinm Troiano bello cecidit, noYum ab Alelandri
M. temporibns per Rom. imperii florem stetit. '^ huncj luUum II.
138. ' lulo] lulio II. ut V. 11» * Vecordes edd. prceter 1. * Selimum I. et
Horuc Barbarossam in.memoriam revocat poeta.
264 BVTTIKI AD CiKSABKV MAXIMILIAMVM BPIQSAMHAtVM LIBMU
«
loque vicem tos civili consiunere hello»
Ut super exhaustos viribus iile ruat?
Ah pudeal Liguremque sequi, dum suadet, lulum,
12 El tandem placeal consulere in medium!
189. DE IVLII INSTITVTO.
luiius assumptis Petrseum clavibus ante
Goeperat ire gregem;
ConUnuo lupus acer oves invasit et atrox
4 Miscuit exitium.
nie, dalis Petri diflßsus clavihus, actas
Liquil inermis oves;
Nee mora, Paule, tuum, quo se tueator, ad eosem,
6 Non propria arma, ruil.
Ecce autem insueto contra sua castra paratii
Dum videt ire lupus,
Indoctura giadii, quae non hene ceperat, egit
12 Deserere arma ducem.
Contemptas reeipit Petrus sua munera, claves
Qui ferat, alter erit;
Nescius at Paulus, ne quis sua conserat arma,
16 Privat et ense virum.
Quas nunc ducet oves quae nunc in pascua, mancus
Clavibus et gladio?
WO. IN IVLIVM DE STATV VKBIÖ BONONIEN8I8.
Olim clara viris et splendida vatibus olim,
Fortuna nullis inferiorquc locis,
MoBret apud patrium deserta Bononia Rbenum,
4 Cum res perdiderit perdideritque viros;
Moeret, at interea vastator luiius audet
Dicere provectam vindice se in melius.
Siccine res hominum tu, siccine provehis urbes,
8 Pernicies vatum, nobilitatis, opum?
141. DE IVLIO.
Pertaesum est Petri, nunc luiius esse laborat,
Martia contemptis clavibus arma gerit.
139. Hoc epigr, om. 3. ^ cf. epigr. 135. sq. Petrseam] Petrinnm,
nura. " coeperat edd,
140. ' Bononiensem amnem Reno, Pado seae miscentein.
141. 1 lul.] i. e. Cfiesar 8. bellator. cf. vol. IUI. p. 420.
HVTTENI AS CX8ARBM MAXIMILIAKVM BPIORAMMATVM CIBKB'.
IloXXag d' ifp&i(iovg in^ag ''j^Kdi ngotail^ev.
Hanc summaoi laudis predicat ille su».
142. DE IVLIO ALLVSIO.
luiius est Roniae. quis abest? dale, namina, firulum!
Nam qaoties Romae esl lulius, iila perlt.
148. DE GALLO ET CiESARE lAMIAM PVGNATVRIS.
Arma per lusubres, Gailorum hinc,^ Caesarig inde
Mutuum in exitium rapla tenentur, agros;
Ulrimque atra viris rabies el sanguinis ardor
4 Stat ferro et dubia caede petita sequi.
Non licuit, supcri, tanlum servare cruoris?
An nisi cruda parant vulnera cuique suum?
Et causam bis dedeilt tuus ille vicarius» ariois,
8 Cbriste, tuumque omni perdat ovile modo?
Tu casus, Fortuna, regis, te iudice certani
Gailorum inde acies, Ciesaris hinc acies.
144. DESCRIPTIO IVLn.
Qui cbalybe el duris amicitur lulius armis,
Terribilis barba terribilisque coma,
Cui torvos horrore oculos frons occulit atrox,
4 Tartareaß ignescuut cuius in ore mina,
Ille, inquam, gladiis alque occidente sagitta.
Et terra populis et metuendus aquis,
Qui trucibus reges terrarum innexuit armis»
8 Qui tetrum excito sevit in orbe malum,
Ille tot exitiorum et tanti criminis autor,
Quo se cum populis imminuere duces,
Quique manu quique ingenio dira omnia patrat,
12 Natus in humanum pestis acerba genus,
Cuius opus mors est, turpissimus ocia luxus,
Qui pacem cunctis abstuiil, arma dedit,
Ille, inquam, talis cum vita et moribus extet
itt Dissimilis Cbrislo dissimilisque Petro,
Quid facit aut quid habet quod tandem dicere possis
Dignum Romani nomine Pontificis?
26S
' Multasque fortes animas in Orcum misit. Hom. U. I, 3.
143. Hoc epigr. om. 3,
144. Extat etiam in Wolfii Lectt. raemorabb. II. p. 87. sq. ' chalibe /«!• J.
« barba] cf. epigr. 136. * saevit 4, *o cf. In temp. lul. sat. t. Ift. sq.
266 RVTTIMX AD CMBJLUKM MAXIMILIAN VM KPIORAMMATVM LIBKR.
145. I>E JNDVLGENTIIS IVLU^
Fraude capit totum mercator lulius orbem,
Vendit eirim ccßlos; qon habet ipse tarnen:
Vende mihi quod habes: nam quo (pudor), ut mihi vendÄs,
4 Ipsum te, liili, cuius egere vides?
Quin fera centimanos emiltat terra Gigantes,
lulius expulso vendat ut astra love:
Donec enim coelos alius regit et tonat indc,
8 Non ego tarn magni niuneris emptor ero.
14«. DE EISDEM.
Nunc ego terqne quater venture gaudia vitae
Et qusedam, quae sum vix habiturus, emi;
Accepi toties tabulas impressaque cerae
4 Nomina, sed tantum nomhia cum tabulis.
Illud et hoc temere: neque enim sperare quis ausit
Empturum se quae vendere nemo velit,
Aut si forte velit, quae nemo vendere possit,
8 Cum coßlum solus qui bene vivit emat:
lam vero ut risu hoc dignum, tanquam esse beatum
Testibus hi? egeat, signa peti et tabulas!
147. IN IVLIVM.
Omnia. turbantur, retro omnia versa videntur,
Qui bene non vivat, posse beare alios!
Cum mukös ferroque neces atroque veneno,
4 Cum scelere occiderint milia roulta tuo.
Cum tibi funesti sint sola negocia belli,
Ocia monstrosae conscia luxuriae,
Cum dicas faciasque nihil nisi turpe malumque,
8 Interea coelum expendis, lule, tamen?
Idque aliquis credat cui mens in corpore sano
Sana sit, et Christum qui putet esse deum?
148. DE IVLIO.
Hunc scelerum autorem tantorum, hunc fraudis amicum,
Cui reqoies bellum, pax odiosa fuit.
140. » c8Br§ /. *» hie 1, ! ] ? edd,
147. » !] ? edd. * miHia 2...4. * negotia 4. • cf. vol. Uli. p. 448* »q. «d-
not. et infra In tempora Iiilii sat. v. 40. sq. ^ coel. exp.] In temp. lul. sat. ▼. 13.
* Ittvisn. sat X. 350.
148. ßoe 4piffr, mn, J.
nVTTBNI AD CJSSABKIC MAXIMJ LIANVM KPIOBAMMATVM LIBBIU
267
« I
Omne libidinibus genus usque ad monsira netatiim ,
4 Quo dare quid peius dii tibi, terra, queant?
Non tanlum esse malum perraisimus, esse beatuui
Credidimus» inuodi perluliinusque caput.
Exhaustas igitur divino lumine mentes,
8 0, et in erroruni rusiicitate vagas!
149. AD IVLIVM.
Die mibi, saiicte pater^ coelestis ianitor auli£,
Cui geritur summse reliigionis apex,
Qui reges regis atque locas relocasque tyraiinos,
4 Qui nutu sohis cuncta ligasque tuo,
Qui sanctos facis et cui contigit esse beato
Ante obitum, qui nos ante obitumque bcas.
Quid tibi bombardis opus est, quid eqnisque virisque
» Quseque armata praeit quse sequiturque maniis
Hastarumque ista segete atque borrentibus armis?
Quid cinctura opus est bac gladiisque tibi?
Omnia quid trahis hsßc? aut cur, sanctissime, tanto
13 Belli opere expugnas oppida, castra, domus?
Nonne m:inu poteras, tremulo simul ore, levata
Hos dare diis suliilo Mauibus hosque deo?
Gerte oinnes Petri similes aliterve probatis
16 Moribus ha;c possunt omniä ponüfices.
Quid dicam, an quoniam malus es, difllsus et armis
Pontificum, et prseceps Martis in arma ruis?
0, in te erratum mundo, qui, cum ista facessis,
20 Non videt a Pelri te procul esse via.
150. AD CiESAREM DE GERMANI-E STATV.
Quando erit ut lumen Germania capta resumat,
Hinc Romam ut videat seque suumque trahi?
Quando erit, ut bullas auroque parabile plumbum
4 Orbe aliquis vendi cernat emique alio?
Aut tua perpetuo, quod nunc, Germania, Caesar,
Ludibrium Romae diripientis erit?
Quin mundi Imperium et caput boc mundi imperiique
8 (Nam possum band aliud dicere) Roma tua esL
' libidinis 2.4. cf. snperioris epigr. v. 6.
1 49. ' religionis 4. ^ diciqiie beatas Ante obitam nemo supremaque fanera
debet. Ovid. met. III. 136. sq. notum ex Herodoto Solonis dictum. ^* mondom 2..,4,
• 150. * Volgare paullo post factum est illud ^Germania ocnlos. recepit\
268 RVTTKNt AD CJC8ARKM MAX1MILIANVU KPIOBAMMATYM tlVBll
151. AD C^SAEEM DE BELLO VENETa
Sanguinis eflusnm civilis, Cncsar, abunde est,
lam, credo, hoc ducet luiius ipse satis:
Accipiant Veneti dominnm te, Gallus adorei,
4 Publica, Gbristicoiip, foedera inite, duces;
Te revehat celebri Germania laeta triumpho,
Delünc Asiam Gbristo cogat habere fidem;
Summa sit hsec rerum, vota hsec communia sunto,
8 Quod velit ille deum rector habere ratam.
VLRICUI DE HYTT£N EQVITIS OERMAICI
AD CiESAREM IMPERATOREM M.VXIMILIANVXf
EPIGRAMMATVM LIBRI
FINIS.
151. ^ deum rector] deus optimus maximus. ' om.2.4. totem
nem om. 3. " libri om, 2. 4,
HVTTRMI IN TBMPORA ITLII SATYRA.
269
IN TEMPORA IVLII
SATYRA.
Hoc mens illa hominum, parlem sortita deorum
Et pars ipsa dei, patitur se errore leneri?
Has ruit in lenebras? adeo sine lumine fertur,
Ut sceiere iste lalro poliutus lulius omni
5 Cui velil occiüdat coelum, rursusque recludat
Cüi velit, et possit momento quemque beatmu
Efßcere, aut contra, quantum quiscunque bene egit
Et vixit bene, si lubeat, detrudere possit
Ad Stygias poenas et Averni Tarlara Ditis,
10 Et, quod non habet ipse, aliis divendere, coelum?
Usque adeo errori divina obnoxia mens est,
Ut piscatorem posse omaia vertere lulum
Credat et invjto coeios expendere Christo?
Et nunc ille vagum spargit promissa per orbem,
15 Qui caedem et furias sceierataque castra sequanlur
Se duce, iit bis coplum pateat: qua fraude tot urbes
Et tot perdidit ille duces, tot milia morti
Tradidit, et pulsa induxit bella acria pace,
Tranquillumque diu discordibus induit armis
20 Et sceiere implevit mundum, fasque omne nefasque
Miscuit, inque isto caneret cum classica motu,
Naufraga direpti finxit patrimonia Petri
Vindice se bello asserere atque ulciscier armis.
Quoque minus sibi verba dari quis sentiat, implet
25 Maiestale nefas, et stipatoribus Ulis
Hiec satira cum epitaphio ita post epigraminatUm ad Mazimilianum librum a.
1519. editum (Ind. bibl. XX. 1.) ante heroicam de piscatura Yenetorum leg^itur;
recentiora exempla (XX. 2.. .4.) post cpigrammata ex urbe missa satiram exhibent.
Extat etiam in Paaquillor. tom. II. p. 89... 91. et in Pasquillo extatico p. 184.. .186.
•
Hspc quoque satira Lutheri thesium publicatione antiquior est. Cf, sapra
epigr. 145. sqq. ^ quenq) /. "^ i. e. quantumcumque quis bene egerit. *' cf.
epigr. 147. v. 8. " cf. epigr. 144. v. 10. millia 2.,.4. ** verba d.] illudi.
270 HVTTKNI lir TKMPOBA IVLII BATYRA BT EPTTAPHtVM.
Grande facit nomen, iamque est Ecclesia Christi
Latronum iiia manus. 0 seclum! o pectora, caecif^
Nubibus et miserando a se immutata stupore,
Lucem ipsam et nudum non agnoscentia verum,
30 Obductum nebulis vanum admirantla fucum!
Non hominem penes est coBleste expendere donum:
Nedum hoc iile iatro sceleratum vendat in usum!
Tum quantum a Christo est alienum, hoc pacis alumno,
Sanguine commaculare manus et csede nefanda
35 Perfurcre; lila autem divina; habitatio pacls
Qua Sorte hseredes Ecclesia venit ad istos?
Prseterea quis recta sequi instumque tueri
Ulterius sanctum ducet, si praemia vit»
nie ferat moruni parte inquinatus ab omni?
40 nie feraf, non vir, qui quae paliturque facitque;
Si tribuas aurum, faciasque Ipse et patiaris,
Condonat labemque adimit purumque reducit?
Siccine res superum est humano obnoxia ludo?
Quin animum capimus, cives, ad nosque redimus,
Ab Et recte atque pie viventes summa putamus
Regna deum nobis cessura, ipsosque beatos
Et sanctos fieri, quos non sanctissimus ille.
Verum opera ipsa beant; eademque snperna recludunt,
Haud claves, nulluni quas.hic veterator in usum
50 Oslendit populo iactatque in simplici turba.
FINIS.
IVLII .IL LIGVRI8 PONTIFICIS MAXIMI EPITAPHIVM
HVTTENO AVTORE.
Hoc tegitnr tumulo paslor lupus, ille, solebat
Vendere qui bullas, ipseque buUa fuit.
SYNCERITER, CITRA POMPAM. ZELO PATRIiE.
Hic memorandam esse videtiir, quamvis anno demum 1520. pnblicAtnm
EPITAPHIVM BVLL.E LE0NI8 X.
quod dialogi Bulla finem facit, vol. IUI. p. 33L
^ cf. epigr. lAl, v. 6. et Epig^r. ad Crotnm 1. v. 7. ^'^ cf. lacobS ep. II, 14. sq^^
Hoc epitaphlum om. 2. 3. Münch, dedit vol. III. p. 117, ex Burckkard, ///. p. 4i.
■WT. A. om, 4, 8Y1IC. f/r.] om, 4,
HVTTIHI PHO ÄRA CORITIAXA KPIOBAMMATA.
27 t
VLRICHI DE nVTTEN
EQVITIS GERMANI
PRO ÄRA CORITIANA
QVJE EST ROM£
EPIGRAMMATA.
1.
Propitius quondam CreUeis Jupiter oris,
PropHius ferhir Sol liabftasse Rhodi,
Pallas Athenseas praesens respexil ad aras,
4 MsBoalio statuit Pan sua sacra iugo,
Tliura dat aequorea Ta^naros gra^Ussima r^i,
Fert luno allrici vota precesque Samo,
Dilexere pios Phoebeia nuiriina Delphos,
8 Syrtica coroigero fumat arena lovi,
Praecipue Mala genitum Cyllenia placant
Templa, Venus Paphia sustinet urbe coli,
Amphitryoniaden proprie colit ullima Gades,
12 Vulcanoque niagis Lemnia sacra litaot:
^•*' VLR. J. de] ab 2,4. "'•^ Area 4. De hac arä et de ipso Coritio quie «€i-
muB in primis ex Corycianis (lud. bibl. Hutt. XX. I. y) haurimus/ qadram, cum per
Germaniam prsetcr Monachiense exemplum vix extet, prefationem eam poeta-
mm indice bis Huttenicis epigrammatis subianximus. proterea Pierii Valeriani
Hb. II. de litteratorum infelicitate et Pauli lovii Elogiorum cap. CUI. adeantur,
ex quibus et Longolii epistol. lib. II. fol. 183. Bielius Coricii vitanf (Dictionar.
V. Coricius) breviter enarravit. Cf. vol. II. p. 164. v. 23. In bis epigrammatis
ordinem sequor exemplorum J..,4. (Ind. bibl. n. XX.), non eum qn! in C (= Co-
rycianis) obserratus est, ubi hsec 5 epigrammata sie conlocata sunt: 3,2,5,1,4«
' Ab love priucipium! KQritaytvi^g , ^mtaiog^ 'idaCog, ab Amalthea nutritns;
„Creta lotis magni medio iacet insula pt)nto'\ Verg.Aen.IIL 104. Inppiter Ü,
* Sol Rbodius. cf. impr. Pindar. Ol. VII. c. interpp. ' Pallas Athene. * Pan, Mae-
nalins, i. e. Arcadins deus. Ovid. Fast. IV. 050. ^ T^naros eequoreo iura Acce^-
tissima regi, C. Tenaros edd. Ta;narius (Laconicus) deus Neptnnos. Paosan. III.'
12. Taenafus, Laconise Promontorium. * Samia Inno. cf. Varro ap. Lactant. I. 17.
^ Delphicus Apollo. Pausan. X. 5, 3. ^ lupiter Ammon. Lncan. Phars. X. 88;
^„djrticns Hammon'\ harena C. * Mercurius, ,,quem Candida Mala CyllensB
gelido conceptum vertice fndit'\ Verg. Aen. VIII. 138. sq. Cyllenins simplIcitAi*
etiam nominatus a patrio Arcadise monte. ^° Paphus, Cypri urbs, Veneri di-
cata. Ovid. met. X. 243. sqq. *' Hercules, Amphitruonis filius, Gadibns eultns.
Sil. Ital. Pun. III. 4. Strab. III. p. 172. colit] mouet C. Qadis, C. <* Lemhhl«w
272
UyrTBNl PRO ABA CXJUTIANA BPiaitAMIfATA.
Falsis isla deis: cuitu meliore dicata est
Ära salulifero Coritiana ^eo;
Hie Datum roatremque roges aviamque licebit,
\% Non falsos vera relligione deos.
2. PRO EADEM.
Coritiaoa pios veDerari sacra poetas
Atque ea carininibus semper adire novi«,
Urbe aliquis tola defectas välibus aras
4 Dum videt, afOcitur, in dubiumque vocat:
Qui statuit, vatum pater est, sibi propria vates, ^
Desine mirari, templa statuta colunt.
8. VOTVM PRO 8E IN MORBO PEDI8.
Orbe pererrato terra omnia passus et undis
Nunc etiam raptum peste agitante pedem
Corilü pietaie nova devolvor ad aram,
4 Hac, avia, hac, mater, liac tibi, nate, prece,
'Da morbum cessare pedis, da robur ademptum,
'Sic nunquam bis desint ceraque tbusque foclV.
4. PRO ÄRA CORITIANA.
Certum est Coritii patris sacellum,
Quod fecere alii prius poetse,
Non libo colere aul mola recenti,
Nee csso bove victima cruenta,
6 Sed versu ingenioque, qualecumque id.
Da ml, Musa, aliquid novum, dedisti
Quod non bis aliis prius poetis.
'Consumpta est', ait 'ut uihii supersit
*Omnis copia tot prius poetis*;
Oyid. met. IV. 185. Lemnius pater. Verg. Aen. VIII. 454. %anni4ov h A^fii
Hob. II. I. 593. '^ Coryttana C Cf. infra repetiiam Blossi Palladi pnefatione«
Coryoianoniin. '^ Christo, MarisB, Annse sacra fuit Ära Coritiana. Cf. apifr«
3. F. 4.
2. Id«iii C. Epigrr, 2, 4. omis, 3, * Coryciana C. ^ in] ni /. ' * Quis
looat hsBG, Yatum C.
%, Einsdem Votnin. C Cf. sapra Epigr. ad Maximil. 11. v. 11. et epigr. 47,-
* perarato 2...^. ' Corycii C. deuoluar C ^ cf. epigr. 1. v. 15. * enraq^eiitf,
4. Hnic» in C primo, epigr. inscriptum ibi est: Huldericns Hattenos EquM
Qermanua. ' Coryeii C. ^ qualecnnqj C. 2. ttqq. id] est, C. ^ Nomina po«U*
rum qoi oarmina ad aram Coritianam deposuornnt, post Palladii priefationeni dabo*
HYTTBNI PRO ABA CORITIANA KPIORAMMATA. BLOSS. PALLADII PRJSF. COBTCTANOR. 273
10 luvat me lamen et iuvabit usque,
Quae sors cumqiie it0|| sit, experiri
Quiddam ad Corttii patris sacellum.
5. PRO EADEM.
Quot se vere novo difTundunt gramina campis
Et quot tunc passim floribus albet humus,
Monte Hybla quot aluntur apes, quot acerba pniinas
4 Fundit biems, quot babet sydera uterque polus,
Quot gravis autumnus dukes vindemiat uvas,
Sicca quot e Libycis granä teruntur agris,
Quot Toliis vaga sylva viret, quot sydus inundat
8 Pleiadum guttis, quot fovet Ida feras,
Quotque in Atbo lepores, quot in alto gurgite pisces,
Quot palula vohicres aura animantur aves,
Non bene quis numerat, sed nee numerare facultas
12 Coritii versus quot ferat ara patris.
COR YCIANA.
BLOSSIVS PALLADIVS RO.
lANO CORYCIO LVCVMBVRGEN
A LIBELLIS IVST . V . C
S . P . I)
rORYCrVM 8ENEM tibi quadantenus cognominem, lane Coryci P. Vergiliwi (vi
scis) muHis versihus [Georgic. IV. 125. sqq.] coliaiidat, facitqy eum ad Oalesum flu-
men^ 8uh altis Tarenti turribux, hortorum cuUni kivrentem^ vitamq} felicem atq} otio-
sam ntri degentem. Itaqy hac vna hortensi industria meruit vetulus cilix diuinis car-
miftibus interscriy et vita longceuus, longwuior fieri carmine, quod ilH pro aeterno
" cnnq3 feretur, experiri C. canq3 2. sqq. '* Corytij C.
5. Idem C, * Quod 3,
,,Inde ego paaca canam , frondes ut siquis ab Ide
Aut summam Libjco de mare carpat aqnam:
Nain neque qnot flores Sicula nascantur in Hybla
Qnotve ferat dicam terra Cilissa crocos,
Nee cum tristis hiemps Aquilonis inhorruit alis
Quam multa fiat grandino canos Athos,
Nam mala voce mea posaint tna cuncta referri,
Ora licet tribuas multiplicata mihi^\ Ooid. Ib. 109. sqq.
' *quot apes Hyble* Ov. arti am. III. 150. * Spargit C. hyems C. 2. sqq. sidera
C. 2. sqq. * ^neque numerabis in ilice glandes' Ov. 1. c. 149. • Lybicis 1., cett.
edd. profter C. Libicis 4. Libycse areje, messes et c. poetis etiam celebratissimse.
' e] in C. sidus C. 2. sqq. * *quot in Alpe ferse' Ov, 1. c. Ida, Phrygise, non
Cretensis h. 1. intellegitnr. ** Fuerit facultas sed non ita magn» ntilitatis.cf. seq.
pag. 276. " Corycij C. gerat C.
HVTTKNI OpP. vol. III. . 18
274
RLOSSIT PALLADTI AD CORTCTANA PRAFATIO.
monumcnto ä poeta omniiim maximo siatulitm est. Atq} iiie qtddem hoe summt poit^
munere rctemus iarn est, suasqy arbores et P^^^tf viuacilate vincit, porig} perennitate
huius memoria cum poete gloria protendittn% tantnm Uli felicitatis atlutit ,P. VergiHian
in eius /torlos incidisse. Quid autem te Jane Coryci dicam, hidus senis cognominem,
annis wqutBuum, ab horlorum cultu non abhorrentem? Quem omnes nostri temporish
vrbani po\ete vrto ore concelebranl? Quid hoc? an fatü aliquod est^ Corycios semper
poelis populäres. Corycium crocu atq} adeo aromala omnia, ad o'ternitatem olentes?
Nisi te etiam i^o longe pra*stantiorem, et ex Parnasso monte, ac Corycio specw, Mu-
sarum dono nobis datum crediderim , ac fsi poetice magis eloqui licet) ab Corydjs
genitum nymphis atq} ediicalum, Quod omnia huius a>ui ingenia in vrbe excitaueris, et\0
ad virtulis laudisq} amorem miro ordere succenderis. Nam tu cum ah hinc ferme de-
cennio pro tua pielate oram cum sacello in ofde Diui Augustini ^ Christo Deo, matrtq}
et auiaf eius , Marif et Anne statuisses , treisq} statuas sua cuiq} k Lunensi illos mar-
more erexUses, ad hec picturä longe inclytam et prisce wmtUam^ addidisseSj scalpto-
reniq}, et pictorem q eximios adhibuisseSf proitereo sacrificio quotidiano perpetuo, 15
vasoy vesicm, pecuniam legasses. Tum poete vrboni omnes, velut OBStro perciti, tuomq}
tum pietatem, tum operis ipsius exceUentia admirati, te certaiim extulervnt, tudmq}
animi mngnitudinem , statuorum nitorem, artificum pra*staniiam, suis corminibus texue-
runt. Prafclare Uli quidem, et vt in diuinis rebus, prope diuine. Qua sone in re
ncscio an potius \ vberttUem ingenion», copidmue sententiarü, an carminum gener a et'Hi
vatietateSf laudandas putem, cü in Omnibus y quanj inuentione, stylo, metro, diuersis,
vnus tarnen ac prope idem decor concentiisq} eniteat. Alius elegis, olius heroids,
alius lyricis numeris, out phala*cijs agit, wque pulchre omnes. Adde rei ipsius ac
materie dignitatenif cum no vt prisci coaceruatim, in licentiosis Lampiaceni iocularibus,
sed in Dei ac diuorü landibus canendis, ingenium exercuerint. Ergo vt in plurimis, 15
quo^ß. Pandecte sunt, lurisconsidtis , preter rei ipsius quam docent, vtilitatem, vnus
prope Stylus in tot diuersissimis , tum wtate, tum patria, ingenijs elucet, Sic in hoc
vno libello, preter ipsam rem, que (vt non maius dicam) diuina e, et de Deo ac dt-
uis contexta, etia styli elegantia, etia ingeniot^ vberlas, etiä inuentionis carminumgy
varietos, admiranda nobis est. Stupendum est praUerea, quosdä in his pene pueros 30
esse, Romandmq} pubeculam tarn praecox et frugiferum ingenium diuis suis consecrasse.
Felix igitur tu Coryci , no vt Tarentinus incola de suis hortis, sed de.tuis Statuts, de
tüa pietate, de diuino cultu, de perpetuo sacrificio, de tot poitis, de tot carminibus,
de tua perenni gloria, mansurdqy \ oflemilaie. Nam quon^ tue loudes longe pbtres
ac potius innumere sint, tarnen sie velim Coryci existimes, tuam feÜciiatem ho^ tmo H- 35
bello contineri, Etenim he tibi statue, pra'ter^ quod carminibus et monumentis tot poe-
tarum, perennitatem tibi conttäerunt, etiam statuam in caslo statuerunt, out certe lo-
cum ac sedem pepererunt, in quibus tu resideas sempitemus. Quod si .P. Vergüius in
tua, aut tu in illius tempora incidisses, habuisset Ule quidem quid de te, preeter hor-
tense Studium concineret, prcedicasset in homine natione externo, Romanum ingenium, id
vrbanam dexterilatem, lUteraria studio, lilteraiorum comercia, festiuom vrbonitotem,
extemporarimn dicendi facultatem, ontiquitatis et marmorum' vetustorum amorem, tum
vero rigidam in iustüia et suppücibus libellis, quibus iarn sub sex Pontifidbus pra^si-
des, seueritatem, atq} etiam istom tuam caniciem, corpus q} teres et vitndum, istamqy
tunicam tenuem atq} expedüam, in frugi homine, et ab pmni ambitione semoto, cum 15
nitens alioqui vestiarium tibi stt, pra^dicasset. An vero Ule iUum tuum solennem diem
tacere potuisset, quo tu Anne Christi \ Auie sacrum, tanto cultu et honore, ad tuas
primum statuas stato sacrificio, inde ad hortos, pingui et lauto epuio, atq} adeo Omni-
bus bonis, Omnibus doctis, indicto, concelebras? Nam eo bonorum otq} erudii^rum w-
rorum ea cohors coit, ac diem celebrat, vt in tuis hortis medias Athenaa, emporiumqy^O
BL088II PALLADII AD CORTCIANA PRAFATIO.
275
doetrmarum possis videri ilio die includere, et musas de Helicone et Pamasso dedu-
ctas, in Tarpeium et Qmrinalem tuis hortis imminentes, transferre, Vbi alius ad ar-
borea ciirias^ alüts ad hortenges ' parieies, alius ad puteos, out signa^ que illic plurima'
sunt et speciosa^ omnia antiqui operis et glorie plena^ hoc illac temere et varie, cor-
bmina affigunt tuas statuas, tuam pietatem^ Hberalitatemqy eius diei, tarn in Deos gi in
homines tantam , vno ore concelehrant, Deniq} nulium in orbe terrarum (ausim hoc di-
cere) consilium out conuiuium est, Uta tuo illitis diei, nobiHus atq} iüustrius^ quum
prweuiUibus mane sacrificijs, et re diuina, post vergente vespera, selecta doctissimo-
rum turba, et quasi flores litter arum, in hör tos tuos coaceruantur : quos tu quidem
\0 pluris i reges, plurisq} ^ Satrapas vniuersos €pstimas et iure testimas, Neq) enün
phUosopho, immo sapienti \ tibi, plus animum purpure ac mitre, quam carmina et metra
peruadunt, neqy pluris ebs facis, qui sunt, j qui esse reges merentur. Possem ego
istas hie inserere, ac nomina poetarum tui temporis, posteritati indicare, nisi penä
innumerabiles essent, ac bona eorum pars in libello ipso carminum annotaretur, Quare
\h te iterum atq} iterum felicem iure appeilauerim , cum tu in tanta vbertaie ingenioi^
quantam nostra tulit cptas, non solum annumerari, sed ab omnibus vnus celebrari merue-
ris, Eant igitur isti, qui laquearia aurea supini suspiciunt in cameris, suasq} opes
sibi habentf out auare occlusas, out inutiliter profusas, aui indignis erogatas, nee
quicg in poetas et doctos viros largiuntur. Tu enim non vsq} adeo diues, sed tarnen
?0 satis animo diues, ac diuitiarum prudens partitor, nobili hac HberaHtate, quam in per-
petuum sacrificium et in solenne hoc epulum conluUsti, tum alia indesinente et perpeti,
quam in omnes assidue bonos per occasionem exerceSj factus es sempUemus. Siqui'
dem in diuos, qui supra homines, in homines,, qtd inter homines doctrina excellerent,
ostendisti simul pietatem ac liberalitate. Verum Uli cum suis plurimis opibus, quibus
25 Wt ne-\sciuerunt , inleribunt, nomenqy vnd atq} opes in terra condent, tu paucissimis
tuis diuitijs perbene vsus, bene ac sempiterne vteris, Etenim in caelo tibi atemitatem
Diiä, in terris optimi homines, optimis monumentis , perennitatem rependent. Quo ma*
gis miratus aliquando sum, te tam ingloj-ium, atq} immortalUatis contemptorem fuisse,
vt tue glorie inuideres, carmina q} tot, tötq} ingenia supprimeres, et cum gloriam tam
2ib mendsses y meritnm tam contemneres, aut certc negUgeres. Ecce iam Deeennütm cir*
cumactum est, ex quo isla conflata, emissa, diuisq} donata sunt nee dum in lucem d
te proferuntur. Imiidisti tibi, immo etiam Diuis, immo et nobis omnibus, -qui non sumus
tam philosophi quam tu, qui Gloriam amamus, qui famam non contemnimus. Ergo (di-
cam enim iam liberc) tecum fnrem esse oportuit; atq} istum libellum, quem tu sepul-
35 tum atq} occuUum volueras, subfurari tibi, atq} in lucem edere opus fuit, vt nobis Omni-
bus aliquam a/feiTct lucem. Scio non esse nos Vergilios, neq} tam nos assecutos his
plurimis versibus, ^ illum Ulis paucissimis: Sed nee vllos alias praster Vergilium fuisse
Vergilios, ei te Uli Corycio ante-\ponendum (vt dixi) non dubiio, neq} quia nos tibi
VergiHj esse non possumus, Ideo tu nobis non eris Corycius. Viues, viues inj nobis-
40 cum, et hoc vno remedio tnortem vincemus, vi mortui vita, per famam et gloriam viua-
mus. Quod si altera quoq} aftermtatis via, que armis et victorijs quwritur, in precio
est, quinimmo preciosior quibusdam habetur, Ego istam mihi amabo, quf prodest scri-
bendo, non obest rapiendo, que innocßntia, humanitate, pietate, non audada, ira, vi,
temeritate contendit, Ita vt longe mihi prwoptem (si id assequi possemj poetam me esse
ihj militem, Vei^um ad mc redeo, quem furem fuisse faieor ne tu esses intndus, neu
forte id nobis quod olim Uli eueniret, Cui diuina opici roserunt carmina mures. Li-
hrum itaq} istum, quem tu Capsula occlusum tenebas, in tua cellula, ad leuam manum,
sopito nuper tibi subripui, et quasi n Sileno dormiente Vergiliani pueri, sie ego d Co-
rycio sene, wtema carmina dam extorsi, inuulganddq} typis dedu Dabis tu veniam,
bOac mecum redibis in gratiam, vt voles, neq} me sie furem oderis, vt non recogites, te
18*
276
BL08SII PALLADTI PRJEF. CORTCIANOR. NOMINA PORTARVM CORTCIANORVM.
potius odio kabendum | fuisse, ut inuulum. Deniq^ aliiges me vi vis ad tuam Tarpei*
rupem, me nun^ pcsnitebit fuisse Promeihetan^ Qui vi üle de ccpIo ignem, sie tibi ar-
^ dentia et victura carmina, ad perennitatem nostram, steculiqy voluplatem, subripuerim.
V A L E.
Nomina poelarum quorum Epigrammala continentur 5
CORYCIANORVM LIBRO PRIMO.
Mariangelus Accursius \ lanus Vitalis Panhormitanus 1 Franciscus Speruhts | Sil-
uius LaureHus \ Lucius Gabriel Rubimontius \ Faustinus Buturinus Veronen. \ Blossius
PaUadius Romanus \ Petrus Cursius | Joannes Maria Cataneus \ lacobus SadoUtus \ Cte-
sar Saccus \ PkUippus Beroaldus Junior | Vineentius Pimpinellus | P. Antonius dppius 1 10
Andreas Fuluius \ Corradus de Grassis \ Marcus Caballus \ Petrasancta \ Antonius Lee-
lius I Angehts Colotius | JuHus Agatfndius Vigil Spoletinus \ CamiUus J^rcius | Petrus
Bembus | Fabius Vigil Spoletinus \ Baptista CasaKus \ Sauoia \ Fauonius Vergerius \
Aegidius Galtus \ Jo» Baptista Sanga Romanus \ Carolus Mazzeus \ Joannes Muzzareh
lus Maniuamts \ Juäanus I^induallus Camers \ Jo, Baptista Cataneus Imolen. | P. Her- 15
silius I Nicolaus Cruciger Patav. \ JJieronymus Laurelius \ Jo. Antonius Areas \ Capella \
Jo. Benedictus Annius Fiterb, \ M. Ant, Pisaurius Vcnetus \ Hector Fliscus | PkUippus
Antonius \ AeseMnes Hispellas | Felix JJvipeüas \ Faustus Capiferreus Ro. \ lo.Bap.Lu-
tius Jio. I Jo, Jacobus dpellus Cremonen. | P. Paulus Thebaldus Ro. \ Stephanus Julia-
rius \ Jo. Andreas Saurius Amerinus ] Curtius Ph-ygepnnis \ Seuerus Monachus \ Cw- 20
cius I M. Antonius Casanova \ Jo. Franciscus Anysius | Scipio Carteromachus \ Joannes
Maeerata \ M, Hieronymus Vida \ Paulus Jouius \,Caluus Minacianus | Antonius Ami-
temus I Jktnatus Poliits \ Ckrisloplujrus Suchtenius Germanus \ Jo. Franciscus Philo-
musus I M. Angelus Ruspinus \ Gaspar Ursinus Germanus \ P. Delius \ Hierendas Cusa-
trus I Jo. Stephanus Colta \ Balikassar Tacco \ Galeatius Capella \ P. Dardanus Par-^
mensis \ Paulus Bombaeius ] Pieinus ValeHanus Belhmiensis \ Grapaldus \ Sebasiianus
Sperantius | Nicolaus Mandosius Amerinus \ P. Franciscus Modestus | Albertus Ctsta-
reüus ( Hieronymus Pacinas \ Marceltus Palonius Ro. \ Nicolaus J^iburnus | Aloysius
Vopiscus I AureHus Fossa \ Jo. Capilo Arretinus \ Michael Nardinus \ Delius Bierony-
mus Alexandrinus | Michael Venettis Fulginas \ Cwsar Steccalis Ro. \ Paulus Cerratus \ so
Laurentius Fallatus Ro. \ A. Orpheus PeUatus \ Petrus Mellinus Ro. \ Petrus Aperba-
chhis Germanus { Caius Silvanus Germanicus \ Rttlthussar, CastiUionus Comes \ Ludouicus
Faber Phanen, \ Andreas Maro | Baptista JHus Bononiensis \ Jo. Franciscus Binus \
Antonius Bizar Senensis | Franciscus Arsiilus Senogalliensis \ Horatius CocUus Otricu-
lanus I Barptolemwus Simonetta \ Vitaäs \ Facius Polydorus Panonius \ Antonius Ner- 35
lius I Huldericus Huttenus Eques Germanicus \ Janus Damianus Senensis \ JJieronymus
Ferrarius Senianus | Gregorius Angelus Germanus \ Lucius Salimbenus \ Petrus Andreas
Sanstuccius FHdentiolahus \ Franciscus Coptius Narmensis \ P. Janus JJadeUus Saa^ \
CORYCIANORVM LIB. II. HYMNI.
LUü Gregorii Gyraldi | Jani Vitalis Panhormitani \ Francisd ^Centelles \ LeonardiiO
Tostw I DeHi Hieronymi Alexandrini Ro. \ JJieronymi Corfini Veronen. \ Ijaomedontis
Tardoli Camertis \ C. Siluani Germanici \ Jo, Baptistw Almadiani \
CORYCIANORVM LIB. III. ANNALES DIES.
Falni Vigilis Spoletini \ Siluü Laurelii \ JJieronymi Vidw \ C. Siluani Germanici |
Jhni Corycii Lucumburgen. \ Francisci ArsiUii Senogallien. de Poetis Vrbanis, Ad Pau-Ab
lum Jouium LJßELLVS, [in quo Qermnnicorum poetarum mentio nulla fit.]
^ Singiila nomtna Remel tantiim ponam etiamsi ssepius in libro rcdeant, omis-
818 carminibos qniba8 'Adclon* iuscriptam est.
I
HVTTENI AD COLVUMKNBES ROMANOB IPIGBAMMA. 277
EIVSDEM
AD COLVMNENSES ROMANOS
EPIGRAMMA.
Dil medio in Lalio solidam posuere columnani.
Qua lovis inierdum fessa quiescat avis.
Bellum erat, exierant Gaili exierantque Leones,
4 Tbuscus, in Euganea quique palude regil;
Fcssus ibi quolies requiem sibi posceret Ales,
Fulcivit gratas illa columna vices.
Si numercs annos, medio si in marte labores,
^ Hanc molem belli suslinuisse putes.
Vive, Columna, diu nuUoque intercide lapsu,
Quse colis Imperium sola, tenesque fidem!
Falso hoc epigramma Coritianis adnumerant 2. sqq. neqne eztat inter Cory-
ciana RomsB a. 1524. 4^ publicata. Poterat hoc epigr. inter ea quse Cossari ad-
scripta sunt, rccipi; sed cum ipse Huttcnus non fecerit, neque mihi licere vo-
lui. * Est etiam in insignibus Columnensium in rubro fundo columna argentea
cum Corona aurea in aurco pede stans. ' lovis avis] i.-e. Aic[uila imper. ^ Leo-
nes] Thuscus = Leo X. Florentinus, ei in Eug. qui pal. regit] Venetus Leo S. Marci.
' Columnenses] vetus a Columna in agro Rom. sito vico, quem antiquum Labi-
cum esse ferunt, nomen gerens nobilissimura geuus. Prosper Columna in pugna
Vicentina Liviannm vicit a. 1513., Fabricius C. item sub Ferdinando Catholico
militans a. 1507. magnus regi conostabulus factus post ligam Camaraccnsem con-
tractam Venetis possessiones suas Neapolitanas ad oras Hadriatici maris cri-
puit; dcinde luli II. ezercitui prsefectus in praelio Ravennensi (pasch, a. 1512.)
ab Alphonso Atestcnsi Ferraris duce captus et libertato donatus huic contra
pontificis Fcrrariam invadentis dolos, ut in ducatum suum restitueretur auxilio
fuit: nisi lulius II. a. 1513. exspirässet, Fabricium ad a. 1520. usque non vixisse
credendum e^t. Prascipue denique huius epigrammatis laudes tribuuntur Marco
Antonio C, Petri Antonii, fratris Prosperi, filio nat. a. 1478., qui celeberrimus mi-
litum dux lulium II. a. 1510. e Bononia obsessa liboravit, Ravennam contra Gal-
los strenue defcndit et Maximiliani I. ezercitui prsefectus Venetos cum Gallis
coniunctos Yeronam fortissime Qptinuit sequenti anno. Pace Noviodunensi a.
1517. inter Csesarcm Venetosque inita M. Antonius Francisci I. ezercitui prnesse
coepit, in quo munere a. 1522. bombardse Mediolanensis ictu, quem ut fertur ipse
avunculus Prosper fratris fflio a se non adgnito destinaverat, percussus obiit.
278 HVTTENI AD CBOTVM WbIANVM DK 8TATV ROMANO EPIGBAMMATA.
VLRICIII DE HVTTEN
AD CKOTVM RVBIANVM
DE STATV ROMANO
EPIGRAMMATA EX VRBE MI8SA.
1.
Vidimiis Ausoniaß semieruta moeiiia Rom»;,
Ilic, ubi cum sacris vendilur ipse deus,
Ingenteni, Crote, pontifieem sacrumque senatum
4 Et longo proceres ordine Cardineos,
Tot scribas vulgusque hominum nihil utile rebus,
Quos vaga conteclo purpura vestit equo;
Tot, Crote, qui faciunt, tot qui patiunlur, et illos,
8 Orgia qui vivunt, cum simulent Curios;
Rursum illos, qui nee simulaut bona nee bene vivunt,
Qui ridcnt mores exibilantque bonos,
Quos iuvat esse malos, quibus et licet, in iuga quorum
12 Conserfsit miseris Teutona terra modis;
Qu! dant quique vetanl, qui quos clausere recludunt
Arbltrio coelos distribuuntque suo,
Romanas, neque enim Romanos: omnia luxu
16 Oniniaque obscoe^nis plena libidinibus:
Atque hu^c posl Curios, Pompeios atque Metellos
(0 mores atque o temporal) Roma tulil.
Desine velle sacram impriniis, Crote, visere Romam:
20 Romanum invenies hie, ubi Roma, nihil.
2. DE EODEM.
Vendil Roma deum, vendit sacra, vendit honores,
Ipsa(|ue, quod mirum est dicere, Roma venit: .
1. Cf. Ind. bihl. n. AA7. /. Q^ et 2. ..4. ab 2, 4. nomen om. 3. uissa] a. 1516.
cf. vol. I. p. 105. u. XXXV. ' Cf. In temp. lul. sat. v. 40. sqq. ^. „Curioö qui Si-
mulant et Bacchanalia vivunt". luvcual. sat. II. 3. *' daut] licentias.
2. < venit] voluit venit, venditur. Similiter in bomah scripscrat Baptista
Mautuanus :
Si quid Roma dabit, nugas dabit, accipit aurum,
Verba dat; heu, Romas nunc sola pccunia regnat.
UVTTKNI AD CROTYM UVBIANVM DK 8TATV UOMAMO KPIORAMMATA.
üsque adeo nihil est quod noii ibi comparct aurum,
4 Scüicet, ut fial aurea Roma iterum.
3. DE KOMANIS VT NVNC.
Dicunt sancta patres, operaiUur pcssima Roma),
Quidam etiam dicunl iiec bene iiec faciunt, *
Relligio tarnen et Christus iactantiir ab illis,
4 Tollitiir et passiin prostat iniago crucis.
Et piscatoris gliscunt patrinionia Petri,
Vibrantur magui fulmhia pontiQcis;
' Vestit summa pedes a vertice purpura longum
8 Pone sequens: dicas vivere simpHciter;
At nisi nie fallat, sed nuiiquam adeo omnia fallunt,
Ista oviuin miros vestit imago iupos.
4. OMNIA ROM JE PECVXIA REDIMl.
Itc, viri, coul'erte mauus et vivite rapto,
Cuidite, de sacro velUte, obile nefas,
Ite, profana sacris miscete, assuescitc iuxu,
t Omne vohiptatum per genus ile, viri,
Dicite et ex ipso facite omnia pessima dicto,
SciUcct et nullos esse putate deos.
Vidimus haec Roma; fieri (quid sanctius illa?)
s Et tamen ad coeios non minus esse yiam.
Aurum quisquc ferat Romain, virtutis abunde est;
Summa furit Roma;, qui hona nesdt emi;
Quinetiam; ut facias, emis auro turpia RoniäB.
12 Quse cum ita slnt, dico quod prius, este mah!
5. DE STATV ROMANO.
IJquit Aventiuas arces Tarpeiaque saxa
Et debellata coitera in urbe Petrus,
Proqiie Petro subit lue Symon regnatque per aras
4 Et debellata regnat in urbe Symon.
Nescio quo captiva ratis, ecclesia quo se
Proripuit: Roma; est tale videre nihil.
Vendit sacra Symon venditque profana perinde,
8 Atque, ita nie Christus, omnia vendit, amet.
279
'* Auream Romam nescio qais dicat, nisi de nummo aureo Romie nomine siguato.
5. IJoc epigr, om, 3, ' A quo Simonia. — et ita in sqq, Simon 2, 4. et 06-1.
(cf. Ind. bibliogr. p. 36^. v. 5. sqq.) ^ quo navis captiva, occl. ed, a. 1664. ^ pro-
phana 2. 4. et cd. a, 1664.
280 RVTTEMI AD CBOTVM BVBIAMVH DE 8TATV BOMAHO BPIOBAMMATA.
Non tutiini est emere isla tarnen: licet emeris auro,
Redditur a plumbi stemmate buUa gravis.
0 bullas atque o Romam regemqiie Symonem!
12 . Sacra emere et Romae vendere sacra licet?
6.' DE EODBM AD 6ERMAN0S.
Quis modus, o cives, quo se haec patientia tandem
Proferet? hsßc Romaß quaerimus atque emimus?
Sic nos bulla capit, sie se Germania nescit,
4 Ut petat haec? sie nos ista sigilla iuvant?
^QV0€a xalxeicav, et adhuc mutatio peior,
Tantum auri, ut redeant plumbea signa, dari^
7. DE EODEM AD EOSDEM.
Cseca magis cuiquam mens est, magis indiga lucis
Quam coelum Romae qui sibi credit emi?
Aut qui quantum auri est quemquam putat esse beatum,
4 Quando illic auro vita beata venit?
Qui Stygias contemnit aquas, neque triste veretur
Supplicium, Romae ccelica fretus emi?
Aut non ipse Petrus summa excandescat ab ira
8 Esse aliquem coelum qui locet, ipse malus?
Proinde nefas, cives, fugite atque inquirite rectum:
Hac vobis coelum merce licebit emi.
8. QVODAM MORTVO EPISCOPO. AD GERMANOS.
Occidit antistes, petite altera pallia, cives,
Quae dabit accepto Roitiulus aere Symon.
At tu, donec habet cerebrum Germania nulluni
4 Et nullos oculos, pallia vende, Symon.
9. QVINQVE GALLIS SE INVADENTIBVS.
Desinite irasci sine causa et crimine, Galli:
Quae meruit Caesar, non ea culpa mea est.
Ille apud [nsubrem bcllorum ambagibus urbem
4 Districtus casu volvitur ancipiti.
6. cf. Cic. Cat. I. l. « Profert? 2...^. ^ Hom. II. VI. 236. Aares pro aheneis.
7. Hoc epigr, om, 3» ' quenquam 2.4. * fretus /.
8. De quodam 2,..4. Simon 2, „4, Korn. Pontifex.
9. Cf. vol. I. p. 105. §. 4. p. 146. §. 3. p. 104. §. 1. vol. II. p. 361. vol. V. p. 48.
§. 38. Epigrammaia 9. „13. omisit 3, ' Mediolani.
HVTTKNI AD CROT. BVBIAN. DB 8TATV BOM. BPIOB. IN QYIMQYB OALLOS. 2'81
Quam licet expugnet, licet bis pervincat in armis,
Aut quidvis faciat, non ea culpa mea est.
10. AD EOSDEM.
Gravi pacein, Galli, ors^vique salutem,
'Ne solum' dixi, 'perdite, quinque viri!
Quinetiam, ofTendi quia nil V9S, parcite, Galli,
4 Cifide fera innocui sanguinis esse reü'
Nee multae valuere preces, promissa salutis
Innocui mores nee peperere mihi;
Quin 'morere!* unus ait, 'Caesar te hoc vulnere, Caesar
8 'Immolat et morli Iradil aniore sui'.
11. AD EOSDEM.
•
Invitus, Galli, .vobiscum hanc consero pugnam;
Si übet, expertes caedis habete manus,
Caedis habete manus» nee me facite esse nocentem,
4 Dum capio vestro forsitan arma malo.
Sin est illa mei sitis importuna cruoris,
Ut tangant nullae pectora vestra preces,
lam quiddam ipse manu audebo contraque resistam,
8 Indecorem ne quis dicat obisse necem;
. Audebo , et quoniäm iuslum ante aequumque poposci ,
Non flectam post hac ulteriore prece:
Este autem memores quid possuit fasque nefasque,
12 Atque liominum curam credite habere dcos.
Tum vero immenso vires gliscere periclo
Et desperatis sa^pe redire deuni!
12. AD SE IPSVM EODEM IN PERICVLO.
•
Usque adeone mori mlserum est? ümor omnis abesto
Forte aliquid secum nostra ruina trabet.
Me patiar Gallos terrere his vocibus ultra,
4 Convelli ignavis ipse puterque minis?
Aut uhi proposita est mors et fuga mortis adempia,
Armorum miserum vi cecidisse putem?
Quin hcJBc una mihi potius solatia mortis,
8 Et iuvat has igitur pra;cipitare moras.
Vos testes prius este, dei, ferre arma coactum,
Multa adeo Gallos prasmonuisse diu.
11. " gliscere male pro gliscöre. possis crevisse.
282
HVTTBMI AD CROT. BVBIAH. DK BTATV BOH. BPiaB. IN QVINQVB 0ALL08.
Tum iactasse preces» voluisse occidere Gallos»
12 Insontis flecti non voluisse prece:
[am certum est tumidis vilam haue effundere Gallls;
DU faxinl, horum concidat illa malo!
18. GALLO AB SE CiESO.
I morere et Stygias tecum hoc, Galle, alTer ad umbras,
Esse aliquem jSallos qui neget esse deos.
Qui vici tarnen et quem tu aequo haud marte petisli,
4 Ossibus ipse tuis molle cubare precor.
In me quinque virum tua proxima dextera visa est,
Testis ero et vulnus, quod tuli ab ense tuo, est.
U. IN QVINQVE GALLOS AB SE PR0FLI6AT0S.
Non pudor est, Galli, non est scelus? ense petistis
Unius Hutteni corpora quinque caput.
Fert fortuna nefas, non fert deus; hoc ego dicam
4 Aut aliquis dicto possit habere fidem,
Quinque dedisse fugam, atque uni dare terga coactos ,
Hos pauloante minis verberibusque feros?
Ne tamen uUa meo scribatur gloria facto,
8 Vicit enim Gallos, non ego, quinque deus;
Viclt et insontem tulit aegre invadier armis
Et, nihil, in mortem, qui meniisset, agi.
Gloria prima deo, qui me servavit, ut illos
12 Perderet, et vicit, non ego, quinque viros.
15. AD QVENDAM ROMiE EPI8C0PVM IN8IGNEM
MEDICVM.
Urbe frequens tota te prodit, episcope, rumor
Posse pudendagrae pestis obesse malo:
Audivi, exilui, dubiam spes ardua mentem
4 Ereiit, trepidos deposuique metus.
Ne contemne tamen siquld Germania speral:
Cum Rheno Tagus est iunctus amicilia,
Regnorum est idem dominus rectorque duorum,
8 In bellum gentes causa agit una duas,
Miscentur castris socio Germanus Ibero,
Hinc habet atque iUinc Carolus Imperium.
13. * discissa bucca. cf. vol. V. I. c.
15. Hispanum episcopam fuisse ex ipso epigrammate adparet, ceterum non
novi hominem. Hoc quoque epigr, om. 3, ^® Carolus V. post avi materni Fer-
dinand! Caiholici mortem (d. 23. Jan. a. 1516.) regnorum eins heres factns tum
UVTTENI AD QVKNOAM BOMJE BPISCOPVM MED.ICVM BPIGRAMMA.
Fcudus habet populos, amor atquc unila volufilas
12 Inipcrio Gallos exuere et Venetos.
Per patriae gentis, soci« per genlis amorem,
Perque, quod utriquc est, fflßdiis amicitiae
Commiiiiesque deos oro et socialia iura,
16 Ilospitis Hutteni commiserarc ylcem:
Descruit reliquum morbi contagio corpus,
Mansit in extrema calce relicta lues:
Tu potes efl'reni medicinam opponere niorbo,
20 Tu potes hierentes pellere relliqulas;
Ne sine te frustra iuvenis Gerinanus adoret,
Sed quoniam potes, bis artibus affer opem.
283
AD MAXIMILIANVM CiESAREM ACCEPTA LAVREA.
Dedimus hoc cpigramma vol. I. p. 145. n. 3., nam cum Huttcnam d. 12. lul. a.
1517. lauream a Csesarc accepisso constet, illud *cx urbe Roma^ anno ante ab
auctore relicta 'ad Crotum missum' esse non polest, cni errori' prioram editorum
(etiam a. 1519. editi exempli) incuria facile occasionem praebere possit, cum no-
vissimum ei locum inter epigprammata ex urbe missa dcdissent.
Germanicum quidem Imperium nondum habebat, sed iam diu amisso patre etiam
avi Maximiliani rogiia cxpectabat, qu» tribus annis post adqnisivit. Hsec adno-
tavi, ne quis me repra;hendat quod hoc epig-ramma inter ea quse Huttcnus 'ex
urbe' misit,. cum ceieris editoribus conlocavi, cum Romam ante exitum mensis
lulii a. 1510. reliquissct auctor.
284
DB rBIDBRIOO IMP. INHOCBHTIO PP. III. MAXIMILIANO CMB, BPIGEAMMATA.
DE PRIDERICO 8ECVND0 IMPERATORE
lACOBVS MICYLLVS.
Principe in hoc patuit Romani iniuria Papas,
Et quantum sceleris Curia tuta fovet;
Qui nisi erat cceptis toties retractus ab armis, 5
Unus nunc toto Caesar in erbe foret.
DE EODEM
VR8INV8 VEL1V8.
Hie quoque Pontifices vexans, ad caetera summus.
In Siculis vafri concidit arte nothi. 10
PRO EODEM FRIDERICO 8ECVND0 IBiPERATORE
IP80 LOQVENTE.
Astra docent, et fata moncnt, aviumque volatus,
.Qu od Fridericus ego Malleus orbis ero;
Roma diu titubans variis erroribus acta i&
Decidel et niundi desinet esse caput.
INNOCENTIVS PONTIFEX MAXIMVS RE8P0NDET.
-Aslra silenl, nil fala monenl aviumque volalus»
Solius est proprium nosse futura Dei:
Niteris incassum Petri subvertere classem; 20
Fluctuat, at nunquam desinet esse caput.
AD H.EC VLRICllVÖ HVTTENVS POETA.
Ut sileat ca'lum, moneant nee fata, ncc ales,
Solius et maneat nosse fulura Dei:
Gerte humana docet ratio quandoqne futurum, %
Ut cadat hoc orbis exiliale caput.
ECCLEÄA CHRISTO DE MAXIMILIANO C^SARBl
Nohililas prisco nimium dlsccssit ah ortu,
Unus adhuc nobis Maxmilianus adcst:
Hunc serva et misera* mihi longos dilfer in annos, ^
Nc nova sublato Cansarc damna fleam!
Vix ila consisto, quodsi mihi Ga3sar ahibil,
Nasccntur tantis mox graviora malis.
Hacc epigrammata dedimus ex Goblerl chronicis ad epigramm. ad Maximil. 10.
supra p. 210. citatis, gate nnde Ilutteiiicum habeant, nondam exploravi.
" VosinuB Velius. Gobier.
" Innocentias III. a. II98...I216.
i.
HVTTBNI BPIGRAMMATA DB 8E IPSO ET IN LAVDBM BREfTiB.
285
% •
[EPTGRAMMA
QVOD]
VLRICHVS DE • HVTTEN EQ GERM •
• I
[1 MAGINI SVjE JNSCRIPSIT.]
Desine fortunam miseris inimicaque fata
Obiicere et casus velle putare deos:
laclatur pius Aeneas, iactalur Ulysses
Per mare, per terras, hie bonus, ille pius.
Crede mihi, non sunt meritis sua praemia, casu
Volvimur: haud malus est cui mala proveniunt;
Sis miser et nulli miserabilis, omnia quisquis
A diis pro merito cuique venire putas.
.■V
Indic. bibliogr. n. XXIIII. 1. S. — Mtinchius omisit.
Huc referrem, si poctica scripta Hutteni in hoc unnm volamen rcdigenda
.'ssent omnia, odam ,f1Iac, huc, Husa, meis lassa doloribus'^ etc^ Mog;unti8ß a.
518.«conpo8itain, quam ex Camcrarianis libcllis vol. I. p. 239. nnm. CIIII. repetii,
ic inscriptam
HVLDERICVS DE HVTEN EQV.
CHRISTOPHORO HACO 8.
EPIGRAMMA
ULRICHI VEL HULDARICI AR HÜTTEN EQ. FRANC.
IN HONOREM RRETTiE
PHILIPPI MELANCIITHONIS PATRIiE.
Fortibus ampla vuis, spcciosoque aueta triunipho,
Salve, Bretta, tuo fida reperta duci:
In te nil lumidi potueruiit cornua cervi,
Sueva Palatinus contudit arma leo;
Vide Indic. bibliograph. Hütten, nnm. XLVIUr. p. 96*
» Verg. Aen. I. 3. IV. 14. Homer. Od. I. 4.
» Script a. 1519.? " Cf. loa. Naucleri Memorabb. (Tub. 1516. fol.) II. p.
CCVII«. Hteusser Gesch. der rhein. Pfalz. I. p. 473. ** dnci] Palatino contra
Irichum Wirtenbergensem. « timidi Zeitter. Cf. voUlIII. p. 18. not. 6. * " in
cllo Bavaromm Palatinorumque de snccessione in bona Georgii divitis.
#
886
HVTTBNI RPIOBAMlf A IN LAVDRM BKKTT/ß.
^^ His nova docliloqui iunxit se Fama Philippi;
Primus crit vates mocnibus illc Ulis.
* i}Mgit Zeilfer. In MS. mco hsec adscripta Bnnt: „Victoriam Bretta ob-
tinal} adversus Würtenbarg. dncem [d. 28. Inn.] An. Chi. 1504. In memoriam Ph.
Melanchthonis foribus fediam, qnibus in luccm adspexit vitalem, sequentia verba
sunt "kdscripta
n>Ri PiBTATB natas in hac domo doctissimos Phil. Molanchthon, xvi. Febr. An.
14W. «biit an. 1560.
Tnrri qnoquo templi huius imago est appicta subiunctis bis versibns:
O civcs Patriae, moniti, confidite sancto
Corde deo, caias nos pia dcxtra tegit.
Vivite concordes, defendite rnra patema,
Concors sit verse relligionis amor.
Michael Heberer Brettensis in Servitute Aegjptia Iici p. 5. 6.* Inscriptionem
illam quff) 'm dem Thorgesteü des Hau$egy darinn er in diene Welt kam^ no am eck
des Markts stehet^ eingehauen worden"*, dedit etiam Zeillerus.
*.;
■TMIITB IM MBMOBtAJt rmAMCIMlI A S10KI>a. CXSAM VUIN. SBCOlWItUtl. 286*
i
Cole deum , exin pubUca ama iuatumque tuere. M.D.XVm. * '
Hnias »nrei nnmmi, qui in memorUm reconciliationis Francisci de Sickin-
geo, post debellittoa VornifttienssE d. 15. Mal a. 1&I5. iiDpcratorig mandato [Mütich,
Stdctngen II. 32. sqq.j prosoripti, Oenoponti m. Aprili a. 1518. cnm Ctesaro Maxi-
miliano fscta cum limili minoris forme pradiit, cum veriae ab Hutteno conpo-
■iti fsraDtnr (cf, vol. IUI, p. 373. adnot. et Münchii Sickingen vol. I. cap, 8. et
pagg. 333. sq.), figuram ad exemplar rcgii musei numiuariE BerolinenBiB, accura-
tiorem eam qaam in MiincliÜ libro de Sickingensi scripto {.blutig, u. Tüli. 1827. sqq.
tu. 8".) extat, rogatn meo redemptores haioB edilionie tranicribl curaverunt.
KVtntTB IH HSMOBIAK rBAHCISCI A BICKJMa, OAIAKI ■USTM. KseOVCtUM
. «f Annis
.'^ Hercurium si non praeponas, maxime Ciesar,
'- Semper erjg viclor faustatjue regna tenens.
■ot
YLRICHI DE HYTTEN
EQVITIS r.ERMAM
DE PISCATVRA VENETORVM
HEROICVM
M A R C V S
HEROICVM
QVIBVS ACCESSERFNT
MARCI ANTOM SABELLICI
RERVM VENETARVM PANEQFRICVS PRIMVS
CVl GENETHLTACON INSClilBtTm
I
ET
DE VENET^ VRRJS APPARATV
PANEOrRICriU CARMEN
QrOD ORGANON INSCRlBl.TyR ■
QVOD GERMANIA NEC VIRTVTIBVS NEC
DVCIBVS AB PRLMORIBVS DEGENERAVERIT
VLRICHI DE HVTTEN
HEROICVM
■s
■il- ■ '*
• « • '11 , III' n i
'. 11. I
HVTTENI DB PISCATYRA VBNBTORVU OBROICVIC.
289
VLR. DE HVTTEN
EQVITIS •
DE PISCATVRA VENETORVM
HEROICVM.
Exierant Veneti piscatum, ita fata ferebant,
Non uni Veneti, ioto genus orbe coactum,
El feces populorum et magni opprobria niundi
luter se iunxere maiius et pacta vicissim
& Constituere : bumileis priinum tulit Adria cuntes ,
Retia paiuluntur, curvis contenditur hamis:
Fervet opus, cadit omne genus quod vivit in undis;
Ipsi agili cymba et curva rate fluctibus errant
Et non lata vagis aud^nt pelere aeqaora lembis.
10 Dumque ita dissimulant, viciois niontibus ortas
Dicuntur secuisse trabes magnasque rcpente
Extruxisse frelis puppes et fluctibus aptas
Armaqnc convexisse viri, inurisque sub alto
Fundamenta mari sub iniquo aptasse profundo,
15 Acquoris in medio cincti nutricibus undis,
Fcenore iam dites et adactis mercibus aucLi,
Quas Arabum populi ," dives quas miserat Indus
Finibus eois et de Gangetidc cobIo.
Co^pta est interea Veneti captura senatus
20 Suspiciosa animos regum passimqne petitos
Irritare duces: coeunt ex urbibus omnes
Italia; proceres, tentant divellere: servat
/. = Ind. bibl. Hutt. n«. XX. 1. C. 2. = Ind. bibl. Hutt. n". L. pagg. G 7« ... H 1»».
3. = Delit. poet. Germ. (Ind. bibl. Hutt. nO.61. part. III. p.698...702. 4. =i Mtinch.
(Ind. bibl. Halt, n". 78. tom. I. p. 231...234.
Bononisß scriptum puto a. 1510. Cf. Cochl®! epist. ad Pirckheimemm Bono-
niie d. 9. Sopt. a. 151G. scriptam, quam vol. I. p. 126. n. XXX Villi, dedimus. Qaod
Münchius suse huius heroici, item Marci versioni annum 1514. adscripsit, fecit
pro suo more temere. Ccterum vix opus erit adnotare Hcroici nomen non sine
scommate bis Gibellinicis (sit venia verbo) carminibus addi. ' Cassiodorum
(Variar. XII. 24.) non legerat Iluttenu», sed commode ad banc descriptionem ille
conferctur. ^^ Suspitiosa 2..,4,
HVTTENI OpP. vol. III. 19
290 HVTTE»! DK PI8CATVRA VENETORVM HBROICTM.
Casibus in mediis lutos Fortuna marisque
Esse iubel dominos. ita qui paulo ante parabant
25 E lenui victum quaestu, tunc relibus actis
Humanas piscanlur opes, cumque urbibus ipsos
Subiiciunt homines; ibi siquis forte comesto
Excilus est han^o ceciditque in retia princeps,
Imperium cessit victori: Antenoris urbem
30 Altinasque donius et terras quae inier amoßnum
Contingunt Athesim celerisque fluenta Timavi
luxta Opiterginos scopulos Aquileiaque arva
Euganeas sedes et qua tenus urget lader
Adriacos fluctus patriumque Limenis ad amncm
35 Et quae se Eridanus perdit prope littora primuni
Imperii statuere modum; nondum aurea tecta
Auratasque Irabes Pbrygisß erexere columnae.
Itur in Oenotrios fines et Gallica rura
lialiee per utrumque lalus; tunc Ron^a aupremum
40 Post Gothicas clades et magni bella Suevi
Excidium timuit; compressae fraude dolisque
QUaßdam urbes, aliae tolerant iuga viribus actne.
Tunc Itali servire duces et ferre tributum
Victori Veneto iussi; tunc Istria paret
45 Dalraataque et iuncto Slavorum regna Liburno.
Per mare grassatura est; das magnam, Graßcia, prenani
Victa morse, vexata Rhodus Tbracesque petiti,
Capta lovis Crete, facta est provincia Cyprus;
Divitiae ingentes cumulatae omnesque subactae
50 InsulcT lonio in magno, quas dicere longum est
Et numerare pudor. fortis sese impete primo
lanua in occursum Venetis grassantibus oflert.
^ Ant. urb.] Patavium. cf. Verg. Aen. 1.242. sqq. c. Serv. item Liv. 1. 1. * Ai-
tino ad Silis ostium. '* Opitergium = Oderzo. Aquileia = Agier, *• Eu-
gan. sed.] cf. Liv. I. c. lader = Salone, ^* Limenis amn. == Leinene , cutas
ostiiim sapra Caorle est. '^ qua 2. „4. Eridanus =: Padus, Po. littera 3.
^ Oenotr.] In Calabriam itum est contra Sarracenos a. 1005., in Gallica rura i.
e. in Transpadanam Galliam saepe. '^ vtrunq3 J. ^ Friderici I. imp. ^^ Istri-
anos Dalmatasque primus oppressit dux XXV. Petrus Urseolus IL a. 997. *^ Cum
Tergestinis iam ante medium idem sceculnm pugnatnm erat, cum ladertinis s.
1043., CroaÜa a. 1117« subiecta. *'' Rhod.] a. 1098. 1125. Tracesq; /. ^ Greta a.
1206. 1208. 1213. 1227. 1330. Cyprum (captam a. 1473.) Cornara regina a. 1487.
Venetis attulit. ^* Genua, „Veneti Lignsticas vires penitus fregerunt: centum et
amplius annos paribus odiis , ssepe etiam viribus« inde bellatnm, binc quoque tarn
diuturni et nliquanto longiorcs fuerunt labores: ut ab illis, ita quoque ab bis arma
• HYTTBill DB PI9CATVRA VENBTORVM HBROICVH. 1291
Et recte audaces Ugures, si casibus »quis
Dispensel forluna vtces: nlfroque citroque
55 Vincendo vidi Ligures, aliquolque per anno»
Siiccessu vario pugnalum et viribus asquis,
Donec ad eventum quo iam inclinaverat exit
Alea bellorum. quid iam, Sors, addere posses,
Cromnia quid velles quo nata superbiat ultra?
ßo Addis adhuc aliquid, se() quo nil maius'habebis:
Praedones regnare iubes, tunc quisquis ad undas
Venerat Euganeas curva vix integer alno,
Pisce onerans scabra limosam aerugine cymbam,
Hunc regem facis et populos quibus imperet addis.
65 Das etiam cultum et speciem concedis honori :
Conlinuo argentum mensis solidoque ex auro
Pocula et artifici lances nidore supinas
Exponunt Veneli et cocco sublimibus ornant
Aurea fulcra toris, atque hoc torpore quietis
70 Bselica lana viris Canusinaque fit toga vestis;
Callaicum solis aurum solisque revecta;
Littore ErylhraBO et rubeo de gurgile gemm»;
Assyriae iactantur opes et purpura solis*,
Praedia sunt solis omnem excedentia luxum;
75 Quicquid Hymelius habet, quicquid lapidosa Carystos
qnandoque posita, odia vero nunquain ... superba Genaa abiectis armis, quia
plas non potuit, victoribus Venetis perpetuo [?] cesftit". SabelUe. dec. II. lib. I.
Usque ad a. ^03. novem bella cum Genaensibus gesta Veneti historici namerant.
^ iam feci ex cum edd. ^ Cronia 2, Cronnia 3, Cronia 4, Cromnia nata, i. e.
Cromni» filia Venetia h. 1. adpellatar a Cromna Paphlagoni» oppido {KQ^mtvu
Hom. II. n. 855. Apollon. Rhod. Argon. II. 942. Plin. H. N. VI. 2. IX. 83. alt), quo-
niam ab Henetis Paphlagonicis Antenore dnce in Italiam veni^ntibas Venetos ori-
ginem dncere creditam est, ut a Strabone, Plinio (VI. 2,2.) et Solino (c. 44.) aliisqne
et Cortio (III. i, 22.) quem Hnttenos sednlo legebat, relatum legimos. ceterom pre-
cesserat Sabellicus genethl. v. 53. 121. Idem bist. rer. Venetar. I. 1. „ComelioB
Nepos et ipse ex Henetis qui Cromnam Henetis oppidnm circa Paphlagoniam te-
nuerant, Venetos eoram cognomincs in Xtalia ortos existimavit". Cf. Com. N^« ed.
Staveren, fragm. VII. 5; ^ emgine edd. ^ corpore J. '^ Beihica edd, Bcetioa
lana (andalusische Wolle) a rntilo colore nativo magni »stimata. Plin^ H. N. VIII.
48,73. Martial. XII. 66. XIV. 133. luven, sat. XII. 4Q. Item Cannsina. Ptin. 1. c. Mar-
tial. XIV. 127. — Alia fuit Canusuia toga Henrid IUI. imp. ^^ Callai com 4.
De Callaicis aarifodinis cf. Plin. H. N. XXXIII. 4,21. ^ Erithr^ 1. Erythreo 4.
De margaritis smaragdisqne Erythrei 8. rubri maris (gorgitis) ci. MartimLY, 91.
X. 16. Stat. sily. IV. 6, 18. Claudian: IUI. cons. Honor. 563. c. interpp. ** Asiyri»
opes: pnrpara, cbur, anrum, aromata, balsama, suci, cortices, fructos«- ^* P-ne-
dita 2. ..4, ''^ Hymettus] Imetns edd. Atticfe mons thymo floribuüque et apUms
19*
292 HVTTBIfl DB PISCATVBA VBNBTORVM HBROICYM.
El venosa Tliasus vel quo se marmore iactat
Taygetum, Altinae poscit slructura paludis;
Fertur pioguis onyx et fertur pinguis ophites;
Ipsos grata tenet suifartis culcitra plumis,
80 Fragrantes unguenta et quos phoßnicis odores
Lectus habet; signanl sua tempora Mausolais
Sydereis, Venetique vocant monioienta trophaei.
Insula» fimdii3, aquae, pecudes, portoria, vilte
Cui desunt Veneto? cultique rosaria Psesti,
85 Alcinoique horti, et vigili mandata draconi
Hesperidum prata? Stant ductae ad sydera turres,
Atria longa patent» ab aprico porticus aestu
Quae defendat adest; intus conclave supcrbum
Ornant Phidiaci preciosa toreumata coeli
90 Menloreasque artes ei adhuc in honore velusti
Praxitelis statusß, sunt certatoris Apellse
ac melle dulcissimo celebratas. Caristos edd. fiuboese op^idam (hod, Castel rossö)
raarmore darum. /Vtn. H. 'N. IV. 12,21. c. interpp. ,,ferax varii läpidis Carystos"
Senec, Troad. 836. *• Venosa 2...<#. ac si de oppido sermo esset. Thasns s.
ThasBus Aegfiei maris insnla, item marmoris foracissima, hodieque Taso. Et Ve-
nosa Thasas 2..,4, "" Thaigetum edd, Taygetus s. Taygeta (.ploral. ) mons ad
Enrotam Spartamque *viride marmor cunctisque hilarius* habebat. Plin. H. N.
XXXVI. 7,11. cum Martial. VI. 42,11. AltinoB structura paludis] Venetorum urbs.
^^ ping. onyx] Martial. VI. 42, 14. sq. ,,Siccos pinguis onyx anhelat oestus Et flamma
tenüi calent Ophit8B*\ ^ Fraglantes 1. phoenicis lectus] nidus suave olens. Phoe-
nioius odor, ttt Senec. Hippol. 393. Assyrius odor, ut Lucan. VIII. 730. odores
Eoi, Lamprid. Heliog. 31. odores Indicos. ^^ signant etc.] i. e. sedificiis sumptuo-
sissimis et ad sidera usque ercctis signant sua tempora sive rerüm a se memo-
rabillum gestarum monumenta condnnt. ^ Sidereis 2. ^ Pesti i. peati 2...^.
(*und Rosenau^n der Verführung* Münch.) rosaria PaBsti Verg, georg. IV. 119. Ovid.
met. XV. 708. Propert. V. 5, 69. *Vidi ego odorati victura rosaria Paesti'. cf. FHn. H.
N. III. 5, ID.; *vemantia Pcesti litora* Sabellic genethl.205. Paestum s.Posidonia, Lu-
caniaB, hodieque vilis Ticus nomen Pesti s. Pesto retinet et templom mir» pul-
chritudinis, sed pro rosis paludosa solitudo angues gignit. ^ Ale. horti] *po-
maque et Alcinoi silvie' Verg. georg. II. 87. c. interpp. ^ Hesp. pr.j cf. Verg.
Aen. IV. 484. sq. c. Servio. Plin. H. N. V. 1, l. Solin, 24. sidera 2. «• *Quia te
Phidiaoo formatam, lulia, crelo* Martial. VI. 13, t. Phidias celeberrimus omninm
4|ni umquam vixerunt sculptorum lovem Olympium, Minervas multas, Venerem
Uraniam, unam ex ebore et auro, alteram e Pario marmore, Matrem deorum
aliaqne Opera toreutica et statuas et signa ac simulacra permulta reliquit. cf.
in primis Ptin. H. N. XXXIIU. 8, 19. caeli 2. ^ Mentoreos labores MartiaU IV.
39. Mentorea pocula Id, IX. De Mentore celeberrimo cselandi artifice cf. Plin, H.
N. XXXIII. 11,63. 12,55. VII. 38,89. •» Praxit.] statuarius et sculptor Olymp.
Onil. ex marmore et fere pulcherrima opera fecit. cf. Plin. H. N. XXXIIIT. 8, 19.
nnm. 10. Apellse] Apelles cur 'certator* cognominetur h. 1. (Münchius *creato-
äü"
HVTTEiri DK P18CATVBA VENKTORVM HKROICVM.
%
Vivciilcs labuiu*. sola ipsis baliiea ciiraB
Et ductu3 chorcae numeris et molle Uteatrum
SccPiiaque nocturn<cquc epul^e; sibi balsama iniinguot,
95 IiKiiie luto gemmas et coccina syrmala verrunt.
Sunt nardo, sunt strata croco snbseltia, nee iam
Transtra forique animos terrent malique vagaeque
Coniibus antemnae et nautis metuenda Charybdis
ScylbTique canes atque clatrahtia saxis
100 Monstra Notique leves cursu Boreaeque volucres:
Iam dcsaeta opera aUjue usu damnata recenii.
)loribus bis cum iam cenlum durassel in aonos
Atque alios centum Venetae piscatio gentis,
Irutac fremuerc Alpes, ruit excita celsis
105 E speculis regina avium cursnque librato
In Venetas armatur opes, non ipsa nefandam
AiTectans prsedam, sed captum ut liberet orbem,
Ut spoUatorum misere patrimoni? regum
Restituatque loco donetque heredibus aequis.
iioTeuLona, quid Taciat, ferlur quaBsisse iuveutus,
Tempus id, ex Aquiia, quid agat conamine tanto,
Et quo tela ferat, quem se sie armet in bostem.
293
rem' eum fecit , „des Schöpfers Apelles Gemälde^'') , ex hoc Plinii ( H. N. XXXV.
10,36. num. 11.) loco mihi explicandum esse videtiir: „Scitum est inter Protoge-
iiem [pictorcm nobilissimam et stataarium] et eum [Apellem, qui, ut idem Pli>
iiius ait, et omnes priiis genitos futurosque postea superavit] quod accidit. llle
Khodo vivebat, quo cum Apelles navigavisset , avidus cognoscendi opera etus
fama tantum sibi cogniti continuo officinam petiit. aberat ipse, sed tabulam am-
plfe magnitudinis in machina aptatam una custodiebat anus. hoec foris esse Pro-
togenem respondit interrogavitque a quo queesitum diceret. 'Ab hoc\ inqnit
ApelleSf arreptoque penicillo liueam ex colore duxit summie tennitatis per tabu^
Iam. Keverso Protogene quae gesta erant anus indieavit. ferunt artlficexn pro*
tiuus contemplata suptilitate dixisse *Apellem venisse, non cadere in aHum tarn
absolutum opus\ ipsumque alio colore tenuiorem lineam penicillo in illa ipBa du-
xisso abountemque praicepisse, si redisset ille, ostenderet adiceretque *hune esse
quem quserereV. atque ita evenit: revertitur enim Apelles, sed vinci erubesceus
tertio colore liueas secuit, nuUum relinquens amplius suptilitati locum. At Pro-
togenes victum se confessus in portum devolavit hospitem qucercns; plaouitque
sie cam tabulam posteris tradi, omnium quidem, sed artificum prncipuo mira-
culo''. ^^ coreaB i. ^^ Scoenäq5, 2. ^ fori h. 1. significant loca ubi naute
scdentes remigant, non Spalten des ScMffs, ®®-*i- Cf. Verg. ecl. VI. 74. sqq. Aen.
III. 420. sqq. c. 8crvio. Hygin, fab. IW. alios. •* Scilleiq) edd. elatr.] te. e sa-
xis latr. •** Very. Aen. V. 242. ,, .. noto citius volucrique sagitta Ad terram fu-
git ..'' VI. 355, sq. ,,notus violentus'\ notus prseceps Ovid, epist. 10.30. Bor.] Sil.
Ital. X. 10. sq. „Velocius inde Hremonio Borea pennaque citatior ibat". ^^ reg.
avium] Aquila i. o. imperialis. '°® repum 2. *** hieredibus 2,
294 HVTTBMl D» PiaCATVBA VKMETOUVM HKKOICVM.
'Regali a cuku* respondit 'et urbe relega
'Piscaturo Vaoelos; miserorum vincula regum
115 'Et diras solva roanicas: per me omnia prisoe
'Libertalis erunt; faciaiB discrimiue iusto
*Ut populi sinl ulque duces, civilia iura
'Urbibus imponam, reges amissa tenebuiit
'Qui per me cupient; Studium est aperire revincUm
12U 'A Venetis pacem et tota lelture receptam
'ARUcts Ilali» pressaeque ostendere Roms.
'Arcebo excursus et sumpta latronibus arma
'Infriogam, legesque dabo ereptamque tuebor
'lustltiam. post qui fictis piscatibus orbis
m 'Regna affectarunt et se penes omne subacti
'Sperarunt mundi caput imperiumque futurum,
'Quique mihi bello et contractis viribus aiisi
'Et terra et certare mari, quod origine constant,
'In piscatores redigam priscasque per artes
130 'Scrutari vada et srumnoso vivere queestu
*Exuios rapto cogam, laceraque carina
'Nautica sulcato cantare celeumata ponto*.
Hsec dicentem Aquilam molitamque omnia facti»
Plausu excepi^runt reges ia^teque refecti
135 Optarunt coeptum votis succedere bellum.
Ouodsi tu casu Venetos servabis in isto
Caesare ab irato, diis ulteriora potentem
Te dicam, Fortuna, deam templisque sacrabo.
Fmi8.
*^ NoB sie, Muximiliane HattenicOf non sio; nam et popali mori qnidem
potMDt, Bed in nterum onde exorti sunt recogi non posaunt. Cetemm hodie üee
Huttenns ai yiveret Aquilse partes contra Ranaip defenderet. '" Cf. snpra pagg.
ld!2.8qq. Maximiliani imp. responsnm Venetis oratoribus datum. '** emmnoso l.„S.
^'^ CelenmSi xilsvfiat x^Xsvtffi«, clamor, sonitos s. canticnm, qno näntas ineitantar
reguntoire. Huttennm etiam ipsnm naviculariis Venetis, quorom eanÜca voci-
ferationesque adhac audiri possant ex oribns ab Aqaila dilaceratomra bominnm,
olim asnm esse constat. ^^^ *14* Hnttenas Fortunam ipsam vix salvos VenetoB fa-
cere posse, at non sese optare nt fierent salvi, significare yoluit, nt ^x aöTiB-
simo verBU rideri possit, qui aptior ad Venetorum hostis mentem sie seriberetnr :
Te dicent, Fortuna , deam templisque sacrabunt. '*' finis. om. ^..,^.
295
VLB. DE HVTTEN
Eg. GERMAKI
MARCVS
HEttOICVM.
Riipersi Adrlaci stagDanUa claustra prorundi
Bärffaxog v^äoas mxffov Ö^fiae viati levx^,
/. = Ind. bibl. Hntt. n'.XX. I.p. !. = Ina. bihl. Hntt. n«. L. p. H l^-H <• 3.^
MHnch (Ina. bibl. Hiitt. n». 78.) tom. l. p. 237...240. — In Delitiia poetanliii Germa-
norum hoc beroiciim recepluni non est, propter QriecaB forte ex BatrBchoiiiro-
ipachia riemimptna partienla», gnibn« eiprimendig tjpi defnarint.
Uoc Carmen sperte recena conpositnm Cochlniu Pirckheimero d.O. Sept., a.
1510. e Bononin miBit. cf. vol. I. p. 13U. hoid. XXXIX. ü. Marcna, VeneUanun
patromis, pro ipnis Venetis anpe posltns. Cf. &d aeq. Sabellici f^enethliac. v. 19.
aduotationem. ' Bl. Ksna elev&DS palUdnm corpus ex aqas albs. o^^ÖMCC 7.
VTpätat] äftxnäaas n. {:= i. e. Batrachou. ed. Baiimeiatei. 1852.) expandena.
296 UVTtlSKI MAKCV8 HEUUICVM.
Improvisiiiii orbi inonstruin illud, 8elv6v ogafia^
Nee soliti generis, vel qualein siepe videnius
5 UxiQtiiiJai xaxa yr^v, xal iq) vdaöc cd^a xaXvilfat,
Vastum corpus erat, qusßdamque in corpore vires.
Et non contemnenda animi vis, iiiQuia temnens,
Aila petens, longeque sua se a sorte inovebat,
Audebatque ioquens ingentia, noXXa d' ißoa,
10 Vicinosque ad se populos regesque vocabat
Magna -iocu Iura et grave de conununibus actis
Consultura viris; Rana os huiuerosque pedesque,
Oinnia Rana, sed Euganei regina prorundi
Qiue Utulum adseruit, iam non contenta paludes
ift Et luteas babitare casas coenumqve reiictum,
Aptum humeris, aptum cervici immane Leonis
Induerat tergus viilosque ^pt^Vtr et ungues:
Tünc Veneto& inter populos , Atnesina fluenta
Altinique arces iuxta atque Antenoris urbem
90 Sedit, et induta vduit Leo pelle videri.
In medioqtie virum, quanquam Big qyvöiv ovÖhv qiiotov
*Av9foi7toig ts ^sotg xb xal ovQavioig nszsip^otg
Attt il^ foret aut se dissimulare quid esset
Ipsa satis posset, tarnen ha3c aggressa loquendo est,
% Kai totov fpdto fivd'oi/, aao öroiiatog 8* ayogevBv
'Res, Itall, vestrae, vestra et Fortuna coegit,
'Cum possem Adriacas .moderari tutius undas,
'Regnis usa meis, animum ad niaiora referre:
'Namque ut belloruni transmissa ex Alpe procellas
90^Teuiona terra diu ferali efTuderit ira,
'In vos arma moyens nostras accessit ad aures; .
'Utque erat ingenio et rebus conimunibus aequum,
'Indolui facto remque indignata peregi
'Mecum «egras noctes gemituque urgebar anhdo.
' 32. d. OQ.] horrendam spcctaculum. cf. Verg, Aen. I. 379. „InproriBum aspris
velati qui sentibus anguem Pressit". ^ 60. Exsultare per terram et in aqais cor-
pus condere. ZuBQttjaai 4, * cf. Verg. Aen. V. 39(5. „effetae in corpore vir«B".
> 76. n. d* iß.] maltumquc clamabat. ißoa] ißmtQH, W, [i. e. Wölfii ed. Batra-
ehem.] ißmCBV B, " Ut ap. Verg. Aen. I. 589. Aeneas „os umerosque deo aimi-
lie". " Euganei] Adriatici, Voncti. ** c. rel.] a mari; lagiinas nunc dicunt.
«• Ant. urb.] Patavium. cf. De pisc. Venetor. v. 29. ^ volvit 4, *» 32. quoad
naturam omnino non simile. ig q>. IV. B. " 26. Hominibusque deisque et c«-
lestibuB volatilibus. *» illi] Leoni. " 77. Et talem dixit sermonem et ab oro
locuta est. 9* ayoQivasv ' W. t* ayoQSvasv ' B. »'•' Nauq^ /. ** In nos 2.
^
trv-
HVTTENI UABCYS HUUOICVU.
35 'Cum vacuae curis ptacido((ue sopore quteUe
*Sors Romana mihi, fugiens a sede Quiriiü
'Tarpeias arces, miserando squallida luctu,
'Ederet has voces: ''Tu nuuc tranquilla superbos
"Imperio Venetos premis et tuto sßquore regnas,
40 ''Romani sccura mali, secura cadentis
"Italise, divesque tose gratare quieti,
''Non equidem immerito; at si quid nova gloria langit
"Ociaque ob solidam potes interrumpere laudem,
*'Ut facias, modus est: ego te caput orbe sobacto
45 ** Efficiam rerum , per me Europaea subibunt
''Regna tibi facientque Asise tua inssa tyranni
''Pcßnorumqne urbes Afrique a sole perusti;
''His ego reliiquias Troum Phrygiosque penales
*' Aeneadasque deojlgpsaiestatemque sepultffi
50 "Adücio RomsB Vestamque ex urbe potentem,
"Imperii excubias, vigilemque huc transfero flamraam;
"Tantum hortare viros iibertatemque ruenti
"Fortiter Italise refer et moto adsere hello.
"Regnatum Latlo satis est, honor immutati
55 '*Te penes imperii est". Ea fata stmillin^a rento
'Et levibus boreis in mollem evanuit auram; .
'Me sopor et domitrix curarum diva rellquit;
'At superum monltus tantique oracula fati,
'Oenotrii cives, non est contemnere tutum.
60 '^tfil d' iyfa ßaöiXevQ OvöCyva^og, og xccräMfivi]v
*Tiiiei(iac ßaxQaxGiv fiyov^svog ijfiara nävta'
* Kai fis natrjQ Jlrilevg noxB yBlvaxo , ^TdQOiiedovörj
*Mix^elg iv q>il6triti itaQ ox^ag 'HQiiccvoto ,
* Uxi^icxQovxov ßaöiXija xal iv xoHiaoiöl ficcxfixrjv
65 * OvSinox* ix nokiiioto xaxtjv anifpvyov äihijv ,
. *^Akk' Bvd'ifg iiexä (idXov i(ov nQOfidxotOiv i^i%%^v ,
297
•* cf. Verg. Aen. IV. 522. ^ äderet 2, <• faciuotque 4, ^ cf. Verg. Aen.
V. 787. reliquias 4. *» cf. Verg. Aen. I. 530. aqq. in. 163. sqq. ^ 17. ftnm
enim ego r ex Buccinflans (Pausback), qui per paludenu *^ 18. Honoror Rana-
rum dux dies omnes. ^ 19. Et me pater Coeninus (Kothmannj quondam g^naft
Aqueereginae. noth 2. TIvlBvg notl 4. nots ynv,'] avs^Ö'QSfljato Ä. •• 20. Mix-
tns in amore conubiali in litoribns Padi. ^ 22, Sceptrifcrum regem et in bel-
lis pagnacem. SKvnrQOv%ov i.2. fiax^xrjv, 2. ^^ 42. Nnmqnam ex pngna
malnm effug^ clamorem. ovSi nots ntoXifioio xcoti^y änitpsvyav avti^v W, dtti'
<pevyov etiam B, ^ 43. Sed statim in piignse labores mens pröpugAatoribtts ine
inmiscoi. sv9'vg] 19'vg W'. ». [mv /. 2. ift'qx^V^ ^-
298
HVTTENl MARCVS UEROICVM,
'^Alka dvc9 yiaka navxa tä SeiöiM näöav ix* alav.
'ErigHe iofractos anlmos lassataque corda,
70 'luque vicem audente» fessis sticcurrite rebus;
'Quoscuoque in populos emittite nie diice helluMi.
'At grandi eloquio et verbis acuentfbus iras
'Nemo fortis egel*. Postquam est ea fata, sileutes
Qbstupuere animi, digna admiratio factis
75 lussit inaudita populos novitate pavere.
Confestim adcurrunt Veneti regemque salutanl,
Quoque aliquid posset quaesitse accedere fama^,
Diant alas 'Marcum'que vocant. illa accipit omen
Accepioque animis pro condicione superbit
80 Et Venetis Ranis et ^dhuc stipata novoruni
Accessu proceruiu; tunc regnaUHOvasil et urbes
Perdomuitque duces regesque eiecit opesque
Condidit immodicas: toto Stupor uuus in orbe
Ai(ivoxtx(fiqS 7toXvq>ri^os erat; timuere tyranni
85 Et victas tribuere manus; regna omnia Marcu
Territa sunt Veneto, sola, huic Germania mQUstro
Indignum duxit famulum summittere collum.
lila Tridentinos tarnen est invadere montes
Herciniumque nemus, qua parte obnubilat Istrum,
oüAusa, sub liac specie simulatique ore Leoni:^;
Per fas perque nefas recta et prava omnia miscens
Extollensque malos meritosque in Tartara morgens
Quos potuit quorumque fides sibi credita ,' sontes
HiBc eadem sibi coniunxit sociisque sub omnes
95 Usa est eventus; tum quos non vincere bello
Aut virtute sua potuit, miscente veneno
Cunctantes vicit; sacra omnia et omnia iura
PoUuit egrediens, vis atcjue iniuria belli • '^^-^
*' 44k Nee timui viruin quamvis ingens corpus habentem. Ov9l äi i. 2,
iptifovpta 1,2. ^ 48. Sic 1.2, ei Frobeniana a. 1518. ('Sed dao .valde omnia ti-
meo omuem per terram*) Versus reclius ab Hutteni carmine abesset^ vel si emende-
mus cum W, allä 9vm navtatv nsifidsidia n. 6. alccv., aut cum B. dlla 9. n, fiila
äBifia n, £. alav. nam in vetere carmine Rana %iq%QV %al yaXirjv (aeeipitre«
et feiern) se timere adicit, cum in Hutteni carmine nihil eius modi seqaatur.
^ rebus succurrite fessis. Verg. Aen. XI. 335. ^ Haue metamorphosin descrlbi^t
pictura. accurmnt 2.3, " conditione 2. ^ 12. Paludegaudentioi mnltüa-
ctans. AviivoxoifiS 1"»3. noXvtprjtipg 4. ^ obnubilat] Hercynium nemoB =
8il?a nigra. •* quorunq^ 1,
4^
m
RYTTEHl MABCVS tfXBOlCYM. 299
Omnis causa r«it, pacem bellumque perinde
loü Duxit, amare fidem et iuratom nescja pactum,
Armata insidiis semper. Qua cum arte parasset
IlokXa iiak* iv kifkvy xal ixl x^ovl d^av(iat' IdeG^ai,
Conata est levibus ccelum contingere .penuts.
Cum quidam eventu gaudentem et nomine Marci
iü5 Fertur prsemonuisse feram 'Ne, Raha, superbi,
'Neu Caput hoc istosve oculos sublimius efier
'Quam tua sors permittit: ixBV^Bog ixdixov oii(ia,
*noivrjv öv rf(fBigf ne coBJum insurgere contra
'More gigantffio maioraque viribus aude:
110 ' Ov Xil<J£tg XE ^Bovq^ OvöCyva^By xavxa noir^6ag\
Sprevit eos monitus, nee adhuc temerario coepto
Abstinuit vetito, xal alBvaxo xf^Qa (i^kaivav
Tum vero iratus postquam tot viderat annos
Crimina Ranarum et Veneta; incrementa paludis
115 lupiter, hac Aquilam, qua despicit omnia ab arce
Demittit Ranisque super non mollia iussa
Imperat, ut licto sacra deroget omnia Marco,
Et doceat non esse deum, rapto(}ue ferocem
Exuat et spoliis, palantesque sequore Ranas
120 Arceat Adriaco pelagoque remergat avito.
Huic dicto concessit, ijtBl ^iya oC ö^ivog ^bv.
Et rostrum et laceros acuens lovis armiger ungueis
ZxBvxo ö\ noQ^tfBLV ßaxQoixcDV yivog aixiirixacov •
Utque in vindictam disparsum colligat bestem,
125 Fertur ab Alpino hvvaCQBiv ßaxQaxovg ßXB^iBaCvfov
In Venetos specuiata iugo. quo vix bene viso
Rana fugax o;(^ai(7t ßa^Biaig iiinBös tpBvyav,
Abiiciens sceptrum et torvi simulacra Leouis,
Regnorumque omnes curas, veniamque precando
'^ infidiis 4, ^^ 58. Permulta in palude et in terra mirabilia visu. Xvfivfi 2,
'^ csBlum 2, '^ quidam] Calaber abbas loachinus, putOf de quo vide Bupra
p. 199. exhortatorium Carmen a. 1510. ad electores scriptum, v. 260. ^^ 97. habet
deus iuste iudicantem oculum. ^^ 98. Poenam tu Bolves. av 1, 2. av t. av W.
rj noiVTjv T. aif B, cselum 2. *<* Giganteo 4, "° 93. Non latebis deos, Buccin-
flans , talia faciens. Aifacigf /. 2. ts d'sovg] doXiatg W. B. dolose , astutiis.
'** 86. et evitavit fatum nigrum. ^'^ Cf. picturam. luppiter 2. Aquilam]- im-
perialem. 1*1 269. quoniam magnnm ei robur erat. ^*^ ungues 2. '*> Adse-
rebat autem se excisurum Ranarum genus pngnacium. Versum reiecU B. <** dis-
persum 2,3. ^<^ 275. neci dare Ranas Tremens. Aliter rec, B, ^" 221. ripis
profundis inmisit se fugax. Sx^'gai ßa^si^jg W\ Aliter rec, B, qtsvytop] i. e.
Rana profag^.
300
UVTTENl M4RCV8 11KR01CVM.
130 Adflexa esl Aquilse genibus, quam cutii illa negarel,
"AxQtifSxov (iszävotav B(i€iiq)€ro, noXXä daxQViov
Diriidensquc sibi auxilioque exuta suorum
jdeiva <y- hneöxovaxiie , tpoßov xgvosvrog avdyxu
Exlremum lurbala, [logov d' ovx t^v vnakvl^ai,
FINIS.
^ 130 j^ Qgt Vcnetorum legati supplices ante Maximiliaui pede». cf. supra p. 123.
*'^' 70. liiutilem pfenitentiam accusabat, (00) multa lacrimatus [lacrbnaia] . da-
HQOoav 2. *^^ 73. Vehementer autem ingemiscebat timoris tremefaciontis neces-
sitatc. insatsvdcxits ir. vTisatovuxtie B. ccvccynrj 2, 4, "^ 90. fatum autom
non erat ovitandum.
r-v
SABELLICI RBRVM TEMBTARYM PARBOYRICYB I. OBNRTHL1ACOM. 301
MARCI ANTONII SABELLICI
RERVM VENETARVM PANEGYRICVS PRIMVS
QVOD
GENETHLIACON
INSCRIBITVR,
Quis superum mihi plectra dahity quis ceria roganti
Ocia pandei Her Cirrhceaque in antra recepium
Instruel Aonio cantu? videi Adria maier
Pulchra diem, flavi quo Tybridis (emula landem
5 Abluit mquoreis nascenlem fluciibus urbem ,
Urbem ierrarum imperio pelagique potentem ,
Quam gremio complexa fovet: non Phoßbtis et Euan^
Non mihi Pegasides dederint in carmina vires
Rectc quidom momiit Cochlseos (vol. L p. 126.) „eins [Hntteni] Marcum [cum he-
roico de piscatiira Vonetorum] tuDc recte accipics, quam prins legcris Sabellici
cnrmcn de Venetornm ortu et fato [i. e. hsec qnsB 'Genethliacon* et 'Oraculum' in-
scribunturjf sed non nisi nna ex parte yemm est quod ille adieit, f,nil enim
quoßrit iste Marcus nisi irrisionem eorum iactantiie": nam Huttenus, ui fuit pa-
triae amantissimus homo, quo amore Cochlseos pamm movobatur, in id quoque
cummaxime animum intenderat, ut Gormanos suos ad bellum contra hostes Ve-
uetos streniie prosequendum exhortaretur. Cochleei adnotatio Foerstcmannum in
cum errorem induxit, ut opinaretur Marcum diel hoc carmen a Sabelliei nomine,
cum a sancto Marco Venetiarum patrono adpellatnm esse manifestum sit. — Sa-
belliei carmina, quse Hflttenici egregia quasi supplementa conmentariaquc sunt,
quamvis Fortunce triste iter circa Omnem Italiam aliaque non nuUa, ledium im-
primis molesta fere fccensio, longiora videantur, ita recognovi, ut, menda inpcdi-
mentaque quaa scribendi et interpungendi parum rectns editionis eins, qua utor,
mos lectoribuR obiceret (utor autem exemplo quod sine officinsB, anni, loci in-
dicatione [Venet.? a. 1502.?] in fol. sie inscriptum prodiit poeua .m. antonii sa-
HELLici. I Genethliacum Venetse urbis: ad Georgium Comolium Equitem. | De
apparatu Venetse urbis. Poema unupi. | etc. nam Herm. Torrentini reccnsionem
cum comm. a. 1498. 4°. editam [Hain, n. 14060.] ad manus non est.) , quantum pos-
sem tollcrem, aduotarcm autem pauca qute legendi commoditatem augercnt, ne-
que indicatis vcterum poetarjpn loci« quse Sabellicus conpilavit, neque varianti-
bus q. V. scrip iuris adscriptis nisi ubi qneedam necessitas cogeret. Ipsius aucto-
ris Ilistoriuu rerum Venetarum ab urbe condita libri XXXIII. et in primis Franc.
Sansovini yenclia cütä nobiüssma et singulare (In Venet. 1G04. 4°.) pro conmenta*
rio ad hoe carmen Scripte esse possunt.
qvod] I. e. cui. ' Cirrh. a.] locus oracuH Delphici, "^ euam i. Bacchus.
302 8ABBLLI0I RBBVM VKNBTABTM PAMBOYBICyS I. OBRliTHLIACOir.
Ex Eelicone dece: Tu, qui super teihera magnum
10 Prcepelüms volitas pennis quiqiie ardua cceli
Scrutatus miranda canis, pater urbis aquosce,
Dexter ades cceplis: neque enim nunc horrida bella
Condere ferl animus vanasque Cupidinis arles,
Sed gentiSy dux alme, iuce primordia et urbis
15 Dulcia nascerUis sunt incunabula curas.
Tu genus anUquum causasque et tempora rerum
Da valem memorare iuum, si grata vetustas
Bis tibi, dive, locis Pario de marmore templa
Qufesitumque procul Phario de littore corpus,
20 Aeternum imperii pignus^ sacrävit honore;
Deniqüe ccelicolum si nuUa frequentius ara
Humana pietate calet, terraque marique
g SuppUcibus votis Veneto tibi, Marce, litatur:
Da faciles cursus (sunt ham tua cterula. et undm
25 Quicquid ubique iaceCj, da tuto insistere portii,
Sparserat antiquee fatum lacrimabile Troiw .
Dardaniam sobolem miseranda Sorte per orbetn: *
Hinc alias aKi divum responsa secuti-
Sortiti terras: gelido pars una sub axe
30 Constitil , hi Libyen profugi videre calentem ,
Hesperias Uli gentes maioribus acti
AuspicOs; sedit Laurenti littore Victor
Dux Anchisiades , Bomani sanguinis auctor.
Hinc Vesta illa potens ßrcanaque Sacra, Penates,
35 Süvia progenies Albanaque purpura patrum
Hinc gemini fratres, proles Mavortia, et ingens
Roma fuit, Roma, imperio qua: insignis et alta
Fruge virum sese sublimibus intulit astris,
ündivagam sed qua vetus excipit Adria Tethym;
' 40 Quaque latus Icevum vicinw nubibus Alpes
Squalentisque humer os pcene aUo in gurgite tingunt:
His medius terris, quas flumine sulcat am&no
Hinc SiHs, inde rapax Athesis; post Pergama hello-
Evicta Antenor , • per ferrum lapsus et ignes ^
4i Argolicos, fatis concessa sede quievit,
Ocior hie cursus: nee enim tam grandia rerum
Pondera moliri fatorum immobilis ordo,
Sed melior forluna fmt, quas certa trahebat
Imperia et nuUos unquam frustrata nepotes:
M Venerat Antenor, sed non Sigeia tantum
Dardanii sunt Signa viri regemque secuti,
Ipsa vice comites dederat sociosque Iqporum
Eventus Forluna parens, quos Cromnia maier
• S. Marcum invoeat, " Anno 828. sänctlMarri evangelistte corpus furto abta-
tum Alexandria Venetias in wdem ei dicatam transUttum est, '' Aeneas. ^ Silv. prog^.]
Gemini fratres, Martitt filii, Homulusr et Remus dupiici nomine hie veniunt, Alb. p. p.]
Senatms, ^ thethym /. ♦* anthenor i, fere ubiq. ** Cromn.] cf. p.291. adn. ad v,59.
\
SABKLLICI RERVll YBMKTARVM PAMEOTRICVf^ I. GEKETHLIACON. p03
Miserai ad Troiam Venetos ^ quum Pfhocidos Aulis
55 Toi Danaas classes uUrieiaque arma ienerel,
His circum Iliacas arces dum sasva eieret
Proelia , magnanimum regem furialis Enyo
Ahslulit et Stygiis undis damnavii et Orco,
Morle ducis perculsa falanx Anlenoris armis
60 Hmserat; at poslquam Priami domus excidit ingens,
Eocilii comites facti ^ per tela, per hostes
Perque novos casus et mitte pericula rerum
Euganea potiuntur humo; tum Troius heros,
Virtutesne virum an divum responsa secutus
65 Incerlum est, quoscunque sacra deduxerat Ida
Quosque dedil Scythicis undis obiecta Carambis,
Nomen ferre iubet Venetum, Venetamque vocari
Quassitam hello terram pöpulumque laremque,
QuiSy proh fata deum, et tu, sors ignara fuiuri,
70 Crediderit gentem extorrem tarn magna daturam .
Momenta Hesperüs rebus totque urbibus olim,
Tot populis mite Imperium regimenque futuram!
Sed sie Byrsa.potens, parvis sie Martia Roma
Exortam auspiciis paulatim scandere coelo
75 Progeniem meminere suam: prtmordia cunclis
Esse dedit Natura parens non grandia rebus.
Nee laslis mora longa fuit suecessibus inde:
Condidil Antenor spatiosis mcenibus urbem,
Euganeumque simul dudum fera bella moventem
80 Haud semel evictum patriis procul expuUt oris;
Bis magni Alcidte comiles post Martis Hiberi
Proelia et infames superatas cursibus Alpes
Consedere locis , allo cognomine fassi
Sanguine se tlaro genitos. Tum maior haberi
85 Res Venetum coppitque noins se gloria rebus
Tollere et Oenotrios lange trascendere fines:
Quantum flava Ceres Cererique inmixtus lacchi
Cultus habet terrisque vagus discurrit amcenis,
Hinc qua frügiferos ambit celer Abdua campos,
90 Littus in Adriacum septenaque ad usque Timavi
Flumina, ab arctoa rursus coehque nivali
Prtecingunt Alpes tepidoque infusus ab auslro
Heridanus, Venetis tantum concesserat armis,
Victrieisque tulit gentis terra Itala nomen.
»5 Tantarum sed tristis opum mox cura laborque
Per dubios rerum motus perque horrida bella
Successus f regere novos : hinc Gallia fraclis
^ enio 1. *• Caramb.] Promontorium Paphlagoniee, ubi Henetos Troianos expo-
titos. scribit Sabeüicus, cf. Plin, H. N. Vi. 2,2. « Venet] rectiut Henetum Hene-
tamque. '* Hesperüs] experiis /. " Bjrsa] Carthago, ^^ Patavium, •• Cf.
Plin, H. N. III..20,?4. «• Adda. »» Po, »* 'Tantis parta malis cura metuqu6
maiori servantnr' vetus manus exemplo quo utor adscripsit.
30^4 SAOBLLICI RBBVU VBNBTARVIf PANEaYRICVS I. GBJIBTBLIACOM.
Alpilms, inde ferox surgens Germania, et omnis
Arcioi rabies cosU, loeta ocia ierroe
100 Motibus assiduis sabüoque eoerlere bello.
Nee meminisse kivat quoiiens ab origine prima
FluxerU huc Rhenus Bhenoque nocentior Bister,
Aut quas hie rerum clades quas vexerit iUe
Nee quam pr(ecipites post Gallica damna proceUas
105 Sparseril hie Hrris Geticis furor excüus oris,
Sed quid nune Scylhieas clades, quidve Uunnia dieam
Tempora ? In Hesperium nomen tum protinus omnem
Europam iurasse putes, proh fata dolorquel
Cardine* ab exlremo devexerat ultima Telhys
110 Infandas armorum acies infandaque bello
Pectora, non uliam nisi quam feeere ruina
Contenta ire viam, diros arecre furores;
Non potuil vis ulla patrum, non ipsa nivosis
Oecurrens natura iugis, non flumina scevis
115 Cursibus: Oenotrias subito gens dira tumultu
Fregit opes; sparsum viflil miserabile imlgus
Adria messla suum, pulsumque a sede vetusta
Aequoreis trepidare vadis medioque profunda
Casibus infractum terramque et summa pavetitem
120 Sidera, Parce novo nimium indiügere dolori,
Cromnia progenies, et tu precor, Adria mater,
Prcesentes cognosce deos, hisque annue fatis:
Si domus Assaraci Phoßbeaque moetUa nunquam
Versa foreni flammis, non inelyta Borna fuisset:
125 Carthaga non illa potens, ni morte Sic/iwi
Fratemisque eiecta dolis Sidonia Dido
Exul in ignotis sedisset foemina terris.
Quid vehat, ignoras, seges heee immensa laborum
Exiliumque frequens disiectaque fata tuorum:
130 Quid si res Venetas tot scevis casibus actas
Bis sistat Fortwia Ions medioque profundo
Destinet imperium mansuraque limina genti?
Baud aliter quam qitum saxo coticussa vetusto
Pars montis divulsa mit subitoque fragore
135 Concidit in pelagus, tum quanquam vertice multo
Emineat, pateaique reeens licet area ponto,
Buc tarnen instabilem fluctus propellit et iüuc.
Nee cerio sinit esse loco; si cceperit unquam
hmiti illa vadis fundoquc cohasserit imo,
140 Inconcussa manet longoque immobilis cevo.
^"* I^im ineunte sn'c, Gotthi in Italiam inruperunt. *°* nnnia /. Attila AquUeiam
cepit ö. 45 i. "' cf. V. 53. *** Hectora qui» nossot, si felix Troia fuisset?'
(h}td^ Trist. IV. 3,75. ,,Ilns Assaraciisqne et Troia) Dardanus auctor". Verg, Aen.
VI. 650. cum Servio, ^n.^q. ^f, y^^g^ ^^^^ j 3^^ g^q Cartago 1. "• Fratera.]
PygmalionU, »3S— »-«« //anc imaginem in aversam pai-iem mtmmi in honorem Ftunciaei
Guicciardini facti posteriores receperunt.
9A«BLLICI RBBVM YBNKTARVM PAWEOYRICYS I. OBVKTHLIACON. 305
Veniorum ridet rabiem pelagigue furentis
Aspernata minas, siatio est tulissima nauiis.
Nunc tibi cuncia labant tristique impulsa ruina
Faia premunt; verum fcßda hasc ei dira remütet
145 Tempeslas aderunique iui sine tuf'bine soles.
Sunt tnundi rerumque vices, hos terra fretumque
AUernis agiiant^ allernant ignis ei aer^
Usque adeo summis tma minimisque negaium
Cerio Stare loco siabiHque msistere cursu:
150 Boc quoque triste nefas ei ineluctabile fatum
Excutiet Ventura dies; iam Candida Parcas
Incipient lastis tibi currere stamina fusis^
Immensum succedet opus Venetisque sorores
Faiorum adiicient miranda volumina rebus.
155 Sed quid ego hoM: tanquam venturis obruta sa?clis
Nee dudum vulgata cano? nü maxima ielhis
Quod maius miretur habet, nil denique ponlus^
Quum Venetas respexit opes famamque decusque^ ,
Imperium et medOs surgeniem fluctibus urbem;
\m Quin potius sacros quando heec sibi vendkat ortus
Aeternum memoranda dies, huc sedulus ultro
Pieriam contendo chelym ; sed Imia paranti
Dicere adhuc superant quce Candida plecira moreniur.
Vix etenim scevi iam vulneris alta dcatrix
165 Cceperat exactis sensim se abducere Ittstris,
Cceruleosque abscissa sinus disiecta capiüos
Hadria adhuc nitidos lachrimis tergebat ocellos'
Invidiam factura deis, quum tristis ab arcio
Riphceisque exeussa iugis vis Hunnia flammis
170 Obruit incaulam nee iam'graviora timentem
Quam dudum perpessa foret: tum denique fatis
Littus et eiecice cesserunt manibus urbes;
Ac velut oestiuis subito quum mensibus anni
Induit obscuram fadem sub nubibus cether,
175 Fulgurai et ioto crebrescunt murmura cmlo.
Tum si forte ruai rutilum per inania fulmen
Disiiciatque cadens veter is.fastigia templi
Excultumve Caput surreetas ad nubila turris,
Ccdestis dum flamma micat, dum cuncta fragore
180 Dissiliunt, gremio complexce pignora matres
Attoniice sine voce sedent, nee cura futuri
Ulla metus mentes iremefactave cor da recursat,
Interea si flamma recens maiorque ruina
Conddat, irato terris love, tum pavor amens
*•• Sciiicet SabeUicus (hist. rer. Venet. /. 1.) sibi persuaserat Vli. kal, Aprile» (a.
.421.) primordia urbis Fenetoruin capisse, quo y^eodem die ipsum humani generis pa-
retäem a deo optima formatum , ipsum quoque dei filium in virginis utero concepium*^
divinw Htterw testsrentur. *®* vnlneris] Gotthorum inruptione inflicti. '*^ occel-
-loa /. ''* nrbcsj Aquileia, ConcorfHa, AUinum omnisque fere Veneta ora,
HVTTENI OpP. vol. III. 20
306 8ABBLLICI BBBVM VEHBTARVIC PANEOVBICV8 L^OBkETlTLlAeON.
I
185 Othnia preecipilat^ tarn sese ei cuncta perisse
Mens humana putal: talis fuii Adria, iales
Supremis evicta malis sub pectore curas
Versabat, quam iam ferus omnia perderet Bunnus;
lamque Aquüeia potkns placidasque Limenis ad undas
190 Exciderat Scylhicis pm0iis Concordia flammis
Altmumque vetus doclceque Anlenoris arces;
Iam vicina frelo lellus et nobüe liitus
Ter face barharica mersum tristique favüla
Sparserat antiquos prmtenla in siagna colonos,
195 Flebai Amyclasi cultu spoliala Timavi
Nympha vetus palHsque moros damnabat inertes ^
Ouod non, septenis Dryadas quam forte videret
Attonitosque malis Faunos incumbere .ripis ^
Assurgens venisset aquis ciademque levasset;
200 Fiebat et inmsgs quasrebat condere fiuctus
Damnatis Celina vadis, his questibus ire
Mcesla per qrva Silis viduisque Liquentia campis;
Has alii centum iactatis fontibus amnes
Exequias patrio lachrimasque infundere busio:
205 Paulatim sed tristis hyems sese Uta remisit;
Cessit et ipsa maris genio fatisque futuris
Per tot lustra ienens series immensa malorum.
Tum nitidi venere dies vultuque sereno
Ftüsit uierque polus: medOs tum blanda sedentem
210 Fluctibus exlorrem gentem complexa benigno
Excepit Fortuna sinu: decesserat olim
Invita Ausonüs terris atque urbe Quirini,
Imperü quum pompa vetus nomenque decusque
Bistonias Latio presserunt pondere terraSy
215 Oplarunique locum regno sceplrisque futurum -
Bic qua cyaneis agitatas cautibus undas
fransmiltunt tenui Neptunia claustra meatu,
Quaque freto Inachias vesiigia pressa iuvencce
Trisiia dant rapidos tesiantia nomina cursus:
220 Uta quidem lachrimis vultumque obducta per omnem
Oenolriam fasces Romanaque Signa secuta est.
*»o Concordienses vastato oppido suo ab Hunnis a, 453. Caprulas (Caorle) condi-
dere* *•* doctae] Patavinum gymnasium Sahellici tempore cetebre fü(t,. '•• Iam]
I iam 1, **' Ter] Primum a, 407, Radagaisi, deinde a. 413. AlaHci exercitum /u-
gientes Patavinosy tertium Attilam fugienies Aquileienses a, 453. VerietUmas lacunas in-
habitasse scriptores narrant, '"^ Amyclaei] AmycHs LaconicB Leda, Cagtoris Poltu-
cisque mater, ab love conpressa ferebatur; inde Timavus vt Anterior eus^ iia etiam Le-
dwus a poetis Latinis adpellalus est, '^^ sept. rip.] Modo Septem modo novem ora
tfibuuntur Timoüo, modo uno ostio emitii dicitur. ^^ venisset] ukiisset i* "* Ce-
lina] elima i. Celina s. Cfelina s. Cilina fl, per Medunam in LiquenOam d^feriur,
^^ extorrem] ex lods Bunnis expositis profugum popuhtm, ^^* Bist.] Thraeiag^
•" Situm Constantinopolis describit, «^^ Nept. cl.] freta. «" ßotporus Tkradm.
*'o Illa] Fortuna.
8ABELLICI BfiKVU VBMBTARVM PANBOYRICV8 I. OINKTfiLIACOM. 307
Mox ubi düecice superis cortfinia ierrce
Attigil , hie Juerens lachrimis $ic crediiur orsa :
^Tene ego ierrarum specimen, Satumia iellus,
23S ^Cuius dexira poiens verum moderatur habenis,
^ Dum sequoTj incerlas fatorum conscia curtis
^ Destüuam? Urne immodicis assueta iriumphis,
^Quce tnrtute virum rebusque innixa secundis
^Sub pedibus domiium ierrarum despicis orbem^
230 ^Prtesidio spoliala deum velerique favore
^Mox ruere incipies reiroque abiecta referri^
^Non erü hinc cultrix Tarpeice rupis, ui olim,
*" Imperii Fortuna comes? vix excidet omni,
^ üt reor, Hesperia, nee si iam liUore ioto
235 ^Submoveor primaque velor consistere terra,
^ Fiuctibus in mediis sedes optare reeuso'. ,
Dixit et Oenotrüs egressum finibus agmen
Fulgentisque aquilas , tot iam quihus * üla per annas
Fida comes fuerat, lachrimis spectabat obortis;
240 Tum flelu perfusa genas miserabilis uno
Obtutu defixa sedet mceretque luendo,
Dum procul ire videt totisque excedere campis
Signa mari terrisque olim gratissima, nunquam
Ad Visus rediiura suos. tum denique ab imo
245 Pectore dat gemitus, postquam vanescere contra
Omnia prospexit, sensimque affecta retorsit
Lumina in Ausonias terras qua Martia Septem
Roma sedet tumulis lachrimansque hofc ore locuta est:
^Fcelices^ inquit ^sedes, fcelida templa,
2'>o ' Romuleique lares , quos demum inviia reliqui ,
^Accipile, extrema namque hcec vos aUoquor hora,
^Ilicet ceternum iam me deus avocat 016,
* nie deus qui cuncta regit, qui euneta gubemat,
^Cuius iussa sequor: neque enim mihi eerta potestas,
255 ^Qualem, Roma, puias finxitque indoeta vetustas:
^Illius immensis alienas qucerere sedes
^Cogimur imperOs; sed tu mortalia tanium
* Desine mirari: non arx eris orbis, ut ante,
^At pietatis eris'. Dixitque et iussa seder e
200 Finibus Hesperiis immensas suspicit Alpes,
Suspicit et coßlo surrecta cacumina damnat
Perpetuasque nives, liquidumque per aera lapsa
Praspetibus pennis varioque insignis amietu
Perstringit gelidum talaribus Apenninum;
285 Hinc vada prospexü Vari scopulosque Moncechi
Devexumque latus quod Gallica verberat unda,
Quoque Ligur succinctus arat, mox Utiore lasvo
Aceelerat limosque oculos huc flectit et ülue.
Protinus occurrunt inieclce fluctibus arees:
•" ab ortis /. *®* Monoecus, Monaco,
20
308 8ABELLICI BBBVM VXMBTABVM PANBGYBICV8 U OENETHUIACON.
270 Incubat et vacuum prcescrünt fiexibus orbem
Ingeminatque instans piausus, geniunique locumque
Pcene probat, sed fata vetant similemque voletiti
Sidere conveUuntj Ligurwn confinia Macran
Tuscorumque avulsa videt, iamque HercuUs ara
275 Offert sese ocuUs, tarn tarn se lucidus Amus
Tyrrhenas placido qtä gurgite verberat undas,
Huc quoque deflexit volucris Fortuna parumper
Lumina j et avertens liquidas agüata p^ auras
PrcBpes üer celerat. nee te, Populonia mater,
280 Respicit^ aut Pyrgos veteres pinguesve Graviscas,
Eine procul mspecta fiaventis Tybridis unda .
Ingemuit mcestosque oculos detorsit in austrum,
Ac velut orba parens natura quum luget ademptum,
Ne totiens doleat lachrimasque effundat inanes,
285 Proxima busta fugit cineresque videre sepultos
Mens affecta nequit, Romam Sit illa propinquam
Non potuH spectare suam, sed concita cursu
Inde procul fugiens Laurenlia prwlerit arva;
Nee Circeia iuvant Ithacis immiäa regna,
290 Dirave Lmslrygonum sedes , non Dardana nutrix ,
Non latus P^hrygio quod quondam insigne sepulchro
Aemulus effecit Triton, non nobilis uma,
Aula nee Ismario periit qwe Acheloia cantu;
Prwlerit inde tuos tumulos, Palinure, nee ultra
2»5 Respidt, asquorei re fugit vemantia Pcesii
Lütora; non Siculam paätur spectare Charybdim
ScylUeosque audire canes, latrantia saxa.
Inde aversa ruit, nee te, Lacinia, plausu
Herculeive probat littus geniale Tarenti;
300 Linquitur lonns obnoxia fluctibus Hydrus ,
Quodque satis fida potuit statione placere
Brundusium, fugit illa tuos, Gargane , recessus ,
Quceque incuUa secat Lalio falalibus undis
Aufidus , et Venerem quam Dorica perdidü Anchon,
30> JEfic, quamvis lote circumsonet Adria fluctu.
'^* Herc. ara, Libumi portits, lAvorno. '^ lucidus] veriM luridos «. luteus.
*^ Pop. mat] l'erg, Aen. X. 172. ^^ pygfos 1. Pyrgi veteres Verg. 1. c. 184.
g^rauistas 1. pingucs, alias graves a graoitate soU, sive aeris, *^* lachrimas
quflß i. »99 cf. /lomer. Od. XII. 144. sqq. *^ Lestrigonmn i. Caieta, Gaeta.
Dardana nutr.] Cumte. cf. Ferg. Aen. VI. 2. »J.«i- Misenntn. tf. Verg. Aen. VI.
160. sqq. »^ nobilis Urna Neapolis est, prope quam Vergiä 'ossa a Brundusio trans-
lata sepulta sunt. *•• Prope Surrentum templum (auia) Minervee ao Siremon {Acheloi
ßliarum) fanum fuit, Palinuri *gaudet cognomine* {Verg, 1. c. 383.) Promontorium,
portus, oppidum. »•* pesti 1, »•^ Scillcos quse i. »•* Croto, ad Ladnium pro-
montoHum (capo delle colonne) sita, Sed Lacinia designatur etiam luno, cuius celebre
templum ibi condüum fuit, '^ Otranto. *** Gnrganns hodie monie di s, Angela.
"•^ Ad AuHduni fO/'anto) Cannee fuerunl, ^^ Ancona, (Jrsece *Ay%<6y, cf. Juvemü.
sat IV. 40.
8ABBLLICI BERVM VENETABVM PANEOTBICT8 I. GENKTHLIACOH.
Non Senonum placet ora ferax, non proximus Uli
Mültifido qui se iraducii in cequora lapsu
Heridanns , nee qum pelago dedit Adria nomen,
AUudit sed Iceia lods: seniire putasses ;
310 lam fatale solum ierrasque astare reposias;
It procul ac celeres curstts librare per auras
Incipit et Iceto sese demitterc plausu.
Spargilur Adriaco passim non una recessu
Insula, qua Dorim infusam laiequc vagantem
315 Littus ab insano flyictu defendil et austro :
fftic , simul iratum prassensit Nerea Tethys ,
Natarum comilata manu se proripit alto
Glaucaque furtivo compleciens flnmina nextt
Aequoreas uridas undis fluvialibus ullro
320 Miscet et ignoto geminat nova pignora furlo.
His fortunatis niiUus tunc incola terris,
Aul si fama vetus vera est, perrarus agebal;
Ldscivis sed sparsa choris per densa vagari
Agmina Nympharum, lenlaque sub arboris umbra
325 Naidibus mixtce Nereides alta fovere
Ocia, et aprici vemanlia littora circum
Spargere fatidicos cantus ad iydera q/gni:
Substitit et mentem OebaHo demuha canore
Terque quaterque vagos repetitis plausibtis orbes
330 Explicat et coelo sensim demissa sereno
Fata secuta deum fcelicibus incubat oris.
Sic ubi in eoo reparavit scecula busto.
Sensit et invisa se exutum membra senecta,
Lcelus ad Aethiopas remeat terrasque beatas
335 Aspiciens Iceto phcenix clangore sahdat:
Tum vero insontes popuK, quos paUidus auri
Nil movei aspectus, visa procul alite currunt
Allapsamque polo excipiitni votisque recepke
Mille Optant' annos melioraque iempora vitw.
340 Tarn placido Fortuna gradu pra^pesqtie volatu
Affvii et superum fatis allapsa per auras
Desilit (üthereas, lastos sentire putasses
Accessus iotor plaudentes asquore Nymphas
Prostratumque fretum ripisque inflexa canoris
345 Flumina et hcec circum meditantis Carmen olores.
lila autem ccßlo libratis moUiter alis
Labitur et stabiles dextro sibi numine terras
Deligit atque omen secum fert Ueta fuiuri
ImperHj cui terra olim serpiret et cequor.
309
^^ Inter Anconam Ravennamque, *®® Po, '*• repostäs 1, Cf. Verg, Aen. III.
364. '** dorim 1, i. e, Duriam s. Doriam maiorem. Dorn baHea, ^** tethys 1,
Caeli Tcllurisque filin, Occani uxor. cf. Ovid. fast. V. 81. sqq. ^^ Lagunarum de-
scriptio, "^ Sustitit /. Oebalius t. e. Spartanus. adluditar ad cygnum qui cum
Spartana Leda rem habuit. «3«-»qq- Cf. in pritnis PHn, H. N. X. 2,2. c. interpp.
310 8ABBLLICI BERTIf VBMBTABVlf PANEOYfLlOVS I. OBNETHLIACON.
350 Tempore tarn ex illo pällam succkicla sedebat
Exceptura suos fceUx Fortuna colonos,
Quos ubi deiectos vidit tarn sede veiusia
Infractosque maus media sibi quasrere fluctu
EJfugiay arridens sese venienlHfus offert
356 Pronaque in amplexus duplices simul expUcat ulnas;
Siiscipit et trepidos pergit complexa fovere:
Non sectis. ac visis subito per compita larvis,
Non secus ac viso personm horrentis hiatu •
0uum natum irepidare videt matremque vocare
360 Prcecipitante metu fit nulrix obvia et illum
Excipit ac fotum gremio iam vana timere
Blanda vetat secumque novos miserata pavores
Abstergit lachrinuts mulcentmque oscula figit.
At non admotos tunc respicit Badria vultus,
365 Non blandes irata sinus; quin plorat et odit
Infandas tot passa vices: iam sederat alte
Sepia mari miseranda manus iuvenesqtte senesque
Consortes thori, iraductaque pignora, nati,
Ipsaque nobilitas, prcesagia certa fuiuri
370 ImperH, hortatur sparsum per ccertda vtdgus
Damnatas totiens bellonim casibus urbes
Linquere et undoso circumdare limina ponto
Mansurosque optare focoSy pro mcenibus unda
Stet quibuSy adverso quceque exeat obvia belio:
376 Hie mansura domus, fas hie servare Penales ,
Cladibus innocuos fas libera iura tueri,
Extulit his animum dictis generosa iuventus
Consiliumque probat; iam iam mens omnibus una
Deserere inf auslas terras altumque ienere;
*3S0 Iam tegetes humüesque casce iamque alla paiustri
Culmina consurgunt calamo; pro dulcibus arvis
Lillus et unda placet, proque ipsis mwnibus alla
Aequora, muliivago sese dngentia fluctu.
Bis ler dena vago dislinguitur insula Nereo^
386 Quas rerum Natura parens collegit in orbem;
Omnia cernere erat hos intercrescere adtu,
Quotque salo sleterant numero, tot castra pulasses
Disponi et vasUs simul oppida surgere campis.
Urbs erat una tamen , sed qua sietit aüa profwtdis
390 Insula septa vadis, hinc atque hinc ardua ripis.
Res dedit ipsa loco nomen nil cedere: lurbee
Sedüla nobilUas urbi^ intenta fuluras
Hortatrix operum slabat, partlerque movere
Consilia, ui cultus genti utque immota maneret
395 BelHgio, qua parte forum , qua prima senalus
Limina et his cultrix superum consurgeret ara.
Et iam lempus erat, quo aversi comua tauri
••> cflodere i, ''^ temptis] vemum.
SABBLLICI BBBVH VBNBTABVM PAMBOTBICVS I. OBlfETHLlACON.
311
Auraiumque capul radiorum verber e piüsal
Phoebus et a tergo vectorem respicii Helles ;
4()0 Vernabat Stratum zephyris mulcentibus cequory
Sidereique poli sese tarn mollibus kons
Induerat varios tellxis adoperta colores;
Certabant passim scopulis et liitore curvo
Aequoreae volucres alterno ad sidera cantu;
405 Ibat in amplexus sublimis et oscula naice
luppiter et Iceto radians Cyllenius astro
Infernum ftigiejbat avum mersumque profunda
Aethere et anüpodum meditantem prcelia Martern,
Hcüc erat astrorum foelix concordia et anni
410 Temperies, quando vulgi claudente Corona
Nobilium sietit Ute palam venerabilis ordo,
Hie urbis quw prima picß fundamina genti
Ponere et extructo placuit nova limina saxo:
Non augur lituo innixus de more vetusto
415 Inspecturus aves, extisve admotus aruspex,
Sed pius in nivea productus vesle sacerdos
Constitit ante aras supplexque hcec ore locutus:
0 mundi supreme parens, o rector Olympia
Qui super 'cethereas nubes et sidera Irina
430 * Maiestate sedes , profugis da , conditor orbis ,
Nam tua turba sumus, mansuram sedibus urbem
Condere, quam tumidas amplexam pro mcenibus wida:
Perpetuo servent pergantque augere nepoles.
Si iussu, pater alme, tuo vultuque polenti
425 'Aethere se media teUus libravit et cequor^
Si volucer discretus aquis sublimius ignis
Constitit y obliquo septenaque sidera lapsu
Contendunt adversa polo, totque ardua secum
Lumina perpetuo raptat vertigine mundus;
430 *Si ccsli rerumque pices, si mensis et anni,
Quceque infema tegunt, tua grandia iussa sequuntur ^
Da stabilem sedem mansuraque moenia dexlra
Hunc populum fundare pia; da fluctibus altis
Crescere nascentem laslis successibus urbem.
435 ^Per te antiqua ratis, quum cuncla immersa iacerent
Diluvio, incolumis per cmnda vasta cucurril,
Rectoremque suum servataque semina rerum
Restiluit terris qua primum ilkesa resedit.
Ter tua, dum ludam servas, Nilumque Phäironque
440 * Dexlera percussit tumidamque refregü Ery Ihren ,
Cui per lustra vago rigidis e cautibus undam
Elicis et largo immensis erroribus actum
Bore levas [tantum pietas vetus illa movebat)
Tu genus humanum et sortem miseratus iniquam
<o« Mercurius, ^'* arca Noe, *^ ludam] Israelitas. *^ erithen i. Rubrum
mare, ^^^ cantibus 1, Moysi s, Israelitis, ^' manna.
312 8ABBI.LICI MMMm VXaBTAKYH PAXK6YBICT8 I. GBBETBLIACOB.
415 ^Antiqm scdtris, qvum cmhtm et amcUi ieneret
*Ingenti compiexa manu, ie tirginis aho
^Inchtdi alque hunUU cmgi dignatus amiciu,
^Pasnu et exiguis quw sunt immensa coire,
''Neu orlus kUuere tut procui astra secuti,
4fto ^Grandia ab em$ portarunt munera reges ^^
*■ Tus simul et mirram mkraque potentius aurwm ;
' ObstupuU latkes versos in pocula Baechi
*Mundus, et admissa muUos tarn morte receptas,
' Terga msueta potens gtauci tua planta cucurrü
465 *Nereos, et vaeui tän ianua cessil Avemi;
' Te Slggü tremuere lacus, ie palUdus Orcus
^PugÜ et admissam tenebrosa m Tarlara hicem;
* Tum vero Uta vetus numerosaque turba piorum
^PosUbus eversis Erebi fractisque cathenis
46« ' Vindice te superas victrix emersit ad auras,
^Denique si ccehtm, si ie ipsa elemenia sequuntur,
* Observanique tuos labeniia iempora nuius,
^Dexter ades voiisque piis, paier, annue, ei aram
*Hanc tibi perpetuam prtesenti numine firma;
466 ^Da populum antiqua se reUigione Uteri
' Successusque augere suos , da grandüms ausis
^Digna evenia, precor; stabit sine diviie cullu
^ Nunc fuBC parva, iuo qwB nomine iollMur, ara;
*Nuda colet pietas, ac si nan irrita voia
' 470 *Ha!C fuerini, cenium his ierris tibi grandia iempla
^ Caütibusque tuis radiabuni marmore et auro\
Dixit, et inlonuU Iceva de parte serenum,
luveruntque preces populi non improba vota
Ei favor et lacitis conceplum mentäfus omen :
47S lam deus ei ketis labeniia cursibus asira
Signa dabani manifesia polo; iam moilior annus
Ei formosa dies aderai, H pera vetusias,
Hase lux Uta fmi, mundo quce prima recenti
Fulsiij ei e summo missam qwE sensit Olympo
4% Prima dei sobolem, plaudebant omnia cwpliSj
Sydera , terra , freium fervensque accentibus cether,
Iam vero superum monitus et Iceia secuioe
Omina miHe manus operosaque braccfUa müle
Sese operi expediuni, pars hasc fundamina sacris
485 Prima Igcani aris, instant pars claudere sulco
' Ei qua lecta fori nee adhuc miranda sederet
Curia, sed qualem rerum foriuna sinebat:
Sic fervd^ai opus passimque antiqua locorum
Muiari facies, pro culmo ulvaque palustri
400 Consurguni fragili posies ei limina iexia :
*•• tres reges. *** aquam in vinum inntutatam, **• mortuorttm resttsdiatianes,
*** super mareingressus, *^* Cf, supra ad v, 160.
SABELLICI DB VEMETiK VBBI8 APPARATV PANEQYEICVJi CARMEN. OBAOVLVM. 313
Maleries hcec prima fuii; nam marmor ei aurum
Et quibus ipsa recens urbis nunc forma eoruscat,
lila veius meruii pietas , peperere nepotes,
FINJS.
M, ANTONII SABELLICI
DE VENETJE VRBIS APPARAT F
PANEGFRICVM CARMEN
QVOD ORACVLVM INSCJtlßlTVR,
Nie ubi*in aliemo Fortuna immobilis ceslu
Accubat et rebus non impacata secundis
Bat pelago variare vices, tibi, maxime recior
Undarum , cui glauca cohors deservil et omnis
5 Thelyos aula vagas^ si vera est fama, per umbram
Reddita vox coslo tua grandia fata retexil.
lila per obscuram noctem dum sponle per artus
Insinuai se grata quies allapsa iacentem
Terque quaterque ciens ultro hcec tibi fatur ad aures:
10 ^Hic ubi sacratos actus et grandia regis
^ Monstraiis monumenta tuiy magne aliger, orbi,
^ ündosis qua septa vadis nunc kospita tellus
^Te ienei, (eiemum tua molUter ossa quiescenf,
Annueras faiis, sed quw tarn certa futuri
15 Tunc mens ausa foret clara hcec penelralia culiu,
Hoc rerum sperare decus? quis Hmina divum
Tercentumque aras posse hoc consurgere fluctu
Crediderii vates? sed sic^ cui summa poiesias,
lusserat immoias deducere slamina Parcas.
20 Nuda erat hcec terrae fades , quam stagna refusi
Nereos et placido sulcabant flumina cursu;
Nondum cosiicolum sedes hominumve superbi
Fluclibus extabani postes y non littora circum
Aurea sublimes feriebant sydera turres;
25 Stagnanti non ulla freio navalia, nülli
Remorum pulsus, non lenia celeumata nautum,
Sed pelagi planctus audiri et questus ad auras
Nociurnus volucrum,
At quamvis hominum cultu deserta iacerent
30 Omnia, credihile est (nam mens afflata propinq^o
Numinc fata videt, fali nee casca futuri
Ulla obstat caligo piis) tibi nocte silenii
Hanc, qua*, sparsa iacet spaciosa per (equora, molem \ SUi."'"
Obversatam animis curvisque hunc flexibus orbem,
35 Scilicet arcana suspensus luce per umbram
PAMAoiBicvic i. ^ in ora märis accessu recessuque varia» ^ cf. p, 300. 4ul v* 310.
^ obscarnm i. ^ Lagume,
lob r«m-
pium.
314 BABBLLIOI DIE VBKKTiB VBBI8 APPABATV PANKGYBICVIf CABMBM. OBACVLVM.
lam mediam lacilo qucerebas peclore^ qualis
lUa recens iempli fades ^ cid Palladis arbor
Proxima forte fuity nascenli occurrere Phcsbo
Pergeret, et festa cervice efflarier euro
40 Clamgeramque senis dextratn nomenque magistri \ äJJ,.'^'"
Miratus servare tut. tnox Iceva per undam
Lumina laxahant longe pormeria ductUy
Extremumque latus, gelidam quod suspicit arcton,
lila vetus pieias baculo subnixa tenebat, *
45 Quam non nulle olim clades, non morbus et alra
Funera natorum subita fregere ruina.
Humidus hinc limes , fiuctu tibi visus aperto
Currere ad Hesperios fluctus , qua Martha sedebat , | /i^^'i,**
Virgineo stipata choro. dehinc curva per austrum
50 Perque sacras divum sedes arasque madentes
Rursus ad eoas currebat semita metas.
Hie subito j miranda fides, per littora et altos
Fbictibus extantes scopuloSy quos cwrula curvis
Area discurrens spaciis complexa ienebat,
55 Culmina divorum surgunt clarique Penales
Perpetuique Lares hominum, suprema relictis
Nubibus aerias tolluntur ad cethera turres.
* ünde hoc , quod passim tectis et postibus aurum | SjJ!l'l*r?ir ^''
^ FulgeV, ais, ^pelago quisve huc quis Hymettia saxa
60 * Taygetumque tulit viridem niveamque Caryston ?
^Quid sibi vult hie cequoream concursus ad urbem/
^Qmd Tyrice Phariceque rates hcec stagna frequetitant/
* Dimtias huc ferre suas quid Vesper et Arctos
* Sic properant f densceque premunt hcec littora puppes?
65 ' Unde frequens statio hcec stipataque puppibus ora ,
* Quidve secant passim fluctus tot millia cymbce?
^Quid non Chalcidicis obnoxia fluctibus Aulis
^lactat mille rates Danaum? quid flebilis Helle
' Se sub Achasmenia queritur iacuisse carina ?'
70 Maiores oriuntur opes, sed marmore et auro •
Hcec quce templa micant, Pelreia fiomina servant: ■ f!^,*^
Nimirum manet hoc, postquam terrena relinquet
Clavigerum peneirale senem limenque vetustumy
Hcec quce sudificum consurgit ad cethera turris,
76 Herbidus et tota campus deserviet ora,
Fallimur an contra respondet Virginis ara, | /JUHr""*
Ära puellari ccetu venerabilis? heu heu,
Nocturnas cohibete faces et dira ministrce
Semina flammarum! Sed longe cautius omat
'^ Pall. arb.] oHva. *° Cathedralis ecclesia, ** S. Giobbe, Franciscanorum
minorum observantium , dictorum Zoccolanti. *® Virg.] nonnarum Augiistinianantm.
^ imelia 1. ** sub AcU. car.] sub Persttrum classe. ^' Cathedralis ecdesia.
""^ Roma. ^* S. Maria maggiore, reparata a. 1497, " pnell.] Francitcananam.
# -
8ABELLICI Dli VKVETM VBBTS APPARATV PANBUYBICVM CABllEM. OBAOVLVtt. 315
SO Vicinus sua Sacra chorus, defendü et ignes
Falidicus nil damna iimens tarn trhtia vates,
Nee qui terribiles vati parsere, leones.
Qua; moles kinc dextra sedet, quceve turbis imago
Cceruleis proiecta vadis? navalia mirum
85 iVf hmc sint: ecce rüdes longo nunc ordine sidunt
Poniibus mquata ter cenium fronte carinasn
Ecquee congeries sparti^ quce immensa rudentw»
Materies vasta iacet hcec contortiHs aula?
Aut quos remorum cemo confusus acervos
90 Velaque Threicium Boream fractura Notumquey
Slructilibus congesta tJwlis, uncosque tenaces?
Vel quce vulnificis telis stipata recumbunt
Tecta adoperta procul? ni olim mentita vetustas
Esset vana deo, sasvi hcec sacraria Marüs
95 Credere et cequorei poteram penetralia regis:
Tot galece clipeique cavi^ tot protinus enses
Argolicas potuere manus armare Phrygasque
Inier Pergamea& arces ripasque sonantes,
Falalis Scamandre^ tucLS; te, in Bactra moventem,
100 NinCj et Abydenis metantem Persida campis,
Mcenibus hie vero campus navalibus hoerens^
Herbida quem vestü facieSj succincta pharetris
Agmina quis iabor exercet? quid figere metas
üsque procul tendunt? vel quce se in nostra retorquel
105 Lumina tercentum stralis domus ardua fulcris?
Suprema pietate patet sanctissima partu
Virginis alma parens, sed fiiia sanctior una est,
Lceva suburbanis incumbit fluctibus hancque
Undique circumstant vittata fronte ministras.
110 Nunc propiore tholo tam telrica tecta tenentem
Haud equidem agnosco^ ccßlesti lumine quamvis
Os radial: quid pulla toga est tunicceque nivales?
Colitis ante pedes quid tam numerosa recumbit
Calva cohors? stantem cuncti mirantur et orant.
115 Ignota Uta etiam fades extrema prementis
Slogna senis, madidos qui longius exit in austros;
Canicies^ veneranda genis prolixaque barba
Morlales oculos humanaque pectora tangunt.
0 pelagi Ventura dies^ o tempora reruthl
120 Quos ego suspkio Pario de marmore postes,
Aut quos sub nivea famulantis veste ministros?
Sed quo iam retro capimur? quce obUqua sacrorum 1
DamiMs a«<lM
PtttUeum
nmvalt.
ComfNM ta-
I IMI'CIM.
Ho9piMi$ mpo~
»Morttm donmt.
Ännat fmmum
tt virgitiium.
Domimiei
•9499.
AntOHii
Mm« MdM Gtm-
M «Mtti» t9t9krata
** S, Daniello. virg.] dsterciensium» ^ Arsenale, ^* praota i. fee( |»iecia.
^ ihraiicium i. »* Armamentarium, '* seq. reg.] Neptuni, *oo met. Persida] Xer-
xem. tanaicus sie 1, ^^ ministrso] ordinis a. Benedicti, *^*^ S» Domenico. Do-
ndnicanorum monachorum, '^^ S. Antonio di castelio. Canonicorum reguUtrium s, tat-
vaioris. '** S, ßiagio. GreBcorunty usqne dum tibi hi awcuio XVI, comdereni S, Gior-
gio de* Greci.
3t 6 SABBIrLIOI^ DB VERETiB VBBI8 APPAtfATV PANEOYBICVM CABMEM. OBACVLVM.
Hanc geminos inier fluclus sibi vendicai aram
Relligio? aui quales surgunt a fronte Penales
126 Ctelicolum regi? sed cur altaria cultu,
Cur auro gemmisque vacanl, ingrata velustas.
Cur non Dalmalico splendeni hcec lempla melallo?
Quem magis alius honos decuil? sed nuda Tonanlem,
Nuda iuval pielas: litat hcec non cuUus el ara:
130 Sed mihi quis fletus infantum perculil aures?
Qtue miseranda manus puerorum hcec curva recursal
Alria 7 scire vetor rapiorque per acta viarum ,
Nee satis agnosco campo qui cultus aperlo
Cominus assedit Thrcuc lingua hie, Graius arhicin,
135 Nee propiore tholo muUo mihi nolior ore est
nie, acri qui vectus equo, pielatis amore
Ignarusque doli sua pallia dividit Orco,
Provehor in boream gelidamque Lycaonis arcton:
Ecce Herum immensi genitrix veneranda Tonantis
MO Sese offert gremio centum complexa minislras,
dauca suh extremis qua momibus cequora rauco
Murrhure dissiUunt contra lux Irina coruscat
üiieriore solo. Nativa veste quis iüe est
Stigmata grata gerens, cui circumfusa ministrat
145 Turba frequens, exuta pedes et fune recincta?
Quot simul Oebaliis terris quum bruma cehercet,
Perque Numce Silvas densce coiere palumbes ,
Aut quum samt hyemSy passim per stagna lacusque
Aequorece glomerantur aves; lenlaque sub umbra \
150 Accubai cesthris ovium grex Appulus horis,
Tam numerosa manus pergrata silentia servaty
Pastoris deereta sm, cultumque propagat,
Hcec quce virgineo frontem vittaia decore
Inde aversa sedet, stadio submota virenti,
155 Nota mihi fades, sacris operala sacerdos
Plurima perque vices solennibus incubat aris?
Vel quce hcec ante oculos dextra Icevaquc redusis
Porticibus piceat dissectaque robora passim
Materies proiecta iäcet? quce turba pharetris
180 Certat Iturceas sumptis imitarier artes?
Est domus an poHus sunt hcec penetralia divum
Porro cequala polo? gemini fastigia fratres
Atta tenent, sed ferri acies intenditur Ulis:
Infandas inhibete, manus, neu perdiie, scevi,
165 Insontem sobolem! iam iam pielatis amore
RMIIk
Publiea
lo. Bragolani
aedt$.
Martini i
(UdtB.
i'<gtf$tina» »ir-
ginn aedt$.
Trtnitati»
aedt*.
Franeisct
(«Mtun.
/iMlin«« atd»$
et viryiiiMm.
FiciM ta-
bulürtut.
Stadium aa-
gittarium.
loanniM H
Pauli tdn.
'•* S, Salvaiore? *** La Pietä, Infantium expositorum domus. ** S.Giovanni
BiUtista in Bragota. *** S. Martino, paroch. *'* S. Maria Celesiia s. Cele»tria.
**• ministras] ord. Cisterdens. '*• S. Trlnitä 8. Temitä. paroch, eccl. cf. infra v. 64 h
*^ S, Francesco della vigna. *** tnrba] Zoccolanti. *** Oebal.] Sabinig, qui a La^
ctdmmofdis originem ducunt. **' y^^g*] Augustiniani ordinis. *** Bersaglio. **^ Oio-
vanni e Paolo, regularium Dondnicanontm.
.*
8ABBLLICI DB VENBT2B VRBI8 APPAEATV PANBOTBICVH CABMBN. OBACVLTM. 317
1
Opiat uierque tnori caloque admola .rependurU
SuppUcia: allemum sydus ftügebü uterque.
0 meriio proles ccßlo speclanda! quid tälra
Vana Therapncoos miralur Grcecia frabres?
vo Marligenas quid Roma suos? Acheronla reclusH
His sua cuique dies: ai vos convexa ienetis
SyderOj vos pedibus lunam calcaUs et astra.
Sed cui ChaUHdico late hcec pendentia saxo
Mausolea vacani? quando huc aul unde relata*
175 Eamvice? Phrygios arcus Sq/i?Ucasque secures •
Aspicio. sed scire nefas, quo ex hoste trpphcea
Hcec sint aut quales passim pendentibus umbras
Claudantur iumulis. Quis plenis calvus inerrat
Porticibus coetus nigranti cullus amictu?
180 Heu quas flatnma nocens hcec aurea tecta profanis
Postibus invasit! nocturna^ occurrite pesti!
Ferte citi lymphas iactatis ordine saccisl .
Invaluit sed dira lues: heu* damna meorumi
Arlis Apelleas quanlum nox abstulit unal
1S5 At meliora adsunt: late tenet improbus ignis
Omnia , nee deest in medium qui conferat aurum ,
Quique trabes et saxa feranl: en altera rursus
Mcenia, et auralo surgunt fastigia saxo.
Nee procul hinc gemina: consurgunl virginis arw,
190 Quarum dexlra situ saxoque exesa vetusto
Stat rudis aspectu. nee, quem post terga reliquit,
Agnosco divi fadem , nee nolior ore est
Hie qui docliloqua medilatur murmura, Ungua
Aurea verba sonans, Ast hcec, quce Iceva recumbit,
i!» Virginis ara recens, pro quanlo assurgit honorem
Quid sibi vult hominum subilus Concursus eodem?
Quid Chorus isle recens, congestaque munera toHs
Postibus? arridet Spartano blanda melallo
Frons procul, hanc Libycoe commendat purpura venee
200 Niliacusque lapis Phrygiusque et quicquid Etrusco
Liltore Luna secat secuitque Argiva Carystos.
Sed rapimur, dum plura sequor, quce Graia sacerdos
Vicina regione sedet, vitlata capillos, .
I
Pttri Mottniei
Colltgium Mmnt'
«NMIII *t «IM« I«-
c#ndhim.
^»d0$ virgini» eo-
ynORMNlO NOVA«.
Cmmeimmi
/ooimi« Chry-
»ottom% m«ä0».
Mirmtulo-
rum fMd«c.
Mmrinm
mtdtt.
**• Dioscuros. "*^ Romulum Remumqtie, *^ Petrus Mocenicus dux Fenetorum
a. 1474,„1476, Sepnlchro inscriptum est:
nie cgo qui Phrygias urbes Asiseque potentis
Oppida, qui Cilicum clasBdm Cypramque recepi,
Aeqaora piratis, Scodram obsidione leyayi» ' •
Patrum consensu, populi Dux voce creatus.
»^ Scola di S, Marco. »^ incend.] a. 1479. h. l. indicari opinor. ^^ S. Manm
novo, '** S. CarUiatn, item parochialig eccle»ia. ^^^ S, Giovanni Crisostomo. Hern
paroch, *** S. Maria sive Madonna de* mirqcoH. "' chorns] monaekarum Fron-
ciscanarum. '** S. Mai^inw corpus e ConstantinopoU Fenetias transiulerunt in ee^
clesiam oiim ss. Alexio et Liberali dicatam.
TIC
I^
318 8ABELLICI DB TSHETiB VSBIS APPABATV PAKEOTBICVM CABMEN. OBACTLVM.
Pallentesque affeda genas paüumque recincta.
205 iVec 'saus ille senex nolus^ cui iempora cana
Milra tegü sacrogue Caput consurgü honore;
Duldor affatu: quamvis et murmura linguce
Nil triviale sonent. lamque in se nostra retorquei
Lumina syderei tnater formosa Tonantis.
210 Sed quid me fessum rapiunt hinc fata retrorsum
ObOdlurque procul iuvenis, qui nuda revinctus
Membra iacet mediis flammis? nee dira recusat
Supplicia, admotumque rogum non sentit , honore
Percitus arcano: hinc oculis, hinc pectore toto
215 Pendel et admotas non respicit ore ministras,
Accubat ardenlif suras nudalus et ulnas,
Contectusque humeros venlrisque extrema rigenti'
Cortice j äemissi cui sunt pro teste capilU:
^ Nimirum hie iüe esly celebrat quem maximus orbis,
220 Quique tuis castum, fatorum cohscius, agnum,
■ lordanes, immersit aquis, vox ferrea mundo
Inclamat ^properate, viri, Sit semita regi
' ündique aperla suo\ sed quid crucis agmen ad aras
Conspicor armiferum, vel quce manus impigra circum
225 Excubal; an numquam statio hcec tarn fida remittit?
Heu nimium segnis! quid me mea vota morantur
' Per geminos scopulos surgentia limina divum?
Huius dextra qualit palmam , quatit ille sinistra
Prcemia demctce per tot certamina terrce.
230 Fallor an arcanas coßli scrutata recessus
Hase avis illa potens, quce nunc super ardua mundi
Prcepelibus volitat pennis , nunc Iceta relabens
' His sacrata vadis sibi debita iempla revisit,
0 divum memoranda domus, circum fiua tellus,
235 EcqwB nam superum non his simulacra coruscant
Litloribus ^ sparsis en circum tempora canis
Faliäicus vates, magnus cui voce sacerdos
ProdUur ante diem ierris^ nunc sydera pulsal
Vertice et exhaustis uni cadit Ida metaliis,
240 DalmaÜcumque latus Chalcisque undosa resedit:
Miratur sua templa senex, miratur honores
Foemineumque chorum et plena sacraria divis.
Cui superimposito parva hcec vacat ara sacello,
Aut qualem ante oculos proles Alpheia molem \
Maria» for-
Lourvniii
/oiuim.
lo. fiJtftMoly-
IÄntonini M Sof
kuti 004/14.
lo. novi
a0d0t.
J^meharimt
I FhiUfpi 9t I«-
Duoori« rfomiM
•^ S, Lio» •>• Mitra] papw, *•** S, Maria formosa. antiquiMsImum Mariano
rum templorum Venetiis extructorunu *" S, Lorenzo. •** ministras] orcL Bene-
dicti, **• S, Giovanni del tempio s, de Furlani, prioratus. *•' S, Anionino, parock,
Borbali 1. VuU S. Servuti, puto. sed S. Severo propior est S. Anionino f ^^ S. Oio-
tfonmi mtooo e=a in ogtio; ülius oleo fervenii interempti, '^ S, Zaccarta, **' chommj
Benediciinarum, pl. sacr.] Benedictus PP. III, non nulla sanctorum eorpora Aadc
tempio donamt, SS, Felippo e Giacomo, Benedictinorum oUm, II palaxzo ducale,
arserat a. 1477,
SABELViCI DB YKSS^JE VRB}fi APPi^ATV PANEOYBICVIf CAEMBN. OBACTLVM. 31 9
7(w
243 Suspicil, ex summo surrecta palalia ccßlo
Miraiur, quorum laie candenlia duro
Saxa adamante rigent falluntque cacumina sensum.
Hie te suspensum dudumque incerla moventem,
Marce, reor raptum [neque enim pia eredere cuiquam
251) Arbilror esse nefas) liquidumque per aera vicium
Coniinuo ante fores auraiaque Ümina iempU
Aligeri staiuisse manus, qui missus ab /Uta
Aff'uü arce polt, ne te iua faia laterent;
Tum vero ambiguos visas per cuncta ferenlem
255 Hcerenlemque animo , nee adhuc bene prima tenentem
Limina, purpureo affaius sie ccsperit ore:
Quid tu suspensus premis hie vestigia, divum
0 ccetus aueture senex? lux fida piorum^
Ne dubila, nil vana vides: tibi ntmcius adsum
260 ' Sedibus celhereis, teque hie venlura docebo,
Hcee lempli fades ^ quce marmore splendei ei auro,
Cuius adacla polo radiant fasligia Graiis
Arlibus et fulvo signis distineta melallo,
Tergeminaque procul surgens testudine pendel,
Ter centutn nitidis hinc aique hinc fulia columnis^
Cut venosa Thasos latus hoc prasstrinxit ei illud
Taygetusque virens nee non cerealis Hy melius ,
Aspice quam variis serpani assarata figuris
Sparsa solo, quce vestil onyx, quce blandus dsbesius^
270 * Molle rubens croceros maculisque inspecius ophües ,
Et nomen cui fiamma dedit, cyanosque thaosque:
Quid Carchedonios predosaque no'mina mille
Venarum consecla loquor, sacraria quanquam
Sint hcec digna deo? mullum vener aberis ilUs:
275 'Te posies, te summa colent fasligia; nuüi
Serviei usque Iholus plus hie, tibi toia vacabuni
Limina ; posl dneres defunciaque membra iacenii
Hie tibi certa quies. Age, nunc tibi fata tuorum
Kxpediam: cernis vacua hcec ambita veiusiis
2H0 * Atria portidbus, sublimis Curia Icevam
Degravat. an specias qualis consederii ordo?
Bis centum coiere senes, quos purpura vesiii,
Canides mento et lacito venercUriiis ore
Maiestas. vetus illa fuii, fuit indole ialis
2S5 * Curia, quam doctce quondam vidistis Athence,
Vidit et inionsos Ialis sua Roma Quirües.
Aspice ui in medium sedeani censere parati, ^
äivo per quiatetn
okv#r«ala.
Aurta äivi
Mmrct MdM.
Ttmpli mp-
pmratHt.
Curia
S*n»tm$
•** EvangetUta* Marco, Venetiarum patrono, cuius corpus ibi reposHum est (cf,
supra Genethl.v, 19.), sacrum iemplum celebraüssimum, '*' himetus 1, *m mwa-
rota i. malim assulata t. e. ceemenia marmorea, Mosaikboden. *^ asb.] apistoi S*
^'o croceros 1, puto croeeum erotylum, gemmam, significari, '^ matim iiuipersss oplu
^^ gyamosq3 thao8q3 i. De cyanis, colore caeruleo cf. Plin. H. N. XXXVIL 9,«.
thaos fort. leg. thasos -^i^ Tlinsios.
* I
v.\
320 SABBLLICI DB VENETJB VRBI8 APPARAT^PANEttKBlCVlC^ABMEN. om^
Quisque eequi rectique ienax; ui cultus m auro
Sublimisque Ihrono sedeal velul arbiter illiSj , ^
290 ^Purpureus quem velal honos^ cui -Candida baPba,
Suhnixus solio lacite moderatur fiabenis.
En tibi quam ntäh subeat suprema iumültu
Limina pairicius, nee supplex ambial ordOy
Sancla sed immolo servet vesiigia rilu.
295 ^Subter strata fori trepidis subsellia fervenl
Sepia reis: irce hie regnant rabiesque dolorque
Ancipilesque metus infandaque murmura vulgi.
Jma tenenl sonles damnaiaque crimina saevis
SupplicüSf gemilus ccecis tractceque catenoe
300 ^Insuiianl ienebris: quodsi componere fas est
Nomina perpeiuis faio debenlia rebus,
Sic proctä asthereis Styx sedibus atra recessit
Infernique lacus, sie iam minus improba pwnis
Quamvis dira salis consurgunt moUius arva
305 *Elusiis vicina iugis, Tuque impiger adsis
El mea digressus lale hinc vesiigia serva:
Has gemintß quarum fasligia celsa columnas
Astra pelunl scelerum diras expendere pcenas
Jspicient sonles, loto nee maior in orbe
310 * luslicicB tum cultus en'L Sed suspice qualis
Flügel apex quanlumque HU sil syderis instar,
Dum firocul igne mical: nee quw subiecla recumbunl
Sint tibi tecla morce: täte hcec sine currat et illa
PorlicuSj ei spaciis lale discurrat aperlis
315 ^Area ; sed postes et pulvinaria divum
Luminibus serva: nee, guas post terga reUnquis
Bassanas mirare fores: sacraria pandit
Nascenti gemince tulerini cui nomina sortes,
Nomina nunc noctis tetiebris immersa, sed olim
320 ''In medium Ventura diem. Iam respice quaies
Virge ienet sedes, celebrat quam terra fretumque,
Suspiciunt quam templa poli; quam Tartara rursus
Effugiunt: eadem mullwn staUone propinqua
Miratur laudatque senis pia limina vatis ,
326 ' Quce procul cequatis tollunt se frontibus uitro,
Hcec vetuSj iÜa recens, amboe sed virginis arce:
Sed qua: dextra sedet, quam supplex turba faligal
Assiduis volis cumulatque altaria donis,
Assidel huic custos succinclus murice, palmam
330 ^Concutiens dextra, sublimique hospite gaudet.
Jvlvm.
Primetps
SvmUm.
ComilM.
Forum.
Carorr |>m-
MlMM.
Gtminmt eo-
Iumna9.
Turrit Mar-
ei«iic.
Gtmimmmi
Älnu «pvrt-
lu« a€d09.
Mmria» lul«-
Famtini
••• Le prigionL *^ Colonne di piazza 8. piazzetta, duts ex tribus Constantino-
poH ereptir supersunt, quarum altera Mord leonem alatum, sanctum Theodorum aHera
feri^ •" apes i. Campanile di #. Marco. *" «. BasMO. paroddaät eccL *" s, Gw^
mmUmo. Htm paroch, ^ Santo spirito. Canonicorum regularium. ** Momis f.
Sim Motse, paroch, *•• S, Maria Zebenigo, a gente Giubanica condUa, pareck, maier,
'•• S, Fantino, (confessoritt JSyracusani) parocfu .
SABBLiAbi DB YBMifrjB YKBn APPARATV PANBOTBICVX CABICBV. OBACTCTM. 32 t
335
340
345
350
355
360
3S5
370
ßb si4bmota hcis fluctuque iniecta irisulco
CulmtHa prisca colet saxoquc insimclg, veiusio
MaurHts, ignotus lerris nunCy Marce, sed oHm ^
insiffnerfi faciei pietas; fovel aHera magnus
Aliger, ante polas pontumque et Tarlara mecum
Menie satus pura rerumque ab origine prima:
Respice ul eiecium pedihus premai aureus hoslem
Victor , et examen librans stet pronus in hastam.
Sed cav^as, lux fida poli, ne corruat ingens
Turris apex feriatve cadens per inania fulmen.
Proßima iempla tenet lapidoso infringitur imbri
Cui iuvenile caput, Solymis deiectus adustis
Procubuil moriensque manus servare nocentes
ürgeniis populi didicil crimenque levare;
At nunc diffusi carpit pius ille cruoris
PnenWa , stant arce , nitida slant cülmina cultu ,
Sacrificuique chorus. Sed quce mora segnis inertes
Nos tenet? Eia oculis opus est et prcepele gressu: ^
Huc adeSy et divum quas sini prope templa docebo,
Hoec quce amplexa crucis gestat venerabile notnen,
Regibus infestum SlygiiSy cui nobile flamtm
Prascmxit diadema caput, memorabilis olim
Multum prole sua, sed famam culiumque perennem
Culia dabit pietas, stabil succincta ministris
Hospicü memor anliqui vatisque propinqui,
Marlyris inde aram irinis prope flucUbus udam
Respecians nunc adde gradum et vesligia retro
Corripe, et hunc nigro Iceva qui occurrit amictu,
Atque htnus dexira perstringas limina planta.
Accelerans ne qucere, precor, sunt nomina prorsus
Nunc ignota piris, sed erunt post inclyia terris
Collegce secrela tui; nee tecta requiras
Quee contra abducta se condunt fronte; per cera
Perque graves sonilus properans atque arcta viarum :
Differtas opibus cemes hinc atque inde tabemäs,
JSobüis aurata qua semita currit ab ara;
Nee te tantarum teneant miracüla rerum,
Sed divos mirare tuos sedesque beatas.
Tarn tibi notus erit, vicina sede propinquus,
Cui subducia vice non grandia templa recumbunt.
MauriUi
Anftli
a0d»t.
I Sttphami
Hahnat
SmmutUs
fmnum.
I fmmum,
Btn0äieti
fmnum.
Jka»miant
atäM.
Lucm»
fanum.
FiMM a0ru-
fiu*.
Vim m»r-
caria.
Miani
Ofdr«.
•■* -Maartii i. scribendum Mauritii. S, Maurizio, paroch. *•• Maurius] S, An-
geH mde$ Mauro dedicata fuer(U, ext atque ibi foa. BaptUttp statua insertpta lulii
Maiiri opus. '^ magnis: Aliger: i. S, Angela Gabriele, ecclesia paroctdaHs,
•*• 8, SiefitHo (pratamartire), '^' chorus] Augustinianorum regularium, **•• po-
pe /. ** Santa Lena, Cdh9tantini matri a, ^420, sacrata, HflBeqj ampl. /.
prole] Consiantino M, •** S, Samuele (profeta), parach, '*• S, Vüale, paroch,
S. Benedeita. paroch, ••• collegae] item evangelistte, tui] Marei, S, Pater-
mono, päroeh, ••* S. Luca, paroch. ■*• S. Oitdiano, paroch,
HVTTBMI OpP. vol. III. 21
322
SABBLUCI DB TEHSTJ« VEBIS APPABATV PANBaYBICTM ^BMBN. O^tß^LYU.
*ffaud proctd aspido aniiqwß iestudinis aurum,
' Quam rerum servaior habet, siat proximus iÜi^
^Exsectam qja humeris peiiem ceu pallia portaU
^ Nun ratibus le ripa frequens, non fervida ponlis
?>jb^Agmina defiganty nee quas Germania dives
^ßxplicai hmc merces, illinc sua slamina Seres;
* Quin^ erraia prius repetens tria compüa retro
' Prospice bissems sacraiam frairibus eedem.
^Hmc Sophias penelrale sacrum, campumque virentem,
3S0 ^Qui iacel ante foreSy et qua mox dextra recedit,
' üt virgo stet cincta rotis , irasque minaces
^Negligatj et fidens solium miretur et of-a,
* Virginis ora suas: prohibent hmc dira timere
^Suppliciay auxilio ternis simul excubai aris
ssb^Diva parens, hinc Signa movens victricia nati, \
' Ter centum inde viroSy pietas quos iunxit alitque,
^Hortanamque manum magni hanc tutela giganäs
*Arma timere velat. Sed quis madet usque supremis
^Fiuctibus? an spectas regum hie qui ex stirpe creaius
390 ' {7/ miseras conlempnat opes, diademata Calcet?
' Cemis et inde senem diversa in parte sedentem ,
*Quique utraque manu divina vohimina versat.
^Ccsserü nie licet merito tibi magna paranU
^Scribere et ingentes quisquis cantaverit actus
305 ^Et regis monumenta pH, posl ecce vir entern
< Vendicat ipsa viro dulcis facundia pcUmam ,
^ Et nunc virgineum propius iam respicii agmen.
^Sed maius tniratur opus, quod ad ubera cemit
' Virginis qdmotum coßlum qui et cuncta creavii.
400 *Boc stupet ÜU senex, non grandia tecta, nee aurum,
* Senritiumque frequens plenisque altaria donis;
^Hoc stupet adver so oblutu Marcellus, et orce
^Arbiter extremce Felix, et iuncta duobus
^Fusca sedens divis, nee non pia cominus unclrix,
405 ^Flaventes resoluta comas tergensque capillis
^Quos sine fine pedes lachrimis rigat anxia sacros,
^At qui prcecelsa stat nixus lurre sacerdos,
^Quique altis obiecta vadis altaria servat,
^Idem olim OebaUo qua Carnica regna Timavo
410 * Late obversa iacent , post te tua templa tenebit.
Sthmiarit
BardkolotN«#i
Gtrmawttum.
ÄpotMorum
Soßhimf
Cath9ri
Mmrimt vruei'
Maria» mUtrwtr-
4imut9 mtda».
Maria» karimmm»
a*dt$, ubi Chrt-
$tophori «iiiM*-
Imerum.
Lodovi9i
tficftmymj
fmnum.
S»roorum fatium
divino« »tTginia.
Mmrealli
F*lt€i»
mȊma.
P^uea»
«u4»§.
H9rma9orm»
*'* S. Sahatore, canonicorum regularium et parochiaUg, *^ S, Bartolommeo, pa-
rock, »^ Fontico dei Todeschi, »™ SS, ApoMtoU, paroch, ^ro ^. Soffia. paroch.
'** S, Caierina, monachar, Augustinianar, ^^ S, Maria de crociccMeri, monachor,
ord. S, Cletu '** S, Maria di misericordia 8. La misericordia, abbatia, ^ La
Madonna deW Horto. monachar, Cisterciens, ^^ S, Luigi, monachm*, Augustinianar,
'•' S, Girolamo. nonnarum Augustinianar, '*® S, Maria de'' servL reguiorium Servi-
tarum. *» Marcelli 1, S, Martiale 8,^MarciHano. paroch, *^ S. FeHce. paroek,
*•* Santa Fosca. paroch, *^ La Maddalena, paroch. *^ S, HermagoroM V.eneHi ttimn
Mareuola dtcitur, parochiaHs est eeclesia.
liABBtf.IOI DK TSHSTA ymBIl APVASA.TV PAVSaTEZCVlI C^UIBV. OBACYLTH.
323
415
420
425
430
435
440
445
450
Nunc age et Mc scBva insignem jquem campede cemh^
Quanius erü twnc scire nefaSy sed in astra recepUis
Hisque oUm terris templo sacratus et ara
ÜUro aderity manicas nexis et dura relaxans
Vincula. Dexier abi et celeri fastigia gressu
Pantis age exsupera^ nee qum post terga relmquis
SM tän tesqua^ morce , licet bis phts fuderü auri
Posterüas opulenta locis quam Lydius ffertmss
Vohitat et Besperiis Tagus impiger obruat tmdis:
Nee procul iUa senis facies ioleraiibus apta
Humanisque invicta malis, qum suspicU arcton^
Extremamque urbis cdlcai miserabilis aram^
Te teneat: nee quas circum navalia crebro
Artificum resonani pulsu, non airia et una
Permixtce pueris lusu glomerante puelUß.
Sed tu quid dudum specias, quid lumine fixo
Respicis auratam coUegce immabilis umam?
lamque hinc toUe gradum et qua se tibi cemuus offert
Fatidicum cognosce senenty qui lurris ad ima
Accubaty et redam mecum per operta secutus,
Perque saMcta triam, duplicem properemus ad aram
Virginis hanc, placitura prociSy mirabOe dietUy
Lumina cui rapiet ccdo devota volenti
Virginitas, ne offensa ruat, iam Grma Cärystos
Sicanio dn>es meditalur dona sepulchro.
Sandior affinis longeque beaiior ara,
Cui sacrata dabit venerabilis hostia nomen:
His dare Iura focis discreta sede ministras
Olim cernere erit; nunc densis ripa saUctis
ündique operta iacet, nee qui modo sepenU IsUunüs
Arctior allapsam Tethyn flumaUbus undis,
Semper erit, nee cur iam desinet esse reqwras.
Quin d^trum potius scopulum pes occupet: iUiCy
Qua datur aprieis statio nunc ardua mergis,
Immodico stipata choro, miranda sacerdos
Nuda pedes et reste latus succincta sedebü.
Tdlis in adversa famulantum ccetus arena
Per Stygios gestata locus et flumina Avemi^
Nunc nitido radiata polo crucis alma fovdrit
Signa ienax. nee, qui extrema metatur in ora
Limina, piscator quondam, nunc incola codi,
Marce, tuum remoretur iter: deserviet Uli
Quamvis casta manus muUusque altaria circum
Stabil honos: quin ambo adversam invisimtis oram
LMmarii
Conflatoria olß-
nnm Unetum «o-
9anL
/Ol« r«-
I Atrium Mmm-
I vaU.
imtmt —nditoriMm
im tM$ fmmo.
ffifTMIt'««
mtdf.
Corpori» Ckriali
FifM JMhmiM in-
UrOmra» §t Corpo-
rii CkrMi atit:
Qmrm» aedt» tt
vir§inium.
CructB €u4m «f
Andttm» msdt»
0t 9tr§ini%
*" S, Leonardo, paroch, *" La zecca, **° S. Giobbe. Franciscanor, minor, ob-
servantium, *** Murano, **• S, Lucas evang. corporis reliqtdas, ** S, Gierenda.
paroch, ^' Santa Lucia. paroch, monachar. Augustin. ^^ Corpus dondni. monor
char, Dondnic, ^' tethin 1. ^^ Santa Chiara. monachar, Franeiseanantm, *^ La
Croce di Venezia, item monachar, Frandsc. ^^* S, Andrea, nonnar, Augustinianar.
21*
324
SABBLLIOI DS ynunTM VXBI8 APPARATT PAHSOTKICYM CARMBH. OSAOTLTIf.
455 *Fluminis et reiro scopulum per aperia remensi
'lAttora devexm fades hcec parva lacunce
'DiscimtiS, ui sedes divis, mirabile diclu,
* Una duobus erii, reddet tarnen atnpla capacem
'ReUgw, Caput mcanum barbamque verendam
4M 'Prospice nunc vatis palmas mirantis et ukias
*QwB regem tetigere suum, Sed discere dignum esty
* Gaudeat ut luco lastusque recumbat in umbra ,
'Nee semper brevis lußc quas amplectitur area lucum,
^Quum zephyri spirant, calamis stridebit et uha:
485 'Mille simul radU percussas pectine tdas
'Percurrent sanitu, 'nee qtice mox Gattia et omnis
'Daimia tendebuni, lassent tot vellera, dextras.
'Hie quoque post geminos pontes suspectus ad aüras
'Qui tibi surgit apex? rueret, nisi ditms ad ima
470 'Accubet, innixus hUeri servetque vetustis
'Sedibus anibiguam molem. Slot proximus VU
'Cui optare thronos ccdi Zebedeia coniunx
* Insda fatorum' nixa est. Linque ocyus aram
'Ccelitis et vaslos , surgunt qui a fronte, penates:
47^ 'Nunc rerum simulachra vides, sed vera nepotes
'Onmia conspicient: hcec qwe lachrimabiUs urna
' TolUtur ante oculos et gemma cum stirpe parentes
* Conteget effigie^ quos torserit impia tauri.
'Corruai hie anceps vertex, qui nutat ad auras^
480 'Qua tholus. hie dexter delubraque sacra recumbunt,
'Ni regat ancipitem molem teneatque supremce
' Virginis alma manuSy subnixaque cominus ara.
' Sed tu marmoreos postes limenque vetustum
' Ne nimium mirare, precor, quin proUnus hinc te
485 'Proripe, et accelerans, surgunt qwe templa propinquo
* Limite y cui pateant, ne sit cognoscere cur€e}
' Huc gemmam sed flecle aciem, qua lenis ab austro
'Flectit in Besperios sensim sua flumina soles
'Meduaeus scopuhtmque sinu curvoque meatu
490 'Alligat implicitum: nomen vada grande madenti
'Atta dabunt ripce; silvis nunc, Marce, coruscis
'Omnia mersa iacent, oUm comertia mundi
'Bis fervere locis Maurosque videbis et Indos
'Mercibus altemis inter se iungere dextras:
495 'Quicquid habet rerum telius, huc, quicquid et mquor,
'Puppibus advectum precio mox transiget orbis:
'Bcerebunt ripis, oneraria turba^ carince,
'Et vocum ambiguo resonabtml cuncta susurro,
'Quid fora tema loci memorem mensasque beatas,
Simomi9 «1
Jjwowi«
fteforAM
9i9UM.
lo.dttoUaiH «MdM
0t twrtU atdimi:
imoohi
H tcmÜtoTimm.
Matri$ do-
mint a»df.
Ca$»iani
Jtivf äiti
dimrifho.
CorntTtim Ui-
voaltina.
Tnmm
fef.
^ Sim. et ludae] S. Simeone piccolo. paroch, **• S, Simeone profeta s. grande.
paroeh. ^ S. Cfiovanni decoUato, paroch. ^"^ S. Giacomo deW Orio. paroch. **• S.
EustacMo B. Stai. paroch. *^ S. Maria mater domird. paroch. *** 8. Catsiano. pa-
roch. ^ Rialto.
BABBL(.ICI DB VBHBTA VBBI8 APPABATV PAHBaTBIOVM CAElOni. OBACTLTX« 325
500
505
510
515
520
525
530
535
540
In mensisque ingens argenti pondui ei auri?
Aul quid votimm irepidatis tgnibus aram^
Quantaque porUcibus gemmis spaüabitur umbra
ffic, ubi in extremo riparum margine moUis
Silva virei? quicquid nunc lenior occupat ahus^
Nobile marmor eril: lantum muiare valebü
Longa dies: surget iuxla vicinior astris
Pons opere insignis ripamqne amplexus utramque
Fluminis et cuncUs calcandus genUbus olim,
Euius dextra latus claudit quas terra sub altis
Aggeribus gemei Alpinis tumulata meialUs.
Par onus excipient passim conclavia centum
Bis differia lociSy sed onus puto gratius iUis,
Namque Arabum messes et odoris mercibus Indus
fforrea stipabunt, accumbet diOor intus
Areoy portabunt procui huc sua munera Seres,
Hespericeque rotes tepidis quod mersit ahenis
Docta Tyros Coceque oUm radioque coloque
Explicuere manus: nihil ambitiosa vetustas
Bis conferre queaty stabunt venaHa longo
Margine riparum populo qua^sita, receptis
Obtulit hospiübus quas mysOca dona sacerdos.
Nee plus hie infra maiorave pondera rerum
Quam supra cequaiis suspßndet lancibus auri
Posteritas. Nunc adde gradum mecumque retrorsum
Aspicies densa stipatas merce iabemas;
Nee nova ackademias fades sacraiaque divi
Limina detineanty sed tendere longius uttra
Perge, precor^ geniisque iuce cognosce futuram
Luxuriem: his mensiSy quarum nunc conspkis undn^am,
Cemere erit quicquid gemmarum prodiga miUÜ
India , quicquid opum pelago scrutatur Ergthre,
Nee sua iempla coU post hcec pius abnuet iüCy
Qui simul ac citus qucestus odisse nefandos
Dicitur, et viUe contrarius isse prwrii
Oderit inde nefas, s^d habendi insana eupido
Bas circum sedes adiget fatdare nepotes,
Sanciius inde procui templum sacrabitur huiCy qui
Pastorum excipiet dotalis munera ierrag,
Primus ab imperio. Verum hcec sacraria Unque
Et qucB dextra volens colet is qui ab Apoüine nomen
Tam verum quam grande feret, lam cominus ecee
Post geminos fluctus pandunt se limina PauUy
Limma qttas vultu strictoque tuebiiur ense
Jlivoafttni /«-
teki «Mb«.
JKvociltmi«.
Poiw Jtivo-
fl/KiHM.
Firrsria
ripa.
Yini ti fmu9
lo. Jlivoald'M
4«iNta.
mitiiMi
SÜMttH
ApoUimmri9
09i4:
^* S. Giacomo dt Rialto. Boc antiquissimum temphtm fertur a» 421. eonditwm,
^ Ponte Rialto, ^<* Dazio del vino. ^ S, Giovanni dt Rialto «. etemoHnario, pa-
roch. "* erithre 1, "" S, MtUteo. paroch. "^ S, Süoestro, paroch. *•» Donatio
SÜvestro a Constantino facta. ^^ Sant^ AppoUnare a. Apponale. paroch. ^' S,
Paolo 8. Polo, paroch.
• .f '
326
81.BBLLICI DE'VEUETM TXBI8 ▲PPARATV PAHiaTXICVM CABICSH. OBACVLTX«
'Ute seneXy magno lotum qui concuiü orbem
545 * EloquiOy monstraique triam qwB mUHi ad astra.
*Inde erat unda iriplex inflexaque semita nobis
'Esuperanda prius quam reUgiosa paierenl
* Templa Syfi, cui ni petmissum cemere cor am
* Traiedumque latus ferro contmgere dextra, •
550 ' Quod sibi certa sahis Stygüs remeasset ab undis,
* Credere non potuit, Sed qua se dextera nobie
'Area diffundäy brevior via ducit da umbram
^Frondentis lud: luco hoc gaudebil et ara
'Inier caUcolas non ulUma fama decusque,
555 ' Si quando ad viUB iuperas emerserit auras.
' Sed famm maiora manent momenta sedentem
'Limite in aäoeireoy ritus et iura parantem
'Scribere eupremk pacatm ckribusaüUe.
'AlUus hie aUus Umam transcendit et astra
560 'E regione sedens; magnce aUtis instar in auras
'Nitüur (BthereaSy ei sydera verberat ahs,
'In lasvam nunc flecte oculos^ nee discere tehies,
'Cui sacer hie fuerit Umes quem contegit ulta:
'MuÜa latent qurn longa dies post deteget: at tu
565 'Eanc ccsh eductam molem lateque vagantem
'Suspice, et ingentes maneat quam pukhra nepotes
'Religio, iam scire potes: txenerabile nomen
' Virgims hcerebit templo; iam cemere fas est
'Sacrorum qui cuUus erit, quam densus ad aram
570 'Sendet usque chorus, Sed tu per cuncta vagari
'Desine luminibus, nee dilia mausolea
*Te teneant, passim radiant quie marmore et auro,
'Nee qute porticibus vacuis bina atria currunt,
'Ponliftds qua tecta senis secreta recumbunt
575 'Quin age et angusia digressus virginis cede
* Hunc mecum mirare virum, quem Gaüica vesUt
'Penula, et Hmixum baculo domat Ulcus aperti
'Inguinis: hie ierris olim, mox urbe vagatus
'Inter odoratas sylvas opuleniaque dona
b9x^ ' Perpetuo conientus aget. Nunc protinus, ecce,
'FlucObus incumbit geminis cui Grcecia nomen,
* Cui teUus hose templa dabit, Iam respice contra
'Qualis trirgo sedet, scevum pressura draconem,
'Sed nee trirgo ferox dudum properanObus obstet:
585 'Qttin per aperta soli diws vemamus ad cedem
' Sacrificumque chorum, molHs ctu Syria et ingens
St9ni
iiiMrMm
*
Nitolmt
JtooaM
*** S. Toma 8. Tomaso. paroch, "^' S. Ubaldo s, Baldo. poroch, "• 8. Ago*
Uk%o, paroch. ^^ S, Giovanni evangeHsta, priorai, ••* S, Stephamis eonfessor est
yeneiis S, Stin. b. Stefno. ecel. paroch. est, ^'' 8. Maria gloriosa s. i FratL ■»» S.
Nieeold de^ frwri ndnori. Frandscanorum conventualium. ^'® 8. Roeeo. oratorhim.
RoccM mdes. a. 1494. wdtficaia. ^> 8. Pantaleone. paroch. ^ 8. MargherOa. pa-
roch. W5 £f^ Madonna dd Carmini. **• Sacrificiamq3 1.
SABELLICI DE VBHBTiE VRBI8 APPASATV FAHBOT|^CVH chiUEM. OBACYLYX. 327
590
505
600
ea*)
610
615
620
DeluUi extremo nomen Carmelus ah ortu.
Conüguas nunc prcBter aquaSy qua semita rectum
Monsirai Her^ molire gradum: non pauca superstmi:
El qua irigeminus se fundU in csquora fluciuSy
Sisie pedem, vultuque novo posirema ienetUem
Culmina prospecia: nosiri hcec illa hospüa regiSy
QucBy simul admonüa esl viUe meUoriSy abegil
Dulce ministerium; casus nunc sepia puelUs
Lmta sedel ludiique choro, Miraheris olim
Reiia mille vagis pendentia ponlibus, hie qua
ExpHcat extrema cursum via molUs in ora^
Baretis sed templa senis quce proxhma surguni
Poniibus, et pueri quam dux habet aliger aram
Posse procul spectare satis. -Nunc aspice dira
Supplicia et iuvenem insontem post terga remnctum^
Tehrum quem spissa seges confixa per artus
Texerit: est Uli pietas immensa: reponet
Prasmia, Respondet contra^ sed notior, austro
Ära velus: Latice hie artis sunt tecta foresque,
Feste Sacra Latius custos, per caetera Graius.
Solis ad cestivos ortus pia limina divis
Omnibus hcec statuet vicinis sedibus olim
Postera religio sacrisque operahitur agmen
Virgineum, Sed qua tellus procedit ad euros,
Consurgunt geminos sedes: hcec verget in arcton,
Illa notum: similis fades ambabus et cetas,
Sed cultus non unus erit, comes üle supremi
Regis, at hie martyr, ccßlo sed dignus uterque,
Haud nunc scire licet, sed tempora longa rechtdent,
Quis Sit in extremce latitans qui margine ripce
Personam sub veste tegit mitramque iacenlem
Luget et ignota^ miserabiUs assidet arce:
Sed melius operare licet, ne indulge dolori,
Chare senex, iam iam tuta tibi Unter in unda est:
En tibi sacra cohors, quamvis ignobiUs adsis^
Expedit hospitium, pelagi dum sceva remittat
«Miilo mtndi-
MM.
I Mdw.
tlAn-
drouatii mtd$».
CkmHtmtit
ponUfm,
*'* S, Marta. monachar, Augustinianar, *•* puellis] nonrds Augustinianis, ^^ S*
Niccolö de^ mendicoli. paroch, *•* Baretis] S, Niccoto de Bari, di Castello, *•• S,
Raffaello, paroch, post lacobl fiipaUini antiquissima, ^^ S, SebasUano s. Bastiano,
Erendtar. Hieronym. •^ Tellorum i. *^ repon.] coUiget, reportabiL ^^ S, Ba-
süio 8. Baseio. paroch, •^ Ogni ganti. ^'^ Benedictinarum. •*' S, Bamaba. paroch.
Androuasü 1, San Trovaso Venetis est SS, Oervasü et Protasii templum. paroch, *^* La
Cariiä s, Maria della caritä. canonicor, Lateranensium. ®^^ mitram] Alexandri PP.
tu. In ipsa ecclesia Sansovinus supra portam principalem hunc titubtm extare rettu-
lit: Alex. in. Pont. max. Federici a rabie profugas has sacras Regulariam aedes
pro mnnere recept» hospitalitatis inexansto Indnlgentiarum thesaoxt) perpetao di-
cavit. MCLXXVII. cf. etiam Sansovin, (Venetia descriita etc. Fenet, 1604. 4^.) Üb.
XII. foL 337. sq, — Mireris Huttenum hunc Cocd tocum non perstrinxisse suo carndne.
«0 De hoe proverbio cf, Tibutt. IL 5,34. «» ignob.] ignotua.
^•
4
328 BABELLICI DB VEIIETA YJUtB AFFABATY PANEOYEICYM CARMEH. OJlAOYItY|b - «, ^
'Tempesias, aderunt pJacidi sine iurbine soles, ' ♦* - ^^
*LiUore in adverso, qua plurima vergii in austrum
625 *lnsula, cerner e erii nostri gut nomina regis,
'Marce, ferant, contra paucis comitaia sedebil
* Virginibits princeps , Latus quce in monlibus ultro \ ^
* SuppUda expendet; trinte dum lucis amore
'Prodere non duhitat saricti commercia cuttus^
630 'Markör eril gui iempla colii vicina, sed undis
*Hoc discreta solo: divOy guis crederel, olim
'Omnibus huc armis veniet iuus üle senatus
'Gratatum, populusque frequens, guod turbine savo
* Sit patrice servatus honos armisgue retenia
635 ' Liberias; festa palieiur luce revinctus
'Medoacus sua terga premi. Nunc aspice quali
* Sepia choro radiet viridi lux alma recessu,
* Sed tu quid circum lustras navalia et ,altis
'Jforrea culminibus? guin hanc, quce Iceva recumbit^
640 * Miraris sedem Latii pastoris , et aram | JJJj
*Gui trinus pnesedil honos iriplexque potesias,
*Hoc Caput exiremumy vohtcres qua currii in euros
*Insula, velivoUe rostrum quce- imitata carinas est,
'Perferet imposiiam molem limosa, refusis
645 ' Obruta nunc undis ulvaque immersa pahtstri
'Eine atque inde iacet; phnta calcabiiur olim
'ffumidus hibemam scopulus qui suspicit arcion;
'Omnia f ervebunt densis kinc puppibus, tnäe^
'Qua notus usque ruit, salis horrea vasta patebuni;
650 *Fors et mulia dabü terrce post copia nomen,
' Quas contra ingenti teüus tibi curva recessu '
'ObOcitury sua sacracolet divosque chorosque^
* Aemula nunc certe reparanUs comua lunce.
'Ast urbis post instar erit,' quam vincere cursu
655 'Aut cequare volety ni mox pius armiger Uli | g|2t*
' Vectus equo infestam venienü intenderit kastam;
*Hic tibi sacrorum cultus teque inclyla circum
* Centum ccelicoke servabuni tecta piosque
^ Rüe sibi iam quisque choros, sibi quisque ministros.
660 ' Nec minor alter honos venturaque gloria rerum ;
* Nam iuus hie pelagi popülus regnator et idem
* Terrarum pladdus rector censebitur auro
' FlucHbus Hesperiis et Lydo ditior Hermo:
'Regia quod Crcesi cepü^ quod Persica regum .
665 'Gaza vetuSy quicquid victo mox abstulit orbi
MiMM.
**^ Giesuati s. Madonna del rosario. Dominicanor. ^^ An Sant Agnese? paroch,
*^ S. Vito 8. Vio. paroch» ^* Processio quotannis d. 15, lun. habtta, quo die dmx
Gradenigus Bcdamontem Tiepohan tyrannidem adfectantem vidi inque exHium ndMU. ef.
Sansovin, Hb, XII, foL 3S9, ^^ Spirito santo, Augustintmantm, ^ S. Oregorio.
paroch, •*» S, TrinUä, cf. supra y. 142. «^ La dogana di mare. «" Giadeeea.
•** S, Giorgio maggiore, Benedictinorwn. *•* coeplt: 1,
CmltmB
TtnaU
8AB1SLLIC1 DB VBHBTJS YRBIS APFARATV PAMBaT^CVM CARKXII. ORACTLYIC. 329
■
'Roma feroXy uni genii pia fata reponeni;
*I>wes erii verum populus divesque senaius,
*Inque ioga duplex pairia spectabüur ordo;
'Omnibus unus erii cuUuSy tus omnibus tintim;
670 *B(BC modo discrimen fugient, at ccelera cuique
'Insfruet affectus sumpiusque obliia cupido;
'lustiUm sed cura tenax, nee parvus honesti
* Gentis amor; fades candens flavusque capülus; \ ^^^tSm
'Dulcia congressu et iacitce commerlia lingum:
675 *HiBC ie fala manent atque his kßtabere regnis^
'Foriunaie senex. veniet labentibus annis
*Ceria dies, qua cuncta tibi qttas insomnia manstrant
*Ipse videns spectes iemph sublimis ah ulio,
'Nunc spe ketus abi merüisque hcec omnia firmar
680 Dixii et in ienues auras lux üla recessü
In sedes dbiiura suas. TuproUnus orta
lam luce excuieris somno numenque preeaius.
Rite iecundaret visus, nee plura morafuM
Surgis et acceierans sequeris pia iussa magistri,
FJN18,
EPISTOLA ITALLE
AD
MAXIMILIANVM GifiSAREM
VLRICHO DE HVTTEN
EQVITE QB&MANO
AVTORE
CFM •
RE8P0NS0RIA AD IT ALI AM
MAXIMILIANI CAESARIS
AVTORß
HELIO EOBANO HESSO
GERMANO
volam. I. pagg. 106... 123. num. XXXVI. e primario ezemplo, quod deBcnpsimas In-
die. bibliogr. Hütten, pag. 14*. sq. nam. XI. 1., adliibitis etiam ceteris, repetit»
sunt, cuius rei nunc me psenitet: faciliuB enim et rectins inter alia huius yolu-
minis de rebus Germanorom cum Italis gestis carmina illa quam inter epistu-
las variaque priore volumine publieata scripta legerentur, atque ipse nunc faci-
liorem ac pleniorem adnotationem prsBStarem quam ante hos qu'attnor annos a me
factum est. verum ut hssc carmina statim in volumen primum operum Hutteni
reciperem, non adeo ineptus sum ut me movere^, quod epistularum nomine in-
330 DB HVTTEHI ai-lBIOLI ITlLIJi VICTICI* CTK Bl
Bcripts BODt; ssd illa, pecnllsribna primnm exemplü pablicata (lad. biblio^.
Hutt. niua. XI. 1. 2. p. 14*.), inter Uatteni scripta, qus ederem, noiai deflideraii,
onm priecipne ad «nctonim eommdeinque tempora moresque oo^oacendos ^ft-
cere viderentnr, et tarnen eo etlam tempore quo alternm voinmen operis tr^- ^
aeribendiim miai, nondimi sKtts mihi certam fnit fors ut reliqaa volomiiiB ab-
Bolats edere possem. Kono tandem, nbi boc tertio Tolnmine, quod qaarti qain-
tiqae editio tempore pmirit, colophoneni ipsiiu Huttenl Bcriptoram, *i epistolaa
obscnromm virorom ezceperiB, a me ndomato eiemplo inpoiitnmi Bnm, H^pi
■perare, qnamvis Bexageoariu*, fore at Tolaioinis aeptimi indioes adnotatloDas-
qne iis incomroodia qn» ex inmaturiori boram carminum, lonf^omm quam que
itenim repetere liceret, editione molcatioriqae eoram loco forte enasctMitiU', Mi-
tl« bene mederi deoa »dniut.
HTTTBKl GBRMAMIAM MONDVMOBGBNBRA88B HBXOICTM. 331
QVOD AB ILLA ANTIQVITVS GERMANORVM CLARITVDINE
NONDVM DEGENERAVERINT NOSTRATES
VLRICHI DE HVTTEN EQ.
HEROICVM.
[a. 1518 J
Rhenigenas populos et robustissima mundi
Pectora quisquis avis atque a virtute priorum
Degenerasse putas, noD aequo remque diesque
Arbitrio pendis: liceat cum tempore prisco
5 Praesentem conferre statum: non semper in armis
Esse licet, mollem non semper amare quietem;
Alternas iuvat ire vices, belloque remissos
Tuta quies animos paxque interpOsla resolvunt.
Nee tu crede deos ita nos intendere contra,
10 Dt rerum invideant summam et fastigia nolint
QVOD GERMANIA NEC VffiTVTBBVS NEC DVCIBVS
AB PBIMORIBVS DEGENERAVERIT
HEROICVM
E I V S D E M.
[a. 1511.]
Rhenigenas populos et robustissima mundi
Pectora quisquis avis atque a virtute priorum
Degenerasse putas, non aequo remque arttmosque
Arbitrio pendis: liceat cum tempore prisco
5 Praesentem conferre statum: non semper in armis
Esse licet, moUt semper jti^ vacare quiett;
Alternas iuvat ire vices, belloque remissos
Tuta quies animos paxque intermt^^a resolvunt.
Nee tu crede deos ita nos intendere contra,
10 Ut rerum invideant summam et fastigia nolint
'® romam i.
332 HVTTSm OBBMAaiAX HOHDYM DBOBNEBA88B HBBOIGTM.
Germanos orbisque caput molemque tenere.
Tunc cum tempus erat gerere arma et cogere gentes,
Expugnare urbes regumque infringere fastus,
Fecimus egregie inotisque iDduIsimus armis:
15 Nunc placidas artes pacemque admittere curis
Est opus atque animos tranquillum advertere in usum ,
Dum SophisB fruges cultumque et quaslibet artes
Post tot gesta virum noster quoque calleat orbis;
Ergo adit Italiae quisquam loca, ut adferat inde
20 Ingenii cultum et Latiae commertia lingual
Graecorumque artes, nimirum illa ampla parentum
Cum satis eniteat gestarum gloria rerum.
Nee minus hoc ducibus curae est: dant praemia doctis
Passim, academias statuunt, et honoribus augent
36Altiloquos vates äc musica sacra professos,
Ingeniisque favent mansueta fruge colendis.
Sunt tamen interea, siqua intercesserit Ulis
Ca^sa recens studiis, qui prisca negocia tractent.
lamque iterum fines Italorum et Martia regna
30 Cssar adit motoqne animo sese obtulit armis,
Ut, Venetum luxus'yanamque ubi presserit iram,
' Germanos orbisque caput molemque tenere.
Tunc cum tempus erat gerere arma et cogere gentes,
Expugnare . urbes Regumque infringere faslus ,
Tum fines proferre suos ei ab hoste iueriy
15 Fecimus egregie rudibusque indulsimus armis: (t4)
Nunc placidas artes pacemque admittere curis '
Est opus atquü animos tranquillum mvertere ad usum.
Dum Sophias fruges cultumque et quaslibet artes (i7)
Doctaque Romulece et Grcecm comn^ertia linguae (»»
30 Post tot gesta virum noster quoque calleat orbis ; (is)
Ergo adit Italiae quisquam loca, ut a/Terat inde
Ingenii cultum, tanguam satis ampla parentum (2o.2i)
Gloria lucescat rebus pro laude gerendis.
Nee minus isla Ducum cura est: sibi quilibet mtra (2S)
25 Oppida gymnasium siatuil sua deUliasque
Ponil in ingenOs per seque suosque colendis.
Sunt tamen interea, si qua intercesserit illis (27)
Causa recens studiis. qui prisca negoria tractent.
lamque iterum fines Italorum et Martia regna
30 Caesar adit notoque animo sese obtulit uliro,
Ut, Venetum luxus vanamque ubi presserit iraro.
'^ Afran, ap. Gell, XIII. 8. „Sophiam vocant me Qrai, tos Sapientiam'*.
HVTTBMI aSHMAlflAM HONDYX DBOBNIBASSB HBBOICVX.
Ostendat pacem qui admiserit, arma praeorsas
Non etiam timuisse minas, potuisse in utramque
Esse animo constante vicem. lam disclmus artes,
35 Scribimus et serum nos co.mmendamus in aevum ,
Famaque compertum est quantum res adiuvet istas,
Quse, cum cura levis nostris maioribus esset,
Acta dueura tacnit, nee quid Germania rerum
Egerit invictaque manu quas ceperit urbes,
40 Quos dederit lelo reges et vicerit hostes,
Scire datur: neque enim scriptis calamoque vacabant
Utüiora armis corda et praestantibus actis;
Maluit illa setas quam scribere nitier armis
Edereque insigneis, quod scriberet altera, pugnas.
45 Quod si nostra forent victuris gesta libellis
Scripta, velut Latiae, velut ampia volumina Graise
Cernimus historisB, non tantum haec ultima scirent
Secula Teutonicas Alpine in vertice pugnas
Cymbrorumque manus et quas tum foemina strages
Ostendat (pacem qui admiserit) arma praeorsas
Non etiam timuisse minas, potuisse in utramque
Esse animo constante vicem. iam discimus artes,
35 Scribimus et serum vos coramendamus iu aevum,
Famaque compertum est quantum res adiuvet i//as,
Quae, cum cura levis nostris maioribus esset.
Acta Ducum tacuit, nee quid Germania rerum
Egerit invictaque manu quas ceperit urbes,
40 Quos dederit leto Reges et vicerit bestes,
Scire datur; neque enim scriptis calamoque vacabant
Utiliora armis corda et praestantibus actis;
Maluit hcBC Aetas quam scribere hella subire
Edereque iusignes (quod scriberet altera) pugnas.
45 Quod si (anta forent victuris gesta libellis
Scripta,, velut Latiae, velut ampla volumina Graiae
Cernimus h^storiae, non tantum haec ultima scirent
S^pcula Teutonicas Alpine in vertice clades
Cymbrorumque manus et quas tum fmmina strages
333
»» ytranq3 2, »» coeperit 2, ^ loeto 2. <«•••*• Secolo, Teut 2, Floram(in. 3.)
in primis in hac Cimbrici belli conmemoratione Huttenos Sequilar, praseipue hos
locos: ,,Cimbri, Theutoni atque Tig^orini ab extremis GallisB profogi ... com in
Italiam remigrarent, misere legatos in castra SUani, inde ad senatum, petentes,
ut Martins popnlns aliquid sibi terree daret, ... Repulsi igitor quod neqairerant
« utranq3 1, " coeperit i. ^ laeto 1, *« Saecula: Teut. i. ^ tum]
dum i.
334 HVTTSHI aBXMAKIAM HOHDVM DI0IHBBA8BS HBSOIOTK.
50 Miscaerit; fractumque dolis, noa viribus, hOstem;
Ter victasque acies Italas orbisque retusum
Ingenti terrore caput Romamque timentem
Feralemque urbis pianctum, qusß castra cirfiortes
SUani dederint, quas Geepio senserit iras,
55 Utqae fuga turpi patrias repetiverit arces
Manlius, attritae quae desperatio Roms;
Quäle .Dionaeo confectum a Caesare bellum,
Quae vix dum' vis! fuerit victoria Rheni
Mentitaeque fugae et coepti solatia pontis;
&o Miscuerit, fractum dolis, non viribus, hostem;
Ter victasque acies Itßlas Orbisque retusum
Ingenti terrore caput Romamque timentem,
Feralemque urbis planctum, quem castra cohortes
Syllaui dederint, quas Gepio senserit iras,
65 Utque fuga turpi patrias repetiverit arces
Manlius, attritae quas desperatio Romae;
El quam ridiaüum confectum a Caesare bellum,
Quae vix dum visi fuerit vicloria Rheni.
Mentitaeque fugae et coepti solatia pontis;
precibus , armis petere constituimt. sed nee primum quidem inpetam barbaronnn
Silanus, nee secundom Manlius, nee tertium Csepio snstinere potaemnic actum
erat nisi Marias ille ssculo contigisset ... barbari .. recessere igitor increpaniei
et (tanta erat capiendse Urbis fidueia) consalentes siquid ad uzores suas maada-
rent. nee segnins quam minati foerant, tripertito agmine per Alpes ... fereban-
tur. Marias ... praelio oppressit. ... In patentissimo .. campo concarrere ... Istie
qaoqae imperator addiderat yirtati dolum, ... primam nebulosum nactos diem,
at hosti inopinatas occarreret, tum yentosam qucque, ut palvis in ocolos et on
ferretar, tarn acie conyersa in orientem, at .. ex splendore galeamm ae reper-
cassa quasi ardere cselam videretar. Nee minor cam axoribas. eornm pugna
quam cum ipsis fait, cum obieetis undiqae plaastris atqae carpentis alte dasn-
per quasi e turribus lanceis eontisque pugnarent. perinde speoiosa mors eaiun
fait quam pugna ...." Cf. Liv. epit. 65. 67. Oros, bist. V. 16. ■<>•■«• Cf. Paaegyr.
in Alberti except. Mogant. y. 721...785. ^ Silani] Syllani omnes, sed aperte M.
lunias Silanus cos. a. a. 645. intellegendos est. Coepio 2, Quintas Seryilios Cepio
COS. a. a. 648. in proconsalatu yictas. ^-^ Gn. Manlias Maidmos, cos. a. u.
649. DionsBi Cees.] Ferg. eel. IX. 47. L e. ab Aenea Yeneris filio originem du-
centis. ^^"-^ Hsec qaoqae ad qaartom belli Gallici annam (u. 690.) pertineBÜa
ex Floro (III. 10.) explicantar: „.. Caesar ultra Mosulam navali ponte tranagre-
ditar ipsumqae Rhenum, et Hercyniis hostem quserit in silyis, led in taltiui et
palades genas omne diffagerat: tantam payoris incassit intra ripam sabilo Bo-
mana vis. nee semel Rhenus et iteram quoque et quidem ponte facto peneira-
tos est. sed maior aliquanto trepidatio, quippe cum Rhenum sie ponte quasi iago
captom Tiderent, fuga rursus in Silvas ac paludes, et, qaod acerbissimaip Ctb"
sari fait, non faere qai yinoerentur.** Cf. Suet, Cces. 25. etc,
» dolis i. (- -) sed ed. H. rede dolis ( — ) " dederit, i.
HYTTSNI QSBMANIAIC NONDVM DBOBMBBA88B HBBOICVIC. 335
(M) Vindice ut Arminio celeris prope rura Visurgis ^
Romanas acies mirp Germania motu
Quinliliumque ducem conciderit; unde birostrae
Cootigerint Aquilae, Iraducti insignia regni,
Excussumque iugum : non tantum haec tempora nossenl
iib Quo tunc Roma metu uoslrorum expaverit iras,
Prsemia qu» belli, nee non qua laude Cherusci
Re bene tunc gesta tulerint, et gloria quae sit
Ereptum Imperium, compressa superbia fastus
Ilalici pulsumque nefas, ut libera tandem
70 Teutona gens falsos posset ridere triumphos,
Quos cgit caligae notus cognomine Caesar,
Tunc ubi se rutilis aequabant nigra capillis
•
60 Imbelles übü vicHque hoc Marie Sicamtriy
ü( celeris prope rura Lid se vindice hello
Eripuit Latiis Gennania mola Iriumphis
El geminas Jquilas, traducli insignia regni,
Excussumque iugum non tantum haec tempora scirenl,
65 Quam forel incursus pelulanliaque kosUs avari
Egregio punila malOy spoliisque cruenlis
Ereptum impcrium, el compressa superbia fraudis (68)
IlalicPf pulsumque ncp^as, ut libera tandem
Teutona gens ficlos posset ridere triumphos,
70 Quos agerel caligas diclus cognomine Caesar,
Tunc ubi se rutilis xquarunl nigra capillis (73)
•O"«^ Cf. F/or. IV. 12,2I...3ö. et Suel. Octavian. 23. alio« de notisaima clade Va-
riana a. p. Chr. 9. ^ QaintiUum Vamm procons. et legatum Augusti in Ger-
mania, birostr.] de bicipite imperiali aquila, qua tarnen constat imperatores
ante medium ssbc. XIV. usos non esse, etiam Huttenas, ut multi olim, accepisse
yidetur quod Floms (1. c. §. 38.) ppst alios rettulit ,,aquilas duas adhuc barbari
pouident." ^ non tantum] cf. v. 47. *^ Ipse Arminias Cheruscos fuit. '°"" De
hiB iriumphis male sani C. Cicsaris Caligula} cf. Suet in ei. vlta 45. sqq. ^^ *[C.
Csesar] Caligulse nomcn castrensi ioco traxit, quia manipulario habitu inter mi-
lites edQcabatur\ Suet, Calig. 9. ''^ Suel. 1. c. 47. „.. coegitqae non tantum ruti-
' .
^ „Ubios et Sugambros dedentos se traduxit in GalHam atqne in proximis
Rheno agris conlocavit^\ Suel. Octav. 21. De Clade Lolliana (a. 16. a. Chr.) cf.
Suet, Octav.23.et Huttcno non notos VetlPat, 11,9^1, Dion. Cass. LIV.20. Vindelicia,
Rsetia, Noricam a. 15. a. Chr. a Tiberio Drusoque proyincisB factJB sunt. cf. Horat,
carm. IV. 4, I7. sqq. 14,7. sq. etc, Suet, Tib. 9. ** prope rura Lici] SciÜcet Huttenus
cum »qualibns suis Varianam cladem apud Angnstam Vindelicorum legionibos Ro-
manis inflictam esse putarat. (cf. Panegyr. in Alberti exceptioncm Mogunt. y. 767.)
In editione II. reiecta falsa intcrprctatione rectius „prope rura Visnrgis". " petu-
lantia] * Huttenus accipit pro quadam tenierltatc' vetns mamts exemplo meo ad-
scripait. *'^ fictos] * cxcogitatos * vct, man.y vull ementitos.
_ ■•
336 -HYTTBin OBSMAHIAIC HOHDYM DBOSRSSA88S HBSOICYM.
Tempora, et Ausoniis stridebant barbara Unguis
Mnrmura, ubi currus simulata trophaea pudendi
75 Pone sequebantur, fingentemque isla prseibat
Plebs sua victorem Germanum imitata snsurrum:
Non haec clarorum praeter tot miiia patrum
Cognita facta forent, sciremus ut ordine gesta
Et quae bella sient, nee gens tantum ulla loquacis
80 Scriberet historiae: nunc, cum facere inclyta nobis,
Scribere sors aliis dederit, Germania tantas
Perdiderit pughas, et quaß clarissima quondam
Confecit, iateant, obscura in nube feratur
Quae patribus virtus fuit aut quae gloria; nemo
85 Possit ab antiquo Germanam extendere laudem ;
Altigerint nuUos veterum monimenta nepoteis,
Idque errore' patrum: Nos, quo ne oblivio noistri
Temporis obscuret, si quid memorabile gestum est,
Scribere tentemus cultumque inbiemus ad istum;
90 Utque hac esse olim possimus laude superbi,
Bella remittamus quantumque a Marte licebit,
öcia Musarura et placidas vigilemus ad artes.
Ut non Sit mirum si segnius arma feramus:
Nee ferimus segnes, quia iam prudentia malor,
95 At furor est levior, nee qul nos provocet hostls
Contigit bis armis: siquis volet, inferat ultro
Tempora, et Ausudüs stridebant barbara Unguis (7S)
Murmora, cum currus simulata Irophaea pudendos
Et rapice sequereniur opes ipsumgue prceiret
76 Plebs sua victorem Germanosque ore referrei: (76)
Non haec clarorum praeter tot milia patrum
Cognita facta forcnt, sciremus ut ordine gcsta
Quceque suo fuerhil, nee gens tarnen ulla loquacis
Scriberet historiae: nunc, cum facere inclyta nobis,
80 -ff/ scripsisse aliis dederit Fortuna , fefemus
Non sine laude tarnen ^ cultuque carebimus isto. (S9)
Utque hac esse olim possimus parte superbi,
Ocia musarum mollesque fovebimt^s artes, (9S)
Ut non sit mirum si segnius arma feramus:
85 Nee ferimus segnes, quia iam prudentia roaior,
At furor est levior, nee quod nos provocet hostis
Contigit tis armis: si quis volet, inferat ultro (M)
lare et submittere comam, sed et sermonem Germanicum addiscere et nomin«
barbarica fenre .." ^ errore] neglegentia.
*• molesq^ 1.
RVTTBiri OBRMAHIAlf NOlfDYM DBOBNBBA88B HRBOICYIT.'*^ 337
His belium populis, requiem tentetque supinam,
Sentiet ultriees in se concurrere vires
Comperietque hanc nos pacem formasse rudesque
100 Erudiisse aniinos studioqne acakse sequeslro;
Sentiet horribiles non frustra exire Snevos
Atque eliam lingua Francos verbisque timendos,
Terribiles eqnitum turmas et fuimina beUi,
Vindelycasque aquilas atque ebrietale feroces
105 Saxoniat popnlos, nee egentem riribus Hessum,
Et nunquam domitom Rhenum totiesque pctitum,
Et medias gentes, quarum nunc gloria maior
Quam fuit illa yetus; cui siquem temporis buius
PcRuituit sortisque suae, prseconia laudum
110 Altribuit meliore loco: prsesentia sordent
Dura quibus Fortuna Tenit; cui prospera non sunt
Tempora, fcelices primos vocat, ultima damnat.
Si sumus imbelles priscasque amisimus artes.
Cur non nostra venit Romani irrumpere Gallus
115 iEmulus imperii? cur non sese Itala tellus
Eripit bis titulis nobisque subesse recusat?
(mv non cuncta petens animo Mahumeticns boslis
Audet in bas vires? certe baud boc tempore quisquam
His nova bella locis, populum tentetque qitietum^ {V7)
Seiilict ullrices in se concurrere vires
% Et seiet hanc populum pacem formasse rudesque
Erudiisse animos studioquc acuisse sequestro, (loe)
Senlicl horribiles non frustra exire Suevos.
Alque etiam lingua Francos verbisque tiroendos, (loz)
Et nunquam domitum Rhenum. totiesque petitum, (io6)
*)5 Et medias gentcs, quarum nunc gloria maior
Quam fuit aul animis aut lectis viribus unquam, (los)
Si sumus imbelles priscasque amisimus artes, (its)
Cur non nostra venit Romani irrumpere Gallus
Aemulus imperii? cur non sese Itala tellus
100 Surripit iis ducibus nobisque subesse recusat?
Cur non cuncta petens animo Mahometicus hostis
Audct in has vires? nempe baud hoc tempore quisquam (iiS)
^^ stud. seqnestro] quasi apud qnod res dabi» incertsBvc tute deponerentnr.
^0' exire] i. e. exisse. '^ tot. pet.] quamvis ssepe petitus esset. *^^ medias g.]
interloris Germanise gcntes. ^'^ Cam hoc carmcn retractaretar , alio quam qai
butUB versus est sensn Gallns, Franciscns L, SBmalas imperii fuit. "^ Emulas
2. *** tit.] imprimis Imperii Romano-Germanici. Nunc sese eripait ac subesse
recusat, q. b. f. f. f. sit.
HVTTBNI OpP. vol. III. 22
338
HVTTEMI GBBMANIAK NOHDVM DEGBHBIIA88B HEBOICYM.
Bella gerit qui non noslris se viribus armet:
lao Nos Asiaß reges Tanaisque ferocia regna
Et fera Turcarum manus Assyriaeque tyranDi»
Sarmata nos Partbique legunt, nos Persia dives
Ante aciem statuit, nos ultima regna sequendis
Aflectant castris, nos ultimus appetit orbis;
125 Nos penes est Studium armorum, nos ista docemus,
Nos facimus, per nos alii faciuntque sciuntque;
Indicunt alii iurantque in bella vicissim,
Nos gerimus, vincit Germano milite quisquis
Bella gerit, nostra est baec gloria, soiaque nostra est.
130 Quid dicam mores ita nulla in gente pudicos?
Quanquam aliquas dederint, quod nostras polluit urbes,
Molliculi, labes, Itali; quanquam improba Roma
Venerit in ritus spurcisque infecerit islud
Acre libidinibus, castum corruperit omne,
135 Roma, sacerdotum luxus vitamque supinam
Pontificum non tam ipsa ferens quam semine sparso
• Gentibus immittens. Quid dicam ut in urbibus ipsis
Tot veniant cultus, tot opes, tam splendida cuncta,
Ut nulii nobis ausint certare priores?
140 Nos etiam argentum , nos nobile mittimus aurum ,
Bella gerit qui non nostris se viribus armet: (ii9)
Nos AsijB reges Tanaisque ferocia regna
105 Et fera Turcarum manus Assyriaeque lyranni.
Sarmata nos Parthique legunt, nos Persia dives
Ante aciem staluit, nos omnia regna sequendis
Aflectant castris, nos ultimus appetit orbis;
Nos penes est Studium armorum, nos ista docemus. (125)
110 Quid dicam mores ita nuila in gente pudicos? (190)
Quanquam aliquas dederinl, quod nosiras polluit urbes,
Semiviriy labes. Itali. Quid in urbibus ipsis (iss. 1S7)
Tot memorem cultus, tot opes, tam spleudida cuncia, (iss)
Ut nuUi nobis possinl certare priores?
115 Nos etiam argentum, nos nobile mittimus aurum, (140)
!•* nlt.] remotissima. "° nulla] non ulla adscr. vet, man. "•• *•* istod acre] L
e. acres (porös, severos) animos. ^^^ cast. omne] i. e. castitatem omnem. ^^ )^Ar-
gentum et aurum propitii an irati dii negaverint dubito^\ Tac. Germ. 5.
^^ uon 1. *04 Nos] Hos i. **" uos i. * uos i. Non iusto looo vet, ma-
nus hlc adscripsit adnotationem „Hyspania a clasaicis scriptoribos dicitar ulti-
mus orbi8^\
HVTTBMI OmiCANIAM HONDYM DBOBMBRASBB HBROICYIC. 339
Nos legioius geinmas et succina prisca recenti
Spernimus invento: lanta est industria, tantum
Crevimus iogeniis: et adbuc quis fiogit ab horum
Degeneraase patrum virtute, illustribus actis,
14& Cum videat cultusque novos, possitque vetuslam
Barbariem votis odisse, haec tempora votis
Omnibus amplecti? iVbm qua non aspera quondam
Dicta magis tellus alia est, nunc omnia gignit,
Vina etiaro pulchrumque crocum vestesque superbas
ISO Velleraque et fruges confertim atque omne metallum.
Praeterea, ut fingis, donec desedimus isto
In torpore pigri, dumque bas tractavimus artes,
Hac in segnitie, interea quaedam egimus omni
Ingenio veterum maiora ac laude parentum:
156 Obiice desidiam, torporem et molle quietum
Obiice, livor edax, nos quasdam invenimus artes,
Quarum nulla satis laudem celebraverit aetas:
Nam quse sydereas vocalis machina turreis
Deiicit ac solidas impulsu concutit arces
160 Mosniaque et spissos aggesto pondere muros
Aequat humo sternitque domus et destruit urbes,
Prodiit a nobis; nos primi excudimus aere
Et sculptis mansura notis tot secla, tot annos,
Omne genus scripti, vatum aßternosque labores;
Nos legirous gemroas ; et qua uon aspera quondain (i46. 147)
Dicta magis tellus alia est, nunc omnia gigQit, (iis)
Vina eliam pulchrumque crocum vestesque superbas
Velleraque et pecudes; nos quasdam invenimus artes, (i60. 156)
120 Quarum nulla satis laudem celebraverit aetas : (157)
Nam quae sidereas vocalis machina turr^s
Deiicit el solidas impulsu concutit arces
Moeniaque et spissos congesto pondere muros
Aequat humo sternitque domus et destruit urbes,
m Prodiit a nobis; Nos primtim excu5£imus aere
Et sculptis mansura notis tot s^cla, tot annos,
Omne genus scripti, vatum aetemosque labores (164)
^*^ „Soli omnium succinam, quod ipti glesum vocant, inter yada atque in
ipso litore legunt". Tacit. 1. c. 45. "^ „Terra .. in aniversum ant silvis horrida
ant palndibus foeda^*. Tacii. 1. c. 5. ^*^ „Proximi ripse et vinum mercantur^*. Tacii,
1. c. 23. crocum] Celebris Hutteni tempore Thuringia imprimis cultura planta-
rum tinctoriamm fuit. vest.] cf. Tacit. 1. c. 17. *" »Quid mihi, Livor edax"
kc. Ovid. Amor. I. 15, 1. '^ *Intelligit bombardas*. veL m. '^^ Vatum, let. 2.
«» Nos] Hos i.
22*
340
HVTTENI OKRHANIAM NONDVM DBORNERA88B RBROICTlf.
165 Quinequc diu nemo perituris scribere chartis
Posset et in multas ita passim spargere gentes,
Per nos una dies in mille voIumina profert:
Quod lantum est, ut si cunctas perpenderis artes,
Itala quas acies Latiumqe exercet acuroen,
170 Invenias omncis hac utilitate minores:
Nunc quisquam innumeros etfiim de paupere turba
Exiguo parat aere libros, et munere nostro
Consequilur decus ingenii parvoque labore
Omnia vel per se, qu« longo addisceret usu
175 Et vigili cura somnoque carentibus horis,
hnbibit; hoc tantum est, ut quod nunc omnia plenis
Sunt congesta llbris, ut quod nunc oppida doctos
Cuncta viros referunt, quod nuila ita barbara teüus.
Quin animum colat et foecundis artibus ornet,
ISO Solis deberi nohis nemo neget usquam :
Esse rüdes igitur quisquam nos dicat et istam
Segniter aßtatem duci vel in ocia lapsos.
Dum sinat hanc nobis, ubi ademerit omnia, laudem.
FINIS.
Qunequc diu nemo perituris edere charlis (les)
Possei Gl in mullas IIa passim emillere gcntes,
130 Por nos una dies in millc volumina proferl:
Hoc tantum est. (juod si cunctas pensaveris arles,
llala quas acics Latiumquc mvenil acumen,
Dccernas omn(?s hac utilitate minores: (ito)
Nunc quisquam innumeros ctiam de paupere turba
135 Exiguo parat jerc h'bros, et munere nostro
Consequilur dccus ingenii parvoque labore
Omnia vel per sc (quaß longo addisceret usu
Et vigili cura somnoque carentibus horis) (i75)
hnbibil; hoc tantum est, ut quod nunc omnia plenis
140 S/nt congesla lihris, ut quod nunc oppida doctos
Cuncla viros habeanl, quod nuUa ila barbara tellus
Qmque animum colat et secundis artibus ornet,
Omnia deberi nobis nemo negat usquam: (180)
Esse rüdes igitur quisquam nos dicat et istam
145 Segniter aetatem duci vel in ocia lapsos.
Dum sinat hanc nobis (ubi dempserit omnia) laudem. (iss)
FIKIS.
*®^ cf. luven. «Jit. I. 18. ^^'^ Quod] inrentitm, "• hoc] invcntum.
**"* peritnras /. *^* Quin] Qiiiq3 i. ted legendum esse Quin iam vet, man.
exemph mco adscr, '^' *Vadianus neget legiV, vet, m.
HYTTENI POEMATYM
PARS TERTIA.
CARMINA
PANEGYRICVM CVM EXCLAMATORIO
DEPLORATORIVM TRIVMPHALE.
[a. 1514. ..1517.]
IN LA.VDEM
REVERENDISSIHI
ALBERTHI
ARCHIEPISCOPI MOGVNTINI
VLRICHI DE HVTTEN
EQVITIS
PANEGYRICVS.
[a. tSlS.J
PRMCESSIT
IN SCELBBATISSIU AH
lOANNIS PEPERICORNI VITAM
VLRICI AB HVTTEN EQVITIS
EXCLAHATIO
CFM LIBELLO
^tc fltft^i^t nnnb btkanntnnfi
SM |fiautl»n jubrn , (rimnni
^a|)annfi yfifftihttn.
[a. IStS.J
PROLOGVS.
Erunt qui cam Exclamationem in Pepericornum cum Panegyrico in laude m
Alberti una quasi manu porrectam conspicient, infacetum hominem dicant edi-
torem, cui nc e re qnidem esse yidetur rationem coniunctionis illius reddere,
qnam qui utrumquo Carmen legerint, sine interprete cognoscent; qui autem non
legent, multo minus hanc prsefationem inspicient. Ceterum equidem hanc pu-
tidi fanatici odii plenam exclamationem (Ibidem christianum, immo antichristia-
num dixerim) ab Hutteno, tum quinquo et viglnti annis maiorc, alioquin nee
snperstitioso nee inhumano iuvene, longe malim non conpositam esse, multo vero
magis cupiam eum a ceteris omnibus nefandse punitionis partibus absolvi posse.
Libellum, si per temporis rationem licoisset, quasi malam adnotationem ad pul-
chri Panegyrici malam partem qu8B de Pepericorno agit, posuissem. De primo
eins exemplo (Indic. bibliogr. Hutt. n. IX. 1.), quod nondum yidere mihi contigit,
cognominis loannes Pfefferkorn, Coloniensis, in quem Huttenum (Triumph.
Renchlin. tv. 688. sqq.) pariter acerbitatem suam etiam ultra quam quod poetis
licet, effudit, in libro ab eodem Hutteno altera parte Epistolarum obscc. virr.
ssepius carpto, coius an praeter exemplar nuper meum factum aliud non extet
nescio, Caianif. ^nn0. uf.roi. [i. e. 1516.] et scripto et edito (nam qui primus meum
exemplum possedit, ei so a. 1516. conparasse inscripsit), quadratse formee, sie
inscripto ftftnfttf JaänU | Tftpnicßini . cötta fam^r^if i ctivi\na\itf obfcuvoit utraiK
tpVa» et c, pag. ^üj* hanc memorabilcm notam , omnibus qui adhuc de bis re-
bus scripserunt ignotam, reliquit: ^mpiffus fttä efl |Bo0Ütie ltbfll9 nva maleftcuj.
auct0rf Vitico ^utuno i|tu trußä . in cut9 pfatöt i mtl^t i ^^ofüpxe mte mmttito male-
\ticxi. ®anta nur efi qvmibä pio^lttoioi pftutfo xpianor^ iiuita$ . tät(U|3 oul)0)0rf ft^^t )e-
|fnerÖ0 autiacia . it . Vereor equidem ( nam cf. vol. I. p. 32. sq. num. XX. ) ne ve-
rum Sit, Hutteno, si non 'aactore% tamen ^adsessore indice^ ad ignem damna-
tum atque 'aia ein frommir Cl^ai^' exnstum esse furcifcrum ludseum. ceterum,
ut alia huius temporis de Chriatianis pueris a ludseis sacrificli causa laniatis
tetrica carmina narratiouesque prssteream, Trebelius quoque Notianus, Hutteni
olim prsBceptor, anno 1509. post eucomium heroicum divee AnnsB ediderat Tyram
Marchiticam de perfidia ludssorum Berlini crematorum lib. I.* (cf. vol. I. p. 16. v.
26. sq.), neqne Renchlini t&tf4 milfinf, tmtrumb tfit futi fo ianii im fttfit) fttift, a.
1505. edita ab iniquis de ludseis erroribus, quos Christianam fidem esse tum pu-
tabant, ut nunc sunt qui putent multi, liberam esse constat. quid quod bis no>
Stria diebus turpes istas fabulas recoqui persecutionesque renovari audimus?
ipsius Pfefferkomi Coloniensis criminibus responsum dabimus infra p. 351. sq.
Toddet de bis inmuditiis plura. loannis Henrici Maii de Hutteni epistolis de
Pfefferkomio scriptis narrationem dedimus vol. I. p. 33. sq. num. XXI.
Longe leetiora, paucis particulis exceptis, de panegyrico in laudem Alberti
Mog^ntini prsedicanda essent, nisi eum post ea quee interpretationis causa adno-
tavi praefatione mea non egere putarem. de Hutteni autem Deploratione in gen-
tilis sui interitum ac de Triumphe Reuchlini peculiaribus prsefationibus dicere
Visum est.
IN SCELERATIS8IMAM
lOANNIS PEPERICORNI
VIT AM
VLRICI AB HVTTEN EQVITIS
EXCLAMATIO.
AD LECTOREM. '
Hie dü*as scelerum formas funestaque Darrat
Criniina subtili coromoditate über,
QucB Pepercornus, reciititse gentis alumiius
Scd baptizatus, fecit et igne luit.
Tautane ferali potuit, prob lupiter, ira
Exciri rabies, aut tarn violentus ab alto
TransinitU Phlegethonte furor? Nos criniiua summo
Viderimus provecta loco, dos pessima monim
5 Foßdarit facies, oisi adhuc peiora reduodaut
Teoipora succcssu viDcetque exempla priorum
Ultima qua^que dies? Qusb ood prior audiit »las
In noslros cecidere dies. Quid tenipora demeDs
Aetatemque queror? potuit Germania tantum
10 Progenerare nefas? te, prsstantissima rerum,
Diis superis dilecla parens, potuisse videri
Fcrre Pepercornum? Date dira^ oblivia fams,
Numina, contingat nostros nescire minores
Quorum nos puduit, vel» si meminisse licebit,
15 Censeri maiora fide, Germania ne sit
Nominis indicium! quid enim non ilia vencnum
Triste salutiferas inter produceret herbas?
Tum solum dedit ilia locum partumque maligni
Pignoris admisit: tota est ludaea propago,
20 Unde Pepercornus, terris invisus alumnus,
Prodiit; huic mater, pater est ab origine ludaß;
Phlegetonte 2.
346 HVTTKHI IM 8CELEBATIB8IMAM I0AMNI8 PEPEBICOBNI VITAM EXCLAMATIO.
Herserat indignum Christi baptisroate corpus
Dissiinulato errore patrum. Ne tlngite, cives,
Si tinxisse nocet, ne nostro ascite periclo
25 Stirpis inhumanae sobolem ; sinite esse sepultam
Nocte sua, diramque iteruui ne admittite gentem
In patrios ritus: poterit sciuncta caveri
Quüd coniuncta nequit. Nam quo non crimine diras
PoUuit iste manus? quid non Simulator iniquus
30 Admisit scelerum ? quodve unquaui immanius Orci
Prodiit e latebris monstrum? Gerte omnibus hydris
Sffivius exarsit Lernaeque ferocius angue
Orbis in exitium scelus hoc, mansuescere torvas
Quod sinat Eumenides, Lyciam quod abire Chima;ram
35 Saevicia cogat , monstrum quod vincat Iberum ,
Gorgones Harpyiasque necet sub seque relinquat
Centauros, Diomedis equos Scironque Sinimque
Et crudum Antiphaten, quo non Laeslrygones ausi
Ulterius fuerint; Siculos mitescere reges
40 Quod faciat Phalarisque bovem ; Medea , pusillos
Quanquam excarnificet natos, cui prima relinquat
Saeviciae monumenta; ad quod requiescere possit
FcBda Tamurlanis caedes bellumque crueutum
Et tria castra ducis, triplici di versa colore
45 Australi horridius flatu, violentius omni
Oceano, Adriacis quod se implacatius undis
Collrgat in rabiem, sub quod sua robora vimque
In cumulum dedit omne nefas, Diis gratia primum,
Dehinc, Alberte, tibi, per te dementia divum
*^ Ovid, met. IX. 192. sq. ^ Ovid, mct. IX. 158. '^ mans. sinat] faciat ut
mansuetffi videantor. ^ Chimerä 2, Ovid. IX. 646. sq. abire] inferiorem esse.
»» Ibernm] Oeryonem. Ovid. IX. 184. •• Oorg.] cf. Ovid. met. IV. 800. Harp.] cf.
Verg. Aen. III. 210. sqq. ^ Scjronq^, Scinimq}^. Cent.] Serv, ad georg. III. 115.
etc, Diom. eq.] humano came vescentes. Sew. ad Aen. I. 752. etc. Sciron, Sinis]
latrones. Ovid, met. VII. 446. sqq. '^ Lestrigones 2, Antiph.] Liestrygonum
cmdeliom rex anthropophagns. Ovid, XIV. 233. sqq. cf. Hom» Odjss. X. 106. sqq.
** Sic. reges] Dionjsios tjrannos. ^ Phal. bor.] cf. dialog. Phalarism. Med.]
cf. Ovid, VII. 394. sqq. etc, ^' Timnr leng (Timur claudus) Asi» minoris, Mon-
golic8B, Persicffi, Indiöse expngnator crudelissimus sed et magnanimos. f a. 1405.
cum in eo esset, ut Chinam etiam bello sibi subigeret. ^^ Auster fnrens, tur-
bidus, vehemens. ^' Hadrlaticum mare inquietum, procellosum, ferum, pras-
ceps. ^" Alb.j ßrandenburgensis, tum Magdebnrgensis ecclesite prsesul, ad
quam Hala ad Salam, ubi excarnificarunt Pepericornum, pertinebat. demen-
tia divum] dementia cseca diceremus hodie, sed etiam heroes aui temporii fiü swU,
HVTTKNI IN 8CBLKBATI88IMAIC I0ANHI8 PBPBBICOBMI yiTAM BXCLAMATIO. 347
50 Abstulit hanc terris pestem atque in Tartara mersit.
Äusus erat temerare deos, \ioIare sacrorum
Omne genus divisque manus et noxia membra
Ädmoliri et inaudita novitate furebat;
Ärgenlo spoliare deos, donaria templis
55 Eruere , incestam sacris opponere dextram ,
Et ficta pielate preces fundebat ad aras,
Tractabatque deum, sancti mysteria panis
Vulnere roactabat, nee adhuc (mirabile dictu)
Caede furens media subito emanante cruore
60 Substitit incepto , vidit se efiundere passim
Sanguineos rivos insperatumque liquorem
Irrorasse manus, sensit pro pane vigentis
Indicium carnis; perstat tamen improbus ardor,
lamque audet socios in caedem admittere verpos
65 Et mercede nefas factumque immane pacisci.
In teneros furit inrantes et ab ubere parvos
Avellit foetus idem ferroque cruentat
Palpantem sobolem vitamque a labe remotam
Ignaramque sui. magicas dehinc pergit ad artes,
70 Fraudibus invertit populum vatesque vocari
Geslit, agit medicum: quod nullo tempore credes,
Aeeipe, poslcritas; utinam quam ficta putabis,
Tam non facta canam: potuit promiltere vitam,
Praeslitit interitum; iussit sperare salutem,
75 Intulit exitium : praßsentem inducere mortem
Huic medicina fuit conquisitumque venenum;
Quas herbas Medea legit, medicamina Circe
Quae probat, iufernique canis damnabiie Sputum
Miscet opem morbis. Quid quae nondum acta reliquit,
80 In medio cursu scelerum dispergere virus
Saxonas in campos, quanta est tua Marchia fontes,
Prata, lacus, fluvios sylvasque et pascua et agros
Inficere exitio, tibi mittere toxica, fratrem
Morte abolere tuum totamque extinguere caeca
85 Peste domum, tibi iamque aliquos promiserat Orco.
Continuo placitum diis finem imponere rebus,
Praecipitem cohibere iram, nebulonis iniqui
Proposilum conferre retro frenumque minaci
^< Ad 8qq. cf. adiectam gtfd^i^t ottitlr btkantnuft \in gmufftfii Jufertli gntaititt
io^antUB yfrftrkpm. ^ yates] sacerdos. ^^ tua] Alberte. ^ coaca 2.
348
HVTTEMI IM SCKLEBATISSIMAM 10AN519 PfPERICOKÜI VITAM EICLAMATIO.
lodere pernicieqiie tua fratrisque donuisque
90 Sacrilegas arcere manus. Te iure beatum
Felicemque voco, cui taotani avertere fraudem
Autores voluere dei, punire nocentein
Tot vitiis tanüsque iiiaUs cui numina donant
At quantos mors illa metus quautuuive dolorem
95 Incuteret populis! te tanto afferre pcriclo
Soi*s audax voluit nol)is<iue horrenda minari?
Scilicet ingenti coustant discriuiine seroper
QuaB dii summa voluot: tu vive tuentibus illis
Forluna'que tua; blaudas amplectere dotes.
100 Tu morere et teiiebras lustra palleotis Averni,
Prodigiale caput, superos fuge, saltibus erra
Tartareis, Acheronta bibe, in Cocytia merge
Stagna caput: ccrte borrebit tua facta tuum4|ue
Regia Persepbones nomen, tniculenta ciebis
105 Umbra metus, Diti fugient te pessima noctis
Monstra tenebrarumque duces: te intrare volentem
Cerberus arcebit, diros ponentque cerastas
Eumenides terrore novo; te portitor undis
Non volet Ire Charon , neque enim peioribus umbris
110 Iura dedit Minos, levius Salmonea plectet
Supplicium, Tityon le\ius iram, Sisyplius urgel
Mobilius saxum, portabunt Belides undas,
Tantalus esuriem striogel: tot noroina pQ^nae
Pars quota facta tus? At si vitam inirare receptara
115 Per Samii documenta senis tibi lupiter unquam
Permittet, pete Germanis longissima, si qua est
Finibus eois regio, nostrique recede
A regione poli; careat te Martia tellus.
Qua;, cum ferret, erat tam tristi obnoxla fato.
^ Cf. Panegyr. üi exe. Alberti Mog. v. 1258. sqq. *^ ef. Ferg. Aen.VI.570.8qq.
"• Salmon.] f^erg. Aen. VI. 585. sqq. »" Tytion 2. Cf. Ferg. ibid. v. 505.sqq. Owrf.
IV. 457. Sisyph.] Ovid. met. IV. 460. *'• saxom] „non exnperabile saxam^ f^€rg,
georg, III. 39. Belides] Danaides: Danans Beli filius. Ovid. met. IV. 463. „Ad-
sidn» repetant quas perdant Belides undas". Ibid. 177. 358. ''' Tantal.] Ovid.
met. IV. 458. sq. „.. Tibi, Tantale, nallae Deprendontor aqosB, qa«qne inminet
effngit arbos". '^^ Samii] Pythagorse: Ovid. Fast. III. 153. „Sive hoc a Samio
doctas, qui posse renasci Nos pntat'\ *'^ Mart. teil.] i. e. Gennania.
DIE aRSCniCRT UND BRKANNTNU8S DES OETAUPTRN TÜDKN PPRFPBRKORN. 349
Vi triste qaod prsdmittitnr Carmen omittere non licnit, ita seqnentem con-
mentarium, do quo videndus est Index bibl. Hutt. num. IX. a, b, c, recipere to-
tias operis edendi ratio nos cogit.
P'it ^tfö)id)i onnb bekanntnn^ U% gttanften ^nhtUf
5 genannt ^oi^annts Jßfeffctkoin.
Had) Ci)2t|)t nnftn lieben ijer^en geburt, Caufent /ünffl^un^m vnrt im t>in^f^et(btn
iavt, of mtttDod)^n nad) (ffli^tj, $at man etn^n getauften Ju^en, Jobanne0 Jßftftrkoitt
genannt, 3Ü gaUe oo} Met <iHo2t^ bürg auf ^em Ju^en Ktrd^of geboten « onnt ju t)02
mit glüenlien 3angen et3li(l)e male d^ feinem 19b gerifFen, mtt ttte nad^uolgen^e ßudi vntt
i<> fibeltl^at in gefengknuß bekant onn^ geofenbart, onnti 3u let|) ^arflber oerurteilt, onnti ni^t
iDt^errufen.
^tim 3Üm erflen f^at er bekant: er fep ein p2ie|ler getuefen, tinn^ psieflerlidK amptS'-
getriben bp .rr. taren, vntf nid^t getopd^t gewebt ftlef^ gel^alten, b9cl)t gefeff^, )en men-
fcl)en M0 l^acrament gereid)t of )ie 6(lerlid)e 39t.
1^ Jtrm er b<(t au4 bekant: ^00 er ^rp partidiel gen}9d)t oflien gefloU. flaaein felberi2.
bebalten, gemartert vnti geflod^en, tias ^a$ dar blut tiauon geflofen iß, t>r(t ^0 b<>t er
glaubet tias es gott on^ menfä) geme^t re9- Pte andern 3U)e9 partidiel, tien jlutien »erkauft.
^tem er \)ai aud) bekant: er niolt onferm gne^ige benen ber^g ^Ib^ed^t, pe^unt ^•^«
$ifd)of 3Ü ^agtieburg h. /Rardigrauen Don pmntienburg onb feinem b2u)er Joachim rfcn
20 Cburf(ir|len vntt allem feinem b^f gefinnti »ergeben b^tben, onb f&ld^a gamabe o^lb^ad^t
bet. 9arüb er bübert gulbin 00 ben ^ube genumen.
* De inscriptione b vido Indicem bibl. Hntt. 1. c. De c nbi in orthographia
tantnm ab a rccessit (quod non ita ssepe factum est), nihil adnotabo, sed qute
addidit, Germanicis qnas vocamus litteris expressa adiciam. Ceterum memorare
debeo in c utrumque Pfcfferkornium, Coloniensem prsedicatorum socinm, eumquo qni
Halls combustus est, pro uno haberi. Cf. qaae vol. I. p. 33. sq. ad v. 40. adnotavi.
• ffuius exordii loco c sie habet: C ^^ac^ bcm l&at So^an ?5fefferfom ben ß^nflen (jelau^
ben tülber tjerlaugnct, \)nb abgefallen in bic Subfc^cit (al8 \)onn 9lIeanbjo au^ guucrmfis
tcn) M tjcrfencft tjmb gilt« t)niib gettg njittcn, burd^ feine f&beret) im fünffte^unbcttjlen
t)nb t^icr^e^enbcn jar, \)ff ü^ittDod) nad^ C^gibij jii ^aU, \}oj fand ^Konten bürg t)ff
bem ^nhtn fir(6off geraten, t)n jfiuoj mit glüenben .jangcn etlic^ mal tj feinem leijb
geriffcn. (O gctaufftcr 3ub tt)ie gefeit bir ba«). 95nb ^at bife jliicf t)nb übelt^at in ge*
fencfnüß bcfant vjub geoffenbart, »it gi letfl barüber tjerurtcDlt, \)nb nic^t« »iberrÄfft.
d)rifli b. gepurt b. m t)ier3eben tar. /Ritwod) nci^ Clgtbt b(>t b. '' i. e. die 6.
Septembr. ^üben (et sie ubique) b. ^ faitt /fio:i^en burgk b. ^ubenkirc^f mit
gluenben 3angen geri|fen, onb barnad) gebraten, onü b. ^ nacbfolgenbe fludi tmti obei-
tbat in ber gefenknu^ b. <^ tmb 3u le^t baruber b. onb b. de qito in sqq. non ad-
notabo), " bekant, Cr b. p2i|ler getoeß, b. unb l^ab e. priflerlid) k- *' getri-
ben 3me9nt^tg iar b. gemeid)t geme|l, <fl!e|fe b. yeicbt b. '^ facrament gtrepd^t anf
bie ®flerlic!)e 3e9t b. c addit: $)ic barfuffcr mun^ ]&ab(f aud^ rin getaufften 3«be in
irem ojbe meg^alten, ob er genjcijc^t fet), ttjcig i(^ nit ober facriftciert. " C ^xtm
er bat brep partidiel gemeicl)t bauten geßolen, gemartert b. Cf. epistulam hoc ipso anno
cIoIocccLXi. Braxollis scriptam, quam infra repetimus. " klort plut ^ruon bf-
flolfen [sie] b. ^^ geglaubet tpas n got b. gemrfl fep, bie anberen 3n)en b. ^* C Jtem
er mit V. ©. f^. ger^og b. *8*« pftunbt bifd^of b. ber äct)t 33ifd^off r. «» fllarggraf b.
I9.M ^0ftcl)im Cburfurfl b. , mit gifft vergeben e. on foldjea gar nabent oerprad)t bot,
barumb b. ** bunbert gulben x^on ben ^üben genumen \^ai b. In c additum est:
(37^u6 man biHic^ ben S^hm ird tviUeu^ lotUfaren, fo ble^benn bie l^erren on fosg.
348 HVTTENI IN SCELEBATISSIMAM lOANNlS PErKRlCOUNI VITAM EXCLAMATIO.
Iiidere pernicieque tua fralrisque donuisque
90 Sacrilcgas arcerc manus. Te iure beatum
Felicemque voco, cui taotani avertere fraudem
Aulores voluere dei, punire nocenteoi
Tot vitiis lanüsque malis cui numina dooant
At quautos mors illa metus quantuuive dolorem
96 Incuteret populis! te tanto afferrc periclo
Sors audax voluit nobisque borreoda minari?
Sciiic(*.t ingenti constaut discrimine seroper
Quae dii summa volunl: tu vive tuentibus illis
FortuHieque tua; blandas amplectcre dotes.
100 Tu morere et tenebras lustra pallenlis Averni,
Prodigialc caput, superos fuge» saltibus erra
Tartareis, Acberonta bibe, in Cocylia merge
Stagna caput: certe horrebit tua facta tuumque
Regia Pcrsepbones nomen, truculenta ciebis
105 Umbra metus, Diti fugient te pessima noctis
Monstra tenebrarumque duces: te intrare volentem
Cerbcrus arcebit, diros ponentque cerastas
Eumenides terrore novo; te portitor undis
Non volet ire Charon , neque enim peioribus umbris
110 Iura dedit Hinos, levius Sabiionea plectet
Supplicium, Tityon levius irain, Sisyplius urget
Mobilius saxum, portabunt Belides undas,
Tantalus esuriem stringet: tot nomina poinae
Pars quota facta tua)? At si vitam inirare receptam
115 Per Samü documenta senis tibi lupiter unquam
Pernüttet, pete Germanis longissima, si qua est
Finibus eois regio, nostrique recede
A regione poli; careat te Martia tellus,
QuuD, cum ferret, erat tam tristi obnoxia falo.
^ Cf. Pancgyr. in exe. Alberti Mog. v. 1258. sqq. ^^ cf. yerg, Aen.yi.570.8qq.
"0 Salmon.] Ferg. Aen. VI. 585. sqq. "» Tytion 2, Cf. Ferg. ibid. v. 5Ö5.8qq. OwL
IV. 457. Sisyph.] Ovid. met. IV. 400. **• saxum] „non exiiperabile saxnm** Ferg.
gcorg. III. 39. Belides] Danaides: Danaus Beli filias. Ovid. met. IV. 463. „Ad-
siduas repetimt quas pordant Belides unda8'\ Ibid. 177. 358. ^'^ Tantal.] Ofrid,
met. IV. 458. sq. „ .. Tibi, Tantale , niillsB Dcprenduntur aqnsB, qns^qne inminet
cffugit arbos^\ ^'^ Samii] Pythagorse: Ovid. Fast. III. 153. „Sive hoc a Samio
doctas, qui posse renasci Nos patat'\ **^ Mart. teil.] i. e. Gennania.
DIE OSSCHICRT UND BBKANNTNU8S DES GETAUFTEN lUDEN PPRFFBRXOBN. 349
Ut triste qnod prsdmittitur carmen omittere non liciiit, ita seqaentem con-
mentariam, de quo videndus est Index bibl. Ilutt. num. IX. o, b, r, recipere to-
tiiis operis edendi ratio nos cogit.
P'u 0efd)tc^t onnli bekanntnn^ bc0 getauften ^nhtn,
5 genannt ^0l)anne9 yfeferkmn.
lUd) €l)}t|lt vnftvt lieben Irenen geburt, Caufent fün^nnttttt omr im oier^eben^en
iarf , of mitni0d)en nad) (fdittj, ^at man einen ^etaufften Jutien, Job^nnee yftferkom
lenannt, 3u |}alle oo? fanct ^021^ bürg auf tiem ^u^en ktrd^off ^ebmten, unnt 3Ü 00:
mit aluenlmt iun^en et3licbe male u^ feinem Ipb gertlfen, imt rtit nad)uoldenl»e fiutk un)
^ fibfltbat in gefengknög bekant unnti oeoffenbartf unnti 3u l^fl MrAber oerurtetlt, unnti ni^t
mi^errufm.
$itm 3Üm exfitn bat er bekant: er fep ein pmfUt gemefen, onnb p}te|lerltdK ampt$-i-
irtriben bp .rr. iaren, onti ntd^t gempä^t gtmfii flltfi gebalten, bpd^t gefeir^, ben men-
ff^ Ms ^acramient gereift uff bie 6(lerlid)e 39t.
^ ^t^m er l^at au4 bekant: baa er brp partidiel genipd^t oflien ge|)ole. flasein felberis.
bfbttitm, gemarurt unb geflod^en, bas bas dar blut rtauon geflolfen t|l, onb bo bat er
gUuibtt baf e0 gott unb menffb 0eu)e^t fep. p\c anbern 3nie9 partidvel, ben ^uben utrkauft.
^tfm er bat aud) bekant: er molt unferm gnebtge benen bert^ug ^Ibsed^t, pe^unt ^•^•
9if4of 3Ü ^agbeburg ic. /Rardigrau^ uon l^iunbenburg unb feinem b^üiier Joad)im bf n
^Cbttrffirßm unb allem feinem b^f gefinnb ueroeben baben« unb fclä)0 gamabe U0lb2a4t
bet. Ikirüb et bütert gulbin uö ben ^ube genömen.
* De inscriptione b vido Indicem bibl. Hutt. 1. c. De c nbi in orthographia
tantam ab a recessit (quod non ita soepe factum est), nihil adnotabo, sed quse
addidit, Gormanlcis quas vocamus litteris cxpressa adiciam. Cetenim memorare
debeo in c utrumquc Pfefferkomium, Coloniensem prsedicatorum socium, eumque qui
Halls combustus est, pro uno haberi. Cf. quse vol. I. p. 33. sq. ad y. 40. adnotavi.
• ffuius exordii toco c sie habet: C 9^a(^ bcm l&at 3oI)aii ^Jfefferfom ben ß^nflcn (jelau=
ben tolber uerlaiignct, t>nb abgcfaUeu in bie Siibfc^cit (al« \}onn 9lIeaubJo au(( äuucrmfis
tcn) fi4 \)crfcncft \>vxh gutg t)nnb gcitg n^ilTcn, burd^ feine fÄfeerct) im ffinff^c^unbcrtflen
unb uicr^cSenbcn iar, uff !Witnjoc^ nad^ Cföibii j« §a(r, U02 fand ^Konten bürg uff
bem 3uben firc^off flcbjatcn, un jöuoj mit glucnben jangcn ctlid^ nial uj feinem fc^b
geriffcn. (O gctaufftcr ^\xh xoxt gefeit bir ba«). 95nb ^at bife ftucf unb ilbclt^at in <jc=
femfnfig befant unb (jcoffcnbart, un 31 letfl barübcr uerurtcult, unb nic^tg tt>iberr«fft.
i^i^t b. gepurt b. un uierjeben tar. /8itm0d) nad) Cgibi bat b. ^ i. e. die 6.
Septembr. ^üben (ei sie ubique) b. ^ fant /fionf^en burgk b. ^übenktrc^f mit
glfitmuen 3angen gertffen, unb barnad) gebraten, unu b. ^ na(bf0lgenbe |tniK unb Übel-
tat in ber gefenknuft b. ^^ unb 3u le^t baruber b. unb b. de quo in sqq. non ad-
noiabo). <* bekant, Cr b. p2t|ler gemefi, b. unb l^ab c. pri|ürli4 b. " getri-
hen 3mt9n$ig iar b. gemeid^t geme|l, <fl!e|fe b. Peid)t b. '^ facrament gerepd^t auf
bl/ ^fUtli^ 3e9t b. c addit: ^ic barfuffcr mün(^ ]&ab(f aud^ ein gctaufften 3«be in
item oibc meg^altcn, ob er gcnjcijdbt fe\), tucip {^ nit ober facriftcicrt. " € Jttm
er tat Urrp partidiel gemeid^t bo|Ken ge|l0len, gemartert b. Cf. epistnlam hoc ipso anno
cJoIocccLzi. Brnxellis scriptam, quam infra rcpetimus. '^ klart plut Uaruon b^"
fl0fen [sie] b. ^ geglaubet ttai tt got b. gemefl r^9f bie anberen 3men b. '^ C Jtem
er iii0lt U.e.S. 8erö0g b. *8" pftunbt bifc!)0jf b. ber 3ct)t 33if(^off c. »• fliarggraf b.
'^^ J0a4tm Cburfurfl b. , mit gifft ucrgeben e. un foiä^ts gar nabent uerpra^t bat,
barumb b. " bunbert gulben uon ben ^uben genumen i^at b. In c additum est:
(3)Wt6 man bitfic^ ben 3«^^« i^* tt>illc«3 »iHfaren, fo blc^bcnn bie ^^rtcn on fojg.
350
DIB OBSCHICHT UND BBKANHTNU8S DES QBTAUFTBH lUDBN PFBFPBRKOBH.
i.4. Jttm iv f^att aud) bfkant: )Q0 er ftd) für fßitfiam vigebtnn l^ab, malTfr 3U 0911
lemad^t, onb txe totiun Ubenbia.
$.5. Jum fr ^at au4 bekam: er \9aht jtuep ktnter geflolen, b3 ein tten ^iden oerkaiift
9ini feiber Reifen martern, onn) gel^od^en }fa$ f9 M0 blüt oon tm fiberktfmen ^ab^n, yu
gebmnii^ 3U trer natturfft. Pa§ anter kintit bat rot l^ax gehabt , M9 felbtg \fat n wi- s
feer }^itnme§ fffd^tikt 0n fdHiten.
$•0- Jitm er bütt au4 bekant: tfot er ein ar^t gemefen fep, tinti l^t ft(b Mrffir tiftif-
ben, onb tmtn er einem kranken menfd^en b^^ff^n foU oter ein trancK geben 3& feiner
gefunl^tbett , fo i)at er tem kraniKen menfd^en gift geben, m \tamit .riü. menfd^rn 00111
leben 3iim tat b^ad^t. 10
$. 7. Jtem er b^tt au4 bekant : rtas tr eplf geoefen fetnti , mift er ter ymhiftt on fHttb
)ur4 )ie lanftt gebogen, onti b<>ben onter )ien eplfen einen offet^tg gemalt, ortt oNiii ff
motten in ein ßatt 3tebenn, fo b^ben fp ^en tiffe^tgen oo^bin gefcbtdvt, oiO ^er bat fi^
ffir ein kir^^n gelegt , fo lang bt^ tiie andern eplff b^rnad) kommrn fein) , oid Mm ^
er ten felbigen olfet^ige tuitier gefunkt gemacbt , )auon fp groß gut on) gelt fiberköami ts
boben.
$.8. Jtem er b^tt au4 bekant: er b^^b einem /fiagtpro ber ein piitfitt genießt iß, onft
im lanM 38 <lrandien gefeffen , einen tierbannten tefifel geßolen , ^arnit er oil 3aulifr9
ge&bt^ onn) getribenn. 9arna4 W ^^ ^^ tefifel mitier tierkauft , tin) umb ffinf guttin
gegeben. 20
f.ft. Jtem er ^at au4 bekant: Ms er gelt tiarumb genomen b<>b, ^ao tr niolt )em gan-
zen lan^t in beptien fltfften /Ragtieburg tinn) galberftatt aOem lantituolcK vergeben, onrib
fp afte mit iren guttern oerb^ennen, e$ fep im oelTi, in fcbefiren otier in ßetten, mann
er )af mit fug 311 niegen bringen mb^u ^6ld)0 bat er ttn ^uten mit einem epti 3fi-
gefagt. 25
$ 10. Jtem er bat au4 bekant : tfas er lien ^uten ein ep) gefd^mo^e bab , wo er ein ^ti-
fUn menfd)en gefunkt mac^t, bargegen moU er toiterumb .ro. oon leben 3um to^ bringen.
' C fum er bat fi4 für melfiam ausgeben, bat toalfer 3U »ein b. * lebenbig
(»aÄ er Won mit gelt filr ©apft, Äaifcr r>n f)ni) M ^i^xht, fo ifl er bannest nlt
gott, bann 90t lebt no($. c. ' fum er bat 3niep b. * piß Ms fp bas plut oon pm
erkrigt baben, b. , big fie c. ^ ,M0 k. rots bar b. Scilicet crlnis Ischarioti-
CQS yitam merait infanti. ® totter megk geflickt an fcbatpen b. In c additum est
(^d b' 3ub 3a4ariaS ber pacbiger mün^, au4 bcn cletue finbltn bte l^er^en mit
f^arpffen meffcrn erfut^t x>nb geßoln l^at) ))mb gett. ^ € ^tem er iß ein ar^t ge-
vuft, vnt b. Mrffir ausgeben, Ott menn b. ^ krandien b. getrandit gebenn 3U trer
gefuntbept b. * on) Mr mit get6)t, on) tirep3eben b. '^ tobt b. Addii e: (34
»il fein rl^ ober ar^ne^ x>on ^(eanbso empfa^en, ob in f(^on ber 9apfl loiber X)^«
[(Riefte). " au4 om, b. getuefl b. 3nielfft onnb finbt b. ^* ge3ogen, on b. außfe^t-
gen b. man] mo b. " ßat 3iben b. fie ben außfe^tgen b. ^* biß fo lang bte b.
aplff b. kumen finbt , on ben b *^ außfe^igen b. gefunt b. baruon fie b. ober-
kummen b. In c addiiur: ('IRülfieiu an ir 4&I| ge^encft, to&r jpt getoegt). '^ fun
n bot einem magißer b. '^ in bem b. oerpanten ufifel b. bormit er oiel 3aiibe-
cep getriken bat, barnad) b. <* teäffel b. fünf gulHen geben b. (baS t{l ber 3uben
fauffmanfc^afft). addU c. << ^tem er bat gelt genuinen , Ms b. ** lanbe oft beiben b.
#a|beburgk oft jQalberflabt b. 3Rabenbur() c. lanb ooUk b. *^ fie b. aäe om. b.
fCs mem im felM in fUbelen, ober in )^ekftxn, mo er b. *^ fuge b. ^ol^s b.
opbe 3U gefagt b. (^6101(6 fol rt4^ ber Slfc^off au ÜRein^ aun 3ube f)a(ten). O quiS
cotra OOÄ pnncipcä, poteflatcS et ö'tuteg, Seiia^crib. addit c. *« ^tem er bat ben
Jiiben ein apbt gefd)mo2en, mo b. aud^ om. c. einen b. " gefunt moibi b. mai^ e.
DIB OE8CHICHT UNO BKKAMNTNU8B DSS OBTiiUFTSH lUDBH FFBFFKRKORK.
351
jum n t^att auc^ b^kant: me et 3U Tßtxivn in rin ^of ftuben, ^9 fmt C^^i^frl f .tt.
an tintt nranUt Qtmaiet fittti ^ftantitn onH 3u Htm ftibtn btlH ^fpio^tn. Wti fUtfi
riu \9U rtu lattgtr fäßitkt on^ tte^fi tin f^uvtnkinttt of Ut a^ftln, fein mutur ifi tin
^ür, nn tfl im |)üri)uß.
5 }%em ex \)att auc^ bekant: toie n 3U C6lUn ein biitn beraubt, Muon fQlbmn fpan- $.12.
gen aefd^nitten, on) ein kosallen pater nofler genumen, Mrfiber begrtfen, on im ein
ßucke v% fte red)tr o^e trüber obgefc^nitte moiUn, oü ^er fd^arfric^ter )e noldi feie In-
dien 002 gerieft genippt.
Cr ifl ge|l02be als ein frömer d)2i|l onH i|l getauft nwden 3u Cfd^me im lanfet 3u
10 Reffen of fant lüatberina berg oft eine b^uti, Ha oon liat . H. C $. oö |Bagbeburg gut
b)ief onfe figel, on ein 34ottifd)ec pfaf b^t in getauft.
Defensio, de qua in prologo dictum est, p. ^{j**. sq. cpistolam habet Colo-
niie a. 1516. a PfefFerkornio ad archicpiscopum Hermannam scriptam, cnius h»
particnlas ad tctricum, de quo hie agitur, ar^mentum pertinent: ,,.. Cgo .. nolo
ot ptereat reuerenfea pat'nitate tud. me an annos aliSjt ab .. <3lrd^epo IHogütino mtfuttno
in raufa inttemi^ «Alogütie interrogatü 2 pfertim caufa oenerabil' formmHi oeri M )
bot9. tue tpis a pft)t0 iuliets in Ciuitate ipi9 yerlino feeceberofe [«ic] nimis atq3 impie
trartati. ppter q»' ijti farin9. frat' eiufb' fliard^io $oad)im p^incepf electos 7l. iUfeeos (ot
arcepi) .rrr.oiij. iu|!o flamaip fupplido affedt: loluit 4$ tue er me fdre qu iufeei
ntü olm fcnpta pp^etaif' i cotta manifefhi celi ac t're inliida in fuis ita prtTs ercemti
nuttti erijOireat fcel9 Viibi 2 reueretrr 2 oere Hicens marimd pte bui^ ptinade e|fe falfof
t9t iibios: qs ifioT^ Vobi ,:'tra fac^ euangeltU3 2 in ,'tumflid. feefeero. infamia ) blafpbe-
mid farre ftfeei nre ^^pofuerdt: in quib^i quitt Üb)! fuos liberoe a puerida in^rtuit ac
feoreat: 2 Hdnfee ni an p20uectio2e etate puenerft, fe malide babitu nd pofe feereltnfre €t
ita qnitiitt contra eccrta3 catbolicd d)ri|iianofue: mac^tart pnt: in totu putdt acceptti feeo 2
iu|le factii e|fe €ut9 ret grdnebt reueretie eiufbe nofe' tue epi ercplu täte: oiQ quo iufed f
botm memo2ia quinqes oenerabile facramctu ^numelia afecrrint: y2to in l^atiflania:
duitate f^lefie. ^tctt'o % pa|fau duitate nd löge a feanubio pofita. €ertio in ^terneberg.
Cluarto in nedieno2f. po|hemo in yerlino oppino €t quduis femp (ttit ignitl fo2ciptb9 p oeo
oicof Idcinati. in oerub9 tofit. an rotas pofiti 2 uiui nefoffi atq3 cobußt: ppt' q merito
ereplu ffbi et'nu fumerrt. tn inculcatd fibi er fuis libtio 2 er nutla alia caufa treponere
malidd nd pnt nfq3 oolilt Cdparanf etn igni fopito q ot itei^ inflamaf. fic 2 ^nra nof
iunei Vd an tpe ceffantes paulatim nob' no2mitdttb9 falfis futs conidb9 reinci^nunt 2 in
quine innies magl ac magis nulli malicie niaboUce pcentes. ^| |l2eterefl interrogatü
fU3 ab eane ipi9 Veueretia 2 ab alijs etid b^nefH^ otris an ^oc eet mibi ^ertii 2 oeif*
00m lebe 3um tont b. Addit c: (O loie feinb toir (S62ifien fo gefunb) tt>o bie ^nbtn
onfcr rl^at feinb.
* Jltem er b^t 3U yerltn b. $erlin c. Criflofel b. > rnant gemalt ^t gefp2o-
d^, mie fteflu b. ' bum kinn (sequenlibus verins omissis) b. (^hi n>ie ^aben bann
bie p2ebi9er münd^ aü 33crn bic mutter 3^efu bcm fcftnetjbcrfncc^t om fünff^ig gulbin,
onb omb ein bamaf! beuol^en). addit c. ^ jtem er bat 3u |ü6ilen ein piint b. auci
om, c. <S6In c. naruon filbem b. * genuriien, naruber begriftnn, onn b. ^ ^juk
auft nem b. naruber b. ner rid)ter ofenlid) nem b. ^ gemeifl. b. r. addit. tX. a.
a. bne, eccc nefcio loqui (9^e timeaS a factc co2um.) J&icr. [lerem. I. 8.] C Ärboj mala
erctbctur, et in igncm mittctur. ® frummer b. (5r ifl geb2aten »nb geilo2ben, onnb
ifl c. lann b. auf b. ^° auft einem b2unnen, no b. SU^abenburg c. gut b. ^^ 34^-
tifiber b. In c additum est: (i©er mag bann 3lleanb2um getaufft ^on) onb i4 vtmt^n,
er fet) bem tcüfcl in arft gefarn, Dnb bem er l^ic gebienet ^^aX, b* geb im ben lone.
352
DIK GB8CHICRT UNO BBKANNTNUSS DES OKTAÜFTRN IIJDKN PPSPFERKORH.
t^ iutfti eo0f rmf Ipt fartf^ntni rptanü [^ üj] ac to oti q^ Itnim^u feU ne fftfant aut
roi^tlit tiotent vti rdt0 ff! fatna Hnbt rga p immonalr turas lirü q' ^fc eint mt^i piar-
fu0 tiico0ntta. Ilurfu0 interrogato futn. €t quo rpiano2r Itbfri 43 f^tfltmf fiiit niartf-
2t3att a iu^ris: 2 tpft et pntvo^ ofnulis fanguinf imfmnt: 2 |)U( p ors fi^na^ofä^ futtf
feiuifmnt a^ qui» tu otnettt Mgute tUa? €üc Henua rnbt fi tu^et poffmt rpion^f ot-
ro9 ita cSfequi ftcut tnfantulos : p^oculbubto fents ru tunt02tb9 iriVfictrit <!)' aut otaiif
fanguhu rptano mi^t fr toto no efl ^^ptuj ^oc aut mt^ frplomtu efl. (i iuMs fua cnm
pafd)alf cfUbMttb<). tpt in mifa} rrpondt trfs panfs q a grrcis Titrutif iisiinl } pocnlif
«tnn tnfuft^dt rubfü ^anus igit fuas otno tedtB imbueittes 2 bumine totiff nigitlf
lifcututf« oniufrfe rpiatittati maUbicüt. psfffrttm Uct} plagis pbaraonif in fgpitto foctif
l^ltto fpotdt oinü iUuli rubtu in ^frtfione ^ contumtlid rpianitotts. €r b^ n^n ibfcure
^'fi^frari pt. <t tpfi liiludt fangutf rpiana oinu ittub : 2 rr inutlita fbibdt : qua b^bet
o^ufrfuf rptano0: Ho plura tie bac re fcio. feti b*^ liütarat: q tnliifs plura alia malit
pfffima fttd 2 crif^fltlfima mad)infnf d^Mfliants: qufmabmod' liftnonflraui in Üb^ie mrif
oltm fmi|ft9 2 lattus iu^icarr [tkc] pofffj. p^fftim qn clanculu 2 cdmo^e pnt coftqui fct&M
ctmtm fiuf fufrit in agris fiuf oppiliis: fd cdtinuf frageus 2 peliibus concnUaui lUr
rffrrrf poffum. {} ^numeltofis libio i^xne filaxiä afftcidt "
His ipsis quibufl hsc fceda scripta recensnimus diebus passim publica diuma
acta Beqnentem epistalam, infamisB nostrorum etiam temporum insigne documen-
tum, exhibent:
SBrüffcI bcn 2l.3uli 1861.
„(Sint ^txnlx^hit, meldte l^eute in bcr ^at^cbralc <Bt. ®ubu(a unter bem IBorft^
beS ^arbinol^i^sbifc^ofd Dou ^ec^eln gel^alten toorben, ijl bic ^iebereiufe^un^ ber an-
b&^tigen ^rübcrfc^aft Don ben tvunberbaren ^oflien. SBie 6anbcrud in feinem ^erfe :
Brabantia sacra unb anbete 9(utoren erj&M^n, Ibvitten bie 3uben auS ber l^ieftgen £as
tl^arinenfirc^e ein (Ziborium ntit ^cßien flel^Ien laffen, tt»o f^e bann am ^ftng^age bed
Sa^rei^ 1370 in ber @\)uago9e jufammenfamcn , biefe ^oflicn fc^m&bten unb mit X>oI«
4en buTciflicgen, tvorauf aber flare^ $(ut aud bcn ^oflien gefloffcu fei, toorüber bie
3uben f\^ fo entfetten, bag fie eine ^xau mictl^eten, um bie Mutigen ^ofiien nad^
^6In gu tragen, ^ie 8ac(e u^urbe iebod^ rud^bar, unb ^er^og ^en^el ))i>n Trabant
lieg bie 3uben ergreifen, auf bie ^^olter bringen, unb [\t bann (ebenbig auf bem ^ä^tU
terl^aufen verbrennen. Unb bie Erinnerung an biefe abf((eu(i4e ©ef^id^le, toobei ejS
ri4 nur um ba2 ®e(b ber unglücfüc^cn ^c^Iad^topfer l^aubelte, mirb im Saläre 1861.
aufgefrif^t unb burc^ eine SBrübcrfdbAft ucretoigt, \>on xoM)tv ber «C^ersog von Krem«
berg ber $ret»ot ifi, n)5t)renb man f ogar bie <&tcne ber $reDotin ber {"^cr^ogin Don Sra^
bant gugebac^t l)atte, nur bag f^e anjuneljmcn bcr ibol^cn 'Dame von bem Könige Der-
fagt toorben ifl."
HVTTBirx IM EXCKPTIOMKM llOOVNTlliAll ALBBttTI PANBOTRICVS. 353
IN EXCEPTIONEM MOGVNTINAM
REVERENDISSIMI IN CHRISTO PATRIS
ILLVSTRISSIMl PRINCIPIS AC DOMINI
DOMINI ALBERTI
MOGVNTINENSIS ET MAGDEPVRGENSIS ECCLESIARVM ARCHIEPISCOPI
SACRI ROMANI IMPERII ARCHICANCELLARII
PRINCIPIS ELECTORIS PRIMATIS PER GERMANIAM
IIALBERSTADIENSIS ADMINISTRATORIS
MARCIIIONIS BRANDENPVRGENSIS
STETINENSIS POMERANIAE CASSVBIORVM SCLAVORVMQVE DVCIS
BVRGRAVII NORIBVRGENSIS ET RHVGIAE PRINCIPIS
PANEGYRICVS
VLRICHI DE HVTTEN
EQVITIS GERMANI.
Hanc pompain et plausus festis clamoribus istos
Vimque triumphantis populi Isetosque paratus
Ostensosque tibi, princeps Alberthe, favores
Non ab re ferimus, namque ut te excivit ab illa
6 Iiivitum patria plenis Moguntia votis,
Huc pacem, huc requiem secura excire putavit: | Je AiSerSU!"""
Venisti cupidis et tanquam hinc omnia starent
Fixa in te trepida; fuit expectatio plebi.
Tunc quoque, cum voto patrum inducente vocanlum
Cf. Indic. bibliograph. Hatten, nam. X. p. 13*. sq. — EpUtolam ad Eitelvolfum de
Lapide, qnse huius paneg^rici prsBfatio est, dedimus vol. I. nam. XXII. p. 34...37.
In 5, (mendis fmde scatente exemplo) h/pc inscriptio est: In Exceptionem Alberti,
Mognntinensis, et Magdeburgensis Archepiscopi , Electoris. Magdeburgensis ß.
Brandenbnrgensis 2,„4.6, Noribergen. 4, Vlrici 2, * Die 28. Nov. a. 1514.
Albertus novus archiepiscopus in urbem Moguntiam soUempniter invectus est.
' Alberte 2. „6, qua: exempla fere ubique, ubi ex 1. th damus, sunplicem t habent,
^ nanq3 1,5. ^ patria] Marchia. * [Hoc asterisco adposito significatur adnota-
tionem a manu ssec. XVI. scriptam extiiberi.] Die 9. Mart. a. 1514. Albertus in
arctiiepiscopatum Mogunt. electus est, nondum XXIIII annos natus; diem enim
natalem babuit 28. lun. a. 1490. * bom|nnn 2, exire 5, ^ Hoc lemma ad
marg.non habet 3,^ ut sequentium quoque tnaximam partem omuit, nuUa omnino habent
4,,,6,
HVTTBNI OpP. vol. III. 23
354 HVTTENI IN EXCBPTIONKM MOOVNTIAAM ALBERTI PANEOYBICV8.
10 Nostra capessentem et migrantem a seile paterna
Roma moraretur, ma^sta timor anxiiis urbe
Destituit inentes aniinosque abiecit et inira
Spcmquc metumque fuit dubii sentcntia vulgi,
Seu tibi summa duci reriim commissa fuisset
15 Consultum bis terris, seu se importuna dediss(;t
In medium ratio, trepidandum borrore supremo:
In te spcs cupidis, in te fiducia solo
Omnibus alta stetit, posita est ex teque pepcndit
Civibus una salus, ut si tu baec munera noUes
20 Oblatumque tibi dedignareris bonorem ,
Essent tristiciic plena omnia, plena timoris.
Quos quoniam evenlus melior fortuna redegit
lucundam in faciem tulimusque optala favenlcs,
Reddita corda sibi perculsaque pectora tandem
25 In vultus rcdierc suos, heta omnia pulso,
Omnia iide, metn, gaudent, quia mole pericli
Te sine nulla fuit gaudendi occasio, tantumque
Huc tecum invebitur lucis, (|uantum omnibus auTert
llic tuus adventus nebula; et caliginis atra?.
30 Longa mora est qu<e te tenuit; fastidia longa, | ASSSTi?*"
Dum venias, aluere tuos; succumbere postquam
Visus es bis monitis, non es procedere visus
Et capere oblatum fortunaque obvius uti
Pnesentiqne frui: fessi expeetavimus omncs
35 Quod te adigat tempus; Stepe intra spemque timoremque
Ambigui stetimus, ne quam non prospera causam
Sors ferat in medium teque binc omnino revellat.
Sic sperat metuitque simul iam filia coniuux { comparauo.
Desponsata viro: nam quem semel bausit amorem
40 Cunctari vetat: iila o^gre sua gaudia dilTert
Incusatque moras, qusecunque bymeniea morantur
Tempora longa vocal; ardet se iungere pacto,
Optatnm cupit Ire diem noctemque iugalem
Anticipat votis, ubi vcnerit bora fVnendi,
45 Ut placitis satiata suis praesentia captet:
Tum vero ratio omnis abest, ita in omnia praeceps
*o mirantem 5. *' Bulla confirmationis d. 18. Aug. eaque qua Alberto pal
lium clatum est, die 1. Sopt. datre sunt. ** tristitiae 2.5.6. {ubig, iti) « redie-
git /. ** fida .5. ^ Boc quoquc cl sequens lemmn om. 3. tcj ta 5. ** con-
iux 6.
HVTTBNI IN BXCEPTIONSII MOQVNTINAM ALBfiKTI PANSOVRICVS.
355
Ferlur et iti cuniiilo dubilat quse prima scquaUir;
Qu% capiat, quihus insistat, data copia turbat
Et Tacit ambiguam: nos baud secus Impetus urget,
bo Destituit ratio perditque oblata facultas,
Quid primum, quid priecipue fiat liceatque,
Quod quis in obscquiuni ruat aut qua' signa reiinquat
La^ticise insolitie, quo gratificetur bonore
lam certus liberque metu o|)tatisque potitus.
55 Obvia turba tibi portis se elTundit apertis,
Tendit in occursum popubis, sunt ordine nullo
Ldßticia dirimente niodum iuvcnesque senesque;
Ingeminatur lo, vacuas conscendit in auras
Clamor, ab impulsis resonat clangoribus aither.
00 in via facta via est qua tu te immittis, adeniptum
Est plateis nomen. quid si non ante vetasses
Ucee fieri candore tuo? pudet auribus hoc, quod
Virtutes meruere dari; verum ilia pudoris
Munimenta tui nos elTecere verendo
65 Andere et vetitos cupientius edere plausus.
Tanta merebatur quisquis fcnliciter olim
Bellum exegisset. domitisque ex bostibus urbi
Invexisset opes peregre spoliisque superbis
Anxisset domime nummosa agraria Romae;
70 Sive rebeilanles armis superasset Iberos,
Sive leves Celtas, aut sub iuga Marte secundo
Cantaber isset eques, pleno excipiente triumpbo
Decrevere patres tantis grata omnia gestis.
Magna damus, nisi tu noiis, maiora daturi,
75 Iure pari , merito diverso , non quasi belli
Intuleris motus Venetumve retuderis liostem:
Gratamur reduci, sed quod te principe belli
Suspicio procul omnis abcst: luic ocia tecura,
Huc pacemque trahis, tutissima tempora abactis
Exceptio
Mogunlina .
Caodor
Alberthi.
TranquilliUs-
Alberti.
^ Lsetiti» 3.5.6. {uhiq. iti). ^^ Prope piscariam portam clcrici noviim praß-
sulem secundo Rhcno adventantcm excipiebant. ^ lo] (lermanicc Ju, heia, hei! nam
tarn per Germaniam nondnm clamabatur barbarum illnd Hurrah. ^ ad. est pl.
nom.] plateflB bominibus tottc contectfe snnt, iam non sunt platese, nXaxBiat.
'* Lemma om. 3. ut sequentia quinque. ^ fißdere 5. ^ Triumphans ünperaior. fe-
liciter 3.5.6. uhiq, ^^ exiegisset i. ''^ durum Iberum M. Caio superavit, Cel-
tas Caesar lulius. ^' Y*^<LQ^Abrum indoctum iuga ferro nostra" {Hör, Od. II. 6,2.)
domuerunt Augusti legati. ^^ Veneti pace cum Gallis inita cum Cfesare pacem
inire detrectaverant paullo ante quam hoc Carmen conponeretur. ^^ otia 5.
23 •
356
nyTTBNl IN fiXCEPTIOKKM iCOOVNTiKAlt ALBERTI I^ANEOTRICTS.
80 Te venientc malis subeunt, sperata solutis
Vita rcdit, tranquilla quies te prsesule inivit!
Spes sua cuiqiie redit, tum siquis fleverat ante,
It dolor itque timor, cessant curaeque melusque;
Laßticia certatur, eunl matresque virique
85 Uno hilares voto prse te nianibusque supinis
Attollunt vultus laeto et clamore salutanl
Te patremque vocant saliuntquc et carmina dicunt.
Vocibus aura fremit, dulci quatiturque boatu;
Ornatse nituere domus, portseque viseque
90 Congaudent dominis speciosaque pallia tectis
Dcpendent, quod Zeusis opus, quod pingat Apelles,
Texat Acbiemenio locuples quod Persia fuso,
Quod struxisset Arachne et quod discriminet unca
Pallas aeu, quod cat Phrygiis certare tapetis,
95 Delicias oculis, veterum argumenta laborum,
Parietibus murisque locant; haesere fenestris
Intextis aulaea notis, celebrata parentum
Facta reviviscunt magnaeque ex ordine pugnae.
Praßterea festi iusuetis fulgoribus ignes
100 Urbe crepant luceutque faces et lumine malus
Excipitur lumen, stelUsquc abeuntibus instant
Solares radii, et Phoebeae lampadis ignes
Obscuraturi, siquos adiere minores,
Igne suo minor est: quemeunque, o maxime rerum,
105 Virtutes tetigere tuae, tu lumine lumen
Excipiendus ades, densoque armata iuventus
Stat diffusa globo et turmac panduntur equestres,
Ostenditque tibi dederit quas patria vires
Quaeque sequantiu* opes: die quis compelleret istum
110 Vi populum qui nunc sumptis tibi se obtulit armis ,
Quique, ut tu regnes, petit extorquetque precando?
Heu quanta vi regnat amor: discedite, fastu
Qui vultis captare fidem petitisque timeri!
Undique tutus amor; nunquam irrequieta tyrannis
Lc4icia
cobbubU.
Splendor
AlbMtbi.
Amor erf« Al-
bertam
8* Ttt 5. »* Sependent 5. '» Achemenio 5. Achaßmcnio] Persico. AchsBine-
nes primus Persanim rex. (Shawls.) ®* Arachne] laniticflß laudibns artis clara. cf.
Ovid, met. VI. 5. sqq. •* Pallas] Ovid, l. c. 23. „seu pingebat acu, scires a Pallade
doctam. Phryg.] cf. Verg, Aen. III. 483. sq. ^^ maius lumen] princeps.* *•«•■«•
„Sicnt stellae obscurantur radiis solis, ita ignes qui in civitate habebantar, tuo
splendore obscurati sunt".* *°* abeuntibus] snperatis. '* Solares radii] prin-
ceps.* *®* suo edd, rede; tuo correxii*. *'* OstenditJ seil, iuventu«.*
HVTTEMI IN SXCBPTIONEM MOQVNTINAM ALBBRTI PAMBOYBICV8.
357
115 Suspicione carel, odiisque obnoxia regnat.
Cernis, ut est templis alius nitor, omnia cultü { pompa.
Festa novo? quid tale, rogo, prior annus habebat?
Omnia magna quidem, verum ad te parva tuoque
Aequa minus dccori: potes hos, pulcherrime, plausus
120 Tarn trepide amplecti teque his censere minorem ? | ^omm^dlu '*
Digne omni pompa, solenni digne triumpho,
Ingredere, o, Isetusque tuum conscende tribunal.
Da leges, da iura viris, assuesce vocari
Spes miseris, tutela inopi! dant numina solis
125 Principibus sapere ante diem: tu Pailade dextra
Oblatis fruere et regni subeuntis habenas
Arripe sublimiquc animo contende priores
EfTectis anteire tuos; magis iste magisque
Publicus ardet amor conceptaque opinio de te:
130 Agnoscisne tuos istuin vincisque pudorem,
Omnia qui vincis, forlunalissime rerum?
Nam quaß multorum fortunaß dona videntur, | JgJJSj
Sparsa locis, in te mixta et collecta tuemur,
Nomen, opes, formam, genus, o te cuncta repente
135 Et pariter factum: namque ut te in regna locarent,
Exiguo spacio et properato occumbere leto
Ante duos voluere dei succedere prx te
Non veritos: haec signa dabant, deposceret isti
Quem fortuna loco nosque admonuere legendi
140 Principis huc quo fata vocent: si tertius esset
Ausus in hoc solium vetito se mittere fato,
Diis equidem iratis reor evenluque sinistro
Punitum errorem: nos laeti amplectimur omen
Fortunamque tuam studio sectamur ovantes.
1*^ adiisque 6, '^^ alius] inusitatus.* ^^^ ad te] habita ta«B personse ratione.
^^ commendat. om, 3. ^^ consecnde 5, ^^ Pallade] Sapientia. Sed ,,prsecipe
non sublime sapere". Cf. infra v. 1103. sqq. ^'^ Effectis] factis.* *** concoe-
ptaq3 1, 4. *** nanqj 1, 2. 5. *'^ laeto 1. 2. 5. „fc. Atbortü fratre forte vici ducc
faxoni^ et unü de binebet [Henneberg ?J qui fnerüt et dicebät?^ coadiutores"*. Ex
adnotatione, quamvis mendosa, versus 136. sqq. , qui aperte de prsßdecessoribus AI-
berti (lacobo a Liebenstein f d. 16. lul. [non d. 15. Sept.] a. 1508. et Uriele de
Gemmingen f d. 0. Febr. a. 1514.) non sunt intellegendi, explicent alii. De coadin-
toribus duobus ab Uriele institutis nibil legi in loannis Hist. Mogunt. Sed
Urielem antequam moreretur paenitentiam in Cartbusianorum monasterio egisse,
quod cellarlum vina suffurantem iracundia motus vietorio tudite percussisset, ab
loanni quoqne relatum est. *'^ dij corr,* *'^ Albcrtum canouici ideo elege-
runt quod ipse pallü emendi expensas in se snsceperat.
358
HVTTBNI IN EXCEPTIONEII MOQVMTINAM ALBERTI PANEGYEICV8.
145 Ponile Fortuna; rediici siia prseniia, cives.
Et templis ornale deam sacroque dicalo
Multa reis voti grata cadat liostia dextra;
Vestris ille aniinis iniiltaquc cupidine nuper
Expcctatus adest; tarn longo tempore pro quo
15Ü Pallida turba fuit, sub cuius sjicsquc timorqne
ConstiliL advenlu, cuius vestra omnia vosque
Commisistis opi praesto est, qualemque fcrebant
Apparet capilurque oculis, geslitque videri,
Spesque omneis implere cupit. Nunc, Möge, superbi,
155 Nunc tu, Rhene pater, longo post tempore tandem
Optatis satiare tuis et pone timorem:
Oblatum est quod tu multumque diuque petebas,
Gavisis transmittis aquis atquc accipis alveo ,
Ut velles, dominum; video te augustius undis
160 Intumuissc tuis et utraque liiiarcscere ripa,
Exultare vagum, Isetosque involvere fluctus;
Auditum resonare nemus. mugireque nymphis
Antra tuis sonitumque remissum e montibus imas
Accipiunt valles, reboat clangoribus aer,
105 Multa repercussis modniatibus insonat ecbo :
Cuncta silent studio insolilum mirata fragorem
Et plausu stupefacta luo, scopulisque resultant
Gratantes numeri et voces te autore coactae
Mirantur Satyri clioreasque in littore ducunt.
170 Numina ruris oyant, tu, festo ornate paralu,
Inveberis fluviosque vocas qui collibus errant
Teutonicis, largasque epulas regaliler antro
Extruis in vitreo, sed quae convivia raris
Motibus exequeris. nou lioc citus abnuit Ister,
175 Ae(|ualis fraterque tuus, primosque pelivit
Accubitus; quem deinde sedent popuiaria circum
Fhimina, in Euxinum qua^cunque binc abstrabit aequor:
Parvus Her, curvusque Lycus, quii^ue acribus inslat
Ubaeticus Inus aquis, Bavarisque in montibus errans
ISO Largus Eser Bemusque Nabus, quicpie impete ferlur
Ad Rhe-
Dum.
EittlUlio
Rheni.
Rheni eon-
TiTium.
Omnes Germa-
nia OaTü.
145 portuna Redux tctnplis arisque votisqiie colebatur, multiqae ei nummi
lapidesqac inscripti sunt. premia 1.2. ^^ Mogus = Moenus, äl'^atn. **• sa-
ciare 3.5. *** Vt Volles 3. angustius 6. *^* Öub hac imagine describi puto
quot quamqiie divcrsis ex terris gratiilabundi festiimque Moguntinum concelebra-
bundi advcucrint. "* Lemmata hoc et sqq. duo am. 3. ""* Her] ^UiX. Lycus]
2C(^. »^ Rheticus /. 2. 4. Rhceticus 3. 5. 6. Iiiua] 3un, Oeuus. **• Eser]
IIVTT£MI IN EXC£PT10M£M MOaVMTINAM ALBKBTI PAMKOYRICVS.
359
Trava, cito cui se comileni vicinior Enus
Ailiicil, Igla celer, piscosus Tkesia, flcxus
In (liversa Moras. sed net gravissirnus hospes
Albis abest sociosque veliit le, Multana, primum,
is^Aegera, tc Misnumque Salam, oeque linquit llavcluiii.
llos praller coiiviva venil Ouadus Odera linquens
Sarmaticos coües, cui vix de nomine ccdens
Fralernas dat Nyssus aquas, e fonlibus iisdem
Qui iluit et tractu tot millia fertur eodeni;
pjo F<ecundi venit unda Spiele, vcuit Istula nudans
Tcrga Boryssoruni , lato quique ainne Visurgis
Vestiphalos buinectal agros, Frisiique rebeüis
Qui per iugera i'ertur Enias, Eburonicus astat
Mosa tibi plauditque siinul gaudetque vocari
i9:> Ad commune epulum, quibus ipse domestica misces
Flumiua, magnamini qui scindit rura Suevi
Neccaron et toties vario qui errore moratur,
Ipse suos cursus repiicato ilumine Mogura,
Arma virum indomitique rigantem iugera Franci; | Fraaci.
200 Ilis tua Vesterichum coniungit mensa Moseliam ,
Quo non maiores alter tibi miscuit undas.
Iltcc quoque finitimi veniunt ad gaudia fluctus.
Et Germanus adbuc Athesis, quanquam Alpibus erret
3far. Nabus] 9^ab ex silva Bohemica veniens. "i Trava] krault. Euus]
Önn2, Anisu» (ä. /. non = Oenus, v. 179. Inus.) *** Igla] Sßl^au, Sö^^^^ä, Hut-
teno ex itinere siio Moravico memorabilior qaam Taya qui Iglavam recipit, ut
ipse a Maro (^arc^) receptus Danubium augeat. Thesia] X^ei^, Tibiscus.
i»3 Moras] ü}^oraiva, Margus s. Margis, Moesise I. fluvius. Nimium Huttcnus orien-
tem versus exspatiatur. *** Multana] ÜJlutbc (non Wlclhau), '^ Aegera] ©ger.
Misn. Salam] bie meignifc^c (f&c^ftfc^e) @a(e. Haveluui] ^avel. Yiadrus in Mo-
ravia oriens rclicta Sarmatia nunc Borussica Silosiam et Marchiam Pomera-
niamque permcat. ^^^ Nyssus] bie fc^Iefifc^c 9iei6e. Nissus 6. *»o Sprea] ©pvec.
Istula] SSeic^fcI, Vistula. »" Borissorum 6. Vis.] SScfec. "» Ernas] (Sm«, Ami-
sia, Amasus. *®* Mosa] ^Jiaa^, Meuse, *" Necarou 5. Neccar.] 9Je(far, Nicer,
Niger. '^^ De Moseila Ausonitts (v. 43. sq.) , Jp^^ tuos quotiens miraris in amno
recursus Legitimosque putas prope segnius ire meatns". ^^^ Franconiam pa-
triam suam laudare, ubi potest, non neglcgit Huttonus, cf. v. 1115. sq. *^ Ve-
sterichium 4, Moseliam] Ad cuius ripam cditoris cunse steterunt, ubi, ut olim
(cum Trarbacum mcum, infra Laurettse arcem conditum, nomeu a prseterfluente
Traver- (nunc KatUen-)öach, contra Travcnnam MosellsB sese miscente gerens,
fureutem inmissis babenis nondum sensisset Volcanum) lusi,
Cui laurus nomen dignum dedit, astu vetustum
Surgit ab opposita tibi Naidc, Bacchc Travennas.
'0^ adhuc] Ac si bodic scribcret auctor. Athesis] ^tfc^, Adige,
30^1 UWTtKMi 13 EliTSmOSXM M'>&T9?ISAJI AUMMTL rASSATBICT«
El nut in VriKfii« ii^«^rt* T<niloiie
fjumtimmm, tu t« ■K^iooi roMpioai» et vff»
AÜBMA MfHüMK deo«, toDi trtitia siqw
PcTtalÜ, iovita» amnun ad metiora iar«
214 In Venefoü Atln»», in Tarrha« pdiliiM isftn*.
Tu priMuttci «>peiD ff bcerat« deponere r«ras
l>^ite iubM okooslnsqwt ducem, *P^*> relNt» adenplis.
ijul frstoni cHebrare dtem. ciii gaodia, prosit
Tum bbndam noürn lo, damantis ab ort
}!i Eir^pCnm refd^mnt omnes, resonaoüa plause
Alna contmdoni, tibi gratififator amico,
Inque «irein §e tarba ciel. qao» inier bonores
llui non beCiciae, eui non te. Rbene, tnuaipho
Indulgere iofat? Vos nunc concentibus «qui»,
I» O prrireres, budate ducem, cui talia fiuni,
Plaudite cum fe!»tro, curatM}ue amittite, Rbeno,
Vi fesUim exercele diem voüsque forete
lliinc memoref^, niüdoi|ue igUur signate lapillo!
Ilhim equidem nobis albo nevere sorores
ra Vellere fatales fortunalumque vocanint
Kgregii natale viri. fervete frequenti
Igiie, vise, sparü^Ls lucescaiit compita flammis,
l.,2eticiam testata virum, plebs omiiis adorel
Friiicipiti adventum summo excipialque fa%'ore
730 Libera farla ducem! nullis non gaudia templis,
iNulla non »int plcna domo plateisqiie foroque!
Vofi Moguntino circundate vincula lano:
i*ax erit, in curvas giadios contundite falces.
In vomerem, in duros galeas conllate ligooes! j^
?3& {im» canet hos plausiis squalique efferet ore
LsBticiam populi et tales te intrante paratus?
Aiit quae posteritas credet flctumque negabit?
Ilfüc erat illa fldes, superum haec promissa fueruut
•** Himiliter Auson. I. c. 477. sq. ,,Te fontes vivique lacus, te csemla noscent
Fliimitia, te vctcres, pafz^orum gloria, luci". '^ deos] fluvios. •*" Turcas 3.
5.6, Vcnntiis et Turca, Imperü hostes. '** Excceptum /. •" ? ipse ex^ feci,
«•* „(liffii(|tio nohi» Higiiandi mclioribus lapillis'* MartiaL IX. 53,1. sq. Pers. sat. 2,1.
PHn. II. N. VII. 10,11. «* TibulL I. 7,1. „Hunc cccinerc diem Parcae faUlia nentes
Htamiiia'*. *** circumdate 6, i. e. claudito lani vestri templum, pacis, non belli
arnia exerceto. •" //oc femma cum trihus sqq. om, 3, "® fuerun 1,
amCMira-
HVTTENI Iir BXCKPTIONKM MOGVNTINAM ALBBBTI PAMB0YBICV8.
361
Teutonif-c inatri Stygium iuraia per amnem,
240 Venlurum , Alberthi redivivain a slemmata prolem, | SSJ^'J™^''
Pnesidium patriae et magna) nova pignora laudis:
Idque ita velle deos: namqiie ut senis ordine fati
Flebilis emeritos abruperat Atropos annos,
Incidit in laceros mater Germania luctus,
245 Multa super conquesta viro, corpusque tenebat
Exanimum complexa sinu blandoque fovebat
Brachia cireundans nexu et mlserabilis omnes
Turbabat fletu populos lacbrymasque ciebat,
Pallida iabra manu tangens, dumque oscula figit,
250 Ore cicatrices obducta(iue vulnera mento i Hmu« Aiberthi
I meminenint Ank.
Cernit adhuc dirisque patcntia pectora rimis | nJS'pSS* p!ii!'
Bracbiaque et multo sulcatum verbere frontem.
Et nusquam non signa sui, monumenta laborum:
•^® Ex Alberto Achille (Ulixo quoquc cognominato) et Margaretha Badens!
loannes Cicero pater novi archicpiscopi natus fuit; uxorem loannes habait Mar-
garetham Saxonicam. Is fuit loannes, qui cum Arneburgi morti proximus esset
(t a. 1499.), loachimum filium natu maiorcm ad sc evocatum admonuit, ut deum
ante omnia colerct, iustitise et bcncficentise studeret, subditos a potentioribus op-
pressos vindicaret, nee nimis indulgeret licentias nobllitatis. Pradens vir fuit ac
disertus. De Alberto Achille plura infra v. 1032. legentur. Albertus, natus d. 24. Nov.
a. 1414. moritur in comitiis Francofurtcnsibus a. 1480. *** nanqj 1.2. *^^ circumd.
6. «^ Ant. Campani (cf. vol. V. p. 175.) epist. VI. 3. (Freheri scrr.U. p. 293.) „Mar-
chio vir acer, eloquens, vafer, et quem Vulpem Germaniie vocant, bellicosissi-
mus et pugnacissimns omninm qui in Germania laudantur (Plus Achillem appella-
vit) cicatricibus totus in manibus, pedibus, vultn, collo excavatus; saepe singu-
lari ccrtamine dimicavit, quo generc pugnae nunquam victus est, proelio semcl
a Ludovico Bavaro eius consobrino'\ Prsecipuus Aeneae Sylvii de Alberto locus
hie est (Pii II. P. M. Commentarii ror. memorabb. Ff. 1014. fol. p. 91.) ,, Albertus
marchio Brandcburgonsis, vir celsi animi et rei militaris pcritissimns, qui et in
Hungaria et Bohemia et in Polonia et in omni Germania militavit, ordines du-
xit et magnorum exercituum extitit Imperator, cuius tot victorise fuerunt quot
praelia. Norimborgcnses octo certaminibus superavit, uno tantum succubuit, non
magno accepto detrimento, octo et deccm tantum vicibus clypeo tantum et pi-
leo tectus ad singularcm pugnam vocatus Victor evasit. Torneamenta tot de-
vicit quot adiit. Achillem plerique Thcutonicnm appellavere. Cum Ludovico Bo-
ioarise duce bellum gessit victorque pacis leges pro sno arbitrio dixit. Kursus
belle revocato relictus a sociis pacem ab hoste recepit ...'\ Idemquo rettulit, cum
superiores Germanise civitates Norimbergensibus, quibus Albertus bellum indi-
xerat, auxilium ferro statuisseut, magnusque instrueretur exercitus, quserenti
cuidam, quid tantum populum adversus nnum principem eundemque non ditissi-
mum instruerent, a primore cive responsum esse ^Desipis, homo, in Alberti enim
astutia et fortitudine omnium Germauiaß principum vires opesquo contmentnr*\
Cf. etiam eiusd. Aeneaß Germaniam, et Europ. c. 32. 39. et passlm.
362 IIVTTKNi IM EXCKPTIOMEM MOGVMTIMAM ALBUHTI PANEGYB1CV8.
Tunc sie orsa loqui "Tu nunc, fortissinie, laulas ■ ontio Mubrü
. I üermAni« ad AI-
255 „ Perdideris pugnas, iiec tc lua splemlida virlus I b^^rtam ATum.
,,Abslulei'it lelo, decus immorlale pareiilum,
M Iinmortale nicum, faloque obnoxius ibis
„ Conteinplum in cinerein, iiiaiiesque cüteriia sileiiles
„Nocte sua vilesqiie iuter niisceberis uiubras?
260 „AI si diguus bonor claris virtulibus essel
,,Desuper ei slarenl inerilis sua pra^inia factis,
„Dcbebas superessc niibi, dauinare iiocenles,
,,Erigere insoules el bella capesscre pro mc.
„Infcelix, lu nunc vacuuiu sine fomite corpus
2ft5 ,, Menlc iaces , poleritque tuos coDlenincre vullus
,,Qui prius exliniuil. Vos, o decorale supremis»
„Germani proceres, boc fuuus bonoribus: ile,
,,lte, graves animis Franci puilalaque, Suevi,
„Aginina, fcrle faces, nüscete incendia, mcBslis
270 „Hlacbrymale rogis fleluque lacessite ilainmam, | I""i'^"'
,, Irrorate tboros bunicrisque subilc feretrum ,
,, Et cumulatc pyram; iiiediis inspargite buslis
„Vina, dapes mellisque cados et pinguis olivi;
„Abluite amne sacro frigentis, et ungite, corpus!
275 „Fiele, duces, gcmiluque slruem coniponite acerbo,
„El taedas ipsumque super venerabile pondus,
„Dignam auima carnetn, dignam vilalibus auris!
„Reliiquias mibi ferle, viri, legite ossa sepulcliro
»»Marmoreo, fundam ipsa siniul bigensque recondain
290 „ Cinnaina , Ibura , rosas , casiam , croca , balsania , niyrrbam ,
„Desuper arma viri ponain inconsumpla, petituin
„Mille locis clypeum frameanique a Ctede rubeulem
„El gladios, Iboraca simul galeainque iubasque,
„ Virtuteiuque ducis versu sua saxa loqueulur
285,,* Hoc vivo slelit, boc cecidil Germania lapso*. | ÜJJSr^'wi? ^*"
„Me, tanto spoliata viro, viduala parente,
„Quo referani, superi? tu([ue o, cui prima meorum | "ITpSj^*"
„Cura fuit, cui prima dedi libamina semper,
„Mars pater, unde mibi quanlum ba^c rapil bora redibit?
M tunc 5. «*« loito 5. *" premia /.2. ^^ Infclix 3.5.6. (i. e. quw sum.)
•^ Illacrimate 6. Tumulaiidi ritus] i. c. non is quo utobantur cxeunte saec. XV.
Qermani, sed quem depingit poota, qui corpus ot roj^fo et tumulo simul excipi
facit. ^* tedas 1.2.4. "^ carincn 6. i. e. corpus, quod utinam viveret.
*" Reliquias 6. •** ccde 1. 2. *''* viuo 5. **** " praecipuo deorum Marti grates
agimus" Tac. bist. IV. 64. cf. Germ. 9. et infra v. 330. 727.
HYTTENI IM KXCEPTIONEM MOOVMTIlfAM ALBKKTi rAMEGYBICVS.
363
2fK) „ [nrcßlix , quo; culpa niea csl? quo criinine hcsi,
„Qua iiori deinerui superos pietate tideque?
,,Quod geiuii, genuisse volens, aveüilur; in quo
„Spciii posui, rapitur Stygiisquc immcrgitur uudis.
,,Nec scelus hoc, fatuni est. at non Briareia quoiidam
2a'> ,,Cuni petcrent lormenta lovem cciituinquc lacerlos
,,Teüderet Aegxon Piuduni iaculalus et Ossan,
„Mitteret Enceladus scopulos fureretque Typhoeus»
„Irct in adversos puhes Titania ca^los,
,, Oppugnata meos concessi in sydera montes.
300 „Me miseram, quod non volui tentare rcpente
„ Cuncta prius per te falumque anteirc tuisque
„Viribus ad maiora frui, qusB multa fuissent:
„Hoc ego debcbam Venetas intrare paludes,
„Hoc duce debebam (leltarum cxcindere fraudes,
30Ö „Turcaruni calcare neptias Asiamque pudendo
„Exuerc imperio et congestam abducere pra^dam
„ßistonia Thrace locupletique HeUesponto.
„Verum aliter visuni superis, tcque, inciyte victor,
„Invidit Fortuna mihi rapuitque laborum
310 „In medio cursu: tu furvi paUida Ditis
„llegna petes Stygiasque domus et pallida Noctis
„Antra tenebrososque specus, penitusque iatebis
„Orbe alio, claris heros erepte trophasis?
„Quis volet hos vultus fabrcfacto eftingcre in auro,
315 „Marmore seu Pario, fusove animarc metallo?
„Vos ununi prajbele mihi, si debita posco, | GerÜwi«.
„Si non falsa meo est promissa potentia Hheno
„Orbis et imperium mundi, si non mea tellus
„Phlegra fuit, snperi, saiteni hoc conceditc, restet
**ö Infelix 3,5. (ut ubiq. o) **"• cum Titanes csBlum cxpugnarent. cf. Hesiod.
Theog. et Vcrg. Aen. X. 5G5. sqq. Briareon dii centimanum vocabaiit eum quem
Aegseona homines. Hom. II. I. 102. **■** cf. Verg, georg. I. 280. sq. Aegeon 3,„6,
'^^ Enceladus ccntinianus Tartari Terrsequo filius Sicilia suporiniecta domitoB
est. cf. Verg. Aen. III. 575. sqq. Typhoeus centiceps Enceladi frater, noxiorum
ventorum parens, lovis fulmine iu Tartarum deiectus. Verg. gcorg. I. 270. Aen. IX.
713. Typhocus, 5. ^^ pubes Titania] Titanes, Uranides caslum expugpiataii. Ego
tum inimicis snperum auxilio non fui. csel. 3. ubiq. te. ^^ Ccltarum] Gallomm:
Ludovicus XII. a. 1513. cum Venotis pacem inicrat, Csesari adversam. '^ Thra-
cia a Bistonum bellicosissimo suo populo, nomcn aBistono, Martis et Calirrhoes
filio, deducente, Bistonia ipsa adpollata, Turcis subiccta. Bistonis terra. Ooi</. ex
Ponto II. 0,54. «0« te] Alberte, «»o Ditis] Plutonis. atri Ditis: Verg. Aen. VI. 127.
^** prcbete 5. ^*' Phlegra] oppidum Macedoni», Pallene, ,Yabi, antequam op<
364
HVTTBm 121 EXCEPTIONEM MOÜVMTiMAM ALBBBTI PAMEQYB1CV8.
320 „ liac de stirpe niilii soboles , qua fidere possim
„Solarique inopes casu, date sanguine ab islo
,,Respirem, ferat illa domiis quo ablata renasci
„Spes queat, hoc redivivus honor de nomine surgal.
„HePiC, gradive pater, si non prsesenlius ullis
325 ,,Numen habes terris, si prima ab origine gentis
„Prona fui sempcrquc tuis.obnoxia sacris,
„Per Manni sobolem natosque Tuisconis omnes,
„Pignora plena lui, surdo vola asserc cobIo!"
Dixerat ha3c fusique deos movere precalus,
330 Continuoque patri data summa negocia Marti IcSiMum
Solari attonilam et celeres responsa per auras
Ferre, sinat lachrymas et luctu ccsset inani,
Adiieiat fatis animum, consyderet in quo
Sint humana statu, vitae mortisque propiuquum
335 Relro legat spacium, tum quam crudele Necessum
Vim gerat, in quos declinent mortalia flncs,
Quove in se redeant nexu, 'tune inscia rerum\
Mars ait 'insuetos tanquain mirabere casus
'Quae nunc eveniunt? tantis exercita fatis
340 'Fata reformidas, et adhuc exempla requiris,
'Unde novas, oblita tui, solere ruinas?
'Nee vetera occurrunt et quo; maiora dolendi
'Instrumenta forent? Esto, dolor allius intra
'Viscera radicem iactura; ßxerit huius,
345 ' Tu(iue magis casum doleas ex omnibus istum :
'Fatorumne paras irrefragabile numen
*Cogere et aeternas retro diducere leges
'Firmatamque coium quodque irrevocabile pensum est?
'Germano) virtutis erat contemnere mortes,
350 'Despicere atque omnes infra se poncre casus.
'Aut Cimbras imitare tuas (tibi fcemina magnum
pidum fieret, rumor est militia mundi dimicatum cum gigantibus^*. SoKn, polyh.
c. 9. Siat, Theb. II. 595. sq. suduri 5.
^* Obtestatio ad Martern.* '" conditobes oebmania.* TVic. Germ. 2. ,,Ce-
lebrant carmiuibus antiquis .. Tuistonem dcum terra editum et filium Mannum
originem gentis condUore8qae'\ '^ cf. ad v. 280. adnot. ^^ sinut lacrimas, 6.
••■ consideret 2...5. ^^ 'sseva Nccessitas'. /Jor. od. I. 35,17. '** vixerit 6. '*• pa-
res 6. irrefragabile, cui refragari, resistere non possumos. '^^ „Dotsb pera-
gnnt pensa sorores, Nee sua retro fila revolvunt". Sen. Herc. für. 181. sq. "^ Cl.
Tac. Germ. 14. *** Dispicere 5. *** Cimbras] ,,Nec minor cum uxoribus eomm
(Cimbrorum) pugna quam cum ipsis fuit &c." Flor, III. 3, 16. 17. cf. Tac. Germ. 7.
fcemina] muliebris sexus. cf. infra v. 735. sqq.
IIVTTBNI IN BXCBPTIONBM MOOVNTINAM ALBEBTI PANEOTBXCVS.
365
3S5
3üO
305
370
375
3S0
'Condidit exemplum) aiit Germania velle vocari
'Desine! quod superest, ut qua mcrcede rependas
' Funcra moeroremque tuum , pra^saga futuri
'Ne pete: iam natiim est quo se tua gloria passira
'Prorogat, ipsa vides geminis e fratribus ortos
'Hinc atque hinc pueros, fcelicia pignora matrum,
'Iam parvos el signa sui prae se ampla ferentes:
'Haud una bis tellus, una band se regia debet;
'Non capies etiam ipsa simui, sparsosque videbis
'Orbe vago dominos, summis virtuübus omnes,
'Divitiis omnes claros, regesque vocabis,
'Et nolis non esse tuos: oblivio magni
'Ilaec erit Albertbi; priscos revöcabis bonores
'Et priscos bac prole duces iactabis alumnos,
'Gaudebisque tuas ilerum iuvenescere vires.
'Quid moror? bis vegetis nibil est quod deesse queraris,
'Addere nil cupies» neque quenquam ita tempora magnum
'Ista ferent, aliquid a quo tu rere petendum
'Et cui non possis ex bis conferre priorem.
'Rectores populis sparges, diademata terrae
'His ultro imponcnt, tu regnum a^quabis Olympo
'Imperiumque tuum, maiorcmque ipsa putabis
'Quam fueris nibilque tibi tua clara vetustas
'Apparebit; erunt etiam nova bella, sub istis
'Quse facias ducibus melius, fideique sinistros
'Contundes Vcnctos, Gallosque immensa petentes
'Inconcussa premes. Vos sie adolescite nati
'In patriae laudem: certe vestigia lantae
'Indolis agnoscenda datis, tarn moUibus annis
'Pubesecntis adhuc aevi splendescere visi.
'Haec soboles erit, ba^c pucri tibi tempora portant.
'Virtutes aliis alisc: qui lumina tollit
Vids quo
redeAt.
Laos Mar-
chiunam.
loaehimoa Marchio
princep» el«otor.
^^^ Hoclemma om. 3. Albertus Achilles filios reliquit loannem , Fridericum,
Sigismundnm : hie ayafiog mortuus est; sed Joannes filios habuit loachimam et
Albertum, quorum illc quidem scd non Albertus hie noster avo superstite natas
est, nt infra quoque v. 1044. fingitur. Inter Friderici sex filios Casimiras mar-
chio, de quo infra v. 440. sqq., Georgius Onoldinns, et Albertus, Bomssise pri-
mus dux, fuerunt. *** fago 4. *•• reges] potentiores principcs. *•• obliyio] ao-
latium morte amissi tui Alberti. '^' putabis] te. ^^^ sinistros] adversarios,
contemptores. ^^ Galli cum Venetis foedere Blesensi anno ante icto sibi invi-
cem ad recuperanda ea quse sibi ablata essent auxilium fercndam promiserant.
*^ loachimus I. sive Nestor, academise Francofurtensis atque iudicii cameralis
Berolincnsis conditor. Hoc lemma cum tribus $qq, om, 3,
366 HTTTENI IN BXCBPTIONEM MOQVNTIMAM ALBEBTI PANEQTBICTS.
'Et recta cervice sedet ccelumque tuetur
3S5 'Ingentes animos lenero sub pectore versal,
'Optimus imperio populisque imponere legcs
'Inque fide relinere suos, huic magna gerendi
'Maxima vis incrit, lum nemo peritius artes
'MiliticB norit si (piando hostiiia cernet;
3») 'Soli consilium, soii prudcnlia rerum
'Nusquam abcrit, nusquam ingenium, mediaque sedebit
'Tutus in invidia, Fortuna tncbitur omnes
'Sospitis evenlus, ipsum sua regia coniunx
'Fcciicem natis facicl prolemqiie superbo
Wo 'Spcm gencri foeeunda dabit. iam regna tenenti
'Piscosi prope rura Spreie Ol Marcbia sedes, | ti^J^i.
'Allrix illa virum, qua te, Germania, priseis
'Moribus agnoscas, qua? nondum aiiunde petilis
'Decoxit vitiis, peregrini nescia luxus,
400 'Dedita molliliis nuilis, vcnatibus apta
'Aplaque militite, recte Germana vocari
'QufC possit telius, bis adiicietur Haveii
'Fluminis omne solum et vicinum quidquid ad Albim
'Porrigitur magnumque nemus magnseque palude»
4ü5 'Oppidaque et villa\ reditus, portoria, magni
'Ponderis argentum; quaeque invia reddita diro
'Tota latrocinio est et ab boc purgabitur, udie
'Portio Lusatice; tum quas citus aUuit urbes | Lusatia.
'Odera, submittetque genus Pomerania dives,
410 'Cassubii Slavique vagi, se Rhugia subdet,
'Balthica quam totam circunsonat Ampbitrite.
'Fortunate puer, tibi tanta potentia, tanta;
'Divitia^ viresque et opes, loacbime, tuorum
'Augebunt animum. quanquam cessura minori
•^ recta cerv.] ,,Cervicem rectara oportet esse, non ri^idam aut supinam*'.
QuiniiL Inst, or, XI. 3,S2. ^w Milicite 4, ^m »esse in invidia' Oc. &d Att. II. 9,2.
*• Sospitis] Sospita s. sospes, proprio Inno servatrix. coniunx] Elisabetha, lo-
annis Danomm regis filia, nupta a. 1502. f 1555. »•* nati] loachimos II. a. 1505,,
elector factns a. 1535., tres filiie, diicibus omncs nuptne, loannes Custrinensis.
■•*Ioachimus I. a. 1499. let. 10. elector factus est. 3»5»qq- Quasi legitimes marchio-
nam Brandenburgensiiim titulos cxplicat. ^^ molitijs 4, venantibus 5. mol-
litiis, nnllis v. a. 6. (!) *^^ »»Vita (Germanonim) omni« in yenationibus atque in
Btadiis rei militaris consistif' C^es, B. G. VI. 21. cf. Tac, Germ. 15. „Quotiens bella
non inoant, non mnltum venatibus, plas per otiam transigant dediti somno cibo-
qne". <o^ ab boc] loachimo. reJte vates, ■**' circumsonat J. 5. tf. Amphitrite]
mare. Ovid, met. 1. 14.
IIVTTENI IN BXCBPTIOMEBf MOOVNTINAM ALBEBTI PANBaTRICYS. 367
415 *Sors lua sit fratri, viden' ut caput ille seronam | Ai^^^JSjä!"
'Porrigit in fronlem totoque venustior ore est
'Aureus egregiae partus genilricis et omni
'Dignus aniore puer? iüc ilium nomine reddit,
'Quem tu quaeiis, avum: primse pietatis abundans,
420 'l^oense parcus erit, nuila ostentatio morum,
'Maxima temperies, moderatio summa, ncc ulla
'Ambilione sequi vanos certabit honores.
'Quos reget hie, pacem populis dabit, omnia tuta
'Reddet et e mediis beiiorum faucibus urbes
4^') 'Eriget; haud poscet melui, sed poscet amari.
'In melius vertet sua tempora; gratia simplex
*l*roferet hunc, probitas per se lucescere coget.
'Sacrorum dabis huic curam divinaque primo
' Prospicienda ioco, genua hoc sub principe flectent
43U 'Mille sacerdoles, astabunl vertice nudo
'Pontifices alii, magno hie sub Caesare primus
'Consulet imperio, gratabitur ille secundo:
'Vulgus adorabü, primum dat Saxon honorem
'IVcesule delecto, maiora in commoda Rhenus
435 'Abstrahet, occurrent domini mediumque iocabunt
'Laeti animis omnes. summisque favoribus omnes.
'Dixeris hunc igitur fcnlicem igilurque bealum,
'Quod tanta invidiic stimulis fortuna carebit:
'Gratus enim multis, sed amabilis omuibus ibit
410 'Istud in Imperium; si quis se obiecerit armis,
'Sedabit non arma gerens, dementia bellum
'Destruct omne viri: quis enim non, lasdere certus
'Et iam grande nephas sumplis molitus in armis,
*fIoc viso lenitus erit ponetque furorem?
445 'Macte, puer, virtute togo; pacisque reductae;
'Ille autem, media qui se intranquillus arena | u£ä!^
416 i?>ontem 4. ""^ Albertus, ut illo Achilles. «is.sq. ^^pietatis abundans,
Poense parcus erat". Claudian. IUI. cons. Hon. 113. sq. **' „Pacatumque reget
patrils virtutibus orbem". Ferg. ecl. 4,17. *** Quidam rex civem fu^entem ba-
culo percutiens exclamasse fertur '©v foH miv uit fürchten, Cr foH mir lieb b^ben*.
Sed certe ille non legerat hanc suorum maiorum laudcm. ^* Pontifices] epi-
scopi. ^* Moguntinus arclüepiscopus Primas Germauise; elcctorum principiim
decanuB. Cf. infra v. 1100. «^ Saxum 3.5,6. «^ felicem ui ubiq. 3,5. ^» ibit
in imp.] suscipict imp. *^ Casimirns, Alberti Achillis ex altero filio, Friderico
marchione Onoldino, et Sophia Casimiri Polonia; regis filia nepos, nat. d. 27.
Sept. a. 1481. a. 1515. cum Georgio fratre patri Onoldinum Byruthcnsemqae mar-
chionatum eripit,-a. 1518. Maximiliani Caesaris ex sorore neptem Susannam, AI-
• ^ ' » '>■•
b
368
HVTTRNI IN FXGBPTIOMBlf MOGVMTIMAM ALBBBTI PANBOTBICVS.
'lam puer exercet ferturque in liarundine praßceps,
'Obvla qiiieque petcns animo iequalesqiie lacessit,
*Fronle minax, oculis ardens, cui multus in ore
450 'Vivil avus; iuveni quam priniuin frena remittet
'Arcla pater dederilque suo iam vivere ductu,
'(FobUx prole lua, foelix Germania, tantos
'Renim nacta duces) nemo hoc instructius ibit
'Ilostis in occursum; quodsi tibi praelia cura;,
455 ' Aequabit Casimirus avum , nee laude minori
'Induet Albertum: soium Germanus amabit,
'Sohmi jiostes mctuent; quo non fa^iciter exis
'lliius auspiciis? qu») non tibi prospera cedent?
'Aspice ut indoniitum iam nunc caput obiicit, omnes
460 'Forlis in evcntus! crescet crescentibus annis
*Vis animi, nativus bonos atquc insita virtus;
'Excibit resides animos desuetaque bello
'Pectora in arma trabet, pugnabit et ocia rumpet;
'Proferet imperium, et si tu commiseris uni
465 'Rem totam, maiora tibi non gesserit alter.
' Hercideas transire vias Bacchique supremam | SS5ui.
'Uic poteril metam et Macedum superare labores;
'Perferet Acdonias hyemcs Bore«que frementeis
'Contemnet flatus, gelidam calcabit llybernen,
470 ' Spernet Uyperboream glaciem , Ripbaea ruenti
'Frigora non oberunt; band ulla ita fervida tellus,
'Sirius SBstivos ubi fervor adusserit agros,
'Agmina ducenti obstiterit, non Apbrica Syrtis,
'Ignea non Libycs plaga, non Acgyptius ardor;
475 'Ducet ad Eupbraten, (ines superabit Iberos,
berti Bavarici filinm in matrlmoniain dacit (cf. dcscriptioncs conventns Augusten-
siB vol. V. editas), moritur Budse a. 1527. «et. 40. — Miror hanc Casimirianae in-
dolis descriptionem a. 1514. factam, cum Caflimirus legis Plsetorise annos non-
dam explesset.
**'' harund.] baculo? ^^' ( ) fecimus commodiorls intcrpretationis causa.
Foelix A, L etiam 3. 5, *^ prelia 1, 2. *^ aspiciis 5. **^ crescet cresc. annis
Vis] Ita etiam epigr, supra p. 121. ^^ otia 6, ^" cf. Ferg, Aen. VI. 801. sqq.
Bacchi metam] extromos orbis terrarum fines. Bachlq; 5. ^*^ Macedum] immo
Macotum i. e. Macedonum, Philippi Alexandrique. ^'^ Acdonias] recUus Edonas,
Thracicas , ab Edonc Tbraciic raonte. 'Edoni Borese^ y^rg. Aen. XII. 365. 'Edo-
nas hiemes' Stat. Theb. V. 78. et Claudian. Stilic. cons. I. 123. 'glacialis lerne*
Claudian, cons. Hon. IV. 33. ^^'^ *Kbeni glacics et Khipiea frigora' ClawHan, rapt.
Pros. in. 321. sq. Hyberborcam 6, *'^ Africa 6. «* Ljbios 5.5. <~ Eu-
fraten J. J. Iberos] Asiaticos, hod, Georgiano9^
■«■ -
HVTTBMI IN BXCEPTIONBlC HOOVNTlAABf ALBKRTI PANBOTRICV8. 369
'Turcarum invadet, si tu mandaveris, urbes,
'Diripietque Asiam, Byzantia m^enia raptu
'Extrahet, Aemonias arces et Graia reducet
'Regna ferox, ausus de fönte inquirere Nilum,
4S0 ' De iine Oceanum, Tanaim calcabit , Orontem
'Invadel, transmitlet Halyn, contendet ad Indum,
'Caspia claustra ruet, complebit stragibus orbem;
'Et si tu hac virtute frui, si viribus uti
'Ad maiora voles, extrema per oronia curret.
485 'H<£c ego Signa dedi, tu prima impone ferenti
'Quodquod onus; decerne uti quod numina donant,
'Quod rapit hora fugax; da magnis praemia factis,
'Invita precio virtutem, aie honoribus arteis,
'Commenda Studium donis, nee largius uUi .
490 'Regna duci dederis, provincia quaeiibet illi
'Conlingat: maiora datis, sine tempora, reddet:
'Vicerit invidiam, iuvenis primordia regni
'Das reget sequales Francos. Hoc nunc quoque tantae | Franc.
'Judicium virtutis erit, iam balthea tractat,
495 'Iam thöraca movet clypeosque et ferrea nudat
'Instrumenta necis, cristaque et casside gaudet,
'Gaudet frena manu contingere, iamque laborat
'Currere eques iaculumque manu vibrare, tubaeque
'Exilit ad sonitum puer, et nunquam satis audit
500 'Tergora tensa boum: me totum absolvit in illo
'Omnes ad numeros rerum natura creatrix.
'Quis nunc illorum de tanti insignibus actis
'Degenerarit avi? nee in bis fortuna relinquet
•Ulla locum: te regna vocant, ubi Dorida pulsat | di5*Sli»u!"'*''**
505 'Istuia Sarmaticam, veterf regnata Borusso,
'Et fractae Livonis opes Litavique palustres.
<»« tu] Germania. *"" Bysantia 3,5.6. *'^^ Aem. arc] Thessaliam. <« Ni-
loin] qui *InploratU8 adest^ Lucan. Phars. X. 235. *^ Tan.] Don, Oront.] Sy-
rise ex Libano veniens fl. hod. Aassu ^* Halyn] Paphlagoniae fl. ad culus ripas
Crcesum Cyrus devicit, hod. Kisil-Irmak. *^'' premia i.2. *•' Hoc lemma et duo
sqq. om. 3. ^'^ ianq} 1. *^ Terg. t. boum] tympana, frömmeln, mej Martern.
^' forruna 5, *^ Doris Sarmatica] mare Sarmaticum. Doris , Oceani et Tethyos
filia , = mare. Verg, ecl. 10,5. et all, *°* Istuia] sie etiam Querel. II. 10,?0. De Al-
berto magno magistro ultimo primoqne duce Prnssise (nato a. 1490., a. 1511. in ma-
gisterinm ordinis Teutonici creato, a. 1525. Pnissise dncatum in se suscipiente, f a.
1568.) maiora prsedicasset poeta, si scire potuisset quantifm princeps et litteris
litteratisque hominibus et reformationi q. d. fantnrus esset. Condidit hie Albertus
litterarum universitatem Regiomontanam (Albertinam) a. 1543.
Hyttbmi Opp. vol. III. 24
370
HVTTBNI IN EXCSPTIOHBIC MOGYNTINAM ALBBBTI PANBOYBICV8.
'In te Pannonicae coniural portio gentis;
'Gaudebunt patrii gopuli Venelique timebuiit.
'Et irislaris adhuc amissaque pignora Inges?
510 'Reiice ab Albcrüio curas, meliora dabuntur
'Tempora, per Stygias tibi luppitcr annuit uudas*.
Quae pustquam audierat, magno Germania motu
Erexit sese et luctu revocavit inani,
Moesticiaque animum solvit posuitque timorem,
515 Obvia spem votis complexa , metumque remisit ,
Et laeta incessu patnit, videre recinctam
Continuo gentes, quali solet esse paratu:
Nam patrio velala sago spoliisque ferarum
Errabat succincta humeros, manibusque rigen(es
520 Induerat viiios ; errant a vertice circum
Spirantes boreaß et nivibus riget hispida cervix,
Hercynioque intenta iugo nemora alta petivit,
Ingentem quatiens frameam circunspieit inde
Omnes in populos atque omnibus imperat oris.
525 Tempore iam ex iilo summa expectatio nobis
In vestram est erecta domum, dum singula nuper
Eveniunt maiora fide. Da, maxime princeps,
Da ludis pompaeque locum, sine gaudia laetis
Adventu concepta luo se extendere passim:
530 Et pudet et Facies, neque enim non gaudia cogunt
Saepe aliquid; cerne ut nequeant avellier abs te
Nulia ira nuliisque minis qui te in sua passis
Accipiunt manibus, cerne ul saliuntque ruuntque
Motu incomposito veniamque ab amore merentur.
535 Non aliter quam cum peregre genitore profecto
Multa diu cupidos tenet expectatio natos
Suspensamque domum, metuunt sperantque vicissim
SoUiciti votis, solers limct omnia coniunx
Omniaque exquiril, cum nunc rumore sinistro
540 Fertur in lonio puppim fregisse profundo.
Nunc superesse neci, redit bic tot eunlibus annis,
Et speratus adest avidis, nee gratia longa est
Attenuata mora, discurritur, obvia cerlant
G^orgiiM
Harr BIO.
Germmii
habitns.
Redit ad
tficepiioa«Di.
Compa-
raUo.
^^ Georgias, Pias dictas, Casimiri Albertiqae frater, marchio Onoldinos«
nat. a. 1485., Ludovici Hangarise regis nati a. 1506. tutor factas post Vladislai VII.
mortem (a. 1510.) pro* rege Ilungarite prsefuit* f a. 1543. **° Alb.] a?o, Achille.
*'* Moestitiäq; 3,5,6, *** circumspicit 2„,4, ^^ Hoc lemma om, 3, *•• con-
coepta i, ^* in composito 5, ^^'^ coniux 6»
HVTTENI IN EXCEPTIONEM MOOVMTINAM ALBERTI PANBOYBICVS.
371
Obsequia, applaudunt reduci, exanimata salutat
545 Lselicia eoniunx: sie te ofticiosa tuorum
Post desyderia et longi tormenta timoris,
Ne qua interciperet rnedio fortiina periclo,
Excipimusque hilares exultamusqiie recepto.
Quis non exiluil? quis se exiliiisse putavil,
550 Quidve ageret sensit, non amisitque pudorero,
Si modo amore tui quicquain fecisse pudendum est?
Huc epulas, genialis bonos mollesque choreae:
Nos Fescenninos numeros Thymelenque sequamur.
Hie nervi citharseqiie sonent, hie plectra lyraeque;
555 Personet omne tubae genus , oninia cornua elangant.
Iloe iteruni dico, boc iterum, Moguntla, gaude
Et sponso gratare tuo, vix rectius unqnam
Suscepto gavisa duee; bic contendite, cives,
OfYieils, cantatc deum laudantia verba,
560 Ferle preces , divum templis indicite bonorem ;
Et qua; praeterea non ipse pelitve iubelve,
Verum ingens meruit virtus quaeque inlegra pulsat
Fama polos, vos, qui eupiistis nuper, babetis
Et pacem et tutum requietaque tempora pressis
565 Motibus exaltare iuvet partumque tueri.
Ipse bunc nee petiit nee detraetavit honorem: |
Obtulimus; quodque est titulo speciosius omni.
Cum precibus rcgnum aeeepit meruitque rogari,
Cumque suas posset .moderari tutius urbes,
570 Unde iili genuinus honor, quod nostra poposeit
Utilitas, dedit externoque assensus amori est.
Saepe faeit luerum dominos rerumque eupido:
Hüne perspeeta iides et eommoda nostra parentem;
Saepe dat ambitio regnum: nihil iile petivit;
575 Multos Vota trahunt: nunquam hie optavil ab illa
Divelli patria; muUis oeeasio praesens
Non fuit, ut ferret ieetis sufTragia punetis:
Regnat adoptivus, plus quam genuinus amatur.
Hue ades, o, pfoeeresque tuos amplectere, princeps,
5S0 Et tantas, securiis, opes aeeersimus omnes,
Trepidatio in ad-
Tentu Alberthi.
ExhorUtio
ad UvtieiaiD.
Alb«iihas ultro
portulaliw.
Vide in«(iiaai
Uudem.
*** coniox 6, ^' desideria 5.. .5. *** Fese, num.] h, l, = carmina lieta et
iocosa. Thym.] saltationeSi histrionicosqae ac mimicos ludos. ^^ cytbarseq;
3, 5, 6, *•* Susccepto i. 2. *«« //oc lemma ei sequens om, 3, Ipse] Hiec non iia
stricisB interpretationis sunt: poeta loquitar, non hisioricus. Cf. supra ad y. 138.
adnot. **8 acccepit i. 2. '"^^ Cunq3 i...5. Cunque 6. *^' t. e, fecerunt.
24*
A
graUa
372 HVTTSNI IN EXCEPTIOMEM MOGVNTINAM ALBfiBTI PAMBOTBICYS.
Omnibus ut regnes, dubitas haeresque pudore?
Accipe poscentes, ultro iuga sub tua cedunt
Qui cogi voluere prius ; te principe rerum
Dulcior usus erit vitaque suavius uti,
&S5 Propositum est niultis, quod habent cupiere tot annis;
Spe maior nieiiorque tua cupientibus astas,
Hac specie alque istis oculis, tibi gratia formaB j
Nativusque decor prxbent augnienta favoris:
Vix ita succensas sicco iam culmine Truges
590 Ventus agens flammas exercel et impete nutrit
Serpentem crepitum: tunc cum procui omnibus esses,
Finximus aspectum quendam, non 6nximus istum:
Omnia sunt vero maiora: incredita praestas:
Vivi oculi purusque color, frons Iseta, pudoris
59j Signa verecundi, tantum os e sanguine rubrum,
Quantus inest animi pudor; optimus undique constat
Membrorum modus: ex omni te parle venustum.
Ex omni aequalem fecit deus; cemula tantae | ««Efä^lJjär,.
Corpora virtutis vultusque et amabile Signum.
600 Expirate rosae, summi vanescite cultus:
Ilic decor, hie amor est! Quid tum si inviderit istuni.
Dum malit reguare sibi, vicinia nobis?
Iam vetus haBC lis est populis; pro dotibus istis
Certatur, quod quisque cupit dum possidet alter,
605 Aestuat intra se melioremque invidet auram:
Nos fortuna beat fruslra affectantibus illis.
Regia Francorum soboles sibi vendicat ortum, | äUniL
Marchia nutricem iactat, tum Norica civem
Vult urbs esse suum; dominum gens Saxona primis
610 Obtinuit votis; maiora in commoda Rhenus
Abstulit, in maiusque decus: nc credite, cives,
Non diis auspicibus; certe haud manifestius unquam
Hortati, superi: vos laßti admitlite dignum
Hoc desyderio donum, sperate futuros
615 Accessu meliore dies; iam prima iuventus,
Dant maiora anni: spectatur ab indole virtus | iB4ot«.
*®* i. e. habent quod cupiere tot annis. ^^ adstas, 3, 5. 6, *•* Hoc et
seguens lemma omisii 3, ®*" Albertus pronepos Friderici burggravü Norimber-
gensis fuit, qui primus elector Brandenburgensis a. 1417. Constantiie decla-
ratus est, mortuus autem a. 1440. Albertus a. 1513. archiepiscopus Mag^ebargen-
sis ecclesiseque Ualberstadensis administrator f actus fuerat. cf. v. 1190. *>^ de-
siderio 2,„6,
HVTTENI IN KXCBPTIOMEH MOGVNTINAM ALBBRTI PAMEOYBICV8.
373
Certa sui semper, quae sie coepere subinde
Imroutata manent; cui laus a gente vetusla
Prodiit, atque animos stimulant virtutis amore
620 Egregiis monumenta notis et imago suorum
Gentilisque deeor titulis faroaque reeenti,
Indole qui tanta est, istos spectatus ad annos,
Hie poterit non esse boniis aut desinet unquam?
Fortunate pater, talein te cernere nuper
625 Ardor erat populis, crevil revei'enlia viso;
0 fcecunda viris Germania, sola priores
Quae vincis, semper quae prisea recentibus auges
Cultibus, et nunquam siuis a ihaioribus Ulis
Degenerare decus, tu nondum effoBta parentes
630 Aequasti virtute nova, nee desinis unquam
Esse tui similis: dum flumina fonlibus errant
Irreditura suis, coelum dum volvitur astris.
Dum fovet oeeanus pisces, animalia tellus,
Constabis semper tibi tu semperque fereris
635 Terra ferax magnorum hominum : dant vellera Seres ,
Fert hebenum, fert Indus ebur, sua thura Sabaius,
Balsama ludaei, Tagus aurum, rubra smaragdis
Est foecunda Thetis, laudat sua pocula Lesbos,
Thraces equos, Chalybes ferrum, Germania fortes
640 Nunquam exhausla viros sobole produeit abunda.
Rumpere laeticia, gens Martia, et invehe plausus |
Nunquam aliis visos, iugi contendite pompa
Aretatas opplere vias, emergite tectis
Ingenti clamore, viri innuptaeque nurusque;
615 Nuliis fessa aetas, nullis pudor obstet, honorem
Vull fieri sibi magna parens, nee laetior ulla
Pertulit in pompa se luxuriante videri
Indulsisse sibi strepitu nimioque triumpho.
Aspice ut ingreditur magna excipiente caterva
650 nie, decor patriae, iuvenis, quem dicere possis
Delicias populi plaudentis et orbis amorem!
Rhenus adest dominumque suum regemque salutat:
Nunquam ita laeta deo Facies prius, ipse verenda
Germani«.
Laus Ger-
maaic.
Exhortalio ad
pompam .
Rhenu«.
•» cf. Verg, georg. I. 54. sqq. etc. «^e jntug 5. «'« Tethys /. 2.4, Thetys 3.5.
rede 6. rubra Thetis = rubrum mare. cf. Ferg. ecl. 4, 32. ei all. popnla 6. ^^ O
si non scribendum esset hodie Tandem ... producere negat! ^** nurus, ut ssepe
apnt poetas, pro iuvenibus feminis. ^'^qq- Heec Kheni imago puloherrime quam-
vis non ex novis omnibus partibus conposita est. Lemma om. S.
374 HVTTENI IN EXCEPTIONEM MOQVNTINAM ALBERTI PANEGYBICVS.
Maiestate sedet fluvioquc invectus ovanli
655 Progreditur, vullu quse iam convivia liquit
Ostendens, hilaresque oculos huc volvit et illuc;
Rorantes pexere coinas a vertice Nympha;,
Tum flores ac serta super fronti({ue roadenti
Iinposuere rosas servataque iilia circum
600 Tempora connexis viola Variante coronis,
Quas non frangat liyems, nulla exiccaverit iestas;
Cornua fronde virent, glaucum caput omnibus ardet
Floribus, haud vulgaris lionos oculisque geuisque;
Quam sollta est plus barba madet, dat alacrior imbres
tfüj Sudautis Facies stiliäntque a vertice rivi
Et laetas per pectus aquae, turnet altius undis
Ipsc suis, coUumque ievat, vix accipit amnem
Alveus immodicum ripa turgentis utraque.
Ebria gratantur tarn loito flumina passim
670 Circunfusa dco, plauduntque et murmure dulci
Indigense fluvii miro modulantur amore
Praesulis in laudem; iubet ipse et plurima mandat
Addictis gessissc moram, cui festus amictus
Palla tegit latos humeros iongissima tractu | RhiiTi?
675 Et lato distensa sinu , quae syrmatc longo
Immensum telluris obit, tot iugera verrens,
Tot per prata iacens imos legit infima montes;
Gramineas operit valles trahiturque supina,
Textilis, HercynisB matris spectabile donum,
6S0 Nympharum labor: huic omnes quie flumina servant,
Quae fontcs, qutß stagna regunt, sub numine quarum
Florea rura silent, qusecunque borrentia iucis
Observant ncmora et montes, centumque per annos '
Intentse sedere operi: pars tingere lanas,
695 Pars agiles radios extensa; impellere telae.
Pars lento graciles auro circundare filos:
Lanificam tenet illa colum tractatque per artem
Ciostereos fusos digitisque volubile pensum;
Pectinis baec moderatur opus, coquit altera aheuo
6!K) In graciles discerpta modos, quo vellera tingat, | Digrossto.
«** convivia] cf.supra v. 170. sqq. Rhenus sui paullo picnior describitur. ••> ex-
sicc. 5. 6, *'° Circumfusa 2. 6. ®" Praesulis] ambigue Rheni et Alberti. "^ mo-
ram] rede» **»* tedae editi, perpcrani, ®^® circiimdarc 6, ^^ Ciostoreos editi,
,, Fusos in lauificio [ihvenit] Closter (der Spinner) filius Arachnes". Plin, H. N. VII.
56,57. Cf. Clotho Parca, %lfo&Biv, nere.
HVTTEMI IN EXCEPTIOMKM MOQYNTIXAU ALBEBTI PANEGYBICV8. 375
Ilerbarum succos; haec vlx imitabile visu
Pingit acu summorum honnaum vetus argumenlum :
Ars precium superat: vacuis certamina Nymphis
Ilaec posuit mater; stimulat conteutio, certant
G95 Esse pares, iubet artißccs in stamine pugnas
Ipsa suae geiitis cerni veleresque labores,
Primorum monimenta ducum patriosque triumphos.
Hie honor, bsec laus est, hie eur tu, Alberte, labores,
Sponte subit ratio, fert bie sua praemia virtus:
7üo Magnanimos ioter proeeres Rhenique sodales
Indiee pietura pars non temnenda tuorum est.
Primus honor Marti, elypeo Mars fulgct et ense 1 !Ji"."'g°,iiSJr"j;-
Germanamque manu frameam tenet, ilUus aris ^^''^'
Vietima prima eadit, gentis pater ipse voearl
705 Gaudet et aretoo sedem sibi deligit orbe. | gISwom.
Cernis et Aleiden iunetoque Tuiseona Mauno 1 Si^TSuST""
Teutonieo borrentes babitu pugnataque bella, mmbu».
Et Maia genitum Teutatem, immitlbus aris, | Mereariiu.
Terribili speeic, et primos ex ordine reges
710 Immensa serie, nostroque ineognita seelo
Ardua faeta virum: velles, Germania, velles.
Quam Vera est, tam sit seriptis tua cognita virtus:
Quaß fecere, dcae norunt, et prselia et ipsos
Qui gessere duees; nos vix extrema videndo
715 Assequimur, datur ingentes Isthevones armis | iMherooe«.
Noseere et Hermionum prxceps genus omnibus ausis, { Hsmiones.
»' pretiam 6. ^^* mater] Germania. «»' premia 1. 2. '« cf. v. 280. cata-
logufl] quasi in indicem redactus est Epigramm, ad Maxim. 10. ^^ ,,Herculem et
Martem concessis animalibus placanf \ Tac. Germ. 0. ,|Fuis8e apad eos et Her-
calem memorant primamque omnium virorum fortiumituri in praelia canont". ibid.
c. 2. Tuisc. Mann.] cf. v. 327. ''^^ immittibus 2. „deoram maxime Mercnrinm
colont, cui certis diebus hamanis qaoque hostiis litare fas eBV\ Tac. Germ. 9.
Ckes. B. G. VI. 17. Tcat.] ,,£t quibus immitis placatar sangnine diro Teutates
horrcnsque feri» altaribus Hesus"'. Lucan, Phars. I. 444. sq. ^^ Terribilis 2.
'*' prelia 1,2, „Memorise proditur qaasdam acies inclinatas iam et labantes a
feminis restitutas ... inesse quin etiam sanctum aliqaid et providum pntant ...
yidimns sub divo Vespasiano Yeledam diu apud plerosque numinis loco habitam,
aed et olim Auriniam et complureis alias venerati sunt, non adulatione nee tam-
quam facerent doa8'\ Tac, Germ. 8. 7i5...7i6 datur ... noseere]? „Manno tris fiUos
assig^ant, e quorum nominibus proximi oceano Ingsevones, medii Herminones,
ceteri Istievones vocautur'*. Tac, Germ. 2. — „Germanorum gcuera qulnque: .. al-
terum genus Ingsevones , quorum pars Cimbri , Teutoni ac Chaucorum gentes ;
proximi autem Kheuo Istievones, quorum pars Cimbri mediterrane! ; Hermiones,
quorum Suevi\ Hermunduri, Chatti, Cherusci .." Plin, H. N» IV. 14,28.
376
HYTTBHI IN EXCEPTIONEBf MOQVNTIMAM ALBERTI PANEQYBICVS.
Magna gerunt, spernuntur opes, at bellicus omni
Quaeritur ingenio decor et virtute paratur
Fama viris: viden' ut quisquis fGeliciter horum
720 Rem gessit, non auxit opes, verum auxit honorem?
Ecce vagos armis Cimbros trepidanlia contra
Castra Italum, Latiaque metus in gente coactos:
Garbo fugit, capitur Scaurus, Syllanus in hostem
Frustra agit, Ostens^ pcenam dat Cassius irae.
725 Praecipit arma Bolus, primam dat Galiia praedam,
Primaque terrifico mirata est tympana pulsu»
Germani inventum Marlis, Gimbrique furoris
Manlius infausto contra trahit agmina cursu;
Giepio succumbit, vasto tot millia campo
730 Gircunfusa iacent, fines it victor Iberos
Soilicitare manu et vastas miscere ruinas:
Geltiber obstat eques, motis petit Itala signis
Regna ferox ; contra est Marius , data copia pugnae :
Quis non ille dolis, qua non se fraude tuctur,
735 Dum vincat quocunque modo? quam vivere credas
Fcemina picta movet pugnas et nescia vinci
Ipsa sibi victrix mortem consciscit et aufert
Garceris opprobrium: tot bellum pendet in annos.
Cinkri.
Cimbri in
RooMnos.
Bolus
res.
Tyi
FOBDilMB
Cimbronm
^* Lemma om, 3, Cymbros 3.5, ,,dcxl. annam nrbs nostra agebat, cum
primum Cimbrorum andita sant arma ... at Germani Carbone et Cassio et Scauro
Aorelio et Scrvilio Csepione, M. qaoque Manlio fusis vel captis Y simul consalareia
exercitus populo Korn., Vamm tresque cum eo legiones etiam Csesari abstulerunt".
Tac, Germ. 37. ^* Bolus omnes. ei sie ffuttenus scripsit: ante Freinshemium enim
pro Boiorige legehaiitr Bolo rege in Epit, JAv. LXVII. ,,M. Aurelias Scauros lega-
tus consolis a Cimbris fuso exercitu captus est, et cum in consilium ab eis ad-
vocatus deterreret eos ne Alpes transirent Italiam petituri, eo quod diceret Ro-
manos yinci non posse, a Boiorige, feroci iuvene occisus est. ab isdem hosti-
bus Cn. Manlius cos. et Q. Servilius Csepio procos. victi prselio castris qnoque
binis exuti sunt» militum milia octoginta occisa, calonum et lixamm xl se-
cundum Arausionem ..." Cf. iuterpp. ad h. 1. ''** tymp. pulsn] cf. Claudian. cons.
Stilic. III. V. 364. sq. "^ Germ. inv. M.] i. e. non Germanorum , sed Martis, Ger-
manomm dei, inventum. Ceterom constat prsecipuum tjmpanorum nsnm in sa-
cris Matris deum fuisse. Cymbriq; 5. '" Cepio edd, ''® Circumfusa 6, Ibe-
ros] Liv, ep. 1. c. ,, Cimbri vastatis omnibus quse intcr Rhodanum et p3rTen8eam
sunt, per saltum in Hispaniam transgressi ibique multa loca populati a Celti-
beris fngati sunt, reversique in Galliam in belli casus se Teutonis coniunxe-
runt" .cf. luL Ohseq. Prod. lib. c. 43. Ptutarch, in Mario c. 14. '** manu] exercitu.
'»« petit Itala regna &c.] cf. Liv. ep, LXVIU. et Plutarch. 1. c. 15. sqq. *"* cf. Plu-
tarch. 1. c. ^^ Foemina picta] in Rheni pallio pictse Cimbricie mnlieres. cf.
supra V. 351. Cymbrorum 3. ^^ tredecim annos, si conputemus a consulaia C.
RYTTENI IM EXCEPTIONEU MOGYNTINAM ALBEBTI PANE0TBICV8.
377
Hie Ariovistus Gallorum victor in armis | ^SS^JJx?"'
740 Lucel eques spernilque hostem, non spernit amicum
Ronianum; conspersa vides collectaque passlm
Agmina, Gertuanos equites: hos Caesar in omneis | nuiTmiüSlie«.
Secum agit cventus, bis se committit, in unis
Spem locat his ponitque fidem, te, Gallia, vinci
740 Non pudet, at puduit, terrent Gerniana Britannos
Auxilia, Hispanos arcent, pugnanübus Ulis
Splendida Pharsalico parta est victoria campo.
Hie indignato pontem eonsurgere Rlieno | uTIfhlSÜ
Cernis et Ausonias ripa uUeriore eohortes;
750 lüde hosten), quem ne inveniat timet, indiee quaeril
Nocte ferox Italus vacuosque indagine montes
Lustrat, adit sylvas atque obvia tesqua lacessit.
Parte alia eoHecta acies Germana sub hostis
Considet adventum, 'Quo nune ruit ille?' Suevus
755 Exclamat pugnamque petit: tu Belgiea eastra,
Caesar, adis Celtasque tibi succumbere suetos.
At tu non iisdem fatis, non numine eodem, { ^iiSi}'"^
Csecili Metelli Papirique Carbonis (a. 641.) usqae ad pugnam in campis Raudiis.
d. 30. lul. C08S. Mario V. M^ Aquilio (a. 653.) puguatam.
^'' Ariovistum Germanorum regem ita passim agentem ac loquentem descri-
bit C^«. B. G. I. 31. sqq. , ut velim nolim Franciscus Sickingensis in memoriam
revocetar. '^ ,,C8B8ar ... prteliam equestre committit; laborantibas iam suis Gkr-
manoB equites circiter CD siibmittit, quos ab initio secum habere institnerat.
eorum impetum Galli sustinere non potuerunt, atque in fugam coniecti multis
amissis se ad agmen receperunt". Cees, B. G. YII. 13. ''*'' Pompeianse Pharsa-
licsB clades d. 9. Aug. a. u. 706. '*« Ipse C«**. B. G. IV. 17. pontem in Ubiis fa-
ctum describit. cf. VI. 9. Aqnse guttam in Rhenum effunderem si de re totiens dis-
putata h. 1. aliquid adnotarem. ''^^ ^saltus nemorosaque tesqua Et Silvas" Lucan,
Phars. VI. 41. sq. ''^^ ,,Quibu8 rebus Ca;sar vehementer commotus maturandnm
sibi existimavit, ne si nova manus Suevorum cum veteribus copiis Ariovisti sese
coninnxisset, minus facile resisti posset. Itaque re frumentaria quam celerrime
potuit couparata magnis itineribus ad Ariovistum contendit". Ccps. B. G. I. 37.
^*^ Suevi in marg. om. 3. ^^ De Arminio Varianaque clade in sqq. maxime Peu-
tingerum (Sermon, convival.) secutus est, qui sua prieter Florum maximam par-
tem ex Ottone Frising. III. 4. et ex Celtis versibus habet, nam sie ille non evi-
tata confusione cladium Varianse Hungariceeque die S. Laurentii a. 955. prope
Angnstam a Germanis hostibus suis, Romanis illius, Avaribus sive HongarU
hnitts, inlatarum: „Germani postea Quintilii Yari libidinem et superbiam band
secus quam sievitiam odisse cceperunt et Arminio duce armis correptis ocdse
sunt Vari tres legiones: nihil ea caede per paludes perque Silvas cruentius, ni-
hil insultatione barbarorum intolerantius , prsecipue tamen in causarum patronoa
... ipsius quoqne consulis corpus, quod militum pietas humi abdiderat, effossum,
aqnilas etiam duas barbari possederunt; tertiam signifer, priusquam in manus
378
HVTTBNI IN EXCEPTIONBM MOOVMTINAM ALBERTI PANEGYRICVS.
Vare, sapis, viresque tuas satis esse putasli
Arctoam contra virtutem et Teutona belia,
760 AuxlUis circumssepte et iegionibus Ulis:
Ecce autein erepla pro libertate feroces | ioni'unS!^'
Conveniunt populi Gernianoque auspice Bruto
Arma ferunt; vivum Arminium vivumque putares
Qui Macedum trahil agmcn Avar, coBiestia Signum | uImR!iii"i"
7H5 Venturse ostendunt caedis, Romanus haruspex
Praevidet iratos superos clademque niinanteis:
Signa canunt campoque Lyci concurritur armis: | JJld^l^cuS!"'*™"
0 patria, o magnuin muiidi decus! omnia bella
Prospera Romanae fortunse omnesque triumphi
770 Non poterunt huius iacturam sequare ruince:
Profligala acies, tot millia csesa Latin!
Nominis, externos gladii excepere tyrannos
Yindelici: tot nostra neci dedit uitio reges
Interiisse siraul, quot non prior audiit aetas.
775 Indiscreta aliis pugna est, dux ipse minores
Praßterit et solis audax se fortibus infert
Arminius gaudetque vagas se vindice csßdes
Sanguine commixtas Italo, sua iibera regna
hostium veniret, ovulsit, mersaqiio inter balthei sui latebras gerens in cmenta
palade latult. hac clade factum , iit imperium Rom. , quod in litore oceani non
Bteterat, in ripa Rheni fluminis staret. tunc ea Vari clade sive TitI Ennii prse-
toris csBde, legione etiam Marcia amissa civitas nostra [Augsburg] plurimum no-
bilitata, forum publicum apud nos Perlacum a perdita legione [! ita tarn OUo
Frising.l cognominant, ubi aliquando inscriptum fuit
Indicat hie collls Romanam nomine cladem
Martia quoque legio simul periit.
Ceciditque ea pugna cum oquitatu Macedonico Avar Grsecus BogudiB filius: m-
Bticee ex eo domus non longe ab Augusta adhuc Chriechsauar appellantur.
Hiis nomen terriß Bogudis dat regio proles
GraBcus Auar peeudis de Suevis more litatus. etc,
^^ circanfepte 1, circnmfepte 2, sqq. ^^^ Lyci] Sed^. Nisi vidisses Huttenum etiam
Yarianam cladem apud Augustam Yindelicorum Romanis inflictam esse opinari,
conicias fortasse Lippi (pro Luppia^ Si^^e) scribendum esse. Quid si Huttenos
ab Aenea Sylvio (German. c. 35.) Moguntise aut cum aliis Francofurto ad Moenum
gloriam extinctarum legionum tribui animadvertisset? coramodius certe carmini
illod fuisset. In Arminio dialogo errorem quamvis non expressis verbiB correxerit,
tarnen non repetiit Huttenus: cum eum dialogum scriberet, Annalium priores
libros legerat, qui nondum publicati erant (beneficio furti Arcimboldiani Corbeiie
commissi) tempore huius panegyrici conpositi. Inde, cum prima editio de non
degeneri statu Germanorum Carmen y. 61. „prope rura Lici" Arminium pugnare
fecisset, editio II. v. 60. habet „prope rura Visurgis'^ ""^ excoepere i.2.
BVTTENl IN EXCEPTIONEM MOGVNTINAM ALBEBTI PANEGYB1CV0.
379
Ereptamquc iugo patriam. Qui vertice crines | ÄJJiiSSr''**
780 Eiicit et secat ungue genas, frontemque c^putque
Pariete coUidens, clamatque '0 redde peremptas,
* Vare , inanus et signa reduc ! * vigilesque per urbem
Dispoiiit, maiore metu quam contigit unquam,
Ilunc vocat 'Augustum' sua Roma 'palremqiie receptae'
7ü5 Appeilat 'patriaj*. qui sparst in moiitibus errant | ii'u35^""'**
Ausonias populati urbes pnedamque ferentes,
NoricisB Rhaeta^que manus, durique vocantur
Algiones; qui deinde ruunt terrore supremo | SS"»' in"iuiäi'
Kt flammis ferroque viam per regna, per urbes
7!H) Efliciunt, Germana; acies, exercitus Hunnus,
Attila dux, ingcns bellum: quo tempore primum { auiu.
Coniuneta est Scythicse pugnax Germania genti.
Non procul hinc autem Gothus instat et optimus armis | VMdaif
Vandalus, bis Ileruli iungunt socia agmina, mittit
705 Suevus opem: tu, Roma, novis populatibus urbi.
Clausa, times, rapit bostis agros turresque domusque;
Ferro aperitur iter, flammis sese omnia miscent.
IIa;c Roma est, cuius quis vera incendia dieat | [i^i,.
Et vere Gotbicis insessas hostibus arces?
soo Finxerunt Nympliaß viva omnia : fallere visus
Intentamque aciem poterit qui praecipit ignes
Urbe vaga Totilas. qua; debinc nova surgere beila { touiu.
Nympbarum pictura docet? prob luppiter, ingens
Gloria, Francus eques, dura agmina mota repente,
M)i Pipinumque genus. Die nunc, Germania, quis te
Altius extulerit? longa m fert Carolus bastam | fSSSH"**™**
Horrentemque notls clypeum, fert cominus ensem
Terribilemque implet galeam; procerius lllo
Corpore non aUud, toto non agmine maius
810 Viribus aut bello melius; Gallosque Britannosque
'w Cf. dial. Armin. §. 21. Sueton, Oct. 23. (Cass. Bio LVI. 23.) '« signa] cf. ad
carm. de non deg. Germanor. statu v. 62. sq. adnot. ^^ recoeptse 1, '** Apel-
lat 6, ''^ Khetseqj 1...5. '^^ Algiones]? an Albiones pro Alpini {'Alßittg, "AI-
neioi)? Puto ad Germanicos populos qui sub Marco Aurelio Italiam infestamnt,
hos versus referendos esse, de Algoviensibus poetam dicere cum dubitassem, Haap-
üus adfirmat. ''^^ Attila a.45l. Kheno superato in Catalaunicis campis victus a.453.
mortuus est. Hoc et sq. lemma om, 3, ''^ Gotus 5. 5. "* nov. pop.] repetitis depopa-
lationibas. ''*'' Romam Vandali depopulantur a. 455. Procop. bell. Vand. l.Iornand,
c. 45. Sidon, Apoll, paneg. Avit. 441. sqq. ^^ aciem] i. e. ocnlorum. Totilas Ostro-
gothorum rex (a. 541. .^^52.) Romam a. 546. cepit. ^^ Pipinum] Caroling^ctiin.
380
HVTTKHI IH EXCBPTIONBM MOOVNTINAM ALBERTI PAffEOTBICVS.
Italiamque domat, Siculos rapit, hoste fugato
Liberal Hispanos, totum mare puppihus arnbit;
Mirantur Graiorum urbes, te, Turca, paventem
AttoniUe videre Asiae; dant ampla tyranni,
815 Dat spolia Aegyptus, Pharios dare inunera reges
Cogit Franca manus; tota Aphrica, totus adorat
Victores Oriens; Solymam qui presserat urbem»
Deserit, augetiir pietas; pro crimine pa?nas
Saxones expendunt; tu perdis, Gallia, iiomen»
820 Francia vis dici, tanluin concedis honori
Virtutique ducis: laudi gratare palernae
Et proavis, Alberte» tuis, tibi fama decoretn
Nominis ista feret. Pius hinc Ludovicus amica
Face sedet, sua sacra viro, Don prdelia, curae.
825 Pingitur Amolphus turbala pace perosus
Ocia tranquillosque dies, obliquus in omnes
Deside qui torpent vita, nee posse videtur
Ferre sacerdotum luxus. Quis terror Othonum,
Quäle decus, superi! tu Pannonas excipis acri
830 Marte rebellantes , te vlndice libera Roma
Liberaque Italia est: qui pendeut verüce nexo
Pannonisß vixere duces; te Martia sensit
Roma sibi similem; namque in te regia lucet
Maiestas, decor imperii, componere lites
835 Ausus es et medio Romam censere senatu,
Gilli« Fraocia
dicU.
Ludoricoa Pins
Fr«Deaa.
Arnolplnis
Franou.
j Otho prima«
I S«io.
*** hoste] Arabe. *'• Africa 6. ®*^ Sol. q. pr. u.] Arabes. Hanin al Raschid.
^'* Saxonicam plus qaam tricennale bellum finitar a. 804. ^' nat. a. 778., imp.
a. 814...840. ,,8einper in assiduitato oratlonnm, in psalmis et hjmnia et canticis
spiritualibns cantans et psallens deo in corde puro, in contritione cordis eteJ**
Agobard. ^^ prelia 1,2, ^^ Arnulfas, Carolomanni naturalis filius diviso post
Caroli Calvi mortem (a. 887.) regno Tentonicum adipiscitnr exeunto a. 000.
post malta Slavica et prsecipne Italica bella gesta. ^'^ Otia 5. ^^ Loco hftiut
ei trium sqq. femmaitan Othones. habet 3. Othonem 4, Otto I., Henrici aucnpis Ger-
manomm regis filius, primus imperialem dignitatem Romanam in gentem snam
intulit, nPost Carolum M. (Dietmari verba sunt) regalem cathedram nomqaam
tantns patrisB rector aiquc defensor possedit^'. ^* Rectius hie versom 767. po-
svisset aactor: nam d. 10. Aug. a. 055. in Campo Lici (Lechfeld) Hungaros ite-
nun inrumpentes prostravit Imperator. Vide scrr. ad a. 055. ap. Struv. corp. bist.
Oerm. in vita Otton. M. not. 72. citt. ^^ Roma] Primum in Italiam sibi iura a.
051. adquisivit imperator, deinde a. 056., sed quse h. 1. memorantnr, in septimum
decimi ssecuU decenniam incidunt. ^^ comp, lites] a Berengario eiasqae filio
Italise regibos electis et Joanne PP. XII. motas. Otto a. 064. Romam cepit , ibi-
que diem natalem domini celebravit restituto Leone YIII. antipapa.
HVTTBNI IN EXCBPTIOMEM MOOVNTINAM ALBERTI PAHBGTBICTS«
381
Csßdere colla ducum, fasces submittere pceoae
Et sonteis punire reos, solioque retraclum
Ponüficem, Petrique loco, discorde relegas
A patria. yerum alta domi per te excita virtus
810 Saxones exlollit proceres , iam tempore ab illo
Laetatos genus esse tuum, nee segnior armis, I 21? siT"
Ingeuio melior reguat tua regia proles
Per varios casus: prima buic victoria cedit
In Sarracenam rabiem Maurumque furorem;
sib Graecia dehinc victa est, iterum dat Gallia palmam.
Dum versa est fortuna retro, quae tanta repente
Invasit clades? sparso fugis obvius bosti
Solus et in lacera tecum vebis omnia cvmba,
Magnum animum ; sed qui prendit non credit Othonem :
töo Hoc tibi lingua dedit, neque enim prius ore locutum
Audivere suo Graii perfectius ullum
Cui patriam boreale gelu llbenusque dedisset,
Nee Beneventani manet impuuita timoris
Pernicies, aulorque fugse ferro igne petitus
855 Dat poenam. Latio post hunc sublimis in ostro | ^g^
Tertius ardet Otbo et cinctum diademate largo
Ostentat regale caput, cui maxima posset
Regnandi virtus tribui, nisi tanta tulissent
Otho II. U-
Une elGraM
doetvs.
^* Cedere edd. ^^ Pontificem] Benedictum V., quem defuncto loanne XII.
Romani sibi elegerant, secum in Germaniam duxit Otto, ubi mortuus est medio
sequente anno 965. Hamburgi. ^'^ Otto IL, Ottonis primi ex Adelheide Radolfi
II. Burgundise regia filia , Lotharii II. Italise regis vidua tertius filias, nat a. 055.
pareuti successit a. 973. f Romso a. 98t3. ^^ Post alia bella in Germania, Dania
Italia, Gallia non sine gloria gesta Otto a. 982. Apuliam Calabriamqae GrsBcis ere-
ptums hos conionctos in auxilium vocatis Saracenis primum prope Tarentum
fudit, deinde vero a Saracenis prselio victus Italomm perfidia fugatus cum natando
salutem qusererct, a nautis captus, sed ab eisdem imperatorem cepisse nescien-
tibus redemptus est. ^^ Saracenam 6, ^*^ Cf. Naucler, II. fol. 143. Sirw. 1.
c. in Vit. Otton. II. §. vi. it. dat. Gallia p.] Lothariam Franconim regem , qai
Ottonem in ipso suo palatio Aquisgranensi a. 977. fere ceperat, congregato exer-
citu imperator ad Parisios usque prosecutos est, reditum autem cum exercitn
pamm felicem habuit, unde sequenti anno Galliam iterum invasit regemque in
Remis Lotharingiam abiurare coegit a. 98G. cf. Struv. 1. c. c. v. ^^ Ut ab Italis
GrsBcisque sibi data damna iniuriasque ulcisceretur, Beneventum eodem anno,
quo exeunte mortuus est, captum militibus suis diripiendum permisit. '^ Otto
III. Ottonis II. ex Theophania unicus filius nat. a. 980. Rom» coronam imp. ac-
cepit a. 996., f a. 1002. a benignitatc, liberalitate, iustitia, moribus omnibns nee
non forma laudatissimus , ,,8ub cuius regimine Salus fuit mundo et gloria**, ut
Hugo Flaviniacensis scripsit. Cf. vol. Y. p. 367.
382
HTTTSNI IN EXCEPTIONEM MOQVNTINAM ALBEBTI PANEOYB1CV8.
Ante avus, ante pater summ<e praeconia laudis.
8G0 nie autem placido vultu , cui plurimus ore | J.TJ'tSoKi""*
Candor inest, Henrichus erat, non sanctior illo
Praefuit bis regnis, cui non contemptior uxor
Assidet: bas aniraas coelo damus. llle, feroci j SS^Ji? **"""*
Cui turget Facies ira , plus arma minalus
S65 EfTecit quam qui sumptis certaret in arrais;
Francia Conradum genitrix vocat. Inde sequutus | Sfn'jiS'^Fr.tJ^
ForUor Henricbus per totam incendia ducit
Bemorum patriam, contundit Pannonas, urbi
Pontißcein Romse legit. Huic se filius omni 1 Heonch»» i«--
^ I lins FranciM.
870 Fert virtute parem , belli maiore gerendi
*** preconia 1, 2, ®*® Hcnricus 2. etiarn in lemmate. Pra hoc ei 9. sqq. lemma-
iibns in 3, est Henrichi. primus] qnia primus Hcnricus Romse coronatus (d. 24.
Febr. a. 1014.) est; inter Gcrmanorum reges Henricos Seciindus est. Ut ex Ot-
tone I. Otto III. proncpos Henrici aucupis fnit, ita ex altero huius filio Henrico
Henricus II., qui Giselam Burgundise regia filiam matrcm kabuit, patrem aatem
Hezilonem sive Henricuni II. Bavariaß ducem. Natus est a. 972., cognomenta sibi
meruit Sancti, Pii, Gloriosi, Monachorum patris, et a luxato femore Claudi, a
condita ecclesia Bambergensis. Rex Germanorum post varia principum dissidia
coronatus est Moguntise a. 1002., imperialem coronam accepit Romas a. 1014., -f*
a. 1024. Uxor eins Cunigunda Lucilimburgensis adulterii rea facta innocentiam
suam tantam ordali probavit, ut Innocentius III. eam a. 1201. inter sanctas reci-
peret. In tumulo Henrici auctor vitae Meinwerci inscriptum fuissc refert „ ...
Splendor erat legum, speculum, lux gemmaqne regum,
Ad caelos abiit, non moriens obiit".
^^ Conradus, eins nominis primus imperator, sed inter Germanos reges Conra-
das II. est, Salicus volgo cognominatus. Patrem habuit Henricum Francoram
ducem, matrem Adelheidim Metensem, sed quo anno natus sit non constat. Co-
ronatus est Aquisgrani a. 1024., Romae a. 1027. idemque etiam Langobardicam
Burgundicamque Coronas accepit. f Traiecti m. lunio a. 1039. Quee de ira mina-
citateque regis h. L significantur, magis ad consilia publica et leges ab hoc impe-
ratore latas, inter quas celcbratissimae sunt constitutio de feudis atque treuga
dei, quam ad bella contra Pol onos, Ernestum Suevicum, Italos, Burgundos, Hun-
garos, Slavos strenue gesta rettulerim. ^^ Henricus III. rex, II. imp., (cf. ad
V. 801.), item Plus s. Niger, Conradi II. ex Gisela filius nat. a. 1017. patri suc-
cessit a. 1039. Romas coronatur a. 104G. f a. 1056. Contra Bohemos a. 1040. pri-
BDum, sed acrius sequenti anno iterum bellavit, hostium loca igne priedaque de-
▼astatus ducemque sese dedere cogens. Idem sqq. annis pluribus expeditionibas
Hungaros deyictos subiecit, praecipue autem in Italos dominationem suam exer-
coit: depositls schismaticis papis dementem II. Romanis a. 1046. iuramento pra-
stito se numquam sine eins consensu papam electuros esse, pontificem inposoit,
quo mortuo (a. 1047.) Damasum II. postque huius mortem (ä. 1049.) Leonem IX.,
deniqne mortuo Leone a. 1054. Victorem II. papas fecit. ^^ Henricus III. imp.,
mi. rex Germanorum, „ber tt)crt^c l^elb foifer »&einvH bcr vierte", cf; vol. V,
p. 367. sqq.
IIVTTKNI IN BXCEPTIONEM MOOVNTINAM ALBURTI PANBOYRICV8.
383
Nomine: collatis tolies qui praßlia signis
Miscuerit, non Roma dabit, non Teutona noscet
Turba memor: fojlix si non genuisset in illo | !it°FflS5u.""'
Ipse sibi dominum regno: Germania primmn
S75 Tunc vidit scclus hoc , noUet meminisse nepoles ;
Strcnnuus ille tamen bello fit natus, et urbcs
Ter rapit llalicas, ter fusiim deprimit armis
Pontiflcem, Solymas hoc rege recepimus arces.
Ilinc a Saxonico movet arma Lotharius Albi | Loth«riiM sno.
8S0 Auxilinm Roma;; movcl hinc Conradus ab oris | Sj;"i!Jii!*^"
^^' prelia i.2. genuisset] ex uxore sibi exosa Bcrtha, Othonis marchionis
Italiie filia, a. 1080.; qiiartus is est, ut in prsedccessoribus diximus, Imperator Hen-
ricus, non computato aucupe Henrico I. rege. Cf. vol. V. p. 369. sq. ^^* scclus]
filii contra parontem rebellantis. ^^^ Strennus 2. ^^ Paschalis I. a. IUI. ca-
ptivus factus, sed reconclliatus corouat imperatorem eiqne Privilegium de inve«
stitura episcoporum tarn per annulum quam per virgam tradit, sed sequenti anno
in concilio Lateranensi excommunicato imperatore revocat, idemque insequenti-
bus non nullis conciliis repetitur. Iterum propter Mathildse hereditatem excom-
municatio imperatoris tumque absolutio fit a. 1115. Deinde cum mortno Paschali
II. (a. 1118.) Romani Gelasium II. elegissent, is autem imperatoria iura detre-
ctaret, Gregorium VIII. sedi inposuit Henricus, tertiumque ab illo coronatus est
Rorooe d. pentacostes a. 1118. Gelasius qui in Galliam aufugerat, ibi moritur m.
lan. a. 1119., et Galli Calixtum IL papam faciunt, qui antipapam Gregorium tnr-
piter habitum monastcrio includit, ubi moritur. Honorius II. a. 1124. Calixti suc-
cessor, imperatorem ab anathemate absolvit. Mense Maio sequentis anni Traiccti
exspirat imperator a fortudine , audacia, ingenio, merito celebratus, sed a mori-
bus, iustitia, pietate summopere vituperandus, sub cuius regno Balduini Hicro-
soljmitanum regnum conduut et augent. *^^ recoepimus 1. ®^ Lotharius II.
comes Supplinburgensis, nat. a. 1075. ab Henrico V. a. 1 lOG. dux Saxoniae factus,
Imp. electus a. 1125., Komse coronatus a. 1133. f a. 1137. Vir probus, strenaus,
doctus, sed nimiura „devotus et innoccns crga Homanam semper ecclesiam^*, ut
Gervasius Tilb. iudicavit. cf. vol. V. p. 370. ^^ Conradus II. si Salium primnm
numeramus, omisso Conrado rege Germau. a. 911. ..918. ante Uonricum aucupem
regnante, sed vulgo Conradus III. dictus patro Friderico Suevife duce, matre
Agnete Henrici Uli. filia, nat. circa a. 1094. ab Henrico V. ducatum FrancisB
Orientalis acceperat, contra Lotharium electus a. 1128. Maguntiaci (Monza) ac
Mediolani, tum Lothario defuncto a. 1138. Aquisgrani coronatus, f BambergsB
a. 1152., Bomani pontificis bencdictione nulla accepta. Intestina Welforum Waib-
lingensiumque sive Gibellinorum ab a. 1140. bella coepere, idemque ad tempus
refertur fabula de Weinsbergensibus feminis viros dorsis susceptos secum aufe-
rentibus. In Bohemia Hungariaque ac contra Slavos rebelles strenue ac feliciter
bellavit Conradus ; sed non ita feliciter ei cessit cruciata a. 1147. suscepta: par-
vam miserabilis exercitus in terram sanctam educti partem Conradus, nihil fere
eins quod voluerat consecutus, in Gcrmaniam reduxit. inter multa tcmpestatium,
fluminum exundantium, comeatus difficultatium ferorumque hostium pericola doli
etiam Graecorum Europseo excrcitui nocuerunt: fraus Emanuelis Comneni, orien-
tis imperatoris, ab Hutteno accusata, procul dubio ea est quam Nicetas hist. I.
384
HVTTRMI IN RXCSPTIONEM MOGYNTINAU ALBBRTI PANSaYBICVS.
Suevorum, cui magna animo, si tanta sequatur
Audentem foiiuna favens, bellum invehit astris,
Invehit Aegypto atque Asiae medioque labore
Proditus a socio est: ha^c Graia; pessiraa gentis
885 In famam monimenta damus. Quos surgere motus
Ilac a parte vides, qua} moenia fervere flammis? I
Quos cadere hie populos, quos Ire in funera reges?
Quis penetrat pavidas confestim exercilus Alpes?
Quem fugit iUe senex? certe haud iactantius ulium
890 Fert in veste pater Rhenus, primumque videri
Laudarique volet: Suevorum e gente superba
Marte putes genitum; causam cognominis afferl
Aenea barba viro; maiorem animoque fideque
Se Rhenus vidisse negat. quid si Itala pibret
8«6 Clades terra suas, omnique hunc oderit sevo?
Oderit, et servare iidem discat: tu, age, veiles
Hoc Turcis prsebere caput, secludere tantum.
Christi a gente decus Petrique in sede vocari
Maximus antistes? sed enim maiore repertus,
900 Quam tu , Turca fide. ruit hie ultricibus armis
In Latium ardenti similis similisque minanti
Quoslibet interitus: Veneti dant munera, poscit
Ipse ßdem, fugit Adriacos trepidante recessus
Pulsus Alexander Latio, Romana iuventus
905 Contra andere parat , Trebiam Cannasque silere
Fraiu Beaia-
nuelis Gr«eci.
Friderichus pri-
mos qm BArM-
rocsa SueTva.
Pete aliqwid
ab UateriM.
Alaiander
Pont. Itt.
5. enarrat, i. e. Grsecos Alamaunis non solnm in rerum ad victam necessariamni
yenditionibus ponderibus pretiisquc fraudes fecisse, scd quosdam etiam calce fa-
rioa inmixta cibam pestiferam reddidisse, qnod utrum iussu Mannelis factum es-
set, ut ferebatur, se compertam non habere Nicetas alt; addit autem „breviter
at dicam, nulluni mali genus fuit quod Imperator non vel ipse in eos machinare-
tnr vel aliis machinandi auctor esset, ut scilicet corum posteri perpetuis moni-
mentis ab invadendis Komanis [i. e. Bjzantinis] deterrerentur. Idem et Turci fa-
ciebant Manuelis Utteris ad bellum Alamannis faciendum concltati*\ Cf. etiam
Naucler. II. fol. 185. -— „parnod) i(l tftt vf^nwhit tagen Kooffr /rt^md) tftt ttfi Kommen",
vol. V. p. 370. sq.
^^ astris edd. omnes, sed legerim Austris, ut nomen referatur ad sanetam expedi-
Uonem per Aitstriam, Hungariam, Buiganam, Thraciam in Asiam ductam: nam de ne-
gotio Bavariam Leopoldo Austriaco adtrihuendi accipi posse non videtur. cetemm
asirologicis gupersiitionihus etiam tum multam fidem tributam esse Nicetas Choniaia
de Manuele Comneno passim testatus est. ®** senex] Alexander PP. III. "•• Ae-
nobarbus s. Barbarossa. ''•^ Türe, prseb. cap.] Cf. vol. V. l, c. cum Strun. Corp.
bist. Germ, in Frid. Barbar. §. xxxiii. •<» Turca] Saladinus. ^ Cf. vol. V.
1. c. *^ Ad Trebiam Hannibal a. n. 536. (a. Chr. a. 218.) Romanis tantas clades
inflixit, ut paullo post tota Italia superiore potiretur. Lio. XXI. 52. sqq. ete.
HYTTBKI IN EXCEPTIONBM MOOVMTIMAM ALBEBTI PANEOYRICYS. 385
Spoletina iubet clades, sociasque per urbes | Slfi*.*^"
Ambulat inlerilus: iurati foedera pacti
Huic frangunt toties iLali, ferro ipse rogisque
Ultor adest aequalque solo foinenta malorum,
910 Te, Mediolanum, Iota hinc vicinia flammis, | Biondum.
Inde perit gladiis; sese experiuntur in armis
Et perdunt Ligures, una constrata ruina
Concidit Italise summa a radice potestas.
Ultimus est Asiae bellum labor; occidit undis: | phSÄ.
915 Non poterat ferro , at voluit ; fortuna negavit
Tantum hoc invicto: simul bac res publica Christi
Spes summas morte amisit flevilque iacentem
Qui quondam exitio sfantem devoverat omni.
Cernere post Apulas Henricho Caesare strages | "•'iuä"*
920 Roma staute dalur, deieclumque ense Philippum, | sÜJJm"'
El coeptum frustra bellum infoelicis Othonis. { 2So.
Quas rerum turbas erectaque pectora, si se | «äu^sSTM*
infelicior ftüt Cannensis pugna (a. a. 538. a. Chr. 216.) : ef. Lüf. XXII. 44. sqq. eic.
Trebeiam 4.
•**• Spoletium, quod cives eius ccnsnm imperatori solvere negarent missum-
qae ab hoc comitem Guidonem captum tenerent, Fridericus ipse sui cxercitiis
strenuissimas miles yi cepit et cnm castello in montibus adiacente ferro igne
prsßda devastavit d. 28. lal. a. 1155. Mense ante Romanos devictos in deditionem
coegcrat, postquam per superiorem annum ex Roncaliis campis profcctas contra
Mediolanenses, quorum tunc consaics fuerunt apud iuris feudalis stndiosos cele-
bratissimi Hubertus ab Orto ac Gerardus Niger, arma ceperat multaque supe-
rioris Italise oppida et castra, Cairam (Chieri)^ Astam, Tertonam diripuerat ac
vastaverat. *i° Biondum] historiar. decad. II. IIb. v. med. ,,Fredericus interea
omni Romanse ecclesise terra dolis sibi yiribusque subiecta urbes imperio subdi-
tas tjrannice etiam prseter solitum yexabat, .. populos .. crudelissime mulctaylt,
Terdonaque primo spoliata Mediolannm post solo sequatum est, cuius populum
in sex portarum tribus diyisnm sex agrl sui loca decimo ab urbis solo distantia
miliario habitare coegit, deinde Cremonam maximis affecit incommodis** ete,
*^ Lignres] i. e. illa oppida et regiones per quas imperator ex Mediolanensibns
Romam yersus profectus est. Lemmata usqiie ad v. 945. om. 3, ''^ In curia
Mognntinensi Fridericus yere a. 1 188. crucem accepit, Caljcadni undis d. 10. lun.
a. 1190. snbmersus est. cf. yol. V. p. 370. Friderici. 2. '^^ Non poterat ferro, i.
e. in acie occidi, at yoluit, i. e. ssepe prsBsentlssimis hostium armis corpus suum
exposuerat. **^ Ab exeunte a. 1187. usquo ad exeuntem m. Mart. a. 1191. Cle-
mens III. sedem Rom. tenuit; successit Coelestinus III. **^ Quintus sec. Roma-
nor. Chronica, VI. Germanis, Barbarossse ex Beatrice Burgunda filius nat. a. 1105.,
patrl successit a. 1190. Romse coronatus a. 1191. et Sicili^e rex Panormi a« 1194.
obiit Messanse a. 1197. Cf. vol. V. p. 371. [uhi ad ». 14. VII. perperam pro VI. scri-
ptum est.] 9» De Philippo Sueyo et Ottone Uli. cf. yol. V. p. 372. ^ Prid. II.]
cf. yol. V. p. 372. ad y. 18.
HyTTEMi Opp. yoL. III. • 25
386
HVTTBMI IS EXCBPTIOHEM UOOVNTINAM ALBBRTI PAMKOYBICV8.
Sors ferat in melius, Friderichus geilte Sueva
Excipil: ingenti motu regnisque potitus
935 Bcllorum portas aperil lanumquc reclusuni
Gcnühus ostendit: 'desiiela capessite* clainat
'Arma, viri, mecumque ooini contendite nisu
'Accumulare decus laudesque sequare parentum;
'Scutiat arctoi virtutein noiiiinis ingens
930 'Aegypti doniitor, vauam sine viribus iram
'Discat Turca rapax, nemo lorpere feroces
•Suevorum populos et Francas dixerit urbes!'*
lllum haec dicentem atque addentem pondera verbis
Circunstant iuvenes, si quem praeslanlibus actis
935 Pingit avitus bonor , stimulantque in bella priores.
Nunquam aliquod gavisa magis Germania verbum
Audiit: extemplo suminas exercitus Alpes
Rheni ab utraque petit ripa, vicloria fraclus
Prima rebeilis Otho, tunc signa erecta ruenli | uiTFrlÜruI'*
940 Auxilium lalura Asise: viden' auspice Christo
Ut paret in bellum tanto tot millia motu?
Quod nisi conceptum remoretur Honorius ausum, | JäUßTiS
Quas Uli Armenias, quos posse resistere Turcas
Quemve putas Syrise dominum? Sultanus ab illa
945 Commoda Ute refert, vincuntque ingenlia regna | VZuiä
Immanes Scythise populi: tu pone furorem,
Pone iras odiumque islud, sanctissime, difler
Officii cessare lui! tu excindier arma
Sarracena vetas, recipi tot regna, tot urbes?
**^ Ama 5. ^^"^ Acumulare 5. ^^ Fridericun iam statim post coronationem
Aquisgranensem (d. Üfö. lal. a. 1215. ) crucem sumpsit. *^* Circamstant 2,4,6.
M5 Pingit] decorat. »" Otto Uli. a. Philippo Augusto GalUarum rege d, 27. IqI,
a. 1214. apud Bovinas devictus est. ^° Innumera tarn per Asiatioas terras bella
Othomanicmn regnum prajparantia. A. 1241. Mongoli in ipsam Moraviam inmin-
punt. *^' concoeptum 1, Honorio III. mortuo (f d. 18. Mart. a. 1227.) com Brnndiisit
navem ascendisset imperator, sed morbo ingrassantc Hydruntum appellcre coactus
esset, Gregorins IX. eum excommunicavit, quod in terram sanctam noa iret. Con-
cilior. Xlil. 1112. *^ 8cythfe 3. tu] pontifex Gregori IX. „Hie tanquam aapcr-
boB primo anno pontificatas sui [1227.] coepit excommonicare Friderienm iinp.
pro cansis frivolis et faUis'*. Abb. Ursperg. ad a. cit. Cf. decretal. a. 1245. emU-
sam quam exhibnimus vol. V. p. 373. ^'^ Gregorius, cam a. 1229. inter impera-
torem et soldanum convenisset, ut illi Hierosoljma aliaque loca sancta restitae*
rentur, quia inobcdiens imperator et excommunicatus expeditionem soscepisset
nee pacem adprobat, nee Fridericum absoivit, sed nuntiis ad soldanum missis
iubct non traderc regnum Hierosolymitanom. cf. scrr. ad a. 1228. sq. Uspergeaa.
ad a. 1227. et Petrum de Vineis I. 21. Saracena 6,
BVTTBiri IN EXCEPTIONEM MOGYNTINAU ALBEBTI PANBOTRICYS. 387
9)0 Aut qufenam invidia est cursum tardare ferentis
In commune bonum tantarum praemia laudum?
Ilac mercede tuae noiis concedere caiisae;
Te fraudata tamen regna, auxilioque retracto
Deserti reges urgente dolore superbum
055 Crudelemque vocant: iam classe perambulat beros
Adriacos fluctus, iam Graicia gaudet et anceps
Ante metum pellit Tbrace; tu retrahis arma
Auspiciis ducenda tuis; quid quod benefactum,
Non scelus esse iubes? redit ille infectaque linquit
960 Crimine beUa tuo testaturque omnia iura
Et pbas omne omnesque deos , pulcherrima coepla
Invidia cassata tua: tunc faclio trislis | fn'^fl;!'**
Implicat Italiam, movel hac a parte tuendo
Csesareas Gibelinus opes, sed Guelphus ab ilia
9«5 Pontißcem sequitur, socias pugna excipit urbes;
Occursum Vetielis, 'Arcete paludibus' inquit | veaeti.
'Euganeas ranas piscatoremque leonem!*
Hinc Umbros Tuscosque petit subigitque Ravennam
Samnitesque domat; precibus se beilicus armat | SSSpriSSSS«.
970 Adversum antisles decretaque murmura templis
Mille sacerdotum, tibi, lux Germana, precantur
Excidium: verum esse deos humana tuentes
Edocet eventus. Tu, Flisce, quid ocia turbas, | lui'i^^u*
»w At 5. »" premia 1.2. »" retrahis] cf. ad v. 946. Fridericus a. 1228. in
terram sanctam d. 11. Aug. 1228. proficiscitur. ^^ redit] a. 1229. »<^* a. 1236.
sqq. „Papa et Imperator aliquantulum discordabant, nam papa Lombardis favente
Imperator eos proposuit expugnare; nam Mediolanum, Vercellis, Mantua, Pia-
ceniia, Faventium, Bononia et alisB multie civitates Lombardise erant oppositte,
YenetiflB similiter''. Albert. Stad. ad a. 1237. ^^ Lemmata usque ad> v. 998. om. 3.
a. 1238. Yeneti cum papa fcediis inierunt contra imperatorem, qui Yenetiarum
ducia filium Petram Theapoluro, Mediolanensium exercitui proefectum, cum aliis
nobilibas captam in Apuliam abduxerat a. 1237. ^^ Eug. ran.] cf. Marcus Hut-
teni. leonem] s. Marci. ^^^ subiitq; 5. ^° antistes] Qregorius IX. qui post
cmdelia in pontificios a Csesarianis exercita ludibria, cruces in ipsa crania in-
cisas, „cardinalibus et clero et populo in processionem deductis capita apostolo-
rum prsetulit et a Laterana basilica ad principis apostolorum templum uudis pe-
dibns ingressus snggestu conscenso flens et lachrjmans tum divorum intercessio-
nem, tum popnli ad seditionem commotioris auxilia implorayit'\ Bzov. ad a. 1239.
§. vii. Cf. encyclicas ibi prsemissas litteras. ^"^ eventus] a. 1239. Fridericus Me-
diolanum BononiamquQ pontifici adhserentes devicit, Sardiniam occupavit, Romam
progressus pontificlos alios in urbom reppulit, alios occidit captosque misere ha-
bitos dimisit, circa urbem omnia vastavit, deinde signis in Campaniam versis
BeneTentom direptum incendit et in SicilisB rcgno ecciesiasticos muUos morte
25*
388
HVTTENI IM EXCEPTIONEM MOGVNTINAM ALBERTI PANEQTRICVg.
Immemor ingentis meriti! se Parma tiietur | ?lS2ä»u.
»75 Obsidionc gravi, castris Victoria nomen
Urbis in efTigicm ductis: bic Ilala lellus | BJSa«».
Imperii floreiUis opes agnoscit, imago
Hie veteris rcnitet Romt'c, seu bellica spectes
Ornamenla ducis, seu quo trabit ocia cultu.
OSO Partem opere in tanlo natis forluna duobus dM'"FndeShr**
Distribuil laudis; bello sUidet iile palerno, '*'"'
Hie movet arma domi, tumiduui subigitque Doringum.
Aspicis ut nuUa est Fridericbi obeunlis imago? ISJ^mpeJu"**"
Attoniti cireum populi, Stupor oecupat omnes,
985 Quis Irahat c medio. Sunt bic tua bella, Rodolpbe: | hJ^J!!^ ***
Infoelix Otbocarus obit; debinc pugna duorum | iS^""
Speelatur procerum: tu cedis, Adoipbe, relicto | ph?^iS,uo*.***"
captivitatevo mnltavit. cf. Slruv. Frid. II. §. xiv. 8iiiiba1dus Fliscus m. lun. a.
1243. pontifex factus Innocentium IUI. sese nominavit. cf. vol. V. p. 373.
^^* Cum Parmam indc a m. Aug. a. 1247. Fridericus cum Enzio, Kzzellino ali-
isque suis obsidione pressam bcllis per totam superiorem Italiam furentibns ca-
pere non posset, propo urbem novum oppidum, cui Victorise nomen inposuit,
Victori martyri consecratum subitancis domibus constructis condidlt Victorinos-
qne nummos ibi cudi iussit, ut Parma sua Victoria quasi dcvoraretur. Sed iam in-
seqnenti anno Parmenses Victoriam devictam dinierunt Gibellinosque, ut narratar,
circiter 1500 occidcrunt, 3000 autem captivos fecerunt. Pro Flavio Blondo [histo-
riar. decad. II. lib. 7.] lectores ablegarc mihi liceat ad Havmeri Hohenstanfen Hb.
VII. cap. 20. "* otia 6. ®^ Enzium s. Henricum naturalem ex Bianca Lancea,
nobili Montisferratensi, filium Snrdinias regem impcriique per Italiam legatam a
parente factum Bononienscs a. 1249. captum abduxerunt , apud quos f a. 1272.
Conradns (IUI.) legitimus ex altera Friderici II. uxore lolantha, Hierosolymitani
regis filia, filius nat. a. 1228. in locum Hcnrici fratris rebellis facti inqae custo-
dia defuncti rex Ilomanorum electus est a. J236. et post parentis mortem im-
peratoriam dignitatem suscepit. Sed bic Conradus non sabegit Thuringnm,
i. e. Henricum Rasponcm landgravium, sed ab eodem victus est a. 1246. Ra-
spo t a. 1247., Conradus d. 21. Maii a. 1254. Cf. vol. V. p. 375. sq. Friderici 2.,
ut solei c pro eh. Fridericus in castro Firenzuofa Lucerise vicino dysenterico
morbo occnbuit d. 13. Dec. a. 1250. Vencnnm suspicabantur alii, alii ab ipso di-
lecto suo filio Manfredo suffocatum mentiti sunt; ,,multi per annos 40 pQta-
bant eum vivere [in monte Kyffha'user] venturum in proximo manu forti", nt
Chron. August, ad a. 1250. habet. Unde plures etiam imperatoris defuncti per-
sonam sibi per fraudes vindicaverunt. Cf. Struv, in Frid. II. §. xxx. •*** Inter-
regnum etiam Huttenus a Conradi mortc (a. 1254.) usqne ad Kudolfi electio-
nem a. 1273. conputare adparet. •*** Cf. vol. V. p. 376. sq. Rudolphe 6. •* Cum
olim curisß magister fuerat, Rudolphus, quod ille huius electionem inpug^abat,
Ottocaro II. Bohemite rege, cuius a. 1276. bellum suscepit, in quo redintegprato
ille in ipsa illa pugna d. 26. Aug. a. 1278. in campo Marckfeld dicto militibus pri-
vatas iniurias ulciscentibus miscre trucidatus est. ^^ cicdis edd, sed cedis duhium
non est, Albertus Austriacus, Rudolphi imperatoris filius (iiat. a. 1248.) fmstra
IIVTTENI IN EXCETTIONEM MOOVNTINAM ALBERTI PANEOYRICV8.
389
Imperio mundi. Interea sc insignibus ausis
Excitat Henrichus: triplex exercitus illi, | L5«mbirIiMU
990 Hinc equites Franci duros invadere Demos ,
Hiiic Suevos Rheni gentes Istrique coacti,
Ipse Italos adit, auxilio veniurus agenti
Exilio, Gibelinc, tibi: quas ille ruinas,
Quas infert Italis clades! quse gloria posset
995 Hoc duce Germanis vcnisse superstite terris!
Intempestivum tarnen interturbat euntem
Summorum per clara virum vestigia fatum:
Urbs Hetrusca necis reperit mcrcede ministrum
Dominici fratrem; magnum scelus, ille veneno
1000 Imbutum sancti munns venerabile panis
ti llenrieuMSMleat«
ioloiic4lus ab or'
dinis Prndicalo-
ram fratre.
eligi expectat, cum Adolphus NaASovicus (postquam Rndolphns d. 15. lul. a. 1201.
Gcrmershemii supremum diem obierat) m. Maio a. 1292. eligitur. Sed post quin-
que annos idem qui dolis ac mcndaciis suis coronam Adolpho paraverat Mo^n-
tinns archiepiscopus , couiuratione principum facta imperatorem deponit d. 23.
lun. a. 1298., Albertusquo Austriacus, qui priucipes sibi adha^rentes ad bellum
contra Adolpum excitaverat, quo nullam sua virtutc gloriam sed interfectionem
fortis cemuli (prope Wormatiam d. 2. lul.) cousecutus est, imp. eligitur et Aquis-
grani d. 24. Aug. a. 1208. coronatur. Ipse decennio post d. 1. Mali a. 1308. a no-
bilibus quibusdam sibi infensis prope Vindonissam trucidatus est.
988 insignib. ausis] maxime bello cum Trevirensibns strenuc feliciterque gesto,
quibus fratrem suum Balduinum, Trarbacensibus meis inter omnes Trevircnses
archiepiscopos optimo notum, priesulem inponi curavit. Anonymi 'Gesta Balduini*
a Baluzio (Miscellaneor. tom. I.) repctita, atquo Mussati bist, optimis huius tem-
ris historiarum cognoscendarum subsidiis adnumerantur. *^ Henricus 2. De
Henrico VI. (VII.) cf. vol. V. p. 377. ^^ De Bohemico regno interempto Wences-
lao V. (a. 1306.) inter se dimicant Henricus Carinthius et Rudolfus Anstrius;
Henricus VII. autem filium suum loannem Eiisabethse Wenceslai filife mari-
tnm et BohemioB regem facit a. 1310. ^^^ Suevos] Eberhardum Wirtenbcrgen-
sem, Suevise civitates imperiales infestantem a. 1309. ad intemicionem fere devi-
cerunt imperiales milites. Istriq.] Istri gentes cognntur, i. e. cum defuncti AI*
bertl regis filii in comitiis Spirensibus a. 1309. habitis paternam sibi heredita-
tem confirmari postulassent, eosdem, quod ante negaverat, Friderici dncis minis
commotus de AustrisB ducatu investivit. 992-993 ^g^ exilio. Gib.] Gibellinis anxi-
liom laiurus i. e. imperii iura vindicaturus contra Guclforum invalescentem par-
tem, et ut Romas coronam acciperet, Henricus sestate a. 1310. a. Francofurto iter
in Italiam suscipit, Lombardise civitates in fidem cogit, Mediolanum occnpat
ibique d. 6. lan. a. 1311. coronatur, rebellantes Lombardicas, Guelfis faventes
Etruscas civitates partim vi et armis partim deditione sibi subicit, denique
RomsB inter ipsa partium dissidia pugnasque d. 29. lun. a. 1312. a cardinalibus
tribus pontificis (Clementis V.) legatis coronam accipit, quam nc menses quidem
XII II gessit. *®8 ffoc lemma maiorihus litterU scriptum est in 1, Cf. vol. V. 1. c. et
Triumph. Reuchl.v. 305. sqq. et addesik C Armen deHeiuriciVII. ohitVLrepetituminYre-
heri rer. Germ. scrr.I.p.047...050. 9»« DominiciJ alias'Domminici metri c. dedit Hutt,
390
HVTTUNI IN EXCKrTlONEU MOOVNTINAM ALBEKTl PANEGYEICV8.
Triebet in exitium quod debuit esse salulis
Aeternaeque epulum vitse. die, Itala telliis,
El die, Tusea fides, quse se maiora dederiint
Crimina quodve nephas? Hi qui intestina remiscent
1005 Exitia inter se, sua perdidit Austria victum,
At Bavarus victrice manu et terrentibus armis
Occupat Imperium; favor ingens exeipit illum
Germanorum hominum; cadit infoBliciter , ausus
Pontificem turbare loco. Post quem omnia bello
1010 Tentat loannes. Italas componere lites,
Romanum formare statum, concordiaque arma
Excire io Turcas; verum Itala furta perosus
Mutatamque fidem toties fraudesque dolosque
Et gentis levitatem iuconslanleisque favores
1015 Restat ab ineepto. Te, Carole, Roma coronal;
Intra urbes vetat esse suas mandatque superbus
Exire Ilalia simulato antistes amico:
Hoc fers Romanusque petis regnator haberi.
LndoTicaa
Priderieas
Auatri« 4ax.
lohanaea Ee-
nonin res.
C«roi«s
qa«rt«s.
MXUn.
1003 Thusca 3.5.6, nefas 3.5.6. *«>* l/oc et sequens lemma om, 3. Hi
qui] i. e. Ecce dcnuo iutestina de rcgno Germaniae bella (inter dictos ad mar-
ginom principe»): vincitur Fridericus a. 1322. et a. 1325. socias rej^i adsnmptos
moritur in arce GuUernttein lento morbo aiit ut alii siispicabantur, veneno consom-
ptus d. 13. lan. a. 1330. Cf. vol. V. p. 377. sq. perdidit sua Austria] In pugna Mtibl>
dorfensi die 28. Sept. a. 1322. commissa Fridericianns cxercitus ab hostibus Au-
striaca signa prseferentibu^ falsorum vexillorum spccie deceptus cfesus est fuga-
tusquo. Hsec eadem pugna est post quam Ludovicus Csesar uno ipse contentas
ovo duo forti öchweppermanno porrcxissc narratur. *^* cadit] equo insidens
apopicxia sive secundum aliorum suspitioncm veneno interemptus a. 1347. Cf.
vol. V. 1. c. *°** pontificem] loanncm XXII. Cf. vol. V. 1. c. Johannes Henrici
VII. ex Margaretha Brabantica filius, ducta, ut diximus, Elisabetha Bohemiaa rex
factus a parente Italiam petituro vicarius imperii relictus in pugnee Mühldorfensi
a partibus Bavaricis dimicando Lusatiam superiorem sibi ab iroperatore memit
ipsosque Bohemos, quorum regnum cum Palatinatu patriis Lucilimbargensibus
terris viciniore permutare studebat, sibi infensos reddidit, quibus reconciliatis
Silesiam sibi conparavit, cum Oalliae rege in Flandria, cum Teutonicis eqaiti-
bus contra Litthuanos arma movit. Anno 1330. ab imperatore vicarius regni fa-
ctus in Lombardia feliciter pugnat, sed pontificiis inlecebris inretitus prodito-
rio agendo utramque partem contra se excitavit. a. 1333. itemm expeditione in
Italiam, sed infclici exitn, susccpta cum Polonis Ilungarisque, quos Tartari tum
infestabaut, dissidia exercebat, denique ipse levitatis inconstantioeque accnsan-
duSf in pugna Cressiaccnsi d. 26. Aug. a. 1346. luscus ante annos 18, csecas au-
tcm ante 6 annos factus pcriit. Quod Guelficse parti multum nocuit, Hatteno
causa fuisse videtur, ut regi, quem non inmerito equiti vagabundo alii conpara-
runt, has laudes tribueret. *°** inccepto edd, pra'ier 3. w»*-*» cf. vol. V. p. 378. sq.
IIYTTKNI IN EXCEPTIONEU MOOVNTINAII ALBERTI PANEUYRICVS.
391
Cum non sis Roinse ? Quod se execrabile monstrum | iuTiJuliVil"*"
102U Huc dedit, ignavus rex, et Germana vocari
Quse possit labes? nulla bic gerit arma, nee ullum
Molitur virlutis opus, torpente supinus
Mollicie sedel et iuxu se pascit inerti:
Tantum huius te, Rhene, pudet. Quem deinde videmus? | SliBemM.
1025 Acre Sigismundus Turcae bellum invebit bosti:
Aspicis innumeras ilbim miscere ruinas.
Tot reges mandare neci, exbaurire superbam
Nobilitate Asiam, terra superare marique.
Ille etiam coluit doctos, largitus bonorem
1030 Ingeniis: Latio vix magniflcenlior alter
Contigit imperio, vix circunspectior aller.
*'^^' Hoc lemma et quattuor sqq. om, 3, Bemus] be. i. om, 2. AYcnceslaus Caroli
IUI. ex tertia axore Anna laurinensi filiiis nat. a. 1361. BohemisB rex, cum bimus
esset, factus, rex Rom. a. 1376. patri succcssit, a. 1378. ab imperio depouitur; in-
glorise vitae finem apoplexia facit d. 16. Aug. a. 1419. Dcsidiam, ebrietatcm, ira-
cundiam yoluptarii hominis, qui quasi alter Nero primis annis meliorem de se
spem excitaverat, etiam aequalcs uno fere ore reprehendunt. Dissidiis sub Wen-
ceslao et Imperium et ecciesia misere Iftcerabantur. Wenceslai vituperationes se-
qnentibus laudibus fratris quasi conpensat poeta. *<^' Mollitie 6. ^**" pudet,
quem edd. Bemus] be. 1, omis, 2. Cf. vol. V. p. 379. sq. Sigismundus Hungarise
rex postquam Moldaviam cum Valachia Bosniieque regem sibi subiccerat, a.
1392. bellum contra Turcas, Baiazethum I., feliciter primum agit, sed a. 1396.
apod Nicopolim magnam cum Gallicis Anglicisque auxiliis fusus ipse vitam per
longiorem fugam, post quam ab Hungaris nobilibus in carcerem inclusus est, ser-
vavit; tum liber factus Ladislaum a. 1403. Hungarisß regem coronatum Neapolim
revertl cogit; ipse a. 1410. Francofurti imperator eligitur. Anno 1412. apud 8e-
mendriam a Musa Celebi internecivam accepit cladem. ^^^ De concilio Con-
stantiensi Hussoque et Hieronymo Pragensi atque de Hnssitico hello tacere pa-
negjricum consiiii est: ,,[a. 1373.] Sigismundo adhuc impuheri Carolus pater
marchiam Brandenbnrgensem, quam ah Otthone, postremo illius marchlone eme-
rat, dono dedit, mira indole animi ingeniique captus", ut Duhravius üb. 25.
init. refert. lots.tq. jpg^ praeter recentiorum linguarum, Germanicse, Bohemicae,
Slavicas, Italicae, GallicaB, etiam LatinaB tantam notitiam hahuit, ut Placen-
tino episcopo reprehendenti quod sckisma nomen masculino genere protulisset,
responderet „minime nobis places qui minoris nos auctoritatis quam Priscia-
num grammaticum , quem oifendisse me asseris , existimas^\ Cum Hntteni laudi-
bus, non ita profuse vol. V. 1. c. prsedicatis, concinunt haec AenesB Sjlvii (ap.
Struü. in Sigism. §. ii. not. 2.) verba: ,,... praeter insignem corporis proceritatem
ac imperatoriam plane iudolem affuit illi liberalitas ac munificentia quanta in
nullo antea principum, religionis ac pietatis augendae Studium incredibile, mul-
tamm etiam linguanim scientia , et in bis linguaß Latinae Studium excelluit;
qnare doctos homines imprimis fovit et dignitatihus etiam amplis honestavit.
accosavit saepe Germanos principes qui Latinas odissent litteras; a quibus re-
prehensus quandocunque quod doctos homines foveret, sed humiles genere, „ego**
inquit „eos amo quas natura alios antestare facile voluiV\
392 HVTTEHI IH EXCEPTIONEU MOGVNTIXAM ALBEBTl PAXBQTBICY8.
Parle alia lua signa vides, pugnseque furentes 1 äüTSS
Alberthi ceriuiiilur avi: tu sanguiue siccos
Agooscis vultus et aralum vulnere nientum
iot5 Signalasque nianus ronscissaque pectora plagis;
Ducit equos ducilquc viros et Norica vastat
Rura ferus, torvosque invadit milite Demos,
Silesiasque urbes iuvat auxiliaribus armls;
Illum omnes metuunt, onines fugiuutque Poloni;
1010 Idem alio bello Bavaris coiiteudit et urbes j ^'|^
Gallorum petit, auspiciisque immeosa luetur
Praelia C^esareis; 'Gerraanum' inimicus 'Achillem*,
Qua ruit, cxclamat, sancilque ea nomina rumor.
Te quoque iam parvum amplexu fovel ille nepotem.
loio Arrecti huic omnes popuü, spes maxima in illum
Goniecta est procerum, et si se fortuna dedisset
Imperii, sublime caput Germania ccelo
Hoc duce, laudibus bis in summum ereeta lulisset.
Gernis et Austriarum placida virtute statuque ■ aISJS?" '"*
1050 Tranquillo regnare senem, Venetumque Robertum
'"* taa] Alberte. Albertus 2. Cf. aupra adiiot. ad vv. 242. sqq. «ws Campan.
ad V. 250. cit. * ** Norica] cf. Aen. Sylv. ad v. 250. cit. et imprimis Germauias
c. 39. '^^ Albertiim marcbionem cum nonduni xxiiii. annam egressos esset, Al-
bertus II. a. 1473. BohcmiflD Poloniseque rex clectus Vratislavicnsium belli ducem
contra Polooos dedit a. 1438., quibus pluribus iu eorum terras factis incorsioni-
buB fortiter restitit. cf. Aeo. Sylv. c. 55. et loc. ad v. 250. datum. i*^ BaTaris
siepius cootendit Albertus, a. 1444. cum suppetias fcrret Ludovico gibboso Ba-
variae duci contra patrem Ludovicum huncque pluribus Danubianis oppidis oc-
cnpatls captivum abduceret; tum autem, de quo h. 1. dici puto, cum exorta die-
sidia inter Moguntinos archiepiscopos Theodericum et Adolphum, in quibuB amore
Pii II. P. M. (AenesD Sylvii) partibus Adolphi faverat, Ludovicumque di?itein Ba-
variee inferioris ducem, a Theodericiauis partibus stantem, debellaverat, Pride-
ricos Imperator eidem Ludovico bellum indicerot Albertumque marcbionem du-
cem pneiiceret a. 1461., in quo tamen bello in alterum annum durante non Al-
bertus sed Ludovicus victor extitit; post datas acceptasque utrimque clades non
nullas pax tandem inita est. Cf. Aeneae Sjlvii Comm. IIb. 3. p. 62. sq. 91. Piam]
Aen. Sylv. Cf. supra ad v. 250. *^* urbes Gall. pet.] Fere inter ipsa bella cum
Pomeranis ducibus sibi gerenda Albertus a Friderico imp. belli contra Carolam
Burg^ndnm gerendi dux eligitur a. 1474. *^* Prelia /. 2. **** Itemm, ut v. 355.,
Albertos arcbiepiscopus ante avi mortem natus fingitur. ^^^ Fridericos 2, Cf.
vol. y. p. 380. sq. III.] lis qui Fridericbum Pulclirum adnumerant, quariuSj et Bnins-
vicensem etiam Fridericbum inter imperatores recensentibus quintus. ^^^ Cum
a. 1486. in Tridentinis Alpibus inter Austriacos Veuctosque dissidia propter con-
finium vexationes deprsedationesque orta essent, Sigismundi Austriaci exercitua,
qoem auxilia a Maximiliano e Brabantia missa auxerant, in Venetorum Alpüiaa
reg^ones inrumpens Roboreto capto incensoque Tridentum sese recepit. Robertn«
HVTTBNI IN EXCEPTIOMEM MOOVNTINAM ALBBRTI PAHEOYBICYS.
393
Iinpulsas lurbare Alpes cl Rhaetia saxa:
Adriacam sponsam et Venetas iuraverat undas
Non nisi vastato patriam remeare Tridento;
Sed nostra virtutc minor quR)us institit undis
1055 Pugnando submersus obit; Friderichus ab lila
Strage ingens dici potuit; cui filius arrais
Inclytus accedit. quo, Maxmiliane, fugaces
Egisti Venetos! quique has pauIo ante per urbes
Jmmisere tibi bellum totoque cruentas
loGo Miscebant Latio strages , mundique vocabant
Se Caput et magni dominos maris esse ferebant.
Nunc vidi fusique armis te supplice voto
Deposcunt veniam dextrasque et bracbia tendunt,
Danl aurum legesque petunt, et foßdera pacis
1065 Cuiuseunque ferent: tu ßxo pectore blandas
Aversare preces: quid enim non ante petebant
Quam tuus aeria miles descenderet Alpe?
nie autem indomitus per multa pericula Gallus,
Aspice, mutato luat ut sua crimina vultu
1070 Perßdiamque suam! coeunt in foßdera Galli
Ilinc inde et Veneti: quis te satis esse duobus
Posse putet? quis non quenquam tibi crederet horum
Aequalem, quos tu coniunctis excipis armis
Evincisque simul? Ea sit Germania semper,
1075 Sic crescat, ferat bis ducibus nomenque decusque,
Virtutique patrum contendat laude recenti
Robertas SmM'
Terinales.
I Pride -
I rielnu.
Maiimiliamu
AtulriiM.
AfflicU
V«neti.
Galli
TieU.
Sanseverinas , Veneti exercitus dux, a Roboreto, ubi cum fortissimo filio fortls-
sime pagnaverat, Tridentum expagnaturns pontem ex navibus fieri iusserat, apud
qaem ipse, cum equites suos, quos Germ an i milites de montibus inrumpentes ad
Buramam perturbationem redegerant» in ordinem ac pugnam redncere Teilet, un-
dis submersus periit. Trideuti corpus paucis post diebus repertum snmmis cum
honoribus scpelivernnt. Epitaphium Roberto scriptum inter Hutteni epigrammata
ad Max Cses. 30. est. Cf. lac. Diedi bist. Venet. I. lib. 12. LeBret Staatsgesch, v, Ve-
nedig lib. XX. c. 4. vol. II. 2. p. 792. sqq.
«»» Rbetia 1.,.6. *«* Fridericus 2. Hoc et sq. lemma om. 3. *<»^ Maxi-
miliane 3.4.6, ^^^ cf. exhortator. ad Maximil. in Venetos v. 12. sqq. Aegisti 1,
2. 4. *^' Adiiicti 3, Cf. picturam exhortatorio ad Maximil. in Venetos prse-
missam. *^* tu] Maximiliane. *°** cf. Exhortator. v. 53. sqq. *ow Lemmaia
omnia usque ad v. 1222. om. 3. ***^ in foedera] Blesis d.23. Mart. a. 1513. *®" quenq.]
altemtrum. Galli ad Novariam d. 6. lun. a. 1513. ab Helvetiis Maximiliano Sforti»
accedentibus Mediolanensem ducatum relinquere coacti, Veneti autem duce Li-
viano de victoria sua ante pugnam superbiente nonis octobribus ad Vincentlam
csesi sunt, amissls supra 4000 militibus.
394
HVTTBHI IN EXCEPTIONEM UOGVNTINAM ALBEBTI PANEOTBICT8.
Effectisque novis! Tu qui pi'cüclara tuoriim |
Facta legis qucc te rnancant, Albertlie, sequentem
Taiila exempla, vides: urge et vestigia prende,
löso Nee sine te vinci ; sed non sinis , et tua certe
lam maior te fama vigct propriaque superbum
Vicisti virtute genus factisque vetustuin
Stemma iiovis et, quam coepisli, nomina genti
Donasti meliora (uae: te Marcbia iactat
1085 Miraturque suam revirescens Francia prolem ,
Numine propicio et desueta ferentibus astris
Facta sui similis. Quo verget euntibus annis,
Aurea progenies, splendor tuus et tua virtus!
Quanta parabis adbuc, iam primo flore iuventae
1090 Egregios prsegressus avos, dubilabilis «ctas
Dt tua sit! Nunquam niaiora in gaudia Rhenus
Rem venisse suam meminit quam te urbe recepto
Imperiisque suis, atque bac in veste superbus,
Siquid eges monitis, rigido b%c pronunciat ore:
1095 'Macte ista specie, princcps meus, bocque favore, {
'Qua fulges, qui te recipit! servire negantes
^Ante tibi populi subeunt gaudentque videri
'Principe te famuli, quique ambilione receptos
'Spreverunt semper dominos, suffragia mittunt
1100 'Accersuutque ultro. quis nunc, pulcherrime, tardat
'Quisve ])udor gressu remoratur? age accipc votis
'Non ambita tuis, sed uostra prodita nulu!
' Dii tibi fu^liccs adilus , fa^licia donent
' Tempora successuque iuvenl , quos tuque mereris
1105 'üent annos, serventque aniinum, quem, cum ante dedlssent,
'Viderunt qua fruge forel! tu fungcre honorem
'Quem dii, quem Fortuna favct, memorique reconde
'Pcctore quo venias, neve ulla oblimet inertis
'Segnicies hixus! tibi nunc a Caesare primo
1110 'Tradila magnarum curanda iiegocia rerum.
'Nee tibi foemineos populos luxuve supinos
Ad AI-
CUriUido
Alkerlki.
Oratio Rbeal «4
Alberthnm.
Votam pro
Alb«rtbo.
AlbertlMU poil
CcMrem primu.
Popali Bttb
iw« cepisti 3.5,6, '"*^ sui sim.] qutB antea degeneraverat. ^^'^ qui ita prae-
gressus avos es, ut non adulescens sed rerum gcstarum gloria confirmatie aata-
tis vir habendus sis. *^^ nrbe] Moguntia. recoepto /. *** veste] palla re-
rum Germanicarum picturis exornata. '°*^ pronuntiat 6. *** i. e. specie qua
falges, favore qui te recipit. ante servire neg. pop. tibi. '^^ reccsptos S.2.
<*^ n. prod. nutuj sponte bonoque animo oblata. ***^ cf. v. 430.
HVTTENI IN KXCKl'TIOMEM MOOVMTIMAM ALHKKTI PAMBOVHICV8.
395
'Coniiiiisit forluna regi, sed fortibus armis
'Assuetos Rheni populos Albimque ferocem,
'Hiiic atque binc reruin dominos, atrocia regiia
1115 ' Veslerichosque alacres et nobilitatc vetusia
'Elatos Francorum equites, prsestanlia bello
'Pectora, Vettranamque aciein, ditesque Doringos,
' Assuetumque malis Uessum, tibi Marchia paret,
*Si regnare scies, servitum Saxoncs ibunt,
ii20*ISescia corda iugi. seiitis instare pericluni,
'Si non aequalem dederis te accessibus istis.
'Portio terrarum melior tibi cessit, habebis
'Arnia, vires et opes regnique ingenlis babenas.
'Tu civera patremque geras, unuinque memento,
1125 'Non tarn bis iraperium populis quam exenipla requiri:
'lam tua vita palam intentoque exponitur orbi,
'Nee quicquam secrelus ages, cunetisque videndus
'Summa tenes, nullusque tuum velare recessus
'Errorem poterit, maniresLi per orania pergis,
1130 <ln primisque sedcs; iterum hoc meminisse iubebo,
'Exeraplo statura tuo quae regna capessis'.
Ilaec Rhenus: Te flamma tui sufTusa pudoris
Occupat ora, genas, et si promittere velles
Quanta animo concepta geras, quam magna voluntas, { ^ouT^s.
1135 Non posset satis esse dies: faccre omnia niavis,
Non vis spes augere luas, promittere non vis;
Hoc unum in voto est, ut parcius ista gerantur
LsBticia; plausus, clamor, concentus, honores.
Taiitus es, o princeps, et non vis tantus haberi?
1140 Immo, ardete, viae, ponipa, vos plaudite, cives! | JäiSS«.
Nunquam opportunum tempus magis ista poposcit;
Hoc desyderium est, hie est amor, illa cüpido,
IIxc sunt vota, viri: vos obvia tendile laßti
Bracbia in adventum tanli ducis, omnia strata
1145 lina, reple, vuigi Facies, longoque moretur
Ordine turba vias; inceudite lumina, flores
Spargite, quos nos fregit tiyems, qua; gramina succo
Nondum exhausta manent! nihil intermittile quod vos
*'" Alb.) Magdeburgensis etiam archiepiscopns est Albertus, cf. v. 609.
«•»» cf. V. 109. "" SBetteraiicr. "•« Ass. mal. H.J historice ac prophetice. *«» Inga
ferro nescii. *"• spes tuas] in lo conlatas. "^® Imo 3.5.6, *"* desiderium
2,3.5.6, ^'^^ Festum agitur cxeunte meuse Novembri.
396
UVTTEKI IN KXCEPTIOMEM MOaVMTINAM ALBERTI PAMEOYRICV8.
Lsetari doceat, quales, cum sedula niater j ^^
H50 Ales abit pastuni iam prinio Oriente, reditque
Sera, ferens pleno raiscris solamina rostro,
Impasti exiliunt piiUi quassantque frequenteis
Adversum pennis nondura velantibus alas,
Mutuaque Inter se laeti certamina sumunt
1155 Qui primos ferat ore cibos, et coUa subaptant
Hatris in occursum: vos haud secus ante cupitum
(Venil enim) captate ducera, solatia veslris
Arripite impleti ciiris, arcessitc dignum
Hoc desyderio munus. Tu te obvius apta
1160 Fortunisque tuis indulge, occasio praesens,
Ne sine dilabi, versatur: an, oplirae princeps,
Ne Umeare times et non vis esse molestus?
At nobis, nisi te das, illa molestia surgit. | S^'J'-
Qüid velles mansisse domi, tenuisse quietem,
1165 Traduxisse annos \\ise Musisque tibique?
Non hsßc conditio est pro te, tuaque altera sors est:
Hactenus indulluin Musis placidoque labori
Privatim fuerit tempusque extraxerit illud
Docta quies nobis; nunc te ad maiora vocari
1170 Kala iubent splendorque tuus iam cognitus ante
Quam Visus notusque fores, lila atila docebat
Infanti reptata tibi, documenta futuri | iSJ^üS.
Tunc quoque magna dabas, tua plane infantia tantse
Virtutis praßsaga fuit; prima extitit a?tas
ii75lndicio, nam cum spacio Lucina peracto
Depositura foret maluri pondera ventris,
Excepere deae pueruin Nymphajque frequentes
Collusere tibi et quas imposuere Coronas
Pontificafe decus iussere apicemque futurum
1180 Signare, et quae Fata forent, nota esse iubebant.
Continuo studiis tu te committis et artes | Jjf^jjjj,
Tendis ad ingenuas, nee conversantibus usquam
Moribus ofTendi sinis; et cum primum erat aetas,
Omne inquirebas scripti genus, illius ergo
1185 Accisti doctos submissa fronte magtstros.
>1M desiderio 2.4, ''^ Patrem Albertus u. 1490. amiserat, matrem 4 annis
post, bonis litteris puer clericali ordini destinatus studiose incnbuit fratrique in
aoademia Viadrina instituenda omni consilio adfuit. *"'' Ezcoepere i.J2. ^^^ of.
V. 609.
BVTTBMI IN BXCEPTIONEM MOGVMTINAM ALBBRTX PANBOTBI0V8«
397
Historiasque loqui tecum, veteruraque volebas
Acta ducum semper legere, atque audlre paratus
Quod mores ornare tuos, quod comere posset
Ingenium docilesque animi protendere vires.
1190 Quid, cum Saxonicus iam lectus episcopus esses, | ofKTio!^
Erexisti animum subito et rerum humanarum
Corde relegasti curas, cui deditus esses
Oflicio certus, contempsistique fugacis
Molle voluptatis Studium: non optio solum
1195 Haec probat Aleiden, etiam tibi blanda Libido | Hereaies
Aslitit omne ferens placidum exclusoque labore | MÜlSLm^
Obtulil iilecebras et dulcis amabile luxus
Commendavit opus, tibi soll vivere iussit
Extra animi curas: 'quid enim, nisi noveris uti,
1200 'Diviliae facient?* inquit, Hu praemia tantse
Arripe fortunae, satia te dotibus Ulis;
'Dura fuge (haec ultro venient), nee ie ange, sed aufer
'Quae potes hinc tecum, mors, qua te accesserit bora,
'Finiet omne bonum, ne prsetereuntia perdas,
1205 ' Utere temporibus , solus qul implevit hiautem
*Deliciis animum vixit; nee ad ardua duco,
'Quam tero lata via est*, contra astitil aurea Vlrtus | AibStu«.
Mandans dura pati; 'ne iide abeuntibus' inquit,
'Ut perdas meliora bonis, non longa voluptas
1210 'Quam feret haec aetas, aeterna incommoda ducet;
'Ipsa quidem in medio cursu fugit optima secum,
'Dum linquit peiora, ferens; breve tempus et instans
'Exitium vita illa dabit; ne sperne labore
'Parvo magna sequi: nam sl contempseris huius
1215 'Luxuriam vitae, te amplissima multa sequentur
'Durabuntque diu: tu quantum a corpore cedes,
'Tantum animi cultus, tanium coelestia tanges,
'Agnoscesque deos, et ne non praemia ponam,
'Gloria, fama, decus, nomen, monumenta dabuntur*.
1220 Dixerat : extemplo durum virtutis amore
Puber adhuc ingressus iter meiioribus omnem
Aptasti curis animum: quis castius alter, | ^JS^'
Quam vivis, loquitur, quisve impollulius alter.
"*^ Prodici sophist« fabulam de Hercule inter VolaptaÜB Virtutisque vias
videsis ap. Xenoph. mem. II. 1. Cic. de off. I. 32, HS. Sil. ItaL Pan. XV. 20. sqq. La-
cian. somn. (Themist. orat. XXII.) eic, ^**^ premia /. 2.
398
HVTTKNI IN EXCKPTIONEM MOOVNTINAM ALBERTI PANEOYRICV8.
Quam loqueris, vivit? quis caulius ocia vitat
1225 OfQcii memor? aul quis plus prodesse laboral?
Huc vos, 0 statua; (nequc enim vivique virique)
Ponlifices, oculos advertilc, vita petatur
Huius ab exemplo! vos in praesenlia tanlum
Proclives animis vilam consumilis omnem,
1230 Ignari qucc vos deceant, venatibus apti
Ociaque infami sccordia ducere somno,
Viua, dapes, choreas, cantus bona summa putalis;
Pascitis ingluviem; quid, quod dixisse pudendum
Huic foret, at vobis cliam fecisse decorum,
1235 In Veneris iudum et foedas dcscendere sordes?
Non possum laudare bonos rectumque tueri,
Non odisse malos crimenque incessere lingua.
Horum isti nihil est: in relligione dturnas
Nocturnasque vices disponit et anxius ambit
1240 Officio satis esse suo; non ille ministro
Comraittit peragenda sibi sua sacra, videtis
Admota tractare manu proprioque canenlem
Ore deum laudes. Cui mens fuit isla priorum,
Cuive istud Studium, similisque in rebus agendis
1245 Sedulitas? primo ingressu coUapsa tot annis
Restaurare parat, quis munera largius unquam
Dispersit, cum tempus erat, quisve inter egenos
Profudit tarn Iselus opes? quis s^epius artes
AfTecit lucro et merilis bene dona rependit?
i2soSurgite, Virlutes, experrectaeque reverti
Usibus bumanis gaudete! immensa merenti
Prsemia proposuit. despecla, aKollite rectas
Cervices, Studia, et redivivam apprendile palmam!
Invitat precio virtulem et moribus altum
1255 Egregiis aperitur Her. Clementior ilio
Non fuit, insanam cohibere tenacius iram
Qui posset stimulosque suos arcere premendo:
Quis videt iratum? neque tunc cum audila fuisset
Causa Pepercorni telrique adaperta veneni
1260 Scrinia in exitium sibi facta suisque viderel.
In qooruiMiaHi
losuru
A cura re-
lisioais.
Vide siDgvU-
rem laudeHi
A s«dtt-
liute.
A libera-
liUt«.
I A d«-
I menlia.
Pepericorans
Indcos tlDCCoa.
ins Hi versus Febris dialogi qnasi prodromi sunt. *••* Otiaqne 6, ^•'^ ffoc
et sq, lenma om, 3, religione 6, "<^ Cf. vol. I. p. 105. num. XXXIIII. "«**> ex-
perectwq; 5 «*• Premia 1,2, «^ pretio 6, »«*» Cf. supra p. 347. v. 83. p. 349.
§. 3. Pcpcricornus in lemmate habet 3, seqnentibits lemmatis omissü.
lIVTTfiNI IN EXCBPTIONEM MOOVNTINAM ALBBRTI PANEOTKICVS.
399
Pro causa doluil; quodsi mlseratio haberei
Hac in fraude locum, potuit vel tollere pcenam
Vel lenire modo. Die, nunc cur Isla recuses
Tarn merito praestata tibi? cur plaudere vulgum
1265 Et clamare vctes, laetosve inferre triumphos?
Aut saepe ista feras, aut sis non talis oportet:
Sis tarnen et saepe ista feras: tibi carmina promant,
Te festo clamore notent populusque patresque:
Qui meruit, bonus est, non qui detractat honorem.
1270 Tu quoque nativum blando moderare rigorem | niil***'*"
Aflatu, moresque tuos ex tempore dulci
Tcmperie niisces: hiuc factum, ut amabilis esses,
ütque tuis charus. Ne circunstantibus armis | iJ^tomLT"^
Excubiisve ducem, cives, defendite vestrum:
1275 Hoc melius prceslabit amor : quis tenderet isti
Insidias animo? aut quae non iam ingressa rediret
Fraus perculsa retro? nemo est qui te oderit, omnes,
Ili quoque quis gravis illa potest fortuna Tuisse,
Natura suadente colunt; et si ipse requiras,
12S0 Unde suus sit cuique favor, tarn tu ipse fereris.
Quam virtus tua, causa rei; tua gratia fines
Expaciata suos extrema per omnia venit.
Huic allquem poterat non omninoque pudendum
* SulTecisse loco Rhenus, quot obambulat urbes,
12S5 Quot popnlos, et se viclna a gente tueri?
Venit ab extreme qui caetera vinceret Albi
Spectatae virtutis honor; sufTragia solvit
Ambiguis tua Fama viris, fama illa tuorum
Nuncia parca operum, quam tu maiora ferendo
1290 Oslendis non esse parem virtutibus istis.
Cui non fama Ingens multorumque ora tulerunt
Dignum aliquid meritis, huic nos aequale feremus?
Mole gravor rerumque immensum pandKur aequor:
Centum in te Unguis centenoque ore sonandum,
1295 Utendum Phoebo quaeque augent omnia Musis,
Immensasque foret vires consumere dignum.
Nunc satls est celebri veuientem inducere plausu
i'^ potuit] i. e. ea fuisset animi dementia, ut tollere tpoenam give si per ia-
stitiam licuisset, aut non aut levins quam factem est, ludsBUm puniisset.
1»»' circumstantibus 2.6. **^* i. e. quae iam in^ressa non rediret. **^ £xpati-
ata 6, ^*^' suffr.] cf. ad v. 139. »««» Nuntia 6 «»« centenoq3; 5.
400 HVTTBNI IH EXCBPTIONEM MOGVNTINAM ALBBRTI PAMBOTEICYS.
Lsticiaque ornare diem cantuque iocisque:
Quod nos non pigeat, quod tu füBliciter omen
1300 Accipias possisque omnes meminisse per annos!
SYNCERITER CITRA FOMPAM
ZELO VIRTVTI8.
Syncaeriter 1,2. Sinceriter 6.
VI.RICHI DE HVTTEN
EQVITIS GERMANI
IN MISERABILEM
lOANNIS DE HVTTEN
ÜENTILIS SVI
INTERITVM
DEPLORATIO.
[a. 151S.]
AD LECTOREM EDITOR.
Communis fore corum qui Icssum funeris causa faciunt et maxime qui con-
solatione solatiisquo luctuosos parentcs adficiendos Student sors fuerit quaedam
argumentationis ariditas inmatura doloribusque acerbia et interioribus auditoris
animi cruciatibus parum congruens cloqucutiae, sivo loquacitas oa est, gravitas:
in primis autem pallium pbilosophicum eis qui miseriis haud reparabilibus ur-
gueutur, ab aliis superiniectum frigidam dumm fatum lugentis animi vestem
esse omnes consentiunt. nihilo jero magis et vcteres et recentiorcs ab eo vitio
sibi cavere vidomus, inque idcm nostrnm quoque incidisse, qui ipse nondum cx-
pletis legis Plaetoriae annis nimiam sapientiam doctriuumque adhibuit, quasi al-
terum Senocam audircs, ut sonem gentilem suum, strenuum quidem honestumque
equitem, scd rudern a doctrina hominem et (qui huius generis etiam tum com-
munis mos erat) cvitato litterarum ingcniiquc cnltu cottidianis suis, familiaribuB
ac gentiliciis otilitatibos deditum yirum, de filio omatissimo crudeliter interempto
eoqne ipso tempore misero ex bac vita erepto, quo prorsus magnificam felicitm-
tem incohasse videri poterat, iustis versibus beroicis, omnibus praeeeptoris lau-
dibns dig^iSy consolaretur. Quse utut vera sunt cum de boc carmine tum de con-
solatoria epistula ad lugentcm patrem kalendis Aug. a. 1515. ex arce Steckelber-
gia missa (vol. I. p. 4C. sqq. num. XXVIL), ita, nc claudicet de bis scriptis sen-
tentia, debemus non neglegere quod ipse Huttenus ad amicum Fachsium paullo
post carminis conpositionem Moguntie idibus lun. a. 1515. (vol. I. p. 41.) scrlpsit,
„noa ex officio ac pietate interemptnm deploravimus carmine quod ad te mitto,
tali quäle moastissimo tempore condi a me potuit: debebam boc iuvenis inno6entie:
debebam patris illius immense erga me benignitati, nee minus Huttenonim no-
mini, cnius tarn insignis hoc scelere contemptus est qusBsitus". similia etiam
statim ut horrendum nuntium diutino morbo laborans Huttenus in thermis £mi-
sensibus acceperat, litteris ad Marquardum de Hatstein datis (yol. I. p. dO. sq.
num. XXV.) humanissime profcssus est. itaquc naso licet hec consolatoria scripta
snspendas, bene meritam scriptori laudem non denegabis.
De reliquis ad Virtembergensis ducis scelus spectantibus scriptis, qusa pas>
sim in singulis nostris Huttenianis voUiminibus occurrunt, buius loci non est
monere: carmina tantum duo minora illud perstringentia, quorum alterum ante,
altemm post Orationes in Ulricum ducem sedet, ne itercm, mcmorabo, i. e.
AD LECTOREM. „Telonim veuiat quanquam id genus ei c.
Yolnm. y. p. 2. et
AD LECTOREM DE SE ET LIBRO. „Non odisse librum, potes hunc odisse ei c.
ibidem pag. 96. exhibitum.
In adnotatione hisce signis usus sum : 1, £= Indic. bibliogr. Hutt. num. XXIIII.
1. C 2. = ibid. num. 3. J. = ibid. num. 5. ff. =^ Huttenianee emendationes,
de quibus dixi ad XXIIL 5. — Eobanus Uessus (Ind. bibl. Hutt. num. L.) hanc
deplorationem omisit, itaque etiam a Grutero in 'Delitias poet. Germ.* (ibid.
num. Gl.) non recepta est.
^
VLRICHI DE HVTTEN
EQVITIS GERMANl
IN MISERABILEM
lOANNIS DE HVTTEN GENTILIS SVI
INTERITVM
DEPLORATIO.
Ergone post varios, iuvenis miserande, labores,
Posl casus morbosque meos seriemque malorum
Tu luctus mihi causa novi? tu causa querelae
Sic confectus eris? nee adhuc inimica facessit
5 Laedendi Fortuna modum ? quae si omnia vellet
Invidia mutare mei, te turbida in uno
Debuil esse minus, nee in hoc temeraria dici.
Seu Fatum hoc loquimur, seu Sors quae te abstulit haec est,
Indignum tulimus, nee vidit acerbius ullum
10 Aetas ista nefas: nam quo tu insontior esses,
Hoc pressit graviore malo, simul omnibus usa
Saevitise numeris. Et nos regnare putemus
Usquam aliquos aut esse deos, trepidique feramus
Non audituras devotum munus ad aras?
15 Tu tarnen innocuos mores vitamque secutus
SperasU meliora deos, nimiumque solebas
In pietate tua subitos contemnere casus.
Quid iuvat insontem vixisse? eadem omnia pravis
Cum sint atque bonis: non est dignoscere qua nos
20 Solemur mercede pii, metus omnibus idem
Atque eadem spes est, errat discrimine quisquis
Innocuos locat atque malos vitaeque necisque.
At tibi simplicitas horum causa una malorum,
Ex te censueras alios unamque putabas
25 Omnibus esse fidem, quoniamque bis ipse careres.
' Ulrichi Hatteni 2, ' Ergo] Com planctu enunpit maestiiia. ' novi] post
Eiielvolti a Lapide mortem. * nee adh. in. fac] et qa» etiam nanc inimica
manet, quotiens potest a Isedendo non abstinet. ^ Fatum, eecum; Sors a deo
destinata. *fati sortisque fatursB* eoniauxit Verg, Aen, X. 501. *' alios 3, '* Cum
sint corr, ff. Cedunt 1. sqq. '*'^ nos Solemur corr. £f. se Solentur i. 2.
26*
404 HYTTBNI IT IOANNI8 DB HYTTBH IHTBR^YM DBPLOkATIO.
Credebas non esse dolos, hinc illa tuorum
Moßstitia est, hinc ille dolor lachrymaeque coact«
Et» quas non fortasse capis sentisve, querelae:
Quae tibi causa necem, nobis quoque movit acerbos
35 Mortc tua luctus: quid enim luctabile vidit
Teutona terra magis vel quid se indignius unquam
Quam tua cum virtus poenam invenisset et acre
Supplicium probitas, et quae tu infanda tulisti?
Ah poteras tanlum esse bonus? confidere tantum
35 In düs, in pietate tua? nee te ille tyranni
Admonuit Miltus truculentoque horror in ore?
Nee dedit ille tarnen tanti non signa furoris
Saepe prius? tu» te illaesum fore, moribus istis,
Sperasti, quodque in multos ferus ante fuisset
40 Cuique dabas culpsß , tantum hunc deceptus amabas ?
Quid quod te oppositum mediis in caedibus hosti
Pro duce nuUa tuo vitasse pericula dicunt?
Ulum aut tentantem pugnas aut pace fruentem
Spectasti proprior, tum saepe a clade reductum
45 Servasti infelix, ut qui te perderet esset.
NuUa dies sine te, sine te nox nulla videbat
Aut somnos carpentem aut quicquam in rebus agentem;
Ipse quoque invictum sibi te iactabat amicum
Perfidus et magno simulabat amore teneri:
50 Haec fraus prima fuit, te primum hac arte petebat,
Quodque pudet dici, nos haec commenta faventeis
Atque istum cepere patrem. neque causa dolendi
Credulitas tua sola Tuit: speravimus omnes
Credidimusque omnes: te procubat error in unum,
55 Et, quaß multorum est, in te unum poena resedit,
Nacta errore locum: quid enim proh luppiter istis
Moribus indignum poena magis? Has ego fundam
Nee possim ulcisci lachrymas? haec vuhiera tangaro,
Te, scelus, incolumi, neque das quicquam excidet aequis
60 Qua mercede luas tanti delicta furoris?
Quo tu igitur, furiose, nefas commiltere ductu
Aut qua spe poteras? vel quae te immanis adegit
** Pacuvi apud Suet. Caes. 84. cf. Orat. I. in duc. Virtenp. §. 100. 4« j^^
Wingfieldi quoque epistnla quam dedimns vol. V. p. 506. *^ iactavit 5. '* fa-
ventes 3. ^ istum p.] ad quem hsec deploratio scribitnr. ^ error quasi no-
xium corpus in te unum inmit. ** lupiter 2, 3, ^ lacrjmas? J. *• Te] duce
iuterfectore. qnidquam 3,
^.
HYTTBNI m I0ANMI8 DB HTTTEN IHTERITVM DBFLOBATIO.
•
Vipereas molita comas et verbera coUo
Tisiphone? aul obiit soror huncce Megaera laborem?
65 Quiecunque est quae te Furiarum his ictibus egit
Ad scelus, baud unquam peiori excanduit aestii
In genus humanum, le lotum invertil et uno.
Quo malus nequeas, crimen commiltere iussil.
Ah potes has violare manus, ex hoste salutem
70 Quaerere quaß studuere tibi? potes in caput istud
Exerere bosliles gladios, vigilantius ullum
Quo uon compertum est pro te? potes, impie, tantam
Non spectare fidem, sub qua fidutia fixa est
Suroma tibi? potes hoc ferro conGgere corpus,
75 Quod corpus servare tuum , se opponere nullis
Non discriminibus consuevit, ut integer esses,
Tutus et incolumis? Non hoc pro munere reddi
Debuit exitium. Sed le neque sanguine natum
Humano perhibenda fides, neque carne coactum:
80 Quse genuit fera mater erat, quaeque ubera parvo
Praebuit Hyrcana quiddam de tigride suxit,
Saevitiam factw*a tibi, factura furorem;
Credibile est atras etiam nutrire leaenas
Ingenio quiddam cognatum et moribus istis,
85 Aut aliquo serpente satum , quem dira Cyrene
Foeta venenoso solita est producere partu.
Te Rhodope, te tristis Athos Riphaeaque cautes
Edidit, aut Scythici borealia murmura Tauri
Caucaseaeque nives et desolata pruinis
fH) Hercinii nunquam nemoris iuga, quaeque patenteis
Exonerant terras nebulis et nubibus Alpes.
Infera te rabies misit, te mater Erinnys
405
^ Tisiphone] nna ex tribns furiis „Continno sontis nltrix accincta flagello
Tisiphone qnatit insultans torvosque sinistra Intentans anguis yocat agmina soeva
soronim". Verg. Aen. VI. 570. sqq. **S8Bva Tisiphone caput Serpentibiis yallata**.
Senec. Herc. für. 984. hone omnes. correxi hancce. Megsera, MiyatQU, ,,Di*
cuntnr gemin» pestes cognomine Dine, Qaas et Tartaream Nox intempesta Me-
gseram Uno eodemque talit partu paribusqne revinxit Serpentnm spiris yento-
sasque addidit alas*\ Verg. Aen. XII. 845. sqq. Cf. Cic, de LL. 1. 14,40. "^ fiducia
2, 3, "* cf. Ferg, Aen. IV. 367. Cf. Triumph. Reuchl. v. 528. " CkUuU. 64, 154.
„Qusenam te genuit sola sub rupe lesena?** atras] non tarn ad colorem quam
ad scBVÜiam refertur, ^ Cyrenaica, locustis magis quam serpentibus obnoxia,
pro Africa, que tota serpentium nutrix, h. I. nominatur. ^fW- Ferorum saltuum
montiumque exempla. ^ patentes 3, '* Exonerant] nebulas et nubes in sese
contrahentes ab Ulis liberant adiacentes regiones. ^ Erinys, fnria, aaimos bomi-
406 HVTTSHI I» IOAHN18 DB HVTTEH INTERITVM DBPLORATIO.
Invlsam lerris soboiem produxit et ira
ImplevU tumida pectus scnlosaque diris
95 Uia criminibus: tc nil crudelius unquam
Odrysiae peperere nurus; tu pessiraa quintae
Progenies Lunse, tu Terrae GÜus, omni
Centimano ferior, Typhoeo inimanior omni,
Quid faceres, qui te ferro petiisset et arma
100 Ferret in exitium iurata tuumque tuorum<|ue ,
Aut qui pacta, fldem tibi falleret, aut tibi furtim
Fraudem intentasset? pateretur acerbius hosti
Qui te obiecisset, per quem tu proditus esses?
Innocuos adeo mores et ft*aude carentem
105 Invasisü animum, qui cum tibi cuncta dedisset,
Proie cuncta tulit, sed nee decor ilie iuvent<e,
Hase movit species. Dabis hoc, Germania, coriius
Pulchrius unquam aliquod, aut qua compagine vinces
Membrorum hos habilus, aut se speciosior ista
110 Ostendet terris Facies? dabis in meliori
Corpore maiores animos facUsque fideque?
Quas pugnas gesturus erat, quae beila parabat.
Quam patrias auxisset opes! fuit indole ab illa
Spes patriae livorque hosti. Quod cum ille videret
115 Flore vigens primo secumque immensa pararet,
Abs te orditus opus teque est conversus in unum
Quem sibi demereat, sub quo primacva relinquat
Virtutis monumenta suae: comes ille tuorum,
Ille operum socius, neque tu quenquam ante locabas,
120 Spectatamque fidem et Studium, scelerate, probasti.
Et iam se his gradibus cuncta ad maiora ferebat.
Cum tu has obiiceres furias cursuque bonorum
nnm in farorem et atrocia facinora inpollens. ^ '<i- sentosa ilia] horridus ani-
mus. ^ Odrysi» (i. e. Thracii regis Terei) uxores, Philomela et Procne Itym
filium patri epalandnm adposaere („Flet Philomela nefas inoesti Tereos, et quse
Muta puella fuit, garrula fertur avis''. Mariial. XIV. 75. „Quas illi [Tereo] Phi-
lomela dapes , qase dona pararit". Vergil. ecl. VI. 70.) Cf. dialog. Phlarism. §. 29.
vide Uygin, fab. 45. cf. infra vt. 244. sqq. et Phalarisin. 1. c. **- ^- quint. Prog.
Lnnse] i, e. infeUcUer nati, Cf. Verg, Georg. I. 277. Hesiod, Opp. 802. Ita u /*. prin-
cipis edit. Epp. 0. V, vol. //. eut : „Quinta luna Obscuros y iros edidit*\ Etiam Quarta
luna natus, xstQccSi, yiyovag dicebatur cuius vitsB principia male auspicata essent.
Zenob. VI. 7. ApostoL XVI. 34. Cognati syll. v. iv xetgaSt ysvrj9'^vai. Terr» fil.J
Cf. yol. im. p. 271. §. 3. ^^ Cenlimano] ^gseone et Briareo. Iliad. I. 402. sqq.
Verg, Mn. X. 565. sqq. Typhoeo /. 2, Typhseo 3, Tartari Terr»que filiua centi-
ceps. cf. e. gr. Uygin, fab. 152. *'' quemquam 3,
HVTTBNI IM l<äNNI8 DB HYTTBN INTBRITVM DBPLORATIO. 407
In medio raperes? at non tarnen ille timebat,
(Nani te quid timeat qui sie amet?) usque supremam
125 Credidit infelix tibi, nee diflidit ad horam.
Iloe poteras eelare nefas, sie fallere amantem
Tune quoque eum esesurus eras? prsefatus amieum
Abduxisti inopem fraudis tuaque ille seeulus
lussa eeler eadit ante diem intcrruptaque linqiiit
130 Per seelus ampla tiium. da quod te auferre dolemus.
Et patri»! spem redde suam, positoque dolore
Nos temere flevisse refer, mentem omnibus affer,
Ut tua facta infecta pulent, contingat ut istum
Frustra adeo luxisse patrem falsoque peremptum
135 Crediderit natura: sed nee te reddere velle
Sublatum nee posse iides! ah quae tibi Iristis
Innata est rabies, quas tarn exagitavit acerbos
Dira ferox animos? Sol, qui iustissimus omneis
Aspicit eventus, media inter nubila caecos
140 Occuluit vultus pallentique abstulit omnem
Ore diem, fugitque nefas voluitque reverti:
Et poteras, si non curru semel ante reducto,
Phoßbe, ThieslsesB damnasses prandia mensas,
Tune poterant mutata retro passim omnia ferri
145 Trislitiam testata novam : tune sydcra lumen
Obscurare suum et solito, immanissime, caedem
Aversata tuam desistere flumina cursu;
Humanum miserata genus sunt numina, fraudi
Non parsere tuae. Vos nunc, matresque virique,
150 Flebitis extinctum; quanta est Germania, tristeis,
Induat affectus, se destinet undique luctus,
Omnia conturbans; nullas non ille puellas
Morte tua, iuvenis, moveat dolor, ite frequenli
Circum haec busta choro, lugubrem inducite pompam
155 Passo crine omnes el pullis vestibus omnes,
Virgineumque arcete decus, nee ferte Coronas
ComptaB aliquas, isti nisi quid iactare sepulchro
Est honor (atque honor est), violas cumulate, Napaeaß,
Et molies cumulate rosas, tum lilia plenis
*** csBlAre omnes posito? posl nefas sed non post eras. *^** omnes 3. *^ cursu 3,
1^3 De Thyestoa mensa cf. dial. Phalarism. §. 20. adnot. ^** passim corr, H. sub-
ito /. 2. *^^ sidera 3, **° q. e. Germ.] cf. Triumph. Reuchlin. v. 5. tristes 3,
*^* conturbans corr. H, conturbeii.2. *^ pulla vestis h. 1. luctus, non sordidi
generis indicium est. '^^ Nanaiai^ nemorum nymphie.
408
HVTTENI IM lOAMMIB DK UVTTEM IMTEBITVlf DKPLORATIO.
itio Ferle dea; calathis, luec oruamenla supremo
Maiidenlur clueri; manes aul ante scpultos
Isla supcrstilio iuvat aut censenda iuvare est.
Plangite» Francorum proceres, effuhdite flelus.
Et quos Mogus adit populi, et quos Dubera rauco
105 Amne celer iuxta est, et quos Begnisus inuiidat,
Quos parvi secat unda Salae, sparsique bibeulcs
Flumen lacchisti, vos qui sulcatis aratro
Vitiferi ripas Kocchl, quos Sinna pererrat
Hutteno lapsus nemore atque e montibus Ulis,
170 Quod iuveni genitale solum, conlendite luctu
Et mcBStum celebrate diem; vos, flumina, tanti
Flete nri casum: tu, Suevice Neccare, regi
Nuntia fer Rheno; tu, Rhene irate, superbas
In scelus hoc iras exerce et fluctibus arce
175 Si quam comparat ille fugam; tu foedius isto
Vera tulisse nihil fama est, ergo omnibus edic
Tristiliam Nymphis et quae tibi nuraina circum
Ilerbiferos coiles et moUia gramina servant,
QuaB saltus fonlesque colunt vallesquc virenteis;
180 Nusquam aliquis toto Satyrus se exerceat anno
Ante tuas saltator aquas, neque misceat ullos
Nympharum tua dpa choros. siqua ultio poscit
Vim contra scelus hoc, tum duc in bella feroces
Teutonias populos, nulla ut vicinia possit
1S5 Dedecus hoc nobis impuni adscribere culpa.
Sit vindicta neci, molique exurgite Franci,
Invictum virtute gcnus, reparate superbam
Nominis invicti laudem; Germania, vestram
lam toties experta Gdem, suspensa tuetur
190 Qui velit ulcisci. neque enim haic iniuria solos
Spectat ad Huttenos, Francorum e miUbus unum
Ista pati commune malum; dehinc sanguinis huius
Nun minimo fuit ille loco. Ne quaerite gentis
Facta retro nostrse, nisi quid cessavimus unquam
1*1 pro ante quod cum 3. ul versus sibi constet, dedimus, nna hahent 1,2. quod
spondeum, ut nee nma, ffuUenus non scripserü. ^^ Mogus] Main. Dubera] Tau-
ber. *•* Begnisus] Pegnitz in Regnüz fl. vese eflfnndens. *•• Sala] fränkische
Sole. "^ lacchistus laxl, ^^ Kocchus Kocher. Sinna Sinn. *•• Hütten-
Thal und Wald prope Solitariam, Schlüchtern. ex 3. ^".Neccarus, Nicer g.
Niger Latine. i" virentes 3. *^* misceat corr. U, conciat 1. 2. "t poscit
corr. U. possit /. 2. *^ poscit hie quoque 3. *•* ex 3. millibus 2. 3.
HVTTENI IN IOANNI8 DB HYTTEN INTEBITVM DBPLOBATIO.
195 Nativum cumuiare decus factisque decoris
Egregiam vobis laudem et memorabile nomen
Quserere: si rupta miscere necesse tumultus
Anle quiete fuil, pacique immittere bellum,
Si vos ira prius, si qua indignatio movit
2(M) ülcisci autores scelerum, hie tempusque deusque
Anna volunt, Equites. an hoc iste patrarit inultum,
Cum sinl hae vires? ita vos contempserit ullus,
Ausus ut hoc fueril? vel postera dixerit aetas
Francum orbis quondam domitorem a fortibus actis
205 Degenerasse patrum moUesque inducere mores
Segnitiemque novam? cerle haec vos causa pudendo
Afficiet deserta probro, defensa superbo
ExtoUet decore et factis aequabit avitis.
Nee magis hie mens est claraor quam sanguinis huius:
2iolnsontes hoc agunt manes, nee desinet unquam
Flebilis umbra queri, dum vos ultricibus armis
lusta parentetis, tumulumque bostile cruentet
Corpus et iratum soletur victima bustum,
InferiaB moBsto cineri. Vos moverit iste
215 Praelerea luctus et quae ploratibus auras
Anxia turba ferit, pater hie moBstique perempto
Fratre pii fratres, soror et moesüssima coniux,
Quique propinquorum grex est equitumque catervae.
Quid miserabilius, quid conturbatius unquam
22U Hoc sene vidistis? num spes huic uila superstes
Ex tanto mansit cumulo? namque omnibus istum
Anle bonis tulerat miser, haec solatia fessis
Rebus alens sperabat opem effoetaeque senectae
Praesidlum optarat; plenis laeta omnia votis
225 Hinc sumpturus erat, tantum spectarat in illa
Indole virtutis, fuit inclinare voluntas
Kobur in hoc defectum aevum viresque caducas.
Ah frustra speratum aßgro! tu, frivola, falso es,
Sors, blandita seni. sed et haec nil certius abs te
230 Spe suspensa tulit, sedet en moesüssima coniux
Diuiidiumque sui queritur miseranda iugali
Sola relicta thoro: tum vix gustata voluptas
409
'^ decnsqne 3. *^ fact. avit.] ui honores ayit» latidis Lucan, ad Pis. 33.
^'^ moestiss.] ita etiam y. 230. xnoBcha rectius hwc dicereiur. Cf, orati, in duc. Vir-
tenp. IV. V. «< aptarat edd,,corr.Rpi, «• At {pro Ah) 3. •*> cf. ad v. 217. adnot.
410 HVTTENl IN IOAHHI8 DB UVTTEN IHTKRITYM OEPLORATIO.
Occurrit raptique ioci inlerruptaque ciirsu
Gaudia praecipiti et nondum satiata cupido,
tu Sed rapto soccensa animo vidtiataque diilci
[nrellx consorte dolet, nee amahile Carmen
In medio versat luctu. sie nioßslus adempla
AflUgit se turtur ave fletuque fatigat
Et querulo frangil gemitu solusque relicto
240 Considit nido desertisque involal umbris
Amissa lugens socia, nee iam appetil ullos
Ultra eoneubitus, nudoque per arida rarao
Prospieit et turbante sitim restingnit ab unda;
Nee questu graviore sonans lachrymabilis implet
245 Comrooturo Philomela nemus moeretque canendo
Threieium pia mater Itym. Quis credere posset
Tot tarn triste bonis sese obiicientibus ultro
Irreptum ire malum et media inter laeta repente
Turbatum induci tempus, fallace sercno
250 Qualia conteeto invoivunt se nubila sole
Ereptumque diem infuscanl? Quas anxia fratrum
Turba movet lachrymas? quas non affecta minori
Moßsta dolore soror? Talis se funere planctus
Movit ab Hectoreo tune cum miserabilis auro
255 Caesa redemisset genitor sua pignora , circum
Orba sedet mater, sedct implacabilis uxor
Et nullo lachrymas fletu minuente sorores,
Evelluntque comas et tonsa; pectora palmis
Ungue genas lacerant; miseri lugubria fralres
260 Corpora in igne loeant flammisque rapacibus urunt
Spes patriae Danaumque metus, tota urbe vagatnr
Mcßror, ut exciusis dubites Stare integra Grais
Pergama et intra ipsos quaeras arma Attiea muros;
[liades plangunt matres patriseque perempto
2«5 Praesidio cives, uno sese omnia planclii
Atquc uno clamore movent, Sygaea refundunt
Littora quos capiunt sonitus. Nos segniter isti
Si teneant motus atque hanc torpente fleamus
Trislitia cladem, potcrunt sylvaeque feraßque
*** succisa ? Hpt. '^ sonat U. sec 3, lacrym. 3, *^* Philomena /. 2. Cf .
ad V. 96. adnot. »« lacrymas, 3, ^ v. 253. sqq.] Cf. Odys». XXIIII. i. f. «w U-
crymas 3, *^' Mseror 3. rede, sed contra audoris cansuetudinem, Grajis 3.
*** Sigeam Troadis promontoriam , ubi ostla Simoentis. "^ silvieque 3,
HVTTBNI IM lOANNIB DR HVTTBN IHTBBITVU DEPLOSATIO. 411
270 El super altoniUß poterunl deflere volucres;
Hie potis Alpestres dolor inter?ertere rupes,
Hercinium mollire nemus; miseratio duras
Moverit haec cautes, iralum exciverit aequor
Adriacosque in sc Ductus: te, perdite, nullae
275 Impellunt lachrymae» nullis ploratibus iras
Ponis, ut exoneres possessam crimine menlein
Corquc capax scelerum; sinis incrudescere mullo
Conlraclum livore malum, nee abire faeultas
Qua eupias rabie, tantum hie eiTerbuit aBstus.
2S0 Qua3 se igitur speeies qua tu mitescere possis
Tarn mcBSta obtuierit? iacet en miserabile visu
Ense tuo pulehrum hoe oiim, nune sanguine niulto
Fit quo versasti foedatum in pulvere corpus:
Nee manet ille decor vel quae fuit üla venustas,
2S5 Omnia sunt a se mutata, haud nosceret istam
Mens rediviva domum quamque inspiraverat ante
Carnem animus. viden* ut pallorem e corpore toto
Fugerit ille rubor? quales qui pollice flores
Virgineo quondam demessi languida mittunt
290 Paulatiin folia et sueco arescente recumbunt
Dissimilemque sui praebent faciernque coloremque,
Haud manet ille vigor priscus, neque surgere ilaeco
Gaule queunt: heu turpe nefas, heu infanda nee unquam
Visa prius feritas, quam nuUa agnoverit setas!
295 Haue tibi mercedem dederit tua Candida virtus,
Insontes dederint mores! miserere, deorum
Quem magis ista movent! sinis an superesse nocentem
Qui tam sponte nocet, nee in has erit ultio fraudes?
At te hostile nemus, iuvenis, sontesque tenebunt
30U Caede tua terrae, nee quae tibi clauderet istos
Expiranti oeulos eoniux fuit aut tibi lumen
Poneret admotae refugo iam sanguine dextraß,
Diceret extremum contacto vertice murmur,
Mundaret tumidas absterso sanguine piagas.
305 At nos, quae superest pietas quaeque una facultas,
Mittimus inferias, et siquid thura precesque
"* Alpestres] Alpioas. solei aliquid audere poeta, '^ ImpelL] Immutaut
corr. H, lacrym. 3, ^^ a so mut.] ui 'qaantam matatas ab illo* f^erg, Aen.
II. 274. Mens red. d.] anima in suum corpus rediens. ^^ Fugerit] i. e. fnga-
rit. *«' turpe 1,2. triste H. ■** nemus] Böblingense. '®' Ezpirantes 5.
412 HVTTEm IM I0ANN18 DE HVTTBN IMTSSITVM DSPLORATIO.
Solantur cineres, pro te damus omuia mcesli
Omniaque obsequimur, neque si lua busta iuvabit
Tristis honor, deerunt lachrymse fletusque liiorum.
DEPLORATIONIS
VLRICHI DE HVTTBN
EQ. GERMANI
IN MISERABILEM
lOANNIS DE HVTTEN GENTILIS SVI
INTERITVM
FINIS.
'^ bonos 3. SubscHpiionem omiseruni 2,3,
TRIVMPHVS DOCTORIS REVCHLINI
lOANNIS REVCHLIN
VIBI CLÄRISSIMI
ENCOMION.
Habes, ftudiofe lector,
lOANNIS CAPNIONIS
VIRI PR^STANTISSIMI
ENCOMION,
TRIVMPHANTI ILLI EX DEVICTIS OBSCVRIS VIRI8
ID EST
THE0L0GI8TIS C0L0NIEN8IBVS ET FRATRIBVS DE ORDINE
PRÄDICATORVM
AB
ELEVTHERIO BYZENO
DECANTATVM.
PRiEFATIO EDITORIS.
Qui naper Hntteni vitam scripsit, doctissimus David Fridericas Straossias,
de haios Triamphi aactore, atram is Henuannos Buschius an Ulricus Hatienns
faerit, disputans (I. p. 216. sqq.) rationibas et argumentis taDtum non omnibns
(nam sdhuc omnia nemo conferre potest) quae pro altero ntro faciiint| mnUm di-
ligentia et sagacitate conlatis sibi deniqne persuasit Huttennm qnidem carminis a
Buschio coepti principalem auctorem esse, 8cd *^(leS loß fi(^ tDC^I am leit^teßen bur^
bie 3JorQu2fe^ung, bafe bie ©^rift, ttjic jie jelU \)or iing liegt, tuäl^renb bcr \>'\n Sa^rc
[1514... 1518.], bie fte in ben (umaniftift^en Reifen umlief, t)on )>crf<^iebenen ^erfaBtrn
überarbeitet tDcrben fei'; eandcmque sententiam in fine libri (II. p. 3G9.) Triumpham
inter ea scripta, qnae Hutteno aut tota non aat non tota adscribenda essent, con-
locando repetüt. Fateor in simili opinionei com Straussius scriberet, me qno-
qae foisse, qaamvis 'de diversis aactoribus poema retractantibus* non consense-
rim cum concederem indiciis vestigiisqac demonstrari „ba^ ^utten ber 9'{ebacteur
unb ivol audi $au)>t)>erfa6er ber merhoürbigen ©i^rift, biefc übrigen^ eine i^m mit 9uf(^
gemeinfame Arbeit fei; t^cn ^ufc^enS ^riump^uS ifl ba^er au4 fp&ter nic^t mel^r bie
9{ebe'', aut cum scriberem (vol. I. p. 236. i. f.) Carmen commone Buschii Hatten!-
qne opus videri. nunc autem Triumphum Hutteni opus esse, (nam de ipso Reuch-
Uno auctore nemo sanus hodie cog^tarit, puto, neque si iliius ad Questenbergium
epistulam, supra vol. I. p. 458. sq. repetitam, non legisset) non secus atque cetera
indubitata Hutteni poemata, mihi deliberatum constitutumque est; neque tarnen
unum alterumve locum vel versum aut ipsorum amicorum scriptum poema legentium
conmonitionibus moti aut nitro retractantis auctoris emcndationes expertum esse
negaverim (nam limam non recusabat Huttenus) ; centonis aut conaarcinati operis
formam , qualem Epistolas obscurorum virorum passim prodere recte quis dixerit,
in Triumpho nemo puto deprehcndeti cuius continuatio et tenor ac series tarn re-
rum quam verborum non minor nee minus simplex et naturalis, sine fnco, quam
ceterorum Hutteni scriptorum omnium est. De Buschiano Triumpho Capnionis, sive
de ratione et ordine sive de metri gcnere sive de Ipsa rerum descriptione argn-
mentique expositione quseras, plane nihil constat; carmini sub Accii Neobii no-
mine scripto adhsesisse Hutteni epigramma extemporale ex uno teste Conrado
Mutiano (vol. I. p. 31. sq. n. XVII. XVIIII.) tcimus, quie omnia huic nostro Tri-
umpho, quem nemo lequalis testls Hutteni non esse dixit, non conveniunt. illud
Buschii poema, postquam amici manu scriptum, non typis descrlptum legcrant,
evanuisse puto, forte ipso Hutteniano triumpho inritum factum; Hutteni autem
epigramma aut cum Accio Neobio oblitterari aut aliis verbis conceptum in Car-
men nobis servatum facile transire potuit. Itaque cum Eobano (vol. I. p. 240.
n. CV. cf. p. 238. v. 24. sqq.) iam non dubito amplius Huttenum triumphare pro
Capnione, penitusque Huttenus noster f actus est Eleutherius, quamvis nolim iu-
rare cum Hesso, qui nulla alia de causa paulisper, donec legeret, de auctore
dubitasse videtur, quam quod Hutteni carminc sibi oblato similem Triumph! in-
scriptioncm atque olim a sc lectus Buschii Triumphus gesserat (vol. I. n. XVIIII.),
conspiceret, similesqne opinor versus hcroicos, simileqne quod res ipsa ferebat
argumentum: inter mensem Augustum a. 1514. quo Buschii Triumphum viderat,
et lectionem Hutteniani carminis Eobanus tot poemata legerat scripscratque , ut
facile uno momento de diversitatc illorum duorum carmlnum incertus haerere
posset. equidcm ut Huttenum carminis auctorem esse cum Eobano nunc adfir-
PBiBFATIO BDIT0BI8 AD HTTTB]% TRITMFQTM DOOTOBI8 BBTCHLINI. 415
mem, non tantum moveor arg^mentis singularibus sive iam prolatis sive no-
vis , qaalia etiam ex iis qni de Pepericomis legnntar et ex Epistolamm O. Y.
locis intcr se conlatis legi possant, quautam pro Hutteno pugnaniium testimo-
niorum Hessi (vol. I. p. 453 §. 4. citt. p. 238. v. 24. sqq. et in primis p.240.ii.Cy.),
Camerarii (vol. II. p. 361. sq.) et ipsios Erasmi (vol. I. p. 2Ö1. §. 8. vol. II. p. 274.
§. 71. p. 318. §§. ^76. sqq.) maiori pondere et evidentia (taceo de Münchü narratione
ipsum Ulrichum Huttenam pro deleto Eleatherii Byzeni nomine vemm snam no-
men exemplari cuidam inscripsisse , de qaa vide vol. I. p. 236. not. ad v. 3.) at-
qae aniversi carminis conpositione partiumque colore ac tincta cum aliis Hatte-
nianis scriptis (et maxime iis qnse hac parte exhibemus adnumerata pro Cap-
nione intercessione) mirum in modum convenientibas , dum contra Boschianum
stilum non solum non prodat hie Triumphas, sed versus 578...581. Buschium ne-
que auctorem neqae sociam esse satis aperte ostendant: nihil in toto carmine
Video quod Hutteni esse non possit, malta vero qu» prseter Huttenum nullos
ita scripserit; nam quee de mendis, maxime prosodiacis, questi sunt Eobanas
Hcssus, Christius, StranssiuSi non tam Hutteni, nee typographorum Hagenoen-
sium quam ipsius Hessi neglegentise adscribenda esse facile viderit qui crimini
data verba e nostra editione contulerit. At siquis, quod verissimom est, oppo-
nat, Huttenum sua sine suo nomine aut ficto nomine adscripto edere solitum
non fuisse, bac replicatione intentio nostra defendi poterit, a typograpbis, non
ab ipso Hutteno editionem curatam esse (vol. I. p. 135. v. 9. p. 248. §. 5. cf. p.
130. §. 3.), unde etiam factum est, ut non nulli nsevi remanerent, quos si ipse
auctor supremam operi manum inposuisset, obiter tondisset (cf. Hess. 1. c,
vol. I. n. CV.). tum etsi volente auctore Triumphum publicatum esse fictumque
Eleutherii Byzeni ex Zenobio depromptum nomen (quod eum fefellit qui Capnionis
defensores vol. I. num. XXKXVII. enumeravit, ut Hulderichi de Hatten et Eleu-
therii Byzeni, qui Triumphum in Capnionis victoriam scripsit, ut diversa duo-
rum vivorum hominum nomina, nee Buschio omisso, recenseret) ab ipso Hut-
teno inscriptum fuisse neutiquam addubitamus, tamen eadem de causa tfjsvdm-
wftov Carmen prodisse qua Epistolse O. V. avtavip^m^ edit» faerant, manifestum
est: nam Triumph! Keuchlini cum Epistolis illis tanta adfinltas est, ut utrumque
poema (non inprudenter Epistolas poema adpello) apte ono volamine coniunge-
rentur; quod ipse ne facerem, Epistolarum a societate profccta conpositio me
movit, dum Triumphum uni Hutteno adiudicandum esse censeam. Tigurinos
etiam Conradum Gesnerum et losiam Simlerum Hulderico Hutteno Triumphum
Capnionis apertissime adscribere, neque de encomio Reuchlini ab loanne Mur-
mellio conposito verba facere, ne memorarem quidem , nisi monendum esse vide-
retur falsum esse quod Melchior Adamus in loannis Murmelii vita [cf. supra
p. 84.] scripsit „Mirceus tamen vult obiisse eum [Murmellium] Monasterii, idque
,»anno 1513. Sed si anno \h\^. ^cri^sii encomium Reuchlini , ut Qesnerns in Biblio-
„theca confirmat: utiquc ille fallitur". aut csecutio aut non legitnr ut neque aput
Mirceum, ita neque in Bibliotheca sive Gesnerianse sive SimleriansB editionis
neque sub loannis Capnionis neque sub loannis Murmellii neque sub Eleutherii
Hermannive Buschii nomine id quod Adamus ibi legi scripsit. legerat sine du-
bio Adamus haec Ilamelmanni verba (Opp. geneall. Lemgov. 1711. 4*. p. 172.) „Epi-
grammata eins [Murmellii] qusedam ad Philippum de Horde ... prodiere Monasterii
anno 10. et Daventrise alia qusedam parsenetica anno 16. prodierunt, quo etiam
tempore scripsit laudem de Reuchlino'\ quibus verbis, fortasse de epigrammate
Murmelliano in Reuchlini laudem scripto mihi non noto accipiendis, Adamus
cum 8uam Murmellii vitam ex Hamelmanno et Mireeo consarcinaret audieratque
416 !■ TBfTMPlITM KKTCHLIMI EHOMIOH BLBTTHXBII BTSSSI.
de celebrato 'Encomio Heachlini\ in pertnrbationes erroresqae illo« indactus vi-
detar. illam MormelliaiiBm ^landem de Renchlino" in^'eairi, niiiii<|aani antem Mnr-
nelliiim Tiiiioiphi aaetorem probari posse nläi ei qui iiasain non habet pnio.
Elentherii Bjieni in encomiam tnamphanti Capnioni decantatnm ad prin-
eipem [$iej ac popnlnm Germanoram praefationem , carmini pneeontem, ei qajB
^airtor theologiatia* in fine libri eonminatiis est, sapra (vol. I. n. CXI. p. 236l..238.)
exhlbnimiis. in qnibns partibns, post ea qiue sopra dispntata sunt, nemo Hat-
ten! epi^ranuna extemporale, de qao Matianos ad Henri cam Urbannm et £oba-
nvm Heaaiun aeripsit (toL I. n. X Villi.)* se possidere opinabitnr.
IN TRIVMPHVM
lOANNIS REVCHLIN alias CAPNIONIS
EX DEVICTI8 THEOLOGISTIS COLONIEN8IBVS
ET PR^DICATORVM ORDINIS FRATRIBV8
ENCOMION
ELEVTHERII BYZENI
INCIPIT.
Dicat lo, si se dotU GermaDia, dieat
Viriutemque suam dignis coocentibus sequel:
Ecce triumphantem excisos Capuiona sopliistas
Et debellatos recipit sua patria fralres;
s Nee tarnen una capit, quaota est, Germauia, parlem
Plena viri defert et ab hoc splendore iiitescit,
loteger ille tarnen patriae redit: abiice curas,
Siqua tibi belli est, si?e est tibi, Phorca, gerendae j
De 1,..6, vide Indic. bibliogr. Hatten« nom. XVI. p. 26*. sq.
Fro nomine Eleutherii Byzeni (Bizenl 2.) in 3. esi Mrichi ab Hot. Eq. Genn.
Cf. Tol. L p. 236. adnot. ad v. 3. Zenob. paraem. epit. II. 63. „Bv^iVi] itai^^cia.
iitl tmp atpoS^a «««crp^tfiatfft/f oht. aito Bvf^vov xov IIocitdArog ^sxa nag^ficiag
dil duiliyo^i90v'*\ Bjzina dicendi libertas, de üb qai Hbere et ingenae loquuntur,
a Bjzino Neptoni filio. [Pro Bvilvov Huttenu» recte puto Bv^if^ov legisse vide-
tor, ita nt nomen idem ac Bjzantis, Bviartoq^ sit.] In 4. hwc inscriptio ext:
In Triumphnm loannis Reuchlin, alias Capnionis. * Cf. (kid. art. am. II. 1.
„Dicite *Io P«an' et 'lo' bis dicite T«an\ 'Gennaniam tandem sese nosccre,
cognoscere, agnoscere, ocolos recipere debere et similia innumeris locis monent
Hnttenus et sodales. * Germania i. partem] Phorcen 2,6. Cf. deplorat. In
loa. Hatten! interitam v. 150. , item fixhort. ad Maximil. v. 171. edit. I. et vol. IT.
p. 40. V. 7. partem Wri, non totam (nam is totias litterati orbis est) deferens, i.
e. sibi servans, Germania sese explet, i. e. satis habet quo fraatar eias exemplo
et doctrina atqae gloria talem viram genaisse. '' Integer] Victor redit, non dis-
cerptas ab hostibas theologistis. ^ Lemmata marginalia nuUa habeni 4. 7.
KLBVTHBRII BTZBMI TRIVMPHY8 D0CT0SI8 SETCHLTN 8. lOA.CAPMIONIS SIfCOMION. 417
Ulla rei, studiumque unus sibi vendicet omne:
10 Unus enim decori est. Quodsi unquam moenia possct
Helvetius delere Furor populique bibentes
Exiguos Rheni fonteis et sortis iniquae
Te premerent casus, ruerent turresque domusquo,
Occideret populus, solo hoc tuo staret alumno
15 Fama super , scirentque tuum venientia nomen
Secula. quid, cives, fortunam aut arma timetis?
landudum est aliquid muro vivacius isto, | äSJJSiius.
Turribus ac templis istis tectisque domorum:
Munera quae vcsler vobis largitur alumnus:
2ü Invitis equidem fortunae osoribus amplae
Et quibus in voto est famam allatrare bonorum,
Qualis erat stat adhuc stabitque cadentibus istis
Contemptum in cinerem: namque hac compage soluta
Corporis iUe tamen vivet, mors iuris habebit
25 In Capnlona nihil: iam vertice sydera tangit,
lam divinus homo ?olat et mortalia temnit
Invidiaque sua maior nee tangitur ulli
Nee curat quenquam. merito tu, patria, gaude
Laeta tuo: quod enim genuisli, haec ille rependit
:)üPraemia, ut in serös maneat tibi fama ncpotes.
Vos etiam ante alios certate et vincite, cives:
Vester hie est et ut est passim iactare licebit;
Quod foret exitio populi vestroque parandum
Sanguine, desidibus vobis et pace solutis
35 Ille dedit peperitque suo discrimine famam
Nominis aeterni quaeque omne supersit in ae?um.
Dicat lo, si se novit Germania, dicat
Ingeminetque iterum; bis lo Victoria clamat
Et secum clamare iubet Capnione recepto.
40 Huc, iuvenes, huc ite, senes, celebrate triumphum, | JsribÄuiJi.
Turba ruat malrumque virumque et laeta puellae
Agmina, compti omnes et festis cantibus omnes
Serta gerant, floresque viis et olentia spargant
Gramina, dent frondes et primos veris honores.
tibi /. J...5.7. ^^ nunq 2. nunquam 6. Quodsi] Res qu<e Heri possint, non
quflß factfe essent, sunt hse Pforzhemii per Helvetios eversiones. Incidnnt hi
versns in tempora Ulrici ducis Wirtenbergensis com Helvetiis foedere coninncti.
" lamdudam J...7. ^ Nanq3 /. Nanqae 5. soluto 4. solutie 7. ** sidera 5.
4. 7, 'Subiimi feriam sidera vertice*. Horat, od. I. 1. i. f. ^ Lemma ad marg, ut et
in sqq. conplura om, 3.
HvTTEHi Opp. vol. ITL 27
418
BLSTTHSBII BTZSNI TRIYMPHTS D0CT0BI8 BEYCHLIH 8.I0A. CAPNI0NI8 BNCOMIOH.
45 Dent manibus teneros frondenli ex arbore ramos ;
Sil demissa viris loga vestis, sil vaga castis
Instita matronis longaeque volumina palla;,
Praeterea Icclae peregrino ex »quorc baccae
Inclusaeque auro gemraa^ cum torquibus aureis,
50 Sit stoia, sint limbi vinctoque monilia colio,
Sericaquc et rarae vestes precioque coloreque
Et strophium et capitis velum, quotl cum nive certet,
Quicquid et ornatus, quicquid cultusque nitorisque
Et quod quaeque potest et quod sua quamque facultas
55 Ferre sinit, quaB cuique domi stat copia rerum:
Candida succinctas commendent galbana nymplias
Et zona virgineumque astringens fascia pectus
Coraliumque teres, rubicundi insigne pudoris,
Quaeque alibi molies signant gestamina mores,
Go Hie etiam castas deceant: sint vertice nudo
In terga eiTusis, quos verberet aura, capiilis,
Pexaque contortis circundent tempora sertis.
Una omnes lii voce canant, uno ore loquantur
Quam sibi servarunt Capnione superstite laudem.
65 Dicat lo, si se novit Germania, dicat:
Vix melior, cur dicat lo, se causa dedisset
CaBsare ab Euganeis nacto spolia ampla tyrannis : 1 ^f^uAfa^'
Forte tamen melior, sed non pugnavit in armis
Noster hie, haud gladius praefixaque robora ferro
70 Pugnantis gestamen erat, neque casside vertex
Splenduit et nulius munivit pectora thorax;
Certatum ingenio est, vicit tot millia solus.
Victor ab oppressis Venetis Galloque subacto
Citra Athesis tumulos et onustas nubibus Alpeis
75 Terrarum dominus siquando ad vota redibit ,
Quaß düs persolvat patriis, augustior ilio
Plausus erit populi et pro conditione triumphus;
*^ teneros /. *^ demiss.] i. e. non ad labores praicincta. festus dies esto.
*'' longSB velamina vult ChristiuSj i. e, cum velamina, ut 3,4.7, hahent^ scripsisse
Huttenum putassei, syllabam que abundantem noiavH, Christius enim (De morib.
flcriptifl et imaginibus Ulr. ab Hütten. Hai. 1727. 4^) excmplo 3, huius carminis usus
est. Palla vestis est exterior talaris, ampla et fluens, propria sec. Nonium hone-
starum feminaram. bastis^. ^ quanq3 i.2. quäq} J. qnanque 6. ^ galb.] vestimenta
mulieram delicatiora. ^^ Et zona] ponas Zonaque ^* tergo 3, 4. 7. ^ circum-
dent 7. •* superstite] snper 5. ®^ Eng. tyr.] Venetis. •^ gladios edd, '^ mi-
lia 2. « Alpeis] cf. Deplor. in lo. Hutt. v. 91.
RLEVTHKRII BYZEMI TBIVUPHVS D0CT0BI8 BBTCHLIN 8. lOA.CAPHIOBIS BNCOMION. 419
Altera tum scacnas facies erit, allera pompaß.
Et perhibenda oculis alio speclacula ritu:
^ Fulgidus ipse auro et curru sublimis eburno
Post Venetas se ostendel opes, quosque Adria longo
Tempore tot spoliis populorum aggessit in unum,
Thesauros vehet, et raptas praedonis iniqui
Divitias portablt aqua terrisque petitas;
B5 Et spoliatorum misere patrimonia regum
Ibunt et scelerum authores in vestibus atris,
Fune ligati omnes vinclisque tenacibus omnes;
Nee se iam Venetos dicent aut esse putabunt.
Terga prement equites atque auxiliaria belli
90 Turba dueum ereptique armis et ab hoste reeepti
Captivi cives nitidisque exercitus armis,
Et quae non locus est ut nunc ex ordine dicam.
Omnibus argentum Germanis, omnibus aurum
Ex prseda dabitur, gemmanjue et purpura et ostro
»5 Distlnctai vestes et si preciosius istis
Esse potest aliquid, diversis tunc quoque surgent
Fixa tropbaea locis, victorum aeterna subinde
Virtutis monumenta suse; memorabiie nomen
Sentiet hoc miroque feret nova gaudia Rhenus
100 Et se la^titia ripa diflundet utraque,
Exultabit agris et campo ludet aperto,
Qualis erat, cum te reducem victricibus armis | ul^Sl.
Orbe pererrato victisque quot orbis adisses
Marte aequo populis tumido laetissimus amne
105 Acciperet domitis regnantem, Carole, Gallis,
Deque tuis genti tradentem nomina Francis;
Aut certe quam laetus erat patiente supremam
Ilalia cladem, rigida Friderichus ab Alpe
Cum transportaret Suevisque exponeret arvis
110 Terribileis aquilas mortemque ferentia castra.
Sentiet hoc secumque Ister feret amne secundo
Perculsura feros tristissima nuncia Turcas;
Ultimus arctoum transibit rumor ad Albim,
Isque tibi gaudebit ovans hilaremque perinde
115 Ostendet vultum et pleno lasciviet amne,
^'^ scoen» J.4. ^^ aniorea 3,4,6.7, •* pretioaius 7. '^ trophoea J. <#. *^ per-
arato 3. 4, 7. pro quo pererrato sioe peragrato propos, Cknsi, *** cf. v. 99.
27»
420 BLBTTHBRII BTKBNI TRITMPHT8 DOCTOBI8 BBTCHLIH S. lOA. CAPHIOBIS BHCOMIOV.
Ac si forte suos iterum cognoscat Oltones,
Victores I^tii, patriam componere pacein:
Scilicel excisis Venetis Germania ducet
Longe alium in morem libi, Maxmiliane, triumphum:
120 Nunc locus est merito Capnionem inducere plausu | £?**^ ^•^
Ingenioque viri dignas persolvere grates.
Ingenii labor est, sint praemia digna labori;
Par animo referatur bonos, neve haud sit hooonjm
Auspicüs vicisse tuis. sine, Caesar, ovanti
125 Pro lauro moUes bederae decerpere frondes;
Quanquam etiam lauri quam tu cum praemia magnis
Confers ingenüs, hac vatum lempora cingis;
Non petit ipse quidem, sed nos decerpimus Uli.
Dicat lo, si se novit Germania, dicat,
130 Obviaque incedat parvae prope mcenia Phorcae
Quanta potest numero Capnloni laeta reverso:
nie redux curru vehitur victisque triumphat
Iloslibus et secum sceleratae agit agmina turbae:
Vicit enim victosque iubet se ducier ante
135 Conspicuam populo praedam. ne quaere 'quis boslis?'
Spectator: monstra ipsa vides, monstra omnia, monstra
Ilerculea mactanda manu, sed ab Hercule cerlc
Res acta est vicitque senex ?ictorque triumpho
Domminici Fratres duci iubet; hostibus illis
noConfectum est bellum, tum qui adiuvere trahuntur
Ante triumphales Capnionc sequente paratus:
Ex Ubiis delecta manus, tu, Tungare, frustra
Nunc moerens, quique insignes, Ortvine, furores
Attuleras tecum, vanam sine viribus iram.
145 Hie comes et belli scelerata ligatur origo
Ad Christi temere sectam traductus Apella,
Quem sequitur numero non enarrabile vulgus
Triste Sophistarum vinctique a fune Magistri,
Ausi omnes immane nephas ausoque repulsi.
150 Quos qula nunc spectat manlbus post terga ligatis
"« Otones 5, "• Maximiliane 3,4. *** plaosis 4. **• ctiam laari . frondes.
Hnttenas, cum hoc encomion scriberetur, laoream coronam nondum accepcrai.
** Domminic. scribiiur ut syUaba longa sit; Dominic. hexameter non feri, Domi-
nici 4, 5, 7. ^** Ubiis = Coloniensibos. Amoldus de Tungris. **' Ortvinns
GraÜDS sive de Graes, *** ut *tenuem sine viribus nmbram* Ferg, Aen. X. 636.
*^ loannes Pfefferkorn, ex ludseo Christianus. **^ Theologomm scholasticonim
Magistrorumque Nostrorum grex. **^ nefas 3,4,7,
ELEVTHEBII BYZENI TRIVUPUVS DOCTOBIS BEVCHLIN S. lOA. CAPMI0NI8 KMCOMlOlf. 421
Ml ultra andere et victorem agnoscere viclos,
Dicat lo, si se novit Germania, dicat.
lam vacuum curis atque ambitione solutuin
Viventemque sibi reiiquoque suavius uti'
155 Tempore quaerentem studia inter ^ncla iibrosque
Lite reiegata fessum efloetumque senecta
Invasere senem innocuum, nii tale merentem.
Caussa viros movil, quia nii superesse videbant
Post Bernense nephas, quo se inquinare licerel:
too Respexere diu, placuit Capnione reperto
Exerere invidiie stimulos solitumque venenum;
SoUicitis, quo principio se accingere possent
Flagitio, curas recutitus apostata solvit
Consiliumque dedit, sed versu dicere durum est
165 A piperis grano Germanum nomen adepti.
Ilunc olim poßnas fugientem, extrema seculum,
Opprobriis coopertum hominem famaque sinislra
Flagitiique reum, simulantem ac multa voventem,
Ad Christi traxere fidem: prsBStabat in illa
170 Relligione mori et pro faclis solvere poenas
Quam bellum ac foedas nobiscum accendere lites.
Nescio quae stolidus commenta edenda pararat,
Gerte aliquas nugas, patriae secrela relictae
Sacra recludebat ludaeosque igne cremandos
175 Censuit esse libros, passimque haec cdita iussit
Esse palam populoque legi, iamque id fore magnum
Crediderat nugasque suas laudabat ineptus;
Tum dare consilium nostris magnatibus ausus
Bellus homo gravibus caussam de rebus agebat.
180 Contra aliquid Noster facto consultus eodem
Scripserat, ignarus quid proposuisset Apella.
Arripit hie ansam, ventum est ad iurgia, movit
Magnum animum ludaeus homo, scelus omne refellit
El pro se dicit Capnion, iterumque rebellem
185 Et quiddam sceleris molitum insigniter acri
Quomodo p«U-
tuj» CapDioa.
Vide
lector.
lo. Pfeffer-
korn ladciu.
I 9
I Sil
uomodo Uces-
Itu C«poioo.
1^ Ezennte anno 1455. loannes Keuchlinas nascitar. '^ Causa 3, 4. '^ ne-
fas 3.4.7, Do Bernensi scelere et letzero Wigandoque Wirt satis alias adno-
tavimus et conferendi sunt infra versus 315. sqq. se inquinare male. '^' Ere-
xere 3.4.7. quod rede sed in non merenti Hutteno vituperat Christius. **• Peper-
korn 3. in marg. Nomen Pfefferkorn creticum facit quem non recipit hexame-
ter. "« illa] ludaica. *'« ledenda 3,4. "* ledita 3,4, «^ laudabit 2.6,
*^ causam 3,4,7.
422 KLEVTHEBII BYZBNI TBIYMPHVS D0CT0BI8 BEVCHLIN S. lOA. CAPNIONI8 ENCOMIOH.
Impetc congressus fundit: vidislis euutem
Fronte humili, civcs» audisUs liumillima vcrba
Ridiculi capitis, ut qui nil Marte valeret
Fraude nova peteret, demisso ibi perfidus ore,
iDoPallidus» informis (quanquam est hoc semper) et atra
Flebiiis in tunica, monachos adit, haud ita facti
Ignaros, ut Apella dolo pr^tendit, ut ipsi
Hoc Simulant, tunc falsa movet miseratio Fratres
Continuo et bellum Capnioni triste minantur,
195 Ni siqua ediderat damnet verbumque retractel:
Esse aliquid scriptum damnabile scque peritos
Hinc inde arreptos varie distendere sensus
Et monstrare nefas, quemque ignoraverit ipse
Eluere errorem, solos se cernere verum,
200 Idque ab se quaeri. negat ille errasse, paratur
ludicium, accusat Capnionem et iudicat idem
Acer Hogostratus, scriptis quoque laedere quaerunt;
AUexere Ubios Fratrum ad se ca>pta Sophistas,
Una omnes ruere et pugnam miscere parati:
205 Pallidus in primis et olenti Tungarus ore
Ultro scribit opus, cui putidiore Minerva
Ebrius Ortvinus scabris se versibus addit;
Deinde alii certant. Hos tu, Chrysippe, Meneni
Non addes poputoV vel non damnabis aperte
210 Ostensum iiuUa Anticyra purgabile virus?
Ridiculum bellum illud erat; sed grande periclum,
Ni fatuos ausus et dementissima ca;pta
Ingenium notseque viri facundia laudis
Ostendat cunctis, Capnioni instabat et ignis
215 Caussa gerebatur, quam quo graviore periclo
Rem confecit, eo devicto laetior hoste
Dicatlo, si se novit Germania, dical.
Fletum Heraclites, risum Democritus iret
ICaasa theo-
logtstaruBL
HochatraluA «ccu-
»ator el iades.
Tungarus.
Ortrinus.
StnltiUa theo-
logtstanun.
198
*•* monachus 4. **' si quie 3» 4, Nisi qu» 7. sediderat 3.4. "" quenq3
1.2. quenque 5.6. *•» 8o\o 4. ^ ille] Noster, Capnion. «^i Indicinm 1.2.5.6.
*^^ Hogostratus {una t) contra quam gtiod soleni, h, l. habent etiam 1. 2. 5. Hogostrat-
tus 3. 4. •** imprimis 3. 4. 7. ** „hoc quoque volgus | Chrysippus ponit fecunda
in gente Meneni". Hör. sat. II. 3. 286. sq. cum Porphyr, schol. **• pop. Men.] inc-
pto, stulto. *'® Antic] pro hellcboro, qui in ea maris A^gcci iosula IsBtissimc
nascitur. *'* ignis] hsereseos poBna. *** Causa 3.4.7. •** Heraclites temere
sibi fecit auctor ex 'HgdiiXHtog. Ita 'Kisnm Heraclitae est* incipit epigramma par-
tis II. Epistolarum O. V.
ELEVTHKBII BTZENI TEIYMPHYS D0CT0BI8 BEVCHLIM 8. lOA. CAPNIONIS ENCOMION. 423
Slulütiam immodicam vd quod se audacia tantum
220 Extulerit, vel quod, cui totum indania peclus
Possideat, recte sapere et se dicere credat:
Persuasum tarnen est Ulis sese omnia solos
Cernere quid verum, quid falsum, quid sit iniquuni,
Idque ita non Phoebi tripodas Deloque petilum
225 Respondisse deum Dodonaeasque volucreis,
Corniger et siquid Libycis in syrtibus Hammon
Rettulerit vapido de sole calentibus Afris»
Omnia vera minus: sed nescio quid mihi tandem
Succurrit,.reor hoc ipsos, ubi pessima dicunt, I lÄfJiSt
230 Non nescire, sed ex animi conlendere atroci
Nequitia, ut rectum vertant iterumque revertant.
Gerte his innatum est scelus hoc naturaque primum
Insevit, vires paulo post indidit usus
Roboraque incussit radici acremque vigorem
235 NU timidis scelus in quodvis genitisque nocere :
Tanquam haec cum superis habeant commerlia divis
Obstrictosque deos in vota nefaria possint
Cogere, cum placeat vel cum sua dira libido
Immanisque velit livor mentesque superbae
210 Per fas perque nefas gerere omnia , dicere rursumque
Inficias dicta ire, prius confessa negare,
Nunquam stare animi decreto : non ita Proteus
Vertit se in varias species et vincula ludit
Captantum, plures nodos haud novit eundi
245 In facies multorum hominum Vertumnus et ora.
Artibus his pugnam miscentibus obvius astat | ^Xguus.
Noster et intrepido fatuos secat ore malignos,
Emittitque libros, mordet laceratque necatque,
Occidit, facit infames subigitque tacere,
350 Enumerat scelera et mores; pro numina , quantis
Viribus ignotus prius et nU tale putatus
Posse dedit documenta sui, quantusque pctitus
In clypeum surgat, monumento apparuit uno.
Tum fremere atque intra irati se rumpere Fratres,
255 nie exultare et palmam ostentare retentam.
*•» audatia 2. «^ Cf. Epigr. ad Max. 18«. «* Dodoneasq. edd. "« examini 5.
*^' Insoeuit edd, *** nihil timentes et in quodvis scelus geniti/i. **• oommercia J...7.
*** Protheus edd. De Proteo cf. impr. Ovid. met. VIII. 730. sqq. *^ pluresque nodos
edd. sed omisso que versus erit ut auctor scripsü. **^ Do Vertnmno cf. Ooid. met.
XIIII. 642. sqq. »« «i cf. f^erg. XI. 284. sq. *" monum.] ReuchHns Augenspiegel.
424 hLEVTHüRII BYZBNl TBIVMPUVS D0CT0RI8 RKVCULIN 8. lOA. CAPMIOMIS ENCOMIOV.
ludice non niodico, cui noii sciilcnlia praeceps
Excidii» asseiisu vires Germania iala;
Addidil el miro Capiiionem evexit lionore,
lamque triumphales iubet introducere currus.
2m Dicat'Io, si se novit Germania, dicat,
Tota(|uc in occursum Capnioni eiTusa frequenti
Excipiat piausu victorem et la^la salutet:
Tarn bonus et vita tarn frugi, rectus ad unguem,
Unus horao vicit tot millla: dicite, Fratres, | tf*FrS?^*
2(S5 Unde est tantanim vobis prudenlia rerum ,
Quae quis vera sciat, nescire ut oporteat iiium,
Irrita si vobis videantur? an impius omnis,
Qui non est vestri, dicetur sermo, cucuiii?
An quicquam est quod vos rarum atque neccsse sciatis,
270 Lauriger ignoret Capnion , nisi de scobe si quid | Jir'iSdfl"
Scripturse legitur? veslrae artcs, indita vestris
Disciplina animis, quam nee nescire pudendum est
Nee scire ingenuum vei agendis utile rebus?
Qusß vos Eumenides igitur vel qui furor egit
275 Summum hominem pugnam legisse potissimum ad illam?
Si certare übet vel si superare docendo,
Vestri aliquem similem de vestra aflerte farina,
Vaecordes! quid euim supcris conferre paratis
EiTractoque lovem in terras detrudere Olympo?
2S0 Nee cercbrum vobis nee pectora ; sanier esset ,
Quanquam tot Furiis rationi ereptus, Orestes,
Sanier, occisum quae Penthea portat, Agave.
Nemo ita delirus, nemo a se alienus et extra
Se positus, qui non errorem agnosceret illum:
2HS At sapere hoc vobis et, quae dementia vestra csl,
Mentis opus visum est sanae: *nam Spiritus' aiunt | Jp^SJrur'JJirto*!*
'Quod nunquam poteras uUo didicisse magistro,
'De Sacra quoties est relligione loquendum,
'Simpliciter doctis, tantum credeutibus inflat*.
VM Spiritus hoc sanctus? certe is. at cur potius non
Quicquid in hac dictum est a vobis lite vel actum
Phantasus hoc voluil, Somni, praedicere, frater.
**« ludice] Spirensi episcopo. «*'' lat« /. 2. 5. 6. *'» Vecordea 3, 4. 7. ^ pec-
tora sanior (sine inier punctione) edd. sed pectora, saiiior 7. Tragico illo Oreste de-
mentiores estis. '^ Agave, Cadmi filia, Penthcum filiom quod Bacchi aacra
contemneret , furore acta manibus suus dilaceravit cf. e. gr. Ovid. met III. 6^.
sqq. *^ Pe his Bomni somniornmquc divis. cf. Ovid, mot. XI. 633. sqq.
KLEVTHÜBII BYZKNX TRIVMPUVS D0CT0BI8 REVCHLIM 8. lOA. CAPNIOM18 ENCOMION. 425
Aut variijs noctu Morpheus t'allaxque Phobeior?
Namquc ego quondam inter carpenteis pensa puellas
2i)5 Ssepe aliquid simile et vestris sequabile nugis
Audivi tenuique puer: didicisiis aniles
In trivüs arteis et 'sanctus' dicitis 'iilud
'Spiritus infudit*: qui si inspirare voiebat,
Cur non hoc potius Capnioni a labe remolo
300 Saneto homini, cuius vitam non polluit ullum
Dedecus, in cuius mores nil praeter honesluiu
Venit, al est animus multa illustratus ab arte?
Aut si sanctus is est dicendus qui dedit istud
Quique novi semper quiddam vel hiantibus inflat,
305 Dicite, qui fuerit qui sacrum armare veneno
Edocuit Christi corpus roortisque medelam
Exitii causam facere et fomenta salutis
Credita perpetuae in crudelem vertere caedem?
Num male nota cano? male nota: sed occidit illo
310 Septimus Henrichus gladio, mixlamque perenni
Cum vila interitum mensis accepit eisdem
E manibus. Pauline, tuis. 'Non hoc scelus' aiunt
'Nostrum est, qui multis ipsi successimus annis*.
At vester cocus ille fuit qui miscuil artis
315 Condimenla nova;: 'Semel' inquis 'fecimus iilud*.
Berna negat, sceleris aiTert monimenta secundi
Tempore iam nostro, tum vos ussisse sopito
Vulnera lessero et sanctum voluisse videri,
Francisci fratres iactent ne scilicet ultra
32U Autori concessa suo hsec insignia soli.
Fert eadem simulata deum response iocosque
Mentita} Marias per vosque infecta veneno
Sacramenta palam monstrat scelerata Vigandi
Vox habita ad populum, diroque asserta libello,
325 Deinde remansa labris, conceptam in crimine matreui.
AUende Fratrum
Pr«dic4toruin
scelera.
Henricus impera-
lor vacrameoto
intoxicatiu.
Bernans«
Dvfu.
Fralril WiKandi
Wirtimmeiisuai
8C«hll».
w« Nanq3 1.2, Nanque 5.6. »» artes 3.4,7. »»■••»» Cf. Panegyr. Alb. Mog.
908. sqq. et vol. V. p. 377. Ad ver8a8 309. 8qq. cf. InterceBsionis pro Capnione
V. 41. ..48. (vol. I. 139.), qui de eisdem sceleribos similiter scripti sunt. '^^ Hen-
ricus 7. "» ipsi om, edd. omnes. »" cf. Ep. Obsc. Vir. I. 22. i. f. sie j)e Ber-
nensi scelere etiam Huttenus e. gr. vol. I. p. 139. 166. 167. 237. et ssepins. ^" so-
pito. Possis vos sopito ussisse , quod tarnen pulchmm non est. '^^ Lessero 5. (Jetzer
misclli nomen erat.) ^'^ Franciscus scilicet Assisias vulnera Christi in suo cor-
pore reiterata gcrebat. '** De Vigando Wirt cf. vol. 1. 1. c. et vol. VI. h. v.
3w Marie 1. »«* libell.] Cf. Epist. O. V. II. 7. »» rem. labris] "revocavit, cas-
savit, extirpavit et annullavit*' Epist. O. V. I. 47. (Append. 6.)
426
ELEVTHERII BYZBNI TRIVMPUVS D0CT0EI8 BBVCULIN 8. lOA. CAPaiOMIS HMCOMIO«.
lam velus hisloria est; quod Galia Lutetia narrat
l]niu8 est anni, quoddam de piebe cadaver
Restituisse animas vestrasque, ut crcderet, arteis
Decepisse rüdem populum pcenasque dedisse.
330 Vestra haec sunt, et adhuc alios deposcitis igni?
Num venise locus est? non est locus; urite, flammae.
Et si non sequum est, solo in Capnione furenteis
Tot saltem vitiis dignos necis urite, flamma;,
Domminici Fratres, morbosam exurite gentem,
335 Tot scelerum autores! tu, qui Capnione subacto
Arsunis fueras, dignam, roge, concipe flammam!
Ite omnes, conferte struem, componite fasces!
Dedecus ünmodicum flamma ulciscemur in illa:
Ferte picem, miscete faces, date sulphura, cives,
340 Et reliquum vulgus poßnis abolete secundis
In Capnione nocens et adhuc graviora relictum
Dedecora ausurum! laetos tarnen ille triumphos
Et plausus ferat ante suos, laeteque ferenti
Dicat lo, si se novit Germania, dicat!
345 Nee det Hogostratto in populo componere lites
Aut damnare bonos; funesti e fauce latronis
Insonteis animas rapiat! sed iam ille ligatis
Post tergum manibus frendensque et vincula mordens
Conspiciendus adcst: venicnti, Phorca, triumpho
350 Da pompaeque locum, foribus sint templa redusis,
Sint ornaUß omnes, quibus hostia concidat, arae;
Sparge viis flores, vernali gramen odore
Disiice, privatas ostendant singula posti
Serta affixa domus. vos, quicquid nobile, cives,
855 Quicquid habetis opum, mite e penetralibus imis,
Quicquid inest pulchri, quicquid mundique •vcnustrque ,
Utque ea spectentur, sublimibus edite tectis;
Penduiaque e pictis hinc inde auL-ea fenestris
P«rrhüiien»e
delicüui.
Inrehilur in
prvdicAtor*».
f rater laoolms As-
Urolbiu ioquiiitor
hjereliCB prariuiU
habitiu.
Parattts
trionphali».
*** vettu] a. 1507... 1509. Galla] Gallica. De hac Dominicanorum fraadc
alibi non legi eqnidem, sed non addnbito. Similia iam olim de indulgentiis Por-
tiunculanis Franciscanorum narrabantur. Cetcrum *Et quod Parrhisia exemplum
manavit ab urbe' inter scelera cucnllatomm memoratur etiam Intercess. pro Cap-
nione V. 47. (vol. I. p. 139.) Parrhisicum dclictum 3. in marg, '"^ plcebe i,2.
"^ et] sed 3, 4, 7. '•* Dominici 5. 7. •*• d. rogo conc. 5. 4. 7. ^* fafces edd,
'^^ Hogostrato 7. (ubique una t ut in nomine Dom minie, una m, nam non vidii quid
moverit auciorem, ut HUeraa dttplicaret, ut nee ipse inderam, cum voL I. p. 130.p.2(^.
pro iusto Domminici darem Dominici. '^^ eedite 3,4,
ELKVTHERII BYZENI TRIVMPHV8 D0CT0RI8 REVCHLIN 8. lOA. CAPNIONIS ENCOMiON
.427
Ornalura latus demitlile parielis ampli.
360 Vos quoque, finilimi, speciem hanc augete, Suevi,
Vestrarumque aliquod date Signum divitiarum,
Et festum ceiebrate diem: celebratior ibit
Vix alias, qui vera magis det gaudia vobis:
Vos Ornate urbem proprioque extendile cullu
365 Moßnia ; vos portas vectoque aliunde paratu
Conspicuo muros turreisque implete domusque!
Vester honor, vestrum decus est vobisque propinquo
A Capnione redit, quam nobis, gloria maior:
Prodiit a vobis : omnes audete , Suevi , | Ad saero«.
370 Vestrum ornamentum piausu iactare superbo ;
Hunc praßferte aliis solitosque excellere soios
Ingeniis Italos fama ferte esse minores,
De primisque alicui vestrum componite civem:
Nos etiam audemus, Germaniaque obiicit omnis
375 Id Latio decoris , fulgentemque omnibus horis
Tempore perpetuo pro sc et pro laude suorum
Ostendit lucem et monachis sinit ilia rumpi:
Inferior tamen hoc reliqua est Q^rmania vobis,
A Suevis toti decus hoc quod prodiit unis,
SSO Dicat lo, si se novit Germania, dic^t,
Victoremque suum nuUo fraudetur honore.
lam celebri pompa spoliis curruqiie propinquum | phrcIplSoSi!"'
Prima vehunt iuvenes tabulasque et signa colossosque
Armaque devictorum imbellia sumptaque furtim
385 Instrumenta viris, telum imbecille librosque
Et spolia et fracto figenda ex hoste trophaea
Mille argumenta hie, et mille feruntur elenchi, | loJSJiÄS!"
Et multis nocuum murmur, linguaeque prophansB,
Sacrilegaeque manus, promptique invadere rictus,
39() Exertique labris dentes , nasique recurvi ,
Luminaque obliquum deflexa, superciliisque
Gontractic frontes, oculique horrenda tuentes,
Lividul^eque gena;, et rabiosa silentia pressis
'^ finitimi] Pforzhemiensibus Badensibus. Reuchlinus Stutgarti» domum ha-
bebat, äugele] augere 4, '** Conspico 5. '^' h. e. et carminibus vestrum
civem, Reuchlinum, celebratissimo cuicumque indigenae Sucvo conparate. ^^ Nos]
Expectaris ab Hutteno Franconife susb brevem laudationem. ^^ horis] malim oris.
'^ toti] Germaniae. '** fraudetur] Rede hanc Ucentiam vituperat ChiHstiiis „puto
Icgendum *defraudet*: illud nescit Latinm". '•^ labris ... Lnmina^ue omnia ex-
ciderunt 5, '** superciliique 5.
428 KLEVTBERII BYZKMl TRIVMPUVS D0CT0BI8 BEVCHLIN 8. lOA. CAPHIOMIS ESCOMIO«.
Inlerceiila labris, pienique errore cuculii;
395 El saevi simulacra ignis , quo perdere sueü | if«u.
Insonteis animas atque uliliora doceiiteis;
Prandiaque et luxus, ventresque, unctique catiiii, | cnpto«.
Et lances sapidae et pandi nidore palali;
Tum scelera et iabes et morum monstra suorum , | vi««.
4()o Parrhisiumque nefas, et reproba verba Vigandi,
Et quam Berna dedit novitas, sibique ipsa maiorum | >•»«■
Conscia corda dolique agiles et iurgia et ira;, | 'conacieirti«.
Venditaque in populo levis iiidulgentia Roms, | \^^
Crimen Ilogostratti, et qua se faisarius arte | mÜ.
405 Muniit Arnoldus , debinc qua veterator Apelia | TaBs«nu.
Proditione dedit caussam belioque triumpboque, | liS^^'
Improbaque Ortvini Musa et lutulentus Apollo, | ^JJifU?
Factioque exitialis, et ausa calumnia multum,
Et rapti precio tituli, nullisque uegata | loSSJÜiÜ!*'*'
410 Nomina docticuiis et opinio vilis bonorum ,
Sanguineique styli, et multis funesta papyrus.
Et plutei infames, graphiumque, et inutUe tempus
Consuniptum studio, et citra ullum industria fructum,
Quaeque capax scclerum est, in pingui mantica lergo.
415 His armis soliti in magnis progressibus uti
Fracta dolent, spectantque vehi, quae deinde sequuntur,
A se oratarurn simulacra erecta dearum,
A quibus auxilia et coepti niunimina belli | lüSSS^T*'
Speravere rüdes, quibus ambitiosa quotannis
420 Tbura precesque ferunt stolidi, quc« numina primo
Constituere loco, quarum omnes resque minasque
Ccepere auspiciis, quibus et siquando secundis
Casibus e beilo reditum furiisquc fuisset:
Grata relustratis posuerunt munera templis.
425 Prima Superstitio est, contemptu ignavior omni, | Sffio''
Tola pusillanimis, digna atque indigna ferendo
Anxia, tristis, iners, manibusque ad sydera passis,
Omnia credenti similis similisque sequenti,
Saepeque respiciens, timido abiectissima vultu,
430 Mulla putans, puerile loquens, alta omnia sperans.
w« Insonte» 3,4,7. ^ Pharrhisiumq^ 4. Cf. supra v. 326. sq. 321. sqq.
*<>» C f. supra V. 316. sqq. *^ Appella 1.5. ♦*" nomioa] Magistrorum nostro-
rum. *" Sauguineiqj 3. *'* spcctamque 7, ^" oratorum 4, oraturum 5.
<" contempta 7. «^ sidera 3.4,7, *^ fevuenti. i.
ELRVTRERII BTZBNI TRIVMPHV8 D0CT0RI8 RRVCRLIN S. lOA. CAPNIONIS RNCOMION
.429
AI nihil inquirens, versata in sorde luloque.
Ilanc prinio posuere loco. sedet arce secuuda
Rustica Barbaries, tota aspera, Iota rebellis,
Ilorrida, vilis, atrox, contempto sordida cuitu,
435 Oninis munditiae fugiens fugiensque nitoris,
Lauta nihil, nihil urbanis se moribus aplans,
Neglecta; rationis egens stat pectore crasso,
Ferl sublime caput, perplexae in vertice vepres
Inipexique rubi, toloque in corpore sentes,
440 In loto Stimuli : manuum sunt arma pedumque
Extantes solidique et acutse cuspidis ungues.
Et mucronatae circum fera pectora spinae;
Ora situ squallent, in olenti est squama palato,
Plumbea lingua iacens; ea diva inamabilis ullro
445 Nee quenquam vocat et nuUi se adiungere certat:
Sacra desB primi faciles fecere SopbistsB.
Tertia in extructo sedet Ignorantia lecto,
Languida, deses, iners, et obeso ingloria venire,
Impetuosa, vorax, semper levis, ebria semper,
450 Digna odio, deformis, hebes, rudis, omnia iactans;
Non aures, non illa oculos habet, utitur una
Plus nimio lingua, sinit ora explere ferinam
Utilia ingluviem, nullum est in fronte cerebrum,
Nullus inest sensus, manibus pedibusque vagatur
455lncertum, tenebris gaudet, nutritque profunda
Obscuros in nocte viros, gerit ordine nullo
Res nulloque modo, saepe haec sibi displicet ipsi,
Miraturque viros, qui, quod sua numina adorent,
Accipiunt titulos doctique in plebe putantur.
460 Quarta loco misera Invidia est , turpissima rerum ,
Non despecta tarnen, sed culta frequentibus aris,
Domminici primo dignantur honore sodales;
Ipsa ascendenti similis summumque petenti
Torva, minax, truculenta, furens, nisi pelle tegatur
465 0s3ea, macra genas, neglecto pallida somno,
B«rb«ries.
IgnoNDti«.
ObsourI
Tlri.
iDTidi«
<3i inquirent, 1.5, ♦» mundicifiB 3.4. ^ Fer 4. **» Orta 7. inolenti 5.
^^^ Lauguida 3. obesa 2.6, in gloria 7. ^^ sinit] sunt 2.6. ore 1. 3,.,5.7.
*^ iu i. geritur 2. **• plaebe 1.2. *^ Qaarto in loco misera invidia 3.4.
unde Christiiis, qui prima exempla non novit ^ adnotaoit ,,Patavit Huttenns syllabam
4n' posse corripi: quia concarsus consonantium litterarum non existeret, nisi ex
mata et liquida N et L. sed eins rei idoneum aactorem non habet". ^^ Domi-
nici 4.
430 ELRVTHBRII BYZENI TRIVMPHV8 DOCTORIS RKVCULIM S. lOA. CAPMI0NI8 ENCOMIOIT.
Trislis, inops, sine vi semper, mocstissima semper,
Prompta iiocere bonis, alieno laeta dolore,
Lseta malo, cumque haud possit quos perdere vellet.
Quassatos acuit tacito sub niurmure dentes
470 Sanguinis huic nihil est, nihil intra viscera succi,
Felle viget solo, piceique alimenta veneni
Esuriem vinciinl. sed cum sine tegmine Ires sint
Urne ferrugineo sola est velamine cincta.
Fercula spectastis faaa armis, foeta ruinis,
475 Quodque hosti spolium qua^que est ablala supellcx ,
Ilosticaque ut veris concedant nuniina divis;
Idque fuil gratuni: nunc deinde sequentia, cives,
Aspicile atque hilari Capuionem accersiie plausu:
Dical lo, si se novil Germania, dical:
4S0 Quod cupiit factum est, depressa minacia Fratrum
CoUa tulere iugum, tum, quas servire negabant,
Cervices domitae sunt, in spectacla coacti
Et rabidi Fratres et amautes vana Sophistse.
Lugeat et planctus Agrippinensis acerbos | gä^^ätonÄ.
4S5 Det scbola , humoque oculos lugens deßgat et huius
Poenituisse mali, det signa, et aperta relinquat
Erroris monimenta sui, veniamque precetur.
Et pacem infcelix, undeunde e&torqueat, oret;
Dedat captivos etiam, sua crimina, Fratres
490 Domminici torvosque, nefas crudele, Sophistas
Dedat, opem si quis tulerat, ferat omuia supplex,
Foedus adorato sallem ut Capnione reportet.
Quam mallet laqueo vitam finisse vel ensi | dJ*H2chSSSl.
Quacunque impellente manu latus obdere apertum
495 Teter Hogostrattus quam pompa inducier ista;
Sed neque perditior neque flagitiosior alter
In Capniona fuit tunc cum tu, perdite, iudex
Lectus et absurdis in litibus arbiter esses
Idem accusator. die quo, vaisane, pudorem
500 Fert omnem tibi livor edax? I, perdite, vinclis
Nexe feras post terga manus, da grata ruenti
Ante tuos tractus socios spectacula vulgo.
Ite, deis inimica cohors, tarnen ite, Sophislse,
*^ canq3 i...J. conque 5.6, *'* Feite 5. *^ tres] supra descriptas de».
*^ Hostica (OOT. que) 3.4.7, ^ infelix 3.4.7, <»« Dominici 4,5.7. *»» Hogostra-
tas5.7. *^ flagiciosior 1. pernitiosior 3.4, perniciosior 7. *^ vesane ^...5. 7.
KLKVTHBRII BTZBMI TRIVMPHV8 D0CT0BI8 REVCHLIN 8.I0A. CAPNIONIS BNCOMIOM. 43 t
Obscuri, prodite, viri, lurba indiga lucis, | ^^^''
505 In nuHo versate die, prodite, Sophistse,
Lustraies animaß sceierisque piacula tanti;
Ite, graves Monachi: nam quse mora? convolal omnis,
Dt videat, popuius: vos nunc miracula recte
Facti estis, parla est nunc prinium gratia vobis.
510 Verum inter socios Sapientuni octavus et ailo
Tertius e coßlo lapsus Cato nomine gaudet
Dives Ilogostrattus peregrina ab origine sumplo:
Vel Cato vei Cacus dicetur, sed puto Cacum | vide.
Orc exhalantem furiales dicere flammas
515 Prsßstiteht, sanclis inimica incendia Musis,
Mandentem cruda et libros ipsosque vorantem
Librorum autores. Vome, perdite, et egere sumptos
Assueta plus parte cibos; confundite succos,
0 medici, miscete herbas, absorbeat SBger I SiS'fiiJL'ratM'
520 Bis duo veratri pondo: nisi viscera purget,
Vix equidem speres isti superesse triumpho:
Ut fremit, ut ferus est, ut se indignatur in istis | H^bÜtnu.
Spectari choreis ferroque et fune ligari,
Excorni iam fronte minax: da cornua fronti,
525 Da digitis ungues, vaecordem, luppiter, arma,
Ut quantum est irsB, tantum sit roboris, ibit
Saivior excitis Bemorum e montibus ursis
Tigrideque Hyrcana, si quando amiserit absens
Imbeiles catuios; Poenos superare leones
530 Qui possit, furor est, Afroque ferocior angue
Et morsu pelere et iacuiari e fauce venenum.
Die aiiqnid Sacra de reiligione deoque, | Snilfem"'
Die, hospcs, magna de re, clamabit 'ad ignem',
El subito damnare volet, si scripseris, idem
535 Et te scribenlem et scriptos abolere libellos
^^ Etiam Intercess. pro Capnione vv. 17. sqq. (vol. I. p. 138. sq.) Hogostratns
ebrius Ortvinus, Tongarus totaque phratria Dominici perstringuntor. ^'^ *Sa-
pientum octavus*. Borat, sat. IL 3,296. ^" 'Tertius e c8b1o cecidit Cato*. luv, sat.
ir. 40. ^1* nomine Astaroth, idoli Sidoniorum. ^" Cato, iustas. Cacus, Latinus
latro Evandri temporibus ab Hercule occisus, KdxoQj de quo Liv. I. 7. Ovid, Fast.
I. 542. sqq. Serv, ad Aen. VIII. 190. et aHu ^'^ veratri] hellebori albi, contra
maniam scabicmque remedii. - ''** vecordem J...5. 7, *^ Cf. v. 5Ö3. *** Hyrca-
nfiB tigres. Fer^. Aen.IV, 307. *** Poenos leones. Fcrflf. ecl. 5,'27. *•*> *peior ser-
pentibus Afris\ HonU, sat. 11. 8. i. f. ^' Preefat. in Nemin. §. 30. „'Ad ignem,
ad ignem I'ingeminant. (vol. Lp. 184.)
432 ELEVTHERII BYZBNI TRIVMPHYS D0CTORI8 HRYCHLIN S.IOA. CAPNXOHI8 BlfCOMIOK.
Igne voict; poscet flaranias, clamabit 'ad ignem',
Si verum est, 'ignem*, si falsum scribitur, 'igncm',
Si iustum est, 'ignem', si iniustuni quod facis, Mgnem*:
Igneus est totus, vorat ignem, vescitur igni,
540 Igneus est pulmo spiratque e gutture flammam ,
Igne iecur, stomachus calet igne, ipse omnia adurit;
Quod loquitur llamma est, ilamma est quod scribit ; ' ad ignem '
Semper in ore gerit, prima haec atque ultima vox est;
Igneus est nasus, dur<e sunt lumina frontis
545 Ignea, candenti cor e carbone coactum est;
Ipse etiam in vinclis segre se continet, 'ignem'
Quo minus exciamet, volet Imnc ardere trlumpbum;
Se medium quoties quicquam audit, clamat 'ad ignem \
Et quoties iegit, atque aliquos hoc perdidit igne.
550 Hanc bis sex iuvenes ferratis cogere vinclis
Non potuere feram, solo a Capnione iigari
Sustinuit, quanquam ssepe ingeminaret 'ad ignem',
Evomeretque ignem. non se priore tuetur | IfiiLiraii
Igne triceps Lycio metuenda ChimsBra colono,
555 Non ita quod Cacus, non quod spuit Aetna, timendum est,
Appetiturque metu Typhoea flamma minori;
Quo se, quo mundum Phaethon paene usserat igne,
Et quo Troia perit, minor est; nee vincitur illo
Colchides Aemonium quem flaut in lasona tauri,
5(K) Aut quo se Eumenides vel quo se Cerberus armat ;
Scilicet hoc uno nihil est violentius igne,
Si successus alat, si se fortuna furori
Misceat et quantum est iras, vis tanta sequatur.
Dii te agitent, Ortvine nephas, ut tu in capite isto | DrrMSS.u"'
*^ hec 1, ^" peiore] priore 1,3,„5.7. **♦ Chjmsera 3, A Chimaßra Lyciie
monte, leonibas, capris circa i^es emmpentcs pascentibus et infra serpentibu«
habitato monstmm illad „Chimeera .. mediis in partibus ignem, Pectus et ora
leaE), caudam serpentis habebaV\ nt Ovid, met. IX. 646. sq. ^^^ Cacns] „Huie
monstro Volcauas erat pater, illius atros Ore vomens ignis magna se mole fe-
rebat". Verg, Aen. VIII. 198. sq. *^ Typh.] „ .. sub qaa [Aetna] resupinus are-
nas Eiectat flammamque fero vomit ore Tjphoeus", Gigas ab love fulmine icttis«
(hid. met. V. 352. sq. ^"^ Pha'eton i.6. Phaeton pene edd. De hac fabola
ipsins Hatteni 'Inspicientes' conferantor. ^^ Aemon.] Thessalicnm: Arge in
Thessalia facta erat. tauri] ,,£cce adamanteis Volcanom naribus efflant
Aeripedes tauri ..." Omd, mot. VII. 104. sq. ^*^ se ante Eomen. om. 2. Eom.]
f.Adsint ab imo Tartari fundo excitsB Eumenides, ignem flammeae spargant com»**.
Senec. Ilerc. für. 86. sq. Cerberus] „et sparsit virides spumis albentibus agro8'\
Ovid. met. VII. 415. ^ Cf. v. 526. ^ nefas 3.4.7
ELEVTHRRII BTZBNI TBIVllPHYS DOCTORIS RBYCHLIN 8. lOA. CAPNIONIS ENCOMION
. 433
565 Virus liabes urisque ocuiis, ut in omnia visu
Consceleras; Naso vates quem carniine pingit
Invidiaß vultus non muUum abludit ab illo.
Ne tnibi die Studium, ne die mihi, pessime, vilam,
Neve ineoneinnos mores, verissimus index
570 Omnibus est vultus, qui te doeet esse malignum,
Esse levem semperque malum semperque paratum
OfBeere. ul taeeas, quid iam Septem egerit annis,
Forsitan haud dicam, diram haud, at verius omni
Coniieiam vero: te cuncta andere nihilque
575 Posse negas? at te prodnnt tua carmina: sed eur
'Crimina' non polius? neque enim videoque legoque
Putidius quiequam: tolum infla versibus utrem,
Inda ambas buecas, ut te uno carmine vineat
Busehius aut aliquis Husarum maclus alumnus,
580 Isque tuis similes , si quid eertaveris , uno
Mille die versus faciet. tu te esse poetam
In populo iactas, quia, quo te insania dueit,
Huc potes emuncto pituitam mittere naso?
'Carmen' ais 'scribo': dieam, indoetissime , earmen
5S5 Quod peeus Areadise pecora inter inerlia rudit.
Et quod cantat epops, et quod feralis ab alto
Nunciat Ascalapbus? tibi non rudiore Minerva
In Sicula Polypbemus aqua contendere posset.
QucT cum ita sint, eur tu Capnionem invadere mavis
590 Quam furere ista domi et tecum insanire seorsum ?
An potis es furere hune intra conclave furorem?
*Non sum* ait: exerce miseris latratibus ergo
Et linguam et dentes et quo; tibi plumbea vena est.
Orlvini ror-
SU9 pessimi.
Furor
OrtriDi
^* Naso] Metam. 11. 768. sqq. ,,... Pallor in ore sedet, macies in corpore toto,
Nusqiiaro recta acies, livent nibiglnc dentes, Poctora feile virent, lingua est
suffnsa vcneno; Risns abest, nisi quem visi movere dolores; Nee fruitur somno
vigilacibiis excita curis, sed videt iiigratos intabescitque videndo Successus ho-
iniimm, carpitqiie et carpitur nna, Supplicinmqne snam est ...'* ^^ in con-
cimios 7. ^" Septem anni post 1510. efficiunt a. 1517. *'' Cf. Hör, sat. I. 4,
9. sqq. &78.aqq. ^Qg versus ipse Busehius corte non scripsisset. Cf. precf. nostr.
5^0 tui 3,4,7. Ml faceret 3,4,7, «^*'« dncit i. »*» Innrbanius hoc quam solebat
Huttenus. ^^^ slü 3,4,6.7, ^^ pecus Arcad.] asinus. ^^ Ascal.] Acherontis et
Avernalis s. Stygitc nymphse filius, in bubonem eonversus tristium rerum prsesa-
gus nuntius. Ovid, met. V. 538. sqq. Ferg, Aen. IV. 462. c. Serv. ^^^ Sycula 7.
Polyph.] yerg, Aen, III. 673. sqq. „ Clamorem inmensnm tollit, quo pontus et
omnes Contremuere undee penitusque exterrita tellns Itali« curvisque inmugiit
Aetna cavernis". *•* usenA 1,2,
HVTTENI OpP. vol. III. 28
434
BLEVTHERII BTZBNI TRIVMPHVS D0CT0BI8 BBVCHLIN 8. lOA. CAPHI0NI8 BHCOMIOll.
Aude iterum, cerrite, nefas, füre, corripe, morde!
5% At si quem punire statim pia numina vellent.
Cum tabula capsisque tuis piuleoque librisque
Ambustum facerent collapso desuper igni.
Aspice ut inlorquet vultus oculosque minaeeis | rS^SÜiL* ^"
Improbus, et qua^rit furiali ofTendere circuin
600 Intuitu. quodsi salvos nos esse volemus ,
Lictor, ades, frontemque liga, ne fascinet omnes!
Invitus saitat concentum Ortvinus ad istum:
Sed gratum est unum hoc, socio quod Tuugarus illi | tSgS??.***
Agmine contigerit, coutra Capnionis honorem
605 PfTsevia quod tulerat magno vexilla tumullu
El duce Hogostratto ssBvibat in ordine primus,
Ortvino perflante tubam doctoque sonoro
Aere eiere viros martemque accendere cantu.
Ausus hie in Capniona libros conscribere passim | ^äpoSi?«^
610 Edidit in famam , relegique a Ccesare iussit :
Ocia Caesar habet, vacet bis ut, inepte, fabellis?
Ulterius tarnen msanis, flammamque minaris,
'Errat cnim' exciamas 'Capnion*, iterumque ais 'errat*:
IIoc abs te dici capitale est, Tungare, cum te
615 Tota errare via cuncti videamus ; at illud
Propositum est, ut Fama operis te proferat huius,
Atque isti certasse viro te, utcunque feratur,
Egregium ducis. tanti facis, improbe, famam, | mam'Sp.r^i/*'
Artibus ut pravis, foedo ut certamine quaeras?
620 Forte parum fuit hoc, quod adhuc falsarius audet,
Depravare Ubros sanctosque inverlere sensus,
Unde alicui possit Capnion errasse videri:
Mallem ego perpelua;, cives, obHvia fama;.
Quam sie esse super, quam sie mihi quserere nomen.
625 At quia sIgna tulit, quia primus atrocia sumpsit
Arma, (ulit precium iam nunc certaminis ingens
Tungarus, et gaudet saltem a Capnione notari.
*•* ccrite nefas /. et c, ccrnito 2,6. Corritu8 =: furiosns. Plaut, Amph. 11. 2, I4.i.
ffor, sat. II. 3, 277. Nonius, Paul, Diac, et glossogr, *•* vultum edd. sed corr. Chiist,
„aliter nnmeri non constanf*. minaces 3,4. ''^^ *I, lictor, conliga manus*.
Lw. I. 26. etc. *** socioque (socioq^ pro socio Q») edd. sed iam Christ, rectum vi-
derat. illi] ille 7. ««* quod] q 1,2. qnod, pariter atque v. 003. «» Aere 5.
^^^ Aedidit 3. in fam.] contra Capnionem calumniosos. ^'^ fabellis] libelHs
3. 4. 7. ®" exclamans 7. «" certare 3, 4. 7. ®'® improbo 5. '•• priBcium /. 5.
pretium 2.6,7.
ELEVTHBRII BTZBMI TBIVMPHV8 D0CT0RI8 RBVCHLIN 8. I0A.CAPNI0N18 ENCOMIOR. 435
Qui te pesüferis iaculis petiere tuamque | SpSotJoT.'*
Non exlinguibili famam livore secantes
030 Morlem afTectarunt, bis tu, sanctissime , vitam
Ingenii largiris ope? bis tu tanta refundes
Praßmia, ut bis moveas aeternos nomen in annos?
Poscit enim quocunque modo immortalis baberi
Tungarus, et scelere boc, quia non virtute meretur,
G35 Accipit , inque tuis fert poni utcunque Hbeliis.
At tacilus dolor est, quod sanctis moribus iliud
Non potius capiat, quodque band facit baudque laborat,
Vellet babere tarnen: vis magnum, Tungare, nomen.
Vis memores nos esse tui, vis sanctus baberi,
640 (Namque ita velie scio) atque istis boc moribus amhis?
Quin bibis belleborum et, quibus bic furor exeat, berbas!
Cum quateres dextra tsdam in Capniona perunctam , | lu^gi!!/"
Nocte ferunt media patriam tibi voce minanti
Iratae similem, similem uiciscique volenti,
G45 His visam monitis : ' Quo tu in quem turbine praeceps ,
'Quo, Catilina, ruis? quo te furor impius urget?
*Qua pice, suipbure quo cladem minitaris iniquam,
'Arsuras succincte faces? tune alta superbse
'Teutoniaß ornamenta paras consumere flammis,
050 'Pcrnicies patriae? nescis, beu, perdite, nescis
'Quem tu boc igne petas*. sed nee tibi coepta vetantis
Consilium n>ati*is, neque notus profuit error:
Insanire tibi libuit, libuitque perire:
His furiis istoque odio, quod te secat intus,
655 Nee si te affligas, aut si te ruperls intra
Viscera, perficies quo te minus omnibus annis
Omnis posteritas odio eondemnet acerbo
Execrentque tuum venientia secula nomen
Summum ob flagitium et magni Capnionis amore,
600 Quem petis invidia , de quo spolia ista reportas.
I nunc, aude iterum divinum incessere vatcm, | inraitatio.
Aude acri certare viro, et virtute potenteis
Insectari odiis, aude, insulsissime, scriptis I Iä?juV
Munitam inncta virtulem excindere fama:
665 Quo studio, quave arte, miser, qua vi genioque
®*^ Nanq3 /...4. Nanqne 5,6, **• tedain 1,2,6, ®^* alterum Bimilem om, 7.
^* Qua 7. •*• notus error] cognitio erroris. *'*® Excerentq^ 4, Exerent 5.
8«* Mumeam 5.4.7.(!) famas 2.6.
28*
436
BLBVTHBRII BTZBMI TRIVMPHVS DOCTORI8 RBYCHLIM 8.IOA. CAPNIOMI8 BffCOMIOS.
Scribis, ut islud opus venture tempore quenquam
Qui legal esse putes et olentes slercore libros?
Diis, miser, iratis et Parca nate sinistra,
Quos cadis in laqueos? ex quo tibi gloria ccepta
670 Sperata est, binc poena redit: Phlegethonte sub imo
NuUus aperta legit crudeiius ilia vultur,
Intolerabilior nulla est rota, nullaque peius
Tantaiiani movet unda sitini, leviusque feruntur
Horrida Sisypbias saxa cxercentia vires,
«75 Quam poena est, quamque baec , qu;e te intus et in cuto rodit,
Conscia mens scelerum cruciatque ac viscera mandit. | tSSSh?''*
Dissimulare tamen vis et nil tale videri:
Quae tibi praecipua est versutia nataque tecum , | Ti^^.**'
Contra quam facis et quam tu es componere vultum
6S0 Obstipo capite , et panda cervice oculisque
In terram iixis sanctos praemittere mores;
At qui te norunt morosum difticiiemque
Impurumque voeant, simniatoremque p^ritum.
Et nugatorem , tumidumque atque oris amari ;
6S5 Idque palam sensit Capnion, ultusque repente
Has tibi compegit manicas, liaec vincula capto
Intudit, inque suo iubet apparere triumpbo.
I, miser, ut spectere miser. verum esse laborat
Vinclus Apella miser tecum, laterique propinquum t^koni'J£i,
690 Sc conferre tuo. sinis binc tecum ire, potesque
Iluic par esse ioco? 'Possum* inquit: nam dedit illi
Quosdam olim monitus, quoddam boc didicisse magistro
Tungarus Ipsc refert, tuncque est armatus ab illo.
Cum pugnam adversus magnum Capniona pararet:
695 Dux fuit Arnoldus coeptorum, bic prodidit bostem: | JftSJ'S'SSlEr
Non equidem melior, non es tu, Tungare, purus
Hoc magis ingenio. sed me prius omnia perdant
Numina, quam patiar nebulonem buuc ire supemo
Vertice et evinctis sublimem insistere plantis,
700 Et ccßlum spectare oculis istoque triumpbo
««» nata 3.4,7, {l) <"<> Phlcgetonte 3.4, "« Nulla 2.6, Nullius i.3.5. vi
Septem pedes versus habeat, unde Christ, propas, Nulli adaperta. De Promctheo,
Ixione, Tantalo, Sisypho supervacaneum est adnotare. *^' IntoUerabilior 1.
"♦ Sysiphias edd. ^^ quanque 5.6, Cf. Pers, sat. 3,30. ^^ ,Jegendum promit-
tere" Christius. Nil muto: praemittere est prie se ferre. **® senis 4. *•* Lemma
in 5. est: Peperdi-\tor Ca'-nionis. *^ evinctis 2.6, cvictis t.et ceieri, (also, ''^ cae-
lum 3,
Pepercornus quo
modo iraheoaui
in Iriumpho
ELEVTHEBII BYZBMI TBIVMPHYS D0CT0BI8 BBYCHLIN S. lOA. CAPNIONIS BMCOMION. 437
Esse homini similem: füre nunc, canis improbe, torvo
Nunc fera dente seca, sunipto nunc percute cornu
El Suevum et iuvenes pro Suevo tela ferenteis.
Huc mihi (namque meum esl hiinc instaurare triumphum),
7()5 Carnifices, clamate duos; vos omnibus armis,
Vos cruce, vos laqueis et adacto funibus unco
Ilanc mihi, carnificcs, operam date, ponite primum
Ut facie in terram versa genibusque supinis
Nee cfRlum aspicial, nee nos contaminet istis
710 Attactos oculis, quoniamque impura locutus,
Mordeal ore soluni et quiddam de pulvere mandat.
Ouae mora, carnifices? quin vos huic ore relorto
Excipitis linguam, magnorum prima malorum
Semina, ne medio possit non fanda triumpho
TisDicere! quin nasum atque ambas aveUitis aures,
Inseritisque uncum pedibus, trabitisque supino | JJ^SiSUSi."""
Poplite verrentem facieque et pectore terram!
Proderit excussos etiam disperdere denteis,
Ne maneat labris, quo quenquam Isedat, in" istis.
72ü Inlerea , quanquam trabilur post terga redactis
In Ferrum manibus, digitos truncale supremis
Unguibus. 'Immane est' dicit mibi Tungarus 'istud':
Immane esl; at vos tormenlo immanius omni
Ausi estis facinus. 'Iseto committe triumpbo
725 * Ilunc sailem integrum , ne moestum haec gaudia monstrum
'Turbet*. at bic nemo est cui sit miserabile quicquid
Contigerit vobis; vestri miseralio nullos
Hie movet affectus, rident puerique virique,
El faciies doluisse nurus facilesque pueiiae
730 Una omnes rident, plausuque favente sequuntur
Hunc ludam appensis pedibus, tractumque supino ! n^^udM.
Occipiti, et scabros revomentem in sanguine denteis,
Confossumque unco, lingua nasoque carentem,
Atque exarmatum digitis, auresque videnlem
735 Ante suas nunquam visas. Num, perfide, malles
''^^ Recidit auctor in spumantem acerbitatem qua in Exclamatione contra
alierum Pepericornum de dignitato sua veliementer discessisse mihi yidetar.
""^^ Reiichlimim Kenchlinistasque. ''^ Camificinam ininanem facis triamphum.
Miror tarn tetra odiosaque cuiquam nisi carnifici placere, neque intellexisso poe-
tarn ex sua indesinenti crudelitate aput humanos lectores Pepericomo favorem
exoriri. ^ caelum 3, '»* qui 2.5. "» Nee 2.6. "* Dicunt tibi alii quo-
qne. ''^ i. c. auribus abscissis. Indignus lusus, ut hsBo omnia.
438 BLBVTHKRII BYZBNI TBIVMPHVS DOCTOBIS REVCnLlN 8. lOA.CATMIONIS ENCOMIOK.
Non fiigisse necem, meritain pro crimine pn^nani.
Quam nunc esse raiser? sed, quie libi ferrea mens est,
LsDtaris vidisse prius, te semina danle,
Te caussamque malis, Capniona quietc cai*cnlem
740 Turbatumque scnem , iachrymasque in plebe refusas
Pro condemnalo, punilosque igne libellos.
At tu, cui gratum est omnem turbare quietem,
Et miscere viros pacique inducere bellum,
(Jt Cbristi discordc pecus pastore vagetur:
745 Nam neque tu Christum (simules quanquam omnia) servas:! JS'ilS!^"
Quodque aliquid tulerit Capnion , nunc aspice eodem I c^sJ.^
Lumine victorem, teque hoc in pulvere tractuni
Pectinibus patulis, aptoque ad vcrbera tergo
Conscindi flagris et iniquo fuste domari;
750 Qua cum te invidia misere cruciaveris, intra
Ilia tabescas, et lenta morte supremam
Exhales animam, multis exempla daturam.
Huc agit ingenti celebris Moguntia plausu | Moguotu.
Urbis monstra suae, bene de Capuione mereri
755 Non nunc incipiens, commotaque eiicit ira
Te, Bertrame, odio dignum caput, omnia nisum, SlTdiSlim-
Omnia conatum, si quid convellere posscs Mo?uftm^"*"
De Capnione bono. sed die cur, pessime, tandem
lam cupis in studiis quicquam elaborasse videri,
760 Cum vita fuerit studiorum nulla priori
Cura, nee ullus amor? quid vita fecit in omni?
'Christi pavit oves': imnio hunc crapulosa vorago
Pavit aqualiculum, quemque hanc vix portat in urbeni;
Cura saginandi semper fuit unica ventris:
7&5Cernite, glutones, comedones, cernite, ventres,
Vestrum bic opprobrium: bene pastum hunc et bene potum
His ego coniunxi sociis, palearia pendent
Pectus ad extremum, coUum caput urget obesum;
'»9 cau8amq3 3.4,7. ^40 piajbc 1.2. '^^ fuscc i. 2.5.6. ^ Non nunc]
lam d. 11. Oct. a. 1513. Hochstratus cum suis tamquam hiantcs Inpi e Moguntia
discedore coacti fuerant. ^^ Triumviri Bertramus, Zehender et Mayer, alias
etiam ab Hutteno non laudati, laudantur Epist. O. V. IL 33. De Majero et De-
cimatore in primis etiam Hutteni ad Nuenarinm epistola d. 3. Apr. a. 1518. scripta
(vol. I. p. 165. §§. 5. 6.) conferenda est. nisum, servas 5. ^^ elaborasse. (ver-
8Q8 male elaboratus.) ^^* Im^ 3. 4, 7. crapulosa. ^^^ qnenq5 1...4. quenquä 5.
quenque 6. ^^ sagniandi 4. ''^ *Vivito lurcones, comedones, vivite yentri8\
Lucil. ap. Non. v. Lurcones.
RLEVTHERII BYZEMI TRIVMPHVS DOCTORIS REVCHLIN 8. lOA. CAPNIONIS F.NCONION. 439
Vix ali({uid loquitur, loquitur lamen omnia nostrae
770 Parlis in exitium : quod dii prius omen in ipsum
Convertant, recidantque sua; dira omnia linguse.
Quo te, venter, agis? quin hunc odiique malorumque bMÄ"u"%V"
Auiungis socium? Mitte huc te, vipera, ferro ooncioa«ior uo-
santinas.
Inde manus dignumque pula si fune iigeris,
775 Sive cathenatus magni Capnionis ad urbeni
Tractus eas: neque enim peiori canduit alter
Invidia, niilli rupit niagis isla quietem
Cura atqne iste dolor: sta nunc, Decimator, in illa
Suldiniis cathedra, diris ciamoribus aureis
780 Nunc rudis infesta populi, atque in simplice turba
De Capnione refer, vigiia, cruciare, diurnis
Arde suppiiciis, nocturnum abrumpe soporem,
Ilia duc, tacitos gemitu testare dolores,
Falle hac invidia, et quoniam claniare vetaris
7b5 (Quae fuit una tui livoris et una nocendi
Insita vis animo), lento consumere tabo:
Ad Gapniona nihil clamor tuus et tua prseceps
Pcrtinet ira nihil, livor nihil et nihil huius
Palloris rabies. Sed quo te, Mayre, reponam,
79oPetre, loco? quove ore luos pro tempore reque
Exponam mores? tu, qua se Mogus in urbem JfeSiaaVMn-
Fert mediam , partim de Francis nomen habentem ,
Partim a Saxonico dicentem moenia hello,
Ingens, iracunde, malum summumque citasti
705 In populo, furiose, nefas: tantum infima plebes
Et vulgus muliebre animi dedit, auxit avarse
cofordiensM.
Impetus invidiaB. qua nunc, vanissime, rumpes
Materia iecur hoc, quove exercebis amaram
Ex odio linguam, quo nunc sermone placebis
800 Huic populo, quem dente petes, quemve ore maligno,
Quandoquidem licet in Gapniona nihil, nihil ista
Amplius in caussa? quantum est potuisse furentis
ludicio vulgi stolidseque placere cohorli!
At siquando tibi ridet leviora loquuto.
VaniUfl
Petri.
'"^ rccitantquo 7.(!) ^* catcnatus 3,4.7, '^^ ata] Ita 3,4.7, ^^ lento
consumorc tabo] *e« verzehre dich schleichende Schwindsucht\ turpe optatu. '8® Mayre
ponara edd. Aliqtdd corrigendum esse^ ut versus sibi constet, in 1.2.5.6, posito aste-
risco ante Sed indicatur, reponam Hpi, Maier i« marg, 2, 6. ^* Frankfurt, ^' Sach-
senhausen, ^* plsebcs 1.2,5, ^"^ rump. iec] cf. htv, sat. VII. 117. „nimpe, mi-
ser, tensam iecur". ^^ causa 3,4,7, öo4 locuto 3,4,7,
440 ELBVTHERII BYZBNI TRIVMPUV8 DOCTORI8 BRVCBLIN B. lOA. CAPNIOMIB KMCOMIO«.
805 Aul siquando oculos faiili liigubria tergil
E populo quisquaiii vcl de mulieribus islis, «<^
Tum sublime caput tumefactaque nubibus effers
Labra leuus, plaudisque manu mollique triumpbas
Continuo gestu, luuc te hsec suggesla tuumque
810 Vix capit boc regnum, tunc tu omnia voce lacessis
Omniaque exuperas el inanem perculis auram,
Tunc lu Victor ovas et tanquam e cade rccenti
Poscis serta redux laurique e fronde .coronam;
Hosque inter plausus et in bac, ncquissime, pompa
815 Vis humiiis dici Galila^i e plebe magistri
Discipuius, solumque refers a nomine Christum,
Soium a vesle refers; qui si te immiseril bosti,
Dl doceas, tunc tcrga dabis placidamque quietem,
Dcsidiose, petes atque ba3c suggesta relinques;
8?o His titulis atque lioc praelextu in plebe notari
Nou magni facies , ultro Cbristumque negabis.
Utcunque baec aliquis tarnen sestimat, omnia viucit ,
Quce tua prsßcipua est, purae simulatio mentis.
Praeterea nemo est ex vulgo indoctior isto, | ^LdJSSiullIL"
825 Audax nemo magis; sed enim qui pessimus omni
Creditus e numero est tantum boc sibi censet iniquum ,
Ouod tecum ingreditur, quodque boc servile triumpbo
Tecum ferre malum vel eaiidem cogitur iram.
Francia, magnanima) semper foßcunda iuvent», | KTeiriSim"
830 Nobilitate virum nullis regionibus iuqiar
Et QuUa inferior, die quid magis ante pudendum
Produxti hac sobole? te scilicet ista cicatrix
Dedecet, ista vomex; tu, perdite, nominis buius
Atque buius labes popuH, tu Stigma pudorque
835 Inventus fueris, neque te prius omnia pessum
Numina, sie meritum, dederint. Sed iam isla triumpbo
Una mora est. I, dira lues, i, pessima mundi
Progenies, mullis pudor el scelus, at decor uni.
^^ mulieribus. Possis vol si muliercula mollis {s, simplex). ^^* nequissima
3. 4, 7. quod etiam versus vetat, ®*^ Vix edd, omnes, Gal. mag.] Christi. pl»&bc
1,2. **' refees 5. qui si fed ex edd.^ cuius. Bpt. addidU te. ,,docete omnes
gentes'' Malth. XXVlll. 19. etc. «o plajbe i.2. ««« magnauime 1.5. ^ Pro-
duxti. Possis, ,,.. die quam magis ante pudendam Produxti sobolem? ^' vomox]
pro vomica. ^^ isto edd, Hpt, corr. ista Chrtstius adn. „Corripit syllabam quam
non decebat [isto]. Grammatici etiam contendant debuisse scribere isii, uon ts/o.
Grammatici inquam: usus antiquorum non ceque". ^^ uni] Pepericomo.
ELEVTHERII BYZEMI TBIVMPHVS D0CT0RI8 BEVCHLIN 8. lOA. CAPBIONIS BNCOMION
. 441
Vivere <iiieiii iioliiil omnes, quem vivere solus
S40 Hactenus haud nolil Capnion et gaudeat unus
Isto fune trahi, atque istas mordere calhenas.
Dicat lo, si se novit Germania, dicat,
Qiioque videt propius festos accedere currus,
Hoc roagis ingeminet bis lo, bis loque sonando.
S45 At quisquis clamabit lo mecum, hoc aget unum,
Pullatumque gregero captorum et inertia Fratrum
Agmiiia missa libens faciat, nee spectet euntes
Ultra ipsosque duces, et adhuc sine nomine vulgus
Numinaque et spolia et cessantia deserat arma,
85() Fercula nulla oculis obeat, nee cogitet ultra,
Sint ea grata licet, qua^cunque occumbere iussi
Amisere hostes, solo in Capnione rooretur,
Hunc oculis, hunc roente virum gerat, illius istum
Det celebretque diepi forlunie et casibus aequis.
S&5 Ventum est ad currus: ita nos foedissima frustra
Detinuere diu turba spectacula inanis.
Dicat lo, si se novit Germania, dicat.
Hsßc armenta atque hos auratos cornua tauros,
Corpora lecta^ iubet sacras sibi victor ad aras,
860 Voti coropos, agi: superis ea victima salvo
Pro Capnione cadet. sequitur factura ruenti
Lsßtitiani populo Musis gratissima turba;
Omnibus unicolor tunica est et Candida vestis,
Sorta gerunt capite et nexas e fronde Coronas
f^db Populea, tenduntque manu frondentia palmie
Victricis folia sparsum<|ue in termite fructum;
Pars cithara, pars voce canunt, pars cornua rauco
Implenl curva sono, perflant tibicine mixto,
nie tubas, alius triplici tortum ordine circum;
870 Sunt qui iila lyrae, sunt qui testudinis amplae
Transadigunt nervös digitis chordasque pererrant,
Barbitos liuic duices, huic dat sua tibia ludos,
Huic pulsatur ebur, sonat huic cita pecline buxus,
Ferratos ferit hie crates, ille ordine iunctos
875 Folie premit calamos tresque elicit impele voces
Diversas uno; sunt et Corybantia matris
PUodenduin
triamphanti
Capoioni.
Hostia Ca>
pnionia.
Mukici Capnio-
ni caoenle».
^*' catenas 3.,.5. ^** Dicas 2. ^^ e omis, 3.4.7. unde „Hiatus est metrl-
cus [i. e. capite et] sed nimis insuetus". Christius qui non nisi 3. ad manus habiäi.
*•* foliaj spolia 7..(!) termine 7. (!) cytliara 3. 4. 7. *" Barbatos edd.
442
ELEVTHKBII BYZENI TRIVMPHVS D0CT0RI8 REVCHLIN 8. lOA. CAPNIONI8 BHCOMIOlk
Acra Phrygis, danlque ingenlem pcrcussa boatum
Tergora tensa boum; feriuntur sydera canlu,
Accipiunt montes acceptaquc carmina reddunt,
880 Percussse reboant valles , sylvaeque vicissira
Exaudita canunt; mirantur niiniina ruris
Faunique Dryadesque el quse sua flumina servant,
Quaeque deaß fontes el florea prata nemusque
Et virides curant sallus, Capniona canenleis
SS5 Observant numeros repeluntque ea gaudia secum.
Interea lecti iuvenes puerique suavi
Concentu mulcenl aures et grande coacta
Harmonia modulantur epos, concinnaque mixlis
Addunt verba modis Gapnionis habentia laiides.
890 nie vir, hie est, eives, quem vos paulo ante petitum
Mille dolis, mille insidiis atque arte maligna,
Promissa doluistis ope, ha;c ve;perabiiis illa est
Canicies sancti capitis, cui debet honorem
Et cui semper habet picnis Germania votis,
8U5 Virtute illustrata viri; hie est ille ferorum
Intrepidus domitor monstrorum invictaque mastix,
Qui temere Fratres ausos temereque Sophistas,
Laudis opus plenum et memorandum in secuta factum
Contudit, et multa trepidos formidine sternens
900 Intactaro asseruit ab iniquo iudice famam ;
Qui debellatis infanda parantibus omni
Exuit opprobrio sese, ementitaque liquit
Post tergum scelera, atque e suspicione remersit,
Quam facti tenuere rüdes; haec gloria, cives,
905 Hsc illa invidia est , multorum exercita nisu
Atque uno defensa animo; diis gratia nunquam
Non scelera ulcisci vetitosque volentibus ausus.
Dicat lo, si se novit Germania, dicat,
Inque inculpatos referat clarissima fastos
910 Facta viri, memorique omneis aeternet in anuos
Decreto titulisque, et quos decernit honores
Victori populorum et qui se in sanguine mersit
Hostili, quique armorum praecelluit usu.
Ljeiiti« in triun-
pho Capnionis.
Landes C«-
pntonis in-
»ertitue.
FortitMdo
Gapatosis.
iDBOcentia
G«paionui.
lovidia Capnio-
nik apud malos.
Capnioni« roa ge-
stae in fastos.
"8 sidera 3. 4. 7. *^ silvseqne 7. ^^ Faunique Dryopesque edd, Dryopes,
Epirotas, non voluisse auctorem, scd Diyades, satis apertum est, quamvis nemo
adhuc dixerit. ^^ fidatii^ flagellum. Capniomastigum nomen tum populäre fait.
•«» ab Hochstrato. •®* opprobria edd, prwter 5. "^ e] et 7. suspicione ••• de-
fenso 3.4,7, "® omnos 3,4,7,
ELEVTHERII BYZENI TRIVMPHVS DOCTORI8 BEVCHLIM 8. lOA. CAPNIONrS RNCOMION. 443
In niagnum Capniona ferat, qui sanguine nullo,
015 Nulla hominum strage et nuUo foßlicia ferro
Proelia confecil, quibus haud sua nomina lanluin
Extulil, atque a sc feralem propulil iram
Liventis populi, verum communia multis
Verbera sustinuit, clypeoque excepit acerbam
920 InvidiaB plagam ei pro miilüs irruit unus :
. Millia tot Fratrum rapturamque omnia flammam
Prsecipiti extinxit saltu, quseque impia non sunt
Scribendi proprio reparavit iura periclo,
Neve unis liceat Monachis unisve Sophistis
»25 Libcra verba loqui , illius virtute peractum eM.
Vos , quibus invidia est , Lelhceo occiudite somno
Liventes oculos, sinite immortale triumphet
Qui decus immortale meret vivitque volatque
Dotibus ingenii, quem nos conferre superbo
»30 Possemus Latio , cui non mutabilis aufert
Annorum series quicquid sua facta dederunt.
Hie vir, hie est, cives, qui non torporis inerti
Segnieie secordis agens quaesivit honores,
Verum acri studio atquö opera multoque labore;
935 Qui gravibus rebus qusesitus Caesaris egit
Et patris et nati caussas; qui plurima fecit,
Plurima qui docuit, non ventri obnoxius unquam
Et nunquam indulgens; quique, ut nos vera doceret,
Quae non dura tulit, cui non se inferre periclo
940 Est ausus? qui si temere non Ennius olim
Adscripsit tria corda sibi, nos quattuor isti
Iure bono dabimus scribenti apteque loquenti
Quattuor in unguis, patria Graecaque Latinaque
Et tandem Hebraea. quare infantissima Fratrum
945 Plebs sileat; quis enim melius multa ardua scribet,
Rectius et dicet quam qui multa ardua novit?
nie vir, hie est, cives, qui, quam quis legerit aller,
Plura dedit calamo, qui primus comica scripsit.
Victoria
Capoionis.
Capnino com-
munis liberlB-
ti« assertor.
Capnionis
immorialitaa.
lap
idc
iDdasina .
Capnion de C«-
»are benemeritiu.
Capnion
pro vern.
Capnion qaatuor
corda habiet
Capnionis
opera.
Capnion
comiau.
9** felicia 3„.5,1, 9>« Prcßlia 5...5. nnmina 3,4.7, »" protnlit /.J...5.7.
fedso, ®** Koucblinus inuocuos Hcbraioos libros ab i^ie vindicavit. *** unisve]
uniusüe 3,4,7, ^^ Segnitie 3.4.7. •'« Friderici III. et Maximiliani I. cau-
sas 3,4, ^^ si] sc 1,2,6, qui se non temere Ennius 3,4,7, quatuor 1,3, „5,
„Quintus Ennius tria corda habere sese dicebat, quod loqui Gnece et Osce et
Latine sciret". Gell, N. A. XVU. 17. »» Quatuor i,3,.,5.7, "5 pi^bs 1,2,
444 ELEVTHERII BYZBNI TBIVMPHV8 D0CT0BI8 REVCHLIN 8, lOA. CAPNIONIS ENCOlTIOIt.
Germauisque suis scaBnam patefectt el amplam
(»50 Oslendit caveam vetuitque silere theatrum;
Plurima qui numero, qui plurima lege soluta
Condidit, invenii qui multa incognita nobis,
Optimus iiiterpres, qui cerle pluribus annis | coÄS**'"^*
Ante duces summos in Gsesareoque senatu
955 lus dixil quam quis studuisse putabitur alter ;
Qui, quo non verum argueret verumque docerel. , ^nw^ut.
Nullius expavit vires iramque minasque,
Simpliciler semper, sine pompa semper inani,
Citra omnem invidiam , nisi quam sua lucida virlus,
060 Ut fit, apud sciolos pcpcrit sibi docticulosque.
Hie vir, hie est, cives, cui si Germania posset
Ipsa loqui, tota in vocem consurgeret unam,
'Maete gravi virtute senex, tu moribus istis | SiTnTl^uiSfr"
*Atque isto ingenio paris immortalia laudi
9H5 'Ornamenta mese, per te, ne barbara dicar
'Aut rudis, efTectum est; te nunc ego grata saluto,
*Te grata amplector, te grata remunero pro tot
'In patriam meritis: quiequid debetur honoris
'Qui servat bello vel qui lAe liberat armis,
»70 *Accipe. praeterea iubco meminisse nepotes
•Et nomen celcbrare tuum. salve, inclyte vindex,
'Victor, ave, dilecte deo, dilecte parenli;
'Foelix prole tua, foilix tu, Phorca, superbo
'Semine, fielices etiam, materque paterque,
975 * Qui mihi , qui vobis talem genuistis alumnum ! '
Diceret haec certe, caneret Germania certe:
At nos interea, quando hoc ita tempora poscunt.
Grata triumphanti canimus; nc dicite, cives,
Quenquam istas laudes merito maiore tulisse.
9S0 Dicat lo, si sc novit Germania, dicat:
At iam se novit, sensit te, sensit ad unguem,
^^^ scoenam 3.4, scenam 5. Scfenica pro^^ymnasmata, Argentor. 1407. 4<*. edita
poBteaque 8tcpc repetita. Scrgius sive Capitis caput, qua; comoedia ante illam
scripta, post eam autem pablicata est diversis editionibus. Cf. Erhard Geach. d.
W.d.W. II. p. 452.n.4.5. seien. patef.J, Iloidelbergiß primaui aput Dalbergium , a.
1497. ^^ theatr.] mysteria, moralitates et similia; sed nimiura h. I. Keuchlinicis co>
moediis tribuitur. '^ Reaclilinus inter triamviros I. D. Saevici foederis Cassari-
que a consiliis fuit. **® Hutteni dictum x'*9^*''^9''^^''''^ov. *^ Ut sit, 7.
'^ Ita HnttenuB (vol. I. p. 106. §. 6.) de Krasmo et Keuchlino „Duos Germani»
ocnlos omni studio amplexari debemus: per oos enim barbara esse desinit ho^c
natio*\ •'' Felix J...5. 7. el sie in sqg.
ELEVTHBRII BYZENI TSIVMPHYS D0CT0RI8 BEYCHLIN 8. I0A.CAPNI0NI8 ENCOMION. 445
El succlamat lo miro laetissima plausu.
Dicite lo, cives, et lo bis dicite, cives,
Visite bonore deos, ooerate altaria donis
9S5 Et votas ofTerte preces, date munera grati
Pro conservato Capnione: idque omnibus annis
Constet opus tilulo, nevc obscurata vfiustas
Eximat boc faniae; tilulo superaddite Carmen,
Pro debellatis, Capnioni dona» Sophistis.
9<io Hos inter canlus, haec inter carmina et inter
PlaiideiUis populi strepitum piilcherriiiius alto
liivebiUir currii Capnion et lumina pascit
Spectaiitis turbse, pulcbras agit ipse quadrigas,
Non tarnen ex auro^ solido non ex argento ;
»f>5 Quo vehitur, quo victor ovat, qua mole triumphat,
Cedrinae iunxere trabes et vivida buxi
Robora, iuniperique Icves et vimina daphnes:
At folium teretes bederae complectitur axcs,
Vcslit idem radios: at curvatura supernae
1000 Cincta rota; violis et rore innexa marino ;
In totoque rosae, in toto sunt lilia curru,
Pulegiuinque vireus et odorse gramina minthes.
Et myrtus Veneri et PboBbo nascens byacintbus,
Salviaque et nullis obnoxia ruta venenis,
1005 Et saliunca reeens et amaracus addilur istis.
Aureus abrotani flos, hyssopique virentis
Germen, et ex omni quicquid congessimus liorto
Frondentis vel .odoriferi. stat florida sedes,
Floridior sedet ipse super, cui primji venuslas
1010 Et primus decor est albenlia tempora canis ,
Quse mixlim nexse lauroque bederaque corons
Circundanl, capilique inslat victoria duplex;
Dextra Oculare manus Speculum tenet: illius ergo
(Nomen enim libri est) Fralres in bella coacli
1015 Atque Ubiae scbola genlis erat, rapuit vafer ansam
SapplicAtio.
Carnis
triumpbanti»
CJipniooi«.
Capnion
triumphcni.
Specolam
OcaUre C«p-
niooU über.
*** efferte 5. prseces /. ^^ Cedrinfe. Possis Hanc ccdrinaß etc, Poe-
tanim omnes dilectaB arbores. Scquentia diligentem historiae naturalis Plinianse
studiosum prodiint passim. •*• radius 3,4.7, ***** rorae 7. **"* mintha, men-
tha, menta eiiam Romani serihebant, **** Salinaque J.,.3,6,7, **^ abrothani
1,„3.5..,7, Propfe abrotoni {aßgotovov), sed legitur etiam a. lucande gravi odore
olere hiinc florem aiirei coloris Pliniiis II. N. XXT. 10, 31. dicit. Artemisiam abro-
tannm dicant bodie, Germani pervarie adpellant. hysoppiqae 7. vlrenris 4,
****' mixtum 7. *"*' Augenspiegel s. 1. et a. (Tubing. a. 1511.) prodiit in 4".
446 XLBVTHBRII BTZBMI TBIVMPRV8 D0CT0BI8 BBVCHLIH 8. lOA. CAP1IIOHI8 BNCOMIOV.
Verpus ab hoc Monachisque dedil quod lurbine moto
Imbellcs acuere iras; hinc illa repente
In Capniona viri conflala est faclio, livor
Hinc vagus emersit, praeter qiii Teutonas urbes
1020 Et doctam Italiam et fuscos iniplcret Iberos,
Pannonas et populos quos Rha^ticus alluit Ister,
Quotque secat Rhodanus, quot inundat Sequana gentes,
Quaequc Caledonios penetravit turba Britannos;
Hie Über est alquc hoc congesti insigne duelli,
1025 Notum laude sua , quod cum phanaticus igui
Ferret Hogostrattus, Capnion victrice Minerva
Eripuit, tutumque tenet seroperque tenebit,
Ingenii roonumenta sui, nionimenta pericli.
Laeva gerit teretem victrici ex arbore ramum,
1030 CaBsareas aquilas thorax , victricia signa ,
Pictus habet; virides circuni est effusa quadrigas j ämSJiioii.,
Iure perita cohors vatumque exercitus oronis,
Ingenioque omnes clari studioque frequcnte
Laudati, quosque efTecit doctrina celebreis,
io35Quive aliquo meruere coli pacto. omnibus istis
Mens erat in flammam supremaque funera viclo
Cum Capnione trahi et medio in certamine siqua
Forte laborasset, prompti concurrere, prompt!
Auxilio succedere erant summisque periciis
loto Foßlices animas duicemque exponere vitam :
Centum Italos video, centum hac ex genle poetas,
Et totidem iuris doctos, sed nomina nondum
Omnia nota mihi: video a Capnione notari
Quemque suo Utulo, video impertire salutem;
1015 Omnibus bis non vilis bonos, omnesque virenti
Fronde coronat helyx. Da nunc, da, Phorca, triumpho,
Da pompaeque locum; nunc tu, communiter omnis
Nunc laeta atque hilari percussa ad sydera voce
Dicat lo, si se novit Germania, dicat.
1016 Verpns] circumcisiu loa. Pepericomns. quod (qf» J,2,) edd, prcpier qni 5.
"" Capnione edd. viri] Pfefferkorni. *«* Rhoeticns 3.4, alluit omis. 2.
<ots Caljdonios edd, Correxi qüamvis ab ipso auctore errorem pro sui temporis
pravo nsu conmissum esse putem. ^^^ raonum.] monimenta 3,4,7. '^'^ Leua
1,2,5,6. «0» Pictis edd. ^^ Felices 3. „5.7. «^i hac] Germanica. «>« Cf.
Reuchlinistarnm exercitnm vol. I. p. 130. sq. **^* Qnenq3 /...^. Qnenque 5.6.
impartire 3,4,7, *^® sidera 3,4,7,
ELEVTHERII BTZENI TEIYMPHYS DOCTOBIS BEYCHLIN 8. lOA. CAPNI0NI8 ENCOMIOM.' 447 j^
1050 Hoc omnes vincanl, hoc omnes iure triumphent, | Parasceue
Moribus atque animis istis, virtutibus istis.
Quique scquestratis viliis et fraude reinota
Vixerunt quique immunes scelerumque malorumque
Exegere dies, studiosaque peciora veri,
1055 Innocuique omnes et quorum libera corda
Pro Christo fuerant et relligione parenlum.
Et certare viris et ferre extrema parati,
Quique odio Fratres enervatosque Sophistas
Ob scelus aut cerle ob cuncta ignorantia corda
1060 Sectati fuerant, ilerumque iterumque triumphent,
Et titulo Capnionis ovent, sua gloria dignis
Eveniat! sed nunc Capnioni ex omnibus uni
Dicit lo, quia se novit Germania, dicit.
Sequilar in /. 2. quam vol. I. p. 237. sq. num. CIL 2. exhibuimus auctoris ad
thcologistas adlocutio ,,Laqueuin sumite, Thcologistse^\ et r. cui 5. superscripsit
„Compellat autor ad extremum Thcologistas his in prosa oratione couccptis verbis"'.
^0^ uincunt 5.-/. 7. triumpliant edd. sed cf, v. 1060. sqq. ^^^ religione 7.
KiNis Triumphi 3.7.
VLB. DE IIVTTEN
EQ.
AD CABDINALEM ilADRIANVM
VIRVM DOCTISS. ET GERMANORVM IN VRBE PATRONVM
PRO CAPNIONE INTERCESSIO
legitur vol. I. p. 138.. .141. num. LIIII.
* 448-
Pictura Trinmplintn Reuchlini reprcBentante, qiue fern vennmn lift.sqq. et 990.
sqq. linearis ciplicatio exemplo Indice bililiogr. Hutt. XVI. I. deacripto et ad HUn-
chianum exemplar (XVI. 7.) parum accurntc transcripta addita est, libentcr hanc
qooqae editlonem exomarem; 8cd cnm cius rcpetendie KUmptus iitilitatem oi-
tuinm Buperare atque ipsius Keuchüni cftigies magis ctinm inlnstrando liaic operi
noatro inscrvirc videretur, malui hanc imagincm subici qute ad eii^niptiiin vittG
Keuchlini a v. cl. Laraey Oermanicc docte deacriptsH {Pforzheiat. 1»5d. 8°.) additnm
felici imitatione «iprcSBa est. De ea editor liiec ndootavit „ Die UmTÜszeictmuitg
tat DO» Herrn liaha in Gitaaea nach dem Oelporlriit gemoeht, icelehea aas der fer-
aaaenackaft dea Profeaaort .Mai. eines Pfonlieimert , des eriten ausfShrlieheH Bio-
graphen Reuehlins (l 1719.) [cf. lud, bibl. Hutt. XVI.5.J, in der dortigen UaiwrtitäU-
bibliolhek außeteahrt wird und bereila Thorwatdaen für die IValkaltabüste gtdient hei.
Das Facaimtle Aal Hr. Wehrte doMer, vielcher den Steindruck beaorgte, ata einem
der hebräiachen Codices in der groasli. Hofliibliolhek la Kartaruhe entnoxunen" .
[(MMsJ^mpm mranl%s /Z-'2>(Ar
1 ^
HVTTENI POEMATVM
PARS OVARIA.
CONTRA ROMANISTAS PRO LVTHERO.
[a. 1519... 1523.]
HvTTEHi Opr. VOL. in. 29
Ad carmina de rebus ecclcsiasticis in primisquc Lullicrianis stb HuUcno
conposita pertinent ctiam lum ii versus omncs quos dialogis Gormauice ab ipso
editis aul praemisit aul adlecil. ut e\eunle anno 1520. edito qualtuor dialogo-
rum exemplo Germanico,
^n Itm Ir^er let 0rfprid)bud)ltn [/rbrr, tlabt|Vn9 k.]
vol. I. p. 450...452. exhibili, ilcmque singularibus addili, ut in fine Gcrmaiiic«e
Fcbris priina;
Pm (ftbtt 3nm tfnrttfancn.
vol. IUI. p. 40. sq., prcefatio Vadisci qua^ inscribilur
Pas ^nd)iein fpiöjt
vol. IUI. p. 147. sq. eiusdeinque dialogi cpilogi Lalinus et Germanicus
De triade Romana epigramwa,
(du^brnt itptt von li^ev ll6mtfd)rn ):ri)faltt0krtt.
vol. IUI. p. 259., pra^fatio dialogi |Pir (^nfd)aiDrnbrn|
Vbrr las n0d)f0l0rnb ^Sdjlin }n Itm Irßrr.
vol. IUI. p. 270., tum egrcgia duo carmina a. 1521. condila, Latinum allerum, ad
Helii Eohani Hessi, ut Christiancc. veritatis causam et Lutheri iniu-
riam armts contra Romanistas prosequatur [Ilultenus] Exhortatorium,
vol. II. p. 08.. .71. exhibitum et
Hulderichi Ilutteni carnien responsorium.
ibid. p. 71. ..75. editum, alterum Germanicum,
^in nriD firb l)err yind)9 wn Rotten,
vol. II. p. 92.. .94. cum duobus Conradi LoßfTeli odis Gcrmanicis (ibid. p. 94.. .98).
Singulis quac liac parte conlinenlur carfuinibus singulas pro^faliones pras-
misimus.
IN INCENDIVM LVTHERIANVM
EXCLAMATIO
VLRTCHI HVTTENI EQVITIS
ANNO DOMINI M.D.XXl.
«in ^lag
übtt tttn
|'tittrifd)cn |l:onbt 5» ßätnty
i)cr2 llldd) vonn ^titttn.
[1520.]
EPISTOLA
VDELONIS CYMBRI CVSANI
DE EXVSTIONE IJBRORVM LVTHERI
ET
MONACIIORVM DOMINICAN.E FAC^.TFONIS NEQVITIA
AD
GERMANLE PROCERES ET CIVES.
/TEM
CHVNRADI SARCTORIS SAXOFRANCI
DE EADEM RE
AD GERMANOS ORATIO.
^as tttitfd) HtqtAm
In ttexbimttn flutten onb |{rbfltlid)cn Ücd^trn.
29*
PR/EFATIO.
De Hutteni carminibus, Latino et Germanico, in Lutheranoram libromm
Mog^ntinam combastlonem , de qua vol. I. p. 436. v. 29. p. 438. nom. CCX. et vol.
II. p. 4. y. 4. sqq. mcntio facta est, saf fielt hoc loco ad Indicem bibliograph.
Hatten, n. XXXIII \ XXXHI'*. studiosam lectorem rettulisse. Libellorum, quos ad-
didi, Udelonis Cymbri Cusani siye Chanradi Sarctoris Saxofranci vel Franco-
saxonis, quod atramque nomcn simulatum esse videtur, exempla eiasdem Indicis
p. 63*. descripsi; prius in adnotatione significatur namcro i., Goldastiana repe-
titio littera C, Sartoris transformatio numero 2. De vero libelli auotore mihi
non constat, nisi qaod *Lutheri discipalus* et a Persianaram satiraram Idctione
recens fuit; neqae ficta illa nomina in Vincentii Placcii theatro anonymoram et
pseudonymoram legimas. ceterum puto de hoc Udelonis libello verba Lutheri
intellegenda esse, qaibus atitur in cpistala die 28. Nov. a. 1520. ad loannem Lan*
giam scripta (Schulze II. 36. de Wette nam. CCLXXI.), haec: ,, Idem Aleander fa-
moso, sed ingenioso libello incessitur maltis vitiis'', quamvis eadem verba Wet-
tias ad Litanoiam Gcrmanorum (vid. vol. II. p. 53.) rettulerit. certe Hutteni in
Aleandram invectiva (vol. II. num. CCXX Villi.), cum Lutherus illa scriberet,
nondum prodierat. luvabit autem cum Udelonico de Aleandro iudicio conferre
qu8B de eodem nuntio apostolico Lutherus ipse ad lectorem Actorum academise
Lovaniensis a. 1520. prrofatus est (Opp. Lat. ed. Witeberg. tom. U. fol. 34'. sivc
ed. lenens. tom. I. pl. ccccxcvi*.) ,,Venit bis diebus Hieronymus Aleander, vir sua
opinione longe maximus, non solum propter linguas, quas cximie callet, siqai-
dem Ebrffia Uli vemacula est, Grseca a puero illi coaluit, Latine autem didicit
diutina professiono, sed etiam mirabilis sibi videtur ob antiquitatcm gcneris.
nam ludaeus natus est, quse gens immodice gloriatur de Abraham vetustissimo
se originem ducere. An vero baptizatus sit, nescitur: certum est eum non esse
Pharisieum, quia non credit resurrectionem mortuorum, quoniam vivit perinde
atque cum corpore sit totus periturus, adeo nuUum a se pravum affectum abs-
tinens: usque ad insaniam iracundus est, quavis occasione furens; impotentis
arrogantise' avaritisB inexplebilis, nefandee libidinis et immodicse, summum glo-
rin mancipium, quanqnam mollior quam qui possit elaborato stilo gloriam pa-
rare, et peior quam qui vel conetur in argumento honesto. At ne nesciamua,
cessit felicissime simulata defectio ad Christi^nos: nactus enim sie est ansam
illustrandi Mosi sui et obscurandi Christi gloriam, quas hoc seculo coepit reflo-
rescere flaccescente superstitione et pestiferis horainum traditinnculis. Itaquc
instructus literis pontificiis nnper venit perditunis (quantum potest) optima quse-
que. Vale. Id vos candidos Icctorcs scire volui".
Libellum fas ttutfd) 1lfi|Utfin, quamvis perparvi faciendum, cum inde Hutteni
exclamationi in incendium Lutherianum Gcrmanicse inscriptio facta esset in Mün-
chii farragine Hutteniana, aliique deinde fuerint qui Hutteno eum adiudicarent,
ut tam vana suspitio refellatur, repetendum esse videtur. Auctorem, quisquis
fucrit, Latine sua scripsisse ac postmodum Germanice vertisse crediderim. Exem-
pla inter libros meos hsec tria habeo, singula quatemis foliis in 4^ s. 1. et a. in-
dicatione edita: i. = € pa0 tfutfd) lUquiem tttx on-lbrnnttti pullen onH 9tbß'|li4rn
ntd^ten. (PagiiKD altera et postrema vacuw sunt,) 2. =2 PaB Ü^eütfiS^ n^quifin übet
bU I Dtxbihnu ^uU, onn^ | lins 9&p|Utd) | %ed)t, \ (PagiruB altera et duw posteriores
vacufB sunt.) 3, = pa0 ^efitfd) %et{uum tttt \ otrbmnten 9ulUn | vKt 'fäpfiix^m \
%ti)Un, I (Altera ei postrema pagincB a scriptura vacant.) — Non nullas tantum va-
riantes scripturas ex 2. et 3, subnotavi.
IN INCENDIVH LVTHERIANVM
EXCLAMATIO
VLRICHI HVTTENI EQVITIS.
Ei*go toi insomoes rapienl incendia noctes
Sanctaque vcriloqui morientur scripta Lutheri?
IIoc flainmaß dederint scelus? hoc peccabitis, igiics?
Auxiliura ferat unda piis, cadat imber ab allo
5 Extinctum ferale malum! Da, Christe, tiiorum
Hoc votis precibusque piis, si scriberc dignum est
Et servare diu nunquam mutabile verum,
Testamenta tui si recte adsurairous oris.
En percunt tua verba, pater, tua dogmata triste
10 Dantur in exitium; mundo, quam tu ipse dedisti,
Pessum it libertas; inmiti oppressa tyranno
Servit et indignum tua fert Ecclesia regnum:
Non licet ingenua verum depromere lingua,
Aut leges mandare tuas; humana iubemur
15 Crcdere, divinse decreta silentia legi;
Impius Ausonia dominatur ab urbe sacerdos
Regna super mundi, sublimem vulgus adorat
Pontificem, lubet ille deum se intendere ritu
Deposcitque coli vice numinis, idque revinctus
20 Purpurea mollls chlamyde, et squallentibus auro
Induitur tunicis, triplici diademate vertex
Cingitur. huic autem, quoties se ostendere vulgo
Atque palam proferre Übet, sua terga repente
Subiiciunt bis sex iuvenes: ea libera lurba est
25 Et, puto, Germana est: ruit innumerabile circum
Scribarum vulgus et turba ignobilis oci,
Quique notant, qulque invenlunt, fraudumque magistri
LVTHEBANVM 4» LutheranuiD 5, vlb. h. bq.] omis, 5, ' insontes 3. * pr^cibusq) i.
pnecibu8q3 2, ^ nunq^ 2, '^ immitti 4» Immiti 5. '^ tuas? 3. '* IMpius 4,
^ chlamide 1,4. chalmide 2, squallentib. /• sqaalentib. 2, " palam omii, 3.
^ et omis, 2, ^ i. e. notarii, protonotarii , bidelli et q. r. s.
454
UVTTENI IN INCEMDIVM LVTUEBIAMVM EXCLAMATIO.
El technaruni oiiiDisque doli scelenimquc satores
Sarlorcsque iiiali: tua nunc Ecclesia, Cliriste,
30 (Nanique hoc prsetextum est, quo toti illuditur orbi)
Hsec persona boni esl tantum coniplexa inalorum:
Quod tu, Christe, videns statues sine finc ferendum?
Tandem intentatam, vindex iustissiuic, fraudem
Et factum toties tibi fucum ulciscere tandem!
35 Ecce tut adserlor verbi, qui mulla docebat
Multaque scribebat, quo vindicc pulsa redibat
Lex tua, pro levibus rcvigebant vera fabellis,
Nominis ille tui prasco, quem vera docentem
Dilexere pii, turba aversata malorum est,
40 Dat nunquam meritam sub iniquo iudice pcenam.
Quo tu oculos, pie Christe, tuos frontisque severae
Tende supercilium, teque esse ostende neganti:
Namque ba)c haud quisquam faceret qui te esse putaret:
Qui te contemnuul igilur mediumque tonauti
45 Osteudunt digilum, tandem iis te oslende potentem.
Te videat ferus iile Leo, te Iota malorum
Sentiat iuluvics, scelerataque Roma tremiscat
Ultorcm scelerum; discant te vivere saltem
Qui regnare neganl, sit quo terrere nocentes
50 Solarique pios licet ; compesce süperbe
Grassantem in leges et libera iura furorem;
Audaces cohihe mcntes, obsiste tyrannis,
Insontes qui fraude necant vique omnibus instant;
Et nunc ardentes, tua fortia verba, libelios
55 Respice, magne pater, dirumque ulciscere factum.
Te petit lisec rabies, tua sunt opprobria, legi
Vis fit ista tuse. contra scelus omne probatur
Laudaturque nefas. Tandem expergisccre , tandem,
Ul se quisque geril, meritae sint praemia vitae;
m Divinum supcret verum , servelur honestum :
At pereat flammis Aleander Apella sub istis,
Authores scelerum pereant Sißvumque Leonem
«9 Christe? 3. » Nanq^ J. " H^c 2. » videns] rediens 1,2.4,5, ^s pCce 4.
•* preco 3, Proco 4, '* adversata 5. *' seuer^ 1, seaera; 2, ** negmti 2.
i. e. ostende te esse ei qai te uegat. ^' coiitemnunt 2, qui Tonanti medium
digitam osiendunt aptius hie dicerentur 'spernuntque divinum Omnipotentem
patrem* vel aliter evitatis lovis nomine et digiti ostensi figura. ^^ ferus Leo]
{. e. Decimus idemque de quo in sacris scripturis scrmo est. ^ merit^ 2. pre-
mia 4. ^' Appclla 2, apella 3. ^^ Autores 4.5.
HVTTENI IN INCENDIVM LVTUEKIANYM KXCLAMATIO. 455
Emisssß repetant furiaß, conflagret ab igni,
Quo nunc inocuuni pclil irapia Roma Lutherum.
lACTA EST ALEA.
€911 ^la0
ober Hf n
§vAtt^öitn Jtzonbt 3U ^mt3
^fu nnn ad) tfnt lü kommen ^n,
Pas fü l)aft tinns gcUrrt In,
Pas and) ntt fithffixd), fonltv maXf
^ Ptn ienttn n^manbt fagrn ^latf
Sott nun ^r^n ^btixd) iDpat arr^an?
Ißnnl ntmen alle mennfd^rit an
Was l)at 0rfit3t r^n (IterMtd) man^
8 c^4) di*^^ f^^ wax\)ti)i l)abrn rti^t^
Pe^n I)ri|lt0 ftifftunn^ mcrbrn jtrennM,
|Ptr In lud) 0fit3t anff frftrn grnnn^ti
®elrrnet l)aft mit e^gnrm mnnbt
12 ynnb iDoUrft bas btc Milben fteM.
It^m iDar ^oii i^txt lie^n moitt ^r^rbt.
Kxcmplum iud. bibl. Hutt. niim. XXXIII". 1. doscrixjtnni sequor, nisi qiiod multa in
fiuo vorsuum plurimoriim posita pnncta aiit otnisi aut in minores intcrpunctiones,
commata vocant, niutavi. Possederat cxemplum quo usus sum, nonc Bibl. nniv.
Lips. (,,Gcs. Werke. 522. u9. 24.), /20bino vonn |}utt(%. qui nomen säum prim» pa-
giuic iuscripsit. Exemplornm XXXIII". 2.. .6. tantuin momorabiliorcs diversitates
aduotavi, Scbreiberianac autem et Miinebianu; containinationis nullas. Exempli
5. nou nisi prima et ultima pagina ad manus mihi est, Fribnrgi Brisgovife a mc
doscripta: hoc exemplum iuterpunctionem nuUam (nequo puncta ncquo commata)
habet nisi utroque loco post nomen Hutteni in inscriptionc et in finc.
Posi V. 3. Anno .m.d.xxi. add. 4,
^in (las 5. branbt Her | futertfd)en büd)er 3u | fBitxiH^ 5. f^et 5. oon 2,.,6,
* gatt \ta6, ü non habet 4. sed u et hinc inde k. ^ f^O 4, ^ au4 ^> f^^fHl^ ^•
funHer 6. ^ itnttn 4. iüttn 6, ni^emanlt 2. Mr 2.3. ^ ^oi 5. tun 6. git-
lid) 4. 06ttU4 6. ^rnon? 4. 3er0on? 6. • tnenrd^en 6. ^ gefegt 4.6. ain 2.3.
(et Sic passwi ai übt ei) swe ex habet 1.) ein 6. ^ nmrlyeit (et sie ubiq. ^ett) 6, * l^al-
lt0 2. ^epüB 3. (Itftung 4. 3utrenHt, 4. 3ertretttt 5.6. <<> gefegt 4. gfe^t 6.
orunot 4.6. {et sie in sqq. una n). " ^eUeret 6. oignem munnbt, 2. e90neni
munn^t? 3. '* Vn\f (una n ubiq.) 6. bliben 6. ^^ Hein 2. fee^n 3. {ut in sqq.
utrumque exemplum solet.) Hin 6. 3erget 5,
456 HUTTBV BTN KLAO ÜbBB DBN LUTEEISCHBll BRANDT ZU MENTZ.
$H httnbi brs frummm ^ntl^crs 0f<^2tft,
Pinmb bos ff It^n dtfitj brtnfti
16 VkuIi h» n tft btr vari^rft bb^
Wu btr anß bri^iirm mnitKbt rrfd^p^.
^te bitnntn ^cxi ml 0nttrr iD02t|
§xt vtrt br^it 06tUd) Urr rrmftbt,
20 ^tr t^nt man gvalt brr psrbtg bri^n ,
^te 0tbt man aKrs laftrrs fd)ci)ni
^te oirt bf^rn (ifitj rntfirgen gti^an.
^ ^npft man loben ^rürrman
24 Pas li0d|^ ntr billü^ mart noö^ trd^t,
^tr oirt nnbtttu^ei^t wt^t^i,
Qu mtrt brr bdpftltd) ftannM drrrt
llnnl» mtbfrtmdit oas bn 0rlrrtt,
28 ^ irrt man ranbrn fr^ kri^n fBnbt ,
^tr lobt man b6fr lift nnnb fnnnbti
S\t krtgt man mi^brr rrbrrkn^t,
Sk 0tU nttt mrr mas bn i)aft gfri^ti
32 ^r mtrt lir^n Cnan0rltnm wia^i,
^tr fibt 'btt papft ri^n iinn02fd)amptrn btad^ti
S^t mtrt 3n rrd^t nnrrd^t gcmad^t,
^ tft mar griiftltd^ri^t P02la(i)t|
96 ^r 0rl|t 902 btUtd^ri^t ^rmalt,
|Hr \)QiX minfd^nlbt kri|n anfcnntl|alt ,
Qxt man brkSmpt aE Mnng ombs grlbt,
^ virt all rrbUd^nit ^rrfrlt,
40 Vnnb tft brli02t 5tr sannt^r orltt.
S^ 0tbt man ablaß nnnb 0rnab,
P0d^ kr^nrm brr nttt pfmntng l)at,
ffit otrtt 0rl00mi l|tr ^rbtd^ti
44 C^n finnbt 9020rbrn rr ff %\d^xd)i.
'^ bmtnM ^. In marg. hums verfus tS* est in 6. ^^ fit 4. (et tic in sqq.) )tn
{Mg.) 6. Bßi i(^' dfaft ^^3' btrtft. 4. be)2tft 5. " ^^ ^. 19 |^ttU4 4.
» tbit ^. bin. 6, «» f<bein. 2. f^pn. ö. " wärt tf. («%.) brpn /.5. Mn 2.
trpm grfr^ ^. bim gfr^ 6. ^ ^atß 2. ^rigt 6. p^rrmann. /. *^ »ort nc edd.
mtM 6. ^ mibtli4ait 2. btfticbrpt (om. vn) 4. ^ 9rp|)lt4 4. gem. /. '^ gr-
trrt 5. *^ gpt 6, {et sie in sqq. usq, ad v. 41. excepto v. 31.) rottbni ff krin
fin». 6. katn 2. fnnbi , 4. » onb f unbt. ^. ^ knegt 2. ^. *< ntt 2. (e/ «u*
<i0*^ BfBpius, nan semper.) nit ^. semper. $ftit. 6. ^ neia^t 2.6. >* onttrrf^. 6.
in«4t. 4. ^ gai^tibait nrra^t * 2. '* gat ß. '^ ofmtbait. 6. ^ brkumpt 4.
AK man fibrr kumpt alr »in| 6. '^ oAt 6. ^nfti. 2. ^ brbdrt 4. orrkm 6.
^' 0na^ edd. ^ \fü». 4. ^ oirt 2. ^. «< f unbt ^. oergrbm 6.
UUTTKN EYN KLAG ÜBKR DEN LUTKRI8CHEN BRANDT ZU MBNTZ.
|larumb brr fd^annbt trrgt n^cmanbt fd^am.
§xc mxxi o02fd)iD0m bri)ii I|ri)l0er ttanti
Vnnt b0d) 0cl)aUrn nitt ri^n iDoatt^
48 Pas red)t 0cbraiid)t an ke^nrm 02tl),
^tr iDtrt perhaufft bcr i^i^mel bri^n,
^curtfi^U in Ut \)tVit prt^n
tfi)n i)rbcr bcr tj^noi^ber fagt,
52 ^xt tft iDtr oorlie^t pfUgt mi^jagt,
^te IDtrt U]itfd)c 1llatt0n beraubt,
Vmbd gclbt vtl büfcr bi)nng erlaubt,
§x€ bbrnncht man ntt brr frirn l^ei^l,
56 ^tr btftu i)cr00t frlber fri^l,
Vnnb btr bri)n fd^aff brfoll^en i^an,
(^Uci^n bte nutjunng fr^cn an.
t'02l)utcn ni)manbt bennkt brt^n l)rrt.
60 Was bn gefaxt, tft ganntj O02hrrt,
Vnb tft ci)n $to moiltn l)trt.
|lrr fclb bet^n ft^iffitx^n fd^abt unnb fd)trt
Vnnb niSr^t ft) naä) bem otttrn fr^n,
64 &tbt abiaß an^, ni^mpt pfrnntg ri^n,
<^ttt ferner grfelft^aft, bir er i)at,
Pie geben bt|fen btnngen rat,
Vtl fcl)2ei)ber, onnb C0ptften ntl,
6$ pie mad)en »as ein i)ber mU,
Vnnb fd)rei)bent9 bann ber htrd^en in,
^[9 l^etteft \fa9 o02nitUtgt hu
Vnnb fet) 3u 1i0m bte kird) atteijn.
72 (^d) 00tt nun mad) bid) nii|ber dtnei^n,
(diu i)aft 00n anbeg^nn geti)an,
fü^ nttt bte b6fen i)erfd)unng l)an,
^a^ onnbertmdien nttt bei)n ier.
76 ^ä) l)er2 ben fi)nn bes ^apfts beker,
Pas er la^ ii0n ber ti^rannei),
Vnnb fte bem red)t onnb n»arl)ei)t bei).
457
^'^ ntemanbt -i. (et sie infra). ^ oerf^ioo^rn ^tn iepliöcr 6. nam t J. ^® kap-
nen ort. 4. keinem ort. ß. ^ uerkaufft 2. ^qmeU ^. ^' nertogt* 2. ^ jüeutr^e 4,
iDfirt bie tfitfdje ß. be^oubt, 6, ^ pc^er ^ing 4. erloubt. 6. ^^ be^eniKt 2,3. {tt-
len 6, " beffolljen 6. "^ uutiunö /. *» l»erifiten 2. •<* gfQ0t, 1.6, Fersum 60. omwi/ 2.
ö* fc^ffUpn ^. " njurgt 4, fin. 6. ^ j„ g. es gfafe^afft , 6. «« Ulfen fingen tf.
«*^ atn 2, pe^er 2.ß. «» fc^ribens 6. ^ ||frn,iujj,t 2.ß. t» fp ff. »» uon om, 6,
gett^on. 6, ^^ p6^en 4. ^^ 9ap^0 1,.,3,6, sed a vet, manu t deleta est in i.
^ tpranno, 6. '» (ll^e 4. bp. 6.
458 HÜTTEN EYN KLAG ÜBER DEN LUTEBISCHEN BRANDT ZU MENTZ.
Sd^aff bas fttß miti mtrb ab gcmmiibt
so Von tfrrn, tne balM \^ahtn tnnti
Vntib ton beiti r(i)d)tnmb bt^fftr nrlti
Pm ntrt in knrjrr »riil 3trftU,
Vnnb brnncht attri)ti anff 0ri)ftltd) fad),
8u |l0 bn i|n and) i)trft ftrKrn nad),
Sic mtrt bri|n niarl)ri)t i)abrn fiati,
Vnnb baffen fad)rn geben rabt.
|lann bri^ncr ittt ifi nitt ^tmt^,
88 Pa0 i|(mrr i)ab brr odt bcfrß,
Vnnb ftd) barnrben iinbrrnii)nnbt
Prr 0f9ftltd)ct)t^ onnb fo grfd^oiinnbt
^rrfd) über bei|n grfalbtrn fd^ar.
92 <^d) IjrrgoU ni^m brr fod^rn mar,
IIa» mrrbt brr glanb nitt gar 3trtrennbt,
&rnimimrn ab bri)n ^tftanCtnt
Sid) mir man brt^ncn fd)jffrr tregt,
06 cAlttt fri)bcn, purpur, an^tie^t,
Wir rr fo niri)pltd) ift gejicrti
Vütr mann 9m fd^mei^d^irt nnnb Ijofirrt.
Std) mir rr mottnft trri)bt pnnb p2ad)t,
lou Paburd) bu mrrbrn magft orrad^t
9ri)n ^ri)brn mmb in» ®SrKrn lannbt,
Pann f&Uid)» ift inn molbrkannbt;
Vnnb mt|fen btd) iu fd^eUrn nitt
104 Pann burd) U9 flabfts orrkirtrn fijt.
^t^crnmb i)m 0i)b rt^n annbrm fi)n,
|la0 mrrbt 0r30den b0ßl)ei)t l)i)n,
Vnnb fri) ri)n btfftx rrgtment.
10s ^rbod) mtrt $ni\}tt i^rtit 0rfd)rnbt,
S^ct^n 0fd)2tfft unnb guttr Irrr oorpsennbt,
" abjjev^nn^t. i. ^ crren f?. bat) 0. l^abrnn 4, (ei in sqq. srrputs quam
supra nn.) rnb. 6. »» r9d)tumb t>\\tt 6. *** pnn t/. lopl ß. ^urfrlt. -#. " ol-
Irin off 6. ^ 9l)n 4. t^pr|l ^. pa bu oud) jn Mrßt 6. »^ IS30 ^. (labt. /.
(hitt. ö. **' 0rm&f? ö. ^^ pemrr i. genant (»tc) vct. m. corrcxit, pr mrr 2, pmant 4.
brf&ft. 6. *° i|f9|llid)ljrit ß. fio ^. »' jurtrrnbt. ^. 3rrtrrnnt. ß. »« fpbrn ö.
»T ßo 4, mppUd) 6. flr^irrt. •#. ®^ pl^m -/. mon jm 0. »» muttu|l /. mottuft 3.
trpbt ö. ^'^ ti02ad)t. 4. **»* Jpn 6'. *»• Jem foUd)« ö. inn rorr. vet. m. nun
/...5.C. plin 4, moH brkanbt. 4. »<>' mplfm ^. *^ jJapfl 2. wjKSrten 4. nrr-
Krrtrn fttt. 6. *«* pi^m ^. ^^c „j^j^ (j, ||f|j00«nn 4. *°^ fp ß. ***® Jrb0(ft corr.
vet:m. Pod) /...5.ö. Jr ^0^ 4, it^ 3. ^^ S>tn 6. Befil>2i|ft 4. (|"tr ö. urr-
brennbt. 6,
HÜTTEN EYN KLAG ÜBER DEN LUTERI8CHEN BRANDT ZU MENTZ.
Pas fri) btt wtxbn Ct)nft geKlagt,
£r t|lt ntr grfüJtirrt, nir brbagt,
112 WirtD0l er ftd) rrbent 3U rrd)t.
^tan tt)ut griDaU lirin güttrs Kitrd)t,
Vmb ba9 er I0art)ri)t oparbtgt l)att.
<^cl) I)cr00t 0tb tiiind t)nif unD tatit.
110 i[!9 tft 0etDÜtrt i)r grnu^,
jDn fid^flt i)rn 0Ümpff onnb and) t^r fug.
Ptd) aber itebftcr b^ulirt mri^n,
Pnrd) foUtd) mad)t no^giDaittgt fci)!!,
120 pr)n bci)nctt)alb(n td) bcfdinirrti
Pod) l)0ff id) rs toerbt totberherti
Vnnb »erbt 0cr0d)cn bct)n tinfd)ulbt.
|l2nmb btcnrr güttcs t)ab grbult.
124 eAt6d)t id) btr aber bei)ftanbt tt)uni
Vnnb raten btffen fad)rn nnn^
So n)6lt td) nas id) t)ab am gutt
Ittt fpa^en nod) mei)n ri)0en bliit.
m tf^ot mtrt rs aber red)en balbt^
Votnar bn mir }>a9 glauben falt^
Pann er \>tn 0red)ten nie wiiit^t
Pa laß bid) anff, es ift 0eniiß.
^d) t)ab9 0enia0t.
Virid) oonn ^utten.
459
*'o fp ß. 112 ]00U 4. frbiit ß. »'^ ^ßj 5. gj,jt^j ^orr. »e/. ;». et sie 4.
0Ütt(n /...J. 0Üten 5.Cß. i<^ tuarl^ait 5. 0ep»bt0t 2„J, 0ep2ebt0et 5. prebiot l^at. G.
'*'» l)iil|f -/. Mlff 6'. ratt 5. "« flemütut pl^e flcnufl. ^. jewrut 5. *" pljm ^.
iren 5. jrn ö. pjjr fu0. 4. iren fu0 5. *'^ min, ö. **» t)O20U)aUt0 2. u0}0eipaUt0t 4,
oer0tuaUt0ct 5. fon. 6. **o ^rpnent 5. binent 0, befd)tDvt}t. ö. *** wcrb 6. wpb-
^rrkrrt. -^. lup^crkert 5. "* n»erb ß. **3 l^rumb Jutljer wiener 0Ots l^ab 0^uU 5.
*" /aod)t ^. bpflanbt 6. "* rotten ^pffenn 4. "« moU 4.5. on 0Üt 5. *" min ß.
at0en 5. blutt. 4. ^^^ wört 5. balt. ^. balb. 6, <*» /aruHir 5.6. aloubcn foU. 6.
foU. 2. ./. falbt 5. 1^ regten 2. 0^ rec^tenn 4. Bereisten 5. oerlief}. 2. 3. 6, vtvi'ufi 5.
"' nff 5. ö. 0eui9f;. 4, non Ijutten. | ö» 5. von 6.
EPISTOLA
VÜELONIS CYMBRI CVSANl
DE
EXVSTIONE LIBRORVM LVTHEBI
BT • S
MONACHORVM DOMINICANiE FACTIONIS NEQVITIA
AD GERMANIiE PROCERE» ET CIVES.
§. I. Dominicana; faclionis Pharisa^i, vulgus supcrciliosum, iam olim ludaeo male
lincto, qiii cum pipcrc Irans mare vcuit, bonis litcris cniditisque omnibus ne-
gocium instilueninl. Capnioncm noslis? modestiae ac literaturae non vulgaris lo
lypum. lidem nunc quoquc sua; farinx thcologastris in partem vocatis Chrislia-
nam tranquillitalem aliquol annis miris imposturis tentatam toto evertere au-
dacter ingrediunlur, ul divina; verilalis lumine cxtincto fraudium suarum
crassissimam noclcm mundo obduccre el humani commenli tyrannidem subsü-
S.2. tuerc possint. Vcnit huic ncgocio salis accommodatus Alcandcr, et idem ludaeus, ?•
Romano astu ncbulo insignis , cui omnia venundari quae mundus hie quaeque
coelum habet potestas est, omnia quidcm quam veritatem amplecti potest,
nihil est quod non pelat, dummodo avarici;e lorum non stringas, dummodo
luxum in aretum non ducas Romanis; dignus hie qui apostolic« scripluraß
fucuni faciat, qui pia et sancta invertat, honesta corrumpat, composita dissipet ?^
et mendaciis mendacia accumulet; dignus qui pscudochristianorum monachismo
bonos quosque perdere | producatur. sitit profecto bestia haec Cretcnsis Germa-
nam libertatem, quaerit ubique bullatis suis bullis, et ipse bulla. principes
CHVNRADVS SARCTOR FRANCOSAXVS
GERMANIS OMNIBVS 3^
SALVTEM DICIT.
Dominicanae tincto bonis negotium fccerunt. Capnionem mode-
stise et typnm nostis. li nunc Christianam integritatem sao pedore
contaminare, impudentor, nuUo adbuc prohibente pcrgont. Accessit huic proyin-
tiffi Aleander, et idetn ludseos, ncedutn aqua salntari ablatus. Quod si alinndc :t5
non habeas, abunde quidem ex hominis moribus, et in omni letate illaudanda
vitse scelestioris consnetadine. testis Parrhisiomm Luihetia, testis Roma, Bo-
nonia et Italia, et nonc tandem testabitnr nostra quoquc Germania. Dignus hie,
qui PaulinsB et apostolicsQ — — invertat, corrumpat, dissipet et mendacia men-
daciis adglutinet ; dignus ab pseudo christianorum monachismo bonos quosque 40
perdendo producatur. Germanorum libertatem: qnserit ubique bullans suis
^ lud. loa. Pfefferkorn. ^ §. 2.] Cf. Lutheri locum in prsefat. transcriptum.
Alexander G. indulgentiarius. ^ quam] praeter. ^ avaritise G. et sie in si-
mitibus t, übt c äabei L ^ Cret.] cf. Pauli ep. ad Tit. I. 12.
EPI8T. YDELONIS CTMBRI CV8AHI DE SXV8T. LIBBOB.LVTHERI BT CHVNB. 8ARCTOB. 461
viros in capluram praedae Ilalicae abduccrc. Quod muncris a Romancnsium de- §.3.
cumano gyganle iniunclum ut diligentius et cura maiore cxequatur, omues
impudentiae laxal habenas, nullis fraudibus dolisque hoc portentum abstinel,
ad fallendum simplicium mcnles impendio audax. At quid non audcrel, scmel
5 amissa honcslate, ncbulonum malicia, qui qua^quc eliam ncphanda, ubi spes
rcfulscril nuniiui, palrarc non recusant? Iluc csl istud uicus quod tangi nollenl,
cui novaculam addi possc ncgant: quolics enim aliquis ipsorum avariciam da-
mnat aut rccta revocare contcndil, hie prolinus in ccclesiam est impius, sacri-
Icgus et siquid ullo nomine peius audit, iam non Chrislianus, sed haereticus
10 conclamatur. Dignus proscissor Aleander, qui pedicatores monachos defendat,
et flagitiis fabricandis adiuvet, in id quidcm Roma usque evocatus advenil.
quorum malicia el inquinatissiroa morum libido toli mundo negocium iam diu
fecil, neminem non prodidit, violavit, devovit et interemit. in quas respubiicas
pessimis artibus sese non insinuavit? quae regna, ubi ahquaudo nidum suspen-
i5dere coipil, non extreme commovil ac seditiosi«sime lurbavit? quos principes,
reges Caesaresque male Iractando non infecit? cuius familiam non corrupit aut'
saltem sollicitavii? Nihil profecto ab horum salacia purum permanere diu potest. $.4.
diris devovit olim Templariorum faclionem Clemens quintus; quod si horum
vitam cum illorum moribus conferamus, hi ex omni terrarum orbe proscribi
2o]onge quam illi digniorcs invenienlur: sed altius quam ut evelli ha^c labes
possit, telluri insedit, nullo peniculo, sed rastellis et ligonibus abstergenda,
ne pars syncera hoc pulore infecla in pran^ipitium demittatur. Quis, bone
Christe, ea scclcra non änderet volvere el sine ingeu|ti Irepidatione cogitare
modo, quae impostores isti perficere non verentur: num Romanae sedis Impc-
25ratorem sustoilere, et, quod multo omnium horrendissimum , in sacrosancto
eucharistiaß sacramento toxico de medio auferre ausi sunt? Quis in omni aetate
atrocius flagilium unquam audivit quam quod Rernensis flammae sanctus ille
ignis coelo ultore expiavil? ut Florenlinum facinus et mille eins generis etiam
taceam, quo; cum epistolae prohibet brevitas, tum memorari quoque abhorret
soanimus. unum hoc, quod recens et adhuc nuperum est, cuius gratia hanc
epistolam potissimum scribere adgressus sum, tantum recensebo, ut quisque,
cui cerebrum inest, clare intucatur quam impiorum hoc genus obeundis labo-
ribus, quibus Christianae synceritati imponat, palientissimum sit. AI comocdiam $. r>.
Bullis, Principes viros in captivam sporn praedse ab Romano iniunctum gi-
35 gante, ut commodius exequatur, fraudibus, mendaciis abstinel nullis. Ni-
mium hoc monstrum ad fallendum simplicium animos vafritiis audax. mali-
cia? Qui ubi spes refalserit numi, quaequo etiam nephanda patrare non recusant.
Probe morum mimcsis hunc tali ductori gregem, et gregi talem invenit ducto-
rem. Dignus defendat et adiuvet. Quorum non violavit, prodidit,
40 devovit et interemit. Quas respubiicas non corrupit? Quos Principes non male-
tractavit? Cuius familiam aut non infecit aut sollicitavit? Non Bo. sedis
quod omnium ausi sunt. Ultricem apud Bemenscs flammam, Floreutinum
facinus, et mille alia eins portenti flagitia libens taceam, quee memorari cum
abliorret animus, tum epistolie prohibet brevitas. Unum hoc quod recens adhuc
® andit 1. *** prosciscor 1. G. qui om. i. " solicitavit? G. " Clem. V.
bulla Fadens misericordiam. d. 12. Aug. a. 1308. (Mansi XXV. 424.) ** Henricus
VlI. a. 1313. ^ Quattuor hoßresiarchse ord. prsedicatorum de observantia Bemse
combusti a. 1509. ^ Hier. Savonarola FlorentiiD a. 1498. combustus.
462
EPIST. VDELOMIS CYMBBI CV8ANI DE EXVST. LIBROR. LVTUBRI ET CHVNR. SARCTOR.
ipsam nunc speclabiuius : Marliuus Lulherus, homo vila; proliitatc eximie clariis
et solidiore Iheologia ncmini secundus, quinquennium abhinc spiritu domini eo
evectus est, ut Ghrisliano aOectu murlales iuvare in vcro dci cullu aniinose et
constanter prodirct. nullus enini in Christian ismo iam angulus peue extiteral,
ubi non Chrisliaiio candore extinclu nihil non commenti inductum esset: de 3
Christi, me hercles, inslilutione praller bracleata nudi lilnli tectoria aliud
fere liabebamus nihil; quo eiccto mcra humanae libidinis lyrannis in locum tarn
augusli regni subsliluta passim grassalur, Chrislo, paupertalis, coucordi^, pacis
et spiritualium magistru relegato avaricias, seditionum, pugnas et carnaüum
doclor Leviathan in ecclcsiam advucatus est: sie peccalis uoslris, quibus ac- lo
ceplum tot seculoruni nialuin referimus, iratus per annos pluriinos Christus
tani benigniter ab integro niisertus discussa errorum caligino veritatis soleui
mundo rcddidit, et divinum evangeliuni, ahquanuhu ut protritum, nee sapien-
§.<{. tum ingeniis dignura. in ecclcsia anliquatum, prt-edicari passim voluit. Qua:
res, cum proceruni ambitioni, |,qui de ccclesia^ habenis inimodice gloriantur et is
fulmini possc imperare scse populo iactanl, amaroris non parum allatura vi-
deretur, sacerdotum et pontiöcum avariciam in parte dcrasura, qmestui Romano,
quo uundinalus Christianu^ pietalis pudor vilissimis quibusvis prostituitur. mo-
dum aliquem prxscriptura , non poluit hoc Carcinoma cauterium, ubi iu vivuiii
pertrudi coBptum est, perferrc: occurrcre molicules Lutheri scripta el doctri-3o
uam, extra evangclium Christi nihil olentia, perderc ignominiose rccta tendcrunt,
hoc modo suis fraudibus consullum iri arbilrantes. coeptum est caput Lutheri
diris Romano episcopo devoveri, virum sanctum impietatis labe insimulare conati ;
quae Christiana vel ipso Christo docenle omnibus compcrta sunt scripta, oflTen-
sionis rea, erroribus scalenlia et haBrelica condemnala sunt: non potest enim ?5
quae Christi sunt, fcrrc Belial. Ilanc curam pcssimis artibus exequi subierunt
Dominicani mouachi, Aphrum malum, antiqua pernicics, ducem secuti Aleandrum,
auili dicacitale uobilem, quem Romanus sacerdos ad haec mala enutritum-nobis
$.7. urbe saivientem bis diebus misit. liorum opera Lovanieuses Ihcologastri o^ler-
num nomen sibi pepcrerunt, et Coloniensis synagoga, iam Reuchlino et ingcnio et 3o
honore dignis coloribus picta, maiorcni famam uacta est. Mensis est cum liac-
cliantum et temuleutorum more vicatim hostiatimque per omnes angiporlus,
aßdes et dietas omnes passim discurrerent id genus nobulones, atque nunc liuuc
nunc illum ambiendo praehonsSarent. ut invenla aliqua suisdolis auloritate, innocen-
tissimum et theologorum omnium Christianissimum Lulhcrum labe aliqua infa- -^
^•^- miae denigrarenl. Rone Christe, quae Romanislarum impudentia orbi tum ibi
imiotuil, qua; lemeritas et dementia monachorum comperta! veriläte nihil pote-
et nnperam est facinus, Colonioa mensem abhinc commissuDi : ubi qaum diu te-
mulentorum et ßacchantium more vicatim hostiatimque (, addc, retatim,) in urbe
passim discurrerent, nunc prehensabant Martinum Luthemm labe 4o
— • — denigrarenl, et eins scripta, extra evangelium Christi nihil olentia, igno-
miniose perderent. Non potest enim quaB Christi sunt, ferre Belial. Bona Christe,
quie impudentia tum ibi orbi innotnit, quanta temeritas Monachorum comperta
* qninq.] excuntc a. 1520. hie libellus prodiit. Cf. prsef. '* carcinomia /.
" Aphrum] Afrum dici puto, „sicut turbines ex Africo veniunt" (Isai. XXI. 1.)
Ceterum Afros versipelles esse refert Serv. ad Aen. VII. 724. ** senientem /.
^ synagoga dicitur Coloniensis theologonim schola non propter Pepericornnm,
sed ex Matth. VI. 2. sivc Apocal. II. 9. ^^ autoritäre /.
EPI8T. VDEL0MI8 CTMBBI CVSAMI DE EXV8T. LIBKOR. LYTHERI ET CHVNR.SARCTOR
.463
rant, mendaciis rem adgrcssi sunt, el quidcm lani apertis, ut nemo non
quantumvis lusciosus | clare videret. suggeslu sacrificulus ille monachonim opera
et commenlo instructus ad populum tanta impudcntia detonare ausus est, ut
mendacia, quorum bona pars audilorum etiam conscia fuit, perfricta fronte
& eoram mcntiri non erubueril. Ad rogum quidem . Bcrnensis conflagrationis typo
extructum . declamalor ille nugivendus adslans impcratoridB maicstatis et princi-
pum septenivirorum , pcucs quos Caesarem designaudi ius est et potestas, assensu
Lutheri li%retici lihros , mooumenta , (pise ut posteritas coleret indigna , palam .
concremari, induratam hominis non ferendo errore insigni sacrosanctse aposto-
tolicse sententiu; facto pertinaciam lestando. iilorum ilem tarn probando voto
S. P. Q. Coloniensem constantcr singulari quadam rci indignitate commotum
subscribcre, iis et longe pluribus impudentis mcndacii sui uaeniis seculi iste
sacerdos impietalcni hanc adornarc in plebe molitus est. Quo, Cbriste bone, S. to
rcspicis? nuiii hanc pestem fuhninc uliquando dislurbas? Audent, nullo avcrsaole,
15 nee deuni hominemvc ultorem tanti sceleris vereutes, palam qua; diaboli fer-
mento eruta sunt mcndacia cum Christi cvangclio mixta populo praedicare. Quis
hoc serpentum et viperarum genus diaboli semen esse non dicat, qui patris
ludo instituti tarn inverecundc abs(|ue omni metu passim mentiri tarn insigniter
non erubescunt? Esto, imperatore connivente , quod ut credam perquam diflfi-
?ocile inducor, ul ne mandasse quidem tantum heroa dicam facinus iliud, per
vos mira vaphritia comraissum; adde et aliquot eiusdem unguenti, quos vel
tyara Romano ponlifici admodum devincil. votis veslris consilium opemque
lulissc: tune proinde, mendacissime pra^dicator, quotquot aderant principes viri,
eos huic Iragnedioß involvere ausus es? credis tot hominum millc railia tarn esse
25stupidos, ut multorum ignoranlia principum scelus tuum adgressum te non
vidcant intelleganlquc? Quorum si alijqui etiam ex pra*cipuis adfuissent, mihi$. h
credc, tu, ineptissime imposlor, quam non procul a popuh seditione in tuam
perniciem abfuissc diccres? et dignus quidem hoc stipendio mendacissimus de-
Idaterator. sed tu tibi prospice quam potes maxime prudenler, Kalendie nondum
3oabierunt, Scnatus praßterca quam iegerrime tuum infamandi rictum el mentiendi
impudcntiam tulerit, tute tibi abundc lestis es, qui, ul pertinacius luo flagitio
posses palrocinari . sanctam tanti magislratus integritalem impurissimis oris lui
est. Veritate nihil poterant: mendaciis, et quidem tarn aportis, ut nemo non vi*
deret, rem adgressi sunt. Quum cnim cucuUatus ille nobulo de suggestu ad ro-
35gum, quem ad typum Berncnsis conflagrationis extruxerant, gaudialitor detona-
ret, et neniis suis aliquot aniculas in singuUus excitaret, palam vociferare au-
sus est: Imperatorite maiestatis, omninm £lectorum principum mandato, Lutheri
hserctici libros nunc esse igni traditos: qnomm item voto S. P. Q. Coloniensis
constantcr subscribcret. His verbis et multo longioribus ad plebem vocifcrans
40 mendaciis tam impudentibus rem commendare conatus est. Multorum en|m Prin-
cipum ignorantia facinus tantum expletum. £t si quidam, quos Christus nobis
diu servct, adfuissent, a seditione negotium hoc non longe abfuisse videres, et
digna quidem Alcandro et monachis merces reddita. sed nondum kalendae vene-
runt. Sonatus item quam oegre tulerit hoc in se proclamatum h diabolo isto men-
45 dacium, eventus ipse docuit. Missum enim a patribus in ipsorum cacobum (ccc*
nobium volebam, lapsus sum) quid talia in S. P. Q. Coloniensem eraentiri. palam
^ erubuit /. G. ^* millia G. *® Kalendis exsolvuntur debitse pccuniflB usn-
roRqiie. '* plebem 2.
464
BPI8T. VDBLONI8 CTMBRI CV8AHI DB BXYST. LIBROE. LYTHBRI BT CHTHB. 8ABCTOB.
labiis cooUminare atque hnic fabul«e miscere haud reritus es; digna liogoa
qiue lam execrandi mendacii omnibus forpicibas pceoam et quam ocissime lual:
hoccine satis bonos damnare innocentissimc? eliam criminis tui socios emenliaris
(.11. ac palronos. Quam diu quiescelis, iustissimi et iidem Chris lianissimi GeraMnias
proceres? quarodiu bonos in universo mundo veslra gloria fraudabiüs? quap s
quidem erit, si hanc omnis virtutis el bonitalis serpigenam et alte sidenlem
maculam publicamque Christianae religionis peslem ab omni Germania, üno
iittiTerso lerrarum orl)e excuticndam curaverilis. Sed priusquam istos male lo-
qnentes male apud vos audire oplarem, mallem omncm huius impiae sceuae
fabulam pra: oculis veslris cavea eductam apparere ; quod commodius faturum lo
arbitror, si rem omnem, ut ab bis infclicitatis contcutionibus commissa est,
1.1?. verbis prosequar. Moguntiam inde sensim veuenum hoc sese promorit. diclo
non est qua insoiculia Aleander luda*us. Romancnsi fraude ligatus el pedicalo-
mm fecialis, url>em ingressus cristas surrigere co'pcrit. trophaea iam tum in
hac sancta urbe de nostra Servitute tliolo sufCgere cupiens; clerum pnncipioi«
el longum myslrarum ordincm statis ceremoniis et suo candore, nl sanctior
popuio haec tvrannis suspiceretur , adesse voluit; literanim colleginm populmn-
que Universum nulia humanitale. sed suo quodam . ut putavil, in | nos iraperio
invitavit. Pape. in quam fortunam res han; Romani dei praeter quam speraveral,
declinabal ! qui enim triumphum instituit , de nostra patria praedam speravil, 20
inter calones vix nostratium manibus elapsus cunctis de se pudenlissimam fa-
bulam dedit: nemo, mediusfidius . aderat qui quo^tuosissimam Italici venatoris
$. 13. insaniam non rkleret, nun subsannaret et pleno cachinno prosequeretur. al leve
quidem hoc, palantem etiam per templi aream solumque efffBrninali vcstilas
cauda et longo syrmate vcrrentem in latus quidam pungentes, lacerlis in ansas^s
formam exertis loco trudebant, alii a fronte rlünocerota , asini auriculas el ci-
conias pinserunt, reiiqui tunic«e caudam calcaneo remorati lapsabundum subsan-
narunl; nonnuili sconimata et digna ludaeo dicteria in hunc nebulonem prolule-
runt: omnia bene, modo lapides pecus hoc quoque salutassent et antiqu« malris
ossa cerebrum istud sanctulum perfricuissent: vidlsses quam sacrilegus iUe fossor. ao
anderent? Rcsponsnm femnt, iniassam ea popalo declamasse fraterculam illam.
Hoccine satis, monache? Siccine impunita vestra protep^itis flagitia, poblicam
nefas tali sosorro abande expiatam nc credis? Digna viperina hjBc lingua, qiiaa
mendacii tarn execrandi omnibus forpicibas pcenam luat. Moguntiam inde sese sen-
sim venennm hoc promovente, dicta non cristas erigere occoeperit. omnem 35
elemm et caerimoniis, conlcgiom literamm, populnnlque Universum reli-
giöse adesse voluit. Pape, in quam fortunam res pervenerit. qui triumphum in-
stituit, qui pnedam de nobis speravit, inter calones vix nostratum manua ela-
psus est: omnibus pudentissimam fabuLim de se pra^stitit. Nemo aderat qui non
quie8ta<vum Italici venatoris animnm videret. Nee risisse sat erat, palantem 49
enim — — pungentis lacerto in ansäe formam excito loco reiiqui vestia
snae caudam subsannaverunt bene sancteqne, modo lapides cerebro
advolassent, peracta sunt, hoc unnm enim defuit: cietera quidem omnia pro rei
* forcipibus G, ocjssime G. ' vuli innocentissimos. * ac] ad /. *• pe-
dicat. gic 1. G. de industHa. » Cf. Hedionis epist. vol. I. p. 4.38. num. CCX. d. 21.
Dec. a. 1520. *« venatoris] cf. vol. V. p. 344. v. 7. sqq. " pinxerunt /. C. asin.
aur. et cic. pins.] cf. Pers. sat. I. «58. sq. 121.
'* occ^pcrit. 2.
EPIST. VDEL0NI8 CTMBRI CYSAMI DS EXYST. LIBROR. LVTHERI ET CHYNR. 8ARCT0R. 465
qui bonos omnes ex adverso appellal, nostrates sive vera sive falsa simultale
insimulct, vultu livido el caperala nare, supercilioso et obliquo obtuitu, ore
dislorlo omnes inclamaril, nullos non bullalo fulmine terrere tenlaveril, bui,
lerram, coeliim el maria miscens, sub aliena iuris dictione in quosvis sententiam
5minans polius quam proferens. lescha, monachum pedicaloriaß factionis, ad po-$.H.
pulum eduxit, qui Romanam tyrannidem fuco religionis plebi commendaret. is sug-
gestum ascensurus nescio quid magni secum cornicans sacrum limen iam cum
ingrederetur, invenit catbedrae ostium repagulo occlusum, publica adslantium
ianua in fcrreum chorum conccssit, alque ibi quidem pene exanguis, totus
lopallidus, morluo quam vivo vicinior, allari subnixus pauca in Lulherum, pleraque
deo sermonis aculeos mutante in suas farinae fraterculos declamavit; pedorem
fratrum suorum sentinae commovens antiquum vulnus refricuit. ade|rat ibidem S.t5.
tum quoquc quem humanae bostiae et maleficis immolandis adbibere solemus
lictorem: bic operam suam Romanensium luceilo reos quos mallent aut notandos
isaut feriendos locaverat, a quo qui grammaticus factus suis insignior redirel
dignus esset Aleander: ille ubi in innoccntem Lutberum artem suam ludere vi-
deret se impelli , facinoris impietate comperta viro tam pio , tam sancto et om-
nium bonorum calculis probo ignominiam facere temere noluit indicta causa,
atque inauditum per se ullum damnandum esse negabat. Hie est ille, scelestis-
20sime Aleander, qui titulo lenus pessimus babetur, bonore omnibus abiectior,
verbo autem et cxemplo tibi tuique similium longe melior et tota Romanistarum
colluvie honeslior; bic, inter Germanos nulli non posterior, plus aequitalis quam
tota Romanae iniuriae virulenlia posscdit: ille sui lucri iacturam quam innocentem
mercede damnare appetit, baec omnes cum Gbrisliana pietate viros, ipsas quoque
25animas perdere quam suae avariciae quicquam decedere mallet. Vides, IudaBe§.i6.
AJeander, videtis , Romanenses Itali, et tu demum omnis impietatis asserlor, Leo
decime, quam ex aequo Germanorum Romanensiumque mores dissideant? nos
Ghristum, vos Cbrysum, nos publicum commodum, vos privatum luxum Colitis;
vos vestram avariciam, qua nihil non in Gbristiana religione contaminatis, et ex-
30 tremam inquinatissimae vitae libidinem , nostram nos innocenliam et libertatem
tuentes pro suis quisque bonis Ghristo adiutore animose pugnabimus. est adhuc
illa, quae ante mille aunos fuil, servilutis nescia Germania, etsi tuorum mollitie
nonnihil virium nobis ablalum sit. Quam conduceret nullum ex Germanis Romam
unquam adivisse! duice quidem effoßminandi nostratium animos virus haec puti-
35]ago alit; ncc vetus ille maionim vigor in toto elanguit, qui tuorum impostura
enervatus est: Gbrislo miserante solidabitur. OfTucias | multo iam tempore oculis§.i7.
et hominis dignitaie fiebant. Lictor quoque, qui Romanensi X^ucillOi exurendis
tam divini Lutheri monumentis operam locaverat, facinoris sancto igno-
miniam inferro noluit, quemqaam indicta caassa et tam atrociter damnandum
4ü negabat. Nonne is Germanorum omnium postrcmus plus institise pietatisque quam
tota Romanse iniurise, virulenta possedit ambitio? Ille lacri sui iacturam inno-
centem damnare magis petit: hecc omnes cum virtnte viros, quam suse avaritise
aliquid decedere Itali, quam ex dissideant? vos vestram avaritiam
et luxum, nostram — — tuentes, utrique pro suis quisqne bonis digladiabimur :
45 nee vetus vigor elanguit: offutias — — tempore oculis nostris iniecistis:
' cornic] cf. Pcrs. sat. V. 12. " malent 1, ^* grammaticus factus] gebrand-
markt, stigmate inscripto notatus. " Alexander G, ^ Hie] camifex. *' Chrys.j
aurum. ^^^ putilago] putida seutina. " Komanensi Lucillo gic 2,
HvTTBNi Opp. vol. III. 30
466
EPI8T. VDEL0MI8 CTHBBI CV8AHI DB EXYST. LIBROH.LVTHBBI BT CHYHB. 8ABCTOK.
noslris o])iecistis, sat praesligiis et Romanae siiperstitionis fascinatoribus conces-
8um est: cedant lol plaiiorum aviae, prudeat landem Christus! caligo abacta est
et oborto verilatis lumine aliquando videmus, ctsi sero, quos tute caecos in
Bomanensium commanipulalione saspe derisisti. est hodie Gerniauiie nosiraß Inge-
nium, est consilium et prudenlia, sunt qui seinper fucrant viri; vires quoques
et animum esse Roma propediem experictur. Quid de caeteris sperabis, si audet
tarn inlrepide, constanler et animose, si tarn libere contra tuam banc et Ro-
S. i8>mani episcopi impietalem sanguinariam cloqui carnifex? Quod hactenus quidem
tarn patientes iugo vestratium aliquanto colia submisimus . boc erat, quia auro
nostro inimicicias esse factas vidimus , quod extra Germaniam auferri quam Ger- le
mana mansuetudine quicquam indignuni comniitlere optaviraus. quousque ergo
in ceusum nostruni opesque patriae nostrae fraudcs vestras protendlstis , nihil
animi mutatum est, nihi] in vos molili sumus, ne seditionum autores insimu-
laremur; vos autem, postquam facultatum nostrarum provenlu ingluviem vesLram
non exatiastis, sed ad libertatem etiam noslram, unicuni regui nostri thesaurum. m
sagaciore nare penetrare dolis et tyrannide vcstra adorti estis, etiam, quam
seniel mordicus profcssi sumus, Christi reiigioneiu vestris nugis et ad fallendum
instnicto commento nobis aufcrre, pielalem disponiere licenter niagis quam ad
Christi sorteni vocatos decel couati eslis, non potuinnis ultra in hac mansue-
tudine nostra dormitare, ne, quod oliin in rc Icvi et publica; utilitati nihil mi-20
nitanti virtus erat, in tanto rerum periculo et gygautum contra deum pugna
§' 19. verteretur in vitium. Nequiinus, nequimus proinde. Aleander, et vos, cacodas-
monum papiliones Romanistae. scelerum veslrorum portenlosam immanitatem
amplius perferre, nee voluuius; [ Germani sumus, Germani manebimus, a maio-
ribus degenerarc summo inhonestatis loco esse ducenlcs; Christianam religionem?s
in spiritu, in amore, in pace, ut Christo aulore per maiores nostros nobis tra-
dita est, fovere, amplecti et exosculari nunquam pigitum est nee pigebit; Ro-
manensium autem superstitioncm, ethnicis et ludaeis maiorem. in sua regna, unde
§.30. progressa est, ablegabimus. Tu interea. Aleander, qui benedicendi facultatem
titulo ipso, re vera autem maledicendi et malcfaciendi malam artem profiteris, so
nota aliqua quanlumvis magna mendaciorum tuorum officina fabricala, palriam
oborto lumine vcritatis, caligo abacta est. Videraus, etsi sero, qao8 tuipse cum
tois C8BC08 saepe derisisti. Est ingcnium, sunt viri, est consilium et prüden-
tia; vires qnoqne et animum csso tu aliquando expericris. Quid si audes tarn
animosc, tam constantor et intrepide contra carnifex eloqui? — — aliqnan- 33
tnlo inimicicias fieri vidimus: mansuetudine indignum quicquam com-
mittere optavimns. Quatenus proinde de censu opibusque fraudes animi
immutatum est, moliti, ne seditionis et scismatum authores diceremur.
Vos — — thesaurum, sagacius incumbere occepistis, etiam — etiam vestris im-
postoris nobis anferrc , et pietatem in mansuetudine — — levi virtatis 40
erat| nunc ubi vivum tangitur vitium fieret. Nequimus, nequimus, Aleander,
portentosam scelerum vestrorum immanitatem amplius perferre, nee etiam vo-
lumus. Germani maioribus nostris non degeneres, nee in Christiana fide
quicquam praeter Christum amplectcntcs. Tu infamiam quantumvis magnam in
* planor.] vagantium impostorum. * cf. vol. 11. p. 6. v. 15. sqq. p. 15. v. 29. sq.
imi /. • aliquanto sie 1. ** virtus] virus 1,6. *• Alexander G, *• au-
" animi
thore G. *^ Alexander O,
EPIST. VDBL0NI8 CTMBRI CYSAiri DE EXT ST. LIBROB. LVTHBBI ET CHTITB. 8ABCT0B.
467
nostram inurcrc el quaeque pessima, quod facis, in nos disseminare potes,
pfHna le manel, suos non inultos relinquct Christus. Martinus Luthenis, homo
del et Christi apostolus, noster est; eum, quoad a Christo non desciverit, quod
in perpetuo non facturus est, defendcmus et propugnabimus, ne in famelicorum
&deutes crudeliter tradi possit. Vos, iiberrimi Germanorum procercs, vos, patriae 5. 21
cives et municipes, oculos coelo sustollite, qui superne eos vobis apeniit, gra-
tias dco agentes, quo occasio aliqua nohis oblata sit Italorum tyraunidcm et
Romanistarum insatiabiJem avaricia; voragincm elabi posse: nulii rei tantum in-
vigilandum quam ut eos, qui malos mores civitatibus intulenint, procul expel-
10 laut: ad vitia quidem cum omnes proniores sumus. tum praecipue catervatim in
ea ruimus, ubi qui renim potiuntur et religioni pra*esse gloriantur passim et
publice peccant, quorum studia hi ad se non converlunt. praecidite ergo vitiorum
capita et tot errorum autores, ut populus ad Christi praescriptum , unde aliquau-
diu ad idola adoranda abductus est, bene beateque vivat, avaricia, luxu et igno-
i^rantia a templis proscripta, populus mutua liberalitate, vitae castimonia cum
Christo sapienter »tatem instituat. Hoc clamat omnis populus, cuius vocem deif*^?.
vocem esse oraculo iam | olim proditum est. Vos interea, optimi Germani, aures
vestras Ulyssis exemplo ad antiqui draconis sibilum obturatc, nee quicquam viro
bono et Christiano indignum de Luthcro * in animum concipite : scio usquequaque
20 tempestuosos austri flatus circum obstrepere, qui homini invidiam excitare enixis-
sime laborant, sed Ciiristus non permittit; audio indies de sacramentis, de matri-
monio, de potestate, imperio el magistratu antiquando in eum aemulorum cla-
mores, quos inter Murnarus ille Franciscanaß factionis monachus, egregius bo-
norum decoctor, etiam in sacris tractandis celeberrimus sycophanta, nuper libel-
2&lum eilidit suppresso nomine, mire ineptum, sed quo rudibus imponere possit.
Te per Christum obtestor, qui Blarlino male vis, priusquam illius scripta dam-
nes, ea prius nee tumultuarie legito : dispeream, si non plane mentiri eos dicas,
qui imprudenter nunc vociferantur Lutherum omnem potestatem et magistratum
velle abolore, Caesari et omnibus principibus negocium instituere, seditionem
3ooptare, ad tumultuandum plebem exhortari, Socratis rempubiicam, caninam libi-
dinem reducere, mulieres communes facere, matrimonium elevare, sacra omnia
prophanare. Quis tam eluscatus, ut non videat, unde ii venti exoriantur? prope
mons est, horum flatuum emissor, vicinum habetis Ethnam hanc flammam
eiaculantem: vos spiritus, probate, an ex deo sint.
35 nos disseminaro potes , et quod facis perge. poena te in diem manet, ulciscetnr
suos Christus. Vos, Iiberrimi Germanise proccres, quos Christus tanta caligine
Romanse fraudis cripere cnpit, aures venenatis serpentibus non praebcte, qui
mira dacmonis calliditate Christum prohibcre, avariciam Komanam tutari omni
arte studebont. Valetc.
« cf. vol. nil. p. 629. §§. 27. 28.
30
468 BPIST. TDBL0MI8 CTKBBI CT8AB1 DB BXVBT. LIBBOB.LTTHBBI BT CHTBB. 8ABCTOB.
IV PORTENTOSVM ROMAHl PONTIFICIS MIKISTRFM
SFB OVIKO TEGMIXJS RJPACISSIMVM LVPVM OCCVLTAHTRM
HIERONYMVM ALEANDRVM
MARTINI LVTHERl QVIDAM DISCIPVLVS.
An non in foHs hoc esse videmus^ ut usque
Christicolam poptäum turpis Apella prhnat?
An non verpus erat, quo fretus Julius olim
4 Impia tot reges movit ad arma pios?
An non verpus erat, luda sceleratior ipso,
Per quem tempestas sasciit Höchst ratica?
Nunc Aleander adest, recutitas gloria gentis,
8 Intentatque viris omnia dira probis:
Ecce armata venit fictis nigra bellua huUis
Et ovem simulans hostica cuncta parat ,
Exurit libroSy magis exurendus at ipse,
12 Si caperet factis prasmia digna suis.
Hoc monstrum Caroli regis se trusit in aulam
Funestans furOs omnia lasta malis,
Ipse licet sacro fingat se fönte renatum,
16 Attamen agnoscit gens recutita suum,
Agnoscit verpum strepitu sua verba sonantem,
Agnoscit vultum, mentulam et ingenium;
Quacunque aspicias, ludceum amcta loquuntur,
30 Sermo, fides, mores, os, color, ipse habitus,
Quot monstra hie Lemam conflata videmus in unam,
Sive Midam spectes, sive Thrasona magis?
Est Gnatho, cum libuit; non hoc furiosior Aiax;
24 Saspe etiam fasdus Sardanapalus erit,
Castera non referam, quibus ipsum Sardanapalum
Exuperat: quid enim nota referre iuvat?
Non habet hie oculos generosi principis aula?
2H Non habet hie forteis Teutona turba manus?
Huius progenitor triginta prodil lesum
Nummis, hie ültro prodere non dubitat,
FINIS.
Prieter exempla /. G,et 2. hoc carmeu habet etiam VVittebergensisOpp.Luth. edi-
tio, tom. II. fol. 35^. sq. ex i. repetitutn. lenense Lath. Opp. exemplam Carmen non
recepit. v. 4.] sinceras quidam 2, ' fatis non esse 2. * Apella (i. e. sine pras-
patio) quasi poetica caiascumque ladsei adpellatione tum utebantur. ' lulius II.
Similiter ipse Lutherus in Act. acad. Lovan. (Luth. Opp. ed. Witteberg. tom. I. fol.
35'. sive ed. len. Opp. Lat. tom. I. fol. 497*.) ,,Est hoc in fatis, ut Christiani pa-
tiantur a ludsBis. sie ludseus incitavit lulium pontificem in exitium orbis, sie
Pfefferkorn Colonise turbavit orbem Christianum, sie nunc Aleander cognatus
ludse vincit suos maiores, vel ob tres drachmas proditurus rem evangelicam^\
• belua 2, (altera 1 inter verba omnia et dira superioris versus effugiü), *** civem /.
C<nT. Ecce s, Atque ouem sim. *' verpus strepitum /. verpo strepitu 2. *' Ca-
roli V. *8 fortes Theutona 2. *• ludas. Pro hoc vocabulo in 2, est: Numerus
EPIST. YDELONIS CYMBRI CYSANI DB SXVST. LIBROR.LVTHERI ET CHYNR. 8ARCT0R.
EXPOSTVLATIO CVM ALEANDRO,
469
lam vero te appellamus , Aleander Apella , quotquoi sumus evangeln Christi
adsertoreSj cur tu, fugitive, derelictis ras Iris tuis proditurus Uberiatem nostram
ad nos confugisti? cur tu sacro regener a las flumine sancta nostra poUuis et
b revelas mysteria hostibus sacramentorum Christi.^ cur tu desertis apastolis dei
consUium inis cum magist ratibus et principibus sacerdotum de profligando verbo
dei? Hoc vero ut faceres, quodnam tibi precium constituerunt Cardinales Uli
cum suo Sanclissimo^ aut quo tu illos gaudio afficiebas, cum tu e media turba
velut alter ludas Scariothes scelerumque magister prosiliebas^ voce plusquam
\osacrilega exclamans ^Quid vultis mihi dare, et ego vobis eum tradam?* Hac
tu de caussa e ludteo Christianus f actus es, ut e Christiano tandem longe turpius
turpis lucri gratia in ludaismum velut ad vomitum recideres? hoccine magnum
erit exemplum Iud(eis cceteris arripiendce Christiana: fidei, cum tanto precio
condud viderint Christiance legis calumniatores? hac de caussa omavere te
\b Gratia: tot Unguis, tot item literis, ut hominum omnium, qui pane vescuntur^
ingratissimus legem Christi tu oppugnares? Simplicissimum est Evangelium Chri^
sti , simplicissima est doctrina Apostolorum , vere Simplex et Candida erat oHm
ex tam simpHcibus prasceptis instituta Ecclesia, Hanc tu, flagitiorum messis^
sceleratis obscuratam legibus et turpibus inversam constitutionibus remergentem
70 modo moraris, perturbas, opprimis. heus tu. Aleander , desine oppugnare glo-
riam Christi, cuitis tu de f endendes gratia sanguinem tuum effundere paratus
esse debuisti. quodni cesses scevire, laqueum parabimus tibi, quo tute tandem
te ipsum iugules: pendulus e procera quercu resipisce et postmodum vale!
triginta carminnm mysterio non vacat. qwB verba ex ipnus eamänis versuum nu-
mero ultimoqtie disticho explicaniur,
H(BC expostolatio in 1, et G, non legitur, * Cf. Proverb. XX. 19. Ecdesiastici
XXVII. 24. ** Cf. vol. n. p. 16. §. 32.
Pa0 tentfd) 1lt(|nim
In orrb2antcn |luUrn unb |ltbftltd)en 1ird)trti..
Sin tr vetttibnt , den)« unn) oeriDetfU Homer on Hamlet, loeQnent nn t^euUnt. Jlbrr
tr erlAigu €eutfd)en erfreioet eud) , ja frolodvrnt alle d)2t|l0laubt0e mtnfdjit ^n }ftr \fatt
fit\d^, \itv tnenfd)Ud)en IUd)t vntf gtfc^ t|l burd) g^tlic^en totUrn nn Mlff gUtd) aU mit eine s
fdKirpfen bepel jeriiatuen. ^ot lob, tutr feint erlcfeti^ vnti erlebiget worden. €) idoI ein loblic^
böblunj) i|l tfifi setDefl, on) bie einen CljrifUn aufs aller be|l anfleet , unb bie onge^uielfflt
fturd) 06tlid) eingeben ergangen i|l, tfU aud) on 3tDeifel in ber gegent^eit tier ewig Übende
ften feiigen wol gefallen wärt, pn balben billid) ein jeber Ci^nflglaubtger menfd) onti liebba-
ber Cl)2i|llicber felickeit von l^ert^en mit 3ufammefd)laen tier \)tn\it fein fteütf anzeige fofl. lo
<D es i|! nmrltd) ein reblid)e tat, on ein fold)e, tier wir 3Ü eren unnti gebe(l)tnfig bilt4
ein gani gulben leib^eid)enn in bie Kirnen fe^n folten , tfan er fe9 genefl wer er neu«,
ber fid) bes onberflanben , ber aU er in erfarung Kommen, wie übel, onrebUd), onD bt-
trfiglid) mit bem g6tltd)en ^uangeliü t|! gel^anbelt no^be, fid) ber felbe befcbmerüg er-
barmpt t)nb mit Cl)2i|llid)em 30m alfo barfiber bewegt i|l wo2ben , bas er btnban gt- i^
ff^t bie fo2(bt onb befo^gung voi ber Il6mifd)en tpranneQ m wutterlicben regterung brr
Homler, be9 im befd)lo|fen b(tt bem lamen on l^indvenben Duleanus ober abgott bes fewrf,
ein Ubenbig0 gant» oerb^an^s opffers ber bindienbe nn lamen |teb|llid)en gepßlicben He^t,
mitt t)nerfd):odinem menlid)e gemüt geopffert \)at. O es ijl wie man pflegt iufp^ec^ je
ein recbt (lur^e 3Ü einem folgen Isafen ober bopf gewefl. tiept war b3 aäer b^pifam^ 20
walfer bes gotlid)en gefe^es, bj fo lange 3eQt mit ber faulen pfi^e ber Penret ober ^ebfl-
licben Hecbt war betäubt, onreqn on oergifft wölben, mag man nun reqner onnb lautrer
b&ren. Hempt war bas lieplid) jod) bes Iftvn mag man nun on fo2d)t ber 1t6mif(^en t9-
ranep wiberüb l^aiten. tlempt^war, ban man barff nun bie war^ept fre9 un on befc^we-
rüg reben , man wfirt nun wiberüb on entgeltnü^ on fd)aben Cb^iften fein , onb bem 35
berren €^}xfiOi bao bio i^at nitt befd^eb^n on fd)mebung nad)uolgen. tiempt war bit bim-
mel feint nun wtberumb oon jnnen felb|! geofnet, burd) bie gutig barmber^tgkeQt got-
teo, on man mag binfür mitt geraber oerad)tung ber Kauff bantierung beo S^biaf^ marcKtf
in bimmel oergeblid) Kommen. Hempt war man würt btnfur bie ewige onnb onflerb-
Vide praefationem supra p. 452. in f,
^ Inscriptio 2,3. supra in pncfatione indicata est. ^ §^n 2, oenoeplle
2,3. wapnent 2, wepnenbt 3, b^uUt. 3, * er-|legbigte 3, * b^iH 2.3, « f4urpf-
fen 3. ®ott fep lob 2. erl6fent 3. ain 2. 3. et sie scepe a pro e. ^ aUerbofft 2.
elieo bell 3. ^ 3we9flel 2. 3toe9|fel 4. ^ f&ligen 2, 3, apn pmr 2, ein pber 3.
«> Cb^flglaubiger f&lidiait 2, 3U fame fd)laben 2,3, <i tbat 2.3. *' Upp3aicben 2.
Upb3eid)en 3. monumentum, Signum. ^^ Kommet, 2, >^'^ betrieglicb 2, Cuan-
gelio 2. befcbwdrung 2. et sie infra. *« wfieterlicben 2. regirung 3. " bindienbe 2.
1* oerb^&nto Opfer 2. oerbmnts opffero 3. <^ onerfd)rodvem 2. m&nlid)en 2, min"
licbn 3. «0 foaiibe 2. «» gefaftfi, 2. pfö^n 3. «« «ecbten 2, betriebt, 2. be-
trübt 3. w mab 3. " Wirt 2. ubiq. «« big b« 2- «?• *®*^ bpm^l f""^ ^- bpm-
mel fepnbt 3. '^ i^pnfüro 2. et sie infra. bpnfür 3.
DAS TEUTSCn REQUIEM DER YERBRANTEN BULLEN U. BJEPSTLICHEN RECHTEN. 471
Itd^ 0mfd)iDHf 0n vmbm$e rtn irrigen, t)n am 0ertd)t l^ang^tt^en facl^n, )iur4 tiie fptti^
aller 0e»il)tt0fU 0Üte tier Iu9r^rltd)en onln toeltlid^n Hed)t on gefe^, 0Ui4 ala ^urd) fin
kur^n iDe0 auffa alUr fümrlid)fl t)inl/0( m00eti. tUmpt loar )te aepfllidK Ul^en vritt
pftünrttn wütt man nun on tiie ke^erifd), ftmonifd), 0eltrau0entie, m 0Utbe0trf0e l^an-
5tienii0, kaufun0, t)erkauffii0 on^ ab onln inDirin0un0 Her felben Uut megen beft^.
lUmpt loar tier 0r09 on alUr frud)tbar|} rd)nit fo tipUr ^ebfllid^n briefe, 0letfb al0 ^f
^untiml^eubtt0 tountier fixi^ta ifl mit ttm ftwv uon t^immel l^crab 0efalUn big auf iit
murj^len au^0ebmnte onnv au^0eriilirtl). tlempt nmr t^o kan mä fel^i mit teutf4 lan) xfi
rrlcfl onnti erU)i0t wottten oon den 0eltfüd)entien botrd^aften )»r bebflifd^e oefd^cKt^, Hie
10 morlid) fer rd)eHliä^n 0efle feint f^twefi. tlempt nmr foupl freueler mütn}iUt0er on) ntdh
ti0er Honderfle^n vnt metter tfts Cannes feint 0leid) aU 0lerern oerad)t vtd oen^ltd) 3er-
knufl u)0}Hr. Itempt mar tiomit id) mit meni0 morten tipl be0retf , jl^o ma0 man on
nad)te9l flraff ntiü fdjaXun 0laubi0, C^iillen, frunl, retilid) on) aufredet T^in. Parüb fol
nit allein tet fo Oife uertierblid^e abohterep , vn fo oerfnrifd)e menfd)ltd^ red)t onnti 0e-
i.sfe^, mit red)ter flraf He0 t)erbrennen0 fid) beoleifl 3Ü uertiloen in Diie fd)ulti onnti mafe
Her beletHi0ten maie|Ut onH 0efd)med)ten obridieit oHer oerflerun0 0ctiid^r Hino nid)t fal-
len, mie fid) Hie uiiHermertioe unHerflen im fleti00 3Ü tranil, fonHern ein jeHer d)ri|llid)er
menfd) fid) niiHer Hife %6mifd)e betrie0ere9 on ar0liflidieit, Ho mit mir fo lan0^ ^eit feint
oerfiirt mo^Hen , onH Hie mir fo oleiffio oelefen , onH Hen mir fo emfio oefoloetl^ , fe^n
20 onH fperren , onH He0 ein fer orojfen fd)mer|^en onH oerHrie0 l^aben , Ha0 mir Hie 9eb|!-
lid)e red)t, mie mol fie nid)t0 anHer0 feint Harr oermärte (Iridv, 0leid) Hem l)Od)mii:Hi0^n
l^eiltumb He0 I)eili0en Cuä0elium0 bi0 f)et mit fo 0ro|fer onbillidieit on fd^aHen 0eert
l^aben.
C Bequiem ioitur etemam Hona ei0 nomine) perl^alben 0 l^ex 0ib jn^n Hie emi0e
25 rume , on laß jnen in allen lanHen Ha0 lied)t He0 oer^erenHen femr0 3u emioe 3epten
leud)tef auf Ha0 fie nit oHleid)t oon einem ^ntid)2i|l oHer miHerd)2iflen Hurd) ein Vptl^a-
0onfd) miHer0eburt miHerüb 00m toHt aufermedit, on0 l^unH nid)t lalfen rmen, onnH ^r-
barlid), tu0entlid), onH d)nfllid) leben. Parüb miinfd)en mir jnen H3 fie rmen in jrem
f^iH on enH, Ha0 ifl biß fid) l^immel on erHen beme0en merHen.
30 C Cntlid) 0lauben mir oefli0ltd) H3 Hie feien Hurd) red)ten rad)fal 0otte0 im fe0femr
entl^alten , fid) faf! fer erfremen merHen , fo balH fie Hurd) Hie botfd)af t Hie 3u jnen auß
Hem ^immel komme mürt, oer|Uen oit erfaren me^Hen, Ha0 Hie oerfürifdK 0eifllid)e beb-
|lifd)e %ed)t 3ufampt onH neben jren (Itftern onH auffe^rn, feint in Her l)eä in epn
fold)e ^erbero an0enommen, Hie jnen 0ebCirt oit 3Üfleet. Pan mepl man fur0eben ^at
35Ha0 fie folten Hurd) Hen erlo0en ertid)tenf onH on0e0rfinHten 0emalt, He0 9ifd)of0 oon
%om mitt lanoer onH emi0er l)anHt erlofl onH 0efeli0t fein, feint marlid) Hie frefinH
ond)nfllid) oerfurt moiHen, mepl HifTer olaub oer0eblid) fein foU, Ha0 Hie feien Her frunH^ ,
Her 0Uti0en l)ilf Her 0^bet onnH almufen nid)t beHürften, onH fie Herl^alben mit kepnem
0Uti0en onnH d)!ifllid)en 0eHed)tn(iß, tro|l onH furHerun0 3Ü er3e90en fid) beolijfen baben,
40 marlid) Her 0eißlid)en %ed)t ^o:ten miHerumb nit onbillid) oon Hen feien Hife mepnuns.
9\ftü Han mie Hu Hid) berumpt l)aß, Her fin0er 0otte0, fo erljalt Hid) felbfl on on0. Vlepl
* %e9ferlid)en 3. ^ frud)tbar|l 2,3. ^ l)unHerttl)äuptt0 2, l)unHertl)eupti0 3.
8 auß0erefiHetl). 3. >o fo oil 2.3, " jlefer 2. "•« 3erknöfd)t 3. » folt 2.
fott 3. ** befU9fl 2. befUifl 3. *« oerfl6jun0 2. 3, " 3utr6men 2. " i^^g 3^51
feinH oerfiert 2. «^ fle9(ri0 2. " nid)0 2. ** etemam omis. 2. ^ reme 2. falso.
«fi«7 pptaoojifd) 2. P9tl)a0orifd)n 3. ^ l)unH] banHt J. rmen (ruben)] merHen 2. me-
ren. 3. *^ rümen 2. rumn 3. ^ oefli0llid) i. rad)fel 2. '* erframen i. erfr6-
loen 2. erfrefimen 3. " oerflel)en J. 0ek|Uid)e J. ^ ^U 2. '^ 0epfiert 2. 0epfirtt J.
" Haft Hie f. 2. freunH 2. freuoe 3, *^ beriempt 2.
472 DAS TEUTSCH REQUIEM DER VERBRÄMTEN BULLEN U. BJEPSTLICHEN RECHTEM.
}fan tit bebfltfdK 0<r^ mttt fo ond):t|llid)fr uerfüruna one onfpot l^abtn, fo fetiit fit
au4 btUt4 Derfpot on mit tiem raud) o^rttl^t mor^ftt.
9tm nad) almed^tt^er 00t ^tn 0Üti0er oerfugtr on lotrcKn ^ifffs bittic^m on rtd^ttn
tofetf titr bfb|!ltd)e %^d)t, )td) bitten tuir uirQl tiu )iid) f^ 0n<^i0ltd) fiber onftre loetfüruns
erbarmpt ^a|l, t)n)rrl)alt onl» felig^ one 1)02 nnem fo oer^itntrn, billid^n, oft fc^nbare &
tofet. ^mtn,
€ /Hein lieber l&frr , tiig t^ab id) eplntti 3ufatnmen geb^ad^t , tierbalbeit bttt i^ ^it^
tiu tD6iUß für 0ut nem^tt , tan in ttm bied^ldn fo td) in kur$ nw) mid) onterflrtn 3U
tna^en, mfitfeellu tiilUid)t ein belfere bAendien lefen.
< beplÜtir^e /. oerfpott 2. ei sie post, < oertildiet 2. ' biUid^n] ble^itxnt 2.
< t0t)0 i. mß 2.3. 7 fefer 2. lefer 3, 0e;0eb}a4t, i. kär^ 2.3. « boffere 0e-
^td)t I lefen on^e. 2. baffere biAen-|dun lefen. 3.
Clfl0 mh ir0mmtiin0
Um dbrrmalfigrn tind):i(tlid)en grmalt its Jlapfts 3n Vonii
mi itx tingrifllidirn griftUd^m^
Voettn t)nb 0mto2 litr ganzen ^txfitn^e'tt ,
vntf $vLU07an rtem mitttiantt ^^fitfct^r Hatton
3u nufe oitDi 0Ut, O0n tDegtit aemdiur bffdintfrnu^,
on)i au4 T^intr ftatn notturfft
in HtJ^mtM weif^ btfd^tihen.
lACTA EST ALEA.
/a. 15 20.]
Dirumpamus vincula eorum
et proüciamus a nobis iugum ipsorum.
Cf. Ind. bibliogr. Hütten, n. XXXim.
$)ie üorflel^enbe Ucberfc^rift iji bic urfptünglic^c: f^cn ßammertanber »eranbcrtc
fte in $tben}fi$e abcontrafactur tie^ gan^n ^pfltl^umb^, ittrc^mai^r (1560.) gab biefcr
|lla0»^ Sütunt, an alU \)oi)t on^ nt^rr fittite ^eutfd^r Hation auf bem ^ttelbratte
feineiS ^äbßifc^en dtti^i ben 9^ amen tinev fafl artltcb^n tinln natürltdKn abcontraffbung
tift ^ei|llt(ben on) Bcmifd^n i^offbaltuna, IDetlan) oon tum furtnflicb^ man Uta 91-
rieb oon guttun, ti^m ^tutfcbian) 3U gut brftbnfbe.; in ber i. 3- ^^^'^^ l^^ @bteu bed
balb barnac^ gcfattcncn @uRa\) 3(boI<?l^ erneuerten unb mit beffen SBrufibilb gcgicrtcn
(ammerfanbcrfcben 3luggabe befam bie ^Ecbrift ben 5:itel ^uffwfdier Per ^^utfcbm Ha-
tion, 3^n alU Stti)t on) nietttt ^t&n^t« ti£^ ^eQligen B^icb^. ^^n fpSteren ^rucfen bie^
fet ^lage unb ^Sermanunc^ tbut ber Äritifer aUc gcbübrenbe (5brc, wenn er fie gar
nicbt betüdfftcbtigt. Ueberbaupt genügt bei feiner anbereu buttenfcben Scbrift jur Ztx-
teSrecenflon ber crflc S)rucf fc üoöfianbiij, M bei ber üorliegenben : er ifl, etioa ein
bu^enb mcifl gana untjerfSuijlic^er 3)rucrfebler abgerecbnet, correct unb Won, unb felbfl
in ^Betreff ber Snterpunction viel beger al« bie meinen gteicbieitigen $)ru(re: bic in
üorliegenber ^luggabc angemerften Slbtocitbungen ber fünf folgenben ©rudfe betreffen gros
gcntbeil« blo6 bie Jiecbtfcbreibung unb nur gu ben erftcn 30 ©erfen f)aU icb eine etwa«
»oKfiSnbigerc 93ariantenangabc gemalt, tt>eiterbin aber regelmSfeig nicbt angezeigt, tt)o
üon bem erflen bie fcigenben $)ru(fe in ©efeung eineg großen 53ucbflaben« flatt eincg
fleinen, eine« a für o (toie 5,6. meifleng M baben) eine« i flalt p ober p f^att i, eine«
nn jiatt n, tt flatt t (befonberg in otl, fpil u. bgl.) eine« e\) ftatt t ober tt (tt>ic in
f^r, mel^r u. bgt.)/ t^i fiatt j ober p (lüie in tl^n, i^e), t^ flatt t u. bgt. abweicbcn, ober
tt>o, tt>ie febr oft in 5,, flatt b ein ß (wie in ^^ tieß) flebt. ^Bequemer tt>are eg für biefc
53ariantengcf(bi(bte gett>efen, wenn itb aucb im SBcrjeicbniffe ber bwttenf<beu 6cbriftcn
ber 3«i<fotge gemSö bie fir(bma^rf(be 2lu8gabe t>or bie mit großen Söucbf^aben unb un=
ricbtig gefegten ^ommatcn überfüötc ©eparatau«gabc üon 1632. geflellt, alfo jene 5,,
biefe 5. geaöblt b&tte.
$)ie 9Mnbrubrifen unb Zitate gebe icb, bloße 53ucbf^abenfebter flillfcbnjeigenb »er-
beßerub, au8 bem aucb in biefer SSejiebung ooUflänbigften unb beflen erflcn SDrucfe;
fcbon 2, unb 3. laßen bic am inneren 9ianbc flcbenben (Sitate weg, unb bic folgenbcn
©rucTe b^ben anäi t)ielc ber am Süßeren D^ianbe ber früberen fiebenben SRubrifen ober
fiemmaten nicbt, einige mit 2lbtt)eicbungen, ipclcbe au8 4, angcmerft iporbcn finb. ^nc
S3ert)onflänbigung unb S3eri(btlgung ber 9fianbcitate biclt i* nicbt für forbcrlicb, »iel-
mebr bie urfprünglicbe ©eflalt ber merfttjürbigen ©cbrift, welcbc freilicb in mebreren
93eaiebuTigen ein ©ebicbt nicbt \% entfieKenb. $)aß aucb ^utteug 3eitgenoßen unb inÄ-
befonbcre feine SQibcrfacber ben 3orntgen ^prucbf biefe ^(ag unb Sermanung, ni(|ft
für eine (SIegie ober einen ^^mnu8 an ben ^apfi nabmcn, jcigt, mebr aI8 baS üb«r
biefeS poema Germanicum in bem 99rief an fiutber t>om 9. $)ec. 1520. gefagte (vol.
I. p. 436. §. 12.), J&utteng eigene Cntfcbullitaung (vol. II. p. 130. sqq. n. CCXCIL), in
n)e((ber etlicbe Stellen beS t>or(iegenben ^olfdbücbleinS erörtert toerben; biefe ©teilen
babc icb in ben Slnmerfungen mit fi. bejeicbnet.
HÜTTEN CLAO UND YOBMANUNG OBOEN DEM GEWALT DES BAP8T8.
475
8
12
16
20
<3d) »olt 0etn Qfbi^i xAf) füre cUa,
gememen ttHl)nmb machen daXf
mt Oll 0eb2ed)en ufenbar^
l)ar)nrd) M^ Kattun befd)iDert|
0at3 tfStfc^fs iab orrtrudiet l)ett|
bte fttten iDfrlten gar oerkert.
So fetnl» Vit mtnfd)tn fo oerbUnlit
1)09 man bte »atl^eit ntt frKenl)t|
onl) ad)tft aberglanben mer
bann Cl)2tftenltd) mt ^üiit$ Ur.
Pann 00 In wat^tii einer pflefltf
0ar balb man ftd) entsegen legt;
bamit mrtb folid)» miter trebt.
^at einer bann an 0^9t gerebt;
bie &eiftlid)ett gegrifen an^
ben l)eU man fSr ein b&ßen maUf
onb fc^nlbget jn ber Ketjerei).
Jlrf) 00tt 3U bir ic^ ruf onb ^d)itj^f
bes menfd)en finn iD6lft ^eben ein
erkanntnn^ onb ber »arl^eit fd^ein;
bnrc^ beines geifteo g&ttlid) Krofft,
ber folid)9 and) 002 ae^en fd^afft.
^erl^tnberung
ber watiftit.
Ile^re^.
<3lnrufun0
gottef.
9er l)eUt0 geifl.
^ ti6rfft J.5. b6:fft 4.6. fül^ren 5.6. * j^erman 4...6. IHarl^elt 5. > tr-
tl^umb 2.3,6. klar, ^...6. * onitb oiel ^...6. ^ oetkel^rt. 5. * 0an||9 2. J. I^n-
lief 6. teuf(l)e9 2. l^art, 5.6. » feinbt 4.6. fe^nb 5. oerblenbt 3. 1Po2^titbe}ung
ber »arf^e^t in marg. 2. Lemma non habet 4. * Haft 5. mann 4. marl^ept 4,
erkenbt 3. md)t erkennt, 5. <<> tHtnb 4. me^r, 5.6. >* C^rilletifb 2. onnb 4.
f e^r. 5. Ul)2. 5. <* DnH ob (ab 3.) man toMt ber »arbeot pfUu , 2. 3. toarbept 4.
*' 0ar balb erfunben loirt epn uieo, 2.3. balt 4. balbt 6. *^ r^tticbo 2...6. onber
2...^. onterr^t, 5. <^ epner 2.^. meit 5.6, <* 99 2.J. aepfUtcbeot 2.J.
^epflltcbe^t 4. eet|!lf0kett 5.6. <^ b^^^t ^* ^^ ^pnn b6fen 2.3.5.6. /Hann, 5.
'^ Ihtnb 2.. .4. fd)ul]»i0et 2.. .5. tbn ber lle^rep. 4.6. Ilef^rep in marg. om. 4.
M eott 4.6. onnb 4. ^ peft J. fafi 5. fpn 2. J. moftß 5. epn, 2. J. gottio
in marg. 2. J. << erkentnfift , 2. J. Crkantnuft 4. Crkanbtnuft 5. onnb 4. marbeot
2...4. fibepn ^. <^'< 9er b9li0 grill | ^ctuü. ij. 2.3. ** Oeoneo gepflet gitlid) 2.3.
gep^f e6micb 4. eraft 2. ** r^^iiM J...6. aeitun 4. >etien 5.6. f^aft 2.
476
HÜTTEN CLAO UND Y0BMANUN6 OBOEN DEM GEWALT DES BAP8T8.
24
00tt fflbs.
tumb.
Mein ^' 0dfl-
li^ett.
9^fi ttepti 00
^Uigiurrp.
28
32
37
40
44
48
52
tü et erlend)tet menfd)ltc^ ftnn;
gab ]0arl)ett ei)n, trei^b falf(l)ett lyiiit.
Patt bu and) felb bte marl^ett bift,
als 3fft0^t ber tfnangelt|).
&tb bas erkenn bt^ Kation
mte niei)t fei) bein genab banon,
Hßo man von betner gottl^ett fc^^etbt,
onb bod) bet) geltet nntanng bleibt.
Wo man bnrd) gotte» namen fd)niiirt|
onb bod) beo tetifelo ret^d) entbürt.
Uio man ftd) geiftltc^eit ntmpt an^
onb büberei) bod) fnr I6ßt gan.
Uio t)ebfrman ein p^iefter nennt ,
ben man bod) aU ein buben Kennt.
Per felb mit fitten bte er i)ebt|
eim anbern b6^ erempel gi)ebt.
lüo ber eino l)i)tten namen l)at,
gar nid)te9 bendit, mit l)ilff onb rabt,
mie er oerl)ieten m6g bie l)erbt|
allein ber mild) onb »ollen gert.
Jld) gott erlefid)t bie gfalbten bein^
bao fi)e bttr4) betneo geifHeo fd)rtn
oer|1tei)en in ber glei^nerei)
Wm Ci)nftenl)eit onb marljett fe^,
oerli)l) mir bao ic^ fag banion.
9h man mt4) bann oernolget fc^gn,
Im trifft allein ben c&^per an^
bie feel man mir nit böten ^an^
aU bn l)a|'t felb getebt barnan,
lo. xiij.
Mat'. vi.
LacQ. xvi.
Mat*, vi.
&. XXllJ.
LacsB. xi.
lo. X.
Ezechiel'
• • • •
XXXIUJ.
Luc», zij.
*^ mtrl^ept 2,3. ein,
^ 9an 2.3. ope 3.
** bo er] fa 5. fo 6. erleud)tet 4. f^nn, 2. 3. ftn, 6.
4.5. falf4ie9t l)9ttn 2.3. treib fair^ept l^in. 4. ^tn 5.6.
ttNirl^ept 2. 3. oo^l^eit in marg. 2. 3. ^ juget 2. jenget 3. got tu marg, 3. *" Mft 5.
naiton 2.^. ^ HDie weit T^i ^. oett fep 5. enab 5. gnab 6. ^ bepner 2. J.
gotl^eit 3. 0ottl)ept ^. 0ott on retd^tumb gar nit ^ufamen. ad marg. 4. >' onn 2. 3.
Unnb 4. geUieo nu^ung bUpbt 2. 3. nü^ung 5. '* eottea ^. ** Unnti 4. befi 5.
^enffelf 4...6. '^ mann (man 5.) ftd) ntmpt gepfUt^Keit (0. 5.) an, 4.6. man (t^
ntmbt 0et|Uigkett an, 6. Lemma hoc non habet 4. sed 0ott on reti^tnmb gar nit ^ufa-
men. '^ onnb 4. (quod, ubi in sqq. nn habet 4. pro Xi non adnotabo.) laßt 4. ittt
5.6. go^n. 4.5. " jeberman 4. nent, 6. »^ Kent. 6. w gbi^ ^. „^t^ 5.^. » gg^j
^...^. ^ l^trten 2. J. j^trten 4. Ferren 5. ^* ntd^ts 3.4.6. gülf ortb lat||, 5.
tifilf onb rl^at. tf. ^ oer^utten 5. oerl^iiten 5. ^ k- O/o/a 6t&/ica om. 2.3. Ubique
omisü 4. << eefalbten 5. gefalbten 6. <* fit 2. 3. *• UerW^n 3. inn ^. gliS-
nerep, 2. ^^ Crtllen^eit 3. ^ Herlpd) 2. HerUpti J.5. Herlet^ 4.6. baft 5. bar
oon 2. 3. ^ oan 2. oerfolget 4...6. ^< t6)iten 5. 6. ^* felbß 5. baruon. 2. baroon : 5.
HÜTTEN CLAG UND VOBMAMUNO OBOEM DEM GEWALT DBS BAP8T8.
477
Mat*. X. ^
fizechiel*
• • •
xnj.
lo. XY. &
xvij. Ori-
genes xvi.
hom. fap
Gen.
Mai*, vi.
Hier, fup
Soph.
lo. xiij.
Idem. xij.
A • • •
&. XVllJ.
56
GO
04
6S
72
Mai*, xyi.
xviij.
76
vnt l)urd)9 p20pl)etm mnnbt 0ffett|
mit on^ a^b ^^^ ti^raniifit gU^t.
^tftumb id) fpUd) au^ beiner Urr,
Ute pitfttt folten loeltUd) fet;
vnt Ixfitt 3fi)tlti^ regiment
ntt fet3en mn l)etn Uftamenti
tml) »as 1)0 »er bes röipers fac^i
b0 füUfii fi)r tiit Uwktn nad),
Pann griftltd) leben tft ir fng.
bes l)aft ba be^fptel geben gnnf.
ttac^ fletfd)e9 »etdi l)aflt ntt getta(l)t|
ber »elt regternng ganU t>erad)t.
JlUetn ber l)tmel »as betn reid),
onb »as bemfelben gmi^ t>nb 0leid)|
bas l)aft bn btr gee^get an.
90 ijatt i)et30 ber flapflt Kein ri,
nie er mit gmaltigklti^er l)anbt
trudi 9nber ftd) ftett, lent, »nb Unbt.
Sifiid)i bann es fe^ ber Ktri^en gut|
I)et|f3t l)alten bas in ftiter l)ut.
Vnb nimpt fx^ an fanct )feters gnaiti
ben er ani^ i^ebet manigfalt
mit binbeni I6^en l)ie auf erb.
JlU 0b Hi ongefel^en merb
Pie 0ftßlfd^n
foätn na4 bem
0ftft Üben.
HDte 00tt bte
pHefler gemalt.
HDeltltf^ ge-
nau ber geifUt-
d^n.
• _Ai
Per kird^e gut.
Pe0 popßf
getoalt.
** burdj 2. " ^i^t ber tl^prannen 2. 3, Her omi». 5. ö. /n/er v^r^u« 5^. 55,
hwc addita sunt in 4. (et simUiter in 5, 6, nisi quod 5, nomen €^21 ftus omisit) :
C^2tßU0.
Pu bi|! mir ein augerneltef m$
<3ll9 aud) ber S^pofUi pauluf »00
/arl^tn, ietgs l^erm pnnb Kurilen an
J4 v^^ll fi^ ^ ermanet l^an
«pubefTem t|)2 leer onnb leben
Parju tl^n mein gnab mott geben.
/Hanes.
^ betner] Lottes </...^. Ur 2. 3, Inter v. 55.56. habent 4...6. ^^i /nr^meriket
neme meer (|fiebr 5. mel^r 6.) ^ HDeltltd) eb2, ^. C^r, 5. el^t. 6. (et sie in sqq. ubi-
que \^x 4...6. " ^itftt 4...6. ^ 1ltd)t 5. (fere ubique.) Hein] fein 4...6. *• M
5.«. (fere ubiq. pro Ho). He^ 4.5. «^ 0et^lt4] C^irifUi^ 5. •* Peft ^. Pas 5.
Hu] €\i%\fi 4...6. beifpil 2. 0enu0. 3. ^ bimel 2. bpmmel 3. I^immel 4.5. Simiel 5.
** mas ri4) m0lt (nol 3.) mit bem oer0Uid). 2. 3. gmag ^. '^ ba^u 6. 0eet0net 5.
*« bat 2.3.5.6. jej^unt ^. jef^unH 5. ji^unHt 6. rutD. ^. Hub, ^* ^bu. ^. ^' gmal-
ti0ltfber l^nH 5. banH, 6. ^ Crfidv 5.^. fl&tt 4. Ht&Ht, 5. fl&t, ^. fanb. 5. UtitH
tf. (u/ fere solet H pro Ht) ^ beiftt 2.^. ^epgt ^Z. fieift 5.6. inn 2. J. |l6ter 2.
peter J.5.^. |l&b<er 4. ^> nimbt 0. fant Petrus 2.3. % 5. ^^ übet 4...6. man-
nicbfalt, 5. 75 ii^ff^ 2.3.5.6. *• nn:H i.
478
HOTTEN CLAO UND YOBMANUNO GEGEN DEM GEWALT OBS BAP8T8.
RO
/unMmit Hier
84
9e9 !Nip|)0
Ubrn.
<pt0£9 fd)t0^rur 88
Mlüfffl.
€|||2fßU0 «0U
ntt kfinig fein. ^^
06
Pe0}kip|Uf
krön ^2e9fHtf0.
100
fex |lap|! ftf-
djut omb ridh
tumb.
104
Pe0 3Mpfl0 ver-
meinte frep^eit.
9e0 !Nip|l0 pn-
trem.
108
in IjcUeni ml tm porabetß.
(9ld) glitt nun mac^ «üi I)ert3fn wti^f
bas ntt m60 nerben ^ngeftalt
etm b6ßen menfcl^en f0l(l)er gmait.
"Vif l)62tem fUftn betn ktrd) gebanti
ailftn ben frgmmfn »iirt oertramt.
Vf bas bte l)ab ein tieften 0tnnbt|
iinb bleib in guter lir g^funbt.
^an ftd)t »öl »ie ein lieber lebt,
nad) gottes eer ber ^apft ntt flrebt ,
allein in ae^tlid) gut rrl)ebt.
Prnb aud) aneiy fd)niert er me^nt 3u l)an
iinb li^t bie fd)lü|fel l)tnben gan.
€ |Kd) S10U 902 3e9ten »erffen auf
3u kfinig, ein gni^mid|)tfg l)anf.
bo bif) bn nieiK gefloljen l)jn.
90 tft nur 9et3t bes ^opftes fiUi
bas er ber nelt regierer fe^,
tinb 9nber jm leb ntemant frei).
Ptm er ond) 311 ge3engnn^ tregt
ein krön b»pfaltig aufgelegt.
Vnb fd)U9ft bas purper l)inben nac^i
in bemnt l)at er kein gemad),
mit l)ofart treibt oUein fein fad|.
Vnb bas er nd)tumb m6g ernierben,
muß mand^n frummer Cijrifte fterben.
Pann ftelen t^ei^mlid) tft ntt gnug,
3U mojben, ftreiten l^bents fug.
Jlllein ber Pofft jm 1102 bettelt
nias nriber eeren tft gefielt,
bas l)efßt er bann ber «^irc^en gmieui
onb gel)t allein jm b0ßl)eit l^en.
Hiero. fu-
per Hat*.
V • « • •
10. XlllJ.
Hat', xvi.
Amb. de
paftor.
Hiero. fu-
p Soph.
i. Timo. vi.
" Jn ^6lUn 2.3, Jnn 4.6. ^ ein 3. b6fen 2.3.5.0. gewalt. 2.3. »« 5luf
4..,6. {fere numquam of) hartem 5. Inertem 6. gepamt, 2.3. ^ toirt 2.,.4.6,
m&rb 5. ^ feHen 5.6. erunb, 5. grunli, 6. ^ gutter 4. ler 2.3. fe^r 5. {ubiq.)
l&^j 6. gfun0t. 2. gefunb. 5. ß* /Hann ^. jrter 4. ^ ei^i 4. " ^tepn inn 4.
inn ^. ^ Parumb er au4 jnep fd^mert meint 3^an, 2. 3. fd^tnerfe 6. ^ ihfit l.et e. UfL
5.6. i^n.4.5. ^pi^tun4. •» gröftmec^tig^.J. Ijouf, 2. •« SI0 5. biflu5.ö.
geflo4ien 2. •» pe^ 2. nur jeftt ^r^ ^. Utnn 5. (ubig.) •* regtrer 2. •* nie-
mattb 2. niemantit 6. ^ 0e3efi0knfi^ 2.3. tr>, 5. ^ furpur 5.6. ** jnn 6.
*^ jQoffartl) 5. ^^'i retd^tum 2. reid)tumb ^.«l. Heic^tl^umb 5. reid^tl^umb 6. nwexb,
2.3. *°* frommer 5.6. €nfUn 3. fUth. 2.3. ^^ nid^t genug, 5. »<^ bttVen0
2...^. *o5 !!,„, ^. uorbe^eÄt, 5. *»« eren 2.3. eljren 4. *<" Mß 5.«. gnnn,
nUTTKN CLAO UND VOBMANUNO GEGEN DEM GEWALT DES BAPST8.
479
Leuit. xix.
Mat . V.
xij. q. ij. c.
qnatuor.
lo. X.
Mat'. X.
Amb. de
paftor.
Act*, viij.
Mat*. vij.
xviij. xix.
Luc. xvij.
CypanO.
112
116
120
124
12S
132
136
^(3) molt gern bafs ^tio^tti mttf
et l)eU kein ^iaubttif od^t kein eet.
Pe^l)alb 0b tc^ b^tt 0fd)iD02en fd^ottf
dar halb id) laffen mag barnon^
bas f(l)a|ft ein abfolution.
Wh mögen bas fetn göttlich btngi
b0 l)ir beinn namen ad^itn gring
bie anbern leuten foUen ftc^
3U bei^fptel fetaen ofentlid)?
Pie betne fc^af befolljen l)an,
br9 l)i^rten ampts ftd) nemen an,
tinb foUen nur ber feelen l)ei^l
bebendien, onb ntt tragen fei)l
bein geiftlid)eit, brin g6ttlti^ gunfl.
aU ob bu bte ntt gibft t>mb fnnft.
|lann bn |fd)ft an bes menfd)en mnt
oil mer, bann mos er l)ab an gnt.
S0 f(l)iikent9 tiglic^ bnlirn l)er,
aU ob nac^ beinern mtUen »er
ben l)9mel fd)et3en timb ein geit,
brr allen frnmmen 3Uge|1teit
burd) bid), tinb tto^mais geben ift.
|lann baran kommen l)tlft kein iift,
0nb mSrt ber ablas fd)affen nit,
es gel) baii rein gemiffen mit.
Wo bann ift gut bie confdrnta,
ba frag man nit nad) inbnlgrnti.
Si^e l)anb beo aber gpfUgt fo ml,
bao i)et30 niemant Üben »il
er l)ab jm bann ein ablas kaufft.
b2nb machet and) gen H^m l)in lauft,
Wit Dirr Jhipß
abfoluUrt.
IDas oon fold^
em kompt.
Per |top|! ttn
Ijprt.
0otu gnai 9fr
kaufen.
lies baplls
bullen.
I^n l)9mei oer-
kauftn.
0niii|fen bes
mmfäien.
IVte Ms ooUK
beto:ft t|).
2.J.Ö. eminn, 5. *»« jm] in 2. iljm ^. ^\n.5,6, ^^ ieß 2...4.6. "<> tlji. 4.tf.
1" jDer l^alb 2,3, ^tt 6, gefdjworen 2. «« balt ^. balbt 6. "* )io ^er 2.5.Ö.
Po^er 5. tietn 2.. .5. gering, 5. <<« Pte antiern Ifiun 2. ^'^ ^um 5. be^fpil 2,
ofenkltd). 2. i*^ beuol^fn 2.3. befol^Un 5.6. <<" ambts 6. ntmmen 5. '*<' feUn
2. J. 0otts genab onti tun l^immel oerkauffrn. ad marg. 4. ^^ 0et|Ui4kett 5, getß-
ligkftt 6. 1*3 gtb|l 5,6. 1« ftl)|! 5.6. )ieft 5. minfc^en 2. |fiut(), 5. «* UUl-
me^r 5.6. meer ^. tien 2. "^ fd)tduns 2. J. ^^ obs 5.6. ntn^m 2. ^^ l^inUl 2.
l^pmmel ^. Simmel 4,5. f(l)&^s 5. fd^l^s 6. <*> iifn 2.J. frommen 2.3.6.
/rommen 5. "« i^i^t 2.3, ofirtP 5. <3lbla& 5 6. "« confciens, 2. "• %u (^an
2. J. Die^ 5. gtpfUgt 5. gpf leget 6. »iel, 5. (m/ m%.) *" jef^unt 4. je:^un!b 5.
jliuniit 6. ntemantit 6. i^s |i^„| ^. ^^^ 2.3. <3lblaft 5.6. "• narum 2.3. gtin
2. J. ^etn 2. ^ten J.
480
BUTTEN CLAO UND VOBMANUNO GEGEN OEM GEWALT DES BAPST8.
-i:
^blas btirff. 140
Cr0fniuft guur
0tt9t|fm.
Hf^enoblaa 144
tirpc^ten.
148
152
Crlaubnu0 ttt
ffin^rn.
1lfrk62uii0 gut-
tx fttun.
Pffp^nration.
|le0 iMpflS 156
Crlaubnus fib-
fls «mb aelt-
Kauf.
160
164
168
Hon 0ftßUd)e
0t^fun.
t>nb l)0U ftn b2trf mit ftgrl fd)iDer.
fftit ftnit tft %uitx (|l»endini Ur.
Kur off bie (|fd)2tfft er ftd) »rriat.
11i0 er bann 3a ber be^djtnng 0at,
neraeit rr mos jm ff9 erlaubt.
|l02an i)eUt mancher oeftrr gUnbt
bann Cl^^tft l^er: ü,vi bte »art^ett brin,
be9 l)9meU freSb, ber l)eilen petn.
^Ifo 3U fnnb man mlaub gibt;
barumb 9et3t finben manchem liebt,
Bnb merben loflter fd)anb gemert;
gut »eiß Bnb fttten gar Berkert.
|lann ner »fit meiben iibelti)uni
fo man bas kan tt^tilgen nun?
J^u btfpenfteren fid) Bermeint
ber i^apfti als 0b er fei^ Bere^nt
mit g0tt Bmb fBlidysi Bnb jm fug
fio falfd)er trug, Bnb fd)anbtiid) lug,
barbnrd) bte »elt geergert »urt,
gemeiner man am glauben int.
]Pann »0 Bmb gelt man kaufen kan
bas nid)tef fibel fe^ getl^aui
Bnb nit allein bie finb Bergiebt
bte einer etman l)att gebebt,
Bub x^i gef(l)el)eni fBuber mer
aud) miber red)t| Bnb g&ttlid) ler,
mas einer n0£i) in »illen l)att
tl)ut lafen 3»; 0nb gibt bem ftatt,
ftiriDar b0 mSrt kein eer gead)t,
bas B0ldi 3n fnnben genrfad)t.
€ S0 l)aben Bufer iltrrn auc^
ben pfafen etman in gep^aurf)
i. Tim. iiij.
Ibidem.
Cypan9.
£ze. xiiij.
I. Cor. viij.
Cof. iij.
Amb. de
paftor.
Hiero. fa
p MaU'.
"^ erbomken Uer. 5. "» ouff 2...^. "» gal^t, ^.ö. »** t^m ^. fp 2. ^bion
9e^ 2.J. panin 5. baran 6, ^^ €ri|! 2.^. ^^^ l^pmmels J. bimmeU <#. flimmds 5.
freib 2. /reiKb 5, »*«* gifbt. 5. «« pe^ 2. 5. ü^t ß. übet. 2. «*o cbfanb 2. gemebrt,
5. 6. »1 Berke(>rt, 5. 6. "* bifiienftren 2. 3, 5, ^^ babfl 2. |kibß 6. fp 2. <»• foftt^s 2.
J.5.6. i^m ^. *" fcbänblicb 5. «*« geSröert 5. wirt, 2...-/.Ö. wirb, 5. «*• trt, 2. J.
^'^ wo man omb 5. "* ntd)t0 2. BbeU 5. *« Bergibt^ 5.6. **> etmann ^. b^t
gelebt , 2. J. geübt, 4.5.6. ^^ meftr , 5.6. i«'* g6tlt(b 2. frbr. 5. UbJ. 6. ««• inn
-#. tt/ {scppe nn pro n) wilen 6. b^^t , 5. 6. "^ |lat 5. 6. »*« ba 5. (ub(g. pro 0)
Wirt 4.6. t^ev 4. "» Ibnntien 5. i^o ^u^^n 5.6. *" eebroucj, 5. gebmui^. 6.
nUTTBN CLAQ UND VORMANUNO ORGBN DEM ORWALT DES BAPSTS.
481
172
Amb. de
paftor.
Hiero. fii-
p .Sopli.
i. tinio. iij.
(^ypria.
Arnos. V.
&. vi.
Ezechiel'.
xxxiiij.
i. &. ij. ti-
. ' • • • •
mot . inj.
ij. Petri. ij.
Inda», i.
IJ. tim. ij.
de confe.
dift, iiij. c.
qjuis.
17«
ISO
ISl
1S8
102
1%
200
gegrben vnfn ^iicx vxi.
<i)Ietntl)alb id) ntd)t9 t)erl)eben idü,
Pod) ff) gemrft In frlben nmt,
lias foltd)» Knmm brr fcel jügüt,
vnb mttb gemeutert gottes ttt.
So ftd^i man i)et30 iDentg mrr
btc pnffterlfd)em leben nad)
regieren ftd). <^Uetn bte |ac^
ber 0etftlfd)ett am namen lei)t, -
brr 0tl)at mtl lieber fetn gefreut.
eMan barff ntt fragen nen td) met^n,
ftd)t ^xefft fd)ar, ntt ein allein,
Pie p:&bft, onb bec^an nennen ftd),
preUten, pfarrer offentltd)^
tl)uml)er2en, onb oftctil,
ibt, ^liüif vnt psontnctil,
ertip^tefter, btfd)6fi tinb ber gletd),
bte all brr ktrd)en nerben retd).
Vnb leben ntemanU ^üi) 3U gut,
allein off p2a|fen ftebt ir mnt,
tmb ejfen trindien mas woi fd)medit,
mit 30bei marber merben gbedit.
Pie n)od)en geenb fi^e 3iDi)t ins babt
in feilten fd)anben, niei)d)em matl),
mit framen fA^ttUtn, müfftg gan,
tmb alles lufts ftd) nemen an.
€ ^|lt bann ein geiftlid) leben bas,
fo müft td) fp3ed)en ban fftrbas;
ba9 gotte^ iD02t ntt loer gerecht.
Vier fblid)9 gern 3äm beften b2ed)t,
Un l)ei)|'d)en fi^e 3um ferner balbt,
tinb nitirt jm ernftUd) nod) geftalbt.
19 ie gei|!lid)ett
pe^o 0efd)tckt.
^ei|lltd) Pietä-
ten.
Per 0etflli(l)en
tD0Uäß leben.
^prannep ^er
0e9|llfd^en.
1^' /Betntl^alben 5. tDtU. 6, i^^ foUid)0 2...^.^. fold)e0 5. kom 5. K^mb ^.
"• el|2. -/. *^ fil^t J. jfftunt ^. jeftunm 5. jljuntit ö. me^r 5. 5. "« regiren 2.
*^ eei/llicbKeit 5. ©ei/lligkeit ö. am n. lept,] ein n.trept, 3. »" je tier 6. ge-
freöt. 6, 1»» firl^t ^. SSiel^t 5. *^* «e(lilicb in mar^. i. «s» Pfar^ien 5.Ö. «^e 0^.
ficial 2. 5. »8' ebt 2. J. ^pt, ^. psofinctal. 2. pjonine ial. 5. prootnc iel, 5. ««s jj.
fd)0f 2...e. *9* flet 2. J. |lel)i 4...Ö. "3 gelieckt, 2.5. «»^ g^„^ 2.3, geben 5. ge-
bend 6. 3iDir tn^s 2. J. gel)en^ fie 3uipr ins ^. >ati, 5. *»* fep|Un 5. fei(len ö.
t)n^ uieidjen J. lOat. 5. toat. ö. <»« ga^n, 4. "^ nehmen 5. «»^ ^^ 2. >enn 5.
»w lian i. oniw. 2. 3, fürbaß , 5. ß. «00 wer^ ö. «>* folcbee 5. fotticbs ö. «« f^fl.
»er 3,4, bolt, ^.6. bal^, 5. ««^ jpjjj ^^ j„„ 2, jn 5. tl^m ^. geflalt 3. ,.6.
HVTTENI OpP. vol. III. 3l
482
HÜTTEN CLAG UND VOBMANUNG GEGEN OEM GEWALT DES BAPST8.
204
Itcften. ^^
efiflltd) 212
raubrreQ.
Ilpr^en 0Ut. 216
|(ff(l)6nnun0
b6^fr )tn0.
220
224
228
Ctn opfer von
bhf^em 0Üt.
^d) fa0 rs ift bek6nin0 not,
tut füll man mtd) l)2nmb fiS^ia%i itabt.
Per müfft^ flengrr feint 3UttU|
barjn )te pfaffen fiber 39i
onl) moffi an ftd) 9ct3t kaufen gut.
Pann niirmer miirt erftiUt tr mut,
it 0ei^t3 l)at meber 39! nod) enM,
3U gminnen krrrnts f&fi onb l)cn!)t.
(wlUrin lieft muii^ers l^abens fug,
bes fiye bod) ni)emec pflegen gnug.
^ift ob jn rauben feiy erlaubt.
baii mad)er i^et3 bnrd) tr2t^umb glaubt
liao getflltd) rauben fe^ kein fänb,
Vvib ob man einen pfaffen ftinli
l)er l)urd) betrug unb büberei^
Itn ki)rc^en bricht oil guttes bei),
bnrd) uinc^er onb bel)enbigkeit,
fein lob mu|f3 uierben oßgeb^eit,
man gibt jm 3U all erberkeit,
^att gfamlet kaften, keller ool,
ber ki)r4)en oo^geftanben »0I,
fein leben keiner fd)elten fol.
€ |lar3ä id) fag, eo ift nit gut
buft man off fetaen »il ein l)ut
ben fad)en bie nit billig) fei)nbt.
&ott l)att eo anbers auc^ gemei)nbt,
fp^ad), bao jm fei) ein ^affig eer,
ein Opfer bao vm raub kum ^är.
i. Cor. X.
LucQ. xiiij.
Ezechier
• • ■ •
XXXUIJ.
Ofe^. V.
Abac. ij.
i. tim. vi.
Pfalm.
*^ bekerung 2.5, «* jtob. 2. tobt. 4.6, yu tobt, 5, »« /Hufiggangfr 5. fpn
2, 3. fHnbt 4, feinb 5. ß. Lemmata sie coninnxit 4. : ^u|fi|gan0, ^ep^, n)ud)er, Vau-
bereo lier gepflltd^e. '^ «^ieli 5. (e/ sie in sqq.) ^^ l^nb on moft on fpd) koufrn 2.
Unb moß an fpd) pej^ kouffen ^. l^nb muß an n4 ^* j^^ ^* *^ nomrr 2.J. ntmer
uitrt 4. nimmer 5,6, wirb 5. mirtt ß. erfüUet 2. il)r 4, "<> J^r ^.5. jiel 5.
Cn), 5. >" gempnnen korenj^ fueß 2.J. geminnen kel^rens 5, S^ntf, 5. \^tt(t 6,
*" tieft 5. («£ppe pro 0) «'» nimmer 2.5. niemmrr 4, nimmrr 5.6. (Mq.) «'* jnn 2.
rauben 2.J. rauben 4. fie 2. erloubt, 5. »** ieftt ^. jrt^um 2.J. •*« gepfl-
Ipd) J. rauben 2.3. rauben ^. «'^ einnen 2. epnen 5. funb, 2. J. finb, 5. **<» bü-
berep] bieberep, 2.3. »'* uiel ^...6. güteo 2. gutes 5. ff. »«« be^enbtkept, 2. be^en-
Äigkeot, 5. Je!)inbigkeit , 2. (b5fc fiift) "' Ä«nc v. omis. 4...6. «« aUe 2.5. «r-
bttrkeit , 5. «» gat 2. J. 5. ff. gefamlei 5. «* fott 4...ß. «^ auffegen 4...6. ml
4.6. «« fepnb, 2. "» l)at 2.3.5.6. gemepnt, 5. gemeint. 6. "" el)2, befig
Cbr, ^. 23< opfer 3.4.6. ®pfer 5. koum 5. kump 4. kompt 5. kombt 6.
HUTTBN CLAG UND YORMANUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAPST8.
483
232
Deut, xxiij.
Pfal. xiiij.
Dan. xiij.
Arnos. V.
Hiero. fu-
j> Soph.
Mai. y.
23«
240
214
248
252
256
260
^icrnmb fo rauben ntrmant foif
mu pflegt fei)n \>ann ein pncfter »ol?
€ ^d) 1)62 fi^e leeren allen tag
aU Int nur gelier raffen ma^,.
mie mud^tt fei) fo grolfje finb,
bas man bte gnug kanm bii|fen knnb,
mie gut, bas man mit mud)er gminbt
ben feelen mad) nil petn 0efd)mtnbt.
trnb fid) in iren merdien bodj)
bas fi)e bes pflegen i)emer nodj).
(ÜMid) mie ein bilbftodi ftraffen jeiigt,
bie er angon nit ift geneigt.
€ i£% mer 3U oil unb miber 3nd)t,
miemol tiilleid)t nit gar 0n frnd)t,
mo id) weit bedien anff all fd)a\\b
bie triben i)et3t in ®entfd)em lanb
oil, bie man bod) 002 geiftlid) ad)t,
tmb leben ftd)t in groffsem b2ad|)t,
bie fd)enben mancher mntter Kinbt.
Ytodl) ifH bie melt fo gar oerblinbt,
lüi man mit b »al)rl)eit nit oerftan,
0nb nemen ftd) ber fad)fn an.
H^e mol id) mei|f3, tmb 3mi)fel nit,
bas f(^mert3en groß mftrt bringen mit,
nrt3nei) gegeben bißem fitt.
Pem fei) nun mie jm merben kan,
fo mu|f3 man bod) i)e griffen an
bas nut3 onb and) tion n6ten ift,
tmb tü9 ber efi^pel bleib in frift,
DHu^er.
Vbei getvun-
nrn gut.
«eiHlid)
müc^r.
ITerr der getfl-
lic^en.
^d)anb ber
0etftltd)eit.
|)eK5}un0 bes
8eiftlt(l)e flanbs
nit on fd)mer^e.
|)on noten t|!
befferung 3u
ru(i)en.
«» girumb 2. fott, ^...ß. «^s f^p„] ^^ 2.5. fein 5.ß. ban ein püfitv 3, ^^ fte
leren 2.3. fte Uljren 5.^. »s i^^ 2...ß. ««« groffe 2„.5, funb 5. *" bufen 5.
»» feien 2. J. "<> f ielj 5. tl)?en -/. 5. "« fte 2. fp 3. immer 2. 5. jmer 3. il^e-
mer J. jmmer 6. «« eieicl) 2...^. 3eigt, 2. jfcigt, 5. «« jugoi^n 4.6. 3U 0al)n 5.
geneigt. 2. gen6igt. 5. '^ Diel onnb 4. *^ fd)anbt, ö. "^ treiben 2.-1. trieben J.
jet^ im Äeutfd)enlonb 5. j^t im ^eutfdjen lanbt. 6. **« t>iel, 4...6. für 5.tf.
«<• fid)t] fli\t 5. grolfem 2.5.ß. pni(l)t, 5. »*« fc^inben 5. mand)et i. muter 5.
üinb, 5. kinb, ß. «J^» oojblinbt. 3. tierblinb 5.6. «« mttt b 10arl)eit nid)t 5. nor-
fian, 3. oer|!al|n, 4. *" nemmen 2.3. nehmen 5. «»< 3iuetfel 2. 3mifel J. 3««9ffl
4.5. atueiffel ö. «*» toirt 4. niürb 5. tinrbt 6. mit] mir, i. •'^ &^nep /. er^-
tep 2.3. ^rftnei 4. ^Vr^ep 5. ^r^nep 6. bifem 2.3. bifem ^.6. fitt. -#. biefer
SSitt. 5. 2^7 il^m 4. »8 „,0^ 2. 5. muß 4. il^e -#. greifen 2. ««> cojpel J.
€6rper 5.
31 *
484
HCTTBM CLAO UNO Y0RMANU80 GEGEN DEM GEWALT DBS BAP8T8.
Jlnrüf un0 an
264
$£rd)Oiirun0
nöttan. ^'
Vom.
Curtifaiun.
272
276
Veb homini per
quem fcanda-
lum venit.Mat'.
• ■ •
XVllJ.
280
2S4
Hom.
hxt krandieit flitber f(l)ntl)fti ab.
^atrtit trf) noi 0rfd)2tbcit t)ab^
bas mas etm i^thtn ntt bekanbt.
9et3t fd)re9 trf) an 1)09 Mttrrlanbt
Srntfd) natt0n ra trer fj^iadi,
3n bringen l)t^en binden rad).
'Pnb »ii man fnnft kein bfc^mirnng mrr
erkennen, 0ber axialen fer,
fo bendi boc^ i^ebes fr0mmeit I)ert3f
ob bo ntt fe9 ju l)aben fd)mert3i
bas ftits gen Hom man gelt l)tn fenM,
Dnb »tber l)«!lr als fibel »enlit.
Pa» felb bte Curttfanen tl)nn,
bte bt^e fachen trtben nun.
®n 3al f^t gelt von l)i)nnen füren,
bao mir mUet4)t bod) gern entbüren,
Vßü ntt bte guten fttten l)9e
3u ergernng nerkerten fi^e.
Per »elfd)en boffen ft4)t man otl,
ber tf^ l)9e keinen nennen mtl.
Pann lafteriid) 3nreben laut
bao, ber 3n nifirdien keinem graut,
unb l)aben hz^d^i in onfer lanbt,
ba9 002 ben Sentf^en ttnbekanbt,
bo l)abent9 ttns beflediet mit.
lüer »ao ber erft, bar3u i)t r^t,
XTllJ.
Hiere. xij.
Abac. ij.
"« glieber 4. fi^mittn 3, 5. 6, ««t i^un 2. gr fd)rtfben 5. ß. *" bekannt , ^.
**^ ptft 2. 5. /n iwöT^. 4. : ^n ^te ^eutfd)en ermanunj. *«* ^eutfd^t J. t^rer 4.
Versns 265.. .306. qui in 2. 3. duo folia bij bitj explent, Meiners (Ind. bibl. XXXIIII.
7.) manco exemplo usns omisit, Münchias aatcm (Ind. bibl. XXXIIII. iL) eosdem,
qaamyis antea (XXXIIII. 10.) ex Schreiberiano exemplo (XXXIIII. 8.) nihil cogi-
tans repetissct, quasi recentius additamentnm essent qui in omnibus exemplis,
uno Meinersiano excepto, cxtant, adnotationis loco addidlt, his verbis prttmissis
„Die spdlere Ausgabe,' unter dem Ittel: Auferwecker der NatiofC* enthält einige Blätter
mekrj die wir /der zur Vorsorge ebenfalls geben*\ *** ^ifm 2,3. liefen 4.,.$.
Vaacl). 5. ^^ toitt 5. man fonfl befd^ioerung mel^r 5. 6. bfd^toerung 3. ^^ oVhet 4,
feer, 4, fe^ir, 5.6, *«• frommes 5. *^* |Uto 2.3.6. (I&^to 4. Ijien 2. I^tnfm^ 5.
«« iftt 2.3.5.6. «" «uriifanrn i. "» biefe ^c^ 5. treiben 2...6. *^ ^n
<3kil)l 5. fei 2.5. fp 3. färn, 2.3. fut^ren, 5.6. ^^ to^ omis. 1.4...6. entbüm.
2.3. rnibfil^ren, 5. *" gutten 4. 1)9, 2.3. M^f '• "* uerkhten 2. Dork&2ten J.
oerkfl^rten 5.6. fp. 2. J. fie. 4. fin. 6. "• boffenn 3. Tfo^m 5. fi|)t 5. In marg.
4.: WelfdK boffen. »« miU. 4. ««' l&flerlid) 5.6. «« ju munKen J. *« b}ad)t
^...6. unfer J. »** Diefe 4. ««« HJir /. t^e ritb, 4. je riet!), 5- j^ r*>i<t. «.
HUTTBN CLkO UND VOBMANUMO OBOEN DKM OEWALT DES BAP8T8.
485
Luc§. xij.
Hiere. v.
&. vi.
ij. tim. iiij.
Abac. ij.
2S8
202
29G
300
301
30S
312
Hs man ein 116mtfd) niepß annim?
^e mrr td) fa^, i^e mer tc^ fd)(im.
9rumb la|f3 irf) 00n lex mcifd^tn ftS^antj
Itc (icifbtt) nhnft tiaft äbfrijanb,
vnt cur bas 1t6mtfd) regtmrnt,
tt9 gei^tj l)att iDcHrr 3i)l nod) cnlit.
Hüte kommen Ha mir ®e&tfrf)en an,
ba9 mir ntt m60en l)aben tu
bei) bem, bas box!) tft onfet ^ut?
titn anber tin» bas nemmen tl)nt,
tinb fo2bert onfer ei^gen ab;
gltd) 0b er uns gefangen l)ab.
Wo fetnb mir fd)nlbtg mosben i)e
bem papft trtbnteni aber mte?
Hüte barff er l)etfd)en penfton
von bem Has mir gefttfjftet l)0n?
^fU MUtd) bas Itn ftul erl)alt
3tt Hom, ber bamff i)att kein gvalt?
Wm gobt mt9 an bas einer lebt,
nit in etm p:ad)t tmb moUnft fd)niebt?
Hiil er ba» felb non vn% bekomm?
c^d) gott mir ®eStfd)en feinb 3a front.
Vßlttüoi ntt frommkeit mSrt genannt
bas mir erneren lafter, fd)anbt.
Pann gdben mir barau kein gelt,
tr tmkeftfdl) leben mer 3erfelt.
^r bo^l)eit l)alten mir in gb^and),
brnmb gott ono biilid) ftraffet and).
(ßeQl^ tier Ho-
manißen.
^b mir f^ultr-
10 fepen )i bapfl
etmas jugeben.
Per |!ül 3U
Born.
(Ob gut fe^, gelt
gen Hom gebe.
^^ ein B^mtfd) i. meift 2.5. an ntm^ 2,3. anneljm, 5. *^ 9^e meer 1^.
mel^r 5,6, (ubiq.) meer -/. fd)em. 2,3, •* Jjum 2. »"^ leider 2, ntmbt ö.
fofl 5,6. öberljon^t 4.6. «»« rül)r 5, »t p^^ eei^0 5. ftea gei^o 6. g^pj^s -/.
l^at 2„.6. 3tel 2.ß. 3il 3. <3ifl 5. (m%.) rnbt. 6. »»< «ul^, 5. rl^u. 6. »* l^p J.
'*• tjnft 2. . nemen 2.ö. nehmen 5. (ut solel.) ^ onffer 3. eigen 2. etgeno 5.
«>« gUtd) 2. eieic^ 4.„6. "• frinlit 2.-/.ß. ftnbt 3. \t^xCf> 5. f^ulötdv 5. il^e 4.
Lemma sie habet 4. : fit 9eutfd)( feint )f $apfl nti^to fd^ulHig. ^ JMifl 5. obter ^.
»• fürten J. '"2 ^an. «. 3»* biUtel) i. Um» fal tien flul 38 «om er ^alt, 2.3.
^ ]»er l^at barauf kein (kei)n ^.) nu|^ kein goKilt? 2,3. tiarauff t^at ^.6. tirauf lyat
kein ^etoalt. 5, genmlt? 4. ^^ go^s 2. gol^t 4. g^t 5.^. *<^ oit] )er 2.3. b»d)t
^.ö. molufl 2. molutfl 5. w' miU -#.ö. «>« «eütfb^en i. teCfd)en 2. teufd^n J.
feinl^t 4. 6. from 2. J. ^ frumkeit mirt genannt , 2. 3. mit ir^mbkett 5. mit
frombkeit 6. mirt ^. mtrM genant, 6, *'<> ^ne^ren 5,6. '<< pan 2.J. geben
5.6. »« )l^2 ^. 3U feit 2.3. 3frfettt. 5. »»» )^2 ^. bc^^eit 2.J. bo^l^ept 4. mpr
2.J. gepraui^, 2.
486
HÜTTEN CLAO UND VOBMANUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAP8T8.
fd^ul^ig ff tnb
gm Hom.
|iau|[tndfd)a^
0fif!lid)fr guter. 3^4
Vf rkouf brr fa-
(nmitittfii.
Wie 0ott ^tf a-
pofitl unb'nifi^t.
32S
Cl^2tflU0.
Df rkauf ^f 0
I^Qtnflrftd^s.
1lfOd)tutnb.
Pas ffib mir in gtbanditii iri^t,
316 nud^t metm ^tm'i^tn monc^rii ftrri^t,
bas vir f0 mi v^gfbrn ^an,
»nbs bid^ ^irgrt fibri an.
€ ^&2t 3K ir Srntfc^tn »os id^ fag,
«nß gottrs ftifjftnng n^mmrr mag
bfvi^rn mrcl», ons fd^nil^g frin,
l)rm |lafft iu gtbtn grlt l^in ti^n,
vnb omb jn Kanffrn grifUid) mar,
f^xnnbf k^td)tttf f^axitnt vnt altar.
tfptt i^ats grgflirn alU omb fünft,
onb mag nit frin brr göttiid) gnnft
mo man Vit Sacramrnt orrkanft.
(^fin l^at gott nft mnbs grit grUnft.
Pir anolff rr and^ ^^^^^fftn l^atti
brr gti|t3i|Kfit nit geben ftatt.
€r fpaac^i ir l^abts omb fnnft erlebt ,
332 brnb anc^ omb funf^s Un andern gebt.
Bann l)ett er feinen glauben fe^l
gebotten ^t, onb <l)nftiic^ l^e^l,
er l)rtt nit minber m6gen l)an
33G bann ^etjt ber jBafft trfc^etjen kan.
Was aber jm ein fd^n6l»es l^ing
ni0 einer nur mit gelt ombging.
11^0 nun off gelt Itx l)i|mmel fteltt,
340 mie kau bann mar fein gottes rebt,
ber fpsid^t, f0 mSgiid) m6gen frin
iu einem n0bel 62 g0n e^n
ein ongefAges kimeitl)i)er;
344 als kint ein reicher fxd^ entbter
gen l)i)mmel| onb ben ni0nen inn?
/nrmar es l)att ein anbren ftnn.
Amb. de
paftor.
Mai*. X.
Mat*. xix.
Marci. x.
Luc. xviij.
'" auM-ö- =»" tröffen 2.5. «» Jrmtrfrn 5.C. mrrOn 5. «« Jopbd :?. 5.
|tap|l 6, '>> Woar, 5. In 4. ad marg, sie est: pir JlpofUl l^abr nie kanffmanfi^^ getrtf-
brn mte onfrr pfafrn. '«« kire^n, pfanrr 2. «* als 2...5. funfl, J. ^ brr] bit 2. ^ J.
^nba? gotlid) 2. gfinfl. J. ^ oo^kauft 2,3. ^^ krtnn J. I^at 2,3,5. got noe J.
«» l^at 2. J. J. 6. MO bet i. geiftikrit 2. 3, (tot. 2. J. 6. "» l^apts ^. ombfon^ 5.<5.
'» Orum 2. funfl 2.^. funflr 3. ombfon|! 5.6. *» Pan 2,3. (more solUo.) ^ i^t, 4.
Cri(Uid) 2. J. »* ^tt 2.3.6. «« pabfl ö. "' il^m ^. »" nfir 2,3. ombgtmg 5.
'*» l^immrl 2.3, |$tmel ö. (Ul^t, ^. J. *«• Äib, 5. »" mugUc^ 2.3. »** n6^ J.
IbiOrlc^r 5, goi^n ^. gal^n 5. '** ongrfugs 5. |i&mmeltl^ifr, -l.ß. Camfrltl^tfr, 5,
*** ©rpn 2.5. gimel 6. mol^nm 5.tf. '*• ^at ^...e. rinn J. anberm 2. an-
dern ^. fin. 2. J.
HÜTTEN CLAO UND VOBMANUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAP8TS.
487
Mat*. V.
Luc^. vi.
Hiere. v.
&. vij.
i. Cor. V.
Act. viij.
i. &. ii. ti-
mot . iiij.
34S
352
356
5f)0
364
368
372
Pann niii man fhixd)9 Kinffrn m6ti)t;
bas rei)d)tumb mn bann armut b6ti)t,
fd mer ntt mar bas 00tt t)att ^fri^t,
brn armen fri) frm ttt^d) btttit
Vßü bitbt nun |{jp|\itd) l)tnbfrltft,
bnrd) brn man Sberfd)n)at3et tft
3U Kanffrn ablas vnb genab,
off bas man uns brs gelt» rntial).
€ ^d) »il tSd) fagen mas td) 1)62,
rs tft ^tf(\)t\)tn Knrt3 l)9e 062 ,
bo moltrn bte 0^ UrSlfm lanbt
im ^lanbrn i)aben ftd) rrkanbt,
pnb 3U ons tretten alle gletc^i
b0 bad)t brr |lapft au merbrn rrtc^,
onb fftjt in anff ein groffes golt
bas man jm tarltd) geben foii.
Pas i)att ben Vefilfen feer oerfd)mad)t,
mtb l)aben ftd) ber fac^ bebad)t,
bte jli)rd)en 0mei)n 3» kanffen ntt,
mimsl man jn bte fei)i anbfitt.
€ cSllfo ber ftapft ben glauben mert,
all erbrrkett O0n bannen 3ert/
bte tfl)2iftltd) 02bennng oerkert.
€ Pod) ftiftens &2ben mamgfalt,
ber einer mac^t ben an^^xtn alt.
<^ls mu|f3 man tragen kletber an,
barbet) man kenn ein frsmmen man,
onb fei) am glauben nit genäg.
^d) fpiili)i fi)e l)abents ni)mer fug,
^blas kauf.
mttt ben 1lffi|fi
neämltcl) ge-
l^an^elt.
lüte ^er jMpft
ben glauben
mrert.
H^ttfftuna ber
mtind^s C2ben.
W3 bem 3Nip|l
'^^ falid)0 2.^. f0Utd)0 4,6, foidftB 5. kaufrn 2. koüfen 3. kaufen ^.5. müc^t, 2,
^*^ 1letd)tumb 5. reid)tl)umb 6. bann] an 2. bau 3. ^rmutt^ t6d)t, 5. '«^ gat 3, ^ai
2.3,5. gefept, 2, »*<> armmen 2. armnen 3, ^si jj^jpj „„„ JapIlUd) 2.3.
bleibt 5. nu ß. 9&pflifd) 5. 9&bflifd) ß. ^^^ <Bu koufen ablaft 2.3. >^« JluM...ß.
»* viU ^. <5. »&5. -SM Cf. Hutteni ad Frid. Sax. conquest. §. 41. (vol. I. p. 397.) et
Dialog. Apophth. Vadiscl et Pasquill! §. 32. (vol. IUI. p. 592.) Referrem hsec ad
Iwani III. Komam a. 1471. ad SLxtum Uli. missam legationem, nisi *nuper\ immo
^nuperrime* res acta diceretur. itaque de Leonis X. conatibus Russiese sub Ro-
manam ecclesiam retrahendse a. 1513. et imprimis a. 1519. frustra actis illi loci
accipiendi sunt. »» auft 2...6, >*8 erkont, 4, «^» tretten 2,3,5.6, »" l^ne 6,
jnn 2. ««Mirltd) 2.4.^. J%lid) 5. «» l^at 2...5. ti0rfd)mttd)t J. '•» Per 2.5.
^ an bit. 2.3, anbut. 5.^. ^ erbergkett 4, yt}^xi 5,6, »« eri|!lid) 2.3, ®rb-
nunge 5, uerjel^n. 6, ^^ €»rben 5. ^^ anbern 2.5. 37t ^^^ 2. muß 4„.6.
"' einn 3. frummen 3. »'* 0nu0, 3. "* fie l^aben« 2.3.
488
HÜTTEN CLAO UXO VOSMASUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAPSTS.
0d^ t^nfiiiitiu
Walfartm.
IBtroikel.
faldum.
i. Col*. i.
&. iij.
bfttfl6?bfn nu^ 376 alktin ber gri^tj f^t bar3u ivtngt.
**^'"*^' bann ^cUt ißiUn tiiwta bnn%i,
bif betUrn anf bnrd) alle lanbt|
onb machen papfUit^ mad)t brkanM.
380 /ranctfcns tft bts ttnrn g^tli
Pinninirns btn anbrrn l)0tt,
fand ^ngnfttnns brn gemacht
^d) fag, 00tt »ort liarbnrt^ 9trad)t.
3M €tn 02l»fn tft btr €^ziften\^eii,
1)0 barff man l)abrn 3u kein kirtlity
allrin btt ftti Icn an tr j^att.
bas tft rin onner|ltd^it(^ matl).
€ifüfUnfnn. 3^s S0 mag td) griffet ttx ntt l)an,
bann »0 man rinrn Cl^ziftm man
tl)ut nennen mic^, bas tft ein eer^
bte. td) ailveg fnU fni^en nuer
VJ2 ban mü^ mit nenem gfita befd^mir.
€ Pes gleichen moUfart fetnbt 0n jal,
.bte mad)en anc^ ons narnng f4imai.
Von bannen ntmft ber ^apft fein ti^e^i.
396 Pü finbt man bie miradiel fei^ii
onb t0bt bas O0ldi l)tn nat^ 0n maß.
i)i|e feinb bie pfaffen, Üben bas,
tmb fügen mi mas gfd)el)en fei^,
400 b0 b0(^ n^e kam tr einer bei),
tmb miffenn bas f^e liegen bzan,
mit marl^eit m6gen nit beftan.
Pc^ ift ber ge^ti ber f^e bas ^rt|f3t,
404 ber $apft mit bißen faldien beiffat,
Vit jagen jm bas miltpaed^t auf.
c^U <l)2iftiic^ mefen fteet im kauf.
»'• fie 2, fp 3. ^ ttms 2. 3. »w ^eft (11/ seepe pro rtn) 5. gßt 3, ^« ^Pt,
2,3. »« ^nt 2.3. »«• 00t wurt 3. mirt 4.6. »itb 5. '^« «riflenl^eit 2.3, C^ji-
flrn^ept, 4. *^ ^a 2.3.5,6, »• ii^r l^at, 4...6. »8? onunaUi^U* 2.,.6. mat
2,3.5,6, »« er 2.5. el^: 4.6. €^t, 5, »» Criflen 3.4. |Bann («/ äo/«»/) 5.
■•• er, 2.3. t^i 4,6. €^v, 5. »•* fol 5. wer, 2.3. me^r, 5.tf. •»* nfivem 2.
lob. xiij.
LucQ. xij.
^ett 3. beftaf^n. 4...6. *w l^rtlTt, 5. ^epftt. -/. I>et(l:.5. «< ^bfi 3.6. n'if^tm 1.
bifenn 2.3, liefen ^...ö. beifft. 5. betftt. 4. beo(l, 5. bei^. 6. [i. e. bcifet] <*» 9te Ja-
gen t^m ^. »tlpm 2. nnlp^e^t J.^. Wlbpret^ 5. ^^ €x\fA\^ 3, fiet 3. fie^t
9 .^ #; tkm J
2.5.6. t^m ^.
UUTTEM CLAG UNU VOBMANUMO GEGEN DEM GEWALT DES BAP8T8.
489
Cül . iij.
Hiere. v.
VI. VIJ. &
xxiij.
Arnos. V.
Mat'. xxiij.
Lucro. xij.
408
412
416
420
424
42S
432
436
fiian brncKt nod) fnnl>ni mand)cr i)an^t
1)09 O0tt ons mtvb bas gelt gevanM.
ytti Ije^fcl)! man gelt 3äm Snrdiett Kri^eg,
1)0 fd)ampt ftd) Keiner tM et It^rg.
|lann luti man bnoen nnnl^erUd)
fand lüfters K^rd^rn fibrrftti),
bir nrr fünft nili» gfallen gar.
fiii(\) tpunliert }>m mans fi>eniki bar.
(ßb bann fd)ün Vom tl)ät banmens notj
lutf barf man brnmb anff frtirn gbot
\^tti ®entfd)en, onb ons tje^fd^rn an
bas 1llail)fn ba|f3 iugrbrn l)an?
niarumb ntirt ntt btr lüeUtfd) art
mit ablas fo be^d)wixti l)art?
<dlUnn bte ®entfd)en narzen frtni
Im tl|ut mir mee, onb mad)t mir fem.
Vnb mslt bafs i^rberman brbid)t,
fo fnnb inan ntt ber onfrr iäd)t.
€ ^r tfa2btnäi tc^ fpatc^ cfid^ 3u,
btr ons 3U rauben l)abt kein rU|
onb treibt bte fad) 0n maß iinb 3iif
Sü i|e fanet freier fallen mit,
fo minbert bißen gr0|f3en p2ad)t,
ben tr fnrt i|et3 3K V^m mit mad)t.
J(i)ed)t ab ein mentg Pom gep2eng,
bamtt ir Vicm oft mad^et rngi
pnb nempt vcn fiberfiit|figKett ^
bar inn tr eiid) mad)t alfü bte^t,
fo m6gt tr ni0l fo oil erfpar
bas ftee fand Meters mnnfter gar.
Gelt 3Üm Kar-
dien Rrpeg.
H^anrt prters
mönfUr.
<Bü ^rn Caibi-
n&lrn.
Pmdit ber Car-
binalen.
*^ nac^ 2. 3, f tnbe ^. ^ünbUin 5. finben 6, *o^ roerb oan uns 2. J. *»• Jeftt 4.
t^aifc^t J. Krtg, ^. ^'^ |)a fd)&mbt 5.ß. fil^rmpt 2,3. *^^ Penn ^. bäumen 4.
bamenJ.ß. winberlid), J. '*"fant2.J. *^^ mit 3. fon(l5.ß. *" roanbert 5. bendun
0^ar. 2. 3. tl^ar. 5. 6. *^^ ^ann 2. t^et 2. J. 6. bumens 2. bumes J. baniens 5. 6.
^'« gbot? J,4,6. pro ? t« 2. J. est . ©bott 2. ^'8 töal^len 5. ba^ 2...6. ''»« mtrt 4.
wirb 5. wirbt 6. *^ aplaft 2.J. abla^ 4. ^blaft 5.ö. befc^meret 2.J.5.e. *«' Admarg.
4.: «eutfcl^en 1lar:en. *" u)e!) 5.^. ^" ^as 2,3. baft 5. «* ftnbt 2. fünbt 5.
unßer 5. '•^ tJon ben Cdar^tndUn. »lör^. 4. ■**« l^apt -#. rüro, 4. Hui), 5. (i/fti^. 1^)
rliu. e. ^" olin 5.6. jiel, 2.3. ^xti, 5. *" ibe 4. fant 2.^. will, 4.5.
"'•' minbrrt /. bifen 2.3. uiefen r/...6. groffen 2. ^...6, großen 3. ^^ fürt J. für
je^t 6. ^'« ^id)t 2.3. «3» nembt 5.6. überfliffiKeit, 2. uberflpffigKeit, J. <*■' m6ibt
"« fU 2.5. ^be 4...6. minfler 2.
490
HÜTTEN CLAG UND YOBMANUNG GEGEN DEM GEWALT DBS BAP8TB.
Pii Cat^tn&l
apofItUn.
Per ablas in
jtaltm.
440
444
(tb allein 3Ü
Vom )if Cl):if)-
U4 Kprd) ff9.
44S
Warnung an
bu Cat^tn&l.
452
JEles 9apf!6
Ugatm.
Von iiaflrfp9^.
456
460
Cl^2if)US. 464
jüetn on^'fdKtt
in itipiifj^tt fpig
iul^aben.
^c nennet eSd) ^|wflteln ^letc^,
vn) fei^t bod) ntt oon tngent xtid^.
Vnlienfd^ett eiver leben tf!,
kein retnigkett bei| efid) l)aU frift.
c^U knnt^kiid) tft enmer ftatti
Hs Cl)2tftn9 ni^ geieret i)att.
^Uetn Itte jli^rd) m&U ir i^eta fein,
onb gebt bgd) alles Ufters fd^etn.
€tn l^apft mei^nt and) 3« ni6len ir,
ob fd)0n barnon ntt mtlfen mir.
bas tl)ut tr iPtber g6ttUd) gfitii
nie nol tr mad)t banon gefd)niät3.
^d) fag etid), nempt ber fad^en ac^t^
Dil frommer Ceiitfd^en fernb brbad)t,
bte merben grei^frn efic^ in 3<umi
bann nerbt ir ons entri^ten kaum,
^r l)abt bas fpil getriben gnug,
iaff3t ab, l)62t anff, ir l)abts kein fug.
Verminet and) ben |lapft nit mer,
bas er »ns fd)idi fei)n fd)i)nber l)er,
bie pns }n bt^d^itn regen an
bas ft)t büiS) felbs ni)e gpfieget l)an.
Vnb fagen ons oon ^eber ffti^^t
wn e|fen off ein nenve ma^,
bann fleifd), bann fifc^, mit onberfd)9ebt ,
bo fingents oon ein langes li)ebt|
onb l)eiff3ents l)alten oeft onb \^tvti
als ob es <l)2if1tns i)ett geiert,
onb ob es nrr ein nitlid) bingk.
tfott f0lid)s fic^ n^e onberfingk,
Col*. ij,
Cypria.
Hiere. v.
vi. vij.
Col'. ij.
i. iim. iiij.
Lnc^. X.
«* «ttgen^ 5. tugenbt 6. ^ reintkett 2. 3.
mn 4, „6. SStabt, 5. (tat, tf. **• geU^ret 5.5.
n^Ut 5. **< lafler fd)fin. /. ^.6. fafler 55d)fin, 5.
n^l^lfn ^. ^ tul)t i. tul)t J. tl)Ut -#.5. gotUd) J.
<^ ttfwbt 2.5.6, *^ ^tüf^en fin^ 2.3. feinW ^.ß.
reQtrn 2. rntreptten 3. entreitlyen 4. rntrettrn 5.6.
(fp. 6.) getrieben 5. 6. *^ iafit 2. iaftt^ 3. fafit 4.
2. 3. Ad V. 455. sqq. in marg, 4. est. pie ^. Peter
beraube. *** Dervenet 2.3. **^ gpflegen 2.
[pl^pns 3.] nit be9^. 2. 3. ^^^ oifd) 6. onberfd)9tit
marg. 4.: IPerbott ^er fpetft. *** fingen« 5.6. l9^t
fents 4. I^ert, 2,3.6. I^irt, 5. ^ Criflus 2.3.
**^* notl^ig 5. bing 2. *«« foUic^s 2. J. |'ol4)es 5.
t^at 2.. .6. ^* |l5niglt4) 5.6.
Ijat. 2...e. *^> kird» volt 2. 3.
^ jjabfl 6. (ubiq. b) »elen 2. 3.
gfofe , 2. 3. <^« gerd)nNi^. ^. J.
fepni 5. **• meto 5.ö. ent-
kaüm. 2. 3. *M ^apt 4. ^iel
|a|l' 5. 6. I^apts 'l. kein] nit
bekiepbt, verben il^n au4) vieler
^^ ban fol man oas, Mn gpns
2. J. Dnterrd)iefe 5. (o.) ß. /n
2. 3. ^^ l^etffene 5. 5. 5. beif-
l^et 2. ß. I^at 3. geleiert. 5.
onberfing. 2. 4. ortberf ingk. 3.
UUTTEN CLAO UND VORMAMUNO OEOEM DKM GEWALT DES BAP8T8.
491
1. cor. viij.
i.Cor. X.
i. tim. iiij.
Matt*. XV.
Kfa. xxix.
Ap. xvij.
46S
472
476
4S0
484
4SS
402
vnb litt allein tf)s ntt frtit ieeri
tx l)at9 anc^ ]iitberfp20d)en merr,
Kfiit onberfd^ri^^t uns i)etff3en l)ait
luas f||3 9VLt trtnck ein j^thtx man.
Spnd)t yanins and), l>ie fpei)ß ift nit
1)0 mir 00tt m60en ^fallen mit.
^9rff3 ^e^en e|fen mas er f8nl)
am fpei^marckt fei^l, cn alle fSnb.
^ft aber i^etit ein 0r6|fer gboU
bann felbs i)e l)att 0eftiftet 00tt.
Pes »il id) lagen vifad) and),
ben ®e&tfd)en muffa man bißen rand)
002 b äugen blaj^en, ber fi^e blenbt.
bas trügecei) bleib unerkenbt,
pnb mecben jBnllen temer gnug.
bann tD0 biß 1tati0n mer klug,
fe t)eU bas ' tf nangeiinm
P02 btßen fabeln feinen mm.
€ P0d) f0ll man mifeni vnb ift mar,
es feint vergangen ettlid) jar
b0 n)0lt ic^ 1l0m erkennen and),
tinb mas ^a mer ber 1l6mer gbmnd).
Vüe m6d)t id) l)i)e O0n aller f^an^
neraelnng tl)un, bie id) b0 fanb,
man ftc^t ber ^itxd^ in Keinem lanb.
Vxib nit allein mas anber tl)uni
(als bann bie melt fxd^ ergert nun)
mit fänben bie b0 feinb gemein,
oil fad)en 1l0m betrei)bt allein.
Was nu^fs )if
Homantflr ^ar-
uon l^abrn.
^f fitfd) natton
bethet.
Was fiutti 3u
Hom geffben
t^ab.
maniflrn.
|l^^d)antt ^te ntt
iöfagm.
cmerfteng, 5. <«Mer, 2.5. Mr, 5. <«8 m^ ^.J.ö. mel^r, 5. <«» beiffen 2. J.
5.Ö. *^ sfaUen] bl^agm 2.J. *^» flifR 2. J.5. *« fril J.5.Ä. *»* prft 2.J.
jeftt 5. rtt ö. ^'6 tbe ^. *^'' Pfft mta 5. *"» «fuüf*en /. müfi 2,3. muß 4.5.
^xftn 2.3. niiftn 4.5. «'^ Vor b* Jlugen blafen 5. blaffen «. *^ «rtegerep (t) 5.5.
onerkennt, 5. *»* t^emer 5. xmx 6. **« vis 2. 3. dug 2. 3. ♦« b&t 5. I^et 6.
*^ liefen ^.5. Äul^m. 5. rbum. <?. *'» fol 2.3. Jb^ b^wn fslt milffn »nn^ 4.
item 5. In 4... 6. hoc lemma ad marg. est: VOM ^utirn on^ ^. gi. }U Hom 0efeben
l^aben. (j. fi. = ^tob llammerlan^rr?) *^ feint 2.3. feinst nun bin mol 4.5. et-
ItCb 2.3.5. In 4... 6. hi tres versus insiticii secuniur:
Watt tib 3u fileni^ (<|B&9n^ 5. |Bain^ 6.) gefcbloffen auf^
So^tx fd)ul on^ meines oattersbauß
Cin itfflament macbt mir fern flrau^.
<»"*o2.5. *«> ^oeblung 5. rbün /. *"* irgert 5. «* feinM ^. tf. f / #ic /W-e
m *y^. *»* betriebt 2. 5.
492
BÜTTEM CLAG UHO VOEMAHCJIU OEGEH DEM GEWALT DES BAP8TS.
4U6
Vfat füv oalcK
5U Vom.
500
tftt Homantflr
504
ter Üomaniflf 508
512
516
Wu ttrr fapfi
520
l^iiu fto.
T^tnetiictiortet 52 1
bap|l0.
onb oll nattiritd^ mri^ grkart.
l)u 0«|fen trrtten j^i^rii onb l)ar,
otl tfti onb pH ft0it3rr pfcrb,
}>ct tttltc^ oU bnrateit nnrb,
vnt fftitl» griininrt auf mit gtit.
9ft nrun id) and^ fiw^irrrii »0lt,
f$ Kam id) mittrn ins B^f^^Hf
mh brm bir B^lf^i^ »arm rng,
oitb Hfitx ttüin gftidirt i»0i|
bas ii^ 0011 girnk mag fagrn ID0I,
l)as mi(^ Kein rfrl tratt 3U t0l)t|
niciDoi id^ l)ab gritttm n0t.
|)0 rittm ^ix ttxt €atbxnii,
brit O0lgtrn nad) <Dffirtil,
€bt, 9tfd)6ff onl) fttiaitn vxi;
btr id) nit nennen kan ncti) niii
ml Ped)ant, |l26brt onb anlier gfc^mei^^
O0n ben id) oii iufagen wei^,
in fe^beni purpur all gekUiM,
mit fd)anbrn, kntten anßgebzeiM.
Pann kam brr |lapft jn Vt^tt fd^at
off einer 00lgefd)mnditen bar,
Un trugen 306lff trabanten l)er,
als 0b er m6d)t nit gel)en mrr.
||0 muf^ man fd)2i)een (oine) iant/
l^0ftrren Itt geflenten bzant.
|lrnmb gibt er peneliictioni
ti0 mnrt man reid) onti feiig wn.
Arnos. V.
Efa. xxvij.
ij. xim. uj.
ij. ThefT. ij.
«w p« etil« 2. 5. ^o' liekart. i. be Kal^rt. J. *»« |5d)aar, 5. «» l^iel 4. «. et
Sic in duobus sqq. Pferbt, 5. *«' rtlid) 2. 3, roert^, 5. «» fein 6. 0e3&umrt i.
g0lW. 2. ©01^,5. ^^ wann 2.3,2, fpacieren 2. '^^ ©eorÄng, 5. *«* wärmt
i.-/...e. ^ biefer 4...e. geßidii 5. ^ gfagen 2.J. «»* tnöl^.J. tratt 5. ju-
t0t. J. *«» ll0tl>. 5. *" ber 2,3,5. *" folgten ^.5. ^'^ ^i, Jif*0f 5.6. »ra-
laun 5. *» vitt, ^. "* nieis. 5. *»* Uicl 5.6. (/er« ubiq.) otel ^.5. "« pur-
ptt 2, gekUift, 5. »»7 auftgebjeit. 2,5.6. "« pabfl 2. J.6. Oifea i- l^iefer 4.5.
HdKiar« 5. (e^ »ic m/r^)- ^n marg, 4.: un Jßapft muft man tragen. ^'^ Jkiar, 5.
*«> 5n>flff 2. J. »*> grl^n 0, *" ^ofiren J. g0ffieren 4...6. g^flr^nten 5. gefUn-
tfn] "/Uen (^oljl.)/ fleten (^itm.)/ utfUen, jicrcn/ pufecn/ ^ur <Scfeau legen, breiten*',
^(i^üfecg l^olfleiu. 3biotifou h. v. Fort, iegendum gefleeun. *" Pium 3, *** vtrt
2„,4, totrb 5. iDtt^t 6.
HUTTKN CLAO UND VORMANITNO OEOEN DEM GEWALT DES BAPSTS.
493
Luc. xxi.
vido Ger-
fonem.
528
532
536
540
544
548
552
556
£*a0 ftner nun mc 00tti)nt fri^,
0b <f)2iftn$ and) mfi^ monrn bei)
ti0 tfl m fo ti)ranntfd) b2ad)t.
^at lürtrns and) l^rr ^itid)tn 0mad)t?
Pas l)ab rd) cffi 3Vl Hern gefragt,
CS i)att mirs aber nirmant gfagt.
|larnmb fi)e pun^rn mit gemalt,
gott i)att jn bas nie 3U0e|lalt.
^d) l)att ein grolfes mnnber It^ab
0p mann td) füiid)9 dfei)en l)ab.
j(un02 tier tfnrtifanen fd)ar;
bie m6d)t Kein man oer^elen bar.
110 liefen vxi C0ptrten mit,
M tanfent fd)2etber, and) ein gi^bt
ber jRi)rd)en, liie ju Il0m regirt,
in bem i)ef3 mand)er Cl)2iften irt.
Pann nit iu ^om bte ^i)rd) allein i
all tfl)2iften feinb bas in gemein.
Pann Tias ber l^apft ju 1l0m oermeinbti
b^nmb l)att er |td) n0c^ ni)e pereinbt
mit anbern, nil and) nit gepftr
bas fei) 3U 11 0m eins jBapftes kSr.
1(l0d) t)ab id) 0fel)en lang p20eeßy
ein ooldi ber fr0mmKeit ongemeß,
nit fd)6ner framen 00! geklei)bt,
bie i)ebem feinb vmbs gelt berei)bt.
^it Un ber tISffianer l)ery
00n ben Kein gaff) in tl0m ift Ur.
^and) (i\bu0cat, pnb c^nbit0r/
1t0tarien| onb y20rnrat03,
Vie fallen geben, fp2ed)en red)t|
ber i)eber l)att fein gfi)nb onb Kned)t.
(ob foltd)0 ge-
pxng bttttd) frp.
|)ftru0.
Pmc^t mit ge-
tualt.
Curtifanen.
Coptß^n.
H^c^ifibfr.
V6mtfd)e ktrd).
ntt attf in 3U
Hom.
Pf0 boplis Kur.
Il^f in gefpn^.
Mfihmt.
pU g^Urtm 3U
Hom.
9ulUnfd)m9^.
**« mÜ0 i. m60 2.3.5,6, man Da b^p, 2. moJjn^n 5.ö. *" |lrad)t, 5. ^^ l^at
2...6. M^ nid)t 5.ß. jugellaUt, 5. "* l^^tt 2. dn] in 5. il^n •/. wundern 2.
•gmb. 1. ^^ foUid)$ ^...tf. ^se ^o^tifn 2.3. "» gltM 2...-/.Ä. eitrti, 5. '^«^ ^iM
toufrn, 6, regiert, ^...ö. fint Du Homifcbf #ird). »iar/7. ^. ^*' jrftt ^.5. jftt ö.
jrrt. 5. ^« nit] nir i.^...e. ^a f^jn^t ^.g. ^i^ 5.^. m* ||^n„ 5. cermeint,
^.e. c/rmepm, 5. *<* D?um 2.5. l)at 2.3.5.6. vereint, 5. ^^ gebfir, 5. ^^^ tiw]
Dfft 5. De9 ö. M9 fromKfit 2.3. fromkept 4. /r6mbkfit (f.) 5.6. **» Diel -/. frau-
wen 2. "' iDfm 5. jmm 4. ff in 2. J. feinDt 4. omb 5. **» Hflffiiner 2.3.5.
Ruffiano (Ital.) JTiipvfcr, ^urctiwirt^. Ijer:, 2. f^en 5. "' Denn 2. Dem J. gaft
2.. .4. 6. (&afj 5. ler. 2. J.ß. leer, 5. *** onD otnis.2,3. Poni potest, ut legatur Ua-
tarjen. '" Der /. bat 2.3.5.6.
494
HÜTTEN CLAG UNO YORMANÜNG GEGEN DKM GEWALT DBS BAP8T8.
Hättbrr 5U roai
emtren.
560
Vtd^6 gm ttm 564
3U0fbfit.
liir ernrrfit ^ 6«s
^iofi bubeDPlk
5U Hom.
572
576
Hom f in l^aubt
Pf r ^pmcl von
foliftfm gffpnb
urrkauft.
Jlnrüfüg 0ott0.
3u f62d)tfn.
5SS
M0 kalb mitt
^er ku.
|larnnber ift mand^ mtib 0tf(U,
btn l)(t|fit m«n tfnrf02, bcn yetrll,
btf and) rtn 0I9) ttx ki^rc^en ftin
3U Il0m, t>nb ntwun ti|iti^ rtn
00n ^entfc^rn; unfrr ff^Vff^ ^nb hlnt.
<9rt bos 3U ietbrni i»nb tflts gnt!
<9d) rabty man grb jn fnrtrr mer
kein Pfennig / bas fi^r l)nn(|rr9 mcr
rrftrrbrn, unb bnrd) armuts nit,
Pas nit 3U niber rrr onb 00t
fplti) pnnnti mildi vf erben leb.
Prnmb geit i)ten jn kein Sentfd^er geb,
f0 mSgents nit erneren ftd).
€ VßB nun man »etiler fraget mid),
fo miffit td) n0(^ 3u 36igen an
ein o6idiiin, manchen la^en man,
ft'xtit and) im felben regiment
bas man bte tfl)2if)iid) k^rd^en nent.
|lann i^eUa lifm man mei^t imb bxt^i
t)elt fnr ein l)anbt ber <l)2iftenl^ett
Pas ift ein jamer, bet nit gleid).
(^d) giPtt 00 ift bein l)i)mmeirei(^ ,
bas ftets oerkanfft bes llapftes gfi^nb,
onb ons oertenret f0 gefc^vinb
tit buben bte tc^ l)ab genenbt.
^iif bes ber l)anff merb baib jertrenbt.
|lann ni0 bas nit in kftrtj ^tfdjid^i,
bas bein gemalt ftd) felb oerftd)t,
f0 f62d)t id) es merb nbel gan.
Sit^t l)aben giffet i^ebermdni
brnmb mag es bUiben (enger nit,
es mu|f3 bas kalb ber ku gsn mit.
^'^ darunter 5. wilb, unb ©efett, 5. milb mtf grfel, 6. *» ^dfit 2.J. ^ep^t ¥.
*en] mKb 5.6. ^ gltc^ ^.ö. eiirt 5. «»* nemmen 5. *«« onfet ^. rtmetfd) «.
»•* ratb ^.5- rl^at, e. me 2,3, mel^, 5.e. ^ flfenning (p.) 5.5. we 2.J. mr^
5.6. W7 ^ 2.J. el>2 4, ^ aulf 4. *«» gebt l^in il^n 5, jn] ein 2.3. i\^n 4.
"" mogens 2.3. nnel^ren 5.6. "« mißt 2...^. mtfl 5.ß, noc^ omis. 2.3. jngrn
2. J. 5. "» oMdiUin 2. ß. UftUkletn 5. lofen 2. 5. 5. 6. »^< SfrinW ^. 6. *" nennt , 5.
"• jeftunt ^. jetfunti 5. je^unw 6. ^ ^aixpt 2...4. ^npt 6. "s jammnr, Heft 5. "» b9>
melretd)« 2. ^ flebts ^. bab^s 2. gefQn^, /. gftndt, 2.3. gefinb, 4.6. ^^1 oetttfiret /.
ombeimret 5. gef^ioin^t 5. *«* grnent 2.6. genennt 4.5. *«• balt ^. 3ertrtnt
2.6. 3ertrennt. 5. De v. 583...590. cf. E. §. 15. ^ kur^ E. 2.5. ^ lietn] *em 5.«.
gen?alr /. felb/l oajfid)t, £. ^^ geiffet 5. *« nid)t, 5. ^ muß «.^...5. muß 2.5.
HÜTTEN CLAG UND VOBMANITNG GEGRN DEM GEWALT DES BAP8TS.
495
lob. xiij.
ij. tim. inj.
xxvi. q. i.
c. nee mi-
mra.
592
596
600
60t
608
612
616
620
|ld$ iDJr nod) 3unfrl)uUit tooi.
Vßc aber n 0ffd)cl)nt foi,
fo l)tlfft bar 002 ktin nt^ßer rabt.
<9d) bttt lidi ^m if^üii gib ^tnaU,
ba$ wexb gffrr^ft tritifd)» iaitlit,
Itrtm ooidi brin rfd)tfr glanb brkantit.
Si^e nemen ons all fre^ljett ab,
l):umb, bo td)9 P02 orlalfni l)ab,
off frtien fi^c ons mifltrnfpetßi
tM tf)unb fi)< nur mit ^mtnnrs fietß.
Panit td) 3U tlom titr l^aftrn anß
ni^f fat) in eines metj^ers i)an^
ein fletfd)ban(k Vit oerfd)i0||'en ner.
tfianbt mir, td) t)ab defel)en mer,
f^e e|fen tinrd) lier haften aei^t
oifd), mtUp^et, o6gel onnermei^t.
^n anliern ftetten and) ber ^ieid),
f0 niei)t ftd) ftredit ber Waihen reid).
P0 i)at man b^ab ^emilfen Klein,
iffat oifd) onD fleifd) aus in gemein
(&n, bas bei) bem gemeinen man
ber dipft 0eftifft »nrt 0fef)en an.
P0d) l)ab td) Keinen narren ni)e
gefel)en, ber omb 0elt mie l)i)e
erlanbnnß l)ab 3a e|fen kaufft.
y0n l)innen nur ber pfennig lauft,
off bas ber aberglaub beftee.
\^M tl)ut mir in meim l)ert3en mee.
Pas man ^m ntt bebendien mil,
bes feinb i)et3 f0ld)er lugen oil,
bte man oil gr6|f3er ad)t onb meer
bann l)ei)li0 fd)2ifft, onb tfl)n|ltlid) leer.
S^itt 00tt omb
freplyeit tefitfd)-
er natton.
ber Zeütf^en
frepl^eit.
IJalUnfprpft.
tlit oil oa|len0
3U Üom.
Wm oa^efpetft
3U Hörn 09U.
oes gemeinen
o6lcKltn0 f02c^t.
Crlaubnuft 3u
elfen Kaufen.
ber b&pji gef^^
off genitnn er-
bad)t.
jiul) 5. |iu ß. gan 2. J. got^n ^. gal)n 6, "<> w] ims 2. 3, ^« fpU, -/. *»« barfur 5.
roeifer 2. J. 5. xat^. 5, Hatlj, 5. rl^at, 6. "' btt 2. 3. genab, 2. ©/ nob, 5. **>* Paß 5.
fanb, 5. *»^ beKant. 2. beKanb, 5. ^»« nemmen ^. neljmen 5. s»*' ^uf ^...ö. /a-
M 5.ß. (et Sic in sqq.) «>» fad) 2. «« mier 2. «<» /ifd) 5. (e/ «c in sqq. WH-
pr5t, 5. onuermeit 5.6. «w» SStÄtten 5. ^ malen 2.5. «o» i^^tj 4^ 609 j^t 2. J.
Jftt 4.6. ^p 5. /ifd) ^...tf. al0 2...5, «" JÄbjl 2.Ö. mirt 2...4.6. wirb 5. «»« l^aben
id) 5. ««'^ Pfenning (p.) 5. 6. «•« be|UI)e, -/...ö. «" mier 2. mt\), 5.6. «'» wiU, ^.
«" PeM. feinbt 4.C. fügen 5. «» groffer 2.J. gr6|fer ^...6. mer, 2.5.
*" gfcl):ifft 2. J.
496
nCTTKN CLAO UND VOBMASUNO GEGEN DEM GEWALT DES BAP8TS.
fütficn.
yrrmanung.
624
9nitn, 62S
WHfc^ latife.
bapfle in alnt
fingen.
tm
G40
l^0U gfb jm 644
|fifint0 CarU.
648
Vnt Uinb 1»0C^ all nnr vf ^fvien
pnb r^grn nnt3 legebrn l)ten.
|lrnmb fc^tckents ein ^rgaten l)rri
brr mit bem 1)02 l)te i)ant abfd^rr.
y02 brm l^i)r ntemant r|fen mag
mtld)^ bntUrn, brr jnu m: mt fag,
mtt kanff dn f^nUrn titanff vmbs grlt.
Set^t nun mas ^t^rn irntm feit.
Vnb ti)iten9 bas im Welfd)en Uni),
fi)e Kimen ball) 3U fpott i»nl) fc^anlt.
^d) niei||3 ntt nb npc^ etmas fei)
mn M^en bnben bliben frei),
1)0 ntt l)em papft mer) O0n geUnt.
Si)e l^aben i)e n0c^ memants dfd)0nbt.
Pen /nrften fd)tdit man tl0ßen l)er,
l)te nements an mit gr0|fer eer.
liargegen fibergebens ml.
<9ft Keiner Der bas mrrdien mil,
unb mnrfft bie Il0^en an ein menbi
bas f0ld)er btrng m6g l)aben enD?
11^0 t)att man gr6ffer nar:en i^e
gefunden in ber melt bann l)i)e?
|l0d) meilfi td) einn ber i)at ein J^ert^f
mnrt bienen ni0l 3U bi^em fd)ert3.
S0 l)0f ic^ 3U Kfing Carles mut,
bas fei) in jm ein ®e8tfcl)e0 blüt,
onb »erb mit eeren üben fid)
bem flapft entgegen gmalttgKltd)|
ad titiT. i.
i. Cor. X.
«• feint 2. feinM 4,6. auf ^.ö. gemin, 2,3.6, Versus 622. 623. omis, 5.
•" feinbt ^.ö. «M pjutn 2.5. fd)i(ken9 2.5.5. «* bar 2.J. ^n: Saar 5. ^n
baar ö. •" Juiur, 5. il^ms ^.5. ««9 ^g^^ 5. |,i|-^ 2. J. liefen 4..,6. *w tbet-
tens 0. lan^t. 4. Ad meng. 4. : jn IDelfcblan^t Kein ^blaft. **' balt ^. bol^t ß.
fd)an^t. ^. "« weie 2. 3, weift ^...ö. nit oww. 5. «*» ^ifen 2. 5. «efen 4..,$. be-
Üben 2. bleiben 3, blieben J. (>. ^^ nieman^ts 2. J. <?. gefcb^nt. 5. gfc^ont. ^. *** r0-
fen 2. J. Höfen 5, Hoffen ^. Alberto Mo^untino Friederichoque Saxoni aoreas rosas
miserat Leo X. ^^ nemmene 2. nemens 3,6. nebmens 5, er. 2. eb:. ^.^.«Cbr, 5.
•*« wßrfr /. roirlft 2.5. mütf 4, ,6, rafen2.5. Höfen 5. "» faM- trug 2.5.
betrug 4,6, Jetrug 5. «« l^at 2...ß. it^e -/. "« bie? ^. •^. "* «««6 ^...^. ein
^.5. «« Wirt 2,„4. Wirt 5. WirM ö. mol /. eifern 2.3. tiefem 4...6. «•• 3u
kilng] kfintg i. Carlus 2. 5. ^rf hunc versum in 2, ad marg. est OÖ" In 4. ver-
sits hie est: Ihtn^ ^of inn Jf^\iipv$ j9r|fen mut In 5,6. Hifb b^f j^ (inn 6,) pi^i-
ltp0 gellen <IHutb (mut C), «^^ inn iljm 4. "« eren 2.5. ebren 4. •*• genul-
tigliib, 5.
HÜTTEN CLAO UND TORMANUNO GBOBN DEM GEWALT DBS BAP8T8.
497
ad tit*. iij.
ij. eph. vi.
lo. xiij.
V • • • •
10. XlllJ.
Orip^e. fa-
p Genef.
hom. xvi.
i. tim. ij.
o • • •
&. ig.
652
656
660
664
G6S
672
9xib itemm ab oon fetnrm fu^
Uc Krone ntt; td) l)off tx ti)nß,
oit^ l|ab ein k2mgKitcl)ftt ftn.
/ittBüx i^ in \>n i)0ffnun0 bin.
Pann tft rs ntt tin sroffr fd)mad)i
ftn i)0d)fart, iinl» onfdmltd) fac^,
lias lier fdl l)eifd)en in ttt neit
Itcm papft iu feinen fuffi^n felti
onl) mu|f3 I^ie Kfiffen mit bem mnnl)?
^d) fa^, l)as ifl ein red)ter fnnb
bes (|leid)en Kein ti^rann ni^t'bad^if
nie 0r0||3 er l)ett gemalt onb mad)t.
So ift 0eniiff3f onl) Ügt am tag,
^as <l)2if]tn9 folid^s gar nit pflag,
lier feinen jftngern mufd) )ie fuß,
onl» fi^e Ux 0leid)en gberen l)t|eß.
Wer nun »iU fein in füid)tx ad)t
aU 00tt bie iwbifl (^poflel mac^t,
lier fei) jn mit ttn nercken gleid^,
von gotts gebotten ni^enbert meid),
fo i)ait id) jn 3U £[ttd)tx eer.
Wo aber einer anders tDer,
onl) me^nt be^ neben lifitm ftanb
3U l)erfc^en fiber leSt ml ianb,
vnl) l)aben neitlid) regiment,
bes mad)t muffa nerben baib 3ertrent.
#fiferHd)e Krön.
Pem papfi tfit
füft KfiHrn.
pu0 oel^alten.
btf Jlpo|UUn.
DerK&^t offen
^er $iip|l.
lUfltltd) re0t-
ment.
c'^o Ter*?« C50...053. in ^...ö. hi aufU:
Per Ifiepfer nimbt oon feinem fuß
^ie Ifirone (€rone 5.) jnmr ein groffe büß ,
t0ä (IDas 5.) ifl ^ocb ^a eins ^epfere finn
^0 ifl fd)ter oU mein boffnung l^tn.
«" K6ni0llcben 3. ^* t$] rtM 2. 3, «» boffart. 2. 3. gad)fartl| 5, unu] ein 2. 3,
«*« Paß 5. ber] i. e, weltber. foU ^. b^ifcben 5.6. «^^ fuffen 2...^.ö. /ufen 5.
«**» muß 2. muß 3. muß i/...ö. ««> Jeß 2.5. «ß* groß 2...Ö. bet 2.6. l^at 5. /n-
ter V. 661. e/ 662. in 4...6. hi insiiicii sunt:
<0h fd)0n tin ttlelfcb fee andern Küßt feie fuß
11^0 babene i&famen ^ie bul on^ ^2Üß.
«" *i i|l ^...ß. gewiß 2...6. «« fottic^f 2...-#ö. folc^ee 5. ß«* fieß, 2.5. «" ge-
bf!)ren 5. I^ieß. 2.3.5.6. e«* toil 2. folcfter 3. «" 3n>el|f 2.J. Jlpolleln 5.
In marg. 4.: Jl^r foU fein falfe ^er tttt. ^* gote 2.3. Gottre 5.C. ninliert 2.3.
"0 jnn 2.J. ti^n 4. er, 2.5. ei^i. 4. ß« UJ^,^„ y. ^jf^m 2.3. biefem flanbt ^.6'.
^^^ b^rrfcben 5.6. lanni, 4.C. «^ muß 2...4.6. muß 5. 3ertren^t 2.3.
Hyttbni Opp. vol. III. 32
498
HÜTTEN CLAO DSD VOBMAHUSO OEOBll DSM GEWALT DES BAPST8.
tru nt it.
^mei^tn \9men oso
^ufint.
6S4
3^b[a9 kthmtt
Htt üKiridt.
6SS
692
C99iur nu^.
696
Sttttf^ pdn.
j^im^f fteütt.
700
Vul^tfl^fn pfaf-
ffit eilt f^eli fein.
704
llarüb QU pfaf-
ffii ieiritf.
708
l)antt biß fetnl) mä^rriDertt^ Mitg.
l)2nittb fo^ ritt ^t'bn übet ftn^,
fo tft Itod) kntitUt^ 00tte9 ftni
was im, m^t was Im. iti^ti tl^tn.
|lann ntritiattt bri^m i^itutn kan,
tr muff} brs txnen muftg ^an.
€ <9flt nun b<r |lafft rtn ^r^fltltd) mani
f0 fcl) rr iDte ex ianb rrgtrr^
»nb getflltc^ namen ntt vttiiev.
Pann 9( ntt tfl bes ^riftes fad),
gfpjing onb noUnflt flellrn nad^.
Pos mtlfrnt «^bloB Kremer ID0I1
nod) fetnb fi^e fii bes gei^Ues vci,
las f^e ber a)arl)ett fc^metgen ßanti,
onb geben anß ein faifd^en 0iant),
bomit bte meit betr00en merb,
onb aberglanb regier anff erb.
|ler ei^gen nntj gat aämeg mtt|
bes io6Uen f^e entberen nit.
t^nb fud^en iift anff alle »eg,
las nnt3 geber, ml itii bemeg.
|lte reben O0n ber l)eUen pein
als 0b bte jn beKant mod^t fein.
onb mas ons geb oorfrefiben gott,
bte meffen fi^e an^ mit bem iot,
onb l)aben groffaen gnin barnon.
|lrnmb ob Kein i)cU tocr n^nbert fd)on
fo Kimen bod) bte pfaffen l)ir
onb paebtgten ein nenme mir,
bem ooldi ^n machen einen grauß,
off bas jn gelt gefiel l)eranß.
|lann loas jn gelt onb nntjnng bringt,
ein lieber bo fein li^eblin fingt.
Mat* vi.
Lnc^. xTi.
xxyi. difl.
c. acuti9.
xxi. q. L
c. i.
i. lim. vi.
ij. tim. ij.
EfaiQ. Ivi.
Hiere. vi.
Amb. de
paftor.
AugO. in
homil.
"• feinbt 4.6, «^ oVtftv 4, fingen unb fagen poctica; artis vocabula snnt.
•w kuntltcb 2. Kunbtli* 4.6. Kunblid) 5. «" ijeuffel 5.6, ^t^in 4,6, ^ien, 5. •» die-
nen 4„,6, In marg. 4,: Uiemant Kan jioeten t^er^en btenen. ^^^ muf? 2.3. muß 4.,.6.
rftfi 5, {ut seepe pro US) flfbn. -#.5. ^^Tti\x,2.3. «^ orrltr. 2. J. «^ gepjeng
2.3. 8" ni^tnl 2.3. ,3lplaM. «3^pla9 3, Jlblaß 5,6, KrSmer 2.3, ^^ ftinbt ^.
•»0 rinn 5. «w gaM 4...6. get^t 5. «»* entbem 2. entbrl^ren nid)t , 5. ws ^ j 2. J.
•^ nfift 2. J. gebe^r 5. ««^ mod^t 2. «•» o6r 2. fxtvSStn 5. ^o jp^i^^ 5^
'^^ großen 2.5. groffen 4. ..6. grotnn ^. ^" l^el 2. |Jttt ^.5. w&r 2.5. mer oww.
^.tf. '»» ^cr, 2.3. »M „^,pf 2.../?. mrr, 2.3. /ÜÄI^r, 5. ^0« ^Äuff 4,5. "^ firt-
Irin 5.
HÜTTEN CLAO UND VORMANDHO GEOBM DEM GEWALT DBS BAP8TS.
499
1. tim. uj.
Hiere. ij.
Hiero. fu-
p Soph.
i. tim. iij.
7i2
716
720
724
7;2S
732
736
^n famitn grlt ftrrt all ir mut;
Ixnmb pfaff ^n mttben tft ^ar gut.
Sunft lu&U Ut blatten itiemant l)ati,
oitti miiften lir liir Kt|rd)eii ftan.
11^0 aber ift ein fr0mmrr man
brr ftc^ brr 0et|lUid)rtt nimft an,
bie ^ei)l0en dfd)n||ft anßle^en kan,
mit Ketnrr ffrunb man jnn iirrftd)t.
|lann mtt i)et3t ntt mit fd)aidil)eit ftd)t
3u Korn, iinb mfirt rin tfnrtifan,
bcn laffm fi^r b0l)inbrn ftan.
^[fo Kein frommer gfoabert mftrti
oUrtn bte fd)alikl)ftt ift 0e39rt.
Pas l)et^t man i^rtjt btr ^etftlit^rtt,
tmb ift f0 mei^t ombi)er ^rbariti
bas mülftg^en^er feinb im lanb
onb bif ftd) flrt|f3cn attrr fd)anb
nur bann ma^ leiben nun bte melt
iinb 00U in feinem rei^i) gefeit.
Vnb feinb ber tfurtifanen vol
all lanb, bas ftd)t man ie^er »öl,
t)02 ber gemalt onb büberei^
kein fttfftnng 9et3t mag bleiben frei^.
Pann no nod) etmas mer oorl^anbt
3Ü Hom ber kamem unbekanbt/
b0 legens auf ein penfion,
®b9 l)at gefttfft ein ®e2tfd)er fd)0n,
onb bl)alten jm patronen red)t
allein fSr ftd) onb fein gefd)led)t;
^M 0i|lt 3tt Umn nit ffirter me.
per 9a|ift fud)t alle fiaele^
/romm geUrt
on^ 0fi|lltrt)e
pneßer.
Wer pfruntien
fiberkompt.
eetjllicbeit pe^.
IBülftg genger.
Curttfanen.
eet|Ut(be ßtft-
un0 in itefitfcb-
en langen.
flenfion ße vom.
yatronen red)t
oom Ikipfl ab-
9ettl0t.
'oö famelen 2. (Ut 2,3. (Ul^t ^.5. il^^ ^. »" ^jum 2.5. ^" |ll;onß 5. plat-
ten 5. 7" müfUn ler 2. 5. leer 6. (lal^n. ^. ®" frumnur 2. 5. De versibu»
713...722. cf. £. §. 13. /ra 4, ad marg, est: /romm gelert on^ gepfUicbe Ihiefler b^be
nie otl pfrüi^en oberkomen. ^^^ 0et|!ltd)0ett 2. eetf)U(t)keit 5. eet|lli0kett 6, nimbt
5,6, '** betU0en Ä.2.5.6. geHi0en 5. 0efd)rifi ä. ^»* pfrfin« man ^en 002-
fid)t.fi. tl^n ^. '" pe^ E,2,3, jftt ö. "« lufrt 2.5. wirW ^.5. wirt 5. '»» tw-
btnfeen e. (lai^n. ^. ^<<^ frummer 2. 5. 0efiir^rt £. 0f6rtiert 5. viert £. wirt. 2. 3,
mir^t, ^.ß. '«» fdKiUkJj.] boftl^ept E, 0e3iert. E, 2, 3,5.6, «« ^at|l ä. pefe Ä2.5.
jftt 6, eeilllic^keit 5. eetlilt0keit, 6, ^ feinst 4. ««^ fleijfen 2..,5, oletffen 6.
^ 00t 2.3. ^^ feinw ^. ^^» peft 2.5. jftt ä. '" nor^n^. 2.5, ^ onbekant. 2,5.
"8 foner 2. mee. -#. ^ pab|i 2. fonele. 2. 4,
32*
500
HUTTBH CLAO UlID YOEMAHUHO GKOKN DKM GEWALT DBS BAP8T8.
740
ttfaiuit.
iA
?52
V$a§ lernte l^9r
erbeut fic^^u 76o
»i^tm.
mirbett wxtan ^^^
in färbt ngtbe.
»3 IfottnlatOi. 7»^
Ho^btn^ung
mir rr rta nnti Mit battitrn 3t0*
bp fiS)abi nit ob m«n fd^nrr onb iiMi,
onb biand^ettb Cnrttfaitrn fid)f
}nt mifftn laxxnn mttftttiid)
bnn ftapft 3U ratrn »te tt tl)n,
1)09 rr jm foitt^ frei^j^rit )n
m60 »enDrn ^ar, vut ^abs aUetni
)>tr l|rlfft, bas batttetl fri^ 3« kitin,
^f^txnmb 00 ftvas frcf nod^ mtt,
ball) bttngrii f^r ein viia^ i^tt
^n fa|frn ^as mit rhirm fltrtcK.
lü wetten gfUllrt lam »nb ttdi,
pff bas nur i)9e kein fre^l^ett bleüi.
Pmt3 einem brr la gegen f(^2etb.
bann )rnmb ic^ fiitd)» l)ab (|^t()<'>i»
Ott alientemr muf|3 ic^ beftan,
pnb mnrt getrad^t nad) meinem leib.
Utot^ mii id) bei) ber marl^eit bleib,
Qnb fd)2eilien als eim eMn gbürt.
0b bas l)«nn einen trifft mtb ritrti
ber nem mti^ an ben iaten 062
lü f$iid^9 Kommen fai iu^l^bi.
Si^e ni6Uen aber nit bar3n,
fo kan i^ and) nit l)aben rui
onb mag \^'xe wat\^eii fc^meigen nit,
miemol mir bas kein frennb n^e rit,
Ixe fbd)ien mrini las frei) xd) woi,
brnmb aber xd^ nit fd)metgen foi.
|lem Batterianl)t mit fein gebinbt,
So ift bas tfl^Jtften voldi nerltinbt,
bas mu||r3 man bangen 3» geftd)t
®b riner bann l)ermtber ftd)t,
Col*. iij.
Amb. de
paftor.
ij. cor. xiij.
• • • /• j « • • •
iij. erd. iiij.
ij. theff'. ij.
^ • • • •
fc. iiij.
»«0 3t£0, 5, Ml f^^ 5, j^„jy 2. lif0, 5. ^♦^ jtobll 2.6, ratbrn ^.5. rbattn 6.
'« jnn 2.5. foltd) ^...5. '*7 feinb 2.5. ^^^ ^prumb 2,3. ^^ flridi, i.2.^.«. ^tndi,
5. Dedi ridi ea: 5. prwcessit v. 750. ^iK. ridi t=3 ©(^lingc, @cfka, ©tangc. "* ^uf 4,
fribeil 2.5.. blib, 2. fep, 5.tf. (pro bUtb) '" Jurd) 5. fib?ib 2. ^ f^i^f 2.5.
foitib» ^.tf. fold^ef 5. ^ abenumer 5. mn^ 2,3,5,6. beM)"« ^- ^^ Wnb 2.
Wirt 2„,4.6. mtrti 5. »» nntt 4,6, ^ gebiibrt, 5. ^*« rul^rt, 5. rb&rt. «.
'«» nemb 4.6. nebm 5. o^en 2...^. ^si fj^ü^^j 2...^.tf. folcbrf 5. fol 2.5. foft 5.
fai 6. }%\ih. 6. ^^ rbu, 5.6. ^ nwrbrit 5. nti^t, 5. ^^ frunt 2. frein^ 5.
n9 5. ritb, 4. rbiet. 5. »«« fib 2. »•» f^nigen 2. »«« naterlonW 2. Votterlan^t 6.
ntU ö. grient 2. oeM^inbt 5. ortimt, 5, oi^tnt. tf. ^ Cjiflen 5. "» muß 2.4.6.
muß 2. muß 5. "• ab 5.
HÜTTEN CLAO UND YOBMANCNO OBOBN DKM GEWALT DBS BAP8T8.
501
Amb. de
paftor.
Act. viij.
Amb. de
paftor.
ij. cor. XU
Hiere. v.
& feq.
77«
780
772 vnb mei)nt Dertrniiuii red)t mit gmalti
als bann t|1t i)rt3t bte wtii ^tfiaii,
Iq tft 3ub2and)en anffrntl)aU|
vnt mixt gemalt wibotUn nii,
gibt nrltlid) J^nh miitiid) fttt.
€ Sp2t4)i 0b id) fd)0n gebnltig ner,
fo rnüft id) liann0d)t l)aben bf(i)wtx,
bas 0riftlid)eit id) kanffen ftd),
Dnb bas gfd)t4)t fo offentlid),
bafs (/ndirr treiben in ber banrii.
'baxntm jäfagen ift 3u iangk.
Vffs tinrt3|lt id) t^etjo ruff onb klag,
784 Das man 3» 1l0m erkanffen mag
bas onfer gmeft fa manig tag.
P'ie Vtearieni mit bem ®l)nmi
^ie 9ifd)6ff kanffents paUinmi
7S8 bie felbig b3alnng l)att kein maß,
bas ettman l)nnbert gnlbin mas
bas muffen i)et3o tanfent fein.
taxiu txn b0ttfd)afft man l)inein
mit groffem koften fd)idien mu^
bem l^apft 3u bjingen einen grn^i
bas er Icn bifd)o^ eonfirmir.
bammb erfiiUt man jm ftm bgir^
0nb gibt jm mas er l)ei)fd)en tl)ar.
bas meeret fid) O0n jar 3» jar.
Po fd)et3t man bann bie armen leäti
nimpts 1)02 l)inmeg onb and) bie i)ent.
800 (iUid) mnnbert mas bod) mand)er bendi,
mann fi)e tl)un üben folid) fd)mendi|
0b er nit l)ab ein gramen b^ab
3U geben l)jn fein gut onb i)ab,
Bernau gege ge-
malt 3ub2aud|l.
792
7%
|laufmdf(i)ot)
getfiltd)rr guter.
ttx fülktx Cur-
ttfane9-
Unfer geflifft 3U
Hom kauffen.
10tebtettrd)6f
poUta ^u Hom
kaufen.
lüte r9e oU btng
9e mer tinb mer
erflepgen.
10 te ^er JDapfl
btrd)6ff konfir-
miert.
Wit burd) fol-
id)0 arm lefit ge-
fc^f^t merben.
^ oerbruiKen 3. '"^ pr^ 2. tf^ 5. »^ lorrt 2.<?. loirb 5. loir^t ^. »erbotten
2.4.,.6, "« ©i^bt 5. fit. 2.3.6. ^^7 ^,1, ^. m eeifWfd)keit 5. (ui fere uhiq.)
©etfWigkett 6. {ut solet.) fwd), 5. '«> offentUd), /. ^*« {Das 2.3.5.6. /ugoer 5.
'« lancK 2.^. langcK J. lang, 5.6. ^^ kür^t 5.6. 9^0 2. i^o 5. jrjjunt 4. jeftunb 5.
jejunb ö. ^** PaS 5. erkeuffen J. ''^ unfter 5. monid) 2. mannig 5. ^®^ bt-
fd)off kaufen« 2.3.5. 3^tfd)of| 4.5. ^s" jalung 2.3. |$e3a4lung 5. I)atr i. ''^ Pafi 5.
etman 2.J. l^unberr /. gälben 2.6. gullien 3. Gülben 5. nm^, ^. ^^ 9e^u 2.
ifto 5. jfjjunt 4. je^unb 5. jrjjunbt 6. "» botfä^ifft ^•^. Menetn 2. '^^ gir. 2.5.
?gier, 5. t«« liar 2.5. '»' meret 2.3. mehret 5.ö. w" fd)itjt 5. arme 5. '»» Itimbts
5.6. Ijar 2.5. flaarrt) 5.6. »oi fJ^^ 2.5.'#. fold)c 5. fold) ö. »« grumen 2.
grauen 5. graumen 6. ^^ l^ten 2.
502
aUTTBH CLAO UND VOBMAHUNO O&OEN DEM GEWALT DES BAP8TS.
Wm 9f^ Her
bif46f neffit.
oitft aufgefaßt
ampt.
806
9t£ arme pfafi
)frK9r4eioartl.g,2
Ifie reiche fd^dm-
en n^ P^iefUr-
lidj^f aiiipt0.
816
|Bfi|fi0 0eeii.
mir traben iin0
\^nun gekauft.
<^1irtlfÜ0 0Ot0. 828
Hie bif^af
toottfifitger.
|^if46f Kr90fr.
801 off lias rtn Ufd)af fei^ im lanb,
lien et baS regten fui)t iu^anb
mit i)arnrfd) »ffen mit ein ^iit.
Pann betten , leeren i^eti ntt gilt^
vnb p2elit0en, jnr ki^ri^en ^an
Dem btfdi0ff ^e nit »il inftan,
niteni0l bas mer fein ampt vnb rei^t.
^an ftnbt »ol einen armen kned)t
ber folii^s aU5 vfsmrfen tl)n,
bem eignet man bie ki)rd)en an.
<^lf0 }fit reichen fd)imen ftd^
ber 0eiflltd)eit, bos »nnbert mii^.
9ie armen pfaffen arbeit i^atUf
^it reichen fid^i man muffig 0an.
^Ifo mir hcr2en i)aben ^tn%i
mabs gelt, mer anbers fagt ber leftgt.
820 9ie l)aben ^etjt allein Un p2ad)t,
onb ift kein l^crsfd^nng nod) kein mad)t
es muffen fein p2elaten ^a,
0n bie fp2ii^t ni|cmant nein, ntd^ ja.
Wie K6nt man am^ regieren moli
menn mer bas Veid) nit pfaffen mI?
Prumb fteet es and^ fc mtl im Vcid),
0nb gfd)td^t eim i^eben red)t vn gleid).
c^ld) l^en 00tt »il man feigen nit,
erlend)t bie finn, id^ aber bitt,
bas merb falfi^ getflli4)eit erkanbt.
onb fr9 ber nit ein 9if4)0ff gnanbt
832 ber bifi^of» merdi mit nii^ten pflegt,
allein fein fai^ off moUnft legt
Wemol ein tei^l and^ Kri^eger feinbt,
ber einer ift bem anbern feinbt.
i. iimo. iij.
ad titu. i.
824
Heb. V.
Orig. hö.
vL in Efa.
Efa. XX vi.
Arnos. V.
• « • • • • •
i. tim. inj.
mal*. xxvL
Apo. xiij.
^* 5luf 4..,6. ^ Han (ftann 3.) fidjt (filjt 3,) rrpten 2. rettlirn 4. ftf*t 5. 5Ü
(3U 3,) lanb, 2.3. ^ tamaf^ 2. garnifd) 5. nmfen (W. 5.) 2.4.6. einn ^eilt. 3.
bpU. 2. 807 5^^^ 5. i^„„^ 2...^. irljren 5.6. i^ 3. je^t 4...Ö. ^ gabn ^.5.
«» Oe omis. 2.3. tl^e 4. »iU 4.6. }ufla^n, 4.5. »»• mir 2.3. ambt «.
«'» ftnb 5.6. «« fottt^tf 2...4.Ö. foldje« aUe« 5. oerwefen 2.4...6. «»* f4>emen 2.
*»* wonbert J. «»' fielet 5. gon. 5. gal)n. 4.5. »» p,^ 2. i^ 3. «* b«f*ung 2. J.
»' npman J. nein, o^er ja. 5.6. '^^ tegiten 2.3. Ad v. 824. sqq. in marg. 4. est:
Wann tfi t^e ein Hei^flag geijalten, ba nit f^ter mer Pfaffen bann <ltirflen gemefen.
8«« ^t 2. 3. Hebet 4. 6. Mt 5. ^" gfcbibt 5. 0ftd)t 6. pbem 2. J. jrten 4...6. «« l^rr-
got 2. J. miU 4.5. 8» bit, 2.J. ^« PaR 5. erkant. 4...6. ^» gnoot, 2. gnant.
4...6. ^ auff 4...Ö. loolufl 2. 0oUu|)] ei|ri(lum 5.ö. »'* UPp 2.3. tbeü 5.6.
HUTTEM CLAO UND YORMANUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAP8TB.
503
83«
Cypriä.
ad longiT.
Amb. de
paftor.
Orig. hö.
xvi. fnper
Gen.
i. petri. v.
i. tim. iij.
i. &. ij. ti.
.9 • • • •
mot . inj.
ij. Petri. ij.
ludit.
Ezechiel'.
xxxiiij.
Arnos. V.
Hio
844
848
852
856
860
864
Pas frlbtg gantj In papft ntt ad)t.
iDenn man jms gelt l)tnri)n l)at b2ad)t,
fo Üb ein lnfd)off lote ein KUf
Iq 0eet 'bem ?apft nid)t9 ab nod^ i&.
cSllfo bie detftad)ett ^etjt ftat^
lirumb geb ein t^ihtx frommet rat
mie fe^ 3ätl)nn in bi^er fad),
lias man vns ienger ntt oerlad).
Sein ooliK ein bifrl)off 06len foi,
lier mu|f3 fein aller tngent ml,
mit hnnft r>nt niei)^l)eit molgejirt,
ba5 feibig jn red)t confirmirt.
|lie gottes lieb er and) fol l)an,
Dnli Ulfen alten l)anliel ftan
1)0 mit bie melt bek6mmert ftd),
lia5 leert fand |ianlns offentlid),
onb glanb liafs nit mi|f3 i)eberman,
lüd^ mSrt man5 gfd)2iben ftnlien flan.
vnl fab beliendien, bas tft not.
&0tt l)at gelitten feinen tobt,
0^ bas er uns in frei)i)ett fitjt.
fo l)att man5 ooldi fo iiberfd)niit3t,
bafs l)at gemert ber pfaffen 3al,
l^xe man oo: I)er2en l)aUen fal.
n^ie feinb bie pfafen aber 9tl)an?
Hs feinb bie 9l)en bie mulfig gan,
onb triben moUnft onb gepung,
all ftett onb fleditn mad)en eng,
in langen fd)anben, reinem mabt,
mit framen fd)ert3en, gefn ins babt.
9er Bapfi.
9eKo2un0 Her
0et|lltd)en.
10er, Ott toel^e
}u bifd)6ff er-
iDolt foUe toerbe.
6ott ^at on0
gefrept.
I9er2fd)a|ft ber
Pfaffen.
mute pe^o getfl-
Ut^tt geflau.
feint 2. fepnb, 5. ^* eine 2. feintn, 5. »»« 9abfl ^. «»' Wann 5. ^w ^jp 2. 3. Jlüw, ^.
llui, 5. 839 ^^^ 2.3.5.6. geltet ^. Jabfl 2.6. «»»o peft 2. tft .?. jeftt ß. (labt, 4...6.
•^» tber frommer 5. ratlj (11.5.) 4.5. rljat. 6. ^ btfer 2. Hijfer J. bifer 4...6.
«« l&nger 5. oojlad). 2. J. »^< einn 3. toeUn 2. 5. toeljUn 5. 6. foU, 5. »** muft
2...^. ooU, ^.5. »48 gejiert, 5.6. ''»' confoimirt. 2. «nfirmiert. 6. »^^ 99 2. J.
gott0 Üb 3. foU ^...<5. «<9 flal^n ^.5. 85o beKömmert 2. -/...ß. beKommert 5. s*^ fanet 1.
Urt JSant 2.^. iel^^et 6. ^^< gloub J. bas 2,.,4. toiß ntt 2.J. ntt (nt^t 5.) totß
^...6. ^^ totrt 2...:/. toirt 5. wirbt 6. manß 2. J. gefd)rieben 5. |lol)n. ^. «** fol«
2.6. foU0 5. ,i(l aud) not. 2.3. Hotl), 5. ^^ got 2.3. gellten 2.J. tot, 2.3.
tcett,5. 856 j^uff ^...6. «^Mat 2...6. 85S p^, 2.J.5. gemeiert 5. ö. fiaf^i, 5.
^» fiir 5. foU. 5. 860 f^j„t 2. feinbt 3.4,6. fepnö 5. s«' fetnlit 4.6. fepnH 5. I19
tben 2.3.6. Hie jeljn 5. gal^n, 4.5. set tr^fb^n 2...^. toolufl 2. tocttufl 5. «e-
prdrtg, 5. 863 ^tt ^^ ^^ 2,3. JStitt 5.5. ««< fdjauben 3. ttxib. 2.5. 865 ^^^y.
totn 2. gen 2. gl^en 3. gel^n :/...5. bob. 2. J. pab , 5.
504
HÜTTEN CLAO UND VOBMAHUHO OBOBN DKM OBWALT DBS BAP8T8.
Hüfft Kuni0 8GS
€axit an.
s72
€ntrd)ul^tgu0
gtgtn ift.in.
876
880
9<fit |l. m. fein
^ien|l an.
10a0 Sutten 88 1
888
ift. m. ju tettn.
892
bas iDetbrn dt^etlfcn oetftUd^ Irfit.
^d) ruf cid) ®eatfd)en 3u lier bent.
|l0d) bttt td) 002 k&ng tfatU litd),
iti6lft lit^er fad) genibtgkiid)
erjötgen btd), onli l)62en 3U.
|ljnn ivas td) lit^er bingcn tl)K|
|ol gfd)el)en alls 3u errcn bir.
bann fünft ntt molt gebSren mit
im Und) Dffrur 3» i)rben an.
ßiH frri)e ®rntfd)en td) Dcrmanp
^ßd^ btr 3u onbrrtinigkett I
3U frtn in bißrm r4)^i>tpff brteit.
bas 0l)olffen 0trb brm gant3en ianb,
vnt D^gettiben fd)ab onb fd)anb.
P» folt ein l)aubtman bn allein ^
anlachet f and) noUenber fein.
S^o mil mit allem bas id) mag
3u btenft bir kommen nad)t onb tag.
onb bger von btr bes keinen Ion.
fillbd)i xd) allein erlebet i^ovif
ta9 mfirb gelegt befd)»ernng ab/
liar von id) oil gefd)2iben l)ab|
in armnt molt id) fterben gern,
and) alles ei)gen nnt3 entbern.
0^0 fol man and) l)i)er inn kein eer
mir fd)2eiben 3U| bn bift lier ^tti,
0nb mas l)i)er inn gel)anbelt mnrty
bnrd) bas liein lob fol »erlien g3i)rt
**' 04 2.J. ««« bet 2. btt 5. käntg E.6, kunig ^. Carlen E, 14 u. liepfer
Carle 4,„6. karlen 2. J. Versus 868,..893. sunt etiam in E, §. 61. Ad marg, 4.: ^n
Carolum u. uermanüg. ^^^ ^tfrr 2. ^iffn J. tiefer <#. 5. gn&^tgklid) £. ge&ne^tgiid) 2.
gene^igli4>. 0. "o Cr^ctgrn B. ^xytx^^tn 2.,.4, Cr3figen 5,6, *^7i ^jf^j 2. 5. liefen
:/...C. »^72 jjßi j, ^^a ^_ö. gefd)el|rn 5.6. als £.2. J. r^«n 4. ^^s ,pju ^ j,
gebül^ren 5. "^'^ aufrür ä. auffrur :/. «Äuffrubr 5. aufrl^ur ö. ^* ^l /. uosman,
E.2,3. Dermalen, 5, »^ ^trr 2. untm^rnikrit. 2. J. Untertänigkeit, 5. (u.) ß.
»^^ bifrm 2. Utrfem :/...ö. ^78 gijoifm 2. lonöt, B. ^. «^^ auf; 2...5. getrieben J. 5.
r^anbt. £. ^»° Pefj 2,5, Pefß J. foltu £. fait eQn J. b<iuptman £.2. J. (g ) J.
Hauptmann ^. ^u h, l om. E. •**» aud)] ünb 2. J. »ölender £.2. ^ will ^...ß.
«•« Hinjl 3, komenn 2. J. «s» bge^r 5, liter 2. öeß 5. lo^n. ^. ß. f oljn 5,
«** Ijan, 5. ''^ Paf) 5. befd)iDernu« £. ^^ Von ber td) £. gefdjiiebenn 3. getrie-
ben E.4,,.6, ^^ njolt £. *®* epgnen £. rognenn nuft« entberen. J.6. entbehren, 5.
^ fal J. foU 4,.,6, l)tr 2. J. err 2. 5. el^j -/. '^^ bir 3. gebanblet 3. ©irt, £.
2„.4,6. wirb, 5. '^»^ 9ar^ur(b E. Hin J. fott 4. gjtert. £. ge3irt. 2.J. ge3iert. 5.
IIUTTfiN CLAG UND VOBMANUNG GEGEN DEM GEWALT DES BAP8TS.
505
Efai§. V.
Hiere. xxi.
Mat'. xxi.
Marci. xij.
liiere, xij.
Arnos. V.
Zach. xi.
Mal*, ij.
Efaiae
xxxiiij.
Abao. ij.
S96
900
904
90S
912
916
920
€ prnmb l^ab ein I)rrt3 m fd)aff ein mni,
id) »il btr merken anff 3u ^&i,
ml rei)t3en mand)en ftoltien i)tit.
I)ab9 fd)on ix vielen jn^ebÜt,
vnt filt allem an beim gebut.
^iiff metber ^itnig, es ift nutf
iaff3 fliegen an^ bes ablets fan,
|0 »oUen mir es lieben an.
Pet meingart guttee ift nit rein.
vxi onoemid)^ ift kmnmen b2era.
Per mtJ^ii bes i)er2en uitchen tregt,
mer Ic 3u nit fem arbeit legt ,
0nb l)ilfft bas onhrant tilgen au^,
ber märt mit gott nit l^alten l^an^.
mir refiten anß onfrnd)tbarkeit|
onb tl^nnb aU gott l)att felbs gefeit
3» bem ber folid)9 rauben pflegt ,
bo ers p2opl)eten mnnb bemegt.
Pn l)aft beraubt all nation,
brnmb bir and) werben otberfton
all o6ldier/ fiberfallen bid)^
berauben miber gmaltigklid).
/armar bas mSrt ein gutte ii^ai,
id) gib all frommen ®entfd)en rat,
feit fid) nit beffert bi^er ftabt.
€ Pod) l^alt bie frommen id) beno^i
ber greiff man keinem an ein 1)02.
t^nb bie feinb gutter gfd)2i|ft gelerti
iö) bitt bas keiner merb oerfert.
Decmanung }u
fi, matrflat.
|)er tDeingartt
gottes.
|ler 0e9^n
gottes.
Hermanüg an
oUf fihnri ^er
^rfitfct^en.
1lrrfd)onun
fromen pi
fd)afft. j.ft.^.
Pie gelertrn
pnefler.
'^^^ n)tU 2.6. gur. 6, 896 i^iir. i. gelb, 5. I^tllit, 6. ss? j^ njtUrn 2. J. tljj ^.
oirUn 4.,.6, eingebilH, 5. ringebilöt. 6. sor ^^^ 2. J. fcljlt 5.6. gtbott. A2.4.6.
©rbott, 5. «■'» tuender 5. |&uni0] llrpfer 4...6. notl), 5. »«» foS 2.3.5. flie-
l)en 2. fltljfn 3. /al)n, 5. »"' n)6Un 6. ^ gottts 2. Z.ew;/m ad v. 902. sq. per-
tinens in 4. sie habet: Pn lotngart ^^ottes ifl oertDuftt. ®<^' tingetDi^e 2. ^^ tr>, 5.
^ rfaxyu 5. ^ l^ilff 6. »nkrawt 6. tielgen 4.6. ^^ mirt 2. J. mirt 5. mm 6.
got J. ^'^ ttitt^tn 4. reiten ß. ^09 |^j„ 2. t^un J. got 3. I)at 2.J. "<> fol-
lid)0 2...^. 5. foi^fs 5. raubens 2.3. ^'^ n)tbcr|)on /. tDi^erflol)n 4.5. '^^ gnmltig-
lid). 5.6. 8»« Dornjar 5. wirt 2...4. njirUt <?. gute 2. rl)at, /. »" attn 2.
roöt, /. rotlj, 4. rl)at. 6. »»^ ^^^j ^. jj^p^ 5. j5^ii,t e. ^ic^r 2. ^irfrr 4...6. flat. J.
|!l)Obt. 4. ^tdbt. 5. I^obt. 6. ^^^ god) 2. frummen £. 2. De versib. 919...924. cf.
E. §. 16. »«<> greifft i...6. greiff £. gaar, 5. frommen onnb gelerun PiiflrrfdKilft.
marg. 4. «» f^inlit 4.6. guter 2. fd)}ifft £. geleljrt, 5. "* bit 2.J. Haft 5.
Dorffert 3. oerfel^rt, 5.
506
HÜTTEN CLAO UND VORMANUlfO OBOEN DEM GEWALT DES RAPSTS.
rtts ^apfis ban.
goffnung 3Ü
tcütfd^et nation.
9ttt mit W ntt
Crbarmnuft fi-
btx ifM uattrr-
l^mb fre9brit 940
t002 an tB voi 944
grfäit.
tDu ms Ute
pfafen ctwan
uberrd)tD&^t.
918
Hiero. fu-
p 8oph.
Ro. viij.
Cypaii9.
liiere, vij.
ij. tim. iiij.
tHitb mtt ein setflUd) leben fort
921 in lit^er faö) bleib onbrturt.
,^U btng Ut papfl i)att Sbetmad)t,
mer H9 lan l)att 3um beften gliad^t,
ben l)att er mit liem bann eifd)2edit.
92S <9d) l)0f es feigen fd)on ermeiKt
dU teStfd)er Ijertjeni merlien ftd)
bet fad^en nemen an als td).
^d) l)ab i)e ^nt oo^mannn^ 0tl)ani
932 td) l)0ff ft)t laffen mid) nit ftan.
Pen ftoltjen ^liei id) beruf,
tr frommen Stett e&d) »erfet uff,
mir m6Uent5 Ijalten in gemein.
931) iaffit li0d) nit flreiten mid) allein.
Crbarmt eüd) Sbers oatterlanM 1
ir merlien ®e&tfd)en regt liie l)anbt.
^et3t ift Vu 3eit| 3äi)eben an
0mb frei)l)eit kriegen , gott mils i)an.
^lür 3» mer mannes l)erUen i)att,
gebt my2ter nit lien l&gen ftatti
bomit fi)e l)an sortiert bie melt.
Vo: l)att es an rnnmanung gfelt,
Dnli einem, ber e&d) fagt lien grnnb,
kein lei) eäd) li0maU meinen knnli,
onb maren nur bie pfafen giert ,
i)et3t l)att nns golt and) knn|lt befd)ert,
bas mir bie biid)er and) oerftan.
WoUanf, ift 3ei)t| mir möfen bsan.
|lo uns bie dfcl)2ift ndd) vnbekanbt,
952 bo l)etlend alls in trer i)anbt,
onb mas fi)e multen mas ber glanb;
ba5 ooldi fi)e mad)Un bltnb onb tanb,
»" füljrt, 5. w< bifer 2. btcfn 4.6. unberuljrt. 5. ws i^^^ 2.,.5. «• Urs 2.
rttfi 3. l)at 2...5. beflben 3. gebaut 2. 5. «»' l^at 2...^. pan e. »*» Uwi ^.
•'^ nemmen 5. ^'» iljr ^. orrmanung 2.J. tlrrmal^nung 5. (u.) 6. grtban, 5.
'" (Ittl^n. -#...5. yf</ //M/r^. 4.: /üonung an oHrl ün flrtt. "* f^it <?. Siitibt 5. S^tet «.
»'* matten« 2.4.6. tvtlUns 2. iooiUn0 5. «»« laftt 2.J. fa|>t -/. gafi 5.6. (Ireittm ^.
»w mert^en 5. btt i. ganb, 5. »39 j^ 2. J. »«<> Krtgen J. got J. mtlls 4.
^^ Setyn 2. 3. gk 3U 5. ö. l)ot. 2. 5. »^» fojter 2. fSrtrr 5. (tat. ö. «^^ pamtt
^...ß. oerkert 2.-/. üerkeljrt 5.6. »** l)at 2.. .6. rrmanung 2. t^ermal^nung 5. (0.) 6.
»** fäflt J. grftnb, 3. ««ß kfn J. weifen 2.4.6. njetfen 5. Kurtb. 5. kunbt, 5.
^^ peft 2. jeft 5. bat 2.3.5.6. got J. »*'» norftan. 5. üer|tal)n. 4. •" irnft 5.
wnbekanbr , I. vnbekant , 2. 9*« aU 2. J. "*' Ad mary. 4. : Wit muffen an^ nirc^
ad titü. i.
UUTTKN CLAO UND YOBMANUNO OSaBM DEM GEWALT DES BAPSTS.
507
ij. tun. inj.
ad titü. i.
ij. cor. xiij.
CypanO.
miilta.
Gerfon.
Hiero. fu-
p Soph.
956
960
964
96S
972
976
980
9S4
iDarli halb tin fd)lrd)tcr ober relit,
bte iDarl)rtt fd)miUd) mlet treM,
all p2rbt0 iDas of ixtn nutj,
Iq [tibi tu iD02l)ett mand)tn ftotj.
Panti mtx \nt fa^tn ȟlt, onb leert,
waxt O0n ben felben halb gefirt
^U puffen dfd)al) in pt\)mtt ianli,
ben l)abent9 fSt ein ketjer gbsanbt,
0mb bas er bleib bei) €\^ü^i leer,
0nb cui)t nh off ber pfaffen mer,
Sagt O0n bem get^ti, onb fibermut,
0nKefifd)ett, onb ber |ii)rd)en gnt,
oom gmalt bes |labft5 ber jm ntt jimpt,
onb tDa5 er wn ben tfl)2iften nimpt,
onb tDie ba5 geiftlid) red)t gefetati
barbnrd) bie l^ei^lig 0fd)2ift oerUUt.
Sold)9 nas bie tDarl)eit, ifts aud) tufä),
Ut pfaffen merben icinx^ bod).
^nff3 iDarb eitiert, onb Kam bereit,
ber keifer Siomunb gab jm gleibti
onb l)i)elt jms aU nod) mand)er tl^ut
in bem ntt ift ein firftlid) mut.
Pod) l)i)eff3 jn fold)d ber |ifaffen rat,
ber tfl)2tf1tnm and) oerbamnet l)at.
Si)e fp2ad)eny er oer fd^nlbig nit
3« teilen ket3ern glauben mit,
miemol man }>tn exm fei^nb ab mol
aU guten freSnben l^alten fol.
Prnmb mer er gmeft ein ket3er fd^on,
man l)ett jm ba5 onbillid) gtl)on.
pie 06ttlt4)
tD02l)ett.
in 9el)fm.
gufM Ke^rep.
Wie Suf^ oer-
brennt.
I&rtfer ^i0müb.
9er pfaffen rat.
|üe|(fr(ntt0lau-
ben Italien.
0lauben nKi0 Ute Pfaffen tu6iUn. «'^ balut J.ß. balt 4. »^ fd)meltd) 2. J. fd)m&^ltd)
^...6. ontertrett, 5. ontertret. 0. »^^ war 2. J. auf 4, nüft. J. ®*^ jUa lei^ 5.
nxir^ett 2.5. morl^tet 3. tparijept ^. flu^. J. ^^' big 2. tii) flagen 3. lert, 2. J.
lebrt, 5.6. 9«o wart 2. J. balt 4. 0ffm. 2.3. »«* gefd^adi 2.3.5.6. J^ljmer-
lan^ 5. lan^ , 2. ß. /n ^. additur oerbiant. In 5. ad marg. : J0^ann guß in [immo
au0j 96i)men oerbrant, anno 1415. ^* l^abene 2.3. oor 2. J. 0brant. 2. bran^,
5.6. «»«3 unji 5 €ri|lu0 2. J. ^64 ^uff ^. meer. -#.6. <IBil|r, 5. ««e ^nKeufd)-
tiett 2. (U.) 5. »7 ^^ij ^ brtb^g 2. itim ntd)t 3iembt. 5. 3imbt. 6. ws eriflrn 5.
nimbt. 6. ^ oorU^t. 2. J. ß^' gufj 2. J. nwr dtirt, 5.6. dtiret Kam (om. onö) 2.3.
"« keifter J. IRipff r 5. He pfer 6. ^* l)tlt 2. J. mÄnd)f r /. :/. »" IjteR tnn 2. 5.
i)te^ ill^n ^. ratt), :/. rijat, 6. Ad marg. 4.: pn Pfafen ratl), kehren nitt glauben
l)aUen. ^^ oerbammet 2.^. oorbammet 3. I^att. 2. ^^^ fp?a(^en 2. v&r ^. fd)ulbtck
2.3. 9w repUn 7. tljetUn 5.6". »»» gutten ^. frepnben 3. »*» mär 5. »m i^^t 2.3.6.
508
HÜTTEN CLAO UND VORMANUNO GEGEN DEM GEWALT DES BAP8T8.
i§ifron9mu0
I'utlirr, und
^utten.
mütt0Krtt.
€i)ranne9 ttet
9^0 9ap|U
bann.
Wfr )ü banntn
bab.
(lo2(bt de0 ban0.
1000 brr 9ann
tftn Pfaffen bt^
i)i\r grnu^t.
Wie man oe^t
den bati biaudit.
^ifc tft ^n|f3rn tDii2lien glont.
^ttnini)mo »arb nit tierf(l)ont,
mnb lias er l^ett rm gleid^e fad).
98S Srtbtl)ar l)at ntrmant gmölt l)jn nad).
dhIi f62d)ten all lirs feiDtes pen ,
btt3 9et30 onfer rüffen joen.
Wtx metffi toas i^ebem tft btfd)ttif
992 nitr l)abrn i^r dU Irnt bek6u.
flarnmb ut) l)0f, rs l^ab ntt not.
Wtt mit liann fd)0n ^emiffi lier liot,
nud) molt xö) als ein frommet l)tlt
996 bei) niatl)ett fetjen fpteß onli fd)tlt|
tinb ben Si^tannen »tbetftteben,
902 »eld)en ntemanto ftei) mag leben.
fite fd)2edien uns mit item |lann,
1000 'bcn mand^tx ^btd)if onb geet uon bann,
^d) bin lies abet nit gefinbt,
miemol fi^e l^anblen oaft gefd)iDinlit.
Ylit }>a5 iö) Gottes fttaff oetad)t,
1004 i^ ^V^^^t i^ bannen l)ab kein mad)t.
|lann mie kan anbet ftraffen, ber
ift felbefl non ben fnnben fd)mer,
onb ftoffen mid) oons l^i^mmeU tl)2on|
loos ber felbeft ift fo mei^t barnon.
flod) i)abent9 lang bte lent beb62t,
onb mer uon bannen l^att gel)62t,
ber ift oon f(^2edien mosben kalt.
1012 bomit fi)e bl)i)elten iren gnalt.
Vnb l)aben offt bnrd) banneo krafft
uil nut3 unb groffen frommen Bfd)afft.
Vmb oelbeo millen onb omb gut
1016 ben bann man t^etjo üben tl)ut.
Act. iiij.
&. V.
Cypria.
cd. rteph.
lo. ix.
Cypan<>.
Amb. de
paftor.
Hiero. fu-
p Mat\
xvi.
^'^ b^lTen 2, 3, g. 5. 6, globnt. 4. fle lobnt, 6. »«« jeronimo 2. J. greronimo 6. oer-
fd)onbt, 2.5. 9«' \)et 2.3.6. ^iit^t 3. »^ feit 2. fetb J. ber 2.3. JSeiHljer 5. |SHbt
ber 3. nimant J. gwelt 2. »«» feuiDer0 2.ir. poen, 5. peen 6. ^^ bi^ 2. J. Jift 5.ö.
ifto 5. jel^unt S. jefjunb 5. je^unbt e. »nfter 2.5. jween 5.ß. *«* met^ 2.3.
»ei0 5. nxift 2.3. jbem 2.J. »«« t^e oiel 4. bekert. 2.5. bekebrt 5.6. "< ge-
»tft 2...5. tobt, 4.6. «. 5. »«s frummer 2.3. gelb, 5. »»« fpltf 6. JScbtlb, 5.
»9^ iDtber^eb, 2.3. njiberflrebn , 5. »»« leb. 2.3. lebn, 5. »*» jtan ö. ^«» g^j
2.5.5.6. gebet 4. '«» Heg 5. geftnt, 2. gefinnt, 5. *«* fjjjj j.g. gefdjwino 5.
(arelijiiö) »«» onber] aber 2. aber 5. anbre 5. '<»« felber 2. felbfl 5. 6. »«» feib A
baben0 5.ö. betbort, 5.6, »"o i^^t 2...6. *<»»« bbilun2.5. »o»* ^m0 2.5. eel-
te0 5. gelteo 6. '°** je^unt 4. je^unb 5. jej^unbt 6.
HÜTTEN CLAO ÜKD VOBMANÜNQ OBOEN DEM OEWALT DES BAPST8.
509
mat . xviij.
1. cor. xiiij.
Cyp. ad
Pomp.
Origen.
nmita
paffim.
bas tft nit ttd)tf mt miber gott.
Panit bannen tft bir irtfte not,
mann l)elffen mxi hetn ftraff nod) Urr^
1020 onli ftd) ber fnnbrr ntt bektr^
tft tod) O02l)m fo oft orrmanti
aU liann tt xtd)iixA) mfirt oerbant.
Wer aber i^ftit bte marljrtt fagt,
1021 mit bannen Den man balli oenagt.
|la9 tft ntt gdttltd), tinb ntt xtd^i,
0nli ber ntt foitd)5 U)tberfe(l)t
mit 0ott er ftbei mSrt beftan,
1028 bes Ott xd) jn gemarnet l^an.
tinli \i)ii ntt anff, td) fd)2ei) onb ^Uff^
btt3 man lier marl^ett kompt 3ul)tlf ,
onb fd)tdiet ftd) 3U litßem kri)0.
1032 Vier meiffa ob td) nod) unben li)0.
(^m redeten frinli fx)t mßittn ^ag,
bsnmb bendien fx)t mir l)rtmitd) nad).
efttan foi no(^ fel)cn feltjam dfd)2ifft.
1036 'lled)ft motten f^e mir fd)rndien gtfft.
<[&ott i)alff mir and) an einem mt,
lias man mid) l)rtmtid) nit ermmt.
Cd l)att and) ned)ft ein gbott 0etl)an
1010 ber papft, onb teilten gfnnnen an,
fi)e foUen mid) 0en llom l)inein
jm fd)idien, 3U be5 tobes pein.
Vnb ba5 man miffi oi< bas ^eftalt
1044 er l)atts ^ebotten mit gematt
eim /ärften, oil 3n tugentltd),
bann las er fott nerratrn mid).
ßind) ift 0efd)tdit kftng Carte 3u
1048 ein gramer mSnd), l)at l)6lt3en fd)u.
Il^a0 der bann
in jm ff lb0 fep.
Derbanne omb
Her tDarl^ett
tuilUn.
flutten^ fUtß.
lüte man mit
IJuttcn gel^an-
tat.
9f0 9apft0 md-
bat aber l^uttr,
||utte 0( Hom
jur^tdun.
tftn parfulfer
obferuant bep
käntfCarU Kut-
ten 3u faben.
^^^ U^te 5.6. Uotb, 5. «019 luj^ 2. J. frbr 5. l. 6. <«o bekehr 5.6, *«» bitn
2. J. «"« »trt 2...4.6. üjirb 5. üerbannt. 5. ««m p^ 2.5. jrjjt 4. »«< bolbt 6.
««* Bhüt^ 2.3, ««« r^ttitb^ 2...<?. ^^ t»irt 2...^. totrb 5. wim 6. beflabn, 4.5.
««"0 biß 2.J. ptß 5. kombt 6. Iiulff, 5.6. ««»« öi|-rm 2,3. miefm 4.5. krieg.
4. 6, #. 5. «'»« Ulf iß 2, 3. 6. tDet0 5. »nter 5. liej. 4. 6. ^^* fetnbt 4. 6. «"s^ b^n-
cKrn l,4...6. <<"«* /Hann 4. «««e nrbfl 2.J. ««37 g^^] ßnixellis. »«^ rrmotbt.
5.6. «Ö39 ijßj 2.3,5.6. nrbfl 2.5. »Ml f^it^ii 5. g^in 2.5. «o4t ^^^^j^ 5. ^ 5,
*o" niiS 2...6. '®*^« brtts 2.. .6. •'>« rim ^örflen] Alberto Mogiintino. »o*« fol /.5. fott
4.6. urrratbrn 4. orr^ljaten 6. "^^ liarUn 2.3. tapfer (Ä 5.) Carl -/...ß. €raU m
mavg. /. '"<^ mänd)] Glapion, Carolo V. a confessionibus. bullen 5. 6, f^to. 6.
510 nUTTEN CLAO UND YOBMAliUlfG OEGBll DSM GEWALT DES BAP8TS.
l^tx fribi^ giet^ner i)at manliat,
fCT" 3u 0rrtffnt mtd) in i^rber flau,
unb 100 er mtd) hn lanli erfd)na|ip.
1052 Se(^t, mos geban bie mSntd)s kapp.
Pem frommen knntg et and) l)at
gegeben einen faifd)en rat,
nad) liem id) fibel i)ab getl)an,
1056 erlauben jm, miä^ fallen an,
0nb mit gemalt 3nfüren l)in.
i;9emert0ol3u Wiemol id) ni)e gel)e^^d)en Hn
mepnen. ^j^ ^^^^^ „^^ gantmoil i)e ein moJt,
KHM) 0nb mtd) kein rid)ter ^at gel)ißt.
92a4tu fecula- <9m ifl and) bnoll)en mei)ter mee,
Äffef "'" 'ff ^"^ ^" ''** ""' '•^ ^'* ^"'
all menfd)en bitten, gegen mir
1061 3U l)elffen jm nad) feiner bgir,
nnb bas jm l)elf ber meltlid) arm.
guttenbtttom ^ft niemant l)i)e ben ba5 erbarm?
rrbarmnulj. gj|„jj „j^ 1^1^ l,lg^ tijrannei)
1Ü6S bemeg, bas fi)e mir monen bei),
onb l)elfen mir mit i)anb onb gm62
Pe6papfl0b&? iuftretten mibers flapfles ^62?
miner flutten. parinn er männid) l)att on ial,
1072 nnb tfnrttfanen ftberal,
bie l)aben mein 3U märten bfel.
flutten bcndvt barumb id) fd)mer bei) meiner feel,
f A^lb^" ^"" **" muri i)e mir geben gott genabt,
iü7ß ber onfd)nlb ni)e uerlaffen l)at,
id) mit es red)en mit ber i)anbt,
unb folt id) b2aud)en frembbe lanbt.
<3u ben ^arfuft- ^0 fog mir eins bn grame kntt,
ern klapperen. ,oso mas ftellefH bn na4) meinem blnt?
««^ (Itttr, /. Hat. 2,„4.ß. SStabt, J. *o*» lanbt 4. erWnap, 5.6, ««« lledyr /.
geMir 2.^. miint^es 2.J. /Hunnt^s 5. kap. 5.6. ^^^ ^9fer ^.6. gi^T^ftt 5,
Item in marg. iRepfer habet 4, »054 ^^^^^ 2,3, rotl^ ^. H. 5. rljot ö. •**« ^foOen 5.
iws ,pi„,0i 2.J. i"*9 Voi 2.3, ««^* beu0ll|en ;a^ befugen 4. bfol^Un 5. befielen 6,
meitter ö. me, 2.^. mel), 5.6. >»«* <3luff ^...6. gei,2.5. grlje, 6. geb, 5.6.
«'>«' ^l 2. 3, ^^ gir. 2. 3. bgter , 5. »<>«' |5ein 2. 3. JSeinbt i^. 6, ^e^nb 5. feife
2. J. Utefe ^...6. *<>«'» njol^nen 5.6. 'o«» ^nM ^. gioer, 2.5. eroel^r, 5. '"<> ^>er
2.5. fleer, 5. ^^^ gSihnnxi^ 5. bot 2...6. >l|l, 5. «»« uberaU, 5. »«^ Jfebl
5. bfeljl 6. »w4 f^i^ 2.3. «075 ipijt 2...4. löirw 6. «o^« onf^iulbt 6. »wo (j^j.
leflu 5.6.
HÜTTEN CLAO UND VOBMANUNO OEOBN DBM GEWALT DES BAPSTS.
511
^ab td) tM t^t oerfd)nllit tmtb btd),
liafs nimpft brfeii) 3U fai)cti mid^?
^d) l)ab Mt ni^e kein ieift^ grtl^ani
iü»4 btnmb »il td) bid) ^tmaxnci l^an.
Im maoft brr fad) tooi nemen ad)t,
&iidi ma0 ftd) nenlicit Aber nad)t.
Hier »rtffi üb td) neriaffen bin,
10S8 Vit 3ci)t ift nod) nit gangen l)tn
ba» mnl gercdjen altes lei)b.
bas fei) btr gfagt bu grames hlei)b.
€ Pas abet mtd) ber ^apft fo gfd)nitnb
10U2 oetttülgen tl)ut bnrd) fein geftnb,
bas tl)ut er miber red)t trnb gott;
bas nim id) anff mein ietfte not.
&0tt ni6U es an mir red)en l)i)e,
1096 l)ab id) jm geben mfad) i)e.
Kllüt l)ab id) im bie niarl)ett gfagt.
<^ett er mid) mfad) bes gefragt,
mit antmnrt l)ett er fnnben mid).
1100 Sil l)ab id) gfd)nben offenttid)
aujj Dejltem grnnli, onb gutter teer,
bie falt mir fein ein gegenmeer;
ber mag er ni)emer miberftani
1104 brnmb l)att er bi^s gefangen an.
Vtib bmei)t er nit mag ^aben fng
3u red)ten, bendit er aber trug,
0nb mie er finben m6g ein fin^
1108 t^smit id) merli gerid)tet l)in.
cfttid) l)eimtid) junerliempffen mei^nt.
beff3l)atben muffj nod) mttbi gmei)nt|
als fromm id) bin ein Cbeiman,
1112 onb fott id) ^icb 3U fd)eitern gan.
€ JUfo ir ®entfd)eni anbers nit,
ftjt l)aben mir gefaren mit.
t)larnun0.
Clag fiber ^rn
Papl^.
futten btt ra4)
ber fid).
Pas er nxirbett
gefcb^tben l^ab.
iDas er offrtltd)
gefcb^ben l^ab.
Hüarumb jm t'
bopfi l^etmit^
nac^ trad^t.
tüamung.
*^* mtf^üitf 5. 10*2 rta9 2. J. paft 5. befel 2, 3. befelc^ 4. JJefebl ^. b. ß.
''»^' nie ein 2.3. ^^^ weift 2,.J.6, mU 5. ^^^ jept ^ept {sie bis) 2. "«9 ß^^jj
pebes 2. J. «ow frp] fie 4. «os» perfolgen 4.<!?. U. 5. »«»* nimb ^/...ß. auf 2.5.
5.6. '«96 jm 02fa(b geben 2.J. '»^^ ^et 2,3, get C. «^j» ^^j 2,3,6. »'«> gf(b2ie-
ben ^...6. ««0' ff|Um 5.C. guter Ur, 2,3, guter febr, 5. l. 6. »« liir 2. fol
2.3,5. roel^r 5.Ö. >»o» witierHoljn , 4,5, »" t«um 2. ^at 2„.6, liift 2,3,5,6.
^^^ Herbten 5. trug /. ^"»^ einn 2. "*» 36 oertemmen 2. ju »ertimpffen 5.
"•" ^eft 4. Peftl^alb mü[j werben nod) gemeint, 2,3. »" frum 2. J. fromb 6. "«« gel^n
^.5. "" ^// »iflr^. -/.; ^n \>ie «eutf(ben Klag.
512
nüTTEH CLAO UND YORMAHUNO GEGEN DEM GEWALT DBS BAPSTS.
Von fttltd^
bluffen.
i[Jutten0 f rbQfte.
GtDalt.
9rfd)iDerun0
t)n0l&ubltd)e
befd)iDerun0.
Curttfan^n.
lüamung.
Wirmoi td) iiin||3 nod) mrttet 0fd)nf|ft
1116 liarhin fi)e l)abrn ftd) orrttfft,
bas iaff3 td) |ltait 3n frtiur it^ii
liann foU es ftd) an^tn^Un »e^ti
onli fol etm i^eben »rrbeit knnbt
1120 mnn o^fad), vnli ber loare gmitM.
T^tiii tilag td) ®efttfd)et natton,
i)ab td)d iirrfd)nllit , man geb mir Ion.
<firtn rcd)t td) ni)e 0rflol)fn bra,
1124 onb mer 3a rcd)tcn nod) mrtn ftn.
PtrtDftl fi)e aber biand^tn gmalt,
fo bin td) and) Itar^fgen gftalt,
onli i)off man wtxt mid) laffen nit,
112s onl» nerli lier iDarl)ett l)rlfen mit,
0r|'cl)fn an mie fö^mntn laft
mir ®efitfd)en l)aben anfgefaffit,
Dnli mrrben tjgiid) mer beraubt.
1132 Pie alten l)etten0 nie geglaubt ,
lias Me jn folten kommen nad)
annemen merben füiid) fad).
|l2umb komm td) milier bo td)5 iie^,
1136 fi)e fibermad)ent9 mit uerl)2i)ef^.
efttan mags ntt leiben ii02ter mee,
td) l)0ff es fei) genng, unb ftee,
es iflt iim l)6d)ften oftigen auf.
1140 JKan ftell ber tfurtifanen lauff,
f0 mfirt bas fjfii fd)0n l)aben enbt,
tinb ftd) bie fad)en beffern bi)enbt.
Si)e i)aben unrabts triben flnng,
1144 i)62t auf ir gfellen, fei)t ir klng.
^r kunbt 001 bendien mas mein fin.
ir l)abt fo lang getragen l)in
»>* weiß 2...4. wns 5. tuettter 6. *"' log 2. J.5. irt» /. fla^n 4.5. *«»« fol 2.
3.5. "I» fol 2. J.5. "«0 ©runn, 5. «•»» Jeft 2. J. Mt ^...ö. flog 2.5. «eutfdKt 0,
*'« ürrfc^ulb 5. lot)n. 4.6. f. 5. "«< n^r] t. e. njSrc. «r^^ten 5. H««- ^.•?-
"" fd)roere 5. Ad mnrg, 4. bis est: (a^x ^ffi ^eutf^^en fonbjf. •'*' aufgefo&t 2...4.
auffgefofl 5.6. "« tegli^ mrl)2 ö. «'" nie] nit 6. nic^t 5. "" ftc 2. jnn J.
woj^rn 2.3. foUtd) 2...6. "" pjum 2. J. Komb ß. *"« öbrrma^^ene 2.3. mir C.
«'" fojter 2. fürter 5. me. 2. J. mrl), 5. ö. "»^ |U. 2. J. (Ul)e, 4. (Ulj. 5. 6. "» ^^^t-
gen 5. "« IHann 4. »<» mirt 2...^. wirb 5. wirbt C. fpirl ^.ß. 55. ö. «itb, 5.
*"* bljenb, 5. "« unratt^o ^. V. 5. onrijat« ö. trieben 4...6. "*^ fepb 5. friM 6.
flug. 2. "« Kant 2.3. SSinn, 5. i'^« Jl^r ^apt 4.
BYTTBR CLAO UND VOKMAinTNO OEORN DKM GEWALT DES BAP8TS.
513
Com. ta.
lul. flor9.
Siietoni9.
Et eff^mi-
nati do-
minabü-
tur eis.
£fa. iij.
otl |fU onli 0ut anfi ^titfd^eta ianb^
1148 Ijertm^er bmd)t oU iaftrr fd^atib,
btr intxititn mir ntt 3tmpt.
Ifnrd) eSd) brr bapflt 00 l^i^nnt ntmpt
lias mir behbi^etif onfer ift^
1152 Imrd) fai|'d)erei), vnli b6ßen Itft.
Gibt 1)0(1) ben fdd)en hem geftalt,
mei^nt 002 3a aiDtngen mit gnalt,
0011 jm 3tt kauffen unfrr gnt.
1156 (^(1) frag, »0 tft Itt ®rfitf(l)fn mut?
tU0 tft bas alt grmutf onl) fln?
^ft ofaren nun all mannl)ftt l)in?
|lte Homer rttman erber leftt,
11C0 als 0n5 ber 0fd)t(l)ten fd)2tfft bebeiit,
bte tnoent l)alben maren »erbt
3U l)erf(l)en Sber alle erbt,
bte ®e8tfd)en motten bimnngen l^an, ^
utii lemonnen lanb vnb frei)l)ett an,
bas m0d)t ntt leiben ®e8tfd)e ort,
mand) merber i)elb erf(l)la0en »art,
onb tft geftrttten nil vnb i)art.
116h € Po4) bl^telt bi^ Kation ben ftran^,
onb mnrbent 1l6mer Qtriben anß,
bas natterlanb in frei)i)eit ifet^t.
"^etjt man mit btrn^ vn5 fiberfd^metst,
1172 onb aminget ons ntt mannes ftrei^t.
002 boffem lefiten feinb mir sfrei^t.
Cin meibifd) ooiiK, ein »ei|(l)e fd)ar,
on I)ert3, on mut, on tngent 0ar,
1176 ber keiner l^att oeflritten m^e,
oon kri)e0en meiffa ntt »as, nod^ mic^
ta feinb mir nberftrttten oon.
^m l)ertaen tl^nt mir mee ber l)0n.
€kU au^ tefitf4
lanb.
^efitfc^ lanti be-
raubt burd^ \>\t
Curttfanen.
pe^torndvltc^er
raub tttB bapfts.
Wie ttwan ttie
tefitfcben tttn tt-
eiin Hörnern toi-
Herllanbrtr.
9n0 tDtr pe^o
00 tDft^e loetb-
ifd)rn Uüten be-
3tDun0en.
gutten fd^ämet
»'*» er3eiUn 5. jpmt. 2. ntc^t 3tembt, 5. ntt ntmbt, 6. "«> nimbt. 6. "" bifen
2. 4,..6. bhfm 3. «>M mepnr /. von 2. 3. "" gemuM, 2. 3, fdemnt^ 5. »" jfa^-
jen 6, «"« 9u0enb 5. tujenbt 6, (et sie infra,) toertlj, 5. "*» Ijen^en 5.e.
«'«* ©emunnen 5,6. "»» in6d)t 2. J. ^eutfcber (i. ^^^ mxi^tx 5. nmtbt. 2.e.
nxirt, 5. »«7 pjjfi ^,,,^, 1168 b^m ^.5, 1169 löurtnt 2.5. gtrieben 5.5. »"i ^^
2.5. J^t 5. man beträgt 2. man betrug 3. oberf^m&^t, 5. "^< amtngt ono nid)t
(nit 5.) mit 5.6. »»^ Mpfern 2...^. 5. tapfern 5, leutten 4. fetnlit 4.5. ge-
freut, 5. "w an {ter) 2.3. «'^« ^at 2.J.5. np, 2.J. »«^ »etM...4.5. met« 5.
mp. 2. J. «"• f^n» 4.5. "»• we 2. J. »f^ ^.^. 8»b«f ^.
Hyttbni Opp. vol. in. 33
514
BUTTKM CLAO CSD fOBMASCBO OIOBS DKM GEWALT DKS BATST«.
tetiwuMtf.
Pf«!«
cktrfü rtf itrtr.
jNr «dt orr-
|las Man ft4
#mfiim: fi^
nit fi^Mft.
to fd^ni rafft §it ia kit
n^ fai^m ^^ hm^ "^^ n^
iisi {^Ina HM^ f4HÜd^ fiUrt ir mit,
«tt txm§ne^ amtthemt fit,
ra> ^irttfknt ffc «it krir.
ii<r> Pmn filt m« ^i^rvm fUtt ra> UnMf
htu Cl^ftm §Uikm mit Wr ^^M,
fft mirfra Uifrabt §m^ tr f4>-
^r fadp ilrix «ir fUrt <af ri,
wnltm iah ffc sfcmn fi^f^ *^^f
gitt fck tti| *<^ <* fUik« fter.
(firni »■«) am fiU^ ifc fnMm,
ff ^f tt jms tais foi ^ir §ft^M ,
ii96gfWffi, Ns fr tr §fldi^,
het i^th fts 3f94f> mit jm kiU^t
Soldp raiitj Müfc mi> PftHfdp Ifit
rfitfrm <ftiitii /irftm l^rit,
13^/0 vnb l^alifBts 6Kfrf]t rf§tmfat
Ns f4^<fftf tes tft ^ »fit tfrMfiL
Pann m§ »rmsrnft ts Ifitfi mfr,
ifb m<m Sit ikr fit ra> ffr
iTTM^fs, Mf bff §«mU Ktt mir^ fnüit,
ffai f^rr fiift M2 Pfib m) ktsBt,
imb mirb §f«fhifr Biti bftrtt^t»
bff Unbff ffr M2 tlm fac|t
I2IIS Si ^tKb »tr fdpiitb, rii b#<^ mt fir^m,
vnb tfl Bfm »ffm ■trmiat §rmi|
N» mtf al m«K«^ftt tft adsmät,
n$n fild^fs »ftktt mitfrtnukt
ij. tim. iiij.
Uiere. t.
^ feq.
"*• nw 1. tumkfit 2.5. "^» ^fittl^. 5. "« fem 2.5. »Äiüi4 2. "» wif.
r« <?. rttW 2, Matlf, 5, r^ot. 6, "^ Urt 2. J. ßr^t 4,..6. "« trfiimy 2...^.«.
€. 5. "« 5luf ^...«. ifbn^r, 5. ""' lymtt0lmt 2. J. fcrröt. 2. krnk|r, 5.
««•^ fcU 3. fLtt 2. ^t&M 5. laufet, 3. "*» gonfe, 5. 4. 6. "» »nrfnt 2. »urf-
fm J. Utufttife 2.J. Uufnit0 5.1;, mu^, 5. \^m,C, <»< (bit 2.J. |lf|t ^•^•
Vu^, 5. r^u. 6. !>«> ivf , 2. J. »rti, 5. »f^^e 6. "»^ ^, 2.J. |li|«. ^. M, 5.6.
"« »ftr /. ^£t 2.3.6. «"^ II0I4 2.^. "w xt^xxtn 2.3. Honii 5.5. ««» lobeiif
2.5.5. «0« orrbUnfet, 2. ««» 0&b 2.J. w 2.J. ^i 4. »»< |l«nn 2. ^am 3.
nit ».] onvitfetg 2. J. (Itt^ i ^- **** f «r ^- ^- 1^««^ 1 5. k ^« ^"^ ff ^- f*i ^•
attn 0ra4)t, 5.«. ''^ nirtnantf 2.5. "" onfefr 2.^. ontertriAt. 5.
nUTTBN CLAO UND VOBMASUNO OBOEN DBM GEWALT DES BArSTS.
515
LiicQ. xij.
Amb. de
paflor.
Ang9. in
liomil'.
liiere, ij.
Ilioro. fü-
ll 8op1i.
Act*, viij.
Amb. de
paftor.
Cypano.
Hiero. fu-
p Matt*.
1212 tinli mifftn iti^Ux ntextn lite,
brr keiner l^att gearbeit nie.
fo fd^net^en bte ntt dfil)et i)an.
Wtt ift Ux filtd)9 loben kan?
1216 Püd) man riUeu^t ntt klagen kfinb ,
wo XX bewirb off notlinrfft ftSnli,
vnb ntt fo SberflSftgkltrf)
mit gelt onb gut beluben ftd).
1220^0 I)aben0 9tl bas jn nit not,
tfl neber nnt3 lier melt nod) got.
^d) niet|f3 ber buben ml on 3ai '
ben ei^ntalii^ pfrnnben feinb 3nfd)mal,
1224 Qil pfarsen, onb oU tljummere^i
yjobftei^rni pfrunben ani^ barbe^^
l)att mand)er onbet feiner l)anbt
bem bod^ bte gfd^2i||ft ift pnbekanM,
1225 bendit ni)emmer nas jm ingel)02,
mieniül er oenbt ein namen 00},
^ffitf trindtt, onb übt in frefiben fid^
nad) aller bgirb, gleii^ mie ein oid).
1232 piß feinb i^etj i^r^en in ber »elt,
Un frommen m&rt nid^ts jng^ftelt.
|la0 fd)afft ber ontreo tfnrtifan/
ber rid)t all fd^nb vnt boßl^eit an.
1236 ,^11 btng 0mb0 gelt man kaufen muffj ,
»er bes nit l)att, ben l)ilfft kein gruffj.
Vnb feinb an llom bie pfrnnben fe^l.
S^e fi^ed^en and) ber freien l^e^l^
1240 uergebnng aller mifetl)at.
Vnb toaa Üt geifUid^eit angat
IBujfig gen^e
Pfaffen emeren.
Per Pfaffen gut
ntt nnc^ noturft
fonber mit öber-
fliifr.
lüte bte pfafen
au4 ^er fdr^lfft
vngeler).
jDie Pfaffe denk-
en nit auf ir
ampt,fonli'p2af-
fen vnb »oUuft.
Pie fromme pm-
fler miilfent not
leiben.
giauffUt pfrfin-
nen )ü Hom.
^tte geifllidKn
litng 3Ü Hom
ftpl.
"« neren 2. 3. ne^ren 5. 6. "" l^at 2,.,5. «" foUic^e 2.,.4. 6. foti^o 5.
«" Poil) i. «*^ Jegier 5. begir 6. auf 4..,6. Hotturft 5. n. 6. »"« oberfliif-
figltit, S.e, «»9 belulpen 4.6. «»> otel 4...6. ««« «ott 5.6. 1« metg 2...Ö.
uiel ^...6. *«3 f^jn^i ^ ß, f^p„^ 5 3umal^l. 5. ^urnal. 6. »**• otel 4. tuml^e-
rep, 2. tummere^f 3- ÄlS^umberep, 5. »»« ^t 2.3.5.6. In 4, ad marg. est: ®n-
geUrt Pfaffen feint (^enen tun Her Ulelt. »«" onbekanD 5.6. »«^ ^^^^ 2.5. ««» Jßt,
2...6. ii:tn(kt, 2.5. «" gir 2. J. pgierb, 5. fi4>. 2.5. Wel), 5. *"« fein 2.3.
fetnbt 1^.6. fepnb 5. jei^t 5. "" mirt 2...4. mxxrt 5. loirtt 6. «*^* fd)anw 6.
"3« muß, 2.3. muß, 4...6. /« ^. ad marg. est: fiu Hom om« gelt oUe Hing fepl.
«" Heß 5.6. l)at 2.3.5.6. grüß 2...'#. ©ruß, 5. g. 6. «"s f^|„j„ ^.g, fjp„j| 5,
**39 ftun 2. 5. »M» eeiaii^keit 5. ©eifWigkeit 6. angat^t 4. 6. angati;, 5.
33*
516
HUTTBH CLAQ UHD VORMANÜHG GBOBH DBM GEWALT DBS BAPSTS.
0fl)62 in f6id)er kanfUnt fi^tAs.
^rommKrtt 3A ^i Hütn l)att frommKett krtnen pUtj.
»0in. ^^^ ^^ ^^^ ^g ^^^ ^^1^ iiüt)t9 criDtrlit/
»er lias ntt l)at| fein fad) 9ei:))irbt.
^ft las nit »tlier 00tte9 Uer?
Vi mit m6d)t nerbrn 0f3nbi0t meer,
1248 bann 010 man ^oitn »02! verkcrt
HU 0otUf Un Me er Beb0tten l)at f0 l)ert|
yÄK*"'" fltfr«d,rn, att btnfl |,aben «M, n..t'. xx.
iDürt. b0d) ma0 ntt »erben ^e iertrenbt ad titu. i
1252 00n meiner leer lü» mtnfte »02! lo. vi. &
I • • • •
WM man an^ meinem mnnb 0ei)O2t| n^tim üij.
kein bnc^ftab iaffat verferen ftd),
kein pnnrti »Sri bleiben enii0klid). Lacf. x.
Per y&pß gf- 1256 S0 l)aben fetjbtf^at jlipfte oil
fu"?''^"' Ö^'^*^^^ Ö^"^^ ^^* wiUerfpU,
onli mad)en ne» gefdU 0n aal,
feaf Cuangeltii. lias Cnangelinm »Sri fd)nial,
1260 vvib l^att in menig |'ad)en flatt.
Per |l&|)ß gf- lüaf gelier llofft gefetjet l^att,
f&ft uff geminn. ^^^^„ ^^ ^^„^^ ^„^^ betra4|t,
l)att Cl)2iftn9 leer gar »enig dad)t.
Hie man 9e|0 1264 Jlls bann ^etj and) 002 angen ift.
4en )ur42etbt. ein neme r0nftitnti0n
er balb mfirb tHin jm iaffen g0n.
1268 So fp2id)t man fiber l)nnbert jar,
bie fi^t^ l)ab9 oUs geftiftet ^ar.
«•^ faliter 5,6. kauflefit J2.5. «•« fr0mkeit 2.3. /rombkett 5. fr^mbkftt 6^
"« Ur 2. J. ffljr, 5. l. 6. «w» gef&n«gt 5. wer, 2. J. meljr, 5.ö. ««*« »erkenn, 5.
'"» CnlP , 5. «" 3Utrenlit, 2. 3. jmrent 4...e. «» Ur 2. 5. feljr, 5. l. 6. «»« Uftt
2.^. lagt 4. ihfi 5.6. »erfel^rrn 5.6. <*^ virt 2.^. vtrfe 5. mirdt 6. im$i\^. 5.6.
*•*• fe9^|)er 2. feili Ijer J. fept^jer 5. fei^ti^ar 6. ©tel -#...6. Ad seqaentia non po»-
8Uin omittere quae Bentleius fere dacentis annis post Huttenom, id est a. 1715.
de Pauli verbis (IL Cor. II. 17.) Cantabrigise prsedicarit: „... *corrupters of tke
Word of God for fiUhy lucre^ : in voMck irue version we shall find the ipedfic ehara-
der of Popery, which in all and every deviation from primitive CkHstianity made
worldly pro fit and adoantage its principal design; as my present discourse »hau en-
deanour to shew you. " »«^^ g^Kttrter i. fptel, 4.,.6. "*8 gefeft 2. e. 5. «Bal^l, 5.
itM niirt 2...4. wxtti 5. luirtt 6. ««» lyat 2.3.5.6. ßat 2.3.5.6. ««•* ^at, 2.3.
5.6. *««* ^Qt 2.3. Sat 4...6. Ur 2. 3. ftlft 5. l. 6. "•* jfftt 4.5. jfet tf. tttt«]
n0d) 2.3. "<>^ null, 5. ^-^^ halt 4. balM ß. von tl^m »to 5. 00^11 5.«.
««» qU 2. J.
HUTTEM CLAO UND VORMANUNO GBOKN DKM GEWALT DBS BAP8TS.
517
Efa. Ivi.
lo. ij.
&• • •
. XllJ.
Kgo fam
paftor b.
lo. X.
Ezechiel'.
xxxiiij.
mat . xviij.
lo. xvi.
Hiere. v.
& feq.
mt l)nff3t ha9 l^alten oeft onb l^cntt.
Vßü |td) liann einer miUtfj^ttii,
m? brr l)att Un testen glauben ntt,
kein gnali jm märt geteiiet mit,
pn)» mn|f3 ein ket^er fein mit gmalt.
^0mit ber Stapft fein gniin bel^ait.
1276 Vnb Ms er be» l)ab billid) fng,
f0 merben gfnnben fd)nfften Bnägi
bie 3niin0t er nod) bem millen fein,
3U mad)en bi^er fad) ein fd)ein.
1280 ^ft bas nun nit ein fftnb mtb must ,
ber aifd l^anbeit girttes iD02t?
9^r I)ei)i0eti ki)rd)en, mei|f3 man n^i,
bas ^eber Cljtiften gUnben fsl.
i2S4llier nil bas ober iaffen 3»,
bas Hsrn aUein bie «fti^rd^en tl)tt,
onb fei) ins jlapfts Cofiften l)anbt
be3nmn0en kSnigi leSt unb Unbt,
1288 onb fet3en jn be3in^nn0 anf ?
^d) fp)i4)i bas nit lier Sd)2eiber l^anff
ben id) 3U Vdm 0feel)en l)ab|
ber uns anc^ tdgiid) ranket ab,
1292 m60 0l)ei|fen »erb bie l^ei^lig kird).
€in anber ift bes l)irten fftrd),
ber l)att fein fc^iflin lieb onb »ert,
ir mMtn nit, nod) mild) be0ert/
1296 mer , tan bas »erben 0»ei)bet »0I.
^ifo ber Papft and) bendien fdl
Vnb ift bie #i)rd) ber Cl)2iften fd)ar,
»0 anbers 00tte9 »02t ift »ar.
1300 Pas feib and) ift ber fd)iflin ftal
ben 00tt fanct fPetro felbs befal^
onb l)9eff3 oerf020en ben mit fleiß.
S0 ifl 9et3 nnr bes papftes »eiß.
B^&n f9e ket^er
nennen.
Witttx $apft
beplifl 0r4)}tfrt
mit falf^er vfh
Ie0un0 auf fein-
en 0»in 3efi0t.
|lie beplt0 €^a-
ßlid) kprd)*
%0m i|l nit al-
Utn Hie fb2i|llifb
kprcb.
%. Copiflen on
9d)2riber.
€in »arer l^prt.
lUaf bie bepltg
42i|ilic^e k9r4
fep.
lUte ber |^fl
ein i^prt.
1271
fpert,
*"** beift 2.5. bei^t ^. beip 5,6. bertJt. A bert. 2.3.5.6. berjt. ^. ,#».*»,
2.3.5.6. »"« |at 2...^. nid)t, 5. "" ©irt 4. witb 5. mirtit 6. jetbeilet 5.
«"< müfe 2...4. muft 5. »«'* gninn 4. '«r« Hag 5. Hefe 5. bitttd) /. *"» Hifer 2.3.
Hiefer 4.5. »«> „^j^jj^ 40^ ^^^^ 5, isei ),^j f^ trartieret 2.3. ""» beilifien 2.3.
weift 2...e. «»8» fott 4.5. «M mjji ^.e. UM gßtrtr, 5. b- «• **^' #6ni0 5. lanH
5.Ö. <«s« jnn 3. in beiinfunj 5.5. *«« kirib? /. »»* b<^ 2«^. fd)eflein liep J.
tuert, 2. l>d)Äfflein 5. l»d)&|fltn 6. webrt, 5. ©erH, ß. <»• geweitet 2. J. «" I0I. /.
«»8 S^d)ttar, 5. »wfcbÄjflin-^.e. S^*iflein5. 5;taU, 5. •«>< befabl 5.5. »« bieft 2...5.
"<»» jeftt 4. rtt 6.
518
HÜTTEN CLAG UND VOBMANUNO OBOBH DEM GEWALT DES BAP8T8.
9U 4(9lt0
(Db ein bifdl^off
tiw ganf^ K9r(b
reguren fol.
of in feinem
btflümb.
Cly2t|!i me9nÜ0.
Pie .rtj. ^po(lel
0lei4(r bäDr
Pee pap|l0 ge-
nwlt mie an^er
Ut papß ifi bi-
fd^ofl'iü Born.
Petra tu f^luf-
fei geseben.
1301 has er bte fd)ifitn ft^xti^ imb fd)abf
ad)t ntt 0b rtn9 3uieben l^ab,
orrf030t ^a» ntt mit ^ntter Uaf
l)ett fr nur 0elt, 00tt geb i^ mt
130S ein i^evitf ein tnrch, onb mos id) ni6it.
€)e)»id)t er aber, mte er f6tt|
fo lieffj er O0n. ber fd)tnberei||
onb fi&VLb Um Cl^iiften glanben bri),
1312 fp2ad) ntt 00 er ein fd)atdil)eit gbäd^t,
hi f0ld)9 liie d)nfttid) kird^ feibs mid)t.
|lann ni0 oerfamlnng frgmmer ift,
ben an htm glauben nfit gcbrift,
1316 lias f0l Me (fti^rd) 0el)ei|fen feini
b0 0l)62t Kein b6^n fc^t^fcr ein.
So tft and) noc^ nit l)i|e liie }t^i,
las Cl^nftttf pfetd) (brr oifo mei^t)
1320 vm einem l^i^rten merb oermart.
tfin 9fber l^i^rt in feiner art
fein fd)af 3U meijiben l^ott befel,
3» fü^gen fftr ber feinen feel.
1324 c^U tf9p2iann9 l)att gefegt.
bann Cljnflns was n^d) n^e gemei^ti
ba9 einer fxd) be» vnlirrninnli
bas oiier dmpten bod) juftinb.
1328 |lrrl)alb er imbiff <^p0|lteln fd)uf ,
onb legt ben gleite bnrben of.
|lrumb 9e ber 9apfl nit fagen fgl,
bas er fe^ alle» gmoltes O0I.
1332 ^Id oil ein anber 9tfd)of mag ,
bendi bas er gleid)e bnrben trag.
^u Uom fein gmalt ^att enb, imb ninbt,
aU man 3a ;^ent3 on 11iftrt3pnrg finbt.
1336 |lann €\^itftn9 gab fanet fPetrg ni|e
mad)t, bas er fglt regieren t^^e^
Ezcchicl*
xxxiiij.
Orip^cn.
hom. vij.
in Hiere.
& vi. in
Efaiain.
('ypria.
(Urt. xix. c.
prius.
Greg, ad
Eulügiü.
Pelagiiis.
Cyp&n9.
"0* f*iiriin 3. 94dfflin 4...6. »»e guter ler. 2.3. guter ftf^t, 5, l. 6. «^or ^,,
2.3. flet 0. »5w erb6d)t 2. eity&d)t 3. *"" ließ 2...4. "u g^ipÄd)t, 5.ß. »" Has
2...^. 6. Pas 5. >3«5 ^^bjfln ^ ^ 1816 föi 2,3. "" bftfer ^...6. "0 ^^^ 2...5.
beuel. 2.J. befebl, 5. w« 002 2. J. ««1 eipjionu« 3. ^at 2.3.5. "26 p„^„.
©fin^t. 2. J. unterujin^, 5.6. "«^ ampten 2. J. {^.) 5. Ambten 6. Tiod) omw. 2.5.
»'*'' 3UJelf 2.J. •3^'> fott, 5. '"« sc plcnitudincm potcstatis habere. uoU, 5.
1332 „i^i 4 1334 |,^t 2. J. löinli, 5. (ü.) 6. (2Bcnbc, Umfel^r.) »»* Hür^burA 2.
Wörtpunk J. 1l»ur|(bur0 4...r>. finU 5.(5. *"« fnnt 2.3. n9, 2.J. fcbOflfel /.
in mary. "3^ i^p 2. 3.
UUTTEN CLAO UND VOBMANUBO OEOBN DEM GEWALT DES BAP3TS.
519
Mat*. xvi.
niat . xviij.
Hicro")
ibidem.
CypanO.
ij. Cor. X.
i. tini. i.
Malac. ij.
gcmalts attnit jm pfU^eit ^ax.
1340 Cr ^ab jm tD0l ber fc^iäffrl ^waiif
100) ntt bas tx9 alltxn bel^alt.
Pann balb t^arnad) %efd)ixbtn fiai
tote er fein mad)t ^etdUt l^at,
1341 ^t^tbtn ttn (dLpoftein 0letd),
3» meeren jm ber l)i|mmfi teid),
3» binden tmb 3a I6ßen auf.
bas l^att gcnSmen an ber l)anf ^
131$ watb ni^e grioenbt nf ehten man.
ein menfd^ and) H^ allein nit kau,
unb ift in feim oermigen nit.
uU foUen tu regieren mit^
1352 Pub l)aiten fid) in einigkeit ,
bas tfl)2i|ltn9 glaub merli anßgeb^eit.
Parinn fol keiner fud)en rum.
Ii2umb mac^t man ein tf0ncilinm.
i3i>6ba9 ift bie 6berft fix^td^tn mad)t.
P3 b^ bie bjpft aud) ned)ft betratet,
onb mei^nen 3» vertilgen, bas
es »erb nit gel^alten fSrbas.
i3(;o C Vnb 'bM fei) i)ebem folid^s klar,
onb fei^ bie marl)eit ofenbar,
fo conftrmirt ber paffl i)et3 mer
kein Pifd)0f ^ ber jm nit 002 fd)nier
mi in raten bar3n i)e auf erb
bas ein tfoneilinm mer nerb.
<9ft nit ein groß oerkiaung bao?
mie kftnbt man fud)en boc^ ffirbas
136S ocrfd)milerung ber Cl)nftenl)eit?
<3ft bas bie bipftlid) l)ei)ligkeit ?
Vnt mann txn ^iitik ber gleid)en tl)et|
mer ift 'ben bao nit mnnber l)et?
Pie mac^t ber
apoflelen 0Utd).
t)nmä0lid» t|l
einem mfnfd)en
)ie gemein ktrc^
3Ü regieren.
Pae Comiltü.
Pie ^&p|! ^00
(onctltuoertilge.
Sie t\)ü ein
])e)er äugen un
\)ex% au|f.
€rmanuug.
p&pßlid)e i^ei)-
ligkett.
»"8 f6u J. regiren 2.3, "12 jj^i^j ß, gefd^rteben 5.6. (lal^t ^.e. *"3 g^.
tieilet 5.e. *^** meren 2.3. meieren 5.ß. j^tmel ^. *^^^ ^at 2...ß. auff ^...ö.
1348 x&attt 6. "51 „iji 4^ un^ fj^ij^n li^ 5, f^^^„ ^ regtren 2. J. *^ rbum, ^.
«»^ lijum 2.3. "^ oberU 5. "" j,4„ 2.5.5.^. "w Cf. dialog. Vadisc. §. 148.
•3«o Hf^ 5. ffo] fie 2.5. foai40 2...4.6. fold)e0 5. dar, 2.' *"* jeftt ^...6. meer ^.
meljr, 5.6. "^ krtnn J. woj^mer 1.3. "«< ratzen ^.5. rljaten 6. ^^ 9aß 5.
*»« uerkerung 2.5. ^erkeljrung 5. 0. (?. «^c? (^^„j 5^ m^ Urrfd^meUrung 6. »«'o tljdt. 5.
1371 i^ett 4.5.
52(»
HUTTEK CLAO L'KD TOBMASUSO GEGEC DEM GEWALT DKB WATSTB.
Jlnriffitiis g0t- 1372 <34^ flitt bc^endi ^ni gUikni Mi,
tri.
Pitt rrlc^üg 00
raniuf.
gctlid^f iimtf .
aüfibititttt.
9it bhfti ^t-
tt$ feptnrt.
Lottes ift allein
ift 3^91, tl^n ^tintt l^ilfe fc^,
cri6^ One wi to »utrrrii,
nuu^ mn3 Ml ^nn ifruKm frcip,
i37r, ber onbfr ^eme« tiUi fti^
rrl^obn l)«tt ff if|iigkiüi^.
^affi onbrrtrnikni mit ^m 9i2t|
mod^ ^of IttM Ucr 9n^ hifj §c^»t,
1380 imli l)ab nit ftctt Ut tinhex 9tft ,
hie l^altni betii 0ebitt in ftil,
onb mnb^n anf ir trii0crei|.
Ißib ^os fcip liebe« €^ii\Un freip
iiMt^etn B6ttltd) »i2t 3n bieteten an^.
1109 l^att gelitten aund)en ftranfi
odn keUern, nuinniBftltigkltc^ ,
l»ie l^oben an(|efid)ten li^f
1388 barin bie l^eipben mit gemalt.
n§d) iflt ei »iJben alff alt,
bttj i|etj0 einer (ber fid) nenbt
ein l^anbt ber Cl)2iften) bas oetblenbt,
13!« onb mri^nt jn tilgen an^ onb ob.
^(^ g0tt bein »arl^eit l^alt onb l^abi
gib benn bie bein gejeSgen feinbt,
bafft ftbeminben folid) feinbt,
i3utfoub »erb bein o6l(Kiin onbermei^t,
bein eer onb nam allein gepiei^t.
Pir gott allein gel)62t bie eer,
bein iflt ber gmalt, bn biflt brr l^er:.
1400 ißb einet fd)0n ein krönen tregt,
onb jm oil gottl)eit and) inlegt,
bao mag bod) nit abb2ed)en bit.
fo m6gen anc^ nit tr^en mir
1404 bie ftonb bei) beiner mar^eit ftitt f
ob ons ber ^apft fc^on gfd)olten l)ett.
• - • • •
1. tim. ij.
Pfal. cxli.
• • • •
inj.
ij, cor. xij.
Malac. ij.
i. timo. i.
ij. theff*. ij.
*"« gullfe 5. \f. 6. "77 tipptgltd), 5. üpptoUc^. 6, *"" fa6 2...5. onter 5.6.
•«^ Ur 2.3,4, bai 2„.6. it^htt, 5, ««« fiat 3. refiber 2,3. «auber 5. »« tnn
(iU. 6. "''» mü^rn 2. J. »»* l)at 2.3.5. "^e maniöfaltigltd) , 5. manigf&Utglti*, 6.
"•« 9tg 2.3.5.6, jf^unt ^. jeftunb 5. jefeunM 6, nent 5.e. "" baupt 2.,.4. §. 5.
Cjtden J. »er 5. 6. oerblent 2. 5, «»»» 00t 2. *394 ^^„ ^. f^p„^, ^ 5, iw5 ^,
2...^.e. paft 5. foUtc^ 2.:,4,6, fold)e 5. /etnb, 5, ^^ tJoUKUin (0. 6,) onterwetp,
5.6. ^^ rttin nam ono er olUin 2,3. e|>2 onnb nam 4,6, gepretfi, 5.6. "»* er.
2.3. e^iJ, 4.6, €. 5. ^*oo Cronen 6, trÄjt, 5. »^» gotl^ttt J. au^ omis, 2.3.
*^«' mügen 5. Hatten 4, ^^ (bn 2.3, jbbnb 4. fto^nt 5.^. fUH^ 2. fUtt, 3.
HIITTBH CLAO UND VORMANUNO OEOBN DEM GEWALT DES BAP8T8.
521
Matt*. XX.
• • •
mat*. xviij.
dift. xix. c.
primc.
Grep. ad
Kulogiu.
Cypan9.
lo. X.
Luc^. X.
ad titu. i.
i. thelT*. ij.
&• • • •
• inj.
|ln mtifi ba» er ntt l)at bie mad)t
nad) ber er i|rt3t niib tigltd) trad)t.
1406 Cr i|1t ber fi^tii)tn gUb, als id),
Diib fol mein binUt nennen ftd).
Pann bn gemeiner twtter bifti
bjnmb er and)i Vatter imfer It^t
1412 gleid) anbern Cl)2tften in gemein.
mie kan ers bann all» fein ottein?
Po |Petru9 l)ett bie fc^Uffel l^in,
b0 fagft bu jm nad) beinen fin
1416 mie er fein bjnber Italien folt
ber feiner leer ntt milgen mdlti
htn folt er bei| ber fi^d)tn gar
verklagen I jm anmetfen mar.
1420 Pas ift gemeft bein l)6(^flter gmalt.
Vier l)att Um papft bann jugeftalt,
'tas er ber ki^ril^n nberligi
onb miber jn bösf niemants krig/
1424 als fei| betn Uer all» mas er lig?
C Wie anber 9if4)6f gmalt er l^at
beim Midi angeben guten rat.
bas ift bein meinung attjei|t gmeft.
1129 Wer l)6:en fid) nnn mei|ter left,
bem fotten mir nit gl^orfam fein,
als meidet uns bie piebig bein.
Vier ntt gee bnrc^ ber morl^ett tl)Sr,
1432 l)ab ntt bie rechten l^^rten kSr,
pnb fei) tin bteb^ als bn jn l)eift.
^0 nnn ber papft nad) anberm kreift,
onb fud)t gelt mi ers ftnben magi
1436 bendit nit mas er fftr bnrben trag,
3u ftfc^en nad) ber freien l)ei)ly
nit tragen bein genaben fei)l.
per jtopfl ein
gUt ^er kQrc^f ,
onti onfer aller
b2&ber.
Datier onfer.
yetrt beuell).
Pie gd^ C^2t|l-
Itd) k9rd) tß )er
oberefl geoKilt,
on^ ntt D' ba)ȧ.
B03 lief bai^flf
geoHiU.
?er 9opfi.
(liljt, 4. fiel, 5.6. »^ gefc^oUen 2. »*>« ntr i. «^ pe^unb 2. 9|unfe J. tracbr. i.
'^^ #lie^ 5. ^<^ mor^. 4.: Per bapß ein glin ^er ^trc^e, fo woi alf mir, onitb on-
fer aier brülier. ^^ foü 4...6. ein 5.6. '"» Ja« 2. »<" Hattee /. lip 2.5.tf.
«*« arnieen /. *<" fein alf 2. J. ale 5. "•* bet 5. «"* pa fagflu 5. nocb 2. ^. 6. >ei-
nem 2.3.5.6. "" feinn 2. •<•» ler 2. J. febr 5. l. 6. folgen 4.5. "•« jljm bemeifen
5.ß. »«» \fat 2...5. «<« oberlteg 5. *^» ntemanUtf 2. J. krieg 5. *«* fein lir alt
2. J. lieg? 5. "«^ pifcboff 2.J.5.6. "» gütten rotb. 4. rbat. 6. "«^ oliepl 2. J.
*<" lefet. 2. «*«> weifet 2. J.5.Ö. veilfet 4. ««i ^^ 2.J. gebe 4...6. ««« »iep 2.J.
***< andern 2. 5. ««» fifcben 1. oifcben tf. feUu 2. feien 3. ««• gnOben 2. 3.
522 UUTTBN CLAO UND VORMANUNO OEOBN DKM GEWALT DBS BAP8T8.
VKe hinnen mir bann ititttif ba» i. Pctri. v.
1440 er ftd) er^eb in füi^tt ma$^ '•** ^^^** 'J'
€rmanun0 mit ^d) fa^, mit fdUens gar nit tl)un,
*'^f*^"''^- »nb ad)l bie jeijt feij eben nun,
^ept i|l t)0(. 00tt l)ab9 sefpart off biße 3Ci|t
1414 bas »erb biß 1tatt0n 0efrei)t>
pnb 0iDO2fen ab bas l^arte ji»!);
barnnber man befd^meriid) 30d).
«Bü König CarU. <9d) l)off kflng Carle gee mts mit,
1448 laf|3 felbs fid) onbertrnchen nit.
Parnmb id) jm bereit i jn gnt^
kein arbeit fparen, niKl) mein blnt.
Vnb raff all fromme ®eiitfd)e an,
1452 »olanff \)tt^n »er mit mit gan
Pe$9ap(i9 ^xt ketjerei) ^n nemen l^in^ UUr. ru|>
^^"9- bie treibt ber ^apft uff frinen fjniin. ^''^^'
|lem ni6ln mir nemen l)0c^fart ab,
1456 off bas er gut gemiffen l^ab.
Seligen Vom. So bljolten mir bei| ono bao gelt,
Wm nu^ aug \iat fnn|l l)inein geen Vom gefeit ,
iiiftemtanM. ^^^ ^.^^ ^^^ «l^nftlid) glanb gemert,
1iefo2mieru0 ))' uoo bie nemen Iftgen abgejert.
oeifllidjen. jfß^ ^j^^^ ^^^^ ^.„ ^^^^ „,^ j-^j^^ i P^t> ^
mu|f3 l)aben nit allein ben fd)tin,
mit merdien er and^ oolgen fol.
11G4 bann mSrto erft ftan im glauben mol.
Crmanunotier ^ierumb all /firften i(^ oerman,
KXu'^' ben eblen Carolum ooian,
bao f^e fid) folic^o nemen an,
uüsben ^Mf onb ^u frommen Stett.
bann mem biß nit jn l^rrtjen geet,
üX'mtt ^" •>«" »" ^«»» r^i« wtterlanbt,
ianti0. jm ift and) gott nit rec^t bekant.
H« foU^rr 4. "" f6Uen« J. »*^» tiife 2. J. auff btefe 4...6. »^ gemorffen
5,6. )iri0 2. J. «**5 darunter 5. »*" ^fing Carlen gel) 2.3, iRepfer Carl gel^e ^.«6.
^**^ laft 2. J. fa^ ^...ö. onter 5.0. "*< teütfcften 2. J. «eutfd^en :/...6. ^/flr^^o #.:
^n bie «eutfdjen. *«* tuitt ^.5. gat^n 4. ..6. "»» nrmmen ^. ne^jmen 5. "^ ?onn 2.
n»6ün 4. 6. wcfitn 5. nehmen 5. l^offart 2. "^ ^uff ^. ^^ fonf 5. gein
2. 5. g^i^n ^. "*ö ©irt 2...^. ©irtif 5. wirtt ß. gemehrt , 5. "«» „yn,^„ 2. wu-
»en 3. abgfiftrt. 5. "«> miU 6. «*« müg 2. J. <filuf? 4...6. *^ folgen 5.
«4M a,jft, j,^, „jji;^, 5 „jjj^i, ß^ ^„ 2.J. fUi^n 4.0. fielen 5. *^ oermoljn, 5.
1467 cjgjjj, 2.5. fol^o 4.6. fol^eo 5. nehmen 5. i*«» fitt. 3. S^t&tt, 5. ><«» Mo
2.3. gel, 2.J. gei^ft, 4. ge|>t, 5.0. "to (^^ 2.,.5. UatterUnö, 5. "'> gort /.
IlUTTßlH OLAO UND VOBMANuDo GEGEN DEM GEWALT DES BAPST8.
523
ij. Tct*. ij.
Soph. i.
1472 <@rr3u tr frommen 9knifd)tn all,
mit 00tU9 l)tlff, tn tDorl^eit fd)aU,
tr ian\ittkned)tf oitb tr refiter gut,
onb all bte l^aben freiten mut^
147(1 Den aberglanben tU^en iDtr,
bte narl^ett banden ntber l)tr.
Vn^ bnetl has ntt ma^ fein' in sut,
fo mup es küften aber bint.
i4so|l0 nem jm keiner bfd^vernnß ab,
»»»01 i4)9 feibf 0efd)efil)et l^ab,
^oft in erfinden anber ma^.
nun aber nit mit l^eiffen bas,
1484 f0 mu|f3 man tl^nn was fügen »iL
Vlolanf es t|l bie jei^t, onb ^il.
VKr l^abens fc^tmpfd getrabt genug ,
Dnb fel)en nun ir iift onb btrug,
14SS tf laub ntemant fürter mee ir fag.
Jln btßer fad) kein man verjag.
(Oh fi^e fc^on ncn ber p2iefterfd)aft,
bie ift mit l^ei^iger mei^l) bel^afft,
1492 ons fagen »erben lange mdri
bie f0l jm keiner mad)en fd)»ir.
Pann g0tt fem geiflt laffat l^anfen nit
b0 l)att lit feel ein fold^en fttt.
ii96lli0 aber p^ief^er leben »0I,
b0 »eiffa man »ie mans Italien fdl
Pann »ei^t ift gottes l^nlb tion ben,
lu itgen in ber fSnben pen,
1500 onb treiben ft^anb onb ongebnr,
off freSb onb »oUuft benchen nur.
JlU man bie pfafen leben ftt^i,
ber keiner fd)i|r nad) eeren ftdjt.
$fruffun0 )rr
kriegsleät.
|l(n aberglaub-
en ab3iitil0(n.
tdae befc^tD&r-
nuß mcd)t ftin.
10 u man kan,
nttviemaniDU.
yzieflerli^c
tOCQll.
mir man bofj-
i)a1fti0e piiefUr
lialten fol.
|l2te|Ur oe^.
00t J. bekanb. 5. bekonbt. ß. *»'« frummen 2.3. "^ l^ölff 6. worljett i. **^^ lanöfe-
kne(bt 2.J. |anb6kned)t 5. »»t» »iberbringen 5.ö. "»ö mu^ 2...5. *♦* Jefd^ioer-
nug 5. »»'^« 0erd)etoet 2.5. "« goff 4.5. "«» loia ö. **''* muft 2.5. mu^ ^...6.
uitU, ö. "''S ^j^i^ 5, 1486 ^^fjn 5. c^{„pg 2. 3. "" trug , 2. 3. "38 fojt^r 2.
f^Uer 3. me 2. J. met) 5.6. j^r 5. In 4. ad marg. est: pie toar^ept li0t am bette
tag. "«» bifer 2.3. btefer 5.6. "«" l)nlt0er 2.3. "« mürben 2. moiben 3. mer,
2. J. lÄ&ljr, 5. "w !,„ fji cjj^ i^^jn^y l^lf^ 2.3. fd)Wfr 2.5. bfdjmer. 3. "^ lagt
2.^. Ufjt 3. li(l 5. laH ß. Ijaufen 5.6. *»s j^i ^.J. bat 4..,6. fei J. fit. 2.6.
>*" meiftt 2. iDet^ 3.4.6. tueis 5. foU. ^. "»^ bulb] »epb 2.5. "»» liegen 4.
peen. 2. Jüon , 5. «^ fd)an'jt •/. ongebubr, 5. *wi ^„jf ^ imi /„ ^^^. ^. ..
Pfaffen lebe. *«« fester 5.C. eren 2.3. €bren 5. e. 6.
*
524 HUTTKN CLAO UND VOBMANUlia GEGEH OEM GEWALT OBt BAPtTS.
1504 |lte treiben gar ntt piiefter« ampt.
|l0d) mei^n id) fi^e ntt attefampt.
Pte frommen |len frimimen ni6ln vir bi^eten eer,
püifitt 3ü eeren. ^^^ ^^^^^^ ^^J^^^ ^^^^ ^^ ^^^^
1508 ^it bi^tn aber , »ie ü^ fag ,
tmn ben ic^ t|9e unb i^emer klag,
bte foU man (Itraffeni bas tft n0t|
»ers tl)it| jm »tU belinen (|0t
1512 bd fol Kein frommer jme^flen an.
lÜQonul^eoo |lann 0b nU Kim nur nnU barnan,
ber b6ß erempei anbern gibt;
1516 bao man Itn vcn ben leiten f4)^ty
onb tilget ab| off bos ntt mer
verfüret merb ein gantjes l^er.
1000 farfob Ott ^trnmb id) miber repetiri
gewtffeniuljabe. ^^^^ ^^^ ^^^^^ j^^^l^^j ^^^il,! ^ „j^
in gleid^em omfatj onb gemdbti
mit reinem 0mi|fen, aller g&bti
bao Komm ein beffemng latohf
1521 mifli bao er gott jngliolfen l^ab.
Crmanung. |lrnmb \^it ir tteStfd^en, nempt ein l^ertj,
Hefd^oerung ir l^abt geiitten groffen fd^mert),
teöiWer natton. ^^^ müftflgenger fonber jal
i52d in freftben lebten Sberal,
bie meber leSten nfibf ^^ g0t|
beo leiben anber armnts not
KÄiV- *• »" "« •**"' ^*'" ^'"*'
lid). 1532 bie fldto auftreiben gnt gefd)niinb,
**<^ ambt, ^. ^^ fambt. «. **•• fromman t frummen wotten b. m^ttn 4.6.
moHn 5. b9fren eee, i. el|2, ^.^. Cbr, 5. VerauB 1508. sq. repetiti sunt in B. §. 17.
In 4. ad marg. est: pU frommen ynefler eliren, )te b6fen |lraffen. '^ Itben is. fa(l
5. ö. fer. 2. J. febr. 5. ß. ««» b^fen 2. 3. 6. 9. 5. «^oe j„„„^ ^ 2. 5. 6. jmer 3. dag. 2.
»"« fol 2.3.5. itotb , 5. «J^«' ntao ^. belohnen «ott, 5.6. *"« foK ^.5. 3meif-
feln 5. 5nket|flen 6. <^<' meer 4. ^amn , 5. dauan. 6. >'<* pa^ 5. fcbiebt, 5.
"" ab. »f 1. mebr, 5.6. »*«^ Herführet 5. geer. 5. «"• j^ierumb 2...5. re-
petier, 6. 1*» Ätfen 2. J. Utefen 5.tf. >«« gemfit, 2. eemutbr 5. gmut, 6. »*« e&t, 5.
0ut. 6, <>ss pafi 5. Kumm 2. Komb ß. <^* »er min (mfirt J.) gott 5U etm belfftr
bob. 2. J. miß M0 er 0ott 3um 0b^fen b^b. 4. simü. 5.6. gorr i. '^ ber 2.3.5.6,
nebmt 5. nembt tf. '*«^ ^alyl, 5. «»^ »beratt, 5. "«» nu^ 4. gott. 2. «ott, 4...6.
1^ MO 2. Prg 5. Jlrmutlio «otb « 5. ^^* out ^...6; |ktuloroen 5. Htfeer Oie
bettet <ltt6n(b. marg. 4. >^ ^0 2.3.5.6. fth^tt 4.
HUTTBN CLAQ UND VOBMAMUMO OBOBN DBM GBWALT DBS BAP8T8.
525
1. timt . iiij.
mat'. xxiij.
i. cor. i. &
• • • •
II ij.
Htere. v.
& feq.
vnb mrrtt In l^aiiff ftc^ ti^lti^ Nid).
^fl miUt Cl^nflUif f2ebtB lod^,
Wur einen 02)ien gutt 1B0U t^an,
1596 )I0 fd)2etbt fanrt yanius ernflUd) oan,
td) ma09 eSd) meinen , bas trs left
Sei|^ jlettei62^en feinb ^emeft,
fo l)att es ni|e ^eftanben bipI
1540 im glauben/ aU man feigen ffl.
Sec^t an, mas treibents in Ut bricht
Pann ver bas felbig achtet leid)t,
l^er l)att 1)er fachen nit oerftanb.
1544 ^d) »tl 0ef4)niei0en 0t0ffer fd^anb
bie b0 0efd)i(^t. S0 frf)»at3en9 ab
beijli »eib onb mannen gut snb t|ab.
11i0 bann ein fr0mmrr fterben mu||'3y
t548 ins tiüfitx geben, ift fein bnffj.
<Sllf0 Knmpt gut P0n sns anff b^e,
bie biand)tü mas f^e m6gen l^i^.
Pas anber aSß gen 1l0m man tregt.
1552 ^ft ntemant l)i|e ben fM)s bewegt?
^ft i^emant ber bar^n »611 tl)nn?
'Hi0lan|f ir fr0mmen tteStfc^en nän,
9tl t|arnef(^ \^an vir, onb ml pfetb,
1556 pil l)allenbarteni onb aud) fd)Bierb.
Vnb f0 l)ilft freSntlid) mannng nit,
fo mitten mir bie biani^tn mit.
Vit fraget mei^ter i^emants nad),
1560 mit 0n9 if\ g0tte9 l)ilf snb rac^.
Wr ftrafen bie feinb miber gott.
11i0lauff l^jr^u, e» l^att nit n0t,
mir l)aben atter fad)en fng,
1564 gut mfac^i 0nb ber felben gnug.
Si^e l)aben g0tte9 m02t nerkert,
bas d)2tftlid) 00ldi mit lugen bfc^mert.
^ell^e man bie
bt^2ir t)it ^to-
nicken on.
Pie mfini^ in
(er bftd)t.
mtf )te bet-
telmüncb leüten
gelt abf^oefef .
Von ^en mün-
4en gen tßiom.
Crmanung
3um Krieg.
Pie g0tt vtlier
mertigjt (trafen.
!hfa4 bi^
fa^en.
**«• me^rt 5.6. ubÜ^ 2.3. ^^ fant 2. », 5. »on, 5. »»» meifen :2. J.
meilTen ^...6. «" ^^|,j g, f^j^bt 4.«. **» «at ^...6. <*<« treiben« 2.3. *"• bat
I54A
...5. 0fr/lttn^t. :2. J. ^^^ mitt 2...^. «mt frummer 2.3. muft, ^...4. mufe, 5.5.
*<" bufi. P...4. Ilufi 5.e. «*<» Kumpt 5. Kompt «. ip, 2. J. ^le, 4. ***• l^p. 2.^.
vie. < **** getn 2.3. trägt, 5. *^*» jbemant 4. niemand 5. jemartbt G. ***« frum-
men 2.3. <«» t^arnif^ ^3.6. §. 5. ^obn 5. Pfet^t, 5. >»« bettebarten 2.3.
§. 5. ^^rntttfit 5. <^^ freunMltd) ^.5. freunMtcb 5. ^abnung 5. m. 5. ntr, /.
'**• frage 2. J. mettter 6. jbemants 4. «^ fiülff 5. b- ^. ***' feinst ^.5. **«• b«r3u
2. J. ber^u 6. l^at 2. J.5. 6. nid)t n0tb, 5. «s«* oerKebrt, 5. «*•• lügen 2. J.tf. f. 5.
526
nUTTEN OLAO DND VORVANUHO OBOBN DEM GEWALT DES BAP8T8.
Pu Ingen ni6in wxx tilgrn ab,
156S nf ^M ein li|ed)t bte marl^ett l)ab ,
bte mas nerfmftert onb oerbempft.
tfott 0eb jm l)ri|l ber bei) mir krmpfft.
I^uttrne i^of- |ie9 l^nf tc^ mand)er rittet tl)ä ,
nung. ^^.^^ manii^ %xaff, mani^ ebelman barju,
mand) bnrger, Ux in fetner ftatt
ber fad)en and) befc^nemn^ l^at.
ff ttas id)9 nit anljeb Bmb fnnflt.
1576 Wüianff »tr l)aben tfottes 0nnft.
"Wer »olt in füid^em bleiben lil)eim?
^(^ Ijabs genagt I bas ift mein reim.
**«» Ifijen 2, 3. f. 5. wbika 4..,6. «^^ ^„jf ^^ .g, jj^^j 5 j ß. nwr^^cit
:2. J. *«» t>erti\mplft, 5. «"o eort i. K&mpfft, 5. «w« feg 5. '^»^ purfler 5.
(tot^.J.e. IStoM, 5. "7* Jlujf -#.5. «5w moUauf J. **" foUiem 5. «'^^ /«
2. J. scquüur ^ |tt C H. | pirumpamus oineuU eo^um (eo2U 3.)^ et p^tjftamus a nobis
tU0um tpfo2Um. {ex Psalm, IL 3.) In 4, supra picturam xylograpMcam ad fahulam
quandam non ad I/uUeni carmen pertinentem repeiitur: ^^ ^abe 0enKi0t. In 5. est:
$^ iyab9 0enNi0t. | €1ftpC In 6.: )4 i^abs 0eoa0t.
Her
ßttt^tttt Untf^ti nati0n
Il02inannn0
freien mi xt\^ SStttU
tentfi^er miim.
Per Vemo l^att bas 0rttd)t 0rmad)t
Pas mand)rt jm rf(|tm(iit ntt Ud)t
Cr fri| (fi6ni0K 9ifd)4 /urft aber «raff
Pen attcn bte on^r^rdittkrtt ienft nad)
||2uber ^einric^ ti0n ^ettenbac^
(Chi yiitctbit
off Oll 3ukunffti0 jar.
• . -^
PRiEFATIO.
Exempla huias carminis descripsimas Indic. bibliogr. Hatten, num. XLII.
Priora daO| quorum scriptaram accurate aut ipso carmine aut adnotatione ret-
tulimas, nisi quod in interpnnctione q. v. (qa&m praeter octo interrogandi signa
non nullaque puncta nallam habet 1.) nostram rationem secnti sumus, non ita
facta videntur, ut 2. ex i. repeteretur, sed utrumque primarium est ex sno qnod-
que manu, non ipsius Hutteni, scripto exemplo ab operis neglegentibos indo-
ctisque expressnm; qua de causa quamvis potissimum i. sequi visum esset, ta-
rnen multa ad 2. formanda fuerunt: Mcinersium {3.), qui exempluin i. operis re-
petendum dederat, Münchius in sunm sermonem, quo nullo tempore Qermani
usi sunt, neque cum Carmen scriberetnr ncque trecentis annis post, transtulit,
suo etiam moro, id est pariter habitis aptis ineptisque securus, dum modo verba
sonarent. itaque huius sordid» editionis rationem adnotatione habere nolai. In-
scriptionem utriusque primarii exempli interposito rocabulo dbtt dedi; in tetra-
sticho mutaveris y. 2. paf ; y. 3. pro dtn cum 3. scribcre ottn nolui. — ^Regimen-
tum*, de quo queritur Carmen, senatus est conventu Vormatiensi (vide ReicAsab-
schied d. d. 26. Mai, a. 1521,) ad imperatoris, dum is in Hispania abesset, nego-
tia gerenda ex preesidibus imperatoris vicariis Ferdinando, Caroli V. fratre, et
Friderico Palatino vigintique duobus adsessoribus , qui Norimbergse residerent,
constitutus {f^der kaiserlichen Mqjestäi Regiment im heiligen Rom, Reich^''),
Quod adieci Kettenbachi *Practicam*, laudabit, spero, diligens homm scri-
ptorum lector: repetenda cnravi omissis tamen ad marginem positis locorom ex
sacris seripturis conferendorum indicationibus, ac tacite sublatis non nnllis aper-
tis operarum mendis, priora quinque ex octo foliis quadratis sie inscripti libelU
(quem descripserunt etiam Hirsch, Millenar. IV. num. 363., Panzer Annalen der
deutsch, Lit, II. num. 1916.) (£in Ifi^titWttl, TfintW'^Axi i anß Itx ^O^i^tVi ^ibfi, |
of t)U 3uKunffti0 jar, ^ti\% \^n )U, ^U | jr toar nrntfit, on^ tarnad^ richten, | ^U ytJ^t
xfi I|i0, Mfl man foltd) p^alrtica mn aä^i lyab, iMn ttx aflroinomi), %oi mi \tihtx rtgtrn I
übtr f^pn ooldi. | ^vi l)abet aurcs anbisjcnbi anbtat. | Subrannabät nuncios dei: &
paruipende|bant fermones eius :r. Parah'po. 36. | P2iiber ^etnrtd^ 00 (ftet-|tenbady.
^nn0 <iUp.rrtij.
In aversa primi folii pagina hoc dodecastichon legitur:
^m ttx^^tt mtriKt mtib fbett
#utfn ra^t loil iib 64 if^tn
Agt tud) nit 3toird)en /urfUp onti Jlliett
%}x^ iD^rt jr ud) mwB^tn txn M^^tt
Partiurd) jr wtt^tn Kommen in Upti^n
fixten onTi ,?^^ftt nit lang onrtnf bUpben
pal) mtitt übrr^tn kommtn
t)n)i attf mp^er üd) b)ommen
l^abt 002 augtn gotts fdi^pft vn) now
^Q r^9t jr frltg \^\t ]in0 Hon
IBpn i^rr^ mit vlA^ tfl,
Haift »nnf^r lyerr it^m 42ifi
t^armotinngt an i\t freien tmn) retc^
(let bentf(l)er nation.
^r frnmmen (Itet^ nntt l^bt in ad)t
Pt9 ^meinen beutfd^m at^els miid)t ,
j^tc^t )»fn 3U euä^f ooitramt jm »üI,
^d) fiexbf »05 rnd) ^erenen ^0!,
s ^l)r fed)t , lias jr mit jn 3110U id)
^ffd)iDfrt iDcrM biird) l^er Sirannen reic^^
PU jtjt all anber ftinb oort^iucht
allein ftd) l^nM f^erfur geruckt:
^d) mein bie frommen fürften ntt,
1» |l0rumb id) l)ie jr i^ben bit ,
tfb id) oon bofen förften Tagt,
^n gmein bn lientfd)fn notturft klagt,
Pas man nid)t n&tt vnliendien mid);
(dlUfin )»ie b6fen rure id),
13 |lnrc^ liie jtjt gantje lanbt bffd)0ert ,
€\^Vf red)t onli billikeit vorKert:
^d) muft 3n fagen man onb mie,
|len armen abel frelfen f^e
Vnb fachen tcglid) mrg pnb ratl),
30 |la9 i)e bei freitjeit bleib ke^n ftabt ;
Cin teil fic l)anM getimnngen fd)0n,
pie anlif2n itjt fte fed)ten an.
Banc insniptionem non nisi in prima pag. habet 2. ' frommen ^t&tt 2. * gf-
metnen l. 3. ' «Bigt 2. oortravft /. ^. oertratot in 2, * (DiBpercam si poenitebit
YOB.) 00 ro i. J. wo euä^f gtramm fol. 2. ^ Jr 2. jnj corr.i. e. jm cum 3. i. e. il^ni/
bcm 9[bel. 3U gletd) 2. Hos deformes duos venns facile sie emendabis: )l^rff|t,
Mft ra^ un^ t^n jugUid) llrf^nierrt )rr t^pranntn %t%^, * llrfibnerrt /. »rrM non
recepU 2. tprannrn 2. ^ tr^ 2. andere 2. ßrt /.J. omrudit, 2. * ^]
l^oben /. J. Il^anftt 2. gerudvt. 2. * mtinr /. 3. ^^ |kirumb 2. iefem 2. " b6-
^ 2. <* grmtin i. J. ttntf^tn noturft 2. peutfcbrn J. >* mano nit moi ooa-
^mdun 2. <« bife^. ^. bhf^tn rure 2. <^ gan^ /. ie^ oMeo lantt 2. bef^vrrl /.
" Cr 2. biKtgbett 2. oorkeret /. >' mann 2. «« H^. 2. » f&ben t&gitcb 2.
rat, 2. ><> ie bep frepljett 2. ^tat. 2. ** bon] lyaben i. J. ban^t bejmungen 2.
** aidem iß /. ie^ festen 2.
HVTTBHI OpP. vol. III. 34
530 HÜTTEN YORMANUNOK AN DIE FREIEN UND RRICH8TKT DEUTSCHER NATION.
^0 nun (t( all jr rrgimeiit
j^n gmrinrr bfc^iorrnng l)abrn ^mtntf
25 Vnt tft alletn jr mnt onli ftn ,
(Su ncmcn brntfc^e frcil^rit |)in:
^0 tft 0011 n6ten^ ad)i td) ^antj,
Pas jr ad)t nrmriit liifr fd)aiitj
Vnli fteäft tnä^ 311 lott^rr ftanM^
30 Snnft birtbt in frib krin flat , nad) iant.
ttnn tft brtn mcim brbuitcheit nad)
(Sa ftnbrtt ra)»t ein idc^te fad)^
Pait f9 iDtrt ftan borauff attrtn,
Pas mir uns rottrit jit ^entrtti
35 Vitb frtjtn ftftj ttm aM 30 ;
Per abrl foii^t aud) iDtber tl)u;
Pan liiirc^ etit r0ld) poretnun^ magk
Vns iDfrt^en 0^0lfen, »u td) fafl^
Vtib tft kftn aitber (rt3fttr9,
40 pit 0it9 mad) 0itfrr kraitdil)(tt frei| ,
€0 »er )»an lias 11011 l)tmel 00t
Vns l)fifrit id61 aus btfrr n0)»t,
Per m6d)t l)t( ftitben anbfr gftaU:
/ur mar td)9 lia für aber t^albt,
4r> Cr iDrrM 0ns ^cben frlbs len rabt ,
Vßie man 901t mir 00rftanbrn ^at.
P0 tt0d) ein ^rifrr loas im reic^,
Porft i)brrman klagen 3n glcid),
Psrnad) er mas mit gmalt brrd)iBrrt,
:>o Vn\> was ber reid)rn mad)t grioea :
Pas mas lex armen einig trsft,
P0 biisd) fie 00n gemalt erUft;
P0 m0d)t ein armer ritter man
€in fibften^ ber im leits geti)an,
** fie om. /. 3, ^* gemeiner beff^toerüg fie t^obe gement /. 3. gnetier ke-
fibmernüft b^ben gmenbt, 2. ** tefitfcben fre9l)eit bin, 2. Mf^tn /. J. » »i|fr 2.
*' 3U 2. ^ frtte /. J. nocb 2. J. lan^t. 2. ** metnn 1. 3. nttin l. 3. ^liu, «ei« 2.
*» rat 2. >» Pas es mir i. J. Pann 2. iar 0^2. »* netten 1.3. ^ fUt 2. yil.
^ tbö. 2. " Pann 2. O0rnemung i,3. oereinung mag, 2. «^ gebstf^ /.J.
" erfmep 1.3. andere ar^eup, 2. <» ^^j^j ^jj^j 2. ** mir 2. *« mit o| Mfee
nst. 2. ^ anbere 2. geflalt 1...3. ^* Ho^mar tiarfur icbs aber bftlt, 2. ^ mni 2.
rat, ?. ^7 fg^ ^„ /, ^^ i^^lff j^ 2. <« t^ermann ftd) klagen gleicb. 2. « Parmi« 2.
gemalt f. 3. befd)meret J. ^ mart 2. geme^et /. J. ^* Parliuräk 2. ^ Pa 2.
^ Ctm 2. tm bat i.J. let^ts 2.
BUTTBK YOBMAHUMOE AN DIB FREIBN UBD RBICH8TBT DBUT8CHBB BATION. 531
55 ^u antMrt hiiu^eu nnb 30 xt^i ,
linb warbt txn ^U ftaM O0rfrd)t:
mrm f0l man ahtt klagen itit?
^d) ^ab tn )em nit fon^re n^iti,
90d) »il t(^ fagen mein oorftanM:
60 1i0traten tft ganti Uuifd)€ ianti ,
Pas reic^ ^ie fnzfUn l)ant P0rkan|ft^
Hier »as ^0 ber ein (V^mert ans tanft,
9er 9e bar »ilier fagt ein Bi0rt?
00t »eis^ bas id) fc^rei^ l)eimltd) m0rtf
C5 Po i(^ n0rmerikt bxt ^xofft fd)mad) ,
Pie ^0 bem »atterlanbt gefc^ad),
||0 einer gab, lier anbre nam,
P0 iener fiir, ber nad) ^er qnam^
Pei b0t Oll tanfent^ ber anber m^r^
70 Pas man in lies eins ^eqfers el)r.
tfb ic^s nic^t Tagt, fc ifts büi^ lanbt,
fang marb gebantit »mb bife braut ^
§|is einer fit erBi0rben l)aM:
Hier »eis mas jn bu l)0d)3eit ftaM?
75 /urmar omb f0nft ers nit beqnam ^
mie B10I man anc^ 90n anbern nam,
Pie muffen iet30 |ei)en nai!^:
Sagt nnn^ ift bas ein furfUlid) fad)^
S0I man alf0 oorvefen rei(^?
go ^ft bas and) bitttc^, ift bas gleii^?
IHIarbt and) gel)alben eib »nb ffUc^t?
Hlarbt g0t »nb rec^t geachtet ic^tlf
Pem fe^ nn mie i^m m&l^ fc ftabt
Per furften fad) nad) il)rem rabt^
85 pie l)anbt ir fd)eflein bracht 3» lanbt:
Hier mil in merfen fiir ir fd)anbt?
» 3u 2. '-• iebe fat 2. " foU 2. klagenn te^t? 2. *• f^tibere /. J. inn »em nitt
fia^ere 2. ^ gon)^ uitf^es lannbt. 2. *< ^an] ^aben f,3. ^ütfttn ^ant Berkauft. 2.
«* M0 ber bn 2. anfi 2. ** te 2. " m^^ 2. •> oermenkt bU grBfk 2. •• Sordidas
Tolonun pro Kaximiliani succeMore creando yenditiones ac loeationes noiat. Cf.
Tol. IL p. 477. sqq. ^ iener] einer /. 3. ^er anker na^ (per i. J. ^ ifpener 00), ber
waä^ kann 2. •* ttpener mer, 2. v» pas] |hif 2. lieft 3uft ketfers Cr. 5. e|er i. J.
." nit 2. lamt. 2. ^ nmr i. J. getaniM 2. »tfte bmot , 2. ^ yift 2. ^. 2.
^ BKil 2. tp0iHKit g0at. 2. ^ 1hi3 nmr 2. funfl 2. bekam. 2. ^ i^t i. 331 J. '" ȟbt
i. J. ** Btrmefen 2. <» iiift 2. iß es 2. «i ma^ 2. gt^iten 2. <• Hart 2. *» nun 2.
im »01, r* 0at 2. M f urM 2. ierem rat. 2. » ^a„^ 2, fdrefl^n ^- <}• Wf lin 2.
3» 2. M in] jn J. oormerffen fiir i. J. merfen 002 ir fib^nb? 2.
34*
530 IIUTTKN TORSIANrNOB AN DIR FBBIEX UND RR1CHSTKT DKUT ATIOJT.
So nun ftr all jr regimmt
Ju gmrinrr bfd^nirrnng l)abcn %w
35 Vn) tft allrtn jr mut vnb ft*'
<3n nnnrn brfitfdK frril^tt
So tft 9on n6trn^ id^t '
Pm je ac^t ncmrnt )* vtrtagt,
lin) ftrlrt »4 3« /n ktn
30 Snnfl bleibt in iid) an :
Unn tfl bris ■ ntt rfd)t,
<^B ftn^K .«jen krnmp jn f(^Ud)t
Pan (f a)maTi^ in neis ^rftalt;
Pat * ,t furftrn l)an drnialM,
S5 Ih ßftt(^€n$ x^um ^lüften nad^ ,
' ^ 9nrrd)t rd)0n , fo tft krtn tad) ,
'^>i fd^on rtn furflt mir nibrr red)tf
gi^ fol td)s klagen? bin feil
ipi^ fol id)s klagen? bin fein kned^;
ßdi molu lian klagen bem^ bess ntmpt,
^i^nft anber« mo kein red^t mir limpt.
^(tf3n nurrnberg im regiment
^tit mand)er fiirft prangt, flid^t »nb renbt;
Jftom td) bol)tn^ e« koft mid) gnng^
ttod) bl)alt id) nit ber fac^n fngk,
^d) l)ab ban gnnfl »nb breng« gefc^endi;
110 Po b3and)t man ber jnriften renA,
Pen legen fSzften anf bie birbt
Pie bitttger getragen mürbt
Von ben, bie färften fein genent,
' Per i)ber arbeit von jijm menbt,
iir)tlnb men jl)m klagt ber arm fein nott^
So treibt er leid^tlid) brano ein fpott,
pie fad) man fd)iAt 3nn rett^en l)tn^
^' Prumb 2. brfcboemfi^ 2. ^ loil ein 30I, 2. »n ein an^ero /. 3. » «iu ii 2.
ronfo^mirt. P. ^° appeliert. 2. *< ^firtag nmi^ts im an gefoft. 2. ** mttft 2. m^
/. ^. no(b lanbo 2. »> folcb i. <?. abn /. J. ^ »61 2. krumb 3U 2. f^U^] W\¥»
gerabe. ^' nrnnblen 2. wtlf(t 2, oflalt /. oeflaU 2.3. ^ bie g. 1.3. grwUt, 2.
^^ irrn 2. odüftrn /. orlu|Un 2. orluflm J. <<» onreibte /. 3. f46n. /. *<>i Vimpt 2.
fürOc /.^. iDir /. *^ td) 2. *°^ nurmberg (llurmbero 3.) ein regement i.J. Vin«-
bcrg 2. ^o« ^^^ 2. brnngt 2. (lid)t] fu(bt i. 3. rent 2. i»' ba^in 2. (ut ius menm
persequar) flHuno /. onu0 2. oenu0 3. '^ behalt /. 3. fug. 2. i<" Mng 2.
»«" Pa 2. 1'» pm 2. bte füiflen /. J. uff 2. burben /. burt 2. «« 9&rb, "» fw-
Ocn ftnbt 2. 0fnant 7. .?. ^'^ trber 2. im 2. ^i^ im 2. not, 2. "• bar «nb 2.
baraus 3. boraue be fpott /.2. ein fpot. 2. ^" r&ten 2.
-«UTTEN VORMAMUMOE AN DIB FBEIKN UND BEICH8TET DEUTSCHER NATION. 533
Pen ftel)t oUrin ir mi)nt pnb ftn,
Vßx€ fit anf breitoen migrn ^rlbt:
M "Hlrr bas nit l^t, lirr »tri gefeit:
"^rnmb ftat ttjt in ber fc^ietber gnalt^
*' td) O02ltr ober bei)alt ^
mijns fit el)reit maiid)er man^
*d) net» aller eisten an^
'ti meinen jemmerlid) ,
.tan l)at fo belaben fid)
<^tlit bnben^ bie atte Unbt regtrn
tlnb on0 all oberkeit O02fiern,
Pie raten fiufitn na» |te motten^
130 ^a na« jl)n flfettt^ nit nas fie follen,
Po nilfens jijren nntj vnb gnin.
^mmb l)et ein 9ber meinen fin,
mir ni0lten feigen ^0 barein,
C0 rni^uft jl)n gbrec^en fannen fc^ei^n:
135 9an mer nit foid) unnutj geftnbt ,
^U man in furften l)6fen finbt,
$iü ner anc^ nit ber lioft fc 0r00,
Jhi bSrc^ mir »erben arm vnb bUa;
^an WM man »enbt auf biefe leiit ,
110 IJas ift ber armen raub unb beut,
Pie »erben brumb anfs l)6d)ft 0efd)at3t
linb teglic^ mer 9nb mer geatjt;
Ihn tag 30 tag nimpt 3n ber Hanb,
Hier ^M nit |td)t noc^ ^irt, ift tanb
145 ynb bltnbt, b0 füer td)« l)aben »il.
^ft and) ein furfH, ber l)ab innitt?
^d) frag, ifl einer ber fyib gnng
'*^ ffait 2. ir om. /. J. mut 2. "' bstn^en mögen gelt. 2. <» ^«0 2. n
»fict 2. gefeit] condemnatur , vincitur. ^'^ ^arumb /.J. i^t] e« 2. gemalt
i.J. >* M i4) 90iliere tUttt b^alt. 2. utram vincar an optincam (vincam).
** mi$ 2. ereil »fiffi4i 2. ^ ^ers] t. e. ^r Re 9er i. J. metß 2. an] ol^ne.
>• |fl Mm i&»erti4) , 2. «" lanfei 2. <*« ous /. alU 1, 3. oorfüren /. 3.
"• »61«. 2. >*« gefeiet i. J. in gliebt 2. f^llnt /. ^. foln. 2. i'i ya 2. »eifen«
US. Ace« i. g»iii] fin t3. 1» yorumb /.^. tpat 2. tr^irr 2. fpn /. ^^ fo
Mr ff«, 2. **^ jn mft^ gebr. 2. gebre4ien /.^. funnen f4ietn 2. i'<^ lo&r 2. fo-
U4 mmiui gfirtbt, 2. <** an ffir^ tpofen 2. m&r 2. gro^, 2. i'» 9ac^ur4) 2.
Mf i. Mfi. 2. >*^ of bife Ufit, 2. <«<> ifl armer /. 3. befit. 2. i^* ^}umb auf« 2.
mite i. J. gef4&tlt 2. 1« t&gU4) 2. gt&^t. 2. <«> 3u tag 2. raub 2.3.
*^ n$ti M» 2. baub. 2. >«i^ blttn. Ha für icb« balten 2. 1«« ^abe 1. 3. 3U uil? 2.
>^ frage i.J. Mbe i.J. genungk? i. genugk? J. gnug? 2.
530 HÜTTEN YORMANCNOE AN DIK FREIEN UND REICHSTET DEUTSCHER NATION.
$0 nun fte all jr rr0tmrnt
()n gmrtnfr bfd)nicrnn0 l)aben 0»rnt,
25 Vnb tft aUetn jr mut vrCb ftn ,
<3n nrmcn ^(ntfd)e frrtl^rtt l)tn:
$0 tft O0n n6ten^ ad)t tct^ 0ant3^
Pas jr act^t nrmrnt litfe fd^nt^
linb ftrllft rnd) jn »i^er ftanM,
30 Sunft bleibt in frtb kein fl«t| nac^ Unt.
Wnn ift brin meint brbnndirn nac^
<3n finden rabt ein Uic^tr fad)^
Pan es »trt ftan b0ranf oUein^
Pas mir uns r0tten jn gemein
35 linb fetjen ftetj bem abel jn;
Ptx abel f0l(^s anc^ miber tl)n;
Pan bnr(^ (in f0l(^ ii0reinnn0 magk
lins merben gijolffen^ mie ic^ fag,
linb tflt kein anber ertienei^^
40 pie uns mac^ vnfer kranikl)eit frei^ ,
Cs mer ban bas 90n ^imel g0t
lins l)elffen ni6l ans bifer nobt^
Per mid)t l)ie finben anber gftalt:
/ur mar id)s Im für aber l)albt,
45 Cr merlrt 9ns geben felbs ben rabt ,
mie man non mir 90rftanben l^at.
P0 n0(t) ein Reifer ums im reid)|
P0rfft i)berman klagen jn gleict),
P0rna(t) er mas mit gmalt befd)mert,
50 Vnb mas ber reid)en mact^t geme2t :
Pas mas ber armen einig troft,
P0 bti2d) fie 00n gemalt erUft;
P0 m0d)t ein armer ritter man
Cin fiiiften^ ber im leits getl^n,
*' ftf om. 1, 3. ^* grmrtnrr befcbtoerüg fir })tibe grmrnt i. J. gmfiner b«-
f^wttnüfi ^tibin gwenM, 2. *« tefitfcben freQbett bint 2. M^in i,3, *^ ii|fr 2.
'^ 3u 2. ^ fri^ ^. J. nocb 2. J. lon^t. 2. >i nutnn l. 3. ^rtn i. 3. Muu, sdii 2.
" rat 2. »> |kis es mir /.5. flann 2. Aar »jf 2. '* n6tten /. J. ^ |lft 2. ju 2.
^ tbu. 2. S7 punn 2. oornemung i,3. orretnung mag, 2. ** geb^fm 1*3.
^ frlKiev J.3. anbm ar^etep, 2. *^ vnftv] ^ifjn 2. ^< m^r 2. <* msU oft M|kr
not. 2. ^ ankere 2. ge^U ^...i?. ^^ Hozmar Mrfur i^ aber bftlt« '2. ^ «n^ ^
rat, ?. 47 ||0(|^ ^„ y, j. i^^„ 2. 4» t^ermann fid) klagen gUi4^ 2. ^ 9arm4 2.
gemalt ^. J. befcbt^^ret 3. ^ mart 2. gemem /. J. ^* Pattur^ 2. ^ 9« 2.
^ Cim 2. im bat 1. 3. Uibts 2.
BUTTEK YOEMAHUNOE AN DIB FREIEN UND REICH8TBT DBUT8CHEB NATION. 531
&5 <B« antMrt bnagen nnb 30 xt^i ,
ynl» varM (in 9^ fUM Ofrfrd)!:
Ulfm I0I man aber klagen itit?
^d^ ^ab tn bem nit fonbre iDiti,
90d) 9tl t(^ fagen nutn oorftanbt:
60 IßoxxaUn ift ganta btntfd)e lanM ,
Pas xtid^ lie fnzfUn l)ant »orkanft^
Ulrr »a« bo ber ein fd)»rrt ans tanft,
Per 9r bar »tbrr (agt rin »0rt?
00t »m, bas t(^ fc^rei^ l)rtmltc^ m0rtf
C5 |l0 id) voxmcxäii btr gr0f( fd)mad)^
Pie b0 brm »atUrlanbt grfc^Jid),
P0 tincx %abf ber anb» nam,
P0 ienrt fiir^ bec nad) ^n qnam^
P(2 b0t Uli tanfent, bec anber ml^er^
70 Pas man xn itrs 08s ^firi^fers el)r.
0b ic^s ntc^t fagti fo tfts b0d) Unbt,
^ang marb grbantjt nmb bift bcant,
pts rtnrr ftr txwüxhcn l)abt:
Wtx vhU mas jn bir ^0d)3rit fUbt?
75 /urmat nmb f0nft ers nit bcqnam ^
mir 90I man anc^ 90n anbrrn nam^
Pir muffen irt30 |fi)fn nad):
Sagt nnn^ ift bas ein furfltlid) fad)?
S0I man aifn »ormefen reic^?
80 ^ft bas and) billic^, ift bas gleii^?
Ularbt anc^ gel)alben eib »nb yfiid)t?
I^rbt g0t 9nb cec^t gead)tet i(^t?
Pem fe^ nn »ie 9m n)6l, f0 ftabt
Per fiirften fad) nad) il)rem rabt^
85 pie l)anbt ir fd)efUin brad)t an ianbt:
Hier »il in »erfen fdr ir fc^anbt?
» 3u 2. '-• tebe ftat 2. " foU 2. klagenn te^t? 2. »• r0nbere /. J. inn bem nitt
fMbere 2, ^ pat^ uitf^es lannM. 2. *i fpan] ^aben /. J. /firM bn"t nerkauft. 2.
«■ M0 ber bn 2. anfe 2. ** ie 2. "^ mei^ 2. ^ »ermndit bU fr0fk 2. ^ SordidM
Tolorem pro Kaximiliani snceessore crcando yenditiones ac loeationes noiat. Cf.
Tol. n. p. 477. sqq. *^ tener] einer /. 3. »er an^r na4i b^ ^' ^« 9^ ibener m), ber
wi4fr kann 2. •• tbener mer, 2. ^ pas] |hif 2. lieft ^uft ketfers Cr. 5. e|er i. J.
.'^ nit 2. lomt. 2. ^ war i. 3. getankt 2. »tfte bmot , 2. ^ yift 2. ^. 2.
'« »eil 2. t)Ocbtett g0at. 2. ^ 1hi3 nnir 2. funfl 2. bekam. 2. ^ ij^t i. j^t 3. ''» »übt
i. J. ** oermefen 2. <» iiift 2. iß es 2. «»^ «lart 2. gebalten 2. <• Hart 2. *» nun 2.
im »0l, fs ffait 2. •« f urM 2. irrem rat. 2. ^ l^anb 2. fibrf lein i. 3. Wtitm 2.
3&2. M in] jn 3. Eor»erffen für /.J. »erfen 991 ir fibattb? 2.
34*
530 HÜTTEN YORMANUNOE AN DIE FREIEN UND REICHSTKT DEUTSCHER NATION.
$0 nun ftr all jr rfgtmrnt
()n ^meiner brd)nirrnn0 l^brn gnirnt,
2ö Ißnb tft aUrtn jr mut nn^ ftn,
<3n ncmen lieiit|'d)r frrtl)rtt i)tn:
S^o tft von n6ten, ad)t ict) flanti,
Pas jr act^t ncmrnt X^'tfe fc^antj
linb fteUft rud) jn »i^rr ftanM,
30 Sunft bleibt in frib kein fHat , nad) lant.
Ktnn tft brin mrim btbnndirn nad)
^n finden ralit ein leichte fad)^
Pan es »irt ftan li0ranff allein^
Pas mir uns rotten jn gemein
35 Vnb fetjen ftetj liem a^el 3n ;
Per a^el foldys anc^ niber tl)u;
Pan burd) ein fold) O0reinnn0 magk
lins merben 0l)0lfen^ mit it!^ fag,
Vnb ift kein anber ertjenei^,
40 pic uns mad) unfer kranAl^eit frei) ^
tfs mer ban bas O0n i)imel got
lins i)elffen mit ans btfer nobt^
Per m6(^t l)ie finben anber gftalt:
/ur nmr td)s ba für aber i)albt,
45 Cr »erlrt ons geben felbs ben rabt ,
mie man O0n mir iP0rftanben l)at.
P0 n0d) ein Reifer mas im reid),
Porfft pberman klagen jn gleid),
Pornad) er mas mit gmalt befd)mert,
50 Vnb mas ber retd)en mad)t genie2t :
Pas mas ber armen einig troft,
Po bu2(^ fie non gemalt erUft;
P0 m0d)t ein armer ritter man
Cin fünften ^ ber im leits geti)an^
*> fte om. y. J. *^ gemeiner befcbtverüg fie i^e geoent i. J. gmeiiur be-
r^memfi^ b^ben gwenM, 2. *« tefitfcben frepbeit bint ^« ^^bin ^•^« '^ iiftn 2-
** S&2, ^ ftibe 1. 3. no(b 2, 3. ian^t. 2, '^ nutnn l. 3. »0rtn i. J. »^io«, «d« 2.
" rat 2. " Pas es mir 1.3, fann 2. Aar ujf 2. '* nhten i.3, » (let 2. ju 2.
^ tbu. 2. S7 punn 2. oomemung i.3. vereinung mag, 2. *^ gcb^lfni 1,3.
^ erlKieQ 1,3. andere ar^etep, 2. *^ onfer] btlfer 2. ^< m^r 2. ^ mslt oft M|kr
not. 2. ^ anbere 2. geflalt /...^. <^ Hosmar tarfur tcb* aber bftltf 2. ^ mei) 2.
rat, 2. *r ^o^ fjn /. ^. ketfer 2. ^^ t^ermann ft(b klagen gUi^ 2. ^ Parnaß 2.
gemait /. J. befcbmeret 3, ^ matt 2. getoem 1. 3, ^ Pattur^ 2. ^ p« 2.
^ Ctm 2. im bat /. 3, innts 2.
BUTTBK YOBMANUNOE AN DIB FREIEN UND RBTCH8TBT DBUT8CHEB NATION. 531
55 ^u antMrt h2tu§fu nnb an xtd^i ,
Ißnb waxhi tin ^U ftabt ofrfrd)!:
Ulrm f0l man aber klagen ttit?
^d) ^ab xn Itm nit fon^re n^tts,
90d) »tl t(^ fagen nutn oorftanM:
CO 1i0traten tft ganti Unifd^t ianli ^
Pas reic^ lite fn^ften l^nt ntrlianfft,
Ulrr mas ^0 ^rr rin fd)»ert an« tanft,
Per 9e bat »tbec Tagt ein »0rt?
00t »fb^ ba« td) fd)re9 l^etmltd) m0rtf
65^0 td) o0rinerAt bte grofe fc^mad),
Pie b0 bem patterUnbt gefc^ad),
P0 einer gab^ ber anbre nam,
P0 iener fur^ ber nad) ^er qnam^
Pe: b0t oil tanfent, ber anber ml^er^
70 'Pm man in lies cint ^ei^fera ei)r.
•b id)0 nic^t Tagt, f0 tfU b0c^ ianbt,
^ang marb gebantit vmb bife brant^
pt0 einer fie er»0rben ^abt:
Hier iBeis »as jn bie l)0(^3eit fUbt?
75 /lirniar omb f0nft ers nit beqnam ^
mie »0I man anc^ Mn anbern nam,
Pie mi'iffen iet30 fei)en ntiA^:
S^agt nnn^ ift bas ein furfUlid) fad)?
S0I man aif0 90r9efen rei(^?
80 ^ft ^M and) bittic^y ift 1^^% gleich?
IMarbt anc^ gei)alben eib nnb yflii^t?
I^rbt g0t nnb rec^t geachtet i(^t?
Pem fe^ nn mie i)m »&l^ 1*0 ftabt
Per fiirften fac^ nad) tl)rem rabt^
85 'Pxt l)anbt ir fd)eflein bracht an lanbt:
Hier »il in merfen für ir fc^anbt?
^ 3u 2. '^ iebe ßat 2. <^' foU 2. klagenn te^t? 2. ^ rotibere /. J. Inn um nitt
fMbere 2. *^ gan]^0 uitf^es lann^t. 2. *i fpan] ^aben Z.^. /firM b^nt nerkauft. 2.
•* M0 ber bn 2. anM^ ** ie 2. " „^^ j2. « oermerdit bU grofk 2. •• SordidM
Totorem pro Kaximiliani sncceMore creando venditiones ac loeationes notat. Cf.
Yol. n. p. 477. sqq. *^ iener] einer i. 3. »er anber no4l ktt 1. 3, p§ i^ener m), ber
wi4fr kann 2. •* ibener mer, 2. ^ pof] |hif 2. lie^ ^uft keifers Cr. 5. e^er /. J.
'i nit 2. tarnt. 2. ^ war 1.3. $iian^t 2. Ht^e b^aot, 2. ^ Hift 2. bot. 2.
'« «d| 2. b^cbfe^it g0at. 2. 75 |hi} iMr 2. fünft 2. bekam. 2. ^ i^t /. j^t 3. '<» »übt
i. J. w nermefen 2. «> »ift 2. i|l et 2. " «lart 2. gebalten 2. «• lltrt 2. « nun -2.
im Ml, (0 tat 2. ^ futfUn 2. ierem rat. 2. » ^a„^ 2. fcbef lein i. J. f^if lin J.
3U 2. ^ in] jn J. vormerffen für 1.3. merfen U0t ir fibanb? 2.
34*
532
HDITBN TORMANUNGR AN DIR FRRIRN UND RRICH8TRT DRÜTSCUBR MATIOR.
Prumb richten» ne» htfii^mnnn§ an^
Per ntU tili 30ttf ^ft anders ^n^
Jias mhu9 tl)m mattn r0nftniitrt^
90 ^tn wittx ntrmatit appettttt^
^m kl)itrta0 iDart» tl)m in^tfa^t.
^d) wtiSf xd) mttb nod) lanMs »eriagt,
limb lia« xd) fold)» nit fc^vrigen k«ii
Vnt^ um brs btngs oUrtn mtc^ an:
95 Pod) ift rs mar unb ift nit tec^t ,
eßlan m&U ban mad)tn krnmp jn fc^lrc^t
Vnb manbeln fd)»art3 in »m grftait;
cSlUrin btr furftrn i)an denialM,
Pen brand)rn9 il)rrm glnften nad)^
100 ä^l)uns iPnred)t fd)on^ fo ift kein rad),
Ittmbt f(^0n rin furflt mir »tbrr rrd)t,
ll^tm fol td)s klagen? bin fein kned^;
^d) »olt« ban klagen bem^ bess ntntpt,
Sonft anlkers wo kein red)t mir 3tmpt.
105 <3n niirenberg im regiment
^t3t mand)er furft prangt^ flicht »nb renbt;
<fi0m i(^ b0l)in^ e» koft mid) gnng,
Klod) bl^lt id) nit ber fac^n fagk,
^(^ l^b ban gnnflt onb breng» gefd)endi;
110 P0 b2and)t man ber jnriften renA,
Ptn legen fftiflen auf bie bfirbt
Pie billiger getragen mirbt
1l0n ben^ bie furften fein genent^
Per pber arbeit non jijm menbt^
115 Vnb men jl)m klagt ber arm fein n0tt^
S0 treibt er leid)tlid) brans ein fpott,
pie fad) man fd)idit 3nn rettlyen l)in^
^ 9rumb 2. bef(b»ernfi^ 2. »« niil ein 30I, 2. »er ein atl^er« i. J. * muf in 2.
e0nfo2mirt. 2. ^ appeliert. 2, *< ^firtag watbtt im an gefagt. 2. ** mei% 2. m^
/. J. no(b lanb0 2. <" Md) i. J. a^n /. J. •• »61 2. krnmb 3U J. f^U^t] Wi^t,
gerabe. *^ manblen 2. mt\f(e 2, g^lt ^. geßalt 2. J. *^ bie g. i. J. gcmtit« 2.
*|» tren 2. gelu^n /. geluflen 2. geluflm J. <«> imrei^u i.3. f^hn. U ><>& W«|it 2.
fftrfle /.^. oir /. <^ id) 2. ^^^ nurmberg (V&rmberg J.) ein regement i. J. Mmi-
berg 2. ^^ 3e$ 2. bmngt 2. |ltd)t] f u(^t 1, 3. rent 2. '^ bobin 2. (nt ins meum
persequar) gnung i. gnug 2. genug 3. ^^ bebalt /. 3. fug. 2. <<>* Miig 2.
110 pq 2. »" 9m 2. bte füjflen /.5. »jf 2. bfiiben /. bnxb 2. «« rnfte^ «" für-
fUn finbt 2. grnant y. 3. ^^* imr 2. im 2. <i^ im 2. not, 2. "• »«r «a(i 2.
barau0 3. boraus be fP^tt /.2. ein fpot. 2. "^ r&un 2.
HUTTBH VORJfAHUMOE AN DIB FREIEN UND BE1CH8TET DBUT8CHBB NATION. 533
Pm ftrl)t allrtn ir mi)ut 9nb fin^
mie fit anff brtngcti mi^en ^elbt:
1211 Itfec Ita« nit l^t , lirr »tri ^efrlt :
llmmb ftat ttit in ^tt fc^idbcr gmaU,
^b xd^ O02ltr ober bri)aU ^
Ißnl m^iis fte rijren maiid)er man^
9rr« li0d) iBfi» oUrr tl)reit an^
125 linb iflt 3ä »rineit jemmerlid) ,
9a« man 1^1 fo belabrn ftd)
/Hit bnben^ bit attr Unbt rrgirn
linb uns all obttktxi iP0zftern,
Pit raten fu2|len na» |te motten^
130 ^a BNis j^ gfettt ^ nit »a« fte follen ^
Po »i|fen« jl^ren nntj onb (imin.
Prnmb 1^ ein i^ber meinen |tn^
mir »ölten fe^en ßo barein ^
C» ml)ttft ji)n ^bred^n Tonnen fd^ei^n:
135 Pan »er nit fold) onniiti 0e|tnbt ,
^U man in furften l)6fen finbt^
S^o »er and) nit ber koft fo (iros,
IJa bnrd) »ir »erben arm unb blo»;
Pan »as man »enbt auf biefe leiit,
110 Pa» ift ber armen raab 9nt^ bent^
Pie »erben brämb anf» l)id)ft ^efit^atat
linb teglid) mer onb mer geatjt;
Ihn tag 30 tag nimpt an ber Hanb,
Hier ^M nit |td)t nod) ^irt^ ift tanb
145 Vnb blinbt f bo füer id)f i^aben »il.
^ft and) ein furft, ber l)ab innill?
^d) fradi ifl einer ber l)ab gnng
ii<)
ffait 2, tr om. /. J. mut 2. ii' bringen moQen 0elt. 2. i«> brs 2. er
»urt 2. fefelt] condemnatur , vincitur. <'< Parumb /.J. i^t] e« 2. genialt
i.J« *** M t4) ooiltere «iber b^alt. 2. ntram vincar an optmeam (vincam).
1** mtt| 2. eren mant4i 2. ^ flere] t. e. 5Der Re 9n /. J. meiß 2. an] ol^ne.
'» $i feien lÄmerll* , ^. *" lanb 2. «« ous /. alU i. 5. oarfuren /. 3.
!*• »Un. 2. i» lefelet /. J. in gltfbt 2. fallen i. ^. foln. 2. i^i ya 2. »etfenf
1.3. Aren i. 0»in] fin 1.3. <» yornmb /.^. |at 2. teber 2. fpn /. ^^ fo
Mf eirn , 2. 1*^ ^ mhfi gebr. 2. oebrecben /. 3, funnen fd^ein 2. ^'^ m&r 2. fo*
li^ omifife ifinbt, 2. <** an ffir^ b^fnt 2. »&r 2. gro^, 2. i»« yarburd) 2.
bl6f i. bloft. 2. >*^ of bife lefit, 2. <«<> ifl armer 1. 3. befit. 2. ^*^ tizumb aufs 2.
bi^lU 1>3. ger4&tlt 2. i<> t&alt(| 2. oe&^t. 2. <«> 3u ta0 2. raub 2.3.
<«« no4] OHb 2. Mub. 2. 1«» blinH. ba für icb« balten 2. <«• b^be i. J. 3U otl? 2.
^*^ fraie /. J. bnbe /.3. oenunfk? i. genugk? 3. onug? 2.
536 HUTTBN yOSMAMUHOK AH DIB FBBIBM UND BBICH8TBT DBUT8CHBK IIATIOB.
210 ^U UMS ftr t^nn tft rrd)t nitb fci«^
/Han Itiirff es ntcmant rUgm an,
|lan tttif tit otirec^t l)abrn 0tl^n;
9te fputten niifVr liaii barUn;
^lf0 plribt ir gemalt xn rl^a.
215 9a iptber retien Imrf kein man ^
^rumb l^ben» nod) ein» ^fangen an^
1i0rbieUii Ii0rt0t ^ntlyers leer,
^U 0b fie ergents ftreflid) »er:
Pan nmr^ett m&gens leiben ntt,
220 ^ft viber tl)ren brand) unli ftt ;
Pan f0lt (|0t0 ni0rbt in oefen f^an,
^^n »nrbt il)r gut »nb mac^t serg^n;
^^n tft ba« emangeli ranc^,
Piiimb lafen« k0minen nit in buini^,
225 entgegen fetten« aUe mad)t ,
Pamit fte blatten iren brad)t;
Pan nm« tl)n b0 entgegen ift,
0b man fd)0n baa in fc^riften iift,
Sto 9&Uen0 b0(^ nit baa man« fag
230 linb 9ber jl^re »bnng rUg;
^ ^a e^ fte etma« Uffen nad),
Pa« jl^n Mr^inbert jl)re («4)/
Cl) ml)iift man ((^meigen g0ttif 90rt.
Hier l^t ber gleid)en i^e gel)0rt?
235 Prumb f6rc^ten mir bie tärcKen nit ,
Pan fie 9ns monen teglid) mit:
^a fag ii^f folc^ unbiäid) bing,
Pie 9nfer furften act^ten gring,
(ftein törik, kein l^eibe uns legt off;
340 00t nie 90rmegner menfd)en fc^nff ,
«• tbun 2. »" klaffn 2. *« Paii 2. get^on /. J. »" barj«. 2. «" klnn ^.
ttptt /. ru. 2. *i^ ^ mivber 2. *<• flrumb lyants fp 2. gefangen /. 3, gefnitgni 2,
*" Jutters Ur. 2. *'• ob ble trget Mlfli* mir. 2. •»» pan 2. «ngens 2. »• mi»-
ber teren 2. fttt. 2. ^* Itan /. mori 2. |!an, 2. *<* jnn mnib an 2. mnib 2.
3ergan. 2. *** ^nn 2. Cuangelp 2. *^ ntt ji^n (in J.) tren /. J. iafens käm-
men nttt 2. *** belyalten /. •?• pn>4t. 2. <<7 pan 2. in ba 2. *** bas f^ra 2.
f4irifun] sacris scripturis. ^'^ meäens 2. man fage /. ^. ''^ mtber t|re J.
obunge cUtge 1.3, Übung klag. 2. *^^ elye /. J. la|fen i. J. U||en etnos 2, *^ inn 2.
ire 2. <M Ctpe mbuflen f. ^.•?- gottes J. »« b^drt? i. ie 2. gebart? 3.
•» Prumb fordeten 2. »«« t&gltcb 2. «" foge /. 3. bingk /. 3. •« gering i. J.
*** ^nnk kein ^etb uns legte 'of. 2. auf /. J. **^ vormegener /. J. «ermrgeiift 2.
HUTTEM VORMANUNOB A» DIB FREIEN UNO REICHSTET DEUTSCHER NATION
. 537
Pan feint in birfem trgmirnt:
«Drumb ml)u^ ts wtrben balt intrent^
|lan e» ift mittt ri)r on)) 00t , j
Prumb mxbtt ifttcben ift vns nipt *
246 entgegen aller 6berliett :
Prämb^ fronte ftet, end) mad)t bereit,
Vnli nempt bes a^els frenntfd^ft an,
So mag man biefen »iberftan
Vnh i)elfen bentfct^er nation
350 Vormei^en fd)alien , fpot onb l)0n ,
Pie uns bei) fremben aufgelegt
Pnrd) fad)en bie fte bittic^ bmegt,
Pm fte uns reben fd^mec^iid) nad),
Pas fein t^xt fnrften ein v^fad),
256 pie maffen fid) gants keiner fc^anbt :
Pas isiffen jt3t and) frembe lanbt,
linb reben bittid), mie es ift.
IJiif uns 3nm beft, ^er |Jiefn Crift,
Pan bn attein ber ^elffer bift.
^men.
260 §lei) bem mein ans l»em freien /rangen lant
§lin jd) allein gntten Ctjriften gefant •
*^* Pann fintit in )it|fem regtment. 2. ^* mi^u^ns /. mbuM* ^* mu^ es 2.
bau 2. 3. 3ertrent. 2. 3Utrennt 3. *^ t^n /. 3, Pro versibus 243. 244. nostri* in
2. /ä sunt: ^e^ if! onft aAen grolfe not. | Pan es ifl mibber er onb got. '^^ ^ußreben
J. 3. '^^ erbarkeit. 2. {Ita falso 2. propter profcedeniem inmutationem,) '^ PrttWb
fromme fl&t ud) 2. ««^ frfinbtfcbatrt 2. »' bifTen 2. 219 trutfcber 2. »0 Ihismei-
ten 2. »^ frembben of 2. 2^> pie facbe /. 3, fi« /. 3, bewegt /. J. ^ r^mdlt« 2.
*** finW Hie ffir(ten öjfod). 2. «" gan^] nur 2. "« i^o frembbe lan>. 2. »*' bellen
l.„3. bellen jefu Cl)2t|l. 2. *^ Ter«»« 2ß(7. «9. o/x. 2. frankenlantt J. **' aien
3, ei hoc verum esse puto.
\
[fieltealiai^s flractita.]
$(3Vn(tu0 |lauUi0 fp:td)t, Alle Die Ding, Dit in Der f^ttgen f^spft gefd^jpbm finD,
fiiiD unns 0efd)2Qben 311 einer leer onD ontermepfund i ^t^ kennen 0OU ntt nur, bmiii
er fid) ^nne 311 erkennen flibt, in Der fd)29frt, parumb, veld^r nenfci) B^^tt lirb tpat,
onD vil tlian fein niillen , onD mepDen was 0ott mif^felt , Der left mit fley^ Hie ^ei^ &
fd)2tfft, oDer l|h Die lefen oDer pieDigen, /Henfd^n leer, fyepDen f^PPft mtrDt Di^^s nttt
leeren, ^0 nun ein eiuiger unueriminDerlidKr 0ott ifi, vnD mir fein fd)}9ft ^obm, omif
3U einer leer , fo miU id) auf) Der felben fift^pfft brfd))tben ein y^octtcam «iDer pisnofium^
unnD Die ^fironomei) farn lan, bod) onuna^t ^an do: jm lo^rDt, onD ntml^ Dm
r^miff^en rid) onD reginunt De« felbigen, id) Di^ mpn practica fd)}9b 3U einrr »aniniii 10
off 3u kunfti0e 30t, onD erjnnerung oeigangner 5911, komt mir erfllid) für fenr f)»n4l
Cfaie am .19. pir furflen Der ^tat €baneo0 (Do ^as re0tment tiDtr komergeri^^t mif)
finD 3u narrn n)02Den, Die mepfen ratsb^rn (nad) jrem beDundien) bttbrnn gthen tiiirs
onn^eofen nerrifd)en ratb, Peßs b^lben kam Der k6ni0k fein f^etn onD f9n lanbt in W-
Derbnu0, in Die b^nD onD Dinflbarkait jrer onnD, aber fie maineten, Durd) jm nufi^^i ^^
molten fie i)txn merDen, über ein Il6mifä|en keofer, onD über all anDn k6ntf onttD b^tn,
Die konf! feAet in, lOarumb? fie giengen all off e^oen 0efud), onb Ratten got tf$n §f-
red)ti0kait nht 002 au0en , Jlarumb fd)idit gptt Das jr meofer ratb ntrrtfd) mart iniD »t-
Der fie, <^lfo 0efd)ad) aud) Den juDen, fie maineten, fo ^efu0 toD mer, fo ftfin) ir fa4
mol, onD mürben blepben bep lanD lüt, ne, onD 0Ut, Darumb fipmptai fit mH €ß:^a,»
D3 €t^iifins folt flerbrn, onD ^ben Darumb oerlom fie 0Ut, eer, lanDt, le9t, Iryb wtt$
lebenn, jr ratb mas miDer fie, <3ku^ opfern 0 %6mtfd) rei4 p^enoßtcitm otd pTtcttrinn
t4 ^ir f d loirt Dir eben alfo n0an , onD i|l oft alfo ergangen , ^er hu bift bltRDt
mit fel^enDenn äugen, Dan)b mit b^^nDien 02en, onD fo Du oermunt bifl, fo entNiftiiflii
fein ni(bt , mit eins D3 Df n fallenD^n fied)tag \)at onD lefl jm nid)t raten, au4 ni^t M^f- ^
fen, mer fott eud) raten onD ^tiftn^ gott in feiner fdi^oft. 9arumb fpn^t g«t Ditr4^
Cfaiam, wt eudy jr oerlo|fenDe konDer, ^ jr Die micb onD mein moa ofrUm m^ 9er-
laffen, me nd) fo jr ein ratfd)la0 mad)t onD befd)lie|l, onD nit oft mir b«0 xft^ w% «ei-
nem mo2t onD fd)}9ft, me üd), fo jr molt tüd) meben, Da0 i|l ein fad) oolenDen, miD
nt4|t Durd) meinen grofl. Der in Der b^lg^n fd)2olft reDt, fonDer tbut nad) enerm gr9fl|3J
nad) Dem lügenbafftigen gepfl Deo menfd)en, quia omni0 bomo menDar 2c. «^uft Dm
kompt funD über funD, fp2id)t gott pe ein funD b2en0t Die annOern, l^nD alfo ^ft §9tt
funD mit funD, bcfen mit b6fen, b6^ d)2i|len mit b6fen d)2ißen, oDer mit b&fen t^ei^n
onnO Kardien 2(. ^Ifo b^2 311 Du arme0 rpd), Der %b^*ner onD otter melt knti^i mD
fpott: Dein mepfenn b<tben geben ein n^rrifd)en ratb 3" V$nmB of Dem nd)0tag, 99iy>
Dem armen kpnD iKarolo, genant %6mifd)er iKapfer 2r. (Cr ifl kapffr aber fein f^ultbep-
fen regiern) Pa eud) marD für gebalten. Die fad) /Bartini futber0 De0 reibt d)2t|liul^n
fromen onfd)ulDigen bod)g^larten Do(to20, wtiä^t belangt, nid)t attain Des te2ed)tm, ntt-
rifd)en, knecl)tli(btn Deütfd)rn lants eer, mirDigkeit, (lenD, gütter, Üben, Upb, lebrn,
3onDer aud) atter d)2ißen of erDen feltgkait , Denn fie belangt Den regten martn ^lifilt* 10
eben glauben , DarDurd) mir attain muffen feiig merDen , onD nid)t Durd) onffrr nwrdi. Pa
babt jr ßpm geben (in fotticber fac^) man folt niibts b^^nDeln, oDer etvas fumcmtii »i-
HEINRICH VON KETT£MBACB PBACTICA AUÖZ DER HEYLOKN BIBEL. 539
Her Un ^apft (abdott) vvCb mtn ^tn t6mifcl)fn Jflepfrr (wi^er fpn fd)uUl^r9frn) vnH olfa
oeroil0t mit wontn , rtltd) mit f^mrpgfit , bAS man bra f uttjrrs d)nfllid)r nn^lic^r buc^
lin, wn itfi l^ütt oerbcttfii, barnad) oerbiant oflid), onb bat ifl bir Bro(U | fJ^'tJjVn* ^"
fii4 3U wo}tn% orr^anbrlt in fold)er lonngfr iti)t, mit foltd^rm onkofien, fo bod) auc|^ dn
5kpnb 0011 ^HVtn jarn, Mt folidy« m60rn onrid^tirn, mf rud), me ruil)« we cuc^, me
O0n auf^ang | brr fonti, mre oan npberaana, mt von mitttm tag« me oon mitterna^t,
• ^ »epfrn gilben ein nerfdjen ratl^ fleben, emv rnti) mirbt miber eiid) fein, jr bot^t Iras
ment gotts uenicbt auft emern kcpfen , |r bf^bt aetban mie HobujarMn , ber bte ^ibel,
»ie p^onb^ten, bftcb^r fiiofi^, onb aan^ b^^e f4i:9lft oerb^ont, jr b(it»t getban mie ber
lonerrlT^ k*«lB SIAetbitts ber auft mtb bcr fnlftb^n pjopbeten (bep »nns muncb inrtrpfaf-
fen) Aieremiiim tierfolgt, flefengklicb bi^lt, pnb fein büd) (bas bem kenig, ber 9tatt ft^
rufAlem, imb ber pfnfftait b6(j oerkont) ©erb^ennen bieft t)nb 3u«o|Fen, barumb ba« jm
iieremittf Hie morbait b<ttt gefagt, aber e« balf in nid)t, bann gott fpM4i3u ^teremie, er
f0tt b3 bu4i mfberumb fcb^epben , unb nod) m^^^ ^t^i^^i f^" f ^"^ ^^f^ bamiub gnn mie
15 fkremHif btttt gefagt, ba b^lfT nitbt für, pa^umb (h 311 bu armef reicb, futber batt fein
fdy^pff^ bemert onb befefliget mit bem mon gatts , bee antd)2ißtn falfdKiit onb bein narr-
boH enteAt, ann tag gelegt, man grepft b3 jm alfo i|l, man kan nit leugnen, no4i
»ilttt ein narr fein , tinb f^opfi pff bas Ho: oon egipto (bes H onb m gemalt) bat ro)
irirt b^eib^, onb werben bie fp^üffenn bein b^nb onb feptten oermuttben, onb bas bn
Mfn^tfft (lote bie ^uben) bas mirt über bid) kommen, bu fo}(btt|lf ber pfarber 3U lUiom
(ber b«bfl Ober ent<bM|l) merb mit bsepen fdisepbern, mit fpieffen b^Up^rten it. bas ift
mit fibem, Hpntten, papir, pergamen, blep, ioad)s k. bir bein knetbtltcb reicb nemen
(bann Her encb^iß foi follid)s gemalt b^ben ein 3e9t lang) onb epm anbern ooUK geben,
bH kalbtn itfi bu bid) bsudien, narn, blenben, ftbenben ombfurn, mie bie burnmirt onH
25 fitibubni, bes babßs m^ttn, aubi popule |lulu, gh 3Ü bu bemtfcber narr, bein reicb »iiH
oon btr genomen meiben , onb gegeben einem anbern ooldi , bas ein 3e9t lang mirt bef-
fer fepn bann bu, onb barnacb mirt bas felb aucb bas reicb oerliern, bocb loirt jm 002
bin Hie Vb^nttfcb bur ben fedieln (mie bir temtfcbenn narrn) oftlern, barnacb | fcblindienn
feigen. <3klfo fagt bie fcb^pjft, omb ongerecbtigkait miln, mirt b3 reic^ oerfe^t, Ober
sooeranbert, oon einem ooldi in bas anber, bas ifl, fo man nit legirt ober ricbtet nail|
bem mom gots, onnb feinem milln, fepnn mittn finben mir in feiner fcbspft, nit in
menfd^ gefcbme^ ic. 9u büfl nacb bes pabfls onb Jflepfers mo2t gebanbelt 3U <^ugfpurg
onb 3U mo^ms, onH nit nacb gotts mon, als futber begert, onb bifen tag folgfl bu ben
glep^nem, onb fd)29fft gelerten, onb falfcben p:opbeten, tollen foUen pmflern |kial, onb
35 viit Hieb nit balten fe|l 3Ü gotts mon , fonber nacb bem gludi rab , mepflu nicbt bas Hie
beige fdr^pfft ifl ein regel, riebt 02b t riebt fcbept, gemeft, onH mage, barnacb att anHer
fcb^pft, leer, gefe^, gemonbait, patutenn, red)t, moHt, mergk, Hes llepfers, Hes |hib|lf,
Her gepitlafen recbt. Her fanta|!ifd)en lerer, frolallin, jm latin genant Her b^btn fcbfiln
condufiones, befcbluftrebe , foln geacbtet, erme|fen, onH gempb^n metben, onH mos Her
40 beigen fcb^pft mpHer, onfomig onH ongemeft ifi, foi oermo:ffen merHenn, mas jr gleicl^
ffnnig i|l , onnH ronto^Hirt , foll bebalten merben , onH Ha foU gott onH kain anHer per-
fon angefeben metHen, Hann gebet es recbt 3U, Harumb mas gepotten, Has ein k^nigk in
jfrtel, foi Has bucb Hes gefe^ gotts bei) jm tragen all 3^9t, bas er barnacb, onb nicbt
nai^ feinem köpf ricbtet , mie ^cbab , /Hannaffes u. onb onfer H 38 Vlo:ms. ^em jr
15 bem jm rieb, onb jr ricbflett, fo^ebten wo ^utberifd), Has tft bie futer leer cb2i|!i, furgang
baben wfttH, fo mürHe emer groffe gemallt, gebo^fam, onnH gepott ein ab^ucb gempnnen,
Hann Cb^iflus onH ITutber leern, Has mir alle gebsuHer fein, einer Hern anHern tbu, mie er
molt 1$$ jm gefcbe 2c. <^ jr narn, jr mnrHet erft recl)ten gebo^fam baben oon emern onter*
tban, onH groft eer onH lieb u. fo jr blpben bp Hem mont gotts, Hann Has mont gotts lee-
50ret aucb geb02fam tepflen Her cberkait, b»ngt epnigkait onH frpHen, Jlber menfcben Uer
54U HEINRICH VON KETTGNfiACU PRACTICA AU8Z DKR HBYLOIM BIBEL,
9nn) »oa, bungtn onfrp), unarlijoifam , jamn otOi Ip^m: quta i|tut aqHla Ut fi
fus: Qlf Dil Kcplf aU oil rp^fit fpnn on) 0ut b^undmi, tNirumb »eitim fu catU^
ntt ronro2birn, ft' flpm^n ^ann nod) aote n)on, |^t ntd)t ||<r|«t /q^tri^ 9ok 9a4-
fen tut Bt^oi^atttf onb futun frp^tn grijobt, ^109! fu b9 toarbfitt ont gtUf ««)t ftel
biiben (fallt fit ab, fo foln TU ivarten einer anbrrtt fdKin^) tat nit ^ie Ublt4 jtttlts
Ylürnbe ra gut gflyo^fam on) aro^ tn onH lieb oon jrtr commun , o^er irwotit hl liiffs
Uuffii, fo fte mit jrett toepfenn \fem npt b<^nti^ln ober flpmmen »tber fut^fr, fi nsit
uberounben tfi, ^a npiner mirt übertDunbeti wetzen? bes0lt4en Jlu|f)iiirg? ftm fall
irf«lie!i«."^ alieb fi^aif (^^l^^^ ^00 ^nb «Alatoa mac^n ettwif onru, tuolten ler« fcpf mnru
mai^Wf tuem jr obfoäen, onb beti bunb lan bincken, fo »erbt jr tntpfittbeK, frii4< >•
ewer »#bflit 2c. ft fpzecben oillicbt, futbere leer mad^t onb fdKifl onfnj^, «frur •
jr toetfen »er b^^i B^ilfer blut oergtelfung (aud) bes onfibulbtaen bluto) pe lerno^ Miff
eiteti, bann ber onfd)ulbi0 jefus, omb befto »iln, aud) fo oil bufent onf^ulfeiic M«bU
onb niortler eib6t finb »o^ben, onb of bifen taa bie €urdien onb onglaubiien ^u Sti-
ften 9erfol§en? ift b^umb oiinfer glaub falfc^? »6lt jr barumb oon d)3t|to »9^? t^is
bab ein fonberlidy buibltn aemadyt nber folid) klaa, »iber /Bartin fntber, Ui| |fe fil«
len, nuriiun »te jr mit nam befelfen fept, »er madyt offrur in bem armen 4litnl^?
fntber? nepn: »er bann? onaered^tidkait : bas man nit banbelt noib 0otto nwtt: mot
moibt onfrtb }n Ci^fuft, gall, ^ppr, €6ln, lio^mo u. futber? ne9n: Cr mif n§^
onbeliant: wer mod^t befla eiuilta, biiraerlid) krieg ber r6mer 002 39tun? »rr mi#t9t
|Nirt9f4ait in jtalia? futber? nepn: fonber uoageffunfl, oerlaffung onb onaibtbfrkth H§
euanieltj : f utber beto nit : »iffen jr nit bae JVbam onb Cua 0^ bem parabift. rrij fihnii «|
bem fUbun lanb 3ion onnb ^g, 3aul, ioa^m, 3ebed)ia9 onb |&ana|fef , oon jm khuifr
ri4^ oei^9ben finb, ombbefto | »iiln bat fie nit finb bltben, bep bem nmtt |ottf? ^Ifo
i^ yborao onb fein ^hi ertrendit, bie kinber oon ^rael oerbtlget onb oefttpbnif tott
^tatt Ihibilon 3Üfl6rt, Cartbago, tfgipten be^ 0l9(b^np onb all onglndi in k^Mtä «ift
erben, kompt Mber, bas »tr nit fefl anbangen bem »02tt gotto , Hoi^ mhtM mir wfu
ttt(^ btran ^Ifen onb pe »epfer fein bann gott felber, barumb fd^t onno gott, JU pr»-
pofitum, ft \fetn jr rpd^flett, foflt off bem rpdi/hig )u »urms (bo fiib f. I&arttn |iilber
frberlii^ fkAt, annbot, fid) »6ttn lan »epfen onb lern, mit f4l2Pftf aber oon ber nit so
»eii^) ^Ifo frep on fo24it beflpmpt boben, ^txv iKepfer, jr /urflenn, jr ]lif4«ff «Mr
fpnn 4|3i|len onb fpnn fcb&flin, onb foln fein |tpm b^^n, parumb fo »oten »ir, b«t
l&ortin futber onrei^t geleert, ober gefd^^pben, bas jr im bao mit f4|2pft bevepfet, jK
onb ono oon jrtbumb erl6fet, bann in facben beo glauben, kan npmant ri4|ter fein Minn
gott in fetner fd)2pft, fo folt jr bifd)ofer gelert fein , barumb fo lang jr onno Kit kom 3i
mit f4|}pft berieten, bao f utber g^rrt bab, fo lang matten »ir bep jm onb gotteo omtt,
onb bep »arbait t^ttt üir »iffen ^} ^nnao Cappbao, bie pfafen onb gepfUii^, öfter
glepftner gijrrt f^at^tn, onb bie armen gemain rott oon Cb^i^ abfeilig gemad^t, mir fli6ln
fiU^o ntd^t »arten , fonber ein »iffeno b^ben auft fib^pfft* 'tn tf felin (Iroft ben piopb^
ten ynloam, bann er jrrt, »ie bann futber bittidy (traft ben |kib|l, onb bie fopn, Hit lo
bef402]i« Ihiuluo fpsid^t, ft foln all bing be»em (auft fd)tpfft on ywn^Uti) on^ beboltm
bfto gutt iV, fcb^pft fagt »of gut ober b6ft ifl, bp fc^apft »oln »tr blpben, ^m4 fp2t^.
9. foffMM .1. jobannio .4. Jr folt bie gepß be»ern, ob fie aui gott fein, Pnrumb mir
mhfUi baben, nad) gotto »ont bemening beo gep|U, ber au^ beo 9ab^ reiften, «nb
^oma, onb 3coto onb /Rartino |utber rebt, onb auft fdHl^ft o:tepl »arten, fs fott45
ono bte nit maiben 03 mer nad) e»ern köpfen, C« gilt etmao nier, »ir »5len nübt im-
fe|en bei | |hibfU bup krönen, bie jnfeln onb roun ^prretlpn i^er an tpttei, ^stfluo
fp)id)t, fcrutare frripturao, fr folt bie fd^splft erfo^fcben onb an feben, fufl fliegt np-
mer glndi barein, ^u Coftenft b^l^t i^ onn* au^ benart, onb ben b^dNielarun Jobaimem
9uk, onb fein jungem ^ieronpmum oon y»g oerb2ent, ono npe nbenooHbm, in et-M
HEINRICH VON KRTTKMBACH PRACTICA AU8Z DER HEYLGEN BIBEL.
541
lid^m Oftidieln Has nuingtltj vftbampt« jn ^as 0lr9tt blöden, onn l^abt onnf betro^nt
vn^ 0rfp2od)tn, man folt ke^ern ntt alept t^altrit, aber p^unti vilftn mir, fall man In nit
(Upt b^lun, (o foit man in aud) Kftne geb^n oter fttjr 0fbtr fititt falfd) Dnrrtrrf au^
babt jr fit nid)t Äbnioon^en bas fit Kr|^r fpnn , mir fo2d)Un jr frQt mit fcbsifft itbf r-
5 mon^rn 0fmf fl oon jn , bjrs balbrn jr gmalt gtbiau^i babt. ^Ifo ifl bas temtfd) lanb 5U
fcbank nnli fcbobm komm« bann jmrpmal fpn mir burd) rmn papifUn anbringen vnb
btfpbm mibrr btt ftmt^r 0(3O0rn, nnmal b^ttm tuir lufr^ig taufmt repfi^, »nb fpn
almr0 ^efcb^bt mo^brn« g^floben pn) o^rjagt oonn foltd)(m uoldi, vnb fpnt fit in onfer
laKb irfoün, onb ^obtn fcbabcn 0£tl|an, mc tuann 0ott mit in mer. 2c. ^ttm mir €bn-
io|Un b^ben orrlü^n 3mt9 iUepfertbumb, riitj. k6ni0rfid) .rcc. 0rofrer 3tett, oil ^frln, b^i"
btnn kainn frpb brp vnne, tfl pr rin }atd)tnn Me 0ott über onns erjürnt i|l, M« mir nit
nacb ff inrm moat tbon , j3arumb U0t vnns bar 0ottf rec^t , 0Ott0 mon , io bep moln mir
bUpbrn, tit futtn alt fit cbsifli uerlru0nrtfn fp2ad)rn, mir b<tbcn kain anbfrn k6ni0,
Mnn brn kepffr, abtr mir nit alfo, fonber mir ^abtn ben kfpfer vnb (b^tftum üktt |Up-
i&frr, llabfl, onb aUe k6ni0, bp bem blpbm mir. ^ifo ® armtf rdcbt Mtu 0t|lpnipt
baben, obn bu \ftfi bup jm maml, konbfl nit tttttn, |larumb tbu buft, mit Htntiu, bfker
fet(b balb , PPrr mirt iiber )icb komm oil jar 0ro|F« pla0 , ortb on0liuk , we nen bm otrr
fUmmtm , wt oon Un mtt tntftn ^tt mrlt , mr von brintm 9oUk , wt von Um €b&'~
dun, wtf me, mr, ein lan0< 3rpt, me on 3al, vn0fb&2t, oü betn rfb, mrpftb<ktt vnb an-
24> ftbUf I »rrbm mblicb miter bicb fein , iura biri , fr rpcbßrtt i^ttt npr 0r6fer fa4l , bmi
abel bp^nt 3U tbun al0 p^unb, fo jr nun m6ln mibrr in fein, als rtU4 i^^n m^ He-
im, bann bvr abrl fucb ^^n /ür0en vo^fe^t, fo mirt bie 3rpt komm, ba« bfr ati^l vnb
/ürllm, mer^m fid) vrrtra0m vnft merken mit einem \ftt^ miber eu4 flreptm, emern
bunUt 3U trmnm, vnb alfo m0|li0enn, tat ein p0licb retcb^t mirt fto fein, vat fittin
m^ttn finbt, ber fie mit 0nabm an npmpt, lturnber0, Ulm, <3^U0fpur0, vnb ^tra^burg
vetbm vil aufi barn, vmb ^es miln, bas fit 0Otts mo2t vo) au0m b<ü>mn, vnb mepfliib
banbeln , in anfio|fenben faipen , |lie bef (bom knaben merben ein klain 3ept lad^n , vnb
lan0 3ept tNirnacb tramren vn) mainen. Per kepfer vnb fein bsäver m6ln blint fein,
m6ln kain 0lfidi b^ben, fo es in anbotten i|t. parumb merlien fit vil lepbm iverben.
so f utberf mirt fcbier ver0e|fen merlien, in etltd)en k6ni0reiiben, er mirt aU ver0raben fein,
vnb bie befdiom merben bes irab« b^ten, aber er mirt barnacb iviber vferfleen (mie ib^i-
^0) vnnb mirt bes end)2i|len i^ttr^ 000 vnb mago^, erfcb^edien, vnb ein froft trpl np-
ber U0m, vnb mirt miberumb mert merben burd) bie melt mie cb^ifli plaub, fo tt auffer-
^nbm mao
s& € futber
^d) b^b mit üd) armen bütfd)en mitlpoen
flas üd| bie Homifcben buben alfo vmb trpbm
Dmb tie0 miln jr mid) 3u lan mpben
9utfiber Harr.
40 futber la^ vnns bütfcbm vnuermarn
ütr m6ln blpben ber Il6mer narn
j^it bobm vnns voo feftoln rid) 0eben
Df tM vnnfer lepb , 0Ut , eer vno lebm
^ep nun alles jr ep0m 0ut
46 9<ifutnb mir fo vil d)7ifttn blut
fn Ibreptten vergoffen b^n
IDon |ott marttm mir kain lan.
ADDENDA
AD VOLVMEN I.
Pag. 3*. ante num. III^. pone:
Epigramma in Rbagii carmina. III ^. 1507.
((^{lisrämata 30|4öut$ ;Xeßicam'|ptanu
58 ©a. in 4». ol^ne ^uflobcn^ unb (Seiten-- ober SBIattjal^fen, fignicrt 51 Si9 |l (jt
6 3311., nur |=4 93U.). ®ic Xitclfeite entl&Slt nur jene 3 Seifen Vi Sott W>«r
OotMf<^(c Suc^flaben; bic Xitelrücf [eitc , fomie bie 9iücf feite bed letzten 9L leer.
' Sr. <^tj: ^ Bacobtt ^t t\hitx^n ;Xr4itfrt|rcopu «^aBuntinü . lo^nnts Wt9L%\i JU-
(Hramptoni fufattj | Qfptflola. ol^ne DrtiS^ unb S^itangabe.
I8(. <3ltij. biiS SJ^itte ber folg. ©eite: Hen^mrfUalrö dune n^ lettase« | |itcU) fti-
forij nouos poetae , | f ufu0 : u. f. to. 35 $erfe.
$B(. <^iij^ bid Vs ber felg.'^eite: 8:ire0)Keritiii0 fl^ernmnitts #iiH0unttiiuf u. f. ».
(29 J^erametcr, unten mitgctl^eilt.)
^(.4* biiS gegen üRitte ber folg. Seite: anginer tf0nriili9 üeiliiiui Ht-Iftlimflt «.
f. U). (6 SDiflic^en, unten mitgetl^eilt.)
$(. 41»: HüiilrUi iQtttUlti |)(r00tp]U t^ itmum epigramma. | Sit i|ua u. f. to.
(7 ©ifli^en, unten mitgetl^eilt.)
m, 5« m 56i> ^eflicamviand Q^ebic^tc felbfi, toelc^e einsein angeführt finb in Siaeeri
(®(6n>inbel) Notitia historico-critica u. f. ». Rf. u. fipj. 1753. 4«. ©. 193, imb 1»0II
benen baiS auf 93t. 41*». 42«*» fle^enbc ebcufatlÄ unten mitget^eilt ifl.
^(. 56^. 57*: 30ai^tmi üt i8ttlam ^pifirammii | ^t fmorm. auiS 4 Set @4iDtii'
be( [tt>D aber vers. 3. flatt de fielen mu6 te] abgebrudPten ^iflt(^ be^e^enb.
darunter auf ber 93orberfeite bc^ t)orIe^ten ^dtatted: ^mp^rlTum t% k^9c 9$iä» fpt-
gram-lmaton ^990 . per fiiti&imtm [tte] fot-|ter nuem jppfenfem <9lnii0 M«t»t I
|)ltllefimoqutn0fntffimafepttmo.
i)arauf folgen no(^ big auf bic vorteilte ©citc $)ru(f fehler anzeigen, darunter
{^Jiün^ener ^of' unb ©taat«-93ibUot^ef.)
Pag. 54*. posl versum 4. adde:
SriHS Il|f0'|mana | IMtitu etmas ncmes l)abcn^ | h. Gebrückt )u «iramkfurt om
^apn. 1 Jöogen in 8». beffen leijte« 93tatt leer i|i. 31uf ber 9iücffeite be« 7. 53lat^
teiS: «ftrucKt 3U /randvfurt am ffLü^n^ burib HtcMau« jhiffr, im ^r flL.p.gHy
(3n ber aRarienbibl. jn ^atte a. ©. ©httl^eilung @bpncr8.)
Pfljf/. 89*. pro num. 4. pone «ic;
GERMA'.|NIA CORNELII | TACITI. \ VOCABVI.A 1 REGIONVM ENARRATA. ET
ad recenlcs adpcllatio^lnes nccomuio^ldata. | HARMINIVS | Virici HiUteni.
DiALOGvs, cvi TiTv^lliis «ft luliiis. | Rcccns cdita a Philippo | MelanUione.
VVITTEBERG.E ] Per lohannem Lufll. | 1557.
ADDENDA AD VOL. I. xxv*. croti ad mvtianvm bpistola. d. 11. ivn. 15^. 543
80 930. in 8% m\>on 2 m 79 mit 53Iattjatrcn Dcrfc^cn, 80 leer ifl. ©ignatur A
h'xi K. ^I. 2...19. Germania., 930. 20...31. Arminiiis., 930. 32...45. Vocabula elr,
mit epistola nuncupatoria. 930. 46... 73. lulius dialogus mit eigener Xitelfcite:
IVLIVS DIA=|i-oovs viRi cviv8Pi=iam eruditifsimi, fertiiios fane | et r. ÜDaim
folgt nocö 930. 74...79. bag auf bem (5JcnerattiteI. nicl^t angejcigte @ebi(5t CONRADI
C£L:|ti8 de 8ITV ET MORi:|biis Germatilje.
Pag. 40. adde harte Croti ad Mutianum epistolam:
Faldae. XX V"*. ll. Tun. (I5i:».)
Salutcm. Primum nihil cmi, Mutianc, nc iota quidcm; Pccunia cxigua nun
sufGcit pro sumplu unius hominis fnigi et parci/ quam vis episcopalum dedisse
iactilant laniarii. pendeo c spe/ quae si fallet/ videhis quid faciet Crotus. Vi-
& dctur mihi incivilc inter sacrificulos idiolas et pene analphabetas vi tarn lerere/
quibuscum societas nulla, nisi velis biberc, ludere» faenus et Venerem sequi.
Si melius rebus nccessariis non polest cousuli/ ferenda isla necessitas est Er-
phordiae/ ubi haberi polest vilae (|^iaedam simililudo, vcl Coloniae aul loco quo-
dam non dissimili. Viverc absque ullo consorlc morum et studii/ sors mihi
lOvidelur vilac belluarum inferior/ quas nalura similitudine genuina concilial; mo-
lior aliquid, sed secrelo, cooperalorihus nonnullis palribus Bonifatianis. non
licel abesse sacerdotio/ alioquin non manercm in isto naufragio, cuius tempe-
stalem pauci considcrant. deus mala avcrlal: duo animadverli prodigia libi quan-
doquc scribenda. Redeo ad principium epislolse. Nihil emi neque lihi neque
<•'> mihi propler penuriam pecunii-e cl moram dehilorum. Duringi mei nam in pa-
tria mea sunt nervi novi sacelli/ quod solverc debent feslo ipso Walpurgis vix
praestant in ieiunio. Thomas commisil modicillum dehilum/ scrvala fide/ emam
quantum possum quod sciam tibi gratum fore. Libri Aidini aes magnum re-
quirunt. Arisloleles aureis XV a^slimalur/ vidi divcnditum Coloniae XVI. pro
20 Piatone VIH poslulanlur/ pracsta VII. cl luus eril* pretio tali etiam emerunl
anno superiori Reuchlin cl ßuschius/ quum cum ipsis eram. Lucianus IUI
emitur. ita Cacsarius comparavit/ Suidas aureos quinque postulal/ Francfordiae
non minus; videor tamen mihi posse aliquid subtrahere. Hunc librum utilissi-
mum quare non cmis? tunica oppignoranda fuit. Mitte tantundem auri vel dimi-
•&dium, comparabo tibi non pluris quam Francfordia vendit, impetrata dilatione
pro reliquo dimidio. Habeo Hcrhipoli <|ui cmplionem meam diligenter tractant;
Epistnla extat in biblioth. ducalis Gothante codice MS. chart. sig^ato A 379., fol.
47., in cuius folii aversa pagina inscriptio est quam subiecimus. Excmplnm de-
scriptnm mancum et mendosum mihi permiserat v. cl. Kampschulte, accuratissi-
mum antem rogatn mco mihi fccit doctissimus Marquardtns, qui inter alia publica
munera etiam bibliothecse illius priefectnram cgrepric nunc a^rit.
' Interpunctionis Signa hsec,; a me addita sunt, scd hsec commata (/) et puncta
sive singula singula sive bina (. :) ex autographo retinuL * que MS, ^ ludere
f^noB et venerem üfS, ^-^ Krphordie JUS, hfi JUS. quedam JUS. . Vel JUS. Co-
lonie JUS. *o Molior sine antecedente puncto JUS. " secreto. coop. JUS. i* Du-
ringi ... sacelli] sie JUS,, quid sibi velit Crotus non intellego. ^^ sed ante servata
in JUS. delelum est. *' estimatur JUS. Colonic JUS. *o prcsta VII. et tuus erit
pretio MS. ** cum ipsis essem] Francofurii ad M.puto, a. 1514. Cf. Hutt. ep. ad
Fuchs, vol. I. p. 44. §. 38. « Francfordie MS. «« Ilerbipgli] Fuehsios puto.
544 ADDEND A AD VOL. I. xxv*. croti kpist. ad mrTiAir. — de p. yioil. ammUsLA,
faciam aulem debilum nomine meo, non tuo. Ex Grt-ecis nihil secum ad?exit
Georgius ad nostras nondinas/ domi tarnen habet quoscunque auctores tibi HU-
per in quodani indice nolavi. loannes llerbipolila rediit ab Ubiis comitatus
insigni pompa Baldistaruni et Bartholistarum , nam musas dedignatur. Hmic
ante dies X Moguntiam praetergredientem Erasmus Roterodamus , quem for- &
tuna tum advexit, alloquutus est et e\ Moller fecit Milium/ signavitque in pu-
gillari inter suos/ quamvis ille nomen non admitlit: contempnit scüket iDgesta
magnifice non minus quam llerehordus tuus. Scribit mihi mira de eins huma-
nitate et eloquentia cxtemporali; Multos de Erasmo praedicantes audiYi. hesi-
tanl in interpretando mores illius civiles, humanitatem, aflabililalem • cooiiU-i«
lern et facundiam nesloream ; Reuchlinus et Buschius obmutuerunt Ulo loquente
anno praecedente Magunlüe teste Iluthcno meo. Nescio quo pergat. qoaero ab
Herbipolita. forte confert se ad Principem Karolum Burgundionem.
Vuldae raptissime III. Eid. lunii. Vale et cogita aliquid de rebus meis.
Mutuavi nuper Benedicto luo coronam Gallicam non comode valenti permu- 1&
tare in argento aureum unum, quamvis non erat spes solvendi. Mala bestia/
nescio siquid sciverit ex verbis Tliomae.
^ Crolus.
[Inscripiio:] Ad Kunradum Mutianum
totius antiquitatis consultum 2t
tranquillitatis patrem
Amicum sanctiss.
Crot
Pag, 43. §. 32. iam hcec adnoianda sunt:
yigüantium, quem (Bquales homines erutüH magnifice suspidehani naungque imi-
dibus efferebani, hodie parum neque fere nisi ex Becmanm farragine de Uiterantm
wuoerntate Fiadrina congesia liUeratU viris cognitwn esse non mirabiiitr gui ßores
pracUarw indoHs ÜBlissimos, non fructuum uberum integram copiam seeiere suo latro-
nes, cum utoenem in ipso tetaiis flore occidereni, nUsere desiruxisse resd^erU. paatea
Axungiw scripta supersunt eaque inventu difficUHma. spicUegium itaque^ quod mmc
date possum, non dubito Hutteni operum studiosis gratum fore.
E Hbro (28 folior. in 4^) cui inscribitur BELLICA PROGYMNASMATA A Dl|ao loa-
cbimo Sa. Ro. Im. Sept. vi. Marchio|ne Brandenbnrgenfi. & Heinrico Ma-|gnopo-
litano duce Nouirupini ce|iebrata. & a P. Vigilantio Ia-|tinitati donata. Anno |
dal XII. fnp. H. D. (Infra insignium depictorum quadratam tabuiam:) homo homihi
* grecis MS. ' ab] sie corr. pro deleto ex MS, ^ De tempore pamm acca-
rate refert Crotus: die 1. Ion. a. 1515. Erasmus iam Antverpise scripait loanni
Sjlvagio „Tandem ezplicai me e laboribns Basiliensibos ..." j. e. ex MüUer
(s, Möller) fedt Mylium, Cf. vol. I. p. 27. nnm. XII. cum addend. ad h. 1. in yoL V.
p. 513. Ad hunc loann. Mylinm Herbipolitannm couplnres epistole carminaqne
legnntnr in Camerarii Libell. alt. epistolas complect. Eobani et aliomm. Lips.
1557. 8^. ^ Herebordus Margaritus ICtos, Mntiano amicissimns, ad qnem hnlns
epistolas conplnres exhibet etiam Camerarii Libellns novos. Lps. 1568. 8^. * Aai«
ettan ante Maltos ego addidi, ^^ interptando MS, <* Magontie MS. Hntheno]
Cf. dt, Hutt. ad Fuchs, epist. quero MS. « Principem] fed ex P MS. Eras-
mus Basilea in AngKam tum revertebatur. ** Vulde MS. « III Eid Innii. MS.
comode MS, •
ADDENDA AD VOL. I. spicilboitm de pvblio vioilantio axtnoia. 545
DIY8., in cmus pa?nüUima pagina legitur ... ExprefTa Francojfordij ad Oderä. ab
Joanne Hanajmo Calco^apho: & finita die Morjcurij KP. Sept. Anno M.D.xij. se-
quenüa repeienda videntur:
[fol, 2*,] VfUfrentifftmo [sie] in d)2i|i0 9otri | ac doniino .* dno Thcodorico [de
hBülow]: Lnbnn|enfl Epifcopo : P. Vigilantius | Arbilla: Po^ta & Orator. ( S. P. D. |
. . . loachimü de BuIgtv : magn^ fp^i iuuenem . iam qninqaennium
in Italia (\ib non penitendis pr^ceptoribus : mire in omni ftiidiorum genere p-
6ciente Jnrtitnirti & Heinricnm de Bulow. tuumq3 ex forore n^potem . Theodoricum
Moltsan . häc qnantnläcunq3 eruditionem [fol. Aij**.] meam atq3 doctrinam maximi
lofaciens: mihi tan^ minime contenendo pr^ceptori erudiendos: docedorq3 bonas
literas tradidifti . vnde fperare licet in plufculos annos non fine ingcti honore:
familiä tnä prorogatä iri : [fol, 5^,] Proinde hylaro ynltu
hnne libellnro tno nomini pecaliariter dedicatu benignus accipe : o & pr^fidinm
dnlce decnrq3 meum . & me cü mccrore nunc a te in Italiä abeuntem : vt facis
iftama: & bene vale Fräcophordij ad Oderam octauo Idus Maij: Anno Dnodecimo
fapra Serqnimillerimum. [suhiecla sunt insignia episcopi depicta cum hoc subscri-
ptione YIBTYTlf DBCS PONTIFEX:]
In oblatione Kbelli [pag, antepamtät.] ad loachimum marcMonem ab Achatio Phi-
lostorgo Francofurti txt ^oltf. t). kl', ^ept. n. 1512. scripta tnter alias principis laudes
r^heec leguntur: f^cxxco. 9ublto Htgtlantio pottat: m%\)i amicilfimo : bffuncto: vt otuo
ilt poltcttu0 fum: fatiffarne ooUns: quantio abtens: opufculum non contem nrnt um :
l^aßtco2um (trtamtnum tuosunv: fß^inctps ^aufhifftnif : tuam glo^am: tuasiiuf taubes:
non fiiu pontext: 2 mau|late quatem ferens: mi^t fmentraitbum reltqütt: Vtuerentilft-
mo^} llonttftd: Sü[fbL ult, «.Jbucfn. 9no ^^eotosico: et omnium ftubiofo^um patrono:
SS et bomino mt^i ptenttffimo : ibtpfum tnfrripftt : l)tniuit(|3 : ooluit oiuus. ^ttu|lrtf0. j). €.
Itbeltt0 tfte: cum fumma obferuätta: et tui nominis oeneratiöe: cultui|3 oferretur: bo-
num : munufq} : femptternum rerum tuarum : et c, — Gundlingnm hoec bellica pro-
gj^mnaamata Berolini a. 1718. in 12". oblongo repetisse refert Dav. Clement Biblio-
theque cwHewte tom. II. p. 313., ex quo loco [non I. p. 313.] Strobelus Gesch. des
90 Elsaas. III. p. 549. per errorem sibi snmpsit Gundlingum edldlsse *poetica scripta*
PnblU YigUantü.
Ptura ad Figilantii vUam sive mortem potius pertinentia habet tnc Ubellus sex fo-
HaruM quadratorum ineunte, ut videtur, mense Augiisto a. 1512. Francofurti ad V.
pubHcatuM, cui sie inscriptum est: nenia HERMANNI TREBELH | Notiani Poetse Lau-
ttreati: & LL. Prollyte in obitu pudicifT. femine Do|rothee de Clunis [Eitehvolfi de
Lapide uxoris]. Cum ali-|quot Epitaphiis P. Vigi-|lantij. Poete. | LECTORI | Si
me legerit improbns: | Fiet pefTimus omnium: | Si vero pius et bonns: | Difcedet
melior. Vale. | HOMO HOMINI lypvs. | H^c pro amore defunctl loannes Hananius |
non Gothicis fed Romanis | litteris excnfllt. |
40 Ex tribus huius Kbelli posterioribus foUis htBc transcribimusi
llttfeitti ^trba(c4|Ui Crpl^Ufbi-lenfis Hermanno Trebelio Rhetori | & Poet^ eximio
Amico chariff. | S. P. D. [fol, 4^,] VKÜem mi Trebeli incnndiora effe q^ ftint qu§
fcribam : vt inde nobis aufpicatius fumaret [sumeretwr] exordiü : nö dico amici-
tie . femper. n. tuus fui Tod mntu^ fcriptionis : ac epiftolarum milTitationis: nam
45 oü mnltoties ad te dare literas InftitnilTem . allquando occafio : allqnando tem-
pus defnerunt . nunc autem cum adfit occafio : ^\s ea triftirfima : cum fit Rc
tabellarius fuit omnino fcribcndü. Vigilantius nofter : nofti quo T literis profectn
vir Italicas porticus adpetebat : Tranflaturus ad nos g^^canicas lecythus & De-
mofthenis arculas : veluti oll M. Tüll, ad fuos traduxerat. Quod cSfiliü n modo
60 fummis prlcipib. loachimo & Lubufiano pontifici : Ted & fnmmo phllofopho Mu-
HvTTBm Opp. vol. 111. 35
546 ADDENDA AD VOL. I. spicilbgitm de pvblio yioilaitio axthoia.
tiano noftro mirifice pbabaf. Quinimo hö amiciti^ ftadiofifT. falatatis Vaitien-
bargenfibus fodalib. Spalatino : Phaccho csetcris . Erphurdenfib. qaoqj amieis
vale dicit: Ibi Herebordü: ibi Petreiü falutans. k id Tt fuit offitiodfr. & tao &
alio^ bonoii nomine . Hoc fuit extrcninm illud vale : h^c extrea yerba . Credo
pr^fagiens futu^ malum : fuos circüire & manib . amplecti volait. Penetraaerat (
in Saeaiam quinto ab Heidelbergo lapide : cü ccce tibi : tres caci circ&flat holera
manubalifta extorto telo cöfitiunt : nos amico : ordine literariü qnafi decnrione
qnodam priaantes . Verü h^c oTa ex boc nnntio fotio y'isb : & fpectatore peri-
cnli adcipies . Quare tibi & c^teris q ingenio valetis daada erit opa . iä falo
abfumptü : fatis quatenns id licet fabmouere. ne cum mortaus fit Vigilaniiiis in- 1*
tereat . Vale & refcribe. Itc fcripturus Eobano: Salata illü verbis noftria. Rapti
Y. Nonas lulij . Anno . Millellmoquingenterimodaodecimo.
Ifo/. 5:] EPITAPHIVM P. VIGILANTII BACIL|larii Poct^ & Oratoris celeberr.
per Trebeliom | d . o . m .
Occubuit ccleri traiectus arundine collum: i&
nie mens Vates Rhctor & ille mens,
nie mens pcrijt mifere Vigilantins inq:
Optimns Orator Compater atq5 mens:
Occubuit: perijt. iacet exanguifq) Poeta:
Doctas et externo conditur ecce folo. M
At quia doctiloqnum rupemnt fpicula guttar:
Interijffe virnm tnrba prophana putat.
Nil ego tale puto: carnis nam carcere fracto:
Libera mens regnat: vincla nee vlla tiroet.
Hunc igitur vidit fpirantem nemo Poetam: 7k
Qnod ccmi poterat: debile corpus erat.
Hinc vinit femperqj manet Vigilantius : ille
Vcrus homo: ^terni viuida imago dei.
Ant hoc n nimiü eft: pftabüt carmla noftra:
Mortuus yt nolitet : yiuus per ora virum. Enni-|aaQm* M
l/ol. 6^.] ^. p^ilof!ur0U0 tei)i(auit. | anno a natali salvatoris av-JFRA ses*
QVIMILLESIMVM . DVo|decimo: Imperäte diuo MAXIMO | AIMILIANO CeTare Aa|
gufto. Möfe IVLIO I fato admodum | accrbo. & | mifcrando. P. VK^ILAMTIVS. poeta
& I Orator . a latronibus . intra yrbem | WIMPINAM k arce RA{vBNSPVBaVN. [sie]
nejcatus : occubuit: vir mi|ro ingenio: fümaq) { Ttcgritate. Pro | quo vi ores:|tt
pr'ecamur | viator.
[fol. 6K med.] THEODORICI MALCZANI.
Afta viator : h^c P. Vigilantij monumcnta . que ftudiofa iaaeniufl ft Pnefttl
Lubu. ob ogregias animi dotes & lingu^ facundiä miro ftudio dilexenmt : nori-
tur maloii infidijs circumuentus qtQ ex ipfo didicimns. Anno ^tatia tum. xxvij.
non flne omninm bonorum lachrymis . Anno Chrifti MiUenmoqaingeiileniaodaor
decimo. | Menfe lulio. Abi Viator.
^* hoc Rayenspurgum non est Suevicum oppidum imperiale, ted casielliun
Qojlerorum prope Suhfeld in palatinatu inferiori.
ADDENDA AD VOL.I. clzyiiii*. stbombri ad dsmvdt bptst. d. i.itn.a. l&?o. 547
Pag, 354. adde Epistolam Henrtci Stromeri Anrbachii ad Nicolaum Deraadt,
haue:
LipsiseT. CLXVIIII. * 1. lun. iwo.
10
VIRO ERVDITIONE PARITER AC VITiE SANCTIMONIA CLARO
DOMINO NICOLAO DEMVDT
GOLLEOII CANONICORVM NOVI OPERIS APVD HALT4IM PR^.POSITO
ET ARCHIDIACONO
REVERENDTSSIMI CARDINALIS MAGVNCIACI A CONSILIIS
HENRICVS STROMER AVRRACHIVS MEDICVS
S. P. D.
Birokfncnu.
F. Capito.
MeUebUMm.
In nnndinis Lipsensibns proximis, disertissimc idcmquc sapienlissimc Prs-
posite, pollicebar tilti liloraria orudilorum liominum nionumcnta, si qua ad
nos adportarentur , me missurum. Scd liactcnus pnptcr ca, qux partim ipso
coram emisti, partim a me missa acccpcras, nulln sunt advecta. Ilabcs autcm
IS doctorum eloquentissimi ac eloquentium doctissimi Erasmi , doctae pie- \ ErMmu«.
tatis restaiiratoris , et Uiricbi Ilutteni equilis acerrimi Germanicae li- { Huuenu«.
beriatis propugnatoris novas lucubralioncs. Pariter et quaß ediderunt recens
Bilibaldus Pirckemerus, Fabriciiis Capito, ac Philippus Melanchthon,
praecellentis tum eniditionis, tum eloqucntiap viri. Verum ne boc
3oteroporis articulo nihil ad tc mittam, hunc sermonem meum accipc, nuper iu
Petri Mosellani florentissimae liuius Academix nostrae moderatoris laudcm pane-
gyrici vice a me habitum. Hunc nolim tibi pcrsuadeas iccirco missum, quod
credam ineplas mcas nugas tua Icctionc docta forc dignas . sed ut Herum at-
que iterum mea erga te observantia non tibi tantum, sed palam omnibus in-
25notescat; deinde ul qui me coram dicentem audivcrunt, comperiant eadem me
de absente qua; in prnesentcm dixi asseverarc; poslremo ut Petri Mo- | £„11**'''
sellani de literis pariter et literatis oplime meriti virlutcs vulgo fiant perspeclio-
res, tametsi paucos omnino ofTendes mortales» quibus iuvenis buius et eruditiu
rara et probata morum integritas per omnia sit ignota. Profecto buic nihil ma-
3ogis in votis est, quam mortalibus omnilms quidem pro sua virili prodesse ac
optimo cuique placere, prsscrtim tibi, viro ut doctissimo, ita et integcrrimo,
quem mirum in modum amat, laudat et observat, tum ob alias virtules tuas
mullas, tum vero maxime ob sedulitatem, qua niteris docendo tuos rcddere
non solum humaniores doclioresquc , sed et sancliores: neque enim sat habes
35 Collegii tui canonicos ex tc quotidie aliquid audirc , sed illis plcnius erudiendis
Cbristophorum lanum, bomincm Latinc ac Grxce adroodum doctum prae- | uim.
ceptorem in parte adhibuisli, quippe qui arbitrcris (ncc te, mea quidem sentcn-
tia, tua fallit opinio) verum Christi cullum magnis auctibus tum dcmum cre-
scere, cum attentis praecationibus sacrarum literarum pericia, quae peteuda
losuggerat, adiungitur. Intelligis autem plane, tbeologiae studiosis non utilem
modo , sed et necessariam esse (quod et divus Augustinus tcstatur) linguarum
CLXVIIII*. ^tntxd f^ixO'\mtxx ^urbad)i fBLttm %tX'\mo panegyricus, Petro Mo-
fellano, quo | die Lipfcnfis Acadcniiic Rcctor | proclamatus eft, dictos. Cni |
adiecta eft oratio Petri | Mofellani, de Con-[cordia, prcrtim | in fcholis | publi-|
eis I tuenda, qua Stromeri | gratulationi refpödit. | Libellu» 12 foKis in 4^. consiai
{ßignatis A...C), quorum primi ultimique paginw aUerw vacuw sunt, {s, /. et a.) Aij ei
Aiij' continent episUdam quam supra exhihemus,
35»
548 ADDENDA AD VOL. 1. cLsviiii^. stsombri ad demvdt spist. d.i.ivh.a.i&20.
coJKu?!™ I cognilionem; nee te praeterit quud quibusdam Gryllo stolidiorilius vii
Paulus ipse persuadere polest, linguarum donum inter sanctispiritus dona con-
nunierari. lam vero pulcherrinii huius instituli tui complures ecclesiastiei or-
dinis proccres habes sectatores, qui nihil prius» nihil antiquius ducanl, quam
ul sui diurna noclurnaque manu volvant evangelicos et apuslolicos libros, ut5
qui non ignorent hac tarn salulari l^tione innotescere verum Christianismiim,
uou tam in exlerarum rerum specie» quam arcana quadam viüe innocentia si-
laui esse. Quid enim eoruni qua; ad doctara pielalem augendam pertiiiere ar-
fbbJi'ceuVniS.'^'**" I bitrentur, oraitlunt Reverendi ac deo amabiles patres D. Mar-
piriä^ii****** linus a Lochau Cellensis. D. Petrus Purtensis Abbates, et D. Udal- i*
Mtitow LiJSSJT **'*" I ricus Phisler Lipsia; apud divum Thomam praepositus; item
ci^'pretÜM'itus. i Eberhardus Salilacius Praefeclus Canonicorum apud sanctum loamiem
in Halberslat, theologia; insigncs omnes pariter et rcligiosorum vigilanlissimi
praesulcs? Quid ille nunquam satis laudatus utriusque linguae doctissimus loan-
ti!£iiuAi!v&! I ^^^ Langus Augustiniana; religiouis per Saxouiam vica^ius? An dod is
omnem movet lapidem, ut coenobiorum suorum fratres bouis iiteris recte in-
stituat, ac sui similes reddat, hoc est, nou minus doctriua quam v'ilsß sancti-
nionia claros? Porro ingratissimus mortalium esscm, pcccaremque et privatim
et publice, si hoc locu praeterirem cxcelsum illud ccclcsiasticie diguitatis de-
cus eundemque maximum Gcrmaniae Heroem Revereudissimum pariter ac illu-30
SuXii^luuär I strissimum D. Albcrtum Cardinalem Blogunliacum principem menm
clementissimum , cuius unicum est Studium, omnis cura, denique solicitudo
summa, ut bonae litcrae cum bonis ac sauctis moribus per amplissimas dicio*
nis suae regiunes ubiquc rcflorescant: et in hoc non tantum alit et fovet mul-
tos, sed etiam aliquot procul dissitos et de facie ignotos, ex nominis tarnen ?&
celebritate coguitos, liberalilate sua prosequitur, ac ut in studiis iuvandis per-
gant, animat. Eins Meccenatis auspiciis deus optimus maximus seculum Imc
nostrum viris in omni disciplinarum generc eruditissirais ornare voluit» ut spes
sit fore posthac, ut supcrstilio dccrescat, vera pietas augeatur, quandoquidem
reflorescunt iam bona studia, et pessum it spurca, fcßda dedecorosaque barba-ao
ries; tum impium illud rixandi Studium in pacem et mutu« concordix fcedus
traducitur, vera fucatis, pcrpetua caducis, sacra prophauis, coelestia terrenis,
Christi et eins apostolorum ut salubcrrima. ita et nccessaria praeccpta huma-
nis tradiciunculis praeferuntur. Sed quid ego instituli mei oblitus. longius
quam volebam, haßc circumduco? Rcceptui canam, ne dedicatoria epistola rao-35
rosior longiorque sit ipso sermone. Tu etiam alque etiam cura uti valeas,
et Reverendissimo cardinali domino raeo clementissimo plurimum me commen-
des. Lipsiae, Calendis luniis. Anno .M.D.XX.
ADDENDA AD VOL. II. ccxxxv*. deb out fbdm lutuebisch pfaffen nabb. 549
AD VOLVMEN II.
Pag. 46. adde:
ccxxxv*.
per ^ntlierifd) |lf äffen narh
& PCr €^um^fn ontf l^up p^iefler fragen ben narren « lieber biflu atn nar: ontf reb|i
folitK voa , t% buncKt aber uns nit tas l)u aiit nar2 fepefl , on roir tDoltett gern tDiffeit
»er tivi »ereß, tmin bu nenß biet) nit, unli l)u l^ofl una in l^em bitten bfiedjltn otl jye-
fagt M9 onna ntt gefeit, onb l)u folt T^gen mer feie liafdien ratomer fepen, ob n 'bxt
€l)um^enen meren ober tote yiiefler, liormttt tfaa man erkennen kunli wer l)ie felbtgen
10 veren, temttt tM ttx ^M oü liie 1iei)d)fUt ntt tfie unredjten angriffen. Per nar: ant-
ourt jn, i4 bin tut mt\x nar2, untf um^ertDurff mid) aUr JVliel gai)ßltd) ontf oeltlid),
ontf t4 bin ain guter futber on f(ird)t kain fefier, tute tvol id) meinen namen nitt bar|f
bin 3Ufet^n| fo finb id) l^ocb nitt tM id) mid) felb ober mepnen b^ulier oer^atten foä,
nNin )iie gam feinb gef)6lt, oti feie buntf lauffen gan^ frep, ontf t^xt jeger Intben bas b^^n
15 fd^n geblafen « on toarten alle tag auf ons mati tuir in tM gam f knurren , bas fi) ona
omb tiaa leben bringen, man mir biiben nitt oil meltf t^M mir uns oerbergen kfinlif, id)
bof mein b^uttr ber |utber , ont lier oon ^utten 'bxt baben apnen garten gefeet lier mürt
bidv auf geen oon bäumen, liarinn mertien gepflanzt oil ontf man^erlat) blumen, onli
mol ge3tert mitt mepjfen gilgen , onb bie Cngel , txt merken lien garten jepne , onli ber
20futber onli afte futberircb^n b^ieOer liie merlien liarein flieben, onii merben mit jnen
ole ga9|Ui4|en ontf meltlid)en furflen , liie bem Cbnfllid)en glauben un lier marbait mcl-
len b^lff^Af vn allen frümen €bumbenen tixt oom JVliel geflifft feinl), ontf liie in jre
eitern geßift b^b^n oon lies frites megen, miemol trie felbtg ßifftung aud) offt gefd)med)t
fein mo2den , oö tfenen bie gern oil lebe b^^^n ^n tiil pfrtenb bte felbigen begeren nit in
35)iifen garten, man Cb2tßuo nmrl) barinnen, mann fp fragten nicbt barnaib baa alle tag
3men ^bumbersen (lurben in bes J^apfla monat, onb jm bie ain | pfrienb, murb on ttxn,
9ap|l bie anber, id) molt geren mt||en ma 9ott fant 9eter b<tt erlaubt bao er ber /ur-
flen lanb fol erben nad) jrem tobt , onb mas ber JVbel gefiifft b^t, "^^ b^ ^^^ 9<)Pl^ n^^l
balb geerbt, onb bea papßa monat bat aU gefreffen, onb frifl alfo fd)ier aUe pfrienb bin-
3omedv onb man mir lang (lifften onb 3utragen, fo kompt bes l^apfla monat onb friftt eo
aleo b^nmetK, mte kumpt es bao ber Jkbel kapne K^mifcben Vfafen erbt, onb bao ber
Vimtffb ftul afte leben erbt bie ber <3lbel (lifftet, onb er kan nit gnugfam (liften. 9a-
rumb lob {4 bao Keid) bie baben bao regimet am lengflen bebalten onb b^t barob ge-
malte , ei i|t jn aud) faur mo2ben , onb fepn aud) aintapl barob ge|lo2ben. Pa ber pfar-
35 2er oon Unrenberg 3Ü ^olen ßarb, ba lief fid) ber nürnberger bott }\\ tobt, bamit bao
ber $ap|t onb fein gemalt ntt oo^kemen, bas jnen bie pfar: 3U fant J^ebolt mer mo^ben,
otl bitten fps ain mal erf^nappet, fo mer fp jn alle mal belpben, onb bas molt 0ott
nit %^vx. parumb b^^lff ^1^ ^^in botten bas er ee gen llurnberg ' kam ban bes pap|is
bott, onb mer jn bie pfrienb moden fo bitten bie Pfafen nitt ho^^^xx genugfam kfin-
CCXXXV^ Adicimus hsec ex libello inscripto Her gut fntm Cn-Itb^rifib Pfafen nur:
bapft i(b I P^v mid) kauft ber le^e mid). | (Effigies sannionis in ambone, ante quem
canis dormiens prostratus iacet, scdentis, dextera librnm evolventis, sinistra ba-
calum cum folliculo tenentis.) 4 foU, in 4^, quorum nltima pagina vacua est. Fi-
nit in media fere psenultima pagina sie: C Pem ftrengen onb l^eflen ^bel | 3Ü lieb
bat gemad)t ain nar: | ber gut futberifd) i|l. | ««« | «♦ | « | Exhibemus libelH secundam
paginam cum tertia? fere duabus terliis. Cf. Panzeri ^nnaten ber 5. beutf(i^. Sitt. II.
p. 46. n. 1228. cum n. 1220.
550 ADDENDA AD VOL. IL cccxxxxu*. asclepii babbati pajikoyricts.
Un tr^oben, alfo rrgUrens t>it Dott tlürnbrrg wie ml fp to^Uett mit \ten TßmfttTn, td)
0laub ober la^ rttr ^apfi tfem Hepd) nid^ts ufUr b^^er Uv • onli oKintt ex$ in not vfirt
bringen fo tDurt ers pe^unl) tbon Dort t» jQartin futbers toegen
^rf pag. 372. flrfrfe; CCCXXXXII *.
fORTISSlMORVM EQViTyM
VLRICHI HVTTEm POETjE LAVREäTI
ET
FRÄNCISCl A SWKINGEN
GERMANIjE IMO TOTirS CHRlSTlANlSMi UBERTATIS ASSERTORVM
PANEGYRICVS.
Sic mihi Pierides y sie sit mihi mitis Apollo,
Quorum ira nihil ingenOs contingere quibit
Pestiferum magis aut pluri constare labere ,
ludicio solaque rei gravitate placentis
5 Motus ut hcec , nee digna deis mortalia nee qum
Pectora forte iuvant, tenui deducere versu
Cogar et obscuro virtutem tollere cantu,
Obtrectatorum obprobriis actisque ncfaudis
Itwidiee responsurus compcllar eodem:
10 Contncia istius nam me repetita cohortis
Audacem faciunt animusque ex crimine crescit:
Clarorum fuerit virtus obscura virorum,
Ni macilenta trahas liventi corpora vultu;
Namque velut reddit meliorem dicta Catonem
Hunc paiicgyricum Nicolai Asclepii Barbati, Cassellani, qui deposito mnnere
scholastico Ilombergcnsi iiitcr primos Marpurgensis academiie professores dia-
Iccticen etbiconque docuit, a. 1556. iuris doctor factus, a. 1571. grandfiCYUB eme-
ritis stipendiis c vita dccessit (cf. Freheri Thcatr. viror. erud. claror. p. 860. sq.,
c quo sua deprompsit lascher v. Barbatus), profecto non ideo repetimna, qaod
hos versiculos nou pessime natos iudicemus (nam amorl hominis neque Calliope
neque Clio, utut invocabat, respondebant amore: cf. vol. L n. CXXXIII.), sed ni
de Hutteno scqualium virorum iudicia, quantum facere possimns, integre profe-
ramuB. Quod non suo loco, cum ante hos qoattuor annos Hutteni operum alte-
rum Volumen operis transcribcndum mitterem, positum est, in cansa foit, quod
tum sperabam fore ut Asclepii libro, cui inscribitur ^'Sylva s. poemata, inter qu»
Votum pro reditu salvo loannis comitis Hennebergici ...", Francofurti a. 1612.
publtcato nanciscercr. qusB spes cum adhuc me fefelltt, iamque finienda est htec
Hutteni operum editio, nihil superest nisi ut ex corruptissimo depravatissimoque
Münchii exemplo (Franz von Sickingen, Study, u, Tüb, 1828. 8". vol. IL p. 330...a40.)
Carmen, satis per so miserum, quantum possem, si non sanum, tarnen tolerabile
reddere coner.
^ actusquo M, ^' füret M, ^* Catonis censorii eloquentiam ita laudat, at
simplicius illud *facit exercitatio magistrum* scripsisset.
ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxii*. asclepii barbatx PANsaYBicvs. 55 1
15 Causa frequens, sie aucta tütet, sie gloria maior
Invidia, semper comitem quam gloria ducet
NobiliSy et famam Francisco clara perennem
Huttenoque dabit, quod et ordine natus equestri
Et quod uterque rei decus est mirabile equestris:
20 üsque adeo titulo vir tut um nomina solo
Arridenty vana est ipsarum mentio rerwn;
Doctius arma alter, Phcßbum studiosius alter
Excolit, ambo utrumque, velut nil possit Apollo
Marte sine et docto Geticus sine Apolline Phosbus,
25 Stcmma patrum vetus est longaque ab origine ductum ,
Attamen exiguo terra: cognobile puncto:
Gloria parta sibi spaciis melioribus orbem
Complebit longum et cum tempore finiet cevum.
Atque utinam mihi prcesentes ante omnia Musce
30 Esse velint et se dignum mihi pangere Carmen;
Et mihi dicendis quodsi natura recttsat,
At mihi sufficiant concepti ex hoste furores
Turpiloquo et falsis congesta itiiuria verbis.
En furit inque aurem Detractio tinnit utramque
35 Impia, nee patitur voces mens sana rebelles
Falsaque iudicium vincit mendacia certum,
Et convivarum numerus miscetur utrinque,
Clamor ubique vagus vix et sese abstinet armis.
Quis deus hoc poterit prwsentior esse furorc?
40 Discite in absentes quam sit dixisse modeste
Utile et absentum prcesentes semper amicos,
Non ideo invulgo mordacia nomina mordax,
Sed tantum invitis conferre exempla virorum
Atque pari imbutas multorum robore mentes
45 Esse velim : votum hoc, votum hoc, mihi credite, solum est.
Talia nitentem meditando et tempora forte
Ducentem et primos rodentem mordicus ungues
Forte et, militim ut periisent hactenus artes
Cum reliquis, quce famam homini asternumque tulissent
50 Et decus et pretium, studiis, sub nocte serena
Sollicitum exanimi somnus cessare quiete
Et mandare iubet Ventura: instantia luci:
Tunc ausi puros memini me carpere divos
'Stulte, quid hoc tentas? alio hie opus esse Marone
55 'iVoii sentis? quce te tarn pronum audacia reddit?
* Usque adeo frustra felicia secuta vates
* Tot dederint , ut te prceter non audeat xülus
' Tam dignum ingenio facinus? donatur amori
* Si quicquam , cecinisse cave detentus amore :
•* phaebus?! sie M, Fersificator certe debebal scribere Mayors, Geticu« = Thra-
cios: *Mars Threcen occnpat' (Hom. Od. VIII. 361. Ovid, art. am. II. 588.). Ei Thra-
cia ipsa Mavortia est, a Thrace, Martis filio, dicia. '^ finnit M. *^ fama M,
** Non] Nam Jf. •• ciedoqae M,
552 ADDENDA AD VOL. IL cccxxzxii'*'. asclbpii babbatx pambotricvs.
60 ^Caiissof acior turpis caussam fcßdabit konestam'.
Impositum ergo humeris nostris pro viribus impar
Nosco onus admonitus, cesso cedoque monenii;
Visa canam modo et auditos ex numine versus
Posteritas leget atque omnis mirabitur cetas.
65 Eccey duodenis qua ccclum animaUbus orbem
Circuit obliquum adversos et despicit igneSj
Ingens egreditur magnorum turba deorum
Heroumque cohors divis permixta superbis^
Qualis inaccessam iamdudum Carolus urbem
70 Augustus petiturus erit^ tibi, Romule, regnum
Instaurel veteri et reddatur Borna decori,
Auratus gemmisque nitens metuendus et armis^
Legibus et placido multum venerabilis ore;
Prcecedet belli pacisque experta iuventus
75 Effera quceque viris vix tum moderabitur astas
Prcpsentique senes maturi robore mentis,
Qui proprüs potiora alienis quique pericUs
Seligere et possunt^ et per suader e periti^
Quo fidant partim , partim timeantque rebelles^
80 ConsUium ut steterit congestis viribus cequum.
Divinum est quod qui metuunt , venerantur et ardent ,
Jnsequitur variis completus gentibus ordo,
Innumeri patres et non numerabile vulgus.
Talis Visa mihi est hominum et commixtio divum:
85 Jnter victrices olearum mixtio laurus
Aetemis iucundum hederis addebat honorem ,
Naribus ambrosia est tutius concepta theatri.
Arma feri Martis vatum prudentia maior
Temperat et vindex agmen minitatur utrinque,
f'O Omnia castigat melius pra^entia coßli,
Ipse Laertiades cacum et Menelaus Homerum
Ducebant et ab hoc tantam accepisse fatentur,
Quanta polest homini cuiquam contingere, famam;
Laudali morum scecli subit Ennius inter
05 Scipiadas felix laudatos. hie quoque vidi
Nostrorum regum vulgus rubuisse nee esse
Qui canerent se, ullos nee se fecisse poetas
Fei rebus paci gestis belloque canendis,
Pone subit pius Aetieas, lectissimus heros,
100 Illius et sancta veniens ab origine Ccesar,
Atque pari Latium dignantur honore poetam.
Hie ego complevi largo spectacuia risu,
Vilia nempe magis Plauto exercere molenti
Vergilium: tenui gestabat stercora cribro
^ csedoque M, s* Carolas M. Romam coronandns venlene. ^ Aagostis JV.
*M. e. Eos qui quod met. v. et ardent. ^ Uni sequitur M, completor JV. ** laS-
tiades M, (i. e. Ulixes). Menalaus M. ^ latissimas M, ^^^ laciom JV. (Vergi-
lium). *^- ^' ,,Cuin is [Vergilius] aliquando Enuium in manu haberet rogaretiirqiie
ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxix*. abclbpii babbati pahbotbicyb. 553
105 Qua: prcscedenti furtm sübtraxerat Ennjo.
MerC potuisse caput somno grave tollere in altum?
Olfecisse foret mihi talia summa voluptas;
Connixi mecum frustrato turba labore
Deficiunty ablusa sapor guod tempora pressdt,
110 Bic cithara insignis faciligue Cattdlus iambo
Personal et Latias docet hunc servare Camenas;
Intentum quem etsi retinebat syüaba gucevis
Aptantemgue lyrce currentia verba sonore^
Dulcia mulcebat grato mihi somnia nutu;
115 Pindarus est socio visus mihi ludere Fiacco
Grcecaque Romano misceri carmina versu»
Delia consequitur Romanum ceterna TibuHum^
Quem merita fortis lauru Messala coronat;
Hetruscis Mcecenatem de regibus ortum
120 Et qui regum oculos in se converterat omnes
Turba poetarum stipat, ducebat euntem
Lenis inexhausta nam Mttnificentia pera.
Cynthia amatorem petulans ctä debety eidem
Acceptumque refert: lateri nam proxima dextro
125 Ipsa sinus male prwcinctos componit et amat
Molle hedera caput inflexa lambitque capühs.
Hie lepidum casta vidi cum coniuge Cordum,
Pyxidas uxorem unguenti parvosque ferentem
Filiolos: poiuit Musarum hcec una videri,
130 iVi medici officio y versus faciente marito,
Fungatur nee matemas in pignore curas
Deserat ac artes doceat callere patemas.
Longa mora est quidquid narrare ex ordine vidiy
Omnia nee memini, fallunt potiora videntem:
135 Namque puellares choreas Eobanus agebat
HessuSy honor patrice, socio Nasone superbuSy
Adoersusque latus montis quod vidimus agri
Formosas Uli pascebat mille capellaSj
Quas prcesens Siculo dixisses gramine Icetas»
140 At mihiy dum pecus intueor^ pars magna theatri
Prceterit inque sequax oculos mihi dirigit agmen:
Respiciens etenim quemnam nova laurea vatem
Comeret et pulchram mülceret dextera barbam,
Engentinus erat, quondam humanissimus hospes,
145 Et Spiral hospicii me olim dignate Philymne,
Disdpulum ducis: sie restant Signa magistri
qoiduam faceret, respondlt se aurum coUigere de stercore Ennti**. Donat, rii.
Vergil. §. 71. <"> cythara M. catullus jambo M, in Latias] talias m. i" la-
tentem M. 11^ prato M. <<* Lsenis in exhausta M, p»ra M. <** Cythia M,
^*f cordum. M, Euricius Cordns , poeta et medicos. '*^ Pixidas JT. ^^^ pa-
terna. M. "* seqnar M, *** quam nam M. *** Comeret? pulchram Jf. *** En-
gentimns M, Philippus Engelbrecht, de Engen. Cf. vol. I. p. 16. ^^ Spir» feei
ex pire M, phylimne JV.
554 ADDENDA AD VOL. IL cccxxxxix*. asclbpii babbati rAXBorftiOTS.
Indults in iupene et iuvefus natura magistrot
Testatur mores , eadem est in utroque vohmtas.
Tum dormitanlem Nesenus ridet et instat
150 ^Siccine lente iaces?"* cumque expergiscerer inde^
Persuadei docto me itenim indormire susurro
Occinuitque elegum surdas mihi Carmen in aures^
Quo mea claudantur meliito lumina cantu:
Nunc calamoSf nunc hombardas^ nunc tela gerebat^
155 Nunc tremula ex humeris tendens hastiHa latis
Affecit mero azlestia castra lepore.
Brixius hie Grasca modulatur carmina voce
Et nil Romano non comptum prodit ab ore,
Qui quamvis multos cequet superetque poetas,
160 Et cedat nullit tarnen infortunia vatum
Despicit atque domo residens sublhms in alta
Oblectat duici obIo et sidera plectro.
Omnia qui Mttsis coniunxit sacra profanis,
Buschms hie, legumque sciens canonumque peritus
165 Quos nescire velit {nam artes contemnere notas
Sani est iudicO), proavos comitatur equestres
Ambitione sine et summam in virtute reponit.
Ravisium facüi videt ipsa Niveria amore
Ludere in omatam pingui de rure pueihm.
170 Helvetico bmos Videos et in agmine vates,
Laurea C(esareo gestantes serta favore:
Nomine ab alterius feUci gloria maius
Nomen habet nomenque dedit natumque recepit
Lasta sinu, cuius mox est visura nepotes:
175 Qtü meriii et sortis Vadianum nomine ducit
Participem, socio sese veneratur amore.
Ferrea tranquülos inter Bettona poetas
Ibat et armati sepserunt Paüada cmtus:
Hie loricatam Chariies circumdare nudae
180 Gaudebant Venerem, neque ob id Tritonia ridet:
ünicwqtte suum quamvis mireris honorem,
Turpe tarnen ducas seiunctam incedere partem
Alterutram et proprio spectari velie decoro;
üsque adeo pulchrum est oiiMiam corpusque fovere,
185 Nee male contempto mentem torpere labore
Atque parum ingenuo ingenio demergere nisu.
Hinc Marcanorum vidi certamina fratrum,
«« in] ni M. »<» Guü. Nesenus. cf. vol. L p. 171. *** ttela 2. «» Genua-
DOS BrixitiB (Oermain de Brie), canonicus Parisiensis, Gr»corani poematam (el
Anti Mori) anctor. f 1550. i*i inalta M. *^ Hermannas Baschius. <** Sannm
poetie Asclepii huins indiciam landent alii, non ego. *^ loannes Ravisins, cognom.
Textor, Nivemensis, apud Parisios professor bonamm artiam, varii g^eneris poe-
matam scriptor. t A* 1524. Cf. Jcecher, h. v. >** momatum M. *** HenrieuB Lo-
ritos Olareanas a patrio oppido dictos. <^ fortis M loachimoB VadiaiiiiB.
**^ Marckanornm Jr. comitam de Marca.
ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxii*. asclepii barbati pambotricvs. 555
Eine agiles Rober liadum colludere mentes:
Egregium quini comiiantur namque parentem
190 Germanif quontm nullus quin belia eieret
PrcBSeniique animo Fabios cequaret et arte.
Nomen habet senior primum ingeniumque patemum:
lUe cicatrices et mento et fronte superbas
Ostentat ^ nee nunc recipit metuitve peridum.
195 Nunc non dissimüi Guilelmus pectore tangit;
JDoctus Joannes sequiturque Antonius iUum^
Qui fortunarum, qui dux rectorque mearum
Inter Apollinem doctos doctissimus artis;
ffoSy quamvis minimus, Cyriacus passibus (Bquis,
300 Cygnea medio quorum soror agmine voce
Carmina condnuit dim et Apolline digna^
Atque parum^ nisi propicios mihi reddere divos^
Judicium Paridis ne dirimeret illa, vererer,
Tristis at a tergo Nemesis comitatur euntes
205 Sylvosamque manu {dictu mirabile) forti
Ardennam abiectis portabat colUbus atque
CoUapsos domuum muros et ferrea claustra
Despectatque imis cequatas vdllibus arces;
Magna tamen viva prcestat solatia tnrtus
210 Qua: parit, at partos etiam sors perdit honores:
lila sui saltem pretium est si cetera desint,
Huic si quid desit pasna est certissima merces,
Castera qum deinceps vidi pülcherrima, Musm^
DicitCf vestrum opus est tanti meminisse tritmphi
215 Et memorare viros, magno qui laudis amore
Aethereas tollunt neglecto corpore mentes:
Humana ingreditur specie quod nesdo maius
Spectaclumj sive hoc novitas augustius esse
Fecerit aut res ipsa sua pro maiestate^
220 Hartmundus lateri vidnus Mercuriali
Auratam virgam Cronbergius anteferebat:
im mellifluens recio spirabat ab ore
Sermo atque erectam pro libertate gerebat
Insignis faciem, rectum latus ^ omnia recta,
225 Recta manus, leni pectus cognobile risuj
Crinibus et raro sparsis nigrantüms aWo:
NU non mireris, nil non venereris in iüOf
Ipsius ut livor nil non fastidiat absens;
Sic oculos leelo volvebat lumine rectoSy
230 Tale animus, cor tale hominis, mens tale diserti.
*^ Robertiadum] i. e. Robert! de Marca, Arduexmensis apri, progentes. cf. vol.
I. p. 116. cam add. vol. IL p. 487. '^ nonque M, parentem] Wilhelraum III.
a. 1475... 1511. qui infra recensitos liberos ex altera nxore Sibylla, Alberti Aehil-
Hb Brandenburgensis filia, habebat. !>' mente M, ^^ Guilielmus Jr. '^ so-
qaitor quem jr. i^ Ciriacus M, *^ Cignea M, *<^ Andennam jr. <» Despeetii-
qae M, «« parU M, «»» auguatua Ä. «» Hartmui von Cronbtrg^ ^'o $ie M.
556 ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxii*. asclepii babbati rAnermicTB.
QuaHa ab erecto manabant pectore verba.
Tum subeuni quorum conventus nomine tantus
Prcecipuam ilhiStris semitam compldnt Otympi:
Pythius hac^ illa (oticus; nunc DeUus itta
335 {Sdre nefas hominem) parte ^ hac Mars ferreus HhU
Fariitis vicibus^ cequato utrinque et honwe.
Inier uirunque duo quamvis mortaUa vidi
Corpora, mortalem quod erat caleste figuram
Paulatim extrudit res iUustratque caducas.
240 SciHcet ingemum quo maius corpore regnat,
Corpus eo minui magis absumique necesse est:
Ergo via spatiabantur modo quatuor ampla.
Divinum extremum est, medium miscetur utraque,
Ante triumpfialem connectunt brachia currum,
345 Innumeri ducunt Hvorem in terga laboreSj
Cingebant quorum sudantia tempora palmte,
Aurea prtncipibus medOs sceptra anteferebant ,
Continua Hutteni vigilantia prodita cura ,
Non htec qua: nihiU mortalia pectora rebus
350 Exercet , sed qum mentes ad sidera toUit ;
Francisco veniens summo Victoria cmh
Gloria consequitur donatum astema triumphum.
Ingens consequitur numerus y quos inter et umbram
Ipse mei video , cura puto pectoris alta •
355 Et studio interdum naturm vincula rumpi:
Absentem mens namque animam expurgata relinquit.
Mens, auriga animi, successu et temporis omni
Libera momento rerum causasque vicesque
Ex love perdiseit, rebus Ventura per actis
IM Scrutaturque super; nihil est prcesentius illo:
lupiter hoc divinum, hominum non invidus ille,
Concessity quo scire queas, quo vivere possis.
Quo corpus mortale sequax animamque potentem
Reddere, sublimi qum sese misit Olympo,
305 Quam Musof sepsere novem , quam implerit lacchus ,
Quam varOs vacuam curis exhaurit Apollo
Inque deum veneres calido vexere furore.
Ordine at in longo tenuem dum respicis umbram,
Agnosti notumque tibi, Marcane, sälutas;
370 Verum accessurum somnus me Uquit amantem
Et tristis forme defuncto vita revixit.
Nunc mihi dicentur recitati ex numine versus;
lllos CaUiope, hos referebat in ordine Clio.
••• Qetic] cf. V. 24. ••• exdncas M, ^^ , connexnm brachia, M, «* jjac jr.
•• Libra M. ••> illa M, ••* corpus motare seqnar anim. M, ••* qua M. mi-
sit] an nÜBcet? '*^ lachas M» *m Quem M. *** Markane M, *^ amentem
puto, *"* recitali M, f Hntteni laudes tribuit Mus» qujo heroieis vervibiu,
Francisoi ei quio histori« pmest.
ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxxi^ abclkpii barbati FAJOiOTBicTf. 557
CLIO.
Ntdlus honos fidei, nee erat reverentia legum,
275 Absque fide ei sola periere libidme cives:
RestiiuiSj Francisce^ docens non usgue Heere
Quod übet, utendum digitis et legibus esse,
CALLIOPE.
Legis abusus erat res emendanda, sed ipsi
Pontificum canones nil reUgionis habebani,
290 Et malus usus erat, ne non bonus esset abusus:
Hie labor Hutteno, canon)ss arcere ne fandos.
CLIO.
Arma meus colit hic^ dicendo vincit Erastnus,
Vtramque insignis Huttenus consequitur rem;
Ipsa minas canonum pietaSy non arma Lutheri
2S& Jnfregit talisque anhnus studiosior ausus.
CALLIOPE.
Nil vahiit pietas, cedebat viribus illa
Et decuit vires adoersum viribus uti:
Hk lingua, hie manibusque bonorum fadere iuneto
Et libertati pietatem adiunxit et arma.
CLIO.
290 FfBdera cessarant, immersit spongia votis,
Muneribusque magis vaiuit qui summa et opum vi
Cerea corrupto pro voto iura redemit:
Promissis docuit Franciscus stare superbis.
CALLIOPE.
Errabant ficta decepti religwne ,
29j Nee quibant moniti verbis resipiscere cives ;
Sed postquam Hutteni calamo gladioque peribant
Pontificum nugw, qui iam periere reperti.
CLIO.
Plectuntur miseri, pelluntur finibus asgri^
Exilio tristes, rebus multantur egeni:
300 Plectuntur sontes Francisco autore reditque
Exul et amissis fruitur melioribus hospes.
CALLIOPE.
Swva papistarum vindex tormenta coherces
Camificum et profugos servas, Huttene, fideles,
Dumque alios tuto conaris sistere portu,
305 Tute ipsum Scylla mergis mediaque Charybdi.
CLIO.
Hunc aliosque simul scevo Franciscus ab cestu
Avexit mediusque viam est moUtus in hostem:
Tantus amor veri, tanta est reverentia Christi ^
Pro cuius ioties iam libertate rebellat.
*" ligitis M. *^ ceedebat M. »« voluit M, « Cterea Jf. •« reperU]
i. e. sahati. «» fontes M. ^ Charibdi M.
558 ADDENDA AD VOL. II. cccxxxxii*. abclepii bakbati pahbotbioti.
CALLIOPE,
310 ^/ meus m tantas animavit pectora laudes
IlUus et docili iussit raiione ieneri,
Qttod male dociorum, quod regum tndgus abhorrei^
Tandem amplecieiur deceptus et hactenus orbi$.
CLIO.
Qtd sese medios pro vero misit in hoste» y
315 Ipse pedem mediis referet quoque ab hostibus, aique
Qui subduxerunt sese, mox ca?dere ierga
Illorum incipkt, petit hunc victoria finem.
CALLIOPE.
Paucula magnorum capitum se opponere vero
Commoditate rei proprice , tum viribus ausi
320 Fidere communemgue hominum finxere saJutem .-
Compostam Buttenus reserabit fraude sahitem.
CLIO.
Ast ego keta sinu virtutem denique lassam
Francisci excipiam, pulcherrima prcemia fessoe
Largiar atque iterum in maiora pericula mütam,
326 Aeiemum est virtutis opus, pulcherrima merces
Ipsa sibij ignavam semperque exosa quietem
Gaudet in angustis sese extendisse periclis.
CALLIOPE.
Nunc Decios iuvenem reverentem fovimus ipsce,
Non satis in solis Brut um et qui vendicet armis
330 Vim querere illatam, monitis cum cedere nobis
Arma querine potest victus ratione docentis?
Itta quas poterit dici dementia maior
Prcemonuisse mali? excusat dementia vires.
CLIO.
Exequimur tenues^ soror, a gravioribus orsus
335 Nos telis, tarnen unum opus est, unum ex love solo,
Qui tibi sublimes commisit versibus auras,
Heroum inspirare animis mirandaque facta.
CALLIOPE.
Vile igiturne putas ienui nos pectine magnos
Contexisse animos? tu quantum surgere cunque
340 Posse putas, si facta tui contradere ahtmni
Deficies, si forte velis, et lassa quiesces?
CLIO.
Linguarum ReucMinus honor, facundus Erasmus
Thespiadum, magno debemus Sacra Luthero;
At res Francisci ingenio instauratur equestris,
345 ütque Uli in multis, sie hie perfectus in uno.
*** sese] se M. »» m- Cf. vol. I. p. 449. §§.10.11. »» quiereFe M. cm-
dere M. ^^ quieri ne M. ^^ Thespiadum] Maaarnm.
ADDENDA AD VOL. II. cccxzzxii'''. asclepii basbati pabbotbictb. 559
CALLIOPE.
Quicguid at omnigence sese congesserit artis
In magni ienero iamdudum corpore Erasmiy
Fmdiiur in varios Hutieni nobilis usus^
Miliiia duros eiiam exercente labores.
CLIO,
3&0 Fcßdera prmcipibus plebi iuraia tuendce
Et confecta simul, Francisce, et fracta notabas;
Quce dum speratur prcetexto tuta sub Hlo,
Incidit m prcedam crudeli incauta latroni:
Ergo manu forti, detecia fraude, suorum
855 Dum purgare vias et crevit tollere fures,
Ostendens quid nobilitati debeat et quid
Officio invisos in sese transtuUt hostes;
Sed cui vera placet süblata fraude voluntas,
Ingenium ratione iuvabit, rebore corpus.
CALLIOPE.
3eo Corporis exiguum pretmm est, paciendo petuntur
Sydera, verum animm pretium non asstimet ullus:
Ergo hoc quo maius nihil est et amica tyrannis
Pontificum et fraus cceca rapit mergitque profunda,
Non tulit HuttenuSy iustis sed vindicat armis.
365 Sed quas insequitur, quantas incurrere fraudes
Abstinet? en gladio petitur petiturque veneno
Et petitur pretio; quid non ientalur in ilhim?
Ne tarnen invito nuUus perdatur Olympo,
Innumeros capitis voluit numeraro capilhs,
CLIO.
370 Interiit pietas ,' periere oracula vatum ,
Emicuere sacrte voces revocante Luthero;
MiHtia interiit, hanc instauratque fovetque,
Efferet et sttmmo fortis Franciscus Olympo,
CALLIOPE.
Toia deo puri tns est sacraia Lutheri,
375 Totus in hoc hasret studio qui cetera spemit ,
Hutteni ingenium veneratur tota poesis,
üt dubites, Martine, fore ne sit aptior idem,
CLIO.
Mille hostes animum nondum fregere potentem,
MUle etiam insidiee nondum cepere sagacem,
s« Crimina milk virwn nondum mcere disertum,
FeHcem in eunctis non tricit dira lUndo.
"^ prietexta M, *** vierum M, i. e. anima iniestiioabniB est, ^^ inseqni-
tur qu incurrere sie M. '•• Abstinet! M, Cf. e. gr. vol. I. p. 368. 372.
s««. ip. cf. evang. sec. Matth. X. 29. sq. •'' sacre M, ^* i. e. des lauteren Luther.
^' dnbites Martine forene sit M, *^ capere M,
560 ADDENDA AD VOL. II. cccxxxzii'*'. asclbpii babbati i>anbotbict0^
CALLIOPE.
Cura, labor, Janguor, prcssentia mille pericia,
Irmdice , preiium nociiuro , pocula , mensce
Etsi in dwersas rapuenmt nobile partes
SS6 Ingenium , solito durat mefis ftrma labore.
CLIO,
Zaihts ceiemo demens invidit Homero,
Mamus et Bavius summo invidere Maroni,
CceruHeus magno Leus en pallescit Erasmo,
MiKtia: rebus sese super cethera tollet
390 FranciscuSy sive intndeat seu rideat orbis.
CALLIOPE,
Tota papistarum tempestas exoriatur
Aique Gomorrea tota signorantia Roma::
Per Stygias iuramus aquas, frustrabitur omnis
Vindice et Hutteni dextra cadet, inde salubre
a»5 Christi evangeUum toto celebrabitur orbe.
Qua: restant memori potiora recondita mente,
Quamvis offidosa neqw't comprendere lingua.
Quin mentem ipse rei tantrn vis esse capacem
Crediderim, ne passe rear comprendere per bis:
400 Jt vos felices, quorum commissa sahiti
PrcBclara ingenia, htec vestra nam ope tuta manere
Fidimus, mteritu vestro natura timemus:
Sed mihi causa metum tollit, victorm causam
Commendaty spes victurm pulchenima dextrm
40& Ex pietate venit, pro qua certamina divi
In terram reduces tentabunt viribus tequis.
'^ Zolias eethemo M, cf. sapra p. 86. ad v. 45. '^ cf. Verg. eel. 3,90. c.
Servio, '^ Cemleas] Britannus Eduardns Lemi. cf. voL I. p. 346. et Indic. bibl.
Hatt. n. 52. ••' Itai. *signoranza\ **^ eqais. M.
Pag. 387. ad versum 3. adnotaiioms post v. visum est adde. lUmd quod Burck-
hardo priamm visttm est, nc inscriptum est: Cin €ni|f)ia ti^n %9Jä\ fr^al|tni in ^ra
kdvtilii^ I 9ftl ys ytrift. | {Rudis scamiK imago e ligno expressa, dhersa ab ea qtue
est in C911 CMUita et c.) Constat Hbelbu 4 foÜis in 4^. , pagima altera et postrewta
vaautf reHctw sunt, Pag, a indptt: jPifff 9|ril ifsn CiafAy | xfi t« tf» |id«tf lUi^cii
%tXt )u fsxx^ na4 | wcmtitn §tfbBiix le^lttn wv»tm, \ jV ffMu^tr« jtal fafi auf rfiirr
%s^tn kftn9 tfUt \ flul )rr papß u. f. to. Pag. 7. sie exU ftU^Ur bnpff t »•dm. ■
^.jP.XXtttj. Parvas Reuchlini, Erasmi, Hutteni aHasque figuras, quales in aliero exem-
plo md margines sunt, hoc exemplar onUsit,
ADDENDA AD VOL. II. ccclxxxxv*. mich, rottinoeb ad stibabvm kpist. 561
Pag. 466. addaiur hcec Epistola Michaelis Rottinger ad Daniciem Siibaram:
CCCLXXXXV *.
S. Venissem ad te, mi Daniele, sicat tibi abeunti pollicebar/ sed tempesta-
tes variae interim iter difficiliiis cfTccernnt/ nosti autcm mihi iamenta iion esse.
Secundum hoc postnlabas nt tibi scribcrcm. Cum autem hoc valde cupiam, non
^ venit mihi in mcntom qno literarum genero ad tc ntar. Nam nt beneficinm aut
alterius generis officium amiciciac nostrse petam, nunc non videtur. Eins enim
benevolencia tantum interim frui constitui/ dum aliquid magnum et dignum tua
liberalitate incidat, ut tum eins usum et fructum quoquc cxperiar. Et hoc etiam
te pro tua magnificeneia malle intelligo. Quid autem tibi in tanta loconim vi-
10 cinitate novi aut inauditi scribam? Nam quae nuper mihi missa et scripta Nürn-
berga sunt, Huttenus nostcr tibi narrabit. Et ca quoque ciusmodi sunt, ut nisi
te maiore inter tuos religione esse sentirem, non significanda ducerem. Intel-
ligis enim haud dubio gravioribus argumentis brevi ingentem omnium rerum mu-
tacionem imminere, imo sie instarc, ut ea sensim fieri incipiat. Et qui sie ani-
ifi matus est, facilo et signa acciderc posse et exhibitis asseutitur, ut credat quod
certo eventurum sit, id prius proptcr eins magnitudinem et atrocitatem a deo
significari/ quod multis quoquc ante mutacionibus imperiorum et rerum pub. eo-
dem modo factum esse agnoscit. Vulgus barbarum et imperitum ista ridere et
negligere solet/ sed ea non scribam. Huttenus enim de flammeis Angelis circa
20Erfordiam visis, de stellis hastatis/ de armatorum conflictu in aere/ quem Geor-
gins Marchio noctu feras sectans cum suis audivit/ item de Stella inaudita quam
Schonerus Nurmbergae vidit, omnia referet, Schsedam prieterea de Draconibus
inclusi/ de cuius fidc quoque dubitandum non videtur. Nam hominem novi et
locus non longe Nürnberga situs est. De pontificis fuga et cardinalium non ve-
CCCLXXKXV*. Hanc epistulam ex cod. bibf. reg, Monac, MS, Collect. Camerar. vol,
i3, fol. 9. edere visum est^ ne, quw nonnullos decepit, ut com ad Hutleni nostri vi-
tarn accuratius cognosccndam aliquid conferrc atque hunc Daniclis Stibari a liabeneck
Wirceburgensis ICti et canonici (^ n. 1555, a't, 52. Cf. Adnmi viit. Germanor. IClor.
Haidelb, 1620. ^. p, 105. sqq.) Michaelisque Hotingi (f a. 1588. wt, 94, Cf. Will et
Nopilsch SfiürnbciQ. ®cIcl&rtcn:£cvicon v, Roting) amicum fuisse opinarentur, post hac
alios decipiat. Si annum quo scripta est epistula exprimeret , statim videremus eam
longe post Hutteni nostri funcra {quarto puto sayculi XVI. decennio) scriptam esse : nam
Huttenus quem laudat, Mnuricius est; de quo cf. vol. II. p. 440, 446. /dem Mauricius
Huttenus, non noster [/Iricus, inter amicos Stibari (illius ^DanielC qui memoratur cit,
p. 446, V. 34. quique anno 1518. ipse quindecim annos natus primum Erfordiw cum Ca-
merario consueludinem ac familiaritatem habere coppit) et Camerarii in huius de Eobano
Hesso libellis multis locis laudatur, inque iisdem libellis Eobanus, dum Norimbergof do-
cerel, Jiottingeri conlegw familiaris et amici sui sub Mica\ Mycali sive Micali Micae-
live nominibus swpe nientionem iniecif,
* Interpunctioncm q. v. ex autographo retinui, nisi quod commata huius formai(,)
•a mo addita sunt. ** narrabat MS. *^ Vt MS. " Schoner] loannos Schoner
S.Schöner, Carolostadius , AndrcsD pater, qui ab a. 1526. Morimbergas mathcma-
ticam docuit. f die suo natali a. 1547. septuagcnarius. Cf. Will. h. v. referet)
sie dedi ex dubiis MS. ductihus quos is cid apographum debeo seit etc., qui apogra-
phum rogatu meo retractavit scilicct interpretatus est. Etiam verba Schccdam pra3-
HVTTEMI OpP. vol. III. 36
562 ADDENDA AD VOL. II. bottixoebi ad stibabvm epistola. et c.
riBimile videtar, propterea non misi/ aut si vemm est, tarnen tao generi non
convenire videtar. Postremnm id adijoiam/ ut te multnm rogem/ ne fortunae
potestatem in taos mores facias. De qna re nt sim sollicitas, mnltonim ezempla
commonent/ qul simal cum fortuna pbilosopbise obliti sunt et amiciciam negli-
gencius colaerunt. Cara Hutteno hie omnes dies vindemise snayissime faimos. &
Cuias amiciciam nt maximi facio/ ita tibi maximam graciam habeo/ qai mihi
talis viri beuevolenciam et consaetudinem conciliasti. Arctins hie me omnino
complexns est quam tibi scribere possim. Dabo tarnen operam, nt BummsB eins
virtnti non ingratas reperiar. Vale et mc ama. Postridie prsesentacionis.
Te rogo, si tantum ocii habneris, nt mihi de rebus commanibos, qaicqaid io
tarnen citra pcricnlum commnnicationis poteris, scribas.
T. Michael Rottinger.
[Inscriptio:] Praestantiss. viro Danielo
Stybaro equiti et Epi-
Cousiliario amico et patrono maximo. 15
terea admodum incerta sunt in MS. * ant] nxki MS. ^ commonent apogr. * psen-
tacionis MS. <^ communibns dubie in MS. *' comais MS. commnnitatis apogr.
Pag. 4QS. adde ante XI.: | Petreins Aperbachius | Hermanno Trebelio Notiano. |
(Erfarti.) | 3. lul. 1512. | Vellcra rai Trebeli iucnndiora | yol. III. p. 545. sq.
Pag. 499. adde suo loco: X.W** Crotus | Muliano | Fuldae. | 11. lun. (1515.) |
Salutem. Primuni nihil emi. vol. 111. p. 543. sq.
Pag. 503. adde suo loco: CLXVIIII*. | Slroraer | Dcmudt | Lipsiae. | 1. lun. 1520.
In nundinis Lipsensibus prox. | vol. 111. p. 547. sq.
Pag. f)01. adde post CCXXXy.: CCXXXV*. Jer gut frum fut^frirt WUtn nan |
Per ^l)utnl)fn onb ^2^9 piitfUr | vol. III. p. 549. sq.
Pag. 514. adde ante CCCLXXXXVL: CCCLXXXXV*. | Michael Rottinger | Da-
nicli Stibaro | ? | ? | 8. Venissem ad te mi Dan. | vol. III. p. 561. sq.
ADDENDA AD VOL. IIL hvtteni ad iBSTicAMPiAN. et weidmanni epiobamii. 563
AD VOLVMEN HOC HI.
Ad Pag. 7. adde:
VDALRICI HVTTENI PHAGIGENiE
AD LECTOREM EPIGRAMMA.
Si qua novi, lector, superest tibi cura poetae,
Aurea Lusacii carmina vatis ama:
lila dabunt equidem vacuae solatia menti,
4 Invenies in eis quod didicisse velis;
Non nisi sacra canit, celebrat virtutis alumnos,
Magnanimos numeris extulit ille viros;
De pietate pius fecit sua carmina vates
8 Et de verbigensß relligione dei;
Nulla Cupidineo maculata esl pagina versu,
Omnia sunt huius carmina casta libri.
Hinc trabe quo vivas pacto, quse criroina vites,
12 Invenies animo carmina grata tuo:
Hsec eme, nam prosunt, lege, disce, amplectere, tali
Ne tua deAciat bibliotbeca libro.
Hoc Carmen cum in Epigrammatum lohannis Aesticampiani libro extet, qni Lip-
aisBy ubi cam Aesticampiano Hnttenus semestri hiberno anni 1507. intituhitas fuit
(vol. I. p. 8. nüm. III.) , eodem anno prodiit (cf. Addenda ad Indic. bibliogr. Hntt.
snpra p. 542. posita), post illud in laudem Marchiee Francofurti ad Viadrum con-
positum scriptum esse adparet, ut tertium ex omnibns Hattenianis qnae super-
esse sciam, locum, medium inter hoc Marchiae encomium atqne de virtute ele-
giacam exhortatlonem optineat. attamen magis quam in prioribus elegiis pennis
nondum velantibus alas quassare (nt ipsins Hutteni verbis ntar) pullus carminis
ales mihi videtur.
yi^Qfltg^nc /. Cf. p. 5. ^ Jfottae i. Commatis q, v, signa duo tantum in i.
sunt post pacto (v. W.) et tali (v. 13.), duo puncto post canit (v. 5.), hnins et casta
(v. 10.), animo et grata (v. 12.), eme et possunt (v. 13.); puncto post lege, disce.
amplectere et libro. ' Lusatus fuit Rhagius, a vico Sommerfeld 'Aesticampianos^
dictus. ' xxuut 1. ^ r>tx\>x^txu 1, " qu< i. " gec i. *♦ lltbliptl^^m i.
Prwmittüur in Aesticampiani epigrammatum libro Carmen Conradi Weidmanni,
quem ndror in Querelarum elegia postrema non memorari, cum in Epp, 0, V, II, 9y
V, 166. inter Schlauraffi vexatores locum ei non denegaverit Iluttenus.
MAGISTER CONRADVS WEIDMAN BASILIENSIS
IN EPIGRAMMATA -ESTICAMPIANI.
Desinat Aonias Lacium iactare Sorores
Et penitus Musas claudier orbe suas,
Inclyta Lusacius tibi quas, Germania, Vales
4 Advexit, patriae gluria magna, sux,
36*
564 ADDENDA AD VOL. III. iESTicAMP. ad brvmmannvm pvkkvm svvii casmkh.
Cecropia insignis simul Ausoniaque Minen'a,
Qiiique animo cunclas callcat historias.
Grandiloquo mimcris poles liunc conferre Maroni ,
8 Si peile quid über scriltat, erit Cicero:
Cernorc si ha»c cupias, epigraniniata perlege Vatis,
Poslliabitura tuos, doctc Catulle, modus.
Miillum ergo Vati dehet Gcrmana iuvcntus,
12 Quam docet et numeris ornat et amplificat.
Cum ad Uulteni conmilitinm propiiis cognosrendum alqtie Rhagium Brummannumqve
üb ohlivione vindicandos egrcyie factat, ex iilius Epigrammatum Hbro (cf, p. 542.) adi-
cimus hoc Carmen:
AD IIENRKAM BRVMMANNVM MAGVNTINVM
PVERVM SVVM.
Verre domum, puer, et fornacem calface pigram,
Calceolos lerge, porrige foutis aquam ,
Euiacula vestos et nigrus pulvere birrhos
4 Excute, suuie librum, disce, quiesce, lace;
Hoc adeo Facies, donec se Lucifer ortu
Exlulerit primo; tum pete fana, scbolam;
Sordida deliinc Rheni sine mundet lintea rore
8 Sedula et iiiterulas fcmina labe graves.
Mucida stillautis pariter sudaria nasi
El pannos, capitis pexa volucra mei;
Sulor acu primo fractos in caice cotburnos
12 Consual et curvi vincula rupta pedis.
Post ubi parca tuas saturarint prandia buccas,
Inda belligera; classioa ducta tubu;.
Et tibi Lucanum vel magnum pone Maronen) ,
16 Quorum grandiloquum rite sequere slilum,
Aul si non tenero lanta» sunt pectore vires,
Nasonis gracilera längere disce clielym;
Sin magc Pollucis siraiiis quam Gastoris esse,
20 Facundus nitido Tullius ore palet.
Dcinde para cu^nam, qux* fessos innovet artus
Tristiaque exbilaret fomite corda suo:
Principio stomachum viridis lactuca iuvabit
24 Et gallus lento toslus in igne salax,
Vel nova cum liquido praicedant ova vitello
Et gallina suo cerea iure natet,
lliuc rugosa meae pouatur carica mensx,
25 Accedent glandes, persica, corna, nuces,
Ingere kincani, densissima pocula vini,
Ne fcrial nostras pallida cura fores:
'^ bfUiflfrr: i. tub« 1, *^ tont« /. " Pollux pede pagnat nv^ ayad'og,
Cnstor tnnciXidag est. ita oratio aut pcdestris est, itB^oq Xoyog, prosa, aut ad-
surfi^it iit poetica, carmcn. ** qnz i. ** «rljpUm i, ^ pitt^atlt 1. " mtt 1.
'^ ^tnmnt /. i. c. kina kinse (chlna chinsB), pulvis corticis perayiani, coius arbor
ADDENDA AD VOL. III. iEsxicAMPiANi kt theodukici qrksmvndi cabmima. 565
Lusaca fiigenlesgclidi Pennessidos undus
32 Musa fugit, Bacclii collis el uva placct:
Ncc niirum cum sil glaciali nata siil) arclo.
Qua rigel et lellus et pecus oinnc gelu ,
Non canit cpolo gelidissinia fonlc (ianicua,
38 Ebria carniiiiihus pcrslrepil illa iiovis;
Ingenium placido Racclms dal mite poel;u
Et faciunl luugas pocula multa notas.
Inter coenandum pra*clara vulumina molli
40 Voce legas, Gellii sint ea vel Valeri:
Aller enim varia rcrum dulcedine prodest,
Alter et urhano carmine multa ducct,
Seu ([uo raplat amor: neque enim sie lectiu hedil,
44 Ul cihus infesto si capitur stomacliu.
Ast ulii tinnitus campan.e nunciat Iiuram
Nonam, qua3 requiem poscit habere suam,
Sterne, puer, teouem concisu Stramine lectum
45 Et tegat angustum tri(a laccrna tborum.
Scilicel lioc certum distincta negutia tempus
Exquirunt, ludo cetera perde tuo ,
Charta tibi ludus, quam tingit sepia nigra.
52 Non qua* quadrupiici picta colore nitet.
Ultima iucundo sie specla fata labore
tlt pariter studio; prsuraia digna tuo,
Praemia Lusacio capies non maxima vate,
56 Cui res ingenio statquc cadltquc suo;
Certa salutiferi persolvet gracia Christi,
Lucida cum purus spiritus astra petet.
Cinc.hona officinalis Linu. appellatur. Gallice hodioquc tptinquina. ^^ Permessus
RoeotiaB ex Helicoiio vcniens fiuvius, Apollini Musisque sacer. Khagio Pcrmes-
sis inasc. generis idemquc ac Permessus est: legorat ap. Martial. I. 77 (76). v. II.
„Permessidos unda", ubi ,, Permesside nuda" ,, Permesside lympha" reccntiorcs
exhibciit. '» pjedaro /. " Irtit 1. ** captatur 1. *'^ mmpane 1. ^® ijur 1.
** fepoo 1. Cf. Fers. sat. 3,13. ^* (\\xt i. (Bpiclfarteii. ^ p«mia 1, " pimio /.
Ad Pag, 77. addei
Quod adnolavi ad Uutt, Querel. 11. 10, v, 205, Theodericum Gresmundum iuniorem
liutteno non Jiisi ex editis scriptis, non ex consuetudine cognitum fuisse videri, id
ut faUmm esse Gresmundumque flutteni condiscipulum fuisse adfirmare dehcam^ nunc
iandem mihi nota Epigrammata loannis Aesticampiani {cf, p, 542,) faciuni; hiis emm
Gresmundif li^eidmanni, Hutlcni commendaticia carmina post ipsiiis auctoris hendeca-
syllabicwn prwmissa sunt, ut tum prwceptorum suorum paullo provectioris discipuli
laudes prwcinere solehant, atque versus hos haud sane spernendos cudit
THEODERICVS GRESMVNDVS MAGVNTINVS
IN LAVDEM POETICJE PIETATIS ET lOHANNIS -fiSTICAMPIANI POET^ LAVREATI.
Ore sao celebrant superos quicuuqne poetse
Parturiuutque pias ex imo pcctoro laudes,
566 *ADD£NDA AD VOLL. III. IUI. theodopici GassMVHoi cabmbn et c.
Numinibus magnis dam cietera turba subindc
Prsescriptos repetnnt ingrati murmuris hymnos,
"^ 5 Intereaque illis noil cor sed lingua laborat:
Nam quicquid recitant alienum est atqae coactutn
Et rüde et attritum et nullo sublime parata
Et gelidum atque adeo superis inamabile: nam si
Nectar et Ambrosiam superi velut optima mandunt,
10 Cur non electis laudari versibus optent?
Vatibus augastae radios deitatis ab alto
lupiter infundit, radiis ardentia fulgent
Ingeniai ingeniis carmen fulgentibus ezit
Perpetuum et gratum superis et origine dignum.
15 Carmina de coelo veniunt redeuntque yicissim:
Ergo pii Vates, meritissima cura deorum,
E quibus est inter subsellia prima lobannes
Noster, ab lestivi notus cognomine campi,
Notior Aonidum cultu et praedivite vena
20 Fertilis ingenii, quotics yel carmine blando
lunzit insequales elegos, vel plectra lyramque
Maluit, aut pleno celebrat beroica Ycrsu
Facta virum, quali iam te, Martine, Camena,
Inter semideos heros celeberrime, dixit:
25 Quod si immortales non haac mortalia spernunt
Et tangit superos humani cura favoris,
Multum quippe tuo debes, Martine, poetse,
' Castaliis quoniam primus tua nomina Musis
Inseruit de te vivacia carmina scribens.
• mQ0ut0 i. * }feif(xipto» 1. " rormru 1. ** Uocioi 1. p:^tuttf /. *• *Divi
Martini singularis Maguntinorum omnium patroni vita* heroico carmine ab Ae-
sticampiano descripta post discipulorum laudes legitur in Epigrammatum libro
quem Gresmundus hie commendat. '^ Cluilr 1, l^ec U
AD VOLVMEN IUI.
Pag. 466. In fine pr(pfationis ad Pasquillum adde: Ir. Cpii nxirl^afttfrf bu^lUin Cr-
kUrrn) wen Itß ttf Bomfr | b^aui^^n mptl^ Creprrn oilUr Cardinal au|f Mi ft^ aä
9ißuinb I Ptixii^tx Untt ont^r ft^ b^pn^en. | (^ilb n>ie c). 6 SQ. in 4«. 9lu(ffcitc
bed Xiteld: ^rfuma trs vol0/n)t ttolost. | ^^lug auf Seite 12 n>ic c.
Pag, 618. ante num, 7. adde:
6*. fturHInntf. (^aiS ß, faß u>ie 9 audfe^enb, aBer unten offen.)
(ebenfad» o^ne alle SSerjierung ober 59ilb.)
3 53o9cn ober 12 m, 4». figniert <3l bi« € ßcfete Seite leer.
SRüdf feite beS 3:itelbl. : Par fünf prrfonen , f0 ein srfpse^ on^ntnn/n u. f. tt>. (26
itiitn, bercn le^tc i^) )er menfi^ rrkenbt, man im n0d) sefc^en }u ftintt t^ett.
IBl. ^tj*: C ptg ftnbt bie fünf, fo unber pnnen felbs Hn $tfp2t^ \
SBl. 12« (unftsniert) ^at 32 3eilen unb bte 4 ^eriSjetlen jPrr fäuvnat biiS pir^imm.
10
ADDENDA AÖ VOL. V. des scHWiEß. pündts hcebzog in wirtenbebg. 1519. 567
AD VOLVMEN V.
Post Hutteni in ducem Virtenbergensem orationcs (pag. 96.) coUocatum te-
lim sequentem ad epistolas quoque eins tompori» accuratius cognoscendas egrf-
gie facientem libellum, cuius notitiam v. cl. Stselino debeo. constat 10 foU. 4^
quorum ultimum vacum est. Exemplum quo usus sum, btbliothecsQ regiae MonA-
chiensis (Eur. 331 (25)) est.
fd|mfiird|fn pui^s
^023ng im lunlt iu BItrtcnbrrn
mit 0rt)cnl{d)en tagrai)fun0
pü etltd)cu gc|'d)td)te iDtc
ftd) .$tat fUche du Dogt
tri) ta'gltd) ererben l)a
ben kür^ltd) bcgrif
fcn Vnt luftig
}u icfcn
pie obfagmrg.
<9lm llombflaa 26 /Harcij* ftinrft von Dim au^, uo Sn^0 t0ilt|alm, als obr^Orr $. i.
b^s punbts (felbt bouptman on) b^i^^^^n ^C20(n oon /run^fp^rg b' fii^Knfd)tfn obre/len
15 onb alle andern (I^mfen. ^itt^rn Stvun onti ^ciUüun . abfag brtcff burc^ ieljen Knaben
vnt ttj. ^ruihettern 3Ü jljer^o0 Diztd) oon tDirtunbero 0ffd)iditt tuo^be. i^at petlicber
knab ain ofen b^teff in tin Kluppen offaid) aefurt, ^ber iftvi Jörgen oon fruntfperg
Knab (mitt )e ter l^er^og oon tDtrttenberg aUain gefpred) gei^alte) bot ^2^9 b3tef in fei-
ner Kluppen gefürt: l^ein^t )ie obgemelten abfag b^tef am montag 28 /Harcij. Xtt ger^o-
20 gen 3u 3tüdvgartten über antuioa nior^en, gat ftd) )er i^tvl^og fd)on gebalten onti inef
mol enbotten* )od) oerwaM ^3 niemants befun^ers mit r^nen gefpud) tjat gebalten, on)
feinst bep fünff (lun^e 3U (lüdigartten belpben, gat tier ^er^og 00 niirttenberg petlicben
Knaben mit 2 gülden* on) i)etlid)e €rumetter mit 4 gulben oerert, l^einti fp am füit-
tood) 30 tag /Harrij nii^er 3Ü lies bun^e fel^t on^er Menetk Komen ^uff tien tag ifl $•'-•
25^er^og oon mirttenberg oon (liidvgartit mitt menig reuttern abge3ogen auff Tübingen i^at
oil g/fd)ü^ t>n lan^t ooldve all )o gelaffen* als mann fagt bep 8 taufent man $at ^er-
^ag DUid) oon mirttenberg in feinen wetk^iefftn ainen bubfd)en Knabe in ainem gelben
feptien mappensodv bintten on) 00m mit fcbmar^n \)ütfd)0}n geeint beKloi^ti onb mit
fambt ainem trumetter in ^ee pun^e felti gefd)icKt )ie fein) am /reptag fru fo man für $.3.
30geppingen t}au molt oer^udien in tiae feltt yn IJer^og IDilbalm Kummen, ire abfag bsieff
von b^r^ogen Dlrid)en. onn) oil mirttenbergifcbem aM überantmoa, Jn toolib^ abfag
bnefen oil gefd)led)t tes Jl^ele burd) tl onb m ange3atgt feinb mo^^en $at tjtti^oi "^tl-
bolm ti Knaben vntf tiutüettern rot golb tiucaten gefd)^ndvt Vntf mas oon 62affen l^evitn
" Kluppe] Äluft = Scucrjangc; l^icr bcr 6tab, in locli^cn oben bcr 93rief cinge^
flcmmt ift. " tPrrteenberg 1. *» 28] 38 J. «« merDen i. " SlelntP 1. " ©tauf=
fenccf am ©tauffcn. " ^irfc^^orn] cf. vol. IV. p. 18. not. 6. ^ @5ppincjcn. oer=
2mKen i.
56S ADDENDA AD VOL. V. d^ schwjeb. puhdts u(£Bzug in wirtkhbbsq. ir.l9.
vnWb ttitn nad) fcUid)em abfaorn in te» buntts frbt i|l Komm, \)abtn bffunferrn abfag
b^itlf ti ßti^ogen t)on ttlirttrnberg la|fen }u fd)icken. |
§. I. ^m j^untag CDcult 27 tag ^arctj bnt ftd) tiae Kriegs ooldi tieft boc^lcbltd^rn 3im-
bff4tn puntps 3u roß ontP 3Ü fuß oorfatnlet 3Ü tlato pep olm , an }u yit^i wiütt )rn
ber^ogrn t)lrid)fn von.mirttenbrro on fein lan^t* 5
§.5. ^m ^ontag 28 tag «fttaretj, t() tias b^r jogenn für gaptienba^m, b^^t fo balb ^3 je-
f(bi^ pns leger i() Körnen, on gefcban^ auf tper ^rt 3um fd)loß abgefcbofTen , tfl ain
groffe p9d)ß 3erbro(ben , b(tt man ^e abent vafi gefcbolfe ftn) bei 3 man omb Kommen , 00m
$.G. gefd)9^. ^n )em tag baben t'xe Kned)t fo 3Ü Cfitng fin^t gelegen, auß beueld) itj Werfer
als Drbad) ober ^urtkau) on^ gapl^elftng geplönbert , aud) bas fraroe Clofler meolrr on- 10
gebailfen t)erb:ent, ^in^t )ie tlunne o^er Clof!er framen 3Ü ^tüdigart gemefen.
S.7. <^m Grid)tag 20 tag /Harcij, bfttt man 3Ü morgens fru nod) mer mttt Krefttge ge-
fd)p^, pns fd)loß ^aQbenbapm gefd)o|fen, t}at es fid) bal^ oarnad) ergeben , ^(l man ^en tag
Mruor (ItU gelegen, )er gatubtman im fd)loß i() gemeden Pbi^iPP ^^^ l&tumpf, bot ftd)
mol gebalten. i&
$.8. Jim |{litmod)en 30 tag mareij, tfl D3 felti oerrudvt auff tDepITenflain melcbs pbilips
DÖ tied)perg ifl gemef), \)ai es fein oetter tl t>on %ed)perg ^er pep ons in punbs fei) ge-
legen ifl in gelöbnuß auf genomme, alfo 9^ Ms felM fürbtn ge3oge )ie. ßang f^inab pns
S.o. tal biß gege ^QelJen vtib' flafenedi b(it ftd) ^fenedi ergeben Jim pfingflag 31 tag iHardj
ifl 113 fei) ^m felben leger |lil gelegen, tfüt man tien felben tag tiie ^tat Gcpptnge be-30
fid)tiget 3um fd)i)e|Fen, on) berent biß für )en Sauerbrunnen, gan^ an tite Stat portten
on) mauir. baben fp auß )er Stat b^rauß gefcboffen on fd)a)en
§.\o. ^m /reptag Crflen tag ^prilts, ifl )3 fei) oorrudit für Göppingen, b^t man )en
felben abent oafl, aud) oon )er art an gefd)an^t an on) in )te Stat gefcbofen, ifl nur
ain pub in )er flat erfd)o|Ten u)or)en, bttben fp gleid) oafl n)i)er b'i^ciuß ins fei) fefd)of-?^
fen, l^in) 5 o)er 0 man omb Komen, 00m gefd)i^ on) ain /ram ifl b^niuß erfc^ofen,
baben )ie oö G^pptnge )en felben tag 3n>Mf man )ie fp fierer babe genent außgefd^ffen
als 4 oon )er flat o)er purgern 4 oon )er lantfcbaft o)er oogtrp, on) 4 oon freftn
Knecbten )er pep 160 )arin fin)t gelegen, u)eld)er baubtman on) aud) )er ^tat oon loe-
gen )es IJer^ogen oon tPirtenberg ifl geuiefen , pie tagen oon meflerPetten ifl )er oogt 30
o)er Pfleger ^m fd)loß gewefl pbilip ^^ '^td^Vt^d, )^r ifl 0(tn$ bffi<0 $f^ffii an b^topt-
man on an)er, )as fid) etlid) mit 3apd)m gegen )em fei), gen nacbt baben lafen rnrrdmi
gefpsed) 3u bf^lten, $at fold) gefpred) o)er Parlament gemert biß mittenad)t, ^Is )as ju
le^t oill bfttiiptl^ut on) )ie furnemenHen bep )e befc^luß gewefl fin) u)ie man )en traetot
gemad)t btttt 35
$.11. ,^m Sambflag 2 tag ^prtlis, batt man frü omb gefd)lagen uiie )ie Stat Gcpptngm
fid) )em pun)t ergebe b()b, ifl mä )en tag ^m felben leger flil gelegen, Sin)t oil pferot
)a ^m ^awt brunnen geflan)e , an )er 3Über flat , b^^ben )ie frepen Kned)t , fo in )er flat
fin)t gewefen, gelobet in 14 tage u)i)er )e pun) nit 3Ü tbün, fin) aft aucb iv bauptman
§. 12. mit bcib on gut abjogen. ^m ^untag 3 tag ^pril , ifl )as fel)t att)a oerruiKt on) 10
bat fid) 3n)tfd)e ttleplba on Kird)en an )er Cdi , bep b^i^ magen gelegert baben )tr oon
meplba on) 3eU fid) gebuDett, Sin)t etlid) Kned)t )ie nad)t für )as Sd)loß €edi komm,
* D^eu-Ufm? « ^cibcn^etm, Obcramt^ft. an bcr ^^rcn^. ^ ScSfcö ^cllenflciu.
* (^Ölingcn. *^ Url>ad&. ober Cördiau)] Cbcv=1ürcfl)cim. ^cibelpiicjen, Cbcramtä (5au5
tlatt. 3öeil bei ^cibcljtmjcii. " oon] on J. ** b^b^Hfn ^- *® SciBcnflein, mit bem
€tanimf(^(eB bcr iHcc^bcr^^e. *' (Sübcu uiib Stauffcncrf, na^t bcm ^u^flufe bcr 2autcr
in bic ^iU. ^fenedi /. vctauffcuccf. ^^ p\c tagen] DictcricbV ♦* iScUbeim unb
.^Uvcl)()cini an bcr ^ccf, an bcr Sautcr. ^oljmabcn bei Äirc^^. a. b. 2. ^* S>eill>cim unb
,^^011. ©cbleg %id auf bem Serge jtt)if(^en fiennin^cn unb JJeUiuöcn an ber Sautet.
ADDENDA AD VOL. V. dks schweb, pundts ikkbzug in wibtenberg. 1j19. 569
axn toU wvntn mit un im fd)loß gefpad) gri^alten , Per an^ertopl l^tntun tas f^lo^ tr-
fltgen, onb alfo ^eiDunnen on to^fct)la0 ^
^m /Honta0 4 Jlpril, t() )ae l^cr aiba ßil geUgen, i^at man Me ^d)lo^ ^rck bife^t $. i ^.
on) Btfptt)^, Vn\> t^att j^erolM und €rummetter 0ffd)t(Kt für iftird)en, bu ^tat auf 3Ü
5 fordern l^aben fp (larck gel^alun, )od) geantiDurt tvie ftd) l^tückgarf nwrb Ijalun alfo ni6Unt
fp fid) aud) l^altrn.
^m Crtd)ta0 5 ^prtl, ^fi tfM 0an^ l)cr auf^rri^alb ^trd)e an ^rr €d^ mit ir orti-$. I<|^
nun0 für joqjt, Ijabrn fp t^crauf^ 0rfd)o|fen vt(b in on) aufferi^alb )er Ordnung , bt q 8 o)er
Ü Knect)ten erfd)o|fen, liurd) ain )ortf genantt liünga, ^f! Conrats von €umb getDej),
10 Ijats pr$ fein oetter i^ane oon €umb )er bep tiem punM iß, für fid) eing^nomme, to
etnmn i^ane von $utte | begraben tfl gewefr on) pe^ )ie tag lot)' ausgraben, vn gen Cfling
gefftrt) gejogen on) pne frep fei) 3ivifd)e l^iinga) on )endien)ortf ()o ain Clofler o)er
probfiep tfl genant j^ofpitalis ierufalem) gelagert , l)at mä )ie nad)t ain lerman im fel)t
getrabt nad) mttter nad)t omb ains, ifl au^ Reite groß feiir gemad)t on) in ainer )er
i& Kned)t rott, )ae flro on) ain puluer i)orn ange3in)t, )arauß ift )er lerman Kömen, ^fl
)ae Kriegs oold^ 311 roß on) 3Ü fuß in )er or)nug oerfamlet mo2)e, in ainner l^alben
flun)t bep )em gefd)i^t.
^m ^itmod) 6 tag ^prilie, ifl )a6 fei) oerrudit, on) nac^ )em )ie flra)iotten fru$.i5.
oor ^tüdvgartten mit )e kned)ten gefd)armi^elt , onn) bep 15 er|!od)en l^aben ifl ain
30|itra)iot aud) er|lod)en tooroen t^at fid) ^as fel)t ins lted)ar tal 3ioifd)en ober onn) on)er
^urdva gelagrt, ^in)t potfd)afft oon ^tudigart kömen, onn) bciben ain frep gelapt be-
gertf Dnn) fpred) gel)aiten, fin)t )ie felben nad)t )ie Kned)t, fo oon oogttepen ^m lan)t
ÜQirttenberg on an)ern frepen Kned)ten) )er überal foUn bep ad)t tauftnt in )er |lat fein
gelege) abge3oge ^fl )en tag gas Kranke oon tUapblingen mit 2 an)ern 3tDifd)en ^tüdigart
25 on) liantftat 00 H^tnDiotten gefangn i|l aud) )e tag /ranetfrus oon fid^ingen gen Cfltn-
grn Korne
(9lm Pornflag 7 Jlprilis, ifl man im felbigen leger |ltU gelegen, l)at fid) )e tag$. lo.
H^tüdigart ^anflat n)inati)a tDapblingen , )em l)od)lcblid)en ^n)itbifd)en pun)t ergeben
^m /reptag 8 ^prilis, ift )a3 fel)t aber flil gelegen, bat fid) Kird)en an )er €di, $.17.
30yadianau), Criinntgen, (Sblingen, potmar, femberg, onn) alle )crffer mit oogteien, biß
ain mepl gegen Tübingen geljuDet*
^m ^ambflag 9 tag aprilte, tfl He fel)t aber flil gelegen, b^^tt fic^ /Harbad) Dabin- §. is.
gen, fn) J^urad), mit fambt )em ^d)loß ()od) 002 prn oogt Stefan toepler ombrad)t)
)em pun)t gebuDet, ^ein)t geroDt on) ^rumrter für $d)orn)orf gefd)idit )ie l^tat auff
35 3u for)ern, b^be fp flardi gebolten, Paraujf ifl fler: loiig Don /runtfperg, )er fußkned)it
oberjUr b<iu)btman , mit aine groffen tapl Der Kned)t , etlid)ü | repttern on) gefd)it )arfur
ge3ogen, )en abent ^d)orn)or|f nad) etlid)en fd)armi^len b(fd)o|[en, onn) fp tapfer mi)er
berauß gefd)o|ren* ^ein)t pep 8 o)er 10 man erfcboffen, bi^i ni^^n in )er nad)t, nac^
grcfferm gefd)i^ gefd)idit ins fel)t.
40 JVm Montag 10 aptilis, bat man mit ainer fd)arpfen met^ü K^efftig )urd) )ie ^tattg. 19.
gefd)o|Fen , )arnad) baben fte fid) ergeben , ^'in)t in )er flat pep .000. freper kned)t geniefl.
babe ain bati'Ptmann gebabtt* als ßane miiller. ^ber ir obrifler gawptman i|l geu>e|l.
* Äir(fe^cim. ^ Äöngeu om Dlccfcir 1 2J^eiIc unterhalb D^^ürtiucjcn. (5onr. to. Xlbu^nb,
M crmorbetcn $ang von ^uttcn 6cöti?ie(^cn>ater. '* i'^. r>, ^uttcn, i^on ^cri^ocj Ulrich i>on
2öittcnbevi3 ben 8. ü}ki 1515. cvmorbd. Cf. vol. I. p. 39. '» ^cufcuborf am ^crfc^--
bac^, Obcramt^ (Sfilingcn. '^ gelogort /. *^ <intiu»od) i. *" Ü^ccfartftal iiu>ifd)cn Dber-
unb Untev=Xiivcf()eim, 5n.nfd)ou C^yliiiöcn uiib dannfiatt. ^* ^a\\^ Jtrau6. ^'^ niinatba]
SSinncubcn. *^-^^ Jtirc^()cim an bcr Zid, S^acfnang, OJröniuijcU; (Jblingcu (öUiiu^cu?)/
23otttoar, ficonbcrcj. " ^amflbag i. aO'iarbac^, ^Jal^ingcn ^' unb Urac^.
570 ADDENDA AD VOL. V. dbs schw^eb. pundts hcerzug in wirtembebg. J5I9.
fian$ ii^atbn Ijat ftc^ r^ltd) g^tjalte l)ab«n ttxc kntd)t 0erd)tDortt in 3 wod^tn ntt mi^ct ittn '
pun) 3Ü tlyun, ^|l li^r oogt ^artn getDcj) tl. t)on kaltental, iß auc^ ooi ^d)O2n^0rf atn
gooibttnon als Vhi^n t)0n Kncrtngrn mit ainer t^atken ptd)6, tiurc^ atn armfi^tnm 0r-
fd)o|re-ni02)^n, alfo Iras titx ^tain iH 3U)ir(l)cn lifr artnfd)tn«n un arme fonber feurc^ brtn-
0un0 blpbe, i&nnbt )en tag 60 ßra^iotten ^ne fd^ kom^n onti angrnom^n moi^rn, yrr &
l^atuptman tfl genant ^ol^an c^af. ^en abent i|l bae feltt tutber ^ü famrn komm im
|1 Heckrrtal.
f. 20. ^m /Hontag 11 ap^tlis. ^|) ^ae. feint f&mptltd) im Uecker tal |lil grlrgen on^ xfL
Ms nie red)|l nad)t , nas man in nem tal (tPj nie kned)t babe gebai|Ten nas mein leger) xfL
gelege b^t man nie mei)l ner tPirttenbergifd)en /utter kaflen onnn mein keller ntt ner- in
gelfen ^innt nie meinflecken oner pfäl in ner näbe uajl ueibrent , |Jat fid) ben tag pebltng
onn |i(innelfinng gebuinet. ^innt pn nem tal uil ^aluaguamia oner befd)u^ mappen nen
giennigen nie ftd) gebuinet b^^ben bin onnn miner auft $er^oge HPilbalms oonn |hi92n
Can^lep au^ gebenn, ^innt getruckt gemefen mitt ^ao^ifcben mappen nnb quarttiert mit
ainem rotten •{• in mepITem feint, nes ^d)mäbifd)en punns 3ai)d)en, mit etlid^er fcbrtft i&
men ficb fol^s ergebn bi^be 3Ü pe||fer ficberbait * ^at aud) b^t^^ d^^fl vonn |i(cbcnberg als
obrißer /eintmarfd)al(k pagportten fo getruckt finnt gemefen über all mit ontterfcb^epbung
fein Ulfen außgen, annerfl man nitt mol fid)er axx^ nem feint gejogen on folcb gelapt.
$.31. ^m €ricbtag 12 ap^ilts. ^(1 nas feint uer^uckt unn bot fid) 3mifd)en /ficjingen trnn
/obingen (ner oö Cflingen n62fer) gelegen onn nas Clofler j^ebenbamfen bi^t ftcb gebuinet so
t}n plampepm ergeben, b<^i ^' punnt f^urdvbartt oon (lania fogt bin gefegt.
$.22. ^m /Hitmoeben 13 tag' i|l nas feint oer^udvt, onnn fid) pnn onn bep €nnigen ge-
tigert, b^^t fid) nas ^tättlin gernperg ergeben, nen tag b^ben nie lltraniotten Mitbin-
genn berent, finnt 3men umkömen oner erflocben uti 5 gefangen, fp b^tbe ain Cnelman
H ^fperger gefangen , narumb fpnnt nie 5 in 8 tagen lenig mo^ne Cs bat ficb aud) Heutt- 25
Itngen miner 3u nem Hepd) mit fambt nem fd)lo^ ^d)ar ergebe. i|l ner mirttenbergifib
bamptmä narin gemef! tDtlbalm tiö negenfelnt $at Martin pfaff als cbrifler quartitrmaifler
olle Iriger gefd)lagen tinn au^tailt.
5.23. ^m pomflag 14 onn /reptag 15 Jlpjil. 3P n3 feint 3Ü Cnning fiil gelegen, Jfl
ner t)on 6e}infedv tixi ^d)u>ar$malnt mit feiner riflung ge3ogen 3u erobern' so
$.21. Jim ^ambflag 16* ^|! nas feint uer^udit, nnnn bttt fiib h^ <Cntringen gelagert xfL
5 nad)t alna blibenn , ^innt oft bin onn miner €rumetter gen Tübingen gefd)tfkt omb
auffomerung. fpnnt aud) Parlament oner gefp^ed) 3mif(ben in au^ ner ^tax oü onfem
bamptleflten gebalten' |Pie mepl bat ner oonn (K^eHfedv am fd)tDar^ nraint ^ul^, jPo^nacb'
9o2nftett( aud) ifl 3u le^t non ^txi l^ans ^- vö lannam .^fitlingen ein genomen. onn?^
$.25. nie oon Botmepl babe ontur nen meplfen* •{• Bofenfeint eingenome. ^m Pompag
21 ^pjil ifl n3 feint oermdit on b^t fid) über nie perg au^ fi'ir Tübingen gelagert, b^be
nie ^d)anftpamrn muffen ober nie perg filr nas gefd)it( ben meg graben , bi^tt ficb nen tag
nie H^tatt ergeben, unn nie pm fd)loß y\\ uns feinntlicb gefcbolfen* fpnn uil oö unfern
kned)te erfd)o|fe, nie nad)t bi^l nia nie fd)ä^ mol etman meptt in ner b^d) gegraben onn^o
nas gefcbi^ gelagert d|l b^^^ ^^^ge uon /runtfperg fein girret uom bi^nibtt gefcbofTen
mo^nen |
" ÜWöbringcn unb SBail^ingen auf bcn gUbcm, ätoiWen ^lieningcn unb ficont^rg.
•» Jebenbamfen i. 33cbcn]&aufcn bei Tübingen. " ©laubcum. (hinia] €tabicn?
« (5{>ningcn am Rüg bcr Sli^alm. " ^crrcnbcrg, Ob. 9(mt«f!abt im ©d)tt>arjtt>albfr.
«« <3ld)ar] ^tc^afm. " gemefl i. ^ (Sl&ningcn. " Entringen, ämif*cn Tübingen
unb ©crrcnberg. ^ auffor=|crung i. '* t). ©croUccf. <5ulj, O. 21. ©t. am 9ie<far.
©crnl^an, Ob. StmtS (5ulg. «' $)ornficttcn, Ob. 2lmt3 grcubcnflabt. Tuttlingen on
bcr SDonau. *« SRofcnfcIb an bcr 6trcnj, Ob. 5lmtÄ ©ulj.
ADDENDA AD VOL. V. des schwjeb. pundts hoerzuo in wirtenbebo. 1519. 571
,^m /wptofl 22 ta0, i)Qt man g^moltiflKlid) Jne |Bd)loß ^ef^oftn, onli fp b^ß^Uidj^n §.26.
miliar l^^rau^' fixKb im |i^d)loß 2 man ombkume. ^intv t)on onferm gefd)o^, Per an^er
Qtn pöd)fenmai(Ur, oon f^inn opörn pöd)fcn. l^ie icrbjodjen i)l nfd)laflfn, l^oUfn b^rouß
im frDit brp 44 jtrfd)o|T£tt fnn, utt t)il bffd)(^iget, b^< tn<^n vormittag mit ttentn Jm
&|iMl)loft ^fibingrn, ain aufffd)ub o^er anflan^t 0rmad)t' oii Mrüber auff paptutn fepttrn
npmrr ^ef^o^tn , ifl li' onflonM ongangen. am iRarfw ptag omb 2 oj. Dti bat aufi oer-
tra0 folt wtttun biß auf ttn (Ofitvmontag. t)mb B. o: 3Ü morgens , Dnti )ie toepl man :^
pm gefpred) gemrfen i|!, b^^t mä pm fflli näd)ner, ain nriioe fd)an^ tli^erbalb gegen dem
fil)lo^, ffir tias groß tt^irttenbergerifd) gefcbpt) (!$o man oon ^tutkgart Mbin b:ad)t batt)
tOgtinQd)t. ^u(^ fd)an^K62b bin^^^ 3u tier nemen fcban^, n&cbner 3um fd)[of^ geioel^et'
vm ettltd) etngeffilt , gat fid) 3U getrage P3 b^r: ^6;g uon /rüntfperg (als ain cberfier
b* Kned)t i^ambtmon) «mb 3 02 nad) mittag mit ettlid) andern baiobtleütten, i|l binab für
Her |iat portte »nber Hem |*d)l<»ft geritten, flatt binouff fl^fd)?tfn * ©b fp ^m fd)lo6 pomen,
bat atn Oelman geanttoortt, tiepn. Ce mer mitier Hen part ins fribe ober on^an^s,
15 ^ber id) fid) tool H3 ir pm felbt pamet , antwon ber: d6rg vo frünttfperg , fio es be-
fcbeben fep. ^|! fonber mein beueld) berd)eben, Pod) n^er bifiu. antmon er uom fcbloß J4
bin futmtg oon ^tatiia. to fp3id)t b^r: ^6}g, i() es alfo mie du fagjl* fo mit id)9 menbe
als frum tc^ ain ban^btmon bin, ^ai darüber 2 Khb (fo gefüllt fein getvefi) omb geholfen,
vvlt bot barauff pnnen mit ettlid) anHern b^rab gefoHert. mittainanHer oin trundi 36
20tbnn, oor Her H^tat portten* onD toepter gefp^ed) Dii Parlament 3Ü bitten ^ olfo be-
f^eben, bep Hem kulen mein*
^m ü^ombllag 23 ^pnl, W nian fru t)mbgefd)lagen im felHt Hen an|lanHt vnt ^}§,2i.
Kainer bep leibs flraff, fol ainigerlap gefpred) onH reH mit Henen pm |i(d)loß bauten folt,
biß IHontag fru omb 8 U2. i|l Harneben omb gefd)lagen Pas Kainer foi Koin frud)tpQm
25 bäum abbome nod) befd)eHigen |
Jim Montag <^/lertag. toere man friHlid) |lil gelegt, allain 3u mitternad)t H0 manHa0$.28.
gefi^i^ Quß freiiHen Her orfleuHt [)at abgeftboffen , ^fl in etlid)e quartiem ain lerma gemefl*
^m IHontag 25, bat man Hen anflanHt t)on 8 m biß 2 nad) mittag erlengert, onH§.29.
bott Has Parlament oHer gefpred) alle pact gefd)iditlid) 311 mad)en biß auf 5 m gemert,
30 parnod) bi^^ tnan H3 groß gefd)p$ abgelon on gefd)ofren pns ^d)loß allain Has groß ge-
fd)9^ 3u uerfäd)en, tote mol oil maintten Hie fd)öß beHeiitten onfriH, Harnad) i|l es gan^
polHt Qußgeb20d)en , mie fid) Has |i^d)loß Tübingen ergeben b^^b, mitt pact H3 Her ^ung
ber^ Criflof ;Qer^0g Dlrid) fun, ^ol b^^ oHer 6raf 311 ^übingenn bleiben, DnnH pm Has
fd)io8, Hie l^tat. onH gan^ uogtep 3Ü geborung. ^Ifo b(iben fp gebulHet IltnHt 62 CHel
35 Bitter onH b^nen pm ^d)loß gemef!, onnH über all pep oierbiTHert flardver man.
^m €rid)tag 26 b<it S^r^^Q "i^ilbalm al3 ain cbrefler Hes punHs b^ti^Ptmon, unHS.so.
Don megen feiner <lur|lenlid) <&naH fd)me(Ur KinHer, nad) pep 4 |)unHen ^m fd)loß ^ü-
btngenn mit feine octter t)n p&ßlin. Hurd) im b0f*nai|!er pbtlip ^ö Upppenberg (Her
Hen IJer^ogen oon megen Her KinHer ain oatter genant bat) onH -mit Hem «älHel gebanHelt,
40 fp ab }u fertttgen mit lepb unH prm gut, ^(t Has bauß oö (Djler^eid) vv papm befd)i^
ber2e über Hie KinHer moiHen.
^m /Qitwod) 27 $at b^^r: ^c^g vö fruntfperg pm |i^d)loß geeffen unnH als mann $. .31.
fagt, Cs fep uil guts onnH gelts ^m J^d)loß gefunHen, <^ls filber onH golHt gefd)per, Has
batt er lalJenn ^nuentuiern, oucb Has gelt 3a alHa gefd)lagen iß moiHen, ^n b^r|(og
45 Dlrid)S nomen *
^tem <^m Pornerßag acbt onH 3niaint)tag onH /reptag 29 Jlprilis. J|l man im felHt§.32.
ßtl gelegen'
*° nai^ner] nSl^cr. " u6tter un pißlin] 9lcffcn unb 9?id)te. 9?cip^)enberg.
** gtf^per, i. *« /reptog 26 i.
572 ADDKNDA AD VOL. V. pes schweb, pundts h(erzug in avibtenbebo. 1519.
$.33. ^Um S^m ^ambflag U^flen ^prilta. ^0 ttt» punbe Kru0 üatt 3U ^ebftif^awfen fi^nbt
stiegen. l)Qt $er^O0 t^ili^alm in reinem quartUr bi^ gfn ITufUnaiD ben gan^rnn ^avffn
kned)t pnen 3Ü iDol^ffaUen la|[(n mit uoUrr ornnung | ain fpir^el mu|kr frt^e* Jd man in
rti lf0fr 10 nad)t geitge
i.^i» <^m ^onta0 CrfUn mai) i|l Ms 0an^ ftbt von €ubin0en mit re0en Oftrudit. oiis
tpept 3£r|lret uö f tnan^er Dafl al3 (uÖ rf0en6 m(0en) unttrr bt tad) 0rla0ert. Ms fü^ooUk
^ 3Ü <t!ntrin0en Dn andern bcrffer barumb, ^(r cbtrfl l^amptmann \)eviiog IDill^alm pon
lla^rn 3U j^tvmhtrg utt /{lar0ra|f Cofimirue von pran^fnburg pr^ 7(K) pfer) 3U €nni0fn'
^•3^ ^m /{l({nta0 2 ma^' ^fl I13 fu^oolck 3Ü Cnni0f vntt an)irrn bei) li0rn^rn Werfern
mit ^f 0rfd)p^ 0elf0e unb l^er t)er^O0 t^ill)alm uö baprn' ifl 3Ü 9eblin0n 0rU0t, oii 10
anber rapfi0 3Ü ^'tnlielftn0n vnb Mrb(i) Dmb 0(U0tn bie ukqI t)abf bie ^tritfptottfn fo mit
jrcfrfll)ol<$ t)atuptman 311 6rünni0f vn fnner gcft[fd)ü1fi fpnbt 0fmf|l etlid) mtsttrnbcrgifi^
S.36. paurn uor br ^rp^r0 0efan0en. ^m 3 ta0 map if) Der $ert^0 3U j'enberg $eit$tn
vn bie fü|^Kned)t 3Ü ^Q^in0fn mit be oefd)!^. bAbcn bie ^trabiottn ober uor fee «^Ifperg
0efd)armi^let . ifl ainrr er|lod)en. ain antfcv pne fd)lo6 0efan0e vnt über etlid) ta0 »i^erii
l^i0 0ela|ren wotbi bod) urrmüt
S-^7- ,^m 4 ta0 map. ifl mä vö ttgi vn p6^ me0 t^albe jlil 0ele0e
9-38. ^m |lorn|la0 5 ta0 map. ifl ber $er^O0 vo baprn 3U ^äflat 0eU0en un ber: ^C2f
Don früntfpero mit be fußKned)ten 3Ü /uprpad) mit be 0erd)i^. ^inbt auff be 4 to^ map
bie 4 fpcrtapl, fo auff ben 4 ortten Hn^^ 0el)an0e, aud) bas bf^mbtt bas auff be golfiiiso
ifl 0efled\t. meplanb ganfen /autten b' uo0t 311 ^anflat ifl 0emefl, be ber vö tDirtten-
ber0 ))at laffe fpertatln mit folennitet ab 0enomen unb Don t)il bes voiiks bie pn belapt
babe in bie jlat $tüd\0art betueint, un auff ^^ 0emeid)t be0raben als 0b er erflen mit tob
ab0an0en mere uti 3Ü moroene am 5 ta0 l^blid) mit uil meffen berun0e, buri^ anboitung
feines funs Poctor ^ol)an fautten, vn uerbendvnuf) ob' bemiUi0Ü0 bes ger^ogen tO iii2&
$.39. ^prn als ain cberfler felb l)iiu)ptmans ' <^m /repta0 ifl ba3 kriegsooldi aber oer-
rudit, un 3U lianflat über ben ned\ar burd) bie flat 0e3O0en, unb bie' kned)t im borf
^d)mibam 0elii0ert. f'inb | 3nien Kned)t fo in ben taubbeufern gemoufet. ^abi von banbt
ppcbfen un0efer erftboffen. pie ritterfc^afftt 3Ü Vcibad), bie piibergifd)^ repter unb etii<b
geffbi^ 3^ cffinge, vn b' \)tr^0B ifl uon ben uo ^tudv0artt 3um nac^t effen geloben onbso
in 3Ü millti morben un uafl pep nad)t uiiber 0en Manflat Komen unb miber alba gtiegen.
$.40. ^m ^ambfla0 7 map ifl aber als Kriegsuoldi uerrudit unb burd) nedier rems otn
borf alfo genant, ^0 ber rems (ain flpefTenb umffer) inn nedvar fleüfl. ge30gen. td ber
ger^og 3U /Harbad) uti anber rapfig bep umb. bas fü^ooldi 3Ü $od)borff geUge. ^fl tes
Kriegs uoldi etman mept uom «^fperg neben furbin 0e3O0en unb in laffen ligen aber ber»
l'effelboll^ mit f^mbt be flrabiotten bfiben ben ^fper0 un 0e0ent pep umb tägltd^ berent.
$.41. ^m Montag 8* map ifl b' fier^og mitfambt be rapfigen ^eüg 3Ü ^tatnam onb \ftx
J62g uö fröntrperg mit be fü^uold) 3Ü murr (bo ain flieffeubt maffer ifl alfo genant)
gelege auff ben tag ifl Cfb^en vö perlinge ban^pinians 3Ü /Hedimul bfiu^fram mit ainer
* ^^cbcnl^aufcn f. §. 21. * 2uflnau, naljc untcrl)alb Xfibiucjeii. • 3erflret l. jcrflrcut.
'•» Gntriiivjcn. ^crrcnbcrcj. f. §. 24. » (^l)ninv3en. f. §. 22. ><> le^blinijfn, Obcromt^flabt.
*' 6inbclfincjcn, 1 <Stunbc «. t?en 935bUngcn. *• ©roniuijcn, 1 Stimbe w, \?on ^Ifper^.
" !!?ccnbcrcj. 5^ai>en 1 8t. n. c. T^tt^iiigcn. *• geucrbac^, 1 @t. n. ton Stuttgart.
•' ^(in^ ^^unU *^ €c^miben. '** gcübac^, jtrift^cn (Janiiftatt unb SBatMin^en.
^ Ccfftuc^cn, 4 ^t. n. \v. i^cn Söaibliiujcn. ^* DJccfar-JKem^, 1 2)?. nnter^. ^-aiblinv^cn.
^ 2«arba(^, O. 51. St. 3c^iUcr^ ©cburtÄcrt. god)borff] 1 <BU obcrbalb 3Warba(^, % <>t
cutfciut t?cm rc(btcn ^Jiccfaiufcr. " ^teiul)cim an ber Tluxx; na^c unterhalb baj
^Tcrfc^cu aWurr. ^ @etj von iöcrli^^iiiöcn. ü)J5cfmül)l au ber Sajrt, Obtramt« 9^c=
cfar^ulm.
ADDENDA AD VOL. V. des sohwjeb. pündts ncEBzua in wiBTENBBRa. 1519. 573
tundifrato oö ^d)loft 0rflol)rn on gen Ijatlprun Körnen, iß oom fd)loß nac^ tr 0rfd)o|fen
iDoiti^n.
J^m inontag 9 map t|l bas kriege uoldi 3Ü roß un 3Ü fuß l)i)n unntr tottier 3U 9lß-$-^2.
felM, Jluflain (peplflatner tiogtei)) $untl)atm un lauffrn' gclrgcn ,^m Crtd)tQ0 10S.43.
•*> tnoi) tf) ba0* gan^ ftltit 3U roß on 3Ü fuß 3Ü tleckerßulm »n (£frlobad) gelagert, ^'tn^t
^te nQd)t 2 fen^ltn Kned)t pa^rifdie gf tnedvmül (^3 nod) fein^t*ifl getuejl) gefd)i(kt tfl tier
I^QtDbtman ®6^ von perlinge in ^er nad)t mit feinen Kned)ten $0 er im fd)loß gel^obt
l^Qt (ban bie flat am anbern tag baruo: fid) )re punbt ge^ulbet t)att un bie dö rd)loß 3U
in l)erab gefd)o|Te mit r(()^ben) l)rrauß gefalle bfit^n in bie patorn toellen Dmb pringe, aber
lotite lan^Kned)t al3 reblid) kriegaleHt ):}abn in nad) uil tonf^lag fo über jn befd)et)en fnnbt
gefenkltd) an genome finbt über 15 Kned)t bep im als anb* fage pei) rl mane erwirgt
morbe. ffübi bte oö llürnberg (b' abgefagter feinbt ettoä er getoefe ifi) molt etlid) taufet
gulbe um in gebe 311 irn bfintin 3Ü neme. aud) etlid) anb' aber bie lanb6|Kned)t bie pnnen
gefangen b^ben, niolten glaube bnlten, vn pn nad) 3Üfage fid)er feine lepbe mit be3aliig
i5 3tDaper taufent gultien Hi ber^ogen tUtlbalm oon baprn. al3 cbrifler \:fawbt man 3Ü fiber-
anttoortten aU ban ale alfo befd)ed)en ifl ^inb tiod) }u le^t peglid)em Kned)t nur 5 ^idi
pfening tvo^ben* bf^t man ben felben btintptman <3c^ dö perlingen, gen b^PU^^ü gebmd)t
vnt vooi oeruiart' ^fl ben tag bem ^bt von ^d)cntal ain bof uerb^ent. <^ber ber ^bt
oö (Alaulpraun Pn groffen gartten i)aben brantfd)atirg be3(tlt, Xti tag boben aud) bie Kned)t
20p£i) |)ern Jörgen oö friintfpergs lo3ament ain toeper abgelaffen, tinb felbe pm moß in
Klaptrern geutfd)t onb mitt ben tagen nnd) be tiifd)en pne moß gebauen uiie fp bann 002
meer aU pep Ki:d)en an ber (i^d\ tinb anberftmo aud) gett)on l)aben ^m (Alitmod) $.44.
11 tag map i|l b3 felbt vo tiedverß ulm fru tierrudvt, tinb (Cer ber oor3ug }\t roß un 3U
fuß gen /lledvmöl Komen fpnb, ifl bas ^d)loß gemünen geutefl, unb ber l)au)ptman pnen
?5 gefendvltd) entgegen gefurt, bem cbriflen bttmptmä 3Ü, t)at fid) als kriege uold\ (fo nod)
kaum bnlb uerrudvt was) mit groffem regen getuenbet, m miber gen tiedverß ulm gela-
gert, unli bie nad)t für Hc meinfperg laffen fd)an1^en' )i)ab'c bie auß be fd)loß tDeinfperg
pne ^tatlin gefd)offen mit fd)aben' ^|) pn ain grolfe ppd)ß 3erb2od)en ^m Pornflag $.^'^.
12 f^at) €er tiae bae felbt uerrudit i|) uö lledverß ulm finbt potfd)a|ft 3U ben cbriflen
30 i)ne felb köme' wie fid) ber bnntbtman im fd)loß meinfperg ber: ^ebaflion uon tipppen-
bürg ain alter Hitter be punli voblie ergeben, bod) mit lepb unb gut fid)er mitt feine
uoldv ab3U3iel)en (i|) nod) ain b^füd nian genant ^62g reptter uö (Dttenmalbt aud) pm
rd)loß gemejl) ftnb fp uom punt alfo in gebo:fam angenomen. i|) gane uö /repburg pfleger
3U $d)cnnam pne fd)loß tUeinfperg pfleger unb uogtt gefegt. Cer fold)e befd)eben if!
35^inbt ttu pm meinfperger tall ale rebel ober uiiber be punbte uoilegnete, burd) bie ^idvin-
gifd)e gefd)id)te reptter erkent unn barüber etnm3 mit entfürung bee | upd)e unb etlidier per-
fönen gefl^afft wo^tfi tiod) gnäbiglid) Ms fp ee gelegnet b^^t^e, mie bann beuo: b' föffel-
bol^* pfleger 3Ü prannau) mit etlid)en fein repttern unb be ^trabtotte ale ein boniptman
3U <&runningen 3Ü erfd)red\ung b' antiern rebeln ober u)iberfpä'nigen in feingegente, mit
40g(fend\nuß etlid)er perfon unb uerfafTung ber gutter aud) geti)on bi^t (luß kriege red)t. uit
311 niber trudvung 'Ott bertten u)irttenbergifd)e pawrn, tfit offt bfiimlid) etlid) bee punbe
^'* 3(^Mb, 5lucnftciu (33cil|lcincr ^Scgtci [jcfet Ob. ^Imtii 53cru3l)ciml), ©cntr)cim
[Oberamtä ^cilbronn] unb fiauffcn [Obcramtg Söcfu^bcim]. (^unt= /. ^ 5Jccfar2ulm
unb (^rlcnbac^ ^ )^i 1, " 33erIi(^iiU3cu. ^cilbronu, ^^ ©cbonttjal an ber 3övt,
(5.iflcrcicufcr ^loftcr. ^^ QJiaulbrcun, Obcramtgboif. @roftcjavtacb? «' tagen] ^ecjcn.
moß] ÜJioof?, <Sunivf, tcicb, palus. *« Äir(^l)cim an bcv Xccf. '"' Diccfar^ulm. una ^.
2* 5iröcfnuibt. ^d)löß ^^crlidjingcu^. «« ghcfav^ulm. «^ SScingbcrQ. ^o.ai ecbaftiau
i>en 9?civpenbcrg. •'" Obcntualb. *^ uorle^netej ücrlcucjuctc, auff^änbifcfte. '* gefd)id)te]
<jcfd)icftc, (jcfcnbctc. '* @r5uiugcn. ** parmrn /.
574 ADDENDA AD VOL. V. des schwjeb. pundts hcerzuo in wibtbhbbbo. 1619.
kned)t in ^er flropffuno timb^ad)! on ^rtoirgt traben, ftn^ aud) tool tm^er b^alt ttotUn,
9fl tita ^63g uü ^ruckfte goconent o^er Itpuner gfiural aud) iibn ^u rtpttrr pn fflM
0etiir|l.
9. Wi. ^m /rrptag 13 mao. i|t ^aj fel^t uerrudvt üö tlediergolm on ^er ^rr^g oan |ki92B
3Ü laufen {Da tie l^atlig ^undvfram ftint Hestfmun^ts raflat) dfUgtn on^ ^3 fngoolik 31 s
ktrd)( marrn m utl fenMtn bep be gefd)!^ 3u f6d\0a geUsn ti tag ffpn^t /. oon jltditn-
gen rapftgt 001^ ^aplprun 0irmu|lrrt on piettnd) l^patten auc^ f. uö butten npmr ieor-
laubt morgen t|t b^i^^ ^^^0 ^ö früntfperg 3U /Qarbad) geUgt on T^tn frfittnfr jooib s«
mernan) prp ti Knechten blibn. Satt Rain l)au)btnian fo offt gtmufittt als ^nlyart 3travt
mit frine rd)a^bauirn , H er fp ua|l übernan^'n tag btit mülfe mufUrn on 3aUn an^rr^ 10
§.^7. liefen fp mtik, ^m ^anib|tag 14 map. tfl ber ^er^og 3u piettidifn onli an)' nipfti
3U pe|Ttken [to r>ie €n^ in lledvar fleiifl) gelege * etlid) fuftoaldi 3U Udiga ptp ^e 0ff44
blibt?, feie andern 3Ü obern oti ontter $a(Ten gelegiT« feie ^erlfediifdyr 3U 39nimi na4
peppilFing feo feie €no^ fär fleiifl alfea rid)t man feen «Slfperg.
$.4S. ^m Montag 15 tag map* ifl feer IJer^og in feine leger blibn onfe fe3 fnftoolk olf is
neben ^rünnign für gr30ge un 3Ü mcgling aud) pflügfelfe am €ä. gelagert, alf nm feen
^fperg oü b^f} Jhg oon frunfperg 3Ü Grünigen gelegen b^t feie na<bt feen Jlfptrg be-
S. 40. fid)tiget. ^m /Hontag 10 tag map ifl ait felfet in irm leger ßil gebliben* lyobii fee
tag Dnfe nad)t b^i^* ^^rg oon früntfperg cbrifler feer Kned)t bamptman oii ; <IBt4tl ott ^rifler
3eugmaifler lafTü für fee ^fperg fd)an^e imfl 00m mittag gegen mitter na^t oben onttfrM
fee malfe etmas mept b^ii mä feie mepl on am tag fearuor oaß f^emufi gefi^ftn Pf feer
^tat mamr ontten pm flättlin gegen mittag aber feod) nit fo grofFr fibofeen getbfnn als
00: Tübingen in lagern on fd)an^en , ift feie nad)tt ber2 ^c:g oon /rüntfprrg aui^ t^t^i
jjainriib oö praiofd)UMiig 3Ü Grünige gelegii
$.'>o. ^m €rid)tag 17 map ^fl )i)er^og V> oö paprn alo ain cbrifler felfebaviitMan yku
l^rüninge in gan^ü kiri|} mitfambt feine rapfigen 3eug oü flpegenfeen fenfeltn aui^ mit
€rumen b^'rbaudven onfe feine ||erolfet oor pm tapfer eingeritten pno ^log 3U l^rüntn-
gen, onfe ifl fein rapfiger 3eug im ^tättlin blibe, ^ft anfeer kriego noUk, tU 3u ro^
fonfet 3u Ppetiga oü pelTiga, onfe füAooldi 3U iBegling on pep omb, ftnfe 9« Ugrr blt-
ben on b^ben fee tag onnfe nad)t nod) ein nabnerin fd^an^ ontterbalbe gegen fee ,3lf|>erg so
laden grabe, batt man feie meol nad) mer groffem gefdii^ gefd)idit, on polrm ofeer m^r-
fern on oft pep tag onfe nadit fer perg bereut onfe pa^er befid)tiget, oiife oft Crumctter
gefditdit fee perg auf 3Ü forfeern , l)at bano jlenbart 00 Vepfiboi^ onbef^offmn fan|^ nid^ts
voll tbon, ^ft feas felfet gefdjrao gemeft es feinnfet im fd^lo^ 12 Cfeeleüt bii prp 400
f.M. knedit ,^m iHitmod) IS man ifl feer $er^g Ulilbalm 3n l^runnige bltbm 8nfet3 3d
felfe aber 00: feem ^fperg ßil gelegenn , batt auf mer groB gefd^t^ gevartct , in feas tnfe*
gefd)i^ gelagert onn feie 3011 fdKintii. hat fid) b^r* ^^''g oö fruntfptrg aud) fe' 3ru|«Bi(lfr
<IBiibel Ott o'meOen 311 morgens fearnai^ mclen fibiefTen an «^fperg, fe3 gefi^i^ kum Ofe'
nit. ift heff^ben , bi^i ^^r ber^g oö baprn oil feinn Gfeeleiit on b^ni b<9W 3u 3ieke rr-
iBUbtt. 4«
• IruAfcB. 2ecc!cucm c^cr Lieutenant ©oncraf. * V^aunoi am ?Jccfar. ratttt]
raftci, bcoirabcn in. * Äiribcim am linfcn ?iorfanifcr jwififccn ^enjbcim unb £auf:
f«n. \!cd«c\au. 1 3t. ii\ reu ^^cilj^heim. ' ,vcilbrcnn. * Lieutenant ^acob ton
*I**CTnau. • i'ecnbarl 3tra:iü. " 5?ictij^bäm. " ^eugbcim. Se^gau. " Cber-
unt UntcT=3adjicn. i>*crcl-jccfii*eu ;u 3^"^"^'^^^" ^^^^ ^^^ 5?ifnngen. " A*^]
t5nv " l»röuinJicn. nö^linJi^'n. 1 3i. tt?. tcn SuMri^Äburg. i^flus^fclfc am Xbomm.
u. w. rem ?l»rcrj|. '* oü /. ^* IBiifeelo tt. 1. " fo^en 1. ** ^einriib tcn Brauns
f<bn^eij| ;u v?rcnin^Kii. " V)] ^»ilbclm. *• Sietigbeim. $cn^(äm. 2Rc^ling«i
uno bei um. *' nöbnerin* näbcrc. '* poUni] Scücr. •* Qrcninjtn. *• 3^§n$ i.
ADDENDA AD VOL. V. des schweb, pdndts hcerzuo in wirtenbbbo. 1519. 575
<2lm Porn(la0 19 ma^. ^at mä m^ 3wu fd)an^^ oa|l genmltioUd) an ^IfP^rg 0£fd)o|re $.52.
^en 0an^f tng, vü fp ^ffi0Utd)^n tutb' l)erauß. ifl nitt fa|l 0ro|Ter fd^ibe bff^^^n pm ftUtt
^en ta0 i|) atn 0ro|fe tDtrtunbrr0ifd)e ptd)^ 0enant ^' bru^tr on 3U)fn p^Ur pne felM
Komm, l)att man bie pi)d)f^ tiu nad)t in | tfit unttrm rd)an^ 0rlä'0(rt. Jim /r(9ta0 9.53.
5 20 map. I)at md aber kre frti0ltd) in (3lfper0 m mittet t)crauf^ 0(fd)o|[m algo Xt) pm frlDt
3 ppdifm 3frbrod)e fpn^t, bir 2 QI0 Xttr ^rac^ oö pnfprydv on oin tioppflKartan , fpnM
3erklobfn aber tut tiarr uö 1)lm tfl 0ann^ erfp:un0e Di? ^at 2 Kned)t nfd)la0e on^ be
ppd)r<n maifler 0ffloirfn tiat man inn batt taüfi auf aine tiia0en tveiK fpf»n, f^nM ^e
ta0 3 pQd)fn pns frlM Komm aU ^' S'trau)^ tirad) oü ^rr I^Qrfd) Of tDirttenber0 onD tie
10 tn0 Ott nad)t 0rlit0rrt vooxtfe' ifl ^e ta0 be iti\d)el ottm cbrtfUn 3eu0mai|ler. fo tt oö
oiner fd)anft in ^ie anli* t|l 0f ritten üö ^fperg ^^erauft, tf' red)t fle0rttpf 3erfd)o(re Dn bif
^olen ^e0 fd)üd)0 am fuß tDedVi fontier an^er oerrerun0 ^e0 fuß aUain ba3 bie b^wt atn
n)eni0 nf&^max^t i|l als obs 0eKl(met mer tuo}tien, on tiie ta0 tiaruor mir ^er: ^0^0 uon
frfintrper0 oft umb tfi ^rper0 i(t 0eritten, bat man bcrauß feinen Kud^n maifler 0endt
15 geoß DÖ purleman0 bie floUen ans roß enPfen mecK Qtfd^of^cn t)n bas eof<it krü k tfl ^m
ta0 fd)on ain 0rof!e ludi in ^rper0 0cfd)olTe. »n ift pm ^tdttlin ^fper0 ain b^tuß oö
fd)ie|ren ein0efaUe, bf^t 10 menfcbn erfd)la0en. Dtt erßedit ttä etlid) puluer ifl pm felben
bauß 0ele0en i|l dö We^iti an0e3in^t. bat be pm ^Std'tlin 0ro|Te fd)2edven brad)t'
^m $ambßa0 21 map b^^t man nod) ain rd)ät(, iH tiie tirit ontter balb näcber p^ps.54.
lotfc ,^fper0 0letd) an untter ^fper ob' turncbcbero 0(mad)t im etlid) rartbon bar ein 0elä0ert
vntt alfo aut alle fä^ani^i oafl 0erd)olTn un bat Die 3 mcrfer oti' poler 0ar an ^fperg in
bolen me0 0eld0ert dx\ Dren ta0 3ebe mal Darauß mit |)ain tinb fet'irKu0eln 0emor|fe biß
man b3 recbt 3il pn0 fcbloß diT ^tdttlin 311 uierfen 0efunbe bat ' i|l be ta0 b3 lod) o'btr
Die lud\ im AfPfi^0 viU 0ro|Ter tinb weptter 0efd)o|Tn morde , \)aben all nad)t etlid) Knfd)t
2.) mit fenDlin mulfen umb be ber0 nmcbn tia} niemanst b^r(i"ß f(tU un fp pnnen wW ge^en
uns 0emad)t b3 mir nitt binein (liirmen alfo D3 bie Kned)t oft auf b* mad)t unb funfl pm
ta^ mit pnen binein 0eret b<tben ^inbt etlid) ^wei^er pm ^fper0 0ele0en baben bie Knecbt
berauß | binein 0efd)rien iHumum umb atn $d)U)ent(er, mumum umb ain uerrdtter uü fp
miber 0eantmurt mumum umb ain prelTer Kned)t, un uil andre fpotmon* bott man bie
30 nad)t das 0erd)i^ auf d3 lod) 0erid)t unnb inn der nad)t ua|l all i^aib flunb ain rd)uß binein
0etbon, auf dao fp pnnen nit mcgenn bamm nod) arbeiten, i|l de abennt ,lTlar02af Ca-
fimir 0en Gruni0en 3U i)ev^OQ lUilbalm Komm*
S^m ^onta0 22 ta0 illap ifl herl^oo lÜilbalm uö (&runi0e mit feinen rapfin0e 0en$.55.
Cflin0 auf de punds ta0 0eritte bat man de oan^cn ta0 uaft binein in ^fpern 0efd)o(ren
35 uü mit polern «Äm per0 mit flainin uil feiirin Kuprl oemojfen , batt nit 0ro(ren ftbaden
tbon dann die femren Ku0el t)abn\n fp nit mit lualTer 0elrfd)t als mann fid) uermefen
bette, Sonder fp bobens mol Kent un mit mnH oetdmpt. jDan doctor VoUandt etman
i)ert^o0en uon tDirttenber0s <Can|)ler bat pm JTanbt fcld)er Ku0el uil felbs 0emad)tt, alfo
baben mir den ^fper0 mit mirttenber0ifd)en ppcbfen maißern (ieW{\ Kuflcl unnd fewr3eÖ0
4obefd)ofen un binein 0emorfen. batt man den ta0 nit uil mit orolFem 0erd)i^ mider berauß
0efd)ofen dan md bnt pnen bie 2 ta0 die flrepd) meer uafl all 0enomen d3 fp nit mol mer
baben m60ti fd)iefen. allain mit badien l)abi unfer Kned)t die 4 tan nud) uaft mit bad\en
3Ü in an per0 uii in im 0raben auferbalb der mamr am per0 0efd)o(Fe, bf^tien alfo oft
mit b«fken 3ufttmen 0efd)o|Ten als ob fp 3Ü 3il 3med\ten i|l oft ainer auf papden feptten
Ab nider 0ele0en un erfd)of n morden , den abent bnben bie unfern fp 0an^ auß prm 0rabe
uertriben, dd man bat in unferm feldt alme0 aine der ein ta0 mit den bf^dien bat 0efd)ofen
ain bfilben 0ulden 0eben ^s bat fid) aud) ain pur0er uon (3runni0en der uor etman uil
>•' gepß u. p.] *§cint< \?on pour Ic veiif? «^ Unter - 91 fpcti) cbcr ^^Jcic^enbcrg.
*' ous] als /. « (sjrbningcu. ^4 (^gdn^cn. " j^^^ ^ttampi] Wx^ gcbämpft.
576 ADDKNDA AI) VOL. V. des 8cnwf.B. pundts ikebiuo in wibtehbbbo. 1619.
tagen aiit oo0t ins ttorfl 8am gfgcn ^fpcrg tll aefcfet, mt> v^n Un ^fpero grfonffn
ont auf? tui^erfUlunn auf? grlafTm idoU |)(llf, ifl mit ainrm brirff ti^tt paßpirt aufi on-
ferm frl^t, i»m er otfrnlid) an atner Kluppen flctragm batt für fem S^fpet^ komm fti^
3Ü Men nad) frtium grliib, jQat nn ain | S^ivro^rr auf) be ^fpcrg mit ahie b<>d^'n 'f~
rd)o|re* ^t man Qn alfo to^ bincin ^oßi uti i)n0 ktrd)lin im Strlttltn feo gans firnbartf 'o
oö l{n)fd)ad) b^uftfram ligt ungrabe. ifl brn anbcrn Dmb on laob ^twcfi^ l^ahtn'btn S^iDtp-
t^fr Dormaintt yu flraffe bat fern abrnt fe' bau'Pnin iQane licnbart uü rri)fd)ad) ain iungm
%ci)fd)ad)(r pnns frlfe 3Ü b^t^: .3c:0(n vä frfintfprro 0erd)ida mit oinr prirff fi^ vn fer
$.''0. prrg mit Confeinü aufT 3" 0^^^. ^m /Hontad '.'H map l^at man fe? oantjit tag grmrl-
ti0lid) in :^fpcr0 feurd) bir beiufrr nm Stättlin bi(i an b3 fdtio^x i\cfdioftn, aber f'Q bdbr mrnis 10
mit profTc gefdiiij b^rauj« pefcbflTen, allrin mttt bnckf pocbfen bat i^m ^hg dö fruntfptrg
mitt (tlid) annbrrn bawpt Iruttn mit ^tif ITimbarttm oben am «^fperg auf frin geße-
ri0 r<breiben \)tmt umb fee mitta0 gefpred) gebalten batt man für uü für 0ef(bo|Tm unfe
feie ludve fo nUQt 0£mad)t an ber mamr 0rmad)t feae pei) rru. knrd)t betten neben ainnan-
feer mi&^tc biiuin laufen, wo feie 0rabf nnnen un auffen un feie bcct)e nit uo rb infeert >:>
bette, ISinfet in fe^ei) tage uil kned)t geurlaubt uiorfer, unfe etlid) gut krie06leüt iPifeer
bin unnfe wifeer uom bAwff uon (Dflerreid) an0enomen.
^.r.7. ^m €rid)ta0 '.M ft\ar). bat man nad) fer 0efpre4 aufbL^rn 311 fcbielTen, unfe fp bnt'e
fid) t)m ^üilof} er0eben mcUen, fea} man fn mit Irob un nrm apgen 0Ut laf? abjiebii, ^uff
fold)0 i(t ber: ,3er0 uo früntfperg binein 0en (Cfling 0eritten, mit fee jQer^ogm oon3<>
paQrn un fern punfee bi^r:n, ^0 alba uerfalet l'infet 0eu<ef), fid) unter refet ob erbe ^fperg
alfo fol annemen, ban men er auf mo;0cn mitniod) nit kome* f^U man auf panfem fent-
ten ntiber }\x famc fcbiefen, iH \^tx: 3n0 uö /rüntfper0 nad) uortt)iUi0un0 feer punfes
$.r.s. bern, feen ^bentt wibrr pne lc0er binauf« geritten, un 3U mor0ens am 'iö ta0 niao, £jat
er fi) nm .S'd)lor? alfo angenome, ba9 fi) all (CDel un unefeel foUen ab3irben ftd)rr niit^j
leub unD oeglid) fein aigne b^^b, Rollen bintbert '»o man nm ^fpero fein 0eme|t, ^ai man
jTjcr: piepolt uö .§tain Datuptman pns ^diiofi 0efelu | mit etlid) knrd)ten, ^Ifo ifl feer
^fper0 mit fambt feem 0an\fen uiirtrnber0ifd)en laufet uo bod)lcblid)en. ^'d)wabifc^r punnfet
$..V). aud) gejuunnen un erobertt , 3(1 fead 0anl5 \)h auf rr. taufent furtkned)t unfe itij tnufent
Üaorign 0efd)ct>t luorben mit b^tnfeert utT etlid)e ^trafeiottrn' Rollen nm ganUen ivirt-^-"
tenber0ifd)e krieg auf fees punfets fentten mit fambt fec $d)aniipawrn pei) *i(H) man umb
komen fein, §>einfet luol fo uil nm felfet 0erid)t luorbenn* Wie Clafi Senfeenilidier aU
öbrifler felfet prouof) mol wa\)^. fyixbi fid) tuol fo uil pm felfe ain ant>er tofe unfe nod)
uil mer lam 0efd)la0e , Wie fid) aber fei)fer llHrttenber0ifd) krieg anfendilig jutragen
bot un erwad)fen i|l, ^Is von uiegen feer tUi)d)|lat Iteütlingen unb anferer urfad) balben,3'i
ifl 3Ü tllm cla'rlid) geferudvt worben , tuie fid) alle feing uerlaufen b^iben.
«.r,o. Wie uil aud) feee kriegsuoldi 3Ü t)oR vn }ii fuft, uom i)auft uö QMlerreid), uo b^uft
uö Banrn. uö Vrelaten* uon feer ltitterfd)af t unfe uö peglid)er llei)d)|lat . uü alle ^tänfeen
^'onfeerlid) unfe fnmptlid) mitfambt fee gefd)it!i m fenfem lUirttenbe:gird)en krieg gebalten
fDUfet morfeen, vwXt wafj kofl fear auf ifl gangen, wirt in kürtj geofenbart luerfem* f'
§j;i. thife mie mol meplanfe tlcmifd)er kaofer i)larimilian b^d) 10blid)er 0efeed)tnu0 mit
bobem flepf) fid) 0eubt b^^t, fee Bitterlid)en orfeen $ant (Deor0en 311 erbeben, ^it tnrld)<
er aud) unter fee rotten J^ b^t vobHi begrabe merfee. $0 fpnfet feod) ^ouil ritterlidirr
man pei) feiner illaieflat leben* uon €eütfd)er nation pm frlfet untter be rotten ^ unfe
uajl in ujepjTn felfet, nne gefeben morfeen, al« in feifem Wirttenbergifd)enn krieg* ©ot^j
mel ob bQf) laufet leid)tli(b vo feem punfet rrobertt i|l, Pas es tuol unfe lang bel)alten
unfe regiert tuerbe ^men.
iKimui; .viMid)cn ^fipcvv^ unb SBifrutjjcn. gefejj i. ^^ fiic. *" !)egli(i)fcnn /.
ElflBDAMDA IH TOLTMTNIBTB I. U« XII. ▼. 577
1»
19
f»
19*.
t>
37*.
ff
30.
ff
178.
1t
222.
EMENDANDA.
yoL. I.
Pag. 13*. verM. 1. corrige: fus|tt^fr
,, 11. „ Sjncoßriter (pro BiaeaBritor)
„ 13. „ 1585. {pro 1530.)
„ 12. „ /rfjit« {pro /fbrta)
„ 7. {ei ffoL II. p, 487.) : Pythagorei Crotitm per conpemdhm »cripsi$»e
nunc perguasum est,
„ 12. adnotationis corrige: innamerabilis mnlütndo. {pro ilinamer»bilM.)
„ 10. f, IP Espanola,
„ 237. adv.ß^excidit adnotatio: Fi^r^. Acn. II. 93. ,, Et caunm insontis aecom
indignabor amici".
,, 242. „ 17. adiciatur „ Hattenum XVII mcnsibas ante apud Francitcom
I. regem Mog^intini legati muaere functam
fuisse (vol. V. p. 507. cf. vol. I. p. 162. 104.) pie-
morandiim est.
,, 263. V, 37. (o. 5. adnotationh) corrige: 20. lul. {pro 25. lul.]
„ 307. ,, 11. corrige: 31. Oct. 1519. {pro post d. 16. oct. a. 1519.)
„ 308. /!// V. 20. „ Vtj =3 Quintini, i. e. 31. Oct. sezoemanm.
„ 343. V. 23. n 1. ivN. 1520. {pro inrvnte m. maio a. 1520.) et adnota: Itm-
que hiGc cpistula locam habere debebat qai
nunc est num. CLXVIIII. p. 354. Coterum ipse
Stronieri sermo ineunte m. Maio a. 1520. ha-
bitns esse videtar.
„ 423. „ 23. {v. 1. adnotationis) corrige: [dou R, ftr. IWofer.] pro [\>. 3. % SWofcr.]
„ 424. ,, 20. corrige: animum {pro animam)
,, „ „ ult, adde post hiit: De Corona vidc Bzovium Annalinm tom. XIX. p. 342.
„ 438. ad V, 15. adnota: cf. vol. II. p. 4. v. 5. sqq. et Udclonis Cymbri epist. vol.
III. p. 400. sqq.
VOL. II.
„ 78. f. 38. (ü. 2. inferioris adnot.) corrige: d. 12. {pro d. 14. | Decembris)
,, 174. ,, 47. {v, 1. adnotationis) corrige: 1521. {pro 1531.)
„ 499. ,, ult. corrige: 1515. {pro 1516.)
„ 505. „ 10. „ 1520. {pro 150.)
VOL. m.
,, 72. f./*. delenda est falsa ad v. 153. adnotatio. Hie Petrus Azungia {Schmeer
s. Schmier?) Fuldse, Pnblius autem Vigilantias
Axungia Francofurti ad Viadrum tum dcgebat
vitam. cf. superiores versus 29. sq.
IIVTTKNI OpP. vol. III. 37
570 ADDENDA AU VOL. V. des scHWiEB. pundts H(ERzua in wirtenbero. 1519.
Hans f^atttt f^at fid) rf^Ud) g^l^aUe Ijabrn Die kned)t QtfiS^mom tn 3 t0oä)en ntt iDibrr bcn
punti 3u tl^un, ^fl ^er oogt tiartn gevoefi tl. von knlttntal, tfl aud) oo: $d)02n^orf atn
gaoibtman als 1)6ldur uon kncrtn^en mit oiner Radien ptd)0, tiurd) am arnifd^tn^n (t-
fdiolTt tD02^<n , alfo \>a$ rtev $tain ijl yvoifd^en \ftr arinfd)tn^n un arme fon}tet ^urc^ )irtn-
0unQ bl^bt, $dnbt tien ta0 60 (hra^iotten pns fel^ körnen on)» ang^nomen iDor^en, ftr &
l^amptman tfl genant ^o^an <3a|f. ^en abent tfl ^as felbt totber 3Ü famtn komm im
tHedvmal.
20. ^m JBontag 11 aptUie. ^fl tas fel^t f^mptUd) im tledvrr tal jlil grUg^n on) tfl
^as bie r^difl nad)t , ^ae man in ^em tal (tf) tiie kned)t babf grbailTen Ms mrin Ifgfr) i(l
0rU0e bat man ^ie toepl tier Wntunberi^ifd)en /uttrr kafUn unnti mein krU^r nit oer- h>
0(|[en ^tnM t'xt meinfUdven otier pfäl in tet nä\)e oafl tie^brent, $at fid) )en tag pcbltng
vntf ^inbafinng gebul^et. ^in^t pn tfem tal Dil ^aluaguartiia a^rr befdiil^ tnappen brn
0i<nni0en tiie fi^ 0rbulbirt [fabtn bin DnnH tviurr au^ Ser^oge Wilbalms oonn Ihip^n
Can^Up auß gebenn, l^in^t 0ftrud\t gemtftn mitt $aQ2ird)en mapp^n on^ quarttifrt mit
atntm rotten »j* in mei)|Tem feltt, ^es ^d)mäbifd)en puntis 3ai)d)en, mit etlid^er fd)ri|fti5
mnt n4) r^l^^ ergebn bf^br 3Ü pf|[er fid)erbait * |Jat aud) b't^^ ^^^0 v^nn l^dbcnberg als
obrifler /el^tmarfd)aldi pa^portten fo getrudit finbt getnefen über all mit untterfd)!e9bun0
fein Ulfen äußren , antierfl man nitt tvol fid)er auß ^em felbt 0e3O0en on fold) 0ela9t.
5.21. <2lm Crid)ta0 12 apsilis. ^fl tias felbt oer^udit un^ i^ax fid) 3mifd)en ^c}in0en onn
/6bin0tn (^er oö Cflingen t^hfex) oel^gert vrib tas Clofler pebenbamfen bat fid) 0ebultet 20
on plampepm er0ebeni bat ^' punbt purdvbartt oon ftatiia Do0t bin gefegt.
5.22. ^m ^itiood)en 13 ta0' i|! Ms fel^t oertudit, onn) fid) pnn on^ bei) €nni0en 0e-
l&0ertf bat fid) Ms ^tättlin |9ernper0 er0eben, ben ta0 baben tit ^trabiotttn €tibin-
0enn berent, fintit 3men umkömen ober er|tod)en on 5 0efan0en, fp babe ain C^elman
H ^fper0er 0efan0en, Mrumb fpntit bie 5 in 8 tagen leoi0 mo^Oe €s bat ficb aud) üeütt-t^
lin0en miber 3U bem Hepd) mit fambt bem fd)loft ^d)ar er0ebe. ifl ber mirttenbergifd)
bamptmä barin 0emefl IS^ilbalm oö be0enfelbt $at /Harttn pfaf als obrißtr i)uartiermaifler
alle la0er 0efd)la0en onb außtailt.
$.23. ^m IPomflag 14 onb /reQta0 15 <2lp2il. ^fl 03 feiot ju <£nnin0 (lil 0ele0'en, ^|l
)er oon C^e^lbfedi an ^cbn'ar^mal^t mit feiner riflung 0e300en 3Ü erobern* 3«
$.24. ^m $amb|la0 16* ^|) bas felot oer^udvt, onnb bat fid) 3U €mrin0rn 0elo0ert i^
5 nad)t alba blibenn, ^inM oft bin onti miber ^rumetter gen €ubin0en 0ef(bidit omb
aufror^erun0. fpn^t aud) Parlament ober gefp^ed) 3tDifd)en in auft ^er ^tat oA onfem
bamptleHten 0ebalten' P'ie mepl bat ^er oonn 6e3lfed\ am fd)tDar^ mal^t $ul^, 9o:na(b'
Jlo^nflette aud) i|l 3Ü le^t oon b^i^^ l^ans ^a* 00 lanbaio .^utlingen ein genomen. on^^ö
$.25.)ie oon üotmepl babe ontter t^en tDepIfen* •}• Hofenfelut eingenome. ^m Pornllag
21 ^p2il i|l 03 felbt oersudit on bat fid) über ^ie per0 au^ fiir ^tibin0en 0ela0ert , babt
bie $d)an^paibrn muffen über bie per0 für bas 0efd)i^ ben toe0 0raben , batt fid) Oen tag
biie ^tatt er0eben , vno bie pm fd)loß }i\ ons fein^tlid) gefcboffen ' f pno oil oö onfem
kned)te erfd)o|fe, bie nad)t bat md bie fd)ät^ mol etman meptt in ^er b^d) 0e0raben onb^o
Ms 0efd)i& 0elä0ert 9|l \)exi ^hgi oon /rfintfperg fein pirret 00m bambtt 0ef(boffen
iD02ben I
" 2)^öbringcn unb SSai^ingcn auf bcn gilbcrn, gtoifc^en ^licningen unb Seont^rg.
«® gebenbamfen i. 33cbenl&aufcn bei Tübingen. ** ©laubeurn. (labia] €tabic«?
" ©^ningcn am Ru^ ber 5((^atm. " ^crtcnberg , Ob. 5lmt*Pabt im ©djmarjnjalbfr.
w <3ld)ar] Sldbalm. " 0eme(l /. *® (Jl&ningen. ** Entringen , swifcfecn Jübinvßen
iinb ©errcnbcrg. ^ ouffor--|crung i. ** r>. OeroUedf. ©ulj, O. 3C. ®t. am iRecfar.
©oml^an, Ob. 3(mt3 ^ulj. " $)ornPctten, Ob. $lmt8 SreubenPobt. Tuttlingen on
ber $)onau. '« SRofcnfcIb on ber ©trcnj, Ob. 5(mtg @ulj.
r
i-
f-
\
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11