Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as part of a project
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each file is essential for informingpeopleabout this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countiies. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full icxi of this book on the web
at|http: //books. google .com/l
Google
Dit is ccn digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliothcckpl anken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat
doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is na oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke
domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrecht termijn is verlopen. Het kan per land
verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van
geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de
lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.
Richtlijnen voor gebruik
Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken
uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven
leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op
automaüsch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:
+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door
individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet -commerciële doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek
doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe-
den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien
hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het "watermerk" van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het
project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er
niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is
voor gebniikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek mst, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval
met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het
eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.
Informatie over Zoeken naar boeken met Google
Het doel van Google is om alle informaüe wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit
allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via|http: //books .google .coml
r
^•i.'HBH,^
•*,
'""'■«IWVASSI'»'-'*
fj
ir
:ï.
.\fc6
•^U
^
r'
i
VADERLAND SCHE
HISTORIE.
ELFDEDEEL.
. .\
v^
^ ^
^ .- #■ r- •
V •• ->-
VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
DER
VEREENIGDE NEDERLANDEN.
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AFi
Uit degeloofwaardigfteSchryvers en egte Gedenk-
ilckken famengefteld.
Vht Kanfylaaten e» Kaarttn epgihelierd.
ELFDE DEEL,
Beginnende mtt den aanvang der Stadbouderlykt Reeeerin-
gevan FREDRIKHENRIK, Prin/e van
Oranje, in' t jaar 162; ; en eindteende met bet
Jkiten der Munjter/cbe Ftedty in^tjaar 1 64 8.
Te AMSTERDAM,
By / S A A K T I R I O N,
9iet Privilegie van de Ei, Gr. MegMetren Stéaten van Holland
en H^e^frietland.
M D C C L I V.
• )
- ■ • »•' • .
*
VADERLANDSCHE
f HISTORIR
Va
I
I
O
EENENVEERTIGSTE BOEK-
I isr H O U D.
L Fred&ik Henrik , Pnnx van Oranje ^
wordt Stadhouder Dan vyfGeweJienj en Kapitein^
en Jdmraal- Generaal. Ernfi Kafimir wordt
Stadhouder van Groningen en Drente. Handeling
wet den Staat van eerften Edele in Zeeland. IL
Inzigten des Prinfen van Oranje. III. Breda
verkoren. De Staatfchen verrajjen Goch. IV.
JVillekens verovert de AHerheiligen-Baai , en de
Stad S. Salvador. Aanjlag op Del Mina. V- Be*
weegingen in Frankryk. Oorlog in Italië. De
Staaten zenden eene Floot tegen Roebelle. VI.
Staat des oorlogs in Duitfchland. De Staaten
cnderjleunen Deenemarke. VII, Verandering in
Engeland. Regtspleeging tegen eenige Engel*
Jcben , in Amboina. Onluflen , hieruit ontftaan.
VlII. Verbond met Karel den ƒ , Koning van
Groot' Britanje. Togt naar Kadix. IX* Hande^
Üng van den Heere van ^Sommelsdyk , in Frank*
ryk. De Vloot der Staaten keert te rug , van
voor Roebelle. X. Oldenzeel gewonnen. Togt
naar Vlaanderen. Vyandelyke aanjlag op Sluis.
XI. Krygsbedryven in Duitfchland. Slag by Lut*
ter. XIl. üitrujling ter zee. fVangedrag van
XI, DfifiL. A ee:
ftl VAÖERLAr^DSCHE XLI.BoeiC.
tmi^ 'Raaden ter Jdmiraüteit. Gewnt vsn Pej^^
fie pinden Mhage. Ferdtag met Jlgiers. 5CIII.
Ooflfriefche onluflen. Geboorte van JVillem , Zoon
i^tPiinfe-mdrAH^nm'^^^ Üe Remi-
^firanteft 'beginnen offtnlyk 40 verderen, ffögét'
bembek^^ V^H^M "oanbegtenis. Sterfi.£)p'
fchuMing te i^fterdam. Reigershergen-raak in
moeite. NïeWsoe Verponding. XV. Fredrik Hen-
fik' ontvangt de Ridder-ordevan 'den KoufeBSifd*
Selegeitenmnt Grol. Spinotas aanjlag op Zuid*
bevebnd. Schanfen geftigt. XVUQnluften met
Groot-Brit arije. De Éngèlfché ' Geiiant gev)eerd
^ 4kit^,d(u fioftd van Staat e. Vèfdre^ met-Ffi^kl
* ryk geflooten; doch niet bekragtigd. X VIJ. /^#ör-
\ fpo^dïer Ke,tzerfcben\ in Duitfchland. Gez^^t-
* fchap naar 't Noorden. Naur Fenetie. XVÜL
\ De Koningvan Spanje zoekt ^yfjigeefi^eenFer-
i bond MH Vereenigmg ih^cUn atté ?m^f^<?«
. te dfienJlt4(fn;Jm¥igo$ Bergen qpZoQm.Xi^^
'c Piet ffein verovert & Sp^anfche Zilvervloot. XX*
. StAaldes oorlogs in Dmtfcbland. Pe$ta^tentrag*
\ tenbezming inde Zon4 te krygfn. 't Mislukt.
Reaffl gévapgen dflof de . Keizfincben. Faart, op
tk We»er en Èlve verzekerd, XSl. Roebelle ge-
l dwongen y4(>or, de$ Koning van Fr^pkryk.Xl^L
- Aaninas, pan vryheid voor de Rem^firanten.
. Beroerte ti^, Jmfterdam. De Prins zendt Krygs-
i volk der^aardi. Schutters p^dn. Twee Predimn-
. ten ter Stad, uit gezet. De Remonjiranten fug-
ten , aldaar , eene Kerk en Kweekfchool. Oftpg-
i ting eemr Dfeorliigtfge Sebook.^ in de^fé, Stfid.
; XX0I. Fredrik Henrik belegert \s Hêrf^enbojch.
X^I V. De Graaf van den Berge v^inde Fe-
. lime, Eindhoven gewonnen. XKV^ fFezel ijer-
. ra ft , door den Kolon^ van Dieden. De vy^nd
•^ ^ ' '" ' . ... mmt
«
V
; •) ^^
^•^
«-«'.■" * • '
ïti.BoEif. tïlst ö'ktt: ■ I
- ruimt de yieluwe.XXVÏ.'s Hertogenbofcb gtefi ' f
zig over. Gevegt tuffcben de Rtdtery van Ernji
' tn Jan van N^au. TfJeWurg , Rineelberg en
' Burik ge-aionnen. XXVll. Üitflagderhandelingi
in Engeland, XXVIII. Handeling in Frankryk.
XXIX. yntgteleoze han^ling over een Be/tand
met de Spaanfchen. XXX. Piet Hein fneuvelt.
■ DeRaadpenJtonaris Duik fterji.
va pas cfveriee* 162 ji
meene Staaten ÏT"*
igheid vanKa-Fredrik
■Generaal over""^"'
m Staat op teSt„.
,d,PrinfeFRE-'der, Ka-
i)RiK HENRiK(d!), die zig thans in 't Legerpitein- rf
bevondt. De Staaten van Holland draalden ookAdmi-
Waar weinige dagen met het befluit , om dien""' *j*" ,
frins Ee verheffen , tot Stadhouder , Kapitein- en""^
Attoliraal-Generaal van hun Ge*eft in'tbyzon-
den Ten zelfden tyde, beflootenze, ter Gene-
f aÜteit te bewilligen , in een gefchenk van twin-
tigduizend giïidens aan de Prinfeffe, zyne Ge-
timlinne , ter gelegenheid vaahet onlangs vol-
trokken Huwelyk. Ook vermaandenze deSÉaa-*
ten van Zeeland, fehriftelyk, om zig met hen
te vereeiiigen j in 't ftok van 't Stadhouderfchap
(b). Doch de nïeefte Leden van dit Geweft von-Zeeimd»
den 't vreemd, dat me«, ter Generaliteit, zohedea-
fpoedig, en zonder de byzondere Staaten , op'''"S«i
2alk een gewigtigfluk, te laaten befchryven,fP^j^
Jet de bparagt van het Kapitein- en Admiraal- hiermó- '
fehapde ge-
M Relbl. HoU. ti, 14 April uif. U. s7. mMkt
Xi) Kdöl. HoU. i, 3 Ji^ ttif. iL ii, u. Monl. Zee^i;
A i
4 VADERLANDSCHE XLLBööR
162 s* fchap beflooten hadt. Ook meendenze, dat ry*
' ne Öoorlugtigheid , in deeze hoedanigheid, met
aan de algemeene Staaten, gelyk men 'tin den
Haage begreepen hadt ; maar aan die der by*
zonetere Grewalen, behoorde te zweeren. Zelfs
zoudenzè gaarne gezien hebben , dat die van
Holland hen hadden gekend, eer zy tot deop-
dragt van 't Stadhouderfchap hadden beflooten;
alzo zy verftonden, dat Holland en Zeeland, uit
kragte der onderlinge verbonden , in Regeerin-
ge niet konden gefcheiden worden. Doch on-
aangezien deeze bedenkingen , die zy den alge^
meenen Staaten en die van Holland lieten voor*
■f
houden, bewilligden zy, eenpaariglyk , in de
opdragt van 't Stadhouderfchap , op gelyken
• Cm* * Laftbrief en f Berigtfchrift (c) , als , in den
^fffie. jaare 1585 , voor Prinfe Maurits ontworpen wa-
Jr'^'^^ren (rf). Doch in dit laatfte» moetenze ook van
gedagten veranderd zyn, hebbende Fredrik Hen-
rik het Stadhouderfchap van 2^eland , zo wel
ais van Holland , niet bekleed op eenig byzon-
der Berigtfchrift ; maar alleenlyk op eenen al-^
gemeenen Laftbrief (^) , die , den vierentwintig-
:en van Bloeimaand , gedagtekend was (ƒ ). t
Liep egter nog tot in Herfftmaand aan , eer zynè
Doorlugtigheid zitting nam , in den Hove van
Holland (A De Staaten van Gelderland-, U-
, trecht en Ór&ryffel hadden hem , ondertuJÖchen,,
gj„(l ook tot Stadhouder verl^oren. Doch Groningen
Kafimir met de Ommelanden en het Landfchap Drente^
wordt van welke Geweften Prins Maurits ook Stad-
Stadhoti- hou-
(e) Norul. Zeel. itf Msy 162;. BU 179^
(/) ^it VIII. Deel» hk 107.
(e) AiTZi-MA 1. Deelf H, jStf.
!f) GrootoPlakaatb. III. Dtei, il, toi,
g) Notul. Zeel» t, 9 Stpu i6zs, >/• i^if M^»
XLI. BoETC, HISTORIE. 5
houder geweeft was , begaven zig ander het 1625.
Stadhouderfchap van Graave ErnllKafimirvander va»
Naflau, Stadhouder van Friesland (i&).Wyxters^Gronm.
behieldt Fredrik Henrik zyne wedcle als Gene- fi«° ^
iraal over de Ruiterye (i) , welk krygsampt hy, ^^^^^*
reeds by't leeven zyns Broeders, bekleed hack.
Adriaan van Manmaaker , die^ van wege Rin- Hande-
fe Maurits , den eeillen Edele , in 2^eland, ver- Uog over
toond hadt , verzogt terftond, in deeze zelfye*|'^*^J*^"
hoedanigheid, te worden erkend , uit kn^e van ^*|^,^i£,
èenen Brief van Prinfe Fredrik Henrik, den ne- beid vw
gen^twintigflen van Grasmaand -gedagtekend, eerden
waarby hem bevolen werdt , dezelfde plaats , op ^«'«^^ ^n
voorgaanden laïl , te blyveh bekleeden, en ^^ecliad.
Regt en de Hoogheid van den Markgra^ve van
Veere te bewaaren. Doch toen zyn verzoek , ter
Staatsver^aderinge, overwoogen werdt , ver-
klaarde Middelburg zig wel overboodi^, om den
Prinfe van Oranje, Fredrik Henrik, het Regt
van eerden Edele op te draagen ; maar begeer-
de Manmaaker, niet dan by voorraad, en onder
de gebruikelyke JSte van Nonfrejuditie^ te erken-
nen in zyne voorige hoedamgheid. Zienkzee
ging, in 't eerfl, nog zo ver niet, (lenuneqde
alleenlyk tot de overdragt van 't Regt van eer-
den Edele aan zyne Doorluchtigheid , zonder
Manmaakar , voor als nog , te willen aanneemen.
Doch daarna voegde deeze Stad zig met Mid-
delburg. Goes liet hem , by voorraad , toe; doch
oordeelde , dat men , by de opdragt van 't Regt
van eerften Edele, vocnral verklaarenmoefl, ge-
lyk in 't jaar 1596 gefchied was, dat men dit
Hegt
<b) Van den SAlfDE VIII. Boek^ il I15.
A 3
« VADERLANDSCHE XLLBöBKi
t62Sf Regt niet hieldt gehegt te zyn , aaneenig goed,
' huis , waardigheid, of geflagt: waarin ookMid-?
delburg bewilligdcDoch Thoolen,Vliflingen en
Veere begreepen, dat menManmaaker , uit krag?
te van 's Prinfen Brief, behoorde te erkennen
(ife). Ook gefchiedde zulks , federt , zpnder dat
hy nieuwen laft ontving van den Prinfe. Maar
in 't jaar 1630, werdt hy verlaaten van zyne
waardigheid (/) , hebbende , zo men meende, de
agtbaarheid zyns meefters , wat te ftyf , en kwa»
lyk ter zaake , gedreeven ( m ). j^oan d^ Knuit
werdt toen, in ?yne ftede, aangpfleld , door dei^
Prinfe{«\
ïl. Fredrik Henrik bereikte volle eraenveertig
ïnzigten jaaren , toen hem de meefte waardigheden zyns
dr^ Hen-^^^^^^^^^^ Broeders werden opgeoraagen. Hy
fik , iq hadt een groot deel zyns leevens gefleeten in deq
zatkon oorlog, menhy,'door en door, verftondt, en
van oor- om welken met ernft door te zetten (0) , hy , zq
'^^^ ^ lang 't hem zyne kragten toelieteq , gezind ge-
bleeven is. Ook vondt hy den Staat ingewik-r
keld in eenen koftbaaren kryg , die , n^ 't uitgaan
van 't Beftand , by mangel van vermogen , eij
om andere redenen, naauwlyks gevoerd was^
dan verweerenderwyze ; terwyl Fredrik Henril^
verdondt , dat men den Sta^t benadeelde , zq
men anders dan aanvallender wyzq oorloogde j
waartoe egter de koften te hoog liepen , on^
door den Staat alleen ^edraagen te worden. Dei
JDuitfche kryg, in we&enmenzig diep hadt ge»
ftelj^ep^ yerplj^jtfte l^et tooneelderyyandlykneT
r^) Notul. Zeel. 9 Maj i6zs» H, 175-17T.
W/) >ïotul. Zeel. 4 Sept, itffo. kU 167. ifkh. Itf3f*#/.|»
(m) H0OFT8 Brieven AT. CCXXXI. i/. 13H, - ,
(ff) Notul. Zeel.' 19 fe^r, 1631.^/. xo,
0) AlTZEJfA I. Pefl^ bl. S}i;' ' ^^^
XLLBbiz. : H I ï T O R I E. ' ^
4en wel verder van de «enzen ; doch was, fe» 1525;
dert eenigen tyd,niet dan met nadeel, gevoerd,
en, zonder fkrker uitheemfche hulpe, dan men
nog hadt konnen verwerven , niet tot een goed
einde te brengen. Maar Frankryk en Engeland
fchikten zig, eerlang, om de Duitfche zaaken
emftiger ter herte te neemen, en Fredrik Hen*
rik,, gebooren uit eene Franfche Modder, en,
yan vroeg af, gevleid door het Franfche Hgf ^
wifl zig ook , meer dan zjn Broeder , te bedienen
ran den invloed, dien hy aldaar hadt, omFrank^^
ryk inzonderheid , aan de belangen van den Ver*
^enigden Staat , verbonden te houden. Ook Iloot
pien, eerlang, overeenkomften met Frankryk
en Groot-Britanje , die van merkelyk gewigt wa^
ren voor deezen Staat.
Doch om den oorlog emftelyk te voeren, was Regee»
ook de inwendige ruft en eendragt hoog noo-%rlD«*
dig. De veranoerin^en van déjaar»ii6i8eii
1 619 , en d^ vervolffmg der Remonflranten, die
nog aanhieldt, hadden misnoeffdheid en vertnt'^
jÈering veroorzaakt in veelen, me van ichadely*
ken invloed ge weeft waren , op den Staat der
Regeeringe. De ^meene laflen werden ongaar-^
ae gedraagen , door zulken , die nadeel geleeden
ha£len by de veranderinge , en begreepen, dat
*3 Lands vryheid, by dezelve, verkort was. Zy
zelven, die op 't kufTen waren geraakt, zagea
hoe wankel zy zitten zouden , wanneer zy een
gezag , dat door inwendige beroerten was aan*
ge wafTen , door 't flerk doorzetten van uitheem-
fchen oorlog, nog hooger hielpen opvyzelen.
Men kwam , hierom onder anderen , b^waarlyk/
tot^bewilli^ng in de gemeene laften, zo lang
f VWS Maurits leefde ; leggende ook de Ledc^
A 4 des
f VADERLANDSCHE XLL Boitf;
1625. d^ Bondgenoodfchaps geduuriglyk over hoopt
' over 't aandeel , welk elk in deeze laden te draa-
gen hadt. Fredrik Henrik begreep, hierom, met
reden, dat de Staat, zo zwaar gelchokt, federt
eenige iaaren, inwendige ruil en eendragtnoo--
dig hadt. Hy was altoo^"aangezien voor eenen
begunftigerder Remonftranten, enderRemon-
ftrantfchgezinde Regenten , die , in *t jaar 1 61 8>
van 't kufien geraakt waren. Veelen vleiden zig,
derhalve, dat deezen tailond herfteld zouden
worden, en dat de vervolgde Remonflxanten
haait vryheid van Godsdieimoefening bekomen
én Gods- zouden. Doch de Prins hieldt dit voor den weg
4ien(L tot nieuwe beroerte. De verandering was reeds,
meer of min , begroeid ; de openbaare Kerk hadt
zig gefchikt naar de gedaante, die zy, door de
Sinode van Dordrecht, gekree^en hadt. Haar
of den Staat wederom eene fchiely ke verande-
ring te doen ondergaan kon niet gefchieden zon-
der nieuwe opfchuddingen, die derPrins^hans
ten hoogde gevaarlyk hieldt. Hy verftondt ,
hierom , dat men het misnoegen van veelen, al^
lengskens, moed wegneemen, en, van tyd tot
gd , eenige oQtflaagen' Regenten herdellen (p).
ok zag hy niet ongaarne, dat de Remondran-
ten , in verfcheiden Steden , opehlyker begon-
den te vergaderen , zonder ooitderktedrincen,
op de uitvoering der Plakaaten, die tegen hen
Semaakt waren. Hierdoor , won hy de herten
er misnoegden, die, of heideld wordende, of
hoop krygende op herdelling , naauwlyks ooit
klaagden, over 's Prinfen beleid: terwyldievan
de openbaare Kerke, uit zyn voorbeeld, gemaa*
tigd-
o; ^t AirzMtu u Duif M 51$% tfi7.
XLI. BoËï. HISTORIE. t^ ,
tigdheid leerden; waardoor de voorige hevig- 1^25.
lieden, allengskens, aan 't bedaaren mkten, en "
?s Prinfen gezag hooger rees, dan het zou heb-
ben konnen doen, zo hy fle^ ééne partye ge-
draagenhadt, met verdrukking der andere. Al
het welke overtuigenlyk blyken zal, uit het be-
loop van 's Lands gefchiedeniflen, onder zyne
Sudhouderlyke Regeeringe , tot welker ver-
lig wy nu overgaan.
't Beleg van Breda , in Oogftmaand des voor- UI.
leeden jaars aangevangen, was, den gantfchen ^^^,^^8
Winter, voortgezet, en duurde nogtegenwoor-^*"^ '
dig. De Stad was van volk en voorraad, over- van Ire-
vloediglyk, voorzien, en de bezetting ftondtdt.
nog onder 't gebied van Juftinus van Naflau ,
een' oud' en ervaaren bevelhebber. De Mark-
graaf Spinola hadt ongeraaden gevonden , de
Stad met geweld aan te taften ; en zig , terftond,
zo ver het de gelegenheid toeliet , rondsom de-
zelve verfchanft: waardoor alle toevoer afge-
fneeden werdt. Zyn Leger was , naar de konfl^
voAerkt, tegen de aanvallen der belegerden, en
der zulken , die 't ontzet zouden willen onder-
neemen* Wind en weder was hem , 't gantfche
najaar, gunfti^, en den onzen nadeeliggeweeft:
waardoor hy zig, fpoedig en vaft, hadt konnen
begraaven; terwyl, van de Staatfchezyde,ver-
SeefTche poogingen waren aangewend , om een
eel zyns Leger onder water te zetten. 2^1f s wift
hy *t water der Merke af te leiden, en te belet-
ten, dat 'er ontzet door aangevoerd werdt (q).
De langduurigheid van 't beleg was egter oor*
gaak, dat het vyandlyk Leger zeer dunde, door
ver^
As
<o V.ADERLANDSCHE XLtSoiÜ
f625. verloop en zidcte. Doch deeze fdiade werdtgo-
^ boet, door verfche Duitfche troepen , die, van
tvd tot tyd, aankwamen, in zo grooten getale,
dat men net heir der belegeraaren, in den aaiir
vang deezes jaars, begrootte, op dertigduizend
knegten en agtduizend paarden,
Prin»Fre- ^^ algemeene Staaten lieten zig veel gelagen
drik leggM, aan het ontzet van Breda, welkPmd^
Henrik Maurits, in 't najaar, mislukt was. De jongde
zoekt overeenkomften met de Koningen van Frankryk
vergeefs , ^^ Groot-Britanje hadden hun gelegenheid ge^
ie on t • * geven , om hunne Krygsmagt , met zeventig ven-r
zetten, delen Êngelfche Knegten onder den Graave van
Mansfeld, en een goed getal van FranfcheRui^
ters, onder den Hertoge van Kandale, te ver»
fterken. Hierby waren eenige nieuwe Regemen^
ten Duitfchers en Nederlanders gevoegd , zo^
4at het gantfcheheir op veertigduizend ïnanbe-»
groot werdt. Prins Fredrik Henrik hadt V *t
bevel over, terwyl zyn Broeder krank lag, in
den Haage. Hyhadt zig te Dongen nedergeflaa»
gen , en bevondt zig hier nog, toen Maurits over-^
leedt. Ook ontving hy hier de tydingzyner ver*
hei&nge tot de meefte waardigheden, die door
zynen Broeder met de dood ontruimd waren^
Doch 't liep tot in Bloeimaand^aan, eer hy iet
van belang ondernam , tot ontzet der belegerde
Aanval ^^^' Op den vyftienden dier maand, deedthy
op Ter eenen aanval op het Dorp Ter Heide, daar Spi«
Helde, nola zig fterk verfchanft hadt: doch hy wefat ,
met verlies van drie-» of vierhonderd man , af-
geflaagen (r), terwyl de vyand naauwlyks twaalf
man verloorenhadtt Vierdagen laatei^ taflteda
R*t*
(r) Memoir. de Freder. Ifenn /».)!, )#.
V
jai. Boeit. - Hl S T OR I E. ' i|
Ritmeefter Randwyk een fterk yyandlyk gelei- i6t%
de aan; doch Graaf*Hennan van den Berge;met"^ »
zyne onderhebbendeRuitery, zynde toegefchoor
ten, noodzaakte hem de wyi^ te neemen (s).
Binnen Breda, was, ondertuflchen , groot ge* Bredt
brek aan mondbehoeften gekomen, en de Stad geeft «Ij
was nu op 't uiterfle gebragt , toen de Prins , gee^ ^^^^^ \
jien kans ziende om 't beleg op te flaan, noch
om de belegerden , op eenige andere wy ze , van ^
voorraad te verzorgen, den4>evelhebber,zyneii
patuurlyken broeder, bevel zondt, omzig, op
de eerlykfle wyze, over te geeven. Voorts, bra^
Jiy op van Dongen, enfloeg zig wederom neder
in de Langeflraat , daar hy , in 't yoorleeden jaar, * ,
gelegerd geweefl: was. 't Verdrag, waarbyBre» i
a ovetging, werdt, op den tweeden van Zo^
jnermaand , getekend. De bezetting bedong den
iiittogt , met flaande trom , vliegende vendels en '
^randende lonten , verlaatende, op den vyfden,
de Stad; daar Spinola, terflond, zyne intrede
deedt (^). 't Beleg van Breda h^dt, van weder»
?:yde , fchatten gekoft ; doch Spanje en de Spaan-^
fche Nederlanden dermaate uitgeput, dat men,
federt , den oorlog ook ver weejrenderwyze voe*
ren moeft ; en den Staaten en Prinfe Fredril^
Henrik gelegenheid gaf, om 't verlies van Bre-^
^a, in eenige volgende yeldtogten, rykelykge^
^oet te vinden.
Ondertuflchen was het Lambert Charles^ Be- <^och
yelhebber van Nieuwmegen , op den agttienden Y^^\
van Louwmaand, gelukt, Goch in te neemen , g^j^^J. ^
f)y verrafling. Doch hy h^dt niet yeel vreugde fchep.
vaq
{$) Memoir. de Freder. Henri p, jz,
'-(1) Memoii. de Fieder. Henil j^. }4. ' Aitzema I. Dal ^ ê(»
ti VADERLANDSCHE XLI.Boek;
x62S* vanzyne overwinning. Maar pas binnen de Stad
eraakt , en terwyl men *t Kafteel en êén def
öorten aantaftte, viel hy te bedde aan de jigt,
die, gewoon hem te kwellen , eerlang , in eène
beroerte veranderde , waaraan hy overleedt («).
IV. Meer viel 'er, dit jaar, te lande niet voor.
Zcctogt Xer zee, hadt men beide voorfpoed en tegen-
vtn wü- fpoed gehad. De Vloot onder Willekens, die,
* ^'* op 't emde des jaars 1 623 , in zee geloopen was,
hadt heimelyken laft , op zekere hoogte te ope-
nen, om de Bahia de todos los SahSos of Allerhei-
ligen-Baai , gelegen op de kuft van Brazil, in té
neemen. Zy naderde deeze kuft en de Baai, op
Hy den agtften van Bloeimaand des jaars 1624. De
neemt defiaai was gedekt door een Kafteel , en in dezel-
^^V^y^y lagen eenige Portugeefchefdiepeh. DeOn-
^Janaos der- Admiraal Hein tmte deeze Ichepen aan,
of jlUer- met drie der zynen, terwyl de Admiraal Wille-
heiUgen- kens twaalfhonderd Soldaaten en tweehonderd-
Baai in* enveertig Matroozen aan land zettede, en , on-
der 't beleid yan Jllert Schouten^ zondt, om de
Stad S. Sahador in te neemen ; 't welk weinig
werks koftte, zynde zy, op de aankomft der on-
zen , verlaaten van haare Ingezetenen. Zy werdt
terftond geplonderd. Men bekwam 'er ryken
buit, alzo de Bevelhebber, het vlugten meenen-
de te voorkomen, 't vervoeren der goederen, op
lyfïlrafFe, verbooden hadt. Van defchepen,die
in dé Baai lacen, werden de onzen ook haait
meefter, vinoende in dezelven, behalve andere
koogwaaren, wel twaalfhonderd kiften Suiker.
Ook vielen hun , daarna, nog andere fchepen in
handen, die, onverhoeds, de Baai kwamen in-
zei*
k
/-
2iOC
2M>
XZO
f I
7jr-n ^5^^
'yojil xfoc'
^$ fl ^3^*^'
aetedefi/'
/isét^ptt/tt MO» ^m/
JHmiirt^
'.Zaurent
3^
35
4-0
5*>
55
Sco
yco
8oo
^5fl 9^^
J.COO'
2XOO
NIEUWE KAA
Vanliert
Wefteljkste Deel de
SCHEEP STOGTEN derTSTED:^
ïTaar
^v^ E s T in:
Te AMSTERDAM \>J IS
Sf^ïett^
^754-
zoo
ZIO
ZZ0
zsé
^r
XLL Bööc. H I 8 T O R I Bf. i j
zeilen. De Staden Baal werden^ terftönd, uit 1525.
den naam der algemeene Staaten en der Wöft-
indifche Maatfchappye , in bezit genomen. Tot
Bevelhebber bleef aldaar Joon van Dor tb ^ die, ^
Jcort hierna, door eeae hmderlaage van Brazi*
liaanen , overv^ien en omgebragt werdt. Allert
en Wiüem Schout en, twee broeders , kreegen to^n^
de een na den anderen , 't bevel: doch zy ver- z**^
waarloo^en beide, en de laatfle inzonderheid
de beboorlyke verllerking der Plaatfe, fpilJen-
de , daarenboven , een groot deel van den buit ,
die hun in handen Viel , in ongebondenheid JVlid-
lerwyl, hadt men, hier te I^de, zo dni geene
tyding gekreegen van deeze overwinning, of
de MaatTchappy , wel bevroedende, dat de Eo<
ning van Spanje ad zyn vermogen infpannen zou,
om haar deezen fchat te ontweldigen , ruftte twee
talryke Vlootcn uit, tot befcherming van 't ge-
ne zy , in firazil , veroverd hadt , en om de Spaan-
fché kuften te ontruften. Zy waren nog voor 't
einde des voorleeden en in den aanvang deezes
Jaars in zee gefteken (t;). Doch de Spaanfche
Vloot, onder Don Fredrik de Toledoy was eerder
gereed geweeft, en, in Sprokkelmaand deezes
jaars, seland in de Bahia. Zy voerde omtrent
twaalfduizend koppen ; daar de onzen , in de
3tad S. Salvador en op de naafte Sterkten, niet
boven de tweeduizend n^m fterk waren. ^. Sal- S. Stlvt*
yador werdt, terftönd, belegerd. De bezetting, borende
Willem Schouten van zyn ampt verlaaten , en ^J^^Jj*
Hans Ernjl Kyf, in zyne plaatfe , verkooren heb- wederom
bende, boodt kleinen tegenftand, ter oorzaake verioo-
van de tweedragt, die onder haar ontftaan was. ren.
Ook
(^) L DB LAAT Veih« ?ta Weftind. i/. i9*s^ ArrziMA l«
föis- ^^^ ^^ ^®^ ^ ^^^^ ^P ^ ^y verdrag , den der-?
•^-^-^^ — ^ tigften van Grasmaand ^ bedingende de onzeri
egter den Vryen liittogt nakr 't Yaderiand, met
gefchtte^ fbheperi eü goederen (w). ömtientee'^
ne maand iaater , kwam eene der twee Vlooten^
tot ontzet gefchikt, onder Boudevsjn Henriks*
^oon^ voor de Baai, en in 't gezigt der Stad ^
, daar de Spaanlbhe vlag y op een der Bolwerken^
Hak. Men hefloot toen , de Baai niet verder inf
te iöopen j en deedt,federt, zyn beft, omflaagd
je raaken met de vyandlyke Vloote, die 't ge^
Vegt , geduüriglyk , onttreek De Admiraal Hen*
rikszoon ^ geenen kans ziende ^ om de Bahia te
herwinnen, vertrok, eerlang, lïaat deHaverf
Van Porto Rieo ; overweldigde en verbrandde de
Stad; doch kon 't Kafteel niet magtig worden, 't
Gantfche jaar Verliep met deezen togt , op wet»
ken , den vyahd , aan fchepen , buiMö en goede-^
J'en , veele fchade aangedaan; doch geene fter-
ke Plaat£Qi veroverd werden. Aan Sierra Leond
in Guinea gekomen , vereenigde Henrikszooi>
tig met de Vloot onder J^afi Dirkszoon Lam, die;
Aandag na hem uit het Vaderland gezeild was. Men on-
op Del d^rnam^ in Wynmaand, eenen aanflagop hee
^^"** Kafteel Del Mina , die oligelujkkig afliep , wor-. .
dende de onzen , vermoeid van den togt te lande
naar dit Kafteel , onverhoeds overvallen van deri
' vyand , en ten getale vsm meef dan vierhonderd,
t afgemaakt* De overigen, die geland waren ,
bergden zig met de vlugt (x). De Vloot (tak, in
j 't volgende voorjaar , wederom over naar de kuft
van Brazil , daar zy eenigen buit behaalde en ee-»
ni*
(vj) AITZCMA I. Deel^ BI, 419-
* (xj J, DE L\AT Veiji. van W«lHnd. BI, $9-70. VA» x>EN SAït-
ÜfclX. B9eki kl 120, 1
XiX Boek. HISTORIE.. tj
nige vyznÓifke fchepen veroverde en verniel- i52y.
de Van daar , tot aan de Havana voortgezeild, -
overleedt de Admiraal Henrikszoon op den
tweeden van Hooimaand des jaars 1626. t Ge*
2ag was toen uit op ée Vloote. 't Scheepsvolk
iloeg aan 't muiten, en men zag zighaaft genood-
KaaJct^naar't Vaderland te keeren , alwaar de
Bttcefte fchepen, fchier ledig en befchadigd, te
rug kwenen (y). Eenigen der genen , die S. Sal-
vador hadden overgegeven , werden, naderhand,
in dtn Haage , gevangen gezet , te regt ^eftdd ,
en ter dood veroordeeld. Doch zy verwierven,
op voorbede der Prinfefle van Oranje, vergif-
fenis (z).
De zeemagt der Vereenigde Geweften werdt, v.
niet alleen in de afgelegenlleweerelddeelen,ffe-Bewce*
bruikt; maar het Verdrag met Frankryk,in Zo-|'"^^°
mermaand des jaars 1(524 geflooten , gaf hun ook genood"
legeniieid, tot het uitruften eener Vloote, ten in
ie, nader by huis, dienft deedt. De Hugenoo- Frtnk-
ten, beweerende, dat het joiigfte Verdrag van^^
den jaare 1622, van 's Konings zyde, kwalyk
gehouden werdt , waren wederom tegen hem op-
geflaan. De Hertog van Rohan hadt hen , hier-
toe, aan verfcheiden' oorden, bewoogen. Zyrt
Broeder, de Heer van Soubife, hadt zigmeefter
gemaakt van het Eiland Ree, en, daarna, 't be-
leg geflaagen voor 't Fort Louis , dat Roebelle
UI bedwang hieldt (a). Doch de Hertog van
Vendöme dwong hem, de fterkte te verlaaten(*):
Franlcryk werdt ook, omtrent deezen tyd, in-
ge*
. ty) DE Laat ^/. 7z-t|. A1TZ1U«A.I. Deel f H, $si*
(s) Kefol. Holi. 16, 1^ Mssrt 1626. K zs, $t. AjTZSMA .
(a) Zie X. Dttl^ hl. 411.
Xb) AITZEIIA I. DhI^ hL %^% rm. '
f
Ï6 VADERLANDSCHE XLLBööe;
1625. gewikkeld in den Italiaanfchen kryg. De Eo-*
Ö ioF"^^^S ^'^^^ ^^^ Graau wbunderen , die regtVoor^
inTtaiie. wendden op de Valteline, ingenomen door de
Spanjaards, eenige hulptroepen toegezonden;
die, vereenigdmetdeGraauwbunders enVene-^
tiaanen , de Valteline overmeefterd hadden (c)^.
Uit deezen kryg om de Valteline , die verfcnei-
' den' jaaren dum'de, ontftondt de kryg in Italië»
daar Frankryk den Hertog van Savoje , en Span-^
^ je de Genueezen byftondt. De vyandlykhedea
tuflchen Savoje en Genua waren reeds begon-^
nen , toen Lodewyk de XIII. te raade werdt, ee>
ne Vloot in zee te zenden , om Genua te bemag^
* tigen. En zyn toeleg hadt gelegenheid gegevea
u tot het Verdrag, in 't voorleeden jaar, ^efloo-
I ten , met de Vereenigde Staaten , die zig ver-
^ bonden-hadden , hem eenige fchepen te leveren
D.e Staa- (rf). Ook fteldenze twintig fchepen onder bevel
ten zen- van den Luitenant- Admiraal Willem de Zoete
den eene gezeidHautain ; die zig , in de Lente deezes jaars,
tteen^ gereed maakte , om in zee te fteeken (e) , toen de
Rochel- JKoning de Staaten verzoeken liet, omzeftien
Ie. van deeze fchepen te mogen gebruiken , tot het
beleg van Roebelle , en daarenboven twaalf an-*
deren, ten zelfden einde, in Holland, temogeii
huuren. 't Een en 't ander werdt toegeftaan. Men
oordeelde, dat de Koning ruft in zyn Ryk noo-
dig hadt, zou hy deezen Staat, kragtelyk , kon-
nen onderfteunen tegen 5panje ; eii men kreun-
de zig, naar 't fcheen, luttel aan het uitvaareri
van fommige Predikanten , die 't byftaan van ee-
nen RoomlchenVorft, tegen de eigen' Geloofs-
(c) AlTZEMA T. Deel f hl. 421 , 5}!.
{d) Zie X. Deelt hl, 496.
{e) NoniL Zeeland t Maart 162;» R %t^
Xil. Boek. historie. if
genooten der Vereenigde Geweften, fcherpe- 162$*
lyk durfden doorftryken van den predikftoel ; — '"*^
openlyk aanpryzende de verzaniehng van pen-
ningen, die hier, federt, onder de nkiid, ten * .
behoeve van het belegerd Roebelle , gedaan
werdt (ƒ). Hautain voegde zig, in 't begm van
Hooimaand, by de Franfche Vloote, op de ree-die ge*
de van Olonnes. Soubife hadt hier ook eene fl««g««^
Vloot byeen, die, op den zeventienden > flaags^
raakte met de Vloote onderHautain, en hem, eer-
lang, noodzaakte te wyken naar Nantes, hebben-
de de onzen , in dit gevegt, verfcheiden Tchcpen,
en onder anderen dat van den Vice- Admiraal
van Dorp veyloorent Hautain , zig van zyne fcha- ^^ch y^t
de herfteld hebbende , vertoonde zig , in Herfïl- { J^JjJJ
maand, wederom in 't gezigt der Rochelfche ^c ,
Vloote, die, eenige fchepen om voorraad ge-
zonden hebbende, nu merkelyk zwakker was
dan te vooren ; daar de Koningfchen , in tegen-
deel , met eenige Éngelfche en andere fchepen
gefterkt waren. Men hadt nu voor, eene landing
te doen op het Eiland Ree, die gelukkiglyk f laad-
de. Soubife > die zig te S. Martin verfkrkt hack,
werdt genoodzaakt, de Plaats te verlaaten. Zy-
ne Vloot raakte , op den zeventienden , ook m
een hevig gevegt met de Koningfche en onze
fchepen , en werdt j geheellyk , gellaagen, fchoon
hy minder volks verloor dan de Vereenigde
Vlooten. Doch hy liet 'er zeven fchepen, \ welk
hem noodzaakte, met het klein getal der overi-
gen, koers te zetten naar Engeland. Róchèlle Roclielto
werdt toen belegerd door de Vereenigde Vloo-^eJpt be-
ten, die, tot digt voor de Stad, naderden. Ook^^^^^^*
ftigt*
(f) AlTZBMA I. i>M/, kk 455.
XI. Desl. B
ï8 VADERLANDSCHE XLI.BcJek.
1ÏJ25. ftigtte m^n Sterkten , op de naafte Eilanden ,
^ waardoor der Stad alle toevoer afgefneeden
werdt (g). De belegerden zogten zig wel ter-
ftond te verdraagen met dön Koning, zendende,
ten dien einde , gemagtigden ten Hove {h); doch
*t liep nog tot in 't volgende jaar aan , eer men
overeenkwam. Wy zullen , hierna , zien , wat 'er
gelegenheid toe gaf. De togt te water tegen Ge-
nua , die fonmiigen ook meenden , dat flegts
voorgewend geweeft was, om de Staaten, te
Kgter , tot het uitruilen eener hulpvloote , te
doen befluiten y hadt , midlerwyl , geenen voort-
. gang gehad.
* VL De zaaken in Duitfchland fcheenen , dit jaar ^
Staat van eene andere gedaante te zullen krygen , door de
den kryg beweegingen van Chriftiaan den IV , Koning
Duitfch' van Deenemarke. De Keurvorft van Branden^
land. • burg hadt, in 't voorleeden jaar , den Graaf van
Zwartfenburg herwaards gezonden , om de Staa-
ten te be weegen , tot het verleenen van nieuwen
ónderftand (f). Ook was, hierop. Walraven^
Vryheer van Gend , met eenige manfchap, afge-
vaardigd naar 't Graaffchap van der Mark , al-
waar hy zig van Onna, Kaam , Zoeft en andere
Plaatfen meefter gemaakt hadt. Daarna , in dee-
zen jaare , zyne overwinningen vervolgende ^
hadt hy Byleveld en Ravensberg ingenomen.
Doch Tilly noodzaakte hem, 't beleg van Spaa-
renberg, welk reeds op 't uiterfte georagt was,
Vrugteloos , op te bredken (k). De togt van den
Hee-
(g) Notul. Zeel. xi F/M 1616, bU 91. Aitzima l^Dtel^H.
4£4.4}t.
(^; AlTZEMA \. Dtelybl. j^«.
• \i) Zie 't Accoord van 23 Oüoh, 1624. h AlTZEMA I. hitly
ik 4^.
{k) Ait2:ema I. Dtel^ H, 4 f 7.
XLI. Boek. H I S T O R j É. i0
Heere van Gend begon dus reeds eenige veran- 162$.
dering te maaken, in de zaaken van Duitfch-
land. üoch men hoopte op gunftiger, toen deChrii-
Koning van Deeftemarke, op *t ftenc aanhouden ^^^Jf
der gezanten van Groot-Britanfe en van deezen J-^g yao
Staat, en ziende het tooneel des oorlogs ver-Deene-
plaatfen naar de Neder-Saxifche Kreits , einde- marke,
fyk , befloot , de wapenen op te vatten , tegen de ^^{^^ '*
Keizerfchen en Spaanfchen. Hy tck)g, aan^t^" •
hoofd van een Leger, naar Verden, daar hy zii
nederfloeg,tufrchen de Wezer eij de Allex. Ooi
wierp hy bezetting in Nieuwburg, dat, door
Tilly, die Hameien, kort te vooren, bemagtigd
hadt, vergeefs, belegerd werdt. De Keizer nadt,
midlerwyl, een nieuw heirop de been gebragt,
onder dtnHertoge van FridlandoffFalJleiriy die zig
in Gottingen, Halberftad, Maagdenburg en Haf-
lenederfloeg. Het Deenfche Leger was te zwak,
tegen deeze overmagt. Ook werdt het , ten deele,
geflaagen, door Tilly, omtrent Hanover , daar
wel vyf honderd man kleefde. De Graaf van
Mansfeld , die , na 't overgaan van Breda , naat
Rees getrokken was, hadt, vandaar , hooger op ..
gewild, om zig, vervolgens, by Koning Chris- .
tiaan te voegen. Doch hy was geftuit, doorxten
Graave van Anholtl Sedert , fcheepte hy eenig *
volk op Breemen , dat , te Lauwenburg , de El ve
zynde o vergetrokken , MoHem en Travemundê
innam, en van Lubek voorraad vorderde. Maar
de Regeering deezer Stad, vernomen hebbendq
dat Koning Chriftiaan zig Mansfelds zaak niet
aantrok, viel, met eenig volk, aan ophetzy-
ne, welk, een en andermaal, geflaagen werdft.
Ondertuflchen zondt de Koning herwaards , om
B 2 hul*
ÈO VADERLANDSCHE XLI/Boek.
j^«^5. hulpe (/). De VereeijiigdeStaateh,fchoon zwaar
g;;-5jjj;7 gedrukt door het verfies van Breda, beflooten
ten on-' egter, terflond, tot het afzenden van een Re-
derften- gement knegten , welk op drieduizend man
ntn hem; gerekend werdt; doch, toen *t op de Wezer
kwam , zo de Koning fchreef , maar vyftienhon-
derd man fterk was* Men begreep ligtelyk,dat
zulk een kleine onderftand den Konmc weinig
baaten kon. Men deedt, hierom, zyn beft, om
andere Mogendheden, vooral Frankrvk en
Groot-Britanje, te beweegen, tot het fterker
onderfteunen van Koning Chriftiaan ; alzo men
zig van zyne verrigtïngen in Duitfchland wat
goeds beloofde. Men zondt, onder anderen, ten
deezen einde, éen buitengewoon gezantfchap
naar elk deezer Ryken , welk , nogtans , zo wel
niet daagde, als men gehoopt hadt.
VIL In Groot-Britanje , waren , onlangs , verande-
^^ t\ h ^i^S^^ voorgevallen , die , daarenboven , een
van Jakob ïjuj^engewoon gezantfchap vorderden. Koning
Koning Jakob de I. was , op den zesden van Grasmaand,
van overleeden (ni) , en opgevolgd , door zynen ee-
Groot- nigen zoon , Karel den J, die , in de volgende
Britanje. ^^and, zyn Huwelyk voltrok met de Prinfefle
L*volgt* vanFrankryk, Zufler vanLodewykdenXIII(«).
hem op. Men. nam , terftond , in overleg , om zig van dee-
ze gelegenheid te bedienen ; den Koning den
TOUW te beklaagen , en met zyn Huwelyk en
komft tot de kroon geluk te wenfchen ; doch, te
gelyk, een nader Verbond met hem te fluiten,
totaf breuk van Spanje (p). Ook werden, eerlang,
de
</) AlTZEMA I. Dfel^ hl. 455-458.
' {m) Kapin T««. VII; />. zis» AiiZKMA L Dttlf hU 439%
< in) RAPIK T»m, VII. .^. z«. .
{9j Kefol. Hoü. 12 Aprii 162;. H, 50.
XLI. Bom. H I S T O R I R 21
deHeeren vanSommelsdyk en Rienkvan Burma- ï6%S'
nia benoemd , tot buitengewoone genanten naar ^""""^
Engeland. De gewoonlyke gezant der StaatenKaron»
Noèl van Karon, Heer van Schoonewal, was, Gczimin
in Wintermaand hatftlëeden , geftorven , en op-j^"?^
gevolgd, door Albert Joachimi, een' Zeeuw, fterft!
wien men eene wedde van negenduizend guldens Albert
in *t jaar, gelyk der Staaten gezant in Frankryk J^^^M"»^
trok, benevens vierduizend guldens tot zyne uit- ""' ^
rufting, hadttoegeftaan(/^). Hyhadt,in deeerftepS^.
jaaren van zynen dienft , veel werks met het be-
middelen van 't gefchil, tuffchen Koning Jdcob
en deezen Staat ontdaan , over 't gebeurde in
Amboina; waarvan wy, hier, een kort berigt
moeten geeven , eer wy den uitflag van 't biu-
tengewoon gezantfchap verhaalen.
De Engeliche en Nederlandfche Ooftindifche Verhul
Maatfchappyen handelden , federt het Verdrag ^^
van den jaare löip, op veifcheiden' Plaatfen in ^,^^^
Indie, te gelyk; 'twelkegter, niet zonder ge- fegen "eet
duurig misnoegen, toeging. Men was, geïytnigeEn-
het onder Koopluidfen gaat , eikanderen aigun- geifchen
ïlig: de EngeHchen, die dezwakften waren, za- 1" A"*'
gen zig, ongaarne, overtrelFen, door de onzen, der^on.^**
die zig ook niet wederhielden , van hunnen luften
vrienden den handel zo laftig en nadeeligtemaa-dwrolt
ken, als zy konden. Ook vertrouwde men el*^^'^**^*
kanderen niet ; èn , na 't gene te Bantam en te
ƒ akatra voorgevallen was {q) , liepen de Engei-
fchen vooral zeer in 't oog by de onzen. De Be-
velhebber van Amboina, ^<?nn* van Speult^zeer
gekweld wordende door de Temataanen, viel,
zo
: (p) Nottil. Z«el. 27 Jétn. i6zs:kL xi. Aitzsma I. D(tU èL
f5«> 469. ^ '
(4) ^** X.Deetf bt. 19$.
B 3
M VADERLANDSCHE XLLBois:,
itf^5. zo hy naderhand verklaarde, iri 't vermoeden.
dat de Engelfchen, die een Kantoor hadden te
Amboina, hieronder roeiden. En ^ in Sprokkel-
maand desjaars 16^3 , een' Japonees, dienaauw-
keuriglyk onderftaan hadt naar de fterkte der
bezettinge op 't Kafteel , en naar 't verleggen der
wagten , heboende doen vatten , vernam hy luit
deezen en nit eenige anderen zyner Landsluiden,
dat de Engelfche Opper-Koopman, G^ri^V Towr-
f on , hen bewoogen hadt , om de hand te leenen
tot het ombrengen van den Bevelhebber, en tot
het overweldigen van 't Kafteel. Towrfon en
eenigè andere Engelfchen raakten , hierop , ins-
gelyks , in hegtenis. De meeften beleeden den
inkfchen toeleg , en werden , hierop , met de
dood geftraft. Men kreeg , in 't volgende jaar, in
Engeland, zq dra geene tyding van deeze Regts-
pleeging , of elk riep „ dat het verraad verzierd
„ was , om den Engelfchen handel in Amboina
„ te bederven ; dat men den Japoneezen en
„ Engelfchen , door ongehoord py nigen , bely-
deniflen uit den hals gewfongen hadt, die met
de waarheid flreeden ; dat de Engelfchen, ter
dood gaande, fchriftelyk en mondeling, aan
den Predikant en aan anderen , op de pïegtig-
(le wyze , hunne onfchuld betuigd hadden, en
yj dat menze voor martelaars der Hollandfche
„ wreedheid en gierigheid houden moeft." Van
onzen kant , werdt niet ontkend , dat de Japo-
neezen en Engelfchen gepynigd waren, eer zy 't
verraad beleeden hadden. Doch men beweerd^
zo wel hierin , als in de gantfche Regtspleeging,
naar Regt en Landsgebruik , te hebben gehan-
deld (r). 't Bleef, ondertuflchen,niet, by deeze
(r) AiTZEMA I. Deei, H, 3$6f 36o-37i,
55
I'
XLL BoaK^ HISTORIE. 23
gemeenebefchuldkingenen verdedigingeii.Ko- .15^5.
ning Jakob en naderhand Karel de L trokken •
zig de zaak aan (x). De Engelfche Gezant Kar-
leton vorderde eene blykbaare voldoehing. van
<fe algemeene Staaten , en gebruikte , by deeze
gelegenheid , dikwils , fcherpe en dreigende ber
woordingen (t). De zaak bleef nogtaro fleepen^
doordien de Maatfchappy tyd noodig hadt, om
de vereifchte kundigheden uit Indie te bekomen
{u\ Doch Karleton liet niet af, vanze ^eduurig-
lyk op te haaien. Zelfs vorderde hy, in 't jaar
1627, dat men Jan Pieterszoon Koen, dienhy
hieldt het gebeurde te Amboinabefteken te heb-
ben, en die, onlangs, inftilte, vanhier, n^
Indie, gekeerd was (v)^ wederom opontboodt
en te regt ftelde (w). De algemeene Staaten wee-
den ,.eindelyk , genoodzaakt , byzondere Regters
te magtigen , om 't (luk te onderzoeken (^ ) »
fchoon, ook hiermede, den Ehgelfchen,die zel-
ven mederegters over 't geding wilden zjm, geeli
volkomen genoegen gegeven werdt. De Amr
boinfche Regters werden herwaards ontbooden^
en voor de onzen gehoord : hebbende zyne Doop-
lugtigheid geoor&eld, dat menze, nergens dan
hier , te regt ftellen moeft (y). Doch Koen was,
midlerwy 1 , overleeden. Ook meent men, dat hy
kennis noch de?l aande AmboinfcheRegtsplee-
ging gehad hadt (z). Men begon de zaak hier
voor de gemagtigde Regters te onderzoeken, in
den
{vj Keioi. Moil. 11 juiy 1627. '»*• »»i-
(w)Kefol. Ho\U 24 J^yt n 7«^y i«*7. ^i* Hi» !<«• AiT-
:ema I. Deel f il. 649»
(x)^ie Rcfol. Holl. 13 Otfoh, 1^27. ^/. 270,
(y) Refol. Holl, i(5 Jan. 1627. kl lu
(zj ffxfol. Holl. I3,x( 7«^y- '^ 0£Io^, 1627. W. Itf6|i73, 270,
B4
••
?J
84 VADERLAND'SCHE XLLBoMC,
1(5^5. den jaare 1628 (d). Doch de Koningvan Groot-
*' Britanje, befpeurende, dat het werk traaglyk
voortgmg , deedt het geduuriglyk aandryven ,
vermaahende , in ' t byzonder , in ' t volgende jaar,
tot het hooren van eenige getuigen , cfie , in Ana^
boina in hegtenis geweefl zynde , vrygefproken
en by der hand waren. Ook verklaarde hy nu ,
■ely K meermaalen te vooren , dat hy de Amboin-
.che zaak, die tot een* gemeene Regtbank van
Engelfchen en Nederlanders behoorde , niet aan
*t Regtsgebied der Staaten alleen begeerde te
onderwerpen : waartegen de Staaten beweerden,
dat de zaak , eigenlyk , tot hunne Regtbank bei-
hoorde, fehoon zy de uitfpraak der Regteren,
eerze nog gefchiedde , den Koning gaarne wil^
tien mededeelen (b). Tot het hooren derEngel-
fche getuigen, bèflootenzeeindelyk, aanbieden-
de zulks te laaten doen , door de gemagtigde
Regters, in de tegenwoordigheid des Engelfchen
Gezants(r). Doch my is niet klaarlykgebleeken,
of zulks gefchied zy, *t Rectsgeding bleef , fer
dert, fleepen (d) ; fehoon de Maatfchappy en
Veele anderen wenfchten , dat *er een eincie van
gemaakt mogt worden. Doch de Regters , gee-r
nen kans ziende , om eene uitfpraak te doen naar
's Konings genoegen , en begrypende, dat de
Staat belang hadt by zyne vriendfchap , draalden
met vonniflen; voorwendende, in zulk eene duisr
:tere zaak, meer lichts te behoeven, dan zy, tot
hiertoe, hadden konnen bekomen. Na verloop
van yericheiden' jaaren, bragt men *t zo yer, dat,
(a) AlTZEMA I. Deei^ H, J^i»
'(k) Notul. Zeel. is Febr, 1690. H, lo.AiTZEMA I. De^t^bL
^7-9X2.
(ci AuzEMA T. Deel 9 hl. $19.
{d) Zte Kefol. HoU. is 5#^/. 1634. H* 'S* ^^MéU^rt x^n.hl. ^t,
XLLBoML HISTORIE. 9$
gelyk de buitengewoone Gezant Güvert Bras/er^ liSüSr
in 't jaar 1634, berigtte,, de Groot-Thefaurier ■
», van Engeland genoegzaam overtuigd was 5 dat
,5 *er,door de onzeh,teAinboina,geen onregt was
„ begaan, en dat het nu de regte tyd zou zyn,
„ om de zaak ten einde te brengen (e).'' Doch
de verfchillen tufTchen den Koning en 't Parle*
ment, die omtrent deezen tyd ontuaan waren, .
en de volkomen' pmkeering der Regeeringe, di^
'er uit vdgde, hebben, eindelyk , gelegenheid ge-
geven , d^t de Amboinfqhe zaak, tot in 't jaar
g[(J54, on^fgedaan bleef f Zy hadt, ondertu*^
fchen, de beide volken zeer van eikanderen ver^
vreemd, en de afkeer, die 'er uit ontftondt, is,
nog tegenwoordig, niet geheellyk verdweenen.
Men houdt het vonnis , te Amboina geveld , in
Engeland , nog Voor ten hoogften onregt vaar^
dig : dodi de (lukken van 't geding zyn, van oUt
jen kant , nimmer , allen in *t licht gegeven. Wy
hebben, beknoptelyk , ter neder gefield , 't gene
'er ons van voorgekomen is : waarover de onpar-
tydige Leezer kan oordeelen,
't Misnoegen des Konings van Groot^-Britan- VIIL
je, over 't gebeurde in Amboina, was op zyij^^ Sta»,
hoogft, toen het buitengewoon Gezantfchajp aer|^" ^^'*
Vereenigde Staaten, in den Zomer des jaarsb"fcba-
1625, in Engeland kwam, om een nieuw Ver-digend
bond met hem aaQ te gaan. De gelegenheid hier- Verbond
toe was , anders , niet ongunfti^. Karel de I. ^^' *5*'^*
ruftte eene Vloot uit tegen Spanje (ƒ) , by wel- ®" *
ke de Staaten, volgens een Verdrag, in Oogft-
inaand, indenHaage, getekend (g), twintig
fchci^
[e) KefoU Holl. 15 Sept. 16 34. tl. %U
^i-. i>-r^j. Holl. 10, IS April \6is, tl. 47, $1,
AltZSMA I. Deely hl. 461,
(e) KtCol
• (ƒ) Rtffoi.
26 VADERLANDSCHE XU.BOBT,
1Ö25. fchêpen voegden , onder den'Luitenant-Admi*
^ raal , Willem van Naffau , Heere van de Lek ,
Landing natuurlyken Zoon van Prinfe Maurits (*). t>e
omtrent Vereenigde Vlooten ftaken , in den aanvang van
Kadix. Wynmaand, in zee, onder 'topperbevel van JS«
duard Cecil^ die eenig volk , omtrent Kadix, aan
land gezet hebbende , weinig meer deedt danee-
nige Dorpen pionderen , na dat hy de vefting
op het Punt al ^ eenen tyd lang, te vergeefs, be-
Ibhooten hadt. De ziekte, die, federt, op de
Vloot^ , ontftondt , noodzaakte hem, in Slagt»
maand, naar de Engelfche Havens, te rug t^
keeren (i). Doch omtrent eene maand voor 't
uitloopen deezer Vloote, op den zeventienden
van Herfïlmaand, troffen de buitengewoone Ge-
zanten der Staaten , te Southampton , een Ver-
bond met Koning Karel , waarby , van wederzy-
de , betoofd werdt „ den Koning van Spanje te
beoorloogen , ter zee en' te lande. Elk zou ,
hiertoe, het vereifchte aantal van fchepen en
manfchap byeenbrengen : de Koning niet min-
der dan dertig- of vyfendertigduizend' man^
en de Staaten een diergelyk getal , indien 't
hun mogelyk ware. Het Verbond zou zo lang
duuren , tot de Koning van Spame naliet , de
vryheid der Vereenigde Geweften , door o-
penbaare of bedekte wegen, te krenken, en
tot dat de Paltsgraaf, Fredrik, in 't bezit zy-
ner erfgoederen en waardigheden , herfteld
zou zyn ; ten minfte , den tyd van vyf tien jaa-
ren." Voorts, werden de Brieven van fchêi^
verhaaling, die, vx>or 't fluiten van 't Verbond,
van de eene of de andere zy de , verleend mog-
t^n
f
b) Refol. Holl. z, 5 Maart i6ii, hl. 14, if.
i) RAPIN Ttm, WLUp, 28}. AiTZEMA I. />'"> w. 431.
XLI. Bo«. HISTORIE. 27
^en zyn, vernietigd en ingetrokken (*). Doch jfyg.
^ Koeling verklaarde , by eene byzondere Akte, —
zig het regt voor te behouden , om Brieven van
fchaverhaaluig uit té geeven tegen de Neder-
landfche Ooftmdifche Maatfch^pye , wanneer
hem , wegens de Atnboinfche zaak , geene her-
ilelling van fchade en ongelyk fn verdere vol-
doening bezorgd werdt (/J. Voorts , drong men,
in Engeland, op het byftaan des Konings van
Deenemarke ; waartoe Karel de 1. genegen
fchi^en: doch 't Parlement was niet zeer gezind,
om hem te onderfteunen , begeerende, vooraf,
eenige bezwaarniflen te hebben afgedaan. Even- Verbond
wel werdt 'er, op den negenden van Winteiv ^ «^chen
maand, nog een byzonder Verdrag geflooten, gj^ttnic
in d^ Haage, tuffchen Groot^-Britanje, Deene- Deeoe- *
imarke en deezen Staat, waarby Kard de I. be- m:irke ai
loofde , den Koning van Deenemarke, ter maand, «ieezea
met driemaalhonderdduizend guldens , te zullen ^^^^
onc^erfteune»: by welken de Staaten vyftigdui-
zend guldens zouden voegen (m), Doen Koning
Karel was niet in ftaat, om zyn woord te hou-
den («): en Koning Chriftiaan genoot meer van
de Staaten , die hem minder beloofd hadden. Ka-
rel de I. nam, ondertuffchen, denkryg tegen
Spanje zo zeer terherte, dat hy eenigenzyner
befte juweelen in Holland zondt , om , op dezel-
ven, twee millioenen te leenen. Ookvondtmen
hiertoe eenige luiden ; doch zy begeerden , dat
de Staaten van Holland en de Stad Amfterdam
in 't byzonder zig voor 't loffen der juweelen
ver-
(k) ^fé AiTZKMA I. Deel, /A 4«9.
(/) ^ie AirzRMA I. l>eel, hL 475. ^
{m)Zie AiTZBMA I. Deel, bl, 4to.
(») AiTZBMA 1% Deel f H^ t$7%
1
2^ VADERLANDSCHE XLLBomc.
. 1^25. verbonden (0). En fchynt zulks, ten minfte voor
een groot gedeelte der begeerde'fomme , gö-
fchiedtezyn(p).
IX. 't Verbond met Koning Karel was zo dra niet
Hn over g^^o^^^» ^^^^ Staaten zonden dén Heer van
een Ver- Sommelsdyk naar Frankryk , om een diergelyk
bond met te fluiten metJLodewyk den XIII (q). De ge-
Frank- reedheid, die zy getoond hadden , om den Ko^-
'y^* ning te helpen met eene Vloot fchepen tegen
die van Rochelle , fcheen hen te moeten verze-
keren van 's Konings gunfl. Sommelsdyk , in
Slagtmaand , in Frankryk gekomen , werdt ook,
met byzondere tekenen van agtinge , ontvanger^
verklaarende den Koning ^dat hy de Staaten voet
zyne iejle vrienden hieldt , en dat by V Verbond^ met
Groot'Èritanje gemaakt , zou laaten onderzoeken.
De zaak van Rochelle alleen fcheen 's Konings
befluit tegen te houden , en hy zig niet dieper te
willen inwikkelen in eenen uitheemfchen oor-
log, zo lang de ruft in 't Ryk niet^ierfteld was.
De Kardinaal de Ricbelteu^ die, in *t begin des
voorleeden jaars , tot 's Konings eerften Staats-
dienaar, verheeven was, beduidde dit den Hee-
re van Sommelsdyk , inleen geheim gelprek , en
bewoog hem de hand te leenen tot de handeling
met de Rochelfche gemagtigden , die ziff ten
Verdrag Hove onthielden. Ook bragt Sommelsdyk het
met Ro- zo ver, dat men, inden aanvang des volgenden
^^^J!^ K J^^^^ • wegens de punten van een Verdrag tus-
^^^^' fchen denKoningen die van Rochelle , overeen-
kwam (r). De onderhandeling met de Vereenir-
{9) Refol. HoU. 29 y IS Febr, 3 Mmmtz i6i$. hL 9» lOjt %i^
AlTZEMA I. Deeif kL 479.
(p) Zit Refol. Holl. 9 ^9v. 1629. hh 203.
(f) Zii de Inftra£l:ie b^ Ait^ema I. Lttl^ hl* 543 *
(fj AlT^BMAi. fiiih hl. J3«.
XLI. Boek* HISTORIE. ^
de Staaten fcheen dus op eenen goeden voet te 1626.
ftaan. Doch daar viel, Kort hierna, iet voor^
welk eenige verwydering veroorzaakte tuflchen
den Koning en de Staaten , en tot een voorwend-
fel ftrekte , om *t Verbond, welk Richelieu,
by monde, en Sommelsdyk, ingefchrifte, zo ^
goed als ontworpen hadden , eene wyle, te ver-
fidiuiven. Wy nebben reeds gewaagd van hetoe
misnoegen, welk, in de Vereenigde Geweften, Vloot
ontftaan was, over 't zenden van Hautain naar 2?^^,
Rochelle. Zyn lang verbly f aldaar deedtditmis- "^"£7^
noegen aanwaflen. Zo ver ging het, eindelyk, rug ge-
dat de Sinode van Overyflel, in Wintermaand roepen^
laatiUeeden, de koenheid hadtvanby dealgé-
meene Staaten aan te houden, op het terug roe-
pen der Vloote niet alleen; maar zelfs, op het
onderfteunen van die van Rochelle. De Staaten
van Holland in 't byzonder begreepen wel , dat
men den Afgezondenen der Sinode , beleef delyk,
antwoorden moefl , zy zouden den Staaten toever-
trouwen, al te doen wat mogelyk ware tot herroeping
der Floot e 9 en ten voordeele van die van de Religie;
doqh zy beflooten, tevens, 't vertrek der Vloo-
te van den Koning te verwerven (j). 't Scheeps-
volk verlangde zelf ook naar huis , -en de Vloot
kreeg gebrex aan voorraad. Maar men verftondt,
in Frankryk , dat zy ten minfte nog twee maan-
den toeven moed voor Rochelle. Ook verklaar-
de de Koning , dat hy zes fchepen uit de Vloot
koopen wilde, 't Verdrag met Rochelle was ge-
flooten , doch nog niet bdcragtigd , toen Hautain
het anker ligtte, en, met de gantfche Vloot,
t'huiswaards keerde. De Staaten ^ of bewoogen
door
(s) Kefol. HoU. 20 Dtfimb, Uz;. bl, lyu
^o VADERLANDSCHE XLl.BoEk:
1626. ^oor het misnoegen der ingezetenen , of bedugt,
dat men die van Roebelle al te harde voorwaar^
den opleggen mogt*, of overtuigd, dat de Vloot
ververfching en voorraad behoefde , hadden
Misnoe- hem, uitdruSkelyk , gelaft, te vertrekken. Men
gen hier- kreeg ^er, ten Hove, haaft tyding van, die den
Fwnfch '^ Koning , de Kohinginne Moeder , den Kardinaal
hol ^ ^ ^^ anderen geweldiglyk ontftelde: te meer, om
dat men, kort te vooren , vernomen hadt 't ver-
trek van den Kapitein Kwaft van de Engelfche
kuft , werwaards hy gezeild was, onder de Fran*
fche vlagge , die hy , zeide men , onwaardiglyk ,
hadt afgeworpen (f) , de Franfchen , welken hy
aan boord hadt , met geweld , aan land gezet heb-
bende. Sommelsdyk, die zeer wd wift, dat dé
Staaten de Vloot t*huis ontbooden hadden, hadt
zig egter gelaaten,of hyze nog eenigen tyd wil-^
de omiouden, en, ten dien einde, gefchreevert
aan clen Admiraal. Dochdeeze dubbelheid werdt
hem zeer kwalyk genomen. Ook zeide de Ko-
ning , dat de Staaten hem misleid^ en gear^id had*
den , om die van Rochelle te ft erken , hem dwingen^
dej tot het fluiten eener fchandelyke vrede; dat 'er
op hunne beloften en verbonden geen ftaat te maa*
ken vias , en dat zy hunne kleine genegenheid tot de
kroon , openlyk , getoond hadden. Tegen Sommels-
dyk in perfoon , liet hy zig hooren , dat men hem^
met het te rug roepen van Hautain , eenen trek hadt
gefpeeld , dien hy niet verzwelgen kon ; dat men hem
fcheen te willen dwingen tot de vrede , en dat hy vol-
doening begeerde. Kichelieuvoer nog heviger uiti
M^n fcheen j zeide hy, met den Koning tejpotten:
ja , men hadt hem , ondankbaarlyk , onvoonigtiglykj
en
(t) 2Re ArrZEMA I. Deelp il. sii*
XLL Bott. HISTORIE. gr
$n ontrmmeiyk mishandeld , hem mmtpenende ter 1626.
gunjie van de Kerken. Hgutain was zeker lyk niet -•
t*buis ontbooden , zomder medeweet en van hem^ Heer e
van SmmelsiyK ^^ '^ nogtans bedekt gehouden hadt.
Men hadt , biepom , in beraad gelegd^ om hem terjbmd
zyn affcheid te geeven ; doch , eindelyk , beflooten ,
bem te laaten blyven of vertrekken , naar zyn weU
gevallen; onder verklaaringe egter , van in geene na-
dere handeling met bem te wtllen treeden , zo lang
fnen zyner Majefteit , over 't vertrek van Hautain^
niet voldaan zou hebben.
De gezant verfchoonde dit vertrek, zo goed Sommels*
als hem doenlyk was , betuigende ook , dat hy *er ^y^
gantïch onkundig van geweeft was, en verklaa-^^ [J*^'
rende, de vriendichap desKardinaaIs,die hy hoog neemen.
waardeerde , te willen verbeuren , zo men het te-
gendeel mogt konnen doen blyken. Richelieu
fcheen zie toen een weinig te laaten nederzetten.
Men fprak.van de voldoening, die den Koning
zou behooren gegeven te worden. Sommelsdyk
óórdeelde, dat zy alleenlyk beftaan kon, in het
herzenden van Hautain voor Roebelle, of in het
verkoopen en leveren vun zes fchepen aan zyne
Majefteit. Doch de Kardinaal verftondt „ datdeRiche-
^ Staaten een' Perfoon van aanzien naar Frank- '^^us
ryk moeften fchikken , om hun gedrag, by den ^^Jj^^**
Koning, te verfchoonen; dat zy Kwm moes-ning.
ten afzetten, en de bediening van Hautain
(lellen ten believen van zy neMajefteit, die dan
„ op hen begeeren zou , dat zy hem dezelve be-
^ houden lieten." Terwyl men ovA* deeze vol-
doening twiftte , werdt het fluiten van een nader
Verbond met de Staaten, van tyd tot tyd, ver-
fchopven. 't Bekragtigen der geflooten' Vrede
met die van Rod[ierie,dat,mifierwyl,gefchied
was.
99
99
99
99
32 VADERLANDSCHE XLI.BoEif/
1 626. was , fdieen de zaaken der Staaten te'zuUen vor-
^Igyer, deren. Doch eenig nieuw misverftand^ tuflchen
ftand tas- Frankryk en Groot-Britanje ontdaan , deedtze
feilen wederom agteruit loopen. Die van Rochelle had-
I Frankryk ^^^ onderlbüid bekc«nen , uit Engeland; en de
Si?aSc'' Engelfche fchepen , die zig by de Köningfchen
* ha&en gevoegd, hadden geenen behoorlyken
dienfl: willen doen tegen deeze Stad. Ook hadt
men , op eenig vermoeden , voornaame bedien-
den der Koninginne van Groot-Britanje naar.
Frankryk doen keeren, en hun^ voor hun ver-
trek i geheime brieven , met welken zy belaft wa-
ren, ontnomen. Al 't welk in Frankryk zo euvel
was opgevat , dat men aldaar beflag geleegd hadt
op alle Engelfche fchepen en goederen (u). De
handeling der Engelfche gezanten , die Lodewyk-
den XIII. tot het kragtiglyk onderfteunen de*
Konings van Deenemarke zogten te beweegen,
werdt, hierdoor, t'eenemaal fi^remd. Men
vreesde ten Hove voor de gevolgen van het mis-
noegen op Groot-Britanje, dat gefchaapen
fcheen, nieuwe onruft in 't Ryk te zullen ver-
wekken. De Vrede in Italië, die , in Lentemaand,
getroffen werdt , en y aarby de GraauWbündets;
beveiligd werden , in It bezit der Valteline (i?) ,.
bragt geene verandering te wege , in den aange-.
vangenhandel. Men fteldevaft, dat deeze vrede. ^
niet lang duuren zou , alzo Savoje en Venetië,
hunne rekening daarby niet vonden. De Engel-,
fche gezanten, eindelyk, in 't begin van Gras-
maand, onVferrigter zaake, vertrokken zynde,,
fchoot'er, voor den Heere van Sommelsdyk,
- kieine hoop over om in zyne handeling te flaa-
gen.
!«) AiTZEMA I. Deel, kl. 537, 5tf« enz.
v) Zie AlTUMA I. Deelt R sn*
N
99
jaj/BööC. HISTORIE. 3$
gen. Ode begon hy zig , vin toen af, te bereiden i tóe&
tot zyn vertrek. Hy deedt ^er nogeenige poo* "
cingen, om een Verbon4 van onderlinge be*
fcherming te treflFen. Doch het Franfche Hof
ontwierp zulke voorwaarden , dat hy 'er niet in
bruisen kon, vorderende , onder anderen ,
„ cfcit de Staaten van geene Vrede of Beland
met Spanje zouden mogen handelen, buiten
's Konings bewilliging ; dat het Verbond maar
„ zes jaaren duuren zou , en dat de Koning hun,
„ geduurende dien tyd, flegts met een millioen
9, guldens in 't jaar zou onderfteunen , waarte-
„ gen zy hem, zes weeken na de aanzegging,
„ met vyfentwintig fchepen van oorloge, zou--
„ den moeten bvflaan , dezelven agt maanden
„ onderhoudende, evenveel, of hyze tegen
„ vreemden , of tegen zyne eigene onderzaaten^
„ .gebruiken wilde; dat de Franfdie Rogemen'*
ten, in Staaten dienft, Priefters zouden mo«
gen hebben; en dat, eindelyk, het gantfcht
Verdrag van geener waarde zyn zou, zo men
„ den Koning geene voldoening gave, over 't
„ vertrek van Jtlautain" , waartoe de Staaten
zig, tot hiertoe, t'eenemaal ongezind getoond
h^den. De Heer van Sommelsdyk, de hardheid
van deeze voorwaarden , ftuksvryze , hebbende
aangetoond , boodt , eindelyk , aan , het ontwerp
te willen medeneemen, om 'er de gedagtra zy-
ner meefteren op te verflaan. Voorts, gehoor
van affcheid verzegt en verkreegenjhebbende,
gingen hy en de Heer van Langerak , der Staaten
gewoonJyke gezant , op den eenentwintigllen
van Grasmaand, den Koning begroeten, die, in
zyn antwoord , nog al bteefaanhouden op vol-
doening, over 't vertrek van Hautain. De Hepv
XI. Deel. C van
99
55
tag.
34 VADERLANDSCHE XLI.Böïic,
«
1626. van Somm^sdyk hadt hinderen laft vail den
""~~~ Prinfe van Oranje gehad , om te wege te bren-
fen , dat hem de tollen op de Rh6ne , op welken
y oordeelde geregtigd te zyn , werden afge-
{hum. Doch de Koning verftondt, dat deeze zaak
tot de gewoone Regtbank behoorde , en voor de-
zelve moeft afgedaan worden : 't welk zo veel
was , als of hy 's Prinfen verzoek afgeweczen
SommeU-hadt* Sommelsdyk vertrok, nog voor 't einde
dyk van Grasmaand, van Parys, en kwam, op den
keert^on agtften van Bloeimaand, in den Haage, te rug.
zaSkf ^"^ Des anderendaags, leverde hy een omftandig
uitFrank* Dagverhaal zyner verrigtingen ter algemeene
ryk , te Staatsver^aderinge over (w) : uit een naauwkeu*
rig affchnft van welk, wy genoegzaam alle de
byzonderheden ontleend hebben , welken wy,
wegens den uitflag van dit buitengewoon gezant-
fchap, hebben te boek gefteld. De flegte ftaat
van sKonings geldmiddelen en de onluftenmet
Groot-firitanje waren, gewiFelyk, de voornaam-
fte oorzaaken , waarom het zo kwalyk afliep ;
fchoon het qnverwagt vertrek van den Admi-
raal Hautain tot een voorwendfel gebruikt werdt
van het ftremmen der begonnen' handelinge (x).
. De veldtogt deezes jaars werdt laat geopend
van der Staaten zyde. Hun Leger was geweldig
gefmolten door de peft(y). De Geweften waren
^ook niet eens, olmen, verweerender- of aan-
vallenderwyze , behoorde te oorldbgen» Holland,
aanftaan- boven de jïndere Geweften , zwaar belaft met
den veld- fchulden, neigde tot het befnoeijen der koften
^^^ des krygs. Doch zyne Doorlugtigheid en de
X.
Over-
^ weegin-
gen der
Staaten,
op den
\
mees'
(w) V^baal der AmbalHide van den H.v AM SOMMELSDYK. MS^
(x) Zie AlTZEMA I. Dtel ^ hl. 582.
(y;. Memok. de Fieda* Hcfiri ^••ji*
XLI. Boot. HISTORIE. 35
meefte Leden verftonden, dat men den vyand, idaÓA
verzwak: door 't langduurig en koftbaar beleg • *
van Breda , en door de hadeelen in de Indien
feleedên,uit al zyn vermogen ^moeft aantallen,
Kertoe werdt dan beflooten^ Zeeland, welk
reeds hadt vaftgefteld , \ getal der manfchap, ter
zyner betaalinge flaande , merkelyk ^ te vermin-
deren , werdt , door de andere Geweften, en door
den Prinfe> bewoogen , om van dit befluit af te
Aappen (z). Mén vondt,^ op 't fterk aanhou-
den van Gelderland y Friesland , Overyffel en
Groningen, geraaden, zig, vpor eerft, van 01-
denzeel, Grol enLingen meefter te maaken: en
daarna, ter begeerte van Zeeland, ook iet in
Vlaanderen te onderneemen. Het Leger dei'
' Staaten trok te Schenkenfchans byeen. Prins Graèf
fredrik Henrik begaf zig , in tlooimaand , der- Emft
waatdsi Voor 't einde derzelve,lag Graaf Ernft^^"^ ^|*
Kafimir reeds, met een d^el des Legers, voor ^°"***
Oldenzeel, dat, naauwlyks befchooten, zig, op
den eerfben van Oogftmaand, opgaf (a). De
Plaats werdt, federt, geflegt, en onbezet gelaa*
ten. De Prins was, midlerwyl, van Schenken-
fchans, getrokken naar Yflelburg, daar Graaf
Ernft zig by hem voegde. Doch, hier, ver-lTogtfittf
neemende, dat Graaf Henrik van den Berge ^^"°<'**
Grol van voorraad voorzien hadt, deedt hy het'^°*
Leger, gedeeltelyk, fcheep gaan, en, langs de
Waale , JüFzakken tot voor Dordrecht , daar een
;root getal van vaartuigen gereed lag , met wel-
:en, het volk, langs de Zeeuwfche ftroomen^
naar Vlaanderen gevoerd werdt. De vyand, die,
van
*4
\
i
I
t
ü) A1T2EMA I. />M/y hl. siU
s) MemoUé dé Fiedei. Henii^. s<. AlTZEMAl. Dttl^H, $^*
Ca
j6 VADERLANDSCHE XLI.Boek.
1626. van den Bredafchen tooren en van elders, de
' Vloot hadt zien naderen , was op zynt hoede;
Men dagt omtrent Saaftingen te landen : dodi
vondt hier den dyk , naar 't fcheen , 20 ftftrk be-
zet, dat men ongeraaden hieldt, iet verders te
éndemeemen. De Prins deedt dan de Ruitery,
te Bergen op Zoom , aan land gaan , trok , me€
het voetvolk , wederom opwf^rds naar ScheiH
kènfchans , en voorts naar Emmerik en Rees »
daar hy , in 't begin van Herfïtinaand, aankwam.
Op den twintigften, toog hy ,ter laatftgemelder
Plaatfe , over den Ry n , alwaar hy zig nederfloeg.
Men vernam , federt , dat 'er geen ander volk op
den dyk by Saaftingen geweeft was , dan het
Regement van Baglioni , Icerk agthonderd man,
en omtrent twaalfhonderd boeren. Men hadt ,
derhalve, berouw, dat men de landing niet ge-
waagd hadt (b). De Gradf van den Berge hielde
^g meed te Y (Turn , tiiflchen Rynberk en Gelder,
óm de Vaart te dekken , welke men , onlangs ,
hadt begonnen tegraaven, en die zig, vanRyn*
berk , tot Venlo , uitftrekte (c). Zy diende tot
befcherming van het Land van Gulik , tegen de
invallen enurooperyen der onzen , en werdt, naar
de Aartshertoginne ,• Izabella Klara Eugenia , de
Pe GmtEugetttaarifche Graft genaamd. Terwyl de beide
van dètt Legers hier lagen te loeren op eikanderen, on-
ovefvait ^^^^"^ ^^ Graaf van den Berge, op den twee-
ie Staat- ^^ ^^^^^ Wynmaand , met zeventig Kompagniën
fche Rui- te paarde en vy ftienhonderd knegten , de Lerer-f
tery. ftede der Staatiche Ruiterye te overvallen , daar
eenig verlies , aan onze zy de , geleeden weidt*.
Herman OttOy Graaf van Styrum^ werdt, onder an-
de-
(b) Memoir. dft Freder* Henri p^ s6-3f.
(#j VAN DIN SANOK IX. 2^4, kk XZX»
XLI. Boct:. historie. 37
deren, gevangen genomen. Doch het Staatfche i6a<S.
Leger, op*de been gekomen zynde, noodzaakte '
den Grastf van den Berge, te rug te keuren (d).
De reden, waarom deeze Graaf, in den eerden
;ianyal , zo veel voordeels behaalde , op eén ge-
deelte der Staatfche Ruiterye , was een kwalyk
begreepen bevel van Prinfe Fredrik Henrik. De
Prins hadt belafl, dat men, aan deezen oord^ aU
toos eene Kompagme taarden op de vaagt houden
moejiy en Styrum haat verftaan, <fa( men deezen
oordj abo9S , met tene Kompagnie , moejl bezetten
(e). Na 't veroveren van Oldenzeel , en na 't mis-
Jukken van den aanflag op Vlaanderen, vonden
de Staaten en Prins Fredrik Henrik ongeraaden,
in het tegenwoordig jaargetyde, iet op Lingen
of Grol te ondemeemen. Het Leger onder den
Graave van den Berg, fterker van Ruitei?y zyn-
de dan het Staatfche , zou, ongetwyfeld , den toe-
voer belet hebben , zo men eenig beleg hadt aan-
gevaógen- Ook hieldt men zig nog niet inflaat»
om eenen veldflag te waagen. Men bragt dan 't
volk, tegen 't einde van Wynmaand , naar de
Winterlegeringen; waarqa de vyand ook op-
brak (fy. Ten zelfden tyde, deeden de Spaan- Vynd-
fchen eenen aanval op de Sterkte het Pas , by lyke
Sluis, welke Stad men hieldt gewonnen tezyn, ^*"^?^,
wanneer de Sterkte bemagtigd was. Doch de ^^ "
f)nzen waren op hurnie hoede. De aanvallers
werden, moediglyk, afgekeerd. Spinola, die
^g> het gantfche jaar, uit het veld gehouden
iiadt, wa$ hier by der hand^ en 2ou^ zo de aan-
flag
(d) Metnoir. de Freder. H«mi p. it. Aitzima L i>««/« tL
54» f J45.
(A Memoir. de Freder. Henri p, 41.
if) AlTSlMA l.Dtil^ hl, 54«, 515.
C3
jS VADERLANDSCHE XLL Boeit,
1626. flag gelukt was, terftond, orde gefteld hebben ,
' om Sluis aan te taften. Nu keerde hy , onverrig-
ter zaake (g). Ook was 'er, van den Staatfchen
kant, hier te Lande, buiten de verovering van
Oldenzeel , weinig met de wapenen uitgevoerd,
Alleenlyk, haalde de bezetting van Graave een
fchip aan , op de Maaze , daar een goed deel
gelds in was , welk men naar Wezel en hooger
op dagt te voeren , tot betaalinjg der vyandlyke
bezettingen (h). -
XL be onderneemingen van Koning Chriftiaan
Düiifphe waren, dit jaar, ongelukkiglyk , uitgevallen. Na
Jrygsbe- ^^^ j^^^ j^jj yoorleeden Winter vrugteloos , te
f y ven. gJP^JJswyk , gefleeten hadt , met handelen , om
jde Leden ^ van den Neder - Saxiftrhen Krëits ,
waarvan hy het hoofdwas , met de Keizerfchen,
te bevredigen , bef eidde hy zig tot eenen vroe-
gen veldtogt. Het Regement , welk hem de Staar
ten hadden toegefchikt , zondt hy , langs de El-
ve, opwaards ijaar Silezie, onder den Graave
van Mansfeld, zynde den Kolonel, die dit volk
uit den Vereenigden Staat gevoerd hadt , op de
reize , overleeden. Aan de Beneden-Elve en om-
trent Wolfenbuttel , hielpen hem de regeerende
Hertog van Bruns wvk , Fredrik Ulrich , en des-
- zelfs Broeder , Vorft Chriftiaan , benevens den
Hertog van M ekelenburg. Hy zelf hieldt zig ,
tuflchen de Elve en de Wezer, daar hy zig,
reeds in Lentemaand, van eenigePlaatfeq mees-
Dood Van ter maakte. Vorft Chriftaan ook, de Wezer zyn-
Vorft de overgetrokken , nam Paderborn in , ontzette»
Chri^. de Nordieim, en bezorgde Gottingen en Min-
S"" y*° den van voorraad. Maar te Wolfenbutiel geko-
men*
(g) AlTZEMA I. Deel^^hL 5«l.
(}} Vk^ psi^ S4Ni^ uu B9tk% M »;,
XLi. BoÊK. HISTORIE. 39
men , overleedt hy , op den zesentwintigften van xó^ó*
Zomermaand, niet zonder vermoeden van ver-^jr^— ^"
giftigd te zyn. Het Bisdom van Halberifcad en van den
de Abtdy van Hirfchfeld , opengevallen doo#y- Gmvc
nen dood, werden, federt, door Keizer Fa:di-][j|"
nand , aan deszelfsZoon , den Aartshertoge Leo- Jr^*'
pold , gefchonken. Mansfeld flderf ook , in dee^
zen zelfden Zomer. Getrokken tot aan Deflau,
daar eene brug over de Elve lag , die hy dagt te
bemagtigep, werdt hy geflaagen doorFridland^
die 't StaatenRegement genoegzaam vernielde.
Toen voerde hy het overfchot zyner benden
naar Silezie , en viel , van daar , in Moravie, d^
hy veele Dorpen in brand flak. Doch de Hertog
van Fridland , die hem op de hielen gevolgd was,
noodzaakte hem de wyk te neemen naar Hon-
garye, daar hy, door Bethlehem Gabor, die,
omtrent deezen tyd , de Staaten wederom dm
onderftand aanzogt (h , befchermd werdt. Zyn
volk finolt, ondertuflchen, zeer, door de peft,
waarom hy befloot , het overfdiot aan Bethle-
hem Gabor af te ftaan. Zelf begaf hy zig , met
twaalf man , op weg naar Venetië j doch hy ftierf *
op de reize , nief verre van Serajo , de voornaam-
fte Stad van Bosnië. By *t verlies van deeze
twee Veldoverften, en van het Leger des laat-
ften , welk Koning Chriftiaan zwaar drukte,
kwamzyne nederlaag by Lutter, in het Bruns- Neder-
wykfche* Tilly hadt zig , langs de Fulda en Wer- J^^S des
ra , derwaards begeven , en , onder weg. Minden yjlï," dm-
en Gottingen^en andere Plaatfen bemagtigd.nemtrke .
Doch Koning Chriftiaan hadt hem doen vertrek-byLottcr.
ken, van voor Nordjieim, Hierna, raakten de
Le-
f/) AlTZlMA I. Dtel, il. f49.
C4
y
r
'40 VADERLANDSCHE XLLBoeC
t62'6. Legers flaags , op den zevenentwintigilen vaa
Ooffftmaand De Keizerfchen behaalSn eene
volkomene overwinning/s KoningsLeger werdt
^Mgd, tot^>eneden Hamburg. Hy nam, fe«
ert, zyn verblyf, teStade-DeregeerendeHerr*
tog van Brunswyk koos, na deeze nederlaag,
terftond, *s Keizers zyde; gelykMaurit8,Land-
raaf van Heffen , kort te vooren, gedaan hadt
k). De Koning van Deenemarke» de Staaten
er Vereenigde Geweften, in 't voorjaar, ver*
geefs,verzogt hebbende, om eenige roers, harr
naffen en ander wapentuig ;hieldt, nu, om voUc
by hen aan (/). Doch de Straten oordeelden »
hunne knegten nader by huis te moeten gebrui*
ken. Ook verftondt men , dat het zenden vaa
manfchap aan Koning Chrüliaan flegts dienen
JOU , om de Spaanfchen te beweegen , tot het ver-
fterken van TiUys Leger. Men wees dan 's Kot
lungs verzoek beleefdelyk van de hmd , hem
^gter, op mtXLwsj verzekerende vaa den maande-
hrkfchén onderftand van vyftigduizend guldens
DeStaa- (m). Doch op het llerk aanhouden des Konings
?" ^h °* ^^ Groot-Brican je , vaardigde men , eerlang, ds
onder^"^ vier Regementen Engelfchen ,* die onlangs in
fland. Staaten dienfl getreden waren , onder den Ko*
lonel Morgan , aan hem af (n)*
Xïl. Het Ht)f van Bruflêl, befpeurende, dat de
üitmé- Vereenigde Geweften, midden in den oorlog,
zee ' IOC bloeiden door defaKoopbandel, dien zy, met mer-
bevciii- kelyk voordeel , zelfs op de Spaanfche Nederlan-
giag d«r den dree ven, deedt , fèdert eenigqp tyd , zyn beft»
. - om
. (k) AiTZKMA I. Dftlf i/. r^g'Sft*
(l) Refol. Holl. 8 Odfoh. 1625. ^/. 148.
(m) AiTZKMA I. Detlf bl. 538 , 548.
(n) KefoU üoU, zx Dcc&»B. i«z^ kU xfj* AUZSMA L i?«r4
\
XLL BoHt* H I S T O R IE. 41
jomhun, ook in dit opzigt, afbreuk te doen* xtfitf.
Men hadt, reeds in 't jaar 1Ö24, op 's Konings ^^ ' ■
naam, allen handel met de wederipannice Ge- vaardyc
wetten, gely k men de Vereenigden noemde, ver-
Jbooden {a\ De Vaart tuflchen Rynberk en Ven-
io was OOK aangelegd 5 om hun den handel lan^
den Ryn te bederven. Daarenboven, hadt men,
Xe Duinkerken, eene zogenaamde Admiraliteit
£>{ Maatfchappy van Koophandel opgerekt, die,
juit het Noorden en de Ooftzee, op Spanje hanr
delen zou (p ). Ook werden , hier, verfcheiden*
Kaapers uitgerutt, die den Hollandfchen en
Zeeuwfchen Koopvaardyfchepenmerkelykena-
deelen deeden. Al dit bewoog de Staaten , 't
ihxk van den Koophandel , en vooral de beveili-
ging der zee erniliger ter hand neemen, eneene
Vloot uit te ruften van omtrent dertig fchepcn
(q) , die op de Vlaamfche kuiten bleef kruiffen,
en der Koopvaardye grooten dienft deedt.
Doch^ onder 't behertigen van de veiligheid Wange-
^er zee, vernam men,dat fommigen, wien de zorg ^^^ ^^o
hiervoor byzonderly k aanbevolen was , zig zo ^"^'^^^
kwalyk kweeten vapi hunnen pligt-^ dat 'er 't volk, ter Admf.
^^)enlyk, over aan 't morren floeg. EenigeRaa- raiiiett
den en bedienden der Admiraliteit op de Maaze omdekt
werden bedraagen, dat zy, door het trekken van ^^1**
onbehoorlyke voordeelen,'tLand,^ootelyks, . ^
)t>enadeeld hadden. £n de bdchuldigmgen had-
den zo veel gronds , dat de algemeene StaateD
tQ raade werden , gemagtigde Kegters te flellen,
pm de zaaken te onderzoeken (r)- Zy waren 'er
^ea
[#) 2rte AiTZBMA !• iD«e/, M tzo.
[p) Zit AlTZEMA 1. Dttly hl. 52?» '
\fl) AlTZEMA I. lUü^ hl. 52«.
\f) Zii Hei'oU HoU. 25 Stpu 1 0£FfK itfz^. \U Wy \%^
I
I
1
J
J
J
.4
4^ VADERLANDSCHE XLL Boek.
létó. ^én groot deel deezes jaars mede bezig, te Rot-
terdam en in den Haage. Verfcheiden' Raaden
én de Fiskaal werden , eiiidelyk , venveezen, tot
bioote of viervoudige vergoeding van 't gene
zy , ten onregte , genooten hadden : ook in verde*
re boeten , en fommigen , ter geduurige gevange-
nifle. Nog werden 'er eenigen gebannen en eer-
loos verklaard (s). De vergoeding en boeten be-
liepen , met eikanderen , omtrent nonderdvyfen-
zeventigduizend guldens. Doch fommigen mer-
ken aan ^ dat men berouw hadt van deeze Regts-
pleeging, zynde de Regeering, daardoor, te
zeer , op de tong der gemeente gebragt, en haar
te groote oorzaak gegeven tot oproerigheid (t).
Perfifch In Sprokkelmaand deezes jaars , was in aen
Gezant Haage aangekomen een Gezant des Konings van
1? ^^" Perfie, die zig, hier, een rond jaar, onthieldt,
**^ * op koften van den Staat , zonder veel te verrig-
ten (u). Men moeft hem, eindelyk, aanzeggen,
dat ny hadt te vertrekken , zo hy 't onthaal ,
welk hy, tot hiertoe, genooten hadt, niet mis-
fea wilde. IJy trok egter niet te rug, zonder ry-
kelyke gefchenken (v). De Hoogleeraar Pyna*
ker keerde, dit jaar, weder, van eene reis haar
Algiers, alwaar hy, in Louwmaand, de voorige
overeenkomften vernieuwd hadt (w).
Xlll. Enno, Graaf van Ooftfriesland, op den ne-
Verande genden van Oogftmaand des jaars 1625, ovei»*
Ooft-° ï^^^en zynde , was opgevolgd , door zynen Zoon,
friesland. Rudolf Chrifiiaan , die den Staaten, terftond , ken-
nis hadt doen geeven van deeze' verandering ^
fs) VAN DEK SANDK 1%. Sêtkf H. X24.
\t) AlTZEMA I. Dtilf hL $19* ,
(u) ^le Refol. HoU. 13» 16, 19 Jmy lêUf BL ^ZféSt ét.
, (v) AlTZEMA I. Deel f ^L s%9.
(iv) AlTZEMA I. Otel, bl, 5i|*
XLL Boek. HISTORIE. 43
en, te gelyk, verzogt, dat zjr hunne bezetting ks^Ó.
wilden Jigten uit ^nibden en Lieroord, alzo die "
van de andere zyde verklaard hadden, Ooftfries-
land met te zullen ruimen , zo lang der Staaten
Kiygsvolk, in deeze twee Veilingen, bleef.Doch
men gaf , hierop, het cewoone antwoord „ d^
„ men , naamJyk , Embden en Lieroord van be-
„ zetting ontledigenzóu, zo dra zulks veilig ge-
„ fchiecfen kon, en men niet te vreezen haat,
„ dat de vyand zig van deeze Veilingen zou
„ meefter maaken. * De oude twiftmet de Stad Vcrfchil
Embden* duurde ook-nog,en zy hadt, kort na *t j"^q^^
afïlervenvan GraaveEnno, met hulp der zes- ve"en ^"*
honderd man, die, op koften der Stenden, inde Embden,
Stad , onderhouden werden , zig wederom meesm-
ier gemaakt van Aurik. Om deezen twift by te
leggen , zonden de algemeene Staaten , gelyk
voorheen meermaalen gefchied was , Gemagtig-
den naar Opftfriesland, die, in Sprokkel- en
floeimaand deezes jaars , yitfpraak deeden over
de gefchillen ; doch , naar 't oordeel des Graa- *
ven , te ^er ten voordeele van de Stad (x). Hy
begaf zig dan , in Slagtmaand , naar den Haage,
kreeg gehoor ter Staatsvergaderinge , en ver*
toonde, omftandiglyk, waarin hy de gedaane
uitfpraak gebrekkelyk hieidt. Onder anderen ,
klaagde hy , dat zy , tegen de voorgaande ge-
woonte, ils van pulken, die, in Ooftfriesland ,
* een opperjl regt van gebieden hadden, gefchied **^?^^
was. Men hieidt den Graaf, hier, op, tot in de }Jfo&
Lente des volgenden jaars. De nadering van den impera*
Gra^ve Tilly naar Oofffriesland deedt toen de fork^
^taa(:ei^ befluit.en , on^ de bezetting vanJSi^bden
pa
f*) RcfoL Ifoll 23 ^ it feh» U25. pl^ t, f 1,
44 VADERLANDSCHE XU.Boek.
i6i6. «» Lieroord te verfterken, en de Stenden des
Lands naar den Haage te befchryven. De Graaf,
die 't een en 't ander, en het laatfte inzonder-
heid ten hoogfte vjreemd vondt, keerde^ zon»
der langer te toeven,te rog, naar Ooflfrieslahd
(y). Wy zullen, hierna, verhaaten, wat gevol-
gen deeze zaak gehad heeft.
DePrin- Op den zevenentwihtig^en van Bloeimaand,
fes van beviel de Prinfes van Oranje van eenen Zoon
Oran j e die IViilem genoemd werdt (z) , en zynen Vader
van cca' <>VS^o\^d is. De algemeene Staaten, diezigtot
Zooa. gevaders hadden aangebooden , vereerden dea
jongen Prinfe eenen Rentebrief vanagtduizend
guldens 's jaars, leggende in eene gouden doo-
ze. De Staaten van Holland fchonl^en hem een
jaargeld van vyfduizend, en de Stad Delft een
van zeshonderd guldens. In de Kamer der Prin-
feflê, werden duizend guldens vereerd, door de
algemeene Staaten. 't Kind werdt, op den eer-
den van Hooimaand, plegtiglyk, gedoopt (A
XIV. De zaaken der Remonftranten waren , met c4
Van der verheffing van Prinfe Fredrik Henrik , eenigs^
Kt ^^^^ veranderd van gedaante. De Heer van der
veriof,om Myle was de eerfte , die zulks ondervondt. De
wederom Staaten van Holland hadden hem , al in Hooi-
UI den maand des voorleeden jaars , verlof gegeven, om
komir^ wederom in den Haage te komen woonen. Ook
woonen. verzeïde hy, ter begeerte van Prinfe Fredrik.
* Henrik, de Lykftaatfie van Prinfe Maurits; *t
welk fchier zo veel was, als de leus gegeven
van 't gene ook anderen hoopen mogten. Kort
hier-
(y) AlTZEMA I. DeiJ, it 491, ƒ05.511, ssSt SH'S9t.
(z) Memoir. de Fteder.Henri p. b6.
XLI. Boek* HISTORIE; 45
hierna, kreeg, op voorfpraak van den Prinfe, 1^260
Hogerbeets verligting vanhegtenis, wordende, ^^ ^/'
van Loeveftein,overg^bragtopryneigen Huis,bJ^ff^'
te Weer, by Waflenaar, alwaar hy, vyf wee- bekom
ken na zvne aankomft, in den ouderdom van^eriig- '
vierenzmig jaarai, overleedt. Zyne kinderen ^"^^**
verwierven, weinig hater, de vrykooping zy-jJI^a^
ner verbeurdverklaarde goederen (b). Nojg in 't
zelfde jaar, werdt Nikolaas Reigersberg^ZwzEtr
van de Groot, bevorderd tot Raadsheer in den
Hoogen Raade (c). De Remonftrant^, uit zul-
ke b^nfbls , hoop fcheppende op verdere her-
fielling, begonden, in fommige Steden, daar de
Regeering mm gunftig , of hun getal grootfl: was,
allengskens, openlyker, te ver^deren.Dochteop(y,^j^
Amflterdam werdt, opeten deraenden van Gras- ding ce
maand deezes jaars JÓ26, zynde den tweeden Amüer-
Paafchdag , eene hunner byee^omflen gefloord<^^^°^
door 'tgraauw,welk het huis pionderde, by wel-
ke geiegenbeid, twee jperfoonen van Üegt ge-
n2gt(^), door de Stads loldaaten, onder den Ma-
joor Hqffilaur , aangekomen om den oproer te flil-
len , werden doodgefchooten. Ook werden *èr
nog drie oproerigen geflxaft : zekere Eapitein
Zmtrt en een Ooltindirchvaaider met het zwaard
over 't hoofd, en een andere Ooftindifchvaar-
der met geeffeling {e): waarna de Wethou*
derfchap het houden van diergdyke Veigade-
ringen, so wel als het xlaadelyk (tooren d^ zel«
ven, op nieuws, verboodt (ƒ). De Regeering
dee-
/^) K. Brandt Leven van H. de Groot ,//. 116^117, au ii9»
(c) K. Brandt als hv. hL $49.
(d) Zie de Acceft, ngttr de Wederl. ?an 't Libel fómen gtdr»
ie) Vechaal van de Armin. fi^it,gedr itfzn Amücxd, Beroctte
gedrukt ifiiS.
(fj VAN DtU SANOft IX, link, il. ny.
4(J VADERLANDSCHE XLI. BöeïcV
1626. deezer Stad was toen nog^ voor 't ^ootfte ge-^
* deelte , den Reijionftxanten ongunftjg.
^ rrii
De tle- Te Gouda, te Rotterdam, in den Brielé, te
moji (Iran -Woerden en elders, in Steden en op Dorpen,
ten ver- kwamenze egter ook , openlyk genoeg, byeen^
g^oeg^. Te Gouda, beftondenze den geregte eenen ge-
:ittni vangen' Predikant te ontweldigen, waarover y
opeölyk, door de Regeering, geklaagd werdt,ter Verga-
f h ^d^' ' deringe van Holland (g). Doch nergens genoo-^
Piaatfe^n" ^^^^ > ^^ deezen tyde , meerder vryneid , dan te
met naa-' Rotterdam. Zy maakten hier een groot getal
me te uit. Én de Regeering vreesde voor een bloedbad,.
Rotter- ^s zy de Remonflxantfche Vergaderingen , met
*""• geweld , zou hebben willen beletten. Ondertus-^
Ichen , verzuimden de byzondere Sinoden niet ^
van tyd tot tyd, te klaagen by de Staaten, over
de toeneemende Jrminiaanfche of Retnonjirant'
fche Jiotaigheden j hegeerende j dat men de hand
bieldt aan de uitvoering der Plakaaten (h). De
Staaten kwamöi traaglyk tot een befluit hierop^
Verre de meefte Leden verklaarden egter, nog
in Hooimaand deezes jaars , dat zy gezind wa-^
ren*, de Plakaaten tegen de Remonftranten , die
men , zeidenze , voor eeuwige ediSlen te houden*
hadt, ter uitvoeringe te doen brengen (r\ Doch
Rotterdam drong door, dat men, op de wyze
van uitvoeringe, eerft raadpleegen moeft met
zyne Doorlugtigheid Ti) ; die niet ópeeneflren-
ge uitvoering der Plakaaten gefteld was. De
zaak bleef dan floeren, tot in *t volgende jaar^
Zonder- Midlerwyl was , uit een' onderfchepten brief
van
(g) ILe(bl. Holl. 19 Maétrt \6i6. hl, zu
(b) Rcfol. Holl. II Métmrt i6i6. bl. ii. $ May ua;. bi. loo.
U) adbl. Holl. i July U2«. èl. 85*
RefoL Holl. s 7W7 1626. bL st.
fö
XLL BoÈit. HISTORIE- 47
van Uitenbogaard (/) , die in Bloeiniaand des vol- 1^26.
genden jaars zelf in *t Land kwam (m)^ nigt-T
baar geworden , dat de Remonftranten den Prins fcjLven
zogten te beweegen , om hun eenige meerdere van Ui-
vryheid te bezorgen ; doch dathy hierinxraagertenbo-
ging , dan men gehoopt hRdt,fcbynende hy Ae» ,saard.
zo tóhreef de oude mBn^üegts^metfchoone'Oooor-
den , opgehouden te hebben, tot dat hy tot zyn voor^
neemen , aangaande het * Stadhouderfchap zou ge*" Oouver^
komen zyn. Men kan ligt denken, <ktzulkfchry-^*'^^''^-
.ven den fchryver geen voordeel deedt. Ook za-
gen de Predikanten ongaarne^ dat hunne par-
tyen heul zogten by den Prinfe. De Sinodenhiel-Dc Slno-
den,in de Lente des volgenden jaars , wederom ^«^^ ^f*
zofterkaan op het uitvoeren derPlakaaten, zelfs ^^^'^J?*'
met befchuldiging der Remonftranten, alsdree-Remo^„.
venze, dat men de Regeering, alomme, behoor- ftranteu.
beraad(^)^ met kennis van den Prinfe , beflooten, te Leden
de Plakaaten te vernieu wen(p); te meer,alzo men ^®^ ^ï**-
vernam, dat fommigen dree ven , datdezelven,j^J*l^^"^
met de dood van Prinfe Maurits, kragteloos ge-taawn"
worden waren (^). Die van Rotterdam alleen veraic».
kantten zig tegen ditbefluit,verklaarende,geenweii.
vermogen noch gezindheid te hebben , om de
Plakaaten, in hunne Stad , uit te voeren (r). Doch
verfcheiden' andere Leden , met naame Haar-
lem, Leiden , Schoonhoven , Briele, alwaar egter
ee-
(l) Zie dien, hy Aitzrma I. Deel, H, 517.
(m) Relól. HoU. % May 16x7. il. 101.
Of) Refol. HoU. 10 Jïaart 1627. kl. yo.
(0) Refol. HoU. 9, 10, 19 Maart 3 , jp April K17. #/. ^j,
{p) Aefol. HoU. 4 May 1517. ^/. 99.
(f) Refo]. HoU. tzjuny 1617, BI- U7.
(r) Rcfol. Hoii. S^ 10, »i May, 1 Aug, Uvj. kl. loy,ii7,t2«r,:i*g
I(J27.
Rotter-
dam y-
ven 'er
tegetw
Amfter-
dam^
wordt ge
naatig*
der.
4S VADERLANDS CHE XU;BojÉfc
e^iigen uit de ontflaagen' Vroölfchappeii hei>
fteld waren (s), en Enkhuizen namen dit Rot*
terdam zo kwalyk , dat zy weigerden te bewillig
gen , in eene eenpaarige vernieuwing der Vciv
pondingen, zo deeze Stad naliet, dePlakaaten
tegen de Remonftranten uit te voeren (r). Men
deedt dan, federt, eeni^e poogingen, om Rot*
terdam tot eenpaarigheid met de overige Le^
den te brengen , en om Leiden en de andere
Steden te beweegen , dat zy de zaak der Verpon-
dingen niet verbonden aan die der Plakaaten.
Rotterdam verklaarde , eindelyk , de uitge-
bannen' Predikanten te willen weeren. Ook
kreeg het Hof van Holland laft, om zulken^
die in verbooden' Vergaderingen gingen,
wanneer de Wethouders der Steden niet magtig
waren zulks te beletten, in den Haage, te be*-
fchry ven : 't welk Rotterdam egter alleen toe*
ftondt , in opzigt van zulke Ste^n en Plaatfen ^
alwaar de Wethouders zulks zouden verzoeken
(u) : waarmede de laft aan 't Hof een groot deel
zynerkragt benomen werdt. Rotterdam yver-
de, dit gantfche jaar, nog alleen tegen de uit-
voering der Plakaaten. Doch Amfterdam volg-
de , eerlang , het voorbeeld deezer Stad. Hier wa-
ren , in Sprokkelmaand deezes jaars , eenige ge-
. maatigde luiden in de Regeeringe geraakt , die
den Remonftranten niet ongenegen fcheenen*
Ook begreepen zy , naar 't fchynt , dat het be-
lang des Koophandels , waaraan deeze Stad haa-
re opkomft verfchuldigd was , de voorige ftreng-
he-
(5) Refbl. Holl. 8 May 1527. BI. To^.
(/) Kcfol. Holl. I8> 30 Juny %<i Julj z Aug. UZJ. bl. XJIf
148» 149» 190, 21 r.
(«; Kèlel. Holi* 4, 6 OQob, 1617. bl, 2^7, s;^
kit Boe». Histöiiii 41
heden niet langer gedoogde : waarby nog kwam ; i (j^Sr
éaz Rotterdam gefëhaaperifcheenimeer handel —; — —
jbiaar zi£ te 2ullen trekken ^ zo men daar grooce^
Vryheid geöoot: 't welk met èaA tdt nadeel van
Amftefdam kon uitvallen , en , derhalve j door de
gwoeglykfte wegen ;voorköiiien mo^ worden.
Ondertimcheh ^ isagen veele ingezetenen ongaar^ Schimp.
he^ dat men eenige Remoiiftrantfthgerinden in fcWft* ..
de Regeeriiige bragt Men hadt zulks ielfs te a^/*^
Verfban gegeven j iiï een lomp fchötfchriftj welk^
aldaar j kort voor de verandering der Regeeriiv^
^ , verfpreid was^ en^ om dat het den tegenWoor-^
^geR toefEand dee2et Stad , eenigszins ; doec
kennen, door ons, aan den voet deeier bladzy*
dcjgeplaatft is (i). Ook viel 'er, omtfent dic
fchimpf?
(l) DU fyneh Qusntek^ die eprekbiêu wiUeH de /ir^
nUnUenfe Senten*
Capaté^ Boom» Oetgené, C^tt Dirósz, Andrie^
Bleker , Bat , Albert Coenriet , Teeliag , Schtep ;
Örootenhuyfe, HafTelaer, Opmeer, W. Backer^
Hinlopen, Reael, Overlaóder.
Ditfjn de viaugttmuffen ^ die door dé vrèomen Jyfi
geraeckt óp^i küg'en.
feacp, Huddetfj Hoodicamcr; VlaiiiingK, Neck ;
Rennlft, Vlnck, Tuïp, Raepliorö.
tFilt niei langer waggelen , mder vafi ftden , ehfpOn^
nen mette vroófHeH aen , en bdpen naer mjn ver'-
inaen , dotter óp Froktbendagb gèeé ArmtniÉneii
tmen aen»
Hit fyh de vroinken.
Paüw, Jan Gysbertsz. De Vry , ƒ. \^ Bogaerc^
Hlllebrant Schelfinger ^ VercEoes , ErDÜ Roetl^ri i
Bets, Haringcfarspel. Rari certè beni.
tk#eec nfeé, of deez^ drie Latynfelie woorden^ die
itten , tweezins , zou k«nneii overatetcen , of, vfeMgeni
^oorvfaar^ zyn de iHroómen, of, xiidzaame vreetnmf »t
XI. DtEU © ^^'-^
50 VADER,LANI>SCHE XLI.Bonr.
1627. fchimpfchrift, iet voor, welk hier verdiefttge«
Moêitc7 ^^^^ ^ worden. De Raaddieer Reigersbew^n,
den * omtrent deezen tyd, bezig, om te bearbeide.
Raadt* dat zynenZwagtf de Groot verlof gegund moge
*"^^^**" worden, om wederom io 't Vaderland tekeer^
gw over-^^^^ hem dit fchHnpfchrift toe, in eenenBrid^
geko- (v)) ter deezer gelegenheid , den zesden van
men , om Sprokkelmaand y gefchreeven. Hierin berigtte
•frfchry- hy hem ook „ dat Sinum de Ryke^ een moedig
zekeren ^ nam, die geeoe^meente ontzag, en van wien
^ Brief, f9 A^ foldaaten, welken hy lang betaald hadt,
„ grootelyks, afhingen, neven&nog een' van
^ ffu- j, zyne * gezindheid (2) , te Amfterdam , in de
»*''• „ VroedKhapgekomenwas.Deviergekooren"
^, Bütg&steedeïs,, BaSf Oetgensy Geurt Dtrksz.
„ en Bikker (3 ) , waren, " fchreef hy „ debdlen,
„ die men wenfchen kon." De brief behelsde
nog andere byzonderheden ; doch de Raadsheer
kadtbon, eer hy befteld werdt, onverhoeds^
geftrooid.' Hywerdt, door iemant, gevonden,
aan den Raadpenfionaris Duik gebragtj^ en, eer-
lang, in de Vergadering vaii Holland, gelezen»
Eenige Leden vonden den inhoud bedenkelyk..
Men befloot , den Brief nader te laaten onder-
zoeken. Reigersbergen kreeg, ondertuflchen^
kennis van 't gene zynen brief overgekomen was
en
(v) ^«deezen Brief kf AiizsMa I. Duit ^. «5^. en ^ JL
Brandt Lev. van H. de Groot, hL jtfx.
her ! tot het fchimpfchrift behoorden , dan ofze^èr^dooF
Reigeribergen, bygevoegd waren; doch !k vermoed hee
laatlfe.
(2) E>eeze was JakoB Jakohzüon Ftnk. Zie de Lyjt.
der XXXFL Raadén ^ o^ *rjaar 1687,
(3) Hnnne eigenlyke naame» waren Dirk Bai^ An^.
tent Oetgens vmn ff^averen , Geurt Dirisz vaa Bewiingem
en /laéries Bikker.
\
/
TOA. BoöC. HISTORIE- si
en verdedigde dien, fchriftelyk , by de Staaten. kJj^,
Men fprak 'er den Prinfe over, die verftondt,
dat de Raadsheer den Brief van de Groot toonen
moefi, waarop de zyne een antwoord was. Hy
deedt het, en men vondt, dat Reigersbereen
fcherper gefchreeven hadt dan de Groot (^).
Men ftelde dan Reigersbergens Brief in handen
van 's Lands Fiskaal, die 'ergeene ^enoegzaame
ftof in vondt , om den Raadsheer in regten aan
te fpreeken. Men bragt deeze zaak egter in de
punten van Befchry vinge , waarop de Staaten ,
in Herfïbnaand, by een kw^en , en befloot toen,
den Brief door 'tHoftelaaten onderzoeken (x).
Sedert is, meen ik, 't (luk blyven fteekjen , zon-
der dat 'er de Raajïsheer verder over gemoeid is.
Midlerwyl, namdevryheid der Remonftranten,
allengskens,toe, inverfcheiden' Steden, en on-
der anderen ook te Amfterdam, daar men voor-
heen zo {treng pegen hen geweeft was. Doch 't
£ai hierna te pas komen , verder van deeze dm*
gen te gewaagen.
't Ontwerp op de herftelling der Verpondin»Nlenwt
gen , in Holland en Weflfriesmd, waarvan wy^^^P^^
ietjin 't voorbygaan, gemeld hebben, was, na veel ^**
raadpleegens , eindelyk, in Oogftmaand deezes
jaars , vmgefteld (y). Volgens het zelve, moes-
ten de huuren der Huizen en Landeryen , van
nieuws,alomme, opgenomen worden, door Ge-
magtigden der Staaten (z) ; waarna het Land, in
de plaats der voorige belaftinge , een agtfte tuef
van
, (w) Zie OE GitooTJ Brief hy K. BEANDT hL 9 f9.
(ar) ReföL Holl 4 9 5 9 9 9 10 9 12 > Z2 Métm-t xs Mij \6\Z9 StpU
1617. tl. 4l945>48»5X9 J3> SS%6%^ 115 > XH> H^ >24y*
(y) GTOot-PIakaatb. I. Deelf ktl, 1514. ^ ,
(z) Refol. Holl. % Ah* léz?' hL 192. xx, 2f Mêétrt t$i9*
èL sop SS*
Da
XV.
Fredrik
Henrik
flaat
▼oor.
Grol te
belege-
ren.
S% VADERLANDSCHË XLÏ.Boê*;
r6l7. van de huuren der Huizen ^ en een vyfde van dier
^ derLanderyen(a). De nieu we Verponding werdt
eerft voltrokken, in 't jaar 163 2, en de belafting
op de Huizen en Landeryen is , volgens dezelve^
omtrent eene eeuw agtereen, geheeven*
'tLietzig, in den Voorzomer deezesjaars^
aanzien , dat de vyand , wederom , gelyk voorlee-
den jaar, weinig geweld te lande zou doen, 't
welk de Staaten, en vooral Prins Fredrik Henrik
deedt volharden by het befluit , om den fcryg aan-
vallenderwyze te voeren, en met het beleg van
Grol te beginnen (b). Hagchelyk was nogtans
deeze onderneeming, overmids de Stad, door
Spinola, zeerfterk gemaakt was (c)j leggende
zy, daarenboven, vyf uuren gaaüs vandeflxoo-
men : waarom de vyand den toevoer derwaard^
ligtelyk zou konnen bekommeren , of de onzea
noodzaaken tot een gevegt, waarvan deuitilag
onzeker was. Men bleef egterby 't genomen be-
fluit (d). De Staaten agtduizend Waardgelders
geligt hebbende, om bezetting te houden in de
nsfteden (e) , deedt de Prms het Leger vai>
Staat, fterk eenhonderdagtenzeftig vende^
len knegten en vyfenvyfüg kornetten paarden,
Hy om- omtrent Enmierik , byeentrekken. Terwyl hy
Sd^^^ zig gereed maakte, om in perfoon.derwaards te
orde ylnS^^^^f öntvilig hy, uit handen van den Engel-
den Kou- ^hen Gezant Karleton , van wege Koning Aa-
ftbind. rel den I. de Ridderorde van den Koufeband ,
die Mauri ts ook gedraagen hadt» Zy werdt hem,^
ixk de Vergadering der a%emeene Staaten, om-
get
(a) VSLIUS Hoorn» kt, 61$,
(k) AlTZEMA I. Deel^ H, 68o.
lil de Freder. Henri p 43#
d) H. DK Groot Beleg van Grol. t!^ 4«
t) AlTUMA I. l)e€l^ bL 4lo«
XLI. BotK, HISTORIE. 53
gehangen, ten overfhan van den Koning van 1627.
Boheeme, Ridder der zelfde orde, en in de te- ''
genwoordigheid der gezanten van Frankryk en
Venetië , met dezdrae plegtigheden , als eer-
Sds , omtrönt Prinfe Maurits , gebruikt waren,
nder anderen, werdt, van weeë de Staaten,
wel uitdrukkelyk bedongen, dat de Prins, by het
laanneemen deezer orde , zig , door geenen by zon-
deren eed, aan den Koning van Groot Britanje,
zou mogen verbinden ( ƒ ). 'tGefchut in den Haa-
ge werdt geloft, terwyl de plegtigheid verrigt
werdt. Ook was de Haagfche Schuttery in dé
wapenen (g). Men ontftak vuurwerken ; doch
daar werdt geene maalty d gegeven , om dat *er,
tuflchen de uitheemfche gezanten, eenigver-
fchil viel over den rang (hj.
Terftond hierop , begat zig de Prins naar 't Hy kont
Leger jverzeld, volgens gewoonte, door eenige^^'
Gemagtigden der ^gemeene Staaten ( i )• Dê ^^^^
Staaten van bolland deeden hem , voor zyn ver-
trek, begroeten: 't welk ook, op zyne teruc:-
komft, gefehiedde (k) , en, federt , by eiken veld-
togt , in gebruik gebleeven is* Hy kwam zo dra
fiiiet in 't Leger, of hy deedt het opbreeken van
by Emmerik, en , onaangezien Graaf Henrik van
den Berge * met zyn volk , by Wezel lag , kwam
Jiy 'er , op den derden dag, mede voor Grol , welk,
op den negentienden vjm Hooimaand, door den
Graave van Styruin, berend was (/). Terftond
werden de drie yoomaamft^ toegangen bezet,
door
(/; RefoL Holl. Z9 7^y ifSjuiyiSij, hl* I49>if»>xi;.
{£) AlTZEMA I. Detl^ hl, 6SCW
^ {h) Memoir. de Freder. Henii p. 41.
; if) H. BE Gaoot Belej^ van Giol, kl. S>
ik) Rcfol. Hpil. 6 July Ii0a9b. i^ij, bU I57, lil.
{^) Rcffl. H«ll. 22 Julj Jüij. hl. Ito.
D 3
^4 VADERLANDSCHE XLI.Boeic^
162 7. ^ooT den Prins zelv' , door Graave Ernft, en door
— — — den Heere van de Lek. Men viel aan 't omgraa-
ven der Legerplaatfen, en aan 't opwerpen van
drie fchanfen , die dezelven dekten : toen , aan
't delven der loopgraven, 't welk ook aan drie
oorden gefchiedde. Doch terwyl men hiermede
■ bezig was , brak de Graaf ^an den Berge op van
by Wezel, en floeg zig neder, tuflct^n Vrede
in Munfterland en de Legerplaats van Graave
Ernft. Op zekeren nagt, deedt hy, hier, een'
^lanval op een hoornwerk, welk no^ niet vol-
tooid was : doch h y werdt , na een heviff gevegt,
afgeflaagen. De belegeraars, eindelyk^ gena-
derd zynde tot aan de graft , begon men dezel-
ve te dempen en twee gaanderyen te maaken ,
tegen twee der zes bolwerken, die de Plaats om-
ringden. Doch de belegerden vernielden, door
geweldig fchieten , by dage, 't gene, by nagt ,
gemaakt was. Tenlaatfte, voltrok men de gaan-
♦ Faufe* deryen , tot aan de * walgang, en viel toen aan
^^^t A '^ ondermynen der Bolwerken. De Engelfchen^
^^^j|jjg, die hiertoe , onder anderen, gebruikt werden,
Stotmd. warai de eerften gereed met nunne myne. Za
dra zy gefprongen was, liep menftorm op de
breuke. De belegerden , onverhoeds overvallen,
booden, in 't eérft, kleinen tegenftand, en men
meent , dat de Plaats gewonnen geweefl zou zyn,
zo de aanval , door meerder manfchap , onder-^
ftemid geweefl ware. Nu herftelden diev^bin-»
nen a^g Ipoediglyk, en dreeven de onzen naar be-
De Heer nejde;i. De Heer van de Lek , oüdfte natuurlyke
van de Zoon van Prins Mauri ts , liet , by d^eeze gelegen-»
Lek heid, hetleeven.
DeYtad Midler wy 1 , waren *er nog twee andere mynen -
gaat over, g^^e^d gemj^akt, MwT eer ïnen?e fpwgen.U^t,
deedt
XU. Bowc. HISTORIE,. sS
deedt de Prins de Stad vermaanen tot de over- j^^^
gaave. Men gaf ruftig antwoord. Doch toen deö ■
belegerden een onderfchepte brief van den Graa-
ve van den Berge getoond werdt, 'Waarby hy
hun berigtte , dat zy op geen ontzet te hoopen
hadden, maarzig ten befte mogdykverdraagen
moeden (w), gavenze den moed op. De Stad
werdt overgegeven by verdrag, op den negen-
tienden van Oogftmaand getekend , waarby der
bezetting alle krygseer toegeftaan werdt (n). De
bevelhebber, Matthys vm Duiken^ die de Stad
' wakkerlyk verdedigd hadt, doch, eenige dagen
te vooren , gekwetft geworden was , vertrok , in
cene koets , naar Wezd , werwaards ook de be-
zetting b^eleid werdt (ö). De Aartsbiffchop van
Filippis, Filips Rovenm^^s Paufen Stedehouder
in de Nederlanden, die zig, ten deezen tyde,
binnen Grol , bevondt , hadt twee maanden tyds
bedongen , om te vertrekken. De Prins bleef nog
eene maand in de Stad, om op alles orde teflelr
len. Toen liet hy *t bevel over de bezetting aan
Hennan Otto, Graave van Styrum, en trok zelf
naar Zutfen , met het Leger, welk hy , vemee-
mende, dat de Graaf van den Berge ook opge-
broken was, de winterlegeringen betrekken
ëeedt, alzo het jaargetyde te verre verloopen
was, om een nieuw beleg te onderneemen (p).
Terwy 1 Grol belegerd werdt, hadt Spinola on- Aanfltg
dernomen , eene landing te doai op Zuidbeve-^^ ^P^-
land, die egtQrmisluktwas{5).Dwma,beftondt^^J^J^P,
hyvcland»
fm) VAN OEN SANDC IX. Boik , it, 129.
in) Zte 't Veidrag ^7 Aitzema I. Zittl^ hU tfl}.
}•) Mem oir. de Fredet. Henii p, 4£ 4S.
"p) H. DE Groot Beleg van Grol. bl, i4«
if) YjUI DSN SANDE XX. B^tki U. 129.
D4
SS VADERLANDSCHE XU.Boek^
1^27. hy Zandvliet, een Dorp tuflchen Antwerpen ei^
^/ ■* Bergen op Zoom , te verfterken ; waardoor Zeei
land in meritelvHe verlegenheicl gebrast werdt^
alzo men,yan hier, by laag water, dpor eenige
fmalle kreeken , ligtelyk op het Eiland ZuidtS-
veland komen kon. Doph Hautain , Bevelbebbej
van Sluis , kreeg terftondlaft van den Prinfe, on»
?ig te verzekeren van den Blaauwgarendyk ^
waardoor hy den toeleg des vyands verhinderde^
Verfchei-De Prins kwam,fe4ert, zelf in de Legerplaatfa
den' . yan Hautain. Men beflpot, eerlang, hier, eena
Ichanren fchans te ftigten yan vief bolwerken, die dei^
fv^^S^" ]|iaam van Fredrik Henrik kreeg. Ook werden 'er
nog drie anderen opgeworpep , tuflcjien Bergei^
op Zoom en Steenbergen , welken , door eene ii t
fl;> aan een gehegt, en, naar den Kolonel Pi«/^ii^
die 't opzigt over deeze werken hadt,en naar tweq
pemagtigden der Staaten, de Rovere en Moerz
monty de Pinfm-y Rovers- en Maerm^t-fcham
genoemd werden (r). 't hsiid van Thpolen werdt
pok, door eene affnydinc, verfterkt (j); doch 't
ficp tot diep in 't volgende jaar aap, eer jüJedee?
ze werken voltrokken werden.
XVI. 'Met Groot -Britanje, waren, federt het ge-r
pniufcén beurde te Amboinstjonluften ontftas^i, diege-
g^^ fchaapen ftonden , gewigtige gevolgen te zullen
IJrkMje. ^^^t)^^' Ook haddött de akemeeae Staaten , ii*
• > 't vQorieeden jaar, een befluit genomen , wellf:
geen klein misnoegen verwekt hadt^ aan 't £n«
lyien on(. gelfche Hqif. By 't Verdrag, in den laare isSS^
zégt den met Kouinginne Elizabet gemaakt (^) , en by ee-
Engel- nige yolgende overeenkomften, w^s^^ aan den
fcl^enGe. . - ' • . -' gj^,
(r) Mcmoir. de Predcr. Hcnrl f. 48 > 49» ; o,
(s) AiTZEMA I. Biel^ kL »t4 » €%$%'
(t) Zie Vlll. Deel, 14. ^$.
* f •.
SöJ-BowBy H I S T O R I «. - ^f
pngelfchen Gezant, zittipig toegeftaan in den i^%f^
Raad van Staate. Doch bv 't Verdrag van den JJ^Tde^
jaare 1609 was beraamd, dat alle voorgaande o- zitting in
y ereenkomften en ook dit Verdrag alleejolyk duu- den Raa4
ren zouden, zo lang als het Befland duurde. N^ van $taa-
^t uitgaan van 't Beftand, waren 'ér geene Ver- ^
dragen ^emaakt,die de voorgaanden bevefligde^
pf vernieuwden , immers niet , in opzigt van het ;
zitten des Gezants van Groot-Britanje j in de4 i
Raad van Staate. Nogtans hadt men 't den Ge^ 1
zant Dudlei Karleton toegedaan» Doch terwyj
jhy , in 't voorleeden jaar, een' keer naar £nge*
land deedt , beflooten de Staaten , hem of zynen
opvolger bekend te maaken, dat men begreep ^
dat dit regt van zitting geene plaats meer haat^
pa 't uitgaan van 't Botand, en hem, Karleton,
flegts bdeefdheidshalve , niet uit verpligting ,
gegund was. Men vreesde, daxFrankryk, waur
neer men 'er zig eens nader mede verbondt, éen
diergelyk re^t zou wiJlen bedingen, en men vet^
ftondt, dat de Raad in volkomen vryheid geüeld
mpeft worden («). Ondertuflchen, befpeurtmeff
ligtelyk, dat dit befluit oi^enoegen geevetf
moeft aan het Engelfche Hot. Karleton drong,^
jeer ernftelyk,op de herroeping van dit befluit:*
doch hy verwierf zyne begeerte niet* Ook wer-
den thans de gewigtigftezaaken niet in den Raa4
van Staate j maar in dé Vergadering der alge?,
meene Staaten verhandeld : waarom de EngeU
fchen daarna te minder ftaan bleeven, op net
voorgewend regt, om in den Raad van Staate,
te zitten (v\ Qver den Lakenhandel waren ook
wet
f ft) Kefol. HoU. 19 Maart 17» %s Jwiy i€i€. iLxl^ ^>7^.
AlT%KM4 VI. Diil^ //. 4J1.
f
si VADERLANDSCHE XLLBoek,
f 527* wederom gefchillen gereezen , oordeelende dè
'^' Engelfche Koopluiden, die te Delft den ftapel
hielden van Engelfche Lakenen , dat deez;e han-
L del te zwaar belaft en te naauw bepaald was ,
\ door de Staaten (w). Al dit, en vooral de zaak van
Amboinahadt te wege gebragt, dat de Engel-
fchen , reeds in 't voorleeden jaar , den onzen
aan fchepen en goederen in de Middellandfche
zee merkelyke ichade gedaan hadden. De Staa-
ten beflooten , hierop , Meefter 3^akob KatSj Pen-
fionaris van Dordrecht 5 naar Engeland te zen-
den , ont vergoeding deezer fchac^ te vorderen
(jx). Hy vertrok, in den aanvang deezes jaars,
en vertoonde den Koning „ hoe zyne onder-
^ daanen, federt eenigen tyd, in zee, deeden
ftryken , al wat hun ontmoette j hoe zy vrye
en onvrye waaren aantaftten , vrienden goe-
deren naar zig neemende, om datze by vyan-
den goederen gevonden werden, en fchepen,
die op onzydige Havens voeren , of die Be-
ftelbrieven van den Prinfe van Oranje , of
Brieven van burgerfchap van eenige Stad dee-
zer Landen hadden, bekommerenoe: ook fche-
pen aanhoudende , die van de Duinkerkers
verlaaten waren : van al het welke hy herftel-
ling verzogt." Te gelyk , gaf hy een ontwerp
♦ j^^^f^ van een Verdrag van * Zeevaart over, waarby
ne. alles geregeld werdt, om nieuwe misverftanden
te voorkomen. Doch zyne Vertoogen vonden
kleinen ingang. De Koning was met Spanje in'
oorlog, en ftondt op 't punt, om met Frankryk'
te breeken. Hy vreesde, hierom, dat de Hollan-
ders
(w) Refol. Holl. i July i6i6. iL %i.
Xx) Kefol. Holl, z$ N«v. 2, I2,i^7)«(««i^. i#U. ^AU|}l7i»
llO| U7,
V^rrig-
tiogen
vaaika
Pen-
iionaris
Kaci ia
Enge-
land.
99
99
99
»
99
XLL BoE«. . HISTORIE. S9^
ders en Zeeuwen meefter zouden werden van id^y^.
den handel ter zee, wanneer zy vry vaaren mog- ■ ^
tdn, terwyl de Engelfchen de fcheepvaart zou-
den moeten miflen./t Was dan 't belang der En-
felfchen den onzen den handel moeilyk te maa* .
en. Men gaf egter den Heere Kats deeze re-
den niet. .Men klaagde, voomaamlyk , over 't
gebeurde te Amboina, en Kats keerde, eerlang,
genoegzaam onverrlgter zaake , te rug (y). Kort Drie
na zyn vertrek, werden , in Engeland, driefche- Ooftfndl-
penbeflaagen, die, voor rekening der Neder- ^^^^^che-
]andfche Ooftindifche Maatfchappye, vanSu-^^"')"
ratte gekomen , en te Portsmoutn ingeloopen i^na , be-
waren (z). Men rekende deeze fchepen twee en kom-
^n halve millioen waardig. De fchade, by an-n»"^^
dere gelegenheden , den onzen ter zee aange-
daan, werdt op agt millioenen begroot (a). 't
Liep tot diep in *t volgende jaar aan , eer dte drifc
Ooftindifche fchepen ontflaagen werden (t).
Doch de verongelykingen der Engelfchen blee-
venhierbyniet. Op den agtften van Wynmaand De En-
deezes jaars , vertoonden zig agt Engeliche Oor- geifcheir
logsfchepen op de reede van Texel , van daar °««ro«n
weg neemende een Franfch Koningsfchip, welk pranrch
in *t Marsdiep lag (r). Men befloot wel , ter- fcbip in
ftond, tot beveiligmg der ftroomen, eenige meer- Texel. .
der Oorlogsfchepen'naar 't Marsdiep te zenden,
en de Engelfchen te dwingen tot het herleveren
van den buit, dien zy , in 's Lands Zeegaten, ge-?
maakt hadden. Doch zy waren vertrokken, eer
men
(y) Refol. Hoil. z Aug, 1^27. K iio^, AnztUh h Detl , ^
(z) KtCol. Holl. 7, tt 10 OaoK i€z7. il. 261» 264» 2^4.
(s) Heibl. Holl. 10 Dec, i6zj. kL zpd.
\k) Reibl. Hoil. 10 Aug X6ts. il, z^é.
/■
I
45o VA©ERLAND&CHE XLI^BöMc;
jt627. ^ï^^ ^^ befluk ter; uitvoeringe brengen kon»
*- — »- Drie fehepen alleen , die in 't Marsdiep warefi
blyven leggen , werden nog eenigen tyd bezet
^ gehouden door de onzen ; qoch zy raakten ook^
eindelyk, in zee. De onzen kjaagden zeer over
dit fdienden hunn^ ftroomen, vorderende, io
Engeland, dat het genomen fchip wederom in
Texel cejeverd werdt. Doch men verftondt air
claar, dat de onzen wel i^ diergelyks , in de
Havens van Engeland , gedaan hadden , omtarent
hunne vyanden ; waaruit men befloot , dat het
den Engelfchen ook , in de Hollandfche Havens,
omtrent de Franfchen , behoorde vry te ftaan (d).
Karet de De verbitterdheid, zeker, tuflcheii de twee
1. zea4t volken, was, federt korten tyd, zo llerk toege-
fchepen nomen , dat men voor eenen openbaaren oorlog
cüdieT l>^^^g^ was. De Engelfchen, onderrigt dat die
van Rochelle niet te vrede waren met tet ver-
drag des voorleeden jaars , Hadden , in Hooi-»
maand , eene Vloot gezonden naar deeze Stad ,
onderden Hertoge van Bukkingham, die zig
gaarne van deeze gelegenheid bediend zou hebt
ben , om bezetting te werpen in Rochelle; doch
men weigerde aldaar , v oorzigtiglyk , eenige En-
die teraggeMchen te ontvangen. De Hertog , federt op 't
j^ecre n» Eiland Ree geland , belegerde S. Martin , eeni-r
jen tyd. Doch de Koning van Frankryk , aan 't
loofd van een Leger, naar Rochelle getrokken
zynde , zondt den Maarfchalk van Schombeig
naar Ree, met eenige manfchap; waarop Buk*
kingham het Eiland verliet, en met de Vloot
naar Engeland keerde (tf),
De
(d) Refol. HoU. 9, lo, ix, 14, if» U Offêk z8i>««. Kz?.
kL z64j 2«, 267, 271, 27?, 275» t79 9 Jo<.
(f) 4aP1N Tm, VII. p. jf 4i| »4^ AlTZEMA I. Düh ^ «7««fjf»
\
* De vyandlykhedcn tuflchen Frankryk en tözf.
Groot -Britanje dus openlyk begonhen zynde^iTeSMa-
oordeelden de Staaten het van hun belang, tus- ten 20e.
fdien beide te treeden , en de gefchillen , ware ^^ ^«
het mogelyk, te bemiddelen (ƒ). Ook deeden^^"^
beide Lodewyk en Karel hun beft, om te belet* Fnmk^
ten , dat de Staaten zig niet op nieuws verbon* enGroot*.
den, met hunne partye (g^. Frankryk boodt nu de Bri«mf«
nader verbindtenis aan, die , in 't voorleedén jaar, ^^ ^*
niethadtwillen gelukken (*). De Staaten fchee-^^^*""
tien, in't eerft, genegen om het Verdrag van Com*
piegne , voor nog drie of vier jaaren , te vernieu-
wen (f) : docti veranderden , h jerin , naderhand
Van gedagten. In 't ontwerp , in Frankryk ge-
maakt , werdt den Staaten een millioen 's jaars,
voor den tyd van negen jaaren , toegezeid , mids
zy beloofden , gfiene v rede of Bdftand met Span-
je te zullen masdcen , buiten 's Konings bevrillu
ging. Doch zy wilden zig alleen verbinden, om
« Aonings raad in te neemen (k). Dfe Heer van Vcrdn j
Langerak floot dan, op deezen voet, een Ver-mffchen
drs^, gedagtekend te rarys, den agtentwintig- ^'«nkryk
ften van Oogftmaand; wa^y, op den zeftien-^^|^
den van Herfllmaand , nog eenige punten ge-
voed werden (/). Doch alzo klaanyk bleek, dat
de Koning, by verfcheiden' punten van dit Ver-*
drag, de Staaten zogt te verbinden, om hem te*
gen Groot-Britanje by te ftaan, was 't nu niet,
im-
ir • . 1 ,
.(// Refol. HoU. 7, 16 MaMTt ii May is ^miy 1617. hL ^9
r) AiTZBMA T. Diél^ hL 6%t. 4
è) RefbJ. HoH. 17 Afdy 27 J^uny 1617. ^^« ^^4» I2f.
AlTZEMA I. Deit^ hL 740.
AiTZEMA I. Deel f kL tfox.
; </) 'Vwhz DüMoNT Cotps Dipl. 7>w. V. P. IL p. s%t «P
AlTZBMA I. i)#W, hL ^1. * * •
f
)
€2 VADERLANDSCHE 30.1. Bööc;
1(527. immers in het toekomende; 't welk men hier
y hieldt te ftryden met het Verdrag van Southamp-
ton (m); werdt het, hoe zeer 'er Frankryk op
^ ftondt , nimmer bekragticd door hunne Hoog-
xo it mogendheden (n\ Men hadt , hier , vaftgefteld,
nie^t bc- ^^^^ ^^P^^ onzydigheid te bewaaren , tegen den
1^ kragtigd zin van beide de Mogendheden , die de Staateto,
worde* elk om 't zeerft, op hunne zyde zogten te trek-
► Moef lyk- k^^* Karleton, die wederom herwaards gekeerd
held der was , zogt het vervoeren van fchepen en gefchut
Scaaten naar Frankryk te beletten. Ook meende hy de
om on. Staaten diets te maaken , dat de Franfche Vloot
bWven? zig met de Spaanfche vereenigen zou, om En-
geland en andere hervormde Mogendheden aan
te taflen. Het Verdrag , met Frankryk gemaakt
fchoon nog niet bekragtigd , was hem , insge-
lyks , tegen de borft (ö). Van den anderen kajtit,
klaagde ifEspeJJes , Gezant van Frankryk , over
de Engelfche vyandlykheden, waartegen deS taa*
ten , zyns oordeels , den Koning , zynen meefter,
^uit kralgte der voorige verbonden, behoorden te
befchermen : immers , het bouwen en uitruften
van eenige Oorlogsfchepen ten zynen behoeve,
hier te Lande , te gedoogen (p). Dus van de eene
en de andere zydegeperft,bellootendeStaaten,
eerlang , tot het afzenden van een buitengewQon
gezantfchap naar beide de Ryken. Naar Frank-
ryk , gingen de Heeren van Sommelsdyk en Gas-
per van Vosbergen ; naar Engeland , de Heeren
van Rand wyk en Adriaan Pauw van Heemflede ,
Fcn-
(m) Kefol. HolL y OEffk, itfij, kl. 273.
(n) AiTZEMA I. 3eel ^ kU «02, 74ij,-'49-752, 753-
{$) ReTol. HoII. 8y 10, i$Sift,6^ i| OS, 1627. MxiSyïSly^Mt
229» Z30y Z<o» tT' AJTZEMA I. DttU bl. 649 , 742-7419 754-7<I*
(p) RefoU. Holl. 99 14 y i^ OSoi. 162.7. H, z6Si 27^9 17^.
AlTZEMA I, Dtêlf th 7K.
XLL Boek. HISTORIE. ^3
Penfionaris van Amfterdam (q). Zy vertrokken 1(527.
cerft in 't begin des volgenden jaars. Wy zul- —
len, hierna, verflag doen van hunne verrigtingen.
. De Koning van Deenemarke oorloogde, dit xvn.
jaar, wederom, ongelukkiglyk. In Grasmaand, V^or.
voegde zig de Kolonel Morgan , aan 't hoofd van ^eizcN
vier Regementen Engelfchen , die in der Staaten fchcn /
dienft geweefl waren, by zvn Leger, te Stade, tegen den
Doch Holftein en Mekelemjurg , gedreigd, door Koning ^
Tilly , met de Keizerly ke ongenade , weigerden ^^ ^^ ™
hsm onderftand. De Hertog van Weimar hadt °^°* **
zig , ten zynen behoeve , in Silezie geworpen, en
klein Glogau en andere Plaatfen ingenomen.
Doch de HertogvanFridlandhemamze, zonder
moeite. Weimaroverleedt, kort hierna. Mid-
lerwyl , hadden de Keizerfchen verfchèiden*
Brandenburgfche Plaatfen bemagtigd , en den
Keurvorft , me, te vergeefs, op Deenichen onder-
ftand hoopte, genoodzaakt, 's Keizers zyde te
kiezen. TiJJy trok, federt, over de HavelenEl-
ve, inhetHoifleinfche, nam verfcheiden' Plaat-
fen in, en dwong de Deenen, alles, wat zyhier
bezaten , te ruimen , tot aan Hamburg toe. De
Koning week naar Gelukftad. Tilly, weinig te-
genftand ontmoetende, drong door, tot in Jut-
land. Sedert , werdt het beleg ook geflaagen voor
Stade, daar Morgan binnen lag: en de Stad werdt»
eerlang, genoodzaakt tot de overgaave.'tScheen>
dat de Keizerfchen voorhadden, zig van san tfch
Deenemarke en van den handel op de öoflzee
meefter te maaken , waardoor zy ook de Veree-
nigde Geweften, grootelyks, benadeeld zouden
hebben. Zelfs zogten zy de Hanze-Steden over
te
(f) RefoU Holl. 7 , 1 9 izOif. 8 » 9 9 T T 9 22 Dec, itfaj. ^l. t6t ,
a VADÊRLA^DSCtlÊ tLtÉóiiCi
tfSny* te haaien , om zig met hen te verbinden^ 't welié
^ egter niet gelukken wilde (r). De Staaten dee^
den^ te gewk, hun beft, om hun Verbond met
de Hanze-éteden , welk nu ten einde liep^ te ver-
. nieuwen j doch daagden hierin ook niet, ten dee-'
zen tyde^ De Kei^erfchen waren te magtig ge-
wordteUjinDuitfchlandj 't welk de Hanze-Ste-
den van nado-e verbindteniffe ptiet derzelvei^
tte Stu- partyen te rug hiddt (s\ De Vereehigde Staa-
ten zen* ten , ziende de zaaken aes Konings Van Deene-
^ ««n marke te rug loopen in Duitfehland , waren , a)
fchap"^' by tyds , bedagt geWeeft ^ om deïi voortgang der'
naar 't Kjeizerl3rke wapenen , door nieuwe Verbindte-
Noordcn. nifTen , te ftuiten (t). Vooral , haddenze *t oog'
ieworpen op Gimiaaf Adolf , Koning van Zwee-
den , die ^ nog met Poolen oneenig ^ in "t voorlee-
dem jaar, in Pruiflen, gelukkiglyk geoorloogd
hadt , de Stad Dantzig Zelve , die onder de be^
Merming des Konings van Poolen ftofidt^ hier-'
krfyk benaauwende (u). De Staaten hadden,^ in 't
|aar 1 614 , een Verbond van onderlinge befeher-^
minge geflooten met den Koningvan Zweeden/
robr dciï tyd van vyftien jaaren/v) , die nu naar
*l einde liepen. Doch de Poolfche kryg hadt'
Guftaaf Adolf niet toegelaaten j hun eenigen on-
derflaöd te doen, of zig in de Duitfche sfetak^nf
tefteeken. Mèn oordeelde, hierom, met reden y
dat deeie kryg eerffc nioefl: geëindigd Zyö, zorf
ftien op Zweedfche hulp hoopeif mogen. En Ver-
Aomen hebfcende,^ dat het den oorloogenden Mo*'
gend-'
m AtrfiMA I.. i>ê9lf 1/. ^4'^-^9.
"(s) AIT21MA i. Deel, üL «yi.
{i) Rcfol. Hall. 7 Jixn, z6 FHf. t,iiJif4Üf^ij4p^iStj,§ii
(m) Aitzkma I. iMel, hl, isi,
\v} Zié GtobtFltteaKb. IV. Dtél^ hl. 175 ^^ nt\-
XLI. Boek. HISTORIE. €3
gendheden niet onaangenaam zyn zou , zo de 2^2^
^taaten de hand leenden aan de bemiddeling der ^
gefchillen; zondenze, in de Lente deezes jaars,
^en buitengewoon Gezantfchap naar *t Noorden,
welk door Rochus van den Honaard^ Raadsheer
in den Hoogen Raad, Jndries Bikker^ Burgemees-
ter van Anulerdam , Simon van Beaumontj wegene
Zeeland zitting hebbende ter algemeene Staats-
vergaderinge, enGysbertj Heer van Beetjelaar ^
wegens Utrecht afgevaardigd tot dezelfde Ver-
gaoering, bekleed werdt(^, Zy hadden laft,
©m nieuwe overeenkomften , wegens den Oofter?.
fchen handel , die , geduurende den oorlog , mer-
ielyk belemmerd werdt , te fluiten met de Ko-
ningen vanZweeden en Poolen. Voorts moeften
zy de Vrede tuflchen de twee Koningen zoeken
te bemiddelen (a?). Op den dertienden van Bloei-j
maand , vertrokken zy , te fchepe , uit Texel , en
landden, binnen agt dagen, in de Zond, van
waarzy een' keer naar Kojppenhagen deeden,
om het ontflag van eenige bekommerde HoUand-
iche fchepen en goederen, en vermindering van
den Zondfchen tol (y) , die toen op een Ryks-
oord van *t Lafl: geueld werdt , te bevorderen^
Voort gereisd naar Derfchauw , troflFenzy aldaar
den Koning van Zweeden aan, wien zy hunnen
laft openden. Daarna , begaven zy zig naarWarr
fchauw , alwaar zy ook by den Koning van Poolen
fehoor verwierven, die hen met ongedekten
oofde fpreeken liet,en voorts zeer koel ontving»
Zy bragten 't egter, eindelyk, zo ver, dat men,
met wederzydfche bewilliging, door gemagtig-
den
(w) AttZIMA I. Dtel^ hl, tfol.
(x) Zit hunne Inftrué^ie ky Aitzkbu I.' />«#/» H. tfofi
(y) Refol. Holl. 21 Jmy ^ Dte. 1627. kL Xj4f 2l4«
XL D^1È,L. £
i-
Gezant-
fchap
«aar . Ve
neüe.
€5 VABERLANDSCHE XLL BoiK
^27. ^^^ ^^ ^^^ Kaningen 9 onder bemiddeluig det
' Scaatfche geranten , in onderhandeling tndc^
over een Verdrag. Mttifchikte hiertoe drieten*
ten 9 geplaatft op zekeren afibnd van be»le dt
Legers. De handeling werdt lang üeepende ge*
houden , terwyl de Staatfche gezanten zig , met
reizen en trekken , veele moeite gaven , om een
Verdrag te bewerken. Men was , eindelyk , ge^
noegzaam ovareengekomen , over een Befl^
van dertig jaaren , toen de handeling , plotfel^rJ^
gefchorft werdt. Men wil , dat Konmg Sigis*
mond, door den Keizer en Spanje ^ bewoogen
werdt, in den oorlog te volharden, door belof-
ten van onderftand,die egterniet naargekomen
werden (2). De Koning van Zweeden was ookj
door zynen voorfpoed, min handelbaar gewor-
den. De Staatfche gezanten en deKeurvorft van
Brandenburg, die, in perfoon, in zyn Hertog-
dom PnüÜTen gekomen was, arbeidden, eei^n
E ruimen tyd, te vergeefs , tot een Verdrag (a). 't
ïedt tot in 't jaari 629 , eer het getroffen werdt.
' De Staat van Venetië was verbonden , de
Vereenigde Geweften , van tyd tot tyd, met pen»
lïtngen te onderfteunen; doch kwam deeze ver*
bindtenis traagly k naar : of zo de beloofde pen-
ningen hier al door HoUandfche Koopluiden
voldaan werden , vernam men niet , dat zy verr
goedingkreegen te Venetië (*). Den Staatfchen
GezantBerk herwaards gekomenen teDordrecht
overleeden Z3mde , zonden de Staatén , in zyne
ftede , naar Venetië fVilkm van Lier , Heer vai/i
Oojierwyk , ^e laH: hadt j oin ernfleiyk aan tehour
i- den
fa) PüFENDOftï Inl. tor de Zwtedfche Hift. 6L StU
(a) AlTZEMA I. Deel f éL «o6-647«
(>; Ker«k UoU. i4 Jmty i%24. i/. é|.
JLLBoBK HISTORIX Vf
den op de flipte voldoening van den beloofden jg^
©ndemand (c). — -il
Filips de I V , Koning van Spanje , zyne magt, xvilL
door de zwaar e fchaden, in de Indien geleeden, Fiitps de
en door den koftbaaren oorlog , aan verfcheiden' ^^•
oorden , allengskens voelende verminderen , y» ^ef ^^
zag , ten deezen tyde , om , naar nieuwe midde- ee/ver'
len , om dezelve te herftellen. Hiertoe zou^, bond van
meende hy, ftrekkeneen Verbond van Vereeni- Vcrceni-
ging tuflchen alle zyne Ryken en Staatèn, die^",^ '*
allen , met eikanderen , vierenveertigduizend niffl^n
man op de been brengen en onderhouden zou- alle zynm
den- De Nederlanden , die wederom aan hem Sowciu
komen moeden , fchoonze der Aartshertoginne
waren afgedaan, zouden, hiertoe , twaalfduizend
man leveren. Doch deeze voorflag geviel den
Staaten deezer Nederlanden niet. Zy wilden 'er
niet dan onder voorwaarden , die den Spanjaar-
den niet aandonden, naar luideren {d).
De voorflag zelf bewees , hoe zeer het Spanje Aanflag
ontbrak aan middelen, om den oorlog door teop Ber-
zetten. Ook werdt 'er, het gantfche volgende |?" ^P
jaar, van den Spaanfchen kant, niets ondernomen ^5"«
m de Nederlanden. Alleenlyk hadden zy eenen -1
aanflag gefmeed op Bergen op Zoom , die egter,
by ty ds , ontdekt , en in eenige medewudigen ge-
draft werdt (e). Eenigen tyd te vooren , was er
ook iet op Zuidbeveland ondernomen : waartoe
Jonkheer Gi/Zij ü^n fViJJèkerke, die, fchoon in
Brabant woonagtig, met byzonder verlof, in Zee-»
land verkeerde, zo men meende, aanleiding ge-
geven hadt (ƒ). Doch de aanflag hadt geen ge- '
volg.
(c) A1TZF.MA I. Deel^ H <?ji.
(d) AlTZFMA I. Deel^ hl, 572-680.
(e) Sent. van zes Feif ^^ir x528. VANDFNSANDEX.i^##ily^/.l35«
(ƒ; Notttl. Zeel. 9 ^ecemb. T627. bl, 3x2.
E 2
ï62?. volg. In 't najaar, déedt eene vyandlyke patty
'^" eene landing in 't Land vanBoifelen, zonder
'er egter iet van belang uit te voeren (g). Van
der Staaten zy de , zat men ook ftil , zig vergenoe-
, - - gende met het opmaaken der drie Schanfen, tus-
fchen Bergen op Zoom en Steenbergen. Fredrik
Hênrik tf ok niet te velde (A) , en al wat 'er ver-
• , rigt werdt , beftondt in het ftroopen der weder-
zy dfche Ruitery e (f) .
XIX. Doch de onderneemingen ,ter zee waren van
Toerus- meer gewigt. Men hadt,in Slagtmaand, reeds
*^ *^ beflooten, vyfendertig Oorlogsfchepen, vyf Jag-
beveif^' ten en vyf Fregatten uit te ruften, die gebruikt
ging der werden , om oe Vlaamfche kuften te bezetten ,
kufteii. en om, van de Hoofden af, tot aan Noorwegen
Pieter toe, te kruiflen (*). Hierby bleef het niet.^ De
Pieters- Weftindifche Maatfchappy ruftte eene Vloot
Ue'^ gy^üit van eenendertig fchepen , die , onder bevd
o 'erende" van Pieter Pieterszoon Hem, in 't gefnèen P/>r
Spaan- Hein genaamd, in Bloeimaand , uitliep. Hy hadt
fche Zil- laft, om op de Spaailfche Zilvervloot te paften,'
vefvioot. Q^2,e , ware 't mogelyk , te veroveren. In Oogft-
maand, gekomen in 't gezigt van de Havana,
alwaar de Spaanfche Vloot verwagt werdt, ver-
nam hy, dat men daar nog geene kondfchap hadt
. vanzynekömft. Doch wat laater, nam hy eene
Spaanfchë bark, die, door den Bevelhebber van
de Havana, afgezonden was, om de Spaaniche
Vloot voor de onze te waaifchuwem Op den
agtften van Herf ftmaand , nam ydn Janszoon van
Hoorn , voerende het fchip de Witte Leeuw, een
^ ! Spaanfch.
'{g) Miffive van 29 Dee, itftg. in deJUoWxh yanZccJ, i«Zf . hL 7.
\b) AlTZEMA I. Dtel 9 il, 780. ^ ^
i) Memoir. de Freder. Hénri p. 50.
[k) AITZKMA I. Duif hl, éSU
li
/
XLl. BoE«. HISTORIE. 69
Spaanfch fchip, welk een fluks wegs afgeraakt i<528.
was van de Vloote, die, kort daaraan, ontdekt '
werdL De Admiraal Hein maakte 'er teiftond
jijgt op. Zy week naar den wal , en in de Baai van
Matanza. Hier raakten de meefte Spaanfche
fchepeji aan den grond. De onzen , in de Boots
gelprongen , hadden *er naauwlyfcs twee fchoo-
ten op gedaan, of alle de fchepen gaven zig o-
-ver. be Admiraal ftelde terftondprde, om *t
blonderen te voorkomen. Hy deedt de verover-
de fchepen , gedeeltelyk , loflen : eenieen werden
gereed gemaakt, töt de reize naar *t vaderland j-
de overigen verbrand, of in den grond gehakt.
Dus werdt de ryke Spaanfche Zilvervloot, fchier
ronder flag of ftoot , gewonnen , op den negen-
den van Herfllmaand Op den zeventienden ,
ligtte de Admiraal het anker. De gantfche Vloot
kwam , in Slagt- en Wintermaand deezes , en in
Louwmaand des volgenden jaars , in 't Vader-
land te rug. Een der genomen' fchepen was , op
xie lerfche kuft , geftrand , een ander , lek zynde,
in Falmouth ontloft:,en met de laading verkogt.
De meefte buit werdt , te Amfterdam , aan land
^ebragt, en in't Weftindifch Huis bewaard. Hy Begroe-*
beftondt in veele kiften met zilver ; ook eei^ig V°*^/*."
goud, paarlen,gefteenten en andere koftelykhe- ^° ^^^
den: voorts eene groote menigte Indigo, Cou-
chenille , Verwhout en andere koopmanfchap-
pen. De waarde van alles werdt berekend , op
elf millioen vyfmaalhonderdennegenduizend-
vyf honderdvierentwintig guldens. Doch 't volk
hadt , ongetwyfeld , een merkelyk deel van den
ipbat verdonkerd : waarvan egter nog 't een en
\ ander agterhaald werdt (/). Men hieldt een*
pleg-
(J) J. 01 1.IIT Wcftind. V Boekt èt. H7-I47.
E3
■
^l VADERLANDSCHE XLI.BÖEr.
. 1 (J2 8 plegtigen dankdag , en brandde vreugdevuuyeh ,
■" over aeeze verovering. De deelgenooten in de
Maatfchappye kreegen eene uitdeeling van vyf-
tig ten honderd, aie fommigen egter te boog
oordeelden (m). Den Bevelhebberen der Vloote
en 't Scheepsvolk werdt ook deel gegeven inden
buit. 't Buitgeid der Matroozen was zeventiea
maanden gaadje (n). Hein werdt bevorderd tot
Luitenant* Admiraal van Holland. De Bevelheb'
ber Pieter Adriaanszoon Ita hadt , in dit zelfde
jaar, twee ryke Spaanfche Honduras vaarden
veroverd. De buit was , reeds in Wynmaand ,
ijerwaards gebragt ((?).
XX. De Keizerlyke wapenen waren, dit jaar, nog
Vaort- al voorfpoedig in Duitfchland. De Veldmaar-
Krizeriy» ^^^^^ Jöaw George van -^«iwmvielinPomeren,
ke wape- onaangezien de Hertog zig onzydig gehouden
ncn in hadt* Alle de Pomerfche Steden werden genood*
poitfcb- zaakt bezetting in te neemen. behalve Stettyn,
**°* daar de Hertog zyn verblyf hadt. Straalzond
' hadt ook geweigerd *s Keizers volk te ontvan*
gen. Doch Arnheim bedong tagtigduizendRyks-
daalers , eer hy belooven wilde, dé Stad van in*
legering te zullen verfchoonen. Men voldeedt
hem een deel deezer fomme. De tyd om het o-
verige op te brengen was nog niet verftreeken,
toen hy de Stad met eene belegering dreigde, die,
eerlang, ondernomen werdt. De Stad bekwam,
midlerwyl , eenigen Deenfchen en Zweed-
fchen onderfland in manfchap , en 't beleg werdt,
voor 't einde van Hooimaand, opgebroken,
foaai- Straalzond ondertufTchen , zo ongenegen om on^
der
(mt) AlTZSMA I. Dm/, A/. 7i5, t09«
(n) VAN DEN SANOE X. Bêtk » M 137.
TLLBoÈsL 'HISTORIE:'^ ft
Aet de oppMermagt van Zweeden als <Mider die j^2^.
van den Keizer te bukken, en zig gaarne bewaa- ^ ,. *;
ten willende in dien ftaat van vryneid, waarin komt ^'
deeze Hanze-Stad, tothiertoe, gedaan hadt, gaf eenigeü
tienwe v&nAitzema , Refident der Hanze-Steden onder-
in den Haage, den zdfden, wiens Jaarboikm^^^i''^^
iir Nederland/cbe Staats- en Oarbgszaaken j wyJn/^*''
nu , doorgaans , gebruiken , laft , om der Staaten
raad en hulp te verzoeken. Doch deezen, in aan-
merking neemende, dat het meefte gevaar over
was , zonden alleenly k Kar$l van Krakau , bunnen
Kommiflaris te Elfeneur, naar Straalzond, met
laft , om de gelegenheid der Stad , ten üaauwften,
op teneemen,en haar; zo hy*t raadzaam vond t^
dertigduizend guldens te verftrekken : gelyk fe*
dert gefchiedde (p).
Tuffchen Zweeden en Poolen, was, doorbe^Beftand
middeling der Staatfche gezanten , eene Wapen* tulTchen
fchorfing getroffen , terwy 1 men over een V err 'tweeden
drag handelde. Doch men fcheidde vrugteloos; f^^Ji.
de vyandlykheden werden op nieuws begonnen,
en de Staatfche gezanten keerden, eerlang, on-
verlrigter zaake , in Zomermaand , te ru^. M^ttt
meende , dat de Koning van Zweedai met zeer
geneigd was, om zig, onder bemiddeling van deel-
zen Suat , met Poolen , te verdraagen ; alzo hy ,
zig van de Pillau hebbende meelter gemaakt^
veel voordeels trok uit den tol , die daar gehee»
ven , en meeft door ingezetenen der Vereen igde
Geweften betaald werd t; waarom men heta'tbe* ' *
houden van deezen tol niet ligt zou hebben toe«"
geweezen, by *t Verdrag (q). Ook troffen de
twee
* ijf) AlTZFMA I. Deel, ht, <97-702.
(i) AlTZXMA I. Dtilt hL 7ot-7i|,
E4
1% VADERLANDSCHE XLLBöeiK
1(528. ^^^^ Koningen, in Herfïlmaand des voIgendeA
— — -jaars, buiten bemiddeling der Staaten, een Be-
ftandvoor den tyd van zes jaaren (r). Guftaaf
Adolf kreeg toen de handen ruim , omzig te ftee*
ken in den Duitfchen kryg , dien hy , met veel
roems , gevoerd heeft.
De Sua» De voorfpoed der Keizerfchen inPomerenea
ten zot' langs de Ooilzee verwekte geene kleine bekom»
^IIJ.^^'jjj mering, in de Staaten der Vereenigde Gewes?
de Sterk-'t^^^ Zy vreesden , dat de Keizer en Spanje zig
tenaandemeefter mogten maaken van den Oofterfchen
Zond te handel , waaraan een deel hunner welvaart hing.
leggen, q^j^ waren zy bezorgd , dat de Koning van Dee-
• nemarke , die , tot hiertoe , ongelukkiglyk geoor*
loogd hadt , de Zond niet zou konnen befchér-
men. Zy werden, hierom, en om zig, eens voor?
al , te verzekeren van de vaart op de Ooflzee, te
raade Koning Chriftiaan tweeduizend man aan
te bieden, die in de Zond in bezetting gelegd,
en door de Staaten onderhouden zouden worden^
in mindering van de penningen, den Koning,
by verdrag , beloofd. Laurens Reaal j voorheen
Opperbevelhebber in Nederlandfch Jndie , was
Teeds , voor 't einde des jaars 1 627 , naar Deene-
marke gezonden , om deezen voorflag te doen*
Hy hadt , daarenboven , heimelyken lafl: , om op
de fterkte , gelegenheid en inwendigen toeftand
van het Deenfche Ryk, naauwkeuriglyk , agt te
geeven , en op de reize , zyne hoedanigheid be-
•t Welk dekt te houden. Chriftiaan de IV. hoorde zyn
Koning voorftel , en beantwoordde hem , heufchelyk j
^^^•' doch wees de aanbieding der Staaten van de
gcMaden^*'^^» verklaarende, genoegzaam inftaattezyn,
▼iadt. om^
(r) Dü MONT Corps Dipl. Têm. V. F» U. p» $9^
ÏLLBoiX. HISTORIE. ^3
om, roet zyn eigen V0II5, de2^nd te befcher- itfag.
men; alleenlyk, verzogt hy, dat deStaatenhem "
den beloofden onderftand in geld bleeven ver*
zorgen , gelykze , tot hiertoe, gedaan hadden. De
Koning toonde te minder genegenheid tot het
"bmhel^n van de aanbieding derStaaten (s^ , om
^at hy , omtrent deezen tyd , door bemiaoeling
van de Stad Lubek , in onderhandeling getreden
was met den Keizer (t) : waaruit , in Bloeimaand Vrede
des volgenden jaars, een Verdrag van Vrede "^*^^^^'
fp-oot, bv welk Ferdinand de II. beloofde, zigj^"^^^**
niet te zullen moeijen met de zaaken van Dee- den Ko»
nemarke, en Chriftiaan de IV, zig in geenerlei ring.vat
wyze te zullen fteeken, in die des Duitfchen l^eene-
Ryks : voorts , bekwam de Koning alles weder* ""^^
om , wat hem , te vooren , ontnomen was («). By
de Staaten der Vereenigde Geweften , waren , in
't voorjaar , nog ertiftige poogingen gedaan , om
Gelukftad , dasor Koning Chriftiaan binnen lag ,
van voorraad te voorzien , en zyne fcheepsmagt
in de Ooftzee te verfterken. Doch het fluiten
der Vrede veroorzaakte, dat men hierin niet
behoefde te treeden M. Zelfs deedt deeze Vre*
de de vriendfchap tufichen Deenemarkeen dee-
zen Staat, geweldiglyk, verkoelen (w) , en door
den tyd veranderen in eene foort van vvandr
fchap , die 't gemeen belang egter we^om
heett doen verdwynen.
Reaal , met het Öorlogsfchip , welk hem over- Rwal
> gevoerd hadt, te rug keerende.naar Holland , s^^*""
leedt ^^°' -^
- (s) AITZEMA I. Deel^ BI. jif^ 714.
. (g) f^oiez Dü MONT Cotps Di|il. Tem, V. F, IL P* S^l-$6%*
<«) Dü ilONT Corps Dipl. 7>». V. P, U. ^ 5«4.
- Iv) 2>f KVTZ^MK 1. Deel^ bl. 142- 14|,
(w) AlTZIMA 1. Z)#«/» hl. 791.
' E 5 *
74 ,VADERLANDSCHE XLT^Botit
.t6zS. feedt fdüpbreuk op de Jutfchekufty awe^im
'Se Kei-' oord^daar Keizeriyke bezetting lag. Hicrwcrdt
terfchen. ^7 $ tefflond , ia hegcems genomen ^ alt konoenr
<le uitDeeneroarke, toen nog met den Keizer
in oorlog; en derwaard^ gezonden doordeStaa-
een 9 op welken Ferdinand de II. ook geen goed
ooghadt. Men zondt hem zelfs bed naar Wee^
neh; daar hy lang zat, eer de Staaten verwerven
konden , dat hy ontüaagen werdt (x).
▼crzcke* Terwyl Reaal naar Deenemarke toog, om te
vamoD ^^S^ ^^ brengen ^ dat de Zond beveiligd werdt^
de Wezer ^^^^ ^^ Staaten hun befl: , om zig van de Vaart
M £i?c. op de£lve en Wezer te verzekeren. Zy hiekien,
' hiertoe, drie OorlogsCchepen omtrent de mon-
den deezer Rivieren; waardoor de vaart voor
hun open gehouden werdt. De Keizerfchen had-
den nog geene fchepen , en deeden hierom, ten
' ' deezen ty de , zo veel weer , om Lubek , Dantzig
en andere Hanze-Steden tothsmne zyde ovarte
haaien» Zy beloofden haar zelfs den geheekn
handel op Spanje, zoze zig, tegen Engeland, de
Vereenigde Geweften en derzelver DuitfHie
^ondgenooten , verklaaren wilden; dodh hunne
beloften vonden geenen ingang. De Hanze-Ste-
den begeerden geenai oorlog, waarvan ^voor-
deden zo onzeker waren (y).
XXI. Zo dra waren die van Roebelle niet wedeaom
Roebelle opgeftaan , tegen Lodewyk den XIII , of de Ko*'
belegerd, ning beflootjéeStad naauwte bdegeren, te wa-
ter en te lande. Zy liet niet Jia^ by Karel den h
san te houden om onderftand. Doch 't Parlement^
misnoegd op den Koniijg , en vooral op Buk-
kingham, zynen eerden Staatsdienaar ^ oraalde
net
(jf) AlTZIMA I. 7>fflt K 71*.
(y) AlTZEMA I. I>i«h tL 71«-720«
./
JLLLBoÉlt. HISTORIE. | 75
met het inwilligen der vereifchte penningen. \ i6zS.
liep aan tot in Bloeimaand, eer de Encelfche
Vloot , elf, fchepen fterk , voor Rochelte k wam.
JDoch alzo zy aUeenlyk gezonden was, om eeni-
gen voorraad van mond en oorloge te geleiden,
Jceerde zy , binnen weinige dagen , te rug , voor-
'wendende bedugt te zyn voor de Spaanfche
Vloot, die, fprak men , dagelyks , te gemoet ge*
aen werdt. De Stad kreeg, derhalve, merkelyk
gebrek aan voorraad. Zy hadt , onlangs , eenige
Sraanen laaten koopen, in Holland; doch ofzy
ezel ven ontving, blykt niet. Ook hadt men
haar, van hier, wederom, heimelyk,met eeni-
ge penningen , onderfteund. De Franfche Ge-
zant f^a^gy, zymie d'£spefles, zig door een
trots en los gedrag , gehaat en veragt gemaakt
hebbende (2;;, onlangs , te rug geroepen , klaagde
luerover aan de Staaten ; waarop men , ook aan
den Koning , vnrheid gaf, tot den uitvoer van ee-
nig gefchut en krygsbehoeften (a). In Hooi- Hongers#
maand ^ was 't gebrek zo groot in de Stad, dat"^<>^
men paarden^ honden- en katten- vleefch enan- *
der ongewoon voedfel te lyve floeg. Men deedt
dan nieuwe poogingen , om ontzet uit Engeland
te bekomen, en, in Herffhnaand, Uep de £n-
gelfche Vloot , andermaal , in zee. De Stad was
nu in den uiterften nood geraakt, 't Gemeen
hadt , in drie maanden tyds , geen gewoon voed-
fel gebruikt , en at brood van ftroo , met een wei-
nig fuiker gemengd , allerlei leder , hout , aarde^
drek , en al wat hun voorkwam : een agtfte deel
van een mudde tarwe werdt voor tweehonderd,
een fchaap voor drie • , vier- en vyf honderd , eej-
\ ne
(z) Zie zyne Memorie hy AitzemA I, Dtilt M 76I,
(0) AlTZtSAX I. Dnlf kk 77<» 771*
TtS jVADERLANDSCHE J[LLBoixL
1628. ^^ ^^ voor duizend guldens verkogt. De En-
gelfche Vloot kwam wel omtrent de Stad; doch
voerde niets uit, enwerdt, eindelyk, door de
branders , die de Franfchen op haar afzonden ,
De Stad gedwongen, terug te keeren. Zy was zo dra niet
geeft zig vertrokken , of de Stad gaf zig over aan den Ko-
över. ning, die haar haarenopftandkwytfchoIdt,mids
zy zig volkomenlyk inzynemagt ftelde, gelyk ,
op den dertigften van Wynmaand, gefchiedde
(b). Sedert, werden de Veftingwerken vanRo-
chelle ff eflegt , de Regeering veranderd , en de
Roomfche Godsdienft , in de Stad , herfteld ,
hoewel de Hervormden ook vrye Godsdienft.
oefening behielden. De Hertog van Rohan ont-
zag zig egter niet , in onderhandeling te treeden
-met den JKoning van Spanje, die hem, meent
men ^ eenicen onderftand beloofde ; doch deeze
handel haat weinig gevolg (c).
XXII. Terwy 1 de Remonftranten , allöigskens, meer
peRe- vryheid namen , inzonderheid te Rotterdam,
^°"^f""daar zy twee openbaare Vergaderingen hadden,
komen , verzuimden de Sinoden niet , geduurige vertoo-
van tyd gen te doen aan de Staaten van Holland , tegen
tot tyd, deeze vryheid. De Remonftranten van verfchei*
vrvbeid ^^' Steden vervoegden zig , insgelyks , by hun-
^ * ne Edele Groot-Mogendheden , ^verzoekende
vrye Godsdienftoefening, buiten de openbaare
Kerken ; doch men wees hen elk aan zyne by-
Gemaa. zondere Wethouderfchap. Midlerwyl, was door
tigde eenige Leden der Zuidhollandfche oinode , die^
yoorflag deezen Zomer , te Delft , gehouden werdt, voor*
*" d^ ï^ gellaagen , of men moeji agten , dat de waarheid ai-
Delft. ^ ^^^ fOfookde noodzaakelykbeid der heet e , waarim
dê
ö
AXrZSMA I. Dtêlt hl. 7iJ*7J^
AlTZEMA I. Dtilp hl, Ii6l)»*
V{
XLI.BoEK.: H I S T o R IK fr
ie 9penbaare Kerk van de Remonftrantenverfchilde^ 162S;
in de Dordrecht f cbe Simde ^ mire vafigefteïd. ZuUc
een voorflag kwam, gewiflelyk, van de gemaa-v
tigdften. Doch de Staaten verftonden,datmen,
om onruft te voorkomen , dit ftuk niet verder be-
hoorde te roeren , en vafthouden , dat de Leer da:
Kerke , zo wei voor noodzaakelyk , als voor
waaragtig, verklaard was. Ook hadden 't de
meefte Leden der Sinode te Delft dus begree-
Sen* \ Klaagen over de ftoutheid der Remon-
ranten , die nu , zelfs in den Haage, in 't gezigt
der hooge Regeeringe, byeenkwamen, nieldt
falert aan. De W ethouderfchap van den Haage '
liet hunne Vergaderplaats toezegelen ; doch zy
opendenze wederom, op eigen gezag, of onder
duiking. Men gaf den Gemagtigden der Si*
Jen nogtaps het genoegen, dat men hun ver-
klaarde <le hand te willen houden aan de uitvoe-
ring der Plakaaten ; naen fchreef zelfs , in Oogft-
Biaand , een' Brief ten deezen einde , aan de Bal-
ju wen en Sdiouten, in de Steden en ten platten
lande (rf) ; doch de bevinding leerde , dagely ks,
hoe moeilyk de Plakaaten waren tehandhaaven,
{e). Ook viel 'er, dit jaar, iet voor, te Amfter-
dam, waanüt klaarlyk bleek, dat de tyden ver^
anderd waren.
Sedert dat men, hier ter Stede, in 't voor-op-
leeden jaar, eenige goedgunners der Reipon- Tchuil-
fbanten op 't kuilen gebragt hadt, was 'er mer-^*°^ '^
kelyk misnoegen onolaan , onder de driftigfte ^^^'
Con(raremonltranten , Predikanten en anderen.
De
!d) W(&ft ran de Ed. Gr. Meg. Staaten van Holl. gedr, i6zt*
e) Refbl. Holl. izy 25 , 26, 27« zt Jmly 2, ;, 9, lo, n ,ix
Aug, 29 Sept, I4y 16 Dec, I62S. kl. iitf, iig ,1199 i2o> 121, iis»
IM» ntf , 139» Ml» 147» Hty ita, itx>2ié|22«. i , lé Mssri
Ui9» bl, 21 « <a.
f
n
r
' 78^ VADERLANDSCHE XLLIBdElBï
itf28. De Predikant Mriam Smout hadt openlj^ ge*
' zeid, ^ w^n A^^ Trojaanfche f aard wederom in-',
haalde (ƒ ); 't zy da,t hy , hiermede , zag op eeni*
ge nieuwe Wethouders , of op de Groot , over
Tfiens herwaardskomft thans gearbeid werdt.
Anderen hadden zig ook gedraag^n, op eene
wyze, die nu voor oproerig gehouden werdt. De
Regeering , zig hieraan , naar 't fcheen , weinig
ftoorende, gedoogde de Vergadering der Re-
monftranten : die , toen 'er 't graauw , andermaal,
op aanviel , wederom befchèrmd werdt , door de
Stads foldaati?n. Nieuwe ftof tot misnoegen. De
yverigfte Contraremonflxanten hielden byeen*
komften , ontwierpen verzoekfchriften , en te-
kendenze, in merkelyken getale. De Wethou-»
ders verbooden dit famènrotten en tekenen Q)^
doch 't liep voort als een vuiir (h). Men ont-
wierp een nieuw Verzoekfchrif t , op den naam
der klaagende Predikanten en ICerkenraad ,
waarby het weeren der Remonftrantfche Ver-
gaderingen , op 't ernftigft , begeerd werdt (/).
De Weuiouderfchap , voor erger bedagt , ver-
zogt, hierop, den Prins Stadhouder, de geree-*
zen' onluften, door zyn gezag, te willen bcflis-^
fen. Hy kwam , in Grasmaand , met een aanzien-
lyk gevolg, in Amflerdam. De Hoofddeelge-
nooten der WeftindifcheMaatfchappye hadden
een fmeekfchrift ontworpen aan den Prinfe ,
waarin zy, verklaarende, meeft allen, de oude
Hervormde Leer te belyden , verzogten , dat de-
zelve gehandhaafd, en de verbooden' byeenkom-'
ften
(/) Briervan Reigersb. in K. BRANDT tevyan H. de Groot //.léi.
(g) Copie van de Rcquertcn enz. gedrukt I6z%, bL 1$ i*
, (?) Van den S^ndk X. Bgek^ bL 154.
(i; Copie iUs bpven bL <• ^'
. ^
aaurBööE historie. ^
ftei «weeid irerden(*). Zync Doorlugti^d xótSi
hoc^e ook de Jdagten der todare ingezetenen, ■
en de Verdediging der Wethouderen (/), en
ftilde de beroerte ,, den ingezetenen veizeke*
^ rende , dat de Godsdienft gehandhaafd , en de
„ Raiionftrantfche Vergaderingen geweerd
y, zouden worden, mids hunne verzoekKhriften
,, en tekeningen , terftond, vernietigd werden
„ (my Immers , dus . vind ik de voorwaarden
der bevrediging tuflchen de Regeering en Bur*»
gerye ter nedergefteld , in de Rmlutien der Stoa*
ten van Holland. \ Gevolg heeft egter geleerd,
éax zy, of anders begreepen, of kwalyk gehou*
den zyn* Ook geeven fommigen te verftaSi , dat
de Prins zig gunfliger voor de Wethouders zou
verklaard hebben, om dat deezen hem, doorry-
kelyke bewilligingen in de oorlogslaften , en in
alles , wat zyn gezag deedt ryzen , zogten te be-
haagen («). Wat hier van zy moge ; de Regee- *t Gectl
ring vermeerderde , na *s Prinfen vertrek , 't ge« <^er
tal haarer Waardgelderen , en deedt 'er eenige ^f^*'
Wagthuizen voor ftigten , te gelyk , nu ofte voo* ffdaar*^
ren, een vendel, op welk zy, dagt men, zig niet vtnnccr-
enoeg meende te konnen verlaten, tér Stad uit derd.
ioende fchikken (a) : al 't welk de Remonfhan*
ten dermaate ftyfde , dat zy onbefchroomder by*
eenkwamen. Sommige An[x{l^dammers vervo^
denz*^, hierop, in Wintermaand, aan de Ver*
gadering der Staaten van HoUand. Doch deaf^
ge*
• I
(l) AITZEMA I. Dtei^ H. 701, 70?.
lm) Refbl. Holl. H A^il i6lt. R 7|. VA«f DJIf SAln>S X.
Btkf i/> 11 ƒ . t
, (fi) AlTZKMA I. Detl^ hl. 70 j.
(•) Verh. vandcAonin. Fafticxe^f. icit* H007TS Btiercn iV«
f
go VADERT.ANDSCHE XLtBói»?
jrtJig, gevaardigden der Regeeringe bragten te we-^
' ge, dat hun gehoor geweigerd werdt. AUeen-
lyk, liet men hun toe, hunne bezwaarniffen ii^
gefchrifte te ftellen,en in te leveren, gelyk ge-
fchiedde. Zy klaagden , inzonderheid , over 't
vermeerderen der Waardgelderen, die zy ver-
zogten dat wederom op het oude ^etal mogten
gebragt worden. Hun fraeekfchnft werdt der
Regeeringe van de Stad in handen gefteld; die^
of bedugt, dat men haar tot het verminderen
^r Waardgelderen dringen zou, of oordeelen-*
de, met de aangenomen' Waardgelders zei ven,
nog niet genoeg beholpen te zullen zyn , den
Prins bewoog, om haar, op de bedektfte wyze.
De Prins eenige vendelen knegten toe te fchikken. Hy
zendt zonot, hierop, vier vendelen van Brederode,
"^V!^^ vanLokeren, van Hartaing en van Bever waard,
vendelen ^^^^ Amfterdam , die 'er, op den negentienden
Stad. van Wintermaand, kwamen (p), en reeds in de
Stad waren , eer 'er iemant van wift. Doch van
het oogmerk hunner komfte werdt der Gemeen-
te de weet gedaan , door eene bekendmaaking
van deezen inhoud :
Jlfoo door de machinatie van verfcheyden onrujli^
ge Perjoonen ontftaen fynfeeckere tnisverjlanden en--
de dijffidentien , waer door apparentelyck eenige tu^
muite ^ oproer^ jae hloedflortinge fiont te verwacht
ten , hebben de Heeren Burgemeejlers en de Froet^
fchappe defer Stede raetfaem ghevonden eeoigbe^
Compagnien binnen defer voorsz. Stede (met befie'
ven ende goetvinden van myn Heere den Prince van -
Orangien) teJoen bgeeren: alleen daer toejlree»
. kende om de voorsz. jwarigbeden voor te komen en^
de
(p) Refbl. Holl. s» 12, ii9i9»i^D*cmh itfif* èl zio^zii^
aX|| 214, 22}, 224.
SX'EtfiÊC. "^ I S T O H ï E. Ji
. de defe Stede ende gbemeynte van dien m boete oude iSzt,
■gerujibeydt ende fleur te brengben ; viaer van de ■
voornoemde Heeren mitsdien goetgevonden hebbende
foede gbemeynte te vtrmittigben , ende den/elven van
. aw goede ende recbte intentie in defen.^ notifice-
.i n, dat bet innemen van
I enisjhreckende, ten fins
, mede niet anders voor en
t ende voor/tandt van de
erde Religie foo die hier
, beneffens de rujl ende
leedt , eerlang , ma-ke- verinde-
jyken dienft, in 'tftillen vaneenen oproer, om- ring,
trent het Weftindifch Huis , verwekt door 't '''"°P .
Bootsvolk , welk de Zilvervloot hadt helpen win- 8'™'**'
nen , en meerder buitgeld begeerde, dan hun toe-
gelegd was (r). Van haare inlegering in Am-
fierdara kreegen de Staaten van Holland haafl
jcennis, door den Raadpenfionaris Duik, uit den
naam van den Prinfe : waarop zy , terftond , be-
flooten , den Amfterdamfchen Burgeren de inge-
Jeverde fchriften, ongelezen, te rug te geeven,
«n hen te wyzen aan de Wethouderlchap hunner
Stad, met vermaaning van zig, voortaan, alsge-
hoorzaame ingezetenen, tegedraagen. Den af-
gevaardigden uit de Regeering werdt verzogc
geen naauw onderzoek te willen doen op h«
voorgevallene: 't welk zy aannamen gunftelyk
te zullen overdraagen (i). Maar de Wethouder-
fchap hieldt zig zo zeer gehoond, door devoor-
naam-
ff) Kelbl. HoU. lo Dtt. Uit. U. w. Zit M<t AlTZIUAt.
/)«J, il. 70,.
(r) VAN DIN SjkND> X. Bttk, bl. 117.
(() Kcfi^ HoU. 19 Otttmk. (fit. iL 114, ni,
XI. Dm. F
8a VADÉRÏ.AlSrDSCHE XLLBöiae:
1^29. naantfte tekenaars en inleveraars van het Veiv
^ zoekfchrift aan de Staaten , dat ry eenigen dct
zehren ter Stad uit bande (r). Aan Dc^tor Karil
Zeènaards werdt ^ voor zyn leeveft, de Stad ont^
KÏé: Jan Wiflmszovn Bogaard^ Oud Schepen^
verweezen in eene boete van tweeduizend gul-»
dens. Öok moeft hy , met ontdekten hoofde ^
God en^t Geregt om vergiffenis bidden, of^ by
weigeringe hiervan , voor twee jaaren , de Staal
ruimen, riet er van Gömèew, Korporaal ondCTlwt
feurgervendel van Jan Klaaszoon Flooswyk , «|
jilbert Hermanszoon Dingflee, Neftehnaaker, wer-
den , voor zes jaaren , gebannen. Piertr Harke .
Koopman , moeft eene boete van driehonderd
guldens betaalen , en God en 't Geregt om vergif-
fenis bidden : of, zo hy dit laatfte weigerde, zoa
hy ontpoorterd , en voor twee jaafen gebannett
worden. Den overigen werdt, volgens aanbevee-
iinge der Staaten , uitwiflching van misdaad ver-
Beden- gund^z^\ De roft was egter , hiermede, nog niet
kingen, herfteld in de Stad. Sommigen begonden, by
Scbut^" monde en gefchrifte , te dryven , dat de gewoone
ters eed Schutters eed , vorderende het befchermen der
te Am- ingezetenen , tegen Spanjaards , misnoegden en
fterdtm. derzelver aanhangers , hen verbondt , tegen de
Remonfbranten te arbeiden (v) : waarop, van der
Remonftranten zyde, een fcherp antwoord in 't
iicht kwam (^). Maar anderen hadden zig,
reeds te vooren , met eenige vraagen , bctrekke-
lyk op deezen eed , vervoegd by de Leidftrhc
Hoogefchoole, en by de Afgevaardigden der
Zuid-
' (t) Van DEif Sandr X. Bctky^L 131.
(u) Extr. uit het Juftitieboek van Amfteliedamiiie ly (uï §x
January if»29
(v) Schuttos Kroon en Echo op den Eed» ^mt* gtdr. tUt*
{w) Hamant JLooa #nx. lêfr. léat*
99
35
Zuid' m Noordhollandfche Sinoden {%) , die 'er i$^^
zulk een aatjarcKffd op ^ven ^ dtt 'er de Wethau* "' """*
derfcfaap zeer kwalyk lü geno^i^ was. Zy had'*
den ondar anderen geoordeeki „ dat een fchui;-
yj tar niet gehouden was^eeneneed te doen, zo
„ bewimp^i2igeftekl9..datky, uitkragtevan
denzelven, zpu kannen verpUgt worden, de
waöenes te voeren , pf iet anders te doen, ten
naJeele der Hervomuk Leere, of ten voor-
deele van de vyanden dier Leere ; dat hy ook
j, niet tot Hoofdman of iC^tein mogt ftem-
,, men eenjen^ dien hy wift te zyn een gezwoo*
„ ren vys^ der waare Hervormde Leere, noch
„ eed doen , om hem te volgen en te gehoorzaa^^
„ men, 2Üwerdthy'er2elfsomontpoorterd(v).**
Doch Burgemeefteren en Raaden van Amuer-
dam doeden eene openlyke waarfcluiwing te-^
fmdit Antwoord, en bevalen allen ichutterea
unnen eed te vernieuwen, te gelykverkJaaren*
de, dat dieeedinfloot „ het handhaaven der Pri*
^, vilegieci,onderdebyzondereKapiteinen,en
5, het befchermOT der burgeren en mwooneren^
„ tegen allen geweld en overlafl (2)." Dit ge-
fchiedde , in Sprokkelmaand des jaars 1 629. De Hevig,
gemoeden bleeven egter,het gantfche jaar, nog heid vaa
onruftig. Ter gel^enheid van de vemieuWin* ^f » Pr«-
ge des eeds , of al te vooren , waren eenige bur- ^*^*°^
gers ontfchutterd , 't welk merkelyk misnoegen, ^^^^
by anderen , verwekt hadt. Eenige Predikanten
voedden de tweedragt. Smout voer vinnig uit
van den tM-edikftoel , tegen 't beleid der Wet»
houderichap, en fchrocxmde niet, ontbooden
voor
(x) Refol. Holl. 3 Maart 1^29. bl, xx.
Cy) Zit de Confultatie ij AlTZEMA I. Detl^ bL totf»
Iz) Zu AlTZEMA I. I^ttlf hl. tog«
Fa • •
U. VAOÊRLAlSrDSCH£ XLLBoek,;
1(520. ^^^ Biirgemeefteren , zyn zeegen ftaandé tè
■ houden , de Heeren aanmerkende „ als beroer-,
j, ders vau Ifrael , die , met Rehabeam , den raad
^, der ouden , waardoor hy Burgemeefter Pauw.
^, en de zy nen zeide te verltaan , veragt hadden."
Zo grof maakte hy 't eindelyk , dat hem , op den
zevenden van Louwmaand des jaars 1630, ge-
laft: werdt, des anderendaags^ voor Zonnenon-
Hy en dergang , de Stad te ruimen. Ook werdt de Pre-
Kloppen- dikant Kloppenburg ^ daarna, uit Amfterdam ge-
l5«rs zet. Smout werdt, federt, nergens beroepen,
ter Stad Doch Kloppenburg, eenen tyd lang te Leiden
uit gezet, gewoond hebbende, bekwam het Hoogleeraar-
Moeite, amptteFraniker(a). Ondertufrchen,vierer,ter
hieruit Vergaderinge van Holland, veel te doen , over
gereezen. 't beflegten der Kerkelyke gcfchillen , te Amfter-
dam. De Regeering fprak van zig te willen die-
nen van 't regt, welk zy hadt, om zitting te nee-
men in den Kerkenraad : waarin de Predikanten
luttel behaagen hadden. Verfche|den* Leden
der Staaten ftelden de Regeering van Amfter-
dam in \ ongelyk. Men begon te Ipreeken van
't uitfchryven eener Provinciaale Sinode; die
egter, nadat 'er zyne Doorlugtigheid en de bei-
de Geregtshoven op gehoord waren, agterbleef.
Ook vertoonde Burgemeefl:er Bikker den Prinfe,
den Gemagtigden der twee Raaden, enden Ge*
magtigden der Staaten , in eene rede , die over 't
uur duurde , zo klaar , in welker wyze , Smout
zig , zo tegen de hooge Overheid , als tegen de
Bondgenooten , mét ergerlyke, verwaande en
haatelyke redenen , verloopen hadt (b) , dat de
meeften gunftiger begonden te gevoelen van 't
ge-
{m'i AlTZEMA l. Deel^ hl, 1019-1023»
(>j Uoorrs BucTeii,i^.'2otf. kL u^
XLI.BóiiTc; H I S T O R I E. 85
fedr^ der Regeeringe van Amfterdam. Prins ^j^p,
redr3[Henrik,die, omtrent deezen tyd, zeke-
ren Heer, uit wiens mond dit verhsiald wordt
(r), een affchrift hadt afgevorderd vaneen Pla-
kaaz van.Hertoffe Filips van Bourgondie , ver-
biedende zelfs de naamen van Hoekfch en Kabr ,
beljaauwfch (J), vondt niet vreemd, dat men,
volgens eenen voorflag van Dordrecht , de ge-
fchillen liete af handelen, door vier Raaden uit de
beide Geregtshoven en yyf Kerkelyken, twee
Profeflbren en drie Predikanten. Doch de Ker-
kelyken , de zaak voor Kerkelyk houdende ,
maakten zwaarigheid, om, daarover, met ande*
ren dan met Kerkelyken te zitten. Amfterdam en
andere Leden der hooge Regeeringehieldenze,
daarentegen, voor louter ^ (?//>i^*.De meerderheid
fcheen *t egter niet eens, met Amfterdam (e).,
Doch dePenfionaris Kats , die 't Ampt van Raad-.
penfionaris , by voorraad , waarnam, zynde Duikj^*
onlangs , overleeden , maakte zwaarigheid , om ,
in dit ftuk , met de meerderheid , te befluite^,
{J\ De Gemagtigden der NoordhoUandfche
Sinode deeden, in Slagtmaand , eenen voorflag,
om de gefchillen in der minne af te doen. Doch.
hy behaagde niet. Eindelyk , werdt de zaak, door \}\xfy^^\^
de Staaten , ^efteld aan de uitfpraak van den van den
Prinfe(g), die, eerlang , verklaarde „ dat dePrinfc
„ Wediouders van Anulerdam, voor den tyd
„ van een jaar , zouden nalaaten gebruik te maa-
„ \i'tn van hun regt, om in den Èerkenraad zit-
„ ting
f«) /7y Hooft, ur nangtbaüUer plamtfe.
ii) Zie IV. Deelf hl. u,
{t) Helbl. Holl. 19 Jan, iy%y X4» zj Msitrt f lo April 2,^ |,
1$ M»j I630.^/. 12, 29^1» 42» 52, tfo,é2,6jy 75.
(f\ Kcfol. HolU t Jumy itf jo. bL 91.
(g) Keiól. HoU. 21 A«v. 12 Dec, itfjo. i/. 143, 1^4,
Fa
nu VA£>ÉRLA]SrDSCME XLLBöé».
f Sip, „ ting te neemen,eft dat SmoüCJtyne wedde alii
* „ Predikant zou blyvên gènietea efi aïoimne be-»
^ roépelyk zyïi } doth ttièÉ in Amfterdaan ko^
De Ker- 51 men." De Wethoii^lérs üameft in deftze mt^
keiyken fpraak genoegen j doch niet de Siiiode, Zy be-
neemea geerde Smoqt te houden ^'oor Predikftift van
^^^^° Amfl:erdam,fchoön2ytoeftondt,d[athyrigvry^
jeno^gen -nigiyj^ buiten de Stad zoa ontbonden. Ook
begreep zy , dat de Wethouders uit den Kerken-i
raad behoorden té blyven , tot dat ay ne E>oorhig^
tigheid, de Heeren Staaten en de Siftdde, des-
wege , nader zouden zjn overeengekomen- De
Gemagtigden van Amfterdam, hierop, verklaanj
hebbende , met het neemen van ritting in den
Kerkenraad te gullen voortvaaren , en de Sinodq
niet te hebben gekend , noch te zullen kennen ,
ondernam de Smode, 'tgefchil,naar haaremee-
lïing, te befliffen. Doch de Gemagtigd^i van
Amfterdam deeden een fcherp Proteft tegen de
uitfpraakderSinode, diezig, zeidemen, niet
ontzien hadt , aan te gaan tegen de verklaaring
iyner Doorlugtigheid (h). Ook hieldt men zig ,
te Amfterdam , aan deeze verklaaring , zonder
gig, aan het befluit der Sinode,iet telaaten ge-
Jegen zyn (i). Doch my is niet gebleeken , dat
men *er zitting genomen hebbe , in den Kerken-
raad 5 wel , dat Smout zyne Predikants- wedde ,
jiiet zonder moeite , bekomen heeft (^k). De Stad
faakte, egter, door den tyd, in ruft. De Wet-
Jlouderfchap handhaaf<te haar gezag , door d©
fe^ïetting, welke gehecUyk af hing van denPrin-
fe,
H) Refol. Holl. xi2)f«. i(3o,i>/. 174, »3|27| at Maêit{%^ %
(i) KefbU Hoil. 1631. ki, ijg.
\
3BLI.Bööt. HISTORIE. 87
fe, die haar genegen bleef (4)^ Midlerwyl , ver- i6^
wierven de Remonftranten, hier^ zo veele vry- ^^j^^r
Iseid, dat men hun toeliet, indenjaare i6$o^motÉBttmy^
eeneoette Kerk tefligcen. De beroemde Digter, te»
Joofi vt^ien Vondel^ die , ten deeien tyde, bloei- ^^^ ^^^
ó^ Teancerdcdeezeftigting^met een fraai vers (/), ][^'ftej.^*
Ifdk, geijrukt onder eene afbeelding van 't ge-'daau
bouw, openlyk, te koop gehangen werdt: doch
de Wethouders , niet wiUemie y dat men met hun-
ne goedheid sou pronken, liexen de prent en 't
gedigt ophaalen, en de koperen plaat zelve op 't
Stadfaoit brengen, daarze, eenige jaaren, leg-
gen bleef, tot datmenze, na 't verzagtender ty«>
oen^ den eigenaar wederom volgen liet (m). Zo Ook eene
verging d^ze verzagting, dat men, eerlang i^^eek-
gedoogde, dat de Reraonflranten eene Kweek*^^^^^^
Khool opregtten in Amfteixlam, alwaar de Godf
geleerdheid, en daarna ook andere wetenTdiap
pen , naar hunne begrippen , onderweezen wer-^
den. Simon Episkopius , die voorheen Profes*»
for te Leiden geweeft , en , na ' t veroordeelen der
Kemonffaranten , ten Lande uit, gebaimen was,
heeft , van 't jaar 1 634 af, tot zynen dood , die
in 't jaar 1643 voorviel, toe, in deezeKweek«
ichool ) lefien gegeven (n). In den Haage , ge-*
noo'*
(O YoNBiLi ToHy II. JD«#/. fL SU.
(i»)VoNOKLS Leven hl. 31.
(n) 1. ALiMROHCH Vita Episcopii ^. 313, ji^
C4v Ik bedien my, hfer, byna. van de woorden des
DraiTaards Hooft, die de gelegenheid van Amflerdam,
ten deezentyde, met een (laaikandig oog, befchöuwd
heeft: en, in eenen Brief aan den Raadsheer Reigera*
bergen , dus fchryft: Cum quodcunque bic auêtoritatis efl
in magiflrafu ^ idomne niti fere prétpdk militari videa»
tur atque boe , ut par efi , ex Impemtore pendtat &c*
Zie HooFTs Brieven N. 153. hl. sop,
F4
8S VAÜETILANDSCHE XLL BoekT.
1(529. ïK)oten de Remonftranten ook langs hoe meer
^jjj;^^^vryheid. Uitenbogaardhadt, reeds in den aan-
gtard ' vang des jaars 1 627 , by fmeekfchrift , ter alge?-
predikt, meene Staatsvergaderinge , verzogt, zig te mo^^
m<lcQ gen zuiveren van *t gene hem, by Sententie y te
™*'** laft gelegd was/ Doch zyn verzoek was afge-
flaagen. Men verftondt , dat de Staat \ran 't Land
nog niet gehengde, dat men de billykheid van
't geweezene in 't jaar 1619 in twyfel trok. E-
venwel verkeerde hy , federt , langs hoe openly-
ker, in den Haage, en heeft !er, tot in t jaay
1644, wanneer hy overleedt, verfcheiden' rei-
zen gepredikt (0). Doch in andere Steden , met
naame te Leiden , daar de Hooge Schoole . was
(p) , en te Haarlem , leedt het nog ettelyke jaa-
ren, eer de Remonftranten ongeftoord vergade-
ren moeten. Ook liep het , in andere Geweften ,
vooral m Overyflel , nog lang aan , eer men
hunne byeenkomften toeliet. Allengskens zyn
z^ egter aan meerder vryheid geraakt. De Si-
noden , befpeurende , dat de tegenwoordige jRe-
geering geenen wil hadt,om de Remonftranten
verder te vervolgen , lieten , door den tyd , af
. V2n khzgen over Jrminiaanjcbejioutigbedeny en
bepaalden zig, aan het waarneemen van het ge-i
drag der Roomfchgezinden , welken men ook
meerder vryheid gebruiken liet , die ^ na 't eindi-
gen van de oorlog, in den jaare i648,nogmer-
kelyk. toenam. .
Doorlag, 't Gebeurde te Amfterdam heeft ons, eenen
^^g« geruimen tyd , opgehouden. Doch wy zyn 'er
Amöer-'^^® uitvoeriger over ge weeft, om dat men 'er,
on*'
(•) UYTF.NBOG. Lev. en Vcrantw. Céi^^ XVIII. en XIX, An2;G-
MAï. Dêilf bl. 1079.
{pj Ztt AIT2EMA I, Dttl^ hl, J9U . ' V
XLLBoEic: Hl S T ö R I E.
99
onzes weetens, nergens, een naauwkeurig ver- ^x62ol
haal van vindt. Wy konnen 'er niet affcheiden, ^^^ ;
zonder nog , met een enkel woord , te melden , gercgtl
dat het verfchil in deeze Stad tufTchen de Re-
geering en fommige Kerkelyken, die *t met de
Hoogleeraars der Hooge Schoole te Leiden
eens wayn , gelegenheid g^even heeft , tot het
opregten eener Doorlugtige Schoole te Amfter-
dam 9 in den jaare 1 63 1 . De Regeering deezer
Stad, misnoegd op de Leidfche Hoogleeraars ^
cmder anderen ook, overliet antwoord op de
vraagen eeniger Amfterdammeren , noopens het
iluk van den Burgerëed , fchynen, ter deezer oor- —
saake , gelegenheid gezogt te hebben , om zulke
jongelingen , die zig tot den dienfl van Land of
; Kerk bekwaam wilden nuaken , nader by huis ,
te doen onderwyzen : waarna zy maar weinig
tyds op de Hooge Schoole zouden behoeven te
zyn , om bevorderd te konnen worden. De Stad
Leiden kantte zig, in 't eerft; zeer tegen 't op-
regten deezer Doorlugtige Schoole, tot zo verre
zelfs , dat zy weigerde in de gemeene laften te-
bewilligen , zo de School opgeregt werdt. Doch
die van Amfterdam weezen aan, dat zy niets
voorhadden, welk, naar reden , zou konnen geagt
wprden te ftryden met de Privilegiën van 'sLands
Hooge Schoole , te Leiden (q). Men ging dan
voort met het werk, en verkoor Gerardus Joannes
Voflius (5) en KasparBarlaeus tot eerfleProfes-
foren,:
Cs) Voflius, fchoon, zo wel als Barlaeus, in 't jaar
1619» van zyn ampc ïn de Leidfche Hoogefchoole ver-
laacen» 'was nogtans, federt, zo verre wederom in gunft
gecaakc, dat hem, onlangs, voor de opdragc van zyner
Jnftiiutimei^ en ter xaake van voorige dienfien^ door 's
F 5 ' ' Lands
po VADERLANDSCME XLI. Boiit.
KJa^. foréQ 5 Voffias in de Hiftorien, eaBarhwasitt 4è
• Welfpfeekcttdhdd. De Remonftranten te Am*
fterdatn wir^n zerr in htuinffl fdiik mét detié
k^ize , dito zy oor itecldai , dat beide dee^e man*
uen , die zig , door vecle geleerde fchrif ten , be*
roemd gemaakt hebben , hun niet ongenegen \iira«-
I f en- Ook befloocenze hunne jei^d, tcwtden pre-
dikdieirilgefchikt, de leflen deeier Profeflbreil
te teaten l^rwoonen (r). Doch *t worch meer dan
tyd, dat wy , na deezen baitentred) tot het ver*
haal der gemecsie Staats- en Ooriogszaaken wlM
derkeeren.
XXIII. De geldmiddelen des Kottings van Spanje mer*
\ Voorbe- kclyk befnoeid zynde, door het veroveren de*
reidfeis Zilvervloot^ , ocM-deeWe Prins Fredrik Henrik^
V^d.*° dat het nu wederom tyd was, om aanvallender^
togt.' wyze te oorloogen. Hycfrongdan, in 't begin
des jaars 1 62,p , zeer op vermeerdering der troe-
pen. Doch veele Leden van Holland maakten
zwaarigheid , om hierin te bewilligen (s\ Som-
migen waren geftek! , op *t fpaaren van s Lands
middelen. Anderen werden flaauw gemaakt ,
\ door eenen Ijeimelyken handel van Befland, on-
[ langs aangevangen , en wederom anderen weder-
ftreefden den Prinfe , om dat hy , huns oordeels ,
te zeer tot gemaatigdheid omtrent de Remon-
ftranten neigde. De algemeene Staaten zonden
éenigen uit hunne Vergaderinge af, om de Staa-
ten van Holland over te haaien (t) : en men be*
floot, hier, eindelyk, den Prins en de Gekom-
mit-
(r) P. A LiMBOBCH yïta Episcopii p, jij, ^
i (s) Refol. HoH. i5, lo , ii Fèh, 1629. kt, €9 «, J> xo.
{t) Rèfol. Holl. I Maart I5i9. ht. 17. AlTZEMA I. Deil^ èl. «54.
Lands Staaten , zeshonderd guldens vereerd werden. A^
JU. H9U, 30 April ï6io. bU 6ó.
XLI.Bóöc. HISTORIE. .91
xnittéerde Raadeh te magtigen, om de voorge- kj^o.
flaagen' ligting , by voorraad , te doen (u): waar* j
in HaarJem , Schoonhoven , Edam en Énkhui-
zen, die *er de meefte zwaarigheid tegen ge-
xnaakt hadden , ook bewilligden. Doch Enkhui*
2en deedt zulks alleen op *t behaagen der * mees* ♦ Prind-
teren (t;). De Prins verzuimde niet, alles te bc-paa/en.
zorgen, wat tot eenen vroegen veldtogt ver-
eifcttt werdt. Het Leger der Staaten trok , om-
trent Arnhem, byeen: werwaards ook zyne Door-
lugtighejd zig begaf, op den vierentwintieften
van Grasmaand (w). Zyn oogmerk was 's Her- Oogmerk
togenbofch te belegeren , en hy beloofde zig ee- J.'*" ^^*^"
nen goeden uitflag van deeze onderneeming, om Hcnrik.
vier voomaame reenen, 't groot geldgebrek in
Spanje; 'tafzyn vanSpinola, die derwaards ver-
reisd was ; de kryg tegen den Koning van Deene-
marke , die'sKeizers troepen verhinideren moefl^
herwaards te komen ; en de togt des Koningg
van Frankryk naar Cafal, die Filips den IV. de
handen vol werks fcheen te zullen geeven. De
uitkomfl leerde nogtans, hoe y del alle deeze rede-
nen waren. De Spaanfche Nederlanden bragten
zo veel op, dat de Infante zig in ftaat bevondt,
om een Leger te velde te brengen. Graaf Hen-
rik van den Berge vervulde de plaats van Spino-
h. . De Keizer floot 'de vrede met den Koning
vanDeenemarke, en zondt eenmagtig Leger
nkar de Vereenigde Geweften. Lodewyk de
XIII, 't beleg van Cafal hebbende doen op-
l>reeken, keerde naar Frankryk te rug, zonder
4at het^tuiTchen hem en Filips, toteene vrede-
' break
lU(bl. HoU. 1 Maart 1619. BI. 19.
Kefol. HoU. 21 Maart 1629. ^A 'f 7«
iW) A1TZIM4 I. bttf^ hk %iU
8
02 VADERLANDSCHE XLLBoEifr
j^2p^ breuk kwam(x). 't Beleg van 's Hertogenbofch
■ flaagde nogtans gelükkiglyk ; doch om gantfch
andere redenen, dan men verwagt hadt.
Hy De Prins , om den vyand in onzekerheid te
brengt houden van zynen toeleg, hadt den Graaf van
vyand In Stynimnaar Lingen, den Kolonel Pinfennaar
f onze - Wezel , en den Luitenant - Generaal Stakenbroek
kerheid. naar 's Hertogenbofch gezonden , om de gele-
genheid deezer drie Steden te bezigtigen : en ob
^ verflag, welk zy/er hem van deeden, aan elfe
hunner verklaard, gezind te zyn, de Plaats, die
ieder bezogt hadt, aan te taften. Niemant, zelfs
niet de meefte Leden der hooge Regeeringe wis-
f ten, op welke Plaats hy 't oog hadt (y). Op den
agtentwintigften, monllerdehy het Leger op de
Mookerheioe, werwaards hy 't hadt doen optrek-,
ken. Het beftondt uit tweehonderdvierenveer-
tig vendelen of omtrent vierentwintigduizend
knegten , en zeftien kornetten of omtrent vier-
duizend paarden. Des anderendaags , toog het
gros van dit Leger , by Graave, over.de Maaze^'
terwyl Stakenbroek , met de meefte Ruitery ,
^ 's Herto- vooruit gezonden werdt, om 's Hertogenbofch
i genbofch ^^ berennen. Pinfen bleef, met twee-entwintig
f erend, yg^^jei^n knegten, eenigen tyd, by Schenken-
fchans;doch kwam, daarna, ook voor 's Herto-
genbofch. De Graaf van den Berge , die tuflchen
den Ryn en de Maaze lag, in den waan zynde,
dat Fredrik Henrik iet op Wezel voorhadt, hadt
zyn Leger derwaards doen trekken. Doch op de
tyding , dat de onzen zig op de Mopkerheide ;
hadden nedergeflaagen , toog hy naar V enlo en '
\ Roermonde. En nadat hy verdaan hadt, dat de
Staat-
(x) Memoir. de Freder. Henri p, 52, 5}.
(y) Van DIN SANDE X. Bêik, //.Ut.
^
3a^.3oEK. H I S T O RJ E. 93^
Staatfche benden , by Graave , over de Maaze 162^.
getrokken waren, ^lOogde hy Maaflxidittedek- ""■"**
_:en: tot dathy, eindelyk, in 't zeker, berigt
werdt, dat men 't op geene van alle deeze Ste-
den , maar op 's Hertogenbofch , gemunt hadt.
Sterk van gelegenheid was deeze Stad , en daarr
tnboven vanverfcheiden* goede Veftingwerken
voorzien. Men hadt 'er o vervloedigen voorraad
van mond en oorloge binnen gebrast. De bezet-
ting , die drieduizend knegten en vier kornetten
paarden fterk was , ftondt onder bevel van den
Heere van Grobbendonk , een' ervaaren krygs-
man. De Prins van Oranje verfchanfte'zig, ter-
ftond, op de bekwaamfte plaatfen, alwaar nog-
tans , hier en daar , tot vier voeten , water ftondt;
*t welk den arbeid moeilyk maakte. In drie wee-
'-ken , was alles voltrokken. Toen deedt de Prins openlag
een' aanvang maaken, met delven der Loopgraa-f^er
ven , tegen de Schanfen S. Izabelleen S. Antoni, ^^^P*
van welken men zig meefter maaken moeft, eer^"^^"*
men de Stad, van deezen kant, kon aantaften. '
Te gelyk, naderde men de Stad, tegen over de
Hinthemer Poort , met delven. De belegerdea
Reeden, nu en dan, uitvallen om den arbeid te
hinderen. Doch hy werdt, desonaangezien, met
tamelyken fpoed, voortgezet. In Zomermaand, Bewee- ~
begaf zig de Graaf van den Berge, aan 't hoofd gingen
van 't Spaanfche Leger, op weg, tot ontzet der ^° ^^^
Stad. Hy floeg zig , by Turnhout , neder , daar hy va'n *den
*t Krygsvolk monfterde : welk men vindt, dertig- Berge.
duizend knegten en zeventig kornetten paarden
fterk geweeft te zyn. Wat laater , legerde hy zig
te Sprang, daar hy nog eenig volk ontving, uit
Breda. Fredrik Henrik, onvermoeid in 't voort- wer vaa
ïetten der belegeringe, wift zig vaa het water Pnnfe
van
94 VADERLANDSCHE XLLBcar;
1629. van de Dommel en de Aa te bedienen^ tot ver-
Pre^^rik fterkinff.tyner Legerileden, met eene dubbele
Henrik. gf aft , die in drie ureeken voltrokken werdt. Dei
Graaf van den Berge hön , midlerwyl , digter
genaderd zynde, daedt hy, tegen alle onver-
hoedfche aanvallen, op veele plaatfen, fterke
wagten leggen, die hy , in perfoon , ook des nagts,
ging bezoeken , en tot wakkerfaeid aatunoedi^e*
*t Wdrk der loopgraaven zette hy ook vly tiglyk
voort , niet zonder zig , van tyd tot ty d , in mer-
kelyk gevaar te begeeven: waartegen hy, door
de algemeeneStaaten,fchriftelyk^ gewaarfchuwdi
« werdt (2). De Graaf van den Berge deedt . y er-
fcheiden' aanvallen op het l.eger der Staaten ;
doch werdt, gedouriglyk, afgeweezen. Daarniy
zig te Boxtel hebbend nedergeflaagen, brak hy,
onverhoeds, op , met zyn Leger., den wee nee^
mende naar Graave , als hadt hy voorgehad, dee-
ze5tad te belegeren, en Fredrik Henrik > hier*
T^ee door , af te trekken van '5 Hertogenbofch . Doch
fchanfea men Voer voort met het beleg deezer Stad , e»
gewon- maakte zig , eerlang , meefter van de fchanfen I-
; °^°' zabelle en Antöni : waarna men zig gereed maak-
[ te , om de Stad , ook van deezen kant , tenaderen;
^ *t welk egter langzaam toeging (a).
De Prins ^^ P^i'^^ , fchoon ten hoogden ingenomen met
draagt het beleg van 's Hertogenbofch , hieldt nogtana
zorg voor een waakend oog, op de beweegingen des vyand-
^"d*^^*^^ lyken Legers. De Kolonel ^tffi?, onlangs gezon-
Waate. ^^^ ^^ "^ ^^^ ^^ befchermen, kreqg bevel,
* om zig in Graave te werpen , terwyl de Gmf van
Styrmn, met vyftig vendelen knegten en twin*
tig kornetten paarden , naar den Waal* en Yflel*
kanc
(z) AlTZCMA I. Deel 9 BI. ts9.
{a) MesBAii. de Ficdez, Hcnii p* 54-82» "
3HiL BoiÜL HISTORIE- 99
kant gefchikt VFetdu Doch de Graaf vm den jtf^pu
Beï^e dagt niet om Graave. LMkas KmrOj Bevel- De vytnd
hebber van Lingen, hadt a^g, met tweeduizend, verze-
man, by Goch gdegerd. Van hier, zendt hem kcrt z\g^
ie Graaf wm den Berge in alleryl naar den Yi- "^ZJ^
fel , dien hy , even boven Yflèloord , overtrok , 0^^, ^^
tonder eenigen tegenftand van belang te ont- YlTel.
moeten. De Staaten van Gekterhmd, onverhoeds
overrJlen wordende door den vyand, hadden
verzuimd de vereifchte orde te uellen, en de
Graaf van Styrum was nog te Nieu wmegen, toea
hem berigc werdt , dat de vyand den Yffel over-
getrokfcen was. De Graaf van den Berge, die>
by Mookov^ de Maaze getoogengynde, zigte
Kraanenburg nedergeflaagen hadt, kreeg hier
tyding, dit Kairo, gelukkiriyk, over dM Yffd
geraakt was. Terftond breekt hy toen op, fpoedt
zie naar Wezel, trekt daar over den Ryn, ea
rukt , zo fehielyic , den ftroom lan^ , beneden^
waards , dat hy zig , den agtentwintigften van
Hooimaand , bevondt aan den Yffel , t^en over
de plaats , daar Kairo zig reeds verlchanfl: hadt»
De Graaf vanStyrum hadt , eenige dagen te voo*
ten , Kairo zoek^ te verdryven uit zy n voordeel;
doch hy was , met merkelyk verlies^ afgeweken,
en genoodzaakt geworden , te keeten naar Am*
hem, vanwaar hy gekomen was (A).
De tyding van 's vyands overtogt over den Degens»;
yïlel veroorzaakte groote bekommering, in de ^^^^n
Vereenigde Geweften, in 't Leger voor *s Her- ^^^^^
togenbofch,en in den Prinfe zelv'. Hy wift, dat ^^2!
de Piaatfen -laqgs den YSèl onvoorzien war^
van volk en krygsbehoeften , en vondt zig in^e-
wxk-
(^) Memoir. d« Fieder. Hemi /. ti«l7* VAtf oeh Sanm X«
^Stg. Fikkdd in een zwaar beleg , waaruit hy niet veek
^— : — volk of gefchut miflen kon (c). Men riedt hem
wel , 't beleg op. te breeken; doch hy verklaar-»
de , liever te mllenjlerven , dan een beleg ver laat en^
welk reeds xae veel gekojl badt , en vmarvan de eer
van den Staat en dezyneafhing. Hy befloot dan,
* t beleg vport te zetten , en Graaf Ernft Kafimir,
piet vyfenvyftig vendelen knegten en veertien
kornetten paarden, af te zenden , om Doesburg),
Zutfen , Deventer en Zwol van vplk te voorziei]|.
pok droegen de Staaten van Gelderland , V»
trecht en O veryffel , op zy ne aanfchry ving, zorg,
flat de boeren zig, met hun vee en kooren, naar
jde naafte Steden begaven , en *t gene zy niet me-
devoeren konden verdierven;pm dus den vyand^
zo hy dieper in 't Land wilde , door gebrek , tot
tden hertogt, te noodzaaken; alzo hem de voor^
yaad , niet dan van Wezel , en<>nder fterk gelei^
de, zou konnen nagezonden worden. Voorts -^
beflopten de algemeene Staaten, zonder uitflel^
eenige troepen aan te neemen , die in Deenfchen
dienft waren geweeft. De Kolonel Morgan was
ook te rug gekeerd. Zyn meefte volk werdt ge^
plaatft , in Zwol en Deventer ; hy zelf, binnen
Naarden (d). Wyders, nam men drie regemen-
ten aan, die voor den Koning van Zweeden ger
worven waren, en, insgelyks, in de OveryUelf
fche Steden, gelegd werden. De Stad Utrecht
werdt bezet met auizend man , geligt voor de
Weftindifche Maatfchappye. *t Land tuflchen U*
trecht en de Vaart , en tuflchen Utrecht en Muir
4en werdt onder water gezet (tf). InWageninr
ge^
ft) Refol. HoU. 162». BL 77.
(d) Refol. Ooil. 14 f i^ Aug, if 19. iU 144» X4f •
(«> Refol. HolU X4»i79 21,2) Aug. 12 stpp. i<2». hU Z44^
t5X| 1539 1^5» 171 » ISI» HOOFTSBtioreii N, 17», l%%*kk 14»» >4^
ÏLI. BoEt; HISTORIE. p^
gen en Harderwyk, werdt ook eenig volk ge- léi^r
legdv Graaf Emft bleef binnen Arnhem. In de©- ^
zen (laat , befloot men af te wagten, wat de vy and
ondemêemen zou (ƒ).
De Giaaf vanden Berge bleef, langer niet dan XXI v*
drie dagen , aan de overzyde van den Yflël. Op Invii in
den eenendertigden van Hooimaand, trok hy , ^® ^^*'^-
met een deel zyns Legers , langs de fchipbrug , ^^*
over den ftroom , floeg zig neder teDieren, tegen
over Doesburg i nïam eene fchans in, tdTcnen
deeze Stad en Zutfen , wierp eenenieuwe ïrfïhy*
ding op , en bqgon eene brug, op paaien, te leggen
Over den Yflel , onder \ gefchut der bemagtig*
de fchanfe. Efnft^ Graave van Montecuculi ^daxr»^
na, tot zyne verfterking , met veertieöduizend
man Keizerly ke troepen , over den ftroom ge-
trokken zynde , befloot men de Veluwe in te ruk-
ken (g), naar Amersfoc^, daar flegts zes ven- Amefs-
delen knegten en een kornet paarden binnen Ia* ^^^n vct^
gen, die & Plaats terftond opgaven. De Bevel* ^^orcné
hebber der Stad , TertuUiaan van Dorp, werdt, des-
wege, met ballingfchap, geftrafu 't Huis ter £em
werdt, insgelyks, veroverd, door denvyand^
Doch te Hatttun , op welke Stad de Graaf van
Salazar het oog hadt, was men op zyne hoede;
zo dat 'er niets vyandlyks op ondernomen werdt,
welk èenig merkelyk nadeel deedt(*). Ookftel-
de Harderwyk zig zulks in ftaat , dat men op dee«
ze Stad , insgelyks , niets durfde beftaan (i). Mid-
lerwyl> hadt het inneemefl van Amersfoort U- *
trecht ^
(f) Memoir.deFreder. Henri^. t7-92. AtrtEMAl. Deel^kL 917^
(f) Refbl. UolL II Au£, lótg» M i49«
!6) Keiól. Holl. zo AMg, 1629. iL itfi.
i) Reibl. HolU if Aug. 1^19. //. x6o. VAK DIN SAHl» X« .
Bpfkt ii' >4S» 14^.
XL Db£l. G
pe VA0EIILANDSCHE XU.Bofct*
1020. t^'ccht ) daat zig loea de Vergadering der alge*
^meene Staatenbercmdt(*), vervuld met fchrik*
Vdfelen vlugtten, met hunne kcrflbaarfle goede*
ren (/) , naar Holland ; daarxnön , in veele jaaren^^
. X geenenvyand gezien hebbende )Ooknieti2onder
vreeze was. Zelfs liep het gerugt, dat de vyand
eeiien aanflag in deö zin hadt, pp Ajnftcnkm («»).,
Montecucülihieldt zig, ondertuflBchen, op de
Veiuwe , bezig , mét plohderert en blaaken. Hil*
verfoiïi zelf ^ een voornaam Dorp in Gooiland y
werdt aan kooien gelegd* De vyandlykepartyeft
fhroopten , tot onder de poorten van Naarden («)•
't Beleg Doch deeze moedwil en de vreea voor érgec
van 's was niet magtig ^ den Prins ^f te trekken vaa
Herro *3 Hertogenbofch , welk men Jangs hoe nader
wordt ^^^ kwam, aan drie byzondere oorden j fchoon niet
voortge- zonder veel bloeds te fpiUen^Eindelyk, genaakte
zet. men de graft , en maaktezig fueefi:er eeqer halve
mdane ^ die, door de belegeren , lang en wakker-
lyk, Verdedigd wai. Terwyl men, aan de gaan-*
cferyenovö'degrafr, arbeidde > werdt de Luite-
nant-Kolonél.^bAn/ Fnre , even na dat hy den
Brins gegroet hadt^ en van.de wagt getrokken
was, met een' kogel, door 't hoofd gefchooten,
dat hy 't bedierf. De Graaf van den Ber^e hadt ^
toen hy van Boxtel vertrok , eenig voIk aan de
Maaze gekaten , dat , onder bevel van Balanfon^
endemam, de dammen , waarmede de onzen de
Eindho- ftroomen geftopt hadden , door te fteeken. Doch
^" «<-'- SukenbrïMc en Bouillon dreeven hen naar Bre-»
wonneiu ^^jaar zy van Bouillon overvallen en gevangen
g€-
(k) AlTZEMA I. Deei^ U. 169» It7.
(l) Mcmoir. de Fxeder. Htnn p, 9S-9f • AlTtf AI4 U Dtêl^
(m) Van dfn SAndf. X. Boeky hl. 14^,
\n) H00SÏ8 üiievén N, i%é^ il, X4p«
3CLI. Borè. HISTORIE. ^^
genomen wmten, terwyIStakeobroek zie mees-
tjer maakte van Eindhoven , alwaar zy zig te voo-
len verzameld hadden (o).
Li doezen Itend der dingen, vervoegden ziff xxv
de Heer van Haarfolte en de ThefauriervanDeKoia-
Croch , voor '« Hertogenbofch , by den Prinfe om "*' "^^
hem, uit den naam van denKolonel Om van Gend^^*^^^
Heer 9 vwDieétn, Bevelhebber van Emmerik, die! Waei in
met kcnnw van »yne Poorlugtigheid, Jang hei- door ver-
melyk veyftand gehouden hadc binnen Wezel "®"«« "
«penin^ te doen van eenen aanflag op deeze
Stadj dxfi, onlangs, van een goed deel haarerbe-
zettittge ontbloot wa», om 8 vyands Leger te
verfterken. De Prins , den toeleg goedkeurende
belaft GraaveEmft den Kolonel Dieden duizend
uitgelezen' kuegten en agt kornetten paarden by
te zetten. Dieden, den Bevelhebber van Breê-
voort, JFbJf, met zeshonderd man, tegen den
«egentiendeo van Oogftmaand, twee uuren voor
den dag, op zekere plaats, een half uur van We*
ael,befcheiden hebbende, flaat zelf, 's daags te
vooren, van Schenkenfchans, op weg, trekkende
voorby Emmerik , daar men de poorten digt
hieldt,naar de gemelde plaatfe, Jlwaarhy,mids
de donkerheid des nagts , en 't buijig en regenag-
tig weder, twee of driemaal van den weg ge-
raakt zynde, eerft ten vier uuren, des morgens,
met het aanbreeken van den dag, aankwam.
Wolf, die '» , ten beftemden tyde , was geweefL
was toen wederom vertrokken, vreezende ont-
dekt te zullen worden. Dieden befloot, deson-
aangezien , den aanfl^ te waagen. Dertig man
flegts , geleid door twee burgers van Wezel, eei»
van
(I) Memoit. de Red. Hcnd f. »f .104. Aitzsma I. Cul, Httu
G 2
IBH
loo VADERLANDS CHE XLLBouc.
t
1629. van welken Piet er Muller genoemd was (p), trek*
ken vooruit, gevolgd van tagtig anderen , en
wat verder, van nog honderdentwintig, onder
den Kapitein -ffi^f^wx. Detweeeerftenooperi,
na 't uitrukken eener enkele hameie , door de
droogegraft, op een bolwerk , g^aakt , werden,
door de fchildwagt , te rug gedreeven; doch Hui-
gens, aanrukkende, overmeefterde de wagt ea
het bolwerk. Onmiddelyk hierop , volgt Diedèn,
die Lauv)ik terftond zendt, om de Deemfe poort
te openen, en de Ruitery in te laaten. Huigens
bemagtigt, ten zelfden tyde, de markt, na dat
hy twee vendelen Spanjaards , die hem den weg
bet wiftten , verflaagen hadt. In een oogenblik,
was de Stad overmeefterd: deBevelhebber jFro»-
cisco Lozano^ die zig , omtrent de Steenpoorte,
nog eene wyle , verdedigde , werdt gevangen ge-
nomen (flf^ : waarna de voornaamfte ftraaten en
plaatfen ichoon gevaagd en bezet werden. Wolf,
aan *t fchieten gehoord hebbende, wat 'er gaan-
de ware, keerde, nog by tyds, te rug, om deel
aan de eere der overwinninge te hebben. Hy be-
magtigde de fc^anfen , die de vyand op de Lippe
haat opgeworpen. In Wezel , werden twee-en-
dertig (lukken gefchuts en zeer veele krygs- en
mondbehoeften' veroverd. Ook behaalden de on-
ze», aldaar, grooten^buit van pakkaadje en zilver-
werk, agtergelaaten door de Keizerlyke en
Spaanfche Overften, dienaar 't Leger, welk nu
op de Vetuwe lag , vertrokken waren. De gant-
fche bezetting, nog twaalfhonderd man fterk,
werdt krygsgevangen gemaakt. Men rekent, dat
'er, van 's vyands zyde, tweehonderd, van de
on-
. (p) Vaw den SAISOfi X. Sêek, iL t^j^
(f) ^eCbl. HoU. IC, 22, x$ Am. Itf2f. R Ui , Z#T> l^
XLI. Bok. HISTORIE. loi
onze flegtstwee-endertig man, by deeze gele- lé^g.
genheid, gefneuveld zyn. Op deeze wyze, werdt "
Wezel verraft, op Zondag, den n^entienden
van Oogftmaand: in welk ongemeen voorval,
bovend opmerkdyk was, dat het dwaalen onder
weg , welk men meende , dat den aanflag verbrod
zou hebben, medewerkte, om dien te doen ge-
lukken; alzo de wallen, die 's naets zeer flerk
waren bewaakt , met het aanbreeken van den
dag , van het grootfte gedeelte der wagt verlaa-
ten waren (r).
Het inneemen van Wezel veranderde den ftaat De vyand
der zaaken t'eenemaal. De Graaf van den Berge, verlaat de
zig nu den toevoer afgefneeden ziende, ontboodt ^^^"'^^
Montecuculi te rug vande Veluwe. Amersfoort
en 't Huis ter Eem werden toen verlaaten (j).
Graaf Jan van Naflau , Neef van den Prinfe, Fre-
drik Henfik , die , eenige jaaren geleeden , ^r-
geefs, bevordering gezogt hebbende by de Ver-
eenigde5taaten{r), federt, in Keizerlyken dienft
getralen, en onlangs, aan 't hoofd van agt- of
tienduizend man, in de Veluwe, gevallen was,
trok , insgelyks , over den Yflel te rug , zig , tus-
fchen Doesburg en Zutfen , nederflaande. De
Graaf van den Berge , de fchanfen ter wederzyde
van den Yflel bezet laatende, legerde zig tegen
over Rynberk (u).
Voor 's Hertogenbofch, was men nu door de^ xxvi.
graft geraakt, en bezig met een der bolwerken ** ^^^"^"
en dea muurteondermynen, daar wederom veel gecft^z^g
volks over^
(r) Memolr. de Freder. Henti p» 104^109. AiruiMl I. Jhel^
(s) Kefol. Holl. 2 ƒ Jiui. I52f. bL i7Jf 177*
(/) Memoir, de Freder. Hemi^, lu*
M AITZSMA I. Ditl» kl. Sto.
•G 3
toi VADERLANDSCHE XLLBöbiT.
1(529. volks gefpild werdt. De myn, voltrokken ^yïi*
^- de , deedt eene gewenfchte uitwerking , maaken^
de eene groote breuk , in den muur en in het
bolwerk beide, die haaftingeiioAien werdt, doof
Ie onzen, onder den Luitenant-Kolonel Herbert»
ferftond hierna, fprakendie van binnen, reedé
federt eenigen tyd, vergeefs, gefchreeven heb-
bende om ontzet (v) , van te verdraagt. Men
zondt gyzelaars over en weden De belegerden
vorderden veertien dagen tyds , om zig ov^ tt
;eeven, zoze dan nog eeen ontzet gekreegen
ladden; 't welk volftrekt werdt afgeflaagen.
Dien zelfden nademiddag, vervolgde men de
onderhandeling, welke, dien dagen den vol-
genden , duurde. Doch op den derden dag, zyn*
de den veertiendenvanHerfïlmaahd, werdt het
verdrag getekend , waarby de Stad zig overgaf.
De bezetting trok uit, op den zeventienden, ia
't gezigt der Koninginne van Boheetne , det
Prinfeffe van Oranje, en eener ontelbaare me-
nigte van aanfthouweren , van alleoord^, der-
Waards faniengevIoeid.Zy verklaarde, meer dan
twaalfhonderd man verlooren te hebben in *t
beleg. De gekwetften beliepen omtrent het zelf-
de ^etal. Doch het va^lie^ der belégeraaren
heert men nooit regt konnen weeten. Prins Fre*
drik Henrik hieldt etn kort gelprek met Grob*
bendonk , die hem voorby trok , en zeer vaw hem
Sepreezen werdt, over zyn beleid, gedüurendè
e belegeringe. Hy en zyn volk , trokken , over
Dieft , naar Antwerpen , werwaards hun zes ftuk-
ken gefchuts, die zy bedongen hadden, te fche-
pe , werden nagevoerd. Dus eindigde dit hng^
duurig beleg , welk voor een der merkwaardig-
ften
(v) Hefol. HoU, 14 Au£. 162^ ^L H^.
XLT. Boek- H 1 S T O R I R toj
(fcen gehouden is, die, geduurende den Neder- j(52a.
landichen oorlog, voorgevallen zyn. 't Zy men ^
op de fterkte darPlaadèen der bezettinge, op den
groocen voorraad van mond- en krygsbehoef-
ten, <faar zy van voordien was, op de nabyheid
des vyandlyken Legers , op de moeily ke wer-
ken , die men cwn de Stad maaken moeft , om
het Leger te fterken en de flroomen te verlei-
den, of op verfcheiden* andere omftandigheden
agtgeeve; men zal moeten erkennen, dat niets
dan s Prinfen tegenwoordigheid en voorgang
in ftaat zou zyn geweeft, om dit beleg tot een
goed einde te brengen.
De Graaf van den Berge, te Venlo over deGevcgt
Maaze getrokken zynde, toen Jiy vernam, dattu^chea
de Stad handelde, kwam te laat om haar teont-^® ^"^*
Mtten, en floeg zig neder in Luikerland- Graaf Grwvea
Emft kwam zig , (edert , legeren , tuflchen Does- Emft .a
burg en Keppel, een uur omtrent van 't !f eizer- fan vm
lyk L^en ïerwyl hy hiermede bezig was, raak- ^*ff*ö,
te de Ruitery van Graave Jan van Naflau iij een
Hgt gevegt met de zyne ; doch zy werdt , haaft,
te rug gedreeven. rrins Fredrit Henrik hadt
voor, nadat Graaf Ernft behoorlyk verfdianft
zou zyn , van 's Hertogenbofeh op te breeken,
en zig , tuflchen Zutfen en *t Leger van Graav^
Jan van Naflau, te komen nedcrflaan. Doch
deeze , luervoor bedugt , brak , by ty ds , op , ejj
toog naar Rynberk. De beide fchanfen ter we-
derzyde van (Jen Yflel werden toen ook verlaa-
ten van den vyand, Hy hadt , zo langhy hier en
op de Veluwe geWeefl: was , groot gebrek gehad
99UI mondbeho^ten (tv)t Graaf Jan betrok eer^ De Le«
lang
(w) HooFrt Biievea K it^, itj. fL 144. 141,
G4
X04 VADERLANDSCHE XLLBonri
ïtf29. lang de winterlcgeringen, in 't Land van Gulifc
l^pj: — ^n Berg. De twee l^ers der Staaten, onder
fch^lSen. den Prinfe en Graave Enift, verlieten, insge»
lyks , het veld, voor 't einde van Wymnaand,
PeSlo- De Sloten Yflelburg en Ringelberg werden,
ten Yffci-ten befluite van den veldtogt, op 1^ vai* den
FinIJ" ?rinfe, ingenomen, door den Kolonel Hauteri-
berg en *t ve. Ook bemagtigde Stakenbroek het SteedJQ
Steedje Burik, tegen overWezel gelegen. De Prins,
Barikin- ^en* keer naar deej^e Stad gedaan, en ^daar op
door^r ^^^^^ devereifchte orde gefteld hebbende, toog.
Staat- tt fchepe, langs den Rynftroom, te rug , en
fijhen. kwam , den dertienden van Slagtmaand , in dea
Haag^; daarhy, met algemeene toejuichingen
Van grooten en kleinen, begroet werdt (x). O-
ver de verovering beide van Wezel en s Her-
pgenbofth , waren , te vooren reeds , openbaar?
dankzeggingen gedaan, en andere yreugdf; be-^
dreeven(y).
XXVII. 't Gezantfchap , in 't voorleeden jaar ^ ver-f
Uitflag ixokken naar Engeland, was, in de Lente dee-r
Senge-P j^ars^^e yug gejceerd, zonder veel veriigt t?
woon fiebben. De Koning lag over hoop methet Par^
Gezant- |ement, en was, hierom, buiten ftaat,, om Chris-.
fchap tiaan den IV, behoorlyk te onderfteunen , '%
Enffe- ^^- ^ ^^^^ vpornaamfte ?;aaken was , di? d^
land, * Staaten op hem begeerd hadden, Verfgheiden*
J^yzondere gefchiljen bleeven oojc onafgedaan,
Vreiè Poch de bevrediging tuffchen Franloyl^ et\
tuflchen Groot - Britanje was , door de bemiddeling def •
jprankryk^ta^tfche gezai^t^n, pp 7p}k ^en' goeden vpe?
UnGroot- ^
* (x) Memoin dd^reder. l^nti ^. xof-xxp, AitzsmA I. Deel^
kk ^X-887. Sgt» 9I2-9ZO.
(y^ %cfal, ifoll, iz AMg. X9 Sfpf, 1429. K U8) i««^
z'
XLLBpifc H I S T O R I E. 105
gebragt(2), datzy, op den vierentwintigften j(;2a,
Vftn Grasmaand , getekend werdt (a). A
Den Staatfchen gezanten in Frankryk ont- xxvilt;
moetten geduurige moeilykheden. De Koning Hande-
begeerde het Verdrag, in den jaare 1627 ge-*J"^ ^^
flooten met den Heere van Langerak^ •^^^^^g-fSStw,
^ tigd te hebben : waartoe de Staaten niet ceneigdin Frtnk-'
waren. Ten minffae, poogde hy hen te dringen^ryk.
tot het vernieuwen van 't Verdrag van Com-
piegne, waarin men hier nu ook merkelyke
zwaarigheden zag. Toen dit Verdrag geflootea
werdt, hadden Frankryk en Engeland vrede,
daar deeze twee Ryken nu onderling oneenig
waren. Maar uit hooide van 't Verdrag van Com-
piegne , genomen zo als het lag , warefd de Staa-
ten gehouden, den Kqning van Frankryk, te-
gen alle zyne vyanden , by te (laan , waaronder
nu ook de Engelfchen gerekend werden. Zy kon-
den, hierom, niet befluiten , tot de bloote ver-. . .
jodeuwing van het. Verdrag van Compiegne (i).
't Veroveren van Rochelle maakte Lodewyk
ilen XIIL nog min handelbaar. De Staatfche ge-
^nten keerden, derhalve, kort hierna, her-
waards, 2;onder iet te hebben konnen fluiten (^).
De vrede piet Groot-Britanje, hierop volgende,
maakte Koning Lodewyk traager, om met de
Staaten te handelen. Ook yerfchaft^ hem de
veldtogt naar Italië, tot onderfteuning der Her-
togen van Savoje en Mantua , dit voorjaar, werk$
j'over. Hy wQonde deezen veldtogt by in per-
foon,
(z) KefoU Holl. 21 Méutrt r^zp.. hl. yr»
(a) OuMdNT Corps Otpl. TVmi. V. F. IL -f. 510. An^ti
|1A I. Duif kL t4i*
{h\ Kefol. Holl. Ui it April ttfzt. hU 71, 7f«
(f 1 KcfuU Holl. tf Müart 1629^' H, 2»,
G5
to6 VA'DÈftLANDSCHE XLIBoek.
tÓM '^^^9 ^^ ^^ Staatftrfae gezanten hadden ^een^
^ ^ — — laft om het Leger te volgen. Ook willen fornmi-
gen , dat Lodewyk de XIII. <ieezen Staat , zeer
gedrukt door de Spaanfche en Duitfche wape-
nen , begon klein te agten* Doch de gelukkige
Tcldtogt deczes jaars deedt hem veranderen van
fevoelen. Hy begon te zien , dat de Vereenigde
taat magtiger was , dan hy zig verbeeld hadt
(d). En men houdt voor zeker, dat de verove-
ring van Wezel en 's Hertogenbofch , 20 wel lüs
de inval des Konings van Zweeden in Duitfch-
land, den weg gebaand hebben tot het Verdrag
met de Vereenigde Geweften, waarvan wy, in
't volgende Boek , verflag zullen doen.
XXIX. Maar 't af breeken der handelinge over een
Handc^ BefUnd met den vyand , die onkmgs begonn«i
ï^ng^^®^ was, bevorderde dit Verdrag, insgelyks {e).
ftand met Sedert het Verdrag van Compiegne, waarby
de Spaan- Frankryk rig verbonden hadt, den Vereenigden
^ fchen. Staat, jaarlyks, met penningen, te ondersteu-
nen , was 'fcr , van 's yyands zyde , geen voorflag
van vrede gefchied. Men begreep ligtelyk , dat
^ deeze Staat hiernaar niet geluifterd zou Hebben ,
zo lang hy van Frankryk onderfteund werdt.
Doch toen men zag , dat deeze onderftand tr aag-
lyk bykwam; dat Groot -Bri tan je, zo wel sus
Frankryk, ótn Duitfchen kryg , flaau welyk , be-
hertigde , en dat de Koning van Deenemarke ten
«inde adem geoorloogd was , oordeelde men de
Selegenheid gunftig genoeg , om den Vereenig-
en Staat , tot eene vredehandeling , te nodi^
^ gen. De eerfte opening hiertoe gefehiedde reeds
^ ia
(d) Zie ArrzcMA T. Dtel^ H. %^^tl€.
(ij AlTZIMA I. ^^» ^l' 965.
3CLLBotl£. H t S *!* Ö M É. ïó}
lü ^t jaar JttfftÖ, doordek Heere vanMarquetite> t6i9.
te Midddteirg j van wege delttfante, in hande* ' "^"^
ling ovèf dé uitwiflè! ing der wederzydfche ge*
Vtangenen. Merkel en Sfagmulkr^ en , na 't aflfter-
ven van deezen, van der Heoge wa-den gemag^
tigd door den Prinfe, om Marquette tehooren;
doch flegts ak byzondcre p^oonen. De voor^
flag, dfen Marquette deeat, kwam uit op een
jaarlykÉ inkomen uit de Domeinen der Gewes*
ten vooJ* den Koning , en vryheid voor de Room-
fchen , ten minften in eenige Steden. Doch
dee2e voorflag w^rdl geheel onaanneemlyk ge-
keurd. Men Iwndelde er egter fchriftelyk over.
Onder bedekte bewoordingen ; den oorlog , by
voorbeeld, noemende, bet zwaftrmoedig phit der
Weduwe en erven van Slagmulier (ƒ ) , en de In*
faïite Izabelle , de JVedtme ef de groot e Vroxm\
Men ontdekte, dat Spinola kennis vandenhari»
del hadt Doch, vah onzen kant, liet men niet
blyk^ , dat dezelve , met bewilliging van ie»
mant uit de Regeeringe , gedreeven werdt, hoe*
welmy, uit egte Aantekeningen van deezen tyd,
is gebleeken , dat 'er , ter Ver^deringe van Hol-
kind , onder den eed van geheimhoudinge , over
gehandeld is. Eindelyk, vertoonde Marquette
aan Berkel , te Roozendaal , in de Lente of Zo-
mer deöses jaars 1Ö29, eene volmagt des Ko-^
nings van Spanje aan de Infante , om den han-.
del ten einde te brengen. Hy ilo^ toen eene
Vernieuwing van het Verdrag van Beftand voor, ^
niids men alieenlyk de Schelde opende ; en toeii
Berkd deeze voorwaarde van de hand wees , ^
hieldt
r ƒ) Ziè Refol. HqU. zd Apr'd ksjo. hL $?• NotuU Zeel. If
fog VADERLANDSCHE XLr.Bwr:
f tfa^. hieldt hy zig aan eene bloote vernieuwing van
■ het voorig Beftand , voor den tyd van vieren*
dertig jaaren, te celyk begeerende, dat Bcrkel
laft verwierf van hooger hand , om , hierop , in
verdere handeling te treeden. Berkel deedt van
't voorgevallene verflag aan den Prinfe , die
toen voor 's Hertogenbofch lag. ZyneDoorlug-
tigheid zondt hem naar den Haage , daar hy
aan d&n Raadpenfioifaris Duik en aan weinige
Hollandfche en Zeeuwfche Heeren opening
deedt van Marquettes voorflag. Men veruondt»
dat 'er, op eenen voorflag, die mondeling ge*
jchied was , geene raadpleegingen konden val-
len, en verzogt den Prins, Berkel te willen mag-
tigen , om den voorflag fchriftelyk te vorderen,
te gelyk met een affcmrift van 's Konings vol^
magt. Berkel keerde, eerlang, met deeze fl:uk-
ken, wederom naar den Haage. Men deedt 'er,
dlengskens, opening van aan de Staaten van
Holland en Zeeland, en, eindelyk,ookaande
algemeene Staaten , te Utrecht. De yyand was
toen in de Veluwe. Men bdloot dan , MarqueCr
te , door Berkel , te laaten afvraaeen , of het
oogmerk der Infante niet würey haar Arygsvolk de
Veluwe te doen ruimen ? waarop hy hervraagdé ,
of de Staaten 9 in zulk een geval j fTezel denner'^
toge van Nieuwburg niet zouden in handen Jlellen?
Doch daarna beloofde hy 't verlaaten der Ve-
luwe , zonder van deeze voorwaard^ te reppen»
Eats en Berkel, toen naar 't Leger gezonden
zynde , om 's Prinfen goedvinden te veritaan ,
bragten geen duidelyk befcheid te rug. Alleen-
lyk, haat zyne Doorlugtigheid, onder 'tfpree-
ken, gezeid , dat de Staaten nooit eerlyker noch
voordeeligfr Verdrag dan nu konden fluiten y zo zy^
*r
ZLLtBan^ HISTORIE, 109
iy verdrag 9 uit den oorlog mldon raaken; iocbbe- 1529*
geerden zy ét niet , dan moefi men aanvallender
wyze oorloogen , alzo by den verweer enden kryg ver^
derfelyk bieldt voor 't Land. Gedrongen, om zig
Bader te openen, herhaalde hy het zelfde nog '
eens , daarby voegende, wat men begeerde , da$
by 'er meer van zou zeggen "i De algemeenê Staa*
ten beflooten dan , de Geweflen op 't fluk der
handelinge te befchryven » tegen den vyfen-
twintigften van Sprokkelmaand des jaars 1630.
De (lakken van 't gene 'er, tot hiertoe, gehan-
deld was, werden geheim gehouden , en zorg--
vuldiglyk bewaard (g). Doch dat men handel-
de, kon nu niet nalaaten ^erugt te maaken.
TaAond, was de Weftindifche Maatfchappy»(3^i{^^
in de weer met een vertoog, waarin het voor- worde a&
geflaagen Beftand werdt a&ekeurd. De Palts- gekeurd^
graaf Fredrik , verkooren honing van Bohee-^y ^^
me , leverde 'er ook een gefchrift tegen in.°*^"*^
Zelfs de Predikanten , met naame de Zeeuw-
fchen, onderzogten, ineen vertoog, well^zy
ter Staatsvergaderinge van 2^eland overlever*
den, of bet vryjlonde Beftand te maaken met den
Koning van Spanje , en beflooten tot de ontken*»
ning. In Friesland, liep zeker Lid der Regee*
ringe croot gevaar, om dat hy zig hadt laaten
ontvallen , dat wy geenen eifcb badden ap Spanje ;
maar Spanje op ons ^ en dat de Staat , met geen
goed gemoed^ in den oorlog kon blyven^ wanneer
Spanje vrede begeerde (b). Doch verre de minftent
voerden ailk een' taaie. De voorflag van Mar-
quette vondt weinig ingang, in debyzonderc
Ge-
(f) Xt^oU HoU. XI Dte. x629> ^i* 2>o,
{h) Notiii, Zed. IX Nwn U%9yH» 4U* Aitzbma L J9m/, êU
no VADERLANDSCHE XLLBobk
jótg. Geweften, daar men, dcNDr den inval in de Ve*
luwe , verbitterd was tegen den vyand , en , door
't veroveren van Wezel en 's Hmc^enbofcfa^
, aangemoedigd , om hem nieuwe af breiSc te doen.
Haarlem Haarlem, alwaar de Predikanten, openlyk eö
neemt 'er hevig, uitvoeren tegen 'tBcftand,^ keurae do
l^\^^' handeling af, by een befluit der Vroedfchap ,
gen. '^" gedagtekend den zeventienden van Louwmaand
des jaars 1Ö30. Men gaf, in *t byzonder, voor,
„ bedugt te zyn , dat de Remonftranten , gelyk,
„ zeide men , ten tyde van *t voorig Beftand ,
„ het hoofd wederom moöcen opfleeken , en
„ onruft verwekken ff)." Doch, tot wegnee«^
mingedeezerzwaarigneid, werdt, ter V^rga-
deringe van Holland , een en andermaal , voor*
VooTflaf,geflaagen „ dat men elkandercn , byeede,be-
om de te- „ hoorde te verbinden , om den (laat der tegen-
ga"- „ woordige Regeeringe en den Godsdienft, diè
ce^Re- J5 thans, in de openbaare Kerken, geleerd werdt,
geering ?, en, in de Sinode van Dordrecht, beveftigd
en open- „ was , voor te ftaan en te handhaaven , en de
baaren gebannen' Predikanten te weeren." Doch men
dien ft te '^^'^^^^ hieromtrent, tot geen eenpaarigbefluiti
handhaa- Öe gevoelens der meefte Leden kwamen egter
▼en. genoegzaam overeen , met den gemeldm voor*
Sag. Men maakte 'er, federt, buiten deA^erga*
dermg , een befluit uit op (k) , dat , te Amfter-
dam, gedrukt en alommevOTpreid; doch, eer*
lang, door de Staaten van Holland, voor een
fameus libel verklaard werdt (l). Haarlem werdt^
öndertuflchen , wat gemaklyker; 't zy men daar
ècnigen hadt doen vreezen voot afzetting, 'tzy
dat
' \k) Zie AlTZBMA I. Dm/» ^L 9«t.
(/) Hefol. HoU. 18 Msart x6|o. M 41*
\
XLI. Boi«. HISTORIE. m
dat de Regeering , van zelve, beflooten hadt, j^jj^p^
aan de hand te gaan van haar magtiger (m). Deg-jj^
handeling ontmoette egter zo veele zwaarig* ^^y^g *
heid, dat zy , of getieellyk ^gebroken, of, ten wordt
minfte , venchooven werdt , en geiy k als van zd- aftehw -
veileeken bleef(»)/t Is tenhooglcewaarfchyn*^^"*
lyk, dat de Kardinaal de Richelieu, de hand
«ehad hebbe, in het ftrenunen der aangevangen*
handelinge (o) : waartoe de Priijs van Oranie en
de voomaamfle Leden vai^ Holland , anders ,
niet ongenegen fcheenen (p). 't Leedt nogtans
maar weinige jaaren , of zy werdt wederom
hervat.
't Jaar 1629, waaruit ons de handel over 't XXX.
Bcfbmd reeds een weinig gevoerd heeft, was, P5ew
door verfcheiden' voomaame fterfgevallen , in ^^^^^^
Holland , aanmerkelyk. De benoemde bevelheb- ^ein
ter ter zee , Pieter Pieterszoon Hein , kort na zy- foeuvelt ,
ne t'huiskomft van 't veroveren dcrZilvervloo^in eea
te, tot Luitenant- Admiraal van Holland ver-««^««t.
heeven, en, met eene Vloot, naar de Vlaanx-
fche kuften gezonden zynde , fneuvelde , op den
twintigften van Zomermaand, in eèn gevegt,
tegen eenige vyandlyke fchepen, waarvan er
drie, vegtenderhand , veroverd werden. Te
Delft, daar hy, met veele ftaatlie begraaven
wet At (5), ftigtte men, federt, eene deftig
Grafïlede, ter zyuer eere (r). In Louwmaand te De Zoom
\QO*des Ko-
fm) HoOFTs Brieven N. zoi » 204- hï. i; j , \Su
(n) Zie Refol. HoU. i< April jtfro. hh n> J«»
!•) P'oiez 3ASNAGK Annal. Tom, I. />• 7.
p) Orig. Brief van den H>«. G. W. VAN TfiTLiNGSN V4M \%
Jatiuar. i5?o,
(f) Hefol. Holl. 4 July i6i9' il. tt.
(r) CoMMELiN Fccdex. Hendk I. S^eel^ hL 45. AirziMA I.
Jhtlf hU 8x1 1 sai.
ii« VADERL. HIST. XLLBöflr;
rtf 29. vooren , hadt ook de Koning van Boheeme zy*
niitgs van ^^^ oudften Zoon, /fe«rf * , ongelukkiglyk , ver-
Boheeme looren. Hy was, met hem en eenig gevolg naar
ver- Amfterdam gereisd , om den fchat te zien , die
***^ op de Zilvervloot veroverd was. Te Haarlem
gekomen, huurde het Vorftelyk gezelfchajp ee-
ne- Veerfchuit , en ftak *er mede van land, fchoon
het een' ftorm waaide. Doch in de HoUefloot
gekomen zynde, werdtdeVeerfchuitoverzeild,
door een* ctryver. Zy liep terftond vol waters.
De Koning werdt, gelukkiglyk, geborgen in
den dryver. Maar de Prins en drie Edelen ver-
Dc Raad- dronken (s\ De Raadpenfionaris Antpni Duik
pcnfiona-ftierf , in oen Haage, omtrent het midden van
^*|?^^ Herfflmaand (6). 't Liep nog eenen geruimen
^ tyd aan , eer zyn ampt , wwerom , vervuld
werdt. Het werdt midlerwyl, door Jdcob Kats,
Penfionaris van Dordrecht, by voorraad , waar-
genomen (t).
i
s) AITZEMA I. Dielf BL tZ|.
t) Kdbl. Holl. 19 Septemk. 1629. iL xto.
(6) Van den Ra^dpenGonaris Dolk zyn Gedenkfchrif^
ten der Krygsbedryven van Prinfe Maurits voor handen 9
Van welken Boa , zo ver hy gaat, zig bediend heeft. Zy
zyn nimmer in \ licht gegeven, en beraden, thans, zo
inyberigtis, onderden Heere Pikter Rendorp, Dor*
gemeeller der Stad Amfterdam. Op deeze Gedenkfcbrif^
ten, fchynt Hooft te zien, in zyne Brieven N. 314»'
bl; 954., meldende, dat de Heer Dttik,^yuiterften wiif
gelaft hadt , dezelven , voor altoos , te verdonkeren : ook»
dat de flag in Vlaanderen, daarin, zelfs naar 't oordeel
des Veldheers , befcheidelyk » befchreeven was.
VA-
■ Bkdi. tiJ
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
TWEE^ENVEERTIGSTE BOEK.
INHOUD,
1. Staat van 's Larids Krygimagt-. Jfdanldhgi
srootendeels voorkomen. Dè jonge Prins vanO'
al der Ruiterye. II. Togt
a verovlrd. Sterkte Fredrik
. De Koning van Zweeden
itfchen oorióg. Ferbondtui-
't Staaten. Venetië inerft ,
. Vrede tujjchen Spanje en
oifl over de tollen te Gelük-
e en Berg vatt Spaanfcb en
ontUdigd. Fredrik Henrik
in Oranje. V. Aanjlag op
inning op'tSlOak. Vl. Voor-
, in Duitfchlartd. Verfcbil
ie tollen. OnluJleninFrank-
tot de opvolginge in' t Stad-
den jongen Prinfe Willem
rnn Pauw 'oiordt Raadpen-
d. Vin. De Remottjlrant-
'fcbe Predikanten ontvhgten van Loeveftein.
Hugo de Groot komt in Holland. Vertrekt naar
HambtfTg. Zyn verder bedryf en dood. IX. Han-
del van den Graave Wn Warfufè. Venlos Straa-
XI. Deei. H len.
C14 VAPERLANDSCHÊ XLII. Boek.
Uw^t Raermond^ eti Sittofrt ^e/tnoTme^. . Qraaf
Smfi Kafimr fneuvelt. X. Freikik HevHkbe-
Jtgeri Maafiricht. Graaf Willem van Najau
iKmaitigtetnigtfohanfininVUumdertn.Maai-
', tiicbL ge^t zig avtr. I^nbwg m ie L^ndtn
van Overmaaze gewonnen. XI. Opemmtot
.tftif Freéehandelmg. Qrfii ^einagtigd.^ï.
Henrik, Graaf van den Berge, valt af van de
Sfocnfcben. De Ztewaen bedmingen de Duin-
. kerker Kaapers. XIII. Dmtfcbe oorlogt Slag
by Lutfen. Fredrik, Koning van Boheeme,Jierft.
Handel met Muskovie. Ferdrae met den Keur-
vorjl van BTandenburB.\W ■.Ftrvolg der Fre,
debandtlinge. DeKonJtfcbilder Rubens zoektze
. wort T
. Prins t
Stew t
. tmd »
«09 0
: h^ i
. Frmi t
V tt
Gmt'
triebt
DuitJ
NorHingen. XXII. Gezantfcbap naar Frank-
ryk. Overeenkmft f(t deeze Kroon, wegens 't
voeren van eenenopmbaaren oorlog tegen Span-
je. XXIII. Fejdtogt der Franfchen en Staat-
fcben, tienen ingenomen. XXIV. De Spaan-
M>en veroveren Dieft y Scbenkenfcbans en Gecb.
5X V. Fredrik Henrik btlegcrt Scbenken/cban(.
De
XiiirBöEïir historie:/ Ui
* DeSpaaf^ffb0nn$emenGennepin.*tIhiit&By^
' land y Gi^ktbuizen en Khef vermêefterd^ SshiH'
' kinfibans geeft zig over. X3t VI. Onderzeek ^
' i^de Prins VM Oranje het Franfche Leger^iH
' éeezênveldta^t, verwaarloosd hebke. XXVIÏ;
Staa$ des oorlogs in Dmtjekland. XXVllL
Ntewiüe opening tet eene Predebanêèlingi Mis^
noegm van *t Ffanfsbe Hef. Be handeling wardi
^mdefom (^gebroken. XXIX. Binnenlah^cbé
gefibilien. GéweMf ge beroerte iri Friesland. Ver^
andering der Regeeringe aldaar. De Raad ^an
Staate hetfielt de afgezette ff^ethouders.XXXi
Tegenmmdigejiaat der gefchUlen in Oojifries^
land. JbyffinifcheMaatfchappy aldaar opgeregt*
l veldtogt des iaafs ï6ip was 20 ttfap*
dta tiiet geëindigd, of de Vtree* — i —
nigde Geweften waren bedagt, oniStaai van
zig van den laft van een deel des** ^ands
KrygsvoJks te veriigten» JVooit^'^^*'
hadt de Staat zo veel volks in dienft gehad, al$Si^'
dit jaar» Men hadt , naar fommiger rekening , de den
X^erre over de honderdent'öHntigduizendmanjTui-^^^^^t^
tcrs en knegten , te betaalen : fchoon een goed^***^^*^^**
gedeelte Van dit vdk , flegts voor twee , drie
• of vy f maanden , aangenomen geweeft was (a).
*tWas, derhalve, geenwon&r, dat men zigv«richei-
van een gedeelte van deezen laift zogt te ont-<ien' Gc-
flaan. Ook beflooten zes Geweften de vende-^f^** '
len , ter hunner betaalinge ftaande , op honderd di^^cn
koppen te vermjnderen* Maar Holland , deeze
vcrlijgting te gering oordeelende^ nam een be-
fluit tot de afdanking van vyftig vendelen ,
' die,
H fl
ti6 VADERLANDSCHE XLUvEoilp;
161Q die» '^^ '^ i^ ^^^^' ^^^^f ^^^^* ^^ ^^^*
. ^' meene Staaten en de Raad van Staate zogtea
de Staaten van Holland af te trekken van dit
befluit. Doch 't was vergeefs- Prins Fredrik
Henrik toen, met eenige Gemagtigden van
Holland in gefprek getreden zynde , hieldt hun
voor „ hoe zeer bekonunerd hy ware over 't
^ genomen befluit, daar men nog in vrees
„ ftondt voor 't Keizerlyk Leger en voor de
„ magt van 't Paapfch Verbond; daar de vyand
» nog dagelyks voortging met werven, en
• „ daar menmethem in handeling van Beftand
,, getreden was." Voorts vertoonde hy him
een' lyft der bezettingen, waaronder Wezel en
's Hertogenbofch alleen zeventig vendelen
. vereifchten , met aanwyzing van de weinige
manfchap, welke men zou konnen te velde
^ brengen, wanneer de grensplaatfen wel bezet
waren: wordende de manfchap, hiertoe noo*
dig, gerekend op driehonderd vyfentagtig ven*
dSen van de vierhonderden vyitig , welken de
De Prins Staat thans in dienfthadt.De Staaten van Hol-
voor- land , bewoogen door deeze redenen , en door
komt bet 's pnnfen agtbaarheid, veranderden van be-
^ooten- ^^^^ 2y vonden raadzaam, fchoon buiten be»
williging ^an Haarlem en Gouda, de vyftig
vendelen , in navolging der andere Geweflen,
by voorraad, te verminderen op de helft (b):
g waarin de Prins genoegen nam. Hy trok nog-
, ^ « tans , in 't volgende jaar , niet te velde. Ook
viel 'er, in krygszaaken, weinig voor van be-^
Ontmoe- lang. In Hooimaand, hadt Graaf Jan van Nas-
«ng tus- fau,met agt kornetten paarden en eenig voet-.
volk
(5} Hcfblr Holl. S9 (if 7 i>i««»^« Z6iir^ ^^ ^IS^ »i^%
f.
XLILBoEK. H I'S T O R I E. 117
volk, eene ontmoeting met zeven Staatfche 1(530.
kornetten, oader den Kolonel Yflelftein , fch^j; —
die te Wezel in bezetting lag, en op buit uit- Graaf Jan
jetoogen was, 't Gevegt was hevig. Doch Ys- van Nai-
eJftein behieldtde overnand. Graaf Jan werdt ^^ ^"
gekwetft , en , gevangelyk , gevoerd naar We- io^"ei Ys .
zei , alwaar hy, eerlang, een bezoek ontving fciftcin.
^van zynen Neeve Fredrik Henrik, die hem
veele beleefdheid bewees. Men weet zyne ne-
derlaag aan zynen yver om aan te vallen. Hier*
door raakte hy af van zyn voetvolk, welk, zo
*t met hem vereenigd gebleeven was , Yflel-r
ftein in wanorde zou hebben konnen brengen
(c). By dit gevegt , bepaalden zig de Krygs-
bedryven deezes jaars , te lande. Graaf Jan
van Naffau werdt , eerl^g , om een losgeld
van tienduizend Ryksdaalers , geflaakt (d).
De algemeene Staaten hadden, om den Prin* He jonge
fe te behaagen , zynen jongen Zoop , Willem , ^""*
die nog geene vier iaaren bereikte, a^gefteld Generaal
tot Generaal over cle Ruif erye (ey over de
Maar ter zee was , wederom , iet gewigtigs Ruite-
cndemomen, dat voorfpoedidyk uitviel, ^t^^'
Veroveren der Zilvervloote hadt de Weftin- j^gj * jjj^^
difche Maatfchappy heet gemaakt op ftoute BraziU
aanflagen^En'zy hadt^ al terflond na de terug-
komft van den Admiraal Hein , haare gedag-
ten laaten gaan op het bemagtigen van Fer^
nambük , in BraziL Ten deezen einde , bragt zy
eene aanzienlyke Vloot in zee , onder den Be» :
velhebber Henrik Lonk. De fchepen waren, op
ver*
(O Memoir. de Fteder. Henii p. iif , x%%. Aitzima I,
^fei » hL loit.
(d) AXJBKRY Memoir. p, 34f.
(/) AlTUMA l. Dtil. ItL 992 •
H3
II» VADERLANDSCHE XLU.B0EIC.
1630, Yerfcheiden' tyden , in 't voorleeden jaar, uiu
■* geloopen. Een groot deel deryioote vervielj^
in Oogftmaand, tuffcben Groot Kanarie en Te*
neriffa, onder de Spaanfche Oorloesfchepen ,
over welken Don Fredrik de Toledogeboodt*
De onzen, zig te zwak bevindende, om eenen
zeeflag te waageo , deeden hun beft , om de
vyandïyke vloote te ontzeilea : ^t welk hun ,
cindelyk, gelukte. Lonk wendde den fteven
toen naar S. Vincent, alwaar hy nog eenigei
fchepen aantrof. De gantfche Vloot beftondt
nu uit negenentwintig fchepen , waarend^
twee veroverden waren. De Maatfchappy hadt
Seene meer fchepen konnen uitruften ^ dqor^
ien het Krygs volk , welk zy tot den togthadt;
tangenomen, ter gelegenheid van. den inval
in oe Veluwe, gedeeltelyk, in Sts^aten dienlt
fetreden wzs(f). Doch voor *t einde des jaars^
reeg Lonk nog ettelyké fchepen by zig , en
ging met vyfenvyftig fchepen en dertien floe^
pen onder zeil naar ^emambuk, welk hy, me%
voor bet midden van Sprokkelmaand deezes
jaars, in 't |;ezigt kreeg, Men befloot, hier^
eenentwintighonderd foldaaten en zevenhom
derd matroozen, onder den Kolonel fVc^rdeth
hurg , ^an land te zetten , om de Stad Oiinda 'm
Vef ove- te neemen. Dit gelukte , op den vyftienden
|^"S ^^ van Sprokkelmaand i wordende den vy wid <
^^^* door middel ytn twee veldftukjes , ligtelyl? 9
verjaagd, uit de zwakke verfchanfinsen ^ met
weiken hy Oiinda hadt Roeken tebeMermeiv
Men vondt, in deeze Stad, behalven eenigen
voorraad v^ oorloge , (itgts tweehondeid Kis-
ten
(fj ^ti bici voor, kf. 96»
J
XLILlhiE. Hl ST O RIE. , 2jp
ten fuikèrs^eeiiii^wyiimea andere koopiM^ x^jto.
fchappen , hebbende de Ingezetenen de mees- ■"
te én koflbdarfte goederen ^orgen. Doch op
't Recify^^ Fetim&uk (i;, wdk door twe^
•fchanfefii befdiermd werdt , lag eene groote
^arty Suiker ên Verwhpuc ^ in ^khuizen , die
de Bevelhebber van Olinda, Mattbias d'Jibih
^uBrqae , in bfand fkk , c^ dat 'er de onzen gedï
ïnedler van i^orden zouden* Na dat meozis^
binnen OJinda, éenigszins verfterkt hadt^wer^
S. George^ éene der ti^e fchanfen, naardd
konjfl^ belegerd) en ging over, by vemrag^op
deH tweeden van Lentemaand Men verover^
de hier vieraitwintig yzeren (hikkeh en eeft *
inetaalen. De andere fdhans vdgde liet vom*
beeld van deS,» Georgé, zcmder een bdeg af
wagten. Hier werden vjrftien metaalen ftuk«
ken veroverd. De overfte Luitenant ^ SiéSi
KallenfelS'^ die de S* Gec»:ge fdians ingenomea
hiidt, ma^te zig^ de$ anderendaags, meèltér
v^ het Eiland van Anttniof^aZyttgtnov^rh&t
Recif gelegen (^); op welk Eiland men, le^ De$tètt«
dert, eene Sterkte ftigtte, die FN'Mk HenrSt^f:^-
genoemd wérdt. De Weflindifche Maatföh^»* H&ntk
py, zig dus geveftigd hebbende in &:azii , v,yotdt '
droeg, terftond, zorg, om de Regeering ai^ gekgt.
daar op eeni^n geregelden voet te tangen. Ky orde op
hadt reeds ckie Raaden van Eègeeringe d^- de Re-
waards gezondeh Mr. Joan de Brunc^fittp^Si" Seeriiifr
rooskerke en Horatio K^dandrifd^ die , nevens eé« .
Iii*
U) COMMELTN Frèdet. Henr. I. DUkl^ hl. 90.
\ ( 1 ï *c Rec^ is eene (malle fireek tends , z\g , vtn
Qlmda , een uur ga^os in de lengte , zeewaards drek^
leende ; alwtar de goederen getoft eo ^m^amfên ««>r4jNi«
H 4
t20 VADERLANDSCHE XLII.Boek.
tdso. nige anderen, 't burgerlyk bewind waarnamen,
•*= en den Koophandel beftierden. Zy fielden
3^oan van Walbeek aan, tot Admiraal over dej
Brazilfche kuft. Over de bezetting en *tKrygs*
volk kreeg de Kplonel Waardenburg het op^
perbeveL Ook hadt hy de tweede ftem in den
Raad van Regeeringe» De vaart op en aan de
Stad Qlinda werdt, federt, voor ajl^ inge^r
tenen van den Staat, open gefteld, mids ?y
zig alleen bedienden van fchepen der Maat-r
fchappye, en, boven de vragt, zekere regten
aan haar betaal^CHr De haijdel van 't Fernam-^
buks- en ander Verwhout bebieldt de Maat-^
fchappy egter geheel aan zig. De verovering
van de Spaanfche Vgftingeti pp de 3ra?ilfche
luft bragt haar, door den tyd, zo mgrkelyke
voordeelen aan , d^t zy der Ooflindifphe Maat^
fchappye naar de kroon ftak, eji, fpmtyds ^ in
rykelyke uitdeelingen, overtrof r*),
in. • De Duitfche porlqg verapderde, dit Jaar ,
Guftaaf van gedaante , door de beweegingen des Kor
é^!^»^ nings van Zweeden. De ongelukkige uitflag
Komag ^^^ onderneemingen van Koning Chriftiaan
Zwee- den IV , die nu , niet eene Vrede tuflphen Kei-r
den , agn- zer Ferdinand en hem, geëindigd war§n , hadt
gezog^ verfcheiden' Mogendheden , en de Staaten, in-^
Suaten zonderjieid, reegs federt eenigen tyd, doen
Öeett zig verlangen , dat Guftaaf Adolt, Koning yan
in den Zweeoen, zig ernftiger inoeide met de Duit-
Duit- fche zaaken. Zy hadden , met dit uitzigt, hun
oodoff ^^^ gedaan om de Vrede tuflchen hem en SU
^ ' ^' gismond ^ Koning van Poolen , te bemiddelen;
'■''■'" en,
(b) Refol. Holl. 27 A^l i(Jio. *i. jg. J, pK lA^T Wcft^
M. VI. Boeit U. u^-iti/ Vil. Uotki U, iH'^Q^ AlT^S^
XLII.Bo£«. HISTORIE. 121
^n , veelligt , om hem hiertoe te eerder te doen j c^^.
befluiten , hem geene vrye werving gegund -
op hunne grenzen , hoe zeer hy 'er , door zy nen
Gezant, Valkenburg, op hadt laaten aandrin-
^en* Zelft hadt men, ter gelegenheid van den
jnyal in de Veluve , eenige Regementen, voor
Zweeden geworven, inden dienftdeezer Lan-
den gehouden* Zy werden egter , naar *t ein-
digen van den veldtogt des voorleeden jaars ,
den Koning van Zweeden toegezonden (f)*
Het Beftand tuflchen hem en den Kpning van
Poolen nu gellooten zynde, begon hy zig ge-
reed te maaken,.tot eenen inval in Duitfch*
Jand. De Staaten, ter gelegenheid van eene
onderhandeling , met zynen Gezant ; Lódewyk
Camerarius yOVtx den zwaaren tol, dien de Ko*
ning, teDantzi^, deedt heffen , befpeurd heb-
tiende , dat hy niet ongenegen zou zyn , om de
yoorige verbindtenilTen te vernieuwen ( ife ) ,
raadpleegden, hierover, reeds ernflelyk, in
den aanvang deezes jaars. Ten zelfden tyde,
zpndenze Foppius vanAitzema^ hunnen Refident
;e Hamburg , af aan denHertoge van Fridland
en aan den Graave vanTilly, om een Verdrag
yan wederzydfche onzydigheid, met deijelven,
te fluiten. De Heer vah P^osbergen toog , om
gelyke oorzaak , naar Keulen. Fridland hadt
zig , reeds voor eenen ceruimen tyd , genegen
etoond om in vriendJchap te leeven met d$
taaten (/) ; doch hy verklaarde nu , het Leger,
welk hy op de been gebragt hadt, niet te kon -
^cn afdanken. By Tilly en te Keulen werd;
ook
(i) AlTZEMA I. Deel, H. 890-S92.
.4) AlTZEMA I. Deely bl. loot-ioii*
ff AlTZEMA !• Deel, hl- f09.
N
^•1
* «
«a VADÊÏILANDSCHE XLlLBoi^e.
1630. ookvragceloos gehandeld. Mèn bevroedde^
ongetwyfeld,in Duitfchland, dat de Staaten^
met deeze handeling, Zweeden en zig zelven
den meeften dienfl; zögten té doen: waaroih
hunne gezanten, beleefdelyk, werden afgfr
weezen (m). Maar met Zweeden ftondt dé han-
deling, hasul, op eenen goeden voet. Midlet-
wyl, hadt de Koning, reeds in Lentemaand^
het Eiland Rugen doen inneemen: waiatna hf
verfcheiden' Steden in Pomeren overmeefter»-
de. Stettyn zelf nam Zweedfche bezetting in*
Ook koos Maagdenburg, eerlang, 's Koningd
^de. Men wilt 'o*, door den tyd, twee^ of
drieduizend man iti te krygen , over wélkéft 't
Konina tJofmaarfchalk , Valkenburg , *t bevel
hadt. De Koning zelf wai , ondertuflcheh , ge^
toosen voor Straalzond , alwaar hy , met groo*
te blydfchao, ontvangen werdt. Maar Roftok
hadt Keizerivke bezetting ingenomen. Uit For-
meren, trokken de Zweeden in *t Mékelen*
burgfche; dat kwalyk befchermd werdt, heb-^
bende den Keizer den Hertoge van Fridiand
het oppervpldheerfchkp benomen: waarom
deeze te tninder zorg droeg, voor Mdceleh-^
burg. De Keizerfchen onder den Graave van
Tilfy hadden, midlerwyl, *t beleg seflaageti
FOor Maagdenburg , weÜc lang duurde. De Ko-^
ning van Zweeden was nog te ver van de hand
met zyn Leger, om de Stad te ontzetten (n).
De Keizerfdien hadden, in 'teerft, ook kleine
gedagten van zyne ondemeemine , alzo zyne
gantföhe magt Aegts uit twaalfduizend manr
be*
(m)AtrzM.tiKh Deet^ ^i. 9St'9fS' ,
(n) Kefol. HolL »x f^c* U|o. U tjs. AtnaHU I. JD'lla
XLII. BoEfc. HISTORIE. iftf -
bdlondt; dodi zy Uries zo fterk aan in 'ckorc^ i^^
dat zv , inderdaad , ontzaglyk irerdt vooi ^
Duitldiland (o).
De inval des K<mings van Zweeden ba-eid** Verbond
de den weg tot het fluiten van een Verbood tuflchcu
tuflchen Frankryk en deezen Staat, welk nog ^^"j^*^.
niet hadt willen gelukken. Lodewyk de XIIL zdöltwir
hadt , tot nu toe , gevorderd , dat die Staat niet
(loote met Spatie, buiten zy$e bemHiging ^ en
hem, ih geval hy beoorloogd werdt^byftonde,
tegen wien het ook wwre. De Staatenf eriïon*
den , daarentegen ^ dat hun onderiland bepaald
behoorde te worèmiw dat men alleen 'a Ko^
nings raad^ .niet zyne èewHHging beshoefde te
verzoeken , in gevau van haiïdéliilg met SpaAje»
Meer toe te (uum hiehlt men flrydig met de
hoogheid vto dën Staat^ dte^ vooral^ modt
bewaard worden» De handel over een Befhmd,
die , in 't voorleeden jaar , begonnen was, bragt
Lodewyk den XZIL reeds tot agterdenken.
Beaugy kre^^ terftond, laft^ om den handel
te ontraadenii en dén Staaten nieuwe onder*
(bmd aan te Inedai. De voorfpoedige veldtogt
des voorléedeA jaars gaf den Staat öok meerr
der aanzien, eh Koning Lodewyk bearon tebe*
vroeden , dat hr^ met hunne hulp » Spanje en
't Huis van Ooitenryk zou konneHvemedetea,
Beaugy bondt, hierom, de afgebroken' hande*
ling wederom aan, in den Haage. De Staacen
b^;eerden toen , dit de Koning ^ voot 't fluiten
van een nader Verbond ^ den ooltlag verkka*
ren zou aao So^je. Maar de Gezant hadt gee^
üen 1^, om dit toe te (h^an. De handel bleet,
hier*
(f} Mpihok. dé i^et, H9M f^ i»«i K /
rtso.
Inhoud
Tttthec
zelve.
«24 VADERLANDSCHE XLILBoek.
hierop, eene wylefleepen. Dochd^Zweedfdie
krygsbedryveninDuicfchlanddreeven dien op
nieuws aan (p). Men trof, den zeventienden
van Zomermaand, een Verbond in den Haage,
welk , naderhand , van wederzyde , bekragtigd
werdc, en van deezen inhoud was: „ De Ko-
ning beloofde, de Staaten, zeven jaarenag-
tereen , te zullen onderfteunen , met eene
gifte van een millioen Franfche ponden in
't jaar , waarvan hy , nogtans, vyftigduizend
Jionden inhouden zou , omze onder de Fran^
che Krygsoverften in der Staaten dienfl te
verdeelen. De Staaten verbonden zig, ge-^
duurende deeze zeven jaaren , van ceene
Vrede noch Beftand met hunne vyanden te
zullen handelen, zonder 's Konings raad in
te neemen. Ingeval de Koning , in zyne Staa-
ten, beoorloogd werdt, zou hy , alleenlyk,
tot de helft van den gemelden önderftand,
gehouden zyn. De andere helft zou hy be-
fteeden mogen aan manfchap en huure van
fchepen , tot de gewoonlyke foldye en prys.
De Staaten zouden , in zulk een geval , gee«
nerlei hulp verleenen tegen den Koning. Zo
hy , om zyne kuften te beveiligen , of om zig
te ftellen tegen eenige aanflagen op zjne
Suaten , fchepen noodig hadt , zou hy er,
tot vyftien toe, in de Vereenigde Gevres-
ten , mogen koppen of huuren. Voorts zou
men, binnen zes maanden, overeenkomen,
om, met famengevoegde kragten, *de zee-
fchuimeryen van die van Tunis en Algiers
(py KtCoL Holl. 14 f U May^ u Juny U|o» il* 721 7^i 91*
AirstMA X« Dnh tl* f^9'97t.
■J
5>
5»
3QLIL BoiK; H is T O R I R 115
te beletten. De ópenftaaade gefchillen tus- ig^oi
fchen den Koning en de Staateu zouden ook, '
binnen zekeren tyd , worden afgedaan." De
Verdere punten van 't Verbondkwamen over- »
een, met die der voorige Verdragöi (q). De
Koning deedt de Staaten federt vermaanen ,
om den kr^g tecen Spanje wakkeriyk door te
zetten.Hy voerde, deezenZomer, den oorlog in
Italië, tegen de Keizerfchen en5paanfchen, om
*t bezit van Mantua enMontferrat, met eenigen
voorfpocd. Doch de Venetiaanen , zyne Bond^
genooten, werden geflaagen, en Mantua be-
magtigd, door de Keizerfchen (r), waaruit ,
eerlang , eene Vredehandeling rees , tuifchen
den Keizer en Koning Lodewyk', die met een
Verdrag , welk in Wynmaand geflooten werdt,
eindigde. Doch het betrof alleen de opvolging,
in de Hertogdommen Mantua en Montferrat
(s). De Franfche Gezant, de Beaugy,zogt het
fluiten van dit Verdrag bedekt te houden voor
de Staaten i maar het lekte haafl uit (t). Cafal
was, kort te vooreiï, den Spaanfchen overge-
leverd. De Markgraaf Spinola , die 't gebied De Mark*
voerde over 't beleg deezer Stad , krank ge wor- graaf
den zynde in 't Leger, h4dt zig laaten voeren ^^jj®^*
n32ix Óajlello J^Incifay daar hy, den vyfentwin-
tigften van Herfjftmaand , overleedt («).
De kryg in Italië hadt , midlerwyl , de Staa- Vicrdui-
ten in de noodzaaklykheid gebragt , om den zend
Venetiaanen het ligten van vierduizend man JJ»n><ï?o»
in Venetië,
(f) Zit ktt Tjraktaat ^ AiTZiMA I. i)##/, hl. 97% tm. en
in't Coxps Dipl. Tom. V. P. II. p. éoy.
(r) AlJZEMA I. Deel 9 bL 9709 lott, lotfé, lojx,
(n) Zte't Verdrag^ AITZEMA I. Deel^ èL loi;,
it) AiTZEMA I. Deel, bU ie66» 107»,
{u) AiTZiMA I. Deél^ il, 1072.
ff(t VJQIERULNDSOHI XLIirBoiK:
t6i6é IA éene Gew^ikm toe te ftaan. Sommige Le^*^
£^^^^ ' den \9X&ondea wel, dat men eer reden hMt oxft
gewor* s^an te houden by dit Gemeeneb^ op den be^
ven. loofden onderftand in geM, die niet voldaan
werdt ; d^ om den Venetiaanen werving te
vergunnen. Doch Prins Fredrik Henrik be-
greep ^ dat men hun verzoek behoorde toe te
t^L^. De meefte Geweflen beflooteh 'er dan
toe. Doch Friesland en Stad en Lande ver-
• , klaarden 'er zigrondalyk tegen, beweerende,
dat diergelyke w^vingen, met zonder veel o-
verlaft v^or de nabuurenen fchade voor hun-
ie Gewe(ten, gtfchieden konden. Ocdc werdt
zy niet dan onder goede voorbehoedfels toe-
gelaatra (o).
IV. , De onluften in Engelapd tuiTchen den Ko-
^^irlf ^^^8 ^^ '^ Parlement hadden den oorlog met
sZL ^^^faaloryk gefbemd , en de Vrede tuflchen Lo-
Grooc- dewyk ^ Karel te wege gebragt. De zelfde
Britanje. cmluuen waren ook oorzaaik, dat de kryg met
^>anie fla^uwelyk gevoerd werdt, van d^£n-
gwche zyde. Ook deedt Filips , bewuft , dat
ny, van deezen kant, niets te vreezen hadt,
ge^ne poogingen , om Engeland of Ierland aan
te tailen , gelyk men \ federt eenigen ty d , ver-
fpreid hadt. Men ving zelfs eene Vredehan-
hhg aan , tuflchen de twee Koningen (w): waar-
van de Staaten , in 't voorjaar , kennis krëegen,
door den JEngelfchen Gezant , Henry Fane. Zy
Saven , in hun antwoord , genoeg te verflaan f
at hun dit nieuws weinig behaagde ; van ter
zyde klaagende, dat het Verdrag van Sout-
hamp-
(v) AlTZRMA UJ>êtlf hk loitf-ioit*
(w) lUPlN Têm. VII. p, 4X5.
fe'
h^mpto^^tenbumienc^igtQvkw^ykgehou- itfjo,
dfnva^. Doch Vane hieldt lm4 voor „ datyoorfla^
^ d« Koning,, zyn meefter, gezind was, degen des
_ Staaten te begrypen ip 't gen? hy mpt Span- Engel-
e fluiten zou, zo zy 't begeerden: ool^ zou^^^^"^^
niets belooven, welk met bet Verdrag ^'"g"*."
^ van Soutbainf>ton (treedt: van hup, die nuteB.
^ oqU met Spanje in handelii:^ getreden wa^
^^ r^n , het zelfde verwagtende* Pe Staaten
vaardigden den Gezante, met een algemeen
antwoord, dat zy zi£ aan 't Verdrag van Sout-
j^ampton dagten te houden (x). In 't najaar,
keerde hy wederom herwaards. Hy verklaarde
%^^n , uit den qaam zyns Konings „ dat Span*
yy JQ yoQrgeflaagen hadt, zyne Majeileit ge«
I, noegen te zullen geeven, over de zaak van
^ de Palts , gene der oorzaaken van 't Verdr j^
^ vw SomWftptón : en wat de erkentenis
V> 4ef vryheid vai^ den Vereenigden Staat be-
^ trof, weJke pok j door het gemelde Verdrag,
^ beoogd werdt ; Koning FÜip^ hadt zig , ook
^ hiertoe, niet ongenegen getoond, en den
„ Koning , zynen ^aeeftir , volniagt verleend ,
^ om met de Staatj^n te handelen , of van Be*
„ (band of van Vrgde. Hy begeerde alleenlyk
^ klaar en onvertoogen antwoord in gefchrif-
^ ^e, Qf mqn^ bier , ook geneigd ware tot de
^ haivteUng/' Doch de Staats pleevenby het?
«Igemeen befcheid, te vporen gegeven (>)•
Qok oordeelden bekwaame luiden, dat de voor-
üzg des Gezants op loflên grond (leunde, en
^eKhaapenftondt, op ydc^eid of verleiding
uit .
^ («) 4lT29M^ I*. n##/». ^/» »U'99Q.
iy) Hdbl. Holl. 17. ztNêv^ U|o. i/L I4#» lio< AlTZUiék
laff VADEflLANÜSCHÉ XLH.Boeï;
1530. ^ï^ ^^ komen (z). En fommige Geweftenver-^
(tonden , dat men , de bethidaeling. van Groot-
Britanje aanvaardende , veel teveel agterdogt
zeeven zou aan Frankryk (a). De Vrede tus-
Ichen Spanje en Groot-Britanje werdt, onder-
tuflchen , in Slagtmaand , geflooten ^ byna op
gelyken voet, als in den jaare 1604 gefchied
was (b). De Koningen beloofden , wederzyds^
elkanders vyanden of wederfpannelingeü niet
te zullen onderfteuneri. En Karel zou niet ge-
doogen , dat zyne Onderzaaten ^ op hunnen
naam , of, met hunne fchepen , HoUandfche of
Zeeuwfche goederen naar Spanje, of Spaan-
fchen naar Holland of Zeeland deeden voeren
(r). De Staaten kreegen kennis van dit Ver-
drag , uit eenen Brief van Koning Karel , die
hun, met ronde woorden, fchreef „ dazdedrin^
,, gende noodzyner zaakén hem verpligt hadt,
„ om zig met Spanje te verdraagen (rf).'*
Voorts, was 'er, wederom, gefchil gereezea
over den Lakenhandel , be weerende de Engel*
fchen , dat hunne Lakens , alleen te Delft, daar
de Stapel was, behoorde getard^ of naargezien
V en goedgekeurd te worden. Doch de Staatea
dree^en door, dat zulks, volgens de Plakaa-
ten, ook in de andere Steden , gefehiedde {e\
Twift • Tuflchen Chriftiaan den I V , Koning vaa
tuflchen Deenemarke, en de Stad Hamburg, was mer-
Deene« j^^lyk gefchil ontflaan , ter oorzaake van eenen?
" ^^ nieu-«
s
(z) HoovTS Brieren JV. 219 en 222. ht. 179 » xsz.
a) Notul. Zeel. 6 Seps, itfso^ kL xto.
b) Zie IX. Dtel^ kl. *7}.
(e) Zit btt Traktaat h AiTZEMA I. Dul^ hU 1074.
\é) Refol. Holl. 14 Jmh. i<ii. i/. s« Aitzima I. I^nl^
1/. ia79. ^ . ■
4
\
hieuweii tol te Gelukftadji dien de Koning; j<j,%q.
vord^dè , en de Hamburgers niet betaalen r^ ■
wilden. De Stad verzogt de bemiddeling van burg' o-
•deezen Staat, die,.zelf belanghebbende Dy de ver den '
Vrye vaart op de EJve^ Foppius van Aitzema^^i wG«-
iiaar Deenemarke ilondt^ onl deU Koning t^^ökfUd.
beweegeii, tot het afjchaffen van den nieuwen
tol. Midlerwy] , hadden die van Hamhurg *$
Konings uitleggers van voor Gelükllad doen
wegneemen; 't welk hy hieldt voor eene daad
yin openbaare vyandlykheid* ' Ook bragt hy
eene Vloot in zee ^ die, in den mond derElve,
flaags geraakt met eenïge Hamburger fche-
pen, dehflroom, tot aan Gelükftadj wederom
opende; De bezending der Staaten was vrug-
ieloQs. De IConing was gezet op 't behouden
van 4en toL Hamburg vervoegde zig , fe-
dert, t>y *t Kéizerlyk Hof om regt (ƒ). Doch
hier werdt ook niets verworven.
Wolfgang Willem, Hertog van Nieuwburg, De Lan-
|n Lentemaaild des voorleeden jaars, een nieuw ^^n J^an
.Verdrag gemaakt hebbende met George Wil- ^^^^^y^
iem, Keurvorlt van Brandenburg (g),was, tejTen Berg
gelegenheid van het zelve, in Hooxmaand, in worden ,
perfoon , herwaards gekomen, om de Staaten te op «enige
beweegen , dat zy hun Krygsvolk trokken? uit ^^^<^en
de Steden van Gulik, Berg en KleeVe, als on- spwnfth
iydige Landen zynde; gelyk, zeide hy , de&ygs-
Spianfchen, van hunnen kant, ook wilden volk ont-
doen. Men kwam , na veel handelens , einde- f '^'^
ly k , overeen , dat het wéderzy dfch Krygsvolk
dei genoemde Landen zou ruimen, uitgenomen
de
(/) Kefol. HoU. ), 4 7«^ 26}o. H, $g. AlTZEMA X.i><W»
(r) AlTZEMA I. i>M/y kL 124.
aI. Deel. I
(
(
/
n
^130 VADERLANDSCHE XLILBoek.
1 63a de Steden Gulifc , Orfoi en Sittart ; die , doorde
'Spaanfchen; en Wezel, Burik,Reesen Em-
merik , die , door de onzen , zouden ingehouden
worden. *t Verdrag werdt, in de Lente des
volgenden j aars, uitgevoerd. Goch en Raven-
ftein, welke Plaatfen, door de Staaten , zeer
verfterkt waren, werden toen ontmanteld (*).
De ingezetenen der Gulikfche en Kleeffche
Landen niet alleen , maar ook deKeurvorft van
Keulen en de Graaf van Oldenbqrg hadden^
federt eenigen tyd,fl:erk geklaagd over deno-
verlaft, dien zy van *tStaatfch Krygsvolk lee-
den (i) : waartegen wederom eenige orde gé*
fteld werdt , die , nogtans , de gelegenheid tot
klagten niet geheelly k wegnam.
Friesland Öe Staaten van Friesland, die, in *t voor-
zoekt af leeden najaar, bewilligd hadden in hetaanhou-
tt dan- den der vy ftig vendelen , in 't jaar 1 62 8 geligt,
^^^ beflooten , nogtans , in Herfïbnaand deezes
jaars , Hun aandeel in dit volk, zynde agt ven-
delen , af te danken. Doch de algemeene Staa-
ten en Prins Fredrik Henrik toonden zig hier-
over ten uiterfte misnoegd , en hielden to ern-
ftig aan by de Staaten van Friesland (k) , dat
de agt vendelen , zo ik meen , in dienft bleeven.
Fredrik "^ Jaaivi 630 , fchoon zonder veldtogt door-
Henrik gebragt, Hep egter, niet zonder roem voor
geraakt Prinfe Fredrik Henrik , ten einde. Hy raakte,
^^au^^V in Zomermaand, in 't geruft bezit van de Stad
v^nhet ^^'^^^^^^^^"^^^J^' welk hem, door den
Prins- heimelyken handel zyns Bevelhebbers aldaar ,
dom O- zo goed als afhandig gemaakt was. De Prins
ranjc. was^^
(B) AITZEMA l.'Dnl^ BL losn^ioiSf l0S9*Io9i«
(i) AITZCMA I. Deilf bl. I035*I04X«
\k) AITZEMA !• fiêêl^ il* lü$s.
XlilLBoaf. HISTORIE, is*
was, nogby -t leeven zyns broeders , Jn den 16^0. \.
jaare ïtfip, naar Oranje geweeft, en hadt al* *
daar Don Emmanud, Prins van Portugal, tpc
Landvoogd, aangefteld: onder wien , ^a» rf^
Hertoge van Osmak , Heer van Falkenburgy nog-
tans , t medle bewind hebben zou. Deez' bleef
Landvoogd , nadat Don Emmanuel , in 't jaar
1623 , te rug geroepen was ; doch men maakte
hem , na verloop van eenige jaaren, by zynen
meefter,PrinfeFredrikHenrik, verdagt van
bedekten handel met den Koning van Frank-
ryk , voor wien hy *t Prinsdom en de Stad be-
loofde te zullen bewaaren, midshemdeLand-
voogdy en eenige andere voordeelen werden
toegeftaan. De Kardinaal de Richelieu hadt
deezen handel begonnen , kort na *t bemagti-
gen van Roebelle (/). De Prins zondt Gémag-
tigden naar Oranje , om Valkenburg , door
handeling, te beweegentothet afftaander Re*
geeringe. Doch 't was vergeefs. Joan de Knuit,
Kaad zyher Doorlugtigheid , werdt , eindelyfc,
derwaards gezonden , met laft , om zig van ge-
weldige middelen te bedienen , als zagten niet
hielpen. De Knuit dan , eenige Kapiteinen der
bezettinge op zyne hand hebbenoe , overvalt
den Heer van Valkenburg in 't Huis van den
Griffief La Pize^ daar hy , zig te weer ftellen-*
de, doorfchooten werdt. De Luitenjmt, die 't
Kafleel inhieldt, werdt, door beloften , tot de
overgaave bewoogen: waarna de zaaken, in
de Stad en 't Prinsdom , allensskens , in ruft
raakten. Zyne Doorlugcigheid kwam dus in
het
f/) AUBERT Memoir. p. i; i. Fiagm. de ConTerf. dmu kt
Letti. du Comte d'ëataadis 7>j». \yf. 52. Edfh éU 17^3»
1 %
^^jjo, het daadelyk bezit zyps Prinadcmis; waarvau
" • liy, voorheen, flegts den naam, en Valken-
burg *tgenot gehad hadt (m).
V. Pe Prins van Oranje was , federt eenigen
Aanflag tyd, bedagt geweefl, om zig meefter te maa-
kerkc""°' ken yan Duinkerken , vanwaar de vyandlyke
°' kaap^r^ den Nederlandfchen Koopvaardyfche-r
pen veele fchade toebragten. Hy haat zyn
Y^^^^^^^^ ^^ eenige Leden van den Staat
beland gemaakt : en men bereidde zig , om, te-
gen de volgende Lente-, 's Lands kry'gsmagt»
te Yzendyke, te ontfcheepen, vanwaar zy, te
ho4^ X op Duinkerken aantrekken zou. Niet
Toonder gevaar was deeze togu Hy moed, door
•en gebroken en vyandlyk geweft , gefchie'
den, alwaar men den onzen, met kleine magt»
den toevoer zou konnen affnyden , of den door^
togt betwiften. Doch hiertegei) werdt inge-
bragt , dat ons Leger uit wakker voetvolk be-
ilondt, welk voorraad, voor twaalf dagen, zou
konnen medeneemen , biijiien weiken tyd, men
zig den weg naar Duinkerken zou konnen o*.
8 enen: waarna 't beniagtigen der Stad , die.
egt verfterkt was , weinig werks zou behoe^
yen te koften, Geduurende 't beleg , zou men,
yan Calais, of zelfs van Douvres en Vliflingen
voorraad bekomen konneifi. De Prins verftondt
ook , dat men , in onderneemingen van gewigt,
iet behoorde te waagen. Men befloot er dan
toe (n) , met geQoegzaame eeiipaarigheid van
l^un , die 'er over geraadpleegd werden*
De
f») AlTZKMAl. Deel f hl, lojo-io^;,
(n) Mepnoir. de Fcedcr. Henri /. 122-124. VAN DIN SANDft
m Bêtkt H, Ko.
jCLU. Boek. tl I S t O A I E. nj
■ De Staaren, bytyds, orde gefield hebböi* itf^r.
de , om hunne mee(te troepen , ttgen den eer- j— j^^
flen van Lentemaand des Volgenden jaars, toI- ytttidt
tallig te maaken ; deedt de Prins , om den
Vyand te misleiden , het Leger verzamelen tus*
fchen Wezel en Emmerik , en vertrok , dèn ze-
ventienden van Bloeimaand, uit den HaagCi
derwaards (o), 't Leger, omtrent VYftiendui»
zend knegten en drieduizend paarden fterkj
;inghier, op denzesentwintigu:en,ïtheep,en
:wam, den RynenWaale afzakkende, binnen
vyf dagen, in 't Juffrouwen-gat voorYzendy-
ke. Hier werden de troepen onifcheept, met
Zo veel fpoed, dat zy, nog dien zelfden dag ,
te Watervliet , en , cles anderendaags , te Mal-
(feghem kwamen, hebbende eiken loldaatvooir
, behalve dat mei
oods op wagens ge-
age, zondtöePnni
brug te leggen ovet
lar Brugge loopt: 't
;t werdt , alzo dfe
ngs deeze vaart ve^-
len 2ig bereidde om
^ne Ooorlugtigheid
;ts twee uuren ver- .
Q onzen den door-
ïvaardigden der af-hetft
Leger waren, ver-Ée«»'
rug keeren moeft. "'""*•
anders. Hyhieldï^*'
I lat de eer van deh
g aan de uitvoering
VVX
it) A1TZSH4 I. lUil, kt. I
I3
Ï34 VADERLANDSCHE XLU. Boek.
itfgi. v^ ^^^ befluit, waartoe zy zelven , te vooren,
* hunne ftem gegeven hadden. Zy verklaar-
den, daarentegen, niet aanfpraakelyk te wil-
len zyn voor de nadeelen , welken zy te gemoet
zagen, wanneer het Leger voorttrok. Men
vindt zelfs , datze 'er zouden bygevoegd heb*
ben „ hoe klaarlyk zy befpeurden de kleine
„ genegenheid, die de Prins den Staat toe-
„ droeg , alzo hy , om aan zyne eerzugt te vol-
„ doen, deszelfs gantfche welvaart in de waag-
„ fchad ftellen wilde." Wat hiervan tyn mo-
;e ; de Prins liet zig overreeden , om te rug te
:eeren naarWatervliet, daar 't Leger gefcheept
werdt. Voorts deedt hy 't , te Gorinchem, aan
land treeden , en floeg het , eerlang , te Drunen
neder. Het vyandlyk Leger, onder den Mark-
graaf de S. Croix , brak ook op , en tQog tot tus-
Ichen Lier en Antwerpen , daar het leggen
bleef (p). Men meende, dat de Prins het oog
op Brugge gehad hadt , en maakte, in dé Spaan-
fche Nederlanden, fchimpdigten op het mis-
lukken van zynen toeleg. Doch dit fmaalen
werdt den Spaanfchen haaft verleerd (q).
Toeruf Terwyl de Legers lagen te loeren op elkan-
ting de« ders beweegingen, vernam men, datdevyand,
toTeene ^^ Antwerpen , eene talryke Vloot gereed
bnding. niaakte, die, aan de toebereidfels , geoordeeld
werdt, te zullen dienen tot èene landing. Men
Seloofde , dat het- op '^eelahd (r) , en byzon-
erlyk op Zuidbeveland gemunt was. De Prins
verftondt, hierom, dat Iiy met een deel des
Legw, op weg fls^an moeft, om dit Geweft t^
dek»
'^ {^) Mempir. de Fredet. H(enri ^, 1x4-12^.
< Cf j AlTZIMA I. Deel, hL 11 29.
{f) J^%ül flQll. Sep^, i4||, H. i|{,
r
ê s
XLir. Boek- HISTORIE. 135
dekken. Hy trekt dan , met tienduizend man, 1631.
naar Geertruidenberg, en begeeft zig, vandaar, "
te fchepe , naar Bergen op Zoom , daar de Her-
tog van Bouillon, met twaalf kornetten paar-
den , te gelyk met hem , aankwam. Ten zelf-
den tyde, was Graaf Jan van Naflau, met zes-
duizend knegten , te Antwerpen , fcheep ge-
gaan , op vyféndertig Fregatten , die van vee-
lerlei krygsbehoeften en twaalf groote fchou-
wen voorzien waren* De zamelplaats deezer
Vloote was onder de 5. Arma Schans y onlangs,
door Grobbendonk, in de Polder van Namen,
feftigt. Fredrik Henrik hadt alle de Oorlogs-
rhepen, welken hy, uit Holland en Zeeland,
byeen brengen kon, doen verzamelen voor
SiEiaftingen. Doch zy werden, door*svyands
gefchut, van daar, tot beneden Zuidbeveland,
te rug gejaagd. Men verwagtte toen eene lan-
ding op dit Eiland; doch ftondt verbaasd, dat
men de gantfche vyandlyke Vloot , des ande-
rendaags, op een kanonichoot van de fchans
voor Bergen op Zoom , het Eiland Thoolen zag
nadere , zonder dat onze fchepen , <He den '
Ifaroom t^en en gebrek aan wind hadden, haar
volgen konden. De Prins zondt, in aUeryl,
tweeduizend man , onder den Kolonel Morgan,
naar Thoolen, die, waadende, tot over den
middel , door eenen modderigen grond , op 't
Eiland kwamen. Maar Graaf Jan van Nauau
was , op een musketfchoot van Thoolen , ten
anker gekomen. Hier raakten verfcheiden'
fchepen aan den grond : waarom hy genood-
zaakt was , hooger getyde af te wagten. Met
bet waffen vao 't water en 't opftêeken van den
I 4 wind.
13(5 VADERLANDSCHE XLIirBö^K;
I t5q I i wind, naderden de Staatfche fchepen de vysoKl-j
■ ^ lyken. Eenige Jagten , met vy ftienhondeipd
man , onder den Kolonel Maifonmuve , volgden
h^. *t Befluit was , den vyand aan te taften i
Over- 20 dra men hem genaderd zou zyn- Zyne fche-
winning pen , midlerwvl, los geraakt , zeilden, om Thoo^
^P '' kn , naar 't SlacA , een' engenftroom, ten noor *
^^**^* den van 't Eiland. Hier trof hun de Staatfche
Vloot aan , op den twaalfden van Herfftmaand,
tegen den' avond. De Vlooten raakten terftond
in een vinnig gevegt , welk den gautfchen nagt
duurde. Verfcheiden' vyandlyke fchepen, aari
den grond geraakt, werden verlaaten Van 't
volk, welk den onzen genoegzaam geheel in
hanclen viel. Het Admiraals fchip zelfs zat
vaft , zo dat Graaf Jan , zig op het zelve niet
langer betrouwende , met een' floep , ontweeH
naar Prinfenland. Van hier kwam hy te Roo*
zendaal, alwaar de Markgraaf van S. Croix
zig , kort te vooren , nedergeflaagen hadt. Een
deel der vlugtenden, by Steenbergen geland
zynde, werdt, daar, onderfchept, door het
Staatfche Leger, reeds, op laft van den Prin*
fe , in aantogt , en verflaagen of gevaiïg(Bn gei
nomen. Dezegehadtzig, midlerwyl , volko-
menlyk verklaard voor de onzen , zonder dac
zy veel bloeds -gekoft hadt. Dqch 't getal der
gevangenen van 's vyands zyde beliep over da
vierduizend (s). Alle zyne ichepen en fchou-
wen werden veroverd , en naar Dordrecht ge--
ionden. Graaf Jan van Naflau en e^igeweir
niffen, die hem verzelden , waren fchierdeee^
mi
' . . .»- • - 'I . - . -
' ,(s) HdoFTS Rricven i^. joj. IL 246. NotuL Zeel. is^ z|
^^t. Uju 1,1. 157, 1^4. '. *
XLIi: Boöc. HISTORIE. 137
mgften , die 't ontkwamen. Men befloot , van j g« j
agtcren, dat de vyand op 't Eiland Overflak ^-U
kee , of op 't Land van Voome , zou geland zyn ,
hadt hy zyn oogmerk konnen bereiken : waar-
om men, in Holland, zeer verheugd was, over
de zege. De Prins zondt, kort hierna , het
jcry^svolk naar de winterlegeripgen , en keer*
de, na 'tbaigtigen dergtensveftingen in dee*
«en oord, te rug naar den Haage (t). DeRui-^
tery van Stakenbroek overviel , omtrent dee^
een tyd, by Venlo, eenige vyandlyke Rege-r
menten , die uit Italië gekomen waren , en ve^
floeg 'er omtrent zevenhonderd man van (m)»
De Staaten hielden , dit gantfche jaar , eene
Vloot op de Vlaamfche kuften onder den Vi-»
g- Admiraal KwaCl, om den Duinkerkfchen
-laaperen het ültloopefl te beletten , en tepas-r
fen op de Vloote, die in Spanje werdt uitgc*
ruft , en , zo men vernam , agter Engeland om,
naar Vlaanderen dagt te komen. Ook liep een
deel zyner Vloote onder Noorwegen kruiflen.
Doch daar viel ter zee weinig voor. Alleenlyïf
waren 'er, in Zomerifiaand , drie Lubekker
fchepen , die den Spanjaard verbooden' goe-?
deren toevoerden, genomen, enteAmfterdam
ppgèbragt {v).
De Koning van Zweeden , wien de Staaten, vi.
(3it jaar, met honderdenvyftigduizend guldens, Voor-
pnderfteunden , terwyl hy van den Kpninff vaii^^^^^^'
]Prankryk een millioen bedongen hadt (w),^^^^^^^,
• voerr
(f) Rtffol. HoU. i6iu hL 11$. Memoir. de Fiedec. Henti
fi, txS'iiO. AiTZEMA I. Deilj bL 1 130- 1131.
' («) AITZEMA I. De^l^ hl, ii?2.
(v> AlTZfilifA I. Betl^ kL II 39-1 '42.
(l^^ Air^MA I. £^1^ 1144 > <<77.
l5
138 VADERLANDSCHE XLIL BoEif^
163 1 . voerde , reeds in den Winter , den oorlog, met
i^^in zonderlingen voorfpoed. Hy bcma^tigcfe ver-
Dttitfch- fcteiden' Plaatfen in Pomeren, fchier zonder
fauuL flag of floot. In Grasmaand, viel hem Frank-
fort aan den Oder in handen. Ook maakte hy
zig van KroiTen meefler : waarna hyzig keerde
naar Berlyn, van zins om Maagdenburg, welk
door Tilly belegerd werdt , te ontzetten. Doch
de Keurvorft van Saxen weigerde hem den
doortogt over de Elve, by Wittenbm-g ( x ).
Maagdenburgwerdt , in Bloeimaand , ftormen-
derhand veroverd, deerlyk geplonderd, en aan
- brand gefteken.De Koningvan Zweeden, zig,
naderhand , verdraagen hebbende , met den
Keurvorft van Saxen, en den Landgraaf van
Heflen, floeg, op den zeventienden van Herfïl-
maand, de Ëeizerfchen onder Tilly, geheel-
lyk, by Leipzig, waarna hem wederom ^ver-
Vcrfcliil Icheiden* Steden in handen vielen. Ondertus-
met fchen, deedt hy, door zyiien Gezant, Lode-
Zweeden ^^ Camerarius > geduurig , om onderiland
ovcrd* aanhouden by de Staatenj cüe, daarentegen,
°' ontheffing begeerden van de nieuwe tollen,
welken Guftaaf Adolf, te Dantzig , in de Pillau,
te Riga , en elders , hadt ongeregt , en ongaarne
verlaagen , veel min affchaffen wilde (37. Ook
drong men *er vergeefs op. De Staaten oor-
deelden egter raadzaam , den Koning , van tyd
tot tyd, met penningen, te onderfteunen. Zyn
voorjfooed hieldt de Keizerlyke wapenen , in
Duitlchland, bezig, voor welken zy, anders*
zins, zouden te dugten gehad hebben.
De
^ ix) MemcHf de Brandeb. p. 70. BifU dt 1711 Uk n^^
, (y) Anziuk h J>ttl$ ^A ii7p-ui^
i
XLIL Boek. HISTORIE., 139
De ottderfland,dien de Staaten, in 't voor- 1(531,
leeden jaar , van den Koniög van Frankry k be- Qp^^^J^
dongen hadden, werdt traaglyk voldaan , ver- in Frank*
znids'er, onlangs, wederom, nieuwe beroer- f yk,
ten ontllaan waren, die 't Ryk, met eenen in-
landfchen oorlog , drejgden. De Konüiginne
Moeder, Maria de Mödicis, misnoegd op den
Kardinaal 4t Richelieu, die haar geen deel al-
toos gaf aan 't bewind, en den Koning en 't
Rykbeftierde, naar zyn welgevallen, hadt,
federteenigentyd,aannang begonnen te maa-
ien , om den Kardinaal den voet te ligten. Men De Ko-
xnQent , dat de Spanjaard hieronder roeide, ninginne
Doch de Kardinaal hadt zo veel vermogen op^^^^^"^
den Koning, dat hy hem bewoog, om zyneg^^^gyj*'
Moeder, voor eene wyïe, te verzenden van 't
Hof, Zy verliet, federt, het Ryk, in Grasmaand
4ee2esjaars, en begaf zig naarBruflel, daar
zy deftig onthaald werdt , en eenige jaaren ver-
bleef (2;.
De Prins van Oranje hadt zo veel gezags en vil
vrienden verkreegen in den Staat j dat men, 't Regt
in den aanvang deezes jaars of al eerder, raad- '^' ^f
opvolging in de ampten zyns Vaders, ui geval derfchap
■ hy deezen overleefde. Utrecht en Overyflel , J^^4'
daar Zwe^der vanHaarfoke 't (luk aandreef, wa- ^JJ ]^*^
J-en het eerfte gereed, om hiertoe te befluitenfe opge-'
(a). In andere Geweflen , haperde het nog een draagen.
weinig. Mea bezefte, aan den eenen kant,
hoè
(x) ArrziMA I. Deetf hl, togy.xot^ i Iix9-ii|x« HoavTt
JMj^en N. 2«o. kL 119.
(s) HoOFTs BiieTCn M »37 1 X40. ^A I9tf* 199^ AlTZSMUI
>«•
Ï46 VADEÈJLAP^SCHÉ XLÜ^Boek,
46%i. ^^^ gevaarlyk het ware, eenen jongen Prihs,
* — ^-^van wiens goede of kwaade hoedanighederi
men nog niet kon oordeelen, te fchikken toc
de hoogixe waardigheden in den Staat. De Staa-
ten van Holland hadden zig, hierom, in^tont-j
werpen der voorwaarden, op welken zy, wel*
eer , de Graaflykheid zouden hebben opgedraa-
;en aan Prinfe Willem den I, het regt voorbe**
jouden , om , uit 2yne Zoonen , eeïien , diehuii
den bekwaamften fcheen , te kiezen tot zynen
Opvolger (*). Doch van de andere zyde, ftrektè
het verklaaren van den jongen Prinfe tot Op-»
Volger zyns Vaders zeer, om deezen naauwte
verbinden aan de Geweften , en den band van
eenigheid tuffchen de Geweften onderling, en
tuflcnen de Geweften en zyne Doorlugtigheid
tiaauwer toe te haaien en beftendiger te maa*
ken. Voorts,verftonden fqmmigen, dat de Stad-
houders de plaats der oude Graaven vervulden
V) : waaruit fcheen te vloeijen , dat hunne oud-^
fce Zoonen hun behoorden op te volgen in 't be-
wind (J). De Edelen dreeven de zaak des jon-»
jen Prinfenfterkft,in de byzondere Geweften;
[n Utrecht , was de voorflag ook van hunnen
karit gêfchied : en fommigen tekenen aan , dat
'er de Steden, niet dan traaglyk, in bewilligd
hadden (^). In Holland, deöden de Edelen den
voorflag, insgelyks. Terwyl 'er op geraad-i
pleegd werdt, verzogteft de Staaten van Zee^
land, dat men, ter oorzaake van de naauwé
Vereeniging tuflchen de twee Ceweften , op
dit
(e) VU. H. GaoTius de Antiq. Rei|mU. Battr. €0^. YI^
{i) AlTSEMA I. Dul^ bl. XI 34.
(#; HooiTt Blieven N^ 237. bU t$€^
ï
/
* i'l T
Pk
91
99
XJ4I,BoE|t. HISTORIE. i4t
dit ftuk , e^up^ariglyk met hen , beljuiten wil- 1 6ji.
4e (f)- DiQ van Holland beantwoordden, in *^'^-
zo verre, aan dit verzoek, dat zy de plegtige
ppdragt van 'tRegt tot de opvolging te gelyk
met Zeeland deeden , op den vierentwintigften
van Grasmaand. Gelderland en èlutfen deeden
*t omtrent den zelfden tyd. Sommige Leden
yani Holland hadden in bedenkinge gebragt J
^ dat de Scaaten de magt aan zig benoorden
j tebdiouden, om, in geval zyne Doorlug-
tigheid,geduurende zyns Zoons minderjaa-
,^ righeid, overleedt, zulke orde te ftellenop
J de Regeeringe, als zy , ten meeflen dienfté
„ van den I-ande, zouden oordeelen te behoo-
^ ren." Doch de meefte Leden hielden zulks
onnoodig , alzo 't van zelf fprak ^ dat deeze
magt , zonder eenig voorbeding , en * van regts- * (ft/>
wege, by hnnne Edele Groot-Mogendhecfen,-^*'''^'
bleef huisveften (g). 't Werk werdt dan vol-
trokken, zeer tot genoegen zyner Doorlugtig-
heid, die, aan elk der Gemagtigden totdeop-
dragt,. eene vereering deedt (bj. In Friesland
volgde men , eerlang , het voorbeeld der ande-
re Geweften. t Regt tot de opvolging in het
Stadhouderfchap werdt Graave Henrik , Zoon
van Graave Ernft Kafimir van Naflau , in Len-
temaand de9 volgenden jaars , opgedraagen.
Maar de Staaten van Stad en Lande namen het
kwalyk , dat men , in Friesland , hiertoe beflöo-'
öen hadt, zonder hen te keimen, en 't fcheen ^
dat
(/) MifSvt v#» %o M^art itfji. inii Notul. Zeel. lêzu
bL iip.
{g) KefoU UqII. i$Mamrt i^ 4» xo April t Jufy Téii.i/.
^% f7 > «4, «5» 79.
{b) KefoU 4011, t JtUy 14}i. bL 79. AlTZlMA I. I>ieli
• K
14J VADERLANDSCHE XLn.BoBt,
1631. dat zy 't voorbeeld hunner nabuuren niet 25011-
den gevolgd hebben. Doch GraaveErnft, kort
hierna, overleeden zvnde , verkooren zy egter
zynen Zoon tot Stadhouder, Ook ontwierpen
de Staaten van beide de Geweflen een Berigtr
fchriftvoor den nieuwen Stadhouder (i): waar-
op hy, meen ik, beëedigd werdt. Hy werdt,
by het zelve, onder anderen , verpiigt, om
geen regt tot de opvolging in zyne ampten ,
voor iemant , te verzoeken ; hebbende de Staa-
ten, onlangs, beflooten, zulke verzoeken, van
nu af aan , te houden voor ontzeid (*).
Adrïaan Het Ampt van Raadpenfionaris van Hol-
Pauw land , in Herfïlmaand des jaars 1 629 , openge»
wordt vallen , door de dood van Antoni Duik, bleef
"^^jjj^ onvervuld , tot in Lente deezes jaars. Eerft
ris van 'hadt men lang werk gehad , met het inftellen
Holland, van een nieuw Berigtfchrift (/). Ook tradt
men , traaglyk , tot de benoeming ; alzo fbmmi-
ge Leden den Penfionaris Kats gaarne op dezel- '
ve brengen, en vervolgens verkiezen wiWen,
terwyl oie van Amfterdam den Rekenmeefter
Pauw liever bevorderd zagen. Om Kats , die
een Zeeuw was , uittefluiten , floeg Amfterdam
voor, dat men behoorde vaft te ftellen , nie-'
mant, dan die een* gebooren Hollander was^
tot Raadpenfionaris te kiezen, te meer, alzo
de Staaten van Zeeland, onlangs, de Hollan-
ders onbevoegd hadden yerklaard,om dit ampt,
in hun Geweft, te bekleeden (m). Doch men
be*
!i) Ztt ie Inftruft. iy AITZBMA I. /)«*/, IL izzu
k) AltXBMA U 2>etlf H. IZZ5 » 1227.
f/) Refol, MoU. i^Dee. 1629. bL 22f. x6 Jm. IS May Sf
% Jmty 6 Btc. i«>o. hL t . 7«, ït, ^1, 159.
(m) tnftr. voor den PenH det Staat, vin Zeel. in de NotoL»
xf Fikr* itf)<». iA 17.
XLILBoMC; HISTORIE. 143
befloot hierin zynevryheid te behouden. Pauw, kj^j^
Kats en Rochus van den Honaart , die ook , ■>!
door verfcheiden* Leden, gedraagen werdt,
raakten dan op de benoenüng (n). De Prins ,
hierover geraadpleegd , verklaarde alle de be-
noemden voor bekwaame mannen , en liet de ^
keuze aan de Staaten(o). Kats, verfhiande,
dat men hem verdagthieldt, als of hy naar het
Ampt ftondt, betuigde, rondelyk, het tegen-
deel, inde Vergaderinge der Staaten(/)). E-
venwel bleeven veelen nem genegen. Alleen-
]yk, fcheen hem in den weg teftaan, dat hy
geen Hollander was. "Doch veelligt (lak hier-
onder een ander geheim van Regeeringe, welk
wy niet klaar genoeg hebben konnen ontwin-
den , om het hier open te leggen. Zo veel is *er
van , dat Adriaan Pcaiuo , Heer van Heemftede ,
met de meefte (lemmen, tot Raadpenflonaris
gekooren werdt, op den negenden van Gras-
maand deezes jaars (^). Hy bedong, dat hy,
na 't afleggen van 't Raadpenflonaris ampt, zy«
ne Rekenmeefters plaats zou mogen hemee-
men (r). Ook vergunden hem Burgemeefters
en Raaden van Amfterdam, op zyn verzoek,
dat hy zyn Poorterfchap in deeze Stad niet
verliezen zou , fchoon hy genoodzaakt werdi^
van wooning te veranderen (^s).
Tot in den Zomer deezes jaars , hadden , op Vin^
het Slot te Loeveftein , nog zeven Remon-Öe Rt-
flxantfche Predikanten in hegtenis gezeten, te^^^"^
in) Kefbl. HoiI.X4 Dec, i6%o, kL iffg, i(f«
\ê) Refbl. HoII. 19 Det, 1630. H, i7i*
\pj Reibl. Holl. 22 Januar* i<|i. bL 12»
(f) Kefol. Holl. 9 -Ap^'^ 1^3 !• hU €i,
(rS RefoU Holl. 12 April 16 31. H, 67.
144 VAEtERLAIfDSCHÏ XLH. Boglt.
ttSii veetenKarell^ieUius, Petrus Cupus,BernheJ
ontwig? ^^^^* Boom^Paulus van der Linden en ArnoU
ten uit de dus GecAèranus ; zynde Eduard Poj^ius^reeds
Loeve- voor eenige jaaren i in de gevangenis overjee-^
fteinfche j^n. De overigen hadden, al meer dan eens^
hegtenis. y^^j^t, ontflaagen te worden; zónder dat hun
verzoek ingang gevonden hadti Zy genoot;en ^
nogtans, federt eenigen tyd, met bewilliging
der algemeene Staaten (t), eenige meerdere
Vryheid. De Bevelhebber van *t Slot, de Bye^
liet hun toe , tot hunne verhiftiging, nu en dan^
op de wallen te wandelen, onder belofte, dat
zy niet zouden ontvlieden. Doch deeze ruimte
boezemde hun begeerte naar grooter vryheid
in* Niellius hadt kennis gemaakt metzeKeren
Soldaat, die de Predikanten 2eer hard plagt te
handelen, om dat hyzc hieldt te zyn in *t ge*
Voelen der Contraremonftranten ; doch hier-
van, by zekere gelegenheid, beter onderrigt,-
hadt hy hun allerlei vriendfchap beweezen en
toegezëid.De meeften beflooten dan, door mid*
del van deezen foldaat, te ontvlugten. Niellius
alleen vondt zig bezwaard , ter oorzaake van
de belofte , aan den Bevelhebber gedaan. Doch
men hieldt hem voor, dat deeze belofte al*
leenlyk verböndt, om niet te ontvlugten, wan*
neer de Bevelhebber verlof gaf, om langs de
Wallen te wandelen: waarmede hy zig gezegd-
gen liet. Men hadt nu vaftgefteld, eenen don^
. keren nagt waar te neemen , en zig , van den
muur van *t Slot , neder te laaten in eenefchuity
waarmede men zig naar Rotterdam wilde laa-
{t) Refol. HoU. 14 Maart U31. iL is*
I
*
XLII. BöE«. HISTORIE. 14$
ten roeijen. Doch in dcezeonderi^eemingdee- 1(531*
den zig twee zwaarigheden op, die, weinige
dagen voor de uitvoering, beide gelukkiglyk
verdweenen. Tegen 't Slot, in de Waale,naar
den HoUandfchen kant, daar de fchuit zou moe-
ten aanleggen, om dat hier geene graft om de
Vefting was , flondt zeer veel rietgewas, weUc
maakte, dat men niet digt genoeg, met een
vaartuig, aah 't Slot komen kon. Doch alzo
de Spaanfchen zlg, federt eenigen tyd, met
kleine fchuitjes,in dit riet onthouden, en vee*
Ie rooveryen op de ftroomen bedreeven had-
den , was de Bevelhebber , onlangs, te raade ge*
worden, al het rietgewas te doen wegneemen*
Zyn groote hond, gewoon elk aan te baflen , die
zig omtrent den muur vervoegde, ten zelfden
ty de , een goed deel fpyze , tot een gaftmaal
;efchikt , hebbende opgefnoept, was ook , door
iem,in arren moede, doorfcnooten. Het on-
verwagt wegneemen van deeze twee hinder-
derpaalen deedt de Predikanten befluiten, om
hun voomeemen in *t werk te ftellen , in den
na^t na den negentienden van Hooimaand, by
buijig en donker weden De foldaat, van wien
wy gefproken hebben , hadt toen juift de wag^
en begunftigde den toeleg. De Predikanten
raakten allen over den muur, en in de fchuit^
en kwamen , des anderendaags , op den mid-
dag, te Rotterdam, daar zy , van veelen, ge-
zien , en , door Episkopius , toen nog niet naar
Amflerdam vertrokken , geherbergd werden
(u). Sommigen fchryven dat zy met oogluikin-
ge
(u) ¥. ▲ LiMBORCH Vita Epieoopü /• ss«^
XI. D££L. K
n
iiê VAÖERLANOSCHE XLILBomc.
ttJqi. 8^ ^^* gelaaten zyn (t;): 'n welk vreedzai-
•^ — ^-^ me luiden wel verhoopt hadden , om daaruit
èene genegenheid der algemeene Staatèn tot
maatiging te beiluiten. Nogtans is hiervan
geene zekerheid ( w). Vafter gaat het , dat de
Staaten van HoUartd > op 't ontvangen der ty-
dinge van 't ontkomen der Predikanten, befloo-
ten , den Perfoon , wieii dérzelver bewaaring
aanbevolen gewèeft was^ in verzekering te
doen neemen ; doch hunne Vrouwen , die ge*-
Woon wareiK hun te verzeilen in de gevange-
nis, te ontüaan (x j. Maar wat hierop ver*
dèr gevolgd zy, ismy niet geWeeken. De vrou-
wen en kmderen zyn egter5na een weinig zit^-
tens , geflaakt.
Hogo de Tegen 't einde van Wynmaand, keerde de
Groot vermaarde Hugo de Groot, die zig, tot hier-
w Landr ^^^ ' ^^ Frankryk , onthouden hadt , weder in 't
weder. Vaderland , en te Rotterdam. Men hadt, ge-
lyk wy reeds, in *t voorbygaan (y), gemeld
hebben , al federt eenige jaaren , gearbeid , om
deeze vryheid , voor hem , te veirwêrven. De
Broflaard Hooft in 't byzonder zogt die van
Amfterdam te beweègen, ömdeOrootinhun-
, ne Stad te ontvangen (2?). Doch men maakte,
liier, zwaarigheid, om zig nog zo verre bloot
te geeven. De Prins , fchöon de Groot niet
ongenegen , vondt nogtans niet raadzaam , om
h&m, zonder eenige voorwaarde , hier te Lan-
de,
fv) Airl%Mh I. Dëêl, H. 1694.
(w) >looFrs Briey«n M lUfe. ^/. i3«.
(x) Refal. Holl. July liji. bl. 99.
-(y) Hier voor, bL f o.
(z) HopFTS Brieven N. Ho» 131» i|f , 140, 141 1 Ï4a»i4>>
144» i;i»i5l»2i$. bL 10^, nj, 114, 11;, lid, 1x7, 11$, 126,
Ze9> m*
JOLÜ. Éoik; H t S t O^A Ë. Uf
de, te laaten wederkeeten. De Staaten van j6$i:
Holland j midlerwyl, kennis van zync aan- '
komft gekreegenhebbendej verklaarden Haar-
lem, Leiden, Gouda > Alkmaar en Enkhüizeoi
in geene handeling over zaaken Van Staat
öf Regeeringe; te willen treeden ^ voormen ee-
nig befluit genomen hadt , tegen de Groot (a).
Ook direeven zy door j. dat den Fiskaal en al- Screti^*
len anderen Officieren celaft t^erdt , hem in ^eid vtd
Verzekering teneemen (b). Hy begaf zig^ hier-* ^^^wi-
öp, in ftilte^ naai* Amfterdam^ daar hy zig ee* ^H ^^^^^
iiig^n tyd onthieldt. Zyne vrienden zogten hem Poogin- *
te beiveegen j tot het inftellen van een verzoek^ gen om
fchrift aan de Staaten van Hollands Doch hy ^^^ ^^^'
Verflondt, dat zulks, in de tegenwoordige ge-^^^^^^*^^
fteldheid der gemoeden , niet gefchieden kon,
met hoop van eenen goeden üitflagj zonder
éenige foort van féhuldbekentenis te doen ,
Avaarvan hy een diepen afkeer hadt. Einde- 163 a;
iyk, namen de Staaten van Holland ^ in de '"
Leritedes volgenden jaars, een befluit, om
tweeduizend guldens op zyiïlyf te zetten, iii
geval hy langer in 't Land bleeve (c). Men Was
hem toert op nieuws aan boord ^ om het inle^
veren van een verzoekfchrift. Men ontwierp
^er een, daarin meer niet erkeftd werdt, dan
dat hem zyne voorgaande ongelukken ^ teröor-J
2aake van iierfcbillen in dé Regéeringe , niet ter
oorzaake van eenige euveldaadcïi, waten over-
gekomen» Do^h hy vondt, ook in dit ontwerp,
nog eene duiftere belydenis van fchuld. Vee-
len hielden 't Voor ftyfzinöigheid in dep groo-
tea
(*) H00YT8 Brieven N, 2f^, 317. iL lit i i^i.
(f) Refol. Holl. Dieemb. 1651. hl. 151.
ê) B^fol. HdU:. 10 Maart " 7 ^prit UjZ* '^. il*
K %
I
I
148 VADERLANDSCHE XLIL BoeiT.
1 63 2. ten man , dat hy zig niet een weinig meer Voeg-
^ ^gy7 de naar den tyd. Doch hy begreephet anders,
trekt naar en, ziende, in zyn Vaderland , aan geen vry
Ham- verblyf te geraaken , begaf hy zig, op den ze-
^^^^' ventienden van Grasmaand , van Amfterdam ,
Zyn ver- op reize, naar Hamburg (rf), alwaar hy van
der be- j^ Wethouderfchap , beleefdelyk, ontvaögen
dSc>d " * werdt (f). De Regeering van Zweeden verkoor
hem , eerlang, tot haaren gewoonlyken Gezant
aan het Hot van Frankryk, welke bediening
hy , eenige jaaren , getrouwelyk heeft waarge-
nomen. Sommigen meenden egter, dat hy zig
te veel met zaaken van geleerdheid, te weinig
met die van zyn ampt bezig hieldt (f). Ook
zogt men den Kanfelier Jxel Oxen/tiem , die
hem bevorderd hadt , diets te maaken , dat hy
in de Vereenigde Geweften weinig geagtwas.
Doch eenigen zyner vrienden, eerlyke en ge-
leerde luiden, verklaarden rondelyk het tegen-
deel (g). Hy hadt nogtans zo veele benyders
tum 't Zweediche Hof, dat hy , in *t jaar 1645,
derwaards ontbooden , zo fommigen verhaalen,
haaft befpeurde, dat hy weinig gezien w'as, by
de Koninginne , waarom hy Stokholm verliet
Ij). Doch anderen melden, dat hy de Zweed-
iche lugt te fchadelyk vondt voor zyne ge-
zondheid, en hierom ontflagverzogt hadt van
den dienft haarer Majefteit, die hem, anders,
gaarne in 't Ryk hadt willen' houden (/). Op
de
(J) K. Brandt Ixv. Tan If, de Gxoot //• 3f 4-4^ i. Hooiti
Brieven N, 5io» a^f» ^ ^Sit »6o.
(e) AITZKMA I. DeelfbL H7J.
(f) AUBERY Memoir. p. 461» 4tft.
Xg) HooTTS Blieven N. ^ss» 4<o* ^/* 149» iSt*
(6) AuBERY Meinoir. p, 47;.
(i) Vexvolg van 't Lcv. y«a H, ds Gaoot R 40;.,
/
^^
XLIL Boek. HISTORIE. 149
de terug reizenaarDuitfchland, overlecdthy, 1Ö32.
te Roftok , op den agtenüvintigften van Oogft- *' "
maand des gemelden jaars (*). Zyn Lyk werdt,
federt, naar Holland gevoerd, en in zyne Ge-
boorteftad, Delft, begraaven. Zyne geleer-
de fchriften en trefFelyke hoedanigheden heb-
ben hem, weinige jaaren na zynen dood, ook
in zyn Vaderland, de agting verworven , wel-
ke de partydigheid der gemoeden hem , aldaar,
by zyn leeven , hadt doen verliezen.
Met den aanvang des jaars 1 63 2 , kwam hei- ix.
melyk in den Haage René van Renejfe^ Graaf van Heimely-
fFarfufé, Hoofd der Geldmiddelen des Konmgs^^ ^f^^^
van Spanje (O, omPrinfe Fredrik Henrik, dieS^'.^J'
hem vrygeleide hadt toegezonden, in een by-van Wir-
zonder gefprek, te vertoonen ,, hoe hy, mis-fufé.
„ noegd zynde op Koning Filips , die hem
„ ^oote fommen fchuldig bleef, gezind was,
„ zïg in dienft des Konings van Frankryk te
„ begeeven^ doch zo de Staaten hembehoor-
„ lykbeloonen wilden, wifthy een groot deel
„ der Nederlanden te doen opftaan tegen den
„ Koning." Hy voegde *er by , dat Graaf
Henrik van den Berge eenen wil met hem hadt;
en vorderde, voor elk, honderdduizend kroo-
nen vooraf, en verdere belooningen , in geld
en in ampten, wanneer zy volbragt zouden
hebben, 't gene zy beloofd hadden. Den Prins
kennis van deezenvoorflag gegeven hebbende
aan eenigen uit de Staaten , betloot men daar-
in te bewilligen. Warfufé keerde toen naar
Venlo, De Raadpenfionaris Pauw bragt hem
bier
(i)yejtvolg als B9V, hL 4i»*
U) Van den Sanoe Xll. Btek^ H, U}.
K3
iSÓ VADERLANDSCHE XLILBokK,
ï6$2, hier 't beloofde géld, te gelyk tnet hem over^
^"^~" — " leggende , wat men , in den aanöaanden véld-
togt , met het raeefte vooixJeel , 7Xm konnen on-j
derneemen. Hyriedt tot het beleg van Maas-?
tricht. Pauw hervraagde , qf de Graaf van dei^
Bo^ge, als Stadhouder over Gélderiand van *i^
Koningswege, de bez;ettibgen ujt Venlo en
Roermor^de niet zou konnen ligttny en , daar-?
door , het inneemen deezer Steden gemakkelyk
maaken? Doch Warfufé gaf' te verftaan, dat •
pi\ks hem niet te vergen ware ; maar dat men
ftaat maaken kon, dat hy zig nergens mede
moeijenzou. Mennam hieruitaf, dat de Graaf
van den Berge den uitflagvandeezenveidtogc
wilde afwagten , eer hy 's Konings zyde open«r:
]yk vcfjiet (m)^
Viiïiio ^ Tot het beleg van Maaftricht wordt , fe?
S traalen, ^ej^^ beflooten.Een groot deel der Spaanfche
monde en Krygsmagt was , onder Don Gonzaksde Cordua^
Siuarrge gezonden naar Duitfchlaöd. De overige troe-» '
jonnen, pen , onder den Markgraaf de S. Croix, warea
niet fterk genoeg, om het Leger der Staaren^
met voordeel , te bevegten* De Prins , de Staat-»
fche troepen , tegen Pinkfteren, hd)bende doen
byeentrekken te Nieu^^egen , voerdeze, vaa
daar , naar de Mookerheide , daar hyze mon-?
fterde, en omtrent zeventienduizend kneateii
èn drieduizend paarden fterk beyondt. Hier-j
pa opgebroken , floeg hy 't beleg voor Venlo,
ferwylhy Graaf Ernllt met een deel des Let
;ers „ afzondt , om Roermondé aan te taften,
Ie Kolonel Wynbergen zou, ten zelfden tyde,
■ " ' ' ' Tnet
fm) Memolté ck Fied. H«mi p. i f 1*133. Aitzima UBêtig
Ik ixtt»
f
IV
y^i^V
XLIL Boek. HISTORIE. 151
met zyu Regement, Striuüen bemagtigen. AI- 16$^.
Ie deeze onderneemingen gelukten. Venio gaf "
zig 5 den vierden van Zona^rmaand, zynde (ten
derden dag na *t openen der loopgraaven , o-r
ver , by verdrag , waarin d(?n Roomfchen vry e
Godsdienftoefening tpegeflaan werdt in alle
de Kerken, ééne uitgenomen, die den Her-'
vormden werdt ingeruimd («). Straalen ging, Graaf
cp gelykevoorwaarden,.over, Gra^f Ernft hadt ^"!^ ^^
de loopgraaven voor Roermonde n^uwlyk^ fheuveit.
geopend, of hy werdt , in 't bezigtigen derzel-
ven, vaneen* musketfchoot, door *t hoofd, ge*
troffen, dat hy 't bedierf. FredrikHenrikbei»
gaf zig, hierop, terftond, naar 't Leger yoqr
Roermonde, dat zig, diee zelfden nagc, op
gelyke voorwaarden al$ Venlo, verckoeg (0),
't Verdrag was , op den yylPden , getekend» öit-
tart , in 't Land van Gulik , gaf zie , den agt*
ften , ook over , zo dra bet opgeè'ilcht wa? Q).
De reden , waarom zyne Doorlugtigbeid ^an
deeze Steden , tegen gewoonte, vrye oefening
toeflondt van den Roomfchen GodsdiecAi
was geene andere dan deeze 9 dat hy , hierdoor»
ook andere Steden wilde aanlokken , om te lig-»
ter van de Spaanfchen af te vallen, wanneer
de Graaf van den Berge haar, hiertoe, in tyd r
en wyle, gelegenheid geeven zou. Ook had*
den de Staaten zelven , kort voor 't optrek-
ken van 't Leger, een Gefchrift uitgegeven ^
waarby zy deeze vryheid beloofden aan a}le
Ste-
(n) Zit 't Vtxdtzg hy AlTC^MA 1. />#«/, hL 1190.
{•) Reibl. Ho\\.iiJuny ' 7 Aug. K32. ^/. {9, tfoy tfi. Mcimoir.
de Fieder. Henxi ^. 133- xic Aitz&iia I. I^$l f H. 11^9,
I191 > Xt9ï.
(^) AlTUMA I. Detlf bl, T191.
K4
152 VADERLANDSCHE XLD. Boek:
1652. Steden en Perfoanen, die hunne zyde wilden
kiezen (q).
X. Terftondna 't overgaan van Roennonde,
De Prins brak de Prins op met het Leger, toog,deMaa-
beiegert je langs, tot tegen over Mazeik, ai aldaar,
tricht. ^^gs ^^^ fchipbrug , die *t Leger nagevoerd
was , over den ftroom. Dien zelfden avond ,
trok men nog tot Haren , een klein uur van
Maaftricht , en , des anderendaags , zynde den-
tienden van Zomermaand , tot voor deeze Stad.
Straks werden de Legerplaatfen ver3eeld , in-
genomen en verfterkt. Graaf Henrik Kafimir
van Naflau , die zyns Vaders Regement beko-
men hadt, woonde dit beleg ook by. 't Bevel
over de bezetting was den Heere van Lede^ in
't afzyn van den Overfte van 't gefchut, de la
, Aforrf ri>, toevertrouwd. Graaf Jan van Nas-
fau hadt , weinige dagen voor 't beleg , een
foed deel volks m de Stad ^ebragt. Men re-
ende , dat 'er meer dan drieduizend knegten
en twee kornetten paarden binnen lagen (r).
Het Doch men was nog bezie met het vemerken
Spaanfch ^^j. Legerplaatfen , toen er tyding kwam , dat
zerlyk ' ^^^ Gonzales de Cordua uit Duitfchland op-
Leger ontbooden was , en naar Namen toog, om daar
trekt op .de Maaze over te trekken , en zig met den
tot ont- Markgraaf de S. Croix, die reeds tot aan Tie-
g^l^^^ nen genaderd was , te vereenigen. De Prins
zondt , terflond hierna , eenig voetvolk af, on-
der Graave ^oan Maurits van NaJJau , die zig,
op den weg naar Aken en naar Limburg, le-
gerde, en eenige Ruitery , onder den Graave
van
(f) ^U het hy AlTZCMAl. i)^, hl, 1119.
(r) Mexnoii« 4e Fieder« Hciiii^, ii;>i)^.Aitzsma !• J^etl^
# *i
^
XLII. Boek. HISTORIE. 153
van Styrum en den Hertoge van Bouillon , die igoj.
zig , om kondfchap te neemen , een goed fluk — ^-^
wegs van 't Leger , onthielden. Bouillon maak-
te zi^, op den vyf tienden van Hooimaand ,
meefter van 't Kafteel Argenteau (s). Onder-
tuflchen , werden de Loopgraaven geopend;»
Doch weinige dagen daarna vernam men , dat
Don Gonzales en S. Croix zig te Tienen byeen
vervoegd hadden , en dat de vereenigde magt
' op weg was naar Maaftricht. Ook naderde de
vyand het Leger der Staaten eerlang zo na,
dat het verder niet dan een Kanonfchoot af lag
van de Legerplaats van Nikolaas van Brederodcj
een' wakker' krygsman , dwr baflaardy , uit dit
adelyk huis , voortgefprooten. Varik en Sty- Schutge-
rum, met eenig voetvolk en Ruitery, vooruit ^^^^°*
gezonden , pm den Markgraave het hoofd te
bieden, werden , eerlang , gevolgd , door den
Luitenant -Kolonel Dejiiaux ^ 'die 't ongeluk
hadt van te fheuvelen , terwyl zyn Regement ,
eerfl: den vyand hebbende doen wyken , daar-
na, met verlies, te rug gedreeven was. Doch
een verfche hoop volks, door den Prinfe, naar
den flxyd gefchikt ,. boorde eenige fchuiten ïn
den grond , met welken de vyand over de Maa-
ze wilde (f).
Terwyl men dus fcbutgevegten hieldt om- Graaf
trent Maaftricht, hadt Grazf fVillem van Nas- Wiiem
fouy die, met omtrent vyfduizend man, in 't j:»" Nas-
' Land gebleeven was, zig aan 't hoofd deezer 1^^.^^;
Hianfchap, tefchepe, naar Vlaanderen bege- de Kruis-
ven, daarhy de Kruisfchans op de Schelde, in fcbans en
twee ^* ^^"*
O) AiTzcMA I. Deely H. iipt. Scbans.
(«) Mcmoir. de Ficdcr. Hénri p. 11^14}. Aitzima I. Z)w/,
fi. 1196, 1x^7, iS9i.
154 VADERLANDSCHE XLII.Boifc
1632. ^wce of drie ciag^ , bemagtigde. Daarna ovef-
* meefterde hy ook de onvoltrokken' S. Anna
5chans , in de Polder van Namen, Don Carlos
Colanm, Bevelhebber van Antwerpen, deeze
twee fchanlen niet hebbende kpnnen ontzet*
ten , zondt , na 't bemagtigen derzelven , al \
volk , welk hy miflèn kon , naar 't Leger van
den Markgraave de S, Croix,by Maaftricht {u).
't Beleg De arbeid aan de loopgraaven voor deeze
vanMaas^Stad werdt, ondertuflchen, vlytiglyk voort-
irichi gg2et , niet zonder veel volks te fpillen. On-»
voortge- der anderen, fneuvelde, in*t aantallen eener
zet. kleine halve maane , de Graaf vm Hanauy Neef
van Prinfe Fredrik Henrik. De mynen der bele-
gerden veroorzaakten den onzen veel nadeels.
Ook deeden die van binnen geduurig gelukki-
ge uitvallen: in een van welken, de Graaf vatk
Oxford en de Kolonel Harwood fneuvelden j en
de Kolonel Morgan gekwetft werdt. Tegen
de Stad , werden flegts zts grove (lukken ge-
fchuts gebruikt. OoJk waren *er niet meer in 't
Leger. De veldftukjes hadt men tegen den
vyand van buiten noodig. Eindelyk , werden
de onzen meefter van de Contrefcharpe ; doch
hier haddenze eene drooge graft van vyftig
voeten diep voor de borfl , daar geen doorko-
men aan fche^ , doordien de vyand , uit eeni-
ge werkjes , het daalen in dezelve , met fchie- ^
ten, verhinderde. De Prins overwon egter
deeze zwaarigheid, doende, indeContrefcharp,
tegen over elke loopgraave, puttep delven ,
die zes voeten dieper waren , èm de grond de?
graft.
JtLÏI. BOEE* HISTORIE, ijs
graft, Van dea bodem dee?5er putten, begon j<Jm^
iaien de gaanderyen te maaken, die, onder de — ^~-
graft doorloopende , de belegeraars , na eeneq
pngeloQflyken arbeid » tot aan de muuren der
* Stad bragten (v)*
; OndertulTcheii kreeg men berigt in 't Lecer, Voprflaf .
dat de Overfte Paapenheim ^mtt eengroot deel ^^* ^«^^
Keizerlyke troepen , op weg waa tot ontzet van n^^^^.**
Maaftricht, De Prins ontboodt , hierom, Graaf burg, om
Willem van NaiTau , met al 't volk , welk hy Maas'-
byeen brengen kon , by zig. Ook kwam de trici^t ^^
Graaf, eerlang, met drieduizend man, die te?f*^^^r
Jtfieuwmegen verzameld waren , m t Leger handen t^
voor Maaftricht, Terwyl Paapenheim nader- ftelien.
de, kwam de Hertog van Nieuwburg den Prins
in'tL^er vinden, hem voorflaande, of 't hem
niet geraaden ware, op tebreeken vanvoorde
Stad, midsmen dezelve voor CMizydigverklaar*»
de , en door Keizerfchen bezetten hete. Doch '
Fredrik Henrik hadt geene ooren naar deezezj
voorflag. De Hertog van Nieuwburg keerde
on verrigter ziake te ru^. Kort na zyn vertrek,
kreeg men Paapenheim iti 't gezigt , die zig, tQ
\ Meerfen , een half uur van de Legerftede van
Graaye Joan Maurits , nederfloeg , en terftond ■
fchütgevegten begon te houden. Ook maakte
S. Croisf zig meefter van den overtogt over de
Maaze, dien men tem, tot hiertoe, betwift
hadt. Sedert kreeg de Prins de noodige krygsv
pn mondbehoeften niet meer , gelyk te vooren,
yan de Bene4eQ*Maaze> maar van Luik {vi)*
(v) Memoir, de ?redei. Henii^. X4s-t4;* Aitzbma !./)«</,
k^ iipf.
(w) Mem^. ^ Fcc^f HeRxi/». if M47t 4-1'z^A I* ^^t
-^
156 VADERLANDSCHE XLII.Boex.
t
1632. De Staaten hadden een Verdrag ^eflooten,
" met de Wethouderfchap deezer Staa (x) , wer-
waards de Graaf \(an den Berge, die, nog eer*
der dan men verwagtte, den dienfl: der Infan-
te verliet, zig, kort te vooren , ook begeven
Aantogt hadt(y). Paapenheimdeedt, weinige dagen
^^*^^**' na zyne aankomft , eenen aanval op de Leger-
p€Dheiin. pij^atfe van Graave Joan Maurits, en op een
kerkje daaromtrent , welk de onzen een wei-
nig verfterkt hadden. De Prins van Oranje
hieldt toen het bedde aan pyn in de beenen ;
doch , op het eerfte gerugt van gevaar, opge-
reezen zynde, fpringt hy te paarde, rent naar
de plaatie des gevegts, en doet, door middel
van eenige veldfhikjes, die hem nagevoerd
waren , den vyand zo veel af breuks , dat hy.
reeds begon te verflaauwen, toen de tyding
van de aankomft van S. Croix met hetgantfche
Leger Fredrik Henrik te rug riep. Ook deedt
Graaf Joan Maurits het overige af, en Paa-
penheim week , des nagcs , agterwaards , niet
zonder veel volks verlooren te hebben. Hy
floeg zig , federt, te Nauvaigne neder, om, van
daar, den toevoer naar 't Leger der Staaten te
' beletten : doch men hadt *er , terwyl 't nog vry-
ftondt , zo veel voorraad byeen gebragt y dat de
leevensmiddelen op hunnen voorigen prys
bleeven , Ichooh de aanvoer geftremd was. De
Prins midlerwyl , aan alle oorden, orde gefteld
hebbeftde, 'c welk hem, tot diep in den nagt,
bezig hieldt, verftondt, eindelyk, dat& Croix
flegts eenige Ruitery afgezonden hadt, die te
rug
' (x) Keféi,^ HoU. M 7«*> - 7 -^«<f • -Uit. kL SH
3a.Il/Bö«.' H I S T Ot R I E, 157
rug gekeerd was , toen zy vernam, dat de on- 1632.
zen op hunne hoede waren. De myn der En- — ^-^
gelfcheny eerlang, voltrokken zynde, én haa-
re werkuig gedaan hebbende , liep men ftorm
op de breuke ; doch werdt zulks ontmoet, dat
men , met verlies, te rug wyken moeft. Des Mat»*
anderendaags , wanneer alle de mynen gereed tricht
waren, en de belegerden eenen algemeenen S^^^^ 2ig
ftorm verwagteden , begondenze van verdrag ^^^•
te Ipreeken. Men kwam overeen, op gelyke
voorwaarden , als Venlo en Roermonde be-
dongen hadden. Doch de bezetting verwierf
nog zes fcukken gefchuts. *t Verdrag was , op
den eenentwintigften van Hooimaand, gete-
kend. De Legers van Paapenheim en S. Croix,
de Stad veroverd ziende, braken terftond op.
Het eerfte toog naar den Rynkant, het ander
naar Tienen en Namen. Op deeze wyze, werdt
Maaftricht gewonnen , in 't gezigt van twee
vyandlyke Legers, die geen van beide kans
gezien hadden, om het beleg te doen opbree-'
ken (2).
Kort hierna, zondt de Prins Stakenbroek ^'^"'^d^
om Limburg aan te taften : welk , naauwlyks f" ^^
befchooten , zig terftond opgaf, op den agtften vanotw-
van Herfftmaand. 's Hertogenrade, Valken- maazebe^
burg enDaalhem vielen hem toen ook in lian-™g"g<i.
den: waarmede hetgantfche Geweft van Lim-
burg en de Landen van Overmaaze in 's Prin-
fen magt geraakte. Ook werdt hy, eerlang, tot
Stadhouder over het zelve aangefteld (a). De
Staaten der Vereenigde Ge weften gaven , ter-
. ^ ^ ftond
(«) Memoir. de Frcder. Henri^. i^nss- Aitxema L DetL
kL 1204-1208.
(a) RcfoL KoU. 23 ^prit xijj. M 24. '
tsÉ VAÖERLANÖS<Ï!Ë XLlt Soiif;
1^32. ftond hierna, wedetom eene verklaating uit,
- waarby zy, onder belofte ran vrye oefening
van den Roomfirhen Godsdienft j de Spaan-^
(che Nederlanden nodigden om hunne zy de tef
kiezen (*).
XI. Midlcrwyl^ hadt de Hertog vaii Aatfchoé
Opeoing: in7geleide verzoet van den Prinie van Oran^
Vred^^ je, om hem eenige voorilagen tot vrede té
bande- komen doen* Filips k Rojj onlangs j Van we-»
ling , te ge de Infante , over *t hermaaken van den Kou-
Maai- wenfteinfchen dyk , herwaards gejonden , hadt
trichi» hiervan ook reeds eenige opemng gedaan. De
f Prins, den Gemagtigden te velde en den aJgc-
' Ineenen Staaten in den Haage kennis van dil
verzoek ^geven hebbende, zondt, met hun-
ne bewilligmg , den Hertoge het begeerde Vry-
geleide. Doch alzo , te gelyk , te kennen gege
ven was ^ dat men , hier , niet dan met de Stka-^
ten van de andere zyde^ geenszins, met defl
Koningvan Spanje, of met de Infante, zoii
begeeren te handelen ; gedoogde de Infante/
. dat de Staaten , te Bruffel vergaderd , eenige
I Gemagtigden afzonden. De Hertog Van Aar-
fchot , de Aartsbiflchop van Mechelen ^ dcf
Abt van S. Waaft en eenige anderen kwameö
den Prins, eerlang,.teMaaftricht vinden. Zy
begeerden van vrede te handelen met deezeii
Staat, ofzo dit niet zyn kon, van eenveel-
k faarig Beltand , op voordeeli^e voorwaarden^
► Meti antwoordde hun, dat, hiertoe laft moeft
[ iyn van de Vereenigde Staaten, aan Welkert
r men hun voorftel wilde bekend maaken. Mid-^
Ier*
(^) Refol. Holl. ^-19 $ept, t6ji. bL 9^, Mcjuoir. de Fiedel*'
Henri ^. isi i \s6. AitZ£MA I. Dttl^ kt, izeg, ucy.
XLn. Boek. H 1 S f O R I Ë. 159 . \
krwyl, floeg men hun eeni^e voorwaarden 16324 i
voor , die , inderdaad , een weinig buitenfpoo- '
tig (bheenen , als, het vertrek der Spanjaarden
uit het Land , het flesten der Kafteelen en het
overleveren van eenige Plaatfen , welken de *
Spaanfchen inhielden ; van welke voorwaar-
den zy egter niet zeer vreemd fcheenen. De
Vereenigde Staaten, ondertuflchen, op den
voorilag geraadpleegd hebbende , vonden niet
raadzaam , Gemagtigden naar Maaftricht te
zenden ; maar booden aan , de handeling te be*
ginnen in den Hakge ; gelyk , federt , gefchied» j
de. Sommigen en de Prins zelf meenden, dat '
men , te M^Sftricht , onder de begunftiging van
't Staatfche Leger , voordeeliger voorwaarden
zou hebben konnen bedingen, dan elders (c).
Maar, veelligt, verftonden eenigen der Staa»
ten, dat de Pnns en de Gemagtigden van fom*
mige Geweflen aldaar, om gelyke reden, te
«fkeerig zouden zyn van een redelyk Verdrag.
Na 't flegten der verfchanfihgen en andere Orfoi ge-
weken , door de onzen , voor Masdlricht , op- wonnen. '
[eworpen , brat de Prins op met het Leger, op
len eeiilen van Slagcmaand , trekkende , langs
de Maaze , tot digt onder Roermonde, daar hy
zig wederom nederfloeg. Van hier, zondt hy
Graaf Willem van Naflau, met vierduizend
knegten en twaalf kornetten paarden, om Or-
foi aan te taften. Ook zou hy Gelder hebben ^
beleg^d. Doch men vondt dit ongeraaden in i
den Haage , waarom hy 't naliet. Terwyl het 1
Leger wederom in bew^eging was, kreeg de ]
Prins
(c) Mcmoir. deFreder. Hcnxi^, f j5f 157, AiTZSMA L Déilp
kL ixio, XIII, xftJt»
L
i6o VADERLANDSTCHE XLH, Boek:
16^2. Prins tyding van 't veroveren van Orfoi, welk,
■' op den vyftienden van' Slagtmaand ( d) , ge-
fchied was. De gelukkige veldtogt deezes jaar»
werdt hiermede beflooten. Het Staatfche Le-
ger, voortgetrokken tot Nieuwmegen , be-
gaf zig van daar, naar de Winterkwartieren,
en de Prins keerde , den vierentwintigften, in
den Haage te rug (e).
XII. Henrik , Grarf van den Berge , die veertig
Henrik, jaaren in Spaanfchen dienft gefleeten hadt,
^^*^ was, 'uit misnoegdheid over t gezag, welk
BergeT ^^^ ^^^ Spanjaarden gaf in de Regeeringe
valt Wn der Nederlanden , te raade geworden, van par-
de spaan- ty te wiflelen. Hy was, gelyk wy boven (ƒ)
fchcn af. verhaalden , door middel van den Graave van
Warfufé, reeds in 't voorjaar, in heimelyke
handeling getreden , met den Prinfe van Oran-
je, en begaf zig, terftond na 't overgaan der
Steden Venlo en Roermonde , naar Luik: van
waar hy zyn befluit , in byzondere en openbaa-
re Brieven, aan de Infante en aan 't gemeen,
bekend maakte, nodigende, te gely£, al het
Krygsvolk, welk, onder hem oT andere Spaan-
fche Veldoverften , gediend hadt , om zig by
hem te voegen , tot voorftand van den Room^»
fchen Godsdienfl , en tot afbreuk der Span-
jaarden. Doch hy kreeg minder toeloops, dan
men gehoopt haat (g). De Vereenigde Staa-
ten hadden , op aanraadinge van den Prinfe, te
vooren , ook beflooten , op den naam des Graa-
: ven
id) Attzema I. Deety hU i244«
e; Memoir. de Fiedei. Henii p. Z5>I59*VAN DEN SANDS
XII. Boeky hl. lil.
(f) HL 1+9.
Il) VAN DIN SANDE XU« M9ik > ik IH*
yOLJI. Bo«t; H I S T X) R I.4E. ' i5i
ven van den 3erjge» eenig volk te werven (A). i<jfl2»
Te Bruifel, veirftondt men, dat die van Luik, ——
met het ontvangen van den Graave, de onzy- .
digheid gefchonden hadden. Doch zy betuig*
den , openlyk^ g^ene kennis gehad te hebben
van 's Graaven toeleg: 't welk de Graaf zelf ,
fchriftelyk, beveftigde. Hy werdt, kort hier-
na, te BruiTel , Vooreenen Muiter en Landver-
raader verklaard » en belooning beloofd aan
elk y die hem in handen wid te krygèn ( i ). In
't volgende jaar, werdt hy en het volk, welk
hy verzameld hadt, by voorraad, openlyk, in
den eed en dienft der Vereenigde Geweflen
aangenomen ()&). De Zoon keerde dus weder-
om tot de zy de , van welke de Vader , eer-
tyds (/) , was afgeweeken. Hy gaf voor, dat
de Spaanfche Regeering hem t volk, welk in •
de Gelderfche Steden bezetting hieldt, hadt
onttrokken, en hem, daardoor genoodzaakt,
tot het verlaaten van dit Gewelc. Doch de
Spaanfchen merkten, hiertegen , aan , dat zulks
niet dan. met overleg en goedvinden des Graa-
ven van den Berge gefcmed was : waaruit zy,
niet zonder grond, beflooten, dat hy,te voo-
ren , reeds vaftgeftéld hadt, van party te ver-
anderen (m).
De Duinkerker Kaapers ondernamen , in Kaape-
Lentemaand deezes jaars , tot onder Vliflin- ry«n der
gen, tekruiffen, en.een Engelfch Koopvaar- ^JJJf ^?'"
dy-door de
\(h) Refol. HoU. t*M Deumh. \€iu hl, irtf.
\i) Reibl. HoU. 2) Jimf-n Aug, 1632. bU 71* AlTZSMAl.
ik) Refol. Holl 21 A^il 1 Jun'y 1633* K 3t» 4o-
{iy^te VII. Z)ef/, W. $o\.
(») VAW OEif SANOE Zll. B$ik,tL 1(4, CommUh Ircjer.
Meor. I. Deti^ êL I3f*
XI. Desi;. L
102 VADERLANDSCHE XLÏLBoek*
i«S?iii dyürhip va» daar weg te haaien. De Vliffm-
7 — — gW«5 hierdoor ontfteken, fpron^en, inmer-
ÏX be-lelyken getale , in eenige vaartuigen j voeren
reu twee Staatfche Oorlogsfchepen aan boord ^
tetteta den vyand agterna , ontjaagden hem
den prys , en brasten dien , nevens eenige ge^
vangenen, te Vhfïïngen op. Met de gevange-
nen werdt ftreng gehaHdeld. Zes werden 'er
alleen by "^t leeven gekaten. Aan de overigen
Irerdt het zogenaamd Regt van Voetjfpoeling (w)
uitgevoerd* Het kaapen der Duinkerkeren
bieldt egter aan , fchoon zy zig , na deezen ,
van de Zeeuwfche ftroomen onthieWen. Ver-
sheiden' Zeeuwfche en andere Koopluiden y
a^ing^noedigd door een Plakaat der algemee*
de Staaten , begonden , derhalve, wederom ^
fterker dan te vooren, ter kaap uit te ruften^
Mriaan en Kornelis Lampfms van Vlisfingeff
bi^gten onder anderen twee fchepen in zee^
onder Jan Gidemszoon en Abraham Krynszoon^
die den vyand veel afbreuks deeden. De prys
• ^/«i- der * verzekeringe op fchepen en koopwaaren
ramk. naar en van de Bogt van Frankryk, die, kort
te vooren , agt en tien ten honderd geweefï
^as , daalde nu wederom op drie ten honderd.
De Vliffingers ruftten , eindélyk j zo fterk ter
kaap uit, dat zy, na weinige jaaren verloops,
de zee , geheellyk ^ beveiligden (o\
Xlll. De verkooren Koning van Boheeme, die
Dt Palts- 2ig, tot hiertoe, doorgaans, te Reenen, in 't
graafFre-g^jg|.yjm IJtrechty hadt opgehouden, werdt
drlk.vcf^^^ ^^^ ^jj voorfpoedder Zweedfdie wape-
. nen^
* /») 2f# VI. Deti, iL sJfr
(f> AiTUMA U Deelt H. U4^» n^'
XLll. BoÊtt. HISTORIE* t6^
hen , aangemoedigd , .om deeze Landen te ver- i6i2é
laaten-, en zig te voeden by *t Leger van Ko- g . '■
Hing Guftaaf AdoJf* Hy hadt , in 't vooriee* van" bo.
den najaar , reeds naar Frankryk , Engeland en heeme ,
Deenemarke gezonden , om onderftand .* doch ^^^^^ ^^S
ddaar luttel verworven. Op 's Lands Komp- ^ ^®
toir van Holland , ftonden van hem driemaal dcn!^*
honderdduizend guldens , waarvan hy een ge-
deelte opnam. De Staaten verftrekten hem
nog eenhonderdenvyftigduizend guldens (p) t
met welke penningen ^ hy zig op reis begaf!
Zyne Gemaalin en kinderen bleeven hier. Hy
werdt tot in Heffen begeleid , door eenen groo-
ten hoop Ruiters uit de bezetting van Wezel.
De Landgraafbragt hem verder tot Frankfort:
van waar hy , den volgenden dag, naar Hogft
toog , daar de Koning van Zweeden zig ont-
hieldt. Koning Fredrik begeerde herfteld te
worden in 't bezit van de Palts , zo ver het den
Zweeden in handen gevallen was. Doch men
kon 't , over de voorwaarden , niet eens wor-
den (q). Fredrik bleef egter in 't Zweedfche Tilly
Leger, welk, in Grasmaand, opbrak, om Til*fiï«<»v«l^
ly te vemeftelen, die, eindelyk, gedreeven
tot over den Donauw, flaags raakte met de
. Zweeden, gekwetft werdt, en te Ingolftad o-
verleedt. Guftaaf Adolf die , in deêzen jaare ,
wederom om onderftand by de Staaten aan-
hieldt, fchoon zonder vrugt (f), rukte, fe- *
dert , in Beijeren , daar hy Munchen bemagtig-
de. De Hertog van Fridland, op nieuws in 's
Keizers dienft getreden zynde, hadt, midler-
wvl
(/>) Rcfol. Holl. I4-U. Jan. 1631. ^/. lo. *
(éf) AiTZRMA I. neely bl. inSf i2<ïo.
(rj AlTZEMA I. Diil^ bl. T26I, 1262, I16é, xi«7,
L 2
■^
164 VADERLANDSCHE XLIL Boek.
11532. wyU Praage ingenomen. De vyandlyke Le-
" gejrs lagen voorts, den gantfchen Zomer, om-
trent Neurenberg, op eikanderen te loeren ,
zonder iet te verrigten. In Herflhnaand eerft,
brakenze op. Doch 't liep tot in Slagtmaand
aan , eer zy aan eikanderen raakten. De Kei-
zerfchen hadden, na 't overgaan van Maas-
tricht, ^merkelyke verfterking van volk ge-
kreegen. By den Koning van Ëweeden , hadt
Slag by zig Hertog Bernard van Weimar gevoegd. Men
Lutfen , raakte flaags , omtrent Lutfen , op den zeftien-
waarinde jgjj jjj Jg^ eerflen aanval, werdt de Koning
^^^ van Z weeden cekwetft ,• in den arm , en , kort
tweeden daaraan , doodgefchooten. Doch 't gevegt
omkomt, werdt, wakkerlyk, vervolgd, door den Her-
toge van Weimar , die de Aeizerfchen , einde-
lyk, noodzaakte te wyken: waarna hy, insge-
ly ks , het Slagveld verliet. Beide de partyen
fchreeven zig de zege toe. Doch de Zweeden
hadden 'tmeeft aan hunnen Koning verlooren.
Van den anderen kant, was de Graaf van Paa-
penheim gefneuveld. Guftaaf Adolf liet de
Zweedfche Kroon na aan zyne Dogter Chris*
tina^ die nog geene zes jaaren bereikte. De
Regeering van Zweeden raakte meefi: in han-
den van den Rykskanfelier Axel Oxenftiem^
die den oorlog, in Duitfchland, hielp voort-
Dood zetten (x). Weinige dagen na den flag by Lut-
ninirFre-^^°' op den negenentwintigften van Slagt-
drik van Diaand , ftierf de Paltsgraaf Fredrik , verkooren
Bohee- Koning van Boheeme, eene der voornaamfle
At. oorzaa^en van den Duitfchen oorlog. Hyhadt
zig
{$) Merooir. de Fredcr. Kcnii p. i5f« AlTZlllA I. Df#/#
XLIL Boek- HISTORIE- 16$^
zig naar Ments begeeven, en. was bezig , om, j^gj,
met den Bevelhebber van Franl^endaal en met — ^~-
Zweeden,te handelen over zyne herftellin^ in
de Palts , toen hy , krank geworden , na wemi-
ge dagen , overleedt (r).
In Bloeimaand deezes jaars , werdt een Mos- Handel
kovifch Gezantfchap, welk, federt eenigen "*^ ^^^'^
tyd, in den Haage geweeft was, om de Staa-yJ^^jJ^ ^m
ten tot byftand tegen Poolen te beweegen, af* Musko-
jevaardigd, met eene heufche weigering envic.
Ie gewoonlyke gefchenken. Men was, federt
twee of drie jaaren , in onderhandeling geweeft,
met den Grootvorft van Muskovie, Michael
FedorowitSj over een Verdrag van Koophan*
del (u). In Hooimaand des jaars 1630, waren,
ten dien einde (v), van hier naar Muskowge*
zonden Albert Koenraadszoon Burg , Raad en
Schepen van Amfterdam, en yoan Veltdrtcl^
Oud-Burgemeefter van Dokkum. Men hadtde
gezanten voorzien van rykelyke gefchenken
voor den Grootvorft^ voor zynen Zoon, en
voor de voomaamfte Hovelingen. Ook werdt
hun gunftig gehoor verleend (w). Doch zy be-
ipeurden ham, dat zulks was toe te fchryyen
aan eenen toeleg van den Grootvorft, om roo-
ien den oorlog aan te doen, en zig, daartoe,
te bedienen van de hulpe der Staaten. Ook
flooten zy , in 't volgende jaar , eene foort van
overeenkomft, wegens den Koorenhandel. Zy
hadden bevel, om tien of twaalfduizend Las*
ten Roggetekoopen, voor rekening derStaa*
ten«
O) AlTZIMA I. Deelf il. it«i.
» AlTZEMA I. Deel f kl, 849» 1041.
V) Zit ie Inftruftie by AITZIMA I. Dnl^ ik IH^
Vt)hm%Uk I. Dttlf il, lo4« I05S,
1
L3
r
166 VADERLANDSCHE XLII.Boek.
/:,« tent Doch de bedienden van den Grootvorft
7^ - vorderden twefe Roebels voor zekere Ruffifche
maat ; welke prys op omtrent zevenenzeven*
tig Ryksdaalers het Lafl uitkwam, en den on-
zen , met reden , zo hoog fcheen, dat zy niets
'kogCen. Zyfloegen, naderhand, ook voor,
dat de Staaten, gaarne, door Muskovie, ovet
de Kaspifche zee, in Perfie, wilden handelen.
Doch deeze voorflag werdt afgeweezen , alzo
men eenen diergelyken , voor deezen , den En^
gelfchen geweigerd hadt. De Staatfche Ge-^
zanten dan , herwaards gekeerd zy nde , waren
kort gevolgd van twee Gezanten van den
Grootvorft , die geen gehoor hebben wilden ,
dan in de tegenwoordigheid van den Prinfe
van Oranje. Men week, om hun hierin tewil-r
k te zyn, af van het gewoon gebruik, en zy
verzogten toen , ernftelyk, omonderftand in
manfchap en geld tegen Poolen (x) , voorgee-.
vende, dat hun die, door de Staatfche gezan»
ten, in Muskow zynde, beloofd was; 't well?
egter, door deezen , uitdrukkelyk ontkend
werdt. De Ruffen boodenaan , den onderftanc}
in geld, ter fomme van tien- , agt- of zeshon-
dcrdduizendRyksdasüers, in twee of drie jaa-r
ren, in Rogge of Zyde , te zullen voldoen. Doch
als men hun vraagde , tot wat prys zy de Rog-
ge wilden levaren, vorderden ly tagtig Ryks-.
daalers voor 't laft, 't welk te ver buiten de
kerf liep. Hun verzoek werdt dan , beleefde?
hk, afgeflaagen, verfchoonende de Staaten
2ig op de laften de? oorlogs , welken zy , zo
veele jaaren , hadden moeten draaien. Nogr
tans,
(x) AlTZEMA hDitl^ H, IIOJ-II22.
l
XLH. BoEfc. H I S T O R I ï. i6r
tans, werdt hun de vrje lütvoer van eeni^ 1632^
oorlogsbehoeften vergund^ en zy keerde , in —
Zomermaand deezes jaars, over zee 9 naar hun
Land (y).
Met oen Keurvorft van Brandenburg^ was, Overeea-
na eenige onderhandeling f 2), in Grasmaand ^^""^
te vooren, een Verdrag geflooten, waarby hy ^l^^^
beloofde, den Staaten, drie jaarenagtereen^vorft van
Jaarlyks , honderdtntwintigduizend gmdens te Branden*
zullen betaalen, en nog, in zeven jaaren,hon->"'*8»
xlerdduizend Ryksdaalers, door de Staaten
voor hem opgenomen , met de Intreft en In-
trefl: van de intreft, benevens eenige a^er*
ftallen aan de Staatfche bezettingen, m 't
Kleeflehe leggende. De Staaten verbonden zig, ^
.daarentegen, de Steden en Plaatfen ia het
Kleeffche en daaromtrent, zo ver zytot het
aandeel 'van den Keurvorft behoorden , onzy«
dig te zullen iaaten, zonder dezelven met ee*
flige Jaften, boven dè verlof gelden , die, in
gevolge der voorige overeenkomften , te Em-
merik, Rees en Wezel , geheeven werden , te
zullen bezwaaren (a). De Hertog van Nieuw*
burg hadt de Staaten ook doen verzoeken, om
te bemiddelen, dat Zweeden hem als onzydig
aanmerkte^ Doch men wees zyn verzoek van
de hand {b").
De handeling met de Staaten der Spaanfche XIV.
Nederlanden , die te Maaftricht begonnen was, Jervoig
werdt, nog voor 't einde deeze^jaars, vervolgd, jg^jn^^^,
in den Haage^. De VereenigdeSt^ra hadden, ünge met
on' de Sua-
fy) AlTZEMA X. /Ve/9 H, I2S9-I1I4*
(z) AlTZRMA I. Deel f il, II34-IX39.
(a) Zie bet Traktaat by AlTZEMA 1. btit^ M 1234.
(ij AlTZEMA I. Z>m/, bL 114I* -f
h4
\
99
99
rdg VADERLANDSCHE XLIL-Boek.
itfx2. ondertuflchen , den Franfchen Gezant kenntr
ten der g^g^ven van de aangevangen' handeling, ea
Spaan- verklaard „ dat 'er, tot hiertoe, nóg niet we-
fche Ne- „ zenlyks verrigt was; dat zy zig wel herin-
deritn* ^^ nerden , hoe zy beloofd hadden , zonder den
^ • „ raad zyner Majefteit van Frankryk, geen
„ Beftand of Vrede te zullen fluiten; doch dat
de tegenwoordige handeling alleenlyk aan-
gelegd was, om de Staaten van de andere
zyde met hen te vereenigen/' Midlerwyl,
inaakte men zig gereed, om de Gemagtigaen
der Spaanfche Nederlanden , in den Haage, te
ontvangen. Behandeling moeft, derhalve,
rugtbaar worden. Ook verwekte zy, terftond,
verfchillende beweegingen. De Franfche en
Zweedfche gezanten hielden fterk aan, om o-
pening van alles , wat 'er gehandeld zou wor-
den. De Koningin van Boheeme drong ernfte^
lyk^ op het behertigen der belangen van het
Paldifcne Huis. 't Gemeen \<rerdt geaasd met
eenen zwerm van blaauwboekjes , waarin de
handeling mispreezen werdt. Ook voeren 'er
eenige Predikanten tegen uit. De Weftindi^
fche Maatfchappy gaf 'er mede een Vertoog
tegen over. Dne Geweften , !^land , Fries-
land en Stad en Lande, verklaarden zig, ins*»
gelyks , rondel^k , tegen de handeling. Men
zondt Gemagtigden der algemeene Staaten
naar deeze Geweften. Doch zy bleevenbyhun
gevoelen (c). De vier andere Geweften neig-
den, daarentegen, tot een Beftand, op den
voorigen voet , en gedoogden zelfs , eindelyk ,
dat '^r de Koning van Spanje in begreepen
XLIL Boek. H J S T O \R I E. 169
werdt. Naveele overweegingen, verklaarde kJo^.
Zeeland, dat men niet dan van eene eeuwige — ^
Vrede, en, met uitfluiting van Spanje, alleen
met de Spaanfche Nederlanden , handelen
moeft. Voor welk gevoelen ook Friesland en
Groningen yveiden (d). De meerderheid be-
floot , ondertuflchen , de nadere voorilagen tot
een Verdrag te hooren. De XJemagtigden der
Spaanfche Nederlahden, door den Prmfe van
Oranje, aan de Hoornbrugge, ontvangen zyn-
de , kwamen, den vierden van Wintermaand,
in den Haage^y toonden, in 't eerft, alleen-
lyk volmagt van de Afgevaardigden der Staa-
ten van Nederland , te BruiFel vergaderd De
VoreenigdeStaaten benoemden^ terftond, zes-
tien Gemagtigden uit alle de Geweften, ora
met hen in handeling te treeden. In de vol-
magt der Vereenigde Staaten, was gewaagd
van de twee Verklaaringen, in deezen jaare,
uitgegeven, om de andere Geweften te be-
weegen, tot het verlaaten van Spanje. Doch
de Gemagtigden der andere zyde betuigden,
fchriftelyk, dat zy , door deeze Verklaaringen,
Oiet tot de handeling bewoogen waren. Ook
begeerden zy, al terftond, niet van Vrede ,
maar van Beftand te handelen, en datmettus-
fchenkomftdes Konings van Spanje, die, of
hun , of iemant anders volmagt geeven zou ; of
anders zou men niets dan op zyn welbehaagen
fluiten. Midlerwyl, tradt men in gefprek, o-
ver de punten van 't Verdrag. De onzen blee-
ven ftaan , op het gene zy te Mat&ftricht gevor-
derd hadden : waartegen de anderen merkely-
ie
L5
N
«
f?o VADERLANDSCHE XLU.Boeic.
ftf32. kezwaarighedeninbragten, en onder anderen,
— ^ — dat het vertrek der Spanjaarden, het flegten
der Kafteelen , en het overleverea van eenige
Steden den Koning niet meer dan den naam
laaten zou van zyn gebied over de Nederlan^
den. Kortom , men befpeurde*laarlyk , dat zy
minder zouden toeftaan, dan zy zig, te Maas»
tricht, hadden laaten verluiden: 't zy dat zy
daar wat milder hadden willen ^Ichynen , om
aan *t handelen te raaken (e) ; 't zy dat de fter*
ke geneigdheid van fommige Vereenigde Ge-
weiten tot Vrede of Beftand , <èf de dood de$
Konings van Zweeden, of iet anders hen, in^
derdaad, agterlyker gemaakt hadt,dan zy te
vooren geweeft waren. Ook werden 'er , van
wege de Vereoïigde Staaten, eenige nieuwe
punten ontworpen; waarin de voorigen wat
jiader verklaard en bepaald werden: metwelf
ken de Gemagtigden der andere zyde , nog
voor 't einde des jaars, naar Bruflel keerden Cf)i
DeKonft. De beroemde Antwerpfche Konftfchilder,
fchiider pfeter Paulus RtéfHs^ hebbende den titel van
^ekl"* Sekretaris in den geheimen Raad des Kopings
bier, uitvan Spanje, verwierf, kort hierna. Brieven
iwaiD vanvan vrygeldde van de Vereenigde Staaten,
Koning om, van 's konings wege, in den Haage, te
^'ndeieif ^^™^° handelen van Beftand. Hy hadt, voor
jA ^"'deezen^ veel to^ebragt, om Spanje met Groot-
. ^^'-Britanje te bevredigen j doch alzo de Gemag»
tigden van de andere zyde , op 't einde Van
Louwmaand des volgenden jaars , wederom in
den Haage gekomen zynde^ kwalyk namens
(*) P'oiez Memoir. de Freder. Henxi p^ if^
XLIL Boek. HISTORIE. 171
éax een ander het werk , welk zy aangevangen 1633,
hadden , voltrekken zou , bleef Rubens agter. nTbiyif
Men tradt, op nieuws, in onderhandeling. De agter.
Gemagtigden der Spaaijifche Nederlanden be* De han».
willigoen in eenige punten , vorderden ver- ^^^^"^
klaaring van anderen ; doch floegen de voor- ve^y^igj^
naamften , als , 't vertrek der Spanjaarden en 't
beëedigen van 't Kjygsvolk door de Staateh
alleen, vierkant af. Breda beloofden zy o-^
ver te leveren, mids men den Koning Fer"»-
lumbuk, voor driehonderd duizend kroonen,
te rug gave. De Prins waarfchuwde de Staa^»
ten, geduurende de handeling, dat die van de
andare zyde eenige voornaame Leden derRe^
geeringe ^gten om te koopen : 't welk men
2:ig niet ontzag, den Gemagtig(}en , klaarlyk,
te verdaan te geeven. Doen Gelderland, Hol-
land , Utrecht en Overyffel verlangden van
zelven geno^,om uit den oorlog te geraaken,
In Lentemaand ^ vergunde men den Gemag-*
tigden, tegen den zin van Zeeland» Friesland
en Gf oifiogei) en Ommelanden , zo wel op 's
Konings naam als dien der Staaten van de an*^
dere zyde, te mogen handelen. De handeling
werdt toen vervolg. Dochopdegewigtigfte
punten moeft men antwoord uit Spanje heb-
ben. Ten^yl dit verwagt werdt, ftookte de
Franfche Gezant , Herkuks , Baron van Chamar
aéy die in 't voorjaar hier gekomen was (^ ),
de gemoeden op, tegen de handehng (h) ; die
4en Prinfe ook kwalyk aanftondt. Ook ylde
l^y naar 't Leger, welk, in Grasmaand, verza^
V melcf
{g) Refol. Holl. i<? Fêhr. — 16 Maart ztfu* hl. 4.
{»; AlTZEMA II. L^tel ^ bL 2i-34.
17» VADERLANDSCHE XLILBoek.
1^3 3« ™^^^ werdt. Zn de meefte Leden hadden, op
■ zynen vooHlag , geoordeeld , dat men den veld-
togt behoorde te openen. De Staaten van Hol-
land zogten hem egter te beweegen, om nog
een weinig te tóeven (/). Ook kwamen de Ge*
magtigden van de andere zyde hem verzekeren,
dat zy, binnen weinige dagen, antwoord uit
Spanje te gemoet zagen, begeerende, dathy
zyne reis , zo lang , wilde uitflellen. Doch hy
wees hen aan de Staaten, verklaarende, gee-
ne verandering te konnen maaken, in 't gene
deezen hadden goedgevonden (k}. Ook ver-
trok hy,terftond hierna, uitdenHaage, De
Gemagtigden der Spaanfche Nederlanden ga-
ven , ondertuflchen , een nader antwoord over;
De Ge- welk aan de Geweften gezonden werdt. Ter-
mtgdg. wyl men toefde naar befcheid , verklaarden zy,
den der genegen te zyn , om een' keer te doen door de
andere voomaamfte Steden. Doch de algemeene Staa-
ken Ven*' ten , bevroedende wat hier uit te wagten ftondt,
keer lieten hen , door den Griffier , Komeüs Mufch ,
door de verzoeken „ dat zy dit reisje ftaaken, en in den
Steden te^^ Haage verblyven wilden ; " daarby voegen-
•t Wordt de „ dat zulk een verzoek , als komende van
hnn ver- „ \xxm , die de oppermagt van den Staat ver-
booden. ^^ toonden, voor een bevel moeft gehouden
„ worden." Een der Gemagtigden floeg egter
naar Friesland op weg. Doch men zondt nem
bevel na, om temond te rug te keeren , zo hy
ingeene zwaarigheid vervallen wilde, hebben-
de hy ^leen vrygeleide gehad, om in den Haa-
ge te komen handelen. De Gemagtigden biec-
ï
o Itefol. Holl. IJ , ^^ April U}|. H ^S i ^f%
Ü) Jdemoir. de Fiedci. Henü ^. itfo.
XLIL Boek. HISTORIE. 173
ven dan, het gantfche jaar,iadenHaage,zon- 1(533,
der dat men een einde van de handeling maa —
■^ ken kon. Zy ftonden zeer op \ herleveren van
Fe^ambuk , waartoe de Staaten en de Prins
niet konden verftaan {ï). In deezen (laat der
zaaken , gaf Charnacé oen Prinfe heimelyk te
kennen, dat de Koning, zyn Meefter, van zins
was eenen inval te doen in Lotharingen: waar-
door hy den Spaanfchen de handen vol wcrks
dagt te geeven, en de ondemeemingen, der
Staaten en zyner Doorlugtigheid begunftigen
zou. Deeze opening was oorzaak, dat de han-
deling ïïgebroken werdt. De Staaten vorder-
den den Gemagtigden , in Slagtmaand, hun
uiterfte antwoord af, en, vernecmende, dat
de Aartshertogin voorhadt, den Hertog van
Aarfchot naar Spanje te zenden , om 's Konings
jongften laft te tiaaJen , zo verftonden Gelder-
land, Zeeland, Utrecht, Friesland en Stad en
Lande, dat men den Gemagticden hun affcheid
behoorde te geeven. Holland en O very flel bé-
greepen , dat menze , nog eenigen ty d , in den
Haage, laatenmoeft. Doch op 't aanhouden
van Charnacé, volgde men 't gevoelen der
meerderheid. De handeling werdt afgebroken, De han*
op den zeftienden van Wintermaand De Ge-d«Hng
magtigden der Spaanfche Nederlanden ver-^^^^^»
klaarden, dat zy met leedwezen vertrokken, ^^g^^'^^
en gaarne den uitflag van Aarfchotsreizezou-ten.
den hebben afgewagt. Zy keerden dus , onver-
rigter zaake, hebbende, byna een jaar agter-
een , met handelen gefleeten. Zo dra waren zy
niet vertrokken , olmen tradt, over eennieuw
Ver-
174 VADERLANDSCHÉ XLn.BoEic.
Verbond mee Fraikryk in oiidertiandelkg (m).
Wy zaUen 'er , hierna , d^i nitflag van melden.
XV. De Prins van Oranje , vaft^e&ld hebbende
I>ePriQs te vdde te trekken, onaangenen de handeling
"]^* met die vaa de andere zyde nog duurde, hadt
^ zig, vocMT 't einde van Grasmaand, begeven
naar *t Leger , welk te Arnhem verzameld was*
Hymoefthier eenige dagen toeven, cm dat
het water in de Rivieren te hoog gereezen
was- Daarna, deedthy 't Leger fi±eep gaan,
en voerde het tot digt by Zante, daar 't ont*
Hy vero-fcheept werdt. 't Sloeg zig, vervolgens, ne*
vertRyn-der boven Furftenberg, vanwaar het, in twee
^*^ dagen, voorRynberk kwam, dat, terftond^
beüooten werdt. Deeze Stad was de eenigde^
die de Spaanfchen langs den Ryn bezet hie^
den ; waarom zyne Doorlugtigheid geoordeeld
hadt, dat men zig van dezelve behoorde mees-
ter te maaken. 't Bel^ werdt, den zefUenden
/ van Bloeimaand, aangevangen. Men raakte,
l' welhaaft , door twee Loopgraaven , tot aan de
f graft: Toen werdt de Stad opgeëifcht : en men
trof, terftond daarna, het VerAag, op den
tweeden van Zomermaand. Doch terwyl 't Be<
leg nog duurde , was de Markgraaf van Aitona ,
die 't Spaanfche Leger, in de plaa^ts van den
Markgraaf van S. Croix, geboodt, getoogen
naar den Maaskant , als of hy Venlo en Roer-
monde hadt willen aantaften, of overdeMaa-
» ze trekken, om Rynberk te ontzetten. De Prins,
hiervan verwittigd, zendt Stakenbroek, met
het grootfte deel der Ruiterye, en Pinfen, met
drie-
(m) Memoir. de Fiedtr. Henri p, U7. AiTZSMA II. Ueel,
XLir. BoöGl historie.' 175
drieduizend knegten en zes veldftukjes, om ^^
hem te (luiten. Doch de vyand hadtzig, mid- ^
htwyU geworpen in Stevenswaard, een klein spaan-
Eilandje in de Maaze, daar de Graaf van denfchen
Berge een Slot hadt, welk altoos gehouden verder-
was voor onzydig, Aitona maakte zig mees-^^** ^^
ter^van dit Slot, en kleedt het terftond, gere- JJ^^
geld , verfterken. Hier door werdt hy meefter
van den overtogt der M aaze. Pinfenliet, fe«
dert, 'op 's Frinfen lail, het grootfle gedeelte
van zyn volk te Venlo ; en Stakenbroek keer-
de, met de Ruitery , wederom naar 't Leger.
De Prins zou toen gaarne Gelder hebben aan*
getaft ; doch alzo men eenige Zweedfche Rui-
tery verwagtte , vonden de Gemagtigden der
Staaten dienftiger , na de aankomit derzelve ,
den vyand öag te leveren. Het Leger brak op
van Rynberk, en floeg zig te Boxtel neder.
Doch 't liep tot in Herfftmaand aan , eer de
Zweedfche Ruitery, flegts vyftienhonderd
man fterk , in 't Leger kwam. Aitona, den Prins }
op de hielen gevolgd zynde, zogt hem , door
heen en weder trekken , af te matten , zonder
tot eenen flag te willen befluiten. 'tjaargety*
de verliep, midlerwyl. De Prins toog, einde-
lyk, naar Maaftricht, met het Leger, en Ai-
tona floeg zig by Hannuye neder, inzulker
voege, dat hy gantfch Spaanfch Brabant dek-
te. Men moeft zig, van onze zyde, te vrede
houden , met het voorzien van Maaftricht ,
Venlo en Roermonde. De Zweedfche Ruiters^
welken men driehonderdduizend guldens voor
hunne moeite aantelde , trokken toen, naar den
kant van Wezel. De Staatfche troepen bega-
ven
ir6 VADERLANDSCHE XLILBóeK
'^33- ^^^ ^^S °^^ Nieuwmegen, vanwaar de Prin»
' hen naar de Winterlegeringen zondt(«). 't
Veroveren van Rynberk was ichier het eeni*
ge, welk menj in deezen koftbaaren veldtogt,
waarvan fommigen , en de Franfche Gezant in-
zonderheid, veel meer verwagting gehad had-
iFiiippy. den(ö), gewonnen hadt. AUeenlyk, hadt
"® fi^«" Graaf Willem van Naflau, de Schelde opge-
wonnen, ya^ren zynde , zig , in Herfïlmaand , ook mees-
ter gemaakt van de Sterrefchans en van de
Schans Filippyne. De Sterrefchans werdt, kort
hierna, wederom verlooren (p). Doch het in-
neemen van Filippyne baande den weg tot de
verovering van *t Sas van Gend, in 't jaar 1 644^
De vyand hadt , daarentegen , eene nieuwe
Sterkte gemaakt van Stevenswaard,
XVI. De Zweedfche wapenen , die , na 's Konings
Suat des dood , door den Rykskanfelier, Axel Oxen-
oorlog! ftiem,beftierd werden, waren, dit jaar, nog
Duitfch- voorfpoedig gevoerd. De Veldmaarfchalk
land. Kniphuizen maakte zig van verfcheiden' Ste-
den in Weftfaale meefter. Ook werden de
Keizerfchen tweemaalen geflaagen, eens by
Rintelen, en eens by Hameien. Hameien was»
eenige weeken , belegerd geweeft , en Viel , na
den llag , den Zweedfchen in handen. De Graaf
van Feria, uit Italië naar Duitfctüand komen-
de, werdt aan den Bovenryn gefluit. Kortom,
de Zweedfchen kreegen langs hoe vafter' voet
in Duitfchland. Oxenftiern hadt ook, te Heil-
bron , nieuwe verbindteniffen gemaakt met
Franke
fii) Memoir. de Fredei. Hemi p. ui . ny. AITZSBU IK
{•) H00FT8 Brieven N, 571. */. 299.
{f) AlTUMA II. Dt$li tl. 6S*
m ■»■»
XLIL Bowi HISTORIE* 177
Frankryk, en met de Frankifche, Zwabifche, 1633^
Overrynfcheèn Nederrynfche Kreitfen, waar- -— ^
door het aanzien van Zwecden hoog rees, in
het Duitfche Ryk (j).
• Na 't afftervsn des Konings van Boheeme, S^**^ ^^
wiens ottdfte Zoon, Karel Lodewyk^ hem, in*^® ^*^"*
den titel van Keurvorft-Paltsgraave, opvolg-
de, hadt Lodewyk Ftlips^ Hertog van Simmeren^
zyns Zuflêrs Zoon, den naam aanvaard van
^ Beftierder van de Palts.DeKoninginne We- * Mmh
duwe, Zufter des Konings van Groot-Britan-»^^''^
je, bleef nog hier te Lande, fchoon haarBroe-^*''*
der haar in zyn Ryk genodigd hadt. Doch al-
zo de Vereenigde Staaten, hoewel flegts inal-
gemeene bewoordingen, beloofd hadden, haa-
re zaak te zullen handhaaven , oordeelde zy»
zig zo digt als mogelyk was by de Erflanden
van haaren overleeden Egtgenoot te moeten
ophouden» Koniïig Karel zondt zynen jongen
Weève , terflond, de orde van denlCoufeband,
die de Vader gedraagen hadt (r). Ook kwam
*er, eerlang , een Gezant van den Hertoge
van Simmeren in den Haage , om der Staaten
raad en byftand , tot herkry ging van de Palts ,
te verzoeken. Dochhywerdt, metalgemee-
ne betuigingen van der Staaten bereidwillig-
heid om zynen Meeder diend te doen, afge-
vaardigd (x).
' Midlerwy 1 , verzuimden de Staaten niet , XVIL
een waakend oog te houden op den toefland Hande-
der zaaken in het Duitfche Ryk, die, door dé^»"« ^^^
dood dés Konings van ZwWen , gefchaapen.^**^^ "^^^
ftonr
-.(f) AITZSMA II. ïieelf kU itf-I9.
(rl AIT2EIIA II. D*tl^ kl, XI.
(sj* AlTKCMA II. Deti, èl^.tjm
J. Deel. M
i7» VADERLANDSCHE XLIL BöSfc
f532. ^*^^^^> ^ zullen veranderen van gedaanten
r-p^^ Zy vreesden , datdekryg, allengskens, hrnii-
fche Ho- ^e grenzen mogt nadaren ; waarcMn zy raadzaam
ven, gevonden hadden , Gaspar van Vosbergen, in
den aanvang deezés jaars , naar Dnitfchland te
zenden , om deaKeurvorft van Keulen en den
Hertog van Nieuwburg te beweegen tot eene
foort van onzydigheid , en tot herftejling der
Gereformeerde Godsdienftoefening, in en om-
trent het Stigt Keulen (ƒ). Vosbergen boodt,
ten opzigtevanhet eerlle,aan,te wege te zul-
len brengen , dat het Zweedfche Leger onder
Baudiffin zig begaf aan gene zyde van de Moe-
zel , en de Landen der Keurvorften van Keu-
len en Brandenburg én des Hertogs van Nieuw-
burg geheellyk verliet, indien de Keurvorft
van Keulen en de Hertog van Nieuwburg de
Keizerlyke troepen, uit al het Land aan deeze
zyde de Wezer, van de Noordzee af tot Min-
den , en van daar tot aan de Moezel toe , wis-
ten te doen vertrekken. Ten opzigte van het
tweede , beriep hy zig op eenige overeenkom-
ften, te vooren,op't(lukvan denGodsdienft,
gemaakt. Doch zyne handeling was vrugte-
loos. Keulen en Nieuwburg waren niet in ftaat,
om de Keizerfchen naar hunne hand te, zet-
ten. Ook toonde Baudiflin zig niet zeer ge-
zind , om de Plaatfen , welken hy inhadt', te
ruimen. De Keurvorft van Keulen hadt be-
geerd , dat de Landgraaf van Heffen , die ook
eenigen zyner Landen ingenomen hadc , en
thans op weg was naar Paderborn, insgelyks,
verpligt werdt, tot ontruiminge. De Staaten
zon^
« •
XLII. Bóiü, HISTORIE;' 1555
tonden dan laft aan Vosbergen , om den Landr 16^^
gaaf, hiertoe , ware 't mogelyk, tebeweegen* — ^
och zyn arbeid was ook hier te vergeefs (u\
De kryg werdt, ten deezen tyde, zeer ongere*
geld gevoerd in Duitfchland Men onderhieldt^
van wederzyde, de Legers,. uit dè Landen
van vyanden niet alleen ; maar ook , van onzy*
dig^n én van vrienden: en op de ernfHge ver*
toogeri, die, hiertegen, van zulken,die'crbei.
lang by hadden, geduuriglyk, gedaan werden^
kwam geen beter befcheid dan goede beloftem
De Staaten zonden , in den Herfft , Rutger Htd^
gens en Simon van Beamnont wederom af aan
den Keurvorft van Keulen en den Hertog van
Nieuwburgjom teverzcteken, dat men den
Spaanfchaa geene werying toeftondt. Ook
xnoeftenze , uit den naam der Koninginne van
Boheeme,van den Hertoge van Nieuwburg de
Leenen vorderen, die haar overleeden Egtge^
noot, in de Landeii van Gulik en Berg , bezet-
ten hadt. Eindelyk, was hun gelaft, by de
Keurvorflen van Ments en Keulen beide, t?
wege te brengen , dat den Koning van Deene-
ttwke geen verlof gegeven werdt, tot het hef-
fen van eenen tol op de Elve, noch den Graa^
ve van Oldenburg tot het leggen van eenen
anderen tol op de Wezer. Zy werden, overal^
heufchelyk ontvangen. Doch verwierven wei-
nig meer dan goede woorden. Men beloofde
den Spaanfchen geen volk te zullen laaten wer-
ven , welk tegen de Staaten gebruikt zou wors-
den. Wegens de gevorderde Paltfifche Lea-
sen, in Guhk en Berg, werden de Koningin
iu) AlTZSjtf A XI. J>ttl^ hU 3M2,
ttd VADERLANDSCHE XLH. Bóiici
j6%% van Boheeme en de Hertog van Sinunarenge*»
^ — ^weezen, tot de gewoonl3fke Regtbank. We-
gens de tollen , verklaarden de Keurvorften nog
geen verzoek ontvangen te hebben; doch wan-
neer 2»lks gefchiedde, wildenze de vereifchte
agting hebben voor de begeerte der Heeren
gtaaten. 't Was egter waar, en werdt ook er-
kend, dat de Keizer den Koning van Deene*
tnarkc verlof gegeven hadt tot het heffen van
eenen tol op de Elve by Gelukftad; dochllegts
voor den tyd van vier jaaren ; gedoogênde de
Rykswetten niet, dat zulks voor altoos ge-
fchiedde, buiten bewilliging der Keurvorften.
De gezanten keerden , in Wynmaand, in den
Haage, te rug (v).
Verfchil * Over *t ftuk der tollen, hadt men ook, om-
met trent deezen tyd , nog verfchil met de Regee-
Zweedcn xing van Zweeden (w) , die verfcheiden* nieu-
^Uen?^ wen, in Pruiffen, en met naame te Dantzig,
begon te heffen. Uladiflaus de ZT, Koning van
Poolen , die Sigismond den III , onlangs , op-
gevolgd was, deedt zelfs hi»o ver, in Bloei-
maand, klaagen in den Haage, nadat hy den
Staaten, in Louwmaand te vooren , door den
Prinfe Janus Radzivily die zig , op de Leidfche
Hooge Schoole, in de wetenfchappen oefen*
de, kennis hadt doen geeven van zyne komft
tot de Kroon. Doch de Zweedfche Gezant Ca-
'jnerarius beweerde , dat dit klaagen meeft ftrek-
te , om onmin te verwekken tuffchen de Staa-
ken en de Koninginne en Kroone van Zweedeft.
-Ook namen de Staaten geen bdluit, op de Pool*
Arhc
Irt^) AiTZCMA n. Deel f Bi, €€^%u
XLILBoek; historie. i8r
fcheklagten. Zy leeden wel ved , to: oorzaa- 1633*
ke der nieuwe Zweedfche tollen. Doch 't was ' '-
thans de tyd niet, om zig hierover zeer ge-,
voelig te toonen (jc). De Zweedfche wapenen
deeden den Staaten te veel dienft in Duitfch-
land , en 't belang van den Koophandel moeft,
voor eenen tyd, wyken voor 't belang vanden
Staat. '
Des nagts tuflchen den eerften en tweeden xvni.
van Wintermaand , overleedt, te Bruflel, aan ^V"?*}'
eene zinking op de borft, de Infante Izabellaj^Khra *
Klara Eugenia, Vorftinne der Spaanfche Ne- Eu^enia
derianden , in den ouderdom van zevenenzes- fterft.
tig jaaren (y). Zy werdt, ter oorzaake van
haare uitmuntende God^yrugt , goedertieren»
heid en minzaamheid , te gelyk beklaagd en ge-
roemd (z). Haar dood deedt dehandehng over
een Beuand, teeerder, af breeken. DeLan* *
den, haar eertyds afgedaan, keerden, aJzozy
nooit kinderen gehad hadt , volgens de voor-
waarden der overdragt (a), wederom aan de
Kroone van Spanje. De Hertog van Nieuw-
burg, die Raid der Infante ge weeft was, be-
§af zig , terftond na haaren dood , op weg naar
iruflel. Sommigen meenen, dat hy zi£ de Land-
voo|dy , of ten minfte merkelyk ocel aan 't
bewmd toegelegd hadt. Doch dit mislukte
hem. Hy was reeds tot aan Leuven gekomen,
toen de Markgraaf van Aitona en dePrefident
Rofa hem verzogten , te rug te willen keeren ;
gelyk hy deedL De Spaanfchen hadden , al
lang,
fx) AlTZRMA II. Ditlf iL 2 S.
ij) AlTa»ICA II. Dielf kl, 4s. x
(*} Memoir. de Freder. Henri P. lij,
W Zit VUL Dtil^ hl. S9S'
M3
\
181 VADERLANDSCHE XLU-Bog»;
1^3 3> lang, geen goed öog op hem gehad, doordien
*""^ hy , federt eenigati tyd, beide hen en de Vert
eenigde Staaten hadt zoeken te vriend te hou*
Orde op ^^" W' ^^^ ^^^^ Filips de IV, reeds in 't
de Re- jaar 1 630 , de Regeering der Nederlanden, by
geering, voorraad, befteld, by eenen beflooten Brief ^
na haaren die, na de dood der Infante, geopend werdt*
Menvondt,datde Aartsbiflchop vanMecher
len , de Hertog van Aarfchot , de Graaf van
Tilly, DonCarlos Colonna, en de Markgraaf
van Aitona tot Regenten benoemd waren.
Doch alzo Tilly overleeden , en Aarfchot , on-
langs, naar Spanje verreisd was , werden , in
derzelver plaats , aangefteld de. Graaf van Fe*
ria en de Markgraaf yan Fuentes. Ookfchikte
Filips , in 't volgende voorjaar, herwaards Prins
Thomas , Broeder des Hertogs van Savoje ; die ,
federt. Prins van Carignan genoemd wèrdt (e)*
Hy was, thans, oneenig met zynen Broqder,
den Hertog , die , gebooren uit eene, Zuflar
der overleeden' Infante , regt meende te heb-^
ben op de Nederlanden. Het aanzien van dee*
zen Prinfe zette der Spaanfche Regeeringege-
iag^y (dl
XIX. Zo lang men , dit jaar , met die van de an-
De ban- dere zyde, in onderhandeling geweefl: wa$ o-^
deling y^j. ^^j^ Beftand, werdt de handeling met den
Frankryk ^^anfchen Gezant Charnacé,flaauwelyk^ ver-r
wordt volgd. Hy deedt zyn beft wel , om de Staaten
hervat, te beweegen , tot het voortzetten van den kryg»
Zelfs gaf hy voor , dat de Koning , zyn meefter,
ep 't punt ftondt, om eenen inval te doen in
de
(k) AITZEMA II. Deel, hl. 64.
(c) AUBEHY Memoïf. p. ijtf.
(d) AITZEMA II. Deel f i/. f6 Sm
^
lOLILBoEt* HISTORIE. xSj
de Spaanfche Nederlanden. Doch by de uit- T(jifi^
komft bleek, dat het Leger, welk hy op de ■
been gebragt hadt, alleenlyk gefcWkt was om
den Hertog van Lotharingen , die, 's Konings
Leenman zynde wegens Bar,desonaangezien,
de Spaanfche zyde be^unftigd hadt, te ver*
pligten, om hem Nanci in te ruimen; gelyk,
inHerfftmaand, gefchiedde(e). Maar zodra
was de handeling met de Spaanfchen niet af-
gebroken , of men begon , met meer ernft , aan
een nieuw Verdrag met Frankryk, te arbei-
den, 't Verdrag van den jaare 1530 moeft ze-
ven jaaren loopen , van welken de helft, naauw-
lyks , verftreeken was. Doch Lodewy k de XIII, Frankryk
bedugt , dat de Staaten zig , t'eenigeu' ty de, bui- vorden,
ten zyne toeftenmiing , met Spanje , verdraa- ^?^ "^" »
gen mogten, zogt hen, door een nieuw Ver-^L^zyTe
drag, teverpligten,tot eene belofte van zulks, toeftem-
niet zonder zyne toeftemming, te zullen doen. ming,
Wy hebben, reeds meer dan eens, gezien, dat^"*^^.^^^
hyi hierop, bv elke onderhandeling, gedron-^*"^*
Sen hadt. Doch de Staaten hadden, altoos, ver-
aan, dat zulk eene belofte met hunne hoog*
heid en vryheid ftreedt. Chamacé liet zig, ter-
Hond al, verluiden , dat de Koning, zyn mees-
ter , den jaarlykfchen onderftand der Staaten
merkelyk vermeerderen zou, zo zy de begeer-
de belofte doen wilden. Doch zy bleeven nog
al aanselen- Eindelyk, gaf hy den Prinfe van
Oranje, die toch van zelf geneigd was tot deii
oorlog, in een geheim gefprek, te verdaan,
dat 'er groote hoop was , om Frankryk te be-
weegen tot eene openbaare Vredebreük met
Span-
O) AlTZEMA II. ZVfi; R fT, ffl.
M4
V
/ 1^4 VADERLANDSCHE BLII. BoEr;
1633. Spnte, in geval men, in het voorgeflaagen
•* Verdrag, bewilligde. Hierdoor werdt zyne
De mees- Doorlugtigheid overgehaald. De meefte Ge-
te Ge- -v^eften msgelyks. Zeeland , dat gemeenlyk wd
bewüU- gevaaren hadt by den oorlog , ftemde, terftond^
gen in de om , Op den voorgeflaagen voet, met Frankryk
bande- te fluiten. De andere Geweflen liqten de ge*
^ng » op meene zaaken , veelal , flaan op hunne Afge*
voet^'* vaardigden ter algemeene Staatsvergaderinge,
en deezen waren 't doorgaans eens met den
In Hol- Prinfe. In Holland alleen , zagen Ibmmige Le-
iand den merkelyke zwaarigheid in de handeling.»
men^^ Vooral ftondt hun tegen , dat men zig verplig*
Éwaarig- ten zou,gelyk gevorderd was, Frankryks be-
heid. langen voor te ftaan , zonder^enige bepaaling.
Ook vreesde men , als de oorlog op 't voorfpoe*
digft ging, aan Frankryk een magtiger' na-
buur te zullen krygen , dan men aan Spanje ver-
liezen zou. De oude zwaarigheid van 't kren*
ken der vryheid en hoogheid van den Staat
1(534. kwam ook wederom boven. De meefle Leden
*"~""^ der Vergaderinge beflooten egter tot de han-
deling, op deiLvierentwintigllen van Sprok-
Dor- keimaand des jaars 1634. Maar Dordrecht en
^^^ ^° Amfterdam deeden 'er , ten zelfden dage , eene
^ ^g'j. ernflige aantuiging tegen te boek (lellen: waar-
klaaren aan Rotterdam en Alkmaar hunne toeftem-
zig tegen ming gaven. Die van Dordrecht verklaarden,
dehande-^^ datzy, byzonderlyk gelaftzynde, om, in
*"'*• „ de handehng met den Baron van Charnacé,
„ te helpen te wege brengen , dat het Land
„ bewaard werdt , by zyne vryheid om met die
„ van de andere zyde te handelen j in het be-
^, fluit , met de meerderheid genomen, om zig
9p te verbinden v%n geen Befwid pf Vred^ fe
. »i zul'
99
J9
55
XLir.BóÉit: -HIS^TORIE. I85
jy zullen maaken, zonder toeftemming des Ko' xg^^
„ nings van Frankryk, niet konden bewilli* — ^
^, gen." Amfterdams verklaaring was nog ern-
ftiger. Het Verdrag met Frankryk werdt 'er
in befchreeven „ als ftrekkende tot verminder
j, ring van 's Lands hoogfte magt en vryheid,
en tot verbreeking vanBefluiten, te voo-
rene plegtiglyk, genomen: tegen weken
j, men nu, meteenige meerderheid van flem-
5, men , zogt aan te gaan : weshalve de Afge-
„ vaardigden der Stad betuigen moeden , al-
5, leenlvk genegen te Z3rn tot een Verdrag met
3, rrankryk , wanneer het geflooten werdt ,
zonder vermindering van <ie vryheid en
hoogfte magt der Landen , om welken te be-
komen , voor deezen , zo veel gedaan en ge^
leeden was: oordeelende zy het veel raad*
3, zaamer , het voordeel , welK het ontworpen
^ Verdrag den Staat zou aanbrengen, te vin-
„ den by buitengewoone middelen , dan 's
Lands vryheid, eenigszins, te verkorten.
Ook zouden zy niet toeftaan , dat men, in
„ eene zaak van zo veelgewigts, beflootemet
meerderheid van ftemmen ; daar men , in
veel minder zaaken, de gemeene heldin-
gen betreffende , gewoon was eenpaarigheid
te vorderen. Zo men 'er egter mede voort
„ wilde, betuigden die vanAmfterdam, de vry-
yj heid van 't Land , die den voorouderen zo
„ dierbaar geweeft was, ten hunnen opzigte,
door zulke fchadelyke verbindteniflen, niet
te ^illcA laaten verkorten , en vooral ook
y, geen deel te willen hebben aan de onheilen,
„ die , uit zulk eene vermindering van 's Lands
„ vryheid en geregtigheid, te wagten waren:
M 5 „van
99
35
99
V
55
55
55
15
\
i8tf VADERLANDSCHE .XLH.lteMf.
1634.. 59 vanwdke hunne Verklaaring zy begeerden^
" „ dat openlyke aantekening gouden werdt."
Doch de Edden , Haarlem , Leiden , Goudat
Hoorn , Enkhuizcn en andere Leden vorder^
den , daarentegen , het intrekken deezer Ver-
klaaringen , zo men niet wilde zien , dat zy 'er,
regt flrydige Verklaaringen tegen deeden aan-
tekenen (ƒ). En ik meen^ dat Dordrecht en
Amfterdam den anderen Leden , hierin , einde^
lyk , te wille waren. Immers ik vind de Ver?
klaaringen der twee Steden niet, in htt Regisr
Verbond ^^ ^^ Refolutien van Holland.HctVerdrd.gmtt
met Frankryk werdt , op den vyf tienden van Gras ?
Frank- maand , in den Haage , geflooten (g), voor den
'^ • tyd van zeven jaaren. De Staaten beloofden ,
^, binnen agt maanden , niet te zullen hande^
yy len, en binnen twaalf, niet te zullen fluiten
„ met de Spaanfchen : den tyd , in beide de ge-
„ vallen, te rekeneavan den eerftenvanfiloeir
yj maand eerllkomende. De Koning deedtge-
^ lyke belofte. Na verloop der gemelde twaalf
,, maanden , zouden de Staaten geene Vrede
of Befland met den vyand mogen maaken ^
zonder 's Konings tuüchenkomft. De Ko-
„ ning zou den Staaten, zo lang dit Verdrag
^ liep , jaarlyks , met twee milliöenen guldens^
„ onderfteunen , en met driehonderdduizend^
,, of met een Regement knegten en een Kor-
„• net paarden , daarenboven , ter zyner keure.
Zo de Staaten , binnen de zeven jaaren van
dit Verdrag, Befland of Vrede flooten, en de
Koning van Spanje, 't Beftand of de Vrede
' . „ fchen-.
99
99
9i
99
l
'f) AlTZEMA II. Deel^ II. 9i'94.
/) Notul. Zeel. 2» April i6\^. êL fs«
XLIL Bojat HISTORIE, tif
\y fchendende, hun aantsiftte)» zou de Koning i^^
^ van Frankry k hem ^zonder uitflel , den oor- =
^, log verklaaren. *t Zelfde zouden de Staaten
,, doen, zo Spanje ^ in gelyk geval, Frankryk
fj den oorlog aandeedt. Tegen dèn Keizer , en
j, die hem aanhingen, zou men, in geval 'er
,^ een van beide door aangetaft werdt, op ge-
j, lyke wyze, handelen. Doch zo zyne Maje^
„ fteit van Frankryk geraaden vondt, liever
5, met 5panje te breeken , dan den Staaten de
5, beloolde penningen te fchieten , zouden de
„ Staaten,methunnevyanden, en de Koning
„ met de Spanjaards niet mogen handelen ,
^, dan gelykelyk , en met wederzydfche bemïlU
„ ging'' . By een byzonder punt , werdt ver-
klaard „ dat, in geval van handeling, na dat
,^ beide de partyen in openbaaren oorlog zoü*
„ den getreden zyn , de Staaten den Koning
„ zouden verzoeken , dat zy gefchiedde , op ee-
,, ne Plaats binnen de Vereenigde Geweften ,
„ by hen te benoemen. En zo zyneMajefteit
^y niet geraaden vondt,hiertoe te beflui ten, zou
^, het woord gelykelyk aangemerkt worden, als
„ niet in het Verdrag gefteld , en het woord
,, bewilliging alleen behouden worden." Naar?
demaal men ook zwaarigheid gemaakt hadt »
om met den Koning van Spanje te breeken ,
wanneer hy Frankryk den oorlog aandeedt, om
welke reden het ook ware, vorderde men.by*
zondere aanwyzing van de gevallen^ waarin
men , hiertoe , gehouden zou zyn : die tot dee-
jien vyf gebragt werden : „ het fchenden det
„ yrede van Italië , wegens de opvolging in
*t Hertogdom Mantua; het ontruften des
Konings va^ Frankryk in ^t vreedzaam b^-
99
99
9y Zit
5>
99
xBS VADERLANDSCHE ItLILBoEic:
i(J34. w zit van Pignerol ; het krenken vaq 't regt
^ „ der Graauwbunderen op de Valteline ; het
helpen van den Hertoge van Lotharingen y
en het byftaan van alle zulken , die den Ko-
„ ning , in ^yne Staaten , zouden willen aantas-
,, ten (h)" Wy hébben den inhoud van dit
Verdrag een weinig omftandiger willen te boek
ftellen , op dat men te klaarer zien zou , hoe
zeer zy , die 'er , van wege de Staaten , over had-
den gezeten , gezorgd hadden voor de hoog-
heid en vryheid van den Staat , waarover eeni-
ge Leden van Holland zo bekommerd gefchee-
nen hadden. De Staaten beloofden wel , bin-
nen zekeren tyd , geheel niet , en in zeker
geval , niet dan gelykelyk met den Koning , en
met 's Konings bewilliging , te zullen fluiten
met den vyand. Doch de Koning deedt hun ook
deeze laatlle belofte. Men verbondt zig ook
niet, zonder bepaaling, tot het breeken met
Spanje , wanneer Frankryk 'er door beoorloogd
werdt; maar men vorderde onderfcheidene aan-
wyzing der gevallen , in welken men hiertoe
verpligt zou zyn. Daar fcheen dan j voor de
weigerige Leden van Holland , weinige reden
te zyn , om zig tegen hét Verdrag tekanten. 't
Schynt nogtans , dat Amfterdam er niet in be-
willigd heeft (i). Ondertuflchen, werdt dit
Verdrag haaft van een ander gevolgd , waar-
van wy , op het naafte jaar , zullen moeten ge-
waagen.
XX. De wederzydfche Legers kwamen , dit jaar ,
Onder- laat te velde. In de Spaanfche Nederlanden,
zoek op be*
(h) Zit A1TZF.MA II. Detl^ hU f 4-97.
(<j Kcfol. Hoil. 4-r2o Ma^ Ui\. kL 40.
XLH- Bö«-- HISTORIE. 180
begon men wel vroeg toebereidfels te maaken. ia%^-
Doch men hadt 'er de handen te vol , met het j;-^^: ■
onderzoek op het bedryf van eenige Grooten, dryf van
die, niet zondpr grond, verdagt gehouden wer- eenige
den van te ^roote geneigdheid tot de Staaten prootea
der Vereenigde GcweAetL De afval des Graa- 5" ^^^
ven van den Berge hadt derSpaanfcheRegee- i^eder-
ringe de oogen geopend. De Prins van Barban- landen. .
. 5on werdt , in Grasmaand, gevangen genomen.
De Prins van Espinoi en de Hertog van Bour-
nonville, iets diergelyks vreezende, waren ten
Lande uit geweeken. Aarfchot zelf werdt , in
Spanje , verzekerd , om -dat hy niet openbaaren
wilde, wat hem van de oogmerken der ande-
ren bekend gemaakt was. Daarna, iet ontdekt
hebbende, werdt hy, allengskens, wederom
geflaakt; doch hy overleedt , na verloop van ee-
§e jaaren , in Spanje, Sommigen berigten ons,
at deeze Grooten voorhadden, de Spaanfche
JNederl^den , in navolging der Vereenigden,
der heerfchappye des Konings van Spanje te
onttrekken, en tot een vry Gemeenebell te
piadcen; dat zy den Prinfe van Oranje en ee^
nigen der Vereenigde Staaten kennis van die
hunvoomeemen gegeven hadden, en dat men
genoegzaam overeengekomen was , om een al-
toosduurend Verbond , gelyk aan dat der'Zwit-
ferfche Kantons, op té regten, tuflchen de
Roomfche en Onroomfche Nederlanden; dat
de Prins egter begreep, dat de Koning van
Groot-Britanje kennis vanditvoorneemenbe*
hoorde te hebben, mids hy *t bedekt hieldt}
dat de Koning dit beloofde ; doch dat het ge-
ïieim kwalyk bcwaaicl werdt , aan '% Encel-
fche
Maas-
190 VADERLANDSCÏfli XLILBoeIt;
1^34, fcheHof(*): waarop hët onderzoek , in de
•" Spaanfche Nederlanden , begonnen zou zyn*
Wat hiervan zy , zeker is *t , dat eenigen , die
men fchuldig hieldt , en eenige gevlugten , fe-^
dert , gevonnift werden. In Grasmaand deezeö
jaars , werdt 'er egter eene algemeene vergif-
fenis afgekondigd, waarna men zig bereidde tot
Opening den veldtogt(/). 'tLiepnogtans tot in'tlaatft
van den van Zomermaand aan , eer Aitona by *t Leger
yeidtogt,itwam. Fredrik Henrik , nog onkundig van 's
in de Ne. yy^nds oogmerken, deedt het Leger derStaa-
den*^' t^^ omtrent Nieuwmegen by een trekken. Ai*
tona toog , eerlang , regelregt naar Maaftrich t,
zig gelaatende, alsofhy deeze Stad belegeren
wilde. Hy maakte zig , terftond , meefter van
nicht en 't Slot Argenteau , boven , en van nog een an*
Breda, ter der Slot, beneden Maaftricht gelegen, zen-
weder- Jende , wy ders , eenig volk over de Maaze , en
met\*en ^^ voornaan^e toegangen naar de Stad ronds*
Beleg ge- omme bezettende. De Hertog van Bouillon,
dreigd. die binnen Maaftricht geboodt , ftelde terftond
orde op de leevensmiddelen. Ook verzuimde
hy niet den vyand door geduurigé uitvallen t^
kwellen. Aitona fcheen niet van zins , de Stad^
met geweld aan te taften ; maar , door uithon*
gering, te dwingen tot de overgaave. De Prins
van Oranje , om den vyand van voor Maas*
tricht te doen verhuizen , befloot , eerlang, Bre*
da te dreigen met een Beleg. In den aanvang
van Herfftmaand, zondt hy Stakenbroek , met
de Ruitery, het gefchut en depakkaadie, der*
waards , met bevel, om hem, te Loon op tZand^
in
(k) BURNBT Hiftory of 'his own Time. F'ft* I» f* 4*«
«
JLH. Btmr. HISTORIE; 191
intewagtcn. Zelfzaktehy,met deknegten, 1534.
^en ftroom af, tot aan het Kloofler Beern by -^— ^
Heusden, daar hy voet aan land zette. Dien
zelfden dag trok hy nog voort tot Dongen.
Den volgenden, kwam hy voor Breda, alwaar
de Legerplaatfen , terftond , verdeeld werden,
en alles gefchikt tot een beleg. Aitona kreeg
hiervan zo dra geene kennis , of hy brak op van
voor Maaflricht, legerde zig te Turnhout, en,
cenige dagen laater, omtrent Dieft. Fredrik
• Henrik, zyn oogmerk bereikt hebbende (w),
trok ook af van voor Breda, en floeg zig by
Drunen in de Langcftraat neder. De Legers De Le-
hielden het veld nog eenigen tyd, om op el- gers
kanders beweegingen te letten, waarna men , ^^^^^^^^
van wederzyde , de Winterlegeringen betrok,
Ondertuflchen hadt Graaf Jan van NaflauBre^
da voorien van krygsbehoeften (»). Terwyl
de vyand nog voor Maaftricht lag, ondernam
de bezetting van Gelder, op eenennagt, Ryn-
berk te verraflcn ; doch zy werdt , wakkerlyk ,
afgeflaagen (0). Meer viel 'er, dit jaar y te
lande niet voor. Ook werdt *er, ter zee, niet
van belang uitgevoerd. AUeenlyk, werden de
Vlaamfche kuiten, volgens gewoonte, met ze^
ker aantal van Oorlogsfchepen , bezet gehou-
den (f) : by welke gelegenheid , *s Lands Ka-
pitein, Klaas Klaaszoon Juinbol ^ het Konings
ichip de S. Alfonfe aantaftte en veroverde, op
den eerften van Sprokkelmaand : gelyk my ,
uit de oorfprongkelyke verklaaflngen van hem
ea
imi) Zie Re(bl. Holl. if Sept, i<i4« il» f o.
(m) Memoir. de Freder. Henri p* Ié<-I7l»
, i«) AITZCMA II» I>t€l f kL ItfS.
19^ VADERLANDSCHÉ XLU. Bóir;
^634'. en zyn fcheepsvolk , gebleeken is. Voorts^
*■ werdt nu , gelyk te vooren meermaalen , em-
ftelyk, geraadpleegd; over de opregting eener
Maatfchappye van Verzekering (5) ; doch mea
kwam tot geen hefluit.
Weder- Na 't overgaan van 's Hertogenbofch , had-
zydfehe den de Staaten niet alleen veel werks gevon-
kwellaad-den, aan het beftellen der burgerlyke Regee-
jen , in de ^g^ aldaar ; maar zy waren in gelchil geraakt
en tole'|net de Staaten van Spaanfch Brabant, wegens
Landen het oppercebied ove^ de Meyerye van s Her-
vanO ver- togenbofdi , zynde het platte Land , welk on-
^^^m^ der de Stad plagt te behooren , en welk de Staa-
tdchu ^^^ ^^^ Vereenigde Geweften verftonden, ne-
vens de Stad , aan hun vervallen te zyn. Zy
hadden 'er , hierom, de Roomfche Kerken doen
fluiten , of doen ruimen voor de Gereformeer-
den. Ook deedenze 'er Beden- heflPen, enftel-
den, eerlang, vier Hoofdfchouten, in de vier
Kwartieren der Meierye ( r). Doch van de
Spaanfche zyde werden de oude Hoofdfchou-
ten, ten zelfden tyde, gehandhaafd. Iets dierge-
lyks hadt plaats , in de Landen van Overmaaze
en den Vroenhove, na dat Limburg , Maas-
tricht en andere Steden den Staaten in handen
gevallen waren. Doch hier uit rees veele moeite
en ongeregeldheid : die , in filoeimaand deezes
jaars , tot hevige daadelykheden uitborft. Van
♦ Sauvê-' den Spaanfchenkant, begeerde men de* vry-
gariien. waaringen ten platten lande gehaald te hebben
van 's Konings Amptenaaren : 't welk de Verr*
ee^
(^) Refol. Ho)]. 20 Dee, i<H* ^^ I7<>* Aitzima I. /)»#/,
irl. 812 enz. II. Deei^ bL f44*
{r) AiTZEMA I. Dttlf bL 9if 9 ^M-^oo;, xeof, xo5i«
lo9h <. ' . i
XLII. BoE«: HISTORIE. 193
eenigde Staatén niet gedoogen wilden. De i^^m
Sp^mfchen floegen , hierop, voort , tot het aan- ■
houden e^ weghaalen der Staatfche Amptenaa-
ren en Hervormde Predikanten, De Vereenig-
deStaaten, beflooten hebbende, zig, hierte-
gen , met allen ernft , te verzetten , deeden , in
de Landeh, die onder hunne vry waaring zaten,
niet alleen Ampteiöars en Priefters, maar Ab-
ten en Biflchoppen zelven, opvangen (x). Dier-
gelyke wederzydfche kwellingen hielden aan ,
tot op het fluiten der Vrede ; doch wy agten
onnoodig , daarvan , gèduurig , byzondere mel-
ding te maaken.
De Landgraaf van Heffen , die 4en Staaten , XXL .
in 't voorleeden jaar, eenigeRuiteryhadt toe- ^"|[^^^*
gefchikt, werdt, in dit jaar, vanhun,ookmet^^ *
manfchap gefterkt, en behaalde, federt, ee-
uig voordeel in Duitfchland. De Keurvorft van
Keulen gaf den Staaten te verflaan, dat dee-
ze byftand flreedt met de onzydigheid , diezy
voorgaven te willen bewaaren. De Staaten wa-
ren , van hunnen kant , te onvrede op den Her-
toge van Nieuwburg , die voqrtging met wer-
ven , en te gelyk beweerde onzymg te zyn.
Tuffchen hen en andere Duitfche Vorften,
was ook eenig ongenoegen ontdaan. Maar de
Keizer hadt, van zynen kant , ook met inwen-
dig mistrouwen te Ibryden. De Hertog. van
Fndland of Walftein , zig verdagtjgemaakc
hebbende, dat hy den Huize van Ooftenryk
eene heimelyke ongenegenheid toedroeg^
werdt, doorhem, ten tweeden maale, ont-
zet van 't gebied over 't Krygsvolk : waarop
(s) AlTZtHA II. JDiih ^* If» 4Ii«
XI. Deel. N
L
194 VADERLANDSCHE XLn.BoE«.
I ï<534- ^y» ^^^^ ^^8^^ bedugt, de wyk nam naar E-
f " gra ; daar de Bevelhebber , Joon Gordon , dien
} hy van flcgt Soldaat dus ver bevorderd hadt ,
hem , om *s Kei2ers gunft te winnen^ , on-
verhoeds , van 't leevcn deedt berooven. De
Keizerfche en Zweedfche wapenen voerden ,
deezen Zomer , weinig uit in Duitfchland. Al-
Icenlyk hadt de Hertog van Weimar Regens-
burg ingenomen (t\ Doch de optogt van '$
Keizers Zoon , denfeóning van Hongarye, die,
lia Walftein , 't bevel kreeg over 't Keizerlyk
Leger, deedt den flaat der zaaken merkelyk
veranderen , in *s Keizers voordeel.
De Kar- Midlerwyl , hadt de Koning van Spanje , zy-
dinaal In - fl^n Broeder Ferdinand, Kardinaal en Aarts-
wordt ^lIP^^^P ^^^ ToledOy die, op 't verzoek der In-
Land- f ante Izabelle , reeds in 't jaar 1 63 1, tot Land-
voogd voogd verklaard was , van Milaan , door
der Duitfchland, herwaards gezonden, met een Le-
f h^N ^^^ ^^^ ^'^ ^^ twaalfduizend man. Hy trok,
d^erian-^ door Tirol, naar Beijere, daarhy zig veree-
den, nigde , met het Leger des Konings van Hon-
garye , die , midlerwyl , Regensburg herwon-
nen hadt. De vereenigde Legers floegen zig,
in 't begin van Herflbnaand , neder voor Nord-
Ungen , in Zwaben. Het Zweedfche Leger, on-
der den Hertogevan Weimar, trok, terftond,
Slag by derwaards. Op den zesden , viel hier een bloe-
Nordlin- jjge flag voor, waarin de Zweeden de neder-
i^^ laag kreegeh , en 't veld ruimen moeften . Nord*
lingen werdt toen , terftond , opgegeven.
-Na deeze overwinning , trok de Kardi-
Aa^ Ififaht voort met zyn Leger naaf de Ne-
der-
(/) AnzMik II» Duif iU iis*iss.
> •
xnn; É6è£ H I s T o R I R t^g
éerlan<ten, zigTpoedendeomMaaftricaittehefc x6$4^
pen winnen. Op den togt , ovenaeeftorde hy '
veffcheiden' Plaatferiin Duitfchland. Omtrent
den aanvang van Wynmaand, toc^hyove?
ósn Mein ; den agtjienden , owr <fcn Ryn , hj
Andernach , en oen zevenentwintigften , over
de Maaze, by Luik. £>cn wierden van Siagtr
xnaand , deedt hy zyne intre(te te Brallèl, at
waflir hy , met veel vertooning van vreugde,
ontvangen werdt (»). \ Beleg van Maalfcrkfat
was , gelyfc wy verhaald hebben, reeds lang tê
vooren, opgebroken.
Terftond na 't fluiten van 't Verdrag met xxii;
Frankryk, in Grasmaand, oordeelden zynep^^*"'*
Doorlugtigheid en eenige Leden der Regee» „^ar^
ringe , dat men een buitengewoon Gezantfdbap Pran-
behoorde a^f te zenden, om Koning Lodewyk^ryk,
te beweegen , tot het openlyk beoorioogendes ^"* ^^^^*
Konings van Spanje: waartoe Charnacé hoop ^^^j j ^^^^
gegeven hadt. De RaadpenfionarisPauwÜoeg bew'ee-
dan , in 's Prinfen byzyn , ter aigemeene Staatse gen tot
vergaderinge, voor, op den eenentwintiglfen ^^n« vr
vm Bloeimaand „ of 't niet geraaden warejde^^^g®^^^
, bekragtiging van 't jongfte Verdrag naatje.
Frankryk te laaten overbrengen-, door eeni. *
ge buitenge woone Gezai]Cen,xiie, te^elyk;
laft zouden hebben 9 om de betaaling der be4
„ loofde onc^ftandgelden te vorderen." De
Afgevaardigden van Gelderland, Zeeland, U*
trecht , Friesland en O veryflel bewilligden^ ter»
ftond, in deezenvoorflag. Van Groningen wa«
niemant tegenwoordig» De Afgevairdigdea
van
(u) AiTZEMA.JLI.^«if i/. 170 •174. MeiRoil ^ fiificH
N z
te
vre"
I9(J VADERLANDSCHE XLILBoek;
itf34. van Holland begeerden eenig uicftel , eer men
" op eene zaak van zo veel gewigts beHoote. De
Vergadering der Staaten van dit Gewefl was
jaift, 's daags te vooren^ gefcheiden^ en dee-
zen tyd hadt men waargenomen, om dat men
bedugtwas, dat Holland, bezwaarlyk, in 't
Sezantfchap bewilligen zou. De algemeene
taaten beflooten 'er egter toe, met meerder-
heid van {lemmen : waarover die van Holland,
naderhand, merkelyk misnoegen toonden (v).
De Raadpenfionaris Pauw , en Joan de Knuit ,
Ridder en vertoonendeden eemen Edele van
Zeeland , werdéntot het gezantfchap benoemd.
Men (telde, terflond, een openbaar Berigt-
fchrift voor hun op (w). Ook kreegen zyhei-
melyken laft mede, om Frankryk, door aller-
lei redenen , tot den oorlog tegen Spanje te
beweegen. De Prins (lelde hun een gefchrift
ter hand , welk hy zelf hadt opgefteld , en
waarin hyKoning Lodewy k zogt over te haa-
ien , om Duinkerken , Namen of Antwerpen
aan te taften. De gezanten vertrokken , in 't
midden van Zomermaand, 't Beleid fiunQer
handelinge was , midlerwyl , ^efleld aan den
Prinfe , en aan eenige Gemagtigden der alge-
meene Staaten , die alleenlyk gehouden wa-
ren, 't verhandelde, door den Griffier Mu(bh,
in 't geheim Regifter , te doen aantekenen. De
{rezanten vonden den Konins gezind ten oor-
oge. Hy was thans met reden misnoegd op
het SpaanfcheHof, welkde onluften in Frank-
ryk voedde , met 's Konings Broeder en ande-
re
(v)
Zit dees« laftiuaie ky Aitzsma U. X><f/i hU .i%u
XLÏL Boek. HISTORIE. Ï97
re wederfpannige Grooten handelde , en de Ko- ^^34*
ninginne Moeder ophieldt, in Bruflel. Nogr
tans werden de onderhandelingen gerekt, tot
in den aanvang des volgenden jaars. Men hadt
verfcheiden' ontwerpen gemaakt van eene
nieuwe verbindtenis , die , in Frankryk en hier,
tneermaalen, veranderd en herfmeed :^nde
^x), eindelyk, gebragt werden in den ftaat
van een Verbond van gezamenlyken oorlog(y},
welk , te Parys , op den agtften van Sprokkel;- J^35*_
maand des jaars 1635, getekend werot, en van
deezen inhoud was : „ De Koning en de Staar Verbond
^ ten zouden, ieder, een Leger van vyfen-met
ij twintigduizend knegten en vyfduizend paarr ^'^°^'
„ den in de Spaanfche Nederlanden voeren, g^^JÏJ^
„ tegen Lentemaand naaftkomende ; welke voeren
„ Legers gezamenlyk of afzonderlyk oorloo- van open-
„ gen , doch , in ' t laatfte geval , zo digt by der ^^^^^^
5, hand blyven zouden, dat zy eikanderen , J^g^^^^*^
des noodfs , zouden konnen byfpringen, Zq spanje,
dra de Legers in deNederlanaen zouden ge-
komen zyn, zou men de Landzaaten nodi*
5, gen , om de Spanjaards en derzelvfr aanhai>g
py te verdryven, en zig zelven in vryheid te
„ {lellen : 't welk binnen drie maanden (2) g?:
^ fchiedende, zo zouden de Geifreften tot éé-
,, nen vryen Staat véreenigd worden, en den
„ Roomfch-Katholyken Godsdienft oefenen,
99 op gelyken voet^ als tegenwoordig gefchied-
,, de.
(x) Reiol.' Holl. t9 Sipt, 10 Ntv, 2^34. êL yz^xié. Ait-
ZEMA II. Deel^ BI. 92-141 ^ 225 21X.
(y) Reibl. Holl. 19 Fér. idaj. >/. 1$.
(2) By een geheim punt , werdc vaftgefteld , dat
men deezen tyd, met gemeen goedvinden > zou m»- .
g^fl verlengen.
N3
99
99
35
5»
$9
99
99
99
ipg VADERLAÏfDSCHE XLU'.Böek;
£($35^ 99 de. De Koning en de Staaten zouden de Ge-
,, weden, Stedoi, Vorften en Heereu, die
,, hun toevielen , terftond, in hunne befcher- •
3, ming en verbond aanneemen. Ennaardi^
deeze Geweften zig niet tegen de Spanjaards
zouden konnen befchermen;zo zouden alle de
Plaatfen langs de, Vlaamlchekuft, tot Blan-
kenberg ingeflooten , en twee mylen land-
waards in, aan den Koning blyven, nevens
de Steden Diedenhoven, Namen en Ooften-
,, de. Daarentegen zouden de Staaten hebbes
„ Damme, Huift met het Land van Waas,
„ Breda , Gelder en Stevenswaard. Maar in
,, geval de Spaanfche Nederlanden niets be-
„ geerden toe te brengen tot bekoming hunner
vryheid , zouden de Koning en de Staaten
zig zoeken meefter temaaken van dezelven,
„ enze, indeezer voege , verdeelen : deGe-
weften Luxemburg , Namen , Henegouwen,
Artois en Vlaanderen, tot aan een' Jyn, ge-
trokken van Blankenberg, ter halver wege
tuflchenDammeen Brugge door, tot aan Ru-
gelmonde , zouden aan den Koning blyven
)e Staaten zouden, daarentegen, hebben het
,, Markgraaffchap en de Stad Antwerpen, de
'„ Heerlykheid vanMechelen, het Hertog-
'„ dom Brabant en het overig gedeelte van
i, Vlaanderen, ten Noorden van de gemel- \
„ de lyn, met de Steden Damme en Hjutól en j
„ het Land van Waas. De vredebreuk tus-
„ fchen Frankryk en Spanje gefchied ^de, |
zouden de Koning van Frankryk noch de ]
Staaten geene vrede, beftand of wapenfchor- i
fing fluiten mogeii, dan gezamenlyk en met
gemen goedvinden. Men zou eerfl twee Plaat:
« fea
93
99
99
99
99
99
99
99
^9
n
19
XLir. BötiK. H I S T O R IE. ip^
fen aants^lai, diedenKomngi daarna, twee
anderen, die den Staaten aanbedeeld wa-
ren, en zo, beurtswyze, voortgaan ; aan elk
^ d? veroverde Plaats, die hem aanbecfeeld
5, was , jcerftond y overleverende.. Tcrwy 1 men
Vlaanderen aantaftte , zouden dé Staaten
(eue Vloot, op hunnekoften, onderhoudeii
op de Vlaamfche kuft. Tot beveiligii^ dec
Koopvaardye, zoü men elk vyf tien fchepeii
in zee brengen , en in geval deeze fchepea
zig by eikanderen voegden , zou de Admiraal
der Staaten zyne vlag van de groote maft
ftrykeöt eö 's Konings vlag, met het ge?
fchut, groeten; waarop geantwoord zoif
worden^ op gelyke wyze, als van weeë dei?
Koning vat Groot-Britanje gefchiedde. Zo
,, de Koning van Frankryk ter zee werdtaan*'
„ getaft , bdoofden de Staaten , by eengeheiiQ
„ punt, hem, met eene mag^ige Vjopt, tQ
^, zullen byftaan. Ook zou men ^ volgens eeipt
ander geheim punt, elkagderen helpen ^
wannea- de .eene of de andiareMogjendheid
de Vlooten , tot befcherming der zeevaart
„ uitga:uft,vyandelyk bejegende. Zelfs zen
j, men zulk eene Mogendheid den oorlog ver?
^, klaaren ; doch niet dan met gemeen goed-^
„ vinden." Met welke twee laatfte geheime
punten, klaarlyk, gezieö werdt op den Ko*
ping van Groot-Britanje, by wien, federt ee*
nigen tyd, de Spaanfchen zeer veel ingang
vonden* „ Men zou, volgensjeen der punte«
van 't Verdrag, den Koning van * Groot-
Britanje nogtans verzoeken, indit Verbond
te treeden, of ten minften onzydig te bly-
N 4 ,, vmr
9y
9)
99
99
99
59
99
99
99
99
99
99
99
99
99
99
5J
99
99
99
«M VAOTRLANDSCHE XLU.BoeIc.
„ ven/* 't Verdri^ behelsde nog eenige ande-
re plinten, die, ofin de voorige overeenkom-
ften vervat, of van klein belang waren (2).
Weinige weeken na het fluiten van dit Ver-
drag , kwam men , met Chamacé , die wederom
herwaards gekeerd was , overeen , dat , in geval
beide de Legers famengevoegd waren , het
ioiHfrdy in dezelven, gegeven zou worden, door
hem , die over *s Konings Leger geboodt. Doch
men beraamde, te gelyk, dat de Koning 't ge-
bied over zyn Leger geeven zou aandenPrin-
fe van Oranje, oie egtcr.niet gehouden zou
zyn, den Koning te zweeren, en wiens Lafl*
brief niét nadeehg zou mogen zyn aan den La/l-
brief, dien hy hadt, van wege deezen Staat.
Maar de Prins zou zig van s Konings Laft-
brief niet bedienen mogen , wanneer de Her-
tog van Orleans, of de Kardinaal de Riche-
lieu in 't Leger waren («). De Knuit , een van
de4>uitengewooneGezapten der Staaren, bragt
het Verdrag herwaards over(^). Men hadt,
reeds in 't voorleeden jaar, befloo ten, dat de
Raadpenfionaris Pauw, Heer van Heemftede,
nog eenigen tyd, by voorraad, aan 't Franfdlie
Hof vertoeven zou, in de hoedanigheid van
buitengewöonen gezant, alzo der Staaten ge*
woonlyke gezant, de Heer van Langerak, o*
yerieeden , en nog niemant anders , in deszelfs
{lede, benoemd was (c). 't Verdrag werdt,
in Frankryk en hier, behoorlyk bekragtigd
AUeenlyk maakceLeiden eenige zwaarigheid,
in
(x) Zie het Traktaat By Aitzema It. l>eilg U, ^9t*
. (4) AlTZlMA II. J^ilm hl> lot f 13l-;i3 3f
, (k) Refol. H%\\.ié' Mèart U|$. H. 39.
3BiII. BöKK: historie, tei
ia het tx>dlaan van dea Rponrfchen Gods- 1(535,
dienft, in ^)aanfche Plaatfen: waarvan aante- r*
kening gehouden werdt (d).
. Op deeze wyze , raakte , eindelyk , het Ver-
drag in ftand, waarnaar eenigen, hier, lang
getragt hadden. Men beloofde *er zig,terwe-
derzyde , groote voordeelen van ; doch de
uitkomft beantwoordde niet aan deeze ver-
wagting.
In Zomermaand, verklaarde Lodewyk de xxilL
XIII. den Koning van Spanje, openlyk, denVeidtogt
oorlog, dooreenen Heraut van wapenen, by-^?^^"^*"*
zonderlyk, ten deezen einde, naar Bruflel ge-^staatfche
zonden (^):. waarop, terftond, een antwoord Legeren,
volgde van wegc den Kardinaal Infant. Ook
werden de redenen , op welken Lodewyk zy^
ne oorlogsverklaaring gegrond hadt, van de
Spaanfche zy de , in openbaaren druk , weder-
legd (ƒ ) . Midlerwyl , was het Franfche Leger,
onder de Maarfchalken van ChdtillonenBrczé^
reeds in Grasmaand , opgetrokken , en hadt zig
nedergeflaagen tuflchen Luik en Maaftricht ,
alwaar de Prins van Oranje, met de Staatfche
troepen , die by Nieuwmegen verzameld wa*
ren (g) , verwagt werd^. De Kardinaal Infant
hadt Prins Thomag, met eenige manfchap, af-
gebonden , oni den Franfchen den doortogt te
jbet willen ; doeh hy werdt , in 't Land van Lu- •
xemburg , geflaagen , en naar Namen te rug ge-
jaagd. Terftond na 't ontvangen der tyding
deezer overwinninge , brak Fredrik Henrik
op
(d) Refol. Holl. 2^)9 4 May itfif. i/, 79, tx.
(i) Declaration du Roy éy Aitzima II. Dm/, i/. z«^.'
<^ (ƒ) AlTZRMA II. Dielf BI. 2II,2Xi.
Q) AlTZPMA 11. Duf, ^^' 27)*
N5
10^ VADERLANMOHË XLH. Boik:
op van Nieuwmcgen:, en toog^ in vyf dagene
tot aan Meerfen , een half uur van Maaijxidit,
alwaar Chatillon en Brezé hem kwamen vin-t
den. De Prins , toen over de Maaze getrokken
zynde^ vereenigde zig met de Fraorfdien , en
voerde , federt , het opperbevel ova: beide de
Legers, die uit omtrent üwce*endertigduizend
knegten en n^enduizend paardoDi bdlonden.
Men befloot, het Spaanfche Leger onder den
Kardinaal Infant, welk by Tienen lag, op te
zoeken en flag te leveren, en trok, langs vyf
verfcheiden' wegen , der waards. Doch de Kar*
dinaal Infant was, ondertuflchei^j opgebroken,
Tietiien en hadt zig^ gelegerd agter Leuven. Het veree-
veroverd, nigd Leger , voorttrekkende, maakte zig mees-^
ter van Tienen, op den eoflenvan Zomer^
maand. De Stad , fchoon niet te houden, hadt
zig egter. verdedigd tot het uiterfte , en werdt,
hierom , tegen 's Erinfen oogmerk , geplondgrd
en aan brand gefteken (h). De Legers togen
toen naar Leuven, en waren bezig met over de
Dy Ie te trekken , toen de vy and zig in flag-
orde vertoonde, om hun den overtogt te be-
twiften. De Prins geraakte egter aan de over-
zyde, met de beide Legers; en de Kardinaal
Infant befpeurde zo dra ni#t, dat men moedig»
}yk op hem afkwam , of hy week te rug. Mea
volgde hem, des anderendaags, en trok voort,
tot op twee uuren gaans van Bniflel , daar eg'
ter , dien dag , meer niet dan de voorhoede
aankwam, ter oorzaake van de enge en flegte
wegen. De vyand, vermoeden hebbende; ge-
lyk waar was, 'dat men 't op B^flel gemunt
hadt,
ib) VoUz Advis fidelle sax V^it. Hollandols. f, «4,
J&in BóöC: MIST o KI E. aoi
hadc , «aök|e , voor het vereeftigd Leger , aan i ^35.
de andere zy de van de Stad , te zyn , en leg^de ""^
2iglang3 de Vaart tuflchenBruffelen Vilvoorr
den, JL^ven b^et katende, met drieduizend
mao, onder Grobbeödonk. 't V^eenigd Le?
§^ trpk , ond^rtirflTchen , voort. De Maarfchalk
e Bre^é veftoonde zig, met het grootfte deel
deJ: Ruiterye,. voor de poorten van Bruflel j
doth 't flbrkfchieten van die van binnen deedt
hem, eeriang, te rug keeren naar 't Leger (/).
• In 't Franfche Leger , was , midlerwyl , ge- Het ver-
brek aan leeftogt en ziekte ontftaan, waarom eeuigd ^
de Franfchen verflonden , dat men te rug trek- j^^^er ,
ken mod[l, en Leuven aantaften, voor wel-^^^^^ '
keStad, men, dagtenze, toevoer van Luik Leuven.'
en Maaftricht zöu konnen krygen. De Prins
van Oranje zou liever gezien hebben , dat
men agter Bruflel om getrokken was , om den
yyand op te zoeken j alzo hy verftondt , dat
jnen, voor Leuven, zowel gebrek aan toevoer
hebten zou, aJs hier. Doch de Franfchen blee*
ven by hun gevoelqa. Hy was hun dan te wille*
Men trok te rug, met het vereenigd Leger ^
en floeg het beleg voor Leuven. De toegang»
werden terftond bezet. Terwyl men bezig was
met het openen der Loopgraaven , deeden die
van binnen epnen fterken uitval ; doch werden,
met wederzydfch verlies, te rug gedreeven. 't
Beleg hadt nu eenige dagen geduurd , toen de
Maarfchalk de Ch^tillon en de MeilUraie^ O-
verfte van 't gefchut , den Prinfe vertoonden ,
j, dat de ziekten en 't gebrek aan mondbehoef^
„ ten,
(O Memoir. de Fieder. Henxi f. i;4-iS2. Aitzsma lUDeelp
èi. 274, i7i«
S04 VADERLANDSCHE XLIC Bö«:
1635. „ ten, inhetFranfcheLe§er,dageIyks,toe'
,, namen; dat het beleg, hierom, noodzaake-
„ lyk, opgebroken, en de troepen in verver-
,^ Ichings-kwartieren geleid moeftén worden,
„ zomenze niet, geheellyk, wiMe zien ^weg*
„ fmelten/' De Prins begreep , dat men , 't be-
leg hebbende aangevangen , de Stad , die 't ,
zyns oordeels, maar weinige dagen houden
kon , zo ligt niet behoorde te verlaaten. Hy
boodt hun zelfs dertigduizend ponden broods
aan , om hen te beweégen tot voortzetting van
Verlaat *t begonnen werk. Zy ontvingen 't brood; doch
de Stad verklaarden , genoodzaakt te zyn , tot het ver*
weder* jaaten der &ad. Men moeft hiertoe dan be*
^°^ Üuiten. 't Leger brak op, den vierden van
Hooimaand (*J, toog naar Aarfchot, en ver-
volgens naar Dieft^ Steden, te voóren, door
de onzen, ingenomen; en van Dieft, invyf da*
f en , tot Roermonde toe. De agterhoede der
ranfchen werdt , opdeezen aftogt , aangetaft,
door eenen hoop Kroaten , uit het Leger van
PicGlomini^ die zig, onlangs, met vyftiendui-
zend man , Keizerlyke troepen, gevoegd hadt
by 't Leger van den Kardinaal Infant: dodizy
leedt kleine fchade (/)•
XXIV. Het vereenigd Leger was zo dra jjiiet afge*
Dieft ver trokken , of de vyand floeg het beleg voor
iQorcn. Dieft , welk , binnen vier dagen , overging. De
bezetting werdt naar Graave gezonden. De
Legers bleevea, flegts drie weeken,by Roer-
monde , daar de leeftogt fchaars werdt ; waar-
om zy, van daar, naar Venlo toogen, toe-»
leg
(k) Attzrma TI. Déit , Bi. 17 s f vr€.
(i) Mcmoii. ét Fied. Htnii p. iu-it<*
XLfl-FóElt: HISTORIE- 205
lég maakende, om Gelder te belegeren. De i(jg5.
Kardinaal Infant , die nog by Dieft leggen ^
bleef, hadt , midlerwyl , vier- of vyfduizend
man, onder den Hert (^e van Lertna^ gezonden Schen-
naar Stevenswaard; van welken, vyf- of zeg- ^^«i-
honderd knegten, onder den Luitenant Kolo- ^^^^iJ^J^
mi Einholts j'den zevenentwintigften van Zo- door de
mermaand, op eenen vroegen morgen, Schen- Spaan-
kenfchans innamen , by verrafling ( m ). Fan ^chcn.
fVeüeren , jBeveltebber der Vefting, en het
grootfte gedeelte der bezettinge fneuvelden ,
by deeze gelegenheid, en de Plaats werdt, deer-
lyk ^ geplonderd. De tyding van dit gewigti
verhes deedt den Prins befluiten , om terfton
op te breeken met het Leger, Schenkenfchans,
ware 't mogelyk, te herwinnen, en daardoor
4e Betuwe , tegen eenen vyandlyken inval , te
verzekeren. Hy trekt, dien zelf den nagt , op ,
bemagtigt eenige voordeelige poften, langs
den Ryn, en onder anderen het Tolhuis, en
cene kleine halve maan , tegen over Schenken-
fchans. De beide Legers , midlerwyl, te Nieuw-
megen gekomen, befloqt men, Schenken-
fchans, door een langzaam beleg, tot deover-
gaave te noodzaaken , en t? gelyk den Kardi-
naal Infant, die reeds tot omtrent Kleeve ge«
fitaderd was , het verder trekken te beletten ,
en , by gebrek van toevoer , te dwingen tot den
hertogt. De Staaten van Gelderland zouden
gaarne gezien hebben, dat men eenen flagge- \
waagdhadt,tegen den Kardinaal Infant, doch i
de Prins hieldt dit te gevaarlyk, in de tegen-
woordige omftandigheden. Hy trok dan, te
w Nieuw*
lm) AlTSIia II. J>uii . H* 27(.
2ot5 VADERLANDSCH8 XUtBoür:
^g^- Nieuwmegen, over de Waale, enflóeg zig^
, ^^' met het voetvolk, te Panderoi in de Betinre
neder. Het grootfte deel der StaatfcJie Rufte^'
rye legerde zig langs den Ryn , tuffchen Ryn^
berk en Roeroord, Het JQranfche L^er lag
tüflchen Emmerik en Rees. De zieke Krygs-
knegten , die 'er , in grooten getale , onder wai^
ren, werden naar de HoUandfche gafthuizcn:
gezonden (n).
Goch in- De Kardinaal Infant en Picoloniini , tot asui
geno- Goch voortgetrokken , maakten zig meeftar
^^^ \ van deezè Stad , onaangezien zy voor oi^dig
Sinaal verklaard was. Voorts , zondt men Dan Anèrtd
Infant. CantelmOy met vier- of vyfduizend man, naar
Kinderen , een Dorp tüflchen Kleeve en Schai-
kenfchans, om, van daar, de bezetting by te
ftaan. Ook namenze het Huis te Byland: in.
Aitona Het gros van hun Leger floeg zig by Udem ne*
flerft. der , alwaar de Markgraaf van Aitona , die 't
bevel vt)erde binnen Schenkcnfchans , krank
werdt , en overleedt. De Hertog van Lerma
werdt , by voorraad , in zyne plaats gefteld*
XXV. Fredrik Henrik verzuimde, ondertuflcheny
Fredrik niet, Schenkenfchans te naderisn. Men groef ,
Henrik ^^^ buiten en van binnen , tegea eikanderen,
ïSn-^ en raakte, dikwils, in de loopgraavèn, hand*
ken- " gemeen. Hetongunfligjaargetydeendeziek.-
fchans. ten , die ook in 's vyands Leger ontflaan wa-
ren, noodzaakten den Kardinaal Infant, voor
't einde van Herfflmaand, van Udem te trdc-
ken naar Gtnnep , na dat hy Kleef van eenc
talryke bezetting voorzien , en de Veftingwer-
ken der Stede , eenigszins , verii)etcrd hadec
(ff) Memoiit de Fiedoc, Benei ^ i|tf-U^o%
I
Kalbeel van Gennep
ian<
de, en de Winterkwartieren toetrok. Op dee-neemen
2en aftogt, overleedt de Hertog van Lenna/Gennep
Het Keizerlyk Leger bragt den Winter cbor^^^*
in de Landen van Gulik en Aken, en haalde
'er zwaare brandfchattingen uit: 't welk den
onzen gelegenheid gaf, om 'er gelyke fommen
te vorderen (o). De Kroaten bedreeven, in 't
trekken , veel moed wils, ten platten lande, en
maakten zig , eerlang, zo gevreesd, als de Mans*
fdders, voor eenige jaaren, geweeft warra*
Doch Stakenbroek verfloeg 'er een deel van ,
in 't Land van Luik. In Wynmaand, maakten ook
de Spaanfchen zig ook meefter van de Stad en Limburg.
't Kafteel van Limburg. De Prins van Oranje,
berigt van 's vyands aftogt gekreegen hebben-
de , zondt het Leger der Staaten naarde naafte
Steden ; de Franfchen naar de Veluwe. Doch De on-
hy liet eenig volk in het Tolhuis , onder den z^» '^
Veldmaarfchalk Graave Willem van Naflau, ?"'* ?
die zig, kort hierna, meefter maakte van 't en Griet.
Huis te Byland, zig voorts begraavende, tus- huizen,
fchên het Huis en de Waale, en daarna be-
magtigende een groot werk , welk de bezetting
van Schenkenfchans^ voor de Vefting, hadt op-
geworpen (^ Vroeg in 't volgend voorjaar,
ondernam Graaf Willem van Naflau eenen
aanflag op Kleeve, die niet gelukte, alzo die
vafi binnen gewaai;fchuwd, of ten minften op
hunne hoede waien. Doch in Lentemaand
maak'»
. (•) ATTZEHA TL. Diêli bk 31«»
{f) Mcmoü, de rxcder. Hcau p, i^o-j^j, AitzemaII. DttL
lag VADERLANDSCHE XOl.BölK.
jg«^ maakte hy zigmêefter van Griethuizen, een
" klein Steeoje aan den Ryn boven Schenken-
fchans , waar zeshonderd Eeizerfchen binnen
jagen. Hierna. een klein Sluisje bemagtigd
hebbende, gelegen op de Vaart, die van Kiee-'
• ve naar den Ryn loopt, legt hy , tegea over
dit Sluisje, eene brug over den ftroom , en
werpt, vervolgens, eene Linie op, van deeze
brugge af, tot aan het Huis te Byland , waar*
door Sehenkenfchans alle toevoer afgefnee-
den werdt, 't Beleg deezo: Veftirig werdt,on-
dertuflchen , voortgezet , zo dra het weder
zulks gedoogde. De onzen waren , reeds voor
den Winter , gevorderd tot in de graftvaneen
hoornwerk, welk nu, in den eemen aanval,
veroverd werdt. Graaf Jan van Naflau en Pi-
colomini, gekomen om de fchans te ontzetten,
vonden'Graaf Willem zo vaft gelegerd, datzy
terug keerden, zonder iet te ondemeemen.
Scfcen- Fourbifiy Bevelhebber van Sehenkenfchans,
ken- zynde Einholts , die de Veiling gewonnen , en
fchans ^^^^ j^^jj^ '^ bewind binnen dezelve gehad hadt,
nenr°°' onlangs ^ gefneuveld, topn geen ontzet voor^
handen ziende , verdroeg zig met Graave Wil-
lem van Naflau, o^dennegenentwintigften
Kleef v^ Grasmaand des jaars 1636. De bezetting
geeft tig van Kleeve gaf zig toen ook van zelve over^
ook over. en verzogt, fchoon zy vierduizend man fterk
was , 's Prinfen vrygeleide, om naar de haa-*
ren , in Brabant , te mogen keeren : 't welk haar
vergund werdt. De Prins zondt daarna de troe-
Een, die döi gantfchen Winter voor Schen*
enfcbans gelegen hadden , en met eene be-
fm^ttelyke ziekte, wel^e thans onder 't Krygs-
vplk
•««
XULBoau HISTORIE, c^»
«WH»: bezagt waren, naar .de V^rv^ioimg^ ■■'
Jkwardeüen. tfet Fjratifche Leger , o«iti;en(f
zelÜeodmzend knegjten en vierauiz^d paarr
^oï fteck geivieefl:^ doch mt, door zielene e»
oogetuaic, toiC op sesdaimi^ koegten en tngf
&hen detuffejc-enckkdiuzenci paarden gefmol-
jten zynde* gmg, op 's K<mings uitdrukkely^
ken laft^ m dat mm liuig naar den wind gor
torfd hadt (3), fcheep ^ te Rotterdam (j)^
lainddcte€alais,enwer<^toe9, in Nornxan,-
4ye en and^c doelen van Frankryk ^ gelqgdj,
«on uit te rufl:en/(r). \
Zo flegt een' liidlaghadt de eetfte Vé^^^'Vi.
togt d^ vereenigde Legeren vtn Frankryket ^o^k of
van.deezen Staat. Men moet. dien, voorqaam^Fredrfk
iyk , toefdiry vm aan eenig verfehil tuflchen de Henrik ,
LqEethoofdiw^ en aan de jsiekte en 't gebrek, met regt,
fioder de Franfcte tro^n. Sommige Fran-^j^^^^^'^^
ichcSchryven hebben beweerd, datFreddkae^over't
Henrik de Franfcbe txoepen van honger ver- ver waar-.
gaanioozea
ff) KdÜL, HoU. ^i, zi, z% MêN itfU. hU IK^, iil» 121»
l^otul. ZeeL ii« 14 AÏAort U)tf. LL zs»13.
(r; Memoir. de Fiedei. Henri ^. 194-197. Aitzema II. Dff^
JfL 304.
(3) in ^tn\^gefcbreeven* /hntekenfngen Wigem Rof^ ,
Sêrdëm , omtrent deezen tyd, x)pgefteld » lee$ ik ,9 dtt
M <)ct Fraofchcn , oincrent een jaar» in deese Stad, Uu
^ gen, en veel leeden , dporde pelt en door armoe*
„de; dat men edeüuiden langs de (traaten zag bede*
,, len; dat eenigen , uit nood, hunne paarden, met
„ zadel en toom, om een Ryksdasnder,verkogGen,,en
,, dat fommtgen, op de beurs en beeftenmarkt, in de
, „ paarden^med , wegftierven." Men kan hieruit afnee-
men, hoe veel dit volk geleeden hebbe. Zic ookAjt-
zcMA U. Deel, bl. 317.
XL D££L. o
r
tw VADERLANDSGHB XLILBotif:
t6iS* gaan liet, om zig te weekenv^n dcnKarcfr
der Fran>^^^ ^ Richelieu, die hem Oranje hadt wit
fchetroe'len afhandic maaken (j).Doch deezebefchul*
pem d^gins ftrydt niet aUeen met de waarheid {
maar heeft zelfs geene de minde waarfchyn-
lykheid. Want, fchoon mra toeftaan moet,
dat de Prins, om \ werk van Oranje, gebee-
ten was op den Kardinaal; zo rekende ny zig,
ook naar 't getuigenis van andere Franfdie
Schryvers (0> deswege, genoeg gewrooken,
door de dood Van Valkenburg en 't bemagti-
^en van het Prinsdom (tt). 't Zou, daarenbo-
ven, eene laage en gantfch verkeerde wraak
fewedft zyn , het onnozel Erygsvolk te laaten
oeten , voor 't gene de Kardmaal misdreeven
hadt. Men jmerke, hierbenevens, aan, dat
de Prins , zo hy al tot zulk eene laagheid hadt
konnen. komen, tegen zig zelven en tegen 't
belang van den Staat aan zou gearbeid hebben.
Hy hadt het jongfte Verdrag met Frankryk,
fterker dan iemant , gedreeven (v). Hy beloof-
de zig merkelyke voordeelen voor den Staat,
• van den openbaarax kryg tuflchen Franloryfc
en Spanje. Wat zou hem dan toch hebben
konnen beweegen, om een Leger, gefchikt
om deezen kryg te voeren, te bedervai? De
waarheid is, dat Frankryk zelf verpligt was,
zyn eigen Leger te oqderhouden , en ^r gee-
ne genoegzaame zorg voor droeg. De Krygs-
over-
(/) AüBUiT Mcmoir. p. tsj'
(t) Frtgmens de Con?erf. ivec Ie Pzince, dans Us Lettr. du
Comte d'Eftrades. Têm. I. p» 53.
(u) ^e hlei voor 9 ^/. ijo.
(v) F0ii% WicquuoAT Hiftt des Fio? Ina Ujdes. Livr. U
^ 47«
\ »
XLII. Boe*. H I S t O R I Ê. 2ix
overften ontvingen geen geld ^4) , . om 't volk 1635*
te voldoen (w) , welk , door aanhoudende ziek- — —
ten, gedrukt, meer onderfland noodig hadc
dan naar gewoonte, en merkelyk minaeront« ,
ving. En *t was 'er zo ver van af, dat men ,
hier te Lande, geen medelyden gehad zou heb*
ben met de elende der Franfche foldaaten , dac
men hun, naar vermogen, bvftand boodt. Wy
hebben, te vooren, gezien (x), dat de Prins,
toen de Legers nog te velde lagen, den Fran-
fchen dertigduizend ponden broods verfchaf-
te. Ook gaven de Staaten van Holland den
Steden Dordrecht, Delft, Rotterdam, Gou-
da en Gorinchem, daar veele zieke Franfche
foldaaten lagen, verlof, om de onkoften, ver-
eifcht tot derzelver onderhoud, te vinden by
de algemeene Staaten , wanneerze , door 8
Konings gemagtigden, niet voldaan werden
y). Zelfs in Naarden , Weesp en Muiden ,
laar *t ook vol Franfchen ftak, en daar zy an-
derhalf pond broods 's daags ontvingen , leen-
den de Wethouders hun, daarenboven, twee
Huivers 's daags, ieder; 't welk voor een lee-
nen , daar geen wedergeeven op te wagten
was, gehouden werdt ( 2 ). Te Middelburg,
werden verfcheiden' kranke Franfche foldaa-
ten,
(lü) HOOïTS Bricveo N. 479. H. 3^4. AlTZiMA II« i5«/,
tl. 517.
(x) BL 204.
iy) Refol. HoU. € Sepumk. U|J. H. i|a.
(z) Rcfol. HoU. p AprU if itf. >A 79. H007TI Butrea if.
47f. kl. 364.
(4) In Wintennatnd des jaars 1635 , hadden de niea*
we Franfche troepen 9 doQteen genomen , in vyf maan-
den , geen geld gekreegen. Refol. HM. 7, li, i4Dec«
1655. Rai4, ai6, 210.
O 2
s
sit VAMRLANDSCHB XLIl Böat.
1(55 r. töiy die op ftraat kgen , door de Wethoö«
*— ^^ derfchip, In een huis ^eplaatil (a). Uit al het
welke > men ziet, dat de elende des Franfchen
KrygBVolIcs, indeezenveldtogt, ^tfch ten
onregte, aan Prinfe FredrikHenrik, of aan
deesen Staat geweeten wordt. Ook weet ik
niét, d^ zulks ooit, door 't, Franfche Hof,
Sefchied is. Maar da( de Prins van Oranje
e oogmerken der Frtofchen , in andere op-
zigten, niet zo veel begunftigd hedt, als hy,
geduurende deezen veldtogt , zou hebben kon-
aen dooi, is niet buiten waarfchynlykheidy
en door kundige luiden zelfs voor volkomen
zeker gehouden (b).
XX VII. Ir cfe^ aanvang des jaars 1 635 , was Filips-
Staat der burff , ceOe voomaame Veiling van den Keur-
Keizeriy- yorft van Trier , ingenomen door de Keizer*
I® fed ^^^^' ^y ^^ > ^^^^ eenigen tyd , in bewaa-
fche zaa- xing gegeven aan de Franfchen en Zweeden,
ken ïtk die *er beide bezetting in hadden, welker be*
Duitfch- velhebbers aan beide de Mogendheden eed ge-»
^^- daan hadden. De Plaats werdt , by verrafling,
overmeefterd, tuflchen den drie-entwintigften
en vierentwintigften van Louwmaand (c). Dit
yerlies , gevoegd by de nederlaag te Nordlin*
gen, deedt de Zweedfche en Proteftantfche
zaaken in Duitfchland geheellyk over ftuur
dryven. De Keizerlyke wapenen waren , al*
omme, voorfpoedig. Trier, Augsburg en an-
dere Plaatfen vielen hun in handen. De Keur-
votften van Saxen en Brandenburg koozen 's
Keizers zyde. Zweeden verwierf, niet dan
met
* f*) Hom!. Zöcl. 1 Npv, 16%$, ht. 1^7.
/^(^) Le^Cre Ue Ma* P. on €>a<iot dt t> Sfpfn id7i«
{cj AlTZEMA li. Heel 9 bL 27».
XLII. Boe*. HISTORIE. ^13
met veel moeite, dat het Beftand met Poolen, 1635.
voor eesentwintig jaaren, verlengd werdt,*" '
waartoe de Staaten, onder anderen , door een
Gezantfchap ( J), bekleed door Rochus van
den Honaart, eerften iUad in den Hoogen
Raade , Andries Bikker , Burgemeefter van
Amfterdam, en Joachim Jn4rée^ Raad in den
Hove van Friesland, hadden doen arbeiden.
Doch Pruiflen , zo ver het , door de Zweedeii,
overraeefterd was, werdt, by deeze gelegen*
heid , wederom aan Poolen afgedaan. In 't
najaar , behaalde egter de Zweedfche Over-
fte^ Joan BÊfiier^ eenige voordeelen op den
Keurvorft van Saxen. De Ryks - Kanfelier
Oxenftiern hadt , midlerwyl , eene reis her-
waards en naar Frankryk ondernomen , om Ko-
ning .Lodewyk , en de Staaten tot byftand te
beweegen {e). Doch beide deeze Mogendhe-
den hadden thans de handen zo vol, met het
Iroeren van den oorlog in de Nederlanden, dat
zy zig niet flerk moeijen konden , met den
Duitfchen kryg.
Terwyl de veldtogt nog duurde, was *er xxvrtl
ttnige opening van handeling met de Spaan- opening
fchen gefchied , by gelegenheid , dat men, te^'^®"^
Eraanenburg, inJ;efpreK geraakt was, over^^^^^J
het ftcrken van Gennep , van de Spaanfche , ^ng.
en van het Tolhuis en Ra venftein, van de Staat-
fche zyde; welke Plaatfen men , van weder-
zyde, als onzydig, wilde hebben aangemerkt
Men raadpleegde , over deeze opening , te
Arnhem, werwaards de Vergadering der al-
{d) SLefol. Holl. zs OS, !<!ƒ. hl» 199. KmaMkll.I^tlp
èL 2i3M«t.
(i) AlTZlMA II. Ded^ hl- 291 inu
03
21+ VADERLANDSCHE XLILBoek.
1035. gemeene Staaten verlegd was (ƒ), enbefloot
' den Griffier Mufch naar Kraanenburg te zen-
den , om nader met Don Martin Jxpe , *s Ko-
nings Geheimfchry ver , in gefprek te treeden.
Doch Axpe was niet behoorly k gelaft. Ook
^deedt hy zulke buitenfpoorige eifchen, dat men
'er , te Arnhem , geheel geen agt op floeg.
Misnoe- ^^^ 8^^ > nogtans , in Slagtmaand , den Ko-
gen van ning van Frankryk kennis van de gedaane o-
Frankryk pemnig. Doch men begreep, aan 't Fra^fche
hierover. jjQf ^ Jat zulks te laat gefchiedde , en men
wierp den Heere Pauw voor de fcheenen, dat
Mufch, reeds in Herfftmaand, met Axpe, te
Kraanenburg, gehandeld hadt. Charnacé ver-
weet Mufch , naderhand , dat Axpe deezen
honderdduizend kroonen beloofd hadt, zo hy
een Beftand, met uitfluiting van Frankryk,
wift te wege te brengen (g). De handeling
werdt, midlerwyl, vervolgd te Turnhout.
Mufch gaf hier Axpe te verftaan, dat men
iiiet buiten Frankryk zou konnen fluiten : waar-
op hy zeide, dat men, in nadere onderhande-
ling treedende, eene byeenkomft van Keizer-
lyke, Franfche, Spaanfche en Staatfche ge-
zanten zou behooren aan te leggen. Doch hy
toonde nog geenen behoorlyken laft,omiette
fluiten (h). Ondertuflchen , hadt dit handelen
zo veel agterdogt verwekt in de Franfchen,
xlat deBrezé,op den veertienden van Winter-
maand, gehoor verzogt hebbende, eene fcher-
(ƒ) RefoU Gencr. Vener. 19 Oflfö^. X6jy. in i^^ Notul. ZecU
» Nov. 16} f. BI, 17».
' (g) AiTZEMA lU J>eêlf hl, S17.
{h) Refol. Holl. iSy 16 Dcc. itfj;. kL 221, iii. AITZE«
MA II. J>eel^ H, ztiy ita.
3DLII: Boflt. HISTORIE. 115
pe aanfpraak deedt » aan de algemeene Staaten : itf35>
zig, onder anderen, van deeze woorden be- '
dienende: „ Wat mj aangaat, eer zou ik twy-
„ felen aan 't gene ik met myne oogen zag,
9, dan gelooven, dat gy bekwaam zoudt zyn
j, toteene daad , waardoor gy , het woord
„ fchendende , welk gy zo plegtiglyk gegeven
„ hebt aan eenen der grootfte Koningen van
„ den aardbodem, en te gelyk aan uwen mag-
„ tigften vriend ; veroorzaaken zoudt , dat
„ men zig, in 't gevolg, onmogelyk op uwe
^ beloften zou Jconnen v^laaten. ZyneMa- '
^, jefleit , zeide hy ook , is gezind tot de vrede;
9, maar tot eene veilige en verzekerde, die ,
yy gezamenlyk en met gemeene bewilliging
„ der Bondgenooten , geflooten wordt; niet
„ toteeneverhaafte,heimelykeenafzonder«
„ lyke ; gelyk die fchynt te moeten zyn, waar*
,, over men tegenwoordig handelt. Sommi-
„ gen waanen, voegde hy 'er by , dat u weHeer-
„ lykheden aan haare verpligting voldoen zul-
y, len, wanneer zy, na zo veele onderhande-
„ lingen tofTchen den Heer Mufch en Don
„ Martin Axpe , Frankryk doen treeden in een
„ Verdrag, welk, ten uwen opzigte, zo goed
yy als geflooten; doch ten onzen opzigte, nog
„ niet begonnen is : doch 't is 'er zo ver van
,, af, dat, hierdoor, de ontrouw van zulk een'
„ handel verminderd zou worden , dat dezel*
,, vc , in tegendeel , zeer zou zyn toegenomen,
^ als men u, by den hoon, de veragting en
„ befpotting zag voegen. Zulks iet, ^hy te
„ verflaan , hadt men van den Koning niet te
„ wagten, die zyn Ryk en zyn' perfoon eer in
O 4 ^ de
U6 VADERLANDSCHE XLQ.Q^a;
iCtS* n de ^v^gfdiaal (lellen zoa^ éxa de ScaoEten
■ „ begecvcn , of in 't minfte pc«c der gefloo^
„ ten* Verdragen te kort fchieten (f)* ' De
Staaten beant^foordden deoe aanfwaak j met
aen verzoek, dat de Konioff van Frankryk ^
iilsgefyks, iemant tot de handeling wilde mag^
tigen; en met eene verklaaring, dat 'er nog
niets geflooten was , en niets zou ^//toerf» wor-
dden, zonder 's Konings bewilliging. Doch de
Franfchen wiften wel, dat men ook beloofd
hadt , niet dan gezamenlyk en met gemeene
bewilliging , in ondirhandeling te isuïkn traden^
De htn* Zy drongen dan zo ilerk op het afbreekendee
^^^ing h wdelinge , dat Mufch , in Sprokkelmaaml des
wordt tf- j^g jög^j^ wedarom y ojp reize gegaan , naar.
kea^^' Turnhout, Axpe, fchrittely k , deedt af vraa-.
f en ^ of de meening niet ware gezamenlyk met
rankryk te handeknl doch op deeze vraage
kwam geen antwoord. Mufcn keerde toen ,
zonder te Turnhout te willen komen, te rug,
naar den Haage: en de handeling werdt , fe-
dert , gehouden voor a%ebroken (*). In Gras-
maand hierna, deedc de Koning van Frankryk
den Staaten e^ien voorflag tot eene algemee->
lie Vrede (/). Doch daar verliepen nog ver-
fcheiden' iaaren, eer hieraan ernftelyk gear«
beid werdt,
XXIX. ' Terwyl de algemeene Vrede dus verre te
Blnnea- toeken was, waren 'ar ook, federt veete jaa-
ren,
(I) Ref<4* Hotl. X4 ^c. 16% S. hl, xi9. AITZEMA II. i))rri^
ik) Retol. Holl. I) Fehr. 163c. hl ly.Notnl. Zeel. riJVfv.
Ml 5. hl, %c^ 7 Tehr. itff*. hl, 5. AltUMA. II. Ditl^kk%\\^
^(0 l^efol. HoU.'30 April U3i. hl. I*f. êaTt^UH» ÜhU
JUt Bolk. HI1S T O R I E. u?
jren , in foamégea der VCTeenigde Geweften , x(5^ f
awaare gcfchillen ontftaan, die men, omtrent r^^f^
deezen cyd, inzonderheid in Friesland , door^efchn-
daadelykheden, togt te beflegten. Met Zee» Jen over
land («), met Gelderland, metOveryirel,en'^^«a«:ett
met Groningen, was, al voor lang, veiiirhil^^"^ ^^
ge^eeft, orer het aandeel van elk deezer Ge- Ltftw.
weften in de gemeene laften : waarin zy ver-
fto^den, boven vermogen, bezwaard te zyn.
In Stad en Lande , waren de Stad en de Om«
melanden ook onderling oneenig ge weeft , o*
ver de verhooging der gemeene middelen ;
waarop, reeds in Wintermaand dei jaars 1628,
uit jpraak gedaan was , door Gemagtigden der
algemeene Staaten (e). Gelderland en Over-
y ffel werden , in den aanvang des volgenden
|£^u:s, emftelyk, vermaand, om hun aandeel
in de gemeene laften, bchoorlyk, op te bren-
gen (p): en in den jakre 1634, was men, o-
ver dit ftuk , noff in gefchil geweeft , met bei-
de deezeGeweften Q). Doch nergens liep de
twift hooger en heviger , dan in Friesland ,
daar men , federt eenige jaaren , onderling en
met de bondgenooten in 't gemeen, overhoop
gelegen hadt- De gel^enheid van deezen twift,
en wat middelen men , van tyd tot tyd, ter hand
floeg, om dien in te toomen, ftaat ons, hier,
een weinig nader te ontvouwen.
De algemeene Staaten hadden , al federt den Beroerte
jaare 1625, gepoogd, de gemeene middelen,by.|» ^"e«*
na
(n) Refbl. Höll. X4 Mav iSzjé BI, iii.
(•; AiTZlMA I. I>eel9 tl, 777, S47.
ip) Refpl. Hoil. 10 4ui. 162». */. 14». AlTZSAUZ. DiiU *
{f> AITUI9A IL Dttlf hl. 141-141.
O 5
waaruit
VADERLANDSdS XLn.BoiC:
t6is- ^^ ^P ^^^ zelfden voet als zy in Holland ^
terande- heeven werden, in te voeren > in Friesland,
ring in deZy deeden, ten dien einde, bezendingen der-
Regee- waards, en bewoogen Weftergo en een ge-
ling ont- deelte van Ooftergo tot bewilliging. Doch de
^^ Steden waren niet te beweegen. Men befloot,
hierop , de uitfpraak , voorheen , op dit (tuk ,
ook hier, van wege de algemeene Staaten ge-
daan, by voorraad, te volgen. Graaf ErnftKa-
fimir, Stadhouder van *t Gewefl, werdt ge*
%Exeeth ™^^S^^gd, om de eemeene middelen, by* pan»
4ie. ding en door middel van Krygsvolk , te doen
betaalen. 't Graauw, ter deezer gelegenheid,
in Grasmaand des jaars 1626, te Leeuwaar-
den, op de been geraakt, terwyl de Landdag
gehouden werdt , viel Dmvse van Jylua , Griet-
man van Weftdongeradeel^ zo fel op ^tlyf,
dat hy zig bergen moefl in een huis , welk
toen aangevallen werdt, en geplonderd ge-
weeft zou zyn, ware het niet, door twee ven-
delen Schutters , befchermd geworden. Doch
de Landdag, door deezen oploop geftoord ^
fcheidde, verwardelvL Graaf Ernft, aan-
fchryvens gekreegen nebbende, uit den Haa-
ge, om de hoofden der oproerigen aan te tas-
ten en te do^ flraffen, zogt, om hiertoe in
ftaat te zyn, vooraf, vyf vendelen knegten,
boven de gewoone bezetting , behendiglyk,
binnen Leeuwaarden té brengen. Doch *s daags
voor de uitvoering van deezen toeleg , kreeg
men 'er de lugt van. Terftond, kwam de Bur-'
gery in de wapenen: de poorten en ftraaten
werden bezet. Men was genoodzaakt, den na-
derenden knegten bevel toe te zenden , om te
rug
I
XLIL Boek. HISTORIE. 219 ^
rag te keeren. De burgery , toen 't fpel mees- 1635,
ter, dwong den Stadhouder, de bezetting, die
in de Stad lag, te ontwapenen, 't Graauw
' dreigde , de naafte adelyke Huizen te pionde-
ren: 'twelkegter, door de Burgerye, belet
werdt. De beweeging onder 't volk flo^ , van
Leeuwaarden, voort naar de andere Steden,
en naar verfcheiden' Dorpen. Men vorderde
den Ontvangeren rekening af, pionderde, hier
en daar, derzelver huizen, en bedreef veeler-
lei moedtïril. Doch na verloop van eenigen
tyd, werden drie daezer plonderaaren aange-
taft en onthalsd. Graave Ernft, ondertuflchen
aan de Gedeputeerden der Steden verklaard
hebbende, dat hy , met geen ander oogmerk ,
krygsvolk in Leeuwaaroen hadt willen bren-
gen , dan om de hoofden der voorgaande be-
roerte te doen ftrafFen ; geenszins om , gelyk
men verfpreidde, de gemeene middelen, met
geweld , m te voeren j deedt men der ontwa-
pende bezetting de wapenen wedergeevep,
met welken zy toen te velde trok : waarna de
ruft , in Friesland , voor eene wyle tyds , lier-
fteld werdt (r). Nogtans moeft men , om der
morrende Gemeente genoegen te geeven , ee-
nige nieuwe fchikkingen maaken op 't ftuk
der Regeeringe, die, in Louwmaand des iaars
1 627 , werden vaftgefteld ; doch niet lang ftand
hielden. De Gemeente was zeer gebeeten op
de Grietluiden , met naame op Ernft van Jylua^
en zynen Zoon , Douwe , Grietmannen van
Ooft^ en Weftdongeradeel ; die groot gezag
L had-
(r) VAN DEN SANOU IX. Botkf hl» 121. AlTZEMAl. D^^/,
i/. 53t.
«1
%te VADERLANDSCHE XUT-BöMt
t62S. b^^^^^ ^^ ^^ Landfcfaap , en toe invoering
der nieuwe middelen genegen waren* Zy ont-
hielden zig dan, eene poos, van 't bewind ;
doch hernamen , • door den tvd , het gezag ^
welk zy te vooren gehad hadden (s). Midler*
wyl , verwekten de zwaare lallen des krygs ,
van tyd tot tyd , eenige onluft in Friesland ,
daar men misnoegd bleef op de Regeering (r)*
Ook bleef men, van wege de algemeeneStaa*
ten , aanhouden by die van dit Gewefl: , op
het voldoen der agterftallen («) : en in den jaa*
re 1633 , ook op de verantwoording der mid*-
delen op de Wynen , Bieren , Lakenen, Za™
en Zout, in 't gemeen de vyf Speciën genotmd,
en federt korten tyd ingevoerd. De Staaten
van Friesland maakten, ten zelfden tyde, ee«
ne nieuwe orde op het (luk der gemeene mid-
delen (y) : ook eene andere op Sc Regeeringe
(w). Doèh 't morren van 't gemeen en vanee-
nige luiden van rang bleef, desonaangezien ^
duuren. • Men hadt nu eenige nieuwe midde-
len ingevoerd by oyerftemmin^, en ten hoo-
gen pryze verpagt/t Gemeen , in verfcheiden*
Steden en Dorpen, hierover, misnoegd, raak-
te in beweeging, viel aan op de huizen der
Pagteren , en zelfs; op die van eenige Leden
der Regeeringe. Te Harlingen , Teedt het
Huis van den Burgemeefter Bormetna laft ( a; ).
VanKollum, daar de oproerigen twee vendels
op.
(s) AlTZKWA I. Deel f hl, ;t4-T92.
(i) Km^Hk 1. Z>w/, hl, 27Sf 77^» 771» 7W. . , ,.
(«/AiTZEMA I. Dielf kl. 149» IC07, 1054. II. Diel^ hu
t, i5«, U|.
(v; AlTZEMA II. Z>m/, hl, 9 f ia*
(w)Ziê AiTZSMA XI. Deel ^ hl, isS.
(x) AiT£EM4 II. Deel, hl, I59«
XUI. BöEit. HISTORIE. Mit
cqpgeregt haddeni «i, met de trom^ elk, die, 1635*
voor 's Lands vryhcid en tegen de nieuwe hs*
ten, v^ten wilcle, nodigden, om zig byhcn
te voegen, toog men naar Buitenpoft, daar
ti^ee Huizen geplonderd werden. Ditgebeor*
de , in Gras* ot Bloeimaand des jaars 1634.
't Land was toen ledig van Krygsvoik. Doch
de bezetting van Leeuwaarden , gedecltelyk
uitgetrokken, nam ecnige oproerigen gevan-
gen , en verjaagde de overigen. De algemeeneoe i!ge*
Staaten namen, uit deezen oproer, gelegen- meene
heid, om twaalf vendelen te voet en een te^^^^
paarde, nevens vierGemagtigden,naarFries-^^"g^^
laxid te zenden, met een Berigtfchrift, welks volk naar
inhoud voor de Friefche Afgevaardigden ter Fries-
algemeene Staatsver^eringe geheim gehou-^an^l^
4en was. De Gemagtigden hadden voor, met
dit volk , van de Kuinder , daar men huiden
wüde, regelregt, te trekken naar Leeuwaar-^
den. Dom Graaf HenrikKafimir verflondt,
dat zulks , buiten bewilliging der Staaten van
Friesland, niet mogt gefchieden , en bragt,
door redenen ,^ zo veel te weg'S', dat men 't
volk te Makkum aan land liet gaan , vanwaar
het , op laft van Graave Henrik , in de Steden
Harlingen , Bolswaard, Sneek en Leeuwaar^*
den, verdeeld werdt. Sommigen meenden, dat
men voorhadt , met dit Krygsvoik , eenige
verandering uit te werken in de Regeeringe
van Friesland; dat men, hierom, naar Leeu-
waarden gewild i en het Berigtfclurift der Ge-
magtigden geheimgehouden hadt voor de Af-
gevaardigden des Landfchaps , in den Haa-
ge. Ook merkte men op, ^t het Krygsvoik
niet
i^2£ VADERLANDSCHÉ XLU.
KJoV niet ftondt ter betaalinge van Friesland , maar
■ * van andere Geweflen; en dat het veel fterker
was, dan men verwagt hadt (y). Doch men
zou, met geen' minder' grond, konnen ver-
moeden , c£t het Krygsvolk gefchikt was , om
de tegenwowdige Regeering te handhaaven :
't weSc, meen ik, uit net gevolg, nog nader
blyken zal.
Vcrande- ^^ misnoegden over de tegenwoordige Re-
ring in degeeringe in Friesland, namen zo flerk toe, en
Refee- 'tklaa^en, over 't flegt beftier van *s Lands
nng van geldmiddelen , en over den algemeenen Ont-
l^^' vanger, ^oan van Bootsma , ^ing io zeer in
zwang, datfommigen, hieruit, gelegenheid
namen , om andere luiden te dringen in 's
Lands Regeeringe , of om 'erzelven aan te ge-
ratken. Men bragt zo veel te wege , by hen ,
die regt hebben , om de Volmagten ten Lands-
dage te benoemen , dat de party , die des Stad-
houders zydehieldt, de minfteftemmen kreeg:
en 'er veelen tot de Landfchapsvergaderinge
gemagtigd werden , welken men , te vooren ,
buiten bewiiHf hadt weeten te houden. De
Staaten, in den aanvang des jaars 1635, by-
een gekomen, traden, eerlang, tot het kie-^
zen van nieuwe Gedeputeerden. . Voor Oos-
tergo , koos men Watfo van Kamminga en A^
hraham Roorda^ in de plaats van Pieter van £i-
finga en Tjerk Boelens; voor Weftergo, Dm^
we van Hottinga^ Grietman van Barradeel , en
Doktor Martinus Gravius. Voor de Zevenwol*
den , (laken de ftemmen , weshalve men , aï-
• "^ daar^
*
fv) VAN DIN SANOI XIII. Sêek, hL Z7t. AlTZIMA IX.
DhI^ bl, 159.
XLII. Böl«- nis T O R I e; 323
daar, overeenkwam, om de ampten , beürts- X635.
wyze, te verdeelen onder de Grietenyen (2); --
Voorts, werdt Bootsma tot rekenen gevorderd;
t)och aLzo de Zeyenwolden en de Steden , hier*
in, naar 't oordeel van die van Ooflergo en
Weftergo, te flap gingen, dreevendeezendoor,
dat den d teden zelven het regt verleend werdtp
tot beftelling jiaarer Wethouderen , 't welk, toe
hiertoe, aan den Stadhouder gddaan hadt.
Men hadt, om dit regt te bekomen, de burgè-
ry van verfcheiden' Steden aangezet, tot het
houden van famenkomflen , buiten kennis der
Wethouderen en der gezwooren' Gemeenten^
Hier, werden verzoekfchriften opgefteld en
getekend , en ter Landfchaps vergaderinge in-
-geleverd. Men begeerde, by deeze Verzoek- Men ver-
Ichriften , dat de Steden zelven haare Wet* leent den
houders beftellen mogten: \ welk, terftond,^'^^^"'^
toegedaan werdt. De voomaamfte, die dit^jf^^^
dreef, was Abraham Roorda; die, gelyk wel* Wet te
eer , Kare] Roorda, zyn Oom (a), zyn befl:befteW
deedt , om 't gezag des Stadhoudojt te tefno^i- ^^^^
jen. Meinart jÜtzmay Sekretari^kr Admira-
liteit teDokkum, (tondt hemby, met raad.
In Ooftergo , werdt hy van Rienk van Burma*
nia en anderen, in Wéftergo, van Douwe van
Höttinga, Sjouk van Burmania^ Pieter Harinx*
ma en èenige anderen ingevolgd (i). Het af-
zyn des Stadhouders hadt gelegenheid gege-
ven, om dit ftuk door te dry ven. Zo dra men
den Steden de begeerde Oktrojen verleend
hadt, beftondtmen de Regeering derzel ven,
in
(*} VAN OEW S4NDK êy AlTZIMA II* X)''^» ^/« Xt9*
(«) Zit IX. Detlf bU %7.
ih Van den Sanok h Aitzima II. DhI^ kL itt«
di4 VADCRLANDSCHE XULBèUC
iS^e in Hwimaaiwi, gandch .ImkcM tyds, teirer^
* - anderen. De gezwooretf Gemeenten werdca
afgezet, en akniime , mtgenomen te Dokkm%
eene Vroedfcfaap ingevoerd, waarvan men,
t3ot hiertoe^ in Friesland^ niet gehoord hadt.
De alge- De Prins van Oranje , zeer te onvrede over
meene deeze verandering, bragt te wege, dat de al-
Staaien terneene Staaien , in Wyninaand , Gemagtig-
^nden ^^n fchikcen , naar Friesland ; die , nevens den
tig^n^' gtadhouder^dcldagtendera^ezetteWethou-
naar deren hoorden, zanda: zig te hebben aange^
Fries, dicnd by de niaiwe Staanen- Euvel werdt dit
'•"*^ .van deezea opgenomen , en als ftrydig met
de hoog&ie nia|;t des Landfchaps, en met het
Verbond van Vereeniging onder de Gewes-
ten, aangemerkt. Zelfs Ichfeevënze *er over
aan dealgemeene Staaten, met verzoek, dat
deeeen hunne Gemagtigden , uit l^riesland , te
ifJ^tJ ^^ wiideai ontbieden. Ook kenden zy naar
— xJl den Haage , op den eerften dag des volg^iden
Regts- jaars. Ondertuffchen , werdt het geding te-
Bootsma. werdt geoordeeld , dat hy ten minfte hon-
derdetizevendgduizend guldens ten agteren
was. Ook hadt zyn Klerk, Jbie FreirikSy in»
derdaad, 's Lands penningen verkOTt,enwa8,
onlangs , ten Lande uit geweeken. Bootsma
werdt dan gevangen gezet j zyne goederen
iaangeflaagen {c) , en hy , eerlang , verlaaten van
zyn ampt. Doch de (laat van 's Lands ^ekl-
. mid-
(c) VAN DSN SANOS ^ITI. Boek 9 ^l- l%€-^9U AlTZEÜA
XLn. BöEic. HISTORIE. 2^s
middelen bleef even agterlyk. Men verzuim* j^sfiw
de , zorg te draagen voor 't bewilligen in de ■■*
gemeene laften , en voor 't aanwenden vaa
middelen , om dezelven te voldoen. Om 't
volk genoegen te geeven , liet men eenige
middelen onverpagt- Men fteWe een nieuw
Berigtfchrift op , voor 't Hof: waardoor dei*
zelfs gezag bepaald werdt (d). In deèzen toe-
ftand, bleeven de zaaken van dit Gewed ^ tot
in den aanvang des jaars 1(537. Kort te voo*De Raad
ren , was de Raad van Staate gemagtigd ^van Staa*
door de algemeene Staaten, by raade van den^^gj^ J*
Prlnfe van Oranje , om de Regeering en denafgezette
ftaat der geldmiddelen , in Friesland, op ee^Wethou-
nen beteren voet te brengen. De Friefcheder»^
Steden waren toen fterk bezet met I^gsvolk.
't Viel, derhalve, den Raaden van Staate^
die , in Louwmaand, te Leeuwaarden kwa-
men , niet moeilyk , de afgezette Wethou**
ders, alomme, te herftellen. Op de meeflc
Plaatfen, ftelden zy eene geduurige Vroed-
fchap, uit welke, jaarlyks, bylqpjtinge, vyf
EkSleurs of Kiezers zouden gemaakt worden, *
die een dubbel getal zouden noemen, waar*
uit de Stadhouder de jaarlykfche Wethouder»
fchap kiezen zou. Doch, teDokkum, werdt
4e Vroedfchap, flegts by voorraad, gefteld,
willende men daar tot geene geduurige vroed-
fchap vejitaan. In Grasmaand, werdt de Land-
dag gehouden, waarop nu andere Volihag*
ten verfcheenen } die, tcrftond, de Gedepu-
teer-
(d) VAN DEN SANOE XIV, Bêtk^bU Xf7, I9t. AlTUMA
n. Detl^ Bi. )Sz-3«7.
XI. Deel. P
L
426 VADERLANDSCHE XLÏI.Boek.
-7««K teerden van Ooftereo en Weftergo verander-
^ den. Bootsma werdt op vrye voeten gefteld.
Doch, ter oorzaake van zyn flegt opzigt op
zynen Klerk , gelaft , . zig van 't Ontvanger-
fchap te onthouden. Het nieuw Bengtfchnft
voor 't Hof werdt vernietigd. Men ftelde ,
door bewerking der Raaden van Staate, ee-
irige andere orde op 't ftuk der geldmiddelen.
Ook wilde men eenen vafteren voet beraa-
' men op de Regeeringe , en 't onbehoorlyk kui-
pen beletten. Doch hiervan kwam niets , ten
deezen tyde. De Raaden van Staate keerden
naar den Haage , en de Landdag fcheidde,
-na dat de zaaken , eenigszins ten minften , in
orde en ruft gebragt waren (e). Sommigen
geeven te kennen , dat men den Prinfe van O-
ranje hadt voorgehouden , dat alle de Gewes-
ten maar éénen Stadhouder behoorden teheb-
•ben (ƒ ) ; en dat hy , hierom, zyn gezag in Fries-
land hadt zoeken uit te breiden. Doch dierge-
lyke oogmerken zyn, of nooit, of zeldzaam,
te bewyzen , naar behooren.
XXX. - Eer wy dit Boek befluiten , moeten wy , kor-
Tegen- tclyk, melden, in welken toeftand, de zaa-
woordigejjg^ in Ooftfriesland, zig, ten deezen tyde,
ftaat van ^^onden. Wy hebben, in 't voorgaande Boek
Sund.rff ), verhaald, dat de Staaten, in den jaare
-1627 , hadden goedgevonden , Embden en
Lieroord te voorzien van meerder bezetting :
■t welk zy noodig oordeelden , . om de ftroope-
(t) VAK DIN SANDK XIV. Boek, U. los-ft. AlTZtMAU.
Z>eel,H. }«7-99l. 4"'4S7» 4*«*'t77.
(f) AITZEMA II. Vtttt W. *.
(X) Dl. 41.
r
XLII. BoïK. HISTORIE, üy
ryen der Keizerfchen onder Tiïly te beletten. x6^6.
Zy hielden, federtj ook Oorlogifchepen op' '*
de Eems , die den toevoer naar t KeizerlykQ
Leger verhinderden. De Graaf, Rudolf Cbris-^
tiaan , zogt^ de Staaten te beweegen , om , door
\ ruimen van Embden en Lieroord, de Kei-^
zerfchen te verpligten, tot het veriaaten van
Ooftfriesland. Doch zy luifterden hiernaar zo
weinig, dat^y, zelfs in 't jaar i628,eenenieu*'
we Schans opwierpen, op eenen grond, dien
de Graaf hieldt hem toe te komen, hoewel
men , aan deeze zyde , verftondt , dat de ftreek
onder het Geweft van Stad en Lande behoor-
de (A). De fchans werdt ook voltrokken , enLangak-^.
de Langakkerfchans genoemd. Rudolf Chris- kerfchans
tiaan, midlerwyl, overleeden, en, door zynenê^^^S^» ^
Broeder , Ulrich , opgevolgd zynde , werden de
voorige klagten vernieuwd , in den Haagej
en fterk gedrongen , op het erkennen der on-
zydigheid van Ooftfriesland. Doch 't baatte
luttel. De Stad Embden klaagde, ten zelfden
tyde, over den Graave, en veroorzaakte, on-
der anderen ook hierdoor, dat het befluit op
^s Graaven voorftel verfchooven werdt. Ook
bleeven de Keizerfchen nog in Ooftfriesland :
waarom de Staaten te minder befluiten kop-
den, om hun Krygsvolk, van daar, te ontbie-
den (i). Voor 't einde des jaars 1630, hadt
Graaf tJlrich egter eene erkentenis van pnzy-
digheid weeten te verwerven van den Keizer:
waarop ook de Staaten , in 't begin des volgen-
den
(h) A1TZEMA I. /)«/, W. «««-i94.
(i) AlTZEMA I. Diel, ht. 9U-91S» H^'9S^ 9 9l%*
P a
V
^t8 VADBRLANDSCHE XLII. Boj»
r<?«it den jaars, beloofden, geene nieuwe troepen
J^2-L naax Ooftfriesland , Embden en Lieroord uit-
genomen , te zullen zenden. Ook vermaaai.
Sen zy de bezettingen in deeze twee Plaatfen
«e van den minften overlaft te onthouden.
Kort hierna, ruimden de Keizerfchen Ooftfnes*
land. Ook werdt 'er een Verdrag getroffen ,
tuffchen den Graave en de Stad Embden ( * ).
Doch deeze Stad raakte, federt, overeemg»
aeterftallen haarer bezettinge, in gefchil met de
Senden des Landfchaps, die ongenegen wa-
ren , om het hunne hierin te draagen. Over dit
gefchil, werdt uitfpraak gedaan, door de al-
Abvffini- lemeene Staaten, in den jaare 1632. De Graaf
fcS hadt, ten zelfden tyde, eene zogenaamde A-
Maat- btlTtnifche Maatfcbappy opgeregt, die op Oolt-
(chtpn- iidie handelen zou. De Staaten toonden klem
bebaagen in deeze nieuwigheid. Ook ver-
dween de Maitfchappy, eerlang, by gebrdc
van onderfteuning (i). Maar in t^ volgende
iaar , gaf de inlegermg eeniger Zweedfche
troepen Graave Ulrich wederom meuwe ftof
tot klaagen , by hunne Hoog-Mogendheden ,
Voor welken die van Embden ook byzonderc
gefchiUen bragten (m). Men befpeurde, van
tydtottyd,Uaarer, hoe groot een gezag de
Staaten zig , door hun Krygs volk , m Embden
en Ooftfriesland , hadden weeten te varkry-
gen. Op de oudegefchillen tuffchen denGna-
ve en de Stenden des Landfchaps, deeden de
Staaten , van nieuws , uitfpraak , in Wyn-
/ maand
tk) AiTMMA I. Ditl, H. niv"»»' ,
\l) AITZEMA, I. Detl, tU 1144, IMI-W*»»
\m) AlTZUU n. Duit tl. II-»7.
(
1
XLII. Boek. HISTORIE, tïp
maand des jaars 1Ö34 (b). Doch zy werdc zo jgg^.
weinig ingevolgd, dat men, in 't volgende — ^--
jaér, wederom Gemagtigden naar Oof&ries-
land zenden moeft. Zy waren egter niet in
ftaat, om den Graaf met de Stenden te ver-
eenigen (0). Ofveelligtzag men, hier, dee-
ze eenigheid niet gaarne: om dat de twift het
gezag der Vere^nigde Staaten ryzen deedt ,
in Ooftfriesland ; ten minfte tot een voorwend-
fei-ftrekte, om der Staaten bezettingen niec
terug teroepen. De Staaten, federt, denuit-
verbiedeo,
ifpysd zou-
die zelven
roorzaakte
?e de Stad
iTis geenea
<S37,kree-
t Jciaagen,
der Heffi-
1 viel,zul-
alen. Ooft-
firieslandwas, inderdaad, ten hoogfte, te be-
kiaagen, alzo het, in zig zelf, van klein v^-
mogen, en nog zwakker geworden door in-
wendige verdeeldheden, federt veele jaacen,
jamraerlykgefooldwas, door allerlei vreemd
Krygsvolk. 't Land hadt geenen tyd, om ee-
nigszins op zyn verhaal te komen , of het werd^
door een nieuw Leger, overvallen, en nudoor
Mansfeldfche, dan door Keizerfdie, daarna
door
(k) Aitzbma II. Dal, tL iti-iib.
(•) AlTZIMA 11. Dtll, tt I«M71.
if) AlTSEMA II, Dnl, U. 11».
r 3
s3"o VADERL. BIST. XLILBoek.
i63(5. ^°°' Zweedfche, en, eindelyk, door Heffi-
- -■ '-fche troepen, kaal gefchooren. Zelfs deeden
de bezettingen der Staaten, die voor befcher-
mers van de vryheden der Ingezetenen wil-
den gehouden worden, en der StadEmbden
m^ der daad dienft beweezen, den Landlui-
den en anderen , dikwils , merkelyken over-
laif:; die, eerll na 't eindigen van den Duit*
fchen oorlog, ophieldt.
VA-
Bhdz« 131
VADEItLANDSCHE
HISTORIE.
DRIE^ENVEERTIGSTE BOEK. '
INHOUD.
!• Franfche en Spaanfche Krygsbedryven. Mis-
me gen vanFredrik Henrik. Verdrag met Frank*
tyk. II. Zeegevegt voor Dieppe. Janjlag op
yiijjingen. Krygsbedryven in Ooflindie. lil.
Zwee^che kryg in Duitfchland. Verdrag met
Brandenburg. HeJJen in Ooftfriesland. Hande^
ling met den Keizer. IV. Pauw dctet afjland
van V Raadpenjionarisfchap. Jakob Kat s volgt
hem op.Hooge Schoolste Utrecht opgeregt. V.
Verrigtingen der fVeJiindifche Maatfchappye
in Brazil Curapao veroverd. Graaf Joan Mau*
rits wordt Landvoogd van Brazil. Del Mina
getsoonnen. VI. Frankryk geeft Fredrik Hen*
* rik den titel van Zyne Hoogheid. De Prins
wordt eerjie Edele van Holland. VII. Breda
belegerd. Venlo en Roermonde verhoren. Ere*
da geeft zig over. Franfche Krygsbedryven.
Maarten narpertszoon Tromp wordt Luite-
nant ' Admiraal. VIII. Misnoegen tuffchen
Groot'Britanje én de Staaten. Twiji over de
• heerfchatpy der zee. Duitfche Krygsbedryven.
IX. Gejcbilkn over Admiraliteiszaaken. PVhd*
P 4 Afltfi*
832 VADERLANDSCHE XLIILBoek.
handel in bloemen. X. Verdrag met Frankryk.
S. Omer belegerd. Misnoegen van Fredrik flm-
^ rik op Amfierdam. XI. Onderneming op Ant-
nnerpen. Graaf Willem verlaat de poft te Kallo.
't Beleg van S. Omer wordt opgebroken. Gel-
der vrugteloos belegerd. Aanjlagpp Maaftricht.
XII. Zeegevegt. De Koninginne Moeder van
Frankryk komt in Holland. XIIL Ferdragmet
Frankryk. Hesdin ingenomen door de Franjehen.
XIV. Tromp bevegt en overwint de Spaanfche
Vloot , in Duins. Krygsbedryven in fVeJiindie.
XV. Oorlog in Duitfchland. Gefchil te Bree-
men. Titel en rang der Staaten. XVI. Vrug-
telooze onderneeming op Brugge. Atrecht bele*
gerd. Defchans Nojjau gewonnen. Henrik Ka-
Jimirfneuvelt. Atrecht gaat over. XVII. Graaf
Willem Fredrik wordt Stadhouder van Fries-
land: Prins Fredrik Henrik van Groningen en
Drente. XVIII. Huwelyk tujfchen den jongen
Prinfe fVïllem en eene Dogter van Groot-Bri^
tanje. Ander Huwelyk eener PrinfeJJe van O-
ranje gejlooten , welk niet voortgaat. XIX. In-
zigten van het Franfche Hof Handeling en
Verdrag met Frankryk. XX. Fredrik Henrik
belegert en veroven Gennep. Dood van den Veld-
maarfchalk Graave fVtUem van Nqffau. XXL
Binnenlandfche kryg in Frankryk. Air e verloo*
ren. Togt naar Vlaanderen. \^l. Zeezaaken.
Omkeering in Portugal. Ttenjaarig Bejïandmet
dit Ryk. Scheepsjlryd by Kaap S. Vincent. Ver*
överingen in Oojl* en PVefiindie. XXIII. De
Kardinaal Infant Jïerft. Don FtanciskodeMe-
lo wordt Landvoogd der Spaanjhhe Nederkn-^
[ den. Lens en la Bqffée verkoren. Gevegt tus-
fcben
XLIILBoEK. HISTORIE. 1133
fchen^den Ryngraaf en eenige Spaanfche man-
fchap. Oorzaaken van den ftegten m/lag des
Feldtogts. XXIV. Onluften t^ffchen Kavelden
I. en V Parlement. XXV. De Koningin van
Groot'Britanje kimt in Holland. Geheim oog-
merk haarer reize. XXVI. V Parlement zendt
Strikland naar den Haage. Holland neigt naar
de zyde des Parlements. Zyne Hoogheid onder*
Jleuntden Koning. XXVII. Oorlog in Katalo-
nie en Roujjillon. Verdrag met Frankryk.
XXVIII. Lodewyk de XUL fterft. Zyn Zoon,
Lodewyl de XIF. volgt hem op Slag by Rocroi.
De Franjehen winnen Diedenhoven. De jonge
' Prins fVillem geeft de eer ft e blyken van dap-
perjbeid. Duitfche kryg. aXIX, Staat der zaa'^
. ken in Engeland. Klagten van Boswell en Strik*
land. XXX. Premien voor de Kaapers. Raad'
pleegingen over een Berigtfchrift voorde Af ge -
vaardigden ter Generaliteit. XXXI. Gefchillen
met de byzondere Geweften. Twift tujjchen
Groningen en de Ommelanden. XXXII. Ooft*
friefcbe zaaken.
'Et Leger der Staaten hadt zo veel i6'^6.
geleeden in den jongden Veld- — j —
togt, dat men 'er, dit jaar, wei- Kryg'sbc-
nig' dienfl: van verwagten kon.dryven
De Franfche Krygsmagt was ook^?J^ ^^*"'
20 zeer gefmolten , en het overfchot hadt de s^paan-^^
ruft zo hoog noodig, dat 'er een nieuw Leger fchen.
Op de been gebragt moeft worden , zou men
den vyand afbreuk konnen doen. De Kardi-
naal Infant , hiervan niet onbewuft , rukte, der-
halve , al het volk , welk hy byeen brengen
P 5 kon.
234 VADERLANDSCHE XLin^BoEK.
1636. ^^^9 ^^ hoop; ontboodt Picolomini , met de
*— ^ — ^Keizerlyke troepen, byzig, en trok, met hem,
in Hooimaand, naar de grenzen van Frankryk.
In twee of drie dagen, maakte hy zigmeefter
^an Chatelet : daarna van la Chapelle , en, ver-
volgens over de Somme getrokken, deedt hy
het platte land van Pikardye alomme afloppen
door dê Krabaten of Kroaten, die, na 't be-
magtigen van Korbie , 't welk kort hierop volg-
de , tot op negen of tien uuren van raïys ,
ftroopten. De Koning van Frankryk , daaren-
tegen , zyne Krygsmagt te Compiegne verza-
meld hebbende • voerdeze , van daar , naar A*
miens, en noodzaakte den vyand, eerlang,
over de Somme, te rug te trekken. In Wyn-
maand , floeg hy 't beleg voor Korbie , welk
zig , den veertienden van Slagtmaand , o*
vergaf.
Bewee- De Franfche Gezant Charnacé hadt, eenea
gin gen geruimen ty d te vooren , de S taaten vermaand,
L^Mt^ om zig te velde te begeeven, en, daardoor,
der Staa-d^ voortgaipg der vyanden in Frankryk te
ten. fluiten (a). De Prins van Oranje, hadt, hier-
op , het Leger der Staa'ten doen byeen trek*
ken , te Lith en Lithooyen , Dorpen der Meie-
rye van 's Hertogenbofch. Van hier , begaf
hy zig , eerlang , naar Sprang , vyf mylen van
Breda. De Kardinaal Infant , voor een beleg
deezer Stad bedugt, zöndt den Graaf van Fe*
ria, met de Spaanfche troepen, naar Dieft:
van waar hy , federt , opbrak , zig vervolgens
nederllaande tuflchen Antwerpen en Lier. De
op-
(s) Ztê Rcfol. Holl. T6, 17, 25 7ft/y U3é, iL XII, lS9i
XLIIL BöÊK HISTORIE. 235 •
pptogt ,van het verzwakte Staatfche Leger i6^a^
bragt dus te wege, dat de helft dervyandly- ^
ke Krygsmagt ten minflen uit Frankryk bly-
ven moeft: 't welk Koning Lodewyk te beter
gelegenheid gaf, om den Kardinaal Infant o-
yer de Somnae te rug te doen keeren. Doch dit
was alles , wat in deezen veldtogt verrigt
werdt. De Legers betrokken de Winterkwar-
tieren , in Slagtmaand (b\ De Staaten waren ,
dit jaar, agterlyk gewedx, in 't opbrengen der
'laften des oorlogs. De jongfte veldtogten en
't beleg van Schenkenfchans hadden hen fchier
buiten adem gebragt. Menfchreef , uit hetLe-Misnoe.
ger, zo dikwils, vergeefs, om geld, naar den gen van
Haage, dat de Prins, verdrietig geworden , ^^J^
zeide, 't rapier v)elte mogen ne4erleggen ^ zo men ^^
geene middelen tot het voeren van den oorlog ver^
fcbaffen wilde. Zelfs waren de Legers zo dra
niet gefcheiden , of die van Holland fpraken
wederom van afdanking (c). Doch de Fran-
Iche Gezant Charnacé deedt hier een ernftig
Vertoog tegen , ter algemeene Staatsvergade- ,
ringe (a). De Prins ook, en allen, die 's Prin-
fen gunft zogten , wiften te wege te brengen ,
dat Holland van gedagten veranderde (^).
Ook was 'er, na eenige onderhandeling (/*), Verdraj ^
den zesden van Herfflmaand , een Verdrag ge-mét ' -
flooten met Frankryk, waarby de I^oning be-.^'^^'^-
loofd hadt, de Staaten, binnen een jaar, met^^^'
an-
(^) Memolr. de Freder. Henri p, 197- X99.
(c) Refol. Holl. x;, itf, 21 Decmb. iéi6, IL 243, M4»
»54. 24 Jan, 16^7. hl. i?.
,id) ZU AIT^EM^ n. Dul^ hL 332.
(Ó AlTZEMA II. Dul^ hl. 340 34i. VAN DEN SANDEXIV,
Cf) Rtfpl. HolL 25 7»/; Itfjtf. iA l«5.
• 235 VADERLANDSCHE XLin.BoBK.
1635. anderhalf millioen , te «uilen onderfteunwi^
^mids zy deeze penningen alleenlyk gebruik*
ten, tot het vermeerderen hunner Krygsmagt*
Doch, uit deeze fomme, zouden ook de on*
koften moeten betaald worden , die 'sKonings
troepen , hier te Lande, in *t voorleeden jaar,
veroorzaakt hadden (g*). De Staaten werden ,
door deezen onderftand , fterk aangemoe-
digd , om zig , tegen *t volgende voorjaar , in
(laat te ftellen, om den vy and nieuwe afbreuk
. te doen.
II. Ter zee, was, in Sprokkelmaand, een fcherp
^^^*^gevegt voorgevallen, tuflchen Jntoni Collart^
Dieppe. Admiraal van Duinkerken, met drie, en den
Zeeuwfchen Bevelhebber , ^mn Evertfen , met
twee , en daarna met vier fchepen. Men trof
eikanderen aan , op de hoogte van Dieppe. 't
Gevegt duurde drie volle uuren. Een Duin-
kerker werdt in den grond gefchooten: een an-
dere ontvlugtte. De derde werdt, nevens den
Admiraal en Vice- Admiraal , overweldigd en
Gemor opgebragt (h). *t Kaapen der Duinkerkeren
tegen de hieldt egter aan: 't welk net gemeen, in Holland
Staatfche ^^ j^ Zeeland , deedt morren , over de Staat-
heW>ers ^^^ Bevelhebbers ter zee , als kweeten deezen
téSr zee. zig niet behoorlyk van hunnen pligt. DeStaaten
gaven , in Hooimaand , eene nieuwe algemee-
ne Ordonnantie uit , op den oorlog te water :
ook éene byzondere,ophet bezetten derVlaam-
fche kuften. Doch fommige Geweften , im-
mers Stad en Lande , begreepen , dat den Prin-
fe van Oranje , daarby te veel gezags geg;even
werdt over de aanftelling der Kapiteinen.
Voorts ^
(g) Zit het Trekt, ^y AiTZiMA II. i)#f/» hU IU%
i^j Van den SANO& XIV. Btei, kk t^i.
XLIH. Boei. HISTORIE. 337'
Voorts, werden, om der Gemeente genoegen j5«^
te geeven , eenige Kapiteinen afgezet. Doch — —^
na verloop van eenigfen tyd, werden zy allen
ontheeven van het vonnis, ten hunnen nadee^
Ie geweezen (i).
Terwyl Coltert, te Middelburg , gevangen Vyandly.
zat , werdt 'er een aanflag op Vliflingen ont- ^^ ^an-
dekt, waarvan hy kennis gehad hadt. La Mot- y,L°^
te 9 een Franfchman , federt eenige jakren , op gen onV
devrye neering, voor Zeeuwfche rekenii^g , dekt.
gevaaren hebbende , werdt nu gebruikt tot
een' Kuftbewaarder , door de Staaten. Hy was,
voorheen , in vyandly ken dienft geweeft , en ,
voor eeirige jaaren, van Amfterdam , ^aar hj
Sewoond hadt, mst een breed getuigfchrift
er Franfche Kerke, te VMinff en gekomen*
Sedert hadt hy geduurige briefwiüeling ge-
houden met den vyand j en eindelyk, met Col-
lart, den aanflag op Vliflingen ontworpen. De
veertiende van Oogflmaand was gefchikt tot
de uitvoering. La Motte, in zee zynde, hadt
zig, in fchyn, laaten neemen, door d? Duin-
kerkers , en was van zins , met vy f wel benen-
de Freg^ten, te Vliflingen, in te loopen, en
de Stad ^ daar men op geen verraad verdagt ~
was , te overweldigen. Om geen kwaad ver-
moeden te geeven , hadt hy 't gerugt -laaten
loopen , dat hy drie vyandlyke pryzen geno-
men hadt, en te Vliflingen opbreqgen zou.
Poch hy en zyne Duinkerkers werden in zee
ontmoet , door het Esquader van Toaji Evert-
iên, die hem noodzaakte, te Oofiende te ha-
venen. Dit v^agterde den aanflag, die , 's
óbrss
238 VADMLANÖSCHE ' XLIIÏ. Boilt;
t655 daags na dat hy zou uitgevoerd geweeft zyn,
— — uklekte; Een Kajuitwagter van La Motte , 't
geheim aan boord ontdekt hebbende , maakte
. zig t'zoek te Ooftende , en begaf zig, vandaar^
over Sluis , naar Vliffingen , daar hy alles uit-
bragt {k). La Motte, uit het wegblyven van
* den Kajuitwagter , of uit nadere berigten , be-.
fluitende, dat zyn voomcemen ontdekt was^
liet het vaaren , en hieldt zig , federt , meen ik,
-- aan 's vyands zyde.
Kry gsbe- ^De Ooftindifche Maatfchappy , den handel
dryveninder Portugeezen in de Indien, zo veel moge*
Ooftin- lyk ware , zoekende te belemmeren , zondt , nu
^^^* en dan , eenige fchepen naar Goa , die de ha-
ven geflooten hielden , en de Portugeefche
fchepen befcbadigden. Zulk eene Vloot was ,
in dit jaar, vaii Batavia, ook derwaards ge-
zeild. Zy raakte , voor Goa, in gevegt metee-
nige Fortugefcfche fchepen , die haar egter, met
het vallen van den nagt, voor het grootfte ge^
defelte , ontfnapten (/).
in. De Zwêeden oorloogden , dit jaar , met be-
staat der teren voorfpoed , dan in den jongften veldtogt.
Zweed- -jy weigerdeh hn verbonden te maaken met de
k?n in*^" de Duitfche Staaten, op dat zy zig, te vryer^
Duitfch- vari derzelver Landen zouden mogen bedie*
land. iien. Zy hadden drie Legers in 't veld , een
Drtder Banier aan de Elve, een onder Herman
Wr angels aan' de Oder, en een onder jêexan-
der Leshi^m de Wezer. Banier, by Werben,
over de Elve getrokken zynde , en zig by Hal*
Ie
- (k) BricYeiï vah N* ICeigertbergen vjui zs Aug. en. i Sèpu
jfi;6. in *t Verv. op 't Leev. van de Groot. K 889 «5. ZU
'cok Van den SANDE XIV. Boek, tL 194.
(/) COMMKLiN Fredxik Heiuik U I^eel^ bU zji» :
XLni.BoEif. Hl S T O R I Ê. ö3j>
lèhebbencte nedergeflaagen , noodzaakte den j-^^g; \
Keurvoril van Saxen uit Pomeren te rug te — r—^
Jceeren. Kniphuizen en Lesle floegen de Kei-
zerfchen in Weftfaale. Wrangel befcherm(te
Pomeren. In Lotharingen , werdt ,Gallas ge*
ikagen , door Hertog Bernard van Weimar;
Daarentegen, maakte de Keurvoril van Saxen
Eig meeftervan Maagdenburg. Doch Banier
leverde hem flag by Witftok, op den vierden
van Wynmaand, en behaalde eene volkomen*
overwinning. Daarna, verdreef hy de Keizer-
fchen uit Turingen, en leide zyn volk hier en
in de nabuurige Geweften in de Winterlege*
ringen (w). Onde'rtuffchen , waren de Zwee-
d£n, dit jaar, inFrankryk en hier te L^de ,
nog. al bezig, om den Koning en de Vereenigde
Staaten tot onderftand te beweegen. In Gras-
maand, flootenze een Verdrag met Frankryk,
welk nogtans niet bekragtigd werdt. De
Zweedfche gezant, Pieter Spiering, kwam, in
Wynmaand, in den Haage, om onderftand te
verzoeken. Doch hy vorderde^luttel(«). Kort Verdrag
te vooren, hadt men, hier, een Verdrag ge- met den
maakt met den Keurvoril van Brandenburg, ^^"^"
die zig verbondt, aan deezen Staat, wegens branden-
agterftallen , eenhonderdzevenentwintigdui-burg. '
zend guldens te zullen voldoen. De Staaten be-
loofden , daarentegen , de Brandenburgfche . .
Landen te zullen befchermen, zo veel hunne
gelegenheid toelaaten zou , dezel ven , midler-
wyl, houdende al$ onzydig (o).
Wil.
(m) AiTj^MA II. Dtil , iL B79* POT JNDOM Zwecdichc HiiL
(n) AITZEMA II. Deel^ kt. ijo^inu
(0) ?H AlTSJUU II. J)tU, kl. jstf«
É40 VADERLANDSCHE XLIII.BoEit;
röcKJ. • Wiltem , Landgraaf van Heffen , door dé
P WW ■ Keizerfcben, genoodzaakt, met zyn Leger, te
fen trek- wyken uit zyn Land , kwam, in Herfftmaand,
ken io in perfoon, in den Haage, om te onderdaan.
Ooft- of hy zig, met oogluiJange der Staaten , in
friesland. Qoftfriesland zou mogen legeren. De Prins
van Oranje fcheen tot bewilliging in dit ver-
zoek te neigen. Maar de Staaten , of eenigen
4erzelven ten minfte zagen niet gaarne Le-
;ers omtrent hunne grenzen. Ook hieldt de
J-andgraaf , dien men , van hier, met eenige
penningen, onderfteund hadt, zig, deezen Win-
ter en 't volgende voorjaar, elders in Duitfch-
land , op met zyn Leger , tot dat hy , voorgee-
vende genoodzaakt te worden door deKazer-
fchen, in Oogftmaand, afzakte naar Ooftfries-
land, daar hy zig nedorfloeg. De Stenden des
Landfchaps üooten , door bemiddeling der Ge-
magtigden van deezen Staat , een Verdrag met
hem , waarby hy zig verbondt , het Land , bin»
nen zes maanden , wederom te zullen ruimen.
Doch hy ftierf^ weinige dagen na het fluiten
van dit Verdrag, te Lier, op den eerften van
Wynmaand. En de Landgraavin, Emilia Elu
zabet^ die de Regeermg toen aannam, maak-
te geene rekening , om Ooftfriesland zo ras te
verlaaten (p).
Hande- D^ Staaten, den voorfpoed, dien de Keizer*
ling met lyke wapenen, in 't vo(*leeden jaar, in Duitfch-
den Kei- land, gehad hadden, in aanmerking genomen
*^'^' hebbende, zonden, vroeg in 't voorjaar dee-
zes jaars 1636 , Foppius van Aitzema naar
Weenen, om den Keizer tot het bewaarenee-
ner
(/>) AITZEMA II. Dt^flf il' 3J»> 341, 4n> 47«"4S2.
3DLIÖ. BoiK. H I S T O R r E. 141
her ftipte onzydigheid te beweegen: waartoe i6z6%
«y zig, van hunnen Ikant, insgelyks, vctbin^ "; *.
den wilden (q). De Koningin van Boheeme
hadt Aitxema.ook gelaft, haare zaaken in *; ,
Ryk te vorderen. Ook moeft hy, van wege
den Priiife van Oranje, onderftaan, qf ^yne
Keizerly ke Majefteit dien P^ ihs met het (Jraaf*
fchap Meurs zou willen beleenen, en voorts
Verlof geeven, om zyne goederen, onder 't;
Ryk gelegen, zynen vrouwelyken beide en
öianndyken erfgenaamen, by uiterllcn wil, td i >
mogen nalaaten. Aitzema fdieen , in'teerft^
wel te zullen flaagèn , in zyne handeling. Do
onzydigheid werdt hem genoegzaam beloofd
(r). Ook fprak men van Meurs tot een Vor-
itendom te willen verheffen, ten behoeve van^
Fredrifc Henrik; die 'er zig mede vereerd
hieldt ; hoewel fommigenhder te Lande meen-
den, dat hy geene gimften behoorde t^ ont-
vangen van den Huize van Ooftenryk. Doch
de Spaanibhen wiften een' fpaak in 't wiel te
fteeken , ten Keizerlyken Hove. De Franfche
Gezant Charnacé toonde zig, ook hier, mis-
noegd over de hjuidelinjg met den Keizer. Ait-;
zema keerde, in de Lente- des jaars 1637, te
rug, zonder iet geflooten te hebben (j).
De Raadpeniionaris Pauw bleef nog ia IV.
Frankryk : daar fommigen hem vcrdagt hiel- P*"^
den , dat hy zig , door gefchenken , liet overr ^^nd van
haaien, om de belangen ^s Konings meer te^'t Raad*
her-pcnüoni*
(f) 2j^ de Itoi^rudie ^ Aitzema II. VteJ, */. ji».
{t) Kefoi. Holl. zo, 21 Novemb» 15 Decemh. i^i6» hL it(^
245-
XL D££L. Q
14^ VADERLANDSCHE SLIH^BoBT.
itfStS. herte te neemen^ dan met den dienft deezef
ri^ifchJ^Land Ook waren 'er I
Tin Hoi- in Holland veelen, die h^n het gezag misgun*
^i* den , welk hy zig , door middel van zyn ampt^
hadt weetgn te verkrygen («). De vytjaaren,
lyoot welken men hem, tot Raadpenfiönari^»
aangenomen hadt, liepen vaft naar 't einde.
Veelen, die, tevooren, Kats tot dit Ampt
hadden willen bevorderen, arbeidden nu, om
Pauw, met het einde van deeze vyf jaaren,
van het zelv^ te yerhaten. Hy wa$ ni^onbe*
wuft , dat 'er tegen hem gewoeld werdt, en ver-
togt , hierom , Dy brief op brief uit Frankryk^
werwaards nu Willem van Lier , Heer van
Oofterwyk, als gewoonlyke Gezant, gezom
den inras (t;), te rug te mogen keeiea Dodi
zyne partyen wiften tè wege te brengen , dat
zyne nerroeping , van tyd tot tyd , veifdioo*
ven werdt. Amfterdam hadt zyn bed wel ge«
^Uum, om hem te doen herroepen. Doch d^
ftem deezer Stad hack het alleen niet konneQ
overhaalen. Ook verftondt de Prins, dat Pauw
noodig was in Frankryk(«D), 't fileek, eerlang^
Üaarlyk , dat men voorfaadt ^ hem van 't Raa4^
penHonarisampt te verlaaten, ondo: voorwend^
fel , dat men zynen dienft aan 't FranfiAeHof
nietontbeeren kon. Hy befloot , hierom , aan de
eer te blyven , en zelf voor zyn ampt te bedan-
ken; ^lyk hy, in Lentemaand, deedt. Men
nam & d^ikzegging aan, bedankte hem we^
der-
(i) 2^ Venr. Tan 't Leev. vtn de Gcoot. U. ti.
(•) AiTZEMTA II. Detlt hl. SIS.
(v) AlTZBMA II. Dttlf IfL 3S4*
y
V) l^efol. HdIU »Oy II Jféutrt £7 Stpu$09. ioptumit
I^t. 1(3^. hk 54> l^%$ 174 1 216, S|».
XUn.B0i». HISTQRÏ5. |4S
detom, en gaf ham, teiftond l^eniia » Veriof^ :
om henraards te keereiv AI dk gefchiedde ^ *
met overleg van den Prinfe(x^. 't Liep egt^
san tot in Herfftmaand, eer Fauw uit Frank-
ryk c^ n% ke^de (y). OndemiiKrhen » haddkn Jakob
(^ 3caaten van Holland, 9p den vierden vu^^^*
Zomerpiaand, Mr. 3WW Mats, Penflonaiia van ^ J
Dordrecht , in de plaata van Pauw , met eeor pcnfiona.
{laarige (temmen » verkocnen tot Raadnen£k> rit.
naris , voor den tyd van vyf jaaren. Hy ve»-
^ogt, fay^t aanvaardenvanditAo^ naar welk
&y, wedesom (z), verklaarck, op geenWlei
vjze, g^ftaan te ht\iben^ dat de Staaten, vol-
gens hunne gewoone goedgunftigheid , hem^
na 't eindigen der jaaren van zynen diend^met
eenen anderen bekwaamen ftaat , wilden voor*-
^en. Ook hadt hy eenige bedenkingen op ;sy9
Berigtfchiift , w€^en hy , nu of ter gelegener
2 dj met de vereübhte eerbiedigheid begeer-
: te mogra openen; om daarop der Staaten
onderfegting te mo»m ontvangen. Men be*
loofde hefH, n^ 't sfieggep van zvnen dienft,
«ene plaats in den Hoogen Raacte. Voor 'c
waameemen van het Kaadpenfionarisfchap ^
in de plaats van den Heere Pauw , wer«
den hem tweeduizend guldens toegelegd (d).
Zyn Berig^hrift {b) werdt , eerft in Lente-
maand dés jaars 1641 , wanneer hy voor nog
^Tff jaaren aangenomen werdt , vernieuwden
vafl*
(x) KtCoU HolL i£ , 14 MoéÊTt |o jipril if Méiy i6$4,tL
S$9 I4f 17f "t» U3.
y) Refol. Holl. 20 Sef^t. Ui€. hL Xfo.
s) Zie hier vooc» >/. 14).
,4|) Refiil. Holl. 4, 7 Juny s» 9 Amg, l^}€. H» Xtft US$
17} I I7t. AiTZRMA n. Diêlf bL 311, 119.
Ih) ^ het ^7 AlTZKMA II. Detl^ hl. $iu
Q2
i44 VAÖERLANDSCHE XLin.BoEk:
i6i6. vaftgefteld {c)l Tegra 't einde deezer tweede
- ^ " vy f jaaren , werdt hy nog , by voorraad , in
dienft gehouden (i)/t Belluit derStaaten van
•Holland , om niemant dan een' gebooren Hok
' lander tot Raadpenfionaris te verkiezen , was ,
reeds vooreenige jaaren, te niet gedaan, op
verzoek der Staateii van Zeeland, die, insger
f iyks, de Hollanders verkieslyk hadden ver-
. ilaard, tot RaadpenConariflen van hun Ge*
weft(r). .. ' '
Hooge DeStaaten's Lands van Utrecht hacHen ,
School te jn Sprokkelmaand déezesjaars, beflooten , de
^ft^^^^S Doorlugtige School, die, door de Stad, veel*
opgereg .^^^ ^ ^^ ^^ voorgang van Amfterdam, voor
omtrent twee jaaren , opgeregt was , tot eene
Hooge Schoole des Landfchaps te verheffen
(ƒ ). Zy werdt, op den zeventienden van Len-
temaand , ingewyd , en is , ledert , zo vermaard
-geworden , dat zy de Hollandfche Hooge
Schoole teLeiden naar dekroon gefteken heeft.
-Sommigen hebben getoond, d2^t de Vroed*
fchap van: Utrecht, reeds in/tjaar 1580^ voor-,
ilagen. gedaan hadc, ter Staats vergaderinge
,van 't Geweft, tot het opregten eener Hoo-
-ge Schoole; doch dat zulks , ter oorzaake
.van de tegenkanting van eenigen uit de Re-
•geeringe, en daarna, ter oorzaake van de ver-
;decldheid in den Godsdienft, in 't begin der
: volgende eeuwe, tot op deezen tyd toe, ag^
•tergebleeven was. De inkomflen der gemeene
Vrou-
(e) Refol. HoU. xd, it, I9| 20, i6 Maart 1641. hl, 72 :^
74t «4.
{i) Refol. HoU. \«% Juny \6^^. hl 227.
f (t) R^fol. HoU. 10 Sept —2 0&9h. 4-2? Dectmk, i^n, i^
132 y 1J4, !ƒƒ. i4-?i January i<53 2. kl, 17. "
(/) Groot Uir. Plakaatb. 1X1. Dtti, ki; 41^,
3fLm. BoeX. H I S T o R I E. «45,
Vrouwen-kloofteren , eertyds aan deStad afge- xÓ^Ó*
ftaan, werden tot onderhoud der Hooge Schoo- -r
Ie gefchikt (g). De Utrechtfche Hooge Schoo-
Ie was nu de vierde iü de Vereenigoe Gewes-
ten : Holland , Friesland en Groningen waren
Utrecht reeds voorgegaan. Te Harderwyk in
Gelderland, was, in 't jaar i(Joo, ook wel ee-.
ne Hooge School ópgeregt , door de Staaten
van 't Kwartier der Veluwe: doch alzo dit Kwar-
tier de koften der Hooge Schoole niet koö
draagen , was zy , wel hasuk , deerlyk vervallen.
't Liep aan, tot in 't jaar 1647, eer zy, door
de Staaten van 't Geweft, herfteld, en tot ee-.
ne Provinciaale Akademie verheeven werdt
(h). By deeze vyf Hooge Schooien, heeft men
'ƒ gelaaten , in de Vereenigde Ge weften. Zee-
land en Overy flel hebben , nimmer , Hooge
Schooien ópgeregt. ^
r De Weftindifche Maatfchappy hadt , federt V.
het bemagtigen vanFernambuk, niet verzuimd,y «"^g-
zig verder uit te breiden in BraziL Zy zbndt,^^"^^^^^
in den jaare 1630, eene Vloot der waards, on-jndifche '
der Adriaan janszoon Pater , die , in Herfft-^Mtat-
maand des volgenden jaars , in de Bahia, flaagaLfcb*PPye
raakte met den vyand, en ongelukkiglyk ver-*^ ^^**^
brandde, iftet zyn fchip (i). Men deedt, fe-
dert, in verfcheiden' togten, in dit Geweft, ^
den yyand , aan fchepèn en goederen, merke-
lyke afbreuk. Ook bem^tigden de Vlooten
oer Maatfchappye verfcheiden* Steden , die ge-
meen-
, (z) A* DRAKSNBoncH Redev. ovec 't Eeuwf. ' deiUtr, Ho«-
ge Schoole. ^/. 15 > 25, 2<5, 19 > 37f 39.
(h) Landd. Receff*. i Juny 1047.
(i) J. J>s Laat Vm. JBoek » ^/. 240.
4. ,' 4
h6 VADÈRI^ANÖSCHE XLUI-ïdElC.
1Ö3S. fheenlyk vèrwöefl: &i verlakten werden (*). Iii
^ Slagtmaand des jaars 1634, hadden zy zi^
fheefter gemaakt van i^n*4,€ciie Landftreel
. itt Brazil , tvelker HoofdflAd, FtUpped genoemd,
federt, den naam van fhdrik-Stad toeeg (/).
Curaf ao Curafao , een klein Eiland , omtrent de kuil van
mtefterd '^^^^ Firma gelegen , was , in Hooimaand tê
'vooren, ovej-meefterd (m). Men hieldtditEi*
land voor eene winfl: van groot belang , om
dat men, van het fcelve, de fcheep vaart des
vyands belemmeren kon, en 'er Katoen, Ta»
bak , Gengber en andere vrugten winnen. Ook
ftelde men, van hier, terftond, orde, om het
behoorlyk te verfterken(»).De Régeering op
Fernambuk floot, in 't volgende jaar, een vfer*
drag met de Braziliaanen, welÉer meeften,
door 't beleid en de dapperheid van den Kolonel
Chrijiqffel ArtÏÏchofsky , waren te oftdergebragt
((?). Ar tifdtoftky raakte, iö de jakren 1635 en
1Ö36, meer dan eens, flaags met den vyand;
en behaalde geduuriglyk merkelyke voordee-
lèn op hem. Het grootfle ètt\ tan Brazil nu
óvèrmeeftèid zynoe , vondt de Vergadering
van negentieneh, hier te Lande, raadzaam,
cenige meerdere mahftiiap der^aards te zen-
den, en \ opperbewind van het jLandfchap
Graaf cenen man vaü aaiizien óp te draageh Cp). Graaf
Joaa
(k) COMM*»LTN Frèrff. Heiir. I. JitHf hL no.
' il) Heftfl. HOU. 2X Fikr^ i4u» H. £«• J. DX LAAt ZI«
jB#/4i ^ 4i«> 447.
'(m)\ DS Laat Jl.BtiktH» 432* Commklin Fiedr. Henr.
1. Deit^ kL 196.
ffi) kefbl. HoU. I9»23yi7 Tthr. 99x9 Mttart Uif, H.16,
ai. aj> i7> ^'- « . ,.
(o) J. D& LAAT XII. Bftkt '*' 4^4 'nz.
XP) COMMELIN Frecfir. Henr. L D§H, il. 119» t^4 YAN
DEN SANO& XIV. Ihti, f4 i||f, 1^6.
XLin. BoEic* HISTORIE. »47
Joan Maurits van Naflau boodt zig hiertoe j(jj(5.
aan. De Maatfchappy droeg hem de Land^jQ^n '
voogdy van Brazil op (j), voor den tyd van Maurits
vyf laaren , op eene wedde van vy ftienlïonderd van Nai-
guldens termaand, öi eenigeandere voordcc»^'* ^^'^^
kn (r). Hy be^af zig, in Wynmaand,fcheepiJ'^r^
nevens drieduizend knegten, en landde, invanBrt-
Louwmaand des jaars 1637, op de reede vanzü.
Fcrnambuk. Teiuond na zyne aankomft , be- 1^37*
reidde hy zig , tot eenen to^ tegen den vyand. ^
In Lentemaand, overweldigde hy de Sterkte
Para/en^ en floeg de Portugeezen , die zig hier-
omtrent gelegerd hadden. Toen onderwier-
pen zig , wederom , e&i merkdy k getal van Bra»
idliaanen {s). Graaf Joan Maurits , ordegdleld S. Geor*
hebbeikle o^ de Regeerioge , zondt, in J^wner- «• ^^
maand, eenige fchepen naar de k;ufl: van Gui-^*"* ^^
ftea, om de Sterkte S. George Del Mina te be-'^^^"^^
magtigen , 't welk , inOogfhnaand , ^eli^te (r).
Na de wederkcmift deezer fcfaepen ïn firazil ^
•vermeefterde hy , voor 't einde des jaars , nog
eene Lanciïtreek in deezen oord : 't welk hem
den weg baande tot de ondemaenung op de
Balüa (u) , in de Lente des jaars i ($3 8 ; die nog-»
tans kwalyk daagde. De Landvoogd hadt gecQ
▼olks genoeg by der hand , om den toevoer
naar OKnda te beletten (v). Artifchofsky ,
midlerwyl , herwaards gekeerd , werdt , op 'c
ein-
(f) Refol. HoU. IS Sept. UiS, hl. til.
ir) ZU AiTZEKtA n. BtH^ Bi. 3^2.
(#) C BARUKUS de Kebus geftis in BiafiUa #, u.êA.BéU
m Oa. Ï6SO. '^ .
(1) Barl^cus p, 19» 97.
(u) VAN OEN SANOl XIV. Bêtk^ tL f$ enx. JlAtLmtfk
,(9) BARLSUI #. I2|*Xf€.
Q4
«48 VADERLANDSCHE XLIH.fioHe
1(537. eiiide des gemelden jaars , in ftaat gefteld,om
' cén Regement van zeftienhonderd man op te
regten: waarmede hy, eerlang, naar firazil^
onder zeil ging (w). Doch hier gekomen, raak-
te hy in gefchii met den Landvoogd, die 'hem
verhet van zyn ampt : waarna hy wedercMn naar
Holland keerde (x).
VI. Na het fluiten van het jongfte Verdrag met
D^ Ko • Frankryk , was elk in de verwagting , dat de
r "^i7*u oorlog flerk zou voortgezet worden , in de
draagt Nederlanden, Lodewyk de XIII , Fredrik
den Prin-Henrik, door eerbewyzen, willende noopen,
fe van O- om zig, hierin, naar zyne gewoonte, wakker-
fin je deniyi^^ ^^ kwyten , vondt, op aanraading van
^^ne^^^ Charnacé,goed, denPrinfe, wien 't onlangs
Hoogheid gemift was , tot Ryksvoril verheeven te wpr-
óp. den , in 't begin deezes jaars , den titel op te
draagen van Son AlteJJe , of Zyne Hoogheid , in de
plaats van Son Excellence ^ of Zyne Doorlugtig'^
ifW, welken hy en zyne Voorzaaten, tot hier-
toe , plagten te voeren , en w^lke , door den ty d,
te gemeen geworden was. De algemeene Staa-,
ten beflooten, hierop, terftond, den Prins,
voortaan , Zyn^ Hoogheid te noemen , en boven
de aanfpraaken en brieven , doorlugtige ^ boog^,
gebooren Vorft en Heer (y). Eenigen vonden 't
vreemd, dat de Franfche gezant, die de Staa-;
t^n^ü^t^yyo^.Seigneuries^ u^e Heerlykhe^.
d$n^ en Mejjieurs^ myne Heeren noemde, den
Prinfe, hunnen Stadhouder, den titel gaf van
Son AlteJJe^ of' Zyne Hoogheide .Doch zy hiel-
den^
(w) AlTZEMA II. Deel f SI, 538» Si9»
' (y) Zie RcFol. HoU, if JéMn I#J7, hl. 4. Notul. ZccL l^
I
j
XLfflrBow; 'HISTORIE. 349
den,datzdksgefchiedde,omFredrikHenrik x6j7*
in te neemen , en te doen ftaan naar een gezag» — —
welk met zulk een' titel overeenkwam; waar-
voor hy zig dan eenigszins verpli^t zou moe-
ten rekenen aan Frankryk , en te ligter beflui-
jtén, om Frankryks belangen te bevorderen.
Immers Charnacé ging voor eenen uitfteeken-
den vleier by veelen , en fommigen verhaalen,
dat hy den Prins fmaak zogt te doen krygen
in de opperfte magt over den Vereenigden
jStaat(20. Doch hiervanismy niets, met ze-
kerheid, voorgekomen. Vafter gaat Jiet, dat
de Staaten van Holland niet wel te vrede wa-
ren op hunne Gedeputeerden ter Generaliceit;
die , in hes toekennen van den opgedraagen
titel 5 te werk waren gegaan , zonder rugge*
fpraak met hen te houden. Zelfs werdt hieruit
gelegenheid genomen , tot het ontwerpen van
CQi Berigtfchrif t voor de Gedeputeerden. Men
befloot , nogtans , den Prins geluk *te wen-
iüben, met de nieuwe eere. Doch hy, niet
onkundig van 't gene 'er, op dit (luk , omge-
gaan was in de Vergadering , gaf te verftaan ,
j, dat zulks onnoodig zyn zou ; alzo hy , na 't
,, befluit, hierop, by de algemeene Staaten,
^ genomen, reeds in 't bezit was van den op-
^ gedraagcn titel: " 't^elky fchryft iemant ,
die deezen tyd hcletft^Qefty een zeernadruklyk
antwoin^d was (a).
Weinige dagen na dat men den Prinfe den De Prinf
titel y^XiZyne Hoogheid, hsuit toegekend , be-^^J^^^'®^
flqoten deRidderfchap én Edelen van Holland gd^fj"
hemvanHol-
." (z) AITZKMA U. Deel , R 4i7-4'9*
(a) Brief van N. Rcigeisb. in 't Vcir, op ^t tcc?. yan H.
i^ Gioot» R 94. .
r
ft50 VADERLANDSCHB XLIH^BoËit»
1637. hem tot eerfte Lid van hun Ligfaaam te ver*
gjjj^ zodcen; welke eer hy, insgdyks, aannam. De
koorea. Staaten van HpUand hiervan, door den Raad*
penfionaris , kennis gekreegen hebbende , von-
den verfdieiden' Leden vreemd, dat de Edetoi
zig, in ótASte deswege gemaakt, aamnerkteii^
ds vertoonende het platte land van Holland
(b). Hierover was, reeds voor eenige jaaten^
ter gelegenheid der raadpleegingen over de
herftdling der Verpondingen, gefchil ge weefl^
Wlende de Steden toen niet erkennen , dat
het plat);e land ^ door de Edelen , vertoond
wercte (r). Dodi, gdyk 'er toen geene beflia*
fing op gevdlen was , werdt ook nu elk in zyn
voor^eeven gelaaten onverkort. De Prins van
Oranje, dus tot eerflen Edele van Holland
verheeven , trok haafl al het gezag aan zig van
het voorfieanmend Lid der Staatsvergaderin«
g^ van dit Gewefl: , brengende te wege, dat
men, eerlang, verfdieiden' Heeren, ook
Krygsöverften befdnreeve in de Ridderfdvap,
die geheellyk afhingen van zyne Hooghad
(^). Ook bekwamen de Edelen, na deezea
tyd, verfdidden' Ampten en Kommiffien, die
de Steden zig, te vooren, plagten toe te voe*
gen. Fredrik Henrik was,J>yzonder]Yk, be^
vo^d geweeft, om in het Lid der Edelen ben
fchreeven te worden, federt hy, in den jaait
itfi2, door aankoop, dgenaar geworden was
der Heeriykheidvan Naaldwyk (^), uithoof-
de van welke^ hy ook ^en titel voenle van
[hj Refol. HoU. $ FeBr. Uij. hl 17.
[c^ Refol. HoU. 17 7^ i«ft7. hl. tt?» iVt»
ld} AlTSRMA U. Btelf H. 41».
[t) GOOOHOSTÈN hl. i4t. ZU Hk Z. Z>eW« hL a4<«
J
XUn.BöEfc. HISTORIE. «51
Óe Heeren van Naaldwyk, oudtyds, plagten""" •
te bekleeden (ƒ ). Doch in Oo^ftmaand deé-
zes jaars 1637, gaf zyne Hoogheid te verftaan^
dat hem niet onaangenaam zou zyn , dat hon
ook de Heerlykheid van 's Graavenzande en
Zandamb^, door de Staaten, in koop werdt
afgedaan Q): waartoe, na veel overiegi, al*
zo de Staaten , eertyds, hadden vaflgefteld ^
geene Dcnneinen te vervreemden, egter, in
Grasmaand des volgenden jaars , beflooten
werdt (h). *t Bezitten van zülke aanzienlyke
Heerlykheden gaf den Prinfe een byzonder
iegt^ om onder de HoUandfdie Edelen be*
fchreeven te worden ; en wannen zulks ge-
fchiedde, kon men niet nalaaten, hem de eer*
fte plaats in te mimen.
Tetvtjl men das yverde om den Prins te vir:
eeren. Verzuimde men niet, te raadpleegen o* Opening
ver dai aanftaanden veldtogt. Men leide in ^*" ^^^
beraad, of om Gelder te belegeren ; of om in^^ '^*^
Btabant te rukken , en Antwerpen of Breda
üan te taften ; of om eenen inval te doen in
Vlaanderen , en tet beleg te flaan voor Huift.
Sommigen fpraken. ook van het beleg van
Duinkerken. En voor dit laatfte gevoelen , ver-
klaarde zig emftelyk de Franfche Gezant Char-
nacé , beloovende , dat de Koning, zyn meefter,
de Staaten met vyfduizend knegten en zeshon^-
derd padden zou byftaan, en hun de Plaats ,
20 zy gewonnenwerdt,overlaaten, fchoonzy,
by '< Ver4rag van denjaare 1635, den Koning
was
(f) IZie III. Diilp hL 54<*
(g) Ucfol. Holl. ï2 Aug, i(Jj7, II. 144.
{b) Refol. Holl. I, « AfrH itf}t. èk êi.
55» VADERLANDSCHE XLIH. Boeit.-
^^37» ^^ aanbedeeld. Men befloot dan, eindelyk,
Duinkerken aan te taften. Zyne Hoogheid
deedt de vereifchte Vaartuigen gereed maa-
ken , om het Leger der Staaten , welk nog veer^
tienduizend knegten en drie-endertig kornet-
ten paarden fterk was , in te fchecpen. Graa£
Henrik Kafirair bleef, met eenige manfchap ^
te Nieuwmegen. Een deel van 't voetvolk,
ondef Hauterive , hadt bevel , om voor de Piaa*
te ten anker te komen : een ander deel , onder
Graave Willem van Naflau, teSt. Anna, en
het derde , onder Morgan , te Bergen op Zoom*^
De Ruitery en 't gefchut. werdt , te Gorinchemj;
gefcheept. De algemeenezamelplaats was voor
Rammckens gefteld, D.e Prins vertrok , den ze-
venden van Bloeimaand , uit den Haage. De
Vloot werdt, op de reize, van eenen zwaarei^
ftorm beloopen ; doch kwam, zonder eenige
ichade van belans geleeden te hebban, om-?
trent den beftemden tyd , voor Rammekens.:
daar men op eenen gunftigen wind moeft bly-
ven wagten. Ondertuflchen , hadt ook de
vyand zyne krygsm^t byeen getrokken. De
Kardinaal Infant enFrins Thomas floegenzig;
met een groot deel derzelve , neder in 't Land
van Waas. De Markgraaf de Fellade trok naar
den kant van Grevelingen : Balenjon naar
Bergen in Henegouwen , alwaar Picolomini ,
die uit de Landen van Gulik en Berg (i) op?
ontbooden was , zig, met hem, vereenigen
moeft, om de Franfchen, die, onder den Kar-:
dinaal de la Valette^ afkwamen, en 't/b^leg
voor Landrechies geflaagen hadden, tekeer te
gaan.
(i) Zie AiTZ^MA U. Dfl^ èl. 444*
3CLin. BoEic. HISTORIE. 253
gaan. Voor Rammekens , hadt men nu drie 1(537.
weeken, vrugteloos, gewagt op eenen gunfti-gr^^
gen wind, toen de Prins, ziende den vyand iii Hoog-
aantogt, om hem de landing te beletten, be-heid bt-
floot, m de plaats van Duinkerken, Breda aan te ^^^^^^
taften. Hy geeft dan Graave Henrik laft, om^'^^*'
van Nieuwmegen te trekken naar Teteringen,
naby Breda , en zig , daar , en in de groote wild-
baan te verfchanfen. Op den twintigften van
Hooimaand , ging hy zelf onder zeil van voor
Rammekens, landde, met het Leger, te Ber-
gen op Zoom, en trok , van daar, voort naar
Roozendaal, daar hy zig nederfloeg. Des an-^
derendaags, toog hy regt op Breda aan. Graaf
Henrik was *er , twee dagen eerder, gekomen.
Terftond, werden de Legerplaatfen verdeeld,
en alle toegangen bezet. De Prins zelf floeg
Big neder, te Ginneken, tuflchen het Maüen-
bofchendeAa, over welke, terftond, twee
fchipbruggen gelegd werden. Des anderen-
daags , hadt men de Legcrfteden reeds in ftaat
van tegenweer gebragt, enkcMrt daarna, ge-
hegt aan eikanderen {k). De Kardinaal Infant,
midlerwyl, vernomen hebbende, dat het Le-
ger der Staaten te Bergen op Zoom geland
was, keerde te rug naar Antwerpen , trok daar
over de Schelde , en voorts naar de Baronye
van Breda , alwaar hy zig , een uur van 't Staat-
4che Leger, byRysbergen, nederfloeg. De
Prins dcedt het Leger verilerken met eene
graft , die agt voeten diep was , en twaalf
breed. Het laage land, rondsom het zelve ^
werdt
, (i^) Mcmoir de Fredffir. H^ti p, xoo-aotf. AiTUMA XI.
Duif U, 450» 451.
«54 VADERLANDSCHE XUILBocr*
it537- werdt onder water gezet, door \ opftoppea
' van de Aa en vaneen ander rivimje, hiennn-*
orent , met al het welke men , tot diep in Oogft*
tnaand , bezig was. De Stad werdt , daarna, he-
vig befchooten. De belegerden , ten zelfden
tyde ,- uitgevallen zynde , werden , met verlies^
te rug gedreeven. De Kardinaal Infant , gce«^
Ben kans ziende, om het bdeg op te fmn,
vondt raadzaam, door eene andere ondemee-»
ming, den Prins, ware 't mogeIyk,af te trek*
ken van Breda ; en brak eerlang op van Ry s*^
bergen , den weg inflaande naar Heusden , als
wilde hy deeze Stad aantafteo. Maar de Prins
zondt hem Stakenbroek, m^t de meefte Rui»
tery en vierduizend knegten , agter na, om op
De Tyne beweegüigen te letten. De Kardinaal In-
Spaan- fant , eenen vergeeffchen aanval gedaan heb^
fchcn be-]3enKle op de Voomerfchans , trok, federt, Of
magdgen ^^^ j^ Maaze , voor Venlo , welk zig , op 't en^
Roer^ ^ i^el gezigt van den vyand, uit loutere vreeze,
monde, terftond, overgaf, op den vyfentwintigften
van Oogftmaand. RoennoB<k volgde, negen
dagen laater , het voorbeeld van Venlo , na dat
het zig , nogtans , eenigszins , verdedigd hadt.
Nikolaas van Brederode , die binnen Venl^
gebooden hadt , werdt voor den Prinfe gedMi»
vaard; doch hy vafcheen niet, en week, fe»
dert,naar Keulen. Eenige andere hoofden der
bezettinge maakten zig msgelyks t'zoek : waar^
uit men vermoeden kreeg, dat de vyand heip
melyk verlböid met hen gehouden hadt (/)►
Ook werden Brederode &k df Jag&r^ dTe ins^
ge-
(/) Memoir. è% Fiedir. Hc&d f^ «•$*zi«t AnrZftMA H»
XLUI-BoBK. HISTORIE. 355
gdyks voorvlugtig was, federt, door den ^^^y
Erygsraad, gevonnift tot de dood (m). — ^^
Midlerwyl, werdt Breda, van vier kanten, 't Beleg
benaderd. Cie Prins was , volgens zyne gewoon- van Bre-
tc, dagelyks, in de loopgraaven (n) , het volk ^* worde
aanmoedigende tot den arbeid. Eindelyk, ge^^e^"*^'
raakte men aan deE voet der Contrefcarpe van
een groot hoornwerk, welke, ondermynd ^e-
gorden ^de, haaft verlaaten werdt van den
' vy and. Terwyl men bezig was , met het dem^
pen der graf t van het hoornwerk , werdt Char*
nacé, die, fchoon AmbafTadeurvanFrankryk,
een RegemencFranfchen in Staaten dienflge-
boodt , met een musketkogel , doodgefchooten.
In 't aantaften van het hoornwerk, werden de
onzen , n^eer dan eens , wakkerlyk afgeflaagen.
Pe Print beval , hierom , dit werk te ondermy-
nen ; gelyk gefchiedde. X>e mynen, die twee
in geul waren , voltooid zynde , en haare wer-
king gedaan hebbende, werdt het hoornwerk
Aangetaft, en de vyand van het zelve gedree-
ven tot in de graf t der Stad ; daar eenigen ver*
dronken^ Tweehonderd bleeven 'er op de
de plaats : omtrent zo veel werden gevangen
genomen, 't Verlies van onzen kant was klein*
Graaf WiUan, naderhand, een ander hoom^
werk,opgelyke wyze, aanvallende, werdt,
met merkelyk nadeel , afgeflaagen. 't2^1fde
gebeurde Graave Henrik, die zig, van eenen
dam , wdken de vyand bezet hielde zogt mees*
ter te maaken. Emdelyk, geraakte men, op
twee plaatfbn, tot aan de graft der Stad, die
vyff
fm) AITZKMA n. i>««l» i/. 4^7-
(m) dit BxibU HoU. IX Sepu U|7« M Uo«
iS6 VADEÏlLANÖSCftË XLIILBoél^
1 6q 7. vyftien roeden breed , zeven of agt voeten diepi
■' ^ en met water gevuld was. Men viel, terftond,
aan'tmaaken van gaanderyen , zynde zulk ee-
ne breede graft niet mét rysboflfen te dempen.
Nogtans was men , met de gaanderyen , maar
tot op twee derde deelen van de graft gevor-
derd , toen de Prins bevel gaf, om het overige
te vullen. Dus kwam men , onder een hevig
fchietenvan binnen en van buiten, eerlang,
aan den wal der Stad, die, op tlvee plaatfen,
ondermynd werdt. De mynen waren zodra niet
voltrokken , of de belegerden verzogten in bc-
De Stad fprek te mogen komen; Des anderendaags,
geeft zig zynde den zevenden van Wynmaand , werdt
^^*^* het Verdrag getroffen. De bezetting bedong
de hoogde krygseer , en toog , met meer dan
vyf honderd wagens en zes ftukken gefchuts ,
naar Mechelen en Lier. De Godsdienft werdt
in de Stad geregeld op den zelfden voet alshy,
in 't jaar 1625, geregeld geweeft was. Dus
werdt Breda , welk , by veelen , voor onwiiv»
baar gehouden werdt, veroverd: en deeze ze^
ge ftelde den Prins in 't bezit zyner Baronye,
waarvan hy nog geen genot gehad hadt; Hefi
Leget vertoefde nog eenigen ty d hieromtrenti
om de verfchanfingen te flegten , en de befcha*
digde werken der Stad te hermaaken. Doch in
't begin van Slagtmaand , betrok het de Win-
terkwartieren, en Zyne Hoogheid keerde naar
den Haage. Sommigen hebben aangetekend,
dat 'er , van onzen kant, in 't Beleg van Breda,
veel minder volks gebleeven was dan men ge*
waand zou hebben. Men rekende maar agt-
honderdenvyftig dooden en dertienhonderd
-ge-
1.'
XLIIL ËoeK, Ü I S T Ö R i É. «57
'gekwetften. Daar waren drie-en twintigdui- 1(^3 f.
zendeënhonderdenzeftig Kanonfchootenopde "^
Stad gedaan , en driehonderdentwkitigduizend
ponden buskruids verbruikt {0).
Het Franfche Leger, onder den Kardinaal, Franfche
^e la Valette, Landrechies, na een beleg van Krygsbe-
'vier weeken , hebbende ingenomen , bemag- <^ry ^cn»
tigde, daarna, Maubeuge en la Chapelle, De
Kardinaal Infant hadt zig , na 't inneemen van
Veiilo en Roermonde, met zyn Leger, bege-
ven naar Henegouwen , om la Chapelle te ont- -"
zetten. Doch de Plaats was, voor zyne aan*
komft, reeds opgegeven. De beide Legers
Weeven , federt , leggen , zonder iet meer te
vefrigten.La Valette, Landrechies en la Cha-
pelle wel bezet hebbende, keerde, met 's Ko-
nings heir , in 't najaar , naar Frankryk. Mau-
feeuge, eene Stad van kleine aangelegenheid,
werdt verlaaten {fs.
De Luitenant Admiraal Filips van Dorp , De LuK
deezen Zomer, met 's Lancfe Vioote, op de^^"^"'*
Vlaamfche kuften gekruift hebbende (^) , was, ^aJ'JerJ
omtrent het begin van Wynmaand , met de van zyn
meefte fchepen , by gebrek van mondbehoef- Ampt
ten , in de zeegaten ingevallen. Doch alzo hy verlaa*
zulks zonder laft gedaan hadt, werdt hef hem ^^°*
Jkwalyk genomen , in den Haage. Ook was
hy, gelyk de meefte Bevelhebbers ter zee, ten
deezen ty de , in de ongunft van 't volk geraakt*
Zyne Hoogheid fchynt hem , insgelyks , niet , .
genegen geweeft te zyn. Immers hy werdt,
niet ,
{9) AlTZRMA TI. D«*/, hU 4^7,
{f) Memoir, de Fceder. Henii p, 210.120. Aitzema Jlé
(a) Refol Moll. 24 JKaart 4, 2; April xöj;. U,ff6H7S*
XL D££L. R
\
^58 VADERLANDSCHE XLIII.B0EI.
1537. niet lang na zyne komft in den Haagev ver-
j^rjj^^ laaten van zyn ampt , welk toen , door den Prin-
Harperts-fe^ op aanpryzing der Staaten van Holland,
xoon aan den Vice- Admiraal , Maarten Harpertszoon
Tromp Trompt opgedraagen werdt (r). 't Beveiligen
Luitc- ^^^ kuflen was hoognoodig, ten deezen tyde.
«int Ad. De Duinkerkers namen geduurig de Haring-
miraall cn Vifchfchepen weg. Maaslandsfluis alleen
verloor 'er tien in jdit jaar , en men rekende ui^
dat dit Dorp, federt het jaar 1(531 , meer dan
tweehonderd fchepen, ieder, met de uitrus-
ting, vyfduizend guldens waardig, was kwyt
geraakt (s).
VIIL Sedert het fluiten der Vrede tuflchenSpan-
Onge- je en Groot- Britanje, in den jaare 1630, was
"^(T^h* ^^ vriendfchap tuflchen Karel den- 1. en dee-
Groot^° zen Staat merkelyk verkoeld. De naauwe ver-
Britanje bindteniflen, in de jaaren i634eni635, met
endec- Frankryk aangegaan, ftaken de Engelfchen,
zenStait.jnsffelyks, in den krop. De Koning nam 'er
zelfs gelegenheid uit, om zynen onderdaanen
een Schipgeld op te leggen , waaruit , zo hy
voorgaf, eene Vloot zou onderhouden wor-
den , om de Engelfche kufCen te dekken tegen
't gevaar, welk haar, door het Verbond tus-
fchen Frankryk en deezen Staat , gedreigd
Gefchil werdt (r). Daarbenevens, verftondthy, dat
oTcr de *er eene Vloot vereifcht werdt , om de heer-
^*^' fchappy over de zeeën , die Groot- Britanje om-
dwzec. ringen , te verdadigen. 't Gefchil over deeze
* heerfchappy, die de Engelfche Koningen zig
plag-
(r) Kcfol. Holl. t» S» 7» 9» 15» 17 OEf$f. U17. M 17!,
Uit i<4» ^* 9 i»>» 1^4- AlTZKMA U. i)K/| K 4t2> 414*
(i) AiTZtMA II. Dtil^ kL 4S5.
\t) lUfIN 7>«t VXI, p, 447» 41»% •
XLIII-Bbiltv Tïl S T O R IE. jj^
plagten toe tefchryven,was,onhngs, weder- ,^.»
em ieevendig geworden, yoamn StUtims, een ""
EDÈeirchman,hadthetregtzyn!Komiigsvoor-
geftaao, in een Boek, Mire c4ii(/im, oSgcfko-
Bi!'Z«genoemd,in'tjaariö35uitgekomen,
«n gerigt tegen een werk vm Hugo de Groot,
welb^ reeds veele jaaren , onder den naam van
Mare liberum , of vrye Zee , Jiet licht gezien iiadt.
Seldenus Boek maakte zo veel gerugts ^dat 'er
de Staa namen;
ook ver Irasmn'
i'^die eef.met
eenjaar, .teriyd-
«"»> ™ en , om
hemte h Jerheer-
fctoppy yl,ftert
gedreev der Gc-
mcentei ilaa,j
dat men „hadt,
•ioorhel desKo-
"iMgifyl tedoea
zien, dat laaVen*
hadt, in Bloeimaand des jaars 163Ö, de vis-
rcheryopdeEngelfche,Schotfclieen lerfche
kullen verbooden, en te gelyk verklaard, dat
hy eene Vloot dagt uit te ruften , om hun , die,
zyns ondanks, de gemelde kuilen beviflchea
wilden, zulks te beletten; en om de viiTchery
zyner vrienden en bondgenooten te befcher-
men (w). De Hollanders en Zeeu*en,onaan-
gezien dit verbod, op dekuftenvan Groot.
Bri-
M Refol. Holl. il en « £«. ifu. ü ,„. (, 7„. j^,
frii itj«. *;. ,, 13. " '~:
(vj RiPiM Tim. VU, ft. ,17.
(v/iBMlsTtm, TU. f. 4^,.
K »
MM VADERLANDSCHÉ XLIU. BomLi.
il5#% BritanfevifTchende, werden, door deSneel*
••■ ^^fche Vloote, aangetaft, en genoodzaakt, der-
tigduizend guldens te betaaJen voor de vrye
Viffchery , m het tegenwoordig getyde* Ee-
nige Engelfche Grooten hadden , twee Jaareo
te vooren , de Haringviflchery ter hand geno-
men ; doch alzo zy 'er niet dan fchade by had-*
den, verdroot hun die handel haaft (^), An-
deren Koopvaardyfchèpen . der Ingezetenen
van deezen Staat, by ongeluk in Engelfche
Havens vervallende, werden ongewoone reg-
ten afgevorderd (y). De Staaten, niet onbe-
Witfl van het fmeulend misnoegen aan 't £n«
|;elfche Hof, hadden , in de Lente des jaari
1636, Korneüs van Beveretiy Heer van Stre^
velsboeky naar Engeland (2) gezonden , om 's;
Konings gunft te herwinnen en een nieuw*
Verbond met hem te fluiten (d). Naderhand,
kreeg hy laft , om ook over 't ftuk der Haring-»
viflcherye te handelen (b). Doch deeze bezen-
ding was vrugteloos. Men hadt, aan 't Engel-
fche Hof, te groot een' argwaan opgevat, over
't Verbond met Frankryk , en over de verdee*
fing der Nederlanden , by het zelve beraamd.
De Graaf van Jr ondel y ten zelfden ty de, her-
waards gezonden , om de zaaken van de Palts
te vorderen, bragt, in zyne aanfpraak,tepas,
dat de Koning, zyn meefler, eene Vloot uit-
«eruft hadt , om zyn regt over de vier reeen té •
hand-
(m) Hefoi. Holl. x; SepL i^i4* ^* «t.
* (7) Refol. Holl. 19 Stpt. 4 Off. iti€. hl, it9» 2«l* AlT-
9BRMA II* Deel^ kL x6} , IH « 305-307, 401, 402. Kapiht
Têm. VII. p. ^ss.
(z) RefoL Holl. 29 Jan, 6 Mdsrt i6$i. kL f, 45-
/ü) Zit myne Inftruftie ^y Airzjtuk II. Deel^ BI, 307,
(f) Rtfok Hall. é Jmy 17 Sipi. i«|d* M 132, 1U«. ^
JCLÖI.BOEK!. H ï 3 T O R 1 E, ntf»
'handhaaven. Doch de Staaten van Hollaad, iC^j.
•bedu^t, dat men het zwygcnopzulkeeneaan- "^ — ^""^
inerkinff voor toeftemmen neeme;n mogt (tr), •
bedienden zig van de gelegenheid, om den
Gezant, nadeAand, te kennen te geevcn,
„ dat Koning Jakob ook , voorheen , van zuHc
,, een regt gewaagd hadt ; doch dat men niet
/, waanen moeftdat Holland het zelve erken*
^, nen zoö." Joachimi ook, herwaards gdceerd,
jom verflag van den ftaat der zaaken in Engc^-
land te doen (d) , gaf genoeg te verftaan , dat
men het voorneemen des Ëoning$ , om zig
meéfter ce maaken van de viffchery e^ met maga^
20U moeten te keer gaan. Des zondt men, te-
fen 't najaar , eenige Oorlogsfchepcn naar de
Ingelfche kuften , tot beveiliging der viiTchc-
-rye (e). Karel de I, liet niet na,Eef Schipgeld
en een Ton- en Bakengeld te doen heffen van
onderzaaten en vreemden; doch hy verwekte,
hierdoor^ groot misnoegen onder zyn volk «
welk, in Ygemeen, verftondt, dat defionïng,
buiten bewilliging van 't Pariement , gecöe
nieuwe laften opleggen mogt. Hy moefFdan,
om *t volk eenig genoegen tegeeven, wel veel
gerugts maaken van zyne opperfte magt ov€ar
de Britfche zeeën (ƒ ). Ook deedt hy, ten dien
«nde,in 't jaar 1637, te Woolwich,eenkoft-
baar Óorlogsfchip timmeren, welk de Sm4i)c-
rain genoemd werdt(^). Doch de onlüjden
cu$-
fc) Refol. HoU. 14 April Uit. hL i«i.
\i) Refol. Holl. 14 Af ril \% Jimy %&» xf » 1? Nw^ \éi€^
(t) AlTZSMA IL Detl^ kl. 3X0, 3IT, 4ot«
' (f) Kefol. HpII. 24 Maart 1637. kl. 49.
\l) AlTZlMA !!• Dfl/j kif 419 > 4f2.
R3
s(S2 VADERLANDSCHE JLLin,Bo«C;
j^g-^^tufTchen hem en 't volk, federt, toeneemen^
- — ^ de, vondt hy zig niet in ftaat, om zyn voor-
gewend regt, behoorlyk, te verdedigen»
Duitfche De Duitfche kryg was , dit jaar , flaau wlyk
Itrygi- gevoerd. Banier werdt genoodzaakt te wyken
pitl^eii. yan by Torgau , daar hy zig nedergeflaage^i
hadt. De Keizerfchen maakten zig , federt,
meefter van Voor-Pomeren. De Zweedfche
gezant Spiering hieldt fterk aan , om onder-
and by deezen Staat* Ook verwierf hy nu ea
dan iets; doch weinig (h). De deerlyke Honr
gersnood, die in de Palts geleeden werdt, drong
veele verarmde Opgezetenen, om herwaarde
af te zakken. De fterkften werden gebruikt in
Dood dei het beleg van Breda (J), D^ Keiler Fer<linand
ILciz^n. de IL was , op den vy fentwintigften van Sprok-
kelmaand deezes jaars , overleeden , en opge-
volgd door zynen Zoon, Ferdinand den III,
die , kort te vooren , tot Roomfch-Koning verr
Jheeven was.
IX. Tuflchen de algemeene Staaten en de Staa-
Twift ten van Holland, was, teq deezen tyde , ge-
fttiTchcn fchilontftaan, wegens het Regtsgebied over
tneent^" T^erfoonen , in eed of dienft zynde van hunne
Staatén Hoog-Mogendheden ; by gelegenheid , dat ee-
en de nige Raaden ter Admiraliteit, te Amfterdam»
Staaten .jn perfoon , gedagvaard waren voor het geregt
randover"^^^^ Stad, en geweigerd hadden aldaar te
Admiraii-verfchynen. De algemeene Staaten verftoa?
teiti den , dat de Raaden ter Admiraliteit aan nie-
^aken. inant dan aan hun verantwoording fchuldig
waren, en yerklaardenzevry van misdaad. Die
vaa
(I) Refd. Holt. 17 fi'r, töjt. êi. 11. AlTZEMA H. Z>w/,
31 491.
(ij MTzs.Uk ir. i)«/, */. s^^t sou
>
XLIIf. Boek. HISTORIE. 263
van Holland verdedigden, daarentegen, 't rgny
gerefft van Amfterdam. En Zeeland ftemde — ^
met Holland (*). Doch alle de andere Gewes-
ten vielen hun tegen-- Men befloot de zaaè te
verblvven aan zyne Hoogheid. Doch Holland
toonde hiertoe kleine genegenheid (/). Ook
weet ik niet, dat/er, ten deezen tyde, eenige
uitfpraak op gedaan werdt. Ziehier, onder-
tuffchen , waaruit het gefchil ontdaan was.
Men was , thans , in Holland , gebeeten op de
Admiraliteit, ter oorzaake van het verpagten
van het vierde deel der • gelei- en verlofeel-* Con^êê*
den, welk , federt eenige jaaren, ingevoerd ^), />« en
en Holland, en vooral Amfterdam zeer tegen ^^^^'''^•^
de borft was : gelyfc 'er ook de meefte Leden
van Zeeland klein behaagen in fchiepen («).
Drie Raaden ter Admiraliteit , in Zomermaand,
deeze Verpagting , te Amfterdam, hebbende
tragten te doen, waren 'er, geregtelyk, in be-
let. De twift, hierover gereezen, was van ge-
volg. In 't begin des jaars 1639, deedendeal-
gemeene Staaten eene bezending aan de Vroed-
fchap van Amfterdam, voomaamlyk ftrekken-
de ,-om d? Stad te doen bewilligen , in het we-
derom opregten van een opperft Kollegie ter
Admiraliteit, volgens een* voorflag, onlangs
gedaan door zyne Hoogheid. Voorts, zogt
men de Stad ook over te haaien , om de Ver-
pagting van het geheele middel der gelei- en
verlofgelden en het opregten eener Maatfchap-
pye
(k) Notttl. ZceL i€, 36 OfiFöi. 2 Nov. i«i7, il, 2it,ii9^^
f (l) AiTZEMA II. Deel f tl. 4t^4««.
(m^ AiTZUMA II. Deel^ bl, 41}^ yoj , 5J»,
{n) Kotul. Zeel. 29 Jul"^ T^it. bL U)«
R4
\
26^ VAM-RLANDSCRE XLIIl Boot/
lérr pye van * Verzekering toe te flaan. De Vroed*
^ J- fchap nam deeze bezending kwalyk , en hieldt*
rsntie K niet wel overeen te komen met de oude ge-
woonte. 't Was, naamlyk, zeldzaam gezien,
dat eene byzondere Stad , van wege de alge-
meene Staaten , bezonden werdt. Ook bragt
men't antwoord op den voorflag hunner Hoog^
' Mogendheden ter Vergaderinge van Holland
in. Men meent, dat die van Amfterdam vrees-
den , dat de Prins zig , door middel van de al-
gemeene Staaten, te veel gezags zogt te ver-
krygen, over de byzondere Geweften. Im-
jners, men bewilligde niet in den voorflag.
De Prins, die gemaatigd van aart was, liet
ook na, dien fterk te dry ven* Nogtans is 't
niet onwaarfchynlyk, dat, uit dit gefchil, het
ongenoegen tuflchen zyne Hoogheid en die
Yam Amfterdam ontftaan is*, waarvan njen , in
kater' tyd, en zelfs na 's Prinfen dood , §e-
vaarlyke gevolgen gezien heeft. De Weflm-
difche Maatfchappy lag ook met de Admirali-
teit overhoop , wegens het regt over de bui-
ten , op zee veroverd. En naardemaal zy , zo
wd ak Amfterdam , gedraagen werdt , door de
Staaten van Holland j ftyfde dit byzonder ger
fchil het gsmeen misnoegen onder de Gewes*
ten (o). /
Wind- • Omtrent deezen tyd , wordt , in Holland , en
handel in byzonderlyk , in de Steden Haarlem, Leiden,
bloemen, ^jjj{^^ Jam, Alkmaar, Hoorn en Enkhuizen,
kn?^^' fterke windhandel gedreeven in bloemen , met
naame in tulpen- Klein en groot hieldt zig met
deezen handel op. De prys der tulpen werdt,
door
(♦) AlTZIMA II. Dcêlt hL 489, 504, 505k593-6oz»
$
4oör de ftreeken fommiger handeharen , ge- j^^w
trekiig hoog opgejaagd. Men befteedde^voor ^ -
eene bloem van tien aazen, eerft vyfennegen-
tig» daarna negenhonderd guldens: een pond
geele kroonen werdt, eerft om twintig ofvier-
entwintig , en eene maand iaater , om meer dan
twaalf hon<fcrd guldens , verkogt. Doch hier-
op volgde, in de Lente deezes jaars , zulle eene
gewel(Uge daaling, dat veelen buiten ftaat ge-
raakten, om de bloemen, welken zy in voor-
koop befproken hadden, te ontvangen. Hier-
vdt reezen regtsgedingen , in de by zondere Ste^
den , die zig vervoegden aan de Vergadering
der Staaten; alwaar men kleine genegenheid
toonde, om op zulk eenen ydden handel regt
te laaten doen (p). Sedert, verviel de luft om
tulpen te koopen, t'eenemaal. Ook waren de
meefte handelaars luiden geweefl van klein
vermogen, die, door hoop op winft; bekoord,
hun gewoonlyk beroep verlaaten hadden, om,
zonder geld van belang aan te leggen , iboedig
ryk te worden : 't welk zo ver ging , dat er , in
zekere Stad van. Holland , wel voor tien mil-
lioenen guldens aan bloemen zouden verhan-
deld zyn^g)* Men hadt , ter Staatsvergaderinge
van Holland , reeds in overleg genomen , om
^enen Impofl te leggen op de bloemen. Doch
de fchielyke daalin^ deezer koopmanfchap
waakte, dat men 't uit den zin ftelde (r).
De Koning van Frankryk zoadt , in de pljaats X
yan Charnacé, den Markgraaf d' EJlampes ^ in Verdrag
Slagt-,"""
si
,. ip) Zit Gjoot-Plal^aatb. IL i)#*/, M. i35|.i rrauf*
^ U) Kegift. van éle pryzen der Bloemen, itir, itfjy, h\T^^
5 tEMA II. httly kU $0i y $0^,
R5
\ •
t^66 VADËRLANÜSCHE 3CLïn.Bo»;
itf«7. Slagtmaand , herwaards , om het jaarlykfch
' -^ ' Verdrag wegens den aanftaanden veldtogt te
fluiten. Dit gefchiedde, op den zeventienden"
van Wintermaand. De Koning verbondt zig,
om de Staaten , in *t volgende jasff, met twaalf-
honderdduizend guldens, te zullen ondcrfteu*
nen : waartegen de Staaten beloofden , een
magtig Leger in 't veld te zullen brengen, om
iet van gewigt te ondemèemen, waarvan egter
*t gdieim alleenlyk aan den Prinfe van Oranje,
en aan iemant, van 's Konings zyde hiertoe te
benoemen , vertrouwd zou worden ( j ). Ten
zelfden tyde, wa;$ Godefroij Grüaf van Eftra^
des^ door den Kardinaal de Richelieu, naar
Engeland gezonden, om Karel denL tebewee-
gen , dat hy de Spaanfchen met geene fchepen
wilde byftaan, in geval zyne Majefteit van
FraAkryk en de Vereenigde Staaten iets mog-
ten onderneemen, in Vlaanderen (t). Doch Ka-
rel weigerde rondelykzig hiertoe te verbinden
(tt). En dit was de reden, waarom mtn weder-^
om van den togt naar Duinkerken moeft afzien*
Raad- D'Eflxades, uit Engeland herwaards -over-
^leegin- gefteken, beraamde, op 's Komngs laft, met
«en op gyj^g Hoogheid, den Prinfe van Oranje, de
ft^ den* beweegingen van den aanftaanden veldtogt,
Aogi. Men kwam, al vroeg in 't volgend voorjaar,
1638. overeen, dat het Franfche Leger, onderden
••^ Maarfchalk van Chatillon , Kameryk , Namen^
Grevelingen of S. Omer zou aantaften : terwyl
de Prins, met de Krygsmagt der Staaten,
Ant-
\t) Infttua. détns les Lcttr. du Comte d'EitRAWEI 7f»,
I, p. 1. ^
(•; Leur. da €omt€ B'EtTAAD. T^m, I. f. u.
YC
•*
acLin-BoMt n I s T o R I E. üór
Antwerpen, of Huift, of Damme belegeren jggg^
zou (ü)- De Koning beloofde, kort hierna, S. ^
Omer te zullen belegeren, terwyl de Prins *t
l>eIegvoor Antwerpen flaan zou (w). Ook
maakte zyne Hoogheid , van toen af, toe*
l)ereidfels , tot het beleg van Antwerpen (x).
De Kardinaial Infant, vermoedende, waar
«nen *t, van de Franfche en Staatfche zyde, op
;emunt hadt, zondt Prins Thomas naar Duin-
kerken en Graaf Jan van Naflau naar Kameryk,
Hy zelf bleef te Bruflel , om van daar het oog
op alles te houden, zendende des Fontaines en
-SfondratOy met eenig voet- en paardenvolk, a£i
om zig omtrent Lier neder te liaan. De Mark*
«raaf van Lede hieldt zig te Roermonde. Elk
fcdt bevel , zig vaardig te houden , om te trek-
ken , daar 't de nood vereifchen zou.
De Markgraaf van Chatillon kwam, in Bloei* De Fran-
maand, met het Franfche Leger , voor S. O-^^^^" ^^^
mer. De bezetting deezer Stad werdt, eer zy g^^Q^
beflooten kon worden , door Prinfe Thomas , ' °^^^*
met duizend man verfterkt.
De Prins Van Oranje, het Leger der Staaten Ondcr-
hèbbende doen verzamelen omtrent de Voor* ^p^^ p^
nerfchans , gaf bevel , om , van daar , te fchepe, Hen '•^
af te zakken naar de Zeeuwfche Stroomen (y). voo"
In de Franfche Gedenkfchriften zyner Krygs- hadt ,
bedryven, die, naar alle waarfchynlykheid,^^ï^f«
onder zyn oog, opgefteld, en, naderhand, doorj*^^^^^^
hem zei ven, nagezien zyn, wordt verhaald, AntWer-
^at hy van zins was , Huift aan te taften; doch pen.
da(
^ fv) Memoir/de Ficder, Henri p. 211.
fw) D'ESTRAD. Tom. I. p. if,
,x) D ESTAAO. Têm. U p. ai.
[y] Memoii. de Fx«dei. Httoit p. xzx t i^^
168 VADERLANDSCHE XLULBowv
1638. d*^ de Gemagtigden der StaatM hem bewo<>»
gen, tot eene ondameeming op Antwerpea
(2;). Maar d*Eftrades gewaagt van een gefprek
met den Prinfe, welk, in verfcheiden* opzigi'
een, merkwaardig is, en onder anderen ook»
indien men 't gelooven mag , 's Prinfen gezindr
heid tot het bwele^ van Antwerpen , klaariyk ,
Oorzdak bewyft. Richeheu hadt aan d'Eflrades g/fy-
van 's ^chreevöti (a), noe hem, uit Amfterdam, be-
Prinfen ^-jgj. ^^^^ ^ ^^^ ^q Spaig aards, aldaar , driehour
mhnoe. derdduizcnd ponden buskniids hadden doen
gen op koopen ; die , door beleid van eenen Koopman
die van jÈXi Agent des Konings van Deenemarfce, Marm
Amfter- i;0ikis\d[Marc$lis] genoemd , naar Antwerpen,
"** ftonden gezonden te werden. D'Eftrades, den
Prinfe mervan verwittigd hebbende,, ver-
ftondt „ dat 'er zyne Hoogheid reeds kennis
van hadt, enden Wethouderen van Anifter-
dam hadt aangefchreeven , dat zy den Koop*
man moeften aanhouden , en te regt flellen."
Doch den volgenden dag , wederom ontboo-
den zynde by aen Prinfe, zou, naar zyn ver-^
haal , zyne Hoogheid , in toorn ontfleken , en
den hoed op de tafel werpende, gezeidhebben,
„ dat die van Amfterdam eenen uit de Wet»
y houderfchap aan hem afgezonden hadden ,
„ met berigt, dat zy, Marcelis ontbogden en
gehoord hebbende , hadden vèrftaan , dat hy
geene kennis hadt van 't gene men uit hem
weeten wilde; dat hy Agent van den Ko*
ning vanDeenemarke was , wegens denhan»^
del op de Ooftzee : wilde men dien af bree-
„ keuj
(z) Memoir. de Freder. Henri f* tii^ Ml*
(«j D'EST&AO. Têm. I. /. 2é.
99
59
f5
f)
9>
JCLIIÏ. Sóilc. Ö IS T O R I É. sdjr
,i ken; men hadt zig ikgts te verklaaren, en 1538.
9) hy zou, terilond, de reis aanneemeh naar -
5^ Deenemarke, Hy erkende egter , tiendui-
5^ zend Ryksdaalers geleend te nebben aan ze»
keren Éyland ; doch hy betuigde niet te wee*
^, ten, wat gebruik deeze van dit geld gemaakt^
jI en of hy et, gelyk men zeide, buskruid en
5', geweer voor gekocthadt, 't welk in zekere
„ vier fluiten geladen wai. Voorts, hadt
men Byltnd zelv* eevat en ondervraagd ,
die geantwoord hadt , dat de burgers van
Amfterdam regt hadden, om alomme han-
del te dry ven; dat hy honderd Koopluiden
noemen kon , die de Antwerpenaars bedien-
den ; dat hy 't ook deedt ; dat de Koophan-
del niet moeft belemmerd worden, en dat
hy , zo men , om winft te doen ^ door de Hel
vaaren modi , het verbranden zyner zeilen
in de waagfchaal ftellen zou. Op zulk eene
,^ verdediging, was By land onfchuldiggeoor-
II deeld, en onrilaagen." D'Eftrades voegt
luerby „ dat de Prins zeer misnoegd was, over
„ 't gedb:ag van Amfterdam , en den Luitenant-
„ Admiraal Tromp, terftond, laft gaf , om de
„ vier fluiten, in Texel, aan te houden, en
i, niet dan op zyn bevel te ontflaan. Gyziet^
zou hy wyders , tegen d'Eftrades , gezeid heb-
ben „ boe veel gedulds men oefenen moety met
deeze plompaarts van Koopluiden. Ik hebgeene
groot er vyanden dan de Stad Amfterdam; maar
{9 ^^yg ^^ Antwerpen eens ; ik zal haar zo laag
„ vernederen ^ dat zy zig nimmer wederom zal
^ konnen opbeuren {b)" Uit dit Verhaal , ge-
, , fchrec-
(B) D'£8TBA0. 7V«. i: /. 27*19*
99
99
9^
0
99
99
»
i9
35
99
'99
99
99
99
«
99
-^, o fehrecvcn , terwyl zync Hopgtód ; voor Dor-
-~2£l dredit , zeilreede lag naar Kallo , /chynt meii
te mogen opmaaken ^ dat de Prins zynen zin.
gezet hadt, op 't bemagtigen van Antiverpen^
't Gebeurde met Marcelis en» Byland voor de
Wethouderfchap van Amfterdam is opgefiercï
meteenige onwaarfchynlyke omftandighedeni
waarom het verhaal daarvan my , in allen dee-
le, niet geloofwaardig voorkomt. TLo veel is
*cr van, dat het, in deeze Stad, niet ontbrak
aan Koopluiden , die den vyand , tegen 's Lands
- Plakaaten, voorzagen van krygsbehoef ten (r).
welken op Antwerpen gefcheept werden. Doen
of zulks, door de Wethouderfchap, onder oog-
luiking , gedoogd werdt , om dat men voor ver-
mindering des Koophandels bedugt was, wan-
neer Antwerpen gewonnen zou :^yn, 't welk
men , door het voorzien deezer Stad , zou heb-
ben willen voorkomen, zou ik niet durven ver-
zekeren.
2£T De ^ogt naar Antwerpen werdt , midlerwy ƒ,
Onder- ondernomen. De Veldmaarfchalk , Graaf WiU
neemiog lem van NafTau, kreeg laft, om, met zesdui-
op Ant- ^end man , fcheep te gaan , zig naar Bergen opf
werpen, ^q^^ en voorts naar Lief kenshoek tebegee-
ven,en van daar, over 't Land van den Doel,
naar den dyk van Kallq, daar' hy poft vatten
moeft. De Prins zou , ten zelfden tyde , met
het gantfche Leger , naar Bergen op Zoom ko-
' men , van waar hy den weg te lancie naar Ant-
werpen neemen zou, zo dra hem berigt werdt^
^t Graaf Willem zig van den dyk en van
\
nog eene of twee Plaatfen> digter aan Ant- tötf.
werpen , verzekerd hadt {d). ■ " ■
Op den negenden van Zomermaand, ver^De Veid^
trok Graaf Willem, van de Voomerfchans jHiaar*
te fchepe,naar Bergen op Zoom, daar de Prins ^^^*^^
hem nog vondfi, op den dertienden. Hy i>^g^vmem
2ig toen j van daar, naar LiefkenshoeK, van- vat p<^
waar hy 't volk over de ondiepten voerde, van te Kaïl^^.
den Doel af, tot aan den dyk vanKaUo, waar
zy , nat en vermoeid, aankwamen, zonder te*
genftand ontmoet te hebben. De Reduit Sta*
broek werdt, terftond hierna, overweldigd:
ook de Schans Kallo , die , zo wel als Stabroek,
door Graave Willem, verfterkt werdt. De
Vnm hadt hem , te vooren , gelaft , na *t be^»
xnagtigen van Kallo , verder voort te trekken^
en Bloidcersd^k en Burgt in te neemen. Doch
hy hieldt zig in en omtrent Kallo, op zeker
vermoeden, dat de vyand, in grooten getale,
in 't Land van Waas, byeentrok. De Prins
was hierom genoodzaakt, te Noordgeeft en te
Wouw te bly ven leggen. Graaf Willem zpndt,
midlerwyl, ijaar 't Leger, om volk en krygs-
behoeften. Doch dit kon hem zo fpoedig niet
toegefchikt worden, als hy gehoopt hadt. De
Markgraaf van Lede was, ondertuflahen , aan
drie oorden, aangevallen op de verfchanfingen
van Graave Willem, die hem wakkerlyk hadt
afgeflaagen. De onderftand , dien hy verzogt Hy wyk^
hadt , was nu op weg , toen hy , berigt gekree-in wanor-
den hebbende, dat de vyand hem, den volgen- <^e, te.
(en nagt, eenen geweldigen aanval bereidde, "'S*
zyne verfchanfingen, op t onvoorzicnjl, vert
Jiet
y^
Ï72 VADERLAND5CHE 3DLm.BoEif:
x'gog. liet , en naar Lief kenshoek week. De aftógt
gefchiedde , in groote wanorde. Ook floegeii
de Spaanfchen Graave Willem wel tweedui-
zend man af, en -onder deezen, zyn* eenigeft
Zoon, Maurits ^ een' jongeling van groote
hoop. Al 't gefchut bleef in den loop, en zo
veele vaartuigen , dat den eigenaaren der 7:el-
ven , daarna , tot boetinge hunner fchade, door
de Staaten van Zeeland, negenenveertigdui-
zendvyf honderd guldens werden toegelegd
>). En *t gene fpy tigfl was , men vernam , ie*
iert, dat de berigten, die deezen fchielyken
aftogt of vlugt, gelyk de Prins dien noemde,
veroorzaakt hadden , louter verzierd geweeft
waren, om den onzen fchrik aan te jaagen. Ook
werdt men onderrigt, dat de vyand , omtrent
Kalló , niet boven agtduizend man byeen ge-
had hadt : doch dat Picolomini , met de Kei-
zerfchen, op laft van den Kardinaal Infant,
De togt tot by Lier genaderd was. De Prins van O-
op Ant. ranje, zyne onderneeming op Antwerpen t'ee-
werpen nemaal verydeld ziende, vondt geraaden, by
wordt ge-g^j.ggj^ Op Zoom Op gunftigcr gelegenheid té
^^'- blyven wagten (ƒ ).
S. Omcr Picolomini bleef niet lang omtrent Lier ;
verlat- ftiaar voegde zig, eerlang, by 't Leger onder
^^°* Prinfe Thomas. De famengevoegde troepen
noodzaakten Chitillon tot het verlaaten van S.
Omer, welk meer dan zes weeken belegerd
geweeft was.
Des nagts na den vyfden van Hooimaand,
over j
^t) Noml. Zeel. 9 Dnemh, i«?%. BL tjo. .
' C/J Mcmoir. de Fieder. Henti ^. 225-230. Aitzema II.
ï)eel^ kL as, X)tf« HoOïTS Brieven M $%7t 5St. >/. 43* j
435» «
XLin.3oitic: H I S TOTlï'E. 173
oVetviel Sfóödratb de Staatfche Ruitei^ té ijeg.
Woiiw ; •doch hy Wérdt , docrf de wakkemeid ' ' *
van Stakenbroek ; jgénöodzsaakt ^ met groot ve]>
hei, te rag te Wyken (^)* f.
De Prinsï na *tgebeiB:debyKallo,geraadenFredrik
gevonden • hebbende ^ het Leger met eenige Henrik
manfchap uh de bezettingefl te verfterten 5^^^^
hadt dertig vefldelen voetvólks vefzameld,te Gelder.
Gorincliem, die hy, fedéït, hopger opzqndt,
om , nevens de troepen onder GraaVe Henrik,
zig omtrent Gelder neder te flaan. De Fran-^
fche Gezant hadt , hiertoe , ernftelyk geraaden,
en bdoqf d , dat de Koning zyri meeder , mid*
lerwyl , óok éene Stad van belang zou aanta»*
13611, om de vyaiidlyke Legers af te houden -
van Gelder. De Prins brak zelf op met het Le**
ger van omtrent Bergen op Zoon) , trekkende^
voorby *s Hertdgenfiifdi tot aaü Yflum, al-
waar hy vernam , dat Graaf Henrik zig reedt
te Pont hadt nedef geflaagen. Doch hier ont-
dekten zig verfcheiden' zwaarigheden , in *t
voorgenom^ beleg vsoi Gelder. De Stadwas
fleric bezet , en omringd van moeraiT^ , die ,
in het tegenwoordig jaargetyde , het naderen
da* Stad üSrhier oiimogelyk maakten. De Kar-
dinaal Infant en eenige lieizerlyke troepen 09i-
der Lamboi waren in aantogt. Al dit bewoog -
den Prins tot het befluit om het beleg te fba-
ken. Doch, inzyneGedenkl^iften, wordt
verhaald, dat de Gemagcigden der Staatën,
oordeelendehet onverantwöordely k , dat *er
niets verrigt werdt met het Leger, hrai dee-
den verandattn van befloi^ Men flceg zig cjlail
ne-
(g) AITZKMA 11.* Detit èL ST9.
XI. DzEt. . S
i
174 VADERLANDSCHB 3:LIII.B(nx:
j€%È. ^^^ ^^^ ^ ^^^ ^^^ He&rjJe werdc oat«
■ * boodea van Pont, om zig, nevens denPnnfe,
te komen l^eri^. Doch zyn gefcbut JMeef in
den kleigrond zitten , en viel din Ksodinaal In^
ftót, die, xnidlerwyl, by Venlo^overdeMaa-
ze ffekömen was, ongelukkiglyJc, in bftndem
In net gev^, welk, by deeze geJeg^nheid ,
voorviel, werden Don Êmmaimel van Ponn»
al en Graaf Frits van Nqfflm , Ritmeeftérs on«»
^er de Staatfche benden , gekwetfl en gevaa-
f en genomen. Hét vyandlyk Leger flo^ zig,
ierna , neder aan de andere zyde van Gdder ^
wordende dus, door de Stad endoor Imwatef
de Niers , van het Leger der Staaten afgefdieit
Hy ver- den« Vyf of zes dagen , bleef men in deezai
itac de {laat , waarna, in 't Leger d^ Staaten, befloo*
**^' ten werdt , op te.breeken van voor Gelder, en
naar den kant vanRynberk te tidcken: 'c welk
ge&hiedde, zond^ dat de vyand eens onder-
nam , de agterhoede der onzen te vervolgen.
Den Kardinaal Infant , daarna , wederom over
de Maaze getóogen zynde, en zig, langs dee«
zen ftroom , hebbende nedergeflaagen , brak de
Prins ook op van by Rynbenc, en leerde zig
by Graave. 1 erwyl de beide Legers hier lagen,
vielen 'er , van tyd tot tyd, fchutgevegten voor,
OeLe- tejfTchen de weaerzydfcfaeRiiiterye.DeKardi*
f?!i j naai Infant brak tem op , en lelde zyn volk, tus«
**^^^* fchenRoermonde en Stevenswaard, in deWin-
terkwartieren, nadat zyneRuita^het Slot Ker«
pen by Keulen bema^tigd hadt. Het Leger der
StsAten betrok de Wmterkwartkren, omtreac
het midden van Wyomaand (A); ..
Zo*
(i) Memoir. d^ Fxeder, Kenii f. Hr> 241. ARUiCA, U«
XLIII, iBöM* M I S f O R 1 Ê/ tfs
. Zodanig was de uitflag van den reldtogt in ^gn^^
de Nederlanden : waarin beide de Franfche en y^^^ *-
Staatfche wapenen kleinen voorfpöed gehad Krygsbe-
hadden. De Franfchen bemagtigden egter» in dry ven.
Herffhnaand, Chatelet. Doch omtrent den
elfden tyd , dreef hen een fdiielyke fchrik toe
het ojpbreeken van 't beleg van f'ontan^e in
Biskaje , v<k»: welke Stad» di la Fara omtrent
drie. maanden gelegen hadt. De Aartibiflchöp
van Bonrdéaux hadt^ daarentegen , veertien
Spaanfche f(:bepen genomen , of vernieki (t )»
Ook waren de Zwerafche wapenen ygelukkis*
lyk y gevoerd in Duitfchland £anier (&eef G^«
las uit Voor^^Pomeren, en Hertog fiemardfloeg
de Eeizerfchen , onder Joan GotCz , by Brifaki
waarna hy üg meefter maakte van deeze Ves*
ting. De Paltsgraaf » Kard Lodewyk, die zig»
dit jaar . ook wederom begon te beweegen ^
werdt 5 ooor de Keiz^chen , gejaagd uit Mep-
Een m Munflerland^ waarvan hy oe Heerlyk-
eid ) kort te voor en » door aankoop , verlcree*
^ hadt. S^ert» legerde hy zig in hetKleef-
lche(i)*
De Spaan(chen hadden 9 in dit jaar , eenenAanfltg:
kanflag gefineed om Maaifaricht te vermflèn.^ ^^
Zy hielden heimelyk verftand inet eenige in-^ • ^.
gezetenen , en men was overeengekomen , dat
zekere bouwer » wiens hnis aan de Veftra
ftondt , eenen heimdyken doorgang in het zsd*
ve, voor de Spaanfche foldaaten^zou óoexk
maa*
(I) Meaoir. ét Fxedec Hcad p. ±^€. MttaMk U. Dêêi^
.(4; Monuiir. d« Freder. Hemi p. 2|<.PUllEitaoRlZwMd-
iche Hia. hu 700. AlTZlMA II. Dtth ^A 130 , 511, jft »
Sa
rr6 VADERLANDSCHK XLm.BöM^.
tÓ^S. ifiaaken. Doch de toeleg werdt, by tyds,ont-
" dekt. EenigeGeefl:eIykcn,aan welken het voor-i
genomen verraad, iii deBiegt, beleeden was 4
verzuimd hebbeftde, heft zelve aan tebrengeni
werden, deswege , met de dood geftraft (/).
XIL In Slagtmaand , viel 'ér een zeegevegt voor,
Zecgc- tuffcheh «eventien Duinkerker- en vyftien
^*^^' Staatfche Oorlogsfchepen. De Vyand was vaü
2ins , den onzen de Haring vifïfehery te belet-»
ten. Doch deeze ontmoeting nood^akte hem^
te rug te fceeren* Nogtans iWarerf de Staatfche
fchepeiti , in deeze gelegenheid , en voói'dl dooif
een' ftorm , die'erop volgde, ook derwyzege*
havend, dat zy binnen loopen mói^en^ om
zig te herftellen (m).
De Ko- De Koninjjinne Moeder vaiï Frtuïkryk , ee^
nfnginne nige jaaren m Brabant hebbende gdleeten ,
Moeder j^^^m^ in Oögftmaand deezes jaars, onvér-
Frankryk wagts,' herwaards, onder voorwendfel vim de
komt ia watereii te Spa te willen gaan gebruiken («)*
Holland. De Prinfes van Oranje, haar, te *s Hertogen-
bofch , hebbende aangetroffen ^ vmelde haar,
tot in den Haage. Zy bezogt, federt, de voor^
naamfte Hollandfche Stecfetf, en werdt , jü-
omme , maar in 't byzolider te Amfterdam, mef
• veel ftaatfie, ingehaald. Naderhand , wederom^
naar den Haage gekeerd , verzogt zyderStaa*
ten bemiddeling , tufTchen den Komng ^ haa-
ren Zoon, en haar« Men zondt hierop', dé
Kuuit naar Prankryk, om te onderflaan , wat
men,
;(/) KeCbU Holl. lo Stpt. x^tt. 1/.. #7. Aitzima U. D##/,
il» 57i-y74. Verv. van 't Leev. van de Groot i/. 175-
' (m) Memoiz. de Fieder. Henri p. z^t. AltSUIA U. Dldj
(n) M.tttt9lx» de Fcedei. Henii f» aié*
XLm. Boe*; H I S' T O R I E. 377
m^x, hieim» by denEardiiiaaL en by denKo- 1638,
Bing zdven, zou konnen tütwerkeiL Bochhy "'^
veroam faaaft, dat men, ten Hove^nog onge-
zind was , dm 2^^ met de Koningin en derzel-
ver SpaaaCdigezmdegunftelingen, gelyk men-
ze noemde, te verzoenen. Zy ondentondt, fe;
dart , of men haar ook in Engeland zou willen
cmtvangen: en fchoon men haar, van daar»
geen gwftig antwoord liet toekoohen , vertrok
zy ^er derwaards. Doch zy bleef 'er niet zeer
lang. Eindelyk bqgaf zy zi^ naar Zeulen (o^^Htar ulc^
daar zy, vanelk v^rlaaten, mgroote arnioede,.e"idf*
en, volgens fonmuger verhaal, in 't Gaflhuis^
overleeden is , op den derden van Hopwaand
desjaars I04£ (p).
DeEnuit,die,omdezaakderKo|)inginne xill.
Moeder, naar Frankryk, gezonden was, hadt Verdrag
geenen laft , om fterk aaiib te houd» op den ge- ?*^ .
woohlyken jaarlykfchen onderftancL Men^X *
vondt dit vreemd aan *t Franfqhe Hof, en gaf
klaarlyk terverfta^m, datmengeneiffd was, het
Verdrag, deswe|^e, in 't vporleepen najjiar ,
gemaakt, te vemieuwe^it De Staatenzondeuj
eindelyk, eene fchyiftclyke onderregting op
dit ftuk aan de Knuit; doch 't liep aan, ^t; ia ló^g.
Lentemaand des volgenden jaars, eer 't Ver--:
drag vernieuwd verdt; waarbyFrankryk, we-
derom, twaalf honderdduizend guldens aan
deezen Staat bel9ofde (q). Willem van Lier »
Heer van Oofterwyk, der Staaten gewoonly-
ke pezant aan 't Franfche Hof, tekende dit;
.Ver,
(ê) AiTZEMA IT. Deel^ Bi S40'fju
' (p) C0MMBLIN Fiedxik HeniikTt. Deei^ êL it. Anzi^^ '
II. Deel, bl. t$t.
((f) AtT££MA II. D*#/# hl. #04 , i^s^
S3.
^
^ VADERLANDBCHÏ XUK Böw.
j8$Q. Verdrag , uit hunneQ naam. DdcIi men he^
■ reden om te gelootren , dat de Knuit , die , mid-
lerwyl, wederom herwaards gekard waa, da
voomaamfbe hand in het zelve gehad hadt (r).
Ook fchreef de Groot „ dat de Prins van O^*
,9 ranje , thans , beter dan te vooren , overeen^
„ kwam met den Kardiiual de Richetieu^ dié ^
95 voegt hy 'er by , om deeze eenigheid uit te
yy werken, der Prinfefle, uit 'sKornnssnaam^
,, aanzienlyke gefchenken gedaan hadt ( x )/'
Men kwam, wyden, overeen, dat de weder*
zydfcfhe Legers 2ig , met den aanvang van
Bioeimaand , te veldy^ begeeven zoude? , om
iet van gewikt te ondemeemen.
Opening De Franfchen , onder den Maaribhalk de te
van den MeiUeraie, trokken op, omtrent den beftem-
D ^fÏmI ^^^ ^^ ' ^^^ ^^S inflaandenaar S. Gtaerj doch
fchtn^ daai*na , verandej?énde , naar 't fcheen , vsm ge**
lederen, dagten, legerde^ men zig voor Hesdin, eene
Hcf din. Plaats van Klein bekuig , in Artois. De Prins
van Oranje hadt het Legér der 8 taaten omtrent
de Voomerfóhans doen verzamelen , vanwaar
men , bekw^amlyk , of, te fchepe, naar den kant*
van Viaaiideren , kon afzakken, of, te lande,
onwaarde trekken , om iet op Gelder, Venlo,
of and^^e Plaatfen aan de Maaze te onderneem
ineil. Daarentegen was de Kardinaal Infant,
éie den Graaf van Fuentes , met agc^ of negen-
duizend man , <Hider zig hadt , getrokken naar
de grenzen van Frankryk, De Graaf van Fe-
ria haot zig omtrent Dieft nedergeflaagen^ en
de Mawgraaf van Lede Weidt zig in 't Over-
• , \ kwar-»
(r) ^ê Ver?, op *t l^von van d« Grpoc. i^ itf.
(i) ^ Yczv. op '% L^evco v«n de G|oo^ ^A |9^
XLin.Bowt. H IS T O a I E. J579
kwardeii vu Xïelder : vtn wdttc Gew^ hy jgj^
Scadhcmdcr verklaard w^ y uit deo naam des
KöniiigsvaaSpanje^ . ,,
DePtiM, vati de Vocjmttfehsois vereroto-Bewce*
ken met het Léfsst , met VoöMê^men oi»Hulft 6'^°«^» ^^
«an te tafte»^ kreeg, tot vöor D^^drecbt af-f^ i?jedrik
{rezaktcrynde^ berigti, datFeiKfUieres, het be- HenrUu
eg van Diedenhoven <Hideniome&'hd>b€fR-
cle» door Pkolomini, geheeftyk , geflaageh
was: irtffophy, 't beleg van Halft uit denzin
ftellei]^5 bdloot te Filipj^ne aan land teftap-
|)€0, («n dï» vyand naar Vlasmderén te k>k-
ti&ï^ en 't inneemcn van Hesdin te bevor<Je-
ren. Het Leger kwam hier aan, op den teven-
tienden van Zcwnermaand. De Graaf van Fe-
ria trok ook, terftond, dörwa«ds. De Kardi-He»din
naai Infant zelf was genoo<teaakt ^ ectoige man- m^ o va.
fchan te ïchikken naar Vlaanderen : waarna
Hesdin, Iktelyk, beraagtig^ Werdt doojr dé
Franfchen* Maar de ftrinss , geenen kans 2ien^
de^ om J€t m^ vO(^de«lte ondemeemen in
deezen oord , voerde het Leg^ , te water , naar
Bergen op Zoom, van zins, om van d^, te
lanck, vo'c»rttedr^en naar Gelder, en zo hem
*t belegden deezer Sud bdet werdt, té Ryn*
berk, wederom firheep te gaan , den Ryn en de
Waale ^te zakken, en Huift tebdegeren , eer
Feria derWaards te rug geëerd kon zyn. Zy-
me Hooglieid vertrok dan, den derden van
Oog(bnaand,van Berden iop Zoom, en kwam,
na verloop van eenige dagen, teRynberk. Doch
hier gekomen, bevondt hy het jaargetyde te
verre verlpopen, om Gelder te belegeren. Hy
befloot dan wederom fcheep te gaan, den Ryn
S+ af
2^ VADERLANDSCHE XLm.BöEr;
t6iö ^tè zakken jnc» het i^roetvolkjea^tiaarYtow-
■ ^^'darm- te: keeren,' wervaards hy Stakenhroek»
met de Ruitery, te lande, vooruit gea^pndeo
tadt.; Hy vcrQJok Yim Rynberk, opden^dferden
van .Herflbnaand; doen fUlte en tegenwind
hielden hem n^cn dagen c^, eer hy , by de
fchans S. Arms^^ dtie noren van HulQ:, ypet
aan land metten kon. Dit fakkelen op 't water
hadt deii vyand^y-d gela^^ten ^ om, van Venlo ,
nu^ groote dagreizen, te trekken sam Ant-
werpen, en van daajr, langs eene fdnptrug or
ver do Schelde, nzfiüc HuUT, eenwr van vfelkf
Stod hy zi^ nederfloeg, juiCt op de plaats, da$r
de Prins zig g^l^erd «ou hebben. Het Leger
do: Staaten was toen genoodzaakt , in de Krüis^
polder (lil tehouden. De Kardinas^l Infant bleef
te Selzate, v^ waar hy de fchanfen Moervaart
en Naflau, die Hulü: dekten » voonsag van be»
zettingt Doch -t leedt niet l^ig, of ^yne Hoog-
heid, den toeleg op Huift vei74eld ziende,
bfak op uit de Krui^polder, voerende de troe-
5 en., te water , naar Berden op Zoom , en van
aar, in de WinterkgermgeA , in 't begin vaft
Wynmaand (O*
XIV. Dus was (k veldtogt de&(es jaars wederom
peSpaan-geëindigdjZOiiderdat. *e^iet nóemenswaardigs
Vloot i ^ verrigt was. Maar ter Vee hadt de Staat , on-
Duins ° der *t beleid van den I^uitenant - Admiraal ,
aan^etaft Maarten H^rpertszoon Tromp , 'gelukki^r
en over- geoorloogd. De K^inUig vap Spanje, bezig met
wonnen, g^j. uitritten eener magtige Vlpote*, die herr
wiards ftoqdt ggzonden te worden, w^tte,
\. om
(^> Metnotr. dèEredet. Hen^^.'ij* xsK, z^u ' AlTZEMl
1
lUn.Bo«K^ H I S T O KI E, tSf
om dezelve naftr bdiooren in ftaat te Hellen, Kjgp
eenige behoeften van Duinkerkea. Dertien — ^-^
Porlogifchepep, drieFregatten en zeven Kpop-
' yasüfdyfchepen waren , in Sprokkelmaand , uit*
gejoopen, om deeze behoeften te voeren naar
Spanje. Trotaip; op de kuften kruiflende , hadt
meer niet dan elf fehepen onder zyne vlagge.
Nogtans taftte hy 4e vyai^dlyke fehepen aan ,
en meedt 'er twee af vaij de overigen , die al-
len naar binnen gejaagd werden (u). In Hooi-
ïBaand, ligttehy duizendenzeventig Spaanfch^
foldaaten , uit drie Engelfche fehepen , die de-
ïelven, te Kadix, hadden ingenomen, omze,
te Duinkerken , aan land te zetten. Men klaag-
de hierover, van wege deezen Staat, aan het
Engelfche Hof j doende naauwe verbindtenis-
fenmet f'rankryk waren oorzaak,, dat deeze
Jdagten weinig mgang vonden. Tromp, on-
dertuflghen^ yerfterking van fehepen bekomen
feebbepde, bjïi^ef den g^ptfchen Zpmer kruis*
fen, in en omtrent de Hoojfden, op de SpaauT
fche VloQte, die, eindelyk, eenig^n toevoer
^it Vlaanderen hebbende ontvaijgeh , uit de
Corunhia in zee ftak. De eerfle tydin^ van de
fterkte deezer Vloote kreeg de Prins uit Frarikr .
ryk ( v). Doch kort hierop werdt hem , van
Bruffel, alwaar hy een' bediende der Sekreta-
rye,, door gef<;henken, gewonnen hadt, het
gantfche ooexncrk der Spaanfche toeruflinge ,
omftandiglyk , overgefchreeven : en onder an-
^ren,,daj: de Admiraal lafl hadt, geenenilag
te
* .
(i») RefoL Hol!. 25 Fth. i6i9. W. 24. Aitzema II. Diel,
(v) D'ESTRAO. Ttm, I. p. <^-
35
m VADERLANDSCHE ZUn^Bour.
i<^3P* ^^ waag»,maar in Duim in teloöpen^alwaar
deEngelfcfeen hem ontvangen zouden (sd). Op
deezeberigten, werdt temond jgeraadple^<^
over het verfterken der Staatfche zeemagt.
TrcMnp, zyne Vloot verdeeld hebbende, hadt
maar twaalf fchepen byzig, toènhy de Spaan*
fche Vloot, zevenenzeftig zeilen (terk,opdai
zeftienden van Herflhnaand^ by fievetier , ia
^: gezifft kreeg. Hy befloot egter fchutgeve^;»
ten te houden met den vyand , tot dat hy meer-
der Ichepen by ziff gekreegen zou hebben, ea.
bragt hem zo veel ichade toe, dat de Spaan*
fche Admiraal, Don AntoHio d'Oquendo, laft
r, om naar Duins te loopen ; gely k gefchied*
Maar Tromp, fedèrt, nog zeventien fche^
pen onder de vlagge gekreegen het^^ende, be«
zette den vyand in Ehiins, van zins hem^ op
deeze reede, beflooten te houden, of, zo hj
uitkwame , (lag te leveren. De Engelfche Ad*
ihiraal Pennington kwam Tromp, terwyl h^
hier lag , uit 's l^onings naam , aanzegden , dat
hy zig van vyandlykheden , op de kuilen van
Groot -Britanje, zou hebben te onthouden.
Doch de Staaten , in aanmerking genomen heb*
bolde „ hoe veel 'er hun aan gelegen ware ^
„ dat den Spanjaarden het geduurigovervoe*
^ ren van Krygsvcdk naar Duinkencen belet
„ werd(, te meer , om dat het hun nu gemak*
lyker gemaakt werdt, door de Engelfchen^
Qie hun vry verblyf in de havens en op de
„ reeden van Groot- Britanje begonden toe te
ftaan, en zelfs fchepen verhuurden (x);'*
»»
f») D'CsTftAO. Têm. I. p. 40 9 41.
(x) S.dbl. HolL IJ Afsy itif. kL 107.
XLHLBpW- H IS T O R 1 E. 2Bs
belsAten hunnen I^tenant*^ Admiraal ^ de j^i^^
Spi^anfche VJoot aan te taften, zo zulks, met — ^
hoop van eenen vooripoedigen uitfl^ , zou
konnen gefchieden, zonder eenig opzigt te
neemen op de plaats, waar zy zigbevondt ^
Bpch op de t)erfoonen, die hem, hierin, zou-
den willen hinderlvk zyn. Midlerwyl , ftelde
men , alomme , orde , tot het uitruften van Oor-
iggsfchepen. Die van Amfterdam kweetpn zig,
xQeer dan gemeen 5 in het fpoedigverzamelen
vanfchepen, volken voorraad. De Ooft- en
Weftindxfche Maatfchai)pyen deeden 'er 't
Kaare toe , en , in 't begin van Wynmaand ,
hadt Tromp reeds omtrent zeventig fchepen
onder de vlaggc. Der Staaten g;ezant Joachi-
mi zogt, ondertuflchen, den Konmg van Groot-
Britanje te beweegen, om de Spaanfche Vloot
iiit Duins te doen vertrekken. Doch men hieldt
iiem met duiftere en uitftellende antwoorden
op. Tromp, einddyk, zig in ftaat bevindende,
€iin den vyand met voordeel aan te taften , be-
floot hiertoe , op den eenentwintigften van .
Wynmaand. De Vice- Admiraal , ff^itte Korne*
Us$L(Hm 4e fVitU , kreeg laft , om op de Engel-
fche Vloot , die de Spaanfche fcheen te willen
befdiennen, te paflèn. Alles werdt gereedge-
maakt tot den aanval : doch 't kwam tot gee-
nen algemeenen zeeflag. D'Oquendo, befpeu-
rende dat het den onzen ernft was , liet de an«
kers kappen, en de meefte fchepen digtnaar
de kuft loopen; daar veelen aan fpaanderen
ftieten. De Vice- Admiraal Joan Evertfcn
faakte egter in een hevig gevegt met den Por-
tugeefchen Admiraal; wiens fchip, in brand
gefchooten zynde , verteerde. Het overfchot
der
a84 VADERLANDSCHÈ XLlII.BoEi^
itygp, der vyandlyke Vloote bergde zig, onder het
"*■"- — dekfel van een* dikken mift, iutDuins,enliep
voort naar Douvres ; doch keardè , eerlang , by
nagt te rug , en kwam , met den Admiraal d*0-
Suendo , behouden te Duinkerken. Verfchei*
erf fdiepen waren , midlerwyl , den onzen in
hadden gevallen, op welken groote buit ge-
vonden werdt. Doch *t zuiver overfchot vaii
den zelven beliep meer niet dan honderdvieren-»
dertigduizendvierhonderdnegenenzeftig gul-
dens tien duivers en twaalf penningen. On-;
dertuflchen , hadt deeze geweldige uitrufting .
zwaare fchatten gekoft. *t Gelukken van dee-:
ze onderneeming werdt , voomaamlyk, toege-
fchreevcn aan den ongelóoflyk^ Ipoed waar-
mede Tromps Vloot , met omtrent zeftig fcher
pen, verfterkt werdt: zynde hiertoe, in alles,
weinig meer dan veertien dagen hefteed. De
dapperheid van Tromp en de Witte werdt ,
van wege de algemeene Staaten , door treffer
lyke gelchenken , ericend (y). Maar KareJ do
I. rekende zig zeer gehoond, dóór het aantas-{
ten der Spaanfchè vloote, op zyne kuften.
Doch de gemeente in Engeland , den Koning
verdenkende, dat hy te zeer helde over de
Spaanfchè zyde, fchynt ^er niet rouwig om ge-
weeft te zyn. Ook meende men , dat de Ko^
ning, om geen meerder misnoegen te verwek^
ken onder t volk, de Spaanfchè Vloot, dooc
zyne fchepen, niet hadt willen • doen befcher-^
men (2). .
Te
(y) Reibl. Holl. ii Sept, 4 0&, i K^v, €, 2)##. Ttfsf. i/.
fÈtf ift» i9f9 ii7f a>}i. Memoinde Fred^. Heitri /»• tS7t
atfu AlTZEMA II« Deelf hl. 6o9'6Ut C^t-joz*
(«} AircBMA 11% Dnlp kU éij. .
.j
5fLIlï.BoEt. Hl tr O R IE. ^85
• Te gelyk met de Vbote , die in Duins werdt i (jj^.
iangetaft, was, uit Spanje , naar 'Weftindie ,Krygibe>
onder zeil gegaan eene diergelyke, onder Z)(?«dry ven in
Ferdinando Mascèrenhos , Graaf de la Torre, die w^ftin-
laflhadt; Brazil te herwinnen. Graaf Joan^^**
Maurits hadt, federt den ongelukkigen togt
ftaar de Bahia, niet Verzuimd, den yjrand af^
breuk te doen , en , ift 't voorleeden jaar , Kor^
nelis Jolj bygenaamd Hout ebeen ^ met eenice '
fchepen, gezonden naar de Havana, om de
ZilvöTvloot te veroveren: 't welk hem egter,
t^r oorzaake van de laf hertigheid en het mis-
Verftand der zynen, mislukt was (tf). Doch de
tyding van de uitriifldng in Spanienoodzaakte
den Graaf, om zig op zyne hoede te houden,
en de Sterkten in Brazil te voorzien van volk
en voorraad. De Spaaijfche Vloot, midlerwyl,
veel geleeden hebbende door 't weder, was ge-
noodzaakt in de Bahia in te loopen, om zig te
herfteJlen, daarzy, tot in Slagtmaand deeze*'
jaarsi toefde, waarnazyin zee ftak,en zig, in
Louwmaand des jaars 1 640 , zeftig zeilen fterk,
vertoonde voor Tamarika^ welk, door de on-
zen , voor eenige jaaren , veroverd was. Graaf
Joan Maurits hadt meer ni^t dan eenenveer-
tig fchepen byeen konnen brengen , die, onder
't beleid van Willem Korneliszom L$0Sj flaags
raakten met de Spaanfchen, die 't geveg^ Ichee-
nen te fchuwen, eerlang Noordwaards afdree-
ven van de onzen, en geheel verftrooid raak-
ren. Doch de onzen hadden zig ook zo kwalyk , .
gekweeten , dat drie Scheepshoofden onbe-
kwaam verklaifu:4r en verfcheiden' anderen in
geld»
' (0) BikBLiBVS de Keb. io Biafilia geft< /« Ui & /'ff* «
üi6 VADERLANDSCHl XUlILBoek
163^ gekttx)eceQ verweezen werden. Telapde,flaag«
-— — de men gelukkiger y teg&ti de BraziJiaanen en
Fortugeezen, die zig vereenigd hadden , om
de laBaing der Spanjaarden te begunfligen ;
doch grootendeeb verflaagen werdbn (*).
XV. De Zweedfche wapenen bleeven , dit jaar ^
Dait&iie voorfpoedk. Banier, in Louwmaand, over do
^^««- Elve getrokken , floeg dtf Saxifchen , by Dres*
*"^^* den, a daarna de Saxifchen en Keizerfche»
by Chamnits en Branditz. Sedert, te rug ge*
keerd over de £Ive, behaalde by eenige voor-
<teelen in Boheeme. Doch Hertog Bemard van
Weimarwas, midlerwyl, op den agttienden
van Hooimaand, te Nieuwburg aan den Ryn^
overleeden , niet zonder vermoeden van va:-
ffif ticd te zyn , door de Franfchen ; die zig, ter-
üonS hierna, door omkpoping , meefter maak-
ten van zyn Leger, en van de Plaatfen , door
hem, in de Elzas bemagtigd, met naame vaa
Brifak , waarop zy zeer gefteld gewedl waren,
aonder dat fay t hun, by zvnleeven, hadt wil-
len inruimen. De KeurvorU: van de Palts , naai
Engeland verreisd om onderiland, tot het by-^
eenhouden van 't Weimarfche Leger, wajuro*^
ver hy 't gebied dagt te aanvaarden , werdt, in
Wynmaand, door Frankryk te rug keerende,
aangehouden , en in 't Bofch van Vincennes
vrflgezet. Hy werdt, niet dan met veel moei-
te, door voorfpraak van deezen Staat, ont*^
flaagen (c).
Be Sttt- lufTcnen den Aartsbiflchop van Breemeit
en
dr. Hemt, II. Deel^ bL %i enx,
. (O ^uvfftNooKV Zweedfche mSukl. 705«AiTZiBiAU«X)if^
H. éi7.
3CLIiI.Be»». HISTORIE. 187
eo de Stadvn^a^ ge&hil ontihian^ over het in- j^^n
voeren van den I^therfchen Kerkdienft in de ;^^^ ^^ ' ■
Pomlqate, waarvoor dè Aartsbiflchop yvèr* midddeii
de, ü^wyl de Sud beweerde, dat zulks , vol- een ge-
«ens een oud Verdrag, niet gefchieden mogL ^^^^^ ««
fiutyeB de bemiddeling des Konings vanDee-^^^^"^"*
nemarke en der sügemeaie Staaten verzogt
hébbende, werdt friUem Bareel^ Penfionaris
van Amfterdsun , van hier , gezonden naar Sta»
de, alwaar de t^ift, in Wynmaand, toreen
VerèrM, werdt bygelegd (d).
De algemeene Staaten , ondervindende » dat Tite! m
'er, van tyd tot tyd, zwaarigheden reezen, o^^'^f^
ver den rang en titd, die hun, door uitheem-*^^g^
fche gezanten en Mo|pendheden , gegeven tenger*^
woedt, en over de plegtigheden , met welken gekt
t9ien,hier, vreemde gezanten bdioordeteont^
vangai, beraamden, hierop, in Slagtmaabd^
cene breede orde^ Zy verftonden , onder an«
deren , dat hun de rang toekwam na de Konin-
^n en den Staat van Venetië; doch voor de
Ëeurvorften , Vorften en Stenden van *t Chris'»
tennrk. Ook (teldenze vs^, dat men hen, in
aantfiuraaken en opfchrif ten , den titd van .fi^
Mogende Heeren en Uwe Hoog" Mogendbedenhe*
hoorde te geeven. De AmbafTadeurs van Ko«
Hingen en van den Staat van Venetië zouden f
door denPrinfe van Oranje, of, indeszelfsaf-
ijtiy door eenigen der Staaten ingehaald en
begeleid, en drie dagen, op kdlen van denStaat^
onthaald worden, 't Reglement vervatte ver-
fcheiden* andere byzonderhedeh , welken wy,
kortsheidshalve , voorbygaan. Men fprak.
om-
(d) AITSEM4 U. 2N«/, H 409 1 ^4^tfI^
aèS VADERLANDSdrtE XLÜI.Boiid
16^0 ^^^^^ deezen tyd, ook vaniiet aaMléilen
i — =S^van een^ Ceremomemeestir of Iirleider der
Gezanten. Doch Friesland ftemde hiertegoi ,
om koften te fpaaren. Ook heeft men 'er,
federt, niet van gerq)t (e).
ht Prin- Den dertigften van Slagtmaand, beviel dd
fes van Prinfes van Oranje van eenen tweeden Zoon
Oranje ^), £)e Prins verzogt de Koningen van Frank-
^^^*^' • ryk en Groot- Britanje tot Gevaders over 't
tweedden kmd: waartoe, in Frankryk, met moeke, be-^
Zoon , flooten werdl. Doch hét kind ftierf , op deö
diebin* negeneütwiiitigften van Wintomaarid; Het
^^^^ was, door den Predikant Rivet i op 't Hof ,
^IJÏÏydu zonder naamgeevinge , gedoopt {g).
, . X VI. - De zege op de Spaaniche Vloote , in Duins,
Toebe- , behaald', ga£ beide aan Frankryk en aan dee-
reidfeis ^^ ^^^j^x. gelegenheid, om htmne KrygsnK^
vo\geT- tevarfterkeni en 'den vyand, wien 't verlies
den veld- zyner fchepen en manfchap zwaar drukken
togu moeft , tegen de volgende Lente , nieuwe af-
breuk té doen* Zyne Hoogheid hadt den Kar-
dinaal van Richelieu beloorci , Damme en Brug^
ge, en verfcheiden' fchanfen in Vlaanderen te
zullen aantaften, zo de Koning van Frankr^.
den Staat de penningen wilde verfchaffen, die,
tot het werveii van twaalfduizend man, en tot
zes maanden foldy voor dezelven , vereifcht
werden, en de Kardinaal hadt hem, hierop,
. fchriftelyk , beloofd \ vyftienhonderdduizend
guldens ,in 't volgende jaar , te zullen fchieten
1 640. (*). Men bereidde zig , dan , in Frankryk en
. hier
{e) AITZKMA II. PiÜ9 H^ tfll» tf<7.
' {/) Rcfol. Holl.*x Dec. Uj^. bl. zzf.
' (r) AiTZXMA II. Deely bL 625.
(b) AlTZXMA U» Duit bl, ^Z%»i€l90
XLïILBoeK. H I S tor I E. 189
hier te Lande , tot den veldtc^t. De Prins j het j (S4.0»
Leger der Staaten tot op twee-entwintigdui- -*'^'-^—
zend man voetvolk verlterkt hebbende , (lak
'er, omtrent den tienden van Bloeimaand , me*
de af van Dordrecht, naar Rammekens; van*
waar hy Stakenbroök j die , ondertuflchen , met
de Ruitery , te Bergen op Zoom gekomen was ,
laft gaf, om over te fteeken naar Filippine , al^
waar hy ook, eerlang, met'het gantfche Leger
aankwam. Graaf Willem van Naflau toog , op 's
Prinfen laft , met vy fduizend knegten , voor-
uit, naar Stampershoek en Moerkerken, daar
Jiy zig nederfloeg, in 't gezigt der vyandlyke
fchanfen, S. Job en S* Donaas, om den toe*
voer naar 't Leger te beveiligen. De, Prins brakj
terftond hierna, op, met het Leger, en trolic
naar Aflenede , een half uur van Sas van Gend*
Devyandhadt zig, onder tulTchen , gelegerd
langs de Vaart j die van Sas van Gerid naar Gend .
loopti De Kardinaal Infant bevondtzig, iu
perioon , te Gend. Don Fiüps de Sil va was naar
de grenzen van Frankryk gezonden , om een ,
zwak Leger , onder den Maarfchalk van Chi-
tillon, het hoofd te bieden: terwyl Lomboi^
met de Keizerlyke troepen , de Hertog van Lo-
tharingen, met zyn volk, en Bek, met het ge-
ne hy m Luxemburg verzameld hadt , de mees-
te raagt der Franfchen , die, onder den Maar-
fchalk de la Meilleraie , tot aan Charlemont ^
doorgedrongen was , zouden tegenftaan; 't welk
hun , in zoverre , gelukte, dat zy de Franfchen
een weinig te rug deeden wyken. De Prins Vmgte-
van Oranje ontving hiervan de tyding, te As-^^oze
fenede, en befloot, zonder tydverzuim, aan,^"f'!,^'
XI. Dfijju T ' te"*'"*^«
l§a VADEREANDSCHE XLIU.BoïC
^64,0. te trekken op Brugge, welk hy van zins wai
Qp 3^^■^ aan te taften , eer de Graaf des Fontaines, die ,
ge van de Vaart by Sas van Gend , derwaards , op
weg geflaagen was , de Stad bereikt kon heb^
ben. Doch Graaf Henrik KaGmir , met zes*
duizend knegten en tien kornetten paarden ,
^ vooruitgezonden , naar Brugge , raakte , na *t
bemagtigen van een Slot , het Hollandfeh Huis
genoemd , in een fcherp gevegt met de vyand»
lyke troepen , die , van alle kanten , derwaards
getoogen waren , in zo grooten getale , dat zy>-
he Hoogheid , die reeds opgebroken en Graave
Henrik gevolgd was , ftil hieldt , op de heide
by Maldeghem , en den Graaf met zyn volk 'te
rug ontbóodt. De onderneeming op Brugge
liep hiermede te niet. Zy zou , meent men ,
felukt zyn , zo Graaf Henrik , voor 't aanbree-
en van den dag , voor de Vaart naar Brugge
hadt konneft'Zyn, of zo hy, terwyl het Hol-
landfeh Huis aangetaft werdt , eene brug gelegd
hadt over de Vaan ; 't welk hem , toen hy ^ ,
fta 't bemagtigen van 't Hollandfeh Huis, bn-
derneemen wilde , geweldigerhand , belet
werdt. Het gros des Legers floeg zig , federt ,
te Maldeghem neder. De Ruitery werdt te A*
deghem gelegd (i).
DeFran- 1 erwyl het Leger hier lag, floegen Chitil^
fchenbe-jon en Meilleraie , hunne troepen iamenge^
Affecht TP^Sd hebbende, het beleg voor Atrecht, 't
* welk den Kardinaal Infant bewoog, zynemees*
te magt derwaards te zenden , tot ontzet der
Stad. Dos Fontaines en Sfondrato bleeven in
Vlaan»
\ , ^ ■ (1) Memoii. de Fraler. Henii ^. ^tfi-z(8. AlTZUlA II. iW4
1/. 672, 673.
• 1
een
Vlaanderen. Z^e Hoogheid , ten zelfden ty- 164.Q,
ide, berigc gekreegen hebbende, dat de vyand — ^
pp Breda loerde, zondt Hauterive , Bevelheb-
ber der Stad, met veertig vendelen voetvollcs,
derwaards , om op hem te paffen. De Prins on-
iierzögt ,, federt , in perfoon , de gelegenheid
van Gend ; doch vondtze onbekwaam , om iet,
inet voordeel , tegen deeze Stad, te ondernee*
men. Hy wierp dan 't oog wederom op fïulft, Huift ge-
en , van Maldeghem ffetopgen naar Affenede j ^^eigd
zondt hy Graaf Henrik, met vyftien vendelen?®.^ ^^
knegten en twaalf kornetten paarden , naar Fi; ^ ^^*
Jippine , met laft , om , van daar , af te fteekeii
paar de S. Anna fchans , alwaar hy Hauterive,
met de bovengemelde veertig vendelen , vin-
den zou: waarna zy, hunne magt verdeeld
hebbende, de fchanfen Moervaart en NaflaUj,
die Huift dekten, moeften aantaften. Delaat-Derchaoi
fle fchans werdt bemagtigd, door Hauterive ; Naflau
doch Graaf Henrik, reec£ op weg naar Moer- S^ won-
vaart, keerde, op eene tyding, dat de vyandj,^^"*
:in merkelyken getale, in deeze fchans , byeen-
getrokken was . fchielyk te rug , zonder de
?laats aan te taften. De Prins , midlerwyl, met
-het Leger , te S. Anna , geland , vondt zynen
Jaft flegts ten deele verrigt. Hauterive , fe-
xlert, uitmisverftand, verzuimd hebbende , ze*
keren Reduit, 't Kwaadpeerdsgat genoemd, in \
.t^ neemen , werdt Graaf Henrik, een' dag laa-
ter, derwaards gefchikt; doch de vyand was
toen zo magtig geworden, dat de Graaf, hiet
jnerkelyk verlies, afgeweezenwerdt* Hy zelf Graaf *
4Yei:dt gekwetft, in deeze ontmoeting , en o Henrik
yerleedt, aan de wonde, agt dagen laater, in?*^^^™^ï
-N
V.
ipa VADËRLANDSCHE XMII.B6S».
tiió. ^ S' ^^^^ Schans, opSdeiitwöalfden vafc
'■■ Hooimaand (*). Ook fneiivelden alJe de Hc^
luiden en de meefte miódefe beveJhebbersi
De vyand hadt , insgelyks ^ yry wat volks vef^
iooren. Des Fontaines hadt zi^, ondertuflcheni
zo vdft begraaven , te S. Jaiis Steen , ia 't ge-
«ügt van Huift , dat Fredrik Henrik zynen tctó-
leg op deeze Stad, geheelly k , xiit den zinftel-
len moèft* De fchdais Naflau werdt , kort bie*^
lïa, wedefóra' verlaatenf. De Prins fchéepté
het Léger over naar Bergen op Zoom, en voe#*
de het, vandaar, naar den Maaskant, tot om*
trent Graavfe, Sedert, ^oog hy voor Gelder eii
A:eigde de Stad met een beteg^ welk egter,
ttr oorzaake vali den zwaaren en aanhouden-
^n regen , geftaakt werdt. Het Löger trok ,
'itiet veel moeite , en , dikwils , tot aan den mid*
<kl , door 't water , tot astn Rynberk. Des Fon*
taines was , ondertuflchen , te Venlö gekomen :
*t welk den Prins deedt befluiten , om weder*
om naar Graave te keeren , vanwaar de troe-
Sen, omtrent het einde van Herfllmaand, in
e Wintèrlegeringen gelegd werden. Dodfe
vier nieuwlings geworven' Regentóftten wer-
den afgedankt. Dus vrugteldós liep deeze
veldtogt ten einde, door verfcheidefii onver-
wagte toevallen. De Franfchen baddert be-
Atrecht teren voorfpoed gdiad. Atrecht was, op
gaat o- den negenden van Oogftmaand, aan hun t>*»:
^®f* ivergegeyen (/).
Zeezaa- : De Luitenant - Admiraal Tromp kruifte ,
ken. deezeri Zomer, naar gewoonte, lang^ de Viaam-
fché
(k) AlTZRMA II. Deilf bL 704«
*r > - (/; Memoir. de "Ese^u 4eiiii/^.x«M77.AlTZlMykIl,i>#^jL
hL 7oi>7ctf>7a».
V
j
XLÜLBóEK. HISTORIE. 193
fchekuften. Hynameenige vyandlykeKoop^ Kj^o^
-iraardylciiepen en drie Koningklyken, en be- *
veiJigde de Haring viflchery. Doch 't was hém,
by gebrek van fchepen, niet mogelyk ge-
weeft, de Haven van Duinkerken volkomen-
iyk bezet te houden , waardoor veroorzaakt
was , dat de vyand , met eenige fchepen in zee
celoopen zynde , vericheiden* Koopvaardy-
Ichepen, toebehoorende aan Ingezetenen van
deezen Staat , inzonderheid Straatsvaarders ,
wier herwaardskomft onzeker was , en die
doorgaans vuile en traag bezeilde fchepen
voerden , genomen hadt (m). De nadeelen ,
Walken men eikanderen ter zee hadt toege-
bragt , waren egter van klein belang ge-
weeft.
.Het Stadhouderfchap van Friesland, Gro- XVIL
pingen en Drente opengevallen zynde , door^Y^^
den ontydigen dood van Graave Henrik Ka- ^^^^^^
fimir , oordeelde de Prins van Oranje , dat cmtf
hem de gelegenheid gunftig was, om het Stad •Willem
houderlyk bewind te bekomen , over alle de Fredrilc
Vereenigde Geweften. Graaf Willem Fredrik , j!*"^^^^^^
Broeder van Graave Henrik , ftondt ook naar stadhoa-
het Stadhouderfchap d^ drie Geweften, en derfchap
hadt den Prins en rrinfelfe van Oranje ver- vtnFriei-
zogt , om Brieven van Voorfchry ving aan de ^^^ \ ^
Staaten van Friesland en Groningen. Dochgen^eo*
hy hadt uit hun antwoord befpeurd, dat hy Drente,
zyne Hoogheid zelve tot ?ynen mededinger
hebben zou. Hy begaf ?ig dan , in alleryl ,
naar Friesland , daar zyne en zyns Broeders
vrienden h^t voornaamlxe bewind hadden. De
Prins
(«j KtCoL HolL 22 Jéfnuary i64t. il. 14*
ipl VADERLANDSCHÉ XLlfl.BÓEk:
^fi54o. Prins bragt , van den anderen kaïit , tewegej
^ dat 'er, op den eerften van Oogftmaand, Gef
magtiffden der algemeene Staaten werden he*
hoemd , om zynen perfoon den Staaten vari
Friesland en Groningen aan te pryzen. Korc
hierop , droegen die van Drente het Stadhou*
derfcnap van hun Gewefl: den Prinfe van O*
Graaf iranje op. Doch de Staaten van Friesland hadr
Willem den , den derden van Oogftmaand , en dus eer
Freckik ^^ Gemagtigden der algemeene Staaten te
Stadhou- Leeuwaarden zyn konden, Graaf Willem Fre-
der van dtik tot zyns JBroeders opvolger verkooreni
Fries- De Gemagtigden , op hunne aankomft té
^^"^* Leeuwaarden , het werk vindende afgedaan ,
begaven zig, terftond, naar Groningen, daat
, fterk voorden Prinfe, en voor Graave Wi^
lem gearbeid werdt. De meeften neigden tot
Graave Willem. Doch de twift , die , eenigeil
tyd herwaards , tuflchen de Stad en de Om*
melanden , ontftaan was , bragt fommigen aaii
't wankelen. Verfcheiden' Wethouders dej*
. , Stad waren bedugt , dat de Ommelanden voor
den Prinfe ftemmen zouden , zo de Stad zig
voor Graave Willem verklaarde , en dat dit
hun te veel voordeels geeven zou boven de
Stad, by 't afdoen der gefchillen; die, ge^
meenlyk, bemiddeld werden , door de alge-
meene Staaten ; in welker Vergadering , de
Prins groot gezag hadt. Maar eenigen bleeven
Graave Willem genegen , met naame de But^
gemeefler Eifinga^ die na vermaagfchapt was
met Sohnius , Geheimfdiryver van Graave
Willem. Sohnius en Ooftheim , 's Graaven Hoft
toeefter , werdt nagegeveu , dat zy kwalyk
fpra*
3a.IIt.Boii6 TlïSTOniE.: S95
/praken van Prinfe Fredrik Henrik, om 't 1640^.
gemeen tegen hem in te neemen; onder ande- ^ — ^
ren , zeggende , 't welk egter, by onpartydi"
gen, zeer ongegrond geoordeeld wërdt («^^
„ dat hy niet zuiver was in den Godsdienft^
,, en den Paapfchen te veel begunftigde , ^n
5, dat het gevaarlyk zou zyn voor 's Lands
^, Vryheid, zo alle de Geweften onder éénen
^, Stadhouder ftonden. " Vaft gaat het, ten
minfte , dat Ooftheim , naderhand , in den
Haage komende , bevel kreeg, om niet ten
Hove, of in 't gezigt van den Prinfe te ver-
fchynen. Ook werden hy en Sohnius , eerlange
uit 's Graaven dienft , ontflaagen. 't Liep , .
ondertuflchen , aan tot in Wynmaand , eer de
Staaten van Stad en Lande tot een befluit k wal-
men. Men fcheen , in 't algemeen , te verwagr
ten , dat die van de Ommelanden , ond^r welr
ken fterk gewerkt was, voor den Prinfe j die
van de Stad, voor Graave Willem, ftemmeij
zouden. Doch de meefte Wethouders hadden
Eig,heimelyken met eede, zelfs buiten kennis
van Eifinga, verbonden, om den Prins te kier
len. De Staaten , op den negenden van Wyn- De Prlnj
maand , vergaderd zynde , ftemde de Stad Prins van O.
Fredrik Henrik , tot Stadhouder. DeOmme.^*^"i®
landen , fchoon zy eerft verklaard hadden , ge- h^eTvan
reed te zyn tot de ftemminge, moeden nogcronln-
wel twee pf driemaalen raadpleegen , eer zy gen en
zig met de Stad vergeleeken. Kort hierna , ^^^^^^^
zondenze Gemagtigden naar den Haage, onj
den Prinfe het Staohouderfchap aan te bieden;
*t welk, op den eenendertigften , gefchiedde.
Zyne
' (») Ztt V«T. op 't Leev. van de Groot. IL 2S9*
T 4
È96 VADERLANDSCHE XLra.BoEie:
f 640. Zyne Hoogheid begaf zig, in SJagtmaand,
^ — ^ naar Groningen en Drente, om zig, aldaar-^
voor Stadhouder te doen erkennen. *t Regt
tot de opvolging in deeze waardigheid werd^
ten zelfden tyde, opgedraagen aan zynen Zoon^
Prinfe Willem , die hem op de reize verzelde»
Eer hy uit den Haage vertrok , badden de al»
gemeene Staaten hem ook vereerd met het
opperbevelhebberfchap ovex Wedde en Wes*
Misnoe* terwoldingerland. Doch dat het zyne Hoog-
gen, ter j^^jj gemift was, tot Stadhouder van Friess?
gdegen* ^^^^ verkooren te worden , verwekte ^ênig
heid misnoegen, tegen zulken , die hem , hier, in
pniftaan. <len weg geweeft waren. Den Heere fFalta^
wegens rriesland , zitting hebbende ter alge*
meene Staatsvergaderinge , werdt nagegeven,
dat hy , in 't niet bewilligen tot de bezending
naar de twee Geweften , aangegaan was tegen
h oogmerk van de Staaten , zyne meeftersi
ook zou hy zig hebben laaten ontvallen, da^
Graaf JVilïem Stadboudit zyn zou; men deede^
^vmt men wilde. Doch hy verdedigde zig, we-?
gens 't een en 't ander , tot voldoening der Ver-
^aderinge. Van de andere zy de , namen Graaf
Willem Fredrik en zyne Vrouw Moeder , die
van eenen grootmoedigen aart was , ook zeer
terherte, dat die van Groningen en Drente
hem voorby gegaan waren (o}. Doch de Graaf
werdt genoomaakt , zyn ongenoegen te fmoo-
ren. Men gaf, eerlang, het Regement, welk
zyn Vader geworven en zyn Broeder laatft ge.
booden hadc, ^an den Graave van Solms, en
(#) ArrzEMA II* lUtl^ >(, 70^1 7fl^^ 7of. Mcmoif, dt
fred^ Hchri /. 177.
XLffl.BoElt; HISTORIE, japy
hy herwon de gunft der algCTieene Staaten en 164Q.
;5yner Hoogheid niet, voor dat hy deezen het ^
HegttotdeOpyolging in hetStadhouderfchap
van Friesland , met bewilliging der Staaten
van dit Gewed , hadt afgeftaan. Zo dra die
gefchied was , boodt men hem de hand , tegea
een groot getal van misnpegden in Friesland,
die in'tRegt tot de vrye Magiftraatsbeftelling
begeerden herfteld te worden ; welke nu aan
Graave Willem gelaaten werdt (p).
Men meent , dat de Prins van Oranje tefter- xviiL
Jcer gezet was op het bekomen van het Stad- Huweiyk
houaerfchap der drie Geweften, om dat 'er , geflooiea
federt eenigen tyd, eene Huwelykshandeling j"^^.^***
op het tapyt was geweeft, tuflchen zynengenffi.
Zoon, Prinfe Willem, en eene Dogter yanfeWiUem
Groot -Britanje; welke te eerder fcheen terneene
zullen flaagen,als de jonge Prins het Stadhou» Paster
fchap van alle de zeven Geweflen, na 'tover-nhififv'
lyden zyns Vaders , te wagten hadt j alzo men Groot-^
niet verzuimd hadt, Koning Karel in te fcher-Briunjc,
pen, dat aan deeze waardigheid de naam niet j
maar de magt en 't gezag der hoogfte Over-
heid verknogt was (q). De eerft^ opening tot
deeze Huwelykshandeling was , voor ruim
twee iaaren , gefchied , door de Koninginne
Moeder van Frankryk , die te gelyk Moeder
was der Koninginne van Groot - Britanje. De
ongelukkige Vorftin zogt , hierdoor , den Prins
van Oranje te winnen, en^t was , veelligt, éé-
ne van de redenen , waarom men haar , hier
telfaijde, met zo vede ftaatfie, ontvangen
t . hadt.
(p)Am%MK n. Detlt kt. 7JX-7J«, 7+^, 74»» 7Jf.
(f; AlTZEMA \h fiêêl, IfL t09.
T 5
»5S VADERLANDSCHE XLIH.Bèöl
•fó^jó. hadt, Zy deedt, federt , naar Engeland gereisd
zynde, den eerften voorflag tot die Huwelyki
aan den Koning en de Koninginne (r) ; die
der^ze gehoord werdt, dat zyne Hoogheid,
eerlang , befloot, ^oan van der Kerkhoven , ge**
teid Palyander ^ Heer van Heenvlietj naar Ent
geland te zenden , om 'er nader over te hande*
len. Hy Haagde, boven verwagting. Want
daar men, in 'teerd, flegtsflaat gemaft hadt^
op eene verbindtenis met de tweede Prinfes*
fe, die in /*t jaar 1635 gebooren was (x), ont-
ving de Prins, in *t begin van Wintermaand^
berigt, dat de Koning bewilligd hadt, in een
Huwelyk met zyne oudfte Dogter Maria ^ die
reeds tien jaaren bereikte ( ^ ). De alganeene
Staaten en de Staaten van Holland kreegen*er
terftond kennis van* De Prins deedt hun by-^
zonderlyk verklaaren „ dat hy, door de derde
hand , kertni? gekreegen hebbende , hoe zy r
lie Majefteit van Groot^Britanje niet onge
negen zou zyn, om zigmetzyn Huis te ver
maagfchappen , den Heer van Heenvliet
afgevaardigd hadt naar Engeland , om 's Ko*
, nings meening nader te verftaan ; dat hy ^
federt , Verzekering van 's Konings goede
genegenheid hebbende bekomen, zig verder
hadt dóen ondcrrigten van den Godsdiend
der jonge PrinfefTe, en bevonden hadt, dat zy
, gebooren en opgevoed was , in deii waaren
Chriftelyken Hervonnden Godsdienft , zo
, alsdezelvCjhierteLandejbyopenbaapgezag,
, geoefend. wérdt; dathynu, terwyidezaak
,, nog
(r) AlTZEMA II. Deel^ hU SiSy «"•
(s) AlTZEMA II. Dielf H. «Il, ^09•
(r) Memoix, de Fiedei* Henii p. 277* ;
>.
\
-V-
^ nog in haar geherf wa&, dieift^ hadt ge- ^5^^
• ,oordeeld, den Sjaaten daaivan kennis te
5-^ geeven , met verzoek , dat tóen een plegtig
,%• Gezan^ifchap benoemen wilde > om het Hu-^
V welyk , uit der Staaten naam en uit den zy-.
nen ,te verzoek^/* Dealgemeene Staaten^
en die van Holland in ^t byzonder, hun hoog*
fte genoegen In het vboi^enomen Huwelyk
betuigd hebbendfe 5 verkooren , x^ 's Prinien
vdorflag , Joanfi^olfard , Heer 'aan Bttderode ,
Fran^ois van Aarfens , Heer vanSonimelsdyk,
én den Heer van Heenvliet, nevens der Staa-
ten gewoonlyken Gezant , Joachimi , tot het
plegtig Huwelyk&verzoek (u). De drieeerllen
gingen fcheep ,opdén eerften vanLouwmaand
des volgenden jaars,. en werden, in^Engeland
gekomen, ftaatclyker dan naar gewoonte, ont-»
vingen. By de Huwelyksvoorwaarden , over Inhond
welken men haaft eens was > .werdt het Hu- ^er Hu-
welyksgoed der Prinfeffe, op veertigduizend ^^^^^1^"
ponden fterlings eens, en haar lyftogt, op^^arden.
tienduizend ponden jaarlyks , vaftgefteld. Ook
tvrerdc bedongen , dat zy haaren Godsdienft ,
naar de wyze der Engelfche Kerke, zou mo-
gen oefenen (ü) : waaruit men , in *t voorby-.
gaan, ziet, dat het gene zyne Hoogheid , te
vooren, wegens den Godsdienft.der Prinfefle,
hadt doen vèrklaaren , in geen', te- engen zin
irioet opgevat worden. De jonge Prins toog
zelf, in Grasriiaand, naar Engeland (w) , be-
ge-
. («) Refol. Geücr. Mercur, iz DecemB, i€^^ MS, l^ftfot
lioH. 12, 19, 21 ^ec, 1640. èl. a7if *79, 215. AnZEMAlI.
Deel f hl. 709.
« (v) 2rie aitzemaTT. <Z>^/, BI. 741.
iw) ÏLcfol. Holl. 21 Méiéirt 19 Afril lê^i.jfL 77» 99*
goQ VADERLAND8CHK XLIH-BoKK;'
1640. g^lei<l door den Luitenant-Admiraal Tromp^
' met twintig Oorlonfchepen, ende pl^i§-
heid van het HuweTvkmet de Prinfeile Maria
wérdt , op den twaalfden van Bloeimaand» vol-
trokken. Prins Willem keerde , in 't begin van
Zomermaand , wederom herwaards. Zyne Ge*
m^in volgde hemeerft^in deJLeite desjaars
Oog* 1 642 (x). Karel de I , die de onluften tuflchai
nerkvtnhem en het Parlement 9 van tyd tottyd, zag
Koning toeneemen, zogt, door dit Huwelyk, den
SThu" ^^^ ^^^ Oranjp, en gevolgdyk ookde Staa-
welyk/ t^ö d^r Vereeni^de Geweften nader aan zyne
belangen te verbmden, en, ware *t mogelyk,
af te trekken van de naauwe vereeniging mee
Frankryk; alwaar, inderdaad, kleine tekena
van geno^n, over *s Prinfen verbindt;eni$
met Grootröritanje, getoond werden (y),Doch
de aanzienlykheid deezer verbindteniiTe was
redens gencKSg , om 'er den Prins toe te doen
befluiten ; die , uit hoofde van 't verfchii in den
Godsdienft, om geene Franfche Vrouwe voor
zynen Zioon hadt konnen denken , waartoe
hem 5 anderszins, zo men meent, geene vpor-
naame gelegenheid ontbroken zou hébben (z).
Men raadpleegde , federt , dikwils , ter Verga*»
deringe van Holland , om Prinfe Willem , ter
gelegenheid van zyn Huwelyk, een aanzien-»
^kgefdienk, oireHl compliment^ gelyk het
genoemd werdt, te doen. Sommigen hadden
hieromtrent veel uitgebooden* Doch de V roe4«
fchap-
fx) Memoit de Fiedef. Henti p. t7t*2to9 }oi, 30^ Air-
ZKMA II. Detl^ bl. 750 9 ti4*
(y; AiTZEBiA H. BtUt iL 77i« Vcnr. op, 't tter* ran d^-
Groot. hL zt2.
(z) AiTZEMA II. Dtil f tL 7«f I 77i« Vw« «P H Le?n
fan H. de Gxoot. ÜA 28^.
XLTn*Bötfc HISTORIE, ^oi
fctu^en der Steden toonden zig zo gereed i6Mk
niet (fl). In Wynmaand des jaars 1^43 y lyyas
men nog tot geen befluit gekomen (^), en ik
heb niet konnen vinden , dat 'er , by t leeven
van zyne Hoogheid , verder over gehandeld
is. Voor 't einde des jaars 1041, werdt nog Ander
ten Huwelyk geflooten, tufTchen Enno JLofeiHuwelyk
«üyjfe, Zoon van Ulrich, Graave van Ooflfriès-^^^^®'
van Prmfe Fredrik Henrik (c). De Graaf be-Zoon dcè
loofde , tot onderftand van dit Huwelyk, twee- Graaven;
enveatigduizènd guldens 's jaars te zullen be-^^ 0°**
taaien, en na zyn affterven nog agtduizend ^^^ J„^/
guldens 's jaars. De Prins^ zou zyne DogtarDogter
honderdduizend guldens eens ten Huwdyk des Prm<»
geeven. De lyftogt der Prinfefle werdt j op ^^ ^ta
tienduizend , en , in geval van hertrouwin- ^^^
, op twaalfduizend guldens jaarly ks vai^e*
_jeld. 't Grootfte deel der penningen, welken
de^raaf beloofde, zou, uit de inkoinften der
Ampten van Embden en Lieroord , betaald
worden. Ook werden de Graaflyke Sloten te
Embden en te Witmond aan de Prinfefle, ter
wooninge,afgeftaan(J). De Prins van Oran-
je gaf den algemeenen Staaten kennis van dee^
ze voorgenomen' egtverbindtenifle (e) , te ge-
iyk verklaarende, dat hy zyne kinderen met
dagt uit te trouwen, zonder hen te kennen.
'Doch die van Embden zagen dit Huwelyk
üiet gaarne. Zy naei kten het aan , als nadeelig
voor
[a) ArrzilMA II. Deel f i/. 749 , 750, tx^.
^B) Refol. Hol!. 2 OSfolf, 1641. R.314.
[«) Koml. Zeel. 2 Dtcmn^ u^u BL $91.
[/) Zii de HuwelyktTooxwaaic^ ky AiTZlif A th Duim
s
|c? VADBRtAKDSCHE XUÜ^fiöB^
stSifo. mnxc de^fcryheiil, die zy'4 im, 2alang, ondcf
ck beiftiiBrnriiigder algoiitóene/Staaten, ge-
nooten hadden». Ook is het niimna:* voltrol(f
ken. De ^e^efóydfche belangen veranderden
derwyze , dat ^ toen »faet faar hirwrbaare jaanm
- r bereikt hadt, <tc Graaf met ecne Graavinné
van Barby , eade Prinfesmet eenen Vorftvaa
Anhalt trouïprie j^). , '
XIX. :. De flegte nitflag Van verfchciden' veldtog^
jbzigte»^ ten, federt dat Frarikrykiin een openbaar be*
F*" f^^ fchadigerid Verbond getreden was metdeiez^
^o(. Staat, baarde argwaan aan 'tFranfche Ho£
^/ Men waa, daar, niet onkundig, hoeveden*^
: hier te Lande , begonden te vreezen, dat Fiank*
^ ryk, groo ten voortgang maakóide in de Spaanr
' fch$ Nederlanden , voor dea Vereenigdea
•^ * Staat wdm.za^e&igt zou, worden, als Spanje
geweeftwas,:en'inen vermoedde, dat deeze
jvrées wel oorza^üc zyn mogt van het verflaact-
wen des krygs, tegen den gemeenen vyanA
De handel met Spaiqe , die meen verfchooveo
' dan afgebroken was ^ verfterkte de Franfch^i
in het verinoeden , dat men hiar haakte naar
Vrede :oföeftand. De Prins. van Oranje hadt,
tot hiertoe i wèh fterk geyverd , om den kryg
-voort te tettenr doch het Huwelyk van zy?
nen Zoon met eene Engelfche Prinfeffe deéat
veden denken^ ds^t hy de belangen begon aaa
te kteevea van' een Hof, welk voor veel té
jSpaanfi^e^ndgehouden werdt. . DeKardi^
naai de Richelieu nogtans , belang vindende
by 't voortzetten van den oorlog met Spanje ,
De la bewoog den Kpning, om den liter de la ThuiU
ThuiUe- t '- ' ' -•*' ' /4^
XLIII/BöüC- :K I S T O ^ I E, 305
iirte herw^dMs te zenden, met heimelyken 164.0.
laft, om tegen de handeling met Spanje tear-rïekomT
beiden. Voorts, moeft hy den Prins van.Oi- her-
rie zoetelyk vartooneni,hoe ïcwalyk hy vol<- wpards.
daan hadt aan het Verdrag met den Kardinaal ^^^ **^
gemaakt, noopens de beweegingèn van de^
jongften veldtogt, en zig bedienen van d'Es- -
trades, om *s ftrinfen goede luimen te leeren ' --
kennen en waarüeemen : zyn werk makkende,
om 's Prinfen oogmerken, welken hy zeer be-
dekt wift te houden , wel te doorgrondeiK
-Vooral , moeft hy tragten te ontdekken , of de
Prins eenige heimelyke neiging hadt, tot een
Verdrag met Spanje. De Prinfes van. Oranje^
die gehouden wo-dt , veel vermogeate hebben /
op haaren Gemaal , moeft hy zeer vleien, zoiï-
der egter eenige laagheid te vertoonen. D'Eè'
trades kreeg , naderhand , bevel , om haar , uit
h Konings naam , eenige juweelen te veree-
yen , die Vyftigduizend guldens geboft hadden
-(g). Het Berigtfchrift van de h Thuillerie {h)
behelsde nog ^dere byzonderheden, welken ;"
wy , kOTtheidshalve , voorbyflaan. Hy kwam^
in Slagtmaand, in den Haage, wordende aan *
de Hoornbrugge, niet door zyne Hoogheid^ " "
gelyk voor deezen gebruikelyk gewedl was,
maar door den jongen Prinfe Willem ontvan*
gen (f). Hy tradt, terftond, in onderhanden
ling over een Verdrag , wegens den aanftaan-
den veldtogt, waarover ook, door d'Eftrades,
die, in Louwmaand des volgenden jaars , her- i6^ir
waards keerde, met den Prinfe gehandeld ' -^ ijy
* - werdt.
(g) D'ESTRAD. Tom. I. p. j8.
(h) Zie het ^y AiTZEMA IL Beei,êl 73#,
'V /
564 VADËRLANDSCHE XLnLBoat
tÓJLi. werdt. Men kwam toen overeen, datdePrink
■ zig op de Vaart tuflchen Gend en Brugge ne*
darflaan zou, zonder eene belegering teonder^
neemen, terwyl de Koning van Frankryk Ai*
Verdrag ^^ ^^ Arien zou aantaften (*). Doch by het
mee jaarlykfch Verdrag, welk, te Parys, op den
Fnnk- veertienden van Sprokkelmaand , ^flooten
'y ^* werdt , kwam hierin eenige verandering. De
Koning en de Staaten beloofden, elk een Le*
ger van twee -entwintigduizaidvyf honderd
man te velde te zullen brengen. De Jvoningzou
eeüe Plaats van belang belegeren , en het Le-
ger der Staaten zou Gelder, Huift, Antwer-
pen , of eene Plaats van gelyke aangelegenheid
aantaften. Voorts zouden zy de penningen ^
met welken de Koning hen, dit Jaar, onder*
fteunen zou , en die nu op twaalrhonderddui*
zend ponden begroot wejden, alleenlyk be»
fteeden, tot onde];houd van buitengewoon
krygsvolk , welk reeds geworven was, of nog
geworven zou worden (/)•
XX. In gevolge van dit Verdrag, bereidde meit
Opening zig, om den veldtogt te openen, met den aan-
van den y^mg ^j^ Bloeimaand. Het Leger der Staaten
^^^' trok byeen te Lithoojen. De Prins , den agt-
ften , uit den Haage vertrokken zynde, werdt^
onderweg , van eene ziekte aangetaft, die hem,
omtrent ^e weeken, te Buuren, ophiddt.
Daarna, monfl;erde hy het Leger, welk uit
vyftienduizend knegten en vierduizendvyf-
De Prifls honderd paarden beftondt. Hy verdeelde het
iran O- in drie hoopeoi , en brak 'er mede op, den zes*
dea
'(«
D'EsTRAS. Tem, I. p. $9»
:gU het Tiaft, ky KmuUk U, A»/t ^* 77^
XLIIL Boek. HISTORIE. 305
den vanZomermaand, trekkende, langs de Maa* igAu
ze, naar het Huis te Gennep , welk de Kardinaal ^-^ ^^ *j
Infant, in 't jaar 1635, ingenomen, en federtiegert
merkelyk verfterkt hadt. De Prins floeg, ter- Gennep»
ftond 5 net beleg voor dit Huis , zig verzeke-
rende van het Slot Middelaar, tot dekking ee-
ner brugge , welke hy , over de Maaze , gelegd
hadt. De gelegenheid der Plaatfe , iri eenen
moeraffigen oord, noodzaakte zyne Hoogheid,
om zyne Legerfleden zo wyd uit te ftrekken,
dat het gantfche Leger vier mylen wegs be-
floeg. Terwyl men aan de affny dingen arbeid-
de , was het vyandlyk Leger genaderd , tot te-
gen over Venlo, alwaar des Fontaines, die
over het zelve geboodt, eene fchipbrug deedt
leggen over den ftroom , welke hy, met nog ee-
ne andere , van Roermonde derwaards gebragt ,
de Maaze afvoerde, tenn^l hy, met het Le-
ger, laiigs de rivier aan den Brabantfchen kant,
aantrok op het Leger der Staaten voor Gennep.
Doch tot aan Zandbeek genaderd zynde, zonde
hy tweeduizend man af, om zig heimelyk in
Gennep te werpen, 't Gehikte deeze manfdiap ,
eenige on voltrokken* werken , die hun in den
weg lagen , te bemagtigen ; doch Lodewyk van
Na^au, Heer vanBeverweerd^ deedt hen, eerlang,
verhuizen , uit hun voordeel. Het^^andlyk Le-
ger brak, daarna, op van Zandbeek, en floeg zig
wederom tegen over Venlo neder. De Prins ,
zig behoorlyk verfchanft hebbende voor Gen-
nep , deedt , terftond , op twee plaatfen , aan de
loopgraaven arbeiden, en de Plaats befchietep,
van vier kanten tevens. Moeilyk viel het werk
aan de loopgraaven. Een derzelven, eindelyk,
tot ^an de graft, voortgezet zynde, hadt meu
XI. Deel. V de
jotf VADERLANDSCHE XLIH-Boeï:
ifSfi; de graft, die door het water de Niers gemaft
■; werdt , by nagt , reeds ten deele , gevold met
rysboflen, toen de belegerden een' daip in és
Niens doorftaken , waardoor 't water , mëtzulk
een geweld , in dé giaft Kep , dat 'er de rysbos-
feo, in een' oogenblik, dóór weggevoerd wer-
den. Ook werdt den Gt
eene brug te flaan over (
wien de Prins het Reger
Hertoge van Candale g(
dernam , wat laater , doo
brogge, over degrafttt
mislukie, insgelyks. ld
Frinlèn laft, ondeiftaan
te leggen , aan eenen ani
geluk , daarover te geraa
korten tyd, te verl&ianf
nog eene andere brug cv
terae de Contrefcarpe, e
van eenen dam, dien s
waarna de Kolonel Eerentrater een hoornwerk
bemagtigde,welk eene der voomaamfte flerk-
PgYgjj.ten der Veftinge was. In't ondermynen der
maar. bolwerken, welk hierop volede, ontving de .
fchaik Veldmaarfchalk , Graaf Wiilem van Nauku ,
Graaf ggn' musketfchoot in den buik , die niet doo'det
van nTs- ^y'' ^^ ' fchoon de Graaf, in 't volgende jaar^ "
fiufteif[.te Qrfoi, overleedt (i): waarna het Veld-
maarichalksampt, aan Joan Wolfard, Heêro
van
' (m) D'EnilADKS TVm. I. ^.31.
, (i) Hy was een Zoon van Graave -Jan vao NafTni;
mtiiiaaMagdaUn», Graivinne van Waldek. Jan vaa
Naiïau de oude , Bioedervan Willem, Prinfe van Orin-
je, was zyn Groot-Vader: Joan Maurics, Landvoogd
tanfirazil, zynbalve Broeder, van Vaden zyde.
XUILBoÊK. HISTORIE, gó?
van Brederode, die met Jnna^ Zufter van j^^ikU
Graave Willem, gehuwd was, opgedraagen — :
werdt (»). Dus ftondt het met het beleg van Gennep
Gemiep , toen de vyand verzogt in onderhan- ^^^^^ ^'*
deling te komen. Men floot het Verdrag, op ^^^^*
den zevenentwintigften van Hooimaand. De
bezetting bedong twee veldftukken, en werdt^
met haar geweer en pakkaadje , naar Venlo be-
geleid. Het Leger der Staaten hieldt zig , na
't overgaan der Plaatfe, nog wel vier wecken
bezig, met het herftellen der Veiling werken ,
die geweldiglyk befchadigd waren ; en met het
flegten der Legerfteden en fchanfen {o).
DeMaarfchalk de la Meilleraie, die overige Fran-
het Franfche Leger geboodt,hadt,midlerwyl, ^^^^". ^®*
het beleg geflaagen voor Aire in Artois, eene T?^"^^"
Plaats aan de Leye , van groot aanbelang voor *^^*
de Franfchen , om dat zy den weg naar Vlaan*
deren opende. Zy hielat het twee maanden,
waarna zy , by verdrag, overging, op den ze-
venentwintigften van Hooimaand.
- Kort te vooren , hadden de Graaf van Sois- XXI.
fons en de Hertogen van Bouillon en van Gui? ^^nn^n*
fe , uit misnoegen op de Regeering van Frank» '*"^^^.^^
ryk , eenig volk geworven ; waartoe hun , door Frankl*^
den Keizer en door den Koningvan Spanje, ryk.
geld verftrekt was. Lodewyk de XIII. zondt,
derhalve, den Maarfchalk van Chitillon , met
een Leger, naar den kant van Reims , om hun
bekhoofd te bieden. Lomboi, midlerwyl,zig>
met eenige Keizerlyke troepen , gevoegd heb-
bende by den Graave en de Hertogen , viel 'er,
niet
(n) Mtzcma II. Deel f iL t4B, 8tfi.
' (o) Refol. Holl. 31 July i6^u bl. i«4. Mcmoir. dtFzcder.
Uenii. ^ %f'i9%n AiTZEMA II. Dtil^ kL 78S-7t4.
V %
3o8 VADERLANDSCHÉ XLHLBoek^
164.1. ^^'^^ verre van Sedan, een hevic gevegt voor^
— — waarin CMtilk>n de nederlaag Kreeg; doch de
Graaf van Soiflbns verloor het leeven , door
een' piftoolfchoot. De Hertog van Bouillon
msuücte zig , federt, meefter van Joncheri; doch
deeze Plaats werdt haafl: hernomen door den
Koning ; waarna de Hertog , met den Koning
in onderhandeling getreden zynde , een Ver-
drag floot; waarby de voorige onluften in 't
vergeetboek gefteld werden {p). Men hadt^
aan t Franfche Hof, reeds by tyds , berigt ge-
had van den heimelyken handel des Hertogs
van Bouillon met den Spanjaard, en de la Thuil-
lerie was gelaft, den Prinle van Oranje, dien
men vertrouwde geene kennis te hebben van*t
gene, door zynen Neeve, gebrouwen werdt,
deswege te waarfchuwen (q). De algemeene
Staaten keurden zynen handel met Spanje ook
zo kwalyk, dat zy hem 't bevel over Maas-
tricht ontnamen ; welk , federt , aan den Graave
van Solms , Broeder der Prinfefle van Oranje,
opgedraagen werdt (r). Terwyl Koning Lo-
dewyk zig te Joncheri ophieldt , hadt het Le-
ger van den Kardinaal Infant, onder Bek, zig
tuflchen dat van den Maarfchalk de la Meil-
leraie , welk nog omtrent Aire lag , en de
Srenzen van Frankryk nedergeflaagen, waar-
oor den Maarfchalk de toevoer werdt afge-
fneeden. Hy zag zig, hierom, genoodzaakt,
op te breeken met het Leger, en naar de gren-
zen van Pikardy e te wyken. ,Bek nam deeze
ge-
(p) Memoir. de Freder. Henti ^. 292 ^94»
ff) 2^ê de Inftru&ie ^y AnzEMA II. Deel, iL 7)1.
^ (r; AlTZKRTA U, i)w/, */. 7tO. VCIV. op 't LCCY. TM dc
Gioot, kl, 191.
XLIII.BoEK. HISTORIE. 309
gelegenheid waar, om zig, in de Legerplaats, 1(541.
die door de Franfchen verlaaten was, voor Ai- "
re,nederteflaan. Hy herwon deeze Stad, in Bek
Slagtmaand, zonder hierin, door de vereenig- herwint
de magt der Franfchen, te konnen verhinderd ^*^^'
worden. De Franfchen vermeefterden egter la
Baflee , tufTchen Ryflel en Atrecht , en ver-
woeftten het platte land van Vlaanderen en Ar-
tois , aan veele oorden (x). Lens en Bapaume
vielen hun ook in handen (r).
Het Leger der Staaten was , in 't begin van Het Le-
Herfïlmaand , opgebroken van by Gennep, en s^r dw
te Nieuwmegen ingefcheept, om naar Vlaan- ^*"^^"
deren gevoerd te worden. De la Thuillerie na,r
hadt hierop flerk gedrongen , alzo een inval in Viaaode^
Vlaanderen de beweegingen der Franfchen , ren ge-
in en omtrent Artois , onderfteunen moed. De ^^^^^
Prins meende hetLeger , indrie of vierdagen,
van Nieuwmegen , te konnen voeren naar Fi-
lippine ; doch aanhoudende tegenwinden brag-
ten te wege, dat hy eerfl op den zevenden dag
voor Rammekens , en des anderendaags te Fi-
lippine kwam. Midlerwyl, was des Fontaines,
van over Venlo , naar Vlaanderen te rug ge-
trokken, en te Selzate aangekomen, op den zelf-
den tyd , als het Leger der Staaten tot aan As-
fenede voortgetrokken was. De voorgenomen
togt over de Vaart tuflchen Gend en Brugge
werdt, hierdoor, wederom onuitvoerlyk ge-
maakt. De Prins deedt de Ruitery egter , tot
aan Boukhoute voorttrekken ; een gedeelte
van welke eene fcherpe ontmoeting hadt met
een'
.,($) Metnoir. de Fredtr. Henii p. 2p4, 19$.
(S) AiTZKMA II. Deef, hL ''jt,
y 3 '
« I
§ió VADERLANDSCHE XLIII. Boetc..
1(541. een' hoop vyandlyke paarden , onder Don An^
■ dreds Canteltno. Het voetvolk floeg zig te As-
fenede neder. Doch het flegte weder en de
herfftziekte onder de troepen noodzaakten zy-
neHoogheidjhetLeger wederom fcheep te doen
gaan te Filippine , en naar Bergen op Zoom te
voeren , met den aanvang van Wynmaand :
Het be- voor *t einde van welke, al het volk naar de
trekt de Winterlegeringen gezonden werdt . H et vy and-
Wmter- j^j^ Leger onder des Fontaines, welk laatft, te
v^^ Wilryk, by Antwerpen, gelegen hadt, werdt
ook , ten zelfden tyde, gefcheiden (u).
XXlL De uitflag van Aen kryg te lande hadt dus ,
Zeczta- ten minden in Vlaanderen , niet beantwoord
'***♦ aan de gemeene verwagting ; en 't vermoeden
vermeerderde , dat men , inderdaad , niet zeer
geneigd was , om Frankry k gelegenheid te gee-
ven 5 tot het voortzetten zyner overwinningen
in de Nederlanden. Ter zee werdt, dit jaar,
ook weinig verrigt. Een groot getal van Am-
fterdamfche Koópluiden was , in Louwmaand,
den algemeenen Staaten klagtig gevallen , o-
ver de kleine zorg, die voor 't beveiligen der
zeevaart gedraagen werdt , met verzoek , dat
de Haven van Duinkerken , dit jaar , wederom,
gelyk voorheen , met een bekwaam aantal van
Oorlogsfchepen , bezet mogt worden. De Staa-
ten van Holland hielden hierop ook zo ernftig
> aan , dat Tromp , in Grasmaand , bevel kreeg,
om , na 't overvoeren van den jongen Prinfe
naar Engeland , met eenige fchepen , op vier
ryk gelaaden* Weftindifchvaarders, die uit Bra*
zil
f •} Memoir. t!e Fttdet, Henri p. ap; - ip$, AirZEMA U*
^#^/, hl 7H, 7»5.
XLIII. Boek. HISTORIE. gxt
zil verwagt werden , te kruiflen , en voorts den iCai,
vyand alle mogelyke afbreuk te doen. Men — ^--
nam , omtrent deezen tyd , eenige fchepen, die
de Duinkerkers op de Franfchen veroverd had-
Üen, en die, nu door de Staatfchen hernomen
zynde , by de Admiraliteit deezer Landen ,
geoordeeld werden, den onzen, geregtelyken
geheellyk , toe te komen (v). Voor 't overi-
te, werdt 'er weinig uitgevoerd ter zee. Doch
e verandering, in 't voorleeden jaar, in Por-
tugal voorgevallen, gaf, hier, gelegenheid,
tot het uitruften eener Vloote, diegefchaapen
fcheen , den vyand meerder afbreuk te zuuèh
doen ; fchoon zy , gelyk by de uitkomft bleek,
kleinen dienfl: deedt.
Men hadt, in dit Ryk, een algemeen rais-Verande-
noegen opgevat tegen deSpaanfche Regeering, ""« '^^
en , eindelyk , door beleid van weinige Groo- ^^""g*'«
ten, aangezet en onderfteund, dóór den Kar-
dinaal de Richelieu (w),*in Wintermaand
la^tftleeden , den Hertog van Bragance, wien
men oordeelde, nader dan Koning Filips , ge-
regtigd te zyn tot de Kroon , onder den naam
van ^oan den IF^ voor Koning uitgeroepen.
't Volk was hem , terftond , toegevallen , en Fi-
lips de IV , die thans ook met den opftand in
Katalonie de handen vol werks hadt , was bui-
ten ftaat , om zig , in 't verlooren gezag , in Por-
tugal, te herftellen. Al wat in Ooft- en Weft-
indie , eertyds , door Portugal , bezeten , en n\i
onder de magt van Spanje was , verklaarde zig,
^erfeng, voor Koning Joan, die, om zig in zyn
nieuw
(v) AiTZCMA II. Deel^ BI. 7yo-7J2.
(w) DS ChoiSY Mcmoir. Tom, I. p, 47.
V 4
ix% VADERLANDSCHE XLUI.Böïk:
164,1. nieuw gebied te beveftigen, niet vcrzmmde,
•"'~-~ onder anderen , een* gezant herwaards te zen-
den , met laft, om een Verbond te fluiten met
deezen Staat. Doch men hadt, hier, op de
eerde tyding van de omkeering in Portugal,
en op berigt , dat men in Frankryk gereedfchap
maakte, om den nieuwen Koning , meteenige
fchepen , te onderfteunen , reeds geraadpleegdj
om eene Vloot naar Portugal te zenden , tot
afbreuk van den vyand,en aanmoediging van
Joan den IV; die,, niet flegts in Frankryk ,
maar odk aan *t Hof van Groot-Britanje, voor
Koning van Portugal erkend werdt. Terwyl
men met het uitruften der Vloote bezig was,
kwam , in 't begin van Grasmaand , in den Haa-
ge, Trijlan de Mendoca Furtade^ AmbalTadeur
van Koning Joan den IV. Men erkende hem,
terftond , in deeze hoedaanigheid, en tradt, ver-
Tien jaa- volgens, met hem in onderhandeling. Men
ft^ d^raet ^^^^ ' den twee - ent v/intigflen van Zomer-
dit Ko- niaand , een Beftand van tien jaaren^ met hem^
Blngk- opzigtelyk op Ooft- en Weftindie, en op al-
ryk. Ie andere Landen des Konings , welken het
tegen den Koning van Spanje hielden : welk
Beftand, in de Indien, beginnen zou, een
jaar na de tekening van dit Verdrag , of zo
veel eerder , als men 'er aldaar kennis van
kreege. Eik zou, midlerwyl , vredely k, blyven
bezitten, 't gene hy tegen woordig bezat, voor-,
al, zou de Weftindifche Maatfchappy haare
bezittingen in Brazil en elders behoudenj doch
de Portugeezen zouden , aldaar , met hunne
eigen' fchepen van bekwaame grootte en be-
hooriyk toegeruft ten oorloge mogen hande-
len, onder betoalinge van dezelfde regten,als
den
r
XLIIL Boek; HISTORIE. 313
den ingezetenen van deezcn Staat werden af- kj^i,
gevor&*d. De Staaten zouden den Koning,
op hunne eigen' koften , byftaan , met vyf tien
fehepen, en vyf Fregatten ; en hem, daaren-
boven , een gelyk getal van fchepen en Fre-
gatten verhuuren , waarby hy, in Portugal, nog
tien of meer Gallioenen voegen zou : en deeze
vereenigde Vloot zou gebruikt worden ^ om
d#n Koning van Spanje afbreuk te doen (nc).
Voorts, werdt den Ambafladeur ook verlof
gegeven , om een Regement te voet en een te
paarde te werven , die naar Portugal gevoerd
werden , en goeden dienft deeden. Ondertus-
fchen, was de verandering in Portugal by
elk, hier te Lande, niet even aangenaam ge-
weeft. De Ooft- en Weflindifche Maatfchap-
pyen vonden meer voordeels by den oorlog
met Spanje , dan zy van Befland of Vrede met
Portugal meenden te konnen verwagten. Ook
daalden , met den aanvang der handelinge mét
Portugal , de Aktien der Ooftindifche Maat-
fchappye van vyf honderd op vierhonderd en
vierhonderden veertig ; en die der Weftindi->
fche Maatfchappye van honderdentwintig op
honderdenveertien ten honderd. Veelen hiel-
den ook verdagt , dat de Ambafladeur flegts
laft hadt , om van Beftand , niet om van Vre-
de te handelen, als was, hieruit, na 't uitgaan
van 't Beftand , nieuwe kryg te wagten. En
deeze en andere bedenkingen hadden zo veel
invloed op de Vergadering van Holland, dat
men, aldaar, zeer fchoorvoetende kwam tot
het befluit, om de Vloot naar Portugal in zee
te
(x) Zit het Traft. hy Ait^ima U, Deel^ H, jss '««.
V5
^
314 VADERLANDSCHE XLUI.BoiK.
1641. tebrengen (y). Amoud Gyzels geboodt *er o-
f^ ver, als Admiraal. En Michiel Adriaanszoon de
zendt ee- Ruitfr ^ man van geringe afkomft, doch van
ne Vloot ongemeene bekwaamheid en moed, van de
naar Por. jaagfte fcheepsbedieningen , tot Kommandeur
'"^ op een' der kruiflers opgeklommen zynde ,
werdt nu tot Kapitein en Schoutbynagt aange-
fteld. *t Liep aan , tot diep in Oogftmaand ,
eer de Vloot in zee ftak. Eene maand laater,
kwam zy eerft op de kuft van Portugal. De
Portugeefche en Franfche Vlooten waren toen,
van daar , verzeild naar de Straat. Gyzels ver-
deelde , federt , de zyne in drie hoopen , en
zeilde naar Kaap S. Vincent, om de Portu-
geefche Vloot op te zoeken, en zig met dezel-
ve te vereenigen : waarna men eerft in ftaat
oordeelde te zullen zyn , om den vyand , met
Scheeps- voordeel , aan te taften. Doch op den vierden
llryd by van Slagtmaand, raakten de Staatfche fchepen
Kaap S. alleen, omtrent Kaap S. Vincent, in gevegt,
Vincent, met negen Gallioenen , tienDuinkerkfcheKo-
nings Schepen en vyf Fregatten. Deftxydwas
hevig , tuffchen eenige fchepen. Doch behal-
ve de Ruiter , Gerrit van Lemme en Jan Solaas ^
waren 'er byna geene Kapiteinen , die zig be-
hoorlyk kweeten van hunnen pligt, 't Schip
van Solaas werdt geheel reddeloos gefchoo-
ten. Dat van van Lemme zonk : waarna men ge-
raaden vondt , te wyken , eïi te rug te keeren
naar de rivier van Lisbon; voor welke Stad,
de Portugeefche Vloot ook wederom lag , ter-
wyl de Franfchen naar huis gezeild waren.
De
(t) Refol. HoU. 19, 2o>*5> 26, 17 April f 2, IX, uMey,
9 July 1641. H. 99 • ici- » XII > 114 » 114 > 115 9 121, X40,
14.6, ijtf, 157. AiTZEMA II. Dtelf hl 730,753,754, «o«.
XLIILBoBK. ,H.I S T O R I E. 315
De Koning deedt zyn beft, om de Vloot hier j^aj
nog eenigen tyd op te houden, en daarna, te — ^
gelyk met de zyne , den yrand wederom aan
taften. Doch men toefde (ïegts ecnige dagen.
Midlerwyl , kreeg men berigt , dat de vyand *
in 't jongfte gevegt, ook twee fchepen ver^
looren hadt , en nu wederom , met zevenen-
twintig zeilen , in zee was. Men befloot , hier-
op , naar 't Vaderland te keeren ; 't welk eg-
ter , ter oorzaake der aanhoudende ftormen
niet voor den vierden van Louwmaand des vol-
genden jaars , gefchieden kon. Het onweder
bleef duuren, na dat men in zeegefteken was. .
De Vloot raakte t'eenemaal verftrooid ; doch
kwam , eenige weeken op zee gefukkeld heb-
bende, behouden, in de havens deezer Lan-
den , te rug (2).
Eenige maanden voor de verandering in Por- Verove-
^ tugal , hadt Graaf Joan Maurits^ Jol of Houte- ringen ia
been,met eenentwintig fchepen, gezonden naar ^^"^*-
de kuil van Afrika, alwaar 't hem gelukte, de
Stad Loanda di S,Pauh^ in Angola, te veroveren
in Oogftmaand des jaars 1 640. Wat laater , be^
magtigde hy het Eiland S. Thomé, daar hy,
eerlang, overleedt. 't Slot en de Stad Maran-
hao in Brazil werden, ten zelfden tyde, door
Ligtlfart overweldigd (a). Doch de omkeering
in Portugal deedt de vyandlykheden in Brazil
ophouden, alzo de Portugeezen aldaar Koning
Joan toevielen (b).
De
tt^^j^ ^ BRANDT Leevca van de Ruiter, 5/. t-iy. Aitzema
i/^Ai/ *if "^ ^' ^**» '♦•» *74* COMMELIN FfCdï. Hcnii
U. Dm/, */. iio, iiy. *^
3i6 VADERLANDSCHE XUILBoek:
1641. ^^ Ooftindifche Maatfchappy hadt , in den
j^^^^^^^ aanvang deezes jaars , de Stad Mêlakka v«ro-
en Ko- verd op de Portugeezeh , na een langduurig
lombo beleg. Ook waren naar de Stad Kolombo en ee-
gewon* nige Sterkten op het Eiland Ceiion in handen
nen. gevallen (c).
XXIII. Op den negenden van Slagtmaand , was ,
l;e Kir. binnen Bruflel , aan eene fleepende koortszidc-
dinaal te, overleeden de Kardinaal infant, Ferdi-
ftcrft ^ nand , Landvoogd der Spaanfche Nederlanden.
j)on ' De Koning hadt , by eenen beflooten Brief ,
Frtncis- DoN Francisko DE Mélo, den Mark-
ko de . graaf de Vdade, den Graaf des Fontaines en
^^^ eenige anderen aangefteld , om , in geval van
hemopin*^ overlyden van den Kardinaal Infant, het be-
de Lind wind over Staats- en Oorlogszaaken , by voor-
voogdye.raad, te aanvaarden. Don Francisko de Melo,
die in de eerfte plaats genoemd was , hadt eff-
ter 't voornaamlle gezag in de Regeeringe (^,
Ook werdt hem , kort hierna , de Üand voogdy
opgedraagen (e).
Argwaan De argwaan , hier te Lande , by groot
tegen en klein , opgevat , over den voortgang der
Frank- Franfche wapenen in de Nederlanden, was
^y^' nu zo zeer toegenomen , dat zyne Hoog-
heid zelve den Kardinaal de Richelieu in be-
denking gaf, of 't niet geraaden zou zyn , 's
Konings magt, in volgende jaar, meed te ge-
bruiken, in Katalonie of in Italië, terwyl het
Leger van deezen Staat dqn vyand, in de Ne-
derlanden , werk geeven zou (f). De Kardi-
naal
(e) COMMKLIN Frcdt. Hcht. TI. Deel , hl. ixr,
(i) AlTZËMA II. 'Deel^ hl. 7S5 enz.
• X^) Memoir. de Freder. Henri f, joi.
(ƒ) Inftr. de Monfcign. Ie Piincc d'Onngc i^4«x D*EST&AD*
7#«r. I* ;>. 6j.
XLin. Boek. HISTORIE. 317
naai ftemde in 's Prinfen meening , en haalde 1(541.
'er den Koning ligtelyk toe over. De Prins
hadt hem ook eenen aanflag op Majorka en
Minorka voorgefteld , die met eene vereenig-
de Vloot moeft ondernomen worden. Dochm
deezen voorflag werdt niet bewilligd , alzo Ko-
ning Lodewyk zyne fchepen noodig hadt, tot
de onderneeming op Italië of Katalonie (g):
waartoe , terflond , gereedfchap gemaakt
wèrdt.
Met de toebereidfels tot den aanftaanden Bewcc-
veldtogt , hier te Lande, werdt , daarentegen , gingen
niet veel gehaaft. In Louwmaand des jaars Y?° ^^"
1642 , kreeg men tyding , dat de Graaf van Gue- van Gue-
hriant^ gebiedende over hetLeger, welk, wel- bnant.
eer, onder den Hertog van Weimar, gedaan 1642.
hadt , en in Franfchen dienft overgegaan was
(é), eénigen tyd, met het Zweedfche Leger,
welk nu , zynde Banier overleeden , door Leo'
nard Torjlenfton , gebooden werdt , voor Wol-
fenbuttel , gelegen hebbende , naar den Ryn-
kant getoogen was, om, over deezen ftroom,
naar de Spaanfche Nederlanden te trekken. De
Graaf van Everfteinj die overeenigeHeflifche
manfchap geboodt , hadt zig by hem gevoegd.
Terwyl dit vereenigd Leger op weg was naar
den Rynkant , hadt de Prins van Oranje , om
den togt te verhaaften , en te minder overlaft
van de troepen te dugten te hebben , op de
grenzen van deezen Staat, eene brug over den
uroom doen leggen, by Wezel. Guebriant
toog *er over, op den dertienden Van Louw-
maand,
(g) D'EfTRAD. Têm, I. p, 6$,
(ij ^# liiet voor, iA istf.
\
318 VADERLANDSCHE XLm.Botr.
i6±2. n^aand, maakte zig, daarna, meefter van Or-
^ dingen, in 't Stigt Keulen, en floeg Lamboi,
die , met de Keizerlyke troepen , by Kempen
lag ; waarna hem Nuis , Duuren en verfcheiden'
Sloten in deezen oord in handen vielen. Hy
leide zyn volk , in de Landen van Keulen en.
Gulik, in bezetting (i), tot dat hetjaarge-
tyde hem toelaaten zou,zynentogt te vervol-
gen.
De Prins 't Liep aan tot het einde van Bloeimaand, eer
yanOran- de Prins van Oranje in 't veld verfcheen , aan
je trekt te >^ jiQQfd van 't Leger der Staaten, welk, weder-
DeSpaan. om,by Lith enLithoojen ^ famengetrokken was.
fchea Don Francisko de Melo was vroeger te velde
herwin- getrokken , en hadt het geluk gehad , van Len«
nen Lens^^j^^ Baffée te herneemen , ^n een Leger Fran-
Saffée ^^^^^ » onder den Maarfchalk van Gukhe ^ te
^ * flaan , waarna hy zig , met het Leger onder den
Graave des Fontaines , die by Tienen lag , om
op de beweegingen des Prinfen van Oranje te
waaken , vereenigd hadt. De Prins, toen ilaat
maakende , dat men voorhadt , Guebriant , die
by Nuis lag , aan te taflen , riedt hem , naar Or-
dingen te keeren ; terwy l hy , met het Leger
der Staaten , naar Orfoi trekken zou , om daarna
beide de Legers famen te voegen , en den
vyand , zo 't noodig gevonden werdt , met ver-r
eénigde magt , aan te taften. De Kardinaal dé
Richelieu hadt den Prins , door d'Eftrades, tot
deezen togt doen verzoeken (k) , en te gelyk
een' wiflelbrief van honderdduizend guldens
herwaards gefchikt, ojn zyn verzoek ingang
te
(<) Memoir. de Frcder. Heiui f. 199 '^ou Aitzima U.
JDeel^ bL «27, ?3o, 851.
(k) D'ESTRAD- Tom. L p, 69» 73* .
XLlII-BoEK. HISTORIE. 319
te doen vinden. Doch d'Eftrades zondt den i(542*
wiflelbrief te rug , met y erklaaring , dat hy geen — ^^—
geld noodig gehad hadt, om de zaaken, hier,
naarwenfch, te doen nitvallen (/). Ook brak
zyne Hoogheid op , van de Voornerfchans, op
den zeventienden van Zomermaand , zynde
den vyand, reeds te vooren, getoogen naar
den kant van Roermonde , alwaar hy eene
fchipbrug gelegd hadt, over de Maaze. Het
Leger der Staaten kwam , op den zelfden dag,
te Boetbergen , tuffchen Rynberk en Orfoi ,
als de Graaf van Guebriant te Ordingen we-
derkeerde. Twee fchipbruggen werden over
den Ryn gelegd , eene te Orfoi , en eene te
Ordingen , opdat de twee Legers zig , langs
eene van beide , in geval van nood , Ipoedig
zouden konnen famenvoegen. Het Leger Van
Guebriant werdt, uit dat der Staaten, voor zyn
geld , voorzien van allerlei voorraad. De Le- Gevegt
gers bleeven , omtrent drie maanden , in dee- tuflcheii
zen flaat, zonder dat 'er iet van belang voor-^^°^y°'
viel. Alleenlyk, agterhaalde de Rjngc^^fFreSj^
drikj Kolonel te paarde in Staaten dienft, aanSpaan-
't hoofd van eenige Ruitery, twaalf vendelen^c^ie man-
voetvolks , ontbooden naar *t Spaanfche Le-^^*P*
ger , uit de bezetting van Gelder; die, gedeel-
telyk, verflaagen, gedeeltelyk, op de vlugc
gejaagd werden. Doch eenige vyandlyke Rui-
tery deezen knegten te hulp gekomen zyn*
de , werdt de Ryngraaf gevangen genomen ;
maar, na twee dagen , zyn losgeld betaald heb-
bende, geflaakt. By deeze, of by eene dier-De jonge
gelyke gelegenheid , werdt de jonge Graaf ^^a^f van
yanN^flau.
(O D'ESTRAD. Tim, L p, 7^^ 75.
jao VADERLANDSCHE XLULBoek.
164». vaaNaflau-Saarbrug, die verloofd was aan
Swrbruï ^^^ Dogter van den pas overleeden' Veld-
fiieavel* maarfchalk Graave Willem, zig wat te bJoot
gegeven liebbende,en afgefneeden zyndevan
zyn volk, in den rug gefchooten , dat hy*t be-
dierf (m). Sedert , trok Don Francisko deMe*
lo weaerom naar de grenzen van Frankryk,
terwyl des Fontaines zig tegen over Venlo le-
gerde. Guebriant brak , insgelyks , op van by
Ordingen , en floeg zig by Nuis neder. De
voorraad raakte op in deezen oord , *t welk de
Legers noodzaakte , van plaats te veranderen.
De Prins van Oranje voerde het Leger der S taa-
ten ook, eerlang, naar deMeieryevan'sHer-
togenbofch te rug, en legerde zig, in Herfïl-
maand , by Oofterwyk. De Graaf des Fontai-
nes volgde hem op de hielen, en ging byDidl
en Heerentals legsen. Zyn vertrek gaf Gue-
briant gelegenheid, om, na 't bezetten van
Nuis, Duuren en Kempen, veilig, over den
Ryn , te rug te keeren , en de Winterlegerin-
gen in Duitfchland te betrekken. Het Leger
der Staaten fcheidde , kort hierna, in 't begin
van Wynmaand (n).
Oorzat- De veldtogt was dus , genoegzaam met
ken van heen- en weder trekken , ten einde geloopen.
den ge- p^ p^jns hadt egter het genoegen gehad , dat
"itfl^ hy het Leger onder Guebriant gedekt hadt , en
des veld- de Spaanfche Legers , onder Don Francisko de
togts. Melo en des Fontaines , belet , zig te vereeni-
gen met de Keizerlyke troepen (0), onder
I/arts-
(m) AlTZCMA II. Dêtl^ hl, f<«.
\n) Memoif. de Frcder. Hesih f, 307- }iz. AiTZEma IT.
X>eelj bl %z^jtx%y 949.
(0) Infti. de Moiifcign, Ie Princc d'Oiange dam D'E&taao»
^ Tom, I. f. ;«•
XLIIL Boek. HISTORIE, jtr
Hartzfeld inde Neder-Palts^ gelykhunoog- ^(^^2.
merk geweeft was. . Voor 't overige, was het — -^
Leger der Staaten te zwak geweeft, om iet
van belang te ondemeemen. Men hadt zelfs ,
in gevolge van het jaarlykfch Verdrag , in Len-
temaand, met de laThuillerie,in den Haage,
jeflooten, waarby de Koning van Franlayk
leezea Staat wederom twaalf honderdduizend
ponden toegneid hadt , drieduizend man of
dertijg yendelen te voet gevoegd by de troe-
pen onder Guebriant (p) : 't welk net Leger
der Staaten nog zwakker gemaakt hadt. De
ferugten, die men, deezen Zomer, hier ge-
reegen hadt, dat Richelieu in de ongenade
des Konings van Frankryk vervallen was ,
•maakten den Prins van Oranje ook flaaüwer
-tot onderneemingen, waarvan de voordeelige
uitflag , ligtelyk , misbruikt zou konnen wpr-
den, door eenc meer Spaanfchgezinde Regee-
ringe in Frankryk. Hier kwam de voorge-
llaagen' en aangevangen' Vredehandeling by,
en de bezwaarde ftaat van 's Lands gelchnid-
delen ; zo dat het aan geene oorzaaken ontbrak
van hetverflaauwen des ooriogs te lande. Ter
zee, was ook niet voorgevallen van belang.
De Staaten hadden zig, by 't jongfte Verdra/
met Frankryk, verbonden, om, van Grasmaan(
af, dertig Oorlogsfchepen te doen kruiflen
langs de Vlaamfche kuften, tot voorby Ca-
lais (^); doch ik vind niet, dat 'er iet doorver-
' rigt werdt , tot afbreuk van den gemeenen
vyand. De Staatfche Vloot ftrekte, veelligt,
eenigs-
(p) ^e AlTZKMA II. Deel, Bi. 125, fzp, tio.
If) AlTZEMA U. Dftl, Hn g29.
XI. Deel. X
S12 VADERLANDSCHE XLra.BoE«.
1(54.2 c^ig^^^» ^^^ ftyvingvan de party des Ko-
^ *T nings van Groot -BritanJQ tegen die van het
Parlement , welk eene Vloot , onder den Graa^
ve van Warwik, in zee hadt (r). De onluften
in dit Ryk waren nu uitgeboruen tot eenen o-
penbaaren binnenlandfchen oorlog , waarin zig
deeze Staat ook , meer óf min, mengen moefn
waarom het hier de regte plaats zal zyn , om de
oorzaaken deezer onluuen^ kortelyk, aan te
wjTzen.
XXIV. Karel de I. was aan de Regeering gekomen,
-Oor- vervuld met hooge gedagten van het Koningk-
2>rong ly k voorregt ; welk zyn Vader zo ver gezogt
luften" ^^^ ^^ ^^ ftrekken , als hem mogelyk ge-
tuflcbcn weeft was. Men kan naauwlyks twyfelen , of
den Ko- de Zoon zogt eenwillekeurig gebied in te voe- '
Aing en j.^ ^^^ ^ j^ genoegzaame onafhangkelyk-
lemcn? ^•^^ ^^ '^ Parlement te heerfchen : 't welk het
van volk in 't gemeen hieldt te ftry den met den aart
Groot; der Engelfche Regeeringe: waarom ook de
Britanje. Parlementen, welken de Koning, om geld te
bekomen, ia den aanvang van zyn gebied, van
tyd tot tyd , byeen riep , eerder arbeidden aan
het herftellen der misbruiken, dan aan het on*
derfteunen van hunnen Vorft : 't welk deezen
tlermaate verbitterde , dat hy het eene Parle-
ment voor, het andere na fcheiden deedt (r),
en eindelyic in 't begrip viel van zig, zonder
-tuflchenkomft van Parlementen, te voorzien
van geld. Zyne Staatsdienaars vonden toen
veifoieiden' nieuwe middelen uit^ om geld te
be-
fr\ AITZBMA II. Dtil, hl. %t6.
(O BJLPIN T^m. VIL p. Ut, 164, ^t§ , |}7» !!•• 7V««
VIII. p, 217.
iO Rapi» 7¥«. VIL p. iti, 117, 401, 41 ƒ•
XLia.Bö«* 'H 1 S T o R 1 Bfe %i$
bekomen, 't Volk werdt bezwaard met onge- kJa^
woonelaflen, die te harder drukten, om dat -
*er 't Parlement niet in bewilligd hadt(t?). Het
Schipgeld, het Ton- en Bakengeld in 't byzon^
der veroorzaakten een algemeen misnoegen ,
voonü , doordien het ten fcherpfle werdt in*
gevorderd (w). De Parlementen, die nu en dan
befchreeven werden , verzuimden niet, te klaa*
gen over deeze en andere nieuwigheden. Zy
verwierven ook, doorgaans, goede beloften
van den Koning; doch de vervulling bleef ag*
ter. Zelfs deedt de Koning eenige Leden van
''t Huis der Gemeenten , die zig wat te ernftig
tegen de misbruiken in de Regeeringe gekant
hadden, terwyl 't Parlement nog byeen was ^
in den Tour zetten : 't welk als eene blykbaare
fchending van de voorregten des Parlement^
werdt aangemerkt (x\ Behalve deeze redenen
van misnoegen, haat s Konings gedrag in zaa«
ken van Godsdienftook eenig gemor yerwekt
by veelen ; welk gevoed werdt door zulken ,
die den Koning ongenegen waren. Men maak-
te hem , hoewel ten onregte , naar 't fchynt (y),
verdagt , dat hy het Pausdom wederom zog t ii)
te voeren («). Hy werdt , met meer grond , be-
fchuldigd, over 't vervolgen der Prcsbyteriaanen
o£ Puriteinen {d)y die, omdat zy delierkelyke
Regeering van AartsbüTchoppen en Bifrchop«
pen afkeurden, door de voorftanders der Bis«
fchoppen , en door de BiiTchoppen zelven »
wd*
(v) RAPIN Tom. VII. p. zt4, jji, }5i, 42}, 4><f 547*
fwVKAPlN Ttm. VII. p. }19, i9Sf 3$«» 5*».
f^rj RaPIN 7>w. VII. p. 40}^ 5)4.
y) y§itz RAPIN Tom. VIII. p. 4^4,
(JC) RaPIN Tbi»^ VII. p. 419» 44*.
{a) RAPm Tom. VII. p. 273» 397.
324 VADERLANDSCHE XLIII.Boek.
1642, kelken tevens de grootfte voorftandei's tan's
' Konings vólftrekt gezag waren , by dèff Kötiibg
waren bedraagen,alsvyanden zynerRegeerin-
ge. Veelen van deeze vervolgde Puriteinen
weeken toen naar Amerika, en naaf Holland
in grooten getale, werwaards zy de Laaken-
weevery te rug bragtèn (b) , die, eertyds , uit
de Nederlanden , naar Engeland v«voerd was;
zig nederflaande , te Leiden , te Amfterdam, te
Rotterdam en elders. Karel de I , bezcflFende,
dat zyn gezag grootelyks hing aan dat der Bis-
fchoppen, zogt deBilichoppelyke Regeering,
door Jakob den I, in Schotland ingevoerd,
aldaar , te beveftigen , door het intoeren der
Engelfdie Kerkge\«^oonten'; en begdFzig , in
perfoon deriir'aards , iti deri aanvang des* jaars
1633 (c). Sedert, zond t hy deErtgelfcheKerk-
dienft- en Gebedéboeken naar Schotland , met
bevel , omze, openlyk, in gebruik te brengen.
Doch deeze nieuwigheid veroorzaakte eenen
opfland in Schotland ; daar men een Verbond
floot , by den naam van Covenant bekend , om
zig , by de oude Kerkgewoonten , te hahdhaa-
ven ; en de wapenen aangreep, tegen elk , die
iemant, hierin, hinderlyk wilde zyn (d). De
Koning, eenigejaaren zonder Parlementen ge-
regeerd hebbende, zag zig , ter oorzaake der be-
wftegingen in Schotland , met den aanvang des
jaars 1.640, in de noodzaakelykheid gebragt,
om eenr nieu^ Parlement te doen befchryvenw
Hy begeerde van het zelve kragtigen byfhnd
tegen de Schotfche tvederfpaimelingen. Doch
men
'h) RAPIN Tom. VIII. p, 14*.
Ic) Rapin Têm. VII. p, 4U> 4<l, 47T-
[d) RAPIN %êm. VUn p, 412, ;oo, s^*
ï
XLni.BoWc; HISTORIE. 325
men maakte geenen haaft, om hem te wille te ^gA^
zyn. 't Parlement werdt dan wederom ge- — ^Ll
fcheiden (e). Men tradt in onderhandeling met
de Schotten ; doch eer men 't eens kon worden,
wcrdt de Koning, van verfcheiden* kanten ,
gedrongen om een nieuw Parl^nent byeen te
roepen, welk de herflelling der bezwaarniflen
met zo veel yver ter hand nam, dat de voor-
naamften, in de jaaren 1640 en 1641 , werden
wMgenomen (ƒ ) , hebbende den Koning vaft-
geudd, byna alles in te willigen, wat hem ge-
vergd werdt. In Oogflmaand des jaars 1641 ,
werdt de Vrede met de Schotten getroffen (f).
Doch veelen meenden, datze, van 'sKonings
zyde, niet gehouden zou worden. Ook maak-
te men weinig (laats , op de vergunde herftel?
ling der bezwaarniffen.!Karel de I. hieldt, ook
van zynen kant, het Parlement verdagt van
flinkfche oogmerken , en zogt zig, uit dien
hoofde , ten deezen tyde , door het Huwelyk
zyner oudfle Dogter, met den Zoon des Prin-
fen van Oranje, te fterkenmetde vriendfchap
der Vereenigde Geweflen (i) , gelyk wy , te
vooren , verhaald hebben. De geweldige op*
ftand in Ierland, die hierop volgde, vervreem-
de den Koning en het Parlement , meer en meer,
van elkandcren. Veelen hielden voor zeker,
en de Ieren zelven ftrooiden uit , dat de Ko-
ning de hand in deezen opftand hadt (f). Men
meen-
(f) RaPIN Tom. VII. p, 5«, Slt, 533.
(f) RAPIN Tom. Vlll. p» 2f 20.
fjr) RAPIN Tom. VIII. p. 59.
(2; Zie vetfcheiden' Brieven ly LüDLOW Memo|rs. P#/. IIL
P' 290 9 292.
(f) RAPiM Turn. VIII. p. 121^ ti^.
X3
^2(5 VADERLANDSGHE XLllI.Boiic:
^.„ ïïieende,dathy,hierdoor,hetParleineiii:wil^
^^^^ ^e noodzaafcen, can eeii Leger op de been te
brengen , aan 't hoofel van welk , hy in ftaat zou
gcweeft zyn, om het Parlement naar zyne hand
te zetten. Doch de Koning verklaarde, ge.
heel vreemd te^yn van diergelyke oogmer*
ken- Het Parlement was egter op zyne hoede^
en drong den Koning, eerlang, om te bewil*
hgen, in eene a%emeene werving van Krygy*
volk , waarover het Parlement bevelhebben
ftelde(it). Ook hadt de Koning reeds moeten
toeftaan , dat het tegenwoordig. Parlement ^
niet dan met bewilliging van beide de Huizen,
zou mogen gefcheiden worden. Men zag nu
niet anders dan eenen bimienlandfchen oorlog
te gemoet. De Koning, de gunft en byftand
der VereenigdeStaaten zoekende, zondt zyne
Gemaalin naar Hölland,in deLente deezes jaars
1 642 , als ware het , om de jonge Prinfeffeher-
waards te geleiden (/)• Het Parlement deedt
ook eenige poogingen , om deezen Staat te
winnen. Hetriedt den Koning niet flegts , in
Zomermaand deezes jaars , tot het fluiten van
een naauw Verbond met de Vereenigde Ge*
weAen , ter befcherminge van den Proteftant^
fchen God3dienft(m); maar het hadt , reeds te
vooren, aangebooden, de Vloot onder den
Graave van Warwik te voegen by de Staat*
fche , en dezelve tegen de Duinkerkers te ba*
fchermen ; doch men maakte hier weinig ftaats
gp deczc J^anbieding («)•
(k) RAPIH Tmf VIII. f, »i6 ^/«MV»
Qj KapIN Tom,, VIII. p. 124.
(m) RaVIN T9m. VlU. p. iiSf
In) AlTS^MA Ih t>f*h ^^* %^^
è
XLIII.B0EK. HISTORIE. 327
De Koningin van Groot-Britanje, den ne- its^t^
genden van Lentemaand , te Hellevoetfluis aan ^^v "
land getreden zynde, werdt, aldaar, door denoeKo-
" ^nsen Prinfe, en in den Briel, door zyne Hoog- ningin
eid zelve, ontvangen, en, van Maaslands- van
fluis, te lande, begeleid naar den Haage. De?'j^^V
algemeeneStaaten begroetten haareMajefteit, komUn
hier, in vollen getale ; doch dekten zig, ter- HolUad*
wyl zy haar aanfpraken (0). Zy bezogt, ver-
volgens, de voornaamfte Steden Delft, Rot-
ter£un, Haarlem en Amfterdam. Men bewees
haar 9 alomme, veel eer, vooral te Amfterdam,
daar zy, met fcheepsftryden en pragtige ver-^
tooningen, onthaald werdt (p). Al deeze om-
flag kon dienen , om het eigenlyk oogmerk
haarer reize te verbergen , voor de oogen van
*t gemeen ; welk zig egter ontdekte , door den
tyd. De Koning hadt haar verfcheideh* juwee- Geheim
len van de Kroon in handen gefteld , van wel- oogmerk
ken zyzig bedienen moeft, om wapenen en^**^*'
krygsbehoeften, in Holland, tekoopen, ter-^^**^*
wyl hy zig meefter dagt te maaken van Huil j
alwaar deeze voorraad van oorloge ontfcheept
zou worden. Ook verkogt of verpandde zy een
gedeelte deezer iuweelen te Amfterdam (^), en
voorzag zig, aldaar, van eenige krygsbehoef-
ten, die, ten minfte voor een gedeelte, geluk-
kiglyk, te Burlington , aankwamen , alzo sKo«
aiings aanflag op Huil gemift was (r). De Ko-
ningin bediende zig, tot bereiking haarer oog-
mer-
(§) ^S^R6(bl. HolU II MMétri \6^%, Ut. f^, $$.
, \p) Mémoii. de f xedex. Henii p. 302 • 305. AiTZSMA IL
JDff/, hl. ti3-tx7.
Tf ) LuDLOW Merooirt yoL Lp* ai , €7.
(r) KAriN T$m. VIII. p. 2to, III, UZ, 2l7|3;4t 157.
X4
328' VADERLANDSCHE XLm.BoEK:
16^2. merken in Holland, veel van den Hcere van
' Heenvliet , dien de Koning eene EngeJfche Ba-
rony , in vergelding , fchonk (x). Ook waren
'er anderen, die haareMajefteit, met pennin-
gen , onderftennden (2). Het Parlement hadt,
midlerwyl, allen, die zig hadden laaten ge-
bruiken , om eenige juweelen van de Kroon te
vervreemden , voor vyanden van den Staat ver-
klaard.
(s) Letter frim Jermyn to Olgbj MLuoi.0W8Memoiis.Ff/.
(2) Ik vind, in ecnen Brief van Mjhrd jermyn aan
Mylord George Digbj , in OogHmaand des jaars 16^6^
uit Frankryk, gefchreeven, eene foort van rekening
der penningen, in Holland ontvangen, die,woordelyk
overgezet, dus luidt;
Te Rotterdam, van de Burgemeeders geleend 40000a
Nog van de bank te ,Rotterdani 25000
in alles van Rotterdam 4x5000
Door Mr. Sandys geleend van de bank te Am-
(lerdam - • « 84500
I|i den Haage, van Fletcljer - 126000
Nog van den zelfden - « • 40000
In den Haage van van Cyren, door den Heer
W. Boswel - - . 9000
• Van myn Heer Despemon - - «30000
Van Webder, op de hangpaarlen , volg^ drie
Obligatien, famen - - - 1 00000
Nog van hem - - - - 43200
Nog van hem , en door hem , federt , geleend 70000
Van myn Heer Wicquefort - - 70000.
Van den Heer Karel Herbert - - aoooot
Van Collimore, te Antwerpen - - 64000
in alles guldens 12 8 1700
De zes robynen van den keten , by Webfter
gelaaten , voor omtrent - • . soooo
Aan Webfter - ^- • • - 20000
Aan den Prinfe van Oranje - - . 300000
See LuoLows Memoin VoL IIL p. 304.
.A
XLin.B0E«: HISTORIE. J29.
kïaard. De oorlog was derhalve onvermyde* i^a^,
lyk. Het Parlement ftelde 'er zig toe in ftaat. — ^^
De Koning rigttc zynen Standaard op , te
Nottingham , en trok , aan 't hoofd van eenige
manfchap, in Herfttmaand , naar Walles. De
Prinfen Kobert en Mmrits^ Broeders des Palts-
graafs, begaven zig, uit Holland, naar Enge-
land, om den Koning, hunnen Oom, te die-
_ nen. Ook hadt deKoningiij, met bewilliging
des Prinfen van Oranje, verfcheiden' bevelheb-
bers en knegten , die deezen Staat dienden ,
bewoogen , om naar Engeland over te fteeken
{t). Het Leger, door het Parlement , op de
been gebragt, werdt onder bevel van den Graa-
vevan Eflex gefield. Het raakte meer dan
eens üaags met Prinfe Robert , die merkelyké
voordeelen behaalde op den Graave van Eflex.
Ook vielen 'er j aan verfcheiden' oorden des
Ryks, gévegten voor, tuflchen de Koning-
fchen en Parlementfchen , of Kavaliers en Rond-
hoof den j gélyk menze, fchimpswyze, noemde,
met ongelyken uitflag (u)* De Koning floeg
zig, in Wynmaand, neder by Oxford, terw^
het Leger van 't Parlement by Londen lag. De^y j^g^^i
Koningin bleef in Holland , tot in Louwmaand te rug '
des volgenden jaars , wanneer zy van Scheve- naar Kn-
ningen onder zeil ging, begeleid, door tienS®^***^-
Oorlogsfchepen ;. doch een geweldige florm
verflrooide de Vloot, en noodzaakte haar, na
verloop van eenige dagen , wederom te Sche-
veningen voet aan land te zetten. Zy hieldt zig
toen nog eenige weeken op, in den Haage. ^. .
Doch ^
(f ) .A1TZEMA II« Deel, H. 842» 847* B.AFIN Têm, YIII.
(u) Kapim Tem VIU. p^V^TO» 371» 3S7*J8»« .
X 5
i ^
J30 VADERLANDSCHE XLIU^Boeil
164.2. Doch de Luitenant- Admiraal Tromp voerde
■ haar, in Lentemaand, gelukkiglyk, naar do
Engelfche kuft ; van waar zy, te lande, voort-
trok naar Jork , alwaar de Koning zig toen ont-
hieldt (ü).
XX VL Terwyl de Koningin nog in Holland was^
Stritc* kwam herwaards Walter Strildand , Schildknaap^
^^ afgezonden aan de algemeene Staaten , uit den
door 't ^^^^ van beide de Huizen des Farlements. Hy
Parie- verzogt, in *t begin van Herfïhnaand, open-
ment, baar gehoor. fVilliam Bosweü^ 's KoningsRe*
naar den fident , kantte zig hier ernftelyk te^en. Oolr
^^"l^jj^^'werdt hy alleenlyk door Gemagtigden ge*
Zyne * hoord. Hy vertoonde hun „ dat 4e onluflen,
bood- „ gereezen tuflchen den Koning en 't Parle*
fchap. ^^ ment , van gely ken aart waren , als die , wel-
,, eer , tuflchen Spanje en deezen Staat, waren
„ ontftaan; waarom het Parlementgaarneeen
„ naauw Verbond fluiten zou , met de Ver-
„ eenigde Geweften. Voorts, klaagde hyo-
„ ver 't leveren van Krygsbehoeften aan den
„ Koning , waartoe , zeide hy , de Heer Digbjy
„ om hoog verraad uit Engeland geweeken ,
„ met kennis van den Prinfe van Oranje , de
hand geleend hadt (w). Hy verzogt , derhal-
ve, dat het verbod, deswege gedaan, beter
naargekomen, en de onzydigheid volkomen-
lyk bewaard mogt worden." Strikland moeft
lang wag ten naar antwoord , alzo men het , des-
wege , niet eens kon worden , met die van Hol-
land, 't Kwam niet , voor den eerften van Slagt-
Ant- maand. De algemeene Staaten booden toen
woord hun-
(v) Memoir.deFieder. Hemi^. lu-sxf* Aitzsma Vi.Diêl^
H t77» S78.
(wj Kefol. Koll. ^, 10 Sepu itf4l. hl. 2i#, zxa.
5>
3>
5>
-n
XUIL BbEie. HISTORIE. 331
hunne beraickieling tón, tuffchen den Koning j^^j^
icn *t Parlement, en verklaarden, na 't heritel-, ^ >
len der voorige eenigheid, zig nader te willen meene '
openen, over 't aangaan van een Verbond met Sttaten.
Groot'flritanje. Op de klagten , antwoordden
zy anders niet , dan dat zy verbod gedaan had-
den van d' eene of de andere partyc , met wa-
penen of manfchap, uit deeze Landen, te on-
derileunen. Doch de Staaten van Holland had- Weik niet
den in dit antwoord niet bewilligd; maar hetgoedge-
gelaaten in zyne waarde of onwaarde. Zy be-^^"^
greepen , dat men erkend moeft hebben „ dat door dfe
„ 'er , te vooren , eenige uitvoer van manfchap van Hoi-
„ en krygsbehoeften gefchied was , fchoon land.
„ buiten kennis der Regeeringe; ook moeft
„ men, huns oordeels, beloofd hebben, dat
men, hiertegen, voor het toekomende, zorg-
vuldiglvk waaken zou , en eene ftipte onzy-
\'y digheiatuflchenden Koningen 't Parlement
j, onderhouden (xy Zeeland was 't , in dit op-
^igt, genoegzaam eens met Holland (v). Het
Koopbelang drong beide deeze Geweften , om
het Parlement te ontzien; welk eene Vloot in zee
hadt , die hunne fcheepvaart zou hebben kon-
nen belemmeren. Maar anderen hielden , datj^^jg-
Holland te zeer neigde , over de zyde van het van dit
Parlement. Ook hadden de Staaten van dit Ge- Geweft
weft, onlangs, Gemagtigden gezonden naarJJ^^^^t
den Briel, die, aldaar, twee fchepen, met^"^^'
krygsbehoeften n^ar Engeland gefcnikt , aan-
iiielden. Doch een van de twee was voor re-
j^ening van 't Parlement bdaadeii. Uit een der-
de
, (x) Refol. Holl. Z79 if » Stft. 6 Offoh. U^u H. zz7 p
9'llp 17X-
(y) RlSiv T»m, VXII. p. i^tf, 1^71 jft.
99
99
332 VADERLANDSCHE XLni-BoiiK
g de fchip , werden zeventig tonnetjes buskruid
— i-l geligt j waarna men het vertrekken Jiet. Men
was bedugt, dat deeze krygsbehocften , voor
een gedeelte ten minfte, uit 's Lands Maga«
zynen , gekomen waren. Doch of deeze vrees
regrond bevonden werdt, is my niet geblee*
Jen. Voorts , werden 'er ook eenige bdluiten
genomen, ten nadeele derbevelhebberen, die
volk naar Engeland bezorgd hadden. De yver
van die van Holland , om 't vervoeren van
krygsbehoeften ten behoeve des Konings te
beletten, werdt, ondertuflchen, door Strikland,
uit den naam van 't Parlement, met openlyke
dankzeggitiffen , erkend (z). De Prins van O-
^\ ranje onderfteunde , daarentegen , den Koning,
hcW on- met merkelyke fommen. Ook hielden de mees-
derfteunt te Leden der Regeeringe 's Konings zyde ,
den Ko- fchoon zy , voomaamlyk ter oorzaake der te-
°"^^ genkantinge van Holland , nog niet bewoogen
konden worden , om hem openlyk te onder-
fteunen , hoe zeer 'er de Koningin op aanhieldt.
Haar heimelyke handel hier te Lande werdt,
eerlang , mgtbaar, uit eenen onderfchepten
brief aan den Koning, die, eeift inEngeland,
en daarna, hier, verforeid werdt. Van deezen
brief (a), en van verlcheiden' fchimpfchriften
en blaauwboekjes bediende men zig,hier, om
Karel den L niet alleen , maar den Prins van O-
ranje zelven , by veelen , in kleinagting te bren-
gen. Doch de Engelfche zaaken hebben ons ,
reeds lang genoeg, bezig gehouden, 't Wordt
tydjdatwy onskeeren tot andere •gebeurte-
nis-
(z) Refol. HoU. n, H, 17**3 5«/><. n Oaok.H^z.kLzzo,
%l5f li«, 2?«, 289. ^ . ,,
(0) ZU den zelren ^ AnxiMA IZ. I>ul^ hU 14^
n
XLin.BoE« HISTORIE 333
fiiflen , die ^ insgelyks , invloed hadden, op het 1(^42^
belang van deeasen Staat. --
' De Franfche wapenen werden , dit jaar , ge- XXVII.
lukkiglyk, gevoerd in Katalonie en in Rous-jJ^^-^^
fillon, onder t beleid van de la Meilleraie enpran-
de la Mothe Houddncourt. Perpignan viel. denfchen in
eerden in handen , na een beleg van drieKatalonk
maanden. Ondertuflchen , was 'er , in de Len-^^J^^^
'té deezes jaars , wederom eenefamenzweeringi^,^^
ontdekt^ tegen den Kardinaal de Richelieu.
De Markgraaf van Chiq - Mars was 'er hoofd-
beleider van. De Hertog van Bouillon hadt 'er
2ig, insgelyks, laaten inwikkelen. Cinq-Mars
boette den toeleg met den hals. Bouillon bragt
'er 't leeven af j door de voorfpraak van zynen
Oom , den Prinfe van Oranje {b) : doch hy was
renoodzaakt , zyne Stad Sedan af te ftaan aan
jen Koning. De Kardinaal overleefde het Ver-
drag, welk deswege gemaakt werdt, naauw-
lyks twee maanden. Hy ftierf , te Parys, op denOe Kar-
vierden van Wintermaand (c). De Koning be^J"*^^^^^
zogt hem in zyne ziekte , en beklaagde hem ee- u^^ f^^^
nigszins ; doch toonde zig , daarna , niet treurig
over zynen dood. Hy hadt het Ryk, eenige jaa-
ten herwaards , genoegzaam alleen geregeerd,
doende den Koning befluiten , 't gene hy goed-
vondt (d). Men was, hier te Lande, bekom-
merd, dat zyn dood merkelyke verandering
maakeh zou, in de maatregels van 't Franfche
Hof (e). Doch de Kardinaal Jtilius Mazatin
vdg-
' (h) D'ESTBAO. Tbw. I. p. 4j , 7Ji 7*i ^^^ 7«>7^«5 , »!•
AlTZEMA II. ^w^» ^'. «S<-«6y. . •. , "
V^(€) Rcfol. HoU. 13 JDec. 164*. ^l- 35»- AlTZlMA U.i)«/,
id) Memoir. de Freder. Henn ^.314.
(e) RcfoU HoU,iJ,x^Z>ff.l64».Mlll, 340* 17 J««. 1^1*
|/. zo.
334 VADERLANDSCHE XLIU-Boek,
zti±2. volgde hem op in zyne bedieninge, en in 't be-
— — -zit van 's Konings gunft. En deeze was zo diep
doordrongen van de grondregels zyns voor-
gangers , dat de ftaat der zaaken in Frankryk
genoegzaam de zelfde bleef (ƒ) , zo lang de Ko-
1(543. iii^g leefde. Men heeft nog eenen Brief van
m ' * hem, in Sprokkelmaand des volgenden jaars,
aan den Prinfe van Oranje gefchreeven , waar-
in hy zyne Hoogheid van zyne duurzaameagr
ting verzekert (g).
Verdrag Öe Heer van Oofterwyk, derStaaten ge*
met woonly ke Grezant in Frankryk , floot , den der-
Frank- tigften van Lentemaand , te Pary s , het gewoo-
^^ nejaarlykfch Verdrag met den Koning : waarby
den Staaten wederom twaalf honderdduizend
ponden werden toegeflaan. De Koning en de
Staaten verbonden zig , elk een Leger vaii drie-
entwintigduizend of vy fentwintigduizend man
te velde te zullen brengen : waarboven de Staa-
ten nog dertig Oorlogsfchepen, op de kuften
van Vlaanderen, zouden onderhouden (b).
Midlerwyl, hadt men, hier, op 't aanhouden
der Staaten van Holland,de vendelen van twee-
honderd op honderdenvyftig, van honderden-
vy f tig op honderd en twmtig , en van honderd-
entwintig op honderd koppen verminderde
D'Eftrades , herwaards gekomen , om de be-
weegingen van den aanftaanden veldtog t te be-
raamen , toonde zig te onvrede over deete ver-
mindering, meenende, dat men nu zo veel volks
nietzou konncn te velde brengen , als het voor-
leeden jaar^Doch die vanHolhmd toonden hem
aaOy
(ƒ) Zie AlTZIMA II. Deel» hU $11»
Ig) D'ESTRAD. Têm,' I. p. S9.
XLin. BoEit. HISTORIE. 335
uan, dat de afgedankte hoofden niet inder- 16/^%.
daad onderde vendelen geweeft waren; waar- •
uit zy beweezen , dat de Kry gsmagt van den
Staat op den zelfden voet blyven, en ^ alleen*
Jyk , minder koften zou (f).
Men was hier nog bezig met de toebereid- XXVIIL
fels tot den veldtogt , toen men berigt kreeg , Dood
dat Lodewyk de XIII, Koning van Frankryk, dci^k"
op den veertienden van Bloeimaand , overlee- den xiil
den was. Men ftelde vaft, dat deeze doodmer- Koning .
kelyke verandering te wege brengen zou, in van
de gemeene zaaken van Europa. De Daufyn, ^^"^'
^e zynen Vader, onder den naam van Lode'2,yn7jOQ9L
v)yk den XIFj opvolgde, bereikte nog geeneLodc
vyf jaaren. De Regeering was, geduurende wyk de
zyneminderjaarigheid, toevertrouwd aan de^^^^*
Koninginne Mo^er , eene Dogter van Spanje. hcmoiw
Gafton , Hertog van Orleans , eenige Broeder
des overleeden' Konings , die nimmer demaat^
Tegels van Richelieu goedgekeurd hadt,werdt
algemeene Stedehouder der Regente en Hoofd
van den Raad van Regeeringe, Doch de Kar-
dinaal Mazarin was een Lid van deezen Raad.
En de Koninginne Regente verklaarde hem,
nog voor 't einde des jaars , tot eerften Staats-
dienaar : 't welk de voomaame reden was van
bet voortzetten des oorlogs , en het vertraagen
^er Vredehandelinge. Het jongfte Verdrag,
met Frankryk geflooten, werdt,opderStaaten
verzoek , door de tegenwoordige Regeeringe,
bekragtigd {k).
Don Francisko de Melo was, reeds geduu-sia; by
ren- RocroL
Q) AlTZEMA II* Deel f hl, ttl» 89&
Ik) KefoL HoU. i$ Jmly i(43. K zif. AnztUAlU DeeU
êL 8S4. . / - ^ '
I
XLin,
^. « rende de ziekte van Lode^k den XIII, in 't
J— illveld verfcheenen, zig laatende verJuiden, dac
hy, zo dra de Koning overkeden ware,inFrank-
ryk zou rukken. Ook deedthy 't, inderdaad (/).
Doch de Hertog van Enguien leverde hem flag,
by Rocroi , op den negenden van Bloeimaand,
öi behaalck eene volkomen' overwinning op
hem , veroverende al het gefchut , de vendels
4. p , en pakkaadje van den vyand. De Staaten be-
van O- flooten, zig te bedienen van de v^legenheid,
raoje in welke de Spaanfchen , door dceze nederlaag,
dreigt gebragt waren. Zyne Hoogheid verzamelde
Huift met j^g^ Leger der Staaten by de Voornerfchans ,
w ^' en voerde het, vandaar, op den negentienden
- van Zomermaand , naar de fchans S. Anna, by
Huift. De toeleg was de fchans Naflau aan te
taften, en daarna, 't beleg voor Huift te flaan.
Doch Don Andreas Cantelmo , by wien zig 't
overfchot der troepen , ontkomen uit de neder-
laag by Rocroi, gevoegd hadt, was, midler-
. wy 1 , getrokken naar de fchans Naflau ; 't welk
niet den aanflag op deeze fchans verydelde. Den
voort- Hertog van Enguien, na de overwinning by
gaat. Roeren , 't beleg geflaagen hebbende voor Die-
denhoven aan de Moezel, vondt de Prins ge-
raaden , het ontzet deeier Stad te verhinderen,
door het ophouden van den vyand in Vlaan-
.deren. Hy vertrok dan , met het Leger , te fche-
pe, naar Filippine. 't Voetvolk werdt te Afle-
nede, de Ruitery te Boukhoute gelegd. De
vyand hadt zig, ten zelfden tyde, nedergeflaa-
^en , te Selzate , om de Vaart , die van Sas van
Wd naar Gend loopt, te dekken. Beide de
Le.
(Ij AiTZEMA IL Detli hU t^x.
XLIIL Boek. HISTORIE. 337
Legers bleeven in deezen ftaat leggen, totdat 1040.
men tyding kreeg van het overgaan van Die- j^: ^ *
denhoven , welk den Hertoge van Enguien , hoven"'
den tienden van Oogftmaand , opgegeven gaat over
werdt. De Prins brak, kort hierna, op, met^*" ^^
het Leger, en voerde het, te fchepe, van Fi*??*^*
lippine , naar Bergen op Zoom ; ^ar hy het ^ ^^
Voetvolk indefchepenliet,terwyldeRuitery
te Wouw gelegd werdt. De Spaanfchen trok-
ken , ten zelfden tyde , van Sdzate naar Ant-
werpen, zig nederflaande in de Voorftedeni
Sedert vielen *er, van tyd tot tyd, gevegten
voor , tuflchen gedeelten der wederzydfdie
Ruiterye, met ongelyken uitflag. In een dee-Gevegt,
zer gevegten, gaf de jonge Wülem, die, fe- waarin de
dert eenigen tyd, tot Generaal der Ruiterye, ï?^"f,®
verheeven was, de eerfte blykèn van dapper- zoon vaa
heid- EenRitmeefter, Krok genoemd, hadtzyne
zyne Hoogheid opening gedaan van eenen aanr Hoog-
flag, om eene vyandlyke wagt van twee kor-^^*^» ^®
netten paarden te verflaan, of, zo dit niisluk-bfy^ln
te, hen , en veelligt een gedeelte des vyandly-van dap-
ken Legers , in eene hinderl^age te lokken. De perheid
Prins liet zig den voorflag gevallen , engafzy-^^^^^*
nen Zoon , verzeld van Stakenbroek, den Graa-
ve van Styrum, en andere Overften, 't bevel
over de hinderlaage , die , op eene heide , agter
eenig geboomte, gelegd werdt. Krok, met
tweehonderd paarden, vooruit gereeden, ont-
moette de twee Spaanfche kornetten , en dreef-
ze , tot aan de vyandlyke Legerplaats , te rug,
Straks daarop , raakte het Leger in beweeging:
Cantelmo zelf ftygt te paarde , en beveelt Don
Jan ie Borgia] de onzen, die nu aan 't wyken
XI. Deel. Y ge-
338 VADERLANDSCHE XLUI^Boek.
1645. 8^^^^^ waren, te vervolgen , zelfs tot voor de
* poorten van Bergen op Zoom, Krok , naar 't
icheen, in wanorde, aan \ vlugten flaande,
lokt de Borgia, eerlang, in de hinderlaa|;e^|
daar hy , verfchrikt op 't ge^igt onzer Ruite^
. rye , eerft ftil houdt , en toen beweeging maakt,
om te wyken. Maar de jonge Prins, Staken-
broek vooruit gezonden hebbende, om hem den
weg af te fnyden , terwyl Styrum hem op zy de
zou aantaften, valt hem zelf in den flaart, en
vervolgt hem , uit al zyne magt>^y f honderd
SpaanfcheMuskettiers, afgezondenom de Rui*
tery te onderfteunen , warden, grootendeels,
gedood; de meefte Kapiteinen , zo van dit
Voetvolk als van de Ruitery , gevangen geno-
' men , benevens een groot getal van gemeenen.
Borgia zelf viel den onzen in handen, In 't we-
derkeeren, werdt Prins Willem begroet, door
tynen Vader, over de behaalde zege, die op
den vierden van Herfftmaand voorgevallen
was. De veldtogt liep , met deeze ontmoeting,
ten einde. Het Leger der Staaten betrok de
Winterkwartierep, nog voor het einde van
Herfftmaand (m\
DuUfclie Het Leger onaer den Graave van Guebriant
Kryg«* befteedde een groot deel deezes jaars , met heen
zatken. ^^ weder trekken door Zwaben , zonder iet te
iFerrigten van belang. Eindelyk , toog het we*
derom over den Ry n in de Elzas , werwaards
het, door de Beierfchen , gevolgd werdt. Gue*
briant, daarna, eenige verfterking uit Frank*
fyk bekomen hebbende, keerde te rug over
den
(i»)Refol. Holl. 17 Sept. f^4j. Iti. 27S. Memoir. de
êtuAlenn p* iis-%19^ Aitzema II. Dul, il. #00» Si7*
Fx»»
XLTII. Boek. HISTORIE. 33^
den ftroom, en floeg het beleg voor Rotweil* ^.5^^
Hy fneuveJde in dit beleg. Ook werdt zynLe- "^"^ r.
;er deerlyk geflaagen door de Beierfchen. De
Jif eeden behaalden , daarentegen , onder Tor-
ilenfton en Koningnmark , eenige voordeeleü
in Boheeme en Poolen («).
De binnenlandfche oorlog duurde nog in XXIX.
Engeland, en beide de partyen verlooren ofStattder
wonnen *er by , naar dat de krygskans liep* De ^^^^^^ ^^
Koning en de twee Huizen des Parlements han* |^|f '
delden ook , over eene bevrediging ; doch
zonder vrugt. Het Parlement floeg wederom
voor, dat men zig met de Vereenigde Gewes-
ten behoorde te verbinden (0). Doch dit ge-
fchiedde meer om de genegenheid van Hol*
land en Zeeland te winnen , dan om dat men
verwagt zou hebben , dat 'er iet van worden
kon , zo lang de naauwe gemeenfchap met
Frankryk duurde.
In den Haage, viele;i geduurige klagten voor Kfögtcö
van Boswell, 's Konings Refident ; en van Strik- van Bos-
land, afgezonden van 't Parlement. De eerile^^" *"
namkwalyk, dat, hier, ergerlyke fchriften,fami jn
over de Engelfche beroerten, verfpreid wer- den Haa-
den, waarin de Koning in *t ongelyk gefield ge
werdt. En, zeker, zyn gedrag tegen de Pres-
by teriaanen , die , in gevoelens en Kerkge*
woonten , na overeenkwamen met de Gere»
formeerden deezer Landen , hadt veelen , hier,
tegen hem ingenomen. Zelfs verzogten de
Zceuwfche Predikanten , die van brieven van
voorfchry ving der Staaten van Zeeland voor-
zien
(«) PüfiNDOR» Zwccdfche Hift. R;}*. AitzimaU. DuU
li. 94Ï. ■
(§) Kapin Têm. VUI. p. 40S.
Y z
340 VADERLANDSCHE XLIU.BoeX-
1643. zien waren, de algemeene Staaten, niet lang
■ " hierna , den bedroefden toeftand der Kerken
in Engeland ên Ierland terherte te willen nee-
men: welk verzoek, in kraet, uitkwam, op
eéne aanpryzing van de zaak des Parlements
te^en den Koning. Men beloofde Boswell , te-
Strikland gen het drukken te zullen waaken. WatStrik-
ï)efchul- land betreft , hy toonde zig nog al te onvrede,
digt den Jat men den Koning , van hier , met krygsbe-
^"" Q, hoeften , voorzag ; en fchroomde niet , in zeker
J^nje;*'t ingeleverd Vertoog, wederom te zeggen, dat
welk zeer zulks met kennis van den Prinfe van Oranje ge-
cuvei fchiedde : 't welk , ter algemeene Staatsverga-
genomen Geringe , zo kwaly k genomen werdt , dat fom-
^ • migen zyn gefchrift een finaadfchrift noem-
den , en vooriloegen , hem , deswege , gereg-
telyk te vervolgen. Men befloot , hem in de
Vertrekkamer te ontbieden , daar hem ge-
vraagd werdt, of hy laft gehad hadt van 't Par-
lement, om den Prinfe van Oranje te.befchul-
digen. En toen hy zulks (laande hieldt , vor-
derde men hem blyk af van zynen laft. Hy be-
weerde ongehouden te zyn , om dit blyk te too-
nen , alzo hy , te vooren , algemeene Geloofs-
brieven overgeleverd hadt , op welken men
hem hadt gehoord. Nogtans, toonde hy ze-
keren laft, door twee Klerken vaii 't Huis der
Gemeenten getekend , waarby hem bevo-
len werdt, te klaagen „ dat twee fchepen,
„ uit de Duinkerkfche Vloot, onder Engel-^
„ fche Konings vlaggen, gezeild waren naar
Engeland , met byzondere toelaatinge van
den Prinfe van Oranje." Doch dit blyk vol-
^eedt den Staaten niet. Zyn Gefchrift werdt
dan
99
99
l
XLm. Bort. HISTORIE. s4^
dan voor valfch verklaard , en men vondt ge* 164^
Taaden, geene anderen van hem te ontvangen, ~~
voor dat 'er nieuw befluit op genomen werdt
(p). Doch hy vervoegde zig, federt,.aan deHy v«r-
by zondere Staaten, met naamfc aan die van^oegtzïg
Holland en Zeeland (q) , daar hy beter on tvan-J^^^
gen werdt. Uit de Vergadering van Holland, xecUad*
werden de Afgevaardigden van Dordrecht,
Leiden , Amflerdam en Hoorn gemagtij^d tot
de Engelfche zaaken (r). Strikland wilE zelfs
te wege te brengen, aat 'er, ook ten behoeve
van 't Parlement , voorraad van oorloge ge-
fcheept werdt naar Engeland : waarover de
Koning , in een' Brief van den elfden van Bloei-
maand , aan de algemeene Staaten klaagde.
Doch Strikland viel , daarentegen , in Slagt-
maand, kla^tig by de Staaten van Holland,
dat de Admiraliteit te Rotterdam , een fchip ,
met gefchut voorzien , aan eenen bewindsman
des Sonings , verkogt hadt (s). Men was hier,
inderdaad , bekommerd , over de wyze, op wel-
ke men zig, tuflchen den Koning en 't Parle-
ment, gedraagenmoeft , zo lang men niet wifl,
wie de magtigfte ware. Hier kwam 't, onder
anderen, van daan, dat men zo lang draalde,
met het befluit , om een buitengewoon Ge-
zantfchap naar Engeland te zenden , 't welk ,
door Holland eenige maanden tegengehouden
zynde (t) , in 't begin des volgenden jaars ^
voort -
. (^) KtCol.nolU 17 April ifS, 6^79 t, 13, tsMayit^i.
W. 135» X4Jf 150» 151, 15«» 159, 16$^ I73f I7<.
- (1) Notul* ZeeU 19 Mam-t 1644. >/. 129. x Augttfu i<4J«
(r) Keio^ Holl. 20 May is%%. kL isi.
(f) Refo]* Holl. 27 iV«v. 4 Dtc, 1K41. hU 362» 374.
\t) Kcfol. Uoll. 22 May 1543* 1>L ittf.
54i VADERLANDSCHE XLin.BoES!.
{^43. voortgang hadt. In Oogftmaand, was hier ook
E^jj aangekomen Hugo van der Bur^ , door de ver-
lerfch bonden* Katholyken in Ierland , herw^aards ge*
Getint zonden. Doch men vondt niet geraaden hem
tfgewee* |.^ hooren. Men deedt hem zelfs aanzeggen ^
*^* dat hy de Vereenigde Geweften , binnen vier
dagen , zou hebben te ruimen («).
XXX. Over de onveiligheid der zee , was, dit jaar,
Prtmien wederom fterk geklaagd. Dekaaperyen der
beloofd. Duinkerkeren deeden den onzen veel fchade.
moed"' ^^ Luitenant- Admiraal Tromp kruifte wel op
ging der deVlaamfche kuften; doch hy kon niet belet-
Kruutog*ten, dat de Duinkerkers, by donkere maan of
wn. andere gunftige gelegenheden , zyner Vloote
ontflipten. Ook hadt hy te weinige fchroen
onderde vlagge: *t welk, door Hollanden iiee-
land , geweeten werdt aan de andere Geweften,
die zeer agterlyk waren, in het opbrengen van
hun beraamd getal van fchepen. Men befloot
hierom , in Wynmaand , oe kruistogten van
byzondere Perfoonen aantemoedigen, door het
belooven van aanzienlyke maandgelden en/^r^-
mien , die gevonden zouden worden , uit het
middel op het Zout , uit het middel van het Ge*
neraliteits klein Zegel , en vooral uit den ophef
van een ten honderd van alle inkomende, en
een half ten honderd van alle uitgaande goe*
deren. Sedert, werden, in Zeeland, doorby
zondere Perfoonen, vier fchepen ditgeruft, om
te kruiflen. In Holland , namen de Wethou-
ders 't werk by der hand. Te Amfterdam, wet*
den agt fchepen in zeegebragt. Te Rotterdam
een. In *t Noorderkwartier ook eenigen. Doch
de
XLIII- Boek. HISTORIE. 345
de Zeeuwfche kruiffers deeden den maften 164$.
dienft(t?). ' "
Men was, dit jaar, in de byzondere Gewes- ^^wd
ten , flerk bezig geweeft , met het opftellen van P*^*^^»»-
Berigtfchriften voor de gewoonlyke Afgevaar- H^ ^^^
digden ter algemeene Staatsyergaderinge. In ven vaa
den aanvang van den Vereenigden Staat, plag- flerigt-
ten de algemeene Staaten niet te vergaderen , ^^^^|f ?l»
dan wanneer zy befchreeven werden , door dèïi gevaa^r-
Raad van Staate. Doch ten tyde van den Graa- digden'
ve van Leicefter, vondt men geraaden , tot ter Gene*
-vermindering van het gezag des Raads van^^^^^-
Staate, Waarvan hy het Hoofd was, de Ver*
gadering der algemeene Staaten te verande*
ren in e$ne geduurig zittende Vergadering.
Sedert , begon deeze Vergadering meer aan-
ziens te krygen daneenige andere: welk, na
**t fluiten van *t Beftand , nog merkelyk toenam.
De Afgevaardigden der Geweften deeden vee-
Ie zaaken af, zonder byzonderen laft van de
Staaten, door welken zy afgezonden waren.
Sommigen zaten , jaaren agtcreen , eer zy t'huis
ontbooden werden : anderen voor hun leeven:
al 't welk hun aanzien ryzen deedt. En naar-
demaal zy , gemeenlyk, gekooren werden, op
aanpryzing der Stadhouderen , die hun ook,
dikwils , eerïyke en voordeelige dienften kon*
den doen opdraagen, waren zy , veeltyds , naau<*
wer dan de byzondere Staaten verbonden met
de Stadhouders , en gewoon hun zeer naar de ^
pogen te zien Qüd). De byzondere Staaten had-
den, nu en dan, ondervonden, dat men, ter
Ge-
(v) AiTZKMAlI. Deeif H, 900 » fiS-j^ia.
(Wj AlTXEMA 11. D€€l, bL «II.
Y4
fc
344 VADERLANDSCHE XLni.BoEr;
164,2* Generaliteitjbefluitennam tegen hunne mee-
ning ; en nu , veelligt , zo veel reden als ooit,
om te vreezen , dat zulks , omtrent de Engel-
fche zaaken, en omtrent de aMgevangen'Vre-
(khandeling, gefchieden mogt. Hierom, fchynt
men , in *t byzonder tegenwoordig , gezet ge-
weeft: te zyn , op het ontwerpen van Berigt-
fchriften voor de Afgevaardigden ter Genera-
liteit, In Holland , was men *er «erft: gereed
mede, In Gelderland , werdt het , door het
Kwartier van Nieuwmegen, eenigen tyd, te-
gengehouden : doch het ontworpen Berigt-
fchrift, werdt, hier, eerlang, va(tgefl:e]d, en
door de Afgevaardigden ter Generaliteit be-
èedigd. In Zeeland , waren de Steden gele-
gen, tot het infl:ellen van een Berigtfchtift;
maar de Heer deKnuit, die den eerlten Edele
vertoonde, belette, dat *er eed op gedaan werdt.
In *t Stigt, werdt het ook door de Gekoore-
nen en Edelen tegengehouden ; fchoon de Stad
'er zig voor verklaard hadt. In Friesland, wa- ^
ren Ooft:ergo en Wefl:ergo voor, de Ze ven-
wolden en de Steden tegen een Berigtfchrift.
In Stad en Lande , zogt elk zyne Hoogheid te
behaagen : waarom hier niets beflooten w^rdt
(x). Hoe men 't, in O veryflel , begreep , vind
ik niet aangetekend. Doch van elders blykt,
dat de tegenwoordige gefl.eldheid van dit Ge-
wefl: (y) de meefl;e Leden voor een Berigt-
Voor- fchrif t moefl: doen neigen. By het Berigtfchrift,
r*h°^^^ voor de Afgevaardigden van Holland vaftge-
vVhct ft^W , werden deezen verbonden i, de Unie
„ van
(x) AlTZBMA II. />W» iL Sp9.
(y) ^tt AITZXMA n. /)#e/, ^/. ^14» .
Xtin..BoflC; HISTORIE. 945 ^
99 vanUtrecht,eh'tgene, wydersjbyftaats- itUo
^ wyze befluiten der Geweften , aan de Ge- g^^. *'
19 neraliteit verbleeven was, niet te buiten te fchrift'
fj gaan ; de bevelen der Staaten van Holland voor de
>, en Weftfriesland te agtervolgen ; te zor- Holland-
gen, dat, zonder uitdrukkelykenlaftderge-^^^® ^^'
95
9J
99
55
>5
55
55
ter
9, melde Staaten, ter Generaliteit , niet ge-^en _.
i, handeld werdt van 't gene de Hoogheid, Generaü-
,, Privilegiën, geregtigheden en lofFelyke ge- teic
„ woonten der gemelde Landen aanging; niet
^y in eed of dienft te zynvaniemant, dan van
^, de Staaten of van eenige Leden derzelven;
9, niet te handelen , zonder laft der Staaten ,
,, van vrede,beftand, oorlog, verdragen met
j, andere Mogendheden , van algemeene of
„ voornaame Oktroijen, waarby Holland
5, zou konnen benadeeld worden , van 't aan-
„ neemen of afdanken van Krygsvolk , van
^ Gezantfchappen van aanbelang , van 't ftuk
„ derMunte, van dat der Convoojen en Li-
j, centen en 't fluiten of openen dorzelven^
,, van 't verleenen van vergiffenis van mis-
„ daaden tegen den Staat begaan , van kwyt- ,
5, fchelding van Verbeurdverklaaringen , noch
van andere wigtige ftoffen , den Staaten van
den Lande betreffende, en ten deele by de
]\ Unie , ten deele by andere gelegenheid , aan
de byzondere Geweften voorbehouden. Zy
moeiten, in tegendeel, den Staaten of der-
zelver Gekommitteerde Raaden terftond
^ kennis gceven, wanneer zulke zaaken op
het tapy t gebragt werden : voorts ,. geene
goederen der Generaliteit verkoopen of
belaften , dan . na voorgaande Petitie des
Raads van Staaee en daarop gevolgde be-
Y 5 „ wil^
itf43-
84(J VADERLANDSCHE XLin.BoiK.
williging^ der Staaten : de inkomften der Ge-
neraliteit laaten onder bewind van den
Raad van Staate ; geen Regtsgebied aan zig
neemen , zelfs niethjCommiJJie oï Delegat ie^
over zaaken, tuflchen perfoonen, die bin^
nen de' Vereepigde Geweften woonden ,
voorkomende ; maar dezel ven, voor zo veeU
ze d.' Generaliceic aangingen, wyzen aan
den Raad van Staate, of aan de Kollegien
ter Admiraliteit ; zaaken . waarin Revijie ver»
zogt werdt , alleenlyk uitgenomen : zy moes*
ten geene uitvoering van vonniflen , by ee^
nige Generaliteits Kollegien of Regtersge*
weezen , beletten : voorts , den Sraaten ken^t
nis geeven van 't gene ter Generaliteit voor-
viel; goed verftand met dezelven houden,
of in derzelver afzynmetderzelverGekom-
mitteerde Raaden , en in zaaken , het Land
in *t gemeen of de Provincie in 't byzonder
betreffende, met niemant anders, dan na
alvoorens hunnen pligt by de Staaten of Ge-.
kommitteerdeRaaden gedaan te hebben: ook
geene inbreuk doen op deBerigtfchriften vau
den Raad van Staate en Kollegien ter Admi-
raliteit/* Op deeze en weinige andere ptm-
ten , waren de Afgevaardigden wegensHoUand
ehoudenden eed te doen (2;). De Edelen had-
en zig ernftig verklaard tegen het vaftftellea
van dit Berigtfchrift, En de Heer van Mathe-
nes , wegens Holland zitting hebbende ter Ge-
neraliteit , weigerde , rondelyk , den eed af te
leggen. De andere Afgevaardigden deeden
diea
(%) Zie Groot-Flakaatb. Iil. Ikd^ kL Sp. tn AlTZftM4 II»
XLIII. BoEKt HISTORIE. J47
dienegter, en ik meen, dathy, federt, al- 1(543.
toos gevorderd en afgelegd is. Wy hebben ■
te langer op het ontwerp en op den inhoud
Van dit Berigtfchrift ftilgeftaan , om dat 'er de
natuur onzer Regeeringe en de Hoogheid der
b3rzondere Geweften uit af te neemen is. Nu
ftaan oiis , voor 't fluiten van dit Boek , nog
eenige byzonderheden te melden, die niet zo
bekwaamlyk , in het voorig gedeelte der Ge-
fchiedenilie , hebben konnen ingely f d worden»
De traagheid der byzondere Geweflen , in 't XXXL
opbrengen van hun aandeel in degemeenelas-Twag-
ten , bleef, federt eenige jaaren , de^gemeenfte^^*^ /^*^
oorzaak van onderling misnoegen ondier de^en^^Q^^J
bondgenooten. De Raad van Staate was, reeds, weden
indenjaare i638,doordealgemeeneStaaten,in \ op.
gelaft, om Gelderland, door geregtelyke mid-^'"^°g^'*
delen , tot het voldoen eeniger agterftallen , te][^"^g"j^
noodzaaken. Men maakte, ten zelfden ty de, in de ge-
veel werks,om dit Geweft te doen bewilligen meene
in een algemeen Hakaat op den ophef der ge- ^*^®"*
meene middelen over alle de rrovincien 2
waartoe de Gelderfchen niet te brengen wa-
ren. De drie Kwartieren van Gelderland ver-
fchilden ook, onderling, over het aandeel ,
dat elk hunner in de gemeene laften te draa-
gen hadt , waarover zyne Hoogheid , eindelyk ,
uitfpraak deedt , in Bloeimaand des jaars 1642:
welke uitfpraak nader verklaard werdt, in
Louwmaand des volgenden jaars , en in Gras-
maand des jaars 1644 (a ) : doch met dit alles
werden de gefchillen nog niet volkomenlyk
bygelegd. Met Utrecht, Friesland enOverys-
fel,
{0) AlTZSMA II. Z>«/, êl, SiZf SSlf S9I$ 1*41 t97$97i*
34» VADERLANDSCHE XL1II,Boik:
KJ43. f^lj ^"^^ ^^^ ^^^ ^^S oneenig, over het aan-
- deel in de gemeene lallen en het voldoen ee-
niger agtentallen. Ook hadt men, in Fries*
land, de handen vol werk&, aan het vafUleJlen
van eenen bekwaamen vorm van Regeeringe
en van de wyze van ftemminge tot Gemagtig-
den op de Landfchapsvergaderinge (i) , waar-
van wy , reeds by eene andere gelegenheid , in
*c voorbygaan , gewaagd hebben. Op 't einde
desjaars i64i,deedtde Generaliteits Reken-
kamer verflag van den ftaat der afrekeningen
met de byzondere Geweften , die verre van vol-
Twift komen waren (c). . In het Geweft van Stad en
luOchen Lande, duurde de twift nog, tuflchen de Stad
Gronin- ^j^ j^ Ommelaijden, De algemeene Staaten
irom- hadden, reeds m 't jaar 1638, Gemagtigden
meian- derwaards gezonden , om de gefchillen by te
den, leggen. Ook deedenze 'er wederom, gelyk
meermaalen voorheen, eene uitfpraak op. Doch
men hieldt 'er zig niet aan. Die van de OJd-amp-
ten , over welken de Stad byzonder Regt^e-
bied oordeelde te hebben, hielden de zydeder
Ommelanden, waaruit veel moeite rees met de
Stad (d). In 't jaar 1 640 , werdt 'er eene nieawe
uitfpraak geóaan , door Regters , van wege de
algemeene Staaten gemagagd ; doch zy was zo
vrugteloos , als de voorigen. Nadat men den
Prins vanOranje tot Stadhouder gekooreii hadt,
. ontftondt 'er een ander gefchil , ter gelegenheid
dat die van de Stad Burgemeefter Eifinga, die
«zo fterk voor Graave Willem geyverd hadt,
tot
(^) AITZKMA IL i)««/, BL 5n*SHf 5tt«5ttf, Sfif 6^7*
7i'^7i6, 748.
' (c) AiTZRMA II. Deel f hl. 78 1.
(d) Zif Bcwys vao de Vryheid der Oldasnpteo. gfdr^ t<4«*
XLÜI-BoEit. HISTORIE. 3^49
töt een Lid van der Hoofdmannen-Kamer , ge- i (J43 .
kooren hadden , waartegen de Ommelanden
zig ernftelyk verzetteden. . Doch de (ïemaff-
tigden der algemeene Staaten hielden hem de
hand boven *t hoofd. De Stad, door den tyd ,
meer gezags winnende, beftondt , in Sprok*
keimaand deezes jaars 1643 , het Landfchaps-
Huis, met Krygsvolk, te doen bezetten , en,
den Overfte te belaften , dat hy aan fommigen
uit de Ommelanden den ingang zou hebben te
weigeren. Eenigen wiften egter, tegen de uit-
komende Boden indringende , in de v ergade-
ring te raaken. Men noodzaakte Beernd Koen-
ders van Helpen y die, wegens de Ommelanden,
zitting hadt ter Generaliteit, aflhuid te doen
van deeze zyne waardigheid. Doch 't geweld ,
door die van de Stad , by deeze gelegenheid ,
gebruikt , werdt zo hoog genomen , door de
Ommeland«i, datzy de Landfchaps* Verga-
deringen in de Stad weigerden by te woonen.
Ook ftonden de algemeene Staaten den Om-
melanden , by voorraad , toe , buiten de Staden
jrfzonderlyk byeen te komen ; gelyk zy , twee
of drie jaaren agtereen , deeden. De Majoor, '
jtidam Heerdjdie *t Landfchaps- Huis bezet ge-
houjienhadt, werdt, onder een geleide van
foldaatén , nat den Haage gebragt ; doch haaft
op vrye voeten gefteld. 't Gefchil werdt ein-
deWk , in Sprokxelmaand des jaars 1 645 , be-
flift, door zyne Hoogheid en Gemagtigden
der algemeene Staaten. Doch de Stad verklaar-
de, zig niet te konnen onderwerpen aan dee«
ze uitlpraak (e). Wy zullen, hierna, aanteke-
nen,
(e) AiTZEMA n. Deel, bL 5J*, sii en^»€6Si 7W, 717,70^,
f^t« foPi 97^. IIX. Dtti, kl, €f.
J50 VADERLAND5CHE XLIILBoek.
^ nen, hoe 't verder met deeze zaak afliep, Cta-»
-— ^ dertuffchen , merkten onparty digen aan , dat
het Geweft van Stad en Lande te beklaagon
was , om dat het maar twee (temmen hadt ; als
waaruit volgde, dat men eikanderen, ter
Landfchaps-Vergaderinge, üiet kon over-
ftemmen , en de minfte gefchillen tuflchen de
Stad en de Ommelanden onafgedaan moes-
ten bly ven. Men zou , naar fommiger oor-
deel, dit gebrek in den ftaat der Regeerin-
ge hebben konnen verbeteren , als men het
Landfchap Drente by zig genomen, en aan
het zelve eene derde ftem ten Landdage ge*
geven hadt, waartoe te meerder reden fcheen,
om dat, uit oude bewysftukken , bleek (ƒ),
dat Groningen op Drentfchen grond gelegen
was (g). Doch Stad en Lande heeft nimmer
konnen goedvinden, het x>pperft gezag over
de ÏProvincie met eenig ander Landfchap te
deelen.
XXXIL DeHeffifche troepen, die zig, gelyk wy
Ooft- te vooren verhaalden, in den jaare i(J37, in
friefche Ooftfriesland, hadden nedergeflaagen , blee-
zaaken. yen 'er, nog eenige jaaren. De Landgraavin
hadt, ondertuffchen , eenen ftilftand vaawa-
penen geflooten met den Keizer , en men vrees-
de, hier, dat zy vrede zogt, en veelligt de
ingenomen' Plaatfen den Keizerfchen zou o-
verleveren. De Koning van Frankryk en dee-
ze Staat zogten haar de Vrede met den Kei-
zer, op'tÉragtigft, te ontraaden j en zy be*
diende zig van de gelegenheid , om in Ooft-
fries*
(f) :ZU II. 2)w/, hU 154 1 »i«-
\l) Zk veiv. op 'r Leeven ?an de Groot. hU 25^
XLULJoj», H I S T O R I R gji
friesland te blyven , zo lang zy zig, naardee- iüa4>
zen raad, gedroeg. De Stenden van Ooftfries- — ^
land drongen , in den Haage, fterk op de ont-
ruiming , zynde de inlegering flegts voor zes
maanden vergund ; doch men wees hen aan
de Landgraavinne , die verklaarde , niet te
konnen vertrekken , zo lang de reden , waar-
om zv zig in Ooflfriesiand gelegerd hadt,
nog ftand greep. Zy voer , ondertufTchen ,
voort , in haaren heimelyken handel met den
Keizer , en verwekte , hierdoor , zo groot een*
argwaan , dat fommigen , in Herfftmaand des
jaars 1638, voor floegen , om haar, te Gro-
ningen, alwaar zy zig toen onthieldt, in ver-
zekering te neemen. Doch deeze argwaan ver-
dween , door den tyd , geheellyk. De Land-
graavin , een Verdrag met Frankryk geflooten
hebbende (h) , hervatte de vyandlykheden te-
gen de Keizerfchen en Spaanfchen. Zy voeg-
de , eerlang , een deel haarer troepen by die
.van Guebriant , gely k wy , te vooren , heb-
ben aangemerkt, terwyl het overig deel in
Ooflfriesiand bleef In t jaar 1 639 , waren *ar
Gemagtigden van den Graave en van de Sten-
den yan Ooflfriesiand in den Haage gekomen,
om over de ontruiminge en over eeriige ande-
re punten te handelen V welke handeling, in
't volgende jaar, hervat werdt^ De algemee»
jie Staaten deeden , in 't jaar 1642, eerft uit-
/praak (i) , over de wyze , waarop het Land-
fchap Zou moeten befchermd worden ; volgens
welke uitfpraak, het gezag over 't Krygsvolk
ver^
(k) ^e het By Aitzemv 11. i)«/, Bi 4^5,
(i) ZU dcBcive ijf Aitzemi. IX. Dttl^ bl. 119.
352 VADERLANDSCHE XLIU^Boöc-
x<S43- verdeeld werdt, tuffchen den Graave en de
■ Stenden. Doch de Stenden namen *er geen
fenoegen in, alzo zy, ter oorzaake van het
iuwelyk , welk tuffchen den Zoon des Graa-
ven en de Dogter des Prinfen van Oranje ge-
flooten was , alles , wat van de algemeene
Staaten kwam , verdagt hielden. De ver-
fchillen over dit en andere punten bleeven,
derhalve, duuren. In Lentemaand des jaars
1 643 , kwamen de Gemagtigden van den Graa-
ve en de Stenden wederom klaagen in den
Haage, over de Heffifche inlegering, die,
in plaats van zes maanden , nu reeds zes jaa«
ren geduurd hadt. Men deedt, deswege, ver-
toogen aan de Landgraavinne , welke goede
woorden gaf; doch, desonaahgezien , dege-
woonlyke brandfchatting , in Ooftfriesland ,
ten fcherpfte , deedt invorderen, 't Klaa-
gen hieldt dan aan , tot dat de Graaf van Ooft-
Iriesland , in Zomermaand des jaars 1^44 ^
twee kornetten paarden en negen vendelen
knegten , afgedankt door de algemeene Staa-
ten , met goedvinden van zyne Hoogheid ,
doch buiten kennis der Regeeringe , in zy-
nen dienft nam , en naar Aurik zondt. De
Landgraavin , toen belpeurende , dat men toe-
leg maakte , om haar het Landfchap te^ doeA
ruimen, trok al haare magt aldaar byeén; 't
welk den Keizerfchen te fchooner (pel gaf.
Ook verfterkte zy Jemmingen in Reiderland.
De Stad Embden en eenigen uit de Ridder-
fchap begonden vaft argwaan op te vatten, o^
ver 't werven van den Graave , en waren be-
dugt, dat hy, de Heflifchen verdreeven heb-
ben*
XLHLBoEfc H I S T O R I E; 355
bende, hai t'eenemaal onder de kiiiezöa kJ^.*,
zoeken te krygen. De algemeene Staaten , o-
vereenkomftig met den zin van zyne Hoog-
heid, lieten der Landgraavinne weeten, dat
zy \ verfterken van J enuningen , met gee-
ne goede oogen , zouden konnen aanzien. Doch
Frankryk en Zweeden hielden de zyde der
Landgraavinne. Ook zagen de Staaten van
Holland Embden niet gaarne geheellyk on-
der 's Graaven ïnagt. Meh zondt dan Ge-
magtigdèif vaü hier naaf Ooftfriesland , om
de zaak,' door onderhandeling, by te leM;en.
Midlerwyl , raakten de Heflifche en Graafly ke
j^egten, nu en dan, handgemeen; niet zon-
der verlies van de eene en de andere zyde.
De Gèmagtigden der Staaten bemiddelden ,
eindelyk, dentwift, inWynmaand. 's Graa-
ven manfchap , ' reeds tot tweeduizend aan-
gegr^d , Werdt op agthonderd verminderd.
De brandfchatting der Landgraavinne , die,
federt eenigén tyd , geweldiglyk verhoogd
was , werdt op elfduizend Ryksdaalers ter
maand vaftgefteld. Voorts , zou 'er , tus-
fchen de Heffen en Oofeiezen, eenftilftand.
van wapenen zyn tot den laatflen van Len-
temaand des jaars 1645; die, daarna, tot den
laatflen van Sprokkelmaand des jaars 1646^
verlengd werdt. De Graaf en de Stenden
drongen, ondertuffchen , geduuriglyk aan op
de ontruiming der Heffifchen {k)i die eg-
ter niet gefchiedde, voor dat de Vrede, ia
Duitfch-
(k) AiTZEMA II. Deéif bL SiOy $si , «44. 717, lil» fil,
122, 8699 S949 970» X002, III. Deel, èl, 4<» 93 9 loj.
.."XI. Deel. Z
i
|y4 VADERL. HIST. XLULBoit.
fit, 4 ■ Dultfcfaland en in de Nedeilanden , herfteld
tm!^^'. vas. Hec ontvouwen van den aanvang til
uitfiag der gevigtige handelinge over &wt
Vrede zat de hoofdfh^ zyn van het vol*
gende Boek.
VA-
• Bladz. 3 J-J
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VIERENVEERTIGSTE BOEK.
INHOUD.
L Aanleiding tot de Munjierfche Vredehandeling.
Handeling der Franfchen , in den Haage. Ver-
drag met Frankryk. Ferbwid van Borgtogt. De
Franfchen verzoeken vrye Godsdienjl - oefening
voor de Roornfchgezinden. IL Grevelingen be-
legerde door de Franfchen. Fredrik Henrik ver-
overt Sas van Getid. IIL Op/f and der Portu-
geezen , in Brazil en op S. ihomé. Graaf Joan
Maurits keéfrt te rug uit Brazil Togt naar
Kambodia. IV. Gezant fchap naar Engeland.
Keert , vrugteloos , te rug. ^t Parlement klaagt
-V over. V. Zyne Hoogheid dringt op vermeer'
dering van Krygsvolk. Holland kant 'er zig te-
gen. VI. Onlufien in V Noorden. Gezant fchap
naar Zweeden en Deenemarke. Toerujling ter
zee. Verdrag met Deenemarke. VII. Verdrag
met Frankryk. De Franfchen winnen Mardyk en
Borbourg. Aanflag op Antwerpen mislukt. V III.
Krygsbedryven derj^ranfchen. Tweede toeleg op
Antwerpen verydeld. HuHi veroverd. Mardyk
verloor en. IX. De Spaanjchen zoeken de Staaten
aan , tot byzondere handeling. Titels en rang
der Gevolmagtigden op de Vredehandeling. X.
Z Z Zy-
%56 VADERLANDSCHE XLIV.Bok.
Zyne Hoogheid firem hit vertrek derStaaifche
Gevobnagtigden. XI. Staat van de verfcbillende
belangen der bandelende Mogendheden te Mun*
fier en te Osnabrugge. XII. Foorbereidfels tct
de Munfierfcbe Fredebandeling. De Staatfcbe
Gevobnagtigden komen te Munfter. XIII. Ge-
fugt eener afzonderlyke bandeünge » tuffchen
Frankryk en, Spanje. Jrgwaan ot zyne Hoog-
• beid. XlV. Handeling u Munjier^ over ten
Beftand. De Franfchen zoeken de handeling te
firemmen. Hunne tmfi met de Staatfcben. By
zondere handeling van de Knuit.XV. DePrtns
trekt te velde. Ferdrag wegens Jntwerpen.
. Fenlo vergeefs belegerd. XVL Gevegttuffcben
een Staatjch Oorlogsfchip en zeven Duinkerkers.
XVII. De Keurvorjl van Brandenburg trouwt
met de oudfie Dogter van den Prinfe van Oran-^
je. XVIIl. De Prins wordt zeer zwak. Hy
raadt tot vrede. Hyfierft. Zyn uiterfie wil en
kinderen. XIX. Zyne afbeelding. Xa. Wil-
lem P£ TW££D£ wordt Kapitein- en Ad-
miraal' Generaal. Verfchil mr de opdragt van
*t Stadhouderfchap vanHolland en Zeeland. XXL
Beweegingen te Dordrecht. XXII. Vervolg der
Fredebandelinge^ De Staatfcben 7U)eken Frank-
ryk en Spanje te bevredigen. Handel van Ser*
vien , in den Haage. De Prins zendt krygsvolk
naar de grenzen.^ XXIII. Ontwerp der Vrede
tuffcben Spanje en de Staaten. Ferbond van
Borgtogt met Frankryk. XXIV. Vervolg der
Handelinge , te Munjler. De Franfchen houden
het tekenen der Vrede tegen. Inval in de Lan^
den vain Overmaaze. XXV. De Munfterfcbe
Vrede wordt getekend. Inhoud van V Verarag
van Vrede. Jfgezonderdpunt, wegens den Koop-
banr
XLIV.Bt)EK. H I S T O R IE. ^ST
handel XX VL Aanmerkingen over het Mun^
fierfche f^erdrag. XXVIL Byzmdere Verira*
gen^ tuffchen den Koning s van Spanje en het
Huis van Oranje. XXVIIL Misnoegenvan 't
Franfche Hof ^ over 't Jluitender Vrede. Scberpf
aanjpraak van de la Thuillerie. Holland ont^
^erpt 'er een antwoord op. XXIX. Zeeland en
Utrecht weigeren het Munfterfche Verdrag t§^
hekragtigeru Verdediging van het fluiten derVf^,
de, zonder Frankryk. XXX. Verfchil over het
vyfenveertigfte punt van 't Verdrag. XXXI.
De Gewejlen befluiten , met vyf ftémmen , t6t
het bekragtigen der Vrede. Vtmcht bewilligt
'er y eindelyk , toe. De Vrede wordt afgekon'\
digd. XXXII. Zeeland neemt de Vrede aan^
XXXIIL Schets van 't gene 'er , te Munjler
en te Osnabrugge , verder gehandeld en g^o*
ten werdt.
■ i
jE heimelyke Vredehandeling te 1(543.
Turnhout, tuflchen de Spaan- — f —
fchen en deezen Staat, in den iaa- AanJd-
re 1636, zynde afgebroken (a) , ding tot
hielden de Spaanfchen aan by deu ^* ^""'
Paus, Uriaan den VIII , dat hy den Koning Jf^^^^*
van Frankryk tot vreedzaame geds^en wilde handde-'
beweegen. 's Paufen Nuncius deedt 'er , ter-iing,,
ftond , eenige opening van aan 't Franfche Hof,
en, in Grasmaand des gemelden jaars, kreegen
'er de algemeene Staaten kennis van, door den
Fianfchen Gezant Charnacé , die te gelyk ver-
klaarde , dat de Koning , zjh meefter , den Nun-
cius aangezeid hadt , niet zonder zyne Bond-
ge-
(s) Zit hiex voor, iU 216.
/
1^43-
35» VADERLANDSCHE XUV.BoeK.
;enooten van vrede te konrien handelen. Bei*
Ie Lodewyk de XIII. en" de Staaten toonden
2ig egter genegen , tot het hervatten der Vre-
dehandelinge; waartoe de Stad Keulen be-
noemd werdt (b). Men vondt , ondertuflchen,
zo veele zwaarigheid , in het geeven en ont-
vangen van Vry geleibrieven (c) , dat de by-
eenkomd te Keulen , hierdoor , eenen geruimen
tyd , werdt uitgefteld. In de Lente des jaars
ïtfjtJ, werdt voorgeflaagen , dat men, te Ham-
burg ofte Lubek , tuflchen den Keizer en Zwee-
den , in *t byzyn van eenen bewindsman van
Frankryk; en te Keulen, tuflchen den Keizer
en Frankryk , in *t byzyn van eenen bewinds-
man van Zweeden, handelen zou (d).Ook be-
gon men, federt, de onderhandelingen. 's Pau-
ftn Gekant Ginetti woondeze by. Doch alzo
het werk traaglyk voortging, verdroot hem,
eindelyk, langer, te toeven, te Keulen (e).
De opftand in Katalonie en in Portugal deedt
Filips den IV, daarna, zo flerk haaten naar
vreae, dat hy Frankryk aanzogt tot een by-
zonder Verdrag. Volgens een der voorwaarden
van het zelve , zouden de Staaten verpligt wor*
den , om Brazil af te flaan aan Spanje. Doch de
Kardinaal de Richelieu wees de onderhande-
ling af, voorgeevende, dat de Staaten niet te
beweegen zouden zyn , tot den gevorderden rf-
ftand, en dat de Koning niets fluiten zou, zon«
der zyne Bondgenooten te begrypen in 't Ver-
drag.
(t) AiTZEMA II. Deel f IL 31; , 315.
(f) AlTZSMA U. Deely kL 409» 411» 42 1»
(4) AiTZKMA II. Deel 9 hl. 57 1.
(/; , ... „..
(<> Negotiau Scaet. poiu la Faiz de Munilei & d'Oinibc»
XLIV.Boilc. HISTORIE- jj^
drag. De Franfche Gezant Claud9 de Mesmes^ 164!^
Graaf SMaux^ te Hamburg, in onderhande- — —
ling getreden metZweeden, over 't gene men,
als voorwaarden van de aanftaande algemeene
Vredehandeling , zou hebben te vorderen,
floot, aldaar, op 't einde des jaars i(54i , een
Verdiag met *s Keizers Gemagtigde, Koenraai
%)an Luntzom , waarby men , wegens 't fluk der
Vrygeleibrieven, overeenkwam, en Munfter
en Ösnabrugge in Weflüsiale, tot Plaatfen der zU
gemeene Vredehandelinge , vaftftelde. De Re»
geering van Zweeden gsu haare toeftemming,
terftond, aan dit Verdrag* Doch Keizer Fer-
dinand de III. draalde eenen ^eniimen tyd,
eer hy 't goedvondt te bekragtigen. Hy deedt
het egter, eindelyk (f). Men noemcfe twee
Flaatfen tot de handeling , om dat de Zweeden
's Faufen bemiddeling niet aangenomen had*
den, en de Faus ook niet goedvondt tehande«
}en met Mogendheden , die zig van de gemeen*
fchap zyner Kerke hadden afgezonderd. Men
kwam, hierom, overeen, dat de Zweeden en
deProteftanticheRyksvorften, teOsnabrugge,
en de Roomfch-Katholyken , te Munfter , by
eenkomen zouden. De algemeene Staaten kree-
gen, door den Geheimfchryver BraJJetj die de
i&aaken van Frankryk in den Haage waarnam,
by tyds , kennis van de beraamde ichikkingen.
Ook werden zy verzoet, Gevolmagtigden te
willen zenden, op de algemeene Vredehande*
ling (g). Doch hét geheele volgende jaar ver-
liep, zonder dat men, hier, desaangaande, eenig
be-
(ƒ) AlTZEMA II. />«/, kL 7J9-7«I.
(x) HefiU. Holl. so Sept. %€4u kL %$%, Zie c$k AJTZSM4
SI. I>tel, il. tsT
Z4
g(Jo VADERLANDSCHE XLIV.Bok:
f (S43. befluit nam (h). Oök kwamen de vereifchte
■ ' Vry geleibrieven niet herwaards , voor den aan-
vang deezes jaars 1643. Men tradt toen, teral-
gemeene Staatsvergaderijige , tot het raadplee-
gen op de benoeminge van Gevolmagtigden,
en tot het ontwerpen van een Berigtfchrift
voor dezelven. Doch alzo het Franfche Hof
geenen grooten haafl: maakte» met het afzenden
van Gevolmagtigden , fchoon men den Zwee-
den beloofd hadt , dat zy , in Hooimaand y te
Munfter, zouden zyn, werdt, ook hier, dit
gantfchejaar, niets afgedaan (i). De Klaflis
van Walcheren, verneemende , dat , by de Staa-
ten van Zeeland^ geraadpleegd werdt op de
Vredehandelinge, hadt , te vooren al,verwgt,
dat hunne Edele Mogendheden gelieCden te
?orgen, dat 'er niets vaftgefteld werdt, ten
nadeele der Hervormde Leere ; en voor be-
fcheid bekomen, dat men, hierop, reeds naar
behooren'gelet, en vrugtbaarlyk beflooten hadt
Q^. Midlerwyl , hadt de Keizer de Kreitien en
Ryksvorften befchreeven te Frankfort, om al-
daar eenige voprbereidfels té maaken , tot de
algemeene Vredehandeling. Op deeze byeen-
komft , werdt zeer getwift , of men ieder Ryks
Lid op de Vredehandeling toelaaten zou ,. of
niet. De Keurvorften beweerden, dat men hun
alleen de Vredehandeling behoorde toe teA^er-
trouwen. De Gemagtigden der Kreitfen en
Ryks-Stedeu hielden, daarentegen, ftaande,
dat
(i) Rcfol. HolL 30 yanuary 15^2. R 31.
(I) Rcfol. HoH. 1} Feèr. 11, 51 Maart ^ 17 > 2/ Aprit^ it^
13 Majy 13, 1$ July 1643. hL 31, «2, 104, 1069 ll9%l^^$
X70» 171^ >72> 209 » 2r4. AlTZlMA II. üitl^ hk 8S4.
{k) Nocul, zeel. '9 Jüny U43. H, 241,
XLIV. Boek: HISTORIE. 361
dat zy , in eenen handel , waarby zy zo veel be- 1 043 .
lang hadden , behoorden gekend te worden (/). ^
De byeenkomft te Frankfort , die tot in 't vol-
gende jaar duurde , ftrekte meer tot vertraa-
Sing dan tot bevordering der algemeene Vre-
ehandelinge. Nogtans , dreeven de Leden des
Ry ks , geholpen , door Frankryk en Zweeden,
eindelykjdoor, dat men hunne Gemagtigden,
op. dezelve, toeliet (m).
Ondertuflchen , waren, tegen 't einde des De Ge-
jaars 1643 , in den Haage aangekomen Claude volmag-
de Mesmes, Graaf d'Avaux, en j^bel Servien ,"gdea
Graaf de la Roehe , Gevolmagtigden van Frank- prankrvk
2rk op de MunfVerfche Vredehandeling («). begeeven
y werden, met veeleftaatfie, ingehaald, waar- zig naar
op d'Avaux zonderling gezet was , hebbende hy Muaüer.
zelfs, onder de hand, laaten verzoeken, dat de
klokken geluid , en de fchuttery in de wapenen
jebragt mogt worden ,'gelyk te Rotterdam ge-
chiedwas ; hoewel dit , door de Wethouder-
fchap van den Haage, heufchelyk, werdt af-
geflaagen. Maar de jonge Prins kon niet voor-
by , hen , met een groot getal van koetfen, te
gaan ontmoeten buiten den Haage (0). Zy
hadden laft, om de Staaten aan te maanen, toe
het zenden van Gevolmagtigden naar Munfter,
en om vooraf eenige punten te beraamen . wel- ^
keiftot bevordering der Vredehandelinge zou-
den konnen dienen. In 't byzonder, handelden Hirane
zy,h^de-
(l) Negotiat. Stcttu Tom, I. p, %€$» Tom. ILP, I. ^. io5.
(») Negotiat. Secret. Tom, I. p, z^6p 277,189» Bo^f., 327^
Tom. II. P. I. p. 119, T17, 132.
(ff) Memoir. ét Fieaei. Uenii p* 319* Aitxsma II. Deel,
iL %%6.
(•} Brief van N. Ucigcisb. in *t Yenr. op 't Lccv, van de
Groot* èl* 149.
i
jtf» VADERLANDSCHE XLIV.Boilc.
i6±^ zy , eenen geruimen tyd , over een Verbond
r 7 taffchen Frankryk en deezen Staat , waarby
den Hat-ïi^^^ ^^8 verpligten zou, om eikanderen borg
ge. te ftaan , voor de onderhouding van de Vrede
of het Befbnd , welk men met Spanje zou flui-
1644. ten. Ook raadpleegdenze met den Prinfe vaiDt
Oranje , en met eenige Leden der Regeerin-
ge,over de beweegingen van den aanftaandeu
veldtogt. De titel en rang , welken menaand<i
Gevolmagtigden van deezen Staat op de Vre-
debandeling dagt t^ geeven , kwam , insgelyks,
in overTyeeging;docn desaangaande werdt niets
uitckukkelyks vaftgefteld. Maar 't jaarlykfch
Verdrag van onderftandwerdt,opden negen-
ent wintigften van Sprokkelmaand, geflooten in
Vtrirag den Haage. Lodewyk de XIV. verbondtzig,
met in het zelve , by raade der Koninginne Regen-
Frauk- ^ ^^ ^^ ^^ j^ Staten , dit jaar , met de gewoon*
Sns den w ^Y^^ twaalf honderdduizend ponden , te on*
aanttaan- », derfteunen. De beide partyen beloofden ,
den veld-,, wederon[i,een Leger van drié-entwintigdui*
-*o«^ „ zend of vyfentwintigduizend man te velde
„ te zullen brengen, tegen het midden van
„ Bloeimaand ten langfte. Voorts, zoudem
„ de Staaten dertig Oorbgsfchfipen onderhout
„ den op de Vlaamfche kullen, en 'sKonings
„ Legers den vryen overtogt laaten , te Maas^
„ tridit, over de Maaze, en te Wezel, Over
Vcfbond,, den Ryn(p)." Het Verbond van *Borgtogt
van Borg- werdt , Op den eerften van Lentemaand, gefloo-
tögt met ^en. Men beloofde by het zelve „ geen Ver-
Frank* ^^ ^j^g jjjgj. Spanje te zullen fluiten , dan met
„ gemecne bewilliging. Zelfs zou de een den
(/) Zit AlTZUMA II. I>i'h ^'* t<^
/
XLIV.BoElt. HISTORIE. 3(^3
,^ handel met Spanje niet meer dan de ander 1544,
^ mogen vorderen. Men zou elkanders belan- ■
jy gen op de Handeling, wakkerlyk, voorftaan,
^ en in 't byzonder de voordeelen , welken
„ men in den oorlog bevogten hadt, zoeken
„ te behouden. Zo de Vrede of het Beftand ,
„ welk men fluiten mogt, van *s vyands zyde
„ gefdionden werdt; of zo 'tBeftand ten ein*
„ de liep , zonder verlengd te zyn , zou men,
„ gelykelyk , den oorlog wederom beginnen/*
Wyders , verklaarden de Staaten , feoert „ te
^, houden voor ingevoegd in dit Verdrag, dat ,
5, zo de Koning Vrede maaken mogt , en de
^ Staaten allemlyk Befland , hy zig verbondt,
„ om , twee jaaren voor 't uitgaan van 't Be-
„ (land, de verlenging van het zelve te bevor»
„ deren , of, na dat het geëindigd zou zyn, in
^ openbaaren oorlog te treeden met Spanje ;
waarna men geene Vrede fluiten ^ou , dan
met wederzydfche bewilliging (^)." Doch
de Regeering vin Frankryk ma^te zwaarig-
heid, om in dit punt,zynae het n^^^n^ in ge-
tal , te bewilligen. Omtrent dit Verbond van Watrvm
Borgtogt, viel iet byzónders voor, welk hier^^^P*^*
verdient gemeld te worden. Men kreeg, iö^r/IJ?^**
Zomermaand, kennis, dat de Spaanfche Ge-i,eko"'
volmagtigden op de Vredehandeling een af- mtn,
fchrif t van het zelve , zo zy voorgaven , in Hol^
land , hadden weeten te bekomen. Ten zelf-
den tyde, verftondtmen ook, dat iemant vier-
duizend Ryksdaalers getrokken hadt , om het
jongfl:e Verdrag met Zweeden , waarvan wy
hier-
, (f) Zie AiTZtMA IL Ihelf hL ftfi. Negotiat. Sectet* T^m.
l. p* 19». Turn. U. P. I. f. ifo.
Stf4 VADERLANDSCHE XLIV.BoEit.
ï6a± hierna zullen «waagen , mede te deden , daar
• — ^^ *t niet behoorde. Den Gekommitteerden Raar
4en werdt, terilond, verzogc, hierop onder-
zoek te doen(r'); doch wat zy ontdekten, vind
ik niet aangetekend. Weinige dagen- na het
fluiten van dit Verbond , vertrokken de Fran-
D'Avtuxfche Gevolmagtigden naar Munfter. Voor hun
verzoekt vertrek, deedraze , by monde van den Graave
vryheid d'Avaux, ter algemeene Staatsvergaderinge,
^\ een verzoek om vryheid van Godsdienftoefe-
dienft ning voor de Roomfchgezinden deezerLanden,
voor de in byzondere huizen (s). Doch de Staaten na-
Roomfch-ji^en dit verzoek zeer euvel, in de tegenwoor-
gezinden. ^jg^ omftandigheden. Te meer, om dat het
voordraagen van het zelve den Gezanten , in
byzondere handelingen met der Staaten Ge-
'magtigden, ernftelyk, ontraaden was. Ook ant-
woordden hunne Hoog-Mogendheden „ dat
zy geheel niet gezind waren te voldoen aan
het gedaan verzoek ; maar in tegendeel, door
vernieuwing der voorige Plakaaten, dagten
te waaken tegen de toeneemende ftoutighe-.
99
99
„ den der Pausgezinden; die zig niet verge-
„ noegden , met hun geweeten in flilheid te
99'
voldoOT^; maar, op verfcheiden* Plaatfen,
openbaare ergernis gaven , Kerkelyke Re-
geering invoerden, en, in hunne gebeden
zelven, toegenegenheid toonden tot den Ko •
\[ ning van Spanje , een' lerfvyand deezer Lan?
„ den (f).*' Op deeze wyze, ^i^erdt een ver-
zoek,
(r) Refol. Holl. 20 , 2i Juny ï«44. W. I55, i;S.
(«j Ncgotiat. Secret. Tnw. 1, p. ipj.
(/; AiTZEMA Vredehand. H, 175. Aitzema JU Deel^ hU
> »65. Megotiat. Secret. T«»r. I* f. %1%'Hi. Tm. lU P. U f.
3«» 197»
XLIV.BöElc. HISTORIE. 565
Eoek , gefchied , voornaamlyk , om den Paus en 1(544^
der Franfche Geeftelykhcid, genoegen te gee ^^
ven , door de Staaten , afgeflaagen. Men vrees-
de, met reden, onder het gemeen en de Predi-
kanten , hier te Lande , ruim zo veel misnoegen
te zullen verwekken , door het inwilligen van
het zelve , als men , aan het Franfche Hof, or
ver het afwyzen , ftondt op te vatten. Onder-
tüfFchen, leidehet doen van dit verzoek , welk
Servien niet goedgekeurd hadt, den eérflen
grondflag der verwy dering , tuifchen hem en
d'Avaux, die, de gantfche Vredehandeling
door , geduurd heeft («). Ook veroordeelde de
Kardinaal Mazarin het verzoek , welk d'A-
vaux gedaan hadt. Hy verftondt, naamlyk,
^, dat het den Roomfchen geen voordeel doen
^y kon, e;i de zaaken des Konings, ondêrtus-
^, fchen , merkely k benadeelen zou ; alzo de
„ Staaten en de Prins yan Oranje zelf van
„ maatregels zouden moeten veranderen , om
5, zignietVerdagttemaaken, alsofzy*t,in
„ dit ftuk , met Frankryk eens waren (ü)."
Kort na 't vertrek der Franfche Gezanten IL
naar Munfter , tradt zyne Hoogheid, eerft met Opening
de la Thuillerie , en daarna, met d'Eftrades , in van den
onderhandeling , over de beweegingen van den ^^ ^^^^
•aanftaanden veldtogt. Men kwam overeen,
„ dat de Hertog van Orleans , die over 't Fran-
5, fche Leger geboodt, in Bloeimaand, in
„ Vlaanderen rukken , en Grevelingen aantas-
'y, ten zou ; dat de Staaten , om dit beleg te be-
',, vorderen, dertig Oorlogsfchepen, onder be-
„ vel .. ,
, (u) ypiez Negotiat Secret. Tpm.l. p» 7^-109 ,20^-21 8. Ti»». ^
II. A I. p. IZ3-M47 188, IP9, 204. P. 11.^. 5, 10,31,55,77.
(v) Negotitt^ ioeiet. Tom. II. P. I. p. i9U
3(J6 VADERLANDSCHE XLIV.Boeit.
lÓAA. Jï vel vanden Luitenant -Admiraal Tromp,
■ ^Tl ^^ qp de kuilen zenden zouden , die den toe*
,, voer derwaards zouden beletten : dat het
„ Franfche Leger, uit Zeeland, van mondbe*
„ hoeften voorzien zou worden , en dat het
„ Leger der Scaaten , ten zelfden tyde .als het
,^ Franfche , in Vlaanderen trekken , en Sas
„ van Gend belegeren zou." *t Liep aan tot
den tweeden van Zomermaand, eer de Ruite*
ry, de wagens en *t gefchut, te Gorinchem,
werden ingefcheepL Twee wegen waren 'er
maar , om voor Sas van Gend te komen. Men
moed, te Filippine, voet aan land zetten, en,
van daar, door Aifenede, by Selzate, over de
Leye trekken ; of, men moeft landen , in de
Ooftenryks Polder , gelegen in eenen oord ,
die, door middel van de fluizen in Sas van Gend,
onder water gezet was; om, van daar, by laag
water, over *t ondergeloopen land, te komen
op den dyk , die van Huift naar Sas van Gend
leidt. Men verkops deeze beide wegen tevens.
De Veldmaarfchalk Brederode trok naar den
laatften , met tien Regementen voetvolk en
agttienkornetten paarden, onder denRyngraa^
ve. Zyne Hoogheid volgde hem^ langs den
eerden , met het gantfche Leger. Men zou et
kanderen ontmoeten, te Selzate. Doch Brede-
rode zac geenen kans , om over *t ondergeloo-
pen land te geraaken : *t welk den Prins , die
reeds naar Selzate op weg was , noodzaakte,
om zig neder te flaan te Affenede : terwyl Bre-
derode , wederom fcheep gegaan , over Filip*
De Fran- pioe, te Boukhöute kwam. Midlerwyl , was de
Ichen be- Hertog van Orleans voor Grevelingen getrok-
Icctren ken, eenen aanvang maakende van 't bel^
dee-
XLIV-Boit- HISTORIE. 367
deezer Stad. De Spaanfdien, onder den Graa- i^aa.
ve van Ifemburg^ hadden zig nedergeflaagenp-^^
langsdeVaarttuflchenSasvan Gend en Gend,^^^^^^
om den Prins den overtogt te betwiften ; ter-
wyl Don Friancisko de Melo , met een ander
Leger, by S. Wynoksbergen lag, om het o-
rergaan van GreveUngea te beletten. De Prins
dan , om Ifemburg van Legerplaats te doen
veranderen, toog, met zyne troepen, naar
Maldeghem , twee uuren van Brugge , als ware
hy van zins geweeft , de Vaart tuUchen Brugge
en Gend over te trekken; voorts de gelegen-
heid van Brugge doende bezigtigen , als hadt
hy 't oog ^ehad op deeze Stad Ilembur^brak, ^
terftond hierna, insgelyks op , legerde zig , een
half uur van Brugge , aan de Vaart naar Gend,
met een gedeelte van zyn volk, en zondt het
overige naar S. Wynokisbergen , om de Fran-
fchen tegen te daan, laatende alleenlyk eeni-
e troepen by Sas van Gend leggen , onder
en Graave van Megen« De Prins befloot ,De Pifnt
hierop , Ipoedig en by nagt , naar de Leyevan O-
s
te rug te trekken, en *t beleg te flaan voor"^i®
Sas van Gend, eer 't hem, door den vyand,"^^'^"**^
belet kon worden. Doch hy werdt van den Gend.
tanbreekenden dag overvallen, eer hj zyn kon,
daar hy zig dagt neder te flaan. Hierdoor ,
werdt de aanflag veragterA Om dien egter te
bedekken, zo veel mogelyk ware, gafderrins,
die nu to^ by Aflenede genaderd was, aan de
Regeering deezer Plaatfe te'verftaan, dat hy
voorhadt , des anderendaags , te Filippine ^
fcheep te gaan met het Leger. Ook hadt de
Veldmaarlchalk Brederode, die met eenigvolk
te Maldegtem gebleeven was, lait, om, nie;
lang
3<J«. VADERLANDSCHE XLIV.BoM,
1^44. lang na \ vertrek van zynè Hoogheid , den
— weg naar Brugge in teflaan,en,methet bran-
den van eenige boeren-huizen , en op andere
wyzen, zo veel gerugts te maaken, dat de vyand
in den waan gebragt werdt, dat het gantfché
Leger derwaards in aantogt was : 't welk zo
wel gelukte, dat Ifemburg, den gantfchennagti
onzeker bleef, wat men , van de Staatfchezy-
de, voorhadt. Met den da^;, vervoegde Bre-
derode zig by den Prinfe, die toen bevel gaf,
om , den volgenden nagt , den togt naar de Leye
voort te zetten , en de fchanfen langs deèzen^
Hy wint ftroom, gelykelyk, aan te taften. De fchanfen
ccnige Ter Donk en Roonhuizen en de Zand(chans
fchanfen. eerden , terftond , bemagtigd. De fchans S.
Angelo , wat laater. De Prins , toen meeft^ van
den overtogt , voerde het gantfché Leger over
de Leye, in eene ruime vlakte, alwaar hy zig
in flagorde ftelde. De fchanfen tuiïthen Roon-
huizen en Sas van Gend werden , hierna , of
verlaaten van den vyand , of ligtelyk ingeno-
men. De fchans S. Steven alleenlyk , die van
eene breede graft voorzien was , werdt, te ver-
geefs, aangetaft, door Brederode. De Prins ,
midlerwyl, voortgetrokken tot aan Selzate,
welk maar een Kanonfchoot van Sas van Gend
legt, liiaakte zig gereed, tot het beleg deezer
Plaatfe , waarin de Graaf van Megen zig nu
met zyn volk geworpen hadt. De Legerftedeii
verdeeld zynde, begon men het Leger te ver*
fchanfen. In de Ooftenryks Polder, waaruit de
vyand Sas van Gend van vollczou hebben kon<*
nen voorzien , werdt ook eenige manfchap ge-
legd. Doch terwyl men met deezen arbeid be*
zig was , toog Ifemburg , met al zyBC magt, naar
Lan-
SliIV.BoEic. HISTORIE, j(Jj>
Langerbrugge, een half uur van Roonhuizen, ^g^
aan de overzyde van de Meervaart, die, by ^\
Roonhuizen, in de Leyc loopt. DonFrancisko
de Melo voegde zig hier, eerlang, byhem^cn,
zig ziende aan 't hoofd van een talryk Leger ^
befloot hy aan te trekken op den Prinfe van
Oranje , en Sas van Gend te ontzetten. Hy
(laat zig dan neder te Riemen , een' goeden ka*
nonfchoot van Brederodes Legerplaatfe. De
Prins voer, ondertuflchen , voort met zig te
verfchanfen,laatendeeene tweede graft del-
ven, die, zo wel als decerfte, tot op twaalf
voeten , verbreed werdt* Men arbeidde ook
aan de Loopgraaven , en Brederode maakte
zig meefter van twee fchanfen , Blomble en S.
Pieter , welken nader aan Sas van Gend lagen.
Op den dy k , die van Aflenede naar 't Sas loopt,
werdt eene battery van zes halv^ (lukken op-
geworpen. Langs deezen dyk, begon men de
naderniffen naar de graft eener Contrefcar-
pe, op den kant van welke, de belegerden een
werk hadden, waaruit zy,met tweehonderd
man , op onze arbeiders vielen , dezelven dry-
vende tot aan onze linten y van waar de vyand,
nogtans, met verlies, te rug gejaagd werdt.
D'Eftrades deedt, daarna, eenen aanval op het
vyandlyk werk, dat, kort hierop, verlaaten
werdt. Men raakte, federt, langs twee brug-
gen, over de graft, en bemagtigde een groot
gedeelte van de Contrefcarpe ; by welke ge-
legenheid, verfcheiden' van de onzen gekwetft
werden , en onder anderen de Bevelhebber der
Timmerluiden, die eene wonde aan de hand
kreeg , terwyl de Prins hem by den arm hieldt,
en met hem fprak. D'Eftrades maakte zig, ver-
: XI. Deel. Aa vol-
J70 VADERLANDSCHE XLIV.Bow.
1(^44. volgens, meefter van een ander werk, welk
* Glacis. ^^ vyand op de * glooijing der Contrefcarpe
opgeworpen hadL G>ligni bemagtigde een
diergelyk werk ; waarna de onzen tot op den
kant van de graft der Plaatfe gevorderd wa-
ren. Om over deeze graft te geraaken , deedt
de Prins, terftond , -aan twee gaanderyen ar*
beiden; doch terwyl men hiermede bezig was,
ontftondt *er , by nagt, zulk een vreeslyke ftorm
uit den Noordweften , hj nieuwe- maane en
fpringvlóéd, dat alle 's Prinfen wérken onder
water gezet werden. De foldaaten wifen niet
weinig verzet, over dit ongeluk. Maaï* de Prins,
des anderendaags, tot over de knieën, lobbe-
rende door 't water, (prak elk nieuwen moed
in } en binnen vier dagen , was de fchade , cüe
't water veroorzaakt hadt, geboet. Daarna,
werdt een der gaanderyen t'onbruik gemaakt,
door het fchieten der belegerden ; doch men
Sai van herfteldeze, in éénen èzg., In deezen flaat der
G«°d belegeringe , verzogten die van binnen in ge-
OW ^P^^ ^ komen. Men kwam, binnen weinige
üuren , overeen , op den vyfden van Herf ft-
maand. De.beïeüting bedong de gewoonlykc
krygseer, twee ftukken gefchuts en een' mor-
tier , en werdt , op den zevenden , begeleid naar
Gendi Op deeze wyze, werdt Sas van Gend
veroverd, in den tyd van eene maand, en in
't gezigt van het vvandlyk Leger. Men hieldt
rig nog eene maand hieromtrent op , om de ves-
tingwerken te herftellen, en de Legerfteden
te llegten: waarna de Prins het Leger weder-
om fdieep deedt gaan. De Ruitery werdt te
Bergen op Zoom ontfcheept , en trok, van daar,
aaar deWinterlegeringen.lIet voetvolk werdc,
te
XLIV.BoEK. HISTORIE. 371 ^
te water, naar de Winterlegeringen gevoerd tKa^
Ö[)). OndertufTchen , was ook Grevelingen den — ^
ertoge van Orleans in handen gevallen {%).
^ In de Weftindien waren , federt de omkee- M.
ring in Portugal , merkelyke veranderingen ^P^^and
voorgevallen , ten nadeele der Maatfchappye. ^^^ ^^'"
De Portugeezen en Braziliaanen van MarigM^B^atSr
tóo ftonden op tegen de Nederlandfche Re- en op s.
geeringe , in den jaare 1 641 . Ook vïden de Thomé.
opgezetenep:;^an S. Thomé, aangQ^rgl, door
cenige Pprtiigeezen , van Lisbon Aiiraards ge*
zeild, in 't volgende jaar, af vaS^Se Staaten.
De togt, dien ifc«n*5rö«wfr^^ïéidlerwyl,van
Brazilnaar Chili, ondemomóï* hadt, waarin
hy egter kwalykijaagde(y) , Was ééne der voor-
naamfte oorzaaken, waarom Graaf JoanMaü-
rits zig niet magtig genoeg vondt, om den af-
val der Portugeezen tè voorkomen (2). Ook
hadt hy, reeds meer dan eens, verzogt, naar
Holland te rug te mogen keeren (a) : waartoe
de Weftindifche Maatfchappy, om koften te
fpaaren , insgelyks , fterk neigde (*). De Graaf, Graaf
cindelvk, inWynmaand des jaars 1 643 , laftjoan
of verlof ontvangen hebbende , om te mogen ^«*""w
vertrekken, ging, in Bloeimaand des volgen- ^^^"^ }^
den jaars, onder zeir{0, en kwam, in'tbeginBJLï'
van Oogftmaand , in den Haage (J). De Vloot,
die
^fw)Memoir. de Freder, Henri p. 3*2.344. Aitzema n.
Ujeitf ol, 976 f X005-1009.
(x) AiTZEMA II. Deel, hU ^Si.
iy) COMMELlN Ficdr. Hcnr. II. Deel, hl. ico.
(h) AiTZKMA lx. Deel, bL 901.
. (e) ISARLiRUS p. 494, 531.
ié) AlTZEMA II. Deel, bL 909, f tV.
Aa 2
37» VADERLANDSCHE XLIV-Boek.
1644. diehcmovergevoerdhadt, bragt zesentwintig
- tonnen fchats voor rekening der Maatfchap-
pyc en van byzondere Perfoonen mede(^). Hy
maakte kleinen haaft , om naar 't Leger te gaan,
alzo hy hier geenen hoogeren rang hadt dan
<üen ^'an Kolonel van een Regement voetvolk,
daar hy , in Brazil , Kapitein-Generaal geweeft
Hy was. Hy verkreeg, kort na zyne terugkomft,
wordt een kornet Paarden , by ontheffing van een
^^^^^ Staatsbefluit van den jaare 1 624, volgens welk,
"^^Jj^g^niemant twee hooge Krygsampten tevens be-
Ruitcryc.kleedenmogt; en 't leedtmet lang, of hy werdt,
in de plaats van den wakkeren Stakenbroek ,
die omtrent deezen tyxl overleedt, tot Luite-
nant-Generaal der Ruiterye verheeven (ƒ ).
Togtnaar ^^ handel der Ooftindifche Maatfchappye
Ktmbo- op Kambodia hadt, omtrent deezen tyd, ook
dii. geenen kleinen krak gekreegen, ter oorzaake
van eenig misverftand , tuiTchen de Regeering
aldaar en de bedienden der Maatfchappye. De
Koopluiden Regemortes en Broekman werden
wreedelyk vermoord , en twee fchepen aange-^
taft en in beflag genomen. De Oppergezagheb-
ber van Nederlandfch Indie, Antmi van Die-
w^», ruftte, hierop, vyf fchepen uit, die, in
Grasmaand deezes jaars , van Batavia onder
zeil gingen , en , in Zomermaand , op de Rivier
van Kambodia, in een hevig gevegt raakten
met de krygsmagt des Konings , die langs den
oever gefchaard ftohdt ; en met eenige galeien,
die zig op den ftroom onthielden (^J. Doch de
ge-
(e) Reibl.' Holl. ii Aug, 1(44* ^^« 2X9.
(ƒ} R^fol. Hoil. iz Stpt, 1644. ^^* H£* AlTZSMA II« D4tl^
kl* 9tx.
(x; CoMMELiN Fredr, Henr. II. Dul^ ki. 274,
XLIV.BoEX. H I S T O R I K 373
gevolgen van dit gevegt vind ik niet aange- 16^,
tekend. '
In Engeland , hielden de vyandlykheden nog IV.
aan tuflchen de Koningfchen en Parlement- ï^* Staa-
fchen, zonder dat zig de kans des krygs vol-J;^/^^'
komenlyk verklaarde, voor de eene of de an-cezant-
derepartye. Beide zogtenze zig , midlerwyl,fchap
van krygsbehoeften te voorzien uitdeezeLan-"»»^ |^^*
den. Doch de Oorlogsfchepen van deezen Staat ^^*^y
onderzogten defchepen, op welken vermoe- vrede
den viel, en bragtenze in Holland en Zeeland tuffchea
op, daar 'er 't oorlogstuig uit geloft werdt. Ver- den Ko-
fcheiden' fchepen , voor 't Parlement bclaa-"^"»^^ ^
den, trof dit lot : 't welk oorzaak was , dat dc^^^^ ^^
Oorlogsfchepen van 't Parlement zig niet ont-bemidde«
zagen, vyandlykheden te pleegen op de kullen len.
deezer Landen , 's Konings fchepen in de zee-
gaten aian te •taften, en zelfs fchepen van on-
Jerzaaten van deezen Staat te bezoeken, en
op te brengen, op vermoeden of bevinding ,
dat zy den Koning krygsbehoeften toevoer-
den, fiierover, vielen, van wederzyde, klag-
ten (h). Strikland, geen gehoor konnende ver-
werven ter algemeeneS taats vergaderinge, ver*
voegde zig , meer dan eens , inde Vergaderin-
ge van Holland , daar men hem goede woor- ,
den gaf , en zig langs hoe genegener toonde
tot het Parlement , zelfs gedoogende , dat hier,
ten behoeve der verdrukte Hervormden in
Ierland , penningen verzameld werden , die
in handen van 't Parlement werden gefteld(0-
De
(*) B,cfo|. Hpll. IJ, 2? April ij, ia, 17 7»h S^iiAug.
jj6.f^.Bl 9»f 112, 171, 190» 196,211. AiTZEMA II. DeelyH.9ii.
(i) Refol. Holl. 26 Jan. 5, i* Fekr. 2X Juny^ 14 Jufy
Ui^ bL 19 i 28, fJ* 1(6 f i««. AlTZ^MA 11, Ditl, hL $1%. ^
Aa 3
374 VADERLANDSCHE XLIV.Boik.
^ De Spaanfche Gezant in Engeland arbeidde,
—Uiten deezen tyde, by 't Parlement, om het tot
bevordering van 't ontzet van Grevelingen ,
welk nog met overgegaan was , te beweegea
(*) ; doch zyne Vertoogen vonden weinig' in-
gang. Men hadt genoeg te doen met de bin*
nenlandfche zaaken, en vreesde, veelligt, ook
het misnoegen van Holland en Zeeland: wcdk
de Koning onlangs reeds verwekt hadt, door
het vryftellen van den uitvoer van WoUe en
Lakenen vooralle volken, daar zulks, te voo-
ren, alleen plagt tegefchieden,doordeMaat-
fchappy der Koopluiden-Avanturiers te Lon*
den, die, hier te Lande, met niemant dan mee
die van dezelfde Maatfchappye handelden.
Doch de Londenfche en Hollandfche Maat-
fchappyen hielden beide de zyde des Parle-
ments : 't welk den Koning tot het befluit ge-
bragt hadt, omderzelver byzonderen handel te
krenken. Ondertuffchen, blykt uit dit alles,
dat de verwarringen in Groot-Britanje deezen
Staat ook in merkelyke moejelykheden begon-
den in te wikkelen. Men befloot, hierom, tot
het afzenden van een buitengewoon Gezant-
fchap derwaards. Het werdt bekleed, door fFil^
km Boreely Heer van Duinbeeke, Wefthove/
Ambagtsheer in Domburg, Raad en eerften
Penfionaris der Stad Amfterdam ; Joan van
Rheedsj Heer vanRenswoude, en der Staaten
gewoonlyken Gezant Joachimi. Zy hadden
laft , om te beproeven , of zy de gefchillen tus-
fchen den Koning en de beide Huizen van het
Parlement konden bemiddelen : tot een' grond-
flag
(k) Kcfol. HoU. IS y»// 1544. i/. J6s^
XLIV.BoEK. HISTORIE. 575^
flag van welke bemiddeling zy leggen moelien 1644,
den Godsdienft en de Regtsoefening, bene- '.
vens de behoudenis der voorregten beide van
den Koning en van het Parlement (/). Zy Handel
kwamen , in Louwmaand , te Londen , en dee*^*'^ ^^
den, federt, verfcheiden' reizen naar Oxford, ^*^^^"'
daar de Koning zig ophieldt. Hy fcheen niet
ongezind , om der Staaten bemiddeling te aani>
vaarden. Doch het Parlemeht toonde hiertoe
minder genegenheid. Het hieldt de Gezanten,
inmiers Boreel en Renswoude, voor te groote
vrienden van den Prinfe van Oranje, die, dag?
men, te na verbonden was met den Koning,
om onzydig genoeg over de gefchillen te kon- i
nen oordeelen. Ook wift men , in Engeland ,
wel,dat de Vergadering der algemeene Staaten,
ter oorzaake van het gezag, welk 'er de Priii$'
van Oranje in hadt , meeft neigde over 's Ko-
nings zy de. Hier kwam nog by , dat de party
der Independenten of Onafhangkelyken , die ver^
andering in de Regeering en in den Godsdienft
zogt, en waarvan Oüvier Kromijoely Lid van 't
Huis derGemeenten, eerlang, het hoofd werdt,
fterk begon te worden in 't Parlement ; waaronj
men daar zy ne rekening niet vinden kon , by
eene bemiddeling, die beoogdeden Godsdienft
en 's Konings gezag onveranderd te laaten. Ïti
Hooimaand, hadden de Gezanten het eerft^
openbaar gehoor in 't Parlement (m). Zy han-
delden , midler wyl , over eenige zaaken , deij
vryen Koophandel en Scheepvaart betreflFen-
de. Doch hunne bemiddeling werdtby 't Par-
le-
, f/) Zte de Inftrudie iy Aitzema II. Dal, hL ^tf*
{m) Kefol. Heli. lo July 1644* ^/. 203.
Aa 4
37<S VADERLANDSCHE XLlV.Boüt.
164,5* lement niet aangenomen (»). De Heeren Bo-
^Tj^;^ reel öi Renswoude toefden in Engeland, tot
ren vrug*in Bloeimaand des volgenden jaars, enkeerden
teioos toen onverrigter zaake herwaards. De Koning
^^' bleef, tot op hun vertrek, beweeren , dat het
HcVptr- ^^^ ^^^ ^^^^ gehaperd hadt, dat der Staaten
lement bemiddeling niet aangenomen was. Het Par*
klaagt lement, zig zelf hiertegen will^ide regtvaar*
over bunjigen, gaf Strikland ladft, cmi, ter algemeene
f tdrag. Staatsvergaderinge , in 't breede , te vertoonen,
„ dat men het buitengewoon Gezantfdiap
I, hieldt voor een bewys van vriendfchap van
^, deezen Staat ; doch dateer niets medeuitge-
„ rigt was , doordien de Gezanten zig meer
I, Konings- dan Parlementsgezind getoond
„ hadden , hebbende zy veele weeken teLon*
,, den geweeft, zonder zig aan 't Parlementte
„ vervoegen , en daarna een Gefchrift doen
„ overleveren , welk niet in behoorJyke orde
„ opgefteld was, waarom men 'er, flegts by
9, monde , op geantwoord hadt ; dat zy zig ver-
I, volgens wederom begeven hadden naai- Ox-
j, ford, en op eenen tyd, dat de Graaf van
„ ËiTex aan 't hoofd van een aanzienlyk Le-
y, ger derwaards in aantogt was , hem tegen
^, getrokken waren, met witte vaanen voor
^, zig , hem zoekende te beweegcn tot vrede ;
„ dat zy, door den Graave, naar 't Parlement
M 'geweezen zynde , met dezelfde witte vaanen,
„ gereisdwarennaarLonden, daar hunne zon»
-„ derlinge intrede ligtelyk oproer zou heb-
„ ben Jconnen verwekken , vooral naardien sag
' „ on-
39
5J
XLIV.BoEK. HISTORIE. 377
^ onder hunnen Stoet luiden bevonden , die i^ac^
,, andars niet in de Stad zouden hebben dur
;, ven komen; dat zy, toen eerft, zynde zes ^
„ maanden na hunne eerfte aankomft , het Par-
„ lement erkend hadden voor 't gene het was;
„ doch zig, midlerwyl, door hun gedrag en
5j partydig fchryven herwaards , zo verdagt
3, gemaakt hadden, dat men, hierom, en om
dat 'er Schotland ook in gemoeid was, hun-
ne bemiddeling niet hadt konnen aanvaar-
^^ den/' Strikland begreep alle deeze redenen
in eene wydluftige Verklaaring, die hy ter al-
gemeene Staatsvergaderinge dagt in te leve-
ren. Gelderland, Holland en Friesland ftem-
den ook, dat men hem geen gehoor moeft wei-
geren. Maar de vier andere Geweften aarzel-
3en. Ook bragt men te wege, dat Graaf Wil-
lem Fredrik, Stadhouder van Friesland , den
Afgevaardigden van dit Geweft aanfchreef , ^
dat zy 't gehoor hadden af te ftemmen. 's Ko-
nings Refident Boswell hadt, reeds te vooren,
verklaard, dat zyn meefter 't verleenen van
gehoor, in deeze gelegenheid , voor eene vre-
^ebreuk zou aanzien. Strikland moed zig dan
vergenoegen met het overleveren zyner Ver-
klaaringe aan de Staaten van Holland (0), die
*er een groot geheim van maakten. Doch
Strikland zondtze, eerlang, naar Zeeland, en
naar de andere byzondere Geweften. Zy kwam,
wel haaft, in 'tEngelfch enin'tNederduitfch,
in openbaaren druK (p). Midlerwyl, warende
JKomng en 't Parlement, te Uxbridge , in onder-
hwi'
Aa 5
378 VADERLANDSCHE XLlV.BoBBï
164.S. handeling geweeft over eene bevrediging ^
■ welke zy geen van beiden emftelyk zogten^
De oorlog begon ^ derhalve, wederom, zo dr^i
het jaargetyde zulks eenigszins gehengde. Th(h
mas Fairfax kreeg , in de plaats van den Graa-
ve van Eflex, het opperbevel over het Leger
van 't Parlement. Kromwei geboodt over de
Ruitery. 's Konings Leger werdt geheellyl^
Seflaagen by Nazeby, op den vierentwintig-
en van Zomermaand. Hy zelf werdt genood-
zaakt, de wyk te neemen naar Walles (j). De
Eoninginhadt zig , reeds in 't voorleeden jaar «
naar Frankryk begeven , onder 't geleide van
eenige Oorlogsfchepen van deezai Staat, haar ^
door den Prinfe van Oranje, toegefchikt (r).
y^ Den veldtogt des voorleeden jaars, met d#
Zyne * verovering van Sas van Gend , voorfpoedigl^rk
Hoog- geëindigd zynde, floeg zyne Hoogheid, al i?
beid Wintermaand , voor , dat men het krygsgeluk
^tmetr^ behoorde te vervolgen , eïi eene nieuwe ligting
deriiig ' te doen van tienduizend knegten , waartoe eea
vin millioen en omtrent negenentwintigduizen4
krygf • guldens vereifcht werden. Ook begreep de
volk. prinsjdat men, met deeze ligting, allen mogely-
kenfpoed maaken moeft, alzo men 't vplk, en
vooral de Overften meeft uit Duitfchland zcm
moeten hebben , alwaar de vyand ook , door
Lamboi , deedt werven , en geichaapen fcheeru
demeefteen befte manfchap te zullen weghaa-
len , zo men , van onzen kant , geenen haaft
maakte (x). De meefte Geweften neigden wd
toe
M Rafin 7V«. VIII. p, 54« » Ht.
(rj RApm Tam. vin, p, 497.
(t) Memoir. de ittétf, Ucnii^. 3^4. AlTZSMl II. Imlp
il, 1005.
XLIV.BoEK. HISTORIE, 379
tot de werving. Doch Holland verftondt, dat 164,5.
men, in de ecme plaats , denken moeft , om het "HoUani"
onderfteunen der Kroone van Zweden, die we- kant zig
derom in oorlog geraakt was met Deenemarke, hierte-
en fchepen en manfchap van deezen Staat ver-S^^
zogt hadt. 't Zal noodig zyn, eer wy verder
gaan , den oorfprong van den twill tuflchen de
twee Noordfche Kroonen , en de reden , waar-
om deeze Staat geraadeh vondt, zig in den-
zelven te fteeken, kortelyk, aan te wyzen.
De voorfpoed der Zweedfche wapenen in vr;
Duitfchland hadt den Koning van Deenemar- ?nj«ft«
ke, al federt eenige jaaren , in de oogen gefte-'^J^^^
ken, en bewoogen , om zig naauwer te verbin- den, '
den met den Keizer ; met wien hy , in 't jaar
1629, tot klein genoegen van deezen Staat,
vrede gemaakt hadt. De toeleg was , de Z wee^
den te verdry ven uit Pomeren. Daarenboven,
hadt Koning Chriftiaan de IV, federt eenige
jaaren, goedgedagt, al wat uit Zweeden naar
Pomeren ging , met verfcheiden* tollen , te
bezwaaren. De Zondfche tol in 't byzonder was, over 't
in 't jaar 1 64 j , zo geweldig verhoogd, dat men, verhoo»
in Zweeden , een heimelyk befluit nam , oml^" ^?i
zig, met geweld, te verzetten, tegen deeze to^"en.^ ®
nieuwigheden , en eenen inval te doen in Hol-
ftein. 't Befluit werdt uitgevoerd , in den voï-
jenden Winter. De Zweeden veroverden ver-
fcheiden' Steden , in Holftein , in Jutland en
in Schoonen,eer de Deenen gelegenheid had-
den , om op hunne befcherming verdagt te zyn.
De Regeering van Zweeden hadt de Staaten
der Vereenigde Geweften , terftond na 't uit-
bergen van den kryg, doen verzoeken, om
eenigeOorlogsfchepen; doch men kon 't, des-*
wege.
•3?o VADERLANDSCHE XLIV.Bomc
164.S. ^^g^ 9 ^^^ algemeene Staats vergaderinge ,
* niet eens worden. Holland, daar de Oofter-
fche Koophandel ook zwaar gedrukt werdt,
door de verhoogde Zondfche tollen (t) , zou
gaarne gezien hebben , dat men de Zweeden ,
vaardiclyk , hadt bygeftaan. Doch de andere
Geweften waren zo fpoedig tot ^een befluitte
brengen. Lodewyk de Geer^ bewindsman van
Zweeden , hadt no^tans , in de Lente des jaars
1644 , met bewilhging der Regeeringe, van
byzondere Perfoonen in Holland en Zeeland ,
omtrent dertig maatige fchepen weeten te be-
komen , die Gottenburg hielpen ontzetten ;
doch verhinderd werden , de Zweeden over te
voeren naar Funen , en , eerlang , naar 't Vlie
te rug keerden («). Maarten Thyszoon , Eqm-
pagiemeefter in Zieeland , hadt het opperbevel
x)ver deeze fchepen gehad (v). Hy bleef, fe*
dert , in Zweedfchen dienft , werdt door de Ko-
ninginne edel verklaard , en met den naam van
Anherhelm vereerd (w). De Staaten van Hol-
land lieten zig , midlerwyl,.veel gelegen leg-
fen, aan het krenken van Deenemarke. Zy
adden, al voor lang , gedrongen, op eene na-
dere verbindtenis met Zweeden (xV die, in 't
jaar 1640 , getroffen werdt (y). Volgens deeze
Verbindtenis , moeft men eikanderen byftaan ,
tegen elk , die den Koophandel der Bondgenoo-
ten zogt te verdrukken , 't welk , voornaamlyk,
zag
. (t) Zif Refol. Holl. !• Jtd-j K4J. hU ao6.
\u) PUFENDORF Zwecdfchc Hift. hl, 734* AITZEMA Hm
Deet^ hl. 947*949.
(vj COMMSLIN Fiedr. Henr. II. Deel ^ hl, 156.
(lu) Verbaal van den extr. AmbalT. Jncob de Witt. ^f, Sm
(x} AiTZF>MA II.' Deely bl. 644, ««4690.
iy) Zi9 het Txa^. Iry Ait^ema XX. Dtel^ ii. 6ii.
XLlV.BoEir. HISTORIE. 381
zag op Deenemarke. En 't was uit kragte van .^. -
dceze Verbindtenis , dat Zweeden onderftand — 2^
gevorderd hadt van deezen Staat. Men hadt,
reeds in 't jaar 1639, een Gezantfchap gefchikt
naar Deenemarke, om 't Huk der Zondfcheen
Gelukftadfche tollen te vereffenen (2). Doch
men kon eikanderen niet verftaan (a). Twee
jaaren laater, was 'er een ander Gezantfchap
afgezonden , met gelyken uitflaff . De Koning
bleef beweeren „ dat hemvryftondt, in zyn
i, gebied , lafteh te heflFen , naar ?yn welgeval-
„ len; dat elke Mogendheid dit regt hadt , en
„ dat de Staatenzelven inkomende en uitgaan-
„ de regten vorderden van de meefte Koop^
„ manfchappen." Men antwoordde hierop,
van der Staaten zyde „ dat 's Konings tollen
5, van eenen anderen aart waren dan de inko-»
„ mende en uitgaande regten deezer Landen j
„ dat deeze regten alleen werden geheeven ,
„ als de waaren in- of uitgevoerd werden, en
„ de fchepen , gevolgelyk , hunnen laft gebro-
„ ken hadden , doch dat de Koning tol vor-
„ derde, zonder dat de fchepen laft braken.'*
De handeling was hierop afgebroken , na dat
de Koning eenige voldoening beloofd hadt
aan deezen Staat {b) : waarop egter geen ge-
volg kwam. Daarna, werdt de bemiddeling tus-
fchen Spanje en deezen Staat , die , kort te voo-
ren, aangebooden was door Koning Chriftiaan;
in den Haage, van de hand geweezen (c) : en
men hadt, langs hoe meer, genegenheid ge->
toond,
* (z) AlTZtMA II. Dsel^ bl. 6\9 int.
Xf) AlTZKMA II. Deel^ kl, 701, 710.
h) AITZEMA II. Deil^ hL 7t8'79ffy %€$»
t) AlTZKMA II. Dtcl, kl. 799 1 tjd.
{
jj2 VADERLANDSCHE XLIV.Boeic
rtfitc. toond , tot het houden der verbindteniffe met
* Zweeden; hoewel de Refident Spiering , mid*
lerwyl , vergeefs aanhieldt , om ónderftaDd in
geld (ji). Men vreesde, veelligt, dat Zweeden
niet in den zin hadt , Deenemarke aan te tas-
ten, en zajg geenenoodzaakelykheid, om de
jonge Koningin , in den Duitfchen kryg , ver-
der , te ondeflleunen. Doch de inval in Hol-
ftein veranderde den ftaat der zaaken {e). Hol-
land oordeelde toen , terftond , dat men de ge-
fchillen tuflchen Zweeden en Deenemarke
moed: tragten by te leggen , door een buiten-
gewoon Gezantlchap , en gedoogde , gelyk wy
boven zagen , dat de Geer fchepen uitruftte,
en bootsvolk aannam , in Z weedfchen dienll.
De Stta- Men befloot tot het afzenden van een dubbel
ten zen- Gezantfchap naar 't Noorden, yakob de fVitt^
den Ge- Oud-Burgemeefter van Dordrecht , Jndrks
niiar^" Bikker , Oud-Burgemeefter van Amfterdam, en
Zweeden Kornelis van Stavenijfe , Raadpeniionaris van
en Dee- Zeeland , werd^i benoemd om naar Zweeden
aemarke. je reizen. Gerard Schaap , Burgemeefter van
Amfterdam, Jlbert Smk^ Oud-Burgemeefter
en Hoofdfchout van Hoorn , en Joacbim van
Andrée , eerfte Raad in den Hove van Friesland,
waren tot het gezantfchap naar Deenemarke
Hun Itft, gefchikt. Beide de gezantfchappen hadden 1^,
om de Vrede tuflchen Zweeden en Deenemar-
ke te bemiddelen, en , te gelyk, by Koning
Chriftiaan , aan te houden , op de herftelling
der bezwaamiflenover^tv^rhoogen der Zond-
fche tollen , welken zy , op den voet van *t ÏJrf-
ver-
(i) Refol. HoIL «,7 Aug^z^^ On$h, U43* hL Z5i» }» > ilW
AlTZKMA II. Dttlf èl. «37-t39t iöJf >o«.
(e; Rcfol. HoU. 4 Feh. u Méart H^. hl. zs, $9*
XLiV. BoE«. HISTORIE. 583
verdrag , te Spiers , int 't jaar 1 544 , geflooten, j 645.
«noeften tragten te brengen. En in geval een
Verdrag tuflchen de twee Kroonen en deezen
Staat getroffen werdt, moeftenzej tot verze-
kerdheid van het zelve, een Verbond van Borg*
togt zoeken te fluiten, tegen die gene der drie
Mogencïteden , door welke, het Verdrag zou
gekrenkt worden (ƒ ). Tot geleide der gezan-
ten en eener groote Vloote van Koopvaardy-
fchepen , in 't Vlie zeilreede leggende , hadden
dé Staaten omtrent veertig fchepen van oor-
loge uitgerüft , over welken , de Vice- Admiraal
Witte Komeliszoon de Witte, als Admiraal,
geboodt (g). Elk gezantfchap begaf zig opeen
byzonder fchip, en de gantfche Vloot liep, in
Hooimaand des jaars 1644, uit het Vlie , in
tce. Aan 't rif van Schagen , beg?if het fchip ,
welk de gezanten naar Deenemarke op haat ,
zig naar de Zond. HetZweedfche Gezantfchap
zette koers naar Gottenburg, om, van daar, te
lande, voort te trekken naar Stokholm. Doch
op de hoogte van Gottenburg gekomen zyn- '
de, vondt men deeze haven, op nieuws, bezet
met eenige Deenfche fchepen, die z^^^adg-
heid maakten, om de Staatfche gezanten
doortogt te verleenen naar de Stad. t Werdt
hun,nogtans, na verloop van eenige dagen,
toegelaaten. De gezanten naar Deenemarke
werden ook eene wyle opgehouden , door de
Deenen. Zo veel agterdogt hadden deezen op-
gevat over de talryke Oorlogsvloot der Staa-
ten; die, federt, in de Zond bleef kruiflen ,
doch
. (ƒ) ïnftr. van is Juny 1644. ^ Secr. Inftt. van den z»lf^
4in dds^ MSS. ^i>o»ifc AiTZRMA II. Deel, II. 9^7-9$9»
' li) ^^'^^^ <*«nei. SMathi f J^uny 1644*
384 VADERLANDSCHE XLlV.BöfflK
t(^^c doch zonder eenige vyandlykheid te pleegca.
- "Men vondt de beide Kroonen niet ongezind,
y^'^ef om der Staaten bemiddeling te aanvaarden.
vStin-Doch de Zweeden, vernomen hebbende^ dat
gen in 't de onzen van zins waren , de by zondere belan»
Noor- gci^ van deezen Staat ook tot een punt der han-
*^°* delinge te maaken , gaven hun , niet donkerlyk,
te verftaan, dat Deenemarke de bemiddeling
van de hand wyzen zou , zo dra men daar be*
merkte , dat de Staaten hun eigen belang , ten
minftcn onder anderen, beoogden, in de han-
deling. Ook zogtenze de onzen te beduiden ,
dat de Staaten hunne wapenen voegen moes-
ten by die van Zweeden, zo zy Deenemarke,
in 't ftuk der tollen, tot reden wilden brengen.
Men zou hiernaar^ van onzen kant, zeer ge-
luifterd hebben, zo 't van de Zweeden verzogt
geweeft ware ; om dat men , in zulk een geval,
ook eenig voordeel zou hebben konnen be-
dingen van deeze Kroone , over welke men,
zo wel als over Deenemarke , in 't ftuk der
tollen, te klaagen hadt. Doch de Zweeden myd-
den , voorzigtely k , hiertoe eenig eigenlyk ver-
zoek te doen. Zy vertoonden den onzen , al-
leenlyk , dat de Staaten zelven belang hadden
by het beoorloogen der Deenen j die hun ,• be-
halven in 't ftuk der tollen, ook, onlangs, door
't verbieden des Koophandels op Zweeden,
ftof tot misnoegen gegeven hadden. De Staat*
fchen zouden, daarentegen , gaarne gezien heb-
ben, dat de Zweeden met Deenemarke in oor-
log gebleeven waren , tot dat men met Chris-
tiaan den IV. overeengekomen was , tot ge-
noegen van deezen Staat , zonder dat dezel-
ve zig liet inwikkelen in eenen nieuwen krygj
XLIV. Boe*. HISTORIE/ 585
doch 2y befpeurden , door den tyd ^ klaarlyk , 164 e
dat de Zweeden hiertoe niet te brengen zou* ^
den zyn. Ook werdt hun het Verdrag van den
jaare 1640 voorgehouden, waarby men zig,
. tot het byftaan van Zweeden verbonden hadt:
waarop 2y niets te zeggen wiften , dan dat men
niet tot het opvatten der wapenen komen
moeft, voor men beproefd hadt, hoe ver men
Deenemarkei> door minnelyke tuflchenfpraak^
brengen kon. *t Geheele jaar verliep met dee*
ze handeling, zo wel te Stokholm, als in Dee*
nemarke; daar deStaatfche Gezanten den Ko--
ning, door de nabyheid der Staatfche Vloote
in verlegenheid gebragt, hadden weeten te
brengen tot het aanneemen van de bemidde-
ling der Staaten en des Konings van Frankryk;
die, voordeel verwagtende van den voortgang
der Zweedfche wapenen in Duitfchland , de la
Thuillerie naar 't Noordéh gezonden hadt, dm
. een fpoedig Verdrag tuflchen de twee Kroo-
nen te bewerken. Doch de Zweedfche Raaden
gaven, klaarlyk,. te verftaan, dat zy zo ver
niet dagten te komen, zode Staaten niet voor-
af verklaarden , wat byftand Zweeden van hun
te ver wagten zou hebben , wanneer *t Verdrag
niet Deenemarke niet tot onderling genoegen
getroffen werdt. De onzen beloofden, hier-
op , met algemeehe woorden , dat men zigftipt
dagt te houden aan 't Verdrag van den jaare
.1640. Doch alzo de Zweedeaduidelyker ver-
klaaring vorderden , beflooten Bikker en 5ta-
venifle, op ^t einde des jaars, een* keer her-
waards te doen en naderen laft; te haaien. On-
dertuffchen was men overeengekomen , om in
Louwmaand des jaars 1645 , tufïchen Kolmar
XL D££L. fib en
«■
l»6 VADERLANDSCHE XLrV.BoEKi
1645. en Chriftianopd, grensfteden van Zweedea
' en Deenetnarke, in onderhandeling te treeden
. over een Verdrag tuffchen de twee Ryken,
onder bemiddeling van Frankryk en Reezen
Staat. De gezanten naar Deenemarke ge-
fchikt , en de Witt, die te Stokholm geblee-
ven was , begaven zig derwaards. Terwyl
deeze onderhandelingen duurden (^) , kwamen
Bikker en Stavenifle, in 't laatft van Louw-
maand, uit Zweeden, te rug, den Staaten be-
rigtende „ hoe de Koningin hun te kennen ge-
>, geven hadt , dat zy met Deenemarke flui ten
kon, zo zy van *t Verbond, in den jaare 1 640,
„ met deezen Staat, gemaakt, wildea&aan;
^, doch dat zy te gelyk in bedenking ga^ of 't
„ niet beter ware, by dit Verbond te blyven,
„ en zig niet dan op eenen eenpaarigen voet
^ met Deenemarke teverdraagen/' Men kreeg
dit befcheid uit Zweeden , terwyl men raad-
pleegde over eenen aanftaandenveldtogt, waar-
mede het q> Antwe^en, of ten miiSlen op
Hnlft aangelegd was. De St^ateii van HoJJand
draalden , hierop , met bewilligen in de voorge-
fiaagen' werving y ea weigerden , eerlang , ron-
delyk , in eenige nieu we ligting te (temmen, za
bng men niet va{lge(leldliadt,eene Vloot uit te
ruften naar *t Noorden, om Deenemarke , in 't
ftuk 4er tollen , tot reden te brengen. De Prins
Tan Oranje , vreezende zyn oogmerk te lande
teznilen mifien, hieldt het bdluit tot de 'uit*,
rufting ter zee lang tegen. De andere Gewes*
ten waren vati zyn gevoelen. Doch MiddeJ-
burg
< (A) Verb«aleii van de extrdoid. ^Ambafl. naar Zveeden en
peenem. in de jsaren 1(44 $% i645« MSS» Zit 0elt AlTZEMl
11. Dolf èk f »i-i«oa.
XLIV. Boek. HISTORIE. 387
burg en Zierikzee in Zeeland fteraden met Hol- j ($45.
land tot de uitrufting, die, van Amftérdamen"""' — ^
van de Steden van 't Noorderkwartier, fterkft,
gedreeven werdt. Frankryk vermaande daar-
entegen de Staaten, by monde van den Kolo-
nel d'Eflxades , emftelyk , tegen den krys; met
Deenemarke. Doch Holland trok zyné meng
zo fterk, d^t zyne Hoogheid zelf, eindelyk,
zag, dat *er geen Leger in ^t veld zou te bren-
en zyn , zo de uitrufting niet voortging. Men Toenif-
dloot, eerft.in Grasmaand, den gezanten ln^^"ff ^*'
't Noorden laft te geeven, om de hoedanig- ^^^^^^^
heid van middelaars af te leggen. Men bragt van *
eene Vloot in zee van omtrent vyf tig fchepèn, Zwce-
mien wierf vyf duizend knegten , ten bishoeve ^^^*
van Zweeds: waarna de Staaten van Holland
eerft bewilligden, in de voorgeflaagen' ver-
fterking van het Leger te lande (i). De Vloot
der Staaten , over welke Witte Korneliszoon
de Witte wederom bevel hadt, in de Zond ge*
komen zynde,.onthieldt zig van alle vyand*
lykheden; doch bragt den fchrik zo zeer inde
Deenen (*) , dat Chriftiaan de IV. zig liet o*
verhaalen tot het fluiten van een Verdrag met
deezen Staat, welk, op den dertienden van
Oogftmaand , te Chriftianopel , getekend
werdt. De Koning verbondt zig , by het zelVe, Verdrag
„ in den tyd van veertig jaaren , wegens den"*^^ ^^^
„ tol in de Zond , niet meer te zullen vorde* ^^^^^ **
„ ren, dan by zdcere Lyft , met.wederzydfché
„ toeftemming, ontworpen, was vaftgefteld.*'
Ook beloofde hy „ alle goederen, noe ge-
„ naamdy
(i) AlTZEMA IIT. Deel. H. 2, j.
\k) PoiitNooRT Zweedfche Hift^R 74€.COMBfELlNFredc
Bendr. U. Dal. kl, i%i.
Bb*
i
388 VADERLANDSCHE XLIV.B0Ï.X.
1645. 5> naaffld,vryelyk, doofde Zond te zullen laa^-
— ^^„ ten voeren. De tol in Noorwegen zou ge-
„ heeven worden, op den zelfden voet, als ia
„ *t jaar 1628 beraamd was^ tot dat, hierop,
„ tcrt:wederzydfch genoegen, een nadere voet
99 zou gevonden worden. En 20 men elkan*
„ deren , omtrent den Gelukfladfchen tol , te
3, Hamburg , niet verftaan kon , zouden de in-
„ gezetenen der Vereenigde Geweften daar-
„ van, van nu af aan,vry zyn (/)." Ten zelf-
den dage , werdt ook de Vrede tirflchen Zwee-
den en Deenemarke getekend ; waarby Koning
Chriftiaan genoodzaakt werdt, eenaanmerke-
lyk deel van zyn gebied aan Zweeden af te
(taan (w). Zweeden en deeze Staat ftondenel-
kanderen borg voor de onderhouding vanbei-
dedeeze Verdragen (n), welken men, met re-
den, vreesde, door Deenemarke, niet langer
te zullen gehouden worden, dan het gevaar,
waarin het Ryk, door deZweedfcbe wapenen
en door dé Staatfche Vloote, gebragt was ,
ihiuren zou. Ook toonde Koning Chriftiaan ,
al ha^ , dat hy zig niet (lipt dagt te binden aan
beloften, welken hy voorgaf, hem, onregt-
vaardifflyk , afgedwongen te zyn (0). Hy zondt,
na verloop van eenige maanden , een* lyft der
tollen in Noorwegen herws^ards , die veel ver-
fclulde van die van den jaare 1628; fchoonzy-
ne Amptenaars voorgaven datze 'er voUcomen-
lyk mede overeenkwam: waarom deeze lyfl,
door de algemeene S£aaten,bpenlyk, verwor-
pen
f/J 23p het Traft. ty Aitzima III. Deel^ hl, n.
(m) Zit AiTZEMA lil. Z)#f/« H. 10.
.. \n) Zit AiTZSJdA Ilf. Btil ^ bL 15. Viedohsmd, hk 1^«.
(o) A1T2EMA ïlU£>eelfhL xf.
XLIV.BoEK. HISTORIE. 3*9
pen werdt (p). Het Verdrag met Deenemar- 1645.
ke ftondt , derhalve , wankel , kort na dat het "
geflooten was , en men moeft, in *t volgende
jaar, wederom tot handeling komen. Chris-
tiaan de IV, zondt Korvitz Uhlefeld naar den
Haage , die , na veele onderhandelinffen , van
zynen kant, voornaamlyk, aangelegd, t)m de
iiweeden hier gehaat te maaken (^), eindelyk,
op den twaalfden van Sprokkelmaand des jaars
1647, een Verdrag wegens den Zondfchen tol
floot, welk, gelyk het voorgaande, veertig
jaaren duuren moeft (r). Koning Chriftiaan o-
verleefde het fluiten van dit Verdrag naauw-
lyks een jaar. Hy ftierf , op den agtentwintig- *
uen van Sprokkelmaand des jaars 1648 ( j);
wordende , door zynen Zoon , Fredrik den III ^
opgevolgd.
. Met Frankryk , werdt , op den tienden van VIL
Lentemaand des jaars 1645, het jaarlykfch^^rdrag
Verdrag vari onderftand vernieuwd, op den^^^^^^
voorigen voet (r). Doch op den twintigften ryi^.
van Grasmaand , werden nog driehonderddui-
zend ponden , boven de gewoonlyken twaalf-
honderdduizend , bedongen. Men verbondt
zig , van onzen kant, om eene Plaats van be-
lang aan te taften (u). De Prins hadt het oog op De veid-
Antwerpen , en , ten dien einde , het voetvolk ^^s^
doen byeen trekken, te Dordrecht, en deRui-gJ^p^^j
tery , te Tilburg , tegen het midden van Bloei*
maand. Een deel van t Leger , onder den Vdd-
maar*
!p) Zie AlTZEMA in. Diêlf R 17.
j) AmJ.Mh. III. Detlt hl. 106 f 1079 11M40.
[r) Zie het by Aitzema III. Detl^ H 177.
[s) AlTZBMA III. Dal 9 bl. 249.
it) Zie het by Aitzema III. Deel^ bL 43.
(¥) AiTZSMA III. Deel, bl, 44*
Bb 3
I
390 VADERLAND8CHÏ XLlV.Bom
i(S45; maarichalk Brederode,begafziff, vervolgens,
van Dordrecht , naar Rammekens , en vau
daar , naar Sas van Gend en Wachbeek. Hier,
o vermeefterde Brederode eene fchans , die de
. Moervaarc dekte. Zyne Hoogheid, midlèr-
wyl, met het gros des Legers | te Bergen op
Zoom gekomen , vondt raadzaam , zig by Bre-
derode te voegen , alzo de vyandlyke Géneraal .
Bek zig ,. te Moerbeek , digt by den Veldmaar*
fchalk , nedergeflaagen hadti Hy doet dan het
Leger fcheep gaan , zet te Sas van Gend voet
aan land, en trekt, ten zelfden dage, tot Sel*
zate , een uur van Brederode. Om Bek te doen
veranderen van Legerftede , toog de Prins , fe-
dert, naar Ooft-JEkelo, en voorts naar Mal-
deghem , daar hy zig verfchanfle. Maar Bek
bleef onbeweegd te Moerbeek leggen , laaten-
de den Hertoge van Lotharingen de zorg over,
voor de Vaart tuflchen Genden Brugge (v).
De Fran^ Ten deezen tyde , werdt de Vefting Mardyk
fchen )yy Duinkerken ingenomen , door den Hertoge
^rdyk vanOrleans, teriuryl d&Luitenant- Admiraal
en Bour- Tromp, in 't Scheur leggende, de fchans Hou-
bourg, ten- Wambuis befchoot («)). De Hertog trok ,
vanMardyk, voor Bourbourg, welk hem, insge-
lyks, binnen weinige dagen , in handen viel. De
, vyandlyke troepen , onder Picolomini en Lam-
boi , hielden zig » midlerwyl , digt by Duinker-
ken , verfterkende de vaarten , welken van daar
loopennaar S. Wynofcsbergen. Ondertuffchen,
morde men , hier te Lande , dat 'er , met zulk
een magtig Leger , als de Prins üians onder zig
hadt,
(v) Memoir. de Fceder. Henci p, }4tf-]<ft. Aitzema IJl.
(w; AITZEMA III» De€l, H. !«.
XLIV. Bom HISTORIE. 391
hadt, zo weinig uitgeregtwerdt. En dit mis- 1645,
noegen hadt , meent men , zo veel indruk op Xanfla j"
zyne hoogheid, dat hy den toeleg op Antwer-op Ant-
pen, waarvan de uitflag, ter oorzaake van de werpen
nabyheid des vyands,zeer hagchelyk was , be- °*^'*"^^
floot in *t werk te (lellen : hoewel anderen ge»
oordeeld hebben , dat hy , buiten dit , zeer ge-
zet was op het beniagtigen deezer.Stad, en,
uit deezen hoofde , wel veel waagen wilde , om
haar te winnen. Hy breekt dan op van Mal-
deghem, met voorneemen, om te Yzendyke
fcheep te gaan, tuflchen Huift en Antwerpen
te landen, enzig, aldaar, meeftcr temaaten
van de (chans Veerenbroek. Doch toen het Le-
fer te Yzendyke kwam, ondervondt men , dat
e fchepen , die de troepen vervoeren moeften ^
ftilte en tegenftroom gehad hebbende, aldaar
nog niet waren aangekomen. Midlerwyl, kreeg
Bek kennis van 's Prinfen voorneemen, en be-
gaf zig , met een deel zyner magt , in alleryl ,
naar Veerenbroek. Hierdoor werdt de gant-
fche toeleg verydeld. De Prins , ongeraaden
vindende te landen , in 't gezigt van een vyand-
ly k Leger , keerde van Yzendyke naar Malde-
ghem, en eerlang naar Ooft-Ekelo te rug (x).
De Hertog van Orleans , na ' t inneemen van yilb
Bourbourg , naiur Parys te rug gekeord zynde , Kry^sbe-
hadt het bevel over het Franfirne Leger gelaa-dryven
ten aan de Maarfchalken^foG^wenAiinfya»,^^^ P^*'
die verfche^den' Steden laogs de Leye inna- °*
tnen j tot aan Meenen doordrongen ^ en zig
nederfloegen langs de VaarctufTdien Genden
Brugge. Zj hadden , voonif, den Hertog van
Lot-r
(m) Meraoir, (Ic Fieder. Hénxl p, Sff^s^o, ,
Bb 4
i
39a VADERLANDSCHE XLIV.Boilic:
i6a^. Lotharingen, te Halteren, zo onverhoeds o-
■ vervallen , dat hy genoodzaakt was , met zyn
Leger , naar beide deeze Steden de wyk te nee-
De Prins men. De Prins kreeg hiervan kennis, terwyl
hervat hy op *tpunt ftondt, om iet gewigtigs te en-
den toe- demeemen ; hy veranderde hierop van gedag-
Antwer- ^^^ > ^ hervatte den toeleg op Antwerpen. Hy
pen, ' befloot, terftond, op te trekken naarGend.
Onderweg, hieldt hy een móndgefprek met
de Franfche Legerhoofden , die aannamen, na
't bemagtigen van Meenen , te Deinze te ko-
men ; daar de Prins zig by hen voegen zou, om
vervolgens *t beleg voor Antwerpen te flaan.
Om den V3rand te misleiden , toog de Prins o-
ver de Vaart tuffchen Gend en Brugge te rug;
doch des anderendaags , keerde hy weder, floeg
den wee op naar de Leye , en légerde zig te
Ooidonk , terwyl de Franfchen zig te Demze
legerden. Beide de Legers, daarna over de Leye
fetrokken zynde, floegen zig neder langs de
Chelde. De voorhoede van 't Leger der Staa-
ten begaf zig zelfs over de kleine Schelde , en
legerde zig in een Dorp aan de andere zyde.
Doch ten zelfden tyde, waren Picolomini, Bek
en de Hertog van Lotharingen, met hunne
troepen , te Gend gekomen , om de Franfche
en Staatfche Legers te wederftaan. De Prins
begeerde toen , dat de Franfchen flegts vyf of
zes dagen byeen bleeven, tot dathy zig, voor
Antwerpen , zou h^ben nedergefl^gen. Doch
zy, voorwendende; bedugt te zyn, dat de
vyand de Steden herneemen mogt , welken zy
langs de Leye bemagtigd hadden , weigerden
zo lang te toeven aan dq Schelde. Zy booden
All^enlyk aan, zig eeqen dag te willen ophou-
den,
XLIV.BöBX. .HISTORIE. 593
den , tot dat dê Prins het gantfche Leger over 1645.
de groote Schelde gevoerd zou hebben. Doch """^
terwyl deeze zig hiertoe gereed maakte, begon
de vyand zig, in merkelyken getale, te ver-
toonen aan de overzyde der Riviere. Men
vuurde , van onzen kant , hevig , om hem te
doen wy ken ; by welke gelegenheid , Bek in de
ichouder gekwetft werdt. 't Gelukte den Prin-
fe, het Leger te voeren over den ftroom. Doch die an-
alzo de Franfchen langs de kleine Schelde leg- dennaai
genbleeven, moeft men den toeleg op Ant- ^^nrdeid
werpen opgeeven. De Prins befloot dan. Huift ^^^^*'
aan te taffen. Hy trok, in alleryl , naar Loke- Huift
ren, en, van daar, over den ftroom de Durme, wordt
naar Steeken, twee uuren van Huift: binnen ^^^^^^^^'
welke Stad , die zeer fterk gemaakt was , de
vyand , ondertuflbhen , drie regementèn kneg*
ten geworpen hadt. Het Leger bleef flegts
eenen nagt te Steeken , en vertoonde zig , des
anderendaags , zynde den vyfden van Wyn»
maand , voor Huift (y).
Terftond hierna, maakte Brederode zigBredero-
meefter van de fdians Naflau en van eenige ^^ ?^'"'
andere fchanfen. Moervaart werdt , inscelvks, fchj|^fen.
bemagtigd , en "weinige dagen daarna , de fter-
ke fchans Spinola , op den dy k , die naar Vee-
renbroek' loopt. Terwyl men zig verfchanfte
voor Huift , floegen Bek en de Hortoc; van
Lotharingen zig neder, tuflchen Zwyndrecht
en &irgt , twee fchanfen aan de Schelde. Huift
werdt benaderd van twee kanten , van de fchans
Nallau , en van den dyk , die van S. Jans-S teen
naar de Stad loopt. Men befchoot dePlaats van
vier
(y) Memoir. de Fredcr. Henri p. 150 i;tf«
• Bb j , :
394 VADERLANDSGHE XLIV.Bóöt.
i(S45. vier battery en, en maakte zig,€erJang, meea-»
ter van de Contrefcarpe. Eene der gaande^
ryen, met welken men over degraftdagt teko*-
men , werdc vernield , door eene vyandiyfce
bombe, die te geiyk verfchexden' Ofl&ierenen
gemeenenhet leevennam. ToendeèdtdePriM
degraft, met rysboflen , vullen, waarnamen
aanviel op twee bolwerken te gelyk, met zulk
een' gewenfchten uitflag, dat die van binnen
Httift verzogten in befi)rek te komen. *t Verdrag ,
geeft zig waarby de Stad zig opgaf , werdt den vierden
over. van Slagtmaand getekend. De bezetting be-
doiig twee ftukken gefchuts , een mortier en de
gewoonlyke krygseer, en werdt naar de Le-
g^rftede van Bek geleid. De Franfchen meen-
den , dat de Prins van Oranje genegen zou ge-
weeft zyh, om de vrye oefening van den Room-
fchen Godsdienft toe te ftaan, binnen Huift;
doch dat het hem , voornaamlyk, door'de Staa-
ren van Holland; belet was (2). 't Bemagtigen
van Huift was van veel belang voor den Staat.
Men hadt nu gelegenheid, om brandfchatting
te vorderen van het Land van Waas, en van
het platte land cnntrent Gend en Dendeïmon-
de. Ook flxjndt de weg naar Antwerpen meer
DeMoer-op^^dantavooren. 's Daags na 't overgaan
fpui- der Stad, zondt de Prins Graaf Willem Fre-
fchans (irik vanJNaflau, Stadhouder van Friesland,
gewon- jjjgj drieduizend knegten en twaalf kornetten
paarden, om de Moerfpui-fchans, drie uuren
van Huift, te bemagtigen : 't welk, in agt of tien
dagen, gelukte- De Kolonel Ferents nam, ten
zelfden tyde, de fchanfen S. Katherine en S.
Markus in,en eenige andere kleine fchanfen,die
• . al-
• (2) N^gotiat, Secret. Tom. II. ^. II. ^ ISS» 2x7.
nen.
\
XUV.BOB». H I S T O R lU jp^
allen geflegt werden. Graaf Henrik van Nqffau^ j^-.
Zoon van Willem Fredrik , bekwam het bevel ^^*'
over Huift. De veWtogt Kep, hiermede, ten
einde. Het Leger wordt, van de S. Anna fchans,
te Tchepe , naar de Winterkwartieren gevoerd
(«)• Op 't einde des jaars, maakten de Spaan- OeSpaan*
fdien zig , by verraffing , wederom meefter van fchenher-
de Vefting Mardy k en van de fchans Houten- neemen.
Wambuis (è). M*^^y^-
In Oogftmaand, te vooren, was 'er, in den Verbond
Haage , een Verbond van vryen Koophandel met de ,
geflootea tuflchen deezen Staat en de Haiize- ?^ j^®'
Steden, Breemen en Hamburg, voor den tyd ^^ ^^*
van vyftien jaaren (c) : welk Verbond, in 't vol*
gende jaar,ook metLubek vernieuwd werdt(^).
Den Heere van Duivenvoorde, Groot-Ze- Kat$
gelbewaarder v^n Holland , in de Lente deeaes wordt
jaars , oV^rleedM zynde , werden de twee groo- 9^^^^
te Zegels, door de Staaten, den Raadpenfiot^^^^*
naris I^^ats* in handen gefteld , die 't Aitipt van
Groot-Zegelbewaarder , federt , bekleedde (#).
De beweegingen der wapenen , in de Neder* ix,
landen , in Duitlchlabd , in Katalonie en in, Ita- ^^
lie , ftremd^i , dit jaar, de Vredehandeling, die^ Spaan-
te Osnabrugge en te Munfter, begonnen was^^oeTen
*t Krygsgeluk liep den Keizerfchen en Spaan- de Staa.
Ichen tegen , aan verfcheiden' oorden : 't welk ten te bc-
hunne partyen onhandelbaarder maakte,fchoon ^^^^eii
het hen flerker deedt haaken naar vrede* Fi- 2^„^ere
Ups de IV, reeds lang buiten adem gevogten^ hande-
zogtling.
(a) Memoir. de Freder. Hetxri p* isf'i^z. AlTZEMA IlX.
Deelt il. Il-Sf.
. (i) AlTZCMA II* Dêêlf èi, S7.
(cy Zie AlTZïMA III. Deetj bl, 6u
(d) AiTZSMA Vredehiind. tl. 194.
(e) iLefoL Hóli. xr May i64f. ^/. iiu
396 VAIffiRLANDSCHE XLIV.Boik.
KS45. zogt zelfs de Staaten der Vereenigde Gewes-
ten te beweegen. tot een byzonder Verdrag*
Een Kapufyner Monnik, gekleed sds een Krygs*
man , gehoor verworven hebbende by ^n
Prinfe van Oranje, terwyl hy voor Huilt Jag ,
toonde hem volmagt, om de gefchillen tus*
fchen Spanje en deezen Staat te vereffenen. De
Prins ftelde hem uit, tot 's anderendaags, en
toen boodt de Monnik zyner Hoogheid, ver-
fcheiden' voordeelen aan , indien hy wilde ar-
beiden tot de vrede, 't Stuk van den Gods-
dienfl: zelf werdt ruiterlyk van den Pater ge*
Ij^deld. Doch de Prins , de aangebooden'
voordeelen voorzyn'perfoon en huis afgeflaa-
gen hebbende, wees hem aan de Staaten; ten
zelfden tyde , d'Eflrades dorade te voorfchyn
komen , uit het Jiaafte vertrek, waarin hy hön
verfteken hadt , op dat hy hooren zou , wat men
den Prinfe aanboodt, en op welk eene wyze hy 't
aflloeg. De Monnik , te laat befpeuïenije , dat
men met hem jokte , hereifchte zynen Geloofs-
brief, en vertrok (ƒ). Te vooren, was 'er nog
eens een Geeftelyke in den Haage geweeft,
om diergely ken voorflag te doen ; doch hy was,
insgelyks , afgeweezen (^). De Spaanfchen ga-
ven egterden moed niet op, om de Staaten te
beweegeiitot byzondere handeling. De Maar-
schalk VAN KAST£L«RoDRIGO,dieDon
Franciskode Melo, in Wynmaand desjaars
1644 , opgevolgd was , in de Landvoogdye der
Spaanfche Nederlanden (*), zondt venchei-
den'
(f) BAIKAOE Tm. I. f. xi. Kegotiat. Secret. T»m, lU P«
JI. p, 204,
(l) Ncgotiat. Secret. Têm. II. P. I. p, 17 ƒ .
iP) CoMAi^JLiN fxcdc. Henx. II. Deel, kk' 170*
XLIV. Boek. HISTORIE. 597
den' Perfoonen herwaards , om heimely k te on- j 5*5^
daitaan, of de Prins en de Staaten neigden -.
tot verdrag (ï). Zelfs fchreef hy , in Winter-
maand , eenen beleefden Brief aan de Staaten,
waarin hy aanboodt,byzondere Gemagtigden
te willen zenden naar den Haage (k). Doch
men verkoos niet, dan te Munfter te hande-
len ; daar de Franfchèn en Middelaars, reeds
eenen geruimen tyd, vergaderd geweeft wa-
ren (/).
Hier en te Osnabrugge werden , midlerwyl , De dteli
de onderhandelingen voortgezet; fchoon de ^^8
Staatfche Gevolmagtigden nog niet naar Mun- v^mag^
fter vertrokken waren, 't Eem, dat men be-tigdenop
gon te regelen , betrof de titels en ran§ der de Vre-
byzondere Gevolmagtigden , en de plégtighe- ^«^^^^^
den , met welken men eikanderen zou hebben Jjj^ ^^J'
te ontmoeten. De Koning van Frankryk hadt regeld/
den Gezanten van deezen Staat den titel van
Excellentie of Doorlugtigheid , tot hiertoe, niet
willen toeftaan. Doch alzo 't zyn belang was ,
de Staaten in oorlog te houden met Spanje, op
dat hy zyne o\^erwinningen in de Spaaüfche
Nederlanden , te beter, zou konnen voortzet^
ten, befloot hy, eindelyk, hen, door beleefd-
heid en titels, in te neemen. Hy beloofde , in
JLentemaand deezes jaars,dathy hunnenGevol-
magtigden op de Munfterfche V redehandeling
den titel van Excellentie zou doen geeven , en
de hooger hand , als zy zyne Gevolmagtigden
zouden komen zien; die hun zelfs het eerfle
be-
(i) Negatiat. Saaet. Turn, H. F. II. p, ^SSyisj* Uffijia
176. 190. .•
k) Zie deezen Brief in de Negotiat. Seoet. T«jv. I.^. 4^7.
\l) AinsMA Yzed(b9ii^ kU 2141 215.
398 VADERLANDSCHE XLW.BoEtf.
j(Uc. bezoek geeven zouden « in Plaatfen, daar zy
^^* laatft zouden aankomen (m). Het voorbeeld
van Frankryk werdt gevolgd, door de andere
Mogendheden , onder welken , de Regeering
van Zweeden zonderling kiefch was op 'tiluk
der eerbewyzen. Met de Keurvorflen en ande-
ren 9 vielen ook gefchillen over dit (luk , welken
^cer,door den tyd, beflift of bemiddeld wer-
den («).
X, Toen men 't , hieromtrent, genoegzaam eens
***^: was , begon men met ernft te denken , aan het
MD op' afvaardigen der Gevolmagtigden van deezen
f et af. Staat, naar Munfter : alwaar men hun , in den
vurdi- Zomer deezes jaars , reeds eene aanzienlyke
gen van wooning gereed gemaakt hadt (0). Men hadt,
^^^^y ook al eenige maanden , aan hun Berigtfchrift
Swf v^ gearbeid ; doch het vaftftellen van bet zelve
deezen was , geduurigly k , tegengehouden door Zee-
Staat naar land ; daar men veel voordeels trok uit den oor-
Mun(lcr.;jQg^ doormiddel der kaaperyen,* en uit dee-
zen hoofde af keerig was van de vrede. Ein-
delyk, kwam men, in Wynmaand^ tot\^-
ftelling van 'het Berigtfchrift (jp). Te gelyk,
werdt beflooten , dat men de handeling te Mun-
fter zou tragten te beleiden tot vrede , tus-
fchea Frankryk en Spanje, en. tot Beftand,
tuflchen Spanje en deezen Staat: waarin alle
db^Gewelfen, ook zulken, die meeft tot den
oorlog neigden, eenpaariglyk , bewilligd had*
1046. den ( j). *t Liep egter aan , tot in Louwmaand
• des
. (») AlTZEMA Vredehand. kL xti» xs^. Aitzbma III. 2)«^
^/. 3. y
(ff) P^ttz NcgOtiat. Stacf. Tom. II. ^. 1, ^ %$ ^ 21 , x» t
l4« -r. IL p, itf, 33, 'J4, 40. 5<.
■tê) N«gottat secret. Ttm. I. p, 3^9.
^ ip) Zit het by AlTXtMA IIL /)«»/, |A ;z,
(f) AlTZEMA Vz«dehsuid. hk s«z.
XLW'.JIoMc- Hl S T O R I B. ^^
des volgenden jaarai^ eerde Gevolmagügden jej^^^
naar Munfter op reis gingen. De Prins van O-^
xanje-, die nog gqtntfch niet gezind was totnoog.
vrede, zag hen nopde vertrekken* Doch de beid
Franfchen had^n 'er (lerk en by aanhoudinge^remc
op gedrongen (r). Hy verzogt hierom d'EiJra-^"" ^^"^*
des ,, den Kardinaal Mazarin aan te zeggen ,^^^ '
^ dat men hem 'niet dringen jHoed, om de Ge-
y^ volmagtigdenderStaatenzpfpoedigtedoen
yy, vertrekken; alzo hy*er wei meefter van zyn
yy kon, zo lang zy in den Haage waren j maar
^ wanneer zy eens t^ Munfter zouden geko->
yy menzyn, ZQudeuze, fchreefhy, afzonder-
yy lyk , met Spanje fluiten , in fpy t van Frank-
yj. ryk en van hem.(i')." Na de aankomft der
Gevolmagtigden van deezen 3taat te Munfter, •
kreeg de Vredehaadeling aldaar een nieuw
leeven , en begon de Vereenigde Qcweften na*
der te betreffen. Doch eer wy 't beloop derzel*-
ve ontvouwen , zal 't niet oiniienftig zyn, hier
eene beknopte fchets van de voornaamftever*
ichillende belangen der handelende Mogend-
heden in te laflen.
De oorlog hadt nu , in Duitfchland, omtrent XI.
dÈttig jaaren, ih de Nederlanden, meer dan^taac van
tweemaal zo lang , geduurd , en den voornaam-^^j^|^'*
ften oorloogenden Mogendheden fchatten ge-beUngea
koft. 't Was, derhalve, geen wonder, dat deder ban-
xneeften haakten naar vrede. Doch dit;verlan-<leiende
gen was fterkft in zulken , die 't meeftenadeel^^^^*^*
geleeden hadden by den oorlog, gelyk de Kei- j^^,n^*y^
2er en Spanje. Frankryk ea Sleeden , die deen ce Os*
wa-nabrog-^
(r) Kegociat. Secret. T«». II. P. IL /. xc;, i}p»i;<»itt9
: (s) D'BftaniBS Tfm. L p* 9%.
400 VADERLANDSCHE XLlV.BoMf:
1 646. wapenen , in verlcheiden' Gereften ^ met tast-
1
ge; met kelyken voorfpoed, ge voerd hadden , begeer-
naame den wel vrede, mids hün daarby gelaaten werdt,
van 't gene zy gewonnen hadden , en 't gene zj nog
daarenboven dagten te bedingen: waartoe hun-
ne partyen bezwaarlyk befluiten konden. Dit
{ïxemde de Vredehandeling j die> door den tyd,
geheell vk , geregeld werdt , naar den onzeke-
ren uitflag des oorlogs, welken men, nuhevi-
fer , dan flaauwer bleef voeren , onder 't han-
den over de Vrede. De Vereenigde Gewes-
ten zelven begeerden , in 't eerft , de Vrede niet
even fterk, om dat zyne Hoogheid, de Prins
van Oranje, meer neigde tot het voortzetten
van den oorlog. Holland alleen dreef den han-
del voort, en de gunftige voorwaarden , wel-
ken Spanje aanboodt, de argwaan, dien men
begon op te vatten over den voorfpoed van
Frankryk in de Spaanfche Nederlanden, de
fchaarsneid van 's Lands geldmiddelen , en de
toeneemende zwakheid des Prinfen van Oran-
je deeden , eindelyk , alle de Geweftcn en zy-
ne Hoogheid zelve befluiten tot de Vrecïe.
Spanje en de Vereenigde Staaten flooten een
afzonderlyk Verdfag, welk gelegenheid gaf,
aan den eenen kant, tot het ipoediger fluiten
eener vrede tuflcheri den Keizer en Zweeden,
en tuflchen den Keizer en Frankryk , en aan
den anderen , tot het af breeken der Vredehan-
delinge tuflchen Frankryk en Spanje, die nog '
cenige jaaren in oorlog bleeven.
Spanje. De kryg, die gBntlch Chrift;enryk beroer-
de, was-eerfl: begonnen, tuflchen Spanje en
den Vareenigden Staat, die beide belang had-
den , om éons de wapenen af te leggen, en ee-
ne
XLIV. BoElt. HISTORIE. 401
ne beftendige vrede te fluiten. Spanje was, fe-
dert eenige jaaren , in groote engte gebragt.
De Vereenigde Staaten hadden , na 't uitgaan
van *t Befiand , den oorlog weeten te houden
buiten hunne grenzen , en , onder /t beleid van
Prinfe Fredrik Henrik , den Koning verfchei-
den' fterke Plaaden , in Brabant en Vlaande-»
ren , afhandig gemaakt. De Franfchen hadden,
insgely ks , een aanzienlyk gedeelte van *s Ko-
nings Nederlanden, gelegen aan de grenzen
van Frankry k, overmeefterd. In Italië , in Kata^
lonie en in Rouflillon , hadden zy Filips den IV*
ook merkelyke afbreuk gedaan. De Portugee-
zen waren tegen hem opgeflaan , en haoden
den Hertog van Bragance tot Koning uitge-
roepen , die , door Frankryk en door den Ver-
eenigden Staat , onderfteund werdt. 't Verlies
van Portugal fleepte het verlies naar zig van
een gedeelte der Indien , welk voorheen onder*
't gebied van Portugal behoord , en waaruit
Spanje, federt dat Filips de II. zig de Portu-
geefche Kroon hadt toegeëigend , merkelyke
voordeelen getrokken hadt. Het onderhouden
van verfcheiden' Legers en Vlooten hadt 's
Konings fchatkifl t'eenemaal uitgeput , en zy
werdt fchaarfelyk voorzien uit de rykdommen
der Indien , die , fomty ds , den onzen in handelt
gevallen waren , en dikwils , uit vreeze voor
vyandlyke ontmoetingen , lang toefden ondei*
wege : t welk den Koning , meer dan eens , in
groote verlegenheid gebragt hadt. Hy hadt ,
derhalve , dringende redenen , om de vrede
met Frankryk en met den Vereenigden Staat,
die hem de meefte afbreuk gedaan hadden,
ernftelyk , te begeeren. Ook kreegen zyne Ge-
XL Deel. Cc vol-
16^6.
r tm
402 VADERLANDSCHE XLIV.Boek^
164.6. volmagtiffden te Munfter, eerlang, laft, om
•~^ — op de befte wyze met beide of met een van
beide te fluiten. *t Volflaagen verlies zyner
Nederlanden, die, van den eenen kant, door
Ffankryk, van den anderen, door de Staaten^
benaauwd werden , ftondt voor de deur. Hy
kon ligtelyk voorzien, dat hyze kwytzynzou,
wanneer Frankryk Duinkerken en andere zee-
havens , en de Staaten Antwerpen en de Schel-
de bemagtigd zouden hebben ; waarop men 't,
van wederzyde, aangelegd hadt. Hy zogt ,
hierom , ten fpoediglten , uit den oorlog te ge-
raaken: en geenenkans ziende, om, te geiyfc
met Frankryk en deStaaten,of met Frai3ayk
afzonderlyk te fluiten , haalde hy de Staaten
over tot een byzonder Verdrag, en geraakte,
hierdoor, in ftaat, om den oorlog, nogeenige
jaaren , uit te houden tegen Frankryk. Zyne
Gevolmagtigden tot de Vredehandeling waren
Don Gaspar de Bracamonte en Gusman , Graaf
' van Pégnaranda , en Antoni Brun , Ridder en s
Konings Raad in de Nederlanden , die de be-
kwaamfte was van de twee, en byzonderly k zy n
werk maakte , om de gunft der Staatfche Ge-
volmagtigden te winnen en te behouden^ Te
vooren , was de Savedra ook , van 's Konings
wege , te Munfter geweeft ; doch hy Weef 'er
niet tot het befluit der handelinge.
De Ver- De Vereenigde Geweften hadden , na zulk
cenigde eenen langduurigen en koftbaaren oorlog, ook
Cewes- j-eden , om vrede te begeeren. Het Verbond,
welk hen , in 't jaar 1 579 , eerft hadt famenge-
voegd , was , federt veele jaaren , begroeid en
beveftigd. De vry heid , om welke zy zo lang
geftreeden hadden , werdt alomme erkend , en
zou
XLIV.BoEK. HISTORIE. 403
20U ook, ontwyfelbaaTjby de handeling, door 1646.
Spanje, erkend worden. Dus fcheen 'er geene
reden, om langer te volharden in den oorlog,
die , zou hy niet eeuwig duuren , eens , met
eene billy ke en veilige vrede , eindigen moeft.
JVfen zag nu Spanje, doorde wapenen van dee-
zen Staat en van Frankryk , en door andere op-
gekomen' rampen, zo laag vernederd, dat de
kans fchoon ftondt , om voordeelige voorwaar-
den te bedingen van eenen hoogmoedigen
vyand , en zelfs de Plaatfen te behouden , die
men, voor en na het fluiten van het twaalQaa-
tig Befland, op hem veroverd hadt. Defchat-
kift van den Staat was uitgeput , en Holland ,
welk meer dan de helft draagen moeft tot de
koften des oorlogs, die twee-entwintig millioe-
nen jaarlyks beliepen , was boven de honderd
en veertig millioenen guldens ten agteren ge-
raakt , waarvan rente betaald werdt ; en daar-
enboven, nog dertien millioenen f<ïhuldig(^).
't Gene uit de overwonnen' Steden in 's Lands
fchatkift kwam , reikte niet of naauwlyks toe,
om de bezettingen in dezelv^i te onderhouden.
Hier kwam nog by , dat men de oogmerken
van Frankryk, meer en meer, verdagt hieldt*
Men vreesde, dat Lodewyk de XIV, onder
dekfel van Spanje afbreuk te doen, voorhadt
zyne overwinningen voort te zetten , naar de
grenzen van deezen Staat; voor welken hy dan
ruim zo gedugt zou worden , als Spanje immer
geweeft was. Hy hadt reeds een aanmerkelyk
gedeelte van Vlaanderen , 'Artois , Henegou- .
wen en Luxemburg bemagtigd, en bediende
zig,
{t) WlCqOEVOKT. Livr. I. p. jo.
Cc Z
4C4 VADERLANDSCHE XLIV-Botic:
1646. zig Jaar op jaar , van denbyftand der Staacen,
om nieuwe overwinningen te doen, in de Ne-
derlanden. Men begon meer gevaar te zien in
deeze nabuurfchap , dan men voorheen^edaan
hadt,^enmen begreep, allengskens, dat het
belang van den Staat vorderde, een Verdrag
te fluiten met Spanje, waardoor de Spaanfche
Nederlanden , zo verze niet in de 'magt van
Frankryk geraakt waren , een Voormuur blee-
ven , tuffchen Frankryk en deezen Staat , en de
Franfche wapenen , zoze immer tegen de Ne-
derlanden mogten gevjoerd wordden , zo wyd als
't mogelyk ware, hielden van de grenzen der
Vereenigde Geweften (u). Alle deeze redenen
moeften de Staaten doenbefluiten om de hand
te leenen tot het bearbeiden eener algemeene
Vrede. Ook woogenze , en de laatfte inzon-
derheid , zo zwaar by hen , dat zy , toen de oog-
merken van het Franfche Hof zig, in den Joop
der handelinge, klaarder begonden te ontdek-
ken , niet fchroomden , afzonderJyk te fluiten
met Spanje , fchoon zy zig verbonden hadden,
zulks niet te zullen doen , dan met bewilliging
van Frankryk. De Gemagtigden , die zy , na
veel raadpleegens , tot de Vredehandeling be-
noemd hadden , waren . Barthold %>an Gendy
Heer van Loenen en Meinerswyk , wegens
Gelderland ; ^oan van Mathenes , Heer van
Mathenes , Riviere , Opmeer en Zouteveen ,
èn Adriaan P^«w, Ridder, Heer van Heemfte-
de , eerile voorzittende Raad en Rekenmees-
• ter der Graaflykheid van Holland , wegens
Holland jyöaö deKnuit^ Ridder, eerfteenver-
t . » too*
(u) Rcfol. Gcncr. Fhier, Tf jlfril i<47« -^«S»
XLIV.BoEK. HISTORIE. 405
toonende den adel van Zeeland, wegens Zee- 1646.
land ; Godardvan Rheede , Heer van Nederhorft, •
wegens Utrecht ; Frarjpois van Donia^ Heer tot
Hinnema in Hielfum, wegens Friesland; i^/-
helm Ripperda , Heer te Hangelo , wegens O»
veryflel , en Adriaan Klant tot Stedum , Heer .
van Nitterfum , wegens Groningen en Omme-
landen. Alle deeze Heeren waren , wegens de
Staaten van hun Gewed , gewoonlyk afge-
vaardigd in de Vergadering der algemeene
Staaten in den Haage: waaruit beflooten werdt,
dat de Prins van Oranje merkelyken invloed
hebben zou op de Vredehandehng. Voorts ,
hieldt men, aan 't Franfche Hof (v), Mei^
nerswyk , de Knuit , Nederhorfl en Ripperda
voor af hangelingen van zyne Hoogheid ;
fchoon Meinerswyk , onder deezen , gehouden
werdt, meeft genegen te zyn tot de Vrede.
Mathenes en Pauw waren , gelyk het Geweft,
waaruit zy afgezonden waren , fterk gezet op
vrede. De laatfte, in 't byzonder, werdt aan-
gezien, als geheellyk gekant tegen de belangen
van den Prinfe van Oranje ; 't zy dat hy hier*
toe bewoogen geworden was , federt dat zyne
Hoogheid te wege gebragt hadt, dat hy van 't /
Raaopenfionaarisfchap ontflaagen werdt ; 't zy
dat hy zig voegde naar de neiging der meefte
en aanzienlykue Leden van Holland, die, fe-
dert eenigen tyd , andere maatregels volgden
dan de Prins gaarne zou hebben zien in 't werk
ftellen. Donia neigde ook zeer tot de Vrede,
en Klant werdt gehouden voor een' man van
klei»
{v) rtiez Negotiat. Secret, de Munfter Tom» llï. p. 13,
Cc 3
4o(J VADERLANDSCHE 3CLIV.BoEif.
i6±6. kleine bekwaamheid, en gefchikt om zig te
■ ■ voegen naar de meeden.
Beide Spanje en de Vereenigde GeweHen
hadden groot belang by *t gene 'er , te Mun-
fter enteOsnabrugge, tuffchen de andere oor-
Idogende Mogenfiieden gehandeld werdt, Zy
hadden zig beide gemengd in de gefchillen ,
die , reeds voor veele jaaren , zo over de op-
volging in de nalaatenfchap des Hertogs van
Gulik en Kleeve , als , ter gelegenheid der ver*
kiezinge van Fredrik, Paltsgraave aan den
R^yn, tot Koning van Boheeme , in Duitfchland
en in de aangrenzende Geweften , ontdaan wa-
ren. Spanje nadt zig, in deeze gefchillen, ge-
voegd aan de zyde des Keizers, en dermeeile
Roomfch-Katholyke Vorften en Stenden des
Duitfchen Ryks. De Vereenigde Staaten had-
den, daarentegen, nevens Frankryk en Zwee-
den , de zyde gekooren , die zig voorheen ge-
kant hadt, of nog kantte tegen den Keizer en
die 't met hem hielden ; beftaande uit den Pa/ts-
graave. Zoon des verkooren Konings van Bo-
heeme, den Keurvorft: van Brandenburg, den
Landgraaf van Heflen-Kaflel , en eenige ande-
re Leden des Keizerryks. Men moet dan , ten
minften , een ruw begrip hebben van de by-
zondere belangen dee^zer twee partyen , om de
natuur der Weftfaalfche Vredehandelinge, be-
hoorlyk , te bevatten , en te verdaan , wat deel
beide Spanje en de Vereenigde Geweden in
dezelve hadden,
den Kei- De Keizer, Ferdinand de III , neigde fterJt
«er. tot vrede , federt dat de Franfchen en Zwec'-
den dewapenen, met voorfpoed, gevoerd had-
den, ih Duitfchland. De Zweeden waren zelfs,
on-
XLIV-BoEK. HISTORIE. 407
onder 't beleid van Torftenfon, doorgedron- 164.6.
f en tot in de Ooftenrykfche Erflanden , die ^
'erdinand, uitgeput als hy was van gelcknid-
delen , bezwaarlyk , zag te befchermen* Ook
wifthy.jfederteenigentyd, geenen onderftand
te bekomen van jleRyksleden, die *t met hem
hielden , dan om dat hy voorgaf, dat dezelve
gebruikt werdt,om de ruftinDuitfchland,ten
Ipoedigfte, te herftdlen. Waarby nog kwam,
mt vede Ryksleden misnoegd waren op den
Keizer, dien zy hielden , hen in eenige voor-
regten, met naame ook in de vryheid van
Godsdienft , verkort te hebben : 't welk hen te
traager maakte., om hem te onderfteunen.
Voorts leide hy toe , om de Kroon van Bohee-
. me, waarom zo bloedig geoorloogd was, in
zynen Huize, erfelyktedoenverklaaren. Ook
hoopte hy , by de handeling , herfteld te zullen
worden, in 't bezit van de meefte Plaatfen ,
die hem , door Frankryk en Zweeden , afhan-
dig gemaakt waren, Hy hadt zyne belangen
vertrouwd aan drieGevolmagtigden,ikfoxfw/-
tiaatiy Graave van Trautmansdorf ; ^oan Lo'
devoyky Graave van Naflau-Dietz, enizaak
Volmar , Raad van den Aartshertoge Ferdi-
nand KareL
De Vorften en Stenden , die 't met den Kei- De Ryks-
zer hielden, begeerden, by de Vrede, of her- ^9^?^" >
fteld te worden, in 't gene hun, door Frank- ^^^'j^^j^^
^k en Zweeden, afhandig gemaakt was, of den, m 't
beveftigd, in 't gene hun, ter belooninge vanbyzonder
den dienft , dien zy den Keiz^ gedaan hadden ,
twas opgedraagen , en in 't gene zy zig , door de
wapenen , verkreegen hadden. Allen vorder-
den zy ook , dat de vreemde troepen en daar-
Cc 4 on-
£
4o8 VADERLANDSCHE XLIV.BoeiT.
x6^6. onder ook die van deezen Staat het Rykruim-
ici^fl^ den. De Hertog van Beieren in 't byzonder
en zogt zig te handhaaven , in 't bezit van de Op-
>er-Palts , en in de waardigheid van Keurvorll,
liehem, door den Keizer , was opgedraagen.
Saxen. De Keurvorft van Saxen begeerde beveftigd
te worden in 't bezit van de Lausnitz en van 't
Aartsbisdom Maagdenburg, hem door d^n Kei-
zer gefchonken. Ook vorderde hy Leipzig
te rug, welk hem, door de Zweeden, ontno-
men was.
Frtnk- Van den anderen kant , werden , door Frank-
ï'yk. ryk en Zweeden, en door de Leden desDuit-
fchen Ryks , die hunne zy de hielden, ook hoo-
ge eifchen gedaan. Frankryk en Zweeden bei-
de wilden alles behouden, wat zy, door de wa-
penen, gewonnen hadden; en maakten gewel-
dige rekeningen van de onkofteades oorlogs,
tot welken zy voorgaven , eers- enpligtshalve,
verbonden te zyn geweeft. Van opanje vor-
derde Frankryk , behalve een gedeelte van
Roullillon , een aanzienlyk deeJ der Nederlan-
den , welk eenige jaaren herwaards bemag-
tigd was. Van den Keizer , eifchte Lodewyk
de XIV. de Elzas en de drie Bisdommen, Mets,
Toul en Verdun , die van ouds onder 't Ryk
plagten te behooren. Ook begeerde hy zig het
Hertogdom Lotharingen , by wege van ver-
beurdverklaaring, toe te eigenen , om dat de
Hertog, dien hy alszynen Leenman aanmerk-
te , zig verbonden hadt met Spanje. Eindelyk,
zogt hy ook eenige zeeplaatfen in Italië, die
hem reeds in handen gevallen waren, te be-
Zwee- houden. De Zweeden vorderden gandch Po-
den. meren , in welk Geweft zy zig , tegen den zin
des
XLIV. Btax. HISTORIE. 409
des Keurvorfts van Brandenburg , die -er Her- idAts.
tog van was , hadden nedergellaagen. Daaren- -
boven , begeerden zy , dat het Aartsbisdom
Breemen en de Bisdommen Verden , Halber-
ftad, Osnabrugge en Minden weereldlyk ver-
klaard , en hun toegeweezen werden ; waarte-
gen het Huis van Brunswyk-Lunenbur^, welk
Tegt hadt op deeze Vorftendommen , zig ern-
ftelyk kantte. De Paltsgraaf Karel Lodewyk , De Palti-
die van zyne vaderlyke goederen en van deg^a^Kt-
waardigheid van Keurvorft beroofd w,as, be-^^^'^°"
geerde herfteld te worden in beide. Doch alzo ^ *
deeze waardigheid aan 't Huis van Beieren ge-
hegt, en de Palts onder verfcheiden' Voriten
verdeeld was, hadt het geene kleine moeite in,
hem voldoening te bezorgen ; 't welk , zonder
de ernftige poogingen van Frankry k en Zwee-
den, nimmer gelukt zou zyn. DeLandgraavinHeflen-
van Heflen-Kaflel begeerde de Plaatfen , die ^afleU
zy, in Ooftfriesland , in.Weftfaale en aan den
JRyn , ingenomen hadt , niet wederom te rui-
men,, voor men haar voldaan hadt, wegens de '
koften des oorlogs, en herileld in 't bezit der
Landen , haar door den Landgraavcvan Hes-
fen-Darmftad afhandig gemaakt. Het oud ge-
fchil over 't regt tot de Gulikfche en Kléef-
fche nalaatenfchap , welk , voornaamlyk , tus-
fchen de Vorften van Brandenburg en Nieuw-
burg , gedreeven was , werdt ook op de Vre-
dehancfeling gebragt; doch aldaar niet afge-
daan. Wy maaken geen gewag van de belan-
gen van veele byzondere Vorften en Stenden,
om dat zy , of van weinig gewigt zyn , of ge-
heel geene betrekking hebben, tot de Hiftorie
der Vereenigde Geweften. Alleenlyk, moeten
Cc s wy
410 VADERLANDSCHE XLIV.BotK.
1646. ^nogmeld^^éaitLodewykjGraafvanEgmondf
zig te Munfter vervoegde , beweerende, regt te
hebben, tot het gantfche Hertogdom Gelder en
't Graaffchap Zutfen (w). Hy hadt , wegens dit
zyn Regt , in Wintermaand des jaars 1643 , te
Londen , daar hy woonde , eene verklaaring ge-
daan, voor Notaris en getuigen (x). Doch ik
meen niet y dathy, te Munfter, gehoor ver-
wierf. Na 't fluiten der Vrede, fchreef hy ee-
nen Brief aan de algemeeneStaaten, waarin,
hy zig Hertog van Gelre en Graaf van Zutfen
noemde ; doch men gaf dien den brengeren te
rug , als den Graaf van Egmond niet kennen-
de , in zulk eene hoedanigheid (y).
Middc- De Koning van Spanje en de Vereenigde
laars op Staaten handelden , doorgaans , zonder midde-
dehMdê- ^^^^ ^^^ tuflchen Frankryk ter eener,enden
ling. Keizer en Spanje ter anderer zy de , werdt, door
bemiddeling van den Paus en van den Staat van
Venetië , gehandeld , te Munfter. Ook handel-
de men, te Osnabrugge, tuflchen den Keizer,
het Ryk en Zweeden , door bemiddeling van
den Staat van Venetië. De Gevolmagtigden
der Vereenigde Ge weften hielden zig gemeen-
lyk te Munfter ; doch die van den Keizer ,
Frankryk en Zweeden reisden , dikwils, over
en weder , tuflchen JVlunfter en Osnabrugge ,
en bdcheidden eikanderen ook wel te Lenge-
rich, welk tuflchen de twee gemelde Steden
jelegenis (z). Wy hebben noodig geoordeeld,
leeze fchets van de verfchillende belangen der
haii-
(w) Segmtt» Secret. Ttm, III. j^, 9%.
(x) rêiez Supplcm. au Corps Dipl. T^m. II. ^, i. f, jn.
(y; AiTZEMA nu Deel^ bL 174.
{z) Nc>gotlat. ^eciet. Têm, I. p. jto.
XLlV.Bojafc HISTORIE. 4"
handelende Mogendheden vooraf te laaten i^^^s»
gaan , om den Leezer het gewigt der Weft -
laalfche VredehandeUnge , eenigszins , te doen
begrypen. Wy keeren ons nu tot een by zon-
der verhaal van het beloop dier Vredehande-
Unge , zo ver zy de Vereenigde Geweften be-
troffen heeft*
De Staaten hadden, reeds lang voor 't af- XIL
vaardigen der Gevolmagtigden naar Munfter, ^??I*?^*
vaftgefteldjgeen Verdrag aan te gaan met den Jj^^^g^*
vyand, dan waarby de Hoogheid en Vryheid n^age tot
van den Lande erlcend werdt (a). Ookhadt de de Mun-
Kardinaal deRicihelieudenPrinfe van Oranje, ^^^^^^
al in 't jaar 1642, doen voorhouden , dat men, ^^^^^^J*
met Spanje fluitende, alles, wat men bezat ,iing,
moeft tragten te behouden (b). Op deeze twee
punten, en op 't gene 'er, by goeden gevolge,
uit afgeleid koii worden , hieldt men , derhal-
ve , voornaamlyk , het oog , in het beloop der
handelinge. Zeeland hadt, reeds voor lang,
verflaan {c) , en in 't voorleeden jaar, begeerd,
dat men , voor 't aanvangen der hajidelinge,
ftaatswyze, behoorde te befluiten „ tot het
„ handhaaven van den Hervormden Gods-
„ dienft, zo als dezelve, by deDordrechtfche
„ Sinodevan de jaaren 161 8 en 1619, was
„ vaftgefteld; tot het onderhouden da: U-
„ trechtfche Vereeniging van den jaare 1579,
„ en tot aanhoudinge van een bekwaam aan-
„ talvanKrygsvolk,geduurendede Vredeof
„ het
(a) AiTZEMA II. Dt9lf hL %%s. Vredehaiid, //. \6s.
(ê) Inftiud. dans iet Mem. da Comce d'Ëftcades. T#ai. I.
(e) NomU Zeel. 19 Nivemh, 1(4). kl, li;, is Méuwt Uf4,
4ia VADERLANDSCHE XLIV.BoEr.
1646. » het Beftand, welk men fluiten zou." Doch
> de Geweften konden 't , over deeze drie pun-
ten , niet eens worden. Holland , in 't byzon-
der, maakte zwaarigheid, omzig, hierop, ui-
terlyk , te verklaaren. De algemeene Staaten
ilelaen , hierom , alleenlyk , by voorraad vaft ,
„ den Chriftelyken Hervormden Godsdienil ,
„ zo als dezelve tegenwoordig geleerd werdt,
„ te zullen handhaaven ; de Utrechtfche Ver-
„ eeniging , zo ver zy kon naargekomen wor-
„ den, te zullen onderhouden, en het Krym-
„ volk , naar gelegenheid en toeftemming dier
.„ Gewefl:en , by raade van zyne Hoogheid, te
„ zullen vermeerderen of verminderen (d).**
Voorts, wérdt 'er, met den aanvang deezes
jaars , een Bededag uitgefchreeyen , om 's He-
mels zegen te verwerven , over de Vredehan-
Dc Stiat- deling {e). De Gevolmagtigden der Staaten,
fchc Ge- eikanderen te Deventer befcheiden hebbende,
ti^ d^^" vertrokken, van daar, op den elfden van Louw-
komen te^i^^^^^uid, en kwamen, ten zelfden dage, aan, te
Munfter. Munfler. De Keizerlyke en Franfche Gevol-
magtigden gaven hun het eerfte bezoek , en
den titel van Excellentie , die hun ook van de
Spaanfchen niet geweigerd werdt (ƒ ). Men
tradt, daarna, tot het onderzoek der Volman-
ten van Spanje en van deezen Staat , en <fe
Spaanfchen booden aan , de hunnen , die niet
voldoende gevonden werden (g"), naar het
goedvinden van hunne Hoog-Mogendheden,
te
(d) Refol. Gener. Pewr. té Ncv, 1646 JfS, AiTZlMA UU
Deel^ H 4S» Vredehand. kL I9t.
(e) AITZEMA ur. Deel f il, jrtf.
(f) Negotiat. Secret.' T«». Ilh p. 17, it, 39c. AlTSEMA
Tiedeh. */. 232.
{gj N^tuL Zeel. 9 AprU i6^(. bi^ xx;.
XLIV.BoEK. HISTORIE. 413
te zullen doen veranderen; gelyk federtge- i^a^,
fchiedde (h). Men fcheen het toegelegd te —
hebben , om de Staatfchen , door beleefdheid
en toegeevendheid, over te haaien tot eenaf-
zonderlyk Verdrag: waartoe ook, gelyk wy,
hier voor (i) , gemeld hebben , de Markgraaf
van Kaftel-Rodrigo , federt eenigen ty d , onder
de hand , ip den Haage , gearbeid haat.
Doch ter wyl men hiermede bezig was, werdt xill.
rugtbaar, dat de Spaanfchen het Franfche Geragc
Hof ook tot afzonderlyke handeling zogten te ^*° ^^«^
be weegen, op hoop, datzy, daar, ofhy'def^J^^^^l
Staaten , flaagende , de twee bondgenooten , dding*°'
die hmi de meefte afbreuk deeden , verdeelen tuflchen
zouden. De eerfte opening hiervan was, reeds Fr»nkryk
in Grasmaand desjaars 1644, gedaan, door den?" ^P*""
Venetiaanfchen Gezant, Jloifio Contarini^ aan^^*
den Graave d' Avaux (*). Naderhand , ging hy
verder, en fprak, eindelyk, van een Huwelyk
tuflchen Lodewyk den XIV. en eene Dogter
van Spanje ; aan welke of Vlaanderen alleen, of
de Spaanfche Nederlanden tot eenen Bruid-
fchat zouden gegeven worden , tegen een' af-
lland van Katalonie. De Spaanfche Gevolmag-
tigden te Munfter hielden zig egter nog zeer
geflooten op dit fluk (/). De Kardinaal Maza-
rin hadt grooten zin in den voorflag. Hy be-
greep , dat Frankry k zyne grenzen naar de Ne-
derlanden , eerder dan naar den kant van Span-
je, behoorde uit te breiden. Doch hy voorzag,
ligtelyk, dat zulk een voorflag, rugtbaar wor-
den-
, (A) AiTZEMAlII. Deel, hl. 117*120. Vredeh. hL 2i€<2it.
O) 2?/. 596.
{k) Negotiat. Secret. Tom. Il, P, I. p. 13.
(/)« Negotiat. $eaet« 7>». U, P. ll. p. %$, 119, 14;.
\
\.
414 VAEffiRLANDSCHE XLIV.Boek,
j6±6. dende, agtcrdogt verwekken zou, in de Ver-
- eenigde Scaaten ; waarom hy zogt te wege te
brengen, dat dezelve , van den kaut van Span-
je , gedaan werdt (m). Doch de Franfche Ge-
volmagtigden op de Vredehandeling zagen
geenen kans , om deezen voorflag den Engel-
fchenenStaaten fmaakelyk temaaken (n).Ma*
^arin (lelde hun voor, dat men de Staaten en
den Prins van Oranje moeft doen bewilligen ,
in de ontworpen' verwifleling van Katalonie
tegen de Nederlanden , door hun Antwerpen
af te ftaan : welk hy , in *t eerft den Prinfe, in
't byzonder , wilde doen opdraagen , mids dee-
ze het van Frankry k ter leen hieldt. Doch om-
trent dit laatfte, veranderde hy, federt, van
gedagten , oordeelende , dat de Staaten , hier-
uit , te groot een' argwaan zouden opvatten ,
tegen hunnen Stadhouder. Nogtans befloot hy,
in Louwmaand deezes jaars , d'Eftrades naar
den Haage te zenden, met M, om 'er den
Prinfe , heimelyk , en , in 't vertrouwen^ over
te fpreeken,en te ondertafl;en,of hy 'erooren
naar hadt (o). Ook meende de Kardinaal de
Staaten te konnen doen begrypen , dat zy be-
lang hadden by de uitvoering van dit ontwerp j
waardoor, gaf hy voor „ hun Regt van opper-
„ ftemagtover de Vereenigde Geweften, bei-
„ de door Frankryk en Spanje , erkend zou
„ worden, en zy, voortaan, geenen oorlog zou-
„ den te dugten hebben :zynde de nabuurfchap
„ met Frankryk thans niet gevaarlyker, dan in
„ 't jaar 1635; toen de Staaten zelven befloo-
(m) Ncgotiat. Secret. T$m. UI, f. i4', 21-27, 3i«
(«) Negotiat. Secret. T^m, III. p 27.
(#j Negodw. Sea«t* T^m HL f. 3»>^f»49,j9, ;i,ia.
^
55
55
XLIV.BoEK- HISTORIE. '415
ten haddep, de Nederlanden te deelen met ^g^g
„ dit Ryk (p)/' Doch eer d'Eftrades nog naar ^
Holland vertrok, hadt de Prins, van elders, rf^oV
kennis gekreegen van de heimelyke ontwerpenheid
eener by zondere handeling , tuflchen ErMlo^k ^^ «7 gt 'er
ch Spanje; en 'er, terftond, over gefchreeven^^"****
aan d'Eftrades ( jf) ; die, omtrent het midden^**^'
van Sprokkelmaand, in den Haage gekomen ,
den Prinfe het ontwerp der verwiffeling van
de Nederlands tegen JKatalonie, in^t geheim, *
openbaarde. Zyne Hoogheid geliet zig , als dF
't hem niet kwalyk geviel, vorderende zelfs,
dat men 'er te Mmifter niet van repte; gelyk
hy 't ook, omtrent veertien dagen, bedekt
hieldt voor de Staaten (r).
Zo ftondt het met deezen handel, toen dePtow en
Gevolmagtigden, Pauw en de Knuit , van Mun- ^® ^^^^^
fterherwaards gekeerd, verhaalden ,, hoe hun, ^^^^J^^^
door de Fraöfchen, in 't vertrouwen, geo-waards
penbaard was, dat de Spaanfchen de voor- van Mun-
„ waarden der Vrede met Frankryk en met de ^^'*
„ Staaten gelaaten hadden aan de befliflingof JJ^°JJf'
„ bemiddeling der Koninginne-Regente vangen, "'
„ Frankryk (j)," Vreemd fcheen zulk eene
toegeevendheid. Doch de Spaanfche Staat-
kunde beoogde, hierdoor, tweedragt te ver-
wekken tuflchen Frankryk en deezen Staat i
daar men , ligtelyk , bevroeden kon , dat Frank-
ryk zyn ei^en voordeel nader dan dat der Staa-
ten behertjgen zou, zo 't beraamen van de
voor-
(p) Negotïat. Secret, T$m, lii. p. j<, lotf.
(q) Negotiat. Secret. Têm. lil. p. 6i.
(r) Negotiat. Secret. Tom. III. p, 112, 113.
(s) Notul. Zed. 6 Maan 1645. èL 69. aitzsma Viede*
ha^. BI, zixt
35
99
4i(J VADERLANDSCHE XUY.BoilK*
I 6a6 voorwaarden der Vrede aan de Koninginne ge-
■ ^ laaten werdt. Ook verwekte dit nieuws eene
byftere ontfteltenis , in de Vergadering deral-
Opening gemeene Staaten fr) • die vermeerderd werdt ,
vinzyne toen zyne Hoogheid, den agtentwintigften
Hoog. van Sprokkelmaand, den Staaten bekend maak-
^^"^* te „ hoe hem, uit Frankryk, was berigt, dat
'er een Huwelyk op handen was , tuffchen
„ Koning Lodewyk den XIV. en de Infante
]l van Spanje, op voorwaarden, dat Koning
„ Fiiips de Nederlanden , die onder hem fton-
„ den, binnen drie weeken, aan Frankryk af-
„ ftaan zou; dat Frankryk, daarentegen, Ka-
talonie aan Spanje te rug zou geeven,endat
beide de Koningen de opperfte magt der
Vereenigde Geweften zouden erkennen.'*
Voorts , zeide hy „ dat de Koninginne - Re-
gente van Frankryk de gedagten van de aN
„ gemeene Staaten hierop verzogt te mogen
\\ verftaan." De Prins hadt , *s daags te voore%
den Raadpenfionaris Kats , en , kort daarop ,
den Staaten van Holland reeds kennis gege-
ven van dit gewigtig nieuws, met byvoeging^
dat hy 't van den Kolonel d'Eftrades verftaan
Argwaan hadt (w) : en 't hadt den argwaan van dit Ge-
op den ^eft niet weinig vermeerderd , dat men ,. over
Prinfe. ^^^^ ^^ y^n 20 veel belang voor den Staat,
met den Prinfe alleen, gehandeld hadt (v\
Doch toen men, teralgemeeneStaatsvergade-
ringe, 's Prinfen hoogwyze bedenkingen op
den voorflag der Koninginne - Regente ver-
zogt hebbende, vernam „ dat hy begreep, dat
„ men
(t) Ncgotiat. secret. Tom. III. p. «!,«»,«?, «4, "S.
(•) AiTZRMA lU. I>etlf Rizo,izi. Vrcdehand, kL m*
(v; Ncgotiat. Secret, Tm» III. p. iii» i2|«
99
99
99
99
99
39
XLIV.BoEK. HISTORIE. 4iy
f> men 'er in behoorde te bewilligen, mids aan t646.
„ deezen Staat , uit de %aanfche Nederlanden, — ——
^ werdt afgeftaan, 't gene aan den zelven , by
„ 't Verdrag van dai jaare 1635, toegewee«
„ zen was (w)"; werdt de argwaan tegen zy*
ne Hoogheid , ook by de andere Geweften ^
ontfteken. Men mompelde zelfs , onder 't volk,
5, dat Spanje de Vereenigde Geweften ook af*
5, (taan zou aan Frankryk ; dat alles reeds hei-<
5, melyk was vaftgeftdd ; dat de Koninginnen
„ Regeiite, flcgts om welftaans wille, uit*
fbraak doen zou ; en dat zy ne Hoogheid van
allps geweten en den heimelyken handdl
99 begjjnftigd hadt (x). " Ter Staatsvergade-
ringer^fprak men van zig ten fpoedigfte te
verdraagen met den Koning van Spanje , die
voordedige voorwaarden aanboodt. De ont-^
fteltenis floeg over naar Munfter ; daar de Fran*
icben hun beft deeden , om al wat 'er van de
verwiflèling der Nederlanden tegen Katalonie»
en van het Huwely)c des Konings van Frank-»
ryk en der Infante van Spanje verlpreid was,
te doen aanmerken , als lofle gerugt^i , waar*
op men geenen ftaat maaken moeft. Alleenlyk
vonden zy zig verlegen, met het gene dé Print
vsui Oranje, desaangaande, in 't openbaar »
verklaard hadt (y). Doch hierop, zeide d'£s«
trades „ dat zyne Hoogheid , die, federtee* j
„ nigen tyd, onpaflelyk in 't hoofd gewed[^
„ was , hem niet wel gehoord , of kwaïyk ver-
„ ftaan moeft hebben, alzo hy , op.verre na^
(vf) AlTZBMA Itl. Deetp hL iti.
ix) Negoriac. Seccet. Tom, m. f. ii}> ii7»iit>i|o.
h) Ncgotiau Scaet. Tém. lU. f. I2s. AlTUMA UI. Z)if /,
|;. iti. Viedehand. bL ii$.
XI. D££]<. Dd
|t$ VADERLANÜSCHÏ XUV.Boek.
1646^ f» ^o hïttd niet opgegevenhidtvanideuvoor»
-— — yy flag, die zo veel onxufl veroorzaakte (z)"
Op deae wyze , zbgt men het geliefd ontwerp
van den Kardinaal Mazarin , welk , federt, door
Contarini , aan de Staatfchen , ontvouwd w&^éi
(tf), te bewimpelen. De Prins van Oranje
toonde ook minder genegenheid , om het te l^
vorderen. Zelfs de Franïche Gevolmagtigden
te Munfter hielden I\et voor onoitvoerlyk (b%
en *t verdween, allengskens, in rook: tot zo
verre j^lfs, dat een voornaam Staatsman, ee-
nige jaaren lawer ^ fdireef , zeer wel te ^eeten,
dat de Nederlandeit,:geduurendedeMunfler-
fche Vredehandeling, nimmer aan Frankryfc
Detgter- waren aangeboo^n (c)^ Ook verminderde de
dogt te- tgterdogt tegen zy ne Hoogheid , eii eenigsxini
^n zyne ^eg^n hgt Pranfche Hof , na dat de Konmgin-
ieid w. ne-Regente debeCUfling of bemiddeling der
Bladere hangende gefchillen , haar door Spanje aange-
booden , bdeefdelyk afgeflaagen , en dièzelvt
daarent^en, aan Koning Filips, l^aren Broe?
der, opgedraagen hadt(^)j die h'^telyk be-
greep , dat de Veremgde Staaten , hienn , niet
zouden konnen bewëligen* Men boodt dus,
van wederzyde , veel uit in fdiyn; terwyl men,
van wederzyde, beoogde, de Staaten te ver-
vreemden van de party , waartoe men vreesde^
dat zy te fterk mogtèn neigen. De vöcMrflag
van Spanje bleek , door den tyd , klaar g^oeg,
aan-
t (s) iLlTZIM4 nu Zhêlp iL 9$, loY.
(a) Negotiat. Secret. Tom. UU p, 197*
(f y Kegotiat. Secret. Tom, III. p, 117,1^1, i;}.AlTZiiffA^
Tiedetumd. il. zis.
(c) oii Wtrr Brieven IV. Detlf IL s9u
(d) Neffotuc. Secret. Tnp. IU« f. ff $ i«f* lOf » iii^
III» l&K
laoge^gd te zyu^ onn deScaaten te bewee^^ r€4ir
tot een afzoöderlyk vefdjrag. ^,
Ook was tnen , terftoiid na de aankomft der XlV«
Staatfche Gevolmagtigden té Af unfter , in on- Htnde-
derhaodcÜng getreden over een Beftand, opjjj^^j^^^j
den voet van dac van den jaare 1609. Doch denver eea
Franfchen deeden hun beft, om deezenhandelBeftand^ ;
te ftr^nmen* Ook klaagden zy den Middeiaa»
len , dat de Spaanfchen een byzonder verdrag
zogteoi te fluiten met de Staaten. Zelfs hieklen
zy deezen verdagt van te neigen tot zulk een
verdrag. Doch hunne Gevolmagtigden ver-
klaarden , in een gefprek met de Franfchen, in
*t begin van Gtasmaand ,, dat zy geene reden
I, zagen, om voor een af zondertyk verdrag be«
ff du£t te zyn , en dat de Staaten hadden vaft*
,, gefteW, niett te fluiten zonderFrankryk(e)."
Maar deeze ^erklaaring nam de agterdost niec
weg. De .Franfchen geloofden zelfs, dat de
Spaanfchen de onzen , door gefchenken ^ zog^
ten te winnen , om de hand te leenen tot een
byzonder verdrag. Aan Pauw en de KnuitDe itut-
zouden, zohim berigt was^ ieder honderddui-fcbeGe-
SEead kEOonenbelootdzyn (ƒ ). Zy waren béide voimtg-
te Munfter wedergekeerd, in -t begin van Blo^i* verda^^
maand : wanneer de Graaf van Pegnarandadenby^ dt
fezamenlykeq Gezanten eene volmagt zynsFrtn-
^onings vertoonde , wasarby de Staaten voor^beii»
vry erkend werden* De Spaanfchen hielden
toen , . op nieuws , aan , op het fluiten van een
byzonder verdrag, niet verzuimende, de on-
zen té verfterken in den argwaan ^ dien men
reeds
($) Negotiat. Sccref. Tbm. III. p, 40, 5$, tj^ uf, 144, '
(/) Negotiat. Statt, T^m. llt. ^. 147, 23«^
Dda
4f6 VADERLANDSCHE 3!XIV.Boik;
i<4.6 ^f^^ *""^ opgevat, over den voorfpoed der
* Franfchen in de Nederlanden. De Franfchen,
t
^^ daarentegen, arbeidden in den t^uige en te
r^« MmAer, om zulk een verdrag te voorkomen,
fchen omzig beroepende op de beloften derStaateavan
den htn- j^i^ Jan met onderlinge bewilliging te zuUen -
^^ fluiten. Doch de Spaanfchenbooden, zelfs op
oieii^ ' den raad der Midddaaren , zo veduit , dat de
onzen aan 't wankelen gebragt werdói. Zy
verwierpen egter den fUuland vsui wapenen,
die hun , doot de Spaanfchen , werdt voorge-
flaagen(g). Deafzonderlyke onderhandelingen
;ingen, ondertufrchen,lmrengang,hoezeer 'er
^ranfchen zig aanftieten(^). !^lfs beraam-
de men, eerlang , omtrent zeventig punten , die
in 't Verdrag , tufTchen Spanje en de Staaten,
zouden moeten komen (f), en die, heimelyk,
naar den Haage gezonden werden, om door de
Staaten te worden goedgekeurd (k). De Fran-
fche Gevolroagtigden kreegen 'er egter haaft
kennis van. De onzen hadden hun , te vooren,
een affchrift van deeze punten geweigerd, voor-
wendende „ dat zulks niet vo^lyk gefchie-
„ den k(m , ten ware zyze, te gelyk,aanhan«
„ ne Meefters zonden , 't welk zy niet gezind
„ wauren te doen, zo lang het Verdrag tiüTchen
„ Frankryk en Spanje zo ver niet gevorderd
,, was , als het hunnen op datze , uit den Haa«
$3 ge, voortgezonden wordende mar de by-
M xon-
(g) AiTZSMA Ul.Ikel, K tx€. Vredelund« M aii, ijo^
(h) Negotiat. Secret, 71m. III. p. 17P, i7f, ifi» 197,1^1^
>9*t n5> ait, X19. ,
(i) Ziê dezelven in dê Negttiat. $eciet« T$m, XII« f, ^%$^
in ly AiTZKMA Viedeh. kl. 214 ^x.
Ik) AiTZiMA UI, I>ult iL iie.
<
J5
XLIV.Bótó- H IS TORI R 411
,, zondere Geweften , geene nieuwe bewee- x(u,(S.
gingen maaken mogcen ; die het openen van *«
den veldtogt» ligcelyk» zouden konnen (bem*
^^ men." Men haat den Franfchen, daarenbo-
ven, in 't heimelyk, herigt, dat Pauw en de
Knuit voorhadden , de punten op te houden ,
tot dat de Spaanfchen volkomen gemagtigd
zouden zyn , om te fluiten j wanneer zy , mees-
ter blyvende van de handeling , het werk kort
zouden konnen afdoen ; terwyl eenigen hunner
Medegemagtigden , onder dekfel van byzon*
dere zaaken , een' keer naar huia zouden doen^
om de Geweften tot fpoedige bewilliging in de
beraamde punten over te haaien, 't Ontichoot
den Fraofchen, derhalve, ten hoogfte, dat
de punten reeds verzonden waren. Zy beklaag- Zy kht.
den 'er zig, ernftelyk, over, tegen de onzen, gen over
daartoe gelegenheid neemende, uit de gerug-^^^^*»^*
ten, die de Spaanfchen verfpreidden , oat het ^
Verdrag met de Staaten reeds getroffen was ;
dat het zyn beflag hebben zou , zo dra de laat^
fte Volmagt uit Spanje zou aangekomen zyn,
en dat het Leger der Staaten wel te velde ge-
trokken was ; dochr niets zou uitvoeren. De^^.
Scaatfchen antwoordden „ dat zy de punten woord
;, verzonden hadden , om dat hunne Meefters ^^ Sutt* -
^ hun, onlangs, rekenfchap hadden afgevor-*^^^»
^ derd van 't gene zy, tot hiertoe, met de
jf^ Spaanfchen gehandeld hadden ; dat zy niet
^ wiften, wat laft hun verder gegeven zou
worden, na dat de Spaanfchen ten volle ge-
magtigd zouden zyn ; doch , ondertuiFchen,
verzekeren konden, dat hunne Meefters ^
noch zy , de verbindtenis, met Frankryk aan-
H g^g^«^> immer zouden breeken; dat de
Dd 3 Spaan-
fy
4tt VADERLANDSCHE XLIV.Boek.
f646. »» Spaanfchen verfpreiden mogten^ *t genez;
*■ „ goedvonden ; doch wel haaft ondervinden
„ zouden » dat de Prins van Oranje hen niet
„ dagt te fpaaren/'
Weder. De Franfchen , verder met hen in gefprek
aocwoord geraakt , hielden hun voor „ hoe zy , in 't ze-
fcheiK *»' ker, berigt waren, dat Pegnaranda hun, in
„ 'thandelenoverdepuntenvan een Verdrag,
„ waarvan het eerde inhieldt , dat zy geza-
„ menlyk met Frankryk verftonden te moeten
„ verdraagen , hadt voorgehouden , dat hy
9, niet dagt , dac zy op dit punt zouden blyven
,, (laan, wanneer zy anders hunne rekening
„ by de handeling vonden , en zagen , dac
„ Frankryk niet luifterde naar een reddyk
,, verdrag ; dat vyf hunner hem , federt , had-
), den aangezeid, dat de Staaten geen deel al«
^, toos neemen zouden in het belang , welk
„ Frankryk hebben mogt , in de zaaken van
„ Icalie, Éatalonie, Portugal, of ergens^andersj
„ buiten de Nederlanden ; en dat zy uitdruk-
,, kelykenlaft van het Hpfgekreegen hadden,
„ om zig hierover, ten hoogde, te beklaa-
„ gen,"DeStaatfchen,metnaamePauwen de
Knuit, fcheenen een weinig verzet, overdee*
ze klagte. Zy raadpleegden , een en andermaal,
afeonderlyk , wat zy 'er op antwoorden zouden,
VeAiw en gaven, eindelyK, voor befcheid „ dat de
ring der ,', Staaten ninmier iet fluiten zouden , zonder
Stalt- ^ j Frankryk ; dat zy zig heiliglyk zouden hou-
^^en"zi^*^'* den aan de gemaakte Veri-a^n ; doch dac
i!an"de^ »> het huu, Gevolmagtigden, niet toeftondt,
verbind- „ den zin deezer Verdragen te verklaaren , *c
tcniffen ^^ ^elk men alleen van hunnen Meederen ver-
F^kvk'^ wagtenmoeft." De Franfchen hernamen ,
» dac
XLlV.BbEK. HISTORIE. 4«|
^, dat Öevolmagtigderi , gezon4en om, uit ic^g.
,, kragte van zeker Verdrag te handelen , y^^^^^ '
„ wel behoorden te weetcn , wat dit Verdrag zui.
,, inhieldt. Dat deStaaten zig, in 'tiaar 1634, Twift o-
^ verbonden hadden , om niet te (luiten met ^^^ ^?
„ Spanje 9 voordat men Frankryk voldoening,™.®^ y°^^
„ gegeven hadt; dat, onder de belangen vaUblndte- '
„ Frankryk, toen ook dezaaken van Pigne-niffeo,
„ rol, Valteline en Lotharingen becreepen
„ waren; dat het Verdrag van 1035 dat van
„ 1634 beveiligde, en dat zy zelven over de
,, zaaken der Indien handelden , en dushmme
^ eigen' belangen ook verder uitftrekten,dan
„ tot de Nederlanden." De Staatfchen , die
gefprek zoekende af te fnyden , begeerden tyd,
om de voorige Verdragen nader te ond^zoe-
ken. Eenigen hunner, die de Franfchen hiel-
den meeft tot hen genegen te zyn , verzeker-
den hun , dat de Staat nimmer de Verbonden ^
fchenden zou^ en dat de eenige zwaarigheid,
die men té dugten hadt, was , dat de byzondere
Geweflen zig ontflaan zouden van de koften
des oorlogs , en Frankryk alleen met dezelven
belaft laaten (/). In de onderhandelingen, die, De StMW
federt, gehouden werden, drongen de Staat- ^^^^'^
fchen, geduuriglyk, op de bekragtiging van^je"Fj^n,
het negende punt van t Verdrag van 't Jaar fchen toe
1 644 , volgens welk , Frankryk , vrede gemaakt bekragci*
hebbende, terwylde^taatenalleenlykBeftandg^"* ^*"*
geflooten hadden, zig verbondt, na 't uitgaan^^^^'*
van 't Beitand, den oorlog te hervatten. Zee- punt des
land hadt, al voor eenigen tyd, fterk gedree- Vcrdrtgs
ven,^*°'^^»
(/) Negotlac. Secret. 7hm. Ut. f, zzi, ii»*
Dd 4
/
414 VADERLANDBCHS XLIV.BoEit:^
^g g ven 9 (kit men hierop .{faun moeft (f»). I>QC%
iT ^ * de Franfchen hadden geenen zin in deeze b^. \
kragtiging : waarom de meefte tyd » met klaa^ ï;
gen over elkanders behandeling,, gefleeten
w^t. De 'onzen verklaarden , eindelyk ,, dat;
,, zyden^nanichenuitdrukkelykhaddenaan*
^y gezeidydatzyziggeenafzonderlyk verdrag.
jy belooven moe{£en : waarmede de Franfchen
ti^» eenigs2ins, genoegen lieten (»)• Ook ar-.
beidden de Staacfchen , leder t , eenen geruimep.
tyd , aan de bemiddeling van een Verdrag tus*
fchen Frankryken Spanje; hoewel hunne poo-
gingen vrugteloos uitvielen (o). Midlerwyl ^
werden de byzondere onderhandelingen met de
Spaanfchen llerk voortgezet. Eer 't jaar ten ein**^
de liep, was het ontwerp van 't Verdrag zo ver
tot volkomenheid gebragt, dat 'er naauwlyks.
meer dan fluiten en tekenen aan fcheen te ont-^ ^
breeken. De Franfchen , die niet nalieten een
waakend oog te houden op deeze onderhande*
lingen , kreegen , van tyd tot tyd , eenig berigt
van 't gene 'er in voorviel, en hielden niet op,
HeiFrtti- van khiagen en befchuldigen (p). Het Hof vaa
fthe Hof Frankryk befloot zelfs de brieven , van Madrid
Th^ d ^^^ Munfter gaande , te onderfcheppen , te o-
^atn- ^ P^^^ï* > ^^ affchriften van dezel ven te verfprei*
fthc brie- den; om, ware 't mogelyk, mistrouwen te ver-'
f ro. wekken , tuflchen de tiMdelende partyen (q%
Doch
(m) AiTZiMA Vredehand. 1/. aos.
(n) Nègociat. Secret. Tem, IK. p, x^^, 24^ , 147 , 141.
(e) Kegociat. Scact. Tom. UI. p, tsi , z6s , ^04 , 3404
(P) Negoiiat. Secret. Tóm. III, p.isi^zj^^ z79,t94iZ9i^
}2i. AiTZEMü Vredeh. R 244.
(f) Negotiaj, 5ca^ 7>i». UI, fh ^'i »^f *f7 % HIè
»ll
I
XUV.Bört. HISTORIE. 425
Dochdeezeen diergelyke ftrceken bereikten ^.^^^^
het einde niet ,. welk men 'er zig in voorftelde. — 2-1.
De Spaanfchen gaveU , van honnen kant , breed
op van den ftaat van hun byzonder Verdrag met
de Vereenigde Ge wellen, om de ingezetenen
hunner Nederlanden , die fterk naar vrede ver-
langden , te vleien , en om de Franfchen te
kwellen. Ook zogten zy, door middel van de
Knuit, den Prins en Prinféfle van Oranje te
beweegen , om de laatfte hand te doen leggen
aan het Verdrag. De Knuit hadt, over eenigeByzon-
byzondere zaaken, dei^ Prinfe betreffende, ^cre^*"^
reeds eenigen tyd, gehandeld met de Spaan- ^^j^^^^^Ji^
fchen, die zyner Hoogheid aanzienlyke voor-oyer"de *
dbelen beloofden. Ook meende men , dat de zaaken
Knuit den Prins hadt ingefcherpt, dat Frank- dei Pria-
ryk geene vrede zogt. Omtrent het einde van ^^P
?t jaar, kwam men met de Spaanfchen wegens *^^*
de Indien overeen ; zo dat het Verdrag toen op
een* zeer goeden voet ftondt(r). Doch 't wordt
tyd, dat wy ,Mun(leren de Vredehandeling ,
voor eene wy Ie , verlaatende , naarfpooren, hoe
^t zig, ondertufTchen^ met de zaaken van oor-
loge, toedroeg.
De Prins van Oranje , fc^oon merkelyk ver- XV.
^wakt door de jaaren en door de ongemakken ^y"®
des oorlogs, hadt egter, met den aanvang des^e^d^'
jaars^ fterk gedrongen op het beraamen van raadt tot
middelen , tot het fpoedig openen van den aan- het ope-
f^aanden vddtogt; waarvan de gelukkige uit'"^'^ van
flag, 2iohy verhoopte, der Vredehanddinge™^^^^'
gewigt zou byzetten. Frankryk riedt hiertoe
ook
(r) lïe^ti^tf Scfteu 7>». UI. p. |0|| $09, 3|9, i;^ ^
Dd s
I *
4^6 VADERLANDSCHE XUV.Boifc
164(5. ook emftelyk , be^eerende , het jaarlykfch Ver-,
' drag fpoe^ig te fluiten, en boven den gewoonen
eenen biiitengewoonen onderftand beloovende
(j). Dpch de Staaten van Holland drecven , in'c
eerfl, dat men in 't geheel geenen onderfland
van Frankryk behoorde te vorderen (t)yenzig
ten fpoedi^e te verdraagen met Spanje.' Zy
lieten zigegter daarna be weegen , qm te bewil-
ligen in een Verdrag met Frankryk, welk, in
Grasmaand, buiten hunnekennis , teParys , ge«
tekerid was. De Koning beloofde den Staaten,
by het zelve, den gewoonlyken onderftand
van twaalfhonderdduizend ponden, die, na-
derhand , met nog driehonderdduizend ponden
verhoogd werden («). Tromp ftak, hierop, in
Bloeimaand , in zee , om op de Vlaanlfche kus*
Hy trekt ten te kruiffen. Zyne Hoogheid , fchoon zie-
te velde, feelyk , trok , zeer tegen den zin der Prinfefle
(y) , in 't begin van Zomermaand, naar 't Le-
[er, welk, in fchepen, voor Dordrecht , lag.
iy was verzeld van zynen Zoon, Prinie Wil-
lem, en hieldt zig,- eenen geruimen tyd, op^
te Breda , zonder iets te ondemeemen. Hy hadt
het oog op Antwerpen ; doch zwakheid van
lighaam en geeft, ofandere heimelyke oorzaa-
ken verhinderden hem , zyn befluit in 't werk
te ftellen. De Franfchen , die Kortryk bele-
gerd hadden , zagen het ftil leggen van 't Le-
;er der Staaten aan met ongeduld. D'Eftrades
lOodt den Prinfe, uit naam der Koninginne,
drieduizend paarden aan , voor den tyd van tien
da«
(i) Kegotiat. Secret. 7>». IIU p. iz4t H^
(t) Negotiat Scaet. T»m. III. ^. 147»
(«) ^$é AiTZ£MA III. Detlf bL X2|»ioi. Vxedth. hl. ii/»
(v) Negotiat. Seaec. Ttm, 111. p, iji.
s
i;
XLIV.BoEK. H I S ir O R I E. 477
dagen , tk den aanflag op Antwerpen, op Brug- 1 Ö45.
ge , of op eenige andere Plaats van belang : ^
en de Prins verwierf 'er, eerlang, nog driedui- Verdrag
zend knegten nevens, Zyne Hoogheid en de]J^^^^°*
Gemagtigden te velde (w) Linden , Lintelo ^^q^^^
Wimmenum , Ruifch , Andries Bikker , Her-
berts, Vosbargen, Rheede, Andrée, Yffel-
muiden en van Zanten beloofden , daarente-
gen , by eene fchriftelyke Afte, te Breda, den
elfden van Hooimaand , getekend , dat, indien
Antwerpen gewonnen werdt , de Roomfchge-
zinden , aldaar , de vrye oefening van hunnen
Godsdienft behouden zouden. Doch by een ge-
heim punt werdt verdraagen , dat zy 'er niet /
meer dan vier Kerken zouden hebben (x). De
Prins, wél bevroedende, dat deeze belofte,
die , buiten byzondere bewilliging der Staaten,
gefchied was , en den Godsdienft betrof, den
meeften kwalykzouaanftaan , verbondt de Ge-
magtigden , om 'er een diep geheim van te
maaken. Doch de Staaten van Holland dron-Mlitioe-
genaden Heer van Wimmenum, om het hun^^^^J^^''
te ontdekken (y) , en toonden 'er zig , zo wel als ^'^ ^^
die van Zeeland , zeer misnoegd oven Zelfs
meen ik, dat Holland en Zeeland de punten,
die te Breda geflooten waren , naderhand, wei-
gerden te bekragtigen. Voorts ftak het Leger ,
op den twaalfden van Hooimaand, naar Filip-
pme oven Zyne Hoogheid toog, insgelyks ,
derwaards. De beloofde Franiche troepen Het Le-
voegden zig by ft Staatfche Leger (2)'; waarna «^^. '5^
men^;;°'«
(lif) Negotiat. Secret, Têw. III. p, 241.
(x) 2U AiTZEMA Viedehand. hl. 24t.
• (y>Refol. Holl. 27, 2t Julj U4«. hl, tsj, 2xt.
(m) Kegociac. Secrec. T$m^ UI. p. 317.
fe
428 VADERLANDSCIfE XLIV.BomC.
j6a.6. ^^ voorttrok naar den kant van Antwerpen,
■ zonder egter iet van belang te verrigten. Al-
leènlyk, werdt defchani Molenfteeg by Gend,
en het Slot te Teemfche beijwigtigd, in *t be*
rjin van Oogfhnaand. Ook namen Jan Evert»
enen 3^an fFïUem KabeljaauWy Bevelhd>ber
van Liefkenshoek, dé fchans het Boerengat
in; vanwaar zy Antwerpen zeer zouden heb*
ben konnen benaauwen. Doch die van de Stad
zonden 'er eenige welbemande fchepen op aF,
die de onzen noodzaakten , de fchans te ver*
laaten. Ook ruimde men het Slot te Teemfche
eerlang. Het Leger , op verzoek der Franichen,
nog eenigen tyd in Vlaanderfen getoefd heb-
bende (ö) , werdt , omtrent het midden van
Herfflmaand » te fchepe , naar Bergen op Zoom
gevoerd, en toog, van daar, in t begin van
Wynmaand, naar Venlo, welk met een beleg
Venlo g^^^^ïgd werdt. Ook begon men de Stad he-
Tcrgceft vig, en zelfs met gloeiende kogels, tebefchie-
bdegerd. ten. Doch alzo zy weigerde zig op te geeven,
werdt 'er, eenige dagen, gearbeidaandeJoop-
graaven ;. maar men vondt het jaargetyde te
verre verloopen , om de Stad te bemagtigen ;
weshalve het beleg opgebroken, enhetKrygs-
volk , nog voor 't einde van Wynmaand , naar
Oorzaa- de Winterlegeringen geleid werdt (*). Veelen
ken van verwcmderden zi^ , dat 'er , in deezen veldtogt,
den (leg- ^^^^ ^^ Suatfche zyde , zo weinig verrigt was.
flag van ^^ Fr^nfchen in 't byzonder hadden zig ge-
den veld» vleid, met het aantallen , of bemagtigen van
togt* Antwerpen , door den Prinfe , en zy fcoreevea
het
(a) Refol. Holl. xi Sêpt. 1^46. BL i9}.
(o) AiTZEMA XII. Deel f bL $6 ^ loo^ i«| , i0S| lo;, |«|^
l^9t iio, XIX, m^ m^
XLIV.BoeX. historie. 4S9
het miflên van den aanflag op dèeze Stad , i^g^
voomaamlyk^ toe aan zwakheid van geeft , ^ '■
waardoor hy , zeidenze , fchier tot in *t gezigt
der Stad genaderd zynde, vergeten hadt, dat
hy gekomen was , om haar aan te taften ( c).
Anderen meenden, dat eenige Ge\sreften,met
naame Holland, oordeelende, dat men reecb
genoeg fterke Steden tebewaaren hadt, debc»
weegingen van het Leger hadden weeten te
(Üremmen. Ook zou de Stad Amfterdam voor
het winnen van Antwerpen bedu^ gewedl
zyn , uit vr^eze dat de Koophandel , dien zy
deezer Stad onttrokken hadt, eens wederom
derwaards keeren mogt. Eindelyk , verftonden
fommigen , dat het aantaften van Antwerpen
die ganfcheSjpaanfche magt derwaards ^okt »
en den Franlchen, die reeds fterk genoeg wa-
ren in de Nederlanden, ruime gelegenheid ge-
geven zou hebben , om alles wat zy wilden weg
te neemen: 't welk zyne Hooghdd , wyflelyk,
hadt willen voorkomen. Zo verfcheiden fprak
men van de oogmerken van deezen veldtogt«
De Prins zelf, in den Haage verwelkomd wor-
dende , zeide , *t is my leed , dat V, deezen Zomer,
niet meer uitgevoerd is ; maar 't is vrede (d).
De Franfchen hadden , ondertuflcben , eerft
Kortryk, daarna S. Wynoksbergen en Veur-
ne, en eindelyk ook Duinkerken bemagtigd
(e) : 't welk hen , op het einde des jaars , onge-
negener maakte, om met Spanje te fluiten,
dan zy in d^ beginne geweeft waren* Zy meen*
ésny dat de Prins^van Oranje het winnen van
Duin*
(«) BA8KIA6E Ttm. I. ^.31. ,
}d) AITZSAIA VU Deelt bL 109, Il|«
9) A1TJKKM4 UI. Lttl, >A lu* "
/
430 VADERLANDSCHE XLlV.BöïK.
^id,6, Duinkerken, door den togt naar Venlo^hadt
^^ -willen verhinderen (ƒ ); 't welk nogtans mis*
/ . hikt was.
XVI Ter zee was , dit jaar, luttel voorgevallen.
Gcvegt, AUeenlyk, was 's Lands Kapitein Klaas Juin-
fuOchei^ bol, eene Vloot Franfche Koopvaarders her*
een waards geleidende, op den tweeden van Sprok*
Oodow- keimaand, voor de Maaze, flaags geraaktmet
fchip en zes Duinkerkers: en den vierden, met zeven,
aeven Viünig was dit gevegt. Juinbol kreeg meer
ruinker- ^ honderd fchooten door zyn fchip. Al zyn
^•"* want en rondhout raakte genoegzaam aan ftuk-
ken.Ook hadt hy zeven dooden enzesentwin*
tig gekwetften. Zelf bekwam hy eene wonde
in 't vleefch , daar hy luttel ^evaars in ftelde J
gèly k my, uit zynen eigen' brief, den zevenden
van Sprokkelmaand , van voor de Helder , aan
ïyne Huisvrouwe gefchreeven,.gebleeken is:
't welk ik hier te liever melde , om dat fommi-
gen aantekenen, dat Juinbol, in ditgev^*
omkwam (g). De Duinkerkers hielden , ein-
delyk , af. Vier Koopvaarders vielen hun in
handen. Juinbol werdt, op zynetarugkomft,
in erk^tenis der betoonde dapperheid , ver-
eerd met een' gquden gedenkpenning, waar-
op, aan de eene zyde , 't gevegt , en aandean-
' dere, het wapen der Admiraliteit verbeeld
ftondt. Juinbol begafzig,federt, naar Rot-
terdam, alwaarhy, volgens de verklaaring der
Heelmeefl:eren,aan de wonde, in 'tgevegtbe-
komen, op den vyfden van Louwmaand des
. jaars 1 647 5 o verleeden is (*). Voor
#«irr di nêim
/
Voor 't einde deezesjaars, werdt, in den 26^
Haage, een Huwelyk geflooten en voltrokken, yf^*.-
tuflchen Predrik Willem, Keurvorft, van Bran-Huweiyk
ikrèurg, en de Prinfefle Louijej oudfte Dog- van dea
ter van zyne Hoogheid Fredrik Henrik; waar- Keur-
over, alfedöteénigentvd, gehandeld was (f). ^^"^^^^^
De HuwelyksvoQrwaarden werden , opdenze-£^*J^!!
ven^nvan Wintermaand, getekend (ifc); endeoudftc
de trouwplegtigheden , ten zelfden dage, vol-Dogter
trokken, hebbende de Staaten van Holland,^*". ^"'
op 't verzoek van zyne Hoogheid , de onder-'^^^
trouwden ontflaagen van de verpligting, om
de gewoone Kerkgeboden vooraf te laaten
gaan (/). Men meende, dat dit Üiwelyk, zo
wel als de voorige verbindteniflen van sPrim
fiai kinderen met Groot -Britanje en met den
Huize van Ooftfriesland , hoewei de laatfte
nimmer voltrokken werdt, verfcheiden' Ge-
weften kwalyk behaagden; als pordeeldenze,
dat Vorften , wier Landen grensden aan. 't ge-
bied van deezen Staat; gelyk Ooftfriesland, en
net gebied van den Keurvorft van Branden-
burg, federt dathmi eendeeldar Kleeffcheen
Gtthkfche nalaatenfchap aanbeftorven was,
deeden;zig,niet zonder oogmerk, verbonden
met den Prinfe van Oranje; die ook, dagten
eaugeu, byzondere redenen hebben moeft,
om zig met deeze Vorften , of met zulken, die
zo magtiff ter zee waren als Groot^Britanje, te
vennaagtoiappen (m). Doch van deeze bedm-
kingen, zoze al' in eenigen mogten opgeko-
men
fi) AITZCMA lU. Deêl^ hl. xotf.
Ik) Zit dezclFcn ^ AItzima IIX. I>hI^ Ü, i^f ,
(m) Negotiaié Secret, 2>». lU. ^, iTP» : ,
43» VADERLANDSCHE XUV.Boït^
164.6. "^^ ^^» werdt niets opcnlyk vermeld. Ooic
> * heeft de beviading, federt, gdeerd, dat cte
Staat zo wel voordeel als lafl gehad heeft, van
de Huwelyksverbindteniflen der Prinfên en
Prinfeflen uit den Huize van Oranje.
XVllI ^* '^ vpltrekken van het Huwelyk, waar-
De Prins van wy fpreeken, nam 's Prinfen zwakheid zo
wordt zeer toe» dat men aan zyne hertelling begon
*^^^ te wanhoopen. Hy fukkelde , den gantfchcn
**^**' winter, aan de koorts, die zig, by vlaagen,
, ^^^7* verhef te. Ook overviel hem, van tyd tot tyd,
cene zwakheid van verftahd^die hem verhin-
derde te arbeiden aan zaaken vanRegeeringe.
Hy hadt, in Hooimaand des voorleedcnjaars,
te Breda zynde, reeds verkhuurd, dat een eer-
lyk en voordeelig Verdrag met Spanje niet
Hyratdt ongeraaden was (n) : en nu vermaande hy , ge-
tot vrc- duuriglyk, tot vrede, zynde in deezegedagten
<*ۥ gebragt of verfterkt, door de PrinfejOTe, zyne
Genuolinne , welke de Franfchen hielden, door
De jonge Spanje, gewonnen te zyn (o). De jonge Prins,
Prins ^p yjgitn de Ampteh zyns Vaders verfterven
daarente- "^^^^ » toonde zig , daarentegen ,geneigd tot
gen, tot het voortzetten des kryg3,zyndel^, al vroeg,
het voor^in den waan gebragt , dat zyn gezag en zyne in-
zetten komftcn, in tyd van vrede , al te zeer belhoeid
foês^^' zouden worden, en dat de Staaten den klem
* der Regeeringe , geheellyk, zouden aan zig
trekken. Doch de Staaten , vooral die van Hol-
^ land , de fbem zyner Hoogheid hebbende , dee-
Dood den te eraftiger arbeiden tot verdrag. 'sPrin-
vanPrln-fenziektenam, ondertufTchen, zo zeer toe, dat
hy,
' (n) Ke£bl. HoIU 26 July i64é. hl, zs6.
(o) Hegotiac. Secreet 7b». IIL p, 28£, iSS% Memoir, du
Comte dt Gujcus Jtund^ f. I2> 14*
XLIV. BoflC. HISTORIE. 433
hy , op den tienden van Lentemaand, eenege* 164.^.
weldige verheffing van koorts gekreegenheb-f^p;f;^5;f{5
bende, door de Geneesmeefters, genoegzaam, Henrik,
' opgegeven werdt. De algemeene Staaten en de
Staaten van Holland kwamen , hierop, des an-
derendaags , in merkelyken getale, om affcheid
te neemen van den ftervende Prinfe ; die poo*
gingen deedt om te fpreeken ; doch naauwlyks
«enige verftaanbaare rede kon uitbrengen. De
Premkant Goedh/dSy die den Prins, dikwils,
bezogt hadt , en meende zyne belemmerde
_ fpraak beter dan anderen te konnen verdaan ,
verklajurde , uit het gene zyne Hoogheid den
Raadpenfionaris Kats zeide, gevat te heb*
„ ben „ dat hy de Staaten dankte voor de e»^
die hy en de zynen , tot hiertoe , van hun ge-
nooten hadden ; dat hy het Land getrouwe-^
lyk gediend hadt ; doch nu niet meer ver-
„ mogt ; en dat hy het Land, Gods Kerk en
en zyn eigen Huis en maagfchap den Staa-
ten aanbevolen^ liet." 'tWelk, alsdelaatfte
woorden van zyne Hoogheid, in deRegiflers
der Staatsbefluiten van Holland , werdt aan-
getekend (t). De Prins, vervolgens met hand-
tafting aficheid genomen hebbende van de
Staaten, lag nog te zieltoogen , tot op den
veertienden; wanneer hy, des morgens om-
trent-vyf uuren , zagtelyk ontfliep {q) , in het
vierenzeftigfte jaar zyns ouderdoms.'HetLyk
werdt , op koften van het fterf huis , den tien-
den van Bloeimaand , te Delft , in *t Graf van
Prinfe Willem, Vader van zyne Hoogheid,
met
{p) Hefol. Hotl. II MMort 16^7. hh 69.
(f) E.e(«l. HoU. 14 Masrt 1647- ^/*7i. ArrZBMAlILi)f«/f.
XL Deei,. Ee
9J
9»
9>
3>
4S4 VADERLANDSCHE XUV.BoflC;
f^y, met vede ftaatfie , bygezet (t\ Weinige da-
iynui- 8^^ ^^ vooren, was 3 Prinlen uita-fte wiU
tcrftewil gemaakt in 't jaar 1644 (x), doch onlapgs,by
en kinde- Codicil^ een weinig veranderd, in 't byzyn jsran
**■• Gemagtigden der algemeene Staaten, geopend
(t). Hy nadt zynen eenigen Zoon, Willem,
en, by deszelfs vooroverlyden , zonder wettii-
ge kinderen , zyne oudfte Dogger , Louifa , nu
Keurvorftinne van Brandenburg , tot zyne ee»-
nige erfgenaamen verklaard. Aan deezeDog-
ter, maakte hy tweehonderdenvyftigduizend
^dens , en eenhonderdenvyftigduizend aan
ieder der drie overigen , Albertina Apits , Hen-
rietta Katharjna en Maria. Aan zyne Gemaalin^
4e Prinfeflê Amelia van Solms, hadt hy , by
ayn* niterften wil, eenen Lyftogt van vieren-
twintigduizend gddena, jaarlyks;. gemaakt ,^
benevens het gebpik der Huizen te Ryswyk
en in den Haage in 't Noordeinde. Doch by
zyn Codicil, kort voor zynen dood gefteld,
hadt hy haar jaariykfch inkomen nog merkelyk
vermeerderd. De nakomelingen van Graave
Willem Lodewyk van Nafiau waren niet wel
te vrede, over 's Prinfen uiterften wil, alzo ^
volgens dien van Prinfe Maurits , in gevs^l 'er
geene mamielyke erven van Fredrik Henrik
, Babieeven , de goederen van den Huize van O-
ranje op hen verfterven moeflen; daar, vol-
Jens de fchikking van wylen zyne Hoogheid,
e Keurvorflin van Brandenburg en derzelver
kin-
(r) ArrzsMA III. Dtilf hl, 174* Negotiat. Secret. Ti»». IV.
P* n4.
(s) Zie het Teftam. 3y Aitzewa II. Dtfe/, hl. 977* ^#>ie
mfi Supplem. SU Corps Diplom. Ttm, II. JP. I. p^ Z9S*
($) S^cTok Holi. I Mi^ 1447. il* lotf-
XLIV. BofiK. HISTORIE- 43 jf
kindeken huh voorgetrokken werden (u). Ook i<j4%
fcyn deezc verfchillende uiterfte willen, in laa- ■■
ter' tyd^ oorzaak van veel twift gewedl, tus^
fchen de Vorfblyke Huizen van Brandenburg
en NaflaUk
Fredrik Henrik liet gecne wettige kinderen XIX.
na dan de genoemde vyf , eenen zoon m vier^yne Af-
dogters» Doch hy hadt ook eenen natuurljken *^
Zoon , Freirik van Najffau , Heer van Zuileftein^
Kolonel van een Regement knegten in Staat*
fchen dienft. De Prins overleedt met den roem^
dat hy het magtig Spanje, waartegen zyn Va*
der zig naauwlyks hadt konüen verdedigen, eit
welk zyn Broeder, alleenlyk, eenige merkely*
ke afbreuk gedaan hadt , emdely k , zo laag hadt «
helpen vemederai,dathet den Staat ernftelyk
en by heriiaalinge aanzogt om vrede, en gun*
ftiger voorwaarden uitboodt, dan men zig, ee*
nige jaarenhetwaards, zou hebben durven be-
looven. Zyne tydgenooten hielden hem voor
den uitfteekencfllen Krygsheld Zyner eeuwci
Hy evenaarde, dagt men, of overtrof zynen
Broeder, die, in de konft van oorloogen, te
gely k zyn meefter geweeft was , in beleid en
voorzigtigheid, en in onbezweeken*(ltandvas*
tigheid. En dat hy , federt de naauwe verbind»
teniflen met rrankryk,met naamein denlaat-
ften tyd zyns leevens, verfcheiden' veldtog*
ten deedt, zonder veel te verrigten, moet^
mogelyk, eerder als een uitwerkfel zynerdie*
pe Staatkunde aangemerkt, dan aan zyüetoe*
neemende zwakheid van verftand en kragteü
toegèfchreeven worden. Inzaaken vanRegee**
rin»
{«) AiTZIMA lil. JDiel, tl. 174.
V
436 VADERLANDSCHE XUV.Boek;
$647. ^iï^g^^ heeft by ag to gemaatigd iv^ten te
■ ■^- gedraagen y dathy, in 't gemeen, beminden
geagt werdt; tot dat zyne fterke begeerte tot
et voortzetten des oorlogs,enzynheimeIyJce
handel met het Hof van Frankryk hem eea
weinig verdagt maakten by fommige Gewes-
ten; vooral, by de voornaanjite Steden van
Holland, die , door den flegten ftaat van 's
Lands geldmiddelen , en , door 't belang des
Koophandels , geperft werden tot vrede* 't
Stuk van den Godsdienfl: werdc, doorhem,
ook altoos met gemaatigdheid behandeld. Hy
hieldt zig , wat zyn' perfoon betrof, by de o-
penbaare Kerke; doch hadt een' af keer van de
vervolging, die, eer hy aan 't bewind kwam,
verwekt was tegen de Remonftranten« Ook
verwierven deezen, onder zyneStadhouderly-
ke Regeeringe , in veele Steden , de vryheid
van Godsdienftoefening , welke zy nog tegen-
woordig genieten. Veele Wethouders, die
niet vreemd waren van hunne Leere, werden^
door hem , op 't kuflen geholpen ; veeJe ande«
ren , die , te vooren , van hunne ampten verlaa^
ten waren, herfteid: hoewel hy altoos verftondt,
dat de goede Staatkunde niet toeEet, devoor-
naamften der genen, die, ten tyde zyns Broe-
ders , uit het bewind geraakt waren , onder wel-
ken , de Groot uitilak , van nieuws , deel aan
4e Regeeringe te geeven; immers niet, zon-
der dat zy eene ioort van fchuldb^kentenis
4eeden. Omtrent de Roomfchgezinden , ge-
bjruikte hy zo veele toegeevencmeid, dat mea
ift Frankryk in den waan viel, dat hy hunner
Leere heimelyk toegedaan was (o); fchoon
hkr-
(v) Negotiau Sectec; TW»» II, A II. f, itt.
J
XLlV.BoEK. HISTORIE. 437
hiervan nimmer iet het minfte gebleeken is. 1(54.7.
Wat zyne perfoonlyke hoedanigheden betreft, ^
hy was , in de kragt zyns ouderdoms , fchoon ,
fezond en fterk van hghaam. Alleenlyk was
y, fomtyds, onderhevig aan de jigt(w). Hy
hadt, naar men getuigd vindt, een goed ver-
ftand , en een doordnngend oordeel. Voor-
zigtig was hy , en by wyle langzaam in 't be-
iluiten, zeggende dikwils, als hy zekere ont-
werpen goedgekeurd hadt , dat men zig nog eens
heflaapen moejt^eer menze. tekende (x). Doch als
hy eens vaftelyk beflooten hadt, was hy wak-
ker en onverzettelyk in 't uitvoeren. Hy oe-
fende eene ftrenge krvgstugt, en vorderde ee-
ne dipte gehoorzaamheid aan 't gene hy bevo-
len hadt. Hy was edelmoedig en milddaadig ;
niet fpaarzaam in 'tpryzen vanbraavedaaden,
en gemeenzaam omtrent luiden van verdien-
ften , zelfs omtrent vreemdelingen. Hy han-
delde zyne vyanden heufchelyk, en bewoog
hen , daardoor , dikwils , om zyne gunft te zoe-
ken* Nimmer verliet hy zyne vrienden, hoe
zeer hun 't geluk ook mogt teg^Ioopen. Hy
was, gelyk zyn Vader, doorgaans, bedekt,
en niet ligt te doorgronden. Ook vertrouwde
hy zig aan niemant , dien hy niet lang en dik-
wils bep«'oefd hadt. Vleiery vondt by hem
geenen ingang. Hy zogt zyne eigen' groot-
heid en die van zyn Huis, op zulk eenewyze,
datze hem van zelve fcfaeen ,t'huis te komen ,
en begeerdeze niet , alsze hem verdagt of on-
bemind zou gemaakt hebben. Hy verludi^de
(w) AfTZlMA ui. Dtel^ hl. %y%^ 6o€*
Ee3
438 VADERLANDSCHE XLIV.Boeic
j gAy, zig j als hy niet te velde was , difcwi Js , in boek^
-J *" oefeningen , en droeg , gemeenlyk , een' be*
knopten Ca/ar, in 't Latyn , by zig. Ook hadt
hy eene diepe eerbiedems voor PrinfeWiljem,
zynen Vader, wiens nagelaaten' fchriften hy,
naarftiglyk , gelezen hadt (y). Hy voerde de
woorden Patriéque Patrique^ dat is, Jan myn
Vaderland en aan myn* Vader ^ tot zy ne zinfpreiik;
als wilde hy lüermede te kennen geeven , dat
zyn beleid en wapenen den Vaderlande en dar
' gedagte^ifle zyns vermoorden Vaders toege^
wyd waren (2). Kortom, Fredrik Henrik, die
zelf *t fpoor zyns Vaders gevolgd hadt, liet zy-»
nen Zoon,Prinfe Willem, een treflFdyk voor-
beeld agter, en bleef by demeefte Landzaaten
lang in loflyke gedagtenis, wordende het wei*
nige , welk men in hem mispreezen hadt , uit
veeier geheugen gewifcht , door de herinne-
ring zyner menigvuldige dienften en uitmun*
tende hoedanigheden.
XX. Hy was zo dra niet o verleeden , of, ter Ver-
Willem , «deringe der algemeene Staaten, werdt over-
Oranje . woogen , of t niet gcraadeu ware , m gevolge
wordcKt^der voorgaande Befluiten, het Kapitein- en
pitein en Admiraïüfchap Generaal over de Land- en Zee-
^^?^Q magt van den Staat , zonder uitftel , op te draa-
neraal^" f^^ ^^^ ^^ Hoogheid, PrinfeWiLLEM ,
everd^ federt, in 't gemeen, den tweeden van
Krygs- dien naam geheeten. De^Heer Ripperdahadt,
magt van ygg^jg drie dagen voor 's Prinfen dood, ge-
*^^r'**^'vraagd, of men» hiertoe, niét terilond na aa{
zy^e Hoogheid overlegden zou zyn, behoorde
(y) D'ESTRADEI Tam. I. f, 4tf> 5S$ S6.
(z) AURKRY Momokr p. ;3o, 355» 366. COI^MKMN {;^
\
\
XLIV^ÏÓBK- HISTORIE. 435
te komen. Doch die van HpUaiidi hadden toen 1047.
nog öntydig geoordeeld, deswege, eenig be- '
fluit te neemen (a). Nu bewilligden de Af-
gevaardigden van Gelderland temond in dea
voorflag , uit kragte der voorige befluiten van
dit Geweft. Holland insgelyks.^ Zeeland, de
voorige beïluitên wegens de opvolgingin hun-
ne waarde laatende , droeg , uit naame der
Staaten van dit Geweikj het Kapitein- en Ad-
miraalfchap op aan Prinfe Willem: Friesland
€n Groningen niet, dan op 't behaagen der
Staaten deezer Gewefteh. De ftemmen van U-
crecht en Overyflel vind ik niet gemeld. Dé
Prins deedt , ten zelfden dage , den eed , in de
gewoone Vergaderiage, aan handen van Ge«
magtigden der algemeene Staaten , op Inftmc*
tie , dlre$ds gtmaah , of nog te maaken {b) : welk
byvoegfel , op begeeren der Staaten van Hol-
laad, m den eed werdt ingelad {c\
Ter Staatsvergaderinge van Holland , werdt Verffchil
wel terftond beüooten^ hetStadhouderfchapoverdc
van dit Geweft ook op te draagen aan zyne^P^^^t
Hoogheid, Doch eer men den Laftbrief hier-g^^j^^^.
toe opmaakte^ vondt men dienftiff te onder- derfchap '
zoeken, of wylen zyne Hoogheid dit Ampt, van Hol.
op eenige InftruStiey bekleed hadt, en op wel ^i"^ *"L
ke^ midlerwyl, belaftende, dat de depefchen^^^^^
▼an het Hof, alleenlyk op den naam van Pre- Hoog-
lident en Raaden , zouden uitgegeven worden .beid.
Men draalde , naar 't fchynt , met dit werk, om
dat men VPrinfen geneigdheid, op*t ftuk der
VredehandeUnge, eerft begeerde te ondertas^
ten.
/41) Refol. Holl. II Aféfort 1^47. i/. 7«'
(k) AlTZEMA III. Deel f kl, 172 , it\,
Xt) Kefbl. HoU. 14 M»art u^y, bk 7Z, 7».
£e 4
440 VADERLANDSCHE XUV.Boek.
ten. Doch zyne Hoogheid 9 zig teiftond ver-
klaard hebbende » dat hy gezind was , het oog*
merk der Staaten te bevorderen, fcheen '^
geene reden te zyn, om de opdragt van het
Stadhouderfchap langer te veifdiuiven. Ver*
icheiden' verhinderingen veroorzaakten egter,
dat het lang agter bleef. Eeift, verzoet Zee-
land, de opdragt te gelyk met Holland te mo-
gen doen , op gelyken Laftbrief , als » in den jaa-
re 1625, aan wylen den Prinfe verleend was.
Doch die van het Noorderkwartier vonden
hierin zwaarigheid, alzo, in deezenLaftbrie^
Zeeland, na Holland, en voor Weftfriesiand
genoemd was , 't welk zy niet gedoogen wil**
den. Nog was, te vooren, in de opdragt van
het Stadhouderfchap over Briele en Voorne,
by verzuim, 't Land van Voorne gefield voor
de Stad Briele: 't welk nu veranderd modi
worden. Doch dit vondt kleine zwaarigheid.
Met Zeeland , alwaar egter , t^rftond , het regt
van eerflen Edele, onder de gewoonly/ce voor-
behoudinjgen (d) , aan den Prinfè was opge-
draagen (ƒ), was men langer bezig. De Staaten
van dit Geweft verftonden , dat de Briel en 't
Land van Voorne tot Zeeland behoorden. Ook
begeerden zy maar ecnen Laftbrief gegeven tè
hebben , voor Holland , Zeeland en Weftfri^-
land (f) , waartoe die van Holland, en vooiul
Hoorn , Enkhuizen en Medenblik , die eijzen-
lyk Weflfriefche Steden waren, niet verftaan
konden. Men raadpleegde hierover, van tyd
tot tyd. Holland meende , dat men y twee Lail*
brie-
(d) Zit VUL /)##/» hL 4«i.
(«) Notttl. Zeel. 19 April i<47- ^^* ^1.
{/) Notol. zcd. »• 4fTU itf47« >/. ^
t
!
1
XUV.Be». HISTORIR. 441
brieven verleercnde , een' vóór Holland met n^Ay^
Weftfriesland , en een* voor Zeeland , 't gefchil ^
over den rang affneedt. Doch Zeeland liet zig
dit niet beduiden. Midlerwyl , vertrok zyne
Hoogheid uit den Haage. De opdragt van het'
Stadhouderfchap werdc , het gantfche jaar, ver-
fchooven (g). Ondertuflchen , werdt ook eene Hy be-
InftruAie ontworpen, door die van Holland , komt
welken, ziende die van Zeeland gezind tot uit- Laftbrief
ftellen , eindelyk , op den twintigften van Win- .^^^ ^^^*
termaand , den Prinfe den eed afnamen en Laft- zethnd
brief gaven, als Gouverneur ^ Kapitein-Generaalzhon-
en Admiraal van Holland en fVeftfriesland^ Brie-A^^^y^
U en. Foorne. Doch hy bekwam geepe Inftruc-
tie , hebbende Gekommitteerde Raaden , het
vaftftellen derzelve ondienftig geoordeeld (A).
Zeeland befloot toen ook den Prins, opbyzon-
der^n Laftbrief , tot Stadhouder van dit Ge-
weft aan te ftellen : ten welken einde, in Lou w*
maand des volgenden jaars , Gemagtigden her-
waards kwamen : op den twee-entwintigften
van welken, de Prins, voor 't eerft, in den
Raad en op de Rolle van den Hove, zitting
nam (i). De Laftbrief van Zeeland werdt j» eerft Byzon*
op den negentienden van Grasmaand, gedag^derheid^
tekend (*). Hy kwam genoegzaam overeen |" ^®^?®
met die van Holland , uitgenomen in 't Regt^*„ "J^
van vergiffenis, welk Zeeland niet gewoon is,gens
denBrieleea
(g) Notul. Zeel. lo July^ 23 » 2f Aug, 9 , 13 Dec, 1647. bi. Voorne. ,
s«4, 17;» I7t» ztx» Z5)2y 309.
(b) %.^<oi, HoJI. iSt xr, 29 MoMTt f, 10,-11, ia April
18 May 24, 27 Juny <, S, 9 Aug. 30 Off. 13» 16 Nov, u,
17,18, 19, 20 Dec. i<47* H, 73,74» 7«, 79 , «tf , ^1,9^,94,
Pf>97,ni> i^> H4» 17;» ^77 i 178, ^74, i9o,29l,292,
3|0, 3x2, 314» 317» «»5> uo.
(i) AlTZFMA III. Dm/, kl. 237.
Ee 5
44* VADERLANDSCHE XUV«B«nt«
t647. den Stadhouderefl te verkenen. Voorts , is
-^ aanmerkelyk , dat, gelyk de Staaten van Hol*-
land Laftbrief gaven , voor Holland en fVefu
friesland met den Briele en Foeme , wefende geU^*
\en en behoorende aan Holland; de Staaten van
geland , om hun regt op Briele en Voome te
handhaaven , Laftbrief verleenden , voor Zee^
land met den Briele en Foome , wefende gelegen en
behoorende aan Zeeland (/) ; welke byzonderhe-
den my , in geene voorgaande Commijfien der
Stadhouderen , voorgekomen zyn. De Staaten
van Holland ftelden zyne Hoogheid ook tot
Groot-Houtvefter aan, en deeden hem nu het
reëel Compliment van honderdduizend guldens
(m) : waarover men , federt eenige jaaren , ge-
raadpleegd hadt (n). In Bloeimaand des jaars
1647, was hy tot Stadhouder van Gelderland
aangenomen, op een Berigtfchrift, welk hy
beèedigd hadt (0) : Utrecht , O veryflel en Gro-
ningen namen den Prinfe, omtrent deezen tyd,
óok den eed af, als Stadhouder (p).En in Len-
temaand des jaaps 16489 werdt hy, door de al-
gemeene Staaten, opeéne wedde van driedui-
zend guldens , aangeftéld tot Stadhouder der
Landen van Óvermaaze (q). Zy gaven hem,
insgelyks , het Stadhouderfchap van Wedde
en Weftwoldingerland(r). Ooknaddenzehem
al te vooren het regt gelchonken , om vergiffe-
nis-
(/) VI. Memoriaalb. Rolland/. 19, 29.
(«) Refol. HolL 15 Jan, is Jmly U4t. i/. 7>2Jl.
(«) Zie hier voor» bl, 300.
}o) Zie het ^y Aitzema IH. Deel f hll 19!.
\p) AiTZfiMA liUDeel^ kt, 174, 17c.
(f) Kefol. Holl. I Méutrt U41. kl.i^, AlTZBMA lil. Deel,
^/ 24tf .
{r) Ricfol. Gencx. tl Febr.x^^t.hj^lcq^%l.Ptêw.p» zij^
<
•
jCLiV.BdW. HISTORIE. 445
niflen te verleeneo in de Stad en Lande van ji^m
Maaftricht (x). Uit al het welke blykt , dat ' ' '^'
men , om ftryd, de gunft van zyne Hoogheid
zogt te winnen. Ondercuflchen^ is ten hoog-^ ^
ifcen opmerkelyk , dat de Prins niet werdt ont-
vangen tot Stadhouder van Holland j^ dan na
dat de vrede met Spanje zo goed als geflooten
was; en dat het Verdrag teMunfter getekend
werdt , niet meer dan agt dageij, na dat'hy in
daa Hove aitting geflomen hadt. Hy bereikte,
toen zyn Vader overleedt, naauwlyks eeneh-
twintig jaaren. Driftig en oorlogszugtig van
aart, als hy was, mogt men 't een ongeluk voor
hem rekenen , dat hy aan *t bewind kwam , in
eenen ty d , dat de Landen vrede noodig had-^
d^n , en fterk naar vrede verlangden. De Staa*
ten en hy verfchillende inzigten hebbende,
ontftondt *er , tuffchenhem en eenige voomaa-
me Leden , eerlang , een misnoegen , welk ge*
wigtige gevolgen naar zig fleepte.
Men zag, in Herfftmaand des jaars 1647 , xxi.
reeds eenige beginfels van ongenoegen tegen Bewee-
de Regeennge te Dordrecht, joan JValen, wel- g"?^" ^^
ra: Advokaat voor den Hove van Holland , drecht.
en daarna voor den Geregte van Dordrecht,
hadt zig , federt eenigen tyd , met der woon ,
.derwaards begeven , onaangezien hem , te voo<*
ren, de Stad ontzeidwas. Hyhieldt 'er heime-
lyke byeenkomften, ten zynen huize, in wel*
ken, hy de burgers ophitfte, tegen de Regee-
yinge. Ook fchreef en ftrooide hy eenige fchrif*
ten , om 't volk verder gaande te ms^en , en
tot daadelykheid te vervoeren, Zyn bedry f ver*
wek*
444 VADERLANDSCHI XLIV^Bget;
164.7. ^^^^^y eerlang , ZO veel opfdmddiDg , dat het
■ Hof zig vcrpligt vondt , Gemagtigden der-
waards te zenden , die de klagten der Burgerye
hoorden , en.de zaaken in riul bragten. Doch
Walen , die zig fchuil hieldt , werdt openlyk
ineedaagd , en , niet verfchynende, c^ denhals,
;ebannenuit Holland, Zeeland, Friesland en
utrecht , met verbeurdverklaaring zyner goe-
deren (t). Het Hof trok zig deeze zaak alleai
aan, die anders ook tot den Stadhouder fcheen
te behooren , om dat zyne Hoogheid , Rins
Willem , nog niet in de Stadhoucferlyke wsai*
digheid beveiligd was.
XXII. Het werk der Vredehandelinge , tuflchen
Vervolg Spanje en deeaen Staat , was , midlerwyl , wak-
üCTfh""* kerly k voortgezet. Tot hiertoe , was men meeft
Vrede^ ^^^^6 gewedt , met van Beftand te handelen: 't
bande- ^J dat men , hiertoe , in den beginne , meed
line* neigde ; 't zj dat de Staaten van Holland , die
merkelyken invloed op de handeling l^den,
in 't eerft, alleenlyk fpraken van fielcand, om
wylen den Prins en eenige byzondere Gewes-
ten te ligter over te haaien tot de handeling.
De punten , m den voorleeden Zomer , naar
den Haage gezonden , liepen alleen uit opeen
Befland ; welk, volgens den yoorflag der Spaan*
fchen , twaalf of twintig jaaren duuren zou.
Doch alzo de Koning van Frankryk, byaan«
houdinge, weigerde, zig te verbinden, om, ni
- 't eindigen van 't Béfland , den oorlog te her-
vatten , wanneer hy vrede gemaakt hadt met
Spanje; begon men de gedagten van een fie-
^ fland
ff) Sentenr. van den Hove tegen Mr, Johan Walen vên 7
Fih. itf^t. gedr. i^i. AllIAU A UL Ikil^ kl, io|.
XLIV» BoR«. HISTORIE. 445
ftand te Ijkten vaaren , en niet dan van vrede ic±7.
te fpreeken. Men hieldt het veel roemrugti'>
ger voor den Staat, dat n[ien den Koning van
Spanje verpligtte, by verdrag van eeuwige Vre-
de , alftand te doen van alle^Regt op de Landen,
dan dat hy Éulks , gelyk te vooren gefchied was,
alleenlyk doen zou, by verdrag van Beftand.
De Staaten van Holland drongen deeze reden
20 fterk aan, in de Vergadering deralgemeene
Staaten , dat men eenpaariglyk befloot , de by- '
zondere Geweften, door brieven en bezendin-
gen , over te haaien , om ip het handelen over
cene eeuwige Vrede te bewilligen (a). Ook
ftemdenze*er, eerlang, allen in, Zeeland alleen
uitgenomen Oü). Holland floeg,federt, voor,
dat de zes öeweften, de ontworpen* punten
van Beftand in Vredepunten veranderen moes-
ten. De vyf andere Geweften bewilligden hier-
in en Zeeland zelf eindelyk, mids men ?ig voor-
af onderling verbonde den Godsdienft, de U-
trechtfche Vereeniging en 'tftuk van 't Krygs-
volk te zujlen^handnaaven , volgens denvoor-
flag, voorheen gedaan,door deAfgevaardigden
van dit Geweft (w\ Doch de andere Geweften
verklaarden zig, hierop, niet naar genoegen
van Zeeland (^9. Nogtans, werdt de verwis-
feling der punten van handeling, eenpaarig-
lyk, vaftgefteld (y). Men arbeidde, federt,te
Munfter , niet meer aan een Beftand j maar aan
eene
(u) ArrZEMA in. Deelt *^. I74-
(v) Zie AiTKKMA Vfèdehand. hU ^%%'^€^*
(10) Zie hier voor, ki, 411*
(x) Notul. Zeel. 17, 20, II Sept. § Off. 3 Nev. 1^4^. kl
i€if 274, 2Stf, 3«4»34*- AiTZlMA Vredehand. êi, 253.
(y) Zie 't Ontwerp dceztt Vciwiifel. in de Negotiat. Secret.
Têm. UI. />. 4*7.
44« VADERLANDSCHE XLlV-BomS
1^47. c^^ eeuwige Vrede, en kwsmi, nog in Win*
gj tennaand des jaars 1646, wegeijsvericheiden'
Sptin- punten van belang , de Indien , de Meierye van
fchen en ^s Hertogenbofch , en de Landen van Overmaa*
Suit- zebetrOTende, genoegzaam overeen met de
mn^Rt^ Spaanfchen. De punten , over welken men eens
jiocg- ' geworden was, werden, door de wederzydfche
zaam Gevolmagtigden , behalve door den Heere van
overeen Nederhorft, by voorraad, getekend (2). 't
7^Vr'- Voltrekken der handelinge werdt, alleehlyk,
dcpun^' verfchooven , om dat de onzen verklaarden ,
ten. niet te konnen fluiten , zonder dat Frankryk en
Spjanje zig insgelyks verdroegen (d). Ook ver-»
zuimden de Franfchenniet, by allegelegenhe-
' den, in den Haage en te Munfter , te vertoo-»
nen , dat zulks , uit hoofde der s^emaakte ver*
Dconzen^iï^dteniffen , niet mogt gefchieden (b). 't Ont*
zoeken werp van een Verdrag tuflchen Frankryk en
Frankryk Spanje was, eindelyk, in den aanvang deezes
^j^P*°|^ jaars , in ftaat gebragt, om aan de Staatfchen,
Sfgem^^' *'^ middelaars tuflcfen hunnen vriend en hun*
nen vyand, vertoond te worden (c). Doch 't
werk deezer bemiddeUnge was zo vol zwaarig*
heid, dat men *t, na veele vergeef fchepoogii^*
gen , eindelyk moeft laaten fteeken (^. Frank-
ryk, nog al voortgaande, met het vervolgen
zyner overwinningen, aan yerfcheiden' oor-
den, fchoon niet met zo goeden uitflag , als in
de
(t) T^lt A1T2EMA Vredehand. hl, 294» soo.
\a) AiTZEMA III. Dttl^ hl, X2tf- ii5| ijtf. Vredehand. hU
1(4 y 272.
{h\ZU il Propof. vaa BralTet en de Ia Thuillerie in de Ne-
fotiat. Seaet. T#«i. III. /». 445 «» AiTztMA Viedel^d. hL
271 f»S.
(c) Negotiflt. Secret. T#i». IV. ^. j.
{i) Negotiat. Seciet. 70». IV. f. i#4»ioé, ito, Uf, \%^%
Itt, ao^, 107, 124, 24©, |px,4|l*
35tIV.B*WC. «IS TOR IE. 447
4e vootleeden' jaarea, hadt te minder oc^rea |(0^^
naar voorflagcn totyrede , die , van dênSpaan- — ~—
fihta kant , en zelfs van den kant der nudde*
laaren , redely k geoordeeld werden. Ook toon-
de Spanje minder geneigdheid tot vrede met
FranKryk op nadedSge voorwaarden, n^ar ge-^
lang, (Ut de hoop tot het fluiten van een by*
sonder Verdrag met deezen Staat toenam. De
Spaanfchen vleiden zig zelfs met de hoop van,
na het treffen van zulk een Verdrag, een naau w
Verbond van onderlinge befcherming te zullen
Jconnen fluiten met de Staaten en met den Keur-
vorft van Brandenburg (e) ; \ welk hen te ipin-
der deedt vreezen voor Frankry k. Ook hadden
de Fnmfche Gevolmagtigden te Munfl:ervaft«
ff e(teld , niet met Spanje te verdraagen , dan na
^ fluiten van eennieuw Verbond van Borgtogt
met deezen Staat (f) ; waardoor zy het nadeel,
welk zy van een verbond tuffchen Spanje , de
Staaten en Brandenburg te dugten hadden ,
meenden te zullen konnen voorkomen. Aan dit
Verbond van Borgtogt werdt, vlytiglyk, van
de l^ranfche; zyde, gearbeid. Ser vien kwam, met Servien
het begin van Louwmaand , van Munfler in doet eea'
den Haage , om het té doen fluiten. Ook klaag- i^eer naar
de hy , in zyne eerfte aanfpraak , zeer , over de ^^° ^**"'
Staatfche Gevolmagtigden te Munfler, die,|yQ i^^m.
zeide hy , den Spaanfchen hoop gaven tot een del ai-
afzonderlyk Verdrag (g).Hy zag, in 'tbyzon-<ls«r»
der , op den Heere Pauw, die t zig ook aantrok,
icn daarna eene fcbriftelyke verdediging van
zyn
ff) Vhiex Negodat. Seacc. T#w. IV. d. !•}.
(/) Nocul. Zeel. 14 Dectmb, i64<. K. 171. llegociat. Secret.
tfêm, IV. p» l.
(S) ^'^'^ N^otiat, Staet. 7>«. IV. /. aia.
f
448 VADERLANDSCHE XLIV.Boek.
KX47. 2yn gedrae ter algemeene Staatsvergaderinge
oversaf (h). Ook hielden de Staaten van Hol-
land hem en Mathenes de hand boven 't hoofd:
huime handelwyze, te Monfler, in allen dee-
le goedkeurende (i). Servien gaf zyne aan-
ïpraak , terftond , te drukken , terwyl hy zig ge-
belgd hieldt, dat men, van den Spaanfchen
kant , iet in 't licht liet komen. Zelfs vorderde
hy , dat de Staaten van Holland het veribrei-*
den van zekerenSpaanfchen voorflag voorkwa-
men. Mai deedt er, on zyn aanhouden , onder-
zoek na, by zekeren l5rukker, daar men juift
de Aanfpraak van Servien op de .pers vondt,
die, terftond, urerdt weggenomen (k). Wat Jaa*
ter, leverde hy nog een Gefchrift over ; waar-
in hy Pauw en de Knuit , met naame, befchul-
digde. Den eerften, in 't byzonder, als Meldt
hyheimelykverftandmetdeSpaanfchen, en
als haddai deezen hem, door gefchenken , ge-
wonnen (/). Doch Servien was zo dra niet van
Munder vertrokten, of de Spaanfche Gotnag-
tigde, Filips Ie Roy, begaf zig, insgelyks, her-
waardsi om zynen handel te flxemmen (m).
Holland kantte zig lang tegen het Verbond vain
Borgtogt (»). Midlerwyl , vaardigde Servien,
uit den Haage,een' Brief af aan debyzondere
Geweflen , Holland uitgenomen , waarin hy de
redelykheiden noodzaaklykheid van het Ver-
bond
(:
[h) AiTZEMA Vredehand. ^Z. 312.
Refol. Holl. 1^ ^ug, 1(47* ^AiTZEMA Vredeh.^A 329.
Refol. HoU. X4» 16 Jmh, 5 i*ekr. 1647. W. 24, 2^» »^j
17.^ AlTZKMA III. Duif hl, IS7*
(/) Notul. Zeel. 19 Fehr. x447* bL 50, WlcquiF. TVau L
Trtwtif f. 2649 2(7.
(m)k\TZMMk Viedefaand. hk 277,299*
(«) AiTZSMA UI» JDef/f bL ijtf , i$h Vzedchand» hk tft»
XLIV.BoBK. HISTORIE. 44^
bond van Bor^togt poogde te .bewyzen(ö). igAy.
Doch deeze Brief werdt , zo men wil , door den ^
Spaanfchen Gevolmagtigde Brun , in open*
baaren druk, beantwoord (p3. Servienhieldtj^
ondertuflchen , ook aan, op het openen van
den veldtogt, vraagende, fof de Staaten den
gewoonlyken onderdand van Frankryk niet g
begeerden te ontvangen. Doch Holland flem- 1
de hiertegen, beweerende, dat men genoeg ^
voldaan hadt aan 't gene men Frankryk fchul«
dig vas (q\ De meefte Geweften , vooral Gel-
derl^ , oreeven, ten deezen tyde, dat men
Spanje moeft verpligten tot den afftand van
het O verkwartier van Gelderland, welk men
verftondt niet van de drie andere déelen van .
dit Gewefl: te konnen gefcheiden worden. De
Prins toonde zig ook geneigd, om het Over-
Jcwartier te vereenigen met c^ St^atf dochhy
begreep 9 dat het door de wapenen gefchieden
moed. Maar men riedt hem, hiervan niet te
reppen by die van Holland ; daar men van geé-
nen veldtogt hooren wilde (r). Nogtans deedt p^ Print <
zyne Hoogneid , den elfden van Grasmaand , wil te
den Staaten van HollaAd, door den Raadpen- velde,
(ionaris Kats, aanzeggen „ dat de ^aaken tnans
„ verward ftonden in Europa; dat men, van
„ alle kanten, volk wierf; dat hy bedugt was
„ ;^^oor de onderneemingen van eenige vreem-
y, de Legers, op de grenzen van deezen Staat;
„ en
(0) ,Voitz Negotiat. Secret. Tpm. IV. p. «7, }I4. Aitzsma
Vredehand. bl 514.
ip) Kc^tiat. S9»et. Tom. IV. p. 9}. AiTZEMA Vredehand,
hl. }I4, joo.
(q) Refol. Gener. 12, 14, x 7 April 20 » zi Aféty 16^7 M.S^
AnzKM4 UI. Deelf R 174.
- (r) AiTzsMA III. Dfil, H. 17a* Vredehand. kL »9f > }•!•
XI. D£si. Ff
»jrd VADERLANDSCHE XLIV.
itf47. >> eh dat de goede Staatkunde vorderde , dat
* men zig wapende , terwyl het de nabuuroi
deeden." Hy voegde hierby „ dat hy zig
verpligt vondt, den algemeenën Staaten te
raaden, tot het voltallig houden hunner troe-
^, pen ; doch dat hy ^t niet hadt willen doen ,
,/ voor dat hy 'er den Staaten van Holland
Heiland ,, kennis van gegeven hadt." Men bedankte
kant zig ^^n Prins voor zyne oplettendheid ; doch ver-
^**"^' zogt hem „ tegenwoordig van geen werven te
99
99
99
99
gen
99
99
Zyne
Hoog-
licid
fpreeken ; op dat de Spaanfche Gevolmag-
tigden de opregte inzigten der Staaten niet
ij mogten mistrouwen." Doch zyne Hoojgheid
deedt nun, in *t begin van Bloeimaand, ander*
maal, verklaaren „ hoe hem berigt was, dat
*te vofk ';' de Aartshertog Leopold Willem, die
naa/de ^^^ Maarfchalk van Kaftel - Rodrigo , on-
frenzcn. langs , in de Landvoogdye der Spaanfche Ne-
derlanden , was opgevolgd „ een Leger in
Vlaanderen verzamelde ; waarom hy niet
hadt konnen nalaaten voor de grenzen te
zorgen, zendende, naarden kant van Huift,
zes kornetten paarden en twintig vende-
len kne'gten , nevens eenige ftukken ge-
fchuts , welken hy van Dordrecht hadt doen
]] komen." De Staaten , bedugt , dat de Prins
zig ongevoellyk inwikkelen zou in den veld-
togt , waarop , door Servien , fterk gedrongen
werdt (j), verzogtenhem ernftelyk „ dathy
„ de troepen te rug wilde ontbieden , alzo men
„ niets te dugtenhadtvandeSpaanfchen, die
^, geruft waren op de verzekering , hun, van de
9^ Staatfche zyde, gedaan, dat men, dit jaar,
,, niet te velde komen zou." Doch hy ant-
woord-
(«) p'êteM Negotiat. Seciet. Tim HL p, |oi»
99
99
99
99
99
XLiy.BöÉic. ntSt ÖtitÈ. 45i
mroordde,, dathy, zyneil laft, dis Kapitein- 1(549.
5, Generaal , hebbende van de algemeene Stat- — ^^
j, ten , verpligt was te zo? gen voor de grenzen;
^9 doeh zo dra dé algemeene Staaten ander be<*
I, vel gaven ^ en de Spaanfchen nalieten, agr
„ terdogt te veroorzaaken , zou hv de troepeo
j, te rug ontbieden (^y\ Dit gefchiedde ook
federt. Filips Ie Roy, die nog, wegens Span- stilxw^-
Je , in den Haage was , deedt , ten deezen tyde, gende
een* keer naar BruiTel ; den Aartshertoge Leo- wapen-
pold berigtende, dat men,, hier, genoegzaato ^^^^'^^"*^*
llilzwygende, bewilligd hadt, om^ deezen Zo-
mer, niö: te velde te, trekken. Voorts, bragÉ
hy, ten gevalle van Holland, te wege, dat de
vyandlykheden ter zee, van de Spaanfche zy*
de, insgelyks, geflaakt werden (ü).
Alles fchikte zig dus tot vrede* Het Oftt- KXtlt
werp der Vredepunten Was , gelyk Wy gemeld Het ont-
hebben, te Munfter, getekend, door de we-?^^**?^
derzydfche Gevolmafftigden , behalve door wordtge.
den Heere vahNederhorft, die verftondt, dat tekend*
tnen , zonder Frankryk , zo ver niet gaan mogt
(yy De Hertpg van Lonöieville, eerfte Ge:»
voimagtigde van Frankfylc , beHoot hieruit
dat Pauw en de Knuit niet alleen ; maar de mees*
te Staatfdie Gevolmagtigden , omgekogt wa^^
ïefl door Spanje. Ook fiieedt hy , kort hierna^
alle gemeenfchap af met Pauw (w) : die 1 zo
wel als de Knuit , in den haat verviel van '(
Franfche Hof, om dat zy , naar het oogmerjk
va©
(i) Kefol. HoU. II April 9»t}, 20,21» af Msy 1647. il,
f€9 J09 f lilt i^Sf 116^111, . '
(«) Refol. 6en«ik Sabhstbi 29 Jtaty 1^7 M, S. AlttttiA
III. Deel f hl. IJS, Vredehand. hL szi.
(v) Negotiat. Secret. Tem. fV, p. 70, 71 » j€*
Iw) Negotiat. Secret. 7em» IV. p, «o , 14.
Ff 51
45^ VADERLANDSCHE XUV-Boek.
i^y^ van Holland , neigden tot afzonderlyken han«
■ del met Spanje, en 2Ug, door het Franfche
goud, niet befcooren lieten (a:),om van maat-
regels te veranderen. Na het tekenen van het
- ontwerp der Vredepunten , was 'er , vqor de
Staatfcne Gevolmagtigden , zo weinig te ver-
rigten te Munfter , dat zy , in den Zomer , al-
len van daar vertrokken (y). De Heer van Mei-
nerswyk alleen, in de Lente, een* -keer naar
Gelderland gedaan hebbende , kwam fpoedig
te Munfter te rug: doch vertrok, eerlang,
wederom van daar. Verfcheiden* begaven
zig naar den Haage ; daar men , eindeiyk ,
met Servien, overeenkwam , wegens het
Vcrliona Verbond van Borgtogt (2) , welk , tot hier-
vin Borg. toe , ongetekend gebleeven was , om dat men
f^nk*^' 't , van Frankryks zyde , te algemeen begeerde.
jylj^ ■ Het behelsde „ dat Frankryk , terftond, in
oorlog treeden zou met Spanje, den Keizer
en alle andere Vorften uit den Huize van
Ooftenryk, zo deezen den Vereenigden Staat
eerft, met de wapenen, mcfgten aantaden:
dat de Staaten het zelfde doen zouden » zo
de Koning eerft aangetaft werdt , in eenig
deel van zyn tegenwoordig gebied, Pigne-
rol , Rouflillon , Lotharingen en de gewon-
nen* Plaatfen in de Nederlanden daaronder
begreepen: ook Katalonie, in geval de Ko-
ning, aldaar, binnen dertig jaaren , welken
, he% Beftand , met opziet op dit Geweft ont-
, worpen , duuren moeit: , werdt aangetaft.
„ Met
' M ^^'"^ Negotiat, Secret. ^«. IV. /. i^i.
(y) Negotiaf. Secret. T«m, IV. p. 120.
(x) Reiol. Genet. 4^,y, 11,11,15 .u» «7» U, iii%i,il
JtUy 1647 M, S.
9^
XLIV.Boêk. historie. 453
5, Met dien verftande nogtans , dat men , van 1647.
9, wederzyde, niet tot eene vredebreuk zou
„ behoeven te komen, dan na dat men, eenigen
„ korten tyd , beproefd hadt , of de gereezen*
„ onluften , niet door zagte middelen , waren
5, byte leggen. Voorts , beloofde de Koning,
5, zyhen Bondgenooten niet te zullen byftaan,
„ tegen de Staaten ; noch de Staaten den hun-
„ nen , tegen den Koning. Eindelyk zou dit
„ Verdrag alleenlyk van kragt zyn, nadat de
„ Vrede te Munfter , tuflchen de Kroonen van
„ Frankryk en Spanje , zou zyn geflooten (a)."
De wederzydfche 'Gemagtigden tekenden dit
Verbond van Borgtogt , op den negenentwin-
tigftèn van Hooimaand. Servien, dieterftond
hierop naar Munfter keerde (Jb) , meende, door
dit Verbond, Spanje af keeriger gemaakt te
hebben van een afzonderlyk verdrag met de
Staaten, en, daarentegen, genegener, om
Frankryk genoegen te geeven. De Staaten ,
die , in allen gevalle , den Borgtogt van Frank-
ryk oordeelden noodïig te hebben, tegen de on-
derneemingen van het Huis van Ooftenryk ,
moeftenzig, om dien te bekomen, wel eèn
weinig voegen naar de inzigten van het Fran-
fche Hof. Ook oordeeldenze,dat hun byzon-
der Verdrag met Spanje reeds zo verre ge-
vorderd was , dat zy 't fluiten konden als zy
wilden. Doch dit laatfte ontfchoot hun een
weinig.
De
{m) Zit het Vcrb. v«n Gïwrantié by Aitzcma III. />#«/, R .
203. Vredehand. U, iiê, en in de Negotiatk Secict. Têtn» lY.
(If) Negotlat. Secicc Têm. IV. f. 145. .
Ff 3 '
»»
454 VADERLANDSCHE IUV.Boetc.
i6i7. ^ Scaatfche Gevohnagtigden allen, in
■^^^y>\Oogft' en Herfitmaand, wederom te Mutiitet
Vervolg gekomen 2ynde (c), vonden de Spaanfchen
der han veel koeler , dan zy tot hiertoe gefcheenen had-
delingeteden. *t Verbond van Borgtogt fcheen hun de
Munaer. j^^^p ^ bencemen op een verbond van onder-
SfMin- ^°S^ befcherming met de Staaten en Branden-
fchen burg; waaraan zy, terftond na 't fluiten der
fchyoen Vrrae, zouden gearbeid hebben. Zy weezen,
te rog te derhalve, de nieuwe voorflagen der Staatfchen,
loopen. ^g^gjjj Y^^i Overkwartier van Gelder en de
Meiery e van *s Hertogenbofch, terftond van de
hand (tf), en geheten zig ook, als of zy met
Frankryk zo gereed niet verdraagen zouden, als
zy te vooren hadden voorgegeven te willen
doen. De Franfchen bedienden zig van hunne
koelheid, om hen, by de Keizerfchen en middé-»
laars, te bedraagen, als xxirzaaken van *t ver-
wylen der Vrede (e) ; waarvoor men , tot hieri
toe, de Franfchen meerdandeSpaanfchen ge^
De Stin- h^*^^^ J^*dt. Doch de Vereenigde Staaten
ten nood- li^^^ii zig oi^t te leur (tellen door Spanje. Zy
zaaken vernamen ZO dra niet, dat men, te Munfter,
ben te fcheen te rug te loopen , of zy ontbooden zyne
**■•*• Hoogheid in den Haage , en raadpleegden me|
hem , op het openen van den veldtogt. Do
tyding hiervan deedt deSpaanichen , terftond,
van toon veranderen , en Pauw en dè Knuit
keerden, kort hierna, wederom naar den Haa^
ge , om den uiterften laft van hunne Hoog Mo-»
rendheden tot het fluiten der Vrede te gaan
laal^n (ƒ), ^q
(c) Negotin. Secret. Tm. IV. p^ ifi,
J^) AlTZSMA III. Jierl^ kl. zoy.
ê) Ncgoriat. Secret. T#j». IV. p, t(^
U) AiT»ii4 lU. Dftl., é4. 201,
J
\
XLIV.BOÉK. HISTORIE. 45$
Zk) dra waren zy niet wedergekeerd te Mu»- 1Ö47V
fier, of het Verdrag met Sp^je werdt 20 ver^^ ^^^.
^^ebragt dat *er naauwlyks iet aan ontbralk, Defchen
ranfchen alleen hielden het fluiten nog tegen^houden
beweerende, dat het, te gelykmet hen, be-t^^^^^^^^
hoorde te gefchieden ; gelyk zy verkkarden^^^" ^^^'^
ni^t zonder de Staaten te zullen fluiten. Zy tege^,
begeerden zelfs, dat van deeze hunne ver^
klaaring aantekening gehouden werdt , in de
p.egifters van den Staat. InWynmaand, be-
gaven Pauw, de Knuit en Klant zig nog eens
naar den Haage, om vcrflag te doen(^). Afei*
nerswyk en Rippèrda deeden een' keer naar
huis; zo da; 'er maar drie Staatfchen, Mathe*
nes , Nederhorfl: en Donia , te Munfter , blee*
ven (h). Doch op het einde van Slagt maand,
keerdenze <dlen in deeze Sud te rug (/) : mf t
zig breagende den uiterflen laftder algemeene
Staaten, die den vy f tienden gedagtekend was.
Men hadt beflooten , 't Verdrag te tekenen, n^
dat men èerfl nog eenige popgingen zou hebr
ben gedaan, om Prai^kryl^ m^t Spanje te be;
vredigen. Doch Zeeland hadt , hierop, doen
aantekenen , dat men liiet buiten de voorige be-
fluiten van zig aan de Verdragen met Frankry k
te houden behoorde te gaan. Utrecht en Fries*
land deeden omtrent gelyke aantekening (k).
Metditbefluit, keerden de Gevolmagtigden
naar Munfl:er. De Franfchen , Jiu het flmten
van een afzonderlyk verdrag, tuflchen Spanjp
en
(g) KeCoL Gener. 21 , 22 OSloh 1647. Af S, 21i* $oi AlTW
ASMA Viedehand. ^/. sn.
. (k) Megociac Secret. T««i. IV. p* 169 > 171.
(i) Ne^iat. Secret« Tüm, IV. p, ip^.
(k) kcfol. Genei, yiener. ij Nov, 1647* M. S, Ne|;otiai;
Sifiiet. Têm. IV. p. ^u^irti^A Vieddi^.^A 147. . ^ ^
Ff 4
J
45tf VADERLAN35SCHE XLIV-Bóik;
id^y, en de Staaten, op handen ziende , deeden al
wat zy konden, om het te voorkomen, nee-
mende zelfs in bedenking , om, ten opzigte van
Lotharingen , meer toe te geeven , dan zy tot
hiertoe hadden willen doen (/). Doch hunne
pooginsen waren vruffteloos. De meefte Ge-
we&n hadden vaftgefteld, afzonderlyk, met
Spanje te fluiten ; zo men Frankryk niet bren-
gen kon tot een verdrag met Spanje, welk men
reddyk oordeelde ; waartoe men , voor 't laatft,
nog in Wintermaand en langer, zyn beft deedc
(m). De Franfchen fpraken , eindelyk , van hun-
ne verfchillen met Spanje te willen. onderwer-
pen aan de uitfpraak der Staaten en des Prin^
len van Oranje. Men hadtdeeze verfchillen nu
tot vy f punten gebragt; waarvan het punt van
Lotharingen het voornaamfte was. Doch de
Spaanfchen hadden geenen zin, in den voor-
flag der Franfchen: die, veelligt, ook niet em-
ftig gemeend was («). Daarenboven verfl:(m-
den de meefte Staatfche Gevolmagtigden en
vooral de Staaten van Holland, dat i^aan-
neemen van deezen voorflagde vrede ver wy ld
zou hebben. Men wees dien dan van de hand.
De Spaanfchen en Staatfchen regelden , mid-
lerwyl , alle de punten des Verdrags (o). Men
kwam , onder anderen , overeen , dat de Lan-
den van Overmaaze in 't bezit zouden blyven
van hun, dieze, ten tyde van 't fluiten der Vré*
^ de
- (/) Refol. Gener. if» ff Januétr, U^u M. SL Negotltt.
Secret. Tóm, IV. p. laif %èf,
(m) Sommtet Rapp. van de Flenipotent. in émtis it Fekr.m
t» 9, lo Sfft. i«4S. Mk S, Negodat. Secret. T»m. ly. p. lyc.
(n) Kcieft Negotiat. Secret. 7>«. IV. ^, iio^ij;, itt» 4i7«
WlC^Ë^OHT Livr. h'p, st.
(f) AiTtfUifA VmlekatKl.^ èL %^
V
r-y-
J
5>
»9
XliHr.BöElc: HISTjORI*.. 457^
dei bezitten zouden. De Spaanfehcn zoeten zig, jg^y,
door openbaape Plakaaten , Verklaaringen en . "j . *■-
andere geregtdyke handelingen, in !t bezit der- ^"^Lanï
zelven te ftellen; doch de Staaten ^ of zynedenvm
Hoogheid gaven den Ryngraare bev£l, om ^ Over-
met eenigeRuitery en knegten, in dee^eLan» ï»**^^
den te rukken, en zig van 't bezit derzelven
te verzekeren , eer de Vrede getekend werdt^
Ook deedt hy 't, in 't begin yan Louwmaand, jg^g^
en de begeene naar vrede liet den S^an i-^
fchen, die nogtanis, omtrent Namen en in 't
Overkwarti«r van Gelder,, veel volks op de
beenhadden , niet toe,. hem te verdry ven.
Het Verdrag van Vrede , eindely k ^ in twee XX v.
taaien , de Franfche en Nederlandidie , opge- De Vre- ^
fteld en vergeleeken zynde , werdt y op den der- ^^. ^°^' '^
dgften van Lou wïnaand, te Munfter, getekend, span^je en
door den Graaye van Pegnaranda en Antpni deezen
Frun v^ de Spaanlche zyde, en door zeven Staat,
der agt Gfevolmagtigden van dezydederStaa-^^^^^^^**
ten, hebbende den Heere van Nederhorft, tot J^eder-*
het laatfte toe , geweigerd te tekenen, (p), voor horft wei-»
Tedai gevende ,^ cto (te Gevolma^ü^^^ door gert hec.
,j hun Berigtfchrift en eed , verbonden waren,
„ behoorlyk, agt teneemen, op het Verdrag,
„ in den jaare 1 644 , met JFrsmkryk geflootjen;
„ dat het befluit der Staaten van den vierden
,, van Hooimaand des jaars 1647 welbelaflte,
afzonderlyk , -met Spanje , te verdraagen ;
doch alleenlyk, wanneer Frankryk aarzelde,
„ of te rugtradt; dat hy, oordeelde ^ dat de
j, Franfchen zulks niet deedCT , en dat 'er de
^. Spaanfchen veeleer verdagt van gehouden
,1 moes-
Ff 5
l
9>
f»
458 VADERLANDSCHE XLIV.BöeIc'
1649. 99 moeden worden:/w^uromhybef]t>ot, beter
„ en gerufter voor hem te zyn, dat hy niet
,, tekende; konnende de Provrincie van U^
yj trecht zulks tyds genoeg doen, nadat de an«
dere Ge weden de Vrede bekragtigd zoudea
hebben (9)." Doch deeze redenen klemden
Inhoud ^i^ op d^ overige Gevolmagtigden. Zy te-
van *c kenden het Verdrag; welk negmenzevetuig pim-
Vtrdrig. ten behelsde , uidoopende op deezen zin :
L ,, De Koning van Spanje erkent de aleemeene
Staaten der Vereenigde Nederlanden , ne-
vens de Landen en Steden , met dezelven
verbonden, voor Vr TE fnSouvERAiNE
STAATENenLANDEN, op welken hy,noch
zyne nakomelingen niets eifchen , noch im-
mer zullen eifchen; en verklaart zig, dien-
volgende , gezind , om met dezelven eene
EEUWIGE Vrede tefluiten, opdenabe-
U, „ fchreevetf voorwaarden. De vrede zal goed,
„ trouw en onverbreekelyk zyn, te water en
„ te lande, en voor alle wederzydfche onder-
uit „ zaaten. Eik zal behouden en gebruiken , 't
„ gene hy tegenwoordig bezit, zonder daarin;
„ opeenigerleiNryze,temogengeö:oordwor-
„ den : zullende dus aan de Staaten blyven da
Stad enMeiery van '«Hertogenbofch,deStad
en 't Markgraaffchap van Bergen op Zoom 9
de Stad en fiarony van Breda, de Stad en
*t Land van'Maaftricht , met het Graaffcfaap
van den Vroenhove,de StadGraave en'tLand
van K4iik , Huift en 't Baljuwfchap van Huift
en Hulfter-Ambagt, Axeler- Ambagt, be-?
„ zuir
(a) Reföl. Oener« Fentr. J| Mdsrt l«ft« M S, AmSMA
Vicdchand, H. isu' • - •
JJ
99
99
99
99
»
99
59
5>
5>
3J
99
99
f
9»
XLIV.BoEip. HISTORIE. 459
^ zuiden en benoorden de Geule, de Sterkten» 1648.
^ die zy tegenwoordig hebben , in 't Land van — — ^
.5, Waas , en alle hunne andere bezittingen in
^ Brabant , Vlaanderen en elders ; doch 't Land
^ van Waas, behalve de genoemde Sterkten,
„ zal aan den Koning bly ven. De drie Landen
„ van O vermaaze, Valkenburg, Daalhem en
's Hertogenrade , zullen blyventn den ftaat ,
waarin zy tegenwoordig zy n : en de gefchil- * c^^wi-
„ len, die 'er over ;nogten ontdaan, verzon- ^''^ ?f"
„ den wordeïi aan eene * tweeledige Kamer ;^^^^^^*
t, waarvan onder nader. De wederzydfche on- IV.
„ derzaaten zullen goed verftand en vriend*
I, fchap onderhouden , en famen koophandel
„ dry ven, te water en te lande. De vaan en V;
„ handel op Ooft- en Weftindie zal gehand-
,j haafd worden, volgens de Oktrojen, daar-
j, op bereids gegeven , of nog te geeven: tot
„ verzekering van welken, zal ftrekkenhct
„ tegen wpordig Verdrag , waarin ook zullen
„ begreepen tyn alle Mogendheden en Vol-
,, ken , met welken de Staaten , of de Ooft- en
„ Weftindifche Maatfchappyen,uitderzelver
„ naam , binnen de paaien van derzel ver Ok-
,, . troien , in yriendfchap en verbond ftaan ;
„ zullende beide den Koning en de Staaten in
„ bezit bleven van 't gene zy , in Ooft- en
1^ en Weftindie , in Brazil , en op de kuften
„ van Azia , Afrika en Amerika bezitten; daar-
^, onder begreepen de Plaatfen , den Staaten ,
„ fcdert het jaar 1641 , door de Portugeezen,
^, ontnomen , en zulken , die zy , zonder kren-
king van het tegenwoordig Verdrag , nog
zouden mogen verkrygen. De Bewindheb-
it bers en bediende der Ooft» en Weftindi-
46o VADERLANDSCHE XItIV.Boekv
r(S48. ^ fcheMaatfchappyen mogen vryelykkomea
^- — ^5, en handelen ) in alle *s Konings landen in
5, Europa. De Sp^anjaards zullen bly ven by
,, hunne vaarten in Ooftindie, zo alszy de-
,, zelven nog hebben , zonder zig verder te mo*
jy een uitbreiden. Ook zullen de Ingezetenen
„ der Vereenigde Geweften zig onthouden
„ van de Kaftiliaanfche Plaatfen, inOoftin-
VI. „ die. In de Weftindien , zal men zig , ter we-
„ derzyde , onthouden van te handelen op
5, Plaatfen , die met Sterkten of Logkn van de
„ eene of de andere der handelende Mogend-
,, heden bezet zyn , daaronder begreepen de
,, Plaatfen in Brazil , die de Portugeezen den
), Staaten, federt denjaare 1041, ontnomen
y, hebben, en die zy nog bezitten » zo langde*
^, zelven in de magt der Portugeezen zyn zul-
jj len, zonder dat egter, door dit punt, het
y y voorgaande ^eenigsizins, zal mogen gekrenkt
VII. >? woroen. De tegenwoordige Vrede zal , bin-
„ nen de paaien van het Oktroi der Ooftiiidi-
yy fche Maatfchappye , l)egiiinen een jaar na
„ het tekenen derzelve; en een halfjaar, na
„ dien tyd, binnen de paaien van het Oktrcn
„ der Weftindiiche Maatfchappye. Doch zo
men , binnen de gemelde paaien, eerder ken-
nis mogt gekreegen hebben van de gefloo*
„ ten' Vrede, zullen de vyandlykhedeil , van
yy dien tyd af, ophouden. Ook zal de fchade
herfleld worden, die men eikanderen, al-
daar , na verloop van he^ gemelde jaar en
VUL 19 halfjaar, mogt aandoen. Men êal elkanders
onderzaaten met zwaarer belaften dan zyne
eigenen, en die der Vereenigde Geweften ia
*t byzonder^ullenonthceven bly ven van z^
55
99
3»
9>
$9
y^
V
XUV.Boiit. H I S T O Kri E. 461
„ kere twintig ten hgnderd, die de Koning, 164.S.
99
„ ten tyde van het twaalfjaarig Beftand , ge-
,, vórderd heeft. Men zal, buiten de grenzen ix.
^ van zyn gebied , van de doorgaande goede-
„ ren, geene iidcomende noch uitgaande reg-
„ ten vorderen. De wederzy dfche onderzaateh X#
„ zullende oude tolvryheid genieten , gelyk
„ voor 't begin des oorlogs. De handel over en XL
„ weder zal niet mogen belemmerd worden.
„ De Koning zal de tollen op «den Ryn en XII.
„ Maaze , die , voor den oorlog , onder de Ver-
„ eenigdeGeweften behoord hebben, terftond,
„ doen ophouden : ook den Zeeuwfchen tol ;
mids cfe Staaten van Zeeland ten hunnen
lafte neemen de jaarlykfche renten , die, voor
„ het jaar 157^ , op dedzen tol gevelligd zya.
„ 't Zelfde zal ook , door de eigenaars der an-
„ dere to^en, gefchieden; Het wit gezooden ^XIIL
„ Zout , uit de Vereenigde Geweften in 's Ko^
„- nings Landen komende, zal, aldaar, niet
„ hooger dan het grof Zout belaft worden.Ook
„ zullen de Staaten 's Konings Zout niet hoo-
„ ger dan hun eigen belaften. De Schelde, de Xlv.
^, Vaarten van het Sas , het Zwin en andere
„ zeegaten , daarop uitkomende , zullen , van
„ de zyde der Staaten, gellooten gehouden
,, worden, 't Gene in en uit de Havens van XV.
„ VJaanderen gevoerd wordt zal , door den
„ Koning , even hoog belafl worden als het •
„ gene in en tiit de gemelde zeegaten gevoerd
„ ijvordt, door de Staaten, belaft wordt: over
^ welke evenredige belafting men nader ver-
9) draagen zal De Hanze-Steden en de Veree- x VI.
^, nigde Geweften zullen, ih 't ftuk van den
^ Koophandel ^ in Spanje en in de Spaanfche
^ „ Ry-
4(f4 VADÊRLANDSCHË XLlV.Boiit.
1(J48. >> RykenenLiandèn,gelykev9orregtenenvry-
''■^^.. ■ „ heden genieten. Ook zullen de ingezetenen
• „ der Vereenigde Gezellen, in dit opziet, de
„ zelfde voorregten genieten, die, laatiïelyk,
„ aan die van Groot - Britanje verleend zyn-
XVIII. 5> De Koning zal zulken , die , van der Staaten
„ zyde, onder zyn gebied, overlyden, eenc
XIX. 99 eerlyke Begraa^laats toefchikken* 's Ko-
^, nings onderdaanen, in der Staaten gebied
^5 komende , zullen zig, in ' t fluk van den Gods-
„ dienft, ftil en zediglyk gedraagen moeten ,
5, zonder , met woorden of daaden , eenige
M ergernis te geeven. 't Zelfde zal ook ^ van de
5, ingezetenen der Vereenigde Geweften , in '$
„ Konings Landen komende , moeten waarge-
23^ „ nomen worden. Men zal geene Koopluiden,
„ Schippers, Matroozen, noch derzelver ÏTche-
, , pen of goederen mogen aanflaan,onder voor-
„ wendfel van daarvan tot 's Lands dienft ge-
j, bruik te maaken. AUeenlyk zal het aanhou-
„ den van Perfoonen of goederen, volgens den
^, gemeenen loop van Regte, en, uit hoofde
„ van fchulden of verbinateniflen , vryftaan*
XXI. 59 Men zal eene Chambre mipartie of tweeledige
Kamer opregten , beftaande uit een gelyk
getal van Regters , wederzyds te ftellen , en
Il zitting houdende in de Nederlanden , beurts-
wyze, onder 's Konings en der Staaten ge-
bied : welke Regters , volgens een beëedigd
Berigtfchrif t , uitfpraak doen zullen, over
zaaken , betreflfende den handel der weder-
zydfche onderzaaten , de belaftingenr, weder-
zyds te heffen , en het niet naarkomen , of
,, krenken van dit Verdrag, in Europa: zullende
]\ hunne vonnüFen ter uitvoeringenaoetenge*
5> fcgd
5»
i9
5>
99
55
55
55
55
5»
V
>5
5?
XLHT.Böir. H I S T O R I E. 463
i^ legd worden , door den gewoonlyken Reg- 1(54.3,
9» ter der Plaatfe, daar de inbreuk gefchied is^ ^
,, of daar de verbreeker zig ophoudt, ten lang-
,9 fte, binnen zes maanden, nadat deRegter
), daartoe zal verzogt zyn. Zo eenig vonnis xxiL
-„ geveld ware, zonder dat partyen zig ver*
^, weerd hadden, zal het nii^t mogen uitge-
„ vóerd worden. Ook zil mei^ geene Brieven
5, van Marque of Schiverhaaling verleenen
^f mogen , dan met kmnifTe van zaaken , en in
,, gevallen , waarin zulks , naar Keizerlyken
Regce , toegelaaten is. Men zal, met geen xxilf;
merkely k getal van fchepen en volk van oor-
^^ log, in elkanders havens mogen komen, dan
Il by ongelegenheid van ftorm ; zonder byzon-
5, der verlof. De Eigenaars van goederen, die, xxIVt
ter oorzaake van den oorlog, aangèflaagen
of verbeurd verklaard zyn , zullen , op eigen
gezag , en , uit kragt van dit Verdrag, weder-
om in 't bezit derzelven treeden mogen, pn-
5, aangezienze, voorheen, verpand, wegge- .
fchonken of op eenige andere wyze ver-
vreemd mogten zyn ; behoudende db oude
eigenaars het regt, om deeze goederen, of
de renten, door den Fiskaal, in de plaats
derzelven , geveftigd , .te mogen verkoopen,
zonder daartoe by zonder verlof te behoeven.
Al 't welk ook plaats hebben zal , ten voor- xx V.
deele der erfgenaamen van wylen den Heer
_ re Prinfe Willem van Oranje , zelfsjmet op-
(5j 2igt op de regten uit de zoutpannen vanhet
Graaflchip Bourgondie, en de Boffchen
daartoe benoorende: en op de goederen en XXVI.
regten , gelegen in de Graaffchappen Bour-
gondie en Cfiarolois, zullende alles, wat^
•• vol-
99
39
99
99
99
*
*
M
55
>5
9)
4<J4 VADERLANDSGHE XLIV;Boe!c.
t64S. " volgens deVerdragen van den n^endenvaa
>» Grasmaand xöop en van den zevenden van
9) Louwmaand 1610, moed wedergegeven
fy worden , en bevonden wordt , nog niec we-
)> dergegeven te zyn , ter wederzyde , weder-?
XXVII. 99 gegeven worden. Ook zullen hieronder bc-
„ greepen zyn de goederen en regten , die, na
„ 't uitgaan van het twaalQaarig Beftand, door
9, den Hoogen Raade van Mechelen, toege-
,9 weezen zyn , aan wylen Graave Jan van
„ Naffau ; of die hy , op eenige andere wyze,
XXVIII. , , verkreegeïi heeft. . En aangaande het pleit
„ van Chatef - belin , by 't leeven van den ge-
„ melden Prinfe van Oranje, voor den Hoogen
,, Raade te Mechelen , aangevangen , is veN
„ draagen,dat, terftond, aflland gedaan zal
„ worden van alle de goederen , door den Pro-
„ kureur-Generaal, in het gemelde pleit, ge?
„ vorderd ; die , door de erfgenaamen van den
„ gemelden Prinfe , zullen konnen aanvaard,
„ en vry en onbekommerd bezeten worden ;
„ mids de genooten' vrugten , tot op de be-
„ kragtiging van dit Verdrag , aan de gemeene
XXIX. „ fchatkift blyven. Daar men zwaarigheid
.,, maakt, om de goederen , die teruggegeven
„ moeten ivorden , te rug te geeven , ^ de ge-
„ woonlyke Regter den kortften weg inflaan,
.XXX. », om zulks te doen uitvoeren. De Ingezete-
^ nen der Vereenigde Geweften , zig in *s Ko-
^, niogs Landen ophoudende , zullen zulke Ad-
„ vokaaten , Prokureurs en andere, diergelyke
„ Amptenaars gebruiken mogen , als zy geraa-
,XXXI. 5> den vinden. Zo de Fiskaal eenige goederen
9, verkogt heeft , zullen zy , aan welken dezel-
,^ ven moeten uitgekeerd worden^ zig te vre-
1
XLIV-BoÉK. H I S T t) R I E. 4Ö5
9f de moeten houden met den Intreft van den rg^g,
prys , tegen den penning zeftien in 't jaar.
99
9i
99
9>
Doch zo de verkooping gefchied mogt zy n, XXXII.
5, ter voldoeninge van eenige deugdclyke
99 fchuld des ouden eig^aars ^ zullen zy , of
„ derzelver erven , de goedei;en , binnen een
fy jaar na de tekening van dit Verdrag, tot den
9, verkoopprys , wederom mogen naar zignee-
9j men. AUeenlyk zal zulks niet -mogen ge- XXXIIL
5, fchieden , omtrent verkogte Huizen in de
», Steden, alzo hét onderhoud en de verbete-
ring aan dezelven, niet dan met veele moei-
te , zou konnen gefchat worden. Doch de XXXI V,
verbetering van andere verkogte goederen^
waarvan 't verkoopen vry geftaan heeft,
H zal , in geval vap herneeraing , door den ge-
woonlyken Regter, moeten gefchat worden,
en de gronden en erven , voor 't beloop dee-
„ zer fchattinge, verbonden blyven, zonder
„ dat 'er egter het Regt van Retentie tegen zal
konnen gebruikt worden. Verzweegen' goe- XXXV.
deren , aoor den Fiskaal niet aangeflaagen
99 zynde, zullen, van nu af, (taan ter befcmk-
yy kinge van den eigenaar. Boomen , afgehou- XXXVL
„ wen na 't fluiten van dit Verdrag , of die, ten
„ dage van het fluiten , nog op den grond ge-
), legen hebben, zuUeh, onsjangezien zy ver-
yy kogt mógten zyn,^ aan den ouden eigenaar
„ blyven. De vrugten , huuren , pagten en in- XXXVIL
„ komften van goederen , die te rug gegeven
„ moeten worden , verfcheenen zynde na de
„ dagtekening van dit Verdrag, zullen, voor 't
„ geheele jaar, den eigenaaren volgen. DeXXXVIlI.
„ huuren van verbeurdverklaarde of aangete*
yj kende goederen , fchoon voor veele jaaren
XL DeeIt. Gg „ ge-
9»
99
^66 VADEÉLANDSCHS XUV.Bme.
i64i. ^ gemaakt , zullen b^eepen worden te ein*
^, digen , ttiet het jaar na de tek^iing van dil
XXXIX. )f Verdrag, De verkooping van zulke goede<
„ ren , geichied zynde na 't fluiten van dk
XL. „ Verdrag , wordt nietig verklaard. Te mg
55 gegeven* Huizen van byzonderePerfoonen,
,, of die nog te rug gegeven moeten worden
i, zal men, niet boven anderen, bezwaaren
XLI. ,, met inlegeringe. Men zal niemant beletten
„ van woonplaatfe te veranderen , mids hy de
XLIL „ regten , daartoe ftaande , voldoe. Zomen,
, , op Plaatfen , die te rug gegeven moeten wor-
„ den, met behoorlyke Kennis , eenige Ves*
,, ting- of andere openbaare werken mogt ge-
^, maakt hebben , zullen de eigenaars &rzel-
„ ven zig moeten vergenoegen met de waardk
„ derzelven, naar de fchattinff van den ge- ^
XLIII. „ woonlyken Regter. De goederen van Ker-
„ ken, óenootfchappen en andere Godsdien-
^ ftige Geftigten in de Vereenigde Gewes*
„ ten , welken afhangen van Kerken of Ge-
„ nootfchappen onder ^sKonings gebied, zui-
„ len hun te rug gegeven worden , zoze niet
„ verkogt zyn , en zo ja , zuUenze zig, met den
9, jaarlykfchen Intreft van denverkoopprys,
j, tegen den penning zeftien, moeten te vrede
„ houden. *t Zelfde zal aan 's Konings zyde
XLI V. „ worden waargenomen. Mén zal den Prmfc
„ van Oranje voldoening geeven , wegens de
^, intreden van eenige partyen , die hy niet
„ moff t bezitten ; doch hy zal in 't volkomen
„ bezit blyven van dfe goedere in Hulfter^
- „ Ambagt en eWers, hem, onlangs, by Ok-
,, troi der algemeene Staaten , opgedraisigen,
5, zonder dat men, uit kragt van het tegen*
, „ woor-
XLrV.BoöC. HISTORIE 4t3$
5, woordig Verdrag , iec cJaarvan zal koftnen te t6^^,
„ rug vorderen. De Verdragen van den ag.t« , y "
,, ften V2U1 Louwmaand en den zeveiientwia- ^ *
^, tigften van Wintermaand de$ jaars 1647, ia
^^ den natói van den Prinfe van Oranje ge-,
^y maakt) zullen van dezelfde kragt kyn , ak
yy ofte, woordelyk, in dit Verdrag ftohdea
), ingevoegd, onaangezien eenige bepaalingen
j, in dit Verdrag > daarmede ftrydig: welke be*
,, paalingcnmen verflaat, in zo verre, teniet
^ te doen. Zy, aan welken eenige goederen XLVt»
„ moeten te rug gegeven worden , zullen vry
j, zyn van 't betaalöi der renten en hftcn^
5, daarop gevefligd , en verfcheenen , terwyl
j, zy dezehren niet hebben gebruikt ? en za afc-
,, Ie hunne goederen verbeurd verklaard , of
35 aangetekend geweeft zyn , zullen zy ook vry
5, zyn van 't voldoen der algemeene en per*
5, fóoneele laften , die zy , miolerwyl , mogtea
fchuldig geworden zyn. Voor goederen , XL Vit»
die tot dykaadjen verkogt of overgegeven
^, zyn , zal niet meer dan de opflallen herei&ht
)» mogen worden , nevens Intreft tegen den
„ penning zeftien van het geld , welk daar op
5> mogt gefchooten zyn. VerbeurdveirklaardexLVllU
^ goederen , waarover partyen den Regter ge*
5, kend , en wettelyk gepleit hebben , zuilleaa
5, niet mogen hereifcht worden , dan door den
„ gewoonen wegvanregten.peKoningftaat XLIX^
5, afvan 't regtvani?tf/fempr/ö en van alle andere
5, regten , welken hy hebben mogt , op de Stad
i', Graave en <len Lande van Kuik , voorheen
„ in pandfchap bezeten , by wylen den Prinia
I, Willem, van Oranje, en aan Prinfe Mau*
Og a ,^ fit*^
39
5>
\
4«8 VADERLANDSCHE XLIV.Boilt
164%. >> ^i^ y ^ eigendom , afgeftaan , door de alge.-
■ „ mccne Staaten der Vereenigde Nederlan.-
,^ den, als 5i?«wra/wf» der gemelde Stad en Lan-
L, >, de , in den jaare 161 1. Ook (laat hy af van
„ zyn regt op de Stad, Graaffchap en Heer-
„ lykheid van Lingen , en op de Steden en
fj Heerlykheden van Bevergarde en Kloppen-
,, burg, die allen in 't bezit van den Huize van
„ Oranje bly ven zullen , volgens de Brieven
„van Verly en anderen van de jaarcn 1546,
LL 9» 1548 en 1578. De Koning en de Staaten
„ zullen, elk in de zynen, den Wethouderen
„ en Geregten in de Steden en fterkePlaatfen,
„ die , volgens dit Verdrag , aan de eigenaars
„ moeten te rug gegeven worden, tot oefening
„ van regt en goede regeeringe , laft geeven.
Lil. „ Het Overkwartier van Gelderland zai, tegen
„ de waarde , worden uitgewifleld : was^rover
„ de tweeledige Kamer , binnen zes maanden
j, na het bekragtigen van dit Verdrag, uit-
LIIL 99 fpraak zal moeten doen. De Koning» verbindt
„ zig, de onzydigheid, goede nabuurfchap en
,, vnendffchap tuffchen den Kdaer y het Ryk
„ en de Heeren Staaten , dieze van hunnen
„ kant belooven,tezullen uitwerken ;by den
„ Keizer binnen twee , en by het Ryk, binnen
,, twaalf maanden na het bekragtigen van dit
,, Verdrag." ^^izer Ferdinand de III. beves-
, . tigde dit Lid van het Verdrag , voor zo veel
het hem betrof , op den zesden van Hooi-
piaand (r). Doch dat het, federt, ook door de
Vorften en Stenden des Duitfchen Ryks be-
krag-
(r) ^e 's Keizers Verklaar, hy CoNRiNQIUS dc Füiib.Iina
peim. JJêr. 11. Cap, ZXVIU. f. 777*
XLIV-BoEK. HISTORIE. ^69
kragtigd geworden zy , is my niet gebleeken. 1648,
Zeker is 't, ondertuflchen , dat de Vereenigde
Geweften zig , na deeze verklaaring des Kei-
• zers , hebben aangemerkt , als ontflaagen van
alle oude onderhoorigheid aan 't Keizeïryk j
gelyk wy reeds ,' by eene andere gelegenheid ,
Setoond hebben (s). Het Verdrag gaat, op
eezewyze, voort: „ Roerende verbeurd- LIV*
3, verklaarde goederen en vrugten , vervallen
„ voor* 't fluiten van dit Verdrag , zullen niet
„ te rug gegeven worden. Ook zullen de *^ J^Y*
„ roerende eifchregten, die, voor den gemel- ^^^'^^
den tyd, ten behoeve van byzonderefchul-y/^/;."
denaars , kwy tgefcholden zyn , van weder-
zyde, uitgedaan blyven. De tyd van den LVL
oorlog, genomen vaa den jaare 1567. tot
3»
3>
^, aan het twaalfjaarig Beftand , en van den
„ uitgang van dit Beftand, tot op het fluiten
,^ v^n dit Verdrag, zal niet gerekend worden,
. . om iemant te verkorten of te benade§len.
Die , geduurende den oorlog , naar onzydige LVIL
Landen, met der woon, vertrokken zyn,
Il zullen mogen terug keeren, woonen waar
^y willen , en de vrugten van dit Verdrag
genieten. Men zal , in de Nederlanden , LVIII»
^', geene nieuwe Sterkten noch Vaarten maa-
„ ken , waardoor men eikanderen zou konnen
fluiten of weeren. Het Huis van Naflauen LI3^
Graaf Jan Albrecht van Solms , Bevelhebber
^^ van Maaftricht, zullen niet aanfpraakelyk
j', zyn, wegens fchulden, door wylenPrinfe
j, Willem van Oranje, gemaakt van den jaare
,, 1567 af tot zynen dood toe. Inbreuk op dit LX.
>9 Ver^
' {{) zit V. T>ttlt */. IM.
Gg3
5>
55
5»
5>
5>
470 VADERLANDSCHE XLlV.twac.
„ Verdrag ^ door byzondere Perfooneh , tal
,) moeten gebeterd worden, ter pJaatfe datf
9> sy gefchied is , en men zal, deswege, niet
„ tot het hemeemen der wapenen kcanen ;
„ maar, by openbaare weigeringe van regt,
ff alleen Brieven van Marme of Schavarhaa^
tXl. „ lin§ verleenen mogen, Onterfeniflèn , ge-
„ fchieduithaat van oorloge, ofomoor^aa-'
„ ken, waaruit de oorlog ontdaan is, en die
„ daar van af hangen, worden nietig verklaard,
LXa. „ De wederzydfche onderzaaten zullen be*
„ kwaam zyn , om van eikanderen te erven ,
„ zonder, of volgens uiterfte willen, naar de
LXm, ,» gewoonten dörPlaatfen. Alle kryg^evan-»
,, genen zullen , zonder lo^eld , ontSaagen
LXiV. „ worden. De beta^ling van de a^aitallea
„ der brandfchattingen zal geregeld worden,
^, door hen , die , ter wederzy de , het opper op-
LXV. 19 zigt over dezelven hebben, 't Gene^ geduu-
„ r§nde de handeling, voorgedraagen of aan-
„ getrokken is, zal niet, tot voor- of nadeel
„ van iemant, mc^en uitgelegd worden ,• ma^
„ elk blyven iii het regt , waarin hy , door dit
I-XVL „ Verdrag,gefteld of gelaaten wordt. De we-
derzydfche ond^zaaten zullen genieten de
voordeelen van het vyftiende Lid vzn het
geëindigd Beftand , en van het tiende Lid
„ van *t Verdrag van den zevenden van Louw-
„ maand des jaars 1 6 r o , zo ver zyze nog niet
LXVII. » genooten hebben. De grenzen in Vlaande^
„ ren zullen , naar behooren^ geregeld worden,
LXVIII. „ De Koning zal doen flegten de Ichanfen om-
„ trent Sluis, te weeten S. Job, S. Donaas,
„ Sterre- fchans, S, Theffefe, S, Fredrik, S,
iifea.
>9
5>
JpLlV.BoEK. HISTORIE. 47^
^ Izabelle,S.Paulusende Reduit Paapenmuts, X64S*
„ en de Staaten de twee fchanfen in 't Land ^
„ vanKadzand, Oranje en Fredrik , de twee
,, op het Pas , de fchans Spinola op Kieldrecht,
„ en alle de fchanfen aan de Oouzyde van de
„ Schelde , uitgezonderd Lillo.^' Doch , in dit
wint, wordt, naderhand, op den vy f den van
Blocimaand, eenige verandering gemaakt.Men
kwam toen overeen „ dat de Staaten defchan-
^ fen op Kadzand en het Pas niet zouden fleg-
„ ten ; maar alleenlyk , die aan de Ooftzyde
^ van de Schelde , uitgenomen Lillo, Ook zou
^ de Koning de fchanfen S. Job , S. Donaas en
^ S.Izabelleongeflegtlaaten, en daarentegen,
boven de genoemden , de fchans de Paarlc
flegten(f)." „ jftlen zal eikanderen de Re- LXIX.
gifters. Brieven en Stukken , die men, aan-
gaande elkanders Landen , Steden of Inge-
5, zetelen , in zyne magt heef t , cetrouwelyk
yy overleveren. DeStad Sluis zal haar Water-, ^^X.
,, regt behouden. De dam by S. Donaas , d je- LXXL
„ 'neigde tot ftopping van het water de Zoute ,
^ zal weggenomen , en een Sas in de plaats ge-
^ legd worden. In dit Verdrag zullen begree- LXXII.
„ pen zyn allen, die men, wederzyds, voor,
„ of drie maanden na de uitwiffeling der be-
kragtiging, benoemen zal ; en benoemeij de
Staaten, by voorraad, den Landgraaf, Sten-
y^ <len en Landen van Heffen -Kaflèl , den Graaf
,, en 't Qraaffchap van Ooftfriesland , de Stad
^, Embden, en de Hanze-Steden, met naame
„ Lubek. Breemen en Hamburg." Sedert
l)eiiocmde ook de Koning , van zyne zy de ,
„ de^
{f) AlTZSMA yicddu hl, 3tK
Gs4
9>
5J
A
5J
9f
3%
5>
472 VADERLANÖSCHE XLlV.èoEK.
1648* » ^^^ Keizer, den Koning van Boheeme ea
Hongarye, den Aartshertog Leopold Wil-
lem , *s Keizers Broeder , zelfs in de hoedaa-
„ nigheid van Groot - meefter der Duitfdie
„ orde , de Aartshertogen zyne Neeven , de
„ Keurvorften, Vorflen, Stenden en Leden
„ des Duitfchen Ryks , de Graaven ♦an OI-
„ denburg en Swartzburg en de Hanze^Steden
LXXIII. )> (ï^)'" >» De Graaf van Flodrof wordt herfteld
in het Huis van Leuth , mids men j.tujQTchea
de tekening en bekragtiging van dit Ver-
drag , o vereenkome , wegens het onderhoud
]\ der bezettinge en het flegten dpr werken ,
3, door den Koning , aan dit Huis gedaan maa-
„ ken." Doch naderhand werdt beftemd „ dat
„de werken geflegt zouden worden en het
„ Huis te rug gegeven , zonder 'er bezetting
LXXIV. « op te laaten (ü). 'tGeflootene in Wihter-
„ maand 1 646 , raakènde Rutger Huigens , voor
• , , zyne Huis vrouwe Jnna Margareta van Straa-
„ Un^ zal van gelyke kragt zyn, als of het, woor-
LXX V. „ delyk , in dit Verdrag i begreepen ware. Mkn
„ zal, wederzyds, zyne magt gebruiken, om
„ de zee en rivieren vaarbaar enveiligtemaa-
„ ken, en van roovers, loopers en ftroopers
LXXVI. M t^ zuiveren. M'en zal niets doen, noch ge-
„ doogen , ftrydig met het tegenwoordig Ver-
„ drag ; en zo 't gefchieden mogt ,* zulks , rer-
„ ftond, doen beteren: waarvoor de Koning
„ zig zelven en zyne Opvolgers verbindt, zo
„ wel als de Staaten ; met afftand van alle
„ wetten en gewoonten, daar mede ftryden*
« dew
(*) AiTSRMl Vrcdeh. hU jf t,
(v; AiTZfiMA Vrcdeh. hk itU
l5
59
XLlV.BoEK., H I S'T O R r E. 473
„ de. ^t Verdrag zftl ^ wederzyds , bin»en twee igjg^
„ maaxidén of eerder, behoorlyk^bekragtigdr^^ij^
„ worden: en zullen , van dien tyd af, alle
,, vyandlykheden ophouden. Ondertuflchen , J.XX VIH.
„ zullen de zaaken, wederzyds, blyven inden
„ (laat, waarin zy, ten tyde van het tekenen.
„ van dit Verdrag , geweeft zyn. Na 't uitwis-.LxxiX.
55 felen der w^erzydfche befcragtigingen , zal
dit Verdrag , alomme , daar 't behoort , wor-
^^ den afgekondigd : waarna alle daaden van
„ vyandlchap zullen ophouden (w)." By dee- Afge-
20 punten , was nog een afgezonderd punt ge- zonderd
voegd, opzigtelyk op den Koophandel, welkP""^*!^^*
buiten het Verdrag gelaaten was, om datmen,|^J^' -^^
tot op het laatfte toe, gehoopt hadt, de vrede handcU
tuflchen Frankryk en Spanje te zullen. getrof-
fen zien , wanneer het niet , of liaau wlyks noo-
dig geweeft zou-zyn. Het behelsde „ dat de
„ de Ingezetenen der Vereenigde Geweften ,
5, in hunnen handel en vaart op de Landen van
,^ onzydigen of vrienden , niet zouden ontruft :
5, worden , om dat de Koning van Spanje,
„ met deeze Landen, in vyanofchap was. Al-
„ leenlyk , zou hèt hun niet vry ftaan , verboo-
;, den' waaren derwaards te voeren ; zullende
„ zy , uit eehige Havens des Konings , naar
„ vyandlyké Havens, zeilen willende , alleen-
„ lyk , met hunne Paspoorten, behoeven te be-
„ wyzen , welke waaren zy inhebben , zonder
„ onderzogt te mogen worden: gelyk ook, in
„ volle zee, geheel geen onderzoek plaats zou
„ heb*
(w) Zie de uitgaave van het Traft. vaif Munft. in x^w^t taa*
ten *> lif IVed. en Erv. H» J. van fViouw ^edr, 1648 en tn 'l
GiQjc Plakaatb. I. Deel, kQ^. 79.
474. VADERLANDSCHE XLlV.Boerv
-*4» ^, hel*«.OpF«iikrykm'tbywMider,zoude
..r^' handd mogen gedreeven wordea, r^yk te
„ vooren, midi men geene voortbrenglels van
„ Spanje derwaards bragt. Doch ao 't gefchie-
éeu mogt, zouden zulke waaien alleenlyk
' verbeurd, en de overigen in 't zelfde fchip
VTYZjn. Voorts, werdt den onderzaaten
" van Spanje, in gelyke gevallen, dezelfde
** vryh^ toegeftaan (x)." Dit afgezonderd
nunt fcheen aeervoordeóigvoorderaenStaa^
alzo 'er de handel op Frankryk, naar men 't
hier in zag , door vry gefteld werdt , zelft ip
cotarebande of verbooden' waaïen , ^elykaller-
lei krygsbehoeften , en , in fonumge geval-
len, ook vederlei mondbehoeften gerekend
«vf WyhebbendeninhotidvanhetMunfterfdie
AÏnl«- Vredeverdrag wat wydloopMer ter nedorge-
ktogen fteld , om dat wy noodig oordeelden , te doen
over het ^j^^ (,„ ^glk eene wyze, men, ten laatften,
!S?^ een einde gemaakt heeft van de menigvuldige
VrS? verwarringen en verichiUen , oatfUan , mt den
^dng. hmgduurigften en felfteninlandfchen oorlog,
die mogelyk immer gevoerd vs. By t Verdrag,
waarvan wyfeteeken, werdt niet alleen de vry-
heid en opperftemagt der Vereemgde Stapten
erkend en beveftigd, om welken alleen, men,
veele jaarea , in ooriog gebleeven was ; maar
ook de gereedfte weg ingeflaagea , om den
twift over wederzydfche verbeurdverklaarin-
gen en benaderingen van allerlei goederen,
die gedeeltelyk in de gemeene fchatkift ge-
bleeven , gedeeltelyk verkogt en vervreemd
wa»
(*) 2J« AiTZEMA Vredeh. il. iS^
I
I
^
JBUV, Boek. HISTORIR 475
wauen , ten befte mogelyk , by te le«een ; om j^^g^
de befchadigden , naar reden, te hentellen in ■
de verlooren' bezittingen, en om de grenzen
te regelen van een nieuw Gemcenebeft, welk,
onder de rampen en gevaaren des oorloge op-
gegroeid zy nde, im, eindely k , zy nen volkomen
wasdom eekreegen had t.iHetMunftë!rfche Ver-
drag henlelde de Vrede zo geheellyk , en het
wederzydfch belang verbondt de handelende
Mogendheden , ièdert , zo naauw aan eikande-
ren, dat de Vereenigde Staat, nimmer, nader-
)iand, de wapenen gevoerd heeft tegen het
Huis van Ooftenryk. Ook hadt men , in dit
Verdmg, zo wel gezorgd voor de byzondere '
belangen van voomaame Perfoonaadjen , dat
'er ^eene reden fcheen , om te dugten > dat zy
zig immer zouden kanten , tegen de maatf e-
jels, by het zelve, genomen, om de Vrede
laurzaam , of, gelyk men 't uitdrukte, tmwig te
maaken. Om sd het welke klaarly k te doen zien, ,
bet Verdrag verdiende , jn zyne byzondere
deelen , omflandiglyk , ontvouwd te worden.
De belangen van het Hi^is yan Oranje wa- XXVir,
ren,in verfcheiden' punten vanhetMunflerfche^^y^on-
Verdrag, voor anderen, in *toog gehouden. ^^""^ "^^^
Dezorg voor dezel ven was , voornaamlyk, den d^/pre*
Heere de Knuit, die 's Prinfen Perfoon, alsdrikHeiK
eerften £dele, in de Staatenvan Zeeland ,nl^ en
vertoonde, aanbevolen geweeft, die 'er,reeds?^!^^^™»
in den Zomer des jaars 1646, over handelde , v]|J"onia-
te Munfter, Doch de Heer van Heemftedeje, met
hadt ook deel aan de ondeihandelingen , die den Ko*
deswege gehouden werden: 't welkze, meer "*"S yan
of min^ verdagt maakte by de Franfchen ; die, ^^l^
nietten.
47tf VADERLANDSCHE XLlV.Bo».
X54.8 ^^^ zonder reden, vreesden, dat de Spaan-
— ^ fchen alles doen zouden wat zy konden , om
den Prins van Oranje voordeel te doen vinden
by de Vrede. Ook was men 't haaft eens , over
de meefte punten , die in 't Verdrag werden
ingevoegd, en waarby de Prins herfteld werdt
in 't bezit der goederen , gelegen in de Graaf-
fchappen Bourgondie en Charolois, in het goed
van Chatcl-beiin , en in 't gene Graave Janvan
Naflau, na 't uitgaan van 't Beftand, door den
Hoogen Raade te Mechelen,t(Jegeweezen was:
en beveftigd , in 't bezit der Heerlykheden van
Graave en den Lande van Kuiken van Lingen
met het gene 'er toe behoorde, en der goederen
in Hulfter-Ambagt (y). Doch men handelde ,
daarbenevens , nog over een byzonder Ver-
drag, waarby de Prins nieuwe voordeelen be-
dong. Men meende, dat de Knuit , in't eerft,
Vemo of Roermonde, voor zyne Hoogheid,
vorderde, doch dat de Staaten van Gelderland,
oordeelende deeze Steden tot hun Geweft te
behooren , zulks ongaarne zouden gezien heb-
ben (z). Men kwam , eindelyk , op den agtften
van Louwmaand desjaars 1647 , overeen »dat
, de Koning Prinfe Fredrik Henrik de Heer-
^^ lykheid Montfoort by Roermonde, die
'' GraaveHenrik van Wirtemberg toebehoord
^[ hadt, en nu , door den Hertoge van Aarfchot,
^'^zeten werdt, benevens de Heerlykheid
Turnhout in Brabant, afftaan zou;deeerfl:e
'' van welken vyf^ntwintigduizend , en de an-
*' dere twaalfduizend guldens, jaarlyks, op-
,, bragt.
(y) ZU hit Munfteifch Traft. Art, XXV. XXVU.XXVUl.
XLIV. XLlX. L. LIX.
•' {z) Negotiai. Secret. 7V». III» f' »3/»
j
\
XLIV.BoeK. historie. 477
bragt. Aan de Prinfefle , zyne Getnaalimie, 164$*
werat de Stad en Heerlykheid van Zeven* "
bergen afgedaan. Doch alle deeze Heerlyk^
heden zouden ter leen gehouden worden van
denKoning , en , van wege den Prinfe, werdt
beloofd , dat .de Hoomfch- Katholyke Gods-
dienft, aldaar, in den zelfden Haat zou bly-
ven ^ als zig dezelve tegenwoordig bevondt.
De Prins itondt hiertegen alle zyne eifchen
en regtcn , op goederen, gelegen in de Spaan-
fche Nederlanden , af aan den Koning ; die
„ •nog beIoofde,hem te zullen bezorgen de helft
in het Markgraaffchap van Bergen op Zoom,
die der Prinfefle van Hohenzollern , door
den Raade van Brabant in den Haage, toe-
geweezen was , wordende de wederhelft be-
zeten door den Prinfe van Oranje zelven ;
wiens Graaffchap Meurs de Koning ook zou
doen verheffen tot een Hertogdom, leen-
roerig van het Duitfche Ryk ; daaraan heg-
tende een nabuuri^ Landgoed , welk tien-
duizend guldens , jaarlyks , opbragt ( a)J*
Doch de dood van Prinfe Fredïrik Henrik,die,
kort na het fluiten van dit Verdrag , voorviel ,
taf gelegenheid tot eenige veranderingen in
et zelve. Prins Willem floot , den zevenen-
twintigften van Wintermaand desjaars 1647,
een nieuw Verdrag met den Koning ; waarby . .
deeze beloofde „ de inkomften van Montfoort
,, te zullen verhoogen tot op twee-endertig-
„ duizend guldens , en in plaats van Zevea-
„ bergen alleen,Zevenbergen en Turnhout (b)
3>
55
5>
5>
J5
99
te
(a) ZU '/Verdrag *y Aitzema Vrcdch. */. 351. Wicc^üef.
Tvm. 1. Preuves p, 22 ^
(b) V9UZ Supplcm. au Cofps Dipl. Tm. II. /». I,^. 307.
A
478 VADERLANDSCHE XUV.BoiK.
i64S. >> ^ zullen afltaan aan de Prinfefle Weduwe.
\y Tegen de helft van het Markgraaf fchap
,9 van fiergen op 2^m^ beloofde zyne Hoog-
\, heid, gelyk ook reeds by hét vocurgaanae
,, Verdrag gefdiied ysL^j aan den Koning af
„ teftaan zyn r^ op deHeerlykhedenDielJ,
,, Sichem en Scnerp»heuvel , Meerhout en
„ Voorft,Herftal,<TrimbergenenWaaften,
„ en op het Huii vanOranje, te BruiTeh Voorts
„ werdt , ook in dit Verdrag , vaftgeftdd, dat
„ de Roomfche Godsdienft , in de Heerlykhe-
„ den Montfoort , Turnhout en 2fevenb«'gen,
„ blyven zou in den (laat, waarin hy tegen^
5, woordig was. Ook zou dit Verdrag gcenc
,, kragt hebben dan na het uitwiflèlen der be-
„ kragtigingen van het algemeen Verdrag van
,, Vr«le, tuflchen den Koning en de Swaten
(f )." Wy hebben,te vooren,gezien,dat beide de
Verdragen,met dePrinfen vanOranje gemaakt,
volgens het vyfenveertigfte Lid derMunfter-
fche Vrede, van gelyke kragt gehouden wer-
den, als of zy, wpordelyk, in het algemeen
Verdrag, waren ingevoegd. Doch dit Lid
werdt met bekrajgtigd , voor dat 'er eene mer-
kdyke verandering in gemaakt was : waarvan
wy , terftond , nader verllag zullen doen. Nu
vervolgenwe ons afgebroken verhaal. ^
XXVIIL Eenige dagen na dat de Gevolmagtigden van
De Staat- Spanje en van deezen Staat , den Heere van
fche Ge- Nederhorftuitgenomen, het Verdrag, te Mun-
tltóSn^' fter , getetend hadden , werdt het door de on-
joeD,itt 2sen overgebragt naar den Haage. Ete Heer
van
(c) ^te dit Veidrag^ èy AfTZüMA Vredehand. 1/, ^6o, by
WtcquEFORT Têm. l. Premves p, iji, en vooral in *t Goq^
Diplom. 7>Mr. VI. F. I. p. 417.
XUV.BcyEK. HISTORIE. 47^
van Oonia bleef alleen nog te Munfter. De |^o^
•Staaten „"hoe zy , verjgeefsgepoo^d hebbende, g|° ^^
5, Frankryk en Spanje te bevredigen, einde- dag van'
99 lyk, gekomen waren tot het fluiten van een de ge-
„ afïonderlyk Verdrag; waartoe zy , by ver-^^*>^^*
„ fcheiden' Befluiten van hunne Hoog -Mo- *
jj gendheden, des noods,geniagtigd waren/'
V oorts deeden zy verflag van de fchikkingen
met de Spaanichen gemaakt , op het fpoedig
bekragtigen en naarkomen van het Verdrag ;
waartoe zy verzogten , dat hunne Hoog - Mo*
^dheden, insgelyks, de vereifchte orde ge*
liefden te (lellen. Êindelyk , zeiden zy ,, ver*
y, nomen te hebben, dat de Heer van Neder-
9, horfl reeds eenige fchriften in *t licht gege-
,, ven hadt, vervattende de redenen , welken
^, hem bewoogen hadden, om het Verdrag niet
„ te ondertekenen ; welke fchriften ty verzog-
,, ten, dat hun in handen gefield mo£tenwor«
„ den, om hunnen Hoog-M ogendheden, daar*
„ op , naar behooren , te dienen ; waartoe zy
5, zig , eeds- en sunptshalve , verbonden reken*
,, den(dy' Ookbeancwoordden zy, federt, den
Heere van NederhorH:, in openbaaren druk (e)»
Hy fchreef 'er een wederantwoord tegen (ƒ),
wf Ik ik niet weet , of wederlegd werdt. ^
Doch eer de Vrede van der Staaten zydeMianoc-
bekra^cigd werdt , deeden zig verfcheiden'gen van
^waaxigheden op, die, vooraf, uit den wegj^'^f?"*
ge- ^ ^*
rd) RefoL Gener. y«vis i| Feir. iHt.Af.S. AlTZSMAVft»
4«n. il. i5z-3S^' Negotiat. Seciet. T$m» IV. ^« 411.
(e) yèiex Negotiac, Scttet. T«» IV. ^. 462.
(f) Rdfol. Geaer. Veuer. i; Jia4€t itf4i. M. S^ Negotiat,
Secxec, 7I>»« IV, ^. 4<<«
48b VADERLANDSCHE XLIV. Boeit.
. ^ • ^ geruimd moeften worden. De Franfchen waren
}^A^* 2eer misnoegd , over 't fluiten eener afzonder-,
over de- jyjj.^ Vrede. De Koning zelf fchreef 'er over
^^^^^' aan de Staaten , te kennen geevende „ d^t hy
„ vertrouwde , dat de Gevolmagtigden dit
, Verdrag geflooten zouden hebben zonder
' '/, hunnen laft , en dat zy 't , als ftrydende met
„ hunne tneermaals vernieuwde Va'bindte-
J, niffen, nimmer bekragtigen zouden (g)."
Sehcrpe De laThuillerie, deezen Brief.ter algemeene
tanJniakStaatsvergaderingeoverleverende,opdenvier-
van de la den van Lentemaand , voegde 'er eeije aan-
Thuille- fpïaak by, waarin hy den Staaten, fcherp ge-
'^** noeg , verweet „ dat zy hunne verbindtenis-
, fen gekreukt , den trouwden Bondgenoot
^* van hunnen Staat verlaaten, en al wat Frank-
ryk, tot bevordering der welvaart en groot-
3, heid van den.zelven , in 't werk gefield hadt,
met de hoogfte ondankbaarheid , betaald
« gezet hadden." Voorts, gewaagende van
het Huwelyk der Infante van Spanje en van de
oiitworpen^ verwiffeling der rJederlanden >
noemde hy 't een en 't ander „ konllftreeken
„ van Spanje , om de bondgenooten te verdee-
^, len , en om de magt en nabuurfchap van
Frankryk , welk altoos zyn woord gehouden,
en de grootheid van deezen Staat giezogt
hadt , verdagt temaaken by de Staaten." Hy
befloot met te zeggen „ dat den Staaten cfe
handen gebonden warenden dat zy 't gefloo-
ten Verdrag niet bekragtigen konden, zon-
der de verbindteniflen te breeken , die zy >
« met
5»
5»
99
(^) jTciiz Negotiat. Scaet. Têm. I V« p. 4*;. AiTZiMA Vic-
TR:W^"Èöix. H I S T ö R I E 481
„ met den Koning ^•Z3rnen meefter, hadden 164 j.
„ aangegaan; zonder de verpligting, diezy" ■•
5, aan hem hadden , te krenken , pn zonder den
„ goeden gedagten , welken men van hun*
,, ne trouwe en yroomhêid hadt , te kort te
„ <}oen (*)." De Staaten vonden ongeraaden^
* om op zulk eene bitfe aanfpraak te antwoordt
den. De gezant, die nog hoopte, dat hy de Hy vcf*
bekragtiging zou konnén voorkomen , verzogt, ^^y^ ^®
twee weeKen laater, andermaal, TChoor: en baande '
toen, voorwendende, dat de vooniagen, vaugefchiiien
de Franlche zyde, te Munfter, gedaan, veel- toflchen
ligt , niet naar behooren , overgebragt waren Frankryk
in de Vergadering der Staaten, boodt hy aan,^°jj^§^^*
„ dat de Koning , zyn Meefter , oud Lotfaarin- uicfpnak
„ gen zou afllaan aan Hei^oge Karel , mids de der Staa«
3, Veftingwerken der fterke Plaatfen geflegt , ^^ • on-
„ en, onder deezen aflland, niet begreepen ^^' *^^^'
„ werden het Graaffchap Clermont,StenaieaJ^g]^^^*
^, Jametz, die, nevens het Hertogdom Bar,
en *t gene van de drie Bisdommen , Mets ,
Toul en Verdun , afhing, zou vereenigd bly-
ven met-de Kroone yanFVankryk.De overige
punten , betreffende de bezetting in Kazal»
„ het onderfteunen van Portugal, het Befland
^ voor Katalonie , en de onderhoorigheden
,, der gewonnen* Plaatfen in de Spaanfche
„ Nederlanden , beloofde hy te onderwer-
pen aan de uitfpraak van de Staaten en van
den Prinfe van Oranje, mids dezelve ge-
,, fchiedde , voor het bekragtigen der Vre-*
f> de,
fb) KéCoU Genet. Mtrtfir. 4 Méi^rt 1^49. M. & Megotiat.
Sflcret. T«Mi. IV. j». 42e. Aitzema Vcedehand. iL 11 6*
XI. Deel. Hh
-35
35
3»
481 VADEHLANDSCHE XUY.BozK;
ïtiS. 5) de , tuflche» SpMJe en deezes 8taat getrof*
"^ „ fcBt(i)/*
Wat men. De Siaaten van Holland, deczen voorflag
hierop, geboord heblJcnde, v^ftonden, dat men, op
oordeel ^^^ zelven antwoordende , behoorde aan te
der Staa- merken „ dat i een Verdrag tuflchenFrankryk
ten van ^, en Spanje zynde van het hoogfle gewigC
^^^il99 voor deezen Staat, men onderftellenmoeftj^
teaot^ » ^ ^^ Gevolmagtigden al wat in huri ver-
woorden, n niogen was in 't werk gefield hadden / om
\y het te wege te brengen ; doch dat allehunne
,, poogingen, tot hiertoe, y del geweeft waren,
jy en dat men, zelfs naar t oordeel der Mid-
y, delaaren , geen meer vrugt verwagten kon
„^ van de ppogingen , die zy , in 't gevolg, zou-
^ den mogen aanwenden ; dat de Graaf Ser-
y, Tien, hier, verzeketd faadt, dat de Vrede
y, tuiTcfaen Frankryk én Spanje geflooten zou
yy zyn , vierentwintig uuren na dat men we-
^ gena het Verbond van Borgtogt zou zyn
„ overeengekomen j dat de Suac oordeelde
y, volkomenlyk voldaan te hebben aan 't gene
^ men aan Frankrykverrchuldigdwas;dathet
y, Verdrag tuffchen Spanje en deezen Staat,
y^ geflooten siyndc, niet herroepen kon wor-
,ï den; dat deStaaten egter gezind bleevenom
,♦ hun beft te doen, tot bevrediging der twee
,1 Kroonen; dat zy, in den t^enwoordigen
,^ flaat der zaaken , de aanbieding van on&r-
„ werping, door den Gezant gedaaii, niet aan-
;, vaarden konden , als zynde g^f^hkd onder
. yy eene voorwaarde, die niet nalaaten kon , de
„ zaa-
(i) Rc(ol. Öener. Mart, 17 Jffétart i64t. M, S. Negociac»
(«ccet. Ttm, XV. p, ^21. AiTZSMA VxcdeluAcL i/< |6i«
JUV.BotLÉL HISTORIE. 453
,, zaaken, tot merkelyk nadeel van den Smat, tö^^t.
„ lang fleepoide te houden; dat zy, nogtans^ " ■ ■
,, aannamen , de voco-geflaa^n' uitfpraak te
„ doen , mids 'er de bekmgtiging van 't gei^
^, reeds beflooten wa$ niet ooor Verhindert
„ nochuitgefteldwi€rdt(i)/'Qpdeezew7ze,
fpraken die van Holland; doch ae andere Qo^
weden ^verklaarden zig niet ; waarom de h
Thuillerie^ ook op zynen tweeden yoöriïag^
geen antwoord ontving (7).
Ook waren de Gewelfen nog gantfch niet ^^X.
^ens over het bekragtigen van t geflooten ^^i ^^*
I Verdrag. Gelderland , Holland , Friesland, O. Smen
veryflel en Groningen (temden voor 't bekrag- tot het
tigen. Doch Zeeland en Utrecht vonden 'er^e^ragii-
swaari^eid in. De Staaten van Zeeland na^ |!° ^^^
men kwalyk , dat de Knuit het Verdrag gete- fche Vre-
kend hadt tegen h^nnen^zin , en tegen dienden d&
Prinfen van Oranje, wiems papfoon , als eerfte 2leeiand
Edele van Zeeland, door b<^, verbeeld werdt ^" ^^
(f»). Ook zeidenze „ dat de Staaten, verpligi: wdceren
„ zynde eene algemeene vrede te doen flui- het.
/
5, ten , en Frankryk daarby voldoening te be- Redenen
„ zorgen , geene vrede , zonder Frankryk, van Zee-
,, fluiten mogten." Hunne Afgevaardigden ^^^
ter algemeeneStaatsvergaderinge verklaarden
zelfs, op den eenendertigften yan Lentemaand;
„ dat de verpligting , die men aan Frankryi
„ hadt, zéér groot waft; waarom men gehour
,, den was , dezelve te eikennen ^ door een era*
„ ftig bearbeiden van de Vrade , tuflchen
„ Frank-
(k) K.eibl. Oenor. Lmiu it Maart U4«. Af. 5. Aifzy.^x^
Wtaick^nd. kt, %é^ ««»# Negoclac Sec£€C. Tm. lY. ^» 4^.
(/) AiTZEMA Vredeh. H, 367^ _ ''
Hh2
484 VABERLANDSCHE XLIV.Bour.
*
i6/L%. 99 Frankry ken Spanje; dat zulks niet gefchied
9, waS) naar behooren; dat men, midlerwyl,
„ fprak van een Verdrag tebdoagtigen, welk
,, men 9 niet zonder Frankryk , behoorde ge-
„ flootentehebben,enteminder,omdatmen,
9^ voor de onderhouding van het zelve , nu
9, geenen anderen waarbDrg hadt , dan het
,, woord en zegel van den Koning van Span-
„ je, dat is, van eenen vyand, met wien men
y , in fchy n verzoend was ; doch die, inderdaad,
„ onverzoenlyk bleef. Dat de geflooten' Vre-
„ de nutteloos was voor deeze Geweften , om
,, dat de Franfche en Spaanfche Lega's de
9, grenzen van den Staat toch ontruften zou-
9, den , zo lang de twee Ergonen in oorlog
^ bleeven ; dat deeze oorlog den Koophandel
5, en Scheepvaart ook ftretnmen zou j dat men
„ zig hierom hoeden moe(l: voor het onvoor-
»f 2ügtig bekragtigen van een Verdrag , welk,
,, niet zonder ondankbaarheid enonregtvaar-
„ digheid, getekend was. "Voorts vorderden*
ze , dat men het Verdrag zelf in verfcheiden*
Eunten veranderde, en aan de Spaanfchen vo-
laarde „ dat de Staat zig dagt te haQdhaaven
^ in het bezit der Landen van O veripaaze , en
♦, niet vemondt, dat de tweeledige Kamer uit-
„ fpraak deedt over het regt tot deeze Lan^
», den. Ook moefl: m&Q,huns oordeels, de Plaats
^ bepaalen , daar deeze Kamer zitten zou , en
„ de grenzen des wederzydfchen gebieds in
I, Vlaanderen en elders regelen, nïiar. vermo-
„. gen* Het punt raakende het flegten der
fy Sterkten in Vlaanderen moefl ook veranderd
„ Worden: gelyk, federt, ook gefchiedis. Dé
IJ Keizer moed den Staat verzekering geeven
i- 1 I, van
XUV.'BoBK. H I 'S T O R I E.
^ vandeoQZydigheiddesKeizerryksren'tge- X64A.
^, ne in.hec afgezonderd punt wegens de ver— — -— «
^ booden'koopmanfchappengezeid was moed
„ nader verklaard worden («)." In deezer voe-
ge fpraken die vanZeeland,aan welken deKnuic
zo veel ongenoegen gegeven hadt, door het
tdcenen van 't Verdrag , tegen hunnen laft, dat
xnenyverfcheiden' jaaren agtereen, en, zo ik
meen , tot zynen dood toe , van tyd tot tyd , ter
Dagvaart, raadpleegde , om hem, deswege,
voldoening te doen geeven (0). Wat Utrecht Redenen
betreft ; de Staaten van dit Gewefl weigerden v>"J^-
't Verdrag te bekragtigen zo lang hun niet ge- "^^ ^
bleeken was , dat.de Staatfche Gevolmagtigden
de vereifchte poogingen hadden aangewend,
om Frankryk en Spanje te bevredigen. Zy
keurden goed, dat l\ederhorft, hun Gevolmag-
tigde, geweigerd hadt , het Verdrag te on^-
4ferfcbryyen ^). Doch de redenen , welken
deeze g^evöx hadt van zyne weigering, wer-
den, gelyk Wy reeds gemeld hebben , door
de. ^dere Gevolmagtigden , in openbaaren
dritk^, ofliAandiglyk , wederlegd. Zy wee- Verdedi*
2(m aan ,, hoe zy^ reeds eens geworden metp^^ ^^^
^, Sjpanje, alle poogingeiT aangewend hadden^^^jj ^^!^
om de twee Kroonen ook onderling te ver- een af-
eetiigen; dat de Frapfchen hunne bemidde-zonder-
^ Ung wel aanvaard hadden; doch te gelyk be-iyfe Ver-
^, geerd, darzy niets flooten met Spanje, zo^^*^^
„ zy bevonden 9 dat hunne bemiddelmg de ge- ^^"^
,,*wenfch-»
{n) Noml. Zeel. \z April iC^t» IL iit, Refbj. Gencr. Mart^
\\ Maart i^»- ^' 5. 2ie o^k Mrzv.MK Vredeh. W. j«tf , J71. '
' (ê) Notui. Zeel. i May %o Jtmj 15 Sept. ^ij, ^4* NevemB^
|«48. /jI. 140, JU, t6i,i^6tiS7' zs Maan i9jtiny 1% D(i«^
1649. hl. 97 f »1«» 250. ^^• i^#v. itff4. kL 3»u'
1 (f) :^fi AiTUMA Yxedeh. il. t7s* i
n
it6 VADERLANDSCHE XLlV.BoÉic:
164$^ 99 w^rdite tticwerking niet hadt. De Spaaor
fnmk*"" » fchen hadden, daarentegen, gevorderd, dat
ryk« 9f men niet uitfteld^ te tekenen een Verdrag^
5, waaraan niets ontbrak, dan deeze uiterlyk-
,9 heid. 2^1f6 haddenze betuigd, dat zy nerg^if
,9 aan gehouden wiklen zyn , en andere maat*
,9 regels neemen zouden , zo men het tekenen
,9 langer verichoove. Hierop , hadden de on-
^ zen hunne uiterfte vlyt aangewend, om par*
„ tyen , wegens 't ftuk van Lotharingen, welk
), demee(lezwaarigheidinhadt,metelkande-
„ ren, te vereenigen. De Franfchen, zig ge»
„ laatende te luÜ&ren naar hunne voorflagen^
9, hadden , nogtans , verklaard, niets te k<mn^a
^, fluiten , zonder uitdrukkelyken lafl; van het
„ Hof, om welken te bekomen zy veertien da-
9> gen tyds verzoet hadden. De Spaanfci»»ii
3, hadden zig ventoord «toond , over dit uit«
,9 ftel , dreigende te breeken : en 'er , eindelyk^
,, niét in bewilligd , dan onder deeze voor-
f „ waarde, dat het Verdrag tuffchen Spanje en
9, deezeh Stiaat, binnen veertien daeen, die
„ met den dertigftcn van Louwmaand eindig*
,, den , zou eetekend worden ,' 't zy de open*
„ (laandegc^hillentxrflchendietweeKroonea
„ vereffend waren , of niet. Hierop nu was d^
,, tekening, tenbeftemden dage, gevolgd; dia
„ niet langernitgefteld kon worden, ten ward
„ men, 'omFrankryks wille, altoos in oorlog^
„ wilde J>ly ven (^). Maar dat de Staaten hier*
toe geenszins verligt gerekend konden wor-
den , hadden die van Holland , al overlang, be-
weerd, aanwyzende „ dat het Verdrag van den
;, jaare 1634, waarby de Staaten zig verbon-
(f) r#ia Wicqufivom^; 2ta» a« Pnuvn f. 294*
^ dèa Imddea» te vpjyborden in den oorlog ^
^ flegts vooF zeven jaaren gemaakt was , die»
^ met het jaar i Ö41 , geëindigd waren^ dat het
^ Verdrag van den jaare 1635 4e Staaten al«
^ leenlyk verbondt , om , binnen de Nederlan-
^ den, te oorloogpn, en dat, tot dat de Span-
^ jaards daaruit verjaagd zouden zyn ; geens-
^ zina , om te helpen tot de overwinningen »
^ die de Koning van Frankryk, in Italië, in
; ^, Spanje of elder$ , zou bejgeeren te doen. Dat
^, het verdryven der Spanjaarden uit de Ne-
^ derlandennuhoopelooswas, en, de Staaten^
s, niet verpligt zynde, om, ten ge^^alle van
5, Frankryk , in andere Ge weften , te oorloo-
s% gen, daar de Koning zig voorbehouden hadt»
9» Vrede of Be{land te mogen maaken , zonder
^ bewilliging der Staaten ;,deezen.niet verbon*
,» den konden geagt worden, om te volharden
^ in eenen oorlog, waarby zy geen belang
„ konden rekenen. Dat het Verlag van het
^ jaar 1644 wel vorderde, dat men elkanders
^ belangen , met kragt , onderfteunen zou :
M doch dat zulks^ alleen gepaft moefl worden
,t op belangen ^ die men met eikanderen ge-
,i meen haat, en van welken, in *t Verdrag
„ van 't jaar 1635^ gefprojcen was; alzo %
,^ Verdx:ag van den jaare 1644, alleenlyk ge-
„ maakt zynde om uit den oorlog te geraaken,
,^ eerder ftrekken zou, om dien te vereeuwi-
y, gen, zo de Staat, volgens het zelve, ver-
9f pliS^ ^^ 9 o^ ^ oorlog te bly ven , tot dat
,,. Frankryk, wegens alle zyneeifchen, ook
9, buiten deNederlandeUj voldaan zou zyn(r).'*
(r) VlC(^TOaT Im^* U p. SU
4«8 VADERLANDSCHE XUV.Bdrif.
t64i. ^^ Scaaten van Utrecht fchëenen genoegzaam
lj„gght overtuigd , door de redenen , voornaamhrl&
be^nc dóór Holland aangedrongen, dat men, deg
zig te noods , afzonderlyk, met Spanje, fluiten m<^t f
liiten ^loch 2y twyfelden alleen , of de Staatfche Ge-
kn^ **' volmagtigden , by de eene en de andere Mo-
gendheid , wel behoorlyk gearbeid hadden tot
bylegging der gefcbillen. Zy begeerden dan ,
deswege , nader onderregt te worden. Doch
die van Holland beweerden „ dat de Vrede
,, gefloo^en was , ingevolge^ van herhaalde
^ eenpaarige Befluiten van alle dé Geweften;
jj dat men , het Verdrag bekragtigende , deeze
„ Befluiten alleenlyk ter ditvoeringe bragt^
^) en dat die van Zeeland ten minfl:e geene
,, reden hadden van aarzelen , daar het Ver-
j^ drag, door hunnen Gemagtigde zelven,gè«
„ tekend was(j)."
XXX. Doch terwyl Holland , boven de andere Ge-
Verfchii wefl:en , drong op het bekragtigen van het
^^/Wf-^^' Verdrag in *t gemeen , was 'er egter één punt
^efrltgfle'^ dit Verdrag, welk de Scaaten van dit Ge*
Lid van weft , volftrektely k , weigerden te bekragtigen.
het Ver- Dit punt was het vyfenveertigfte , behelzende
*^^*|'^f^'de beveiliging der twee Verdragen , in den
de iwee^ J*^^ ^^^47» gemaakt, met de Prinfen van O-
Verdra ranje , Fredrik Henrik en Willem . Men vondt
gen der het vreemd , dat Zevenbergen , volgens deeze
Prinfen i^^^^ Verdragen , gehouden werdt , als een
^^^^' Leen van den KoniSc van Spanje; daar men
verftondt , dat deeze Heerlykheid tot Holland
behoorde. Ook nam men kwalyk , dat, aldaar, '
de oefening van den Roomfch*KathoIykén
Gods-
1$) WicqyfiVORT Zrtvf. II. p, «6^
99
99
XLï9.té&L HISTORIE. 4tp
tem illeeH te befchikken hadden (;)- Men b€K— — —
geerde daii, het Vttétug^ zdfs v«i Hdikmdr
wégèf niet te bekmgeigen, dan ondet AteËê
verklaaring, In w^Ike de algemene Staaten
bewilligden „ dat men niet verftojldt, by hetwelk na<
„ gemelde vyfem>e^tigfl0 y öf by hec 'voor-^er ver-
j, gaande lokremeertigjie Lid van het Verdrag^ ^^^^
5, ergens in bewilligd tef hebbeö , welk de öp-
permagt van den V areenigden Suat,öfvan
eenig Geweft in 't by^onder, df de orde* op
den Gódsdiehft en het bewind der Geefte*
lyke goederen , by de Geweften vaftgefteld,
eenigszins zou konnen benadeelen (a)." Da
Spaanfchen lieten zig deeze verklaaring, die
voor *t uitwiffelen derwederzydfchebekragti-
gingen gefchiedde, federt, welgevallen, en*C
leedt niet lang , of de Staaten van Holland
vetftddende Regeering te Zevenbergen, de
Roomfchgezinde Wethouders van hunne amp-
ten verlaatende. Ook deeden zy den Priefter,
die aldaar, geduurende den oorlog, openbaa-
ren dienft gedaan hadt , de Plaats ruimen (t;)«
Midlerwyl , dreef Holland , dat men » by ge- XXM.
brek van eenpaarigheid , met meerderheid van 0«Gc-
ftemmen , heilui ten moeft tot de bekragtiging ^t^^."
van het Verdrag, welk, in gevolge van een- Jet""f*'
paarig genomen* Staatsbefluiten , getroffen ftemmen,
was (w). Op den vierden van Grasmaand ,toi het
werdt zync Hoogheid verzogt, de Vergade- ^^^^^^g^'
(ty AiTZïMi Vredefc. H. 9ïf, at, Ut. «'vreot.
(u) Kefol. Gener. yener. € Maart i^4S* M, S, Zit Aif KE-
MA Vredeh. hl i%\,
\v) Refol. Holl. 30 Junyf % Aug, 1(41. ^/. 159 , stf;. WS«*
<gJEÏOHT Lwr. II. p. JU
(wjAiTZiMA Vrcdchand, ^/. t^o.
XL D££t^. Il
4po VADERLANDSCHE lOsW.^fymCf
1(^48. ^^^S ^^^ algemeene S&u^ett te willep bywoa«
nen, alwaar hem, in de eerile plaats^ zyn ge-
voelen, op dit ftuk, werdt afgevraagd. * Hy
antwoordde ,) dat de zaak te gewigtig was»
,, om , by meerderheid van ftemmea , te wor-*
yy den afgedaan ; maar hy riedt de raadpleegin-
9) S^ ^^ ^ ^^^^ dagen uit te ilell^ » op da.^
yj die van Zeeland en Utrecht nog eens verik^
,, mogten doen , en , met nieuwen laft, te ree.
Utrecht „ keeren/^ Doeh die yan Utrecht verklaary,-^
voegt zig den, dat zy geen uitfïel begeerden , en gayeq[ -*
Werby. genoeg te yerftaant, dat zy zig niet kamnen zou-
den tegen een Beflait tot bekragtiging , ^
werd.t het fchoon , op (baande voet , gencHEuenV
Holland, dit bekeurende, dfong erdflelyk^p^
het opneemen der (lemmen, en het yprmen ytta
een Befluit.Maar de Knuit , die , wEjgens Zepf: .^
Wd, ter Vergaderinge voorzat , we^eixleeert^^
Befluit op teiQtókefl , welk (Ireedt met de H
ning van zyn Geweft. Hy ftondt xian z^ ^^
Dlaats af aan Amelis. vw} Boekhqrft , Heere. va^' . ^
Witftmenum , cjie^, de voorgaande Week, wé^ ' V
Sens Hóllapd , vborge2;eten hadt : en deeze, de .t
emmen opneeraende, beddoot^met yyf Ge- . •:*
weften , tot het bekragtigen der Miinfterfchii^ - .r
Vrfede. Hy deedt 'er by 3, dat meii ^ ^f>|g^ö|V " '. T
„ den rsiad ^oer Hoogheid, den Afgevaardj^-v ^ ■ .*
„ den van Zeeland act of tien dag» tyd gpe^.T "^ -
. : „ vöimogt, om nadere|i ]afl teiiaaleïi,,a^^;V.'
welkep tyd ^ de Sta?itf n hun laatfte en al^I; f4 ^
öteene Befluit neemen zouden (x)." U^J^:
Staaten van Holland deedcn , tot ontlafl^g^l^; ':
yaoj "'
'f') ^«rol. Genec. SsH. ^' 4pr. U^% $y WlC(^ÜtV. T^lL
I. Prettois p, %\9, . . -.^
V
5»
9»
5>
»
99
99
99
XLIV.BöEK. HISTORIE. 495
vaa den Heere van Wimmenum , federt , eene j g^g.
verklaaring, dat hy het opmaaken van dit ge- -
wigtig befluit, buiten zyne beurt, op hunnen
uitdriikelyken laft , gedaan hadt (y). Die van
Utrecht verklaarden , hierop , den tienden ,
dat zy wel gewenfcht hadden, dat de Vrede
tuflchen de twee Kroonen , te gelyk met dee-
ze y getekend was ; alzo zy altoos van ge-
voelen geweefl waren , dat men , te Mun-
fter, niets, zonder Frankryk, behoorde te
fluiten ; doch dat zy , de onheilen , die uit de
verdeeldheid der Geweften te dugten wa-
ren, willende voorkomen, jig niet langer
begeerden te kanten , tegen de bekragtiging
van het Munfterfche Verdrag (2)." Zy ge-
ibhiedde ook, eerlang, door zes Geweften, en
tot de uitwifleling der bekragtigingen , werdt
de vyftiende van Bloeimaand vaftgefteld. De
wederzydfche Gevolmagtigden begaven zig,
tegen dien dag , naar Munfter. De uitwifleling De be-
gefchiedde^ aldaar, zeer plegtiglyk , op dekragtl-
groote zaal van 't Stadhuis , in 't gezigt eener s*"^^"
talryke menigte. De eed werdt , door de Staat- IHtgewii-
fchen, gedaan, met opfteeking der twee voorfte feld.
vingeren van de regterhand. De Spaanfchen
leiden de regterhand op het Evangelie , waarop
een zilveren kruis geplaatft was , en hievenze ,
daarna, op, naar denHemel. Op den volgenden De Vredt
dag , werdt de Vrede , openlyk , afgekondigd , te Mun*
te Munfter (a\ Zo dra men 'er in den Haaee ^^^ ^fse*
^°.kondig4»
(y) Refol. Holl. 's April \6\%. hl. ii«.
{z) Refol. Utrecht 31 Maart [10 Aoril] \6a%, by WicqUEF.
7V«. I. Preuv. p, 212. tn hy Aitzema Vredehand. IfL 371.
RefoL Gener. Jevis U, 17 April 1648. M. S.
(a) MilHven van if May 1648 ky WicqugFO&T Tm» I.
Preuv, P. 2i|t
li 2
\
49» VADERLANDSCHE XUV.BöElf,
iftiS* ^T^S ^"^ l^i^gs werdt in beraad gd^d ^ of
——- men ook hier gcMC orde behoorde teftellen,
tot het afkondigen der Vrede, en het naarko-
men der punten van 't Verdrag; dociZeeland
kantte zig hier, nog ai, tegen. De Knuit, die
juift wederom voorzat, (tondt zyne plaats an-
dermaal af aan den Heere van Wimmenum,
tlie, met^Bes ftemmen,befloot, dat de Vrede,
alomme , in de Vereenigde Ge weften , en in het
a^ihoorig gebied van den Staat zou worden
afgekon<ugd, op den vyfden van Zomermaand
aanftaande (b}.
De la De Franfche Gezant de la Thuillaie, die,
Thuille. jïa *t befluit tot de bekragtiging, op den vier-
z Vaf "'^^ van Grasmaand genomen, al terflond, van
fcWd. toon veranderd was, en verklaard hadt, dat
de Koning, zyn meefter, niet gedoogen kon^
dat de gefchiUen , welken hy met Spanje hadt,
geoordeeld werden, door zulken , die b(m geen
woord gehouden hadden , noch beantwoord
aan de goede gedagten, welken hy, voorheen,
van de opregtheid hunner oogmerken gehad
, hadt ; nam , zo dra hy hoorde , dat de uitwifle*
ling te Mimfter gefchied, en de dag tot de af-
kondiging vaftgefleld was, zyn ancfaeid van
de Smten , op den drie- ent wintigften van
Bloeimaand j zonder dat hy de gewoone eer,
in 't uitgaan en vertrekken, begeerde te ont-
vangen ; hoewel hy 't ^efchenk, welk de Staa*
ten gemeenlyk den uitheemfchen Gezanten'
geeven , aanvaardde. In de byzonderegeiprek-
ki^n, die hy , voor zyn vertrek, voerde, hieldt
hy
(A) Refol. Gencf. Mortis 19 Ma^ Itf4>^ h WlCC^FORT
Ttm. I. Prtuv. p^ iit*
XLIV. Boek. HISTORIE. 4j>3
hy zig zeer te onvrede. „ De Koning, zyn ig^g.
„ meefter, zou, zeide hy, niet namaten, ^
„ zig gevoelig te toonen , ter gelegener tyd.'*
Ook ontveinsde hy zyn misnoegen niet, in
de aanfpraak , waarmede hy affcheid nam van
deStaaten. Hy Verklaarde , dat de Koning,
voortaan , zyne bevden geeven zou aan Bras-
fet (c) , als hadt men geenen Ambafladeur meer
van Frankryk te wagten gehad. Ook vertrok
hy , kort hierop. En van toen af werden de
Staaten , in Frankryk , niet meer als vrienden
van deeze Kroon ; maar, als in de belangen
van Spanje zynde , aangemerkt (^d).
De algemeene Staaten hadden , ondertus- XXXII.
fchen , goedgevonden eene bezending te doen Zeeland
aan die van Zeeland (e) , om hun te vertoonen, ^J|[^^n *'
dat zy niet byzonder konden zyn, in eene
zaak , waarin de andere Gewellen noch konden
Boch wilden aarzelen ; en dat 2r^ alleen geenen
oorlog voeren konden tegen Spanje , terwyl
de andere Geweflen in vrede waren (f\ Én
deeze redenen hadden, eindelyk , zoveel Icragt,
dat zy , op den dertigften van Bloeimaand, een
befluit namen ) welk hierop uitkwam: „ Dat, DeStaa-
_ „ alhoewel verfcheiden' redenen hea bewoo- «en vaa
" 55 gen , om de Vrede niet te bekragtigen, noch ^»^^^
„ te gedoogen , dat dezelve , in hun Gewed , ^^^ "^^\
^ werdt afj^ekondigd ; zy nogtans oordeelden, delyk , de
„ dat zy zig niet belaiten moeflen met het Vrede
^ verwy t , welk men hun zou konncn doen , ^*°»
„ als
(c) KtCoU Gentt. Sahh %% May itf4i. hy \YlCQpEr. 7>«r.
t. Preuv. p. 28(5.
(dj WlcqUfiFORT Livr, II. p. tU
(/) Eefol. Gener. Lun£ zo jipr. Lunet 4 ffsy 1^41. M*S*
(f) Zit AlTZUIA Viedeb. hl. 374«
ii3
9t
494 VADERLANDSCHË XLIV. Boeit.
ji548. » alsof zy de inwendige ruft geftoord hadden,
„ terwyl men aan de Vrede van buiten arbeid-
„ de ; dfat zy , hierom , toeftonden, dat de Vre-
„ de , ook in Zeeland , afgekondigd werdt,
„ terwyl zy bleeven betuigen, onfchuldigte
' „ willen zyn aan de verwarringen en rampen,
die den Staat , door dit afzonderlyk Ver-
drag , gedreigd werden ; willende zy , door
„ deeze hunne infchikkelykheid, geenszins,
„ goedkeuren de handel wy ze der algemeene
„ Staaten , nog verfcheiden* befluiten, by hen,
^y „ op dit ftuk , genomen (g)." In deezer voegc^
ai^rame ^^"^^^ Zeeland eindely k ook tot de Vrede , die,
in*deVer-op den gemelden vyfden van Zomermaand ,
«enigde alomme , afgekondigd werdt. Vyf dagen daar-
Gewcs na , hieldt men eenen plègtigen Dankdag. Ook
k^" *d^^d' ^^^^^ » ^^^^ fchieten , vuuren en branden van
^° *^ * piktonnen, in de meefte Steden, groote vreug-
de bedreeven. Doch ingantfch Zeeland werdü
niet gfevuurd. Ook niet, dat opmerkeIykis,te
Leiden , in Holland (A). Sommige Predikan-
ten fpraken ook, ter gelegenheid van den Dank-
dag , flaauwlyk van de voordeelen der Vrede:
*t zy om den Prins van Oranje te vleien, gelyk
cenigen dagten, of om andere redenen. Een
hunner ging zelfs zo ver, dat hy eenige plaat*
fen der Schrift, die op God zagen , pafte op
den Prinfe ; hem hooglyk verheffende , om dat
hy de Munfterfche Vrede hadt gezogt te be-
letten (t). Zo gering waardeerden deeze lui-
den
(•:) Notul. Zeel. jo Aféty I54«. il. 16$. ^ WlcquiF. Prf«v«
p. 119 *n AlTZKMA Vrcdeh. hl. ?7J.
. (h) Rcfol. Gencr. ycnêr. 22 May 1648. iV.5. AlTZEMAUI*
Dfflt hL 272 tn Vredch. hl 383, 3X4.
(1; WlCC^UEJORT Livr, II. ^, 74, 7J.
XLIV. Boek. HISTORIE. 49^
aeneene Vrede, waarby de ruft herfteld , en j^^j,
de gemeene vryheid beveftigd werdt.
Eer wy dit Boek befluicen , zal 't noodig zyn, xxxill.
beknoptelyk aan te tekenen , hoedanig de uit- Korte
flaggeweeftzy der overige handelingen, infchet
Weflfaale. De handeling tuflchen Frankrvk ^^^^ .^
ên Spanje werdt , terflond na het treffen der verder.
Vrede tuflchen Spanje en deezen Staat , zo gedooten
goed als afgebroken. De Koning van Jraiik-^erdj ;c
rvk zag geenen kans, om zulke voordeelige "'*""
voorwaarden, als hy begeerde, te bedingen
van Spanje. En Filips de IV. was ook minder
gezind, om zig met Frankryk te verdraagen,
ha dat hy de Vrede getroffen hadt met de Ver-
eenisde Geweften. De Hertog van Longuevii-
le k^rde , derhalve , van Munfter, naar Frank-
ryk terftond na het fluiten der Vrede tuffchen
Spanje en deezen Staat. D'Avaux,diezig on-
moRelyk verdraagen kon met Servien , werdt,
wat iMter, t'huis ontbooden (é). Servien bleef
nog te Munfter, om aan 't Verdrag met den.
Keizer, welk de Spaanfchen, uit al hun ver-
mogen , zogten te ftremmen, te arbeiden, t
Liep aan tot den vierentwintigften. van Wy n-
maand, eer dit Verdrag getekend werdt. Ten
zelfden dage, wetdt ook, te Osnabrugge, de
Vrede geflooten , tuflchen den Keizer , den Ko-
ning van Zweeden en het Duitfche Ryk. En
deezetwee Verdragen, inzonderheid het laat-
fte, zyn,federt, als Grondwetten van het Duit-
fche Ryk , aangemerkt geworden. De Staat-
fche Gevolmagtigden hadden ook , meer of
min, gearbeid j aan het Verdrag van Osna-
^ brug--
(i) WicqiJEFORT Livr. II. p.-tt-
li 4
496 VADERLANDSCHE XUV.Boe»^
1648. ^^SS^ (O» ^ zéifsj aan dat van Mimfl:er,tot
' bevordering van de belangen derRvksvorften^
met welken de Vereenigde Geweften vriend*
Arhap onderhielden , of verbonden waren :
waarom bet dienfli^zal zyn,kortelyk, temel-
^n , wat *er , op beide de PJaatfen , geilooten
werdt, By het Verdrag van Munfter (m)> werdt
aan Frankry k af^eftaan het Regt van opperde
magc , o^r de drie Bisdommen^ Mets , Toul en
Verdun; het Regt, welk de Keizer hadt, op Pig-
nerol, op Brizak, opdeOiq)er-enNeder-Elza5^
Suntgau en de tien Ryks-Steden , in de EJzas
gelegen , benevens het Regt om bezetting te
kggen in de Vefting Filipsburg; De Koning
^, daarentegen, de vier Woi5fl:eden,Ryn^
leid, Sekkingen, Laufenburg en Waldshut,
nevens eenige anderen, aan den Huize van
Ooftenryk te ru^. Ook vorbondt hy zigtotde
betaaling van driemillioenen ponden tournois,
aan den Aartshertose Ferdinand KareL Be
Keizer bedong luttel by dit Verdrag* Alleen*
lyk deedt hy , ineen der punten van hetzelve,
Boheeme behendiglyk rekenen .onder zyne
Erflanden: en wordt dit punt gehoudoi voor
denvoomaamften ^nd, waarop zyne opvol*
gers, federt, hun Erfregtop dit Koningkryk
gevefligd hebben. Maximiliaan, Hertog van
JBeieren , werdt beveiligd in 't bezit van de
Opper - Palts, en van d? waardigheid van Keur-
voiK, hem, te Vooren, opgedraagendoor den
Keizer» De Paltsgraaf, Karel Lodewyk , wiens
Land,
XLIV. Bo£K. HISTORIE. 45)7
X^and^ onder vcrfcheiden' Vorften, verdeeld
gewccft was , werdt in 't bezit van de Neder- •
Tüts herfteld. Ook werdt, ten,zynen behoe-
ve, een agtfteKeurvorftendomingefteld, door
den Keizer en het Ryk. De Hertog van Wir-
temberg en andere Vorften kreegen hunne
verlooren' goederen te rug. De Landgraaf
van Heffen- Kaflel werdt, byzonderlyk , be-
S reepen in de algemeene vergiffenis , en geb-
eld in 't bezit der Abtdye van Hirfdffeld , en
cenige andere goederen. Ook werden hem
zeshonderdduizend Ryksdaalers in geld toege-
legd , en de gefchillen tuffchen de Huizen van
Kaffel én Dannftad geregeld. Eindelyk , wer-
den de Keurvorften , Vorften en Stenden des
Duitfchen Ryks herfl:eld in hunne voorreg-
ten , met naame in het Regt van ftemmen , o-
ver gewigtige zaaken , het Ryk betreffende:
welk Regt ook den Vryen Steden werdt toe-
gedaan. De Bourgondifche Kreits werdt voor
een Lid des Ryks verklaard , na dat de gefchil-
len tuffchen Frankryk en Spanjfe , begreepen
in dit Verdrag , en voomaaralyk Montferrat
en J^igneroltetreffende , zouden bygelegd zyn*
Doch Filips de IV. prote/teerde tegen deeze
Vrede , en byzonderlyk tegen dit punt j begee-
rende , dat zyne Bourgondifche Erflanden een
Lid des Ryks bleeven,onafhangkelykvande
befliffing der geïbhillen met Frankryk («). 't
is aanmerkelyk, dat de Staaten der V^ereenig-
de Geweften , door geene van beide de voor-
naame handelende Mogendheden, in dit Ver»
drag , begreepen werden.
Ver-
(m) Cocps Dlplora. Tfm. VI. F. I. f, ^^,
\
\
i
•498 VADERLANDSCHE XLIV.Bo£lt
164.8. Verfcheiden'voomaame punten van hetzel-
/ 1 ve waren ook begreepen in het Verdrag vaB
nab?uï' Osnabrugge (0) , tuffchen het DuitfcheRyken
ge. Zwceden , met naame de punten , welken de
huizen van Beieren , de Palts en Heffen-Kafla
betroffen , die zelfs , klaarft en omflandigft , in
't Verdrag van Osnabrugge , ter nedergefteld
waren. De verliezen, door de Huizen van Ba-
den, Naffau,Hanau en verfcheiden' anderen,
feleeden, werden ook, by dit Verdrag, ge-
oet. De Keurvorft van Saxen bekwam het
Vorftendom Querfurt en de Baljuwfchappen
van het Burggraaffchap van Maagdenburg. De
Paffaufche Vrede werdt niet alleen beveftigd,
maar de Vryheid van Godsdienft , by dezelve,
den Lutherfchen toegedaan , ook uitgebreid
tot de Gereformeerden. Aan de Kroon van
Zweeden werden afgeftaan Voor • Pomeren ,
met het Eiland Rugen ; en in Agt^r-Pomeren,
de Steden Stettyn, Garts, Dam, Golnau,het
Eiland Wolin , met de Rivier de Oder , en de
zeeboezem , het Frifchhaff genoemd ; om al het
zelve ter Leen te houden van het Ryk: voorts
de Stad en Haven van Wismar,methetRegt,
om aldaar bezetting te houden. Eindelyk ,
werdt het Aartsbisdom Breemen en het Bisdom
Verden weereldlyk verklaard , en aan de Kroo-
ne van Zweeden ter Leen opgedraagen. De
Koningin bedong , daarenboven, vyfmillioe-
nen Ryksdaalers , tot voldoening van haar
Krygsvolk. Doch alzo de Keurvonc van Bran-
denburg, ten behoeve van Zweeden, van zyn
regt
(ê) Vêiêz Corps Diplom. Tim. VI. P. h ps 4«^ ^ Hll«
Hift. de:.rEmp. Turn. VII. p. %u
\ I
J I
■
1
i
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11